toplumda kazalara karşı önlem alma boyutunda zaafiyet yaratmaktadır.

Diğer bir yanılgıda iş kazası sonucu çalışanların yaralanma ve ölüm gibi uç sonuçların
kendi başlarına geleceğine inanmamasıdır. Bu durum da bireysel önlem anlama ve çalışma arkadaşlarına karşı tetikte olma güdüsünün zayıflamasına neden
olan bir unsur olarak görülebilmektedir.

Kaza önlemede yaşana engellerden birisi de “medyanın rolü” olarak ifade edilebilir. Medyada iş kazalarını sadece ölümlü veya yaralanmaları sonuçlanınca
ekranlara taşımaktadır. Halbuki bir yılda ortalama 6 milyon iş kazası gerçekleşmektedir. Bunların doğrudan ve dolaylı etkileri düşünüldüğünde ortaya çıkan
sonuçların daha fazla gündemde yer alması gerekmektedir. Aynı zamanda medya alınmayan önlemlerin üzerinde durmak yerine konuyu duygusal bir şekilde
ele alarak magazin tarafıyla değerlendirmektedir. Bu durum da sürecin eleştirilip iyileştirilmesine engel olmaktadır.

İş kazalarının önlenmesine yönelik politikaların yeri geldiğinde gerçekleşmesine engel olan çeşitli “Çıkar grupları” vardır. Kazanın oluşmasına neden olan
unsurların genelikle insan odaklı olduğu bilinmektedir. Bu kapsamda belli meslek gruplarını korumak amacıyla medya desteğiyle konular çarptırılabilmektedir.
Ek olarak da, bazı sektörlerde sıkça kaza meydana gelse de yazılı ve görsel medyada yer almaması ilgili sektörleri korumak amaçlı yapıldığı bilinmektedir.

Kazaların önlenmesine yönelik kısıtların diğeri de, verilerin yetersizliğidir. Özellikle iş kazalarına ramak kala olayların detaylı şekilde kaydedilmemesi
sonucunda geleceğe yönelik gerekli tedbirlerin hızlıca alınmasının önüne geçilmektedir. Diğer taraftanda, gerçekleşen iş kazalarının yeterli şekilde
incelenmemesi mevcut kazanın tekrar tekrar yaşanmasına neden olmaktadır.

11.3. Kaza Önleme

Faaliyetlerinin Gelişiminde Süreçler

Kaza önleme faaliyetlerinin temel basamaklarının başında Yasama süreçleri yer alamktadır. Kazaların önlenmesinde temel prensibin başlangıç noktası yasal
gelişmeler olarak görülmektedir. Yasama süreçlerinin iş kazalarının önlenmesine yönelik uygulanabilir yöntem ve süreçler üzerine kurgulanması gerekmektedir.
Bu kapsamda, işçi ve işverenin yasama ve yargıya olan inancı artarak uymadığı takdirde olası cezanın geleceğini bilerek hareket etmesi iş kazalarının
azalamasında etkisi olacağı düşünülmektedir.

Kaza önleme faaliyetlerinin geliştirilmesine en büyük katkı ise “Sosyal değerler” olarak ifade edilebilir. Toplumda iş kazalarına yönelik oluşacak bilinç ve
farkındalık güvenlik kültürü anlayışının oluşmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına yol açacaktır. İş kazalarının büyük bir bölümü bireylerin “bana birşey
olmaz, ben yıllardır bu işi yapıyorum, ben dikkat ediyorum diğerleri de dikkat etsin” gibi çeşitli düşüncelerin ortaya çıkardığı zaafiyetler sonucu ortaya
çıkmaktadır. Güvenlik kültürü oluşturulmasında temel prensip kendi kendine öğrenen bir yapı kurmaktır. Bu kapsamda toplumsal değer ve yaşam biçimine
gelen güvenlik kültürü iş kazalarının önlenmesinde en büyük katkıyı sağlayacaktır.

Ekonomik gelişmeler, iş kazalarına yönelik politikaların gerçekleştirilebilmesinde önemli bir faktördür. Diğer tarafdan ise, iş kazalarının yüksek sayıda
yaşanması ve doğrudan/dolaylı etkilerinin ortaya çıkardığı maddi maliyetler ülke ekonomilerine ciddi yük oluşturabilmektedir. Bu kapsamda işverenler
sorumluluğun sadece kendilerine yüklenmesini istemezken, işçilerde ortaya çıkan mağduriyetin tamamının karşılanmasını beklemektedir. Ülkeler açısından
ise, sosyal güvenlik sistemine ağırlık oluşturan sigorta kollarından birisi de işkazaları/meslek hastalıkları ile ilgili olan sigorta türleridir. Bu kapsamda tüm
paydaşlar iş kazaları sonrası yaşanan süreci minimum zararla kapamayı hedefler.

