; : xv¿.

wmm

MU

ñW

y >

■. •

%L*¡
¿v. .

KUW

PP

V_>

ML '•■:

'''-EL
<£) <r
* '-T
 V

íóina Vrmlicam mr
*4.¿b*
v e-

FRATRIS ALFONSÍ
de Caftro, Zamorenfis, ordmis
Minorum, adueríus omnes hae­
re fes Libri XIIII.
Postremum summa cura aucti & recogniti.

lectori s.

E N tibi omnes h$refes?cadide lector,qua? á CHRISTI in aelos

afcéíione ad hunc vsq; diem Ecclesia inuaíerut: quas author ruis comodis
vtilitatiq; cófulens,per materias iuxta ordiñé Alphabeti digestas distribuit:
vt propositaquax^qMnateria,facillimé postis omnes quas de illa re Eccle­
sia proscripsit assertiones, agnoscere, &r_ab illis táqua á praesentistimo vene­
no abstinere. Cui quidem veneno adhibere curatútauthor propriu anti­
doti,eam videlicet Ecclesia? definitione,per quam césuit talem doctrinam
cu Catholica fide velut- ex diametro pugnare . Itaq; habes praeter alia mul­
ta ab authore diligenter examinata, omnia Concilioru decreta quibus hce­
rches fuerunt ab Ecclesia damnata. Quantum vero intersit inter hoc opus
& quoduis aliud quod hucusque de hxresibus reditum fuerit, ex vtriusqne
collatione agnosces. Quod si forte aut non licet aut non libet conferre,ex
sola huius operis praefatione disces quid in aliis desideretur. Lege ergo foc-
liciter,& nostris laboribus faueto . Vale.

S ALMANTICAE

Prostant apud Gulielmum de Milis.

M. D. XLI.
 ■' ■*» y*»Vi\V') rGsduuvJ U T.tVfr'vx

tí t-

r$.J
’ <
jr
7A / I
r f ; ?.
ó ■ .1 G i

i r.

n.
• ..' .* . •* • JUv* ' ■• X » i .?<•'•» A

i. u 'i J .1.1

V "f ~\ | T •|
<r, i . ^ i. i "- ?** "• .V Vvi.t ¿J i :*n
r
i r- o *n o 7. ;•: r n t io.. j ;; ü zcu : uüiLbv:- anb ;r*.ir Dnani--
.j; ' d i TÍ1 ib ? i i :• 2$b i n d -; d / ííílíd'I D: .7 i ü 72 -:. 2 si 2: fj ''... " j r;:, J iit, ■
- v rV ■’-» r-. ?■ ? ,- M -> o< ,
-JÍJJÚ. J. 1 J) J | •* ' J < ro 1 ‘ ^ 't
. "> 'V w
. Oi s ; , lÍ^.X Si X h id I' 'H;cín
i'-,i. M r ! -J-Vj < £ ,

■
.

■ T"J

M J : 'J'U' •

t : • ■: .2 i - i .;.7 . J;*. 'r i- ? ' ?; -'Tm;: 7--bi

r. i*-» y . r r
; -j.iJi .U .
- i--r > ,-te i < \ ’ / -- , , |
i * . i. Í - - > Ú 7 d-bc :7 7d
'
rna HJS'9
J r^s E' * ; J' ; '’j • ' 7|, ' ' ; v ) r -
j 2 ii i Usi. 51 i Ol
.dfiV i t > - vi I > t <* i i i 1 «J < 5 X?, j 3 j * }! 1

..[ A %

Cil-L

71
 HAERETICORVM CATALOGVS.
INDEX haereticorum omniu quorum
haere fes in hoc opere recéfentur, per que
indicem quilibet facillime reperire po­
terit cuiufuis haeretici ratione,ita videli-
, cet vt sciat quifnam fuerit haereticus ille,
& quot qualefq, haerefes docuerit.
Chatius, in tiulo de deo, haerefi. vi.
A Acephali,riru. de Christo,h^re. iiii.
Adamiani,tit.de nuditate, hxre.i. 8c
titulo de nuptiis,haerefi prima.
Adamitae,titulo de coitu,haerefi prima.
Adelphius, tit.de baptismo, haere.iiii.& ti­
tulo de oratione,haerefi prima.
Aerius,titulo de cibo,hae.i.& ti.de episco­
po,haere.i.& titu.de ieiunio,haerefi.iii. &
titulo de nuptiis, haer.prima.& titulo de
sacerdotio,haerefi prima.
Aetius,ti.de deo,h<£.vi.& ti.de pct6,h^.v.
Albanenfes,tit.de anima,haere.vii. & ti.de
baptismo,hxre.iiii.8c ti.de deo,hxre.i.&
, tit.de inferno,h^refi.i.& titu.de iudicio,
hxre.il. Lc tit.de juramento,haere.i.& tit.
de libertate arbitrii,h^re.i.Se tit.de mun­
do,haere.i.&.ii.& tit.de peccato,haerefi .i.
& tit.de pr^fciétia,h^i.&.iii.& ti.de re-
furrectióe,h.i.8c ti.delcrfptwaí^cta^.i.
Albigenfes.tit.de anima,hxre.vii.& tit.de
baptismo,hxrc.iiii.& tit.de cibo,haere.i.
& titulo de deo, haere.i. & titu. de resur­
rectione,hxrefi prima.
Almaricus,tit.deAdam& Heua,hae.iii. &
tit.de beatitudine,h^re.i.& tit.de eucha-
ristia,hxre.iiii.& titu.de inferno, haere.i.
& tit.de resurrectione,hxre.i.
Alogiani,tit.de deo,haere.vii.& ti.de scri­
ptura sacra,haerefi octaua.
Anabaptistae,tit.de baptismo,haercst.v.
Andiani,tit.de anima,haerefi tertia.
Angelici,tit.de idololatria,haere.i.
Anticomaritae,tit.de Maria virgine, hae.i.
Anthropomorphitae,ti.de deo,h^r.ii.& ti.
de ecclesia,h^.iiii.& ti.de imagine,hx.ii.
& ti.de pascha, haer.i.
Apelles,tit. de Christo.hxre.ii.8f.xii.& ti.
de deo,hxre.i. Lc tit.de prophetis,hxre.i.
& titu.de resurrectione,hxre.i.
Ap0charitX5tit.de anima, hxrc. tertia.
Apollinaris,tit.de Christo,haere.ii.&.iii.
Apostolici,ti.deapostolis,h^re.ii. & ti.de
juramento, haerefi. ii. & tit. de pauperta­
te,haere.i. & tit.de purgatorio,haere.i.
Aquarii,tit.de eucharistia, hxre.vi,
Armachanus,tit.de sacerdotio, haere.v.
Arabici,ti.de anima,haere, vi.
Armcni,ti.de Ada & Heua,hxre.iii.& tit.
de baptismo,ha?.iiii.&.v.&.vi.&. viii.se
ti.de beatitudine,hq.i.& vi.Lc ti.de deo,
h^.iii.&.xii.&titu.de eucharistia, hx.ii.
&.iiii.&.vii.8c.viii.& titulo de inferno,
hxre.ii.& titu.de iudicio, hxre.iii. & tit.
de nuptiis,hxre.iii. &.iiii.8etitu. de pa­
pa, hxre.i. 8t titu. de peccato,hx.i. 8c. ii.
Lc.iii.Le.viii.Lctitu.de purgatorio,hxre.i.
6c ti.de refurrectio ne,hxre. i ii i. 8c. v. 5c t i.
de sacram entis,hxrefi prima.
Archontici,titu.de mundo,hxre.iii.5c tit.
de resurrectione,hxrefi prima.
Arnaldus Brixiéfis, ti.de beatitudine,h.;.
Arrius,titu.de Christo,h^re.v.Sc titulo de
deo,hxrefi vi.Lc.x.
Artemon,titu.de Christo, hxrefi.i.
Aufenfius,titu.de virginitate, hxre.i.
Aiolenfes,titu.de juramento, hxre.i.'
B Balthafar, titu. de baptismo, hxre.v.
Lc titulo de imaginibus, hxrefi.i.
Bardcfanes,tir.de fato, hxrefi.i.Sc tit.de li­
bertate arbitrii, hxreii.i.
Bafilidcs.tit.de Christo,h^.vii.ti. de mar­
tyr io,hxre.i. 8c tit. de resurrectione, hx­
refi.i. & titu.de virginitate,hqrefi.i.
Bassus,titu.de Christo,hxrefi octaua.
Begardi 8cBeguinx.tit.de beatitudine,h^.
iiii.Sc.v.Sc tit.de coitu,hxre.iii. Lc tit. de
eccl e siayht^ju i. 8c titu.de ieiunio,h^.iii.
& tit.de obcdientia.h^re.i.& tit.de ope­
ribus, hxr.iii.5c tit.de peccato, hxrefi.ix.
Berengarius,tit de eucharistia,hqrefi.iiii.
Blastus, titulo de malo, hxre.i. Lc titu. de
pascha,hxrefi prima.
Eohemi,tir.de eucharistia,h^re. viti.Lctit-
de sanctis,hxrefi.i.
Borboriani, titu.de iudicio,hxr.i.
Brachitx,titu.de anima,hxrejii.
Bugaurius de monte falcone,titu. de ope­
ribus,hxrefi fecunda.
Aiani,titu.de idololatria,herefi.i. &
C tit.de luda,hxre.i.8ctir.de legc.he»
ii.Lctit.de resurrectione,hxrefi.i.
Chaldxi,tit.de luda,hxrefi .i.
CarQlstadius,tit.de imaginibus,hxrefi.i.
Carpocratitx fiucCarpocratiani,titulo de
Christo,h^rG.i.&tit.de mundo,hxre.iii.1
Lc titu.de resurrectione,hxre.i.& titu.de
scriptura sacra,hxrefi.i.
Cathari,qui & Nouatiani,vide in dictione
Nouatiani.
Cathari alii,tit.de cibo,hxre.i. Lc ti. de eu­
charistia,hxre.i. Lc tit.de iurameto,hxr.u
Lc titu.de sacramentis,hxrefi.i.
Cataphryges vel Cataphrygi,ti. de bapti­
smo,h£r.ii.&.iii.8c ti.de nuptiis,hxre.ii^
 INDEX H AER E TI COR VM
Celestinus, titulo de gratia, haerefi prima.
Cerdon,titulo de Christo,h^re.ii. & titu.
de deo,haere.i.& titulo delege,h^refi.ii.
& titulo de malo,haere.ii.& titu. de scri­
ptura sacra,haere.i. &.iii.
Circuitores, tit.de martyrio,haere.iii.
Circuncelliones,titulo de eccleffa,haere.i.
& titulo de martyrio,haere.iii.
Claudius Taurinenfis,titulo de Adoratio-
ne,h^r.i.&tit.de baptismo,haer. vi.
Cerinthus,tit.de beatitudihe, haer.ii. &ti.
de Christo,haer.i.&.xi.& tit.de lege,h£-
re.i.Seti.de mundo,haeresi.iii, & titu.de
scriptura facra,hqre.iiii.8t.v.
Coluthiani,titulo de malo,haere.iii.
Constantinus quintus imperator Cóstáti-
nopolitanus,ti.de imaginibus,haeresi.i.
Conftátinus sextus imperator,ti. de ima­
ginibus,haerefi prima.
Cozocenfes,titu.de juramento, haeresi.i.
Adoes,titu!o de baptismo,h^re.iiii.
D Decartitae,titulo de anima,h^re.iii.
Defiderius Longobardus, titulo de
Paupertate,haere.iii.
Diofcorus,titu.de Christo,haere.iii.
Diotrephes,tit.de peregrino,hae.i.
Discalceati,titulo de calceamento,h^re.i.
Donatistae,titulo de baptismo,haerefi. V-&-
titulo de ecclesia,haeresi.i.
Bion,áquo Ebionitae,tituIo de Chri-
E íto.,haerefi-i. & titulo de lege,haer.i.
Le tit.de scriptura sacra, h^refi quar­
ta & sexta.
Elcesei,fme Elccfaitae.tit.de lege,haere.i. &
tit.de martyrio,haere.i. & tit.de scriptura
sacra,haerefi.vi.
Eluidius,tit.de Maria virgine,haere.i. & ti.
de virginitate, hiere.i.
Encratit£,vide in dictione Tatianus: Nam
Encratitarú princeps fuit Tatianus.
Euchitae & Enthufiastae, vide in dictione
MeíTaliani.
Eunomius,tit.de deo,h^re.vi.&.x.& titu.
de fide,haerefi.ii.
Eustachius,titulo de sanctis, h^re.i.titu.de_
templo, haerefi prima.
Eutices,titulo de Christo,haerefi.iiii.
Eutychius,titu.de resurrectione,hqre.ii.
Auñus,titu.de Anima,h^refi.iii.
F Felix,ti.de anima,hq.iii.& tit.de ima­
ginibus,hqrefi.i.
Felix alius,titu.de virginitate,h^r.vi.
Felix alius,tit.de terra,hae.prima.
Felicianus,titulo de deo,haere,vi.
Flagellites,ti.de aqua, hqr.ii & titu.de ba-
ptismojh^refi. ix.Lr titu.de euagelio,h<£-
refi.i.Se tit.de iuramento, haere, ii.
Florinus a quo Floriani, tit. de coitu, hae-
re.i.Lr titulo de iudicio,hqrefi.i. & titu.
de maIo,haerefi prima.
Eminator,tit.de virginitate, h^re.i.
G Genialis,ti.de virginitate,hqre.i.
Gnostici,tit.de anima.haer.iii. & ti.
de befliis)h£re.i.& tir.de creatura, h^r.i.
& tit.de deo,h^re.i.& tit.de iudicio, h£.
i.& titu.de malo,h^re.ii.
Gothi,titu.de deo,haere.vi.
Gr^ci,tit.de beatitudine,hae.vi.& ti.de ci-
bis,h?e.i.& tit.de coitu,h^.i.& ti.de deo,
h^-xii.Lr ti. de eucharistia,h£.ii.&.vii.&
ix.&.xii.& ti. de timicis,h£.i.& ti.de nu
ptiis,hq.ii.&.iiii.& ti.de Papa,h<£.ii.& ti.
de Purgatorio,h^.i.St ti.de restitutione,
h^.i.Sc ti.de suffragiis,hae.i.ti.de vnctio-
ne extrema,hqrefi. i. & tit.de vfura,h^r.i.
Guilielmus Antuerpienfis, titulo de pau­
pertate, haerefi fecunda.
Guilielmus de sancto Amore, vide infra
in dictione Vvillelmus.
Eracleonit^titulo de vnctione ex­
H trema,haerefi prima.
Heliognosli, ti.de idololatria,hacii.
Hemiánus kiíTuich,titu. de angelis, hae.i.
ti.de anima,hae.vi.& tir.de inferno,hae.
prima.& tit.de mundo,hae.prima.
Hermias, tit.de anima,hae.iiii.& tit.de ba­
ptismo,haere.i. &.iiii.& tit.de malo, h^.i.
& tit.de mundo,haere.prima.
Hilarius,tit.de cantu,hae.i.
Hymeneus, tit.de resurrectione,h^re.i.
Hierachitae, tit.de resurrectione, hq.i.
Acobellus,ti.de Euchariftia,haere, viti.
I Iacobitae,titu.de confessione, hqre.i.
lanuarius,titu.de virginitate,hae.i.
Ignoitae,tit.de deo,haere, viii.
Ingeniosus,tit.de virginitate,haere.i.
Ioachim Abbas,tit.de Apostolis,haer.i. &
titu.de euangelio,h^re.ii.
Iohánes Oecolápadius, titu. de adoratio­
ne,hae.ii.& ti.de bello,hqr.i.&ti. de Eu­
chariftia, hae.iiii. 5ctitu.de libertate arbi­
trii,haere.i. & tit.de sanctis,hae.i.
Iohanes Hufs,ti.de ecclefia,hq.i. & tit.de
eucharistia,h^.vlt.& tir.de excómunica-
tione,hae.i.& ti.de oratione,h^.iii.& tit.
de Papa,h£.i.& titu.de potestate,haere.i.
& tit.de praedestinatione,hae.i.& titu.de
pr^dicatione,hq.i. &ti.de sanctis,haM.
Iohanes de Rocfefana,ti.de ecclefia,hq.i.
Iohanes de VvesTalia,tit.de aqua,h^r.ii.&
titu.de ecclesia,h^r.ii.&.iii.
Iohanes Vvitcleff>ti. de adoratione,hae.i.
& tit»
 INDEX HAERETICORVM.
& tit* de baptismo,ha?.vii. tit. de benedi­
ctione,hae.i.ti.de cátu,h-i* tit. de confes­
sione, h$refi prima, titu.de confirmatio-
ne,hsre.i.8c titu.de decimis.hsre.i. 8c ti.
de ecclesia,hsre.iii.8c.iiii.8t titu.de elee­
mosyna,h$re.i.& titu.de episcopis,hs.i.
8c.ii,8c ti.de eucharistia,h^.iiii.&.v.titu.
de cxcómunicatione,hs.i.titu. de exor­
cismo, hs.i.tit.de futuro cótingéte, h^.i.
tit.de horis canonicis,hq.i.ti.de ieiunio,
h^.i.&.ii.tit.de imaginibus, hs.i.titu. de
indulgentiis,hae.i.tit.de labore,hs.ii.tit.
de libertate arbit.hae.i.ti.de médicitate,
h^.i. ti.de mista,h.i.ti.de móachatu,h.i.
ti.de otoñe,h^.iü.8t.iiii.tit.depapa,h.i.
ti.de potestate,h^.i.ti.de pdicatióe,hs.i.
t.de reliquiis,h.i.t.de sacerdotio, h.ii.Se
v.tit.de sanctis,hae.i.titu.de voto,hae.i.
Iouinian9,ti.decibo,h.ii. t. de beatitudíe,
h.vii.ti.de grada,h.ii.t.de ieiunio, h.i.8c
iiti.de libertate arbitrii,h.iii.tit. de Ma­
ria virgine, h.i.tit. de peccato,hse, viii.&
ix.t.devirginitate,hae.prima.
Iulianus episcopus,titu.de grada, hsre.i.
Amperiani,titu.de voto,hae.i.
L Leo tertius imperator Cóstantinopo
litanus,tit.de imaginibus,h$.j^
Leo quare9 imperator,t.de imaginib9,h.i.
Lollardi,tit.de aqua,haere, fecunda.
Luciferiani,tit.de anima,haere.iiii.
Lutherus,tit.deabsolutione,hae.i.&.ii. tit.
de bello,hae.ii.ti.de charactere,hae.i.ti. de
cibo,hae.ii.ti.de conciliis,hae.i.ti.de con-
festione,hae.i.tit.de cóíirmatióe,h.i.ti.de
cótritione,hae.i.tit.de ecclesia,hae.i.&.ÜL
Lt.iiii.ti.de eucharistia,h.v.8c.x.A vlti.ti.
de cxcómunicatione,hs.i.ti.de fide,h.ii.
ti.de grada,h.iii.ti.deieiunio, hae.i. &.ii.
ti.deindulgentiis,h.i.ti.de iniuria, hae.i.
ti.de labore, h.ii.ti.de libertare, h.i.&.ii.
ti.de médicitate,hae.i.ti.de merito,hae.i.
ti.de mista,h.ii. 8c.iii.tit. de monachatu,
hae.i.t.de muliere,h.i.ti.de nuptiis,-h.iii.
ti.de obedientia, hae.i.ti.de operibus,h.i.
Lt.iii.dt.de oratione,h^.iii.tit.de ordinis
sacramento, hae.i.tit.de papa, h^re.i.titu.
de peccato,h.iiii.St. v.ti. de poenitentia,
hae.i.8t.ii.ti.de pr^ceptis,hs.i.ti.de pur­
gatorio,h.i.8t.ii.8t.iii.8t.iiii.ti. de sacer­
dotio,h.i. 8t.iiii-tit.de sacramentis,h.i. 8t
ii.ti.de sanctis,hae.i.ti. de fatisfactióe,h.i.
t.de scriptura sacra,h.vii.t.de feiétia,h.i.
tit.de fpe,hae.prima.
Acedonius,tit.de deo, haere, x.
M Macharius,tit. de Christo,hae.vi.
Manichaeus, ti.de anima,h.iii. titu.
de bello,h.i.ti. de bestiis, h.i.ti.de carne
húana,h.i.tit.de cibo,hae.i.ti.de Christo
hs.ii.ti.decreatura,h^.i.8t.ii.tit. dedeo,
h^.Ltit.de diabolo,h.i.ti. de eucharistia,
hae.i.ti.deIoháneBaptista,hae.i.ti. de in­
dicio finali,hae.i.ti.de lege,hs.ii.tit.de li
bertate,hae.i.tit.de malo,hs.ii.tir.de nu­
ptiis, h^.i.tit.de peccato,hs.iii.ti. de scri­
ptura sacra,hsre.prima.
Marcus, a quoMarcits, titu.de baptismo,
hsre.ii.titu.de Christo,hs.vii.titu.de re-
íurrectione.hsre.prima.
MarcionitSjtit. de baptismo,h^dii,tit. de
deo,h.i.tit.de lege,hs.ii.titu.de nuptiis,
hs.i.titu.de resurrectione,hsre.i.titu. de
scriptura sacra,hs.iii.
Martianus,tit.de virginitate,hs.i.
Marfilius Paduanus,tit.de ecclesia,hs.iiii.
ti.de episcopis,hs.i.ti.de Papa,h.i.ti. de
sacerdotio,hsrefi.ii.
Maximilla,titu.de baptismo,hsresi.iii.
Maximinus,titu.de deo,hsrefi. vi.
Melchifedeciani,ti.de Melchifedech. h.i.
Menander á quo Menandriani,ti.de crea­
tura, hs.i.ti.de mundo,heredii.
Mestaliani,ti.de anima,h^.iiii.ti.de bapti­
smo,h.iiii.ti.de eucharistia,h. viii.ti.de la
bote,hs.i.ti.de oratione,hs.i. 8cdL
Metangismonits,ti.de dco,hs.yi.
Monothelíts,ti.de Christo,hs.vi.
Montanus,ti.de baptismo,hs.iii.ti.de nu­
ptiis,hs.ii. 8t.iiii.ti.de poenitétia,hs.iii.
ti.de prophetis,hs.ii.
Muforits,ti.de idololatria,hsrefi.i.
Azarei,tit.de lege,hsre.i.
N Nestorius,ti.de Christó,hs.iii.t. de
eucharistia,hsJiii.St vid. 8c tit.de
Maria virgine,hs.fecunda.
Nicolaus Gallecus,ti.de occisione , h^.i.
NicolaitAti.de coitu,h.i.t.de mudo,h.iii.
Noetus á quo Noetiani,d.de deo,hs.v.
Nouatiani,ti.de nup.h.ii.t.de poeni.h.iii.
Phits,ti.de idololatria,h.i.ti.de re­
O surrectione,hsresi prima.
Orígenes,ti.de Ada 8c Heua,h.ii.t.
de anima,hAvii.d.de beaticudine, h.iii.
ti.de deo,hsre.vi.8c.ix.titu.de diabolo,
hsre.ii.titu.de inferno,hsr.ii.titu. de re-,
surrectione,hsre. i. Sc.iii.
Afcentius,tit.de deo,hsre.vi.
P Paterniani,ti.de carne humana,hsr.i.
Pacritiani,ti.de carne humana,hs.i.
Pattalorinchits,d.de silencio,hs,i.
Paulus Samofatenus,á quo PaulianistAti.
de baptismo,h^.ii.8c ti.de Christo,hs.i.
Paupes de Lugdu.vide í dictióe Valdéfes.
 INDEX HAERETICORVM.
Pelagius,tit.de Ada & Heua,hx.iiii. cit.de
baptifmO)hac. viii.ti.de gratia,h^.i. &.ii.
ti.de Ubertate,bse.iii.ti.de merito,h.ii.ti.
de oratione,h.iii.ti.de peccato, h.i.&.ix.
Pepufiani, ti.de m uliere ,hxre .i.
Petilianus,tit.de martyrio, hxre.ii.
Petrus Abaillardus,tit.de beatitudine,h£.i,
ti.de Christo,h.viii. gt.ix.ti.de deo,h.vi.
8t.xi.8t.xiii.tit.de fide, hx.i.ti. de futuro
contingenti,hae.i.tit.de libertate arbitrii,
h^r.i.tit.de oratione,hxr. iii.titu. de ten-
tatione,hse.i.ti. de timore dei,hxre.ii.
Petrus Iohannis,ti.de anima, hsere.i.tit.de
apostolis,hae.i.tit.de baptismo,hx.iiii.ti.
de Christo,ha:.x.tit.de euágelio,hx. ii.
Petrus Drefensis,tit.de eucharistia,hx.vlt.
Petrus Gnaphqus,titu.de Christo,hxr.iii.
Photinus,tit.de Christo,hxre.i.
Philippus Meláchthó, t.de libere, arbi.h.i.
Plotinus, tit.de virginitate,hxre.i.
Predestinad,tit.de pdestinatione,hxre.i.
Prifcillianus,ti.de anima,hse.vii.tit. de ci­
bo,hx.i.ti.dc creatura, h^r.ii. tit.de deo,
hse.v.tit.de diabolo,hx.i.tit. de fato,h.i.
tit.de juramento,hse.ii.ti.de nuptiis,h^.i.
Lt.iiii.titu.de prophetis,haere, ii.
Prisca, tit.de baptismo, haerefi.iii.
Proci ianitae, tit.de Christo,hse.ii.tit.de ju­
dicio finali, h^.i.ti.de resurrectione,hae.i.
Pfalliani,vide in didione Meifaliani.
Pscudoapostoli,ti,de apostolis,hae.ii.ti.de
decimis,hae.i.d. de ecclesia,h.iii.ti.de iu-
rameto.h.i-ti.de obedietia,h.i.tit.de pa-
pa,h^.ii.tit.de teplo,h.i.ti.de voto,hae.i.
Hetorii. folio ix. B. 8t titu.de haere­
R ticis,hse.i.
Rogatiani,tit.de ecclesia, hae.i.
Ruteni,dtu.de eucharistia,haere.ii.
Abas, tit.de baptifmo,hxresi quarta.
S Sabellius,titu.de deo,haere.quinta.
Samfei,titu.de lege,hxresi prima.
Saturninus, ti.de coitu,hae.i.tit.de creatu­
ra, hxr.i.tit. de mundo,haerefi.iii.
Seleucus a quo Seleuciani,tit.de aía,h.iiii.
ti.de baptismo,hae.i.tit.malo,h^i. tit.de
mundo,hae.i.tit.de resurrectione, hae.i. ~
Sethianivel Sethoitx,titu.de idololatria,
haerefi prima.
Teucrus,á quo Seueriani,titu.de Adam &
Heua,hx.i.tit.deresurredione,hxr.i.tit.
de scriptura sacra,haer.i.&.v.&.vi.ci. de
vino,haerefi. i.
Symeones,titu.de baptifmo.h^re.iiii.
Simón Magus,titu.de coitu, h^r.i. titu.de
creatura, haerefi.i.tit.de mundo, haer.iii.
titu.de resurrectione,haerefi.i.titu . de si­
monía,haerefi.i.
Afcodrogitx, titu.de anima,haer.iii;
T Tatianus,ti.de Adam 8t Heua,h^.i.
tit.de cibo,hae.i.ti.de nuptiis,h^.i.
ti.de scriptura sacra,h^refi. vi.ti.de vino,
haere.prima.
Tefalitse,titu.de anima,haere.iii.
Teflarefc^decatitx,titu.de pascha,hxr.i.
Tertullianus, tit.de anima,hx.iiii. 8t.v.tit°
de deo ,hae. ii. tit.de nupti is,haere, ii.
Tetraditx,tit. de anima,haere.iii.
Thaboritae, titu.de templo, hserefi.i.
Turrelupini,titu. de verecundia,hxre.i;
Adiani, vide in didione, Anthro-
V pomorphitae.
Valentinus,tit. de Christo,her.ii.ti.
de deo,hae.i.tit. de peccato,hae.iii.tit.de
refurredione,haerefi .i.
Valefii ,titu.de eunucho,hserefi.i.
Valdenfes,tit.de baptismo,hae.vii.titu. de
benedidione,hae.i.tit.de cantu,hae.i. tir.
de cibo,hsere.ii.tit.de coitu,hae.i. tiru.de
cófeslione,hae.i.tit.de confirmatione,h<£.
i.tit.de ecclesia,haerefi.iii.&.iiii. titu. de
episcopis,haere.i.&.ii. tit. de eucharistia,
haere.iii.&.ix.titu.de exorcismo, haere.i.
ti.de horis canonicis, haere.i. ti. de ieiu-
nio,haere.i. 8t.ii.titu.de imaginibus, hae.
i.tit.de indulgentiis,hx-i.titu.de iudice,
h^.i.tit.de juramento,hxrefi.i.tit.de la­
bore,hx.i.tit de miraculis,hxr.i.titu. de
monachatu,hx.i.titu.de obediencia,hx.
i.tit;de occisione,h.i .tit.de peccato, h^.
vii.ti.de papa,hx.i.ti.de potestate,h.i.ti.
de praedicatione, hx.i.tit. dc purgatorio,
hx.i.ti.de sacerdotio,!!.».8t.iii.ti.de fan­
dis,hx.i.ti.de ordinis sacramento, h^.i.
tit.de sepultura,h^.i-tit. de vndione ex­
trema,hxrefi prima.
Varimandus,tit.de deo,hxre.vi.
Venustiani,vide in didione Paterniani.
Vigilantius,tit.de fandis,hxrefi.i.
Vvitcleff,videin didione, Iohánes Vvit-
cleff.
Vuillelmus de fando Amore,t.de labore,
hxre.ii.titu. de monachatu,hxresi.i.titu.
de paupertate.h^refi.iii.
IN DEX
 INDEX MATERIARVM.
INDEX materiatum in se­ Angelos tam bonos g malos a Animas in purgatorio nó pecca
quentes X1111 libros F. Al­ deo creatos este. xl.F.&dein. re requié quereres. cci.B.
fonsí de Castro Minoritae ad- Anima quomodo ad imaginem Annorum numera ab initio mu
uerfus omnes haerefes,ordine & similitudinem dei perfecta di incertum esse* xlv.G.
literario. este dicatur.xxxviii.B.& dein Anteq , quomodo in scripturis
Anima ex deo viuit, sine quo capiatur. clxiiii.A.
Bfolum fe credens,si non mortua est. xl.B. Antiquitati in scripturis quate­

A adfit cótritio,n6 est ab­ Anima rationalis,forma corpo­

solutus. xxxiii.B.&deí. ris est humani.
Abfoluere & remittere vere pee Aiae creatio quL & qualis.,xli.
xli.B.
nus deferendum xv.F*
Apocalypfim qui sint interpre­
tati. ccxii.C.
cata sacerdote xxxüii.E.sc del C.& dein.&.xlii.A.B.& dein. Apocalypfim Iohánis eiiciétiú
Absolutus quando quis vere di­ Anima spiritus est. xliii.H. haerefes & authores. ibidem.
catur. x,xxv.C.&dein. Animas creari á deo xlii.I.R. Apocalypfim nó recipit Luthe-
Abfoluédi potestate non oibus Animam nostram non este cor­ rus cxxxiiii.E.
este cóceffá. xxxvi. A.& dein. poream ex anima patris, ve- Apostata an fit h^retic9. xix. K.
Afoluedo sunt aequales sacerdo­ lut ex corpore corpus,non ge­ Apostólica sedes quantum in fe
tes quátum ad culpa, no tam e nerari. xliii.A.B. & dein. complectatur. xvii.G.
quam ad poena * ibi.C. Anima a'deo an a traduce cree­ Apostolos predicaste euangelia
Abfoluendi modus & potestas tur,dubium esle.ibi. Christi iuxta spirituale sensum
á Christo collatapost resurre­ Animas ex propagine non pro- & nó literalem. xlv.l.R*
ctionem ibi. E duci.ibidem. Apostolos pecunia habuisse &
Abfoluere an quilibet postit co­ Animae origo fiue creatio certa in crastinu libi referuasse pro­
ntentes xxxvi. B. qusesit,nórepeririin. scriptu­ batur. xlvi.I.K.
Accidentia panis in eucharistia ris. xliii.A. Apostoli cur tantum in nomine
non adoramus. ' xxxiii.K. Anima fpus est, proindeq? nec Christi baptizabant. I.C.
Actus apostoloru reiicientium corpus este potest. xliii.H Apostoli omnes prater Paula
haerefes & authores ccxi.H. Animas scelerat,orum hominú ex euagelio viuebat.cliiii.I.K.
Ada & Heuá propter prima pec post mortem in daemonia & Apostolorugenera.q.. ly^.H.
cata nó fuiste dañaros perpe­ quaecunque bruta suis demeri­ Appropriata q fmt, 5e quomo­
tua morte. xxxvi H.&deí. tis congrua nó cóuerti. xliii.l. do a propriis disserat. cii.H.L
Adam q> faluac9sit,rationes eui- Animas in morte simul cñ cor­ &.CÍÜ.A.
détistima?. xxxvii.B. & dein. pore nó corrumpi. xliiii.G Aquá a deo esse creata. 47.I.
Adá post prima lapsum,no ima Animas transire de corpore in Aqua benedicta an pluris fit vir­
giné dei/ed bene similitudine corpus ad vegetanda illud, Py tutis & efficacia?, q non bene­
pderepotuit. xxxvii.K.&deí. thagoricum est. xliiii.I. dicta. xlviii.B.
Adam & Heua fi nonpeccaf- Animas obliuionis poculu po­ Aquae benedictae vfum non esse
sent,an per commixtione hu­ tare figmetu est poeticu.xlv. A nouum. ibi.L
manum genus propagastent. Animas ante infusionem corpo­ Aqua nulli9 esse alimeti.cxx.C.
xxxix.A. ris peccasse, & in poena pecca­ Aqua q calici í facraméto misce
Adoptione filius dei est omnis ti in corpora tanquam in car­ tur,quid representes. ibi.D.
-iustus. lxxiiii.C. cerem fuisse inclusas, Platoni­ Aquam solam pro calice con­
Adorada omnia q deo adiacue- cum est. xlv.B. secrado nullo modo apponé-
runt. xxxi.K.&dein. Anima Christi nuqnam pecca- dam. ibi. F*
Adulterium,coitus cumconiu- uit. ibidem.C. Aquam vino mifcédá in calicis
gata Ixxxvi.B. Anima non potest euagari vitra consecratione ibi.G.
Afflictiones & similia an mala, fensitiua. ivi. E. Armeniqui,8tcurab ecclesia se­
& quomodo clxii.F.G. Animas in purgatorio esse extra parati xxxix.A.B.
Albanenlium error circa ani­ statum merendi & demerendi. Armenorú arrogantia liii.E.
mam. xliiii.I. xcix.& dein. Artius ex Origene suam doctri­
Altitudo dei quomodo in fer u- Animas in purgatorio certas es­ nam haufit xcviii.B.
- cabilis. xtl.&.cxxxv.I.K. se de sua salute. cc.F.G. Arrianorum haerefis quádiu du­
Altaria cófecrare & benedicere Animam aut dei esse substantia, rant. xcviii.A.
' solius est episcopi. cxxxJ. aut ex dei fubstatia dicere mó- Astris hominem non alligari,
Altarium benedictiones ex ve­ strum est, xlii.C.D cxxxi. H .1. Lc dein.
teri lege ortum habent, ibi. Animq nostra mutatióes,xliii.l Azymiravnde dicti. exii. A.’
Ambitio h^refS pares.xxiiii.C. &.xliiii.L Azymorum dies qui.ibide.F.G,
 INDEX MATERIARVM
Aptifmus verus in aqua est refis est. Iiiii.H. se capacia. xlvi.D»
B non in igne. xlix.E.
Baptizabimur Í futuro per
ignem. ibidem.F.
Baptismus etiam fine chrismate
perfedus este potest
Baptismo indigere pueros o-
liiii.K.
C
Alceaméta portare homi­
ni licet. Ixvi.F.G.
Cqciiian9carth epi.liii.A.
Baptismi an certa formas cer­ mnes ad deletioné peccati ori­ Cadum 8c elementa quo femper
ta verba. ibidem.I.Sc dein. ginalis. lv.F. manebunt. cixxiii.I.
Baptizad non vera baptismi for Baptismum aquae non cessasse, Cqlibatus sacerdotum. 193.D.
raa,rebaptizandi, ibi.K. neq; sanguinis fupueniffe. ibi. Canones apostoloru nascéti ec­
Baptismus trinam merfionem Baptismus sanguinis quis.lv.H. clesia: editos, Ifidorus i 11.4.8.
an requirar* l.A.B. Baptismi vicem effusio sangui­ capita digestir.Scc. xi.A.
Baptismi vera forma. ibi. A. nis pro Christo supplet, ibi. Canticum quid. lxvii.H.
Baptizanda este in nomine tri­ Beatos videre essentia dei. Iv.I. Catus in ecclesiis pius est Sc fan­
nitatis., expressis tribus perso­ K.&.lvi.A. dus. Ixvii.F.G,
nis. ibi. Beatitudinem non consistere in Caro Christi non per se adora­
Baptizabit cur apostoli tantum carnis deliciis Ivi.st. tur,sed in verbo. xxxiii.G.H.
in nomine Christi. ibi.C. Beatitudo vt perpetua erit, fic Caro christi vnde viuificet.125. E
Baptismi forma Graecis alia c[ Se miseria. lix.A.Se dein. Caro Christi non per fe subsi­
Latinis,Se quae fit. ibi.E. Beati,regnu est Christi, lix. E. stir. • ibidem.1.
Baptizare mortuos quomodo Beatitudinis multiplex acce­ Carnem veram Christus assum­
confueuerint Marcionitse. l.K. ptio in scripturis. lix.H. psit ex virgine.-75. A.B.Sc.de!
Baptisma mortuis non prodes­ Beatitudinem perfedam 5c fina In carne este qui dicátur.xlvi.C
se. li.D. lem in hac vita nemo cósequi Carnem Sc corpus a deo bono
Baptizari vnus pro alio non po potest. lix.G.Se dein. este fada, non á dsemone ma­
test li.F. Beatitudinis potissimam parré lo. Jxxix.G.H.Se dein.
Baptifmu gratia cóferre. lii.C. este visionem dei nó probatur Carnib9 vesci licere, Sc Christia
Baptismus salutem affert, Se re­ ex illo.xvii.íohá.Haecauté est num este. ixx-C.Sc dein.
missionem peccatoru. ibi. D. vita aeterna Scc. lix.I.st. Cathari Sc Catharistse vnde di­
Baptismus,vitae renouatio.lii.F* Beata sua ipsa natura este nulla di. cxi.K.
Baptizari Christu induit, ibi. creatura potest. lx.H. Cerei paschalis benedidióis in­
Baptizandum non este qui vera Bellare an licitum fit homini stitutio,Sc quare. cxxxi.B.
forma fit baptizatus. liii. H.I. Christiano. lxv.B. Charitatis opera. cxxxiiii.G.
&.1ÜÜ.B. Belli caussa potissimum femper Charitaremnon excidere quo­
Baptismus ta paruulis A adultis inquirenda. lxv.H. modo inteliigatur. cxxxix.H.
gratia Se fide confert. lii.I. Bellare an ne liceat contra Tur­ Cerinthus h^reticus. xxiiii.B.
Baptizare soli Christi in spiri­ eas. ibi. Sc.lvii.G.
tu fando,cuteros autem mini­ Bellare non cuiufuis est munus XiAfxs-¿i lvii.F.Sc.lviii.K.
stros eius tantum effe,fiue bo- sed solius principis. ibi.H. Chrismatis conficiendi rado ab
ui fiue mali sint. liii. E. Belluquó mala dicatur.clxii. G. Apostolis defluxit. xc.Hv
Baptismi idé valor fme per bo­ Bellota tempore vitia maxime Chrisma quádo cóficiatur. ibi.
ni liue per malum fiat. liiii.B. pullulat. xxxi.E. Chrisma etsi exigatur in bapti­
Baptizatus ab hteretico feiéter, Bcnedidio lxvi.C. smo,nó tamé illud exigit ba­
verum baptismum recipit, nó Benedidionibus nostris an ali­ ptismus. lv.B.Sc dein.
tamen effedum. -lilii. A. quid fieri postit maioris estica Christiani vnde Sc cur appella­
Baptismi veram formam tenere ciae,(p non benedidfi. xlvii.B. tur. cx.A.B.Sc.cxix.L
Latinos ibi.C. Se dem. Christus caput est ecclesia:, nos
In Baptismo tria consideran­ Benedidiones altarium 8t fru- membra. xii.B.C.
da. ibidem. duu Sc huiusmodi bonas este, Christus quó nobis este visibi­
Baptizandi forma vera a Chri­ & ex veteri lege ortu habere, lis inteliigatur. ibi.D,
sto praescripta. ibidem. folio cxxxx.H.I. Christi nomine quó tota desi­
Baptisma vnum utum. liiii.D. Benedidionibus res meliores gnetur trinitas. l.C.
Baptismus,mortis Christi figu­ quomodo fiant. cxxxi.D. Christus non est post generale
ra. ibidem Benedidio mystica, eucharistia refurredionem fecundum car­
Baptizans fecundo, iteru Chri­ vocatur. cxxxi.A.D.clxix.K. nem mille annos in terra re­
stum crucifigit. liiii.E. Benignitas non soli spiritui fan gnaturus. lvii.C.D.
Baptismum non poste conferri do propria. cii.H. Christum induere quid. lii.F.
fine eucharistiae collatione,h<£- Bestias Se bruta rationis non es­ Christum fuiste verum deum,&
cum
 INDEX MATERIAR VM.
cum hoc naturam habuisse hu- Chriftus dominus a domino. Cómunicationis sub vtraq; spe­
mana.lxxii.K.&.lxxiiicper to. xcvii.A. cie tollend^ causs^ 4.. cxxvi.F
Chriftus filius dei probatur, & é Chriftus filius dei vltimum die Concilium generale, vninerfa-
cado venisse. lxxiii.B.C. nouit. c.B. lem ecclesiam esse probatur, fo
Ghriftus feipfum propria virtu­ Chriftu tom sub qualibet sacra- lio xiii.A.B.&d-ein.
te fufcitauit, coq;filium dei fe meti eucharistiae specie cótine- Concilioru definitionib9 & tra­
declarauit. lxxiii.G. ri integre. cxxv.C.D.E.F. ditionibus ea efl prestada fides
Chriftus quo vnct9 dicatur.LC. Corpus Christi sub specie panis qu£ vniuersali ecclefi^. ibide.
Chriftus filius dei natura, non animata contineri ibi. Cócilii effigies viua describitur,
adoptione. lxxiii.D. Chrift9 tot9 etsi sub qualibet spe ex qua caetera forma celebra­
Chriftus quod fit ¿ex femine A- cie in sacramento eft, nó tamé tionis sumpserunt. xiii.G.
braham. lxxv.D.E. qualibet species tota Chriftum Cóciliaa Cóftátini tepore libe­
Chriftus veram carnem ex vir­ significat. cxxv.K. re congregari coepta. xiiii.A.
gine fumpfit. lxxv.D.E. Chriftu negare passionis tempo Conciliorum quatuor primo­
Chriftus vn£ persona & duas na re,impium esse. clxiiii.I. rum sanctitas & authoriras.fo-
turas habere probatur, nó duas Chriftus in missa aliter offertur lio xvi.A.&dein.
personas cu duabus naturis fe- A in ara crucis. clxxi. D. Cócilia provincialia errare pos­
iunótim. lxxvii.G.&dein. Chriftu furrexisse a' mortuis die sunt. lxxxiiii.A.& dein.
Ghriftus no folu corpus, sed & sabbati poft parafeeuem, proba Concilia generalia negarejhqre-
animam rationalem habuisse tur falsum. ccv.B. ticoru propria esse. lxxxiii.K.1
probatur. lxxx.K. Plura vide in titu. deus, hserefi Concilium generale recte con­
In Chriftoduas voluntates fuil- vi.vii.viii.&.ix. gregatum in fide errare non
fe. lxxxi.D.&dein. Cibum nullum ex fe immunda posse. Ixxxiiii.A.&dein.
Chriftus obediens fuit fecunda esse, eoq; omni cibo vesci lice­ Concilium generale quando di
voluntatem humanam,nó di­ re. lxx.E.&r dein. churreóte cógregatu.lxxxv.A
vinam. lxxxi.H. Cibi oes passim & fine diferimi Concordia doctorum ex spiri­
Chriftus crucifixus fuerit, nó ne <j> edi non possint. lxxi.A. tu sancto eft. xv.I.
Simó Cyren^us, vt sentiat im­ Ciborum aliquoru pro certo te­ Concupiscentia carnis quid, &
pii haeretici. lxxxii.A. pore abftinentia,ex veteri pro quomodo peccatum dicatur,
Chriftus vere passus, non puta- batur instrumento, qui etiam folio cxcv.E.& dein.
tiue,vt Marcionitae mentiun­ lege diuina non erant prohi­ Confitens,antequá sacerdos ab­
tur. ibi. biti. lxxi.F.G. solutionis verba proferat, nó
Chriftus sua praesentia corpo­ Cibus nullus coinquinat homi­ eft absolutus. xxxv.A.
rali nobis redemptionem pa- nem,sed praua volutas, & in- Confessione nihil difficilius aut
rauit. lxxxii.C. obedies ecclesiae. lxxii.D. grauius m tota lege euágelica
Chriftus incarnatus vt homine Cibus anim^ quis. Iviii.C. reperiri,qua peccator sacerdo­
liberaret. ibi. Circustantiae scripturae cófidera ti in aurem oía sua peccata di
In Chrifto fuisse spiritu timoris d^ vt recte ítelligatur.xcix. A. cit. lxxxvi.B.
domini lxxxiii.I. Clerici laborare debet. lyz.B. Confessionem fiue poenitentia
Chriftus licet a conceptione fue Coitus promiscuus illicitus es­ sacramentum esse probatur,
rit beatus & perfectus,tamé tri se probatur. Ixxxv.H. ibique gratia infundLlxxxvii.
stiriae eum apprehenderunt & Coitus omnis fecundum cuius I.K.& lxxxviii.G.
passiones. lxxxiii.B. speciem aut modum genera­ Confessionem esse necessariam,
Ghriftus lancea? vulnus non vi­ tio haberi non poteft, damna­ apostolorum temporibus iiifti-
nus sed mortuus eft perpes­ bilis eft lxxxviB. tutam. lxxxvi.B.C.& dein.
sus. Ixxxiii.C.D. Coitus viri cum foemina tripli­ Confiteri iubemur,vt verecun­
Chriftus vere furrexisse proba­ citer fieri contingit. lxxxvi.B. diam patiamur tanquam poe­
tur. lxxxiii.F. Coitus propter generationem nam pro peccatis. lxxxix.A.
Chriftus vere cum carne afcedif & conservationem speciei in­ Confessionem esse necessariam
fe in caelum probatur. ibi. stitutus ibidem. etiam fi quantauis contritio
Chriftus filius dei patre non eft Coitum extra nuptias etia vren adsit. Ixxxvii.F.
minor. xcviii.A. te libidine,peccata esse. 85.I. In confessione & poenitentia e-
Christi corpus, ipsum sacrificia Completorium vnde & cur in­ tiam vt in caeceris dei gratia &
eft. cciii.A. stitutum. cxli.E. nomen operatur. lxxxviii.G.
Chriftum filium dei verbum es­ Communicare an quis pro alio Confitenda peccata oía quoru
se probatur. xcix.K. possit. clxxi. K. recordamur, lxxxviii.H.
* V
 INDEX MATERIARVM.
Cófestioné auriculare a dco cf-
se institutam. lxxxvii.H.
Confitendu eft sacerdoti,& foli
deo confestum eñe non suffi­
cere. lxxxviü.H.
Plura in poenitentia.
Cófirmatio qd.xc.D.E.& dein
Confirmationem este sacram en
tum probatur. xc.I.
Confirmatio & consignatio idé
eft. ;xc.E.
Gófirmatio quomodo dicatur,
& ad quid vtilis. xc.E.F.
Cófirmationis institutu eñe in
Actibus Apoftolorum. ibi.F.
Confirmationis in sacramento
conferri gratiam, ibidem.G.
Confirmatione nó poffe cóferri
nisi ab episcopis. lxix.B.C.
&.XC.I.
Cófciétiae nostra: accusatio,ma­
xima inferni poena. cxlvii.F.
Consignatio eadem quae 8t có-
firmatio. xc.E.
Consilium & praeceptu quomo­
do differunt cxxxiiii.C.
Continentia angelorum effe,nu
ptias hominum, ccxxiii. D.
Cótingés in rebus eucnire pro­
batur. cxxxv.H.
Contritio quae oritur ex consi­
deratione & odio gehénae, nó
eft damnanda. xci.E. & dein.
Contritione ncceffariam pocni-
tentibus effe probatur. xc.H.
Cótritio quae fit per difcuffio-
nem, colleótionem & detesta-
tionem peccatorum, effe bona
probatur. xci.I.
Conuersationes hominum fa­
to non effe imputandas. fo­
lio cxxxi.H.I.
Cooperamur Chrifto operan­
ti. cxxxviii.G.
Corpus non effe carcerem ani­
ma? in pccnam. xlv.B.C.
Corpus veftis magis quam car-
cer dicendum. ibidem. D.
Corpora noftra fuapte natura
mala non effe , & a deo bona
creata. lxix.G.&dein.
Corporis partes tam inferiores
quam superiores fecit deus, fo­
lio Ixix.H.
Corporeus sensus non eft capax
visionis diuina?. lvi.E.
Corpus noftrum palpabile &
visibile fore in resurrectione.
cciiii.E.&dein.
Corpora poft resurrectionem
fore femper immortalia pro­
batur. cciiii.I.K.
Corporalis exercitatio quid.
cxlii.H.
Corporalis exercitatio ad mo­
dicum vtilis, quomodo locus
Pauli intelligédus. exlii. H.
Corpus domini in man9 doma
cuiq; suam deportanda daba­
tur olim. xxviii.I.
Corpus Christi vere sub panis
specie contineri probatur.
cxiii.F.
Corpus dominica per scabella
pedum intelligi. xxxiii.l.
Corpus Christi manducantes
adorare debemus. xxxiii.E.F.
Corpus Christi ex pane poffe
& rite confici. cxi.I.K.
Corpus Christi ipsum eft sacri­
ficium. cciii.A.
Corpus Christi realiter cótine-
ri sub specie panis, & sanguine
sub specie vini. cxiii.F.
Corpus Christi quó panis dica­
tur. cxv-H.I.&.cxvi.H.
Corpus Christi an peccatores
recipere dicantur, cxxiii. K,
&dein.
Corpus Christi in mortem vi­
sibiliter oblata & sensibiliter,
& sufficere. clxxi.C.
Corporis Christi alia oblatio
inuifibilis, delicatior,& incru­
enta. clxxi.D.
Plura in Eucharistia,Christus,&
. Caro.
Cras,omnis temporis futuri si-
gnificatiuum. xlvii.G.
Creare in scripturis non femper
sumitur pro cx nihilo produ­
cere. - xliii.B.
Creaturas omnes creatas effe á
deo vno,& bono, non ab an­
gelis. xcii.G.H.
Creaturae bonae non malae crea­
tae sunt a bono deo.xciii.I.K.
&.clxii.D.
Credere qua: nostrum intelle­
ctum excedunt,fidem proprie
effe. cxxxii.F.G.
Crescite & multiplicam ini,qua­
tenus obliget. cxxvii.F.
Crucem domini adorandam ef­
fe. xxxi.H.L
Crux figura & signum Christi.
xxxii.F.G.
Cruces etiam alia: a vera adora­
da: sunt. ibidem.
Culpa diarista, sequitur tamen
poena. cxcix.B
Amnatio erit perpetua.
lix.F.
. Damnatos nó fuiste oés
homines ante ¡Christi paffipné
probatur, clxxxviii.A.
Damnari nullum propter aliu,
immo neque propter primora
parémm peccatum solum pro­
batur clxxxviii.A.&dein»
Decimas facerdotib9 este foiué-
das docetur. xciii.E.&dein.
Decima: a deo instituta: multis
decaustis. xciii.F.
Decimas sacerdotes etii diuites
poste recipere tá<| earu difpe-
fatores in pauperes. ibi.H.
Decima: facerdotib9 male viué-
tibus an fint denegada:. ibi.I.
Decima: an sint exigédq fecudu
. praecisam decimae partis assi­
gnationem. xciiii.A.
Decretales epistolas nó este apo
cryphas. cv.F.
Definiendi potestas penes ecclc
fiam primum , fecundo penes
pontificem. xvii.E.
Defunctis mistas & preces pro­
deste plurima ex instituto apo
stolorum. clxxi.I.K.
Dea á nullo & ab aliquib. vide­
ri,quo intclligédu.lvi. A.& deí
D eus res omnium fecretistima.
xciiii.B.C.
De9 nisi fide sola inuestigari nui
lo modo potest. ibidem.
Deum vnum,eumq; bonum este
probatur. xciiii.E.
Deu legis & prophetam este pa­
tre domini nostri!esu Christi.
xciiii.G.
Deus idé veteris &noui testa-
menti.xcv.B.
Deus neceffario bonus. ibi.C.
Deus nec figuram habere,nec lo
co claudi potest,ergo nec cor­
pus habere. xcv.I.K,
Deo quom-odo membra attri­
buantur.
 INDEX MATERIARVM.
buantur. Ecclesia sola ius habet interpre­
xcvi.A.
Dea esse veracé probatur.9 <s\D tandi scripturas. ibidem.
Deum polle aliter facere res § Ecclesiae proprium este , discer­
facit. cxxxv.H. nere interscripturas. ix.D.E.
Deus quod non voluit, non fe- Ecclesia efficaciilimum testem,
citipotuit tamen cum non vo etiámque oculatu este.xi.B.G.
luit. Ecclesiae in primordio etiá sine
cxxxvLB.
Ex deo natus non peccat, quo­ omni scripturae praesidio cre­
modo intelligatur. cxxxix.G. ditum est. xi.C.
Deum vnum elle in trinitate. Ecclesiae in omnibus quae agen­
xciiii.D.I.&dein. da vel credenda sunt, obedien
Plura in Christus,& silius. dum esse,etiamsi scripturae au-
Jltí/TÍ^erig Iudaica. thoritas desit.xi.E.& dein.
lvii.B.
Diabolu ius & potestate in ho­ Ecclesiam vniucrfalem concilia
mines habuisse. lxxxii.D.generalia rite congregata fusti
Diabolum ex sua prima natura cienter exprimunt ac repraefen
bonum este creatu, & non ma­ tant, xii.A. cap.vi.per totum.
lum. Ecclesia vniuerfalis quo pacto
ciii.C.&dein,
Diaboli casus cur fulguri com­ cógregari possit,cu sit toto or­
paratus. be terram diffusa.xiii.A.& de!.
ciii.C.
Diabolus nunquá a panis infer Ecclesiam visibilem esse, homi­
ni liberandus est. ciii.C.
num que sensibus obiectam.
Diaconus quid. ciiii.G.H.
xii.B.Si dein.
Dicta sua quomodo quis exami Ecclesia quid sif.u.C.& ciii.I.K
nare debeat. Ecclesia catholica quando con­
xxx.E.
Didrachmatis exactio quid in gregata vere este dicatur, xiii.
Petro signet. clxxxiii.E.A.B.C.
Diem vitimu filiu dei fcire.c.B.Ecclesia quando aliquid diffini-
Diuinitaté Christi in cruce non uiste dicatur. xiii.G.
doluiste, nec pastam fuiste, sed
Ecclesia quomodo alicuius sen­
humanitatem. Ixxx.C.tentia probasse dicatur.xvi.D.
Diuitiis renudare <¡d. i8<r.C.D Ecclesiae vnitas vnde. xvi.C.
Diuitias ecclesia ecclesiasticofqj
Intra Ecclesiam este tam bonos
viros postidere poste. cvii.C. quam malos. ciii.K.&dein.
Docere & iubere,proprium este Ecclesiam errare non possc.ciiii.
episcoporum, & aliorum prae­ C.D.
latorum. xiii.E.
Ecclesiam canones & leges con
Docere plebem ad quos perti­ dere poste. cv.F.G.
neat. xvi.A.
Ecclesiae in omnibus este obe-
Doctores omnes simul erraste, diendum. cv.G.H.
impossibile este. xv.F.I.
Ecclesiam quaedam statuere pos
Doctorum sacrorum omnium se vitra ea qu<£ Christus & apo
concors de aliqua re sententia, stoli. cv.St cvi.feré per totum.
aequae efficax est ad reuincédá
Ecclesiam nihil statuere aliud
haeresim,sicut concilia. xv.F quam quod deus. cvi.H.
Doctrinam nouá inducere vo­ Ecclesiam ecclesiasticosque vi­
lens, quomodo eam probare ros diuitias possidere poste.
& confirmare debet. xxix.H. cvii.C.
Dom9 dei,6 ecclesia dei. ciiii.DEcclesia aurorae comparatur.
Donatistarum arrogantia penes cxlvii.B.
fe solos ecclesiam este asseren­
Ecclesia quomodo super Petrú
tium. liii.A.
fundata intelligatur. clxxxii.
Cclesia errare non potest. G.8c dein.
E ix.D-& cV.C.D.
Ecclesia spiritu dei habet.
ix.D.
Ecclesia scripturae sensum inter­
pretari debet. lxxxvi.D.E.
Ecclesiastici an pauperes adeo
este debeat vt sola sint eleemo­
syna cótéti.cvii.C.clxxxvii.C
Ecclesiam noua sacramenta no
poste instituere. ccxxiiii.D.
Eleemosynam erogari poste fra
tribus mendicátibus. clxvii.G.
H.&dein.
Eleemosyna sola a supplico ae­
terno non potest praeferuare.
cxxxv.B.C.
Eligere hois proprium. clvii.E.
irferixrxi. cxx.H.
Epifcop9 vnde dicatur, & quod
eius munus. xxvi.E.& cx.D.
Episcopum simplici: sacerdote
este dignitate superiorem pro­
batur. cviii.D.& dein.
Episcopatum non este alium or­
dinem á sacerdotio. cviii.E.
Episcopus an peccator & iniu-
stus eligi postit., cxi.B.
Plura de Praelatis.
Erafmi opinio refellitur eo lo­
co Iohan. Ego & pater vnum
fumus. xcviii.I.
Erafmi fentetia examinata ibi,
Fides est substantia rerum, &c»
cxxxii.G.
Error & h^resisdifferut.^j.D.E
Essentia in deo quid. xcvi.H.
Este propriú est dei. xciiii.H.I.
Est,non per significat exponen­
dum femper cxiiii.B. C.
Euangelii sensus in quo consi­
stat. ix.F.
Euágelium nunqua desiisse nec
siniuiste. cxi.G.D.
Euangelio defendentibus,ex eo
viuere licet. cIii.F.G.& dein.
Euágelia sacra rejicientium hae-
reses & authores. eexi. H.
Eucharistia olim dabatur in ma
nus domum cuique suam de­
portanda. xxviii.L
Eucharistiam este omnino ado­
randam. xxxiii.H.I.
Eucharistiae sacramentum post
baptisma logeinstitutu.liiii.L
Eucharistia? sacramentum ex pa
ne rite confici posse. cxi.I.K.
Eucharistiae facramétú! azymo
poste confici. cxii.A.B.&I.K.
Eucharistia in consecranda quo
panis & vinu transmutentur in
corpus Christi,credédñ magis
quam indagandum. cxxix.E»

Eucharistias cósiciendae verba á
Christo praescripta. cxiii.C.
In eucharistia realiter corpus
Christi & sanguinem contine­
ri sub fpeciebus panis & vini.
cxiii.F.
Eucharistiam mana in veteri te­
stamento figurabat, cxv. E.&
cxviii.I.
Eucharistia maxime cofirmare
verba Christi lobánis. vi. cap.
probatur. cxv.H.&cxvi.B.C.
In eucharistia facraméto an post
consecrationem maneat idem
panis qui fuit ante consecra­
tionem. cxviii.B.
Eucharisti^ facramétú post cose
crationé nó vocari panem aut
vinñjiiulio modo,sed corp9 &
sanguinem. cxviii.H.
Eucharistiae panis quomodo in
carnem vertitur, & vinum in
sanguinem. cxix.B.C.
Ad eucharistiae susceptione op9
este peccatorum discussione,&
confessione,& poenitétia. cxx.
K. & dein.
Eucharistiae manducatio ad cha
ritatem Christi confequedam
& conseruandá potissima via.
cxxi.A.
Eucharisti^ nominis significatio
& etymologia. cxxi.B.
Eucharistiae sacramenta caeteris
est excellentius, q> in hoc fons
gratiae ipse recipitur. cxxi.C.
Eucharistise vtilitas. ibidem
Eucharistiae sacramentum seria
quita maioris hebdomad^ co-
fectum non esse maioris effica­
ciae quám alio tempore confe­
ctum. cxxi.F.G.
Ad eucharistiae susceptionem v-
niufcuiufque vita inquiréda &
examinanda diligenter proba­
tur. cxxi.K.&dein.
Eucharistia veram & mali susci­
pere, sed non sine ipsorum da
mnatione,probátur.cxxiiiJ.K
Christum bis in cocna ad men­
sam recubuisse,& in secada eu­
charistiam instituisse.cxxiiii.C
Eucharistiae sacramenti gratiam
non virtute signi,sed significa­
ti conferri. cxxv.E.
Eucharistiae sacramenti species
INDEX MATERIARVM.
nequaquam gratiam conferre.
cxxv.E.F.
Eucharistiae manducatio sub v-
F Acere pro permittere i scri­
pturis. clxii.C.
Fato homine fubiectu non
traq; specie non esse a Christo esse,Scc. cxxxi.H.I.K.&dein.
praecepta probatur. ibi-H. Ferdinandi & Helizabeta: Hi-
Eucharistia sacramenti virtute spanora edictum de non tras-
non plus gratiae illi coferri qui ferendis sacris literis in vulga­
sub vna specie,quam qui sub rem linguam. xxvii.K*
duplici sumpserit. ibidem. Festoru celebrandom pro san­
Eucharistiam conficienti sacer­ ctis consuetudo. ccix.H.
doti non licet sub vna specie Fideles non omnes ad conuen-
sumere,& quare. cxxv.E. tum de fide conuocandos.xiii.
Eucharistia etsi sub qualibet spe C.D.& dein.
cie Christum contineat, nó ta­ Fides non á plebe, sed á patri­
men quaelibet species Christu bus discenda. xvi.A.B.Sc dein.
significat. cxxvi.A. Fides formata & informis qua:
Eucharistiam cur sub solo pane xxxiiii.F.
sumere est institutum, cxxvi. Fides formata per charitate,for
F.& dein. ma est omnium virtutum, & il
Eucharistia facramétoru omnia lasóla i usti ficat, cxxxiiii.G.
praestantissimum , & vnde di­ Fides in Christum,vita est aeter­
ctum eucharistia. clxix.G.H. na. lix.I.
Eucharistia mystica benedictio, Fidem non esse concludendam
cxxvi.H.&clxix.E. intra limites nostri intellect9.
Eucharistia ex se sola oblatio CXXXÜ.F.& dein.
munda. clxx.LX Fides quid. cxxxii.F.G.
Eunuchum fieri non esse necef- Fides est substantia rerum,argu­
fe ad deo bene feruiendum. mentum &c. quomodo intel
cxxvii. D.E. ligendus locus. ibidem.
Excommunicatio quibus sit in­ Fides non invisibilibus & per­
fligenda. cxxviii.E. suasibilibus, sed virtute dei so­
Excóicandi potestatem ecclesia lummodo consistit.cxxxiii.A.
habet á Christo. cxxviii.A.B. Fides, gradus intelligendi. cx-
Excómunicatio nó pro leui re, xxiii.A.
sed letali, cique si admixta sit Fides sola nó faluabit,si in pec­
pertinacia. cxxviii.E catis pfeueremus.cxxxiii.C.D
Excóicatio propter danati vti- Fidem solam non iustificare.
litatem inuenta. cxxviii.G. CXXXÜÍ.G.& dein.
Excommunicatio medicinalis Fides formata non sola iustifi-
est. ibidem.I. cat. cxxxiiii.G.
Excommunicatio maxime fu­ Filialis timor domini.lxxxiii. A
gienda. cxxix.B. Filium noesse minorem patre,
Exccmmunicatos nullam pre- sed eundem cum patre deum,
cu esse participes. cxxix.C.D. xcviii.per totum.
Excommunicationem morte es Filiu dei esse, est esse deu,aequa­
se peiorem. cxxix.H lem patri, & cósubstantialem^
Excommunicationem esse poe­ xcviii.G.H xcix. D.E.
nam internam. ibidé.I. Filius dei adorandus est. xcix.F
Cum excommunicatis non esse Filium dei verbum esse & vere
colloquendum & vescendum. dici. xcix.E.
cxxix.I.K. Filium dei vltimum diem scire.
Cum excómunicato colloquia c-B.C.&dein.
non prohibetur, si modo ex Filius propter peccatum patris
charitate fiat. cxxx.B. non damnatur neque punitur.
Exorcismus quid, & vnde insti­ clxxxviii.C.D.& dein.
tuí9, & ad quid prosit.ijo.D.E Fingere quid dicatur. xliii. A.
Form
 INDEX MATEEUARVM.
Forma quid. xl.K.
Fornicationem simplicissimam
esse peccatum. lxxxvi.E.
Fornicatio esi: coitus soluti cum
soluta, lege Christi prohibita.
Ixxxvi.C.
Fratribus medicantibus eleemo
íyná etiá irrogari posse.cvii.K
Fratres Christi qui,& quomodo
dicantur. clxiiii.G.
Fulguris lux parú durat. ciii.C.
Futurum contingens probatur.
cxxxv.H.& dein.
Loria bonorum operum
G deo soli tribuenda, cx-
xxviii.F.&dein.
Graecorum baptisma. LE.
Graeci schismatici. ibidem
Graeci ad sacerdotia nuptos pro
uehunt, non tamen posi susce­
ptum sacerdotium licet vxo-
res ducere. ccviii.A.B.
Gratia sola salutis nosirae causa.
cxxxvii.G.
Gratia opus esse tam ad bonum
incipiendum quam etiam per­
ficiendum. cxxxviii.A.B.
Gratia per peccatum amittitur,
qua bene libera arbitrium ope
rabatur. cxxxviii.K.
Gratiam resumi posse amissam
probatur. clx.G.H.
In gratia an quis fe esse sciat, &
de ea certus esse &de sua iusti-
tia possit. cxxxix.K.
Gratia deperdita an homo pos­
sit non peccare, & bene agere.
clx.G.
Aereticos cur esse permit­
H tat deus. ÍX.A.& dein.
Haerefes ex puerta scriptu
rxintelligétia oriantur. 8.I.K.
Haereticos suos errores ex scri­
pturis male intellectis haurire
& probare, ibi. & ix.A.Ll dei.
Haereticoru dogmata multa es­
se quae scripturarum tesiimo-
niis refelli non possint,nisi ec­
clesiae traditione. x.D.
Haeresis & error differunt, xliii.
D.E.
H$resis nota non siatim incur­
rit si quis citra scripturae sacrae
& ecclesiae iniuriam, dodbissi-
mi etiam & sanctissimi dictis
non assentiat. xiiii.F.
Haeresis non temere quid appel
landum. xiiii.G.
Haeresim ex mala scripturae in-
telligentia oriri. xxvii.H
Haereticum consummat perti­
nacia errori coniuncta, & glo­
riae cupiditas. xx.A.&xxi.K,
& xxii.A.
Haereticorum pertinacitas mi­
rabili peruertendis scripturis
calliditas. xxii.B.
Haeretici quomodo agnofcédi.
xxix.G.cap.xiiii. per totum.
Haeretici femperres nouas ma­
xime & peregrinas opiniones
amant. xxix.F.
Haereticus quis proprie dicen­
dus esi. xix.A.&feq.
Haeretica osiendit libertas pro-
nunciandi omnia & afferendi.
xxx.E.
Haereticum esse aliquem, corre­
ctionis impatientia maxime
probat. xxx.F.
Haerefes belli tempore maxime
incrementum sumere. xxxi.E.
Haeretici baptizari non debent
rebaptizari. liii.C.Se H,
Haereticum nullum bene senti­
re. cxl.B.
Haereticos poena corporali pu­
niendos esse. ibidera.C.
Haereticorum id vel proprium
esse, libros quosiibet sacros re­
jicere a canone. ccxi. D.
Hieronymus refellitur. cx.G.H.
Hymnus quid. Ixvii.H.
Hispanorum quorundam idolo
latria. xxvii.F.
Hoc esi corpus meum,non tro­
pice exponendum & figurati-
ue. cxiii.H. & dein.
Holocausium quid,& quo a sa­
crificio differar. ccviii.B.
Homo omnis in fide errare po­
test,etiam si papa sit. ix.C
Hominú scriptis non tam tena­
citer nos addictos esse debe-
re,c|fitplerunque. xiiii.G.H.
Homo sine anima esse nó po­
test. xxxiii.l.
Homines dici, fecundum carne
viuentes. Ivi.G.
Homo nihil aliud quam corpus
& anima. lxix.I.&lxxv.D.
In hole natur^ tres. 8i,A,í prin.
Homine astris nullo pacto alli­
gari Sefato. cxxxi. I.K.&dein»
Hominem non damnari solum
propter peccatum primorum
parentum.clxxxviii. A.Sc dein.
Homines ante passionem Chri
sii non fuisse damnatos, pro­
batur* ibidem. C.
Homo potuit peccare ex libero
arbitrio etiá ii nulla daemonis
interueniffet-tétatio. 188.E.F.
Homine per gratia justificatum
posse peccare, cxc. B & dein.
Homo idem qui vixit,resurget.
cciiii-F.
Horis canonicis cantandis di-
ccndifque non frustra tempus
teri. cxl.F.& dein.
Horas orandi statas esse, nó in-
uentum est humanum, fcd di-
uinum. cxl.h
Hora tertia,sexta, nona,cur po­
tissimum orare confuetu.cxl.L
K.& cxli.C.&dein.
Hosti fides praestáda. ccxxi.F. G
Acobi epistola reiicietes hae­
I retici conuincuntur. ccxi.K»
Idololatria in deu nihil iniu-
riofum magis. cxli.F.G.Sc del.
Idololarrarum mirae & multipli
ces sectae. ibidem.G.H»
Ieiunium esse bonum & fanctn
opus,& á deo institutum, cxlii^
G.& dein.
Ieiuniu est virtus, & via ad alias
virtutes. - ibidem.
Ieiunio & eleemosyna oratio fe
in altum subleuar. cxlii.E.kv
Ieiunium proprie non corpora­
lis exercitatio, sed spiritualis,
cxiii.H. I.
Ieiunium solum,si caeterae virtu
tes absint,nullius esse momen­
ti. cxlii.I.KJ
Ieiunia certis téporib9 institue»
re potest ecclesia, cxliii. D. E»
Ad ieiunia ecclesiastica an quis
obligari possit.cxliii.H.&deí.
Ieiunium etiam quamlibet per­
fecto necessarium. cxliiih
D.E.
Imaginem dei esse,& similitud!
nem,disserunt. xxxviii.B,
Imagines in templis esse posse
probatur, cxliiii. H.I.&cxlv.
per totum.

Imagines ludáis interdict^quia
ad idololatria proni. 14.5.C.D
Imagines vtiles,eó q? sint idio­
tam litera. cxlv.F.G.&dein.
Imagines ideo venerada?, q> nos
in exemplaris memoriam ve­
nire faciunt. cxlv.G.
Imaginu vfus non recens, sed a
tempore apostolorum. cxlv.I.
Imagines cur Judaeis prohibitae
cxlvi.C.& dein.
Immortale quid duobus modis
dicitur. xliiii.D.
Impossibilia nobis non praece-
plise deum. cxciiii.A.
Incarnatus ideo filius dei pro­
batur,vt nos redimeret.lxxxii.
C.&dein.
Incarnat9 vt dicatur fili9 dei,ne-
ceiTe est vt carné habeat. 7 8.B
Indulgentiarum vfus in ecclesia
fero receptus. cxlvii.A.
Indulgentiae non contemnend^
q> ab ecclesia institutae.ibid.C.
Indulgentias soli episcopi con­
cedere possunt. cxlvii.D.
Infernum alium este quam hic Í
mundo. cxivii.K.
Infernum an homo hic pati di­
cendus fit. cxivii.H.I.
Inferm poenam este perpetuam,
cxiviii. A.B.
Ad infernum Christum vere de­
scendiste. cxlvin.C.
Infirmitas nostra omnia potest
per Christum, cxxxvii. £.1. &
cxxxviii.fi.
Inferni nomine purgatoriu ali­
quando vocatur. cc.I.
Inimicum nec este decipiédum,
nec ei damnum inferendum,
cxiviii. F.G.
Inimicus quantuuis alteri,proxi
mus tamen eius est. ibidem.
Inobediétia ecclesia?, inobedien
tiaestdei. cvi.A.
Iohánes Vvicclestqualis vir fue­
rit. xxxi.D.E.
Iohánis locus, xvii. Haec est vi­
ta aeterna,vt cognoscant te so­
lum deum verum Lcc. non in-
telligi de visione beatifica & fa
culi. lixJ.K.
Iohánis locus, Ego & pater vnti
fumus, Arriu apertissime con-
uincit. xcviii.K.&xcix.A
INDEX materiarvm;
Iohánis. vi.locus, Nisi máduca-
ueritis carné filii hominis &c.
de corporali esu est intelligen-
dus. cxxv.G.
Iohannes euang.euangelium có
scripsit cótra Ebionis dogma.
clv.D.
Iohannis locus, xv. Sine me ni­
hil potestis facere, quomodo
intelligendus. chx.H.
Iohannis euangelium & apoca-
lypfim respuentes qui sint.
ccxii.B.
ludas corpus Christi & sangui­
ne vt caateri apostoli sumpsit.
cxxiiii.A.
Iudaeis ante.xxx.annum Gene­
sim & cantica canticorum le­
gere non licebat. xxvii.H
Iud^i potissimum á deo ob ido­
lolatriam derelicti- cxlii.A.
Iudaros mendicando viuere.
clxviii.A.
ludex an postit damnare aliqué
ad poenam. cl.C.D.
Iudicium futuru probatur vitio­
rum & mortuorum. cxlix.i.K.
Iudicium vniueríaie nondti sa­
blum este. cl.B.
Jurare an Christiano liceat,& q>
fic,probatur. cl.G.
Juramentum dei non este malti
immo bonum, el. H.&dein.
Iurauit Christus, & Paulus sae­
pius. cl.H.I.
Juramenta ad roborandos hu­
manos contractus an sint lici­
ta. cli.B.
Jurare cur Christus prohibuiste
intelligatur. ibi.B.C.&dein.
luo Carnotenfis historicus.
xxxi.D.
Justificatus per baptifmum,pec-
care potest. cxxxix.B.& clii.C
Justus omnis an scit fe este in
gratia,& certus este de sua iusti
tia debet. cxxxix.I.K.
Justus in omni opere bono non
peccare probatur contra Lu-
therum. clxxvii.F.G.
Justus quantumuis, fi non fuerit
i deo adiucus, peccabit in po­
sterum. clxxviii.C
Aborem manuum mona­
L chis licitum este. clii.D.
E.Sedem.
Lanceae vulnus Christus mor­
tuus non viuus est pastus. 83.
C.& dein.
Laudare , species est honoris.
ccix.H.
Leprosi cur fe sacerdotibus osté
debant. xxxiiii.K
Legem veteré cum noua simul
non este obferuandá in omni­
bus. clv.C.D.&dein.
Lex ceñaste adueniente gratia
probatur. clv.F.G.
Legem veterem este bonam, &
adeo bono datam. clvi.A.B.
Lex quomodo peccatum pepe-
riife dicatur. clvi.C.D.
Lex laudanda. civi. G.
Lex lusto quomodo non est po
lita. clvi.G.
Librum de quaest.vete. & no.te­
stamenti non este Augustini.
cixv.G.H.
Libertas nimia pronuciandi o-
mnia pro iibito,haereticum fa­
cit. xxx. D.E.F.
Libertas Christiana in quo fit fi­
ta. cxl.G.
Libertas triplex. cxxxvii.A.
Liberum arbitrium nostrum fi­
ne gratia dei nulla poste prae­
cepta implere bonti. cxxxvii.
C.&G.H.
Liberti arbitriu ex fe & sua con­
ditione potest eligere qualibet
volitionem malam.cxxxvii.C
Item quodlibet opus media qcf
nec bonti fit nec malum.ibide.
Liberti arbitriu quantti ex fe fi­
ne dei auxilio nuliti potest bo­
nti opus operari. 137.H.& dei.
Liberi arbitrii est, postqua deus
voluntatem nostram exertauit
ad bonum, consentire autdif-
fentire.cxxxviii. F.G.&.clx.C
Liberi arbitrii nó est, postquam
voluntas cum deiadiutonoo-
perari coepit, & bonum ince­
ptum perficere, & in eo perfe-
uerare fine dei speciali gratia.
cxxxviii.A.B.
Liberi arbitrii nostri quanta po­
testas & necestitas. cxxxvii. C.
D. & dein.& clvii. D.E.
Liberum arbitrium bene potest
operari donec adsit ei gratia.
cxxxviii.A.
Liberum
 INDEX MATERIARVM.
Liberum arbitrium nos habere
probatur. clvii.B.C.&dein.
Libertas varie capitur in scriptu
ris. clvii.G.
Liberum arbitrium aeque tollut
qui nimis ei tribuut,atque qui
nihil. clviii.I.K.
Liberi arbitrii infufficiecia.elix.
I.K.& dein.clx.B.
Liberum arbitrium nihil agere
valet fine dei astistentia & con
causatione. ibidem.
Libertas nostra vbi & quomo­
do ad bonum. clx.C.
Liberó arbitrii predestinado &
reprobatio no auferunt. clx.D.
Liberum arbitriu per quodeiq;
peccatum libertate nó amittit
vtboni opus facere nó possit,
etsi non meritorium.cIx.G.H.
Liberum arbitrii post acceptam
gratiam poste peccare.ibidé.L
Libertatem arbitrii vt nó tollit
peccati, stc nec gratia, ibide.
Ligni noíe hó designatur. li.D.
Loth filiae an ci patre cóciben-
tes,peccasse dicatur. cxxvii.G.
Achabaeori liberos é ca­
M none reiiciétium hqre-
fes & authores. ccxi.F.
Machabaeorum libri sacri pro­
bantur. ibidem.
Mali quod rei accidit, duplex
esse,culpa?,&poenae. clxi.H.
Mali multiplex, idqj omne ad-
uétitii & accidentale, ibidem.
Mali á deo nó este,nec dei face
re mali probatur. iffi.i.K.
Malum nihil este á natura* ibi.
Mali alicui9 deus authoreste po
test, vt afflictionum & angu-
- stiarum,& similium. clxii.F.G.
Mane orandi,& quare. cxli.C.
Manetis insania mira, vnde &
Manichaei dicti. xlii.C.D.
Manna in veteri, quod in nouo
Eucharistia. cxv.K.cxvi.K.
Manus appellatione in scriptu­
ris potestas indicatur. xcix.E.
Marcion quis fuerit. li.C.
Maria vera mater Christi filii
dei,nó tatu hominis. lxxvii.C
Maria cur dei genitrix vere fit
nominata. lxxix.B.
Mariá virgine dei genitrice post
Christi natiuitaté nó fuiste car
nalitcrcognitam aiofeph pro­ non poste. dxix.A.
batur córra Eluidiu.clxiii.D.E Millenarió numeró pro infinito
Mariam este veram dei genitri­ capi. lviii.l.
ce, ficq; vere este appelládam. Millenarii qui. lyjii.G.
clxiiii.H. Miracula perqué fiat. Ixxiiii.H
Mariam initio concionis inuo- Miracula cur fere Christus post
candi origo vnde. dxxx.K. habitum sermonem feciste le­
Ad martyrum fepulchra noctur gatur. xxix.L
nis vigiliis discursus sublatus. Miracula vera an fiant in eccle­
xxviii.H.I. sia. clxix.B.C»
Martyres nó este qui fc pro pec­ Miraculum quid. ibidé.C»
catis interimunt. cIxv.B. Miracula ana sanctis fieri dican
Martyriu nó oes patiuntur qui tur. ibidem.E.F*
mortem ab aliis inflictam pa­ Miracula ad sanctorum exalta­
tiuntur. clxv.C.D. tionem fieri. ibidem. F.
Materia prima quae. xlviii.A. Miseria ppetua erit sicut & bea-
Matrimonió facrametu este in­ titudo. 1ÍX.A.B.&dein»
stitutum in signó. clxxv.G.H. Misericordia? dei & remissionis
Matrimonió cócernétia.clxxvi. peccatoru nullus definitus nu­
A.B. & dein. Quaere Nuptias. merus. excii-D.E.
Melchifedech qui Abrahá bene­ Mistam nihil este aliud quam
dixit, purum hominem fuiste. sacramenti eucharistiae conse­
clxv.G.H. crationem. clxix.I*
Melchifedech panem & vinum Mistam este sacrificium & obla­
deo obtulit. clxx.G. tionem probatur. clxx.B
Melchifedech figura sacerdotii Mistam vere dictam este á deo
nouae legis. clxx.H. institutam probatur. dxix.I.K
Melius in scripturis aliquádo id Mista sola ex fe oblatio mun­
dicitur, quod minus malu est.
ccxxvii.B.
da.
Mistam primam Antiochi^ Pe­
Médacis hoís premió,vt verita­ trus celebrauit.
clxx.D»
clxx-A»
te dicéti nó credatur. xcvi.F. Mistam nó tan tu este in memo­
Mendacio ne in hoste quidé vti riam coelis, sed Lc pastionis &
licere. cxlviii.G.ccxxi.F. mortis Christi. clxxi. C.
Mendacii cófideratio, an excusa Mistam sacerdotis,& illi9 & po­
bile aliquádo fit. iser.F.&deí. puli peccatis prodeste, clxxi. G
Mendicitatem non este ex lege Mistam pro defunctis dici,este
prohibitam, immo meritorii ex instituto apostolorum.
probatur. clxvii.G.H. clxxi.I.
Mendicare quid. clxviii.A. Mitti ad praedicandum qui di­
Mendicantia religiones nó este cantur. exevi. F. G. & dein.
daemona inuentioné probatur Monachos este de religioe chri
contra Valdenfes. cixxii. D. stiana. clxxii.D.E.& dein.
Meretricius coitus prohibetur. Monachos laborare debere &
lxxxvi.H. quomodo & quos probatur.
Meritu & praemia nobis debe­ clii.D.E.F.& deí.&cliii.F.G.
tur non operis natura, sed iure Monachis laborem manuum fu
promistionis.i$8.H.¿ isS.G. stentandae vita? causa licitum
Meritum quibus modis dicatur. este, ibidem.I.K.& cliii. A.B.
clxviii.G. Monachi ociofi taxatur. 154-.Pt
Meritum nostrum aliquod an Monachos omnes fine diferimi
este postit ad promerenda glo­ ne ad laborem manuó non te­
riam. ibidem.H. neri. cliii.F.G.&.cliiii.C.D»
Meritorum varietas. lxiiii.A. Monachus nisi lege diurna exe-
Mereri viti aeterna ex sua virtu­ ptus,fi non laborat,non man­
te hominem fine dei auxilio ducet. diiii.H,
 INDEX MATERIAR VM.
Monachatui qui detrahant. Nuptiis ineife sacramentum, & Operari hos & deum fimul,
dxxii.D.E.F. gratiam conferri, clxxv. G.H. ibidem.
Monachi fe totos suaqj deo vo- Nuptiarum nomen frequentius Opus aliquod quomodo meri­
uetes,holocaustu faciat. 2X8.1. in sacris literis quam matri­ tum fiat. ibidem-H.
Montanus quis fuerit. l.K. monii. clxv.F. Opera nostra quomodo dicen­
Mors duplex corporis & anim^ Edurare quid peccatores. da meritoria. clxviii.F-G»
xl.A.B.
Mors poena peccati. xl.B.C
Post mortem nec bene nec ma­
O clxii.B. Opera noftra quantumlibet re­
Obedientia,volutaria est ste fasta, an sint dicenda pec­
fubiectio.lxxxi.H. cata. clxxvii.F.G.
le agendi tempus. Ii. D. Obediens Patri Christus fuit nó Opera bona tam perfecto quam
Morte sibi infligere nullo mo­ fecudum voluntate diurnam, imperfesto,denique cuicunque
do licere. clxv.G.D. sed humanam. lxxxi.G.H, hominu generi necessaria pro­
Mos populi dei,& instituta ma­ Obedientiam omnium ab eccle bantur. cIxxix.A.B,
iorum pro lege tenenda. xi.F. fia praeceptorum nobis effe te­ Opus fastum ex voto melius
Mulieres ad sacerdotia promo­ quam idem fine voto, & qua­
nendam. cv.G.H.
neri nó pofie.clxxii.K. & dein. Obedimus deo monenti nos,& re, ccxxvi. D-
Mudas nó ab angelis sed á deo fic eo operante cooperamur. Olei sacri vfus in ecclesia , &
faótus. clxxiii.H. cxxxviii.C.& dein. quid designet. liiii.B.C.
Mundum finiendum probatur. Obligari an homo poslsit vitra Oratio duplex, priuata,& publi
clxxiii.F.G. id quod dominus praecepit. ca. lxvii.B.C.
Mundum a deo creatu elle, non Orationem quae ad deu fiat,du­
clxxii.E.& dein.
ab angelis. ibi.H. In obferuationibus ecclesiasticis plicem efle. lxvii.B.C.
Mundum non fuiffe ab xterno esse permulta quae facere neces Orationem longam non prohi­
probatur. clxxiii.E.F. fe eit, quorum tamen ratio nó buit deus, sed multiloquium.
Mundum Creatum a solo deo,& omnibus patet. xi.D.& feq. lxviü.D.
non ab angelis. ibidem.H. Obtulit feipfum Chriit9 in cru­ Orandus q> fit filius dei,contra
Aturam nullam ex feipfa ce semel & pro femperzin mis­ Origenem., xcviii.B

N beata eñe, nisi folu deu.

lx.H.
Naturae duae vt in Chriito/ic Sc
sa aurem á sacerdote offertur,
sed aliter. clxxi.D.E.
Oridi
finid
Occidi i uste maleficum posse ex rum,& similium.
certum
reste
etiá
pofle,
tempus
vt
pre­
matutina­
cxli.C.
duae voluntates. Ixxxi.D.E. iudicis 8c i uris proscripto,pro­ Orationem efle vtilem proba­
Naturae in Chriito duae , fecun­ batur. clxxvii.A. tur contra Pelagia. clxxx.B.C
da quas aliquando minor,ali- Occidere non licere fine iudicis Orationem ad vitae aeterna- con
quado aequalis patri scribitur. sententia. ccxxi.G.H. fequutionem non sufficere.
xcix.H. Ocióse viuétes taxantur. clv.E. clxxix.D.& dein.
Necessitate absoluta omnia fie­ Ociofitas animae inimica.clii.K Orandum non femper, clxxix.
ri nequaquam. cxxxv.H. Offerre idem & accipere potest. G.H. & dein.
Negare Christum persecutionis clxxi.F.G. Orare femper oportet, quomo­
temporc,effe peccatum proba­ Officium quádo quis exequi di­ do inteliigendum. ibi.H.I.K.
tur. clxiiii.I.K. catur, cxxxv.C. Oratione sanctam,v rilé,&pr^-
Negans voce Chriftum, corde b/jLx<no\y. cx.A. ceptá effe. clxxx.C.D.&dein.
autem credens, peccare proba­ Operis quod quifq; facit,eius fi­ Orationis virt9.clxxx.£.&deí.
tur. ibi.K. &cixv.A. lius dicitur. xliii.A. Oratio specialis an plus quam
Nihil quid soleat sacra scriptura Operari poil mortem non li­ generalis profit. clxxx.I.K.
appellare. clix.I. cet. li.G. Orare sanctos nos pofle proba­
Nocte media cur ad oranda fur Opera noftra quantumuis bona tur. ccix.F.G.
gere institutu,& vnde. cxl.K. per solam misericordia dei ac- Ordinem effe facrametum pro­
Nomen alicui nunquá mutauit ceptabilia fiunt. lxxxviii.I. batur , & gratiam conferre.
deus fine magnis fubfequenti- Opera ad iuftificationem requi­ clxxxi.C. D.& dein.
bus beneficiis. clxxxii.G. ri. cxxxiii. D.E. & dein. Ordinis sacramentum sensibile
Non occides, quam late pateat Operis bonitas aut malitia vn­ in fe lignum habet, ibidem.E.
praeceptu. 177.0.& ccxxi.H. de censeatur. lxviii.C. Ordinis sacramentum non efle
Nuptiarum author Christus. Operis nostri gloria oíno deo recens. clxxxi.H.I.
clxxiiii.K. tribuenda. cxxxviii.E.F Ordinis grad9 effe impares. ib.I
Nuptis fecud^ & tertis &quart£ Operari noftrum omnino effe Ordinu nomina ab apostoloru
nó dánádae.clxxv.E.C.&: dei. ex deo. ibidem.D. tempore fluxiffe. clxxxi.I-K.
Originali

Originali peccato ante bapti­
sma omnes obnoxii,&proide
gehen£.lv.F.&iSy.E.&dein.
Originali in peccato nasci par-
,uulos,&ob id quoq, baptizari
probatur. clxxxvii.E.&dein.
Originale peccatum iugu quur
dicitur. clxxxvii.G.
Orígenes an haeretic9. xxxvii.K
Origené magis piu est credere
faluatu q damnatu. xxxviii.A.
Origené resurrectionem carnis
non negaste. cciiii.I.
Ofculu quodlibet nó este pecca
tú, sed quod ad coitum folici-
tat.folio Jxxxvi.I.K.
Actum etiam hosti seruan-
P dum. ccxxi.E.
Panis mysticus tam in fer­
mentato g azymo confici po­
test. cxii.B.C.
Panis mysticus in facraméto,nó
figura,sed vera caro.cxiii.H.I.
Panis appellatione quo vtatur
scriptura. cxviiil.
Pane & vina sacramentum eu­
charistiae post consecrationem
non vocari, sed corpus & san­
guinem. cxviii.F.G.
Pane discipulis deus non tradi­
dit in cana, sed carnem & fan
guinem. cxviii.G.H.
Panem verti in corpus Christi
. & fáguiné probatur.cxviii.H.
Panis sub specie corpus & fam
guinem Christi contineri in­
tegre. cxxv.C.& dein.
Papam este haereticum poste,&
errare fil fide. ix.C
Papae solius fió este interpretari
scripturas. ix.B.C.
Papae vt sacerdoti dei obedien-
dum este. xvii.H.I
Papae feu pontifica nomé nó es­
se inane probatur. clxxxii.E.
Papará non amitti propter pec­
catum. clxxxv.G.H.
Partes corporis tá inferiores ^
superiores á deo bono creatas
este. Ixix.G.
Paruuli etsi actu non credut,ha­
bitu tamé retinet quo ad actu
crcdedi gueniut.yr.I.Sc yz.A.
Paruulis prodeste baptisma, nec
rebaptizandi sunt. liii.D.E.
Pascha, xiiii.luna inuiolabiliter
INDEX MATERIARVM.
nó este celebranda. fo.iStf.I.K
Pascha dominico die celebran­
dum. ibi.K.
Pastor bonus quis,Sequis malus.
xxvi.LK.
Patropastiani vnde. xcvi.G.H.
Paulum multa solo verbo tradi-
diste, qua? nufquá scripto man-
dauerit. xi.B.
Pauli loc9 quo intelligedus ibi,
Alioqui quid faciet qui bapti­
zantur pro mortuis,Sec.li.A.B.
Paulus quo deum vidit.lvi.F.G.
Pauli locus.i. ad Timotheum,
Corporalis exercitatio ad mo­
dicum vtilis,quomodo intelli-
gendus. cxlii.G.H.
Paulus manibus laborat, in alio­
rum exemplum. clii.G.
Paul9 laborauit nó ex necestita-
te,fed ex perfectione.fo.clv.A.
Pauli epistolas reficientium ha?-
reses fcauthores. ccxi.I.
Pauperes de Lugduno,qui & Val
denses. lv.A.
Pauper quis dicatur, an is qui ni­
hil proprium habeat, & an so­
lus pauper ad seternam beatitu
dine peruenire postit, clxxxvi.
C.& dein.
Paupertas an omnia peccata con
fumat. ibi.F.G.
Paupertas fpirit9 est omnia reru
terrenarum contempt9, & eius
excellentia, clxxxvi. G.& K.
Paugtas tá habitualis g actualis
bona est & licita. clxxxvi.I.K.
Paupertatem este vtilem. ibi.&
clxxxvii.A.
Peccatores potistimum accusabit
deus q> monenti non obedie-
rint. cxxxviii.D.
Peccatum nihil subtrahere de na
tura. xxxviii.D.E.
Peccata detestari timore panse
quomodo contingat. xci.E.F.
Peccata vr remittantur, manife­
stentur neceste est. Ixxxvii.H.
&lxxxviii.F.G.
Peccata quanuisconfesta, per fo
lam tamen misericordia dei re­
mittuntur. Ixxxviii.I.
Peccata timore pana? fugimus
dupliciter. xci.G.
Peccatu licet remistum sit, pana
rame pctí tolerada est. cxcix. A
Peccata nos vitare poste,& quo­
modo. cxxxviii.C.D.E.
Peccare quomodo non dicatur
qui ex deo est. cxxxix.F.
Peccatoru nostrorum dea nullo
modo este auchore dicendum.
cIxi.K.&clxii.A.
Peccatum etiam habenti fidem
imputari poste. clxxxviii.K.
Peccata an sint aliqua prorsus ir-
remistibilia. clxxxix.A.
peccato primi paretis homines
non fuiste damnatos ante pas­
sione Christi. clxxxviii.A.
Peccatu angeloru ex libero pro-
cestit arbitrio. clxxxviii.H.
Peccatu eótra spiritu quodná est
irremistibile.
xium este.
clxxxix.B.
Peccato omne hominem obno­
cxc.B.
Peccatu oé este á libero arbitrio,
nona dacmone.clxxxviii.F.G.
Peccatum nullum este irremiffi-
bile.folio clxxxix.A.
Peccatu Í spiritu sanctu quodná
& an sit irremistibile. ibide. B.
Peccatu leui9 propter vitada gra
uius permittitur. clxxxix.F.
Pctá oía non este paria. 189.I.K,
Pctá etiá post gratiá perpetrata
remitti probatur. excii.C.
Peccatu vox aequiuoca. cxcv.D.
Peccatoru duo genera. cxl.D.
Periuriu lege diuina este prohibí
tum. cli.I.K.quidsit.ccxxi.E.
Permissione dei i sacris actione
ipsi9 vocari folene est. clxii.A.
Permittimus,qu^ nó probamus,
cixxxix. H. ¿ ccxxvii.E.F.
Persona in deo quid. xcvi.H.'
Personarum pluralitas in diur­
nis probatur. ibi.K.Sc xcvii.A
Personis in diuinis oía qu£ ad fe
dicatur, oíbus aeque conuenirc
& nulli propria este. cii.I.K.
Pertinacia cum errore ha?retic5
perficit. xx. A.
Petrum Antiochi^ primam mis­
sam celebraste. clxx.A.
Petro cur nomen mutatu. igz.G.
Petrus caeteris Apostolis maior
declaratur. ibidé.I.K.&iS}. E.
Petrus Lombardas, fentétiarum
magister. cxxiii.K.
Petrus non primum caput eccle­
sia?,sed vicarium. clxxxiii.H.
 INDEX MATERIARVM.
Petrus quomodo intelUgitur pe
tra.
Pietas vera quae.
clxxxii.H.
lix.I.
Poetis timore peccatum fugimus
dupliciter. xci.G.
Pana peccati infligitur etiá re­
missa culpa. cxci.E.C.
Panitentix partes e fle tres.
cxci.A.
Panitentia quae ex timore ge­
hennae oritur, an inanis & no­
xia fit dicenda. excii.B.
Panitétix virtutem non pro se­
mel,sed pro femper valere pro
batur. excii.C.D.
Plura in tit.confeffio.
Polycarpus martyr Iohánis euá-
geliftx discipulus. xi.H.
Potentia non solo patri a Acribe
da venit, sed & filio, & spiritui
fando. cii.H.
Potestatem tam laicalem quam
ecclesiasticam non amitti per
peccatum mortale, probatur.
cxciii.D.E.
Prxceptum,Crescite & multipli
camini, quatenus obliget.
cxxvii.F.
Prxcepta affirmatiua & negati-
ua. cxxvii.D,
Prxceptum & cófiliu quomodo
differant.xviii.B.& cxxxiiii.C.
Prxcepta dei cum dei adiutorio
implere potest ho. cxxxviii.E.
Prxceptoru omnium dei nobis
possibilis obfcruatio.cxciiii.A.
Prxdestinatio ad vitam xterná
non ex nostris meritis, sed sola
dei misericordia pédet,clx. D.
Prxdestinationefua deus fic pr£
destinatos nónecestitat ad bo­
num , vt male agere & perire
nequeant. cxcvi.A.
Pr^destinatum ad vitam etiamsi
mala opera agat,nunquam pof
fe diaboli membrum este: & il­
lum qui est á deo ordinatus ad
mortem,quantumcunque bene
viuat, nunquam poste este me-
brum dei,falsum & hxreticum
probatur este.
cxcvi.A.
cxcv.K. &
Prxdicare nullo modo licere
cuiquá ni fi mistus fita superio­
re. cxcvi.F.
Prxdicationcm cuique fine dis­
crimine non este liberam, ibi.
Prxdicatum quis mitti dicatur.
ibidem.G.
Prxdicatio aliquo loco & tepo­
re multis de causis prohiberi
potest.cxcvii.A.B.& dein.
Prxdicandi tempus quod
cxcvii.C.
Predicado verbi dei quado pro­
hiberi in aliquo potest.
cxcvii.C.
Prxlatorum munus. xxvi.G.H.
Prxlatoru negligentia & socor­
dia hxrefum causa est. ibid.
Prxlatis ecclefix este obediendu.
cv.F.G.
Prxlatos & superiores non de­
bere corripi ab inferiorib9pro-
batur. ccxvi.C.& dein.
Prxmiu debetur nobis nó ope­
ris natura, sed iure promistio-
nis. clxviii.G.H.
Presbyter quid fignificet.cx.D.E
Primatum Petri cur hxretici tan
topere oppugnent. clxxxii.F.
G.& clxxxiiii.H.
Primat9 Petri institutto.clxxxii.
G.&dein.
Primitias & decimas domino of
ferre quid. cxxxviii.C.
Primogenitus quis & quomodo
dicatur. clxiiii.F.
Principium omnium rerum este
vnum,illudque bonum. xc.H.
clxii.D.
Probare quid apud Paulum.
cxxii.D.
Procedere ab aliquo quid. cii.A.
Promiscuus coitus quis.lxxxv.G
Prophetx sacrarum literaria in­
terpretes sunt. xv.H.
Prophetas contrario spiritu non
fuiste inspiratos, falfaqueprx-
dixiste,probatur contra Apel­
lem. cxcviii.A.&dein.
Prophetas intellexiste qux prx-
dixerint & loquebantur. ibi.D
Propria non este in personis di-
uinis potentiam,fapiétiam,be­
nignitatem , sed appropriata.
cii.H.I.
Psalterii in ecclesiis vfus.lxvii.F
Purgatorium poste ostendi ex fa
eris literis. cxcix.B.C.
Purgatorii inferni loco aliquan
do vocari. cc.I.
Vadragefimalis iciunti
Q institutio, Christi est.
i*7rr1cxliii.H.I.
Quxstiones circa animx crea­
tionem varix. xlii.I.
Ebaptizandum nullo mo­
R do este. liii.I.&dein.
Redemptionem nobis fa­
ctam este per Christi. lxxxii.
C.&dein.
Regnum Christi beati sunt, Lc
beatitudo. lix.E.
Religionem priuata an quis in­
trare postit. clxxii.D.E.
In religione priuata an cuiquam
vi uere liceat. ibi. E*
Remistioni peccatorum femper
este locó probatur. cxcii.C.
Renum cinctura quid in veteri
lege significabat. ccv.G. &
ccviii.C.
Reprobatio vt est prxdestina-
tionis priuatio, nó nostris de­
meritis , sed diuina voluntate
fit.&iuste. clx.D.E.
Reprobatio qux fic per actum
voluntatis pofitiuum, nunqua
fit fine demeritis. ibi.E»
Res a deo creat£,etiam per nos
meliores fieri postut.xl viii.C,
Resurrectio prima quid.lviii.F.
Resurrectio fecunda quid.ibide
Resurrectionem futuram certo
credendum probatur.cciiii.A.
& dein.
Resurrectionem carnis qui ne­
gar in t. ibidem.A.B.
Refurrexiste Christum die do­
minica. ccv.B.C.
Resurrectionem carnis Orige-
nem non negaste. cciiii.I.
Resurrectionis tempore corpus
nostrum erit palpabile & visi­
bile. cciiii.E.F,
Resurget idem qui vixit homo
ibi.F.
Retinere peccata, est non remit
tere. Ixxxvii.H.
Reuerentialis timor. lxxxiii.B.
Abbati sanctificatio. cxl.G.
S Sacerdotes scietis custodes
& legis este debent.xiii.F
Subditi cum prxlatis in conuen
tum conuocari non debent.
xiii.G.H.
Sacerdotis euangelici circa pa-
nitentem
 IN DEX M ATERIARVM.
nitentem abfoluendum, & ve­
teris legis sacerdotis circa le-z
prosum differentia. xxxv.C.
Sacerdotes omnes quantum ad
absolutionem habere aequalem
potestatem. xxxvi.B.
Sacerdotum distinctio in vete­
ri teñamente». cviii.G.
Sacerdoti non licet vnam tan­
tum speciem sumere. CXXV.I.
Sacerdos omnis ex hominibus
constituitur. dxvi.A.
Sacerdotis & laici distinctio.
clxxi.K.St clxxii.A.& K.
Sacerdos quó sibi comunicas in
milla, populo cóicat.clxxii.A.
Sacerdotes non effe omnes chri
stianos.ccv.K.& ccvi.A.St det.
nec dignitate pares.ibidé E.&
ccvii.B.
Sacerdote non amittere conse­
crad i poteffatem,etiáíi morta­
liter peccer. ccvii.C.
Sacerdotes csclibcs effe debent.
cxxiii.B.C.& ccvii.D.E.
Sacerdote coniugatd effe,duo­
bus modis intelligi. ccvii.E.
Sacerdotibus nuquá licuit vxd-
resducere,licetiam vxoratiali
quádo fmt ad facerdotiu pro-
uecti. ccvii.K.&ccviii.A.
Sacerdotem infimum in abfen-
‘ tia episcopi nó poffe exercere
munl> epifcopale/ccviii.G.H.
Sacramenta nó reiterabilia. <s8.
H.I.&lxix.E.
Sacraméti eucharisti<“ vis & vti-
licas. CXX.H.& dein.
Sacramentum quid. clxxvi.A.B
Sacramenta omnia effe myfte-
ria. clxxvi. A.
Sacramenta ecclesiae negantium
haerefes &authores. ccix.A.
Sacramenta omnia conferre gra
tiam debite suscipienti. ccix.A
Sacraméta noua non potest in­
stituere ecclesia. ccxxiiii.D.
Sacrificia in omni lege fuisse.
clxx.B.C.
Sacrificia aliquod an ftatus eua-
gelicus admittat, ibidem.C.
Sacrificium quid, & quó ab ho­
locausto differat. ccxxvi.H.
Salus nulla nisi per gratiam.137.
H.I.&cxxxviii.A.B.
Sanguinis baptismus quis.lv.G.
Sanctos effe ab hominibus ho-
n orand os, & orandos .ccix. G.
-St dein.
Sanctis honor exhibitus, exhi­
betur deo. ibidem.G
Sácti pro nobis intercedere pof
funt.ccix.I.
Sanctorum patrum omnia dicta
an vfque ad vltimum iota te­
nenda nobis fmt. xiiii.G.H.&
xv.B.C.
Sapientia ex ore dei non efflata,
sed prodiens. xlii.F.
Sapientiam non solius filii pro­
priam effe. cii.L
Satisfactionem pro peccatis effe
neceffaria. cxci.B.C.&ccxi.B.
Scabellum peda domini quid.
xxxiii.D.
Schismaticus an fit haereticus.
xix.H.
Schismatum incómoda.xxxi.E
Scriptoribus sacris dissentienti­
bus,modo non contra fidem
euangelicam & ecclesiam,al­
terutri parti pro libito adhae­
reri poteff citra repreheirone.
xiiii.D.E.xv.C.D.
Scriptorum ecclesiasticorum di
cta omnia an vfque ad vltim-u
iota teneda nobis fmt.xv-B.G
Scripta ecclefiafticoru scripto­
rum á Pontificibus probari &
recipi,quomodo intclligendú.
xv.D.
Scriptorum sacrorum dicta non
effe reiicienda & floccipenden
da. Jv.I.
Scripturae sensusnon.in nuda li
tera consistit,eiufque interpre­
tatio penes eeclefiá eft. 8<V.O.
Scripturas humanas ádiuinis dif
cernendipoteffatem adeo ha­
bemus. ix.E.
Scripturarii interpretatio vera &
certa penes quos. ix.C, D.
Scriptura nullam cuiuflibet ho­
minis quátuuis docti & sancti
efficace effe ad haerefim reuin-
cedam,nifi &c. xiiii.D.ca.vih
Scriptura: fadrae libroru autho-
ré nullfi in scribendo erraste fir
miffime credendum. xiiii.G.
Scriptura nó effeoib9 aperta,&
intellectu facilem. xxviii.A.B.
Scriptura sacra vt potiffimd me-
.taphorida. xliii.K.&xcvi.A.B*
Scripturas, testium locúm, non
radicis tenere. lxxxiiii.D.
Scripturae facr^ quoslibet libros
ex canone reiicefe, propria eft
haereticorum* cexnC.D.
Scriptura sacra turris eft mysti­
ca Dauid, &c. ibidem.D.
Scripturam aliquam sacram effe
quomodo credere poffimus.
ix.E.&ccxii.D.E.
Sensus verus ex scripturis quo­
modo eliciend9. viii.B.ix.E. E
Sententiam deus mutare nouit.
cxcvi.A.
Sermonis elegantiam non pu-
- gnare cum christiana religio-
ne.xxv.D.E.
Serpétem qui Adam & Heuam
decepit,qui coluerint. cxli.G
Serpente aeneu quare Ezechias
confregerit. cxlv.B.C.
Seruilis timor & initialis. Sz.LR
Signa nó adorari,sed ea q.U£ per
ea repr^fentantur. xxxiiii.A.
Silentium femare digito narib9
. oriq>appofito,ridiculu. 113.F,
Similitudo & imago differunt.
xxxviii.C.
Similitudo in qualitate funda­
tur apud Aristotele, Í scriptura
vero sacra in fubstantia¿77.A.
Simón Magus primus haerctic9.
xxiiii.C.
Simonía reprobatur. ccxiii.I.iK.
Synodus Ephefina fecunda da­
mnata fuit. Ixxix.D .E.
Solicitud© nimia omnis a Chri
stiano absit. xivii.G. H.
Spiraculum quod fpirauic. deus
in Adam,an anima fuerit dice*
dum. : xii.C.&dein.
Spiritualia dona non poffe ven­
di. ;Ccxiií.I*K. & dein.
Spirituffanctus candé vim.nunc
habet, quam habuit tempore
Apostolorum, & eodem mo-
- do ecclesia illuminat. xv-G.H
Spiritus raro fine additamento
pro tertia persona in diuinis
ponitur. xli.F.
Spiritus acceptio multiplex in
scripturis. ibidem»
Spiritum quem fufflauit in disci
pulos Christus, longe distare
ab eo quem in Adam inspira-
 index MATERIARVM
uit. ibidem.F.G. Tyrannus quis dicatur.: ibidem. cis esse apponendum, cxx.A.
Spiritussanctus conciliis gene- Titulis librorum non tenaciter Vini vfus licitus probatur, cc-
ralib9 ad sistere probamr.lxxx- credendum femper. x.G. xxii.E.F.
iiii.G.H. Tradita nobis multa esse sine Virginitas nunquam sola, cc-
Spiritñ timoris domini in Chri scripto,- x.K.Sedein. xxiii.E.
fio fuisse. lxxxiiJ.K. Traditionibus vniuerfalis eccle­ Virginitatem prseuálcre matri­
Spiritus sanctus & dominus & siae, etiam si testimoniis sacrae monio. ccxxiii.A.B.Sf marty­
deus esse probatur, non creatu scripturae non comprobentur, rio a?quipollere,ibidcm E,
ra. C.K.&CÍ.A.& dein. tantam sidem adhibendam es­ Visio facialis dei nobis erit in
Spiritum sanctum esse sequalem se,quanta ipsis sacris scripturis futura vita Sec. lv.I.K.Sedein.
patri, Se filio, Se consubstantia­ adhibetur. . xi.E. Visionem dei,beaticudinem e(V
lem. cii.A.B.Se dein. Traditiones conciliorum gene­ . fe,nó probatur ex Iofian, xvii.
Stellis hominem non alligari. ralium rite cógregatorum esse Ha?c est vita. iix.I.K,
cxxxi.I.K. ab omnibus recipiendas.xii.A. Visitare iniquitates nostras vtdi
Studia generalia non esse inuti­ per totum. catur deus. Ixvi.B.
lia in ecclesia. ccxv.G.D. Trahere ad se deus nos quomo­ Vita a?terna multis nominibus
Substantia in deo quid. xcvi.I. do dicatur. clx.B. vocatur. lix.H.LSedein.
Sufficientia nobis omnem gra­ Translatio sacrae scriptura? in lia Vitam xcernam hominem non.
tia confert. cxxxvii.I. guam vulgarem, haeresim pa­ posse promereri ex virtute ssia
Sufficientiam nostram omnem rir. xxvii.H. ime dei auxilio. elix. H J.
ex deo esse. clx.A. Transsubssantiationis v.ocabum Vnctio extrema sacramentum
Suffragia Se oblationesdefunctis non esse recens. cxix.B. est, & confert gratiam* ccxx-
prosunt. ccxvii.H.I.Se dein. Transsubstátiationis nome quá- ÜÜ.C.D.& dein.
Empla in honorem dei Se do Se quare confictum. ibi.I. Vnio ecclesia? duplex. xix.H.

T fanctorñ erecta, esse san­

cta Se bona.ziS.A.Se dei.
Tentado est ignis probationis.
Tricesimus annus maxime prae­ Vocabulorum nouitas. ortho­
dicationi aptus. - cxcvii.C. doxum offendere non debet,
Aldensium haerefis vnde modo de re constet. cxix.H.I.
cxcix.F*
Terra quomodo scabellum pe­
dum dei. xxxiii.D.E.
V orta. xxviii.A. Voluntatis nostra? operationes
Vasa quaedam in honore,
quadam in contumeliam,quo­
effe triplices.
Votorum trium
cxxxvii.B.
excellentia, cc-
Terrae nomine omnia corporea modo siant. clxii.C. . xxvi.B.
significari in fcripturis.xlvii.K Verborum sensum sola ecclesia Vota probantur. ibidem F.
Tertullianus. xlii.I. ius interpretandi habet. ix.A. Cum voto opus melius esse q
Testamentum vtruque a bono . & dein. .simile sine voto. ccxxvi.D.
deo conditum esse. xcv.B.& Verba diuina an femper iuxta Vox canentis in ecclesia qualis
clxii.E. simplicissimam significatione esse debeat. lxvii.F.
Testamentum vetus reiicietrum . Se - grammaticam accipienda Vox docetis quam scriptura ad
haerefes. ccxi.D.E. - sint. ix.I. sidem docendam efficacior est,
Theobutes haereticus. xxiiii.D. Verbis docentis non minus cre- Se proinde tam voci quam feri
Timor domini multiplex.lxxx-; dcndu,quám ferrpturar. x.E. ptura? credendum. x.E.F.
ii.I.K. Verba Sí voces an aequam fide Vfuram peccatum esse, ccxxvii.
Timore pcen^ peccatum fugi­ ) & vim habeant obligandi si­ E. Se dein.
mus dupliciter. xci;G. cut scripturae. xi.B. Vxorem ducere sacerdoti non
Timor, feruilis etiam nobis pro­ Verecundiam esse in rebus natu licet. ccvii.D.E®
dest. ... xci.E rae. ccxxii.A.
Timor dei feruilis vnd e origi­ F I N I S.
Vermis consci en tiam significar.
nem habeat. ccxix.G.
cxlvii.G.
Timorem domini esse in futu­
Vestes sacra?,& pali^ Se vasa qua
ro feculo. ccxx.G.H.
reuerentia contrectandaj^i.B.
Timor prb reueretia.lxxxiii.B.
Victorin9 Afer Hieronymi pre­
. O.Se ccxx.I-K.8e pro, verecun­
dia. ccxxii.Ci ceptor. ‘xxx vili. B.
Vidua? deo deuota? si nubant,da
Tyrannum quemlibet licite &
mnantur. ccxxv, H.I.
meritorie posse occidi sine su­
Vinum in eucharistia? consecra­
perioris mandato,falsum Se h<£
tione i sanguine verti. cxiii.A.
reticum. ccxxi.B.C.
Vinum pro consecratione cali­
 ff
ILLVSTRISSTMO AC REVERENDISSIMO DOMINO,
D.Iohani Tauerae,S.R.E.Presbytero Cardinali,& Archiepiscopo Toletano,
Frater Alfonfusde Castro Zamorésis ordinis Minorum, S. P.D.

Anta est calamitas,illustriffime princeps, qua ab hsere-

ticis illata nostro hoc feculo patitur ecclesia, vt qui illi
nó codolet,nec prout potest fubuenire studet,indignus
fit qui ecclesiae filius nucupetur.Nunq enim adeo pro-
cli ué fuisse orbem arbitror ad hqrefes vel excogitadas,
vel fufcipiedas,^hoc tepore,quo passim sibi quifq; lice
reputat & docere quod libuerit, & quod audierit,tene--
re ac profiteri.Multora certe h^reticoru malignitate ab
Apostolicis teporibus nuc vfq; ecclesia vexata scimus:
sed nu<| tales hostes ecclesia perpessa est,quales nuc su­
stinet:^ certatim inter fe cótédñtquis eoru grauissimé
noceat ecclesiaeiqui vero plus nocuerit, illustrior habe-
UUi-v». tur.Na cfi alii h^retici singula sibi genera quaestionum
intricata & cauillofa proposuerint,de quibus cótra ecclesiae catholicas fide sentirent atque
doceret,isti vniuerfa seré hgeticoru dogmata iam diu ab ecclesia reiecta,denuo reuocarut:
ita vt variis hincinde ascitis h^resibus,facti sint ipsi tanq alueus quidá late patens,per que
omnia h^refnm colluuies flueret ac laberetur.Nihil est enim a summo vfq; deorsum,quod
nó tam rabide ac mordicus infectentur,vt diuelli nó queant.Omnes ecclesia: ceremonias
tollunt:cantus rident:orationes siue preces qua: ad deum fiunt, tancj inutiles vilipendunt:
Ecclesiasticam hierarchiá destruunt: Sub fuco Christiana: libertatis diabolica qu^runt fer-
uitutem,negátes suis superioribus obedientia,tan<| hac essemus libertate a Christo donati,
vt nulli hominu fubesse debeamus:Sacrarnéta ecclesiae velut matris viscera dente viperino
rodere atque dilacerare conantur: Sáhctom venerationem fubfannanrrimagines oderunt:
Deipar^ virginis reuerentiá abominantur,tanqua aliquid depereat de gloria dei, si vel tan­
tillum honoris exhibeatur eius matri. Toti generi humano iniuriosi sunt,eius arbitrium no
liberum,sed feruum esse docentes.Quid plura?Babylonica audacia in caelum ascendere ni­
tuntur^ diabolica superbia super astra caeli volentes exaltare folium suum, deo omnipo­
tenti calumniari non verentur, & aduerfus illum contendere. Sunt enim 'ex eis aliqui,nec
hi ex infima eorum forte,adeo in deum blafphemi,vt non vereatur omnes nostras culpas
in illum reiicere. Omnem etiam deo adimunt libertatem , cum omnia suprema necessi­
tate fieri docent.Scripturas diuinas de mendacio arguunt. Denique apud illos admonetur
quilibet docere posse quod vel semel a quouis vnquam homine assertum fuisse cópererit,
ne videlicet feculis transeuntibus quantulibet pestilens doctrina pereat. Solicitas enim ille
humani generis inimicus,vt nunquam aeui senio haerefes moriatur,nullaque sit tam noxia
doctrina,qua: aut temporibus obruatur,aut obliuione sepeliatur. Verum non fatis esse pu­
tarunt recentes ha:retici veterum haereticorum dogmata iam sepulta suscitare, nisi &more
Iudaicorum cauponum miscuissent aquam vino,vmbras veritati,euagelii gratiae legis ne­
cessitatem. Quapropter hi omnes,maledicti coram domino censendi sunt, quoniaciuita- Iofue vi<
tem Hiericho funditus destructa suscitare & reaedificare conátunquibus nihil aliud videtur
esse curse,5 vt extinctas atq; sepultas haerefes ab inferis reuocét.Vix enim vná & altera as­
sertione apud eos reperies,q nó sit iam diu ab ecclesia danata. Vt ergo huic tam late graf-
fanti morbo,vel aliqua ex parte qua possem mederer,haerefum catalogum texere decreui,
in quo omnes haerefes ab Apostolicis temporibus adhuncvfquediem exortas recenserem,
vt omnibus notum esse valeat,a' quibus fecibus recentes haeretici sua dogmata hauserint,&
vel sic quisque facilius venenosa dogmata fugiat, sciens iam fuisse velut talia ab ecclesia
reiecta.Quo opere abfoluto(absit verbo inuidiajnoparum vtilitatisreipublicae Christiana:
allatura me spero,nisi forte para prodest horto alicui,qui inutiles noxiáfq; herbas euellés,
solas in eo reliquerit falutares-.aut si ipse non cuellat,certe indicaris. Multum profecto pro­
spicit medicus infirmo, cu illu docet cibos qui nocere possent,vt ab illis abstineat. Sic ego
infirmis & debilibus consului, ne forré nescientes dogmata difcernere,noxia quseq; pro sa­
lutaribus per ignorantia fufciperent.Hoc ergo opus iam deo adiutore consummatum, tibi
a
 cui multis hominibus debebatur,illustrissime princeps,osífero. Na ab eo die quo opus hoc
aggressus sum, quoties mecum cogitabam cuinam illud, ficuti mos est inter scriptores re­
ceptus,nuncupare,tu femper veniebas in mentem,tanquam exigens id quod tibi iure de­
beretur. Nam cum \\x sint primitiae frugum mearu,non alii quam meo praelato lege diur­
Lcuit.xxíij. na debebantur.Feretis (inquit deus per Moyfenjmanipulos spicarum, primitias messis ve­
strae,ad sacerdotem.Cum opus hoc sum exorsus, Archiepifcopus eras Compostellanus.At
Zamora,quam aliqui Numátiam putant, quae meum est natale solum,Compostellae tang
metropoli subditur.Nunc autem ex Compostellano Toletanus merito constitutus es Ar­
chiepifcopus,qui cum Hispaniae primas fit, vel hoc nomine tibi hoc foeturae debeo,quod
Hispanus fum. Deinde, cum totum hoc opus de fide catholica disserat, nescio cui potius
merito fuerit nuncupanda,quam tibi,qui ob innumeras tuas virtutes, egregiasqj animi do
tes,in Cardinalium numerum es cooptatus,altiorem aliquando locum ascensurus, vt prae­
sagit animus. Hoc igitur opus illusthssime ac reuerendissime domine,nomini tuo dicatu,
aequi bonique faci as precor, arqj in patrocinium tuum suscipe: cuius indicio no solum hoc
opus,sed & me ipsum totum submitto lubens, ac dedo.Scio enim indicium tuum tam es­
se exactura,vt ei nullus error etiam quibuslibet verborum phaleris ornatus imponere va-
leatitam integrum,vt nullo affectu corrumpatuntam solidum,vt nulla queat malignátium
improbitate vel tranfuerfum digitum á rectitudine deflecti.Nam ob hanc indicii tui inte­
gritate dignus profecto habitus es cui Carolus Caesar Hispaniamm rex,regni gubernacula
commendaret,&quidé abfens.Qua in re tantam ostendisti dexteritatem,vt dignus censea­
ris cui totius ecclesiae moderatio merito possit iniungi.Quapropter futurum spero, vt ali­
quando re ipsa consequaris,quod iara pridem assecutus es meritis. Vale.

FRATER FRANC1SCVS MENESIVS

Fratri Alfonso de Castro commilitoni suo S.

Pus illud tuum aduersus omnes hecreses,cum illa magnifica atque opulen­
tissima parasceues frontispicio, quod aiunt,vsqj ad calcem perlegi, mi Al-
fonse doctissime atqscharissime.Opus inquam sané q catholicum,& eccle­
siae sacrosanctae,his praesertim temporibus,plufquam necessariu.Opus quod
authorem suum nec ignauia torpuisse,nec in sacris literis & solida patru do
ctrina oscitanter versatum lucidissime testatur.Opus denique dignissimum
obsuam vberrimamfrugem,vtilitatemque non vulgarem,quod & á Christo optimo ma­
ximo in caelis,& a verae pietatis cultoribus in terris, omnem omnino obtineat fauorem,
cunctommque eruditorum calculis comprobetur, atque studiosorum suffragiis extollatur.
Suscepisti tu quidéprouinciam durissima, aduersus omnes haereticae prauitatis immanissi­
mas belluas pugnaturus, verum illo serete opem, pro quo huiufmodi plusf gigatomachia
viriliter iniisti,super aspidem & basiliscum perambulans: calcatisq; leone atque dracone,il­
lustrem ac semperlaudabilem de omnibus es assecutus triumphum. Ceterum de encomio
hactenus.Tu vero qua coepisti pergito felix atque inuictus haerefeomastix,certissime scies
laborum tuorum fructum nulla temporis iniuria intermoriturum . Vale.Salmanticae ex
nostro coenobio.
FRATRIS
 L
FRATRIS ALFONSÍ DE CASTRO, ZAMQREÑ*

SIS, ORDINIS MINORVM, IN QVATVORDÉ-

CIM LIBROS QVOS ADVERSVS OMNES
HAERES ES AEDIDIT,
PRAEFATIO.

N TÉ R plurima fe vatia scelera, qua? humanum ge­

nus omne, potissimum Christianum, inuadunt atque
deuastant,ha?resis vnum est,eo eseteris peius,quod cum
fit pestilentiiTimum,latius fe diffundit,acutius penetrat,
tenacius adh^ret,atque ideo difficilius curatur. Quan­
tum enim noxium fit,inde potest censeri,quod funda­
mentum impetit totius pietatis,fine quo nihil sint reli­
qua omnia profutura. Sine fide nanque (vt ait Paulus) Hebr-Xb
impossibile est placere Deo. Per hanc sancti vicerunt
regna,operati sunt iustitiam, adepti sunt repromissio­
nes,obturauerunt ora leonum, extinxerunt impetum
ignis,effugaueruntaciem gladii,conualuerunt de infir­
mitate, fortes facti sunt in bello, castra verterunt exte­
rorum . Haec est viaticum viae huius: sicut propheta inquit, Ex side iustus viuit. Haec est Abac.ifi
G denique (sicut dicebam modo) basis & fundamentum totius Christianae structurae, super Hebr.xL
quam vclut super firmissimam quandam petram Deus fundauit ecclesia suam.Super quá &
nos omnes fundari praecipic Paulus, vt stabiles & immobiles simus a spe euangelii quod Coloif.L
audiuimus. Quapropter si ex huius bonitate, haerefeos malitiam metiri conuenit, dice­
mus ex opposito haeresim pessimum este vitium . Tanto enim (iuxta Augustini senten­
tiam ) aliquod malum est peius malum, quanto magis adimit de bono. Hinc patet quam
male de república Christiana mereantur ii qui fidem oppugnant, qui hacrefcs vel inue-
hunc, vel illatas tuentur : quoniam destructo fundamento , necesse est vt quicquid super­
aedificatum fuerat, decidat. Haeretici autem fundamentum hoc quod á Christo ipso ja­
ctum, & ab apostolis eius mundo ostensum est, eruere conantur: quoniam etsi aliis in re­
bus faepenumero inter fe dissentiunt,in hoc tamen vnum omnes conuenerunt,vt aduerfus
Christi & Apostolorum doctrinam cristas erigant. Nec qui hoc agerent,pauci fnere:quod
D est in primis dolendum & graue, siquidem egressi á nobis. Quot nanque barbarae natio­
nes aduerfus filios Israelolim commotae sunt, tot, imo plures, contra fidem catholicam
& doctrinam euangelicam insurrexerunt . Nec adhuccessauit haec oppugnatio. Multa
siquidem hostium castra in circuitu eius posita sunt, vallaucrunt eam vndique, vt ad ter­
ram prosternerent. Ab oriente Simón, Menander, Valcntinus, Manes. Ab occidente,
Prifcillianus, Vigilantius , Petrus Abailardus. A meridie, Tertullianus, Nouatus, Do­
natus . A Septentrione, vnde panditur omne malum , Pelagius, Ioannes Vvitclcf, Ioan-
nes Hus, Martinus Lutherus.Concussa est igitur á quatuor angulis,machina: ex omni parte
contra eam admota? sunt . O quot sophistica? collectiones, quot fallacia?, quot scriptu­
rarum tortiones atque dilaniationes apposita? sunt, vt hoc quod Christus iccit fun­
damentum, videlicet fides, rueret? Verum post tot bellorum incursiones, post tot la­
cta aduerfus illud tela , fixum & immobile ad finem vfquc feculi permanet fundamen-
E tum, quoniam dominus promisit fe rogaturum pro ecclesia, vt eius fides non defi­ Luc.XXif,
ceret. At qualiter deficere poterit, illo pro ea rogante, qui femper exauditur ? Adiuuat er­
go eam Deus vultu suo . In medio eius stat, vt non commoucatur. Quo fit, vt nus­ Psal.xlv*
quam ha?reticorum acies aduerfus ecclesiam pra?ualere possint, aduerfus quam (domi­ Mattxvi,
no teste) nec inferorum porta? pra?ualebunt, Nec tamen ab hac infestatione ideo abstinue­
runt ha?retici, aut in posterum vnquamabstinebunt. Oppugnant etenim femper, quan-
uis nunquam expugnare valebunt.Sicut nanque Iebufeus olim femper masit inter filios Is­ Iofuc.xVf,
rael, in ipsa etiam Hierosolyma,nec vfquam deleri potuit,Deo ita aut permitte te aut dis­ ludicvi»
ponente ad Iuda?orum ignauiam repellendam , vt videlicet sciret inter eos habitare, quos
a ii
 F. alfonsí de castro, minoritae
timere, & propter quos vigilare eos oporteret: ita etiam nunc quantulibct ecclesia ab hae- F
rcticis expurgetur, femper ad nostrum exercitamentum lebufeus erit in medio . Oportet
i. Cor.vi, haerefes e fle (ait Paulus) vt qui probati sunt,manifesti fiant. Quia ergo femper futuros haere­
ticos praeuidit Apostolus , ideo omni qua potest sedulitate ac folicitudine admonet, vt
eos dcuitemus, & ab eorum commercio abstineamus: quoniam sciebat quantum nocu-
H.Timo.ij. menti habita cum eis communio posset afferre. Sermo enim eorum vt cancer serpit.
Hac de caussa plures ecclesiastici scriptores moti, anxie laborauerunt in inquiren­
dis haereticis, eorumque erroribus, vt eos nobis describerent: vt inde poftmodum forent
aliis vel fic noti ii quos iuxta Pauli preceptúen deuitare oportebat. Inter quos primus ex
his qui extant,eft Irenacus Lugdunensis episcopus, Apostolorum temporibus valde vici­
nus. Hic elegans opus de h^reiibus composuit quinque partitum libris, in quorum primo
omnes h^refes & illarum authores enumerat, quae ad suum vfque tempus ecclesiam oppu- G
gnauerant. In aliis vero libris aduerfus aliquas illarum disputat. Poit hunc eodem serme
tempore Tertullianus extitit, qui quanuis ipse poftmodum h^reticus, prius tamen cum
catholicus esset, librum composuit de proscriptionibus h£reticorum, cuius appendix eft
libellus alter de h^resibus. In quo breui compendio h^reticorum omnium qui ante illum
fuerant, nomina & haerefes pandit: quanuis non omnes illorum errores defcripferit.Phi-
lafter Brixienfis episcopus, quem beatus Augustinus teftatur fe Mediolani cum beato Am­
brosio vidisse , maiufculum opus de h^resibus edidit, nec illas omittens, qu£ ante Chrifti
aduentum apud Iudaeos olim fuerant. Hoc serme tempore Epiphanius Cyprus Episco­
pus volumé de haeresibusgraecé scripsit, fex libris (vt Augustinus teftatur) distinctum,opus
tamen eodem Augustino tefte fatis paruum . In quo octoginta duntaxat enumerauit hq-
refes, adiunctis etiam eis quae olim apud Iudaeos fuerant exortae. Ab iftorum duorum epi­
scoporum libris hauriens Augustinus , precibus Quodvultdeus impulsus, opus de haere- H
sibus ad eundem Quodvultdeum edidit. In quo eas duntaxat descripsit, quae poft Chri­
sti in coelos ascensionem ecclesiam inurserunt. Quapropter a Simone illo mago,de quo
Act,viij. in Actis Apoftolorum fit mentio, suam auspicatur historiam . Poft illos omnes egregios
viros, Guido de Perpiniano Carmelitani inftituti, &-postea Elnensis episcopus, librum
de haerefibus composuit, in quo illas haerefes addidit, quae poft Augustinum fuerunt exor­
tae, nec illas omittens quae olim apud Iudaeos fuerant. Verum hic non contentus eft hae­
reticorum nudam narrare hiftoriam, prout Augustinus & Philafter fecere, sed cum singu­
lis haereticis manus conserere tentauit, & quasi ad lingulare prouocat certamen . Quam
rem adeo infeliciter agit, vt fopenumero veritatem dicas succumbere, fi ex illius pugna'
censura ducenda fit. Omitto quod in ipsa etiam historiae narratione deficit.velut enim pa
rum diligens historiae inquisitor, multas haerefes omifit, etiam ex his quae circa tempora
sua pullulare coeperunt, cuiufmodi sunt Albigenses, flagellantes fefe , Petrus Abailardus, I
Henricus Tolosanus,Almaricus,Durandus de Valdach,aliique multi haeretici,quorum er­
rorum nusquam Guido meminit. Aliquando haerefes commutat, tribuens huic quae sunt
illius. Aliquando etiam errores ex diametro apertissime pugnantes eidem factioni tribuit,
vt facile eft apud eum inuenire, cum de erroribus Armenoru loquitur. Demum poft iftos
omnes, quidam frater Bernardus de Luzéburgo, omnium ln^reticorum catalogum descri­
psit, opus certe laboriosum,quanuis in illo f^pehallucinetur,multos ibidem recensens qui
meliori lapillo fuissent notandi,vt eft Papias,& alii de quibus inftrius dicemus. Alios etiá
plures ibidem miscet,qui nullo pacto ad hereticorum familiam spectare videtur,quoniam
Chriftu per baptifmu nunc| fuerunt induti,vt eft Auicéna & Auerrois,qui cu nunc| Chrifto
nomina in baptismo dederint,nullo pacto fieri poteft vt h^retici di can tur. Nam alio qui o-
mnes gétiles philosophi foret hac ratione sub hereticoru nomine fcribedi.Hi ergo omnes
qui hereticoru historia texuerut, in hoc vnu laborauerut, vt hereticoru factiones describe- K
rent,& fic velutindice aliis oftendiflsevideretur hoftes fidei,a quoru cómunione abstinere
oportebat, qui labor nó paru ecclefie catholice hucufq; profuit,& nuc indies plus prodeft:
Psal.xxxiij quonia primus gradus ad omne virtute capessenda (vt regius propheta ait) eft declinare
a malo.huicauté proximus eft,facere bonu. Arator etenim prius agru a spinis aut quibuf-
cuq, noxiis herbis expurgat,& fic terra ex acceptis poftmodú feminibus segetes producit.
Ad hunc modum medicus proscribens leges infirmo quibus incolumitatem & assequi &
tueri possit, prius illum docet cibos a quibus eft illi abstinendum. In omni etiam doctrina
non minus laborandum eft vt errores extirpétur, quam vt veritas doceatur. Na extirparás
erroribus
 AD VERSVS HAE R ES ES LlR l Z
A erroribus veritas clarius agnoscitur, agnita ardentius amatur, amata denique vehem éñ-
tiusdefenditur, & cautius custoditur. Quod si hoc in qualibet doctrina obferuatur, rriul*
to salubrius id fiet in theologia, hoc est in doctrina euangelica, in qua(vt est apud Ab*
gustinum ) nullibi periculosius erratur, aut fructuosius aliquid inüenitur. Bene ergo no*
stris commodis prospexerunt, qui haereticorum historiam texuerunt, vt inde cognosce­
remus eos a quorum commercio nos abstinere oportebat. Verum etiamsi hic eorum labor?
vtilis valde fuerit, multo tamen magis mea sententia nostrar vtilitati consuluissent,fi plus
laborastent vt ostenderent haerefes & errores, a quibus erat praecipue abstinendum, quam
haereticorum nomina, qui illarum haerefum fuerunt authores. Nam ex h$resi cognita fa­
cillime quisque cognoscet pertinacem eius authorem aut fautorem este aut fuiste haereti­
cum. At haeretico proscripto, & vel ut tali diffamato, non sic cognoscitur quid vitan-
£ dum sit in eo. Plerique etenim norunt Arrium Sabellium 8c Nestorium fuiste haereticos,
& veluc tales ab ecclesiae communione electos atque damnatos! non tamen perinde Arria*
nos, Sabellianos, aut Ncstorianos agnoscunt, quia videlicet ignorant quid fuerit in caus­
sa vt ecclesia Arrium aut Sabellium aut Nestorium tali inusserit nota.Omitto quod in Ca­
talogo plures haeretici nomine describuntur, quorum tamen nulla citatur haeresis pro­
pter quam constet eos merito sic fuisse notatos, vt sunt Adelbertus Gallus, Clemens ScO-
tus, Petrus Constantinopolitanus, Petrus Cierii, Valdemarius, Nico stratus, Euagrius
Ponticus , aliique multo plurcs .Quid qu$fo iuuat scire hos fuiste olim heréticos, igno*
rata caussa propter quá tam tristis fit in eos dicta censura,precipua cum istorum libri non
extent, qui hac occasione forent ab idiotis vitandi ? Cum igitur ob haeresim quam quis­
que docet aut tuetur, sit haereticus vitandus. & non vice versa propter haereticum haeresis
ab eo asserta : videntur mihi (quod citra inuidiam & eorum fuggillationem dixerim) con-
C fultius illi fuisse facturi,si plus laborastent in haeresibus prodendis, quam in haereticord no­
minibus recéfcndis . Qua in re neminem hucusque,ex his quos legi,video exacte laboras­
se : quoniam etsi Augustinus ,aut Philaster, aut Tertullianus ,aut Guido, aut Catalogus,
omnium haereticorum factiones descripsissent, nullus tamen eorum omnes cuiuslibet h£-
retici errores recensuit, imo eorum quilibet plures omisit. Aliquas siquidem tribuit hae-
reses Cataphvygibus aut Gnosticis Philaster, quarum nec meminit Augustinus de eis­
dem haereticis loquens. Aliquas item Augustinus impingit Manich^is, quas nullo pa­
cto commemorat Philaster.Guido autem quu Augustinum sequi videatur, nec alium prae­
ter Augustinum circa veteres haereticos enarrandos ;eum vidisse appareat,cum de qualibet
haereticorum factione disterit, non plures illi errores impingit, quam apud Augusti­
num legit: quanuis apud alios authores, si eos legisset, potuisset plures reperirc. Vnde a-
pertissimé conuincitur cos in hoc tantum laborasse,vt haereticos nobis veluc indice osten-
D derent. Quae omnia mihi pressius intuenti, visum est opus aggredi, in quo non tan­
tum studebo vt oisines recenseam haereticos, quantum vt omnes describam haerefes, quae
ad nostrum vfque tempus, scriptorum quos potui habere,memoria conferuauit,supplens
ex vno,quod alium omisisse videro . Quo facto, fiet vna omnium haerefum congeries, »
qua quenlibet catholicum abstinere oportebit. Et sic facile quisque agnoscet toxicum
quod vitandum est, & semitam a' qua declinare debet. Vt autem ex hoc nostro labore
facilius quilibet proficere valeat, haerefes ipfq non iuxta tempora in quibus ortar sunt, dis­
ponentur , sed iuxta rerum macerias circa quas versantur. Quapropter res ipsae de quibus
tractant, per dictiones iuxta alphabeti ordinem digestas distribuentur. Sub qualibet ve­
ro dictione haerefes illae disponentur, quae ad rem per dictionem illam significatam spe­
ctare videbuntur. Quo ordine obferuato^ facillimum cuique erit, proposita semel qua­
cunque materia, scire haerefes quae iam circa illam exortae sunt, & quas vitare Oportet*
£ Cum vero vnamquanque hxresim pertractabo, hunc tenebo ordinem. Primó post enar­
ratam haeresim, haeresiarcham prodam , velut illius factionis ducem:qui postmodum sub
co duce militauerutiqui etiam deinde errorem iam emortuum ab inferis reuocarunt.Tum
contra ipsum errorem aliquibus argumentis , cisque breuissimis disputabo , quibus haere­
fis (mea quidem sententia) reuinci postit. Exequentur hoc alii doctiores fortius & effica­
cius , ego pro modulo meo praestabo quod potero . Nolui fusius fpaciari, quanquam for­
san saepe id agere facillimepotuissem, in campo latissime patenti,sed in arctum omnia
congesti,strictius omnia expendi, cófultius fore iudioans,pauca idonea afferre, quam mul­
torum animos loquacitate meapfaegrauari. Quod si de omsiibus.hsresibus esset late difpu»
a iii
 F. alfonsí de gastro, mínoritae
laftdum, fieret necestarió yt modum vnius voluminis etiam magni, nostrum excederet?
opus: quoniam nec in tribus aut quatuor voluminibus, ne dicam in vno,pollent omnes
haereses coacemari. Iccirco breuitati studere decreui, & in compendii formam omnia re­
digere . Quae vero reflabunt, ad alios scriptores, fi quos scierim, remittam, vnde vberius .
haurire quisque possit. Postremo fi quod celebratum fuerit concilium,quod de illa re quo­
quo paKo definierit, definitionem & decretum sub i ungam .Quantus autem hic noster la­
bor fuerit, lector candidus & a liuore alienus facile iudicabit, cum ad solas haereses re^
\ censendas oportuerit plurimos authores euoluere, plurima lustrare volumina, praesertim
quod cum inter recentiores faepenumero non conueniat, oportuit ab aliis vetustioribus
veritatem petere; Quo labore transacto, cum viderem mihi restare maiorem,videlicet ad­
versus tot serpentes pugnare, tot monstra domare, deterrebar ab incepto, pondere tan­
tarum rerum pressus: quoniam considerabam me sumpsisse materiam meis viribus mini - G
me (vt iuxta Horatii praeceptum decebat) aequam: retraxissemque pedem, nisi dominum.
vcur.zr. audissem dicentem , Vnus ex vobis fugabit mille. Non est enim nunc manus domini aut
infirmior, aut impotentior ad me roborandum contra haereticos, quam olim fuit ad prae­
ludit,15, standum auxilium & robur Sampsoni contra Philisteos, quorum mille vna asini man­
dibula .interemit. Quapropter etsi consistant aduerfum me omnium haereticorum castra,
nunquam timebo, quoniamin domino confido quód a dextris mihi erit, ne coramos,
near. Hac ergo fiducia, munitus, jn campum descendo, contra omnes & singulas haereses
pugnaturus. Sed antequam ad pugnam accedamus, prius pro certamine necessaria pa­
rare oportet , vtpotc ostendere symbolum eorum hostium.cum quibus pugnandum est, 80
arma quibus praeliari oportet,iudices sub quibus certaminis periculum est subeundum.
Nam si nullus fit iudex, nullus erit certandi finis, praesertim aduerfus pertinaces. Verum
ne dum falsos aliorum errores exagito, in aliquem ipse , daemone instigante, & deo per- H
mittente incurram, illud in primis testor, 8t testatum este femper volo,me nollevnquam
ab ea fide quam catholica tenet ecclesia, vel latum pilum discedere. Quod li forte ali­
quid simile deprehendatur, non ex industria dictum eñe volo, sed per incuriam aut igno­
rantiam ab homine qui errare potuit, eJapfum, & iam nunc pro recantato haberi peto, di­
cam etenim cum Augustino,quod errare potero,sed haereticus nunquam ero.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, MI N ORITAE

ADVERSVS HAERESES LIBER PRIMVS.

