Λογοτεχνικό δελτίο, τεύχος 22ο, Ιούνιος 2022

Λογο ό Δελτίο,, τεύχοςς 23ο, Σεεπτέμβρ

οτεχνικό ριος 202
22

Φ λολ
Φιλ λογ
γικό
ός Όμιλ
λοςς Θεσ
Θ σσα
αλονίκη
ης
Λογ
γοτεεχνικ
κό 
ελτίίο, τεύχ 23ο, Σεπ
τ χος 2 πτέμ
μβριο
ος 2022
2 2
Αρχισυυντάκτης--Επιμελλητής: Ανντώνης Ε.
Ε Χαρισττός Συνερ
ργαζόμεννα τμήμα
ατα
Εκδόσεις Γράφημα
Γ α, Ιωάννηης Τσαχοουρίδης Προϊϊστάμενοος Φιλολλογικού Ομίλου
Ο Θ
Θεσσαλοονίκης, Γιώργος
Γ Ο
Ορφανίδ ης
Εξααδακτύλοου 5, Θεσσσαλονίκκη, grafim
ma@graffima.com
m.gr, Τμήμμα πεζογραφίας, Αντώνης
Α ς Ε. Χαριιστός
τηλλ: 2310-248272 Τμήμμα ποιητιικής μελών, Μαρρία Μπουυρμά
Φιλολλογική επιμέλεια
ε α: Αντώνηης Ε. Χααριστός
Φιλολο
ογικός Ό
Όμιλος Θεσσαλον
Θ νίκης: filologikosomilos@
@gmail.co
om
Τμήμμα ποιητιικής εξωτερικών συνεργαατών, Μααρία Μποουρμά
Υπερρεεαλιστική
ή Ομάδαα Θεσσααλονίκης:: surrealiists.salon
nik@gmaail.com Συνταακτική εππιτροπή:: Αντώνηης Χαρισστός, Πασσχάλης Κατσίκας
Κ ,
Αγγελήής Μαριαανός,
Συντακκτική επιτροπή: sintaktiki
s i.path@ggmail.com
m
Τμήμμα κριτικκών αναφ
φορών, Αντώνης
Α Ε Χαρισστός
Ε.
ISSN: 22654-17669 Τμήμμα ποιητιικής & μετάφρασ
μ σης, Μαρρία Μπουυρμά
Τμήμμα εξωτερικών συυνεργατώ ών, Πασχχάλης Καατσίκας
Τμήμμα φωτογγραφίας, Αφροδίττη Μιχαηηλίδου
* Τα έρργα αντιπροσωπεύύουν αποκκλειστικάά θέσεις & απόψεεις των συυντακτών τους. Υπεύθθυνος επ
πικοινωνίίας, Γιώρργος Ορφφανίδης

το 2
23ο τεεύχοςς αφιεερώνεεται στη
σ μννήμη της ηθοπο
η οιού Ντίνα
Ν ας Κώ
ώνστα
α

Στην εεν τητα

α πεζογ
γραφ ας δημοσιε οντται τα κ τωθιι κε μεννα:  Ταα τζιτζ κια,
κ Κλεεον κη ∆ρο
∆ γκα
 Ασφφυξ α, ΑΑντ νηςς Ε. Χαριστ ς  Χρρυσ νθεεμο (Chrrysantheemum), Κατερ να
ν Λι τζζουρα
 Αυττοβι γρααμμα, Πηνελ
Π πηη Ζαρδο κα  Γιιατ ε να
αι εκε , Πηνελ
Π π Τρι ντου
πη ν
 Η επποχ τοου βασιλλικο , ΚΚλεον κη ∆ρο γκκα  Η λλη ψη, Αλεεξ νδρα Καλτσογ
Κ γι ννη
Ηα απολογ α α, λεναα Παπαδδ κη  Τοο π ρασμα, Ευα αγγελ α Πατερ
Π κ
κη
 ∆ ναμη τουυ θαν τοου και δ ναμη τηςτ ζω ς, ∆ημ τρης Αγ
γγελ ς  Σκ
κυφτ ς μαν
μ δεςς, Ν κος Καψι νηης
 χρ ννος, Αννν τα Λουυδ ρου  Με
Μ θυμ σαι;
σ Γι ργος Μιιχαηλ δηης
 Μικκρ πεζ , Αθην Τιτ κηη  Νεκροφ νεια,
ν Βααρβ ρα Χριστι
Χ
 Σχεδι σματτα (περιιπλ νησ σης), ∆ημ
μ τρης Α
Αθανασ λος  Οι κηπουυρο , Σοφφ α Περδδ κη
 Ταυυτ τητεςς, Αρσιν η Πασχχαλ δου  Τοο νειροο αλαβ στρινων
σ ων, γγελος Λαμ ρας
ν αγγ λω
 Καττ βα κ ττω, Βελισ ριε… …, Π νοςς Σταθ γγιαννης  Εττεροτοπ α, Αντω ων α Καππ
 Η ζω ε να αι ακατ στατη, Αναστασ α Ν ττσινα
Οπ πιο δικ ς μου νθρωπος
ν ς, Σοφ α Ελευθερρ ου Στηνν εν τητα κριττικ ν αναφορ
α ν δημ
μοσιε ονται
ο τα
α εξ ς κ
κε μενα
α:
 Το π
ποδ λαττο, Μαρ α Μητσσιο λη  Μ νο κανν να μη μου φ ρειςρ σπ τι, Νικ λας Κοουτσοδ ντης, Ανντ νης Ε. Ε
 Τ ποοτα, Κω
ωνσταντ νος Λ χννος Χααριστ ς
Οχ χαρισμ ννος χρ νος,
ν Καττερ να Τσαμπ
Τ  Ταα κ κκιννα πουλλι , Πασσχ λης Κατσ
Κ κα
ας, Αντ νης Ε. Χαριστ
Χ ς
 Το σ
σπ τι τ ς οδο ΑγΑ πηςς «3», Γιι ννης Στταθ κοςς  Μ ρια Πα αμμ τωωρ Γη, Ν κη Γκ ζη, Γε ργιος Ορφαν
Ο δηης
 Χρρ ματα α ελλιπ , Ελ νη Α. Σακκ , Ανττ νης Ε. Χαριστ ς
Στην εεν τητα
α πο ησ
σης δημ
μοσιε ονται
ο τα
α κ τω
ωθι ποι ματα:  Ξεενοδοχε ο των αναξ
α ων, Λ μπρρος Πολλ ζος, Π τρος Σ.
Σ Στεφανν ας
 Μ ιιος και κ τι ψιλλ , Σ ββ βας Λαζααρ δης  Πομ να, Αργ
Α ρης Φασο λας, Κ στας Λ νταβοος
 τιττλο Β., Α Αρχοντοο λα ∆ιααβ τη  Φαγ
Φ σιμ
μα, Σοφ α Πολ του
τ Βερβ β ρη, Αντ νης Ε.
Ε Χαρισστ ς
 Νηφ φαλι τητα, ∆ μητρα
μ ∆ααρδαγ νη  ΥLLEM Μεταστοι
Μ ιχει σεεις Λογοοτεχνικοο Υδρααργ ρουυ, Στα ρρος Γκιρρ-
 να α σπουδα α ο πο ημα,
η Ευααγγελ α Τ τση γκ
κ νης, Ζωγραφι
Ζ Οτζ κη
κ
 Αλλλ κοτη σ σκλαβι , Ν κος ∆αν ζηςς  Εκ
κε που η ραση η περισσσε ει, ∆η
ημ τρης Στατ ρης, Ανντ. Ε. Χααριστ ς
 ∆ρααπ της γ νιμης σιωπ ςς, Κ σταας Λ ντααβος
 Π ξξαμε στοους ξ πνιους, Χ Χρ στος Σκιαδαρρ σης
Στηνν εν τητα μετ φραση
ης δημοοσιε οννται τα κ τωθθι ποι μ
ματα:
 Anntonio Carvajal
C (Alboloote, 1943) Μετ φραση:
φ Σ ρος Γκιργκ
Στα Γ νης
 Εκ γγενετ ς αλλι ς, ς Χριστ να Λαμπ πο ση
Víísperas, Εσπεριν
Ε ν ς
 Το κκο ταγμμα, Μαργ γαρ τα ΠΠαπαμ χουχ
magen dee la luz, Εικ να του φωττ ς
Im
 Λ λλλυ Ιουν οου
Del lado de
d la vidaa, Απ την
τ πλευυρ της ζω ς
 Τελευτα α ζζαρι , Χ ρης Μ Μελιτ ς
 Th
he confessions off Arsènee Lupin, Οι εξομ σ τουυ Αρσ ν Λουπ ν
μολογ σεις
Πσ σω απ’ τον μ θοο, ∆ημ ττρης Παπ πακωνστταντ νουυ
 Hunting Lizards in the Dark, Να Ν πι νεις
ν σα ρες σττο σκοτ δι, Νιλλς
 Κυνν δονταςς, Νι βηη Ιω ννουυ
Χ ου / Νιλς Χαβ,, Μετ φραση απ π τα ∆αννικ : Σω
ωτ ρης Σουλι
Σ τηης
 Πετταλο δα, Ζωγρααφι Οτζζ κη
 Kaaranliktaa Kerten
nkele Avvlamak
 Λαθθρεπιβ ττης, Ελεευθερ α Χ Χριστοδδο λου
 Λαα δη Λ ζαρος, Σ λβια Πλαθ,Π Μ φραση: Β νια Τσιαγ
Μετ γκο δη
 Το εελ χιστο ε δωλλο, Θεοδ ρου Ελλευθερ α
 Το π μπτο κυπαρ ζι, Πανααγι τηςς Κν βαςς Στηνν εν τητα δοκιμ ων δημοσιε
δ ε ονται τα εξ ς κε μενα:
μ
 Tribbute σε ναν γγ γελο, Βασ λης Παππ
Π ς  Μ ριος Πλωρ
Π τη
ης & Πιραντ
Π λλο: η μ σκα και τοο grotescco, Χ ρις
ρ
 Απ ψε πο χετε να π τε; Π τρος Σκυθι της Σββαλ γκουυ
 Λωρρ δα πα αρξης, Σοφ
Σ αΠ Πολ του Βερβ
Β ρη  Η συμβοολ του Ηλ α Καπετα αν κη στησ διαμ ρφωσση του κωμικοο
 Θλ ψη εποχ χο μενηη, Β λιαα Γκ ντσσου ε δους
δ κα
αι την αναβ
α ωσση της κωμωδ ας στα α τ λη του
τ 19οου αι να α,
 Γαλλ ζιο, ΑΑφροδ τηη ∆ιαμανντοπο λοου Κωωνστανττ νος Κυρριακο
 Σε ε δα, Θωωμα Τσσιμερ κα  Η αναζ τηση μφυλωνν ταυτοοτ των και στοιχε ωνν απεξοοικε ωση ης
 Σκι ς ναρ,, Ελευθ ριος Αλεεξ. Λο χοβιτς
χ σττον «Καλλ νθρωπο τουυ Σετσουυ ν» μ ρος ρ Α΄, Κατερ
Κ ναα Μπιλ λη
 Ατσσ λινη χχορδ , Ελ
Ε νη Α. Σακκ  Ο π νος-χ χι νι, ο π νος-μμαχα ρι και ο π νος-β μβα, Ξ νια Καλλαϊτζ δου
 Ζω , Ρ ζα Π Παυλι τητ  Η μ ρα που η εξουσ α αποσυνδ θηκ κε απ την Τ χνη, Μ ρος 4ο, 4
 Η δυναστε α των ανθρωπο
α οειδ ν..., ∆ημ ττρης Καρρπ της Σττρ τος Τζαμπαλ
Τ λ της
 Η δεκ τη, Η Ηλ ας Κολλι
Κ ποουλος  H αρχαιοοελληνικ κ μυθοολογ α στην
σ ποο ηση τη
ης Κατεερ νας Α
Αγγελ κη
κ
 Ας μμην συνεισφ ροουμε στη η μυρωδδι το φ βου, Νιλς Χ ου/ Ροουκ, Θανν σης Μουσ
Μ πουυλος
 Τελευτα α σ στιγμ , Γρηγ ρρης Σακααλ ς
 Ουρρ νιο τ ξο, Ν ναα Αλ ξη Στηνν εν τητα συνεεντε ξεεων δημ
μοσιε ονται τα
τ εξ ς κε μεννα:
 γεευστος ο νος, Απ π στολοος Φεκ της
τ  Απποκλεισστικ συυν ντευξξη με τοντ Α γουστο
γ Κορτ με αφοορμ τη ην
 γνοο μμενος, Κωνσταντ
Κ τ νος Γεωωργ ου κυυκλοφορρ α το ν ου του τ βιβλλ ου κα αι τις βιβλιοπα
β αρουσι σεις σττη
 Στο τρα νο, Μαρ α Καλογ ρου Θεσσαλονν κη, Αφ φροδ τη Μιχαηλλ δου
 Οδ ς Λαβυυρ νθου, Ελ νη Μ Μπεν κοου  Σεε σας ποου κτ ζεττε, Γι ργος
ρ Κοοζ ας, Συυν ντευξξη στη Λουκ
Λ αΠΠλυτ
Φιλολο
ογικός Ό
Όμιλος Θεσσαλο
Θ ονίκης
πεεζο
ογρ
ραφ
φία
α ρ γυρο, καθ ς μ χιεςς σκ ψεεις τροφ
Η γρα
αφομ
μηχαννή
είνα
αι το
ο πολ
λυβόλ
λο μο
ου
Ιλ α ρενμπουργγκ
Ασφ
φυξία
α μμευσης της εκκλησιασστικ ς παρουσσ ας στοον
Τσεσσσερις στταγ νεςς δροσερρ ς, οι τελευτα
τ
μια σειιρ απ κατακλλυσμια ες απ λ -
ες
ξεις βροχ ς, περ σσεεψαν π νω απ π’ τον οορ -
ζοντα. Κρ μοονταν επ ραα στην κρη ττου
σ ννεφφου, ποου χαιρε της γκριζω ωπ ς ττου
προβι ς, αν μεσα στις σ λεευκ ς ενδυμασ ες
των υπ π λοιπωων συνοοδ ν. ΚΚουν θηηκαν π ρα
δ θε, για μερρικ λεπ πτ ακ μη, ωςς του κκα-
τρακ λλησαν κκαι σωρι στηκααν, διασσπασμ ννες
σε χιλι δες αποσυνθεεμ να θθρ ψαλαα υγροπ ποι-
ημ νηςς αφ ς, στην πλλαγι ττο βουννο . Η π πυ-
κν τοου βλ σττηση, το πρασιινωπ χρ χ μα ττο
φυτικοο κ σμ μου και η α σθηηση υγρασ ας σστα
χωμ ττινα περρ σματα, προκκαλο σααν ευχ ρι-
στες ααντανακκλ σεις στους οφθαλμο ς των
κατο κκων το χωριοο . Μ ηης μ νας και οι
πνε μοονες τω ων ανθρρ πων αποκααθα ροντταν
με τρ πο φυσσικ σταα κελε σσματα εν ε ς πρ ι-
μου κααλοκαιριο , οι θερμ
θ ς μ ζες το
τ οπο ου
προετοοιμ ζονταν για τις δικ ς τους τ εππε-
λ σεις. Νοτιοοδυτικ , απ’ τοους πρ ποδες ττου
βουνο , δ σποοζε ο κ μπος, με τις ετεροχρρο-
νισμ νες χρω ωματικ ς εκφ φ νσεις καλλι ρ-
γειας. Ο θερισμ ς κααι η συγγκομιδ τ ς σπ πο-
ρ ς ε χχαν μ λλις ολοκληρωθθε . Τα εργατιικ
χ ρια, μειωμ να αυττ τη χρονι στο σ μισσυ,
ροζιασσμ να ααπ’ τον κ ματοο και τιςτ δυσκκο-
λ ες ττων αγροτικ ν εργασι ν, πλ π νοντταν
επιδ ξια στις γο ρνεςς με τα υδ τιναα κ ματτα,
που πλλε ναζααν στην επιφ νεεια. Καιι καθ ς οι
τ σσερρις εκε νες στταγ νες σκ ντααψαν σστα
κεφ λιια και τα σ ματ ττους, τρεξαν τ
κρυφτοο ν στα υπ στεγα,
σ που καιροφυλλα-
κτο σααν σαν μεσαιω ωνικ κ στρα αν μεεσα
στις θηημωνι ςς, ικανοοποι νττας τις συναισθθη-
ματικ ς αντιδδρ σειςς τ ς εεμπειρ ας.
α Μ λλις
κ πασε ο στεεναγμ ς τ ς μπ π ρας, φορτ θθη-
καν σττις πλ ττες των μηχανοοκ νητω ων τροχ ν
και μεταφ ρθηηκαν σττην πλατε α τουυ χωριοο .
Αν μεσα σστο πλ θος ερργατ ν γης τταν
και ο Γι ργηης. ∆εν στ θηκκε στους χαιρεετι-
σμο ς των υπ πολο πωων. Κινν θηκε, με β μα
βαρ κκι ασ κκωτο, καταπον
κ νημ νοςς απ’ ττην
υπερπρροσπ θεεια των τελευττα ων ημ μερ ν σσυ-
γκομιδδ ς, προς τον καφεν του Αποστ Α λλη.
Οι θαμ μ νες μμετρο σαν
σ στιςς χ ντρεες των κκο-
μπολογγι ν ταα νι τα και τις αναμν σεις τους.
Σαν ε δδαν τον ν ο να πλησι ζζει προςς το μ ρρος
τους, ααναπ ληησαν τα δικ τοους πεπρραγμ ναα.
«Κααλ ς τοον Γι ργγη» καανε ναςς απ δαα -
τους. ««Π ς π γε η πραμ τεια τοου παπ ;»
ρ τησσε με εεμφαν τα σηημ δια ειρωνε ας
στα χεε λη.
«Επττ τ νους πααραγωγγ ς» απ α ντησσε παανταλοννιο τουυ να σιγαρ
σ το. Τυλιιγμ νοςς
εεκε νος με ντααση στηη φων , σαν ναα υπερ - σεε λεπτεπ π λεπτοο χαρτ , ο καπν ς ξεπ πρ βαλεε
σσπιζε τηη δικ του
τ ιδιοκτησ α.. ομμοι μορρφα στηην ψη του. συρε με ταα
«Επττ τ νουυς;» επααν λθε λο κπλληξη κααι δ χτυλα του αρριστερο χεριο τη μ α κρη
σσο σουρρο μουρμουρητ ν πλανν θηκε στον πεε- αυυτο κααι την περ
π φερεε μον τονα,
τ π τε στη
σσαν την αντιζηλ α τωνν παριστταμ νωνν.
φοδοτο - δεεξι κααι π τε στην απ ναντι γων α τωνν
χεειλι ν. πειταα, σταθεροπο ησε η το σιγαρ -
«Σταα χρ νιαα μας, οι ο τρειςς, ντε τ σσεριις τοο στην κορυφ
κ της σττοματικκ ς κοιλλ τηταςς
ττο πολ , ταν το τ ριο»» δοκ μαασε τηνν αλ θειια κααι ναψ ψε με τα σπ ρττα το κιτρινωπ
κ π φωςς
ττο χρ νου ναας συμπ παθητικ ς γ ροοντας, τατ τηης φλ γας.
γ Ειισ πνευσε βαθθι τον καπν
λλευκ μουστ
μ κια
κ τουυ οπο ουυ διαστταυρ νοο- κααι, αφ του τοιχοκολ
τ λλ θηκεε κατ μαυροςς
ννταν δεξι καιι αριστεερ με τις μυττερ ς καα- σττις φυσσαλ δες των πννευμ νω ων, τον διωξεε
τταλ ξειις να κορυφ νονται τριγω ωνικ σε σ βιια ως αν μεσα στις φανερ ς διεξ δοους των
γγεωμετρικ σχ χ ματα. δοοντι ν, δ νονταας μορφ φ σε να λευκκ σ ν--
«Σ μερα,
μ ολλ κερη η πλαγγι αν κει σττη νεεφο καρκιν μαατος πουυ, σαν υψικ μιννος, φ -
ΜΜητρ πολη.
π Χ ρη σ’ αυτ ν χουν ακκ μη μεε- σηηξε διααπερασττικ το προσω ωπε ο ττου καιι
ρροκ ματτα οι ν ου τουυ τ πουυ» συμπ πλ ρωσσε διιαλ θηκκε αργ αργ σττην ατμ μ σφαιρρα.
λλος, θιγμ
θ νοος για την
τ ατμ μ σφαιραα υπον - Οι σκκ ψεις επιδρο σαν σααν σε μ τωπο
μ χης. Εμβολο
Ε σαν π τε τη μια κααι π τεε
δδημ σιοο χ ρο. τηην λληη, με σττ χο την επικρρ τηση, σε ναα
«Και π σοι ξ μεινααν απ δα δ τουςς;» ρ τηη- αγγ νισμαα αντοχχ ς. Σε κ θε βαθι
β εισπνο ,
σσε με καακεντρ χεια ο πρ
«Ελ χιστοι· μετρημ
π τος.
μ νοι σττα δ κττυλα τοου
σττην οποο α τα προϊ νττα του καπνο εφορ--
μοο σαν με βρυυχηθμ στα κατ στιχχα των
εεν ς χερριο » αππ ντησεε απ’ τοο β θος το εξω ω- πννευμονικκ ν κυψελ ν, μ α ν α εναλλλακτικ
ττερικο χ ρου λλος. εικ να, που
π λειτουργο σε ως α τιο και ωςς
«Μονν χα οιι γιο του τ Σω ωτ ρη Πατρινο
Π ο απποτ λεσσμα τααυτ χρονα, ειδδοποιο σε γιαα
μειναν να θυμ ζουν ταα νι τα το τ που» π τηην εμφ νισ τηης, προκκαλ νταας ν α ααναστ -
«Ο νας εκ των δ ο, γιατ ο λλλος ξημεε- τωωση στα εγκεφ φαλικ κ τταρρα του ανδρ ς,
ρροβραδιι ζεται στην ταβ τ ρνα του Θωμ Θ , να ποου στεεκε μεττ ωρος. Μ λιςς το σιιγαρ το
π νει κααι να ξεερν τα σωθικ του» σχολ σ ασσε φ τισε για
γ τελευτα α φορφ , αμ μ σως μ μετ ξε--
σσκωπτικκ ο πρ τος θαμ ναας και συν χισσε ψ χησε ποδοπατ
π τημ νο στις μυτερ
μ ς π τρεςς
μμε δ σηη δραμαατουργ ας α στα λεγ
λ μεννα «Καηη- τοου πεζ δρομουυ. Σκο πισε τοο μ τωπ τουυ
μ νε, Σωτ
Σ ρη, τ σουυ μ λλε να π θεις σττα κααι σκουυξε με γυριστ
γ ς κιν σεεις τους οφθαλ--
ττελευταα α σου»» και κο κ νησε με απ ποστροφ μοο ς, πως συμ μπι σει τις
τ κρες των ενωμ -
ττο φαλαακρ κραν ο, ζωσμ ζ νο με ελλι ς διαα- νωων δακττ λων στους
σ σττρογγυλλο ς –κυυκλωτι--
φ ρων μεγεθ
μ ν και χρρωματισσμ ν. κοο ς– ερρεθισμο ς. Τ ρα, το οξυγ ννο απο--
Ο Γιι ργης, ε χε πρροσεγγ σει τονν καφεν , κααθαρμ νον απ τηντ π σσα το καπνικο απο--
μμα δεν κουσεε τη συζ τηση που προηγ - τεεφρωτηρρ ου, βυυσσοδομ μο σε στον
σ φ ρυγγα,
θθηκε. Εισ
Ε λθε στο κατ στημ μα, αλλ , πειττα φττ νονταας ως τους πνε π μονεες με εευταξ α.
ααπ διεερευνητιικ ματτι , εξ λθε αυττο , διαα- να απρρ σμενο αερ κιι, που στρογγυ
σ υλοκ θι--
ππιστ νοοντας πως
π τα βλ β μματα ολονν ν τααν σεε στα καλντεερ μια των διακλαδω
δ ωμ νωνν
κκαρφωμ μ να π νω του. Καθ ς κ νησσε να φ - οδδ ν, πρροκ λεσσε χουυς ανομ μοιογενεε ς καιι
γγει, κοουσε απ π το τραπ ζι δεξι της τ εισ - π
πως γλλειψε τοο βρεγμμ νο, αππ’ τον ιιδρ τα,,
δδου μια απροσδδι ριστηη φων . σ μα του, δρ σισεσ το φορτ ο θερμοκκρασ αςς
«Π ς ε ναι ο πατ ρας ρ σου;» ποου κουββαλο σε. Μετρ ντας τις τ αν σσες του,,
Εκε νος
ν με ωσε τοο β μα του, ως τοου τ ρα, κινν θηκε προς τοον δημ σιο χ ρρο στονν
σσταμ τηησε κααι γ ρισε απ τομα προς π το
τ οππο ο κειιτ ταν η ταβ ρνα. ∆υοο στεν πιο κ -
μ ρος απ’
α το σημε ο του οπ πο ου τ θηκε η τωω, στο ξ φωτο της διαδδρομ ς,, μπροσττ στονν
εερ τησηη. πλλ τανο, που καατ γραφ φε πορε α ογδ ντα ξιι
«Αναασα νει»» απ ντησε μονολεκ
μ κτικ κι κ εττ ν, βρρ θηκε εν πιονν του σημεσ ουυ ενδια--
στρεψεε το κοορμ τουυ εκατ ν ογδ ντα μο - φ ροντος. Η ολιικ αποουσ α αννθρ πινης δρα--
να ρρες, ακοολουθ ντας
ν τηνν πρ τερη διαδδρομ . σττηρι τηττας προοσ διδε διαστ σεις
σ ενδδημικ ς
∆εν ακολο θησαν
θ π
περαιτ ρω συζζητ σειςς. αμμφιβολ ας για την
τ παρρξη του αδελφοο του.
ΣΣτα τρααπ ζια οιο νδρεες επαν λθαν σττις ασχοο- Πρ γμ ματι, η πρ τηη εικ ναα του εξωτερι--
λ ες τουυς, με ταα τυχερ πα γνια να πρροκαλο ν κοο περ γυρου προμπ νυυε το δοξο τηης ανα--
σσυναισθθηματικ ς εξ ρσειςρ σ
στους σ
συμμετ - ζ τησης. Ακ μηη και οι ο εξ πορτες
π ττης τα--
χχοντες και
κ εκφρρ σεις παιδικ
π ς αθω τητας.
τ β ρνας, αμπαρω
α ωμ νες καθ
κ ς ταν, δεεν φη--
Ο Γιι ργης, β διζε με ντααση καιι τα π λ- λ νααν περιθθ ρια θετικ ς κβασης. Ο Γιι ργης,
μματα τω ων ποδι ν, φοουρκισμ να απ’’ τον θυυ- πλλησ ασεε τι πεερισσ τεερο. Μ λις το στατο
μ , φλ γονταν σε κ θε θ αναπ δηση. Ο ιδρ - β μα διαπ ρασε επιφανειακ την πλ κα,
ττας τ ς ημ ραας σταζζε στο εσωτερρικ τω ων μππροστ στο καατ στημ μα, και βρ θηκκε εν -
εενδυματτολογικ ν επιλλογ ν του· τ στταζε, κααι πιιος ενωππ ω με τα τζ μια
μ αυτο , επιββεβα ω--
κκαθ ς ενε νοντταν οι στ λες του,τ σχηημ τιζααν σεε τους φ βους του. φερε τηην κεφαλ ολο--
οορμητικκ ποτ μι, που στ γννωνε ξεερακιανν ν εγγ τερα, πως διαπιστ
να δ σει τηην αλ -
σστο σ μαμ το πουκαμ μ σου. Οι
Ο δυν μεις τοου θεεια τωνν πραγμ μ των. Κο νησσε π ραα δ θεε
δειχνανν να τοντ εγκκαταλε πουν. Μ ριασσε τοους αμφιβλησττροειδε ς χιτ νες τω ων μα--
σστην κρη
κ του πεζ δρομου κααι θεσεε το κορρ- τιι ν, να εξακριβ σει το τ κεν του εσσωτερι--
μ σε στ σ ση αναμον
α ς, μπρροσθεν εν ς π - κοο χ ροου. Γιαα να εκλλε ψουν και οιι τελευ--
ττρινου μαντρ
μ τοιχου.
τ Η σκι , που δημιο ρ- ρ ταα ες ψεις διστταγμο , κρουυσε με ττο δεξ
γγησε ο τελευτα ος, απ πλ νοντταν λ γα
γ μ τρα χ ρι τηνν εξ θυυρα. Απ Α ντησση δεν λαβε.
μμακρ τεερα, αγγκαλι ζοντας
ζ τ σο τον
τ διοο, Επ παν λαββε για δε τερρη φορ την ιεροτε--
σο καιι τον δρρ μο αν μεσα στα σ χαμ μ σπιταα. λεεστ α, φων
φ ζονντας τοο νομαα του ααδελφο
ΑΑποκ λυψε
λ αππ’ την εσωτερρικ φ δρα τοου τοου, μα απ ντηση δεν λαβε. Μον χχα ναςς

διαβ της, που κοντοστ θηκε να γευτε το
παγωμ νο νερ του πλ τανου, πως αν -
βλυζε απ’ τις ρ ζες, του απη θυνε τον λ γο.
«Ποι ν ζητ ς, Γι ργη;»
«Τον αδελφ μου» απ ντησε εκε νος, με
εμφαν τα σημ δια αγων ας στα ζυγωμα-
τικ το προσ που του.
«Τον ε δα προς τα αμπελ κια»
«Στα κτ ματα;»
«Να μην πω ψ ματα και σε π ρω στον
λαιμ μου»
«Σ’ ευχαριστ Πρ δρομε» απ ντησε, με
τον ενθουσιασμ στα χε λη να διαφα νεται
στο χαμ γελο, που ξ φυγε οικειοθελ ς στα
δ ντια.
Κιν θηκε στην αντ θετη κατε θυνση, απ’
τη μερι του λιου, που κραται στεκε στον
ουρ νιο θ λο, με το γαλ ζιο φ ντο να περι-
διαβα νει ανεμπ διστα, απ’ κρη σ’ κρη τον
ορ ζοντα. Οι ακτ νες του, με τις καυτ ς
αγκυλ σεις, προαυλ ζονταν στις απωθ σεις
της μεσημεριαν ς ραστ νης. Οι δε κτες του
ρολογιο , σε αφηρημ νη εικ να, εγκλωβι-
σμ νοι στα υπ γεια πατ ματα του νου, κυ-
λο σαν απ’ τον ναν αριθμ στον επ μενο, δ -
χως σταματημ . Κ θε τ σο, προσ θεταν,
στην κορ φωση του μεσημεριο , τ νους θερ-
μ τητας, που αν βλυζαν στις προσ ψεις το
δ ρματος, πως γυμν εκτειν ταν στις αδη-
φ γες επιθυμ ες το Μα ου. Το να π λμα
ακολουθο σε το λλο, συμβαδ ζοντας με
θηση, ως του προσ γγισε το χωρ φι,
αδο λευτο καθ ς ταν, με τις ρ ζες των
αγρι χορτων να χουν εξοκε λει στην επιφ -
νεια. Στην κρη του χωμ τινου διαδρ μου,
σε στ ση βρεφικ , σωριασμ νος, με τα κρα
των χερι ν να αγκαλι ζουν τα διπλωμ να
π δια στην κοιλιακ χ ρα, ο Αν στης·
σφο γγιζε τα δ κρυ του, νοτ ζοντας τις
σχισμ ς του εδ φους, καμωμ νο απ ξηρα-
σ α καθ ς ταν. Λεπτ ς σταγ νες κυλο σαν
στους οφθαλμο ς. Αφο περιδι βηκαν το
μισυ της πρ σοψης, κατ ληξαν να κρ μο-
νται απ’ το πιγο νι. πειτα, ξεκ λλησαν
δυσθε ρητες και απορρ φθηκαν μεμι ς στις
ξεραμ νες επιστρ σεις το εδ φους. Μολο-
ν τι το αερ κι σ κωσε σκ νη και ακολο -
θησε αμμοθ ελλα, τ ποτε δεν τ ραξε τη στ -
ση του. Συν χισε απαρηγ ρητος να κουν το
κεφ λι, καμωμ νο απ χωμ τινους σπ ρους,
πως ε χαν απλωθε στο μ τωπο και τις
τρ χες το κραν ου.
Ο Γι ργης, μ λις αντιλ φθηκε την πα-
ρουσ α του, σπευσε κοντ . Ελ χιστα μ τρα
προτο βρεθε εμπρ ς του με ωσε τον ενθου-
σιασμ , που αγκ λιαζε τους καρδιακο ς
παλμο ς. Η απ σταση ολο να περι ριζε τις
αντοχ ς, ως του η σκι , που σχηματ στηκε
στη διαγ νιο πορε α το ηλιακο φωτ ς,
δι κοψε τη συναισθηματικ περισυλλογ το
Αν στη. Εκε νος, ξαφνιασμ νος, ανασ κωσε
τους οφθαλμο ς. Στην ψη το αδελφο του
πετ χτηκε ντρομος απ το χ μα και
ρχισε, ανεπιτ δευτα, να ξεσκον ζεται απ’
τις φι λες ρ γους, που διε σδυσαν στα ρο χα.
Τα βλ μματ τους συναντ θηκαν, σε μ α τυ-
χα α διαπλοκ του θερινο ηλιοστασ ου, με
την ανεμοθ ελλα να συρρικν νεται στο β -
θος τ ς υπα θρου. Οι κ ρες των ματι ν
αφουγκρ στηκαν τη σιωπ , που μεσου-
ρανο σε σε βλ μματα γεμ τα αμφισβ τηση.
Μ λις ο θυμ ς ξεθ μανε απ’ τα ρουθο νια
και οι πνε μονες διαστ λθηκαν, για τελευ-
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
τα α φορ , στο φ σημα της μπωτης του
αν μου, βουτηγμ νοι και οι δ ο στα ατ θασα
λ πια τ ς νι της, ρμησαν ο νας στον
λλον, σαν πληγωμ νοι τα ροι, να κατασπα-
ρ ξουν το θ μα με βαρβαρ τητα πρ της δια-
λογ ς. Ο Αν στης, αιφνιδι στηκε απ’ την
αντ δραση του αδελφο του. Οπισθοχ ρησε,
μα δεν πρ λαβε να διαφ γει. Ο Γι ργης,
χ μηξε με μαν α προς το μ ρος του και τον
ριξε καταγ ς. Με σωματ τυπο βαρ τερο
και ογκωδ στερο, πεσε π νω του. Τα δυο
σ ματα κυλ στηκαν περιστροφικ στο γονο
χωρ φι, ως του ο Γι ργης ακινητοποι σει
τον αδελφ του μπρο μυτα. Μ λις ολοκλ -
ρωσε τη στ ση ελ γχου, ξεθ μανε με αλλε-
π λληλα χτυπ ματα στα πλευρ . Ο Αν -
στης υπ μενε καρτερικ , σχεδ ν στωικ , την
αναμεν μενη κατ ληξη της ημ ρας. Ο δια-
κα ς π θος, που κατ κλυζε τα στιβαρ χ -
ρια, με τις παλ μες χαραγμ νες απ πληγ ς,
προσ διδε δι σταση τραγωδ ας σε θεατρικ
σκην , δ χως επικ τ λος.
Μ λις οι δυν μεις εγκατ λειψαν τον Γι-
ργη, εκε νος σ ρθηκε στα αριστερ του
τερου συμβαλλ μενου σ ματος και, με θ α
τον ουραν στην αποστρ γγισ του, με τα
απλωμ να λευκ στ γματα στην πλ τη, ξε-
ροκατ πιε τον ιδρ τα, που λουζε τον φ -
ρυγγα, γαργαλ ντας τον λαιμ του. Οι αν -
σες ανεβοκατ βαιναν στο στ θος, απ’ την
νταση της στιγμ ς. Για μια στιγμ , περ φε-
ρε το βλ μμα του στον ημιλιπ θυμο Αν στη.
πειτα, στ θηκε αποφασιστικ στα δυο του
π δια και, με νηφ λια σκ ψη, πιασε τον
αδελφ του απ’ τις κρες του σακακιο και
τον τοποθ τησε στο εξ γκωμα βρ χου, που
στεκε ξ χωρα στο μ σον τ ς γης.
« κου με προσεκτικ » ξεκ νησε τον λ γο
του. « να καραβ νι εργατ ν φε γει α ριο
για την πρωτε ουσα. Εκε υπ ρχουν δουλει ς.
Αρκετ χαραμ σαμε στα κτ ματα της εκκλη-
σ ας. ξι χρ νια, τ ρα, κρεμ μαστε αποκλει-
στικ απ’ την καλοσ νη του παπ . λη η γη
το ς αν κει. Τριακ σιοι εργ τες γης μασταν
π ρυσι και φ τος μον χα οι μισο απομε -
ναμε. Να παρακαλ με για να πι το φα . Και
αυτ το κομμ τι γης, που μεινε δικ μας·
να ξεροχ ραφο…» και χτ πησε με δ ναμη
την αρβ λα του να ακουστε ο αντ λαλος για
την αλ θεια των λεγομ νων του.
Πρ γματι, απ’ την ξερ επιφ νεια της
γης, υψ θηκε σκ νη και ο χος τρ νταξε
την ακουστικ νηνεμ α το περιβ λλοντος
χ ρου. Ακ μη και οι αν σες τους, λες και
υπ κουσαν πειθ νια στη σκοπιμ τητα της
στιγμ ς, σ πασαν, να μην διασπ σουν την
ωφελιμ τητα της αλ θειας.
«Βλ πεις και μ νος σου»συν χισε απτ -
ητα εκε νος «το τη η γη δεν αντ χει να μας
θρ ψει λλο. Ξ δεψε σες πιθαν τητες ε χε
να καρποφορ σει. Ο π τερ της ενορ ας τη
ζητ ει για δικι του. Τα χρ ματα ε ναι πολ-
λ για το τομ ρι της. Ο πατ ρας ε ναι κατ -
κοιτος, ξι χρ νια τ ρα. Μον χα τα μ τια
του απ μειναν να κουν π τε δεξι και π τε
ζερβ » κανε και κατ πιε το ξερ σ λιο, που
ε χε κολλ σει στον ουραν σκο. στρεψε το
βλ μμα κατ μ κος τ ς πεδι δας, που
απλων ταν εμπρ ς του, αφ νοντας χρ νο
στον αδελφ του να ανασυγκροτ σει τη σκ -
ψη και να κατανο σει τα λεγ μεν του. πει-
τα απ λ γο, επαν λθε δριμ τερος. «Θα σε
π ρω να φ γουμε απ δω. Μ νος σου θα πε-
θ νεις της πε νας. Οι τελευτα ες δεκ ρες της
περιουσ ας σ θηκαν. Μον χα το τη η γη μ ς
απ μεινε, μα αυτ δεν γενν . Συμφ νησα με
τον π τερ να του δ σουμε το κτ μα. Με τα
χρ ματα, α ριο κι λας, θα ακολουθ σουμε το
καραβ νι, που κατεβα νει στην πρωτε ουσα.
Εδ , δεν μας χωρ ο τ πος» ε πε κι σκυψε
το κεφ λι σε νδειξη απ γνωσης.
Στο κουσμα της εξ λιξης ο Αν στης
συνοφρυ θηκε. ψωσε τον σωματ τυπ του
σε ρθια στ ση και, αφ του αφουγκρ στηκε
τα ρια των επιλογ ν, προχ ρησε προς το
μ ρος το αδελφο του. Μ λις φτασε σε
απ σταση αναπνο ς ρ τησε, με φων που
σβηνε διαδοχικ στο π ρασμ της:
«Π ς ε πες;»
«Αυτ που κουσες» απ ντησε θυμωμ να
ο Γι ργης, δ χως να τον κοιτ ξει κατ ματα.
«Πο λησες τη γη μας; ταν το μ νο
στοιχε ο που απ μεινε απ τον πατ ρα μας.
Π ς…;» και η φων χ θηκε ολοσχερ ς,
αν μεσα σε τρεμ μενα χε λη. «Π ς τ λμη-
σες;» συν χισε, καθ ς σφιγγε τη γροθι
του στον κ λπο τ ς παλ μης.
πειτα, μ λις οι δε κτες του ρολογιο
πρ λαβαν να διαν σουν να λεπτ της ρας,
ξεχ θηκε με λ σσα εναντ ον του. Τα δυο σ -
ματα πεσαν καταγ ς προκαλ ντας θ ρυβο,
καθ ς εκτινασσ ταν η σκ νη σε θ ση μ χης.
Ο Αν στης, πιασε απ’ τον γιακ το που-
καμ σου τον αδελφ του και με αποφασιστι-
κ τητα ζηλευτ τον συρε γ ρω του, σχημα-
τ ζοντας κυκλικ ς διχ λες περιμετρικ το
σημε ου. ταν τ ση η δ ναμ του, που ο
γιακ ς ξεριζ θηκε απ’ τις δ σμιες κλωστ ς
και εκσφενδον στηκε σε απ σταση. Τ ρα, το
σ μα γυμν , εκτεθειμ νο στις καυτ ς απο-
ρ ες το ηλιακο φωτ ς, γρατζουνο σε επιδ -
ξια το δ ρμα, που θυματοποι ντας τον εαυτ
του, στεκε μειλ χιο, αποδεχ μενο την ετυ-
μηγορ α τ ς ομ γυρης. Η θλιβερ ψη του
δεν ματα ωσε την οργ το Αν στη. Ο τε-
λευτα ος, εκτ νωσε τη διαπ λη των ενστ -
κτων επιτιθ μενος με αλαλαγμο ς ναρχης
επ νδυσης σε γροθι ς και ξεφωνητ βαρβαρ -
τητας. Ο Γι ργης, δεν αντ δρασε. Υποδ χτη-
κε το γεγον ς σαν την τελευτα α σταγ να το
δρ ματος, η κορ φωση του οπο ου δεν ε χε
ακ μη ξεσπ σει. Τα χτυπ ματα διαδ χονταν
το να το λλο, με τα ρουθο νια να ξεχερσ -
νουν τ νους αιμ τινων αγγε ων. Μ λις η τε-
λευτα α σπ θα αντ δρασης ξεσπ θωσε, ο Αν -
στης ξ πλωσε δ πλα στο σ μα το αδελφο
του, κλα γοντας γοερ . ∆εν καταλ βαινε τους
λ γους αυτ ς της εξ λιξης, αλλ αντιλαμ-
βαν ταν το αδι ξοδο στο οπο ο ε χε εισ λθει.
Ο Γι ργης, στην ολοκλ ρωση της σεμν ς τε-
λετ ς, σκο πισε τα α ματα, που ε χαν αγκυ-
λωθε κοκαλωμ να. πειτα, μπηξε τα ακρο-
δ χτυλα να φρ ξει τις δι δους πλημμ ρας.
Σηκ θηκε απ’ το χ μα και αφο στ λωσε το
κορμ , στρ φηκε προς τον Αν στη.
«Α ριο, πρω , θα φ γουμε με το καρα-
β νι. Να ετοιμ σεις τα πρ γματ σου. Στις
τ σσερις τα χαρ ματα αναχωρο με» ε πε με
σταθερ φων .
Ο Αν στης χαμ λωσε το βλ μμα. Περιερ-
γ στηκε την ατμ σφαιρα, καθ ς πνιγ ταν
ασφυκτικ στις συνεστι σεις το επερχ με-
νου θ ρους. Ο ιδρ τας κολλο σε κυριολεκτι-
κ στο σ μα, εμποτ ζοντας τα ρο χα, εν οι
σιελογ νοι αδ νες ε χαν σφουγγ σει απ την
λλειψη δροσι ς στη στοματικ κοιλ τητα.
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
Τραβ χτηκε στην κρη του κτ ματος, εκε
που η οπτικ θ αση της πεδι δας απλων -
ταν στα π δια του δ χως περιορισμο ς. Κο -
ταξε το απ ραντο του ορ ζοντα, μ χρι το ση-
με ο στο οπο ο οι κ ρες των ματι ν λ γιζαν
απ την αδημον α το αποτελ σματος, κι
πειτα συρρικν θηκαν σε λ γα μ τρα κτα-
σης. Γ ρισε το βλ μμα του με αποστροφ .
«Εγ , δεν φε γω απ δω» κανε και συ-
μπλ ρωσε «Τη γη, θα τη δουλ ψω με τα χ -
ρια μου» και κιν θηκε με ταχ τητα φωτ ς
στο σημε ο στο οπο ο δ σποζαν, επ χρ νια
πεταμ να και σκουριασμ να, τα γεωργικ
εργαλε α. Βουτ τα ακροδ χτυλα στο χ μα,
που ε χε απλωθε στην ξ λινη κατασκευ
τους, και καθαρ ζει τον χ ρο, πως αποκα-
λ ψει τη ζωτικ δ ναμη που θα αναγεννο σε
τη γη. Β σταξε γερ στην παλ μη του τη
τσ πα, που πρ τη βρ θηκε στο δι βα του,
και κατευθ νθηκε στο κ ντρο το κτ ματος.
∆ χως σταματημ , αρχ ζει να σκαλ ζει το
ξεραμ νο επ στρωμα αυτο . Τ ση νταση
και δ ναμη εναπ θετε στα κρα των χερι ν,
στε κ θε που ψωνε τους ξονες του σ μα-
τος να λ βει φ ρα, μ χρι την επ μενη εν ρ-
γεια, η αιχμηρ κρη του εργαλε ου καρφω-
ν ταν στα κατ στηθα της επιφ νειας, φτ -
νοντας σε μ κος το χ μα, σε κ θετη πορε α.
σκαβε και οι φλ βες στο κορμ , στα χ ρια
και το κεφ λι, πετ γονταν και καθρεφτ ζο-
νταν στη διαστολ των καρδιακ ν παλμ ν,
πως το α μα κυλο σε ακ θεκτο, νοτ ζοντας
με πυ δες χρ μα τα εξωτερικ αγγε α το
δ ρματος. Οι πνε μονες διαστ λλονταν και
συστ λλονταν, με την δια κ νηση ανυπομο-
νησ ας. Το χ μα, που πεταγ ταν δεξι και
αριστερ , ναρχα και ακατ στατα, δημιουρ-
γο σε μικροσκοπικ ς αναπαραστ σεις βου-
νοκορφ ν, που σε κ θε ν α προσθ κη υπο-
σκ λιζε την πρ τερη μορφ και ολο να φο -
ντωνε το μ γεθ ς του.
«Εγ , δεν εγκαταλε πω τη γη μας!» ανα-
φ νησε μ α φορ ακ μη.
Ο Γι ργης, που τ ση ρα περιεργαζ ταν
με προσοχ τις εν ργειες του αδελφο του,
πλησ ασε.
«Θα σε π ω σε γιατρο ς. Στην πρωτε -
ουσα χουν λ σεις για κ θε αρρ στια» ε πε
και αμ σως μετ νιωσε για τις λ ξεις τις
οπο ες ξεστ μισε.
Ο Αν στης, σταμ τησε απ τομα. πως
ταν σκυμμ νος στο αν χωμα που δημιο ρ-
γησε, οι σταγ νες το ιδρ τα, στο μ τωπο,
πεφταν με τη σειρ μ α προς μ α και καρ-
φ νονταν στο νοιγμα, σχηματ ζοντας πυ-
ρ νες ομοι μορφης αν πλασης. Με αργ ς κι-
ν σεις, σχεδ ν προμελετημ νες, γ ρισε το
κορμ του και το εγκατ στησε εν πιος
ενωπ ω με αυτ του Γι ργη.
«Τ ε πες;» ρ τησε με φων ρεμη, σχε-
δ ν γαλ νια.
« λα μαζ μου, αδελφ . Εδ , δεν μας χω-
ρ ει ο τ πος. Να, κο τα π σα χρ ματα ξιζε
η γη» κανε και αποκ λυψε απ την τσ πη
του πανταλονιο του χαρτονομ σματα, απ
την αγοραπωλησ α με τον π τερ της ενορ ας,
που ε χε προηγηθε το διο εκε νο πρωιν .
« πληστε!» αναφ νησε, με οργ ο Αν -
στης και τ ντωσε τις κ ρες των ματι ν του.
Ο Γι ργης, πλωσε το δεξ του χ ρι να
τον ηρεμ σει.
« λα μαζ μου. Α ριο το πρω , τα κα-
ραβ νια φε γουν για την π λη. Εκε , θα σε
π ω σε γιατρο ς» ε πε με συγκλονισμ νη συ-
νε δηση, καθ ς ο φ βος τρεμ παιζε, τον δικ
του ρυθμ , στις επ λξεις του μεσημεριο .
«Χ σου απ’ τα μ τια μου!» ξεφ νισε ο
Αν στης και οι φλ βες στον λαιμ εκτιν χ-
θηκαν με κρ το.
«Αυτ η γη δεν αξ ζει. Πειν με λη τη
χρονι , παρακαλ ντας για να μεροκ ματο
το καλοκα ρι…» πρ φτασε να απαντ σει ο Γι-
ργης, ταν τα λ για κ πηκαν μεμι ς και
σταγ νες πηχτο α ματος εξαπλ θηκαν στο
κορμ του, στιγματ ζοντας τη γη εμπρ ς του.
Η αιχμηρ κρη της τσ πας, αν και σκου-
ριασμ νη, ε χε σφηνωθε αν μεσα στον λαιμ
και τον αριστερ μο του. Ο Αν στης, ενστι-
κτωδ ς, ψωσε την τσ πα και την απ θησε
με μαν α στο σ μα που βλεπε απ ναντ του,
να τον προκαλε με τις εικ νες αποκ λυψης
που κρυβε η προοπτικ τ ς πρωτε ουσας.
Το κορμ σωρι στηκε καταμεσ ς του χωρα-
φιο και απ’ τα χε λη πεταγ ταν κοκκινωπ
ποτ μι, πως πλημμ ριζε τη στοματικ
κοιλ τητα. Τα χρ ματα, που κρατο σε στα
χ ρια, σκ ρπισαν στο γ ρισμα του αν μου,
που ανεπα σθητα σκ πασε την ατμ σφαιρα.
Ο Αν στης, μεινε αγκυλωμ νος στη θ ση
του. Αφο ξεροκατ πιε τον ιδρ τα, που
σταξε στα χε λη, πλησ ασε και σκο ντησε
με την κρη του ποδιο το ψυχο σ μα το
αδελφο του. Τον κοιτο σε με περι ργεια.
ση ρα το α μα φο σκωσε τις σχισμ ς
του εδ φους, να συμπληρ σει το κεν που η
ξηρασ α μπ λιαζε τη γη, εκε νος μ ζεψε τα
χαρτονομ σματα, να προς να, και αφο
συρε το πτ μα στο χαντ κι που ε χε σκ -
ψει νωρ τερα, σκεπ ζοντ ς το με βουν
χ ματος, τρ πηκε σε φυγ .
Αντώνης Ε. Χαριστός
Αυτοβιόγραμμα
Α ξι τιμη κυρ α Πηνελ πη,
Σας γρ φω απ’ το πεδ ο των ονε ρων
σας, εγ , η λλη Πηνελ πη. τερη, μα η
δια στις αρχ ς, στην ψη, στην περπατησι .
Με ντ νετε με αλλ κοτα ρο χα καμι φορ ,
μου β ζετε αυτ τα βολα μποτ κια, που
λο αναρωτι στε γιατ τα αγορ σατε, και δι-
ορθ νω ασκ σεις που απορε τε ποι θα ταν
η καλ τερη παρα νεση: να την ξαναγρ ψεις
την κθεση αγαπητ , αν θ λεις να περ σεις
τα ελληνικ γρ μματα εμπρ ς σου αυτομο-
λο ν – λυπ σου με.
Καμι φορ , ταν σας πα ρνει ο πνος,
βρ σκομαι σε σπ τια περασμ να, μπλ κομαι
με πρ σωπα και συζητ σεις αναμν σεων,
πολλ απ’ αυτ δεν τα θυμ στε ταν ξυ-
πν τε, μα αλ θεια, π ς βαρι μαι τις φορ ς
που ξαναγ νομαι μικρ και θολ νουν οι εικ -
νες γ ρω μου. Γιατ αρχ ζετε να ξεχν τε και
φθ νει ο δι κοσμος και μ νω σε κεν να στ -
κομαι απ σκ λες, τ ξεις δημοτικο και
αλ νες Γυμνασ ου, μ χρι αμφιθ ατρα και θε-
ριν σινεμ . ταν, μως, εν οτε στον ξ πνιο
σας αφαιρε στε, τ τε βρ σκομαι αν μεσα σε
αγαπημ νους ανεπ στρεπτους και περασμ -
νους, μιλ ω με απαρ μιλλη παρρησ α και
τ ρα τελευτα α οδηγ να καινο ργιο αυτο-
κ νητο. Παρ ξενο, στους δρ μους δεν υπ ρ-
χουν λλα αυτοκ νητα, ταν περπατ νθρω-
ποι δεν με ζυγ νουν και γενικ το σκηνικ
της φαντασ ας σας ε ναι κ πως επιλεκτικ ,
μην πω εγωπαθ ς.
Θα θελα, λοιπ ν, να σας παρακαλ σω,
ταν θα με φαντ ζεστε και πλ ον, να μου φο-
ρ τε ρο χα υπαρκτ , χωρ ς παρακινδυνευ-
μ νους συνδυασμο ς –τις προ λλες απορο σα
με το φανταχτερ καλσ ν–, να με συντρο-
φε ει καμι φορ και μ να νθρωπος, να με
πηγα νετε β λτες εκε που μου αρ σει κι
εμ να και χι μ νο στα μ ρη που ε χατε
ζ σει θ λετε να επισκεφτε τε, να με «ξε-
βγ λετε» λ γο στην κοινωνικ ζω , μπας
και γνωρ σω καν ναν και παντρευτ κι εγ ,
βαρ θηκα να μονολογ στο διηνεκ ς του
ορ ματος, λ γη αληθιν ζω αποζητ .
Με εκτ μηση,
Ο φανταστικ ς εαυτ ς σας
Πηνελόπη Ζαρδούκα
Η εποχή του βασιλικού
Η Ευθυμ α, ε ναι ν α γυνα κα λ γο π νω
απ τα πεν ντα. Παντρε τηκε νωρ ς
να παιδ το χωριο , καλ παιδ , αλλ αψ
στους τρ πους, που γρ γορα της κοψε κ θε
επιθυμ α. Ο λ γος του ταν ν μος και εκτε-
λο νταν μεσα. Αυτ , θελε να τελει σει το
σχολε ο, αυτ ς, γρ γορα την φησε γκυο.
Αυτ , θελε να ταξιδ ψει, τα ταξ δια δεν του
ρεσαν. Αυτ , αγαπο σε τα φυτ , αυτ ς, τα
ποδοπατο σε με μαν α κ θε φορ που τολ-
μο σε να φυτ ψει να λουλο δι στην αυλ .
Ερχ ταν πιωμ νος απ το καφενε ο, χτυπο -
σε το χ ρι στο τραπ ζι κι η Ευθυμ α τρεμε
σαν ψ ρι, κατ βαζε τα μ τια κι κλεινε τα
παρ θυρα, μην τυχ ν ακο σουν οι γε τονες.
Τ ρα, ετοιμ ζεται για τα σαρ ντα.
Μπροστ στον καθρ φτη κοιτ ζει τον εαυτ
της, τις ρυτ δες στο δ ρμα της. Προσπαθε
να χαμογελ σει. Τρομ ζει με το βλ μμα
της, μως, γυρ ζει στη ντουλ πα κι αναζητ
το κατ λληλο ρο χο. Φορ μια μα ρη μα-
κρυμ νικη μπλο ζα και μια μα ρη φο στα
που ε χε αγορ σει απ’ τη λαϊκ . Μετ την
κηδε α το ντρα της χασε μερικ κιλ και
γι’ αυτ την καρφιτσ νει στη μ ση με μια
παραμ να, να μην της π φτει. Αν και π -
ρασαν σαρ ντα μ ρες απ’ την κηδε α, διακρ -
νει τον μ λωπα στην κοιλι της, κ τρινο
πια· ακ μη την πον ει. Πα ρνει το μα ρο
καλσ ν και το β ζει με προσοχ . Κ νει ζ -
στη –μ σα Μα ου– αλλ πρ πει να β λει
καλσ ν, δι τι ξεκ λτσωτη χ ρα δεν μπορε
να εμφανιστε στα σαρ ντα. Η κ ρη της ε πε
να βγ λει τα μα ρα σε δυο-τρεις μ νες, αλλ
αυτ δεν το συζητ καθ λου.
Ξανακοιτ ζει στον καθρ φτη και βλ πει τα
ρ μματα π νω απ το μ τι. σα που φα νο-
νται πια. ∆εν θα ξεχ σει εκε νο το βρ δυ, που
δεν σταματο σε το α μα να χ νεται και την π -

