Professional Documents
Culture Documents
TS en 196-3 Çi̇mento Pri̇z Deneyi̇
TS en 196-3 Çi̇mento Pri̇z Deneyi̇
TURKISH STANDARD
TS EN 196-3
Mart 2002
ICS 91.100.10
1. Baskı
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin
değerli katkılarını şükranla anarız.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Ön söz
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 196-3 (1994) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat
Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 11 Mart 2002 tarihli toplantõsõnda Türk
Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
İÇİNDEKİLER
1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Deney prensipleri ........................................................................................................................... 1
4 Deney için genel şartlar ................................................................................................................. 1
4.1 Lâboratuvar ............................................................................................................................... 1
4.2 Cihazlar ..................................................................................................................................... 1
4.3 Malzemeler................................................................................................................................ 1
5 Standard kõvam tayini .................................................................................................................... 2
5.1 Cihazlar ..................................................................................................................................... 2
5.2 İşlem.......................................................................................................................................... 2
5.2.1 Çimento pastasõnõn karõştõrõlmasõ ...................................................................................... 2
5.2.2 Kalõplarõn doldurulmasõ ...................................................................................................... 4
5.2.3 Standard kõvam tayini ........................................................................................................ 4
6 Priz süresi tayini deneyi ................................................................................................................ 5
6.1 Cihazlar ..................................................................................................................................... 5
6.1.1 Rutubet odasõ veya dolabõ ................................................................................................. 5
6.1.2 Priz başlama süresi için Vicat cihazõ.................................................................................. 5
6.2 Priz başlama süresinin tayini .................................................................................................... 5
6.3 Priz sonu süresinin tayini .......................................................................................................... 5
7 Genleşme deneyi............................................................................................................................ 6
7.1 Cihazlar ..................................................................................................................................... 6
7.1.1 Le Chatelier cihazõ ............................................................................................................. 6
7.1.2 Su banyosu ........................................................................................................................ 6
7.1.3 Rutubet dolabõ.................................................................................................................... 6
7.2 İşlem.......................................................................................................................................... 6
7.3 Yorum........................................................................................................................................ 7
7.4 Deneyin tekrarõ.......................................................................................................................... 7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
1 Kapsam
Bu standard, çimentolarõn priz süresi ve genleşmesi tayin metotlarõnõ kapsar. Bu metotlar ENV 197-
1’in kapsadõğõ tüm çimentolara uygulanõr.
Bu standard, referans metotlarõ tarif eder: sonuçlarõ önemli ölçüde etkilememek kaydõyla, standardda
belirtildiği gibi alternatif metot kullanõlabilir. Anlaşmazlõk durumunda, alternatif metotlar hariç olmak
üzere, yalnõz bu standardda tarif edilen referans metot kullanõlõr.
3 Deney prensipleri
Priz süresi, iğnenin standard (normal) kõvamdaki çimento pastasõ içinde belirlenmiş bir derinliğe kadar
girmesini gözlemek suretiyle tayin edilir.
Genleşme, standard kõvamdaki çimento pastasõnõn, iki iğnenin bağõl hareketi ile belirlenen hacim
genleşmesini gözlemek suretiyle tayin edilir.
Standard kõvamdaki çimento pastasõ standard sondanõn içine girmesine karşõ belirli bir direnç gösterir.
Böyle bir pasta için gereken su miktarõ, farklõ su miktarlarõ ile hazõrlanan pastalarõn içine sondanõn
girmesi denemeleri ile tayin edilir.
4.2 Cihazlar
4.2.1 Terazi, 1 g doğrulukta tartõm yapabilen,
4.2.2 Dereceli mezür veya büret, hacmi % 1 doğrulukta ölçebilen,
4.2.3 Karõştõrõcõ, EN 196-1’e uygun .
4.3 Malzemeler
4.3.1 Numunelerin hazõrlanmasõ, bekletilmesi ve kaynatõlmasõ için damõtõk veya deiyonize su
kullanõlmalõdõr.
1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3 ve 4’ncü kolonda verilmiştir.
