1

Człowiek – maszyna (XVII - XIX w.)

• Mechanicyzm – doktryna wyjaśniająca procesy przyrodnicze, które są

zdeterminowane mechanicznie, za pomocą praw fizyki i chemii

• Zegary

• Figury napędzane wodą

• Maszyna licząca Babbage’a (XIX w.

Od filozofii do psychologii

• Rene Descartes (Kartezjusz) (1596-1650)

• Próby rozwiązania problemu psychofizycznego

• Ciało i dusza wzajemnie na siebie oddziałują

• Funkcją umysłu jest tylko i wyłącznie myślenie

• Umysł i ciało dwa odrębne byty

• Umysł nierozciągły

• Ciało zajmuje miejsce w przestrzeni – rozciągłe

• Idee wrodzone i nabyte

Od filozofii do psychologii

• John Locke (1632-1704)

• Człowiek jako tabula rasa

• Umysł nabywa wiedzę poprzez doświadczenie –podobieństwo do Arystotelesa

• Wrażenia zmysłowe – pierwotne doświadczenia spostrzegania

• Idee – tworzone za pomocą refleksji, doświadczenie powstające w wyniku

wzajemnego oddziaływania spostrzeżenia i refleksji

• Idee proste są niepodzielne mogą być wrażeniami zmysłowymi lub refleksjami

• Idee złożone – tworzone z idei prostych (asocjacja)

• Jakości pierwotne i jakości wtórne

Przykład jakości pierwotnych i wtórnych - sukienka

Od filozofii do psychologii

George Berkely (1685-1753):

• Dowodził, że nie ma jakości pierwotnych

• Cała wiedza pochodzi z podmiotu doświadczającego

• Świat doświadczeń jest sumą wrażeń zmysłowych – kojarzenie na podstawie

2

nawyku

• Przedmiot istnieje realnie, natomiast nie jesteśmy w stanie poznać tego

przedmiotu

• Asocjacja – kojarzenie prostych idei – w ideę złożoną

David Hume (1711-1776):

• Poparł Locke’a w kontekście łączenia prostych wrażeń zmysłowych

• Sprzeciwił się Berkeleyowi – usunąć Boga z doświadczenia – czy istnieje coś poza umysłem?

• Impresje – podstawowe składniki życia psychicznego – obecnie spostrzeżenia i wrażenia

• Idee – umysłowe doświadczenie – obecnie wyobrażenie

Od filozofii do psychologii

August Comte (1798-1857): Ojciec pozytywizmu

• Odrzucił pytania i wyjaśnienia metafizyczne

• Wyjaśnienie zjawisk jedynie za pomocą nauk przyrodniczych

• To co nie może być wyjaśnione za pomocą nauk przyrodniczych nie jest nauką

Od filozofii do psychologii

John Stuart Mill (1806-1873):

• Umysł odgrywa aktywną rolę w procesie kojarzenia

• Idee złożone czymś więcej niż prostą sumą cech

• Idee złożone powstają poprzez syntezę twórczą

Wyodrębnianie się psychologii jako odrębnej nauki

Między filozofią a psychologią

Christian Wolff (1679-1754) – psychologia empiryczna i racjonalna

• Psychologia empiryczna – wiedza zdobyta z doświadczenia

• Psychologia racjonalna – wykorzystanie wiedzy niezależnej od doświadczenia

Immanuel Kant (1724-1804):

• Zaprzeczył istnieniu psychologii racjonalnej

• Introspekcja zaburza proces obserwacji

• Nie można mierzyć psychologii racjonalnej

• Metody antropologiczne oraz analiza wytworów

Między filozofią a psychologią

Jakob Friederich Fries (1773-1843):

3

• Introspekcja jako wiarygodna forma obserwacji zjawisk psychicznych

Johann Friederich Herbart (1776-1841):

• Propozycja systemu empirycznego i matematycznego

• Liczby można przypisać zdarzeniom psychicznym o różnej intensywności

• Na tej podstawie możliwe jest sformułowanie matematycznego opisu relacji między nimi

• Brak obiektywnych standardów

Eduard Friederich Beneke (1798-1854):

• Wprowadził eksperyment

• Testowanie rzeczywistości poprzez eksperyment empiryczny i hipotezy teoretyczne

Ojciec współczesnej psychologii: Wilhelm Wundt (ur. 16 sierpnia 1832 w Neckarau, zm. 31 sierpnia
1920 Grossbothen). Niemiecki psycholog, filozof i fizjolog. Zajmował się badaniem „świadomości”.
Utworzył pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku przy Uniwersytecie Lipskim
w 1879 roku.