γαν στο νοσοκομε ο. Ε πε τι πεσε στο μπ -
νιο. Ο ντρας της τ τε βαλε μια σιδερι στην
μπανι ρα να πι νεται για να μην ξαναπ σει.
Γρ γορα σκεπ ζει τον καθρ φτη με
σπρο σεντ νι. τσι γ νεται στα χωρι . Την
επ μενη πηγα νει πρω στα κοιμητ ρια, να
καθαρ σει με την ησυχ α της τον τ φο και να
πληρ σει τον μαρμαρ . Σαν φτ νει, σκουπ -
ζει, με την κρη της φο στας, τη φωτογρα-
φ α του. Ξαφνικ , ακο ει να γρ λισμα. Γυ-
ρ ζει το κεφ λι κι ακριβ ς δ πλα της βλ πει
να γριο μα ρο λυκ σκυλο να την κοιτ με
τη γλ σσα ξω. Φοβ ται, αλλ απλ νει το
χ ρι της σιγ σιγ , το χαϊδε ει. Εκε νο ηρε-
με και κ θεται στα π δια της. Ο σκ λος την
κοιτ στα μ τια και η Ευθυμ α τον κοιτ κι
εκε νη. Τ τε, της ρχεται μια αναλαμπ , τι
ο σκ λος ε ναι η ψυχ το ντρα της, που
ρθε στη γη με λλο σ μα, και μαζε ει το
σκυλ στο σπ τι. Μ νη ε ναι, λλωστε, απ
τ τε που φ γαν τα παιδι στην π λη και
καλ ε ναι να χει ναν φ λακα στο σπ τι. Το
τα ζει, το ποτ ζει, το κοιμ ζει μ σα.
Μια μ ρα, που ργησε να το τα σει, το
σκυλ αγρ εψε, ρπαξε το καλ χαλ της
προ κας της –που δεν το σ κωνε χειμ να
καλοκα ρι– και το δ γκωσε. Η Ευθυμ α,
τρεξε και το ρπαξε απ το στ μα του και
αυτ ς της δ γκωσε το χ ρι. Σαστισμ νη,
μεινε πολλ ρα στην δια θ ση να κοιτ το
χαλ , το ξεφτισμ νο, και το χ ρι της, που
μα ρισε. φυγε ανταριασμ νη για τα κοιμη-
τ ρια κι εν ξεχορτ ριαζε τον τ φο, το
σκυλ μπ κε μ σα στα π δια της. πεσε
κ τω, του ’δωσε μ α στη ρ χη και το σκυλ
τ ς δ γκωσε το μαν κι τ ς μα ρης μπλο -
ζας, εκε νης απ’ τη λαϊκ . Η Ευθυμ α σφιξε
τα χε λη της. ∆εν τ λμησε να φων ξει. Στο
χωρι δεν φων ζεις, λλωστε. Σηκ θηκε
αργ , γ ρισε στο σπ τι, κρατ ντας με το να
χ ρι το μπρ τσο της. Ε δε το σκυλ να ξα-
πλ νει φαρδ πλατ στην αυλ του σπιτιο .
Τ τε, η Ευθυμ α μπ κε στην αποθ κη, δ -
πλα απ το σπ τι, και δυο λεπτ μετ βγ κε
μ’ να φτυ ρι. Κο ταξε γ ρω της, βεβαι -
θηκε πως δεν ταν κανε ς και, την ρα που
το σκυλ ξ πλωνε στο πλατ σκαλο, σ κωσε
το φτυ ρι και το κατ φερε με λη της τη
δ ναμη στο κεφ λι του, μια, δυο και τρεις
φορ ς. Το σκυλ βγαλε μια αχν φων . Το
συρε στο χωρ φι, νοιξε μια λακκο βα, το
‘χωσε στο χ μα, ριξε π νω του σπ ρους
βασιλικο και το π τισε. ταν, λλωστε, η
εποχ του βασιλικο .
Την επ μενη μ ρα βαλε γκρι.
Κλεονίκη Δρούγκα
Η απολογία
Ε ντιμ τατοι ∆ικαστ ς και νορκοι,
Αυτ ε ναι η δικ μου εκδοχ , η δικ
μου μαρτυρ α. Επικαλο μαι τη σοφ α και
την αμεροληψ α σας. Σας καλ να ακο σετε
και τη δικ μου φων . Ε μαι κυριολεκτικ
στα χ ρια σας. νοχος δεν ε μαι. Ομολογ
τι ο τρ πος με τον οπο ο δρασα, ταν
αυτ ς που μου υπαγ ρευσε η ιδι τητ μου.
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
Τ ποτα λιγ τερο, τ ποτα περισσ τερο.
σκισα τη σ ρκα ε κολα, με την καλοακονι-
σμ νη μου λεπ δα, διαπ ρασα ορμητικ τα
ρο χα, καρφ θηκα στο κρ ας. Μυ δες. ∆εν
μεινα ακ νητο. ∆εξι , αριστερ . Κιν σεις
αποτελειωτικ ς. Και αμ σως, εκε νη η αν-
θρ πινη υγρ ζεστασι με τη μεταλλικ μυ-
ρωδι . Και φυσικ την χω ξανανι σει. Ε -
μαι μπειρο. Η πηχτ αδι σπαστη κ κκινη
λη ρχισε να ρ ει αργ . Σχημ τισε μια κη-
λ δα σαν την μπ τα της Ιταλ ας. Τ λος. Τ -
ρα, με βλ πετε εδ μπροστ σας. τσι
ακριβ ς πως με βρ καν, τ ντροπ , κρυμ-
μ νο στο β θος, σε να κατασκ τεινο ντου-
λ πι, τυλιγμ νο σ’ αυτ το κουρ λι, που μυ-
ρ ζει πετρ λαιο και μο χλα. Τ κατ ντια!
Να συστηθ . Ε μαι το εργαλε ο, δεν θα
πω φονικ , δεν χω πρ θεση να σας τρομ ξω.
Με παρελθ ν. Κατ γομαι απ το πρ το, το
προϊστορικ , που φτιαξε με τα χ ρια του ο
νθρωπος για επιβ ωση, στη μ χη, στον
πολιτισμ . Εγ , μως, ε μαι φτιαγμ νο απ
τα αστ ρια, απ μ ταλλο που ρθε με τους
μετεωρ τες στη γη. Ναι, αυτ ε μαι, εξαιρε-
τικ , μοναδικ . Ε μαι αποτ λεσμα δεκ δων
ωρ ν σφυρηλ τησης. Στο κορμ μου μπορε -
τε να ακο σετε ακ μη τους χους σφυρι ν,
αμ τρητων καυτ ν χτυπημ των. Για ξ λο
λαβ ς, ,τι πιο ανθεκτικ . Ξ λο κοκομπ λο.
Απ δεξιοτ χνη μαχαιροποι . Και η θ κη;
Απ δ ρμα αλιγ τορα με γλαφυρ διακ σμη-
ση. Μη με φθονε τε! ∆εν βρ θηκα τυχα α σε
χ ρια στιβαρ , περ φανα, τραχι ς παλ μες,
ρυτιδωμ νες, δυναμικ δ κτυλα, σταθερ . Τ
τιμ , τ νδοξες εποχ ς! Ε μαι ελε θερο
πνε μα, χω νειρα, π θους, αισθ ματα και
σε σους με κρ τησαν, μετ γγισα δ ναμη,
αυτοπεπο θηση, εν ργεια. Απολαμβ νω ,τι
κ νω, αφιερ νομαι σε αυτ , παθι ζομαι.
Τ ρα, βρ θηκα παρατημ νο, λεκιασμ νο.
Η λαβ μου κρ α, σβησμ νο το π θος τ ς
λεπ δας μου. Και η θ κη μου, αλ θεια, πο
να ε ναι; να λ θος. Και η μο ρα μου ξ πε-
σε. Τ αδικ α! μως, πιστ ψτε με. πραξα
αυτ για το οπο ο ε μαι φτιαγμ νο να κ νω.
Τ περιμ νεις ταν ποτ ζεις να δ ντρο; Τ
περιμ νεις απ να αγγειοπλ στη να φτι ξει
με τον πηλ του; Και η π να το συγγραφ α,
το πιν λο το ζωγρ φου; Εγ , δεν κανα τ -
ποτα διαφορετικ απ εκε νους. Μπορ και
τους ανταγων ζομαι ισ ξια. Αρνο μαι να
αποδεχτ την οποιαδ ποτε ενοχ .
Εντιμ τατοι Κ ριοι, δεν εκλιπαρ , δεν
υποκλ νομαι μπροστ σας. Αν νι σετε τη λε-
π δα μου στο λαιμ σας, ε χομαι μ νο να κα-
τορθ σετε να αρθρ σετε «κ τι». ∆εν χω
καλ τερη λ ξη γι’ αυτ το «κ τι».
Έλενα Παπαδάκη
ύναμη του θανάτου
και δύναμη της ζωής
επιλογ απ τα Ημερολ για
Παρασκευ , 8 Μα ου 1992
«
Π ερ μενε, θα σε π ω σπ τι με τη μη-
χαν », μου λ ει ο Στ θης, «θ λω ν’
αγορ σω τσιγ ρα». Καβαλικε ουμε τη μοτο-
συκλ τα και στον δρ μο, δ πλα στον Κηφισ ,
καθ ς προσπερν με με ταχ τητα να αυτο-
κ νητο, ο οδηγ ς αποφασ ζει να στρ ψει χω-
ρ ς φλας και χωρ ς να μας χει αντιληφθε ,
αριστερ . λα γ νονται πολ γρ γορα,
μως ο Στ θης καταφ ρνει, μ’ ναν επιδ ξιο
ελιγμ , ν’ αποφ γει τη σ γκρουση, σταμα-
τ ει λ γα μ τρα μετ κι αρχ ζει να βρ ζει
απ τα νε ρα του τον οδηγ , που χει δη
εξαφανιστε . « χι τ ποτε λλο, θα σε παιρ-
να στον λαιμ μου», μου λ ει. Ε μαι εμβρ -
ντητος, χι απ φ βο, αλλ απ τη δικ μου
αντ δραση: απολ τως β βαιος πως θα σκο-
τωθο με, ε χα κοιτ ξει τις κατακ τρινες απ
τις μαργαρ τες χθες, στερα τον ουραν και
ε χα σκεφτε με απ λυτη ψυχραιμ α: «ωρα α
μ ρα για να πεθ νει κανε ς»
Παρασκευ , 3 Ιανουαρ ου 1997
Η βασιλ πιτα της «Ευθ νης»,στις 6 μ.μ.
το απ γευμα, στο βιβλιοπωλε ο. Απ π ρσι,
μετ το « γιος ο Θε ς» και το «Π τερ
ημ ν» του Τσιρ πουλου, μου χει ανατεθε
και διαβ ζω τον « μνο της Αγ πης» του
Αποστ λου Πα λου: «Ε ν ταις γλ σσαις
των ανθρ πων λαλ και των αγγ λων, αγ -
πη δε μη χω…». Μια συγκινητικ συν θεια
που τον ζει τι η αγ πη μεταξ μας και για
τη λογοτεχν α, μαζ και η χριστιανικ π -
στη, συνιστο ν την κινητ ρια δ ναμη του πε-
ριοδικο . Η βασιλ πιτα κ βεται π ντα σε
στεν κ κλο, εκτ ς απ τον Τσιρ πουλο,
τους Τσακ ρηδες (ε ναι και η Ελ ζα φ τος)
και τον Π κο, χουν ρθει οι Μαλεβ τσηδες,
ο Θ. ∆. Φραγκ πουλος, ο ∆. Μαγκλιβ ρας,
η λγα Β τση με τον Λευτ ρη Πλατ . Στη
συν χεια, τραπ ζι στο κουτο κι τ ς βρου
με τον Τσιρ πουλο, τον Στ λιο Καραγι ννη
και τον Γι ργο Καρτ ρη, ο οπο ος δεν ξ ρει
τι κυκλοφ ρησε δη το βιβλ ο του « νας
Παντελ ς και μισ ς», του το ανακοιν νω
εγ , που το ε δα πριν λ γο στη βιτρ να της
«Εστ ας» και χα ρεται πολ .
∆ευτ ρα, 2 Αυγο στου 1999
Θυμ ρι, μ νος μ χρι τις 12 Αυγο στου,
δουλε ω το διδακτορικ με σκληρ πρ γραμ-
μα. Ξυπν ω νωρ ς και πηγα νω κατευθε αν
στη θ λασσα. Γυρν ω, φτι χνω καφ και
γρ φω στη βερ ντα ως το μεσημ ρι. Τρ ω,
κοιμ μαι λ γο, διαβ ζω, κατεβα νω π λι για
κολ μπι στην παραλ α και μετ , ως αργ ,
καθαρογρ φω τη δουλει τ ς ημ ρας. Κα-
πν ζω Dannemann Speciale για παρ α. Και
κ ποτε γρ φω:
Εδ μπροστ μου ε ναι μια μεγ λη
ακρογιαλι , Κ ριε,
μα δεν μπορ να περπατ σω
πια επ νω στα νερ .
Κυριακ , 19 Ιανουαρ ου 2003
Συν ντηση με τον ∆ημ τριο Κο τρα, επι-
βλ ποντα του διδακτορικο μου, στο σπ τι
του, στα Ιλ σια. Ε ναι να σπ τι συχο, τα-
κτοποιημ νο, σπ τι εργ νη. Την προηγο -
μενη εβδομ δα π γα να τον βρω στο μ θημ
του, με θυμ ταν φυσιογνωμικ , ε χε ξεχ σει
τι κ νουμε μαζ διδακτορικ και ξαφνι -
στηκε ταν του δ λωσα πως ε μαι τοιμος
να το υποστηρ ξω. Του παραδ δω το κε με-
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
νο, θα το διαβ σει σ ντομα λ ει, αλλ επιμ -
νει τι πρ πει να το καθυστερ σουμε λ γο
γιατ στην προηγο μενη υποστ ριξη δικι ς
του φοιτ τριας ε χε αντιδρ σεις και θα πρ -
πει να περ σει κ ποιος καιρ ς σπου να ξε-
χαστε το θ μα. «∆ηλαδ ;» τον ρωτ ω. «Κα-
ν να εξ μηνο», μου απαντ ει. Το διο βρ δυ,
μου τηλεφωνε για να μου πει τι του φα νε-
ται ενδιαφ ρον, αλλ υπ ρχει να πρ βλημα.
Τ συμβα νει, τον ρωτ ω τοιμος για το χει-
ρ τερο. «Φα νεται πως δεν γνωρ ζετε το ρ-
γο μου», απαντ . Καταλαβα νω αμ σως τ
εννοε · την επομ νη θα αγορ σω σα βιβλ α
δικ του βρω στην «Πολιτε α», χι μ νο τα
δικ του, αλλ και σων καθηγητ ν του
Τμ ματος Φιλοσοφ ας μπορε να συναπα-
ντ σω στην επταμελ επιτροπ τ ς υποστ -
ριξης, και «διορθ νω» το διδακτορικ προ-
σθ τοντας παραπομπ ς.
Σ ββατο, 17 Φεβρουαρ ου 2007
Μετ τον καφ στο βιβλιοπωλε ο, συνα-
ντι μαστε με τους Γιαγκ ζογλου στο Κουκ κι
και πηγα νουμε στο εργαστ ρι το ζωγρ φου
Π ρη Ιερεμι δη, να παλι , δ πατο προσφυ-
γικ με εσωτερικ αυλ , που απ’ ξω δε χνει
εγκαταλελειμμ νο ερε πιο. Σπρ χνουμε τη σι-
δερ νια καγκελ πορτα, ανεβα νουμε τη σκ λα
και μπα νουμε· λα λιτ , μια ξυλ σομπα, να
δι λου αναπαυτικ ρ ντζο, σκεπασμ νο με
στρατιωτικ κουβ ρτα, και π νακες πολλο . Ο
Π ρης ε ναι νας σοφ ς νθρωπος, βαθι ελλη-
νικ ς με την καβαφικ σημασ α, σου μετα-
δ δει ε κολα το π θος του για την τ χνη και
τα βιβλ α. Μου δε χνει τα ργα του, σκεπτ -
μενος περισσ τερο τ θα αρ σει στη Βιργιν α·
διαλ γω ναν π νακα με φρο τα, αντ κ ποιον
απ’ τους περ φημους «αη-Γι ργηδ ς» του. Αλ-
λ , θα π ρω κι λλον.
Τρ τη, 10 Ιουλ ου 2007
Οι διακοπ ς κυλο ν κανονικ . Οι εφημε-
ρ δες ρχονται με δυο μ ρες καθυστ ρηση.
Χθες, π ρασε απ εδ ο Ρ τσος για να
μας φ ρει ψωμ , νερ και τριαντ φυλλα. Και
καθημεριν κολυμπ συντροφι μ’ ναν πα-
ρ ξενο γουρλομ τη, που μου θυμ ζει ντονα
τον Σαλβαδ ρ Νταλ .
(Αν και ποτ δεν τον χω δει να περπα-
τ ει στη στερι , χω τη βεβαι τητα πως το
υποβρ χιο σ μα του καταλ γει σε ουρ ψα-
ριο σε τραγ σιες οπλ ς).
∆ευτ ρα, 26 Οκτωβρ ου 2009
νειρο: Ε μαι στη Βαρκελ νη και περ-
ν ντας ξω απ να παλαιοπωλε ο κοντο-
στ κομαι στη βιτρ να για να περιεργαστ
κ τι παλι ρολ για, μ χρι που αποφασ ζω
να μπω. Αρχ ζω να εξετ ζω κ ποιες ασπρ -
μαυρες χ ρτινες εικον τσες, σαν αυτ ς που
μοιρ ζουν στα κατηχητικ · θ λω να δω αν
ε ναι πανομοι τυπες με τις δικ ς μας. Μετ ,
το βλ μμα μου π φτει σ’ να πακ το με
καρτ-ποστ λ, τις αναποδογυρ ζω και με κ-
πληξη διαπιστ νω τι τα γρ μματα ε ναι
ελληνικ κι τι αρκετ ς απ τις κ ρτες τις
υπογρ φει ο Μαν λης Γλ ζος. Πιο κ τω,
στο διο πακ το, πετυχα νω να δεκασ λιδο
πολυγραφημ νο κε μενο, που π λι με
κπληξη διαβ ζω τι ε ναι να γρ μμα του
Ρ τσου για τον Ζολι Κιουρ . Καταλαβα νο-
ντας τι πρ κειται για κ τι εξαιρετικ σπ -
νιο αποφασ ζω να το αγορ σω, για να το
προσφ ρω στην Αικατερ νη Μακρυνικ λα, κι
αρχ ζω να σκ φτομαι, την ρα που ξυπν ω,
με ποιο τ χνασμα θα δε ξω στο ταμε ο τι
δεν πρ κειται για γγραφο ιδια τερης αξ ας,
στε να μην με χρε σουν υπερβολικ . Αφη-
γο μαι το νειρο στη Μακρυνικ λα και γε-
λ με απ το π σο με χει επηρε σει η ενα-
σχ λησ μας με το λε κωμα Ρ τσου.
Σ ββατο, 8 Σεπτεμβρ ου 2018
Με τη φρ ση «Σ μερα π θανε η μητ ρα»
ξεκιν ει ο «Ξ νος» του Αλμπ ρ Καμ . «Σ -
μερα μας κοψαν το Facebook», θα μπορο -σε
να ξεκιν ει να σ γχρονο μυθιστ ρημα. Θα
ταν για κ ποιους υπαρξιακ δρ μα σε δυ-
στοπικ περιβ λλον, ε μαι β βαιος. Αλλ , θα
ταν τουλ χιστον το καινο ργιο τους δρ μα.
Τρ τη, 6 Απριλ ου 2021
Καθ ς οδηγ επιστρ φοντας απ το σχο-
λε ο, με προσπερν ει στο ψος της Βο λας
να κ κκινο ToyotaYaris, που το οδηγε η
Ανι ς Βαρντ . Φορ ει μπερ στο κεφ λι και
μπορ να δω τα δ σμορφα γυμν π δια της
να πατο ν με δ ναμη τα πετ λια. Καθ ς
ακο ει Salvatore Adamo στη διαπασ ν, γυρ -
ζει ξαφνικ και μου χαμογελ , μ’ να ενθου-
σι δες παιδι στικο μειδ αμα λο χρυσ δ -
ντια, κι εγ , απ’ τον φ βο μου, χ νω τον
λεγχο του αυτοκιν του, που βουτ ει απ
ψος στη θ λασσα. Καταφ ρνω με δυσκολ α
να βγω απ’ το ανοιχτ παρ θυρο, του βυθι-
σμ νου οχ ματος, στην επιφ νεια και τη βλ -
πω να μου πετ ει να σωσ βιο. Με ενθαρρ -
νει με χειρονομ ες και φων ς, που δεν ακο ω
– για κ ποιον ανεξ γητο λ γο η θ λασσα που
κολυμπ και το τοπ ο τριγ ρω ε ναι τ ρα
ασπρ μαυρα. Την ρα που βγα νω ξω φων -
ζω θυμωμ νος στο φιλοπερ εργο πλ θος, που
χει συγκεντρωθε , «αφ στε με επιτ λους να
περ σω», κι εκε νη μου ψιθυρ ζει αφοπλιστικ
στο αυτ : «mon chéri, το να πεθα νεις ε ναι κι
αυτ μια τ χνη, π ς κ νεις τσι; Εγ , χω να
πεθ νω ακ μα λλες επτ φορ ς». Ξυπν ω
χοντας καταλ ξει σε συμπ ρασμα: η Ανι ς
Βαρντ αν καθεν υπ ρξε γ τα.
Κυριακ , 6 Φεβρουαρ ου 2022
Πρωιν ς λιος, δυνατ ς, μ’ να φως που
θυμ θηκα. πως η γ τα τ ς Σαντορ νης
του Robert Vickrey χω απλωθε σε μια
καρ κλα στη βερ ντα και διαβ ζω, σαν να
ε ναι π λι η πρ τη φορ , τη «∆ιαφ νεια»
του Ρ τσου. Απ μ σα ακο γεται απαλ το
Hunky Dory του David Bowie. Θα το λε-
γες κι ευτυχ α. Ξαναδιαβ ζω τη φρ ση μου
και σκ φτομαι: η δικ μου ιδ α για την ευτυ-
χ α φα νεται, τελικ , πως δεν μπορε παρ
να συναρτ ται με βιβλ α, μουσικ ς και ζω-
γραφικ . Θα βαζα μ σα και τον κινημα-
τογρ φο (χθες ε δα το «Πριν απ τη θ ελλα»
του Χ τσκοκ, 1940), αλλ ο κινηματογρ φος
ε ναι της ν χτας, χι της μ ρας και δεν τον
παρακολουθ πως παλι .
Π μπτη, 24 Φεβρουαρ ου 2022
Ξ πνησα με την α σθηση τι ε ναι Παρα-
σκευ , αλλ ε ναι Π μπτη και η Ρωσ α χει
δη εισβ λλει στην Ουκραν α. Στο σχολε ο
μια καθηγ τρια αγγλικ ν μο λ ει τι χει
να κοιμηθε π ντε ημ ρες απ την αγων α
της. Σε λα τα τμ ματ μου κρ νω σκ πιμο
να διαβ σω δ ο ποι ματα: την «Τελευτα α
μ ρα» του Σεφ ρη και το «Αν η Ρωσ α» του
Ζαγκαγι φσκι. Στην ειδησεογραφ α τ ς ημ -
ρας αναφ ρουν τι προχθ ς ο πατος εκπρ -
σωπος της Ευρωπαϊκ ς νωσης για θ ματα
εξωτερικ ς πολιτικ ς και ασφ λειας Μπο-
ρ λ απ ντησε στην αναγν ριση των λαϊκ ν
δημοκρατι ν της Ανατολικ ς Ουκραν ας
«τ λος τα ψ νια στο Μιλ νο, τα π ρτυ στο
Σαιν Τροπ και τα διαμ ντια στην Αμβ ρ-
σα», σαν η ηθικ ιδ α της Ευρ πης να αφο-
ρ μ νο την καταν λωση. Η φρ ση που επα-
ναλαμβ νεται στο πο ημα του Σεφ ρη: «Κα-
νε ς δεν αποφ σιζε». Η ρα το δειλινο τ ς
Ευρ πης, η αναποφ σιστη ρα μεταξ
ημ ρας και ν χτας. Αυτ που ζο με.
Βρ δυ: Να μπα ναμε, λ ει, σ’ να αυτοκ -
νητο και να οδηγο σαμε λη ν χτα σε ανοι-
χτ λεωφ ρο για κ που μακρι , χωρ ς να
μας νοι ζει ο προορισμ ς, μ νοντας σιωπη-
λο μ σα στην ακαταμ χητη τρυφερ τητα
της μουσικ ς…
Σ ββατο, 5 Μαρτ ου 2022
∆ ναμη του θαν του και δ ναμη της
ζω ς. Χθες, π θανε ο Χρ νης Μπ τσογλου.
Σ μερα, στον πρωιν περ πατο, μια νεαρ
ποδηλ τισσα (φορ ει κουκο λα, αλλ θ λεις
να τη φαντ ζεσαι μορφη, σαν αυτ ς του
Ελ τη) περν ει απαλ δ πλα μου φορ ντας
τα χρ ματα της Ουκραν ας, κ τρινο αδι -
βροχο και γαλ ζια μπλο ζα, και μου λ ει
«καλημ ρα».
Δημήτρης Αγγελής
O χρόνος
T o πρω ξεκινο σε στις οχτ μιση για το
καφενε ο. Του το ε χε αφ σει ο πατ ρας
του. Χαϊμαντ και Παλαιολ γου στο Χα-
λ νδρι. να τ ταρτο, χαλαρ ποδαρ δρομο
και ταν εκε . Ψηλοτ βανο καφενε ο, πρ σι-
νη λαδομπογι στους το χους, καμι δεκαπε-
νταρι παραδοσιακ τραπ ζια με μαρμ ρινη
επιφ νεια και ξ λινα π δια. Στα δεξι το
π γκου δ σποζε ο μεγ λος καθρ πτης, με χο-
ντρ ξ λινο πλα σιο, ζωγραφισμ νο στο χ ρι
με ακρυλικ χρ ματα, καθρ φτιζε λη την
αντρικ γειτονι , που σ χναζε στο καφενε ο.
Ξ λινες καρ κλες, τρεις δ σκοι νοξ, μπλε χο-
ντρ ς κουρτ νες και να β ζο απ φθην κρ -
σταλλο με πλαστικ λουλο δια, που με τον
καιρ ε χαν χ σει το χρ μα τους. Το κα-
λοκα ρι βγαζε τραπεζ κια στη Χαϊμαντ .
Απ τ τε που π θανε ο πατ ρας του, δε-
καπ ντε χρ νια τ ρα, δεν λλαξε τ ποτα στο
καφενε ο. ∆υο φορ ς μ νο το βαψε στη δια
ακριβ ς απ χρωση. Και λλη μια φορ λ-
λαξε τις λ μπες και βαλε led για οικονομ α.

Τα δεκαπ ντε λεπτ , που του παιρνε για να
φθ σει στο καφενε ο, τα περπατο σε αθ ρυ-
βα με τα λαστιχ νια του παπο τσια και στην
πλ τη του κρεμασμ νο ε χε το μα ρο του
σακ διο. Μ σα στο καφενε ο παρακολουθε
,τι κινε ται, με βλ μμα ειδ μονα. χει με-
τρ σει αμ τρητες φορ ς π σα β ματα απ -
χει το κ θε τραπ ζι απ τον π γκο, που χει
τοποθετ σει τα μπρ κια και το γκαζ κι. Π -
σο απ χει το ψυγε ο απ το κ θε τραπ ζι.
Το ψυγε ο με τις ντομ τες, τα αγγο ρια, τις
ελι ς, το γα ρο κονσ ρβα. λα κομμ να και
τοιμα π νω στα σπρα μικρ πιατ κια απ
το πρω για τη περ πτωση που ζητ σει κ -
ποιος μεζ . Το ψωμ το το φ ρνει η Τασ α
απ τον απ ναντι φο ρνο, στις εννι κ θε
μ ρα. Κατ πιν συμφων ας φυσικ .
Στο δωματι κι, π σω απ την κουζ να,
φυλ ει φωτογραφ ες και αναμνηστικ . Μια
φωτογραφ α που φα νεται με τα χ ρια
γρατσουνισμ να, καθ ς χει στραγγαλ σει
μια μ ρα, κρεμασμ νη στο το χο μια βαλ-
σαμωμ νη βδομ δα τ σο αν κφραστη σο η
στιγμ που της ριξε δυο σφα ρες μεταξ
Τετ ρτης και Π μπτης. ταν φε γουν λοι
και μπα νει μ σα στο δωματι κι ξαναζε τον
διο κ θε φορ κ νδυνο. Τον ευχαριστε να
ξαναζε την α σθηση τι κ τι επ κειται να
συμβε . Την ε χε ανακαλ ψει πριν πολλ
χρ νια, ταν με το ζ ρι μπορο σε να σκο-
τ σει μια ρα να απ γευμα. Μετ , ρθαν
οι μ ρες, οι βδομ δες, οι μ νες.
Εξακολουθε κ θε μ ρα, ανελλιπ ς, να
προχωρ ει στην δια και απαρ λλαχτη δια-
δρομ . Μ χρι που στο μα ρο του σακ διο το-
ποθ τησε να πιστ λι σε θ ση βολ ς. Τ ρα,
νι θει την νταση της σκανδ λης και ετοι-
μ ζεται για το, αιφνιδιαστικ π ντα, τ ναγ-
μα της εκπυρσοκρ τησης. Μαντε ει την αν -
σα το θηρ ματος, την δια ρα που υπολο-
γ ζει τις διαστ σεις του. Αναγνωρ ζει την
ευθ νη και τον κ νδυνο, τον λιγγο, τον τρ -
μο του τι σε το το τον ομιχλ δη τ πο,
καθ ς αισθ νεται την υγρασ α του εδ φους
κ τω απ τα λαστιχ νια παπο τσια του,
θα πυροβολ σει και θα σκοτ σει το χρ νο
ο χρ νος θα σκοτ σει εκε νον.
Αννίτα Λουδάρου
Μικρά πεζά
Α.
Σ την κορφ του βουνο φ τρωναν τα κρι-
ν κια της μμου. Π νω απ το επ πεδο
κεφ λι της πεδι δας, ψηλ προς τα σ ννεφα,
ολ λευκα με κ τρινους ανθ ρες, ανοιχτ
στην Ανατολ με τα μισχωτ τους φ λλα να
ακουμπο ν στα βρ χια. ∆εν ε χε μμο στην
κορυφ , ε χε π γο και πυκν ομ χλη, τ ση
που τα αετ πουλα την πλωναν στα φτερ
τους, σαν το γλυκ νερ της β πτισης, λ γο
πριν την πρ τη τους πτ ση. Τα κριν κια τη
ν χτα ονειρε ονταν θ λασσες, κ ματα, αλμ -
ρα κι αχιβ δες, τα σαλα των πλο ων και τις
γοργ νες στα ακρ πρωρα. Μαρ ζωναν για
ναν αλπινιστ , να ξερ ζωμα, το χ ρι το
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
θεριστ με τη σκ νη Μαγνησ ας. γερναν
στα ρ μφη των αετ ν να τα φιλ σουν, να
στε λουν μ νυμα στα χελιδον ψαρα και στον
γλ ρο πως η μμος ταν καυτ για τη ρ ζα
τους, νυδρα τα καλοκα ρια και πως ο τρ -
μος των γυμν ν πελμ των τα συρε μαζ με
το μπουγ ζι στον τ πο τον ψυχρ και τον
απ κρημνο, ν’ ακο ν το χτυποκ ρδι των ψα-
ρι ν και των νεκρ ν ονε ρων.
Β.
Τρα λιζε με κ θε ευκαιρ α παρ τι πρ φε-
ρε καθαρ το Κ πα και το Ταυ. ταν ερω-
τευμ νος με την Ντ μα Κο πα, μισο σε τ’
λογα και τους καλπασμο ς και ζ λευε τα
λατα για το ψος, τη σπιρτ δα και το ρε-
τσ νι τους. Κ πως τσι μ ζευε τους χει-
μ νες να ζεσταθο ν κ τω απ’ τις μασχ λες
του κι φηνε το φανελ κι να γαρι ζει πλυ-
το για μ νες. Την νοιξη, ψαχνε στις απλ -
δες να χτ σει το σπ τι του, μεταλλικ απ
ελεν τ και αμ αντο, ελαφρ και ευα σθητο
τ σο στε, με τον πρ το βορι , να διαλ ε-
ται σε ιπτ μενα κομμ τια λεπτ ς ανακο φι-
σης. στεγος, τον περισσ τερο καιρ , δανει-
ζ ταν απ τα σκουπ δια υλικ για τιςλ ξεις
που τον δυσκ λευαν. Τ πος, επιθυμ α, στ θ-
μη, ευκαιρ α, ευτελ ς, ζημι , κτ μα. Κι
ταν, κ θε φορ , η ερωμ νη του π θαινε απ
τις παρατεταμ νες βροχ ς, ανακ λυπτε κ-
πληκτος μια ν α Κατιο σα ν’ αναδ εται απ’
τους χε μαρρους, χωρ ς ποτ να μπορε να
προφ ρει το νομ της σωστ , μ’ εκε νο το
σ γμα το βαθ , το ζουμερ τ ς κατ κτησης.
Γ.
Αν θελα να σκοτ σω κ τι, το κατ φερα.
Ε ναι τ σο ευα σθητα τα λουλο δια τ ς αμυγ-
δαλι ς στον νεμο. Π φτουν μικρ ς χιονο λες
π ταλα, λευκ ς σφα ρες, η απ ντηση στην
λ τρωση. Μα, ποι ς δεν αγ πησε το χ μα;
Αυτ ς που το β ζει καθημεριν στο πι το, ο
σεφ τ ς παρ λλαξης, ζυγ ζει τα μυρωδικ
στη δι θεση του πεινασμ νου. Κοιτ ζονται
οι νθρωποι στους δρ μους, σαν αποκαμωμ -
νες π τρες, χαιρετ νε το αδ νατο, το τρο-
μερ , ρουφ νε τη μ ξα τους και προχωρ νε.
Ποιος ε δε μεγαλ τερη τραγωδ α να πα -
ζεται στη σκην το απ ναντι κι ο τε νας
απ μηχαν ς θε ς να δ σει να χερ κι και
μια λ ση. Π ραμε τον δρ μο για το πουθεν .
Αν ξανασηκ σου με κεφ λι για να κοιτα-
χτο με, θα ε ναι για τα κλ ματα, τις προ-
σευχ ς και τις πιθαν ς εκδοχ ς τους. Σκοτ -
στηκαν κι οι θεο . Το το το πανηγ ρι χει
μ νο μαλλ τ ς γρι ς και συγκρου μενα, η
εκκλησ α ανακαιν ζεται, δεν δ χεται πι-
στο ς. Τα κερι τα σβησε ο καντηλαν φτης
πριν την ρα τους, τσ μπα και το πενηντ -
λεπτο. σα το γκλαν στο παγκ ρι. Μας δι-
καιολογ . Θα ρθει ν α ανθοφορ α, μπορο -
με να περιμ νουμε με ελπ δα. χει και ρ -
δες στο πανηγ ρι. Θα μας δ σει ο μπαμπ ς
το χαρτζιλ κι, θα τρ χουμε στο χωματ δρο-
μο με τη χαρ τ ς δι λευσης, την τρ πια δε-
κ ρα σφηνωμ νη στη χο φτα κι ο τε νας
φτωχ ς να του τη δ σουμε.
Αθηνά Τιτάκη
Σχεδιάσματα
(περιπλάνησης)
(Ι) ραμα
Αποποιο μαστε ευθ νες, τσι που μας
αποτρ πεται η πρ σβαση στο Μυστ ριο.
Οιωνο , φυτεμ νοι στην π τρα και στο νερ ,
χαρ σσονται, εφ μερες οι αλ θειες τ ς ημ -
ρας, ξεγλιστρ ντας απ της α σθησης το μ -
κρος. Αποζητο με ναν θ νατο αλλι τικο,
μ α αλλαγ πλε σης με κιν σεις αδι ρατες.
Ξεκιν με με μια κραυγ , συνοψ ζοντας τις
γλ σσες λες απ καταβολ ς του κ σμου με
μια αφα ρεση απ λυτη, μπας και απ το
ναρθρο μυρ σει συγχ ρεση και σε μεγ λο
β θος απλωθε νας θ ρυβος, λος λευκ ·
(αμ τρητες κραυγ ς, που εξημερ θηκαν, η
σιωπ ) τα χ ρια μας, προσκυνο ν την πορε α
το σ ματος, μ σα απ αγγ γματα και μοι-
ρασμ νες αναπνο ς ψηλαφο με ολ κληρους
πλαν τες ραμμ νους στην ν α μας ψη.
να κομμ τι κοσκινισμ νου ουρανο
το δ ρο μας.
Τα σ ματ μας σκ βουν, απ τη σ ρκα
τους, φωτειν σημ δια, σαν μικροσκοπικο ς
λιους που φ γγουν σ’ λο της π λης το
ψος, ακ νδυνη να μοι ζει π σω απ τις
αντ ρες τ’ ουρανο και της συνε δησης.
Ω, ρ γος της αφ πνισης
ραμα που γινε τοπ ο
το αντ στροφο
κι εσε ς μν μες μιας ν χτας
εξακολουθητικ ς
το Φως σας
Αυτ ς, ε ναι ο καιρ ς των μεταμορφ σεων
(II) Παρα σθηση
Στα γεγον τα τ ς ζω ς μας
μπλ χτηκαν κ τι γγελοι
με υπερτροφικ φτερ προστασ ας
αλλ και συγκ λυψης
στα βαρι αμαρτ ματα
που δεν ε χαμε ακ μη
την τ χη τον χρ νο
να διαπρ ξουμε.
Οι γγελοι αυτο
μεταγλωττ ζουν της φ σης το υπ κωφο φως
και το μαρτ ριο
τσι που να αντηχο ν
στων ανθρ πων τις αισθ σεις
οι ελαφρι ς δον σεις των στρων
που κατ τα φαιν μενα
στ κουν ακ νητα.
Στην στατη στιγμ ,
Στην αι νια αυτ περιπλ νηση,
περι χουμε τις πρ ξεις
λων των ανθρ πων τις κραυγ ς
μον χα οι διαφορ ς των θαν των μας
καθρεφτ ζουν τα ε δωλα μας
τον τρ πο που σωθ καμε
Τ ρα,
λες οι κατ ρες που μου απη θυνες
γιναν ικεσ ες
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
Και λα τα φ σματα/φαντ σματα που
γ ννησα
λεπτ ς μετατοπ σεις του εαυτο
μια μεταν στευση εσωτερικ
με ναν Θε λαθρα ο
Τ ρα,
Σαν να κοιτ ζω θ λασσα/Το αν κφραστο
των ματι ν μου/ωρ μασα·
Η ψη των πραγμ των αποκαθηλ νεται
(ΙΙΙ) λιγγος
Εμπρ ς μαρς, στον μεγ λο κ νδυνο
στον μεγ λο λιγγο
στην καινο ρια αι νια πληγ
το παλι μου α μα π νω μονορο φι
και φ ρνω σε ν α μ τρα και σταθμ
την ανισ τητα της μο ρας
τα γαρμπα σκουντ ματα της αδικ ας
και την μν μη που πια, δεν μιλι ται
Εισ ρχομαι γυμν ς πως ο θρ νος
πιο ζωνταν ς απ την ελπ δα
Μ σα μου ζ χνει θαφτος νας πρ γονος
(θε ; μ ρισαν οι νεκρο μου)
Και πες μου τ ρα π ς να αντικρ σω
τη θηριωδ α αυτ των νεκρ ν που
γλ στρησαν
στον χρ νο και δεν γιναν αν μνηση
πες μου τ ρα
και στο απ κρυφο της μ ρας μου
εκε
στην πλ ρη απουσ α μου
προετοιμ ζει τη ν χτα μου
Ε ναι λος ο κ σμος μου
ρθε, μ λλον, η ρα να
μεταλ βω τον ομφ λιο λ ρο, που απ κοψα
και να χαϊδ ψω μια μν μη, που δεν μιλι ται
πια
και να σωθ
Στις ερημι ς, στις γυμν ς κατωφ ρειες
των βουν ν
εκε που συντ σσεται του κ σμου λου
η κ νηση
τις τελευτα ες ν χτες,
μου μαθα νει να τραγουδ ο ερημ της-τσ χλα:
το τραγο δι:
Μην ανο γεις μν μες πως
παραθυρ φυλλα/φως καλοκαιριο
χρει ζεται αλλι ς θα σε τυφλ σουν
Μην ξεκουν ς τις π τρες πριν ρθει η ρα
τους/κρυ νουν οι ρρωστοι νεκρο ,
π λι θα σε σκοτ σουν
Μη χαρ σσεσαι αδ ξια στον χρ νο/με τα
ερμαφρ διτα ν χια του θα σε κατασπαρ ξει
Μην κλαις γι’ αυτ που φυγε/ξ φτισε η
δ ξα του, χει πια περ σει
Το ε δωλο της συν θειας
τ ισ το στους νεκρο ς
Και ψιθυριστ :
Και μια και δυο και τρεις φορ ς
λιος θαμπ ς με σημ δευε
μοια τ φος
Η σ ρκα τ ς μν μης μου
ε ναι τα σωθικ εν ς ξεπεσμ νου θεο
εν ς ξεπεσμ νου νεκρο
σε π νακα του beksinski
Κι εγ
κι εγ
κι εγ αι νιο ερπετ
κυλι μαι σε ν ες γονυκλισ ες
ξαν και ξαν
ξαν και ξαν
ποτ πια
(καθ ς βλ παμε να αναδ ονται
τα ν α λουλο δια
τα σπλ χνα του νεκρο ε χαν λα φαγωθε
και σε μεγ λο β θος απλ θηκε
νας θ ρυβος, λος λευκ )
Αυτ ε ναι το τ λος μιας ολ κληρης εποχ ς
Soumettons-nous au processus
Δημήτρης Αθανασέλος
Ταυτότητες
γγιζε τις ταυτ τητες κι ταν σαν να
βλεπε μια ιστορ α. Μικρ μεγ λα
τοπων μια την ταξ δευαν σε λη την Ελ-
λ δα. Ειδικ στη β ρεια Ελλ δα. Φωτογρα-
φ ες περνο σαν απ μπροστ της και προ-
σαρμ ζονταν σε διαφορετικ κ θε φορ τ -
πο. Κιλκ ς, Κοζ νη, Σ ρρες, Καβ λα, Θεσ-
σαλον κη, Γιαννιτσ , Καστορι , Φλ ρινα,
Ιω ννινα, Χαλκιδικ , δεσσα, Κατερ νη,
Ξ νθη, Κομοτην , Αλεξανδρο πολη. Μετ ,
ρχιζαν τα ταξ δια εκτ ς ελληνικ ν συν -
ρων. Γερμαν α, Ιταλ α, Ισπαν α, Γεωργ α,
Βουλγαρ α, Αλβαν α, Ρουμαν α, Τσεχ α, Πο-
λων α, Αρμεν α, Ουκραν α, Ρωσ α, Γαλλ α,
Ελβετ α, Αυστρ α. Ο κατ λογος δεν τελε ω-
νε ποτ . Μικρ απ στευτα χωρι και πρ -
σωπα να παλε ουν με την πρωιν ομ χλη
εν ς κ μπου, με τον α ρα αν μεσα στα πε -
κα σε κ ποια βουν . Μεγ λες επαρχ ες να
προσπαθο ν να βρουν, μες του μυαλο της
τον χ ρτη, την κατ λληλη θ ση. Να βλ πει
το ξημ ρωμα π νω απ σκεπ ς μιας μικρ ς
π λης, κ που στον μακριν Βορρ , εν τα
κ ματα, στην λλη εικ να, να χτυπο ν κ -
ποια παραλ α της Ιταλ ας της Ισπαν ας.
Οι νθρωποι να αποκτο ν ενδιαφ ρον αν -
λογα με την καταγωγ τους, με τον τ πο
τους. Περ εργα αλβανικ ον ματα την σερ-
ναν π ρα απ τις βορειοδυτικ ς οροσειρ ς
τ ς Μακεδον ας, που αγαπο σε τ σο πολ κι
ονειρευ ταν. Πετο σε π νω απ τα μυστη-
ρι δη σ νορα των Πρεσπ ν, σε μικρ βαλ-
κ νια χωρι , που μια λυπημ νη μουσικ
την σκιζε στα δ ο. Τους κο ταζε βαθι στα
μ τια κι βλεπε μ α λ μνη θλ ψης. Βουλγ ρι-
κα τοπων μια την π ταγαν β ρεια της λλης
τ ς πατρ δας γεν τειρας. Θυμ θηκε, κ ποια
στιγμ , να σ ντομο ταξ δι, εκε λ γο πιο
μ σα απ τα σ νορα της Βουλγαρ ας. Αναπ -
λησε για λ γο τις ελπ δες, τις στιγμ ς, την
αγ πη. Για λ γο μ νο. Μικρ χωρι δ πλα
στον τ πο γ ννησης, της θ μιζαν τι κ ποτε
οι καιρο ταν λαμπερο , γεμ τοι αγ πη κι
αυτ που τη β ραιναν, τ ρα, δεν ε χαν κα-
ν να ν ημα, τ τε. Εικ νες απ μια ζω δ -
σκολη, αλλ ξ νοιαστη. νειρα κ ποιων κα-
λοκαιριν ν μεσημερι ν, βλ ποντας το λιμ νι
τ ς Καβ λας απ ψηλ και σιγοτραγου-
δ ντας, για να μην ξυπν σει το μωρ , τον
μπαμπ και τη μαμ . Γλυκ ς προσευχ ς για
την πραγματοπο ηση επιθυμι ν δικ ν της
για την οικογ νει της. Θυμ ταν τη μαμ
της να τους φροντ ζει και να υπομ νει τη φρ -
ση «θα μεγαλ σουν, πο θα π ει». Κ ποιοι,
απ την λλη της πατρ δα εκε στα βο-
ρειοδυτικ , της θ μιζαν ναν πατ ρα, που τον
χανε μ ρα με τη μ ρα. θελε να κλ ψει, να
π ρει τον χρ νο της π σω. Μ ταια. Καν νας
δεν μπορο σε να π ρει τον χρ νο του π σω.
Οι νθρωποι συν χιζαν να περνο ν αργ ,
σταθερ κι αυτ ψαχνε συν χεια, με επιμο-
ν μικρ ς ιστορ ες, για να χει ενδιαφ ρον η
στιγμ , οι στιγμ ς, εκε , στην ρα της εφη-
μερ ας, ταν η κο ραση εξαντλο σε το νευ-
ρικ της σ στημα, ταν τα π δια της β ραι-
ναν απ την πολ ωρη εργασ α και τη χρ ση
τ ς καρ κλας. νοιγε τις συνταγ ς, πιανε
τις ταυτ τητες κι ρχιζε να αρμεν ζει σε
ναν κ σμο παρ λληλο. Κ ποιες φορ ς, αρ-
γο σε δ κατα του δευτερολ πτου να την επι-
στρ ψει. Τ τε, ντρεπ ταν γιατ μπορε ο
ασθεν ς να την καταλ βαινε. Ακ μη και για
το παιχν δι της ντρεπ ταν, γιατ ν μιζε τι
την πρ διδαν τα μ τια της. Αυτ , μως, το
παρ λληλα σε δ ο κ σμους την ανακο φιζε.
λλαζαν τα τοπων μια, νωνε τις ιστορ ες
και ταξ δευε, εν συν χιζε η ανιαρ εκτ λεση
συνταγ ν, η επαν ληψη των διων υπενθυ-
μ σεων, οι διες στιχομυθ ες με τους ασθενε ς.
Εκε νη δο λευε και ταξ δευε. Τους βλεπε να
γεννιο νται, να μεγαλ νουν, να εξελ σσονται,
να ταξιδε ουν, να ρχονται στη μεγ λη π λη.
λοι της λεγαν μικρ ς και μεγ λες ιστο-
ρ ες, σιωπηλ ς, γλυκ ς, αστε ες, πονεμ νες,
χαρες, ευχ ριστες. Μ νον να τοπων μιο
την κανε να καταλαβα νει με το νστικτ
της, γιατ χρειαζ ταν αυτ το φ ρμακο ο
ασθεν ς, που την κο ταζε με αν μικτα συναι-
σθ ματα. Κ που εκε στο στομ χι της νιωθε
τον π νο, τη θλ ψη, την υπομον του. λλες
φορ ς τους ταξινομο σε αν λογα με την
επαρχ α, τη χ ρα και την ασθ νεια. κανε
κατηγορ ες συμπεριφορ ς και προσπαθο σε
να βγ λει καν νες, τσι στε να τους χωρ σει
λους μ σα της και να τους συγχωρ σει για
κ θε λεκτικ ατ πημα κι επ θεση.
ταν δεν προλ βαινε να δει τον τ πο
γ ννησ ς τους, κ τι της κοβε προς στιγμ ν
την αν σα. ταν σαν να χανε μια ιστορ α,
μια συν χεια. Σαν να χανε μια ζω μ σα απ
τα χ ρια της, σαν να χανε να ταξ δι στο
«παρ λληλα». Αυτ το «παρ λληλα» που την
ε χε διευρ νει, κι γγιζε σες ψυχ ς ντεχε
και το επ τρεπαν στα σ ντομα ταξ δια τ ς
εφημερ ας της. να ταξ δι φαντασ ας ανο -
σιο για λλους, αλλ δικ της, κατ δικ της.
πως, εκε να τα ταξ δια αλλ κοτων κ -
σμων, που δι βαζε σε βιβλ α απ μικρ , και
που τολμο σε τ ρα να τα ζ σει, παρ λληλα.
Πολλ ς φορ ς νιωθε προσμον για την πα-
ρ λληλη ζω . νιωθε τι ε χε βρει κ τι που
οι λλοι συν δελφο της δεν το ε χαν. νιωθε
ναν δεσμ με το σ νολο των ασθεν ν, που
την ταξ δευε τσι. Χαμογελο σε π σω απ τη
μ σκα της κι λαμπαν τα μ τια της. Ε χε να
δικ της μ σο μεταφορ ς στο «παρ λληλα».
να χωροχρονικ σκ φος διαφορετικ . Μ α
απλ αστυνομικ ταυτ τητα.
Αρσινόη Πασχαλίδου

Κατέβα κάτω, Βελισάριε…
Κ ατ βα κ τω, Βελισ ριε, και το παρ κα-
νες με το παρκο ρ/π ρανε α ρα τα μυα-
λ σου απ τα ψη/κ ρφωσες στο ψαθ σου
αλεξικ ραυνο, ακουστικ με «ντ πα-ντο πα»
στα αυτι /πηδ ς απ οροφ σε οροφ κι απ
θ μα σε θ μα/λες και δεν χουμε αιν γματα
εδ , στις κ τω ατμ σφαιρες/λες και μον χα
με υπερβολ ς θα στρογγυλ ψει ο κ σμος /κα-
τ ντησες, ρε φιλαρ κι, αξιοθ ατο, ρχονται με
τα πο λμαν και σε δε χνουν/σε ψ χνει κι νας
με κηρ κειο, του ‘κλεψες, λ ει, τα σανδ λια/
δεν χουμε πια ουραν , τον σκιο σου χουμε
παντο στα υψ πεδα /κ νουμε να σηκ σουμε
τα μ τια, και βλ πουμε το σ γκαμα ψηλ
αν μεσα στα σκ λια σου /ε ναι και η μ να σου
εδ κ τω με το ταλκ /κατ βα.
Κατ βα κ τω, Βελισ ριε, κ ψε τα ν ζια
/τ στ θηκες σαν γκ μενα στο παραθ ρι/ας
ε χες στω μια γλαστρο λα με πλατ φυλλο
εκε , τ χα μου να κορφολογ ς/θα σε περ -
σουμε Στρατοδικε ο, κακομο ρη μου, δεν τη
γλιτ νεις/ντ θηκες μ να σου και αδερφ
σου, ψαλ δισες τις τρ χες στα ρουθο νια/μα
σ’ χει δει η π λη σ σσωμη να δε χνεις τ’
αχαμν σου στους αντ παλους/ χτυπι σουν
με τους Β νετους και λλους χουλιγκ νους
στις κερκ δες/τ π ει να πει «πασιφιστ ς»;
Ποι ς σου τα μαθε αυτ τα φλ ρικα;/οι
λλοι ’κ ψαν δη δ δεκα χωρι /πν γηκε στο
α μα το μοσχ ρι/κι ο τε που κ νουν δι -
κριση σε κοριτσ κια και γρι ς – θα σε ξε-
σκ σουν/ μως, αλλο ε ναι το κακ /θα λ με
τ’ νομ σου στερα μαζ με να «ου να μου
χαθε !»/καν νας δεν θα θ λει να βαφτ σει το
παιδ του Βελισ ριο/κι ε ναι ωρα ο νομα,
γαμ το/γι’ αυτ , θα πολεμ σεις δ πλα μας
κι εσ , θ λεις-δεν θ λεις /κατ βα.
Κατ βα κ τω, Βελισ ριε, μας σκασες/τα
μ λα κ τω απ’ τη μηλι θα π σουνε, οι κ ν-
δορες σαϊτευμ νοι, μπορε και σπο τνικ να
μας ρθει κατακ φαλα/μα, εσ στρογγυλο-
κ θεσαι στα σ ννεφα, λες κι ε σαι πεθαμ -
νος/αφο η ψυχ ε ναι αθ νατη, εσ π ς τα
κατ φερες και π θανες;/κορ ιδο σ’ χουν
πι σει κ τι γγελοι και σε ξεσυνερ ζονται
/σου λ νε – δε ξε μας εκε νο το ακ ρντο που
θ λει ν χι και μαλλ βαμμ νο/σε πα ρνουνε
παρ μερα και σε ρωτο ν π ς πρ κοψες,
αφο σουν ο γι κας που κοιμ ται νηστικ ς
/μπορε κι απ τα π τα να σε πι σουν/εμε ς
δεν σε ρωτ με τ ποτα/τα ξ ρουμε, αγορ να
μας, μπροστ μας τα ’κανες/ κατ βα.
Πάνος Σταθόγιαννης
Η ζωή είναι ακατάστατη
Η ζω ε ναι ακατ στατη, σχημη, ματω-
μ νη· σπαν ως χει χτενισμ να μαλλι ,
συν θως ε ναι ιδρωμ νη, κλα ει, δεν χει
λεφτ , χει χ σει να π δι, δεν ακο ει καλ ,
ε ναι πολ μικρ , ε ναι πολ μεγ λη, ε ναι
ερωτευμ νη, πον ει η καρδι της απ’ τον
ρωτα, ε ναι δικη με τους λλους, γιατ ε ναι
ερωτευμ νη, δεν νοι ζεται τ ποτε λλο, ε ναι
γκαστρωμ νη, ε ναι απογοητευμ νη, τρ χει,
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
δεν προλαβα νει, περν ει γρ γορα. Αν την
β λεις μ σα στο σπ τι να ξ ρεις τι θα ε ναι
αυτ , νας μπελ ς συνεχ ς, απρ βλεπτη, συ-
χν σχημη και φωνακλο , μερικ ς φορ ς
συχη κι ευγενικ , μορφη· θα σε κοιτ ζει
στα μ τια και σως φτι χνει κ ικ, μερικ ς φο-
ρ ς θα σιγοτραγουδ ει, καθ ς θα ψιλοκ βει
σκ ρδο, λλες θα κλα ει γιατ θ λει το φα
σου, θα κλα ει γιατ δεν βρ σκει τη στ κα της,
δεν θα στ κεται να της χτεν σεις τα μαλλι , θα
χει π λι σκισμ νο παντελ νι, π λι μ ξες,
π λι ωση, π λι ψ λλους, π λι θα πεθ νει.
Να ξ ρεις.
Αναστασία Νάτσινα
Ο πιο δικός μου άνθρωπος
Η ρα τρεις, χαρ ματα κι ο γ μος σχ -
λασε. Με του κρασιο τη θ ρμη στο
κορμ , β ζω μπρος το μηχαν κι. Ξεχ νεται
γριο ζ ο μ σ’ στη ν χτα, μ’ να ρ γ-
χο. Καταπ νει το σκοτειν δρ μο. χει μια
γε ση ρ δου κ κκινου ο νεμος.
«Σταυρο λα, ε σαι εδ ;» μονολογ .
«Εδ , εδ » ακο ω τη μ σα μου φων .
«Και στα δικ σου» συνεχ ζω. « κλεισες
τα τρι ντα π ντε. Αν παντρη και τεκνη»
Κρυφ μαχα ρι μ σα μου με σκ ζει. Οι
γονε ς –καιρ πια– περ σανε στης ιστορ ας τα
κατ στιχα. Τον αδερφ τον βαλα μαζ τους.
χει να χρ νο τ ρα σκοτωμ νος. «Φρ ζα»
τον λ γαν στο χωρι . Κι ταν αυτ το νομα
το βι ς του. Μ χρι που λα μαργα τον κατ -
βρ χθισε η φρ ζα να πρω . Αφρ τεψε το
χ μα στο χωρ φι απ’ το αλεσμ νο του κορμ .
«Σταυρο λα, ε σαι εδ ;»
Στ’ αυτι νι θω το μουγκρητ το α ρα,
καθ ς περν μ σα απ’ τις λε κες. Γυρ ζω το
κεφ λι αν συχα. Ακο ω το σφ ριγμα της ρ -
δας απ’ το γλ στρημα. Α φνης, πετ γεται δε-
ξι το σ μα μου, θαρρε ς σε μια τροχι γ ρω
απ’ το δ ντρο. Π φτω μ σ’ στο χαντ κι. Σπ -
θες φιλο ν την σφαλτο, κοντ στο μ γουλ
μου. Π ρα, το μηχαν κι τρ χει μ νο του.
«Σταυρο λα, σ κω»
Η δεξι μου κν μη στα δ ο τσακισμ νη.
Την ακουμπ ω ενστικτωδ ς. Πλ θος μικρ
οστ ρια χυμ να μ σα σ’ να ασκ , τα νι θω.
Καραδοκε ζεστ ς ο π νος. Αφ νω ντρομα
ουρλιαχτ : «Κ ποιος να με σηκ σει». Περ-
νο ν αδι φορα αυτοκ νητα, δεν μ’ χει δει
κανε ς. Σφ γγω τα δ ντια. Σ ρνομαι ως τ’
οδ στρωμα. Θηρ ο το φως το προβολ α με
στραβ νει.
«Σταυρο λα, ε σαι εδ ;»

Κλικ, κλικ κυλο ν με αγων α στο πλακ κι
οι ρ δες απ’ το νοσοκομειακ κρεβ τι. Φτ -
νουν μπροστ στην α θουσα με τα νυστ ρια.
«Φορ ω φακο ς επαφ ς, ακο τε; Φορ ω
φακο ς επαφ ς» τσιρ ζω, με ση φων μου
απομ νει.
Οι π ρτες του χειρουργε ου, κρ ες σαν τις
ν χτες το χειμ να. «Ο νεκροθ λαμος του
Ν κου την δια παγωνι ε χε» σκ φτομαι,
καθ ς η σ ριγγα της ν ρκωσης φλερτ ρει
με τη φλ βα μου.
Μ σα μου ακο ω τη Σταυρο λα:
«Το ξ ρεις», μου λ ει, «ε μαι εδ ». «Το
ξ ρεις πως θα με νω ως το τ λος»
Σοφία Ελευθερίου
Το ποδήλατο
μενε στο πιο κ τω στεν . Σ’ να σπ τι
που ε χε μια παλ τα για εξ πορτα και
κ τι ξεδοντιασμ να κ γκελα για να οριοθε-
το ν τον χ ρο. ποτε περνο σα απ εκε ,
λα μαργα κο ταγα προς το σπ τι της, για να
την εντοπ σω. Π ντα σερνε να ξεχαρβαλω-
μ νο παιδικ ποδ λατο με τρεις ρ δες, που
το ’χε δ σει με σκοιν . τρεχε στη χωμ τινη
αυλ τραβ ντας το με δ ναμη και γελ ντας
δυνατ . Κ ποιες φορ ς το καβαλο σε, χωρ ς
μως να μπορε να το κιν σει. Επαναλ μ-
βανε μον τονα «το ποδ λατ μου, το ποδ -
λατ μου», καθ μενη π νω του, κουν ντας
το μπρος-π σω. ταν εμφαν στηκε στην τ -
ξη μου π γωσα. ταν δυο χρ νια μεγαλ τ-
ερ μου, αλλ θα παρακολουθο σε τα
μαθ ματα της ∆΄ ∆ημοτικο . Τοποθετ θηκε
στο τελευτα ο θραν ο. ∆εν φ ραγε ποδι .
«∆εν ε χαν λεφτ να της αγορ σουν» ε πε.
∆εν ταν καλ μαθ τρια και π ντα η δασκ -
λα τη μ λωνε, γιατ θελε να φ γει απ το
μ θημα για να γυρ σει στο σπ τι της. Στο
ποδ λατ της. Σ’ ναν σχολικ περ πατο, την
ρα που διασχ ζαμε ναν δρ μο της π λης,
πλωσε το χ ρι της πι νοντας το δικ μου.
«Σκι ζομαι τα αυτοκ νητα» μου ε πε.
«Στο χωρι δεν χουμε»
νιωσα τη θ ρμη τ ς ψυχ ς της και ε δα
τα χρ ματα που ε χαν τα μ τια της. Το χα-
μ γελ της εγγυ θηκε την αγν τητα της φι-
λ ας της και με χρισε συνταξιδι τη του. -
να απ γευμα, κλεψα το ποδ λατο του αδερ-
φο μου, με τη μεγ λη σ λα και την αγωνι-
στικ μεταλλικ β ση, που ε χε για πλ τη,
κι αλ νιζα στη γειτονι . Χορτ τη απ το
παιχν δι το στ ριξα ρθιο στην κρη το πε-
ζοδρομ ου. Τ τε, εμφαν στηκε εκε νη. Τα μ -
τια της λαμπαν, σαν πρ σινα ζαφε ρια, και
θαρρε ς πως οι μπο κλες των μαλλι ν της ε -
χαν ζωνταν ψει, σαν τα φ δια τ ς Μ δουσας.
«Να κ νω μια β λτα;» ρ τησε χαμογε-
λ ντας, κουν ντας το κεφ λι της π ρα-
δ θε, σαν εκκρεμ ς.
«Ξ ρεις;»
«Οουυυναι, ναι» απ ντησε, τιν ζοντας τα
χ ρια, σαν φρεσκοπλυμ να ρο χα.
« λα» της ε πα «για λ γο. Θα με σκοτ -
σει ο αδερφ ς μου».
βγαλε μια κραυγ , σαν εκε νες τις δικ ς
της, που δ λωνε χαρ , κι αν βηκε. βαλε
τα π δια στα πετ λια, πιασε το τιμ νι, γ -
ρισε και με κο ταξε. Με μιας σωρι στηκε
κ τω. Π γωσα. Το ποδ λατο σκ φτηκα.
τρεξα δ πλα της. τρεχε α μα απ το γ -
νατ της κι απ το μ τωπο.
« κανα ποδ λατο» μου ε πε.
Με το ποδ λατ μου! Σκ φτηκα τι θα
τις φ ω απ τον αδερφ μου για τον στραβ
προφυλακτ ρα. μως, ξιζε η στιγμ για
εκε νο το χαμ γελο, που πρ τη φορ αντ -
κριζα στα χε λη της.
Τη φ ναζαν: η Β για η χαζ .
Μαρία Μητσιούλη
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
Τίποτα
θεατρικ μον πρακτο
Σ μερα, δεν κανα απολ τως τ ποτα! Ση-
κ θηκα απ’ το κρεβ τι, β βαια, τα κα-
τ φερα… Κι στερα, κανα δουλει ς στο σπ -
τι. Συγ ρισα, συμμ ζεψα, μαγε ρεψα. Για να
μαγειρ ψω, χρει στηκε να βγω ξω. Να ντυ-
θ , να ετοιμαστ , και να σκεφτ τ πρεπε
ν’ αγορ σω. Και βγ κα. Φυσικ και βγ κα.
πρεπε. Κι αφο ψ νισα, γ ρισα σπ τι να
μαγειρ ψω. Κι στερα να φ ω, κι ας μην
πεινο σα ιδια τερα. Την ρεξ μου την χα-
σα στον δρ μο, πηγα νοντας να ψων σω. Την
χανα λ γη-λ γη, σε κ θε μου β μα. Λ γη,
ταν αντ μωσα ξω απ’ το μπακ λικο μ’
ναν κωφ λαλο νεαρ , που ζητο σε ελεημο-
σ νη. Τον ε χα ξανασυναντ σει τον συγκε-
κριμ νο, αρκετ ς φορ ς. Μα, συν θως, τον
πετ χαινα κοντ στην ξοδο του μετρ σε
κ ποια πλατε α. Ποτ τ σο κοντ στη γει-
τονι μου. Και ε ναι π ρα πολ ν ος. Αρκετ
νε τερος απ ’μ να. Τ σο ν ος, που το νι -
θω σαν ασ βεια να τον λυπηθ . Κι τσι, σχε-
δ ν, με τρομ ζει!
Λ γη ακ μη ρεξη χασα ταν φτασα
στο ταμε ο, να πληρ σω σα ε χα ψων σει·
τα λ γα κι απαρα τητα που ε χα π ρει, μα
κ στιζαν δυο μεροκ ματα. Μ χρι κι ο τα-
μ ας παρατ ρησε την κπληξη στο πρ σωπ
μου, ταν μου ε πε το σ νολο, κι σπευσε να
σχολι σει τις πρ σφατες ανατιμ σεις των
προϊ ντων. ∆εν μπορο σα να τον ακο ω.
Μου προκαλο σε δ σπνοια η φλυαρ α του.
Μ’ εκνευρ ζει η ακατ σχετη γκρ νια, τ ρα
τελευτα α. Για να την αποφ γω, φυγα κα-
κ ν κακ ς. Π ρα μια βαθι αν σα, χαμογ -
λασα, κι φυγα. Εν εκε νος, ακ μη μιλο -
σε. Ε ναι λες και στραγγ ζεσαι. Λες και με
κ θε κουβ ντα, που ανταλλ ζεις τις μ ρες
ετο τες, χ νεις και λ γη εν ργεια. Μ χρι να
με νεις κεν ς ζωτικ τητας, και να το βουλ -
σεις οριστικ . Κ θε φορ που θα μιλ σεις με
κ ποιον, η συζ τηση καταλ γει μια πραγμα-
τικ δυστυχ α. Μα ρη απελπισ α κι αδι -
ξοδες γνοιες, τρυπ νουν σε κ θε φρ ση·
κ θε φρ ση, και μια αφορμ , για να πι σεις
με τις παλ μες το ς κροτ φους σου, και να
καλ ψεις τ’ αυτι σου.
Λ γη περισσ τερη, απ’ την ρεξ μου,
χασα επιστρ φοντας σπ τι, ταν π ρασα
ξω απ’ το Γενικ Νοσοκομε ο «Αγ α Βαρ-
β ρα», το πρ ην Λοιμωδ ν. Εκε , υπ ρχε
πλ θος συγκεντρωμ νων, που διεκδικο σαν
την επαναλειτουργ α της κλινικ ς. Αδιαν η-
το μου φ νηκε. Και μου μετ δωσε μια α -
σθηση παραφροσ νης, η προοπτικ να κλε -
σει το Λοιμωδ ν, εν καιρ πανδημ ας. Μ’
εκνε ρισε και η φασαρ α, β βαια, απ’ τις
ομιλ ες και τα συνθ ματα· αλλ , τουλ χι-
στον, αυτ ταν μια φασαρ α ζωνταν – σ’
αντ θεση με την αποχαυνωτικ οχλοβο ,
που πλημυρ ζει τους δρ μους. Σκ φτηκα να
κοντοσταθ λιγ κι, μα κουρ στηκα γρ γο-
ρα. Επιτ χυνα το β μα, λοιπ ν, για να επι-
στρ ψω στο σπ τι μου. Κι ταν, επιτ λους,
επ στρεψα, συν ντησα τη σπιτονοικοκυρ
στην ε σοδο της πολυκατοικ ας, κι αναγκ -
στηκα να περ σω στο διαμ ρισμ της, για
να τη βοηθ σω σε κ τι που μου ζ τησε.
Εκε , ταν που χασα την ρεξ μου εντε-
λ ς. ∆εν φταιγε η κυρ Καλλι πη, που
παραπονο νταν για τη μικρ σ νταξ της,
και τις δυσκολ ες που αντιμετ πιζε· φταιγε
η ριμ δα η τηλε ραση, που ταν ανοιχτ και
μετ διδε το μεσημεριαν δελτ ο ειδ σεων.
Μ σα σε τρ α λεπτ , δ χτηκα ση «ενημ -
ρωση» μπορο σα ν’ αντ ξω. «Α ξηση στα
κρο σματα του κορονοϊο – «Η επιθετικ -
τητα της γε τονος χ ρας, οδηγε σε θερμ
επεισ διο» – «Σε οριακ σημε ο ο Π λεμος
στην Ουκραν α. Χιλι δες οι νεκρο ».
Αυτ ταν! Ε χα, πλ ον, χ σει την ρεξ
μου ολοκληρωτικ . Και χι μ νο αυτ · ε χα
μετανι σει, που θ λησα να μαγειρ ψω. Για
να ε μαι ειλικριν ς, μ λιστα, το ε χα μετα-
νι σει, που κατ ρθωσα και να σηκωθ απ’
το κρεβ τι. Παρ’ λ’ αυτ , μαγε ρεψα. Μπο-
ρε να μην φαγα, αλλ μαγε ρεψα. τσι,
για να περ σει η ρα. Να ξεχαστ . Τ ρα,
χει φτ σει απ γευμα πλ ον, κι ακ μη να
φ ω. Ο τε τις σακο λες με τα ψ νια δεν
αξι θηκα να αδει σω. Π ρα μον χα ,τι
χρειαζ μουν για να μαγειρ ψω, και τα υπ -
λοιπα τ’ φησα χ μω. Τ ποτα δεν κανα σ -
μερα. Τ ποτα εντελ ς. Κι ας περ μενα το ρε-
π το το για μ ρες. Τ ποτα! Κι μως, κου-
ρ στηκα. Κουρασμ νος ξ πνησα, β βαια, μα
τ ρα νι θω πραγματικ εξουθ νωση. Συν -
θως, κατηγορ τον ελλιπ πνο μου, ποτε
αισθ νομαι τσι. Και προσπαθ να μην
εργ ζομαι ως αργ το βρ δυ, ταν δεν ε ναι
απαρα τητο, αλλ και να ενισχ ω τον οργα-
νισμ μου με βιταμ νες. Χθες, μως, κοιμ -
θηκα να πλ ρες οκτ ωρο. Σας χει τ χει να
κοιμηθε τε κι εσε ς μια ολ κληρη ν χτα και
να ξυπν σετε ξαν κουρασμ νοι; Να μην κ -
νετε τ ποτα, κι μως να νι θετε εξ ντληση;
Νομ ζω «Σ νδρομο Χρ νιας Κ πωσης» λ -
γεται. Π ντως, ε ναι πολ περ εργη αυτ η
κο ραση που νι θω. ∆εν με ακινητοποιε πο-
τ , απλ ς μ’ αναγκ ζει να δρω μηχανικ .
Ε ναι, πως να το πω, ε ναι σαν μο διασμα.
να μο διασμα, που για να το υπερβ ,
καταλ γω να νι θω υπερ νταση. Κι στερα,
ο τε να μ νω πραγος μπορ , ο τε να λει-
τουργ με ηρεμ α, δ χως βιασ νη.
Ανησυχ α σως. Ναι, αυτ ε ναι η κα-
τ λληλη λ ξη. Ανησυχ α! Και στη σιωπηρ
ακινησ α μου, ακ μη, παραμ νω αν- συχος.
,τι κανα σ μερα, το κανα αν συχα. χι
πως κανα και τ ποτα, β βαια. Αφο μαγε -
ρεψα, κι εφ σον δεν ε χα ιδια τερη ρεξη, πε-
τ χτηκα στους γονε ς μου, να τους π ω να
πι το φαγητ . Να τους δω κι λας, γιατ
ε χα να τους επισκεφτ δυο βδομ δες, πα-
ρ λο που μ νουνε δ πλα μου. ∆ πλα, τρ πος
του λ γειν. Ε κοσι λεπτ με τα π δια, αλλ
ε ναι προτιμ τερο να περπατ σεις, παρ να
πας μ’ αυτοκ νητο. Πιο οικονομικ , και πε-
ρισσ τερο αν λαφρο. Οι δρ μοι, ε ναι παρα-
δομ νοι στο χ ος. Στη βιασ νη, τον εκνευρι-
σμ , και την αγαν κτηση. Κι θελα ν’ απο-
φ γω την οδ γηση σ μερα, που χω ρεπ
και δεν θα κανα τ ποτα. Αφο επισκ φτηκα
τους γονε ς μου, ταν αναπ φευκτο να τους
βοηθ σω σε δι φορα. Να πετ ξω τα σκουπ -
δια, να π ω στο φαρμακε ο για να αναπλη-
ρ σω τα φ ρμακ τους, που ε χαν τελει-
σει. Να αλλ ξω τις λ μπες του σπιτιο ,
που ε χαν καε . Κι σο μουν εκε , να
ακο σω το δελτ ο ειδ σεων των 5. «Οι προ-
σφυγικ ς ρο ς σε ιστορικ υψηλ . Ο αριθμ ς
των προσφ γων σε λο τον κ σμο, ξεπ ρασε
τα εκατ εκατομμ ρια, για πρ τη φορ
στην ιστορ α». Αυτ ταν!... Ο τε το γλυκ
νεραντζ κι, που φτιαξε η μ να μου με τα
χερ κια της, δεν ε χα ρεξη να δοκιμ σω. Κι
φυγα βιαστικ . Ακατ δεχτος. Θα ε χα δ -
σει μεγ λη χαρ στη μ να μου, αν κατ ρ-
θωνα να δεχτ το κ ρασμα που μου πρ -
σφερε. ,τι γλυκ και να φτιαχνε, για μ να
προοριζ ταν. Τον ακατ δεκτο.
Λ γο αργ τερα, επ στρεψα σπ τι μου. Π -
νω απ ρα, αισθ νθηκα πως κρ τησε η δια-
δρομ . σως να μου φ νηκε τσι. σως, να
περπατο σα αργ και βαριεστημ να. κανα
να γρ γορο μπ νιο. Ν’ απαλλαγ απ’ τον
ιδρ τα και τη μυρωδι το γχους. Τ λειω-
σε και το πλυντ ριο που ε χα β λει, πριν
επισκεφτ τους γονε ς μου. Βγ κα στο
μπαλκ νι και πλωσα τα ρο χα. Τις γλ -
στρες, βαρ θηκα να τις ποτ σω, δεν ε χα
κουρ γιο. Τ’ φησα γι’ α ριο. Τ ρα, η μ ρα
χει δη χαθε . Ο λιος κοντε ει να βασιλ -
ψει. Ε ναι η ιδανικ τερη ρα, για ναν καφ
στο μπαλκ νι. Πραγματικ , θα το απολ μ-
βανα σο τ ποτα λλο, μα μπορο σα να κα-
θ σω συχος σε μια καρ κλα, δ χως να σκ -
φτομαι τ ποτα. Να καθ σω, και απλ ς να
βλ πω τον λιο να δ ει. συχος. Ανεν χλη-
τος απ επα τες, ιο ς, ακρ βεια, νοσοκομε α,
που κλε νουν, ανθρ πους, που εκτοπ ζονται,
και π λεμο. Π λεμο, που θαρρε ς μα νεται,
μες το κεφ λι μου. ∆υστυχ ς, μως, δεν ε -
μαι σε θ ση να μην ασχολο μαι με τ ποτα.
Θα πρ πει να κοιτ ξω τα χαρτι μου και
να ετοιμαστ για τη δουλει . Α ριο, με
περιμ νει κουραστικ μ ρα. Τελει νει ο
μ νας, και πρ πει να γ νει καταγραφ
προϊ ντων στην αποθ κη. Α ριο, θα χω να
κ νω πολλ . Κρ μα, που δεν ξεκουρ στηκα
σ μερα. Σ μερα, που δεν κανα τ ποτα.
Κωνσταντίνος Λίχνος
Ο χαρισμένος χρόνος
Η μ ρα ε χε ξεκιν σει δυσο ωνα. Απ το
προηγο μενο βρ δυ η βροχ δεν στα-
μ τησε ο τε στιγμ και μ χρι εκε νη την
ρα το νερ ξ πλενε νειρα και σκ ψεις. Και
τ ρα, επτ η ρα το απ γευμα, πεφτε ακ -
μη με δ ναμη στους τσ γκους, στα υπ στεγα
του καφεν , που βρισκ ταν εκε νη. Ανατρ -
χιαζε με τον θ ρυβο και τρ μαζε με κ θε
αστραπ , η οπο α προκαλο σε δον σεις εντ ς
της. Ε χε δη δ κα λεπτ που ε χε κατα-
φτ σει σε αυτ το γραφικ καφ . ∆ιακοσμη-
μ νο απ παλαιικ αντικε μενα, κουζινικ
σκε η, που χρησιμοποιο σε σ γουρα η για-
γι της – σως και η μητ ρα της– παντ ς τ -
που διαφημ σεις απ μια εποχ που, αν και
δεν την ε χε ζ σει, την αναπολο σε, σαν να
ταν κ ποτε μ ρος της. Ε χε τ σα ακο σει
απ τη γιαγι της. Π σο αγν και καθ ρια
ταν λα τ τε. Οι νθρωποι ταν πιο κοντ
ο νας με τον λλον. Οι σχ σεις ταν πιο
αγν ς και δολες. Ακ μα και οι διαφημ σεις,
που βλεπε τ ρα γ ρω της, ταν με ζωηρ
χρ ματα, φ νταζαν ζωνταν ς, με τα κορ -
τσια και τα αγ ρια εντ ς τους χωρ ς επιτη-
δευμ να σ ματα και πρ σωπα. Οι διαφημ -
σεις τ ς εποχ ς της μοιαζαν γκρ ζες, τα