Son olarak ise iş kazalarını önleyici faaliyetlerin arttırılmasına yönelik faaliyet ise, kişisel koruyucu ekipman ve malzemelerin üretilmesi ve kullanılmasıdır.
Farklı iş alanlarında çalışanların kişisel güvenliğini arttıran mekanik araçlar ve koruyucu ekipman geliştirilmektedir. Motorlu araçlarda kullanılan hidrolik frenler,
koruyucu gözlükler, maske, baret, emniyet kemeri gibi ekipman bu amaçla üretilmekte ve geliştirilmektedir.

11.4. Kaza Önlemede Çevresel Unsurlar

Kazaların oluşum seyrine bakıldığında sadece bireysel hataların meydana gelmesi gerçekleşmesine neden olmaz. Kazanın oluşum şartlarını tetikleyen çevresel
unsurlar da göz ardı edilmektedir. Çevresel unsurlar üç başlık altında değerlendirilebilir. Bunlar; makinalara bağlı nedenler, üretim organizasyonuna bağlı
nedenler ve mevsimsel nedenler olarak belirtilmektedir. Kaza önleme prensiplerinden bahsederken çalışanları tehlikeli tutum ve davranışa sürükleyecek tüm
dışsal faktörlerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu kapsamda işletmede tüm makina teçhizatın çalışanlara uyumlu hale getirilmelidir. Aynı zamanda bu
yaklaşım, ergonomik teçhizatlar olarak da tanımlanmaktadır. İşyeri dizaynının ergonomi bilimi felsefesiyle tasarlanması çalışanların olası tehlikeli davranışlar
sergilemesine engel olmaktadır. Üretimin de nerede ve hangi koşullarda gerçekleştirildiği çalışanları dışsal olarak etkileyerek kazaya uğrama riskini arttıran bir
durum olarak tanımlanmaktadır. Son çevresel faktör olarak ise mevsimsel durumlar gösterilmektedir. Yaşanan ani mevsimsel değişiklikler çalışma ortamında
işçileri bazı zamanlarda negatif etkilemektedir. İşyerinin de bu mevsimsel değişikliklere yönelik önlemlerini yetersiz alması sonucunda da işçiler çeşitli
dikkatsizlikler ve dalgınlıklar ile iş kazası geçirmektedir.

Çevresel risklerin önlenmesi için izlenmesi gereken temel stratejiler arasında; çalışanların çevresel unsurlara yönelik bilgilendirilmesi, yeni teknolojilerin
takip edilerek çalışanlara yönelik uyumlu ekipman kullanımının sağlanması ve termal konfor şartlarının takip edilerek mevcut şartlara göre işyerinin
düzenlemesi yer almaktadır.

11.5. Kaza Veri

Tabanı [MG1]

İş kazalarına ait veri tabanı oluşturmanın önemi önceki bölümlerde ve başlıklarda sıklıkla ifade edilmiştir. Bu kapsamda işletmede kazalara ait hangi verilerin
önem taşıdığı hususu gündeme gelmektedir. Kazalarda öncelikle kazaya uğrayan kişilerin bireysel özelliklerini kayıt altına alınmalıdır. Demografik özellikler diye
gruplanabilecek başlık altında; yaş, cinsiyet, kıdem, eğitim, medeni durum,..vb. bilgiler yer almalıdır.
Diğer bir husus ise kaza özelinde saklanması gereken bilgilerdir. Bu kapsamda saklanması gereken bilgiler arasında; kaza nasıl meydana geldi ( düşme, çarpma
veya patlama), kaza nerede meydana geldi (üretim alanında, bahçede veya yemekhanede) ve kaza hangi koşullar altında meydana geldi (üretim sırasında,
dinlenirken veya yolda) bilgileri önem arz etmektedir. Ek olarak da, kazanın ciddiyeti ve sonuçları açısından birtakım bilgilerin saklanması kurum hafızası
oluşturmasına katkı sağlayacaktır. Bunlar arasında; kazanın ciddiyeti (ölüm, yatış gerektiren yaralanma veya ayakta tedavi gerektiren yaralanma), kazanın kişisel
ve sosyal sonuçları neler olmuştur (geçici işgöremezlik nedeniyle kaybedilen süre, kalıcı işgöremezlik nedeniyle kaybedilen süre, acil yardım tedavi harcamaları,
hastanede yatarak tedavi harcamaları ve işçi sigorta kurumu masrafları) soruları yer almaktadır.

11.6. Eğitim

Hedef 1. Bilgi edinme

Eğitim stratejileri, öncelikle, kaza riski ve kaza önleme yöntemleri hakkında bilgi toplamayı gerekli kılar. Daha önce olmuş kazalardan veya tehlikeli
durumlardan derlenmiş bilgilerin rakamsal büyüklüklere dönüştürülmesidir.

Hedef 2. Tutum değişikliği

Kaza önleme eğitiminin ikinci hedefi çalışanların risk ve güvenlik kavramına karşı takındıkları tutumun değiştirilmesidir. Çalışanlar risk konusunda ifade edilen
matematiksel büyüklükleri algılayabilmeli, karşılaştırabilmeli ve büyüklüklerine göre sıralayabilmelidirler. Riski ciddiye almalı ve riskin büyüklüğüne göre tutum
ve davranış değişikliği gösterebilmelidirler.

