TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 196-3
Mart 2002

ICS 91.100.10
1. Baskı

ÇİMENTO DENEY METOTLARI- BÖLÜM 3: PRİZ SÜRESİ

VE HACİM GENLEŞME TAYİNİ

Methods of testing cement-part 3: determination of setting

time and soundness

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya
çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini
ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin
değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Ön söz
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 196-3 (1994) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat
Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 11 Mart 2002 tarihli toplantõsõnda Türk
Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

− Bu standard ve TS EN 196-1 kabulü ile TS 24 (1985) iptal edilmiştir.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

İÇİNDEKİLER

1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Deney prensipleri ........................................................................................................................... 1
4 Deney için genel şartlar ................................................................................................................. 1
4.1 Lâboratuvar ............................................................................................................................... 1
4.2 Cihazlar ..................................................................................................................................... 1
4.3 Malzemeler................................................................................................................................ 1
5 Standard kõvam tayini .................................................................................................................... 2
5.1 Cihazlar ..................................................................................................................................... 2
5.2 İşlem.......................................................................................................................................... 2
5.2.1 Çimento pastasõnõn karõştõrõlmasõ ...................................................................................... 2
5.2.2 Kalõplarõn doldurulmasõ ...................................................................................................... 4
5.2.3 Standard kõvam tayini ........................................................................................................ 4
6 Priz süresi tayini deneyi ................................................................................................................ 5
6.1 Cihazlar ..................................................................................................................................... 5
6.1.1 Rutubet odasõ veya dolabõ ................................................................................................. 5
6.1.2 Priz başlama süresi için Vicat cihazõ.................................................................................. 5
6.2 Priz başlama süresinin tayini .................................................................................................... 5
6.3 Priz sonu süresinin tayini .......................................................................................................... 5
7 Genleşme deneyi............................................................................................................................ 6
7.1 Cihazlar ..................................................................................................................................... 6
7.1.1 Le Chatelier cihazõ ............................................................................................................. 6
7.1.2 Su banyosu ........................................................................................................................ 6
7.1.3 Rutubet dolabõ.................................................................................................................... 6
7.2 İşlem.......................................................................................................................................... 6
7.3 Yorum........................................................................................................................................ 7
7.4 Deneyin tekrarõ.......................................................................................................................... 7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Çimento deney metotlarõ - Bölüm 3: Priz süresi ve genleşme tayini

1 Kapsam
Bu standard, çimentolarõn priz süresi ve genleşmesi tayin metotlarõnõ kapsar. Bu metotlar ENV 197-
1’in kapsadõğõ tüm çimentolara uygulanõr.

Bu standard, referans metotlarõ tarif eder: sonuçlarõ önemli ölçüde etkilememek kaydõyla, standardda
belirtildiği gibi alternatif metot kullanõlabilir. Anlaşmazlõk durumunda, alternatif metotlar hariç olmak
üzere, yalnõz bu standardda tarif edilen referans metot kullanõlõr.

2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, diğer standard ve/veya dokümanlara atõf
yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içersinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.
Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin
belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr.
1)
EN,ISO,IEC Adõ (İngilizce) TS No Adõ (Türkçe)
vb No
EN 196-1 Methods of testing cement- Part 1 : TS EN 196-1 Çimento Deney Metotlarõ- Bölüm 1:
Determination of strength Dayanõm Tayini
EN 197-1 Cement-Composition,specifications TS EN 197-1 Çimento- Bölüm 1: Genel
and conformity criteria – Part 1 : Çimentolar Bileşim Özellikler ve
Common cements Uygunluk Kriterleri

3 Deney prensipleri
Priz süresi, iğnenin standard (normal) kõvamdaki çimento pastasõ içinde belirlenmiş bir derinliğe kadar
girmesini gözlemek suretiyle tayin edilir.

Genleşme, standard kõvamdaki çimento pastasõnõn, iki iğnenin bağõl hareketi ile belirlenen hacim
genleşmesini gözlemek suretiyle tayin edilir.

