Lịch sử

Bài chi tiết: Lịch sử Hawaii

Thời cổ
Bài chi tiết: Hawaiʻi cổ đại

James Cook, chân dung bởi Nathaniel Dance, vào khoảng 1775, Bảo
tàng Hàng hải Quốc gia, Greenwich
Các nhà nhân chủng học cho rằng những người Polynesia của quần đảo
Marquises và quần đảo Société bắt đầu tới quần đảo Hawaiʻi vào khoảng
300 CN, sau đó dân Tahiti tới vào khoảng 1300 CN, họ xâm chiếm và
giết hết mọi dân cư đầu tiên ở quần đảo. Những người Tahiti này giữ kỷ
niệm của sự di trú bằng lời nói dùng chuyện phả hệ và truyện dân gian,
như các chuyện Hawaiʻiloa và Paʻao. Họ chỉ có quan hệ với nhóm người
Polynesia khác lâu vào đầu thời di trú, và Hawaiʻi phát triển từ những
làng nhỏ thành xã hội phức tạp gần một mình.

Họ tự nhiên ngừng đi lại giữa Hawaiʻi và vùng Nam Thái Bình Dương,
không biết lý do vài thế kỷ trước khi người Âu Châu đến. Các thủ lĩnh
địa phương, được gọi aliʻi, cai trị làng của họ và chiến đấu để mở rộng
thế lực và chống lại các làng khác. Chiến tranh xảy ra rất nhiều. Xã hội
này hướng về cương vị lớn hơn và bắt đầu bao gồm cả hòn đảo.

Các bản báo cáo mập mờ của những nhà thám hiểm Âu Châu cho biết
rằng Hawaiʻi đã được người Âu Châu thăm viêng từ lâu trước hạm
trưởng người Anh James Cook năm 1778. Các sử gia ghi công ông Cook
về sự khám phá này, tại vì ông là người đầu tiên vẽ bản đồ và xuất bản
tọa độ của quần đảo Hawaiʻi. Cook đặt tên là quần đảo Sandwich để thể
hiện lòng tôn trọng của ông đối với một trong những nhà tài trợ cho
chuyến đi là John Montagu, bá tước đời thứ tư Sandwich.

Vương quốc
Bài chi tiết: Vương quốc Hawaii
Sau một loạt trận đánh kết thúc năm 1795 và đảo Kauaʻi ly khai hòa
bình năm 1810, quần đảo Hawaiʻi được liên hiệp lần đầu tiên dưới
quyền Vua Kamehameha Đại đế. Ông thành lập Nhà Kamehameha, triều
đại mà cai trị vương quốc tới năm 1872. Một trong những sự kiện quan
trọng nhất trong thời đó là việc cấm Giáo hội Công giáo Hawaiʻi.

Sự kiện đó dẫn đến Chỉ dụ Khoan dung (Edict of Toleration), lập nên
tình trạng tự do tôn giáo ở quần đảo Hawaiʻi. Cái chết của Vua
Kamehameha V – ông chưa vợ, nhưng không chọn người nối ngôi – dẫn
đến Vua Lunalilo được bầu. Sau ông qua đời, Nhà Kalākaua được quyền
cai trị.

Năm 1887, với lý do sự cai trị yếu kém, những thương gia Mỹ và Âu
Châu mà đã tham gia vào chính phủ Hawaiʻi gí súng vào đầu Vua
Kalākaua và bắt ông phải ký tên vào Hiến pháp Lưỡi lê, nó không chỉ
tước đoạt quyền lực của quốc vương mà cũng bãi bỏ quyền đi bầu của
người châu Á và đặt điều kiện thu nhập và tài sản tối thiểu của các cử tri
người Mỹ, Âu Châu, và thổ dân Hawaiʻi, nói chung là nó khiến cho chỉ
có những người Mỹ, Âu Châu, và thổ dân giàu có thể bỏ phiếu. Vua
Kalākaua thống trị đến khi qua đời năm 1891.

Chị của Kalākaua, Liliʻuokalani, nối ngôi và cai trị đến khi bị truất ngôi
năm 1893. Các thương gia Mỹ và Âu Châu đảo chính do bà loan tin là sẽ
bãi bỏ hiến pháp. Tuy bà chùn lại đến phút cuối cùng, nhưng các thành
viên của cộng đồng ngoại quốc thành lập Ủy ban An toàn mà thực hiện
đảo chính gần không đổ máu và thành lập chính phủ lâm thời. Ngày 30
tháng 5 năm 1894, hội nghị hiến pháp dự thảo hiến pháp mới cho Cộng
hòa Hawaii. Cộng hòa tuyên bố chủ quyền ngày 4 tháng 7 năm 1894,
cùng ngày với quốc khánh Hoa Kỳ.

Sự lật đổ chế độ quân chủ là sự kiện quan trọng trong lịch sử Hawaiʻi và
vẫn còn gây ra tranh luận. Trong thời Vương quốc và chế độ cộng hòa
sau đó, Lâu đài ʻIolani – nhà hoàng gia chính thức duy nhất tại Hoa Kỳ
ngày nay – được sử dụng như trụ sở thủ phủ.