πρ σωπα ταν φτιαγμ να σε να κοιν πρ -
τυπο, τα δε σ ματα π ντα ψογα και καλλ -
γραμμα. Οι το χοι το καφ πρ πει κ ποτε
να ταν βαμμ νοι σπροι. Πλ ον, ε χαν
γκριζ ρει και παντο βλεπες ξεφλουδ σμα-
τα. «Το π ρασμα το χρ νου αδυσ πητο και
φηνε παντο χνη και ρυτ δες» σκ φτηκε.
Παρακολουθο σε κ θε λεπτομ ρεια στο
μαγαζ με προσ λωση. Απ φευγε να σκ φτε-
ται αυτ που την προβλημ τιζαν. ∆εν θελε.
Παρατ ρησε κ νηση εκ δεξι ν της και ε δε
τον σερβιτ ρο να την πλησι ζει. Το ξερε το
παλικ ρι. Κατοικο σε κι αυτ στη γειτονι
που ταν και η δικ της οικ α. Τον βλεπε
συχν . Π ντα της απη θυνε μια καλημ ρα,
ταν οι δρ μοι τους διασταυρ νονταν.
«Καλ ς ρθατε. χετε αποφασ σει τ θα
π ρετε;»
Την βγαλε απ τις σκ ψεις της. Αστρα-
πια α, σκ φτηκε να του πει να ρθει σε λ γο,
μιας και η παρ α της δεν ε χε ρθει ακ μη,
αλλ τελικ ε πε:
«Ναι, παρακαλ , θα θελα ναν φυσικ
χυμ πορτοκ λι. Χωρ ς π γο»
«Ευχαρ στως» ε πε ο σερβιτ ρος, κι αφο
της χαμογ λασε, σπευσε π σω απ τον π -
γκο να ετοιμ σει το ρ φημ της.
Επ στρεψε στις σκ ψεις της. Τ ρα, παρα-
τηρο σε τους ανθρ πους, που καθ ντουσαν
στα γ ρω τραπ ζια. Μια παρ α νεαρ ν, που
τ ραζαν την ησυχ α με τις δυνατ ς και ζωη-
ρ ς ομιλ ες τους. ∆ ο αγ ρια και μια κοπ -
λα. λο γ λια· σως οι δ ο να ταν ζευγ ρι.
Στο διπλαν τραπ ζι, μια κυρ α, που φορο σε
να πολ μορφο φ ρεμα, με τον μικρ γιο
της, ο οπο ος δεν επιθυμο σε να πιε τον
χυμ , που του ε χε παραγγε λει εκε νη. Αρ-
νι ταν σθεναρ , εν εκε νη τον π εζε και επ -
μενε – υπ θετε, μιας και δεν την κουγε- τι
θα του κ νει καλ ο χυμ ς. Παραδ πλα, νας
κ ριος μεγ λης ηλικ ας, με το καβουρ κι του
ακουμπισμ νο στο ξ λινο, τετρ γωνο, τραπ -
ζι, να π νει ελληνικ καφ σε πορσελ νινο
φλιτζ νι. Μ νος του, χαμ νος κι εκε νος στις
δικ ς του σκ ψεις. Πολ θα θελε να ε χε το
θ ρρος να του πει μια καλησπ ρα. Να κ τσει
στο τραπ ζι του και να τον παρακαλ σει να
μοιραστε μαζ της ιστορ ες του παρελθ ντος.
ταν σ γουρη τι ε χε πολλ ς να της πει.
Τη στιγμ εκε νη, ο σερβιτ ρος κατ φτα-
σε με τον χυμ της. Τον ευχαρ στησε ευγενι-
κ και επ στρεψε αμ σως, μηχανικ θαρ-
ρε ς, στις σκ ψεις της. Ε χαν περ σει ακ μα
δεκαπ ντε λεπτ και ε χε πραγματικ την
αν γκη να φων ξει στον χρ νο «τρ χα κι λ-
λο». θελε απλ ς να περ σει η ρα, ο χρ -
νος που αλ πητα μοιαζε να στ κει εκε , σε
εκε νο το ασπρ μαυρο ρολ ι, στον το χο το
καφεν και να μην προχωρ ει. Ο λεπτοδε -
κτης, σαν να τη χλε αζε, δεν κουνι ταν ρο -
πι. Κι μως, ξερε τι ταν δη ε κοσι π ντε
λεπτ εκε και ο φ λος της ε χε αργ σει. Κι
εκε νη, θελε απλ ς να συντομε ει αυτ η
συν ντηση. Η βροχ , αδι φορη με αυτ που
διαδραματ ζονταν στο μυαλ της, συν χιζε
να π φτει αλ πητα, δημιουργ ντας στ γμα-
τα στο τζ μι με τις χοντρ ς σταγ νες της.
στρεψε το βλ μμα της ξω απ το παρ θυ-
ρο και πρ σεξε τι δεν μπορο σε να διακρ -
νει το παραμικρ . Το επ μενο δευτερ λεπτο,
η πιο δυνατ αστραπ , που ε χε ακο σει μ -
χρι εκε νη τη στιγμ , σκισε τον ουραν στα
δυο και ψ γματα φωτ ς την καναν να δια-
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
κρ νει λ γο το σκηνικ και μια φιγο ρα φαι-
ν ταν να στ κει ακ νητη, λες και αν μενε
καρτερικ κ τι να αλλ ξει. ∆ευτερ λεπτα
αργ τερα, νοιξε η θ ρα τ ς εισ δου και ο
φ λος της εισ λθε στον καφεν . Η ρα ταν
οκτ παρ τ ταρτο. Ε χε καθυστερ σει σα-
ρανταπ ντε λεπτ , χωρ ς να την ειδοποι σει,
χωρ ς να δε ξει το παραμικρ ενδιαφ ρον για
εκε νη. Πλησ ασε στο τραπ ζι, με τον α ρα
που τον χαρακτ ριζε π ντα, με τις κιν σεις,
που ανεπιτ δευτα τον καναν τ σο γοητευτι-
κ . Φορο σε το πρ σινο πουλ βερ, που σε
κ ποια γιορτ , κ ποτε, του ε χε δωρ σει
εκε νη και που τον κανε ακ μα πιο θελκτικ
στα μ τια της, λες και θελε να της προκα-
λ σει μεγαλ τερη δυσκολ α. Την κο ταξε με
εκε νο το διαπεραστικ βλ μμα του, χωρ ς
να της πει ο τε μ α κουβ ντα. Ο τε εκε νη,
μως, του ε πε. Τ περ μενε ραγε; Να της
ζητ σει συγγν μη; Γ λασε σαρκαστικ μ -
σα της και μ λωσε τον εαυτ της, με την
αφ λεια που τη χαρακτ ριζε.
Ο σερβιτ ρος, σαν μια σκι που κινο -
νταν μηχανικ , τους πλησ ασε και π ρε την
παραγγελ α του συνδαιτυμ να της, χωρ ς να
μπορε να φανταστε τη μ χη που γιν ταν
την δια στιγμ μ σα της. Συν χισε να μα-
λ νει τον εαυτ της και να του θυμ ζει τι
κανε ς λλος, π ραν της διας, δεν νοιαζ ταν
πραγματικ για εκε νη. Ο σερβιτ ρος κατ -
φτασε με το ποτ , που εκε νος ε χε παραγ-
γε λει, και μ νον εκε νη τη στιγμ αφα ρεσε
το σακ κι του και το φησε στην κεν καρ -
κλα που υπ ρχε στο τραπ ζι τους. Κοιτ ζο-
ντ ς την επ μονα, μ σα στα μ τια, πιε μια
γουλι και την αμ σως επ μενη στιγμ τρ -
βηξε το βλ μμα του και δεν την ξανακο τα-
ξε, μ χρι που ολοκλ ρωσε το ποτ του, τρ -
βηξε απ τομα το σακ κι του απ’ την καρ -
κλα και κ νησε προς τη θ ρα, για να εξ λθει
του καφεν . Εμβρ ντητη, τον παρακολο θη-
σε με το βλ μμα της. Ε χε σκ ψει το κεφ λι·
οι οφθαλμο της ε χαν π ρει να λικο χρ -
μα. Συγκρατο σε με δυσκολ α τα δ κρυ
της. Η ρα ταν δ κα, η ν χτα κανε προ
πολλο τη μεγαλει δη εμφ νισ της, και
εκε νη το μ νο που κουγε ταν η δυνατ
βροχ , που λες και θελε να καταστρ ψει τα
π ντα στο δι βα της. κανε ν ημα με την
κεφαλ της στον σερβιτ ρο να πλησι σει.
«Σας παρακαλ , μπορε τε να μου φ ρετε
να ποτ ρι κ κκινο κρασ ;»
«Βεβα ως. Επιστρ φω αμ σως» της απ -
ντησε ο ευγενικ ς σερβιτ ρος και τρεξε στο
π στο του.
Γ ρισε το κεφ λι της στον περιβ λλοντα
χ ρο και πρ σεξε τι ε χε απομε νει μ νη.
Ξαφνι στηκε, καθ ς συνειδητοποιο σε τι
ε χαν περ σει ρες χωρ ς σχεδ ν να το κα-
ταλ βει. Το κρασ της ρθε γρ γορα και
εκε νη το πιε σχεδ ν μονορο φι, με το αλ-
κο λ να κα ει τον λαιμ της. Η ρα ταν
ντεκα. Ο σερβιτ ρος την πλησ ασε, με δι-
στακτικ β μα. Την κο ταξε με συμπ νια
στα μ τια και της ε πε πως πρεπε να απο-
χωρ σει, γιατ ταν η ρα που κλεινε το μα-
γαζ . Παραιτημ νη, πλ ρωσε τον λογαριασμ
αφ νοντας γεννα ο φιλοδ ρημα, π ρε το πα-
νωφ ρι της και εξ λθε του καφεν . Το μ νο
που της ε χε χαριστε εκε νη τη μ ρα ταν ο
χρ νος. Της ε χε κ νει τη χ ρη να τρ ξει.
Κατερίνα Τσαμπά
Το σπίτι
τής οδού Αγάπης «3»
Ο Ορ στης στρ βει π ντα με μια διστα-
κτικ τητα στην οδ Αγ πης, καθ ς επι-
στρ φει απ το σχολε ο. Προσπαθε , ανεπι-
τυχ ς, να κρ ψει απ τους συμμαθητ ς του
αυτ ν την απροθυμ α, αλλ για κακ του
τ χη, η π ρτα τ ς πολυκατοικ ας στον αριθμ
«3», ε ναι η πρ τη που συναντ και σο κι αν
ελαττ νει το βηματισμ του, φτ -νει εμπρ ς
της πριν οι συμμαθητ ς του χα-θο ν στην επ -
μενη γων α. τσι, κ θε μεση-μ ρι, μαζε ει
,τι στ γμα αποφασιστικ τη-τας το χει απο-
με νει, μ νο και μ νο για να ανο ξει την π ρτα
τ ς πολυκατοικ ας της οδο Αγ πης «3».
Τη δροσι το προθαλ μου δεν τη νι θει
σχεδ ν ποτ , καθ ς ε ναι δη εξαντλημ νος
ταν τον διασχ ζει. Παρ λη την κο ραση επι-
λ γει ν’ αν βει στον δε τερο απ τις σκ λες,
παρατε νοντας τσι τον χρ νο που θα με νει
εκτ ς σπιτιο . σο και αν προσπαθε ποτ
δεν καταφ ρνει να μπει αθ ρυβα στο σπ τι,
οπ τε χει σταματ σει να δοκιμ ζει διαφορε-
τικο ς τρ πους κ θε φορ να γυρ ζει αθ ρυβα
το κλειδ . Η ντονη μυρωδι αλκο λ, που επι-
κρατε στον χ ρο, τον κινητοποιε να επιτα-
χ νει το β μα του και να κλειστε στο δωμ -
τι του. Απ τη βιασ νη του σπ νια αντιλαμ-
β νεται την τηλε ραση, που ε ναι στη διαπα-
σ ν. σα που προλαβα νει να βγ λει τα πα-
πο τσια του και να χωθε κ τω απ τα σκε-
π σματα του κρεβατιο ταν μπα νει ο πατ -
ρας στο δωμ τιο. Τ σες φορ ς που χει επα-
ναληφθε η σκην , χει π ρει μια μορφ ιερο-
τελεστ ας. Ακ μα και μες στο κατακαλ καιρο
ο Ορ στης ποτ δεν β ζει το π πλωμα στη
ντουλ πα. Απορροφ κ πως τα χτυπ ματα
απ τη ζ νη, χι μως και απ τις γροθι ς.
ταν ο πατ ρας αποφασ ζει να σταματ σει,
ε τε απ εξ ντληση ε τε απ αποστροφ , ο
Ορ στης παραμ νει κουκουλωμ νος προσπα-
θ ντας να πν ξει το κλ μα του. Ο πατ ρας
επιστρ φει στο σαλ νι και συνεχ ζει να π νει
και να βλ πει τηλε ραση, σαν να μην συμβα -
νει τ ποτα και αυτ ε ναι η δε τερη πρ ξη το
βασανιστηρ ου του. Π ς ε ναι δυνατ να τον
ξεχν τ σο γρ γορα;
Τη μ ρα που βλ πει το ασθενοφ ρο παρκα-
ρισμ νο μπροστ απ την π ρτα τ ς οδο
Αγ πης «3» καταλαβα νει τι κ τι κακ ε χε
συμβε . Στο νοσοκομε ο δεν π ει ο τε μια
φορ . ταν φ ρνουν τον πατ ρα στο σπ τι,
τον ξαπλ νουν σ’ να νοσοκομειακ κρεβ τι.
Το εγκεφαλικ τον χει αφ σει σχεδ ν
παρ λυτο, μ νο το δεξ του χ ρι μπορε να
κινε και βγ ζει κ τι απ κοσμους χους απ
το στ μα. Ο Ορ στης παρατηρε τον πατ ρα
να κε τεται αν μπορος και να τον κοιτ στα
μ τια, με μια απρ σμενη εγγ τητα. Πα ρνει
να λεπτ π πλωμα και τον σκεπ ζει. Βρ σκει
τη ζ νη το πατ ρα του πεσμ νη στο π τωμα
και την σηκ νει. Ο πατ ρας βγ ζει να απρο-
σδι ριστο βρυχηθμ και προσπαθε εναγων ως
να σηκωθε . Ο Ορ στης διπλ νει τη ζ νη,
την ακουμπ δ πλα στο κεφ λι του π τερα,
σκ βει και τον φιλ στο μ τωπο, π ει στο δω-
μ τι του, χ νεται κ τω απ τα σκεπ σματα
και β ζει τα κλ ματα.
Γιάννης Σταθάκος
Φιλολο
ογικός Ό
Όμιλος Θεσσαλο
Θ ονίκης
VIIII μ χρι πουυ υγρ πια
κκαι αν αυτ δεν ταν αππ το μ τι βγα νειν
κκαι αν αυτ δεν ε ναι γιιατ
ττρ ξε πρρος να τ λος αππ το τοο δω το ψωμα
σσχημ τιισε τον αριθμ
α της σααν ξαμολλι ται τοο βλ μμαα,
υπ
π τη διαμ
μ ρφωσηη ποιητικκ αυυτ που π σω μ νει,
συλλογ «Ασσθενε ς Απολ
Α ξειςς» πααραμ νει
σεε μιαν αλλλ κοτη σκλαβι

Άτιτλ
λο Β.
Αρχχοντο λαα ∆ιαβ τη
τ ραπ
πέτηςς γόν
νιμηςς σιωπ
πής
σα
αλό
όννι Σ
Σε ενδ θηκα.
Φ
θ
Φορ ω τ ρα τους φ βους σου Α..
Κ στας
σ Λ νταβοςς

π
ποοιήήσεεωςς Τ
Τις τελεειωμ νεςς σου ελπ
Τ
Κ
π δες
Τον αποοτρ παιοο λιγγο του τ λοους
Κι αυτ την περρ εργη σ γχυση
Ν
Να ε σααι ταυτ χρονα
χ εκκε κι εδ .
Απ ποι π λη ειισβ λλειι απρ σκκλητη η π στη;
Απ ποι δυσδι κριτηκ ε σοδο
σ εισσχωρε ,
ποοι ευλογημ νη κερκ ποορτα επιιτρ πει
η φ μηη φτασεε κολυμπ π ντας σσαν κ κννος τηην πολυππ θητη λωση
Φ
Φωτογρραφ ες σουσ που βρ σκω στο κομ μπιο τερρ κααι την συυντριβ κ θε αμμφιβολ ας;α
μ σα στη χρυσσ ομ χλη Μ
Με τρομμ ζουν
και συ,, αγ πη μου, Σ
Σαν κ που
π να’ χωχ ξεχασσμ νο να ν δικ μου
μ ργαανο (Κ Κρ βω το
τ πρ σω ωπ μουυ απ φ βο να μηην δω;)
σουν γγια μ ναα π ντα η απ γννωση Μ τια, στσ μα, καρδι
κ Λ νε: χωρρ ς π στηη τ ποτεε δεν ζεσστα νει ττην ψυχ
οβα, στη
Άννα Αχμάτο
Α ην ποίη
ηση Κ
Και χωρρ ς αυτ π ς. κααι η ζω κρ μετται απ τηντ ανυπ παρξ α
Σ
Σκαρφαλλωμ νοςς στο κεφ φ λι μουυ ενν ς θεμιττο νο ματος.
μ
Σ
Στο μυααλ μου μ σα
Μ κ κρ νεεις και κααγχ ζεις,
Μιλ ς και ρχονταιι παρ μοοιες σκ ψεις
ψ ξανν και ξααν .
Χ
Χαϊδε εις και διικαιολογγε ς και νοι ζεσααι. Στ χοος 5: αναφορ στοον στ χο:
Μάιο
ος κα
αι κάτ
τι ψιλ
λά « κρυψε δε
δ το πρ σωπον αυτο
α οΜΜωϋσ ς··
Σ ββαςς Λαζαρ δδης δι τι εφ
φοβε το να
ν εμβλ ψη εις τοον Θε ν»»
ξοδος,
ξ Κεεφ. γ΄, 6.
I Νηφαλ
Ν λιότητ
τα
ρθαν κκαι μετ φυγανν ∆ μητρα
μ ∆
∆αρδαγ νη
ν
δεν τις περ μεννα να επιστρ ψουν
τουλ χχιστον κααι οι τρεεις μαζ λο θεελα να γυρν
γ σττα γν ριιμα
γνεψααν π νω απ το κεφ κ λι μ μου μμε του διου
δ τ πουπ το κααραφ κιι να κερααστ Πή
ήξαμε στου
υς ξύπ
πνιου
υς
καθ ς μετρο σσα π λι λ θος σηημε α ππρ της φορ ς απα σταγμα· Χρ στος
σ Σκιααδαρ σηςς
εξ λλου κ τι λειπε -σσυνεχ ζειι- μμα, ο τεε στ λα μ θης.
ρθαν κκαι μετ φυγανν ΕΕν γ ρω,
ρ βαρ , θολ Και τα τσσιμ ντα γελ
γ νε μεμ το περ φημο δ γμα
ττο αλλι τικο τοο Λ ιμπ πνιτζ:
II μμε ζ λιζζε και
ταν ξααφνικ η πτ σηη « ,τι δενν δρα, δεεν ζει»
μμε π γααινε Και δεν μου
μ λες καικ του λ γου σοου,
μ λλονν δεν σε γγν ρισαα γγουλι -γγουλι
επιθυμο σα να δω το δ σος ξ πνιε, κ ριε Γκ τφριντ μου…
μ
δδυο γρ δα
δ π νω ω Τ σα χρ νια απρααξ ας,
μ σα στα δικ σου μ τια τ ααπ’ το ανεκπλ
α ρωτο.
ρ
στο τ λλος λα φα νοντααν λευκ τ σες δεκκαετ ες ακινησ
α ας και απ
πολ θωσηης,
γιιατ δεν στερ θηηκα κ τιι;
III κ βασιιλε ω σααν τον σκ ληκα,
Γιιατ ζω και
αυτ τοο χ πι κ νει θα ματα μ σα σε μ ζα αδρραν , εκπ π μπονττας νεκρρ λα;
δοκιμ ζω απερρ σκεπταα εσ να Έ
Ένα σπουδ
σ δαίο ποίημ
π μα Γιιατ ; Θεες να σουυ πω εγ το γιαατ ;
νι θονττας το δ ρμα μοου νερ Ευαγγελλ α Τ τσση Γιιατ μ νο αυτο που προοσπαθο ν
επιπλ ω σε παιδικ νειραν απποτυγχ νουν.
στεραα βυθ ζομ μαι στο φως Ξ ρω πω ως γραψ ψα να σπουδα
σ ο πο ημαα Και στη ζωζ αυτ , μ νο τα τ σκουλ κια
αναποδδογυρ ζω ω μ σα στη
σ κοιλλι γγιατ μ λις ξεκ νησα να το γρ φω φ δεν χρειι ζονταιι
ολοκληηρ νονταας τη συυμμετοχ να ψυχρρ ρε μα α φ σηξεε απ’ τιςς κρες ναα προσπααθ σουνν ποτ κααι για τ ποτε.
αριθμ ς 13425 στο χ πι π -θα μα τωων δακτ λων μοου Γκκ γκε, κ ριε Γκ τφριντ μου;
ααργ τερα, μικρ ς χιονοννιφ δες
IV βγαλε η αν σα μου
αγγ ζωω τον πννο το παιδιο
π να λεπττ στρ μα μ χι νι
γλ φω τις γευυστες πλληγ ς σσκ πασεε τα σενττ νια
προσπααθ νταςς να κοιττ ξω Εκ γεενετή
ής αλλ
λιώς
ρχισα να
ν διαβ ζω το ποπ ημα δυνατ
δ Χριστ να Λααμπο σηη
μυρ ζειι θ νατοο απ ψε-τ ρα μμικρο παγοκρ σταλλοι
σ κ
κρεμ στηηκαν σταα βλ φαρρα
δοκιμ ζεις τηνν παρξηη της ν χχτας σστο τ λοος τ ς ανν γνωσηης. Απ ’δω τα τ κορ τσια
τ
κ βονττας με δ ντια το σχοιν ΜΜε κ λεεσαν να διαβ
δ σω
ω το πο ημη μουυ αππ ’κει τα
τ αγ ρια
μ νο γιια να ακκο σεις τον
τ π τααγο σσε μια μεγ
μ λη α θουσα, που κλιιματ ζετται κααμι ενδδι μεση κατηγορρ α
που κ νει η λλλειψη τηης ακο ς οοι νθρωωποι κοουγαν πρροσεκτικκ ουυδε ς ξωω απ τοον κ κλοο
V κκι εγ ξερα πω ως τους διαβ
δ ζω
ω μααντρ σττε τους
οι το χοι γεμ ζζουν εξογγκ ματαα να σπουυδα ο ποο ημα· Κι εσ ποου δεν χωωρ ς
μοι ζουν περισσσ τερο στο σ μ μα σστο τ λοος, λοι χειροκρ
χ τησαν δεεν σε θ λει
λ το κοοπ δι
που το περιβ λλλουν σκκ λες κ ποιος φ ναξεε «μπρ βο»β ερργοστασιακ το λ θος
εξεταστ ς παλααιολιθικκ ν στρω ωμ των τ ποτε λλο δεν συν βη δεεν φταις εσ
χαρ ζοουν το υλλικ τ ς λ θης ο κλιματτισμ ς με
μ ν κησεε κατ κρ κ τος. μιια φορ στα χ λιια χρ νια
αναμ ννοντας τοο π ρισμ μα εκκ γενετ ς αλλι ς
μ σα σε εργαλεειακ κοοιλ ματτα Συυνοπτικ ς διαδικκασ ες
αποφασσ ζεις ναα ανθ σεις τη στ ρφα γηη φ μωτρο
Αλλό
όκοτη
η σκλ
λαβιά
ά πεεριλα μιο
VI φρρ χτης
επιθυμ ντας ννα ε πεπ πτο τ λοος Ν κος ∆αν ζηης η Πολιτε α πρ πεει να προοστατευθθε
σκεπ ζζεις σκ ψ ψεις με χους σττο καλ
-κυμ των κατ προτ μηση-μ ΑΑπ το το δω το ψωμαα Τρ τη στρροφ δεξξι
που η ααρχ θα παραμ νει κλυυτη λλε τερο ξαμολι ται το βλ
β μμα, ο Και δαςς περιμ νει
το μεσοοδι στημα τυποογραφικ λ θος δδιασχ ζεει το δ σος,
σ
και το τ λος ννα ξεχαρρβαλωμ νο νομα ππετ γετται στον α ρα,
μμε χελιδδ νια πα ζει,
V
VII σστη γη ξαναπ
ξ φτει,
παρατηηρητ ς σστο μεσοοδι στημ μα ιισορροπεε στα κλαδι , Το
ο κοίτ
ταγμα
α
νας ρεευστ ς δακτ λιος απ τ ποτα αανεβα νεει βουν , Μαργαρ τα Παπ
παμ χουυ
μ νο τοο υψωμ νο δ χττυλ σου κκατρακυυλ στις πλαγι ς,
ς Ξ ρεις
δεν χω ω πια ναα απο-δε ξω κ τιι σστα δ νττρα σκαρρφαλ νεει, τοο χρ μαα τ ς θ λασσας
λ
λιγοστεε ουν ταα φθαρμ να ρο χχα χ νεται ξαφνικ στον ουυραν , δεεν ε ναι διο τανν περιμ νεις κ ποιον
π
στενε οουν οι ανναμμ νες κ γχεςς μμα μετανι νει κααι ταν την
τ κοιττ ζεις αππλ ς
φοβ σααι πως σσυμβα νεει απουσσ α σστη θ λαασσα βουτ Αλλ ζει και
κ η γρααμμ τοο ορ ζονντα
 Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
Ο ουραν ς γ νεται πιο καταδεκτικ ς σαν καλοκα ρι απ μον κριβη ρ ζα Tribute σε έναν άγγελο
βουτ ει στo νερ μια λεπτ ιδρωμ νη κλωστ
πα ρνει αγκαλι τους αστερ ες στο συρτ ρι μου Βασ λης Παππ ς
–παλι ς ευχ ς Κορασ δες αγαπημ νες, συμβατ ς,
παιδι δικ του που πεσαν αλκοολικ ς νοικοκυρ ς
και τ ρα τα φυλ ει– που αγαπο ν τον π νο σου.
λα τα μπλε μαζ Πεταλούδα Λ θος, χι μ νο το δικ σου.
εσ να αφουγκρ ζονται Ζωγραφι Οτζ κη Περιθ ριο γοητευτικ ,
εσ να δ νουνε το χ ρι τους πο ηση γεμ το,
Αν δεν περιμ νεις κ ποιον Ο επιβ τορας θωπε ει
κ ρη λυσ κομη αλητε ες συνυφασμ νες
μην κατεβα νεις ως στη θ λασσα με στιγμ ς κυρι τητος,
κο τα κατ τους λ φους καλ τερα χιμαιρικ
σ ρκα λαχταριστ λοι εμε ς, πουριτανο επαναστ τες,
εκε νοι ξ ρουνε κρασοπ τηρα καφενε ων,
να πα ζουν πιο σωστ και αργυρ νητη
γερασμ νοι,
της μοναξι ς τη συγχορδ α Ο λογι τατος ΕΣΥ ποτ .
να χρυσ λειρ και το λουρ Ντρεπ μαστε ασυνε δητα.
Μα ο ποιητ ς μια πεταλο δα Ικανοποιημ νοι με την ηλιθι τητα.
ολ κληρη Η λησμονι με κ νει μη ανακυκλ σιμο
Λ λλυ Ιουν ου με τα φτερ σκουπ δι.
και το κεν αν μεσα
«θα πρεπε να ε ναι η φυσικ μας κατ σταση
η τρυφερ τητα
η δ ψα για λα
η μ νιμη αγρ πνια Λαθρεπιβάτης
με πυρακτωμ νη ψυχ Ελευθερ α Χριστοδο λου Απόψε πού έχετε να πάτε;
και κοφτ ς αν σες Π τρος Σκυθι της
αναμ νοντας Ταξιδε ω
το εξημερωμ νο θηρ ο το ρωτα με πλοηγ τον νεμο Συμπυκν νετ’ λη η εν ργεια και π ει
καινο ρια θ α να καθαρ σει τη θολ τητα Πορε α μου τα σημε α το ορ ζοντα να συναντ σει το επ μενο γκουντμπ ι
θρα σματα αγ πης Μαζ μου σε μια ρημη λεωφ ρο με ομπρ λες.
την πιο ακατ λληλη εποχ δεν χω αποσκευ ς εκε , ανο γει μ α π ρτα λεωφορε ου
Κ τι να μας πε σει πως φτασε καλοκα ρι» δεν με τραβ ει η βαρ τητα της γης και εισ γει την ερ τηση σταδ ου
δεν με τραβ ει η κεν τητα της παρξης «δεσποιν ς, απ ψε πο χετε να π τε;»
Ε μαι… πειτα, κλε νει κι μα θ λει σου απαντ ει
λαθρεπιβ της της ζω ς εν καπν ζει και τρ α τ ταρτα κοιτ ει
Τελευταία ζαριά που αλλ ζει διαδρομ ς δεν το ξ ρεις μα ζυγ ζεσαι ολ ρθος.
χωρ ς εκκωφαντικ ς φων ς
Χ ρης Μελιτ ς «απ ψε π ω σε μια ρημο που φτ νει
μ χρι βαθει κ τω απ’ το ωρα ο μου φουστ νι
στη Ζωή Σαμαρά μα, σως καλ τερα να φτ σω πρ τα μ νη»
Ψ χνω να πο ημα σκοτειν , χωρ ς φεγγ ρι στη λεωφ ρο με τις ανοιχτ ς ομπρ λες
αλλεργικ στου λιου το χρυσ φι Το ελάχιστο είδωλο ποτ δεν βρ χει με πολ χρωμες κορδ λες
το βλ μμα του μια θ λασσα μουντ Θεοδ ρου Ελευθερ α μα, λοι κοιτο ν σαν να ‘ναι σε τηλεπαιχν δι
κι ο νεμος στα σπλ χνα του να σβ νει.
Ψ χνω να πο ημα σαν μεθ σι του Ρεμπ Αυτο που πολεμο ν ηθελημ να αθ λητα και ποιος π ρασε απ δω δεν το αναφ ρει
σαν πληγωμ νο φ ντασμα του ντγκαρ λαν Π ε Φορο ν τα μ τια γιατ η περ σταση δεν τον ενδιαφ ρει
σαν αναλλο ωτο χωρ ο στην Οδ σσεια εν ς φονι μαζ και εν ς αγ ου μα, να κερδ σει αυτ τη β λτα μια στο τ σο.
σαν αχαλ νωτο θηρ ο του Σαχτο ρη. Για να μπορο ν
Στα καταγ για να με σ ρει του Λωτρ κ σαν συναντο ν τα μ τια των αθ ων
να μου γνωρ σει των καιρ ν τους κολασμ νους Να ανακατε ουν μες στο γουδ
να ρ ξω μια ζαρι φαρμακερ καλ καλ Λωρίδα ύπαρξης
να φ ρω ,τι φοβ μαι κι ας με χ σω. τις νοχες εικ νες Σοφ α Πολ του Βερβ ρη
Να κ νουν σκ νη τις κραυγ ς
των χαμ νων απ λ θος λοι επ στρεψαν σε μια μεγ λη παραλ α
Και με τη σκ νη να σκεπ ζουν και ταν χειμ νας και ε χε κρ ο,
τον καθρ φτη κι εκε νοι βρεγμ νοι ως το κ καλο
Πίσω απ’ τον μύθο Και ταν αυτ ν κοιτο ν
∆ημ τρης Παπακωνσταντ νου να τον φιλο ν χα ρονταν για το σπ τι που φτασαν για να με νουν
χωρ ς να βλ πουν ποι ν δ χως να γνωρ ζουν πως κι εκε θα πεθ νουν.
Π σω απ’ τα φ λλα την αυγ φωλι ζουν νειρα Αυτ ν που π ει στον π λεμο Π νω στην π χνη απ το πρωιν αγι ζι
αν βει ο λιος στις κορφ ς χρυσ καντ λια σχατη διαστροφ η φων πυροβολο σε με αλφαβητικ σειρ
μα στα ριζ κεντο ν οι σκιοι τη δροσι να χαιρετ ς το συνονθ λευμα αγαπημ να γυναικε α ον ματα.
να γ ρνουν λα στη γαλ νη μαγεμ να. μιας ενοχ ς αθ ας Ξεχ ριζαν της μ νας τους κι καναν να β μα
τσι ε ναι μως αυτ μπροστ .
Ρ ζες πολ κλωνες, κορμο σαν ρθια δ κτυλα Απ τη θ ση τους σαμε τη σκι τη ζυγιασμ νη
ομπρ λα ρ μβης το σκοτ δι να σκεπ ζει τα ιερ συλα τυφλ χνη το πολ μου μ α λωρ δα παρξης και μια γαβ θα αδειαν
στη χλ η π χνη μυστικ · ο τε τριξ ματα Σουλατσ ρουν αν θικα στον δρ μο απ τον ξοδεμ νο χρ νο.
μ τε της γης ανασαιμι δ χως λογαριασμ να δ νουν σε καν ναν Αν μεσ τους νθρωποι με παλτ
ανθ ς π’ ανο γει. ρχισαν τη διαλογ .
Π σω απ’ τον μ θο μ νο η σκ νη το καιρο , Νεκρ θηκε η χαρ , πληγ θηκε η απαντοχ ,
η αυταπ δεικτη αλ θεια, δ χως π νο: βαλε να νυχτ νει κι λοι απογοητευμ νοι
πως αχ ς τ ς καταιγ δας που ξεμ κρυνε δ λωσαν γνωστοι μεταξ τους.
μικρ κουρ λι καταγ ς, Το πέμπτο κυπαρύζι Και θ λαν πολ να βρουν τον δρ μο, να επιστρ ψουν.
του σκι χτρου γ μνια. Παναγι της Κν βας
Ο ταξιδι της χει το θος του
Ουρ σκι
Και ναν ξ νο λιο Θλίψη εποχούμενη
Κυνόδοντας Για καπ λο.
Σαν πνο μισοπνιγμ νου Β λια Γκ ντσου
Νι βη Ιω ννου
Η Αν σα του Χ σκουν οι γκοι των τ φων
με δραπετε ει ο χος το βαμβακιο Απ το ζαχαροκ λαμο του β λτου τ σες ευφυ ες μονοκ μματες
θαρρε ς σ’ να γνωστο τρα μα Ξεφυσ ει στης γης την χθη κ βουν το χ μα φ τες
απλ νεται το α μα Αμφ βιος διαβ της γι’ αλλο . νας ποδηλ της επιμ νει
αγγ ζω τους κ κλους που τελει νουν στη διαπασ ν ∆εν θ λει κλειδ η θ λασσα επιστρ φει στον τ πο
την περιβολ το στ ματος ∆εν χει π ρτα η φωτι . δ χως πρ ταση
που το φυλλαρ κι του δυ σμου γ νεται μα ρο Το σπαρ κτιο γ λιο του ανακ πτεται μουγγ ς
φων εν Απ την οιδηματικ αν βαση Μ νο μια στροφ αυτ ρεσκη
σταδιακ αποκαθ σταται το κεν Και την ανακο φιση της κατηφ ρας. ακροβασ α συμπαθ ς
η σωστ ρθρωση εαυτο ε ναι οφειλ αναγκα α Ο παραλογισμ ς ελευθερ νει μως και π λιν
νας κυν δοντας Απ το διαλογισμ . μ ταιη
ακ μα παιδικ ς και βαθ ς Το π μπτο κυπαρ σσι στα ρ ζια κυπαρ ζει
Λογοτεεχνικό Δελτίο, τεύχος
τ 23ο, Σεπ
2 πτέμβριος 2022

Ζω
ωή Τελευταία
α στιγ
γμή
Ρ ζα Παυλι
Π τη
τ Γρρηγ ρης Σ
Σακαλ ς

Ο ιδρ τας
τ κ λη ησε στη ραχοκοκ
ρ καλι . Σ’’ να ποττ ρι νεσσκαφ
σεε δ ο ρες
ρ

πο
οιη
ητιικά
ά
ΠΠι στηκκε στη σκονισμ
σ νη κουππαστ χ ρεσαν λα
κκι δωσεε θηση να αν βει.
β τ περιεκτικ η κουβ ντα
ταν ν
Μ τρησε τα σκα αλι , πουυ υπολε πονταν·· γ ο απ
γινε πολογισμ μ ς
ΒΒρισκ ταν στη μ ση, ακκ μα. μιιας ολ κληρης
κ ζω ς
Ο λιος, σα πουυ διακριιν ταν σττο μισ νοιχτο
ν

τ
τοπ
πίαα φ
φινιστρ νι. ταα χρ νια τ ς νι της
τ
κλεισεε τα μ τια
τ και μ ρφασε στον π νο. κιι στερα τα υπ λοιπα
λ
Π ρε βααθι αν σα κι δωσε
δ ν α θηση τ ρα, πουυ φτ σαμε εδ
τ ν ημα χουν
ταα π ς κααι τα γιαατ
η ποίησ
ση είν
ναι θρ
ρησκεία οι ελπ δεςς διαψε στηκαν
κιι σα ζ σαμε
σ μααζ
χωρ
ρίς την
ν πίσττη τ ρα σβ νουν
Η δυνναστείία η αγ πη μας
μ
Ζα
αν Κοκτώ
των ανθρω
α ωποειδών... εττελε τησσε
κααι τ ποταα δεν φαα νεται ικκαν
∆ημ
μ τρης Καρπ
Κ τηης ναα την ανααστ σει
πααρ μ νοο να θαα μα.
ΚΚραδα νοντας
ν ταα ανυπ ληπτα
λ λ για
Γαλ
λάζιο ττων «καταξιωμ νων» ξεστων
ξ
Αφροδ ττη ∆ιαμααντοπο λλου ααγγ ζω τοτ επιτρρεπτ .
∆∆εν αντ χω την π λη τω ων τ ξεω ων
Χρυσ ς και γαλ ζιες οιο ανταναακλ σειςς χχωρ ς αννταπ κριση, Ου
υράνιο
ο τόξ
ξο
τ ς θ λασσσας χχωρ ς κ τι ν’ αννθ ζει. Ν ννα Αλ ξηη
χοι ααπ β τσαλα ΤΤα εγκλλ ματα των
τ «καθθ ς πρ πει» π ανθθρ πων
Κριν κκια της μμου κααι κορμιι γυμν χουν κυυριε σει τον νου,,
κουλουυριασμ ννα στο ξααφνικ μ μελτ μι η καρδι μ νη περιδιαβα
π α νει στοο αβ βαιο. Τα νειρ μας λ στεψαν, τελε ωσσαν
Εσ , μεε την πλλ τη στοον βρ χοο ΜΜια οδ νη βαθι αββ βαιες γραμμ
γ ς Κ κκιινες, μα ρες,
ς.
δεν χεεις μ τιια παρ μ νο γιαα τον γλ ρο γγια τα λ θη σφφιχτοκραατ νταςς τα πισττε ωσουυ
που πεττ ει ψηλλ ππου κατ κτησανν, με τη συγκατ βασ μας, μ εννδ δεις, ωστ
ω σο, στου σκκ τους τη τ σαγ ννη
ττις ζω ς.
ς σττη δ νη των
τ καιρρ ν.
ΟΟργι ζοουν οι φ μες Αθ ρυβα σε ουρ νιο ν τ ξοο μεταμοορφ νεσσαι
γγια την κπτωση η τοο πορτοκκαλ κουυβαλ τιςς πληγ ς σου
ττης δυνααστε ας των
τ ανθρρωποειδδ ν. τοο κ κκινο το α μαμ που’χχασες στον δρ μοο,
Σε είδα σως τσι, κ ποοτε βρο με τοο π θος για ζω που ξ χασες χ
Θωμα Τσιμερ κα ττην ε φοορη γη τοο κ τρινοο, την ελλπ δα ποου δεν φθασε
φ ποοτ .
ππου φυτρ νει η νοιξη. Το θαλασσ , την Ελευθερ
Ε α τ ς καρδι
κ ς
Σε ε δαα μ νη
Στη δικκ σου εερημι τοο μα ρο,, τον θ νατο
ν τηςς θ λησης για ζωω
Σε ε δαα στο σκκοτ δι τοο σπρο,, τη Λ τρωση.
τ
Περπατο σες ββαρι Σττις περ δοξες
δ λ
λπεις τοον ουραν αγγ ζεεις
Σε ε δαα φωτεινν ταα φιλ σττοργα σ ννεφα πλ π θεις
Σε ε δαα ταλαιππωρημ νη Η δεεκάτη
η μεεσ’ απ σκισμ νες χαραμ δες
Μ σα σστης ανεεμ νας τον
τ ανθ Ηλλ ας Κολλλι πουλοος θλλ ψη, π νο, αδικ α οσφραα νεσαι
Σε ε δαα ΙΙο νης, μ νας θεερισμο ποου χρω ωμα ε ναιι.
Μ θυσες απ’ το ποτ ξξερ θηκκαν τα σττ χυα, ωρ
ω μασε ο καρπ ς τους.
Σε ε δαα ΜΜπουλο κια οι θεριστ
θ δ στις βοϊδ μααξες
δες
Κρ φτηηκες, σααν παιδ ∆∆ρεπ νι στο χ ρι
ρ το δεξξ και ξ λινα θρηην κια
Π σω ααπ τις ααναμν σεις
σ ΓΓυνα κεςς σκυφτ ς, σε σττο χιση αρ δα Άγεευστο
ος οίνο
ος
μμε το φεεγγ ρι θ ριζαν μ χρι να σκοτειννι σει. Απ στολος Φ
Φεκ τηςς
ΣΣαρ νταα δεμ τια μ ζευαν, τα τ σσερα
δ τουςς.
δικ
Ο επισττ της, μ τραγε στο
σ λογγο καβ λα.
λ ∆ιιαβ ζειςς την παλ μη
Σκιά
άς όνα
αρ κααι π φτωω στην πιο
π λεπτ γραμμ μ
Ε
Ελευθ ριιος Αλεξ.. Λο χοβ
βιτς TTσεμπ ρια
ρ β ζα αν στην κεφαλ
κ , στο πρ σωπο κλλ βω αππ τον χρρ νο δυο αστ ριαα
μμαντ λεες εττ σιες συυνδρομ ς
Ερμ ριια κεν ττα βλ μματα τωων προσ πων ΑΑγκομααχο ν, κααταμεσ μερο, σττο λιοπ ρι. Τρ μει η κρ ση μου
μ
Πουκ μισα αδειαν οι ψυχ ς ττων ανθρρ πων ΤΤο στ ρι
ρ στο χ μα πο ’π φτε σααν λαϊκ τραγο δι
Καλ θιι β στα μικρ αν θ λεις ευτυχ α σσπυρ σπ πυρ το μ ζευαν στις ποοδι ς τουυς. σττην τελευτα α τοου γουλιι
Επιτ λλους π τταξε την εαυτο αλαζονεε α· ΜΜετρο σεσ ο επισστ της. Μ
Μεθυσμ ν α μα αλητε ει,
νο ε βλασττημ ει
««Σαρ νττα σπ ριια μασ τε,
τ τα τ σσερα δικδ σας» ευυτυχ ς σ ννεφα δεν χειι·
Σκι ς ναρ ε σαι
Α ρας το σ μαα εξαϋλ νεται ΜΜετ ’π πο τ σσερις εποχχ ς, θα ’ρρθε ξαν Ιο νηςς. μεε ελλειπττικ τροοχι
Η ψυχ που μ νει πληγ νεταιι π φτει σττο π τωμ μα
τιμε νθρωπεε μην πρροσποιε σαι· Εκκκωφανττικ νοοιξαν οι ραφ ς
αππ το ποοτ ρι
Για μιαα φορ νθρωποος γ νε! σττην τραχχι τη γλλ σσα
Ας μην
Α ν συν
νεισφέέρουμ
με νας σερβιτ ρος
μααζε ει τα σταφ λια
στ
τη μυ
υρωδιά
ά τού
ύ φόβ βου τοο κρασοππωλε ο, κλεισε..
Ατ
τσάλιινη χο
ορδή © Νιλς
Ν Χ ου/Νιλς
ο Χ (N
Χαβ Niels Havv)
Ελ νη Α. Σακκκ
ΓΓιατ σππρ χνεστε με τ ση αγ νεια
ν
Αν μεσσα στο σσαγ νι και
κ στον μο το βιολ , σστο λεωφορε ο, δεν φτ νει
ν που ο χειμ νας
ν
γυαλ ζεει η κο λλη επιφ νει τουυ κκαι τσι ε ναι τρρομαχτικκ ς; Ὁ ἀγνοο
ἀ ούμενος
κι τανν το δοξ ρι ακουυμπ τιςς χορδ ς Τ ξ ρουυμε εμε ς για την καλωσσ νη Κωνστααντ νος Γ
Γεωργ ουυ
τα χ ριια και τοο σ μα κκαι την κακ
κ α; Ας Α μην συνεισφ
σ ρουμε
του νεααρο πλααν διου μουσικο
μ σστη μυρωδι τουυ φ βου.
κινο ντται εκσττασιασμ να απ’ ττον χο.. ΟΟι περισσσ τεροι νθρωπ ποι Ε θ ς, ς πιασε τ μολ βι,
Υποκλ νεται σεε κ θε περαστικ
π κ . κ νουν φιλ
φ τιμεες προσπ π θειες τ παραπ τασμα το ο ραανο διερρ γη
Μου χααμογελ και δακκρ ζω. γγια να ζ σουν, καα τ φ ς σχ σθθη.
Γεμ τηη κ ρματτα η δερρμ τινη θ κη το οργ νοου κκαι ποιιος κ θε πρω ανναλαμβ νει Κα σ μπ παν τ σττερ ωμαα κλον σθη.
σ
στο πεζζοδρ μιοο ακουμπισμ νηη. ποχρ ωσση
την υπ Κα ποιηητ ς νεεχ ρησεεν
Ξεσφ γγγω το μ λλινο κασκ λ απ’ το λαιμ
λ ννα σηκωωθε , ε να
αι ξιος σεβασμοο . καατ τ ς γραφ ς..
και φε γω κτοτε, τ χη του
τ γνοοε ται.
Μεττ φρασηη απ ταα ∆ανικ : ∆ ν π σττρεψε ποοτ .
Σωττ ρης Σοουλι τηης Χ θηκε γι
γ π νταα μ σα στσ ς λ ξεεις του.
 Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022

Στο τραίνο Η άλλη όψη Νεκροφάνεια

Μαρ α Καλογ ρου Αλεξ νδρα Καλτσογι ννη Βαρβ ρα Χριστι
Χν ρια απ στ χτη να σημε ωμα μ σα στη μασχ λη Σε ε χα δει νεκρ κε νες τις μ ρες.
αφ νει στο χι νι Ζ σταινε τις λ ξεις αποβραδ ς Να ταλαν ζεσαι σε χ ρια δ μιων και δικαστ ν.
να κομμ τι απ ουραν Ποι ς εικ νες μο λιασαν στο τρυφερ σκοτ δι; Παπ δες με καλο σαν στον τελευτα ο ασπασμ .
γλυτ νει το κατ μαυρο αποτ πωμα Φεγγ ρια που ανατ λλουν, αστ ρια που «Χριστιαν τα τ λη της ζω ς ημ ν,
Μια μηχαν που τρ χει αν βουν αν δυνα, ανεπα σχυντα, ειρηνικ »
χωρ ς σταματημ Ολ κληρη η ν χτα παλλ ταν στο ζεστ σ μα επικ δειοι, οδυρμο , φεση αμαρτι ν και
Σε βαγ νια που μ νουν ακ νητα Η λλη ψη των επιθυμι ν ε ναι λλα τ τοια.
ασ λευτοι επιβ τες κοιτο ν οι ιδρωμ νες σκ ψεις
χωρ ς να βλ πουν να σαρ κι εμφαν στηκε στον πνο Κι εν θα στοιχημ τιζα πως χ θηκες οριστικ
τοπ α που εναλλ σσονται Με μια κ νηση τρ πωσε στις λ ξεις –πως εκριζ θηκες απ τα σω μου εδ φη,
Μια μια την ροκ νιζε, μ χρι να εξαφανιστε της λ θης το νυστ ρι πως φτασε επ υγιο ς
Το τελευτα ο κ μμα ιστο –,
Τι κρ μα! για αφορμ ασ μαντη,
λο το βρ δυ ζ μωνε νειρα κρυφ π λι στον νου το στενορ μι
Οδός Λαβυρίνθου Τ ποτα δεν μεινε την επ μενη μ ρα ε θυμος περιπατητ ς μο εμφαν ζεσαι.
Ελ νη Μπεν κου Ο τε λ γος για πο ηση
Μια τελε α μ νο Επρ κειτο λοιπ ν για νεκροφ νεια;
Σου χρωστ ω να πρωιν με γ λια Ορφαν Π σες φορ ς να σε σκοτ σω ακ μα,
σε να κουζιν κι στην Κομοτην . για να πεθ νεις μ σα μου παξ και δια παντ ς;
Μου χρωστ ς ελληνικ
σε να καφενε ο στις τουρκογειτονι ς.
Χ θηκαν τα χ ρια μας στην οδ Λαβυρ νθου.
Νυχτ ρια κ νουν πια στις πεθυμι ς. Το πέρασμα Οι κηπουροί
Ευαγγελ α Πατερ κη
Σοφ α Περδ κη
Το παρ θυρο χ ρεσε στη θ λασσα Τα α τια της αποχ ρησης
Ξ φραγο ανεξιχν αστα.
Τα τζιτζίκια Αναμαλλιασμ νο Σαρ θηκαν απ κηπουρο ς
Κλεον κη ∆ρο γκα Ξηλωμ νο απ αι να με τις τσουγκρ νες τους.
Ξ λινο, μειναν μ νο κ τι υπολε μματα
Τα τζιτζ κια με οπ ς αινιγματικ
κρεμασμ να σε κουνιστ ς πολυθρ νες Καμ νο απ κηδε ες μια ανικανοπο ητη το φα
το καλοκα ρι Τυφλ , απ μαλλι αγγελικ
πολιορκο ν τον λιο με σπασμ να τζ μια. να φτερ , που οι ορνιθολ γοι
με χους δυνατο ς Το παρ θυρο π ρε μαζ του εικ ζουν πως αν κεσε γυπαετ
στ’ αλισβερ σι τ ς αλ θειας τα ρευματικ μου χ ρια ελ χιστο ιστοπαθολογικ υλικ
διαφωνο ν πολιτικ Τους μικροαστικο ς μου φ βους - που κρ θηκε χρηστο
φλυαρο ν στη διαπασ ν θα τρελαθ θα πεθ νω; - κομμ τια υαλοβ μβακαδι σπαρτα
πι νονται στα χ ρια Το χρ νι μου τρ μουλο πολλαπλ ς χρησιμοποιημ να
βροντ ντα κλαδι Π ρε μαζ του τα βρ φη μου μια αφηρημ νη παλ τα
κοχλ ζουν αφρο ς τα νεογιλ μου δ ντια απ σκι ς αν κατα με ε δωλα
κ νουν μνημ συνο στις ε ηχες λ ξεις σπασε το τρεν κι μου κατακερματισμ να.
Λ ω αν σβ ναν τα θαυμαστικ το γε σο το καπ λου μου Εστ θη αδ νατη κ θε περισυλλογ
βγ ζαν και τις τελε ες τους αχαμνο ς μου κυν δοντες για τα χνο δια των χων
αφ ναν μια παρ νθεση Κι μεινα αθ ατος και μια μικρ που εντοπ στηκε
κ τι να π σει κ τω δ χως παρ θυρο στη γων α κραυγ .
Τα μυρμ γκια Ισχυρ ς, ν’ ανο γω ουρανο ς
δεν θα ’βαζαν χ ρι στο φα τους σε απογε ωση της ρο ς
με θαλασσιν νερ για
Κανε ς, β βαια, δεν κατακρ νει τα μυρμ γκια. π ρασμα αθαν των. _
Το όνειρο
αλαβάστρινων αγγέλων
Χρυσάνθεμο (Chrysanthemum) Σκυφτές μανάδες γγελος Λαμ ρας
Κατερ να Λι τζουρα Ν κος Καψι νης
θα περν ει ο χρ νος, θα αλλ ζουν οι εποχ ς,
Απ’ λα τα χρυσ φια Γυμν τα χ ρια θερ ζουν στ χυα, θα αλλ ζουν τα χρ νια, π λι εσ ψυχα θα κοιτ ς
του κ σμου εγ ξεχ ρισα δ χτυλα χ νονται στη γη, και το μ νο που θα συναντ σεις ε ναι η σιωπ .
εκε νο που στο νθος δωσε το μαλλ σκεπ ζει η μαντ λα,
το λαμπερ το νομα. η φουστ να σ ρνεται κατ χαμα. Λογικ , θα σου πο νε, αφο να γαλμα
Ντ λα στον λιο παιδε ονται κορμι ε ναι μ νο.
πρεπε να χρυσαφ σει στο κ ρο να φορτ σουν την πραμ τεια. ταν ρθει η στιγμ και ανταμ σεις την ψυχ
εξ αρχ ς στους π νακες Στον αχυρ νιο κ μπο σκυφτ ς μαν δες με την υπ ρλογη φων που ταξιδε ει μες
εκε νου του τρελο του Ολλανδο σκουπ ζουν τον ιδρ τα στην ποδι τους. στον χρ νο,
το ταπειν τ τε εσ απ ντησε τι η ουσ α τ ς λογικ ς
για να αποκτ σει στη συν χεια κρ βεται στον κ σμο το παραλ γου,
αμ θητη αξ α. το κτιστο φως των λ ξεων δεν κατοικε
μ σα στο σ μα,
Με θυμάσαι; το πνε μα φιλοξενε τε μ σα στη σ ρκα
και αιωρε ται στον ουρ νιο κ κλο τ ς κ νησης.
Γι ργος Μιχαηλ δης
Γιατί είναι εκεί Η ψυχ μου πλ ον, στω και για λ γο,
Πηνελ πη Τρι ντου Αφιερωμ νο στη ∆.∆. ταξιδε ει στο πειρο δι στημα του χρ νου
που ε μαι σ γουρος τι δεν θα το διαβ σει. και συναντ ει υλες μορφ ς αγγ λων.
Πο ε ναι εκε να τα πηγ δια τα ξερ Ε ναι πραγματικ τητα να νειρο
Που κλε σαν την ωρα α τους την π λη Στο στ μα της καρδι ς μας αλαβαστριν ν αγγ λων;
Και ο αντ λαλος σιωπα νει διαρκ ς η ν χτα.
Μ νο τη ν χτα ηχε , ταν εσ δεν βλ πεις.
Τα μ τια μας τυφλωμ να
Πο ε ναι εκε να τα πηγ δια τα βαθι απ λ ξεις που βουλι ζουν
Που σκ βοντας η αν σα σου μετρι ται στη δ νη της σιωπ ς,
στον στεναγμ και μες στην σπρη τους ηχ στε τα χε λη να κ νουν
Μ νο εσ να ακο ς, κι αυτ ’ναι που προσμ νεις. αυτ για το οπο ο ε ναι πλασμ να. Ετεροτοπία
Θα ρθει μια μ ρα να σταθ σε να μπροστ μασταν ελε θεροι: Αντων α Καππ
Θα σκ ψω για να δω τ ψιθυρ ζει Πετο σαμε.Θυμ σαι;
Τα βρ δια ριζ ναμε Κομμ τια η λ ξη κι μεινες δ χως λλην
Κι ταν γυρ σει η επιφ νεια τη ματι ρ ση που να οξ νει τις πολιτε ες τ ς απουσ ας.
∆ε ξε, θα πω, να δω επ νω τ συμβα νει. στα μ ρμαρα του Ηρωδε ου. Θυμ σαι; Σκι ς, σιγ γ ρω, πνο που απ χεις˙ θρα σμα
Κοιμ μασταν στο κρεβ τι της Λ μνης -π ρα απ’ τα ρια- ξαν . σκιος σε βρ χο
Γιατ ε ναι εκε που ξεκουρ ζεται η ψυχ κ θε βρ δυ που ο κ σμος φαιν ταν εχθρικ ς. Προμηθ ας.
Ζητο ν το φως οι νθρωποι του β θους μασταν συν νοχοι. Θυμ σαι;
Κι ταν η βυσσος πλατι χαμογελ Η αγκαλι μας ταν μια συνομωσ α
πα ζουν σαν τα παιδι στις κορυφ ς οι φ βοι και η σιωπ μια υπ σχεση. Θυμ σαι;
Φιλολο
ογικός Ό
Όμιλος Θεσσαλο
Θ ονίκης

κ
κριτ
τικές
αναφφορρές
Ζω
ωή είναι το άθροισ
σμα
των
ν επιλ
λογών μαας
Αλμ
μπ ρ Κααμ
Μ
Μόνοο καν
νένα
μη μ
μου φέρεεις σπ
πίτι
Ν λας Κουτσοδ νττης
Νικ
ποιιητικ σ
συλλογ , εκδ σ
σεις Θρ κα, 20021
ΟΝ Νικ λαςς Κουτσσοδ ντηης ε ναι βαθ ταατα
υπαρξιιακ ς ποιητ ς. Συμ μπλ ει αν μεεσα
στην ππολιτικ ωριμ τητα ττου λ γου ως γγε-
γον ς, της εεικ νας ως αννταπ δοοσης των
ευθυν ν το δδημιουργο νααντι του δημ σιιου
χ ρου και τηης αθ ατης
α ερμμηνε ας--αποκ λλυ-
ψης τωων αισθθ σεων ως πεδδ ο αναφ φορ ς οορι-
ζ ντιας αν μννησης γεγον
γ τωων το ιστορικκο
παρ νττος/παρρελθ νττος. Ας εξετ σουμε νναν
προς ναν τουυς συγκκεκριμ νους πααρ γονττες
της ποο ησ ς ττου. Στο πρ ττο επ πεεδο στ κκε-
ται ενν πιον του κααθρ φτηη τ ς πολιτικκ ς
ανταπ κρισηςς. ∆εν εστι
ε ζειι σε ναα γεγον ς,
ως ιδεεολογικ αποτ πωμα μιας πρρ ξης, ααλ-
λ , αντ θετα, μεταδ δει τις προεκττ σεις ααυ-
τ ς σττην ατοομικ πρπ βλεψ ψη της μετ πειιτα
πραγμματικ τηητας. Με
Μ λλα λ για, ο ποιηττ ς
ισορροοπε μετταξ τηης αλ θεειας εν ς γεγονν -
τος αντικειμενικ ς αν γνωσσης και στην υπ πο-
κειμενικ ερμ μηνε α των
τ αποοτελεσμ μ των ττης
διας αυτ ς εν ργειας, δ χχως να λησμονε
την αφφετηρ α στ χω ων και σσκοπ ν.ν Ενεργγο-
ποιε ττη βαθ τερη επ πιθυμ α,, πως μετουσι
μ ι -
σει τηην αυθεεντικ τηητα τωων αισθ σεων σε
γν μοονα κυριιαρχ ας στο ενδδι μεσοο δ ο εππα-
ναλαμββαν μεννων πρ ξεων. Α Απ τη μ α πλεευ-
ρ , η κκοινωνικ συλλλογικ ζω σττην εξαττο-
μ κευσση των προβεββλημ νω ων αναγκ ν ττης
και απ
π την λλη πλεευρ , η ατομικκ προσ γ-
γιση ττης εξω ωτερικ ς πραγγματικ τητας σε
αυτομαατοποιηημ νη απα ντησση στα δια αιττ -
ματα. Ποι ε ναι αυυτ η εεμπειρ α η οποο α
υπονομμε ει τηην ψη τ ς αλλ θειας;; Ο ποιη-
τ ς δεεν διστ ζει να υπογρααμμ σει τα συνθε-
τικ ττης στοιχε α: Απ Α τοο πρ σω ωπο μεττα-
βα νουυμε στηνν επιφ νεια τω
ων πραγμ των. Ο
πολιτικκ ς λ γος-στ χος μ μετασχηματ ζετται
σε ατοομικ -προσωπιικ δι ββημα με μ καθεττο-
ποιημ νες, αυυτ τηη φορ , συντεεταγμ νες.
∆εν εππιδ χετααι περααιτ ρω εερμηνε ας.
α «Απ πο-
χαιρεττ τον φ φο ρναρρη τον οδηγ /του
/ αγρρο-
τικο που σω ως β ζεει το πρρω / αφφ σες κοομ-
μουνισστικ ς ξω απ καφενεε α» (σελ. 15)
Καιι ο πολλιτικ ς λ γος ανακαττευθ νετται
σε στιγγμια ες αποκαλλ ψεις τ ς περιρρ ουσσας
ατμ σφ φαιρας, δ χως τον ιδεολογικκ μανδδ α
ππεριστοολ ς των κριτικκ ν πνεευματικκ ν διερρ- κυυριαρχικκ δικααι ματαα· το απ ποθε νει στην
γγασι ν.. Ακινηητοποιε ο ποιηητ ς τηην πραγγ- αφφετηρ α της αυθεντικ
α κ ς καιι δοληης πρ -
μματικ τητα
τ ωςς πολιτιικ δεδοομ νο (εξ λλουυ, σλληψης.
κ θε τι στην καθημερ
κ
ττημα ποολιτικ ς)
ριν τητ μας ε ναι ζ -
ς και τη
τ μετατρ πει σε καλοο-
Στη β ση τ ς παρραπ νω αν λυυσης, ο
ποοιητ ς εφορμ στο χρονο παρ ν για ναα
σστημ νηη αναμ τρηση με τονν εκ στοτε « λ-
λλον». Ε ναι η αθα ατη ψη τοο παρεελθ ντοςς,
λ υπ
υπ
περαμυννθε τωνν επιλογ ν ποου το εκκ στοτεε
ποκε μεενο αντιμετωπ ζει ως κρ ση σσυνειδ -
ττο οπο ο επανεεμφαν ζεεται ωςς παρ ν μ ας μεε- σεεως. Η συνε δηση δ δ υπ κειται σε λα--
δεν
τταβαλλ μενης αξιακ ς θ σης, σε νααν κ σμ μο θρρα ες χεειραγωγγ σεις. Αφοπλ ζεται εεν πιονν
ρνησηςς. Ο δηημιουργγ ς δεν αρκε ται τ στηην τωων αντικκειμενικκ ν ρω ων αναπ παραγωγγ ς τηςς
ρνηση,, αλλ , αντ θεττα, προσσδ δει ν ημα κααι ζωω ς, ωσστ σο, δενδ παρραδ νετααι στον αγ ναα
τταυτ τηητα σταα περιεεχ μενα μ ας ετεροκαα- γιια επιβ ωση. Μεταβα
Μ νει στοο χωροχχρονικ
ττευθυν μενης δ σμης συναισθημ των. τ Γιια τ ς απ λαυσης
λ των ερωτικ ν περιπττ ξεων,
ττον λ γο
γ αυτ επιχειιρε να σωματοποι σεει γιια να αναζητ
α σει την επιδιωκ μεννη αξ α
ττην ανταπ κρισση στο κ λεσμα για ζω , ακ - τωων πεπρραγμ νω ων. ∆εν υιοθετεε εκ τω ων προ--
μμα και στην περπ πτω ωση καττ την οπο α η τ ρων ρ λο ιερραρχικ ς ανταπ δοσηης. σαα
ππολιτικ πραγγματικ τητατ χ υπερρβε χω
χει ω- σ συμβα νει ακριβ
σα, α ς το ανντ θετο. Αρνε -
ρρικ κααι χρονικ το δι στηημα τωνν προθ - τααι πεισμματικ , και μ σα απ πλ θοος εικ -
σσεων και
κ χειι μεταθθ σει τηη διαπ λη τω ων νωων που λειτουυργο ν ως ανττι-παρ δδειγμα,
αατομικ ν περιστατικ ν σε ερμηνε
ε α ( /κααι τηην υποχχρεωτικκ ακολλουθ α μαζικ ν-κατα--
ππαρερμηηνε α) της
τ ενδδεχ μενης υπεξξα ρεσηης νααλωτικ ν προοτ πων. Απομ μον νετται καιι
ττων υλιικ ν αυυτ ς (ββλ. ερμηηνε ας).. Επομ - σττα πλα σια τηςς αυτο-κκριτικ ς συγκρρο εταιι
ννως, δεεν αντιστ κετααι στηνν πρ ταση γιια μεε τον διο της τον εαυτ ε . Ο τελευτα οςς
ααπομ γευση
γ τοου γ ρω
ω του κ σμου. Αντ θεε- αννταποκρρ νεται στην ψιμηψ θ αση
α τωνν πραγ--
ττα, συμ
μβ λλει σε αυτ ν την αποδ μηση,μ μ- μ των, ως αντταπ κριιση στις απααιτ σειςς
ννοντας, ωστ σοο, προσσηλωμ νοςν στην αναζ - μ ας προοσδιορισσμ νης εμπειρ ας. Μ Με λλαα
ττηση τηης αυθεεντικ τηητας τω ων προσσωπικ ν λ για, η ερωτικ επααφ δενν περιοορ ζεταιι
αανθρ πινων σχ χ σεων.. Οι τεελευτα ες, στηην σττην υλιικ τηταα μ ας εν ργειας ( σειρ ς
σστιγμιαα α τουςς αποτ πωση, αποτελλο ν τοον εππαναλαμ μβαν μεενων εννεργει ν), αλλλ εξυ--
εεναπομεε ναντα πολιτιικ λ γο γ της εποχ ς ψ νει τοο ανθρ πινο πρ π σωπ πο σε μ με ζοναα
μμας καιι ο ποιηητ ς σππε δει να
ν τον αναδε
α ξεει θ μα επιβ ωσης. Η απ ντηση,, στο ερρ τημαα
ωως τελεευτα ο πρ
π τυποο εν ς κ σμου που βα - τηης σ γχχρονης πραγμαατικ τητας, δεεν εντο--
ννει ολο να στηην ολοκλ ρωσηη της ισστορικ ς π ζεται ανα μεσαα στα συυντρ μμ μια τ ς ιδεολο--
ττου πορε ας, μαται νοντας τις αισι δοξεες γιικ ς ττας των καταπ πιεσμ νων.
ν Ανναζητε -
ππροβλ ψεις
ψ γιαα δικα ωση.
ω «Μ Μεταξ της λεω ω- τααι και, εν τ λει, κατααδεικν εται
ε ως αναπ -
φ ρου στο
σ σαλλ νι/και του επαρχιακκο δροο- σππαστο κομμ
κ τιι αυτογννωσ ας των συναισθη--
μ σκου ως το μπ νιιο/σκι ς πεθα νουν σε σ μαατικ ν παραβ σεων της τ αυθθεντ ας. Ο λ -
ττροχα α με το στσ θος μου» (σσελ. 23) γοος, ως ερωτικ εργαλλε ο, μηηχανοποοιε τιςς
Στον δημ σιο χ ρο η πρ ξη μεττατρ πεε- αιισθ σειςς, με βασικ
β στ χο την υπ π ρβαση
τται σε εποχ
ε ( νοιξη, φθιν πω ωρο, κααλοκα ρι) τωων πρααγματικκοτ τωνν στην απολεεσθε σαα
κκαι οι αισθ
α σεις φυτρ νουν και
κ μαρρα νοντααι απποκ λυψ ψη της ατομικκ ς ταυυτ τηταας. Απ
μμε ταχ τητα φωτ
φ ς. Ε ναι τοο ερ τηημα περρ τηην λλη πλευρ , ο ρω ωτας ως πολιτικκ κινη--
εερωτικ ν απολ ξεων το οπ πο ο θ τει μεττ’ μαατογραφ φικ σεεν ριο, εργαλει
ε οποιε ττα υπο--
εεπιτ σεεων ο ποιητ
π ς Οι ανθρ
ς. α πινες σχ - λεε μματαα της παρατεταμ νηςς παθοογ νειαςς
σσεις απ
ποκτο ν υπ βαθθρο μ σα σ απ την αφ τωων ανθρρωπ νωνν κοινωνικ ν. Επρ κεειτο γιαα
ττων αισσθ σεωνν. ∆εν ε ναι προομελετηημ νη ερρ- ανναμ τρηηση δ χω ως προοοπτικ , αλλ μ με συν -
γγασιακ πειθααρχ α ο μβωννας τουυ π θουυ, πεειες στοον αντικκειμενικ ρ λο τωντ προοσ πωνν
ααλλ πεδ ο βοολ ς γιαα τους τολμηρρο ς τηης σττη διαμ ρφωσηη του εκ στοτε παρ ντος.
μμετανεωωτερικ τητας. Ο ποιηητ ς τ μνει τοον
ρωτα σαν
σ σε χειρουργ
χ γικ κλ νη και τον αποο- Αν
ντώνηςς Ε. Χα
αριστός
σσυνθ τεει σε σττοχευμ νες ανααδιπλ σεις
σ μ ας α
εεσωτεριικευμ νης προββολ ς αυυτοματοποιημ -
ννων προοσκλ σεων. ΩστΩ σο, δεν μ νει στηην
εεπιφ νεεια των ερωτημ μ των. Επιχειρ
Ε ρε να μεε-
τταδ σει την αυυθεντικ τητα τωντ πρ ξεων ως ω
σ μα σε σ υπερρδι γερσση, παρρ λληλαα με τηην Τ κό
Τα όκκινα πο
ουλιά
ά
εεικονικ πραγμ ματικ τητα
τ τηνν οπο α τα συμμ-
ββαλλ μεενα μ ρη βι νουν. Επομ Ε νως, επι- Π
Πασχ λ Κα
λης ατσ καςς
χχειρε να
ν αναδε ξει τηην αλ θεια
θ σε ναν κ - ποιητικ
κ συλλλογ , εκ
κδ σεις ∆ρ μω
ων, 2022
σσμο υποκριτικκ ς ασφ φ λειας και επ πιφανειαα-
κ ς ισορροπ αςς. Να αποκαλ ψει τα συστατι- Ε ν η μ χρι πρ τινοος ποιηττικ πααρουσ α
κ στοιιχε α τ ς ανατοομ ας τωντ ανθρωπ νω ων τοο Πασσχ λη ΚατσΚ καα στον δημ σιοο λ γο,
ππροκλ σεων,
σ μ σα απ την ανναμ ρφωση τω ων συυνοδευ ταν απ δημοσσιε σειςς με νττονο το
εερωτικ ν εικ νων.
ν « λα μαα λα/κκι ο ρω ω- σττοιχε ο το κοοινωνικοο ρεαλλισμο , η πρ -
τ ς μουυ ακ μαα/πρ ξηη χειρω ωνακτικκ » (σελλ. σφφατη κδοση
κ τ ν αςς ποιητικ ς συυλλογ ς
της
229) κατταλ γει ο ποιηητ ς και μεταμ μορφ νεει μεε τ τλο «Τα κ κκινα πουλι », » φ ρει ανεξ -
ττην ληη το σ ματοςς σε πρρομετωπ π δα τηης τηηλη τη σφραγγ δα το υπαρξξιακο ρωτα.
εεπομ νηης πρ ξης
ξ θ σης και ρνησηης. Ε νααι Εππομ νωως, δεν πρ
π κειτααι για ρομαντικ
ρ κ γρα--
κκαταλ της
τ το σ μα στη μοορφοπο ηση τηης φ . Ακριιβ ς, η χρ ση το υπααρξιακοο στοι--
εεπιθυμηητ ς πρραγματικ τητας για τον τ δημι- χεε ου γιαα τη νοηηματοδ τηση του
τ ρωττα, μαςς
οουργ . Τ σο επιθυμη
ε τ ς σο και αβ α βαιηης εξξαναγκ ζει να στρ ψοουμε τηην οπτικ μαςς
ωως προςς την εφ
φαρμογ της. Για Γ τον λ γο αυυ- ερρμηνε α σε ν α δεδομ να. Τα τελευταα α, δενν
τ αποθθε νει το β ωμα, προοτο απ ποκτ σεει αφφορο ν τη ρομααντικ πρ π σληψ ψη του προσ -