Standard kõvamdaki çimento pastasõ standard sondanõn içine girmesine karşõ belirli bir direnç gösterir.
Böyle bir pasta için gereken su miktarõ, farklõ su miktarlarõ ile hazõrlanan pastalarõn içine sondanõn
girmesi denemeleri ile tayin edilir.

4 Deney için genel şartlar

4.1 Lâboratuvar
o
Numunenin hazõrlandõğõ ve deneye tâbi tutulduğu lâboratuvarõn sõcaklõğõnõn (20 ± 2) C’da tutulmasõ ve
bağõl nemin %65’ten az olmamasõ sağlanmalõdõr.

4.2 Cihazlar
4.2.1 Terazi, 1 g doğrulukta tartõm yapabilen,
4.2.2 Dereceli mezür veya büret, hacmi % 1 doğrulukta ölçebilen,
4.2.3 Karõştõrõcõ, EN 196-1’e uygun .

4.3 Malzemeler
4.3.1 Numunelerin hazõrlanmasõ, bekletilmesi ve kaynatõlmasõ için damõtõk veya deiyonize su
kullanõlmalõdõr.

Not - Aynõ sonuçlarõ verdiğinin gösterilmesi halinde başka su kullanõlabilir.

4.3.2 Numunelerin hazõrlanmasõnda ve deneye tâbi tutulmasõnda kullanõlan çimento, su ve cihazlar

o
(20 ± 2) C sõcaklõkta olmalõdõr.

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3 ve 4’ncü kolonda verilmiştir.

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

5 Standard kõvam tayini

5.1 Cihazlar
Şekil 1 (a) ve Şekil 1 (b)’de gösterilen Vicat aleti Şekil 1 c’de gösterilen sonda ile kullanõlõr. Sonda
(Şekil 1c), etkili uzunluğu (50 ± 1) mm ve çapõ (10,00 ± 0,05) mm olan dik silindir şeklinde korozyona
dayanõklõ metalden yapõlmõş olmalõdõr. Hareketli parçalarõn toplam kütlesi (300 ± 1) g olmalõdõr.
Hareketleri, önemli derecede sürtünme oluşturmaksõzõn tam düşey olmalõ ve eksenleri sondanõn
ekseni ile çakõşmalõdõr.

Deneye tâbi tutulan çimento pastasõnõn içine konduğu Vicat kalõbõ (Şekil 1a) sert lastikten yapõlmõş
olmalõdõr. Vicat kalõbõ, derinliği (40,0 ± 0,2) mm; üst iç çapõ (70 ± 5) mm ve alt iç çapõ (80 ± 5) mm
olan kesik koni şeklindedir. Vicat kalõbõ aynõ zamanda yeterince sağlam olmalõ ve vicat kalõbõndan
daha geniş olmak üzere, en az 2,5 mm kalõnlõğõnda düz cam taban plâkasõ bulunmalõdõr.

Not - Belirtilen derinlikte ve kesik koni şeklinde belirlenmiş sert lastik kalõba göre aynõ deney
sonuçlarõnõ gösteren silindir şeklinde metal veya plastik kalõplar kullanõlabilir.

5.2 İşlem

5.2.1 Çimento pastasõnõn karõştõrõlmasõ

1 g doğrulukla 500 g çimento tartõlõr. Bir miktar su, meselâ 125 g, karõştõrõcõ kabõna tartõlõr veya
dereceli mezürle veya büretle ölçülerek karõştõrõcõ kabõna konur.

Çimento suya koyulurken, çimento veya su miktarõnda herhangi bir kayba meydan vermeden
dikkatlice koyulur. İlave etme süresi 5 saniyeden az, 10 saniyeden fazla olmamalõdõr. İlâvenin
tamamlandõğõ an sonraki ölçümler için sõfõr zamanõ olmak üzere kaydedilir. Karõştõrõcõ hemen 90 saniye
süreyle düşük hõzda olmak üzere çalõştõrõlõr. 90 saniye sonunda 15 saniye durdurulur ve bu arada
uygun bir kazõyõcõ ile karõştõrõcõ kabõnõn iç çeperlerine yapõşan çimento pastasõ sõyrõlõr ve karõşõma
eklenir. Karõştõrõcõ tekrar 90 saniye düşük hõzda çalõştõrõlõr. Karõştõrõcõnõn toplam çalõşma süresi 3 dakika
olmalõdõr.