Kształtowanie się psychologii jako nauki

• Zbiór myśli, pism, literatury przedmiotu u podstaw, których leży twórczość i dorobek Wilhelma
Wundta, Gustava Fechnera, filozofów, fizjologów i wielu innych;

• 1858-1862 wydanie pierwszej książki w częściach, w której W. Wundt użył sformułowania

„Psychologia eksperymentalna”

• 1860 G. Fechner wydaje książkę „Elemente der Psychophysik”

• 1867 pierwszy kurs z psychologii fizjologicznej (eksperymentalnej)

• 1879 powstanie laboratorium

• 1881 powstanie 1. czasopisma o psychologii eksperymentalnej

• Dwie różne psychologie: 1) eksperymentalna; 2) nieeksperymentalna

Myśl Psychologiczna W. Wundta

• Przedmiot badań: świadomość

• Cel: 1. krok - poznanie składowych części świadomości, 2. krok -psychika - analiza aktywnego
organizowania/ syntetyzowania części

w wyższe procesy myślowe, 3. krok – prawa łączenia tych części

• Metoda badań: introspekcja

• Pogląd: woluntaryzm

• Doświadczenie pośrednie i bezpośrednie

Psychologia atomistyczna

• Świadomość = wrażenia –> podstawowe atomy psychiczne

4

• Łączone na zasadzie skojarzeń – asocjacja (elementy proste i/ lub złożone)

• Połączone skojarzenia = struktury psychiczne = spostrzeżenia przedmiotów

Zmysł -Impuls -Wrażenie -Uczucie

Trójwymiarowa teoria uczuć

• 3 wymiary uczuć, na kontinuum:

• Przyjemność/ nieprzyjemność

• Napięcie/ odprężenie

• Pobudzenie/ przygnębieni

Pojęcia

• Teoria apercepcji (synteza twórcza)

• Gdy widzimy kwiat to widzimy kwiat jako całość, nie zaś pojedyncze części składające się na kwiat:
barwę, kształt, jasność

• Aktywna organizacja elementów psychicznych

• Paralelizm psychofizyczny

• Zjawiska fizyczne i psychiczne istnieją obok siebie i się wzajemnie uzupełniają – jednak nie są
wzajemnie przekształcalne

Temperament

• Hipokrates (IV w. p. n. e. ojciec medycyny):

• 4 podstawowe soki w organizmie stanowiące naturę człowieka i związane ze zdrowiem (w

nawiązaniu do czterech żywiołów Empeklodesa):

• Krew, Flegma, Czarna flegma, Żółć

• Na tej podstawie ze względu na budowę ciała wyodrębnił dwa typy:

• habitus apoplecticus (usposobienie apoplektyczne), u którego żółć

dominuje nad innymi sokami;

• habitus phtisicus (usposobienie suchotnicze) charakteryzujący się

przewagą flegmy

Temperament

• Galen (600 lat później)

• 9 typów temperamentu na podstawie 4. soków, gdzie 4 typy zależą od przewagi

jednego z humoru:

• Sangwinik (krew) - silny, zrównoważony, ruchliwy; pogodny, odporny na przeciwności

życiowe
5

• choleryk (żółć) silny, niezrównoważony, ruchliwy; gwałtowny, wybuchowy

• melancholik (czarna flegma) - typ słaby, bierny, zahamowany, powolny

• flegmatyk (żółć) - silny, zrównoważony, powolny; wytrwały, nie uzewnętrznia uczuć

4. typy temperamentu według Hipokratesa-Galena

Koncepcja temperamentu G. Heymansa

• Trzy cechy temperamentu:

• Aktywność (przeciwstawnie – bierność)

• Ile czasu człowiek poświęca danemu zachowaniu (dom, szkoła, praca)