Kamehameha
Kamehameha

Kamehameha II
Kamehameha II

Kamehameha III
Kamehameha III

Kamehameha IV
Kamehameha IV

Kamehameha V
Kamehameha V

Lunalilo
Lunalilo

Kalākaua
Kalākaua

Liliʻuokalani
Liliʻuokalani

Lãnh thổ
Bài chi tiết: Lãnh thổ Hawaii
Khi William McKinley thắng cử tổng thống Hoa Kỳ vào tháng 11 năm
1896, vấn đề sáp nhập Hawaii vào Hoa Kỳ được nổi lên lần nữa. Tổng
thống tiền nhiệm, Grover Cleveland, là bạn của Nữ hoàng Liliʻuokalani.
Ông phản đối việc phụ thuộc Hawaii vào Hoa Kỳ đến cuối nhiệm kỳ
ông, nhưng rồi McKinley bị thuyết phục bởi những người theo chủ
nghĩa bành trướng và những người muốn sáp nhập đến từ Hawaii. Ông
tán thành cuộc gặp với một Ủy ban người ủng hộ việc sáp nhập đến từ
Hawaii, có Lorrin Thurston, Francis Hatch, và William Kinney. Sau khi
đàm phán với họ, vào tháng 6 năm 1897, ông McKinley ký hiệp ước sáp
nhập với các đại biểu này của Cộng hòa Hawaii. Tổng thống sau đó gửi
hiệp ước cho Quốc hội Hoa Kỳ để họ phê chuẩn.

Vụ sáp nhập Hawaii vào Hoa Kỳ bị nhiều người phản đối. Hui Aloha
ʻAina và Hui Kalaiʻaina tổ chức hai vận động kiến nghị, một vận động
lấy gần 22.000 tên ký phản đối sáp nhập, trong khi vận động kia lấy vào
khoảng 17.000 tên xin phục hồi chế độ quân chủ. Chỉ có kiến nghị
22.000 tên phản đối sáp nhập được gửi cho chính phủ Hoa Kỳ, trong khi
17.000 tên kia chưa được tìm lại. Hồi đó Lorrin Thurston chỉ trích kiến
nghị được gửi do điều tra của ông chỉ ra nhiều gian lận.[1]

Dù những người đó phản đối ở quần đảo, Nghị quyết Newlands ("nghị
quyết các đất mới") được thông qua Hạ Nghị viện ngày 15 tháng 6 năm
1898 với kết quả 209 người thuận và 91 người chống, và được thông qua
Thượng Nghị viện ngày 6 tháng 7 năm 1898 với kết quả 42–21, sáp
nhập Hawaii thành một lãnh thổ chính thức của Hoa Kỳ, mặc dù những
đại biểu phản đối trong Quốc hội.[2][3][4] Tuy một số người nghi ngờ
sự hợp pháp của vụ sáp nhập này vì nghị quyết được thông qua thay vì
hiệp ước, hai viện Quốc hội ủng hộ đạo luật này với đa số hai phần ba,
trong khi một hiệp ước chỉ cần hai phần ba của Thượng Nghị viện thuận
(Điều II, Đoạn 2, Hiến pháp Hoa Kỳ).

Năm 1900, Hawaii được tự trị và giữ Lâu đài ʻIolani là trụ sở của thủ
phủ lãnh thổ. Tuy có người thử dành cấp tiểu bang vài lần, Hawaii vẫn
còn là lãnh thổ kéo dài 60 năm. Các người chủ đồn điền, như là nhóm
được gọi Big Five, thấy cấp lãnh thổ rất tiện, để họ tiếp tục nhập khẩu
nhân công rẻ từ ngoại quốc; chính phủ liên bang cấm nhập cư như vậy ở
các tiểu bang kia.

Quyền của các người chủ đồn điền cuối cùng bị vỡ do những người hoạt
động chính trị mà cháu của nhân công nhập cư đầu tiên. Do họ được
sinh tại lãnh thổ nước Mỹ, họ tự động là công dân Hoa Kỳ. Mong được
quyền bầu cử đầy đủ, họ vận động cho cấp tiểu bang tại quần đảo
Hawaiʻi.

Tiểu bang
Tháng 3 năm 1959, hai viện Quốc hội thông qua Đạo luật Nhận, và
Tổng thống Dwight D. Eisenhower tán thành nó. (Đạo luật này không kể
đảo san hô Palmyra, ngày xưa là phần của Vương quốc và Lãnh thổ
Hawaiʻi, khi định nghĩa tiểu bang.) Ngày 27 tháng 6 năm đó, lãnh thổ
này tổ chức cuộc trưng cầu dân ý để dân Hawaii biểu quyết về đạo luật
đưa cấp tiểu bang. Hawaii chấp nhận nó với kết quả mỗi người chống có
17 người thuận. Ngày 21 tháng 8, các nhà thờ khắp thành phố Honolulu
kêu chuông khi Hawaiʻi được tuyên bố là tiểu bang thứ 50 của Liên
bang.

Sau khi giành được cấp tiểu bang, Hawaiʻi vội trở thành tiểu bang hiện
đại, ngành xây dựng và kinh tế mở mang rất nhanh. Đảng Cộng hòa
Hawaiʻi bị đuổi ra khỏi chính phủ trong cuộc bầu cử, đảng được ủng hộ
rất mạnh bởi các người chủ đồn điền. Thay cho đảng này, Đảng Dân chủ
Hawaiʻi thống trị chính trị tiểu bang kéo dài 40 năm. Tiểu bang này cũng
cố gắng xây lại văn hóa của thổ dân Hawaiʻi. Hội nghị Hiến pháp Tiểu
bang Hawaiʻi năm 1978 dẫn đến thời kì mà có người gọi là "phục hưng
Hawaiʻi". Các đại biểu của tiểu bang tạo ra những chương trình mang lại
ngôn ngữ và văn hóa của thổ dân Hawaiʻi. Ngoài ra, họ cố gắng ủng hộ
quyền lực thổ dân về vấn đề tiểu bang bằng cách thành lập Văn phòng
Hawaiʻi vụ (Office of Hawaiian Affairs).