Not - Referans metoda göre aynõ sonuçlarõ verdiği gösterilmek kaydõ ile, makina veya el ile olmak
üzere, başka bir karõştõrma metodu kullanõlabilir.

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Ölçüler mm’dir.

A) Priz başlama süresi tayini için dik B) Priz sona erme süresi tayini için
Pozisyondaki kalõp yandan görünümü tersine çevrilmiş kalõpla önden görünüm

1. Sert lastik kalõp

2. Düzeltici ağõrlõklar için platform
3. Cam plâka

Not - Belirtilen boyutlara dikkat edilmelidir. Sonda, iğne ve bağlantõsõnõn tümü aynõ kütleye sahip
olacak şekilde ayarlõysa, meselâ (9±0.5) g, her cihaz için bir düzeltici ağõrlõk yeterlidir.

Şekil 1 - Çimentonun standard kõvam ve priz süresi tayini için Vicat cihazlarõ.

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Not - Belirtilen boyutlara dikkat edilmelidir. Sonda, iğne ve bağlantõsõnõn tümü aynõ kütleye sahip
olacak şekilde ayarlõysa, meselâ (9±0,5) g, her cihaz için bir düzelitci ağõrlõk yeterlidir.

Şekil 1 Devamõ - Çimentonun standard kõvam ve priz süresi tayini için Vicat cihazõ.

5.2.2 Kalõplarõn doldurulmasõ

Çimento pastasõ daha önce hafifçe yağlanmõş taban plâkasõ üzerine yerleştirilmiş Vicat kalõbõna fazla
miktarda olmak üzere hiçbir sõkõştõrma veya vibrasyon yapmadan hemen yerleştirilir. Kalõbõn üstüne
taşan çimento pastasõ fazlalõğõ düzgün kenarlõ bir spatül ile yavaş testere hareketi uygulanõp sõyõrõlarak
düzgün bir yüzey elde edilir.

5.2.3 Standard kõvam tayini

Deney için Vicat cihazõna takõlan sonda (Şekil 1 c ), taban plâkasõnõn üzerine kadar indirilir ve
taksimatlõ gösterge üzerinde sõfõr okunacak şekilde ayarlanõr. Sonra sonda yukarõ kaldõrõlarak duruş
konumuna alõnõr. Pastanõn seviyesi ayarlandõktan sonra, hemen Vicat kalõbõ ve taban plâkasõ Vicat
cihazõna yerleştirilir ve sondanõn altõnda sondanõn pozisyonuna göre merkezlenir. Sonda pasta ile
temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Hareket eden parçalarõn hõzla inmesini önlemek için sonda bu
durumda 1-2 saniye tutulur. Sonra hareket eden parçalar çabuk bir şekilde serbest bõrakõlõr ve
sondanõn kendi ağõrlõğõ ile düşey olarak pastanõn merkezine girmesi sağlanõr. Sondanõn serbest
bõrakõlmasõ sõfõr olarak kabul edilen başlangõç zamanõndan 4 dakika sonra olmalõdõr. Sondanõn batmasõ
tamamlandõktan sonra veya sondanõn serbest bõrakõlmasõndan 30 saniye sonra, (hangisi önce ise)
okuma yapõlmalõdõr.

Sondanõn alt yüzü ile taban plâkasõ arasõndaki mesafeyi veren değer okunur ve bu değer, çimentonun
kütlesi cinsinden yüzde olarak ifade edilmek suretiyle, pastanõn su muhtevasõ ile birlikte kaydedilir.
Sonda her batõrõlõştan sonra hemen temizlenir.