Quid fit haerefis. Gap. I.

E haeresibus tractaturus,ab haerefis definitione aufpica-

du censui. Prius enim oportet,iuxta Aristotelis prae­
ceptu , haerefis definitionem statuere, ad quam vehit ad
gnomone fit quaeuis assertio de haerefi examinanda,
Haerefis iuxta nominis veram & integram significatio­
nem electio dicitur, quod scilicet eam vnufquifque eli­
gat disciplinam,quam putat este meliorem : venitque á
verbo graeco quod latine sonat eligo.Inde phi-
losophoru sectae aut opiniones,haereses appellatae sunt,
ex qua vocis significatione alicui sonaste videretur do­
ctrinam euangelica h^resim fore appelládam,caeá plu­
rimi errores alios deseretes,sibi eligant,eo quod existi- £
méteste veriorem.Verum hoc statim distoluet quifq;,fi
cosidcret cuágelicá doctrina nó ab homine prodita,aut aliqua humana ratione inventa,sed
sola Dei inspiratione & rcuelatione agnita,ac ideo nó ex nostra electione obueniste alicui,-
sed sola Dei voluntate eam manifestante * Nullus enim suae tantum innixus prudentiae,
illi astentire posset . Quo fit, vt prius a Deo edoctum este oporteat, quisquis hanc veré &
Idsn.6. tenaciter (vt decet)amplectatur disciplinam . Sic enim dicit ipse veritatis magister, Nul­
lus venit ad me,nifi pater meus traxerit illum. Quapropter iuxta vocis proprietatem quá-
tolibct extensa dictione, minime haerefis appellari potest. Cui sententiae favet Theophy-
lactus
 ADVERSVS H AERESE S LÍE. I. ^
^ lactus super illud ad ColoíT.fecundo,Videte ne quis vos seducat per philosophiam & inan¿
fallaciam fecundum traditionem hominum.fie enim ait,Vides quéadmodum per varia, hu­
mana quaedam, hominum sensus & cogitatus, capciones eiufmodi emanarint. Eóque hae-
refes dicuntur,quód hominum sint variae sentientium opiniones. Sed Christianorum haec
fides nequaquam humano aliquo sensu vel iudicio constat, & ideo nec nomen aliquod sor­
tita est istiusmodi,vt hacrests diceretur. Haec ille. Sententia ergo quam pro suo arbitrio sibi
quisque eligit,haeresis appellatur. Hinc (mea sententia)viri catholici nomen haerefeos con­
trahentes , assertionem a vera side deuiantem, hacresim appellauere, quali nona Deo habi­
tam aut reUelatam, fcd hominum eledrionc inuentam, nec sacris literis conformem, sed ve­
ritati fidei repugnantem . Omnis enim veritas ad fidem spectans, cui credere tenemur lege
diuina,a Deo ipso rcuelata est,nec ex hominum electione pendet.Alioqui si ex hominis ele-
E ctione penderet, quisque impune illi distentiré valebit: cui manifesté obuiat Paulus, qui in
prima ad Corinthios epistola,capite fecundo sic ait, Sermo meus & praedicatio mea non in
persuasibilibus humanae sapientiae verbis, sed in ostensione spiritus & virtutis, vt fides vestra
non sit in sapientia hominum, sed in virtute Dei. Si ergo aliquid humana ratione inuen-
tum est, illud minime fides est,Quo fit,vtsi res fe offerat, ad cuius alteram ex oppositis par­
tem tuendam fides nos cogat, ibi astertionem contrariam , haeresim appellemus. Sic igi­
tur euenit, vt hoc nomen haerefis, quod Ethnicis promiscuum est, omni opinioni, siuc ve­
rae,siue falsae: theologis, qui eo paulo contractiore significato vtuntur, sit infame, eo quod
in fide, in qua oportet captiuare intellectum in obsequium Christi, proprii iudicii senten­
tia praefertur sacris literis,aut ecclesiae definitioni,aut consiliorum traditionibus. Qui autem
sacris literis, aut ecclesiae definitionibus contradicit, spiritui sancto huius rectori & illarum
authori contradicit. Qui vos (inquit Christus) spernit, me spernit: qui autem me spernit* Lucpc.
C spernit eum qui misit me. Et alibi , Qui spernit me,& non accipit verba mea, habet quiiu- ioan,xif«
dicet eum.Qui ergo ecclesia contempta,aut sacris literis posthabitis, soli suae prudentiae in­
nititur, adeo arrogans est, vt huic veré tribui postit quod dicit Paulus, Qui extollitur supra ij.ThfeCrfV
omne quod dicitur Deus - Quam superbiam idem gentium doctor alibi clarius exprimit
dicens, Si quis aliter docet,& non acquiescit fanis sermonibus domini nostri lefu Christi,& i\ Timo.vfc
ei qua? fecundum pietatem est doctrinae, superbus, nihil sciens, sed languens circa quaestio­
nes & pugnas verborum . Nolle etiam acquiescere (vt est in primo Regnorum)quaii pecca- i.Reg.ix*
tum ariolandi est. Grauistimum ergo peccatum est, propria? sententiae adeo tenaciter adh<¿>
rere, vt prae illa quis ecclesiam contemnat, qua? a Deo regitur. Vnde Gregorius, Cum ne­
quissimi spiritus vniufcuiufque animam in prauis operibus inuoluunt, fcd integritatem fi­
dei vitiare non postum, quasi adhuc inferiora membra polluut. Qui autem in fide corrum­
puntur, vfque ad verticem constuprantur. Malignus enim spiritus ab infimis membris qua-
D si ad summa pertingit, cumactiuam vitam polluens, castam celsitudinem fidei, diffidentiae
morbo corrumpit. Ha?c ille. Vides hic, vt quemadmodum fides est basis totius Christia­
na? virtutis, ita haerefis sit totius nequitia? complementum. Hac ergo de caussa, & non im­
merito, ha?resis nomen Christianis famosum est, quod Ethnicis est promiscuum : quod a-
pud hos liberum sit cuique pro suo iudicio sentire : apud illos vero , quantunlibet rationes
vrgeant, nunquam licebit aliud quam ecclesia sentire. Ostensa ergo nominis ratione, su­
peréis vt rei definitionem statuamus.Ha?resis est dogma falsum fidei orthodoxae repugnans»
Dicimus hic dogma falsum omnem enunciationem falsam , siue illam quis dogmatizet, fl­
ue illam fecum tacitus affirmet. Nam vtrunque haerefis este potest. At praeter enuciationem
ha?resis nequit inueniri. Sola enim res effecta, absque iudicio intellectus definientis pec­
catum este potest,haerefis autem minime. Qui enim furatur,etsi cótra scripturam id fieri ve­
tantem agat,no est h^reticus,nisi credat furtum no esse peccatum. Fornicationem sacra feri-
E ptura prohibet, at qui fornicatur,nisi hocimpuné fieri credat,no est censendus hqreticus.O-
pus ergo solu sine intellectus errore,h^resis nó est,quamlibet opus sit ex scriptura prohibitm
Propter quod admonere oportuit,vteu simoniá aliquado hqresim appellari audieris,intelli-
gas,no opus ipsum quo simonía cómittitur,este haeresim,sed errore quo credit spiritualia es­
se venalia. Sic enim vocatura Gregorio Nazianzeno,in fragmento quodáa Gratiano posn
tu.i.qu^stione prima,cap. qui studét/Sed obstabit quispiá,si res acta,intellectu minime circá
eá errante,ha?resis non estrquare deprehensus in exercitio Iudaicae ceremoniae,aut alicuius ri­
tus Sarracenorum, vtputa quia sabbatum obferuat, aut agnum Paschalem comedit, velut
a iiii
 R ALFONSÍ DE CASTRO, Mí N ORITAE
haereticus punitur. Quod fi ex facto dicas suspicionem oriri, vt id quod facilita esse sacien» B
dum credat i cur non eadem ratione fur aut fornicator ansam suspicionis praestat, vt suspi­
cemur illum sic facere, quia sibi licere credit ? Cui obiectioni respondetur, magnum este in­
ter haec & illa discrimen. Sunt enim aliqua peccata ad quae homines sunt natura procliues,
vt sunt carnis illecebrae,auri sacra fames, honoris appetitus. Haec ergo cum talia lint vt in
illa praecipites feramur, etiam repugnante coscientia agimus. Sunt alia peccata, quae secus fe
habent, ad quae voluntas non fertur, eo quod nihil habent quo possint allicere voluntatem,
quapropter cum ad illa voluntas indifferens ac dubia fit, intellectum consulit, vt sciat quid
facto opus fit: neque in his repugnante conscientia aliquid agere tentat. Est enim intelle­
ctus voluntati a consiliis. Saepenumero autem accidit,vt rex, inconsultis omnibus, imo o-
mnium consilio posthabito, in id ad quod pronus est, praeceps ruat, & quod libuerit agat:
cum tamen saepissime in reliquis,consulentibus cedat,& ex eorum consilio fieri omnia pr^- 0
cipiat. In his ergo ad quae voluntas non est prona, nusquam intellectus iudicio spreto ali­
quid operatur. Ad ceremonias autem has vel illas obferuandas, nulla est a naturapronitas in
voluntate, nisi forte ex consuetudine exequendi eas, quae altera est natura . Iccirco vehe­
mens est suspicio,vt ibi voluntas regatur ab intellectu,ita vt quod facit, sic credat esse facien­
Math.vij. dum. Sic enim faluator ait, A fructibus eorum cognoscetis eos. Nam (vt Aristoteles tertio
Ethicorum ait) qualis est vnufquifque, talia dicit & operatur.Ex hac fola(vt opinor) ratione
fimoniacus appellatur haereticus á Gregorio in Registro dicente, Quisquis per pecuniam or­
dinatur,ad hoc vt haereticus fiat ordinatur.Nam ex hoc quod impreciabile licetur, verisimile
est eum male sentire de sanctitate ecclesiae, quasi credat eam velle spiritualia liceri, quam ta­
men ecclesiam credere tenetur sanctam , immaculatam,sine macula & sine ruga. Ecclesia
igitur de his quae foris patent iudicat,quae non est dubium esse mala. An autem intellectus
fit concors operi necne, Deus nouit qui intuetur cor. Homines autem nesciunt nisi qu£ fo- H
ris patent,quanquam vehemens est suspicio,vt in illis magna sit intellectus ad opus comien­
do . Et haede caussa punitur cx facto istorum velut haereticus, qui propter alia opera quan-
tunlibet per sacram scripturam prohibita, minime vt talis punietur, eo quod ibi suspicari
no liceat,vt quod facit,sic credar esse faciendu.Vt ergo ad proposita haeresis definitionem re­
deamus : colligamus, nullibi haeresim reperiri posse sine errore intellectus, omnis enim hae­
resis dogma falsum est: at non omne dogma falsum haeresis est, cum multi sint errores, in
quibus (etsi pertinacia adesset) nullum peccatum est. Fuisset tamen graue peccatum (vt iam
diximus) si haeresis esset. Non est ergo omnis error censendus haeresis: quia nec omnis ve­
ritas ad fidem catholicam pertinet. Non enim exigitur a Christiano, vt sciat numerum &
vim elementorum,motum & ordinem & effectus fyderum , naturas animalium, fruticum,
fontium, lapidum , & alia innumera: quae etsi Christianus ignoret, aut circa illa erret, fal­
sum pro vero asserendo, nullum peccatum est.Vnde Augustinus in Enchiridio cap.21. In his I
atque huiufmodi salsitatibus, falúa fide quae in deo nobis est,fallimur: & via non relicta qu£
ad illum nos ducit,erramus. Qiii errores etiam si peccata non sunt, tamen in malis huius
vitae deputandi sunt, quae ita fubiecta est vanitati,vt approbentur hic falsa pro veris , respu­
antur vera pro falsis, teneantur incerta pro certis. Quáuis enim haec ab ea side absint, per
quam ad veram certam que atque aeternam beatitudinem tendimus, ab ea tamen miseria non
absunt in qua adhuc fumus. Haec Augustinus. Iam vides qualiter non omnis error appel­
landus est haeresis, sicut nec omnis veritas fides appellatur. Error ergo ille qui fidei catho­
licae obuiat,haeresis dicitur . Merito ergo haeresim superius definiuimus quod sit dogma fal­
sum, fidei orthodoxae repugnans. Propter quod merito quacrendu erit,quae sint illa quibus
fidem adhibere tenemur. Opposita enim ex mutua collatione facilius cognoscuntur. Sic
enim postquam cognouerimus.quae sint illa quae ad fidem catholicam spectant, manifeste
colligitur,vt omne quod illis repugnare certo fciuerimus, haeresim esse decernamus . Inde g
etiam ostendetur, quibus armis vtendum erit ad haerefes expugnandas. Fides autem catho­
lica,quam indubie tenere oportet, est ea quam sacrae literac produnt. Et non solum haec, sed
quicquid(etiam sine sacris literis) sancta mater ecclesia vniuerfali traditione nobis creden­
dum proponit. Si ergo quodlibet horum diurna lege credere tencmur:fit necessario,vt quic-
quid alicui horum repugnat,haeresis esse credatur. Ideo oportet vt singula haec, singulis capi­
tulis differamus.Et primo quae sunt scripturae quae pro canonicis habenda» sunt, inquiramus.
De scripturis
 ADVERSVS H AERESE S LIE, I. 5
A De scripturis canonicis quibus haereses reuincendae funt. Cap. I L

Vm ergo aduerfus heréticos fit nobis pugna designata,expedies mihi videtur

vt arma quibus dimicádum erit,prius assignentur.Sic enim in carnali militia
videmus,vt prouocanti ad singulare certamen & prouocato simillima sint ar-
ma. Non enim fas est cuique pro libito armis vti, sed ea oportet vtriq;este
paria simillimaque. Quo sit, vt ante congressum prodantur arma quibus cer­
taminis periculum subeundum est : in qua re faepenumero euenit, vt non modica sit an­
te pugnam de telis eligendis dissensio , cum inter eos de hac re non cormenit. Neque mul­
tum ab hoc instituto distat disputandi ratio.Sunt enim in vnaquaque scientia,principia in ea
notissima,táquam communia omnibus arma,quibus fublatis(vt Aristoteli placet) nullus dif-
£ putationi relinquitur locus, nullum que telum quo configere possis aduerfarium.Ne ergo in
posterum pluries difceptadum esset de scriptura,oportuit primum statuere quae canonica sit*
cui credere quisque teneatur.Nam sicut in aliis feiétiis,prima earum principia, nullus qui eas
profitetur,negat: ita in negocio fidei, pro vnico & indubitato principio,a quolibet qui se pro
Christiano gerit,haberi debet, verum esse quicquid in sacris codicibus cótinetur. Credi enim
par estnó solum a Christiano,verum & ab Ethnico vel mediocriter pio, & dedeo ea solum
quae naturali ratione haberi possunt,fentieti: deum adeo veracem esse,vt mentiri nequeat.Si
ergo deus mentiri non potest, scriptura ab eo condita,falsa perinde esse nequit. Et quicquid
per aliorum ora deus nobis insinuare voluit, erit perinde veru,ac si ab ore ipsius dei prodiif-
iet.Loquutus est naque dominus deus Israel (vt ait Zacharias apud Lucam) per os sanctorum Lucari,
qui a seculo sunt prophetarum eius.Et propheta regius testatur linguam suam calamum esse PfaLxliiifo
scribae velociter scribentis.Hocepitheto spiritum sanctum designans,cuius gratia(ex Ambro
C sii sententia)tarda molimina nescit. Hoc etiam vel ipsorum prophetarum testimonio euidé-
ter patere potest,cum folenne sit apud eos haec addere,Haec dicit dominus deus. Cui senten­
tia? adstipulatur Paulus* Multifariam,inquit, multisque modis olim loquens deus patribus irt Hebri,
prophetis,nouissimé diebus istis locutus est nobis in filio. Ecce qualiter Pauli testimonio deü
ore prophetarum locutum fuisse constat.Et beatus Petrus eandem sententiam docet, dicens.
Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia,sed spiritu sancto inspirante lo- ij.Peti.
cuti sunt sancti dei homines.Et ipse dominus deus cuida prophetas dicit: Si feparaueris spe- Hiere.xr»
ciofum a vili,quasi os meum eris.Denique dominus in euangelio,quum discipulos ad praedi­
candum mittit,fiduciam eis quasi parum ad loquendum audacibus praebens,dicit:Non enim Matth,x*
vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis * Ex quibus omnibus
manifesté colligitur scripturas aliquas diuinas esse, illas scilicet quas homines aliqui deo in­
spirante feripferunt:imó(vt verius dicam)quas deus ipse manibus hominu scripsit.his omni-
D bus fidem integram praestare debemus, nec eis magis quam deo illam authori refragari licet.
Harum ergo scripturarum testimonia,táquam prima in hac scientia principia, & velutarmá
omnibus communia fufcipieda sunt,quibus & haereticum fe tueri oportet,& nos aduerfus eu-
dem pugnare.Est enim sacra scriptura,turris Dauid cum propugnaculis munita, ex qua mil­
le clypei pendent, omnifque armatura fortium. Haec est etiam torrens vnde Dauid lapides CantiUüf¿
sumpsit,quibus superbum Goliath prostrauit.arma Saulis,quae magis grauát quam iuuant,ra- >*R«S'xv%
tiocinationes sunt ex humana prudentia manátes.Nam (vt dicit Hieronymus in epistola ad
Theophilum Alexandrinu)sides pura,& aperta confessio, non quaerit strophas & argumenta
verborum. Vnde patet misere errasse Felicianum haereticum Arrianum dicentem,in caussa fi­
dei magis rationibus quam scripturarum testimoniis vtendum esse. Illa enim circa quae no­
stra sides verfatur(vt alias longiori tractatu disseremus) supra omnem rationem sunt, nec ad
ea inuestiganda nostri intellectus lucernula sufficit lumen effundere sufficiens. Vnde Basilius
E in expositione pfal.cxv.sic ait: Deniq; in quolibet studio,quod ordine in finem procedit,im­
possibile est primorum sublectorum demonstrationes inquirere,sed necesse omnium artium
qua? probatione nituntur,principia sine vestigatione aut ratione posita,reliqua quae deinceps
sequuntur,cum ratione ostédere. Sic & theologiae mysterium ex fide minime rationibus pro­
bata aedificium quaeri t. Haec Easilius. Velle igitur rationibus conuincere, sacram scriptura esse
veracem:tanta mihi videtur dementia, ac si quis vellet rationibus fulcire prima alicuius fcie->
tiaeprincipia.Sacram scripturam esse veracem axioma est cuilibet fe pro Christiano gerenti*
contra quem solum arma sumpsimus. Non enim aduerfus Ethnicos & Sarracenos est nobis
sermo,sed aduerfus eos qui fe Christianos iactát,cum nihil minus sint.Qui omnes velutpri-
a v
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
mum inhac disciplina principium credere tenentur sacram scripturam esse veracem. An ve- E
ro talis scriptura diuina fit vel humana,quispiam forte vertet in dubium. Idcirco videndum
est quinam sunt hi libri qui pro canonicis habendi sunt, quorum dictis velutdiuino oraculo
refragari non licet, k quoru testimonio reuincendi sunt haeretici. Vt ergo sciamus libros quos
pro canonicis habere oportet, audiamus quid in hac parte cocilium Laodicenum in suorum
Concilium decretorum cap.lix.definierit. GONCILIVM LAODICENVM. Non oportet ab
Laodicen» diotis psalmos cópofitos & vulgares in ecclesiis dichneq; libros qui sunt extra canone,lege­
re,nisi solos canonicos noui & veteris testameti.Quseaute oporteat legi, & in authoritate re­
cipi,haec funt-Genesis,Exodus,Leuiticus,Numeri, Deuteronomio,Iefu Naue,Iudicu,Ruth,Rc
gu libri quatuor,Paralipomenon libri duo,Efdrae,Liber pfalmom numero centuquinquagin-
ta,Prouerbia Salomonis,Ecclesiastes,Cantica canticorum,Iob,Hester, Duodecim propheta­
rum libri,id est,Osee,& Amos,Ioel,Abdias,lonas,Michaeas,Naum,Abacuc, Sophonias, Ag- G
geus,Zacharias,MaIachias,Efaias,Hieremias, Ezechiel, Daniel. Noui testamenti,id est euan­
gelium fecundum Matthaeum, fecundum Marcum, fecundum Lucam , fecundum Ioannem,
Actus apostolorum,Canonicae epistolae septem,lacobi vna,Petri duae,prima,& fecunda; Ioá-
nis tres,prima,fecunda,&tertia:Iudae vna: Epistolae Pauli numero quatuordecim, ad Roma­
nos,ad Corinthios prima & fecunda,ad Galatas,ad Ephesios,ad Philippenses vna,ad Colos­
senses vna,ad Thessalonicenfes duae,prima & fecunda, ad Timotheum duae, prima & fecun­
da,ad Titum,ad Philemonem,ad Hebraeos. Haec concilia Laodicensi. Sed iam video qui­
tum exultet haereticus ex ratione librorum in hoc catalogo assignata,cum videat plerofqj ibi
omitti,qui paffim pro canonicis habentur. Nam & hoc maxime cupiunt haeretici, vt omnes
quos potuerint libri a canone auferantur,neque in catalogo sacrorum voluminum connume­
ren tur. Vident enim non licere authoritati cuiufcuque scripturae sacrae repugnare: quapropter
summopere nituntur scripturas minuere, ne arma habeamus quibus cos configere possimus. H
Cuius rei vel hoc testimonium efficacissimum esse potest,quód si forté contra suam assertio­
nem afferatur ex quopiam sacrae scripturae libro locusaliguis tam apertus, vtnó patiatur ad­
ulterinam aliquam expositionem,sic'que claudat harreticum,vt nullam illi rimulam qua elabi
possit,relinquat:statim ad hoc cis commune asylum confugiunt,vt non vereantur inficiari li­
brum illum esse canonicum,aut vilo modo ad sacram scripturam pertinere.Dicet ergo haere­
ticus quispiam* Ecce Laodicenum concilium in spiritu sancto congregatum de libris canoni­
cis definit,nec tamen inter eos commemorat librum Tobiae,autIudith,aut Sapiétiae, aut Ec­
clesiasticum,aut Machabaeorum libros,aut Apocalypsim: non sunt ergo hi pro canonicis ha­
bendi. H$c collectio cuicunque vel parum docto logico est infirma. Nam etsi sufficiens ar­
gumentum ad probandum aliquid sit,quia iste aut ille idem dicit,non tamen sufficiens est ad
ad aliquid negandum,quia ille non dicit. Quo fit vt ex hoc,quod libri praefati a cócilio Lao-
diceno praetermissi sunt in ratione sacrorum librorum reddenda, non oporteat libros illos a i
sacro instrumento reiiciendos. Caeterum fieri potuit,vt tunc de libris illis fuerit ab eis dubi­
tatum,& in re tam seria noluisse temere quicqua definire,donec plenius fuissent edocti. Sed
instat haareticus.Si dubitatum est ab illis in spiritu sancto congregatis, qualiter nos audemus
velut certi asserere,de quo illi dubii fuerunt ? O forte argumentum . Quid cogit vt perpetuó
dubitetur,quod semel dubitatum est? Refpodeat vel parum eruditus logicus, sint'ne suffici é-
tes hae collectiones ? Olim dubitatum est de hac re, ergo nunc dubitatur. olim licuit vertere
in dubium, nunc ergo licebit. Prima collectio claré ostenditur infirma ex hominis profectu
in addiscendo,vt continuo discendo proficiat:quo fit vt plura nunc certo sciat, quae olim vel
sibi erant dubia,vel penitus ignota.Cur non idem dicédum de ecclesia in membris eius? Erit
ne ecclesia femper in eodem statu,vt nunquam proficiat? Ab sit. Proficit enim vt in virtutibus
& bonitate,ita in scientia & doctrina, deo eam quotidie plenius illustrante. Propter hoc in
Cande,vi. Canticis Ecclesia comparatur aurora?. Quae est ista,inquit,qua? progreditur quasi aurora con- K
furgens?Aurora autem temporis successu magis splendet,vehemétius rutilat. Sic etiam si ve­
limus ecclesiam a calce(vt diciturjad carceres reuocare, quam parua lux in principio nascetis
ecclesia??siue eam ad Abelvsque iustum referas, siue ad mortem Christi, quando noua furgit
c caelo:tunc enim paucissimis notum mysterium illud absconditum . Illi etiam quibus nosse
datum est(Apostolos excipio)non tam plené & perfecté sicut posteri.Nimirum progreditur
aurora,confurgitque fol,effimditque ob oculos nostros lucis suae vberiores radios. Quo fit vt
multa nunc sciamus,quae a primis patribus aut dubitata,aut prorsus ignorata fuerunt. Secada
collectio ostenditur debilis,imo inanis,ex mutatione rerum,ex qua oritur etiam decretorum
variatio
 ADVERSyS HAERES ES L IB. t. £
A variatio & mutatio: vnde euenit vt quod olim licebat,ia non liceat. Cxterüm cum res qux
ad fidem pertinent,nunc statx sint & fixae,neque ex hominu pendeant voluntate, in hac re
(vt alias dicemus)decretorum innouationes nó proueniunt ex nouitate rerum, sed ex noua
illarum rerum fcietiarquibus compertis,ecclesia a spiritu fando edocta definit. Qua defini­
tione data, non licebit dubitare,de quo antea licebat. Beatus Cyprianus in epistola ad Do­
natum inter multa mala quae numerat,hoc vnum est,auditu fieri poste quod factu eft. Allo­
qui st liceret omnia vertere in dubium, quae olim dubitata sunt: licebit perinde dubitare ah
obligemur ad obferuantiam legitimorum,an baptizari ab haereticis rebaptizandi tint.Nam
haec olim ab illustribus viris ecclesiae dubitata funt.Nec tamen ideo nunc dubitare licet,ec­
clesia illud fieri vetan te. Ad hunc modum olim ab aliquibus dubitatum eft delibro Sapien­
tiae,an effet Salomonis. Ab aliis de libro Tobi^,an esset canonicus. Ab aliis de libro Iudith,
jB eadem ratione. Ab aliis de libris Machabaeorum simili de caussa. Ab aliis de epistola ad He-
braeos an esset Pauli. Ab aliis de epistola quae sub nomine lacobi circunfertur,an fit eius. Ab
aliis denique de libro Apocalyplis.Nutic vero iam nulli de hac re dubitare licet, quia eccle
sta postmodum diuino spiritu amplius illustrata,cenfuit libros prxfatos meliore quam an­
tea lapillo numerandos: quod patet ex concilio tertio Carthaginenli in suorum decretorü Conc¡j«u£L
cap.xlvii.fic definiente.Concilium Carthaginenfe* Item placuit vt prxter scripturas cano- Carthagk
nicas nihil in ecclesia legatur sub nomine diuinarum scripturarum . Sunt autem scripturae nenfCe
canonicx*Primus Genetis,Secundus Exodus,Tertius Leuiticus,Quartus Numeri, Quintus
Deuteronomium,Sextus Iefu Naue,Septimus Iudicum,Octauus Ruth,Nonus Regum lib*
iiii.Paralipomenon lib.ii.Iob vnus,Psalterium Dauidicum,Salomonis lib.v. Libri duode­
cim prophetarum,Efaias,Ieremias,Ezechiel,Daniel,Tobías,Iudith,Hester,Efdr£ libri duo,
Machabxorum lib.ii.Noui autem testamenti.xxvii.Euangeliorum lib.iiii.Actuum aposto
C lorum lib.i.Pauliapostoli epistolxquatuordecim,eiusdem adHebrxos vna, Petri aposto­
li dux,Ioannis apostoli tres,ludx apostoli vna,& lacobi vna,Apocalypsis Ioannis lib.i.qui
sunt vigintifeptem. Hxc concilium Carthaginenfe tertium, cui interfuit beatus pater Au­
gustinus. Vides hic nullum librum prxtermiíTum eorum qui in sacro volumine passim cir-
cuferuntur,prxter duos Efdrxtreliquos autem omnes sacris scripturis connumeratos. Hac
eandem rationem sacrorum librorum reddit Innocentius papa huius nominis primus in
epistola ad Exuperium Tolosanum episcopum circa finem . qux epistola habetur in libro
conciliorum,sub hoc titulo,Decreta Innocenti! papae. Is enim pontifex sanctus perinde ac
doctus fic ait: Qui vero libri recipiantur in canone sanctarum scripturarum,breuis annexus
ostédit.Hxc sunt ergo quae desiderata moneri voce voluisti,Moti lib.v. id est Genetis, Ex­
odus, Leuiticus,Numeri,Deuteronomium,necnon & Iefu Naue,& Iudicum, & Regnorum
lib.iiii.timul & Ruth.Prophetarum libri sedecim, Salomonis lib.v.Pfalterium. Item histo-
;D riarumlob.i.Hester.i.Iudith.i.Machabxorum.ii.Efdrx.ii.Paralipomenon.ii.Item noui te­
stamenti euangeliorum lib.iiii.Pauli apostoli epistolx.xiiii.Epistol^ Ioannis tres,Epistolae
Petri dux,Epistola Iudx,Epistola lacobi,Actus apostolorum,Apocalypsis loánis. Hxc In­
nocentius. Ecce eosdem libros a pontifice summo,sancto timui & docto, inter canonicos
annumeratos,quos concilium Carthaginenfe tertiu illo ferine tempore sacros & canonicos
cenfuit.Beatus Augustinus lib.ii.de doctrina Christiana,capite octauo,eudem etiam libro­
rum catalogum recenset.Ex quo Augustini loco scrupulus tollitur, qui forte qtiempiam vr-
gere poterat ex catalogo librorum sacrorum superius citato ex concilio Carthaginenti, &
Innocentio papa.In vtroque siquidem loco adfeributur quinque libri Salomoni: quod fie­
ri nequit niti Ecclesiasticus tribuatur Salomoni,quem constat non esse Salomonis,sed Iefii
filii Sirach. Verum hic scrupulus tollitur per ea qux Augustinus dicit illo octauo capite fe­
cundi libri de doctrina Christiana. Sic enim sacros libros enumerans ait, Salomonis tres$
E Prouerbiorum,Cantica canticorum,& Eccletiastes.Nam illi duo libri,vnus qui Sapientia,
& alius qui Ecclesiasticus inscribitur,de quadam similitudine Salomonis esse dicuntur. Na
Iefus filius Sirach eos scripsisse constantissime perhibetur. Qui tamen quoniam in authori-
tatem recipi meruerunt,inter propheticos numerandi sunt. Hxc Augustinus. Verum de ed
quod dixit librum qui dicitur sapientia,esse Iefu filii Sirach, postea recantat in fecundo li­
bro Retractationum,cap.iiii.tic inquies: Infecudo sané libro deauthore libri quem plures
vocant sapientiam Salomonis,quod etiam ipsum,ticut Eccletiasticu,Iefus filius Sirach scri­
pserit,non ita constanter sicut a me dictum est,postea didici, & omnino probabilius com­
petí non esse hunc eius libri authorem. Hxc Augustinus.Qui etsi dicat libra Sapientixnoii
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
' tsselefu filii Sirach,nec tamen dicit esse Salomonis,nec etiam retractat id quod alibi dixe- I
rat,vtruque librum, Sapientiam scilicet & Ecclesiasticum propter quandam similitudinem
cum libris Salomonis,dictos esse illius. Atque ita siue Sapientia iit Salomonis,siue non, in-s
tclligimus quo pacto fieri possit vt Salomonis libri sint quinque,quemadmodum concilii
Carthaginenfe refert: quoniam Ecclesiasticus etsi sit a lefu filio Sirach editus,tamé propter
, similitudinem cú aliis Salomonis libris,f^pe dicitur esse Salomonis.Et merito meo indicio
Salomonis dici potest, cu multa sint in libro illo ex Salomonis libris mutuata. Post istas
iam enumeratas scripturas, non est alia quae canonica scriptura aut diuina mereatur appel-
lari.Nam quáuis aliae multae sint quae magnam habeant authoritatem, multo tamen pracnu4
meratis imparem. Canones siquidem apostolorum numero quinquaginta per beatum Cio
mentem (vt dicitur) aut collecti,aut translati, primumpost scripturas sacras tenent locum.
Quapropter beatus Damascenus in quarto libro de fide orthodoxa, recensito canonico li- ¿
brorum catalogo,continuo post fubiugit & canones apostolorum per Clementem: & bea­
tus Isidorus in eo volumine quo omnium conciliorum decreta congessit, canones aposto-
lorum ante omnium conciliorum decreta locauit: non quod maior sit illorum authoritas^
quam cuiufeunque concilii vt decet congregati ,jcd propter apostolorum,vt suspicor, ma­
iorem reliquis omnibus & sanctitatem & dignitatem. Conciliorum siquidem omnia pro*
becongregatorum decreta,vt postmodum ostendemus,firmissimam habentauthoritatemy
quibus nemini licet repugnare.Nec tamen ideo cóciliorum decreta, sicut nec apostolorum
canones,pro scripturis diuinis habenda sunt,cum diuinas praeceptiones nulli liceat euerce-
re aut immutare: apostolorum autem canones,& conciliorum decreta,nouis succedentibus;
caussis in multis antiquata funt.Post conciliorum decreta proximum locum tenet decreta­
les epistolae a summis pontificibus cmissae:longe tamen in his quae fidem catholica spectat,!
a conciliorum definitionibus earum authoritas abest. Sed quia ex hac mea assertione quis- sj
piam forte ansam suspicionis accipiet, me hoc loco velle docere papam esse concilio infe­
riorem, decreui hanc suspicionem tollere: quoniam cum dc hac re variae sint theologorum
non insim^ sortis sententia?,nolo in presenciará auc vni aut alteri fubfcribere.Non est enim
inte tignis mea? varias hominum opiniones in hoc opere discutere, in quo solam catholica
& fynceram fidem pertractandam suscepi. Siue igitur papa sit superior reliquo Christiano­
rum concilio, siue inferior,aliis & in alium locum disputandum relinquens,hoc vnum con
stanter asseuero,eas fidei definitiones,qua? a pleno & integro concilio,& rectefvt decet) có-
gregato data? sunt,hoc est quibus papa & reliqui in concilio congregati subscripsere, maio­
ris esse roboris & momenti, quam illas quas solus pontifex definiuit. Nam hoc tale conci­
lium quod papa? authoritate & consensu recte congregatum est,non posse in fide errare, ab
omnibus veris Christianis firmissime hucusque creditum est:& nos alibi,deo duce, apertis­
sime ex sacris literis conuincemus. At papam solum absque congregatione concilii posse in f T
jis qua? ad fidem spectant,errare,multi non contemnenda authoritatis theologi asseruerat;
imo aliquos pontifices summos in fide errasse compertum est. Deinde si tanta esset solius
papa? authoritas, quanta totius cócilii plene & recte congregati,frustra tantus labor pro có-
ciliorum congregatione sumeretur. At cum femper judicatum fuerit conciliorum congrega­
tiones maximi esse mométi ad lites qua? de rebus fidei emergere subinde contingit, tollen­
das: conuincitur inde aliquid magis esse authoritatis penes totum concilia recté (vt decet)
congregatum,quam penes solum pontifice. Vnde manifeste error Gratiani deprehenditur,
qui in volumine decretorum in exordio distinctionis vicesima? ita dicit*Decretales itaque
epistola? canonibus conciliorum pari iure exsequantur. Hoc autem vel ex eo cóuincitur es­
se falsum,quod nulla recta ratio patitur vt regula qua? a rectitudine deuiare potest, vilo pa­
cto aequetur rectissima? atque certissimae infallibilique regulae. Quod si forte in Gratiani ex­
cusationem quis dixerit dictum illius ad solas caussarum definitiones esse referendum, in K
quibus decernedis(excepta femper fidei caussa)nó minor est pap$ potestas,quam totius có«
cilii: haec interpretatio etsi verum habeat sensum, nescio tamen an veré scriptoris mentem
exprimat: quoniam idemauthor distinctione decimanona eiusdem libri capite, in cano­
nicis scripturis,dicit decretales epistolas esse scripturis diuinis annumerandas, & in eara or­
dinem referendas: motus authoritate Augustini male intellecta,corrupteq*, citata. Sic enim ¡
eam citat Gratianus * In canonicis scripturis ecclesiarum catholicarum quamplurimum di­
urnarum scripturarum folertissimus indagator authoritatem sequatur, inter quas sane illa?
sint quas apostólica sedes,5c ab ea alii memerunt accipere epistolas.hxc ibi. Qiiam literata
' ^ si Augustinus
 AD VERSVS H AERESE S LIB. L j
A fi Augustinus legeret,validissime oppugnaret:tantum abest vt fit Augustini. Ex ea enim plti
rima Christiana: ñdei incómoda obuenirent. Primó vt litera illa habet,oportet diuinis feri
pturis annumerare non solum epistolas quas pontifices aliis dedere , sed quas ab aliis rece­
pere. Haec autctn adeo manifesta est ineptia,vt non sit opus eam oppugnare. Quod ante ex
ea litera hoc habeatur,quis non videt?Sic enim ait,Inter quas,scilicet scripturas diuinas,sa­
ne illae sint quas apostólica sedes & ab ea alii meruerunt accipere epistolas. Praeterea decre­
tales illae epistolae per alios posteriores pontifices,aut per eosdem a quibus missae sunt,reno
cari possunt,sicut de multis factum esse constat.pro qua re commune est eorum prouerbius
Par in parem non habet imperium.Qua sententia significare volunt priorum pontificii de­
cretis non teneri pontifices posteriores,quin liberum sit eis,cum viderint,ea reuocare. Quo
solo argumento fatis edocent eorum decretales epistolas non esse scripturas diuinas, cu has
E toti ecclesiae nedum pontifici non liceat vilo pacto infringere. Rursus plurimae pontificum
epistolc decretales per contrariam consuetudinem abrogantur,quod nullo pacto canonicis
diuinae scripturae libris conuenire potest, cum illis nulla quantum libet inucterata consuetu
do obesse possit. Accedit huic,quod magna ruditas est,eas epistolas quae faape ob res tempo­
rales casque parui momenti editae sunt, diuinis scripturis vel de longinquo conferre,tátum
abest vt in earum ordinem referantur.Quod si forte Gratianus decretales illas epistolas en­
mendare volebat,per vera testimonia,quae non desunt,eáque essicacissima,id facienda erat,
non per falsa: quoniam falsa & conficta testimonia plus authoritati derogant quám arro-
gent.Nam vt eseteras decretalium epistolarum laudes praetereamus,quse decimanona distin
ctione leguntur,vel ista sufficit, quod vniuerfalis ecclesiae cófenfu probantur: quoniam in­
ter ceteros Ioannis Vuitclef errores condemnatos in concilio Constantiési, sessione octa-
ua,is vnus est,quo sic ait* Decretales epistolae sunt apocryphae,& seducunt a Christi fide,&
C clerici sunt stulti qui student eis. Verum vt dictis nostris pleniorem quisque fidem adhi­
beat,cognofcatque Augustinum perperam a Gratiano intellectum,corruptéque citatu,ope-
racprecium est veram Augustini literam in medium afferre, eiufque veram intelligétiá edo­
cereris enim beatissimus pater in fecundo libro de doctrina Christiana capite octauo (nam
ex eo libro sumptum est id fragmentum quod Gratianus citat) sic ait • In canonicis autem
scripturis,ecclesiarum catholicarum quamplurimum authoritatem sequatur,inter quas sané
illae sunt qua: apostólicas sedes habere, & epistolas accipere meruerunt. Haec Augustinus*
Quae longissime distant ab his quae Gratianus adducit. Nam eo loco beatus pater Augusti­
nus de libris canonicis scripturae disserens,hanc regulam nobis assignat, vt ilii libri pro ca­
nonicis habeantur,qui a pluribus catholicis ecclesiis recipiuntur,inter quas ecclesias Augu­
stinus firmiter credit eas esse computandas,quae apostólicas sedes habuerunt: de eis scilicet
ecclesiis intelligens,quas apostoli velut eam episcopi rexerunt. Illas enim Augustinus pne-
D cipuas esse catholicas ecclesias credit, quae epistolas apostólicas accipere meruerunt, id est
quibus apostoli suas dederunt epistolas,vt Romanae ecclesiae,Corinthiorum,Tcssalonicen-
fium, Colosscnsi, Ephesinae,Hierosolymitanae, Antiochense,aut Alexandrinae,quas omnes
apostoli aut verbis docuerunt,aut scripto. Quare Augustinus putabat eas copiosius in fide
illustratas esse oportere,quod firmiorem ac pleniorem apostolicum habuissent sermonem»
Nec immerito tunc id credebat beatissimus pater,quoniam nondum ab hostibus Christia­
nae religionis prouincisc illae captae populatae que fuerat. Putauit autem Gratianus illud pro­
nomen relatiuum,videlicet quas,vbi dicitur,inter quas sané illae sunt,quae &c.ad scripturas
debere referri: quod non ita fe habet, sed ad ecclesias referendum est: quod ex sequentibus
maximé patet,quibus illa minime cohaerere possunt, nam scriptura: diuinae non habuerunt
sedes apostólicas, nec recipere possunt epistolas apostólicas. Verum vt litera suo sensui co­
haerere possit, literam Gratianus mutare decreuit, & loco alterius relatiui ab Augustino no-
I minatiuo casu positi, scilicet quae, ille posuit accusandi casum, & dixit quas. vbi Augusti­
nus dixerat apostólicas sedes in accusatiuo, ille dixit apostólica sedes in nominatiuo . Sed
quoniam his permutatis litera: sensus adhuc minime constabat, aliquid addere, ali quid que
minuere ei visum est.ná ex litera Augustini abstulit hoc verbum habere,addiditqs ex suo ce
rebro ha:c tria verba,scilicet,ab ea alii. Atque vt semel dicamus,vbi litera Augustini sic ha­
bet,Inter quas sané illa: sunt,qua: apostólicas sedes habere, & epistolas accipere meruerunt;
Gratiani litera ad scripturas diuinas relata sic habet,Inter quas sané illae sint, quas apostóli­
ca sedes,& ab ea alii accipere meruerat epistolas. Quarum litcrarum disserentia facile quis­
que agnoscet. Ex quo loco quisque facile colliget quantum intersit vtrum ex ipsis puriífi-
 J

F. ALFONSÍ de castro, minoritae

mis fontibus aquam haurias,an ex turbulentis riuis,aut putridis lacubus. Nam fi Gratianus E
illum locum in Augustino legisset,vir alioquifvt puto) doctus, claré errorem deprehendif-
i fet,etiam ll litera viriata fuiffet in eo codice quo vtebatur.-prxcipuc fi confidcraffet beatum
Augustinum,qui libros de doctrina Christiana fe componere ob sacrarum literarum intel-
ligentiam profitetur, nullo pacto de summorum pontificum decretalibus epistolis fuiste lo
cutum,nec vllam ante illa verba aut postmodum de illis fcciste mentionem. Dictoru siqui­
dem intelligentiafvt beatus Hilarius.iiii.de trinitate docuitjex caussis dicendi fuméda est.
Cum ergo beatus Augustinus in toto illo tractatu de doctrina Christiana femper versetur
circa doctrina: diuinitus reuelat^ intelligentiam, vel inde colligere potuistet literam illam
nullo pacto ad decretales epistolas este referendam.Hoc etiam ex ipfifmet verbis Augusti­
ni in eodem capite post relata verba fubiunctis plene cognoscere potuistet. Nam post assi­
gnatas iam regulas ad scripturas canonicas dignoscendas, deinde expressis omnes eas no- G'
minibus propriis appellans,ait: Totus autem canon scripturarum in quo istam considera­
tionem versandam dicimus,his libris continetur: quinq; Moscos,id est Genesi,Exodo, le
uitico,Deuteronomio,& vno libro lefu Naue. Atque ita per omnes libros qui in communi
biblia deferuntur,discurrens,nullas recenset decretales pótificum epistolas, cum tamen ill«
dixerat este totum canonem scripturarum,in quo capienda erat cauta illa quam praedixerat
consideratio. Nec mirari quisquí debet quod pro hoc Gratiani errore conuinccndo tátum
fudauerimus,quoniam sermo erat de capite,& non de vmbrafvt dicitur)afini.Nonest qui­
dem res parui momenti,an talis scriptura pro diuina fit recipienda,an pro humana.

Quod solus librorum canonicorum sensus literal is efficax est ad haereti­

cos vincendos,& quis fit dicendus literal is sensus. Cap. III.
H
j Aeterüm hoc admonere oportet,sacram scripturam faepenumero multiplice
pati intelligentiam in vna eadémquc litera.Est enim ibi historia,quae res ge
stas loquitur,quam literalem sensum vfitato ac vulgari nomine appellit. Al­
legoria,in qua aliud ex alio trahentes, quid de diuinitate & humanitate, de
__________ Christo & ecclesia fit credendum,ostenditur. Tropologia, in qua figuratiua
quadam locutione de moribus ordinandis disteritur. Anagogia,per quam decxlcstibus dif­
ferentes ad superiora ducimur, gratia exempli, Si de Hierosolyma tractare velimus , dici­
mus iuxta historiam este quandam duitatem in Iud$a sitam , luxta allegoriam ex nominis
interpretatione dicimus significari ecclesiam,propter pacem nimiam in ea existentem, qua
Christo nato angeli nunciarunt, quam Christus mori ens discipulis obnixe commendauit,
quam discipuli ipss fic custodierunt,vt spiritu nondum recepto,in cius expectatione fufpé
fi habuerint cor vnum,&animam vnam. Quid putas nunc post receptum spiritum, nisi id I
quod Christus eis precatus est,vt vnu videlicet estent,sicut ipse & pacer vnum sunt? Secun­
dum tropologiam significat animam cuiuslibet iusti, cui bestia: vitiorum pacificae sunt, vc
Iob.v. *am nihil st in quo eum accuset conscientia, sed in pace fit tabernaculum eius, vt ait lob.
Denique iuxta anagogiam designat supernam illam Hierofolymam matrem nostram, quae
Galatim. (teste Paulo)libera est:cuius pax tata est,vt exuperet omnem sensum: quae vtinam custodiat
corda & corpora nostra a conturbatione hominum. Sunt & alia id genus tam multa in sa­
cris literis,vt operosum esset recensere,imo verius dixerim,mihi impostibile.Cum ergo tot
possint eidem litera: sensus accommodari, hocaduertendum est,nullum eorum sensuum in
argumentationem adducendum,nisi quivere & germane literam explicat, quem literalem
fenfum(vtdixi)nostri theologi appellitant.Nam cum alii sensus intra literae corticem ma­
gis lateant,oportetvt ratiocinatione & discursu,& per quasdam rerum similitudines dedu­
cantur. In quibus deducendis facilis est error, cum per humanam inquisitionem hoc fiat. !C
Sic enim Donatus & ci succedens Rogatus dicentes intra illos solos & eorñ astéelas eccle­
siam contineri,volcntesque errorem suum sacrae scriptura: testimonio fulcire,adducut illud
Cantici. Canticorum-Indica mihi vbi pascas,vbi cubes in meridie ? Per hoc efficere volentes eccle­
siam ad solam meridionalem plagam,quam ipsi incolebant,redactam este.Futile faris argu­
mentum,Lc ex falsa intelligentia, vt patetmempe ex sensu mystico fatis abstruso,& infideli
minime patenti.Sic etiam Lutherus volens ostendere omnem hominem cuiufcuque status
cPctraj. aut sexus este sacerdotem,assumit illud-Vos autem genus electum,regale sacerdotii &c. Ac
literalis sensus patentior est,cú ex vocum significatione aut ex eius coniunctistimo vicinia
hauriatur.
 ADVERSVS h aereses lib. I. s
A hauriatur:quo sic vt solus sensus literalis efficax fit ad dogma aliquod destruendum aut ful­
ciendum.Sic enim ait Augustinus in epistola ad Vincentium Donatistam,quae est in ordi­
ne quadragesimaoctaua* Quis autem non impudentissime nitatur aliquid in allegoria po­
situm,pro se interpretari, nisi habeat & manifestistima testimonia,quorum lumine illustre­
tur obscura? Haec ille.JBeatus Hieronymus in fecundo libro commentariorum super Mat­
thaeum, pertraótans defermento a muliere absconso in farinae fatis tribus , postquam retu­
lit quorundam expositionem applicantibm parabolam illam ad trinitatem personarum,&
vnitatem essenti£,haec verba fubiungit-Pius quidem sensus,sed naquam parabolae,& dubia
aenigmatum intelligétia potest ad authoritatem dogmatum proficere. Haec ille.Cum ergo
nullus sacrae scripturae sensus alius quam literalis efficax sitad haeresim reuincendam,ope-
r^precium erit inquirere quis pro literali sensu habendus sit. Sensus literalis multiplici via
B habetur. Aliquando ex ipsarum vocum nuda significatione. Aliquado capitur non ab ipsis
vocibus,sed a re per voces significata.Nó enim fieri potest, vt femper iuxta primam voca
significationem sensus litera? capiatur: alioqui multa absurda, & quL piae aures horrent,re-
perirenturin sacris codicibus tam in nouo quam in veteri instrumentorqualia sunt omnia
ilia quae deo membra corporalia videntur tribuere, aut cum deus dicitur agnus,leo,petra,
vitis,vermis,& id genus plura,quae omnia dicit Christus per similitudinem, non per pro­
prietatem. Et vtbrcuiiTimo compendio vtar, vbicunq; metaphora aut translatio aut figu­
rata aliqua locutio inuenitur,ibi non est dicendus sensus literae is quem voces prima signi­
ficatione exprimút, sed is qui deducitur ex similitudine quam res vocibus significata cum
alia re habet: qualia sunt multa in nostra communi locutione, vt si voracem aliquem ap­
pellare volueris,lupum dixeris:si auarum,talpam: non qphaec sint vere,sed magis illaquo-
C rum dicutur istac similitudines. Augustinus libro tertio de doctrina Christiana capite quin
to-ln principio cauendum est ne figuratam locutione ad 1 i teram accipiamus. & infra, Qui
enim sequitur litera,transtata verba sicut propria tenet,nec illud quod proprio verbo signi
ficatur,refert ad alia significatione.Sed si sabbatum audierit verbi gratia,non intelligit nisi
vnu diem de septe qui cótinuo volumine repetatur. Et cu audierit sacrificia,nó excedit co
gitatione illud quod fieri de victimis pecora terrenifq; fructibus solet. Ea demu est misera­
bilis animae feruitus,signa pro rebus accipere, & supra creatura corpoream ocula metis ad
haurienda aeterna lumé leuare nóposte.Et in eodé lib.cap.x. Huic auté obferuationi qua
caucnius figurata locutione,id est transtatá,quasi propria sequi, adiungenda etiáilla est,ne
propria quasi figurata velimus accipere. Dcmonstradus est igitur prius modus inueniendae
locutionis, propria ne an figurata sit.Et iste omnino modus est, vt quicquid in sermone di
D uino neq, ad mora honestaré,neq; ad fidei veritate proprie referri potest, figurata este co­
gnoscas.Morum honestas ad diligedu desi & proxima, fidei veritas ad cognoscenda dea
& proxima pertinet.Haec Augusti. Cum ergo iam cóstiterit de locutione figurata este,hoc
cauendum est,ne praescriptu este putetur,vt quod semel res aliqua per quanda similitudine
significauerit,hoc eam femper & in omni loco significare credatur. Vna si quid e Se eade res
multis proprietatibus gaudet,propter quas pluriu rerum similitudine, ac ideo significatio­
nem gei ir.Quo sit vt eade res aliquando diuerfa,aliquado opposita representes,propter di-
uerfas proprietates in ea repertas,per quas non tantu diuersis rebus, veru etiá oppositis, si-
miiis inuenitur.Leo enim propter cóstantiá Se fortitudine Christu repraesentat, vt ibi, Vi- Apoc.v,
cit leo de tribu luda.Idem Se propter voracitate daemone significat,vt apud Petra- Aduer- i.P«,v¿
farius vester diabolus tanqua leo rugies circuir qu^rens que deuoret. De figuratis locutio-
£ nibus fatis me dixiste arbitror pro breuitate quá tenere decreui. Sit ergo ex ante dictis haec
regula,Eum este literalem sensum,quem voces aut res vocibus expreste fignificant.Necta
men omnis talis,sed ille solus qué spiritus sanctus intendit.Quod vel ex eo manifeste col­
ligitur,fi recolamus id quod pauló ante dixi mus,sacrorum scilicet libroruauthoré este spi­
ritum sanctum.Ille enim vere germanus litera?sensus est,quem scriptor intendit-Ille verus
v vocis sensus,qué vocis prolator per eam intelligi voluit.Scripturis enim perinde ac voci-
i>us affectus & cogitatus nostros testamur.Cum ergo spiritus sanctus sacrae scripturae fit au-
thor, ille pro vero eiusdem scriptura? sensu haberi debet, quia spiritu sancto intenditur. O-
mnisaucé alius adulterinus est,aut nothus. Vnde Hiero.super epistolam ad Galat.Quicun­
que scripturam aliter interpretatur quá sensus spiritus sancti efflagitat,licetab ecclesia non
recesterit,haereticus appellatur.Haec Hiero.Cacterum de sensu parabolarum , qui eum intra
literalem circunfepire voluerit,non ab re faciet. Si autem nollet, non obsto. Verum circa
 r. alfonsí de castro,minoritae
parabolas ipsas quarum frequens est vfus in euangeliis,hoc admonendum censui, quódfvc $¡
Augustinus dicit)sic accípéda? fune,non vt essent,sed vt esse poiTent: vtcusgratia exempli)
dicitur,Simile eft regnum caelorum homini patrifamilias qui exiit primo mane códucere
operarios.Quod ii forte nusquam id contigit,vt per illas cafdé temporu vicissitudines iret
atque rediret paterfamilias,ocios6fq$ quos femper inueniebat, in vinea suam mitteret,id ta
men fieri potuisse nihil prohibet:quod fatis eft parabolae. Sed quoniá faepenumero contin­
git vt eidem literq plures accómodentur sensus literales seclusis aliis qui de myftica rerum
significatione hauriutunhoccasu cauendu eft,ne vllus eoru reficiatur , dummodo ex aliis
sacrae scriptura? locis testimonia habeat,voces illas alicubi id quod nunc eis tribuitur,signi­
ficare: & sensus qui ex tali vocum significatione illi litera? accommodatur , fi veritati fidei
catholicae minime obftet, vterq; eoru tanquam germanus Severus literae sensus censebitur.
Quid enim obftat scriptura sacram e fie adeó fertilem,vt binos foetus edat?Sic enim de ec- G
clefiae doctoribus qui sciunt quantúlibet abstrusos literae sensus eruere,myftica fignificatio-
Camic.iiij. ne dicitur,Dentes tui sicut greges tonsarum, quae ascenderunt de lauacro,omnes gemellis
foetibus,& fterilisnó eft inter eas. Hoc auté testimonio beati Augustini tertio libro dedo
¿irina Christiana capite vicefimofeptimo comprobatur. Sic enim ait* Quando autem ex
eisdem scriptura? verbis non vnum aliquid,sed duo vel plura sentiatur, etiam fi lateat quid
senserit ille qui scripserit,nihil periculi eft frquodlibet eoru congruere veritati ex aliis lo­
cis sanctaru scripturam doceri poteftfid tamé eo conate qui diuina scrutatur eloquia, vt ad
voluntate perueniatur authoris per que scriptura illa sanctus operatus eft spiritus, fiue hoc
assequatur,fiue aliam sententia de illis verbis qua? fidei reóbq non refragatur, exculpar,testi
monium habens a quocunq; alio loco diuinoru eloquiorum. Ille quippe author in eisdem
verbis qua? intelligere volumus,& ipsam fentétiam forsitan vidit. Et certe dei spiritus qui H
per eum haec operatus eft, etiam ipsam occursuram ledtori vel auditori fine dubitatione
pra?uidit,immo vt occurreret,quia & ipsa eft veritati subnixa, prouidit. Nam quid in diui-
nis eloquiis largius & vberius potuit diuinitus prouideri, quam vt eadem verba pluribus
intelligantur modis,quos alia non minus diuina conteftantia faciant approbari? Haec Au­
guftinus. Et de hac re haec dicta sufficiant.

Quod sacrarum scripturarum interpretatio,quam quisque fidelis amplecti

tenetur,ad solam ecclesiam pertineat. Cap. IÍ1I.

Vanquam regulam praescripsimus perquam cognosci valeat,quocunq; sen- ;

fu signato, fit'ne verus sacra? scriptura? sensus,an non,multi tamen illa ab-
utunturiliberéque ac pro libito scripturam interpretatur,vt eam in fui erro­
ris testimonium trahant. Vt enim inquit Auguftinus in libro octoginta
trium quaestionum quaestione fexagefimanona,Non potest error oriri pal­
liatus nomine Christiano nifi de scripturis non intellectis. Sic enim a principio nascentis
ecclesia? vfque ad feculum nostrum factum esse reperimus. Nam & beatus Petrus testatur
Paulinas epistolas ab aliquibus perperam intellectas, qui eas in suum errorem detor-
ij.Ftt.Hj. quere conabantur. Sic enim ait, Sicut & chariffimus frater noster Paulus fecundum da­
tam fibi sapientiam scripsit vobis, ficut 8dn omnibus epistolis loquensin eisdehisin
quibus sunt qua?dam difficilia intellectu, quae indocti & instabiles deprauant, ficut & cae-
teras scripturas,ad suam ipsorum perditionem. Arrius plures admodum sacra? scriptu­
ra? locos in fui erroris comprobationem attulit, omnes tamen male intellcótos.Fecerunt £
&hoc ipsum Nouatiani, Donatiftae, Pelagiani, Nestpriani>& qui non ? Omnibus enim
hoc commune fuit,vt scripturis perperam intellectis, peftilentcrque expositis, suos tuta­
ti sint errores. Et hanc proh dolor hodie incursionem á Lutherams patimur, quibus adeo
frequens eft euangelium , & Paulinae epistolae, vt nihil aliud spirare videantur. Verum
deo immensa? agenda? sunt gratiae, qui omnes has ecdefia? infestationes, ad suam & ec­
clesia? gloriam vertit,qua? ictibus percussa,ad meliora prouehi cogitur. Nam hujusmo­
di haereticorum causa factum est, vt relictis quibusdam nugis, quibus a trecentis an­
nis hucusque homines fefe dedidere,ad meliora studia se tranftulerint.Quo fit vt multo
plures viros doctos nunc ecclesia possideat,quám a quadringentis retroactis annis hucuf-
i.Cor.xi. que habuerit. Oportet enim (vt ait Paulus) haerefes effe,vt probati manifesti fiant.Quod
exponens Auguftinus in libro super Genefim contra Manichaeos,ait,Ideo diuina proui-
dentia
 AD VERSVS HAERESES LIE. í. f
A dentia multos diuini erroris haereticos ipse permisit,vtqiiu insultant nobis, & interrogant
nos quae nescimus,vel fic excutiamus pigritiam,& diuinas scripturas nolle cupiamus.Pro-
pterea apostolus ais Oportet haerefes elle, vt probati manifesti fiant. Hi enim deo probati
sunt,qui bene docere poísunt:fed manifeíti elle hominibus non possunt, ni fi quum docet:
docere auté nolunt,nifi eos qui quaerunt. Multi autem ad quxrendu pigri sunt,ni fi per mo­
lestias & insultus haereticoru quasi de somno excitentur. Qui homines fi bonae lint fidei,no
credunt bqreticis,sed quid illis respondeant,diligéter inquirunt.Nec eos deserit deus,quin
petentes accipiant,& quaere tes inueniant,& pulsantibus aperiatur. Haec Augustinus. Si ergo
haerefes sunt,& ex peruerfa sacrae scripturae intelligentia(vt infra longius dicemus) oriatur,
oportet penes aliquem esse potestatem interpretandi sacram scripturam,cui interpretationi
quilibet fidelis affentire teneatur. Alioqui nulla patet via conuincendi haereticum,fi cuiq; PU
B ceatpro suo arbitratu eam interpretari. Verum quia possibile est vt hoc ab aliquo negetur*
fic rationibus illud fulcire oportet,vt vel impudentissimus fit qui obstet. Opa de caussa vn«
quélibet haereticum cóuenio,& rogo an credat aliquem elle aut vfquam fuiste haereticum a
vera fidei regula deuiáté?Nullus(opinor) inficiabitur aliqué suille vfquam, qui a reda fidei
regula discesserit,ni si forte ex seda rhetoricorum fuerit: qui (vt Philastro placet) aestimarut
omnes haerefes veras esse,haereticósq; scmper bene sentire . Quod adeo magna est demétia,
vt Augustino lib.haeref.cap.lxxii. impoffibile videatur hominem vllum adeo stupuisse, vt
hoc asseuerarit.Nó dubito quin Arrianus haereticum censeat Sabellium, Sabellius vice ver­
sa Arrianum. Pelagius fi superstes esset,iudicaret Lutheru a vera fidedeuiare, Lutherus hoc
idem impingit Pelagio.Sunt enim eorum assertiones adeo pugnantes,vt altera alteri mini­
me cohaerere queat.Si ergo(vtparest)concedat aliquem fuisse haereticum, percontabor tuc
an pateat via qua homo ille doceri possit, vt nifi malitia obstet, excitari possit ab errore?
C Quod fi abnuit, fateatur necesse est nullam culpam esse imputádam haeretico quod ab erro­
re non discedat,vtpote quia immedicabili ignorantia laborat. Dominus enim(vtaitAugu
stinus in quodam sermone)feruum pigrum non damnaret, fi ea quae fieri nullo modo pote­
rant,impeiaret. Si vero concedet aliquam viam patere qua homo ab errore auocari postit*
docerique perperam sacram scripturam intellexisse,quscro a quo docendus erit?N6 ab alio
homine,quia de quolibet homine caussabitur illum decipi,nollétqj ob id interpretationem
eius amplecti.Omnis enim homo errare potest infide,etiam fi papa fit.Nam de Liberio pa
pa refert Platina illum sensisse cum Arrianis, & Anastasium fecundum huius nominis pon­
tificem fauisse Nestorianis,qui historias legerit,non dubitat. Caelestinü papam etiam errasse
circa matrimonia fidelium quoru alter labitur in hxrefim,rcs est omnibus manifesta.Ncq;
hic C^lestini error talis fuit,qui soli negligentiae imputari debeat, ita vt illum errasse dica­
mus velut priuatam persona, & non vt papam,qui in qualibet re seria definienda consulere
D debet viros doctos: quoniahuiufmodi Caelestini definitio habebatur in antiquis Decretali­
bus,in cap.Laudabilé,titulo de conuerfione infidelium:quam ego ipse vidi Sdegi. Si ergo
nulli homini i ure tenemur in interpretatione sacrarii literata credere, propterea quod qui­
libet homo solus errare potest,erit necessario iudiciu interpretationis penes tota ecclesiam,
penes quam ius fuerat difeernedi sacras scripturas ab humanis. Nam haec errare nó potest,
quii a spiritu sancto fit edoóha. Nullus enim verius scriptura aliqua interpretari potest,quam
qui menté & spiritum scriptoris habet. At certum est ecclesia spiritum dei haberCiSic enim
Christus promifit’Alium paracletum dabo vobis,qui suggeret vobis omne veritate.Et ali­ loan.xliif.
bi de feipfo dicis Ego vobifeum sum vsq; ad consummatione feculh Si ergo deus ecclesiae
Mat.xxvifi
fempcradstat,& spiritus eius suggerit illi omne veritatem,qui fit vt falli possit,aut scriptu­
ra interpretari nesciat,quae ab authore scripturae quotidie edocetur?Adde q> ecclesia sponsa
est Christi,in qua cor viri eius maxime cófidit,vt dicitur in lib*Prouerb.At non bene in ca Pro.xxxi,
E cófidere diceretur,fi illi scripturas offerret, quaruclaues apud se retineret. Hoc auté eucniret
fi scripturis ecclesiae traditis,earum intellectu non traderet,sed penes fe retineret deus.Nun-
quid celare potero Abrahá,ait deus,quae facturus fum ? Si ergo Abraham deus celare noluit Gene.xviij
quae facturus erat,quito minus celabit ecclesiam feripturaru intelligentiam?Propterea eccle
fia hoc habet,vt verbum dei possit a verbis hominum discernere:nam alias nesciremus hoc
esse euangelia Matthaei,illud vero Marci vel Lucae, nifi testimonio ecclesiae id asserentis di
dicissemus.Certum est auté hanc potestatem difeernédi scripturas diuinas ab humanis ec­
clesiam no aliunde habere,quam a deo: nec ob aliam caussam,quá ne in his erraret ecclesia,
in quibus nó errare maxime oportebat. Vnde manifeste conuincitur,vt fi penes ecclesia fit
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
discretio verborum dei a verbis hominum, fit etiam penes ipsam ecclesiam potestas difcer E
nendi sensum diurnum ab humano. Alioqui enim nihil profuisset fi ecclesia deo docente fa
eram scripturam vera discernat a falsa, & in scriptura vera nesciat falsum sensum a vero se-
parare.Non enim minor erat iactura fi falsum sensum ecclesia pro vero susciperet,quam fi
scripturas hominu prodiuinis amplecteretur.Hieronymus super epistola ad Galatas’Non
putemus in verbis scripturarum este euangelia,sed in sensu:non in superficie,sed in medul-
Ja:non in sermonum foliis,sed in radice rationis.Ha?c Hieronymus.Quo fit vt qua lege cre
dimusecclesi^ dicenti hanc este scriptura diuinam,eade lege credamus ei dicenti hunc aut
illum este sensum scripturae diuinae.Nam parum referebat scripturas tenere,fi vera earu in-
telligentia ecclesia fraudata estet. Non enim contentio est in verbis,sed in rebus. Constat
aliis verbis Graecos vti,aliis Latinos. Aliud est Hispanis idioma,aliud Gallis, aliud Germa­
nis, aliud Britanis.Non est terra iam vnius labii,cum tamen eadem fit res de qua loquatur. G
Nihil interestan verba Christi hoc aut illo idiomate proferas, modo eundem referas sen­
sum quem ille intelligi voluit.Ad eundem modum minimum refert eadem tenere verba,ii
oppositis secumqs pugnantibus sensibus a diuerfis exponantur. Nos etenim Christum ado
ranres,& coram eo procidentes dicimus,Aue.Iuda?i eidem illudentes dicebant,Aue. Verba
sunt'eadem: quis tamen nesciat inter nostra & illorum verba magnum este discrimen ex
vario sensu,variáqj intentione?Iuda?i enim illusionem, nos autem reuerentiam eisdem ver­
bis significamus.Cum ergo tantum interfit,vt hoc aut illo sensu verba capienda fint, maxL
me oportuit penes ecclesiam este ius scripturas interpretandi,non aliter quamdiuinas scri­
pturas ab humanis difcernedi. Alioqui nulla pateret via qua hacrefis reuinci potest.Ni cum
omnes ha?retici(vt diximus)fuos errores scripturis cófirmét,qui ex scriptura minimé oria­
tur,sed ex adulterino eius sensu: quo pacto sensus ille refici poterit,fi illum haereticus velut
germanum literae sensum recipere velit? Aut a quo reficietur,fi penes nullum iit authoritas H
sacram scriptura interpretandi? Dices forté rationibus & argumentis & coniecturis praece­
dentium & fequetium verborum contextu,veru literae sensum elici poste. Fateor h^c pluri­
mum iuuare,nec tam e rem omnino abfoluenr: quoniá nec femper coniecturae cogunt, nec
arguméta euidéter colligunt,pr^cipue in rebus fidei, vbi minima est argumentosa vis. Ad­
de quod multa sunt quoru verus sensus longissime a litera discedit, tantum abest vt ex ea
confici postit.Sed ecce dum ad bellum accingimur,& arma paramus ad congressum, figno
adhuc minime ad pugnam dato,inuadit nos vnus ex his quos expugnare decreuimus,nepe
Lutherus.Quifná is fit,quum de ha?resibus figillatim agetur,enarrabimus.Is enim in suo li­
bro de captiuitate Babylonica,quu de sacramento eucharistia? disterit,fie ait* Verbis diuinis
non estfaciéda vis,neq;per hominem,neq*> per angelum,sed quanta fieri potest,in simpli­
cissima significatione feruanda sunt: & nisi manifesta circustantia cogat, extra grammatica
& propriam accipiéda non sunt, ne detur aduei fariis occasio vniuerfam scriptura eludédi. I
Ha?c Lutherus.Ofométum plurimarum hserefum.Iam Lutherum percontari velle,an fem­
per iuxta simplicissimam significatione,& iuxta solam grammaticam verba accipiéda fint,
an aliquando licebit extra grammatica? limites diuaganrQuod fi id licere neget,in vanum
ergo laborauerunt tot illustres viri in eruendis veris sacra? scriptura? abstrusissimis sensibus:
nec tantu oporteret circa eam labore impendere,fi sola grammatica sufficiat, & verborum
fimplicistima significatio. Adde quod multa tunc in sacris literis reperietur,qua? vel parum
pius homo aut rideret,aut abominaretunquale est illud, vt vnum aut alterum ex multis af-
Luc.xxij. feram:Ego dispono vobis mesam,ficut disposuit mihi pater,vt edatis & bibatis super men
fam meá in regno meo. Cui alludere videtur illud Esaia?, quu de retributione iuxta vnius-
cuiusq; opera singulis donanda disterens,ait his qui in luxu & fastu vita hanc transegerunt,
Efahe.lxv. Serui mei comedent,vos auté esurietis:serui mei bibent,vos autem sitietis &c.Qua? fi iuxta
solam verborum simplicissimam fignificationefvt Lutherus ait)accipienda essent,quis non K
videt ex hoc ansam pra?beri Cherinto fouendi suam impiam ha?refim, qua ait in illa expe­
ctora beatitudine futuras este carnis delicias?Omnibus etiam vel illud notissimum est quod
Ioan.xiiij. Christus airPater maior me est.Si nulla ibi requiratur interpretatio praeter illa quae ex ver­
borum fimplicistima significatione hauritur,certu est inde arma gratis donari Arrianis,qui­
bus suam excitent iádiu sepultara hacrefim. Si nulla alia expolitio est adhibenda sacris lite-
ris pra?ter illam qua? ex gramática? regulis hauriri potest,fatis exultabunt inde Marcion hq-
reticus,& Manicha?us eius imitator,dicentes legem veterem fuiste malam:quoniam Paulus
Roma.v, At Lex autem fubintrauit,vt abundaret delictum. Et idé Manicha?us fe triumphasse deca-
. tholicis
 AD VERSVS HAERESES LIB. I. 'io
A tholicis credet,quum ait prophetas omnes errasse,quoniá Chrissus ait • Quotquot ante me Ioan,^
venerunt,fures sunt & latrones.Ex his ergo luce clarius ostenditur,vt fi Lutherus nolit con
sentire Cherinto,autfaucre Arrio,interpretationem sacrarum literarum extra grammaticae
alueum non solum admittat,verumetiam exigat.Quid,quod Lutherus saepissime fui insti­
tuti immemor,sacram scripturam quae a catholicis obiicitur, expositione minime regulis
vrammaticae conuenienti detorquet,&in alienum sensum trahit? vt facile est videre quum
verba Christi quibus panem in fuu corpus vertit,dilacerat.Sic enim exponit,hoc, id est hic
panis,est corpus meum. Verum vt vbiq; tyrannidem exerceret, noluit legem quam tulerat,
pati. Vult enim Lutherus(vt veré fe Pharisaeorum fermentum habere ostendat) nobis onera
importabilia imponere,quu tamen ipse nec digito velit ea mouere. Quum enim prius lege
statuisset de inhibenda scripturae interpretatione,in eam quam vidistis expositionem prora
1B pit,de qua infra in titulo de eucharistia disseremus.Si ergo tibi Luthere tribuis potestate sa­
cram exponendi scripturam quae tibi obiicitur,cur non permittes tot sapientibus facultate
exponendi eas quas nobis oblicis authoritates? Tibi temere licebit pro tuo arbitram depra-
uare scripturas,& catholicae ecclesiae no licebit aliquid exponere? Vis enim has quibus inni­
teris authoritates non exponi,nec summis digitis tangi, sed iuxta literam accipi: nefasque
esse ais a literae cortice vel tantillum discedere:cum tamen has,quae nobis & veritati fauent,
mira libertate contrectes,detorqueas,alienes. Est'ne forte tibi alia scriptura quam nobis,ita
quód illa exponenda non sit,haec autem etiam a canibus dilaniari permittatur? Aut si forte
tibi eadem est scriptura sacra quae & nobis, vnde haec tibi &: tuis complicibus audacia, vc
quam nobis adimitis interpretad i potestatem,vobisipsis arrogetis? Est'ne sortea nobis ab­
latum regnum dei,vt daretur vobis ? Si hoc ita esse asseritis,ostendite vos esse eam gentem
facientem fructus,cui Christus regnum hoc se daturum spopondit,& credo. Eos tamen fru- ffafa xxi,
C ctus neque vidimus,neque spero videbimus, nisi deus sua benignissima pietate vestros mi­
seratus errores,a tenebris in lucem vos aliquando reducat. Quód si forte Luthcro vexatio
iam dederit intellectu,vt nobis perinde ac sibi permittat sacras scripturas interpretari:hinc
iam eueniet,vt quum inter nos & illum dc vera literae intelligentia non cóueniat, sit penes
alium indicium,qui omni contentione sublata,verum & catholicum sensum ostédat. Is au­
tem talis sit oportet, vt falli nequeat. At omnis homo falli potest,vt pauló aneé ostédimus.
ecclesia autem falli non potest,in his maxime in quibus multum interest non falli. Couin-
cimus ergo penes ecclesiam esse potestatem & discernendi scripturas diuinas ab humanis,Sc
in eisdem scripturis diuinis sensum diuinum ab humanis separandi, cuius discretioni 8c m
dicio quilibet fidelis tenetur obtemperare in vno perinde ac in altero.

Quod aliqua sunt quibus exvniuerfalis ecclesia* definitione sides integra adhibenda est,
D etiam si expressis sacrae scripturae testimoniis non valeant cóprobari. Cap. V.

T multa sunt haereticorum dogmata,qu^ testimonio scripturarum mmtmé

\T-rn/¿ refelli possunt,sed solum vniuerfalis ecclesiae traditione reliduntur. Hac au
tem ecclesiae traditionem plurimi haereticorum subsannant,deridéntq;.Na
& ea se ab eis derideri queritur apud Iob,dicens-Nunc autem rident me iu Iob.xxx,
ni ores tepore, quod exponens beatus Gregorius,aifOmnes haeretici aetati
vniuerfalis ecclesiae comparati,iuniores tempore congrue vocantur, quia ipsi ab ea, non au­
tem ipsa egressa est ab illis. Vnde recte quoque per Ioannem dicitur* A nobis exierunt, sed
non erant ex nobis:nam si fuissent ex nobis,permansissent vtique nobifeum. Iuniores ergo h ^
tempore sanctam ecclesiam irrident,quii hi qui ab ea egressi sunt,doctrinae eius verba defpi-
ciunt.haec Gregorius.Ideo hociaciendum est solidissimum fundamentum, quo tanquá fir-
£ missimo praesidio aduerfus haereticos saepissime in postera nos munire oportebit * Vniuer-
salis ecclesiae traditiones aut definitiones in his quae fide spectant,ctiá si aperta scriptura in
earum cóprobationé desit,non minoris sunt authoritatis quam ipsa sacra scriptura.Hác au
tem assertione,vt nó facilé ruat,pluribus oportet rationibus fulcire.Prima,quia non minus
efficax est ad docendufide & mores vox docentis,scriptura:imo longe efficacior: quod
vel authore Hieronymo in epistola ad Paulina de omnib9 facr^ feriptur^ libris fatis costar.
Sic enim ait-Habet nescio quid latetis energiae,viuae vocis actus,Lt in aures discipuli de au-
thoris ore trásfufa,fortius sonat. Dic ergo an praebeas side eu5geliis,eo q> ab hominib9 scri­
pta fuere,an quia a deo ipsis hominibus inspirata, qui & corda & manus eora ad scribenda
b ii *
 E ALFONSÍ de castro, minoritae
mouebat?Non dubito te hac ratione ad eorum fidem adduci,quód credis"eos in scribendo £
diuino afflatos spiritu. Quid ergo prohibet diuinum spiritum a flare ecclesiae loquenti,per-
Matth,x. inde ac euangeliftae scribenti?Cum ipse dicat apostolis» No eflis vos qui loquimini,sed fpi
ritus patris veftri qui loquitur in vobis. Nunquid deftituit deus iam ecclesiam suam spiritu
Mar»xxviij suo,vtper os eius loqui dedigneturvt antea? Abfit.Nam ipse dicit-Ego vobifcum fum vfq;
ad consummatione feculi.Si ergo credis scripturae diurnae per manus euangelistam & apo-
flolorn script£,curnon credis voci diuinaeperos ecclesiae prolatae? At dicis forte te scire hac
scripturam efle diuina,ac ideo te illi praebere aure: nec tamé ita scis vocem illam efle diui-
nam,ac ideo non credis,crediturus autem fi tibi aliqua ex parte innotesceret vocem illa ec­
clesiae hoc aut illud afferentis efle diuinam. Dic obsecro,vnde scis hunc libru efle Matthaei,
illum Marci,illum vero Lucae,aut illum Ioannis?Num adfedifti scribentibus?Quodsi dicis
te hoc scire ex titulis qui eoru scriptis appositi sunt, erit hac ratione vt non tenacius adhae- G
reas vt credas primu ex quatuor euágeliis efle Matth^i, H vt credas libru de ciuitate dei aut
de trinitate efle Auguftini. quod fi annuis,certe vacillat fides tua, & baculo tenerrimo inni­
titur. Quis enim nescit <| saepiflime errent titulorum inscriptiones,adeo vt eundem librum
duom aut trium authom diuerfis titulis inscriptu reperias?Quo fit vt pro talibus inscriptio­
nibus defendédisraró velim contendere.Ne auté negem primum euágelium efle Matthaei,
autepiftolam ad Romanos efle Pauli,ceruicem libentiffime gladio opponam. Verum sorte
dices (vt par efl) te credere hoc euangelium efle Matthaei,illud vero Luca?,quia ecclesia ita
testatur. Si ergo credis ecclefiac dicenti hoc euangelium efle Matthaei, illud vero Lucae,quae
res est tam feria,vt ex ea caetera serme omnia pendeanticur non credis eidem ecclesiae dicé-
ti reliqua, etsi scripturis ea minime confirmet ? Nunquid vt crederes ecclesiae dicenti hoc
euangelium efle Matthaei,exigis ab ea testimonié ex scriptura diuina, fine qua minime cre-
dercs?Nunquid oportuit vt Matthaeus testaretur de Luca eum fcriplifle euangelia , aut Lu- H
cam hoc idem testari per scriptum de Matthaeo?Si hoc ita est,vtfemper scriptura quaelibet
in fui comprobationem alterius scriptura? testimonium exigat, quis non videt hac ratione
abeundum efle in immefum fine fine?Quo fiet vtnunqua scire quis poflit certo de scriptu­
ra aliqua,effesne diuina,an humana.Si vero hoc non exigitur,cur ecclesiae absque vilo diui­
na? scriptura? testimonio dicenti tibi hoc efle euangelium Matthaei,credis;in aliis autem fi­
na? scripturae diuinae testimonio non vis credere ? Nonne eadé est ecclesia quae hocaflerit &
illud?Nonne scripturam discretio est res adeo seria,perinde ac quaeuis alia? Cacterum vt for
tius agamus,& clarius homine conuincamus,hoc vnu gratis donamus,te absq; scripturae fa
erae Lt ecclesia? testimonio,sed sola fandi spiritus illustratione edoctum scire euangelia efle
huius vel illius,ac ideo dicas te credere illi: Dic ergo,cur credis euangelista?,& nó ecclefiac,
cuius ipse euangelista membra vnum fuit,cu ecclesia tanto euangelistas excellat, quáto in­
tegrum corpus singulis praestat mébris?Si vni fidis,cur diffidis cunctis ? Si membro tribuis I
tanta,cur toti nihil tribuis corpori?Praetereanon legimus Christu aliquid fcriplifle, fedfo
lum verbo docuifle,ex cuius verbis multa praeterierunt euangelistae, quoru nulla prorsus se
cere mentionem. Vnde loannes euangelista invltimo euágelii fui cap.aifSunt & aliamul
ta quae fecit Iefus,quae fi scriberentur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere poste
eos qui scribendi sunt libros.Pari ergo ratione credendum est,nec eos omnia qua? Christus
Actxx, dixerit,scripsisse:quale est illud,Beatius est dare quam accipereiquod Paulus testatur Chri­
stum dixisse,cum taménullus euangelistarum illius dicti meminerit.Et Lucas capite primo
Actorum apostolicom refert de Christo domino nostro, quod post resurrectione fui prae­
buit feipfum discipulis suis viuuin multis argumentis,per quadraginta dies appares eis, &
loquens de regno dei. ex quibus verbis vix vnum & altem scriptum reperies. Credendum
est tamé apostolos aliis verbo narraste tam facta quam dicta,atq; ita ex ore in os, & ex pe­
ctore in pectus transfusa,ad nos vsq; perueniflefine alio quouis scripturae testimonio. Infu K
per multa fuerunt apostoloru dogmata & praecepta de regimine ecclesia?,quae scripto mini­
me fuerunt mandata.Ná Actorum apostolicorum cap.xv. dicitur quod Paulus electo Syla
profectus est,traditus gratiae dei a fratribus. Perambulabat auté Syriam & Ciliciam confir­
mans ecclesias,praecipiés custodire praecepta apostolorum & seniora. Et sequenti capitulo
dicitur de Paulo & eius discipulo Timotheo in hunc moda,Cum auté pertranfirent duita­
tes, tradebant eis custodire dogmata quae erant decreta ab apostolis & senioribus qui erant
Hierosolymis.Haec parum nostro proposito conducunt,quoniá apostoloru canones repe-
rimus quos ipfi ad regimé tuncnafcétis ecclesia? ediderut.Hos per quadraginta & octo ca­
pita
 AD VER SYS HAERESES LIE. I. ií
A pita digestos,Isidorus in principio conciliorum collocauit. Quos a Clemente papa & mar
tyre(vt dicitur)cranstatos, Zepherinus & Leo summi pontifices & sexta synodus approba­
runt. Damascenus tantum,illis tribuit, vt in fine decimioctaui capitis quarti libri de fide or­
thodoxa, videatur eos in numerum canonicorum librorum referre.Nam cum de canonicis
libris disterit,eorum catalogo recensito,nulla prorsus distinctione facta, subnectit canones
apostolorum per Clementem.Sed his dimissis,vel illud maxime nostram assertionem con
firmat,quod Paulus ait in fecunda ad Thcffalonicenfes epistola.Itaque fraces state,Lc tenete zj. theif.l,
traditiones quas didicistis,fmc per sermonem,fiue per epistolam nostram.Et in fecunda ad
Timotheum epistola-Tu ergo fili mi confortare in gratia quae est in Christo Iesu:& quaeau
disti a me per multos testes,haec commenda fidelibus hominibus qui idonei erat alios do­
cere. Ex quibus duobus locis fatis clare ostenditur Paulum aliqua verbo solo tradidisse,qu^
B nusquam scripto mandauerat.Tunc peto an praecepta habeant vim & robur suum a scriptu­
ra,an ab animo obligantis?Si ex animo solum praecipientis pendet,quum voces seque ani­
mum testentur,ac scripturae:qui fit,vt verba ab vno ad altera transmissa,non habeant aequa
vim obligandi stcut scripturae ? At dices verbis non esse tantam fidem adhibendam,quanta
debetur scripturis,eo quod verba citius faciliufque permutantur, minuuntur, augentur, de-
prauantúrque,quám scripturae. Esto,sed nunquid ideo femperdiffidendum erit verbis, vt
nunquam alicui credatur,nisi scripturis comprobet?Abiit. Hoc enim modo omnis cond­
itus humanus peribit: non crederem me incepisse aliquando,non crederem talem este pa­
trem meum,Le talem matrem meam.Nulli credere,ac omnibus,summa? dementia? est.No­
ne testes sunt efficacistimi ad rei comprobationem? In ore duorum vel trium, inquit Chti- toan,Vi$
stus,stat omne verbum.Quis autem esticacior testis esse potest,quam ecclesia, qua? oculatus
testis est,& spiritu veritatis afflata,mendax este nequit?Ecclefiam vero oculatum este testem
C eorum quarrefert,fic conuincimus,quoniam ecclefiaexomnibus fidelibus constat,non fd
lum praesentibus,verumetiam praeteritis,& in posterum futuris . Alias tot oporteret eccle­
sias fingere,quot fecula fluxissem. Cui tamen sententiae manifeste ipse ecclesiae sponsus ob­
dat dicens*Vna est columba mea,vna est. amica mea.Et apostolus* Despondi vos vni viro Cantic.vh
virginem castam exhibere Christo. Virgine dixit,non virgines.Si ergo vna est,fieri opor- ii.Goi.kh
tet vt haec eadem ecclesia quae nunc est,audierit Christum praedicantem,viderit morietem,
congratulata fuerit resurgenti, conspexerit in caelos ascendentem , assederit euangelistis &
apostolis scribentibus,astiterit docentibus.Si ergo horum omnium ecclesia est testis ocula­
tus,erit per omnia ei credendum,cum certum fit eam neque mentiri velle, neque ignorare
quaé asserit.Praeterea in primordiis ecclefiq nascentis,cum primó oriebatur,post recepta spi
ritum sancta aliquod temporis fpacium interiectu est vfq; ad prima euangelii conscriptio-
nem:quo tepore nulli dubia quin credendum esset ecclefi^ circa credenda &agedaa Chri-
£ sto mandata,etiam fi tunc ecclesia omni scripturi praesidio careret.Eritneforté dicendum
vt breuior fit nunc ecclesiae authoritas,quam tunc?Autdetrudemus ecclesiam in tam angu­
stos limites,vt eam nunc exscripturae testimonio pendere dicamus,quae olim minime peti
debat?Eritergo fine vlla haesitatione tenendum,vniuerfalis ecclesiae traditionibus & defini
tionibus,etiam fi haec nullis scripturae sacrae testimoniis comprobentur,tanti fidem esse ad­
hibendam,quanta ipfifmet scripturis sacris debetur,quum illius linguam aeque nucmoueat
spiritus sanctus in locutione earum rerum in quibus nostra salus pendet, sicut olim mouic
manus scriptorum ad scripturas sacras scribendas.Sed ne haec nostris solum rationibus du­
ctus dixisse videar,expedit vt ostendam hanc eandem fuiste mentem probatislimoru quo-
racunque virorum qui de hac re fecere mentionem. Augustinus in epistola ad lanuarifi qu<£
est in volumine epistolam eius.cxviii.Illa quae non scripta sed tradita custodimus,qu^ qui­
dem toto orbe terrarum obleniantur, datur intelligi vel ab ipsis apostolis vel plenariis coii
F ciliisfquorum est in ecclesia saluberrima authoritas)commendataatq; statuta retineri. Vn-
dc haec quin ita facienda sint disputare, infolentistimae insaniae est.Hacc ille. Et ih epistola
ad Cafulanu presbyterii *In his rebus de quibus nil certi statuit diuina scriptura,mos populi
dei & instituta maiorum pro lege tenenda sunt.Et sicut praeuaricatores diurnarii legum,ita
contéptores ecclesiasticam consuetudinu coercedifunt.Haec Augustinus. Alia sunt quaplu
rima eiufdé beatissimi patris huic proposito códucentia testimonia,quoru omnia vel illud
praecipuum est,quod aduerfus Crefconium grammaticu scribens ait* Proinde quáüis huius
rei certa de scripturis nó proferatur exempla, earudem tamen scripturam etiam ih hac re a
nobis tenetur veritas,qua hoc facimus quod vniuerfae ii placuit ecclesiae, qui simul ipfarE
b iii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
scripturarum commendat authoritas, vt quoniam sancta scriptura fallere non potéis, quif- x
quis falli meruit huius obscuritate questionis,eandem ecclesiam de illa consulat,quam sine
vlla ambiguitate sancta scriptura demonstrat. Haec Auguitinus. Hoc etiam confirmatur te­
stimonio loannis Damasceni, qui in.xiii.cap.iiii. libri de fide orthodoxa, docens qualiter
deum adorare debeamus ad orientem, dicit. Non scripta e it autem haec apostolorum tradi-
tiomam multa fine scripto nobis tradita funt.Idem quoque in.xvii. eiusdem libri capite. E it
autem haec tradiyo non scripta,perinde ac adorationis ad orientem,adorare scilicet crucé,
& alia plurima his quae dicta funtfimilia.H^c Damascenus. Sed Orígenes ctiá in hanc ma-
nibussvt dicitur)acpedibus it fentétia. Is enim homilía quinta supra librum Numerom sic
aitTn ecclesiasticis obferuationibus sunt nonnulla quae omnibus quidem facere ne ce fie eit,
nec tamen ratio eorum omnibus patet.Nam quód(verbi gratiajgenua flectimus orantes,&
quod ex omnibus caeli plagis ad solam orientis partem conuerfi orationem fundimus, non <3
facile cuiquam puto ratione compertum . Sed & cuchariftiac fiue percipiendae, fiue eo ritu
quo geritur explicandae, vel eorum quae geruntur in baptismo verborum gestorfimq$,& or­
dinum,atque interrogationum ac responsionum quis facile explicet rationem?Et tamé o-
mnia haec operta & velata portamus super humeros nostros, quum ita implemus ea & exe-
quimpr,vt a magno pontifice & eius filiis traditas commendata suscepi mus. Haec Oríge­
nes. Vides hic qualiter Orígenes testatur aliqua e fie quae nobis facere est neceflariu, etsi eo­
rum nulla exscripturis ratio pateat,sed sola ecclesiae obseruatio.Irenaeus etiam Lugdunéíis
episcopus & martyr,martyrifque discipulus,huic sententia: subscribit in capite quarto tertii
libri aduerfus haerefes,dicens- Tantae igitur ostensiones quum fint haec, non oportet adhuc
quaerere apud alios veritatem,quam facile eit ab ecclesia sumere,quum apostoli quali in de-
pofitorium diues plenifíimé in eam contulerint omnia quq sunt veritatis,vt omnis quicu-
que velit,fumat ex ea potum vitae. Haec eit enim vitae introitusromnes autem reliqui fures ^
sunt & latrones.Propter quod oportet deuitare quidem iilos:quae autem sunt ecclesiae,cum
magna diligentia diligere,& apprehendere veritatis traditionem. Quid enim? & liquando
de aliqua modica quaestione disceptatio effer, nonne oportet in antiquissimas recurrere ec­
clesias,in quibus apostoli conuersati sunt, & ab eis de praesenti quaestione sumere quod cer­
tum & rei liquidum est?Quid autem fi neque apostoli quidem scripturas reliquissent nobis,
nonne oportebat ordinem sequi traditionis,quem tradiderunt his quibus committebat ec-
clefias?HaccIrena:us. Huius authoritas non parui eft momenti, nam prater fanótitatem Sc
dodtrinam qua polluit, discipulus fuit Poiycarpi martyris, quem loannis euangelistae disci­
pulum fuisse plures testantur historiae. Abeant ergo loannes Vvitclefus,& loannes Hufs, 8e
Martinus Lutherus,eorumque complices,& quibus volent suas iactent insanias, derogent-
que quantum voluerint ecclesiae authoritati.Nam mihi horum per tot fecula probatissimo­
rum virorum suffecisset authoritas,etiam fi nulla ratione superius euiciffem. Dicamus ergo |
in omnibus quae aut credenda aut agenda sunt,ecclesiae esse obediendum,etiam fi scripturae
authoritas defit,quanuis haec ei deefle nó poisit^quum hanc ei authoritatem ipfaemet scri­
pturae tribuant. Nam alioqui qualiter asseremus Maria: perpetuam virginitatem, aut filium
dicemus patri consubstantialem, quum haec minime in sacris literis reperiantur ? Mariae si­
quidem perpetua virginitas in sacris literis nusquam claré inuenitur, nisi forte in figuris
multis & aenigmatis,qua:fvt tertio cap.diximus) minime ad dogma aliquod adftruendum
fufficiunt.Filii autem consubstantialitas etsi ex euangelio conuincatur,nusquam tamen fvt
Arrius Athanafio opponebatjexprefie in euangelio repetitur. Vtruque tamen ecclesiae vni-
uerfalis traditione tenemus,cuius firmissima est authoritas.Sunt & alia id genus multa quq
operosum esset recensere:quae etsi non sunt scripturis expressa,eorum tamen aliqua ecclesia
spiritu sancto afffata ex collatione scripturarum colligit, alia per sola verba ab vno in al-
Psal.cxxxij rerum per tot secula transfusa retinuit:cui illud regii prophetae alludere videtur: Sicut vn- &
guentum in capite quod descendit in barbam, barbam Aaron, Sc in oram vestimenti eius.
Ita vt a Christo capite in apostolos transmissa verba,fint iterum ab ipsis apostolis in vesti­
mentum effusa,vfque in oram veitimenri,ideitin finem vfque ecclesiae, quae tunica est in­
consutilis quam haeretici scindere conantur.Praeterea fi nihil afferendum eit nisi ex scriptu­
ris expressis probari possit,vt ait Lutherus,qualiter ipse testatur fe credere purgatorium ef­
ferum tamen alibi dicat purgatorium non posse ex sacris literis probari ? Verum nec mi­
rum,quoniam Lutherus saepissime tanquam turdus (quemadmodum dicitur in prouerbio)
sibi malum cacat.
 AD VERSVS HAERESES E16. I. ii
A Quod ecclesiam vniuerfalem concilia generalia rite congregata sufficienter ex­
primant ac repraesentent: quorum cociliorum definitionibus & traditionibus
ea erit prxftanda fides,quse vniuerfali ecclesiae debetur.

Caput VL

Stcndimus fatis (vt opinor) manifesté,vniuerfalis ecclesiae traditionibus 8c

definitionibus este fine vlla haesitatione obtemperádum. At dubitabit quis-
Ei piam forré,vbinam vniuersalis ecclesia vnquam cógtegata fuerit ad aliquid
definiendum,aut quo paito vnquam congregari poíTit, cú fit toto terrarum
orbe diffufaíNam haeretici quidam sunt, nempe Vvitclefuitae, Huffitae, Lu-
B therani (horum historias enarrabimus cum inferius ad singulas eorum h$refes deuentum
fuerit) qui ne ecclesiam aperto Marte inuadere videantur, negant quicquam eam vnquam
sanxisse, &ideo fingunt nobis quandam ecclesiam inuifibilem,vereque mathematicam,ab
omni sensu abstractam . Quae etsi visibilis effet,nihil vnquam definire postet,quod Cum ta
late pateat,minimefvt dicunt) ad aliquid definiendum tota vnquá infimat congregati va­
luit. Et quoniam hoc est validiflimum eorum scutum quo muniuntur quu eis ecclesiae au-
thoritas obiicitur, ideo ad eius extenuationem, imo verius dixerim destructionem,ante o-
mnia annitendum erit. Nam in posterum cum aduerfus singulas hacrefes pugnabimus,fre­
quens nobis admodum erit ecclesiae authoritas, qua tanquam acutissimo telo haereticos có-
figemus, Quapropter vt nullum eis in hac parte reliquerimus scutum quo fe tueri possint,
hoc prius ostendendum fuit,ecclesiam visibilem effe,fensibúfque hominum obiectam,alien
bi iam saepe congregatam, faepéqueolim congregabilem. Sed ante omnia prius oportebit
C iuxta Aristotelis praeceptum ostendere quid fit ecclesia,ne ex re perperam intellectafvt sae­
pe contingi c)fit difceptatio.Ecclefia de qua nunc agimus,quae militans dicitur,eitfidelium
omnium congregatio,quae corpus vnum eit, cuius caput eít Chriitus: nos autem finguli al­
ter alterius membra. Nam quod omnes nos vnum corpus fumus, cuius corporis caput est
Chriitus,teftatur Paulus in epistola ad Romanos. Sicut enim,inquit,in vno corpore multa Roma.5dj*
membra habemus,omnia autem membra non eundem actum habent,ita multi vnum cor­
pus fumus in Christo.Et iterum in prima ad Corinthios epistola idem cófirmat dicens*Si* ¿Conxiif*
cut enim corpus vnum est,& membra habet multa, omnia autem membra corporis ctt fint
multa,vnum tamen corpus sunt:ita & Christus.Etenim in vno spiritu omnes nos in vnum
corpus baptizari fumus,fiue ludari,fiue gentiles,fiue serui,fiue liberidam vides quomodo ex
Pauli sententia omnes fideles qui semel Christo in baptismo dedicati sunt, vnum corpus
efficiant,cuius ipse Christus fit caput.Quod autem corpus ipsum ex omnibus fidelibus co-
D pactum fit ecclesia,testatur idem Paulus in epistola ad Ephesios,vbi loquens de Christo re­
demptore nostro ait-Et omnia fubiecit sub pedibus eius, & ipsum dedit caput supra omne £p¡jes¡
ecclesiam quae est corpus ipsius,& plenitudo eius. Et iterum ad Colossenses quasi eandem
repetit sententiam* Adimpleo,inquit, ea quae desunt pastionum Christi in carne mea, pro Colossi,
corpore eius quod est ecclesia.Cum ergo singuli fideles qui sunt velut membra corporis hu
ius quod est ecclesia,visibiles sint,& oculis hominum obiecti atque patentes,qui fit vt eccle
fia quae totum est corpus,inuifibilis fit?Non est enim verisimile,aut rationi consentaneum,
vt id inuifibile fit,cuius omnes partes ex quibus coalescit,visibiles sunt & cófpicuae. Verum £
iam video eos aduerfus quos agimus,id negare quod assumpsimus,omnes scilicet huius cor­
poris partes visibiles este,cum caput ipsum,quod Christus est(vti ipsi afferunt)inuifibile fit.
Sed hoc cauillum itareiiciemus,vt nullus tergiuerfationi pateat locus. Nam fiue loquaris
de eo ante gloriam resurrectionis,fiue postmodum, vtrobique eú per carnis assumptae dif-
£ pensationem visibilem reperies.Nonne Baruch propheta de eo dicifPost haec in terris vi- Bamch itf«
fus est,& cum hominibus coucrfatus? Si enim de eo quú doloribus & morti obnoxius erat,
loquaris,quid prohibet vt qui esurit,fitit,laffatur,tristatur, crucifigitur, nó etiam videatur?
Nóne ad illud tempus refertur quodEfaias de eo ait* Vidimus eum leprosum,& cuius no Estfcr.liif*
erat afpectus.Si vero post susceptam immortalitatis stola id dicas, vel illo solo Actúa apo­
stolorum testimonio cóuinccris : Quibus & praebuit feipfum vinum post pastione suam in Actuiim4
multis argumetis,per dies quadraginta appares eis. Qualiter auté potuit multis argumétis
ostendere apostolis fe vita recuperaste,nifi apostoli eu vidistent?Pr$terea discipuli in castel
lum quod dicitur Emaus eutes(etfi oculi eorum tenebantur ne eu agnosceret) nonne Chri-
b i i ii
 E ALFONSÍ de castro, minoritae
ssum viderunt?Infuper Thomac prius incredulo,postmodu vero fideli, dicit ipfummet ca- B
Ioan.xx, puc iam glorificatumiQuia vidisti me Thoma,credidisti.Alii etiam condiscipuli dicunt ei­
dem Thoraas* Vidimus dominum. Et Paulus in prima ad Corinthios epistola testatur de
i.Cor.xv. pluribus qui Christum post resurrectionem suam viderunt. Sic enim ait* Visus eft Cepha^~\
& poft hoc vndecim. Deinde visus eft plufquam quingentis fratribus simul,ex quibus mul­
ti manent vfque adhuc,quidam autem dormierunt.Deinde visus eft Iacobo,deinde aposto
lis omnibus. At dices forte tunc ideo visibile fuiste,eo quod suae claritatis radios continue­
rit,inuifibilis faturus si omnem gloristcataecarnis splendorem effudisset. Id este falsum tri­
bus testibus conuincitur, Petro scilicet, Iacobo & loanne, vt in ore duorum vel trium stet
Mat.xvif. omne verbum . His enim ab eo in montem excelsum ductis, transfiguratus eft ante eos,&
resplenduit facies eius sicut sol.Ipsum vero sic transfiguratum discipuli viderunt.Nási non
viderunt,quomodo poftmodum testes eius rei este possunt?Et st Petrus nó vidit, quo ergo G
allectus dicit:Bonum eft nos hic este? Si ergo Petrus & alii duo Christum trasfiguratum vi­
derunt,qui fit vt nunc eum stola immortalitatis indutum videre non postumus,quantalibet
claritate fulgeat k Nam transfiguratus symbolum quoddam futurae immortalitatis dedit, &
in ea fuit refulgentia,in qua nunc ad dexteram patris residet. Sic enim ait glosta communis
quae ordinaria appellatur,Marci nono'In ea fuit claritate in qua erit peracto iudicio.Et Be-
da ibidem* Transfiguratus faluator non substantiam verae carnis amisit, sed gloriam futurae
vel suae vel nostrae resurrectionis ostendit.Qui qualis tunc apostolis apparuit, talis post iu-
dicium cunctis apparebit electis. HaecBeda. E st ergo caput ecclesiae Christus,omni tempo­
re visibile: & cum de aliis ecclesiae membris no fit qui dubitet ea este visibilia,colligitur in­
devotum corpus este visibile. Adde quod eadem .ecclesia aliquádo vocatur grex,iuxta illud
iLPet.Y. Petri-Pafcite qui in vobis est gregem.Huius autem gregis oues singulae sunt singuli fideles,
Ioan,xxi, 9uos e^em Petro vt verbo & doctrina pafceret,commisit dominus dices- Pasce oues me- H
as.At quomodo erit grex inuifibilis , cuius omnes oues conspicuae sunt? Aut quomodo pa­
stor pascet gregem qué non videt,nec eum vilo modo cognofcerepotest?Vt enim oportet
pastorem vultum cuiusque pecoris fui cognoscere,ica etiam totum gregem, vt sciat fuu gre­
gem ab alieno discernere. Oportet ergo vt grex qui a pastore debet pasci,fit ei visibilis: &
corpus cuius singula membra sunt visibilia,ipsum quoque corpus integrum fit visibile. Ni
quanuis fides qua ipsum corpus solidatur,& charitas qua viuificatur,& spiritus sanctus quo
regitur, omnes inuifibiles fint,nihil tamen obstat vt corpus ipsum fit visibile: quemadmo­
dum nihil prohibet hominem visibilem este,quanuis anima qua corpus eius vegetatur,inui
sibilis fit. Verum quia in-caussa fidei efficaciora sunt sacrae paginae testimonia (vt capite se­
cado diximus,&infra in titulo fides,longius disteremus) quam omnes quantums vrgentes
rationes,ideo ad huius rei confirmationem aliqua afferam tam clara testimonia,vt ni fi ma­
litia eum iam excaecauerit,aperte videat ea non nifi de visibili ecclesia poste accipi. Cum fa- I
iq.Reg.viij cra historia describit dedicationem templi a Salomone extructi, inter caetera ait • Conuer-
tit rex Salomon faciem suam,& benedixit omni ecclesiae Israel.Omnis enim ecclesia Israel
stabat. Sed fi ecclesia estet inuifibilis, qualiter ad eam Salomon faciem suam conuertisset?
Praeterea Christus docens gradus per quos fraterna correctio debeat incedere, tertio loco
iubet dicendum este ecclesiae.Si autem ecclefiaest inuifibilis, nulla patet via vt quis ecclesia
Actxxix. cognoscere valeat ad aliquid ei denunciandum.Huic accedit, quod Paulus maiores natu ec
clesiae Ephesi, Mileti congregatos fic admonuit- Attendite vobis & vniuerfo gregi in quo
vos posuit spiritus sanctus regere ecclesiam dei,quam acquismit sanguine suo. Qualiter au­
tem homo mortalis poterit regere id quod minime videre potest? Rursum idem Paulus in
i.Cor.xv. prima ad Corinthios epistola*Ego enim sum minimus apostolorum, qui non sum dignus
Galat.i. vocari apostolus,quoniam persecutus sum ecclesiam dei.Et iteru ad Galatas* Audistis enim
conuerfationem meam aliquádo,quoniam supra modum persequebar ecclesiam dei, & ex- K
pugnabam illa. At minime fieri potest vt corporalis persecutio qualis illa erat,inferri pos­
sit in eum qui inuifibilis est. Quod fi id fieri contendas per id quod Christus eide Paulo di
Act.ix. xifEgo sum Christus,quem tu perfequerismec tamen Paulus tuc Iefum videbat,vtpote ad
dexteram patris refidétem: quis non videt illud ea ratione ab eo dictum qua alias dixerat,
Mat.xxv. Amen dico vobis,quádiu fecistis vni de his fratribus meis minimis,mihi fecistis?Qua efgo
persecutionem se ecclesiae intulisse poftmodum Paulus fatetur,hanc eádem fe pastum Chri­
stus queritur,eo quod naturale est capiti, vt reliquis corporis membris compatiatur. Satis
iam pro haere vtcunque paucis dixisse arbitramur: fiquac forte dicenda restabunt, inferius -
intitulo
 ADVBRSVS HAERESES LtB. L **
A in titulo Ecclesia disserentur.Nuncad reliquum accingamur,vt ecclesiam videlicet quam
iam visibilem esse ostendimus,alicubi iam congregatam,&aliquando congregabiíem(quá-
tumlibetlaté pateat)comprobemus.Hoc autem fatis(vt existimo) comprobabitur,fi osten­
derimus concilium generale rite congregatum sufficienter ecclesiam vniuerfalem repra?-
sentare. Nam eo ipso ostensum erit toties vniuerfalem ecclesiam in locum vnum coisse*
quoties generalis synodus ecclesia? rite congregata fuerit.Quód autem concilium genera-
le repraesentet vniuerfalem ecclesiamrsi ipsius concilii in hac parte valet testimonium,cito
propositum nostrum efficiemus.Concilium nanque Cóstantienfe,quod non dubito in spi­
ritu sancto fuisse congregatum,vt rei exitus docuit,inter extera qua? quarta sessione defini­
ta sunt,hoc primum decernit : JEt primó quód ipsa synodus in spiritu sancto congregata*
legitime generale concilium faciens,ecclesiam catholicam militantem represen tans,pote-
B starem a Christo immediate habet,cui quilibet cuiufcuque status vel dignitatis,etiam fi pa-
palis existar,obedire tenetur in his qua? pertinent ad extirpationem dicti schismatis, & re­
formationem generalem ecclesia? Dei in capite & in membris. Ha?c concilium . Ecce vi­
des qualiter concilium Constantienfe testatur fe repraesentare ecclesiam catholicam mili­
tantem . Verum scio non desuniros qui huic testimonio objiciant id quod Pharifa?i Chri­
sto obiecerunf Tu de te ipso testimonium perhibes,testimonium tuum nó est verum.qui- íoatt.vlif»
bus respondere idem concilium merito posset id quod Christus eisdem Pharifa?is respon­
dit , Et si ego testimonium perhibeo de meipfo,verum est testimonium meum , quia scio
vnde veni, & quo vado:vos autem nescitis vnde venio,aut quó vado.Vos fecundum car- Ibidem
nem judicatis,ego non iudico quequam.&si iudico ego , iudicium meum verum est,quia
C solus non sum,sed ego(Christus dixit) & qui misit me pater. Concilium autem dicere pos­
set,Ego, & qui docet me spiritus sanctus, qui suggerit nobis omnem veritatem. Et in lege
vestra scriptum est,quia duorum hominum testimonium verum est. Sed ha?c licet aduer-
farium non conuincant, bene tamen affectum docere possunt. Aliter ergo assertionem no­
stram firmemus. Primó sic,quia vfu communi & vniuerfali hominum locutione repeti­
mus,vt quoties primates omnes alicuius reipubiic^,quibus a populo ius decernendi com­
missum est,in vnum quelibct conuenerint locum, dicamus rempublicam congregatam ef­
fero quod ab his ca?teri omnes pendent.Ad hunc modum cum m cócilio generali omnes
episcopi,quos solos Deus posuit regere ecclesiam fuá, conueniant, dicitur tunc respublica
Christiana,hoc est catholica ecclesia congregata . Hoc manifeste ostenditur in eo loco
tertii Regum,quem superius alteri negocio aptauimus. Postquam enim sacra illa historia
D descripsit magnificam illam templi constructionem,sic ait, Tunc congregati sunt omnes irj.tcg.viif*
maiores natu Israel cum principibus tribuum, & duces familiarum Israel ad regem Salo­
monem in Hierusalem,vt deferrent arcam foederis domini de ciuitate Dauid,id est de Si­
on. Et postquam dixerat arcam illatam esse in oraculum templi, subnectit, Conuertitque
Rex faciem fuam,& benedixit omni ecclesia? Israel. Omnis enim ecclesia Israel stabat. Hsec
ibi. Quo ex loco claré patet conuentum illum in quo fuerant congregati maiores natu Is­
rael ,&principes tribuum,& duces familiarum,geminata vice appellari omnem ecclesiam.
Rursus concilio coacto Hierosolymis pro magnifica illa qua?stione decidenda, an scilicet
legitima essent simul cum euangelio obferuanda-.postquam dixerat conuenisse Apostolos
& seniores videre de verbo hoc,& in ea re definisse,dicit: Tunc placuit Apostolis & senio- ActiLXV» '
ribus cum omni ecclesia eligere viros ex eis,& mittere Antiochiam.Vides hic iterum con­
uentum illum Apostolorum & seniorum vocari vniuerfam ecclesiam . Et beatus Grego-
£ riushoc idem asserit,qui loquens de quatuor illis illustribus nec vnquam fatis laudatis có-
ciliis,videlicet Niceno primo, Constantinopolitano primo,Ephesino & Chalcedonensi
etiam primis, sic ait, Cunctas vero quas pra?fata veneranda concilia personas respuunt,re­
spuo: qua? venerantur,amplector:quia dum vniuerfali sunt constituta consensu,fe, & non
illa destruit,quisquis pra?fumit abfoluere quos ligant,aut ligare quos abfoluunt. Ha?c ille.
Ecce qualiter Gregorius asserit in cóciliis decreta,vniuerfali consensu esse constituta: quod
^ minimeverum esset, nisi censeret idem beatissimus pater generale cocilium vniuerfam ec­
clesiam repr^sentare.-pr^cipue cum proprium episcoporum ac aliorum praelatorum munus
sit docere, quod ad subditos minime pertinet.Solis enim praelatis dicitur, Pascite qui in ¿petri. w
vobis est gregem . Et cum Christus Petrum reliquis omnibus praetulisset, nihil aliud dixit
quam Pasce oues meas. Praelatorum ergo est docere & iubere,subditorum est discere & ob- loan.xxi»
temperare. Pastorem oportet pascere oues,ouiumautem solum est pasci.Hoc enim Mala-
b v
 F. ALONSI DE CASTRO, MINORITAE
Maladj chias propheta testatur,qui ait, Labia sacerdotis custodiunt scientiam, & legem exquiret F
de ore eius,quia angelus domini exercituum est. Si ergo sacerdotes sunt a quibus scientia
exquiritur,non autem fubdirimon erit necessarium,vt in conucntum qui fit pro re aliqua
disserenda,subditi cum praelatis co nocentur. Quod fi dicas subditos omnes esse mébra hu­
ius corporis,& ideo debere simul cum praelatis conuocari: refpódetur per id quod ait Pau-
Ius in prima ad Corinthios epistola, Et si dixerit auris, quoniá non sum oculus, non sura
de corpore: non ideo non est de corpore? Si totum corpus oculus, vbi auditusPPraelati si­
quidem, quorum partes sunt docere & regere, oculorum funguntur officio, quoniá hi pro
reliquis membris vident,eáqj quó mens voluerit,dirigunt. Subditi vero,quorum est obe-
dire, aurium exercent officium, quoniá ha? sunt per quas doctrina quaelibet & fides habe-
Roma.Xt tur. Fides naque est ex auditu. Nó ergo subditi excluduntur a corpore co quod ad id offi­
cium non admittuntur,quod non est illis in corpore dispensatum. Nonne dicimus corpus G
aliquod humanum videre si eius oculi videant,quanuis caetera membra no videant? Nun-
quid ideo dicemus corpus non audire,quia multa in corpore membra non audiant, quan­
uis aures opus sibi commissum debite exequantur?Tunc enim reuera totum corpus id exe-
qui dicitur,cum membrum id quod sibi ex officio incumbit,operatur. Quo fit vt tunc ec­
clesiam qu£ vnum corpus est,aliquid definisse interpretemur,cum illud omnes illi ad quos
spectat,congregati atque co sentientes decreuerint. At cum ii omnes ad concilium genera­
le conuocétur,consequens est,vt in ea re definienda dicamus generale concilium ecclesiam
vniuerfalem representare,cum id agant quod ad nullum alium spectare dignoscitur.Quod
si adhuc forte contendas , fideles omnes ad eum conuentum esse conuocandos,in quo est
aliquid de fide definiendu:tam claris id scriptura? testimoniis reiiciemus,vt nullus amplius
scrupulus vrgeat. Primum enim concilium ab Apostolis congregatum describitur Actúa
íexto.In diebus autem illis (inquit)crefcente numero discipulorum,factu est murmur Gr^- H
.eorum aduerfus Hebra?os,eo quod despicerentur in ministerio quotidiano vidua? eorum»
Conuocátes autem duodecim multitudinem discipulorum,dixerunt, Non est ¿equum nos
derelinquere verbun dei,& ministrare mesis. Considerate ergo fratres, viros ex vobis &c.
Vides ibi minime conuocari plebem,aut promiscuam multitudinem,sed precisé multitu­
dinem discipulorum. Multo autem efficacius nostrum propositum confirmat id quod in
xv.cap.eiusdem libri scribitur,in quo nobis conciliorum effigies ad viuum depingitur.Sic
enim ibi dicitur,Et quidam ascendentes de Iuda?a docebát fratres,quia nisi circuncidami-
ni fecundum legem Moysi,non potestis faluari. Facta ergo seditione non minima Paulo &
Earnaba? aduerfus illos,statuerunt vt ascenderent Paulus & Samabas,& quidam alii ex a-
liis ad Apostolos & presbyteros in Hierusalem super hac quaestione.Et parum infra,Con-
uenerimtq; Apostoli & seniores videre de verbo hoc &c. Et tádem inquisitione facta inter
cos,lata est ab Apostolis & senioribus sententia in hunc modum, Visum est spiritui sancto J$
& nobis,nihil vitra' imponere vobis oneris,quam ha?c necessaria,vt abstineatis vos ab im­
molatis simulacrorum,& sanguine,& suffocato,&fornicatione,á quibus custodientes vos
bene agetis. Ha?cibi. Ecce apertam celebrandi concilii regulam:cx qua,temporum suc­
cessurum ecclesia iam liberata esset a' persecutione tyrannoru,reliqua generalia cócilia mo
dum & formam sua? celebrationis sumpserunt. Vides tamen ibi minime conuocari omne
populi Christiani multitudinem,sed solum Apostolos & seniores conuenisse, diligentique
examinatione ex collatione scripturarum facta,fenretiam tulisse,quam vfque in hodierni
diem catholica ecclesia amplexata est. Si ergo non oportet ad aliquid in fide definienda
promiscua? plebis multitudinem conuocari,sed solum maiores ecclesiae,quod hi sunt quo­
rum interest in ea re definire,& qui ad eam rem agendam vniuerfalem repraesentant eccle­
siam,consequens est vt generale concilium ad quod primores ecclesia? omnes conuocan-
tur,vniuerfam etiam repraesentet ecclesiam.Ex quo etiam colligitur,cóciliorum generalia K
rité congregatorum traditiones,tanquam ab vniucrfali ecclesia emanátes,esse ab omnibus
recipiendas.Praeterea si consilia generalia minimé vniuersam repraesentarent ecclesiam, ac
ideo ab eis sustollatur potestas in caussa fidei decernendi, omnia prorsus erunt in ecclesia
ambigua,nec via aliqua patebit qua tañeses extirpad possint,imó inexhausta suggeretur fi­
dei oppugnanda? materia, cuicunque libuerit nouas excitare ha?refes,aut suscitare sepultas.
Nisi enim publica astitisset Niceni concilii definitio aduerfus Arrium, & Constantinopo-
Jitani aduerfus Eunomium & Macedonium, & Ephcsini aduerfus Nestorium, & Chalce-
donensis aduerfus Eutychem,adhuc eorum ha?reses viuerenc,nec deessent qui sub earú au-
thoribus
 AD VEKS VS HAERESES LÍE. í. $4
A thoribus militarent,qucí quicquid ex eis scripturis obiiceretur,praua interpretatione in a-
lienum sensum detorquerent.Hac enim sola caussa factum est,vt tempore illo quo ecclesia
tyránoru rabiem perpessa est. Christianismus fuerit in plurimaru haerefum scissuras diuifus:
quia scilicet episcopi catholici in vnum conuenire non poterant,vt eis obstaret, vfquead
tempus Constantini,a quo coeperunt concilia congregari,ex quorum frequentatione plu­
rimis hseresibus itum est obuiá.Rurfus de filiis ifrael hoc legimus,vt quicquid inter eos du- Exo.xxiiif*
Litationis oriebatur,ad Moyfen,vt ab eo decideretur,deuoluebatur. Deinde quum Moyses
in montem subiit legem recepturus,fi forte aliquid interea ortum fuisset,de remedio pro-
uidit.Habetis(inqnit)Aaron & Hur vobifcumzfi quid natum fuerit quaestionis,referetis ad
eos.Insuper ne post eorum mortem Synagoga remedio careret ad quaestiones finiendas,vi­
de qualiter dominus prouiderit.Sic etenim ait in deuteronomio,Si difficile & ambiguum Deut.xvq»
apLKj te iudicium esse perspexeris inter sanguinem & sanguinem,inter caussam & caussam,
lepram & non lepram, & iudicum intra portas tuas videris verba variari,surge & ascende
ad locum quem elegerit dominus Deus tuus,venicsq; ad sacerdotes Leuitici generis, & ad.
judicem qui fuerit illo tempore,qu^rcfque ab eis, qui iudicabunt tibi iudicii veritatem, &
facies quodcunque dixerint qui praesunt loco quem elegerit dominus, & docuerint te iu-
xta legem eiusz-fequerífque fentétiam eorum,nec declinabis ad dexteram vel ad sinistram.
Haec ibi. Vides igitur quaestionem dubiam minime ad plebem esse deducédam, aut ad re­
ges aut duces,sed ad sacerdotes Leuitici generis, quorum definitioni obréperare praecipit.
Vides etiam quátum Deus synagogae prospexit,qui in omné euétum de remedio ei proui-
dit. Quod bene per Efaiá prophetam insinuat dicens,Quid potui facere vineae meae,quod E^a
q non feci?Quid ergo putas eum fecisse ecclesiae fuae?Nonnc crededum erit ^que prospexisse
ecclesiae ac synagogae?Imo multo magis,quum de ea dicat alius propheta,Magna erit glo- Agg if«
ria domus istius nouissim^,plufquam primae. Erit ergo dicendum perinde ac de veteribus
patribus enarratum est,Si difficile atque ambiguum iudicium esse perspexerit quifpiá, ve­
niat ad primores ecclesiae, qui concilio coacto, réque (vt decet) mature discussa, docebut
cum iuxta legem Dei,fequemrque4ententiam eorum,nó declinans ad dexteram neque ad
sinistram.Hinc patet quam inani labore fatigatur Guido Carmelita,qui in suo primo libro
dehaeresibus conuertit fe ad probandum ea quae in quatuor illis primis conciliis definita
sunt: ad quem modum oportebat eum etiam probare omnia quae in reliquis conciliis de­
creta fuere: quod opus fuisset immensum.Quapropter consultius esset conciliorum autho-
ritatem,eommque in definiendo certitudinem comprobare : quo facto,breui compendio
omnes conciliorum definitiones roborantur.
D Quod aliorum hominum quantumlibet sanctorum scripturae non suffi­
ciant ad h aer e ii m re u incendam. Cap. VIL :
Actenus disseruimus de h2eresi,& de his quibus hserefis reuinci potest.-veru
ihnt multi qui alios habent gnomones quáuis fallaces,&ad munus id exe-
quendum minimé certos,ad quos tamen volunt omnes assertiones de hae­
re fi examinare,ac ideó facillime de haere fi pronunciant, nulla prorsus habita
ratione qua id euincere possint.Sunt enim plerique qui iic afficiatur aliquo­
rum hominum scriptis,vt si forte quempiam viderint qui vel digito tranfuerfo ab eorum
sententia discedat (oculatus testis loquor) haere fi m statim inclamet. Quapropter hoc opor­
tuit etiam ostendere,nullam videlicet scripturam,cuiuslibet hominis quantumlibet docti,
quátumlibct etiam sancti,esse efficacem ad haeresim reuincedam,nifi ex sacrae scripturae te­
stimonio,aut ex ecclesiae definitione id e ii e constiterit. Hoc autem facile quisque perpédet,
si prius hoc apud fe discutiat,quale oporteat esse testimoniu, vt nos cogat ad fide alicui rei
praestandam, nam id solum efficax erit ad reficiendum quicquid illi rei claré dignoscatur
E repugnare.huiusmodi vero testimonia quod nos alicui credulitati faciat obnoxios, opor­
tet vt a tali persona habeatur,de qua cóstet eá nec posse falli,nec fallere velle.Quod si falli
potest aut fallere,quocuque eius testimonio adducto,citra fidei iniuriam,aut haeresis labem
reiiciet:caussabitur enim statim eum in illa re deceptum,aut decipere voluisse:quod vtruq;
horum euenirepoterat.Nam quid obstat,vt eum qui falli potest,falsum fuisse dicamus? At
omnis homo ex peccato primorum parenta adeo obtusum traxit ingenia, vt ad verá re­
rum notitiam minime penetrare valeat,quo fit vt saepe in difcernedo fallatur. Nam inter
incómoda qua? in hac vita patimur(teste Augustino)estfallax iudicium. Atq; ita propheta
dixit,omnis homo medax;&(vt est in prouerbiojquadoqi bonus dormitat Homerus. Na
 F. ALFONSÍ de castro, minorítae
cft ergo aequum,aut rationi confentaneu>vt ci qui aut falli aut fallere potest,qualis est qui- x
üis purus homo,sub interminatione gehennae credere teneamur. Ná inde eueniret vt fe-
pissime faifa pro veris recipere teneremur, & vera pro falsis: quod nefas est dicere. Prse-
terea quum saepe inter doctissimos atque sanctissimos viros decadem re nó conüeniat,eric
necessarium ab aliquo eorum discedere,neq*, tamen cu fidei iniuria,aut haeresis nota,cum id
fieri nullo modo possit,vt oppositis secümq; pugnantibus assertionibus quis assentiat.Hie­
ronymus ait Paulum simulatione tantu & non vere reprehendisse Petrum, Augustinus auté
ait Perum vereiustéq-, a Paulo rcprehéfum.Hieronymusaiteum qui ante baptismum duas
habuerit vxores, suscepto postmodum baptismo posse ad sacerdotium promoucri: cui as­
sertioni refragantur Ambrosius, Augustinus,eseteriq? omnes. Augustinus,vniuersi mundi fa
bricam ait fuisse á Deo etiam quo ad varietates formarum vno eodeqj temporis momento
extractara,nullamqt prorsus admittit in ea re temporis successionem,sed illa dierum volu- G
mina interpretatur angelicae cognitionis alternationes.Cui interpretationi adeo contradi-
citur,vt nullum vnquam ex sacris scriptoribus viderim qui illi in hac parte assentiat * Sunt
& id genus multa.Quis ergo tam demens erit,vt ei qui alterutram partem harum assertio­
num amplecti velit,haeresis notam impingat,quod alicui doctori sacro repugnet? Non erit
ergo vnquam citra temeritate aliquid appellanda haeresis eo q> fanctoru dictis repugnat,
modónó obuiet feriptur^ sacrae,aut ecclesiae definitioni. Vnde Augustinus in Epistola ad
Hieronymum quae est in ordine aliarum epistolarum.19.sic ait, Ego enim fateor charitati
tuae,Solis eis scripturae libris,qui iam canones appellantur,didici hunc timore honorémqs
deferre,vt nullum horum auctorem fcribedo errasse aliquid firmissime credáiaut si aliquid
in eis offendero literis,quod videatur contraria veritati,nil aliud quam mendosum esse co
dicem,vel interprete nó assecutu esse, vel me minimé intellexisse nó ambigam, Alios aute
ita lego,vt quátalibet sanctitate vel doctrina polleat,nó ideo veru putem quia ipsi illa sen- H
ferunt,sed quia mihi per alios authores canonicos,scilicet faerse fcripmr¿e,aut probabili, id
est euidenti ratione,quod a vero non abhorreat,persuadere poterunt. Nec te frater mi ar­
bitror sic libros tuos legi velle,tanquá prophetam & Apostolorum,de quom scriptis quod
omni errore careant,dubitare nefaria est. Absit hoc de pia humilitate & veraci de temeti-
pfo cogitatione.Hzec Augustinus.Quarc fateor me nó posse cohibere iracundiam quoties
video aliquos ita addictos hominum aliquorum scriptis,vt impium autumet,si vel in mo­
dica re quis ab eorum sententia discedat. Volunt enim hominum fcriptavelut diuoru ora­
cula recipi,illúmqj honorem illis exhiberi,qui solis sacris literis debetur. Nó enim iuraui-
mus in verba hominis,sed in verba dei.Ego enim miserrimam hac dicerem serui tutem, sic
esse humana: sententiae addictum,vt non liceat vilo modo illi repugnare: qualem patiatur
hi qui se tantu beati Thomae,aut Scoti,aut Ocan dictis fubiiciunt, vtab eorum placitis,in
quos iurasse videntur, nomina sortiantur,quidam Thomistae,alii Scotist^,alii Ocanist^ap I
If.Cor .x. pellati.Paulus quidem iussiteaptiuare intellectum nostra, sed in obsequium Christi,nó au
tem in obsequium hominis.Quo fit vthi qui tam leuiter de haeresi pronunciant,nó expen­
dentes de qua re loquantur, saepe sua ipsorum feriantur sagitta, incidántque in eam foueá
quam aliis parabant. Nam velle humanas scripturas in diurnarum ordinem connumera­
re,hoc verius ego dixerim haeresim: quod faciunt hi qui humanis scriptis dissentire impist
autumant,perinde aediuinis: quales ego vidi in tantam insaniam dcuenisse,vtno sint ve­
riti in publica ad populum cocione hoc effundere, Quisquis a beati Thomae fentéria disces
ferk,suspectus de haeresi est censendus.O fortes verbi Dei,imo,verius dixerim,verbi Tho­
mae praedicatores.Erit ergo beatus Eonaucntura suspectus de heresi putadus, quod in mul­
tis obuiet beato Thomae?Eritergo beatus Anselmas suspectus de haeresi dicédus, q- contra
beati Thomae fentétiam non putat amatorem virginis,qui festa Cóceptionis celebrare re-
fpuit?Nec tamen ista sica me dicta velim,vt quispiam putet his verbis omnes illius insti-
tuti aut ordinis hominesvellc morderc.Noui enim ex cis piares doctos,& cordatos,ac ve­
ré pios,quibus,ca ista aguntur,aut ab aliis vt plurimum indoctis dicuntur, valde displicent.
Valde enim displicet etiam mihi,q> & nostrum sodalitia in verba Scoti fere iurasse videa­
tur. Ego quidem beati Thomae sanctitatem veneror,eius doctrinae multum tribuo,q> mul­
tum ecclesiam illustrauerittnon tamen puto adeo esse illi fauendum,vt per omnia oporte­
at cu illo fentire.Neq; hoc ego vncj de beati Thomae humilitate crediderim, vt velit que-
piá suis dictis sic esse addictum, cum nec ipfemct eisdem adeo fuerit addictus, vt meliora
ostendenti non fuerit paratus obtemperare. Nam saepe suam ipse reuocauit sententiam.
Beatus
 ADVERS VS HAERES ES LIE. I. tf
A Beatus nanqs Augustinus optat suorum operum lectorem non esse dictis eius prorsus de­
ditum.Sic enim ait tertio de Trinitate,cap.primo-Sanécum in omnibus literis meis non
kolum pium lectorem,sed etiam liberum correctorem desidere, multo maxime in his,vbi
ipsa magnitudo qusestionis vtinam tam multos inuentores habere posset, multos cotra­
di ctores habet. Veruntamen sicut lectorem meum nolo mihi esse deditum , ita correctore
nolo íibi.Ille me non amet amplius c| catholicam fidem. Ille fe non amet amplius quam
catholicam veritatem.Sicut illi dico,Noli meis literis quali scripturis canonicis instruiré,
sed in illis & quod non credebas,quum inueneris,incunctanter crede:in istis autem quod
certum non habebas,nili certum intellexeris,noli firme retinereiita illi dico, Noli meas li
teras ex tua opinione vel contentione,sed ex diuina lectione vel inconcussa ratione corri­
gere . Haec Augustinus. Verum non est hic praetermittendum quod glossator voluminis
jg decretorum ait,vt saltem hac ratione vel illius ineptiae misereamur,vel eius audaciam irri­
deamus . Is enim exponens hanc proxime citatam Augustini authoritatem, quae ponitur
in eo libro distinctione nona cap. Noli, fic ait,Loquitur hoc fecundum ea tempora quum
adhuc scripta Augustini & aliorum sanctorum patrum non erant authentica,std hodie iu-
bentur teneri vfque ad vltimum iota,vt infra.xv.distinc.cap.vltimo.Haec glossator. Quis
iam ferat vt hominem tam aperte mendacem noninfectetur?Vbinam.xv.distin.cap. viti,
iubetur sanctorum patrum dicta vfque ad vltimum iota teneri? Aut qualiter praecipi po­
test,cum fanctom patrum sententiae saepe (vt superius ostendimus)inuicem repugnent? No
potest cerré deus contradictoria praecipere,tantum abest vt papa praecipiat.Quod fi omnia
sanctorum patrum dicta iubentur vfque ad vltimum iota teneri,quis non videt hac ratio­
ne contradictoria praecipi,cum illorum sententiae inuicem contradicant?Ecce quales sunt
decretorum glossatores,quibus tanta fides adhibetur.Nunc etenim vel hoc solo argumen-
C to apparet esse verum quod isti glossatori Ioannes Duns Scotus impingit,dicens * Mittunt
& remittunt,& tandem nihil ad propositum.Sed scio vndénam bonus homo ansam erro­
ris acceperit.Nam illo vltimo cap.quintqdecimae distinctionis,Gelafius papa,cuius est de­
cretum illud,recensens libros catholicorum virorum qui legi possunt, illis annumerat epi­
stolam Leonis summi pontificis ad Flauianum, in cuius commendationem talia subi un­
git verba,Cuius textum aut iota ii quisquam difputauerit, & non eam in omnibus vene­
rabiliter receperit,anathema sit.Haecibi.Bonus autem glossator quod de sola illa epistola
dictum est,parum rem circunfpiciens,putauit ad omnes iam enumeratos libros esse referé-
dum.Quantum autem fallatur,vel grammaticam sciens probé deprehendet.Colligamus <p
sanctorum ecclesiae doctorum scripta non sunt fic suscipienda,vt nobis liberum non fit a-
liter sentire quam ipfi senserunt,praecipué cum inter eos de re eadem non cóuenit, aut ali­
unde illorum assertio non comprobatur.Quod vero in eodem loco Gelafius papa pluri-
D morum sanctorum virorum scripta approbat,fic accipiendum est,vtintelligamus hac ra­
tione probari,quod catholicae fidei minimé repugnent,vt nihil scilicet in eorum scriptis
reperiatur quod a fide orthodoxa difcedatrnon tamen fic vt omnia illorum dicta pro lege
suscipienda fint. Sunt enim multa quae etfi fidei non repugnent,non tamen ad ea creden­
da catholica fides nos constringit: vt gratia exempli quod caelum habeat materiam huic
inferiori simillima , nec repugnat fidei catholic^,nec etiam est fides catholica,sed liberum
est cuique quam voluerit sententiam amplecti. Sic etiam illa sacrorum virorum opera quc£
a Gelafio papa probantur,aut quaeuis alia a quouis summo pontifice in posterum probata,
probantur velut cum fide catholica conuenientia,quod scilicet ab ea minime discedant;
non tamen pro fide catholica nobis traduntur,aut pro fide a nobis suscipi illo pontificio
decreto iubentur. Non est ergo scriptis cuiufcunque hominis quantalibet sanctitate & do
ctrina pollentis,adeo tenaciter adhaerendum,vt & fi ratio adfit,non liceat discedere. Nec
E tamen ideo illustrium virorum & per multa fecula probatorum dicta sunt reficienda aut
floccipcndenda. Nam hoc esset maxim^ audacis atque superbiae, qualem fe habere osten­
dunt hoc nostro calamitoso tempore Lutherani,& olim ostenderunt Vuitclefuitae, ac lon­
ge anté Petrus Abailardus,vt beatus Bernardus testatur in epistola centesima nonagesima.
Hi enim non erubuerunt, necnucerubescunt, omnium sanctorum dictis repugnare.Nam
fi objiciantur cis quorucunque illustrium virorum quantumlibet etiam fanctom testimo-
nia,statim proclamant, Homines sunt ac nos.Fateor,homines funt,veruntamé homo ho­
mini nihil pra?stat?none stulto intelligens aliquid interest?Nunquidno inter prophanum
& sanctum erit aliquis ordo? Vide quid propheta Ezechielreprehedat,Inter fanctu(inquit) E^e.xxxiijh
 R ALFONSÍ de castro, minoritae