που. Αντ θετα, το ερωτικ υποκε μενο αντι-
κειμενικοποιε ται προκειμ νου να αποδεσμευ-
τε ο δημιουργ ς απ τη συναισθηματικ
δ σμη. Αυτ η εξ λιξη της ποιητικ ς γραφ ς
δεν συνεπ γεται ρνηση του συναισθ ματος.
δη απ τα πρ τα ποι ματα διαπιστ νει ο
αναγν στης τη θ ση το δημιουργο ναντι
του προσ που-ενδιαφ ροντος. Μ νο που,
στην περ πτωση του Πασχ λη Κατσ κα, κα-
ν νας στ χος δεν αρχ ζει και δεν ολοκληρ -
νεται στην αυτονομ α τ ς εικ νας και των
συμβ λων που τον συνοδε ουν. Π ντοτε πλ -
θει με μαεστρ α τον κ σμο των υποκε μενων
επιθυμι ν, ως του καταλ ξει σε σκηνοθε-
τημ νη αναπαρ σταση στιγμ ν και πρ -
ξεων. Η βο ληση για ζω ε ναι το μοναδικ
ενοποιητικ στοιχε ο τ ς πο ησ ς του. Σε
αντ θεση με τον ρωτα, ο οπο ος εργαλειο-
ποιε ται προκειμ νου να καταλ ξει στη θεμι-
τ αναπαραγωγ στ χων και σκοπ ν. « σο
κι αν ν φτηκα/ η νοητ οσμ δεν λ ει να ξε-
θωρι σει» (σελ. 12)
Για να μεταδ σει σειρ νοημ των ακμ ς
και παρακμ ς το ρωτα, μεγεθ νει τις
αντοχ ς του. Η αλλοτρ ωση των εικ νων με-
τατ θεται σε χρ νο ενεστ τα, σαν να προ-
ετοιμ ζει την υπ ρβαση των στεν ν ορ ων
τ ς εξωτερικ ς πραγματικ τητας, ενεργο-
ποι ντας υπερρεαλιστικ δοσμ νους στ -
χους, ως απ ντηση στα πολλαπλ αδι ξοδα
της βιωμ νης εμπειρ ας. ∆εν επιδι κει την
τα τιση με το αποτ λεσμα, αλλ την υιοθ -
τηση της αφετηρ ας ως βασικ ς αξιακ ς
προοπτικ ς στο β θος τ ς επιθυμ ας. Για να
κατανο σουμε περαιτ ρω τον κομβικ ρ λο
το ρωτα, καλο μαστε να αποκωδικοποι -
σουμε να τριμελ ς σχ μα, το οπο ο ανα-
πτ σσεται στα ποι ματα της εν λ γω συλ-
λογ ς. Απ τη μ α πλευρ , ο χρ νος. Λει-
τουργε ως μοχλ ς π εσης της αυθεντικ τη-
τας. ∆εν επρ κειτο, προφαν ς, για ημερολο-
γιακο τ που αναφορ , ο τε, επ σης, για
αριθμημ νη καθημεριν τητα. Αντ θετα, επι-
δι κει να ανασυστ σει την φυσικ τητα των
μ σων επ τευξης της αλ θειας. Η τελευτα α,
δεν απαντ παρ μ νο στις προσθ κες των
επιμ ρους εμπειρι ν. Με λλα λ για, ο χρ -
νος ε ναι στιγμ ς απ’ τις οπο ες ο δημιουρ-
γ ς απομον νει χνη, πως τα αξιοποι σει
σε ν ες πρ ξεις προς συλλογικ φελος. ∆η-
λαδ , ο χρ νος αφουγκρ ζεται τον ρωτα ως
ενοποιητικ στοιχε ο τ ς υποκειμενικ ς επε-
ξ γησης των επιλογ ν το ατ μου. Στη
θ ση το ατ μου, ο ποιητ ς δεν καθρεφτ ζει
τον εαυτ του. Αντανακλ κ θε πρ σωπο
της κε μενης πραγματικ τητας του εξωτερι-
κο περιβ λλοντος κ σμου, ως χ ρος. Με-
τασχηματ ζει, επομ νως, τον χ ρο σε χρ νο
και με σ νθημα την αυθεντικ τητα των αι-
σθ σεων προβα νει στην απελευθ ρωση των
εικ νων τ ς τελευτα ας εν ργειας, ως προμε-
τωπ δα της επ μενης κ νησης στη σκακι ρα.
« πταμαι π νω απ τις οικοδομ ς/σα να
μην χω κοιμηθε ο τε μια ν χτα» (σελ. 21)
Σε κ θε πο ημα το ερ τημα το οπο ο απο-
τυπ νεται, με τρ πο μεσο και δεικτικ ,
ε ναι το ακ λουθο: «Ποι ς ορ ζει την αλλοτρ -
ωση;». Ο ποιητ ς δεν αποφε γει την απ ντη-
ση. Αναμετρ ται με το Εγ σε κατ φαση.
Την ρνηση αυτο την χει δη υποκατα-
στ σει με τη στ χευση της πρ ξης. Η πρ -
ξη νοηματοδοτε το πεδ ο αλ θειας και ο
χρ νος το ρωτα ορ ζει το πλα σιο απομ -
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
γευσης της κοινωνικ ς λειτουργ ας το υπο-
κειμ νου. ∆εν μεταδ δει, απλ ς, εικ νες η
πο ηση του Πασχ λη Κατσ κα. Κ θε εικ να
μετατρ πεται σε σ μβολο της ανατρεπτικ ς
δ ναμης για θ ληση. Επιθυμε να «θ λει»
διαρκ ς ο ποιητ ς και το σ μα, η αφ , η
σφρηση, η γε ση το ρωτα κατασκευ ζε-
ται ολο να περισσ τερο σε μ α μ νιμη αντι-
παρ θεση με την προσωπικ αλ θεια την
οπο α αναζητ στο πρ σωπο ενδιαφ ροντος.
Για να εκφρ σει τον κ σμο συναισθημ των,
ο ποιητ ς οφε λει να ανασκευ σει την ννοια
και την ταυτ τητα της πρ ξης. Για τον λ γο
αυτ εμβαθ νει στην περιρρ ουσα ατμ σφαι-
ρα ως συστατικ παρ γοντα μ ας αβ βαιης
κατ ληξης. Αβ βαιη η κατ ληξη, ακ μη και
στην περ πτωση του θαν του. Εδ , εισερχ -
μαστε στο δε τερο τμ μα τ ς συνθετικ ς
πο ησης του Πασχ λη Κατσ κα. Η αλλοτρ -
ωση, την οπο α αναφ ραμε, δεν συνδ εται με
τη διαλεκτικ τ ς μετ βασης απ τη θ ση
στην ρνηση και, στη συν χεια, σε ν α θ ση.
Ο ποιητ ς αρνε ται κατηγορηματικ την ρ-
νηση ως τ λος (και ως παρ λληλη αρχ ). Αρ-
νε ται τον θ νατο στην οπτικ του παρουσ α,
αν μεσα στα υπολε μματα του ανθρ πινου
πολιτισμο , και εντ σσει τη σκ ψη του στον
θ νατο ως την ανυπαρξ α νο ματος. Με λλα
λ για, η αξ α μ ας πρ ξης, με λα τα συν-
θετικ της στοιχε α, χει προηγηθε και ως
θ ση και ως ρνηση. Το τελικ αποτ λεσμα
(ο θ νατος των πραγμ των) απλ ς νοημα-
τοδοτε τη λεκτικ αποστροφ τ ς αλ θειας
την οπο α επιδι κουμε να παραβλ ψουμε.
Αντ θετα, ο δημιουργ ς ομολογε την αξ α
το θαν του, ως προ κταση της πρ τερης θ -
σης, στα σπλ χνα τ ς οπο ας συνυπ ρχουν
ταυτ χρονα δ ο αντιτιθ μενες δυν μεις.
«Τρομαγμ να τα κ καλα/στοιβ ζονται αν-
υδρα/ σε ρυτιδιασμ να κουτι / Συμμ χησαν
πια με το σ μα» (σελ. 37) και ρωτας βρ -
σκει την ανταπ κριση στο κ λεσμα της απ -
λειας, ως στ γμα της ζω ς σε διαρκ
μεταβολ . Για να καταλ ξουμε στην αποδοχ
το αγ να για ζω , ως βο ληση για αλ θεια,
ο ρωτας οφε λει να αναζητ σει την επ μενη
γενι συνεχιστ ν της παρ δοσης. Μιας πα-
ρ δοσης βασισμ νης στην πρ τη ψη των
πραγμ των, επομ νως στην αυθεντικ πρ -
σκληση για αναγν ριση.
Το τρ το στοιχε ο σ νδεσης των κρ κων
τ ς αλυσ δας, ο ποιητ ς εντ σσει το μ λλον
ως πρ θεση και ως βηματισμ σε αμφιλεγ -
μενο περιβ λλον. χει εντρυφ σει στην ανα-
τομ α τ ς ανθρ πινης υπ στασης. Για να
υπερασπιστε την υποκειμενικ αν γνωση
αυτ ς, καλε ται να καταγρ ψει τις φαινομε-
νικ ς ανταποδ σεις μ ας υπερφ αλης συναι-
σθηματικ ς δι γερσης. Για τον λ γο αυτ ,
υπονομε ει τα συναισθ ματα τα οπο α το
σ νολο της εξωτερικ ς πραγματικ τητας με-
τασχηματ ζει σε σ μβολα αξι ν, με βασικ
στ χο να προχωρ σει στην απομ γευση της
απ ντησης στα γεγον τα τα οπο α κατακλ -
ζουν τις επιλογ ς του. Αναζητ μ α τυπη
μορφ εξιλ ωσης για τις προσωπικ ς του
«πληγ ς», τις οπο ες αποκαλ πτει δ χως
περιστροφ ς. Αυτ η οπτικ ανατρ πει την
ορθολογικ αν γνωση της ποιητικ ς συλλο-
γ ς. Το σ νολο των ποιημ των ε ναι να δρι-
μ «κατηγορ » με χημα τον ρωτα και την
α σθηση της απ λειας. Παρ χει, ωστ σο, κι
να π πλο αισιοδοξ ας βασισμ νο στην ατο-
μικ πρ κληση-πρ σκληση για αναμ τρηση
με τον εσωτερικ αθ ατο κ σμο των συμπε-
ρασμ των. ∆εν αποδ χεται τα παραδε γματα
της εμπειρ ας ως οριστικοποιημ νες αλ -
θειες μονοδι στατης προσ γγισης. Αντ θετα,
υπερβα νει τα ολικ πλα σια μετωπικ ς σ γ-
κρουσης, με τελικ αποδ κτη το Εγ το
εκ στοτε αναγν στη, ως αφετηρ α κ θε
μορφ ς αν πλασης της καθημεριν ς συνανα-
στροφ ς με την ανθρ πινη συνθ κη. Μετα-
τρ πει την πρ ταση σε αξ ωση και την ρνη-
ση σε δυναμικ απ ντηση.
Ο ρωτας στο εδ λιο δεν αθω νεται. Απε-
λευθερ νεται.
Αντώνης Ε. Χαριστός
Μόρια Παμμήτωρ Γη
Ν κη Γκ ζη
εκδ σεις Γκοβ στη, Αθ να 2021
Στο οπισθ φυλλο του βιβλ ου διαβ ζουμε:
«…ο αναγν στης θα αφ σει την καρδι του
να ανακαλ ψει την αλ θεια και το ψ μα του
καιρο …». Και πρ γματι, το αν χε ρας π -
νημα, γεμ το πολυεπ πεδα σ μβολα, που
σαν βεντ λιες αγγ ζουν να πλ θος λα ν-φυ-
λ ν που αναπτ χθηκαν σε λλοτε πολιτισμι-
κ λ κνα, μας οδηγε κλιμακωτ στην κατ -
κτηση της γν σης, για να το πο με διαφο-
ρετικ , μας αναγκ ζει να κοιτ ξουμε κατ -
ματα σα θα θ λαμε να αποφ γουμε. Τα
δατα του βορειανατολικο Αιγα ου δεν ε ναι
π ντοτε το διο μορφα. Κ ποιες φορ ς γ -
νονται υγρο τ ποι π νου και ταφ ς, σαν τις
θ λασσες στις τραγωδ ες του Αισχ λου (βλ.
γαμ μνων). Η Μ ρια, χωρι στην ανατολι-
κ της Λ σβου, στους πρ ποδες του λ φου το
Αγ ου ∆ημητρ ου, τ πος οικε ος για τ σους
λληνες παραθεριστ ς, μετουσι νεται σε πα-
ρ θυρο με θ α την ελπ δα για λλους τ σους –
εξ Ανατολ ν ορμ μενους– πρ σφυγες, τοι
σε να εκ των πιο προβεβλημ νων κ ντρων
υποδοχ ς και ταυτοπο ησης. Για αυτο ς,
μως, αυτ η γη ε ναι γνωστη, αν-οικε α. Και
το δ πολο «οικε ο-ανοικε ο» αναδιπλ νεται σε
λες τις σελ δες του βιβλ ου, μ σα απ να
πλ θος ιλαροτραγικ ν καταστ σεων.
Οι ρωες του βιβλ ου, νθρωποι καθημε-
ρινο και προσιτο , αποζητο ν το σταθερ
μ σα στο χ ος. λλωστε, ε ναι γεγον ς τι
τα σταθερ πρ τυπα αναπαρ γουν την ν-
νοια της «οικει τητας»· με ζονος σημασ ας
ε ρημα για ισχυρο ς και μη. Σ μφωνα με
τον μετα-μεταμοντερνιστ κοινωνιολ γο
Zygmunt Bauman (π.χ. “Can We Live To-
gether, Equality and Difference. Feature
Review”, New Political Economy, 6(3)
(2001), pp. 427-429), στο κοσμοε δωλο της
παρ δοσης, η συγκρ τηση και η τ ρηση της
ταυτ τητας εμπερ εχε την ννοια του αυτο-
νο του, εν αντιθ σει με το κοσμοε δωλο του
σ μερα, που το οικε ο δεν εκλαμβ νεται
οπωσδ ποτε ως θεμελιακ στοιχε ο, εφ σον
αυτ συνεχ ς μεταβ λλεται, ανατροφοδοτε -
ται, και ως εκ το του δεν φ ρει ε κολα μια
σταθερ - και - κονστρουκτιβιστ σε επ πεδο
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
συλλογικ ς ταυτ τητας μορφ · μια μορφ
πλησ ον το «αρχετυπικο » με την εκτ λιξη
των ενδο-κοινωνικ ν ζυμ σεων. Ο νθρω-
πος φαλκιδε εται σε αμφισημικ πολιτισμι-
κ μοτ βα, (ανα)ηθικοποιε καταστ σεις και
φαιν μενα (συν θως υπ την επιρρο της
θρησκε ας), επιζητ ντας απ φ βο για το
πολιτισμικ α ριο τη δημιουργ α μ ας νεο-
παραδοσιακ ς κοινων ας που θα του εγγυ-
ται διαχρονικ να ε δος ασφ λειας και
προ δου του «εμε ς». Με λλα λ για, η επα-
φ με την ορμ το διαπολιτισμικο δ ναται
να κατευθ νει τον νθρωπο σε μια α ναη μ -
χη, που δεν χει ως αντ παλ τον « λλον»,
καθ ς αντ παλος, του ανθρ που εν προκει-
μ νω, ε ναι διος του εαυτ ς, το κ τοπτρο
λων εκε νων που μαθε, ασπ στηκε, (ψευ-
δο)αγ πησε κ ποτε.
Και τ ε ναι οι νθρωποι; Αγρ μια που δεν
μπορο ν να ζ σουν μονιασμ νοι σε μ α γη,
που για χρ νια το διαφορετικ αγκαλι ζει;
Απ το υδραγωγε ο το Αδριανο μ χρι το
μεταβυζαντιν να το Αγ ου Βασιλε ου, μια
ιστορικ διαδρομ λο μετα χμια, μεταβολ ς,
μετα-αφηγ ματα και μετα-κριτικ ς. Ουκ ολ -
γα σ μβολα εν νουν πολιτισμο ς και ανθρ -
πους, λ.χ. η ελι : σ μβολο της ευμ ρειας
(απ το δ ρο της θε ς Αθην ς και τα εφ -
μιλλα με τις καλ τερες χουρμαδι ς ελαι -
δεντρα του Κοραν ου), δ ναμης-προστασ ας
(απ το ρ παλο του Ηρακλ ), ευστροφ ας
(απ το ξ λο με το οπο ο ο Οδυσσ ας τ -
φλωσε τον Κ κλωπα Πολ φημο), ειρ νης-
γαλ νης-ελπ δας (απ το περιστ ρι στην κι-
βωτ του Ν ε στην Παλαι ∆ιαθ κη), της
σωτηρ ας-ευλογ ας (απ την π ντοτε αναμ-
μ νη με λ δι ελι ς λυχν α προς τον Αλ-
λ χ)… Ουκ ολ γα «θ λω», «μπορ » και
«πρ πει» διασταυρ νονται πλ ον απροσδ -
κητα, αν και κ ποτε συναντι ντουσαν υπ
λλες συνθ κες, τ τε που απ τη Συρ α
μ χρι το Αιγα ο κυριαρχο σε η αμοιβαι-
τητα μεταφρασμ νη σε πολ τιμους λ θους,
μ ταλλα, χρ ματα και αρ ματα.
Γεώργιος Ορφανίδης
υ.δ. ΑΠΘ – ΠΕ 02, ΠΕ 34
* Το βιβλ ο απ σπασε το Α΄ Βραβε ο
σε πανελλ νιο διαγωνισμ που διοργ νωσαν
το Πολιτιστικ Σωματε ο Culture 4All
και η Εθνικ Εταιρε α Ελλ νων Λογοτεχν ν.
Χρώματα ελλιπή
Ελ νη Α. Σακκ
ποιητικ συλλογ , εκδ σεις Το Σκαθ ρι, 2022
Η ποιητικ συλλογ τ ς Ελ νης Α. Σακ-
κ με τ τλο «Χρ ματα ελλιπ » εντ σσεται
στον ακρογωνια ο λ θο το σ γχρονου ρο-
μαντισμο , δ χως τις συναισθηματικ ς εξ ρ-
σεις και τις, ψυχολογικ ς υφ ς, εκφ νσεις
το παρελθ ντος. Ε ναι βαθι ρομαντικ στην
απ ληξη της ποιητικ ς επικοινων ας· επι-
κοινων ας μ σα απ την οπο α επιχειρε , με
τρ πο μεσο και εν πολλο ς δεικτικ , να
προσδιορ σει την ταυτ τητα του ποιητικο
υποκειμ νου, ο σα η δια εκ των πραγμ των
παρο σα σε ναν δι λογο πολλαπλ ν επιπ -
δων. Συνδιαλ γεται με την πο ηση και μ σα
απ την στιχοποι α και την απομ γευση των
εικ νων, μεταβα νει στο φ σμα εκε νο του
λ γου κατ το οπο ο η εικ να των δεδομ -
νων, τ ς βιωμ νης εμπειρ ας, υπερκερν την
επιφανειακ τητα των στιγμ ν, στε να ξε-
χειλ σει η ορμ για ζω και η βο ληση του
παρελθ ντος ως μετ ωρου παρ ντος. Με
λλα λ για, η πο ηση, στην εν λ γω συλλο-
γ , δεν περιορ ζεται σε παθητικ ρ λο πα-
ρουσ ασης και αποτ πωσης αισθητικ ν, υφο-
λογικ ν και γλωσσικ ν οπτικ ν αυτ ς·
αντ θετα, λειτουργε ως πεδ ο ψυχαναλυτι-
κ ς ερμηνε ας το ρ λου το ατ μου σε να
εξωτερικ περιβ λλον μεταβολ ν και ρ -
ξεων. Πρ γματι, η Ελ νη Σακκ αναμετρ -
ται με τον χρ νο, εστι ζοντας στον ζωτικ
χ ρο τ ς εσωτερικ ς αθ ατης ψης των
πραγμ των. «Μια παρ λογη σχ ση με το
αν φικτο/κ θε πο ημα υπαρκτ αν παρ-
κτο» (σελ. 8) και αυτομ τως εισβ λει με
ανακατε θυνση ο λ γος ως αναπ σπαστο
τμ μα τ ς ανθρ πινης συμβ ωσης αν μεσα
στον π νο και την απ λεια. Η πο ηση μετα-
μορφ νεται σε χημα μεταφορ ς μετασχη-
ματισμ ν μιας εικονοποι ας νευ περιορι-
σμ ν. ∆εν ε ναι η στιγμ η οπο α επικρ με-
ται, ως ∆αμ κλειος σπ θη, στην απ σταση
που χωρ ζει την ιδ α απ την πραγμ τωσ
της· αντ θετα, ε ναι ο λ γος ως προ κταση
της ζω ς, ως μορφοπο ηση των κεν ν δια-
στημ των αν μεσα στον παρελθ ντα χρ νο
και τον μ λλοντα, με το παρ ν να τροποποι-
ε ται στη συνε δηση του αναγν στη, ως
προμετωπ δα συναισθηματικ ς κτασης.
Το τ λος μιας πρ ξης, η ολοκλ ρωση
μιας εν ργειας, σηματοδοτε τη λ θη των
πεπραγμ νων ευθυν ν, μετατοπ ζοντας τις
ευθ νες που πονται, ως καταστ λαγμα των
επιλογ ν, στις διακυμ νσεις εν ς χρ νου ο
οπο ος δεν ορ ζεται, αλλ ετεροπροσδιορ -
ζεται, απ τις υποκε μενες ερμηνε ες της
πραγματικ τητας. Η τελευτα α, ομοι ζει
ολο να περισσ τερο με τη συνθ κη μιας ανα-
μ τρησης, στο πεδ ο βολ ς της οπο ας το
δρων υποκε μενο χει διασταλε ως την
πρ σοψη κατακερματισμο της προσωριν -
τητας. λα μεταβ λλονται, στην πο ηση
της Ελ νης Σακκ , λα οδηγο ν στη συρρ -
κνωση των προσδοκι ν, ως του κατα-
λ ξουν στην αναθε ρηση και την στοχευ-
μ νη αναδι ταξη εντ ς το κοινωνικο συν -
λου (βλ. που συν λου δεν συνεπ γεται συλ-
λογικ αποδοχ τ ς εκ στοτε εξατομικευ-
μ νης επιλογ ς, αλλ τη συλλογικ διευκ -
λυνση αποτ πωσ ς της στα δεδομ να του
χρονικο ετεροκαθορισμο ). «Συγκινητικ η
εξομολογητικ αλ θεια/παρελθ ντος χρ νου
/παραμ νει αναλλο ωτη απ’ τη φθορ /η α -
σθηση του αρχικο κοιτ γματος» (σελ. 11)
και σπε δει να προασπ σει η δημιουργ ς τα
κεκτημ να τ ς πρ ξης, ως γ φυρα αποδοχ ς
με τα αποτελ σματα του εκ στοτε «α ριο».
Επενδ ει στην αποκατ σταση της μν μης
και τη διαλε κανση των στοιχε ων εκε νων
που συγκροτο ν την εσωτερικ πτυχ τ ς
συναισθηματικ ς καταγωγ ς το ατ μου.
Οι πυλ νες τ ς τελευτα ας, αναζητο νται
διαρκ ς σε πρ σωπα και γεγον τα, με τε-
λικ σκοπ την αποθ ωση των κιν σεων σε
να παιχν δι εναλλαγ ς ρ λων. Ωστ σο, η
συνομιλ α με την πο ηση δεν εκλογικε εται
σε μορφ ψυχικ ς και πνευματικ ς ισορρο-
π ας. Αντ θετα, προσδ δεται στο περιεχ -
μεν της η κατ λληλη προσθετικ δυναμικ
στε, σαν φυσικ γεγον ς, να καρποφορ σει
εκ ν ου στιγμ ς και προσδοκ ες.
Το πεπερασμ νο τ ς ανθρ πινης παρξης
καθορ ζει την ταυτ τητα του χρ νου και η
πο ηση εξαναγκ ζεται να συνδρ μει, σε ναν
αγ να αντοχ ς. Σε αυτ ν τον αγ να, η ζω
δεν επιβ λλει συμπεριφορ ς και πρ τυπα.
Αντ θετα, με γν μονα την αυθεντικ τητα
των συμβαλλ μενων μερ ν, κινητοποιε τα
συνδετικ σημε α τ ς αινιγματικ ς εποχ ς
(εποχ η οπο α μετουσι νεται στην υποκει-
μενικ πρ σληψη του δημιουργο και μετα-
φ ρεται αυτο σια στην πρακτικ εφαρμογ
του αναγν στη) και προσκαλε , με υπενθ μι-
ση, τα συμφραζ μενα της υπαρξιακ ς προ-
σκ λλησης, στε να καταστε η γν ση τ ς
εμπειρ ας κφραση ενθουσιασμο στους αφη-
γηματικο ς διαδρ μους της σκ ψης. Στη
σκ ψη, ο τ νος τ ς φων ς τ ς ποι τριας αλ-
λ ζει ρδην. ∆εν ε ναι η εξομολ γηση πρ ξη
εσωτερικευμ νης γαλ νης· ε ναι πρ ξη θ ρ-
ρους, στην αναμ τρηση με τις βαθ τερες επι-
θυμ ες το σ ματος και των αισθημ των. Σε
αυτ ν ακριβ ς την αναμ τρηση ο ποιητ ς
αυτοκαταστρ φεται, υπονομε ει εαυτ ν, -
στε να προσκολλ σει τα εξωτερικευμ να πια
χαρακτηριστικ του στον λ γο τ ς πο ησης.
Η τελευτα α, τ ρα, δεν αναγνωρ ζει πλα σια
και ρια ταυτοπροσωπ ας. Η δημιουργ ς,
χοντας ατον σει τις λεπτομ ρειες της εμπει-
ρ ας στους στ χους τ ς ποιητικ ς εγρ γορ-
σης, ανασκευ ζει τα ζωτικ συνδετικ στοι-
χε α της επικοινων ας στην προσωποπο ηση
των καθημεριν ν επαφ ν. Σε αυτ ς προσμ -
νει την απ ντηση, στο ερ τημα που η ζω
θ τει εξ αρχ ς, κ θε μ ρα. «Η ιστορ α θυμ -
ται/δεν εκδικε ται/ματ νει τα δ κρυα, τις
καρδι ς/και διδ σκει π ντα/μ σα απ τον
πρ σκαιρο/θ νατο της αλ θειας» (σελ. 47)
και η ζω μετατρ πεται σε σχεδ α εν ς ιδε -
δους απλ τητας. Απλ τητας, δι τι ο θ νατος
και η α σθηση της απ λειας, πως ακριβ ς
διαχ ονται στην ποιητικ συλλογ , με τον
διο τρ πο ερμηνε ονται στην ονοματοθεσ α
πρακτικ ς φ σης των αναγκ ν.
Ο ρομαντισμ ς, απολ γει, σε αυτ το ση-
με ο αν γνωσης της ατομικ ς και συλλογι-
κ ς ιστορ ας, ως αναγκαι τητα. Η ποι τρια,
δεν αρνε ται τη συμμετοχ σε να πλα σιο
αυτο-περιορισμο , αλλ ορ ζει την απ δε-
σμευση απ αυτ ως μ σο επικοινων ας τ ς
πο ησης με τις προεκτ σεις τ ς εμπειρ ας.
Ο ρωτας, ως αναζωογ νηση και ο θ νατος,
ως αρχ μ ας ν ας πορε ας διαλεκτικ ς σ ν-
θεσης των αντιθ των, καταλ γουν να προςδ -
δουν υπεραξ α στην αποθ ωση των συναι-
σθηματικ ν εκτ σεων προσωπικ ς ερμη-
νε ας της ζω ς.
Αντώνης Ε. Χαριστός

Ξενοδοχείο των αναξίων
Λ μπρος Πολ ζος
ποιητικ συλλογ , Εκδ σεις Σμ λη, 2021
Μεταξ ουρανο και γης
Μ νο τυχοδι κτες κυκλοφορο ν
Η ποιητικ συλλογ το Λ μπρου Πολ -
ζου (Λ.Π.) «Ξενοδοχε ο των αναξ ων» ε ναι
μια σ γχρονη σεμν ποιητικ παρ μβαση σε
ανοιχτ ερωτ ματα του σ μερα. Τη διατρ -
χει νας καθολικ ς πολιτικ ς προβληματι-
σμ ς, με αφετηρ α την ελληνικ πραγματι-
κ τητα αλλ και την πρ σφατη ιστορ α μας.
Ο Πολ ζος, βλ πει την πολιτικ και την
πο ηση ως αλληλ νδετες δραστηρι τητες του
ανθρ που, ως μ ρος μιας ιδανικ ς κοινω-
ν ας. Ως αντ σταση στην ισοπ δωση. Μ σα
απ αυτ τη σχ ση αναδεικν ει τη μοναχι-
κ τητα του σ γχρονου ανθρ που, του συχν
προσανατολισμ νου στην επιφ νεια της κα-
θημεριν τητας. Η αγ πη και το ενδιαφ ρον
για τη χ ρα ως αφηρημ νη ννοια διατρ χει
λα τα ποι ματ του:
χ ρα μου
στ σφυρ παραδ θηκε
στ γ νιμο μ ταλλο
γινε δεκτ
Ο Πολ ζος χρησιμοποιε τη διερε νηση
ποιητικ ν τρ πων για να προσεγγ σει τη δι-
κ του μεταφυσικ χ ρα απ την οπο α
αντλε δ ναμη και ραμα.
Ζηλε ω το ς νθρ πους χωρ ς τ ν τ πο
σ δερο
στ π δι μ δυ πατρ δες
μ τρε ς σ ν ρωμ νες τ ς κ ρδισαν
τ ς φησαν
Για να προχωρ σει σε μια διαπ στωση για
το σ μερα με ντονη σαρκαστικ δι θεση
Ε μαστε λοιπ ν προφ τες
μετ τ τ λος
τ ν παρ σταση τ ν κλ ψαν
ο σαλτιμπ γκοι
τ λεφτ τ κατ πιε τ χρ ος
Η γλ σσα του Πολ ζου ε ναι πολιτικ επ
της ουσ ας. Θα λεγε κανε ς τι χα ρεται
απ την ουσιαστικ συμπερασματολογ α.
ραγε θ μ ς συγχωρ σουν ποτ
ο τρ πεζες πο πιθυμ σαμε
τ σπ τι το διπλανο μας;
Παρ τη φαινομενικ απ σταση του ποιη-
τ απ τις μεταφυσικ ς πλευρ ς τ ς ζω ς,
ε ναι δι χυτη η αγων α του για το μ λλον
το κ σμου. Ο Λ.Π. δ νει β μα σε μια σ γ-
χρονη εκδοχ απ λαϊκ ς θρησκευτικ ς πε-
ποιθ σεις, για να τον σει τσι το μ γεθος
του προβλ ματος.
μοο σιος τ πατρ
στ μοναξι κα στ ς τ ψεις
Η παρ δοση, στα τελεολογικ της μοτ -
βα, αποτελε καταφ γιο για τον ποιητ . Την
τοποθετε σε μια σ γχρονη πολιτικ ματι
μ σω απροσδ κητων ανατροπ ν:
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
Στ λογιστικ βιβλ α
δ ει τ σινικ τε χος
κα τ ποτ μια γυρ ζουν π σω
ρημος ε ναι πατρ δα
Η μοναξι το σ γχρονου ανθρ που απο-
τυπ νεται μ σα απ αναφορ ς σε γνωστ ς
δυστοπ ες:
Παλι τερα ταν θελα
ν βγ στ β λτα
ζητο σα π’ τ ν Κ φκα ν μ συνοδ ψει
Για την επιστροφ σε μια δικ του χ ρα
δυσκολε εται απ τις πλευρ ς της μ σα στις
σ γχρονες π λεις. Αυτ ς οι οδυνηρ ς πλευ-
ρ ς δημιουργο ν ενδιαφ ρουσες αγων ες για
τον ποιητ .
Ε ελπιστ στ Βροχ
Στ Πατρογονικ Σκυλι
Πο σ ρνουμε στ ν στοσ νη
Για να επαναλ βει πιο ξεκ θαρα και πιο
εμφατικ τη δικ του επιστροφ στα πα-
τρ α χ ματα – μια λ ση σως για λους σε
αυτο ς τους καιρο ς, πως αφ νει να εννοη-
θε :
Κ νω σκ ψεις γι τ χωρ φι μου
να περιβ λι ν βλαστ σω
και να συνεχ σει,
Στ περιγι λι το αυτο μου
μ νος κοιτ ζω τ βουν
Ο Πολ ζος επικεντρ νει τον λ γο του
στο συλλογικ ασυνε δητο, με ορατ ως β ω-
μα την ττα των αξι ν την οπο α και συμ-
μερ ζεται ποιητ ς. Η πο ησ του δεν θα
μπορο σε να χαρακτηριστε σε καμ α περ -
πτωση ως «πο ηση της ττας». Το αντ θετο,
αφορ τη γονιμοπο ηση του ποιητικο πα-
ρ ντος με βαθ τερο μεταφυσικ προβλη-
ματισμ . Η πο ηση του Λ.Π. χει ενδια-
φ ρον υλικ , συνοψ ζει δε με προσωπικ τρ -
πο την αν γκη σ ζευξης της πο ησης με την
πολιτικ και κοινωνικ πραγματικ τητα.
Μια πο ηση που αναδεικν ει την συμβολ
τ ς πο ησης στην απλ τητα των νοημ των.
Μαθα νεις στ τ λος
δ ν π ρχουν πολλο τρ ποι
ν πε ς
α τ πο ε ναι ν πε ς
Π τρος Σ. Στεφαν ας
* Ο Λ μπρος Πολ ζος ε ναι δημοσιογρ φος.
Ειδικε εται σε θ ματα οικονομ ας, ασφ λισης
αλλ και τοπικ ς αυτοδιο κησης. χει εργα-
στε ως συντ κτης και αρχισυντ κτης σε εφη-
μερ δες, περιοδικ , το ραδι φωνο και την τηλε -
ραση της ΕΡΤ. χει ασχοληθε επ σης με τον
χ ρο του σ γχρονου πολιτισμο και ειδικ του
θε τρου και του βιβλ ου. Η συλλογ ποιημ των
«Ξενοδοχε ο των αναξ ων» απ τις εκδ σεις
Σμ λη, σε επιμ λεια της Ζω ς Μπ λλα – Αρ-
μ ου ε ναι το τρ το λογοτεχνικ του βιβλ ο. -
χουν προηγηθε το 2010 το μυθιστ ρημα «Η
συμφιλ ωση» (εκδ. Σοκ λη-Κουλεδ κη) και το
2008 η ποιητικ συλλογ «Αδι λειπτη Ρο »
(εκδ. Τυπωθ τω). Κε μεν του για την τ χνη
και τη θρησκε α χουν επ σης δημοσιευτε σε
τ μο απ τις Εκδ σεις Ζω στο τετρ γωνο το
2013. Γενν θηκε στα Βραγκιαν της Καρδ τσας
και ζει στου Ζωγρ φου.
** Ο Π τρος Σ. Στεφαν ας ε ναι Αναπληρωτ ς
Καθηγητ ς στο ΕΜΠ και συγγραφ ας.
Πομόνα
Αργ ρης Φασο λας
∆ιηγ ματα, Εκδ σεις Μ γμα, 2021
Τα διηγ ματα του Α. Φ. αντλο ν τη θε-
ματολογ α τους απ την ανθρωπογεωγραφ α
το θεσσαλικο κ μπου, την οπο α εξιστο-
ρο ν και την αναδεικν ουν, λλοτε μ σα απ
υπερρεαλιστικ ς εικ νες και λλοτε μ σα
απ περ πλοκες αφηγ σεις μαγικο ρεαλι-
σμο . Ως γν σιο τ κνο τ ς Θεσσαλικ ς γης
δεν θα μπορο σε να αποφ γει να ξεφ γει
απ τα βι ματα και τις μν μες το τ που
που μεγ λωσε. Ε ναι γνωστ πως λοι οι
συγγραφε ς (ποιητ ς και πεζογρ φοι) εμπν -
ονται και επαν ρχονται π λι και π λι στις
πρ τες σκην ς και εμπειρ ες τ ς παιδικ ς
και εφηβικ ς ηλικ ας. Αυτ ς οι μν μες αφ -
νουν τ σο ισχυρ αποτ πωμα που κανε ς δεν
μπορε να τις λησμον σει. Ε τε αυτ το απο-
τ πωμα χει ευτυχ ς πρ σημο, ε τε μ ζερο.
Ε ναι, επ σης, γνωστ πως το δι γημα, ως
λογοτεχνικ ε δος, ε ναι πολ δ σκολο. Οφε -
λει να ε ναι σ ντομο. Πρ πει να αφηγηθε την
ιστορ α του με π κνωση λ γου, με σαφ
στ χευση, με λιγοστο ς χαρακτ ρες, κι χι
μεγ λη πλοκ . Συχν , οι διηγηματογρ φοι,
οι πιο εμπνευσμ νοι εξ αυτ ν, εμπλουτ ζουν
την αφ γησ τους με αρκετ λυρικ στοι-
χε α, που προσθ τουν μιαν ευφρ συνη ποιηι-
κ τητα στο κε μεν τους.
Τα διηγ ματα του Α. Φ. χουν λα τα
παραπ νω χαρακτηριστικ το ε δους. Ε ναι
πρ γματι σ ντομα, χουν πυκν λ γο και τα
διατρ χει νας δι χυτος λυρισμ ς, που ενι-
σχ ει σε περιεκτικ τητα το κε μενο, αλλ
κυρ ως το ομορφα νει, που ε ναι και νας
απ τους βασικο ς στ χους της τ χνης. Ο
τ τλος ΠΟΜΟΝΑ. ∆εν θα μπορο σε να
βρει πιο κα ριο, πιο αποτελεσματικ τ τλο.
Η λ ξη πομ να – η γνωστ αντλ α νερο –
ε ναι η λ ξη που κυριαρχε στις καθημεριν ς
συνομιλ ες των αγροτ ν κ μπου. Ε ναι η πιο
εμβληματικ λ ξη, κυρ ως τους θερινο ς μ -
νες. Πομ να σον π τισμα. Ο συγγραφ ας
λ ει, « τι υπ ρχει μ α σ νδεση αν μεσα στη
χρηστικ τητα της αντλ ας και στην ψυχικ
διεργασ α την οπο α προσπαθ να περιγρ -
ψω». Θα μπορο σε μως η πομ να, στα διη-
γ ματα του Α.Φ., να συμβολ ζει την μπνευ-
ση με λη την ψυχικ της διεργασ α, που
σαν μια λλη αντλ α ανασ ρει απ τα γκα-
τα της ψυχ ς και του νου χαρακτ ρες ανθρ -
πων και καταστ σεις ακ μα και «διφορο -
μενες, αμφ σημες και ενδεχομ νως σκοτει-
ν ς», πως επισημα νει ο διος ο συγγρα-
φ ας. Εξ λλου, αυτ ς οι ακρα ες, ασυν θι-
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
στες, καταστ σεις γεννο ν το απρ βλεπτο,
το θελκτικ μυθιστορηματικ και το πρ -
σφορο για τη διερε νηση, την προσ γγιση
και την καταν ηση χαρακτ ρων και συμπε-
ριφορ ν καλ κρυμμ νων.
Ο Θεσσαλικ ς κ μπος αποτελε το σκηνι-
κ . Και οι νθρωπο του το πρ το υλικ απ
το οπο ο εκκινε ο συγγραφ ας για αναπτ -
ξει τα θ ματα που τον απασχολο ν. Εξαιτ ας
το σκηνικο και των ανθρ πων το κ -
μπου, σως κανε ς σκεφτε πως ο Α. Φ. κ -
νει ηθογραφ α. Σε καμμ α περ πτωση. Ακ -
μα και κ ποιες λ ξεις τ ς θεσσαλικ ς ντο-
πιολαλι ς, με τον τρ πο που χρησιμοποιο -
νται, ακ μα και το τελευτα ο δι γημα της
συλλογ ς ΕΠΙΤΑΦΙΟΙ, που ε ναι γραμμ νο
στη γνωστ μας θεσσαλικ δι λεκτο, δεν αλ-
λοι νουν την πρ θεση του συγγραφ α να
«προσεγγ σει ορισμ να πρ γματα που δο -
λευε στο μυαλ του», πως δηλ νει με σα-
φ νεια. ∆ιαβ ζοντας τα διηγ ματα, βλ πει
κανε ς πως οι χαρακτ ρες και λη η δρ ση
θα μπορο σε να αφορ και ανθρ πους που
βρ σκονται σε λλη χ ρα, σε οποιοδ ποτε
γεωγραφικ πλ τος και μ κος. Εν αναγνω-
ρ ζουμε την εντοπι τητα, καθ ς η Θεσσαλ α
υπ ρχει στο βιβλ ο, μ σω τοπ ων και εικ -
νων, σε καν να σημε ο δεν νοι θουμε μως,
δεν εισπρ ττουμε κ ποια ηθογραφικ ατμ -
σφαιρα ε ναι τ σο ανεπα σθητη που δεν
αντιλαμβαν μαστε. Με εξα ρεση β βαια το
τελευτα ο δι γημα, που το ντ πιο γλωσ-
σικ ιδ ωμα επιβ λλεται κυριαρχικ .
Αναφ ρθηκα νωρ τερα στον υπερρεαλι-
σμ και τον μαγικ ρεαλισμ . Για να κατα-
λαβαιν μαστε, θυμ ζω εν συντομ α π ς
ορ ζουμε τα δ ο αυτ ρε ματα. Ο υπερρεα-
λισμ ς υιοθ τησε την «αυτ ματη γραφ »,
επιδι κοντας τη διερε νηση του ασυνειδ -
του, την απελευθ ρωση της φαντασ ας (με
την απουσ α κ θε ελ γχου απ τη λογικ )
και διακηρ σσοντας τον απ λυτο μη κομφορ-
μισμ . Ο μαγικ ς ρεαλισμ ς προσδιορ ζε-
ται ως η υφολογικ ανησυχ α και το ενδια-
φ ρον για αν δειξη του μη πραγματικο
αλλ κοτου ως κ τι καθημεριν και κοιν .
Επιδι κει δηλαδ να δ σει εσωτερικ
αληθοφ νεια στο φανταστικ και μη
πραγματικ . Ο Α. Φ., νομ ζω, χρησιμο-
ποιε τις αρετ ς και των δ ο ρευμ των. Και
η διερε νηση του ασυνειδ του τον ενδιαφ -
ρει, αφο «γενν ει» ασυνε δητα συναισθ -
ματα, ασυνε δητες σκ ψεις και ιδ ες, ασυνε -
δητες αντιλ ψεις και αντιδρ σεις, συμπλ γ-
ματα, φοβ ες και κρυφο ς π θους και επι-
θυμ ες. νας πλο τος καταστ σεων που
επηρε ζουν καθορ ζουν τις ανθρ πινες συ-
μπεριφορ ς. Απ την λλη μερι , και κυρ ως
λογοτεχνικ , τον ενδιαφ ρει ο μαγικ ς ρε-
αλισμ ς, καθ ς στις αφηγ σεις του νοι -
ζεται πολ να εμφαν σει ως πραγματικ και
αληθοφαν ς το ντως φανταστικ και μη
πραγματικ . ∆ι τι τ λλο κ νει με τον
ντρα, που καπν ζει μες στο καταμεσ μερο
τα δ χτυλ του. Την Κικ , που μετρ ει συλ-
λαβιστ τα στρ ματα του α ρα. Την κ ρη,
που σκ τωσε και φ τεψε τη μητ ρα της. Τον
Τ σσο τον Β γκα, που κ θεται στο σαρ βα-
λο του λιου. τη Χρ σα και τα ασ λευτα
ψ ρια, που στ ζουν πηχτ απ’ τα χε λη της;
Και τ ρα, στο κυρ ως θ μα –για μ να–,
το θ μα της γραφ ς.
Π ντοτε, ταν ρχεται στα χ ρια μου το
πρ το βιβλ ο εν ς συγγραφ α (ποιητ
πεζογρ φου), τα ερωτ ματα που θ τω στον
εαυτ μου και ε ναι δ ο. 1ον, αν το βιβλ ο
χει κ τι να πει, αν δηλαδ χει στ χους κι
αν υπηρ τησε αυτο ς τους στ χους με καλ
λιγ τερο καλ αποτελ σματα. Με απλ λ -
για, αν αξ ζει να διαβαστε . Και 2ον, π ς
ε ναι η γραφ του, πρ κειται δηλαδ για
λογοτεχνικ κε μενο και, αν απ’ το κε μενο
διακρ νεται ε ναι εμφαν ς, στω υποση-
μα νεται το συγγραφικ χ ρισμα, η δωρε
του λογοτ χνη; ταν φτασε στα χ ρια μου
το βιβλ ο του Α. Φ., ξερα μ νο την αγ πη
του για την αρχαιολογ α και τις λαμπρ ς
σπουδ ς που κανε στην επιστ μη αυτ . ρ-
χισα, λοιπ ν, να διαβ ζω το πρ το δι γημα
και προχωρ ντας στην αν γνωση της 1ης,
της 2ης, της 3ης σελ δας, αντιλαμβ νομαι
πως το δι βασμα ρ ει απρ σκοπτα, πουθεν
δεν «σκοντ φτω». ταν σταματ , δεν το
κ νω γιατ κ που σκαλ νει η ρο της αφ -
γησης, αλλ γιατ το κε μενο ε ναι τ σο πυ-
κνογραμμ νο, χει τ σες πολλ ς εικ νες μα-
ζεμ νες, που πρ πει να τις τακτοποι σω στο
μυαλ μου, στε να μπορ σω να τις συνδ σω
με τις επ μενες για να χω την συνολικ
εικ να της δρ σης. ρα, διαπ στωση πρ τη.
Ο λ γος το Α. Φ. κυλ ει αβ αστα, σαν να
εκρ ει απ φυσικ πηγ και λλοτε εκτιν σ-
σεται με πιο γοργο ς ρυθμο ς, ταν δηλαδ
η εξ λιξη της αφ γησης απαιτε ασθματικ
γραφ και λλοτε ηρεμε . ∆ιαπ στωση δε -
τερη. Ο Φασο λας, απ’ το πρ το κι λας δι -
γημα ρ χνεται στα βαθι . Εμφαν ζεται ιδια -
τερα τολμηρ ς. γνοια κινδ νου αυτοπε-
πο θηση; Εικ ζω το δε τερο, αλλ εκε νος
ενδεχομ νως ξ ρει. σως και χι, αφο στην
τ χνη αρκετ συμβα νουν ερ μην το καλλι-
τ χνη. Θ λω να πω, τι επιλ γει να σκληρ
και προκλητικ θ μα. Που βεβα ως ε ναι και
απαιτητικ και χει βαθμ δυσκολ ας. Ο
τ τλος του, ΠΩΣ ΣΚΟΤΩΣΑ ΤΗ ΜΗΤΕ-
ΡΑ ΜΟΥ. Και επιπλ ον, ξεκιν ει το δι γη-
μα με την επ σης σκληρ και «ψυχρ » φρ -
ση, Εδ θα σας διηγηθ π ς σκ τωσα τη
μητ ρα μου, που συν μα υποδηλ νει απο-
στασιοπο ηση και την φαινομενικ αδιαφο-
ρ α τ ς αφηγ τριας, που τ λεσε την εγκλη-
ματικ πρ ξη. Εντυπωσιακ αρχ , αλλ με
την ολοκλ ρωση της αν γνωσης του διηγ -
ματος και με ρους σ νθεσης του κειμ νου,
αποβα νει χρ σιμη και αποτελεσματικ .
Αυτ η εκκωφαντικ ε σοδος μου θ μισε την
αρχ το σ ντομου μυθιστορ ματος του Αλ-
μπ ρ Καμ Ο Ξ νος, που αρχ ζει ως εξ ς:
«Σ μερα, η μαμ π θανε. σως χθες, δεν
ξ ρω». ακ μα, την πιο εντυπωσιακ ε σο-
δο που κ νει ο Γερμαν ς Χ ινριχ φον Κλ ιστ
στη νουβ λα του Η Μαρκησ α του Ο…, που
μ α «χ ρα και μητ ρα δυο παιδι ν, μια
γυνα κα με μεμπτη υπ ληψη, γνωστοπο -
ησε μ σω των εφημερ δων πως, εν αγνο α
της, ε χε με νει γκυος, και πως ζητο σε
απ τον πατ ρα του παιδιο που θα γεν-
νο σε να παρουσιαστε εμπρ ς της, δηλ -
νοντας πως για λ γους οικογενειακ ς ευ-
πρ πειας ταν αποφασισμ νη να τον πα-
ντρευτε ». Παραλληλισμο ς κ νω, κι χι συ-
γκρ σεις, αν και δεν τις φοβ μαι, πιστε ω
μως πως τ τοιες ε σοδοι στην πεζογραφ α
πι νουν τον αναγν στη απ’ τον λαιμ και
τον καθηλ νουν στο πεδ ο τ ς αν γνωσης
μ χρι το τ λος τ ς αφ γησης. ∆ιαπ στωση
Τρ τη. Ο Α. Φ δεν προσπαθε να κ νει φος.
Το φος προκ πτει αφ’ εαυτο , καθ ς ο αφη-
γητ ς διηγε ται αυθ ρμητα τις ιστορ ες του,
σαν να τις λ ει σ’ ναν φ λο. Κι αυτ το επι-
τυγχ νει –και δεν καθ λου ε κολο–εμπλου-
τ ζοντας τον γραπτ του λ γο με πολλ στοι-
χε α προφορικ τητας. ∆ομε εντ λει ναν
θαυμ σιο γραπτ λ γο με ντονη την α σθη-
ση προφορικο λ γου. Αυτ κ νει πιο γοη-
τευτικ την αφ γηση και, κυρ ως, περισσ -
τερο οικε α. Κι αυτ η κατ κτηση φους,
απ το πρ το κι λας βιβλ ο, ε ναι πολ ση-
μαντικ υπ θεση. Οι περισσ τεροι συγγρα-
φε ς παιδε ονται και το καταφ ρνουν συν -
θως με το 3ο και 4ο βιβλ ο τους. Εν κατα-
κλε δι, το γλωσσικ φος του Α.Φ. ε ναι
διακριτ , εντελ ς προσωπικ , και, κυρ ως,
δεν ε ναι «πεποιημ νο». Ε ναι πηγα ο και
ενισχ εται αποφασιστικ απ το πλο σιο λε-
ξιλ γιο του συγγραφ α. Καθ ς το πηγα ο
ταλ ντο απ μ νο του δεν αρκε , πρ πει να
συνεπικουρε ται απ ουσιαστικ καλλι ργεια
και την καλ τερη δυνατ γν ση τ ς ελληνι-
κ ς γλ σσας. Αφο ο συγγραφ ας, ποιο
ε δος και αν υπηρετε , με τις λ ξεις κονταρο-
χτυπι ται, αυτ ς ε ναι το εργαλε ο της τ -
χνης του.
Συμπερασματικ , ο Α. Φ. και ταλ ντο
διαθ τει, και καλλι ργεια χει (αυτ που το
νεαρ της ηλικ ας το επιτρ πει) και πολ κα-
λ ελληνικ γνωρ ζει. ∆εν μπορ να προβλ -
ψω την εξ λιξ του στα νεοελληνικ γρ μμα-
τα. Κρ σεις οριστικ ς και προβλ ψεις με το
πρ το βιβλ ο ε ναι επισφαλε ς. Με σα δη
ε πα, ε ναι σαφ στατο πως ανεπιφ λακτα πι-
στε ω στο γν σιο ταλ ντο και στην υπ λοιπη
αρματωσι του. Ε χομαι και ο διος να το
πιστ ψει βαθι και να αφιερωθε στο θλημα
της γραφ ς. Γιατ , στο θλημα αυτ , δεν ευ-
δοκιμο ν «επισκ πτες συγγραφε ς» part
time απασχολο μενοι. Η Λογοτεχν α απαιτε
ισ βια αφοσ ωση, καθημεριν επαφ . Ε ναι η
πιο απαιτητικ ερωμ νη.
Κώστας Λάνταβος
Οι ιδέες είναι σαν τα κουνέλια.
Πιάνεις κάνα δυο, τις φροντίζεις
λίγο και, πολύ σύντομα,
έχεις μια ντουζίνα από δαύτες.
Τζων Στάινμπεκ

Φαγώσιμα
Σοφ α Πολ του Βερβ ρη,
ποιητικ συλλογ , εκδ σεις ναστρον, 2022
Η πο ηση της Σοφ ας Πολ του-Βερβ ρη
ε ναι βαθι υπαρξιακ . Κι αν στον υπαρξια-
κ χ ρο κφρασης εντ ς τ ς ποιητικ ς δο-
μ ς το λ γου αντικρ ζει κανε ς βι ματα
και εμπειρ ες καθολικ ς αποδοχ ς και εξα-
τομικευμ νης πρ σληψης, υπ ρχει και η
υπαρξιακ κθεση της πραγματικ τητας σε
ν τες ανατομ ας, δ χως, ωστ σο, να μει νει
στο ελ χιστο το επ πεδο ποιοτικ ς αναβ θ-
μισης του εξωτερικο περιβ λλοντος κ -
σμου. Σε αυτ τη δε τερη κατηγορ α εντ σ-
σονται τα «Φαγ σιμα» και η ποι τρια
εξαπολ ει ναν διμ τωπο αγ να ισορροπ ας
αν μεσα στον συναισθηματικ κ σμο των
περιγραφ ν (με εσωτερικ θ αση ζηλευτ )
και τον περιγραφικ χαρακτ ρων προσ πων
και καταστ σεων. Ο τελευτα ος (βλ. προσω-
ποπο ηση οπτικ ν) ακολουθε συντεταγμ νη
πορε α απ την ρνηση στην ανεξαρτη-
τοπο ηση των αισθητικ ν προτ σεων, μ ας
δεδομ νης αρμον ας πραγμ των. Με λλα
λ για, η ποι τρια εντ σσει σειρ προσ πων
και ανθρωπ νων σκιαγραφ σεων σε πορτρα -
τα καθημεριν ς συνδιαλλαγ ς και επικοινω-
ν ας, μ σα απ τα οπο α συρρικν νεται η
απομ γευση των συνθηκ ν διαμ ρφωσης
μ ας πρ ξης.
Για να κατανο σουμε την ποιητικ κ-
φραση (και κταση) της Σοφ ας Πολ του-Βερ-
β ρη οφε λουμε εξ αρχ ς να διαμορφ σουμε
κατ νου τους ρους καλλιτεχνικ ς πρ -
σληψης του πεδ ου εφαρμογ ς και γλωσσικ ς
πρακτικ ς. Η εσωτερικ θ αση των πραγ-
μ των, πως αναφ ρθηκε νωρ τερα, επενδ ει
στην εισαγωγ το φυσικο τοπ ου ως μ σο
μετατροπ ς τ ς νισης μ χης με τον χρ νο
(και τον χ ρο σε δε τερη δι ταξη αναγκ ν)
σε ετεροχρονισμ νη αν λυση των συνθετικ ν
στοιχε ων μ ας ολ τητας. Το ανθρ πινο σ -
μα, ως υπαρξιακ πρ ταση απ τη μ α πλευ-
ρ και η φ ση, ως καλλιτεχνικ πανδαισ α
αντηχ σεων απ την λλη, σχηματοποιο ν
την πρ τη αφηγηματικ πρ σβαση της ποι -
τριας στα ενδ τερα των αιτιακ ν προσμ -
ξεων. « χω τον ουραν μ σα μου/ανο γω το
παρ θυρο της κ μαρας να τον φωτ σω» (σελ.
18) και αυτομ τως η δημιουργ ς περιτρ χει
με μαεστρ α την απ σταση που χωρ ζει αι-
σθαντικ την επιφ νεια της αποδοχ ς απ το
β θος τ ς απ ρριψης. ∆εν σχηματ ζει εικ νες
προκειμ νου να αμβλ νει τις εντυπ σεις
μιας, ορισμ νου τ που, απ λειας. Κ θε
στιγμ τ ς ζω ς, σε φιλικ τ νο, η οπο α δια-
περν τις απαιτ σεις προσωπικ ς επιβ ωσης,
συγκρο εται μεσα με τα αδι ξοδα εν ς
υλιστικο αδιεξ δου. Και σε αυτ ν την περ -
πτωση, η ννοια της απ λεια μεγεθ νεται εκ
μ ρους τ ς δημιουργο με σκοπ να ανα-
χαιτ σει την ολ τητα της ττας, που ολο να
συσσωρε εται απειλητικ εν πιον των προ-
κλ σεων μ ας ανυπ ταχτης ερμηνε ας.
Π ς, ωστ σο, εκπληρ νει η δια τη θ ση
την οπο α ορ ζει ως αυτοσκοπ ; Και ταν
αναφερ μαστε σε θ ση, η πο ηση της Σοφ ας
Πολ του-Βερβ ρη εν συν λω υπερασπ ζεται
την αυτονομ α το ποιητικο λ γου ως ερ-
γαλε ο και μ σο ( /και μ τρο) αξιακ ς θ -
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
σμισης του προσ που εντ ς των ορ ων τ ς
συλλογικ ς συνε δησης. Λειτουργε περισσ -
τερο ως κινηματογραφιστ ς, με ντονα τα
στοιχε α τ ς εικαστικ ς τεχνοτροπ ας, και
λιγ τερο ως ποι τρια με την κλασικ απ -
δοση του ρου. Επομ νως, σε αυτ το πλα -
σιο, περιστρ φει τη σκ ψη της σε μ α ανθρω-
πογεωγραφ α πολλαπλ ν διαστ σεων και
εκτον σεων (εκτ νωση, χι ως μ α μορφ
β αιης διαπ λης και κθεσης, αλλ ως δια-
στολ των προσωπικ ν επιθυμι ν σε να
δομημ νο σχ μα αντ -λ γου), με τελικ απο-
δ κτη την καταγγελ α των πυλ νων παρα-
χ ραξης της ιστορ ας ως προ κταση της αν-
θρ πινης αυτεν ργειας. «Αν μεσα στην
πραγματικ ζω των Μεδ κων και στην
πραγματικ ζω του κ σμου το του, η
ομορφι θα μαστορε ει π ντα και θα εξαπα-
τ τις εξουσ ες» (σελ. 30). Η θ ση της, επο-
μ νως, εκκιν απ την αντιστροφ των ρων
πρ σληψης της πραγματικ τητας. Ναι, η τε-
λευτα α μας υπονομε ει συθ μελα· μας υπο-
τ σσει σε να ιεραρχημ νο σ στημα καθετο-
ποιημ νων αξι ν· ερωτοτροπε με την ασχ -
μια τ ς φ σης. μως, η ποι τρια, στ κεται
εν πιος ενωπ ω με τη συνε δηση του αν-
θρ που, που αφυπν ζεται και διατραν νει
την αντ θεσ της στην ολομ τωπη παραβ α-
ση της ιδιωτικ τητας (ας μην εκληφθε ο
ρος ως νομικ περιχ ραξη της ατομικ ς
ελευθερ ας, αλλ ως πεδ ο αναφορ ς ναντι
του εκ των προτ ρων κατασκευασμ νου δη-
μ σιου λ γου). Στο διο αυτ πλα σιο η αστι-
κ αντ ληψη περ οικογενε ας, ο πατριαρχι-
κ ς κρ κος νομιμοπο ησης των αισθητικ ν
απολ ξεων του συλλογικο ασυνειδ του και
η διασπ θιση της δημ σιας τοποθ τησης του
ατ μου εντ ς το κοινωνικο πλαισ ου.
Για να καλλιεργ σει το Εγ , υπ το
β ρος τ ς ελευθερ ας, καλε ται η ποι τρια
να αναζητ σει τα ρια και τις αντοχ ς προ-
σδοκι ν και υπ κωφων αναγκ ν. Στη νε -
τητα αντικρ ζει την επαναστατικ φλ γα
τ ς επερχ μενης δι ψευσης, μα δεν σιωπ .
Εκε νες τις στιγμ ς, που ξεφυτρ νουν μ σα
απ τα πολ πλευρα μοτ βα δι φανων επο-
χ ν της νοιξης και του θ ρους, η επιθυμ α
για ζω , στω υπ περιορισμο ς και ελ γ-
χους, παραμ νει στην πρ τη γραμμ τ ς
επικαιρ τητας και ανασυνθ τει τις ερω-
τ σεις στα αναπ ντητα μαθ ματα αυτογνω-
σ ας. Η φλ γα τ ς υπ ρβασης των ασφυκτι-
κ ν πλαισ ων γιγαντ νεται με τη συνε δηση
εφαπτ μενη στα πεπραγμ να αλλοτιν ν χρ -
νων, δ χως να καταλογ ζονται ευθ νες υποτι-
θ μενης συμμ ρφωσης στα δρ ντα υποκε -
μενα που προσλαμβ νουν τις διες αυτ ς
στιγμ ς ως συν νυμο ευτυχ ας και ελευθε-
ρ ας. Η ποι τρια, ως εξωτερικ ς παρατη-
ρητ ς, καταγρ φει τα σ ματα και τις
εκφ νσεις τ ς συναισθηματικ ς ολοκλ ρω-
σης σε μ α ατ ρμονη προσπ θεια επιβ ωσης.
«Και περπατ ς και περπατ ς/κρεβ τι για
να βρεις/νομ ζοντας πως η εποχ /αυτ ε -
ναι η δικ σου» (σελ. 73) και καταλ γει στην
απ λπιδα προσπ θεια αναστ λωσης της πο-
ρε ας των προδιαγεγραμμ νων αιτημ των
προς γνωστη κατε θυνση. Αρκε να αλλ -
ξουν οι δε κτες το χρ νου και τα πρ σωπα
να μεταβ λλουν τις πρ τερες θ σεις τους και
τ τε, σως, οι μικρ ς στιγμ ς που στοιβ ζο-
νται σε ναν αχαλ νωτο ανταγωνισμ , νευ
περιεχομ νου και ταυτ τητας, να αποκτ -
σουν τη γε ση τ ς αλ θειας των πραγμ των,
αλ θεια η οπο α εντοπ ζεται στην ουσ α των
ανθρωπ νων σχ σεων, π ρα απ τις ομοι -
μορφες συζε ξεις συμπεριφορ ν που το κοι-
νωνικ συμβ λαιο επιβ λει εκ των προτ -
ρων. Να αποκτ σουν γε ση αλ θειας σε
σ νδεση με τη φ ση. Ο νθρωπος, ως προϊ ν
τ ς τελευτα ας, καλε ται να αναζητ σει την
πηγ αυθεντικ τητας μ σα σε ναν κ σμο
ηττοπ θειας και ρνησης. Η ποι τρια συνθ -
τει λ ξεις και εικ νες, προετοιμ ζοντας την
επ μενη στροφ τ ς ιστορ ας προκειμ νου
να αποφανθε για τα αποτελ σματα προη-
γο μενων επιλογ ν. Ωστ σο, καθ ς προσελ-
κ ει την απ λεια ως συνδετικ κρ κο το
εφικτο , υψ νει αν στημα, τ σο στον μικρ -
κοσμο, σο και στον μακρ κοσμο των συ-
ναισθημ των, με αποδ κτη την ενηλικ ωση
της πνευματικ ς και ψυχικ ς ανεξαρτησ ας.
Αντώνης Ε. Χαριστός
ΥLEM
Μεταστοιχειώσεις Λογοτεχνικού
Υδραργύρου
Στα ρος Γκιργκ νης
ποιητικ συλλογ , Εκδ σεις Ζ τρος, 2021
YLEM, Μεταστοιχει σεις Λογοτεχνικο
Υδραργ ρου, ονομ ζει ο ποιητ ς Στα ρος
Γκιργκ νης την πρ σφατη ποιητικ του συλ-
λογ , στην οπο α συγκεντρ νει ποι ματα
της δεκαετ ας 2010-2020. να βιβλ ο κ -
σμημα με τη σφραγ δα το ποιητ , διακρι-
τ στο καλα σθητο εξ φυλλο, στην προσεγ-
μ νη οργ νωση του ργου, στον εξομολογη-
τικ πρ λογο και, κυρ ως, στα εκατ ποι -
ματα, που αποτελο ν μεταστοιχει σεις των
πραγμ των στο αλχημιστικ δοχε ο τ ς ποι-
ητικ ς του ψυχ ς. «Ποι ματα ερμητικ
ανοιχτ σε ποιον χει τη δι θεση να σκ ψει
π νω τους», πως αναφ ρει ο ποιητ ς στον
πρ λογ του.
να ταξ δι η πο ηση του Στα ρου Γκιρ-
γκ νη «ως εν ουραν και επ της γης», μια
διαδρομ στα δυτα του μ θου, στον «αμε-
ταν ητο ουραν » με χημα το «αναφιλητ
μιας Νι βης». Και στη Σελ νη, που ε ναι
«μετ πη αν γλυφη στο να του ονε ρου»
(Αμεταν ητος ουραν ς, σελ. 11). Ο αναγν -
στης παρασ ρεται απ τον ποιητ -ην οχο,
που «με το βλ μμα χαρ ζει στο ουρ νιο μ ρ-
μαρο τον ρ δακα της αιωνι τητας». Το ποιη-
τικ σ μπαν το Στα ρου Γκιργκ νη απλ -
νεται στον χ ρο και στον χρ νο, συνεν νει
το παλι με το καινο ριο, τον μ θο με την
πραγματικ τητα, τον νεορομαντισμ με τον
συμβολισμ και τον ρεαλισμ , αλλ και τον
υπερρεαλισμ . Μια λυρικ φων ιδια τερη.
νας ποιητ ς αν νταχτος αποκλειστικ σε
κ ποιο λογοτεχνικ ρε μα. Η πο ησ του
φωτ ζει διαφορετικ ποιητικ μονοπ τια
απ τις πεπατημ νες οδο ς και στη θεματο-
λογ α και στη μορφ . σως, να μεγ λο
μ ρος τ ς πο ησ ς του να κινε ται στον μα-
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
γικ ρεαλισμ , που τ σο αν γκη χει η σ γ-
χρονη μηχανιστικ εποχ . ∆εν περιορ ζεται
σε παραδομ νες φ ρμες. λλοτε τις αφομοι-
νει δημιουργικ , λλοτε τις ξεπερν και
τις αποδομε , ανο γοντας καινο ριους δρ -
μους στην ελληνικ πο ηση.
Ε ναι σαφε ς οι επιρρο ς απ την κλασικ
γραμματε α, απ τον αρχα ο μ θο, απ την
ακαδημαϊκ κλασικ του παιδε α. Αγκαλι -
ζει τον Προμηθ α, τον Κρ νο, τον Οδυσσ α,
τη Νι βη, τον Φιλοκτ τη και τ σες λλες
μορφ ς της μυθολογ ας, με το πηγα ο α σθη-
μα της ποιητικ ς ευθ νης και τους μετα-
φ ρει στο παρ ν. Ακο με τη φων το ποιη-
τ Τειρεσ α σε προφητε α γκροτ σκα: «Προ-
τ θεμαι – σως παρ τη θ λησ σας– να σας
διηγηθ μια προφητε α που ακ μη δεν την
ε δα», «Θυμ μαι ολοκ θαρα τον Οδυσσ α
πως θα ’ρθει να ρωτ σει – πως π ντα– σα
δεν του χρει ζονται καθ λου πια.{…} λο
ξεχν τι ο ν στος του χει πληρωθε απ
καιρ , χωρ ς να το γνωρ ζει ο διος. Σε μια
ευρ χωρη κοιλι θηρ ου.» (Τειρεσ ας – προ-
φητε α γκροτ σκα, σελ. 112).
Στη συγκεντρωτικ αυτ κδοση ε ναι με-
γ λη η ποικιλ α των ποιημ των. Ξεδιπλ -
νεται η ψυχ το ποιητ , αποκαλ πτεται η
εσωτερικ της διαδρομ απ τα πρ ιμα ποι-
ητικ στ δια ως την ωρ μανση της ποιη-
τικ ς του κφρασης. Στα πρ ιμα ποι ματ
του ο ποιητ ς διακατ χεται ντονα απ
υπαρξιακ αγων α, απ τον ρομαντικ ενθου-
σιασμ τ ς ε θραυστης ψυχ ς του, απ απ -
ραντη τρυφερ τητα. Π ση αγων α εκφρ ζε-
ται στα ερωτ ματα: « ταν το πεντ γραμ-
μο αδει ζει απ τις ν τες του,/ λη αυτ η
χαμ νη μουσικ που να πηγα νει;» (Πανσ -
ληνος, σελ. 60), «Κι εγ , ες αε δεμ νος
στο πλ ι σου, αναρωτι μαι πως π ντα
εντ ς μου ποιον απ’ λους τους λιους ν’
αφαιρ σεις απ ψε απ’ τον ουραν » (Στο θ -
λο τους, σελ. 75). ∆υνατ εικονοπλασ α πα-
ρατηρε ται στους ε κοσι ορισμο ς-εικ νες
για την αγ πη: «Η αγ πη ε ναι το κ μα
που συναντιο νται δυο πουλι ,/αφο γυρ -
σανε λο τον κ σμο αναζητ ντας το να το
λλο./Η αγ πη ε ναι το φ λλο που γλ -
στρησε μ σα σου σε καλοκαιριν βροχ και
δεν το πρ σεξες»(σελ.22, Ε κοσι ορισμο
για την αγ πη).
Ωστ σο, τα θ ματ του, η αγ πη, ο ρω-
τας, η φ ση, διαπλ κονται και με υπαρξιακ
ερωτ ματα για τον χρ νο, τη μαται τητα,
τη ματα ωση, τη μοναξι , τη μεταστοιχε ω-
ση του μ θου, τη Βιβλικ παρ δοση. Ενδει-
κτικ μ νο αναφ ρονται τ’ ακ λουθα: Στο
πο ημα Φιλοκτ της (σελ. 86): «Περπατ
κι ο δρ μος τ ς μοναξι ς αλλ ζει διαρκ ς
τη φορ του./Βαδ ζω ευθε α μπροστ κι ο
χρ νος λοξε ει προς το παρελθ ν που απ ρ-
ριψε./Π σα νειρα πρ πει να δω για να κα-
ταλ βω πως δεν εκπληρ νονται;». Στο πο -
ημα Σαλ μη (σελ. 69) ο ποιητ ς αναφωνε :
«Μια στιγμ θα ξεκλ ψω απ’ το Τ ποτα.
/Μια στιγμ που θα δ σει/αν παρκτους
αι νες στο μ λλον./Στου Ναο το δυτο
βακχε οντας,/τη δικ μου Σαλ μη θα ικα-
νοποι σω,/προσφ ροντας την κεφαλ του
Χρ νου/επ π νακι». Η δια υπαρξιακ
αγων α και στο πο ημα Εγκαιροφλεγε ς μα-
ται τητες, (σελ.19): «Εγκαιροφλεγε ς μα-
ται τητες/αν βουν ελ χιστο χνος ονε -
ρου/σαν δι ττοντας που ποτ δεν ακου-
μπ ει στη γη/μα λοξοδρομε στις τροχι ς
αν παρκτων υπερκ σμιων δρ μων».
Η φων το ποιητ αλλ ζει με την π -
ροδο του χρ νου. Ε ναι ο διος ποιητ ς που
στο πο ημα Κρ νος ξαφνι ζει με την ωμ -
τητα και την καυστικ τητα του λ γου του.
(σελ. 119): «Καταβροχθ ζω τον εαυτ
μου {…} Μια μ ρα θα φ ω και τα παιδι
μου». Ε ναι ο διος ποιητ ς που παραληρε
μ’ εκπληκτικ λιτ τητα και συμπ κνωση
στο πο ημα «Σ γμα» (σελ. 122): «Εμβο
νεκρο αν μου αποφα νεται Σ γμα, Σ γμα,
Σ γμα…». Ε ναι ο διος ποιητ ς που σαρκ -
ζει χαρ ζοντας να μειδ αμα στον αναγν -
στη στην «Αστικ οντολογ α»: «Οι ποιητ ς
εστ τ και οι ονειροπαρμ νοι αρχαιολ γοι /
λεν μουσουργ ντας πως η π λη μοι ζει με
ψηφιδωτ …»(σελ. 108).
Γ νεται, λοιπ ν, φανερ τι στα πιο ριμα
ποι ματ του ακο με ναν στιβαρ λ γο,
μια κατασταλαγμ νη σοφ α, αλλ και μια
σαρκαστικ φων , ιδια τερα τολμηρ . Ο
ποιητ ς κ νει τον απολογισμ του: «Χειρο-
γρ φου αντ γραφο η ψυχ μου,/σχ λιο
υπομν ματος στη ζω λλων η παρξ
μου». Και συνεχ ζει «Χωρ ς τ ψεις ε μαι,
/Γιατ ποτ μου δεν κανα τ ποτα ξιο
κρ σης./Ν’ αφοριστ να δικαιωθ ». Με
ωριμ τητα παραινε : «Ας δ σουμε την προ-
σευχ μας στον νεμο/και θα περ σει τις
θ λασσες/θα περ σει το χ σμα των μισ -
νοιχτων σωμ των,/θα εισ λθει εκε που
κρ βεται απ’ αρχ ς του φ βου /ο μικρ ς
διαμαντ νιος εαυτ ς/στα πυκν πετρ μα-
τα» (σελ. 80), εμβαθ νει «Μ α, δ ο,
τρεις./Φε γουν απανωτ ς,/ωσ ν παρ λο-
γα διδ γματα,/συμβουλ ς σοφο που τον
τρ ει στον ιστ της η τρ λα.» και κατα-
λ γει: « να μον χα πια να επιθυμε ς:/να
π ψεις να μετρ ς.» (Το μ τρημα, σελ.81).
Ιδια τερη μνε α αξ ζει να γ νει στην εν -
τητα ΖΩΦΟΡΟΣ ΓΙΑ ∆ΕΚΑΟΧΤΩ ΠΟΙΗ-
ΜΑΤΑ, στα δ κα χοϊκο αλλ και στα πεζ
του κε μενα-ποι ματα. Πρ κειται για δια-
φορετικ ς φ ρμες, τις οπο ες υπηρετε με
εκπληκτικ γλωσσικ δειν τητα. Τα δεκα-
οχτ ποι ματα της Ζωφ ρου θα μπορο σαν
να ε ναι δεκαοχτ ζωγραφικο π νακες. ∆υ-
νατ εικονοπλασ α. Υποβολ και υπαινικτι-
κ τητα.
∆ιαγ νιο φως ξω στη βροχ .
Μ σα οι κ βοι των σπιτι ν
φ γγουν υποκ τρινα.
Στρ βεις σε κ ποια γων α.
Οι σκ ψεις σε ακολουθο ν βαρ θυμα,
Σ’ απ σταση ασφαλε ας.
Κ που να φεγγ ρι θα ‘χει γλιστρ σει
με τ σο νερ .
Θα το βρεις, θα το β λεις στην τσ πη σου
και θα ’ναι το δ ρο σου γ’ απ ψε
(∆ιαγ νιο φως, σελ. 93)
Λυρικ κομψοτεχν ματα ε ναι και τα δε-
κα χαϊκο , εκε που ο φιλοσοφικ ς στοχα-
σμ ς το ποιητ βρ σκει καταφ γιο στην
τ λεια συμπ κνωση. Το απ ριττο στη γλωσ-
σικ κφραση ε ναι μια ακ μη αρετ το
ποιητ , ο οπο ος με εξ σου μεγ λη μαεστρ α
κινε ται και στα μακροσκελ αφηγηματικ
και λυρικ ποι ματα. Ενδεικτικ και μ νο
αναφ ρονται:

