KASAYSAYAN NG
Suitors,” “Of Expense.”
SANAYSAY
Ang sanaysay ay isang komposisyon
pampanitikan sa isang natatanging paksa na
higit na maikli at pormal kaysa alinmang
akda
Ang Pinagmulan ng Sanaysay
1580
• Nagsimula ang tinatawag na
sanaysay dahil sa Katipunan ng mga
palagay at damdamin ni Michael de
Montaige isang Pranses na
mananaysay.
• Sa mga nakabasa ng Essais,
ipinalalagay nila na ang Essais ay
kinapapalooban ng mga
pagtatangka, pagsubok, at
pagsisikap ng mga may-akda.
Si Michael de Montaigne ay itinuturing
na “Ama ng Sanaysay.”
• Sanaysay na naisulat noong 1501-
1588 (Nailathala: 1588).
• Sanaysay na naisulat noong 1588-
1592 (nailathala: 1595)
1597
•
Nagsimulang magsulat ng sanaysay
si Francisco Bacon na naglalaman
ng mga saloobin at kaisipang
punong-puno ng buhay. Ito ang
dahilan kung bakit kinilala siya bilang
“Ama ng Sanaysay” na nasusulat
sa Ingles.
• Bilang isang mananalaysay, nilayon
ni Bacon na magbahagi ng talino ng
kaniyang buhay. Ang bilang ng
sanaysay ni Bacon (1597) ay sampu
at nakasama ang mga titulo gaya ng
“Of Studies,” “Of Discourse,” “Of
Francisco Bacon
• Nang lumaon ay naging 38 ang
kaniyang mga sanaysay. Habang
umuunlad ang kaniyang buhay,
Pilosopiya, Agham, Politika, at
pagkabilanggo, ibinahagi niya ang
kaniyang talino kung kaya’t ang
kaniyang pag-unlad bilang isang tao
ay malinaw na makikita sa tono at
nilalaman ng kaniyang sanaysay.
• Ang estilo ng kaniyang pagsulat ay
hindi dogmatic at hindi didactic
subalit higit na personal at
palakaibigan. Kinikilala siya bilang
matalino at “meanest” na tao.
Tinagurian din siyang “Ama ng
Maanyo o Pormal na sanaysay” sa
Ingles
1700-
Mga mananaysay
• Kakaunti lamang sa mga tao ang
nakapagsulat ng sanaysay.
Ngunit maraming
naghangad na masundan ang
mga
yapak ni Bacon. Isa na rito si
Thomas Walton, ang
sumulat ng aklat na
pinamagatang “The Compleat
Angler.” Naging paksa niya ang
tungkol sa pamimingwit at pag-
ibig.
Sir Thomas Brown (1605-
1682)
Isa siyang “English Polymath.” Isa
siyang mayakda na naglalantad ng
iba’t ibang larang gaya ng Agham at
 Medisina, relihiyon at “esoteric.” Ang
kaniyang mga sulat ay naglalantad
ng malalim na kuryosidad sa natural
na mundo.
John Dryden
Si John Dryden ay isang makata, kritiko,
manunulat ng dula, at isang mananalaysay.
Ang kaniyang The Essay ay
nagmumungkahi na ang pangunahing layon
ng kaniyang teksto ay mabigyang-dangal
ang mga manunulat sa Ingles mula sa
sensura na ang minamabuti ay ang paggamit
ng wikang Pranses. “The Letters of John
Dryden”
1900
Sir Richard Steele
• Si Richard Steele ay nagpunta sa
England upang mag-aral sa
Charterhouse noong 1864. Sa
England nakilala niya si Joseph
Addison kung saan nagsimula
ang kanilang mayamang
pagkakaibigan kaugnay
literatura na nagtagal ngunit
nagkalayo dahil sa hindi
pagkakaunawaang politikal.
Bilang isang indibidwal at
manunulat, si Steele ay may
nakaaakit na personalidad –
karamihan sa kaniyang sulatin ay
magaan, mabilisan ngunit
kakikitaan ng katapatan.
• Namuhunan si Steele sa
pagsulat. Dala marahil ng
kaniyang interes sa iregularidad
sa army, nailathala niya ang
“Moralistic Tract,” “A Christian
Hero” kung saan ang sampung
(10) edisyon ay nabenta noong
siya’y nabubuhay pa.
Samuel Johnson
• Si Samuel Johnson ay isa sa mga
itinuturing na malikhain at mahusay
na mananalaysay, kritiko
lexicographer sa Kasaysayan sa
at
wikang Ingles. Nagtangka siya sa
akademya bilang isang guro ngunit
nabigo kaya nagpunta siya sa
London noong 1737 upang subukin
ang propesyon ng pagsulat. Naging
editor siya ng Man’s Magazine. Dito
nakapagambag siya sa panulaan,
biograpiya, artikulong politikal at iba
pa.
• Noong 1746, si Johnson ay
nakapagbigay-tuon sa isang
proyekto sa pamamagitan ng pagbuo
ng isang Diksyonaryo (The Dictionary
of the English Language) na natapos
noong 1755. Naglalahad ito ng
40,000 entri na may kasamang
kawikaan. Nagbigay ng katanyagan
ang bagay na ito sa kaniya at naging
kilalang sanggunian sa kaniya ang
bagay na ito bago pa mailathala ang
Oxford English Dictionary maraming
ng
taon pagkalipas.
• Mga Akda: Ang “Irene” at “Vanity
of Human Wishes” – (1749)
“Rambler” – (1750)
• Matapos ang dalawang taon, tumigil
siya sa pagsulat at natapos niya ang
208 mga sanaysay
Aristotle at Horace
• Pinasimulan ni Irvings ang essay sa
kaniyang SketchBook sa Amerika
• WASHINGTON IRVINGS (1753-
1859)
 Kasaysayan ng
Sanaysay sa Pilipinas
Sanaysay sa Pilipinas
• Si Padre Modesto Castro ang
tinaguriang “Ama ng Panitikang
Klasiko at Tuluyan.” Siya ang may-
akda ng Urbana at Feliza.