4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Deney, değişik miktarlarda su içeren pastalarla, sonda ve taban plâkasõ arasõndaki mesafe (6 ± 1) mm
oluncaya kadar tekrar edilir. Standard kõvama gelen pastanõn su miktarõ % 0,5’lik doğrulukla standard
kõvam için gerekli su miktarõ olarak kaydedilir.

6 Priz süresi tayini deneyi

6.1 Cihazlar

6.1.1 Rutubet odasõ veya dolabõ

o
Uygun boyutlu ve (20 ± 1) C’da tutulan ve bağõl nemi % 90’dan az olmayan bir oda veya bir rutubet
dolabõ.

Not - Aynõ deney sonuçlarõnõ verdiği gösterilmek kaydõyla, doldurulmuş Vicat kalõplarõnõn daldõrõldõğõ,
o
sõcaklõğõnõ (20 ± 1) C’da muhafaza edebilen su banyosu kullanõlabilir.

6.1.2 Priz başlama süresi için Vicat cihazõ

Sonda çõkarõlõr ve yerine çelikten yapõlmõş silindir şeklinde etkili uzunluğu (50 ± 1) mm ve çapõ (1,13 ±
0,05) mm olan iğne (Şekil 1d ) takõlõr. Hareket eden bu parçalarõn toplam kütlesi (300 ± 1) g olmalõ,
hareketleri önemli derecede sürtünme oluşturmaksõzõn tam düşey ve eksenleri iğnenin ekseni ile
çakõşacak şekilde olmalõdõr.

Not - Otomatik priz süresi tayin makinalarõ ticarî olarak mevcuttur ve belirtilen cihaz ve prosedür ile
aynõ deney sonuçlarõnõ verdiğinin gösterilmesi kaydõyla kullanõlabilir.

6.2 Priz başlama süresinin tayini

Deney için Vicat cihazõna takõlmõş olan iğne (Şekil 1 d) taban plâkasõnõn üzerine indirilir ve iğneli Vicat
cihazõ taksimatlõ gösterge üzerinde sõfõra ayarlanõr. Sonra iğne yukarõ kaldõrõlarak duruş pozisyonuna
alõnõr.

Vicat kalõbõ, Madde 5.2.1 ve Madde 5.2.2’ye göre standard kõvamdaki çimento pastasõ ile doldurulur ve
düzlenir.

Doldurulmuş Vicat kalõbõ taban plâkasõ ile birlikte Madde 6.1.1.’de belirtilen odaya veya rutubet
dolabõna yerleştirilir, uygun bir süre sonra Vicat cihazõna ve iğnenin altõna yerleştirilir. İğne, pasta ile
temas edinceye kadar yavaşça indirilir. Hareket eden parçalarõn hõzla inmesini önlemek için iğne bu
durumda (1-2) saniye tutulur. Sonra hareket eden parçalar birden bõrakõlõr ve iğnenin düşey olarak
pastanõn içine girmesi sağlanõr. İğnenin pastaya batmasõ tamamlandõktan sonra veya iğnenin serbest
bõrakõlmasõndan 30 saniye sonra (hangisi daha önce olmuşsa) taksimatlõ göstergede okuma yapõlõr.

İğnenin ucu ile taban plâkasõ arasõndaki mesafeyi veren bu değer, sõfõr anõndan itibaren geçen süre ile
birlikte kaydedilir. İğnenin aynõ numuneye batõrõlma işlemi, iğnenin pastaya batõrõldõğõ noktalar
arasõndaki veya kalõp kenarõndan en az 10 mm mesafe olacak şekilde ve 10 dakikalõk uygun zaman
aralõklarõ ile tekrarlanõr. Numune, iğnenin batõrõlma zamanlarõ arasõnda rutubet odasõnda veya rutubet
dolabõnda (Madde 6.1.1.de belirtildiği gibi) tutulmalõdõr. Her batõrma işleminden sonra Vicat iğnesi
hemen temizlenmelidir. Sõfõr olarak kabul edilen başlangõç zamanõndan itibaren iğne ile taban plâkasõ
arasõndaki mesafe (4 ± 1) mm oluncaya kadar geçen süre en yakõn 5 dakikaya yuvarlatõlarak priz
başlangõç süresi olarak kaydedilir. Gereken doğruluk batma deneylerindeki zaman aralõklarõnõn prizin
başlamasõna yakõn azaltõlmasõ ile sağlanabilir ve başarõlõ deney sonuçlarõnda aşõrõ farklõlõk gözlenmez.