& prophanum non habuerunt distantiam.Habenda est certe ratio vita: perinde ac doctri- x
cap.xxxvij. na:,quoniá(vtinquit Ecclesiasticusjanima viri sancti enunciar aliquádo vera, magis quám
septem circunfpectores sedentes in excelso ad speculandum.Et beatus Ioannes in episto-
iioaiij. la,Vnctio eius docet vos de omnibus.Est etiam aliquid deferendum antiquitati, no quód
velim rerum aestimationem a solis annis fumi,quoniam hoc stultissimum est, cum hac le­
ge oporteret etiam vitia comprobare, qua:antiquissimareperiuntur: sed quod antiquitas
vitae & doctrinae accedens,magnum pondus essiciat.Nam qui virum per multa fecula lau­
datum contemnit ,eo ipso contemnere visus est eos omnes a quibus ille laudatus fuit, & in
precio habitus. Si ergovni viro docto simul atque sancto,ac per multa fecula probato,tan­
tum tribuédum est, vt citra impudentiam non liceat ab eo nisi ratione adducta,& hoc cu
reucrentia discedere,quantum erit tribuendum omnibus illis in eadem re consentientibus?
Tunc certe temerarium erit aduerfus omnes sentire,cum inter omnes de eadem re conue- G
Siit. Nam etsi errare & labi in aliquibus potuerunt,vt hominesrin rebus tamen arduis ad fi­
dem spectantibus vt concorditer errauerint,nunquam credarmquoniá hoc Christi pollici­
tationi & perpetua: spiritus prassentia: maxime repugnat. Ipsius enim Christi verba sunt
¡Xoanxuij. ha:c,Et ego rogabo patrem,& alium paracletum dabo vobis,vt maneat vobifeum in acer­
num,spiritum veritatis.Et infra*Paracletus autem spiritus sanctus,quem mittet pater in no
mine meo,ille vos docebit omnia,& suggeret vobis omnia quqcuque dixero vobis.Quód
ii liXc ad solos Apostolos dicas esse referenda,qualiter verum erit quod dicitur, Et maneat
vobifeum in a:ternum?aut quare Apostolis ha:c promittuntur? Nunquid propter ipsos so­
los Apostolos?Non certé,fed propter ecclesiam, qua: tunc Apostolorum doctrina illustrá-
da erat.Si ergo propter ecclesiam dicta illa, & promissiones illa: facta:,cum eadem sit nunc
ecclesia,qua: tunc,nec minus etiá egens spiritu illustratore quam tunc,sit vt ecclesiae omni
tempore dati sint a Deo doctores,quos spiritus sanctus edocet omnia ad salutem necessa- H
ria,&suggerit illis interpretationem eorum quae Christus dixit,vt istorum doctorum in­
terpretationibus ecclesia illustretur: sicque fiet,vt spiritus in ea maneat in aeternum : quod
Ephe.iiij. ctiam Apostolus manifesté ostendit dicens,Et ipse quosdam quidé dedit Apostolos,quos­
dam autem prophetas,salios vero euágelistas,alios autem pastores & doctores. Ecce quali­
ter praeter Apostolos dominum dedisse doctores & prophetas Paulus testatur. Prophetas
autem beatus Ambrosius declarat esse sacrarum literarum interpretes. Verum fi hoc neget
Lutherus, de doctoribus non potest negare quin eos dixerit a Deo datos fuisse ecclesia:. Ad
quid autem dederit,ipse Apostolus declarat fubiungens,Vt videlicet iam nó simus paruuli
fluctuantes,& circuferamur omni vento in nequitia hominum , in astutia ad circuuentio-
nem erroris-.veritatem autem facientes in charitate,crescamus in illo per omnia,qui est ca­
put Christus. Ha:c Paulus.Si ergo ad hoc dati sunt, vt non circuferamur omni vento do­
ctrina: ad circuuentionem erroris,non est possibile vt omnes simul errauerint, qui vt nos I
non erraremus,missi sunt. Quapropter etsi vni aut alteri ex doctoribus sacris refragari li­
ceat,omnibus tamen in eadem re concordibus contradicere minime licebit.Quo sit vtc6-
cors omnium sacrorum doctorum tam praesentium quam praeteritorum de aliqua re sen­
tentia,aeque efficax sit argumétum ad haeresim reuincendam,sicut ecclesia: in cócilio con­
gregat^ definitiorquonia nullo pacto credibile est vt deus illos omnes errare permitteret:
imó nó est credibile eos in vna eademq; venisse sententiam,nisi a spiritu sancto vno corii
omnium magistro fuissent edocti. Hoc enim arguméto beatus Augustinus.xviii.lib.de Ci
«itate dei,cap.xli.probat scriptura: facrq veritatem aduerfus Ethnicos: quoniam in illa nu
merosa philosophorum multitudine vix reperietur vnum aut alterum dogmafeuidentibus
cxceptis)quod inter omnes conuenerit. Nam posteriores etsi prsecessorum scripta perle­
gerint,illis rame assentire cótempferut.Quo factum est,vt priorum philosophorum disci­
puli inter fe pugnaucrint,& suorum magistrorum dogmate posthabito proprias sectas do- K
cere curauerint,quo quisque alio & fapiétior & acutior videri posset. Aristoteles discedit a
Platone,Plato a Socrate,Socrates a Pythagora.Hoc autem nó alia ex caussa venisse puti­
dum est vt magistris discipuli repugnauerint,discipuli inuicem cótenderint, nisi quia pro­
prio ducebatur spiritu.Quapropter nisi spiritus ille sacer,qui vnus femper & vbiqs est,san­
ctorum viroru métem mouiffet,docuissétq;,fieri minime poterat vt cócorditer quicquam
sentirent,precipuo cu ex his plures coqui,longóq; terram spatio separati,idiomateq; diuisi
fuerint,atq; itaalioru libris minimé lectis,sed diuino spiritu fuggeréte,eidé subscripserint
fentétiae.Omnm ergo facroru doctom de aliqua re ardua cócors fentetia, cui nunq ab ec­
clesia
 ADVERSVS HAE RESES L IB. I. ,<y
A cíesia,aut ab aliis viris catholicis impune'contradi¿f um eíl, pro vera ecclesias definitione
tenenda erit,atque illi tanquam ecclesias definitioni firmissime credendum : quoniam ec­
clesia corpus vnum est,ex populo patribúsque collc¿fum . Patres voco episcopos, ponti­
fices,ac alios quoscunque prassules,& magistros aut dolores,qui nos fidem edocentes,spi-
ritualiter generant. Ad istos patres spectat docere plebem,é quibus aliqui nempe prasfules
ex officio id facere tenentur, alii a charitate vt id faciant impelluntur, velut reliqui do ¿fo­
res ac magistri. Ad plebem autem reliquam non spectat docere. Nam (vt dicit Aposto- x.Cor.xtf,
Ius) diuisiones gratiarum funtrnunquid omnes Apostoli? nunquid omnes prophetas? nun-
quid omnes doctores?Si ergo homines quorum interest in ecclesia docere,aliquam certam
assertionem sine repugnantia docuisse constiterit, erit proculdubio talis assertio velut ca­
tholica etiam si scripturas locus ad eius comprobationem deesset. Nam id quod inter o- #
B mnes cóuenit,etiam si locorum aut tempornm spatiis distent,censendum est totius eccle­
sias este fidcm.Non enim a plebe fides discenda est,sed a patribus. Ea ergo quam omnes pa
tres tradunt,fides catholica est indicanda,quoniam id sonat catholica grasce,quod vniuer-
falis latine. Hocautem expresse colligitur ex tertia synodo , quas vna est ex his quatuor
quas beatus papa Gregorius fatetur se velut sancta quatuor euangelia recipere. Illa nanque
synodus quas Ephefma prima est,in epistola a toto concilio ad Nestorium hasreticum de­
stinata, quse ante eiusdem concilii decreta locata est, sic eidem Nestorio loquens ait,Non
autem sufficit vel tuq religioni tantummodo fidei symbolum confiteri quod expositum est
per idem tempus spiritu sancto largiente, & venerando & magno concilio apud Nicqam
congregato. Hoc enim non intellexisti,nec recte interpretatus es,quinimo peruerfe, licet
sono vocis eadem verba protuleris.Sed consequens est etiam iureiurando fateri te quóda-
nathematizes quidem tua prophana & polluta dogmata,sentias autem & doceas quas nos
vniuersi per orientem seu occidentem episcopi & m;agistri prasfuléfque populorum credi-
Q mus & docemus. Hasc concilium. Quibus verbis n ullam aliorum fecit mentionem quam
episcoporum,magistrorum, & praesulum,quorum fidem censet cócilium esse necessario re­
cipiendam. Quód si dicas illa verba este referenda a d eos qui concilio congregato inter­
sunt: hasc adeo futilis est responsio,vt nó esset opus aduerfus cam pugnare,nisi aduerfus ho
mines ageremus quibus manifestissima etiam proba nda sunt. Congregatio siquide in vnu
locum non exigitur vt vera dicatur ecclesia,sed animorum adunarlo per iuncturas chairita-
tis,qualem habuerunt illi de quibus dicitur, Erat coirum cor vnu,& anima vna.Non enim Act.i»
ecclesia ex-loci vnitate pendet,vt vna esse dicatur,sed ex animorum in Christo cócordia.
Hanc autem concordiam fatis conuincitur este inter eos qui etsi locorum spatiis & tem­
porum interuallis separati fuerint,eidem tamen vnanimes subscripsere sententias. Quod si
Vvitcleff aut Lutherus,aut quiuis alius eorum in hac parte imitator,his rationibus nó mo-
p uetur,vt credat se teneri ad sacrorum omnium docto rum concordem de side sententiam
amplectendam, etiam si expressus sacras scripturas locus illis minime suffragetur, hoc sal­
tem haud negare poterunt, illorum dicta pro hac re este valida, vt ex illis cóstet illam es­
se ecclesias sententiam,quas per tot tempora penes illos sacros authores feruata reperitur.
Nam si in re ardua Cyprianus errauit, correctus postmodu fuit ab Hieronymo , Augusti-
no,casterifquefequacibus.Hieronymus etiam in quibus hallucinatus est,a posterioribus no
tatur. Idem etiam contigit Augustino,sicubi lapsus est. At cum Cypriani sententiam con­
firmat Hieronymus,multo eo posterior eidem subscribit Ambrosius, eandem amplectitur
Augustinus,eidem adhasret beatus Gregorius,Cassiodorus, Beda, Bernardus: fatis arguitur
hinc,hanc fuiste ecclesias vniuerfalis scntetiam,cum horum assertioni per tot secula pro­
tractae nuquam ecclesia contradixerit. Satis enim rem probat (de arduis loquor,in quibus
nihil per indulgentiam prasterire licet) qui non contradicit quum potest.Nunquam siqui-
E dem verius dici potest,vt qui tacet,consentire videatur,quam cum res est adeó seria,vt ta­
cere perniciosum sit.-loqui vero,& vtile &necestarium. Si ergo ecclesia ad illorum virori
communem fentétiam per tot fecula tacuit, certe vel hoc argumento visa est illorum o-
mnium sententiam probasse, id em que cum illis sensisse. Eadem ergo fere lege coercendus
est, qui sacris doctoribus de re ardua sine vlla vnquam repugnantia concordibus contra­
dicit,ac si vniuerfalis ecclesias traditioni cótradiceret. Arrogantistimus ergo i ure censebi­
tur,qui sibi tantum tribuit,vt tot sacris doctoribus posthabitis,tot sapientibus,quorum do
¿trina fulget ecclesia vt sol & luna,contemptis,proprias hasreat sententias. Hunc enim talé
in figura rcprasfentauit Ismael ille hasreticorum typus,de quo dicitur, Manus eius contra Gene, xw
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
omnes,manus omnium contra ipsum. Mérito enim omnium manus contra cum Ieuátur, B
Prouer. !rj. cuius manus aduerfus omnes infurrexemt.ideo dicitur a Salomone'Ne innitaris prudeti^
Rom.xij. tuae.St iterum,Ne fis sapiens apud temctipfum.Et beatus Paulus ait, Nolite cfle prudentes
apud vofmetipfos.Quod exponens Theophylactusait, Hoc est, nolite vestne prudentiae
vel viribus ita confidere,vt existimetis nemine vos indigere consultore, Se quae re ña sunt
suggerente. Moses enim etsi Dei colloquio iuuaretur, opus tamen habuit quem consuleret
socero. H^cTheophylactus.Huic accedit,quod femperfaer^ literae ad alios nos mittunt,vt
Dcut.xxxij ab eis doceamur.In Deuteronomio nanq; dicitur,Interroga patrem tuum, Se annunciabit
lob.viij. ribirmaiores tuos,Se dicet tibi. Et apud lob,Interroga generationem pristinam, Se dilige­
rer inuestiga patrum memoriam.Et in actibus Apostolorum Paulo iam parato ad lege Dei
Act.ix. suscipiendam,pcrcontantique dominum de fuá volúntatele dicenti, Domine,quid me vis
facere?refponfum est ei a domino, Surge, Se ingredere duitate,& dicetur tibi quid te opor G
teat facere. Et tandem mittitur ad eum Ananias,quicu baptizet & doceat.Poterat quidem
dominus suam per feipfum Paulo insinuare voluntatem,Se de lege sua docere cum : noluic
rame,ne ex hoc ansa pr^beretur alicui fie fuperbiédi,vtab alio doceri nollet,ásteres fe iam
a domino edoctum.Hac igitur ratione Se Paulum mittit ad Ananiam,Se Corneliu ad Pe­
trum. Non erubescit Paulus,vir alioqui doctus,& cui dominus apparere dignatus est,ire ad
Ananiam vt ab eo doceatur,& erubescet Lutherusire ad Hieronymum , aut Ambrosium,
aut Augustinum,vt ab eis aliquid difcat?Libentistime suscipis Paulus quseper Ananiam di
cuntur,quáuis nihil ei de Anania dictum fuerit a domi no: Se Lutherus duristimum reputa­
bit,Cypriani,Chryfostomi,Hieronymi,Augustini,Ambrofiiycaeterorúmque illustrium vi­
Calis. rorum suscipere doctrinam? Paulus post quatuordecim annos a reuelatione suscepta afeen
dit Hierofolymam, vt cóferret euangelium quod praedicabat in gentibus,cum his signan­
ter qui videbatur aliquid este: Se hoc quidem, ne forte in vanum curreret,aut cucurnííet: H
& dedignatur Lutherus aut Vuitclefus coserte euangelia suum cú Hieronymo, Ambrosio,
Augustino,Cypriano,Hilario? Nili forte Lutherus caustecur certiorem fe este de suo quod
praedicat euangelio,c| Paulum de suo,ac ideo Paulo opus este vtqu^rat eu quo euangelium
suum conferat,Luthero autem id facere non este opus? Adde quód sacra concilia (quorum
suprema est in ecclesia post sacra scriptura circa fidem authoritas) nó dedignatur in suam
definitionum robur,sanctorum patrum testimonio vti: Se dedignabitur Vvitclest aut Lu­
therus omnibus viris claristimis simul etiam in vnum consentientibus cedere? Concilium
siquidem Toletanum quartum,in capite nono suorum canonum citat Cyprianum & Hi­
larium in suae sententiae comprobationem: & concilium Constantinopoiitanum, quod
sexta synodus appellatur, in quo condemnatur Macharius episcopus Antiochenus, ásteres
in Christo este tantum vnam voluntate,vnicimque operationem, plurimum vti tur testi­
moniis sanctorum virorum,scilicet Athanafii, Ambrosii,Cyrilli,Augustini, quibus plena I
est adhibita fides. Et cú expresta scripturae sacrae testimonia pro illa re deestent, visum est
toti concilio sufficiens testimonium este ad illam haerefim reuinccndam concors,illorum
sanctorum virorum testimonium . Quid ergo dicam,nescio, nisi quod Lutherus plus sibi
tribuit quam omnibus conciliis,quu nolit his credere,quibus suprema concilia propter vi­
tae sanctitate,& doctrinae eminétiam,integerrimam praestitere fide.Quod si forte Luthero
aut Yvitclefo nó persuasero hunc honore deberi sacris authoribus,Se per multa fecula lau­
datis,vt nó facile Se pro libito liceat ab eoru sentetia discedere, falté his cora quibus causta
agitur,fatis este persuasum arbitror.Neqj his vitra aliquid dicam priter id quod M. Aemi­
lium Scaurum dixiste narrat Valerius maximus,quod huic proposito mihi maxime condu
Lib.iij.cap. cere videtur. Is enim vitae claristimac Se exploratae probitatis vir,quum a Vario Sucroné-
de fiducia si homine para fyncero accusaretur apud populum,Se accusator oratione longa perorastet:
luí. ille maxitno compendio vius,eo quod sua Se populi erat fretus conscientia, dedignatufq; K
orationecótédere,Quirites(inquitj Varius Sucronéfis ait, Aemili9 Scaurus negat:vtri po­
tius crededum cenfetis?Quibus verbis applaudere populo,vir illustris futile hominis aceti
sarione euafit.Quie percontatio nulli proposito mihi magis congruere visa est,quam huic.
Nam ii Lutherus ait,Cyprianus negat:Lutherus ait,Hieronymus abnuit:Lutherus ait, Au­
gustinus contradicit:Lutherus ait, Ambrosius obstat:Lutherus ait,Gregorius repugnat: vtri
parti potius crededum cefetis?Non dubito vos tacita pro his viris claristimis laturos fen-
tétii,íicut Se tunc pro Marco Aemilio lata est.Satis tamé hinc honoris habebit Lutherus.
Nam etsi victus tandem,cum tot illustribus viris cercaste dicetur»
 A D VER SYS HAERESES Él 8. I. íf
Qüód ad solam sedem apostolicam aut generale concilia spectat de haerefi censere»
^ cap. yijii.
Vanuis regula? praescripta? sint,sacra.s.scriptura,&- ecclesiae definitiones, ad
quas quam is a (Tertio de haere fi examinanda e it,multi tamein pluribus asser­
tionibus cóniuét,nec sciunt discernere an sint h$reses,an no,q? sacram scri­
ptura aut ecclesiae definitiones nó integre retinet: aut si recordatur, nó pe
netrát scripturae sensum,ac ideo minime aliquid colligere possunt ,vt ex ea
haeresim cóuincant.Nam cu varii sint hominsi sensus,varié etiáiuxta ingenii fui qualitate
scriptura interpretantur.Quo fit,vt saepe inter doctos ac pios viros nó conueniat in re etia
valde feriarcóueniret tamé si possent facile regulis vti, easqj cuilibet propositioni appli-
care.Cum ergo saepe tales contestones eueniant, oportet vt penes aliqué sit iudicisi qui in
B ea definiat, & litestollat.Alioqui dabitur ansa nouaspro libito excitandi haerefes, csi noti
deficiant scripturae, etsi, male intellectae,quibus innitantur/icutnunq defuere h^reticis.Pe
lagius enim dicit hominem sola liberi arbitrii potestate posse & vitare peccata, & gloriam
mereri-Ná si nó potest(inquit)vitare peccata,iam nó sunt ei peccata, quia nullus peccat in
eo quod vitare nó potest.Et i tersi , Dedit eis potestatem filios dei fieri ,his qui credsit in no lolii
mine ei9.Si ergo in nostra est potestate filios dei fieri,filius auté nó dicitur nisi ad h arredi­
laré spectet: in, nostra ergo dicit esse potestate assequi illi qterni gloris haeredit a té. At Hie-
ronym9 & Augustin9 caeteriqj catholici obiicisit Pelagio ex innumeris sacrae scripturae lo­
cis illud Pauli,Gratia enim faluati estis per fidem,& hoc nó ex vobis,dei enim donum est, E£he4
non ex operibus,ne quis glorietur.Ecce ergo caussa agitur,&non de vmbra(vt dicatur) asi­
ni,sed de capite.ludex ergo requiritur,qui sententiam dicat cui obtéperare oporteat» Talis
auté iudicádi potestas nó est in aliquo inferiori episcopo,aut in collegio cui pracest.Quod
C vel inde manifestum euadet,si prius fidei quam amplecti tenemur,qualitate & modsi osten
dcrimus.Hoc autem est fidei peculiare,vt vna sit omnisi vbique terrarsi existentium . Non
enim alia est fides ecclesiae Salmáticensis,nec alia permittitur ecclesia? Zamorensi, aut alia
ecclesiae Barchinonési5. Sicut enim vna est vniuerfalis ecclesia, ita vna omnisi fides, Paulo
teste qui ait,Vna fides, vnsi baptisma. Hinc fides catholica dicitur, quod latiné sonat vni­ Exhe.W
uerfalis,quia vna est totius vniuerfalis ecclesiae. Quo fit,vt caussa quae de fide ventilatur,res
sit talis,quae vniuerfam tangat ecclesiam.Quod ergo omnisi interest,ab omnibus approba­
ri debet,vel ab-eo qui omnisi loco praeest. Quali ter ergo inferior aliquis episcopus,aut totu
collegisi cui praeest,poterit sententia ferre in caussa fidei,qu^ est res talis, vt ei vniuersa ec­
clesia sit obnoxia?Haceadé ratione nec vniuersitas alicuius academia quátalibet literarum
eminétia polleat,potest sic de h^resi céfere,vt ei9céfur^ teneatur ónes obtéperare.quáobré
recte dici solet articulos Parisiéfes nó trásire motes.Nó ideo assertio aliqua pro haeresi ab
X) omnibus habéda est,quia ha?c aut illa academia céfuit esse haeresim.Nil en! obstat quin to­
tus ille cóuétus cóniuere possit,_cu ille nó sit pro quo deus rogatait vt fides eius nó defice­
ret. Hac etia lege cóuincim9 prouícialia cócilia nó habere plensi & integrsi ius definiédi in
caussa fidei,csi eorsi fentétia?ca?teri prouinciales nó astringatur: praecipue esi talia concilia
possint etia infide errare,sicut de multis talibus cóciliis errasse cópertsi est . Cóciliu n^que
Carthaginéfe,in quo csi sancto martyre Cypriano octoginta episcopi cóueniétes cócordi
animo definiersit,haereticos,& ab haereticis baptizaros, fore,csi resipifccrét,rebaptizandos:
nullus est qui dubitet errasse. Haec tamé prouincialia cócilia siquádo cótingat errare,p ge­
neralia cócilia corrigatur. Vnde August.lib.z.cotra Donatistas ait,Et ipsa cócilia q per sin­
gulas regiones vel prouincias fiunt,plenariorsi cóciliorsi authoritari q fisit ex vniuerfo orbe
Christiano, sine vilis ambagibus cedere csi experimento eorsi aperitur» Ha?c ille. Csi ergo
errare possint prouincialia concilia,quonia ecclesia vniuerfalé nó representara,iustum est,
E & rationi consentaneum,vt penes ea nó sit potestas integra,& fixa authoritas in re tam se­
ria qualis est fides,definiendi.Hoc ipsum plurima pontificum decreta confirmant.Symma­
chus papa ait,Concilia sacerdotum ecclesiasticis legibus quotannis decreta per prouincias
quoniam pra?fentiam papa? non habent,valitudinem perdiderunt. Et plurima alia decreta
testantur concilia sine papa? authoritate congregata,esse irrita,& nullius roboris,quae ponsi
tur in volumine decretorum dist.xvii.Adde quod omnia iura tam pontificum q gencralisi Dift.xvlf,
cóciliorsi, quae prouincialibus aut permittsit aut indiesit cóciliorsi celebratione,ad hos tan cap.Cea^
tu limites eá authoritaté extédsit,vt.f.ibidé simultates amputétur, queri moni e audiantur, cilia*
mores corrigatur,nó tamé vt de fide ibidé aliqd decernatur..Cóciliu íiqdé Nicensi sic ait
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae

de prouincialibus cóciliis,Habeatur semel cóciliu ante dics quadragesimq, vt omnibus (si p

qu<£ sunt)simuitatibus amputatis,mundú ieiuniu & foléne deo possit offerri.H^c ibi.Csete
ru etíi episcopus aut collegiu, aut prouinciale conciliu de rebus fidei no possit definire in
his qu<£ merito dubitari possent:potest tam e in his qu£ iam definita sunt,aut euidetissimis
scripturaHacrsc testimoniis abfq; vlia tergiuerfatione dephendi possunt,ius dicere,&aducr
fus eiufdé assertionis pertinaces defensores animaduerterc.Iliudnáqj nó est senté ti a ferre,
sed sen retia iam pridé iataexcqui. Huc ení tedie id quod in cap. ad abolédá, dicitur, extra
de harreticis,excómunicatos esse omnes haereticos, quos Romana ecclesia , aut episcopi in
suis ecclesiis dcclarauerint haereticos.Ná id de dephésis in manifesta haeresi intelligédu est.
Cu au té res fuerit dubia,ad sedé apostólica est caussa deuoluenda. Potest etiá episcopus aut
prouinciale cóciliu inhibere pdicationé , aut qualécuq; publicam assertioné alicuius cert^
propositionis propter fufpicioné hfresis de tali propositione coceptam,aut propter fcada G
lu qd ex tali pdicatione possit oriri.Quod si qui forte huiuftnodi prohibitioni rebelles fue­
rint,poterit cos(vt decet)pro criminis qualitate punire,nó quidé quátu h fresis meretur,sed
quantu inobediétia.Si ergo penes aliqué est i ud ici udi caussa fidei,& nó penes singulos epi­
scopos ,nec penes prouincialia cocida,eo q> fides res sit omnibus cóniuhis,quibarrée singu­
li episcopi nec prouícialia cócilia pfunt,cófcqués est vt talis potestas céfendi sit penes tota
ecclesia. Ac cu generalia cóciliasvtfupius disseruimus) vniuersam ecclesia representét, colli­
gitur illa habere potestaté definiédi i his rcb9 q ad fidé attinéc, Sedes auté apostólica quo-
niá ecclesiá tanc£ caput representar, primu post generalia cocida in definiendo tenet locu.
His ergo exceptis,nulli pmitticur ius definiédi de his rcb9 q ad catholica fidem fpeótát. De
cocilirs igeneradb9 nemine arbitror cui pterita capita fuerit explorata,dubicaturu.Superest
ergo vt de sede apostólica disseramus. Hác qui cóccsserit toti9 ecclcsiq esse caput,facile erit
Extra de eipfuafum. Nam q omnib9 pr^est.óncs poterit indicare,& dcreb9q omnes tágúc,definire. H
l>ap. 8C ei9 Hui9 rei plurima sunt fdfóru patru testimonia./nnonérius.5.sic ait,Maiores ecclesiq caussas
effectu.ca. p ferti m articulos fidei cótingétcs, ad Peen sedé referédas ítelligit,qui eu qnqréti domino
Maiores. qué discipuli dicerét ipsum esse,rcfpódisse notabat,Tu es Christus fili9 dei viui:, & pro eo
Dist.xvrf,
ca.Muhis.
dominé exorasse ne deficiat fides ei9.Ha?c ille.Et Pelagius papa feribés episcopis qui couc-
xxiirj.q.i. nerátad vocationé loáms Cóstátinopolirani,feré eadé verba ait,Maiores vero (inquit) &
cap. Quo-* difficiliores qstionessvt sancta synodus statuit,& beata cófuctudo exigit)ad sedé femp re­
liens. feratur apostólica. Innocéti9 prim9,Quotiés ratio fidei vétilatur,arbitror omnes fratres &
coepifcopos nostros nó nisi ad Pctru.i.fui nominis & honoris authoritaté referre debere,
velut néc retulit vestra dilectio,qd per totu mudé possit ecclesiis omnib9 prodesse. H^c il­
le. Beatus Cyprianus in epistola ad Corneliu papá ait,Neq; eni aliude hqrefes obort^funt,
aut nata sunt schismata,g inde,q? sacerdoti dei nó obtéperaturrnec vn9 in ecclesia ad tépus
sacerdos,ad tépus iudcxvice Christi cogitaturrcni si fccudu magisteria diuina obtépera- 1
ret fraternitas vniucrfa,nemo aduerfum saccrdotu colstgiu quic<| moueretmemo post di-
uinu iudiciu,post populi suffragié,post coepiscoporu cosen sum, íudicé se nó iam episco­
pi,sed dei faceret: nemo dissidio vnitatis Christi ecclesia scinderetmemo sibi placés ac tu­
mens seorsum foris noui haeresi m códeret.Haec Cyprianus -. Vnde patere claré potest Lu-
theru hac sola ratione primatu Romani episcopi negare,vt facilior ei pateret via ad hsere-
fes introducédas.Et beatus Hieronymus ad Damasum papá,Hsecest(inquit)fides papa bea
tissime,quá in catholica didicimus ecclesia,quáq; semper tenemus: in qua si minus perite
aut paré caute forte aliquid positu est,emendari cupimus á te,qui Petri sedé Stfidé tenes-.
Si auté haec nostra có fessi o apostolatus tui iudicio cóprobatur,quicuq*, me inculpare volue
rit,fe impetitu,vel maleuoíu,vel etiá nó catholicé,fed herética cóprobabit.Hqc ille-Huic
accedit q, plurima sunt etiá fanctom patru testimonia asserétia sedéapostolicá nunq á re­
cta fidei regula deuiasse,q ponétur in volumine decretoré.z4..q.i.videatq,volet. Veré hic K
animaduertédé est nomé sedis apostolice nó pro solo fumo pótifíce accipi, qué hic in fi­
de errare possit,vt supius de Tiberio & Anastasio & Celestino ostédim9: sed sedes apostoli
ca qerrauit,cóprehédit tá collegiu cuius cocido iuuatur pótifex,<| ipsum pótificé. De
hac autfede nó cóstateá aliquádo errasse. An aéttotu collegiu cardinaliu errare possit,no
dissero:tamé credo q? dominus nuq^pmittet tota collegiu h^resi maculari. Quapropter iu
sté est,vtí re táti mométi,qualis est fides catholica,có stilat fratría fuoru collegiu áteq q,cZ
definiatradiuctis etiá si id possibile foret, viris aliis f¿sítate ginde ac doctrina cminétib9.Lu
ther9tamé hic cuvideat necessariu esse íudicé^? lite circa fidé orta diriméda,dicit veru i udi
cem esse
 AD VERSVS HAERBSES LIB. L ,$
A cé esse sacra fcripturi,ad qua omnis prouocatio faciéda est. At in veteri lege lex fpfa nón
eratiudeXjstd solé sacerdotes Leuitici generis,quoré iudicio standu erat.Pr^tcrca fi dc ipsa
scriptura est cótentio,qualiter ipsa scriptura erit iudex? Vt gratia exépli peto,an Pauli cpir
stolas recipias?Si eas negas esse Pauli,nó est aliquod scripturae facráe testimonié per quod
reuinci possis.Caueic ergo h^retic^ prauitatis inquisitores,ne facile dc hqrefi prontlciet. Si
h^refis est iam olim dinata,aut euidétissimis scriptura? testimoniis dephcditur,& non hu­
mano ratiocinio cui possit obuiari,tucexecutores sunt vt exequátur id quod circa heréti­
cos decreta pótificu fieri iubet.Si auté res est dubia an iith$refis,an no,no est coré munus
sententia ferre,nec possunt céfere de ha?resi,cé hoc (it solius summi pótificis. Hoc'etenim
casu illud eis inefibit ex officio,qcf nome eoru prqtcndit:inquirere.f.de assertione pdicata*
aut quomodolibet publicata,qualiter ab asscréce fuerit dicta,quib9 verbis,qualiter ab eo in-
B tellectis,qua ratione fuerit motus ad id asserédú,aut quibus scripturae testimoniis innitatur,
quibus actis,ii euidétissimis testimoniis minime cóuinci potest,sed res manet dubia,& su­
spicionis labe maculata,cófuléda est sedes apostólica,nec ea incofultaiquitulibet docti có
fulaturjlicebit quicq definire.Cu auté sedis apostolice definitione receperint, cis incabet
exequi id quod a pótifice summo decretu fuerit. Admonere tamé hic oportet,q- quis apo­
stólica sedes aut generale cóciliu dchqrcíi céfere possit, nó tamen ideo assertio aliqua erit
haerefis quia ecclesia definiuit,sed quia fidei cathoiicq repugnat.Ecclesia liquidé sua defini­
tione nó facit talé assertioné esse h^reíim,cu etiá ii ipsa nó definiuisset,esset h^refis: sed id
efficit ecclesia,vt nobis per fuá céfurá pateat illud esse hatrefim,quod antea nos latebat an
merito hqrefis dici posset.Ecclesia eni tota(secludo primé ei9 caputjncdu solus fumm9 p5
tifex nó potest noué articulé fidei códere,posset tamé,fi aliqui assertioné valeret heretjca
cssicere.Eccleíiamauté nó posse nouu articulé fidei efficere,manifesta ratione cóuincitov;
C Omnis niq; assertio ideo catholica dicéda est, quia a deo reuclata, vel quia in instruméto
scripturae diuinse cotinetur.aut ex eo q, vniuerfalis ecclesia ei recipit. Quod si nulla hora
est,salté euidéti deductione colligitur ex coré altero,vel ex vtroq;,vel dcniqssvt nihil de-
iit)quia ei summus pótifex approbat. Nec alia certe patet via qua aliqd possit dici cathd-
licé.Si ideo dicatur veritas aiiq catholica,quia a deo reuelata,cS rendado diuina nó péde-
at ex pótificis arbitrio,aut ex eccleli^ approbatione,qui fit vt pótificis approbatio faciat ca
tholicé qct a deo reuelaté est?Faciec quidé vt credam9 illud esse reuelatu a deo^ quia cu an- jj cárxfc
gelus Satanae trisfigurecur saepe in angelé lucis,& imissiones fiitper angelos malos,dubira- Pfal.kh
ri posset forte an deus reuelet,an d^mon illudat. Decernit ergo ecclesia illi esse dei renela-
tioné, nó tamé facit reuelaté esse veré.Si auté talis veritas catholica dicatur có q? in sacris
literis cótinetur,cé talé veritaté cótincri in sacris literis, nópédeatex humana aliqua vo-
létate,fed ex solo deo illam scripturam authore,costar etia hac ratione,ecclcfii nihil pror-
D fus efficere posse vt veritas illa ad fidé gtineát.Hoc eni ex ecclesia habemus,vt sciamus qu£
fit scriptura diuina,iuxta ea q cap.q..superius disseruimus. At cé scriptura esse diuina nobis
co stiterit,ii ex feipfa habet vt ei per omnia credere teneamur: perinde ac fi adducerentur
testes ad cóprobationé alicui9 instmméd quo Petr9 tenetur reddere loini centé aureos, hi
testes nó efficiunt Petru teneri loini. ni ecfi Petrus negaret,& testes defuissent, reuera Pe­
trus erat debitor.fed id effici ut,vt per scriptura cóuinci possit tiq debito obnoxi9. Quod
fi dicatur veritaté illi esse catholici,quia ii vniuerfalis ecclcfia recepintimcpcrcórabor quo
pacto Ecclesia eam receperit,an quia illi a deo fuerat reuclata,an quia in sacra scriptura re-
perta?neutré auté horépédere ex ecclcfii arbitrio ostédimus,aut ecclesia recepit,quia per
experiétia,aut £ ratione nacuralé ei cognoscit,qd no est aliquo modo tribuédu ecclefid?»
có q> técfides nostra soli experiétiae & rationi naturali initeretur: cui manifeste repugnat
Paul9 dicés,Sermo meus & pdicatio meanóin persuasibilibus humanae sapientiae verbis, i.bor.%
E sed in ostéfione spiritus & virtutis,vt fides Vestra nó fit in fapiétia hominu,fed in virtute
dei.Quod fi alia ratione dicatur ventaré esse catholica,quia exreuelatis aut in scriptura co
tentis manifesta collectione deducitur,cu ecclesiae definitio nó efficiat collectioné esse fir­
mam,vt notum est vel parum docto logico,cofequens est vt neqyin hoc casti ecclesia essi
ciat veritatem aliquam esse catholicam. Vltimé ergo superestinuestigandiim,fi áíiértio di­
catur catholica quia a pontifice determinata, tunc petam an pontifex sic definiens, alicui
scripturae diuinae innititur,aut reuelationi diuinae: & tunc constat iam esse catholicam ex
scriptura diuina, aut reuelatione:aut innititur propriae prudentiae & vdluhtan,qud cubi­
tu constat non esse hac ratione tanguam catholicam recipiendam^cum fides nostra nequis
 R ALFONSÍ DE CASTRO, MIN ORITAE
ex volutate,nec ex fapiétia hopainu depédeat.Nó est ergo veritas aliqua catholica céferida F
á sola pótificis aut ecclesia? definitione: sed id quod erat catholicu,nos tamé latebat,fit de­
inceps per ecclesia? definitione notu,ede catholidúquéadmodu in lite super debitu , iudex
ferens iustá fentétiá,nó facit eu debitore,cu etíá ante iudicis fentétiá veré- ille fuisset debi­
tor ex re precaria quá denegat:sed iudex facit vtpateat eflse debitu , qcl prius forte latebar,
idq$ iudicis fentétiá efficit,vt per eápertinax reuincatur.Ideo ení iudex iuftc dixit talé es­
se debitore, qa vere erat debitor:& no ideo talis eft debitor,quia iudex iustá fentetiá pro-
tulit.Nafi ille nó erat debitor, iniustá fentetiá ti fislet.Sic etiá ecclesia definies aliquid esse
fide tenedu, quis certo definiat,nec falli poftát, nó tamé sua definitione efficit veritate illa
effe catholicá.Ná ideo certo definiuit veritate illa effe catholica,quia veris? illa catholica
eratrq? ii catholica no fuiffet,ecclesia definies ea effe catholica erraret, anté ergo erat catho
lic^q ecclesia ccfuiffet.Nullo ergo modo id fieri poteft, vt ecclesia nouu articulé fidei có- G
dat:sed id quod antea erat vera fides,nos tamé latebat, cecidia efficit vt per fuá censuram
nobis innotescat. Vndepatet misere erraffe dominé Abbaté,qui exponés cap.quod incipit
Cum Chriftus,quod in volumine Decretaliii epiftolam habetur in titulo de haereticis,di­
cit papápoffe códere nouu articulé fidei.Veru parcédu eft ei ignorati,nec bene expendé-
ti de quare loqueretur: hoc solé video effe ilii impingenda,q> vitra crepidam iudicauerit.
Non enim eft canoniftaru munus de haerefi aut de fide iudicare,fed theologoru,quibus di­
viné ius cómittitur.Canoniftaré partes sunt de iurepótificio differere. Vidcát ergo ne dé
vtraqj fella sedere cupiét(vt eft in prouerbio)vtraq; exdudátur.Quód fuá fentétiá colligét
Lx illo capitulo,Cé Christus,nó recté faciéc.Ná Alexáder tertius,cuius eft illa fentétiá, nó
condidit articulé fidei,quia nec fecit talé propofitioné,videlicet,Christus fecundé q> ho­
mo eft aliquid,effe verá,nec p cófequés catholici,cé veritas á re ipsa pédeat,& nó ex affir­
matione pontificis. Propter noftré enim affirmare vel negare nihil mutatur in re. Sed papa H
definiés fecit vtnó liceat asserere aut opinari cótrarié illius,en tamé ante pótificis deter­
minatione forré liberé quis asserere potuisset citra hxrcñs noti,eó q> veritas illa nó inno-
tuisset(qq nó video qualiterpotuifí'ct aliqué nili prorsus indocté aut male affeóté latere)
& ideo oiim citra pcninaciá afferés oppolité nó censeretur hsereticus, ac ideo nec excom-
municationisreus.Ssepenumero enim cótingit,vt inter viros pios atq; doótos nó cóueni-
atdeeadé re,in qua alteré coré errare neceffarié eft , necideo tamé error lile statim hsero
sis céfemr-.vt gratia exépli quidá dicunt personas diuinas cóftitui in effe (vt ipil loquétur)
personali per refpectiua,aliis affirmátibus cóftitui per absoluta. Alii rurfum dicét nó cófti­
tui per aliqua,sed fe ipfis effe personas. .Quis nó videt aliqué horé errare,cé tamé quilibet
coré fu£ adhscreat opinioni impune,& fine haeresis nota?Nec tamen ideo talis error nó eft
h^refis,quia ei nó impingitur.Ná fi omnis error catholicae fidei obuiás,haercíis dicédus eft
iuxta id quod superius disseruimus,certé eft talé erraré effe haerefim,quia oppositus verita- I
ti fidei catholic^ quis nobis ignotae.Veritas ení cui error ille repugnat, necessaria eft, nos
tamé latet an veritas fit,arq; ideo minimé obligamur ad affentiendé ei,nec ad diffentien-
dé errori repugnati.Quo fit,vt liberé fit cuiq; fuá tueri sentencia.Si tamé ecclesia á spiritu
sanólo edoóta de illa re definiret,abfq-, vila dubitatione ecclesia nó efficeret fuá definitio­
ne vt persona sic aut fie cóftituatunfed doceret nos idquodetfiab aeterno veré fuerat, nos
tamen latebat.Poft quá ecclesiae definitioné iam nó licebit asserere quod anté licuisset.Erit
ergo necessario vt sicut ecclesia sua definitione nó efficit nouá fidei veritatem, ita nec op­
positam effe nouá haerefim. Veram quoniam aliquando ecclesia verbis claris & manife-
f. ftis exprimit aliquá affcrtioné,quá ex aliis abstrusis recodirifque scripturae sacrae locis eli­
cit, etsi nullibi ita manifeste reperiatur, hac ratione eueniet aliquando vt ecclesia dicatur
condere articulé fidei,nó quód efficiat effe fidem quod nó erat fides,sed quia id expressit
aliquibus certis verbis quibus antea nusquam fuerat expressum:sicut dicimus Nic^nnm có- K
cilium condidisse symbolum fidei,quia filii consubstantialitate expressit, quá nufqfacrac li
terse hoc nomine expresserant.Ad hunc modé etiam dicitur hscrefis aliqua esse noua, non
q> antea nó fuisset haeresis,sed quod nullus eam antea asseruerit.Hoc cnim modo ait Gela-
xxHif.q.i.c. flus papa. Achatius non fuit faóf us inuentor noui erroris,sed veteris imitator. Multi qui dé
Achatáis sunt errores qui antequam habeant proteólores,á doóf oribus sacris reprobantur, vt prqca-
ueant aliis:quodsi quis iam eos defendere incepisset,dicerentur hac ratione noni errores.
Ad.xvij. Sic ení in Act. Apostolicis refertur de quibufdá dicétibus de Paulo quod nouora daemoni-
oré ánéciator esset.Notia qppe appellabat d^monia,eo q> á Paulo essent nouiter pdicata.
Fufius
 AD VERSVS HAERES ES ÜB. I. if
A Fufiusin hoc capite egimus, 9 videbamus rem esse neceiTariam longa admonitione, ne
quisque credat sibi esse commissum de hseresi pronunciare,
Quis fit dicendus haereticus. Cap, I X.
Vi huius capitis sola superscriptione inspexerit,fuperfluu forte ei videbitur
quod hoc capite pertraótandu est.Dicet enim apud se, Cum heredáis is fit
dicédus qui haerefi adh^ret,quid auté fit haerefis,superius ostensum est, quid
igitur de haeretico oportebat repetere fermonem?Quod no ita est vt primó
obi icitur. Nam subinde euenit vt haerefim asserat, qui tamé veré catholicus
dicendus est,vt de Cypriano & aliis dicemus. Quapropter vlterioré oportebit facere in­
quisitione,vt cóperiamus quis merito haereticus censendus sit. Quae res cu nó sit leuis,nec
leu is etia imó matura exigitur examinatio ante<| aliquid definiatur. Nam quu nomen hac-
B refeos grane sit & inuifum christianis auribus,turpe est id temere cuijípingere. Nó enim
est alia durior aut acerbior,quá christiano viro possis inferre,commelia,9 si eú haareticu ap
pelles.Sút tamé multi nil magis habétes in próptu,g hacresis nota,quá pro libito obiicmt,
nó expedentes de qua re,aut de quo loquátur.E quibus multis nó potui calamu temperare
quin vnu fratre Bcrnardu de Luceburgo notaré,qui in suo haereticoru catalogo plures in
haereticom numerum retulit, dignos qui meliore calculo numerarétur: quales sunt Papias
Hieropolitanus episcopus,Pr^positiuus,Gilbertus cognométo Porretanus.Hune auté qua
ipse fateatur errori suo renu ciaste, miror quid hominé impulerit vt illu haereticoru catalo­
go inseruerit.Quis ení vnt| docuit eu este dicendu h^reticu,qui erroré sic tenuit,vt moni­
tus & cóuiótus nó erubuerit palinodia cantareíTaceo de Berégario,qué postes hacreticorú
ordini ítexuit,fatetur euab errore sic discestiste,vt nun^ad eü redierit(quod quátu verita­
tis habeat,alias disteremus)ideóq; dicit ibidé annumeratu,nó 9 haereticus fuerit,sed 9 sen
C tentiá tenuerit aliquádo haeretica. At cií libru appellauerit nomine catalogi haereticorum^
quid cogit,vt qui semel alicui hxresi adh^serut,hac nominis ratione in eúdé alueu eorri-
nentur cu cacteris qui pertinacissime suos tutati sunt errores? Quod si hoc nomine illi pro-
feribédi erat,cur alios tá multos ptermisit?Nóne frater Matthae9 Grabon haerefim sectatus
est,cui in Cóstádési cócilio,IoáneGerfone teste,renuciauit?Veru hicDominican9erat,que
forte(vt alios eiufdé instituti qui ptinaciter h^resi adh$ferñt)fciés pteriit,ne Dominicano
instituto qd profitetur,cótumeliá tecisse videreturitanq. Ii aliquid deperisset de gloria or­
dinis pdicatoru,9 exeo sodalitio vnus aut alter hqrcticus prodierit.Nó cerré magis 9 de
illa sanóla societate deperiit,de qua dicitur,Ex nobis prodierut,fed ex nobis nó erát.Nusf iJoan.if*
ení ecclesiae venustas diminuta est,aut color obfuscatus eo 9 tot ex ipsa haeretici exierint.
Propter qct nó possum nó stomachari in eos qui vt fusi institutu laudét, nó verétur coram
populo iactare & dicere,eu qui semel habitu illi9 ordinis susceperit,nó posse in fide errare
D aut deficere.Nóne hoc aperta est blafphemia,cu p hoc magis tribuere videatur habitui quo
induitur.9 fidei aut gratiae dci?Est'ne forré potétior panus ille 9 dei gratia aut fides? Absit
tata demétia. At nec fides nec gratia i baptismo suscepta sic hominé tertiat quin in h^resim.
labi possit.Qui fit ergo vt habitus feruet?Quod si hoc ad professionem quis referre velit,&
nó ad habitu,vt professio quá de illo instituto emisit,hac vim habere dicatur: quis nó vi­
det in baptismo omnes profiteri christianifmu?nec tamé illa quá tue emisim9 professione^
immunes nos ab heresi reddit.Nec tamen vllus erit adeo impudens, vt neget illustriorem
multo esse atq; efficacioré professioné illa, 9 queeuis alia postmodu facta.Abeat ergo & il­
las namias poetis catadas relinquat,&populo meliora pdicent.Testor deu,nó métiormain
me pfente quidá in cócione publica ad populé predicas in die quo agitur folénitas sancti
qui ordiné instituerat,dixit,fraterni taré fui ac focietaté laudibus extollere volés,eó qui ha­
bitu illius ordinis semel induerit,no posse este hsereticu. Et ab aliis pluribus accepi,se cade
x verba audiuisse ab hominibus eiufdé ordinis cu de eadé re sermo populo fieret. Ego qui­
dem cu audiré,abominatus fum hominis audacia atq; impudentia, exeeratus auté praelati
patientia,qui illa audiés tolcrastet,miniméq;punisten Ob quá caussam suspicio mihi non
pama orta est,vt crcderé ex cius mente verba prolata.Ne hoc toti ordini aut societati im­
pegisse videar,nomé ordinis ex industria subticui, vt magis admonere viderer prout chri-
stiana charitas postulat,quam traducere prout inuidia fuggerit.Libenter quidé audio fan-
ctoru laudes,modo eos deo nó xquét.Gaudeo cu quis institutu quod professus est,laudat.
Na hoc symbolo demostrar fe á prima intédone minimé defecisse. Mod9 tamé est laudi­
bus apponéd9,ne quis cóuétualiqué particularé illustriorédut fpeciosioré putet gcóuét9
ille qui ecclesia vniuerfalis dicitur,q sine macula est; ex ea tamé eu multi hereda exierint^
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
gsihil vnq de ei9 pulchritudine periit. Atq; ideo deu testor q> nemini in hoc libro parca cu- p
ius h^refim alicubi reperem,etiá si Fricifcani instituti fuerit,cui me a duobus & viginti re-
troaébis annis astrinxi.Ni etsi beato Fricifco tan A patri tenear,& ei9 fraternitati velut ma­
tri (j me aluit atq; educauit,plus taméme debere fateor Chrisio,qui pro me mortuus esi,Le
veré omniu matri ecclesiae catholica,in qua per baptifmu renati fumus. Sed ii opus esi vt
ad nosirú fcopu reuertatur oratio.Cu ergo res sit tá acerba quépii h^retici nota inurere,an­
xie examinada esi,oportetq; lapidéfvt dicitur)ad silu referre anteqcéfeamus,& no leuiter
quicq pronuciare.Plurima ergo exiguturvt mérito aliquis dici possit hqretic9.Primo vt si-
dé catholica semel in baptismo fufceperit.Ná qui nunqfuit Christodedicatus,is insidelis,
autpaganus,autIudac9,autSaiacen9,autalio quouis nomine céfebitur,nótame dicetur hae­
rede9. Vnde patet miferé erraíTe Bernarda de Lucéburgo,q haereticorü cataloga describes,
aliquos ibidé recenset qui nunq in side catholica fueme imtiati,atq; ideo nec haeretici no- Q
minad! erat,quales funt Auicéna & Auerrois, quos haereticorü catalogo inseruit, cu tamé
nihil minus q haeretici dici posiunt.Consiat siquidé eos fecti Mahumeticá fuisie áplexos.
Quod si ideo ínter heréticos numeridi erit,qa sidei Chrisii aduersi fuerut,cur nó etiá ap­
posuit Photinu,Libaniu,Luciana,Plutarchü,Apuleiu,alic)sq; philosophos,q fidei Christia-
nae maxime repugnát?Deinde posisidé suscepta requiritur error inside, q> aiiquá.f. haere-
si m amplectatur. Propter quod schismaticus ex solo schismate nó proprie haereticus cen­
sendus esi,nisi haeresim cósingat propter quá ab ecclesiae vnitate diuidatur. Veru quia (Au-
gusiino tesie)nullu schisma esi nisi aliqua h^resim cósingat vtrecte videatur ab ecclesia dif-
cesiísie, híc esi q, schismaticus appellari solet haereticus :nó q, schisma ipsum haere sis sit,sed
quia disponit ad haeresim.Vteni primo cap.disseruimus,nunq opus exterius dicenda esi
haeresis,nisi ei adiugatur credulitas intellectus.ideo schisma haeresis dici nonpotesi, nisi ei
addatur error intellectus. Vnde Hierony. super epistoii ad Galatas, Inter haeresim & fchi- H
fma hoc esse arbitror,q> h^resis peruerfum dogma habet,schisma vero ab ecclesia pariter fe-
parat.Haec ille. Veru hic admonere oporece duplicó esie vnioné. Vna quae sit per charitaté
per quá tanq per instaras mébra iungutur,vt capiti fuo.f.Chrisio cohaereat,& per hic có-
siituitur corpus illud quod dicitur esie ime macula.Et hoc modo vnitas ecclesiae cosistitin
vnitate charitatis,qua mébra inuicé fe diligat,& deií. Alia esi eccleliaevnio per sidé,per qua
omnes sideles funt grexfubvno pastore.Sic ení ait Hugo de fausto vistore,persidé accipi
vnioné,per charitaté vmisicationé.Haec ille.Ethaec estilla ecclesia,q in euigelio aliquido
Zsiat.í) cóparatur sagenae missa? in mare,& ex omni genere pifeiu cógregiti.aiiquido decem vir-
2Dat.z5. ginibus,é quibus quinq;erit fatua?,quinq; pmdétes.Schifmáfquod latine sonat feisiuraaut
diuisio)opponitur prima? vnioni qfit per charitaté.Ni faepenumero euenit vt aliquis fehi-
fmatic9 dicatur,qui tamé ecciesii credit esie omniu matré,&fidé tenet,qui catholica tenet
ecclesia:sed sola hac ratióe separatur,q> negat pócisicéreste &(vt decebat) electu, atq; ideo I
nó vult ei sub esie tan q ei qué nó credit veiu esie pótisicé : quale fchsima hisiori^ recentes
jnemoritper quadraginta ferine annos permisisse in ecclesia,q tres fe pro pótisicibus geré
tes me pasia esi,quod in cócilio Cósiátiési sub Sigifmúdo Romanoru rege finita est.Quis
tamé hic audeat alicui eorá quise pótisices diccbat,aut eis qui iliis pavebit,h^reticinomen
impingere,cu ipsum cócütá nunq alicui eoru hocobíecit,nifi forté Benedisto, qui recla­
mate cócilio in schismate permansit?Quanuis ení credere teneamur ex side,veru Petri fuc-
cesioré esie suprema totius ecclesiae pasioré,nó tamé tenemur eadé side credere Leonem
aut Clemété esie veru Petri successore : quonii nó tenemur ex side catholica credere eoru
quéiibet resté & canonice fuisie elestu.Quo sit vt qui obediécii denegaret Clementi aut
Leoni hac ratione f. cp dicit eunó fuisie resté el est um, etsi schismaticus dicendus sit,non
tamé haereticus censendus,cu per hoc nulli veritati catholicq obuiet.Nó ení adsidé catho­
lici fpestant ea quq ex fasto nunc péciét, sed ea q ex iure. Alioqui si ca ad sidé catholicam &
pertinerent,sieri oporteret necessario vt ecclesia aliquido in side deciperetur,quod nullus
fan<£ mentisvnq admitteret.Nó esi ergo aliquis heréticas céfcndus,nifi erroré in side fuf-
cipiat.Quapropter ha?reticoru fautores & defensores, etsi aliquando haeretici nominentur,
si tamen solas personas defendunt,& nó errores,non funt haeretici censendi,poenis tamen
canonicis fubiacebunt.Tertio vt quis haereticus veré dici possit,opus esi vtnó omnibus ar
ticulis sidei renunciet.Nam qui ex toto sidé deserit,is non haereticus,sed aposiata dicetur,
qualis Julianus imperator fuit,qui quum Chrisiianus & monachus prius fuisset, adeo sidei
repugnauit,vtad eandem deferendam alios impulerit,martyrésq; plures hac occasione ef­
fecerit. Qua de causia aposiatae nomen obtinuit, & non haeretici. Quanquam vt iura de
haereticis
 ÁDVERSyS HAERES ES 1 IB. f. 2,0

^ h^rcticis loquuMr,etiánomé h^retici apostatis cóucnit.cifdé náqj poenis plectédi funt qu<£
aducrfus haereticos decernuntur.Quod cósummatu facit hx'reticú,est, si errori adiúgas per­
tinacia. Augustin9 córra Manidas os, Qui in ecclesia Christi morbida aliquid prauuq*, quid
sapiunt,st correéli vt sana rcóbiíqj sapiát,reíistuiit cótumaciter, suaq; pestifera & mortifera
dogmata emédare nolut,fcd defensare persistunt,hxrctici funt.Hxc Augustinus. S<“p'enii-
mero enim ht,Vt quod semel vtcuq; prodiderit definiéditemeritas,confirmet, imo augeat
tuédi pertinacia.Quapropter optime haereticis dici potest id qd dominus per Ezech.pro-
phetá dicat,Patres eoru puaricati funt pactu meu vfq; in dié hác,&filii dura cerbice & in- Ezech.ij.
doiixabilicordc funt,ad quos ego mitto te.Tata est eni h^reticom ptinacia,vt fgpe no dubi
tét caput opponere gladio,ne a suo errore discedatrquibus bene illud Páuli couenit* Si trá- i.CóV.xi^
d id ero corpus meu ita vt ardea,charitacé aute nó habuero,nihil mihi prodest. Pertinacia
£ sublata quamlibet quis erret,nó est dicedus h^reticus. Vndc Augusti.in epistola ad Gloria
& Eleusiu,qux est in volumine cius Epistolaru.clxii. Qui sentencia fuá quauis falsam atque
peruerfam nulla pertinaci animositate defendat, pfertim quinó audacia fux prxfumptip-
liis pepererint,fed á seductis atqj in errore lapsis paren bus acCéperut,qu^rut auté tanta so
licitudine veritate,corrigi parati cu inuencrmt,nequaq sime inter heréticos deputádi.Hqc
ille.Si ení aliquis idiota qui apud fe firma volutate decerneret ei fide amplecti femper qui
ei sancta mater ecclesia insinuabit,audiret pdicatoré cui simplici animo afficitur, dicet em
spiritu sanctu procedere á patre,nó tamé a filio, & ei affe.ntiret,nó ideo heréticas céfendus
est:quia etsi erret,nó tame ex malitia,cu paratus sit ecclesi^ moneti obedite. Ideo ení pdi-
catori credit,quia arbitraur pdicatoré ea dicere qu^ á catholica ecclesia approbatur,nó cre­
diturus si aliqua ex parte illi ínotefeeret pdicatoré a verafide deuiasse. Vndc Auguf.in 1 i fi­
de baptismo cótra Donatu.Si aliquis hoc idé sentiat de Christo qct Fotinus opinatus est*
C St in ecclesia catholica baptizatur,& hoc credit este fidé catholica,nodu dico éste hxreticu,
nili manifesta doctrina catholic^ fidei resistere maluerit, & illud qct tenebat efegérit. Hxc
ille.Imó nó folu hqretic9 nó est,sed nec in hoc peccat,ignorada esi excusante,quoniá sicut
nesciebat,ita nec scire tenebatur.Nó ení omnes xqua lege tenétur ad credédu.Plebi indo­
cta? fatis est eos fidei articulos tenere,qui in Apostqlom symbolo explicatur, parata? susci­
pere reliqua qua? ei ecclesia credéda obtulerit. At nó idé est in piatis & preditatbrib9,quos
ignorada nó excusat,eó q? tenétur scire ea qu<£ ad officia fuu pertinét,vr nihil pdicét quod
nó sit eis perfecte exploratu rideóq; peccát si rgnorat.Si tamé parati funt corbigi cu eccle-
sia aliud docuerit,quis peccat ignorares qu| deberet scire,nó tamé h^retiei funt censendi
magis q-indoctu vulgus,eo q> pertinaces nó funt. Pertinacé dicimus eu qui adeo tenaciter
propriq ad hqret senté ti<£,vt ecdesi^ quamlibet monéti parat9 sit resistere. Quae pertinacia
etiá in his qmg ábigua funt,& vbi adhuc ecclesia nihil definiuit,tá puerfa est,vt ea sola fusti
D ciat hominé h^reticu reddere.Si quis cni credat igné inferni esse timilé aut distirpilé huic
qué apud nos hic cernimus,nó céfebitur heredáis,eó q> lis est adhuc sub iudice.Quód si al
terá parré tali animo amplectatur,vt quis ecclesia opposita definiret,sit paratus adueffus ec
clesixcéfurá,paité fuá tueri,h^redeus céfendus cst:nó quia hác aut illa fentétiá tuetur,qux
forré vera est,fed propter pertinacia adiuctá,qux hoc csticir,vt quoniá paratus est ecclesia?
aliud docéti resistere,eo ipso credit ecclesia errare poste:qct hxreticu est.Cxteru circa ea q
expressa funt,& extra omné cótrouersiá deducta,qux.f.pcreccleíiá semel definita funt,hxc
erit regula tenenda. Qui in his expressis & semel definitis repugnat & cótradicit, etiá fidi
cat fe paratu corrigi per ecclesia aut per cóciliu,ha?reticus censendus est: quoniá eo ipso q>
ecclesia? definitioni cognita? cótradicit, pertinax est.Ná etsi dicat se paratu corrigi, nó ta­
men est ita.Qui ení fit,vt quis sit paratus corrigi ab eo qué tuc manifeste oppugnat? Atque
ideo ecclesia nó cófueuit,qu£ semel definita funt,iteré in questione vertere.quapropter qui
E ecclesia definisse audit,obtéperare debet, q? si repugnat,pertinax merito censetur,acq; ideo
hxrcticiis.Vndc Gelasius papa,Maiores nostri diuina inspiratione cernétes,necessario prá?-
cauerunt,vt quod contra vnáquáq; hxresim coacta semel synodus pro fidei cómunione &
Veritate catholica & apostólica promulgasset,non sineret nouis post ha?c retractationibus
mutari,ne prauis occasio prxberetur,qux medicinaliter fuerut statuta,pulsandi,sed autho-
re cuiuslibet insanis ac pariter errore damnato,sufficere iudicaucrunt,vt quisquis aliquádo
huius erroris communicator existeret, principali sententia damnationis eius esset obstri­
ctus . Sic Sabellium damnauit synodus ^ nec fuit nccesse vt cius sectatores postea damna­
rentur , sed pro tenore constitutionis antiqua? ,qui vel prauitads illius vel communioris
t i iri
 E. ALFONSÍ de gastro, minoritaé
txtiterant participes,vniuerfalis ecclesia duxit este refutados.Sic Arriara» sic Eunomium, F
Macedonia,Nestorium,synodus semel gesta códemnans, vlterinsad noua concilia venire
non sinit. Haac ille.Et Felix papa * Achatius non fuit noui vel proprii inuentor erroris,vt
in eum noua scita prodirent,sed alieno facinori suam communionem mifcuit.itaq; necef-
fe est vt in illam recideret iusta lance sententiam,quam esi suis successoribus per conniuen-
tiá fynodalé susceperat author erroris.Haec ille.Et Leo papa epistola vigesimafecsida scri­
bens Martia no Augusto de his quae in cócilio Chalcedonési tractáda erant,fie ait, Perdo-
minsi nostrsi lefum Christsi,qui regni vestri est author & rector,obtestor & obsecro deme­
ti á vestra,vt in praesenti synodo fide quá beati patres nostri ab Apostolis sibi tradita,prae­
dicarat,nó patiamini quasi dubiá retractari:& quae olim maiora sunt auhoritate damnata,
rediuiuis no permittatis conatibus excitari.Haec Leo papa.Et epistola. 5 z.eadé scribit Leo­
ni Augusto. Taceat ergo Lutherus,& erubescat cocilii definitione petere in rebus quae per q
multa cocilia definitae sunt.ná cu cóstet eius errores ex officinis prodi iste Erioru,Laperia-
norum,Valdensium,Vuitcleuistarsi,Hustitarsi,quos plura cocilia damnauerunt,quid nouas
definitiones petit,vbi tot habentur antiquae?Scit tamé callidus serpes quid agat.nam quia
difficilé sperabat his teporibus propter simultates ingruetes concilium congregari poste,
ad concilia appellatrcui,st cogregaretur,minime obtéperaturus effet. Nec mirum quod sic
Prouet-.lx tenaciter suo errori adhaereat,quoniam vt ait sapies,Aquae furtiuae dulciores sunt. None a-
Pro, xviijl stuae furti uae sunt haereticoru placita atq; errores ?Sic enim alibi dicitur, Aqua profunda, sa-
piétia in corde viri.sed haec furtiua est,esi sacrae scripturae authoritate vtitur contra intétio-
nem & voluntate sancti spiritus,eiusdé scripturae authoris.Sed h$,quonia furti uae,dulcius
eis sapiat,E si 2b aliis médicastent,atq*, ideo tenacius cis adhaerent. Quilibet enim propriis
magis delectatur inuentis c| alienis.Hac ergo de caussa monebat Iacobus apostolus dicens*
lacob.i. Si quis vestrn indiget sapientia,postulet a deo.quasi dicat,Si ab alio 2 a ¿deo cupit,furtiué H
EccEi. habebit,quoniam omnis sapientia a domino deo est,& cum ipso fuit ante aeuum.
'Quod dubius in side,dicendus est haereticus. Gap. X.
E eo qui pertinaci animo fusi errore tuetur,proximo capite disternimus.Sa
perest vt de eo differamus qui nulli errori adh^ret,fed tanta in fide hqsitat,
ita q> anceps est & dubius ad quá parte fevertat, an talis merito dici debeat
h£rcticus?Cui questioni facile refpódetur,si prius attédatur quale oporteat
este fidem,vt fides merito dici postit. Vt enim aliquid fides veré appelletur,
certitudine exigit & firmitate in eo qui eam tenet: Alioqui si certitudo aut firmitas absit,
& scrupulus aliquis vrget,ea non fides sed opinio aut dubitatio censebitur . Hac enim sola
ratione fides separatur ab opinione,q> qui credit,tenaciter adhaeret;a nullo impelliturvt eu
in oppositam partem deflectere valeat.Qui autem opinatur, sic accedit suae sententiae, vt
aliquátulu haesitet,& mobili intellectu astentiat. Quo fit vt fides & opinio minime in vnsi I
coire possint:multo ergo difficilius coibuntfides & dubitatio,cum haec magis pugnent in-
lacobj. ter fe.ideo apostolus Iacobus ait,Postulet auté in fide nihil haesitas.Qui eni haesitat, similis
'' est fluctui maris qui á veto mouetur,& circsifertur. non ergo aestimet homo ille q? aliquid
accipiat á domino.Colligitur ergo manifeste,esi qui dubitat,minime credere . At in his in
quibus oportet captiuare intellectsi in obfequisi Christi,nolle captiuari vt credat,est apesté
pugnare aduersus fide. Esi auté qui aperto marte fidei repugnat,proximo capite ostédimus
este haereticsi.Haereticus ergo dicédus est quisquis dubitat ea qu<£ ad fide spectat. Vnde Ste
phanus papa ait,Dubius in side,infidelis est.Huic accedit,q>pmnis infide dubitas errat. At
esi proximo capite ostéderimus omné qui pertinaciter errat in fide,h^retiesi este dicedsi,
conuincitur ergo manifeste vt omnis qui infide dubitat,heredáis etiá dicatur.Quod infi­
de dubitas erret,testimonio Augustini probatur, qui in enchiridio cap.17.sic aifErrare est
approbare falsa pro veris,aut improbare vera pro falsis,aut habere incerta pro certis,aut ccr K
ta pro incertis.Hxc ille.,Eadem fermé verba repetit cap.19.Ea quae ad fide pertinet,certis­
sima funt.Csi auté illa quae dubitatur,pro incertis teneatur,colligitur inde,esi qui in rebus
fidei dubitat,errare: omnis auté pertinaciter in side errans,haereticus est: omnis ergo in fide
dubitans,pari modo heréticas censendus erit. Hoc etiá pluribus scripturae testimoniis co-
probatur.Na post refurrectioné cum dominus apparuisset discipulis,tépore quo Thomas
ibidé nó erat,quá ob caussam esi credere idé Thomas noluisset, nisi prius mistis manib9 in
loan,xx. fixuras clauorsi,post dies. 8.dominus omnib9 vndecim apparés dixit Thome,Infer digitu
tusi huc,& vide manus meas:& affer mansi tua.& mitte in latus mesi, & noli este incredu­
lus,sed
 ADVERS VS HÁE RESES LIE. I. 21

A Ius,secT$delis.Écce hic domin9ípingit Thom^ incredulitate & ífidelicaté oh dubitatione

quádc refurredtione ei9 habuit. Qdauté Thomas dubitauerit,testatur GregoriLin Homi­
lía hui9 lectionis dices,Muquid casu gestu creditis,vt electus ille discipulus tac deeíTet,post
auté veniés audiret,audiens dubitaret,dubitans palparet,palpans crederet?Nó hoc casu,sed
¿juma dispensatione gestum est.Egit nanquc miro ordine superna clementia,vt discipulus
dubitans dum in magistro suo vulnera palparet carnis, in nobis vulnera fanaret infidelita­
tis. H^cGrcgorius. Et Cyrillus exponens eunde locu,libro fcilicet.xii.capite vero Comen
tari orum suorum, lix. fic airPrx gaudio aute magis quam infirmitate metis dubitasse Tho-
mam diximus,quoniam & de aliis dixisse Lucam non ignoramus • Adhuc autem illis non buc§.xxiU
credentibus,& mirantibus prx gaudio. Verum cum visus omnem dubitationis caussam tol
lat,recte Thomas statim clamauit,Dominus mcus,& deus meus. Hxc Cyrillus. Vides iam
B Thomam dubitantem,quem ob eam solam caussam dominus incredulum appellat.Praeter­
ea quum Petrus ex praecepto Christi super aquas ad eum irct,cccpissétq-, mergi, auxilifimq;
imploraret diuinum,dictum est ei a domino-Modica? fidei,quare dubitastirQuod expones Matt.xiiif,
Theophylactus,ait-Non omnino autem dubitabat Petrus, sed fccundu quid,hoc est ex par­
te: nam iuxta id quod dubitauit,incredulus fuitriuxta id auté quod clamauit,Domine fcrua
me,curauit incredulitatésideo paru^ fidei dicitur,non incredulus.Haec ille.Et Paulus in epi
stola ádrRomanos commendans eis fidem Abrahx,airln repromissione etiam dei non he- Roma. iiif.
sitauit dissidentia,sed confortatus est fide.Ex quibus verbis manifestissime ostendit Paulus
eum qui haesitat,minime fidem habere.Rursum Theophylactus exponens illud ad Roma­
nos primo,lustitia dei in eo rcuelatur ex fide,sic ait * Cum enim ea quibus a deo donati fu­
mus,mortales nequeant cogitatione complecti,merito nobis est fides h^c necessaria:quam
si scrutari haesitando cixperimus,omnium proculdubio patiemur iacturam.Haec ille.Pro re
~ ergo tam clara haec sufficiat adduxisse tcstimonia.Sunt tam e haec qu<£ diximus,ad eum fo-
^ lum referenda,qui pertinaci animo dubitat,quomodo superius diximus de eo qui pertinaci­
ter dissentft.Nam si quis dubitat aut ex infirmitate quadam,velut contingit in primis mo­
tibus,Lc in his qui a natura hoc habent vt sint in qualibet re ancipites, & assiduis vrgeantur
scrupulis:aut si dubitat ex ignorantia,quia scilicet nescit tale aliquid pertinere ad fidem ca­
tholicam, paratus tamen vtroque euentu absque vlla haesitatione assenti re cum fuerit ab ec­
clesia monitus aut edoctus,non erit talis dicedus haereticus, ac ideo nec excommunicatio­
ni nec exteris poenis canonicis erit subiectus.Quód si adeo pertinaciter dubitat,vt ecclesiae
docenti nollet asscntire,iam haereticus est duplici ratione:& quia dubitat de his quibus in­
tegram fidem & firmam praestare tenebatur,& quia ecclesiae monenti non credit: ná ex hoc
suspicio oritur eum opinari de ecclesia quod possit errare in fideiquod impium est. Verum
hic admonendum censui,quód quáuis non liceat alicui de rebus quae ad fidem spectant,du-
D hitare,licebit tamen de earum intelligentia dubitare. Saepissime enim cotingitvt viri qua­
rumlibet docti & pii circa plures sacrae scripturae locos haereant, dubita tes scilicet quidnam
sub illo verborum inuolucro lateat, cum tamen firmissime credant veru esse quicquid ver­
bis illis deus nobis insinuare voluit.Certissime enim & absque vlla haesitatione credut sen­
sum illius litera? verum esse:quis aute sit verus illius litera? sensus, merito dubitant. Ad huc
modum virgo deipara etsi annuncianti angelo futurum conceptum credidit,modum tam e
quo id fieri possit,petit,& de eo dubitans interrogat* Quomodo fiet istud,quoniam virum Lucx.J
non cognosco? Illa siquidem virginis aut quaestio aut dubitatio nihil de eius integerrima fi­
de minuit. Vnde beatus Ambrosius exponens illud, ais Quo ergo modo fieri posset vt Za-
charias qui non crediderat,silentio condemnaretur, Maria autem si non credidisset, spiritus
sancti infusione exaltaretitr?Scd neque nó credere Maria,neque tam temere debuit vfurpa-
re.non credere angelo,vsurpare diuina.Neque enim facile erat scire mysterium absconditu
E a seculis in domino,quod nec superiores potestates scire potuerunt: & tamen non fidem re­
nuit,non officium refutauit, sed accommodauit affectum, spopondit obsequium . Etenim
quum dicit,quomodo fiet istud,non de effectu dubitauit,sed qualitatem ipsius qu^siuit effe­
ctus. Quanto temperantior ista responsio,quam verba sunt sacerdotis? Hxc ait, Quomodo
. fiet istud?ille respondit, Vnde hoc sciam ?Ha?c iam de negocio tractat,ille adhuedémdicio
dubitat.Negat ille se credere qui negat scire,&quasi fidei adhuc alium quaerit authoré. Ista
se facere profitetur,nec dubitat esse facienda quod quomodo fieri possit,inquirit. Hxc Ani
biosius. Ad hunc etiam modum interpretanda? sint illa? scholasticorum theologorum assi-
dux quxstioncs,quibus quxrunt,an deus sit vnusinum pluralitas illa personarum possit cd
 R alfonsí de castro, minoritae
liare vnirati cffentix: vtrum spiritus fandas procedit a patre & filio. Non quod ita esse da F
bitant,fcd vt modum quo id esse possit,ostendant:de quo modo non video quin aliquis ci
tra hxresis nota possit dubitare,modo id esse credat,ticut virgo deipara de modo quo ded
conceptura erat,dubitauit.Quaerunt etiam illa,st quxstiones excitant,vt exerceatur velut ia
palaestra,vtpromptiores postea inueniantur ad heréticos debellandos,vt parati fciliéet fint
reddere rationem de ea quae in illis est fide. Aliter enim quaerit Arrius an filius fit patri per
omnia aequalis,aliter quaerit Thomas vel Scotus,aut alii catholici.Ille náq; quaerit, quia no
credit filium aequalem patri,quaerit vt pcruertat.Hi vero quaerunt vt conuertant,quaerut vc
viam inueniant qua Arrianorum technas euadcre possint:quaerunt vt ad veram fidei cogni­
tionem perueniant.Hoc autem ita fieri admonet beatus Cyrillus,tantu abest vt prohibeat»
Is enim libro.iiii.fuperloannecap.xiii.sicairProbusauditorac sapiens quae intellexit,nul­
la intelligentia remoratus, mentis ea thesauro statim cómendabit.Si qua vero ardua vidé- G
tur,saepe ac multum inuestigans atque interrogans tandé assequitur,venatrices apprime ca­
nes imitatus,quae huc atque illuc percurrunt feras quaerentes. Sic asserum esse sapiente pro-
Efa.xxviif. pheticus quoque sermo denotat dicens-Conquirens quaere,& apud me habita. Quacredum
enim ita femper est,vt apud eum habitemus, & ad alienas sententias non deferamur. Haeo
Cyrillus. Vides hic qualiter quaerere admonet,verum hoc fine,vt discant, vt veram fide ha­
beant,vt non seducantur,& ad alienas a deo sententias deferantur.Haeretici quaerentes sunt
velut Nicodemus dicens Ioan.iii. Quomodo haec fieri possunt? & Iudaei Capernaitaedifci-
loan.vi. piali domini dicétes, Quomodo potest hic nobis carnem suam dare admáducandum?Hi
quaerunt quia non credunt:quod patct,quia abierunt retrorsum. Catholici quaerentes quae­
runt velut virgo gloriosa,quae credens quaerit vt doceatur. Haec ideo in medium ducere de-
creui, quod video quosdam fine caussa hoc scholasticis doctoribus impingere, quyd talia
quaerunt, in quibus haesitare impium fit,ac fi quotiefcuque proponant aliquid per vtm,crc- H
dendum fit eos in ea re dubitare,nutantemq; fidem habere.Abiit. Nó attendunt quod licet
effectu credat,de qualitate effectus,& de modo quo id fiat,merito dubitare possunt.Dubius
ergo in his quae ad catholicam fidem spectant,h^reticus censendus est,modo pertinaci ani­
mo dubitet,vt ecclesia etiam monente & docete dubitare non desinat. Alioqui fi citra per­
tinaciam id faciat,haereticus minime dicetur:cum etiam fi illo modo dissentiret, nequaqua
vere haereticus appellari posset»
De quibusdam caussis cx quibus haerefes oriuntur. Cap. XL
T facilius haerefibus obuiari possit, ne (ficut dicit Apoftolus) vt cancer ser­
pant, caussas & radices a quibus oriuntur,offendere decreui, vt illis sublatis
cito haerefes fubmoueantqr. Ad incolumitatem siquidem recuperandam is
primus est gradus,cognoscere scilicet caussam a qua orta est mala valetudo,
quoniam,vt medici dicunt, difficilius illis morbis mederi possumus,quoru 1
caussae latentes sunt:his autem quorum caussa? patent,etfi graues admodum morbi lint,faci
lius potest occurri.Prima omnium haerefum radix est illa quá Augustinus dicit esse omniS
malorum vnicam radicem,immodicus scilicet amor fui.nam hic, Augustino teste, aedifica-
uit duitatem diaboli.Et apostolus id clarissime in.ii. ad Timotheum epistola exprimit di-
SfTimo.iij cens-Hoc autem fcito,quia in nonissimis diebus instabunt tempora periculosa,& erunt ho­
mines feipfos amantes,cupidi,elati,superbi,blafphemi,parentibus non obedientes, ingrati,
scelesti,fine affectione,fine pace,criminatores,incontinetcs,immites,fine benignitate, pro­
ditores,proterui,tumidi,& voluptatum amatores magis quam dei, haberes specie quidem
pietatis,virtutem autem eius abnegantes &c. Cum enim ibi apostolus malorum chiliadem
enumerare vellet,amorem fui ante omnia praemisit, vel hoc argumento ostensurus extero­
rum esse cauffam.Siccnim Theophylactus locum illum,scilicet feipfos amantes,exponens,
ait-Statim malorum omnium caussam produxit in medium, quód suis quisque magis pro- K
spiciat quam proximi commodis, cinanqucqui fui ipsius duntaxat trahitur charitate, ac­
cidit saepe vt nec ipse fe amet. Et exponens illud verbum cupidi,ait* Cum malorum expli­
caste!. rationem,Lc ramos sigillarim enumerat.H^cille.Exhocimmodico fui affectu oritur
vt sua femper sibi placeant,propriis inuétis delectetur, inde nascitur obstinatio & pertina­
cia, quae portx sunt latissimae ad hacrefim inducédá.Praeter hácprincipe omniú malorum ra
dice est alia peculiaris,omnibus tamen haerefibus communis,gloriae scilicet cupiditas. Hoc
enim est h^reticis omnibus genuinum,vt gloriam popularem captent,cupiántq-, ab omni­
bus pro doctissimis haberi.At quum via regia gradietes hoc assequi nequeat, deuia quaeque
requirunt
 ADVERS VS HAERESES LÍE. I ii

requirunt vtad scopum perucniant. Hoc ait Grcgorius exponens illud Iob.vi. Respondete
qusefo absque contentione. Neque enim,inquit ille,hsretici inquisitionibus suis veritatem
conantur aíTequi^fed victores videri. Cumque fe foris ostendi sapientes appetunt,intus per
stultitiam elationis fuse vinculis ligantur. Vnde fit vtin contentio nu certamine exquirat,
& de deo(qui pax nostra estjloqui pacifice nesciant, atque ex pacis negocio rixse inuétores
fiant,quibus bene per Paulum diciturSi quis autem videtur esse contentiosus,nos talem co i.Cor.xi
fuetudinem non habemus,neq; ecclesia dei.Hsc Gregorius. Ex hac gloriae cupiditate pro­
xime oritur pertinacia, nusquam flexibilis, adeo etiam vt quum in certamine succubuerit,
cedere tamen nolit.Malunt enim cuiuscunque doctrinae euersione,qua'm fateri fe victos,ne
hac videlicet occasione vel minima pars gloriae quam captant,depereat. Vt autem non vi­
deantur populo in certamine succubuisse,apud quem & non apud deum gloria habere vo-
£ lunt,nihil intentatum relinquunt,adeo vt etiam ipsas sacras scripturas,quas suis assertioni­
bus aperte repugnare cognoscunt,peruertant,deturpent,& mancas faciantmó tantu in alie­
num sensum detorquentes,sed radentes ex eis id quod propter clariffimutestimonium nui
lam patiatur adulterina expositione.Hoc expresse alserit Eufebius C^sariensis fecisse quo­
dam Asclepiodotum,Theodotum,Apollonidem,Hermophylum,Artemonistas. Sic enim
aifSed hsec faciunt,quia nec vicini facti sunt fidei, propterea & diuinas scripturas abfq; vi­
lo timore contemerant,& corrumpentes eas emendare fe dicunt &c.Et idem de Nestoria-
nis dicit Theophylactus expones illud ad Hebrseos.ii. Vt gratia dei pro omnibus gustaret
mortem, fic enim airNestoriani vero scripturam hanc Pauli deprauantes,no gratia dei di­
cunt,sed line deo,idcst sinediuinitaxe pro omnibus mortem guftaret: vt quód ipsi pessime
sentiunt,Chrifto scilicet cruci affixo diuinitatem aftruantnon affuiffe,vtpote quae non sub­
stantialiter illi ineffet,sed affectione quadam vnita.Hsc Theophylactus. Cum ergo ad hoc
C deuentum fit,vt illud solum habeant asylum,scripturas radere quibus conuincendi erit, vel
hoc argumento conuincitur,propriam eorum conscientiam aduerfus eos pugnare,apertéq?
cognoscere sacram scripturam illis esse contrariam. Nam ii non deprehenderent repugni-
tiam scripturarum manifeftam,nunquam scripturas raderent, quas aliquo pacto in fuu sen­
sum trahere possent. Quare ergo non fatentur veritatem ? Qjjare non cantant palinodia cn
scripturam deprehenderint quae ad hoc faciendum eos cogat? Nil certe obftat nisi illa qui
diximus gloriae cupiditas, dicunt enim apud femetipfos illud Pauli • Si enim qus destruxi, Galat
iterum haec aedifico,praeuaricatorem meipfum conftituo. Quaesi dici possent in eos qui re­
sipiscentes veritatem quam prius oppugnabant,praedicant,in ipsum Paulum primitus dice­
rentur,in quo ecclesiae Chrifti magnificabant deum,audientes quod euangelizaret fide qui
aliquando vaftabat.non enim possibile eft vt ab errore ad veritatem,aut a graui peccato ad
gratiam fine poenitentia tranfeaturrquam qui facere erubescit,hoc agit,vt du erubescit cor-
j) rigere errorem,non erubescat permanere in errore:quod magis erubescendum erat.'de quo
optime dicitur per eccieliasticunrEst confusio adducens peccatu, & eft confusio adducens ÉccsUiif»
gloriam. Confusio adducit peccatum,quum erubescit quisque prauam mutare sententia, ne
aut inconftans putetur,aut diu erraffe fe iudice teneatur. Confufio autem adducit gratiam,
quum erubescens de proprio errore,p oeni tendo ad lumen veritatis fe.trásfert.Ideo aposto -
lus volens Philippensibus persuadere veram fidei vnitatem, primum quod eis suggerit, eft
vtab omni inani gloria fugiant,quod hsec plurimum verae fidei possit obeffe. Sic enim ait'
Vnanimes id ipsum sentientes,nihil per contentione,neq$ perinanem gloriam, Vnde Au- vu . ¡¡
guftinus in libro de vtilitate credendi:Haereticus eft qui pro alicuius temporalis commodi
& maxime gloris principatusque fui gratia, falsas ac nouas opiniones gignit vel sequitur.
Hsc illc.Quibus verbis Augustinus magis hserefis cauffam quam diffinitione explicat. Na
qui cupidus eft gloris,quid pro hac affequéda facere non audebit? Ad illam metam omnes
E grefius dirigit,ad hoc loquitur,pro hac re scribit,hac de caussa contétionem excitat. Quod
fi iam alia non patet via vt videatur,vt digito monstretur,vt vocetur ab hominibus rabbi,
nouam oportet cófingat doctrinam,vt rei nouitate alios in admirationem trahat. Qua de
caussa videntur mihi hsretici similes illi qui eo quod obscurus esset,nec potes vt rebus ma
gnificc geftis memoriam fui posteris relinqueret,pessimo facinore clarum fe futurum fpe-
rauit,atque ideo templum Dians Ephefins,mirabili opificio extructum,igni succedere te-
tauit,quod & fecit. Sunt enim fspiffime maiores hominibus vires ad vitium,quam ad vir­
tutem. Sic enim hsreticis contingit, qui quum in vera fidei regula manétes obscuri fuissent
omnino,ecclesiam dei inuadere,& igni succendere non erubescit,vt inde clarissimi euadit;
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
Qua de caussa iustum est vt easdem poenas lu!t,quas aducrfus illum clarissimum facinoro- F
fum fuisse decretas historia? produnt: ne scilicet scriptor qui illud facinus memoriae come
daret,vllam de homine illo faceret mentionem,noménque illius nulli memoris mandare­
tur. Sicqj euenit vtin eo puniretur,quod ei peccati materiam suggesserat. Hoc etiam modo
ecclesia spiritu dei afflata disponit vt hacreticoru libri igni cóburendi tradantur.Iustum est
enim vt cani gloriam inanem,quae tanti facinoris genitrix & parens esse dignoscitur, libris
combustis deperdatmecfit vnquam qui eoru libros legat,vt eis neglectis,non fit a quo glo
riam captare possit, quam vnice cupiebat, ideo de eis dici potest illud Pauli ad Romanos0
Roma.i, Euanuerunt in cogitationibus suis. Verum obstabit aliquis hanc poenam minime esse infli­
gendam,hac ratione,quod illa punitio magis obest fidelibus qui libris hqreticorum carent,
in quibus etsi sint aliqua errata,sunt tamen alia multa egregie dicta,qu^ vix apud alios fide­
les reperiantur, quibus ini ustum esset carere. Cui respondemus,quod timedum est ne amo- G
re eorum qu^ haeretici bene dicunt,allecti lectores,in subscriptionem trahantur caeterorum
peruerfé dictorum.quapropter ecclesia a spiritu sancto edocta satius existimat vtroque ca-
Lucrr.iiH. rere,quam Vtruque glutire.Sic etiam legimus apudJLucam, quod quú daemonia a corpori­
bus hominum Christi virtute eiecta clamarent & diceret,Quia tu es filius dei,Christus in­
crepans non linebat ea loqui.Nonne vera dicebant?vt quid ergo prohibet?Certe ne hac oc­
casione iterum eis falsa dicétibus crederetur.Sic enim ait Beda*Quare autem daemonia do*
Pfalxlix, minu$ & loqui prohibeat,Psalmista manifestat,qui aifPeccatori autem dixit deus, quare tu
enarras iustitias meas per os tuumPne quis dum praedicantem audit,sequatur errore. Impro
bus enim magister est diabolus,qui falsa veris fqpe permiscet,vt specie veritatis testimonia
fraudis obtexat.haec Beda.Si ergo dominus illa occasione prohibet dqmonia clamátia,quid
obstat vt ecclesia d^moniorum progeniem prohibeat scribentem ? Nonne aeque scripturae
possunt obesse vt voces?imo multo magis.Nam etsi verbum efficacius fit,tamé quum euo- ££
lauerit,reuocare nequis:scriptura vero per multa fecula durat, atque ideo pluribus aut obef-
fe aut prodesse potest. Iuste ergo ecclesia istorum scripturas vetat,& discerpit fi haberi pos­
sint,ficut Christus iliorum verba prohibuit,etii vera erant qu£ ab illis dicebantur.Ita etiam
haeretici etsi multa vera Se subtilia disserant,tamé falsa admixta aliis veris fidem derogant.
Iob,ii¡. Vnde Gregorius iibro.v.moralium exponens illud lob, Et venit super me indignatio, fic
ais Habent quippe hoc haeretici proprium,vt malis bona permisceant, quatenus facile sen­
sui audientis illudant. Si enim femper praua dicerent, citius in fuaprauitate cogniti,quod
vellent,minime persuaderent.Rursum fi femper recta sentirent,profecto hqretici nort suis­
sent. Sed dum fallendi arte ad vtraq; deseruiunt,& ex malis bona inficiunt, & ex bonis ma
la vt recipiantur abscondunt: sicut qui veneni poculum porrigit,ora poculi dulcedine mel­
lis tangit:dfimq; hoc quod dulce est,primo attactu delibatur,etiam illud quod est mortife­
rum,indubitanter ab sorbetur. Itaqs haeretici permiscent recta peruerfis, vt ostendédo bona I
auditores ad fe trahant,& exhibendo mala latenti eos peste corrumpant. Hactenus Grego-
rius.Prudeter ergo ecclesia timens haereticorum libros prohibet, ne id eueniat quod Sapies
Ecde, xiij. aifQui tetigerit picem,inquinabitur ab ea. Quod li aliqua forte sunt quae subtili indagatio­
ne apud eos digesta reperiantur,ea satius erit ab aliis orthodoxis requirere,quam ab h^re-
ticis.Quod fi adhuc talia sunt vt apud neminem orthodoxum inueniantur,(quod vix cre­
dam) ea tamen femper mihi erunt suspecta,quód a tali homine scilicet haeretico dicta. Sic
enim refert Diogenes Laertius in lib.de vitis philosophorum,quod quu ab Aristotele per­
contaretur quispiam quam mercedem haberet mendax, respondisse eundem ait, Vt cu ve­
ra,inquit,dicat,nulla ei praestetur fides. Cum ergo haereticus semel aut iterum in haere fi de­
prehendatur,qui fit vtpostmodum fidatur ei?Non est ergo equum vt sacre seri p tur ^ expo
titionem ab h^reticis recipiamus,cum eam alias contemerassecomperimus.Non auderes ci
bum corporeum sumere ex lihus manu qui semel aut iterum venenum propinauerit, & vis K
doctrinam fidei ab hereticis (umere,qui toties dogmata venenosa mifcuerunt?Nullus vn­
quam ab inimico suo aut domini fui cibum recipit, nullus miles ab hostibus regis stipen-
Lucx.xv. dium captat,ni fi plane desertor & trásfuga. Mulier illa apud Lucam drachmam quaeres, in­
tra domum quaent,non extra. Sic etiam intra ecclesiam quaerendum est fi quid inuenire cu
Lucar.xi. pis quod ad veram fidem pertineat. Qui panes petit apud Lucam,vicini ianuam pulsat,no
alicuius extranei. A vero Christiano querenda est vera doctrina . Vicini siquidem omnes
Christiani sunt,intra vnam eandemq; ciuitatem commorantes. Ab haereticis autem,quod
i,Cor,v, extranei sunt,nihil petendum.Si cum his(vt dicit Paulus)non licet nec cibum sumere,mul­
to minus
 ADVERS VS HAE RES ES LIB. t i*
^ to minas licebit ab eis cibum petere. Adde quod haeretici non habent ins sacras literas in­
terpretandi,nec ad eos quouis paito spectat de eis disserere.Nam cum filii non sint quibus
hacreditas in testamento legata fit,nullum prorsus habent ius inspiciendi testamenti pater­
ni,quod sacra est scriptura,Si non erit hqres silius ancilla? cum filio liberse(vt ait apostolus) Galat.iiif.
multo minus erit haeres alienigena cum filio liberae.Si ancilla cum filio suo ciiciéda est, sci
licet synagoga,multo fortius ciiciéda erit ecclesia malignantium cum filiis suis,scilicet hae­
reticis. Exclusis ergo haereticis a te sta meto paterno,neq; etiam illi ius habebqnt inspiciendi
testamenti quod est sacra scriptura. Si ergo non habent ius inspiciédi,quí fit vt habeant.ius
interpretadi?Nullo ergo modo ab eis licebit facr^ scripturae interpretationem recipere,ni­
si aliunde haberi postit. Vnde Tertullianus in libro de praescriptionibus haereticorum ait*
Non christiani nullum ius capiunt Christianarum literarum,ad quos merito dicendum est,
£ Qui estis,quando 8c vnde venistis?Quid in meo agitis non mei? Quo deniq; Marci on i ure Versus Hd
fyluam meam caedis?Qua licentia Valétine fontes meos.transuertis? Qua potestate Apelles meri.
limites meos commoues?Quid hiccaeteri ad voluntate vestram feminatis & pafcitis?Mea
cstpostcstio,olim possideo,habeo origines firmas,& ipsis authoribus quorum fuit res. Ego
sum haeres apostolorum.sicut cauerunt testamento suo, sicut fidei commiserunt, sicut adiu-
raucrunt,ita teneo. Vos certe exhaeredauerunt femper & abdicauerunt, vt extraneos & ini­
micos. Vnde autem extranei & inimici apostolis haeretici,nisi ex diucrsitate doctrinae, qui
vnufquifq; desuo arbitrio aduerfus apostolos aut protulit,aut recepit?Illic igitur & scriptu­
rarum & expositionum adulteratio deputanda est, vbi d mersitas inuenitur doctrinae. Haec
Tertullianus. Verum quia ex occasione nobis oblata paululu digressi fumus, opus est vt ad
primum intentum nostra reuocetur oratio. Ex illa ergo pessima radice,gloriae scilicet cupi­
ditate,sicut oritur pertinacia,ita &iudicii fallacia: vt propter peccatu deus permittat eos in
C errorem duci.Sic enim dicit Esa i as - Excaecauit oculos eorum,& indurauit cor eorum,vtnó Efaiac.vL
videant oculis,& intelligant corde. Lume veritatis,teste Gregorio, elatis mentibus abfeon
di tur, & omne peccatum caecitas quaedam est métis,iuxta illud*Malitia coru excaecauit eos. Sapien.ifi
Et alibi dicitur* Ambulabunt vt caeci,quia domino peccauerunt. Et de superbis dicituupet Sopho.i.
apostolum ad Romanos-Obfcuratum est insipiens cor eom. dicentes enim se sapientes,stul Roma.iif»
ti facti sunt. Adde quod non propter solam iniquitate propriam permittit deus hominem
decipi,sed etiam propter peccatum interrogantis aut discetis,doctorem alioqui bonu deus
permittit falli,vt inquirentem iniquum decipiat. Sic enim legimus apud Ezechielé prophb
tam-Et factus est sermo domini ad medices*Fili hominis,viri isti posuerunt immunditias Ezec. xiiiji
suas in cordibus fuis,&scandalum iniquitatis suae statuerunt contra faciem suam. Nunquid
interrogatus respondebo eis? Propter hoc loquere eis, & dices ad eos* Haec dicit dominus
deus*Homó homo de domo Israel qui posuerit immunditias suas in corde fuo,& fcandalu
jy iniquitatis suae statuerit contra faciem suam, & venerit ad prophetam interrogans per eum
me:ego dominus respondebo ei in multitudine immunditiarum fuaru,vt capiatur domus
Israel in corde suo,quo recesserunt a me in cunctis idolis suis. Propter ea dic ad domum Is­
rael,haec dicit dominus deus: Conucrtimini,&recedite ab idolis vestris,& ab vniuersis có-
taminationibus vestris auertite facies vestrasrquia homo homo de domo Israel, & de pro­
selytis quicuque adueña fuerit in Israel,si alienatus fuerit a me,& posuerit idola sua in corde
fuo,&scandalum iniquitatis suae statuerit contra faciem suam, & venerit ad prophetam yt
interroget per eum me:ego dominus respondebo ei per me, & ponam faciem meam super
homine illum,&faciam eum in exemplum & in prouerbium,difperdam eum de medio:-
populi mei,& scietis quia ego dominus. Et propheta quu errauerit,&locutus fuerit verbu,
ego dominus decepiprophetam illum: & extendam manum meam super eum,& delebo eS
de medio populi mei Israel: & portabunt iniquitatem suam. Iuxta iniquitatem interrogan^
E ris,sic iniquitas prophetae erit.háec ibi.Ex quo scripturae loco aperte colligitur populo.ini-
quo propter sua demerita haereticos doctores a deo dari: vel, vt verius dixerim, permitti;
Quod forte hoc nostro tempore eucnit in partibus Germaniae, quibus factus est LiitheruS
propheta falsus Scpfeudoapostolus. Nam illoru manifesta sunt opera carnis,quorum deus
venter est,atq*, ita gloria eorum qui terrena sapiebant,versa est in cofusionem. Quapropter,
euenisse oportebat quod dominus per prophetam minatus est,vt videLicetiuxta iniquitdté
interrogantis,iniquitas propheto fuisset.Quod fi ab errore auocandi funt, no patet via niss
quam dominus ostcdit,vt scilicet conuettantur a via sua mala,& male actorum eos poc ni­
teat,vitamqs commutent in melius:tandem si dominum orauerint vt eis veritatem ostem*
 F. ALFONSÍ de CASTRO, MÍjNORITAÉ
dat,promissionem suam implebit,qui dixit • Petite & accipietis,pulsate & aperietur vobis-, p
Quod si tantuobest prophetae,peccatum interrogantis,vt caussa iit deceptionis illius, qna­
tum putas oberit peccatum ipiiufmet doctoris?Erit ergo fine vlla dubitatione caussa essi ca­
rissima,vt sxpe in sacris literis connineat,erretq*,. Si ergo hxretico literas scienti sacra scri­
ptura offerre tur, dicere deberet,nescio literas. Verum qüum gloriae cupiditate ducatur,nun­
quam ignorantiam fatebitur,imo potius dicens se esse sapientem, in insipientia sua depre-
£saiac.lviij, hendetur. Hos tales per Esaiam prophetam dominus irridet dicens • Me etenim de die in
diem quaerunt,& scire vias meas volunt,quasi gens quae iustitiam fecerit, Scquxiudiciu dei
fui non dereliquerit.Qui bus verbis apené dominus insinuat necillu inucnirc,nec vias eius
scire posse,qui iustitiam non fecerit,aut indicium dei fui dereliquerit. Hoc idem apud Mac-
Mattii, xij, thaeum expressius Christus dicis Progenies viperarum,quomodo potestis bona loqui,quu
sitis mali?Ex abundantia enim cordis os loquitur. Quo fit vt vel hoc arguméto persuadea- Q
mus,sanctis viris qui per fidem vicerunt regna,operati sunt iustitiam, adeptiq; sunt iam re­
promissiones,esse magis credendum,quam aliis etsi multo doctioribus, quorum vita nó est
EccK.37. tot argumentis probata: quoniam,vt dicit Ecclesiasticus, Anima vnius sancti viri enuncian
aliquando vera magis quam septem circufpectoresljui sedent in excelso ad speculandum.
Hoc etiam argumento probatur sacrae scripturae expositione non esse ab haereticis rccipiem
dam,nifi alia via eius interpretationem veram esse constiterit.Quid enim scimus an deme­
ntitis haeretici exigentibus deus illum ibidem,vt in caetcris,errarc permiserit? Vt ergo 116 sal-
lacobU. lamur,oportet vt iuxta Iacobi consilium sapientiam a domino postulemus,nihil hesitantes
in fideidcinde eos cófulamus viros qui ab ecclesia tam vita quám sciétia probati sunt. Hae­
retici autem minime consulendi sunt,quoniam suspecti multis nominibus haberi debent,
primum quia semel in médacio deprehési fuerunt,deinde quia peccatis sunt obuolud,pro­
pter quae deus illos inscripturis errare permittit, alitérque quam oportet illas interpretari, pj
lob.xxx, Vnde Gregorius lib.vigesimo moralia expones illud lob* Qui rodebant in lolitudinc,8ec.
' sic ait-Rodi solet quod comedi non potest, hxrctici autem quia scripturam sacram intclli-
gere sua virtute moliuntur,eam proculdubio apprehendere nequaquá possunt, qua dum no
intelligunt,quasi non cdunt.Et quia per supernam gratiam non ad i uti, hanc comedere ne-
queunt,quasi quibusdam illam nisibus rodunt.Exterius quippe illam contrectant,cú quidé
conantur, sed non ad eius interiora perueniunt. Qui quia ab vniuerfalis ecclesiae societate
s disiuncti funt,nó quolibet loco rodere,sed in solitudine memoratur. Hactenus Gregorius*
Post hác gloriae cupiditate omnibus haereticis cómuné,peculiaris deinde cuiuslibet hxrcsist
caussa fuccedit.Hxc autem erit vitium cuilibet haeretico peculiare:illud népe in quod a na
tura quisque proditiis est.Inest nanqj singulis hominibus a natura pronicas quaedam ad ali­
quod vitium,etsi non omnibus ad idem. Quidam genuinam habent cupiditate,alii ad car
nis illecebras sunt proni,alii rursum honores appetunt,primos accubitus desiderat. Quum 1
autem asse ¿fio (vt Aristoteli placctjad fc trahat iudicium rationis, fit vt in candé senté c iam
manibus (vt dicitur)ac pedibus saepe eat intellectus,in quam esi direxerit volutas, vel in quá
partem senserit voluntaré slecti. Hinc illae philosophorum sectae emanarunt in diuersis val
de inanibus atq*, fallacibus rebus felicitaré humanam constituentes. Illud quisq, optimum
existimabat,quod magis appetebat indicio cedente voluntati. Quod si forte intellectus nó
approbet id quod voluntatem appetere cognoscit,tamen id approbare se simulat,quo faci­
lius occultetur,vel saltem adumbretur vitium quo laborat: vt si forte in hoc vel in illo vi­
tio deprehéfus fuerit,hoc pallio contegatur,quod ignorans fecit. Cuius ignorátix vel hoc
esse poterit argumentum,quod fxpe testatus sit illi rei nullum i nesse cri m é. mallet nanque
ignorantix nota inuri,quam re illa carere cui iam fevendibauit. Hoc enim experientia co­
gnoscimus^ famaquam ex historiis habemus, neminé videlicet vnquamvitiu illud pro­
basse cui hominis complexio repugnaretraut virtutem illam infeófatum fuisse, ad quá a na
tura pronus fuisset. Est quidam forré graue admodum reputans alterius voluntati fubessc,
& durum existimat ex alterius pendere arbitrio: hinc cuenit vt obedientix iugum quod se­
mel susceperat, excutiat,& inde ad vlteriora progrediatur,vt obediéciam ipsam infectetur,
monachatum conuitiis afficiat & fcommatis:vt errorem suum hoc pallio tegat,quod scili­
cet ab aliquo quem putabat ignominiosum & irreligiosum locu,fe exisse aliis ostendat. Hu
ius rei tot sunt apertissima exempla,vt enarrare pigeat.Quod si aliquis pecuniam immodi­
ce cupiat,ex impotenti & effrenata huius rei adhxsione fit vt pro illa acquirenda omires co
natus adhibeat,omnémqssvt didtur^moueat lapidé, nihil intentatum relinquat quod hu­
jusmodi
 ADVE Px SYS HAERESES L IB. I. 14.
\ iufmodirei possit vel in modico fuffragarhadeó vit illuc etiam,si opus fuerit,sacras trahat li
teras. Diogenes Laertius refert Menippum quendam philosopha laqueo fe suspendisse pro­
pter pecuniam insidiis ereptam. Vide quantus rei praecesserat a mor,cui tantus post deper­
ditam successerit dolor.Quid non tetasset,qui feipfum interimere non dubitauit?Quid eria
non essecisset,qui den vendere non abhorruit? Nonne ex hoc fonte iste etiam error a Chri­
sto reiectus,quo pharifari docebant Iudscos,melius esse aliquid in templo offerre,quam pa­ Matt.xv,
rentibus egentibus distribuere? Nec in his diutius immorari oportet, quum id apertissime
explicet Paulus in prima ad Timotheum epistola dicens • Qui volunt diuites heri,incidunt i.Timo. vi.
in tentationem,& in laqueum diaboli,& desideria multa inutilia & nociua,quae mergat ho
mines in interitum & perditionem.radix enim omnium malorum cupiditas, quam quidá
appetentes errauerunt a side,se inseruerunt se doloribus multis.Hsec ibi. De illecebris vero
B carnis quod istae sint haerefum radices,testatur Paulus in epistola ad Romanos - Rogo auté Roma.xvi,
vos fratres vt obferuetis eos qui dissensiones & offendicula praeter do ¿trinam quam vos di
dicistis,faciunt,& declinate ab illis.huiusmodi enim Christo domino non feruiunt,fed suo
ventri.Et Theophylaétus ibi* Ex hac igitur ventris ingluuie & vitioru feruitute omnes eru
perunt haere fes. Et iterum ad Philippenses scribens,eandem sententia refert* Imitatores mei Philip,iij,
estote fratres,& obferuate eos qui ita ambulant sicut habetis formam nostram, multi enim
ambulant quos saepe dicebam vobis,nunc autem Señes dico,inimicos crucis Christi, quo­
rum finis interitus,quorum deus veter est, & gloria in confusionem ipsorum qui terrena fa
piunt.Huius rei plurima sunt exempla. Ex hoc fonte prodiit Cherintus carnis delicias spe­
rans in illa promissa beatitudine. Ex hac radice Adamitarum & Fratriccllorum conuéticu-
la.Ex eadem radice haeresis illa promiscuum vagumq; concubitum hominibus indulgens.
Hinc illa Aerianorum haeresis,ieiunia prorsus reficiens, nullisifq; esse valoris asserens. Inde
C alia haeresis Iouiniani matrimonium aequans virginitati, aliae'q*, id genus plures quae suis lo
cis narrabuntur.Caeterum de ambitione quis nescit eam multarum haerefum parentem?Na
sicut nascente mundo initium omnis peccati fuit fuperbia?ita renafeente eodem per Chri­
stum,initium omnis haeresis fuit etiam superbia. Qjaid enim aliud Simonem Magu impu-
lit(nam hunc primum fuisse haereticum tradit Eufebius Caesariensis) vt pecunia offerret pro Etifeb.li.if.
qua donum dei possideret,nisi fuperbia?Quum vidisset autem Simonsinqdt Lucas in acti­ hift.ecclef,
cap.xiij.
bus apostolorum)quia per impositionem manus apostolorum daretur spiritus sanctus, ob­ Act.viij.
tulit eis pecuniam dicens*Date & mihi hanc potestatem,vt cuicuque imposuero manus,ac­
cipiat spiritum fanótum.Nisi enim gloriae & honoris appetitu duceretur Simón, suffecisset
illi pro fe petere spiritum dei.Sed quia parum aestimabat possidere,nisi & hoc aliis esset no
tum,ideo potestatem communicádi petiit, vt vel hac occasione plures ad illum pro impe­
trando dei dono confluerent,pluréfq*, illu venerarentur tanquá deum,quod maxime opta-
D bat,vt rei euentus ostcndit.Nam & fe populo pro deo meritus est,&a populo,decepto ho
ñores diuinos accepit, vt beatus Iustinus martyr refert in Apologetico qué pro side nostra
ad imperatorem Antoninum scribit. Hoc serme tépore fuit Theobutes quidam,de quo Eu­
febius in ecclesiastica historia refert,quod quia repulsam meruit episcopatus,ipse coepit ini­ Libro.uif.
tio perturbare omnia & corrumpere,eratqj ex septem hscresibus in populo dei constitutis. cap.xxij.
Et de Aerio quodam narrat Augustinus in lib.de hseresibus,quod ambiens episcopatu que
obtinere non potuit, vt par nihilominus episcopis videretur, asseruit sacerdotes pares esse
episcopis.Ex hac radice prodierunt postmodum Vvitclefuit$,Hussit2e, & forte nostro te­
pore Lutherani: qui eo quod ad episcopatus dignitate peruenirenon poterant,ne in aliquo
episcopis minores esse viderentur,episcopos curarunt reliquis omnibus sacerdotibus pares
efficere.Sufficient arbitror pro huius rei cóprobatione h^c manifestissima exepla,ex quibus
aperte ostenditur harreses quae circa mores versantur, eos habere inuentores,quiin vitia il-
E laa natura funtprocliuestqusc quoniam ssepe in illis labuntur, sit vt intellectus cedat vola -1

rati,k id iudicet esse bonum,cui voluntas effrenaté adh^retrid etiam malum,a quo volun­
tas discedit. Cum enim eadé virtus duo habeat opposita vitia,si in alterum eorum quifpia’
a natura sit pronus,nusquam id fiet vt alterum illi oppositum probasse repedatur.Fuere in­
quam qui omnem coitum damnarent, nec tamen defuere qui omnem coitum admitterent
atq; probarent.Si tamen historias requiras,nunquam reperies cum qui expers fuerit mulie­
bris consortii,aliis omne coitum indulsisse:autqui carnis illecebris deditus fuerit, omnem
coitum damnasse. Vnde Augustinus tertio lib.de doctrina christiana,cap.dccimo. Quando
procliue est humanum genus non ex momentis ipsius libidinis,sed potius fuse confuctudi-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
nis aestimare peccata,fitpleruq; vt quifq; hominum ea tantum culpanda arbitrctur,quaefuac p
regionis & temporis homines vituperare atq; damnare confueuerunt, & ea tantum proban
da atque laudanda,quae consuetudo eorum cum quibus viuit,admittit:eóq; contingit,vtfi
quid scriptura vel praeceperit quod abhorret a consuetudine audientium, vel quod non ab­
horret culpauerit,si animum eorum iam verbi vinxit authoritas,figuratam locutionem pu­
tet. Haec Auguftinus.In quibus verbis sanctissimus & doctissimus pater aptissime, & ad vi-
uufvt diciturjdepinxit huius temporis haereticos: quibus fi aliquid obiiciatur ex sacra scri­
ptura quod eorum sectae aperte repugnet,ssatim dicunt figuratam esse locutionem.
De quibusdam aliis duabus caussis a quibus etiam haereses oriuntur. Cap. XIL
Rseter has quas diximus haerefum radices , ess alia multarum haere sum
radix,quae a se nullam prorsus habet malitiam,fi modus adeft,fed tanta q
ex male vtétium vitio. Haec ess assidua in libris prophanorum hominu,
nempe gentilium,lectio.Et hoc maximé fi illis ab infantia fine vlla re­
rum discretione imbutus ess.Horatius naque ait* Quo semel ess imbuta
recens feruabit odorem Tessa diu. Et per quendam prophetam domi­
nus dicit-Si mutare potest arthiops pellem suam,&pardus varietates su­
as, & vos poteritis benefacere, cum didiceritis malum. Tam efficax ess enim consuetudo,,
vtfcré transeat innaturam, praecipue aetate tenera , qua facilius res quaelibet imprimitur,
& impressa tenacius adhaeret.In libris gentilium multa reperies quae cum fide catholica vc-
lut ex diametro pugnant,multa quae ad vitia alliciunt,a virtute reuocant, apud poetas ma­
ximé , apud quos vitia sunt in precio & maxima laude, quum illa non dedignentur suis
diis asscribereJbi fratrum discordias irreconciliables reperies,ibi parentum in filios acer­
bissimas animaduerfiones,ibi filiorum pertinacissimas inobediétias,ibi deorum obfcoenif- H
fimos amores,adulteria,stupra,& rapti Ganymedis honores. Propter quod non immerito
Plato huiufmodi poetas a fuá República abigit,genus hominum ad nocendum paratissimu
& efficacissimum. Quod ss ad philosophos atq; eorum sapientes te vertas,inuenies apud il­
los etiam multa quae pietati & verae religioni obssent. Quid enim magis verae fidei repu­
gnare potest,quam deorum multitudo,quam eorum plurimi pofuerut? Quid magis iniuriS
ess deo,quam ei coactionem impingere,omnernq; prorsus libertatem in rerum productio­
ne ab eo separare? Hoc tam e ei Aristóteles totáq; Peripateticorum schola tribuit. Apud eos
mundum aeternum reperies,omni principio omniq; fine carentem. Illorum ess issa senten­
tia,Ex nihilo nihil,in nihilum nil posse reuerti. Sunt & alia id genus multa,ad quae recen­
senda oporteret catalogum texere.Quapropter apossolus praemonuit nos vt a philosophia
caueremus,quam ipse pulchré nouerat,quód Athenis fuisset inter philosophos aliquando
Coloss.ij* versatus. Videte,inquit,ne quis vos decipiat per philosophiam,& inanem fallaciam. Vnde I
Tertullianus in libro de praeferip.haereticorum ita sentit,dicensTpfxdeniq; haerefes a phi­
losophia subornantur. Inde aeones & formae nescio quae, & trinitas hominis apud Valetinu,
Platonicus fuerat.Inde Marcionis deus melior de tráquillitate,a Stoicis venerat.Etvti ani­
ma interire dicatur,ab Epicureis obferuatur. Et vt carnis ressitutio negetur,de vna omnin
philosophorum schola fumitur.Et vbi materia cum deo aequatur,Zenonis disciplina ess.Et
vbi aliquid de igneo deo allegatur,Heraclitus interuenit. Eaedem materiae apud haereticos
& philosophos volutantur,iidem retractatus implicatur.Haec Tertullianus. Adde quod ex
cis qui posteriores Chrisso eiissq; apossolis fuere, non solum cum Chrissiana religione pu
gnant,sed quod ess omnium pestilentissimum,eam derident,subsannant,infeóbantur quoq;.
Vnde saepe euenit vt infirmi & debiles scrupulos & suspiciones inde capiant de Chrissiana
religione:qui quu semel veheméter pungere animum coeperint,difficiles discedunt ac tar­
di. A philosophis enim nascitur mira dicédi libertas, adeó vt nunquá cedant alicui ni fi pia K
nifessis argumentis & euidentibus id comprobetur: vnde euenit vt quae eorum indicio no
conueniunt,ssatim reiiciant. At fides talem argumentorum euidentiam non patitur,sed ex-
♦ £0r • igit captiuitatem intellectus in obsequium Chrissi.ideo merito ait Paulus - Iudaei signa pe-
' tunt,& Graeci sapientiam quaerunt,nos auté praedicamus Chrissum crucifixum,ludiis qui­
dem scandalum,Gentibus aute stultitiam: ipsis auté vocatis ludaeis atq; Graecis, Chrissum
dei virtutem & fapientiam:quia quod ssultum ess dei,sapientius ess hominibus. Cum ergo
talia apud Ethnicos fint, non ess iam cur dubitet aliquis assiduam illorum lectionem valde
nocere Chrissianis,maxime incautis & infirmis. 8i libri pietate pleni prosunt legetibus,cur
non &
 AD VER SYS HAERESES LIB. I.
A non & impii libri obcíTc poterét cifdcm? Sic enim ait propheta regius* Cu sanólo sanctus Pfa!.xvi¡
eris,& cu peruerfo peruertcris.Si consuetudo &conuiclus vertit hominum mores,trahítqj
ad fe,in confesso est ilíud idé efficere poffc librorum le¿"tionem,imó sope multo efficacius:
quia licet verba fortius moueat,vehemétius trahat,celerius rapiat quam scriptura, eo quod
viua vox acutius penetret: tamen ea qua? scribuntur,qué ex longa meditatione veniant,me­
lius digesta esse oportet,accuratififq; ordinata,quam in cómuni colloquio:eóq*, euenit vt
pe efficacior fit scriptura,quam vox: quod plures habeat neruos oratio praemeditata, quam
cx tempore dicta. Vnde Basilius nepotes suos edocens qualiter gentilium libri, maxime
poetarum, legendi sint,ait* Quando vero ad infames & nefarios homines veniant, haec o-
mnino vitare, his aures obstruere,non minus quam Vlyssem ad cantus Syrenarum dicunt,
oportebit.Nam prauis assuescere sermoni bus,via quaedam est ad rem ipsam. Haec Bafilius.
B Accedit huic quod in re qualibet disserenda magnu habent ornatum,elegantiam, fplendo-
rémqj fermonisrquae omnia vires sunt efficacissimae ad animos hominum alliciédos. Ideo
Paulus in epistola ad Colossenses aifHoc autem dico,vt nemo vos decipiat in sublimitate Colosf.if*
sermonis. Quod exponens Theophylactus aifldcirco enim id dixerim, quia vniuerfa soli
Christo & notiora sunt & aperta, vt nemo vos decipiat verborti lenocinio & sublimitate,
ornatu scilicet & comitate,& elegantia quadam dicédi. Quid enim fi afferat quispiam quae
ad persuadenda plurimum valeant,ipse vero fit omniu prorsus,id est veritatis ignarus ? Id
sané nihil est aliud nili captiunculis quibufdá & sophismatibus niti. Haec Theophylactus.
Hocetii haereticos fecisse,vt scilicet sermonis elegantia homines incautos deciperent, te­
statur Paulus in epist.ad Romanos,vbi postquá eos ab haereticis cauere praecepit,adiungit* Ad Ro.xvi
Perdulces sermones St benedictiones seducunt corda innocentu. Vnde Orígenes homilía
ii.fuper Hi ere miam expones illud Hieremso,Calix aureus Babylon in manu dei inebrians Hiere,li,
C omne terram,iic ait-Nabuchodonofor volés decipere homines per calice Babylonis dolo­
sum,non miscuit in vase fictili quod parabat potari,sed neq; in paulo meliore &■ rereo vase
vel stanneo,& quod ista procellit,argenteo:verum eliges vas aureum,in eo poculum tepe
rauit,vt quis videns decore auri,dé radiantis metalli pulchritudine delectatur, & totus ocii
lis haeret in specie,nó confideret quid intrinsecus latitet,& accipiens calicem bibat,nescies
calice Nabuchodonosor.Intelligcs autem calice aureu in praffenti nominatum,fi animad­
vertas pessimorum dogmatu verba mortifera qualem habent compositione, qualem deco­
rem eloquentiae,qualem rem diuisionem: cognosces quomodo vnufquifq; poetara qui pu­
tantur apud nos disertissimi,calice aureum temperaverit, St in calicem aureu venenum in­
jecerit idololatriae,& venena turpiloquii,venenum eorum quae anima hominis interimunt
dogmatu,venenum falsi nominis fciétso.Sed meus Iefus contra fecit,sciens aureu calicem
Zabuli: St praecauens ne aliquis ad fide suam veniens suspicaretur etiá Christi talem esse ca
D licem quale esse requirat,& per similitudine materis formidaret errorem, ideo curauit vc
haberemus thesaura istum in vasis fictilibus. Saepe vidi aureum calice in pulchro sermonis
ornatu,& dogmatu venena considerans deprehendi calice Babylonis.Hactenus Orígenes»
Nec tame velim vt quispiá arbitretur me ista dixisse quod putem elegatiam sermonis pu­
gnare cu Christiana religione,aut aliquo pacto obesse fidei catholicae. Fateor quidé illa si­
mul coire in vnu posse,vt veré Christianus sit St eloquens, quales fuere ex Graecis Bafilius,
Gregorius Naziázenus,Chry sostomus:ex nostris Hieronymus,Cyprianus,Ambrosius,Hi­
larius. Atqj vtiná ego talis essem,vt propter sanctitate primum,deinde propter eloquentia
in eoru ordine merito annumerari possim. Est enim elegantia sermonis,orationisqj cultus
res talis,vt bonis St malis,haereticis catholicífq; cómunis sit,qua 8t bene St male vti quisqj
potest.bonisenim catholicifq; viris maximé estornamétu ad virtutu persuasione, infecta-
tionemq*, vitioru vtilissima.Quodsi hqc alicui haeretico cótigerit,eé ad fallenda potétio-
x ré reddet.Ná venustate sermonis quasi quibufdá blanditiis lectoris animé in fuá fentétiam
trahit . Atq; ideo haec dixi,ne scilicet solo sermonis fplédore tanquá aureo poculo allectus
dogma venenosum ebibat.Ideo Sapies aifNe intuearis viné quádo ñauescit,qué fplédue- Prou,xxÍÜ»
rit in vitro color eius.Ingreditur bládé,in nouissimo mordebit, St tan ^ coluber & regulus ' ^
. venena diffundet.Sed qué legerit id,attédat potius qd scriptura referat,nó qualiter referar.
Nullus enimfvt credojest adeo demes,vt malit in aureo vafe venené,c| in vase fictili opti­
ma vinu.Paré quidé refert ad corporis incolumitate,hoc an illo vase bibas,modo id cómo
ditate aliquá afferat qué in stomachu traieceris:iuuat tamé ad oculoré obleóbmétémédis
vasis,ornatis,iísdémqjpreciofis vti.Sic etiá miré in modu delectat sermonis fplédor, ora-
d
 R ALFONSÍ de castro, minoritae
tionífq; cultus: verum minimé reficiutnifiíub illo verborum fuco aliquis solidus veredo- £
ctrinaccibus lateat.Ná sermonis elegancia videtur mihi velut condimenti,vt cibus auidius
fumatur. At folu condimétum in conuiuio apponere, eft iritare famem, non prádium para­
re. Quod fi oratio fuerit rebus & verbis copiosa & ornata,opiparu certe erit conuiuium,cui
adftare nullus merito dedignari poterit.Ex his ergo omnibus fatis iáfvtopinorjmanifeíti
relinquitur, quitum vere pietati & catholicae fidei obeffe poterit librorum gétilium lectio,
in quibus multum eft veneni ad interimédum,plurimúmq; mellis ad alliciendum. Verum
hic admonere oportet ne hac occasione omnino gétilium libri deferantur, quoniá in mul­
tis nos docere poifunt, quoru cognitio eft admodum necessaria ad sacrorum libroru intel-
ligentiá.Diffinitiones &diuifiones habemus a logico & metaphyfico.Rerum caufias,origi­
nes, & proprietates oftendit physicus, ex quarti cognitione multa in scripturis abscondita
Actiw,yij, nobis reuclantur.De Moyse dicitur quod doctus fuerit in omni sapientia Aegyptioru. Au- G
guftinus quidéafferit in lib.ii. de doct.Chriftiana cap.xxviii. gentiles hiftorias plurimum
conferre ad intellectu scripture facre,oftenditq; ex caru ignorantia aliquos circa scripturas
errasse.Et lib.ii. eiufdé tractatus cap.xxix. oftendit troporu & figuraría cognitione eife o-
mnino ad scripturarii intellectu necessariá,quae a grámaticis & oratoribus petenda eft.De-
mú lib.ii.ca.xl. de omniá philofophoru doctrinadle aifSicuteni Aegyptii nó solum idola
habebant,& onera grama quae populus Israel deteftaretur & fugeret,sed etiá vasa & órname
ta de auro & argento,& veftem,quae ille populus exiens de Aegypto sibi potius táquam ad
vfum meliore clanculo védicauic,nó authoritate propria,sed praecepto dei,ipsis Aegyptiis
nefeiéter cómodantibus ea quibus no bene vtebátunsic doctrin^ omnes gentiliu nó solum
simulata & fuperftitiofa figmenta,grauesq; sarcinas fuperuacanei laboris habent, quae vnuf-
quifq; noftrú duce Chrifto de societate gétiliu exiés debet abominari atq; deuitare,fed etiá
liberales disciplinas vfui veritatis aptiores,& quaedam mora praecepta vtilissima continet, H
déq; ipso vno deo colendo nónulla vera inueniuntur apud eos,quod eora tanqua aurum &
argétum,quod non ipsi instituerat,sed dequibufdá qua fi metallis diuinaeprouidentiae,quae
vbiq; infusa eft,eruerunt, & quo peruerfé atq, iniuriosc ad obsequia dqmonu abutuntur, cu
ab eora misera societate fefe animo separat, debet ab eis auferre Christianus ad vfum iufta
praedicandi euágclii. Veste quoq; illorum,id eft hominum quidé inftituta,fed tamen accó-
modata humanae societati,qua in hac vita carere nó possumus, accipere atq; habere licebit
in vfum conuertéda Christiana. Hucufq; Auguftinus.Poífunt etiá prodesse illora doctrina
ad ipfos gétiles expugnandos:vt quu aduerfuseos pugnamus, suo ipsorum gladio eos iugu
i.Rcg.xvii. lemus,vt Dauid occidisse Goliath sacra teftatur hiftoria.His náq; armis Iuftinus martyr ad-
uerfus gétes pugnat in Apologetico qué de eadem re fecit. Ideo Damascenus lib.iiii.de fi­
de orthodoxa ca.xviii.aifSi auté ab his qui foris sunt,decerpere quippiá vtile valuerimus,
non aspernabile eft. Efficiamur probati trapezitae, legitima & pura aura aceruantes, adulte-1
rata auté refutantes.Sumamus sermones optimos, deos auté ridiculos & fabulas alienas ca
nibus proiiciamus.Ná plurima ex ipsis contra feipfos fortitudine habere valebimus. Haec
Damafcenus.Sed hic consideratione tata opus eft,vt quu per gentiliu libros spatiamur,ca-
ueamus ne du flores in eorum capo legere volumus,a spinis pungamur.Quapropter opor­
tebit nos more apu sacer e, quae vtfua mella concinnét,aluear exeunt,per capos volitat,hac
illae difcurrut,floribus insidat, neq; tamé omnibus,sed quos cognoscant cómodioresrneq;
ex eis quibus hanrét,omnia auferre opinatur,fed^quantu eis ad opus necessaria fuerit capié-
tes,reliqua dimittunt.Sic etiá nec omnes gétilium libri legédi sunt,sed hi tantum a quibus
aliquid vtilitatis decerpi poteftmec ex his omnia fuméda,fed id tanta quodpietaté iuuare
potest,& catholicae fidei deferuire. Alia eft demá haerefum parés & origo, zelus scilicet,
sed nó secada iuftitiá & discretione.veru haec ad alias relata sterilis quodámodo videri po
teft.Ná qua aliae de quibus iá diximus,tam multa habeát hacrefum progenié, haec autépau K
ciffimas hucufq; quod scia procreauit:sunt tamen aliquae,vt olim Nouatiani,de quibus re­
fert hiftoria tripartita lib.viii. cap.ix.q? Nouatus illora dux fe ab ecclesiae Roman^ cómu-
niorie subtraxit, quia Cornelius papa fideles qui facrificaueráttépore persecutionis factae a
Decio,in cómunionérecepiffet.optabat quidé omnes fortes & cóftátes fore in cófeíTione,
quapropter visum eft ei, his qui in tormétis defecissent,etiá fi poeniterét,nó effe dádam re-
mifíioné.Quód optaret eos nó deficere,zelus erat laudádus: q> indulgétiá poenitétibus ne­
garet,dura nimis atq; amara fentétia,& a benignitate diuina nimis aliena.Ex eadé occasi o-
ne(vt teftatur Aeneas Syluius in lib.de origine Bohemorujiapfus eft Ioannes Hufs,&forte
hoc nostro
 AD VERSYS HAERESES LÍE. L
A hoc nostro secui o Martinus Lutherus.Hi enim zelo & odio malae vitae clericorum & quo*
rundam monachorum coeperat debacchari in clerum,in pontifice Romanum, in ecclesia­
sticos ordines,in monachos omnes. Et cum aliquibus ignaris forraste ac vitiosis maledice­
re postcnt,in omnes sacerdotes abfq; vilo discrimine latrare coeperat, omne monachatum
euertere,omnes caeremonias ab ecclesia procul abigere, omne ecclesiastica ordine confun­
dere tétarunt. Materiam quidé reprehensionis habuerunt.nam malitia abundabat,&nunc
proh dolor intanta abundat,vt eucniste experiamur quod propheta Oseas dicit-Máledictu OscL.iG
& mcdacium,& homicidia,& furtum,& adulterium inundauerunt, & sanguis sanguine te­
tigit. Huic tamen morbo aliter obuiandum erat. Ad monedas erat clerus atq-, corripiédus,
non tamen tolledus:laborandum erat pro monachorum reformatione, non tamen mona­
chorum ordines tollédi.Edocendus erat populus,vt non poneret spem in ceremoniis,non
B tamc a ceremoniarum cultu omnino separandus.Malé quidé medetur,qui infirmum iugu­
la t,etia si de salute defperet.Ideo de talibus dicit Paulus- Testimonium enim perhibeo illis Roma,»*
quod emulatione quidem dei habent,sed non fecundum feiétiam. ignorantes enim iusti*
tiam dei,& suam voletes statuere,iustitie dei non sunt fubiecti.Veri catholici & zela habet
multo certe ardenti oré, quam Lutherus:tamcn fecunda scientia: quia cognoscentes iustitii
dei,& suam nequaquá quaerentes statuere,iustitise dei fubiiciuntur,quac nó permittit minus
malum per quoddá aliud maius tolli. Quapropter etsi feruétius & fyncerius ecclesiae refor-
•mationé optauerint,Semine optent,patienter tamé tolerant,dissimulantq;,tanquam periti
&• experti medici:qui quu vident morbum inualuiste,totafq; occupasse medullas,nihil ten­
tare audét,fcd naturae curanda relinquunt,timentes ne medela vires praebeat morbo,qui pa
rum auctus infirmum interimat. Sic etia viri & boni St docti zelantes pro domino exerci­
tuum,vidétes ecclesiam in pluribus eius mébris grauissimis laborare morbis,deo qui verus
C est medicus, curandam cómittunt,atq; ideo orant sine intermissione,ingemiscut,depreca­
tur cu improbitate,fiduciam in eius verbo habétes,qui dixit* Si quid petieritis patré in no- loamxiiif,
mine meo,dabit vobis.Quid auté verius in Christi nomine potest peti, quam qua proec-
clesiq reformatione petimus,quam ipse acquisiuit sanguine suo?Quod si non tam citó im­
petrant,nec ipsi desperant,nec alii dissidere debentrquoniá saepe deus donare differt,vt fer-
uétiores in petitionefaciat.Sic fecisse legimus Cháhana?x,cui bis petéti negare visus est, ta Matt.xv*
men tertio petenti,& fe cañé fatenti,feipfum minime denegauit. Mariam etiá Magdalena Ioan.xxT
etsi diu prope monumenta ploranté tulit,tandé seipsum illi manifestans, eá consolatus est.
Quid ergo prohibet vt nó idé ecclesi^ füq nunc factura fperemusíNonne olim sequé deie-
¿"h fuit fynagoga?Nonne tac $qué pr^uaricatores diuinarum lega fuerunt pótificcs,vt nuc
papae?facerdotes illi,vtnunc isti?pharisaei tuc,vt nunc monachi? imó multo magis,vt sacra
testatur historia,praecipue libri Regum & Machabaroru. Saepe tamen desperatis iam rebus,
D deus synagogae suae magnifice prouidit,in meliore statum rcuocas.Na semel ex captiuitate
Babylonica asserit,itera per Mathatiae manus Antiochum eiicit,ciuítaté recuperat, replum
purificat.Quid ergo putamus eú nunc factura?Deest forte nuc Hieremias qui ecclesia squa­
lida & pené sola deploret?aut deerit ecclesia? suae alter Mathatias vel Helias zelotes qui pro
domino zeletlir?Audi quid dominus dicat Heliac credéti fe solum mansisse in Israel, Reli- UpReg^ix
qui mihi fepté milia virorum qui nó curuauerut genua sua ante Baal. Quid ergo dicemus?
Nunquid abbreuiata est manus domini,vt non possit eadé nunc prostare ecclesiae quq olim
fynagogae?Aut forré benignitas eius diminuta est,vt quae pro synagoga egit, nuc pro eccle­
sia quá acquisiuit sanguine suo,facere dedignetur? Absit,cu ipse per quedam propheta pro­
miserit maioré futuram gloria domus istius nonissimae plufqua primae. Haec igitur omnia ^33-^
cum viri sancti quibus ecclesia minimé caret,hodie cognoscat, gemunt, desimque orant vt
praesentibus malis medeatur,quibus ipsi impares fe esse cognoscút, atq; ideo medela appo-
E nere ncgligunt,timétes ne id eueniat quod olim Rom^ ex noua lege Agraria per Gracchos
promulgata cótigisse referunt historiae. Hi enim legé dicere ausi sunt de agris diuidundis
quos perpera occupaueratnobilitas. Sed(vt dicit beatus Augustinus) tam vetustam iniqui- Lib.iif. dd
taté audere conuellere,periculosissimum,imó vero, vt ipsa res docuit,perniciosissimi fuit, ciuitate dei
Ná re infecta,magna vtriufq; ordinis populi Romani multitudo pro hac re interfecta est,& caP-xxii%
ipsi etiam Gracchi qui seditionis caussa fuerat,in ipsa seditione sunt occisi.Satius ergo esset
mala quq nuc ecclesia patitur,tolerare,quam pro his tolíédis seditioné in ecclesia excitare,
quae maius sit malu,cu ex ipsa multo peiora nascatur,vt nuc proh dolor ii experimur. Ec-
ce ergo oftedimus omnes(vt arbitror)haercfum intrinsecas caussas,é quibus alique omnino
d ii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
vitiosa? fimt,imó vicia i pía, videlicet immodicus amor fui, gloria? cupiditas, carnis illece- F
bra,auaritia,ambitio. Alia? indifferentes sunt, quoniam nunquá mala? sunt nisi ex male vtcn
tium vitio,vt est librorum gentilium lectio,zelus.Nam hic ii discretione regatur, maxime
in dei honorem cedit: illa vero,st cauta adstc eorum qua? leguntur examinatio, valde adiu-
uare potest. Qui ergo ab haere st bus discedere vult, primum omnium deum oret vt suum in­
tellectum illuminet:deinde vitia illa extirpare nitatur. Quod st casu in aliquod vitiu ex in­
firmitate lapsus fuerit,non ita illi adhqreat voluntas,vt ad fe trahat intellectum.Si per cam­
pos librorum Ethnicorum spatiari contingat,caueat nedum solamen quaerit,a colubro in­
cautus mordeatur: a ut dum stores colligit,spinis pugatur. Demum st dei aut religionis infe
senserit zelum,frenum imponat,ne dum effrenatus currit,fe & alios obruat.
De aliis tribus caussis, iifqj externis,vnde haere fes oriuntur. Cap. XIII.
Raeter has omnes quas iam enumerauimus haerefum caussas atque origines, G
aliae adhuc tres supersunt,aliis tamépraefatis aliquantum dissimiles: quoniZ
illa? de quibus hucufq, locuti fumus,eide haeretico adsunt: quapropter caus­
sae intrinsecae merito appellari possunt^ quoniam sunt caussae vt illa eadem
persona cui insunt, aut haere fes excitet, aut iam exortas tueatur. At istae de
quibus nunc loqui paramus,non eifdé personis quibus adiacent, sed aliis praebent caussam
& occasionem haere fes suscitandi: atq; ideo extrinfecarum caussarum nome illis tribuimus,
quoniá extra illam personam qua? haerefes tuetur,sunt. Prima igitur harum est pra?latorum
negligentia,qui adeo sunt socordes & ignaui,vt gregi stbi commisto nequaquam intédant,
sed aliis rebus qu^ab eorum officio longistimé abfunt.Praelatorum liquide munus est vigi­
lare super grege stbi commistum > ne scilicet aliquid fuperueniat quod gregi postit nocere.
Lucar,ij, yncje <^u Christus verus & bonus omnium pastor nascitur,dicit Lucas quód pastores erat
in regione eadé vigilantes,& custodientes vigilias noctis super gregem suum.Quod expo-
nens Ambrosius,ait* Videte ecclest^ furgentis exordia.Chnitas nascitur,Sc pastores vigila­
re coeperunt,qui gentium greges pecudum modo ante viuentes,in caulam domini congre
garent,ne quos fpiritualiú bestiarum per effusas noctium tenebras pateretur incursus. Et be
ne pastores vigilant,quos bonus pastor informat.Grex igitur populus,nox feculu, pastores
Act,xx, sunt sacerdotes. Haec ille. Et Paulus sacerdotes & episcopos alloquens ais Attendite vobis
& gregi vestro in quo vos spiritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam dei,quá aequi
stuit sanguine suo. Hoc enim est pastoris munus,videlicet gregi libi commisto prospicere,
eius curam sollicitam gerere.quod ex eius nomine facile est colligere. Episcopus enim gr^-
cé,fuperintédens dicitur latmé:ab udi praepositione graeca, qua? latiné reddita valet tatura
ac super: & <rxoW? graecé valet tantum vt latiné custos aut speculator. Hinc episcopus dici­
tur qui super aliorum custodiam vigilat. Hac ratione iuxta Paulum tenemur obedire pne-
Hebr,xiij. latis,quia videlicet illi tenentur vigilare proynobis. Obedite,inquit, praepositis vestris, ipsi £
enim vigilant pro vobis reddituri ratione . Qualiter ergo pastor aut episcopus dici potest,
cui nulla est cura de ouibus? qui nec vidit vnquam gregem libi commistum, sed per curias
Ioan,x. principú diuagatur?Ego,inquit Christus, sum pastor bonus.Sed quare bonus pastor? Quia
ego,inquit,cognosco oues meas,& cognoscunt me meae.Quibus verbis apertistimé coniiin
citur pessimum eum este pastorem, qui nec oues cognoscit, nec a suis cognoscitur ouibus.
Istorum autem adeo multus est numerus,vt boni pastores ad eos relati sint tanquá gemm£
ad aliorum vilium lapidu numerum comparatae. Vnde euenit vt fi forte haereticus aliquis
suum venenum spargere populo coeperit,tanto audacius Se liberius vitra grastetur, quanto
longius videt pastore deeste,qui ouibus prospiciens,illi obstare conetur,& antidotum con
Ioan.x tra sua venena praebeat. Scit enim non este pastore,sed mercenaria: quapropter etiam fi vi­
deat lupa veniente,fugit,quia non est illi cura de ouibus.-quapropter lupus rapit Se disper­
git oues.Quis auté verius dispergit,quám ha?reticus?qui eos quos decipit, ab illo vnico ec- R
clefiae ouili separat:quare merito lupi nomine haereticu intelligere postumus.Si ergo vides
lupu veniente fugit,quid putas eu facturé qui nufqua oues vidit, nec scit an lupus eas vn<|
x inuaferit,aut morbidu quid susceperint? De hoc ego nó dubitarim eu potius lupa § mer­
cenariu appellare: quoniá haec est illi vnica cura & folicitudo, vt decimet & tódeat,vt fan-
Him.xij. guiñé eius fugat, nó autem vt pascat.Isti sunt illi multi pastores qui demoliti sunt viñeá do­
mini,id est ecclesia. Nimia liquidé pastoril negligétia est in caussa vtnó folu libera fitcuiq,
pro libito sentire,sed etiam ea qu£ senserit,impune docere.Nam vt est in parabola seminan
Matth, xiij, tis apud Matthaeu,du dormirent homines,inimicus homo fuperfeminauit zizania in medio
tritici.
 AD VERSAS HAERESE S LIS. L i?
A tritici.Scmcn bonum quid fit,ipfamet veritas exponit, dicens cífe verbum dei.quod semi­
natum est primó ab ipso Christo,qui nobis verá & sanam doctrinam dedit. Ad huius au té
feminis custodiam deputati sunt episcopi 8c sacerdotes,quibus est creditu verbum dei,quo­
rum interest docere.Sedisti homines,episcopi scilicet & sacerdotes,dormiat,voluptati in-
feruiunt,nul$amq; prorsus suarum ouium curam gerunt. Quapropter inimicus homo occa­
sione inde sumpta superseminat zizania falsae doctrinae: superseminat quid e, sed in medio
tritici,quia hoc est foléne haereticis, quo facilius atq; securius noceant,vt femper fuam hae-
refim & erroneam doctrinam quibusdam aliis veris & catholicis permisceat. Huius autem
superiacti peruersi feminis caussa est praelatpru somnus tam altus,vt stertere videantur. Dc
haere cum tot possint narrari exempla, vnicum tamen referam duntaxat, quod nunc quasi
oculis nostris aspicimus,quáuis eius origo fit aliquanto vetustior.Narrat enim Aeneas Syl-
B uius in lib.de origine Eohemorum cap.xxxv.quod H ussi tarum hqresis (cuius author extitk
quidam Ioanes Hufs Bohemus) coepit sub Vvencestao Eohemorum rege, circa annum do-
mini.M.cccc.Huic auté calamitati episcopus Pragensis obuiam ire studuit priusquá prsefa
tus Ioannes Hufs amplius debaccharetur. Quii quum esset consilio & animo illustris,libros
Ioannis Vvitclefi,a quibus Ioanes Hufs suum venenu hauriebat,ad se ferri,omnesq*, docto­
rum virorum adhibito consilio publice concremari i ussit, supra ducéta volumina fuisse tra
duntur,pulcherrime conscripta,tegumétis preciofis ornata.Ioanni Hufs pi ndicatio est in­
terdicta,adiect^'q*, insuper minse siquando priores in populu errores vulgare auderet.Qua
de caussa Ioanes Hufs ex Praga,vbi publicum est Eohemorum gymnafm,recessit, & in vil­
la Hufs,vbi illi origo fuit,& aqua cognomé sumpserat,fe recepit.Nec tamen ibi insaniam
depofuit.-quia quanta antea diligentia Pragensis episcopi loanni obstitit,tantu postea alio­
rum epifeoporu & fecularium dominorum negligentia,ad quorum dominia cofugit, illius
C dementiae vires auxit.Permittente enim domino illius oppidi Hufs, ad quod tanquam ad
refugium venerat Ioanes, vocare plebes, ac docere non destitit,multa in Romanum ponti­
fice,multa in reliquos ecclesia: pontifices maledicta congeres. Vt autem populi animos sibi
magis ac magis conciliaret, decimas nó aliter quam eleemosynas sacerdotibus debitas ad-
struebat.Quu auté hoc malum in dies grassaretur, & totam pené vastaret Bohemia, nuda­
tu est Vvencestao regi vt huic calamitati mederetur:quam quú facillime tollere posset, per
socordiam & ignauiam neglexit: quo factum est,vt postea etiam quu voluit,non potuerit:
quoniam iam totum serme regnum hac peste laborabat,&nuc proh dolor laborat. Pro cu­
ius haereiis defensione totum regnum ad hunc vfque diem obedientiam ecclesiae Romanae
subtraxit. Quot auté bella pro huiufmodi haereii extirpanda fuerint commissa,no est opus
nunc enarrare: ea tamé fatis longe persequitur Aeneas Syluius.Quod si aliom episcoporum
& regis Vvenceilai tanta fuisset diligentia in opprimenda hseresi quum oriebatur,vt fuerat
D episcopi Pragensis,nec ad tot bella & tam cruenta vnquam fuisset deuentum,nec regnato
tum fuisset tam diu illo veneno infectum. Secunda hacrefum caussa est defectus praedica­
tionis verbi dei,quanquam haec etiam ad superiorem referri posset. Nam quod populus ca
reat pr^dicatione verbi dei,culpa est prolatorum,ad quos ex officio spectat docere populu..
His enim dicitur* Praedicate euangelium omni creaturae, his praecipitur vt oues verbo do- Marci vir,
ctrinx pascant.Petro siquidem dictum est,Pasce oues meas. Et idem Petrus omnibus prae- loan.xxfi
latis ait*Pascite qui in vobis est gregem.Quis autem verior anima: pastus,quám verba dei, i,.pet.v„
quod animam non solum nutrit, veruetiam impinguat?Et ideo non fine caussa Hierémias
plorat,dices-Famuli petierunt panem,& non erat qui frangeret eis. Ad,praelatos etiam spe- 'Ehretuiif.
ctat illuminare populum qui in tenebris ignorantiae iacet. Quod autem aliud lumen ab eis
adhiberi potest, nisi praedicatio verbi dei ? Lucerna, inquit Psaltes, pedibus meis verbum psal.cxvirf*
tuum,& lumé semitis meis.Et iterum*Declaratio sermonum tuorum illuminat, & intelle- Ibidem.
E ctum dat paruulk.Si ergo ab aliquo lumen quo dirigitur,fubcrahasmonne in tenebris, am­
bulans offendet íaepissimeíNon ergo mirum si subtracta verbi dei praedicatione a populo,
populus erret: imo potius mirandum esset fi non audito vnquam verbo dei populus recte
femper sentiret in fiderquoniam cum ea qu^credimus,humani intellectus fragilitatem ex­
cedant, ad ea percipienda assurgere ex feipso nemo potcst.Oportet enim prius credere, vt
postea intelligatur.Nisi enim credideritis,inquit E faias,n.o,n intelíjgetis. Credere a lite sine Efate.v?.
praedicante non esse possibile testatur Paulus. Quomodo,inquit,credent ei quem non audic- Roma.x,
runt ? Quomodo autem audient fine pracdicante?Et paucis .interiectis colligit * Er$o fides
ex auditu, auditus autem per verbum dei. Huius rei non est opus multa exempla pro-
d iii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
ponere,cum vbiq*, terrarum &vbique gentium fit expertum plurimos versari errores apud F
rusticos & paganos homines,maxime apud eos qui deserta incolunt,qui a cómunione ho­
minum longissime absunt.Quod non ob aliam causiam euenire constat,quam quod verbu
dei non audiunt,vnde doceri pollent: quo deficiente aditat illico malignus ille hostis, sem-
per ad nocédum paratus,eorfimq*, affectus primó,poitea vero intellectus peruertit,8f inplu
res detrudit errores. De haere testimonia locupletissima poteft nobis nostra ministrare
Hispania, in qua citra decem annos in ea parte Cantabriae quae nunc Nauarra dicitur,&
JBifcaia, apud eos homines qui montana incolunt, varii inuenti sunt errores, multae super-»
ffitiones,variae idololatriaeradeo vt daemonem ipsum in figura capri fe illis offendente ve­
nerarentur . Quod per multos anté annos inter eos secreto factum effe compertum est.
Qua in re plures sunt inuentae foeminae,qua'm viri. Nouit enim ille malignus hostis ab ho­
mine condito facilius focminam seduci posse,quámvirum:tenáciúsq} amplecti malum cui G
semel inhaeserit. Hoc idem,etsi non aequale malum, apud alia Hispaniae montana eueniffe
comperimus,vtapud Astures & Galléeos,aliófq*, similes,quibus rarissimé verbum dei prae­
dicari contingit.Sunt enim apud illos superstitiones multae, ritus gentilitii,nó aliam cer­
te ob cauffam,nifi propter defectum praedicantium. Qui defectus in eorum praelatos & pa­
stores erit parti m reficiendus. Nam illi etsi peccent fic errantes,eorum tamé peccatum ali­
quam admittit excusationem,eo quod nemo illos conduxit, nemo eos vnquá docuit. Ve- x
rüm quantulibet praedicator defit,fi ipil deum(vt decet) colerent,eumqj orarent, nunquam
eos deus falli permitteret: quoniam aut ipse interius doceret, aut illis aliquem mitteret qui
Actuu.x, doceret eos exterius,sicut misit Petrum ad Cornelium.Quia tamen aliis magnis criminibus
sunt immersi,eorum peccatis exigentibus deus permittit vt nullus ad eos docendos praedi­
cator accedat. Tertia demum haerefum parens & origo est sacrarum literarum in linguam
vulgarem translatio:vnde euenit vtab hominibus fine vilo personam discrimine legatur. H
Vc autem conuincamus hanc effe & saepe fuiste haerefum caussam , illud in primis statuere
oportet,h^resim nunquam ex sacris literis, sed exiliar um peruerfa intelligentia oriri. Vnde
Hilarius in lib.de Trinitate* Extiterunt plures qui c^lestium verborum simplicitatem,non
veritatis ipstus absolutione susceperunt, aliter interpretantes quam dictoru virtus postula­
ret. De intelligentia enim hxresis,nonde scriptura est,& sensus non sermo fit crimen. Haec
ille.Si ergo ex peruerfa scriptura; intelligétia haerefis oritur,quisfacilius in haerefim incidet
quam vulgus leges id quod minime intelligere potest?Difficile certe est creditu,vt indocta
vulgus id intelligat,quod doctissimi viri longo studio, diuturna examinatione vix capere
possunt.Quapropter lud^isfteste Hieronymo)nonlicebat citra trigésima annum libru Cé­
neseos & Cantica cáticorum legere,quia multa in eis intellectu difficilia continebantur: ad
quae legenda periculum esset nisi doctos discretofq; viros accedere,ne ex praua intelligétia
distortum quid faperent. Libri Sibyllini in tanta apud Romanos habiti sunt reuercntia,vt I
(queadmodum testatur Fenestella de magistratibus loques lib.primo cap.xiii.) solis Duu-
uiris eos libros inspicere liceret. Verum in posterum cum id Duuuirorum sacerdotium ad
decem vfq; protractum fuisset,qui Decéuiri appellati sunt, ab cis demum solis Dccemuiris
Sibyllini libri legi permittebatur. Multo ergo magis Christianos decebat sacris literis illa
exhibere reuerentiam,vt non passim omnibus legenda: traderentur, sed cis dutaxat qui fide
Efaiae.vi. & aliquanta exterarum rerum scientia probati funt.Nam de fide dicitur apud EfaianrNisi
credideritis,non intelligetis.Et de scientia rerum humanarum quod haec f^pe fit necessaria
ad saerx soriptur^ intelligentiam,iam alias docuimus.Vtruque dominus vno orationis co-
Matth.vif. textu inlinuauit dicens'Nolite sanctum dare canibus, neq; mittatis margaritas vestras ante
porcos,ne forte conculcent eas pedibus fuis,& conucrfi difrumpant vos. Quod exponens
Theophylactus ait*Canes sunt infideles,porci autem vitam porcinam agetes.Mysteria igi­
tur incredulis non sunt prodenda.Porci enim conculcant qua; dicuntur,canes auté conuer K
fi lacerant eos:quod fecerunt philosophi quum audirent crucifixum Christu.Dilacerant au
tem vos ratiocinando impossibile essecauillátes.Hxc Theophylactus. Quapropter lauda-
dum merito venit edictu illustrissimoru catholicorúmq-, Hispania; regum,Ferdinandi vi­
delicet, eiufqueconiugis Helifabetx, quo sub grauissimis poenis prohibuerunt ne quis sa­
cras literas in linguam vulgarem transferret,aut ab alio translatas quoquo pacto retineret.
Timuerunt naque prudenter plebi fux quam regendam susceperant,ne vlla occatio illi da­
retur errandimec tamé gratis & fine caussa timuerunt: quoniá longa experientia cópertum
fuerat plures hac occasione hxreses fuisse olim suscitatas. Ex hac liquidé radice prodierunt
Valdenfcs
 ADVERSYS H AE R E S E S LIS. I. 1«

A Val deses, qui alio nomine pauperes de Lugduno appellantur. Valdo enim eorum princeps
a quo Valdenfes dicti fune,cum homo idiota effet,aliquos libi transferri procurauit libros,
quos legens,& non intelligens,in plurimos lapsus est errores.Ex fonte eodem exierunt Bc-
gard i, Turel up i n i, o m n es homines indocti,& prorsus 1 i cerarum ignari. Hic tam é obstat Lu
thems dicens scripturam sacram este apertissimam,maxime nouum testamentum, camque
este facillimam intellectu:quapropter dicit tali lingua habendam esse scripturam sacram,vt
ab omnibus legi & intdiigi possit. Verum in hac re delirare Lutheru,& reliquos omnes qui
illi in hac parte fanent,expressis scripturae testimoniis, argumentifq> efficacissimis cotiince-
mus. Primó igitur beatus Petrus de Paulinis epistolis loquens ais In quibus sunt q narda in- ij. Petáis,
rellcctu difficilia,quae indocti & instabiles deprauant,sicut & caeteras scripturas,ad fuá ipso­
rum perditione. Et Paulus de huiufmodi hominibus loques,in prima ad Timot.cpistola di i.Timo. i.
B est cos non in teli i gere neq; qua? loquuntur, neq; de quibus affirmant. Et in fecunda ad Go- jpCor.iiip
rint.epistola dicit tuum euangelia fuiste opertum in his qui pereut. Quod si Petrus dicit in.
epistolis Paulinis esse multa intellectu difficilia,& Paulus ait suum euangelia este opertum
his qui pereunt, qualiter Lutherus persuadebit scriptura sacram esse facillimam intellectu,
carnq;apertissimam,adeo vt ab omnibus intdiigi possit? Praeterea st scriptura: tam apertae
sunt,qualiter errauit Arrius?Maccdonius?Nestorius?prqcipue eu hi omnes ex scriptura per­
peram intellecta fui erroris occasione sumpserunt?Quod st in scripturarii inteiligentia isti
errauerunt,indeq; haere fes suscitarunt,qui iit vt vulgus indoctum non etiam erret? Qualiter
vulgus sciet cognoscere parabolas,quarum frequens est vsus in veroq, testamento? Qualiter
aptabit similitudines? Quali ter distinguet figuratas locutiones a non figuratis?Qualiter re­
rum proprietates considerabit,ex quarum cognitione saepissime literae sensus pendet ? Qipo
pacto sciet conferre praecedentia fequetibus, & media vtrisq;,vt inde conjiciat veram litc-
C rae intelligentiam populus, qui nihil conferre nouit, sed nulla prorsus reru collatione facta
céfere solet? At singula hxc maxime sunt necessaria ad cuiuslibet,tie dicam diuinae,scriptu­
rae intelligentiam. Sunt multa praeterea iri sacris literis qii£ in speciem velut ex diametro pu
gnare, videnturrin quibus diligente interprete,eóq; docto est opus,vt ea conciliet, & cocol*
dia esse ostendat: vt gratia exépli Christus apud Ioannem ais Pater maior me est. Et idem Xoan.xíift
apud eunde dicit-Ego & pater vnum fumus.At vbi vnitas est,ibi neq; maius neque minus Ioanix. '
quicqua esse potest.lté illi dicto Pauli,Regnum dei non est esca & potus, repugnare vide- j^orn
tur Christus dices'Ego dispono vobis regnum,sicut disposuit mihi pater,vt edatis & biba,- Lucar, xxijl
tis super mensam meam in regno meo. Propheta etiam regius ait'Irasci mini & nolite pee- psai jr
carc.quibus verbis aliquam praecipit iram, quá dicit esse sine peccato. Huic auté contradic
cere videtur Paulus,dices-,Omnis indignatio & ira tollatur a vobis.Hsec autem quum yuU E h s iii|
gus indoctum legit,putabit esse cótrana: quo euenict vt aut dubitet aut vacillet in fide,aut ?
P temere censeat,alteram scriptura: parte rciiciens,sicut cómunc est hsereticis:autsi quam for
té scriptura deprehenderint suo errori contraria,eam stati m velut nó canonicam reiiciant.
Rursum Lutherus dicit Hicronymu hallucinatum fuisse in sacrat' scriptui^ inteiiigctia, Au­
gustinum errasse in cade,Ambrosia,Cyprianum,Hilariu, Basilium, Chrysostoma/sepe de­
ceptos fuisse,de quibus tamen idem Lutherus in prqfatione libri fui de captiúitatc Babylo­
nica fatetur eos in vinea domini egregie laborasse,diligetiam inscripturis illustrádis adhi­
buisse. Si ergo isti doctissimi viri post diuturnam in sacris literis exercitatione,post longa
meditationem.post oratione sementem atq; prolixam decepti sunt illo teste , qualiter eas
scripturas dicet esse clarissimas,in quibus tot taiésq; viri post longam attm.mq; earum in-
spectione decepti funt?Quod si illi crraucrunt in vno aut altero,verisimile est vt vulgus in­
doctum erret in mille,praecipue cum non tanta adhibeant diligetiam vt illi, nec tátvim in.
ea medicetur,nec talis fit illorum vita,vt affectus illuminet intellectu,aut v-nctio dei doceat
E eos. Possibile certe cstvt vnus homo quantalibet idiota longa oratione exercitatus, feméti
eo templa tinni assuctus,qué deus in cellaria sua introduxit, interpretatione sermonum,ve-
rámq; sacrarum scripturarum intclligétiam inde hauserit, quá alius quantums doctrinis ho
minum affuctus consequi non valet. At quod nebulones,ebrii,voratores carnium, potato­
res vini,quoru deus venter est,sine vlla meditatione,sine vilo orationis exercitio penetret
scripturas quas deus tot sapiétibus & sanctis viris absconderit,nó est cuig credibile. Cófi-
teor,inquit Christus,tibi pater,quia abfeódisti luce a sapiétibus & prudentibus, & rcuclasti Mattii,xf
ca paraulis.Pamulis inq,nó superbis,nó sibi ipsis fidentibus.Paruulis in<p,id est humilibus,
qui humi repue sua sestimatione,qui nó ambulat in magnis & i mirabilib° fup fcrq terrena
d iiii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
omnia velut stercora arbitrantur,ideóq; ea contemnentes pro ca?lestibus suspirant. His cer- F
té pamulis reuelatdeus sua mysteria,non voratoribus,non compotatoribus. Vinum naque
& panis corpus impinguant,carnem & sanguinem nutriunt,nó autem animam. At caro &
Matth>xvi. sanguis non reuelat Petro Christum eife filium dei,sed spiritus dei qui est in caelo. Demum
vt hominem vndique vallemus,ne vllus illi pateat exitus,nonne ipil Lutherani a se inuicc
diuifi funt?Carlostadius a Luthcro,Oecolampadius ab vtroq; iam est separatus.Veram qua
ratione diuifiinon alia certe,nisi quod quilibet alteri impingit eum conniuere ad scripturae
intellectum. Si ergo inter eos qui populi duces videri volunt,dissidia sunt,& quilibet ait al­
teram minime intellexisse scripturam: qui fit vt populus non erret in pluribus quam eoru
quilibetípr^cipué quu vulgus non sola lectione fit contentus,sed de earum intelligétia etii
disputet,adeo vtde earum intelligentia non vereantur nebulones doctissimos quosque vi­
ros ad certamen prouocare,cum illstq; contendere. Et quod omnibus peius est>non solum G
g» Timotjj. haec a viris fiunt,veráetiam a foeminis.Paulus certe non permittit muliere docere,& tam6.
his temporibus Luthero illis maxime fauente, mulieres docere & disputare de fide non ve­
rentur: atq; adeó proterué,vt facilius centumviros aberrorereuoces,quam muliere vnarru
Ex quibus clarissime quisq; colliget Lutheru hac sola occasione scripturas sacras in vulga­
rem linguam vertiste,quod facilem perspiciebat este hanc viam ad populi lapsum, quem er
rore deceptum ex litera perperam intellecta,facilius posset in suas tenebras detrudere. Non
postum meipfum continere , quin hic etiam infera qua? in cius reifauoré adducit Erafmus
Roterodamus,vir lógé doctissimus,de bonisq; literis bene meritus. Is enim quum in pluri­
bus ab eo editis libris dixisset fe cupere sacras literas in omnes verti linguas,vt postint legi
ab agricola,a fabro,a latomo,a muliere,fuit de hac re inter alias a facultate theologis Pari­
siis notatus atq; reprehensus, quorum censura? Erafmus respondens,nec tamen suam sen re­
tiam recantans, in sua? sententiae confirmationem adducit aliqua qua? parum suum propo- H
situm stabiliunt.Primo dicit olim sacras literas in linguam vulgarem fuiste versas, & Chry
fostomum commédarelaicis studium diurnorum voluminú, & Hieronymu laudare idé in
focminis:de quo etiam resere quod Dalmatica lingua sacros verterit libros.Quod fi tunefa
ctum est cum tanta laude,videtur Erasmo idé etiam nue fieri debere. Ha?c autem collectio
fatis aperte conuincitur este mala,eo quod fa?penumero contingere videmus, vt de aliqua
re aliquid statuatur ad mores hominu corrigendos, quod quu postea experiétia docéte co
gnofeatur illud alia ex parte poste multo magis nocere,& iam saepe nocuiste,abrogatur lex
in tora.Olim in nocturnis vigiliis currebant ad sepulcra martyrii viri vxores, puella? pueri,
monachi virgines sacra?,nullumq; hominu genus no veniebat.Cui rei quu olim detraheret
Vigilantius,scripsit aduerfus eum beatus Hieronymus tam acerbe,vt ipse Erafmus in argu-,
meto illius libelli per eum edito,cogatur desiderare modestia in beato Hieronymo. Id au­
re quod tunc beatus Hieronymus tam vehem éter laudabat, stagitia qua? sub vmbra pietatis I
admittebantur,perfuaferut vt prorsus tolleretur. Neq; hoc per solam desuétudiné abroga­
tum est,sed per cócilii definitioné.Concilium liquidé Elibertinum cap.xxxv.suoru decre­
torum fic ait.Placuit prohiberi nefoemina? in cocmiterio peruigiíent, eó quód Pepe sub ob­
tentu orationis scelera latenter cómittant.hxc concilium.Cur non etiam Erafmus innoua-
re vult illas nocturnas vigilias,cu videat eas olim fuiste ti celebres, támq; ex animo a Hie­
ronymo laudatas?Hocauté nó facit, imó potius censet merito fuiste sublatas. Olim etiam
corpus domini dabatur in manus, quod fccu quisq; domum portabat: vtquu vellet, domi
acciperet. Hoc ex lib.vi.ca.xxxiii.historiq Ecclesiastica? Eufebii facillime colligitur. At quu
deprehéli fuerint multi qui tractarent indigne,& ad artes magicas abuterétur, abrogata est
consuetudo.Nullus,vt opinor,est nunc homo veré catholicus & prudés,qui có sui ere velit
vt eucharistia itera laicis detur in manus domum suam deportanda,quiuis olim vfq; ad té
pora Cornelii papa? fic factum este constet Fatemur ergo olim sacros libros in lingua vul- K
garé fuisse transtatos,beatúmq; Hieronymu in linguam Dalmaticam eos vertiste,nec rame
ideo simile fieri expedit, quonia experientia docéte didicimus hac de caussa plures idiotas
fuiste lapsos in multos execrandos errores.Na etsi pauci fuerunt idiota? ha?refum authores,
multi tamé fuerunt & nuc hodie sunt hserefum fautores. Lutherus cerré etsi ha?refis author
& princeps existat,vnus tamé homo erat qui facile a potestate fcculari cópescipoterat:ideo
curauit enixé populi animos sibi conciliare,quo securius ré agere posset. Vt auté hoc asse­
queretur,nulla fuit ei visa facilior via,c[ ii libros sacros & sua dogmata in lingua vulgarem
vertisset: & ita Vt credidit,euenit. ni ha?c occasio inter alias nó parua fuit,vt totus pene po
pulus
 ADVERSVS HAERES ES LIE. I. 29

^ pulus illi adhqreret.Secado in fui propositi cófirmationé addit Erafmüs dices q? quicquid
¿i est hqrefeon in orbe, toca fere natu efe vel ex philosophia, vel ex ipsis sacris literis perpera
intellectis. Et á philofophom libris nullus arcetur,nullus ergo á sacris literis debet fubmo
ueri. Quis nó videt latissimu esse discrimen etiam in re de qua loquimur,inter gétilium li­
bros,5t sacras literas? Sacras enim literas omnis fidelis sic legit, vtdiuina oracula: quapro­
pter nec illis contradicere,nec de illis dubitare audet,sed conftanti animo tenet quicquid
ibi icgerit.quapropter fi aliquid perperam intellexerit, non minus conftanti animo credit
quam reliqua,quoniam iuxta sensum quem ille accepit,putat illa verba efteaccipieda:& ita
errorem suum ita tenaci ter defendit,velut id quod credit esse diuinum oraculum-Ar philo­
sophorum libros nullus Chrifto initiatus ita legit vt diuina oracula,nili forte quis demes
fit: sed legit vt libros hominum,qui quantumlibet fuerint docti, potuerunt tamen errare,
A & ita non timet ab illis dissentire,aut de eorum sententia dubitare. Verum quoniá contin­
git fepiftime,vt propter argumenta belle disposita,qua? apud cos leguntur,aut propter eo­
rum elegantem dicendi ftylum, in illorum philosophorum trahantur errores,ideo non fi­
ne caussa iam superius monuimus libros gentilium cum magna cautela esse legendos. Cu
ergo plus nocumenti inferatur ex libris sacris in linguam vulgarem versis,quam ex lectio­
ne gétilium philosophorum,merito illud inhibetur,etiam fi de alio nulla fiat prohibitio.
Puto Erafmum boni consulturum,quod ab illo in hac parte discessimus. Nam & ipse non
semel docet liberum esse cuique ab hominis cuiusqs sentetia discedere,etiam fi sanctus ille
fuerit,modo cu reuerentia & aliqua ratione adductus id faciat. Siue autem bene fiue male
accipiat,ego ab instituto meo quo pro catholica fide pugnare decreui, nunj discedam.