• Bumantog ang mga pangalan ng
propagandista sa pagsulat ng
sanaysay sa bansa. Kabilang sa mga
mananaysay sa panahong ito ay
Padre Jose Burgos.
PANAHON NG
PAGBABAGONG-DIWA
• Ang Lasolidaridad ay isang
pahayagang naging lunsaran ng
pakikibaka nina Rizal, Marcelo H. Del
Pilar at iba pang propagandista.
• Gumamit din ng panulat sina Andres
Bonifacio at Emilio Jacinto sa
pahayagang Kalayaan sa Katipunan
• May taguring “Utak ng Himagsikan”
at “Dakilang Lumpo” ngunit sa kabila
ng kapansana’y nakapagbahagi ng
talino at pagkamakabayan sa
pamamagitan ng panulat
• Natanyag si Sergio Osmeña sa
pagsisimula niya ng pagiging
mamamahayag. Ang kaniyang
karera ay nagsimula noong April 16,
1900 bilang manunulat sa El Nuevo
Dia, ang pangunahing pahayagan sa
Cebu. Ang kaniyang mga kapuwa
editor ay si Rafael Palma (isa ring
abogado, nahalal siyang Senador
noong 1916 at naging ikaapat na
Pangulo ng U.P kung saan kasama
rin niyang editor si Jaime C. de
Veyra)
RAFAEL PALMA
• Pulitikong Pilipino, isang Rizalian,
manunulat, edukador. Naging
senador noong 1916-1921 at
ikaapat na Pangulo ng U.P.
• Naging taga-ulat siya ng La
Independencia, ang unang
pahayagang pang-araw-araw na
itinatag at pinangunahan ni
Antonio Luna.
• Naging tagapagtatag siya ng El
Renacimiento “Rebirth” na
nakapaglathala noong
Setyembre 1901. Itinuturing na
De Rapina (Birds of Prey) ang
mga sanaysay rito.
Kasaysayan ng Sanaysay sa
Pilipinas sa Panahon ng
Amerikano
• Nahati sa dalawang pangkat ang
mga mananalaysay noong panahon
ng mga Amerikano. Ito ang
henerasyong Dekada ’20 at ang
henerasyong Dekada ‘30
• Sa Ingles nakilala sina Carlos P.
Romulo, Vicente Hilariio, I.V. Mallari
at Francisco Icasiano
Kasaysayan ng Sanaysay sa
Wikang Ingles sa Pilipinas
• Salvador P. Lopez.
May-akda
ng Literature and Society (1940).
Katipunan ito ng mga repleksyon at
seryosong mga sanaysay kung saan
nagwagi ng Commonwealth Literary
Contest ng 1940
• Camilo Osias. May-akda ng
“The Filipino Way of Life” (1940).
Isang serye ito ng mga sanaysay sa
 Pamumuhay ng mga Pilipino hango
mula sa kasaysayan, kaugalian,
Pilosopiya, at sikolohiya ng Pilipinas
• F.B. Icasiano (Mang Kiko).
Muling nailimbag ang
pinakamahuhusay na sanaysay ni
Icasiano sa Sunday Times Magazine
sa ilalim ng kolum mula sa Nipa Hut.
Isang sanaysay ito hinggil sa
karaniwang tao na nasusulat ng may
“humor” at “sympathy.”
• Carlos P. Romulo (August 16,
1941). Isang editorial na nailimbag ng
UP sa Philippine Herald na may
pamagat na “I am a Filipino” Muli
itong nailathala sa aklat na “My
Brother Americans” noong 1945 at sa
NewYork ng Double day & Co.
1910-1925
• Ang sanaysay sa Ingles sa
Pilipinas ay unang nabasa sa
College Folio at Literary
Apprentice sa Universidad ng
Pilipinas. Lumabas sa College
Folio ang mga pampanitikang
akda ng mga mag-aaral sa U.P
• Ang mga pahayagan at peryodiko
ay makikitang nakalimbag sa
panahon ngayon gayan ng
Manila Bulletin, The Philippine
Herald (1920), The Philippine
Revew, The Independent at iba
pa.
KASAYSAYAN NG SANAYSAY
SA PILIPINAS SA PANAHON
NG HAPON
KINICHI ISHIKAWA
• Panahon ng hapon 1942-1945. Ang
panahon na ito sa kasaysayan ng
bansa at ng panitikan ang tinaguriang
GINTONG PANAHON NG
PANITIKANG PILIPINO dahil higit na
Malaya ang mga Pilipino sa pagsulat
ng panitikan at pagsanib ng kultura,
kaugalian at paniniwalang Pilipino sa
mga ito.
• Isang journalist at translator.
Nanguna siya sa pagtatangkang
mapagibayo ang wikang Tagalog sa
pagsulat ng panitkan kabilang ang
sanaysay. Sa panahong ito sumikat
ang liwayway.
MGA MANANALAYSAY SA
PANAHON NG HAPON
• Maria Flor
• Luna Flor
• Maria Mababanglad
Ang Sanaysay sa Panahon ng
Kalayaan
• Ang sanaysay sa panahon ng
Kalayaan ay namulaklak. Ang mga
manunulat ng sanaysay sa panahong
ito ay sina Pascual Poblete, Julian
Balmaceda, Ed Regalado at iba pa.
Lumaganap ang magasing Liwaway
na naglalathala ng maikling kuwento
at sanaysay.