1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
Deneye tâbi tutulan çimento pastasõnõn içine konduğu Vicat kalõbõ (Şekil 1a) sert lastikten yapõlmõş
olmalõdõr. Vicat kalõbõ, derinliği (40,0 ± 0,2) mm; üst iç çapõ (70 ± 5) mm ve alt iç çapõ (80 ± 5) mm
olan kesik koni şeklindedir. Vicat kalõbõ aynõ zamanda yeterince sağlam olmalõ ve vicat kalõbõndan
daha geniş olmak üzere, en az 2,5 mm kalõnlõğõnda düz cam taban plâkasõ bulunmalõdõr.
Not - Belirtilen derinlikte ve kesik koni şeklinde belirlenmiş sert lastik kalõba göre aynõ deney
sonuçlarõnõ gösteren silindir şeklinde metal veya plastik kalõplar kullanõlabilir.
5.2 İşlem
Çimento suya koyulurken, çimento veya su miktarõnda herhangi bir kayba meydan vermeden
dikkatlice koyulur. İlave etme süresi 5 saniyeden az, 10 saniyeden fazla olmamalõdõr. İlâvenin
tamamlandõğõ an sonraki ölçümler için sõfõr zamanõ olmak üzere kaydedilir. Karõştõrõcõ hemen 90 saniye
süreyle düşük hõzda olmak üzere çalõştõrõlõr. 90 saniye sonunda 15 saniye durdurulur ve bu arada
uygun bir kazõyõcõ ile karõştõrõcõ kabõnõn iç çeperlerine yapõşan çimento pastasõ sõyrõlõr ve karõşõma
eklenir. Karõştõrõcõ tekrar 90 saniye düşük hõzda çalõştõrõlõr. Karõştõrõcõnõn toplam çalõşma süresi 3 dakika
olmalõdõr.
Not - Referans metoda göre aynõ sonuçlarõ verdiği gösterilmek kaydõ ile, makina veya el ile olmak
üzere, başka bir karõştõrma metodu kullanõlabilir.
2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
Ölçüler mm’dir.
A) Priz başlama süresi tayini için dik B) Priz sona erme süresi tayini için
Pozisyondaki kalõp yandan görünümü tersine çevrilmiş kalõpla önden görünüm
Not - Belirtilen boyutlara dikkat edilmelidir. Sonda, iğne ve bağlantõsõnõn tümü aynõ kütleye sahip
olacak şekilde ayarlõysa, meselâ (9±0.5) g, her cihaz için bir düzeltici ağõrlõk yeterlidir.
Şekil 1 - Çimentonun standard kõvam ve priz süresi tayini için Vicat cihazlarõ.
3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
Not - Belirtilen boyutlara dikkat edilmelidir. Sonda, iğne ve bağlantõsõnõn tümü aynõ kütleye sahip
olacak şekilde ayarlõysa, meselâ (9±0,5) g, her cihaz için bir düzelitci ağõrlõk yeterlidir.
Şekil 1 Devamõ - Çimentonun standard kõvam ve priz süresi tayini için Vicat cihazõ.
Sondanõn alt yüzü ile taban plâkasõ arasõndaki mesafeyi veren değer okunur ve bu değer, çimentonun
kütlesi cinsinden yüzde olarak ifade edilmek suretiyle, pastanõn su muhtevasõ ile birlikte kaydedilir.
Sonda her batõrõlõştan sonra hemen temizlenir.
4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
Deney, değişik miktarlarda su içeren pastalarla, sonda ve taban plâkasõ arasõndaki mesafe (6 ± 1) mm
oluncaya kadar tekrar edilir. Standard kõvama gelen pastanõn su miktarõ % 0,5’lik doğrulukla standard
kõvam için gerekli su miktarõ olarak kaydedilir.
Not - Aynõ deney sonuçlarõnõ verdiği gösterilmek kaydõyla, doldurulmuş Vicat kalõplarõnõn daldõrõldõğõ,
o
sõcaklõğõnõ (20 ± 1) C’da muhafaza edebilen su banyosu kullanõlabilir.
Not - Otomatik priz süresi tayin makinalarõ ticarî olarak mevcuttur ve belirtilen cihaz ve prosedür ile
aynõ deney sonuçlarõnõ verdiğinin gösterilmesi kaydõyla kullanõlabilir.