• Emocjonalność

• Siła i częstość występowania reakcji emocjonalnych

• Funkcja pierwotna/ wtórna

• Intensywność reakcji i czas ich trwania

• Funkcja pierwotna: osoby reagują szybko i silnie, ale reakcja szybko

zanika

• Funkcja wtórna – reakcja początkowo słaba, utrzymuje się długo i wzrasta

Typologia Pawłowa

• Procesy nerwowe – pobudzanie i hamowanie, ruchliwość procesów, równowaga

• Siła procesu pobudzania – wytrzymywanie przez komórki nerwowe długotrwałego lub

krótkotrwałego ale silnego pobudzenia;

• Hamowanie ochronne – podstawowa miara siły procesu pobudzenia, pojawia się by

chronić komórkę nerwową -> nieadekwatne reakcje do siły bodźca (w zaniku,

zmniejszeniu reakcji)

• Siła procesu hamowania – łatwość tworzenia warunkowych reakcji hamulcowych –

wygasanie, różnicowanie, opóźnianie – powstrzymywanie się od pewnych czynności,

odraczanie reakcji

• Równowaga procesów – stosunek siły procesu pobudzania do siły procesu hamowania

• Ruchliwość procesów – szybkość zmiany procesu pobudzania na proces hamowania

Typologia konstytucjonalna

Ernst Kretschmer: typologia typów budowy ciała -> określone

predyspozycje do chorób psychicznych

• Leptomosomatyk – wątła budowa ciała, wysoki (schizofrenicy)

6

• Pyknik – otyły i niski (maniakalno-depresyjni)

• Atletyk – umięśniony, silny, szeroki w barkach, wąski w biodrach

(epileptycy)

• Dysplastyk – budowa bezkształtna, nieregularna, liczne deformacje (wszelkie odstępstwa od normy)

3. typy temperamentu:

• Schizotymik

• Cyklotymik

• Iksotymik

Współczesne teorie temperamentu

• Temperament odnosi się do względnie stałych cech osobowości występujących u człowieka od

wczesnego dzieciństwa i mających swe odpowiedniki w świecie zwierząt. Jest on pierwotnie

zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne i podlega powolnym zmianom

spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnym dla każdej jednostki oddziaływaniem
między genotypem a środowiskiem (Strelau).

• Teoria PEN (H. Eysenck)

• Teoria poszukiwania doznań M. Zuckermana

• Psychobiologiczny model temperamentu R. Cloningera

• Regulacyjna Teoria Temperamentu J. Strelaua

Teoria PEN

• Psychotyczność - agresywny, egocentryczny, aspołeczny, impulsywny, chłodny.

• Ekstrawersja - towarzyski, aktywny, asertywny, poszukujący doznań, dominujący, wybuchowy.

• Neurotyczność - lękliwy, przygnębiony, emocjonalny, z niską samooceną, towarzyszy mu napięcie.

RTT

• Formalna charakterystyka zachowania:

• Aspekt energetyczny

• Aspekt czasowy

• Cechy temperamentu:

• Żwawość

• Perseweratywność

• Wrażliwość sensoryczna

• Reaktywność emocjonalna

• Wytrzymałość
7

• Aktywność

Osobowość

• Psychologia osobowości powstała w odpowiedzi na zmiany zachodzące w świecie

• Początki datuje się na 30 lata ubiegłego wieku

• Potrzebna była teoria, która opisałaby osobowość w sposób całościowy i wszechstronny

• Teorii osobowości jest wiele, tak samo wiele jest definicji osobowości

• Allport wyodrębnił ponad 50 różnych definicji osobowości

G. Allport wprowadził do psychologii osobowości pojęcie cechy (osobowość jako niepowtarzalna

struktura cech)

• Według Allporta: osobowość to „dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy

psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska”

• Według Allporta dla wyjaśnienia genezy cech znaczenie mają pewne zadatki fizyczne i
temperamentalne (genetycznie zdeterminowane) oraz czynniki środowiskowe

16-czynnikowy model osobowości Raymonda

Cattella

• cechy stanowią strukturę psychiczną osobowości

• Cechy powierzchniowe – wnioskujemy na podstawie obserwowalnego

zachowania

• Cechy źródłowe – dochodzimy do nich za pomocą analizy czynnikowej

• Wśród cech powierzchniowych i źródłowych, wyodrębnił 3. podstawowe kategorie:

• Cechy zdolnościowe

• Cechy temperamentalne

• Cechy dynamiczne

• Hipoteza leksykalna (Cattell) – „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne,
interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”.