• Ngunit bago pa magkadigma ay
kinagigiliwan na ang mga sanaysay
nina Pedro S. Dandan at Pablo
Bautista
• Si Teodoro agoncillo ay isang
Pilipinong Historyador at manunulat
na kilala sa kaniyang mahahalagang
kontribusyon sa pagsulat tungkol sa
kasaysayan ng Pilipinas.
Nakapagsulat siya ng mahigit 20
aklat artikulo ukol dito. Nagsulat din
siya ng mga tula at sanaysay na
naglalaman ng nasyonalistang
pananaw sa kasaysayan. Itinuturing
siyang “Ama ng Makasaysayang
pananaw sa pagsulat ng
kasaysayan.
• Si Liwayway A. Arceo ay
pangunahing mangangathang
Tagalog na nakasulat ng 90 nobela,
2 libong mahigit na kuwento, 1 libong
mahigit na sanaysay, 36 na tomo ng
iskrip sa radio, 7 aklat ng salin, 3
iskrip sa telebisyon, at di-mabilang na
kuntilbutyl na lathalain sa halos lahat
ng pangunahing publikasyon ng
Tagalog o Filipino. •
• Binago ni Arcelo ang topograpiya ng
panitikang Tagalog, at ng ngayon ay
tinatawag na panitikang popular.
• Si Genoveva Edroza-Matute
ay isang premyadong manunlat ng
Don Carlos Memorial Award. Ang ilan
sa kaniyang mga kuwento ay “Leave
Taking” at ang “Land of the Bitter.”
Siya ang tampok na pag-usapan sa
kaniyang mga ideya at pagsusuri ng
sikolohiya at mga karanasan sa
pagtuturo gaya ng “Eight Years,”
“Noche Buena,” “The Story of Good”
“Sailing Heart,”
• Ang kaniyang antoholihya ay
naglalathala ng mga maikling
kuwento, sanaysay sa “I am the
Voice in 1952.”
• Si Julian Cruz Balmaceda ay
itinuturing na isa sa mga haligi ng
Panitikang Pilipino dahil sa
kontribusyon niya sa sariling
panitikan. Siya ay makata,
mandudula, kuwentista,
mangangatha, nobelista at
mananaliksikwika. Naging patunugot
siya ng Surian ng wikang Pambansa
• Si Inigo Ed Regaladdo ay
isang pangunahing makata at
mangangathang Tagalog. Sa mga
unang taon ng 1900, sumulat si
Regalado sa Pahayagan tulad ng
Mithi, Pagkakaisa, Watawat at
Pliegong Tagalog. Naging patnugot
din siya ng magasing Ilang-ilang at
Liwayway.
• Si Lope K. Santos ay
pangunahing manunulat at makata at
linggwista at manggagawa. Noong
1900, nagsimula si Santos bilang
peryodista sa iba’t ibang diyaryo
hanggang maging editor ng Muling
Pagsilang, Lipang Kalabaw at iba pa.
Isa rin siyang kritiko ng panitikan.
Kabilang sa pinakamahalaga niyang
Kritisismo ang Peculiriadades de la
Poesia Tagala (1929). Ang
Panggigera (1912). Ang Apat na
Himagsig ni Balagtas (1955).
• Sa mga magasin na nalathala ay ang
panitikan ni Alejandro G. Abadilla at
Free Press na naglalaman na
naglalaman ng sanaysay ni B.S.
Medina Jr., sa pitak na
pinamagatang “Lubos na
Sumasainyo.”
• Si Direktor Ponciano Pineda ng
Surian ng Wikang Pambansa ay may
aklat na naipalimbag, Ang Bato sa
Katedral na Katipunan ng Kaniyang
Ilang Piling sanaysay na karamihan
sa paksa ay tumatalakay sa mga
araling pangwika
 • Naging masigla ang mga manunulat
nang maisama sa unang patimpalak
ng Carlos Memorial Awards for
Literature ang pagsulat ng Sanaysay.
Ang ilan sa mga sanaysay na
nagwagi ay yaong nahihinggil sa
panunuring pampanitikan ng iba’t
ibang sangay ng panitikan. Kinilalang
mahuhusay na mananaysay ng
“Palanca” sina Pedro L. Ricarte,
Virgilio Almario, Ruel Aguila,
Rosario Torres at iba pa.
TOPIC 2: KATANGIAN NG
ISANG MABUTING
SANAYSAY
1. May isang paksang diwa
May isang paksang-diwa ang talata kung
ito’y may isang paksa
2. May kaisahan ang diwa
Nagtataglay ng kaisahan ang isang talataan
kung ito ay mayroong isa at tanging
pangunahing ideya lamang. Ang bawat
pangungusap sa talataan ay hindi sasaklaw
sa anumang hindi kaisa o kaugnay sa
pangunahing kaisipan
Ang Filipino ang ating wikang Pambansa.
Kasama ng Ingles, ang Filipino ay isa ring
opisyal na wika ng Pilipinas. Itinuturing ang
Filipino na lingua Franca ng bansa kaya’t
sinasabing humigit kumulang sa 24 na
milyong Pilipino ang nagsasalita ng Filipino.
Panitikan…bunga ng mga diwang
mapanlikha. Diwang may kakayahang
maghele sa misteryo ng mga ulap o
magbukas ng mga isipang nakasara.