Vicat kalõbõ, Madde 5.2.1 ve Madde 5.2.2’ye göre standard kõvamdaki çimento pastasõ ile doldurulur ve
düzlenir.
Doldurulmuş Vicat kalõbõ taban plâkasõ ile birlikte Madde 6.1.1.’de belirtilen odaya veya rutubet
dolabõna yerleştirilir, uygun bir süre sonra Vicat cihazõna ve iğnenin altõna yerleştirilir. İğne, pasta ile
temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Hareket eden parçalarõn hõzla inmesini önlemek için iğne bu
durumda (1-2) saniye tutulur. Sonra hareket eden parçalar birden bõrakõlõr ve iğnenin düşey olarak
pastanõn içine girmesi sağlanõr. İğnenin pastaya batmasõ tamamlandõktan sonra veya iğnenin serbest
bõrakõlmasõndan 30 saniye sonra (hangisi daha önce olmuşsa) taksimatlõ göstergede okuma yapõlõr.
İğnenin ucu ile taban plâkasõ arasõndaki mesafeyi veren bu değer, sõfõr anõndan itibaren geçen süre ile
birlikte kaydedilir. İğnenin aynõ numuneye batõrõlma işlemi, iğnenin pastaya batõrõldõğõ noktalar
arasõndaki veya kalõp kenarõndan en az 10 mm mesafe olacak şekilde ve 10 dakikalõk uygun zaman
aralõklarõ ile tekrarlanõr. Numune, iğnenin batõrõlma zamanlarõ arasõnda rutubet odasõnda veya rutubet
dolabõnda (Madde 6.1.1.de belirtildiği gibi) tutulmalõdõr. Her batõrma işleminden sonra Vicat iğnesi
hemen temizlenmelidir. Sõfõr olarak kabul edilen başlangõç zamanõndan itibaren iğne ile taban plâkasõ
arasõndaki mesafe (4 ± 1) mm oluncaya kadar geçen süre en yakõn 5 dakikaya yuvarlatõlarak priz
başlangõç süresi olarak kaydedilir. Gereken doğruluk batma deneylerindeki zaman aralõklarõnõn prizin
başlamasõna yakõn azaltõlmasõ ile sağlanabilir ve başarõlõ deney sonuçlarõnda aşõrõ farklõlõk gözlenmez.
Madde 6.2’deki işlem uygulanõr. Pastaya batõrma işlemleri arasõndaki zaman aralõklarõ, meselâ 30
dakikaya kadar arttõrõlabilir.
5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
Numune, batõrma işlemleri arasõnda Madde 6.1.1’de belirtilen rutubet odasõnda veya dolabõnda
tutulmalõdõr. Her batõrma işleminden sonra Vicat iğnesi hemen temizlenmelidir. İğnenin ilk 0,05 mm
kadar battõğõ an ile sõfõr olarak kabul edilen zaman, en yakõn 15 dakikaya yuvarlatõlarak priz sonu
süresi olarak kaydedilir. Gereken doğruluk bağlantõ halkasõnõn pasta üzerinde ilk işaret bõraktõğõ andan
itibaren priz sonu yaklaştõkça zaman aralõklarõnõn azaltõlmasõ ile sağlanabilir ve başarõlõ deney
sonuçlarõnda aşõrõ farklõlõk gözlenmez.
7 Genleşme deneyi
7.1 Cihazlar
7.1.1 Le Chatelier cihazõ
Kalõp, Şekil 2 (a)’da verilen ölçülere uygun çubuk şeklinde gösterge uçlarõ bulunan pirinçten yapõlmõş
olmalõdõr. Kalõbõn esnemesi, Şekil 2c’de görüldüğü gibi 300 g’lõk bir ağõrlõk uygulandõğõnda, çubuk
şeklindeki göstergelerin uçlarõ arasõndaki mesafe, kalõcõ deformasyon oluşturmaksõzõn (17,5 ± 2,5)
mm olmalõdõr.
Her kalõp için alt ve üst plâka olmak üzere bir çift cam plâka bulunmalõdõr. Plâkalar kalõptan daha geniş
olmalõdõr. Kalõbõn üzerini örtecek plâka en az 75 g olmalõdõr, bu gereği karşõlamak için ince bir plâka
üzerine ilâve küçük kütleler koyulabilir.