Hedef 3. Davranış değişikliği

Kaza önlemenin üçüncü hedefi davranış değişikliğinin sağlanmasıdır. Çalışanların, çalışma sırasında takılan baretin hayat kurtardığını yalnızca öğrenmeleri
yetmez. Onlar baret takmanın gerekliliğine inanmalı ve çalışırken baret takma yönünde karar oluşturmalıdırlar. Davranış değişikliği zamanla yerleşir ve kaza
hızlarında düşme gözlenir.

11.6.1. Fiziksel ve Sosyal Çevrenin Modifiye Edilmesi

Potansiyel tehlikenin minimize veya elimine edilmesi

Daha güvenli çalışma ortamının dizayn edilmesi

Üretimde kullanılan araç gerecin daha güvenli olarak dizayn edilmesi

Üretim protokolleri ve uygulamalarının gözden geçirilmesi

Sosyal tutumların değiştirilmesi

11.6.2. Halk Sağlığı Uzmanlarının Rolü

Çevre temelli yaklaşımın önemli bir avantajı vardır: O bölümde çalışan herkesi korumayı hedefleyen bir yaklaşımdır; riskin kendisi hedef alınmıştır.Halk sağlığı
uzmanları çevrenin yeniden dizayn edilmesinde önemli bir rol oynayabilirler:

Mimarları, mühendisleri, sanayicileri ve medyayı eğitebilirler.

Gönüllü standart ve politikalar geliştirip yayabilirler.

Çevresel tehlike ve riskleri tanımlayıp bu bilgiyi kamuyla paylaşabilirler.

Çevresel değişimlerin gerçekleştirilmesi için toplumsal uzlaşının gerekliliği ve yaratılmasında öncü rol oynayabilirler.

Önemli ve yaygın kaza etmenlerini hedef alan bilgi ve programlar geliştirebilirler.

Kazaların önlenmesinde yerel ve ulusal düzeyde kamu görevlileri işbirliği yapabilirler.

11.6.3. Yasamanın Rolü

Yasama kuvveti ile riskli alanlara ilişkin düzenlemeler yapmak mümkündür. Ancak tek başına etkili olmayabilir. Yasamayla birlikte yürütülecek denetim etkili
olur. Denetlenmeyen kurumlar, işyerleri mevzuat hükümlerini yerine getirmekten çeşitli nedenlerle kaçınabilirler.

11.6.4. Kritik Önemdeki Meselelere Odaklanma

Gözlem

İzleme ve değerlendirme

Toplum katılımı

Kurumsallaşma

11.4.7. Engeller

Finansman problemleri
 Organizasyonel problemler

Verinin bilimsel ve politik analizindeki yetersizlikler

Kaza önlemede ekonomik ve politik değerlendirme eksikliği

Koruma programlarının sürdürülebilirliğinin sağlanamaması

Kaza önlemeden yana taraf olmanın sağlanamaması

Yasa koyucuyla iletişim kurmada etkin yöntemler geliştirememe

[MG1] https://www.tuhis.org.tr/upload/dergi/1389608739.pdf (https://www.tuhis.org.tr/upload/dergi/1389608739.pdf)

Ünite Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi kazayı önleme aşamalarından biri değildir?

A) Risk faktörü saptama

B) Müdahale geliştirme

C) Tatbikat

D) Değerlendirme

E) Uygulama

2. ……… aşaması, tıp literatüründe veri toplanması olarak tanımlanmaktadır.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Sürveyans

B) Fizibilite

C) Fizyoloji

D) Data

E) Araştırma

3.  Aşağıdakilerden hangisi kaza önleme konusundaki olası engellerden birisi değildir?

A) Toplum bakışı

B) Medyanın rolü

C) İSG Uzmanlarının yetersizliği

D) Çıkar grupları

E) Verilerin yetersizliği

4. Aşağıdakilerden hangisi halk sağlığı uzmanlarının rolleri arasında sayılamaz?

A) Mimarları, mühendisleri ve sanayicileri eğitebilirler

B) Gönüllü standart ve politikalar geliştirip yayabilirler

 C) Önemli ve yaygın kaza etmenlerini hedef alan bilgi ve programlar geliştirebilirler

D) Çevresel tehlike ve riskleri tanımlayıp bu bilgiyi kamuyla paylaşabilirler

E) Üretim protokolleri ve uygulamaları gözden geçirebilirler

5. Kaza önleme faaliyetlerinin geliştirilmesine en büyük katkı ise …….. olarak ifade edilebilir. Toplumda iş kazalarına yönelik oluşacak
bilinç ve farkındalık güvenlik kültürü anlayışının oluşmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına yol açacaktır.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Sosyal değerler

B) Ekonomik gelişmeler

C) Çevresel unsurlar

D) Toplum bakışı

E) Eğitim

CEVAP ANAHTARI

1. c 2. a 3. c 4. e 5. a