6.3 Priz sonu süresinin tayini

Taban plâkasõnõn üzerinde bulunan Madde 6.2’de kullanõlmõş olan dolu kalõp, priz sonu süresi tayini
için ters çevrilir. Böylece priz sonu süresinin tayini, pastanõn başlangõçta taban plâkasõ ile temas eden
yüzeyi üzerinde yapõlõr. İğne, küçük batmalarõn doğru şekilde gözlenebilmesini kolaylaştõrmak için iğne
bağlantõ halkasõ (Şekil 1 e) ile cihaza tutturulur.

Madde 6.2’deki işlem uygulanõr. Pastaya batõrma işlemleri arasõndaki zaman aralõklarõ, meselâ 30
dakikaya kadar arttõrõlabilir.

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Numune, batõrma işlemleri arasõnda Madde 6.1.1’de belirtilen rutubet odasõnda veya dolabõnda
tutulmalõdõr. Her batõrma işleminden sonra Vicat iğnesi hemen temizlenmelidir. İğnenin ilk 0,05 mm
kadar battõğõ an ile sõfõr olarak kabul edilen zaman, en yakõn 15 dakikaya yuvarlatõlarak priz sonu
süresi olarak kaydedilir. Gereken doğruluk bağlantõ halkasõnõn pasta üzerinde ilk işaret bõraktõğõ andan
itibaren priz sonu yaklaştõkça zaman aralõklarõnõn azaltõlmasõ ile sağlanabilir ve başarõlõ deney
sonuçlarõnda aşõrõ farklõlõk gözlenmez.

7 Genleşme deneyi
7.1 Cihazlar
7.1.1 Le Chatelier cihazõ
Kalõp, Şekil 2 (a)’da verilen ölçülere uygun çubuk şeklinde gösterge uçlarõ bulunan pirinçten yapõlmõş
olmalõdõr. Kalõbõn esnemesi, Şekil 2c’de görüldüğü gibi 300 g’lõk bir ağõrlõk uygulandõğõnda, çubuk
şeklindeki göstergelerin uçlarõ arasõndaki mesafe, kalõcõ deformasyon oluşturmaksõzõn (17,5 ± 2,5)
mm olmalõdõr.

Her kalõp için alt ve üst plâka olmak üzere bir çift cam plâka bulunmalõdõr. Plâkalar kalõptan daha geniş
olmalõdõr. Kalõbõn üzerini örtecek plâka en az 75 g olmalõdõr, bu gereği karşõlamak için ince bir plâka
üzerine ilâve küçük kütleler koyulabilir.

7.1.2 Su banyosu
o
İçine Le Chatelier numunelerinin doldurulacağõ, su sõcaklõğõnõ (20 ± 2) C’dan (30 ± 5) dakikada
kaynama sõcaklõğõna ulaştõracak tertibatlõ, õsõtõcõlõ su kabõ.

7.1.3 Rutubet dolabõ

o
Uygun boyutlu ve sõcaklõğõ (20 ± 1) C’da tutulan ve bağõl nemi %98’den az olmayan.

7.2 İşlem
Deney aynõ çimento pasta karõşõmõndan aynõ anda iki numune üzerinde yapõlõr.

Standard kõvamda bir çimento pastasõ hazõrlanõr. Hafif yağlanmõş Le Chatelier kalõbõ yine hafif
yağlanmõş olan plâkanõn üzerine konur ve sõkõştõrmaksõzõn veya vibrasyon yapmaksõzõn hemen pasta
ile doldurulur, tercihe göre sadece elle veya düz kenarlõ bir spatül kullanarak, üst yüzeyin seviyesi
ayarlanõr. Doldurma sõrasõnda kalõbõn yarõk kõsmõnõn açõlmamasõ için parmaklarla hafif sõkõlõr veya uçlar
bağlanõr veya uygun bir lastik bantla tutturulur.