Panitikan…isang instrumentong lubos na
makapangyarihan. Sa Bernales R. et. Al.,
Kasanayan sa Pagbasa at Pagsulat Tungo
sa Pananaliksik 2014
Ang bawat isa sa pamilya ay may tungkuling
ginagampanan. Ang ama ang haligi ng
tahanan na siyang taga-suporta sa
pangangailangan at tagadisiplina ng
pamilya. Ang ina naman ang ilaw ng tahanan
na katuwang ng ama sa pagtataguyod at
paggabay sa kanilang mga anak. Ang mga
anak naman ang kasiyahan at biyaya ng
Diyos sa isang pamilya
https://proundpinoy.ph/
Ang kasaysayan, gaya ng kapaligiran at
kabuhayan, ay nagsisillbing tagahubog ng
ugaling mapagkakakilanlan sa mga Filipino.
Ito ay nagbibigay sa atin ng ating sariling
pagkakakilanlan bukod sa papel nitong
tagahubog ng ating mga ugali. Ni Cruz, R. sa
Pabasa at Pagsulat Tungo sa
Pananaliksiknina Casanova et.al. 2001
Ang buwis ay isang sapilitang kontribusyon
na ipinapataw sa mga mamamayan ng
estado sa mga mamamayan ng estado para
sa mga layuning pampubliko. Ang
pagpapataw nito ay batay sa prinsipyong
lifeblood. Ibig sabiihin, walang makaiiral
kung walang buwis. Kaya nga itinuturing
itong isa sa tatlong inherent na
kapangyarihan ng estado.
PANGUNAHING IDEYA
Ang pag-eehersisyo ay mahalaga sa tao.
Napananatiling malakas at masigla ang puso
at baga ng isang tao. Nagagawa nitong
maiparating sa buong katawan ang oxygen
sa isang tao. Bukod pa rito, maaari rin nitong
palakasin ang kumpiyansa ng isang tao na
mahalaga sa pakikisalamuha niya sa
kaniyang lipunang ginagalawan
https://mediko.ph/kahalagahan-ngpag-
eehersisyo/
Ang kasaysayan, gaya ng kapaligiran at
kabuhayan, ay nagsisillbing tagahubog ng
ugaling mapagkakakilanlan sa mga Filipino.
Ito ay nagbibigay sa atin ng ating sariling
pagkakakilanlan bukod sa papel nitong
tagahubog ng ating mga ugali. Ni Cruz, R. sa
Pabasa at Pagsulat Tungo sa
Pananaliksiknina Casanova et.al. 2001
Ipinapalagay na ang katawagang ito’y
nagbuhat sa iginuhit na larawan ni Claude
Monet na Impression: Soleil Levant na
bahagi ngisang eksibit noong 1874. Ang
impresyonista ay mga paaralan ng mga
pintor na ang interes ay nasa transitoryong
epekto ng ilaw at nais nilang ilarawan ang
buhay na impresyon mula sa subhektibong
pananaw. Hindi sila interesado sa buhay na
representasyon. Ang nalilikhang impresyon
ay nakasalalay sa persepsyon ng mga
impresyonista at impresyonismo sa larangan
ng kritisismong pampanitikan ngunit
nagdulot ito ng kalabuan at kaguluhan.
Naging palasak ang mga gamit nito sa tula,
nobela at dula. Renato d.V. Florendo sa
Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t ibang Disiplna
nina Casanova A. et. Al. 2001
Papalubog na ang araw ngunit nasa laot pa
rin sina Mundo at Andoy. Tahimik na
nakaupo sa unahan ng bangka si Mundo.
Malalim ang iniisip ngunit mababakas ang di-
maipaliiwanag na kaligayahan sa kaniyang
bahagyang nakangiting mga labi. Hawak ng
kanyang mapapayat na kamay ang sagwan
ngunit hindi niya iyon ikinikilos. Matangkad si
Mundo at mababakas sa kanyang mapula at
bahagyang nasunog na balat ang dating
kaputian nito. Ngunit hindi gaanong
kapayatan noon si Mundo. Ngayon lamang
siya nangayayat nang ganito. Napansin ni
Andoy ang tila pagkabalisa ni Mundo.
Pagbabalk… ni Rolando A. Bernales sa
Kaalaman at Kasanayan sa Pagbasa at
Pagsulat….Bernales R. et. Al., 2014
3. May wastong paglilipat-diwa
Ang pagkakaugnay-ugnay ng mga ideya ay
mahalagang isaalang-alang ng isang
manunulat. At upang magkaroon ng
kaisahan ng mga ideya kailangang tiyakin
ang mga ginamit na transisyonal na
pananalita. Mahalga ang transisyonal na
pananalita sa pagkakawingkawing ng mga
ideya. Ito ang nagbibigay-linaw sa mga
kaisipang nais ipabatid ng nagsasalit o
nagsusulat sa kanilang tagapakinig o
mambabasa.
• Paggamit ng Pang-ugnay
ANG PAGGAMIT NG MGA
TRANSISYONAL NA PANANALITA
1. PANDAGDAG. Ang mga pandagdag
ay mga salita o katagang tuwirang
ginagamit na pandagdag sa mga
pangungusap o talat. Halimbawa:
maliban sa, dagdag pa nito atbp.
2. PANGHALILI. Ang mga panghalili ay
yaong ginagamitan ng mga salitang
pareho, hindi lang, kundi maging at
iba pa.
3. PANGSUSOG. Mga salitang gaya ng
ipagpalagay na, walang duda, ito’y
totoo na at marami pang iba.
4. PANGHAMBING. Ang mga
katangian, salitang ginagamit dito ay
yaong mga nagpapakita ng
pagtutulad gaya ng, kaugnay ng,
katulad ng at iba pa.
5. PANLARAWAN. Kapag ang mga
katagang ginagamit ay nagpapakita
ng pagbibigay-larawan sa mga salita
sa loob ng pangungusap at
ginagamitan ng mga katagang
halimbawa, kagaya ng sumusunod.
6. PANAPOS. Kapag ang pangungusap
ay ginagamitan ng mga salitang
ginagamit sa pagtatapos ng salitaan
gaya ng magkagayon, kung kaya,
bilang resulta nito.