De haereticis agnoscendis. Cap. X111L

C
On parua res eft,haereticos á veris catholicis discernere,quu propter rei vti-
litatem,tum etiam propter eiusdem difficultatem. Vtilitas certe eft maxi­
ma, propterea quod multi pallio nominis Chriftjani operti, suas hterefes
spargunt,fuáque venenosa dogmata populo venditát:quem tanto facilius
decipiunt,& in fu os trahunt errores,quanto ipsi magis a' populo reputatur
fideles,&vere catholici.Ideo Christus sollicitam noftri curam gerens,acpraeuidens plures
haereticos sub nomine Christiano venturos,admonet dicens , Attendite á falsis prophetis Matth.vif.
qui veni ut ad vos in vestimentis ouium,intrinsecus autem sunt lupi rapaces.Etloanncs in
sua prima catholica epistola air,Charislimi nolite omni spiritui credere,sed probate spiri- iJoanaiif.
tusan ex deo sint,quoniam multi pseudopropheta? exierunt in mundum. Difficultas au te
inde cognoscitur,quod haeretici non eudem modum obferuant,fed suus cuiqj mos,&jniL
D le eorum species,& rerum difcolor vsus.Quidam enim eorum occultatur vt sanctiores ap­
pareant, vt facilius mentes ignorantium decipere poffint: vnde de illis lob dicit,In desertis Iob.xxx»
habitabant torrentium,& in cauernis terra?. In cauernis haeretici habitant,quia pleruque er­
rorem suum non audentes publice praedicare,ne a fapientioribus,illis resistatur, procurant
latenter & clanculo fe imperitis ingerere,vt illos securius in suum errorem trahant. Hinc
eft quod apud Salomonem mulier quae typum hacrefeos tenet,dicit,Aquae furtiUL dulció- proueY j*
res sunt,&panis absconditus suauior.Quod tanto periculosius,quáto occultius fit,quia dif
ficilius ilii veneno poteft mederi.Quidá hoc publice,& adeo licentius faciunt,quanto ma
gis sibi persuadent suum poise errorem melius tueri. Quidam vt facilius suum aliis persua­
deant errorem,curant sanctiores apparere,& multa mirabilia operari,vt quanto meliores
exiftimantur,tanto facilius illis credatur. Quidam vice versa,aliorum exiftimationem con­
temnentes,nec de ea vilo pacto curantes,hominibus peftim^ vita? iunguntnr,vt ad optata
I vitia pertingant,&■ suorum errorum faciles & libentes habeant ministros. Nam qui vitia
pro virtutibus commendat,aut qui virtutes velut vitia reiicit,nullos inueniet in eum pro­
pensiores,quam eos qui sunt ad illa vitia qua? ille laudat,procliues.Cum tot sint ergo hae­
reticorum mores varii,ingeniaque diuersa,difficile esset certam proscribere regulam qua
cognosci valeant,nisi saluator nobis eam reliquisset.Is enim summus & optimus paftor at­
que magister,cum prabonuisset nos vt a falsis prophetis caueremus:modum quo eos co­
gnosceremus,adiunxit dicens. A fructibus eorum cognoscetis eos. Nuquid colligutde spi- Matth.vif,
nis vuas,aut de tribulis ficus?Sic omnis arbor bona fructus bonos facit,mala autem arbor
malos fructus xacit.Non poteft arbor bona malos fructus facere,neque arbor mala fructus
d v
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
bonos facere.Cum tamen haereticorum fructus, vt iam diximus,fiht.varii, nec omnibus ii- p
dem,restat vt eadem temnet maneat difficultas.Verum quanuis tot sint haereticorum mo­
res vani,ii tamen eft aliquis forte modus illis omnibus communis, velut eorum omnium
genius,ab eo facile cognosci poterunt. Ego autem re(vtdccebat)attentius considerata, tres
. aut quatuor haereticorum mores inuenio,iliis omnibus communes,ex quibus facile qtjifqj
retidxoier Lonncietan quinis doctor in suspicionem haeretici incidere merito debeat,an non. Prima
ctura. ergo,& nefeioan omnium maxima coniectura eff,velle res nonas,& quae parum códucut,
praedicareaut docere. Qui enim rerum nonarum eft amicus,Secas femper quaerit vt praedi­
cet aut doceat,signum eft quod placere vult,quod existimationem fui in populo quaerit,q>
feipfum vult predicare,non lesum Chriftumfex quo conuincitur eum a femetipio loqui,
oan,Yij, & nona' deoiquoniam vt eft apud íoannem,Qui a fcmcripfo loquitur, gloriam propriam
quaerit.Qui autem propriam gloriam quaerit,camq-, per nonae doctrinae praedicationem ca- Q
peádam sperat, etiam ii quid erroneum itiucnerit, ipsa nouitate delectatus probabit,St spe­
rans fe inde gloria habitum, nó folu praedicare nó metuet,imo tangpreciofam gemmam
populo venditabit. Prsterea ipsa doctrinae nouitas eft de fe suspecta,quoniam Christus Sc
apostoli eius sufficiente doctrinam ad vitam aeternam consequendam dederunt. Nec post:
legem a Chrifto datam eff alia lex iterum a deo danda,quoniam testamentó. hoc eft aeter­
num.Si ergo aliquid noui nunc praedicatur,cuius nec vestigium habetur in ecclesia relicta
ab apostolis vfq; ad hunc diem,ipsa rei nouitate est suspectum,quoniá tunc oporteret fate­
ri apostolos non perfecte aut sufficienterpraedicaffe euangelium, ecclesiamque quam do­
cendam spiritus (anctus suscepit,tam longo tempore suille in tenebris ignorantiae. Beatus
Auguftinus in libro de ratione animae ad Optatum, multas de anima opiniones"enarrans,
de quadam carum,quam credit effe erroneam,nec tamen illam fe poste expugnare conce-
dens,ait,jpfa tamen sola nouitate displicet. Et Aeneas Syluius loquens de Joannc Huís Bo H
hemoru haeresiarcha,libro de origine Bohemorum cap.xxxv. dicit quod peregrinas fem­
per Sc nouas opiniones amabat. Rursus,beatus Paulus i^pe hac doctrinara nouitate conde­
mnat, & velut damnata fugiendam este praecipit.vnde in prima ad Timoch. epistola dicit,
iTimo vi. O Timothee depositum custodi, deuitans prophanas voca no u ita tes, & oppositiones fal­
li nominis scientiae,quam quidam promittentes circa (idem exciderunt. Deinde qui noua
conatur inducere doctrinam,eam debet efficaciffimis cisque euidentiffimis argumétispro­
bare, Si quod maius est,(i doctrina talis est,vt ad vitam aeternam consequendam necessaria
effe praedicetur,debet eam euidentiffima miraculorum operationecónfirmarc.Sic enim fa­
ctum este repetimus quoties a deo noua doctrina populo eft mandata. Primó enim cum
Exod.iif. Moses miccitur ad Pharaoncm,non audet ire,eo quod timebat ne illi propter rei nouitate
quá crac Pharaoni dicturus,nó crederet Pharao,auc reliqui Aegyptii. Quapropter ilii deus
concessit potestatem miracula faciendi coram Pharaone.& Aegyptiis,vt visa miraculorum j
euidentiffima operatione,persuaderentur ad credendum his quae Moses illis dicturus erat.
Deinde dominus Se nouam mundo praedicans legem,ac veteris legis nonam Se veram in-
telligentiam pandens,miraculis certissimis suam doctrinam confirmat. Postquam enim fer
jnonem prolixa coram discipulis suis aiiifquc hominibus fecit dominus in monte,in quo
sermone docuit eos praecepta decalogi luxta verum eorum sensum , cótinuó póst fermo-
. ne stnito miraculum operatus est : cum videlicet leproso petenti atque dicenti, Domine
Í) vis,potes me mundare:refpondic,Volo,mundare. Etcófestim mu datus est a lepra. Ne­
que hoc casu tactum este putes, vt finito lcrmone illico dominus coram populo qui eum
audierat,,fanet leprosum.Causiam enim huius facti Hieronymus super octauum cap . Mat­
thaei assignat dicens,Recte post praedicationem atque doctrinam,(igni offertur occasio, vt
per virtutum miracula,praeteritus apud audientes sermo firmetur.H^c Hieronymus.Quod
ii talia miracula Christus nó fuisset operatus, per quae homines allicerentur in eius doctri-
nam:ipiis íudaeis tunc nó credentibus nulla fuiffct propter hoc culpa imputata. Jpfe enim
loan.xv. Christus ait. Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent.
Vnde clarissime conuincitur,effe necessariam miraculorum operationem ad tam excellen­
tis doctrinae,vt eft euangelica,confirmationem. Praedicato insuper per Christum euange­
lio,& plurimis ab co miraculis confirmato, cum apostoli post Christi in caelos afcéíionem
per diuerfas nationes euangelium prxdicant, diuerforum miraculorum operatione confir­
mará viti. mant.De illis enim ait Marcus,Ilii autem profecti pracdicauerunt vbique,domino coope- '
rante,& sermonem confirmante sequentibus signis. Beatus Ambrosius exponens illud ad
Romanos
 ADVÉRS ys H AE R E S É S LÍE. L Z2
A Romanos primo,Per quem accepimus gratiam &c. tic ait, Testis enira doctrinq virtus cst,
vt quia quod praedicatur,incredibile mundo est,gestis íieret credibile. Haec illc.Et Eeda li­
bro. 3.super Lucam,capite.7*ConceíIa(inquiU primó poteílate lignorum miíit praedicare
regnum dei,vt promissorum magnitudini atteftaretur etiam magnitudo factorü, fidémq*,
verbis daret virtus ostensa,& noua faceret qui noua praedicarct.Ha;cBeda*Exhis ergo o-
mnibus colligimus,nouam de fide doctrinam debere certissimis euidentiffimifque miracu­
lis confirmari.Quod fi quid nouum fine talium miraculorum confirmatione praedicatur,
ipsa nouitate eít fufpectum.Etqui talibus nouitatibus delectatur,casque inquirit anxius, vc
inde inanem captet gloria,hac sola ratione cóiicio eum esse haereticum,aut in h^relim pro-
num,& qui facile in eá labetur.In hac parte adeo nobis fauet Lutherus, vt in fe ipsum vef-
terit manus,non considerans forte quod loquebatur.Is enim volens astruere nulli homini
B quantumlibet docto,quantumlibet etiam sancto debere fidem adhiberi, nisi suam doctri­
nam apertissimis sacrae scripturae teftimoniis comprobauerit, in prooemio fui libri de ca«
ptiuitate Babylonica fic ait,Legimus in Actis apostolorum quod ii qui cum omni auidita-
te verbum Pauli audierant,quotidie scrutabatur scripturas fi haec ita haberent. Si ergo Pau­
li euangelium ceu nouum teftamentum oportuit probari perveterem scripturam an ita ha
beret,qui tamen habuit authoritatem a deo libi datam licut apoftolus,vt eius verbo crede­
retur,quid nos facimus,qui patrum dicta,quorum nulli fuit authoritas noua docendi, sed
tantum accepta per apostolos conscruandi,nolimus ad scripturae iudicium vocari?h$c Lu-
therus.Nullus est(vt opinor)adeo demens,qui renuat cuiufuis hominis dicta vocari ad iu­
dicium scripturae,quoniam non iurauimus in verba hominis,sed in verba dei: neq; capti-»
nare oportet intellectum noftrum in obsequium hominum,sed in obsequium Christi.Per-
mittimus ergo sanctorum dicta vocari ad iudicium scripturae,non autem ad iudicium Lu
C theri:ad iudicium quidem scripturae,sed non vtá Luthero intelligitur.Iudicium enim feri
pturae,hoc eft interpretatio faene scripturae, vt alias iam docuimus, non manet penes Lu-
therum,fed penes totam ccclefiam. Quod autem ait non licere alicui noua docere,confcn
timus ei. Verum fi nulli sanctorum licuit noua docere, sed tantum accepta per apostolos
conferuare, quare tibi Luthere licebit tot nouitates excitare ? Nunquid non eft nouum
dogma omnes Chriftianos esse facerdotesiNunquid non eft noua doctrina qua alseris, ad
Eucharistiae sumptionem non esse necessarium,prius animum per contritionem & pecca­
torum confessionem expurgari-Ivonne nouum eft dogma feruum esse & non liberum ho­
minis arbitrium?Nonnc noua eft hax sententia,nulla bona opera esse necessaria, sed sola
fidem sufficere ad vitam aeternam consequendam? Nunquid nó eft etiam nouum dogma,
concilia generalia probe(vt decct)congrcgata posse in fide errare,atque ideo eorum decre­
tis nos minime obligari?Noua certe sunt haec omnia,nisi forte dicas ideo non esse noua,
£ quia alii ante te haeretici illa confinxerunt. Hoc enim eft tibi peculiare, vt raro ex vino de­
secato,sed ex fecibus ab ecclesia reiectis saepissime haurias. Verum etsi hoc ira fe habeat, ea
tamen quae semel antiquata sunt,incipiunt aliquando esse noua,quia tunc renouanmr. Sic
quanuis errores tuos plures ex Valdenfibus^uitclefuitis^liifquehuiufmodi farina homi­
nibus hauseris,quia tamen eos iam diu ab ecclesia rciectos atque explosos refumpfifti, & ve
lut iam diu sepultos ab inferis fufcitafti,ideo errores tui noui nunc sunt ac dicuntur* Si er­
go haec noua,& tamen afferis,pertinacitérque tueris,quae nunquam per apoftolos tradita,
neque ab eorum successoribus conferuata sunt,nunquid non incidisti infoueam quam fe-
cifti, & in laqueu quem parafti aliorum pedibus,cum dixisti nemini licere noua dogmata
praedicare,sed tantum ab apoftolis accepta confcruare?Tibi ergo qui nonas inducis doctri­
nas,incumbebat probare quae asseris,eáque miraculis apertissimis confirmare, prout fecit
Christus,& eius apoftoli fecerunt. Nobis autem qui tam vetuftam totius catholicae ecclc-
E liae fidem tenemus,non incumbit probare,cum iam non fit noua dicenda doctrina,qu$ per
tot fecula eft ad hunc vfque diem conferuata,& tot miraculis confirmata : quapropter non
eft opus vt nunc probemus quae iam olim probata atque cófirmata sunt. Secunda conie-
ctura ex qua fubodorari possumus haereticum,eft nimia libertas in pronunciando, ad quam
sunt aliqui adeó procliues, vt non dubitent quicquid in buccam venerit asserere.Quod au-
té semel prodidit definiendi temeritas, superba poftmodu tuetur,& saepissime auget per-
tinaciarquoniam superbia suadente fit,vt quod semel temere dictu eft,recantare nolit:qua­
propter errori adiuncta pertinacia,consummatum facit haereticum.Qui ergo ita liberrime
de rebus feriis & ad fide spectantibus pronunciar, & quacunque facillima ratione perfila-
 fas,fine vlteriorc inueftigatione,aut doctorum aliorum virorum consilio, ftatim decernit B
libi ipsi fidens, hic cerré merito suspicionem haeretici incurrit,vt heréticas esté pute tur, vel
Iaeo.i. in hacrefim eum citissime lapsurum credatur. Vnde beatus Iacobusait, S i quis putat se re­
ligiosum esse non refrenans linguam suam,sed seducens cor suum, huius vana cft religio.
Ibidem, iis. £t iterum,Lingua inquietum malum,plena veneno momfero.Quapropter beatus Grcgo-
rius exponens illud Iob,Respondete quaeso absque contentione ,&lbquentes,id quod iu-
ssum eft iudicate:ficait,[Qui in dictis suis reprobationem metuit, ipse prius debet exami­
nare quod dicit,'quatenus inter cor & linguam,aequus quidam difcremfque arbiter sedeat,
subtiliter pensans, fi recta verba cor offerat,quae vtiliter suscipiens ad auditorum iudicium
lingua perducat.Beatus igitur Iob,sua contra amicos agens,sed cótra haereticos nostra de­
nuncian?,praecipitatione loquentiam reprehendit, atque ad eorum mentem verba recolli­
git dicens,Loquentes,id quod iuftum eft iudicate : ac fi aperte dicererSi in eo quo,ad nos G
per egressum locutionis exitis,reprehendi non vultis,intus iustitiae libram tenete, vt tanm
foris quod dicitur,ex veritatis pondere placeat,quatu hoc interius trutina discretionis pen-r
fat.hucufque Gregorius. Tertium vnde cóiicere licet ^liquem esse haereticum,eft id quod
serme omnibus haereticis eft proprium,vt videlicet si quis eum correxerit vt ab errore suo
reuocet,oftendat illico impatientiam. Qua in re,quantucunq$ hypocrita iit, & sanctus vi­
deri curet,eorum hypocrisis inde detegitur, quod simul arquea quopiam fuerit admoni­
tus, ftatim pro benefacto regerit maledictum, conuitiis & contumelis insaniens,impatiens
ab alio doceri.Si enim commonefacis vt ab errore resipiscat,non emendatior, verum de-
q.Timoiij. terior & peftilentior euadir. De his ait Paulus,Mali homines & seductores proficient in
peius,in errorem mittentes, & ipsi errantes. Huius rei apertissimum sc nobis praebuit ex­
emplum Lutherus,qui cum pauculos quosdam a principio effutisset errores, de eis admo­
nitus a pluribus doctis viris,tantum abfuit vt recantare vellet, vt peiores multo plures ad- K
diderit errores. Deinde vero cum a serenissimo Anglorum rege per scriptura fuisset cor­
rectus, cuq; regratiari illi debuisset, aut falcem modeste respondere,conuitiis & iniuriis e5
affecit. Demum cum a fumino pontifice Leone decimo admonitus obedire nollet, bonus
paftor,neouis putrida reliquas attactu inficeret oues,ab ouili ecclesiae procul abegit. Huius
autem censurae Lutherus impatiens,coepit debacchari in pontificem Romana, & reliquos
omnes ecclesiae ordines.Hoc igitur manifestum eft haeretici signum,medicinam nullá fer­
re, nullam manum medicantis admittere: vnde euenit, vt insanabilis permaneat.
Quomodo enim curari potest,qui se tractari nó patitur?Aut quomodo tracta-
ri potest,qué siquid doces, nugatur?ii quid mones,irascitur? ii quid horta­
ris, obnititur? fi quid placas, incenditur?Efficacissima igitur eft con-
icctura ex correctionis impatientia conficere aliquem esse
haereticum,quia ostendit pertinaciam,quae 1
consummatum efficit haereticum.

FIKIS LIER T PR IMI

FRATRIS
 Zk

A FRATRIS ALFONSÍ DE CASTRO ZAMO

RENSIS MINORITAE, ADYERSyS OMNES
haere fes in librum fecundum
PRAEFATIO.
r
ACTENVS de his quae ad reulncédas haerefes ne-
ceífaria erár,disseruimus. Arma nanq; ostédimus vtris­
que cómuniarquibus & nos aduerfus haereticos pugnare
debemus, & haeretici aduerfus nos. lustres fignauimus,
yiEi sub quibus certaminis periculum subeundum erit, pe­
nes quos potestas sita est de victoria censendi: quod
maxime etiam necessarium fuerat,quoniam his subla­
tis nullus vnquam foret belli finis. Nam cu gloriae cu­
piditate omnes tangamur, nullus erit qui hastam in cer
MK tamine abiicere velit,aut herbam porrigere hosthatque
ideo hac ratione esset fine fine bellandum , ni fi ecclesia
iudice alter cedere cogatur arenaerpraecipue cum ii con
tra quos acturi fumus,filii dura ceruice, & indomabili corde sint.Omnibus ergo (vt dece-
bat)ad bellum paratis,opus estiam vt in campum descendamus,manufque inter nos con­
serere incipiamus.No tam c aduerfus omnes haere fes simul,nec aduerfus omniu hacretico-
ru aciem pugnare decreui, sed ad singulare cércame qualibet seorsum haere sim prouocare»
(3 Haerefes autem ipsae no iuxta tempora in quibus ortae sunt (vt in praefatione totius operis
statuimus)sed iuxta rerum materias circa quas verfantur,distribuetur.Vt autem ex hoc no­
stro labore facilius lector proficere postit,talis feruabitur ordo,vt rebus circa quas ort£ sunt
haerefes,iuxta alphabeti ordinem dispositis,sub vnaquaq; dictione illae constituantur hae­
refes,quae ad rem per vocem illam significatam pertinere videbatur. Cum ergo prima al­
phabeti litera sit A,eas primum oportebit pertractare res,quarum nomina ab ea litera ini­
tium capiunt. Ab adoratione igitur auspicandum censui,vt primum omnium3tanquam de
primo dei praecepto,quid nosreuereri aut adorare oporteat,sciamus.

Adoratio.
Nter omnes qua! hucusque ortae sunt hqrefes, duas tantum apud omnes
quos euolui authores (qui deo teste fatis magno sunt numero)reperio qu<g
sub hac inscriptione merito collocari debeant.Prima haeresis est,quaead-
struit crucem dominicam nullo pacto esse adorandam. Huius erroris dux
atque magister fuit Claudius quidam Taurincnsis episcopus, vt testatur ClatidiuS;
Thomas Yualden in libro dc facrametalibus titulo fecundo, cap. x vi, ad-
ducto pro hac re testimonio ex chronicis Iuonis Carnotensis, quae fateor me non vidisse.
Quo autem tempore h<£c pestis viguerit,cum ille fubticuerit,apud alium inuenire non po
tui.Hanc eadem hqresim iam sepultara, ab inferis fufeitauit post aliquot annos quidam
Ioannes Yuitclef, vt testatur idem Thomas Yualden loco proxime citato. Hic Io- I.Vtiitclefi
annes Yuilclef Anglicus fuit, sacerdos,magisterque in artibus, vir ingenio acer , & e-
loquens,quantum temporis illius pocnuria valebat(storuitnanq; circa annum domini mil­
lesimum trecentesimum octogesimum ) multa volumina scripsit,quibus ecclesiam catho­
licam persecutus est.Náin illis multa & impia dogmata sparsit, de iurediuino,de huma-
3E no,de ecclesia,de monachis,de ceremoniis,de decimis,de obedictia,&de aliis multis,qu<£
suis locis dicentur. Tempus autem illud cuicunque crimini committédo opportunu fuit,
cum ecclesia tunc in tres partes fuerit scissa,a tribus fe pro summis pontificibus gerentibus.
Nunquam vero facilius quodeuq; crimen proficit,quam bellorum tempore,quo omnia li­
cent,omniáq; impune fiunt.Tádem deo miserante coactum est generale cociliu apud G5-
stantiam pro totius ecclesiq vnione atq; reformatione:in quo inter cetera ibide acta, qua-
dragintaquinqj articuli ex eius libris excerpti,codemnati sunt. Et quoniam tunc Ioannes
Yuitclef iam defunctus erat,facta prius diligenti examinatione de eius finali impoeniten­
tia ac pertinacia,concilium cenfuit praefatum Ioannem fuisse haereticum, corpufque illius
 F. alfonsí de castro, minoritae
& ossa (si possent ab aliis fidelia corporibus discerni; i ussit exhuman, & extra ecclesiam ia- F
¿lari. Haec omnia a ¿la sunt in octaua eiusdem cócilii sessione. Verum etsi inter articulos in
eo concilio damnatos,isse de adoratione crucis minime reperiatur, nó ideo mirum vide­
ri debet alicui,aut ideo credere debet non esse haereticum,quia a concilio inter illos mini­
me connumeratus ess.Nam postquam concilium illos 4.5. articulos recensuit, haec verba
fubnectit-Compertum est etiam libros eius plures alios articulos continere similium qua-
Iitatum,doctrinamq; in dei ecclesia insanam,& fidei ac moribus inimicam inducere. Haec
concilium. Post ista autem verba immediate sequitur condemnatio tam praefatorum 4.5.
articuloru ibidem expressorum,quam aliorum eiusdem qualitatis quae in libris illis reperi-
ri dicuntur. Ducenta nanque librorum volumina eum scripsisse refert Aeneas Syluius inii
br«o de origine Bohemorum cap. Credimus autem Thornam Vualden virum doctum
perinde ac religiosum,libros cius ad vltimum inspexisse,quod Anglicus esset ipse vt alter, G
ideóque eos legisse,vr patriam quam ab Vuitclefuitarum errore infestatam videbat(nam fe­
re coaeuus íoanni Vuitcleso fuit) expurgare posset. Sit ergo huius Ioannis Vuitclef hiqse­
mel enarrata historia,quoniam saepissime deinceps indudicium vocandus erit. Ostensis er­
go istius hacresis patronis, fuperest vt de ipso errore discutiamus. Dubium est mihi in pri­
mis an interhosceheréticos de haere omni ex parte cóueniat.Náetsi de Vuitclefuitis co-
stet eos asserere crucem ipsam in qua veré Christus pependit,minime adorádam esse,mul­
toque minus alias ad illius imaginem factas esse adorandas: de Claudio tamen Taurinenii
non constatan prohibuerit has solum imagines crucis Christi adorari,an ipsam etiam cru­
cem in qua Christus nostram operatus est falutemrquoniam ex illo nihil aliud reperire po>
tui prxter fragmenta quod ex Iuone Carnotensi á Thoma Vualden citatur. Quicqd tam5
asserat,certum est illum eodem gladio feriendum,quo loannem Vuitclef,cum hic vtrunqz
prohibuerit.Nunc ergo solum praesenti proposito conuenitprobare crucem illam in qua H
dominus pependit, merito adorandam esse. Nam quod imagines illius adorari debeant,
ad aliud spectat negocium,quando inferias in titulo imago,de omnibus simul imaginibus
disseremus,qualiter tolerentur,& ad quid earum vfus in ecclesia prosit. Adorationem hanc
•Pial. xcvirj. crucis,quam nunc inquirimus,propheta explicat dices, Adorate scabella pedum eius, quo­
niam sanctum est.Quod autem verius scabellum Christi,quam crux,cui pedes illius affixi
funt?Nam etsi alia sint quae merito scabellum Christi dici possint,vt humanitas eius,nil ta
men obstat quin crux etiam scabellum eius dicatur,quod adorare propheta praecipit. Vn-
de Hieronymus exponens locum illum Psalmi,sic ait, Multa? opiniones de scabello sunt,
sed hoc proprie corpus dixit dominicum,in quo maiestas diuinitatis tan quam super scabet
lum stetit.Quod auté adorari debeat,eo ascendente docuerunt apostoli,cu adorátes regres­
si sunt in Hierusalem. Ad crucem dominicam,& ad animam sanctam haec referenda sunt.
Hxc ille. Vides hic qualiter ex Hieronymi sententia scabellum sit corpus dominicum,fea- I
bellum sit anima,scabellum etiam sit crux dominica. Haec autem adorari vna voce prece­
pit pfal.dicens,Adorate scabellum pedum eius,quoniam sanctum est.Idem etiam prophe-
PiaLcxxxi. ta ahbi eandem sententiam replicat dicens,Introibimus in tabernaculum eius,adorabimus
in loco vbi steterunt pedes eius. Quem loeu pertractans Cassiodorus,postquam eum iuxta
allegoriam exposuit,ait, Quod si hoc & ad historiam pié velis referre,significat forté san­
ctam crucem,vbi corporaliter stetit quando in ea cófixus apparuit . In qua stetisse recte di­
citur, vbi corpus eius infixum fuisse monstratur. Merito ergo hunc propheta locum dicit
adorandum,qui nobis & fidei signum praestitit,& salutem. Haec Cassiodorus. Hinc patet
Cassiodorum asserere crucem dominicam adorandam,nec tamen ex suo tantum sensu, sed
prophetico innixu testimonio.1 Ne autem cauferis ex sensu mystico nó esse sumenda argn- K
mentum,vide quid dixerit,eam scilicet expositionem esse iuxta historiam.Verum ne Cas
si odoro in hac parte velutvnico testi diffidas, producam eiufdé rei alium,vt in oreduoro
stet omne verbum. Damascenus nanque in lib.4-.de fide orthodoxa,capite duodecimo de
crucis dominicae ligno disserens sic airlpsum nimirum preciosura,& perquam veré vene­
randum,in quo femetipfum in hostiam pro nobis Christus obtulit, vt sanctificarum tactu
sancti corporis & sanguinis,decenter adorandum, clauique & lancea, & indumenta, & sa­
cra ipsius tabernacula,qua? sunt prassepe,spelunca,Golgotha salutaris,viuificu fepulchrum,
PfaLcxxxi. Sion ecclesiam propugnaculum,& similia,vt dei pares ait Dauid,Introibimus in tabe ma­
culó eius,adorabimus in loco vbi steterunt pedes cius.Quód auté crucé dicat,ostédit quod
sequitur,Re surge domine in réquiem tuam.Sequitur enim crucé resurrectio.Si enim ama-
 ADVERSYS HAERESES LIB. l. n
A torum desiderabilis domus,&amictus,& lectus,multo magis domini & faluatoris nostri,
per quae & faluati fummus.Hucufquc Damascenus. Ex quo inter multa hoc vnum habes,
crucem scilicet adorandam,&hoc eodem propheta: testimonio adiutus, quo Cassiodorus.
Ne vero Ioannes Vuitclef subterfugiat ad quaridam crucem spiritualem quam fingit, ad
quam authoritates detorquet,vide quid Damascenus dixerit* In quo ligno femetipfum in
hostiam pro nobis Christus obtulit. At non obtulit fe nisi in materiali ligno,coque ad por­
tandum grauissimo.Praeterea hanc ipsam adorationem confirmat totius vniuerfalis eccle-7
fiae ritus,& consuetudo,quae statuit vtin feria sexta Parasceuae post decantatum ex Ioanne
Euangelista nobilem illum triumphum,quem per crucis mortem Christus illa die acquifi-
uit,eleuetur crux a sacerdote,vt a' populo adoreturrdeinde cruce ipsa in loco honesto col­
locata,sacerdos eam genibus flexis adoret,post quem ministri alii altari defendentes,post
g quos caeteri quoque officio adstantes similiter adorent. Ecclesiae autem vniuerfalis traditio
(vt supra longius disseruimus) tanti est poderis, vt qui illi obstet,non minus censeatur hq-
reticus,quam fi expresse scripturae contradiceret, praecipue in rebus grauibus, & in quibus
errare magnum esset periculum. At vbi magis interestnon errare,quam circa cultum exhi
bendum?Nihilenim deus magis abominatur,quam idololatriam,adeo vt nomine abomi­
nationis saepe in sacris literis idolumdesignetur.Non est ergo verisimile vt per tot fecula
ecclesia vniuerfalis pro qua dominus rogauitvt fides eius nó deficeret,idololatriae labe ma­
cularetur, queadmodum illi impingit impius & blafphemus Vuitclef. Accedit huic omniiZ
sanctorum de hac re fententia.Nam praeter Hieronymum Damascenum & Cassiodorum
quos iam citauimus,funt alii multi qui de hac re testimonium praebent. Augustinus super
Ioannem tractatu.xxxvi.fic ait,Quid feruat fideli suo,qui talem honorem dedit supplicio
fuo?Denique modo in poenis reorum non est apud Romanos. Vbi enim crux domini ho
£ norata est,putatum est quod reus honoretur.Haec Augustinus. Non est iam cur nos irride­
at Vuitclef propter honorem quem cruci exhibemus, cum illum deus illi dederit, dicente
Augustino* Quid feruat fideli suo,qui talem honorem dedit supplicio suo ? Chryfostomus
super Matthaeum homilia.liiiissic ait,H$c enim cmx orbem terrae faluauit, errorem abe­
git, veritate reduxit, terram caelum fecit, haec homines angelos fecit,propter hanc daemo­
nes non adhuc terribiles,sed contemptibiles,neque mors,sed somnus profert. Propter hac
omnia in terra proiecta sunt & conculcata qua: impugnabat nos. Si ergo tibi dixerit quis,
Crucifixu adoras?& fi deriserit,lachrymare,quoniam infanit.Haec Chryfostomus. Lachry-
memur ergo pro Vuitclefuitis,compatiamúrque illis,quoniam ex dicto Chryfostomi infa-
niunt.ii insaniunt,iustius esset eos catenis vincire,quam argumentis. Quem teipfum ergo
Vuitclef facis,vt cótemptis Hieronymo,Augustino,Chryfostomo,Damasceno,Gassiodd-
ro,tuae tantum prudentiae innitaris? Cum enim tam graue crimen,quale est idololatria,to-
D ti ecclesiae impingere non erubescis,quare vel vnicum testem in robur tuae criminationis
non adducis? Vis vt credatur tibi fine vilo scripturae testimonio magis quam tot illustribus
viris?qua'm etiam totius vniuerfalis ecclesiae traditioni & confuetudini?Caeterum quod ec­
clesiam de idololatria notas,hoc discutiamus,& videamus quamob caussam id dicas. An
forte quia Christifideles coram dominica cruce genua flectunt, nudatúmque inclinat ver­
ticem? Leuis cerré caussa pro qua tantum crimen obiiciatur ecclesiae. Nam cum exterior
adoratio,vt quaecunque exterior operatio, no fit bona aut mala censenda nili quatenus ab
interiori procedit,talem oportet bonitatis & malitia: denominationem suscipiat, qualem
retinet operatio interiora qua deriuatur. Hac enim sola ratione ludaeorum illudentium
genuflexiones adorationesque culpantur, quód ex mala radice nempe irrisione procede­
bant . Propter quod id inquirendum est,a qua scilicet radice talis exterior cultus oriatur. Si
ideo quispiam coram cruce flectit genua,aut inclinat caput, quod eam credat esse aliquod
j numen,aut aliquod supremum bonum,merito talem criminaberis,ncq$ ob istam caussam
á te difcedemus.Sin vero ideo genua flectit,quia visa cruce recordatur in illa aut alia simi­
li Christum pro nobis pependisse,gratiasque illi pro tam immenso beneficio nobis exhi­
bito genua flectendo reddit,quid hic criminaris vbi nulla est criminandi caussa?Nonnetu
credis Christum cruci fuisse pro nobis affixum?Aut fi credis , cu id in memoriam reducis,
nóne amantem redamas?Quod fi istorum alterum negas,vel hoc solo argumento conuin-
ceris.Sin autem vtrunque istorum praestas,cur nos accusas quód illa praestamus ? Nam illae
prostrationes,capitum nudationes, manuu eleuationes cora cruce factae, nil aliud figni.fi.
eant,quam quód per illa testamur nos credere Christum in alia simili pro nobis pepen-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae

diíTe: atque ob tantum beneficium,cuius memoria per crucis aspectum innouatur, feruitu- D
té & obsequium genu flectendo profitemur.Quae omnia cum sint ab omnibus, & ab ipso
etiam Vuitclefuo cóprobata,hoc argumento conuincitur,non solum eam crucem merito
adorandam,in qua dominus pependit,sed reliquas omnes quae illius verae sunt imagines.
Nam ad aipectum earum aeque intellectus noster in memoriam reducitur crucifixi, quem
per talem genufiexionem vere adoramus.In hoc tamen omnes reliquae ‘ab illa in qua Chri
itus pependit,superantur,quod illa contactu carnis & sanguinis Christi quodammodo fan
ctisicata fuit.Nec tamen ideo alia? adoranda? non funt.Vnde Damascenus loco superius al­
legato, Adoramus etiam figura preciosa? & viuifica? crucis,tametsi ex alia materia facta est:
non materiam venerantes(ablitenim)fed figuram tanquam Chrifti signum.Dixit enim di
Mat.xxiiij. fcipulis suis cóteftans, Tunc apparebit signum filii hominis in caelo,cruccm dicens.Et pau
cis interpositis fubiungit dicens,Adorandum eft igitur lignum Chrifti.vbi enim fuerit fi- q
gnum eius,illic & ipse erit. Materia autem ex qua figura crucis exprimitur, fiue fit aurum,
siue lapides preciofi,aut alia quaeuis materia,poft figurationem fi cotingat diifolui, non eft:
adoranda.Omnia igitur qua? deo adiacuerunt,adoramus,ipfi reuerentiam piecacisque cul­
tum exhibentcs.hadfenus Damascenus. Hinc iam manifeste patet qualiter ex ea adoratio­
ne quam cruci exhibemus,nulla idololatria? suspicio manare poteft.Nam cum omnia qua?
deo adiacuerunt,adoramus,deo soli in hocreuerétiá ac pietatis cultu exhibemus.Hoc etia
Eib.z.cs.z Confirmat Augustinus in libro de visitatione infirmorum inquiens,Habent siquidem Chri
ftianorum arcana,illius dominica? crucis quoddam venerabile monimentum,quod deerit
cis ipsius imaginatione crucem cognominant, quod nos etiam omni veneratione dignis­
simum fatemur,& ad recordationem Crucifixi noftri veneramur. Habetur enim in cruce
quardá hominis verbera patientis imago, per quam salutifera nobis lefu Chrifti renouatur
paíTio.HáccópIectere humiliter,veneraresimpliciter.taméh$c ad memoria tibi reduces, £J
Nec deus eft,nec homo,pratens quam cerno figura:
Sed deus eft & homo,quem signat sacra figura:
Verus homo,verúfque deus,ramea vnus vterque,
Probra crucis patitur,mortem subit,& sepelitur, Jj -
Viuit & is,crucis hxc per signa triumphat ab hofte.
Id notum vobis crucis huius littera reddit,
Scilicet ipsius nota sunt crux & Crucifixus.
Hactenus Auguftinus.Ex his dictis,qui minimeca?cus eft,iam perspicere valebit qualis fie
ipsa genufiexio, & alia qua?uis adoratio coram cruce facta, & cui exhibetur, nam ipsi deo,
in cuius memoriam venimus per crucis aspectum,atque ideo gratos nos quodamodo cruci
ostendimus,quod tanti beneficii nobis exhibiti memores nos efficit.Nec mira quod ipfius
Chrifti cognitionem crucis aspectus innouct,cum illam Chriftus voce propria appellaue- j
Mat.xxiiij. ritfignum filii hominis.Nam loquens de adnentu suo in iudicium,ait, Tunc parebit signa
filii hominis in ca?lo. quod exponens Thcophylactus ait,Crux tunc apparebit inca?lo su­
pra solem fulgens ad arguédos ludios. Veniet enim Chriftus contra ludaeos habens cruce
vt magnam iuftificandi materiam & testimonium,veluti fi quis lapide percussus oftendat
lapidem.Signum autem dicit crucem tanquam trophaeum & insigne regium. Haec Theo-
phylactus. Vides hic crucem signum dictam:quod etsi eo modo dicat Theophylactus fi-
gnum, quo trophaeum, aut vexillum,aut insigne,nilobftat.nam haec etiam quodammodo
ducunt in notitiam eorum ad quos attinent. Verum hoc clarius beatus Cyrillus explicat.
Is enim libro sexto contra Iulianum respondens,illi irridéti Chriftianos quod crucis ligna
adorant,poftquam cnumerauit beneficia a Chrifto nobis in cruce exhibita,ait, Haec omnia K
recordari nos facit salutare lignum,& suadet vt cogitemus quod sicut dicit diuus Paulus,
vnus pro omnibus mortuus cft,& refurrexit.Haec Cyrillus. Haec iam de hac re dicta fuffi-
ciant:quum ex eis cóftet crucem dominicam, reliquáfque ad eius imaginem factas, merito
adorandasesse.Nec tamen ex hoc idololatriae scrupulus vrgere debet,cum in ea adoratio­
ne nihil aliud cruci tribuamus,quam quod credimus Christum dominum in ea aut alia si­
mili pro nobis omnibus mortem fubiifle, tantúmque beneficié cognofcetes,quod ex ern-
cisa¿pecti|recordamur,genibusfiexis, nudatóque vertice,feruitutem profitemur. Denique
adorado ipsa et fi coram cruce fit,mens tamen noftra ad id solum fertur quod crux ipsa re­
presentar,dei scilicet filium olim in cruce pendentem.Contra hanchaercfim scripsit vir di
ligentiíTimus Thomas Vualden libro de facramentalibus titu.xx.Ab ipso certe fateor me
 AD VERSVS RAER ES ES LIB. IJ. ^
A aliqua accepisse,plurima etiam contuli.Scripferat etiam olim lonas quidam Aurelianensis
episcopus de haere contra Claudium Taurinenfem episcopum, primum huius hasresis pa­
tentem. Hoc tamé opus non vidi, sed sola historias relatione habeo ex fragmento chroni­
corum Iuonis Carnotenfis per Thomam Vualdcn citato.

Ecunda de hac re orta est hasrcfis asserens sacratissimam eucharistiam non esse vilo pa­

S ito adoranda, crimen idololatriae impingens cuicunque eam adoranti. Huius haerefis
author estlohannes Oecolampadius natione Germanus, vir trium linguarum , & o-
mni genere bonarum literata apprime doctus, sed tandem spiritu elationis ductus, (apere
Ióa.O ecó*
lápadius.
voluit plus quam oportebat, atque ideo factum est, vt deo permittente in insipientia sua
deprehenderetur. Hic primum Lutheranae factioni adhaefit,exempióque Lutheri cum mo-
B nachus ordinis sanctas Erigittas fuisset,monachatu reiecto, continentia quam in religione
vouerat, posthabita, velut canis ad vomitum reuerfus vxorem duxit, vt vel eo argumento
nobis suos errores persuaderet. Demum impatiens (vt arbitror) sub Lutheri vexillis mili­
tare, aliquid ipsa Lutherana factione magis impium atque blafphemum cxcogitauir, quo
clarior appareret, & proprium leuare posset vexillum. Dicit nanque Christum in euchari­
stia minime contineri, atque ob id idololatras nominat eos qui sacratissima eucharistiam
venerantur adorántque. Cum autem Luthcrus in hanc non posset trahi blafphemiam,diui-
fus est hac ratione Oecolampadius a Luthero, factúmque est vt qui nomina Oecolápadio
dederunt, ab eodem nomen receperint,nempe Oecolampadiani dicti. Vt autem hunc er­
rorem reuincamus,prius oportet ostendere, verum Christi corpus sub praeteriti panis acci­
dentibus vere & realiter contineri.Nam hac sola ratione(quod fciam)prohibent adoratio­
nem eucharistias,non prohibituri fi veram Christi carnem sub illorum accidentium inuo-
C lucro latere crederent. Hoc autem (deo adiutore)inferius in titulo Eucharistia,ostendemus:
quapropter vfquc ad locum illum erroris huius impugnatio differatur. Ostenso enim ibi­
dem verum Christi corpus sub panis accidentibus contineri: inde manifestum euadet eu­
charistiam merito adorari.Quod ii forte aliquis tam ingratus est humanitati Christi,quam
deus dispensarme assumpsit tanquam instrumentum pro nostra redemptione facienda, vt
cura etiam adorare dedignetur,hoc erit nunc solum comprobandum, & id breuibus,quo­
niam vix credere possum de homine qui fe per Christi humanitatem redemptu agnoscit,
vt illam adorare refugiat.Nam licet illa fuapte natura indigna sit vt adoretur,vt tamé con
juncta estdiuinitati coniunctione tali qua omnem excedit humanum angelicúmque intel
lectum,omnem certe venerationem meretur.Huius rei manifesta sunt testimonia.Primum
illud psalmi quod supra diximus de cruce,Adorate scabellum pedum cius,quoniam sanctu
Psal.xcviif,
est. vt enim ibi patuit ex Hieronymi authoritate, inter multa quas scabelli nomine intel-
D ligi possunt, corpus dominicum prascasteris omnibus merito scabellum dici potest, quo­
niam in eo maiestas diuinitatis tanquam super scabellum stetit. Hieronymi expositioni
consentit Augustinus exponens eundem locum psalmi. Sic enim ait, Exponens mihi
scriptura quid sit scabellum pedum eius, dicit, Terra autem scabellum pedum meorum.
Efa.lxvh
Anceps factus sum. Timeo adorare terram, ne damnet me qui fecit cadum & terram.
Rursum timeo non adorare scabellum pedum domini mei, quia Psalmista mihi dicit,
Adorate scabellum pedum eius. Quaero quid sit scabellum pedum eius, & dicit mihi scri­
ptura, Terra scabellum pedum meorum . Fluctuans conuerto me ad Christum , quia i-
pfum quasro hic, & inucnio quomodo sine impietate adoretur terra,sine impietate ado­
retur scabellum pedum eius Suscepit enim de terra terram, quia caro de terra est,
& de carne Marías carnem accepit. Et quia in ipsa carne hic ambulauit, & ipsam carnem
ad manducandum ad salutem dedit, nemo autem illam carnem manducat nisi prius
E adorauerit, inuentum est quemadmodum adoretur tale scabellum pedum domini, &
non solum non peccemus adorando, sed peccemus non adorando . Hxc Augustinus.
Plurima hic praeter intentionem ex Augustino habemus.Primo quód carné suam ad man­
ducandum dedit.nufquam autem alibi dedit quam in eucharistia, est ergo mens Augustini,
Christi carnem in eucharistia contineri. verum de hoc alias longius. Deinde ipsam car­
nem adorandi ostendit dicens-Nemo illam carnem manducat nisi prius adorauerit. Ner
roo AugustineíQuid dices de Oecolampadio, qui manducis dedignatur adorare, cimés in
idololatriam incidcre?Verba mea(inquit Augustinus; ad solos Christianos referenda sunt:
e
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
é quibus nullus est qui manducet,quin adoret.Nam fi adorare recusat, vel hac ratione mi- F
nimeChristianus dicetur, sedhsereticus. ideo enim dixi quod peccamus non adorando.
Hieronymo & Augustino consentit etiam CaiTiodorus in expolitione eiusdem psalmi,in-
quiens,Nunc dicendum nobis est quid in isto versu pedes eius significare videantur, scili­
cet stabilitatem diuinitatis,qua; femper in natura? fuse omnipotenti gloria tanquam peda
indefecta stabilitas perfeuerar. Huius ergo verbi assumptu corpus,quáuis gloriosum,quan-
uis magnum,quanuis admirabile, tamen propter humilitatem humanitatis scabellum pe-
Efa.Ixvl dum competenter accipimus, Nam cum ipse dicat,Csclum mihi sedes est, terra autem sca­
bellum pedum meorum:corpus terrenum quod de Maria virgine lumpfit,bene(vt opinor)
eadem similitudine scabellum pedum eius probatur intélligi.haec Cassiodorus. Quod autc
dixit,vt opinor, non hoc dixit quasi expositioni dissidens, sed tanquam homo fragilitate
humani intellectus agnoscens,qui facile decipi potest. Quapropter m his qua: nó sunt ex- q
pressa, viri sancti verentur indicium suum ac reformidant, ne forte errent, qui longissime
ab errore esse volunt.Nonsic haeretici, non sic,quoniam hi sententias suas adeo mordicus
tenent,vt auelli nequaquam possint. Verum de hac re admonere oportet,vt licet humani­
tatem Christi propter conjunctionem adorandam dicamus cum diuinitate, longe tamen
minus si seorsum concipiatur. Non enim humanitati cultus latría tribuitur,quoniá is soli
deo debetur. Denique adoramus aut veneramur humanitatem, non propter te tantum,sed
causa diuinitatis cui coni uncta est, ad quam diuinitatem adoratio ipsa referenda est tan­
quam ad vltimam illius causam.Quod si forte cultu latriae adoretur humanitas, hoc critea
ipsa adoratione vnica qua adoratur Christi persona in qua humanitas subsistit,qua vna ado
ratione omnia in ipso subsistentia adorantur. Vnde Damascenus libro quarto de fide or­
thodoxa, capite tertio, Caro igitur Christi fecundum ipsius naturam (si subtilibus cogita­
tionibus,quod videtur,ab eo quod intelligitur,cogitationeque humanitatem a diuinitate jj
praescindas)inadorabilis est,vt creatura. Vnita autem deo verbo, propter ipsum,& impio
adoracur.Eo nanque modo quo rex & nudus adoracur & indutus,& purpura & nuda pur­
pura & conculcatur & proficitur, fa<5ta autem regis amictus honoratur & glorificatur,& si
quis illam proterere praesumpserit, per laepe morte multatur: & quemadmodum lignum
nudum non est tactui inaccessibile,atqui igni coni unctum, & carbo factum, non propter se
ipsum, sed propter coniunctum ignem inaccessibile fit, & non vt ligni natura tactu inac­
cessibile est, sed vt carbo,id est quando ignitum est lignum: sic & caro fecundum fui natu­
ram non est adorabilis, adoratur autem in incarnato deo verbo, non propter feipfam, sed
propter conuinctum ipsi fecundum hypostasim deum verbum.Et non dicimus quod car­
nem adoramus nudam, sed carne dei, id est incarnatum deum.hucufqj Damascenus. Qua­
propter Cassiodorus postquam exposuit scabelli tropum,fubiungirEt-nota quia non dixit
quoniá sanctus est,sed quoniá sanctum est,scilicet vt corpus á deitate, métis contéplatione f
non discerneres,sed ad vná personam referres,id estad verbum quod caro factum est,& ha
bitauit in nobis.haec Cassiodorus.Sicut ergo caro Christi non per fe subsistit,sed in verbo,
candéqs cum illo habet hypostafim:sic etiam nec per fe adoratur,sed in verbo: atqj eadem
vnica adoratione qua Christum colimus,veneramur humanitatem quae in illius est hypo­
stasi. Neq; hoc mira videri debet alicui,quoniá sunt multa quae propter conjunctione qua
ad alia multo illis nobiliora habent,aliqua ab illis mutuatur, quae per fe consequi non pos­
sent,nec tamen eis aliquid de sua nobilitate vice versa mutuant: vt(gratia exempli)corpu$
si ab anima separes, nó mouetur, nó audit,non videt, non gustat,nó nutritur,nó augetur,
non deniqj viuit,ex animae tamen conjunctione haec omnia habet,viuens enim corpus di­
citur anima illi vita praestate,nec tam6 eade ratione anima aliquid de corporis corruptio­
ne recipit: sic ctia fieri potuit,vt caro humana propter verbi vnioné hocab illo recipiat,vt
vná cu illo adoretur. Veru de his fatis. Adeo nanq; ista sufficiunt, vt superflua fortasse alicui ¿
videantur: quoniá si Christi caro sub illis pr^teriti panis accidétibus latet,vt infra deo ad-
iutore me ostensurum promisi, eritetii eadem ratione quadi peculiari existentia ibidem
filii dei persona, cum hic carnem humanam quam semel assumpsit,nusquam á fepostmo-
dum feparauerit. Quod si totus est ibi Christus in duabus naturis subsistens, erit pro-
culdubio sacratissima eucharistia merito adoranda, siue humanitas eius adorabilis sit,
siue non . Non enim colimus illa panis accidentia quae videmus, sed illud quod sub illis
latet,nempe Christum dei filium,& per illa qua: foris videmus, co surgir animus ad cultunt
eorum
 AD VERSVS HAERES E S E18. II. 3$
A eorum quae ñon videt. Vnde Augustinus libro tertio de dodtrina Christiana sic dicit, Qui
vero aut operatur aut veneratur vtile signum diuinitus institutum , cuius viui significatio­
nem intclligit)iion hoc veneratur quod videtur & transit,sed illud potius quo talia referc-
da sunt.haec dicit Augustinus. . . . .. ,
Alia est haeresis, quae aliquo modo ad hanc materiam pertinet, de imaginibus scilicet o-
mnino tollendis.fed de hac re inferius proprius erit tractatus in titulo Imago.
Aliae insuper plures fut hacrefes quae merito hic locari possent, omnes scilicet quq idola co­
lunt, verum his commodiorem praestabimus loeu,quum infra de idololatria vitanda age­
mus, ideo vide eas intitulo Idololatria.

Absolutio.
Irca absolutione quae in sacramento poenitentiae peccatoribus confessis im­
penditur,paucissimae exortae sunt haerefes,eaeque recentes.
Prima igitur haeresis est, quae asserit quod credens fe absolutum, absolu­
tus est quantumlibet contritio desit, & quod absolutio censenda est efficax
non quia fit,á quocunq; tandé fiat,erret vel non erret,sed quia creditur. Hu­
ius erroris dux atq; magister factus est hoc nostro tempore quidam Marti*
nus Lutherus,Quisnam is sit,operaeprecium erit semel enarrare, cum sirpe de eo in poste* Luthcruf,
rum facienda sit mentio.Lutherus hic natione germanus,patria(vt opinor)Saxo,fub insti­
tuto fratrum eremitarum beati Augustini aliquandiu vixit, tandem a' patre scilicet Augu­
stino degenerans, qui haereticorum acerrimus hostis fuit, hic filius degener haereticus fa-
C ctus est,ab indulgentiis suorum errorum auspicium fumes. Nam cum rabulas quosdam in­
dulgentiarum praedicatores audisset, qui tot ac tanta (vt huius farinae homines solent cau­
sa maioris quaestus effutire) de indulgentiis dixerunt, vt illis obuiandum fore decerneret?
zelo & non fecundum discretionem motus, in publicum prodiit, non veram indulgen­
tiarum intelligenriam edocens,sed eas omnino euertens, dixit eas nullius esse momenti.
Cui cum a quibusdam doctis viris contradiceretur,fuadereturque ei, vt palinodiam canta­
ret, tantum abfuit vt id faceret, vt Insaniam auxerit, multo peiora quam prius effundens.
Saepe quidem fit,vt ex modica ad paruum lapidem offensio ne,in alium maiorem caput im
pingat,ac pereat.Hicpostmodum ducisSaxoniaepraesidio munitus,tantum inualuit,vt to
tam serme Germania infecerit.Perspiciens igitur summus pontifex Leo decimus,qui tunc
vniuerfae ecclesiae praeerat,hominem obstinatum in malo,nec vilis aut rationibus aut mo­
nitionibus posse mederi,videnfque malum in dies augeri,ouem putridam,ne reliquas atta-
D ctu inficeret oues,ex ecclesiae ouili procul abegit.Lutherus autem sentiens fe a' communio­
ne fidelium eiectum,n<5 solum non ingemuit,aut pláxit casum suum, sed vt impius in pro­
fundum peccatorum demersus contempsit: 8i diaboli membrum effectus, vt caput suum
imitaretur,qui diabolus hoc est calumniator dicitur, calumniari etiam ipse coepit pontifi­
cem summum, totamqj ecclesiam. Omnem ecclesiasticum ordinem euertit, monachatum
omnem ab ecclesia procul esseiubet, liberam monachis viuendi facultatem tribuens. Cui
pesti nisi deus sua benignitate cito succurrat, timendum est ne vlterius grassetur,&reliquet
id modicum quod é Germania fuperest,inficiat.Hanc Lutheri praescripsimus ratione,quae
etsi toti huic feculo notissima sit fabula,non tamen praetereunda erat,quoniam non solum
praesentibus,sed etiam in posterum futuris scribimus. Is ergo inter alios plures errores huc
quem de absolutione narrauimus,edocet. Vtauté clarius eius insana mens agnoscatur,ver­
ba eius referam * Si per impossibile confessus non esset contritus, aut sacerdos non ferio
E sedioco abfolueret, si tamen credat sese absolutum,verissime est absolutus. Et paucis in-
teriectis seipsum declarans subiungit* Dixi autem per impossibile , quia fatis supra di­
ctum est, fidem sine contritione esse non posse, quum gratia non infundatur nisi cum
magna concussione animae. Volui enim fidei virtutem declarare & commendare,quae so­
la faciat ad remissionem peccatorum, & justificatione pacis.haec Lutherus. Ex quibus ver­
bis duo Lutheri dicta colligimus, quorum vnu fluit ex alio,tanquam fluuius corruptus ex
fonte vitiato . Primo quidem asserit solam fidem justificare, motus quibusdam authorita-
cibus qua? nullo pacto suam assertionem vel tantillum confirmant: quoniam etsi aliquae
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MlN ORITAE
sint authoriratcs scriptura? sacra? dicentes fidem mitificare aut purificare, nulla est tamen F
qux asserat solam fidem justificare hominem: immo ex eis oppositu conuincitur,cum o-
mnes tales authorirates intelligenda? sint de fide formata per charitate , quxforma esto-
Iaco.irj. mnium virtutu.Nam fides informis noniustificat.beatus enim Iacobus ait, Da?mones cre­
dunt & contremiscunt. Hi autem cum non sint iusti, planum est fide informem non iusti»
ficare,fed formaram. At fides formata nunquam est sola, sed simul cum ea est charitasmun-
quam ergo fides sola iustificat. Pra?terea sacerdos abfoluit & remittit peccata per potestate
libi a deocollataminon est ergo verum quod per sola fidem fitpoenitens absolutus.Sacer-
loan,xx» dotem autem remittere &abfoluere,patet per id quod Christus apostolis dixit,Quorum re
miseritis peccata,remissa erunt: Le quorum retinueritis,retenta sunt. Ecce planissimis ver­
bis Christus dicit apostolos remittcre.Tunc qua?ro a Luthero, aut Christus illis verbis ali­
quam potestatem contulit apostolis,aut nullam?Si dicat Christum nullam potestatem con q
tulisse,aperte Christum facit hypocritam & fallacem,quum aliud fecerit quam verbis de-
monstrauit.Si aliquam dedit, cum non fit alia quam potestas remittendi, prout verba so­
nant, oportebit tunc fateri pocnitentem non per solam fidem esse absolutum,cum sacerdos
etiam abfoluat.Rursus, sacerdos verba absolutionis impropria persona & suo nomine di­
cit,Ego te abfoluo.aut ergo sic proferes verum dicit,aut mentitur. Nullus erit tam impius
vt dicat per verba fallacia ministrari sacramenta. Quod fi vera loquitur, & ita res se habet
vt sacerdos profert, necessarium erit concedere sacerdotem per illorum verborum signifi­
cationem aliquid operari. Vnde manifeste patet Lutherum misere errare cum dicit solam
fidem justificare Seabfoluere pocnitentem : cum exprxdictis pateat sacerdotem vere ab sol
uere.Vt autem Lutherus non possit citra magnam impudentiam huic catholica? sententiae
aduerfari, opera?precium erit ostendere hanc fuisse sacrorum virorum sententiam , vt o-
mnes concorditer senserint,sacerdotes potestate a deo recepissepoenitentes abfoluendi, &
Ambrosii peccata remittendi. Vnde beatus Ambrosius libro primo de pernitentia, capite septimo,
aduerfus Nouatianos negátes vilo modo fieri posse vt sacerdos peccata dimittat,sic loqui-
turCur baptizatis fi per hominem peccata dimitti non licet? In baptismo vtique remissio
peccatorum omnium est. Quid interest vtrum per poenitentiam an per lauacrum hoc ius
sibi datum sacerdotes vendicet?vnum in vtroq, ministerium est.Sed dices,quia in lauacro
operatur ministeriorum gratia. Quid in poenitentia ? Nonne dei nomen operatur? Quid
ergo? vbi vultis vendicatis vobis dei gratiam , vbi vultis repudiatis ? Hxc Ambrosius.In
quibus verbis aperte fatis docet, talem habere potestatem sacerdotes in administratione h
cramenti poenitentia?, qualem habent in administratione sacra meti baptismi. Cum er­
go constet sacerdotem vere baptizare,nulla manet causa cur Lutherus iam neget facerdo-
Chryfoíto> ' tes cria vere abfoluere.Chryfostomus in homilía octogefimaquinta super Iohanné,cande
mus» sententiam confirmat,dicens,Non erraret quispiam fi tunc eos potestatem quanda & gra- z
tiam spiritualem accepisse diceret, non tamen vt mortuos suscitarent, & virtutem ostéde-
rent, sed vt peccata dimitterent. Disserentes enim sunt gratix spiritus.quare addidit,Quo­
rum remiseritis Lee. ostendens quod genus virtutis largiatur. Hxc Chryfostomus. Qui-
Cyprianus bus verbis clarissime expressit sacerdotem peccata dimittere. Cyprianus vir & martyrio
& doctrina clarissimus,in libro de lapsis fic ait,Confiteantur singuli,quxfo vos fratres,de­
lictum suum,dum adhuc qui deliquit,in feculo est,dum admitti confessio eius potest,du fa
tisfactio & remissio facta per sacerdotes,apud dominum grata est.h^c Cyprianus. Vides ia
Luthere Cyprianum dicentem remissionem peccatorum fieri per sacerdotes. Quód vero
Hierony> Hieronymum pro sua sententia adducit, expraua intelligentia procedit. Vt autem cla
mus.
rius id pateat,operxprecium est vt verba Hieronymi recitemus. Is enim exponens illud
Matxvi. Matthxi, Tibi dabo claues regni cxlorum,fic ait, Istum locum episcopi & presbyteri non
intelligentes,aliquid sibi de pharifxorum assumunt supercilio,vt vel damnet innocentes, K
vel soluere se noxios arbitrentur, cum apud deum non sententia sacerdotum, sed reorum
LmLxiiij» vita quxratur. Legimus in Leuiticode leprosis vbi iubentur vt ostendant fe sacerdoti­
bus, & fi lepram habuerint, tunc a sacerdote immundi fiant.non quo sacerdotes leprosos
faciant,& immundos,sed quo habeant notitiam leprosi & non leprosi, & possint discerne­
re qui mundus,quive immundus fit. Quomodo ergo ibi leprosum sacerdos mundum vel
immundum facit,fic & hic alligat vel soluit episcopus vel presbyter, non eos qui insontes
sunt vel noxii, sed pro officio suo cum peccatorum audierit varietates,fcit quis ligádus fit,
q uisve
 AD VER SV S HAERESES LIE., II. 3f
A quifve foluendus. hucusque Hieronymus.Qux verba bene discutere oportebit, vt eorum
clarior sensus appareat. Primum ergo admonere oportet,quod Hieronymus dixit,videli­
cet quod sacerdos pro officio suo cum peccatorum audierit varietates,scit qui ligandus iit,
qui ve foluendusmon autem dixit,Scit qui ligatus fit,qui ve solutus:sicut prius de sacerdo­
te veteris legis dixerat eum discernere qui mundus quive immundus fit. Ex quibus verbis
apertissime conuincitur beatu Hieronymum aliquod discrimen posuisse inter sacerdo­
tem discernentem de lepra,& sacerdotem euangelicum abfoluentem a peccato,quoniá sa­
cerdos veteris legis non mundabat leprosum, sed solum iudicabat eum fuiffe mundatum:
sacerdos autem euangelicus poenitentem qui sua peccata coram eo confitetur,per clauem
scientis & discretionis iudicat an talis fit dignus absolutione, vel non : non tamen adhuc
eft absolutus antequam sacerdos verba absolutionis proferat: sicut leprosus poft munditia
g assecutam vere erat mundus antequam sacerdos iudicaret eum mundu. Quapropter bea­
tus Hieronymus de sacerdote nouae legis loquens,non dixit,scit qui ligatus fit,quive solu-
tus:fed dixit,scit quis ligandus fit,quive foluendus:quoniam ex cognitione peccatorum,&
dispositione ipsius poenitentis agnoscit vtrum absoluerc vel ligare debeat.Nam fi cogno­
verit peccatorem obftinatum in malo,taliter vt suspicetur illum effe in proposito redeun­
di ad vomitum, iudicat illum indignum qui absolutionem recipiat. Cum ergo Hierony­
mus dixit de sacerdote quod scit qui ligandus fit, quive foluendus,fatis aperte innuit,poft
inspectionem sacerdotis, id eft poft audientia peccatorum,aliquid adhuc restare quod o-
perandum fit a' sacerdote circa ipsum poenitentem, nempe ligare vel soluere. Quod autem
Hieronymus dixit,quod apud deum non sententia sacerdotum,sed reorum vita quaeritur,
intelligendum eft,non quód sola quaeratur reoru vita,sed quódprincipalius quaeratur tan-
quam fundamentum totius ftructurx, cui quodammodoinnitatur quicquid a sacerdote
£ poftea operatu fuerit.nam fi peccator fuerit in voto peccandi, quantumlibet sacerdos ver­
ba absolutionis proferat,nunquam peccator erit absolutus. Aliquid ergo magis operatur
sacerdos euangelicus circa poenitere,quam olim sacerdos veteris legis circa leprosum ope­
rabatur. Deinde ipsa verba faluatoris clarissime illud exprimunt, ficenim ait, Quorum re­ loan.xx»
miseritis peccata,remiffa erunt. Nó dixit, quorum declaraueritis peccata fuiste remissa, re­
missa erunt: sed dixit, Quorum remiseritis peccata,remiffaerunt.Quibus verbis aperriffi-
me oftenditur, illum contuliffe sacerdotibus non tantum poteftatem declarandi peccata
fuisse remiffa,sed poteftatem vere remittendi peccata.Cum ergo ex fupradictis constet sa­
cerdotem vere absolvere,k peccata remittere,couincitur manifefte falsum effe id quod iu
therus dixit,solam fidé iustificare. Secudum quodiutherus ait,ex illo corrupto fonte de­
ductum eft,illum videlicet effe vere absolutum, qui credit se effe absolutum, ctia fi illi de­
fit contritio,etiam fi sacerdos non ferio sed ioco absolverit: quoniam fide illa qua credit fe
D effe absolutum (vt ille ait) iuftificatur. Vt autem clarius pateat quibus tenebris fit involu­
tus Lutherus, percontari oportet ab eo, quid per absolutum intelligat. Aut enim intelligit
curo super quem sacerdos dixerit verba absolutionis, aut eum qui iam liber eft a reatu ge­
hennas solutus eft a nexibus peccatorum.Si eum dicat absolutum super qué sacerdos di­
xerit verba absolutionis,falsum eft quod ait illum effe absolutum. Nam possibile eft vt ali­
quis in proposito peccadi exiftens, super quem sacerdos verba absolutionis dixerit,credat
fe absolutum,quonia credit verba absolutionis dicta super illum, quis tamen diceret huc
effe iustificatumiSimiliter possibile eft vt sacerdos aliquis erraret in forma absolutionis, vt
videlicet non tenuerit formam vllam,fed solum diceret aliquid aliud huic negocio imper
tinens ,& tamen pocnitens confessus credat sacerdotem vera absolutionis verba dixiffe,
eó quód non intellexerit quid sacerdos dixerit, tunc ille poenitens credit fe absolutu,quia
credit verba absolutionis super eum fuiffe dicta,nec tamen eft veresiuxta dictam interpre-
E rationem) absolutus, quoniam talia absolutionis verba non fuerunt super eum dicta. Si au­
tem eum dicat Lutherus absolutum,qui vitra absolutionis verba quae super fe dicta rece­
pit , liber eft a nexibus peccatorum: tunc assertionis cius talis erit sensus, vt videlicet il­
le fitabfolutus, id eft a peccato liber,qui credit fe effe a peccato liberatum. Qui etiam sen­
sus conuincitur effe falsus, per id quod Paulus ait, Nihil mihi conscius sum, sed neque
in hoc iuftificatus sum. Non enim ex eo quód aliquis credit fe effe fine peccato, ideo opor i.Cor.iiif.
tet vt fit fine peccato. Forte Lutherus dicet talem effefux assertionis sensum , vt videlicet
dicat quód ille fit absolutus,id eft a peccato liber,qui credit fe effe absolutu, id eft qui cre-
c iii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
dit vera absolutionis verba super cum dicta fuiste. Haec autem assertio sic intellecta quam p
sit faifa-aperte ostendemus: quoniam etsi demus Luthero solam fidé iustificare, de ea erat
capiendum3quaca quolibet fideli exigitur,fine qua impossibile est placere deo,vt est de his
quae Christus docuit. At circa absolutionem non exigitur apocnitente vt credat sacerdo­
tem dixisse verba absolutionis,quoniam ea res in solo faóto sacerdotis consistit, qui errare
potuit: sed id exigitur a pocnitente,vt credat verba absolutionis a sacerdote prolata vim
habere a Christo talem, vt peccatorem a peccato foluant.Quapropter etiá si daremus Lu­
thero primum quod proponit,videlicet solam fidem iustificare:solum inde colligere lice­
ret,pocnitentem esse absolutum cum crederet sacerdotem talem habere potestatem, vt ver
bis absolutionis ab eo prolatis pernitentem abfoluat. Quod si aliquis ideo dicendus esset
absolutus, id est a' peccato liber, quia credit se esse absolutu, id est verba absolutionis super
eum dicta,sequeretur inde eum qui haberet in voto peccatum,esse liberum a peccato si ver G
ba absolutionis super eum dicat iacerdos.nam talis quanuis proponat se in posteru pecca­
turum,bene tamen credit se esse abfoiutum(iuxta praefatam interpretationem) quia credit
sacerdotem super eum dixisse verba absolutionis. Verba ergo Lutheri vt aliquam habeant
apparentiam,lic accipienda sunt. Is vere cstabfolutusy id est a peccato liber,qui credit se
esse absolutum, id est qui credit talem esse potestatem in sacerdote, vt verbis absolutionis
ab eo super pocnitentem prolatis p an i ten s ipse maneat absolutus,ita scilicet Vt panitens
vtrunqj credat, videlicet sacerdotem dixisse absolutionis verba super eum, & credat vt il­
lis dictis a sacerdote supra panitentem, panitens sit absolutus.!: t de hac side dicit quod
ca sola iustificat. Vt autem hoc manifeste falsum esse appareat, considerare oportet, quod
prius sacerdos verba absolutionis profert,quam panitens credat fe esse abfolutum.Nam si
verbis nondum finitis crederet se esse absolutum,falso crederet, quoniam nondum absolu­
tus est. Nisi forte Lutherus tantum credulitati pani tentis arroget,vt in vniuerfum verbis H
absolutionis á sacerdote prolatis deroget. Quod si Lutherus dixerit totam absolutionis
vim ex sola panitentis credulitate pendere, saccatur neccsse est, vt is apud cum absolutus
dicatur, qui credit fe absolutum mam si nulla verba super eum dicta sint, atque ita verba
illa omnino superfiuerent, & frustra dicerentur. Quód ii non frustra dicuntur, & aliquid
in pocnitente operantur,tunc quaeram quid operamur. Si justificationem aut absolutione,
falsum est ergo quód sola fides iustificat,vt Lutherus dixit,immo nüquá esset possibile fide
iustificare: quoniam is qui credit se esse absolutum, aut vere credit, aut falso. Si falso cre­
dit, ergo non est absolutus, quia non ita est vt credebar: credebat autem fe esse absolu­
tum , non est ergo absolutus. Si autem vere credit fe esse absolutum , quum prius verba
absolutionis dicantur, & postea panitentis credulitas succedat, petam ab eo quando hic
panitens fuit absolutus, vtrum finitis verbis absolutionis antequam credulitas accedat,
an post adhibitam panitentis fidem. Si tunc est absolutus quando verba finiuntur ante- !
quam sides accedat, clarum est pocnitentem tunc non justificari per fidem , sed per sola
verba absolutionis. Sivero tunc est absolutus quando verbis absolutionis iam pro ¡aris si­
des panitentis accedit, qua credit fe esse absolutum : tunc peto a Luthero quid talis pa­
nitens credit, quando dicit illum ex sua credulitate fuisse absolutum. Aut enim solum cre­
dit ipsum fuisse absolutu,id est verba absolutionis super ipsum fuisse dicta, & hoc nihil est,
neq; hanc credulitatem sufficere vt quis justificetur,iam clare ostendimus. Aut credit quód
sinitis absolutionis verbis fuerit absolutus a peccato, & tunc falso credit, quoniam (vc di­
cit) nondum est absolutus etiam sinitis absolutionis verbis, quousque fides accedat, ergo
cum credit fe iam fuisse absolutum,falso credit. At per falsam fidem nemo justificatur. Si
autem credit fe abfolui per suam fidem,oportebit dicere quód tunc sit absolutus quádo cre
ditfe fuisse absolutum per suam fidem, ergo vt quis dicatur quód credit fe esse absolutu,
opus est fide quadam reflexa, vt videlicet credat sacerdotem dixisse verba, cumque habere K
potestatem a deo sibi collatam: & deinde iterum credat per priorem fidem quam habuit,
fe fuisse abfolutum.Ncc antea vnquá poterit dici quód credit fe absolutum. Non est enim
possibilc,immonecintelligibile,vtper eádé fidé per quá aliquis abfoiuitur & justificatur,
per eandem credat fe iam fuisse abfolurum.Quód ii est alia fides perquam abfoiuitur,& alia<
per quam credit fe esse absolutum, falsum esse etiam oporret quod dixit,vt videlicet is so­
lum lit absolutus, qui credit fe esse absolutum: quia si per priorem fidem abfoiuitur,etiam
si fecunda sides non accedat, nihilominus erit absolutus. Attende bene obsecro, lector, &
diligenter circunfpice hsec omnia,&clare videbis quantis fe tenebris Lutherus inuoiuat,&
^ quibus
 AD VERSVS HAERES ES L1B. II. )<f
A quibus fit laqueis implicitus,ita vt explicari cum iit impossibile. Demu ve huic negocio fi­
nem imponamus,inter aííerdones Lucheri condemnatas a Leone decimo,h^c de qua huc­
usque difpucauimus,vna eft.Contra huncLutheri errorem scripsit Iohánes Roñen fis epi-
fcopus,vir doctus fimul atq*, religiosus,in eo libro que contra omnes articulos Luthcri có-
pofuit.Scripsit ctia lógius lacobus Latomus in ea aíTcrtionc quá copofuitdánationis factx
ab vniuerfitate Louanienfi super articulis Lutheri, Alium autem vidi nemine qui de haere
tractaucrit,quanuis plures legerim qui contra Lutherum scripserunt.
Ecunda de haere hxresis eft qux dicit puerum ac mulierem arqué abfoluerc vt papam.

S Huius hxrefisauthor est Martinus Lutherus, is de quo nunc proximé rationem dedi- ^u$^emS
mus. Vt auté clarius eius insana mens pateat, verba eius referam: & furit qu£ fequutur.
In sacramento poenitentiae,ac remissione culpae,non plus facit papa,episcopus, quam infi-
£ mus sacerdostimo vbi non eft sacerdos,sequé tantum quilibet Christianus,etiam fi mulier
aut puer esset. Hxc Lutherus. His verbis duo miscet Lutherus,Primo quidem dicit in pee*
nitentis absolutione omnes sacerdotes esse pares,ita scilicet vt omnes sacerdotes paré a fi­
lo luendi potestatem habeant. Secundo dicit omnes Christianos posse abfoluerc, etiam fi
famina fit. Primum istorum fi recte incelligatur,illi concedimus,videlicet omnes sacer­
dotes quantum ad absolutionem culpae parem habere poreftatem . Cum enim iuxta Au­
gustinum impium fit a deo dimidiam sperare veniam,nunquam eft dicédum quod aliquis
fit absolutus ab vno peccato,& non ab alio.Quapropter oportet fateri sacerdotem qui poc
nitentem abfoluit,abfoluerc ab omnibus, aut a nullo. Et ita quádo abfoluit simplex sacer­
dos,tantum abfoluit de culpa sicut papa.Non eft enim imaginandum quod maiorem par­
tem culpae deleat papa per suam absolutionem,& minorem partem deleat infimus sacer­
dos,sed vterque eorum a tota culpa abfoluit, aut penitus non abfoluit. Quod autem ad-
q ducitur de casibus refcruatis,a quibus infimus sacerdos abfoluerc non poteft, nullo modo-
tollit noftrum propositum, quia quód non abfoluat, non eft ex defectu poteftatis, sed exi
defectu jurisdictionis, quia videlicet panitens nó eft ilii sub lectus,quod maxime requiri­
tur ad hoc vt sacerdotis sententia super eum lata fit valida. Sententia siquidem a non suo t
iudice lata, nulla eft. Papa ergo latiorem habet potestatem quam infimus sacerdos, q uia. ;
■;

plures habet subditos quam infimus sacerdos. Infimus autem sacerdos circa suum subdita
fi plene illi subditur,parem habet abfoluendi potestatem cum papa,quia arqué a tota ab­
foluit culpa, ficut papa. At non fie eft de pana,quia vitra absolutionem,de pana qux re­
stabat perfoluenda,poteft papa vel partem,vel totam relaxare,ficut circunstancia fe offert.
Infimus autem sacerdos,vitra absolutionem a culpa nunquam propria authoritate poteft
in vniuerfum a panaabfolucre. Dc paritate sacerdotum quantum ad absolutionem culp^,
hxc dixiffe sufficiat.lam op9 est vt de reliquo disputem9 quod Lutherus ait,quélibet Chri-
D stianumetiá fi mulier aut puer esset, in absentia sacerdotis aeque bene abfoluerc ficut qui-
Í

libet sacerdos. Hxc autem eius assertio ex prima hxrcfi quam de hac materia nar- < *'
rauimus,atque oppugnauimus,fluit . Superiusnanquediximus Lutherumj sentire totanf
vim ad culpam delendam,aíscribédam este fidei credentis,& nullo pacto ministro . Qua­
propter ex isto fote colligit quod etia fi mulier aut puer hxc verba proferat, peccator hxc
audiens & credens statim absolutus est. Vt autem clarissime conuincamus hoc este fal- '
fum atque hxreticum, percontari oportet a Lurhero,an fi panités audiret a Psittaco illa
verba absolutionis,vtrum Psittacus abfolueret,& panitens effet abfolutus.Si dicat psitta­
cum abfoluerc, quid absurdius dici potest, & magis impium ? Sin vero neget psittacum
abfoluerc quanuis dicat verba absolutionis, oportet eum fateri aliquam este potestatem in
ministro proferente verba, qua deficiente in prolatore verborum, nihil fit. Nam fi nihila
esset in ministro virtus aut potestas > nihil prorsus referret quis esset prolator verborum,
E modo verba integre proferret. Hxc autem quam sunt absurda,nullus est qui non videat.
Quod fi potestas necessario exigitur in ministro prolationis,& hác cóstatnó fuiste a Chri­
sto collatam mulieri, conuincitur inde mulierem non poste abfoluerc. Verum hic scio Ln
therum negare talem potestatem minime collatam fuiste mulieri, imo constantissime af­
firmat, Christum illam potestatem dediste omnibus Christianis. Hoc autem constat
este falsum , quoniam talis potestas fuit a Christo collata per illa verba qux Christus
post resurrectionem dixit discipulis suis, Quorum remiseritis peccata, remista erunt: & » h
quorum retinueritis, retenta funt.Cum autem Christus illa dixit,ibi no erat aliqua mulier *°
ad quam possent illa verba spectare,sed solum erant apostoli ad quos solum illa verba di-
c iiii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
. rigebantur . Quód fi Lutherus dicat potestatem illam fuiffe a deo col latam per illud quod p
stt.xvuj. habetur apud Matthaeum,Quaecunque ligaueris super terram, erunt ligata & in caeloretiam
fi hoc daremus Luthero,eadem pro nobis militat ratio,quoniam tunc cum illa dicebantur,
nulla etiam erat mulier(vt ex historia euangelii patet) sed soli erant apostoli atque alii di­
scipuli quibus illa verba dicebantur.Vnde colligere oportet,solos Christi discipulos, eo­
rum que successores,videlicet sacerdotes,illam poteñatem a Christo accepisse. Quod st Lu
therus adhuc contendat verba illa quae solis discipulis suis Christus dixit, ad omnes Chri
stianos este referenda,oportet tunc eum faceri,mulierem etiá posse consecrare corpus Chri
sti.-quia cum Christus dixit discipulis suis,hoc facite in meam commemorationemropor
teret etiam illa verba ad omnes Christianos referre. Si militer oporteret cócedere muliere
poste praedicare,quia apostolis dicitur,Ite praedicate euangelium omni creaturae. Et tamen
Paulus dicit fe non permittere mulierem praedicare.Rurfum vt hominem vndique valle- q
mus,hoc oportuit discutere,quod Lutherus dixit mulierem poste abfoluerevbi sacerdos
non est. Haec auté dióía alteri eiufdé Lutheri astertioni maxime repugnat. Lutherus nanq;
ait (vt infra lógiusdisteremus) omnes Christianos este facerdotes.Si ergo iuxta Lutherum
omnes Christiani sunt sacerdotes, non est certe possibile vt mulier fit vbi sacerdos no est.
Vides iam lector quot laqueis feipfum Lutherus inuoluit.Demum inter plures Lutheri as- ..
fertiones a Leone decimo damnatas,haec vna est,aduerfus quam hucusque disputamus. De
haere amplius disputare nolo, quoniam infra in titulo de Sacerdotio hserefi prima, lon­
gius de illa agetur. ; <

Adam & Heua.

E primis humani generis parentibus,Ada scilicet & Heua, variae olim tra- p|
dalae sunt haereses. Prima haerefis est afferens primos parentes este damna­
tione perpetua in infernum destuses propter eorum primum inobedienti^
peccatu. Huius erroris aiithor fuit Tacianus quidam discipulus Iustini mar-
Tatianus
syris,qui fuittemporibus Antonini imperatoris, & papae Iulii huius nomi-
nis primi. Is Taitianus donec luttinus eius magister vixit,nihil male sentire vnqua ostendit
(vt restatur Eusebias C^fariéfis in ecclesiastica historia) postea vero (Jille martyrio vita fi-
niuit,a veritatis tramite deuiauit,& doctoris nomen ambiens, maluit magister fieri erro­
ris,quam discipulus veritatis. Secutus est autem in multis ptodecessorum haereticoru erro­
res, videlicet Valentini,Marcionis,Saturnini; alios etiá plures errores ex proprio cerebro
Encratitar. eduxit. Nam & haerefis Encratitarum authorem ac principem eum fuiste testantur bea­
tus Irenaeus libro primo aduerfus haereses,capite trigesimo: & beatus Hieronymus in co­
mentarás super prophetam Amos. Inter caeteros igitur huius Tatiani & Encratitarum er- |
rores vnus hic est,quo asterunt Adam scilicet & Heuam damnatione perpetua este propter
peccatum punitos. Caetcrum vt hanc sententiam haereticam este conuincamus, quanuis
ego eam talem este credam, tamen (vt ingenue fatear) mihi nullus sacrae scripturae locus
succurrit apertus,quo id efficere valeamusineque aliquis eorum apud quos h^c assertio tan-
quam herética recitatur, & velut talis ab eis exploditur, affert aliquem feriptur^ facr^ lo­
cum apertum quo id refellat.Iren^us fiquide lib.i.aduerfus hqrefes cap.31.cum propter hic
astercioné Tatianu nota hqretici inurat,nullu tamé adducit locu feriptur^ quo id euincat.
Eufebius Cqfariefis lib.4..Ecclesiastica histori^ huc errore impinges Tatiano,nullum pro
had re adducit feriptur^faer^ testimonié. Philaster Brixicfis in eo libello quem de h^reii-
bus edidit,Tatiani h^refes enumerans,hanc etiam illi tribuit, nec vllum pro hac re affert
feripturq facrq testimonium.Beatus etiá Augustinus in lib. de h^refibus ad Quodvultdeu,
capite.iy.de Tatiano loquens dicit illum saluti primi hominis cótradicere,nullum tamen ^
proponit scriptur^ testimonium,quo illam sententiam probet este herética. Omitto Gui-
donem Carmelita,quoniá is etsi aduerfus omnes h^refes fe scribere instituat, multas tamé
recenset quas nullo testimonio feriptur^ reiicit,fed suo tantum iudicio,ad quem modu etiá
hic lusit fabulam.Nam Tatianorum & Encratitam errores disterens,hunc eorum este erro­
rem asserit,nullo ad hoc citato feriptur^ facr^ loco quo id euincat, sed mittit nos ad Anfel-
u mu inli.Curdeus homO,&ad beatu Hieronymu in epistola ad Euagriu,in quibus nil tale
reperi vt ille testatur.Propter quod credo ipsum nec legiste loca illa ad quae nos mittit.Ni
fi legisset, inuenistétque aliquid huic proposito conduces,libentistime (vt astolet) ab illis
fuistec
 ADVERS VS HAERES ES 1IB. 1L Z7
Afuisset mutuatus. Nam in refellendis aliis haerefibus ybi apertissima sunt cótra illas teftimd
nia mirum quam molestus citator est, omnia quae potest testimonia vndelibet adducens*
Hic tamé vbi maxime opus ciset aliquo scripturae testimonio,ne illi videretur deesse,mit:-
tit nos ad alios. Verum etsi nulla fit pro hoc errore refellendo aperta scriptura,non ideo no
eft censenda talis assertio h^retica:quoniam efficacissimu eft teftimonium(vt longius supra
differuimus)omnium sacrorum doctoru concors de aliqua re sententia. Nó enim eft possi­
bile vt omnes concorditer errent, qui vt nos non erraremus,a deo missi sunt. Sic enim ait
Paulus in ea qu£ eft ad Ephesios epistola*£tipse dedit quosdam quidem apostolos,quofdá Epiief, iiif*
autem prophetas,alios vero euangelistas,alios auté pastores & doctores, ad consummatio­
nem sanctorum in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi, donec occurramus
omnes in vnitatem fidei. Ad quid auté eos dederit,fubiungit dicens* Vt iá non fimus par-
15 uuli fluctuantes,& circuferamur omni vento doctrinae,in nequitia hominum, in astutia ad
circúuentionem erroris. Vides qualiter ex Pauli sententia dati sunt a deo doctores, vt non
circuferamur omni vento doctrinae ad circuuentionem erroris. Quapropter fleri nequit vt
omnes concorditer errent,qui ne alii errarent,missi sunt.Omnia autem sacrorum doctora
concors est sententia Adam fuiste saluum,fuisleq; ex eorum numero quos Christus ad infer
num defcendenssiuxta Zachariae vaticinium)eduxit vinctos qui erant in lacu. Sed ne hoc Zacha,fe¿
gratis & line vlla coniectura dixisse videamur, beatus Irenacus lib.iiLaduerfus haerefes repe­
tens iterum hunc Tatiani errorem, aliquas eafq; elegantes adducit córra eum persuasiones $
quas etsi ex aperta scriptura non colligat,optime tamen ex ea coniicit . Has ergo nó dedi­
gnabor huic operi inserere,breuissimé tamen,quu ille vberiorem dicendi styiumma¿tus ió¡-
gius fpatietur. Aliquas etiam ex me ipso addam,quó res ipsa magis Armetur.Primo ergo o-
mnium id statuere oportet,genus humanum per Christu redemptum faíuatúmqj essc,dicé-
£ te Paulo* Sicut in Adam omnesi moriuntur, ita & in Christo omnes viuificabuntur. Si ergo i.Gor.xVi
homo faluatur,oportet vt falueturis qui primó plasmatus est homo-Non est enim ¿equum
vt qui primó ab inimico captus est,captiuus adhuc maneat liberatis filiis quos in capti u i ta­
re gcnuerat.Si enim quispiam ab hoste capms,incaptiuitaiegeneretfllios,quem alius mise­
ratus,hostem qui illum cepit,captiuumqs tenet, inuadat,expugnétqi:is qui hostem iiiualit,
iniusté faceret A filios a captiuitate liberaret parentibus in captiuitate manentibus,propter
quos hostem inuaferat. Cum ergo Adam captus teneretur a daemone,'propter qué deus car­
ne indutus daemonem expugnant,non est vero simile vt filii Adam liberentur ipso paré-
te manete captiuo,propter quem d^monem inuaiit,vt pro illo vindictam sumeret.Rursus.
Si is qui prior factus est a deo homo vt viueret,impJeretq*> ex eis(iuxta prophetam) angeli- Pfabefe*
cas ruinas, in ipsa perpetua mansisset morte propter serpentis laesionem* nulloqj pacto re-
uerteretur ad vitam ad quam & propter quam creauic eum, iam oporteret dicere dea quo-
D damodo victum a serpente,cum res successerit iuxta serpentis nequitiam, & non iuxta vo­
luntatem dei. Deinde ii Adam morte perpetua propter peccatum punitur, qualiter Paulus
morti insultat dicés‘Vbi est mors victoria tua?Vbi est mors stimulus tuus?Quod fi pecca- ¿Có&fcfe
tum Adae adhuc manet,nec expiatum est vfquam, necesse est etii vt maneat stimulus mor-
tis:quoniam(iuxta eundem Paulum)stimulus mortis peccatum est. At nullum aliud pecca­
tum fuit mortis stimulus,quam peccatum Adae: quoniam per illud mors intrauit in orbem
terrarum. Per vnum hominem,inquit Paulus,mors intrauit in orbem terrarum, eaq; nó ob
aliam caussam,quam propter primum eius peccatum.Peccata ergo Adas stimulus fuit mor­
tis. Si ergo Tatianus dicit peccatum Ada? manere,fateatur neceffe est stimulum mortis ali­
cubi esse, male ergo Paulus morti insultat eam victam esse denudans. Verum ha?c Tatianu
nihil monebunt,quoniam inter alias eius insanias vna est quapaulo apostolo detrahit,eum
etiam damnatum asserens,quo fit vt nullam eius epistolam admittat. Sed de his infra lon-
j, gius disseremus lib.xiii.in titulo de scriptura sacra. Praeterea nó est dubitandum deum car­
ne indutum pro homine congressum fuisse cum daemone,eúmque vicisseiquod praeter alia
scripturae testimonia illud ostendit,vbi dominus parabolicéfvt assolet)loquens airGu for- Lucse^
tis armatus custodit atrium suum,in pace sunt omnia quae possidet. Si auté fortior illo fu-
perueniés vicerit eum, vniuerfa arma eius auferet in quibus confidebat,& spolia eius distri­
buet. Qua parabola manifeste suum de daemone triumphum ostendit, quod ex praeceden­
tibus manifeste conuincitur.Nam quum a Iudaeis obiicerctur illi quod in Beelzebutprinci
pe daemoniorum eiecisset daemonium illud quod erat mutum,respondit fe in digito dei cui
cuncta subsunt, eiecisse daemonium : pro cuius confirmatione hanc assumpsit parabolam.
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
Christus ergo daemonem vicit,armáque illius atq*, spolia abstulit.Primum auté diaboli fpo F.
lium primáqj eius possessio fuit Adam,quem tenebat captiuu sub sua potestate. Vt ergo vi­
ctus clare agnoscatur diabolus, haec praecipua sunt spolia quae ab eo capienda sunt,propter
quae bellum tam durum commissum est.Sempcr enim insultaret inimicus fi vetera illa fpo
lia mansissent apud eum.Praeter haec omnia valde nostrum propositum roborat illa pecca­
ti Adae punitio,ex qua colligi aperte potest quid illi in posterum deus decernat: quoniam
puniens deus Adam , non ita eum maledixit, vt vocaretur maledictus quemadmodum hi
qui aeterno igni destinati sunt,sed terram maledixit in operibus eius, in punitionem illi in­
fligens taedia,& terrenum laborem, & comedere panem in sudore vultus fui, & conuerti in
terram ex qua assumptus est. Similiter etii mulier punita est per taedia,labores,gemitus,tri­
stitias,dolores partus, hoc autem dispensarme a deo factum est,vt neq* maledicti a deo in to
tum perirent,neq; sine punitione viuentes deum contemnerent.Omnis auté maledictio in q
Sene,iis. serpentem pcrucnit,qui eos seduxerat: vnde dixit deus ferpéti* Quoniam fecisti hoc,male­
dictus tp ab omnibus animantibus,& ab omnibus bestiis terrae. Similiter quu postea Cain
peccaret fratre suu occidendo,maledictione accepit a deo:quoniam ad fc peccatum attulit,
neq*, deum reueritus est. Nam interrogatus a deo vbi esset Abel frater eius, respondit se ne­
scire,quasi posset frustrari deum. Et vt ipsam irreuerentiam augeret, quasi cum quadam ani­
mi indignatione ait:Nunquid custos fratris mei sum ego?In Adam nihil tale euenit.Ab al­
tero seductus est,nempe a muliere: mulier autem a ferpéte. Postquá peccauit, statim timo­
re ac tremore concutitur,abfconditurq},non vt credat se posse frustrari deum,sed mente c<5
fusus prae rubore & verecundia mali commissi,nó audet venire in conspectum & in collo­
flálO. quium eius.Inicium autc sapientiae timor domini.Cognitio vero peccati maxime ad poe­
nitentiam stimulat,pernitenti autem deus peccata dimittit. Adae ergo peccatum dimissum
est,quoniam ex facto poenituisse eum coniicitur. Foliis siquidem ficulneis,quae delectatio-
nem nullam praestant,sed quodammodo mordent ac pungunt, corpus contexit,cum tamé
alia plurima essent folia blandiora,quae minus corpus eius affligere potuissent. Atq> ideo nui
lam in fe portat maledictionem,quoniam deus pr$uidit eam quam acturus erat pccmtétiá.
Quod autem illa sint poenitentiae signa,inde conuincitur, quod statim dominus per illud
flectitur ad m ifericord i am, tunicas pelliceas pro foliis ficulneis eos induens. Atqs(vt sol ene
est deo peccatorem ad poenitentiam stimulare,stimulammque in melius prouehere) Adam
quem mente compunctum vidit,postquam eum eiecit de paradiso,noluit eum longé a pa
6cne.5j, radifo habitare,sed é regione paradiii(vt ait scriptura) eum posuit,vt per aspectum,& coti-
nuam loci memoria, vnde propter peccatu eiectus fuerat, maior illi continui doloris sug­
gereretur occasio. De hac re nulla ecclesia? in concilio factam definitionem inuenio. quod
tali(vtopinor)euenit caussa, quonii tunc eo tempore quo pestis illa orta est, fruiente per­
secutione imperatorum,concilia non potuere congregari vsqj ad tempus Constantini ma- I
ioris,fub quo pax data est ecclesiae dei. Cum autem post Tatianum a nullo reperiatur erro-
Seuenis, rem hunc fuisse fuscitatum, praeterquam abeuero cius discipulo, a quo Seueriani dicti sunt:
haec vt arbitror fuit caussa, vt in conciliis quae longo post tempore celebrata sunt, nihil de
hoc errore definitu sit. Post primam huius operis editionem,reperi apertum scripturae ia
erae testimonium ad hanc haeresim reuincendannquod nunc addere oportuit. Nam Sapies
$apicn,x. de diuina sapientia loquens,ita aifHaec illú qui primus formatus est a deo pater orbis ter­
rarum,quum solus esset creatus,custodiuit,& eduxit illum a delicto suo. Quae verba facis a-
perté docent Adam fuisse faluum.
Ecundus de hac re ortus est error, asserens Adam post peccatum perdidisse imaginem

S dei.Hunc errorem tribuit Origeni Epiphanius episcopus Salaminae in quadam episto

laad Iohánem episcopum Hierosolymitanum, quam beatus Hieronymus é graeca in
latinara linguam vertit,qu^ & ideo inter epistolas beati Hieronymi continetur,tomo earu K
fecundo.Quis autem hic fuerit Origcnes, non oportet lógam enarrare historiam,cu nome
illius adeo celebre sit,vt toti pené orbi innotescat,quapropter de eo tacendum censui. Qui
auté cius gesta ad plenum nosse cupit, legat Eufcbium Caesariensem in Ecclesiastica histo­
ria lib.vi.quem seré integrum in hac consumit narratione. An autem propter hunc & alios
errores,de quibus suis locis dicetur,censendus sit h^reticus,an non,longa ab aliquibus texi­
tur quaestio. Ruffinus siquidem aduerfus Hieronymum pro Ori gene olim egit caussam.
Iohánes Hierosolymitanus epifeop9 cótra Epiphaniu Salaminae vrbis in Cypro epifeopu,
Origen é tuebatur.Extat etiá Pamphili martyrisfmodó titul9 verus sit) pro Ori gene apo­
logía,
 ADVERS VS HAERE SES LIB. II. zL
' ^ logia,quam Ruffinus presbyter latinara fecit.Denique Iohannes Picus Mirandulanus,vir
nó minus pius quám do ¿fus & cloques,inter multas conclusiones quas disputandas ac de­
fendendas Romae suscepit tempore Xnnocetii papae huius nominis octaui, hanc vnam mi­
scuit,Magis pium est credere Origené fuisse faluum,quám danatum.Quam conclusionem
cum aliqui velut haereticam cum aliis duodecim explodere vellent: pro huius & aliarum
duodecim defensione luculentam composuit apologiam.Post tot illustres viros ego nihil
definire audebo,quoniam id temerarium esset,maxime cum res sit valde dubia.lliud tamé
dicam,me scilicet de Origcne & de caeteris quibuscuque id sentire,quod sciuero catholica
ecclesiam sentire.Cum ergo iam de persona di¿tum sic, fuperest vt de errore discutiamus.
In primis illud mihi dubium est,an Orígenes senserit hominem per peccatum aliquid de
sua substantia perdidisse,an folu qualitates animae aliquas: vel vt sub aliis verbis dicam,an
g» imaginem perdiderit,an solam similitudinem. Nam victorinus Afer,a quo Hieronymus Victoria
Rhetorica didicisse fertur,in ea disputatione quam aduerfus Arriu scripsit,lib.primo edis­
serens illud Gen.Faciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram,sic ais Aliud
igitur est iuxta imaginem esse,quod quidem substantia est:aliud autem iuxta similitudine
esse,quod non est substantia,fcd in substantia nome qualitatis declaratiuu. Sed sicuti deu,
sic ¿ imaginem,hoc est Christum substantiam accepimus,perfedtionem autem iuxta qua­
le significati uu inteliigimus:&-si simile quale significat necessario,quomodo dicimus ani­
mam rationalem esse,& perfecte rationale iuxta similitudinem perfectionis in deo? Perfe­
ctam ergo esse animam iuxta imaginem,nunc, & in mundo : iuxta similitudinem autem,
postea fide in deum & in lesum Christum,qualis esset futura si Adam non peccasset. In quo
igitur rationalis est,ad rationem iuxta imaginem est, in quo futura persecta est fecundum
similitudinem. Hactenus Viótorinus. Ex quibus verbis patet fecundum eum imaginem
Q maxime distare a similitudine,Adámque similitudinem perdidisse,non autem imaginem.
Hanc eandem imaginis & similitudinis differentiam assignat Eucherius Lugdunensis epi- Eucherius
fcopus,vir certé nó,minus doctrina quam sanctitate clarus,qui libro primo super Genesim
expones eundem scripturae locum,sic ait'Inter similitudinem & imaginem hoc interest*
Imago dei,omniumiiimiiitudo,paucorum. Haec nanque imago dei ab excellentia diuinL
similitudinis distat,quod imago dei,anima peccatrix esse nondelinitrad dei autem simili­
tudinem,nisi anima sancta fuerit,non perueniet,quia illa anima creata est per natura : haec
dabitur co sum mari per gratiamiquoniam si nihil aliud est imago dei,quam mens natura­
liter animae humanae coliata,quid aliud erit similitudo,nisi foeliciter beatitudo confercn-
da?Et ideo quidem est magnum quod hominis mens facta ad imaginem data sit in na­
tura,cuius priuilegio carent animalia caeterarsed illud est multo praestantius, quod ei simi­
litudo danda sit fui creatoris in gloria,vt ibi sit suo creatori similis,vbi erit sanctis, angelis
D sequalis.Haec Eucherius. Si ergo Orígenes dicat Adam postpeccatum perdidisse dei ima­
ginem,accepto imaginis nomine iuxta eam quam praediximus significationem, vt imago
innatura consistat:manifestus est error,iusteque eum ob hanc caussam accusat Epiphanius:
quoniam de daemonibus,quorum peccatu multo fuit grauius,dicit beatus Dionysius Are­
opagita,naturalia in eis mansisse integra:quanto magis id factum esse in homine putanda
est?Rurfus si peccatum aliquid subtraheret de natura,crebrescentibus peccatis tandem ali­
quando ipsa peccata totam animae consumerent naturam,quod nefas est dicere. Testimo­
nia scripturae quae pro hac re Epiphanius adducit,mihi parum videntur ipsius propositum
roborare,quanuis ille iactet se pro tribus testimoniis, quae Iohannes Hierosolymitanus pe­
tebat , septem testimonia protulisse: quoniam omnia testimonia quae ex scriptura ille ci­
tat,praeter vnum & alterum,solum probant hominem primó ad imaginem dei factum aut
conditum: quod autem post peccatum in ipsa permanserit imagine,hoc nunquam expri-
E munt,praeter vnum ex Apostolo Paulo,&aliud ex Psalmis,quae etiam forte non conuin-
cunt,quanuis vehementer persuadeant, festimonia autem eius haec sunt.In Genesi legitur* Gcnef.%
Vixit auté Adam centum triginta annis,& genuit filium ad imaginem & similitudine fuá,
vocauitque nomen eius Seth. Hoc testimonium nihil conferre proposito,est adeo aper-
tum, vt non iit opus refellere:quoniam ibi dicitur Seth fuisse genitum ad imaginem & si­
militudinem Adae,non autem ad imaginem & similitudinem Dei.Neque etiam Adam iu-
xta similitudinem Dei filium gignere poterat,retenta illa quam supra posuimus similitu­
dinis significatione. Secundum testimonium est ex libro eodem sic dicens . Ne come- Gendbs,
deritis carnem, ego enim vIcifcar sanguinem vestrum de manu omnis hominis effundetis
 R ALFONSÍ DE GASTRO, M1NORITAE
illum,quia ad imaginera deifeci hominem.Ex hac authoritate nihil aperté cóuinciturnisi p
hominé ad imaginem dei factum,nó auté in ea perfeueraíTe. Idem etiam penitus sonat te­
Sapiens. stimonium ex sapientia Salomonis* Creauit deus hominem inexterminabilem,&ad ima­
ginem similitudinis suae creauit eum. Neque aliud etiam probat testimonium ex epistola
lacobi.íij. beati lacobi dicentis,Lingua inquietum malum,plena veneno mortifero:in ipsa benedi­
cimus deum & patrem,Se in ipsa maledicimus homines qui ad imaginem & similitudine
dei facti sunt. Quod autem haec authoritas homines dixit,non hominem,videtur ex illa
colligi,non solum Adam,fed exteros homines post peccatum genitos, factos ad similitu­
dinem dei. Cui responderi poffet,alios homines tunc dici este tactos, quia tuc ille plasma­
tus est,a quo omnes erant deducendi.Neque hunc modum loquendi horrent sacrae litera?.
Génesis» Nam in Genesi legimus post perfectam mundi fabricam fecundum fpecierum & formara
diuersitatem, Hae sunt generationes quas fecit dominus in die quo creauit deus caelum & G
terram.Tunc enim omnes generationes factas este asserit scriptura, cum tamen postea per
dierum volumina & successus factas esse referat,quasdam primo die,aliquas fecundo, & sic
vsque ad septimum diem. Dicuntur tamen omnes creaturae factae in die quo creauit deus
caelum & terram,quia ilio die facta est vniuersalis masta ex qua omnes corporeae fubstatiae
deriuatae sunt. Ad quem modum posset etiá dici,quáuis aliquátulo coactius,omnes homi­
nes tunc dici esse tactos,quando Ada factus estiná tunc sicut ipsum Adam, sic etiá caeteros
kfsl.z8. omnes ad imaginem dei factos esse.lllud autem Pfal.ln imagine pertransir homo, sed &
i. Cor.xí. fructra conturbatur atque illud Pauli in pri.ad Corint.epistola, Vir non debet velare ca­
put,quia imago & gloria Dei est: haec duo magis vrgent,quoniam non solum ad primum
hominem referri quouis modo possunt,sed de quocunque homine dicta esse constat. Ve­
rum imaginis nomen non semper scriptura capit iuxta eam differentiam quam supra po­
suimus,ita vt imago semper tribuatur nud^ naturae:sed aliquando iuxta anim£ qualitates: H
vt patet in epistola ad Coiossen.Expoiiantes vossinquit Paulus; veterem hominem cum
Cossiif, actibus fms,& induentes nouum,qui renouatur in agnitionem fecundum imaginem eius
-qui creauit illum. Ex quo loco manifeste patet hanc esse datam á Paulo differentiam in­
ter veterem & nouum hominem,vt vetus homo,qui ad peccatum pertinet,nó habeat ima­
ginem Dei,quia fcmcet bonitate caret: nouus autem homo,qui ad gratiam per Christum
recuperatam pertinet,gerat Dei imagine.Iuxta quod oportet vt ibi imago non solum có-
fistat in nuda animx íuhstátia, sed in gratia etiam,per quam homo deiformis fiat. Et bea­
Umbrosi9. tus Ambrosius super epistolas Pauli, exponens hunc locum ex epistola ad Colossenses,
proxime citatum,iicaifimago haec in conuerfatione bonae vitae inteljigenda est: sicut di­
LCor.xv» cit ad Conntn.in epistola prima* Quemadmodum portauimus imaginem eius qui de terra
est,ita & portemus imaginé illius qui de caelo est. Ipse est ergo creator hominis,cuius ima**
gmem portare nos iubet in sanctitate & bonis operibus,quae de filii Dei agnitione deseen- I
dit. Hxc Ambrolius.Ex quibus manifeste colligitur,imaginis nomen non solum capi in li
teris sacris iuxta id quod innatura situm est,quod etiam nunquam perditur,sed aliquando
etiam capi iuxta quasdam animae qualitates.Quod si forte ita Orígenes cepit imaginis no
men,vt imaginem pro similitudine vfurpauent:quis non videt ibi nullam esse haeresis su­
spicionem? Haec tamen dixi non vt quisquam putet me partes Origenis sumere velle. Ná
fateor me de Origene eiufq; doctrina sentire id quod sancta mater ecclesia fentit.propter
quodífirmissime hoc assero,si ecclesia alicubi de hac re cesuit,id esse tenendum. Verum no
reperio aliquem qui hoc impingat Origeni praeter vnum Epiphanium. Nam Theophilus
Alexandrinus episcopus,qui in libro ilio suo cui Paschalis nomen indidit, Origenis erro­
res recenset,nullam de hoc facit mentionem. Beatus etiam Hieronymus,cum in pluribus
locis de erroribus Origenis mentionem faciat,nusquam huius meminit. Quod forte ideo
factum puto,quod verba illa quaeEpiphanius Origeni tribuit,etiá si in libris Origenis re- K
perirentur,aliquem pium & catholicum patiebantur sensum,quem videlicet proxime retu
iimus. Sunt tamen anqui zelo & non fecundum discretione impulsi,qui omne illud quod
a sensu suo abest,statim haereiim esse clamant,qualis forte fuit Epiphanius,vt exilia eius­
dem epistola superius citata ffacile est cognofcere:quoniá ibi testatur se rupisse velu quod­
dam quod in templo repent,hac sola occasione,quod imaginem Christi, aut alicuius san­
cti gerebat in se. Nam testatur se non meminisse cuius fuerit imago, asseritque esse contra
scripturam sacram,imaginem cuiuscunque hominis in ecclesia pendere. Hoc tamen an ita
fe habeat,vel parum doctus potest inteiligere,8c inferius in titulo Imago,nos amplius dif­
feremus.
 ADVERSVS HAERESES LIB. II. 39
A feremus. Sunt tamen multi,qui multa ab aliis exigunt,quae tamen ipsi non praestant: & qui
multa per indulgentiam códonant amicis,& sibi condonari volunt, qui tamen in alios du
ram faciunt censuram. Cum ergo Epiphanius aliqua habeat in quibus indulgétia sit opus,
iustum erat vt ipse etiam per indulgentiam aliqua condonaret Origeni, &non femper se
illi exhiberet Catonem.
Ertius error in hac materia exortus est,quo docetur Adam & Heuam si permansis­

T sent in iustitia,no coituros vnquammec humanam speciem per commixtione pro-

pagádam. Hic error ab Armenis inuenitur,vt testatur Gyido Carmelita in sua sum- ^rmeui.
ma de haeresibus.Nam hic est apud eum vndecimus error Armenorum. Hi Armeni Asiam
incolunt,in ea parte quae est inter Taurum & Caucasum montes sita.Horum patria Arme­
nia dicta á Cappadocia vfque ad Cafpié mare protenditur. Hi Armeni cum primum ca-
jg tholicam fidem fuistent edocti:tandem veram fidei regulam dimittentes,in multos erro­
res prolapsi sunt, proprium habent primatem,quem catholicum appellat:huic velut sum­
mo pontifici obediunt.Romanum liquide antistitem contemnunt,dictmtque eum non es­
se caeteris superiorem . Quo auté tempore,aut quam ob caussam ab ecclesia defecerint,mi­
hi hucusque non est notum.Hoc certum est,tempore Philastri Brixicnsis episcopi,atque té
pore beati Augustini,eos ab ecclesia nondu fuisse separatos,quoniá vterque istoru,h^refum
authores recensens, nullam de Armenis fecere mentione . Quod auté ego ex pluribus co-
iicerepossum, est Armenos fuisse ab ecclesia separatos propter decreta concilii Chalcedo-
nensis sub Leone primo & Martino imperatore celebrati:quoniam in eo concilio damna­
ti sunt Eutices Abbas Constantinopolitanus,& Diofcorus Alexandrinus episcopus illius
imitator. Armen i autem his haereticis fauentes,decreta concilii Chalcedonensis recipere co
tempferunt. Inter alios ergo Armenorum errores is vnus est,quo asserunt Adam & Heuam
O nunquam carnali copula iungendos si in statu illo in quo illos Deus codidir, permisissent:
humanam speciem aliter propagandam asserentes.Hunc errorem fufcitauitpostmodu im­
pius Almaricus,vt testatur Bernardas de Lutzemburgo in suo catalogo haereticorum.Nam Almarku?,
apud alium neminem errores istius inuenio.quanuis enim in lib.Epistolarum Decretalia,
titulo de summa trinitate & fide catholica,códemnetur praefatus Almaricus cé suis errori-
busrnullus tamen ibidem illius error recitatur,nec glossa ibidem aliquid addit.Is itaque AI
maricus Parisiensis doctor,qui tempore Innocentii tertii fuit,ab eodem in concilio Late­
ranensi damnatus , Armenis in hac parte consentit, coriimque auget insaniam: quoniam
non solum in illo statu negat copulam carnalem, veruetiam sexuum differentiam nullam
fuisse futuram asserit. Hoc autem vltimu adeo manifesta est insania,vt non sit opus eá op-
pugnare.Nam Genesis primo legitur:Creauit deus hominem ad imaginem & similitudine
suam,ad imaginem dei creauit illum,masculum & focminam creauit eos. Nec potest dice-
D re illam sexus differetiam esse post peccatum,cum dicat,masculum & foeminá creauit eos.
Hoc etiam clarius exprimitur a Christo redemptore nostro,qui apud Matth^um ais Non Matth.xix,
legistis,quia qui fecit ab initio,masculum & focminam fecit eos ? Sed quoniam non dicit
eos fecisse mafulum & focminam ab initio,necessarium est Marcum etiam citare, qui haec Marci.x,
clarius expressit,dicens,Ab initio autem creaturae masculum & formina fecit eos deus. lam
de altero communi istorum errore discutiamus. Primo quidem eom fundamenté inuali-
dum est.Nam ideo Armeni in statu illo negant copulam futuram,quia nuptias illicitas esse
putant,earumque vfum dicunt esse peccatum. Hoc quam falsum sit,inferius deo duce osté
demus.Quod ergo asserunt de copula carnis minime futura in illo statu,conuincitur esse
falsum,ex eo quod dicitur in Genesi. Postquam enim deus creauit Adam & Heuá ad ima­
ginem suam,atque masculum & formina eos fecit:statim benedixit illis, &ait, Crescite &
multiplicamini,replete terram. Verum quia dicunt genus humanum aliter quám per coi-
E tum multiplicandumiforte alicui videbitur hunc locum nó multé eos vrgere: ideo aliun­
de petamus arma.In eodé libro immediate post g Heua describitur ex latere Adac forma­
ta,verba ipsius Adar fubiunguntur dicentis,Hoc nunc os ex ossibus meis, & caro de carne Oenei rj.
mea. Harc vocabitur virago,quoniá de viro sumpta est. Quam obrem relinquet homo pa­
trem suum & matré,& adhaerebit vxori fuar,& erunt duo in carne vna.Haec autem verba di
cta sunt ab Adam antequam peccaret,vt patet ex historiae decursu, At nusquam vir & vxor
fiunt vna caro nisi per coitum,per quem fit seminé mixtio ad vné hominis corpus gene­
randum. Si vero dicant ideo Ada & Heuá dici vná carnem,quia caro Heuae sumpta est ex
carne Adaqua ergo ratione vir qui nunc est cé vxore sua,dicitur vna caro, cum carovxo-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MIN ORITAE
ris non fit repetita ab illo? An forte verba illa Ada? tanquam ad sola Heuá dicta,sic erunt p
accipienda,vtad polleros coniuges nullo modo referantur?Abfit: quoniam per illa verba
Matth.xíx. deus Pharif^os conuincit, ostendens non licere dimittere vxoré nisi caussa fornicationis:
quod non faceret si verba illa Ada? non essent ad omnes coniuges referenda. Praeterea Ada
nec patrem neque matrem habuit,sed ex terra formatus est a Deo.ergo illa verba Ada? nó
ad ipsum Adam,fed ad alios referri debent,cum ait, Propter hoc relinquet homo patrem
& matrem &c.Quod fi,vt necessaria eft,fatentur verba illa Ada? ad omnes pofteros appli­
canda,dicuntquc ideo virum quemlibet esse vnam carnem cum vxore sua, quia licet caro
vxoris non femper fumatur ex carne fui viri,sufficit tamen vtolim in primis parétibus fic
factum fuerit,quoniá ad eorum imagines reliqui facti sunt: hac ergo ratione erit etiá quili­
bet vir cum qualibet formina vna caro, cum qua?libet formina ad imaginem prima? fit fa­
cta,qu^ ex latere viri sumpta fuit.quod absurda eft fateri. Eadé etiá lege erit fatenda Adam q
& Heuá ante copulam fuisse vná carnem,quod tamé ex eiusdem verbis patet nó ita esse.
Nam formata ex eius latere Heua,ftatim in haec verba prorupit,Propter hanc relinquet ho
mo patrem & matrem,&adha?rebit vxorifuae, & erunt duo in carne vna . Non enim di­
xit,sunt duo in carne vna,fed erunt(inquit) duo in carne vna.Quod fi nulla aliare esset o-
pus vt vna caro efficerentur,dicturus erat,Et sunt duo in carne vna.Cum ergo dixit,erunt
duo in carne vna,fignisicauit aliquam aliam rem esse necessaria, nempe coitu, vt caro vna
dicantur vir & vxor etiá poft primam coniunctioné animorum verbis expressam, per qua
solam coniuges fiunt. Nam deconiugibus iam animo coniunctis loquitur Adam quando
ait,& erunt duo in carne vna: quod patet ex eo quod prius dixerat, Propter hac relinquet
homo patre & matré,& adhaerebit vxori sua?. Et postq iam expresserat nome vxoris,sub­
junxit,Et erunt duo in carne vna. Quod fi quis adeo insaniat, vt pro hac defensione dicat
Adam inconsiderate fuisse locutum:aicendat illa non tantum esse verba Ada?,sed verba Dei H
per os Ada? loquentis.Hoc autem manifeftum euaditex his qua? apud Mattha?um Chri-
Matth,xix. ftusretulit.Nam Pharifa?is qua?rentibus an liceret homini dimittere vxorem suam quacS-
que ex caussa,respondit,Non legistis quia qui fecit ab initio,masculum & focminam fecit
eos,& dixit,Propter hoc dimittet homo patrem & matrem,& adhaerebit vxori sua?, & erat
duo in carne vnaritaque iam non sunt duo,sed vna caro?Vides ex verbis Saluatoris quali­
ter is qui masculum & focminam fecit eos ab initio, hoc eft Deus,dixit, Propter hoc &c.
Vnde Theophylactus super Mattha?u ait, Quomodo auté in Genesi scriptu eft,Adi dixit,
Propterea deferet homo patre suum.Hoc auté dicit Christus,Deus dixit: propterea defe­
ret homo,ac extera. Di cimus igitur q? & id quod Adam dixit,ex deo dixit: atq; ita sermo
Ada?,Dei tst. igitur quia vna caro facti func,&propter coitum & naturalem amorem coh£
rentes,sicut impium eft suam carnem diuidere,ita & coniuges diuellere.Ha?c Theophyla-
ctus. Ex quibus patet verborum cofonantiaiquoniam sermo ille tribuitur Ad$ táquam in- I
sti umento: Deo autem tanquam artifici,aut lingua? illius motori.Patet etiá ex verbis Theo
phylacti, tunc virum & vxorem dici vnam carnem, quádo scilicet per amoré &per coita
carnalem copulátunquodex ipsis etiam scriptura? verbis aperte cóuincimus.Nam in prio-
LCor.vl re epistola ad Corinth.Paulus ait,An nescitis quoniam qui adhaeret meretrici, vnum cor­
pus efficitur?Erunt(inquit)duo in carne vna. Ex quibus Pauli verbis aperte cóuincitur, per
coitum solum virum & focminam fieri vnam carnem,non tantum in coitu coniugum,ve­
rum etiam' in fornicario.propter quod merito doctores definiat ex fornicario etiam coi­
tu oriri affinitatem veram,adeo vt illa etiam efficax fit censenda ad impediendum con­
tractum matrimonii iuxta ecclesiasticas sanctiones. Taceant ergo Armeni insanientes, &
ecclesia? catholica? obediant.
Pelagius, Vartus qui in hac materia repertus eft error, á Pelagio monacho suscitatus eft.Hic
enim dixit (vt ait beatus Augustinus in libro de ha?refibus ad QuodvultDeum ) q> K
^Adaky foret mortuus etiá fi nó peccasset,& q> mortuus eft nó ex culpae deme­
rito,sed ex conditione natura?. Hic Pelagius ex magna Britannia oriundus,monachfifque
existes in partibus orientis, cande in patriam reuerfus,poftq errores suos alibi etiam spar­
serat,totam pené patriam suo infecit errore. Cum autem Angli pro haere fauorem & auxi­
lium peterent á Gallicanis episcopis,eo quod clarior apud eos esset doctrina, Germanum
& Lupum episcopos & fratres (vt ait Eeda in libro de ratione tcmporujcatholica? fidei de­
fensores accipiunt,qui antistites infulam ab ha?refi Pelagiana expurgarunt,eam confirman­
tes in fide & verbo veritatis,& miraculorum signis.Contra hunc Pelagium fuerunt duo có
cilia
 ADVERS VS HAERESES LIB. II. 4Q
á cilia celebrata, vnu Carthaginenfe, & aliud Mileuitanu.Inter alios ergo huius Pelagii erro*
res isvnus numeratur quo alserit Adam mortuum non propter culpam ,sed ex naturali có-
ditione qua conditus est, in qua etsi mansisset, nec a Dei mandato receíTisset, nihilomi-
nus(vt ille ait)moreretur. Hic autem error ex eo forte videbitur alicui conuinci posse,quod
dicitur in Genesi,In quacunqj die comederis,morte morieris, signum est ergo quod ii non Gcnefij.
comedisset ex ligno vetito,nó moreretur. Cui argumentationi refpódebitur,q? etsi colle-
¿fio illa efficax esset & valida,nihil propositu firmat,quoniá ille scripturae locus de morte
spirituali,quae est peccatu,intelligendus est:vt optime conuincit Eucherius Lugduné.cpi- Eucherius
scopus in lib.fuo primo super Genesim.Sic enim ait,Morte dicit anime,no corporis:quia
non eo tepore mortui sunt quádo comederut.Ergo hanc quam Deus homini minatus est
morté,nó eam tantu debemus accipere,qua caro separatur ab anima,sed hanc qua hec alié­
is natura Deo,qui est vita sua.Sicut enim corpus viuit ex anima,ita anima vt beate viuat,vi-
uit cx Deo.Ergo deserta a Deo anima,iure dicitur mortua.Ex qua tres postea secuta: sunt
mortes,prima in anima,fecunda in carne,tertia in dánatione, Sed vt ist<£ sequerentur,pri­
ma praecessit desertio Dei.Haec Eucherius. Et eodem modo hunc locum interpretatur bea­
tus Grcgorius in quadam epistola ad Narsi comité,quae est quartadecima libri quinti epi­
stolam illius.Hocergo feriptur^ loco pretérito,aliude sunt nobis arma suméda. Primó er­
go hic error clarissime cóuincitur per id quod ait Apostolus in ea quae est ad Romanos e-
pistola,Sicut per vnu homine peccatu intrauit in hunc mundu,& per peccatum mors: ita Roma.v.
& in omnes homines mors pcrtransiit,in quo omnes peccauerut. Et in cade epistola iteru
ait,Corpus mortuu est propter peccatum. Hic scripturae locus adeo aperte Pelagium op­ Rom.viif.
pugnat,vt nulla possit ratione ab eo defendi,quomi in eo clarissime loquitur de morte quae
distinguitur a peccato,& hanc dicit fuiste propter peccatu introduófam. Rursus Deus qui
Q mortem non fecit,nec laetatur in perditione viuorufvt dicitur in lib.Sapientiae)creauit ho­ Sapien.i.
mine inexterminabilem,& ad imaginé similitudinis suae fecit illu.Si ergo inexterminabi­ Sapien,tj.
lem fecit,ergo in tali natura: condicione fecit,in qua si perfeuerasset, nó moreretur.Demú
ipse ordo rei gestae circa Adam,ostendit eu in poena peccati incurriste morté: Primó quia
tunicas pelliceas illi fecit,quae sieri non possunt nisi ex animali mortuo . Haec ergo tunica
illi tan§ iam mortuo datur ex pelle animalis mortui. Deinde cum ei maledictio terrae pro
poena infligitur,dicente domino,In sudore vultus tui vesceris pane tuo , donec reuertaris GeneGif.
in terram de qua sumptus es,quia puluis es,& in puluerem reuerteris.Hoc auté constat illi
iniunctum este propter peccatu. At nung homo reuertitur in terra de qua sumptus est,nisi
mediate mortessignu est ergo morté poená fuisse peccati.Postremo cu Adá eiicitur de pa­
radiso,dicit Deus,Ne forte comedat de ligno vitae,& viuat in aeternu.Ex quo videtur per
ligni vitae esum a morte praeseruandu.Contra hunc errorem est cócilium Mileuitanum sub Conciliu
D Innocentio primo,& téporibus Arcadii & Honorii Imperatorii celebratu.In huius liquidé Mileuita^
concilii gestis cap.primo sic dicitur,Placuit ergo omnibus episcopis qui fuerunt in hac san num.
cta synodo,cóstituere haec,quae in praesenti concilio definita funt,vt quicunqj dicit Adam
primu homine mortalem factum ita,vtsiue peccaret,siue non peccaret,moreretur in cor­
pore, hoc est de corpore exiret,non peccati merito,sed necessitate naturae: anathema sit.
Cu ergo ecclesia finé huic liti iam imposuerit,nó est quod amplius de haere disputemus»

A ngelus.
Irca angelorum materia vnum paercise errorem apud eosquos euolui au-
thores inuenio, qui asserit angelos non este creatos á Deo,siue bonos, siue
malos. Huius erroris primus author cx cis qui Christu semel professi sunt
in baptismo (naaduersus hos solos arma sumpsimus) fuit Hermannus Rif- Herm$nus
fuich.Hic(vt refert Bernardus de Lutzemburgo in suo catalogo haeretico­ Rissuich.
rum) homo Batauus, siue (vt vulgari vocabulo vtar)Holladrinus fuit,qui in
multos errores lapsus est:tandem cum poenitentia duceretur,& palinodiam cantaret, mi­
sericordiam cum aliqua iustitia consecutus est,perpetuo carceri dánatus,anno domini M.
ccccdi.yerum cum postmodu carceres euasisset,in priorem dementia relapsus est, & mul­
ta etia peiora quam prius effuti uit. Propter quod iterum captus anno domini M.ccccc.xii»
per inquisitores prauitatis herética: dánatus est,& curiae feculari traditus,& ex eius manda-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
to combustas est. Ex his ergo erroribus in quos Herminus iste prolapsus est,hic est vnus
quo asterit angelos sme bonos fiue malos a Deo non este creatos,quia (vt inquit; nusquam F
hoc scriptura asserit.Hic manifestus est error: quoniam de angelo malo claré dicitur inli-
lob.iiq. bro Iob,Ecce Bchemoth,qué feci tecum. At nomine Behemoth(vt Hieronymo & Gre°o-
rio placet;nullusalius inteiligitur dqmon. Et in eodem libro de eodem dicitur, Ipse est
Ibidéiij. principium viarum dei.Quod expones beatus Gregorias ait, Quid enim vias dei nisi eius
Esa.lv. actiones accipimus, de quibus per Prophetam dicit, Non enim sunt viae meae sicut viq ve­
strae. Et principium viarum deiBehemoth dicitur,quia nimirum cum cuncta creas ageret,
hunc primum condidit,quem reliquis angelis eminentiorem fecit. Haec ille. EtapudEze-
Ezcch.31. chielem prophetam sub nomine Astur regis de eodem d^mone dicitur* Omne lignum pa
radisi non estastimilatum illi, & pulchritudini eius, quoniam speciosum fecit eum in mul
tis condenfifque frondibus.Qui in multis condenfifq*, frondibus speciosus factus este de­
scribitur,quia multis supernorum spirituum legionibus superior creatus est.Praeterea de o- G
Pfildif, mnibus angelis dicitur,Qui facit angelos suos spiritus. Per haec enim prophetae verba bea­
tus Paulus 111 ea quae estad Hebraeos epistola ostendit Christum dei filium este angelis su­
periorem,q, scilicet deus angelos fecerit,Christus autem factus non fit. Sic enim ait - Et aci
Hebr.i. angelos quidem dicit,Qui facit angelos suos spiritus, & ministros suos flamma ignis. Ad
filium auté,Thronus tuus Deus in feculum feculi. Quae verba exponens Theophylactus,
Angeli(inquit)cread sunt,8c ad eos illud refertur,qui facit. Filius vero nequaquam creatus
est,nec de eo illud, qui facit, est dictum : quia potius rex ille & dominus & deus est, quod
.. plane thronus iste testificatur,qui principatus est & imperii argumétum. Haec Theophyla-
loan.i ¿fus.Accedit ad haec quod dicitur apud Iohinem,Omnia per ipsum facta sunt, & fine ipso
factum est nihil. Aut ergo angelos este factos a deo concedat,aut ipsos este nihil fateatur o-
portet. Ex manifesta igitur scripturae ignorantia prouenit dicere non poste colligi ex scri­
ptura, angelos este factos a deo.Deniq; cótra hanc haeresim est expresta ecclesiae definitio.
Nam cóciíium Lateranense sub Inncentio tertio celebratum,talem protulit definitionem,
Vnum vniuerforu principió,creator omniü visibilium & inuisibiliu,spiritualiu & copora-
liu,qui sua omnipotenti virtute fimul ab initio teporis vtranqj de nihilo códidit creatura,
spirituale & corporale, angelici videlicet & múdani. Hxccóciliu Lateranése. quae verba
habetur in volumine Decretalia titulo de summa trinitate & fide catholica,cap-firmiter.