Kalõbõn üstü hafif yağlanmõş plâka ile örtülür, gerekirse ilâve kütle eklenir ve bütün cihaz hemen
o
rutubet dolabõna konur. Burada (24 ± 0,5) saat (20 ± 1) C’da ve % 98’den az olmayan bağõl nemde
muhafaza edilir.

Not 1 - Cam plâkalarõn arasõna yerleştirilmiş kalõbõn üzerini örten plâkanõn üzerine istenirse ilâve kütle
konmak suretiyle hepsi birlikte su banyosuna konulabilir ve burada (24 ± 0,5) saat (20 ± 1)
o
C’da muhafaza edilir. Ancak bu işlemin referans metoda göre doğrulanmõş olmasõ gerekir.

(24 ± 0,5) saatlik süre sonunda gösterge uçlarõ arasõndaki mesafe (A) en yakõn 0,5 mm’ye
yuvarlatõlarak ölçülür. Sonra kalõp (30 ± 5) dakika içinde kaynama sõcaklõğõna kadar õsõtõlõr ve su
banyosu kaynama sõcaklõğõnda (3 saat ± 5 dakika) bekletilir.

Not. 2 - 3 saat sonra meydana gelen genleşme ile aynõ değer görülebildiği takdirde, kaynama süresi
daha kõsa olabilir.

Kaynama süresi sonunda gösterge uçlarõ arasõndaki mesafe (B), en yakõn 0,5 mm’ye yuvarlatõlarak
ölçülebilir.
o
Kalõbõn (20 ± 2) C’a kadar soğumasõ beklenir. Gösterge uçlarõ arasõndaki mesafe ( C ), en yakõn 0,5
mm’ye yuvarlatõlarak ölçülür. Her numune için (A) ve (C) ölçümleri kaydedilir ve (C-A) farkõ hesaplanõr.
(C-A)’nõn iki değerinin ortalamasõ en yakõn 0,5 mm’ye yuvarlatõlarak hesaplanõr.

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

7.3 Yorum
Genleşme deneyinin esas amacõ bağlanmamõş (serbest) kalsiyum oksit ve/veya magnezyum oksit
hidratasyonu sebebiyle sonradan ortaya çõkabilecek genleşme riskinin değerlendirilmesidir. Bu gaye
ile, (C-A) farkõ rapor edilir.

Not - Deney şartlarõnõn B ve C ölçümleri arasõnda önemli fark oluşturmadõğõ gösterilebildiği takdirde,
raporda (B-A) farkõ belirtilebilir, bu da deney için gerekli zamanõ kõsaltõr.

7.4 Deneyin tekrarõ

Yeni imal edilmiş çimento, genleşmeye ait özellikleri karşõlamadõğõ takdirde depolanmasõndan sonra
tekrar deneye tâbi tutulabilir. Bu amaç ile, çimento 7 cm kalõnlõğõnda bir tabaka halinde yayõlõr ve
o
(20 ± 2) C sõcaklõkta ve bağõl nem oranõ % 65’den az olmayan bir ortamda 7 gün bekletilir ve Madde
7.2’ye göre deney tekrar edilir.

Ölçüler mm’dir.

a) Le Chatelier cihaz

1) Yarõk
2) Cam plâka

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-3/Mart 2002

Şekil 2- Çimentolarõn genleşme tayini için Le Chatelier cihazõ

b) Kalõptan çõkarmak için kullanõlan çengel düzenek

Not - Ortadaki yarõğõn iki tarafõndan, kalõbõn üst yarõsõna lehimlenmiş olan bu iki çengel, deneyden
sonra sertleşmiş pasta numunesinin kalõptan çõkmasõnõ sağlar.

Ayrõlma esnasõnda,
x
uçlar arasõndaki artõş

2 x = (17,5 ± 2,5 mm)

x

c) Esneme deney düzeneği