TIPS
Mahalaga ang kronolohikal ng teksto batay
sa mga pangyayari. (Halimbawa nito ay ang
sa paglalahad o pagsasalaysay.)
Ang kronolohikal ay isang uri ng
pagkakasunod-sunod na pamaraan nag
kung saan inilalahad ang impormasyon
batay sa panahon gaya ng oras, araw, taon
o sa paraang nakabatay sa pagkakaiba
halimbawa ng edad, bilang dami halaga,
agwat, posisyon at iba pa.. Ginagamit ito sa
pagsulat ng mga diskursong pasalaysay
gaya ng alamat, maikling kuwento, nobela
talambuhay, balita, pangkasaysayan at iba
pa
Si Jose P. Rizal ay isinilang sa Calamba,
Laguna noong Hunyo 19, 1861. Ang
kanyang mga magulang ay sina G. Francisco
Mercado at Gng. Teodora Alonzo.
Ang kanyang ina ang naging unang guro
niya. Maaga siyang nagsimula ng pag-aaral
sa bahay at ipinagpatuloy niya ang kaniyang
pag-aaral sa Binan, Laguna. Nakapagtapos
siya ng Batsilyer sa Agham sa Ateneo de
Manila noong Marso 23, 1876 na may
mataas na karangalan.
Noong 1877, ipinagpatuloy niya ang
kaniyang pag-aaral sa Unbersidad ng Santo
Tomas at Unibersidad Central de Madrid
hanggang sa matapos niya nang sabay ang
Medisina at Pilosopiya noong 1885. Natuto
rin siyang bumasa at sumulat ng iba’t ibang
wika kabilang ang Latin at Griyego.
Nakapagtapos siya ng kanyang Masteral sa
Paris at Heidelberg sa Germany.
Ang kaniyang nobelang Noli Me Tangere at
El Filibusterismo ay naglalahad ng pang-
aabuso ng mgay prayle sa mga Pilipino at
mga katiwalian sa pamahalaan ng Kastila.
Noong Hunyo 18, 1892 ay umuwi ng
Pilipinas si Dr. Jose Rizal. Nagtatag siya ng
Samahan na tinawag na “La Liga Filpina.”
Ang layunin ng Samahan ay ang pagkakaisa
ng mga Pilipino at maitaguyod ang pag-unlad
ng komersyo, industriya, agrikultura. Dinakip
si Rizal sa noong Hulyo 6, 1892 at nakulong
sa Fort Santiago at ipinatapon sa Dapitan
noong Hulyo 14, 1892. Apat na taon siyang
namalagi sa Dapitan kung saan nanggamot
siya ng mga maysakit at hinikayat niya ang
mamamayan na magbukas ng paaralan.
Hinikayat din niya ang mga ito sa
pagpapaunlad ng kanilang kapaligiran.
Noong Setyembre 3, 1896, habang papunta
siya sa Cuba upang magsilbi bilang
siruhano, inaresto siya. Noong Nobyembre
3, 1896 ibinalik sa Pilipinas at, sa
pangalawang pagkakataon, ikinulong siya sa
Fort Santiago.
Noong Disyembre 26, 1896, si Jose Rizal ay
nahatulan ng kamatayan sa dahilang
nagpagbintangan siya na nagpasimula ng
rebelyon laban sa mga Kastila. Bago
dumating ang kanyang katapusan naisulat
niya ang “Mi Ultimo Adios” (Ang Huling
Paalam) upang magmulat sa mga susunod
pang henerasyon na maging makabayan.
Noong Disyembre 30, 1896, binaril si Jose P.
Rizal sa Bagumbayan (na ngayon ay
Luneta).
ESPASYONG ORDER
Ang espasyong order ay isang direksyonal
na pattern ng pagdedebelop ng talata.
Ginagamit ito upang maipabiswalays sa mga
mambabasa ang mga detalye sa isang
maayos na paraan. Dito, ipinakikita ng
sumusulat ang dtaleye sa pagsunod sa isang
tiyak na pattern: mula sa malapit tungo sa
malayo, mula kanan pakaliwa, o mula sa
itaas pababa.
Umupo ako sa isang upuang gawa sa
kawayan na kung tawagin ay tumba-tumba.
Sa harapan ng tronong ito, ilang hakbang
ang layo ay ang nakasabit na salaming
malabo na sinusuportahan ng magkabilang
lubid na nakatali mula sa bubungan. Sa
aking gawing kanan ay nakapuwesto ang
isang kuwadrong lamesa kung saan
nakapatong ang mga kasangkapan ng isang
barbero.

TOPIC 3: MGA
BAHAGI NG
SANAYSAY
PANIMULA.- Ito ang pinakamukha
ng sulatin. Kailangan itong maging kaakitakit
upang maganyak ang mambabasang
basahin ang buong katha. Ito’y dapat maging
malinaw, maintindihan, makaapekto.
MGA PARAAN NG PANIMULA
1. PASAKLAW NA PAHAYAG. Ang
resulta o kinalabasan muna ang sinasabi
bago isa-isahin o pagsunod-sunurin mula sa
di-gaanong mahalaga hanggang sa
pinakamahalagang detalye.
• Tatlong-katao kabilang na ang isang
kagawad ng pulisya ang dinakip ng
mga awtoridad makaraang ireklamo
ng walumpung sibilyan sa kasong
illegal recruitment sa isinagawang
entrapment kamakailan sa Antipolo
City. - Pilipino Star Ngayon
Nobyembre 14, 2004.
2. PAGBUBUOD. Ito’y nagpapahayag
muna ng pinakadiwa bago tuntunin ang
sadyang talakay.