Anima,
Nter illa qua? in hac luce sub caelo nobis incognita sunt & magis abstru­
sa,anima nostra est,adeo vt veré propter illam dicat beatus Bernardas,Ex f
meipfo cognosco q?deus incoprehensibilis est, quia meipfum no cópre-
hendo.Cui dicto Bernardi quodimodo astentire videtur illud regii pro­
phetae,Mirabilis facta est scientia tua ex me. Miratur quidé propheta Dei
pfai.138.
sapientia q magna fit,ex feipfo.Ex hocen! q> feipfum homo no cogno­
scit,qui tamen se credit aliquid scire,iustu est vt miretur scientia illius qui omnia nouit, &
nihil absconditu est ab oculis eius.Ex hoc ergo tam obtuso intellectu animae circa feipsam
cognoscenda,euenit vtpluresde eius substantia eiúfq*, qualitatibus orti sint errores.Omit­
to eos quos philosophi gentiles amplexati funtmó enim cótra cos nuc agimus, sed contra
cos qui christianá philosophia doctriniq*, euigelici sectari fe iactát. Qui errores no iuxta
ordiné téporu quibus orti sunt,sed prout materia ipsa iuxta ordiné doótrin^ exigit,descri­
bentur. Primus ergo error est,qui negat anima rationale este forma corporis humani, no
absolute,sed inquantu rationalis est. Concedit quidé animi rationale este forma corporis: £
nó tamé sub hac ratione qua rationalis est,quia per hic ratione nó potest informare cor-
pus.Huius erroris patronus este dicitur quidam Petrus Iohinis,qui multos errores abbatis
Petras Io
hannis. Ioachim(de quo postea dicemusjfufcitauit. Adistu ergo errore oppugnidu, quonia de re
nó in vniuerfum theologica est sermo,ne in ambiguo laboremus,id primum scire oportet,
Forma, quid fit forma. Forma est quae dat este rei,qu£.(. adueniens materiae,dat este ipsi substantiae,
& iuxta qui fit fpecieru differétia,quonii materia vna est eadeq; specie in omnibus fubsti-
tiis corporeis.Qupd ergo vna res ab alia disterat specie, varietas formae est in causta, quo-
nii ab illa praecipue res capit este,perfectióq; ipsius iuxta illi pensatur. Secunda hanc ergo
formae
 AD VERSVS HAERESES LIE. Ii.
Ji formae afíígnatá ratione manifestus est error, negare anima rationale eñe forma corporis
humani etii inquanta rationalis est.Exeo niq* sequitur homine ipsum minime rationale
eíTe.quod est haeretica.Ni q> homo rationalis fit,aut habeta forma,aut amateria.no enim
aliunde illi aduenirc potest,cú efte rationale nóaccidétaliterilli adsit,sed cffentialiter.par-
tes auté cffentiales nullas alias habet praeter materia & forma. A materia certu eft non oriri
q> homo rationalis fit,cu hac ratione omnes fubstitias quae fimilé habét cu homine mate»
ria, oporteret effe rationales. Prouenit ergo a forma sua q> homo rationalis fit.nam illa eft
(iuxta definitione datamja qua res fuá habet perfectione. At iuxta Petri Iohinis diitu ani­
ma rationalis inquám rationalis eft,nó eft forma corporis.ergo ab illa homo no habet q?
fit rationalis,quia sub illaratione(vt inquinó eft forma. A nulla ergo sua parte essentiali
habet q> fit rónalis,poftq nec a materia, nec a forma.no esset ergo simpliciter iuxta dicta
£ illius,hó césend9rónalis.Rurfus.Sianima inquitúrónalis eft,nó eft forma corporis huma­
ni,ergo nec pars aliqua essentialis hominis:quonii cum nó fit materia, nó eft aliqua quas
effe poflit. Quod fi sub hac ratione pars hominis nó eft,erit ergo ab homine necessario se­
parada quicquid perfectionis sub hac occasione illi tribui solet,quonii ab exteris nó capit
perfectione fui.Propter hanc en! caussam homo imago dei dicitur, quia imagine in ani­
ma ipreifam esse ab omnibus cóceditur hac sola ratione,q> rationalis eft.Nó esset ergo ho­
mo imago dei dicendus. Non esset etia dicendus liber,quonia sublato ab homine eo quod
rationale dicitur, etia oportet separare ab eo id qd eft libem, quonia libertas fine ratione
cssenequit.Quod fi libertate ab hole tollas, nulla eft via per qua mereri aut demereri pof-
fit:quonii id qd libem nó eft,nunq a' deo iputatur fiue ad poena,iiue ad gloriam.Erit ergo
necessario cócedédu aíam rationale etia inquam rationalis eft,effe forma corporis humani.
Hic error dinatus eft in cócilio Viénéli sub Clemete.v.Cuius cócilii definitio ponitur in
q lib.epift.Clemétinam titu.de fum.tri.& fide catho.cap.vnico,fub his verbis-Porro doctri­
Concilium
na omne seu positione temere afferente aut vertété in dubiu q> fubftátia aíae rationalis seu Vicnenfc.
inteilectiu<£,vere ac g fe humani corporis nó fit forma, velut erronei ac veritati catholicae
fidei inimicá pdicto sacro approbate cócilio reprobam9,definiétes,vt cuctis nota fit fidei
fyncer<£ veritas,ac praeludatur vniuerfis erroribus aditus,ne subintrent, quod quisquis de­
inceps asserere defendere seu tenere pertinaciter prqfumpferit, q> anima rationalis seu in-
tcllectiua non fit forma corporis humani per fe essentialiter,tanquam haereticus fit censen­
dus. hucufqj concilium Viennense.
Ecundus errorsfi modo error dici meretur)eft, doces spiracula qd deus fpirauit í Ada,

S effe ipsam aíam.H^c assertio recitatur á Philaftro inter h^refes,nullo tam e noiato illi9
assertionis authore. Tamé falúa ei9 reuerétia,nó video cur hac assertione hqrefis nota
signauerit.Primo quide reperio hic effe doctrina pluria vere catholicom doctora afferen-
jQ tia spiracula illud qd fpirauit in facie hominis,effe aíam hois, qui tue aut infufflido crea-
uit,aut creido corpori infudit. Vnde Chryfoftom9 homi.xi.fug Genesim ait,Etvt doceat
nos 9 formata illa de terra misericordia domini, & rationale animae effentii habere vo­
luerit,per qui animal hoc absolutu & perfectu fieret:Infpirauit(inquit) in faciem eius spi­
Gcnc.i»
raculum vitae. Vitale dicere vult operidi efficacii,ei qui de terra formatus eft, spiraculum
datum effe,& hoc fubftantiam animae conftitutam.vndefubdirEt factus eft homo in ani­
mam viuenté. Haec Chryfoftomus.Hoc etiam expressius dicit Eucherius,qui lib.primofu
per Genesim fic ait,Ideo dicta eft spiracula vitae, quia & iste aer pleruqs dicitur fpirit9:fed
tamen spiritus vitae nó dicitur,quia caret vita. Quaeritur aute vtru deus animi insufflando
fecit:an eam quam fecerat,corpori dando potius mfuEauit? Vtmq; enim puto effe,nec ha­
bere aliquid quaestionis,quomodo fiue insufflando fecerit animi, fiue creando donauerit,
nec de aliquo flatu suo,nec de feipfo,fed ex nihilo aut sufflando creauit,aut creando corpo-
E n infufflauitmon quia illud spiraculum conuerfum eft in animi viuentem, sed operatu eft
animam viucntem . Hucusque Eucherius . Hoc idem dicunt Hugo cardinalis & Nicolaus
Lyranus in suis expofitionib9 super Genefim:quorum dicta nolui hic inserere,quia eorum
libri paffim habentur. hi tamen omnes viri catholici sunt. Iam opus eft vt respondeamus
his qua? pro fe Philaftcr adduciqPrimo enim ait inspirationem effe diuini spiritus quandi
gratiam, ac propterea dicit spiracula illud effe gratiam datam anima: Ada: poft eius crea­
tionem , quemadmodum (vtait) apostolis post resurrectionem insufflans dixit- Accipite IohS.xxo
non animam , sed spiritum sanctum. Deinde adducit ex scriptura, nomine spiritus gra­
tiam dei designari, vt in primo Regum legitur deSaul quod recessit ab eo spiritus do­
mini z & immundus spiritus fatigabat eum . Et quod alibi legitur,in malignam animam i.Rcg. xvl
Sap.i,
f
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
no intrare spiritu fapietix.Certe hxc omnia paru vrget,& in xquiuoco laborat. Ex igno- p
rátia siquidé multiplicis significationis huius nominis fpus procedit. Aliquádo eni aer in
Pfalm. x.
Pfal.evi. scriptura vocatur fpus,vt ibi,Spirit9 procellaru pars calicis eoru. Et alibi,Dixit & stetit fpi
iij.Re. xix. ritus procellaru.Et iteru in.iii.Regú,Ecce dominus transit,& spiritus gridis & fortis fub-
uertens motes,& cóterés petras ante dominu. nó in spiritu domin9. Aliquádo ctii omnis
aia,fiuc ea rationalis fit,fiue irrationalis,vocatur fpirit9,vt in Genesi legitur,Mortua est oís
caro q habebat in fe fpiritíívitx. Aliquádo sola aía rationalis vocatur fpus.Sic ení de Chri
Ioan.x*x, ito legim9,Inclinato capite emisit fpum.i.animá,qui ipfe,ppria potestate cmifit,sicut pri9
ioh3,x» dixerat,Potestate habeo ponédi animi mea,&iteru fumedi eá. Aliquádo etiá sumitur fpi-
rit9 pro tertia persona diuina. hoc auté rarissime inuenitur,vt absolute nome fpus pro deo
fumatur,nisi cu quadi cótractione, vtputa dicedo,fpus domini,aut fpus fanct9.Adx ergo
datu eft fpiraculu vitx.i.anima.qd manifeste cóuincitur p id qd fubiugitur,& fact9 eft ho q
mo in anima viuété.Pcr hoc ení homo fact9 estaíal viués,q> deus fpirauit in facie ei9 spira
loan, q. culú vitq.In Apostolis aute,cu insufflat & dicit, Accipite fpum fanctumó addit scriptura,
& facti sunt in aías viuétes,sicut de Adi dixerat.ideo flatus ille nó ad vitae naturalis dona­
tione referedus est,quéadmodu cu spirat in sacié Ada?, sed ad vitae spiritualis, hoc eft gra­
tiae cuiufdi largitione.Magnu eft ergo diferime inter eu flatu quo spirat de9 in facie Ad^,
& cu quo in Apostolos fpirauitrquonii hic ad spiritale quandi viti,ille vero ad viti natu­
rale q per animi fit, referédus eft.quod ex beati Pauli verbis aperté conticere licet,qui ait,
i,Corin.xv, Fastus eft primus homo in animi viuente,nouissim9 aute Adi in spiritu viuificanté.Ibi c-
nim Paulus discrimen ponit inter primu & fccudu Adi.f.Christu. Quod fi fpiraculu illud
quo primus homo fastus eft in animi viuenté,esset quqdi spiritualis gratia, esset etii pri­
mus homo fastus in spiritu viuificanteratq; ita nó esset tale inter eos quale Paulus assignat
difcrimé.Si aute adhuc cótendat per hoc q> scriptura asserere videtur hoíem itegre forma- n
tu anteq íspirasset in facie eius de9,ergo ante fpiraculu illud oportet q> homo habeat afam­
Genes,i en q> homo fine anima esse nequit.Sic ení scriptura ait,Formauit deus hominem de limo
terra?.ecce homine iam formatu: & cótinuo subditur,& infpirauit in facie eius spiraculum
vita?.Exquo videtur aliud esse fpiraculu,aliud aute anima.'Quibus refpódemus cócedétes
homine fine anima efíe nó poffe:histamé nó obftitibus,quotidiani quadi lege sermonis
dici solet,talis homo eft in gloria,cu tamé sola anima ibi nuc quiescat, hoc autjllo loco ho
mo ille fepultus eft,cu tamé hoc ad folu corpus referri poffit. Nec istu modu loquédi ab­
horrent sacrae litera?.Ni animi saepe interiore homine vocat,corpus vero exteriore, tanq
duo fint homines,cu fimul vtruq; vnus fit homo. Ex hoc igitur negocio argumétu sumere
licet,nó efíe facile de haerefi pronuciidu,etii fi teftimoniu adiit alicuius viri quitulibet do
sti.Nibeatus Auguftin prologo fui lib.de haerefi. ad Quodvultdeu,testatur húc Philaftru
multas assertiones inter hxrefes annumerasse, q minime hxrefes céfend^ sunt.Et quitu ad I
hic assertione fpestat,in lib./z.de ciui.dei ca.L^.. irridet eos q. credut fpiraculu qd fpirauit
deus in sacié Ada?,efíe quadá gratii anima? Ada? collatam, & nó potius ipsam animam.
Ertia de hac re haere fis eft qua? docet hominis animi efíe prius formati qui corp9.

T Huc errore beat9 Hieronymus tribuit Iohini epo Hierosolymitano in quadi epifto
la qui scripsit ad Pimachiu aduerfus errores pfati Iohinis.In eude errore lapsus eft
Philafter Erixiéíis,qui ti firmiter illi adha?fit,vt in suo libello de haerefi.dicateffe h^refim,
afferere prius efíe corp9 Adx formatu,deinde aíam creati & illi inferti.Et hac fui fentetii
Philafter x suadere conatur per id qd in lib.Gcnefeos ca.i.diciturEt creauit deus hoíem ad
imagine fui.Quia ení iuxta animi homo eft imago dci,& nó iuxta corpus, putauit Phila­
fter tuc de anima? creatione folu agi.Cu auté in fecudo cap.eiusdem lib. dicitur,Formauit
igitur domin9 deus homine de limo terra?,tuc credit de sola corporis formatione Mosem
loqui.Et hac ratione motus censet fide tenédu efíe,prius animi creati esse,& corpus dein- K
de plafmatii.Expraua ergo scripturas incelligetia ha?c ha?refis,ficut alia?,oritur.Nó ení in­
tellexit bon9 ille hó,q> vtroqj illo loco scriptura loquitur de toti9 hoís formatióe: & scri­
pturae faerx moré efíe,aliqua p anticipatione semel sub cópédio dicere,& postea ad illa ló
gius difíerédaredire.Dixerat ení pri9 hoíem efíe adeo ad fui imagine creatu:fed vndeffa-
stus fuerat,an ex nihilo,nó dixerat.ideo.z.cap.iteru hoís formatione repetit, vt largius &
cxprefíi9 de ea loquatur.Ni q?.i.cap.nó de soli9 corporis,sed de toti9 hoís formatione fiat
iermo,ipfe verboru ordo fatis aperté ídicat.Sic ení airEt creauit de9 hoíem ad imaginem
fui:ad imaginé dei creauit illu-.mafculu & foemini creauit eos.Ecce vides fexus diftinólio-
né,mafculu videlicet & foemini. At hxc fexus diuerfitas in corpore fita eft, nó in anima:
quofit,
 AD VER SYS HAEKESES LIB. II 41
A quo fit,vt tunc fit corpus formatum,cum sexus distinctio exprimitur. Quod autem prius
fit corpus formatu,deinde anima creata,verba qu£ in fecsido cap.narrá tur,fatis aperte oste
dut. Hacccni refersirFormauit igitur domin9 de9 homine de limo terror & infpirauit in fa
cié cius spiracula vitae: & factus est homo in anima viuenté. Csi dixit homine formatu dc
limo terr^, corpus hominis exprestit:quonia anima nó est facta delimo terr^, sed corpus»
Dices,infpirauit in facie ei9 fpiraculsi vitae,anima declarauit:quonii haeesvt in praefata hc-
refi docuimusjest fpiraculu vitae qñ deus infpirauit in facie Adq.Csi ergo cóstet ex ipsius ii
terae decursu,prius fuiste homine formatu delimo terrae,& postea in facie illius desi inspi­
raste fpiraculu vitae,cóuícitur inde,corpus fuiste prius plasmatu,& deíde anima fuiste á deo
creatá.Hác cade sententia cósirmat beat9 Hieronymus in profata epistola ad Pámachisi,sic
inquiés-Si fuit anima anteq Ada in paradiso formaretur, m quolibet statu & ordine & vi-
g xit,& egitaliquidfneq*, eni postumus incorporale & aeterna inmodsi glirisiímobilé torpó
témq; fentire-neceste estvt aliqua cauffa praecesserit,cur q prius fine corpore fuit,postea cir
cudata fit corpore.Et fi animae est naturale,este fine corpore,ergo cótra naturam est este in
corpore.Si cótra natura est este in corpore,ergo resurrectio corporis cótra natura ent.Sed
nó stet resurrectio cótra natura,ergo iuxa sententia vestra,corpus quod cótra natura est re­
surges,anima nó habebit.Haec Hieronymus:qui nó foisi q diximus asserit, sed argumentis
pluribus nostri,hoc est catholica fentétiá cósirmat. Deniq, Leo papa huius nominis prim9
de hac re fentétiá protulit.Na in quadi epistola ad Astorigefem epifcopsi,q est in ordine
7i.in qua errores Prifcillianistaru danat, postq decimo loco rccéfmt quenda lllorsi errore
quo diesit animas hominsi prius in c^lo fuisse,& inde propter sua peccata fuiste delapsas,&
humanis corporibus infertas,haec verba subnectit-Qui impietatis fabuli,ex muitorsi libi er
rorib9 texuersit:fed ónes eos catholica sides a corpore suae vnitatis abscidit, cóstáter pdicis
C atq; veraciter,q? alae hominu priufqfuis inspiraretur corporibus,nó fuere: nec ab vilo in­
corporatur,nisi ab opifice deo,qui & ipfarsi est creator,& corporsi.H^c Leo papa, vir quidé
fanct9 iuxta acdoct9.Et de hac re pro illi9 qualitate fatis me dixisse arbitror. Aduerfus hic
haeresim nullsi alisi scriptore repen praeter beaesi Hieronymsi in ea epistola qui supra cita-
uimusrquo loco nó plura aduerfus illi dicit,qui paucula illa quae proxime praefati fumus.
Vartus error astruit animi este aut dei fubstitii,aut ex dei fubstitia.Hoc móstrsi in-
Q uentuest quorsidi haereticorsi qui Gnostici sunt appellati,vocabulo a fcietia qui ia- Gnostici,
ctabit,costcto. Horsi principe alii alisi tradsit.Philaster siquidé asserit eos a Ni
colao diacono,dc quo in Actis apostolicis sit metió," dux iste originé.Irenq9 auté in li.i.ad-
uerfus herefes cap.x4.e0ni authoré fuisse Carpocraté asserit:de quo postea dicem9.Irenaeo
magis crediderim,eo q> doctior,diligetior,atq-, vicinior iliis téporib9 fuerit.Hsic esidé er­
rore postea fufeitarsit Manich^i,quorsi dux fuit Manes quidi,iuxta nome fusi insanies, na Maniclm
j) /jlxivwDxi Graecis ífanire significat.Quare discipuli ei9 in Grauciasvt ait Augustin9)nomé in­
sanis,quasi docti ores,Lc eo ipso médaciores,vitátes,geminata n,Manich^si,quasi mana sú­
dente,pro Manichaeo id est insano appellauerunt. Hic igitur Manes natione Persa, vita &
moribus barbarus fuit,ta acer ingenio, vt insanire,vel daemone adimplerivideretunatqfin-
stinctu d^monis agitat9 inuifam & exeerabile omnib9 h^resim docuit. Christsi fe este me­
ritus est,ipsum etiá paracletsi fe este aliquádo dicebat.Elatus itaqs hac ifania, ad similitudi­
ne Christi.xii.difcipulos eliges,ad pdicadsi mittebat, dogmata stulta & ipia,a diuersis h^-
reticis qui iá prius extincti fuerat,mutuata, feminauit ,& nostro orbi Persica venena pro-
pinauit.Ex hoc ergo Manete,Manich^orsi haeresis orta est,tepore Probi Imperatoris,& Fe
licis papae:q h^relisvalde ecclesia infestauit,& logo tépore duras plures ¿puincias ifecit. Ab
his ení numerosa haereticorsi colluuies progreditur. Multi náq; h^retici sub hac h^reli mi-
litarsit,quis aliis noib9appellati funt.Ad Manich^os siquidé ptinét Audiani,ab Audeo Sy AudianL
x ro sic dicti,de quo agitur memoria li.7.hist.tripartítse,ca.n. Apocarit^,Erachitae, Decarti- Apo caritas
tq, Tafcodrogit^,Tefalit^, Tetradi t£,de qb9 omnib9sit métio.C.de haereticis & Maniese­ Brachitar.
is. alii ctia plures viri alioqui doóf i,vt Faust9,Felix,cótra quos,diuerfas habuit beat9Augu. Decar tita-.
Tasco dro^
disputatióes,diucrfófq> scripsit tractat9. Hi ergo Manichaei cóuencrsit in vnsi esi gnosticis gita:.
aduerfus dominó,& aduerfus fidé,quá ille p Apostolos & prophetas nos docuit: dicétes a- T esalitar.
nimá hoís esse dei fubstátiá.Cótra hsic erroré est primo illud, qdpauloante ptractauimus Tetraditar»
ex iib.Genefcos,Formauit de9 hoiem delimo terrae,& fpirauit in eo fpiraculu virae.qcf spi­
racula superi 9 ostédimus este anima ipsam ,p idqd subditur,Et factus est homo in anima
viuété.Si anima ergo est illud fpiraculu quod fpirauit deus in facie Adae,sequitur cá nó es-
fe de dei fubstátia 5 quéadmodsi status ex ore hominis prodiés nó est de substantia homi-
f ii
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MIN ORITAE
nis,fcd ex acre circufufo.Sicut crgo nos postum9 no de nostra natura qua hoícs fumus, sed p
de isto aere circumfuso,qué inspirando & respirando trahimus & expellimus,flatum facere
cu sufflamusfita omnipotens deus,non de fuá natura,neq; de fubdacéti materia, sed etiá de
nihilo potuit facere statum,qué corpori hominis inferédo, inspiraste vel infufstaste conue-
nientistime dictus est.Quod st forte ex hoc contédant anima este aequalem cum dei sapie-
Eccl. xxiiij tia,de qua dicitur,Ego ex ore altislimi prodii: huicobiectioni respondemus q> non dici­
tur sapientia ore dei efflatam fuiste:sed ex ore eius prodiiste. Deinde nó omnia quae ex dei
Apoc.iij, ore prodeut,oportet ea ^qualia este.Nam in Apocalypsi legimus dominé dicente cuidam,
Vtina frigidus aut calidus estes: sed quia tepidus es,&nec frigidus nec calidus,incipiam 11
euomere ex ore meo.Prxterea st anima deus ex sua fubstátia fecisset,sitqi anima eiufdé sub­
statis cuius est deus,necestariu est vteafdé habeat proprietates quas deus: quéadmodu pa­
ter & filius,videlicet Iohánes & Petrus,quoniá eiufdé sunt substantiae,in eademq*, sunt spe- q
cie,eafdé etiá habent proprietates,prxeipue eas quae naturaliter adsunt,& minime separari
postunt:vt gratia exépli st vnus rationalis,& alter.-st vnus risibilis, & alter:st vnus mortalis,
& alter. At multae sunt proprietates quas deo necestario tribuimus,quae animae nullo pacto
cóuenire postunt.Deus ení est omnipotés,anima auté nostra nó folu no potest omnia,ve­
Malac.iif. ru paucissima sunt q potest. Deus cstímutabilis,iuxta illud,Ego deus, & nó mutor.Le alibi.
IacobU. Apud qué nó est trasmutado,nec vicissitudinis obubratio.In anima auté nostra quot sunt
bone deus mutationes?Modo hilaris,modo tristis:modoiracuda,modo manfueta:aliquá-
do vult,aliquádo idé nó vult:modo aliquid amat, postmodu illud idé odio prosequitur:
lob.xiij. nuc vitiis dedita,nuc virtutibus studés.Nó ení immerito dixit Iob,nun<| in eodé statu ho
miné permanere:qüod nó minus veru est de anima,g de corpore. Si ergo haec anima: con
ueniut,quae necestario deo repugnat, cófequés est anima nó este eiufdé fubstátia: cum deo,
nec aliquo modo ex substantia diuina procedere.Veru post haec omnia audiamus quid ec- y
clefla in haere definierit,quoniáiuxta superi9 dicta,ecclesiae definitioni veiut diuino oracu
lo obediendu est.Conciliu fiquidéBracearen,primé cap. f.suoru Decretoru sic definis Si
quis animas humanas vel angelos ex dei credit substantia extinife,sicut Manich^us & Pri-
fcillianusdixcmt,anathemafir.Neergocum Manichaeis & Prifcillianistis anathemati ali­
quis fubiaceat,ecclefiae obediat oportet,dicenti animas á deo creatas este nó ex dei substan­
tia,aut ex fubiacéti materia,sed ex nihilo.Et Leo primus huius nominis pontifex epistola
feptuagelimaprima cap.?.sic ait * Quinto auté capitulo refertur, quod ammá hominis di-
uinse afferat este substantia:,nec á natura conditoris fui códitionis nostra: distare naturam.
Quam impietaté ex philofophoru quorundá & Manichseoru opinione mananté, catholi­
ca fides damnat,sciens nulla tam sublimem tamq*praecipuam este facturi,cui deus ipse na­
tura fit.Haec Leo papa.Et multa alia ad hic rem pertinétia eo loco dicit,quo de Prifcillia-
nistarum erroribus tractat. j
Z^X Vintus error est qui docet animas nó creari a deo.Hic auté error adhuc diuifus est,
V ) sicut foíéne est haereticis nufq tenere vnitaté.Quidá enídicut animas factas este ab
Seleucus. * ^ angelis,factafq? ex igne & spiritu.Huius erroris authores fuerunt Seleucus &
Hermias. Hermias Galatae,vt ait Philaster,a quibus Mcstalianorum haerefis orta cst,vt dicitur in vii.
Mcífaliani. lib.hist.tripartitae.cap.xi. Alii auté dicut animi filii fieri ab anima patris,quéadmodu cor­
T<t tullía"
ñus.
pus ex corpore.Huius erroris author extitit Tertullianus,vt ait beatus Aug. in lib. de hae-
refibus ad Quodvultdeu cap.8<s.Quis auté is fuerit,qualifq; eius doctrina, cu ex aliis, tum
ctiá ex lib.illustriu viroru beati Hieronymi plenius discere potes. Hui9 fentétia est,animi
hominis este corporei,quis immortalem,&cx anima patris vclut corpus ex corpore ge-
Apollina^ nerari.Hüc errorem docuit Apollinaris quidá Alexidrinus,de quo fit mentio in v.lib. hi­
ris. storia: tripartita:ca.xliiii.Huc eúdem errorem tenét Luciferiam,a Lucifero quodáCarali-
Lucifciiani
tano episcopo eoru principe fic nominati,de quo in x.lib. historia: ecclesiastica: per Rufi £
sinum addito fit mentio,nec tamen iste error illic ei tribuitur. Verá Guido carmelita dicit
huc erroré este Luciferianorumefcio tamen quos authores in hac parte secutus fittquonii
beatus August.in lib.de ha:refi.ad Quodvultdcucap.lxxxi.de eis disterés,dubíus est in pri­
mis an fit ha:c eoru astertio. Deinde etiá dubitat an dato q?eam tenuerint,propter illa cen­
sendi essent han etici.Et de Tertulliano loqués loco proxime citato,cúmq; erroré hunc il­
li tribuat,dicit tamé nó propter assertione hác esse clamatu ha:reticu,fed quia ad Cataphry
garú secta accedés,fecúdas nuptias veiut adulteria dánauerit.Ná idé beatus pater Augusti­
nus fepistime anceps est & dubius quid de anim^ origine fentiédu fit.Credit enífvt ipse-
met fatetur in epist.de haere ad Hieronymfi per Orofiu presbyceru mista,& in epistola ad
Optam/
 rAD VERSVS HAERESES E18. IL 49
^ Optatu)animas i deo creari,& nó ex traducevelut corp9 generari:an auté ad hoc credédé
fides catholica nos cogat,ipse dubitat:quonia(vt ait)null9 eft faersr scripturae apertus locus
qui hoc cóuincat.Siení quis afferat illud Pfal.Qui fingit spiritu hominis in ipso • & illud, Pfal. xxxij.
Qui finxit figillatim corda eomrhis duob9 teftimoniis refpóderi potest,q? fingere dicimus
eu qui ex praeexistéti materia aliquid facit:ficut solemus appellare figulos eos artifices qui
ex maña terrea vasa cóficiét.acproinde quis ex illis authoritatib9 optime cóuincatur has
refis dices animas nó creari a deo,sed ab angelis,vt dixerut Seleucus & Hermasrnó tamen
céuincitur eas a deo produci ex nihilorquoniá fingere id nó sonat. Magis liquide eit crea­
re a fingere,& tamé nó femper creare in sacris literis sumitur pro eo quod eft producere
cx nihilo: quod vel ex eo loco psalmi patere potest vbi dicitur,Cor mudé crea in me de9. PfaU.
Ná ibide creari petit anima,que iá cxistit.Et in alio loco dicifEmitte fpum tué,& creabu- FfaLdif.
£ tur.Si ergo iá existes creatur,per nouae iustitiae reccptionc.-quid prohibet vt iá existes fingi
dicatur eó q> aliquid noué acquisierit?Quod auté in Eccleíialte legitur,Et reuertetur puluis Ecclc.xij.
interráfuá sicut crat,& spiritus reuertetur ad dominu fué qui dedit iliu • hic locus etiá ma
nifestiffime cóuincit animi produci á deo, sed q> anima ab eodé ex nihilo producatur,no
ostédit,ímo(vt Augustinus airjfacile huic obiectioni refpódetur, corpus in terra de qua fa-
cté est primé hominis corp9, reuerti:fcd spiritu ad deu,a quo facta eit prima hominis ani-
ma.Dicét ení hi qui huc tutatur errore,q> sicut nostm corp9 quáuis ex illo primo corpore
propagatu fit,eó tamé redit vnde ipsum primé corpus effeéfé eihfic anima nostra quis ex
prima anima propagata,nó ad nihilu,quia i mortalis eit, sed ad deu redit,a' quo prima ani­
ma facta fuerat. Vnde Auguitin9 in epilt.ad Hieronymu superi9 memorata de hac fentétia
loquens,fic ait,Nolo mihi dicatur pro hac fentétia debere accipi q5 scriptu eit, Qui finxit
fpum hominis in ipso,&,qui finxit figillatim corda eoru. Aliquid fortiffimu atq> inuictissi
C mu requirédó eít,qd nos nó cogat deu credere v liaré animaré fine culpa aliqua dánatoré.
Et paró infra.Necillud qd Í Ecclefiaite scriptu eít,Tuc cóuertetur in terrá puluis ficut fuit,
& fpirit9 reuertetur ad dominé q dedit illéfistá cófirmat fentétia,quá volum9 eífe noftrá.
Haec Auguít. & in epist.ad Optatu de origine animam fie ait'Sed vbi res naturaliter obfeu
ra noítru modulé vincit,& aperte diuina scriptura nó fubuenitrtemere hinc aliqd defini­
re humana cóiectura pfumít.Secudú vitas auté quas proprias habere incipiut,nouos horni
nes dicimus nasci,fiue anima,fiue corpore.At vero fcdm originale peccatu veteres nafcu-
tur,ideo baptismate renouátur.Aliqd ergo ccrtu de anim^ origine nódó in scripturis san­
ctis reperi. Na hi qui nouas finevlla propagine affemt animas fieri,inter testimonia qui­
bus idnitutur ostédere,ponét etiá illa duo q paulo ante cómemoraui-Qui fingit spiritu ho
minis in ipso:&,Qui finxit figillatim corda eoru.de quib9 vides quéadmodé poffit á refi-
ítétibus refpóderi.Hucvfqi Auguitin9. Quáuis ergo Auguftinus credat animas nó fieri ex
p traduce,sed ex nihilo á deo produci,ad hoc tamé credendu dicit nullá effe sacrae scriptura
cogété authoritaté.Et beat9 Eucherius Lugduné.epus,qui Augustino cétó annis 5caliquá-
to amplius posterior fuit,lib. i. super Gene.exponens illud,Et aedificauit domin9 deus coítá Gene.%
quá tulerat de Adá, in mulicrérfic ait,Queritur vtru focmina de latere viri formata,ex eius
anima acceperit animá?Et vtru ficut caro nafcétié ex carne,fic animae ex aíab9 procreetur?
An nouae femper creétur a' deo cx nihilo?Quae quaestio in definiédo difficilis eft,quia nihil
eft á sanctis viris,vel scripturam authoritate manifefti9 pronéciaté.Haec Eucheri9. Caeteru
beat9 Thomas in fuá súma córra Gétiles lib.r.cap.L^.hác materiá pertractás,dicit effe er-
roré animas ex propagine velut corpora deriuari.poft cuius erroris oppugnationé subne­
ctit huc fuiffe Apollinaris erroré.Nec tamé is á peedétibus (anctis viris aliqua ex parte re­
cedit,nec aliqd certius de anima affert.Ná quáuis beatus Thomas dicat effe erroré, nó ta­
mé dicit effe haeresim.Lata eft differétia inter haeresim & erroré: quoniá ctfi omnis haere-
x fis fit error, nó tamé viceversa oportet vt omnis error fit haeresis censendus, vt in princi*
pio huius operis docuim9. Atq$ hoc ipsum fenfiffe visus eft fanct9 doctor cu appellauit er­
roré,quia aduerfus illu disputas, solé argumétationib9 mere philosophicis agit,nullas feri
pturae authoritates afferens,quoniá córra Gétiles in illo operis libro agebat,nó córra haere­
ticos. Hinc ergo colligere hoc vnu valebimus,hác assertione Tertulliani & Apollinaris, si
aliquis fit sacrae feriptur^ locus apertus, a ut ecclesiae definitio cui repugnare oftédatur, effe
harresim céfendá.fi auté nuil9 scripturae locus,aut ecclefiq definitio m haeparte reperiatur
cui repugnet, etfi nó fit h^refis appellida,dicetur tamé erronea cóftet ex physica ratioci­
natione eálógiffime á veritate diftare. Ad quod perfuadédé,post eas quas beatus Thomas
affert argumétationes loco proxime citato,vnam ex meo capite in medié producam,quq
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
maxime ad rem cófirmandl facit.Si anima ex anima propagatur,vt corpus ex corpore,ali- «
quod femen oportet a parétibus decidere in coitu vnde anima feruetur, sicut femen deci­
dit ad corporis formationé.-alioqui dicetur anima ex nihilo produci,&nó ex propagine,st
nihii a parétibus decisum est vnde ipsa formetur. At cú sa?pe eueniat,vt semina line vilis có
ceptibus irrita permaneat,& coitus line vila prolis generatione frustrati succedant: qua?ré-
dum tunc est quid de animae femine facti fit,an pereat,an maneat?Si illud perire asteris,a-
nimá oportebit ctiá te dicere este mortale:quia impostibile est vt cuius causta & femé mor­
tale cst,ipfum immortale fit.Quod ii illud perire negas,quin potius manere cótédisiquare
anima nó generatur,cu femé ilii9 decisum iit vnde propagada erat?Nuquid dicédú erit si­
cut de corpore,ideo anima nó generari,quia qualitates diíponétes ad eius generatione re­
quisita detuerciita vt sicut ex nimia frigiditate mulier quis femine viri recepto nó cócipit,
ita ecia anima quátúuis ei9 femine in vétre matris recepto,ob defeóbu alicui9 similis quali­
tatis requisita nó producatur?Quo cócesto erit necestario dicédu anim^ fubstátiá ex aliqui 0
bus quaiitatib9 péderc tá in generatione, q in ei9 cóferuatione,ita vt illis femini ei9adhi­
bitis iubfequatur anima? gencratio:illis semotis anima nec generari nec subsistere queat»
At cú quaiitatib9illis aliqua? reperirétur cótrari^ (quonia alioqui nihil obstaret quo minus
femine deciso,ex femine ipso cui maxime anima? cóueniút,orirétur,fi nihil aliud estet illa-
rü ortui repugnás)oporteretqualitates illas corruptioni este (ubicólas,quibus corruptis ne­
cestario tuc anima cor raperetur. Atq* ita oporteret anima fateri este mortalé.Verú etli haec
collcólio maxime persuadeat,vehemétérq; vrgcat,nó tamé cogit vt ex ea oporteat dicere
istoru astertioné este h^reticáiquonia i caussa fidei esticaciores funtauthoritates,qquqcuq;
physica? argumétationes,dicéte Hieronymo i epistola ad Theophilu Alexádrinú,Fides pu
ra & aperta cófestio nó qu^rit strophas ¿arguméta verború.Qá vero ait Tertullianus ani­
ma este corpus,ii ita intelligat,este corp9 vt partes habeat,in partéfq; scindi postit, quarum
vna m vno iit loco,altera in altero:hoc manifeste cóuincitur este herética,per hoc q? sacre ^
litera? docét anima este spiritu. At quod spiritus est,corpus nó est,nec este potest.Dominus
liquidé post resurrectione fui discipulis appares,iilifqsexistimantib9 eu spiritu este,dixit,
Lue. xxiiij. Videte manus meas,Se pedesiquia ego ipse fum.Palpate & videte,quia spiritus carné & osta
nó habet,iicut me videas habe re. Anima autc este spiritu, plurib9 scriptura? testimoniis có-
Eccle irj Pr°katur.balomó eni in Ecclesiaste ait-Qms nouit fi fpirit9 filioru Adi afeédat furfum?Ec
Luc xxih. dominus animi fui in morte cómendans patri ait, In manus tuas domine cómédo spiritu
Matt.xxvi. mcu.Et liberi próptaq*, volutate fe habere ad pastione fubeudá ostédés, ait* Spús próptus
est,caro auté infirma.vbi noíe spús fignauit animi.Et Paul9 carnis & anima: pugni deseri
Galat.v. bés,ait:Caro cócupifcit aduerfus fpiritu.Anima ergo nó potest este corpus,cú iit spiritus.
Exta ha?rcfis est qua?asterit animas feeleratorú hominu post morté cóuerti in da?mo-

S nes,& in qua?cúqs animalia bruta suis meritis cógrua.Hic h^rcfim recitat Philaster,nul g
lo tamé illi9 nominato authore.Et Guido carmelita logo fatis tepore posterior insuo 1
lib.de ha?reiibus,cap.76".inter ha?refes innominatas,quarú nóest certus author, ea recéfet.
Veru de hoc Guidone valde miror,q? eá fine nomine posuerit,pra?cipuc cu legerit (vt credi
par estj Augustinú in lib.de ha?refibus ad Quodvultdeú.Hic en! etst cap.7 S.istu errore fine
nomine authoris fcribat,fcqués Philastrú in illa parte:postea tamé eas rccéfes ha?refes quat
nec a Philastro nec ab Epiphanio cómcmorátur,cap. 8 6. de Tertulliano disterés ait Ter-
tullianu fenfiste animas hominu pestimaspost morté in dxmones verti.Et idé Guido ca-
pite.tfj.de erroribus Tertulliani scribens, huc errorem illi tr-ibuiriquapropter miror qua­
liter postmodú inter innominatas ha?refes ei locauerit.Tertullianus ergo sensit animas ho
minú,nó omnes,vt Guido indistercter illi tribuit,sed animas hominu pestimaspost morte
cóuerti in da?mones.An auté ipse dicateas cóuerti etii in pecudes,Augustinus tacet,& mi­
hi nó est certum.Quod fi neget,erit in hac sola parte ha?c harreiis fine nominato patrono. „
Quid auté Tertullianú mouerc postit vt in huc erroré laberetur,certe nó video: nisi forte -
IohLviij. illud quod dominus apud loháné Iuda?is pessimis loques ait,Vos ex patre diabolo estis.
Et de transmutatione in pecudes,qui eá tutatur,forte mouétur ex illo quod Iohines Eapti
Matth.iij. sta ait,Progenies viperaru,quis móstrauit vos fugere á vétura ira?Verú ha?c parum monere
deberet vim vel mediocriter doótú:pra?cipue íi cóiideraret nó omnia sacra? scriptura? ver­
ba fuméda esteiuxta sola grammatica? nudam significationem. Sacra etenim scriptura ple­
na est metaphoris,aliisque figuratis locutionibus,in quibus propter aliquarum rerum inter
fe conuenicntiara,nomen vnius pro nomine alterius ponitur: vt cum Christus vocatur
leo,aut agnusmó quód vtrúq-, horu fit,ímo cú neutrú eorú iit,vtrúq; tamé dicitur ex qua-
 ADVERSVS HAERESES I IB. II. ^
% dam similitudine,có q> vtriqs eoru aliquid simile habet.Sic etiá hominesaliquldo vocan­
tor iuméta propter eoru mores quos iumentis similes habent.Progenies ergo viperam vo­
cantur Iudaei a Iohine Baptista,eo q, sicut illae deuorites matres suas nafcutur,similiter illi
postq patres, hoc est magistros & prophetas occiderat, tunepoenitétii agentes sp i rima liter
nafcutur. Ad hunc etiá moda accipiédu est quod dicitur,Vos ex patre diabolo estis: vt nó Ioan.viif.
iuxta natura esse diaboli filios intelligatur,fed iuxta mores,in quibus filii parentes imitan-
tur.Nam cuius opera quifqj facit,eius & filius vocatur.Quodex eo manifeste conuincitur,
quod Judaeis dicentibus patré fuu eñe Abrahi,Christus refpodit,Si filii Abrahae estis,opera
Abrahae facite. Ad hunc auté erroré reuincendu vel illud testimonium fatis est efficax, vbi
Matth.xxv.Christus hominibus paru misericordibus minatur fe dicturu in dieiudicii,.Ite
maledicti in igne ^ternu,qui praeparat9 est diabolo & angelis eius.Ex quib9 verbis ostédi-
K turdifcnme effe inter animas malorum hominu,&daemones. Item in lib.Sapietis dicitur,
Quomodo poffet aliquid permanere,nisi tu voluiffes?aut quod ad te vocatum non eít,có- Sapiens?,
feruaretur? Parcis auté omnibus quia tua sunt,qui amas animas conferuans. At quomodo
conferuaret animas,si eas in d^mones aliquádo verteret?Ná id quod ver titur in aliud,per­
ire neceffe est, vt in aliud vertatur. Quapropter ex eadem ratione oporteret fateri anima
cffemoralé:quod tamé Tertullianus,teste Augustino,negat.Nam id quod in aliud conuer
titur,tuc corrumpitur cum vertitur in aliud: vt vinum cum vertitur in acetum, aut aer cum
cóuertitur in aquam,desinit esse vinum,& desinit effe aer.Si ergo anina in daemonem con-
ucrtitur aut in pecude,neceffe est vt in hac versione anima desinat effe,atque ideo erit mor
talisrquod effe erroneum nunc proxime offendemus.
Eptjma h^resis eft qu^ dicit anima hominis simul cu corpore in morte hominis corru

S pi.Et haecin duas adhuc sectas partita eft,quibufdá dicentibus eas esi corporibus simul
Q interire,sed postmodsi in resurrectione item cu corporibus suscitari. Hic error (vt ait
Enfebius lib.vi.historiae ecclesiasticae cap.xxvi.)exortus eft in partibus Arabia?.Sed hos he­
réticos, quoniinullu eom Eufebius nominat authoré,beatus Auguft.lib.de haeresibus cap.
lxxxiii.dicit q> possumus Arabicos nominare,quo nomine a posteris qui de haeresibus feri Arabim
pferut,nominatur.Hi disputatione Origenis praesentis,& eos alloquétis,teste Eufebio,cito
resipuerat. Alii auté dicut animi sic in morte hominis cu corpore perire, vt nufq postea re­
deat,quo facto vidétur etiá hi negare refurrectioné. Versi de hoc alias inferius lógius per­
tractabimus cu de resurrectione agemus.Hic fiiit error Saducaeorsi: qué erroré omisissem,
nisi alius illa poftmodu fufeitaffet: quoniá solas illas haerefes pertractare decreui,quae post
Christi aduétu exortae funt,nó illas quqante Christi aduétu extitersit, prout beatus pater
Augustinus in suo lib.de haeresibus etiá fccit.Hermánus igitur kiffuich Hollidrin9,de quo HermSnu*
ii supra fecimus mentioné,poft Saducaeos huc fufeitauit erroré. Hi ergo etsi inter fe diuisi Kiffuich.
in hoc tamé cóueniut,vt dicit animi per hominis morté simul esi corpore perire.Quapro
pter vno eodemqj gladio feriendi sunt. Primo ergo ante omnia annotandum decreui,im­
mortale aliquid bifariam dichvno modo vt folsi neget actum moriédi, ita vt illud dicatur
immortale,quod nunq morietur,quis moripoffctiquomodo aliqui dicunt Adam si in iu-
jftiua perfeueraffet,ímortalé futurú,sic q> nunq moreretur,quis potentii (vt dicunt) habe­
ret ad morté. Alio modo aliquid dicitur immortale,vt nó solum neget actu, sed potentia
mortis,ita vt sicut nunq morietur, ita nec mori poffit, quomodo dicimus deu immorta­
lem. Hoc vltimo modo cóuincere animi effe immortalé, maius requirit opus q Enchiri-
dionnoftru patitunquapropter nuc omittere decreui,praecipue cum ad iftos haereticos re-
uincendos fatis eft probare animi hominis quitulibet corpore percute nsiq perituri. Hoc
auté euidétiffime cóuincitur ex premio bonorsi & malorsi,vbi dicitur de vtrifqz, Ibüt hi.f, Mattffxxv
iufti,í viti aeterni:illi auté,id eft peccatores,in igné seternsi. Acternsi autécffe nó poteft q3
E aliquido finietur.Et de iuftis in particulari dicitur,Spes illorsi ímortalitate plena eft. Prq- Sapic.iif.
terea,diucrfahominu in hocfeculo vita, cui indigna faepe pro nunc cótingit praemisi, ad­
eo efficax mihi videtur argumentum,vt etii si scripturae teftimonium deeffet, sufficeret ad
conuincendsi,animi post morté hominis manere:quoniam videmus in hac vita praesenti
peccatores fceleratifíimófque homines saepissime prosperari,nulláfque suis meritis dignas
hic luere poenas: econtrario iuftos aduersis vexari, morbis cruciari, plurimaque pati ineo
moda. Quod si animae nunquam poft hominis mortem manerent,poffet mundi guberna­
tor , cui haec omnia fubfunt,velut iniuftus accusari, & iniustitiae reprehendi,quod iuftos
puniret, fcelcratófque homines praemio afficeret. At cum nullo pacto deus tanquam
f iiii
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORlTAE
iniustus fit accusandus,quonia iustus domin%& justitias dilexit:hinc cóuícitur animi post p
morte hominis aliqui habere vita,in qua vnufquifq-, recipiet cógrtia suis meritis prxmia.
Prxter haec tam6,scripturae sacrae est apertiíTimú testimoniu.In libro fiquidé Sapientis le­
Sapien.xL gi tur'Excaacauit illos malitia fua,& nefcicrátfacraméta dci,neq; mercedc fperauerut iuñj-
ti£,ncc iudicauerut honoré animará fuaru,quonii de9 crcauit homine inexterminabilé:ad
imagine similitudinis suae fecit illú.Ex quo loco aperte cóuincitur anima esse inextermi-
nabilé.uncorruptibilé & immortale, quonia vt ex litera patet,de homine disseritiuxta a-
nimi,& nó iuxta corpus,iuxta quá in homine imago dei sita est. Sic en! ait,nec iudicauerut
honore animará fuaru. & caussam subdes ait,quonia creauitdeus homine inexterminabi-
Sapicn.fq. lé.Et in eodé lib.de animabus iustoru Salomon lo£ »ait* Iustorum animae in manu dei
sunt,& no tanget illos tormentu malitix.Vifi sunt dtúlis infipietiu mori, illi auté sunt in
Apoca.vL pacc.Dceifdé etiá animabus iustis dicitur in Apocalypsi,Vidi sub altare dei animas inter- @
sectorii propter verba dei,& propter testimonié quod habebat, & clamabant voce magna
dicetes,Vfquequo domine verus & fandus no vindicas sanguine nostru de his qui habi­
tat terra?Et datae sunt illis singulae stolx albae,& dictu eft illis,vt requiesceret adhuc tepus
modicu donec cópleiturcó serui eorum,& fratres eoru qui interficiédi sunt sicut illi.Et i»
Apoc.vif. eodé lib.alibi diciturVidi turba magna,quá dinumerare nemo poterat,ex omnibus gen­
tibus,Lt tribubus,& populis,& linguis,itantes ante thronu,& in cófpectu agni,amicti sto*
lis albis,& palmae in manibus eoru:& clamabant voce magna dicentes, Salus deo nostro
qui sedet super thronum, & agno. Qui auté lint isti de quibus loquitur,vnus ex senioribus
explicuit dicens, Hi sunt qui venerunt de tribulatione magna, & lauerunt stolas suas, St
dealbauerunt eas in sanguine agni:ideo sunt ante thronum dei, & feruiunt ei die ac nocte
Lucae xvi. in templo eius &c. Rursus, apud Lucam anima iufti Laxari deportatur ab angelis, & col­
locatur in sinu Abrahae: & anima diuitis epulonis poit eius mortem sepelitur in inferno, |j
vbi cruciatur,atque inde loquitur cum Abraham .Anima ergo poit hominis mortem ma­
Mattii. x« net. Deinde dominus apud Matthaeum ait, Nolite timere eos qui occidunt corpus , ani­
mam auté non poiTunc occidere.Si au te anima, mortalis esset, Lc simul cú corpore periret;
occidens corpus simul etiá occideret & animi, sicut fit in bruto, cuius anima ab interficié-
Matt.xxij. te corpus occiditur.Accedit ad haec quod dominus apud cunde Matthará ait Saduc^is re­
surrectione negitibus: De resurrectione auté mortuoru nó legistis quod dictu eít a deo di­
Exod.iif,
cente vobis,Ego fum deus Abrahi,& deus Isaac,& deus Iacob?Non eft deus mortuoru,fcd
viuentiu.Anima ergo mortuo quantulibet corpore viuitmec simul cum corpore perit.De
immortalitate anim<£ scripsit beatus Augustinus librum vnum,& Gulielmus Parisienfis epi
scopus alium etiam librum de eadem re composuit.
Ctaua hxresis eft quae asserit animas transire de corpore in corpus,ita vt poit vniu£

O hominis morte anima illius ad aliud corpus vegetiduatqs fouédú tráfeat.H^c Py- §
thagor<£ philosophi fuit olim fentétia,cui impii Albaneses poftmodu adh^fernt.ei­
Albaneses, dem h^refim amplexati sunt Albigenses haeretici, sic dicti quonia ex comitatu Albigenil
¿Mbigéses. prope Tholofam orti sunt anno domini M.CC.tcmpore ínnocétii papq huius nominis
tertii.Qui fentétii seclusa adhuc fide,sed sola ratione naturali ductus facile quifq; deferet,
fi cófideret q> nihil omnino eoru q ante fuerat,meminerint animx. Oportebat siquidé eas
meminisse eorum qua: ante facta sunt. Neq; verisimile eft vthoc imputetur corpori, ita vt
corporis admixtiovniuerfam ipforá qu^ ante habita erit,in totu extinguatmemorii.Sicuc
enim nue soporato & quiescente corpore, quxcuq; anima apud fe sola videt, horum plura
rcminifcitur,atqj fxpepost muirá teporis ea qux per somnium viderat,vigilans annuciat:
fic etiam reminisceretur illoru qux anteq in hoc corpus veniret, in alio corpore egerat.
Quod fi quis forte neget vili eñe soporis similitudine,pro eo.f.quód corpore soporato a-
nima adhuc fui operatione corpori cómunicatrita q> nó eft illa sola qux operatur,sed ipsa j£
instruméto corporis vtensiideo alii cógruétioré añera similitudine.Paulus fiquidé in ter­
ij.Cor. xij. tia cxlu raptus vidit arcana dei,qu$ nó licet homini loquirin quo raptu,quiuis ipse dubius
fit an eius anima incorpore fuerit, an extra corpusrhoc tam6 eft ccrtu,animi tuc minime
corporeis sensibus vfam , sed ipsam solam fine vilo corporis adminiculo in illa fuisse ar­
canorum contemplatione:quoniam corporei sensus ad illa contemplanda minime vale­
rent, Lc tamen poftea illorum qux vidit, reminiscebatur. Si ergo huius quod in breuiffi-
mo tempore extra visum eft, cum ad corpus rediit, reminiscitur: multo magis anima
illorum reminisceretur, m quibus per tot tempora in alio corpore viuens remorata eft.
 adversvs haereses lie. II.
4?
£ Qaód fiquis forte Platonem imitatus dicat) cum in aliud corpus animas transfunduntur,
eas obliuionis quoddam poculum a nescio quo d^mone oblatum bibere,quo cuenit(vt ait
Plato;vtprarteritorú non recordentur: hoc certe magis videtur poetarum 6gmcntu,quam
philosophoru,& multo minus theologoru doctrina.Si enim obliuionis pocuiu anima bi­
bit,quod in ea omniu reru deleat memoriam,percontabor tunc Platonem,aut eu qui lilu in
hac parte sectatur,vnde ille scit animam suam á daemone potata fuiiTe, cum fit nunc in cor­
pore anima eius,8c per hoc ex illo obliuionis poculo potaste oporteat,vt etiá illius poculi
perdiderit mcmodá,& per consequens fe potata fuiste no recordetur.Quod ii poculi illius
obliuifciiur,vndc ergo nunc scit fe olim fuiste potatá?Si enim d^mone & pocuiu & intro­
itum in corpus reminiscitur,cur nó ¿m reliquorum commemoratur? Ex quo aperte có-
uincitur hanc doctrinam nó solum a ude catholica, sed etiam a vera philolophia este alie-
B nam.Et beatus Athanafms in libro qui dicitur de beatitudinefilii dei,libro, vi.regulas fidei Athanafius
^ ostendens,ait, Si quis confitetur animas hominum in reuolutione rursus in mundo, aut in
hominibus,aut in pecudibus,aut in serpentibus verti,anathema illi.Hasc Athanafius. Veru
jne quis me incuset quod propositi mei immemor contra Ethnicos philosophos disputem:
•attendat me non pugnare aduerfus hanc sententia eo quod Pythagorae aut Platonis fue­
rit, sed quia Albanenfes & Albigenses qui Christo nomina in baptifino dederunt,eandem
postmodum amplexati sunt.
1 Ona & vltima quam in hac materia inuenio,haerefis est,qu£ asserit animas ante infu
I fionem corporis peccasse,& in poena peccati in corpora tanquam in carcerem fuisse
inclusas. Huius erroris author est Orígenes, vt illi impingit Epiphanias in epistola Orígenes,
ad Iohanne Hierosolymitanum episcopu,qua: inter opera Hieronymi repetitur tomo.iiii.
eo quod in latinara linguam ille eam verterit, hoc idem illi tribuit Theophilus Alexan-
6 drinusin suo Pafchali.lib. primo, quod opus etiam Hieronymus in latinara vertit, & ha­
betur in eo volumine quod dicitur Antidotum haerefum. Eandem haerefim postea tutatus
est Prifcillianus Hispanus Ahilar episcopus, qui ex omnium haereticorum sentina hserefes pri
hausit,vt dicit Leo papa in epistola ad Astorigcnfem episcopu, & beatus Augustinus in li- nus.
bro de hxrcfibusad Quodvultdeum cap. lxx. Contra hanchserefim illa eadé argumenta
militant,quar aduerfus proxime recitata harrefim adduximus.Primo ergo de anima Chri­
sti patet quod nunc| peccauit,nec per consequens dicenda est eam propter peccatu in cor­
pus velat in carcerem fuisse dctrufam.Nam vt est in prima Petri epistola, Peccatum nó fe-
cit,nec inuentus est dolus in ore eius.Qualiter enim ipse liberare omnes poterat i peccato,
fi anima eius peccato obnoxia,in poenam peccati carceri fuisset mancipata? Praeterea cum
juxta Apostolum, in resurrectione mortale hoc corpus induat immortalitatem, vt corpus i.Cor.xv.
sicut & anima congruum suis meritis praemium accipiat:quae est haec dementia dicere cor-
D pus esse animae carcerem,datum illi in pocna?tunc enim resurrectio non esset animae beatg
in requiera,sed in poena, cum per illam cogeretur iterum redire ad carcerem vnde semel
liberata fuerat.Et ita frustra esset corpora resurrectio,si expediret animabus absq; grauitate
corporum ad caelum leuius fubuolare. Rursus, fi corpus esset animae in carcerem & in poe­
nam : nullo pacto illud anima diligeret,nec ab eo separari dolcret,nec vilo modo ad illud
redire vellet: quae omnia experimento comprobantur esse falsa: & horum vltimum impro­
bat Paulus dicens, Nolumus expoliari, sed fuperuestiri.vbi corpus magis Paulus appellat ij.CotV.
vestem,quam carcerem: & naturalem animae ad illud inclinationem docet,cum ait, Nolu­
mus expoliari,sed superuestiri.Hoc est, refugimus Lc horremus corporis miseram condi­
tionem,non autem ipsum corpus,quapropter nolumus simpliciter corpore carere,sed cor­
poris miseriis & calamitatibus, vellemus autem corpore nouato vestiri,quale erit in resur­
rectione. Deinde fi animae antequam corpus intrarent peccauerunt,&non incorpore, sed
x in pccnam peccati quod extra corpus fecerunt, in corpus velut in carceré fuerunt inclufq:
oportebat vt saluator ipse qui pro hominibus liberandis venerat,corpus non assumpsisset,
cu animae fine corpore peccauerint. oporteret etiam vt animas de corporibus liberaret eo
tempore quando in baptismate peccata dimittit, statimqs baptizatum de carcere corporis
liberaret:cum dicat corpus solum in peccati poena fuisse productum,anim^qs datu.iniustu
est enim vt anima a peccato liberata,nihilominus adhuc carceri mácipetur. Adde quod bea
tus Paulus de germanis in vtero Rebeccgeexistentibus ait,Cum enim nódum nati fuissent, Romaas
aut aliquid boni egissent aut mali,vt fecundum electionem propositum dei maneret, non
€x operibus ted ex vocante dictum est ei, Quia maior serui et minori: ficut scriptum est5
 y. ALFONSÍ DE GASTRO, MINORITAE
lacob dilexi,Efau auté odio habui.Ex qua Apostoli sententia patet illos fratres nihil'boni £
aut mali egisse antequam nascerentur. Verum in his non est amplius immorandum, cu de
haere ecclesia olim suam addiderit definitionem.Concilium siquidem Eraccarenfe prima
capite suorum Decretorii sexto fic ait, Si quis animas humanas dicit prius in coelesti habi­
tatione peccasse, & pro hoc incorpora humana in terram deiectas,sicut Prifcillianus di­
xit, anathema fit.

A nnus.
E hac re solum reperi quandam sententiam,qux a Philastro inter h^refes
annumeratur, quae meo quide iudicio haeresis nomenclaturam nequaqua
meretur. Is enim in suo libro de haeresibus dicit eife haeresim, afferere in­
G
certum effe numerum annorum ab origine mundi. Miror quidem virum
doctum qui tam leuiter de hqrefi pronunciauerit,cum fit res tam seria de
_________haereil censere,vt longo fubtiliq; examine fit opus antequam aliquid de-
siniatur.Certu eft enim varias effe de haere supputationes: quapropter certu eftnullam ea­
rum eife certam,praecipue cum nullam earum ecclesia hacufqsrciecerit.Eusebius quidé,que
in temporum cóputatione Augustinus imitatur,libro duodecimo deciuitate dei capite de­
cimo,numerat quinquies mille fexcétos vndecim annos á condito mundo vfq; ad tempus
quo Roma capta eft a Gothis.Zeda in libro de ratione temporii vfq; ad principatu Theo­
dosii iunioris,quo tempore ait Vrbem a Gothis fuifte captam,quater mille quadringentos
Lt duos annos numerat. Quae diuerfitas prouenit exdiuerfa inftrumenti veteris translatio­
ne : quonia septuaginta interpretes in computatione annorum qui perdiucrfas generatio­
nes in libro Genesis distribuuntur,valde discrepat ab Hebraica veritate,quam nobis tradi­
dit beatus Hieronymus. De quadiffonátia beatus Augustinus libro quintodecimo de dui­ H
tate dei per multa capitula disputat. Eufebius & Auguftinus sequuntur in fuá cóputatione
septuaginta interpretcs.Beda Hebraici veritate sequitur. Philafter vero nescio quam trif-
lationem sequitur,cum nulla istarum fequatur.nam in annorum computatione ab vtraque
istarum recedit. Ponit siquidem ab origine mundi vfq; ad tempus quo illud opus feripfit,
q uinquies mille trecentos septuaginta annos. Philafter autem paulo prior fuit Augustino,
quoniam beatus Auguftinus in prologo libri de haerefibus ad Quodvultdeum , testatur fe
illum Mediolani cum beato Ambrosio vidisse. Quapropter nescio quo pacto nos efficiet
obnoxios supputationi,cum aliae extent quae ab illa maxime distat,eacq; virorum non con
temnendae authoritatis. Accedit ad haec,q> ipfemet Philafter non constat fibi, diuerfis sup­
putationibus vtés.Nam in eo capite vbi de hac re differ it,ab Adam vfq; ad Heber sanctu,
sub quo confusum est labium vniuersae terrae , supputat octingentos quadragintaduos fu- »
pra duo millia annorum: & tamen parum antea de varietate linguarum disputans,& capite 1
sequenti volens conuincere Iudaeorum linguam non fuiste prima, tunc numerat ab Adam
vfq; ad Heber bis mille septingentos annos duntaxat. Nulla est ergo haeresis, afferere (vt
Philafter ait)numerum annorum ab origine mundi effe incertum,cum nunquam de haere
ecclesia definierit,nec praecedentium aliquam opinionem vfquam respuerit.

Apoftoli.
E Apostolis,eorumq; vita,statu,& conditione,aliqua? sunt exortae haere-
fes,quarum vna est quae afferit Apostolos nó praedicasse euágeliíí Chri­
Ioachim sti iuxta spiritualem intelligentiá, sed tantum fecundum literam.Hic est
abbas. error abbatis Ioachim,Lt Petri Iohanis,vt illis impígit Guido carmelita.
Petrus le» Hic Ioachim ex Calabria oriudus fuitrmonachufq; ordinis sancti Bene-
hanis.
____________|dicti, atq; in Florenfi coenobio eiufdé ordinis abbas, hic multa scripsit,
in quibus meo iudicio suum leue ingenió ostendit,quonia in omnibus serme libris fuis,vt
fe futurorum praescium ostenderet,confueuit miscere pronostica,quod maximqleuitatis &
gloriae cupiditatis indicium estzmaxime cum aliter fein posterum res habuit,q ipfepraedi-
xit.Nam vtde exteris taceam,Fredericum imperatore,hostem ecclesiae futurum,ficut for­
te fomniauerat,praedixit,quem omnes historiae tradunt vfq; ad morté in pace & tranquil­
litate ecclefiae permansisse. Quod aute ad pr^fens dogma spectat,de quo nunc fit mentio,
m eius
 ADVERS VS HAERESES LIE. II. 4<s
A in cius scriptis quae legi,non reperi,fcd tantum á Guidone carmelita inuenio eum de hac re
notatum. De qua re valde miror,quoniam cum in concilio Lateranensi sub Innocetio ter­
tio celebrato,condénatus fit quidam alius error huius abbatis Ioachim,de quo postea dice­
mus, miranda est q> nullius alterius erroris cócilium illud fecerit mentionem: cum tamen
plures alios errores habuerit,quemadmodu illi impingit Guido. Verum possibile fuit erro­
res illos tunc fic latuisse,vt in aures cócilii nó deuenermt. Quapropter fidamus in hac par­
te Guidoni. Hic ergo loachim inter exteras fabulas quas populo Christiano ingerere vo­
luit,hxc est vna,qua dicit tres hominis status. Primus status est in quo homines fecundum
statum carnis vixerunt,quem statum ab Adam perducit vfq; ad Christum.Secundus status
est in quo mediam inter carnem & spiritum vitam homines duxerunt: & hunc statum a
Christo vfq; ad beatu Benedictu protcdit.Tertius status est in quo viuitur(vt dicit; & viue-
® tur fecundum spiritum: & hic status protenditur a beato Benedicto vfque ad finem mundi.
His autem tribus statibus adaptat tres ordines,videlicet coniugatorum, clericorum,& mo­
nachorum. Ordo conjugatorum incepit ab Adam, & (vt ipse ait) fructificare capit ab A-
braha.Ordo sacerdotalis incepit ab Ozia,qui de tribu luda mcéfum obtulit, sed fructifica-
uit a Christo qui est rex & sacerdos.Ordo monachoru incepit a Benedicto, qui fuit vir fan
ctus.sed hic ordo capit fructificare teporibus abbatis loachim, vtipfemet ait. Primo ergo
statu data est lex carnaiis.Secundo statu etsi data fic lex spiritalis,puta euangelium,non ta­
men fuit praedicata per Apostolos nisi tantum fecundum literam.Scdin tertio statu quem
ponit,dicit fore praedicandum iuxta spiritalem eius inteiligentiam, & hoc per monachos
illos sancti Benedicti. Omnibus his etiáaffentit Petrus Iohanis,praeterq[. in tertio statu,qué
iste,eó q> ordinis esset minoru,dicit capere fuu initium a beato francisco,& q>per fratres
£ fui ordinis fit spiritualis vita reformanda, & euangelium fpiritualiter praedicandum. Atq;
ita factu est vt luo quifq; instituto sub quo militabat, fauere conaretur. Vtergo omnia or­
dinate fubuertamus, primo ostendamus statum que dicunt primum,ab Adam scilicet vfq;
ad Christum,non fuiste vitam fecundum carnem.Paulus nanq; in ea quae est ad Romanos
Ro.vfij
epistola aic-Qui in carne sunt,deo placere nó postunt.Illos autem Apostolus dicit in carne
este,qui fecundum carné viuunt. Aiioqui qualiter verum cstet quod subditur, Vos autem
non estis m carne,sed in ijpiritu? Vnde beatus Ambrosius exponens h^c verba ait,In carne
positi,dicuntur non este in carne,fi astentientes Iohanni apostolo mundana non dingant.
Sentétiaenim homini sua,fingit naturam,vt hoc appelletur quod scntit.Hxc Ambrosius.
Ex quibus colligitur homines primi status in carne omnes fuiife:cum iuxta istos,omnes fe­
cundum carnem vixerunt.Qui autem in came sunt,iuxta Paulum deo placere non postunt.
Colligitur hinc nullum hominem primi status deo placuiffe.Praeterea in eodem loco Pau­ Rtma.vnh
lus iterum expressius ait,Si fecundum carnem vixeritis,moriemini. Hoc autem de morte
D
fecunda scilicet gehenna intclligendum est,vt Theophylactus ait. Nam aliter quae sequun­
tur, cohaerere non postent.Sic enim fubditurSi autem spiritu facta corporis mortificaueri-
tis,viuetis. Omnes autem spiritu viuentes, corpore mortui erunt, sed viuentin xternum.
Si ergo qui fecundum carnem viuunt,iuxta Paulum oportet eos mori in gehenna:oportet
fateri omnes homines primi status fic mortuos este,vt nulla illos spes virxaetern^ maneat.
Dicere autem nullum hominem ab Adam vfq; ad Christum placuisse deo, omnefq; fuiste
damnatos,manifesta est haerefis,qux pluribus cifq; apcrtistimis sacrae scriptura? locis repu­
gnet. De Abel siquidem legitur q> respexit dominus ad Abel,& ad munera eius. Nec ali­
Gene, iis
ter respexit quam acceptando,quomodo non respexit ad Caimquia iste non placuit deo,
ille autem placuit. Hoc enim modo exponit Paulus in epistola ad Hebraeos dicens* Fide
Hcb.xi.
plurimam hostiam Abel quam Cain obtulit deo: per quam testimonium cosecutus est este
iustus: testimonium perhibente muneribus eius deo ,& per illam defunctus adhuc lo­
quitur. Abel ergo iustus inuentus est apud deum. fic enim voce diuina proclamatus est.Vt
veniat(inquit Christus;fuper vos omnis sanguis qui effusus est a sanguine Abel iusti vfque Lucac.ife
ad sanguinem Zacharix prophetx.Prxtcrea de Enoch eodé loco ait Paulus, Fide Enoch
Hcb.xi»
translatus est ne videret mortem, & non inueniebatur,quia transtulit illum dominus. Ante
mortem enim testimonia habuit placuisse deo.Rurfum fatis conuincitur Dauid placuiffe
deo,per id quod deus de eodem Dauidc dixiflnueni homine fecundum cor meu. Quod
autem efficacius testimonium adduci potest quam de Iohanne Baptista,qui diuino prxeo-
nio fic exaltari meruit, vt nullus eo maior internatos mulierum furrexiffe dicatur ? huis
 R ALFONSÍ de castro, minoritae
cene ego non auderem post virginem dei matrem aliquem fandorum prxferre. Qualiter F
inquam dicemus Iohannem baptistam fecundum carnem vixisse,qui vinum & siceram nó
Matth.iij. bibit?qui locuftis vescebatur ? qui mollibus non induebatur, sed veste ex pilis camelorum
texta?haec enim inimica sunt carni. ApertiiTimum ergo eft mendacium dicere, omnes ho­
mines ab Adam vfq; ad Christum fecundum carnem vixisse. Ad fecundum ergo flatum de-
ueniamus,in quo dicunt data fuisse lege spirituale,puta euangelium,sed hoc aiunt nó fuisse
fpiritualiter & fecundum veram intelligentiá praedicatum, sed tantum iuxta literam, Se in
superficie. Hic ergofvt istorum temeritas clarius pateatjpercotari illos oportet,vtrum id­
eo apostoli non praedicauerunt fecundum spirituale intelligentiam euangelium,quia illud
sic non inteliexerunt?an quia cu intellexerit,predicare nolucrut,fibi ipsis veri intelligentii
femantes,aliis auté solum denunciantes literamíNullus diceret Apostolos ignorasse euan­
gelium iuxta spirituale illius intelligentiam, cum dominus dicat, Omnia quae habui a pa- G
Ioan.xy. tre meo,nota feci vobis.Etalibi,Vobis datum eft noffe mysteria regni dei.Quód fi myste
Lucse.viij. riam,non ergo solam literam. Deinde quis audeat dicere beatum Iohannem euangelistam
ignorasse intelligentiam spirituale euangelii,cui supra pectus domini in cocna recumbenti
n.Cor.xif. reuelata sunt secreta coelestia? Et de Paulo etiá quis audebit hoc dicere,qui in tertium vfq;
coelum raptus vidit arcana dei,quae non licet homini loqui?qui etiam euangelium non ab
Gala,i. hominibus,sed ab ipso deo (vt ille ait) accepit?Praeterea li apostoli ignorauerunt spirituale
euangelii intellectum,male Paulus improperaret Iudaeis q> solum literae cortici adhaerétes,
literae spiritum non tenerent.Poffet quidem illi oblici illud poetae,Loripedem rectus deri-
q.Cor.uj. deat, Aethiope albus. De Iudaeis autem Apostolus loquens ait, Vfq; in hodiernum die ve­
lamen positum eft super cor eorum.Cum auté conuerfus fuerit ad deum,auferetur veíame.
Dominus autem spiritus eft. Vbi auté spiritus domini,ibi libertas.Nos vero omnes reuela-
ta facie gloria domini fpcculantes,in eandem imaginé transformamur tanq a domini fpi- H
Ioan.x:iij. neu. Accedit ad haec quod Christus prope mor té ab Apostolis discessurus,eis dixit, Paracle­
tus auté(inquit)ille quem mittet pater in nomine meo,ille vos docebit omnia, & suggeret
vobis omnia quaecunq; dixero vobis. Quid autem eil suggeret illis, nisi declarabit, expri­
met, quae forte obscurius á Christo dicta non intellexerant propter eom tunc obtusum in­
genium,sed adueniente fpintufancto omnia fuerunt illis aperta? Si autem apostoli veru &
spiritualem euangelii intellecta habuerunt: oportet fateri eos ita praedicasse prout intelle­
xerunt. Alicqui peiores suissent A fi ignorassem, quoniam scientes,& iuxta scientia docere
nolentes,aut inuidiae aut alterius similis criminis merito accusarentur, nulla eos excusante
ignorantia.Nec in hac re meo indicio eft amplius morandurcum de illalam apostolus Pati
j].Cor,iij. Ius sententiam apertam dixerit.Sic enim ait,Idoneos nos fecit ministros noui testamenti,
non litera,sed spiritu.litera enim occidit,spiritus autem viuificat.Nihil quidem contra istos
expressius dici potuit. Abeant ergo & suas fabulas vetulis prope ignem narrent, & nó viris |
doctis qui sciunt triticum discernere a lolio.
Ecúda haerefis eft quae asserit apostolos nec habuisse nec recepisse pecunia,neq; aliquid
^ in crastinum femaste: &(quod peius eft) docet etiá haechaerelis nihil hora apostolis li­
cuisse. Quapropter spe salutis tollit omnibus pecunia recipientibus,aut aliquid in cra-
Pfeudo> ftinum feruantibus.Huius haerefis authores fuerunt quidá dicti pfeudoapoftoli,qui fuerunt
apostoli, circa tépus Bonifacii papae huius nominis octaui.Istorum dux fuit quidam Gerardus Saga-
Gerardus 'rdlus de Parma, qui captus in errore, damnatus & combustus fuit. Hunc velut discipulus
Didemus5 magistrum fequutus eft quidá DulcinusNouarienfis, qui cum vxore sua Margareta eiufde
u cmus criminis conscia similé suo magistro passus eft morte. De his dici potest illud Apocal.Tc-
Apoca ijl1 tasti eos qui se dicunt apostolos & nó sunt, & inueniíti eos médaccs.Nam isti lactabant fe
vitam apoftolicam habere,eo quod sicut apostolis vt dicebant) sic & ipsi pecuniá non reci­
piebat, neq; aliquid in crastina feruabát. Ad quod afferenda mouebátur ex eo quod Chri- g
Matth.x. itus redemptor & magister omnia apostolis dixit, Nolite possidere aurum neq; argenta,
neq; pecunia in sonis vestris. Et iterum, Nolite soli citi esse in crastinum.Et aliahuiufmo-
di qua: dominó dixisse apostolis suis euangelistae referunt. Verum h^c haerefis ex prauo li­
terae intellectu (vt saepe euenire solet) oritur. Quapropter contra hanc h^refim hoc ordine
procedemus,vt primo illa de haeresi conuincamus, deinde verum illius euágelicq scriptu­
rae sensum doceamus. Primo ergo, apostolos pecuniá habuisse,eamq; fecum portasse, fatis
Icha.iiij» conuinciturpcridquod dicitur apud Iohanné-Cü venisset Iefus in duitatem Samaris qu£
dicitur Sichem, ipso manéte prope sonté extra ciuitaté,discipuli eius abierunt in duitate
vt cibos
 ADVERSVS HAERESES LIB. II. 47
^ vt cibos emerent.Rursus apud eundem Iohannem euangelista dicitur, cum dominus Iu- Ioaiuxiif
¿X traditori dixisset,Quod facis,faccitius:hocnemincm apostolorum intellexiffeteo quod
putabit(quia loculos habebat ludas) q> dixisset ei Iefus, eme ca quae opus sunt nobis ad die
festum,aut egenis vt aliquid daret. Quae verba pertraófans Theophylactus super Iohannem
ait,Et quomodo qui alios admonet ne portent peram nec aes, ipse autem marsupium fere-
bat?Ostendit quod & possessione carente, & crucifixum mudo, magna oportet eius partis,
videlicet pauperu,curá habere, Haec Theophylactus. In quibus verbis illud aduertere opor­
tet,quod Theophylactus sentit verbum Christi de nó portanda pecunia esse inter admoni­
tiones & consilia computandum,& nó inter praecepta. Qualitercunqj taméhoc fe habeat:
illud femper est certum,Christum & eius apostolos pecunia fecum portasse: sicut duo quae
proxime citauimus testimonia apertissime ostendunt. Quapropter non est de hac re am-
g piius contendenda: cum haec sententia de non portanda pecunia,his testimoniis efficaci f-
fimeconuincatur.Ad alia ergo huius haerefis particula procedamus.Na quod isti pfeudoa-
postoli aiunt de referuatione in crastinum, eam no esse licita,quoniam(vt dicunt)ita apo­
stolis prohibitum est aliquid in crastinum femare: hoc est falsum perinde ac reliqud.Chri­
stum liquidé & apostolos aliquid femaste in crastinum bene conuincitur per id quod habe­
tur apud Iohannem. Cum enim dominus ex quinque panibus & duobus piscibus fatiasset ioanyi
quinq; millia hominum,dixit postea apostolis, Colligite qux fuperauerunt fragmenta, ne
pereant.collegerunt autem duodecim cophinos fragmentorum. Vides hic aliquid referua-
tum. Apostolus etiam costeólas fieri ordinauitper vná fabbati,vt inde egentibus distribue- ¡.Gor.xvi.
rentmec tamen omnia quae vno die colligebant,tunc diuidebát,sed prout necessitas & ege­
stas pauperum exigcbat.oportebatergo inde aliquid femare pro tempore. Similiter (vt in
lib. Actuum Apostolorum patet) multa procurata sunt necessaria indigentiae fratrum pro- ^ x¡#
£ prer fame instantem,quae per Agabú prcedicta fuerat,& sub Claudio postea euenit.Deinde
Paulus nauigans cum ad Caesarem appellasset,ad quem missus est, nonne aliquid alimenti
pro via recepit ? nec tamen pro vno tantum die prouidit, quia non vna die solet nauis ex
Assa Romam peruenire : quinimmo multis diebus in via moram fecit.. Verum licet haec ^
clarissiAra ssnt, oportet tamen vt eorum obieótionibus respondeamus. Primo ergo ad­
ducunt illud Matthaei, Nolite portare aurum neque argentum neque pecuniam in zonis
vestris. Huic dupliciter respondemus, Primo quod aliqua fuerunt apostolis prohibita Matih.x,
vno tepore,quae postea eis licuerunt: vnde liquet prohibitione talé non fuisse absolutam &
sempiternam, sed temporariam ad aliquod certum tépus restri¿tam,quales sunt multae ex
his quae habentur Matthaei decimo capite cum a domino ad praedicandum mittuntur: vt
gratia exempli ibidem dicitur, In viá gentium ne abieritis, & in duitates Samaritanorum
ne intraueritis: quod certum est referendum esse ad illud tépus quo ad praedicandum mit-
D tebantur,vt tunc nó accederent ad loca gentilium : nó auté absolute,vt scilicet nunc£ acce­
derent ad ea loca quae gentes inhabitant. Nam in eodem Matthaeo postmodum dicitur q> Matth
secessit Jefus in partes Tyri & Sidonis,quae oppida ad gentes pertinebant. & apud Iohane lohsúiíij J
habetur q> accessit ad Samariam. Apostoli etiá post ascensionem Christi relióla iud^a con-
verterunt fe ad gentes. Petrus siquidem fuit Antiochiae, & Romae,vbi & mortuus & fepul-
tus est. Ad hunc etiá modum de non portada pecunia in zonis, fuit forte praeceptu aposto­
lis pro illo solo tempore quo mittebantur. Volebat enim Christus docere apostolos qua­
liter ia ¿fare deberent cogitatum suum in domino,& in illo collocanda esse spem: quo fa­
cto ipse illos cnucriret.vt auté hoc experientia cognoscerent,misst illos iubens eis vt non
portent pecuniam,qua reieófa experiri tue possent quomodo nihil illis deesset, quoniam ii
quibus praedicabant,eos alere tenebátur.Dignus est(inquit)mercenarius cibo fuo.Quapro- Matth,x>
pter cum alias docens eosdem de hac re etiam disseruisset, ait, Quando miss vos line fac- Luc*,xxi|
culo & ssne pera, nunquid defuit vobis aliquid in via? Vnde videtur hac ratione tunc illis
^ fuisse prohibitu portare pecunia, vt tunc experiri possent dominii habere curam illorum,
nihilqs illis deesse, etiam ss pecuniam reficerent, qua ratione conuinceret eos non debere
spem suam figere in pecunia aut auro vel argento,sed in deo. Aliter etiam dici potest iuxta
beatum Augustinum,qui in pluribus locis ait illud non fuisse praeceptum,sed conssliu. In
fecundo etenim libro de consensu euangelistarum capite trigesimo dicit, Cum dominus
diceret apostolis,nolite possidere aurum neq, argentum, neque pecuniam in zonis vestris,
&c. continuo fubiecit, dignus est operarius merced e sua. Vnde fatis ostendit cúreos haec
possidere aut ferre nolueritinon quia necessaria non sunt sustentationi huius vita?;fed quia
 F. alfonsí de castro, minoritae
fie eos mittebat,vt eis deberi monstraret ab eis quibus credétibus euangelium nunciarent, p
tanquam stipendia militantibus. Vnde apparet hoc non ita praecepisse dominum,rang
euangelistae aliunde viuere nó debeant, A ab cis credentibus quibus euangeliu annunciant;
alioquin contra hoc praeceptum fecisset Paulus,qui victu de manuu fuaru laboribus trans*
igebat,nc cui A grauis esset: sed apparet dominum potestatem dedisse apostolis in qua sci­
rent ista sibi deberi.Cum autem á domino aliquid imperatur, nisi fiat, culpa inobedientiae
est.Cum vero potestas datur,licet cuiq*, non vti,& suo iure cedere. Hoc ergo ordinans do­
minus, q> qui euangelium annunciant,de euangelio viuant: illa apostolis loquebatur,vt fc-
cilii non possiderent nec portarent huic vitae necessaria» Hucufqs Augustinus. JEt eandem
sententiam repetit in libro contra Adimantu haereticum capi. xx. idem prorsus dicit inii-
Matth.vi. bro de mendacio cap. xxii. Quod autem asserunt ex euangelio Matthaei,videlicet, Nolite
foliciti esse in crastinum, ex hoc conuincere volentes non licere aliquid in crastinum fer- q
uare:nullo pacto suam sententiam cófirmat.Primo quidem (vt ait beatus Hieronymus fu-
Cras. per Matth.jcras in sacris literis non folu denotat die proxime futuru post praesentem, sed
omne tempus futurum , & incertum , vt illud dicatur cras futurum, quod aliquando eue-
Gcne.xxx niet,vt in Genesi dicit Iacob*Refpondcbitqj mihi cras justitia mea,quando placiti tempus
aduenerit coram te. vbi clare patet hocaduerbium cras^poni pro tepore futuro. Et in Sa-
i. Reg. muelis phantasmate Phitonyssa loquitur ad Saulem,Cras tu & filii tui mecu eritis. Nec ta-
xxyiij. men dje proximo Saul & filii eius sunt defuncti, sed aliquot transactis diebus moritur Saul
cum tribus filiis.Et itaiuxta hanc interpretationem posset dici,per illam literam non pro­
hiberi reseruationem pro crastina die,hoc est proxime sequenti,sed prouisionem pro toto
tempore futuro.Secfido & melius & clarius respondemus,non prohiberi referuatione pro
crastino,sed folicitudiné : ne scilicet adeo foliciti sint,vt folicitudo ipsa separet nosa deo
cui feruire debemus. Hoc autem & verba ipsa sonant,& ex praecedentibus facile colligitur.
Non enim dixit,nihil feruabitis in crastinum: sed dixit, Nolite foliciti esse in crastinum.
At fine folicicudine quis potest in crastinum femare, immo cu iam feruant pro crastino,
folicitudo ipsa tollitur, vt non fit ei iam cura de crastino, sed cogitet de deo. Apostolus
iTinvvi. nanqjait, Habentes alimenta,&quibus tegamur,his contenti fimus. Vnde Theophylactus
expones illa verba apud Matthaeum,ait,Sussicit enim tibi q- hodierna asslictione obrueris r
quód fi & pro crastino folicitus fueris, quando vacabis deo, femper temctipfum crucians
pro corporali bus? Haec Theophylactus. Vides ibi folicitudinem L nimiam prohiberi, 6c
non solam reseruationem, aut rerum pro crastino detentionem. Errant ergo pfeudoapo-
stoli dicentes nihil in crastinum licere feruare,

A qua. ,
E hac re duas solum reperio haerefes. Prima est quae dicit aquam nó esse
creata a deo,sed esse illi coaeternam.Hanc haerefim recitat Philasser,nul­
lo illius nominato authore: & beatus Augustinus in libro de haerefibus
feptuagefimofexto loco inter haerefes cá recenset,nec etiá authoris me­
minit. Quicuqs illius fuit inuétor,nescio vnde fui erroris occasione fum
pferit,nifi forte q> in libro Genefeos in quo de creatione rem agit Moy-
"es,cum de nc coeli & terrae mentione fecerit,nufq tamen de creatione aquae memi­
nit,sed solum dixit q? spiritus domini ferebatur super aquas. Haec autem haerefis facile có-
uincitur per id quod dicitur in Psalmo octogefimoodfauo, Tui sunt coeli,& tua est terra,
orbe terrae & plenitudine eius tu fundasti,aquilonem & mare tu creasti.Et pfalm.cxxxiiii.
Omnia quaecunqs voluit dominus fecit in coelo & in terra,in mari,& in omnibus abyífis.
Genc.i. Si ergo deus creauit marc,& aquas creasse etiam oportet, quoniam congregationes aquam K
Eccle.i. appellauit maria. Et (vtait Ecclcfiastes)omnia flumina intrant mare.Quod autem eorum
nomine objicitur, de creatione aquae nullam factam esse a Mose mentione in libro Genc-
fcosrhoc falsum cst,& ex falsa scripturae intelligentia procedes.Nam cu dixit,In principio
creauit deus coelum & terram:ibi nomine terr^ omnia corporea quae sub cocio sunt signifi­
cantur.Hoc etenim nomé terra duplici ter accipitur in sacris literis,praecipue in illo primo
capite libri Genefeos. Aliquando nanqj terra sumitur pro massa illa ex qua omnes creatur^
corporeae deriuatae funtrde qua dicitur q>eratianis & vacua, id est informis,táq rudis qua­
dam & indigesta moics,ex qua partes diuerfae fumptq sunt ad diuerfarum formarum susce­
ptionem. Et haec est de qua dici cur: In principio creauit deus coelum & terram, hoc est mas­
sam illam.
 ÁDVERSVS HAERESES L IB. II. 4.3
^ fam illam ex qua omncs res corporeae deriuatae sunt,& per consequens aqua. Et hanc terra
philosophi vocant materiam primam, eo q> prima fit materies,ex qua per susceptione di-
uerfarum formará caeterae corpore^ substatis digestq funt.Aliquádo capitur terra, idqy vsi-
tatius,pro vno ex quatuor elementis, & sic capitur in eodé loco cum dicitur, Congregetur Genc.h
aquae quae sub caelo sunt,in locum vnum,&appareat arida. Et factum est ita,& vocauit deus
aridam terram, congregationesqs aquarum appellauit maria. Cü ergo arida vocatur terra;
contractius eft nome terrae <| cu dicitur,In principio creauit deus caelum & terra: quoniam
hic terra ad materiam omnium substantiarum corporearum se extendit, & ita ad materia
aquae. Quapropter de aqua ibidem nomine terrae fit mentio. Quod fi nulla ibide fieret de
aqua memoria,nusquam inde colligere liceret aquam non este creatam : cum hoc ex aliis
scripturae locis non minus canonicis quam eft liber Genefeos,aperte conuincatur.
g C Ecunda haerefis est qu^ dicit aquam benedicta nihil plus habere virtutis aut efficacis q
nonbenedicta.Huius erroris primi(quod sciam) authores fuere quidá qui flagellantes
Flagellan­
sunt appellati. Hi circa tempus Gregorii papae huius nominis decimi furrexerunt in tes le.
Italia:atq,inde in Germania & Gallia processerunt,qui ad quadraginta annos vel circa fe-
metipfos flagellando per mundum transierunt:& ita ab eorum opere nomen sortiti,vt fla­
gellantes fefe appellarenturrquoniam nodosis flagellis in quibus aculei inferti erant, feipfos
flagellabant,dicentes cp h^c flagellatio potior sit ad delenda quacunque peccata,quam qua­
cunque confessio:immo comparabant ipsam martyrio,vel praeferebant:quoniam vitro ipsi
(vt dicebant)fanguincm proprium fundebant: martyres vero ab aliis hoc pati cogebantur.
Ex ista secta pessimi errores deriuati funt:inter quos hic vnus est quem diximus. Post istos
in eodem errore successerunt quidam h^retici in Anglia dicti Lollardi,ex secta Vvitclefui- Loiiardi,
starum originem trahentes,sed in hoc suo magistro Witclefuo non adhaerentes: nec miru,
q quoniam hoc est haereticis peculiare, vt nesciant tenere vnitate. His Lollardis in eodem
errore successit quidam germanus dictus Iohanes de Vvestfaiia superiore,tempore Erede- iohan.de
rici imperatoris huius nominis tertii: cuius libri eodem tempore ob multas alias haerefes Vvestfaha
ibidem repertas Maguntiae ex sententia inquisitorum haereticae prauitatis cóbusti sunt. Hi
ergo omnes concordi animo asserunt aquá benedictam nuilim esse virtutis maioris quam
fit non benedicta:quia nó possumus (vt dicunt) benedictionibus nostris res facere meliores
quam deus eas per naturam condidit. Quapropter impii Loiiardi dicunt omnes benedi­
ctiones factas super vinum,panem, aquam, oleum, & sal, & ceram, ecclesiae muros aut pa­
vimenta, ve stes,mitram, calices, & alia similia,esse mere opus necromantiae potius verae
& Christiana; pietatis: quoniam(vt aiunt) per tales exorcismos & benedictiones creacune
honorantur,credendo de ipsis cp sint maioris virtutis quam sint in natura propria,cum ta­
men in creatura sic benedicta nulla videatur mutatio facta,sed sola falsa sides,quod est prin
D cipale‘in arte diabolica. Verum quantu fpedtat ad exorcismos & benedictiones,alibi osté- Titulo ex
demus ea omnia non esse futilia & inania, nec á Christiana pietate separata. Nunc ergo de orcifmus.
aqua solum & specialiter disseramus. Primo quidem patet eius benedictionem non esse
daemonum inuocationem, vt Loiiardi mentiuntur,per id quod in libro Numerorum scri­
bitur de zelotypia mariti adversus vxorem.Sic enim dicitur,Si spiritus zelotypiae concita- Nume.v,
uerit virum cótra vxorem suam,quae vel polluta est,vel falsa suspicione appetitur,adducet
cam ad sacerdotem, & offeret oblationem pro illa decimam partem fati farinae ordeaceae.
Non fundet super eam oleum,nec imponet thus: quia sacrificium zelotypiae est, & oblatio
inuestigans adulterium. Offeret igitur eam sacerdos: & statuet eam coram domino : assu-
métque aquam sanctam in vase fictili:& pauxillum terrae de pauimento tabernaculi mittet
in eam.Cumque steterit mulier in conspectu domini,discooperiet caput eius:& ponet su­
per manus illius sacrificium recordationis,& oblatione zelotypiae. Ipse auté tenebit aquas
g amarissimas,in quibus cum exeeratione maledicta congessit: adiurabitque eam,& dicet, Si
non dormiuit vir alienus tecum,& si non polluta es deferto mariti thoro: non te nocebunt
aquae istae amarissimae in quas maledicta congessi.Si autem declinasti a viro tuo, atque pol­
luta es, & concubuisti cum alieno viro:his maledictionibus fubiacebis. Det te dominus in
maledictiones,exemplumq; cunctorum in populo suo.putrescere faciat femur tuum,& tu­
mens vterus tuus difrumpatur.Ingrcdiantur aqu£ maledicti in ventrem tuum,& vtero tu­
mescente putrescat femur tuu.Et refpódebit mulier,amen,amé.Scribetqj sacerdos in libel­
lo ista maledicta,& delebit ea aquis amarissimis in quas maledicta congessit, Sc dabit ei bi­
bere. Haec ibi.Quid ad haec respondebunt Loiiardi? est ne ille exorcismus maledictionis &
 F. alfonsí de castro, minoritae
diabolicus, an potius diuina pietate plenus, voceque diuina prolatus? Quomodo ergo illa F
aqua habet virtutem &eíficaciá?nunquid per artem diabolicam? Absit, sed per virtute di­
urnam^ rame ibi nulla videtur post exorcifmu facta in aqua mutatio,vt ipsi petunt.Quid
ergo latrant?Si hoc fecit deus tepore illo,cur non etiam erit paratus & alia similia nue ope­
rari per creaturas ad fui nominis inuocationcm? Quapropter vetustiffima ecclesiae consue­
tudo fuit,ab ipsis etiam apostolorum temporibus ad nos vfq; deriuata, vtaqua benedice­
retur,sale exorcizaretunvt per orationes quae in eius benedictione ad deum funduntur, di­
gnetur deus similia operari per eius aspersionem in nobis, qualia orando aut benedicendo
prius petita funt.Non q? ex ipsa benedictione aqua ipsa habeat necessario illam virtutem,
quia nec aqua baptismatis (iuxta veriore opinione) habet hanc virtutf-.fed q? deus assistit
& operatur verbis super aquá dictis.-differenter rame, quia in baptismate deus e% promisso
assistit,atq; ideo nunq non operatur: quia coelu & terra transibunt priufq verbum vnum q\
cius transeat, quapropter nisi ipse baptismate ablutus obstaculum peccati opponat,femper A
deus in baptizará gratiam infundit. At no sic est de aqua benedicta,nec sic(vt ita dixerim)
obligatus eft,quia nec ipse promisit,nec ipse hoc si gnú instituit,sed considendum eft de eo
quod dabit & efficiet id in nobis,quod in aqua postulatum eft cum benediceretur, vtputa
dicendo,Virtutem tuae benedictionis infunde, vt quicquid in domibus fidelium vel locis
haec vnda resperserit,caveat omni immúditia,liberetur a noxa-.nó illic resideat spiritus pe­
stilens,non aura corrumpens:difcedant omnes insidiae latentis inimici,&c. Quod si haec o-
mnia non femper aqua aspersa operatur,inde conuincitur eam non este sacramentum,quia
scilicet non eft efficax signum. Quia tamé per eius aspersione multa mirabilia deus opera­
tus eft, conuincimus q? etsi non sit facramétum,hoc tamen habet,q> maioris sit multo vir­
tutis, q non benedictaiquonia ad eius aspersione multa deus operatur quae per aspersione
alterius aquae non benedictae nullo modo operaretur. Ni vt de caeteris taceá, illud est ma-
Theodo* nifeftum quod in nono libro historiae tripartitae capite tricesimotertio Theodori tus vnus
ritus, ex tribus authoribus a quibus tripartitae nomen accepit, ait. Refert enim q> cu Theodosius
imperator piiffimus iuberer templa idolorum destrui, quidam praefectus Apami^ ciuitatis
accedes vt templa louisdeftrueret, quod fe poffe facere diffidit,propterea q> aedificium es­
set adeo robustum,lapides in eo locati adeo magni,ita tenaciter libi inuicem adhereces, vc
impoffibile mdicaret lapidum i uncturas poffe diffolucre.Cumq; fuperueniffet quidi qui fe
hoc facturum promisit,puta fuffodiens tres per circuitum columnas quibus praecipue toti
aedificium innitebatur,& sub earum basibus ligna fortissima supponens immisit ignem,nec
tamen ignis accendebatur:quoniam daemon quidam teterrimus apparuit qui flammam fe­
cundum vires suas prohibebat operari.Cumq; frequenter hoc facerent, & molitione suam
explere non possent,nunciauerunt Marcello illius ciuitatis episcopo : qui ecclesia accedes
vasculum aquae sub altari poni pr^cepit. ipse vero in terram prostratus dominu orabat vt i
daemonis tyrannide pelleret: ne ex hoc infidelibus maior exultationis occasio nasceretur.
Haec cum dixisset, facto signaculo crucis in aqua, quendam diaconú fuu Equitium,Ede &
zelo munitum,sumere iuffit aquam,& velociter currere, & cú fide aspergere, igneq; suppo­
nere. Quod cum fuiffet factum,daemon aufugit,non ferens aquae virtute. Quid ad haec im­
pii Lollardi dicent? Nóne aqua illa per episcopi sancti orationem mutauit natura,vt igne
non solum non extingueret,fed potius accenderet? Propter haec & alia similia qu£ experta
sunt a fidelibus,ecclesia illam aquae benedictionem approbat,eamq; fieri praecipit,nec tamé
ab heri & nudiustertius,fed ab ipsis apostolorum temporibus procedens, ad nostra vfq; te-
Alexander Pora deriuata est. Alexander siquidem papa huius nominis primus, qui quartus a beato Pc-
papa. tro pontifex Romanus extitit,in suis decretis quae in libro concilioru paffim circunferun-
De cofec. tur,sic ait,Aqua sale conspersam populis benedicimus, vt ea cuncti aspersi sanctificentur ac
dif.iij.cap. purificentur, quod & omnibus sacerdotibus faciendu este mandamus. Nam si cinis vitulae jg
LcuTiij a^Per^us inguine populum sanctificabat atq; mudabas,multo magis aqua sale aspersa diui-
iiijUReg!ij. precibus sacrata populum sanctificat atq; mundat.Et si sale asperso per Elisaeum pro­
phetam sterilitas aquae sanata est, quito magis diuinis precibus sacratus sterilitatem aufert
rerum humanará,§c coinquinatos sanctificat atq; mudat,& expurgat, & caetera bona mul­
tiplicat, & insidias diaboli auertit, & a phantasmatis versutiis hominem defendit? Nam si
Matth.ixí tactu fimbriae vestimenti faluatoris faluatos infirmos effe non dubitamus, quanto magis
virtute facroru eius verboru diuinitus sacrantur eleméta,quibus sanitatem corporis & ani­
mae humana percipit fragilitas? Haec Alexander papa. Ex cuius dictis patet non effe nouñ
huius aquae benedictae vfum, qué nunc ecclesia tenet: magnam illius effe virtutem non ex
natura
 ADVERSVS HAERES ES LIB. III. DE BAPTISMO. 4-
% natura aqua?,sed virtute benedictionis aut orationis super eam fact<£. No est ergo daua in­
fernalis, afperforium agua? benedicta?, vt peílimi Flagellátes mentiuntur: nec benedictio­
nes aut orationes supeream dictae funtda?monum maledictiones,autnecromantiae incan­
tationes, vt impii Lollardi murmurant. Quod autem Lollardi objiciunt, quod nos volu­
mus per nostras benedictiones, res efficere meliores, quam deus eas per naturam condide­
rit : hoc adeo est manifeste verum , vt etiam ipsi quantumlibet renitantur, concedere te­
neantur. Deus siquidem quotidie nouas creat animas, qua? etsi bona? sint per naturam, no
tamen eas bonas creat in gratia: alioqui nullum effet in aliqua earum peccatum originale
cum primo creata corpori adha?ret: tamen postmodum per bonorum operum exercitii
proficiunt in moribus,in quibus creata? a deo non fuerant. Quod fi nullo pacto meliores
effici possunt, quam Deus eas per naturam condiderit, frustra docentur, frustra illis bo-
E nitas persuadetur, frustra illis pra?dicatur. Accedit ad haec, quod culpandae non essent fi
meliores non fiunt: quia hocéis impossibile esset, & ita totus illarum defectus in deum
reficiendus erit, qui illas meliores non creauerit. Quae omnia absurdissima funt,8e impie-
tate plena. Non ergo debent mirari impii Lollardi quod dicamus creaturas per homini
benedictiones meliores reddi quám a deo creatae fuerint per naturam : hoc tamen non ab
ipsis hominibus fit, sed a deo propter merita benedictionum & orationum praecedentia.
Huius autem benedictionis traditio specialis (vtait Augustinus) in synagoga permansit,
Sc in ecclesia celebratur in nuptiis: vbi dei creatura? sub dei benedictione iungutur,8e ibide
meliores fiunt, non tamen á benedicente aut orante, sed a'deo ,vt multiplicentur super
terram. De hac re,scilicet de aqua benedicta, ciufque virtute & efficacia, scripsit librum Io-
hannes de turre cremata Cardinalis sancti Sixti, ordinifquc fratrum pra?dicatorum, quem
fateor me non vidiffe, nccinuenirc potuisse : quod doleo : quoniam cum virum doctum
C cum existimem,magnas mihi suppetias (vt credo) tribuisset. Verum Iohannes Triremius
in libro de ecclesiasticis scriptoribus refert hunc Cardinalem fcripfiííe librum de hac re.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO ZAMO-

RENSIS MINORITAE, ADVERSyS OMNES
harrefes Liber Tertius.

D
Baptismus.
L V R Á futit quab iti baptismo tenere & firmiter cre­
dere oportet, scilicet baptifmu este sacramenta, mate­
riam baptismi esse aquam, verba quibus baptizandus
est quisque,este,in nomine patris & filii & spiritus fan-
cti,&c.ipfi9baptifmi virtute & efficaci á,vt perilla de­
leatur peccatum originale,&gratia á Deo infundatur»
His autem omnibus contraria? hirefes orta? sunt, quas
tali ordine disponemus,vtprids de his dicamas quas
substantia? baptismi aduerfantur: deinde eas pertracta
bimus,quae efficaciam virtutemq; illius oppugnant.
Prima ergo ha?refis est, qua? errat in materia (prout
recétiores theologi loquatur)nó eni baptizat in aqua, fcns*
sed in igne. Hic est error Seleuci & H ermia? Calatam, Scleucu*.
de qbus iá supra diximus, lib.de harrefib9 cap.lix.de Seleucianis & Hermia- ^ermias.
nis loques,dicit no baptizaste
ues,dicit illos nó I in aqua,no tamc expressit in qua re baptizabat. Verum
ster de illis differes, expressit eos baptizaste í igne:occafioné íde surnetes,q> ait loba- ^ , ...
Baptista apud Matth$u, de Christo loques, Ipse vos baptizabit in fpu sancto & igne. att Jl*'
g
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
Quanquam & illa vox,igne, (vt doctissimus vir Erasmus admonet) in exemplaribus E
Graecorum non habetur: tamen Hieronymus & Hilarius ita legunt, & Chrysostomus
qui Grccus fuit, ira legit, & Cyrillus etiam Graecus in libro de recta fide ad reginas, ita
hunc locum citat. Quapropter locum illum admittentes prout citatur,dicimus Christum
baptizaturum in spiritu sancto & igne , quia spiritus sanctus est ignis: vel quia hic ba­
ptizamur in spiritu & aqua, in futuro autem baptizabimur igne: iuxta illud Apostoli,
ICor.ijj, Vniufcuiufque opus quale fit, ignis probabit. Et hac duplici interpretatione exponit
illum locum Hieronymus, similiter Hilarius: & hos sequitur Christianus Druthmarus»
Et haec expositio de baptismo ignis pro tempore futuro fatis apparet esse litera? germana,
per id quod immediate fubiungit,Cuius ventilabrum in manu sua, & permundabit aream
suam, & congregabit triticum in horreum suum,paleas autem comburet igne inextingui-
bili.Ex quibus verbis patet illum fuisse locutum de igne futuri iudicii. Veru Nicolaus Ly- G
ranus ideo putat dictu, in spiritu sancto &igne, quia in primitiua ecclesia spiritus sanctus
descendebat in figura ignis. Mihi (vt ingenue loquar) magis arridet prior expositio.Super-
est vt haeresim ipsam expugnemus, in quo negocio parum demorari conuenit,cum res sit
apertissime sacris literis contraria.Euntes(inquitdominus)in mundum vniuerfum,pr3edi-
Mat,xxvitf cate euangelium omni creatura, baptizantes cos innomine patris & filii & spiritus sancti
&c. Baptizare autem gracce idem est quod immergere latine, & baptisma idem quod im­
mersio aut lotio. Nullus autem lauat igne, sed adurit, aqua autem lauamur. Praeterea Apo­
stolus Paulus de baptismo mentionem faciens, lauacro aquae Christum nos mundasse ait,
Ephex non autem adustione ignis. Sic enim ait* Viri diligite vxores vestras,sicut & Christus di-
lexit ecclesiam , & feipfum tradidit pro ea, vtillá sanctificaret,mundans eam lauacro aqu£
in verbo vitae, vt exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam,non habentem maculam neque
rugam.Ecce Apostolus dicit ecclesiam mundatam lauacro aquae,non autem adustam igne. H
Rursus ipsimet Apostoli baptizan tes (vt ex pluribus locis Actorum Apostolicorum patet)
Matth.iij. in aqua baptizabant, non tamen in igne.Accedit ad h^c quod ipfemet dominus noster le­
ías Christus in Iordane baptiza tus est a Ioháne, vt contactu suae mundissimae carnis aquas
sanctificaret, vt instrumentum esse possent diuinae bonitatis ad expianda peccata,& vt no-,
bis exemplum praeberet quod in aqua essemus baptizandi. Demum quoties vetus testa­
mentum de hoc sacramento figuratiue(vt solet) loquitur, nomine aquae illud designat: vt
Zacha.xiij apud Zachariam prophetam dicitur, In die illa erit fons patens domui Dauid,& habitan­
tibus Hierusalem,in ablutionem peccatoris & menstruat^.Et apud Ezechielem dicitur-Ef-
Ezect z6. fundam super vos aquam mundam,& mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris,&
ab vniuersis idolis vestris mundabo vos. Apertissimum est ergo ex sacris literis baptisma
in aqua fieri, & non in igne. I

s Ecunda haeresis est circa formam huius sacramenti, hoc est circa verba quibus bapti­
smus conficitur: quoniam no illis vtitur quibus catholica vtirur ecclesia,&quae Chri­
stus Apostolos suos docuit. Verum haec haeresis partita est in plures,iuxta varias for­
mas quibus diuersi haeretici vsi sunt. Quidam enim sic baptizant, In nomine ignoti patris
omnium, & veritate omnium matre,& in eo qui descendit,in Iefu.Hi sunt Marcitae,difci-
Marcit*. puli Marci cuiusdam magicae artis periti,qui circa tempora Apostolorum fuit: de quo mé-
tionem facit Irenaeus lib.primo aduerfus haerefes cap. viii. & Eufebius lib.iiii.historiae Ec­
clesiasticae cap. xi. Hic enim Marcus inter alios quos docuit errores, dixit quod is qui in
lege & prophetis praedicatus est Deus, nó esset pater domini nostri Iefu Christi: Cerdo­
nem & Marcione in hac parte fequutus: quia ille quidem, vt dicebat,ignotus esset: hic aute
notus, de quo errore alibi disseremus. Quapropter ab hoc errore, discipuli huius Marci K
procedentes,sic baptisma conficiebant, Innomine ignoti patris omnium &c.Alii vero ex
eisdem sectatoribus Hebraica nomina ad pauoré audientium super eos quos initiant, ter-
r^-mhLf ribiliter loquuntur. De Paulianistis & Cataphrygibus dicitur quod in nomine trinitatis
Cataphry
ges, minime baptizant,vthabetur.i.q.i.cap.Paulianistae. Quapropter in Niceno concilio praece
ptum est,vt cum ad ecclesiam catholicam aliqui ex illis redierint, rebaptizentur, quoniam
veram baptismi formam non tenuerunt, atqjideo nec verum baptisma. Quali autem for­
ma vtebantur, nunt| legi,neque apud Philastrum,neq*, apud Augustinum aut Guidonem,
qui omnes de haere ioquutur. Aduerfus istos omnes eisdem armis pugnabimus. Ostefa si­
quidem
 ADVERSVS HAERESES LIB. III. DE BAPTISMO. 50
r. quidem vera baptismi forma, manifestó euadet reliquas omnes inanes eñe. Vera baptismi
forma quam Christus docuit,ponitur in Matthaeo,Euntes (inquit Christus) in vniuerfum Matth.vltí.
mudó,praedicate euangcliú omnicreatura::baptizantes eos in nomine patris & filii & spi­
ritus fandi.Ex quibus verbis duo colliguntur effe necessaria ad formam baptismi,videlicet
expressa trinitatis pronunciatio,tribus scilicet personarum nominibus explicata, & verba
exprimens actum ipsum baptismi, baptizantes (inquit)eos in nomine patris & filii & spi­
ritus sancti. De primo dicitur in canonibus Apostolorum ,canone.xlix.Siquis episcopus
aut presbyter iuxta praeceptum domini non baptizauerit in nomine patris & lilii & spi­
ritus sancti:sed in trib9 fine initio principiis,aut in tribus filiis,aut in trib9 paracletis,abii-
ciatur.H^c ibi.Vc auté actus ipse baptizádi cóformis sitverbis,praecipitur etiá vtin ipso ba
ptifmo trina fit merfio,quod ab ipsis etiá Apostolis statutu fuisse reperimus.Ná cano Apo-
£ ftoloru quinquagesimus fic ait, Si quis episcopus aut presbyter nó in trina merfione vilius
mysterii baptisma celebret, sed semel immergat in baptismate,quod dari videtur in do­
mini morte,deponatur.Nó ení dixit nobis dominus, in morte mea baptizate r sed euntes
docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris & filii & spiritus sancti. Haec ibi.
Ecce quanta fuit Apostolis cura de expressione trinitatis in baptismate, vt no essent con­
tenti verborum explicatione, nifi trinae merfionis ostensione confirmaretur. Verum quod
ibi dicitur de trina merfione,non est fic accipiendum, vt fine ea verus baptismus esse non
possit, quoniam fiue semel, fiue bis, fiue ter mergat,verus erit baptismus, fi reliqua ad ba­
ptismum necessaria adsint. Minister autem tenetur baptismum exequi invna aut tribus
merfionibus, iuxta consuetudinem loci in quo habitat. Nam de hac re iam definitum fuit
in concilio Toletano quarto, cap. v. quod quaelibet ecclesia suam teneat consuetudinem.
Hispania autem ad tollendas occasiones haerefum quae ex trina merfione oriebantur, ele­
git in illo concilio vnicam merfionem,ne videlicet quispiam putaret triplicem esfepcrfo-
C narum diuinarum substantiam,sicut trina erat merfio.Siue tame vnica fiue multiplici mer-
fione baptizet, verba tamen femper debent effe eadem, vt videlicet tres personae propriis
earum nominibus exprimantur. Quod fiquis obiiciat Apostolorum factum,qui in Christi
nomine solum baptizarunt, non expressis aliarum personarum nominibus > vt apostólica
historia narrat, quód ad praedicationem Philippi Samaritani conuerfi sunt, & baptizari A&viif,
erant in nomine Iefu : huic obiectioni primo respondetur id quod beatus Ambrosius ait,
innomine Iefu Christi totam designari trinitatem. Nam cum Christus idem fonet latine
quod vnctus, hoc ipso nomine quadam rerum connexione denotatur & ipse qui vnctus
est,scilicet filius, &a quo vnctus est,videlicet pater, & vnctio ipsa qua vnctus est,videlicet
spiritus sanctus. Quapropter cum in nomine iefu Christi tota trinitas designetur, potue­
runt (vt ait) Apostoli innomine Iefu baptizare. Aliter respondetur & forte exactius iuxta
D recétiorum theologorum communem sententiam,Apostolos tunc id egisse ex diuina qua­
dam dispensatione illis insinuata, propter exaltationem nominis Iefu Christi, quod lu­
daris erat scandalum, gentibus autem stultitia. Qua occasione sublata,cu videlicet iam no­
men domini Iefu eflet exaltatum, nulli licet hoc solo nomine inuocato baptizare. Quod
fi secus aliquid attentatum fit, vt videlicet quis in solo Christi nomine baptizare tentares,
varia est inter doctores sententia,an baptismus esset inanis & infrugifer. De fecundo autem
* videlicet q> requiratur verbum exprimens actum baptizationis,& tertio similiter, fi perso­
na baptizara, patet ex ipsis Christi verbis, Baptizantes (inquit) eos in nomine patris &c.
,Vbi ponitur participium baptizantes,exprimens actum ipfum:&pronomé eos, exprimes
personas baptizaras. Quod autem actus baptizandi exprimatur per verbum indicatiui aut
alterius modi,puta imperatiui, non est definitum quid necessarium fit, quoniam nec bene
definiri posset,cum Christus in suis verbis actum baptismi participio expressit,& nó verbo.
j5 Baptizantes(inquit) eos &c. Quapropter ecclesia Romana quantu ad hoc permittit ac to­
lerat Gra?cos,qui in alia forma baptizant quam Latini. Sic enim dicunt, baptizetur feruus
Christi in nomine patris & filii & spiritus sancti. Quia enim in principio nascetis ecclefi^
tale schisma ortu est,vt quilibet aestimaret illu ad fc pertinere, qui ab illo baptizatus effer,
ita vt vnus diceret, Ego sum Cepha:,alius,ego sum Pauli,quos'Apoítolus reprehendes ait, iCou
Nuncjuid Cephaspro vobis mortuus est,aut Paulus?Ad tollédú hoc schisma ordinatu est
inter Graecos,vt nullus baptizaret dices,Ego te baptizo in nomine patris &c. sed diceret,
Baptizetur feruus Christi in nomine patris, &c. ne vilo modo verbis aliquib9 ostéderetfe
6 i¿
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MIN ORITAE
baptismi auctore,sed solu miniftm.Quod auté ibi fit itegra baptismi forma, patet, quia ibi B
est manifesta trinitatis exprelTio,ibi exprimitur actus baptizandi, cjuis in imperativo mo­
do,quod non refert, & persona baptizara,quanuis in tertia perfonamihil ergo deficit.Non
ergo propter hoc Grseci indicantur haeretici, quia fic baptizant:fed quia fie baptizantes,cre
dunt Latinos alia forma vtentes, non conficere baptisma , & propter hoc haeretici indi­
cantur,cum dicendo, Ego te baptizo in nomine patris &c. omnia etiam ponantur ad de­
bitam formam & Christi verbis conformem necessaria. Et quia Graeci hac occasione sicut
& aliisabecclesia? Romanae obedientia separati sunt, ideo schismatici appellantur.Caetc-
rum quod Alexander tertius huius nominis Pontifex ait in cap. primo titulo dc baptismo
& eius effectu in libro Epistolarum decretalium, Si quis puerum ter in aqua immerserit in
nomine patris & filii & spiritus sancti,Amen: & non dixerit,Ego baptizo te in nomine pa­
tris & filii & spiritus sancti, non eft puer baptizatus.Hoc mea fentétia (faluo meliori iudi- G
cio,& ecclesiae definitione seclusa,cui me femper summitto)ita intelligendum cft,vt quan-
tulibetquis ter mergatur in aqua,non credatur baptizatus,etiam fi talis immersio fit facta
in nomine patris & filii & spiritus sancti,nisi cum hoc etiá exprimatur actus ipse baptiza-
tionis.Siue autem exprimatur actus ipsius baptismi in indicativo modo, fiue in imperati-
uo:de hoc non definit ibi pontifex,quia nec de illa re quaeftio ibi agebatur:ad quod maxi­
me aspiciendum eft:quoniam beatus Hilarius dicit ex circunftantia scripturarum pendere
fepenumero verum illarum sensum. Quod fi illa essent omnino exacta & necessaria vta
pontifice ibidem describuntur, e stet etiam necessario illud pronomen ego femper ex­
primendum , vt dicatur femper, ego tc baptizo in nomine patris &c. & tamen Glossa ibi­
dem dicit omissionem illius pronominis ego,nullo pacto obesse baptismo, quin veru ba­
ptisma conficiatur. Hoc idem colligitur ex quadam responsione Zachari^ papa? qua? po­
nitur in volumine Decretorum de confec.dift.iiii. cap.retulerunt. Nam cuidam quaerenti H
an rebaptizandus esset qui his verbis fuerat baptizatus, videlicet,baptizo te in nomine pa­
trias^ filias,& spiritus fanctiasrPapa respondet,quod fi fie baptizas,huiufmodi verba pro­
tulit ex ignorantia lingua? latina?,Lt non vt errorem aliquem per illa verba induceret, vere
baptizauitmec eft iteraro baptizandus ille fic ab eo baptizatus.Et tamen in illis verbis (vt
constat)non ponitur illud pronomen ego. Vnde patet pronomen non esse necessarium.Et
hoc ipsum fatentur theologi omnes.Dicimus ergo Graecos in sua forma conficere,quanuis
fic conficientes peccent,quod ecclesiae Romanae fubesse contemnunt.Nam hoc apertissime
definivit Concilium Florentinum sub Eugenio quarto celebratum, fic inquiens- Non ne­
gamus quin & per illa verba : Baptizetur talis feruus Chrifti in nomine patris & filii & fpi
ritussancti: vel, Baptizetur manibus meis talis in nomine patris & filii St spiritus sancti,
verum perficiatur baptisma: quoniam cum principalis causa ex qua baptisma virtute ha­
bet,fit sancta trinitas, inftrumentalis autem fit minister qui tradit exterius sacramentum: I
fi exprimitur actus qui per ipsum exercetur ministrum cum sancta? trinitatis invocatione,
perficitur sacramentum. Ha?c Concilium Florentinum.Ostendimus ergo veram baptismi
formam Se exacta quam Christus docuit, qua? tam ex euangelio quam ex canonibus Apo­
stolorum patuit, in qua tria sunt necessaria, videlicet verbum explicans actum baptizad!,
& nomen exprimens personam baptizatam, & totius trinitatis per propria personarum
nomina expressio.Quód fi vel minimum horum defit,ficut nec eft vera forma, ita nec ve­
rus baptismus. Ex quibus convincimus, Marcitas, Paulianiftas, Cataphryges in baptismo
conficiendo errare. Quapropter merito concilium Nicenum statuit eos cu ad ecclesia? fi­
dem redirent,fore iterum baptizandos.