Ο λαβ ρινθος
κρ βει π ντα, στο τ λος
την ναρξη σου.

Το φθιν πωρο
ε ναι φ λλα που λ μπουν
μ σα σε δ κρυ.
(σελ. 100)
Ευχ ριστη κπληξη προκαλο ν και τα
πεζ κε μενα του Στα ρου Γκιργκ νη. Στηλι-
τε ει με γν σιο ποιητικ λ γο. Αποδομε
κοινωνικ σχ ματα με χιο μορ και αυτοσαρ-
κασμ . Σε αυτ ε ναι ευδι κριτο το αυτοβιο-
γραφικ στοιχε ο. Ο ποιητ ς παρατηρε το
αστικ περιβ λλον και τον εαυτ του, με-
τουσι νοντας τη σκ ψη σε εικ να και πο ηση.
Για χρ νια μενα σ’ ασ μαντο δρομ σκο,
στην περιοχ τ ς Κ τω Το μπας. Λ γο πιο
π νω ανηφορ ζοντας την αστικ σου θλ ψη,
συναντ ς το ρ μα που δεν ε ναι ρ μα πια,
παρ μον χα στη μν μη των βατρ χων.
{…} Σε το τη τη μερι , λοιπ ν, νας τρελ ς
ε χε το σπ τι του.{…} βλεπε ο τρελ ς και
κουγε ανθρ πους και λλα πλ σματα που
εμε ς-και σως ευτυχ ς-δεν βλ παμε και
δεν ακο γαμε. Οι ανθρωπιστ ς της γειτο-
νι ς τον φρ ντιζαν σο μπορο σαν {…}
Εγ , απ’ τη μερι μου, σο μπορο σα
τον απ φευγα.
(Ο τρελ ς, σελ. 110)
Καταλ γοντας, στη συλλογ του Στα ρου
Γκιργκ νη συνυπ ρχουν λυρικ ποι ματα,
πεζ κε μενα-ποι ματα, δ κα χαϊκο , μο-
ντ ρνα ποι ματα με ντονη συμπ κνωση.
Ε ναι σπ νιο νας ποιητ ς να συγκεντρ νει
τ σο μεγ λη ποικιλ α φων ν. νας πολυδι -
στατος ποιητ ς που δεν χει αν γκη να εντυ-
πωσι σει με επιτηδευμ να σχ ματα και «πυ-
ροτεχν ματα». Τα πλα του ε ναι το γν σιο
α σθημα, η γλωσσικ δειν τητα, η λογιοσ νη
του. Ο ξονας, που συνδ ει λα τα ποι ματ
του, ε ναι η ικαν τητ του να μεταμορφ νει
τα πρ γματα σε θε ματα, ε ναι η μετα-
στοιχε ωση του λογοτεχνικο υδραργ ρου.
Ζωγραφιά Οτζάκη
Θεμελιώδους σημασίας
και πρωταρχικό στοιχείο τέχνης
η συγκίνησις,
Κωνσταντίνος Καβάφης

Εκεί που η όραση
περισσεύει
∆ημ τρης Στατ ρης
Νουβ λα, εκδ σεις Θρ κα, Λ ρισα, 2022
« σως ε ναι αναπ φευκτο, σως ε ναι υπο-
χρεωμ νος να διαλ ξει κανε ς αν μεσα στο
να μην ε ναι απολ τως τ ποτα και στο να
υποκρ νεται αυτ που ε ναι» υποστ ριζε ο
Γ λλος υπαρξιστ ς Ζαν-Πωλ Σαρτρ και η
νουβ λα το ∆ημ τρη Στατ ρη επιδι κει να
επιβεβαι σει τα λεγ μεν του. Σε να α-χρο-
νικ πλα σιο, με χωρικ ς συνδηλ σεις, δ -
χως, ωστ σο, ακριβ προσδιορισμ αυτο , ο
συγγραφ ας καταπι νεται με να ζ τημα
πολλαπλ ν εκφ νσεων και προεκτ σεων.
Ε ν κανε ς μελετ σει μεθοδικ το ργο, γρ -
γορα η σκ ψη του θα απομακρυνθε απ την
επιφανειακ ερμηνε α του περιθωρ ου τ ς
κοινωνικ ς συμβατικ τητας. Τα ναρκωτικ
και ο κ σμος των χρηστ ν σε αυτ δεν απο-
τελε το θ μα το βιβλ ου. Αντ θετα, με βα-
θ σκεπτικισμ και λεπτομ ρεια στη χρ ση
το υποκειμ νου ως επ κταση της «δια-
φυγ ς», ο ∆ημ τρης Στατ ρης επενδ ει στη
δι πλαση της βιωμ νης πραγματικ τητας,
μ σα απ την πολλαπλ τητα εν ς περιθωριο-
ποιημ νου (και χι περιθωριακο , η διαφορ
των λ ξεων δεν ε ναι συμβολικ , αλλ ουσια-
στικ ) δρ ντος προσ που διαλεκτικ ς
εξ λιξης.
Πιο συγκεκριμ να, ο ρω ς μας, Αν -
στης, χει βρεθε , χι εν αγνο α του, αλλ
συνειδητ , σε να πεδ ο αναφορ ν χρ σεων
και καταχρ σεων. Ο συγγραφ ας, προτο
αναπτ ξει τις πληροφορ ες εκε νες που θα
ξεχωρ σουν την κταση της πλοκ ς, υπει-
σ ρχεται σε να προ-στ διο επεξηγηματικ ν
εξηγ σεων, δ χως να καταλ γει σε τ νο
απολογητικ για τον πρωταγωνιστ . ντε-
χνα, μας μεταδ δει την εικ να και τις επι-
μ ρους ιδιαιτερ τητες αυτ ς, που ακο σει
στο νομα οικογ νεια. Για να κατανο σουμε
το επ πεδο πρ σληψης του οικογενειακο
δρ ματος, ως προμετωπ δας υπον μευσης
της προσωπικ τητας του ατ μου, (βλ. Αν -
στης) αξ ζει να σταθο με στη λ ξη «ανα-
βολ » (βλ. σελ. 16). ταν η μητ ρα επι-
στρ φει στην οικ α, πειτα απ πολ ωρη ερ-
γασ α, η δια αδιαφορε για το παιδ της και
επιλ γει να ικανοποι σει προσωπικ ς επιθυ-
μ ες, προκαλ ντας α σθημα ενοχ ς στο διο,
σο και συναισθηματικ στ ρηση, η οπο α
θα ξεδιπλωθε στις μετ πειτα ερωτικ ς σχ -
σεις. Στο ενδι μεσο αυτ ς της επιφανειακ ς
αν γνωσης εν ς γεγον τος σε επαναλαμβα-
ν μενη δι ρκεια, εμφιλοχωρε η λ ξη «ανα-
βολ ». Αναβ λλονται οι προτεραι τητες του
εν ς για να ικανοποιηθο ν οι επιθυμ ες του
τερου συνομιλητ , σε μ α σχ ση ετεροκα-
τευθυν μενων εξουσι ν. Ε ναι εξαιρετικ
σημαντικ αυτ ακριβ ς η χρ ση τ ς συ-
γκεκριμ νης λ ξης. ∆εν επρ κειτο για στιγ-
μια α ματα ωση της εσωτερικευμ νης πρ θε-
σης, αλλ για την ολιστικ ρνηση αναφορ ς
του κ ντρου μονομερο ς εξουσ ας (βλ.
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
μητ ρα) προς τον αποδ κτη συμβατικ ς ανα-
γωγ ς το διου σε τμ μα αμετ βλητο του
οικογενειακο ιστο . Με λλα λ για, ο
ρωας δεν γνωρ ζει τις συν πειες της οικογε-
νειακ ς αλλοτρ ωσης ως αντιπρ ταση στα
χρ νια της συναισθηματικ ς ωρ μανσης, αλ-
λ αναγνωρ ζει την πρ τη αιτ α τ ς προσω-
πικ ς του αγκ λωσης μ σα απ την αναβολ
επιτακτικ ν συνθηκ ν ατομικ ς προσοχ ς
και φροντ δας.
Και η φαντασ α αναλαμβ νει να εκπληρ -
σει λα σα η πραγματικ τητα αρνε ται πει-
σματικ να υιοθετ σει ως ενδεχ μενα υλο-
πο ησης. « πλαθε σεν ρια που τον θελαν
ναν ευκατ στατο μεσοαστ πειτα απ λ γα
μ λις χρ νια στην παρανομ α» (σελ. 19) απ
τη μ α πλευρ «και σεν ρια που τον θελαν
στη φυλακ ισοβ ως νεκρ και αποκεφαλι-
σμ νο σε κ ποια ερημι » (στο διο, σελ. 19).
Ο πρωταγωνιστ ς ισορροπε μεταξ φθορ ς
και αφθαρσ ας, αν μεσα στους δ ο πυλ νες
τ ς ατομικ ς παρξης, τη ζω και τον θ -
νατο. Η καθημεριν τητ του ε ναι πλασμ νη
απ τα δια αυτ συνθετικ υλικ και ο συγ-
γραφ ας δεν λησμονε να μας το υπενθυμ ζει
σε κ θε β μα το ρωα. Τα ναρκωτικ , ο
κ σμος τ ς εξ ρτησης, το παρασκ νιο της
ζω ς στο περιθ ριο, η κατασκευ εν ς
πλασματικο κ σμου συγχ σεων και τα πλο-
κ μια αυτ ς της εξ ρτησης αναπτ σσονται
με τρ πο μεσο και δεικτικ . Επιδι κει, πα-
ρ λληλα με το ξεδ πλωμα της προσωπικ ς
ιστορ ας το Αν στη, να εμβαθ νει στις αν-
θρ πινες σχ σεις. Εξερευνε τον τρ πο και
τα μ σα τα οπο α χειρ ζεται, χι ο περι-
θωριοποιημ νος νθρωπος, αλλ το τομο
δ χως ταυτ τητα, προκειμ νου να κερδ σει
την εμπιστοσ νη και τη συναισθηματικ
αποδοχ τρ του προσ που. Ε ναι τεχνικ
ρτιος ο τρ πος με τον οπο ο δεσμε ει την
α σθηση της απ λειας μ σα απ τα μ τια
τ ς Ζο λ, μ ας νεαρ ς γυνα κας, εργαζ με-
νης και σπουδ στριας ταυτ χρονα, σε τερο
επ πεδο πλεγμ νης με τις διεργασ ες το
περιθωρ ου και των ναρκωτικ ν ( των αν-
θρ πων που διακινο ν το προϊ ν προς
π ληση και κ ρδος).
Παρ λληλα, με την αποκ λυψη πτυχ ν
των συναισθηματικ ν δεσμ ν το ανθρ που
προς το τερο φ λο και την αν δειξη του με-
γαλε ου ψυχικ ς αυθεντικ τητας του τετρ -
ποδου φ λου, που ακολουθε καταπ δας τον
πρωταγωνιστ , ο συγγραφ ας καταδεικν ει
την αντ θεση αν μεσα στη στ θμιση της
πρωτοβουλ ας των κιν σεων στη σχ ση θ -
τη-θ ματος και την, ταυτ χρονα, αδι ξοδη
διαπ λη, που συντελε ται στον εξωτερικ
περιβ λλοντα κ σμο. Τα θεσμικ ργανα
εξουσ ας (βλ. αστυνομ α) συστ νονται ως
προστ τες το ν μου περ διαμ ρφωσης και
συντ ρησης της αδικ ας και της εκμετ λ-
λευσης. Το εργασιακ περιβ λλον επηρε ζε-
ται μεσα απ τις εικονικ ς ψεις τ ς συμ-
βατικ ς συγκρ τησης γν μης περ παντ ς
επιστητο (πολ δε περισσ τερο σον αφορ
τους υποψ φιους εργαζομ νους). Και, στο
τ λος τ ς διαδρομ ς, αστικ ς σ ψης (βλ.
οικογ νεια), ο πρωταγωνιστ ς καλε ται να
αντιμετωπ σει τους μ θους τ ς διας αυτ ς
ιδεολογ ας ατομικο ακρωτηριασμο και της
προσωπικ ς αξ ας επιβ ωσης. Στο συγκεκρι-
μ νο ργο επιλ γει τον δε τερο δρ μο, αυτ ν
της επιβ ωσης (αλλ χι της ανεξαρτητο-
πο ησης).
Σε αυτ το σημε ο εισερχ μαστε στον κα-
θοριστικ παρ γοντα της γν σης. Ασχ τως
του γεγον τος τι ο ρω ς μας επαν ρχεται
στον κ σμο τ ς εκπαιδευτικ ς κοιν τητας,
για να ολοκληρ σει τον κ κλο σπουδ ν που
εγκατ λειψε, ο ∆ημ τρης Στατ ρης επεξερ-
γ ζεται το ζ τημα της γν σης ως υπερβο-
λικ ς επιθυμ ας του ατ μου για ζω . Ο
πρωταγωνιστ ς, θα λεγε κανε ς, τι επιδι -
κει μ α ζω π ρα απ τα φ τα τ ς δημ -
σιας, αποδεκτ ς, προβολ ς προκειμ νου να
ανακαλ ψει τα ρια της ζω ς ως πεδ ο βο-
λ ς για την αξ α των πραγμ των. Οι
επιλογ ς του επιδ χονται συνειδησιακ ς κρ -
σης, μως δεν επιδ χονται αμφισβ τησης.
Ε ναι η γν ση φορ ας ν ου κ κλου εξουσια-
στικ ν δεσμ ν και συνδιαλλαγ ν μ ας δο-
σμ νης εκ των προτ ρων ιεραρχ ας δεδομ -
νων επιταγ ν. Και το κοινωνικ συμβ λαιο
επενεργε προς νομιμοπο ηση της μεταβαλ-
λ μενης φ σης των πραγμ των, νευ υπον -
μευσης της ουσ ας που δι πει τη μετ βαση
απ τη θ ση στην ρνηση και, π λι, σε ν α
θ ση. Εκε νο το οπο ο λε πει απ το ργο
ε ναι η σωματοπο ηση, δηλαδ η ολοκληρω-
τικ αποκ λυψη των δειν ν που το σ μα ως
πεδ ο εφαρμογ ς σχ σεων εξουσ ας ( λης
και συναισθηματικ ς χειραγ γησης) επιδ -
χεται. Ε μαι β βαιος πως ο δημιουργ ς σε
κατοπιν εγχε ρημα θα μας μεταφ ρει και σε
αυτ ν την πηγ λεπτομερει ν.
Ο ∆ημ τρης Στατ ρης ε ναι συγγραφ ας
που αναζητ το ν μα της ζω ς. Εκκιν απ
τα δ σβατα μονοπ τια, στο παρασκ νιο της
κοινωνικ ς ολοκλ ρωσης. Ε ναι, ωστ σο,
και τα πλ ον πλο σια σε ποικιλομορφ ες και
πλευρ ς διαφορετικ ν ενοτ των και εκθ -
σεων.
Αντώνης Ε. Χαριστός
Πολιτισμένος είναι
μονάχα όποιος πιστεύει
στην αιωνιότητα
του ανθρώπου.
Γιώργος Σαραντάρης
Φιλολο
ογικός Ό
Όμιλος Θεσσαλο
Θ ονίκης

AAcariciaa la nochhe, Ολ κληρο το απ γευυμα κλλε στηκκε σταα

Ο
nnimbadaa por los nidos, χεε λη σοου,
ggráciles, pulcras torres; οιικε ο σττη θλ ψηη
eesbelto va
v el rocío, Κ ς δεεν μπ ρεσε
Κανε ρ να κρυφτε
κ απ’ τοους
μετ
ταφ
φρά
άσειις llamido por
p las fllores,
eesparcienndo susppiros, τοους γρυυπνους και καννε ς δεν
βαρκκ ρηδεςς

ssilbos, suusurros, voces... ε

επαναστ τ τησε,
ανν δεος απ
α χρ νο,ν εν πιον
π τω ων σκληρρ ν
¡¡Oh nocche exactta, púdicca, πωωλητ ν του ονε ρου κααι του χρ
χ ματοος.
rrecta, esccueta, saalobre! σσως εσ θα μποορο σεςς στους λυγμο ς σου
TTiene el sueño su us lunas ναα απελευυθερ σεις μια στροφ στο δ σος,
iidílicas en
e cálicess γλλυκ μποε
μ απ λλα καθαρ απογε ματα,
Η γνώσ
γ ση zzapados por un ángel.
á εικ να κααθαρ τουτ γαλ νιου φω ωτ ς.
δεεν έχχει
κ
καμιά ά αξία α, Εσπε
Ε ερινόςς
εκττός αν
α τη ην
Τ
Το φεγγγ ρι αναατ λλει.. D la
Del ado de
d la vida
a
εεφαρμόσεις
κ ου
κάπο ΜΜυστικκ ς πηγ ς,
ααπορροφ φημ νεςς, γδ νοονται· I
μμια ιτι πλ ει στον
σ κ λπο τουυς· Se conoce la piedraa
ντονν Τσ χωωφ να αηδδ νι ακο ει
(18860-19004) ααν μεσαα σε πο πουλα απ νεειρα poor su repposo durro
ππαλμο ς απ σκι ς. y su mudeez; al avee
poorque vuuela y quue trina;
ΘΘωπε ει ε η ν χτα,
χ al pez porr su nauffragio
σστεφανωωμ νη απ’
α τις φωλι
φ ς, sinn muertee, y a los árboless
εευα σθηητους, ε τακτουυς π ργους· poor su esbbeltez inddemne
Antonio
o Carrvaja
al η δροσι βα νειι λεπτ , enn brazos de la brrisa.
(A
Albolo
ote, 19
943) γγλειμμ νη απ’ τα λουλλο δια, N bastaa su aparriencia,
Nos
σσκορπ ζοντας
ζ αν
α σες, suu aparicióón, su arroma:
Μ
Μετ φρραση: Σττα ρος Γκιργκ
Γ ννης σσυριγμοο ς, ψ θυρους, φων
φ ς .... éste es el cuarzo
c y éste
(Traduccción: Staavros Guuirgueniis) el jazmín que trasmina.
Ω ν χταα ακριβ ς, σεμ μν ,
εευθε α, λιτ , γλλυφ ! Peero el hoombre ess más duuro,
Docctor en Filoloogía Roománica. Professor m rápido, más náufrago
más n o,
Titularrde Métrrica (Áreea de T Teoría dee la Liteera- Ο πνος κρατ τα φεγγγ ρια σουσ
εειδυλλιαακ σε κ λικες m luchaador de sombras,
más s ,
tura y Literatuura Com mparada) en la Universid
U dad m gozaddor de viida.
más
de Graanada. P Premio Nacional
N l de la Crítica
C ppor σσμιλεμ νες απ ναν γγελο.
D todo cuanto
De c exxiste
Testimonio de invierno (19900), Medaalla de H Ho- o no existte, florecce
nor de la Funddación Rodríguez
R z-Acostaa y Medaalla o acaba o continúúa,
al Mériito de laa Ciudadd de Grranada.T Traducidoo a el hombree es la medida.
m
diversoos idiom mas, deestacan la seleección en ¿CCómo reeconocerrlo?
neerlanndés por Marc Galle;
G la ttraduccióón al ingglés ¿QQué luz perennee y ciertaa
de Testtimonio de invieerno y dde Almaa región lu- Ima
agen de la
a luz poor una voz o un gesto
ciente ppor José Luis Váázquez M Marruecoos y la vver- (Ele
ena Ma
artín Vivaldi
V i) magen fija?
diiera su im
sión poortuguesaa de El deseo
d es uun agua, en ediciión See reconoce el hom mbre
de artee con serigrafíías de Antonioo Jiménnez EEra tu nombre
n un
u juego de silenncios poor su muuerte: Esste hombbre
(Antónnio Pratees, Lisbooa). Es mmiembro correspoon- LLentos entre
e el fragor
f dee la mareea. haa caído en
e la muerte
diente de la Accademia de Artees y Lettras de SSan EEra un suspiro
s que
q bajabba acaso,, deel lado de
d la vidaa.
Telmo (Málagaa) y miem mbro hoonorarioo de la A Aca- NNimbo de d llanto o, desde alguna estrella.
e
demia C Castellanno-Leoneesa de la Lengua.. A veces en el airre flota ele vago
Ο Α Αντ νιο Καρμπαχ λ ε ναι διδ κτωρ ττης MMeloso trasmina
t ar de la canela,
c Α
Από την πλευ
υρά της
τ ζζωής
Λατινικκ ς Λοογοτεχν ας, καθθηγητ ς ομ τιμ μος AAbsorta melodíaa de otraas olas
της μεετρικ ς του παννεπιστημ μ ου της Γραν δα RRemisas a las voces de laa pena.
Ι
και ναας απ ττους πιο φημισμ μ νους ανδαλουσσια- TToda la tarde se encerró en tus labios,
l
ÍÍntima de
d tristezza. Η π τρα ε ναι γννωστ
νο ς ποιητ ς. Απ τοο 1968 ως σ μερα μ δημ μο-
σ ευσε π νω ααπ ε κοσι βιβλ α πο ησσης και λο- NNadie puudo ocultarse a los l barquueros
γοτεχν ας. Τιμ μ το κρρατικ βραβε ο γγια
μ θηκε με VVigilantees y nadie se rebbela, γιια τη σκκληρ της αν παυση
π
το ργο του το 1990 και στηη συν χεεια με μ μια IIgnorantte del tieempo, annte los duuros κααι τη σιωπ τηης· στο πουλ
π
σειρ λλα βρααβε α. Ε ναι μ λλος διαφ φ ρων ακκα- VVendedoores del sueño
s y la moneeda. γιιατ πεττ και τιτιβ
τ ζειι·
δημι ν γραμμ μ των σττην Ισπ παν α κααι τα ποοι - AAcaso túú pudistee en tu soollozo σττα ψ ρια για τοο ναυ γι
γ της
ματ ττου χουυν μεταφ φραστε σε πολλλ ς γλ σ- LLiberar una
u estrofa en laa maderaa, χωωρ ς θ νατο, και στα δ ντρα
σες. Γιια το ργγο του χουν γρραφτε μελ μ τες κκαι DDulces oboes
o de otras taardes lim
mpias, γιια τη λεεπτ τηττ της, την
τ ακ ραιη
διδακτοορικ ς δδιατριβ ς.ς IImagen limpia
l de la luz serena.
s σττα χ ριαα της α ρας.
Μ αρκε η εμφ
Μας φ νισ της,
τ
τοο φ σμαα της, το ρωμ της:
ν ο χαλαζ ας και
αυυτ ς ε ναι κ αυττ
Εικόνα του φωτός
φ ς τοο γιασεμμ που ευωδι
ε ζ
ζει.
Vísp
peras (Elenaa Martínn Vivaldi) Α
Αλλ ο νθρωποος ε ναι πιο σκλληρ ς,
πιιο γρ γορος, πιο ναυαγγισμ νοος,
Amaneece la lunna. ΤΤο νομμ σου ταν ναα παιχν δι σιωπ π ν μεεγαλ τεερος μαχχητ ς των
τ σκι ν,
ααργ ν στο
σ θ ρυυβο τηςς παλ ρρροιας,. αππολαμβ νει πι τερο τηη ζω .
Manantiales seccretos, ταν ναας στεναγμ ς που
π σως κατ βηκε-β Γιια λο εκε
ε νο που
π υπ ρχειρ
absortoos, se dessnudan; λως τοου κλ ματος- απ κ ποοιο αστ ρι. δεν υπ ρχει, ανθ
α ζει
nada unn sauce een su senno; Κ ποτεε στον α ρα αιω ωρε ται το
τ α ρισστο, τελει νει
ν συυνεχ ζει,,
un ruisseñor esccucha γγλυκ π ρασμαα της κααν λας, ο νθρωπ πος ε νααι το μ τρο.
τ
entre pplumón dde ensueeños ααπορροφφημ νη μελωδ α λλω ων κυμ των
τ Π ς να τοντ αναγγνωρ σεεις;
latidos de penuumbras. ααδι φορρων στιςς φων ς του π νου.

Ποιο α ναο φως και β βαιο
με μια φων μια χειρονομ α
θα δινε τη σταθερ του εικ να;
Ο νθρωπος αναγνωρ ζεται
για το θ νατ του: αυτ ς ο νθρωπος
χει π σει στο θ νατο
απ την πλευρ της ζω ς.
The confessions
of Arsène Lupin
I between each number:
TWO HUNDRED THOUSAND FRANCS
REWARD!...
"Lupin," I said, "tell me something about
yourself."
"Why, what would you have me tell you?
Everybody knows my life!" replied Lupin, who
lay drowsing on the sofa in my study.
"Nobody knows it!" I protested. "People
know from your letters in the newspapers that
you were mixed up in this case, that you started
that case. But the part which you played in it all,
the plain facts of the story, the upshot of the
mystery: these are things of which they know
nothing."
"Pooh! A heap of uninteresting twaddle!"
"What! Your present of fifty thousand francs
to Nicolas Dugrival's wife! Do you call that
uninteresting? And what about the way in which
you solved the puzzle of the three pictures?"
Lupin laughed:
"Yes, that was a queer puzzle, certainly. I can
suggest a title for you if you like:
what do you say to The Sign of the Shadow?"
"And your successes in society and with the
fair sex?" I continued. "The dashing
Arsène's love-affairs!... And the clue to your
good actions? Those chapters in your life to
which you have so often alluded under the names
of The Wedding-ring, Shadowed by Death, and
so on!... Why delay these confidences and con-
fessions, my dear Lupin?... Come, do what I ask
you!..."
It was at the time when Lupin, though al-
ready famous, had not yet fought his biggest
battles; the time that preceded the great
adventures of The Hollow Needle and 813. He
had not yet dreamt of annexing the accumulated
treasures of theFrench Royal Housenor of
changing the map of Europe under the Kaiser's
nose: he contented himself with milder surprises
and humbler profits, making his daily effort,
doing evil from day to day and doing a little
good as well, naturally and for the love of the
thing, like a whimsical and compassionate Don
Quixote.
He was silent; and I insisted:
"Lupin, I wish you would!"
To my astonishment, he replied:
"Take a sheet of paper, old fellow, and a
pencil"
I obeyed with alacrity, delighted at the
thought that he at last meant to dictate to me
some of those pages which he knows how to
clothe with such vigour and fancy, pages which
I, unfortunately, am obliged to spoil with
tedious explanations and boring developments.
"Are you ready?" he asked.
"Quite."
"Write down, 20, 1, 11, 5, 14, 15."
"What?"
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
"Write it down, I tell you"
He was now sitting up, with his eyes turned
to the open window and his fingers rolling a
Turkish cigarette. He continued:
"Write down, 21, 14, 14, 5...."
He stopped. Then he went on:
"3, 5, 19, 19..."
And, after a pause:
"5, 18, 25..."
Was he mad? I looked at him hard and,
presently, I saw that his eyes were no longer
listless, as they had been a little before, but keen
and attentive and thatthey seemed to be
watching, somewhere, in space, a sight that
apparently captivated them.
Meanwhile, he dictated, with intervals
"18, 9, 19, 11, 19..."
There was hardly anything to be seen
through the window but a patch of blue sky on
the right and the front of the building opposite,
an old private house, whose shutters were closed
as usual. There was nothing particular about all
this, no detail that struck me as new among
those which I had had before my eyes for
years....
"1, 2...."
And suddenly I understood ... or rather I
thought I understood, for how could I admit
that Lupin, a man so essentially level-headed
under his mask of frivolity, could waste his time
upon such childish nonsense? What he was
counting was the intermittent flashes of a ray of
sunlight playing on the dingy front of the
opposite house, at the height of the second floor!
"15, 22..." said Lupin.
The flash disappeared for a few seconds and
then struck the house again, successively, at
regular intervals, and disappeared once more.
I had instinctively counted the flashes and I
said, aloud:
"5...."
"Caught the idea? I congratulate you!" he
replied, sarcastically.
He went to the window and leant out, as
though to discover the exact direction followed
by the ray of light. Then he came and lay on the
sofa again, saying:
"It's your turn now. Count away!"
The fellow seemed so positive that I did as he
told me. Besides, I could not help
confessing that there was something rather
curious about the ordered frequency of those
gleams on the front of the house opposite, those
appearances and disappearances, turn and turn
about, like so many flash signals.
They obviously came from a house on our
side of the street, for the sun was entering my
windows slantwise. It was as though some one
were alternately opening and shutting a
casement, or, more likely, amusing himself by
making sunlight flashes with a pocket-mirror.
"It's a child having a game!" I cried, after a
moment or two, feeling a little irritated by the
trivial occupation that had been thrust upon me.
"Never mind, go on!"
And I counted away.... And I put down rows
of figures.... And the sun continued to play in
front of me, with mathematical precision.
"Well?" said Lupin, after a longer pause than
usual.
"Why, it seems finished.... There has been
nothing for some minutes...."
We waited and, as no more light flashed
through space, I said, jestingly:
"My idea is that we have been wasting our
time. A few figures on paper: a poor result!"
Lupin, without stirring from his sofa,
rejoined: "Oblige me, old chap, by putting in the
place of each of those numbers the correspond-
ing letter of the alphabet. Count A as 1, B as 2
and so on. Do you follow me?"
"But it's idiotic!"
"Absolutely idiotic, but we do such a lot of
idiotic things in this life.... One more or less,
you know!..."
I sat down to this silly work and wrote out
the first letters:
"Take no...."
I broke off in surprise:
"Words!" I exclaimed. "Two English words
meaning...."
"Go on, old chap."
And I went on and the next letters formed
two more words, which I separated asthey ap-
peared. And, to my great amazement, a com-
plete English sentence lay before my eyes.
"Done?" asked Lupin, after a time.
"Done!... By the way, there are mistakes in
the spelling...."
"Never mind those and read it out, please....
Read slowly."
Thereupon I read out the following unfinish-
ed communication, which I will set down as it
appeared on the paper in front of me:
"Take no unnecessery risks. Above all, avoid
atacks, approach enemy with great prudance
and...."
I began to laugh:
"And there you are! Fiat lux! We're simply
dazed with light! But, after all,
Lupin, confess that this advice, dribbled out
by a kitchen-maid, doesn't help you much!"
Lupin rose, without breaking his contem-
ptuous silence, and took the sheet of paper.
I remembered soon after that, at this
moment, I happened to look at the clock. It was
eighteen minutes past five.
Lupin was standing with the paper in his
hand; and I was able at my ease to watch, on his
youthful features, that extraordinary mobility of
expression which baffles all observers and
constitutes his great strength and his chief
safeguard.
By what signs can one hope to identify a face
which changes at pleasure, even without the help
of make-up, and whose every transient ex-
pression seems to be the final, definite expres-
sion?... By what signs? There was one which I
knew well, an invariable sign: Two little crossed
wrinkles that marked his forehead whenever he
made a powerful effort of concentration. And I
saw it at that moment, saw the tiny tell-tale
cross, plainly and deeply scored.
He put down the sheet of paper and
muttered:
"Child's play!"The clock struck half-past five.
"What!" I cried. "Have you succeeded?... In
twelve minutes?..."
He took a few steps up and down the room,
lit a cigarette and said:
"You might ring up Baron Repstein, if you
don't mind, and tell him I shall be with him at
ten o'clock this evening."
"Baron Repstein?" I asked. "The husband of
the famous baroness?"
"Yes"
"Are you serious?"
"Quite serious"
Feeling absolutely at a loss, but incapable of
resisting him, I opened the telephone-directory
and unhooked the receiver. But, at that
moment, Lupin stopped me with a peremptory
gesture and said, with his eyes on the paper,
which he had taken up again:
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
"No, don't say anything.... It's no use letting
him know.... There's something
more urgent ... a queer thing that puzzles
me.... Why on earth wasn't the last sentence
finished? Why is the sentence...."
He snatched up his hat and stick:
"Let's be off. If I'm not mistaken, this is a
business that requires immediate solution; and I
don't believe I am mistaken."
He put his arm through mine, as we went
down the stairs, and said:
"I know what everybody knows. Baron
Repstein, the company-promoter and racing-
man, whose colt Etna won the Derby and the
Grand Prix this year, has been victimized by his
wife. The wife, who was well known for her fair
hair, her dress and her extravagance, ran away a
fortnight ago, taking with her a sum of three
million francs, stolen from her husband, and
quite a collection of diamonds, pearls and
jewellery which the Princesse de Berny had
placed in her hands and which she was supposed
to buy. For two weeks the police have been
pursuing the baroness across France and the
continent: an easy job, as she scatters gold and
jewels wherever she goes. They think they have
her every moment. Two days ago, our
champion detective, the egregious Ganimard,
arrested a visitor at a big hotel in Belgium, a
woman against whom the most positive evidence
seemed to be heaped up.
Οι εξομολογήσεις
του Αρσέν Λουπέν
Ι
∆ΙΑΚΟΣΙΕΣ ΧΙΛΙΑ∆ΕΣ ΦΡΑΓΚΑ
ΑΜΟΙΒΗ!... (σελ. 10-15)
«Λουπ ν» ε πα, «πε τε μου κ τι για τον
εαυτ σας»
«Για ποι λ γο, τ θα θ λατε να σας πω;
Καθ νας γνωρ ζει τη ζω μου!» απ ντησε ο
Λουπ ν, που κε τεται μισοκοιμισμ νος π νω
στον καναπ κατ την ρευνα μου.
«Καν νας δεν τη γνωρ ζει!» διαμαρτυρ -
θηκα. «Οι νθρωποι γνωρ ζουν απ τις επι-
στολ ς σας στις εφημερ δες τι υπ ρξε
εμπλοκ σας σε αυτ ν την υπ θεση, τι
εσε ς ξεκιν σατε το τη την υπ θεση. Αλλ
το ρ λο που γενικ πα ξατε σ’ εκε νη, τα
αποδεικτικ στοιχε α τ ς υπ θεσης, την κα-
τ ληξη του μυστηρ ου: αυτ ε ναι ζητ ματα
για τα οπο α τ ποτε δε γνωρ ζουν»
«Σιγ ! Μια στο βα απ δ χως ενδιαφ ρον
ανοησ ες!»
«Πως! Το πεν ντα χιλι δων φρ γκων
δ ρο σας στη σ ζυγο του Νικ λαου
Ντ γκριβαλ! Αποκαλε τε το το αδι φορο;
Και τι θα λ γατε για τον τρ πο με τον οπο ο
λ σατε το γρ φο των τρι ν εικ νων;»
Ο Λουπ ν γ λασε:
«Ναι, εκε νος ταν νας αλλ κοτος γρ -
φος, ασφαλ ς. Μπορ να προτε νω ναν
τ τλο για εσ ς ε ν το προτιμ τε: τι λ τε για
Το Σημ δι της Σκι ς»
«Και οι επιτυχ ες σας στην κοινων α και
με το ασθεν ς φ λο;» συν χισα. «Του γοη-
τευτικο Αρσ ν οι ερωτικ ς σχ σεις!... Και ο
υπαινιγμ ς για τις καλ ς σας πρ ξεις; Εκε -
να τα κεφ λαια στη ζω σας, στα οπο α τ -
σο συχν χετε αναφερθε υπ τον τ τλο Η
Β ρα, Υπ Σκι Θαν του, και τα λοιπ !...
Γιατ καθυστερε τε το τα τα μυστικ και τις
εξομολογ σεις, αγαπητ μου Αρσ ν; Ελ τε,
πρ ξτε ,τι σας ζητ !...»
ταν την εποχ ταν ο Λουπ ν, αν και
δη δι σημος, δεν ε χε ακ μη δ σει τις πιο
μεγ λες του μ χες· η εποχ που προηγ θη-
κε των μεγ λων περιπετει ν Η Κο λη Βε-
λ να και 813. ∆εν ε χε ακ μη ονειρευτε να
προσαρτ σει τους σωρευμ νους θησαυρο ς
το Γαλλικο Βασιλικο Ο κου, ο τε ν’
αλλ ξει τον χ ρτη τ ς Ευρ πης, κ τω απ
τη μ τη του Κ ιζερ: ικανοποιο σε τον εαυτ
του με ηπι τερες εκπλ ξεις και πιο λιτ κ ρ-
δη, αναλ νοντας την καθημεριν του προ-
σπ θεια διαπρ ττοντας απ τη μια μ ρα
στην λλη το κακ , πως επ σης και το λ γο
καλ , φυσικ και για την αγ πη το πρ γ-
ματος, σαν νας ευφ νταστος και συμπονε-
τικ ς ∆ον Κιχ της.
ταν σιωπηλ ς· κι επ μεινα:
«Λουπ ν, ε χομαι να μπορ σετε!»
Προς κπληξη μου, εκε νος απ ντησε:
«Π ρτε να φ λλο χαρτ , παλι φ λε, κι
να μολ βι»
Υπ κουσα με ζ ση, περιχαρ ς με τη σκ -
ψη πως εκε νος τελικ χει την πρ θεση να
μου υπαγορε σει μερικ ς απ εκε νες τις σε-
λ δες τις οπο ες γνωρ ζει πως να ντ νει με
τ τοιο σφρ γος και φαντασ α, σελ δες τις
οπο ες εγ , δυστυχ ς, ε μαι υποχρεωμ νος
να χαλ σω με ανιαρ ς επεξηγ σεις και βαρε-
τ ς αναπτ ξεις.
«Ε στε τοιμος;» ρ τησε.
«Απ λυτα»
«Σημει στε, 20,1,11,5,14,15»
«Π ς;»
«Σημει στε, σας λ ω»
ταν τ ρα ρθιος, με τα μ τια του
στραμμ να προς το ανοικτ παρ θυρο και τα
δ κτυλ του να στριφογυρνο ν να τουρκικ
τσιγ ρο. Συν χισε:
«Σημει στε, 21,14,14,5…»
Σταμ τησε. πειτα συν χισε:
«3,5,19,19…»
Και, μετ απ μια πα ση:
«5,18,25…»
ταν τρελ ς; Τον κο ταξα ντονα και,
αμ σως, ε δα τι τα μ τια του δεν ταν
πλ ον ληθαργικ , πως ταν λ γο πριν, αλλ
παθιασμ να και συγκεντρωμ να και τι
μοιαζαν να παρακολουθο ν, κ που, στο χ -
ρο, μια εικ να που εμφαν ς τ’ απορροφο σε.
Εντωμεταξ , υπαγ ρευε, με διαλε μματα
μεταξ κ θε αριθμο :
«18,9,19,11,19…»
∆εν υπ ρχε σχεδ ν τ ποτε ξιο θ ασης μ -
σω του παραθ ρου εκτ ς απ να κομμ τι
μπλε ουρανο στο δεξ και μπροστιν μ ρος
το απ ναντι κτιρ ου, να παλι απ μερο σπ -
τι, του οπο ου τα παραθυρ φυλλα ταν κλει-
στ ως συν θως. ∆εν υπ ρχε τ ποτε το ιδια -
τερο σε λο αυτ , καμι λεπτομ ρεια που να
με εξ πληξε ως κ τι ν ο αν μεσα σε αυτ που
ε χα μπροστ στα μ τια μου για χρ νια…
«1,2…»
Και ξαφνικ κατ λαβα… μ λλον π στε-
ψα τι κατ λαβα, π ς θα μπορο σα να απο-
δεχτ τι ο Λουπ ν, νας νδρας τ σο
ουσιαστικ συνετ ς υπ τη μ σκα της επιπο-
λαι τητας, θα μπορο σε να σπαταλ το χρ -
νο του με τ τοιες παιδαρι δεις ανοησ ες;
Αυτ που μετρο σε ταν οι κατ διαστ μα-
τα αναλαμπ ς μιας ακτ νας ηλιακο φωτ ς
που παιζε π νω στο σκοτειν μπροστιν μ -
ρος το απ ναντι σπιτιο , στο ψος το δε -
τερου πατ ματος!
«15,22…» ε πε ο Λουπ ν.
Η αναλαμπ εξαφαν στηκε για μερικ
δευτερ λεπτα και πειτα πληξε το σπ τι
ξαν , επιτυχ ς, αν τακτ διαστ ματα, και
χ θηκε λλη μια φορ .
Ενστικτωδ ς ε χα μετρ σει τις αναλα-
μπ ς και ε πα, δυνατ :
«5…»
«Πι σατε το ν ημα; Σας συγχα ρω!» απ -
ντησε σαρκαστικ .
Π γε στο παρ θυρο κι σκυψε, κατ τρ -
πο στε ν’ ανακαλ ψει την ακριβ διε θυνση
που ακολουθο σε η ακτ να φωτ ς. πειτα
επ στρεψε και ξ πλωσε ξαν στον καναπ ,
λ γοντας:
«Τ ρα η σειρ σας. Μετρ στε χωριστ !»
Ο τ πος φ νηκε τ σο κατηγορηματικ ς
στε κανα πως μου ε πε. Π ραν αυτο ,
δεν μπορο σα να βοηθ σω ομολογ ντας πως
υπ ρχε κ τι μ λλον περ εργο σχετικ με
την προκαθορισμ νη συχν τητα εκε νων των
λ μψεων στο μπροστιν μ ρος το απ ναντι
σπιτιο , εκε νων των εμφαν σεων και εξαφα-
ν σεων, σαν την ακολουθ α και την περ που
ακολουθ α, τ σων πολλ ν φωτειν ν σημ -
των.
Το προφαν ς προ λθε απ να σπ τι στη
δικ μας πλευρ το δρ μου, απ’ που ο
λιος μπα νει στα παρ θυρα μου υπ γων α.
ταν ως κ ποιος ν’ νοιγε και να κλεινε εκ
περιτροπ ς το παρ θυρο, , περισσ τερο πι-
θαν , να διασκεδ ζει ανακλ ντας το ηλιακ
φως μ’ να καθρεφτ κι τσ πης.
«Ε ναι να παιδ που το χει για παιχν -
δι!» αναφ νησα, πειτα απ να δ ο λε-
πτ , αισθαν μενος λ γο εκνευρισμ νος απ
την αν ξια λ γου ενασχ ληση που μου επι-
βλ θηκε.
«∆εν πειρ ζει, συνεχ στε!»
Και συν χισα να μετρ … Και σημε ωσα
αρ δες και αριθμο ς… Και ο λιος συν χισε
να πα ζει μπροστ μου, με μαθηματικ
ακρ βεια.
«Λοιπ ν;» ε πε ο Λουπ ν, πειτα απ μια
μεγαλ τερη απ’ τι συν θως πα ση.
«Γιατ , φα νεται πως τελε ωσε… ∆εν χει
υπ ρξει κ τι για μερικ λεπτ …»
Περιμ ναμε και, καθ ς δεν λαμψε κα-
θ λου φως στο χ ρο, ε πα, με πνε μα:
«Εντ πωσ μου ε ναι πως χουμε σπα-
ταλ σει το χρ νο μας. Μερικο αριθμο π -
νω στο χαρτ : να πενιχρ αποτ λεσμα!»
Ο Λουπ ν, δ χως ν’ αλλ ξει θ ση στον
καναπ , ανταπ ντησε:
«Βο θηστε με, παλι φιλε, τοποθετ ντας
στη θ ση καθεν ς απ εκε νους τους αριθ-
μο ς το αντ στοιχο γρ μμα το αλφ βητου.
Θεωρ στε το Α ως το 1, το Β ως το 2 και
ο τω καθ’ εξ ς. Με παρακολουθε τε;»
«Μα αυτ ε ναι βλακ δες!»
«Απ λυτα βλακ δες, αλλ κ νουμε τ σα
πολλ βλακ δη πρ γματα σε το τη τη
ζω … να περισσ τερο λιγ τερο, ξ ρε-
τε!...»
Ξεκ νησα το τη την ηλ θια εργασ α και
γραψα τα πρ τα γρ μματα:
«Μην αναλ βετε…»
Ξ σπασα κπληκτος:
«Λ ξεις!» αναφ νησα. «Ν ημα δυο
αγγλικ ν λ ξεων…»
«Συνεχ στε, παλι φιλε»
Και συν χισα και τα επ μενα γρ μματα
σχημ τισαν δυο ακ μη λ ξεις, τις οπο ες
διαχ ρισα μ λις εμφαν στηκαν. Και, προς
μεγ λη μου κπληξη, μια ολοκληρωμ νη

πρ ταση στην αγγλικ απλ θηκε μπρος στα
μ τια μου.
« τοιμη;» ρ τησε ο Λουπ ν, μετ απ
λ γο χρ νο.
« τοιμη!... Παρεμπιπτ ντως, υπ ρχουν
λ θη στην ορθογραφ α…»
«Μην νοι ζεστε γι’ αυτ και διαβ στε τη,
παρακαλ … ∆ιαβ στε αργ »
Αμ σως μετ δι βασα τo ακ λουθο μη
τελειωμ νο μ νυμα, το οπο ο θα καταγρ ψω
πως εμφαν ζεται π νω στο χαρτ μπροστ
μου:
«Μην αναλ βετε μη απαρα τητους δυνη-
τικο ς κινδ νους. Π νω απ’ λα, αποφ γετε
επιθ σεις, προσεγγ στε τον εχθρ με μεγ λη
φρ νιση και…»
ρχισα να γελ :
«Ορ στε! Εγ νετο φως! Απλ ς συγχυστ -
καμε με το φως! Αλλ , εν τ λει, Λουπ ν,
ομολογ στε πως αυτ η οδηγ α, που δι ρ-
ρευσε απ μια βοηθ κουζ νας, δεν σας βοη-
θ και τ σο πολ !»
Ο Λουπ ν ανασηκ θηκε, δ χως να σπ σει
την περιφρονητικ του σιωπ , και π ρε το
φ λλο του χαρτιο . Θυμ θηκα πως σ ντομα
μετ απ αυτ , εκε νη τη στιγμ , τυχε να
κοιτ ξω προς το ρολ ι. ταν π ντε και
δεκαοκτ λεπτ .
Ο Λουπ ν στεκ ταν με το χαρτ στο χ ρι
του· και μουν ικαν ς με την νεση μου να
κοιτ , τα νεανικ του χαρακτηριστικ , εκε -
νη την εκπληκτικ ικαν τητα μεταβολ ς της
κφρασης, που μπερδε ει λους τους παρα-
τηρητ ς και συνιστ το μεγ λο του σθ νος
και την βασικ του προστασ α. Απ ποιο
ε δους σημ δια μπορε κ ποιος να ελπ ζει να
αναγνωρ σει να πρ σωπο που αλλ ζει στη
χαρ , ακ μη και δ χως τη βο θεια μακιγι ζ,
και ποιανο η ποια προσωριν κφραση
φα νεται να ε ναι η τελικ , ξεκ θαρη κφρα-
ση; …Απ ποι σημ δια; Υπ ρχε κ ποιο
που γν ριζα καλ , να αμετ βλητο σημ δι:
∆υο μικρ ς σταυρωτ ς ρυτ δες που σημα-
δε ουν το μ τωπο του ποτε καταβ λλει μια
δυναμικ προσπ θεια συγκ ντρωσης. Και το
ε δα εκε νη τη στιγμ , ε δα τον μικροσκο-
πικ αφηγητ σταυρ , ξεκ θαρα και βαθι
χαραγμ νο.
φησε κ τω το φ λλο του χαρτιο και
μουρμο ρισε:
«Παιδικ παιχν δι!»
Το ρολ ι κτ πησε π ντε και μισ .
«Π ς;» αναφ νησα. « χετε πετ χει;…
Σε δ δεκα λεπτ ;…»
κανε μερικ β ματα π νω - κ τω στο
δωμ τιο, ναψε να τσιγ ρο και ε πε:
«Μπορε τε να καλ σετε στο τηλ φωνο τον
Βαρ νο Ρ πσταϊν, αν δε σας ενοχλε , και να
του πε τε τι θα τον συναντ σω απ ψε το
βρ δυ στις δ κα»
«Τον Βαρ νο Ρ πσταϊν;» ρ τησα. «Τον
σ ζυγο της δι σημης βαρ νης;»
«Ναι»
«Ε στε σοβαρ ς;»
«Απολ τως σοβαρ ς»
Αισθαν μενος εντελ ς χαμ νος, αλλ αν -
κανος να του αντισταθ . νοιξα τον τηλε-
φωνικ κατ λογο και σ κωσα το ακουστικ .
Αλλ , εκε νη τη στιγμ , ο Λουπ ν με
σταμ τησε με μια επιτακτικ χειρονομ α
και ε πε, με τα μ τια του π νω στο χαρτ ,
το οπο ο ε χε ξαναπ ρει στα χ ρια του:
« χι, μην πε τε οτιδ ποτε… ∆εν ε ναι
χρηστ να τον ενημερ σουμε… Υπ ρχει
κ τι περισσ τερο επε γον… να παρ δοξο
ζ τημα που με προβληματ ζει… Γιατ στο
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
καλ δεν ταν τελειωμ νη η τελευτα α
πρ ταση; Γιατ ε ναι η πρ ταση…»
ρπαξε γρ γορα το καπ λο και το μπα-
στο νι του:
«Ας φ γουμε. Αν δεν κ νω λ θος, αυτ
ε ναι μια δουλει που απαιτε μεση λ ση·
και δεν πιστε ω πως κ νω λ θος»
Π ρασε το χ ρι του κ τω απ το δικ μου,
καθ ς κατεβα ναμε τις σκ λες, και ε πε:
«Ξ ρω τι λοι γνωρ ζουν. Ο Βαρ νος
Ρ πσταϊν, ο χρηματοδ της εταιρει ν και ο
ανθρωπος των ιππικ ν αγ νων, του οπο ου
το πουλ ρι τνα κατ κτησε τo Ντ ρμπυ
και το Γκραντ Πρι φ τος, χει στοχοποιηθε
απ τη σ ζυγ του. Η σ ζυγος, η οπο α ταν
πολ γνωστ για τα ξανθ μαλλι , την
νδυση και την πλο σια ζω της, φυγε απ
το σπ τι πριν δεκαπ ντε μ ρες, πα ρνοντας
μαζ της το ποσ των τρι ν εκατομμυρ ων
φρ γκων, κλεμμ νων απ τον σ ζυγ της,
και μια εκπληκτικ συλλογ διαμαντι ν,
μαργαριταρι ν και κοσμημ των τα οπο α η
Πριγκ πισσα του Μπερν ε χε θ σει στην
κατοχ της και τα οπο α υποτ θεται πως θα
αγ ραζε. Για δυο εβδομ δες η αστυνομ α κα-
ταδι κει τη βαρ νη σε ολ κληρη τη Γαλλ α
και την πειρο: μια ε κολη εργασ α, καθ ς
εκε νη σκορπ ζει χρυσ και πετρ δια οπου-
δ ποτε πηγα νει. Πιστε ουν πως την χουν
στο χ ρι κ θε λεπτ . Πριν δυο μ ρες, ο κα-
λ τερος ερευνητ ς μας, ο εξωφρενικ ς Γκα-
νιμ ρ, συν λαβε ναν επισκ πτη σ’ να με-
γ λο ξενοδοχε ο στο Β λγιο, μια γυνα κα
εναντ ον της οπο ας φ νηκε να σωρε τηκαν
τα περισσ τερο β βαια πειστ ρια» […] (συ-
νεχ ζεται)
Μετ φραση για το Λ.∆ του Φ.Ο.Θ απ :
Project Gutenberg's The Confessions
of Arsène Lupin, by Maurice Leblanc
This eBook is for the use of anyone anywhere at no
cost and with almost no restrictions whatsoever. You
may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this
eBook or online at www.gutenberg.org
Title: The Confessions of Arsène Lupin
Author: Maurice Leblanc
Release Date: February 15, 2009 [EBook #28093]
[This file last updated on August 30, 2010]
Language: English
Μετ φραση: Ευ γγελος Ρο σσος
Hunting Lizards
in the Dark
During the killings unaware
we walked along the lakes.
You spoke of Szymanowski,
I studied a rook
picking at dog shit.
Each of us caught up in ourselves
surrounded by a shell of ignorance
that protects our prejudices.
The holists believe that a butterfly in the
Himalayas
with the flap of a wing can influence the climate
in Antarctica. It may be true.
But where the tanks roll in
and flesh and blood drip from the trees
that is no comfort.
Searching for truth is like hunting lizards
in the dark. The grapes are from South Africa,
the rice from Pakistan, the dates grown in Iran.
We support the idea of open borders
for fruit and vegetables,
but, however, we twist and turn
the ass is at the back.
The dead are buried deep inside the newspaper,
so that we, unaffected, can sit on a bench
on the outskirts of paradise
and dream of butterflies.
© Niels Hav
Translated by P. K. Brask & Patrick Friesen
Να πιάνεις σαύρες
στο σκοτάδι
Εν γ νονται οι σκοτωμο εμε ς
κ ναμε αν δεοι περ πατο στις Λ μνες.
Εσ μιλο σες για τον Σιμαν φσκι.
Εγ παρατηρο σα ναν σταροκ ρακα
που σκ λιζε με το ρ μφος του
μια κουρ δα σκ λου.
Ο καθ νας ασχολε ται μ νο με τα δικ του,
κλεισμ νος σ’ να σκληρ τσ φλι γνοιας,
που προστατε ει τις προκαταλ ψεις μας.
Οι ολιστ ς πιστε ουν τι μια πεταλο δα στα
Ιμαλ ια
με να χτ πημα των φτερ ν και μ νο
μπορε να επηρε σει το κλ μα
στην Ανταρκτικ . σως να ε ναι αλ θεια.
μως εκε που μουγκρ ζουν οι ερπ στριες
των τ νκς
και τα δ ντρα στ ζουν σ ρκα και α μα
αυτ δεν παρηγορε καν ναν.
Να ψ χνεις την αλ θεια ε ναι σαν να πι νεις
σα ρες
στο σκοτ δι. Τα σταφ λια ε ναι απ τη
Ν τιο Αφρικ ,
το ρ ζι απ το Πακιστ ν, οι χουρμ δες
καλλιεργο νται στο Ιρ ν.
Ε μαστε υπ ρ των ανοιχτ ν συν ρων
για τα φρο τα και τα λαχανικ ,
μως, πως και αν γυρ σουμε,
ο κ λος μας δε χνει προς τα π σω.
Οι νεκρο θα ονται βαθει στην εφημερ δα,
για να καθ μαστε εμε ς ανεπηρ αστοι σ’ να
παγκ κι
στην κρη του παραδε σου
και να κ νουμε νειρα για πεταλο δες.
© Νιλς Χ ου / Νιλς Χαβ (Niels Hav)
Μετ φραση απ τα ∆ανικ :
Σωτ ρης Σουλι της
Karanlikta Kertenkele
Avlamak
Cinayetler işlendiği sırada biz
farkında bile değildik göl kıyısında yürürken.
Sen Szymanowski’den söz açtın,
köpek bokunu didikleyip duran
bir kargayı inceledim ben.
Tutsağız kendi içimizde her birimiz
önyargılarımızı koruyan
bir cehalet kabuğu kuşatmış çevremizi.
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης

Dünyayı bir bütün olarak görelim diyenler Will vanish in a day. Το δεξ μου π δι
Himalayalarda yaşayan bir kelebeğin Soon, soon the flesh να πρες παπι
etkileyebileceğine inanırlar bir kanat çırpışıyla The grave cave ate will be Το πρ σωπ μου αν κφραστο, φ νο
Güney Kutbu’nda iklimi. Belki doğrudur. At home on me Εβραϊκ λιν .
Ama tanklar daldı mı bir yerden içeri And I a smiling woman. Ξετ λιξε τη γ ζα Ω εχθρ μου.
et ve kan damlamaya başladı mı ağaçlardan I am only thirty. Σε τρομ ζω; –
kalmaz ki teselli. And like the cat I have nine times to die. Η μ τη, οι κ γχες των ματι ν,
This is Number Three. οι οδοντοστοιχ ες; Η χαλασμ νη αναπνο
Gerçeği aramak, kertenkele avlamaya benzer What a trash Θα χαθο ν μ σα σε μια μ ρα.
karanlıkta. Güney Afrika’dan geldi üzüm, To annihilate each decade. Σ ντομα, σ ντομα η σ ρκα
pirinç Pakistan’dan, hurma ise İran ürünü. What a million filaments.
Sınırlar olmamalıydı meyve ve sebze için The peanut-crunching crowd Που η σπηλι του τ φου φαγε θα Μου
ama biz ne kadar eğilip bükülsek de Shoves in to see επιστραφε
Them unwrap me hand and foot- Κι εγ μια γυνα κα χαμογελαστ .
dönük kalır arkamız.
The big strip tease. Ε μαι μ λις τρι ντα.
Gentlemen, ladies Και σαν τη γ τα χω εννι ζω ς να χ σω.
Gazetelerin derinlerine gömülüdür ölüler These are my hands
Oturabilelim diye etkilenmeden Αυτ ε ναι η νο μερο τρ α. Τι σκουπιδαρι
My knees. Να κ νω σκ νη την κ θε δεκαετ α.
cennetin dış mahallelerinde bir yerde I may be skin and bone,
kelebekler görebilme umuduyla düşlerimizde. Π σα μ ρια ν ματα.
Nevertheless, I am the same, identical woman. Το φυστικοφ γο πλ θος Στριμ χνεται
The first time it happened I was ten.
© Niels Hav It was an accident.
για να δει
Türkçesi: Kemal Özer, The second time I meant Να με ξετυλ γουν χ ρια π δια — Το μεγ λο
Hüseyin Duygu & Osman Bozkurt To last it out and not come back at all. στριπτ ζ.
I rocked shut Κ ριοι, κυρ ες
At fange firben i mørke As a seashell. Αυτ ε ναι τα χ ρια μου Τα γ νατ μου.
They had to call and call Μπορε να ε μαι πετσ και κ καλο,
Under myrderierne gik vi And pick the worms off me like sticky pearls. Παρ’ λα τα τα, ε μαι η δια,
Dying πανομοι τυπη γυνα κα.
intetanende tur langs søerne.
Is an art, like everything else. Την πρ τη φορ που συν βη μουν δ κα.
Du snakkede om Szymanowski. ταν ατ χημα.
I do it exceptionally well.
Jeg studerede en råge, I do it so it feels like hell.
der hakkede i en hundelort. I do it so it feels real. Η δε τερη φορ το ε χα σκοπ
Enhver er fanget i sin eget, I guess you could say I've a call. Να κρατ σει και να μην γυρ σω π σω π λι.
omgivet af en hård skal af uvidenhed, It's easy enough to do it in a cell. Χ ρευα κλειστ
som beskytter vore fordomme. It's easy enough to do it and stay put. Σαν στρακο.
It's the theatrical πρεπε να μου φων ξουν ξαν και ξαν
Holisterne tror, at en sommerfugl i Himalaya Comeback in broad day Κι απ π νω μου να διαλ ξουν τα σκουλ κια
med et vingeslag kan påvirke klimaet To the same place, the same face, the same brute σαν γλοι δη μαργαριτ ρια.
i Antarktis. Måske er det sandt. Amused shout: Το να πεθα νεις
Men der, hvor kampvognene ruller ind, 'A miracle!' Ε ναι μια τ χνη, πως και καθετ λλο.
og kød og blod drypper fra træerne, That knocks me out. Εγ το κ νω εξαιρετικ καλ .
er det ingen trøst. There is a charge Το κ νω τσι στε να θυμ ζει κ λαση.
For the eyeing of my scars, there is a charge Το κ νω τσι στε να μοι ζει αληθιν .
For the hearing of my heart- Θα μπορο σες να πεις τι χω μια κλ ση.
At søge sandheden er som at fange firben It really goes.
i mørke. Druerne er fra Sydafrika,
Ε ναι αρκετ ε κολο να το κ νεις μ σα
And there is a charge, a very large charge σε να κελ .
risen fra Pakistan, dadlerne er dyrket i Iran. For a word or a touch
Vi støtter ideen om åbne grænser
Ε ναι αρκετ ε κολο να το κ νεις και να
Or a bit of blood με νεις ακ νητος. Ε ναι η θεατρικ
for frugt og grønt, Or a piece of my hair or my clothes.
men hvordan vi end vender og drejer os,
Επαναφορ μ σα στη μ ρα
So, so, Herr Doktor. Στο διο μ ρος, στο διο πρ σωπο, στην δια
vender røven bagud. So, Herr Enemy. β ρβαρη Ε θυμη κραυγ :
I am your opus, « να θα μα!»
De døde begraves dybt inde i avisen, I am your valuable, Που με βγ ζει εκτ ς. Υπ ρχει μια χρ ωση
så vi uanfægtede kan sætte os på en bænk The pure gold baby Για να δε τε με τα μ τια σας τις ουλ ς μου,
i udkanten af paradis That melts to a shriek.
I turn and burn.
υπ ρχει μια χρ ωση Για να ακο σετε τους
og drømme om sommerfugle. χτ πους τις καρδι ς μου–
Do not think I underestimate your great concern.
Ash, ash- Πραγματικ χτυπ ει.
© Niels Hav Και υπ ρχει μια χρ ωση, μια πολ μεγ λη
You poke and stir.
Flesh, bone, there is nothing there-- χρ ωση Για μια μου λ ξη να γγιγμα
A cake of soap, λ γο α μα
A wedding ring, μια το φα απ τα μαλλι μου να
A gold filling. κομμ τι απ τα ρο χα μου. τσι, τσι,
Lady Lazarus Herr God, Herr Lucifer κ ριε Γιατρ .
Silvia Plath Beware τσι, κ ριε Εχθρ .
Beware. Ε μαι το μεγ λο σου π νημα,
I have done it again. Out of the ash Ε μαι το πολ τιμ σου,
One year in every ten I rise with my red hair Το καθαρ χρυσ μωρ
I manage it- And I eat men like air. Που λι νει σε μια στριγκλι .
A sort of walking miracle, my skin 23-29 October 1962 Στρ φομαι και κα γομαι.
Bright as a Nazi lampshade, Μη νομ σεις τι αγνο το μεγ λο σου
My right foot ενδιαφ ρον.
A paperweight, Λαίδη Λάζαρος Στ χτη, στ χτη–
My face a featureless, fine
Jew linen. Σ λβια Πλαθ Σκαλ ζεις κι ανακατε εις,
Peel off the napkin Σ ρκα, οστ , δεν χει απομε νει τ ποτα εκε –
O my enemy. Το κανα ξαν , Μετ φραση: Β νια Τσιαγκο δη
Do I terrify?- Μια φορ στα δ κα χρ νια Το καταφ ρνω –
The nose, the eye pits, the full set of teeth? να ε δος ζωντανο θα ματος, το δ ρμα μου
The sour breath Φωτειν πως να αμπαζο ρ των Ναζ ,
 Λογοτεεχνικό Δελτίο,
Δ τ
τεύχος 23ο, Σεπ
2 πτέμβριο
ος 2022
2
ιιδεολογ ας καιι της φιλοσοφ
φ φικ ς τοοποθ τηη- εππομ νωςς, στο τερο ( λλο) του τ αρνητικο ,
σσης του μεγ λοου δραμ ματουργο . σττο αυτ (ταυττ ). Κατ συν πεια, ττο αρνη--
Το ργο
ρ πουυ θα αποοτελ σεει το σημαντικ - τιικ στοιχε ο, το τ λλο, ταν εκφ ε ρετται απ
ττερο ανττικε μεννο της παρο
π σαας μελ της
τ ε νααι τοο υποκε μενο, που
π εκφρ ζεταιι λεκτικκ , απο--

οκ
κίμιια ο Ερρ κοςκ ∆΄, ργο τοο οπο ο φ ρει εντ
λα τα παραπ νω σττοιχε α τ ς χαρακτηρι-
ε ς τοου κλλε εται σημασιιολογικ απ τη τ μ θεεξ τουυ
σττον λ γο, εξαιττ ας τηςς «διαφορ τητ ς» του
σστικ ς «θεατρρικ τηταας» τουυ συγγγραφ ωςς. κααι αποττελε « νδειξη αποκλεεισμο , ψευδ -
ΣΣτο ργγο αυτ φ ρουυμε εις φως δραματο δ ο- τηητας, θααν του, πλασμαατικο , τρ τ λας»». Εξ λ--
λόγου
υ λλογικ ς επεξερργασ ες και αν χνευσηη του κ - λοου, σ μφωνα
μ μ τον Πλωρ τη,
με τ «ε νναι πα--
σσμου τω ων ηρ ων β σει σ ψυχολογικ ν, αλλλ σ γνωστεες οι γνω ωσιολογγικ ς «θθ σεις» το δη--
κκαι κοοινωνιολλογικ ν παρααμ τρωνν. Υποο- μιιουργο το τσι τ ε να αι, αν τσι νομ μ ζετε:
γγραμμ ζουμε,
ζ επ σης, εντ ς το πλαισ π ου
ο «ηη γν σηη, η αλλ θεια, η λογικκ , η π πραγμα--
ττου, τουυς θεμελλι δεις ξονες της δρααματουρ ον
ρ- τιικ τηταα» λ ει «ε ναι ολ τελλα σχετικ ς -
γ ας το δημιοουργο , οι οποο οι ε νααι: 1 . η τ σο γν σιες σο σ και 4η γνοιια, το ψ μα, η
κκατ’ αρρχ ν ανντιδιασττελλ μεενη προοσωπικ - τρρ λα, η φαντασ
φ ωση». Ο διοςς, στη σσυν χειαα
ττητα τοου ατ μοου προςς την κοοινωνικ επ δραα- τοου βιβλ ου αυττο , αφοο αναφ φερθε σστα αρ--
Οι τρεεις
Ο σση, καττ συν πειαπ η αντιμετ
α τ πιση του ατ - χααιοελληννικ δεδδομ να τ ς Ελεεατικ ς Σχολ ς
ασικοίί νόμοι
βα μμου αυττο απ την κοοινων α ωςον ανττιδραστι- (Ξ
Ξενοφ νηςν « λαα ε ναι να» [««εν το παν»]),,
κκο ωςς και απ προσ ρμ μοστου,, 2 . η αναγν - «γγιατ λα λ ε ναιι εικασ ες» και του Σ Σοφιστ
της ζωή
ής· ρριση, ενν συνεχε α, μιαας διαλεκτικ ς σχ σηης Γοοργ α «τ
« ποτα δεν υπ π ρχει, κι αν υυπ ρχειι
το άνισ
σο, μμεταξ προσαρρμοσμ νου ν και απροσ ρμοστοου δεεν μπορε να γ νει γνω ωστ , κιι αν γ ννει γνω--
κκοινωνικ ατ μου (οιι χαρακκτηρισμ μο αυτοο σττ , δεν μπορε
μ ν ανακοοινωθε στους λλους»,,
ν’
το άδικ
κο, δδεν χουυν αρνητικ φ ρτιση, εννοε ται τι το τ κααταγρ φει
φ την αβεβαι τητα, τη τ ρευσττ τητα,,
το ανήθικ
α κο τομο θεωρε
θ τααι απροοσ ρμοσστο ψυχολογικ , τηη σχετικκ τητα των π ντων –ανθρ π πων, γε--
κκαι χιι εγκληηματικ προσω ωπικ τηητα). Η γοον των, πραγμ μ των, αισθημ μ των– τον ζειι
γγελος Τερζ κκης σσχ ση αυτ
α λαμβ νει δυνητικκ και τη τ μορφ ξααν και ξαν τοον αφορρισμ τοο Πιρααντ λλο,,
ααμφισημ μ ας τοου «εγ » ως προς π τοον εαυττ τ αυτ ς λ ει στο
ταν σ ργοο του Καθ νας με τονν
ττου (altter ego)) και εν ε οτε εξελ
ε σσεεται ως ω τρρ πο τοου: «Τοο κ5 θε τι ε νααι ακαθθ ριστο,,
ττην αλλλοτρ ωσσηονκαι τη τ δι σπαση
σ π
προσωπ ι- φεευγαλ ο,
ο εφ μεερο» .
κ τηταςς και 3 . η ολοκλ ο ρ
ρωση τηης αυτοο- Στο σημε
σ ο αυτ , ο ερευννητ ς ααναγνω--
Μάρ
ριος Π
Πλωρίτ
της & Πιρααντέλλ
λο γγνωσ αςς το υπ ποκειμ νου, διαα της επ π κτασηης ρ ζει τονν «αντ λαλο
λ αππ το συνεχ
σ ς γ γνε--
ττου «εγ » προςς τα ξω ω, προς την κοινων α. σθθαι» του Ηρ κλειτου,
κ , απ τοτ «π νττα ρει»»
η μάσκκα κα
αι το grote
esco Η αυυτογνωσσ α αυτ , η οντολογικκ συνει- κααι το «δδεν 6μπορρε ς να μπεις στο
σ διο ποτ μιι
δδητοπο ηση, συνεπ γεται επομ νως ν το
τ δυυο φορ ς» . ∆ιιαπιστ νουμε επομ νω ως τι,
« νοιγμ μα» προος τον κ σμο, τη συυνειδητοο- π ο Πλωρ
πως Π τηης υποσστηρ ζειι για τηην πιρα--
Ο εερευνητ ς το ργου ττο Μ ριου ρ Πλλω- πποιημ νην νταξξη του ατ μου στην κοινων κ α.
α νττελλικ τοποθ τηση τι « λαα ε ναι κκαι δενν
ρ τη οφε λει, καταρχχ ν, να εστι σεει στη μ με- ΑΑυτ οδδηγε σττην ουττοπικ φαντασ φ ωση τοου ε ναι, τααν λα ε ναι ρεευστ , φευγαλ
φ α, ασα--
λ τη ττων ιδε ν και των απ π ψεων του μεγγ - δδημιουρργο κααι θεωρο με τι τ αυτ ε ναι η φ , δεν μπορο
μ μ να χουμε
με χ κααμι βεβαι τη--
λου αυυτο θεαατρανθρρ που κκαι ακααδημαϊκοο , σ λληψηη της αντικειμενικ τητας τ και τηης ταα, χι μ νο γιαα τους λλους, αλλ ο τε κανν
για ,ττι αφορ στην κριτικ
κ αν λυσση και ττην ππραγμαατικ τηττας τηςς ζω ς απ τον Πι- γιια τον εαυτ μαας τον διο»δ 7.
ερμηνεε α της εν γ νεει θεατρικ ς δηημιουργ ας ρραντ λλλο. Ο συγγραφ
σ φ ας και δραμαατουργ ς Θα μπ πορο σααμε να ποπ με τι υπ ρρχει μιαα
του. Α
Αξιοσημ με ωτο στοιχε
σ οο, στο εγχε
ε ρημα ααπεγκλω ωβ ζετααι απ τα τ ρια του πρροβλ μαα- σ μβαση αν μεσσα στη ζω κααι στην τ χνη,
αυτ , θθα αποττελ σει,, κατ ττη γν μη μας, ο ττος της ανθρ πινης
π υπ
πευθυν τητας, το οπο ο η οπο α μεταφρ ζεταιι ακριββ ς μ σσω τηςς
παραλλληλισμ ς και η ταυτοοσημ α τ ς οπ πτι- χει δηη επεξεεργαστε ως τιςς πλ ον ακρα ες ε αρρνητικ τητας, που πρροαναφ ραμε, κκαι του
κ ς κααι των κωδ κω ων το Μ ριου Πλωρ τη κκαι παρρ λογεςς συν πεει ς τουυ, και τε τ νει να ε δους τ ς φ σηςς της, δηλαδ
δ ε
εστι ζεται στο
με τις αντ σττοιχες απ
α ψεις και θεωρ ες ττου κκαθοδηγγε ται απ α το σ νολο των απ πλ ν ανν- γεεγον ς τι η φ ση τοο θεαττρικο ((ποιητι--
ιταλο συγγρραφ α Λου τζζι Πιιραντ λλλο. θθρ πωνν, των «υπηρετ ν τηης ζω ς», ς πωως κοο εν γ νει) λ γου διαασφαλ ζει ζ στο θεατρι--
Αναφεερ μασττε συγκεεκριμ ννα στο ργο ττσι ττους απ ποκαλε . Αντλεε το ν ημα της ζω ς κ συμβ ν τη συυν παρξξη του ανεξ α γηητου μεε
ε ναι αν τσ σι νομ ζετε,
ζ μ
μεταφρααστ ς ττου ααπ τη συμπ θεια θ πουυ το, εκτ ς τ χνης,χ κρι- τοο εξηγ σιμο σηημε ο: η Kristevva επισημα νειι
οπο ουυ υπ ρξξε ο διοος ο Πλλωρ τηςς σο και, ττικ πνε μα τω ων λλω ων προσσδ δει στο
σ ργγο τοο στοιχε ο αυτ ως βασικ σημασιο σ ολογικ
κατ κ ριο λ γο, στο ργο Ερρ κοος ∆΄ ττου ττου, δ νοντας
ν σε
σ αυτ λ γο παρξηςς. Η συυ- αρρχ , τοοποθετ ντας την τ αρννητικ τητα εξξ
Ιταλο δραμ ματουργγο . Εκκιν νττας, επ πι- ννε δηση του δημιουργγο , η οπο α καθ κ σταα- ολλοκλ ροου στη φ ση τ ς τ χνης: χ «Α
Αυτ ο
πλ ον, απ αυτο τοου ε δουυς την προσ γγγι- τται, πω ως τον σαμε,
σ υππερ-υποοκειμενιικ και η /..../ εκττ ς λογ γικ ς λ γος καθ κ στατται αυ--
ση, ποου αφορ στοο προανναφερ μενο μ ρργο οοπο α αναρριχ
α ται πρρος την περιεκκτικ συυ- θ παρκτοος κατ την εκκφορ που π ονομ μ ζεταιι
( τσι ε ναι α αν τσι νομ ζεετε), η επεξεργγα- ννε δηση του συυν λου, λειτουρργ ντας και δι- κααλλιτεχνικ ». Επομ
Ε ν
νως, η διαφορο
δ οπο ηση
σ α κααι η εμπερισττατωμ νη αν λυση ττου ααρθρο μενη
μ σττο ργο του ωςς συλλογικ συυ- απποτελε αυθ παρκτο
π στοιχε ο το ποιητι--
οπο ουυ θεωρο με τιι συμπ π πτουν, σε
σ μεγ λο ννε δηση, ακολοο θως μετ μ χει και κ αυττ σε μιια κοο λ γοου και γενικ
γ τερα τηςς τ χνης, θεω--
βαθμ , με τιις απ ψεις
ψ της Julia Κristevva, κκοινωνικ κριττικ . Η κριτικ δε αυυτ ε νααι ροο μενο ως συσστατικ τ ς αμ μφισημ ας καιι
διαπισστ νουμμε τι οιι παραππ νω θ σεις ανττα- τ σο αδδ καστηη, σο αδ α κασττη μπορρε να ε - σττηριζ μενο,
μ π προοε παμεε, στη συμβα--
πως
ποκρ ννονται στη θεεωρ α ττης αμ μφισημ ας νναι μια συνε δηηση η οπ πο α πααρατηρε τη ζω τιικ φ ση σ του θεατρικκο -εν προκεειμ νω--
(της KKristevaa). Β σεει της θθεωρ αςς αυτ ς η ««απ’ ξω»,
ξ εφφ σον χει δηη εμπειρ α τηης συυμβ ντοος. Η μελμ τη το τ φαιννομ νουυ αυτο ,
αμφισημ α ννοε ται ως η ταυτ χρονη χ σσυ- ζζω ς εκκ «των νδον». α ς σ μβασηης, ε ναι ικαν
τηης θεαττρικ ς αυτ
ν παρξη των αντιθ των κααι το π ρισμα ααυ- «Αυττ η νοσσταλγ α το αττ μου τ ς πρω ω- ναα ερευν σει σεε β θοςς τα μεγ θη τ ς θεα--
τ παρραπ μπει στη διατ πωση τηης ποψ ψης τ γονηςς κατ στασης, του ανθρ που π ποου τρρικ ς κφραση
κ ης, με μφαση στην υφο-λο--
του Πλλωρ τη περ «ιιλαροτραγικ ς αι ρησσης αακ μα δενδ χει διαβρωθε , δεν χει μπει σε σ γιικ τοπ ποθ τησση του θεατρικ
θ κο συγγραφ α
του αννθρ πουυ μεταξξ πραγγματικ τηταςτ κκαι ππλα σιαα μετ απ οπ ποιαδ ποτε
π συυμβ ωσηη, ενντ ς τουυ κειμ νου
ν του. Οπωσδδ ποτε, ποι-οιι
φαντασσ ας κααι χλευυαστικ ς αμφιισβ τησσης ααποτελεε τον ιδανικ
ι π λο τ ς Πιρραντελλι- κααι αν ε ναι οιι διαφοοροποιο αυτο χαρα--
της φααινομεννικ τηταας της ζω ς, με συννα- κ ς Τ χνης,
χ τοο εσωτεερικ δηηλαδ στο οπο ο κττ ρες, δεν περριλαμβ νουν την τ ιδιοομορφ α
κ λουθθη την αμφ θυυμη ανντιμετ πιση των αανατρ χει
χ ο συγγραφ
σ φ ας τοους ροους αναα- τ ς γλ σσας
σ η οπο α, στην περ πτωσση π.χ.
πραγμμ των, ω ως κωμμικ ν κκαι ζοφεερ ν τααυ- φφορ ς τ ς λογοτεχνικκ ς του πραγματικ τηη- τοου μετααγεν σττερου θε τρου του Π Παραλ -
τοχρ ννως»1. ττας»3. Σημειω
Σ τ ον τιτ ορισμ μ νες ψεις τοο γοου, το οπο
ο ο ως ω ε δοςς λκει τις ρ ζζες του
Στοο σημε ο αυτ , ενδε κννυται ναα προσθ - θθεατρικκο προσσ που δημιουρ
δ ργο ν σηημειακ ς μααζ με λλα ε δη θεε τρου απ τοο πιρα--
σουμε,, επιπλ ον, τη ρ ση ττο μελεετητ π που ιιδι τητεες, εκφ νσεις και κ γλω ωσσολογγικ ς ερρ- νττελλικ θ ατροο, απορρ ει απ π την αν γκη
αφορ στη σχχ ση τοου Πιρααντ λο με μ το grro- μμηνε ες,, που απποκαλ πτουν
π τηη σχ ση αλληλεε- ναα εξωτεερικε σει η γλλ σσα τις βαθθ τερεςς
tesco, σ μφω ωνα με την οπο α «Οι καττα- π δρασηης μετααξ τωνν προσ πων το ργουυ, αλλλαγ ς, που λαβαν
λ χ ρα καατ τηνν εποχ
στ σειις που εεπινοε (ενν. ο Πιρανττ λο) ε νναι υυπ το πρ π σμα μιας ψυχαναλυυτικ ς μεθ δουυ, αυυτ και να προδιαγ
π ρ ψει μεμ τον τρ πο
τραγικκ ς καιι κωμικκ ς μαζζ , και η εξ λιιξη η οπο α δυνητιικ ερμ μηνε ει τη σχ ση σ αυτ . αυυτ , ως υψ στηης τ σεω ως σημμε ο, τη ν α κ--
και πεεριπλοκ τους, σο ενντε νει τη τ δραμ μα- Σ μφωννα με τη τ θεωρρ α τ ς αρνητιικ τηταας φρραση σττο πρωττοποριακ θ αττρο.
τικ τηητ τουυς, 2 λλοο τ σο οξ νειι και ττην π τη διατ πωσε
((négativvité), πως π η Kristevva Εξ λλλου, ναα απ τα τ βασιικ τερα διακυ--
ιλαρ ττητ τοους» . Οφε
Ο λουυμε να επισημ μ - κκαι την εφ ρμοοσε στονν ποιητικ λ γο, γ διαπι- βεε ματα του σ γχρονοου –τουυλ χισττον τουυ
νουμε τι η ανν λυση αυτ αφ φορ χι χ μ νο τη σστ νει κανε ς τι θ σηη και ρνηση ρ δ ποντααι
δι πρρωτοποριακο – θε τρρου το ημ σεως του
μορφ , ως π προθετικκ τητα της γρραφ ς κκαι κκατ β ση απ α τηνν αρχ τ ς διαφοροο- 200ο αι να, εγγκαθιδρ εται στην σ ανντ θεση
του γρραφ ως,, αλλ κυρ ωςς το περιεχ μεενο ππο ησηςς, που σε τελεευτα α αν λυση ταυτ - «ααν μεσαα στο Ε ναι καιι στο Φα Φ νεσθααι, στηνν
του συυνολικο ργουυ το Πιραντ λλο, ττης ζζεται με
μ την αρνητικ
α τητα. Οδηγοο μαστεε, αμμφισβ τηση
τ τοου Ε νααι, που αποτελλε ναν
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
απ’ τους π λους της πιραντελλικ ς σκ ψης»,
πως επισημα νει ο Πλωρ της8. Ταυτ χρονα
με την εξ ταση του σχεδ ν σ μφυτου με το
πιραντελλικ θ ατρο τεχν σματος «θ ατρο
μ σα στο θ ατρο», θα προσεγγ σουμε σε
αδρ ς γραμμ ς το ργο Ερρ κος ο ∆΄, πως
προε παμε, προκειμ νου να διαπιστ σουμε
κατ π σον το θ ατρο του Πιραντ λλο πα-
ρουσι ζει, κατ τη δομ και τη σημασ α
του, τη μεγαλ τερη δυνατ διακειμενικ τη-
τα με το σ γχρονο θ ατρο, ως προς το στοι-
χε ο της διαλεκτικ τητας του «εγ » με τον
λλο του εαυτ . Αυτ οδηγε στη διχοτ -
μηση της προσωπικ τητας· κατ συν πεια,
γ νεται καταφαν ς η συν φεια στο επ πεδο
της αλλοτρ ωσης του «εγ » της αλλοτριω-
μ νης προσωπικ τητας. Εντ ς εν ς γενικοτ -
ρου πλαισ ου διαλεκτικ τητας, που πρωτο-
στατε το στοιχε ο τ ς φ ρσας, το οπο ο χει
παρεισφρ σει, πως γνωρ ζουμε, στη νατου-
ραλιστικ κωμωδ α της εποχ ς και δεδο-
μ νου τι το κωμικ αυτ στοιχε ο προτ σ-
σεται αντιτιθ μενο κατ τη σ γκρουση με
την πραγματικ τητα της ζω ς, επ ρχεται η
σ γχυση στο τομο.
Ο αφορισμ ς το μελετητ και θεωρητι-
κο αναφορικ με «την π λη αν μεσα στην
πραγματικ τητα και στη βιτρ να, αν μεσα
στο πρ σωπο και στη μ σκα, που οδηγε το
δρ μα σε οξ τητα σπαρακτικ , που την
κ νουν ακ μα πιο διαπεραστικ η διαλεκτι-
κ μαεστρ α και9εξα ρετη τεχνικ δεξι τητα
του συγγραφ α» , καταφ σκει στη διαλεκτι-
κ τητα μεταξ πραγματικ τητας και φα-
ντασ ας. Το στοιχε ο αυτ προοικονομε , κα-
τ τη γν μη μας, το φαιν μενο του «θε -
τρου μ σα στο θ ατρο», σ μφωνα με το
οπο ο υπ ρχει ντονη θεατρικ τητα, δηλαδ
αποδεικν εται, με τον τρ πο αυτ , τι η θεα-
τρικ πρ ξη και κυρ ως ο ποιοτικ ς προσα-
νατολισμ ς τ ς διαπλοκ ς εν ς ργου, υπερ-
βα νουν τις κοινωνικ ς σταθερ ς, απελευθε-
ρ νοντας τις ζωτικ ς δυν μεις το ατ μου
(ηθοποιο , θεατ , ακροατ ), δημιουργ ντας
να πολ πλοκο υπερβατικ πλ γμα αναζητ -
σεως της προσωπικ ς –οντολογικ ς μυθο-
λογ ας του ζε γους «θεατ ς– θε μενος»10.
Αν εκκιν σουμε απ την «υπ θεση» του
ργου Ερρ κος ∆΄, θα διαπιστ σουμε, κατ’
αρχ ν, τι το πρ σωπο αυτ δεν ε ναι τ ποτε
λλο απ να σχ μα, μια μορφ που λαμβ -
νει ανθρ πινη υπ ταση στη σκην , ως δημι-
ο ργημα των προσ πων του ργου: Ο συγ-
γραφ ας «πλ θει» πρ σωπα τα οπο α, με τη
σειρ τους δημιουργο ν λλα πρ σωπα· τα
πρωτογεν αυτ πρ σωπα γ νονται κατ’
αυτ ν τον τρ πο αυτ νομα, αυτοδ ναμα και
ανεξ λεγκτα απ τον συγγραφ α-δημιουργ
τους. Ο Ερρ κος ∆΄ ε ναι να πρ σωπο που
πα ζει μ σα στο ργο, ε ναι δηλαδ νας ρ -
λος, να δρων υπαρκτ και συγχρ νως αν -
παρκτο, δρων που ανασ ρεται απ το μηδ ν.
Αυτ η μηδενικ υπ σταση αναβι νει με-
ταλλαγμ νη σε πολυδι στατο θεατρικ ση-
με ο, ενδ εται παραστασιακ με «σ ρκα και
οστ » και, εν συνεχε α, επιστρ φει στο χ ος
τ ς μη- παρξης, στο κεν . Στο σημε ο αυτ
γκειται ο ζωτικ ς πυρ νας το πλ γματος
που δημιουργε ται απ τη θεατρικ σ μβαση
αφεν ς, απαρα τητη προϋπ θεση του θεα-
τρικο γ γνεσθαι, και αφ’ ετ ρου απ την
υψηλ θεατρικ τητα της τεχνικ ς το «θε -
τρου μ σα στο θ ατρο».
Στο ργο Ερρ κος ∆΄ ο θεατ ς τοποθε-
τε ται σε μια α-χρονικ εποχ · ο χρ νος το
ργου ε ναι ασαφ ς και συγκεχυμ νος, κα-
τακερματισμ νος σε πολλαπλ χρονικ επ -
πεδα, παρ την αρχικ σκηνικ υπ δειξη πε-
ρ εποχ ς σ γχρονης του συγγραφ α, το
1921. Σε να α-χωροχρονικ σκηνικ αναπα-
ρ σταται μια «τραγωδ α». Κατ τη δι ρκεια
μιας γιορτ ς μεταμφιεσμ νων, νας ρχο-
ντας πεσε απ το λογ του, χτ πησε και
κτοτε μεινε εγκλωβισμ νος στο ιστορικ
πρ σωπο το οπο ο υποδυ ταν κατ τη δι ρ-
κεια της γιορτ ς, τον Ερρ κο ∆΄, βασιλι
τ ς Γερμαν ας. Ε κοσι χρ νια μετ , οι συγ-
γενε ς του επιχειρο ν να τον θεραπε σουν,
δ νοντ ς του με να β αιο τ χνασμα την
α σθηση του χρ νου: μεταμφι ζονται συνει-
δητ αναπαριστ ντας το τραγικ γεγον ς,
που καθ ρισε τη μο ρα το «τρελο » και που
τον αν γκασε να φορ το προσωπε ο του
τραγικο αυτοκρ τορα. Εν συνεχε α, ο πε-
ρ γυρ ς του, χ ρη στο τ χνασμα αυτ (της
αναβ ωσης της παλι ς αγαπημ νης του)
προσπαθε να τον επαναφ ρει στην προηγο -
μενη «ομαλ » κατ σταση. Ωστ σο, αυτ ς
χει ταυτιστε μ’ αυτ την « λλη» προσωπι-
κ τητα, σε βαθμ που δεν μπορε να επα-
νακ μψει πλ ον. Αποτ λεσμα του πειρ μα-
τος ε ναι τι ο Ερρ κος ∆΄ μαχαιρ νει θα-
ν σιμα τον πρ ην ερωτικ του αντ ζηλο και,
ε τε ενσυνε δητα ε τε χι, εξακολουθε να
παριστ νει τον τρελ .
Θεωρο με τι το πρ σωπο αυτ του γερ-
μανο αυτοκρ τορα του 11ου αι να, Ερρ κου
του ∆΄, χει υποκαταστ σει το «εγ » στο
ασυνε δητο του δρ στη, δηλαδ του υποκει-
μ νου της συνολικ ς πραξιακ ς διαδικασ ας.
∆ιαπιστ νουμε, επομ νως, τι η αλληλεπ -
δραση των επιφανειακ ν δομ ν, εν σχ ση
προς τις βαθι ς δομ ς, συντελε ται κατ τ -
τοιον τρ πο στο θ ατρο, στε να πραγμα-
τοποιε ται εν συσχ τιση προς την « λλη»
σκην , η υλοπο ηση της μορφ ς, εφ σον πι-
στοποι σαμε τι η μορφ που κινε ται και
δρα επ σκην ς ως Ερρ κος ∆΄ ε ναι το
ασυνε δητο. Συνεπε α σημειολογικ ς ολισθη-
ρ τητας, το ασυνε δητο διαφοροποιε ται –
ενσαρκ νεται– 11σε μ σκα. Αναφερ μενοι δε
στη «Μ σκα» υπογραμμ ζουμε τι σε
κ ποιο σημε ο το ργου ο Ερρ κος αποκα-
λε ται Προσωπιδοφ ρος. Η επωνυμ α αυτ
παραπ μπει στο θ μα τ ς μ σκας, που αφο-
ρ στη σχ ση προσ που-προσωπε ου, καθ ς
και στα διαφορετικ προσωπε α, τα οπο α
τοποθετο ν οι νθρωποι στον εαυτ τους, σε
αυτ τα οπο α τους τοποθετο ν τους απο-
δ δουν οι λλοι, κ. .κ. Γνωρ ζουμε τι ο Πι-
ραντ λλο δωσε στο συνολικ θεατρικ του
ργο τον γενικ
12
τ τλο Γυμν ς Μ σκες (Ma-
schere nude) . Στο ργο Ερρ κος ∆' το θ -
μα της μ σκας ε ναι πολυδι στατο και μπο-
ρε να ερμηνευθε β σει πολλ ν παραμ -
τρων. Η λ ξη «μασκαρ τα» το κειμ νου
ανακαλε συνειρμικ τις Μ σκες, ε δος ανα-
παραστ σεων του 16ου αι να, που λ μβαναν
χ ρα στις βασιλικ ς αυλ ς της Ευρ πης,
για να διασκεδ ζουν οι ρχοντες. Ως να
βαθμ , ο Ερρ κος ∆΄ αντλε την μπνευσ
του απ τις Μ σκες αυτ ς· θεωρο με δε τι
υπ ρχει συσχετισμ ς και ακολουθ α αν -
μεσα στις θεατρικ ς Μ σκες (παραστ σεις)
και τις Γυμν ς Μ σκες του Πιραντ λλο,
πως εξ λλου και τι ο Πιραντ λλο μετα-
φ ρει την ννοια της ψυχαναλυτικ ς μ σκας
(προσωπε ου) στο θ ατρο, συνδ οντας την,
κατ δομικ αναλογ α, με τη θεατρικ
μ σκα (μεταμφ εση). Οι Γυμν ς Μ σκες ση-
μα νουν τα απογυμνωμ να προσωπε α13.
Οφε λουμε να επισημ νουμε εδ τι οι μ -
σκες – πως εξ λλου τα πορτρ τα και οι
καθρ φτες– συνδηλ νουν και συνυποδηλ -
νουν στοιχε α που προσδιορ ζουν το ργο το
δραματουργο , σηματοδοτ ντας τις συνειδη-
σιακ ς, διαπροσωπικ ς και κοινωνικ ς αλλοι-
σεις που υφ σταται η προσωπικ τητα υπ
την επ δραση του ασυνειδ του, της επικοι-
νωνιακ ς σχ σης και της κοινων ας αντ -
στοιχα. Οι αλλοι σεις αυτ ς, κωμικ ς και
αποκρουστικ ς συγχρ νως, λ γω τ σο της
επαναστατικ ς σο και της ανεπ λυτης
φ σης τους (grotesco), αν κουν, σ μφωνα με
τον Bakhtine, στην κατηγορ α τ ς καρναβα-
λικ ς γραφ ς στην οπο α λλωστε υπ -
γεται και το θεατρικ σημε ο «μ σκα», το
οπο ο χαρακτηριολογε , πως τον σαμε, το
πιραντελλικ θ ατρο14.
Επανερχ μαστε στη ρ ση το Πλωρ τη
τι ο μ θος, πως σε λα σχεδ ν τα κωμικο-
δρ ματα του Πιραντ λλο, ε ναι «μελοδρα-
ματικ ς». Ωστ σο, ο μ θος, σ μφωνα π ντα
με τον διο, ε ναι μια πρ φαση για να αντι-
μετωπ σει ο συγγραφ ας το μ γα πρ βλημα
της ανθρ πινης προσωπικ τητας, της τ σο
ρευστ ς, τ σο φευγαλ ας, τ σο πιαστης.
Λαμβ νοντας υπ ψιν τις σκ ψεις του ως νω
μελετητ , εντ ς του συνολικο πιραντελλι-
κο ργου, αυτο του ψυχικο «λ κκου με τα
φ δια», υπεισ ρχεται αμυδρ κ ποιος δρ μος
λ τρωσης, που εξυφα νεται π νω σε να
υπερβατικ πλ γμα αναζ τησης του «π -
θους» που συνοδε ει τον συγγραφ α. Επι-
πλ ον, παρατηρε ται η αναφορ στην povera
gente που αντιμ χεται τις δυν μεις του νου
και της ψυχ ς και που αποδ δεται, στο ργο
του συγγραφ α, μ σω του grotesco. Το θ μα
του grotesco τον ζει ιδια τερα ο συγγραφ ας
(Πλωρ της), αναφερ μενος στο ργο του
δραματουργο (Πιραντ λλο). Εξετ ζοντας
το grotesco, το οπο ο ως « κφραση αποδ δει
την προβληματικ φ ση τ ς παρξης, ντας
η καταφαν ς κατ ργηση της ρεαλιστικ ς
αναπαρ στασης και της ορθ ς αναλογ ας.
Αποτελε δε τη δυσαρμον α αν μεσα στη
μορφ και στο περιεχ μενο και προεικον ζει
να α σθημα αποπροσανατολισμο και αλλο-
τρ ωσης, συγκροτε
15
δε να μ γμα απ στοι-
χε α ετερογεν » , καταφ σκουμε στη ρ ση
του συγγραφ α τι «οι καταστ σεις που16επι-
νοε ε ναι τραγικ ς και κωμικ ς μαζ ...» .
Αν δεχθο με τι νας πρωταρχικ ς λ γος
για τον οπο ο το grotesco κατατ σσεται
στην παρωδιακ γραφ ε ναι τι οι αντι-
δρ σεις το ανθρ που ναντι αυτο ε ναι,
πολλ ς φορ ς, αντιδρ σεις (γ λιο και ιλα-
ρ τητα και το αντ θετο φρ κη και απ χθεια)
στη β α, την αισχρ τητα και τη βαναυσ -
τητα, η οπο α ασκε ται εις β ρος του σ μα-
τος. «Σε κ ποια περιοχ το ασυνειδ του,
μια κρυφ , αλλ πολ ντονη, σαδιστικ ,
παρ ρμηση μας κ νει να αντιδρο με με ανευ-
λαβικ αγαλλ αση και β ρβαρη χαρ ». Αυτ
συμβα νει επειδ ορισμ να ε δη grotesco
προκαλο ν αμφ θυμη αντ δραση στο σωμα-
τικ β ναυσο, αφ σικο, αισχρ . Β σει αυτ ς
της «σωματικ ς» προ λευσης του grotesco
και της πρωτ γονης απ λαυσης, που ο ν-
θρωπος αισθ νεται εξαιτ ας τ ς δυνατ τη-
τας να παραβι σει τις απαγορε σεις, να κα-
ταστε λει τις αναστολ ς του, να αντλ σει
ευχαρ στηση ακ μη και απ17 το σκληρ
αστε ο, την οργι δη υπερβολ .
Ξανασυναντ με εδ τον αφορισμ του
Πλωρ τη για το grotesco, σε μεση συν φεια
με το ργο του Πιραντ λλο, που ο διος
δηλ νει τι «ο Πιραντ λλο, ακ μα και στα
πιο δραματικ του ργα, μ νει γν σιος εκ-
πρ σωπος του grotesco και κατ’ ευθε αν απ -
γονος της Commedia dell’ Arte. Οι κατα-
στ σεις που επινοε ε ναι τραγικ ς και κω-
μικ ς μαζ /.../ τα ργα ε ναι μεγαλει δεις
φ ρσες, που το πιο γελο ο ζευγαρ νεται με
το πιο σπαραχτικ . Και τα δυο μαζ , ενω-
μ να κι αχ ριστα, κραυγ ζουν την αγων α
του ανθρ που αν μεσα στη θλιβερ εσωτε-
ρικ του πραγματικ τητα18και στο ε θραυστο
απατηλ προσωπε ο του» .
Στο ργο Ερρ κος ∆΄ παρατηρο με τι το
παιχν δι του «θε τρου μ σα στο θ ατρο» δρα
αντιστρ φως αν λογα προς το φανταστικ
στοιχε ο· με τον τρ πο αυτ , ωστ σο, επιβε-
βαι νεται ως παιχν δι και ταυτ χρονα επι-
βεβαι νει, κατ παρ δοξο τρ πο, τη φα-
νταστικ φ ση το θε τρου. Το θ ατρο με-
ταμορφ νεται σε πραγματικ τητα μ νο δια
μ σου τ ς αποδοχ ς εκ μ ρους το θεατ
τ ς σ μβασης περ της φανταστικ ς φ σης
του19. Το σημε ο που η Φρ ντα και ο ντι
Ν λλι αρχ ζουν να μιλο ν -ως πορτρα τα-

μ σα απ τις κορν ζες, στη συν χεια δε να
αποκτο ν ζω και να εξ ρχονται απ τις
κορν ζες στο δ πεδο της σκην ς, το α σθημα
του αλλ κοτου και του τρομακτικο κατα-
λαμβ νει τον Ερρ κο ως θεατ επ σκην ς
και, παρεπ μενα, τον θεατ στην πλατε α.
Το grotesco, ως κφραση που αποδ δει την
προβληματικ φ ση τ ς παρξης, ε ναι μια
καταφαν ς κατ ργηση της ρεαλιστικ ς ανα-
παρ στασης και της ορθ ς αναλογ ας. Απο-
τελε τη δυσαρμον α αν μεσα στη μορφ και
στο περιεχ μενο και προεικον ζει να α σθη-
μα αποπροσανατολισμο και αλλοτρ ωσης,
συγκροτε δε να μ γμα απ στοιχε α ετερο-
γεν . Κατ’ ουσ α, ε ναι το διο το παρ λογο,
εφ σον καταδεικν ει την ταυτ χρονη συν-
παρξη γελο ου και τρομακτικο . «Το gro-
tesco ε ναι μια προσπ θεια να ελ γξουμε και
να ξορκ σουμε τα δαιμονικ στοιχε α το
κ σμου» κατ τον Wolfgang Kayser, τον
πρ το που εισ γαγε την αισθητικ αυτ
κατηγορ α ως «ολοκληρωμ νη δομικ αρ-
χ ». Απ την ποψη του Kayser εντοπ ζουμε
την προ λευση και «τη λειτουργ α του gro-
tesco στη 20μα ρη κωμωδ α και στη μακ βρια
ειρωνε α» .
Απομ νει να δο με για ποι λ γο, σ μ-
φωνα π ντοτε με τον Πλωρ τη, το πιρα-
ντελλικ θ ατρο, στο επ πεδο του grotesco,
μετ τρεψε τις προαναφερ μενες μ σκες σε
μ σκες «ψυχολογικ ς, ηθικ ς και κοινωνι-
κ ς», οι οπο ες βρ σκουν την αποκορ φωσ
τους στον Πιραντ λλο. Μ πως, επειδ ο
μηχανισμ ς τ ς επικοινων ας αμβλ νεται,
καθ ς ο νας θεατ ς παρακολουθε την πα-
ρ σταση στην οπο α πα ζει ο λλος θεατ ς
και, μ σω της «μ σκας», το παιχν δι αυτ
συνεχ ζεται στο διηνεκ ς, με αποτ λεσμα να
δημιουργο νται σημειακ συστ ματα τ -
τοια, που αναδεικν ουν την αμιγ θεατρι-
κ τητα του συνολικο ργου και δηλ νουν
την υπερ-αλ θεια το θεατρικο δρωμ νου;
Χάρις Σβαλίγκου
συντ. Επ κουρη Καθηγ τρια Θεατρολογ ας
και Σημειολογ ας του Θε ματος
Σημει σεις
1
Λου τζι Πιραντ λλο, Θεατρικ ργα, Εκδ σεις
Γκ νη, Αθ να 1966 απ τον Πρ λογο του βιβλ ου,
σ. 10.
2
3
αυτ., σ. 11.
Λου τζι Πιραντ λλο, Λιολ , Παγκ σμιο Θ ατρο,
Εκδ σεις ∆ωδ νη, Αθ να – Γι ννινα 1987, σ.σ.
18-19.
4
Μ ριος Πλωρ της, Της σκην ς και της τ χνης,
Εκδ σεις Καστανι τη, Αθ να, 1989, σ. 192.
5 λ μιο ς του ταν ο Ηλ ας Καπεταν κης, ο
αυτ., σσ. 192-193.
6
[ποταμ γαρ ουκ εστιν εμβ ναι δις τω αυτ ],
αυτ. σ. 193.
7
αυτ., σ. 195.
8
Της σκην ς και της τ χνης, σ. 196.
9
Θεατρικ ργα. Πρ λογος Μ. Πλωρ τη, σ.σ.
10-11.
10
Μαρ κα Θωμαδ κη, Σημειωτικ του ολικο
θεατρικο λ γου, Εκδ σεις ∆ μος, Αθ να, 1993,
σ. 147.
11
Το μοτ βο της μ σκας, η οπο α αφ’ εαυτ ς
αποτελε να ισχυρ τατο μεταθεατρικ στοιχε ο
του ργου του Πιραντ λλο, ε ναι σως το σημαντι-
κ τερο και το συχν τερα επαναλαμβαν μενο στη
δραματουργ α του /.../ Υπ ρχει και το προσω-
πε ο της παρ νοιας, που λειτουργε τ σο πειστικ
για τον περ γυρο στον Ερρ κο ∆΄ και τ σο απαλ-
λακτικ για τον κεντρικ ρωα. Χαρ Μπακονι-
κ λα-Γεωργοπο λου, Πτυχ ς του ευρωπαϊκο
δρ ματος (αποσπ σμα), Επτ λοφος, Αθ να
2003. Απ το Πρ γραμμα του Κ.Θ.Β.Ε. για το
ργο Ερρ κος ∆΄ του Λ. Πιραντ λλο, Θεατρικ
περ οδος 2008-2009, σ. 24.
12
.π., Θεατρικ ργα, σ. 9.
13
X. Σβαλ γκου, Θ ατρο και αρχι-θεατ ς, Εκδ -
σεις Paulos, Αθ να, 2002, σ. 62.
14
αυτ., σ. 57.
15
Το grotesco ως παρωδ α του τραγικο στο
ργο του Ντ ρρενματ «Η επ σκεψη της γη-
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
ραι ς κυρ ας» και του Ιον σκο «∆ολοφ νος
χωρ ς αμοιβ », σ. 13.
16
17
.π., Θεατρικ ργα, σ. 11.
Η εκδ κηση της γηραι ς κυρ ας..., σσ. 13-14.
18
Θεατρικ ργα, σ. 11.
19
Χ. Σβαλ γκου, Το μεταφυσικ παρ λογο στη
θεατρικ παρωδ α: ∆ιακε μενο και μ θος,
Εκδ σεις Paulos, Αθ να, 1997, σ. 72.
20
Αυτ., σ. 74.
Η συμβολή του Ηλία Καπετανάκη
στη διαμόρφωση του κωμικού είδους
και την αναβίωση της κωμωδίας
στα τέλη του 19ου αιώνα
Το τελευτα ο τ ταρτο του 19ου αι να η
Ελλ δα βρ σκεται σε ναν γενικ αναβρα-
σμ . Στον πολιτικ και οικονομικ τομ α
χουμε τις προσπ θειες εκσυγχρονισμο της
χ ρας απ τον Χαρ λαο Τρικο πη, οι οπο ες
τελικ οδ γησαν στη χρεοκοπ α τ ς Ελ-
λ δας και την «Εθνικ Καταισχ νη», με την
ταπεινωτικ ττα των Ελλ νων στον ελλη-
νοτουρκικ π λεμο του 1897. Οι πολιτικ ς
δυν μεις τ ς χ ρας προσπαθο ν να προω-
θ σουν την αστικοπο ηση και να προ γουν
τα ευρωπαϊκ θη και θιμα. Στον χ ρο το
πνε ματος εμφαν ζεται η γενι το 1880, με
το κ νημα του δημοτικισμο , που ξεκ νησε
με Το ταξ δι μου του Γι ννη Ψυχ ρη. Στον
χ ρο το θε τρου εισβ λλει να ν ο ε δος,
κ τι αν μεσα σε λαϊκ οπερ τα και λιμπρ -
το μελοδραματικο ργου, το κωμειδ λλιο,
το οπο ο εμφαν ζεται το 1889 με την Τ χη
της Μαρο λας του ∆ημ τριου Κορομηλ ,
καθιερ νεται μεσα και κυριαρχε στον
θεατρικ χ ρο μ χρι το 1896.
Λ γω της χρονικ ς εμφ νισης του κω-
μειδυλλ ου, αρκετο επιχε ρησαν να το συν-
δ σουν με την προοδευτικ πολιτικ το
Τρικο πη, με το λαογραφικ κ νημα του
Νικ λαου Πολ τη, με τη γενι το 1880, με
τον πρ ιμο νεοελληνικ θεατρικ νατουραλι-
σμ και με την αναγ ννηση του νεοελληνικο
θε τρου. Πολ μελ νι χει χυθε και πολ
χαρτ χει κατασπαταληθε απ τους υπο-
στηρικτ ς και τους επικριτ ς αυτ ν των
απ ψεων. Υπ ρχαν μως και εκε νοι που ζη-
τωκρα γαζαν αποδοκ μαζαν το διο το
ε δος το κωμειδυλλ ου. νας απ τους πο-
οπο ος φτασε στο σημε ο να γρ ψει ργα
για το θ ατρο, στε να αποδε ξει τη ρηχ τη-
τα των κωμειδυλλ ων και να επαναφ ρει τη
σοβαρ κωμωδ α στη θ ση που της αν κε.
Ελ χιστες ε ναι οι πληροφορ ες που
χουμε για1 τη ζω και το ργο του Ηλ α Κα-
πεταν κη. χουμε να νομα, λ γες χρονο-
λογικ ς αναφορ ς και τ ποτε λλο συγκε-
κριμ νο. Γενν θηκε στις 16 Ιουλ ου 1858 και
π θανε στις 31 ∆εκεμβρ ου 1922· καταγ ταν
απ τη Μ νη και ταν ο δευτερ τοκος γιος
του Σταυριανο Καπεταν κη και της Σταυ-
ρο λας Καλαμαρι τη. Προοριζ ταν για τη
δικηγορ α, γι’ αυτ και σπο δασε νομικ
στην Αθ να, εν ρχισε να δημοσιογραφε
απ νεαρ ηλικ α. Η ενασχ λησ του με τη
συγγραφ θεατρικ ν ργων φημολογε ται
τι ρχισε με περ εργο τρ πο, εν με τον
διο περ εργο τρ πο παψε ξαφνικ να γρ -
φει για το θ ατρο. Ο ∆ημαρ ς τον ονομ ζει
« να φωτειν μετ ωρο, που δεν ξ ρουμε ο τε
τι το προετοιμ ζει […] ο τε τι το ακολου-
θε ».2 Απ μια πληροφορ α γ νεται γνωστ
τι ο «αν συχος» Καπεταν κης, απαντ ντας
σε μ α πρ κληση των κωμειδυλλιογρ φων
για το κατ π σο ε ναι ικαν ς να γρ ψει να
ργο για το θ ατρο, συγγρ φει το πρ το του
θεατρικ το 1893, τον Γενικ Γραμματ α.
πειτα, γρ φει τη Βεγγ ρα και το παιχτο
και αδημοσ ευτο Αντιθ λαμο,3 εν το 1894
συνεργ ζεται με τον Νικ λαο Λ σκαρη στη
συγγραφ τ ς επιθε ρησης Αι Υπα θριοι
Αθ ναι· και λα αυτ μ σα σε μ λις δ ο
χρ νια. Το τελευτα ο ργο το Καπεταν κη,
Το γε μα του Παπ , θα δημοσιευτε το
1901 στο περιοδικ Πινακοθ κη και θα πα-
ραμε νει παιχτο μ χρι το 1989, οπ τε και
εντοπ ζεται η πρ τη γνωστ , στις μ ρες
μας, παρ σταση του ργου.4 Η επιτυχ α που
σημε ωσαν τα ργα του αποδεικν ουν τι
ταν θεατρικ ς συγγραφ ας με ταλ ντο, που
γινε γνωστ ς «εν μ α νυκτ » και που κανε
τους δημοσιογρ φους τ ς εποχ ς του να πα-
ραδεχτο ν τι «αληθ ς5 δραματικ ς συγ-
γραφε ς εγενν θη ημ ν».
Το 1893, λοιπ ν, την εποχ που στην ελ-
ληνικ θεατρικ σκην «βασιλε ει το κω-
μειδ λλιο με την 6ψιμυθιωμ νη ζω το ελ-
ληνικο χωριο », ο Ηλ ας Καπεταν κης
συγγρ φει το θεατρικ Ο γενικ ς γραμμα-
τε ς, το οπο ο θεωρε ται να απ τα μο-
ναδικ ς αξ ας επιτε γματα της ελληνικ ς
δραματουργ ας, καθ ς συνδυ ζει την πολιτι-
κ σ τιρα με την αστικ ηθογραφ α. Σε
αυτ ν την, αριστοφανικ ν καταβολ ν, κω-
μωδ α «μετ’ ασμ των», την οπο α ο Καπετα-
ν κης δεν θελε με τ ποτα να χαρακτηρ σει
ως κωμειδ λλιο, ο συγγραφ ας χει τοποθε-
τ σει στο στ χαστρο της σ τιρ ς του τα
πολιτικ και κοινωνικ θη της δ θεν καλ ς
κοινων ας των Αθην ν της εποχ ς του, τη
φαυλ τητα του κρατικο μηχανισμο7 , των
δημ σιων λειτουργ ν και υπαλλ λων.
Ο «πολυσχιδ ς» Μανι της στο θεατρικ
αυτ ργο, το οπο ο ε ναι «αποκ ημα ζωη-
ρ ς φαντασ ας», μεταφ ρει αυτοβιογραφικ
στοιχε α απ την εμπειρ α του στη δημ σια
ζω , τσι που αυτ μετατρ πεται σε «κ το-
πτρον πραγματικ 8ν γεγον των του συγ-
χρ νου [του] β ου». Η υπ θεση του ργου
περιστρ φεται γ ρω απ την απ φαση εν ς
επαρχι τη κομματ ρχη, ε πορου, αλλ
αγρ μματου, να εξαργυρ σει τις ψ φους
που «κρατ ει στη χο φτα του», με αντ λ-
λαγμα τη θ ση του γενικο γραμματ α εν ς
υπουργε ου στην Αθ να. Μαζ με την ελα-
φρ μυαλη, φιλ δοξη και, συν μα, μαται -
δοξη γυνα κα του, τα δυο τους παιδι και τη
γεροντοκ ρη αδελφ του εγκαθ στανται στην
πρωτε ουσα, που εμπλ κονται στα γραν -
ζια μιας ταραχ δους ζω ς, γεμ της ρε-
μο λες και κομπ νες, και γ νονται πα γνια
στα χ ρια αετον χηδων λαμ γιων, λιμοκο-
ντ ρων αποπλανητ ν και επαγγελματι ν
πολιτικ ντηδων.
Στη μον πρακτη Βεγγ ρα η ιστορ α εκ-
τυλ σσεται γ ρω απ το θ μα της συνα-
ναστροφ ς, μ σω της οπο ας αναδεικν ονται
οι κοινωνικο θεσμο , τα θη, οι νοοτροπ ες,
οι αντιλ ψεις και οι συμπεριφορ ς ανθρ πων
της μικροαστικ ς τ ξης. Τα στερε τυπα που
συμπυκν νει ο Καπεταν κης σε αυτ ν του
την κοινωνικ κωμικ ηθογραφ α ξεμπρο-
στι ζουν τη χυδαι τητα στον ιδιωτικ -οικο-
γενειακ χ ρο, εν στο Γε μα του Παπ
αποκαλ πτεται ο καρικατουρ στικος συγ-
χρωτισμ ς στον δημ σιο χ ρο.
Αν και ο Καπεταν κης συν γραψε μον χα
τ σσερα θεατρικ ργα –το να εκ των
οπο ων γνωστο σε εμ ς– και συνεργ στηκε
στη συγγραφ μιας μον χα επιθε ρησης –
απ τα κε μενα της οπο ας μας ε ναι δ -
σκολο να ξεχωρ σουμε ποι ε ναι δικ του
και ποι του Λ σκαρη-, η συμβολ του ε ναι
σημαντικ στην εξ λιξη της ελληνικ ς κω-
μωδιογραφ ας και ο διος αποτελε σημα-
ντικ κεφ λαιο αυτ ς. Παρ’ λο που γραψε
για το θ ατρο την εποχ που στην ελληνικ
σκην κυριαρχο σε το κωμειδ λλιο, ο Κα-
πεταν κης στηρ ζεται στην παρ δοση των
κωμωδιογρ φων που ξεκιν ει απ την προ-
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
επαναστατικ εποχ με τον Νερουλ και τον
Οικον μου, συνεχ ζεται τα πρ τα χρ νια το
ανεξ ρτητου ελληνικο κρ τους με τα ργα
του Σο τσου, του Χουρμο ζη, του Βυζ ντιου,
του Ραγκαβ , του Μισιτζ , του Σοφοκλ
Καρ δη και του Σωτ ρη Καρτ σιου, και
φτ νει μ χρι τις κωμωδ ες το γγελου Βλ -
χου. Εξετ ζοντας τους θεματικο ς ξονες του
ργου το Καπεταν κη, γ ρω απ τους
οπο ους εξελ σσεται η πλοκ των ργων του,
εντοπ ζουμε την προβληματικ το συγ-
γραφ α, η οπο α οριοθετε ται απ τ σσερις
ψεις τ ς ελληνικ ς πολιτε ας: της πολιτικ ς,
των αθηναϊκ ν ηθ ν, του επαρχι τικου
θους και της υποχρεωτικ ς συναναστροφ ς.
Ο Καπεταν κης, μολον τι χρησιμοποιε
καν νες που του επιβ λλονται απ τη μ δα
της εποχ ς, δηλαδ σματα, απλοϊκο κωμι-
κο τρ ποι και ε κολες λ σεις προβλημ των
και παρεξηγ σεων, κ νει « να μεγ λο β μα
προς την κατε θυνση9 της σοβαρ ς κωμωδ ας
που οραματιζ ταν». Εν αντιθ σει με τις
στρο γκες, τις βρυσο λες, τις ραχο λες και
τα ρυ κια, των ειδυλλιακ ν και γραφικ ν
τοπ ων της υπα θρου, που εκτυλισσ ταν η
δρ ση των ργων των κωμειδυλλιογρ φων,
ο Καπεταν κης τοποθετε το μεγαλ τερο μ -
ρος των ργων του μ σα στο αστικ σαλ νι.
τσι, η μ χρι τ τε «κατ χρηση της επαρ-
χι τικης ηθογραφ ας, η παμβασιλε α της
φουσταν λας, φα νεται να τελει νουν» και ο
Καπεταν κης γ νεται ο συγγραφ ας που
οδηγε την ελληνικ δραματουργ 10α απ την
αγροτικ στην αστικ ηθογραφ α.
Υφολογικ διαφοροποιε ται απ το κω-
μειδ λλιο ακ μα και στη χρ ση της γλ σ-
σας, η οπο α δεν ε ναι τ σο ηθογραφικ πε-
ριγραφικ , 11σο αξιολογικ , ερμηνευτικ και
ιδεολογικ . τσι, εν το κωμειδ λλιο αξιο-
πο ησε τις ντοπιολαλι ς, ο Καπεταν12
κης δεν
χρησιμοποιε γλωσσικ ιδ ωμα· μον χα
στον Ρουμελι τη Καλπ δη και τον βουλευτ
Βεν τη απ τη Ζ κυνθο κ νει χρ ση ντοπιο-
λαλι ν, σον αφορ στον Γενικ Γραμματ α.
Η γλωσσικ ιδιαιτερ τητα που εντοπ ζεται
στο ργο του Καπεταν κη ε ναι τι χρησιμο-
ποιε τη γλ σσα κυρ ως για να σατιρ σει τα
εξευρωπαϊσμ να θη κ ποιων ηρ ων του,
την κεν τητα ρομαντικ ν, αφελ ν και ημι-
μαθ ν που χρησιμοποιο ν λανθασμ να αρχα -
ζουσα γλ σσα, τις «ελληνικο ρες» της γρα-
φειοκρατ ας και της επισημ τητας, αλλ και
για να κ νει γλωσσικ παιχν δια.
Επιπροσθ τως, η «πινακοθ κη» των προ-
σ πων το Καπεταν κη διαφ ρει απ τους
στερε13 τυπους χαρακτ ρες το κωμειδυλ-
λ ου. Εδ , απουσι ζουν εμφαν ς οι γρα-
φικο τ ποι με τις παραδοσιακ ς φορεσι ς
και τα εξωαστικ θη, τα ανατολ τικα χαρα-
κτηριστικ των προσ πων, οι ανατολ τικες
και βαλκανικ ς καταβολ ς των φτωχ ν
ηρ ων, που λοι τους γ νονται θ ματα αλλε-
π λληλων κωμικ ν επεισοδ ων. Οι υπερβο-
λ ς απουσι ζουν εντελ ς απ τα ργα του,
και οι στημ νες κωμικ ς καταστ σεις περιο-
ρ ζονται στα ρια του θεμιτο . Επ σης, οι
επαρχι τες του πα ουν να ε ναι αγνο , εν
οι τυπολ τρες, σχολαστικο δ σκαλοι της
εποχ ς, οι οπο οι αν καθεν ε χαν κωμικ
χρ μα στη θεατρικ σκην , αντικαθ στανται
στο θεατρικ του corpus απ τομα δαιμ -
νια, αριβιστικ , δ χως ηθικο ς φραγμο ς.
Εν κατακλε δι, ο Καπεταν κης ντλησε
το υλικ του απ το διο το κοινωνικ του
περιβ λλον, μ σω της εμπειρικ ς πραγματι-
κ τητας, οδηγ ντας τον αυτομ τως σε μια
ευρ τερη ηθογραφικ αποτ πωση της ζω ς
των Αθηνα ων της εποχ ς του. Μια«εκ του
φυσικο » καταγραφ των κοινωνικοπολιτι-
κ ν ηθ ν τ ς Ελλ δας κατ τον 19ο αι να,
β σει της οπο ας πλ θει τον σπ ρο που θα
βλαστ σει για να στρ ψει την κωμωδ α σε
ν ες ατραπο ς, αναλ οντας κοινωνικ ς συ-
μπεριφορ ς και νοοτροπ ες.
Κωνσταντίνος Κυριακού
Ηθοποι ς-Σκηνοθ της
Θεατρικ ς Συγγραφ ας-Μεταφραστ ς
Υποψ φιος ∆ιδ κτωρ του Τμ ματος
Θεατρικ ν Σπουδ ν του ΕΚΠΑ
Βιβλιογραφ α
Β λσας Μ μης, Το νεοελληνικ θ ατρο απ το
1453 ως το 1900, μτφ. Χ. Μπακονικ λα-
Γεωργοπο λου, Ειρμ ς, Αθ να 1994.
∆ημαρ ς Κωνσταντ νος Θ., «Ηλ ας Καπεταν κης,
η στιγμ του», στο: Ηλ ας Καπεταν κης, Ο γε-
νικ ς γραμματε ς, Εθνικ ν Θ ατρον, Περ οδος
1974-1975, σ. 5-12.
∆ρομ ζος Στ., Το κωμειδ λλιο, Κ δρος, Αθ να
1980.
Μαυρομο στακος Πλ των, «Αιν γματα β ου και
ψεις πολιτε ας», στο: Ηλ ας Καπεταν κης, Ο
γενικ ς γραμματε ς. Η βεγγ ρα. Το γε μα του
Παπ , ∆ωδ νη, Αθ να-Γι ννινα 1992, σ. 9-31.
Μπλ σιος Αθαν σιος, Μελ τες νεοελληνικ ς
δραματουργ ας: Απ τον Χορτ τση ως τον Κα-
μπαν λλη, Παπαζ σης, Αθ να 22011.
Πο χνερ Β λτερ, Ανθολογ α νεοελληνικ ς δραμα-
τουργ ας, τ μ. Β1, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθ να 2006.
Σιδ ρης Γι ννης, «Ηλ ας Στ. Καπεταν κης», στο:
Ηλ ας Καπεταν κης, Ο γενικ ς γραμματε ς,
Εθνικ ν Θ ατρον, Περ οδος 1974-1975, σ. 18-24.
Σπ θης ∆ημ τρης, «Το νεοελληνικ θ ατρο στο τ -
λος του 19ου αι να», στο: Ηλ ας Καπεταν κης,
Η βεγγ ρα, ∆Η.ΠΕ.ΘΕ. Κομοτην ς & Σερρ ν,
Καλοκα ρι 2001, σ. 29-40.
Ταμπ κη ννα, Νεοελληνικ θ ατρο (18ος-19ος
αι.). Ερμηνευτικ ς προσεγγ σεις, ∆ αυλος, Αθ -
να 2005.
Χατζηπανταζ ς Θ δωρος, Το κωμειδ λλιο, τ μ.
Α΄, Ερμ ς, Αθ να 1981.
Σημει σεις
1
Για ντληση σχετικ ν πληροφορι ν ενδεικτικ : Β λ-
σας, 1994, σ. 451-452· Σπ θης, 2001, σ. 32-33· Πο χ-
νερ, 2006, σ. 354· Μαυρομο στακος, 1992, σ. 12-21.
2
∆ημαρ ς, 1974-1975, σ. 5.
3
Πληροφορ α απ εφημερ δες της εποχ ς που αντλο με
απ : Σπ θης, 2001, σ. 32.
4
Αναφερ μαστε στην ερασιτεχνικ παρ σταση απ τη
Θεατρικ Ομ δα Ηρακλε ου Αττικ ς.
5
Φρ ση που χρησιμοπο ησε ο ∆. Κ.(ακλαμ νος) στην
κριτικ του για την παρ σταση του Γενικο Γραμμα-
τ α στην εφημερ δα « στυ» στις 24 Αυγο στου 1893
(αναδημοσ ευση στο: Σιδ ρης, 1974-1975, σ. 18.)
6
∆ρομ ζος, 1980, σ. 35.
7
8
Ταμπ κη, 2005, σ. 346.
Οι χαρακτηρισμο αν κουν στο περιοδικ «Οικο-
γ νεια» και στην «Κα Π…», η οπο α γραψε στον Κα-
πεταν κη στις 26 Αυγο στου 1893. (Αναδημοσ ευση
στο: Σιδ ρης, 1974-1975, σ. 21-22.)
9
Σπ θης, 2001, σ. 36.
10
∆ημαρ ς, 1974-1975, σ. 11.
11
Μπλ σιος, 2011, σ. 237.
12
Χατζηπανταζ ς, 1981, σ. 81 και σ. 117-126.
13
Πρβλ. .π., σ. 102-117.
Η αναζήτηση έμφυλων
ταυτοτήτων και στοιχείων
απεξοικείωσης
στον «Καλό άνθρωπο
του Σετσουάν»
μέρος Α΄
Brecht και Φεμινισμός
Το παρ δοξο με τον Brecht και τον φεμι-
νισμ ε ναι τι σο η φεμινιστικ κριτικ
κατηγ ρησε και απαξ ωσε το ργο του, λλο
τ σο το αγκ λιασε και το υιοθ τησε. Οι κα-
τηγ ριες, πως αναφ ρει η Solomon, συνο-
ψ ζονται στο τι απεικ νισε στερεοτυπικ τα
θηλυκ δραματικ πρ σωπα στα ργα του
ως σεξουαλικ αντικε μενα μητ ρες και
τι χαρακτ ρισε τη χειραφ τηση των γυναι-
κ ν αποκλειστικ ως κομμ τι το σοσιαλι-
σμο , αγνο ντας το ισχυρ φεμινιστικ 1
κ νημα της Βαϊμ ρης, εκε νης της περι δου.
Οι κατηγ ριες συνεχ ζονται σε προσωπικ
επ πεδο και στον τρ πο αντιμετ πισης του
γυναικε ου φ λου στις διαπροσωπικ ς του
σχ σεις, αφο υποστηρ ζουν τι οφε λει την
καρι ρα του στις ευφυε ς γυνα κες το
κ κλου του, οι οπο ες τον βο θησαν στη συγ-
2
γραφ των ργων του. Αντ θετα, η Feher-
vary, υποστηρ ζει τι ο Brecht ε χε δημιουρ-
γικ ς και γ νιμες συνεργασ ες ζω ς με απε-
λευθερωμ νες γυναικε ες πνευματικ ς πα-
ρουσ ες, πως η Asca Lacis, η Hella Wuo-
lijoki, η Elisabeth Bergner, η Anna Seghers,
καθ ς και με τις ερωμ νες του Elisabeth
Hauptmann, Margarete Steffin, Ruth Berlau
και φυσικ την ηθοποι και σ ζυγ του He-
len Weigel, παρ’ λο που δεν χουν συμπε-
ριληφθε τα ον ματ τους στις αγγλικ ς εκ-
δ σεις και 3 δεν χει αναγνωριστε η συμμε-
τοχ τους. Οι σχ σεις του με τις γυνα κες
ταν θυελλ δεις, αλλ η αλ θεια ε ναι τι
στ θηκαν δ πλα του και τον στ ριξαν τ σο
επαγγελματικ , σο και ιδεολογικ , αφο
σ μφωνα με τον Thomson, ειδικ η Haupt-
mann και η Berlau, ταν αυτ ς που τον μ4 -
ησαν στον μαρξισμ και τον κομμουνισμ .
Απ την λλη, η Σακελλαρ δου τον ζει τι
το μ νο σημε ο σ γκλισης των γυναικ ν
θεωρητικ ν ε ναι η υιοθ τηση της μπρε-
χτικ ς τακτικ ς, κατ την οπο α προτε -
νεται η αναπαρ σταση της αναπαρ στασης
της γυνα κας με τη διαδικασ α το διπλο
αντικατοπτρισμο , ο οπο ος αναιρε το πρ -
το ανδρικ καθρ φτισμα της γυνα κας στο
πεδ ο το συμβολικο .5 Η Diamond συνδ ει
τις μπρεχτικ ς θεωρ ες και τις φεμινιστικ ς
και ενσωματ νει τη μ α στην λλη με πολ
εποικοδομητικ τρ πο. Ορ ζοντας τη φεμι-
νιστικ θεωρ α ως μια παθιασμ νη αν λυση
του φ λου σε υλιστικ ς κοινωνικ ς σχ σεις
και σε διαλογικ ς δομ ς και την μπρεχτικ
ως αν λυση των κοινωνικ ν σχ σεων με
χημα διαλεκτικ ς και αντ θετες δυν μεις,
πως η π λη των τ ξεων στην αλλαγ τ ς
ιστορικ ς φ ρμας, η Diamond προτε νει και6
οι δ ο θεωρ ες να διαβαστο ν διαφυλικ .
Εξηγε με σαφ νεια τον τρ πο, με τον οπο ο
η τεχνικ7 της αποστασιοπο ησης και του
«Gestus» ξεσκεπ ζουν τη στεγαν τητα των
δ ο φ λων. Κατ την τεχνικ της απεξοικε -
ωσης (V-effect), αν στη θ ση τ ς λ ξης, της
ιδ ας της χειρονομ ας, τοποθετ σουμε το
φ λο, το οπο ο αναφ ρεται σε λ ξεις, χειρο-
νομ ες, εμφ νιση και συμπεριφορ ς, επιτυγ-
χ νεται μια αποξενωμ νη αναπαρ σταση, η
οπο α μας επιτρ πει να αναγνωρ σουμε τα
υποκε μενα, τα οπο α αναγνωρ ζονται απ
την κυρ αρχη κουλτο ρα ως δε κτες τ ς θη-
λυκ ς αρσενικ ς ταυτ τητας, και τα οπο α
καθιστ ταυτ χρονα ανο κεια. Αποστασιο-
ποιο μενος απ την εικ να του φ λου, ο
θεατ ς δεν θα υιοθετε την μφυλη ιδεολογ α
τ ς κοινων ας και τον τρ πο αναπαραγωγ ς
των «φυλικ ν» σημε ων, που προκ πτουν
μ σω των τεχν ν, αλλ μια ιδεολογ α, η
οπο α θα φιλτρ ρεται απ την κριτικ στ ση
το θεατ , απαλλαγμ νη απ 8 καθοδηγο -
μενες συγκινησιακ ς φορτ σεις. Το Gestus,
εφαρμοσμ νο στη φεμινιστικ θεωρ α, ε ναι
μια στιγμ θεωρητικ ς εμβ θυνσης στη
β ση τ ς πολυπλοκ τητας των φ λων, αφο
με την πρ σληψη της κοινωνικ ς χειρο-
νομ ας ανο γει ο δρ μος για την καταν ηση
κοινωνικ ν και διαλογικ ν ιδεολογι ν και
αυτ γιατ το Gestus κ νει ορατ την κοι-
νωνικ τ ξη π σω απ την ατομικ τητα, τον
σχολιασμ π σω απ την βεβαι τητα.9
Η απ δειξη τι, τ σο η μπρεχτικ θεω-
ρ α, σο και το θεατρικ corpus του Brecht,