• Ang stroke at ang heart attack ang
nangungunang pain killer sa
mundo… - Pilipino Ngayon
Nobyembre 14, 2004
• Ang special education ay uri ng
edukasyon na inilalaan para sa
espesyal na pangangailangan ng
isang exceptional child. - Ni E.
Manuzon sa Pagbasa at Pagsulat
nina Casanova et. Al.
3. TUWIRANG SINASABI.
Karaniwan
itong nakapanipi dahil kinuha ito sa tanyag o
bantog na tao.
• Ayon kay dating Pangulong
Ferdinand Marcos, “Sa ikauunlad ng
bayan disiplina ang kailangan
• Ayon kay Confucius, “Ang mga bagay
na nais mong gawin para sa iyo ay
gawin mo rin para sa iyong kapuwa.”
• “Ang edukasyon ay para sa lahat
subalit ito’y natatamo ng mga may
puso lamang.”
4. PANLAHAT NA PAHAYAG.
Ito ay nagtataglay ng kahalagahang
unibersal na maaaring hanguin sa sa mga
salawikain, mga kawikaan at sa mga
pamilyar na pang-araw-araw na
makatotohanang kaalaman ng lahat na
nagtataglay ng diwa o aral.
• Ang ginawang kabutihan ay madaling
makalimutan subalit ang nagawang
kasalanan ay baon-baon hanggang
libingan. Tunghayan ninyo ang
kasaysayan ni Carmelita Tagonon ng
Surigao del Norte. Tawagin na
lamang natin siyang Lita.
5. PAGTATANONG
• Ano ang kaligayahan?
• Paano natin mararamdaman ang
tagtuyot o epekto ng “El Niño” sa
gitna ng malamig na simoy ng
Nobyembre? Mayroon pa ngang
pulu-pulutong na ulan at
panakanakang kidlat sa kalangitan
6. PAGLALARAWAN. Ito’y ginagamit
kapag nagtatampok ng tao sapagkat
nagbibigay deskripsyon, malarawan at
maaksyong salita ang ginagamit.
• Isa siya sa pinakamaliit. At isa rin sa
pinakapangit. Ang bilog at pipis
niyang ilong ay lubhang kapansin-
 pansin at tingnan lamang iyon ay
mahahabag na sa kaniya ang
tumitingin. Kahit ang paraan niya ng
pagsasalita ay laban din sa kaniya.
Mayroon siyang kakaibang punto na
siya’y taga ibang pook. -Paglalayag
sa Puso ng Isang Bata ni Genoveva
Edroza-Matute
7. PAGSALUNGAT. Binibigyang-diin dito
ang pagkakaiba mas matindi ang bisa.
• Noon malinis, maayos at mapayapa ang
aming bayan. Ngayon malaki na talaga
ang ipinagbago ng bayan naming ito
dahil kabaligtaran na ang makikita mo.
KATAWAN
• Ito ang pinakakatawan ng sulatin.
Ang talata ay kinapapalooban ng
pangunahing kaisipan na at mga
pantulong o pansuportang detalyeng
maayos ang pagkakasunod-sunod
ng tungo sa malinaw na
ikapaliliwanag ng paksa.
• Sa pagbuo ng bahaging ito ng
komposisyon, alalahaning dapat na
mapanatili ang kawilihan ng mga
mambabasa. Ang nakalilito at
malabong pagpapahayag ng mga
ideya ay makababagot sa mga
mambabasa. Kailangang
pagsamahin ang mga kaisipang
magkakatulad, magkakauri at
magkakaugnay upang maging
maliwanag at hindi nakalilito ang
mgapahayag
MGA PARAAN NG KATAWAN
1. PAKRONOLOHIKAL. Ito’y
pagsasaayos ng mga pangyayari ayon sa
pagkakasunod-sunod mula sa
pinakamatagal hanggang sa kasalukuyan.
• Kung ang paksa’y tungkol sa
talambuhay, ito’y simulan sa paglilihi
ng kanyang inay hanggang sa
kasalukuyan niyang buhay.
2. PAANGGULO. Ito’y pagsasaayos na
ibinabatay sa personal na masasabi o
reaksiyon ng bawat tao tungkol sa mga
bagay-bagay o isyu tungo sa isang
obhektibong paglalagom. Sa isang isyu, ang
tatlong anggulo ay sapat na para makabuo
ng isang komposisyon.
• Kung ang paksa’y tungkol sa hatol o
bitay, ang anggulo ay maaaring
kuning sa: mga criminal mismo na di
pagsang-ayunan; bawat sector ng
mamamayan na magkaroon ng iba’t
ibang pagpapasya. Sa pamamagitan
ng pagtitimbang-timbang sa bilang
ng reaksyong nakuha ang
kongklusyon ay madaling
magagawa.
• Samantala, si Freud ay naniwala sa
persepsyong imakulada. Ipinalalgay
niyang ang mga mata at taenga ay
tapat na naglilipat ng totoong daigdig
at kaiisipan, at ang kasunod nito ay
ang pagkakapilipit ng pagbabago ng
mga persepsyon na bunga ng di-
namamalayan o neurotikong
pangangailangan…
• Ayon kay Holland, mailalarawan ang
pagdama, pag-alam at pag-aalala at
maging ang buong pag-iisip (tulad ng
ginawa ni William T. Powers bilang
salansan ng mga network ng
feedback, na ang bawat set ay may
tanging antas.
• Nagmungkahi si Lichentstein na
palitan ito ng prinsipyo ng identidad.