Ertiaha?refis eft qua? respicit personam baptizatam. Sunt enim qui mortuos bapti­

T zan t, St isti sunt Cataphryges, vtPhilaftcrait.beatus tamé Augustinus in libro de h£- £

x>atapiu7' refibus, nihil tale illis impingit. Hi Cataphryges aut Cataphrygii fic dicti sunt
iviontanus ex Phrygia provincia originem traxerunt. Horum authores fuerunt Montanus, qui dixit
Prisca. se fuisse paracletum, & duae eius prophetissa?, videlicet Prisca & Maximilla,quas ipse Mo-
Maximilla tanustanquam ex ipsius inspiratione factas iactabat. De quo qui plura noscere cupit, legat
Eufebiu in quito lib. Ecclesiastica historica capite quintodecimo vsq;ad dccimúnonti:nec
tarne toto illo fui operis decursu vfquam huc errore illis impingit: quu tame plures alios
eorude errores recefeat Aduerf9 hos Cataphrygas(vt ibide Eufebi9 refert)fcripferut Apol
linaris
 AD VERSVS HAERESES LIB. II. DE BAPTISMO. 5?
A linaris Hierapolites,Meltiades, Apollonius. Alia est h^resis huic similis, aut forte est cade
quonia de Cataphrygis Philastcr, dicens cos baptizare mortuos, nó disterit qualiter id fa-,
ciebat. De Marcionistis autem , Theophylactus expones illud primae ad Corinth.xv.Alio-
qui quid facient qui baptizantur pro mortuis,fi mortui nó resurgunt? sic ait, Mos est Mar­
cionistis haereticis,cum aliquis apud eos fine baptismo discesserit,eius qui vita functus esset,
feretro viuum aliquem submittere hominem.proinde feretrum ipsi adeuntes,a mortuo sci­
scitantur,vtrum ei libeat baptizarhmoxque qui latitat viuus,de loco inferiori respondens,
se velle inquittasserentemque demortui loco baptizabant. Hi itaque prauae huius consue­
tudinis insimulati, Apostolum dictitant eam rem iniunxisse, produceutque dementes illi
& vesani id dictum,videlicet, Alioqui quid faciet qui baptizantur pro mortuis, si omnino LCer.xy,
mortui non resurgunt?Haec Theophylactus. Quem ideo citaui,quod neminem ex his qui
g de h$resibus scripserunt,de haere fecisse mentionem reperio. Philastcr siquidem & Augu­
stinus & Guido quanuis de Marcione eiufque erroribus disserunt, nihil tamen huiufmodi
illum sensisse referunt.Sed neque Eufebius,qui in quarto libro historiae Ecclesiasticae de illo
scribit,vnquam de hoc errore eum accusat.Neq; etiam Tertullianus in libro de haeresibus,
Marcionis errores recensens, vnquam huius mentionem fecit. Denique Irenaeus libro pri­
mo aduerfus haere fes cap.xxix. & libro quarto cap.lvii.de erroribus Marcionis disputans,
nihil tale illi impingit. Quapropter mirari non desino, vndénam Theophylactus qui his
post multa fecula successit,acceperit hunc Marcionis fuisse errorem. Verum si rem plenius
circunfpiciamus,Theophylactus non ait hunc fuisse Marcionis errorem,sed Marcio nistaru.
Atfolenne est haereticis,qui aliorum haereticorum vestigiis adhaerent,vt nunquam suorum
magistrorum erroribus sint contenti, sed femper illorum insaniam, aliquid impietatis ad­
dentes,augere nitantur. Quapropter possibile fuit,vt Marcionis sectatores, erroribus illius
hanc haeresim coniungerent, atque ita primi illi scriptores de ea non fecerint mentionem.
G Theophylactus autem,qui posterior fuit,de Marcionistis haec dixisse potuit, non tamen de
Marcione. Cum ergo de Marcione fecerimus mentionem,nunc operaeprecium erit disse­
rere quis hic fuerit.Marcion hicfvt Irenaeus & Tertullianus scribunt) Ponticus natione, te- Marcioiu
poribus Antonini Pii,prius in doctrina philosophorum maxime Stoicorum imbutus, de­
inde ad fidem Christi conuerfus, Cerdonis dogma secutus, multa ex philosophica doctri­
na catholicae religioni inserere conabatur:Romámque veniens, plures ibi seduxit.hic cum
ibidem Polycarpum postea martyrem inuenisset,salutans eum dixit, Agnoscis me? Cui Po
lycarpus, Agnosco primogenitum Satanae. Hic praeter euangelium Lucae,idque ab eo circu-
cisum, nullum euangelium recepit.Similiter & epistolas Pauli Apostoli abscidit,auferes ab
cis quicquid suae impietati repugnare videbatur. Contra hunc plures grauissimi auctores
scripserunt, Dionysius Corinthiorum episcopus, Philippus Crete. Hippolytus episcopus
D Africanus, Rhodon Asianus, Irenaeus Lugduné. episcopus, Tertullianus. E quibus hi duo
vltimisquid sciam)solum extant. Haec ergo semel dicta in posterum fmt.Iam ad errorem
tam Marcionistarura quam Cataphrygum deueniamus, quoniam inter vtrofque de hac re
conuenit, vt mortuis prodesse baptisma existiment. Quod ex eo conuincitur esse falsum,
quod post mortem non est tempus nec bene nec male operandi-. Vita haec nobis a Deo
cóceditur in qua laboremus, qua finita iuxta id quod quifqctn vita gesserit praemiabitur.
Sic enim Sapiens ait,Ad quacunque parte lignu ceciderit, siue ad austrum, siue ad aquilo- Ecc^x?«
nem, ibi manebit.Ligni nomine hominem designauit, qui tunc cadit cum moritur.Cadit
autem ad austrum, qui ventus est calidus & humidus, cum homo in gratia decedit. illo
enim vento flante,aqua per quam gratia designatur, descendit. Rursum, ille ad aquilonem
cadere dicitur, qui in peccato moritur , quod per aquilonem merito figuratur, quoniam
ventus ille frigidus est, & pluuias dissipat. Et idem expressius iterum ait, Viuentes enim Eccfs.ix»
g sciunt se esse morituros: mortui vero nihil nouerunt amplius, nec habent vitra mer-
cedem, quia obliuioni tradita est memoria eorum : amor quoque & odium & inuidisc si­
mul perierunt, nec habent partem in hoc feculo, & in opere quod sub sole geritur.
Si ergo non habent vitra mercedem nec partem in opere quod sub sole geritur, qua­
liter mortuo poterit prodesse baptismus qui confertur viuo in demortui loeu submisso?
Praeterea si a mortuo velutquinon est,perit confessio (vtait alius Sapiens)quare etiam nó EceExvif.
peribit baptismus,qui caeterorum sacramentorum est ianua? Rursus, Cum dominus bapti­
smi necessitatem manifestauit)& Apostolis cómendauit praedicandum,ait, Euntes docete Matth.viil
giii
 F. alfonsí de gastro, mino ritae
omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris & filii & spiritus fandi. Vbi non dixit p
quod baptizaretur vnus pro alio, sed quisque pro fe. baptizantes(inquit)eos.Et expressius
Mar.vlt, apud Marcum dicitur,Euntes in mundu vniuerfum,praedicate euangelium omni creatur^.
Qui crediderit & baptizatus fuerit, faluus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur.
Qui ergo fine baptismo discedit,quantumlibet in eius loeu fubmiflus cius nomine bapti­
zetur , ille tamen mortuus nunquam dicetur baptizatus: quo fit vt eum perire fit neccife,
quia baptizatus non fuit.Deinde percontabor ab istis, quo peruenifie crcdut eum qui line
baptismo difceiiit? Necessarium est vt ad infernum vadat,aut ad gloriam, vel fit in via ad
gloria,puta in purgatorio.Non est dicédu eu peruenifie ad gloria,nec efise invia ad gloriar
alioqui baptismus no efiset neccfiarius,cu fine illo pollet salus haberi. Erit ergo in inferno,
quia iuxra euágeliu, qui baptizatus no eft, condénabitur, ac fi iá nó crediderit. Si ergo eft
in inferno,vt quid alius pro eo baptizatur,euhoe nihil illi prodesse poterit? In inferno fi- q
Eccle.ix, quidé(vt canit ecclefiajnulla estredéptio.Et Sapies ait,Quodcuqj facerepoteft manus tua,
inftanter operare,quia nec opus,nec ratio,nec sapientia,nec scientia erut apud inferos,qua
Lohan,ix. tu properas. Et dominus apud Iohannem ait, Venit nox , quando nemo poteft operari,
nodem vocas tempus poft mortem (vt beatus Augustinus aitjin quo nemini operari licet,
ideo dixit, Operamini ergo donec dies eft, id eft dunreftis in hac vita, quia poft mortem
nihil poteritis agere. Impie ergo vesani Marcionistae & Cataphryges mortuos baptizare
tentarunt. Quod autem pro fe adducunt illud Pauli, Alioqui quid facient qui baptizantur
pro mortuis,fi mortui omnino non refurgunt?fuo proposito minime conducit, ex falsa fi-
Theopliy- quidem intelligentia prouenit.Vnde Theophyladus illum locum exponens ait,Porro qui
laftust erant baptismum accepturi,integra pronunciaban! fide symbolum,moxque & illud,Credo
mortuos refurreduros.Inquit itaque Paulus,qui futuram credunt mortuorum corporu re­
surrectionem,sub speque eiufmodi sunt baptizari,quidnam lint,cum eis Chriftus fit occur pj
surus,aduri? Quid praeterea refurredionis gratia prorsus homines baptizantur,hoc eft pro
refurredionis cxpeCtatione, fi mortui non resurgunt? Haec Thcophyiadus. luxta qué tan­
tum valet pro mortuis baptizantur, ac fi diceret pro refurredionis cxpeCtatione baptizan­
tur. Verum quoniam haec expositio nimis coada eft, mulmmque a' litera recedens: ideo
Ambrosius aliter iuxta sententiam beati Ambrosii refpondetunquimeo indicio multo melius &liter^
proximius exponit. Sic enim exponit* Alioqui quid facient qui pro mortuis baptizantur,
fi omnino mortui non refurgunt?Quid & baptizantur pro illis?Ambrofius.In tantum rata
& ftabilem vult oftendere refurredionem mortuorum, vt exemplum det eorum qui tá se­
curi erant de futura refurredione,vt etiam pro mortuis baptizarentur.Si quem forte mors
praeueniffet, timentes ne aut male aut non resurgeret, aut qui baptizatus non fuerat, viuus
nomine mortui tingebatur.vnde fubiecit,Quid & baptizantur pro illis?Exemplohocnon
fadum illorum probat, sed fixam fide inrefurrcdione oftendit. Quid & nos periclitamur 1
omni hora ? quotidie morior pro gloria veftra quam habeo in domino. Dicendo quid &
nos periclitamur?difcreuit personas, oftendens non catholicos elle qui pro mortuis bapti-
zabantur.Denique supra dixit, vt quid baptizantur pro illis? nunquid dixit & baptizamur
proillis?Bucufque Ambrofius.Ex huius itaque praeclara expositione patet consuetudinem
illam quam TheophylaCtus afferibit Marcioniftis,vt viuus pro mortuo baptizaretur, tem­
pore Pauli elle iam ab aliquibus introdudam, quanuis non approbatam.Vnde iterum ma­
gis miror quod eam TheophylaCtus Marcioniftis tribuat, quoniam Marcion qui illorum
fuit dux, centum serme annis fuit beato Paulo Apoftoío posterior : quoniam hic tempo­
re Antonini Pii floruit: Paulus autem sub Nerone moritur.Occasione vitand^ huiufmodi
Conciliu haerefeos,Conci 1 ium Carthaginenfe tertium, cap.vi.tale ftatuit decretum. Item placuit vt
Canhagiy corporibus defunctorum Euchariftia non detur. Didum eft enim a domino, Accipite &
nenfe. edite. Cadauera autem nec accipere poflsunt,nec edere. Cauendum eft etiam ne mortuos K
baptizari poffc fratrum infirmitas credat, quibus nec Euchariftia dari licitum eft. Haec có-
cilium Carthaginenfe.
Varta hxrefis eft circa baptismi vim & potestate,qua quida fic minuere conatur,vt

Q nulla baptismo virtutem tribuant. Diuerfis tamé viis ad hunc finé diuerfi haeretici
tédút, Pfallían! etení,q. & Euchitae,id eft orates appellatur,nó auté Euchidiae
pfalliani. fvt corrupte catalogus haereticorú eos nominatjtátá vim orationi tribuunt,vt illa
Euchitx. dicant ad omnia peccata deléda,quapropter ívxhtx/, id eft orates appellatur. Hac de causa
' - baptismo
 ADVERSyS HAERES.ES LIE. II. DE BAPTISMO.
A baptismo derogát dice tes nulla v til i tacé ex sacro baptismate baptizatis accederé, sed sola
studiosam orationem, daemonem inhabitantem effugare. Hi etiam vocantur Meffaliani & Meffaliani
Enthusiasta:,idestafflati &diuini,aut sacrificatores, vt vertit interpres Theodorici inhiffo- Embusta.*
ria tripertita. Catalogus autem haereticoru titulo Meffaliani,vocat eos Anthyatistas, cor- liT.
rupte tamen, nesciens quid diceret, quoniá sic forte scriptum apud alique reperit:quapro-
pter ex putrido lacu putridam hausit aqua. Errat etiam in titulo Elpullus, vbi loquitur dc
quodam sene huius pestifera: factionis,á quo Flauiatius quidam praefui Antiochenus miro
artificio & per blanditias extorsit,vt illorum secta illi rcuelaret.hun.c sene Catalogus vocat
Elpulium:cum tamen in septimo lib. historia: tripertit^,cap.xi. vbi haec omnia narrantur,
Adelphius vocetur,non Elpulius.Neq; hoc vitium afferibere potui impresión: quoniá ille
haereticorum nomina digerit iuxta ordinem alphabethpositnm esi: auté inter nomina qu£
B Slitera E incipiunt.Huius factionis principes fueruntfVt refert hisioria tripertita loco pro­
xime citato) Dadoes & Sabas, & Adelphius,Hermas,& Symeones.Caeterum quantumad p)acfoes#
praesentem errorem spectat, beatus Augustinus in lib. de haeresibus, cap: lvii. de Pialliahis Sabas,
differens,huius erroris nó meminit: Guido auté eo multo posterior nulla prorsus de Pfal- Adelphius
lianis aut Meffalianis aut sub alio quouisnomine facit mentionem.Nos autem ex hisioria Lymeoner.-
tripertita hacc desumpsimus.Posi illos alii in eorum locum subrogati sunt, videlicet Alba- £jba -ses
nenfes,quietiadicut baptifmu nullius esie efficacia:. Albigenses auté omnino baptifmu re- ^Ibigesess
fpuuntrquos merito hicinferuimuszquonia probata aduerfus alios eius virtute & necessita­
te,cogentur Albigenses baptismi sacramentum recipere. De his auté qui sint, iam superius
diximus. Demum Petrus Iohannis, de quo iam alias loquuti fumus,(vt Guido Carm elita pCmisIo>
illi impingit)ait in baptismo gratiá & virtutes quas vulgo theologicas vocant,minime in- hannis.
fundi. Armeni autem ab omnibus sacramentis virtutem conferendi gratia remoucnt. his Armeni.
(3 in hac parte consentit Martinus Luther, qui cum pauciffima admittat sacramenta, in vni- Euthcms,
versum tamen de eis dicit nullam gratia conferre. In libro etenim suo de Captiuitate Ba­
bylonica sic ait,Herética esi,sed vsitata sententia,sacramenta noua: legis conferre gratiam
iis qui non ponunt obicé. Cum ergo de omnibus sacramentis dicat, etiam ad baptismum
referri debet.Quapropter ha:c eius assertio his adiungenda fuit. Contra hos omnes haereti­
cos simul agendum esi,cum inter eos de hac re conueniat. Primo ergo haec haeresis conuin
citur per id quod dicitur Marci vltimo,Qui crediderit & baptizaros fuerit,faluus erit. At esi
fine gratia iusiificante nemo faluetur, fieri oportet vt baptismus ipse cóferat gratiá per qup
baptizatus iusiificetur,iusiificatufq-, faluetur.Nam si iusius vix faluatur,iniusius vbi appare*
bitíHuic alludere quodammodo videtur beatus Petrus in sua prima canonica, dicens, Ex- i. pm?f ¡¡e
pedabant Dei patientia in diebus Noe,cum fabricaretur arca. In qua pauci,id esi odo ani­
mae faluae fadae sunt per aquam: quod & vos nunc similis forma: faluos facit baptisma. Vbi
D beatus Petrus similitudinem inter figuram & figuratum explicans,dicit,quemadmodum hi
qui erant tempore Noe,salui fadi sunt quantum ad corporalem vitam per aquam:sic nunc
saluamur quantum ad spiritalem anima: vitam per aquam baptismi, peccatorum msidatri-
cem.Habet ergo baptismus hanc vim & potestatem vt homines faluet. Salus autem ista si­
ne gratia Deieffe nequit,dicente Apostolo, Gratia enim Dei faluati estis per fidem, & hoc
non ex vobis,quia dei donsi esi. Pra:terea apud Iohannem dominus ait, Nisi quis renatus
fuerit ex aqua & spiritu fando,non potest introire in regnum Dei. Talis autem ren afeen- "'"b
tia ex aqua & spiritu sancto,non fit nisi peraquá baptismi,in quo gratia spiritus fandi con-
fcrtur.Nun^ siquidem spiritus fandus spiritualem renafeentiam donat sine gratia: sua: in­
fusione: quoniam charitas Dei toties in cordibus hominsi diffunditur,quoties spiritus sana­
dos datur eis.Rursus beatus Petrus in die Pentecostes loqués ad ludXos eius praedicatione
compunctos, ait, Poenitentiam agite: & baptizetur vnusquifque vestrum in nomine lefu . - ..
E Christi, in remissionem peccatorum vestrorum , & accipietis donum spiritus fandi. Ex A
quibus verbis duo patent. Primum , quod baptisma prodest ad remissionem peccato­
rum : quod etiam ex symbolo concilii Niceni patet, vbi dicitur, Credo vnum bapti­
sma in remissionem peccatorum . At sine gratia: collatione remissio peccatorum non fit.
Secundum est, quod per baptisma recipitur donum spiritus fandi. Accipietis (inquit)
donum spiritus fandi. Donum autem spiritus sancti, est gratia & fides, qua: in baptismo
infundatur,sicut & gratia : quoniam sine fide impossibile est placere Deo, ait Paulus. Ba- „ ,
ptizatus autem si non placeret Deo,non faluaretur.Confert ergo baptismus fidem,sicut & c,x#
gracia.vtrjq? enim Dei dona est. Deinde ex dictis Pauli haec etiá sententia comprobatur,
g iiii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
Roma-vi.' quiin epistola ad Romanos sicait, An ignoratis fratres cp quicunque baptizari fumus in ^
Christo lefu, in morte ipsius baptizari fumus? Cófepulti enim fumus cu illo per baptifmu
in morte: vt quomodo Christus furrcxit á mortuis per gloria patris , ita & nos in nouitatc
vita: ambulemus. Si enim cóplantati facti fumus similitudini mortis eius,simul & resurre­
ctionis erimus: hoc scientes,quia vetus homo noster simul crucifixus est,vt destruatur cor­
pus peccati,vt vitra non feruiamus peccato. Haec ibi Paulus. Ex quibus verbis costar illum
tribuere renouationé vitae baptifmo.Talisautf nouitas pertinet ad gratia,quonia sicut ve­
G alarais. tustas refertur ad peccatu,ita nouitas ad gratiam.Et in epistola ad Galatas ait, Quicunqrin
Christo baptizari estis, Christum induistis.Quid autem est Christu induere, nifi gratiá eius
habere, qua velut vestimento tegimur ? Sic enim Hieronymus exponens illa verba, ait, Si
quis hoc corporeum,& quod oculis carnis aspicitur, aqu^ tatu accipit lauacrum, nó est in­
dutus dominum lefum Christum. Nam & Simón ille de Actibus Apostolorum, acceperat q
lauacrum aquae,verum quia sanctum fpiritó non habebat,indutus nó erat Christum. Haec
Hieronymus.Et Theophylactus cade verba expones dicit, Confirmat quemadmoduDci
filii fimus & baptismi ob gratiá.Neq; enim dixit,quotquot estis baptismo abluti, filii estis
Dei effecti,sicutifubfequensordopoícebat:fcd quod magis tremendu, Christum induistis.
Nam fi Christum induimus Dei filium ,eiq; fumus assimiles redditi, in vnam haud dubie
fumus & consanguinitate deuecti & speciem : gratia id astecuti,quod illum constat este na­
tura. Hxc Theophylactus. Et in epistola ad Titum,iteró Paulus candé confirmat sententia,
ad Titu.üf. dicens,Cum autc benignitas & humanitas apparuit faluatoris nostri Dei: non ex operibus
iustitix qux fecimus nos, sed fecundó fuá misericordia faluos nos fecit,per lauacru regene­
rationis &renouationis fpus fandi,quam effudit in nos abude per lefum Christu faluatore
nostru,vt justificati gratia ipsius,heredes fimus fecundum fpé vitx xternx.Hxcibi Paulus.
Nihil autem his verbis expressius quicquá dici potuit: quonii dicit nos faluos fecifieper jf
lauacrum regenerationis: iauiffe autem vt iustificati gratia ipsius,hxredes efficeremur vitae
xternx.His ergo tam claris scripturae testimoniis manifestum est baptifmu habere vim &
potestatem peccata delendi,& gratiam conferendi. Verum quonii Petrus Iohannis (vt ait
Guido) hoc concedens de adulcís,de paruulis negat q> paruulis cóferatur gratia aut aliqua
virtus,aliqua oportet adducere sacrorum concilioru testimonia quibus hxc impia hxrcfis
Condliú
reficiatur. Concilló Lateranense sub Innoccntio tertio celebratum,cuius decretum ponitur
Latcranen. in libro Epistolarum Decretalium titulo de summa trinitate & fide catholica,cap. firmiter
credimus,fic ait,Sacramentó baptismi,quod ad Dei íuocationé>& indiuidux trinitatis, vi­
delicet patris & filii & spiritus (ancti,consecratur in aqua, tam paruulis A adultis in forma
ecclefix á quocunq*, collatu fuerit,proficit ad salutem.Hxc concilló Lateranense. Prxterca
Conciliií concilium Viennense sub Cíemete quinto celebratum,cuius decretu ponitur in libro Cle-
Yicnenfe, mentinaru titulo de summa Trinitate & fide catholica, cap. fidei catholicx, fie ait,Eapti- 1
fma vnicum baptizaros omnes in Christo regenerans,est sicut vnus Deus,ac fides vnicaab
omnibus fideliter cófitcndórquod celebratum aqua in nomine patris & filii & spiritus fan
cti,credimus este ta adultis q paruulis cómuni ter perfectum remedium ad salutem. Verum
quia quanta ad effectum baptismi in paruulis,reperiuntur doctores quidam theologi opi­
niones contrarias habuisse, quibusdam ex ipsis dicentibus,per virtutem baptismi paruulis
quidem culpa remitti,sed gratia nó conferri: aliis econtrario afferentibus q> & culpa eifdé
in baptismo remittitur,& virtutes & informas gratia insudatur quo ad habitó, etsi nó pro
illo tempore quo ad vfum : nos attendentes generalem efficaciam mortis Christi,qux per
baptisma applicatur pariter omnibus baptizatis: opinione fecundi qux dicit tam paruulis
5 adultis conferri in baptismo informante gratia & virtutes,tanq probabiliorem,& dictis
sanctorum, & doctorum modernorum thcologix magis consonam & concordem , sacro
approbante concilio duximus eligendam. Hucusque concilium Viennense. Quod autem K
vocat opiniones vtrafque,hoc est referendum ad tempus ante concilii definitionem: tunc
enim erant opiniones. Quapropter dixit de tempore prxterito doctores theologos con­
trarias opiniones habuiste. Ar nunepost concilii definitionem, non est opinio, sed fides,
cum illam partem totum susceperit concilium.Paruulis ergo & adultis proficit baptismus,
vtrifque gratiam & virtutes conferens. Quod autem Petrus Iohannis Lc eius sequaces ne­
gant paruulis virtutes conferri, eo quod in actum exire non postunt: cx ignorantia pro-
uenit,q> nesciat distinguere inter habitum virtutis,& eius actum. Nam cumaliqux sancto­
rum auctoritates sonant paruulos non habere fidem: de actu fidei intelligendum est.
Paruuli
 ADVERS VS HAERESES LIB. II. DE BAPTISMO.
A Paruuli siquidem cum non habeant v sum rationis, actu credere non possunt:his tamen nd
repugnat quin fidei habitum retineant) quo cum ad annos discretionis perueneriut,ad
actum credendi peruenient.
Vinta haerefis eft circa ipsius baptismi vnitatem. Sunt enim aliqui qui rebaptizant
Q eos qui iam semel baptifmu fuscepcrut.Horu auté varise adhuc iunt seda:. Donati-
ftxfiquide(prout Augustinus in lib.de hasresibus refert)rebaptizant cos qui ab Cap.lxix.
ecclesia catholica ad eos veniunt:quoniam (vt aiunt) extra ecclesia baptismus conten í no
poteft.Ipfi autem afferebant ecclesiam penes solos ipsos illos effe. Quapropter ad illos ab
ecclesia deficienteS)rebaptizabant)dicentes prius non fufcepiffc verum baptisma . Hi Do- Donatift®
natiani vel Donatiftsc primum propter Caecilianum contra suam voluntatem ordinatum
ecclesiae Carthaginenfis episcopum, schisma fecerunt, obiicicntes ei crimina quae probare
r non potuerunt. Sed postmodum salsitatis rei deprehensi, schisma in hacrciim pertinaci uc-
fenfione verterunt,tanquam ecclesia Christi propter crimina Caeciliani, íiue vera, liue tai­
fa toto terrarum orbe perierit vbi futura promissa eft, atque in Aphrica Donati parte re­
manserit,in aliis autem terrarum partibus quali contagione communionis extinda tuent.
Huc eunde errore tenent Armeni(vt ait Guido Carmelita) qui veni e tes ad ipsos ex eccie- Armen?,
fia Romana,rebaptizat,dicétes in eccleiia Romana non effe verum baptisma,eó q>(vt ipii
aiunt)apud Latinos nó eft vera & catholica ecclesia,sed solum apud iplos Armenos. Vides
hicapertiflime impletu quod praedixit Chriftus apud MatthaecrSi quis vobis dixerit,ecce Mattxxiiij
hic eft Chriftus,aut illic,nolite credere.Surgent enim pfeudoclirifti & pseudoprophetae, &
dabunt signa magna & prodigia,ita vt in errorem inducatur, fi fieri poteft,etiam eitedi. Ec­
ce praedixi vobis.Si ergo dixerint vobis,ecce in deferto, nolite exire:ecce in pcnetralib9,no
lite crcdcreJsta certe ia videmus impleta, multos pfeudochriftos & pseudoprophetas au-
(7 diuimus. Donatiftae dicunt,ecce apud nos eft Chriftus,& nó alibi. Armeni dicut,ecce apud
nos eft Chriftus.Scdiuxta monitionem Christi oportet vtnon credamus illis, sed manea­
mus in catholica ecclesia,qure vna eft omnium mater. Ad hunc locum etiam pertinet error
Cypriani, & aliorum Aphricac Episcoporum,qui concilio apud eos de hac re celebrato de­
finierunt,haereticos cum ad ecclesiae comunionem rediiffcnt,fore rebaptizandos, quia (vt
afferebant)]nter haereticos non poteft conferri baptisma. In hac autem parte zelo vt suspi­
cor,& non secundum discretionem moci,& odio quod aduerfus haereticos cócepcranc, dii
<cti,errauerunt.Nec tamen propter hunc errorem Cyprianus aut alii ei confencientics iu-
dicandi sunt haeretici,quia illum pertinaci animositate minime defenderuuquinimmo pa­
rati ab aliis meliora docentibus corrigi,sententiam suam dixerunt.Quod ex ipso fado pa­
tuit,quoniam a summis ecclesiae pontificibus, videlicet Cornelio,Lucio, Stcphano edocti,
contraria prioribus ipsi Aphri definierunt. Qui error non primum in Aphrica, sed in piuri-
D bus antea locis,velut in!conio(vt Eufebius in septimo lib.hiftoriae Ecclesiastica cap. vi. re-
fcrt)fuit tractatus. Nouiffime autem diebus iftis in partibus Germaniae superioris furrexit Baltafrc.
quidam Baltasar,qui homines docet rebaptizare, dicens paruulis non prodesse baptisma:
quapropter cum ad annos discretionis perucnerint, debere iterum baptizari.quod in mul­
tis feciffe perhibetur,mukofque in suum impium errorem feduxiffe, adeo vt huius factio-
nis homines Anabaptista?,hoc eft rebaptizatores vocentur.Córra hunc Baltafarcm & eius AnabaptiV
sequaces nó eft quod amplius agamus,quoniácum iam oftederimus paruulis sicut adultis ftg.
prodeffcbaptifmaffundamento eorum fubucrfo,totius erroris strudura corruet. Contra a-
Jios autem omnes hoc ordine procedemus,vt primo ostendamus ministri malitiam nullo
modo minuere baptismi veritatem:quin á quocunq; ministro conferatur, dummodo cae-
tcra qua: sunt necessaria teneat,verus fit baptismus.Primó probatur per illud quod habetur
apudlohanne,videlicet quod discipuli Christi baptizabant,inter quos erat ludas,qui qua- Iohliiif,
I uis nó proditor,tamen fur erat & latromec tamen de baptizatis ab ipso legitur quod reba­
ptizari ynquam fuiffcnt.Pr^terea hoc ipsum expressius cófirmat didum lohanis Baptist^,
Vidi spiritum descendentem quasi columbam de caelo,& mansit super eum, & ego nescie- iohan.L
bam cumifed qui misit me baptizare in aqua,ille mihi dixit,Super quem videris spiritum
descendentem,&manentem super eum,hic eft qui baptizat m spiritu fando . Haec ille in
euangelio Iohanis. Ex quibus verbis patet eum qui baptizat,effe Chriftum filium dei. Ná
quanuis minister exterius corpus abluat,Chriftus tamen eft qui interius mundat animam.
Hic ergo eft solus qui baptizat in spiritu fando:reliqui autem vt ministri. Hic eft (inquit)
qui baptizat in spiritu fando,cum tamen ipse tunc nó baptizaret, sed potius a lohanne ba-
 F. alfonsí de castro, mínoritae
ptizabamr: per quod innuere voluit ipsum Christum esse qui femper baptizat, quatulibet F
varietur minister. Si ergo ille est qui baptizat,quid malus minister poterit obefle?Nam &
Cor. !rs. Paulus ait,Neque qui plantat eft aliquid, neque qui rigat:fed qui incrementum dat deus:
Vnde conuincitur quod nihil potest obesle minister malus, curii dominus qui baptizat,fit
bonus.Hoc etiáb. Augustinus elegantissimecomprobat dices, Si superbus fuerit minister,
cum diabolo computatur: sed non contaminatur donum Christi.Quod per illum fluit,pu
rum est. Per hpidcá canale transit aqua ad areolas.In canali lapideo nil generatur: sed hor
tus fructus plurimos astert.Et lib.decimo de vnico baptismo,sic ait, Cum tantu valeat ba- ~
. i ptifmus per hominem contemptibilem,quantum per apostolum datus:ita nec illius, nec
illius,sed Christi effe'cognofditur. Item inuenimus dictum ab apostolis, & gloriam meam,
quanuis vtique in domino:& ministerium mcú, & prudentiam mea, & euangelium mea t
quanuis vtique a domino impartitum fit atque donatum:baptifmum autem meum nemo G
eorum dixit omnino.Neq; enim omnium arqualis est gratia:nec ministrant omnes aequa­
li ter,nec aequali prudentia vel scientia sunt omnes praediti :& in evangelizando alius airo
melius operatur:L ideo dici potest alius alio doctior in ipso,salutari doctrina. Alius autem
alio magis minúfve baptizatus dici non potest, fiue ab inferiore fme á maiore baptizetur.
Et Zacharias papa Bonifacio episcopo scribens ait,Enimuero quosdam baptizaros absque
interrogatione symboli ab adulteris presbyteris & indignis fastus es. In his tua dilectio te­
neat antiquum morem ecclesiae:quia quisquis in nomine patris & filii & spiritus sancti ba­
ptizatus est,rebaptizari minime liceat.Nó enim in nomine baptizantis,sed in nomine tri­
nitatis,huius gratiae donum percepit.Et teneatur quod apostolus ait ,Vnus deus, vna fides1,
vnum baptifma.Haecille.Ex his ergo tam apertis scripturae & sacrorum doctorum testi­
moniis aperte conuincitur,ministri malitiam nequaquam oh este baptismo, quin per illum
baptisma verum conferri queat. Veru dicet aliquis,has authoritates bene sufficere ad pro- H
bandum de quocunqj alio crimine,vtputa adulterio,homicidio,&c.quodillud in ministro
non obiit quin verum conficiat baptifma:de haeretico tamen hoc non probant. Sed fr be­
ne infpiciantur, aeque probant de haeretico, sicut de cuiusque alterius criminis reo: quonia
fiue mimster fit adulter,fiue homicida, fme h^reticus:qui baptizat in spiritu sancto,Chri­
stus est. Vnde Augustinus in iib.de baptismo*Cur haeretici foris baptizare non postunt? An
quia peiores sunt eo ipso quod foris sunt? Sed nihil interest ad integritatem baptismi qui­
to peior id tradat. Neque enim tantum interest inter malum & peiorem , quantum inter
malum & bonum: & tamen cum baptizat malus,non aliud dat quam ille qui bonus est:er-
go cum baptizat peior,non aliud dat quam ille qui minus malus est. Haec Augustinus. Et
idem contra Crefconium grámaticum airSi inter bonos ministros,cum fit alius alio me­
lior,non est melior baptismus qui per meliorem daturmullo modo malus est qui etii per
malum datur,quando idem baptismus datur.Etideo per ministros dispares dei munus se- I
quaie est,quia non iliorum,sed eius est. Haec ille.Praeterea baptizatus a ludaco aut Pagano
recte verba proferente,& intentionem habente faciendi quod Christiani faciunt,veré ba­
ptizatus est, nec iterum debet baptizari. ergo baptizatus ab haeretico,vere etiam erit ba-
Nicolaus F^izatus. Assumptum probatur per illud quod Nicolaus papa refpódet ad consulta Eulga-
papa, rorum,& ponitur m volumine Decretorum de consecra.dist.4.. A quodam, ludaco nescitis
an Christiano an pagano,multos in patria vestra baptizaros esse asseritis: & quid inde fit
agendum, consulitis. Hi proseólo fi in nomine sanctae trinitatis, vel tantum in nomine
Christi, sicut in Actibus apostolorum legitur,baptizari sunt: vnum quippe idemq; est (vt
sanctus Ambrosius exponiOquianon illorum sed eius est,rebaptizari non debent. Haec ibi
Nicolaus papa.Ex his ergo testimoniis conuincimus, ministri malitiam , etiam fi haere-
fis fit,nullo pacto obeste baptismo,quin haereticus verum baptismum conferat, fi ea faciat
quae ad baptismum sunt necestaria. Verum hic admonere oportet,ministri malitiam , etsi g
baptismo non obsit quin verus fit baptifmus,obeslc tamen baptizato, vt scilicet gratiam
per talem baptismum non recipiat,quia posuit obstaculum culpae,quam fica tali malo mi­
nistro baptismum recipiendo,commisit.Qui enim ámalo ministro,praecipue haeretico,ex
certa scientia.baptismum recipit, peccat: tum quia communionem cum haeretico habet
¿11 his in quibus maxime cóueniebat nullam communionem habere : tum etiam quia cir­
ca hoc expresta facta est per ecclesiam prohibitio. Vnde inter Canones apostolorum, ca­
none quadragesimo sexto dicitur, Episcopum aut presbyterum,haereticorum suscipientem
baptisma,damnari precipiraus.Qua: enim cóuentio Christi ad Eelial? aut quae pars fideli
, cum
 ADVERSVS HAERESES LIE. II. DE BAPTISMO. ^
A cum infideli?Haec ibi. Peccat ergo ab haeretico scienter & industria baptismum recipiens;
quapropter licet verum baptismum recipiat,non tamen effectum baptismi. Si tamen neces
sítate cogente id faceret,vtpote quia mors initat,nec alius adeít a quo baptismum recipere
poffit,praeter haereticum hominem,potest: ab eo baptismum recipere : modo id non faciat
hac intentione ,vt illius haeresi assentiat, sed tanquam veram fidem catholicam suscipe­
re volens. Vndc beatus Auguitinus, & poniur in volumine Decretorum de consecra- Augustin*.
tione.dist.4..cap.Quomodo.sic ait,Potest: peiori tradere separatus,sicut potest: habere se­
paratus: sed qua perniciosum est habere, perniciosum est: tradere.Ille aute cui tradidit,po­
test salubriter accipere,fi ipse non separatus acceperit vrgente mortis necessitate.Haec Au-
gustinus.Excepta ergo necessitate vrgetc,quisquis a malo praecipue haeretico ministro ba­
ptizatur,peccat. Verum ergo baptismum recipit,effectum baptismi non recipit, quia culpa
£ eius impeditus est baptismus,ne suum circa illum haberet effectum. Et hinc ait Augustinus
loco proxime citato,fui erroris originem sumpsisse Cyprianum,& caeteros apud Aphrici
cpifcopos.Nó ob aliud(inquit;visum est a quibusdam etiam egregiis viris & antistitibus,
inter quos pr^cipue beatus Cyprianus eminebat,nó esse posse apud haereticos vel schisma­
ticos baptifmu Christi,nisi quia non distinguebant sacramentum ab effectu vel vfu sacra­
menti.Et quia eius sacramenti vfum atque effectum, in liberatione a' peccatis,Lt rectitudi­
ne cordis apud haereticos non inueniebant: ipsum sacramentum quoque illic non esse pu-
tabant.Haec Augustinus.Si ergo,vt iamplene ostendimus, ministri qualifeunque malitia
non obest quin ab eo baptiza tus verum suscipiat baptismum: consequens est vt ab eo ba-
ptizatus,rebaptizari minime debeat. Et hoc est fecudumquod discutere promisimus. Ve­
rum quoniam Armeni(vt diximus;Latinos rebaptizant,alia tamen ratione ducti quam A-
phri ilii episcopi & Donatistae,contra quos modo egimus:quia videlicet dicunt Romana
(7 ecclesiam non habere iustam baptismi formamrideo contra istos aliteragedum est, osten­
dere videlicet ecclesiam Romanam veram baptismi tenere formam, quo facto verus erit
etiá baptismus:& ita nó erit cur ab eis Latini rebaptizentur.Quod autem vera fit apud La
tinos baptismi forma,ex fecundo errore de baptismo superius improbato patuit. Nam for
ma quam Christus docuit,apud Matthaeu descripta,tria exprimit necessaria,quae sunt, ver­
bum exprimes actum baptizandi, nomen designans personam baptizatam, inuocatio tri­
nitatis expresse.Baptizantesssinquit) eos innomine patris & filii & spiritus fancti.Eapti-
zantes,ecceprimum:eos,ecce fecundum,scilicet persona baptizara: In nomine patris &c,
ibi ostenditur tertium.Forma autem quam ecclesia Romana tenet,haec omnia complecti­
tur. Ea enim fic haberEgo te baptizo in nomine patris & filii & spiritus sancti. In qua cum
omnia sint necessario requisita,non est cur impii Armeni negent apud nos esse verum ba­
ptismum. Contra impios autem Anabaptistas, qui pro libito rebaptizant non solum fe-
X) mei & iterum,sed tertio,quarto,& quinto:quoniam baptismum, velut poenitentiam, quo­
ties placet iterant: contra istos inquam aliter agendum est. Primo eorum haerefim expu­
gnat id quod ait Paulus, Vnus dcus,vna fides,vnum baptisma.8i ergo, Paulo teste, vnueit Ephc.iiif,
baptisma:quomodo impii Anabaptista; tria & quatuor baptismata vni & eidem conferre
praesum unt?Pra;terea hoc ipsum plenius & expressius cófirmat Paulus in ea quae est ad Ro
manos epistola. An ignoratis fratres,quia quicuq; baptizari fumus in Christo Iefu,in mor-
te ipsius baptizari fumus?Confepuki enim fumus cum illo per baptismum in mortem: vt
quomodo Christus furrexit a mortuis per gloria patrisrita &nos in nouitate vitae ambu­
lemus.Haec Paulus ibi. Ex quibus & aliis eiusdem loci verbis patet baptismum esse vel ut
quandam mortis Christi figuram.Sicut enim in morte Christi,peccatum mortuum estrita
& in baptismo etiam peccatum nostrum perit, per meritum tamc passionis eius.Cum au­
tem ex aqua emergimur,resurrectionem Christi figuramus. At Christus semel pro peccatis
E nostris mortuus est,non autem bis aut ter:ergo etiam nos pro peccatis nostris semel tanta
baptizari oportet.Christus etiam resurgetis ex mortuis iam non moritur, mors illi vitra
nó dominabitunergo & nos ex aqua semel emersi, non oportet ad aquae lauacrum iterum
redire.Impii ergo Anabaptista;,qui rebaptizare praesumunt,rursus sibimetipsisfvt ait Pau-
lus)crucifigunt filium dei.Nam de illis expresse loquebatur Paulus,& non de aliis. Qui ení
fecundo baptizat,quantum in ipso est,fecundo etiam Christum cruci affigit: quoniam cu
baptismus figura fit quaedam mortis Christi:qui fecundo baptizat,hoc ipso ostendit Chri­
stum fecundo mortuum fuisse.Rurfus hoc ipsum,sacrorum conciliorum definitiones con
firmanfcNam in symbolo edito a concilio Niceno dicitur, Confiteor vnum baptisma in
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
Cosilíum remissionem peccatorum.Concilium Cartaginense primum,capite suorum Decretorum F
Carthagi- primo sic ait, Gratus episcopus concilio praefidens dixit-Ergo fi vobis placet, eo fideremus
nenfe. primum titulum rebaptizationis,vnde sanctitatem vestram postulo,vt mentis vestra: pla­
cita producatis ad descendentem in aquam,& interrogatum in trinitate fecudum euange­
lii fidem,& apostolorum doctrinam,& confessum bonam conscientiam in deum de resur­
rectione Iesu Christi,si liceat iterum interrogari in eadé fide,& in aqua iterum tingi. Vni-
uersi episcopi dixerunt,Absit,absit.lllicitas esse sancimus rebaptizationes,& fatis esse alie­
num a sincera fide,& catholica disciplina. Haec concilium Carthaginefc. Quod si quis his
cóciiiorum definitionibus obiicere vellet alterius Carthaginensis concilii decretu Cypria­
no praesente celebratum,quod ait ab haereticis non conferri verum baptismum,atque ideo
ab eis baptizaros debere iterum baptizarhhuic responderi potest,non esse pares omniu co-
ciliorum definitiones. Conciliorum naque prouincialium authoritas non est tanta, vt eius G
definitioni omnes obtemperare coganturrquoniam prouincialia concilia (vt in principio
huius libri docuimus; errare possunt. Non enim pro illo couentu deus rogauit vt eius fi­
des non deficcretmeq; ilii deus se affuturum semper promisit.Conciiia autem generalia le­
gitime congregata minime errare possunt. Quapropter siquid in prouinciali concilio de­
cretu est quod a vera fide deuiarq videatur, per generalexroncilium (vt beatus Augustinus
libro vi.contra Donatistas cap.i.docetjcorrigi debet. Quod in casu factum esse compcri-
mus.Consilium siquidem Aphricanum,septuaginta & vnius episcoporum,in quo decretu
est haereticos non posse verum baptismum conficere,prouinciale fuit,& nó generale : qua­
propter errare potuit,&corrigitur a Cornelio tunc Romano pontifice,aliisque Italia: epi­
scopis, vt refert Eufebius septimo libro historiae ecclesiastica, &postmodum corrigitur pes
concilium Carthaginense primum in decreto quod proxime citatum est.hoc autem conci­
lium vniuerfaiis accepit ecclesia, & ita eius definitionem omnes amplecti tenentur. Con- H
tra hunc errorem scripsit beatus Augustinus librum de vnico baptismo, atque iterum tra­
ctatum de baptismo contra Donatistas septem partitu libris . hoc nostro tempore scripsit
Iohánes Faber volumé grade cótra Anabaptistas, córra eosdé Lcopoldus quidá germanus,
' Exta haeretis est circa ipsi9 baptismi facrametalia,hoc est circa illa qua: baptismu.- m ei’

Armem. S | collatione circunstant ex quodam ritu matris ecclesia:. Armeni cnim(vt ait Guido que
m historia Armenorum sequimur, quia nullum alium reperire potuimus) dicunt non
posse conferri baptismum alicui nisi eidem conferatur eucharistiae sacramentum. Secundo
dicunt chrisma adeo esse exactum ad verum baptismum perficiendum, vt nisi baptizatur
chrismate vngatur,non litbaptizatus.Harum autem duarum assertionum vtraque est erro­
nea & haercuca.Nam quod primo dicunt de eucharistia,conuincitur manifeste ex eo quod
dominus discipulis suis praecipiens vt docerent omnes gentes,&baptizarent eos in nomi­
ne patris & filii & spiritus fanóti, nullam de eucharistiae sumptione fecit memoriam, fe- f
cisset tamen fica ad baptismi collationem exigeretur. Deinde eucharistia: sacramentum
mulco post baptismu est institutum: quoniam in die cocnae dominicae, seria scilicet quinta
pridie quam pateretur,instituit eucharistia: facramentunuBaptifmus autem longe ante fue­
rat institutus.Nam Iohannis quarto dicitur quod discipuli Christi baptizabant: ergo tunc
baptismus iam fuerat institutus,quanuis non sub interminatione gehenna: praeceptus, sicut
post Christi resurrectionem. Aiioqui baptizari ab apostolis,iterum postea fuissent baptizá-
dirquod nunquam factum fuisse legimus.Quare ex hoc melius colligi posset,eucharistiam
non posse dari nisi praeeunte baptismate,vtpote prius instituto.Quod auté baptismus non
possit dari sine eucharistia: sacramento,nulla prorsus ratione fulcitur: sed mere voluntarie
f - dicitur. Quapropter eadem facilitate qua dicitur,meretur vt conténaturtquanuis nos id fa
cere iam non valemusmam si contemnimus,valida ratione ducti id facimus.Secunda ctia
assertio non minus est erronea : quoniam etsi chrisma exigatur in baptismo , non tamen g
illud exigit baptismus:fed ecclesia illud exigit a ministro conficiente baptismum: ita vt si
chrisma non adhiberetur,extrema necessitate seclusa, minister peccaret, quoniam ecclesiae
praeceptu praetermisit:baptifmus tamen nihilominus esset adeo perfectus (si caetera adsunt)
vt non sit opus illum sic ablutum iterato baptizare.Christus nanque baptismum institues,
nullum de chrismate adhibendo dedit praeceptum.Per hanc eandem rationem reiicitura-
Claudius. lius error huic similis,cuiusdam Claudii Taurinensis episcopi,de quo iam supra diximus.
Is enim dixit baptismu esse nullum fi fronti ipsius baptizari signum crucis no infigeretur.
Hic autem manifestus est error:quoniam si ea peraguntur qua: Christus praecepit, constat
baptismum
 ADVERS VS HAERESES LIE. II. DE BAPTISMO. 55
A baptifmumefleperfectum.Cóstatautem,Christum cum institueret baptismum) nunquam
de signo crucis meminisse.
Eptima hxreiis est huic penitus opposita. Vualdenfes enim dicuntfvt Aeneas Syluius
J libro de origine Bohaemorum cap.xxxv. testatur) baptifmu aquae, nulla interfecta fa-
^ cri olei mixtura fore recipiendum. Vvaldcnfes autem isti fic appellati sunt, quoniam Vvalden-
Vualdo quidam ciuis Lugdunensis fuit author eorum. Vocantur etiam pauperes de Lugdu fes*
nO)quoniam Vualdo ille Lugdunefis,aquo originem traxerut,cum diucs admodum esset,
opibus relictis,pauperibúsque erogatis, euangelicam paupertatem fe feruaturum praetedit:
sub cuius velamine multos impios errores fe tegere credidit.Nam cu idiota esset, quofda
libros vulgari ac materna lingua sibi conscribi fecit,cum aliquibus sanctorum testimoniis.
Quos libros cum non fane,vt decebat,inteIligeret,suo tamen inflatus spiritu,apostolorum
B officium praedicando vfurpauit.Intcr alios ergo istorum Vualdensium errores, is vnus est,
quo afferunt nullo pacto oleum sacrum in baptismo debere misceri. Qijem errorem postea
secutus est Iohanes Vuitclcff, de quo iam diximus.Pro hui9 ergo erroris clariori discussio- Vuitckff,
ne,annotare prius oportet,pluries sacrum oleum aut chrisma dari . Aliquando enim datur
post ipsum baptismum iam susceptum,aliquot etiam dierum aut annorum spatio interie-
cto:& hoc est sacramentum a baptismate distinctum,vel (vt verius dicam) est ipsius sacra*
menti materia, quod confirmatio appellatur. Et de hoc non est praesens sermo. Ali­
quando etiam datur oleum in ipsam et baptismi collatione. Ibi enim vnguntur chrismate
in pectore & scapulis, & in fronte.Hoc autem fit ad designandi misericordiam quam no­
bis deus exhibet condonando peccata per baptismi susceptionem. Oleum nanq, in sacris
literis faepiffime misericordia significat. Vnde beatus Damascenus libro quarto de fide or- Damasce^
thodoxa capite decimo ait,Oieum in baptismate assumitur,vnctionem significas, & Chri- nus*
Q flor,id efl vnctos nos efficiens, & misericordiam dei nobis annuncians per spiritum sanctu,
quia&ramu oliuaeiisquiex diiuuio faiuati funt,coluba tunc attulit.Haec Damascenus. Eft
cria alia non minor cauifarquia videlicet per baptismum in certamen quoddam spiritua­
le descendimus,& in luctam quandam.Sicutcnim in agone politus,iuctamq; aggrediens,
vngebatur,quo min9 ab hoffe posset capi,sed potius facile ex eius manibus elabi pollet:fic
etiam spiritualem hanc luctam aggressurus,sacro prius oleo vngiturrper quod baptizádus
ad luctam praeparetur,ne daemon eum comprehendat,sed ex eius potestate elabatur. Vnde
beatus Ambrosius lib.i.defacamétis ait,Quemadmodum dicit apostolus sanctus, Sit in te Ambroñ'us
fidei deuotioniique plena flagrantia. Venimus ad fontem, ingressus es, considera quos vi­
deris,quid loquutus fis,Considera,repete diligenter.occurrit tibi leuita, occurrit tibi pres­
byter. Vndtus es quali athleta Christi,quasi luctamen huius feculi luctaturus.professus es lu
ctaminis tui certamina.Qui luctatur,habet quod fperet:vbi certamen,ibi corona. Luctaris
D in feculo,fed coronaris á Christo, & pro certaminibus feculi coronaris. Nam etsi in caelo
praemium,hic tamen meritum praemii collocatur.Haec ibi Ambrosius. Ex quo patet non
effe recentem ecclesiaeadinuentionem,vt oleum sacrum baptismo misceatur. Veru vt rem
adhuc multo vetustiorem effe ostendamus,citare oportet Dionysium Areopagitam Pauli Dionysius
apostoli discipulum.ls enim in fecudo capite ecclesiasticae hierarchiae, de ritu huius sacra- Areopagú
menti differens ait,Deiformis quidam hierarcha incipit sacram vnctionem,facerdotes au- ia*
tem in ipso perficiunt vnctionis miniftratione,ad sacros in typo eum qui perficitur ago­
nes cnocantes, fecudum quos athleta Christo affectus eft,quia vt deus athletiae coditor eft,
vt sapiens autem leges ipsius posuit.Haec Dionysius.Quae verba commetator aut iílius ex­
positor enarrans,ita ait,Solebant athlet^ agonizaturi vnguento odorifero & confortatiuo
vngi,vt vnguenti lubricitas efficeret eos irretrahibiles &non impedibiles ab aduerfariis:
& odor cerebrum, & per cófequens sensus confortaret,& ipsius penetratio neruos & offa
■ irrigaret,& spiritus mortuos multiplicaret,& sic athletam roboraret.Haec ibi. Hunc ergo
ritum Romana tenet ecclesia,nó nouum,fed antiquu,& ab ipsis apostolis ad nos vfque (vt
oftendimus)deriuatum.Quod oleum fi omitteretur,nihilominus ficaetera adessent, verus
effet baptifmus:quanuis fic illud praeter vrgentem necessitatem omittes,peccaret. Aposto-
Ü enim sola aqua absque oleo baptizabant,vt patet ex actibus apostoIorum.Nuc autem id
fieri non liceret,ecclesia vetante.Quid ergo impii Vualdenfes murmurant,cum oleum ap­
positum nihil baptismo nocere oftendatur?Quapropter obediédum erit consuetudini ca­
tholica ecclesiae, quae a spiritu sancto regitur, maxime in sacramentis decernendis, adroi-
mftrandifque.
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae

Ctaua h^refis est afferens pueros non egere baptismo ad deletionem peccati origi- p

Armem.
O nalis,quia videlicet negat pueros ante baptismum vllum peccatu originale habere.
Feiagms. Hic est error Pelagii,vt ait beatus Auguftinus libro de haerefibus,cap.SS . Ef
Armenorum,vt illis impingit Guido Carmelita.Verum pro hoc errore expugnando infra
commodior erit locus,cum videlicet de peccato agemus.Ostendemus enim tunc paruulos
ante baptismum peccati originalis effe reos,& ob id gehenna? obnoxios. quo fasto mani­
festum euadet eos egere baptismo ad eiusdem peccati originalis deletionem.
Flagcllan> 'jv jOna & vltima(quod sciam) de hac re haerefis estquorundam qui disti sunt flagellá-
tes ie. | tcs se,de quibus iam supra diximus.hi dixerunt baptismum aqua: iam ceñaste,muta­
rum q; este in baptismum sanguinis.Quod ex quadam inepta allegoria scripturae co-
probant.Dicunt enim quod quando Christus in Cana Galibar circa finem nuptialis cóui-
uii aquam mutauit in vinum , defignauit quod circa finem mundi baptismus aquae inba- (j
ptifmum sanguinis mutari deberet. Et sicut vinum rubeum omni vino prius posito con-
niuantibus magis placuit & cómédabatunita noua lex baptismi sanguinis prae cunctis ante
datis legibus a deo gratissima acceptabitur.quapropter dixemtquod post ipsorum in ma­
dura aduentum,nemo potuit faluari & verus existere Christianus, niti in proprio sanguine
cum flagello dc corpore suo excuffo baptizaretur. Quod nó folu haerefis,sed potius ineptia
aut dementia dici deberet. Nam quod primo dicunt baptismum ceñaste, ostendemus este
falsum, cum aduerfus eos infra sub titulo euangelium, conuinccmus euangelicam lege fore
aeternam,post quam nulla alia iit futura.Quod autem aiunt baptismum aquae este mutatum
in baptismum sanguinis,fine quo nemo faluari postit: fi id ostenderent ad literam ex eua-
gelio,cederé: sed allegoricus scripturae sensus (vt supra in principio huius libri docuimus)
nullo modo est efficax ad aliquod dogma stabilicdu. Praeterea qui dixit, Qui crediderit &
baptizaras fuerit,faluus erif.no dixit, Qui feflagellauerit,faluus eritrqui vero nó fe flagel- j|
]auerit,condemnabitur.Si ergo dominus hoc non dixit,qui occidit & vitrificar, & qui po­
test corpus & animam mittere in gehennam.-qua authoritate eos qui non fe flagellant, au­
dent condemnare?Rurfus etsi baptismi vicem (vt ait beatus Augustinus) suppleat sangui­
nis pro Christo effufiomon tamen eius vim & potestatem omnino encruat. fatis est enim
vt eius vicem tenere postit.Deinde sanguinis effusio quae baptismi loca tenere meretur,ta­
lis este oportet,vt ab alio fit illata,quam ipse patienter tolerans, efficit vt baptismi vicem
tenere postit.Verum cum quis libi ipsi infert mortem aut laesionem corporis talem,ex qua
corpus circa vitam periclitetur,vt impii flagellantes feciste dicuntur,non folñ nó tenet ba­
ptismi vicem,sed valet ad gehennam.

Beatitudo.
Armen!. E hac re est vna haerefis Armenorum afferentium beatos non videre csten-
tiam dei,sed claritatem quadam illius estentiq, in qua visione dicunt bea-
Petras Ay titudinem confistere.Hunc eundem errorem postea fufeitauit quidam Pe­
bailas dus. trus Abailardus dicens deum non videri per estentiam a beatis.Hic Petrus
natione Gallus fuit,tepore Innocentii papae huius nominis fecundi,qui suo
confisus ingenio,omnium sanctorum doctorum sententias contemnere coepit,& velut al­
ter Ismael manus suas contra omnes leuauit.Quapropter iustum fuit,vt manus omniu có­
rra ipsum leuarentur.Ex hac igitur nimia fui confidentia cuenit,vt in multos laberetur er­
rores,quos alii eum secuti defendere conabantur,praecipue quidam Italus dictus Amaldus
Amaldus Brixienfis,a quo( vt opinor)dicti sunt Arnaldistae haeretici,qui singulis annis Romae in coc
Biixienfis. na domini excommunicantur: & in cap.excommunicamus,extra de haereticis.Contra huc ^
Petru Abailardu furrexit sanctus Bernardas,qui vt cu eo disputaret, & ad verá fidem reuo-
caret,é suo monasterio in Burgundia sito ad ciuitatem Remenfem venit:Petrus tamen ve­
ritus ne á beato Bernardo vinceretur,noluit cum eo congredi, fic enim ipfcmct beatus Ber­
nardas refert in quadam epistola,quae est in ordine aliarum centesima nonagesima. Inter
alios ergo errores quos docuit,is vnus fuit,quo ait deum non videri á beatis per estentiam
Almaricus, suam.Post hunc Petrum furrexit quidam Almaricus,de quo iam superius diximus,qui huc
tutatus est errorem,dicens deum non videri vilo pacto in fe,fed in suis creaturis. Inter hos
ergo omnes de hoc conuenit,quia omnes afferunt deum nec etiam a beatis vilo pacto vi-
' deri.
 ADVERS VS HAERESES LIB. III. DE BEATI TVDINI» f<f
A deri.Hanc autem assertionem esse haereticam, expressis scriptura? testimoniis apertissimé
conuincemus.Paulus siquidem in prima ad Corinthios epistola,discrimen assignans inter
cam cognitionem quam in hac vita de deo habemus,& eam quam postmodum in gloria
habituri fumus,ait,Videmus nunc per speculum in aenigmate,tunc autem facie ad faciem. i.Ñvr kijj.
JEccc aperte Paulus promittit pro alio saeculo facialem dei visione. Quod si deus per crea-
curas tantum videretur,& non amplius.-quis non videt illam esse visionem per speculum?
Nam in creaturis quaedam dei imago apparet:quapropter creatura ipsa speculum quodda
cstper quod deum videmus . Quo fiet, vt beati solum in creaturis deum videntes (prout
isti haeretici asserunt)adhuc videant per speculum, & ita non clariorem habeant notitia,
quam hi qui in hoc saeculo degunt.Praeterea beatus Iohannes in Apocalypsi loques de statu Axo.xxH
caelestis patriae sub nomine & figura nouae Hierusalem,ita dicit,Et omne maledictum non
B erit amplius:sed sedes dei & agni in illa erunt:& serui eius seruient illi,& videbunt faciem
eius.Rurfus dominus Iefus Christus paruulos qui in illum credunt,commendans, ita apud
Matthaeum loquitur, Videte ne contemnatis vnum ex his pusillis: Dico enim vobis quia Mat.xviifc
angeli eorum in caelis femper vident faciem patris mei qui in caelis est. Ecce ex faluatoris
nostri sententia,angeli femper vident faciem dei.Qualiter ergo hi haeretici non verentur
dicere deum nunquam videri in fc?Apparet certe eos conuenisse in vnum aduerfus domi-
num,& aduerfus Christum eius.Quod si forte dicant fe de hominibus solum dixisse,& no
de angelis,ita vt angelis permittat dei visionem,hominibus autem negent: attedanr quod
per eundem faluatorem dicitur,In resurrectione enim neque nubent, neque nubentur: sed M«. xxíf#
erunt sicut angeli dei in caelo.Ex quibus verbis apparet Christum aequasse homines ange­
lis pro alia vita. Verum haec authoritas (vt ingenue fatear)folum aequat homines angelis in
hoc quod nullum matrimonii vfum habebunt,sicut nec angelimon tame ibidem facit eos
q pares quantum ad facialem dei visionem.Tamen esto ibidem nó dicat, negare no possunt
Paulum & Iohannem in locis proxime citatis de hominibus expresse loqui.quapropter si
ad solos homines suam assertionem restringunt,illa duo scripturae loca illis obiicimus.His
etiam accedit quod regius propheta petit dices • Ostende faciem tuam,&salui erimus.No p^j
autem petit id quod donari erat impossibile : alloqui audire mereretur id quod dominus ' ^ '
duobus fratribus per matre petetibus dixit,Nescitis £d petatis. Hoc etiá petiit Moses di- Mal xx
cens,Si inueni gratiam in conspectu tuo,ostende mihi faciem tuam,vt videam te. Ecce a- Exodi
pertissima sunt testimonia quibus ostendimus deum á beatis videri per essentiam suam, xxxiij.
Quid autem hos haereticos mouerit vtsic errarent,á nemine citatum reperi.Nam & Gui­
do qui hunc Armenorum errorem discutit, nihil adducit vnde ansam fui erroris accepe­
rint,sicut nec in vniuerfum in vilo vnquam errore facit. Sic enim aliorum errores rei icit,
vt nunquam illorum argumentis respondeat: quod tamen necessarium erat perinde ac al-
D terum.Nam vt ait August.inlib.de doctrina Christiana,valde bonum est,vt quicquid có-
tradici potest,si occurrerit,refutetur:nc ibi occurrat vbi non erit qui refpondeatiaut praefer,
ti quidem & tacenti occurrat,& minus sanatus abscedat.De hac ergo re (vt opinor) ansam
erroris ceperunt,quia in plerifque locis scripturae dicitur, Deum non videri ab aliquo. In
Exodo nanque dicitur,Non videbit me homo & viuet.Et lob de sapientia diuina loques Ex0Ai*
ait,Abscondita est ab oculis omnium viuentium,volucres quoque caeli latet. Et Paulus in iob.xxviif*
prima ad Timoth.epistola ait,Qui lucem habitat inaccessibilem, quem nullus hominum • T- ,
vidit,nec videre potest.Et beatus Iohan.in prima sua catholi.epistola dicit, Deum nemo i¡lohí°iili«'
vidit vnquam.His ergo scripturae locis male intellectis mihi visum est hos haereticos pos­
se adduci in praefatum errorem,quae in medium proponere oportuit,cisque respondere,ne
alii forte legentes & non intelligentes,in eundem labantur errorem. Fatemur quidem dea
in hac vita mortali a nemine videri,immó nec videri posse iuxta legé data ab homine vi-
E uente vita haccorruptibilhquoniam aut videret visu corporeo,aut per intellectum . Cor­
poreus sensus (vt manifestum cst)no est capax visionis diuina?. Anima vero cum intra cor­
pus mortale est,ministerio sensuum vtitur:quapropter necessarium est vt nó excedat ope­
rationem illorthquoniam artifex nó potest iubtilius opus operari quam patitur natura in­
strumenti quo mediante operatur.Cum ergo anima vtatur sensibus tanquam instrumen- .
toad suas operationes, non poterit vitra euagari,quam circa illa qua vis fensitiua pertin­
git. Sensus autem non potest deum videre.Nec ergo anima curo intra corpus mortale exi­
stir,vtens ministerio sensuum,poterit deum videre. Et ad hunc sensum spectant qua: deus P
Ipquitur in Exodo dicens,Non videbit me homo viuet.Et quod lohánes ait,Deum ne-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO) MINORITAÉ
mo vidit vnquani)Vt videlicet deum nemo videat dum viuit hac vita mortali. Quod autc $3
dicitur Paulum cum raptus fuit ad tertium ca:lum,deum vidisse, huic sententiae non repu-
gnat.Nam quanuis Paulus viderit,hocfactum est eduóta prius anima extra vfum & mini­
sterium sensuum.Etii enim anima intra corpus fueritsquod dubium est ipsi Paulo) tamen
isCorixij. a ministerio sensuum fuerat separata. Hoc auté inde colligitur,quod Paulus ait,Siue in cor­
pore,(iue extra corpus fuerim,nescio.Quod fi minifterio sensuum tunc vsa fuisset eius ani­
ma,fciuiftet certo Paulus fe in corpore tunc fuisse. De aliis autem quos scriptura refert vi­
disse deum,fic accipiendum eft,vt intelligamus eos vidisse quosdam angelos claritate ma­
gna fulgeres,qui cum a'deo missi fuerant,diuinitatem ipsam quodammodo representabas:,
Gcnc.xxxq quapropter qui eos videbant,dicebant fe deum vidisse.Sic enim dixit Iacob,Vidi domina
Exodi facie ad faciem,& falúa facta eft anima mea.Hoc etiam dicitur de Mose* Loquebatur do­
xxxviif. minus ad Mofen facie ad faciem,sicut loqui solet homo ad amicum suum- Quod fi Moses q
Exod, 33. clare deum vidisset,frustra deum orasset dicens,Si inueni gratiam in conspectu tuo, osten­
de mihi faciem tuam,vt videam te. Hi ergo omnes & alii quotquot vidisse deum in scri­
ptura sacra reperiuntur,in imagine deum viderunt: quanquam de Mose aliqui sentiant dea
clare vidisse,anima tamen cius a minifterio sensuum tunc abstracta. Sic enim intelligitur
quod eidem Mosi a domino diciturNon videbit me homo,& viuet. Et quod lob ait,sa­
Ibidem,
lob.z 8. piendam esse abfcQnditam ab oculis omnium viuétium,eorum scilicet qui viuut hac mor
i.Timo.vi. tali vita. Veru tunc lam vrget id quod Paulus dixit,Qui habitat lucem inaccessibilem-.quem
nullus hominum vidit,sed neqj videre poteft.Cui refpodemus Paulum dixisse lucem diui-
nam esse inaccessibilemmó tamen simpliciter,Lt omnibus inaccessibilem,sed homini. Na
ad huius confirmationem ftatim fubiunxit,quem nullus hominum vidit. Inaccessibilis eft
ergo,sed homini.inuifibilis eft,sed ab homine,sed ab humana fapiente.Sacra siquidem feri
ptura omnes qui fecundum carnem viuunt,homines vocare solet, & humanitatis nota in­
i.Cor.üj. urere. Vndc in prima ad Corinth.epiftola Paulus ait,Cum fit inter vos zelus & contentio,
nonne carnales estis,& fecundum homine ambulads?Et infra,Nonne homines eftis?Hinc
est quod cum in eadem epistola testimonium Efaiae protulerit dicentis, quod oculus no
EfaJxiiíJ.
vidit,nec auris audiuit,nec in cor hominis ascenderunt quae praeparauit deus i is qui dili­
gunt iiiumrpostea Paulus fubiecit,nobis autem reuelauit deus per spiritum suum . Quibus
verbis manifeste fe ab hominis nomine fcparauit, eó quód non secundum carnem viue-
bat.Nulius ergo eorum qui propter vitam fecundum carnem,homines appellantur, deum
vidit,sed neque videre potest. De aliis auté quod deum in posterum clare videbunt,no po­
i.Corl.i 3. tuit Paulus apertius testari, quam dicens, Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc
autem facie ad facie. Vnde patet homines aliquando habituros facialem dei visionem. De
angelis autem apertissime veritas dixit,Angeli eorum femper vident faciem patris mei qui
in caelis est.Neque huic faiuatoris dicto obuiat quod beatus Petrus dicit, In quem deside- g
LPct.ij. rant angeli profpicere.Nam angeli & vident,& videre desiderant, sicut & alii etiam homi­
nes beati,videntes desiderant,&desiderantes vident.Reati siquidem videntes deum satian
Pfal.xvi. tur,iuxta illud psalmi,Satiabor cum apparuerit gloria eius.Satietaté autem solet sequi fa­
stidium.Desiderium etiam fine consecutione eius quod desideratur, anxietatem habet: &
anxietas pocnam.Eeati vero omni anxietatis poena carent:quia poena & beatitudonunqua
cohaerere possunt.Quapropter ab vtroque,videlicet a satietate & desiderio, fi remoueamus
omne illud quod poenam inferre videtur,scilicet fastidium & anxietatem, dabimus beatis
satietatem & desiderium,ita vt remoliendo á desiderio anxietatem, dicamus eos desidera­
res satiari:& separando a satietate fastidium,dicamus eos satiatos defiderare.Eene ergo di­
cit Petrus,in qué desiderant angeli prospicere-.quia etii vident,videre tamen defidcrátihoc
est, fic dei vilione fruuntur,vt quanuis satiati nullum tamé inde fastidium habeant.Pro hu
ius ergo hanxfis confutatione latis me dixisse arbitror,iuxta eam quam promisi tenere bre ^
uitatem.
Ecunda haeresis est,quae asserit beatitudinem consistere in carnis deliciis.Hic error fuit

S olim apud quosdam ludaeos repertus,qui omnia quae a prophetis de Christi regno di­
cuntur,carnaliter intelligebant.Ex quo errore videtur processisse illa petitio matris fi­
Mat.xv. liorum Zebed^i petentis a Christo,Dic vt sedeant hi duo falli mei,vnus ad dexteram tua,
& alius ad sinistram in regno tuo.Nec tamé propter istos fie erran tes,hac haerefim hic col­
locassem,cum a principio operis statuerim eas solum recensere ha:reses,quar post Christi in
caelos afcenfionem exorta: funt,nifi quod plures inuenio ex cis qui Christo nomina in ba­
ptismo
 ADVERSVS HAERESES LIB. III. DE BEATITVDINE. 57
a ntifmo dederunt,in húc errorem fuisse lapsos.Primus ergo qui hunc errorem fuftirauit,fuic
A Cerinthus quidá,pessimis moribus assuetus.Cuius nationis aut gentis fuerit,mihi nó con- Cciini
stat:hoc solum scio illú fuisse cpacuum beato Ioháni cuágelist-r. Nam beatus Ircnaeus hb.z.
aduerfus haere fes capite tertio de beato Polycarpo loquens sicaifEc sunt qui audierunt eu
dicentem,quoniá lohannes domini discipulus in Epheso iens lauari,cú vidisset intus Ce­
rintha exilierit de balneo nó lotus,dices quod timeat ne balnea cóc¡dat,cú intus esset Ce­
rinthus inimicus veritatis. Haec Ircnaeus.Inter alios ergo Cerinthi errores, is vnus est quo
asserit post resurrectionem terrenum futurum esse regnum Christi,& homines in carne có-
cupifeentiis & libidinibus fubiectam vitam acturos. Hunc eundem errorem aliqui impin­
gunt Papiae Hicropolitano episcopo, qui fuit discipulus beati Iohannis euangelista?. Qui Papias,
autem illi impingunt,mouetur ex quodam dicto beati Hieronymi,qui in suo libro de cc-
£ clefiasticis scriptoribus de hoc Papia loquens iic ait,Hic dicitur mille annorum ludaicam
edidisse Amieanv,quem fcquuti sunt Ircnaeus & Apollinarius, & cacteri qui post resurre­
ctionem aiunt in carne cum sanctis dominum regnaturum . Hsec Hieronymus. Verum
cx his verbis Hieronymi nihil tale habetur Papiam sensisse,quale est id quod nunc de Ce­
rintho retulimus.Solu enim ex Hieronymi verbis habetur Papiae sententiam fuisse Chri­
stum iterum in terris fecundum carnem regnaturum : & hoc quidem verum est illum sen­
sisse,vt ex aliis plurimis auctioribus constat.Sed nó asseruit ilium sensisse tale regnú Chri­
sti futurum in carnis deliciis,prout Cerinthus dixit. Nec docuit etiam Papias,regnum dei,
quod alio nomine beatitudinem aut gloriam dicimus, perpetuas habiturum carnis voiu-
pcates.Nihil enim tale sensit:Cerinthus aute omnia haec docuit.Quapropter videtur mihi
inter Cerinthum & Papiam latum esse discrimen , quanuisin aliqua erroris parte conue-
niant.Vterque enim istorum sensit post resurrectionem dominum cum sanctis mille annis
C regnaturum in terra.In hunc autem errore lapsus est Papias motus ex illo quod beatus lo­
hannes dicit in Apocalypsi,vbi de iustis loques ait,Et vidi animas decollatorum propter Apoca,
testimonium Icfu,& propter verbum dei,& qui non adorauerunt bestia,nec imaginé eius,
nec acceperunt inscriptionem in fronte aut in manu sua, & regnaucrunt cu Icsu mille an-
niszreliqui eorum non vixerunt donec simatur mille anni.Propter ha?c verba Apocalypsis
male intellecta,credidit Christum in terra cum sanctis fecundum carnem mille annis re­
gnaturum :quia illa verba Apocaiysts credidit iuxta iiter^ corticem , & non iuxta mysti­
cum sensum esse intelligéda. Vnde Eufeb.lib.iii.histori^ ecclesiastica? ca.xxxix.de hoc Pa­
pia loquens sic ait,Dicit autem & alia plurima a maioribus sibi tradita miracula, & nouas
quasdam parabolas faluatoris,&doctrinam incognita,magisqj fabulosam,mille annos fu­
turos post resurrectionem,quibus corporaliter regnum Christi in hac terra futuru iit. Sed
ego puto eum spirituales & mysticas apostolorum traditiones corporaliter & fecundó li-
D terá suscepisse,nec potuisse discernere ea qua? illi in figuris velut lactentibus & paruulis lo­
quebatur,qui & reuera etiam ex ipsis qua? conscripsit opusculis, exigui sensus vir & minus
capacis ostenditur.Multis tamé post lc ecclesiasticis viris erroris huius praebuit caussas,au-
thoritatem dogmatis tantum ex vetustate tribuens,non etiam ex ratione dictorum, sicut
Irena?o,& siquis alius eum in hac parte visus est sequi.Ha?c Eufebius. Quanuis ergo in hac
parte Papias errauerit,non tamen propter hoc aliquis antiquorum illú nota haeretici inus­
sit : quia nec pertinax forte fuit,vt meliora docenti obtemperare noluerit. Pertinacia vero
est praecipua pars qua? ha?reticum efficit,vtiam supra docuimus. Propter quod non pos­
sum cohibere memet ipsum quin fuccéscam fratri Bernardo de Luzé burgo,qui in suo ca­
talogo haereticorum non veritus est húc Papiam aliis haereticis annumerare,pra?cipue cum
hoc apud nullum antiquorum fuisse fadtum rcpercrit. Beatus enim Augustinus insuo li­
bro dc ha?rcsibus ad Quodvultdeum,cum omnes ha?reticos recenseat,nunquam huius Pa-
E pia? meminit. Philaster Brixiensis episcopus nullam in suo libro de haeresibus de hoc Pa­
pia fecit mentionem.Ifidorus etiam in octauo libro Etymologiarum,cum omnes quos po
tuit scire haereticos enumerauerit,nec de Papia vllam fecit memoriam. Omitto Guidoné,
quoniá is recentior est qui vt in vetustis haereticis enumerandis sides ei adhibeatur. Quod
si aliqua illi sides debetur,nunquam etiam ille huius Papia? meminit. Si ergo nullus istora
illustrium virorum Papiam inter heréticos recensuit,vnde habuit frater Bernardas de Lu
zemburgo vt cum h^reticum cefucrit?Si enim propterca quod Hieronymus dixit Papiam
mille annorum ludaicam edidisse Avrt^mj^statim erat inter heréticos collocandus, qua­
re etiam eadem ratione non annumerauit inter eosdem Ircna?um , Apollinarem, Lactan-
b
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
<ium,Victorium Pictauiéfem,cum de his omnibus referat Hieronymus eodem loco quod p
secuti sunt Papiam in hac partc?Aut ergo Papias nó est haereticus cefcndus: aut aiii qui eu
in hac parte sunt secuti,eadem ratione dicentur haeretici. Haec omnia in medium placuit
afferre, vt videant hi qui facile de hacrefi pronunciarte, quam facile etiam i pii errent, & in-
telligantnon este tam leuiter de hxreli censendum,praecipue cu non sit peius crimen quod
viro Christiano possit impingi,quam si haereticus appelictur.Papias ergo, & qui cum se­
cuti sunt,hoc senserunt, Christum videlicet post resurrectionem regnaturum cum i ustis
mille annis in terra . Et sic sentientes, graeco vocabulo xiKukm appellati sunt. Quod Ver­
bum c verbo exprimentes latine dicere possumus millenarii. Cerinthus autem de regno
Christi per mille annos in terra sentiens,carnales quasdam voluptates in illo regno futu­
ras ponit, & vitia quaedam portentosa cuiuslibet libidinis. Praeter hoc sensit etiam regnu
dei post istos mille annos in terra, futurum in caelis, in voluptatibus carnis, in gula & Iu- q
xuna . Qua in re latissime abest a sensu Papiae, & aliorum qui Papiam sunt secuti .Quod au
rem Cerinthus haec duo asseruerit,apertissime ostendit E use bius in libro tertio Ecclesiasti­
cae historia: capite vigesimooctauo . Sic enim de Cerintho loquens ait, Post resurrectio­
nem terrenum dicit futurum esse regnum Christi in Hierusalem,& homines in carne ite­
rum concupiscentiis & vitiis fubiectam conucrfationem habituros. Contra fidem quoqj
scripturarum ,quosdam mille annos dcsignat-.in quibus multa quidem & alia corruptionis
opera, & nuptiarum festiuitates dicit futuras,ad eos qui libidini sunt dediti, decipiendos.
Sed & Dionysius cum de Iohannis rcuelatione dissereret, & quaedam fecundum ea quae
antiquitus ecclesia: tradita fuerant,disputaret,mentionem facit huius ipsius viri in his ver­
bis * Cerinthus (inquit) a quo Cerinthiana harresis oborta est, figmentis suis authoritatem
magni nominis acquirere fecundum scripturae huius prauam intdligentiá gesticbatrquip-
pe cuius haec erat haeretis,vt affirmaret terrenum futurum esse Christi regnum. Et quia e- ^
rat ventri & gula: ac libidini deditus,ea futura decernebat, qua: sibi propria libido dicta­
bat . Ventris,& eorum qua: sub ventre sunt,incitamenta,cibis,potibus, nuptiis prardicabat
explenda . Et vt aliquid sacratius dicere videretur, legales aiebat festiuitates rursus cele­
brandas, & hostias carnales iterum jugulandas. Hsec Eufebius. Ex cuius verbis, & aliis
qua: supra de Papia ex eodem Ensebio attulimus,constat latum esse discrimen inter Paphe
& Cerinthi errorem: quoniam de Papia nihil aliud habemus prseterquam quod ait Chri
stum mille annis regnaturum in terra cum sanctis post resurrectionem. An autem Papias
senserit in ilio mille annorum regno futuras esse delicias carnales, an spiritales,mihi non
constat. Quod si eas futuras dixit spiritales, non erat granis error . Nam beatus Augusti­
nus libro vicesimo de emítate dei capite septimo de hac sententia disputans, non audet
appellare errorem,sed opinionem. Sic enim loco pra:allegato ait, Qua: opinio esset vt-
cunque tolerabilis, si aliqua: delicia: spiritales in illo sabbato affutura: ianctis per domini j
praetendam crederentur. Nam etiam nos hoc opinati fuimus aliquando. Haec Augusti­
nus . Ex quo iterum patet male sensisse fratrem Sernaidum de Luzcmburgo, cum recen­
suit Papiam inter ha:rcdcos:quoniam beatus Augustinus ait tolerabilem esse opinionem
illam mille annorum, si in iliis annis spirituales & non carnales ponantur delicia:. At
Cerinthus ( vt modo cnarrauimus) carnales dicit futuras delicias non solum in illo mil­
le annorum regno,sed etiam in posterum, quoniam ea in illo dei regno futura dicebar,
qua: propria libido dictabat: Lc in illis foclicitatem summam figebat :& propter hanc caus­
sam , hunc ipsius Cerinthi errorem sub titulo Bcatitudinis iocauimus. Nec miretur le­
ctor quod tam longam in enarranda huius haeretis historia fecimus disputationem: quo­
niam video plures in hoc errasse, vt errorem Cerinthi cum errore Papia: confundant,cre­
dentes vnumesse vtriufquc errorem : quapropter oportuit eorum discrimen ostendere.
Supcrest iam vt ostendamus in illo regno beatitudinis nullas esse futuras carnis delicias, ^
quemadmodum Cerinthus fabulatur. Primo omnium, Paulus huic sententiae apertis-
Rom.xiiij. fime obuiat, dicens, Regnum dei non est esca & potus: sed iustitia, & pax , & gaudium
in spiritu sancto . Prazterea si regnum dei, hoc est bcatitudo, in carnis deliciis consisteret,
nulla esset rectior via ad illud regnum , & beatitudinem assequendam , quam vita in car­
nis voluptatibus explctaiquoniam nulla est rectior via ad beatitudinem, quam illa qua: si­
millima est termino viarsipsi videlicet beatitudini. Hinc veri catholici & fideles qui suam
beatitudinem figunt in dei cognitione & amore,nullam etiam aliam breuiorem & certio­
rem viam ad beatitudinem assequendam docent, quam veram dei cognitionem, & perfe­
ctam
 ADVERSVS HAERESES LIE. III. DE BEATITVDINE. 58
A ¿tam illius dilectionem.Si ergo bcatitudo in carnis voluptatibus fica est: carnis voluptas
certissima erit via ad beatitudinem adipiscenda.At nihil magis impedit beatitudinis con­
secutionem,qua'm carnales delicia. Paulus enim apostolus rece Iens eos quibus regnum dei
eft interdictu,inter eos enumerat carnis voluptatibus deditos. Sic enim ait,Neqs idolis fer­ i.Corinvi.
vientes,neq; adulteri,neq; molles,neq; masculorum cócubitores,neq; fures,neq; auari,neq;
ebriosi,neqs maledici, neq; rapaces regnum deipoftidebunt.Et iterum, Sicut portauimus i.Cor.xv.
imaginem terreni,portemus imaginem cassestis. Hoc autem dico fratres, quia caro & san­
guis regnum dei poffidere nonpossunt.Nomine autem carnis & (anguinis defignauit vita
fecundum carnis & sanguinis instinctum:quod patet ex eo,quia per illa declaravit ima­
ginem terreni hominis. Et alibi,in ea videlicet quxeftad Galatas epiftola,poftquam enu- Galat.v,
merauit opera carnis, fubiungit • Qui talia agunt, regnum dei non confequentur. Si ergo
E opera carnis adversantur consecutioni ipsius regni deiiquisit vt ipsum regnum dei in eis­
dem operibus carnis confiftat?Rurfum ipse veritatis magifter hunc errorem propria voce
damnat:quoniam Saducaeis de resurrectione disputantibus respondens ait, In resurrectio­ Matt.xxif.
ne neque nubent,neque nubentur: sed erunt sicut angeli dei.Si in resurrectione non funtnu
ptix(iuxta dictum faluatorisjoportet necessario fateri,vt nó iit ibi fornicatio,aut alius qui­
cunque concubitus. Et quoniam dicit homines futuros sicut sunt angeli dei,oportet etiam
concedere nullum illis futurum cibi corporalis guftum. Vnus enim ex his qui aftant cora
domino,videlicet Raphael,Thobia: loquens ait,Cum essem vobifeum pervolutarem dei, Thob.xif.
videbar quidem vobifeum manducare & bibere, sed ego cibo invisibili, qui ab hominibus
videri non poteft,vtor. Hic auté cibus qui ab hominibus videri no poteft, deus ipse eft:
quem videntes & amantes guftant.vnde regius propheta ait, Guftate & videte quam sua­ PfaL xxxif.
vis eft dominus.Si enim ipse deus non eiset cibus anima: nostrae,nunquam propheta prae-
C ciperet vt guftaremus eius fuauitatem. Nó enim guftatur nisi quod comedi aut bibi poteft.
Et de hoc spiritali cibo & potu intelligenda: sunt authoritates illa: qua: in vtroq; scriptu­
rae sacra: inftruméto promittunt in illa futura beatitudine cibum & potum , vt apud Efaiá
dicitur,Serui mei comedent,vos autem esurietis:serui mei bibent,vos autem sitietis. Tunc Efa.xlv.
enim satiabuntur (vtait regius propheta)cum apparuerit gloria domini. Sie etiam acci­ Psal.xvf.
piendum eft quod ait faluator, Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater, vt edatis & Luc.xvif,
libatis super mensam meam in regno meo. Quemadmodum enim Chnftus filius de' sa­
tiatur per vifioné essentia: fuá:,quá accepit a patre suo per generationem:fie etiá nos satia­
ri oportet per visione essentia: diuin$:quamvisionem vt nos assequeremur, Chriftus ob­
tinuit per merita sua: passionis: & tunc disposuit nobis mensam,cum meruit vt nobis da­
retur gloria,in qua videntes deum , satiamur eius visione . Cerinthus cum esset carnis vo­
luptatibus deditus,non credidit alium esse cibum spiritualem anima:, & alium corporis:
D quapropter omnes authoritates qua: de cibo & potu,de conuiuio,de cana, pro illa futura
beatitudine loquuntunputauit iuxta literam carnaliter intelligendas. Non attendit enim
alium esse cibum pra:ter cum qui oculis carnis videtur,Sedetibus atteritur. Si enim verba
dei (iuxta dictum faluatoris) eft cibus animam nutriens, quanto magis nutriet & reficiet Matth. iiij;
ipfemet deus?Moyfes nanq; solo dei colloquio quadraginta diebus absque alio corporali
cibo nutritur.Hos duos cibos,¡videlicet corporalem & spiritualem,& eorum difcrime,fal­
uator descripsit dicens,Operamini non cibum qui perit:sed qui permanet in vitam aeter­ Iohan.vf.
nam. Ha:caduerfus Cerinthi errorem dicta sufficiant:omissis aliis argumentis,quae in scho­
lis pertractari solent ad probandam beatitudinem insola dei visione & illius dilectione
conliftere. Vbi nanque apertissima sunt scripturae sacrae testimonia,superfluum eft argumen­
ta plura superaddere,velut fiquis velit lumen addere fulgentissimis solis radiis. Alter etia
Papia: error,de mille annorum regno,quibus ait Christum post resurrectionem regnatu-
Erum fecundum carnem,ex fupradictis convictus eft.Nam faluator dixit, In resurrectione
neque nubent,neque nubentur,sed erunt sicut angeli dei.Ex quibus aperte cóuincitur poft Matt.xxif.
resui rectionem non esse futurum vllum maris &famina: coitum,nullum etiam cibi & po
tus vfum:&per consequens,nullam fecundum carnem vitam.Illud autem quod in suae sen­
tentia: cófirmationé ex Apocalypsi producunt,minime intellexerat, & propterea in erro­
re lapsi sunt.Sic enim dicitur in ApocalypfrEt vidi animas decollatom propter teftimo- Apowcx,
niu lefu,& propter verba dei:& qui nó adoraverat bestiam,neq; imaginem eius,neq; acce-
peiut charactere eius in frótibus, aut in manibus suis: vixerunt & regnaverunt cfi Christo
mille annis,Ca:teri vero mortuora nó vixerunt donec cófummcntur mille anni. Haec eft
h ii
 E ALFONSÍ de castro, minoritae
resurrectio prima.Beatus & sanctus qui habet partem in resurrectione prima. In his verbis p
apostolus ostendit discrimen inter bonos & malos.Boni etenim qui non adorauerunt be­
stiam,id est daemonem,vixerunt,quia etsi corpora eorum nuc mortua sitit, animae tamen
eorum viuut per gratiam & gloriam quam nunc postident.Et haec vocatur resurrectio pri­
ma,quae ad gratiam & gloriam animarum pertinet.Quapropter beatus iohanes dixifBea- -
tus ¿sanctus qui habet partem in resurrectione prima. Alia est resurrectio secsida, quae erit
cum corpora resurgentia ad vitam accipient stolam immortalitatis.Et per oppositu,mors
etiam est duplex.Quaedam dicitur prima, & est peccatum,quod est mors animae: de qua
Lucjx. morte faluator ait,Sine mortuos sepelire mortuos suos: vt videlicet in anima mortui sepe­
lirent mortuos in corpore.Secunda mors,est damnatio perpetua.In quam mortem praeci­
pitabuntur,qui a' prima quae est mors peccati,non resurgunt. Et ideo merito beatus qui ha
bet parte in resurrectione prima.Sancti ergo viri qui propter testimonium Iefu,& propter q
verbum dei decollati sunt, & qui non adorauerunt bestiam,id est daemonem,vixerut: quia
etsi eorum corpora nunc mortua in fepulchris iaceant, tamen eorum anim^ habent vitam
gratia? & gloriae,&nuc regnant cum Christo mille annis,id est omnibus annis qui sunt fu­
turi vsq; ad iudicium.Nam vfq; ad illud tempus sancti habebunt precise vitam animae,&
resurrectionem primam:post illud vero tempus habebunt resurrectionem fecundam,id est
vitam corporum simul & animarum.Quod autem millenarius numerus capiatur pro vni-
Pfal.diij. ueisitate,manifeste conuincitur per id quod dicitut in pfalmo’Memor fuit in fcculu testa­
menti fui,verbi quod mádauitin mille generationes:id est in omnes. Et in Ecclesiastico,
Ecd’i.xvi, felior est vnus timens deum,quam mille filii impii,id est quam omnes filii impii.Pr^ter-
ea denarius numerus aliquando etiam ponitur pro vniuersitate, vtapud Matthaeum di ci-
Matt,xx v. tur regnu caelom,quod militans est ecclesia,assimilari dece virginibus,quo numero omnes
homines tam boni quam mali designati sunt.At denarius numerus,radix est miilenarii nu jp
meri,qui quadratum solidum cst.Nam denarius numerus si per feipfum ducatur, efficit cen
tum. Quod si rursus decem ducas per ce tum, efficient mille. Si ergo denarius numerus pro
vniuersitate ponitur,millenarius qui ex denario bis ducto cósurgit,multo rectius pro vni­
uersitate ponetur. Cum ergo beatus Iohannes de sanctis iam defunctis loques dixit quod
vixerunt &regnauerunt cum Christo mille annis,sic accipiendum est,vt mtelligatur eos
vixisse & regnare cu Christo omnibus annis futuris vsq; ad diem iudicii. Quibus annis etsi
mortui sint corpore,viuut tamen anima,& regnant cum Christo.De peccatoribus defun­
ctis loquens apostolus Iohannes dixit,Cacteri vero mortuorum non vixerunt donec con­
summetur mille anni’Quia peccatores defuncti,toto hoc tepore vfq; ad diem iudicii nul­
lam habent vitam:quoniam eorum corpora mortua iacent,& anim^ eorum mortuae etiam
sunt per peccatum. Tráfactis autem his mille annis,id est toto illo tempore vfque ad diem
iudicii,aliquam vitam habebunt,quia etsi animae eorum per peccatum mortuae sint,eorum $
came corpora per resurrectionem vitam quanuis miseram recuperabunt. Vel forte ibi po­
nitur millenarius numerus pro vniuersitate temporis futuri etiam post diem iudicii, ita vc
sit sensus,sancti vixerunt & regnauerunt cum Christo mille annis, id est femper, quia etsi
non femper vixerint corpore,post mortem tamen corporis femper vixerunt, & femper
viuent in anima.Cacteri vero mortuorum,id estpeccatores,non vixerunt donec consurm*
roentur mille anni,id est nunquam vixerunt:quia veram vitam animae & corporis amise­
runt . Nec ibi illa dictio donec,dicit alicuius temporis finem. Sic enim saepe ponitur in
sacris literis,vt nullum dicat finem temporis: vt patet in psal. Dixit dominus domino
a C1X' meo,sede a dextris meis,donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum . Nunqua
enim erit tempus,quo filius dei non sedeat ad dexteram patris: & tamen dixit eum sedere
donec ponat inimicos illius scabellum pedum suorum. Vnde cóuincitur illud aduerbium
donec, positum esse sine aliqua temporis limitatione. Ad hunc etiam modu capitur quod £
dixit Iohannes euangelista, Cacteri vero mortuorum non vixerunt donec finiantur mille
anni,id est donec finiatur temporis vniuersitas:hoc est,nunquam vixerunt. Aliam exposi­
tionem horum mille annorum assignat beatus Augustinus lib.xx.de ciuita. dei cap. septi­
mo.legat qui voluerit, ego nolui in medium afferre,quoniam mihi illa non placuit. Haec
autem quam modo retulimus,ab eo etiam assignatur:& mihi verior videtur. Aduerfus hos
XiA/ocstt?,id est millenarios,scripsit olim Gennadius presbyter Massiliensis: vt testatur Ioha
nes Tritemius insuo libro de ecclesiasticis scriptoribus, quo v tinam frui liceret: magnum
quidemfvt opinorjnobis adiutorium praebuisset.
Tertia
 ADVERSVS HAERESES LIE. III. DE BEATITV DIÑE. 59
, r-j~i£rtja i-jacrefis est qux asserit necbeatitudincm nec miseriam esse perpetuam . Huius
A I haesisauthor est Origenes.hic enim(si Augustino Se Theophilo Alexandrino ere- Origencs.
A ¿imus]quasdam alternationes bcatitudinis Se mifm¿e pomtnra vt transactis aliquot
annorum curriculis, animas beatas dicat iterum in corpora mortalia rcuerti.Se in eis cor­
poris molestias pati,& inde iterum ad beatitudine euocari:8e a beatitudine rursum ad mi­
seriam deflecti. quo pacto flet perpetuus quidam bcatitudinis Se miseriae circulus. Et codé
modo sentit etiam de miseris,vc illos dicat aliquando ad hoc fcculum redituros: & inde
iterum ad beatitudinem euocari.Vnde cuenit vt dicat daemones aliquando lore sainados.
Hsec sententia apertissime conuincitur esse haeretica, & ratione,& scripturae fucrac testimo­
niis. Ratione prius aggrediamur,Sc percontemur Origenem,vtrum anima quae iam beati­
tudinem adepta est,sciat suam beatitudinem aliquando finiendamian prorsus ignoret ? Si
E penitus nescit suam beatitudinem aliquando finiendam,oportebit tunc Origenem fateri,
nos m huius sacculi miseria existentes peri ti ores esse,quam beati lint in illa futura bcantu-
dine:quoniam in hoc sacculo existentes,noscimus finiendam esse aliquádo beatitudinem:
beati autem ignorant futuram miseriam . Nos etiam in hoc saeculo vitam agentes, scimus
(iuxtaOrigenis fentcntiam)beatomm felicitatem aliquando desituramiquod cu i pii igno­
rent,consequens est vt peritiores fimus illis.Si autem finem suae foclicitatis scit anima bea­
ta hac sola ratione misera esse conuincitur , quoniam femper erit cum metu amittendi
quod amat. At metus passio quaedam est animae: & qui timet,quodámodo patitur,& qua­
dam miseriam sustinet. praeterea metus ille vim amoris quodammodo 1 emittit, l epidius
enim quisque amat id quod scit se aliquando deserturum, quapropter fiet, vt beatus sciens
suam beatitudinem aliquando finituram,remisse ac tepide amet eandem. Hoc enim vnico
& fortissimo argumento Christus ab amore diuiciarum separare nos voluit, quod anqui-
C do periturae essent. Nolite (inquit)thesaurizare vobis thesauros in terra,vbi aerugo & tinea Matth.vi,
demolitur: & vbi fures effodiunt atque furantur. Rursum . Si beatus scit suam foeiicitatem
desituram:multo beatius & quietius viuet hic anima in hoc saeculo,quam illic in ilia beati­
tudine: & tanto beatius,quanto melior est spes certa boni acquirédi,quám metus man im-
minentis-Mifer siquidem 111 hoc saeculo viuens,spem habet futurae beaticudinis: beatus au­
tem metum patitur futurae miseriae,ad quam (iuxta Origenem) postaliquot annorum cur­
ricula estreuocandus.Omissis autem argumentationibus, scripturarum sacrarum testimo­
niis agamus:quoniam haec vehementius vrgent. Scriptura siquidem sacra non tantum se­
mel aut iterum dicit beatitudinem & miseriam damnatorii esse perpetuas. Vnde Salomon
in libro Sapientiae ait,lustorum anima; in manu dei sunt:& non tanget illos tormentum Sapien.iif.
mortis.Quod ii a beatitudine ad mi feriam ,& a miseria ad beatitudinem per continuas al­
ternationes fine cessatione circumeunt,necesse est vc illos tangat tormétum mortis.Et itc-
j) rum assignas diuerfum beatorum & damnatorum statum,postquam de damnatis disserue­
rat,de beatis dicit,Iusti autem in perpetuum viuent,& apud dominum est merces eorum. Sapien.v.
Praeterea apud Dan ici em dicitur, Et in tepore illo saiuabitur populus tuus omnis qui in- Daui.xrj.
uentus fuerit scriptus in libro: & multi de his qui dormiunt in terrae puiuere, euigilabunt:
alii invitam aeternam,alii in opprobrium,vt videat femper. Qui autem docti tuennt,ful­
gebunt quasi splendor firmamenti:& qui ad iustitiam erudiunt muiros, quasi stellae in per­
petuas aeternitates. Eccc hic bis vno contextu beatorum statum propheta deciarauit esse
perpetuum. Rursum Gabriel angelus de filio dei incarnando Mariam virginem aiioquens
ait* Regnabit in domo lacob in aeternum, & regni eius non erit finis. Domus autem la- Luc.i.
cob ilia est quae alibi appellatur domus Israel, scilicet gloria caelestis, cuius magnitudinem
propheta vnus admiratur dicens, O Israel quam magna est domus tua . lacob siquidem Barach.irf.
ille est idé qui & Israel.eadé ergo domus lacob, & domus Israel.In hac domo dicit ange­
li lns Christum regnaturum in aeternum . At qualiter poterit in illa domo regnare in aeter­
num,si domus non est aeterna? Oportet ergo vc domus illa bcatitudinis sit sterna,vt in il­
la possit Christus regnare in aeternum. Regnum etiam Christi beati sunt, qui in Apocaly­
psi clamant,Fecisti nos deo nostro regnum.Hoc est enim illud regnum quod coram Pila- Apoc.v.
to Christus confessus est nó esse de hoc mundo.Et merito,quoniam alibi de iustis loques
dixerat,Si de mundo essetis , mundus quod suum erat diligeret: propterea mundus vos Ioh5 xy
odit, quia non estis de mundo. Si ergo beati regnum dei dicuntur,quomodo regni Chri­
sti non erit sinis,si a beatitudine ad miseria beati aliquando rcuocatur? Oportet ergo bea­
titudinem fateri 3eternam,vt regnum Christi vere dicatur esse sine sine. Cseterum quod
h iii
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
de damnatis dicitur,apertiífíme conuincitur per id quod apud Matthaeum dominus mi- p
Matt.xxVt natur fe dicturum peccatoribus in dieiudicii, Ite maledicti in ignem aeternum, qui praepa
ratus est diabolo,& angelis eius. Et apud Lucam, pater Abraham diuiti epuloni in inferno
Luc.xvi, sepulto ait,Et in his omnibus inter nos & vos chaos magnum firmatum est,vt hi qui vo­
lunt hinc transire ad vos,non poiTintmec inde huc transmeare. Quibus verbis nihil aper­
tius dici potuit ad Origenis insaniam rcuincendam . Contra hunc errorem scribit beatus
Augustinus Iib. duodecimo de ciuitatedei,capite vigefimorquo in loco folü agit argume-
tis, nullum scripturae sacr^ afferens teftimonium. Quod inde venisse conftat, quia tuñeco
tra Ethnicos philosophos agebat,quos sacrae scripturae teftimonium parum mouere pote­
rat. Contra eunde errorem etiam disputat beatus Gregorius in Moralibus super illud Iob
xl. Aestimabit abyffum quasi senescentem.
Varta de haere haerefis eft,quae affer it hominem in hac praesenti vita poffe consequi q

Eegardi
Q finalem beatitudinem fecundum omnem gradum perfectionis quem habebit in pa
tria. Hanchaerefim suscitarunt quidam homines in Alemania,dicti Eegardi,&
Beguinae quaedam mulieres dictae Beguinae,qui omnes modo quodam honefto & religioso incedit.
Nam hodie in Germania inferiori vidi ipse met mulieres lic nominatas Beguinas, quae in
societate quadam honefte viuunt,fme tamen alicuius voti expressi emiffione, & cum pro­
priae supellectilis retentione:quae cum volunt,&modus viuendi eis displicet,liberam rece­
dendi habent facultatem: & in toto poffunt societatem relinquere. Secus autem fe habent
Eegardi, quoniam hi coenobia habent, & tria vota,vt alii monachi, domino reddút.Hanc
rationem Begardorum & Beguinarum hic reddere placuit:quoniam haec nomina aliis na­
tionibus sunt prorsus ignota,vtpotc Hispanis & Italis,& magna ex parte Gallis. Hi ergo
Eegardi & Ecguinar,inter alios quos tenuerunt errores,hunc docere tentarum, Hominem
videlicet in hac vita poffe consequi finalem beatitudinem,quam habebit in patria . Vt au- jj
tem hunc errorem conuincamus, prius oportet beatitudinem definireme forte de vocecó
tendamus,& non dc re. Sed quoniam iuxta Ariftotelisprseceptum ,sequiuocum prius eft
in sua diftincta significata partiendum, quam definiatur, ideo multiplicem beantudinis si­
gnificationem prius oftendere oportet. Beatitudo siquidem in sacris literis aliquando &
PfaLi. saepe capitur pro via ad beatitudinem consequendam . Beatus vir(inquit propheta regius)
qui non abiit in consilio impiorum,& in via peccatorum non ftetit, & in cathedra pesti­
Psal.iij. lentiae non seditffcd in lege domini voluntas eius. Et alibi, Beatus vir qui timet dominu:
in mandatis eius cupit nimis. Et ipse dominus apud Matthaeum affignat octo beatitudi-
Matth.v. nes, id eft octo vias quibus peruenitur ad beatitudinem . Beati (inquit) qui lugent,quo­
niam ipsi consolabuntur. In illa autem vita beata,in qua perfecta eft felicitas, nullus erit
luctus. Ibi enim abfterget deus omnem lachrymam ab oculis sanctorum . Vocatur autem
luctus, beatitudo : quoniam certa via ad beatitudinem futura,eft in hac vita lugere,& nol- j
le hic prosperari. Vocatur etiam fides vira aeterna, eo quod via quaedam eft ad vitam
Iohan.xvij aeternam. Sic enim dicit Chnftus, patrem pro nobis rogans, Haec autem eft vita aeter­
na, vt cognoscant te solum deum verum, & quem misifti lefum Chriftum. Quem lo­
cum beatus Cyrillus pertractans,ait, Radicem atque originem aeternae vitae , fidem, & ve­
rae pietatis virtutem effe affirmat. Veram auté pietate illam effe afferimus, cui alieni falfiqj
cultus crimen inuri nonpoteft. Haec Cyrillus. Quapropter maxime miror quod qui­
dam theologi fcholaftici illum locum Iohannis afferunt ad probandum beatitudinis pr^-
cipuam partem effe dei visionem, minorem autem effe dilectionem: pro qua re nullum
aliud afferunt scripturae teftimonium,quam illud Iohannis quo Chriftusair, Haec eft
vita sterna, vt cognoscant te solum deum verum, & quem misisti lefum Chriftum. O-
mitto qualiter hunc locum interpretentur alii qui partem tutantur aduerfam. nam eorum
interpretatio mere voluntaria eft, & ex eorum cerebro prodiens, non autem ex litcrae X
ordine. Quod fi a sacris doctoribus illius loci inteltigentiam peterent, non tantum ope­
ris in ea re confumpfiffent. Nec tamen haec ideo dicta effe volo , vt quis existimet me
velle contendere potiffimam partem beatitudinis non effe visionem: quoniam neque pro
hac parte neque pro aduerfa certare volo : cum hic non pertractem hominum varie sen­
tientium opiniones,sed solam catholicam fidem. Haec tamen ideo dixi, vt ii qui docent
beatitudinis prqcipuam partem effe visionem,agnoscant quam debili fundamento innita­
tur,cum cóftet illum locum Iohánis ,de fidei cognitione,quae via eft ad beatitudinem,effe
intelligendum. Et hoc ex ipsius literae decursu facillime colligi potest. Nam Christus illo
loco
 ADVERSVS HAERESES LIB. III. DE 6EATITVDINE.
A loco non orat patrem vt illum per claram suae essentiae visionem clarificet,sed per fidei co
gnitionem.Tuc enim Christus clarificaras est,cum clare cognitus est per fidem quod iit fi­
lius dei.Tunc clarificatus est,esi homines crediderunt illuni esse filium dei.Cum ergo Chri­
as orat patrem vt clarificet filium fusi, hoc petit,vt fidem suae diuimcatis hominibus do­
net per quam credant illsi esse dei filisi. Et proptcrca vt ostenderet quód non sibi íosi con
fulens,fed hominibus prospiciens petit,fubdidit-Harc est auté vita aeterna, vt cognoscant
te solum deum verum,k quem misisti lefum Christum. Hoc est, vitam aeternam nabebuc,
si in te & in me crediderint. Nec mirari debet,quod dicamus fide vocari vitam aeternam,
cum apud iohannem etiam dominus dicat, Qui credit in me,habet vitam aeternam. Non IohaiUij.
dixit habebit,sed habet: vt clare ostenderet fidem dici vitam aeternam, eo quod via quae­
dam est rectissima ad vitam aeternam consequendam.Hanc autem expolitione dotet bea-
£ tus Cyrillussvt ostendimus) super Iohanné.Et in lib.de fide ad reginas,hunc locum idem
Cyrillus citans,vt inde conuincat Christum esse deum, sic ait, Si cum agnitione solius 6c Cyrillu*.
veri dei iunctam esse necesse est & adesse agnitionem lefu Christi,& vitam hoc aeternam
parit,quomodo non omnibus manifestum est quod deus verus est Christus? Haecibi ly-
rillus.In quibus verbis id aduertendum est quod dixit,vitam aeternam paritrvnde clare pa
tet quod Cyrillus sentit illsi locsi esse intelligendsi de cognitione fidei: quá ideo dicit vo­
cari vitam aeternam,quia parit vitam aeternam . Beatus Augustinus etiam hanc interpreta­
tionem innuit, nontamc ita expresse vt Cyrillus, sed per quasdam verborsi ambages: ideo
^ius verba omitto,contentus indicasse lectori. Beatus Hilarius in libro de patris & filii
vnitate,cum illa eadem Christi verba citasset ad probandam Christi diuinitate',statim haec
verba fubiungit, Vitae aeternae fidem vel loqui haeretice disce credere,& separa a deo vhn»
stum,si potes a patre filium,a deovero super omnia deum,á solo vnum.vnus enim domi-
C nus est Christus Iefus. Si vita aeterna cst,in deum solum verum credidisse sine Christo,co
fitendum est solum verum deum salutem non dedisse. Haec Hilarius.Cum ergo tot claris­
simi viri doceant illum locum Iohannis esse intelligendum de cognitione fidei,quae est via
ad aeternam vitamiconuincitur eos faifo fundamento inniti, qui illud citant ad probandi
praecipuam beatitudinis partem esse visionem . Haec per occasionem diximus. Nunc au­
tem ad primum huius caussae caput reuertamur,dicentes,viam ad bcatitudinem, aliquando
appellari in sacris literis bcatitudinem . De istabeatitudine sic dicta,non est intentio no­
stra nunc loqui,quoniam de hac nulli dubium est quod in hac vita habeatur. Aliquando ca
pitur beatitudinis nomen pro foelicitate summa,quam in alia vita speramus. Et de hac di­
citur in psalmo* Beati qui habitant in domo tua domine,in facula foculorum laudabunt pfayt$ve
te.Et de hac beatitudine praesentem facimus fermonemrideo definitionem eius prius sta- * 3*
tuamus. Diuus Seuerinus Boetius liceam desinit-Beatitudo est status omnium bonorum
D aggregatione perfectus.Et cóuenit esi eo quod dicit August.Beatus est qui habet quicquid
vult,& nihil mali vult.hoc est,beatus est ille qui habet omne bonsi quod potest recte vel­
le. Ex quo sequitur ilium esse beatum,qui deum perfecté possidet.tunc enim nostra volun­
tas satiata estzquoniá deo habito habetur ónc bonsi.De illo náqj dicitur, Qui replet in bo PfaF.cif.
nis desiderisi tusi:renouabitur vt aquilae iuuétus tua. Tunc siquidé replebiturm bonis desi-
derisi nostrsi,quádo per resurrectione renouabitur iuuetus nostra. Tsic erit satiata nostra vo
lsitas,iuxta id quod propheta ait,Satiabor esi apparuerit gloria tua.Beatitudo ergo nó ha­
betur nisi satiata voisitate,& repleto desidcrio.At desiderisi nostrsi in bonis, nusius potest
replere nisi solus deus.Desi auté nemo habet nisi qui esi perfecte amat.Qui manet in chari-
tatefinquit Iohanes)in deo manet,& deus in eo.Deus aute nó potest pertecte amari in hac i.Ioan. üif.
vita.quia nó potest in eade perfecte cognosci.Quae enim minus cognoscimus, minus etiá
amari necesse est.quoniá ea qu^ nó cognoscsitur,amarinó possunt. At deus nó potest de co
E muni lege in hac vita,clara & laciali notitia cognosci,iuxta id quod dicitur in Exodo Nó Fvn VYVÍii
videbit me homo & vmec.Ec Paulus ait, Videmus núcpet fpeculfi inprigmate, mc autem fél*
focie ad facie.Si ergo m hac vita no potest de9 pfecte & clare videri,ergo neqi amari perfe
cte:& per cofequés neqi possidcriiex quo feqmturvolñtatc nostri nó posse hic satiari,neq;
deiideriu rcplcn.ex quibus colligitur nó posse fieri vt homo hic fit beatus ea beatitudine
de qua loquimur.Pr$terea militia qu^di cstsvt ait lobjvita hois siro terri.Si ergo vitacu- Iofavii
jusq; hois sup terra,qdamilitia est.-neccssario sequitur,vt ibi beatitudo essenó possitiquo-
niabeatitudo & quiete-& triquill,tacé & securitatem habet annexi:quae omnia iógiss,me
ablunt a militia.lbi siquidem labor,ibi mecus.Quapropter nullus militans se fceliccm da-
h ii ii
 F. ALFONSÍ de gastro, minoritae
mat,nisipostquá victoria fuerit adeptus.Neq; inipfamet militia quis coronatur: sed p0st p
transactum certamc.Cumergobcatitudo quasi quaedam sit beatorum corona ,cóuincitur
vt beatitudo non poífit haberi in hac vita,quse est militia quaedam.Rursum,idem Iob de­
lob.xirj. scribens vitam hominis quam agit in hoc saeculo,ait,Homo natus de muliere,breui viues
tempore,repletur multis miferiis.Si miseriis repletur,qui iit vt beatus este possit?Miseriis,
inquá,repletur haec vita,laboribus plena,cibi & potus indiga,cibo Sepotu defatigata.Hác
humores tumidantzdolores exterminant.-ardores exsiccantraer morbidat; cibi inflant, ic-
iunium macerat:ioci foluunt,triftitiae confumunr.folicitudo coarctat, securitas hebetat:fe-
nectus incuruat:infirmitas frangitimors omnino tollit. Quae omnia velut ex diametro cú
beatitudine pugnant:quo fit vt in hac vita beatus homo esse nonpoflsit. Demu praeter hxc
omnia tam aperta testimonia,extat ecclesia: de hac re definitio. Concilium nanq; Vienné-
fe sub Clemente quinto celebratum,inter octo errores Beguinarum & Begardorum quos q
damnauit,hunc quarto loco statuit:cuius decretum ponitur in libro Clementinarum titu­
lo de haereticis,cap.ad nostrum. Contra hunc Beguinarum errorem nullum scio authorem
feripliste ex profesto: propter quod valde miror Guidonis carmelita:,qui cum summam de
haerefibus scripserit,nunquam harum B eguinarum neq; errorum illarum meminit,cum ta­
men parum ante ipsum fuerint,&in concilio Viénést(vtdiximus)damnatae.Propterquod
oportuit vt ipsum non lateret,praecipue cum Viénenfe concilium quadraginta aut forte
paucioribus annis Guidonem praecesserit. Alios tamé Beguinos & Beguinas recenset Gui­
do in fine fui operis:qui(vt ex dictis Guidonis constat) longistime absunt ab istis de qui­
bus nos modo locuti fumus.Nam errores istorum Beguinorum,de quibus loquitur Guido,
nullo pacto conueniuntcum illis qui in concilio Viennensi damnati sunt.
Vinca haerefis est quae docet omnem intellectualem naturam feipfa naturaliter este
Begardi,
Beguinzc.
Roma.vi.
Q beata, & haec etiam a Begardis &Beguinis inuenitur, & quinto loco collocatur in- r
—-ter eas octo quas proxime narrauimus este dánatas in concilio Vienenli. Nec
immerito a cócilio damnatur,cu expresta fmc scripturae testimonia.Paulus nanq; ait • Gra­
Rom-iij. tia dei vita aeterna.£t iterum.Iustisicati gratis per gratiam dei. Si ergo gratis justificamur,
Rom.ix, multo magis & gratis beatificamur.Et iterunrNó est volentis neq; currentis,sed deimife-
rentis.Nonergo in feipfa naturaliter est beata qualibet intellectualis creatura.Praeterea, Si
Mat.xix. (vt Christus ait )nemo bonus ni fi solus deus, quia ipse natura bonus, nos auté non fumus
Marci,x, boni natura,fed sua tantum volutatemiulto magis oportebit dicere,vt nemo beatus ex sua
natura,ni fi solus deus.Rursum,fi quaelibet intellectualis natura feipfa est beata, nulla ergo
intellectualis natura potest este mifera.-quoniam ea qua: a natura insunt,nullo modo dese­
ri postunt.Hanc etiam haerefim oppugnat ea quaeaduerfus proxime narratam ha:resim di­
ximus : quoniam fi in hac vita nullus potest bcatitudinem astequi, consequens est vt ho-1
mo non fit naturaliter beatus. Valeant Ergo Bcguina:,&colum &fufum exerceant, Lenul­
lo modo scripturas diuinas pertractent.
Exta ha:resis docet, nullam animam ante diem iudicii este beatam : quoniam (vtait)
ArmcnL
Gracci. S nulla anima ante illu diem videt deu.Huius herefis autores sunt Armeni. eádem etiá
tuentur Gra:ci. Verum hi(teste Guidone)multo magis delirant, quoniam ficut negant
beatitudinem dari iustis ante diem iudicii, ita etiam negat poenam dari peccatoribus ante
illum diem. Post istos furrexitlohannes vigefimusfecundus huius nominis pontifex. Sed
ne verbis meis aliquis in hac parte fidem deroget, verba Adriani pap£ referam,qui in suo
quarto Sentetiarum in calce cuiusdam questionis de facramero confirmationis ita ait,No-
uistime fertur de Iohanc vigefimofecundo q> publice docuit,declarauit & ab omnibus te­
neri mandauit q> animae purgata: ante finale iudicium non habent stolam,qua: est clara &
facialis visio dei: & vniuerfitatem Parifienfem ad hoc induxiste dicitur, quod nemo in ea K
poterat gradu in theologia adipisci,nili primitus huc erroré iurastet fe defensum,& perpe­
tuo ei adhasturu.Haec Adrianus.Pra:ter hos sunt adhuc alii huius erroris patroni,viri quide
illustres,sanctitate perinde ac fcietia clari:Jrena:us videlicet beatissimus pro Ghristo mar­
tyr,Teophylactus Bulgaria: episcopus,beatus Bernardus.Nec mirari quifg debet ii táti viri
Iacobi.iij in tam pestiferum errorem sunt lapfi:quoma(vt beatus Iacobus apostolus ait)qui nó osten­
dit in verbo,hic perfectus est vir. Admonere tamen hic oportet lectore,ne putet huc erro­
rem aliquid tantoru virom sanctitati aut doctrina: detrahere.ná cu illo tepore nun<j ec­
clesia de hac re quidquá distinistet,necres illa fuistet vnquá in’quaestioné vocata, nec tam
expressa fuistent sacre scripture pro illius diffinitione testimonia,vtnon postentin alium
' " " sensum
 ADVERSVS HAERES ES LIE. III. DE BEATITVDINE. «i
a sen fu m vtcunqj detorqueri: potuerunt eo tempore alterutram partem citra haeresis notam
docere : praesertim cum non deessentaliqua scripturae testimonia quae illis quodammodo
fauere viderentur. Vt autem fidem meam nulli suspectam in hac parte relinquam:volo il­
lorum verba impraesentiarum afferre,vt candidus lector agnoscat ita illos docuisse quem­
admodum nos de illis testati fumus.Irenacus in calce libri quinti aduerfus haerefes, haec feri Iren*us,
bif verba'Cum enim dominus in medio vmbrae mortis abierit,vbi animae mortuom erat,
post deinde corporaliter resurrexit, & post resurrectionem assumptus est, manifestum est
quia & discipulorum eius (propter quos & haec operatus est dominus) animae abibut in in-
tiifibilem locum,dissinitum eis a deo: & ibi vfq> ad resurrectionem cótn orabuntur sustiné-
tes refurrectionetmpóst recipientes corpora,& perfecte resurgentes : hoc est, corporaliter
quemadmodum & dominus resurrexit, fic venient ad conspectum dei. Haec Irenaeus. in
R quibus verbis cum dixit,fic venient ante cofpectum dei,indicauit aperte animas ante cor­
porum resurrectione non recipi in gloriam coelestem. Theophylactus aute expones illud Theophy*
apostoli ex vndecimo capite ad Hebraeos:Et hi omnes testimonio fidei probati, non acce- lactus,
perunt repromissionem,sic ait,Cur,inquit,pusillo animo estis si certando exagitati nondu
sitis pro susceptis laboribus mercedem adepti ? quandoquidem quos diximus sancti, etsi
testimonium per fidem sunt nacti deo perplacuisse,nil tamen adhuc coelestium promisso­
rum sint confecuthtametsi fuisse costar nonnullos, vt Dauidem regem,his terrq bonis affe-
ctos:haud tam e praesentia haec ipsi inquirimus,sed quae in caelo sunt, certiores & veras pro­
missiones. Haec Theophylaótus.Et post haec paucis mteriectis subdit: Nonne erga hos nil
aequum deus fe exhiberet,& his ipsis videretur inferre iniuriam : si quidem qui in toleran­
dis laboribus fuissent priores,in coronis tamen & praemiis capiedisnos operiantur necef-
fe sit? Atqui pergrata est illis huiufmodi expectatio: vtcum fratribus perfectionem & glo-
q riam adipiscantur. Et quibusdam interpositis iterum ait* Obtulit pacer his qui prius operi
infudassent,aliquid degustandum,operiri hos interea iubens & fratres alios,vt vná cum his
opipare & vbertim vescantur. At hi vt fraterna charitate tenentur, laeti expectant, vt inter
epulas illas instructiores,gaudio inter fe ineffabili expleantur.hactenus Theophylactus.Et
idem dicit super vi gesi mú tertium caput Eucae, pertractans illud quod faluator noster di­
xit latroni:Hodie mecum eris in paradifo.Et miror q> cum de quibusdam aliis illius fen-
tétiis chalcographus in calce expositionis euangeliorum lectore admonuerit,istam tamen
intactam reliquerit, forte non aduertit.Eeatus Bernardus sermone tertio in festo omnium
sanctorum,hXC verba scribit,In illam enim beatissimam domum nec sine nobis intrabunt,
nec sine corporibus suis:id est,nec sancti sine plebe,nec spiritus sine carne. Haec ibi. Et ser­
mone proxime sequenti,qui quartus est de eadem festiuitate,dc sinu Abrahze loques,sic ait,
In hunc ergo locum faluator descendens contriuit portas aereas, & vectes ferreos confregit,
D eductofq; vinctos de domo carceris,sedentes quidem,hoc est, quiescentes,sed in tenebris
& vmbra mortis,ia tunc quidem sub altari dei coliocauit,abfcodens cos in tabernaculo suo
in die malorum, Sc protegens eos in abscondito tabernaculi fui donec veniat tepus in quo
procedant completo iam numero fratrum,&percipiant regnum quod eis paratum est ab
origine mundi.Hsec Bernardus. In quibus verbis id aduertendum est quod ait sanctos no
percipere regnum quod eis paratum est,donec compleatur numerus fratrum, sed manife­
stiora multo sunt quae fubmgit.nam paucis interjectis,exponens illud Apocalypfeos: Vidi Apoca.vi*
sub altare dei kc.sic ait,Porro altare ipsum de quo nobis habendus est sermo,ego pro meo
faperc nil aliud arbitror esse quam corpus ipsum domini faluatoris. credo autem q> & ego
super hoc sensum eius habeam, praesertim cum audiam eum in euangelio promittentem : M*tt,xxmj
Vbicunq; fuerit corpus,illuc congregabuntur & aquilae. Interim ergo sub Christi humani­
tate foeliciter sancti quiescunt, in quam nimirum desiderant etiam angeli ipsi prospicere,
E donec veniat tempus quando iam non sub al tari collocentur,sed exaltentur super altare.
Sed quid dixi?Nunquid humanitatis Christi gloriam, non dicam hominum sed vel ange­
lorum assequi poterit quis, nedum superare ? Quonam igitur modo super altare dixerim
eos exaltandos qui nunc sub altari quiefcunt?vilione vtiq; & contemplatione, non prsela-
tione.Ostendet enim nobisfiliusfvtpollicitus est) femetipfum non in forma serui,sed in
foima dei:ostendet etiam nobis patrem & spiritum sanctum,sine qua nimirum visione ni­
hil sufficeret nobis:quoniam h<ec est vita aeterna,vt cognoscamus patrem verum deum,& XohS,xvif*
quem misit lefum Christum:& in eis (quod nó est dubium)etiam spiritum vtriusqj. Huc­
usque Bernardus, Ex cuius verbis luce clarius constat illum sensisse fanctom animas ante
hv
 r alfonsí de castro, minoritae
diem iudicii in sola visione humanitatis Christi quiescere, & post illum diem fore exalta- F
das vsq; ad visionem diuinitatis.Precor hic lectorem ne existimet horum sanctorum dicta
me ideo hoc loco citaste,vt illorum gloriam & honorem hac occasione vel tantillum mi­
nuerem: absit enim a me tam maleuolus animusmam etiam si id optassem,tantus ego non
sum vt id assequi potuissem,pr^fertim cp(vt proxime supra admonui)ecclesia illo tempore
nil vnqdiffinierat: quapropter liberu tunc illis fuit sic citra haeresis labem sentire.sed ideo
istorum fanctoru dicta hoc loco apposui,vt lector admoneretur, ne si illa in illorum ope­
ribus legeret,illoru sententia incautus fequeretur.Siauté aliter illos E ego existimo sensisse
aliunde constiterit,precor lectore vtme magis infeiu & ignorantem,qui illorum dicta non
intellexerim,2 maleuolum censeat.Sed iam opus est vt ostendamus animas sanctorum qu$
ex corporibus purgatae discedunt, aut post corporis dissolutionem alibi purgata: sunt, esse
iam beatas,& clare deum videntes. Primum omnium illud profero ex psalmis testimonia G
,,. vbi propheta ad Christum loquens ais Ascendisti in altum: cepisti captivitatem: accepisti
'* dona in hominibus.Quae verba beatus Paulus in epistola ad Ephesios repetens,aivAfcédés
.... in altum, captiuam duxit captiuitatem.Quid aliud erant iusti in sinu Abrahae detenti,fca-
Bphe'liq‘ ptiuitas quacdam?Hos enim hic Paulus prophetam imitatus, captiuitatem dixit,eo loquu-
tionis modo,quo militiam dicere solemus eos qui militant. Hos itaqj iustos qui a daemo­
ne propter primi parentis peccatum capti tenebantur,deus sua morte liberauit,& in aliam
dulcem & optabilem captiuitatem transtulit, vt sicut antea a diabolo captiui tenebantur
cui aliquando feruierant,sic postea a deo capti sint,vt illius feruiant justitiae. Nam propter
hoc i pium (vt arbitror) captmitate ipsam dixit captiuam,quia foelici & desiderabili capti-
uitate sic detinentur in gloria,vt sicut antea no licebat illis ab inferis repedare: sic etiá mo­
do non sit illis liberum ab illa beata vita vel ad modicum diuertere. De hac igitur captiua
captivitate propheta loquens ait, Captiuam duxit captiuitatem. fcd quo duxit? Profecto H
in nullum alium locum duxit,A in ilium in quem ipse ascendit: quoniam ipso ascendente
fecum duxit. Ascendit autem in cassum: ergo in caelum duxit captiuam illam captiuitatem*
Afcendens(inquit) in cadum,captiuam duxit captiuitatem. Nec in cadum ducuntur vt ibi
sine Dei visione maneant,pro qua tot faecula ingemuerant. Nam alioquin quod esset illis
soladura aut quá meliore haberent conditionem per Christi mortem iam redempti,si so­
lam locorum transmutationem haberent? Cum ergo in cadum,quo ipse ascendit,illos du­
xerit in beatam vtiq; vitam quam diu desideraverant trástulit. Sic enim beatus Hierony­
mus in commentariis super psalmos exponens illum versum,airCadom excelsa conscen­
dens,eos qui in captivitate diaboli tenebantur,abfoluit-.ac post se tang captivos deductos
aeternae vitae rcstituit.Haec Hieronymus. Praeterea illud est manifestissimum,quod salvator
... noster in cruce pedens,latroni se illi commcndáti^dixit Hodie mecum eris in paradiso. Si
Luc*.xxni. anjm$ t3cnon vident deum ante diem iudicii,quis est ille paradisus in quo simul ca I
Christo illo die latro futurus esse promittebatur? An forte in campis Elysiis aut in infulis
fortunatis illum detineri dicemus? Absit hoc a fidelia cordibus. Non est enim vero simile
vt salvator noster qui legem spiritualem iam dederat,& suo ore praedicaverat,k illam tunc
sua morte cófirmabat, ad terrenas veteris legis promissiones nos revocaret. Spiritualia no­
bis promisit-regnum quippe caelorum: & hoc ipsum est quod nunc appellat paradisum cS
latroni ais Hodie mecum eris in paradiso. Deinde in posteriori epistola ad Corinthios
Paulus adhortans illos ad labores omnes pro Christo tolerandos etiam vfq; ad mortem,
sic ait-Scimus enim quoniáii terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur,tedifi-
tj.Corlv. cationem ex deo habemus domum non manufactam,fed aeternam in c^lis.Quaa verba in­
terpretas Anfelmus incómétariis super epistolas Pauli,sic ait,Prxdicatorcs ecclesia: post­
quam de corporibus transeunt,nequag per morarum fpatia(sicut antiqui patres)caelestis pa
triae perceptione differatur : sed mox vt a carnis colligatione exeunt,m caelesti sede requie- K
scunt,sicut in hac sententia demonstratur.Non enim dicitur,habebimus domum aeternam
in caelis, sed habemus: quia videlicet protinus habetur illa domus ex quo ista dissolvitur.
Prius autem g redemptor noster morte sua humani generis poenam solveret,eos etiam qui
caelestis patriae vias sectati sunt,post egressum carnis,inferni claustra tenuerat: non vt poe­
na quasi peccatores plecteret,sed vt eos in locis remotioribus quiescentes, quia necdsi in­
tercessio mediatoris advenerat,ab ingressu regni reatus prima: culpa: prohiberet.Nunc au­
tem perfecti quiq, mox in regnum fufcipiutur.Hactenus Anfelmus. Rursum beatus Paulus
Philip.i, Philippensibus scribes ait* Cupio dissolui, k esse cum Christo. At inane esset & mun^choc
 ADVERS vs HAERESES LIB. III. DE B EATITVDINE. <rs
A desiderium,si ipso mortuo anima nondum posset ad caelum peruenire in quo constat Chri
stum esse.Gupit ergo dissolui,quia fine vlia haesitatione credit starim post sua dissolutione
ad Dei visionem peruenire. Vndc Beatus Ambrosius in cómentariis haec Pauli verba per­
tractans, ait.Habet enim desiderium excedere, & cum Christo esse,multo melius aestimans
vt iam praesens fit apud deum, vt exoptatis & promissis fruatur. Haec Ambrosius. Ex cuius
verbis constat sanctos statim post mortem frui optatis & promissis. At visio Dei & opta­
ta & promissa est, immo maxima omnium quae nobis promissa sunt. & illud est expressius
quod in Apocalypsi dicitur (si tamen iuxta veram sanctorum intelligentiam fumatur; vbi
deanimabus eorum qui propter verbum Dei interfecti sunt,& sub altari dei clamant,bea­
tus Iohannes loquens ait-Ec datae sunt illis singulae stolae albae,&dictum est illis vt requie- Apoca.vi,
icerent adhuc tempus modicum donec complerentur conserui eorum & fratres eorum qui
B interficiendi funt,sicut&illi. Quae verba pertractans beatus Augustinus homilía sexta su­
per Apocalypsim ait,Ari dei ecciesiam dicit, sub cuius oculis martyres effecti sunt: & licet
animae sanctorum in paradiso sint,tamen quia sanguis sanctorum super terra funditur, sub
ara clamare dicatur.haec Augustinus. Et Ambrosius Anfbertus libro quarto super Apocaly-
psim haec eadem verba pertractis ait * Quid itaqs hoc loco per albas stolas nisi merces ba­
ptismi,nisi praemium martyrii, nisi retributio malorum, nisi gaudia caelestis patriae desi­
gnantur ! Vbi etiam intelligimus quia sanctorum animae quae nunc singulas stolas accepe­
runt,binas quandoq; accipient,id est dupla gaudia. Ante resurrectionem quippe stolas lin­
gulas accepisse perhibetur eiecti.-quia in sola adhuc anima aeternis beatitudimbus perfruu-
tur. binas autem in resurrectione accepturi sunt, quando cum animarum perfecto gaudio
etiam corporis incorruptione vestientur. Haec Ambrosius Anfbertus. Eodem modo hunc
Apocalypfeos locum interpretatur beatus Gregorius, qui in expositione septem Pfalmom
C poenitentialium exponens illud ex quarto pfauno poenitentiaii, Auditui meo dabis gau­
dium &lstitiam,hsc quae sequuntur feri bit. Sancti enim viri mundi gloria mentis despe­
ctu calcantes,omnes in fe mortales voluptates mortificant,vt in deo postmodum perenni-
terviuanttquiquonia mundi miserias pro deo pati minime refugiunt, beatitudinis aeternae
retributionem acquirunt: quae nimirum beatitudo & animabas eorum ante resurrectione
tribuitur, & corporibus nihilominus post iudicium coleretur: sicut in Apocalypsi íohánes
apostolus scribit dicens: Vidi sub altari dei animas interfectorum propter verbum Dei, & Apoc&vi
testimonium quod habebant, & clamabát voce magna dicetes,Vfquequo domine sanctus
& verax nó vindicas sanguinem nostrum de his qui sunt in terra?Et datae sunt eis singulae
stolae albae: & dictum est illis vt requiescerent tempus adhuc modicum donec compleatur
numerus conseniorum & fratrum ipsorum qui interficiendi sunt sicut & illi. Quid nanque
est singulas illis stolas albas tribuere,nisi animabus eorum beatitudinis aeternae immomii-
D tatem conferre?Quid vero est donec eiectoru numerus impleatur requiescere, nisi futurae
resurrectionis gloria expectareiln qua nimiru iteru singulas stolas albas accipiet: quia im­
mortalia & incorruptibilia corporum suorum vestimenta resument. Hactenus Gregorius.
Cuius verba tam aperte catholicam fidem exprimunt, vt nihil amplius possit desiderari.
Eandem sententiam refert Zeda,qui in cómentariis super Apocalypsim praefata verba in­
terpretans, sic ait,Singulas modo stolas habent anima: sanctorum de sua beata immortali­
tate gaudetes:rcsurgentibus autem corporibus(iuxta Efaiam)in terra sua duplicia posside- Efa.IxL
bunt.HscBeda, Ad eundem modum interpretantur Haymo & Ricardus de sancto Vi­
ctore in cómentariis quae ediderunt super Apocalypsim. Horum verba prudens omisi, ne
prolixitate nimia grauarem lectorem. Praeter haec tam clara testimonia,hanc nostra & to­
tius ecclesia: sententiam confirmat, q? contra justitiam videtur esse differre per tot focula
mercedem mercenario:propter quod in lege olim praeceptum erat, Non morabitur apud r
E tc opus mercenarii. Omnes autem iusti quasi mercenarii sunt in vinea domini laborantes. cum,X36,
Mercenarii inquá,qui cu domino vinea:,hoc est,cu deo patre,ex denario diurno,clara sci­
licet dei visione,cóuenerunt:& ex huius mercedis expectatione omnes suos labores qua­
libet duros libéter tolerant. Cum ergo in morte omnes labores sic finiantur,vt iam non sit
amplius ad meritorum cumulum laborandum:oportet vt illis animabus quse iam purgata:
sunt,statim merces suorum laborum,sterna scilicet beatitudo,tribuatur: alioqui iniustitia
illis fieret,si illis fideliter laborantibus merces no statim daretur,nulla in iliis existéce causa
qus obstet quo minus statim reddatur. Deinde peccatori agenti quod potest, deus statim
dat gratiam:ergo insto vfq* ad mortem agenti quod potuit, deus statim donabit gloriam»
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
prouer. íij. Accedit ad ha?cq> (iuxta sapientis dictum) spes qua? differtur, affligit animum : quo fiet vt x
animae quátúlibet fandae in cxpcdatione futurae beatitudinis suspensae,sint in continua a£*
ffidione.At non eft aequum vt poenam toleret,qui peccatum li quod commisit,iam digne
purgauit.Praeterea peccatoris anima ftatim poft mortem tolerat supplicium : ergo anima
iusti ftatim etiam poft mortem habebit praemium : praesertim cum deus citius ad miseri­
cordiam fiedatur quam ad vindictam,& propésius & liberius iuftos afficiat praemio,quam
peccatores poena. De poena peccatorum ftatim poft illorum mortem semperinftida, te-
lob.xxi. ftaturlob sicinquiés'Ducutin bonis dies suos: & in puncto ad inferna defcédut.Inpunóto
dixit,quia continuo poft mortem sine vlla quiete descendunt ad inferos,vt ibi dignas pro
peccatis suis luant poenas. Et illud eft apertissimum quod de diuite illo epulone apud Lu-
Lucae.xvi. cam diciturMortuus eft diues,& fepultus eft in inferno. Si peccatoribus digna ftatim in­
fligit deus poenam,non eft vero simile vt iuftis non ftatim debitum reddat praemium.De- q
Ecclesiasti mum inter ecclesiaftica dogmata,quae in libro de ecclesiafticis dogmatibus numerantur,
cu dogma, feptuagesimumoctauum ad hanc rem pertinens ftcait,Poftafcensionem domini ad caelos,
omnium fandiorum animae cum Chrifto funt,& exeuntes de corpore ad Chriftum vadut,
expectantes resurrectionem corporis fui,vtad integram & perpetuam beatitudineni cum
ipso pariter immutentur:sicut & peccatorum animae in inferno sub timore posit^ expectic
resurrectionem fui corporis,vt cum ipso ad poenam detrudantur aeterna.Haec ibi.Supereft.
autem vtadiicrsariorumobiectionibus respondeamus. Primo enim nobis obiiciuntPaulff
Hcbr.xi, qui in epiftola ad Hebreos enumeratis pluribus sanctis qui per fidem vicerut regna, postea
subdis Et hi omnes teftimonio fidei probati,non accepertk repromissionem, deo pro no­
bis melius aliquid prouidente,vt nó fine nobis cófummarétur.Ex quibus verbis colligitur
nullam animam ante diem iudicii esse beatam,quoufq*, omnes iuftifimul beatificetunquia
dixit q> non acceperunt repromissionem. Fatemur enim illos nó accepisse repromissione: H
quoniam resurrectio corporum quam deus fandtis suis repromisit, adhuc differtur: vt simul
omnes resurgamus,quatenus incómuni gaudio omnium,maius fiat lingulare. Et ita expe­
diant donec omnes resurgamus,deo ita sapienter ordinante, vtnó fine nobis cófummaré-
tur,hoc eft, vt non fine nobis perciperet consummatam beatitudinem anima? & corporis.
Et propter hoc non dixit,vt non fine nobis bearentur: sed dxit,vt non fine nobis consum­
marentur: quia licet fine nobis beatitudinem anima? fint consecuti, tamen perfedtam & co­
lum matam animae & corporis beatitudinem non fine nobis assequentur.Cum ergo sancti
iam in anima beati,nos ad suam consummationem expectent, ardentius noftram cupiunt
liberationem, & propter fe,& propter nos: atque pro nobis interpellant,vt citius omnes á
pinsetis saeculi miseria liberemur.Ipfieni plane norut fe nó fine nobis cófummandos: quo­
niam cum ipfi pro suorum corporum relurrectione quam summe optant,preces suppi i ca-
Apoca.vi. rionesq; ad deum funderent,acceperunt diuinum responsum,vt requiescerent tépus adhuc I
modicum,donec compleatur numerus conferuorú & fratrum eorum qui interficiendi sunt
sicut & illi. Hanc igitur repromissione quae de corporis immortalitate data eft, sancti no­
dum acceperunt,vt integram & perfectam beatitudinem fine nobis non haberent: alias ta­
men promissiones,quae videlicet de animarum gloria data? erant, iam acceperunt, quoniá
iam deum vident, iam adimpletae sunt letitia cum vultu dci:in illo exultant,illo frtrantur*
Alloqui fibi non conftaret Paulus, quoniam paulo superius de eisdem fanófis loquens di-
Hebre.xL xerat,Perfidem vicerunt regna,operati sunt iuftitiam,adepti sunt repromissiones. Plures &
varia? sunt dignitates quas anima? iuxta suorum meritorum varietatem iam receperfit: sed
praeter has omnes promissiones supereft adhuc vna de suorum corporum incorruptione:
&de hac dicit 9 non acceperunt repromissionem : & ob hanc causam donec hanc etiam
repromissionem accipiant,perfectam & consummatam non habent laetitiam.Sanctis ergo
suorum corporum resurrectionem desideranti bus,& a deo petentibus, tali modo rcfpódet K
deus, quo aliquis paterfamilias habens plures filios,fingulifq; de agro reuertentibus, & ro­
gantibus vt cibum fibi tribuat,respódet: Cibus vobis omnibus iam paratus eft: sed pra?fto-
lamini fratres vcftros:vt cum in vnum positi fueritis,omnes in cómune comedatis,& epu-
i.Iohliij. lemini gaudétes. Secudo nobis obiiciunt illud ex prima Iohannis epiftola°Nuncfilii dei
sumus:sed nondum apparuit quid erimus:scimus autem quoniam cum apparuerit, símiles
ci erimus:quia videbimus eum ficuti eft.At ante iudicii diem non apparebit quid erimus,
ergo ante illum diem non videbimus deum ficuti eft. Huic autem obiectioninos respon­
demus 9 licet iohannes dicat nos futuros esse similes deo5& visuros illum cum apparuerit
 ADVERSVS HAERESES LIE. III. DE BEATITYDINE. 6-j
A auid erimus, non tamen dicit nos nó visuros illum antea g appareat quid erimus: hocta-
A ¿en oportebat eíTe dictum,vt collectio arguméti esset bona: quod cum dictum nó fit, di­
cimus malam esse illius syllogismi collectionem.Potest etiam aiiterreípóderi,vt dicamus
iam inanimabus sanctorum apparuisse quid in iliis futurum erauquoniam iam habet he­
reditatem ad quam adoptate erant:iam vident deum,iam fruumur illo.Nuc,inquitIoha-
nes filii dei fumus.Filii in| adoptiui,ad ceiestem gloriam adoptatissed nondum apparuit
quid erimus, quianondú manifestu est nobis id ad quod adoptati fumus: nescimus jtaiic
hereditas nobis feruata:scimus autem quoniam cum apparuerit hec adoptio,cum reuelata
nobis fuerit hereditas ad quam fueramus destinati, tunc videbimus deum sicuti est. nam
ipsam et visio hereditas estad quam adoptati fumus, quapropter fieri nequit vt appareat
id quod nobis destinatum erat, quin deum videamus, Sicut ergo dicimus sanctorum ani-
12 mas ante diem iudicii deu videreuta dicimus iam in illis apparuisse quid future erat. Hec
b sunt testimonia scripture queaduerfariisin facie fauere videtur, cum ergo tam paru mo-
ueant hec scripture testimonia, & tam aperta sint que nos supra citauimus,8c tantorum
patrum authoritate confirmata: oportet vt firmissime credamus,& nullatenus dubitemus
sanctorum animas que ex hoc mundo purgate discedunt, aut post cara á suis corporibus
separationem alibi purgate sunt,iam vlq, ad facialem dei visionem peruepisse,& eternam
beatitudinem esse iam assecutas. Sed vt huic negocio fine imponamus,opus estvt eccleiie
definitionem proferamus. innocentius papa huius nominis tertius, virpreter pontificale
dignitate omni veneratione dignus, respondens episcopo Cremonensi querenti de quo­
dam presbytero non baptizato & iam defuncto, an potuit sine baptismo ialuari,ita ait.rn-
quisitioni tua? respondemus,presbyterum quem sine vnda baptismatis extremu diem clau­
sisse significasti: quia in fandi te matris ecclelia? fide,& Christi nominis confessione perieue-
q rauit,ab originali peccato somtum,&caelestis patriae gaudium esse adeptum asserimus in­
cunctanter. Haec innocentius Papa: & ponuntur haec verba in volumine epistolarum de­
cretalium,titulo de presbytero non baptizato,in capitulo quod incipit,Apostolicam. Post
hanc Innocentii definitionem Benedictus vndecimus huius nominis pontifex allá muño
vberiorem & expressiorem de haere dedit definitione : cuius verba,quia raro ilia decreta­
lis inuenitur,ad vltimum vsq; verbum hic inferam: & sunt qua? iequuntur.Bcnedictus fer- pxt
uus feruorum Dei ad perpetuam rei memoriam. Benedictus deus m donis luis, & sanctus g§s
in omnibus operibus suis,qui sacrosanctam Romanam catholicam & apostolicam ecclesia dictu
quam vt vincam plantauit dextera sua,quamqj vt praecipuam in ecclesiam omnium caput
erexit vt victricem,dicente domino ad petrum; Tu es Petrus,& super hanc petra ^dificabo
ecclesia mcam:fua miseratione non deserit, sed per beatos apostolos suos praecipue Petra
& Paulum singulares eiusdem ecclesia defensores, pia benignitate & continua pietate cu-
D stodit,quatenus eisdem rectoribus gubernata, in le stabilis maneat fundata supra firma pe­
tram, omnesq; Christiana? fidei cultores ilii obediant, illi pareant,illi intendant, sub illius
magisterio degant, sub eius disciplina & correctione coii stant: non illis dogmatizetur im-
prouidum,interatur incautum,in fide temerarium ingeratur: sicq; declinet homines á ma­
lo,Lc faciant bonu,ambulent per vias rectas, & ad meliora per sancta defyderia proficisca­
tur,speret i ustorum propinquas a?terna? vita? retributiones,timeant malorum inferni cala­
mitates non remotas: nam scriptum est, Ecce venio cito,& merces mea meca est reddere
vnicuiq; iuxta opera fua.quodli secus a quoq fuerit attentatum,id protinus sua authorita­
te poenis etiam adiectis prout expedire viderit, prorsus euellat. Pro qua vtin fe ipsa subsi­
stens alios informaret, passionis sua? tempore faiuator noster lesus Christus patrem exo­
rasse perhibetur, dicens • Simón,ecce Satanas expetiuit vos vt cribraret sicut triticum :
ego autem pro terogaui vt non deficiat fides tua: & tu aliquando conuerfus confirma fra-
E tres tuos. Sanedudum tempore foclicis recordationis lohannis. xxii.pradecessoris nost,ir
inter nonnullos etiam theologica? facultatis magistros, super visione animarum iustorum
hominum post mortem suam, in quibus nihil erat purgabile cu de hoc saeculo decesserat,
vel ii fuerat,iam purgatu fuerat ex toto,an diuinam essentiam videant ante corpora fuora
resumptionem & iudicium generale,& super nónullis aliis orta materia quaestionis,ipsoru
aliqui negativam,aliqui affnmatiuá,alii vero fecundum suas imaginationes, de visione di-
Ulnf n“Cptlf anima^ushuiufmodi,diuerfa & diuersimode oltéderenitebantur :prout
ex icis cnptis ipsorum noscitur apparere: super reiectis suis vero concertationibus,
quas hic causa breuitatis omittimus, quia ita ex nostris determinationibus inter fe etiáde-
 F. alfonsí de castro, minoritae
cidebat.Cumq', Ídem prxceffor noster ad quem prxdióforum determinatio pertinebat,ad F
decisionem concertationum huiufmodi fe pararet,in suo consistorio publico tam fratribus
suis sandix Romanxecclefix cardinalibus,de quorum numero tunc eramus, quam prxla-
tis & magistris in theologia qui multi adcrát prxfentes, iniungedo districtius Se mandan­
do vt super materia dc visione prxdidta quando requireretur ab eo, deliberate viiufquifq;
diceret quod fentiret.Tamen morte prxuentus sicut domino placuit,perficere illud nequi-
uit.Defundlo itaq; prxdeceiTore prxfato,nos diuina dignatione ad apicem summi aposto-
latus assumpti, diligentius attendentes quanta exprxmiisis eorum concertationibus non
solutis,animarum imminent pericula,quanta exinde poffunt scandala suborirhvt ipsorum
varietas pereat, & veritatis soliditas innotescat, habita prius super prxdidtis solita exami­
natione & diligenti deliberatione cum fratribus nostris didtxRomanxecclefix cardinali­
bus,de ipsorum fratrum consilio, hac in perpetuum valituta cóílitutione, authoritate apo- Q
stolica diffinimus,q> fecundum communem dei ordinationem,anim^ sanctorum omnium
<]ui de hoc mundo ante domini nostri lefu Christi passionem decesserunt, neenó sanctoris
apostolorum, martyrum,cófessorum,virginum, & aliorum fidelium defunctorum post sa­
cramentum baptismi ab eis susceptum,in quibus nihilq^urgabile fuit quádo decesserat,nec
erit quando decedent etiam in futurum,vel fi tunc erit aliquid purgabile in eisdem,tamen
post mortem suam purgabunt,atq*, animx puerorum eodem Christi baptismate renatora,
A baptizandam,cum fuerint baptizad, ante vfum liberi arbitrii decedentium, mox post
mortem suam,St purgationem prxfatam in illis qui purgatione huiufmodi indigebat,etia
ante resumptionem fuoru corporum,& iudicium generale,post ascensionem domini nostri
lefu Christi in cxlum,fuerunt sunt & erunt in cxlo, cxlorum regno,Se paradiso coelesti,cn
Christo sanctorum angelorum consortio aggregatx, ac post Christi lefu passione & mor­
tem viderunt & vident & videbunt diuinam essentia immediate se bene & clare & aperte H
illis ostcndentem:quodq$ fic videntes eadem diuina essentia perfruutur: necnonq? tali vi­
sione St fruitione eorum animx qui iam decesserunt,sunt vere beatx, St habet vitam xter-
nam St requiem,St omnium illorum qui postea decedent, cum eandem diuinam videbunt
essentiam,lpfaq; perfruenturante iudicium generale, ac q> visio huiufmodi eiusq; fructus
actu fidei St spei in eis euacuát,prout fides St spes proprie theologicx sunt virtutesrquodq;
poslc| inchoata fuerit vel erit talis intuitiua St facialis visio, St fruitio in eisdem, eiufdé vi­
sio St fruitio fine aliqua intermissione seu euacuatione prxdictx visionis St fruitionis con­
tinuata existet,St continuabitur vsq; ad finale iudicium ex tunc vfque in sempitcrnu.Diffi-
nimus insuper q> fecundum dei ordinationem communem animx decedentium in actuali
peccato mortali,mox post mortem suam ad inferna dcscedunt,vbi pccnis infernalibus cru­
ciantur: St q> nihilominus in dieiudicii omnes homines ante tribunal Christi cu suis cor­
poribus comparebunt,reddituri de factis propriis rationem,vt recipiat vnufquifq; propria [
corporis prout gessit fiue bonum fiue malum: Decernentes prxdictas nostras diffinitiones
seu determinationes,St ipsarum singulas ab omnibus fidelibus esse tenendas.Quicunq* au­
tem deinceps prxdictarum nostrarum diffinitionum seu determinationum,ac singularum
ipsarum contrarium scienter St pertinaciter tenere,conferre, prxdicare, docere,aut defen­
dere verbo vel scripto prxfumpferit,contra eum sicut contra hxreticu modo debito pro­
cedatur. Nulli ergo hominum liceat hanc paginam nostrx constitutionis Stc. Datu Aui-
nione quarto Calendas februarii,pontificatus nostri anno fecundo. Hactenus Benedictus
papa.Sed ad maiorem eiusdem rei confirmationem, proferam de eadem re vniuerfalis ec-
clelix diffinitione. Nam Concilium Florentinu sub Eugenio quarto celebratum,per hxc
Concilium verba diffinit. Concilium Florentinum.Diffinimus illorum animas qui post baptisma suf-
Florétinü. ceptum nullam omnino peccati maculam incurrerunt, illas etiam qux post contracta pec­
cati maculam, vel in suis corporibus, vel eisdem exutx corporibus, prout superius dictum £
est,sunt purgatx,in cxlum mox recipi, Sc intueri clare ipsum dominum trinum & vnu fi-
cuti e st,pro meritorum tamendiuersitate alium alio perfectius: illorum autem animas qui
in actuali mortali peccato,vel solo originali decedunt, mox in infernum descendere, poe­
nis tamen difparibus puniendas.Hxc Concilium Florentinum.Et quidem pro haere fatis
me dixisse arbitror. Aduerfus hanc hxrefim nullum reperi qui ex professo fcripferit:docto-
res tamen aliqui scholastici de ea tractat: St beatus Thomas in quodam opusculo quod in­
scribitur, Contra grxeos St Armenos, Capite nono, aduerfus hanc hxrefim paucula qux-
dam affert.
Septima
 ADVERSVS HAERESES LIE. IZL DE EEATITVDINE. §4.
z-, £ptima harrcfis aíícrit omncs beatos eífc pares in gloria,neq; vllam elle in caelis pra?»
A Smiorum differentiam:quoniam nullam cffe ait meritorum in hac vita difpanta-
^tem : fcd omnes iuftos pares cffe alicntin meritis & inpr^miis : & omnes peccatores
nares ctiá cffe dicit in peccatis, & in poenis. Huius erroris dux & magister fuit louinianus iouinianus
E Romanus,prius monachus,postea monachatu reiedto ad mudum quem olim de*
seruerat rcuersus.Fuit temporibus Damafi,& Siricii papqzfub Damafo monachus,sub Sili­
cio monachatum reiiciens,hanc inter alias bárreles docuit. Nunc de diueriitate meritorum
& varia illorum retributione dicemus: quoniam de peccatorum differentia, infra in titulo
de peccato,habendus est sermo. Mentorum & prarmiorum varietatem apertissime cóuin-
cit id quod dominus apud lohanncm ait,In domo patris mei mansiones multae sunt. Do- Iohan.xiirf
mum patris dixit regnum caeleste, cuius domus magnitudinem propheta quidam admi-
ratus dixit- 0 Israel quam magna est domus tua,& ingens locus poiTcffionis tuae. Haec est Baruc.iij,
6 illa domus Iacob de qua angelus ad virginem ioquens ait * £t regnabit in domolacob in Lucx.i.
aeternum. Nisi enim de domo ilia caelesti in aeternum duratura loqueretur, verum cffe non
poffet quod ait:6t regnabit in domo Iacob in aeternum.Nam in eo quod aeternum nó est,
ille in aeternum regnare non poffet. Hanc ergo domum Iacob, in qua ipse in aeternum
regnabit,nunc domum patris sui appellat. Quod autem de hac domo in qua iam re­
gnat,loquatur: Lc non de illa in qua per membra sua nunc militat,hoc est,ecclesia ista infe­
riore, verba qua? sequuntur,apti te dcclarár.Si quo minus,inquit, dixissem vobis,quia vado fcha.xiiij.
parare vobis locum: & ii abiero,& paraucro vobis locum,iterum venio & accipiá vos ad
meipfum,vtvbisum ego,& vos sitis.Nullus dubitat locum quem praeparare fe dicit Chri­
stus apostolis,in caelo cffe,in regno caelorum : non in terra in qua praeiens apostolos rclin-
quebat.locus ergo ille quem fe apostolis paratura dicit, ille idem domus est patris, de quo
r ait,In domo patris mei mansiones multae sunt.5i ergo domus est regnum cariora, quid erit
varietas mansionum,nili varietas praemiorum quae m illo regno habetur mxta varietatem
meritorumrPraeterea in priore epístola ad Corinthios Paulus ait-Sicutin Ada omnes mo- i.Corin.xv
riuntur,ita in Christo omnes viuificanturivnufquisq; autem in suo ordine, fi vnusquisq* in
suo ordine resurget,diuersa ergo erunt merita resurgentium: alioqui si vnum est omnium
resurgentium meritum, omnes in eodem ordine resurgent,& non vnusquisqj in suo.Et in
eodem loco iterum Paulus ait, Aiia claritas solis, alia claritas lunae,& alia claritas stellam,
stella enim a stella differt in claritate, sic & resurrectio mortuorum. Sed hunc locum loui­
nianus,teste Hieronymo,ita interpretatus est ,vt diceret stellam differreá stella,quia spiri­
tuales differunt a carnalibus.Carnales ergo iuxta louiniani interpretationem stellae erunt,
& in caelestibus simul cum spiritualibus erunt. Abiit tamen a fidelia cordibus haec fentetia.
Non enim stellarum nomine Paulus totum genus humanum comprehendit,sed solos iu-
D stos:quoniam peccatores ipfi tenebrae sunt: tantum abest vt aliis lucere possint. De solis
ergo iuftis eum locutum fuisse constat cum dixit, Alia claritas solis, alia claritas luna:: vt
maiores in claritate solis lint:& qui in sequenti gradu sunt,luna: splendore rutilent.Ac rur­
sum in alio loco.Qui parce feminat,parce & metet: Lc qui feminat in benedictionibus, de i}.C0rin.ijs
benedictionibus Lc metet. Vides hic varietatem metentium iuxta varietate seminantium,
feminantes autem hic dicuntur omnes bene operantes,iuxta illud propheta:* Qui feminat psalcxxv.
in lachrymis,in cxultatione metcnt.Euntes ibant Lc fiebant mittentes femina sua. Venien­
tes autem venient cum exultationc portantes manipulos suos. Ec illud est manifesta quod
apostoli orantes dicunt, Domine adauge nobis fidem.Si vna est omnium fidei mensura, Luear.xvij»
quomodo orant apostoli augeri suam fidem? Et Christus faluator noster de Iohane bapti­
sta testimonium ferens ait,Inter natos mulierum non furrexit maior Iohanne Baptistaried Matt.xi.
qui minor est in c$lo,maior est illo. Audis in cario minorem, sed vbi minor c(t,neceffe est
E este maiorem.Similiter depr^ceptorum suorum adimpletione Lc transgressione Christus
loquens ais Qui ergo soluerit vnum de mádatis istis minimis,et docuerit fic homines,mi- y
nimus vocabitur in regno carioru. q auté fecerit & docuerit,hic magn9 vocabitur in regno
carioru.Vbi auté magnus Lc minimus,oportet vt non omnes cade mesura metiantur. Ean-
dc etia differ e tiá maximi Lc minimi per Hiercmiá propheta explicat dicés-Ecee dies ve- Hierc.xxd
niunt dicit Dominus, & feriam domui Israel & domui Iacob foedus nouum, non secun­
dum pactum quod pepigi cum fratribus vestris. Et paucis interiectis subdit. Dabo legem
meam in visceribus coi uni: & in corde scribam illam: & ero cis in deum: Lc ipfi erunt mihi
in populum:& non docebit vir vitra proximum suum,& vir fratrem fuum,dicens:cogno-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITÁE
íce dominum.Omnes enim cognoscet me a minimo vfq; ad maximum. Ex quorum ver- F
borum contextu apertiiTimc cognoscitur,propheta de futuro Christi in caelis regno fuisse
locutu:cú tamen de illo loquatur, ait* Omnes cognoscent me a minimo vsqjad maximu.
Si omnes sunt futuri aequales,quomodo ibi erut maximus & mi ni mus? Rursus in posteriore
rj.Corin.v. ad Corinthios epistola Paulus airOmnes nos manifestari oportetante tribunal Christi,vt
Efaiac.Ivi. recipiat vnufquifq*, propria corporis prout gessit, fme bonu,siue malu.Deinde per Efaiam
propheta de eunuchis dominus loques ais Dabo cis Í domo mea & in muris meis locú 8c
nome melius a filiis & filiabus,noméfepiternu dabo eis,quod nó peribir.In quibus verbis
apertiiTimc virginem praeposuit coniugacis.nam de illis solis eunuchis loquitur qui fe ca-
straucrunt propter regnum caelorum: quos illis qui in filiis generandis cóiugalis vir<£ me­
ritum feruant, hic praetulit dicens* Dabo eis nomen melius a filiis & filiabus. Cum ergo ait,
dabo eis nomen melius lostcndit & coniugatis dari in domo sua locum bonum,sed multo Q
inferiorem: & nomen bonum,fcd minus cj[ virginibus.Sed ne quis forte carnalis existima­
ret ex hac promissione aliquid temporale sperandum, continuo fubiicit, nomen sempiter­
num dabo eis. Verum quia haereticus adhuc elabi poterat dicens fempiternu hoc loco pro
diuturno accipi, sicut ea quae largissimae sunt durationis,sempiterna aut aeterna dicere sole­
mus: ideo vt omnem rimulam haeretico obstrueret, addidit, quod non peribit. Qujd ergo
amplius Iouinianus qu^rit ? Quid serenitati veritatis nebulas suae peruerfitatis offundit?
Quid in tanta scripturarum luce nebulas vndeinfidietur inquirit?Scmpiternum hoc nomé
quod non peribit, quidquid illud est, gloriam certe quandam excellentem significat, quae
propria spadonibus dei fore promittitur,nec cum aliis qui filios procreauerunt, erit comu­
nis.non ergo omnes in illo regno paris sunt meriti. Accedit ad haec q> spiritus illi angelici
non omnes eiusdem sunt conditionis,neque omnes eiusdem sunt meriti. Nam ex eis qui­
dam dicuntur angeli,alii archangeli, alii throni, dominationes,potestates,chcrubim.& fe- H
raphim. At frustra estet tanta diucrfitas nominum,fi nulla esset diucrfitas meritorum.Si haec
meritorum diucrfitas est in angelis,cur non eadem reperieturin hominibus: pr^fertim cu
Matth.xxij i ustis hominibus faluator promittat q? erunt fictit angeli dei ? Praeterea diuerfitatem poe­
narum iuxta peccatorum diuerfitatem apertissime ostendit faluator diccns-Filius quinouit
Lucx.xij. voluntatem patris,& non fecit fecundum illius voluntatem,vapulabit multis*Fi!ius autem
qui non nouit voluntatem patris,nec fecit fecundum eius voluntatem,vapulabit paucis. Vi
des hic apertum discrimen nó quidé i usti &• peccatoris, sed peccatoris & peccatoris.vtcrqj
enim peccator:quapropter vterq; vapulat,alter tam6 altero durius:nam vnus vapulat pau­
cis,quia leuius peccauit:alter autem multis,eo q> grauius deliquit. Cum ergo alius alio gra
uius puniatur iuxta peccatorum suorum varietatem: oportet vt alius etiam alio iuxta me­
ritorum fuoru diuerfitatem maiori premio donetur.Sed iam supere st vt videamus quid fit
Matthxx quo Iouinianus suam tuetur haeresim.Omnibus,inquit,in vinea domini laborantibus j
aequa merces fuit data áiusto patrcfamilias: vnus quippe denarius. Quidá enim ex illis ab
hora diei prima vfquead vltimam laborarunt, alii autem sola vna hora fecerunt: in mer­
cedis autem receptione omnes pares sunt facti: quoniam omnes vnum duncaxat den ariu
receperunt. Huic obiectioni refpódct beatus Augustinus in libro de sancta virginitate ca­
pite vigefimofexto per haec verba- Quid vtiq; denarius ille aliud significat, nili quod cr­
in nes cómuniter habebunt?ficuti est ipsa vita aeterna,ipsum regnum caelorum,vbi erunt o-
mnes quos deus pracdestinauir, vocauit,iustificauit,glorificauit?Oportct enim corruptibile
hoc induere incorruptioncm, & mortale hoc induere immortalitatem. Hic est ille dena­
rius merces omnium.stella tamen a stella differt in gloriadle & resurrectio mortuoru. Haec
sunt merita diuerfa sanctorum.8i enim caclu significaretur illo denario, none in caelo esse,
omnibus est commune sideribus ? & tamen alia est gloria solis, alia lunae,alia stellarum. Si
denarius ille pro sanitate corporum poneretur,nonne cum recte valemus,omnibus mem- £
bris communis est sanitas: & ipsa fi vfq; in mortem permaneat, pariter & aequaliter omni­
bus in est? £t tamen posuit deus membra, singulum quodq; eoru m corpore prout voluit,
vt nec totum fit oculus,nec totu auditus,nec totum odoratus: & quicquid cstaliud, habet
suam proprietatem , quanuis aequaliter habeat cum omnibus sanitatem. Ita quia ipsa vita
aeterna pariter erit omnibus sanctis aequalis, denarius omnibus attributus est: quia vero in
ipsa vita aeterna distincte fulgebunt lumina meritorum,multae sunt mansiones apud patre:
ac per hoc in denario quidem non impari,non viuet alius prolixius: in multis autem ma-
fionibus honoratur alius alio darius.Hactenus Augustinus. Alia adhuc multa nobis obiicit
Iouinianus
 ADVHRSVSHAERESESLIB.III. DE BELLO. €f
Iouinianus.vem hxc tá friuola funt,& tam parui momenti, vt illa recensere pigeat,& illis
refpódere dedignemur.siquistamé ea scire desiderat,legat beati Hieronymi libra fecunda
aduerfus Iouinianu,quoniáeo loco ille omnes louiniani naenias irridet,& illis respondet.
Sed iá opus est vt ecclesiae de hac re diffinitione audiamus. Cóciliu Theléfe authoritate Sy Condlifl
T hei ense.
ricii papa: in Africa celebratu ficait, Agrestis enim vlulat9 est,nulla virginitatis gratia, nui
lu castitatis ordine referuare,promiscue omnia velle cófundcre, diuerforu gradus abrogare
meritorii,& paupertate quandá coelestiuremunerationum inducere: quasi Christo vna sic
palmaquá tribuit,ac nó plurimi abundet tituli primiora.Haec cóciliu Theléfe.Eandem
sententia docet cóciliu Florentina sub Eugenio quarto celebratu.Nam in illis verbis quae Concilium
ex cócilio Florétino ad cófutationé proxime praecedetis, hoc est sextae heraefeos supra ci- Florentina
tauim9 posto dixit fanctoru animas iá ante dic iudicii clare deu videre sicuti est,stati fubisi
git pro*meritorii tamen diucrsitate alia alio pfectius. Et illos qui ad ífernu defcedut, dicit
poenis difparib9puniri.Aduerf9 iouin.fcripsit b.Hiero.duos libros:Scí r.aduerf9hác h^refi
difnutac b.August.in lib.de fanctavirginirate aduerf9 eude errore disputat. Alios nó vidi»
F b bellvm.
E haere fuit vnus error Manichaeorum dicentium nullo pacto licere ge~ Manichaei,
rere bellum:atq> ob hanc causam (vt testatur Augu.lib. xxii. córra Fausta
cap. lxxiiii)reprehendut Moyfen,quód bella gesserit.Hunc erroré vel ut
iam sepulta,ab inferis fufeitauit hoc nostro aeuo Iohánes Oecolápadíus, Ioha.Oo
qui in hoc a Manichaeis differt,quod Moyfen belligerate nó reprehédití colapadtoS
quoniá eo tépore dei aut iussu aut permissione licebat bellare. Núc auté
Christo(vt aitjbellum prohibete, iam non licet Christianis vilo pacto bellare. Eádé fen-
tétiá docet Corneli9 Agrippa Í libro de vanitate fciétiaru.Ná de feiétia artis militaris dis-
C feres,posteas illa multis iniuriis lacessiuit, & fcómatis affecit, haec ait. Atqj nihilominus
laudauit eádiuinus ille Plato,ipfcqj August.&Bcrnardus catholici in ecclesia doctores,hác
alicubi probauerut, & pótisicia decreta illa nó íprobát, licet Christ9 & apostoli lóge aliter
sétiát.Tádé vel repugnate Christo nó ífimu Í ecclesia grada obtinuit, h^c Agrippa.In qb9
verbis apte docet Christu ^hibuisse bella. Cótra Manich^orú fététiá q rephédut Moyfé
belláté,piget difputare:cñ ex fcriptur^ testíonio pateat Moyfé ex peepto domini bellasse
cótra natióes barbaras & ífideles. Aut ergo dea etiá rcphédát,aut Moysi belláti caluniari de
fmant.Si lógioré de hac re disputatione optas,lege b. August.cótra Fausta lib.xxii.ca.74..
&P alia 4.. fequétia capita. De reliquo aát í quo Oecolápadi9 & Agrippa assentiñt Mani­
cis arcentibus homines ab omni bclloru genere,opus est vt diligéter inquiramus. Lucas
enarrans Iohanné in deferto praedicante & baptizante,ait, Interrogabat auté eu & milites Lucre,iij,
dicentes, Quid faciemus & nos?Et ait illis* Ncminé concutiatis,neq; calumnia faciatis,&
n contéti estote stipendiis vestris. Si autem bella esset prorsus illicitu: respondere debuisset
beatus Iohanes, Arma abiicire, militiam istam deserite, neminem percutite,neminem vul­
nerate. Cum autem nihil eorum dixerit,sed calumnia prohibuerit,& vt suis stipendiis có-
tenti forent,pra:ceperit:eo ipso visus est bellum approbare. Praeterea cum Centurio Chri­
sto diceret,Et ego homo sum sub potestate constitutus,habés sub me milites: & dico huic
Matth.viif,
vadc,& vadit: & alii veni,&venit: & feruo meo fac hoc,& facit, Christus haec audiens,sidé
Centurionis laudauit: militiae vero desertionem non imperauitrimperaturus autem si bel­
lum nullo pacto liceret.Rurfum Herodianis quaerétibus vtrum liceret censum dari Caesa­
ri,respondit Christus, Reddite quae sunt Caesaris, Caesari: & quae sunt dei,deo.Hac autem Matth.xxif
de causa tributa redduntur,vt inde militi ad pacis conseruationcm necessario, stipendium
foluatar.Sic enim ait Paulus cum de obedientia principi praestanda disserit, Ideoqj neces­
Roma.xiij,
sitate subditi estote nó solum propter iram,sed etiam propter confcientiam.Ideo enim &
j: tributa praestatis.Ministri enim dei sunt,in hoc ipsum feruiétes.Deinde si nullo pacto bel­
lare licetifequeretur inde quod peccatorem sceleratum fe a iudice defcndcnté,vt ab eo nó
capiatur ad punitioné, si iudex inuadat vt capiat & puniat, male aget.hocauté fateri,esset
nimis absurda,Lc totius humani cóuiétus destructiuu , & sacris literis apertissime cótraria.
B.enim Pau.í ea qu<£ ad Rom.est cpist.ait, Omnis aia potestatib9 fublimiorib9 subdita sit. Ibidem,
Nó est cni potestas nisi a deo.Sc para infra, Si auté malu feceris,time.Nó eni line causa gla
diu portat.Dei ení minister est,vindex in irá ei qui malu agit. Quae auté pro fe afferde,pa­
ru propositu fuu cósirmát. Primo quidé obiiciút id quod dominus apud Matt.airEgo aut
dicovobis non resistere malo,sed liquis peusserit te in dextera maxilla tuá,praebe illi & al­ Matth.v,
teram. Huic enim obiectioni Augustinus respondet illud non esse operis praeceptu, sed af-
 F.alfonsí de castro minoritae
fevtus:vt videlicec animus noster ica patienter toleret vnius maxillae percussionem, vt pa- p
rarus sit,si in alia iterum percuteretur, patienter etiam terre. ?o te st etiam aliter responderi.
Quid enim obstat candé obiectioné duplici modo reiicere?Potest enim & non immerito
dici,iliam faluatoris sententia non pertinere ad praeceptom numerum , sed este inter con­
silia connumeranda. Quod auté ita fit,ex immediate sequentibus facile censeri potest,quo­
niam qua’immediate sequuntur,nullo modo ad praeceptorum numerum spectare videtur,
sed ad cóíilia:vt sunt illa, Et ei qui vult tecum iniudicio contendere, & tunicam tuá tolle­
re,dimitte ei & palliu.Et quicuq; angariauerit te mille pastus,vade cu illo & alia duo.Qu^
duo,nullus nisi mentis inops contédct este praecepta, sed folú consilia viris perscitis data.
Si ergo consilium est illud,inde conuincitur dicta illud nullo modo Manichaeorum sente
tiae fauere. Secundo obiiciunt,virum Christiana debere praeliari orationibus & precibus ad
deu fufis,vt deus illoru misereatur,& iniuria illis illata ab eis repellat,& ostédétes a' sua ma G
la intetione reuocet. Cui obiectionirefpódemus cócedétcs iustú bellatore bebere oratio­
i.Mach.üj. nibus ad deu emistis pr^liari,quonii(vt dicitur in primo Machabqoru libro)nó in multitu
dine exercit9 victoria belli,sed de coelo fortitudo est.Nec tamé ideo abstinedu est a bello,
Exo.xvq. & í vniuerfu reiiciéda futarma,quoniá Moyse orátclmóte,Amalech vicitur gladio Iofue.
Lutherus, Ecuda h^refis estMartini Luthcri:& nescio an paulo mitior, vel poti9duriorautatro-

S cior q praecedes,dicenda fit.Is nanq; ait,nó licere Christianis bellare in Tureas quo-
niá(vt dicit)cst repugnare volutati Dei visitanti & corrigéti iniquitates nostras per
illos.ltaq; Lutherus nó ab omni bello arcet Christianos, sed a bello in Turcas gerédo qua
in revidetur mihi durior haec q Manichcorú fentétia. Si enim Christiano licet aduerfus
Christiana pugnare,q fit vt aduerfus Turca nó liceat?In bello naq; vt iustu fit,causa potisti
m5 explorada est,a qua belli justicia pedet.q, fi eadé causa & multo vrgentior est in bello
aduerfus Turea,q in bello aduerfus Christianu:fequitur indevtiustius fit bcllu qd in Tur- H
cam mouetur,q id quod aduers9 quelibet Christianu geritur.Causa autc propter qua prin
ceps mouere potest bella , est vt inde pax perfecta habeatur. Vnde Augu.in epistola ad Bo­
nifacio comite ait, Nó quaeritur pax vt bellu exerceatur, sed bcllu geritur vt pax acquira­
tur, e sto ergo belládo pacificus,vt eos quos expugnas,ad pacis vtilitaté vincédo perducas.
Haec Augu. At pace nihil magis cófcruat & fouet q iustitia, Se nihil magis perturbat q in-
Pfalmo iustitia.Iustitiasinquit Propheta)& pax osculatae sunt. Causa ergo propter quáquis potest
¡XXXíílj.
iuste bellare,est iustitiaeexcquutio,5c illius coferuatio. Quo fit,vt iiquis te occidere aut per­
cutere iniuste velit,tu iustc postis ei obuiare:& siquis per vim Stviolétiá res tuas vellet a tc
rapere,tu iuste postis illi resistere. Et fi forte iá furripuit aut cláculo,aut alio quouis modo,
& nó patet alia via rccuperádinifi bello,tu iuste potes mouere bellu vtrecuperesimodo in
te fit auctoritas & potestas bellu cógregádi.nó ení ad quéuis spectat exercitu cogere,& bel
Ium inire,sed,vt ait Augu.córra Fausta, hoc est solius principis munus. Cum ergo cade fit j
causa aduerfus Turca iniédi bellum, & auctoritas & potestas in imperatore & aliis regibus
Christianis nó defit,sequitur vt aeque iustu , imo & multo iusti9 postit aduerfus eos bellu
moueri q aduerfus Christianos, cu multo iustior illic fit causa q hic. Si enim Christianus
Christianu inuadit vt caedat & spoliet,& ob hoc alter iuste resistit,nóne Turea Christianos
inuadit vt occidat & spoliet? imo certe vt multo peiora agat, vt videlicet eos fide negare
cogat,& Christo & eius euagelio renudare, vt nome Christianu fi postet,ex orbe deleat.
None haec peiora sunt? Si ob recuperanda patrimonia ab alio Christiano raptu,licet cum
aggredi bellorcur nó licebit etiá aduerfus Turea pugnare,qui tot duitates & oppida,ne di
cam regna & imperia á Christianis rapuit cu magno eoru dedecore,& maxima illata iniu
ria?Si ergo aduerfus ali que praeliari licet,licere auté iam supra ostédimus,aduerfus nullum
aeque licebit, vtaduerfum Tuream. Machabqus pugnat aduerfus Antiochum, & alios reges
infideles pro religione Stfide & ceremoniis,& in hoc facto laudatur. Cur non etiam lau- ^
dabitur Christianus pugnans aduerfus Tuream pro fide & religione ? De hac re plurimae
extant ecclesiae definitiones,non per verba quae docuit,sed per opera quae exercuit, quibus
nos verius exemplo quam verbo instruxit .In concilio siquidem apud Clarum montem
sub Vrbano fecundo celebrato decretum est vt bellum aduerfus Tureas fieret , in quo
mirifice Vrbanus profecit. Post cuius mortem Paschalis fecundus succedens (vt testatur
Platina)bello coepto fauit.Calixtus quoq; fecundus habito Laterani nongétorú patru con
cilio,ex eorum astenfu decreuit vt primo quoq; tépore/fupplementa militiae iam deficien-
tis,Christianis in Alia bellum gerentibus subministraretur. Quafpe(vt idé Platina scribit)
erectus
 advérsvs haeresés líb. mi <?<?
A erectus Balduinus Hierofolymoru rex, Gazin regem Turearum minorem Áfiam Incolet!»
tium bello superaras,& in vincula confecit. Lucius etiam tértiusseodem Platina teñe) ha­
bito Veronse cócilio, principes Christianos adhortatus est vt Christianis pro fide in Asia
laborantibus fubueniretur. Quid ergo Lutherus contra tot testimonia verborum & exem­
plorum praesumit docere,non licere Christianis bellum inferre Tureis ? Certe,vt conjicere
valeo ex eius vita & operibus mundo notis, hac sententia fe inimicum esse Christi, & dia­
boli ministra declarauit: quoniam haec docens, visus est velle nomen Christiana funditus
delere: quoniá nisi Christiani Tureis hucusqj restitissent,iam actu esset de re Christiana.
Sed gratias Deo,qui melius suo populo consuluit,quam Lutherus optasse videtur. Jam vi­
deamus quo argumento suam sententiam confirmet, quia videlicet (inquit) sic aduersus
Tureas bellare est resistere Deo,visitanti iniquitates nostras per illos. O fortem argumen- .
£ tatoré.Tú ne es ille Luthere,^ scholasticos theologos irrides,cos sophistas appellas? Nóne
tu hic sophistam merum agis ? Quinam obsecro est ista collectio, Deus visitat iniquitates
nostras per bella quod a Tureis contra nos geritur,ergo non licet Tureis resistere?Ad hunc
modum non liceret nobis vllam prouisionem facere contra famem, vliam medicinam su­
mere contra morbos, vllam antidota percipere contra pestem, per hzcc enim omnia Deus
etiam visitat iniquitates nostras. Tamen & si visitet, non inhibet vt remedio aliquo adhi­
bito illis obuiemus. ita etiam etsi Deus visitet iniquitates nostras per Tureas, non tamen
inhibet dcfensionem.Ita enim Deus visitat suos,vt non derelinquat.Mifericcrdia nanque
quam erga nos femper excreat,exaltat iudicium illius.Visitabo(inquit)in virga iniquitates Pfal.88,
eorum,& in verberibus peccata eorum ¡misericordiam autem meam non dispergam ab eo.
Contra hunc errorem scripsit Iohannes Rossensis episcopus in eo opere quod contra ca-
ptiuitaté Babylonica Lutheri edidfc,toto vno integro articulo,videlicet tricesimoquarto.
C Scripsit etiá ante septuaginta annos jDionyfms Rifkel Carthusianus libellum quendam de
bello Tureis inferendo,in quo suadet ¡bellum Tureis debere fieri.

