Ölçme İşlemleri

Ölçme işlemlerini üç gruba ayırabiliriz:

 Hacim Ölçümü
 Kütle Ölçümü
 Sıcaklık Ölçümü
 Kütle Ölçümü
 Kütle , madde miktarının ölçüsüdür.
 Ağırlık ,maddenin üzerine etkiyen yerçekimi
kuvvetidir. Ağırlık maddenin evrendeki konumuyla
değişir ancak kütle bulunduğu ortamın yerçekimine
göre değişmez bir değerdir.
 Bir maddenin ağırlığı dinamometre ile ölçülür ve
birimi Newton dur.
 Kütle ise terazi ile ölçülür ve birimi kg (kilogram )
veya g(gram) dır. SI kütle birimine kilogram ( kg)
denir.
 Büyük ve küçük kütlelerin ölçümünde kilogramın alt
ve üst katları kullanılır.
 Gramın büyükleri kilogram (kg), ton (T) dur.
Küçükleri ise desigram (dg), santigram , ( cg)
miligram (mg) dır.
 Kilogramın binde birine gram, gramın binde
birine miligram denir
 Terazilerin çeşitleri vardır. Biçim ve
hassasiyetine göre iki tür terazi vardır.
Biçimlerine göre iki tip terazi vardır .
 Çift kefeli terazi ; eşit kollu terazi de denir.100
gramdan 10 miligrama kadar farklı kütlelerin olduğu
tartım kutusu vardır. Basit eşit kollu terazi, ortasından
desteklenmiş ya da bir ipin ucuna asılmış düz ve türdeş
bir çubuğun uçlarına takılmış iki kefeden oluşur. Terazi
kolunun tam ortasında bir gösterge bağlanmıştır.
Kefeler boşken gösterge, bölmelerin ortasında sıfırda
durmalıdır.
 Tek kefeli teraziler; elektronik
terazilerdir.Terazinin yanında açılır kapanır
camlar bulunur ve tartım alınırken bu camlar
kapalı tutulmalıdır. Aksi takdirde ,herhangi bir
nemden rüzgardan yani dış etkenlerden dolayı
tartım yanlış alınabilir. Terazinin tam ortasına
yani maddenin konulması gereken metal yüzeye
madde konulduğunda ön tarafta bulunan dijital
ekrandan maddenin kütlesi okunur.
 Tek kefeli teraziler çift kefeli terazilere
göre duyarlılıkları çok daha yüksektir ve
tartımı daha kolaydır.
 Teraziler hassasiyetlerine ve
ölçme kapasitesine göre beş gruba
ayrılır;
 Kaba teraziler ; tartım kapasiteleri 500 g
ve duyarlılıkları 10 miligramdır.
 Makro teraziler ; tartım kapasiteleri 160-
200 g ve duyarlılıkları 0.1 miligramdır.
 Yarı mikro teraziler ; kapasitesi 10-80 g ve
duyarlılıkları 0.01 miligrama kadardır.
 Mikro teraziler ; tartım kapasitesi 20 g ve
duyarlılığı 0.0001 miligrama kadardır.
Ultra mikro teraziler ; ölçme
kapasitesi 25 gram ve duyarlılığı 0,00001
miligrama kadardır.
 Teraziler ile çalışılırken dikkat edilmesi
gereken önemli bazı hususlar ;
 Teraziler düz ve sarsıntısız bir yüzeye
konulmalıdır.
 Teraziler nem ve rüzgarın olmadığı bir
bölümde tutulmalıdır.
 Terazide madde tartılmadan önce
dengede olup olmadığı kontrol
edilmelidir. Terazinin dengede olduğunu
su damlasından anlarız eğer damla
kaymışsa terazinin ayaklarından denge
sağlanır.
 Tartım alacak kişi terazinin nasıl
kullanılacağını bilmiyorsa laboratuvar
asistanından bilgi almalıdır yada onun
ayarlamasını beklemelidir.
 Islak ,yağlı,sıcak maddeler ve kimyasal
maddeler terazi kefesine doğrudan
konulmamalıdır.
 Katı maddelerin tartımı alınırken kağıt
kullanılacak ise kağıdın düzgün olmasına
ve terazi kefesine uygun olmasına dikkat
edilmeli.
 Ancak kağıt kolayca nemlenebileceği veya
tozlanabileceği ve bu da hassasiyeti
etkileyebileceği için saat camı
kullanılabilir.
 Sıvı maddelerin tartımı alınırken
buharlaşma olabileceği için terazinin cam
kapakları kapalı tutulmalıdır.
 Terazinin içinde kurutucu madde
bulunmalıdır ve nem önlenmelidir.
 Tartım işleminin başı ve sonunda terazi
ve etrafı temiz tutulmalıdır.
 Terazinin ayarı bozulduğunda tekrar
dengeye getirilmeli ve kalibre edilmelidir.
SICAKLIK ÖLÇÜMÜ
 Sıcaklığın ölçü birimi SI
sistemine göre Kelvin dir.
Sıcaklık ölçümü ise
termometreler ile yapılır.
Sıcaklık birimi olarak dereceyi
kullanırız. Termometreler
maddelerin sıcaklık
derecelerini sayı ile belirten
araçlardır.
•Termometrelerde sabit
olan iki nokta (sıcaklık)
vardır. Bunlardan biri
suyun donma noktası
(sıcaklığı), diğeri de
suyun kaynama
noktasıdır (sıcaklığıdır).
(76 cm–Hg’da).
 Kullanılan Maddenin Cinsine
Göre Termometreler :
 Günümüzde yaygın olarak sıvılı ve metal
termometreler kullanılmaktadır.