Leksykalne badania nad osobowością (Allport i Odbert), poza wkładem w rozwój teorii
Cattella przyczyniły się także do rozwoju pięcioczynnikowego modelu osobowości (PMO).

• Etapy badań nad MPO:

• Charakter leksykalny badań

• Badania kwestionariuszowe

• Swobodne opisy osobowości

• Na podstawie badań wyodrębniono pięcioczynnikowy model osobowości PMO

8

Autorzy: R. McCrae, P. Costa:

Cechy PMO:

• Neurotyczność - niestabilność emocjonalna, dyskomfort, nieadaptacyjna reakcja na stres

• Ekstrawersja -interakcje międzyosobowe, poziom aktywności, potrzeba stymulacji, nastrój

• Otwartość na doświadczenia - poszukiwanie nowych doświadczeń, tolerancja i eksploracja

• Ugodowość - jakość relacji od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu

• Sumienność - organizacja, wytrwałość i motywacja działaniach celowych

Zdolności umysłowe

Francis Galton (1822-1911):

• Eugenika – nauka o celowym dziedziczeniu cech, o sztucznym doborze

• Testy zdolności umysłowych – inteligencja mierzona na podstawie zdolności zmysłowych

• Skojarzenia – słowa i wymyślanie do nich skojarzeń – 2 – test skojarzeń słownych

• Wyobrażenia umysłowe – badania nad wyobrażaniem sobie – rodzeństwo ma (według Galtona)

podobne wyobrażenia

Inteligencja

• Nurt psychometryczny – nacisk na różnice indywidualne – jako cecha

• Podejście poznawcze – inteligencja w procesach poznawczych – rozumowanie, pamięć uwaga.

• Definicja inteligencji wg Strelaua: inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie

stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność wykonywania zadań lub
rozwiązywania problemów wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te
kształtują się w wyniku specyficznego dla jednostki oddziaływania między genotypem a
środowiskiem.

Inteligencja rozpatrywana na punktu widzenia jej genezy: Donald Hebb:

Inteligencja A i B

• Inteligencja A: („genotypowa”) – potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany genetycznie,

określa górną granicę możliwości człowieka (potencjał, który możemy rozwinąć), nie da się jej
bezpośrednio zaobserwować.

• Inteligencja B: („fenotypowa”) – równoznaczna ze zdolnościami intelektualnymi przejawiającymi

się na zewnątrz w postaci określonego zachowania. Jest wynikiem interakcji inteligencji A i
środowiska (w szerokim jego ujęciu).

Philip Vernon postuluje dodanie trzeciego typu:

• Inteligencja C: czyli zachowania ujawniające się w badaniach testami inteligencji (inteligencja

psychometryczna).

Modele hierarchiczne

• Cyril Burt: koncepcja hierarchiczna, ale nie czynnikowa, wyodrębniono 5 poziomów:

9

• I - Inteligencja ogólna

• II – relacje

• III – skojarzenia

• IV - postrzeganie

• V – wrażenia

Dwuczynnikowa teoria zdolności

• Struktura inteligencji według Spearmana: dwuczynnikowa teoria zdolności

• 1) Czynnik ogólny (g): ujawnia się we wszystkich wskaźnikach (pomiarach), występuje w różnym
nasyceniu;

• 2) Czynnik specyficzny (s): jest różny dla różnych pomiarów.

• Do inteligencji włącza się jedynie czynnik g.;

• Inteligencja ogólna wg Spearmana: opiera się na procesach poznawczych polegających na

rozumieniu doświadczenia i na myśleniu abstrakcyjnym, którego istotą jest wydobycie związku lub
konsekwencji z dwóch lub więcej zdarzeń (bodźców);

3 podstawowe zasady funkcjonowania intelektu:

• Zrozumienie własnego doświadczenia: „co dzieje się w moim umyśle”

• Edukcja relacji: proces umysłowy polegający na ujmowaniu stosunku pomiędzy elementami.

• Edukcja korelatów: znana jest relacja, trzeba wydedukować co jest brakującym elementem.

Teorie czynników równorzędnych

• Według L. L. Thurstone'a na inteligencję składa się 7 niezależnych czynników odnoszących się do

różnych aspektów funkcjonowania:

• rozumienie słów (V) • płynność słowna (W) • zdolności liczbowe (N) • zdolności przestrzenne (S)

• rozumowanie (R) • pamięć (M) • szybkość spostrzegania (P)