Bencdióho.
MneS benedictiones quas ecclesia facct aut dicit super vina,pane,aquam, oleum,sal,

'O cera, incensum,arbores oliuarum & palmarum,vestiméta,calices, aut alias quafcuq;

res ad vfum ecclesiasticaru rcru necessarias,impii Valdenfes pro sua solita temeritate v idT
& impietate irrident & subsannant, dicentes illas omnes nullius esse momenti.Hos Val- 3 £ e *
denses hic(vtalibi femper)imitantur Vvitclefistae:qu.i(vTt parenta fuorsi insaniam augeret)
dicunt tales benedictiones esse veram practicara necromantiaepotius g sacrae theologiae:
tantum abest vt illas alicuius virtutis esse credant. De hoc errore iam supra nonnihil dixi-
D mus cu de virtute aquae benedicta disputaram9,in titulo de aqua,hseresi secada: & infra in ti
rulo cxorcifm9, multa áplius dicem9:quapropter vfqs adillsi loctf disputatione disserim9»

Bestia & brutum.

E hac re vnam dútaxat reperio haeresim, eáq$ a solo Philastro cita tam, quas
asserit bestias omnes rationis esse capaces,omniaqj bruta animalia, aeque vt
homine,nó solú sentire,veru etiá intelligere.Hách^resim Philaster tribuit
Gnosticis & Manieseis. Augustin9aute in libro de ha^resibus ad Quodvult Gnoftici.
.... _____de Gnosticis & de Manichaeis cu disserit, nuq huc errore illis impin- Manichaei,
git, nec Ircnams multo vetustior Augu. & Philastro,libro primo de hacresibus cap. tricesi­
moquarto receses Gnosticoru errores,vnq huius erroris meminit.Sit auté h^c Gnosticoru
E fététia aut Manicharoru,aut secus res fe habeat,no multa curo, cu certa sit talé assertionem
esse erronea,& sacris literis apertissime cótrariá.Nolite(inquit Propheta)fieri sicut equus & Pfal.xxxL
mulus, q bus nó est intellectus.Falsu est ergo omnia bruta esse rationis capacia.Et idé Pro-
pheta itera ait, Homo cu in honore esset,nó intellexit,cóparatus est iumentis insipiétib9, Pfal.xlviif,
& similis factus cstillis.In quo auté similis factus sit,declarauit cu dixit eu nó intellexisse.
Per hoc enim quod non intellexit,assimilatus est iumentis, quoniam illa non intelligunt.
Si quidem bruta intelligunt,in quo quasso assimilatus est iumentis, cum honorem in quo
eum Deus constituit,non agnouit?Ex his ergo duobus scripturae sacra? testimoniis apertis­
sime conuincimus bestias non esse rationis capaces. ?
 FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, MI- F
N ORITAE, ADVERSVS OMNES HAE-
refes Liber IIII.
Calceamentum.
E haere vnam harresim citant Philaster & Augustinus, qua: do­
cet non licere homini calceamenta portare.Huius autem erroris
Discalceati nullum aiTignant patronum: eam tamen tenentes, ab opere ipso
Discalceati sunt nominati. Verá hic admonere oportet, hos nó (|
damnari velut haereticos quia calceamentis nó vtuntur,fed ideo
damnantur, quia credunt nó licere illis vti. Calceamentis nanqj
carere,& discalceatos incedere, bonum est & meritorium,tátum
abest vtfit haereticum.Nudis siquidem pedibus ambulas affligit
carnem fuá,& corpus castigat,ne animae resistat, sed obsequatur
wm vt decet. At carnis macerationem quis dubitat e fle bonam ? Bo­
num est ergo & vtile nudis pedibus incedere.Quapropter beatus
Francifcus Minorum pater, monachis sub suo instituto degentibus, é quorfi numero ego
fum,& vtiná bonus,prqcepit vt nisi necessitate cogente,calceamenta nó portaret.Credere
tamen nullo paño licere portare calceamenta,hoc est hsereticum. Dominus enim assignans
Exodi, xtj. ludáis modu iuxta qué debeant agnú Paschalem comedere,dicifCalccameta habebitis in
pedibus vestris.Propter quod,vt veritas figurae,& corp9 vmbrxafljmilaretur,facerdotes so- ^
lenne sacrum celebrares, in quo verus ille agnus,videlicet Christus benedictus comeditur,
calceamenta in pedibus tenent, etiam qui alias non essent portaturi,vt fratres minores,qui
etsi alias nudis pedibus incedant, cum tamen missam celebrant,calceamenta in pedibus
Ezec.xxiii) tenent. Et dominus ad Ezechielcm ait, Calceamenta tua erunt in pedibus tuis.Et Christus
redemptor noster cum Apostolos luos misit binos ante faciem suam, misit illossvt Mar­
Marci, vi. cus ait) calceatos sandaliis. Pr$terea, quod nunquam repetitur denegatum,intclligitur este
conccflu.Siergo portare calccaméta nunquá fuit omnibus prohibitu,inde cóuincitur este
nobis concessum. Verum hic forte aliquis obiicict,quod portare calceaméta dominus pro-
Manh.x, hibuir.Namsvt Matthaeus testatur)cum misit duodecim Apostolos ad praedicandum, inter
alia quae illis praecepit,hoc quoq; dixit, Non peram in via, neqj duas tunicas,neq; calcea­
méta, neq; virgam. Ecce calceamenta ibi prohibita.Fatemur ibi calceamenta fuiste prohi­
bita,sed nó omnibus.Solis enim Apostolis túc loquebatur,ad quos solos illapr^cepta spe-1
¿baste dignoscitur,vt alias docuimus. Nec etiá Apostolis in perpetuó & femper fueruc da­
ta illa pr<£cepta,fed solum pro illo téporc quo mittebátur.Ibi flquidédicitur,In viágentiu
Lucae, xxrj. ne abieritis.Et tamen in posteru illis mandatur-Euntes in mundum vniuerfum,praedicate
cuangeliü omni creaturae. Illic etiam prohibuit portare peram: tamen postea dicit,Quan­
do misi vos fine sacculo & pera & calceamentis, nuquid aliquid defuit vobis? At ilii dixe­
runt,Nihil.Dixit ergo eis-Scd nuequi habet sacculum, tollat similiter &peram:& quinó
habet, vendat tunicam fuá, & emat gladium. Ex quibus constat, illa quaeapud Matthaeum
referuntur,folu pro illo itinere peragendo este data Apostolis pr^cepta,non auté pro tem­
pore sequenti, Multo ergo minus ad nos iam pertinerepostunt.Cum ergo nulla fitfaéta de
portandis calceamentis prohibitio,apertistime cóuincitur,licita este omnibus calceaméta
portare,nisi illis forte quise ad hoc per votum obligauerunt.

Cantus.
■ Nam duntaxat de hacrcinueni haerefim, quae irridet catus qui dicuntur
Hilarius. in ecclesia.Huius erroris primus au¿hor(vtopinor)fuit quidam Hilarius,
de quo beatus Augustinus libro.ii. Retractationu cap.xi.métionéfacit,
illiufqs erroré prodit.Et nescio an Hilarius iste ex Arrianis fuerit,qui ca
tibus sacris etiá detraxerat,quia in illis audiebat Christi laudes, qué ipsi
veheméter cupiebát deprimere.Vnde Ambrosius in quadá oratióe córra
Auxentium
 ADVERSVS haereses lib. mil de cantibvs eccle. 67
A Auxcnrium de basilicis tradendis inuehens^quae ponitur in quinto libro suaru epistolam,
sic ait Itaq; & hodie cum laudatur Christus,Arrianorum amétia verberatur. Gerafcni prar-
fentii Christi ferre non poterant: isti peiores Gerafenis, nec laudationem Christi sustinere
possunt. Vident pueros Chrifti gloriam concinenres)quia scriptum eft'Ex ore infantium Pial -vuf*
& Mentium perfecifti laudem : irrident iftam aetatulam fidei plenam , cum dicunt, ecce yij£
quid clamant? Sed respondet iis Christus, Si hi tacuerint, lapides clamabunt, hoc eft for- u '
dores clamabunt: clamabunt & iuuenes , clamabunt & maturiores, clamabunt & senes.
Haec Ambrosius. Ex cuius verbis patet Arríanos detrahere laudibus Chrifti in ecclesia de­
cantatis. Tamen(vtexistimo)non ideo detrahebant, quia cantabantur laudes, sed quia lau­
dabatur Chriftus vitra eorum opinionem,quoniam credebant Christum effe puram creatu­
ram,quapropter inuidebant laudibus quibus Chriftus extollebatur vt verus Dcus.quas iau-
£ des molefte tulissent etiam fi fummissa voce & non cum cantu dicerentur. H$c dixi pro­
pter Thomam Vvalden,qui Arrianis videtur hunc errorem tribuere , motus hac Ambro­
sii auctoritate,male(vtopinor;pcrfpccta.Hilarius tamefvt ex Augustini verbis patet)fim-
pii citer cantibus detrahebat. Hunc errorem suscitarunt Valdenfes ,qui dixerunt fru- Valdenfes,
ftra tempus teri in cantibus ccclefiafticis. Hos poftmodum secutus eft Iohannes Vvitcleff Iohannes
Anglicus,qui adeo cantibus ccclefiafticis detraxit, vt cantantes in ecclesia,vocauerit sacer- Vvitdcff.
dotes Baal,quibus cum clamore orantibus Helias propheta dixit, Clamate voce maiore: iij. Reg.
Deus enim vester forsitan cu alio loquitur,aut in diuerforio eft,aut in itinere,aut cerre dor- W
mit:vt excitetur.Quapropter dicit Iohannes Vvitcleff,cos qui in ecclesia canunt,eise sacer­
dotes Baal,quoniá fie clamat ac fi Deus dormies eos nó audiret,& eom vocibus effet exci­
tandus. Vt aure hunc errorem clarius couineamus, admonere prius oportet, duplicem eise
orationem qua: coram Deo fit,Vni priuatá,qug a singulari persona fit. Aliapublica,qu<£ ab
C hominu conuentu in vnu congregato fit. Prima oratione expedit magis effe ca silentio H
cum clamore: quia fie cu clamore orans impedit aliu ne ita quiete apud eum orare poffit,
quia suis vocibus, alterius sensum ad suos sermones rapit. Deinde fic publice cum clamore
oras,suas secretas petitiones, quas forte non expediebat alium scire,in auribus bonorum &
maloru audiendas cómictit, & ita cótingit, vt ab hominibus, quibus sua secreta reuelauit,
deridcatur.Etpropterhoclaudatur Anna Samuelis mater, de qua orante dominii pro im­
petrando filio,dicitur in primo libro Regfi, Porro Anna loquebatur in corde suo, tantuq> *« Re§ »»
labia illius monebantur, & vox penitus non audiebatur. Et de hac oratione intelligendum
eft id quod Paulus ait,Sino fuerit interpres,taceat in ecclesia, fibiaute loquatur & Deo. Si i.Cor.xiiij.
tamen quis ex impatienti quodam ac feruenti defyderio clamauerit orans etiam priuate,
loco tamen vbi alios nó perturbet,& fui cordis secreta nó prodiderit fic oras, nec credide­
rit Deum magis audire cum fortius clamatur,cum baffe, ifte fic orans cum clamore non
D male agit,ímo bene,fi forte ad id intedit,vt alius oratione audita excitetur ad Deu laudá-
dum.Vnde Propheta ait, Ad dominu cum tribularer clamaui, & exaudiuitme. Ne autem pfal.xix.
subterfugiant fuseretici dicentes illud debere intelligi de clamore cordis,& non de clamore
oris, afferamus in medium Chriftum faluatorem noftrum, cuius operibus nullus nifi impie
detrahere poteft.Isenim(vt aitlohanes) Lazarum fufcitaturu$,eleuatis sursum oculis dixit, iohsxi.
Pater gratias ago tibi quoniam audifti me. Ego autem sciebam quia femper mc audis, sed
propter populum qui circunftat,dixi,vt credant quia tu me misisti. Haec cum dixiffct,voce
magna ciamauit’Lazare veni foras.Ecce hic vides Iefum voce magna clamante, qui tam ó
voce fummiffa poterat audiri,imo qui line vlla voce poterat fufcitare.Et vt fortius nostra
sententia confirmetur, vide quid Matthaeus dicat, Et circa horam nonam clamauic lefus
voce magna,dicens.Heli heli lamazabathani.hoc eft,Deus deus meus, vt quid dereliquisti Mattxxvil
me? Demum vt hominem tribus testibus conuincamus, afferamus Paulum, qui de Christo
£ loques fic ait,Qui in diebus carnis sua: preces fupplicationefqs ad illum qui poffet eum fal-
uum facere a morte,cum clamore valido & lachrymis offerens,exauditus eft pro fuareue-
renda. Quid ergo dices impie Vvitcleff ad ista tam clara testimonia qua: tibi obiiciuntur?
i>ed certe vereor ne etiam audeas Christum criminari,qui non dubitasti sponsam eius ec­
clesiam & contemnere & accusare. Alia est oratio publica in qua nó tan tu consulitur pro­
pria: cuiuslibet orantis vtilitati, sed communibus cómodis prospicitur. Et in hac oratione
expedit orare alte, v rorantes inuiccm audiantur, & feinuicem audientes,de Dei laude fan
¿h quadam aemulatione contendat. Duo náq> Seraphim clamabát alterad altem, Sanctus, Esais-.Yi,
unctus, sanctus, dominus Deus Sabbaoth. Plena est omnis terra gloria eius. Ad quorum
i iii
 F. ALFONSÍ DE C AS T R O, MIN O R IT AE
fimilitudine duo chori in ccclcfia fiuc,qui per vices alternas cantat,& tan g duo Seraphim F
alter ad alterum clamant.Expcdit etiam oratione clamorofam in común i fieri,vt alii hoc
■Matth.v, audientes excitentur ad Dei laudem. Vnde dominus apud Matthcum ait, Luceat lux ve-
lira coram hominibus,vt videant opera vefira bona, & glorificent patrem vestrum qui in
Pial, xxxij. caelis cft.Etde oratione ipsa Se laude ait Propheta,Eencdicá dominii in omni tépore,féper
laus eius in ore meo. In domino laudabitur anima mea, audiat mansueti Se laetentur. Ma­
gnificate dominum mecum,8e exaltemus nomen eius inidipfum. Eccc ergo cui rei deser­
uit illa publica Se alta laudum decátatio. Vnde Rabanusin libro de Institutis clericorum
capite ieptuagefimofexto ait, Psalterium idcirco cum melodia cantilenarum fuauium ab
ecclesia frequentatur, quo facilius animi ad compunctionem flectantur. Perfecta autem
vox est alta, clara, fuauis. Alta vt sufficiat, clara vt aures adimpleat, suauis vt animos au­
dientium fuauiter demulccat.Si autem aliquid cx his defuerit,perfeóta vox non erit. Haec q
Rabanus. Eandem sententiam confirmat beatus Ifidorus libro primo de Officiis, capite
sexto dicens, Itaque St in hymnis & psalmis canédis,non solum prophetarum, sed etiam
ipsius domini & Apostolorum habemus exemplum, & praecepta de hac re vtilia ad mo­
nendum pieanimü, St inflammanda diuinxdikctionis affectum.Hxc Ifidorus.Oum ergo
cantus vtilitas non parua iam pateat,opus est vt illum comprobemus testimonio scriptu­
Pfalxxxij.
rarum. Propheta Regius ait, Cantate ei canticum nouu, bene psallite ei in vociferatione.
Et ne poliet Vvitcleff subterfugere,detorquens scripturam ad orationem metalera,dixit,
Lucac.q. bene psallite ei in vociferatione. Praeterea Christo nato fasta est cu angelo multitudo mi-
litiae exiestis laudantium Deum,& dicentium, Gloria in excelsis Deo , & in terra pax ho­
minibus bona: voluntatis. Rursum, cu Christus intrabat duitatem Hierofolymam,coepe­
Ibi.xix. runt (vt Lucas ait) omnes turbae discipulorum gaudentes laudare Deum voce magna su­
per omnibus quas viderat virtutibus,dicétes,Eenedistus qui venit rex in nomine domini, pj
pax in caelo,& gloria in excelfis.Et quidam Pharifxorum de turba dixerunt ad illum, Ma­
gister increpa discipulos tuos. Quibus ipse ait, Dico vobis quia fi hi tacuerint, lapides cla­
mabunt. Elaee Lucas. Ex quibus verbis confiat Vvitclefitas símiles efle Pharitis reprehen­
dentibus discipulos cum clamore laudantes Deum. Deinde vt cantus magis comprobare­
Matt.xxvii tur,ipse dominus cum discipulis suis cantare dignatus eft.ná instante morte sua,post cocná
Marci,xiiij vltimam hymno disto cum discipulis suis,exiit in montem Oliueti.Vt auté hoc fastu no
bis maxime fauere clarius dignoscatur, oportet declarare quid fit hymnus.Hymnus graeca
vox est, graece 1ÍM0§, latine autem valet tantum ac canticum fiue laus quae Deo tribuitur.
Vnde Augustinus super pfal. lxxii. in expositione tituli sic ait, Hymni laudes sunt dei cu
cantico. Hymni,cantus concinentes laudem dei. Si fit laus,& non est Dei, nó est hymnus.
Oportet ergo vt fit hymnus,vt habeat haec tria,&laudem,& Dei, & canticum.Haec Augu­
stinus. Eidem sententia: subscribit Ifidorus,qui libro sexto Etymologiarum capite.xxxiiii. j
fic ait,Hymnus est canticum laudada Deum proprie,aut hymni sunt cocine tes laudé Dei.
cpfi fit laus,Leno est Dei,nó est hymnus.fi fit & Dei,&laus, & nó cantetur,nó est hymnus.
Haec Ifidorus. Si ergo juxta Matthaeum & Marcum Christus dixit hymnú cum discipulis
suis,ergo cantauit.Et confirmat hoc propositum, fastum Pauli & Silae, qui in carcere po­
/Lctu,xvi. siti,clamantes Deum laudabant. Sic enim dicitur , Media noste Paulus & Silas adorantes
laudabant domina: & audiebant eos qui in custodia erant. Subito vero terracmotus fastus
cft magnus,ita vt mouerentur fundamenta carceris. Et fiatim aperta sunt omnia ostia, &
vniuerforum vincula soluta sunt. Si ergo nó licet alte & cum clamore & cum cantu orare,
quomodo ad oratione clamorofam Pauli & Silae tot miracula fasta sunt ? Postremo hanc
catholicam sententia confirmat totius ecclesiae vfus,nó nouus,fcd ab ipso ecclesiae nascetis
exordio vfq; ad nostra tempora cóferuatus.Et vt extera de haere testimonia omitta, vnu
citabo,eo cqteris efficacius,q? ab homine extraneo & nofir^ religionis inimico prolatu est. ^
Plinius. Plinius náq; fecudus in quadá epistola ad Traianu de Christianis tunc(vt fie dicá) nascen­
tibus loques,ait,Adfirmabant auté hác fuisse summa vel culpae fux vel erroris,quod essent
soliti stato die ante lucem cóuenire, carmenqs Christo quasi Deo dicere seca inuicé. Hxc
ille.Et vt rem magis cófirmemus,aliud producemus testimonia hominis etiam exteri, sed
Philo- multa laudati.Philo enim Iudxus,qui tépore Apostoloru fuit, & Christi tépora attigit, de
Christianoru cantibus apertiffimfi perhibet tefiimoniu.NaEufebius Cxfarienfis libro, ii.
Ecclefiafticx hiftorix cap.xvii.enarrans qualiter Philo Iudxus omnia ecclefiafticx insti­
tutionis initia,& originem Apoftolicx traditionis descripserit: dicit illum hoc etiam de
Christianis

t
 AD VERSV3 H AERESE S LIB. IIII. DE CANTIEVS ECCLE. 6T
A Christianis narraste, q> vnus ex omnibus consurges in medio,psalmum honestis modulis
concinebat, & praecinenti ci vnum versiculum omnis multitudo refpódebat. Post ista rl
manifesta testimonia quibus impium Vvitclest erraste conuincimus,extat ecclesiae de hac
redefinitio.Concilium nanq; Agathenfe cap.xxx. suorum Decretorum fic definit, Et quia CociVttm
conucnic ordinem ecclesiae ab omnibus aequaliter custodiri,studendu est vt vbiqstsicut fit) Agathenfe
& post antiphonas cohesiones per ordinem ab episcopis vel presbyteris dici, & hymnos
matutinos vel vespertinos decantari diebus omnibus, & in conclusione matutinarum vel
vespertinarum mistará post hymnos capitella de psalmis dici, & plebem collecta oratione
ad vesperam ab episcopo cum benedictione dimitti. Haec concilium. In quibus verbis prae­
cipitur aperte,vt hymni omnibus diebus decantentur. Sed iam videamus quo argumento
suum propositum confirmare nitantur,vt illi refpódeamus. Sic enim aiunt. Christus pro-
jg hibuit orare cum clamore & cantu,cum prohibuit publica oratione,proripiens vt secreto
oraretur ab omnibus. Apud Matthaeu nanq; sic ait* Tu autc cum oraueris,intra cubiculum Matth.vi.
tuum,&clauso ostio tuo,ora patrem tuu in abfeódito, & pater tuus qui videt in abícódito,
reddet tibi.Cui objectioni respondemus, Christu per illa verba nó prohibere opus, sed in-
tentioné.nonenim prohibuit publice orare,fcd prohibuit ne hac intentione & hoc animo
aliquis oraret in publico, vt ab aliis videretur. Hoc autem ita esse colligitur ex praeceden­
tibus eiusdem Christi verbis.Praecedentia siquidem & fequétia veru sensum literse mani­
festant. Praecedentia aure Christi verba sunt harc, Et cum oratis,non eritis sicut hypocritae
qui amant in synagogis & in angulis platearum stantes orare, vt videantur ab hominibus.
Arnen dico vobis,receperut mercedem fuá.Etstatim fubiungit, Tu autem cu oraueris &c.
Praecedentibus auté verbis prohibuit intentione malam, quae est cu quis orat vt videatur
ab hominibus.Sequentibus aurem praecipit boná intentione, vt videlicet oret hac sola in-
C tentione,vt videatur a Deo.Quodsiquis hac intetione etiam publicam orationem faciat,
intentio sua est secreta, id est vt secrete fiat, quia ad solum Deum eam dirigit, quis opus
fuerit publicum. Et in hoc bene agit, imo saepe necesse est vt sic fiat, quoniam (vt ait beatus
Augustinus) si non habuerimus inspectores, nullos etiam habebimus imitatores. Si vero
orans optat ab aliquo videri,quantulibet claudat ostium cubiculi in quo oratriuxta tamen
Christi intentionem in publico orat: quoniam Christus magis animum attendit q opus.
Et opus ipsum nunq bonum aut malum censetur, nisi quia á bono aut a malo animo pro­
cedit. Secundo obnciuntper id quod propheta Helias ad prophetas Baal ait,Clamate vo- i.R,Cg.z8,
ce maiore.Deus enim vester forsitan cum alio loquitur,aut in diuerforio est, aut in itinere,
aut certe dormit,vt excitetur.Propter quod arguit Iohannes Vvitcleff, nó licere orare cum
clamore,quia(vt dicit)sic orates sunt sicut prophetae Baal qui reprehéduntur ab Helia. Fa­
temur prophetas Baal fuisse reprehensos, aut potius derisos ab Helia, nec tamen hac sola
D ratione q> clamabant,sed quia clamites credebant Deu altiores voces magis audire quam
bastas. Ideo sic credentes clamabant orantes, vt facilius eorum voces Deus audiret. Helias
ergo eorum errorem deridens ait* Clamate voce maiore &c. Non 9 reprehendat clamo­
rem,sed reprehédit errorem quo credunt Deum egere altioribus vocibus vt audire possit.
Qui autem orat cum clamore & cantu,credes Deum arque audire voces bastas vt alias,im-
mo,quod maius est,audire clamores cordis,iste sic credens etsi orans clamet ex quodá fer-
uenti & impatiente desyderio, non errat. Superius nanq; ostendimus Christum cum cla­
more orasse,& pueros clamantes approbasse. Ad hunc modum Christus reprehendit pro­
lixitate verboru in oratione,non simpliciter & absolute,sed sicut Ethnici faciunt.Sic enim Mitth.vL
ait,Orantes autem nolite multum loqui sicut Ethnici faciunt. Putant enim q> in multilo­
quio suo exaudiantur. Qua: verba exponens Rabanus, ait, Reuera omne multiloquium a
gentibus venit,qui exercenda: linguae potius q mundando animo dant operam,& hoc nu-
E gatorii studii vel rogatori! genus, etiam ad prece Deumfiectcndum transferre conantur,
arbitrantes sicut hominem mdicem, ita verbis Deum abduci in sententiam. Nolite itaque
similes este illis,dicit vnus & verus magister. HaecRabanus.Itaq; illis verbis non absolute
prohibuit Christus multiloquia & prolixa verboru oratione:quoniá ipse prolixe & proli- Lucse,xxl|.
xius orauit. Sed prohibuit multiloquia in oratione quéadmodá Ethnici faciat, qui putant
q> in multiloquio suo cxaudiantur.hoc est, prohibuit ne crederemus Deá per multiloquia
nostrum magis flectendum,sed per maiorem animi feruoré.Contra hunc errorem scripsit
fatis diffuse & copiose frater Thomas Vvaldcn in libro suo de Sacramcntalibus, titulo fe­
cundos quo fateor me aliqua decerpsisse,plura etiam contuli.
i iiii
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE

Caput,
Nus est error dices non este vnum caput ecclesiae in terris, videlicet Papam. Sed de
V hoc infra longius dicemus in titulo Papa.

Charaófccr.
Luthcms, Nter plures Lutheri errores, is vnus numeratur, quo dicit, in nullo sacra­
mento imprimi characterem:sed hoc asserere , ait este mera nouoru theo­
logi starum fiótioné.Hocauté c£ sit falsum,pluriu facroró doctoró testimo
niis cóuincemus,quos Lutherus necnouos theologistasvocare poterit,nec 0
fentetiarios.His ení nominibus f^pistime alios notat, quorü nó est dignus
corrigias calceametoru soluere.Sed ne forte denomine cótédamus,prius
oportet ostédere quid fit character,de quo nostra est haec preses disputatio. Character vox
gradea est, & latine sonat rantu ac signó vel figura. Character ergo, de quo nuc loqui para­
mus,figura quaeda estffiue aute illa fit qualitas fiue relatio, paró interest) quá Deus animae
imprimit in signacula quo futi grege discernit ab aliis.Oues enim vt ab ouibus distingua-
turssigno quodam illis impresto notátur.Milites etiam a militibus in bello signo quodam
distinguatur. Portari etiam aliquádo solet signu quoddam tan^symbolum nobilitatis cu-
iufdá,per quod a plebe aut ab aliis mediocris status hominibus distingui quis valeat, vt in
Hispania quidam portant in pectore spatham ex serico a ut páno rubeo factam. Alibi aliqui
portant vellus aureu pendensex catenula collo circufufa.Iuxta hunc modum in tribus sa­
cramentis imprimitur character, id est quaedafigura inanima, qua ab aliis non sic signatis ^
distinguatur. Per baptisma siquide gratia recipimus, & inter oues dominicas connumera­
mur, & ouile cius intramus. Vt ergo ab aliis no baptizatis,qui t᧠oues diaboli sunt,distin
guamur,charactere quodam signamur a Deo in anima. Et quoniá militia est vita hominis
lob.vif. super terram (vt ait lob) & ecclesia ista quL nuc in terris est, militas appellatur, quia in ea
militamus aduerfus daemonem,carnem, & mudu:ideo grandiores estecti sacramenta con­
firmationis accipimus,in quo gratia nobis prostatur,qua roboremur in militia,&fortiores
simus in pr^lio contra hostes nostros. Et ideo tunc Christus dux noster nos charactere suae
militiae notat,vt ab hostibus distinguamur, &ab aliis etiá nostram partió qui ad hanc mi­
litia nu^peruenerót, vt falté hoc signaculo separemur.In ordinis vero sacraméto, qui ea
recipit,ad altioré queda statu extollitur,& velut ex plebeio ad nobilió stató euehitur,qua­
propter quasi quodda fui status signó tuca deo illi imprimitur. Sed ne Lutherus dicat nos
in allegoriis tempus terere, oportet vt singula percurramus,& testimoniis comprobemus. |
Ephe,iiij. Et primo de baptismo dicamus. Beatus Hieronymus exponens illud Pauli ad Ephef. No­
lite contristare spiritu sanctum dei, in quo signati estis in die redemptionis, sic ait, Signati
autem fumus spiritu Dei sancto,vt & spiritus noster & anima imprimatur signaculo dei, sc­
illam recipiamus imaginem & similitudine ad qua in exordio conditi fumus. Hoc signacu
lum sancti spiritus (iuxta eloquia faluatoris) Deo imprimóte signatur.Haec Hieronymus.
Ex quibus verbis patet nostram animam signari signaculo dei, quod signaculum nos cha­
racterem appellamus.de nomine náq> non contédimus,fed de re. Veró si denomine adhuc
contendit,audiat Augustina,qui non semel aut iteró characteris nomen exprimit. Is enim
contra Crefconinm grammatica dicente rebaptizandum esse eu qui ab haereticis baptiza-
rus fuerat,libro primo cap.tricesimo sic ait, Neq; enim propterea immutandus vel impro
bandus ess regius character in homine, si erroris fui veniam & militandi ordiné a rege im-
petrauerit,quia eunde characterem quo sibi satellites cógregaret, desertor infixit: aut pro- ^
pterea signa mutanda sunt ouibus cu dominico gregi sociantur,quia eis dominica signum
fugitiuus feruus impressit.Haec Augustinus.Quibus verbis bis characterem,bis signum no-
minauit.Et de baptismo contra Donatissas eádé causam agens, libro sexto cap. primo sic
ait,Habere & dare & accipere sacramentó baptismi, fatis eluxit pastoribus ecclesiae catho­
licae toto orbe diffusae, per quos postea plenarii concilii auctoritate originalis consuetudo
firmata est,&■ oucm quae foris errabat, & dominica characterem á fallacibus depraedatori­
bus suis foris acceperat, veniente ad Christianae vnitatis salute ab errore corrigi, a capti­
vitate liberari,a vulnere fanari,characterem tamen dominicum in ea agnosci potius <| im­
probari
 ADVERSVS HAERESES LIB. Iílí. DE CHARACTERE, e9
probari quandoquidé ipíum characterem muid & lupi & lupis infiguntrqui videntur qui-
Á ¿cm ¡nt’us cffc,vcrutamen ad illam ouctn quas etiam ex multis vna est,non pertinere, mo­
rum suorum fructibusconuincuntmyn quibus in finem vfque perdurant. Haec ibi Augu-
stinus.Et. in quodam sermone de gestis cum Emerito Donatistarum episcopo, s^pcnume-
ro characterem baptismi nominac.breuitati studens,nolui in medium afferre, qui voluerit
le°atibi,&inueniet eum in septimo tomo operum Augustini, lam vides iuthcre qualiter
testimoniis Hieronymi & Augustini probauimus charactere imprimi in baptismo,& istos
non poteris dicere nouos theoiogistas(vtassoles) nec senteciarips,cum-eoru quilibet pliif^
sexcentis annis magistrum sententiarum Petrum Lombardum prascesserit. Sed iam adeo
firmationis sacramentum pergamus.Innocentius papa huius nominis primus, vir doctri- Innocttias
na & sanctitate clarus,Decenuo Egubino episcopo lcribens,capite cercio sic ait, De consi- Primus*
gnandis vero infantibus,manifestum est ab alio fieri quam ab episcopo non licere. Nam
S presbyteri licet sint sacerdotes,pontificatus tamen apicem non habent. Haec autem ponti­
ficibus solis deberi, vt vel consignent,vel paracletum spiritum tradant, non solum cófue-
tudo ecclesiastica demonstrat,verum illa lectio Actuum Apostolorum,quas asserit Petrum
& Iohannem esse directos qui iam baptizatis traderent spiritu sanctum. Haec innocerius.
Ex quibus verbis duo colligimus. Vunm est, confirmationem non posse nisi ab episcopo
conferri. Alterum est,quód in tali consignantur eam recipientes. Sic enimappeilauit eam,
videlicet consignationem.Sed quia forte hoc testimonium alió detorquebit quam opor­
tet,vnO iam argumento de omnibus his tribus facramentis,videlicct bapcismo, confirma­
tiones ordine,concludamus.ln his enim sacramentis, sancto docente ipincu, didicit ec­
clesia non patiédam iterationem, nó ob aliam caussam,quam quodin cis characteris con­
fertur signaculum,quod deleri nullo modo potest.Quanuis enim peccatores faspenumero
C illud maculent,& ¿ candido reddant atrum,e purissimo reddant impurum, nuquam tam6
ita poterunt eradere,quin ilio charactere consignati,orbi toto maneant in die mdici noti
ad gregem dominicum pertinere,cuius signaculo impressi sunt. Cu ergo ille character qui
per tana sacramenta imprimitur,sit indelebilis,ideo non iterantur sacra méta quas illa im­
primat. Quod autem sacra méta ilia iterari nó possint,testatur Augustinus de baptismo & Auguftin*,
ordine,ad hücmodu loquens. Ytrunque enim facramétu est,& quadá cófecratione vtruq?
homini datur,illud cum baptizatur,illud cum ordinatur.ideo non licet in ecclesia catholi­
ca v trun que iterari. H$c Augustinus. Eidem sententias subscribit Grcgorius,qui lib. fecun- Gregorms
do fui registri,epistola.xxxii.sic ait,Illud autem quod dicitis, vt is qui ordinatus est, item
ordinetur,valde ridiculum est,&ab ingenii vestri consideratione extranea, nisi forte quod
exemplum ad medium deducitur,de quo & ille judicandus est,qui tale aliquid fecisse per­
hibetur .absit autem a fraternitate vestra sic fapcre.Sicut enim baptizaras semel,iterum ba-
D ptizari non debetsita qui consecratus est fcmel,in eodem iterum ordine consecrari nó de­
bet . Sed siquis forsitan cum leui culpa ad sacerdotia venit,pro culpa poenitétia indici de­
bet^ tamen ordo feruari.Hasc Grcgorius.Et vt iam concludamus,conciliorum definitio-
nes expeditadducere.Concilium Carthaginenfe quartum sic definit* Non licet fieri reba- ConciliS
ptizationes,neque reordinationes,vel retranslationes episcoporum. & ponuntur hasc ver- Canhagf*
ba in volumine Decretorum de confccr. dist.iiii.cap.non licet. De confirmatione autem Concilia
Concilium Tarraconéfe ficait,Dictum est nobis quod quidam de plebe bis vel ter, vel eo Tarracon,
amplius,episcopis ignorantibus tamen,ab eisdem episcopis confirmentur. Vnde nobis vi­
sum est eandem confirmatione sicut nec baptismum iterari minime debere. Harc ibi. Quse
verba adducit Gratianus in volumine Decretóla de consecrationedist. quinta, cap dictu
est.Tamen vt ingenue fatear,cum recurrissem ad volumen concilioru,vt ibi ex fonte hau­
rirem,nihil tale ibidem reperi quale Gratianus citat sub illis titulis. Quo fit vt mea fenten-
1 tia dicere oporteat,vel titulum illum qui est in Gratiano, incuria scriptorum fuisse corru-
ptumraut illorum conciliorum decreta,quas nunc apud nos sunt, esse mutila & manca, nec
adeo integra vt Gratiani tempore cxistcbant.Sed iam ad rem . Ex fupradiefis testimoniis
constat ilia tria sacram éta esse initerabilia.hoc autem non ob aliud euenit,nisi quia in il­
lis imprimitur character,qui est indelebilis:qui charaófer cum in aliis sacramentis non im­
primatur,talia sacramenta iterato recipi possunt.Deniquevt sententiam nostram plene co
firmemus,opereprccium erit concilii Florentini de hac re definitionem proponere, quo­
niam aperdilime insanam JLuthcri sententiam damnat. Sic enim ais Inter hasc sacramenta,
tria sunt,baptismus,confirmatio,&ordo:quas characterem,id est spirituale quoddáfignum nFJ°rcnl^
i v
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
a exteris distinctiuu imprimút in anima indelebile. Vnde in eadem persona non iteratur, p
Reliqua vero quatuor characterem non imprimunt: reiterationem admittunt. Hxc coti
cilium Florentina. Et de hac re hxc dicta fufficiant.Contra hunc errorem nemo ex iis qui
aduerfus Luthcru disputarás (quod scia) aliquid scripsit, prxter vná Anglixrege,quiin eo
opere quod pro defensione facramctorum ecclesia; scripsit,fuccindlc fatis & perfunctorie
hunc errorem tangit.

Caro & Corpus humanum.

Ic est vnus error Manich^orum dicentium corpus fuapte natura malum, &
ideo a malo principio factum. Hic est etii crrorPatricianorum,a Patricio Q
Manichgi. quodam Romano(vtait Philaster)ficappellatoru. Hi dicut carnea diabo­
Patriciani, lo factam,& ideo insequendam, & morte plectendam. Qui adeo carne sua
odiebant (sicut idem Philaster & Augustinus testantur )vt vitro mortem
sibi inferre non dubitauerint,vt vel sic carne carere postent. Hunc eundem errorem ex par­
Parem iani. te tenent alii dicti Paterniani,qui alio nomine vocantur(vt Augustinus ait)Venustiani.Hi
V cnuftiani
dicunt inferiores partes corporis humani,nona deo,fcd a diabolo este factas: quapropter
licentiam tribuentes omnium flagitiorum ex illis partibus,impuristime viuunt.Dc reliquis
autem superioribus corporis partibus nihil tale asterunt sicut Patriciani dixerunt, ideo ta­
men in vnum eos conjungere placuit,quia vno eodem que gladio feriendi funt.Nam oste
fo q? totu hominis corpus a deo factu fit,inde etiá manebit probatum, inferiores corporis
partes esse a deo factas, cum illx etiam sint de substantia corporis humani. Primo ergo obji­
Gene.i. cimus id quod in Genesi dicitur,Et creauit deus hominem ad imaginem suam. Ad i magi- H
nem dei creauit illum, masculum &focminam fecit eos.Ad hxc sexus distinctio non est in
anima sita,sed in corpore,nec alibi quam in inferioribus corporis partibus. Si ergo deus
masculum & focminam fecit eos,sequitur quod non tantum creauit animam,cum iuxra il­
lam nulla fit sexus distinctio,fcd etiam fecit corpus-.quod est contra Patricianos. Er non
solum fecit superiores partes corporis, sed etiam inferiores, in quibus est potissima sexus
Gene.ij. diucrsitas.Se per hoc conuincuntur Paterniani.Praeterea in eodem libro postea dicitur,Im
misit ergo dominus deus soporem in Adam:ciimque obdormistet,tulit vni de costis cius,
& repleuit carnem pro ca.Et xdificauit dominus deus costa quam tulerat de Adam,in mu
liercm.Eccehic vides dominum pro costa fecisse carnem:Le ex costa iterum fecisse mulie­
rem.non autem eam fecit ex costa quantum ad animi, quoniam illa creatur,& cum fit spi­
ritualis,cx nihilo fit,nec ex costa fieri poterat.reliquu est ergo vtfccudum corpus a deo fa­
Psal.cxviij.
ctam esse ex costa fateantur. Rursum,propheta regius aifManus tux domine fecerunt me, i
& plafmaucrunt me.Corpus autem xque est de substantia hominis vt anima:dicete Atha-
nafio,Anima rationalis & caro vnus est homo.Cum ergo scriptura fxpe testeturdeu fecisse
hominem,nulla corporis & animx in hac re facta distinctione,conuinciturvt etiam fecerit
corpus sicut animi. Et vt nulla postit tergiuersationc hic error celari, lob expresse de cor­
Iob.x. pore loquitur dicens,Sicut lac me coagulasti.non autem coagulatur iuxta animam, vt li­
Eccb.xv.iij quet,sed iuxta corpus.Et Ecclesiasticus ait, Deus de terra creauit hominem. Quod etiam
ad corpus referri oportet,cu anima ex nihilo fit creata. Deinde cum deus creauit homine,
Gene.ij & masculum & focminam fecisset,benedixit cis dicens, Crescite & multiplicamini, & re­
plete terram.Quibus verbis (vt alias docuimus)gencrationem prxeepit, qux per corpora
coniunctionem fit,8e non per quafcunq*, corporis partes(vt omnibus notum est)sed per in­
feriores,in quibus potissima sexus distinctio consistit.ergo partes illas quibus generatio fa
cienda est,a deo factas esse oportet,a quo generatio prxcipitur.Et hoc contra Paternianos. g
Roma.vi. Confirmat nostram sententiam manifestius Paulus dicens,Neque exhibeatis membra ve­
stra arma iniquitatis peccaro,sed exhibete vos ipsos deo tanquam ex mortuis viuentes, &
membra vestra arma iustitix deo. Cum ergo arma iustitix corpus & eius membra
Paulus appellet, conuincitur inde vt fuapte natura non fit malum, cum possit illud
ad arma iustitix conuerti. Postremo, Christus nostram sumens naturam, factus est ve­
rus homo,ficut vnus ex nobis.voluit enim(vt ait Paulus)per omnia fratribus assimilari. Et
Iohan.i. Iohannes eius incarnationem describens,vno verbo dixit, Et verba caro factu est. Et Pau
Roma.i. Ius iterum ait,Qui factus est ex femine Dauid fecudum carnem . Si ergo caro hominis aut
corpus
 advér. habré. lie. mi. DE ciborvm delectv, 7S
corpus humanum a diabolo tic factum,vt Patriciani fabulantur,aut inferiores tantum cor-
^ pons humani paries,vt Paterniani mentiutur, diabolus fecerit:oportebit tunc dicere Chri
ftum dei filium aliquid diabolicum recinere. Abiit autem vt in tantam blafphemiam inci­
damus. Ouse enim societas lucis ad tenebras?aut qua? conuencio Christi ad Belial? Et ipse- ij.Cdrirt.vi
mcc Christus dei filius de daemone ait, Venit enim princeps huius mundi, & in me non ha Ioha.xiij*
bet quicquam.Sed iam audiamus ecclefiq de hac re definicionem.Leo papa huius nominis Leo papa,
primus in epistola feptuagcfimaprima,in qua errores Prifcillianiftarum damnat,capite. 3.
haec ait. Odtauum eorum eft,plasmationem humanorum corporum diaboli dicere eife fi­
gmentum & femina conceptionum opere daemonum in mulieris vteris figurari:proptcrea
resurrectionem carnis non eiTe credendam: quia cócreatio corporis non fit congruens ani­
mae dignitati.Que salsitas fine dubio opus diaboli est:& talia prodigia opinionum,figmé-
B ta sunt daemonum,qui non in foeminarum ventribus formant homines, sed in haerecicorfi
cordibus tales fabricant errores.Quod immundiíTimú virus de Manich^a? impietatis spe­
cialiter fonte procedens,olim fides catholica deprehendit atque damnauit.H^cLeopapa.
Concilium Braccarenfe primum capite, iii. suorum Decretorum ficdefinit. Siquis dicit Concilii?
creationem vniucrfae carnis non opificium e fie dei,sed malorum angelorum, sicut Mani- Braceares*
chacus & Prifcillianus dixerut,anathema fit.Reliquum autem Patricianorum errorem, quo
credunt feipsos debere occidere,vt vel hoc medio carne priuetur,inferius in titulo de oc­
cisione,expugnabimus. De alio etiam Paternianorum errore quo putabant omnia flagitia
quae per partes corporis inferiores committi possunt, este licita:inferius in titulo de coitu
disputabimus.
Ecunda haerefis docet imaginem dei ad quam homo a deo conditus eiTe dicitur , efie

S in hominis carne sitam,&non inanima. Verum de hoc errore infra deo duce intitu­
lo de imagine disputabimus.

Cibus,
E haere eft vnus error dicens non licere vesci carnibus.Hic eft error Ta-
tiani & Encratitaru,quos supra diximus a Tatiano fuiste exortos. De qui­ Tatianus.
bus Irenaruslib.i.contra ha?reses capite tricesimo mentionem facit. Hunc Encratitar.
errorépostea suscitarunt Manichad.Eidem adhqfit Aerius, vtPhilaftcr ait. Manichaei*
Augustinus tamen dicit Epiphanium hoc illi non impingere. Cathari aute Acrius.
Gathari.
insaniam hanc auxerunt,dicentes non licere comedere oua,caseum,lac,etiam fi necessitas
adsit.Hunc errorem Catharis impingit Guido carmelita.Nec tamen video alium qui hoc
D Catharis tribuat,nisi forte ad Cacharos pertineant Albigenses. Prifcillianus etiá carnes tá- Albigeses-
quam immundas escas deuitauit.Grxci etiam (ve Guido illis impingit) damnant eos qui Priscillian*
comedunt de suffocatis,aut alias carnes in lege veteri prohibitas.Cótra hos omnes clamat Graeci.
scriptura saepissime. Primo dominus ad Mofen loquitur quae suo nomine filiis Israel di-
¿surus fit,in hunc modum,Decima die mensis huius tollat vnufquisque agnum per fami- Exod.xif
lias & domos suas. Sin autem minor eft numerus vt sufficere poffitad vescendum agnu,
affumet vicinum suum,qui coniunótus eft domui eius,iuxta numerum animarum quae suf­
ficere poffunt ad esum agni.Ecce vides qualiter dominus praecipit comedere agnu. Quod
fi carnes mala? eficnt & immuda?,deus nullo pacto praecepisset.Praeterea, deus praescribens
leges eorum qua? comedere poterant filii Israel,per Mofen loquitur dicens, Haec sunt ani­ Lcui.xL
malia qua? comedere debetis de cunctis animantibus terra?'Omne quod habet diuifam vn
gulam,& ruminat in pecoribus,comedetis. Eandem sententiam in reiteratione legis, hoc
E eftin Deuteronomio,replicat dicens, Hoc eft animal quod comedere debetis • Bouem &
Deut. xM,
ouem & capram & ceruum,capream,bubalu,tragelaphum,pygargum, orygem,camelopar-
dalu.Omnc animal quod in duas partes findit vngulam,&ruminat, comedetis . Sed quo­
niam impii Manichxivetus testamentum reiiciunt,dicetes illud a quodam malo deo efie
factum,de quo errore alias disputabimus,ideo testimoniis noui testamenti opus eft vt no­
stram rem firmemus.Et primo omnium tuba apostólica videlicet Paulus pro nobis clamat
in ea qua? est ad Romanos epistola,dicens,Scio & confido in domino Iefu,quia nihil com Rom.xfii|
mune per ipsum, ni fi ei qui existimat quid commune efie,illi commune est. Cómune hic
vocat Apostolus cibum immudum,&lege diuina prohibitu: sicut alibi dixit Petrus Apo-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MIN ORITAE
Achitim.x, stolus,Commune &immundu nunquam manducaui.Et post prodicta,Paulus eodem loco F
scibiungit,Omnia quidem munda sunt,sed malum est homini,qui per offendiculum man
ducar.Hoc autem dicit Paulus,quia propter vitandum scadalum in proximo, debet homo
i,Cori, viij a carnibus abstinere,li videt alium scandalizari ex cfu carnium,sicut alibi ait,Si fratre meu
scandalizo, carnes non comedam in aeternum.Et in eodem priori loco eandem perfequés
Rom.iiq sententiam Paulus fubiungirQui autem discernit,fi manducauerit,damnatus est,quia non
ex fide.Tatianus ergo & Manichaeus & Priscillianistac & Cathari damnati sunt iuxta Pau­
lum,quia manducantes discernunt cibos,putantes aliquibus non esse vescendum. Praeterea
in epistola prima ad Timotheum hoc clarius exponit dicens,Spiritus autem manifeste di
cis,quia in nonissimis temporibus discedent quidam a fide,attendentes spiritibus erroris,
& doctrinis daemoniorum,in hypocrisi loquentium mendaciu, & cauteriatam habetiü fui
conscientiam,prohibentium nubere,abstinere a cibis quos deus crcauit ad percipiendum Q
cum gratiarum actione fidelibus,&his qui cognoucrfit veritatem : quia omnis creatura dei
bona est,& nihil rejiciendum quod cum gratiarum actione percipitur. Sanctificatur enim
per verbum dei,& orationem.Iam quaeso,quid his verbis apertius dici poterat?Rurfum co
Actuum.x. ^rmat tónc sententiam visio Petri,de qua sic dicitur in actibus Apostolorum,Et cum esuri­
ret Petrus,voluit gustare.Parantibus autem illis,cecidit super eum mentis excessus . Et vi­
dit caelum apertum , & descendens vas quoddam vclut linteum magnum quatuor initiis
submitti decáelo in terram, in quo erant omnia quadrupedia & serpentia terrae ^volati­
lia caeli.Et facta est vox ad eum,Surge Petre,occide & manduca.Ait aute Petrus, Absit do­
mine,quia nunquam manducaui omne commune aut immundum.Et vox iterum fecundo
ad eum,Quod deus purificauit,tu commune ne dixeris. Hoc autem factum est per ter. Et
statim receptum est vas in caelum.Harc ibi. Deinde ipse Christus (vt omnes euágclistae te­
stantur) comedit agnum paschalem. Si autem carnes ex se essent immudae & illicitae,Chri H
stus totius perfectionis & virtutis exemplum,nunquam comedisset.Accedit ad haec omnia
ecclesiae in hac parte definitio. Concilium naque Braccarenfc primum, capite quartodeci-
rao fuoru Decretorum sic definit.Si quis immundos putat cibos carnium,quas deus in vfu
hominum dedit,&no propter afflictio nem fui corporis, sed quia immuditiam putauerit,
ita abstineat ab eis, vtnec olera cocta cu carnibus pergustet, sicut Manichaeus & Prifcillia-
nus docuerunt,anathema sit.Haec Concilium.Post tam exprefla scripturae sacra: & ecclesiae
testimoniaron est quod iam amplius de hac re disputemus. Verum íuperest vt refpódea-
mus cuidam obiectioni quae pro errore Graecorum fulciendo adduci posset.In concilio si­
quidem ab Apostolis Hierosolyma? celebrato,de quo in quintodecimo capite Actuum A-
postoiorum fit mentioicum d e hac re fieret disputatio,sic lata est sentetia,Visum est enim
spiritui sancto & nobis,nihil vitra imponere vobis oneris,quam haec necessaria, vt absti­
neatis vos ab immolatis simulacrorum,& sanguine,& suffocato, & fornicatione, a quibus I
custodientes vos bene agetis. Haec ibi.Quae verba nullo modo nostrae sententia repugnat,
quoniá ilia ab Apostolis pro tuc prohibita sunt, & non quia ex se mala,aut quia lege d mi­
na interdi ¿ta : sed prohibita sunt propter Ethnicos qui nouiter conuertebantur ad fidem.'
ludaei enim .maxime horrebant comedere immolata simulacrorum, siuc idolothyta,& suf­
focatum. Apostoli autem timentes ne ludaei conuersi,occasione cibi quem horrebant,sepa­
rarentur a communione fidelium, praeceperunt fidelibus vtab illis cibis abstinerent,nc oc­
casione cibi perderent fratres,quos forte ad dominum possent cóuerterc,a talibus cibis ab-
stmendo.Hoc autem ita esse facile conuincimus. Nam vt de caeteris taceam, inter cibos il­
lic annumeratos sunt immolata simulacroru, de quibus Apostolus dicit esse licitum com­
edere modo non sit conscientia idolidd est dummodo hoc propter idoli reuerétiam non
faciat,credens forte aliquid numinis esse in idolo.Sic enim ait in prima ad Corinthios epi
i.Cor. viij, stola* De escis autem quae idolis immolatur, scimus quia nihil est i dolum in mundo, & q> K
nullus est deus nisi vn9.Na si fune qui dii dicatur siuc in caelo iiue in terrafsiquide sunt dii
multi,& domini multi)nobis tamen vnus deus pater,ex quo omnia, & nos in il!o:& vnus
dominus lefus Christus,per qué omnia,& nos per ipsum.Sed nó in omnib9 sciétia. quida
auté cum cósciéua vfq, nuc idoli, quasi idolothytu máducant,& conscientia ipforu cn sit
infirma,polluitur.Esca autem nos non commendat deo. Neque enim si manducauerimus,
abundabimus:neque si non maducauerimus , deficiemus. V idete autem nc forte haec licen­
tia vestra offendiculum fiat infirmis. Haec Paulus.Ex quibus verbis clare patet licitum es­
se comedere ea quae immolata fuissent idolis,modo conscienda idoli non adesset. Verum
etsi hoc
 adver. HAERE. LIE. mi. DE CIBOKVM DELECTV.
fsi! c ci cílct iicimm:fi videret alium óx hoc scandalizari, j cibo alias licito deberet ab-
A stinerc ne fratrem fuá occasione cibi perdcret.Nuilus eft ergo cibus nobis dinina lege pro-
hibimsifed iuxta licentiam nobis -i faluatorc datam,de omnibus cibis qui apponuntur no
bisdicebit manducare. ■ . ...
A £cUnda eft haeresis huic próxima- oppoíita,qux aíTent quoslibec cibos,quolibet etiam
S die omnibus,fine vilo discrimine eííe licitos,quantulibec per ecclesiasticas sanctiones
Afuerint prohibiti. Haec eft hordis Iouiniam,vt patet ex Augustino libro deha-retibus
ad QuodVultdeum cap.Si.HicIouinianus monachus fuit Roma: tépore beati Hierony- Iouiniantif
mi contra quéidem Hieronymus scripsit.Est etiá error Valdensium,qui tempore quadra­ Val denles.
gesimae carnem & oua & reliqua prohibita comedebant,dicentes nullum eñe peccatu hoc
facere immo dicebant ecclesia non pofle talem ciborum abftinentiam praecipere, &-intali
B abstinentia á carnibus dicebant nullum ineñe meritum. Hunc eudem errorem hoc nostro
tempore amplexati sunt Lutherani,qui omni feria sexta & sabbato,& in omnibus diebus Ludicrus.
Quadragesimae carnes effrenate comedunt. Audiui ipfemet hoc mense quo haec scribo, vi­
delicet m mése Maio anno domini.M.D.XXXIll.aquoda viro probo ColomeTi,cp ipso
cunte ad nundinas quae habentur Frácfordiae, quae duitas eft superioris Germanis,tempo­
re quadragesima in quolibet serme oppido ance Frácfordiá nullus cibus illi aut sociis eius
aut quibuslibet aliis aduenietibus dabatur ab hospitibus prqter carnes,quas si aliquis respue
batob temporis reuerentiá, & ecclesiae statutu,nullo modo illi volebat aut pane aut vina
venale tribuere. Francfordiae auté dicebat mihi rem mitius agi propter nundinas quae tuc
tempore quadragesimae ibi habebantur, vt libentius ad illas quisque veniret. Dicebat enim
toto tempore quadragesimae carnem simul & pisces omnibus propinarhneminem tamen
ad aliquem cibum cogi,fcd liberam cuique manere facultate edendi quodlibuiffet. De ea-
C dem autem haeresi suspicionem non modicam praebuit multis Erafmus Roterodamus, vir Erafmus
vtinam tam pius quam doctus: & nescio an plene Se redte ab hac fe purgauerit suspicione. Retero da
mus.
Nam in multis suis scriptis apertissime hanc videtur docere sententiam:e quibus vnum Se
alterum indicabo lectorhvt ex illis cóiiciat quid ille velit.In epiftola praeposita paraphrasi
primL ad Corinthios,sic ais Mihi purioris Christianismi videtur, magifque consentanea
cuangelic^ Se apoftolicae doctrinae,fi nullum certu cibi genus praescribatur:sed admonean­
tur omues,vt quisque pro corporis habitu vescatur quae maxime conducunt bonae valetu-
dinimó ad luxum,sed ad sobrietatem,cum gratiarum actione,ac studio bonae mentis. Haec
Erafmus.Et in paraphrasi octaui capitis pringad Corinthios,sic ait. Approbo quod dicis,
Esca nó cómendat nos deo. Cu enim deus vniuersa creauerit ad vfus humanos,neq; quic-
quam a nobis exigat pr^ter vitae pietate, quid illius refert,pifciu an quadrupedum an vo­
latilium carnibus vescamur ? Nihil enim pietati quicquam vel addit vel adimit horum
D delectus:fuperftitiofumfacerepoteft,pium nequaquam.Chriftus nullum horum discrimen
docuit.Proinde temeritatis sit, si quis homunculus conetur quenquam huiufmodi consti-
tutiombus onerare.Pro suo quisq; corporis affectu vescatur quibus velit,modo sobrie par-
céq;, super omnibus gratias agens deo . Hucusq; Erafmus.Candidu lectorem obteftorper
Chrifti pasiionem,& illius supremum iudicium,vt omni affectu procul semoto consideret
quid ex his Erafmi verbis colligi poffit.Nonne hic apertissime & luce clarius docet,nulla
esse meritum in ciborum delectu? in abftinentia a carnibus & lacticiniis?immo dicit esse
puriorem Christianismum,& magis euangelica- & apoftolicae doctrinae consentanea,a nui
Io cibi genere abstinere.De haere fuit a Parisicnsibus theologis communi illorum censura
notatus.Sed illorum censurae sic ille respondit, vt mihi videatur de huius haeresis suspicio­
ne fe male purgasse. Nam etsi fatetur fe nolle praepositorum ecclesiae obedientiam ledere,
neq; velle vt quisque pro libito cótra ecclesiae ftatuta vescatur carnibus aut aliis cibis teñí
E pore quo ab ecclesia sunt interdicti:tamen in ca sententia persistir,vt dicat nihil proficere
ad pietatem ciborum discrimen: & esse magis Chriftianae doctrinae conforme,si talis cibo­
rum delectus ftatuto ecclesiae tollerctur:quoniam(vt aitjChriftus nullum ciborum delectu
docuit. Admittit etiam carnium abftinentia,sed hanc libera esse optat: vt quisq; suo arbi­
trio & non lege cogente a carnibus abstineat. Nam in responsione ad primam de hac re
Parisicnsium censuram, sic ait-Arbitror autem puriorem suisse Chriftianifmum tempori­
bus apostolorum ac martyrum,quam nunc,quando sic refrixit hominum charitas .At illis
temporibus,quum nullum esset praescriptum de ciborum discrimine, plures vitro abftine-
bant a carnibus, quam nunc faciunt coacti lege, Hsec Erafmus.In quibus verbis faris aper-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
te indicat bonum este abstinere á carnibus:scd malum esse alios ad hoc faciendum Iegeco- p
gerc.Et fiita sentit,in alium errorem labitur similem errori Aerii, qui dixit non eñe bonu
homine ad ieiunium cogereffed liberum fore cuiq; cum voluerit iciunare.Sed de hoc Ae­
rii errore infra in titulo deieiunio haaresi fecunda difputabimus.Hoecrgo errore dimisso,
ad priorem h^refim de eiboru deleólu rcuertamur.Huius haeresisexpugnatio,ex alio quod
infra discutiemus pendet, videlicet an ecclesia possit aliqua legem denouo statuere: de qua
re dicemus infra in titulo de ecclesia. Verum quitum pro nunc possumus dissere mus. In ve­
teri instrumento reperi muslaudatam abstinentiam aliquorum eiboru & potuum,qui etia
Numc.vif lege diuina non erant prohibiti.In libro nanque Numerorum talis describitur lex Naza­
reorum* Vir fiue mulier cum fecerint votum vt íanólificentur,& fe voluerint domino con­
secrare,a vino,& omni quod inebriare potest,abstinebunt. Acetum ex vino & ex qualibet
alia potione,& quicquid de vua exprimitur,non bibent, vuas recetes siccáfque non come- q
dent cunctis diebus quibus exvoto domino consecrantur, quicquid ex vinea esse poteft ab
vua paisa vfque ad acinum,non comedent.Scdad hoc,& ad alia quae de veteri testamento
afferri possunt, respondebunt forte,in veteri lege fuisse licitam immo meritoriam talium
ciborum abstinentiam,quia per illam obedientia praestabatur domino illam praecipienti:
in lege autem euangelica non licere iam talem ciborum differentiam facere,cum dominus
omnium ciborum esum concesserit. Sed hoc facillime rejicimus,st confideret quisque non
minus este licitum in veteri lege bouis & ouis esum,quam nunc in lege euangelica . Sicut
enim nunc omnes cibi sunt a deo permisti,ita & tunc bos & ouis & capra & alia animalia
LeuLxi. quae ruminant,& vngulam habent diuifam,erant cócesta,vt patet ex Leuitico & Deutero-
Deutjciijí nomio. Sed non obstante tali indulgentia & concessione illorum ciborum, tunc in vete­
ri lege ante promulgationem euigelii,licite quis immo meritorie ab illis cibis abstinebat,
ergo & nunc ab eisdem licite & meritorie abstinebit:cum par stt vtrobique ratio, & aequa H
pro vtroqj tempore illorum ciborum concessio. Quod autem diximus pro tepore veteris
legis meritorie aliqué a carnibus abstinuisse,fatis conuincitur per id quod Matthaeus de Io
Matth.iij, háne Baptista ait,Ipse aute lohannes habebat vestimentum de pilis cameloru,& zoni pel­
licea circa lumbos fu os. Esca auté eius erat locusta.*,& mei fyluestre. Ecce iam vides lohan-
nem Baptistam á carnibus abstinuiste-.nec in hoc erraste dicere poterunt, quem constat ex
vtero matris fanctiñcatumfuiste.Quod st per hoc non meritorie egit,curdehac re tantope
tc eum euágelista laudauit?Pr^terea post datum & praedicatum á Christo euangelium , in
quo omnium eiboru esum Christus concessit,apostoli in vnum congregati Hierosolymis,
prospicientes tranquillae cóuerfationi eorum qui ex ludaris & gentibus cóuertebantur,de-
Aóluuxv. cretum quoddá ediderunt in hunc modum* Visum est spiritui fan¿to,St nobis, nihil vltrá
imponere vobis oneris,c| haec necessaria,vt abstineatis vos ab immolatis simulacrorum,8e
sanguine,& suffocato,& fornicationes quibus custodiétes vos bene agetis. Tuc iam pereo j
rabor Valde fes & Lutherum, an Apostoli sic decernentes errauerint, an iuste definierint?
Absit vt dicant Apostolos post receptu iam sanctu spiritum in re tam seria omnes cócor-
diter erraste,maxime spiritu sanólo illis tunc affistente:stc enim dicunt • Visum est spiritui
íanóto,&nobis. Si ergo Apostoli tunc in vnum congregati, iusta quadam de caussa moti
prohibere potuerunt esum suffocati & fanguinis:cur etiam modo ecclesia,aut conciliu ge­
nerale illam reprqfentans, illos eofdc aut alios similes cibos ob aliquas caustas iustas pro­
hibere non poterit?Núquiddetrudemusnunc ecclesiam ad angustiores limites quám ante,
vt ea nunc non postit,quae ante iuste poterat? Quod si hoc dicunt:ostendant literas á deo
de caelo mistas,per quas reuocauit authoritatem & potestatem quam olim ecclesiae suae có-
cesterat.Rurfurp inter ecclesiastica dogmata per beatum Augustinum costeóla,vnum habe­
tur in hunc modum,Sacratae virginitati nuptias co^quare,aut pro amore castigandi corpo­
ris abstinentibus á vino vel carnibus nil credere meriti accrefcere,nonhoc Christiani, sed ^
Iouiniani est.Haec ibi.Adde quod ab ipsis ecclesia: nascentibus primordiis talis fuit Apo­
pólo. stolicorum virorum consuetudo,vt á pluribus cibis abstinerent. Philo siquidem fapiétisti-
mus vir,Apostolis coaeuus,de Christianom vita loquens,h^c dicit,vt eu citat Eufebius fe-
cundolib.historiae ecclcsiasticae.cap.xvii. Atque in ipsis diebus in terra recumbentes (sicut
, antiqui moris fuiste dicitur) vinum quidem nemo omnino ne gustu quidem cótingat, sed
nec quilibet carnem:tantum autem aqua sit cis poculum,& panis cum sale vel hyssopo ci­
bus.Hqc ibi Eufebius.Postremo iam audiamus ecclesiae definitionem. Concilium liquido
Toletanum oólauum cap.ix.sic definit * Et etiam quicúque quadragesima: dies, quae anni
totius
 adver. haere, lib. iiii. de cíborvm delectv. 7
totius decimae putantur,qua: & in oblatione ieiunii domino cófecrátur,quibus etiam faíu-
^ berrime conditio humani generis expiatur, dum a quatuor mundi partibus ad hanc homo
religionem crediturus adducitur, & quatuor elementis formatur, & propter transgressio­
nem decalogi,quatuordecies conucnienter afñigitur, illi qui temerarie hxc omnu conte­
mnunt,nec voracitatis ingluuiem frenant,& quod peius est,paschalia festa illicitoru esuum
perceptione prophanant:quibus ex bocadeo acerrime interdicitur, vt quisquis line ineui-
fabili necessitate,atque fragilitate, & cuídente languore,feu etiá impossibilitate statis, die­
bus quadragesima? esum carnium praesumpserit attentare, non solum reus erit resurrectio­
nis dominica? verum etiam alienus ab eiusdem diei sancta cómunione : & hoc ilii cumule­
tur ad pcenam,vt ipsius anni tempore ab omni esu carnium abstineat gulam ,quia sacris
v diebus abstinentis oblitus est disciplinam. Hsc Concilium . Cuius definitioni quemlibet

£ Christianum magis oportet obedire,quam cuiufuis concilio malignantia Valdensium aut

Lutheranorum.Sediam videamus qusnobis obiectat. Primó enim obiiciunt id quod do­
minus dixit discipulis suis cum eos ad praedicandum misit,In eadem,inquit,domo mane- tues.x,
te edentes & bibentes qus apud illos funt.Et rursum, In quácuque ciuitatem intraucritis,.
& susceperint vos, manducate qus apponuntur vobis. Cui obiectioni respondemus ilia
verba Christi non ad omnes Christianos pertinere,sed ad Apostolos solum : nec illis pro
toto tempore futuro sunt dicta,sed pro illo d>mtaxac tempore,quo ad illud iter mitteban­
tur. Quibus enim tunc dicitur,Inviam getium ne abieritis , & in ciuitates Samaritanorum
ne intraueritisrpostea dicitur,Euntes in mundum vniuerfum, prsdicate euangelium omni
creaturs.Deinde illis verbis(vt Thcophylactus admonetjfolum docet Apostolos & Apo­
stolorum nomine reliquos prsdicatores euangelii,vt contenti sint cibo & potu qui offer-
- tur ab iis apud quos dmersantur, neque eos debere qusrere delicatiores cibos quam sint
C ii qui offeruntur ab iis quibus prsdicant. Adde q? etsi ad omnes illa verba pertinerent, ni­
hil ex eis colligitur nisi quod nobis iá permittebatur aut indulgebatur quilibet cibus etiá
qui ante in lege erat prohibitus:non autem est pr^ceptum ibi,sed libera quadam facultas
concessa.Quod si per hoc quod sub imperatiuo modo posita sunt, contendis esse praece­
ptum essc,& non indulgetiam:ad hunc modum oportebit te etiam fateri pr^ceptum esse
quod dominus in Leuitico dixirOmneanimal quod habet vngulam diuitam,& ruminat, LeiiLxl.
omedetis. quod si concedis: concedas etiam oportet Iohannem Baptistam peccasse,quia
iuxtapr^ceptum no fecit,cum nullum tale animal comedit.Certum est ergo illud esse in-
telligendum iuxta indulgetiamivt sit sensus, Omne animal quod habet vngulam diuifam
& ruminat,comedetis,id estpoteritis comedere.Et hoc modo exponit Beatus Augustinus-
illum locum in libro dc opere monachorum cap.<5. Ad hunc etiam modum capiéda fune
illa euangelii verba,In quancuqs ciuitatem intraucritis,& susceperint vos, manducate qua?
D apponuntur vobis,id estlicitum erit vobis manducare de omnibus qua? apponitur vobis:
vt videlicet intelligatis nullum iam per me esse vobis prohibitum cibum,nisi vos ipsi pro
libitoab cis abstinere volueritis,aut in posterum á meis successoribus vobis interdictum
fuerit. Secundo obiiciunt id quod dominus apud Mattharu ait,Quod intrat in os,nó co- M
inquinat hominem,sed quod exit dc ore,id coinquinat hominem, ergo comedens carnes LXVe
in quadragesima,non peccat.Respondemus,fatentes cibum nullum ex sua natura posse ma
culare anima? substantiam:sed voluntas deprauata , qua contra pra?ceptum ecclesiasticum
carnes comedit,illa est qua? coinquinat hominem. Illa autem praua voluntas folicitans ad
inobedientiam,est intima homini,&exit de corde,& inde peruenitad os per praui operis
executionem.Ad hunc modum dicimus etiam (vt Paulus aitjquod esca nos non commé- i Cor viti
dat deo.Efca enim ipsa nec meliores nec peiores facit: sed obediencia, qua obedietes pr£- ^
cepto ecclesia? abstinemus ab aliquibus cibis,commedat nos deo,& meliores faci trino be-
diétia auté peiores.Sed iam discutere etiá oportet id quod pro fe adducit Erafmus’ Chri-
stusfinquit illc)nullum docuit ciborum discrimen, ergo purioris Christianismi erit si nul­
lus habeatur ciborum delectus.Quantum haec collectio valeat, vel mediocriter doctus si
bene consideret,intclliget. Nam ad hunc modum oporteret etiam colligere quod purior
esset Christianismus si omnes procul ab ecclesia abigeretur ceremoniae,quoniam Christus
aut nullas aut paucissimas docuit ceremonias.Eadem ratione fatédum etiam erit,quod pu
rioris Christianismi esset si corpus dominicu daretur canatis q si daretur ieiunis: quoniá
Christus Saluator noster nec verbo nec exemplo docuit dare ieiunis: cum ipscmet corpus
suum Apostolis canatis dederit.Non enim consequens est,vtquia Christus redéptor no-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
ftcr hoc aut illud no docuit,ideo lóge fit á puro & vero Chriftianifmo.Ille purior cft Chri p
ílianismus,qui propius accedit ad vitam & imitationem Christi & apostolorum eius. At
Erafmus ipse in refpósione ad Parisienses fatetur tepore Apoftolom cum nullum erat pro­
scriptum de ciborum delectu,plures abstinuifle á carnibus quám nunc-Purioris ergo Chri-
ftianifmi erit abstinere a carnibus ad domandam carnis rebellionem,quam vesci carnibus
quae corpori vires nimias miniftrant vt suam possit exercere tyrannidem. Caeterum quod
Christus nullum docuerit ciborum delectum,forte Iudaeorum imbecillitas fuit caufa.Iudaei
siquidem putabant cibos quos lex Mosaica interdixerat,esse natura malos & immudos, ac
proinde vetitos: &fi Christus Saluator noster adhuc pergeret carnes & alios cibos prohi­
bere,in suo forte confirmati fuissent errore,& in alium ducerentur,vt crederent etiam car­
nes efle natura malas,quemadmodum Manichaei impie sentientes opinati sunt. Vt igitur
ab hoc errore Chriilus Saluator nofter Iudaeos auocaret,noluit vllum ciborum discrimen q
docere.Poftea vero cum ecclesia ex gentibus collecta,spiritu sancto suggerente fuit fatis
edocta nullum cibum eflse natura malum,sed omnem creaturam bonam eflse, nihilque efle
reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur, Chriilus quinobifeum eft vfquead
cófummationem feculi,ecclesiam suam docuit leges statuere,quibus aliqua ciborum gene­
ra certis aliquibus temporibus intcrdiceref.vt pabulo nimis nutriente corpori sublato, co­
gatur animae nutui dcseruire.Nam domitores equorum non verbera solu adhibent ad do­
mandum,sed cibum etiam aut cibi fortioris genus sub trahunt,foenum pro hordeo tribue­
res: vt fame debilitetur equulorum nimis effrenata vis.Suntenim escae quaedam, quae non
solum nutriunt corpus ad vitam,sed inflammant ad libidinem.Ab his abstinere, non pa­
rum conducit ad veram pietatem augendam.Qui plura de hac re videre optat, legat Iodo
cum Clichthoueum in propugnaculo ecclesiae,quod contra Lutheranos edidit,in quo fatis
diffuse hanc rem pertractat. H

Circuncifio.
Nus eft error afferens adhuc in noua lege debere paruulós circuncidi. verum de hoc

V errore inferius dicemus in titulo Lex.vbi probabimus omnia legalia iam cessasse:quo
facto,actum etiam erit de circuncifione.

Christus. •
Hriftus,nomen cft vnius personae duas naturas habentis,diuinam videlicet j
& humanam.hanc enim esse fidem rectam Athanafius ait,& catholica prse
dicat ecclesia,vt credamus & confiteamur,quia dominus nofter Iefus Chri­
stus dei filius,deus & homo eft. Deus cft ex/ubstantia patris ante fecula ge­
nitus,& homo eft ex substantia matris infeculo natus.Cu ergo plures exor
tae sint circa personam Christi haerefes: hoc ordine eas pertractabimus, & primo de illis
dicemus quae circa naturam eius diuinam versantur,deinde illas pertractabimus, quae folu
naturam humanam tangere videntur.Poftremo de illis differemus quae totam respiciunt
personam in duabus naturis exiftentem.
Rima ergo de hac re haerefis eft,quae negat Christum fuisse deum,sed solam naturam

P habuisse humanam.Huius haerefis primus authorfquod fciam)fuit Ebion quidam apo

stolis COLUUS,quoniam anno domini octogesimo sub Domitiano Caesare & Cieto pa
pa floruit.Contra hunc Ebionemfvt dicit beatus Hieronymus libro de ecclesiasticis feri- ^
ptoribus)Iohannes omnium nouiifimus scripsit cuágelium,rogatus ab Asiae epifcopis.idco
cópulfus eft diuina edicere natiuitaté. Poft hunc Ebionc,vel vt verius dici eodé tempo-
Ccrinthus. re quo Ebion,Cerinthus eundé tenuit errore. Philafter tamen hunc errore Carpocrati cui-
Carpocra-' dam tribuit,tan^ primo illius patrono,& poft illu Cerintho,& deinde Ebioni, qué dicit
***• fuisse Cerinthi difcipulu.Poft iftosfvt idé Philafter aitjhunc errorem tutatus eft Theodo-
iiuodot*. tus quidi Byzantinus,qui in persecutione positus,Christum faluatorem negauit a quo te­
pore coepit docere Chriftum efle puro hominé,& no deum. Hoc autem fecit credens hoc
medio,negationis opprobriu á fe reiicere.cogitauit enim apud fe q? fi quis illi negationis
crimen
 ADVERSVSHAERESES LIB. lili. DE CHRISTO. 7)
A ¿rimen impingeret,responderet q> hominem negaucrat,non deum.Beams tamen Augusti-
^ s hjec omnia tribuit cuida Thcodotioni.nescio tamé vbi litera fit corrupta,an apud Phi
1 ssium in cuius libro hic haereticus vocatur Theodotusran apud Augustinum,vbi vocatur
Th^dotion certfiest enim ex Eufebii historia ecclesiastica,fuiste quendi haeretica Theo-
domm nomine,qui docuit Christum fuiste puru homine,& ob id a Victore papa fuiste ab
rrlefia eiectum'An autem Theodotion alius hoc etiá senserit,me latet.Fuit etiá iste error
cuiusdá Artemonis,de quo Eufebius lib.v.cap.xxviii.historiae ecclesiasticae. Post istos eun- Artemcm.
j ore amplexatus est Paulus Samofatenus in Syria,qui dixit Christum fuiste quidem Paulus Sa>
hominem iustum,nó auté deum . Cui successit in eodem errore velut discipulus magistro mofatenus.
Photinus quidam, qui errorem iam deficientem ficinstaurare & cófirmare nitebatur,vt il- Photitw.
Ium erroré defendentes,Photiniani & non Pauliani dicerentur.Istorum ergo omnium c5-
B munis fuit error,Christum purum hominé fuiste ex vtroq; sexu natum,nec ante Mariam
cius matre ex ti tiste. Arriani autem etsi credat Christum non ex vtroq; sexu natum,eum ta
men puram este creaturam arbitrantur,dicuntq; illum nó natura, sed adoptione filium dei.
Verum cu istis obiicitur ex sacris literis conuinci Christum este filium dei, fatentur, cum
hoc rame dicunt illum este creaturam , quia filium dei ipsi dicunt este quandam dei creatu
ram,& spiritum sanctu aliam creaturam productam a filio.Ideo contra istos Arrianos ni­
hil nunc agemus,sed ad alium locum disterimus,quido de deo,& vnitate illius estenti^, &
trinitate personarum disteremus.Cum ergo hoc sit vnum ex praecipuis nostrae fidei funda­
mentis,Christum videlicet este verum deum dei filium,illud oportet ostédere este firmissi­
mum,& pluribus sacrae scripturae testimoniis roboratum.A primo ergo euangelio,videli-
licet Matth^i,incipientes,per reliquos noui instrumenti libros difcurramus.Baptizatus au­
tem lesus(aicMatthaeus)confestim ascendit de aqua: & ecce aperti sunt ei caeli,& vidit fpi- Malthis
C ritum dei descendentem sicut columbam,& venientem super se : & ecce vox de caelo di­
cens,Hic est filius meus dilectus,in quo mihi complacui. Vides hic non solum de terra,sed
de caelo testimonium,qualiter Chnltus est filius dei.Et iterum apud eundem,Venit autem Ibidé.xvi.
lefus in partes Caesareae Philippi,& interrogabat discipulos dicens, Quem dicunt homi­
nes esse filium hominis ? At isti dixerunt * Alii Iohannem Baptistam, alii autem Heliam,
alii vero Hieremiam., aut vnum ex prophetis. Dicit illis lefus, Vos autem quem me es­
te dicitisíRespódens auté Simón Petrus,dixit,Tu es Christus filius dei viui. Et hic voca­
tur a Petro filius dei viui,nec tamé pro hoc dicto reprehefus est,imo potius laudat9.Post-
quá etenim Petrus sua verba finiuit,stacim Christus tubiungir, Beatus es Simón Bariona,
quia caro & sanguis nó reuelauit tibi,fcd pater meus qui in c^lis est.Rursum idé Matth^us
enarras Christu m mote transfiguratu,St Petra petenté ibidem manere,ait, Adhuc eo (vi- Matt.xvif.
delicet Petro)ioqucnte,ecce nubes lucida obumbrauit eos: & ecce vox de nube dicés* Hic
D est filius meus dilectus,in quo mihi bene cóplacui:ipfum audite.Hoc etiá narratur á Mar- Marci.ix.
co & Luca. Praeter hoc tamen Marcus aliud expressius habet testimonié, describens siqui- Lucac.ix.
dé examinatione quam summus sacerdos de Christo faciebat,ait, Rursum summus sacer- Mar.xiiij.
dos interrogabat cum,& dixit ei * Tu es Christus filius dei benedicti?Iefus auté dixit illi,
Ego sum.Nullum cerré expressius testimonium potest afferri pro hac fide cófirmanda.Lu-
cas vero enarrans Gabrielem angelum de caelo ad virginem missum,verbáque eiusdem an­
geli ad virginé referens,sic ait,Hic erit magnus,& filius altissimi vocabitur: & dabit illi do Lucae. i,
minus deus sedem Dauid patris eius,& regnabit in domo lacob in aeternum, & regni eius
nó erit finis.Iam vides eum vocatum ab angelo filium altissimi. Sequitur, Dixit auté Ma­
ria ad angelum,Quomodo fiet istud,quoniam virum nó cognofco?Et respondens angelus
dixit ei,Spiritus sanctus fuperueniet in te,& virtus altissimi obubrabit tibi ;ideoq$ & quod
nascetur ex te sanctum,vocabitur filius dei.Et Elizabet cum visitatur á virgine Maria ha-
E béteiam in vtero Icfum,exclamat voce magna,& dicit,Benedicta tu in mulieribus, & be­
nedictus fructus ventris tui. Et vndemihi hoc,vt veniat mater domini mei ad me? Adhuc
lefus est in vtero paruulus corpore,& vocat eu Elizabet dominum suum . Qualiter quaeso
dominus illius esse potest,si praeter humanam natura non haberet diuinam,sccundu quam
& dominus est Elizabet,immo ommu creaturam? Iam opus est vt audiamus aquili illa
sublimem,lohanem euigelistam,qui supra pectus domini in cocna recubuit,cui & reuelata
sunt secreta coelestia.Inprincipio(inquit)crat verbum,& verbum erat apud deum, & deus
, Iohan.i,
erat vcrbum.Omnia per ipsum facta sunt,& sine ipso factum est nihil.Sequitur, Er verba
caro factum est,&habitauit in nobis. Verbum vocat filium dei,quem & vocauit deum di-
k
 F.alfonsí de castro, minoritae
cens,& deus erat verbum.hunc filium dei factum eíTe hominem declarauit dicens, Vcrbu p
Ibide, virj. caro factum est.Rurfum,cu dixisset lefus ludaeis, Abraham pater vester exuitauit vt vide­
ret diem meu: vidit,& gauifus eft. dixerunt ergo ludaci ad eu, Quinquaginta annos nódú
habes,& Abrahá vidisti?DixiteisIefus,Amenamendico vobis,antej Abraham fieret, ego
fum.Si Christus ante carnis natiuitaténó extitit,quomodo veru eft quod ait,antees Abra­
ham fieret, ego fum,cu Abraham praecesserit Chnftu iuxta carnis natmitatépiufquá mille
Matth.L annis?Ec alibi vocatur filius Abraham.no eft ergo poilibile vt filius lit ante patrem, nili a-
liam habeat naturam,nempe diuinam, fecundum quam filius Abra hae non fit, & prior illo
fit. Praeterea idem lefus Chriftus Lazaru mortuu suscitaturus,Martham sorore Laxari allo-
Iohan.xi. gU¿s ait,Ego fum resurrectio & vita • Qui credit in me,etiam fi mortuus fuerit,vita viuet:
& omnis qui viuit & credit in me,nó morietur inacternu.Credis hoc?Ait illi, Vtiqj domi­
ne,ego credidi quia tu es Chriftus filius dei,qui m huc mundu venifti. Paulus etiá vas ele- q
ctionis,qui vidit arcana dei, nó semel cátu aut iterum de hac re praebet teftimonm,fed fre-
Rom.ii qucntiiTime.In epiftola siquidem ad Romanos fie eos alloqui incipit • Paulus leruus Iefu
Christi,vocatus Apoftolus,segregatus in cuangeliu dei,quod ante promiserat per prophe­
tas suos in scripturis sanctis de filio suo,qui factus eft ei ex femine Dauid fecudu carné, qui
pr^deftinatus eft filius dei in virtute fecundu fpiritulanctificationis ex resurrectione mor-
tuorulefu Chrifti domini noftri, per quem accepimus gratia & apoftolatum &c.Obferua
hic q> primo dixit praedicatione 'Chrifti cfle euangelio dei:ex quo fatis aperte conuincitur
Chnftum effe deum.Deinde fubiungit C hristu esse praedestinatum fiue declaratum aut ma
nifeftatü filium dei ex resurrectione mortuorú.per hoc enim q> feipfum fufeitauit,declara­
tus eft deus.Nam etsi multi ex mortuis fuscitati iint, nullus tamen propria virtute furrexit:
sed ab alio suscitatus eft,nempe ab ipso deo, & ab aliis sanctis ministerio quodam, hoc eft
precibus ad deum fulis,quas deus exaudiens, mortuum pro quo sanctus orat,suscitat.Chri- jj
ftusautc cum feipfum fufeitauit a mortuis propria virtute,per hoc declaratus eft filius dei.
Roma.ij. Et iterum idem Paulus ait,Secundum duritiem tuam,& cor impoenitens, thesaurizas tibi
iram in die irae , & reuelationis iufti iudicii dei,qui reddet vnicuiquc fecundum opera
eius. Ecce vides hic iudicium Chrifti vocatum iudicium dei. Beatus enim Paulus Apo-
Rom.xiiij. ftolus dicit oportere nos omnes manifeftari ante tribunal Chrifti ,vt reportet vnufquif-
lohan.v. qUe prout gestit jn corpore suo, fiue bonum , fiue malum. Et cum pater omne iudicium
Iaco.iiij. dederit filio, & cum iuxta beatum lacobum vnus fit legislator & iudex, conuincitur inde
vt Chriftus fit deus,cum non fit aliud futurum iudicium,quam illud quod Chriftus in fine
facturus efhhoc autem Paulus vocat iudicium dehChristus ergo deus. Et in eadé epiftola
Rom.ix iterum ait,Optabam enim ego ipse anathema este a Christo pro fratribus meis,qui sunt co
gnati mei fecundum carnem,qui sunt Israelita?, quorum adoptio eft filioru, & gloria,& te­
stamentum,& legislatio,& obsequium,& promiiia,quoru patres ex quibus eft Chriftus fe- J
cundu carnem,qui eft super omnia deus benedictus in fecula,Amen.Nihil poterat ad ofté-
dendam Chrifti diuinitatem expreffius dici. Rursum in epiftola prima ad Corinthios fic
i.Cor.viij. ait,De escis auté quae idolis immolatur,scimus quia nihil eft idolu in mundo,& quod nui
lus eft deus nili vnus.Nam etsi sunt qui dicatur dii,fiue in cado fiue in terra,siquidem sunt
dii multi,& domini multi,nobis tamen vnus eft deus pater,ex quo omnia,k nos in illo:&
vnus dominus Iefus Chriftus,per qué omnia,& nos per ipsum.Harcibi Paulus.Si ergovn0
solus eft deus,& nullus alius praeter iliu,& coassumitur in vná deitatis natura dominus Ie­
fus Chriftus,per qué Paulus ait facta este omnia:ergo Chriftus eftdcus.Etin fecunda epi-
ij.C cr.!ij. stola ad Corinthios ait,Epiftola nostra vos estis,scripta in cordibus nostris,qu^ scitur & le
gitur ab omnibus hominibus, manifestati quoniá epístola estis Chrifti ministrata a nobis,
& scripta nó atraméto,fed spiritu dei viui,nó in tabulis lapideis,sed in tabulis cordis car-
nalibus.Epiftolá Chrifti vocat apoftolus Corinthios, quia illi Christi mandata & leges a-
pud fciplos tanqapud aliqua literarummonumenta conferuabant.hanc autem epistolam
dicit Paulus a fe ministratamivt ficut legis veteris Moses olim fuerat minister, fic etii ad
legem euangelicam vulgandam & praedicandam minister fuit.& hanc scriptam non atra­
mento, fcd lpiritu dei viui, Scripta est ergo a deo in cordibus nostris,quéadmodu per Hie-
Hier.xxxi. remiam prophetam dixerat,Post dies ilios,dicit dominus,dabo legem meam in visceribus
eorum,& in corde eoru scriba eam. Si ergo Corinthii sunt epistola Christi, & haec eft scri­
pta a deo,Christus igitur deus.Illius liquidé eft epiftola a quo scribitur,nili cum forte quis
minister est alterius, vt alio dictante quis scribat:tunc enim epistola dicemus este eius qui
dictaucrat.
 ADVERSVSHAERESESLIB.hu. dé CHRISTO. '74
A dictauerat ctfi ipfe non scribat.hic aurem idem est dictare & scribere,idem dictans & feri*
A bens Cum* enim scripta iit epiftoia a deo,non autem scribit deus alio quopiam dictate,epi
Ñola vero dicitur eíTe Christfimanifeste conuincitur Christum eiTe deumvEt in epiftoia ad
Philipp.fic etiam ait,Hoc sentite in vobis,quod & in Christo lefu: qui cu in forma dei ef- Philips
fet nó rapina arbitratus eft elle fe aequale' deo. Quid clarius expedían potest, f quod Pau­
lus hic dicit ad có firmad a m Christi dminitatem?£t epístola ad Titum fic admonet dices, Tit.ij,
Seruos dominis suis subditos este,in omnibus placentes,non contradicentes,nomfraudá-
tes sed in omnibus fidem bonam ostendentes,vt doctrinam faiuatoris nostri dei honoret
in omnibus.Haec Paulus ibi, vbi apertistime vocat faluatorem deum.Ex omnibus reliquis
epistolis Pauli poteram similia afferre teftimonia:verum ne taedio afficiam lectorem,& vt
breuitatem quam a principio operis tenere statui, non excedamromnibus iliis pritef^
B mist*is,ad epistolam quam ad Hebraeos mific accedamus,quoniá in illa videtur Paulus ve-
lut ex profesto & instituto hanc rem disterere.Sic etenim ait,Cui enim dixit aiiquádo an- Hebr*.L
gelorum,filius meus es tu,ego hodie genui te?Et rursum, Ego ero illi in patie, & ipfe erit
mihi in fiiium?Et cum iterum introducit primogenitum in orbem terrae,dicit, Et adorent
cn omnes angeli dei.Et ad angelos quidé dicit,Qui facit angelos suos spiritus,& ministros-
suos flamma ignis. Ad filium autem, Thronus tuus deus in feculum feculi: virga aequitatis,
virga regni tui. Dilexisti iustitiá,& odisti iniquitatem : propterea vnxit te deus deus tuus
olcocxuitationis prae participibus tuis, haec & alia muita ibi Paulus de Christo loquitur,
quibus & diuina& humana eius demóstratur natura. Verum prodicta plenius discutiamus.
Si ergo Christ9 adoratur ab angelis, oportet vt fit deus,cu solus ille fitadoradus.Deinde fi
factor est angelorfi,& sedem habet in ieculu feculi,oportet vtdeus fit, quoniá nullus afius
angelos fecit,nisi solus deus.Rurfum,qui iuxea humana naturam paulo minor angelis eft
£ factus,quomodo poterat este angeioru conditor, fi aliam no haberet natura praeter huma-*
nam?Chnftus igitur deus.Quod autem vnctus dicitur prae participibus suis,hoc iuxea hu­
manam naturam capiédum eft: vt videlicet vnctio non referatur ad diuinam naturam, sed
ad humanam.Deus igitur & homo Chriftus: deus natura,homo vero dispensatione qua­
dam, similis nobis per omnia factus,quando factus eft ex muliere fecundum carnem. Vt
deus angelos condit, vt homo vngitur oleo exuitationis prae participibus fuis.Ec lfta qui­
dem adeo aperta funt,vt nullo modo postint subterfugere diceres Christum este filió dei
adoptione:ied oportet eos dicere eum este fidum dei natura. Nam filius dei adoptione eft
omnis iuftus,qui praedestinatus eft á deo in adoptionem filiorum in haereditatem gloria?.
At nullus purus homo quantulibet iuftus,quantulibet adoptatus, condit angelos,nec ado­
ratur ab angelis,nec sedet ad dexteram maicftatis in excellis. Qua? omnia cum foliilli qui
natura deus eft,cóueniant:conuincitur Christum este vere filium dci,& verum deum Bea-
D tus etiá Petrus huius rei testimonia saepe repetic.ln priore liquide epistola dicit Christu fe- i.Petri.nf.
derein dextera dei, profectu in ca?lum fubiectis fibi angelis, & potestatibus & virtutibus.
Et in fecunda epiftoia fic ait,Non enim indoctas fabulas secuti,nota facimus vobis domi-
m nostri Iefu Christi virtutem &pra?fciétiá,sed speculatores facti illius magnitudinis.Ac­
cipiens enim a deo patre honore & gloriam,voce delapsa ad eum huiufcemddi á magnifi
ca gloria,Hic est filius meus dilectus,in quo mihi cóplacui.Et hancvocem nos audiuimus
decáelo allatam,cum estemus cu ipso in monte sancto.Ha?c ibi Petrus.Bcatus lohánes apo
stolus & euangelista in sua prima Canonica epistola de hac re apertissima profert testima
niú,dicens,Et scimus quoniam filius dei venit,& dedit nobis fenfumyvt cognoscamus dtu . j
verum,& fimus jn vero filio eius lefu Christo.Hie est verus deus, & vita sterna.Quid hic *’ *' '
garrire postunt haeretici,dicentes Christum este filium dei nó natura,sed adoptione? Vide
quoties vno cótextueos reficiat Apostolus.Vocat enim iefum Christum veru filium dei.
j: Atqui sola adoptione est filius,nó est vere filius,sed filius cum additameto, videlicet ado­
ptione fiii9.Et ne vilus tergiuerfationi pateret locus,addidit,Hic est verus de9,& vita ^ter
na.Quibus verbis nihil obiici potest.Pretérea ipfemet Christus ait-Opera qu$ ego facio in Ioahan.x,
nomine patris mei,ipsa testimonium perhibent de me. Videamus ergo opera eius,& difeu
tiamus num cx eis poterimus conuincere Christum este deum. Primo quidem peccata di~
mittit.Cu enim paralyticum quendá Christo offerrent aliqui,vt ab illo sanitate donaretur, Lucsc.v,
eorum fide vt vidit Iefus,dixit,Homo,remittuntur tibi peccata tua. Remittere autem pec­
cata soli deo conuenit. Nam etli lacerdotes peccata dimittant, hoc faciunt ministerio quo
dam,non authoritate vtfaluatorfecic,Pra?terea cogitationes hominum cognoscit.Hoc au~
k ii
 - F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
tem duplici testimonio comprobamus.Cu enim Pharifaci St Scribae audissent Christu pa- p
Lucae,v. ralytico dicentem,Remittatur tibi peccata tuarcoeperut cogitare dicentes,Quis est hic,qui
loquitur blafphcmiasíQuis potest dimittere peccata nisi solus deus? Vt cognouit auté le-
sus cogitationes eorsi,respondens dixit ad illos,Quid cogitatis in cordibus vestris Stc. Ec
iterum , cum eiecisset ab homine quodam daemonia mutum,quo cieóto cu loqueretur mii-
Lucae.xi. tus,&admiraretur turbe,quidam ex eis dixerunt,In Eeelzcbub principe d^monioru eiicit
daemonia. Et alii tentares,si gnu decáelo quaerebat ab eo.Ipse auté vt vidit cogitationes eo­
rum,dixit eis, Omne regnum in feipfum diuifum,desolabitur Stc. Iam vides Christum
inspiciente cogitationes hominu.At solus deus est qui illas inspicere valeat. Homo enim
i.Reg.xvi. (vtest in.i.Rcgum) videt ea quae foris patent, dominus aute intuetur cor. Et propheta rc-
P falm. vij. gius ait,Scrutans corda & renes deus.Rurfum, miraculom claritas quae Christus operatus
Iohan,ix, est,cande astruit naturae diuinae in Christo sidem.A seculo non est auditum quia quis ape­
ruit oculos c^ci nati-.qualiter Christus aperuit,impones lutu super oculos ei9.Qui postmo- ®
dum invtroq*, homine iam sanus,dicebat,Nisi eiiet hic a deo,no poterat facere quiccj>Ve-
riorem habet side de Christo hic caecus,c| Cerinthus,aut Ebion, aut Paulus Samofatenus,
aut Photinus,St reliqui eiufdc farinae. Et vt alia miracula omittamus, de mortuis ab eodé
lohan.vi. fuscitatis dicamus.Sufcitauit Lazaru verbo solo dicens,Lazare veni foras.Suscítame filium
Lucie.vij. viduae etiá solo verbo dicens, Adolescens tibi dico surge.Et filiam archisynagogi non solu
Matthax. verbo,sed ta£fu manus.Sic enim ait Matthams* Et cum eiecta esset turba,mtrauit, & tenuit
manum eius,St dixit,Puella sorge.Et furrexitpuella.Iam quo pacto non est vita fecundum
naturam,cui mortui obediunt?qui non solum sermone mortem potuit repellere,sed tactu
manus?ostendens per hoc viuificum esse suum corpus: quod esse non poterat nisi quia co-
iunctum erat vitae,scilicet diuinitati,in qua omnes viuimus,mouemur,& fumus.Iam videa
mus,quis est qui potest solo imperio St sermone á morte reuocare ad vitam,nisi solus deus?
quoniam etsi homines quoq> fuscitauerint mortuos, non in sua tamen virtute hoc fecerat,
sed in Christi nomine. Aliud liquide est rogare,aliud imperare. Aliud est mereri,aliud do-
iiij.Re,iiij. narc.Heiias quidé suscitat,sed orans, non imperans.Helifeus etiam cum filium Sunamitis
suscitat,prius clauso ostio orat.Quod autem mortuo cófiguratur, St tactu corporis suscitat,
factu est vt typus esset St figura venturi,qui in carne humana existens etiam mortuus ipse
Actuum.ix & fepultus,mortuos suscitare posset. Petrus etiá cum Tabitam fufeitauit,prius positis geni-
Ibidem bus orauit,St postea cóuerfus ad corpus,dixit,Tabita surge. Et cu Aeneá paralytica ab an­
nis octo lácente in lecto,,fanauit, sic illi loqtur, Aenea,fanet te dominus noster lesos Chri­
stus, surge,sterne tibi.Et cótinuo sorrexit.V ides ibi expressam deprccantis vocem,non im-
perantisrsed de sua virtute St potestate diffidentis,& in potestate domini leso Christi cófi-
Actuum.iij dentis.Et cu claudi pedes in ingressu templi eleemosyna petentis cósolidasser,ait, Argenta
St aurum non est mihi,quod autem habeo,hoc tibi do* In nomine leso Christi Nazareni f
surge Se ambula.Vides qualiter non in suo nomine facit, sed in Christi nomine. Quapro­
pter etii verbo imperatiuo vsos est, nó vt praesumes de soa potestate hoc facit,aut de autho
rítate soae pracccptiouis,fed cófidens de merito,Se Christi promissionibus, qui illis dixit,Si
Iohaitxirj. quid petieritis patrem iu nomine meo,dabit vobis.Quid ergo hic haeretici refpódere pof-
funt?Si in nomine Christi Petrus imperatmonne multo melius idem Christus suo nomi­
ne imperarepotcrit?Sed obstat,quia Christus etiam rogat patrem,Se hoc non tantum se­
mel aut iterum, verum saepissime facit. Fatemur quidem quod oblidunt. Rogat quidem
Christus vt homo:imperat vt dei filius.Rogatetiam propter circunstantes, cum videlicet
aliquid cora eis acturus erat,ne sinistrum quid suspicarentur de eo,sicut alias Pharif^os de
eo dixiffe cóstarin BceJzebub principe daemonioru eiicit daemonia.Ne quid ergo tale de
eo suspicaretur cum aliquid coram eis magnifica St illustre operaturus erat, rogat patrerve
crederent illa,dei virtute operari.Rogat ergo patrem vt homo,qui poterat imperare vt fi- X
lius dei.Demum vt iam concludamus,ipfe Christus spiritum sanctum se datura apostolis
promittit.Qui ergo spiritum sanctum,qui etiam deus cst(vt infra deo duce conuincerous)
mittit,& apostolis donatmonne oportet vt ipse etiam sitdeus?Aloqui deus á pura creatura
Si mitteretur St daretur.quod impium esset asserere.Christus ergo verus filius dei,non ado­
ptione,ied natura:veram habet diuinitatis substantiam.Opera náqj eius testimonium per-
Iohan. xv. jubent deipio.Vnde ipfcmet ludaeos redarguens ait* Si opera non fecissem in cis,quae ne­
mo alius fecit,peccatum non haberent.Praeter h^c omnia tam aperta scripturae sacrae testi—
monia,extant etiam plurium conciliorudc haere definitiones, per quas catholica ecclesia
quid
 ADVERSVS HAERESES LIB. lili. DE CHRISTO. 75
A quid nos fecundum verá fidem de Christo sentire oporteat,manifestauit. Vemm has con­
ciliorum definitiones vfq; ad sequetis haeresis expugnationem differimus.Ibi enim osten­
demus cótraalios haereticos veritatem natura humanae in Christo, & tunc adiiciemus cp-
ciliorum definitiones,cófitentium duas naturas in Christo,videlicet diuinam & humanam
in vnitate personae.Cótra hanc haeresim plurimi ex antiquis scripsere.Ambrosius fecit vo­
lumen de fide ad Gratianum, quinq; libris partitura,in quoostédit Christum verum deum
patri aequalem.Beatus Cyrillus fecit librum de recta fide ad reginas,in quo idem probat.
V"* Ecunda haeresis est, quX negat Christum habuisse naturam humanam,sed vnam tanta
j in eo ponunt,naturam videlicet diuinam,sicut & vnam personam. Haec autem hacre-
^ jn multas adhuc factiones scinditur.Soléne est enim haereticis,vt nunj sciat tene­
re vnitate.Quidam enim ex eis simpliciter & absolute negauerunt Christum humana ha-
B buisse naturam. Huius erroris authorfuit Cerdon,vt Augustinus ait in libro dehaeresibus, Cerdo»,
an xxi Irenaeustamcnlib.primoaduersushacresescap.xxviii.de hoc Cerdone loquens,
¿icit fuisse tempore Higinii papae,qui fuit nonus á beato Petro,& eiufdé Cerdonis
errores ibidem recéfensmun^ hunc errorem illi impingit.Augustinus vero refert Cerdo­
ne ita docuisse,vt dixerit Christum neq; natum exfoemina,neq; habuisse carné, neq; vere
mortuu neq; quicq passum,sed simulasse passione. Hunc errorem logo post tempore fecu .
ti sunt Proclianitx,quos Philaster dicit fuisse Galatas.hi,vt Philaster & Augustinus testatur, ^0Cil3U1"
dixerunt non venisse in carne. Apelles autem, de quo Eufebius lib.v. cap.xiii.mentionem ApeIleSe
facit docuit,sicut Augustinus & Philaster testatur, Christum carnem fuá nó demarre sum­
psisse,sed eam ex elementis accepisse,quam resurgens ex mortuis,mundo reddidit, & ita
sine carnc(vtait)in caelum afcendit.Manich^i huic simillimum errorem tutantur, dicentes Manichaei
Christum nó fuisse verum hominem,sed phantastica,& phantasma quoddam,nec ex vte-
C ro virginis prodiissc.Hunc Manich^orum errore amplexatus est Prifcillianus,qui (vt co- Pnfctlhan9-
stat ex quadam epistola Leonis papae huius nominis primi)nec natalem domini fecunda
carnem,nec diem resurrectionis illius pie venerabatunpropterea q> Christu verum fuisse
homine nó credebat. Alii autem dixerunt Christum verum fuisse hominem, non tamen
eiusdem naturae nobifcum,quia (vt dicuntjChristus á patre missus,corpus caeleste fecu tra­
xit, nihilq; de virgine accepit,sed per illam tanc| per rima quandam aut per fistulam sine
vlla carne de ea assumpta transiit.Huius erroris dux & magister fuit Valétinus, qui floruit Valctinus,
tempore eodem quo Cerdon,vtait Irenaeus lib.iii.aduerfus haerefes cap.iiii.Apoliinaris(vt Apellina^
Augustinus ait)etiam dixit Christum non assumpsisse carnem ex virginemeq; tamen ideo riSr
necabat Christum carnem habuisse:quoniam dicebat in ipso incarnationis opere aliquid
verbi in carnem esse conuerfum.Hi ergo omnes quos enumerauimus haeretici conuenerut
in vnum aduerfus dominum, &aduerfus Christum cius,quoniam illi omnes etsi diueriis
D semitis incedant,ad hunc tamen scopum omnes tendunt, vt Christum verum & perfectu
hominem ,cuiufmodi nos fumus,negent: quapropter humanam natura quae sit ciufdé spe­
ciei cum nostra,ab illo separare contendunt.Contra hos ergo omnes simul pugnare opor-
tebit.Cum enim ostenderimus ex sacris literis Christum veram carnem ex virgine matre
&nó aliunde assumpsisse,qua carnem in sua propria fubstátia manétem, fu£ deitati vniuir,
falúa vtriufq; naturae proprietateiomnes tunc haeretici praefati victi remanebunt. Sed ante
omnia opus est,ne forte in vanum laboraucrimus,vt vnum hoc iaciamus fundamenta,ve­
ritatem humanae natura in duabus substantiis consistere,corpore videlicet & anima ratio­
nali,nec aliud esse hominem A corpus & animam. Hoc ergo i acto fundamento, sic hostes
nostros aggredimur.Christus est ex femine Abrahae.non est autem femen Abrahac fecun­
dum diuinitatem,vt clarissime patet, erit ergo fecundum humanitatem. At in humanitate
nihil est aliud g corpus $c anima.cum ergo anima non fiat ex propagine,vt supra contra
E Apollinarem euicimus:restat vt iuxta carnem sit femen Abrahae.Si ergo caro eius est femé
Abrahaerconuincimus vt caro eius non sit de caelo,quemadmodum Valcntinus fabulatur.
Si enim de caelo fecum corpus traxisset,fieri nequiret vt esset femen Abrahac.Quod autem
Christus sit femen Abrahae,& ex femine Abrahse fecundum carnem natusrostedit id quod
in Genesi legimus dictum esse Abrahse á deo per angelu,Per memetipfum iuraui, dicit do- Gene.xxij.
minus,quia fecisti hanc rem ,& nó pepercisti filio tuo vnigenitozbenedicam tibi,& multi­
plicabo femen tuu sicut stellas caeli,& vel ut arenam quae est inlittore maris. Possidebit fe­
men tuum portas inimicorum tuorum: & benedicentur in femine tuo omnes gentes terr<£,
quia obedisti voci meq. Vtautem de intellectu horum verborum non contendamus,audia-
k iii
 F.ALFONSI DE CAS TRO, MI N O R ITA E
Galat.iif. mus apostolu Paulum,qui in epistola ad Galatas illa verba in huc modum declarat* Abra- p
hae dicta: sunt promissiones,& femini eius.Non dicit & feminibus eius,quali in multis,sed
quali in vno,& femini tuo, qui est Christus. Praeterea in epistola ad Romanos Paulus vo-
Roma.i, ¿at Christum femen Dauid.Sicenim ait,Paulus feruus Icfu Christi, vocatus apostolus, se­
gregatus in euangelium dei, quod ante promiserat per prophetas suos in scripturis fandis
de filio suo,qui factus est ei ex femine Dauid fecudum carnem. Vides hic expreste Christu
iuxta apostoli fentéciam factum este ex femine Dauid.In eo autem quod addidit fecunda
carnem,innuere voluit aliam este Christi natura,nempe diuinam, fecundum quam non fit
factus ex femine Dauid.Nam st sola fuistet in Christo humana natura,sufficiebat dicere,qui
factus est ei ex femine Dauid.Verum ne quid simile opinandi praebuistet occasione, dixit:
qui factus est ex femine Dauid fecudu carné,vt per hoc daret intelligere alii este in Chri­
sto naturam fecunda quam nó est factus ex femine Dauid.Si ergo Christus est femé Abra- q
ha:,& factus est ex femine Dauid fecundum carnem,ergo Christus veram carnem habuit
contra Cerdonem & Manich^um:&nó de casto,vt Valentinas dixit:autex elementis, vt
Apellcs.-quoniam st de casto traxit,aut ex solis elementis conflauit, nó ergo de femine A-
brahae,aut Dauid. Eodem argumento conuincitur Apollinaris dicens aliquid diuinitatis
cóuerfum fuiste in carné.Omitto pro nuc quod illud-fieri nullo pacto poterat,vt ostende-
mus.Sed st fieri poster,factumq*, fuistet,tunc Christus fecundum carnem nó estet factus ex
femine Dauid,sed ex aliquo deitatis quod in carnem fuistet conucrfum. Quando enim ali-
quid cóuertitur in aliudstllud aliud in quod cóuertitur,dicitur fieri ex ilio quod in aliud có
uerfum est : vt gratia exépli cum vinum vertitur in acetum,dicimus acetum factum ex vi­
no praeexistéte.Si ergo aliquid diuinitatis conucrfum fuit in Christi carnem, necessarium
erit vt dicatur carnem Christi factam este ex diuinitatemonergo ex femine Dauid. Rur-
fum,beatus Matthaeus euangelista humanam Christi generationem edisterens stc ait,Liber
Matth.i. gencratjonis [cfLI Christi filii Dauid filii Abraham.Abraham genuit Isaac,&c. Sequitur in-
frastacob autem genuit lofcph virum Maria:,de qua natus est iefus,qui vocatur Christus.Si
Christus carnem veram non habuit,vt dixit Ccrdomaut carnem phantasticam habuit, vt
mentitus estManicha?us:aut de casto traxit,vt fomniauit Valendnus:autde solis elemen­
tis cófiauit,vr fabulatus est Apelles:quomodo Christus erit filius Dauid,& filius Abraha:,ii
carnem nó habuit deriuatam ab illis? Praterea fi Christus nihil accepit ex virgine Maria,
sed per eanstvt ait Valécinus)quafr per fistulam tranfrit:quomodo veru erit quod ait Mat­
thaeus,de qua natus est Iefus,qui vocatur Christus?& quod ait angelus Maria: virgini iuxta
Lucsi. LucanrEcce concipies & paries filium,& vocabis nomen eius Iefum?Filius siquidem sub­
stantia carnis accepit a' matre,alioqui nec de ea nasci diceretur, nec filius eius i ure vocabi­
tur. Quod fi solus per illam traficas sufficeret vt filius illius dicatur,vocabimus eadem lege
& menstruum mulieris filium eius,& vriná,aliáq; superflua qua: mulier ex fe emittit, hoc j
auté sater i,apertissima estet ineptia. Christus ergo qui & natus est de virgine gloriosa, & fi­
lius cius vocatur, sub státiá carnis habuit cx ea.Sed clarius apostolus Paulus inca qu^estad
Galauiip Galatas epistola,hos harreticos rciicit dicens,Cum venit plenitudo temporis,miiit deus fi­
lium fuu factu ex muliere. Si factus est ex muliere, ergo nó ex caelesti materia,aut ex elemé
toru adunatione corpus accepit,sed cx ipsa muliere cx qua factus est.Ná fi ex ea nihil ac­
cepit,qualiter ex ea fieri potuit?Accepit ergo corpus cx muliere ex qua factus est. Accedit
ad hoc,quod faepistime sanguinem Christi audimus nominatu in nouoinstruméco: quod
vere dici nó postct,nifi Christus veram carnis substantiam habuistec. Paulus enim ait in ea
Ephef.ij. est ad Ephesios epistola,Vos eratis longe,facti estis prope in sanguine Christi. Et in epi-
Hebrac-ix. stola ad Hebreos ait,Si enim sanguis hircorum & taurorum,& cinis vitulae aspersus,inqui­
natos sanctificat ad emundationem camis,quanto magis sanguis Christi,qui per fpirirum
sanctum fe met ipsum obtulit immaculatum deo,emundauit conscientiam nostram ab ope-
i.petri.i. ribus mortuis ad feruiendu deo viuenti?Beatus etiam Petrus ait, Non corruptibilibus auro
& argento redépti estis de vana vestra cóucrfatione paternae traditionis,sed precioso san
LIohan.i. Íluaíl agni incótaminati & immaculati Christi.Et beatus lohanes dicit • Ságuis Iefu
Christi filii dei emundat nos ab omni peccato.Neceste est ergo,vt veram carnis substantia
, habeat,qui veru dicatur san guiñé habere . Deinde ipsius Christi opera apertissime veram
carnis fubstátiam testantur.Esurire,sitire,laslari,dormire,tristari,dolere,pati,crucifigi,mo­
ri,resurgere,euidenter humanum est.His autem omnibus Christum fuiste obnoxiu,clarius
est q vt testimonio aliquo egeat, quod nunc in medium afferri oporteat. Proteica, cu pas­
sio sua
 adversvshaereseslib.hu. de christo. <?<?
A sio sua instarer,ex taedio & horrore illius dixit,Spiritus promptus est,caro autem infirma. Matt.xvL
Ouibus verbis apcrcistime testatus est fe carnem habere, cuius infirmitas in pastionis tole­
rantia declarata est. Post resurrectionem etiam ob nullam aliam caustam quadraginta die­
rum spatio in terris demoratus cst,& cum discipulis conuerfatus est colloqués,coambulás,
conucfcens,<| vt ostenderet veram carnis substantiam,& eudem quem crucifixum St mor­
tuum viderant,tefurrexistc cognoscerent. Vade Lucas ait, Quibus & praebuit fe ipsum vi- Actuum.fi
uum post passionem suam in multis argumentis,per dies quadraginta apparens eis, & lo-
quens de regno dei.Hac de causta dicit Thomae de resurrectione incredulo,infer digitum Iohan, xx.
tuuhuc,& vide manus meas: & aster manum tua,& mitte in latus meum, & noli este incre­
dulus,sed fidelis. Vulnus lateris,fixuras clauom,& omnia recentissime passionis signa mo­
strabas,& palpandaprscbcbat,vt per hoc veritatem carnis post resurrectionem agnosceret,
£ quam moriendo cognoucrant.Manifestistimis ergo scripturae sacrae testimoniis ostenditur
Christum veram carné habuiste.Eos autem qui illam in Christo negat,beatus Iohanes euá- ijdohliirf,
gelista vocat Antichnstos. Omnis fpiritus(inquit)qui nó confitetur Iesum Christu in car­
ne venisse,ex deo nó est,&hic est Antichristus. Caeterum quonia Apollinaris dixit aliquid
diuinitatis conuerfum fuisse in carnem,hoc esse impossibile fieri opus est vt ostendamus;
quáuis per superiora argumeta fufficiétcr haec h aer esis reuincatur. Deus enim immutabilis
cst,fempcrq; invno eodemq, statu permanens,ipso attestante,qui per quendam propheta
ait,Ego deus,& non mutor.Et Paulus de Christo loquens ait,Et tu in principio domine Malae.iif,-
terráfundasti, & opera manuu tuaru sunt c^li.Ipsi peribut,tu auté permanebis,&omnes vt Hcbr^1-
vestimentum veterascent, & velut amictum mutabis eos,& mutabuturtu autem idem ipse
cs,&anni tui non deficient. E st ergo simplex & incommutabilis natura deitatis tota icm-
perin sua essentia,nec damnum sui recipiens,nec augmentum:ita vt nulla additione possit
C fieri maior,aut alicuius partis detractione minor.Siergosvt Apollinaris fomniauir)aliquid
deitatis cóuerfum fuisset in carnem,iam per illam couersionem deitas esset minor, quonia
illa conuersione facta,aliquid deitatis deperderetur,illud videlicet quod in carnem fuisset
conuerfum.Nam id quod in aliud vertitur,non manet in sua natura post talem versionem
factá:vt cu vinum vertitur in acetum,post talem couersionem non manet vinu in sua sub­
stantia. Quapropter esset necessario iuxta Apollinare dicédu,in incarnatione verbi diuini-
tatem fuisse diminutá.Quód auté Apollinaris pro fui erroris cófirmatione assert illud io-
hánis, Verbum caro factum est,volens per hoc probare verbi substantia cóuerfam fuisse in Iohan,L
carné,ex mera ignorantia procedit.Non enim opus est, vt quoties aliquid fit qualicuqssvt
ita dicam)factionis aut facturae modo,vnum cóuertatur in aliud rpotistimum quando illud
quod ht,nó simpliciter & absolute fit,sed aliquale tunc fit, quale prius non erat: vt gratia
exempli,si lignum aliquod nunc albere incipit,dicimus tunc lignum fieri album , nó quod
D lignum vertatur in aibedinem,fed 9 ligno manente eodem in sua substantia,recipiat in fe
albedincm,per cuius accessionem lignum est album.Similiter si corpus humanum alias fri­
gidum accedat ad ignem, & calefiat,dicimus illud corpus fieri calidum,nec tamen ideo di­
cimus corporis humani substantiam verti in calorem,sed quod ipsa corporis humani sub­
stantia manete corpus ipsum recipiat in fe calorem, per cuius inhaesionem corpus ipsum
dicatur calidu.Ad hunc modussi aliqua tam ineffabilis mysterii potest adaptari similitudo)
cum dicimus,Yerbu caro factu est,sic accipiendu est qualiter dicimus,corpus fit calidu, ita
vt nó intelligamus verbum aliquo pacto conuerti in carnem,sed quod verbi substantia sine
vlla fui mutatione manente,suscepit in fe nostrae carnis substantiam , per cuius accessione
verbum factum est caro,id est carneé, vt ita loquar. Nam alias si per hoc quod dicitur ver*-
bum earo factum est,esset intelligendum quod verbi substantia sit cóuerfa in carnem,opor
tebit eadem lege dicere dei fubstátiam conuerfam fuisse in maledictionem.-quia Paulus di
E cit,Christus nos redemit de maledicto legis,factus pro nobis maledictum.Hoc auté nefas Galas m,
est & horrendum fateri. Dictus est autem Christus factus maledictum,nó per talem couer­
sionem,sed quia in cruce pependit,in qua omnis qui pendebat,maledictus vocabatur. Sed Dcutxxi.
iam opus est vt de hac re ecclesia: definitiones afferamus.Concilium Nicenum trecentoru Concilm
& decem & octo patrum sub Constantino celebratum,sic ait,Credimus in vnudeum pa- Nicenum.
trem omnipotentem, omnium visibiliu & inuisibilium códitorem.Et in vnum dominum
Iesum Christum filium dei,de patre natum vnigenitum,hoc est de substantia patris, deum
verum dedeo vero,natum nó factum,homo usion patris, hoc est eiusdem cu patre substá-
ti£:per qué omnia facta sunt qua: in celo &qu^ in terraiqui propter nos & propter nostri
; k i i ii
 F.alfonsí de castro, minoritae
salutem defccndic,St incarnatus est.Homo factus,passus est,& resurrexit tertia die, & afee- p
dit in carlos,inde venturus est iudicare vinos St momios. Eos qui dicunt, erat quando non
erat,St anteqi nasceretur no erat,St quia ex nullis subsistentibus factus est,aut ex alia subsi­
stentia vel substantia dicuntestc,aut conuertibilem filium dei, anathematizat catholica &
apostólica ecclesia.Hscc Cócilium Nicenum.Ex cuius decreto omnes haeretici in praefen-
CSciliiim 11 errore St in praecedenti nominati, collidatur St corruút. Cócilium Ephcfinum primum
Ephcfiau. ducentorum episcoporum sub Theodosio iuniore St Vaíétiniano principibus celebratum,
in principio,hoc est in ea epistola quam Nestorio misit,sic ait,Sequentes itaqj omniu san­
ctorum patrum confessiones,quas ioquente in eis sancto spiritu protulerunt, St intentioni
quae est in eorum intellectibus,aequis vestigiis inhaerentes,itaque iter ambulantes regium,
profitemur q> ipsum vnigenitum dei verbu natum ex ipsa patris essentia,de deo vero deus
verus,lumen de lumine, per quem omnia facta sunt siue in caelis ime in terra,salutis nostra: <$
caussa descendens, ad exinanitione se se dignatus est inclinare-.natus autem St homo factus
id est carnem de virgine sancta suscipiens,eámque propria faciens,natiuiratem nostram ex
vulua sustinuit,homo de muliere procedes,nec quod erat abiiciens.Nam licet factus est in
assumptione carnis St sanguinis,tamen etiá quod erat deus natura scilicet St veritate persi­
stens.Nec carnem itaqj dicimus in naturam deitatis-esse couersam,ncc in substantiam car­
nis inseparabilem dei essentiam commutatam.Haec Cociliu Ephelinu. Et candé sententia
profert Concilium Chalcedonenfe sub Marciano imperatore St Leone papa huius nomi­
nis primo : qui quidem Leo in epistola quadam ad Astorigenfem episcopum , qua: est se­
ptuagesima prima, in qua Priscillianistaru errores danat,sic inquirQuarto aute cap.conti-
netur,q> natalem Christi,qué fecunda fusceptioné veri hominis catholica ecclesia venera­
tur,quia verbu caro factu est,St habitauit in no bis: no vere isti honorét,fed. honorare se si-
muiétjieiunátcs eodé die,sicut St die dominico,qui est resurrectionis dies:quod vtiq; ideo H
faci ut, quia Christu dominu in vera hominis natura natu esse nó credut,fed per quádá illu­
sione ostétata videri voldt qua: vera nó fuerint,sequétes dogma Cerdonis atqj Marcionis,
St cognatis suis Manieseis per ónia cócordátes:qui,sicutinnostro examine detecti atq; có
uicti sunt,dominica dié,qué nobis saluatoris nostri resurrectio cófecrauit,exigut in moe­
rore ieiuniissoli (vt proditu est) reuerctia: hác cótinétiá deuouétcs,vt per omnia sint a no­
stis fidei vnicate discordes: St dies qui a nobis cu laetitia habetur, ab illis in afflictione duca
tur.Ynde dignu est,vt inimici crucis Christi St resurrectionis,talé accipiat sententia, qua­
lem elegere doctrinam.Hactenus Leo papa,vir quidem sanctus iuxta ac doctus. Concilia
Ifpalcnlefecundum , capite tertiodecimo decretorú suorum ac gestorum eandem defini­
tionem de hac re profert. Quorum duorum conciliorum verba nunc praeterco:quoniam
pro expugnatione quarta: hqrcsis,quam de hac materia prodemus,iterum a nobis erant re-
petenda.Quapropter qui huic negocio voluerit adaptare,legat quartum huius tituli erro-1
ré,Sc eius expugnationé,quoniá valde vicinus est huic. Sed opus est vt aduersariom obie-
ctionibusrespódeamus.Valentinusnanquc ideo ait Christum de cqlo carnem traxisse,quia
iCor.xv. Paulus ait,Primus homo de terra terrenus,fecundus homo de cado c^lcstis. Cui obiectio-
ni respondemus,fatentes id quod Paulus ait, Christum videlicet hominem caelestem esse
St fuiife,nec tamen ideo dicendum est carnem eius esse c^lestem.Ad hoc enim vt vere ho­
mo cqlcstis dica tur, sufficit vt natura diuina,in qua subsistit,cqlestis sit,sicut ex opposito ad
hoc vt filius dei passus St mortuus dicatur,sufficit vt natura humana,in qua etiam cum na­
tura diuina subsistit,passa fuerit St mortua.Propter vnionem siquidem illarum duarum na
turarum in vno supposito,quicquid de qualibet illarum seorsum praedicatur,illud idé dici­
tur de supposito,in quo ambae subsistunt,quáuis non codé pr^dicationis modo: quia si ali­
quid de natura dicitur in abstracto, nó oportet sic dici dc supposito,sed in cócreto:vt gra
tía exépli Christus nó vere dicitur humanitas,fcd vere dicitur homo.Quapropter Christus K
dicitur omnipotens,quia illud naturae diuina: competit.-dicitur infinitus,cadé ratione: di­
citur etiá infirmus,dici tur finitus,quia haec naturae humanae sunt propria. Hac ergo decauf
fa Christus dicitur homo c^icstis,quia fecundum naturam diuinam est c^lestis: quomodo
Adam dictus est terrenus,quáuis anima eius ex qua etiam sicut ex corpore componitur, sit
c^lestis.Itaqj Paulus Christo dedit nomen a principaliori natura,cum vocauit eum c^le-
stem: Ada: vero dedit nomen á minus principali,vocans eum terrenum.Manichaeus autem
Gaf.iijj, sic obiicit,Paulus de Christo loques aifln similitudinem hominum factus,& habitu inué-
tus vt homo.Si Christus in similitudiné hominu factus cst;ergo non est verus homo.Qu^
argumentati a
 ADVER. HAERE. LIE. IIIÍ. DE CHRISTO. 77
A argumentatio omnino est inanis, & ex faifa imaginatione procedens, ex hoc videlicet cp
credit vnum hominem non esse alteri similem etiam fecudum substantiam: quod maxime
falsum est,&a modo loquendi sacrae scripturae valde alienumrquoniam etsi Aristóteles di­
cat similitudinem fundari in qualitate,&nó in fubstátia,tamen sacra scriptura non est al­
ligata regulis Aristotelicis, quae faepenumero vocat similia illa quae sunt eiufdé speciei. Sa­
piens nanq; ait,Omne animal diligit sibi simile.Et iterum* Omnis caro ad simile sibi con EcdlxHp
iugitur. Et expressius de homine dicit deus, Faciamus adiutoriu simile sibi,de Eua loques Gene.ij*
quae similis est Adac,eo q? eiusdem speciei est cum illo.vterq; enim homo. Et in codé libro
parum infra* Vixit autem Adam centum triginta annis, & genuit filium ad imaginé & si- ibid.v.
militudinem fuam,vocauitq; nomen eius Sech.Cum ergo Seth factus sit ad similitudinem
Adae,oporteret juxta argumentationem Manichaeorum,vt S cth homo non esset,quia simi
E lis est homini, illa ergo quae eiusdem speciei sunt,similia esse dicuntunqui modus ioquen-
di etiam ab ipsa philosophorum doctrina non est omnino alienus.luxta hunc ergo moda
Christus cum sit verus homo,dicitur in similitudinem hominum factus,quia humana sus­
cepit naturam, quae eiusdem est speciei cum nostra. Contra hunc errorem scripsit beatus
Athanasius vnum libru de incarnatione verbi,in quo duas Christi naturas ostendit.Beatus
Ambrosius scripsit alium librum de incarnationis dominicae sacramento, in quo serme o-
mnes quos hic cnumerauimus errores commemorat, & expugnat. Beatus etiam Cyri Ilus
Alexandrinus episcopus librum elegantem fecit,quem pratitulauit de recta fide ad Theo­
dosium principem, in quo varios haereticorum errores de incarnatione domini recense E
& conuincit.
Ertia hacresis de incarnationis dominicae mysterio est, qua; duas ponens in Christo