Ang pangunahing motibasyon ng
organism ay ang mapanatili ang
identidad. Malalim ang identidad
 sapgat binibigyang-katuturan nito
ang kagalakan at realidad ng iba
pang prinsipyo.. Ang ego, id, super-
ego, realidad at ang udyok ng
paguulit ay nagaganap bilang
tungkulin ng identidad. - halaw sa
Ang Sikolohiya sa Larangan ng
Panunuring Pampanitikan ni Isabel
Gacuicla
3. PAHAMBING. Nagkukumpara ito ng
dalawang anggulo, bagay, problema at iba
pa.
• Ang isang wika ay may dalawang
pangunahing tuntuning
paggramatika. Ang una ay tinatawag
na sintaktikal at ang pangalawa ay
tinatawag na semantikal. Ang mga
tuntuning sintaktikal ay may
kinalaman sa pagbuo ng salita upang
tayo ay makabalangkas ng isang
pangungusap, ang mga tuntuning
semantikal naman ay may kinalaman
sa tianatawag na kahulugan at ng
mga pangungusap.
4. PAESPESYAL O PAAGWAT.
Pinauunlad ang paglalahad sa pamamagitan
ng mga bagay-bagay na alam, patungong
malayo o palayo kung saan ang mga bagay-
bagay ay hindi natin kita o “vice versa.”
• Sa biglang tingin, ang pagsusulat ng
sanaysay ay isa sa pinakamadaling
gawin sa mga akdang pampanitikan.
Subalit mahalagang isaalang-alang
na ang susulat nito ay dapat na
magangkin ng malawak na
kaalaman, mayamang talasalitaan,
matalas na pangmasid sa buhay lalo
na sa galaw ng tao at ng kalikasan,
sapat na kakayahan sa
pagpapahayag ng kaniyang mga
kaisipan at damdamin sa isang
pamamaraang aakit sa mambabasa,
makaaaliw at makapagpapalawak ng
kaalaman.
WAKAS
Kung dapat isaalang-alang sa pagsulat ng
isang makabuluhang sulatin ang wastong
pagsisimula, nararapat ding pagtuunan ng
pansin ang maayos na pagwawakas.
Mawawalan ng saysay ang kagandahan ng
komposisyon kung ang sumulat nito ay
nakalimot sa katangian ng isang maayos na
pagwawakas. Ang maayos na pagwawakas
ay lumalagom sa mga kaisipang inilahad sa
komposisyon.
MGA PARAAN NG WAKAS
1. TUWIRANG SINASABI “The US
Presidential election teaches us to become
more aggressive and make an intensive
drive to continue with our efforts to
modernize our country’s electoral system,”
ani Rosales na susuriin ng Kamara de
Representantes ang anomang butas upang
ipatupad ang batas modernisasyon.
2. PANLAHAT NA PAHAYAG Kung
ano ang bawal iyon ang masarap. Subalit
ang masarap, pumapait din kalaunan, wika
nga.
3. PAGBUBUOD Marami pang humihingi
ng hustisya. Walang nakaaalam kung kailan
iyon makakamtan.
4. PAGPAPAHIWATIG NG
AKSYON Kung hindi madaragdagan ang
populasyon, maaaring wala nang gaanong
magugutom. Kung ganoon, dapat
magkaroon ng masidhing kampanya ang
pamahalaan para mapigil ang pagdami ng
tao.
5. PAGTATANONG Ngayon sa oras ng 4. Maging maliwanag sa pangunahing
matinding pagsubok na hinaharap ng ating ideya at ipahayag ito nang may
bayan at karamihan sa ating kababayan ay kalinawan
lugmok sa kahirapa, ano ang puwede mong 5. Mangalap ng mga pansuportang
gawin para makatulong? Ano ang dapat impormasyon
gawin ng pinuno ng ating bayan para 6. Magkaroon ng lohikal at pag-aayos
maibsan ang matinding pagdurusa? Ano sa ng mga pansuportang pahayag
palagay ninyo?
7. Bigyang-diin sa sanaysay ang
6. PAGSISIPI Isang magalang na pagpapaliwanag ng layunin.
manunulat ang nagsabi, “Pagkatiwalaan ang 8. Isulat ang pinal na sulatin at
kapwa mo at siya’y magiging matapat sa iyo. isaalangalang ang kaisahan at
Purihin mo sila at sila’y magiging kapuri-puri. pagkakaugnay-ugnay
9. Siguruhing ang tono ng sanaysay ay
TOPIC 4: obhektibo at impormatibo

PAGLALAHAT AT ✓ Bagamat mayroong tren ay bus pa rin

ang paboritong sasakyan patungong
PANGANGATUWIRAN. probinsya sa loob ng isang pulo. Ang
mga bus ay pribadong pag-aari;
SANAYSAY NA NAGLALAHAD kakaunti lamang ang pinatatakbo ng
gobyerno at kadalasan ang mga ito
• Layunin ng sanaysay na paglalahad ay panturista. Kung hindi man ay may
ang magpaliwanag, kamahalan ang bayad sapagkat
magbigaykahulugan o ang magbigay bago at marangya ang mga bus na
ng impormasyon. Dahil ang ito. Kaya karamihan ng Pilipino ay
pangunahing layunin ng paglalahad umaasa sa mga pribadong
ay ang magpaliwanag, ang mga kumpanaya ng transportasyon. (Ang
sanaysay na naglalahad ay bus sa Pilipinas Teresita V.
kinapapalooban ng mga obhektibo at Ramos)
mga napapatunayang impormasyon.
Hambingan at Kontrast
• Ang layunin ng sanaysay na
naglalahad ay dapat na maging Bagaman ang malubhang (acute glaucoma)
maliwanag at may tono ng ay ipinalalagay lamang na hanggang 5% sa
pagbibigay-impormasyon. May mga lahat ng kaso sa daigdig. Ipinakikita ng mga
pagkakataong bukod sa pag-aaral na ang mga Asyano ang mas
magpaliwanag ay nais din ng madaling kapitan nito. Ang malubhang
manunulat na aliwin ang glaucoma ay nagiging higit na mabilis at
mambabasa. nagiging permanenting pagkabulag kaysa sa
1. Pumili ng paksa na maaaring chronic glaucoma kapag hindi nagamot
ipaliwanag ng maayos at sistematiko kaagad-agad.