τυχαν αποδοχ ς απ το κατεστημ νο παρα-
δοσιακ θ ατρο, αλλ και απ το μη αστικ ,
πειραματικ θ ατρο, ε ναι το πλ θος των πα-
ραστ σεων, οι οπο ες ανεβα νουν απ ντρες
σκηνοθ τες εκπροσ πους τ ς κυρ αρχης ιδεο-
λογ ας, αλλ και απ οραματ στριες σκηνο-
θ τριες, πως η Ariane Mnouchkine, ιδρ -
τρια του «Θε τρου του λιου» στο Παρ σι,
καθ ς και απ φεμιν στριες που ασχολο νται
με το αποικιακ , ιμπεριαλιστικ , πολιτικ ,
θ ατρο, πως η Αγγλ δα συγγραφ ας Caryl
Churchill, η Αυστριακ Elfriede Jelinek, η
Αμερικαν Joan Holden, η Κουβαν Maria
Irene Fornes, η Αφρο-Αμερικαν περφ ρμερ
Anna Deavere Smith κι η Χιλιαν θεατρικ
συγγραφ ας Cherrie Moraga.10
Το βιολογικό και κοινωνικό φύλο
στον Καλό άνθρωπο του Σετσουάν
Το θεατρικ ργο που χει παρασταθε
και συζητηθε περισσ τερο απ τον φεμινι-
στικ κ κλο για τις μφυλες αναφορ ς του
ε ναι Ο καλ ς νθρωπος του Σετσου ν, το
οπο ο αναφ ρεται σε μια κοπ λα ελευθ ρων
ηθ ν, τη Σεν Τε, η ζω τ ς οπο ας αλλ ζει
μετ την καλοσ νη που επ δειξε σε τρεις
θεο ς, οι οπο οι κατ βηκαν στη γη με σκοπ
να βρουν στω ναν νθρωπο με μφυτη κα-
λοσ νη. Οι θεο τ ς δωρ ζουν χρ ματα, ως
ανταμοιβ για την παραχ ρηση στ γης, και
η Σεν Τε, με τα χρ ματα αυτ , ανο γει να
μικρ καπνοπωλε ο. Η εκμετ λλευση της
καλοσ νης της απ λους, ανεξαιρ τως κοι-
νωνικ ς τ ξης, τους κατο κους της π λης,
την οδηγε στην ανε ρεση μιας ακρα ας λ -
σης, αυτ ς της διχοτ μησης του εαυτο και
της απ λειας της γυναικε ας της ταυτ -
τητας. Η λ ση τ ς μεταμφ εσ ς της στον
σκληρ και πανο ργο ξ δελφ της, Σου -Τα,
ε ναι προς μελ τη και παρατ ρηση καθ’ λη
τη δι ρκεια του ργου.
Κατ τον Fuegi, ο καλ ς νθρωπος δημι-
ουργε ται απ τη στιγμ που η Σεν Τε ε ναι
τοιμη να αποτιν ξει απ π νω της τη γυ-
ναικε α της φ ση και να γ νει ο αδ στακτος
αρσενικ ς Σου -Τα, ο οπο ος ε ναι αξιοσ βα-
στος και ευυπ ληπτος επιχειρηματ ας μ σα
στην κοιν τητα.11 Φυσικ , σε επ πεδο ηθι-
κ ς, η επιλογ αυτ ε ναι αρκετ ακρα α,
δι τι διαπιστ νεται η παραδοχ τι μ νο
δι της κακ ας, μπορε κ ποιος να κ νει
καλ . Στο σημε ο αυτ εντοπ ζεται να απ
τα κοινωνικ κλισ , για τα οπο α κατηγο-
ρο ν τις επιλογ ς το Brechtκαι αυτ ε ναι η
στερεοτυπικ αντιμετ πιση της γυναικε ας
και αντρικ ς φ σης. Ο διαχωρισμ νος εαυ-
τ ς τ ς Σεν Τε σε αρσενικ και θηλυκ ταυ-
τ χρονα, σ μφωνα με τον Fuegi, χαρακτη-
ρ ζεται απ την ενσυνα σθηση και καλοσ νη
τ ς γυναικε ας πλευρ ς και απ τον ψυχρ
υπολογισμ και κακ α τ ς αντρικ ς.12 Ο
Fuegi στηρ ζει την κατηγορ α περ στερεο-
τ πων και στον τρ πο, με τον οπο ο παρου-
σι ζεται η γυνα κα μ σα στο ργο, ως μια
σχιζοειδ ς προσωπικ τητα με μαρξιστικο ς
προσανατολισμο ς, εν 13ς σεξουαλικο αντι-
κειμ νου, μιας π ρνης, η οπο α, πως την
περιγρ φει ο Νερουλ ς Βανγκ απευθυν με-
νος στο κοιν : «Αυτ , απ συν θεια, δεν
μπορε να πει χι».14 Ε ναι χαρακτηριστικ
η στιχομυθ α αν μεσα στον αρσενικ εαυτ
της Σεν Τε και τον αρραβωνιαστικ της
Σουν, κατ την οπο α ο Σουν καταθ τει τη
μισογυνιστικ του στ ση:
«Ε, λοιπ ν, π ντα μου απορο σα με την
ιδ α που ’χουνε μερικο μερικο για τις συγ-
γ νισσ ς τους. Kι ακ μα πιο πολ , επειδ
νομ ζουν πως οι φρ νιμες συμβουλ ς μπο-
ρο ν να πι σουν τ πο στις γυνα κες! Μα, δεν
ξ ρετε π ς, λ’ αυτ , γ νονται σκ νη και
καπν ς μπροστ στον ρωτα και στο γαργα-
λητ της σ ρκας; Η Σεν Τε και λογικ ! Πο
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
τη βρ κε; Απ τ τε που γενν θηκε, λοι την
εκλωτσοπατο νε, τη φουκαρι ρα! Λοιπ ν,
φτ νει ν’ ακουμπ σω το χ ρι μου στον μο
της και να της πω: ντε, λα μαζ μου, και
θα πετ ξει στα σ ννεφα απ τη χαρ της,15 θ’
αρνηθε ακ μα και την δια της τη μ να!»
Το χειρ τερο ε ναι τι εν χει ακο σει,
ως Σου -Τα, αυτ το μισογυνιστικ παρα-
λ ρημα το αγαπημ νου της, μετ απ λ γη
ρα επιβεβαι νει κ θε του λ ξη ως Σεν Τε
και ντως λιποψυχ ει στο ερωτικ βλ μμα
και γγιγμα, ακολουθ ντας το πρ σταγμα
του σ ματος και της καρδι ς.
Αυτ που δεν πρ πει να παραβλ πεται σε
μια αν λυση των μφυλων ταυτοτ των στο
συγκεκριμ νο ργο ε ναι τι πρ κειται για
τη γραφ του Brecht, στη μορφ το Επικο
Θε τρου, κατ την οπο α το οικε ο γ νεται
ανο κειο, ο κ σμος ε ναι μεταβλητ ς και οι
νθρωποι ε ναι αποτ λεσμα των κοινωνικ ν
συμφραζομ νων. Με αυτ ν τον τρ πο, το
«παραξ νισμα» που προκαλε η αποτ πωση
των φ λων, οδηγε στην αναγν ριση της τε-
χνητ τητ ς τους, τι 16 δηλαδ τα φ λα ε ναι
κοινωνικ κατασκευ . Η πεμπτουσ α το
Επικο Θε τρου, κατ την οπο α διακρ -
νονται τα παραπ νω, ε ναι το τρ το ιντερμ -
διο του ργου, μετ την Τ ταρτη Σκην «Το
τραγο δι17 της αδυναμ ας των θε ν και των
καλ ν», κατ το οπο ο η Σεν Τε, εμφαν ζε-
ται μπροστ απ την αυλα α κρατ ντας τη
μ σκα και το κοστο μι του Σου -Τα, εν
ταυτ χρονα μεταμφι ζεται τραγουδ ντας.
Σε αυτ ν τη σκην γ νεται ορατ , στο κοιν ,
η διαδικασ α κατ την οπο α κατασκευ ζε-
ται το επινοημ νο αρσενικ φ λο απ τη Σεν
Τε. Φα νεται η τεχνητ κατασκευ το δρα-
ματικο και κοινωνικο φ λου και οι καθο-
δηγο μενες συμπ θειες αντιπ θειες, αφο
μ α ηθοποι ς οδηγε τη συμπ θει μας προς
τη Σεν Τε και την αντιπ θει μας προς τον
Σου -Τα. Αυτ ε ναι, κατ την Solomon,
και η διαλεκτικ δραστηρι τητα του Επικο
Θε τρου, κατ την οπο α ο θεατ ς ενεργο-
ποιε τη συνθετικ του σκ ψη, η οπο α απαι-
τε την πρ σληψη των πραγμ των ως ε ναι,
αλλ ταυτ18χρονα και ως κ τι λλο απ αυτ
που ε ναι.
Μ α ακ μα αμφιλεγ μενη θ ση του
Brecht ως προς τη στερεοτυπικ περιγραφ
τ ς γυνα κας, ε ναι η εικ να της ως μητ ρα.
Στον Καλ νθρωπο του Σετσου ν, η εγκυ-
μοσ νη τ ς Σεν Τε αναδεικν ει την ειρωνικ
δι θεση του Brecht, αφο γ νεται η αιτ α τ ς
απ λυτης αποξ νωσης απ το βιολογικ
ρ λο τ ς γυνα κας και τ ς τ λειας μεταμ ρ-
φωσ ς της σε ντρα. Απ τη στιγμ που
αντιλαμβ νεται την εγκυμοσ νη, η Σεν Τε,
μεταμορφ νεται σχεδ ν μ νιμα στον σκληρ
Σου -Τα, για να υπερασπιστε τα συμφ ρο-
ντα του αγ ννητου παιδιο της. Ο Feugi ανα-
φ ρει τι το νστικτο της μητρ τητας πυ-
ροδ τησε μια ανυπ ρβλητη σκληρ τητα προς
λους τους λλους και γι’ αυτ η Σεν Τε,
χρει στηκε την μεση βο θεια του ανελ η-
του ξαδ λφου, ο οπο ος προκειμ νου να επε-
κτε νει την επιχε ρησ τους, εκμεταλλε εται
ακ μα και μικρ παιδι ως φτην εργατικ
δυναμικ .19 Στο διο μ κος κ ματος κινε ται
και η Solomon, ταν υποστηρ ζει τι η
εικ να τ ς μητρ τητας που προβ λλει ο
Brecht δεν ε ναι γλυκι και ευα σθητη, αφο
σε μια ειρωνικ αντιστροφ , μ νο μ σω του
κακο αρσενικο ,20επιτυγχ νεται ο ρ λος της
ως καλ μητ ρα. Στον αντ ποδα βρ σκεται
η ποψη του Regnaut για την εικ να του
Brecht, περ μητρ τητας, ο οπο ος υποστη-
ρ ζει τι π σω απ τον πλο σιο χοντρ νθρω-
πο υπ ρχει η γκυος γυνα κα, η απ λυτα
αφοσιωμ νη μ να, η οπο α απορρ πτει για
π ντα τον πατ ρα το παιδιο της και επω-
μ ζεται μ νη της τον κοινωνικ ρ λο τ ς
τροφο .21 Ο Regnaut πρεσβε ει τι στο Θ α-
τρο του Brecht, η αιτι τητα της μητρ τητας,
στηρ ζεται στην καλοσ νη, καθ ς οι ροι
«καλ ς» και «μητρικ ς» ταυτ ζονται σε μια
καθολικ λειτουργ α, η οπο α δεν ε ναι λλη
απ την παραγωγ ανθρ πινων ντων.22
Η Σεν Τε εξισ νει την καλοσ νη ως πα-
ραγωγ , ταν εμψυχ νει τον παραλ γο αυτο-
χειρα και μελλοντικ εραστ της, λ γοντας:
«Το δ χως λλο, οι νθρωποι θ λουνε να
δε χνουνε τ ε ναι ξιοι να κ νουνε… και τ
καλ τερος τρ πος υπ ρχει, για να δε ξουνε
τη μπ ρεσ τους, απ’ το να κ νουνε καλοσ -
νες. Η κακ α ε ναι να ε δος… ατζαμοσ νη.
Οι κακο ε ναι πραγοι… μα τραγουδ ς
να τραγο δι, φτι νεις μια μηχαν φυ-
τε εις 23ρ ζι… αυτ , κατ β θος, ε ναι καλο-
σ νη».
Στην πρ ξη, φυσικ , τα πρ γματα απο-
δε χθηκαν διαφορετικ , μιας και η καλοσ νη
της φησε το περιθ ριο σε λους τους συ-
μπολ τες της, να την εκμεταλλευτο ν και να
της αποσπ σουν και τον τελευτα ο παρα-
γωγικ «σπ ρο». Το πε ραμα του Brecht,
πως υποστηρ ζει ο McCullough, εστι ζει
στο υποκειμενικ δεδομ νο τι η καλοσ νη
απ μ νη της ε ναι αντι-παραγωγικ .24
Ε ναι γνωστ τι ο Brecht ενστερν ζεται
τη μαρξιστικ και την κομμουνιστικ θεω-
ρ α, χωρ ς να τις χρησιμοποιε στα θεατρικ
του ργα ως θεσμ παρουσ ασης προπα-
γ νδας των θεωρημ των τους. πως υπο-
στηρ ζει η Fischer-Lichte, ο Brecht χρησιμο-
ποιε την κοινωνικ θεωρ α το Μαρξ ως
β ση για να θ σει την εγκατ σταση του κοι-
νωνικο του πειρ ματος, σχεδι ζοντας τα
μοντ λα του και διατυπ νοντας με ακρ βεια
τα ερωτ ματ του.25 Στο θεατρικ ργο Ο
καλ ς νθρωπος του Σετσου ν, τα ερωτ μα-
τα που τ θενται ε ναι τα εξ ς: μπορε νας
νθρωπος να ε ναι καλ ς σε λες τις πε-
ριστ σεις; Η καλοσ νη μιας γυνα κας εξαρ-
τ ται μ νο απ την ελε θερ της βο ληση;
Το κοινωνικ κατεστημ νο τ θεται σε δοκι-
μασ α; Ποι ε ναι το ε δος σχ σεων που επι-
κρατε μεταξ των ανθρ πων;
Κατ τη Fischer-Lichte, ο Brecht χει
φροντ σει να θωρακ σει τη Σεν Τε με μια
μφυτη καλοσ νη σε τ τοιο βαθμ που να
μην υπ ρχει περ πτωση η αποτυχ α του πει-
ρ ματος να 26οφε λεται σε λλειψη καλοσ νης
της Σεν Τε. Το πε ραμα, μως, αποτυγχ -
νει, γιατ αποδεικν εται τι, για να ε σαι
καλ ς, πρ πει ταυτ χρονα να ε σαι και κα-
κ ς, γιατ λες οι σχ σεις ε ναι σχ σεις
εμπορευμ των και αντικειμ νων. Μ νο νας
ντρας, ο οπο ος στερεοτυπικ αντιπροσω-
πε ει τον κ σμο το εμπορ ου, μπορε να
συν ψει αυτ ς τις σχ σεις και να βγει νι-
κητ ς στην καπιταλιστικ κοινων α, αν και
αλλοτριωμ νος και αποξενωμ νος απ τον
διο του τον εαυτ . Σ μφωνα με τον Dort, ο
διχασμ ς το εαυτο , ο κατακερματισμ ς
τ ς παρξης ε ναι δεδομ νος και κοινωνικ
προσδιορισμ νος, αφο η δια η αστικ , κα-
πιταλιστικ κοινων α επιβ λλει τη δι σπαση
του ανθρ που.27 Η κατ τμηση του εαυτο
σε Σεν Τε και Σου -Τα εμφαν ζεται ως θεα-
τρικ μοντ λο, το οπο ο ανακλ τον διχασμ
το ατ μου στην αστικ κοινων α, σε να28 ιδι-
ωτικ και σε να επαγγελματικ μ ρος. Το
ιδιωτικ μ ρος στερεοτυπικ ε ναι ο εσω-
τερικ ς χ ρος, η εστ α, το σπ τι, η μητ ρα,
η καλοσ νη, η γυνα κα, εν το επαγγελμα-
τικ ε ναι ο εξωτερικ ς, ο δημ σιος χ ρος, η
σκληρ τητα, το εμπ ριο, ο ντρας.
Ο κ σμος, ο οπο ος συντηρε και επι-
β λλει τ τοιες σχ σεις, θα πρ πει να αλ-
λ ξει, γι’ αυτ και στο τ λος το ργου, οι
θεο , οι οπο οι αντιπροσωπε ουν τις ισχ -
ουσες ιδεολογ ες, δεν δ χονται την αποτυχ α
το πειρ ματος και προσπαθο ν να το αλλοι-
σουν, κηρ σσοντας το τ λος τ ς αναζ τη-
σης του καλο ανθρ που. Κατ αυτ ν τον
τρ πο, ο κ σμος παραμ νει πως τους εξυ-
πηρετε και τα συμφ ροντ τους παραμ νουν
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
προστατευμ να, αφο δεν χει διασαλευτε η
τ ξη των πραγμ των και δεν χει τεθε εν
αμφιβ λω η ταξικ και μφυλη συνειδητ -
τητα. Μολατα τα, το «ανοιχτ » τ λος το
ργου και η μετ θεση της ευθ νης στους θεα-
τ ς, για την εξε ρεση μιας βι σιμης λ σης,
θ τει τις β σεις για την υιοθ τηση μιας
επαναστατικ τητας, η οπο α αντιτ θεται στην
αποδοχ μιας φιλελε θερης πολιτικ ς σκη-
σης της καλοσ νης ακρ τως. Ταυτ χρονα,
υπερασπ ζεται την προσοχ που πρ πει να
δοθε σε θ ματα ηθικ ς και σε θ ματα φ λου.
Κατερίνα Μπιλάλη
Σημει σεις
1
Alisa Solomon, ‘Materialist Girl, The Good
Person of Szechwan and Making Genders
Strange’, Re-dressing the Canon, Routledge,
London-New York 1997, σ. 70.
2
Solomon, .π., σ. 71.
3
Helen Fehervary, ‘Brecht and Feminism’, Stephen
Brockmann (επιμ.), Bertolt Brecht in Context,
Cambridge University Press, Cambridge 2021, σ.
202-203.
4
Peter Thomson, ‘Brecht’s Lives’, Peter Thomson
– Glendyr Sacks (επιμ.), The Cambridge Com-
panion to Brecht, Cambridge University Press,
Cambridge 2006 (11994), σ. 29.
5
λση Σακελλαρ δου, «Ανα-προσανατολ ζοντας το
Θεατ : Το « λλο» Θ ατρο και η Αναθε ρηση των
Θεατρικ ν Κωδ κων», Σ γκριση 5 (1993), σ. 125.
6
Elin Diamond, ‘Brechtian Theory/ Feminist
Theory: Towards a Gestic Feminist Criticism’,
The Drama Review 32 (1988), σ. 82.
7
«Το Gestus σωματοποιε τον λ γο και ε ναι δε κτης
της συνολικ ς συμπεριφορ ς εν ς ατ μου προς να
λλο τομο αλλ και ως προς τα γεγον τα. Το Ge-
stus χει κοινωνικ ς και διαπροσωπικ ς υποδηλ -
σεις», Michael P. Hamburger, «Gestus and the Po-
pular Theatre», Science & Society 41 (1977), σ. 36.
8
Diamond, ‘Brechtian Theory/ FeministTheory’,
σ. 84-85.
9
Diamond, .π., σ. 90.
10
Fehervary, ‘Brecht and Feminism’, σ. 206.
11
John Fuegi, ‘The Αlienated Woman: Brecht’s
The good Person of Setzuan’, Siegfried Mews –
Herbert Knust (επιμ.), Essays on Brecht,
University of North Carolina Press, Carolina
1974, σ. 192.
12
Fuegi, .π., 194.
13
Fuegi, .π., 193.
14
Μπ ρτολντ Μπρεχτ, Ο καλ ς νθρωπος του
Σετσου ν (μετ. Μ ριος Πλωρ της), Ιθ κη, Αθ να
1980, σ. 22.
15
Μπρεχτ, .π., σ. 73.
16
Solomon, ‘Materialist Girl, The Good Person of
Szechwan’, σ. 73.
17
Μπρεχτ, Ο καλ ς νθρωπος του Σετσου ν, σ.
66-67.
18
Solomon, «Materialist girl, The good person of
Szechwan», σ. 74.
19
Fuegi, «The alienated woman: Brecht’s The good
person of Setzuan», σ. 195.
20
Solomon, «Materialist girl, The good person of
Szechwan», σ. 80.
21
Maurice Regnaut, «Ο Μπρεχτ και η μητρ τητα»,
Θεατρικ Τετρ δια 15 (1987), σ. 21.
22
Regnaut, .π., σ. 22.
23
Μπρεχτ, Ο καλ ς νθρωπος του Σετσου ν, σ. 53.
24
Christopher McCullough, ‘The Good Person of
Szechwan’, Peter Thomson – Glendyr Sacks
(επιμ.), The Cambridge Companion to Brecht,
Cambridge University Press, Cambridge 2006
(11994), σ.123.
25
Erica Fischer-Lichte, Ιστορ α Ευρωπαϊκο ∆ρ -
ματος και Θε τρου (μετ. Γι ργος Σαγκρι της),
τ. 2, Πλ θρον, Αθ να 2012, σ. 223-224.
26
Fischer-Lichte, .π.
27
Bernard Dort, «Ο διχασμ ς του προσ που»,
Θεατρικ Τετρ δια 15 (1987), σ. 16.
28
Erica Fischer-Lichte, Ιστορ α Ευρωπαϊκο ∆ρ -
ματος και Θε τρου, σ. 236.
Ο πόνος-χιόνι, ο πόνος-μαχαίρι
και ο πόνος-βόμβα
Σύντομο αφιέρωμα στην αφγανική λογοτεχνία
Ε ναι λυπηρ τι στην ελληνικ βιβλιο-
γραφ α δεν υπ ρχει υλικ για τους ποιητ ς
και ιδια τερα για τις ποι τριες του πολ πα-
θου Αφγανιστ ν, παρ το γεγον ς τι χουν
μια αξιοσημε ωτη λογοτεχνικ κληρονομι ,
καθ ς η περιοχ αυτ υπ ρξε κοιτ δα τ ς
περσικ ς πο ησης. Υπ ρχει, μ λιστα, μια
γυναικε α ποιητικ παρ δοση, αρχ ζοντας
απ τη Ρ μπια Μπ λκι (Rabia Balkhi), την
πρ τη γνωστ ως σ μερα γυνα κα πουο
γραψε πο ηση στα φαρσ . ζησε τον 10
αι να στην αυτοκρατορικ αυλ των Σαμα-
ν δων στην π λη Μπαλκ, ιδια τερη πατρ δα
τ ς συζ γου το Μεγαλ ξανδρου, Ρωξ νης.
Η τραγικ ιστορ α τ ς Ρ μπια περιβ λλεται
απ θρ λους, που το μοτ βο τους μοι ζει με
του Ρωμα ου και της Ιουλι τας, καθ ς ταν
ερωτευμ νη με ναν νδρα απ χαμηλ τερη
κοινωνικ τ ξη. Παραθ τω εδ μια δικ
μου μετ φραση εν ς ποι ματος που ε ναι
γνωστ ως το τελευτα ο της, καθ ς το γρα-
ψε πριν β λει τ λος στη ζω της:
Ο ρωτ ς σου μ’ χει αιχμαλωτ σει
κι ο τε να κιν σω να ξεφ γω δεν μπορ ·
ωκεαν ς απ ραντος ε ναι η αγ πη,
σ’ αυτ ν να κολυμπ σει σ φρων δεν θα π ει
κανε ς,
μα, αν πιστ ς της θ λεις να ’σαι μ χρι τ λους
θα πρ πει κ θε μη αποδεκτ ν’ αποδεχτε ς,
τις κακουχ ες με χαρ να προϋπαντ σεις
και π νοντας φαρμ κι, μ λι να το αποκαλε ς.
Οι περισσ τερες φημισμ νες ποι τριες
των παλαι τερων εποχ ν ταν αριστοκρατι-
κ ς καταγωγ ς, πως και η Ν ζο Τ χι (Na-
zo Tokhi), πολεμ στρια και ποι τρια απ την
εθν τητα Παστο ν, που ζησε τον 17ο αι να
στο Κανταχ ρ. Αυτ ε ναι να απ τα σχεδ ν
δ ο χιλι δες (2000) ποι ματ της:
∆ροσοσταλι ς το χ ραμα σε ν ρκισσου ανθ
με δ κρυα που π φτουν απ θλιμμ να μ τια
μοι ζουν·
Ω κ λλος, τ τε ρ τησα, τι σ’ κανε να κλαις;
Ειν’ η ζω μου τ σο σ ντομη, εκε νο μ’
αποκρ θη,
Με το που ανθ σει η ομορφι μου, χει δη
μαραθε ,
Σαν το χαμ γελο που μ λις βγει, για π ντα
σβ νει.
Ωστ σο, υπ ρχουν αρκετ ακ μη παρα-
δε γματα Αφγαν ν ποιητρι ν, κ θε κοι-
νωνικ ς καταγωγ ς πλ ον, ιδ ως απ την
π λη Χερ τ, που ο πολιτισμ ς κ ποτε βρι-
σκ ταν σε νθιση, και που συνεχ ζει, ως και
σ μερα, να χει τη δικ της «σχολ », στην
οπο α αν κε και η δολοφονημ νη Ν ντια Αν-
ζουμ ν (NadiaAnjuman), πως γρ ψαμε στο
προηγο μενο τε χος του Λογοτεχνικο ∆ελ-
τ ου. Στα ελληνικ , μως, βρ σκουμε λ γες
σποραδικ ς μεταφρ σεις ρθρων και απο-
σπασμ των, που γιναν απ τις αντ στοιχες
αγγλικ ς, αλιευμ νες επ σης απ το διαδ -
κτυο, πως η σ ντομη αναφορ στη ν α ποι-
ητικ γενι τ ς χ ρας στο ιστολ γιο Ποιη-
τικ Παλα σματα.
Για τη γυναικε α ποιητικ παρ δοση του
Αφγανιστ ν γρ φει επ σης η ποι τρια ∆ -
φνη Χρονοπο λου, και αναφ ρεται, μεταξ
λλων, στη λαϊκ πο ηση λαντ ι: «Λαντ ι
(Landai) ονομ ζεται το δηλητηρι δες φιδ κι
που δωσε το νομ του στα καυστικ , ερω-
τικ , παιχνιδι ρικα μελαγχολικ δ στιχα
ποι ματα των γυναικ ν. Σε μια χ ρα που
τα κορ τσια παντρε ονται με προξενι απ
την εφηβε α τους και που μ νο το 5% τε-
λει νει το σχολε ο, ακ μα και σ μερα, τα
Λαντ ι ε ναι μια μυστικ , περιφρονημ νη
μα αναγκα α μορφ κφρασης π θων και
π νων ανομολ γητων». Τα λαντ ι συνθ το-
νται απ την αρχαι τητα σε περιοχ ς το
Αφγανιστ ν και καταπι νονται με μια πλη-
θ ρα θεμ των, πως μπορο με να δο με και
στα παρακ τω ενδεικτικ δ στιχα:
Εξωτικ λουλο δια να θαυμ ζω χω
κουραστε .
Τους κ πους το Σανγκ ν μας νοσταλγ ,
κι ας τανε φτωχο .
Θεο κατ ρα ας π σει στον Λευκ Ο κο
και στον νθρωπο εκε νο
που στειλε αμερικ νικους πυρα λους cruise
για να μου κ ψει την πατρ δα.
Θεο κατ ρα ας π σει στους Ταλιμπ ν,
με τους πολ μους φτ νει!
Γιατ αυτο γυνα κες Αφγαν ς χ ρες
και π ρνες χουν κ νει.
Τι σου ’ναι ο χωρισμ ς! Αυτ ς β ζει φωτι
Σε κ θε εραστ το σπ τι και την καρδι .
Αν μεσα στα σχετικ ρθρα στην αγγλι-
κ γλ σσα που κυκλοφορο ν στο διαδ κτυο,
υπ ρχει να αξιοσημε ωτο οδοιπορικ κατα-
γραφ ς λαντ ι απ εθελ ντρια του Poetry
Foundation με δρα το Σικ γο. Η συγκεκρι-
μ νη ρευνα αποδ δει την προ λευση αυτ ν
των δ στιχων στην επικοινων α αν μεσα σε
μ ρη των καραβανι ν με μορφ ανταπα-
ντ σεων, οι οπο ες, με τη σειρ τους, παρα-
π μπουν στις Β δες, τις ινδικ ς ιερ ς γραφ ς
ηλικ ας π ντε χιλι δων χρ νων (5000) χρ -
νων. Τα λαντ ι ε ναι να καταφ γιο των Αφ-
γαν ν γυναικ ν που μπορε να εξιστορ σει
πολλ για τη ζω και το πνε μα τους. Η
συγγραφ και η αν γνωση αυτο και λλων
ειδ ν πο ησης γ νονται σε ποιητικ ς βραδι ς
σε κρυφ ς λ σχες του Χερ τ και λλων
π λεων, τουλ χιστον γ νονταν τα προ-
ηγο μενα χρ νια. Αρκετ ργα πεζογραφ ας
σκιαγραφο ν επ σης τη διαμ ρφωση της
σ γχρονης αφγανικ ς ταυτ τητας. Αν μεσ
τους η νουβ λα Tanz zwischen zwei Welten
(«Χορ ς αν μεσα σε δυο κ σμους») της Μα-
ρι μ Αζ μι (Mariam Azimi) που κυκλοφ ρη-
σε το καλοκα ρι του 2021 στο Βερολ νο. Το
ακ λουθο απ σπασμα διαβ στηκε απ τη
συγγραφ α στα γερμανικ στο διαδικτυακ
φεστιβ λ FemaleVoice of Afghanistan, που
διεξ χθη τον Οκτ βριο του 2021 απ την
περα του Βερολ νου Zeitgenössische και
στο οπο ο συμμετε χαν αρκετ ς Αφγαν ς
καλλιτ χνιδες, παρ τον κ νδυνο της ζω ς
τους.
«13 Αυγο στου 1983
Η σκι της ροδι ς ταν το αγαπημ νο
μ ρος τ ς Ου να. Αυτ η ροδι φ τρωνε
στον κ πο των γονι ν της και ε χε ακριβ ς
την δια ηλικ α με τη Ου να, καθ ς ο πα-
τ ρας της την ε χε φυτ ψει για να σηματοδο-
τ σει τη γ ννηση της κ ρης του. ∆εν ταν,
β βαια, ο μ νος λ γος που η Ου να αγα-
πο σε τη ροδι , αλλ και το γεγον ς τι δι -
φερε τ σο πολ απ λα τα λλα δ ντρα. Οι
περισσ τεροι επισκ πτες, ταν μπαιναν
στον κ πο απ την π λη, δεν διναν σημασ α
ο τε στο δ ντρο ο τε στη Ου να, επειδ
αφ νονταν στη μαγευτικ θ α των πυκν ν
λευκ ν τριανταφυλλι ν, που πλαισ ωναν το
μονοπ τι απ την π λη προς το σπ τι.
τσι, εκε νο το δειλιν καλοκαιριο η
Ου να καθ ταν, ως συν θως, στην κο νια
κ τω απ το δ ντρο της και παρακολουθο -
σε δ ο χαρταετο ς να χορε ουν κυκλικ στον
ουραν . Της λειπαν οι χαρταετο . Παλι τε-
ρα, τα αγ ρια στη γειτονι της πετο σαν
χαρταετο ς κ θε απ γευμα. μως, απ
τ τε που οι Ρ σοι ε χαν αρχ σει να πετο ν

χαμηλ , π νω απ τις στ γες της γειτονι ς,
με τα θορυβ δη ελικ πτερ τους, στα παι-
δι απαγορε ονταν να πετ νε χαρταετο ς.
Τουλ χιστον, αυτ ταν η εξ γηση του
Μπ μπα, του πατ ρα τ ς Ου να. Και τ ρα,
η Ου να αναρωτι ταν, ποι απ τα δ ο αγ -
ρια θα μπλεκε επειδ δεν υπ κουσε στην
απαγ ρευση σ μερα.
Ξαφνικ , η π ρτα τ ς βερ ντας βρ ντηξε
δυνατ και η Ου να κουσε τον θε ο της να
λ ει ρουθουν ζοντας: «Προδ τη!». Τ τε, κα-
τ βηκε αθ ρυβα απ την κο νια της και
σκαρφ λωσε στον το χο το σπιτιο για να
δει και να ακο σει καλ τερα. Μ σα απ το
παρ θυρο ε δε τον θε ο της να σκ βει, β ζο-
ντας βιαστικ το να του παπο τσι και μουρ-
μουρ ζοντας κ τι απ μ σα του με θυμ .
στερα, η π ρτα τ ς βερ ντας νοιξε ξαν
και φ νηκε ο Μπ μπα. Κ θισε ανακο ρκου-
δα μπροστ στον θε ο Ου λι, ωστ σο, ο τε-
λευτα ος, δεν αξ ωσε την παρουσ α του ο τε
με μια ματι . Αντ’ αυτο , προσπ θησε να
φτ σει το λλο παπο τσι του, μως ο Μπ -
μπα αποδε χθηκε πιο γρ γορος, π ρε το πα-
πο τσι και του ε πε ικετευτικ : «Σε πα-
ρακαλ , με νε. Μην φε γεις. Σε παρακαλ ,
ας καθ σουμε να τα πο με ρεμα μετ το
δε πνο». Η Ου να τους παρακολουθο σε με
κομμ νη την αν σα. Τ συν βαινε εδ ; Γιατ
σερν ταν τσι ο πατ ρας της;
«Αν λειτουργο σαν λοι τσι, τ ρα δεν θα
υπ ρχαμε καν», αποκρ θηκε ο θε ος της, δε -
χνοντας θυμωμ να τον κ πο και το σπ τι.
«Τ ποτα απ λα αυτ δεν θα υπ ρχε». Ο
Μπ μπα κοιτο σε κ τω στο π τωμα, εν η
Ου να θελε απεγνωσμ να να τον αγκαλι -
σει και να τον παρηγορ σει.
«Σε παρακαλ , μη φε γεις τσι, μη με
αφ νεις να φ γω χωρ ς ο τε να αντ ο», ε πε
ο Μπ μπα με τρεμ μενη φων . Για τη Ου-
να δε, να τον βλ πει σε αυτ τη θ ση και
τ σο αποκαρδιωμ νο, εν ο θε ος Ου λι πα-
ρ μενε τ σο αν νδοτος, ταν κ τι παραπ νω
απ ,τι μπορο σε να αντ ξει, κι τσι, το
πηγο νι της ρχισε να τρ μει.
«Π γαινε αφο το θες, αλλ μην περι-
μ νεις να σου ευχηθ καλ ταξ δι, εν οι
υπ λοιποι συνεχ ζουμε να αγωνιζ μαστε,
για να μπορ σεις εσ να επιστρ ψεις ποτε
σου κ νει κ φι!» ε πε ο θε ος Ου λι, δε χνο-
ντας με το δ χτυλ του στο δαφος αν μεσα
στον διο και τον Μπ μπα. Η Ου να νιωσε
να ρ γος να την διαπερν , και οι σκ ψεις
της ρχισαν να τρ χουν σαν τρελ ς: να επι-
στρ ψει; Απ πο να επιστρ ψει;
«Σε παρακαλ , μη μιλ ς τσι. Ξ ρεις τι
χω περ σει. Σε παρακαλ , προσπ θησε να
με καταλ βεις. Απλ δεν μπορ , μ λις χω
γυρ σει», ε πε κλα γοντας ο πατ ρας της. O
θε ος Ου λι τον κο ταξε με τα φρ δια του
σουφρωμ να και τα χε λη του σφιγμ να.
«Ακριβ ς! Θα πρεπε να ε σαι ο πρ τος
που θα ρπαζε να πλο, μετ απ αυτ που
σου καναν. Σ κω και πολ μα, λοιπ ν!» Οι
λυγμο του Μπ μπα γιναν πιο δυνατο και
η Ου να ε δε πως ολ κληρο το κορμ του
ρχισε να τρ μει.
«Μα ναι, θα επιστρ ψω, στο υπ σχομαι.
Θα επιστρ ψω», συν χισε να λ ει»
Ξεχωριστ θ ση στο συλλογικ β ωμα
των Αφγαν ν κατ χει το περιβ ητο «αφγα-
νικ σ νδρομο», πως αποκαλο νταν τις
προηγο μενες δεκαετ ες η διαταραχ μετα-
τραυματικο στρες (PTSD). Παρ λο που
τ τε καταγρ φηκε για πρ τη φορ σαν ξε-
χωριστ ψυχικ φαιν μενο, εν τ λει το Αφ-
γανιστ ν αν κει σε κε να τα μ ρη το κ -
σμου που ο ρος «μετατραυματικ στρες»
ακο γεται καταχρηστικ ς, δι τι το τρα μα
ε ναι χρ νιο και δεν χει τελειωμ , στε να
υπ ρξει το «μετ ». πως περιγρ φεται στο
πρ το βιβλ ο του Ατ κ Ραχ μι, τη νουβ λα
Στ χτη και χ μα (κυκλοφορε σε μετ -
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
φραση Μαρ ας Χωρε νθη απ τις εκδ σεις
Ψυχογι ς, 2002):
«Τα βλ φαρ μου μισανο γουν. Νι θω
λο μου το κορμ λουσμ νο στον κρ ο ιδρ -
τα. Μακ ρι να μπορο σα να κοιμηθ συ-
χος. Εδ και μια βδομ δα ο πνος μου ε ναι
συν χεια ταραγμ νος. Μ λις κ νω πως κλε -
νω τα μ τια μου, να σου και προβ λλουν
μπροστ μου ο Μουρ ντ με τη μ να του, ο
Γιασ ν με τη δικ του μ να, ο κουρνιαχτ ς
και οι φλ γες, οι κραυγ ς και τα δ κρυα…
και πετ γομαι ξαν απ’ τον πνο. Τα μ τια
μου κα νε. Κα νε απ την αγρ πνια. Τα μ -
τια μου δεν βλ πουν πια. Ε ναι κουρασμ να,
εξαντλημ να. Απ’ την εξ ντληση και την
αγρ πνια, π φτω κ θε τ σο σε μισο πνι.
να μισο πνι γεμ το εικ νες που συνωστ -
ζονται… Λες και δεν ζω πια παρ γι’ αυτ ς
τις αναμν σεις κι αυτ ς τις εικ νες. Τις ανα-
μν σεις και τις εικ νες απ’ σα χω ζ σει
και δεν θελα να ζ σω… Μπορε και να ορα-
ματ ζομαι το τ με περιμ νει ακ μα δ χως
εγ να θ λω να το ζ σω.
Θα ’πρεπε να μπορ να κοιμ μαι σαν μι-
κρ παιδ , να, πως ο Γιασ ν. πως ο Για-
σ ν;
χι- χι πως αυτ ς! Σαν λα τ’ λλα παι-
δ κια εκτ ς απ’ τον Γιασ ν. Ο Γιασ ν στεν -
ζει και κλα ει στον πνο του. Ο πνος του δεν
ε ναι καθ λου διαφορετικ ς απ’ τον δικ μου.
Θα ’πρεπε να μπορ να κοιμ μαι πως
τα νεογ ννητα, δ χως εικ νες να στοιχει -
νουν το μυαλ μου, δ χως αναμν σεις, δ χως
νειρα. Και σαν τα νεογ ννητα, να μπορ σω
να ξεκιν σω τη ζω μου απ’ την αρχ .
Μα αλ μονο, αυτ δεν γ νεται»
Και πως διαβ ζουμε παρακ τω, ο εφι λ-
της βρ σκει ακο σια δι ξοδο:
«…ο π νος λλοτε λι νει σαν το χι νι, και
κυλ ει απ τα μ τια μας, λλοτε γ νεται κο-
φτερ ς σαν την αιχμ του μαχαιριο , και
βγα νει απ το στ μα μας, κι λλοτε π λι
μεταμορφ νεται σε β μβα που κ ποια μ ρα
σκ ει, και μας κ νει κι εμ ς να σκ σουμε
μαζ της… Ο π νος του Φατ χ του φ λακα
ε ναι λιγ κι κι απ’ τα τρ α. ποτε ρχεται
να με δει, ο π νος του κυλ ει μαζ με τα
δ κρυ του. σο ε ναι μ νος στο παρ πηγ-
μ του, μεταμορφ νεται σε β μβα, κι ποτε
βγα νει ξω και βλ πει τους ανθρ πους, ο
π νος του γ νεται μαχα ρι και θ λει να…»
Την ψη το πρ του αφγανικο πολ μου
το 20ου αι να, απ την « λλη» μερι ,
μπορε να αντιληφθε κανε ς στο ντοκουμε-
νταλιστικ μυθιστ ρημα της νομπελ στριας
Σβετλ να Αλεξ εβιτς Οι Μολυβ νιοι Στρα-
τι τες («Цинковыемальчики»). να απο-
καλυπτικ χρονικ το δεκαετο ς πολ μου
της Σοβιετικ ς νωσης στο Αφγανιστ ν,
μ σα απ τις φων ς των αφαν ν μαρτ ρων
του, που κυκλοφ ρησε στα ελληνικ το 2002
απ τις εκδ σεις Σ γχρονοι Ορ ζοντες.
Ε ναι η πικρ , και βολη ακ μα για πολ κ -
σμο, αλ θεια που κανε μερικο ς απ τους
διους τους μ ρτυρες να μην σουν τη συγ-
γραφ α για τον τρ πο που παρουσ ασε τις
ιστορ ες τους. Προσωπικ πιστε ω, γιατ
αυτ συμπερα νω απ σα ε παν στο δικα-
στ ριο, τι μετ νιωσαν για την τ σο ευρε α
και μεση προβολ των βαθι τραυματικ ν
εμπειρι ν, που δεν τους καναν και τ σο
περ φανους σο απαιτο σε το κρ τος και η
κοινων α, αλλ και τι ορισμ νοι το ε δαν ως
ευκαιρ α να βελτι σουν την αντικειμενικ
θλια οικονομικ κατ στασ τους, με την
οπο α τους ε χε «ανταμε ψει» η πατρ δα.Για
τον αφγανικ π λεμο γρ φτηκαν πολλ ακ -
μη βιβλ α και τραγο δια.Η πικρ του αλ -
θεια συμπυκν νεται στο «Αφγανικ σ νδρο-
μο» (1988) του Ρομ ν Νεουμ γιεφ απ το
ρωσικ πανκ συγκρ τημα Οδηγ ες επιβ ω-
σης («Инструкцияповыживанию»):
Σ ρνεσαι στην μμο, πηγα νοντας ρπειν,
Αγαπ ς εκε νη που περιμ νει,
Ξυπν ς μες τη ν χτα με ιδρ τα και φ βο,
Μ νο θ νατος στη μν μη και σκοτ δι,
Και σε καν ναν δεν λες
Για ακατ ληπτες σκ ψεις και νειρα,
Παρ λογα νειρα
Κ τω απ’ το στρ μα φ το συζ γου
χαϊδε εις
Αποζημι νοντας λλειψη ηθικ ν αρχ ν
Σ νδρομο! Αφγανικ σ νδρομο!
Πυροβολε ς, ρ χνεις, χ νεις φ λους
Πυροβολε ς, σκοτ νεις αγ ννητα παιδι
Στ λνεις στον θ νατο φαντ ρων τ γματα
Τους στ λνεις στον θ νατο και μετ
υποφ ρεις
Ποι ματα γρ φεις για την νοιξη
Θυμο μενος σους ακ μα ζο σαν χθες
Και σκοτ θηκαν σ’ αυτ ν τον π λεμο
Σκοτ θηκαν σ’ αυτ ν τον ακαταν ητο
π λεμο
Σ νδρομο! Αφγανικ σ νδρομο!
Τ σημα νει να χ σεις τον π λεμο
Σημα νει να ντρ πεσαι τα παρ σημα
Σημα νει στην πατρ δα να επιστρ ψεις
Και να σ’ αποφε γουν σαν κλ φτη αλ γων
Τ σημα νει να χ σεις τον π λεμο
Σημα νει να μ θεις να πυροβολε ς
Σημα νει να γυρ σεις και να ζεις σαν
ελατ ριο
Αφο συν θισες με ευκολ α να σκοτ νεις
Σ νδρομο! Αφγανικ σ νδρομο!
∆εκ δες βιβλ α πεζογραφ ας, πο ησης και
ημερολογιακ ν σημει σεων, γραμμ να απ
Αφγανο ς συγγραφε ς, αλλ και απ δημο-
σιογρ φους τ ς ∆ σης, που ζησαν στο
Αφγανιστ ν, κυκλοφορο ν στα αμερικανικ
και ευρωπαϊκ βιβλιοπωλε α. μως, εντυ-
πωσι ζει και στοιχει νει η φωτογραφ α
εκε νης της εργαζ μενης σε βιβλιοπωλε ο
της Καμπο λ, τραβηγμ νη πριν μ λις δ ο
χρ νια, μια εικ να που τ ρα φαντ ζει πια-
στο νειρο. Το διο φαντ ζει και η σ μπραξη
δ ο κρατικ ν ωδε ων απ Γερμαν α και Αφ-
γανιστ ν το 2012-2015 στο πρ γραμμα SA-
FAR, που συναντ θηκαν οι μουσικ ς παρα-
δ σεις των δ ο χωρ ν, παρ γοντας να υπ -
ροχο κουσμα που αν λογ του, γνωστο αν
και π τε θα υπ ρξει.
Στην επαρχ α το Κανταχ ρ, που για
αι νες φημιζ ταν για τα ρ δια της, οι σο-
δει ς χ θηκαν. Τ ρα, φημ ζεται ως πατρ δα
των Ταλιμπ ν. Το μ λλον τ ς χ ρας μοι -
ζει με τη γυνα κα στην π ρτα το σπιτιο
της στη Σαμαρκ νδη, γ ρω στο 1907, κρυμ-
μ νη ολ κληρη κ τω απ μια γαλ ζια
μπο ρκα, μ σα στο λιοπ ρι τ ς στ πας.
Πρ κειται για ργο το Σεργκ ι Προκο ντιν-
Γκ ρσκι, ερευνητ και φωτογρ φου που,
κατ’ εντολ του Νικ λαου Β’, ταξ δεψε απ’
κρη σ’ κρη την Ρωσικ Αυτοκρατορ α για
να την απαθανατ σει, χρησιμοποι ντας και-
νοτ μες για την εποχ μεθ δους. Μετ την
Οκτωβριαν επαν σταση, ορισμ νοι νομ δες
και λλοι κ τοικοι της Κεντρικ ς Ασ ας
(Τουρκμ νιοι, Ουζμπ κοι, Κιργ σιοι), που
δεν θελαν να αλλ ξουν τον παραδοσιακ τρ -
πο ζω ς τους, κατ φυγαν στο γειτονικ Αφ-
γανιστ ν και στο Πακιστ ν. ναν αι να με-
τ , οι μορφ ς τους ξαναζωντανε ουν σε κε να
τα μ ρη…
Ξένια Καλαϊτζίδου
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
Η μέρα που η εξουσία
αποσυνδέθηκε από την Τέχνη
Μέρος 4ο
«Η τ χνη προ ρχεται απ την αν γκη το
ανθρ που να δημιουργ σει για λογαριασμ
του, π ρα απ’ λες τις απαιτ σεις τ ς απλ ς
ζωικ ς επιβ ωσης, ναν κ σμο γεμ το ν η-
μα και αξ α: απ την αν γκη του να στο-
χαστε , να ενισχ σει και να προβ λει σε πιο
μ νιμες μορφ ς εκε να τα πολ τιμα κομ-
μ τια τ ς εμπειρ ας του, που αλλι ς θα το
ξ φευγαν υπερβολικ γρ γορα θα βο λια-
ζαν υπερβολικ βαθι στο ασυνε δητ του
και θα ταν αδ νατον ν’ ανακτηθο ν»
Λιο ις Μ μφορντ1
Απ την αρχαι τητα μ χρι και πριν τη
Γαλλικ Επαν σταση οι αυλ ς των αριστο-
κρατ ν και των αρχ ντων ε χαν, για ευν η-
τους λ γους, μια αναγκα α τ ση καταν ησης
και προστασ ας τ ς Τ χνης. Η επιβλητικ
τους εικ να, που τους βοηθο σε να διαχω-
ρ ζονται απ τα υπ λοιπα κοινωνικ στρ -
ματα, διαμορφων ταν μ σω τ ς Τ χνης. Ο
κατευνασμ ς τ ς λαϊκ ς οργ ς, η αυτοπρο-
βολ , η επ δειξη ισχ ος και η υστεροφημ α
βασιζ ταν σε αυτ . Με λλα λ για, λες οι
προκαπιταλιστικ ς μορφ ς εξουσ ας δεν
μπορο σαν να υπ ρξουν χωρ ς την Τ χνη.
Σ μερα, βρισκ μαστε στη μοναδικ στιγμ
τ ς ανθρ πινης ιστορ ας, που η εξουσ α
μπορε να σταθε και να υπ ρξει χωρ ς την
Τ χνη. ∆εν ε ναι τ σο το τι βρ κε ν ους πιο
αποδοτικο ς τρ πους ελ γχου και χειραγ -
γησης, σο η παρξη δ ο συγκεκριμ νων πα-
ραγ ντων, που επ τρεψαν αυτ να γ νει
εφικτ . Πρ τα και κ ρια, ο διαρκ ς «βομ-
βαρδισμ ς» το κ σμου με αντι-Τ χνη, μ σω
των βιομηχανικ ν προϊ ντων τ ς τηλε -
ρασης και το διαδικτ ου εκγ μνασε και θι-
σε τον κ σμο σε εικ νες που η Τ χνη απου-
σι ζει παντελ ς. Οτιδ ποτε καλλιτεχνικ ,
οτιδ ποτε εμπερι χει στω και λ γα σπ ρ-
ματα αληθιν ς Τ χνης, αυτομ τως απορρ -
πτεται ως «βαρ » και κουραστικ . Το μετα-
καπιταλιστικ ολοκληρωτικ καθεστ ς κα-
τ φερε το αν φικτο. Κατ φερε να κ νει την
δια την μαζοποιημ νη κοινων α να απορ-
ρ ψει απ μ νη της την Τ χνη και να στρα-
φε στην αντι-Τ χνη, στο τεχνο, στο ανο -
σιο, στο γρ γορο, στο ε πεπτο, σε αυτ που
καταναλ νεται αστραπια α, χωρ ς την αν -
γκη σκ ψης. Η σ γχρονη μετα-κοινων α, η
πλ ρως μαζοποιημ νη κοινων α μετανθρ -
πων, που δεν θ λουν να σκ φτονται, αλλ να
καταναλ νουν, φτασε στο σημε ο να απορ-
ρ ψει την Τ χνη, εφ σον η δια «επ λεξε να
ζει σαν δο λος»- πως πολ ε στοχα ε χε πει
ο Κορν λιος Καστορι δης.
Ο δε τερος παρ γοντας ε ναι η ν α συν-
θ κη διαβ ωσης, που βασ ζεται στην ακρα α
εξατομ κευση των ατ μων και την εξαφ νιση
κ θε αγνο κοινωνικο -κοινοτικο δεσμο .
Κ θε τρ πος κοινωνικοπο ησης και συνε -
ρεσης χει περιοριστε στις ελ χιστες δυνα-
τ ς επιλογ ς, οι οπο ες προϋποθ τουν την κα-
ταν λωση, και αυτ ς με την σειρ τους οδη-
γο νται προς το στ διο της, σχεδ ν, ολο-
κληρωτικ ς κατ ργησ ς τους. Η κουλτο ρα
του Ζoom, που μπ κε απ τομα και εκβια-
στικ στη ζω μας, λλαξε λους τους μηχα-
νισμο ς επικοινων ας των ανθρ πων, ψη-
φιοποι ντας την, ζωτικ ς σημασ ας, εργα-
σ α. Στον μετα-ψηφιακ κ σμο, που πλ ον
το τομο χ νει την ανθρ πινη φυσικ του
υπ στασ και γ νεται ορατ μ νο μ σω τ ς
ψηφιακ ς του περσ νας, ασκε την εργασ α
του, επικοινωνε και κοινωνικοποιε ται μ νο
μ σω το ψηφιακο κ σμου. Σε τ τοιες
συνθ κες η Τ χνη δεν χει πραγματικ καμ α
θ ση. Η Τ χνη, δεν μπορε να ασκε ται
απρ σωπα. Η Τ χνη, δεν μπορε να υπ ρξει,
δεν μπορε καν να δημιουργηθε μ σα σ’ ναν
κ σμο που οι νθρωποι πα ουν να
αλληλοεπιδρο ν. Η Τ χνη, δεν μπορε να υφ -
σταται ταν δεν υπ ρχει μεση διαδραστικ
σχ ση μεταξ πομπο -δημιουργο και δ κτη.
Η μεγάλη ευθύνη
τής κοινωνίας
«Ο π θος το ανθρ που ν’ αυξ νει και να
συμπληρ νεται υποδηλ νει πως ε ναι κ τι
παραπ νω απ τομο. Νι θει πως μπορε
να φτ σει την ολοκλ ρωση μ νο αν κατα-
κτ σει την πε ρα λλων, η οπο α, μπορε δυ-
ν μει να ε ναι δικ του. Η τ χνη, ε ναι το
απαρα τητο μ σο γι’ αυτ το β θισμα του
ατ μου στο σ νολο. Αντανακλ την πειρη
ικαν τητ του για συν νωση, την ικαν τητ
του να συμμερ ζεται εμπειρ ες και ιδ ες» 2
Ερνστ Φ σερ
ταν εισ ρχεται κ ποιος σ’ να ν ο
διαμ ρισμα, η πρ τη αντανακλαστικ κ νη-
ση ε ναι να δει αν τυχ ν υπ ρχουν προβλ -
ματα, που πρ πει να διορθωθο ν μεσα. Το
διος ακριβ ς ισχ ει και για κ ποιον που
επιθυμε να εισ λθει στο μεγ λο σπ τι τ ς
Τ χνης, ως εργ της τ ς Τ χνης και τ ς κοι-
νων ας, δηλαδ ως πραγματικ ς καλλιτ -
χνης. να τομο που εισ ρχεται στον σ -
μπαν τ ς Τ χνης, η πρ τη κ νηση που πρ -
πει να κ νει ε ναι να ρωτ σει συναδ λφους
καλλιτ χνες –και, ειδικ τερα, αυτο ς που
αν κουν στον καλλιτεχνικ τομ α που χει
εισ λθει– για το ποι ε ναι η επικρατο σα
κατ σταση. Πρ πει να ενδιαφερθε και να
μ θει ποι ε ναι τα ιδια τερα προβλ ματα,
οι αν γκες, οι συλλογικο στ χοι και επι-
θυμ ες, και λα αυτ χι απ υποχρ ωση,
αλλ απ πραγματικ ενδιαφ ρον. Η κουλ-
το ρα του πραγματικο ενδιαφ ροντος και
της αν γκης του «νοι ζομαι για την Τ χνη
και τον νθρωπο», αποτελε μ ρος των φυσι-
κ ν αντανακλαστικ ν, που αποκτ οποιοσ-
δ ποτε ασχολε ται με την Τ χνη. Στον σ γ-
χρονο, μως, κ σμο που, πως χει ανα-
λυθε , η Τ χνη χει καταρρε σει, οι μ νοι
διασ στες αυτ ς της παν μορφης κουλτο -
ρας ε ναι οι εργ τες τ ς Τ χνης. Αυτ
συμβα νει λ γω της φ σης τ ς προλεταρια-
κ ς κουλτο ρας, η οπο α αναπτ σσει μ σα
στην ταξικ συνε δηση του ατ μου –ακ μη
κι αν δεν ασχολε ται με την Τ χνη ε ναι
απλ ς καταναλωτ ς Τ χνης– αυτ που πολ-
λο αναφ ρουν ως ηθικ πλεον κτημα: το
ηθικ β ρος τι σαν καλλιτ χνης/εργ της
πρ πει να βοηθ σεις με κ θε τρ πο την κοι-
νων α να φτ σει στο στ διο της χειραφ -
τησης απ καθετ που την ελ γχει και την
καταπι ζει. Η εργατικ λογικ ε ναι αυτ
που σου μαθα νει τι ταν εισ ρχεσαι σε μια
ν α δουλει , το πρ το β μα ε ναι να ρθεις
σε επαφ με τους συναδ λφους και τις συ-
ναδ λφισσ ς σου, για να μ θεις ποι ς συν-
θ κες επικρατο ν, ποι ε ναι τα βασικ τερα
προβλ ματα κ.ο.κ.
Μ σα απ την παρξη την μη παρξη
της κουλτο ρας του «κοινωνικο ενδιαφ -
ροντος», μπορο με πολ ε κολα να αντιληφ-
θο με π σο επικ νδυνα ε ναι τα τομα που
εισ ρχονται στις τ χνες και προ ρχονται απ
τα μικρομεσα α και νω στρ ματα, που
ιστορικ γνωρ ζουμε τι δεν διακατ χονται
απ κοινωνικ ς ευαισθησ ες -ακ μη κι αν τα
δια τα τομα αυτ διαθ τουν την απαιτο -
μενη γν ση και εκπα δευση. Στην περ -
πτωση, μ λιστα, που δεν υπ ρχει η ανα-
γκα α εκπα δευση, το μ γεθος του προβλ -
ματος που δημιουργε η παρουσ α τους στην
Τ χνη ε ναι δυσθε ρητο. ταν να τ τοιου
τ που τομο «καλλιτ χνης» πι νει να μο-
λ βι, μια π να, μια φωτογραφικ μηχαν
βουτ ει τα χ ρια του στον πηλ και αρχ ζει
να εκφρ ζεται, τ τε δεν δημιουργε Τ χνη,
αλλ παρ γει μ νο προβλ ματα που λειτουρ-
γο ν ως τροχοπ δη στην αισθητικ και πνευ-
ματικ εξ λιξη της Τ χνης και της κοινω-
ν ας που την καταναλ νει. Απ τη στιγμ
που η Τ χνη κατακλ ζεται απ αντιτ χνες,
απ ανθρ πους που δεν εξ φρασαν ποτ το
προαναφερθ ν αναγκα ο κοινωνικ ενδιαφ -
ρον, π ς περιμ νουμε η δια η κοινων α να
αυτοπροστατευθε και να προστατ ψει τους
«προστ τες» της, δηλαδ τους πραγματι-
κο ς καλλιτ χνες; Αυτ η κατ σταση βο-
λε ει σο τ ποτε λλο την καθεστηκυ α τ -
ξη, η οπο α επιδι κει π ντα η Τ χνη να
διατηρε ται σ’ να απολ τικο και, απ κ θε
ποψη, νερ βραστο επ πεδο.Η προαναφερ-
θε σα προλεταριακ αντ ληψη στην Τ χνη
μπορε να αποτελε να ηθικ προν μιο της
εργατικ ς τ ξης, μως δεν αν κει και δεν
αποτελε μονοπ λιο αυτ ς. Στην πραγμα-
τικ τητα, πρ κειται για να φυσικ αντα-
νακλαστικ που ενεργοποιε ται σε κ θε
«πραγματικ » καλλιτ χνη, απ ποια κοινω-
νικ τ ξη κι αν προ ρχεται.3 ταν ο διος ο
κ σμος των τεχν ν δεν μπορε να αποβ λλει
απ τις σ ρκες του τους αντιτ χνες, που λει-
τουργο ν ως ανοιχτ ς πληγ ς, τ τε πρ πει ν’
αναλ βει μεση δρ ση η κοινων α. Εδ ,
μως, βρ σκεται και το σημε ο τ ς μεγαλ -
τερης ττας τ ς Τ χνης απ την εξουσ α.
Π ς θα δραστηριοποιηθε μια κοινων α που
δεν μπορε να διαχωρ σει την πραγματικ
Τ χνη απ το τεχνο, το αντιαισθητικ και
το αντι-καλλιτεχνικ ;
Σε ,τι χει να κ νει με την κοινων α οι
ευθ νες ε ναι π ντα συλλογικ ς και κ θε ν-
θρωπος, που καταναλ νει δημιουργε Τ -
χνη, χει το διο μερ διο ευθ νης με τους
καλλιτ χνες. πως ακριβ ς νας καλλιτ -
χνης ενδιαφ ρεται για την τ χνη του και την
Τ χνη σε συνολικ επ πεδο, τσι κι νας
εραστ ς καταναλωτ ς τ ς Τ χνης πρ πει
να ενδιαφ ρεται και να μαθα νει για τις
απ ψεις, τις ιδ ε,ς ακ μη και για την δια τη
ζω το των ανθρ πων απ τους οπο ους
εμπν εται. λο αυτ δεν χει σε καμ α
περ πτωση να κ νει με λογικ ς cancelculture
και πολιτικ ς ορθ τητας. Ε ναι μια ανα-
γκα α διαδικασ α προστασ ας τ ς Τ χνης
και του πραγματικο χαρακτ ρα της κατ
την οπο α αποσαφην ζονται τα ρια του καλ-
λιτεχνικο και του τεχνου, του καλλιτ χνη
και του αντιτ χνη. Μ νο μ σω αυτ ς της φυ-
σικ ς διαδικασ ας ο καθ νας μπορε να γνω-
ρ ζει πολ καλ τερα τ πραγματικ κρ βεται
π σω απ αυτ που βλ πει, καταναλ νει και
αλληλοεπιδρ . Για να το θ σουμε με ακ μη
πιο ωμ και σκληρ τρ πο: καταναλ νει
Τ χνη καπιταλιστικ σκουπ δια; Αντικρ -
ζει και αλληλοεπιδρ με πραγματικ ργα
τ χνης που θα του δ σουν ελπ δες, αισθ μα-
τα χαρ ς και πληρ τητας αντικρ ζει τυ-
χα ες και απονοηματοδοτημ νες λ ξεις,
εικ νες και σκ ψεις ατ μων, που το μ νο
που επιθυμο ν ε ναι η αναγν ριση, χαρα-
κτηρ ζοντας το τεχνο ργο τους ως καλ-
λιτεχνικ ; Με απλ λ για, αυτ η δια-
δικασ α αυτοπροστασ ας τ ς Τ χνης,βοηθ
τον κ σμο να μην εξαπατ τε απ το αντι-
καλλιτεχνικ ργο των τεχνων.