7.1.2 Su banyosu
o
İçine Le Chatelier numunelerinin doldurulacağõ, su sõcaklõğõnõ (20 ± 2) C’dan (30 ± 5) dakikada
kaynama sõcaklõğõna ulaştõracak tertibatlõ, õsõtõcõlõ su kabõ.
7.2 İşlem
Deney aynõ çimento pasta karõşõmõndan aynõ anda iki numune üzerinde yapõlõr.
Standard kõvamda bir çimento pastasõ hazõrlanõr. Hafif yağlanmõş Le Chatelier kalõbõ yine hafif
yağlanmõş olan plâkanõn üzerine konur ve sõkõştõrmaksõzõn veya vibrasyon yapmaksõzõn hemen pasta
ile doldurulur, tercihe göre sadece elle veya düz kenarlõ bir spatül kullanarak, üst yüzeyin seviyesi
ayarlanõr. Doldurma sõrasõnda kalõbõn yarõk kõsmõnõn açõlmamasõ için parmaklarla hafif sõkõlõr veya uçlar
bağlanõr veya uygun bir lastik bantla tutturulur.
Kalõbõn üstü hafif yağlanmõş plâka ile örtülür, gerekirse ilâve kütle eklenir ve bütün cihaz hemen
o
rutubet dolabõna konur. Burada (24 ± 0,5) saat (20 ± 1) C’da ve % 98’den az olmayan bağõl nemde
muhafaza edilir.
Not 1 - Cam plâkalarõn arasõna yerleştirilmiş kalõbõn üzerini örten plâkanõn üzerine istenirse ilâve kütle
konmak suretiyle hepsi birlikte su banyosuna konulabilir ve burada (24 ± 0,5) saat (20 ± 1)
o
C’da muhafaza edilir. Ancak bu işlemin referans metoda göre doğrulanmõş olmasõ gerekir.
(24 ± 0,5) saatlik süre sonunda gösterge uçlarõ arasõndaki mesafe (A) en yakõn 0,5 mm’ye
yuvarlatõlarak ölçülür. Sonra kalõp (30 ± 5) dakika içinde kaynama sõcaklõğõna kadar õsõtõlõr ve su
banyosu kaynama sõcaklõğõnda (3 saat ± 5 dakika) bekletilir.
Not. 2 - 3 saat sonra meydana gelen genleşme ile aynõ değer görülebildiği takdirde, kaynama süresi
daha kõsa olabilir.
Kaynama süresi sonunda gösterge uçlarõ arasõndaki mesafe (B), en yakõn 0,5 mm’ye yuvarlatõlarak
ölçülebilir.
o
Kalõbõn (20 ± 2) C’a kadar soğumasõ beklenir. Gösterge uçlarõ arasõndaki mesafe ( C ), en yakõn 0,5
mm’ye yuvarlatõlarak ölçülür. Her numune için (A) ve (C) ölçümleri kaydedilir ve (C-A) farkõ hesaplanõr.
(C-A)’nõn iki değerinin ortalamasõ en yakõn 0,5 mm’ye yuvarlatõlarak hesaplanõr.
6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
7.3 Yorum
Genleşme deneyinin esas amacõ bağlanmamõş (serbest) kalsiyum oksit ve/veya magnezyum oksit
hidratasyonu sebebiyle sonradan ortaya çõkabilecek genleşme riskinin değerlendirilmesidir. Bu gaye
ile, (C-A) farkõ rapor edilir.
Not - Deney şartlarõnõn B ve C ölçümleri arasõnda önemli fark oluşturmadõğõ gösterilebildiği takdirde,
raporda (B-A) farkõ belirtilebilir, bu da deney için gerekli zamanõ kõsaltõr.
Ölçüler mm’dir.
a) Le Chatelier cihaz
1) Yarõk
2) Cam plâka
7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002
Not - Ortadaki yarõğõn iki tarafõndan, kalõbõn üst yarõsõna lehimlenmiş olan bu iki çengel, deneyden
sonra sertleşmiş pasta numunesinin kalõptan çõkmasõnõ sağlar.
Ayrõlma esnasõnda,
x
uçlar arasõndaki artõş