2. Maging tiyak sa sekondaryang Ang mas hindi inaasahan at kompletong
layunin at tonong gagamitin pagkabara sa mga daanan ay nagiging sanhi
3. Alamin ang uri ng mambabasa nang mabilis na pagtaas ng presyon. Ang
simula ng acute glaucoma, kung saan
bihirang nakakapekto ng dalawang mata, ay
ipinamalas sa pamamagitan ng biglang • Upang maisagawa ito, ang
pananakit ng ulo, pananakit ng palibot ng manunulat ng sanaysay na
mga mata at ng mukha at biglang panghihina nangangatwiran ay naghahanap ng
at pagkawala ng paningin. Ang mga biktima mga argumento at mga salitang
o mga dumaranas nito ay maaari ring nakahihikayat sa interes at katwiran
nakakita ng mga limbo ng bahagharing mga ng tao
kulay at nakararanas ng pagkalula o 1. Pumili ng paksang malapit sa puso at
pagsusuka. (Mga Sakit ng Mga Mata Sa may malawak na kaalaman
Kaalaman sa Pagbasa at Pagsulat…. Nina 2. Tiyakin kung anong lawak ng
Bernales et. Al. , 2014) kontrobersiya ang maabot nito.
3. Isipin kung ano ang magiging
SANHI AT BUNGA reaksyon ng mga mababasa:
papanig ba o hindi?
Dahil sa malaking kaugnayan na nilalaman 4. Ipahayag ang kuro-kuro sa
ng aklat na ito sa Pilipinas, sinagot ito ng may pangunahing ideya sa paraang
pagsang-ayon ni Dr. Augusto Cesar Espiritu, maliwanag at mapangangatawanan
isa sa ating pinakamatalinong teknokrata sa 5. Mangalap ng mga halimbawa,
ekonomiya. Malungkot na isinaad niya na sa impormasyon, dahilan na magagamit
kaniyang bayan, sa Pilipinas, ang tulong sa pansuporta .
(aid) ng ibang mga bansang mayaman ay 6. Ayusin ang mga pansuportang ideya
nawawalang-bisa sapagkat ito’y napupunta sa paraang lohikal.
sa kung saan-saan lamang, naiiba ang 7. Gumamit ng mga salitang
pinaroroonan sa talagang pinaglalaanan makatwrarn at ng mga tiyak at
dahil sa kawalang-bahala ng mga nag- kongkretong salita.
aasikaso o kanilang katakawan. Anupa’t sa 8. Isaalang-alang ang tono sa pagbuo
katapusan ay nauuwi lamang sa wala ang ng nilalaman ng sanaysay
ganyang tulong. Ganyan din ang nangyari sa
anomang paglusog ng ating ekonomiya:
• Dapat na ipatigil ang E-Sabong sa
Pilipinas.
nabubuhos din ito sa kalupi ng mga
mayayaman na, samantalang pahirap . Ang • Dapat na Gawing Legal ang Diborsyo
pahirap pa ang mg dukha at walang makain. sa Pilipinas.
(Ang Pag-unlad at ang Pagbabago Ng • Dapat na siguruhing vaccinated
mga Gawi at Pag-uugali Pura Santillan- laban sa Covid-19 ang lahat ng mga
Castrence) mag-aaral at guro sa mga paaralan
sa pagsisimula ng pasukan sa isang
SANAYSAY NA taon.

NANGANGATWIRAN • Pagtataas ng Pasahe sa mga

Publikong sasakyan sa Pilipinas.

• Layunin ng sumusulat ng sanaysay

na nangangatwiran na hikayatin ang
mambabasa na umayon sa kaniyang
✓ Dahilan
opinyon at kuro-kuro. Ang isa pang ✓ Paliwanag sa iyong panig
layunin ng sanaysay na
pangangatwiran ay ang baguhin ang
✓ Halimbawa
pagiisip ng mga mambabasa
Pangangatwiran
Walang sinoman ang maaari at may
karapatang labagin ang dignidad ng buhay
ng sinomang tao, lalo na ang mga
inosenteng sanggol sa sinapupunan. Ang
pagdadalantao dahil sa rape at incest ay
maituturing na personal na trahedya. Ngunit
aborsyon nga ba ang solusyon sa ganitong
problema? Sa kasalukuyan ang dahilan ng
paglaglag ng bata ay para bigyan ng
proteksyon ang sariling kahihiyan at pamilya
na maaaring magdulot ng kabutihan sa parte
ng biktima. Subalit ang pagtuwid ba sa isang
pagkakamali ng isa pang pagkakamali ang
tamang paraan at solusyon? Hindi ba tayo
tinatamaan ng ating konsensiya sa pagpatay
ng sanggol sa sinapupunan na kung saan
halos kalahati na ng kanyang buhay ay
nakakabit na sa ina. Kahit na ito ay bunga ng
panghahalay, walang sinuman ang may
karapatang ipagkait ang karapatang
mabuhay sa mundong ito. Ang kaawaawang
sanggol sa sinapupunan ay inosenteng
nilalang na hindi dapat idamay at parusahan
dahil sa pagkakamali ng iba. Dapat tandan
na Diyos ang may gawa sa atin, Siya lang
ang may karapatang kumuha sa atin. (Hindi
dapat Gawing Legal ang Aborsyon sa
Pilipinas Helena Marie Capili.