Η καλλιτεχνικ κοιν τητα δεν ε ναι αυτ
που σαν να λλο κρ τος θα υποδεικν ει
ποιο ε ναι οι σωστο και ποιο οι λ θος,
ποιο οι καλο και ποιο οι μ τριοι φανατ -
ζοντας, καθοδηγ ντας και ωθ ντας την κοι-
νων α σε τυφλ ς απορρ ψεις. Η Τ χνη, αυτο-
προστατε εται μ σα απ τα δια τα ργα
των πραγματικ ν παιδι ν της, μ σα απ
κε μενα και αναλ σεις αυτ ν που την υπε-
ρασπ ζονται και κ νουν στον κ σμο κατα-
νοητ τον πραγματικ της χαρακτ ρα και
ρ λο. ταν, μως, η πλειοψηφ α των ατ -
μων που την απαρτ ζουν ε ναι τομα χωρ ς
χνος προλεταριακ ς κουλτο ρας και σκ -
ψης, τ τε ο μηχανισμ ς αυτοπροστασ ας απο-
δυναμ νεται, μ χρι το στ διο της ολοκλη-
ρωτικ ς καταστροφ ς του. Η παρουσ α και
το τεχνο ργο των αντιτεχν ν καταστρ φει
τον φυσικ αυτοματισμ , που διατηρε την
Τ χνη και την κοινων α σε μια διαρκ κοιν
πορε α. ∆ιαλ ουν αυτ ν τον φυσικ δεσμ ,
δημιουργο ν απορρ θμιση, κοινωνικ απο-
σ νδεση και η Τ χνη ακολουθε λλη πορε α
απ αυτ ν της κοινων ας. Κοντολογ ς, Τ -
χνη και κοινων α απ εκε που λειτουρ-
γο σαν ως αδ ρφια, γ νονται πλ ον δ ο ξ -
νοι, που δεν τους εν νει καν νας ισχυρ ς –θα
λ γαμε συγγενικ ς– δεσμ ς. Ο Ντεν Νι-
ντερ , μ σα σε μια παρ γραφο κατ φερε να
δημιουργ σει να μικρ μανιφ στο για τον
ρ λο των καλλιτεχν ν και της κοινων ας ως
υπερασπιστ αυτ ν που την προσ χουν, την
σ βονται και αγων ζονται για την ελευθερ ας
της: «Να κ νεις αγαπητ την αρετ , μισητ
την κακ α, να φανερ νεις την γελοι τητα,
αυτ ς ε ναι ο σκοπ ς κ θε χρηστο ανθρ -
που που πι νει στο χ ρι του π να, χρωστ ρα
καλ μι. Να τιμωρε ς τον κακο θη που ζει
στον κ σμο και κρ βει μ σα του μια μυστικ
ατιμ α. Σε ’σ να αν κει επ σης να πανηγυ-
ρ ζεις, να διαιων ζεις τις μεγ λες εκε νες
πρ ξεις, να τιμ ς την τυχη και στιγματι-
σμ νη αρετ , να στιγματ ζεις την κακ α που
ε χε τ χη καλ και την τ μησαν, να ενσπε -
ρεις τον φ βο στους τυρ ννους. Π ρε εκδ -
κηση για τον καλ νθρωπο απ τους κα-
κο ς, τους θεο ς και το πεπρωμ νο. Πρ λα-
βε, αν τολμ ς την κρ ση των επερχ μενων
γενε ν, αν δεν χεις το σθ νος, ζωγρ φισ
μου τουλ χιστον τις κρ σεις που εξ φεραν
στο παρελθ ν. Στρ ψε εναντ ον των φανατι-
κ ν το νειδος με το οπο ο θ λησαν να σκε-
π σουν σους το ς μ ρφωσαν και το ς λε-
γαν την αλ θεια. ∆ε ξε αιματηρ ς σκην ς
φανατισμο . ∆ δαξε στους νακτες και στους
λαο ς τ πρ πει να περιμ νουν απ τους κα-
θαγιασμ νους κ ρυκες του ψε δους. Γιατ
δεν θ λεις να συγκαταλ γεσαι και συ αν με-
σα στους παιδαγωγο ς του ανθρ πινου γ -
νους, στους παραμυθητ ς των δειν ν τ ς
ζω ς, στους εκδικητ ς το εγκλ ματος, σ’
αυτο ς που ανταμε βουν την αρετ ;».4
Σε αυτ το αδι ξοδο, που καλλιτ χνες και
κοινων α επ τρεψαν να φτ σουμεσ μερα, οι
λ σεις γ νονται πλ ον πολ συγκεκριμ νες
και επιθετικ ς. ∆εν αρκε να επιρρ πτουμε ευ-
θ νες σε αντιτ χνες που αποκαλ πτεται τι
το ργο τους ε ναι μη- ργο, δηλαδ τεχνο
και επικ νδυνο για την Τ χνη και την κοινω-
ν α. Πρ πει να αποκαλ πτουμε διαρκ ς και
την ευθ νη τ ς διας τ ς κοινων ας: εσ –ε τε
ως τομο ε τε ως κοινων α– γιατ αποδ χθη-
κες και νομιμοπο ησες την παρουσ α και το
ργο αυτ ν των ανθρ πων; Γιατ δεν προστ -
τεψες και δεν υπερασπ στηκες το ργο των
καλλιτεχν ν, που λειτουργο ν ως φ λακες
γγελοι της Τ χνης και της κοινων ας;5
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
Νατουραλιστικός ταξικός
επίλογος:
Επιλογή στρατοπέδου
« νατουραλ στρια θα ε ναι η ∆ημοκρατ α
δε θα ε ναι καθ λου»
Εμ λ Ζολ
Η ανθρ πινη ιστορ α κ νει κ κλους, οι
οπο οι επαναλαμβ νονται διαρκ ς. Η κα-
τ σταση που ζο με σ μερα, που η Τ χνη
χει παρακμ σει εντελ ς, θυμ ζει πολ την
περ οδο των μ σων του 19ου αι να ταν η
Τ χνη στην Ευρ πη βρισκ ταν στην δια
ακριβ ς κατ σταση. Αυτ οφειλ ταν κυρ ως
στο γεγον ς τι η βιομηχανικ επαν σταση
ε χε φ ρει να τερ στιο σοκ σε ολ κληρη την
κοινων α. Ε ναι η περ οδος που η αλαζονε α
τ ς ισχυρ ς αστικ ς τ ξης, για αυτοπροβο-
λ μ σω της σκοπης καταν λωσης αντι-
Τ χνης, η εμπορευματοπο ηση των π ντων
και η μαζικ διακ νηση προϊ ντων, επ τρε-
ψαν να ρθει στην επιφ νεια και να κυριαρ-
χ σει το κακ γουστο, το αν μπνευστο, το
τεχνο. Αυτ η περ οδος, λ γω των πρω-
τ γνωρων μ χρι τ τε δεδομ νων που ε χε
φ ρει,6 θα λει νει το δαφος για την αν -
πτυξη του νατουταλισμο , με γεν τειρα τη
Γαλλ α. Βασικ αρχ του ε ναι η πιστ απει-
κ νιση της πραγματικ τητας, με λα τα
αρνητικ που την περιβ λλουν, χωρ ς καμ α
προσπ θεια εξιδαν κευσης. Χαρακτηρ ζεται
επ σης και απ ναν ντονο κοινωνικ –θα
λ γαμε και ταξικ – χαρακτ ρα, που σε
πολλ ργα κεντρικ 7 θ μα χουν οι μορφ ς
των καταπιεσμ νων. Με λλα λ για, θα
μπορο σαμε με απ λυτη ασφ λεια να
υποστηρ ξουμε τι ο νατουραλισμ ς ταν
να κ νημα του καλλιτεχνικο προλεταρι -
του πως το υποδεικν ουν ργα πως αυτ
του Γκυστ β Κουρμπ , που ταν νας απ
τους βασικ τερους εκφραστ ς το κιν μα-
τος. Ο διος, λλωστε, σ’ να γρ μμα του το
1851 ε χε υποστηρ ξει: « χι μον χα ε μαι
σοσιαλιστ ς, αλλ ε μαι λαοκρ της και δη-
μοκρ της επ σης, κοντολογ ς υπ ρμαχος της
επαν στασης και προπαντ ς ρεαλιστ ς,
δηλαδ ειλικριν ς φ λος της πραγματικ ς
αλ θειας».8
Παρ τι δεν λλειψαν ο ιδεολογικ ς διαμ -
χες μ σα στους κ κλους το κιν ματος, κυ-
ρ ως στους λογοτεχνικο ς κ κλους, η ταξικ
οπτικ ταν ευδι κριτη και κυρ αρχη σε
πολλ ργα. Με αφορμ τον π νακα του
Γκουστ β Κουρμπ Η Ταφ στην Ορν νς
(1849-1850), ο Εμ λ Μπουβι στο ργο του
La Bataille Réaliste (1844-1857) ε χε ανα-
φ ρει: «Απ εδ και π ρα οι κριτικο πρ πει
να π ρουν θ ση υπ ρ κατ του ρεαλισμο ».
τσι και σ μερα, αυτ το αιχμηρ δ πολο
πρ πει να τεθε και π λι στην κοινων α. Η
κοινων α πρ πει να επιλ ξει αν θα ε ναι με
τους προλετ ριους της Τ χνης, που μ χονται
για την ελευθερ α τη,ς με τους αντιτ χνες,
που, θελημ να θελα, την βλ πτουν και
την συνθλ βουν κρατ ντας τη σε πνευματικ
και αισθητικ σκ τος. Αν καταπιαστο με
απ τη φρ ση του Γκυστ β Φλωμπ ρ «nous
sommes faits pour le direet non pour l’
avoire» [φτιαχτ καμε για να μιλ με για τη
ζω και χι για να την χουμε] και τη μετα-
φρ σουμε με προλεταριακ ματι , καταλ -
γουμε στο διο ακριβ ς συμπ ρασμα. ταν
οι καπιταλιστ ς –βιομ χανοι, ιδιοκτ τες, ερ-
γοδ τες, μικρο-αφεντικ , παθητικο εισοδη-
ματ ες κ.ο.κ.– και οι κυβερν τες σο κλ -
βουν τη ζω , εφ σον δεν αν κεις στους κ -
κλους τους σε κ ποια ευνοημ νη κοινωνικ
τ ξη, πρ πει να μιλ ς γι’ αυτ ν και να την
υπερασπ ζεσαι. ∆εν γ νεται να μ νεις απα-
θε ς και μ σα απ την τ χνη σου να δε χνεις
αδιαφορ α και συμβιβασμ . Να λειτουργε ς
σαν να μην συμβα νει τ ποτα και να αναπα-
ρ γεις, μ σα απ το ργο σου, τη νοσηρ
υπ ρχουσα κατ σταση, χωρ ς καν ναν σχο-
λιασμ , χωρ ς καν να, στω εικαστικ , στοι-
χε ο, που να την αποδομε , να την απορρ -
πτει, να κ νει εμφαν μια ντονη διαφων α.
Η Τ χνη στον καπιταλιστικ κ σμο δεν
ε ναι για να χαϊδε ει αυτι . Η Τ χνη ε ναι
για να εμψυχ νει την κοινων α, να την ευαι-
σθητοποιε και να την οδηγε προς τον δρ μο
της κοινωνικ ς χειραφ τησης. Ε τε η κοινω-
ν α χει επιλ ξει να ε ναι δο λος, ε τε απλ ς
χει εξαπατηθε απ την εξουσ α και το
αντι-κοινωνικ ργο των αντιτεχν ν, τ τε οι
πραγματικο καλλιτ χνες χουν χρ ος και
ευθ νη να της δε ξουν τον δρ μο και να της
προσφ ρουν την αλ θεια με απλ , κατανοητ
τρ πο: «… η τ χνη μας δεν χει μ χρι τ ρα
απεικον σει επαρκ ς την λανθ νουσα ζωτι-
κ τητα τ ς κοινων ας μας. Γιατ , το μεγ λο
δρ μα της ζω ς σ μερα, η πιο σπαρακτικ
πηγ κφρασης, ε ναι η προσπ θεια να ξεπε-
ρ σουμε την δια ρεση και την αποσ νθεση:
ν’ ανακτ σουμε την πρωτοβουλ α για ζω .
χι με απομ κρυνση απ την κοινων α, αλ-
λ με β θιση μ σα στην κοινων α· χι με
αποτρ βηγμα, αλλ με καταν κηση των δυ-
ν μεων που απειλο ν τη ζω ».9
Αν θυμηθο με τα λ για του ∆ημ 10
τρη
Κουφοντ να κατ την απολογ α του μπο-
ρο με να βγ λουμε το μανιφ στο της σ γ-
χρονης Τ χνης και του ρ λου το σ γχρονου
καλλιτ χνη. Αν στη θ ση το επαναστ τη
β λουμε τον καλλιτ χνη το σ μερα, που
πρ πει να ε ναι επαναστατικ ς και ανατρε-
πτικ ς, τ τε θα μπορο σαμε να τα αναδιατυ-
π σουμε λ γοντας τι: ο πραγματικ ς καλ-
λιτ χνης σ βεται τη ζω , γι’ αυτ και μ σα
απ την Τ χνη κ νει τα π ντα για να την
υπερασπ σει.
Στράτος Τζαμπαλάτης
1
Λιο ις Μ μφορντ, Τ χνη και τεχνικ , Νησ δες,
σ. 24.
2
Ερνστ Φ σερ, Η αναγκαι τητα της τ χνης,
Θεμ λιο, σ. 7.
3
Αυτ μπορε να τεθε υπ αμφισβ τηση δι τι
νας αστ ς, για παρ δειγμα, υπ αυτο ς τους
ρους θα πρ πει να στραφε εν ντια στην δια του
την τ ξη και να απορρ ψει την αστικ κουλτο ρα
μ σα στην οπο α γαλουχ θηκε και διαμορφ θηκε
ως τομο.
4
Ντεν Ντιντερ , Ασθητικ , Βιβλιοπωλε ον της
Εστ ας, σ. 233-234.
5
Το ε χε θ σει πολ ε στοχα και ο Ου λλιαμ
Μ ρρις δη απ τον 19ο αι να που η κατ σταση
της Τ χνης δεν βρισκ ταν ο τε στο ελ χιστο της
τραγικ ς φ σης που βι νουμε σ μερα: «αν δεν
μπορε τε να αγαπ τε την αληθιν τ χνη, μ θετε
τουλ χιστον να μισε τε την πλαστ τ χνη και να
την απορρ πτετε. Και δεν σας το ζητ ω τ σο
επειδ το ευτελ ς πρ γμα ε ναι σχημο και αν -
ητο και χρηστο, αλλ πολ περισσ τερο επειδ
αυτ δεν ε ναι παρ τα εξωτερικ σ μβολα του
δηλητηρ ου που κρ βουν μ σα τους: κοιτ ξτε
μεσ’ απ αυτ και δε τε λα σα συμβαδ ζουν με
την κατασκευ τους, τον μ ταιο κ πο και τη θλ -
ψη και τον υποβιβασμ που τα συνοδε ουν απ το
πρ το τους β μα – και λ’ αυτ για το τ ποτα,
που καν νας νθρωπος δεν χρει ζεται!». Ου λ-
λιαμ Μ ρρις, Η τ χνη στον καιρ της πλουτο-
κρατ ας: φ βοι και ελπ δες για την τ χνη, Ηρι-
6
δαν ς, σ. 216.
πως ακριβ ς συμβα νει σ μερα που βρισκ -
μαστε σε μια ιστορικ μετ βαση απ την
καπιταλιστικ κοινων α στην μετακαπιταλιστικ ,
μεταψηφιακ δυστοπ α. Την εποχ της βιομηχα-
νικ ς επαν στασης ε χαμε την αυτοματοπο ηση
της παραγωγ ς, σ μερα χουμε την ψηφιοπο ηση
της εργασ ας και την ρομποτοπο ηση της παρα-
γωγ ς.
7
Για παρ δειγμα Οι ανθρακωρ χοι του Κονστα-
ντ ν Μενι τα ργα του Ανρ ντε Τουλο ζ-
Λωτρ κ στα οπο α αποτυπ νεται ο υπ σκοσμος
και η ζω των σεξεργατρι ν της εποχ ς.
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
8
Arnold Hauser, Κοινωνικ ιστορ α της τ χνης,
Τ μος 2, Κ λβος, σ. 92.
9
Λιουις Μ μφορντ, Τ χνη και τεχνικ , Νησ δες,
σ. 147.
10
«Ο νοπλος επαναστ της σ βεται τη ζω , γι’
αυτ και πα ρνει τα πλα για να την υπερασπ σει
απ’ σους την κακοποιο ν και την εξευτελ ζουν».
H αρχαιοελληνική μυθολογία
στην ποίηση
της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ
Η Κατερ να Αγγελ κη Ρουκ (1939 -
2020) υπ ρξε απ τις σ γχρονες ποιητικ ς
φων ς που δεν τυχε της προσοχ ς, που
αξ ζει το πλο σιο ργο της. Απ το 1956,
που πρωτοδημοσ ευσε στην Καινο ρια Επο-
χ το πο ημα «Μοναξι », ως το θ νατ της
παρουσ ασε ε κοσι ποιητικ ς συλλογ ς και
ανθολογ ες, μεταφρ σεις πολλ ν βιβλ ων
απ ξ νες γλ σσες. ρθρα της, για την
πο ηση και τη μετ φραση της πο ησης,
χουν δημοσιευτε σε περιοδικ και εφη-
μερ δες αν τον κ σμο. Ποι ματ της χουν
μεταφραστε σε περισσ τερες απ δ κα
γλ σσες και βρ σκονται σε παγκ σμιες αν-
θολογ ες. Η πρ τη της δι κριση ρθε απ
το εξωτερικ , ταν απ σπασε το Α΄ Βραβε ο
Πο ησηςτ ςπ ληςτ ςΓενε ης (Prix Henche,
1962). Το 1985 της απονεμ θηκε το Β΄
Κρατικ Βραβε ο Πο ησης για το βιβλ ο της
«Οι μνηστ ρες». Το 2000 απ σπασε το Βρα-
βε ο Ουρ νη τ ς Ακαδημ ας Αθην ν, για το
σ νολο του ποιητικο της ργου. Το 2012 τι-
μ θηκε με το Κρατικ Βραβε ο Πο ησης για
την ποιητικ συλλογ «Η ανορεξ α τ ς
παρξης». Το 2014 βραβε τηκε με το Με-
γ λο Βραβε ο Γραμμ των για το σ νολο του
ργου της.
Το 1980 στο βιβλ ο του Θαν ση Νι-
ρχου «Κιβωτ ς», Συνομιλ ες, εκδ. Εγνατ α,
1980, θησαυρ ζεται αν μεσα στις συνομιλ ες
με ε κοσι τ σσερις(24) λογοτ χνες, πρ τη
κατ’ αλφαβητικ σειρ με την Κατερ να
Αγγελ κη Ρουκ, σελ. 19-27. Στην ερ τηση:
Μετ την εμπειρ α τ σων χρ νων ποιητικ ς
γραφ ς ποι ς πιστε εις πως υπ ρξαν οι συν-
θ κες που σε οδ γησαν σταδιακ στη
σημεριν σου γραφ ; Αν μεσα στα λλα η
ποι τρια απαντ :
«Πρ τη εποχ γραφ ς, ηρωικ , μυ-
θολογικ : Μιν ταυρος, Ριχ ρδος Λεοντ -
καρδος, Μεγαλ ξανδρος. Με τα χρ νια η
πο ησ μου κατ βαινε προς τη γη, τη γη την
τωριν της ζω ς μου και τα σ μβολα γ -
νονταν ολο να πιο προσωπικ και γι’ αυτ
πιο γυναικε α: Μαγδαλην , Πηνελ πη. «Στα
σκ ρπια χαρτι της Πηνελ πης» προσπ -
θησα να συνδυ σω «το π θος και την ακρ -
βεια» που λ ει κι ο Γ ητς. θελα η κφρασ
μου ν’ ακριβολογε το π θος μου, πιο πολ
να το υπο-τιμ παρ να το υπερ-τιμ και να
το υπο-β λλει. Παρ λληλα, μως, και συγ-
χρ νως με την κφραση εν ς π θους, θελα
ν’ αναλ σω και να περιγρ ψω το π ς εκφρ -
ζεται το π θος και π σο «λ γοντας» το αγα-
πημ νο πρ σωπο δεν το φτι χνει κανε ς ολ -
κληρο». Οι μελετητ ς του ργου της τον -
ζουν τη σημασ α τ ς ελληνικ ς μυθολογ ας
στην πο ησ της. Εκε νο που συχν παρα-
τηρο με ε ναι η προσωπικ της ματι στους
αρχα ους μ θους. Χρησιμοποιε ται ο φορμα-
λιστικ ς ρος ανοικε ωση ( που παρουσι -
ζονται τα γνωστ , οικε α αντικε μενα σαν
γνωστα και διαφορετικ ). Προτιμ τον
μπρεχτικ ρο αποστασιοπο ηση, δηλ νο-
ντας απ σταση απ κ ποιο πρ σωπο γε-
γον ς, που επιτρ πει την αντικειμενικ και
ουδ τερη στ ση απ ναντι σε αυτ .
Ο Θ δωρος Γραμματ ς (Καθηγητ ς Θε-
ατρολογ ας/Παιδαγωγικ Τμ μα ∆ημοτι-
κ ς Εκπα δευσης ΕΚΠΑ) στο ρθρο του «Ο
τραγικ ς μ θος: απ την αρχα α Ελλ δα στη
σ γχρονη» σημει νει για τον μ θο τι απο-
τελε « να πολυσημικ σ στημα σημασ ας
διαδοχικ μετασχηματιζ μενο, ερμηνε εται
και νοηματοδοτε ται χι τ σο –ο τε μ νο–
απ το περιεχ μεν του καθαυτ , σο απ το
γενικ τερο πλα σιο αναφορ ς του, κ θε φορ
(Roudhard, 1977)». Ο συγγραφ ας αναφ -
ρεται κυρ ως στο ελληνικ (νε τερο και σ γ-
χρονο) θ ατρο, που αξιοποιε αρχαιοελ-
ληνικο ς μ θους, που τους επεξεργ ζεται
αν λογα με τα δεδομ να κ θε εποχ ς. Συ-
μπληρ νει τι «Μια πιο εξελιγμ νη κατη-
γορ α δραματουργικ ς επεξεργασ ας το μ -
θου, κατ την οπο α οι νε τεροι λληνες
συγγραφε ς αποστασιοποιο νται και διαφο-
ροποιο νται αισθητ απ την κλασικ
διαχε ρισ του, αντιπροσωπε εται απ συγ-
γραφε ς πως οι Γ. Ρ τσος, Α. Στ ικος, Β.
Ζι γας και I. Καμπαν λης».
* Η Κατερ να Αγγελ κη Ρουκ σε πολλ
ποι ματ της αξιοποιε αρχαιοελληνικο ς
μ θους, τους οπο ους «αναγιγν σκει» με
προσωπικ προσ γγιση, με δικ της τρ πο.
Θα παραθ σουμε ορισμ να παραδε γματα,
με σχετικ σχ λια. χουμε συνηθ σει την
Πηνελ πη πως την εικονογραφε ο μη-
ρος. Και η Κατερ να παρουσι ζει κ τι δια-
φορετικ :
Η άλλη Πηνελόπη
Μ σ’ απ’ τις ελι ς ρχεται η Πηνελ πη
με τα μαλλ κια της πως πως μαζεμ να.
κι να φουστ νι απ’ τη Λαϊκ ,
μπλε μαρ ν με σπρα λουλουδ κια.
Μας εξηγε πως δεν ταν απ προσ λωση
στην ιδ α «Οδυσσ ας»
που φηνε τους μνηστ ρες χρ νια
να περιμ νουν στο προα λιο
των μυστικ ν συνηθει ν το κορμιο της.
[…]
Ο π νος ταν ο μνηστ ρας ο πιο εκλεκτ ς
και του ’κλεισε την π ρτα.
Η δραματικ Ιφιγ νεια στην ποιητικ
βο ληση της Αγγελ κη πα ζει λλο παι-
χν δι:
Η άρνηση της Ιφιγένειας
Αχνοφα νονται τα πλεο μενα, Ιφιγ νεια.
Λιβ νι στρ θηκαν τα σκαλοπ τια
προς τη θ λασσα.
Το β μα σου, το φ ρεμα και τα μαλλι
αποσταλμ νοι του αν μου.
[…]
Αρν θηκε η Ιφιγ νεια.
Για την αγ πη λεγε
για τη γλυκι καρδι
για ειρηνικ ς πολ χνες
να φροντ σουμε τα καρποφ ρα
τις βροχ ς να δεχτο με στην ρα τους
για τις βοσκ ς
για τους Αγγ λους.
Αρν θηκε.
[…]
Να μη φτ σουν οι πολεμιστ ς·
να ομορφ νουν τα κ στρα
απ’ τον κισσ
να τραν ψουν τα παιδι .
Για τη χαρ ε πε
κι αν βηκε στους ουρανο ς.
κπληκτοι οι στρατιωτικο
αν βαλαν τον π λεμο
και την Ελ νη βρ καν ταπειν
να ετοιμ ζει το δε πνο.
Ο Ρ ντρικ Μπ τον / Roderick Beaton –
Εισαγωγ στη Νε τερη Ελληνικ Λογοτε-
χν α, εκδ. Νεφ λη, 1996, παρατηρε τι με
να διαφορετικ τρ πο αντιμετωπ ζονται οι
μ θοι απ τη ν α γενι ποιητ ν των αρχ ν
τ ς δεκαετ ας του ’70, πρ γμα που μπορε
να αναγνωριστε και στην πρ τη συλλογ
της Κ. Α. - Ρ. Στο πο ημα «Η ρνηση της
Ιφιγ νειας», ανατρ πεται μ θος, το θ μα αρ-
νε ται να θυσιαστε , «καθ ς θεωρε τα α τια
αν ξια».
Επ λογος:
κπληκτοι οι στρατιωτικο
αν βαλλαν τον π λεμο
και την Ελ νη βρ καν ταπειν
να ετοιμ ζει το δε πνο.
Κλε νουμε π λι με την Πηνελ πη:
Λ ει η Πηνελ πη
And your absence teaches me
what art could not
Daniel Weissbort
∆εν φαινα, δεν πλεκα
να γραφτ ρχιζα, κι σβηνα
κ τω απ’ το β ρος της λ ξης
γιατ εμποδ ζεται η τ λεια κφραση
ταν πι ζετ’ απ π νο το μ σα.
Κι εν η απουσ α ε ναι το θ μα της ζω ς μου
-απουσ α απ τη ζω -
κλ ματα βγα νουν στο χαρτ
κι η φυσικ οδ νη του σ ματος
που στερε ται.
[…]
Μ νη μου πληρωμ αν καταλ βω
στο τ λος τ ανθρ πινη παρουσ α
τ απουσ α
π ς λειτουργε το εγ
στην τ σην ερημι , στον τ σο χρ νο
π ς δεν σταματ ει με τ ποτα το α ριο
το σ μα λο ξαναφτι χνει τον εαυτ του
σηκ νεται και π φτει στο κρεβ τι
σαν να το πελεκ νε
π τε ρρωστο και π τε ερωτευμ νο
ελπ ζοντας
πως ,τι χ νει σε αφ
κερδ ζει σε ουσ α.
* πως σημει νω στη μελ τη μου «Προ-
σ γγιση στο ποιητικ ργο της Κατερ νας
Αγγελ κη Ρουκ» (Ξ νθη, 2022) και σε λ-
λες εργασ ες «δεν δημιουργ θηκαν στη μετα-
πολεμικ πο ηση σχολ ς, αλλ μ νο τ σεις
με κ ποια κοιν χαρακτηριστικ . ∆ιακρ -
νουμε τρεις τ σεις: Αντιστασιακ και κοι-
νωνικ , νεοϋπερρεαλιστικ , υπαρξιακ
μεταφυσικ πο ηση». Θα μπορο σαμε, κλε -
νοντας, να υποστηρ ξουμε τι η ποι τρια,
στα ποι ματα που αναφ ρονται στην αρχαιο-
ελληνικ μυθολογ α – και χι μ νο, διακρ -
νεται για κοινωνικ ευαισθησ α, νεοϋπερρεα-
λιστικ γραφ και υπαρξιακ δι θεση.
Θανάσης Μουσόπουλος

Συνέντευξη
Αποκλειστική συνέντευξη
με τον Αύγουστο Κορτώ
με αφορμή την κυκλοφορία
τού νέου του βιβλίου
και τις βιβλιοπαρουσιάσεις
στη Θεσσαλονίκη
«Πες μου, ζω , γιατ στο τ λος κ νεις τους
πιο γλυκο ς δεσμο ς λυπητερο ς;» δι βασα
σ’ να βιβλ ο που ρθε το δι στημα της
μεγ λης καραντ νας στην π ρτα μου εν
μ σω κλειστ ν βιβλιοπωλε ων. να βιβλ ο
με ιδι χειρη αφι ρωση που ξανα κλεισα
μ νον ταν το τελε ωσα. Ποι ς θα π στευε τι
θα ακολουθο σε… ταν πια επιτρ πηκαν οι
μετακιν σεις και παψαν τα υπ ροχα εκε να
πρ στιμα, ταξ δεψα στην Αθ να. Γνωστ το
«τ μα» των Αθην ν για μ να. σες
περισσ τερες θεατρικ ς παραστ σεις προλ -
βεις, Μοναστηρ κι, παλαιοβιβλιοπωλε α,
μαγειρευτ στη γειτονι του Ψυρρ και β λ-
τα στα Εξ ρχεια. Και τ δεν χεις να κ νεις
στα Εξ ρχεια. Σ γουρα, μως, θα πας στο
γνωστ βιβλιοπωλε ο, στη γνωστ κεντρικ
πλατε α, στο γνωστ bazaar, που γ νεται στο
πεζοδρ μιο. Κι εκε τον ε δα. Π γα με
σκοπ να αγορ σω το καινο ριο του βιβλ ο
κι ας μην ε χε αφι ρωση. κπληκτη τον
βλ πω να στ κεται μπροστ μου ολοζ -
ντανος και μ λιστα κρατ ντας το τελευτα ο
διαθ σιμο αντ τυπο της « λλης Κατερ νας».
τοιμη για παζ ρι και ανυποχ ρητη εγ .
Το δικαιο μουν. Εκε νος, αφο το γραψε, το
χει διαβ σει. Κι αν ε χε ξεμε νει και ο διος
και θελε να το κ νει δ ρο, ας περ μενε
λιγ κι ακ μη… ταν η μ νη ευκαιρ α να
μου το υπογρ ψει κι λας… «Μα, ρθα απ
Θεσσαλον κη και θα χ σω την ευκαιρ α;» θα
του ’λεγα. «Ε μαστε και συντοπ τες…» σως
μια επ κληση στο συνα σθημα, βοηθο σε. Η
μ α διαπραγμ τευση φερε την λλη. Εν
τ λει, καταλ ξαμε σε μια υπ ροχη κουβ ντα
με το ανοιξι τικο αερ κι να τα κ νει λα ει-
δυλλιακ , σως λ γο παλιομοδ τικα κι εγ
να χω υποχωρ σει απ τη διεκδ κηση του
βιβλ ου…
- Π ς ε ναι κ θε φορ η επιστροφ στη
γεν τειρα;
Αλλ κοτη: ε ναι μια π λη που περι χω,
που ξ ρω σαν τη χο φτα μου, κι ωστ σο δεν
ε ναι πια ο τ πος μου - σαν να μεγ λωσε και
ν’ λλαξε ερ μην μου. Γνωριζ μαστε μεν,
αλλ φιλικ .
- Εγ γενν θηκα, μεγ λωσα και μ νω
Καλαμαρι . Στα βρ χια της Αρετσο ς να
αγναντε ω το φ ρο στο Αγγελοχ ρι
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
τον λυμπο χω ζ σει τις πιο ωρα ες
μοναξι ς. χω μ σα μου τον απ ηχο των
προσφυγικ ν γειτονι ν. Τ μν μες χεις
απ την παλι Καλαμαρι και π ς την
βλ πεις τ ρα;
Η Σοφο λη, που μεγ λωσα, ταν μαγευ-
τικ τα πρ τα χρ νια της παιδικ ς μου ηλι-
κ ας –αντ κρυ μας ε χαμε μια παν μορφη
προσφυγικ πολυκατοικ α με οντ δες, μια
παμπ λαιη μονοκατοικ α με χορταριασμ νη
αυλ – αν κε σ’ ναν ηλικιωμ νο κ ριο, κι -
μουν πεπεισμ νος πως ταν μ γος. Απ’ το
μπαλκ νι μας βλ παμε σαμε το Παλατ κι
και τον λυμπο. Και φυσικ , στα γ ρω στε-
ν , στο λο να παρκ, κ λησε λη μου η αθω -
τητα.
- Παρακολουθ τις αναρτ σεις σου,
π ντα ε στοχος και στραμμ νος στην
ευθε α αλ θεια. Εμ να με βοηθο ν, ρα
ε ναι β βαιο πως βοηθο ν κι λλους.
Π ς ε ναι για σ να αυτ η μεση αλ-
ληλεπ δραση με τον κ σμο; πως λ ω,
δεν ε ναι μ νο οι βολεμ νοι του πληκτρο-
λογ ου αλλ και αυτο που αξιοποιο ν τα
οφ λη αυτο .
Χρησιμοποι το Facebook ως δημ σιο
ημερολ γιο, και προσπαθ να γρ φω για
,τι με θορυβε , με πον μου δ νει χαρ με
την δια προσοχ που δ νω στα βιβλ α μου -
ξ ρω τη δ ναμη που χουν οι λ ξεις κι ε ναι
λες τους χαϊδεμ νες. Αν μια αν ρτηση, π -
ρα απ’ την προσωπικ μου εκτ νωση,
βοηθ σει στω κι ναν νθρωπο, το κ ρδος
μου φα νεται τρομερ – κυρ ως γιατ θα ’θε-
λα να ε χα κι εγ , τα χρ νια της μοναξι ς,
πρ σβαση σε κουβ ντες που θα μου χ ριζαν
μια στ λα ανακο φιση.
- - Το γρ ψιμο ε ναι γιατρει , λ τρωση
- Η ζω σου, τα βι ματ σου και το
γεγον ς τι μιλ ς ανοιχτ γι’αυτ , το
λ ω απ καρδι ς ε ναι νδειξη μεγαλε ου
ψυχ ς και δ ναμης. Ε χες ναν νθρωπο
που σου στ θηκε. Τ μπορε να σ σει μια
πονεμ νη ψυχ , που δεν βρ κε ναν
«Τ σο» πλ ι της;
Με το χ ρι στην καρδι , ποτ δεν θε ρη-
σα εαυτ ν δυνατ μεγαλ ψυχο - κι αυτ το
α σθημα του ψυχικο ελλε μματος, ο φ βος
πως ε μαι τ σο μον ρης, που η ζω μου ξε-
γλιστρ , ε ναι η ρ ζα κ θε λ ξης που γρ φω.
Ο Τ σος, τ ρα, ε ναι μια ευλογ α του χ ους
- καθ ς, σο κι αν μοι ζει σαγηνευτικ , δεν
πιστε ω στη μο ρα. τυχε να βρεθο με, κι η
συγκυρ α γ ννησε ναν κ σμο αγ πης. Νομ -
ζω πως ποιος χει αν γκη, απελπιστικ
αν γκη, απ ναν τ τοιο κ σμο, απ’ τον κα-
θημεριν παρ δεισο της συμβ ωσης, τον
αποζητ τ σο επιτακτικ , που συχν τον
βρ σκει. Ωστ σο, δεν ε μαστε λοι διοι -
υπ ρχουν νθρωποι που βλ πουν ως παρ -
δεισο το δειο σπ τι, τη ζω που τους αν κει
εξ ολοκλ ρου, νθρωποι που δεν φοβο νται
δι λου τη μοναξι .
- Ενδιαφερ μαστε για τον διπλαν μας
η εποχ μας χει κλε σει στον μικρ -
κοσμ μας;
Καμι φορ , το ενδιαφ ρον ε ναι αντι-
φατικ . Απ’ τη μια, χουμε στη δι θεσ μας
την ευκολ α τ ς επαφ ς, τ ς γνωριμ ας, κι
απ’ την λλη, μπορε να δειλι ζουμε ταν η
επαφ συμβα νει δι ζ σης. Το παρ δειγμα
που χω στο μυαλ μου ε ναι τα μικρ , γυ -
λινα συν θως δοχε α για τα φιλοδωρ ματα,
που βρ σκεις στα καφ . Ο λ γος παρξ ς
τους, φυσικ , ε ναι οι ντροπιαστικο μισθο
το ιδιωτικο τομ α. Αν, λοιπ ν, πηγα νεις
κ θε μ ρα, συχν σ’ να καφ , σως δεν
χει τ ση σημασ α να ξ ρεις το νομα του
ανθρ που που σου ετοιμ ζει τον καφ , σο
το να βοηθ ς, με το λ γο που μπορε ς, τον
βιοπορισμ του. Το πρ σωπο της καλοσ νης
ε ναι καμωμ νο πως τα μωσαϊκ : απ ανα-
ρ θμητα, μικροσκοπικ , παν μορφα πετρα-
δ κια.
- Αυτ το «δεν γνωριζ μαστε, αλλ σε
ξ ρω» απ την «Καλ τερη χειρ τερη μ -
ρα της ζω ς σου», ταν το πρωτοδι βασα
με καθ λωσε. Ε ναι απ τα πιο δυνατ
λ για που χω διαβ σει. Κοντοστ θηκα
αρκετ ρα… Το ε χα αν γκη και το π -
ρα απ σ να. Π σο απ χει το φως απ το
σκοτ δι;
Ο ψυχικ ς π νος, καθ τι αθ ατος και
φριχτ μοναχικ ς, σε εξοικει νει με το συ-
ναισθηματικ σκοτ δι, την α σθηση τι λι-
μν ζεις, βυθ ζεσαι, μ νεις ασ λευτος σ’ ναν
κ σμο που κινε σαι, βι νεις μια πρ γευση
της κ λασης των θρησκει ν. Μολατα τα, αν
και ο π νος ε ναι β ωμα απολ τως ιδιωτικ ,
οι ψυχικ ρρωστοι μοι ζουμε πως οι δια-
βητικο , οι εμφραγματ ες, οι νθρωποι με
κατ γματα αυτο νοσα. Το βιβλ ο για την
κατ θλιψη γρ φτηκε μ’ αυτ ν ακριβ ς τον
σκοπ : να καταδε ξω π σο πολλ ε ναι αυτ
που μας εν νουν – τι ε μαστε, τρ πον τιν ,
αδ ρφια στην οδ νη.
- Π ς η συγγραφ σε φ ρνει κοντ με
γνωστες ψυχ ς;
Αν περ σεις αρκετ ρα μες σε μια ψυχ
–εν ς ζωντανο ανθρ που, εν ς επινοη-
μ νου– γ νεται λ γο και δικ σου.
και τα δ ο κ τι λλο;
Αν λ τρωνε, αν γι τρευε, οι συγγραφε ς –
οι καλλιτ χνες εν γ νει– θα σταματο σαν
μετ το πρ το ολοκληρωμ νο τους ργο. Η
τ χνη κατ’ εμ , μ’ λη την ομορφι και την
ελευθερ α της, ε ναι πρωτ στως παρηγορι .
- Π με στην Κατερ να. Την οπο α την
αγ πησα σαν αδερφ μου στο πρ το βι-
βλ ο. Τ ρα, δ κα χρ νια μετ , ξαναζω-
ντανε ει για λους μας. Βρ σκει αυτ το
βιβλ ο που μιλ για την λλη Κατερ να
τυχα α σε να παλαιοβιβλιοπωλε ο. Π ς
γενν θηκε η παρ λληλη ζω της;
να μεγ λο γαμ το διατρ χει το π νθος
για τη μ να μου: τι αν ε χε καλο ς γονε ς,
και δεν ε χε γεννηθε μ’ αυτ την κωλοαρ-
ρ στια, θα ’ταν η δια υπ ροχη, φιλ στοργη,
γενναι δωρη γυνα κα που γν ρισα, αλλ
χωρ ς τον π νο που τη σακ τεψε και την
οδ γησε τ σο νωρ ς στον θ νατο. Κι τσι,
καθ ς τη μελετο σα τα τελευτα α χρ νια -
μετ τη δι γνωση που μου απ δειξε το
προφαν ς: τι π σχω κι εγ απ’ την δια
αρρ στια - αποφ σισα να ξαναβρεθ μαζ
της με τον μ νο δυνατ τρ πο: γρ φοντας.
Ε, κι αυτ τη φορ , σ’ αυτ τη ζω , της
δωσα λα σα στερ θηκε - κι ας ε ναι η
πλοκ το βιβλ ου πιο σ νθετη απ’ την
ευτυχ α τ ς αφηγ τριας. χασε πολλ η
Κατερ να, π ρα πολλ , και προσπ θησα να
καταργ σω το δικο της ιστορ ας.
- ραγε αν ζο σαμε λοι μια δε τερη
εκδοχ στη ζω μας θα τρομ ζαμε πως
εκε νη;
Μια δι σταση του βιβλ ου ε ναι τι λοι μας,
σε κ ποια φ ση της ζω ς μας, ερχ μαστε
αντιμ τωποι μ’ ναν λλο εαυτ , που δεν
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης
μας αρ σει, που μας απωθε , που νι θουμε
τι μας κλ βει, μας παραχαρ σσει, το
παρελθ ν. Η λλη Κατερ να, ωστ σο, σε
αντ θεση με το ευ λωτο alterego του
μυστηρι δους βιβλ ου που της ταρ ζει τη
ζω , πατ ει γερ στα π δια της.
- Ε ναι η απ λεια των προσ πων μας
κ τι που περν με τον καιρ απλ το
διαχειριζ μαστε;
Υπ ρχει μεγ λη π εση - κοινωνικ ,
οικογενειακ - να αφ σουμε π σω την
απ λεια, να ξεπερ σουμε το π νθος, να
αποδεχτο με την αγ πη που δεν βρ σκει το
πρ σωπο που αποζητ . Ε, λοιπ ν, μη
σ σουμε να το ξεπερ σουμε: αν θ λουμε τον
λατρεμ νο νεκρ στη ζω μας, θα βρο με τη
θ ση του, και τον τρ πο να συνυπ ρχουμε –
φαντασιωσικ , μ σω ταυτ σεων– μαζ του.
- Εξ ρχεια, Γρηγορ πουλος. « ταν
κοιμο νται οι φ λοι μου». Το χω με την
αφι ρωσ σου. χεις πει τι ταν το
πρ το σου βιβλ ο που ταν το γραφες
σε κανε να κλ ψεις. Κι εγ δ κρυσα
στην αν γνωσ του. Αντ χεται ο κ σμος
ταν ε σαι απ την πλευρ των κατα-
τρεγμ νων;
∆εν κοιτ με σχεδ ν ποτ τους ζητι νους
και τους στεγους στα μ τια - σο δεν χουν
βλ μμα και πρ σωπο, ε μαστε ασφαλε ς απ’
τον π νο. Το περιθ ριο, η κρη, ε ναι ο
κ σμος των αθ ατων, των α ρατων. Και στη
χ ρα μας δι κεται ακ μα ποινικ η χρ ση
ηρω νης. Με τους Φ λους θ λησα να γρ ψω
μιαν ιστορ α για αυτ ν τον φαντο κ σμο
των ανθρ πων-σκι ν, για τα παιδι που
φε γουν σαν κυνηγημ να απ σπ τια-πα-
γ δες, κι ενηλικι νονται στον δρ μο. Ε ναι
με κ ποιον τρ πο η απ ντηση μια απ -
πειρα απ ντησης στην ερ τηση που μου
γενν , κ θε φορ , η θ α εν ς χρ στη: «Τ να
σου συν βη; Τ π νο κουβαλ ς; Ποι κυν γι
σ’ φτασε σ’ αυτ το σημε ο;».
- Με λ γες λ ξεις τι σημα νει για σ να…
Φιλ α.
Κ νω τ σο δ σκολα φ λους, που σοι χω
ε ναι αληθινο ευεργ τες μου.
- Κατ θλιψη.
Ζ ρικη αρρ στια, πολυκ φαλη, αλλ
νικι ται.
- Ελπ δα.
Κ ποιοι λεν πως καλ τερα να μην ελπ -
ζεις, για να μην απογοητε εσαι, μα για μ να
η ελπ δα ε ναι η υπ ρτατη ανθρ πινη ιδι -
τητα: ξ ρεις τι θα πεθ νεις, κι ωστ σο
συνεχ ζεις να ζεις, και να χα ρεσαι – ποτε κι
σο μπορε ς– σαν να ’σαι αθ νατος.
- Καταστολ .
Παρ τι Εξαρχει της, η πρ τη σκ ψη που
μου γενν η λ ξη ε ναι του κατασταλτικο ,
της ουσ ας που σε κατευν ζει - και που ευτυ-
χ ς, απ’ την αρχαι τητα κι λας, χουμε κ -
μποσες.
- Πατρ δα.
Ο νθρωπ ς σου, το σπ τι σου, η γλ σσα
που μιλ ς.
- Ποιο απ αυτο ς που θεωρο με «με-
γ λους» θα λεγες τι σε επηρ ασαν;
(εγ ας πο με διαμ ρφωσα πολιτικ
σκ ψη, στον βαθμ τ λος π ντων που τη
διαμ ρφωσα, ταν πρωτοδι βασα τον
Χατζιδ κι).
Ο Χατζιδ κις ταν και παραμ νει τερ -
στια –αξεπ ραστη– επιρρο . Αλλ ε ναι
πολλο οι νθρωποι που με εμπν ουν με τη
ζω με το ργο τους.
- Ποι ν απ αυτο ς θα ζωντ νευες μ σα
απ να ν ο μυθιστ ρημα;
Ε ναι ζ ρικες οι ιστορικ ς προσωπικ -
τητες. Μιλ ντας π λι για τον Χατζιδ κι,
χω σκεφτε πολλ ς φορ ς να γρ ψω να
βιογραφικ μυθιστ ρημα, αλλ απ πο ν’
αρχ σεις, απ πο να πι σεις ναν τ τοιο
πιαστο, φωτοβ λο νθρωπο;
- Πανεπιστημιακ αστυνομ α. Θα θε-
λες να τοποθετηθε ς για την τακτικ που
ακολουθε η κυβ ρνηση; Στο ΑΠΘ την
προηγο μενη εβδομ δα φοιτητ ς κιν-
δ νεψαν πολ σοβαρ .
σο κι αν με θλ βει η εικ να πανε-
πιστημ ων σακατεμ νων απ’ την αφροντισι ,
λλο τ σο μου φα νεται αφ σικο το να βλ -
πω αστυνομικο ς μον μως στημ νους στην
ε σοδο. Αλλ , ε μαι και περ εργη περ πτω-
ση: αν κω στην κατηγορ α των ενοχικ ν
ανθρ πων, που ταν τους πλησι ζει αστυ-
νομικ ς σκ φτονται απευθε ας τι χουν δια-
πρ ξει, εν αγνο α τους, κ ποιο φοβερ κα-
κο ργημα, κι τι οσονο πω θα βρεθο ν
μπλεγμ νοι, απολ τως καφκικ .
- Κ τι τελευτα ο, περ τ χνης. Η τ χνη
μπορε να πηγα νει χ ρι χ ρι με το σ -
στημα; ρχεται σε αντ θεση με το ρ -
λο της… Βλ πουμε να μπα νουν στα θ α-
τρα μπρ βοι και να λογοκρ νουν παρα-
στ σεις σημαντικ ς προσπ θειες καλ-
λιτεχν ν για παρ μβαση και ρθρωση
δημ σιου λ γου να αποσιωπο νται απ
συστημικ μ σα ενημ ρωσης. Π ς θα
αποφ γουμε την μα ρη εποχ που μοι -
ζει να πλησι ζει;
Πολλο προσπ θησαν να πατ σουν κ τω
την τ χνη και κανε ς δεν τα κατ φερε - σκ -
τωσαν τον Λ ρκα και δεν σταματ με να τον
τραγουδ με. Εντ ξει… Χαλ λι η διαπραγ-
μ τευση, η ττα γιατ δεν διεκδ κησα πολ
τελικ το βιβλ ο, χαλ λι και η μπ ρα που
ζεστ θηκε αφο δεν την πια γιατ ρουφο -
σα κ θε λ ξη του. γιναν τα πρ γματα,
μως, τσι τελικ ; Τον συν ντησα στο βι-
βλιοπωλε ο στα Εξ ρχεια να κρατ το βι-
βλ ο του; Σε να παρ λληλο κ που μιας δε -
τερης ζω ς, μπορε …
Αφροδίτη Μιχαηλίδου
Σε σας που κτίζετε
Γιώργος Κοζίας
Συν ντευξη στη Λουκ α Πλυτ
Χα ρε πουλαρ κι, χα ρε καλπασμ
Χα ρε γριο τι πολεμικ
Χα ρε της νι της κ κκινο ιππικ
Χα ρε η Ελευθερ α στου μ λλοντος τις
στ πες.
Με αφορμ τα τρι ντα οκτ (38) ποι -
ματα της τελευτα ας ποιητικ ς συλλογ ς
του Γι ργου Κοζ α, «Εξ γγελος», (εκδ σεις
«Περισπωμ νη», 2021), πο ηση που διακρ -
νεται απ στοιχε α ντονα αφυπνιστικ και
ισχυρ αφοπλιστικ .
Ας τον γνωρ σουμε,
- Κ ριε Κοζ α, π τε ξεκιν σατε ν’ ασχο-
λε στε με την τ χνη το λ γου και τ σας
παρ τρυνε να το πρ ξετε;
Στην κρηξη της νι της, ταν οι ονειρο-
φαντασ ες, οι δαιμονικ ς εικ νες μου μετα-
μορφ θηκαν σε λ ξεις. Μια αναλαμπ τ ς
εφηβε ας, η ροκ ξαρση, με οδ γησε στο
γρ ψιμο και οι στ χοι των οραματιστ ν-προ-
φητικ ν ποιητ ν με μ γεψαν. Ακολο θησα
τον δρ μο τ ς πο ησης σαν τρελ ς. Στην πο-
ρε α, η ωριμ τητα με χρισε μ στη στο μυ-
στ ριο που περιβ λλει τη θεϊκ αυτ τ χνη.
- Ποια ε ναι η πηγ της μπνευσ ς σας;
Ο νθρωπος και τα πρ γματα. Για τα
πρ γματα μιλ νε: «Π σες αλ θεια λ ξεις
σου π γαν χαμ νες. Περιττ ς. Αμεταχε ρι-
στες. Πο να τις πεις; Ποι ς να τις θ λει;
Ποι ς να τις ξ ρει;» γρ φει η Μ λπω Αξι -
τη και οι νθρωποι, ο καθε ς και ο κ σμος
του, μοιρα οι και μοιροι συν μα, μιλο ν με
τις σιωπ ς, κλα νε απ χαρ , γελ νε απ
λ πη, «σε πι νει λιγγος να κοιτ ζεις μ σα
τους»· να ατελ ς θα μα ε ναι ο νθρωπος
στην εφ μερη τελει τητ του.
- Η πο ηση μπορε ν’ αλλ ξει τον κ -
σμο;
Το «εμε ς» αλλ ζει τον κ σμο. «Κ τω απ’
τον ουραν ε μαστε εμε ς τα ψ ρια», γρ φει
ο Σεφ ρης. «Εμε ς, τη λ με τη ζω , την
πι νουμε απ’ τα χ ρια», συμπληρ νει ο
Ελ της. Το ποιητικ «εμε ς», η κοιν
επαναστατικ ανατρεπτικ γλ σσα, ε ναι η
ελπ δα που θα οδηγ σει την ανθρωπ τητα
απ τον καταναγκασμ στις συνθ κες της
ελευθερ ας.
- Στην Ελλ δα εκδ δονται κατ μ σο
ρο πεντακ σια (500) βιβλ α κατ’ τος. Η
μαζικ αυτ παραγωγ πλ ττει ενδεχο-
μ νως την ποι τητα της γραφ μενης πο -
ησης;
Ουκ εν τω πολλ το ευ! Βι ζονται οι
ποιητ ς να αρπ ξουν τη δ ξα, αλλ η πο ηση
το ς δε χνει τα οπ σθι της και ο χρ νος
το ς εκδικε ται. ∆εν το καταλαβα νουν, β -
βαια, στραβωμ νοι απ την ματαιοδοξ α
δεν θ λουν να αντιληφθο ν το τραγικ μ -
γεθος της τ χνης που υπηρετο ν! «Θε μου,
Αφροδ τη, Ερμ , π τρωνα του κλ φτη, ∆α-
νε στε μου να μικρ καπνοπουλει , στρ -
στε με σ’ ποιο επ γγελμα/Εχτ ς απ το
κερατ νιο το το επ γγελμα του λογο-
τ χνη,/που λη την ρα σου ζητ ν ’χεις
μυαλ », τραγουδ ει ο Π ουντ.
- Ποι ς συνθ κες της σ γχρονης κοι-
νων ας επιδρο ν στη σχ ση ποιητ και
κοινο ; Γιατ μ σα απ τη σχ ση αυτ
προκ πτει η αναγκαι τητα παρξης του
κριτικο ;
Παραφρ ζοντας τον Σκαρ μπα θα λεγα:
«Η καρδι της λογοτεχν ας δεν χτυπ ει
ο τε στα ν ιτ-κλ μπ, ο τε στα σαλονειακ
κου-κουβαγε α της Αθ νας». Στον καιρ
μας βασιλε ει, β βαια, η μονοκ καλη λογο-
τεχν α, οι μικροαστικ ς ιδεοληψ ες την συ-
ντηρο ν, οι πολιτικ ς εξουσ ες την επι-
β λουν, καθ ς και τα συμφ ροντα κ ποιων
εκδοτ ν, με αποτ λεσμα να μην παρ γεται
σοβαρ κριτικ , αλλ κατευθυν μενη. «Τα
π ντα ως προς την κριτικ (εννο την

ελε θερη και χι την κατευθυν μενη τη
θετικ αρνητικ προδικασμ νη) ε ναι ο
δι λογ ς της με τα κε μενα που διαβ ζει»
σχολι ζει ε στοχα ο Αλ ξης Ζ ρας.
- Ο Σεφ ρης στις «∆οκιμ ς» αναφ ρει:
Ο ρ λος του κριτικο ε ναι, αν μπορ
να πω, ο ρ λος του ραβδοσκ που. Βρ -
σκει μ σα μας τις ν ες πηγ ς ευαι-
σθησ ας, τις πηγ ς που κ νουν τα
τ λματα τρεχ μενα νερ . Και η β ργα
που κρατ ει στα χ ρια του δεν ε ναι η
αφηρημ νη σκ ψη, αλλ η γνωστ τ -
χνη στην ιστορικ στιγμ του. Χρ ος
του να την κ νει σο μπορε πιο αποτε-
λεσματικ . Πιστε ετε πως ο κριτικ ς
στις μ ρες μας εν νει την πο η-ση με τον
απλ καθημεριν νθρωπο;
«Γιατ και το τραγο δι το φορτ σαμε με
τ σες μουσικ ς που σιγ σιγ βουλι -
ζει/και την τ χνη μας την στολ σαμε τ σο
πολ που φαγ θηκε απ’ τα μαλ ματα το
πρ σωπ της», η απ ντηση ρχεται απ τον
διο τον Σεφ ρη. χι φιοριτο ρες λοιπ ν και
κο φια λ για, βαθι να μπα νει το μαχα ρι
της κριτικ ς και να δε χνει!
- Πιστε ετε πως υφ σταται στη χ ρα
μας μια ν α γενι ποιητ ν;
∆εν ασχολο μαι με γενι ς και τα τοιο τα,
μου ε ναι αδι φορες αυτο του ε δους οι τα-
ξινομ σεις. Π ντα θα υπ ρχει η πο ηση και
οι ποιητ ς στις αμμουδι ς του Ομ ρου και
στην κ λαση του Ρεμπ , σματα θα γρ -
φουν στο διηνεκ ς!
- Κατ τη γν μη σας, η σ γχρονη
πο ηση μπορε να καταστε ανατρεπτικ ,
απ ναντι στον κατεστημ νο τρ πο ζω ς
και τις αξ ες του;
Τη σ γχρονη πο ηση την βρ σκω ως επ
το πλε στον συντηρητικ , εγωκεντρικ , πα-
θολογικ αυτοαναφορικ και επ πεδη.
Απουσι ζει το ραμα, η αναζ τηση της
ουτοπ ας, το κο ταγμα προς το υπερβατικ ,
ο δρ μος προς το σωτ ριον. Πλ ττω αφ -
νταστα με τις οιμωγ ς των ποιητ ν για το
«εγ » τους. λοι χουμε αν γκη απ λ γο
ουραν , λοι θαυμ ζουμε τα λαμπερ στρα.
Ο ποιητ ς οφε λει να ε ναι υψιπετ ς.
- Υπ ρχει αναγνωστικ κοιν για την
πο ηση;
Στραβ κουτσ κ τι υπ ρχει. Πλ ον, με-
γ λο κομμ τι του κοινο τ ς πο ησης στρ -
φεται προς την πεζογραφ α (κυρ ως αστικ
ηθογραφ α), κι αυτ ε ναι προβληματικ .
Απ την λλη πλευρ , οι νθρωποι χουν π -
ψει να τραγουδο ν, με αποτ λεσμα να αφαι-
ρε ται απ την πο ηση το μεγ λο της πλο,
να απαγγ λλεται δημ σια, να τραγουδι ται
και χι να διαβ ζεται μον τονα κατ μ νας.
- Ποι ματ σας χουν μεταφραστε και
ανθολογηθε στα αγγλικ , γαλλικ , γερ-
μανικ , ισπανικ και αραβικ . Μιλ στε
μας για την εμπειρ α αυτ ς της επαφ ς
με τους ξ νους εκδ τες και το ξεν -
γλωσσο κοιν .
Στη Βαβ λ των γλωσσ ν κ ποιες μετα-
φρ σεις ποιημ των μο δ νουν χαρ , ελπ ζω
σε μια επικοινων α δυναμικ , ουσιαστικ ,
δ σκολα πρ γματα αυτ . μως, κακ τα
ψ ματα, λλο να σε μεταφρ ζουν κι λλο να
σε ανακαλ πτουν σε μια ξ νη γλ σσα.
- Στον «Εξ γγελο», το τελευτα ο σας ρ-
γο, συνομιλε τε με τους Καβ φη, Σολω-
Λογοτεχνικό Δελτίο, τεύχος 23ο, Σεπτέμβριος 2022
μ , Σικελιαν μ χρι τον Σελ ν, τον Ρ λκε,
τον Τρ νστρεμερ, τον Γκρ ν, τον Αρσ νι
Ταρκ φσκι, την Ο ρλικε Μ ινχοφ.
μως, ποι η σχ ση σας με τον Σεφ ρη
και ποι με τον Μ λτο Σαχτο ρη;
Συνομιλ με τους «νεκρο ς» ποιητ ς ση-
μα νει διαλ γομαι με τη μν μη, επαναφ ρω
στο σ μερα τον κ σμο του χθες, μεταφ ρω
την τ χνη τους στο ιστορικ παρ ν. Για την
αφεντι μου, ο Σαχτο ρης αντιπροσωπε ει
την εφηβε α και ο Σεφ ρης την ωριμ τητα.
- Ποι ανατροπ προσδοκ να επιφ ρει
ο «Εξ γγελος»;
«Να επιμ νεις –αιφνιδι ζοντας το λυ-
κ φως–/κι ακ μη μια φορ να δρ πεις/την
μπελο με λα της τα στολ δια», γρ φω
στο πο ημα PARADISO, PARADISO. «Να
αντ ξεις ως το τ λος φυτε οντας/την
αμυγδαλι /που κ ποτε στις επ λξεις θα
ανθ σει…», οι στ χοι απ τον «Εξ γγελο».
- Κ ριε Κοζ α, αντλε τε δ ναμη απ τις
μν μες;
«Η μν μη,/κ ριο νομα των θλ -
ψεων,/ενικο αριθμο ,/μ νον ενικο αριθ-
μο /και κλιτη./Η μν μη, η μν μη, η
μν μη». Οι στ χοι της Κικ ς ∆ημουλ δη-
λ νουν τη δ ναμη της μν μης. χουμε αν -
γκη το φθαρτ χρ νο τ ς μν μης, που εμε ς
παρ γουμε, αλλ και τη δυναμικ τ ς καθη-
μεριν ς μν μης. ∆εν γρ φουμε πο ηση μ νον
για τους απ ντες· ζο με, δημιουργο με και
με τους παρ ντες πορευ μαστε.
- Η πο ησ σας ε ναι ποιητικ σπουδ
στο ανθρ πινο δρ μα, μιλ στε μας γι’
αυτ .
«Ω, δεν αλλ ζει ο ρυθμ ς/αυτο του
κο φιου κ σμου/Που πας ψυχ μου με τ -
τοια ανθρωπ τητα; {…} Κουτσ της μο ρας
αμαξ κι/που μας πηγα νεις/κυ-λ ντας,
π φτοντας, τρ ζοντας/φριχτ καρο λια στα
χ ρια των θε ν…» με τις αντιθ σεις της, την
εξεγερμ νη μεταφυσικ και τον αιφν διο
λ γο της, αλλ και τις παλ μψηστες εικ νες,
η ποιητικ μου ε ναι σπουδ στο ανθρ πινο
δρ μα.
- Π ς κερδ ζεται η ζω ;
Με τη δημιουργ α· κ θε μ ρα να λιθα-
ρ κι στον γνωστο θε , μ χρι, πως γρ φει
ο Λευτ ρης Πο λιος, «ακ μα κι να χαλ κι
μπορε να του πει/με τα πειρα στ ματ
του/«καλημ ρα σ ντροφε»
- Γιατ , κατ τη γν μη σας, οι νθρω-
ποι δεν αντιδρο ν στην πνευματικ κατ -
πτωση; Απ ποι ς αυταπ τες δι πονται
οι νθρωποι;
∆υσκολε ονται οι νθρωποι λο και πιο
πολ στον τερατ δη κ σμο τ ς τ ταρτης
βιομηχανικ ς επαν στασης. Αναζητο ν δι -
ξοδο στη μοναξι , στη μικροαστικ ησυχ α,
στη φιλοζω α, αλλ : «το λουρ -λουρ , το φ -
μωτρο-φ μωτρο, η ιδιοκτησ α-ιδιοκτησ α»,
ρμαια ε ναι οι νθρωποι της καπιταλιστικ ς
τυρανν ας, υποταγμ νοι στην Ου σιγκτον
και στο Κ εβο, μ χρι τη Μ σχα και τη Σα-
γκ η. Και τι δεν θα δινα αν μια αυγ ανα-
φωνο σαν: «Το δ κιο αν κει στον Μαρ !»
- Τ σας κ νει να αγανακτε τε;
Πρ το, και μ γιστο, η κοινωνικ αδικ α·
δε τερο, η πολιτικ βλακε α-η απ τη με το
επιτελικ κρ τος ο λλος ψευτο-μ θος της
«Ευρ πης των λα ν»· τρ τον, ο φασισμ ς,
« μως ρχεται ο καιρ ς (στη χ ρα μου
δη χει φτ σει)/που θα γνωρ σουμε τις
μα ρες εξουσ ες των ανθρ πων της «κουλ-
το ρας»,/πο ’ναι οι σημερινο Αντιφα-
σ στες και/ε ναι οι Πλ ον Γν σιοι Φασ -
στες…» γρ φει ο Pasolini· τ λος, η β αιη
επιβολ του «παγκ σμιου Ντουμπ ι», που
λεγε ο ποιητ ς Αντ νης Ζ ρβας.
- Για το φαιν μενο της ξαρσης της β ας
τ χετε να πε τε; Ποιες σκι ς μ ς περι-
β λλουν;
Η β α χει πολλ ς μορφ ς: λλη η β α το
φασ στα και λλη η β α μιας εξ γερσης κα-
ταπιεσμ νων· λλη η β α που ευαγγελ ζεται
ο Μπουνι λ και λλη η β ρβαρη απ νθρωπη
β α της ναζιστικ ς τ χνης· λλη η β α του
γραφειοκρ τη κι λλη του ντελιβερ . Εξ λ-
λου, η β α, σαν μαμ της ιστορ ας, παραμ -
νει ακ μα ζωνταν -ευτυχ ς κι εγ - πως
μας διηγε ται ο κ. Κ ινερ του Μπρ χτ: «Τη
ρ χη μου δεν την χω για σπ σιμο. Εγ ,
βλ πεις, πρ πει να ζ σω περισσ τερο απ
τη Β α!»
- Η κοινων α και η ξ φρενη επ κταση
της τεχνολογ ας;
«Τα μηχαν ματα ε ναι τ λεια και θα
γ νονται ολο να πιο τ λεια», ισχυρ ζεται ο
Καρο ζος, «γυρε ει σ μερα η πο ηση ν’
ανταμ σει ο νθρωπος την ψυχ του κ -
ποτε». Θα το κερδ σει, ραγε, ο νθρωπος
αυτ το αντ μωμα με την ψυχ του; δω-
μεν!
- Ποια τα μελλοντικ σας σχ δια;
σο μου επιτρ πει η ζω με τις (ανα)-
δουλει ς της κ θομαι και πλ θω απ νω στις
εικ νες μου ποι ματα κι στερα, με το τρο-
χισμ νο τσεκο ρι του λ γου, τα λεια νω, για
να μην υποκ ψω στον τρ μο που μου γν φει.
Με τα καινο ργια ποι ματα ψ χνω να βρω
«τι αι να κ νει ξω;».
Γι ργος Κοζ ας
Ο Γι ργος Κοζ ας γενν θηκε στην Π τρα το 1958.
Σπο δασε βιβλιοθηκονομ α και Ευρωπαϊκ Πολι-
τισμ . Εργ στηκε στον χ ρο το ημερ σιου και πε-
ριοδικο Τ που. Πρωτοδημοσ ευσε στα περιοδικ
«Το ∆ ντρο» και «Ευθ νη» το 1983. χει εκδ σει
τις ποιητικ ς συλλογ ς: Ζωολογικ ς κ πος (Στιγ-
μ , 1989), Ο μ ρτυρας που δεν υπ ρξε (Στιγμ ,
1995), Πεδ ον ρ ψεων (Στιγμ , 2001), Κ σμος
χωρ ς ταξιδι τες (Στιγμ , 2007), 41ος Παρ λ-
ληλος (Στιγμ , 2012), Πολεμ ντας υπ σκι ν...,
Ελεγε α και σ τιρες (Περισπωμ νη, 2017) και
Εξ γγελος (Περισπωμ νη, 2021). Ποι ματ του
χουν μεταφραστε και ανθολογηθε στα αγγλικ ,
γαλλικ , ισπανικ και αραβικ και γερμανικ . Το
ργο του παρουσι στηκε στο Μ γαρο Μουσικ ς
Αθην ν «Πο ηση και Μουσικ », τον Ιανου ριο του
2009 και στο ∆ιεθν ς Φεστιβ λ Π τρας «Ας μην
μας καταβροχθ σουν οι κοριο », το 2013. Επτ π να-
κες, εμπνευσμ νοι απ την πο ησ του, εκτ θηκαν
στο βιβλιοπωλε ο Λεμ νι, στην κθεση της Ε ης
Τσακνι «Οι εικ νες π σω απ τις λ ξεις»
(Οκτ βριος-Νο μβριος 2010). Επ σης, ποι ματ
του χει μελοποι σει ο Θ νος Μικρο τσικος,
« ργα για φλ ουτο» (WORKS FOR FLUTE)
IVONA GLINKA, αφ γηση: ∆ημ τρης Παπανικο-
λ ου, Legend Classics, 2007 και Π ντε κε μενα μετ
μουσικ ς: Η γη τσακισμ νο καρ βι, πο ηση Γι ρ-
γος Κοζ ας, William Blake, Αγγελικ Καθαρ ου-
Ν λλη Σεμιτ κολο, νας κ σμος χωρ ς ταξιδι τες
(Γαβριηλ δης, 2013).
Πηγ Βιβλιον τ και poets.gr
Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης