KAHULUGAN, URI AT

PINAGMULAN NG
SANAYSAY
Ang Sanaysay
 Diksyunaryo

• Itinuturing ang sanaysay bilang isang

komposisyong pampanitikan sa isang
natatanging paksa na higit na maikli at
pormal kaysa alinmang akda.
 Michael de Montaigne
• Ang “lumikha” ng sanaysay, ang sangay ng panitikang ito ay
pagtatangka o pagsubok sa bagong larangan ng panitikang
ang mga kaisipan ay maaaring makipagtalastasan sa kanino
mang mga kaibigan o kakilala
• Inilalantad nito ang personalidad at ang mga saloobin ng
sumulat.
• Itoy isang uri ng kathang pambiglaan at monologo.
• Itoy pinagsama-samang tuluyang kaisipan nang walang
paghahanda sa isinatitik sa papel.
 Alejandro G. Abadilla

• Ang sanaysay ay kuha sa kahulugan ng

pagsasalaysay ng isang sanay o nakasulat na
karanasan ng isang sanay sa pagsasalaysay.
• Ang sanaysay ay kahawig ng isang taong walang
pagkukunwari ni pagpapanggap sa pagharap.
 Genoveva E. Matute

• Itoy pagtalakay sa isang paksa sa paraang tuluyan at sa

malayang paraang naglalantad ng kaisipan, kuro-kuro,
palagay at ng kasiyahan ng sumusulat, upang mang-
aliw,magbigay kaalaman o magturo.
• Ang sanaysay ay isa na sa mga anyong higit na
nagpapaisip, nagpapalawak at nagpapalalim sa pang-
unawa, bumubuo at nagpapatibay sa isipa’t damdaming-
bayan.
Uri ng Sanaysay
 Pormal

• Naghahatid ng mahahalagang kaisipan o kaalaman sa

ng makaagham at lohikal na pagsasaayos ng mga
materyales tungo sa ikalilinaw ng pinakapiling paksang
tinatalakay.
• Tinuturing din maanyo sapagkat pinag-aaralan ng
maingat ang piniling pananalita kaya mabigat basahin.
• Pampanitikan din ito dahil makahulugan, matalinhaga,
at matayutay ang mga pangugusap.
 Di-pormal
• mapang-aliw, nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng
pagtatalakay sa mga paksang karaniwan, pang araw-araw at
personal.
• Idinidiin dito ang mga bagay-bagay, mga karanasan, at mga
isyung bukod sa nababakas ang personalidad ng may-akda ay
maaring makiramay o maging sangkot ang mambabasa sa
kanyang pananalita at parang nakikipag-usap lamang ang may-
akda sa isang kaibigan, kaya magaan at madaling maintindihan.
• Personal din ang tawag sa uring ito dahil palakaibigan ang tono
nito dahil ang pangunahing gamit ay unang panauhan.
• Subhektibo ito sapagkat pumapanig sa damdamin at paniniwala
ng may-akda ang pananaw.
Pinagmulan ng Sanaysay
 1580
• nagsimula ang sanaysay (Essais- isang
pagtatangka, mga pagsubok at mga pagsisikap ng
may akda.) dahil sa palagay at damdamin ni
Michael de Montaigne, isang Pranses.
• Isinalin sa Ingles ang Essais at nabasa ito sa buong
Inglatera. Mula noon ay nagsimula nang magsulat
ang mga mamamayan ng sanaysay
 1597

• nagsimulang magsulat ng sanaysay si Francis

Bacon na naglalaman ng mga saloobin at
kaisipang punong-puno ng buhay kaya naman
tinagurian siya bilang “Ama ng Sanaysay na
Nasusulat sa Ingles”
 Ika-17 dantaon
• kakaunti ang mga naisulat na sanaysay ngunit maraming
naghangad na sundan ang yapak ni Bacon.
• Sir Izaak Walton na sumulat ng The Compleat Angler (1653).
Naging paksa ang tungkol sa pamimingwit at
pakikipagkaibigan.
• Sir Thomas Browne, may paksang katutubong kaugalian.
Inilarawan niya ito sa mga akdang Religio Medeci at Urn Burial.
• Ang mga opinyon ni John Dryden tungkol sa panitikan at sining
ay kinalugdaang basahin ng mga nagpapahalaga sa dalawang
disiplinang nabanggit. Ang An Essay of Dramatic Poesy ang
itinuturing na pinakamahusay na sanaysay ni Dryden.
 Ika-18 dantaon

• nakilala sina Richard Steele, Joseph Addison,

Samuel Johnson, Oliver Goldsmith atbp
 Ika-19 dantaon
• patuloy ang paglaganap ng sanaysay. Bukod sa
panitikan at sining, naging laganap ang paksang
panlipunan at panrelihiyon. Nakilala sa panahong ito
sina John Ruskin, Thomas Henry Huxley, Matthew
Arnold atbp.
• Hindi gaanong lumaganap ang sanaysay sa Pransya,
binigyang pansin lamang ito noong ika-17 dantaon, ang
itinuturing na Gintong Panahon ng Panitikang Pranses.
• Ang mga isinulat ni Francois Rochefouldcauld na mga
sanaysay tungkol sa sawikain ay nakaimpluwensya sa
mga mananaysay na Pranses. Isa na rito si Voltaire.
 Ika-19 dantaon (Pranses)
• sumikat sina Sainte-Beauve, Jules Lemaitre, Ferdinand
Brunetiere at Anatole France (Pranses).
• Sa Estados Unidos, ang mga naisulat na sanaysay ni
Washington Irving sa Sketch Book noong 1819 ay
katulad ng mga naisulat ng mga mananaysay sa Ingles.
Nagkakaiba lamang sa istilo.
• Nakilala sa panahong ito sina Ralph Waldo Emerson, John
Burroughs, Edgar Allan Poe, Oliver Wendell Holmes at
James Russel.
• Sa panahong ding ito nailathala ang dalawang magasain;
The Atlantic Monthly at Harper’s Magazine. Karamihan
sa mga nailathala ay mga panunuring pampanitikan.
 Sa Pilipinas
• nagsimula ito sa mga isinulat nina Jose Rizal sa kanyang
The Indolence of the Filipino People at The Philippines.
A Century Hence ni Marcelo H. Del Pilar, patnugot at
tagapaglathala ng La Solidaridad at itinuturing na
nanguna sa pangkat. Kabilang din sina Graciano Lopez
Jaena, Jose Burgos at Apolinario Mabini. Sumunod sa
mga yapak ng mga nabanggit na mananaysay sina
Rafael Palma, Teodoro M. Kalaw, Trinidad Pardo de
Tavera, Epifanio delos Santos atbp.
• Ang mga Pilipinong mananaysay na sumulat sa
Ingles ay nakilala dahil sa tulong ng The College
Folio at Literary Apprentice ng Unibersidad ng
Pilipinas. Ang kanilang mga piling akda ay dito
nailathala
• Sinundan ito ng pagpapalaganap ng
suplementong magasin ng mga kilalang pang-
umagang pahayagan gaya ng Free Press, Graphic
atbp. Nakilala sa panahong ito sina I. V Mallari,
Francisco B. Icasiano, Salvador P. Lopez atbp.
• Ang sanaysay sa Tagalog ay pinamulaklak nina
Pascual Poblete, Lope K Santos, Julian Cruz
Balmaceda, Iñigo Ed Regalado atbp. Lumaganap
din ang magasing Liwaway na naglalathala ng
mga maikling kwento at sanaysay.
• Bago magkadigma, kinagiliwan ang mga
sanaysay nina Pedro S Dandan, Pablo Bautista
atbp
 1945-1950

• nakilala sina Teodoro Agoncillo, Liwayway

Arceo, Brigido Batungbakal, Genoveva Edroza
Matute, Alfredo Enriquez, Pablo Glorioso,
Epifanio Matute, Clodualdo del Mundo, Macario
Pineda, Alejandro G. Abadilla, Narciso G Reyes
at Vito C. Santos
• Maraming sanaysay ang nailimbag kabilang dito ang
Mga Piling Sanaysay ni Alejandro G. Abadilla,
Sanaysay ni Gemiliano Pineda, Buhat sa Aming Sulok
ni Paraluman Aspillera at Akoy isang Tinig ni Genoveva
Edroza Matute.
• May mga sanaysay na ring nailathala sa aklat-
pampaaralan tulad ng Diwang Ginto, Diwang
Kayumanggi at Panitikan para sa Mataas na Paaralan;
at sa magasing Panitikan ni Alejandro G. Abadilla at
Free Press Pilipino na naglalaman ng mga sanaysay ni
B.S Medina Jr. na pinamagatang “Lubos na
Sumasainyo”
• Nakapaglathala rin ng ilang sanaysay ang ilang
mga guro ng Philippine Normal College dahil sa
pagkakalimbag ng munting aklat na katipunan ng
mga sanaysay, ang Sibol
• Si Direktor Ponciano B. Pineda ng Surian ng
Wikang Pambansa ay may aklat na naipalimbag,
ang Bato sa Katedral na katipunan ng kanyang
sanaysay na ang karamihang paksa ay
tumatalakay sa mga araling pangwika.
• Naging masigla ang manunulat nang isama sa
taunang patimpalak ng Carlos Memorial Awards
for Literature ang pagsulat ng sanaysay. Ilan sa
mga sanaysay na nagwagi ay hinggil sa
panunuring pampanitikan ng iba’t ibang sangay ng
panitikan. Kinilalang mahuhusay na mananaysay
ng “Palanca” sina Pedro L. Ricarte, Virgilio
Almario, Ruel Aguila, Rosario Torres Yu, atbp
• Maging ang Surian ng Wikang Pambansa ay hindi
rin nagpapahuli sa pagbibigay-gawad sa mga
manunulat na nakasusuri ng mga akdang
pampanitikan