a) Sıvılı Termometreler :

 Sıvılı termometrelerde sıvı konan bir hazne ve bu
hazneye bağlı ince boru bulunur. Sıvılı
termometrelerde cıva, alkol, ispirto gibi sıvılar
kullanılır ve termometrenin haznesi bu sıvılarla
doldurulur. (Kullanılan sıvı cıva ise cıvalı,
alkol ise alkollü termometre adını alır).
 Sıvılı termometreler kullanıldığı yere göre yere
göre çeşitli isimler alır. (Duvar termometresi,
laboratuar termometresi, hasta termometresi
gibi).

b) Metal Termometreler :

 Cıvalı ve alkollü termometreler ile ölçülemeyen
sıcaklık değerlerini ölçmek için metal
termometreler kullanılır.
 Metal termometreler 1600oC sıcaklığa kadar olan
yüksek sıcaklıkları ölçebilir. Fabrika ve fırınlarda
bu tür termometreler kullanılır
  Bölmelerine Göre
Termometreler :
 Farklı bilim adamları sıcaklığı
ölçmek için farklı termometreler
yapmışlardır. Termometreler, aynı
sıcaklığı ölçerler. Fakat ölçtükleri
sıcaklığı ifade etmek için farklı
rakam ve birim kullanırlar.
 a) Celcius (Santigrat)
Termometresi :
 Suyun kaynama sıcaklığını 1000C, donma
sıcaklığını 00C kabul eder ve sıcaklığı
Santigrat derece (oC) cinsinden ölçer. oC
sıcaklığı t ile de gösterilir.
 (1 atmosferlik basınç altında içinde cıva
bulunan her iki ucu kapalı ince bir boru,
suyun donma noktasının 0, kaynama
noktasının 100 ile gösterilmesi ve bu
aralığın 100 eşit parçaya bölünmesiyle
oluşur).
 b) Fahrenheit Termometresi :
 Suyun kaynama sıcaklığını 2120C, donma
sıcaklığını 320C kabul eder ve sıcaklığı
Fahrenheit derece (0F) cinsinden ölçer.
 c) Reomür Termometresi :
 Suyun kaynama sıcaklığını 800C, donma
sıcaklığını 00C kabul eder ve sıcaklığı Reomür
derece (0R) cinsinden ölçer.
 d) Kelvin Termometresi :
 Suyun kaynama sıcaklığını 3730C, donma
sıcaklığını 2730C kabul eder ve sıcaklığı
Kelvin derece (K) cinsinden ölçer. K sıcaklığı
T ile de gösterilir.
 NOT :
 1- Cıva –39 oC’ ta donar, 357 oC’de kaynar. Bu nedenle
cıvalı termometreler ile –39 oC ile 357 oC arasındaki
sıcaklık değerleri ölçülebilir.
 2- Çok soğuk kış günlerinde cıvalı termometreler
kullanılmaz. Bunun yerine donma sıcaklığı daha düşük
olan alkollü termometreler kullanılır. Çünkü alkol
yaklaşık olarak –115 oC’de donar.
 3- Deniz seviyesinde kaynamakta olan suyun
sıcaklığını alkollü termometre ile ölçülmez. Çünkü
deniz seviyesinde su 100oC’de kaynar. Alkolün
kaynama noktası 78oC olduğundan yeterli olmaz.
 4- Alkollü termometreler kutuplarda kullanılır. Ancak
kılcal boru içindeki sıvının iyi görülmesi için kırmızı,
mavi, sarı gibi renkli boya maddeleri ile boyanması
gerekir.
 Katı maddelerin erime noktalarının tayininde
erime noktası tayini cihazları kullanılır. Katı bir
maddenin erime noktasını tayin için madde
kapilerin içine yerleştirilir. Kapiler boru cihaza
yerleştirilir. Cihaz ısınmaya başladığı andan
maddenin eridiği ana kadar göstergeden okuma
yapılır ve böylece katı maddenin erime noktası
tayin edilir.