T naturas,duas etiam dicit esse personas,vnam diuinitatis, aliam humanitatis: nec vnu
C Christum in deitate & humanitate sentit, sed separatim atqj fciunctim alterum do­
cet esse filium dei,altera filium hominis,quem dicit etiam appellari Christum:quapropter
virginem Mariam non dei,sed hominis tantum matre appellat.Deniq; Christu esse tanta
hominem dicit,non autem deum,sed in quo deus fpeciasi quadam praerogatiua habitaret:
atque ideo Christum dicit vocari Emmanuel,quod interpretatur nobifeum deusmon quia
simul sit deus & homo,sed quia in humanitate diuinitas habitaret: quapropter Christu 116
deum,sed dciferum appellat.Huius haeresis authorem omnes produnt fuisse Nestoriu Co- Neftorius
stantinopolitanum episcopum,quisvt Gcnnadius ait,& ex libro.xii.historiae tripatritac ca-
pite.iiii.constat)fuit tempore Theodosii iunioris. Verum beatus Ambrosius in libro de in­
carnationis dominica: Iaeramento capite.vi.huius erroris métioné facit tacito illius erro­
ris authore. At beatus Ambrosius non paruo tempore Nestorium praecessit,quoniá beatus
Ambrosius tempore Theodosii maioris archiepitcopus fuit Mediolanensis.-nam Theodo-
D sium propter crudelitatem Thessalonicae ab eo factá excómunicauit, & illi ingressum ec­
clesiae prohibuit. Hic autem Theodosius,pater fuit Arcadii impera toris. Arcadjus vero pa­
ter Theodosii iunioris fuit,sub quo fuit Nestorius: quapropter miror omnes huc errore
q>

tribuantNestorio tan| primo illius authori. Fieri tamen potuit, vt quis alius ante eu hoc
asseuerauerit,nó tamen ita publice vt Nestorius,quapropter latius sub Nestorio h^c hqresis
fuerit diffusa,& ab illo nome hac ratione suscipies,Nestoriana hqresis fuerit appellata.Post
Nestorium iam defunctum,atq; in concilio Ephesino condemnatu,fufeitauit eunde erro­
rem Petrus Gnaphqus Antiochenus episcopus,qui duas personas in Christo ponens, ausus petnis
est in angelico hymno, qui trisagion a Graecis vocatur,quarta superaddere vocé dices,San Gnaphjeus
ctus deus,sanctus fortis, sanctus & immortalis, fantctus qui crucifixus est.vt sanctum forte,
quo nomine filius dei designatur,ahu faceret ab eo qui crucifixus est. Hic amé Petrus Gna-
phams condemnatus est in quinta Synodo Constantinopolitana.Haec haere sis fatis iá con­
ii fotata relinquitur ex cofutatione primae haeresis quá de hac re narrauim9 &reiecimus:quo-
niá vt fatis patet, Ncstorii liretis coincidir cu errore Pauli Samofateni & Photini & alio­
rum impie lentientium Christum fuiste purum hominem, & virginem eius matrem fuisse
matrem puri hominis.Qugproprer cum illic ex apertis scriptura testimoniis ostéderimus
Christum verum fuisse deu, & m fecundae haeresis expugnatione docuerimus Christu esse
verum homincm:fatis inde(vt existimo)reiicitur Nestorius. Verum quoniam duas nobis
contcnoit ¿acere peí sonas,vná quae sit deus,aliam quae sit homo: 8c qu^ propria sunt deo,
yni peison^ attnbuit in sola natui a diuina existéti: & quae propria sunt hominis, personae
in sola humana natuia existenti aecómodatrideo hoc nobis probandu restat, eundem esse
kv
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
Christum qui fit deus,& qui fie homofita ve vnus & idé fitdeus & homo.Primo crgo, vir- p
gini Marix petenti ab angelo modum iuxta quem conceptura cffet filium, angelus respon­
dit,Spiritus fandus fuperueniet in te,& virtus akiiTimi obubrabit tibhideoq, & quod na­
Lucre.!.
scetur ex te fanétum,vocabitur filius dei.Quibus verbis apertissime eiusdem Christi huma­
nam diuinamq, natura expressit. Cu enim dixit, ex te nascetur,proprietate humanae natu­
rae de matre sumendam declarauit.Cum autem dixit fandum, ostendit q>fine contagione
carnalis concupifcentix gigneretur.Dicens vero,vocabitur filius dci,clariflime ostenditna
turx diuinx proprietatem. Quae omnia cum angelus dixerit virgini gloriosae de filio qué
ipsa conceptura & paritura erat,constat filium virginis eundem eife qui & filius dei: costar
etiam illam,matrem dei merito dici debere. Nam fi filius virginis Marix, films dei est, &
deuszfieri vilo pado nequit vt virgo mater dei nó fit.Praeterea cum virgo gloriosa iá prae­
gnans Elizabet cognata suam visitaret,eadem Elizabct spiritu fando repleta exclamat di- q
Ibidem. cés'Vndc hoc mihi,vt veniat mater domini mei ad me?Vides hic qualiter Elizabet vocat
virginem gloriosam matré dei?Nam quis alius dominus prxter deum? Ille enim solus do­
minus,ille solus aldffimus.Magis ergo oportet credere Elizabet spiritu fando repletx,qu£
virginem matrem dei nominat, <| Nestorio,qui spiritu diabolico agitatus negat eam ma­
Iohan.itj.
trem dei.Rursum,ipfemet Chriftus ais Nemo ascendit in coclum,mfi qui defccdit de coe­
lo,filius hominis qui est in coelis. Quibus verbis vtranq; natura in vna persona expressit,
quoniam cum fe filiu hominis dicat,de coelo tamen fe deseendisse asserit: quia iuxta natu­
ram diuinam a patre qui cft in coelis originem trahens,ad nostrx humanitatis susceptio­
nem fe inclinauit.Deinde Paulus plurimis in locis hoc clarissime docct.In cpiftola liquidé
Roma.,!. ad Romanos ait,Paulus femus lefu Christi, vocatus apostolus, segregatus in euangelia dei
quod ante promiserat per prophetas suos in scripturis fádis de filio suo,qui faétus est ci ex
femine Dauid fecunda carné. Ex quibus verbis duo colliguntur notatu digna,noltro pro- y
ij. Corjiij. polito deferuientia.Primo,Paulus dixit euangelium dei.Et cum alibi dicat,Non enim nos
i, Cor.q, ipsos prxdicamus, sed Chriítu Iefum. Et alibi, Non enim me iudicaui aliquid scire inter
vos nili lefum Chriltum, & hunc crucifixum* cóuincitur inde,Christum eiTe deum.Paulus
prxdicat euangelia dei,& non prxdicat nili lefum Chriítu crucifixum, lefus Chriftus er­
go deus.Quod fi adhuc contentiose veritati refiftens,dicat alium eife qui fit deus,& alium
qui fit crucifixus: videat secada quod Paul9 dicit de filio dei:Qui faétus est(inquitjei ex fe­
mine Dauid fecundum carnem.Nam illud pronomé rclatiuum qui, facit vt qux lcquutur,
eidem accommodentur perfonx quá significat nomé illud cuius fecit relationem. Si enim
diceres, Aristoteles docuit mundum caruiffe initio, qui dixit etiam eum cariturum fine:
quis adeo demens eft,vt per hxc verba duos Ariftotcles intelligat, vnum qui docuerit ma­
dura fine initio,alium qui dixerit mundum fine fine? Eundem enim Aristotelem fuiffe qui
illa docuerit,illis verbis defignatur.Relatiuum nanq> cft quafi quxdá eiusdem nominis re- j
petitio. Cu ergo Paulus dixit de filio dei, Qui faétus efteiex femine Dauid secada carné,
non poteft alicui alteri adaptari,c[ eide filio dei.Eft enim ac fi dixisset,Et ille idé filius dei
faétus eft ex femine Dauid fecundum carné. Vna eft ergo eadem persona qux filius dei est
iuxta naturam diuinam>& facta cft ex femine Dauid fecundum carnem. Eadem confequé-
Philip.ij. tia cóuincit id quod in cpiftola ad Philippenses ait, Hoc sentite in vobis quod in Chnfto
Iefu:qui cu in forma dei eftet,non rapinam arbitratus eft eifexqualem deo. Certum eft il­
lud pronomen qui,vnam Chrifti personam referre,ñon duas.Nam fi duas referret, numeri
esset pluralis,& verbum illi refpóderet pluralis numeri: cum auté verbo singularis numeri
iungatur,conftat vnam illud tantum personam referre,nó duas.Si vnam refert:quxro vtrii
diuinam, authumanam?Si humanam,tunc sequitur vt humanitas Chrifti xqualis fitdiui-
nitathquia Paulus ait, Qui cum in forma dei esset,non rapinam arbitratus eft eife xqualem
deo. Quod fi personam illam qux in sola natura diuina exiftit, dicas pronomen referre: ^
tunc qualiter conueniunt qux Paulus vno orationis contextu fubiungit dicens, Sed femet
ipsum exinaniuitformam serui accipiens,in fimilitudinéhominum faétus:.& habitu inuen
tus vt homo,humiliauit femetipfum faétus obediés vfq; ad mortem , mortem auté crucis?
Tunc enim oporteret vt natura diuina crucis mortem sustinuerit, quod aperta eft blafphc-
mia.Vt autem hxc omnia incommoda euitemus, necessarium eft iuxta veram fidem fateri
duas eife naturas in Chnfto in vnitate perfonx, qux persona iuxta natura diuinam xqua­
Iohan. x. lis eft patri,fecundum quam ait,Ego & pater vnum íumus. fecunda humanam natura mi­
Ioan.xiiij. nor est patre,fecundum quam ait,Pater maior ipc est. Secundum diuina eft immortalis, fe­
cundum
 ADVER. HAERE. LIB. 11II. DE CHRISTO. 78
A eundum quam ait, Ego sum resurrectio & vita. Secundum humanam fit obediens vfq* ad Iohan.xf.
mortem,morte aut crucis:fecundum quam ait,Vcruntamé non sicut ego volo,sed sicut tu. Matt.xxvi.
Et in epistola ad Galatas ait, At cum venit plenitudo temporis,misit deus filium fuu factu Galaunf.
exmuliere.Ecce hic apertissime Paulus dicit filium dei factum ex muliere.idcm ergo filius
dei est,&filius mulieris,quonia ex ea fact9 este dicitur. Et in priore epistola ad Corinthios
hoc expressius docet,dicens, Si enim cognouistcnt, nun^ dominum gloria? crucifixistcnt. i.Cor.ij.
Nihil apertius contra Nestorium dici potu it: cum dicat dominum gloria?,hoc est deu fuiste
crucifixum. Vnus ergo idem est qui crucifixus est,& mortuus est, & qui deus & dominus
gloria? est.Multaalia scriptura? testimonia posté afferre,qux breuitati studens omitto. Sed
vno tantum argumento iam aduerfus Nestorium agam. Et percontor ab eo,an credat fiiiu
dei incarnatum fuiste,an prorsus neget?Si negat filium dei incarnata, contradicit Iohanni
B dicenti, Verbum caro factu est.& contradicit fidei Niccni cócilii dicetis de filio dei, Qui Iohan.i.
propter nos & propter nostra salutem defcedit,& incarnatus est,&homo factus,pastus est.
Si vero (vt decet) concedit filium dei incarnatum: ipso incarnationis nomine duas innuit
aperte naturas,vnam qua? incarnata est,& aliam qua incarnatus est.Non enim feipfa natura
deitatis incarnata est,sed natura carnis incarnatam este oportet. Vtergo filius dei incarna­
tus dicatur,oportet vt fili9 dei carne in fe habeat.Quód fi alia estet persona camis,alia dei­
tatis,nullo pacto postet dici incarnac9. Nu<| enim aliquid dicitur tale per qualitate existé-
tem in alia persona-Quis adeo estet demens,vt diceret Petrum este album propter albedi-
nem inhaerentem Iohanni ? Sic etiam fieri non potest, vt filius dei dicatur incarnatus pro­
pter carnem existentem in alia persona,sed propter carnem quam habet in vnitate fui sup­
positi sibi vnitam.Nunquam etiam diuerfarum naturarum nomina dicuntur de fe i nui ce m
nec in concreto,nec in abstracto,ni fi illa? dux naturae insint eidem perfonx:vt gratia exem
(? pli,nifi albedo & frigiditas infint eidem fuppofito,nun<| album dicetur frigidum. Quanuis
enim albedoinhxrcat lacti,&frigiditas ferro,nunquam album dicetur frigidum, Si tamen
albedo & frigiditas repedantur inniue,tunc merito dicimus album este frigidu.Sed homo
dicitur Deus, &ea qux sunt propria hominis,dicuntur de filio dei: & ea qux lunt propria
dei, dicuntur de filio hominis. ergo filius hominis,& filius dei, vna est persona. De ilio
enim dicitur,In principio erat verbum, & verbum erat apud deum,& deus erat verba : per Iohau.L
quod natura ostenditur diuina.De eodem etiam dicitur, Et verbum caro factum est. vt per
hoc natura demóstraretur humana. De illo dicitur,Omnia per ipsum facta sunt,&fine ipso
factum cstnihil.quod proprium est dei. Deeodé dicitur quod factus fit ex muliere, quod
proprium est hominis.Magi enim adorant,quod soli deo debeturifed inprxfepio reclina­
tum inucniunr,& matris vbera sugentem,quod ad homine pertinet.Infantia paruuli osten
ditur humilitate cunarum,maiestas diuinitatis declaratur vocibus angelorum.Quem sicut
D hominem diabolica tentar astutia,eidem tanquam deo angeli ministrant. Qui lassatus ex Matth.iiff.
itinere velut homo sedit supra puteum,idem clamat & dicit, Venite ad me omnes quila- i0han. yy*
boratis & onerati estis,& ego reficiam vos.Qui sitiens velut homo,petit a Samaritana po­
tum, idem velut Deus dicit,Si scires donú dei, & quis est qui petit a te bibere, tu forsitan
peristes ab eo, & daret tibi aquam viuam, de qua qui biberit, non sitiet iterum. Qui esurit
velut homo., idem velut deus de quinq> panibus & duobus piscibus fatiauit quinq; milia Iohan.vi,
hominum.Qni miserationis affectu velut homo deflet amicum mortuum, idem sublato la Iohan.xi.
pidequatriduanx fepulturx velut deus excitat rediuiuum. Is qui velut homo cruci affixus
erat,idem velut deus latroni paradisum promittit, lucem in tenebras conucrtit, & omnia Lucx,xxiij.
elementa tremere facit.Licet tamen vnus &idem fit in duabus naturis, aliud est quod illi
debetur iuxta maiestaté diuinitatis, aliud quod difpefatiue habuit iuxta humilitate huma-
nitatis.In vno coruscat miraculis,iuxta aliud succumbit iniuriis.Et sicut fecundum diuini-
x tatem ab xqualitatepaterna? glorix non recestit, ita iuxta humanitatem , naturam nostri
plasmatis non reliquit. & licet aliquando nominetur vnius tantu naturx nomine, nó pro­
pia intelligendum est alteram ab illo excludi: vt gratia exempli fi dicatur,filius homi­
nis tradetur getibus ad illudendu,flagellanda,& cófpuédú: quia ibi folú nominatur filius
hominis, non propterea credendu est fiiiu dei non luisse traditu, sed personam in sola hu­
mana natura existente.hoc enim eiTetabfurdum.Nam & filius dei patitur,&filius hominis
patitunquia idem est filius dei,& hominis.Cu auté dicitur filius dei,aut filius hominis:etli
ibi in qualibetvocc vna tantu exprimatur natura,dux tamé dátur intelligi duplici ratione.
Vna,quia vox illa filius hominis,aut illa filius dei,non est nomen naturx, sed nomen fup~
 alfonsí de castro, minoritae
positi, in qno cum fint dua: naturae,ambae dantur inteliigi,quia per nomen supposui datur x
inteliigi totum suppositum prout est. At cum fit in duabus, etsi non explicetur nisi vna,nó
tamen per hoc separatur ab altera. Altera ratio eft, quia saepe nomine partis datur inteliigi
totum, & nomine vnius naturae datur inteliigi toté suppositum in duabus naturis subsi­
stes: vt gratia exepli, homo res quacda eft ex duabus naturis admodsi diuerfis compotita,
corpore videlicet & anima, & tamé nomine vnius illam fape totus homo denotatur,qué
modum loquendi non abhorret sacrae litcrae.In Genesi etenim cum numeratur omnes qui
Gcne.xlvi. cum Iacob ingrciTi sunt in Aegyptum, fic legimus., Cunóla: anima: qua: ingresla: sunt cum
Iacob in Aegyptum, &■ egressa: sunt de femore eius,absq$ vxoribus filiorum eius, fexaginu
& fex. Et post pauca item, Omnes animae domus Iacob qua: ingressa: sunt in Aegyptum,
fuere septuaginta. Ecce hic vides nomine anima: totum homine designari. Vide etiam en
Gene.vi. nomine carnis significaté.Non permanebit(inquit Deusjfpiritusmeus in homine inaeter- q
num,quia caro eft . At caro nome eft proprium alterius tantum naturae duorum ex quibus
homo componitur. Quod fi hoc bene confideraiTct Ncftonus, nunj in tam impia lapsus
fuisset haerefim,duas personas diftinguens propter duas quas cognoscebat naturas.Nam ex
rebus creatis posset quodammodo in tam admirabilis facrameu cognitionem peruenire*
Nam homo etsi duas naturas habeat valde diuerfas, vna tamen eft per sona,diuersas deno­
minationes suscipiens propter diucrfitatem naturarum , quoniam mortalis dicitur, & hoc
propter solum corpus quod moritur, quis anima immortalis fit. Dicitur etiam inteíligés
ratione animaequa: sola in homine intelligit. Dicamus cum catholica ecclesia sentientes,
Christum dei filium duas habere naturas, diuina videlicet & humanam,inconfusas in vili­
tate suppositi, fine vlla earum mixtione vnitas, ita vt vnus & idem iit dei filius,& hominis
filius.Qui vero aliter sentit,vt duos faciat filios, vnú hominis,alterum dei, eft Antichnftus,
vt Iohannes Euangelistaait,Omnis(inquit)fpiritus qui soluit Iefum,cx Deo non cst,& hic jj
eft Anuchriftus. Quáquam in codicibus Graecis nó sic habeatur,sed lie, Omnis spiritus qui
non confitetur Iefum in carne venisse,ex deo non eft. Verum lia:c lectionis varietas vt alia
fitapud Latinos,q apud codices graecosnunc reperiarur, inde euenit,quod, vt ait historia
tripertita Iib.xii.cap.iiii.haerctici huc sensum ex veteribus exemplaribus abftulerut, qui vo­
lebant separare ab hominis dispensatione diuinitatem,itaque raserunt id quod illis apertif-
Erafinus. fJme obuiabat,sicut alias fa:pisTime eos fecisse constac.Sed Erafmus Roterodamus vir certe
ad nauseam doctus,& de bonis literis bene meritus, in suis Annotationibus super nouum
testamentum editis,suspicatur hanc particulam quae nunc in latinis codicibus habetur,ad-
uerfus haereticos effe addita,quorum alii Christo iic tribuebat humana naturi,vt adimeret
diuinamralii fic tribuebant diuinam,vt adimerent humana. Hanc autem suam suspicione
cum aliquo modo confirmaucrit Erafmus,non tamen fic eam mordicus tenet, qum libem
dimittat cuilibet suum indicium,vt sentiat prout velit.Quapropter iuxta libertatem ab eo 1
donatam loquens,dico magis consoné este particulam illam non effe addita* Primo, quia
ctfi ecclesia hanc habeat consuetudinem,vt propter nouas haerefes insurgentes,nouas effin­
gat voces,nun£ tamen reperietur vt in sacris literis aliquid addiderit minucricve.Sedfor
te dicet hoc non ab ecclesia additum,fcd ab aliquibus doctis viris,quod postea successu te­
porum fic ab omnibus susceptum cst.Esto. Verum hoc negari non potest, auchores illos a
quorum fragmentis in vnum consarcinatis historia illa tripertita nomen accepit, Graecos
fuiste,& graecc fcripfiste,qui e graeco in latiné per Epiphanium Scholasticum hortatu Caf-
fiodori versi funt.At auctor ille vnde hoc fumpté est, dicit in antiquis exéplaribus fic ha-
xberi, Omnis spiritus qui soluit Iefum ,ex deo non est. Non ergo apud solos Latinos fic
habetur,sed apud Graecos fic tunc habebatur.Ficri ergo potuit vt antiqua exemplaria per­
deretur, &; supersint illa sola quae ab haereticis deprauata sunt, & quae ab illis exemplaribus
fuere transcripta. Praeterea idem author historiae dicit veteres interpretes hoc ipsum defi- K
gnaste,quod aliqui adulterarint hanc epistolam,soluere hominem a Deo volétes. Authoré
vero illum vnde hoc sumptum est,constat este Socratem, quoniam á principio vndecimi
libri vfque ad finem duodecimi,in quo ista narran tur,nullus alius intitulatur quam Socra­
tes,qui,vt constat ex viti mis verbis historia:,tempore Theodosii iunioris fuit,quo tempo­
re etiam fuit Neftorius.Rursus,beatus Leo papa huius nominis primus,in epistola ad Pia-,
manum Constantmopolitanum episcopum, contra Eucicetem haereticum agens,verba il­
la adducit,Omnis spiritus qui foluic Iefum, ex Deo non est. Leo autem hic valde vicinus
fuit Nestorio, ímo( vt conficere postum) coaeuus, quanuis forte non fuerit Papa tempore
Nestorii:
 ADVER. HAERE. LIE. 11II. DE CHRISTO.
A Nestori iquoniam Ncitorias rempórc papae Gtglestíni fuic, fubquo celebratu est confiím
£pheñnam,m quo damnatus est,NestormsiC.íEjestmus auté(vt Platina testatur)praefuit ec-
cldi.jc annis octo,mensibus decé. Post Caelestmu praefuit eide vniuerfali ecclesiae Sixtus ter
tius,annis octo..Post istu successit Leo,de.quo nue agimus,qui particula illa,prout nos nue
habem9}citat.Qupd si illa fuisset tuo addita,nó fuisset adeo dem ens vt có tra h^reticú agés
testimonio suppo ii titio aut addito vteretur. Quapropter mihi magis placet,vt dicamus il­
lam esse verá litera qui nuccodices Latini retinet, & Grecos codices fúissc(prout historia
' tripartita refert)ab haereticis deprauatos. Et ita hoc testimonio Iohannis adiuti, dicimus
Nestoriu de spiritu Antichristi fuisse,quoniá omnis spiritus qui soluit Iefum, ex Deo non
est,& hic est Antichristus, Quis aute est qui verius soluit Iefum,§ Nestorius,qui diuinam á
Christo separat natura,duas pones personas, vnam deitatis, aliam carnis? dissol u ens illum
B admirabilem nexum vtriusq-, naturae in vnitate suppositi. Contra hanc haereiim cstcócilii
Ephefmi definitio,in quo post multa qua: illic cótra Nestoriu ex sacrae scripturae testimo­
niis definiatur, sic decernitur* igitur quia Deum carne vnitu iuxta subsistetiá,sancta virgo
corporaliter peperit,idcirco eam Dei genitricem esse profitemur,non q, verbi natura exi-
stendi principium de carne sortita fit (erat enim in principio verbum, & Deus erat verbú,
& verbum erat apud Deum, & ipse conditori secui orum patri coaeternus, & vniuerfitatis
códitor) sed quod vt superius diximus, iuxta fubíistetiá fibimet vniens humana naturam,
natiuitate sustineret ex ipsa vuiua corporea. Haec Conciliu Ephefinu.Contra hác h^reftm
scripsit beatus Cyrillus in libro de recta fide ad Theodosium,in quo libro cótra piures hae­
reticos disputat,praecipue tamen cótra hanc Nestori i haercsim.Geiasius papa scripsit etiam
aduerfus Nestoriu & Euticetem librum dc duabus naturis in vna persona. Io han nes papa
alium paruum libellum de eadem re edidit.Genadius etiam scripsit aduerfus Nestoriu,led
q huius opus non vidi. Iohannes Cassianus etiam scripsit opusculum de incarnatione verbi
contra Nestorium,quod nunc recens est in Germania excusum.
Varta harresis est huic praecedenti omnino opposita, & quodámodo declinat ad fe-
l) eundam haeresim.Haec autem quarta h^resis dicit vnam esse personam Chnsti>& in
^*^**»=^hoc bene contra Nestoriumssed sicut Ncstorius propter duas quas videbat in
Christo naturas,duas etiam dixit personas,ita etiam haec haerei is propter vnam quam fide
tenebat esse Christi personam,cogitur ex ignorantia vnam tantum in Christo ponere na^
turam, videlicet diuinam.Quia tamen videbat aperta sacrae scripturae testimonia probada
Christum veram carnem habere,fecundum qua natus sit de virgine, & pro nobis passus &
mortuus,dicit & fatetur filium Dei esse incarnatu,fed in ipso incarnationis momento car­
nem fuisse conuerfam in diuinitatem. Huius erroris auctor extitit quj^am Entices abbas E mices,
cuiusdam monasterii in Gonstantinopoli tempore Leonis papae huius nominis primi
D Martiani Imperatoris.Hic Eutices dixit Christum vnam tantum habuisse naturam,videli­
cet diuinam, sicut vna erat persona : quia etsi fateretur verbi incarnationem,post illam ta­
men vnionem dicebat carnem fuisse conuerfam in deitatem,& ita fecundu eu factu est vna
carnis deitatifq; fubstantiarquapropter coactus fuit cócedere Christum fuisse passum fecun
dum naturam diuinam,quia per incarnationem carnis fubssantia(vt dicebat; fuerat in sub­
stantiam diuinitatis conuersa. Hanc haeresim cum Flauianus Constatinopolitanus episco­
pus damnasset cum Euticete illius authorc, ortum est hac de causa aliquod dissidium inter
Christianos orientales,quibusdam defendentibus Euticete, aliis eum damnantibus. Qua­
propter annuente imperatore Theodosio iuniorc Synodus Ephesina indicitur,in qua pre­
sidente Diofcoro Alexandrina vrbis episcopo, eodem Euticetis errore (vt postea patui D Diofconm
infecto,Eutices restituitur,& Flauianus damnatur.Et haec vocatur fecunda Ephesina syno­
dus,qua: 3 catholicis omnibus velut execranda & maledicta rciicitur,quoniam nec summi
£ pontificis auctoritate celebrata,nec ad eam ex ecclesia catholica factus est generalis eonué
tus,sed solis haereticis conuenienti bus definitum est tale venenosum dogma. Post hucEu-
ticetcm,& Diofcorum illius fautorem,pamo tempore elapso furrexerunt alii haeretici dicti
Acephali,sic nominati quoniam simul insurgeres,nullus repertus est qui iliorum essetprin- Acephsli»
ceps atq; magister. Hi duas in Christo negabant naturas, sed vnam tantum affirmantes,vi­
delicet diuinam,eandem dicebant fuisse crucifixam.Et quoniam in Chalcedonensi cocilio
Euius oppositum fuerat definitu contra Euticetem & Dioscoru,hi nolunt acquiescere defi­
nitionibus eiusdem Clialcedonenfis concilii. Haec haeresis,fi bene quisq; consideraverit, ab
expugnatione triu praecedentia hacrefum manet expugnata. Probato liquidé,vt iam pro-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
Í>atiimus,in Christo duas este naturas, diuinam videlicet & humanam in vnitate personae: p
conclusum tunc est contra istos qui vná tan tú natura astruunt. Sed quoniam moda & ra­
tionem vnius tanta naturae allerunt,dicentes substantiam carnis fuiste conuerfam indiui-
nitatem,&diuinitatem dicunt pastam in cruce este: haec duo sunt a nobis pro viribus deo
duce explodenda,vttam nefanda blafphemia non audiatur.Si Christus vnam tantum ha­
bet naturam,aut illa natura est omnino simplex fine vlla compositione,aut est natura com
posita.Si natura illa vnica quam dicat este in Christo, est simplex sine vlla compositione,
& illa natura est diuina,erit ergo Christus tantum Deus,& nonhomo.no enim heri potest
vt homo dicatur,qui naturam non habet humanam, sicut album non potest dici quod nó
habet aibedmem.Hoc autem in expugnatione secunda? hseresis reiecimus,vbi probauimus
Christum verum fuiste hcminé.Etreuera harc Euticetis hseresis valde conformis est haerest
Valentini aut Apellis aut Manichsei, quoniam is Eutices (vt Flauianus Constantinopoli-
tanus episcopus ait in epistola quam Leoni papa? huius nominis primo misit prodes Eu- G
ticctis eiroresjdixit caincm domini nó ciTe nobis cófubstantialé tang ex nobis suscepti,
& coadunatam Dei verbo,fcd dicebat virginem qua? eum genuit,fecundum carné consub­
stantialem nobis este, ipsum amé dominum nó iufcepiste carnem ex ea consubstantialem
nobis. Qua? omnia iam impia & absurda este superius conuicimus.Si auté illa natura qua
in Christo ponunt,non fit simplex,sed ccpolita,vtputa tertia qu^di ex duabus coalita,tuc
sequeretur patrem & spiritum fanótum este incarnatos, & virgine Christi marré este dea
Le hominem stmuhqua? omnia sunt hat retica.Quod tamen oporteat eos ista concedere,fic
conuincimus,quoniam Christus Dei stuus(vt catholica confitetur ecclesia iuxta definitio­
nem Niceni concilii) consubstantialis est patri,id est eiusdem cum illo substantia? & natu­
ra?. Si ergo filius Dei(vt isti haeretici dicunt)per vnicam quam solum habet naturam, incar
natus dicitur,& homo appcllatunergo pater,qui eandem habet naturam quam filius, incar ^
natus etiam dicetur,& homo vocabitur.Eteodé modo potest argui de spiritu sanólo, quia
spiritus sanólas (vt in concilio Constantinopolitano primo ecclesia dehniuit) eiusdem est
cum patre & filio fubfiátia?:quaproptcr eadem ratione dicetur spiritum fanótum fuiste in­
carnatum, & este hominem. Qua? omnia este erronea, nullus est fidelis qui non videat. Et
quoniam (vt suspicari postum ex diótis Celati i papa? contra Euticetem fcribentis)hocmo
do posuit Eutices vnam in Christo naturam quasi composita,& vclut tertia ex duabus rc-
sultantem,quoniam Eutices dicebat ante incarnationem duas luiste naturas,sed post incar­
nationem vnam tantum manfiste naturam, quia tunc quaedam veluti confusio aut cópofi-
tio faÓta est naturarum: & affert Celatius papa cxemplü eorú,quo fuu errorem confirmare
nituntur.Quéadnjs9dú(inquiunr) homo vna est natura ex duabus aliis composita,qua com­
positione & vnionefaóla,tertia resultat,qua? nulla illam est: sic dicunt este in incarnatione
verbi,vt ante incarnationem dua? fuerint natura?,post incarnationem vna tantú manserit, \
duabus illis in vnam (vt aiunt) coeuntibus. Ideo aduerfus hanc compositionem fecundo
arguamus.Sic exponentes, nunc£ Christum faciunt duas naturas habentem. Non enim eas
habuit ante vnioné,quia tunc iecundu omnes vnius tantu erat natura?, puta diuina?. Neq;
post incarnationem,quia túc fecúdú ipsos vnius est tantú natura? cópoíita?.Pra?terea, quid
est quod ait ante incarnationé fuiste duas,post incarnationem vero vná? Quomodo enim
ante incarnationé poterant este dua? natui ae, cum tunc verbum non estet incarnatum ? Aut
enim dicis humanam natura quá deus libi vniuit,ante vnioné per fe substitisse, & tuc dices
filium Dei libi vniuiste personam humana, & non natura: & tunc duas facies cu Ncstorio
apersonas: & lie a Ncstorio fugiens,ad eundé confugies. Aut forte dicis q> etsi non tora hu­
mana natura pra?cesterit ante incarnationé, tamen anima eius antea in coelo fuerat,aut in
terris cóuerfata,& tuc in incarnatione fuerit carni i deo assumpta? intuía. Quod ii hoc fate­
ris, incidis in Origenis errorem de animab9 primo creatis in cocio,& postea corpori in fu- K
fis.quem errorem iam supra deo duce cuicimus .Alio autem modo non postum Iu spicari
quo paóto dicas ante incarnationem fuisse duas. Rursum,ii ante incarnationem erat dua?,,
& post nó manet niti vna,ergo per incarnationem aut fit alterius illarum deperdrao, aut
fit vtriufq; mixtio .& confusio: sicut cum vino miscetur aqua,ante mixtionem erat dua? na­
tura?,post mixtionem est vna tátum natura- Si per incarnationé fit carnis deperditio, iam
non incarnatio,ied potius (vt ita dicam)decantado dicenda estet. Si est vti iufque natuia?
mixtio aut compositio,ita vt tertia resultet ex illa compositione natura, tunc oportet vc
neutrius natura? illarum ex quibus cóponitur,denominationem suscipiat. Homo enim (vt
iliorum
 ADVER. HAERE. LIB. lili. DE CHRISTO. so
A illorum exemplo vtarj qm tercia quaedam cst natura, ex duabus valde differentibus natu­
ris constas,corpore videlicet 8e anima,neq; animar neq; corporis denominatione fufcipirs
quonia nec anima nec corpus dicitur,sed solum dicitur homo.Ita ergo oporteret q> Chri­
stus nec deus diceretur,neq* homo,postejL naturam quandam habet ex illis duabus compo­
sitam. Quod fi forte exéplú per me adductu magis placet de vino mixto aqu^, quod post
mixtionem retinet nomen vini, aqua conuerfain vinum:& ita forte dicas, carne conucrfa
in deitatem per incarnationem,manfiffe in Christo nomen Dei: tunc considera ibi etiam
non manere nomen aquar,sed solum vini,eó q? per mixtionem aqua fuit versa in vinum: &
ita poft incarnationem oporteret te concedere Chriftum non effe hominem, eo q> huma­
nitas fuerit in divinitatem conucrfa. Deinde fi vna tátum cft in Chrifto natura, quomodo
fecundum illam poterit tam oppositas suscipere denominationes? Impoffibile enim eft, vt
£ vna eadeqs natura fubftátiales suscipiat differétias cótrarias, quia opposita nó possunt dici
de eodé fecundum idem.Quod li opposita de eodé dicatur,oportet vt diuerfa in fe conti­
neat,fecundum qua: diuerfas suscipit dictiones: vt homo quia corpus habet & animam, po
teft dici corporeus fecudum corpus,incorporeus fccudum animam:mortalis fccudum cor­
pus,immortalis fecúdum animam. At cum Chriftus dicatur mortalis & immortalis, passi-
bilis & impassibilis,finitus & infinitus, oportet vt diuerfas habeat naturas, iuxtaquaru di­
versitate diuerfas islas suscipiat denominationes. Non eft ergo in Chrifto vna natura có-
pofita,fed du£ fimpliccs,quaru qualibet suis eft determinata proprietatibus. Error aut ifte
Euricianorú(vt Damafcenus.iii.lib.defide Orthodoxa ait) & similiter Nestorianorum, vt
mihi videtur,inde ortus eft, q> nescierunt distinguere internaturam & personam. & ideo
Ncftorius duas cognoscens naturas,duas credebat effe personas. Eucices autem cx opposi­
to, quoniam vnam fatebatur & fide credebat effe Chrifti personam, inde credebat opor-
C tere vnam etiam tátum effe naturi. Vterq; tamen coru facile , ii malitia nó eos excxcaffct,
potuiffet cognoscere & videre in Vno hominis supposito duas effe naturas,in quo nec plu­
ralitas naturam cócíudit pluralitate personan!, nec vnitas persona? arguit vnitaté natura:.
Hoc ergo hominis excplú,quátu ad hoc folu spectat,cómodiíTimu eft, quis in alus maxi­
ma fit dissimilitudo : quonii in homine eft naturarum pluralitas in vmtate persona: per
naturalem compositione vnius cx pluribus:in Chrifto autem eft pluralitas naturam sim­
plicium fine viia earum cópoíitione aut mixtione. Et ita in homine tres sunt natura:,du^
duarum partium,videlicet corporis & anima:,& tertia ex illis resultas, scilicet ipse homo,
qui nulla illaru eft, In Chrifto vero dua: sunt tatú natura:,diuina & humana,cx quib9 nulla
alia tertia cóftituitur. Sed iamopus eft vtaliú Euticetis & Acephalorií cómuné errore &
impiá blafphemiá reiiciamus, qua dicut diuinitaté in cruce passam fuiffe. Quis hoc feret?
Cuius aures nó horret audire diuinitaté aut dolere autpati potuisse? Deus liquide cú fum-
D me perfectus fit, & quoddá infinita: perfectionis pelagus, talibus miseriis fubiici nequit.
Ego deus(dicit ipfemet)& nó mutor.Si non mutatur,fieri nccessc eft vtaut femper doleat Mala.iif.
& femper patiatur,quod summa esset miferia:aut núq doleat,imo nec dolere possit nec pa
ti.Nam fi semel gaudens,& carens omni passione, poftea dolet & patiturmecessariu eft vt
tue mutetur.Pra:terca Petrus Apoftolus ait,Chrifto igitur passo pro nobis in carne, & vos j. petrUiif,
,eadem cogitatione armamini. Carne passum dixit, non deitate. Et Paulus Apoftolus ait,
An experimenta quaeritis eius qui in me loquitur Chriftus? Qui nó infirmatur,sed potens jj,Lor.xiij,
cft in nobis. Nam etfi crucifixus eft ex infirmitate,sed viuit cx virtute dei. Passus eft ergo
Chriftus & mortuus, sed ex nostra: humanitatis infirmitate. Viuit auté impassibilis & im­
mortalis,sed ex sua: diuinitatis virtute, qua: tanta eft, vtin fe nec mortem subire, nec pas­
sionem aliquam fuftinere possit. Ipse etiá Chriftus Iefus fe in carne fuisse passum ceftatur.
Ná Iudasss dicétibus & petétibusab eo,Quod fignuoftédis nobis,quia ha:c facis? refpon- Iohan.iif,
E dit Iefus,& dixit eis,Soluite templum hoc,& m tribus dieb9 excitabo illud, ille autem di­
cebat de templo corporis fui,quod solutum fuit in morte,excitatum inrefurrectione.pro-
pter quod Euangelifta quasi hoc declarans fubiunxit, Cum ergo resurrexissetá mortuis,
recordati sunt discipuli eius quia hoc dicebat: & crediderunt scriptura: & sermoni quem
dixit Iefus. Vides hic passionem ad corpus relatam, non autem ad deitatem, quoniam illa
pati nó poterat.Prophetia: etiá qua: de Chrifti passione prsecesserant, de passione in came
loquutur.Vnde in psalmo sub persona Chrifti dicitur,loderut man9mcas & pedes meos, Pfal.xxL
dinumeraverunt omnia ossa mea. Et Efaias offendens voluntaria fuisse Chrifti passione,
 F. alfonsí de castro, minoritae
Efaiar.l. sub persona eiusdem Christi ait,Corpus meum dedi percudentibus, & genas meas vellen- p
cibus.Et vt alia multa praeteream, quid aliud ligniticat illa: angelorum voces ad Christum,
. .... quibus eu interrogabant dicentes,Quare rubrum est vestimenta tuum ?Nomine vestiméti
carné designantes, qua vestita fuit diuinitas in incarnatione.Haec autem caro cum fuistet
suo sanguine intincta,quaerebant,quare rubrum est vestimentum tuum?Et iterum,Quis est
Ibidem ^U1 vcnK<;le Edom,tinctis vestibus de Bosta? Aduerlus tam apertam blasphemiam pi­
get plura afferre testimonia.Eius certe narratio pro expugnatione fuffeciffet, nili aduerlus
homines durae ceruicis & indomabilis cordis ageremus, cuiuimodi sunt omnes haeretici.
Contra hanc hacrelim sunt plurimorum conciliorum definitiones. Cócilium náqs Chalce-
Concillé
Chalcc - donenfe lic ait,Consentientes lanctis patribus,vnu eudemqj filium confiteri dominu no­
dónense strum Iesum Christum cósona voce edocemus, pariterperiectum e udem in deitate deu,&
homine eudem ex anima rationali & corpore, lecüdé diuinitaté vmus cum patre naturae,
fecúdii humanitate eédé vnius naturae nobifcum,per omnia similem nobis absq; peccato, ^
ante secula quidem ex patre natum secundum diuinitatem, in nouiíiimis vero diebus eu­
dem propter nos & propter nostra salute hominem factum: huncvnum eudemq; Chriitu
filium Dei vnigenitum in duas naturas inconfuse, immutabiliter, indiuife, inseparabiliter
cognoscendum: in nullo naturaru differentias propter vnitaté perimendas, magis autem
falúa vtriufq-, natui ^ proprietate,& in vna cocunte persona, vnoq; statu concurrente, non
in duabus personis partiendu vel diuidcndu, sed vnú cédéq*, filium vnigenitu Deú verum
dominé Iesum Christu. Haec concilium Chaicedonenfe: cuius decreto non minus Nesto­
ri! quam Euticetis & Acephaiorum haereiis corruit, Sed quia impii Acephaii & maledicti
non recipiunt Chaicedonenfe concilium, ideo ad priora & posteriora concilia confugia­
mus. Haecnanque haereiis ante Euticetem & Acephalosfuit. Nam Phiiaster, qui longo
tempore ante eos fuit, refert quandam haerefim qua: dixit diuinitatem in cruce do¡uiffe,& ^
pastam fuiste.Eandem etiam recitat Augustinus etiam Acephalis vetustior, quanuis nullus
Codlium eorum auctorem Irnelis prodat.Ccncinum Ephefinum, quod tertia synodus dicitur,cir-
Epheíinü. ca finem suorum decretorum lic ait, Sic illum diximus paílum este,& rclurrexilie,nó quia
Deus verbum in sua natura pastus fit,aut plagas aut clauos & trálfixiones, aut alia vulnera
susceperit fdeus nanqj incorporalis & extra pastionem est) sed quia corpus illud quod ipsi
proprium factum est, hoc lustinuit: ideo haec omnia pro nobiiipfis dicitur pastus. inerat
enim in eo corpore quod patiebatur.Dcus qui pati non poterat. Haec Concillé EpHeiinu.
Concilium Et concilium Ilpaienie fecundé.xiii.tuorum Decretorum capitulo lic ait* Ergo licut im-
Ifpalcnfe, maculata fides,& sancta Dei ecclesia docet,confitemur dominum nostrum letum Chriitu
intemporaliter ex patre Deum natum,temporaliter ex vtero gloriosae virginis Mariae ho­
minem editum,& ob hoc in vna existente persona duas naturas habente:dcitaris, qua ante
fecula genitus:& humanitatis,m qua diebus vltimis editus est:in illa fecundum forma dei, ¡
in ista fecundum formam serui consistens. In illa patri manens aequalis, in ista line peccato
similis nostrae conditioni.In ista inuioiabilis,in istapastibilis.In illa ex qua mori non po­
tuit, in ista in qua mortem suscepit. Haec concilium Ifpalenfe expreste contra Acephaios.
Quibus verbis omnes hserefes praefata: circa Christi personam exorta:colliduntur.Contra
hanc haerefim scripsit Gelalius papa eodem libello quo scripsit contra Nestorium.Scripsit
etiam Boetius aduerlus eandem haerefim vnum librum de duabus naturis. Et beatus Da­
mascenus libro tertio de fide orthodoxa per lingula capitula contra singulas praefatas hac­
ieses disputat.
Vinta haeretis est quae asterit Christo solum corpus habuisse,non auté animam.Hu­

Q ius auctor fuit Arnus,v t testatur Augustin9 in libro de haerefibus ad Quodvultden

cap. xlix. lic de Arrianis loques* In eo auté q> Chnsté fine anima soli carné
fufeepiste arbitratur,min9 noti sunt, nec aduerlus cos ab aliquo inueni de hac re fuiste cer- K
tatum.Sed hoc verum este & Epiphanius non tacuit, & ego ex eorum quibusdam scriptis
& collocutionibus certistimecomperi.Haec Augustinus.Verum quia ex his verbis nó con­
statan Arriushoc venenum repererit, an sequaces illius de suo cerebro postea addiderint,
ApolHaris ideo pro nunc de Arrio tacemus.Apollinaris,de quo iam alias diximus, héc erroré postea
fufcitauit,qui communiter dicitur illius erroris auctor.Philaster hanc haerefim recitat nullo
nominato illius auctore. Haec haereiis fatis conumcitur per ca quae in expugnatione fecun­
dae haerefis dicta sunt.Si enim Christus veram habuit naturae humanae substantiam, ergo &
habuit animam,quoniam fine ea perfectus homo este non potest. Verum et fi hoc apertis­
sime cum
 ADVER. HAERE. LIB. lili. DE CHRISTO. 81
A fime eum conuincat, particularibus argumetis non pigebit córra eu agere. Christus passio-
nis suae tepore iam appropinquante ait,Tristis est anima mea vfq; ad morté.Et ante dixe- Matt xxví.
rat,Ego fum pastor bonus,& anima mea pono pro ouibus meis. Et iteré, Potestaté babeo Iohan.x.
ponendi anima mea,Le iterum sumendi eam. Aperta fatis sunt haec,neq; vllá parabolam re-
doientia.Veru his auctoritatibus(vt Augustinus ait)Apollinaris respondebat, dicens Chri­
stum animam habuisse non rationale, sed solum eáquae corpus viuificaret: & verbu ipsum
loco rationalis animae extitisse.Sed per hoc non effugit quin dicat Chriftum non fuiiie in­
tegrum & perfeótum homine eiusdem substantiae nobifcum.Sedvt nullum illi pateat effu­
gium , confideremus quid Lucas de eo dicat, Iefus proficiebat sapientia & aetate & gratia Lucx.ij.
apud deum & homines.Quomodo autem profecerit sapientia, sequentia verba declarant,
quoniam addidit,& setate.iuxta id ergo profecit fapietia,fecunda quod profecit aetate. Ac
g cum fecundum solam naturam humanam profecerit aetate, consequens eíf vt iuxta cande'
profecerit sapientia,quoniá fecundum natura diuinam,quae immutabilis & infinité sapies
cft,nullo modo proficere poterat.Profecit ergo fapietia fecunda humanitaté.Sed fi huma­
nitas quam suscepit, animam rationalem non habuit, ergo fecundum humanitatem nihil
sapuit,quoniá fecundé anima rationalem fapere debuisset,Le non fecunda corpus,aut fecu-
dum animam praecise vegetante corpus. Rursum propter hoc filius Dei noftram suscepit
naturam, vt per naturi ab eo suscepta noftris succurreret defectibus, & is qui fine peccato
erat, nostra peccata diffolueret. Nihil ergo profuisset nobis solum carné fine anima susci­
pere,quia peccata nostra inanima erit,Sí nó in carne,quae peccare nó poteft.Sed Christus
totum homine redemit,qui ait,Totum homine fanum feci in sabbato. Tota ergo horni- Iohan.vif,
nem Christus assumpsit,qui tota homine redemit. Dema iste error plurimoré concisiora
definitionibus danatur.Conciliu Romae habitu sub Damafo papa,fic ait,Anathematizaro9 Cocilium
C eos q pro hominis anima rationali & intelligibili dicat dei verba inhumana carne versa- R°manú.
tum,cú ipse filius fit verbum dei, Le pro anima rationali & intelligibili in suo corpore fue­
rit,sed nostra,id cft rationale & inteiligibilé fine peccato anima susceperit atq^ faluaucrit.
Haec concilia Romana.Cuius concilii decreta ponatur in libro Concisiora generalia,non
inter ipsa cócilia,sed post inter decreta Damas! papae.Conciliu Ephcfinú cap.xiii. suorum Concilia
decretorum fie ait,Nó enim dicimus q> Dei natura cóuerfa vel immutata fit, sed magis q? Ephefmu.
carnem animatam anima rationali sibi copulauerit,verbüq; fubftátialiter & ineffabilircrfa-
ctus fit homo. Haec Concilia Ephefmu. Concilia Chalcedonété sic ait, Confentiércs san- Concilia
ctis patribus vnum eundéq; filium confiteri domina nostru Iefum Chriftum,consona vo- Chalcedo
ce edocemus pariter perfectueundé in deitate Deum, & hominem veru eunde exanima nenk*
rationali & corpore &c. Haec concilium Chalcedonenfe. Contra hanc haerefimnon vidi
nec hucufq; fciui aliqué qui scripserit pr^tcr beatu Ambrollé, qui in libro de incarnationis
D dominicae sacramento,per totum septimum capitulum contra eam agit.
Exta eft h^refis quae asserit in Chrifto tantum vnamfuisse voluntatem,videlicet diui-

S nam. Huius haerefis auctor fuit Macharius Antiochenus episcopus,qui condenaros eft Macharius
in sexta synodo Cóftantinopolitana sub Agathonepapa celebrata. Huius haerefis fau­
tores dicti sunt Monothelitae, non(vt quidá corrupte dicunt)Monoselitae:& quidá, cuius
nomen sciens pr^tereo,deriuatione nominis assignare volens,nó minus impudéter q im­
prudenter dixit, Monofelitae dicuntur a Monoio illius haerefis authore.Monothelite dicti Monothe>
sunt ab vna tanta voluntate quá Chrifto tribuebant: quoniam nevos graecc,valet latine tan lita:,
tum ac vnus. flítatnj idem eft quod voluntas. Hinc ab illis duabus dictio eft composita
¿toycfiíÁHTKi, quasi vná afferentes voluntate. Cótra hanchacrefim fic agimus, & primo ab il­
lius patrono quaerenda eft an duas in Chrifto fateatur naturas. Si vná tanta dicit in Chri­
fto natura,sicut vná volutate,tunc ad aliqua prodictam haere fu reducédus est,qu£ in Chri­
is fto duas negauerut naturas. Si vero duas in Chrifto fatetur naturas,ergo & duas oportet eu
fateri, voluntates: quoniá ficut vnius naturae vna eft volutas,ita pluria naturaru piares sunt
volntates.ldeo eni dicimus patris & filii & spiritus sancti vná esse volutate,quia vna in il­
lis trib9 personis eft deitatis fubftátia. Ita ergo in Chrifto,in quo sunt duae naturae diuerfae,
diuinitatis videlicet & humanitatis,oportet vt duaefint etiá volétatcs,vna qux pertinet ad
diuinitatem,altera quae spectat ad humanitatem. Praeterea fi vna tantum eft in Chrifto vo­
luntas, ergo vna tantum in Chrifto erit natura, quoniam ficut vna natura vná infert volu-
tatem,ita ediuerfo vna voluntas vná arguit naturá. Vna liquidé voluntas nonporeft esse
1
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
duarum naturaru. Rursum fi vna tatú est voluntas^aut illa erit diuina,aut humana,aut ter- F
tiaex illis composita,sicut supra Euticcs dixerat.Si diuina tantú est volutas, ergo Christus
non habuit integram & perfectam humanitatem eiusdem speciei cum nostra, quoniam
perfecta humanitas fine voluntate este non potest. Si autem illa vna voluntas est tantu hu­
mana,ergo Christus non erit Deus, quoniam non potest este Deus fine voluntate diuina.
Vtruqs auté horum duorum probauimus essehasreticum.Si vero dicat illam vnam Christi
voluntate este tertia ex illis duabus composita, tunc sequitur q> illa voluntas nec diuina fit
nec humana,quoniá compositu nó suscipit denominatione alicuius fuaru partiti ex quibus
cóponitur:& ita fecundu ista oporteret dicere Christú nó este veru deu,nec veru homine,
quia nec voluntate habet diuina (fecundu istos) nec humana.Sed omissis his argumentis,
lolian. V; scrutemur scripturas sacras, quoniam (vt Christus ait) illae testimonium perhibent de illo.
Marci,vij. Marcus Euangelista ait, Venit Iefus in partes Tyri & Sidonis:& ingressus domu,nemine q
voluit scire,&nó potuit latere.Quomodo nó potuit latere cú voluit? Nonne voluntas di­
uina omnipotens est?None omnia quae voluit dominus fecit in coelo & in terra? Ergo fe­
cundu id quod nó potuit latere,fecúdú id voluit nemine scire. At cóstat eú fecúdú huma­
nitate nó potuisse latere,quia fecundu illa non erat omnipotes,ergo fecundu eandem vo­
luit nemine scire. & fecundu diuina voluntate non ita voluit.ergo alia est voluntas diui-
nitatis,& alia humanitatis.Praeterea,cum Christus esset proximus passioni, dixit, Pater, fi
Lucar, xxy. vis,transfer calice istúa me.Vcruntamen nó mea voluntas,sed tua siat. Vides hic expresse
duas Christi volútates nominatas, vna diuinitatis,aliam humanitatis?Nam si vna tantum
esset Christi volutas,videlicet diuina,quomodo fieri posset q> Christus patre oraret dices,
non mea sed tua voluntas fiac?Non enim est possibile vt voluntas patris impicatur, volu­
tas autem filii nó,cú vna sit patris & filii volutas. Sed quia duas sunt in Christo volutares,
vna diuinitatis,quae cade est cú volutate patris,fecúdú quá nihil a patre peticralia humani-
tatis,fecundum quam quodammodo passionem nolebat:ideo suam voluntatem,id est hu­
manam postpones diuinas,dicit,Non mea voluntas,sed tua fiat.E.ursum,beatus Apostolus
Paulus de Christo loquens ait,Factus est obediens vfq; ad morte,mortem auté crucis. Nó
Philipp.if. fuit auté obediens fecundu natura diuinam,quia obedientia sublectionem quádá denotat.
Secundú autem naturam diuina nó erat sublectus patri, quia fecundu illam non rapinam
arbitratus est esse fe aequale Deo. Secundum humanam ergo naturam factus est obediens,
Obedientia auté voluntaria quasdam est fubie¿fio,& sine voluntate obedientia esse nequit,
illud enim quod per vim & coactione fit,non fit per obedientia.Cú ergo Christus fecúdú
humanitate factus fuerit obediens patri vfq; ad mortem, oportet necessario vt fecundum
cande humanitate voluntate habuerit fecúdú quá pati voluit. Contra hac hasresim cele­
bratum est conciliú Constantinopolitanum,quod sexta synodus appellatur,sub Agathone
Cociliu co
ftatinopo^
papa.Post longas ergo de hac re collationes, & disputationes in hoc cócilio habitas, tandé ¡
litanum. actione decimafeptima sic definitur,Iuxta quod olim prophetas de eo,& ipse nos dominus
Iefus Christus erudiuit,& fanctorú patrú nobis tradidit symbolum, duas naturales volúta-
tes in eo,& duas naturales operatióes,indiuife,incóuertibiliter,inseparabiliter,incófufe,fe­
cúdú fanctorú patrú doctrina adasqué prasdicam9,& duas naturales volútates,nó cótrarias
(absit)iuxta qñ impii asseruerút haeretici,sed sequete humana eius volútaté,& nó resístete
vel reluctáté,sed potius sublectam diuin^ eius atq; omnipotéti volútati.oportebat ení car
nis volútaté mouerí,fubiicivero volútati diuin^,iuxta fapiétissimú Athanasiú.Sicut enim
eius caro Dei verbi dicitur & est:ita & naturalis carnis eius voluntas, propria verbi dicitur
V & est:sicut ipse ait,Quia defcedi de coelo nó vt faciam volútaté mea,sed eius qui misit me
Iohan.iq.
patris.sua propriá dices volútaté,quas erat carnis eius. Hasc Cóciliü Constátinopolitanú.
Contra hanc h^resim nullú reperi feriptoré praeter Damafcenú, qui tertio lib. de fide or­
thodoxa cap.xiiii. de haere disputat, non nominato (vt solet) erroris auctore. Et Petrus
Lombardus.iii.lib.Sentétiarú distíc.xvii.de hac re agit,quis breuiter & perfunctorie. Qui
auté plenius de hac re edoceri cupit, legat acta sextas synodi,in qua iatis diffuse hoc nego-
ciu inquiritur. Huius hasresis núq meminit Guido Carmelita in sua summa de hasresibus,
quod valde miror,cu sit viris doctis notissima.Vnde conuincitur eú non legisse acta sextae
synodi. Apparet etiá quod alias diximus,eú in veteribus hasresibus recéfendis nullú alium
legisse praeter opufculu Augustini de hqreiibus,aut capitulé quoddá isidori in suis Etymo­
logiis,in quo enumerat hqrefes quq ad fuú vfq; tépus prqcesserút.Cú enim neq; Augu.neq;
Isidorus hác hasresim numeret,vtpote vtroq; posteriore,ideo Guido illius nó meminit.
r ^ r Septima
 adver. haere. LIB. Ilii. DE CHRISTO. ii
A C* Eptima haeresis nimis ingraca est Christo redemptori nostro, quoniam non agnoscit
N beneficia ab eo nobis collam.negat ertim Christu crucifixum fuiste,sed Simonem Cy-
^ren^um qui angariatus sustulit cruce. Huius errorisauctor fuit impius Bafilides Apo- Bafilidc$¿
stoloru tepore,de quo Eufebius lib.iiii.historiaeeccle. cap.viii. loquitur.Post huc pauco te­
pore elapso Marcus a quo Marcitae hserctici dicti sunt,eide adhaesit errori, dicens Christu Marcus,
non vere,sed putatiue pastum fuiste.Contra hunc errorem piget testimonia fdripturae affer­
re,cum vtruq*, testamétu plenum fit testimoniis pastionis Christi. Et dimisto veteri, in quo
fere omnia per figuras & aenigmata diña funt,quatdor euangeliorum apertissima est histo­
ria enarrans Christi passione.nullus autem eoru ait Cyren^u fuiste pastum,sed solum por­
taste cruce,cui postea fuit Christus affixus. Et Paulus hoc faepistime in suis epistolis docet.
In priore enim epistola ad Corinthios ait,Nos auté prodicamus Christum crucifixum. Et .i.Coriri.fi
B iterum,Nihil me scire iudicaui inter vos,nifi lefum Christa,& hunc crucifixu.Et vt omnia lbidem.q«
alia omitti, Petrus Apostolus eo die quo spiritum sanctum recepit cu aliis, praedicans po­
pulo ait,Viri Israelita?,audite verba haec,lefum Nazarena vim approbatu a Deo in verbis, Acttufi
virtutibus,& prodigiis & signis quo fecit Deus per illum in medio vestri,ficut scitis,hunc
definito consilio & praescientia Dei traditum,per manus iniquoru affligetes, interemistis.
Et infra,Certissime sciat ergo omnis domus Israel,quia & dominii cu & Christu fecit deus
hunc lefum,quem vos crucifixistis.Qui ergo per pastione suam mortuus est, quomodo no
vere sed putatiue pastus est? Quod fi non vere pastus est, falsa est praedicatio Pauli. Contra
talem insania non est opus plura afferre:quia,vt a principio statuimus, córra eos solos nuc
agimus,qui Christo nomina per baptismum dederunt. Qui vero haec asterunt,aut Ethni*
cos aut ludaeos fc este ostendunt,quoniam (vt ait Paulus) praedicare lefum Christum cru* .i.Corinf,-
cifixum,ludaris est scandalum,gentibus autem stultitia.
C Z^~\Ctaua haere fis est non minus ingrata ipfi Christo, non agnoscens etiam beneficium
tam immensum,quale nobis contulit,videlicet redemptionem nostram. Huius hae-
refis auchor est quidam Bastus nomine, sub apostoloru teporibus* de quo apud folu Bassus.
Philastrfi reperio mentione factam fuiste.Hic Bastus dixit non sperari salute neq; in Chri­
sti maiestate,neqj in eius praesentia corporali.Hunc errorem longo postea tepore suscita*
uit Petrus Abailardus,qui dixit non ideo filium dei fuiste incarnatum,vt hominem libera- Petr* Abai
ret. Et vt clarius eius stulta mens appareat, verba illius hic inferam, quae beatus Bernardas I^dus.
ponit epistola.exe.Ideo(inquit) ficut dicunt doctores, hac necestitate incarnatus est filius
dei,vt homo,qui aliter liberari non poterat, per mortem innocentis i ure liberaretur a iu*
go diaboli.Sed vt nobis videtur,nec diabolus vnquam ius aliquod in homine habuit, nisi
forte deo permittente,vt carcerarius: nec filius dei vt hominem liberares carné astumpfir.
Haec Petrus Abailardus.Ecce nouum alterum Goliath, qui omnibus catholicis doctoribus
^ exprobrat,omnes eos erraste dicens. Veru hic deo duce petra catholicae fidei percustus cor­
ruet. Primum ergo quod dicit diabolum nullu ius aut potestatem habere in homine : ma­
nifeste conuincitur per id quod dominus apud Iohannem ait, Venit enim princeps mundi Iohán.xiiif
huius,& in mc non habet quicquam. Si nullam potestatem habebat in homine, quomodo
princeps mundi vocatur?Et apertius ostendit id quod sequitur,videlicet,& in me non ha­
bet quicquam.Quod fi in aliis hominibus nullum etiam ius aut potestatem habebat: quid
opus erat addere,& in me non habet quicquam?Quia tamen per verba praecedentia dixe*
rat diabolum habere potestate super homines,ne quid simile de eo putari poster, addidit*
& in me non habet quicquam. Vt autem nulla nostra expositione aut argumentatione fit
opus,audi beatum Paulum expreste hoc dicentem.Nequando (inquit) det illis deus pocni- jj.Timo h,
tentiam ad cognoscendam veritatem, vt resipiscant a diaboli laqueis,a quo captiui tenen­
tur ad ipsius volutatem. Vides hic laqueos diaboli nominari á Paulo: &captiuos homines
E a diabolo teneri ad eius voluntaré. Procrea fi homines capti non erant a daemone per pec­
catum,nihil ergo Christus sua morte operatus est: quoniam fi nos captiui nó eramus,cer­
te oportet vt nec redempti etiam fimus.Non enim redimitur nifi qui captus est* Veru hoc
ingratus & blafphcmus Petrus Abailardus concestit, dicens filium dei non ideo carne af-
fumpfiste vt hominem liberaret. Sed error iste plurimis sacrae scripturae testimoniis dana­
tur. Et vt vetus testamentum omittam,ad nouum accedo. Apud Matthaeum legimus ange­
lum dixiste lofeph de virgine Maria spósa eius, Pariet autem filium, Sevocabis nome eius
Icfum.Ipfe enim faluum faciet populum suum a peccatis eorum.Et apud Iohannem idem
Christus ait,No enim misit deus filium suum in mundum vt iudicet mundum,sed vt sal- I©handrj<
I ii
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
uetur mundas per ipsum. Et in cana viti m a carnem suam dans in cibum discipulis suis, F
Lucar.xx. ait,Hoc est corpus meum,quod pro vobis tradetur.Et calicem porrigens ait, Hicest calix
nouum testamenté! in sanguine meo,qui pro vobis fundetur.Et beatus Paulus ait, Vbi ve­
Gala.iiif.
nit plenitudo temporis,misit deus filium suum factum ex muliere,factu sub legc,vt eos qui
Ephes.q. sublege erant,redimeret, vtadoptionem filiorumreciperemus.Etalibi, Deus aure qui di­
ñes est in misericordia, propter nimiam charitatcm suam qua dilexit nos, & cum essemus
Coloíf.rj, mortui peccatis, conuiuificauit nos Christo, cuius gratia estis faluati. Et in alio loco, Et
vos cum mortui effetis in delictis,& praeputio carnis vestrae,conuiuificauitcum illo,donas
vobis omnia delicta , delens quod aduerfum nos erat chirographa decreti quod erat con­
trarium nobis: & ipsum tulit de medio, affiges illud cruci:& expolians principatus & po­
testates,traduxit confidenter,palam triumphans illos in feipfo. Et beatus Petrus apostolus
iPetri.i, ait,Scientes quod nó corruptibilibus auro vel argento redempti estis devana vestra con- p
uerfatione paternae traditionis,sed precioso sanguine quasi agni incontaminati & imma­
culati Christi.Postremo illa quatuor animalia & vigintiquatuor seniores quos Iohanes vi
Apoca,v. dit cecidiffe coram agno, cantabant dicentes, Dignus es accipere librum,& aperire signa­
cula eius,quoniá occisus es,Lc redemisti nos deo in sanguine tuo, ex omni tribu, & lingua,
& populo,& natione.Ecce isti qui redemptione per Christum facta iam fruebantur,agno­
scunt redemptionem.Petru?autem Abastardas,quoniam per peccatum in captiuitate dia­
bolica detinebatur,non agnoscebat redemptionem. Contra hoc sunt plurium concilior»
definitiones.In symbolo fidei edito in cócilio Nicqno fic de Christo filio dei dicitur,Qui
propter nos homines & propter nostram salutem descendit de caelis,& incarnatus est,atq;
homo factus pastus mortuus est,& resurrexit tertia die, ascendit ad caelos,venturus judica­
re viuos & mortuos.Haec concilium Nicaenum. Et eadem fere verba ponuntur in symbolo
facto in concilio Constantinopolitano,quod fecunda synodus dicitur. Cócilium Ephesi- pj
num,quod tertia synodus dicitur,in vltimo capitulo fuoru decretorii fic ait, Est enim ine­
ptum & stultum hoc dicere,quod is qui ante omnia faecula est confempiternus patri,secuti
dae generationis egu rit vt este inciperet: sed quia propter nostram salutem, naturam sibi
copulauit humanam,§c procellit ex muliere,idcirco dicitur este natus carnali ter. Haec con­
cilium Epheiinum.& idem dicit conestid Chalcedonéfe,quod quarta synodus dicitur.Ec­
ce contra Petrum Abailardum omnia quatuor concilia quae beatus Gregorius dicit fe ve­
nerari tan quam quatuor euangelia. Obmutescat ergo Petrus Abastardas, Lt suam compe­
scat superbam arrogantiam,qua non est veritus contra omnium sacrorum doctorum con­
cordem doctrinam sentire. Contra hunc errorem nullum reperi scriptorem praeter beatú
Bernardum,qui in quadam epistola ad Innocentia papam,quae est in ordine cétefima no­
nagesima, de haere disputat,aquo aliquid hausimus.Huius haerefisetiánon meminit Gui-
do,immo nec ipsius Petri Abailardi vllam vnquam mentionem facit. j
Ona haereiis negat in Christo fuiste spiritum timoris domini. Et hoc venenum etiá
Peti9 Abai
lardus. N
Efaiar, xi. uincit
esta Petro Abastardo inuentum,quemadmodum illi impingit beatus Bernardas illa
cade epistola,videlicet.cxc.quanuis contra illum nó difputat.Sed cá redarguit & có-
Efaias propheta, qui de Christo loquens ita ais Egredietur virga de radice lest^, 8c
ños de radice eius afcedet,& requiescet super eum spiritus domini, spiritus fapietiac & in­
tellectus,spiritus consilii & fortitudinis, spiritus scientiae & pietatis,& replebit eu spiritus
timoris domini. Haec virga quae de radice leffg orta est, virgo est Maria de genere Dauid,
Cantic. is.
qui filius fuit leste,vt Matthaeus narrat.Flos autem est Christus,qui ait, Ego ños campi,&
lilium conualliú.Super hunc florem requieuit ille septenarius spiritus quem Efaias expres­
sit,id est septem eiusdem spiritus sancti dona,inter quae spiritus timoris domini numera­
tur. Praeterea quid trepidat ponere in Christo spiritum timoris domini ? An forte quia ti­
i.Ioha.iiij, mor est imperfectorum,fecundum quod Iohanes ait,Perfecta cbaritas foras mittit timore? K
Et ideo forte Petrus Abastardas timens negare in Christo fuiste perfectam charitatcm, ne-
gauit in eo fuiste spiritum timoris.Quod ii ita est,trepidauit certe timore vbi non erat ti-
mor.Nefciuit enim multiplicem este timorem domini.Quidá nanq; est timor domini ser­
astis,cum videlicet quis propter odium panse quam timet,fugit peccatthqui timor ferui-
lis dicitur,quia serui talem timorem confueuerunt habere. Dicitur etiam initialis, quia via
quaedam est & initium ad bonum. Vna enim pars iustitiq est declinare a malo,ad quam in­
Psal.cx. troducit hic serastis timor, & ideo initialis vocatur, de quo dicitur, Initium sapientiae ti­
mor domini.Hic timor est imperfectoru,quia perfecta cuiufcunque operis exeeutio a cha
ritate
 adver. haere, lib. iiii. de christo; Sz
A rítate ortum habere debet. Hic autem timor non oritur a charitate , sed ab odio poena:.
Hunc timorem perfecta charitas foras mittit: quoniam qui iic iam deum diligit, vt ex a-
more eius eunda operetur,tue iam definit agere propter odium poenae.Qui enim ex odio
poenae agit,quafi coactus a poena quam timet agit: quam fi sciret nunquam fore infligen­
dam,desisteret abactione.Qui vero ex amore agit, mere libere agit. Hunc timorem Chri­
stus non habuit,quia perfectissimam habuit charitatem,que illum non permittebat. Alius
est timor domini filialis,cum quis scilicet fugit malu ex solo amore patris, ne videlicet of­
fendat patrem* qui ideo dicitur filialis, quia tali timore bonus filius timere debet patrem.
Et hunc non fo lum non expellit charitas,immo eu producit charitas, & ab ea ortum ha-
bet.Et hunc timorem habuit Christus, quia a multis, immo ab omnibus malis declinauic,
& non timore alicuius poena:, sed ex solo dei amore, ergo fuit in eo timor filialis. Quod
B fi adhuc contendas dicens hunc timorem filialem habere immixtam quandam poenam,&
ob hocillu dicas no fuiste in Christo,cuius anima fuit beata ab origine suae conceptionis:
hoc nihil obstat:quia etsi eius anima fuit beata, nihilominus tristabatur in pastione, quae
tristitia multo grauior fuit poena,illa quae est immixta timori filiali.Ergo qui tristari po­
tuit cum estet beatus,timere etiá potuit praecipue timore filiali,cuius si aliqua est poena,mi
tiffima certe cst.Rurfum,beati q. ii extra omne poena sunt,timet dominu:vt propheta ait,
Timor domini sanctus permanet in faeculu foculi.Christo ergo nihil sua beatitudo obstare PsaLxviif.
potuit quindeu timuerit. Veru hoc prophetae dictum dequodaalio timore interpretatur,
quem vocant reuerentiale,qui non est aliud qui quaedi ipsius dei reuerentia: & hunc dicut.
habere beatos.Quod si hic sit a timore filiali distinctus, & timorem filialem negent ineste
beatis,sed solum quem appellant reuerentialem,non tam e per hoc euadet Petrus Abailar-
dus,quin aliquis spiritus timoris domini(vtEfaias dixit) fuerit in Christo : quoniam cum
C Christus prae omnibus reuerims sit deum, adeo vt propter illam reuerentiam Paulus dicat Heb.v,
eum a deo fuiste exauditum:cófequens est,vt etiam supra omnes deum timuerit hoc timo­
re quem vocant reuerentialem. Non est ergo cur Petrus Abailardus trepidet Christo tri­
buere timorem: quoniam etsi non habuit timorem feruilem, quem perfecta charitas foras
mittit, habuit tamen timorem filialem aut reuerentialem , quem perfecta charitas pro­
ducit.
Ecima heresis asserit Christum sustinuisse vulnus lacea: cum adhuc viuus esset.Hu­

D ius erroris author fuit quidam Petrus lohánis,vt Guido carmelita illi impingit.Et Eerrus Io>
certe miror quód homo qui vel parum latine sciat, & legat euagelra lohánis, in huc hanms*
incidat tam apertu errorem: ni si forte superba eius malitia illum excavante: quoniá bea­
tus Iohánes enarrans pastionem Christi,post multa tormenta qu<£ Christo illata este dicit,
de morte eius sic ait,Cum ergo accepisset Iefus acetum,dixit,Consummatum est. Et meli- Iohan.xix,
D nato capite tradidit spiritum. Iudei ergo, quoniam parasceue erat, vt non remanerent in
cruce corpora fabbato(crat enim magnus dies ille sabbati) rogauerunt Pilatum, vt frange­
rentur eorum crura,& tollerentur. Venerunt ergo milites,& primi quidem fregerunt crura,
& alterius qui crucifixus est cum eo. Ad lefum autem cum venissent, vt viderunt eum iam
mortuum,non fregerat eius crura,sed vnus militum lancea latus eius aperuit, & continuo
exiuit sanguis & aqua.Et qui vidit,testimonium perhibuit,& verum est testimonium eius.
Et ille scit quia vera dicit,vt & vos credatis.hucusqj beatus Iohánes in euangelio.Ex isto­
rum autem verborum ordine clarissime patet Christum fuisse iam mortuum cu latus eius
fuit lacea percussum. Et si ergo angelus de caelo aliud annuntiaret nobis, non esset creden-
dus.Neq; causa deuotionis aut contemplationis licet mendacium fingere.Iste autem vtau
geret dolores passionis Christi,dicebat licite posse dici & cótemplari Christum fuisse per­
cussum lancea cu adhuc viuus esset. At deus non indiget médacio nostro. Ideo merito error
E iste dánatus est in concilio Viennensi sub Clemente papa quinto.Huius auté concilii defi­
nitio habetur in volumine Clementinarum decretalium titulo de summa trinitate & fide
catholica: vbi postquam citauit illum loeu lohánis quem nos proxime narrauimus, siede-
finiturNos igitur ad tam preciarum testimonium, ac sanctorum patrum & doctorum eo- Conciliu
munem sententiam,apostolice considerationis,ad quam duntaxat h^c declarare pertinet, Viennese.
aciem conuertentes,sacro approbante concilio declaramus predictum apostolum & euan­
gelistam Iohannem,rectum in premissis facte rei ordinem tenuisse, narrando quod Chri­
sto iam mortuo vnus militum lancea latus eius aperuit. Hec concilii Vi e neniis definitio :
cui magis quemlibet credere oportet, phantasticis hereticorum imaginationibus.
1 iii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
Cerinthus. X rNdedma hsrefis estquae negat Christum furrcxisse. Huius hacresis magister cst Ce- F
y rinthus,de quo iam alias diximus, hic (vt Augustinus testatur) dixit Christum non
furrexisse,fedaliquádo furrecturum. Haec h$resis adeo faciliter reuincitur, vt qui eá
tutari velit, cogatur negare omnia quatuor euágelia,quae consona voce affirmat Christum
furrexiste.Nam Matthaeus vltimo fui euangelii capite, & Marcus etiá vltimo, & Lucas vl­
timo,& Iohannes penúltimo fui euangelii capite, omnes hi vnanimes testantur Christum
furrcxifle.Praeterea,fi Christus non resurrexit, ergo ipse mendax est inuentus,qui apostolis
suis praedixerat fepost paflfionem suam & mortem resurrecturum.Falsa etiam oportuit este
argumenta & sophistica, quibus (vt Lucas ait) suam resurrectionem probare voluit. Sic c-
Actuum.!. nim ait,Quibus & praebuit feipfum viuum post pastionem suam in multis argumentis,per
dies quadraginta apparens eis,&loquens de regno dei.Rurfum,Si Christus non resurrexit
LGorin.xv (ait Paulus) inanis est predicado nostra,inanis & fides vestra. Inuenimur & falsi testes dei, G
quoniam testimonium diximus aduerfus deum,quod fufeitauerit Christum, quem no fus­
ci tauit. In re igitur tam aperta superfluum eflfet longam texere disputationem.
Vodccima & vldma, quam de hacrcreperio haeresim, est quae asserit Christu in cae­
Apelles,
D los sine carne ascendiste. Hanc haeresim docuit Apelles, Se cum ipso Apelle, quod
fciá,sepulta fuit. Hic (vt Augustinus ait) dixit Christu sine carne refurrexisse, Se sine
cade in caclu afcedisse.Quid hac fentétia fabulosius dici potest?Nulla siquide ratione mo­
netur,nullo argumento fulcitur,nulli fundamento innititurtfed merum somnium aut pura
fabula apparet.Si Christus sine carne refurrexitiquis fuit ille qué in medio difcipuloru co­
Iohan.xx. sti tutum octaua resurrectionis die Thomas tetigit? Cuius erant illae manuum cicatrices,&
lateris vulnus,quae Thomac ostendit,& palpanda praebuit ? Diuinitas siquidem nec oculis
corporeis videri poterat,nec manibus tági,nec cicatrices sustinere. Praeterea, discipulis ap­
parens Christus post resurrectionem,íllifq*, conturbatis & conterritis,eo quod existimaret H
Lucae vi. lc spiritum videre,dixit,Quid turbati estis,&cogitationes ascendunt in corda vestra ? Vi­
dete manus meas,& pedes meos,quia ego ipse fum.Palpate & videte , quia spiritus carné
& osta non habet,sicut me videtis habere. Et cum hoc dixisset, ostéditeis manus Se pedes.
Adhuc autem illis non credentibus,& mirantibus prae gaudio,dixit, Habetis aliquid quod
manducetur? At illi obtulerunt ei partem piscis assi,8efauu mellis. Et cum manducasset co­
ram eis,sumens reliquias dedit eis.Quomodo ergo sine carne resurrexit,qui resurgens,ma­
nus & pedes habet,& fauum mellis comedit?Rurfum,si Christus sine carne ascendit in cae-
Actuu.vq. Ium,quis estille quem Stephanus in persecutione positus vidit,dices,Ecce video castos a-
pertos,& filium hominis stantem a dextris virtutis dei?At filius dei,si carnem secludas, no
amplius dicetur silius hominis. Accedit ad haec,quod Christo ascendente in celum, angeli
dixerunt apostolis* Viri Galilqi,quid statis aspicientes in castu ? Hic lefus qui assumptus est
Actuum.!. a vobis in caelum,sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in caelum. At cum lefus 5
in forma humana sit judicaturus, conuincitur vtin forma etiam humana ascenderit. Ad­
uerfus tam apertum mendacium,& tam claram dementiam, non est opus plura afferre. Et
certe puderet me ista narrare,si illos haereticos fuisset puditum illa asserere. Sed cum eorum
insaniae iam vulgatae sint,Se per multos scriptores qui de illis mentionem fecerunt, narra­
tae: necesse fuit eas hic inserere,vt cum aliis haeresibus damnarentur.

Concilium.
E hac re vnum solum reperio errorem omnibus serme haereticis comu­
nera. Omnibus nanq; haereticis fempcrfuit,8e hucufqj est propriu, coci­
liorum authoritati detrahere,eamq; pro viribus imminuereiquoniam vi
dent nihil esse adeo efficax ad eorum effrenatam audaciam reprimenda, K
sicut est cocilii generalis authoritas. Quapropter cu haeretici omnes ob­
stinate suos tueantur errores, cuenitvt si forte coru aliquis error per có-
cilium fuerit damnatus,ad hoc eis commune asylum confugiant,dicentes concilium in ta­
Arrius, li definitione errasse.Hoc egit Arrius. cum enim damnatus fuisset in concilio Niceno, il­
le Secius sequaces acquiescere nolentes definitioni concilii,dixerunt concilium errasse. Ad
Neftorius. eundem modum fe habuit Nestorius in concilio Ephesi no damnatus, vt ille Se eius fauto-
Eutices/res suam sententiam concilii Ephesini decreto praeponerent. Nec aliud fecere Eutices Se
Diofcorus. Diofcorus in cóciíio Chalcedonensi damnati. Notissima est etiá historia deloháne Hufs
Bohemo,
 ADVERSAS HAERES IS £16, lili. DE CONGlÜd. 64
A Bohemo, qui cum amplexus fuisset doctrinam lohánis Vuicdeff,& eam vidisset in conci- Ioh3
lio Constantiési damnari, nec tamen propter hoc destitit fuu mordicus tenere errorem,
dicens concilium Constancimfe erraste m condemnatione Iohanis Vuitclclf.Postremus o-
mnium Lutherus cum a principio praedicationis suorum errorum,conciliú appellaffee, ti- x^jierLL
mens postea ne forte concilio congregato sua venenosa dogmata damnarentur, addidit
hoc aliud venenum,dicens concilium generale quantumlibet probe(vt decet/ congregam,
poste infide & moribus errare,& concilium Constáticnfeerraste in condemnatione Ioha­
nis Hufs. Aducrfus ergo horum omnium haereticorum dementiam hoc probanda est, con
cilium generale recte congregatum non poste errare infide. De conciliis autem particula­
ribus, quae in lingulis prouinciis fiunt,non est mens nostra di sputare,quoniam illa ta li a er­
rare postunt,& aliqua eorum erraste compertum estXoncilium certe Carthagineníe octo-
5 ginta episcoporum, cui interfuit beatus Cyprianus martyr, errauit, definiens haereticos &
ab haereticis baptizaros fore rebaptizandos. & alia multa celcbrauerunt Donatistae conci­
lia,in quibus ipil iactabant fe habere multas episcoporum centurias. & de his quod erra­
verint non dubitamus: verum etsi haec aut alia similia provincialia concilia errauerint,eo­
rum error non obest toti ecclesiae, cum huiufmodi error per definitionem generalis conci­
lii corrigatur, quemadmodum docet beatus Augustinus libro fecundo contra Donatistas,
sic dicens,Et ipsa concilia quae per singulas regiones vel prouincias fiunt: plenariorum có-
ciiiorum authoritati, quae fiunt ex vnmerfo orbe Christiano, sine vilis ambagibus cedere,
cum experimento rerum aperitur. Haec Augustinus. De solis ergo conciliis generalibus re­
cte congregatis dicimus ea errare non poste. Vt autem hoc clare cóprobemus,oportet cos
percontari, vtrum sit aliquis certus modus quo errans infide doceri postit,vcreuocatus ab
errore,certam teneat fidei regulam.Si dicant nullum talem modii este certum, duo lequun
C tur inconuenientia. Primum,quód non recte & sufficienter deus ecclesiae suae pro unient. Se
eundum, quod nullus quantunbet in fide crrauent,per hoc peccabit: quia videlicet imme­
dicabili ignorat ia laborat. Impium enim est dicere vtdeus obligaverit aliquem ad id qu od­
ii b i impolfibile est.Si ergo nulla patet via certa qua ab errore revocari postit, erit ergo ilii
impostibile certam tenere fidei reguiam:quapropter cum ea caruerit,non peccabit. Siautó
dicant aliquam este viam certam qua doceri postit vt relicto errore ad recta fidem redeat,
haecnon ent hominis cuiuslibet particularis doctrina,quoniam quilibet particularis homo
errare potest in fide, etiam si papaii dignitate fulgeat. Erit ergo via certa concilii genera­
lis recte congregati definitio.Quod si ipsum concilium etiá errare posset,nec ista euet cer­
ta via:adhuc eiiemus dubii an concilium ipsum recte senserit,an male. Quo facto,femper
essemus haesitantes, ¡k similes (vtait beatuslacobusjsluctui maris qui avento mouetur & íacoblt
circunfertur.Verum hic Lutherus & fui complices viam certissimam este aiunt scrutinia
D scripturarum, penes quas dicunt este iudicium omne ad contentiones de fide fummoucn-
das:quoniam Christus dixit, Scrutamini scripturas, quoniam illae testimonium perhibent iohan.v^
de me. Qui bus obiicimus, quod ex illa authoricate solum habetur scripturas locum tenere
testium,& non locum iudicis.Non enim dixit,Scrutamini scripturas,quoniam ill^ iudiciu
ferunt de me,sed dixit,Scrutamini scripturas,quoniam illae testimonium perhibet de me.-
At testium officium non est ferre sententiam,sed solum testimonium dicere. Ad iudicé ve­
ro spectat testium dicta audire & scrutari: quibus auditis,iuxta eorum testimonium sentó
tiam dicit. Quapropter fatemur, iuxta scripturae sacrae testimonium sententiam este dice-
dam: verum opus est iudice qui testium dicta inquirat,audiat,ferutetunquo sublato,etiam
ex scripturae sacrae testimonio non potest certitudo fidei haberi, quoniam ipsam eandé feri
pturam quifq; pro suo arbitratu interpretabitur.Arrius certe plures scripturae locos pro fui
erroris confirmatione afferebat. Nestorius (vt Gennadius in catalogo scriptorum eccle-
^ siasticoru ait)fexaginta scripturae testimoniis suam haerefim confirmare nitebatur. Et quis
haereticus suam haerefim non conatus est scripturae authoritatibus probare? Si enim quem­
piam haereticum noud docentem interroges,vnde hoc probas,quod catholicae ecdeliae an­
tiquam fidem dimittere debeam ? statim ille mille testimonia, mille exempla, mille affert
authontates,de lege, de psalmis,dc apostolis,de prophetis, quibus perperam interpretatis
suum venenosum dogma confirmet.Quo pacto ergo tunc scriptura ent iudex,cum ea pro
libito haereticus iuxta ac catholicus vtatur ? Arrius & Athanatius contendunt de conlub-
stantialitate filii. Arrius pro se affert illud Christi dictum, Pater maior me est. Athanatius Iohan.xiix$
suam & catholicam fidem confirmat per illud quod Christus dixit, Ego & pater vnurn fu-
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
mus.Vterq; eorum dicit fe scrutatum fuiste scripturas,& quód illae testimonium perhibent F
de sua doctrina. Non est ergo sufficiens & certa via scrutinium scripturarum,quoniam cas
quisq; pro libito interpretatur. Opus est ergo iudice,qui fentétiam dicat de interpretatio­
ne illarum scripturam,quis iit verus earum sensus. Is autem iudex, vt nos certos sua senten­
tia reddat,oportet vt talis iit qui falli non poslit. Particularis autem homo,quicunq$is fir
falli potest. Erit ergo necessario generale concilia talis iudex qui falli non potest,& nos ccr
tos de vera fide per suam sententiam faciat.Aut ergo nullus est iudex infallibilis cui certo
credere teneamur,aut concilium generale erit talis iudex qui falli non possit. Quod fi nul­
lum esse talem iudicem dicas cui certo credere teneamur,qualem, bone deus, tunc habere­
mus ecclcsiam?quam inconstantem,quam dubiam,quá ha?sitantem?ipfo certe Proteo mu­
tabiliorem. Quomodo non vacillabit omnis Christianorum fides,fi non est certa cui cre-
dere teneamur?Et certe fi quisq; bene confideret,fomentum omnium hqrefum validissima G
est,dicere q> cóciliu generale recte congregatu errare possit: quoniá illo admisso, omnes
haerefes per concilioru authoritatem damnatae resurgent, & nulla inucnietur via qua illas
ab ecclesia reficere valeamus.Nam fi scripturis sacris contra eos agatur , statim eas aut o-
mnino reficiet,eas esse canonicas negantes, aut perpera interpretabuntur, & ad suum sen­
sum detorquebunt,sicut eos fecisse, & nunc facere experiétia docet. Et ita ecclesi^ facies es­
set omnino confusa,& turpis,& misera. Praeterea, in conciliis generalibus recte (vt decet)
congregatis,adest spiritus sanctus eorum moderator & rector,qui eos in fide instruat, qua­
propter sicut nec spiritus illis assistens errare potest,ita nec ipsa cócilia qua? ab eo diriga­
tur. At deum assistere ipsis generalibus conciliis recte congregatis, couincitur per id quod
Ma«.xviij. dominus ait, Si duo ex vobis consenserint super terram de omni re quácúq; petierint, fiet
illis a patre meo qui in cadis est.Vbi enim sunt duo vel tres cógregati innomine meor ibi
sum in medio eorum. Quod si hoc promissum vides duobus aut tribus in nomine Christi H
congregatis,quid futura putas cum totum generale concilium fuerit congregatu?Hoc cria
ex concilio Hierosolyma? ab apostolis celebrato clarius patet,vbi apostoli in vnumeógre-
Actuu xv. gari vt de cessatione legalium definirent,sic sententiam proferat*Visum est spiritui sancto
& nobis &c. Rursum ecclesia habet spiritum sanctum illi assistentem, & eam gubernante»
Iohan.xiiij enim Christus promisirParacletus autem spiritus sanctus,qué mittet pater in nomine
meo,ille vos docebit omnia,& suggeret vobis omnia qu^cuq; dixero vobis.Nec enim hqc
verba ad solos apostolos referenda sunt: nec illa spiritus sancti missio (vtait Bernardas)
propter solos apostolos facta est.Ad quid enim necessaria? erant apostolis omnium gentiu
Mat.xxviij. lingua?,nisi quia omnes gétes doceda?erant?Et ipfamet veritas ait, Ego vobifeu sum vsq;
ad consummatione saeculi. Quod verbum nequat£ ad solos apostolos referenda est, cu illi
non essent permansuri in hac misera vita ad finem vfq; mundi. Sed toti ecclesia? dictu est
illud,cui deus promittit fe ad finem vfq; affuturum. Hoc autem antea sub nomine Christi I
Cantk.yiij; Salomon loquens pra?dixerat* Vinea(inquit) mea coram me est. Christus ergo femper ec­
clesia? adstat tan<| sponsus sponsa? sua? cohabitans,tan^ caput mébris suis ha?res,vt ea vege
tet atq; regat. At conciliu generale (vt in principio huius operis docuimus) ecclesiam vni-
uerfalé repraesentat, cócilio ergo generali in quo vniuerfa ecclesia repraesentatur, deus ipse
assistit,illud doces oía ad salute necessaria. Deinde si cócilium generale (vt diximus) vni-
uersalé ecclesia repraesentat: sequitur cóciliu errare nó posse in fide & moribus,quia ecclesia
qua? per cóciliu generale repra?fétatur,nó potest errare in fide aut moribus.De ecclesia náq;
Matxvl. ipfamet veritas aifPorta? inferi non praeualebutaducrfus ea. Porta? inferi sunt singula mor
talia peccata,per qu£ fit introit9 ad inferna.Quod si vniuerfalis ecclesia in side aut morib9
errare posset, porta? inferi pra?ualercnt aduerfus ea. Et apud Ioháné eadé veritas iccru ait,
XohanJiif' Ego rogabo patré,& alia paracleto dabit vobis, vt maneat vobifeu in a?terna. Qua? verba
nó ad solos apostolos referéda sunt,sed ad vniuerfale ecclesia,cui promittit spiritus sancti ^
Ephcsv. pra?fentiá ad finé vfq; saeculi.Et beatus apostolus Paulus dicit,Viri diligite vxores vestras,
sicut & Christus dilexit ecclesia,& feipfum tradidit pro ea vt illi sanctificaret,mundans ea
lauacro aquae in verbo vita?,vt exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesia,non habentem macu­
lam aut ruga,aut aliquid hujusmodi,sed vt sit sancta & immaculata.Si ergo Christus exhi­
buit ecclesia sine macula & sine ruga,qualiter eam inficere poterit ha?resis labes, aut peccati
i.Timo,iij. macula?Rurfum,idem Paulus in alia epistola vocat ecdesiá columna & firmamenta verira-
tisrex quibus verbis couincitur vt ipsa errore aliquo inuolui non possit. Non e ni est pos­
sibile, vt ea qua? columna & firmamém est veritatis,erret.Ex his ergo & aliis plurimis qu<£
possunt
 ADVER. HAERE. L IB. IIIÍ. DE CONCILIO. H
A possunt afferri,conaincimus generale concilium reétc(vtdccet)cógregatum,non posse in
fide aut moribus errare. Dicimus autem concilium tunc esse generale,& recte congregam,
quando pontificis summi authoritate cóuocantur omnes quoru interest de re illa definire.
Sine summi pontificis authoritate concilló generale celebrari nó potest.Hinc nó est miró
fi Ariminense concilló errauerit:quia ab haereticis Arrianis,faucnte Costando imperatore,
& ipso Arriana haeresi insecto, congrega tum est,contradicente tamen Liberio papa. Qua­
propter omnia in hoc concilio gesta, Damafus papa,conuocato postmodó Romam conci­
lio,rescidit prorsus. Eadem ratione concilium Constantinopolitanum sub Constantino
& Gregorio tertio celebratum,inane est & pestiferum,quia renitente Gregorio tertio con­
gregatum fuit,& cótra illius mentem & aliorum catholicoru lata est ibi sententia de ima­
ginibus omnino ab ecclesia tollendis: & ideo hoc fuit postea in septima synodo quae Nicc-
g na fuit,sub Hirene imperatrice dánatum.Nec oportet ad hoc vt concilium dicatur genera­
le,quod omnes Christiani conuocentur, sed solum illi ad quos spectat docere & regere,
quales sunt maiores ecclesia,vt episcopi & similes. Ad hos ení spectat docere, & ad alios
nó.Et hoc valde consonum est rationi. Si enim omnes possent docere,omnes definire,ad
omnes spectaret de fide sententiam dicere : tunc totum corpus vnum mebrum esset: Pau­
lus tamen ait,Nam & corpus non est vnum membrum,sed multa.Si dixerit pes,quoniam i.Cor.xife
non sum manus,non sum de corpore,non ideo non est de corpore: & si dixerit auris,quo­
niam non sum oculus,non sum de corporemon ideo non est de corpore. Si totum corpus
oculus,vbiauditus?Si totum auditus,vbi odoratus?Nunc autem posuit deus membra vnu-
quodque eorum in corpore sicut voluit. Quod ii essent omnia vnum membrum , vbi cor­
pus? Nunc autem inulta quidem mébra, vnum autem corpus. Et aliquibus interiectis fub-
iungit,Nunquid omnes apostoli?Nunquid omnes prophetac?Nunquid omnes doctqr.es?
C Ex quibus Pauli verbis cóuincimus quosdam esse in ecclesia ad hoc ai deo destinatos,v edo­
ceant & definiant:aliorum autem munus esse,doceri,&aliorum documenta suscipere. Hi
ergo omnes quorum interest docere,regere,definire,ii soli conuocandi sunt, nó auté pro­
miscuum vulgus.Cum enim dissensio esset in ipso ecclesiae nascentis exordio de caeremo- Actufi. xv.
ni is veteris legis,quibusdam dicentibus eas simul cum lege euangelica debere feruari, aliis
autem contrarium affirmantibus,congregatum est Hierosolyma? hac de caussa concihthad
quod solum conuenerunt apostoli & seniores videre de verbo hoc: & tamen quae ibi de ter
minanda erant,omnes concernebant.Cui rei simillimum est id quod in veteri lege domi­
nus praecepit.Si difficile (inquit) & ambiguu apud te iudicium esse perspexeris inter san- Deui. xvij.
guiñé & sanguine,caussam & caussam,lepram Leno lepram , & iudicum intra portas tuas
videris verba variari:surge & ascende ad locum que elegerit dominus deus tuus,veniefque
ad sacerdotes Leuitici generis,& ad iudicem qui fuerit illo tempore ,qua?rcfque ab eis,qui
D indicabunt tibi iudicii veritatem,& facies quodcunque dixerint qui praesunt loco qué ele­
gerit dominus,&docuerint te iuxta legem eius: sequensque sententiam eorum,nec decli­
nabis ad dextera, neque ad sinistram. Vides hic qualiter ad omne dubitationis vulnus am­
putandum mittit nos dominus non ad reges,non ad duces,non ad promiscuam plebem,
sed ad sacerdotes Leuitici generis,& praecipue ad summum tunc temporis sacerdotem ,ad
quem magis quam ad quéiibet alió spectat (vt alias in principio huius operis diximus) de
fide definire.Maiores ergo ecclesiae ad cócilium vocandi sunt, & non promiscuó vulgus*
Quod si aliquis quantólibet deieótus ex plebe, etiam non vocatus ad concilium accesse­
rit,& velit toti concilio aliquid proferre,dicens fe habere aliqua qu^ ad cómunem omnia
Vtilitatem spectant,is procuidubio non est contenendus,fed audiendus,& postea ad maio­
res spectabit definire. Vnde Paulus in.i.ad Corinthios epistola ait, Si non fuerit interpres, i.Cor,xiiif,
taceat in ecclesia,sibi autem loquatur,& deo: prophetae autem duo aut tres dicant,& caeteri
E diiudicent.Quod si alii reuelatum fuerit sedenti,prior taceat. Ex quibus Pauli verbis con­
státeos esse audiendos, Le non conténendos,qui id quod sibi reuelatum fuerit, docere vo-
luerint.Cum ergo omnes quorum interest,conuocari funt,& summi pontificis authorita­
te congregati :tunc concilium generale recte cógregatum dicetur.Quód si omnes sic con­
gregati,vnanimes & concordes,aut eorum maior pars cum summo pontifice consentiat:
illa erit certa sententia,& pro infallibili concilii generalis definitione tenenda . Pro hac re
potuissem sacrorum doctorum testimonia,&: conciliorum decreta afferre,sed omisi, quo­
niam contra damnantes concilia agimus,qui eidem concilio de fe definienti dicent,Tu de M
teipso testimonium perhibes,testimonium tuum non est verum. De haere scripsit fatis ta-
' i Y
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
mcft breuitcr Iohanncs episcopus Roflfenfis in eo opere quod contra captiuitatcm Eaby- x
Ionicam Lutheri fecit,duobus articulis, scilicet vicelimooctauo & viceíimonono. Scripsit
etiam vir doctissimus lodocus Clichthoueus in eo opere quod composuit pro asser­
tione veritatum in concilio Scnonenfi contra Lutherum definitarum capite tertio. Dio­
nysius Rifkei Cartufienfis ante istos per annos fexaginta, scripsit de authoritate concilii
libros tres. Huius autem opus non vidi,sed testimonio Iohannis Tritemii in suo libro de
ecclesiasticis scriptoribus hoc habui. Gulielmus Occam in libris dialogoru de hac re per­
tractat fusius quam oportebat, & nescio an ita sané vt veritas postulatrquonia omnia qua;
ibidem pertractat,adeo indecisa reliquit, vt nescias quas partes tenere velit.Iohanes Ger-
fon etiam plures edidit tractatus,in quibus de potestate ecclesia; & de conciliorum autho­
ritate diíserit.Iohánes de turre Cremata in libro de summa Ecclesiae: Iohánes Eckius Stalii
complures de hac re locupletissime tractant.

Simón Ma ^ E hac re fuit quidam beftialis & turpirerror. Nam Simón ille Magus, de
Kus. ^ quo in actibus apostolorum fit mentio, docuit promiscuum foeminarura
Saturninus. vfum este licitum,ita vt quisque qua vellet vti sine peccato posset. Eádem
turpitudinem eodem fere tempore docuit Saturninus quidam in Syria. In
Nicolaitar.
. __ eodem ^errore fuerunt Nicolai t$:quapropter
_
de illis dicitur m Apocaiypii,
Hoc habes bonum,quod odisti facta Nicolaitarum, quae &cgo odi.Hi Nicolan^a Nico­
Apoc.ij.
lao qui vnus fuit ex septem diaconis qui cum Stephano in ministerium viduarum depu­
tati fuerant,occasionem sui erroris fumpserunt.ilie nanque cum ab apostolis increparetur
de zelotypia vxoris, quam valde pulchram habebat : vt se de zelotypia coram apostolis
purgarer,vxorem in publicum produxit,dicens,vt qui vellet,ea vterctunostendere voicns
hoc tacto fe nó este adeo zelotypú,vtipíi ipmgebatur.Ex quo facto ain occatione tume-
tes^crediderunt hoc licitum este,vt quiique qua vellet famma vtcretur: qui ab isto Nico­
lao originem fe habere lactantes,Nicoiauae lunt appellati. Si quis tamen de hoc amplius
nosse cupit,legat Eufebium lib.iii.ecclesiasticae historiae cap.xxix.Phiiaster etiam narrat ta
Floriani. lem fuiste Fióriams consuetudine,vt in ecclesia post occasum solis,extinctis lucernis, pro­
miscue quas vellent mulieres accipientes cum eisdem miscerentur. Sed hunc errorem Au­
gustinus his Florianis non tribuit,quanuis de illis loquitur inlib.de h^restbus cap.lxvi.ni-
li forte alii lint de quibus Phiiaster loquitur, quoniam illi vocantur á Philastro Plorianirat
ii quorum Augustinus meminit, vocantur ab eo Ploriniani,a Florino quodam iliorum ma
gistro fle dicti.Hunc eundem errorem promiscui concubitus suscitarunt in bohemia qui- j
Adamita:. dam dicti Adamitae,quorum princeps & dux fuit quidam Picardus ex Gallia Belgica. Hic
cnim(vt Aeneas Syluius in libro de origine Bohemorum refert) in Bohemiam lub Sigi­
smundo Romanorum rege penetrauit, qui praestigiis quibusdam numerosam virorum ac
mulierum plebem ad se traxit,quos nudos incedere mbens,Adamitas vocaurt, le autem fi­
lium dei dixit,& Adam vocari praecepit.Suis Adamitis conubia promiscua permifit:qua-
uis fine illius assensu nefas esset mulierem cognoscere, sed vt quisque libidine vrente in ali­
quam exarsit, eam manu apprehendit,&adiens principem,dicebat fe illam appetcre.Quo
audito,ille Picardus eorum princeps respondebat,Ite,crescite &multiplicamini.Hanccá-
dem haeresim,sed cum magis obfeoena ¿ nefanda turpitudine docuerunt Vaidenies. ilii
Valdéfcs.
enim(vt Guido Carmelita de illis narrat) dixerunt quod vrente carnis libidine,omnis car­
nalis commixtio tam inter viros quam inter loeminas est licita. Et certe miror quod m
cogitationem hominum venire postit, non dico vt tale quid faciant, sed vt licite ii- g
lud fieri poste credant. Certus enim fum aliquos fuiste masculorum concubitores, quoniá
hoc scriptura: sacra: testantur : sed vix credere postum,vt sic facientes, fc malefacere non
credant,aut saltem non timeant,conscientia sua illos accusante. Lex enim nacurans quae
omnium cordibus est insita,& nemine docente scitur: docet hoc nefandum & pcffimu Ice
lus este fugiendum.Hi omnes hscrctiade mendacio conumcuntur,si ex sacris licens osten­
derimus nullum coitum este licitum praeter cum quicomugio mediate inter virü 6c pro­
priam vxore habetur. Vt autem hoc clarius appareat, hoc prius fupponédú est,omné coi­
tum postibilem haberi,este triplicem tantum,videlicet aut cum iumento,aut cum homine
masculo»
 adver. haere, lib. iiii. de coitv. 86-
A masculo,aut cum focmina.Goitus cum iumento,lege naturali danacus est, & eum deus le­
ge scripta damnauit, dicens,Gum omni pecore no coibis,nec maculaberis cum eo.Muiier Lcuit xviif,
no succumbet jumento,nec miscebitur ci, quia scelus est.Et in eodem libro iterum aifQui Leuit,xx.
cum iumento & pecore coierit,morte moriatur,pecus quoque occidite.Mulierquae succu­
buerit cuilibet iumeto,simul interficietur cum eo. Sanguis eoru fit super eos.Coitum cum
homine masculo,eadem lex damnat.Nam & Sodomara & Gomorram ciui.tates incendio Genc.xix,
destruxit,ita vt egresso Loth,a maximo vfque ad minimum omnes cóburerentur propter
peccatum hoc.Et in Leuitico dominus ait,Cum masculo non commiscearis coitu foemi- Leuit.xviij,
neo,quia abominatio eft.Et iterum, Qui dormierit cum masculo coitufocmineo , vtcrque Ibidem xx
operatus eft nefas,morte moriatur.Sit sanguis eoru super eos. Et apostolus Paulus de gen­
tibus loquens ait, Propter hoc tradidit illos deus in passiones ignominiae. Nam foeminse Roma.;.
B eorum mutaucrunt naturalem vfum in eum vfum qui eft cótra naturam. Similiter autem
& masculi reliólo naturali vfu focminae,exarserunt in desideriis suis inuice,masculi in ma­
sculos turpitudinem operantes.Et voco hic coitum cum masculo,etiá fi cum foemina co­
eat táquam cum masculo.nam coitus ille contra naturam etiá eft, & ideo dánatus . Omnis
enim coitus,fecundum cuius speciem aut modum generatio non poteft haberi,iurenaturq
reprehenditur.Finis nanque ad quem natura coitum ordinauic,eft generatio,& multiplica­
tio fpecicizpropter quod omnis coitus q.tali modo fit quali impossibile esset generatione
aut foetum ex illo habere,naturali lege damnatur. Hoc ergo contra obfeoenifsimos Valdé-
fes sufficiat.Reftat ergo solus coitus qui eft viri cum foemina. Hic autem coitus tripliciter
fieri contingit. Aut enim aliquis coit cum illa quae sibi coniugio copulata eft, aut cum illa
qua: etiam coniugio copulata eft alteri,aut coit cum soluta,qua: videlicet non eft alicui nu-
pta.Si coit cum vxore alterius,talis coitus vocatur adulterium,& eft lege diuina damnatus.
G Sic etenim lex diuina ait,Si moechatus quis fuerit cum vxore alterius,& adulterium perpe- Leuit.xx»
trauerit cum coniuge proximi fui,morte moriantur & moechus & adultera. Et ipsa veritas
in euangelio inter opera mala qua: coinquinant hominem,enumerat adulteria . De corde
enim exeut(inquic)cogitationes mal£,homicidia,aduIteria,fornicationes,furta.&c.Coitus ^ ^ xy
vero cum soluta,qu^ nulli lege matrimonii eft alligata, vocatur fornicatio: & hic coitus etiá a * '
diuina lege damnatur,vt patet ex dicto Saluatoris proxime ¿citato , vbi inter ea quae coin­
quinant hominem,poft adulteria enumerauit etiam fornicationes. Graeci tamensvt Guido Graeci,
illis impingit;dicunt simplicem fornicationem non esse peccatum. Martinus de magiftris
in suo libro de temperantia,quaestione fecunda de luxuria,dicit se fateri fornicatione sim­
plicem esse peccatum morcaleztamen dicit insuper quod oppositum credere nó sit haereti­
cum,quia (vt dicit; testimonia scripturae sacrae non sunt expreisa,quoniam etsi in pluribus
locis prohibeatur fornicatio, tamen possunt dicta illa interpretari quod nomen fornica-
D tionis sumitur generaliter pro luxuria in communi;&quia illius multae sunt species malae,
ideo dicit fornicationem hoc nomine sumptam esse damnatá, quia luxuria ex genere suo
eft mala.Sed cum pace illius dixerim,ego credo Martinum alioqui virum doótum, in hac
parte errasse,quoniam vt alias diximus, beato Hieronymo nobis suffragante, in sensu li­
tera: consistit euágelium,& non in nuda litera.quapropter diximus nó ad quemlibet spe­
ctare interpretationem scripturae, sed ad solam ecclesiam:aut fi in aliqua particulari perso­
na talis potestas residet,ea eft in solo summo pontifice.Ecclesia ergo quae habuit ius & po­
testatem discernendi scripturas sacras á prophanis, illa habet potestatem discernendi ve­
rum & legitimum sensum a' non vero.Nihil certe profuisset scire quinam fit scriptura di­
uina,fi postea in cade scriptura reciperemus sensum falsum pro vero. Sicut ergo credimus
ecclesia: dicenti hanc aut illam esse scripturam diuinamzitaetiam oportet credere eidem
dicenti hunc aut illum esse eiusdem scripturae sensum. At ecclesia catholica docet fimplicé
E fornicationem esse peccatum,& contra legem diuinam,ergo tenendum eft fornicationem
esse lege diuina prohibitam:& ita necessarium eft vt haereticus fit qui pertinaciter dixerit
simplicem fornicationem non esse peccatum.Praeterea concors omniu sacrorum doctora
de eadé re sententia, fidem facit, quoniam etfi in aliquibus plureseom errauerint, fieri ta­
men nequit vt omnes concorditer errent.Quomodo enim possibile eft vt omnes errent,
qui (vt Paulus aicjnenos erraremus,adeo dati nobis funt?At concors eft omnium fandiora EpheCiiif.
doctorum sententia,simplicem fornicationem esse peccatum mortale, nec vllus vnquam
ex his qui ab ecclesia probati sunt,oppositum asseruit. Sed iam videamus vtru fornicatio­
nis nomen possit femper in sacris literis pro luxuria in genere accipi. Primo certe conftac
 F.alfonsí de castro, minoritae
in illo falüatoris dicto,quod paulo ante citauimus,nulIo modo sic accipi posse, nisi inepta F
Matth.xv. Christo tribuerimus locutioné.Sicenim ait,De corde enim exeut cogitationes malse, ho­
micidia,adulteria,fornicationes.Ecce post adulteria fubiuxit fornicationes. Quis auré nisi
inepte loques,post enumerata specie addit postea genus illius fpeciei?Speciesautc cógruc
post genus additur.Null9 enim apté loques sic diceret,De domo ista multa sublata sunt, vi­
delicet vestes,vasa, arietes,pecora.Na eo ipso <q> arietes nominati erat,pecora intelligebá-
tur,quia arietes pecora sunt. Cu ergo Christus post adulteria fubiunxerit fornicationes:si­
gna est fornicationem ibi non posse capi loco generis,vt omne carnis libidine significet:
nec pro adulterio, quonii esset inanis eiufdé rei repetitio.Praeterea hoc codé ordine vitia
illa Carnis enumerat Paulus.Sic enim in epistola ad Galatas iuxta Ambrosii lectione di-
Galat.v. citur,Manifesta sunt opera carnis,quae sunt adulteria,fornicatio &c. Vbi iterum post adul­
terium repetitur fornicatio,& ideo oportet vt nec pro adulterio ponatur, nec pro genere G
carnalis libidinis,sed pro specie distincta ab adulterio.Rurfus in epistola priore ad Corin-
i,Cor.vi. thios sic ait,Nolite erraremeque fornicarii,neque idolis feruiétes,neque adulteri,neq; mol
les,neque masculorum concubitores,neque fures,neque auari,neque ebriosi ,neq; maledi­
ci,neque rapaces regnum dei poffidebut.yides hic fornicariis expresse denegatum esse re­
gnum dei. At nullus rationis capax a regno dei excluditur nisi propter peccatum mortale.
Neque hic etiam potest dici quod fornicatio ponatur pro genere cuiuslibet libidinis car-
nalis:quoniam tunc fuperflué adduntur reliqu^ libidinis species,videlicet adulteri,molles,
masculorum concubitores: quoniam negato genere, negantur omnes generis species: ve-
lut si dixeris,nullum animal esse in illa domo,eo ipso negasti ibi esse homine, aut equum,
aut aliud quoduis brutum.Praeterea si ibi nomen fornicarii pro genere ponitur,&non pro
specie,& cuilibet fornicario regnum dei interdicitur:fequitur,vt qui fornicationem fqué-
admodum illi loquunturjsimpliccm commisit,sit prohibitus a regno dei, quoniam forni- H
catio simplex,species quaedá cstluxuriae.negato ergo genere, negatur etiá species. Ex his
ergo fatis patet coitu soluti cu soluta,qui fornicatio dicitur,esse lege diuina prohibita. So­
lus ergo coitus qui est viri cum propria vxore,licitus est. Deinde promiscuus concubitus
expresse lege diuina prohibetur.Nam quis verius potest dici promiscuus cócubitus,quam
quem meretrices fustment?quoniam paratae sunt cum quocuque volente coire.Et ille me­
retricius coitus proprie fornicatio dicitur,a fornicibus in quibus meretrices degere fole-
Dcui.xxiij. bant. Talis autem coitus lege diuina prohibetur .Non erit(inquit)merctrix de filiabus Is­
rael, nec scortator de filiis Israel. Sequitur infra, quia abominatio est vtrunqj ad domina
■deum tuum. Accedit ad haec,quod si promiscuus cócubitus esset licitus,&(vt turpes & obf-
coeni Floriani faciebant) in ecclesia extinctis lucernis,mulieribus promiscue miscerentur
viri,contingeret saepe vt filius coiret cum matre,&pater cu filia,quod natura horret,& lex
diuina damnat. Aduerfus ergo omnes praefatos haereticos haec dicta sufficiant. I
Ecunda haere sis est omnino praecedenti opposita,quoniam omnem coitum damnat,

S dicens omnem coitum esse illicitum. Et de hac sententia inter plures haereticos con-
uenit. Verum dc hac re inferius agemus in titulo de nuptiis,vbi probabimus deo du­
ce nuptias esse licitas,& a deo probatas.
Ertia haere sis docet carnalem coitum vrente carnis libidine non esse peccatum, sed

T bene ofculum:quia(vt dicuntjad hoc non inclinat natura,ad illum autem est natura-
tocgmnac. lis quaedam instigatio.Et haec est vna ex haeresibus quas Beguin^ & Eegardi
runt.Hic autem error duos in fe cóplectitur. Vnus est quod instigante carne carnalis coi­
tus non est peccatum,& de hoc conuenit inter hos & Valdenfes,quos iam in prima haere-
fi euicimus. Alius est quod osculum sit peccatum.& si de aliquo osculo loquatur,verum di­
cunt,quoniam osculum per quod fit solicitano ad coitum, peccatum est,sicut & ipse coi­
tus.Omnis enim operatio,afinead que dirigitur,sumit denominationem,ita vt si finis sit
bonus,&reliqua adsint,operatio erit bona.Si finis est malus,operatio erit mala. Omne er
go osculum quod ad folicitandam carné dirigitur,peccatum est.Si vero de quolibet ofeu
lo loquantur,quod omne tale sit peccatum,manifestus est error,quoniam osculum quod in
lignum pacis & veri amoris praestatur,tale non solum non est peccatum, sed potius est a-
ctus virtutis,sicut & ipsa pax cuius est signum. Christi enim discipuli fe inuicem osculan­
tes,signum pacis & veri amoris osculo prsebebant. Quapropter ludas hoc signum ludaeis
Matt.xxvij dederat dicens,Quécuque osculatuif fuero,ipse est , tencte.Nam cum discipuli Christi ali­
cunde remeabant ad Christum,osculum ori illius in signum pacis infigebant.Hoc fecit &
ludas.
 adversyshaereseslib.iiii.de confessione. 8<5
A ludas,vt rali signo proderet Christum.Ideo Christus dixit illi, Osculo filium hominis tra- Matxxvip
dis?Pr3eterea,nec omne osculum quod caussa solicitandae carnis praestatur,peccatu est,prq-
cipue si coitus ille ad quem dirigitur,licitus est,vt in coniugibus contingit, Si enim vxor
exigat a viro vt coeat cum ea,& vt hoc debitum vxori praestet, vir osculatur vxoré, vt vi­
delicet per hoc excitetur caro ad reddendum debitum quod alias reddere non posset : no
solum no est peccatum tale osculum,sed virtutis a ¿fus, sicut & ipse coitus est actus iustitiae,
cum per illum vir reddat vxori quod illius est.Postremo h^c sententia Beguinaru damna­
ta est inconcilio Viennensi sub Clemente quinto celebrato : cuius concilii definitio ha­
betur in libro Clementinarum titulo de haereticis,cap.ad nostrum, vbi condenantur oddo
Beguinarum errores,& is de quo agimus,septimo loco annumeratur per h^c verba-Septi-
mo quod mulierum osculum,cum ad hoc natura non inclinet,est mortale peccatumiactus
B autem carnalis,cum ad huc natura inclinet,peccatum non est, maxime cum tentatur exer­
cens. Haec ibi.qui error cum aliis septem ibidem numeratis simul damnatus estj

Confessio.
Es quaedam valde difficilis est cófessio peccatorum, per quam peccator sa­
cerdoti omnia peccata sua in aurem dicit,qua re nihil durius aut grauius in
tota lege euangelica reperitunideo propter operis difficultatem,multi hae­
retici nec saluti fuse nec saluti aliorum consulentes,conati sunt eam fundi­
tus tollere,diuersis tamen viis id aggredi tentarunt. Primus ergo de hac re
error est gateam esse a deo institutam,sed dicit sola humana constitutione stabilita-
C Hunc errorem docuit in Hispania quidam Petrus Osmensis doctor theologiae Salmanti-
nus.Ethunc errorem dominus Alfonfus Carillo archiepiscopus Toletanus & Hispaniam
primas,habito prius cum plurimis doctis viris consisto,damnauit,Sc haereticum declarauit
auctoritate Sixti quarti tunc pontificis maximi ad hanc caussam ilii specialiter delegata.
Quam definitionem idem Sixtus postea confirmauit:cuius confirmationem in fine huius
hseresis,nec vno verbo mutato,referemus. Hic est etiam error Lutheristmmo ante Lutheru tuíheriís*
huic errori ansam pbuerut aliqui iuris canonici periti. Nam glossator decreti in principio
distinctionis quintae de pocniteutia dicit quod melius est credere illa confessionem pec­
catorum auricularem esse instituti ex quadi vniuersalis ecclesiae traditione,quam exnoui
aut veteris testamenti aurhoritate. Secundus error est qui dicit non esse necessarium
confiteri sacerdoti, sed sufficit soli deo peccata confiteri . Hic est error quorundam
orientalium haereticorum qui dicuntur lacobitsc, & hos sequitur Lutherus dicens non ia cobiis
D esse necessariam hanc clanculariam confessionem quae in aurem sacerdotis fit, sed fus- Lutheras¿
ficit si soli deo confiteatur. Hunc enim errorem ex primo deducit, velut putrem aquam ex
fonte corrupto.Nam cum afferrentur testimonia scripturae cófessionem peccatorum prse-
cipientisstnterpretatus est ea de confessione qu^ deo fit,quam dicit esse diuino i ure praece­
ptam,eam que fufficietem. Tertius error dicit confessionem esse superfluam & inutilem si
cótritio adsit: & huius h^resis authorest Iohannes V vi teles. Quartus error dicit nó esse ne- íohannes
cessariam omnium peccatorum examinationem,nec esse omnia peccata mortalia consite- Vvíteles.
da,quoniam(vt Lutherus ait)dum volumus omnia pure confiteri,nihil aliud facimus, c£ q> Valdenfes¿
misericordia dei nihil volumus relinquere ignofeendu. Quintus error omnino tollit có­
fessionem,& iste est error Valdensium , qui coincidir cum errore qui c-st Iacobitaru &: Lu-
theri.Sextus error est dicens in confessione non cóferri gratiam qua homo iustificetur: &
ita negat confessionem posse dici sacramentum. Et hunc errorem etiam docet Lutherus.
E Hos omnes errores sic ex industia coniuxi,caussa prolixitatis vitandae, quonia testimonia
quX contra illos citaturi fumus,aliquado duos errores, aliquado tres eoru simul cóuincút¿
ideo ne eádé authoritate bis aut ter repeterem0,hos errores simul cóiuximus,vt citato a-
licuius testimonio,in eo tuc omnia quae contra errores pugnat,annotemus. Omitto pro
haere testimonia q ex veteri testamétoafferri possunt, quonia omnia q inde afferri pos­
sunt pro haere, adeo obscura funt,vt quáuis nostro proposito faueát,illud tamé aperte o-
stédere nequeunt. Omitto etii illa qua: in nouo testamento sub quada figura & sub quod!
velamine dicta sunt. Verbi gratia Christus dixit dece leprosis salutem ab eo petetibus.Tte, Luae
ostendite vos sacerdotibus. Et leproso quem descendens de monte tactu fuse manus purifi-
 F.ALF ONSI DE CASTRO, MINORITAE
Matth.viij. cauic,dixit,Vide,nemini dixeris, sed vade ostende re sacerdoti, & offer munus. Ex quibus E
verbis etsi fatis congrue dici poifit confessionem designari, quoniam per lepram pecca­
tum figuratur, quapropter per ostensione leprae sacerdoti facienda, ostenditur peccatorum
confessio sacerdoti facienda: & quod mundatus a lepra adhuc debeat ostendi sacerdoti,si­
gnificat quod mundatus a peccato per contritionem,adhuc debet ostédere peccatoria suo­
rum maculas remanentes per confessionem sacerdoti faciédam: haec inquam etsi fatis pie
dicta sint,non tamen sunt efficacia ad haereticum reuincendumiquoniam nullus sensus sa­
crae fcripturaefvt in principio huius operis docuimus) efficax est ad fidem roborada,& hae­
reticos reuincedos,nisi ille literalis sit. ex sensu enim mystico nunquam potest fumi argu­
mentum efficax contra haereticos. At quod ille sensus datus sit mysticus in illa litera, aper-
Iohaiuj. tissimum est.Simile etiam est illud quod Lazaro resuscitato Christus dixit apostolis, Sol-
uite eum,& sinite abire. Ex quo etiam colligi posset,quod peccator quanuis per gratiam a q
deo in cótritione collatam sit a morte peccati suscitatus,nihilominus ligatus sacerdoti tra­
ditur,vtabfoluatur a' vinculo quo tenetur ad certam poenam pro peccati satisfactione fol-
uendam.Haec certe pia sunt, &multu ecclesiae catholicae fidé iuuát: sed quia nó tam aper­
ta sunt,ideo no sunt adeo efficacia vt oporteret.Quod ex toto sacro instrumetofmea qui-
dé fentetia) efficaci9 & fortius potest afferri,est illud verbu quod Christus post resurrectio-
Iohan.xx, nem suam discipulis dixit,Accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata,remit­
tuntur eis.& quorum retinueritis,retenta sunt. Quae verba subtili sunt examine discutien­
da,quoniam multa ex illis verbis nobis suffragantia colligere possumus. Primo ergo dici­
tur,quorum remiseritis peccata,remittuntur eis. Quibus verbis iuxta sententiam omnium
sacrorum doctorum potestatem dedit sacerdotibus abfoluendi homines a peccatis. At fa-
' cerdotes non possunt peccata remittere, nisi prius ea cognouerint:quoniam qui sententia
de re aliqua laturus est,oportet vt plene rem eandem prius agnoscat,sicut sapiens ait, Qui H
Prouer.xij. iudicatquae nouit,iudex iusticiae est.Peccata auté alioru,maxime quae secreto,& intra cor­
dis latebras commissa sunt,sacerdotes nó possunt agnoscere,nisi ipsimet peccatores sacer­
dotibus peccata sua reuelent.Qui ergo sacerdotibus potestatem remittendi peccata dedit,
illis eisdem verbis peccatoribus obligatione cofitédi sua peccata iniunxit. Veru huic argu-
métationi fortasse refpódebit quispiam,quod ex verbis faluatoris folu haberi potest con­
fessione esse sub consilio tanq bonu quoddá opus,& ad salute maxime coducensrqua c6-
fessione facta,sacerdotes habent potestate abfoluédi,sibí per illa verba á Christo collatam."
Sed haec refposio facile reiicitur per id quod post illa verba immediate fubiugitur, Quorii
retinueritis,retéta sunt. Ni hi leerte aliud est sacerdotes retinere peccata, nisi nó remittere.
Sensus ergo litera: est,Quoru non remiseritis peccata,illa non sunt remissa. Si ergo ad hoc
vt peccata sunt remissa, oportet vt ea sacerdos remittatrergo ad hoc vt peccata sint remis­
sa,oportet etiam vt peccator illa sacerdoti manifestet.Quod si itero forte quis dicat ex il- I
lis verbis non haberi necessitatem confessionis clanculariae,quae nunc in aurem sacerdotis
fitide hac re non contendo,modo concedant ex illis verbis haberi necessitatem confessio­
nis,siue illa clancularia sit,siue publica:quoniam(vt late aduerfus Lutherum disputat Iaco-
bus Latomus)in vtraque earum potest consistere sacramentum poenitentiae. Non est enim
sic de necessitate sacramenti poenitentiae,quod confessio fiat secrete,vt si publice fieret, no
esset sacramentum: quanuis male ageret qui publice confiteretur,nisi aliqua particulari i li­
sta caussa vrgente.Prxterea ex illis verbis,Quoru remiseritis peccata , remissa erunt, con-
uincitur gratiam per absolutionem sacerdotis infundi á deo. Sacerdote enim remittente
ministerialiter,deus vere peccata tunc remittit. At cum peccatorum remissio nunquam si­
ne gratia gratum faciente habeaturssequitur vt quoties sacerdos pocnitentem a peccatis ab-
foluit,toties deus gratiam infundat;. Quod si per illam gratia infunditur a' deo , sequitur
eá recte dici posse sacramentum,quia post verba sensibilia significantia absolutionem pcc- g
catorum,si peccator obicem nó ponat,efficaciter sequitur gratiae infusio. Ex his ergo ver­
bis multa colligimus,videlicet confessionem esse necessariam,contra Valdenfes: eamque
non debere fieri soli deo, sed etiam sacerdoti qui absoluturus est poenitentem a' peccatis,
& hoc córra Iacobitas.Habemus etiam per confessionem infundi gratiam, & ita esse sacra­
mentum,Lt hoc contra Lutherum.Rursum si confessio sola humana inuentione est intro­
ductas non praecepto diuino,ostendant qui hoc dicunt,illam primxuam ecclesiae institu
tionetmquam cum non sciant nec possint ostendere,oportet vt fateantur illam esse a deo.
sicut enim isti exigunt a nobis apertum scripturae testimonium, quo probemus cófessioné
fuisse
 ADVERSVS HAEKESES LiB. Ilii. DE CONFESSIONE ss
A fuiste á deo institutamisic nos exigimus abéis apertam & veracem historiam,qua doceant
primam ecclesiae iñstitutionemde confessione íaciéda.Nos pro nostra 6de prom.imus te­
stimonium ex euangelio Iohannis.ipfi autem yt doceát fuisteab ecclesia institutam, nuncj
ostendent primam ecclesiae institutionem.Quód siquis dicat eam fuiffe institutam in con­
cilio Lateranensi,in quo facta est decretalis ilia nimis vulgata qua? incipit,Omnis vtriusqs
sexus* hoc si ad confeíTiohem annuatim faciendam referatur,facilé crediderimquoniam
ante illam decretalem nescio an suissent homines obligati ad confessionem quolibet anno
faciendam.Sed si de confessione simpliciter dicatur eam coepisse in ecclesia a tepore illius
concilihconstatillud effe falsum,quoniam Innocétius papa huius nominis tertius,sub quo
illud concilium Lateranense celebratum est, & decretalis illa edirasvt Platina aictadeptus
eft summum pótisicatum circa annum domini.M C C. ante quem permultas annoru ccn-
B turiasfuere Augustinus,Hieronymus,Ambrosius, & alii plures,qui dicunt cófeffionem es­
se necessariam:& constat eam tempore apostolorum fuisse exercitam.In actis siquidem a-
postolorum dicitur, Multi credentium veniebant confitentes & anniinciantes adus suos.
Actuü,sue­
Deinde ecclesia catholica errare non potest in his qua? ad fidem & bonos mores spectant.
At concors omnium sacrorum doctorum de aliqua re fententiafvtin principio huius ope­
ris docuimusjmanifefte ostendit eam esse mentem & definitionem ecclesia? : quoniá cum
plures fuerint doctores sanctitate perinde ac scientia praecellentes diucrsis temporibus di-
uersifque locis existientes qui eidem lententia? subscripsere, quorum sententiam nunquam
ecclesia damnauit,fed ad eorum assertionem tacuit,quae nunquam ad haerefes damnandas
tacere solet,conuincitur inde illam sententiam cui omnes doctores subscribunt,effe veram
ecclesiae catholicae mentem,& veram fidem.Cum ergo omnium sacrorum doctora sit có-
cors sententia confessionem omnium peccatorum mortalium de quibus peccator recor-
C datur,effe necessario sacerdoti faciendam, & sine ea faluarinon poste, eámque a Christo
esse institutamreonstat inde hanc esse catholica? ecclesiae fidem,cófeffionem videlicet pec­
catorum effediuino praecepto & non humano introductam. Florum autem sacrorum do­
ctorum aliqua pauca testimonia afferam ex quibus hoc perspicuum euadet. Omitto in hac
reEernardum,Hugonemde sancto Victore,& Richardum,£edam, Rabanum ,lfidorum,
atque etiam Gregorium , quoniam horum notissima sunt testimonia . Ad vetustiores ac­
cedo. Leo papa huius nominis primus,in epistola ad Theodorum episcopum Foroliuien- leo papa»
fem,quae est in ordine fexagesimanona,sic ait,Multiplex misericordia dei ita lapsibus sub­
venit humanis,vt non solum per baptismi gratiam,sed etiam per poenitentiae medicinam
spes vitae reparetur aeternae,& qui regenerationis dona violastent, proprio fe iudicio con­
demnantes,ad remissionem criminum peruenirent.Sic diurnae bonitatis praesidiis ordina­
tis,vt indulgentia dei nisi supplicatione sacerdotum nequeat obtineri. Mediator enim dei
D & hominum,homo Christus Iefus,hanc praepositis ecclesiae tradidit potestatem, vt & con
fitentibus actionem poenitentia?darent,& saiubri satisfactione purgatos,ad communione
facramétorum perianuam recóciliationis admitterent: cui vtique operi ipse Saluaror in-
teruenit,nec vnquam ab his abest qua? ministris exequenda commisit,dicens,Ego vobifeu
Mat.Xxviif
sum vfque ad consummationem feculi. vt si quid per seruitutem nostram bono ordine &
gratulando impletur affectu,non ambigamus per spiritum sanctum fuisse donatum. Hxc
Leo papa.In quibus verbis multa sunt notatu digna qua? nostro proposito deseruiut. Cum
enim dixit,diuina? bonitatis praesidiis ordinatis,innuit non effe humana constitutione in­
troducta,sed diuino iure ordinatam. Cum vero ait veniam nó poste alier haberi nisi sup­
plicatione sacerdotum,ostendit consessionis necessitatem.Dicens autem deum femper as­
sistere absolutioni & ministerio sacerdotum,fatis aperte declarauit huius sacramenti effica-
ciam.Augustinus in lib.l. homiliarum homilia.xlix.sic ait,Qui post vxores vestras vosil-
x licito concubitu maculastis,si pr^ter vxores vestras cum aliqua concubuistis,agite pcenite-
tiam,-qualis agitur in ecclesia, vt oret pro vobis ecclesia.Nemosibi dicat,occulte ago,apud
deu agornouit deus,qui mihi ignoscit,quia in corde ago. Ergo sine caussa dictum est,Quae
JMat.xviij»
solueritis in terra,soluta erunt in ca?lo?Ergo sine caussa sunt dane claues ecclesiae dei'? fru­
stramus euangelium deiPfrustramus verba ChristiPpromittimus nobis quod ille negatPnó-
ne nos decipimusPHarc Augustinus.Quibus verbis aperte dicit effe necessariam sacerdotis
absolutionem,& non sufficere vt secreto deo confiteatur poenitens. Quod si necessaria est
sacerdotis absolutio,ergo necessaria est peccatoris confessio,quia sacerdos absolvere nó po­
test peccata qua? nó nouit. Et cu in pluribus aliis locis hoc ide dicat, expressius tam e super
 F.ALF ONSI DE CASTRO, MINORITAE
Iohannem tractat u.xlix.eandem sententiam explicat.Videat qui volet. Satis etenim mihi F
est,qui breuitatem tenere promili,vt lectoremadmonuerim.Hieronymus exponens illud
Ecclesiastes. x.Si mordeat serpens in silentio &c. sic aifSi quem serpens diabolus occulte
momorderit,& nullo conscio cum peccati veneno infecerit,fi tacuerit qui perculsus est, &
nó egerit poenitentiam,nec vulnus suum fratri & magistro voluerit confiteri, magister qui
linguam habet ad curandum,facilé ei prodesse nó potcrir.Si enim erubescat aegrotus vul­
nus medico confiteri,quod ignorat medicina , non curat. Haec ibi Hieronymus. Quibus
verbis apertissime ostendit confessionis necessitatem, vt fine ea vulnus peccati curari non
Ambrosius poifit.Ambrosius lib.primo de poenitentia cap.vii.disputans aduer fus Nouatianos negan­
tes poenitentiam polle peccantibus proficere,tic ait,Cur baptizatis,fi per hominem pecca­
ta dimitti non licet? In baptismo vnque remissio omnium peccatorum cft . Quid intereft
verum per poenitentiam,an perlauacrum,hoc ius sibi datum sacerdotes ven dicent? Vnum q
in vtroque ministerium est.Sed dices quia in lauacro operatur mysteriorum gratia . Quid
inpoenitentia?nonncdei nomen opcratur?Quid ergo?Vbi vultis,vcndicatis vobis dei gra
tia,vbi vultis rcpudiatis?Ha:c Ambrolius.ln quibus verbis beatus Ambrosius clarissime do
cct,in poenitentia perinde ac in baptismo gratiam per sacerdotum miniiterium conferri.
Nunquam autem per miniiterium sacerdotum poenitentia completur, nili cum peccatore
sua peccata confitentem sacerdos abfoluit.Ergo per poenitendae sacramentum,hoc est per
confessionem,homo recipit gratiam: cuius oppositum dicit Luthcrusin sexto errore su­
pra nominato. Huius autem lacra menti ncceliitatem docet idem Ambrosius lib.ii. de poe­
nitentia cap.vii. cuius verba caussa prolixitatis vitanda: relinquo,fatis putans lectorem di
Cyprianus rigere.Beatus Cyprianus sermo, v.de lapsis,loqucns de illis qui corde solum pcccauerunr,
sic ait,Hi quanuis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti sunt,quoniam tamen de hoc
vel cogitaucrunt,hoc ipsum apud sacerdotes dei dolenter & simpliciter confiteantur, exo- pj
mologesin conscientia: suae faciant,animi fui pondus exponant, salutarem medelam par-
uis licet Si modicis vulneribus exquirant. Et parum infra.Confiteantur singuli,quaeso vos
fratres,dei ictum suum, dum adhuc qui deliquit,in fccuio est,dum admitti eius co sessio po
test, dum satisfactio & remissio lacta per sacerdotes,apud dominu grata est. Haec Cypria­
nus. Ex his Cypriani verbis duo colligimus. V num,quod videlicet confessio facienda est
apud sacerdotes dei,Sí non solum coram deo. Alterum,quód illa non fit facienda solum de
publicis,sed etiam de occultis qua: intra cordis latebras commissa sunt. Cuius oppositum
docet Lutherus.De aliis autem occultis peccatis,qua: fic occulta sunt,vt ipsum peccatorem
lateant,vel quia eorum non recordatur,vel quia firmiter credit,excusabili ignorantia,non
esse peccata.de his inquam non disputamus quod ea confitenda fint.Nullus enim fuit vn-
quam tam demens,vt putaret illa etiam sacerdoti in aurem fore narrada,quorum pcenites
non recordatur.Quod vero Lutherus pro feadducit,dicens non oportere omnia cófitcri, j
quia(vt dicitjsic facientes nihil relinquunt misericordia: dei ignoscendum:tale est ac fi di­
ceret non oportere etiam laborare vt omnia opera nostra bona & bene facta fint,quum fic
facientes multo minus velint aliquid relinquere misericordia: dei ignoscendum:quapro­
pter illo argumeto Lutherus etiam persuaderet hominibus vt nolint omnia bene operari.
Adde quod etiam li omnia cófitcantur peccatores, adhuc omnia relinquunt misericordiae
dei ignofcenda:quoniam edi peccatores omnia cófiteantur peccata, immensam tamcex­
ercet misericordia deus,cu omnia remittat: cum etia fi omnia opera quátúiibet exacte fc
ccrimus,magnam nobis exhibet misericordiam cum ea ad vita acceptat aeternam: quonia
Rom.vij. nó funtcódignx passiones huius feculi ad futuram gloriam quae reuelabiturin nobis. Sed
ne cx solis doctonbus latinis testimonia sumpsisse videamur , oper^prccium erit aliquot u
Cyrillus. Graecorum testimonia proferre.Cyrillus lib.iii.super Leuiticum exponens illud, Si pecca-
uerit vnum aliquid de istis, pronuciecpcccatum quod peccauitssic ait, Est aliquod in hoc ^
mirabile secretu,quod iubctpronuciarepeccatu.Etenimcuiufuisgeneris pronuciáda sunt
& in pubiicu proferéda cuncta qua: geri mus: fi quid in occulto gerimus, fiquid in sermone
solo,vel etiáintra cogitationi secreta comisimus,cuncta necesseest publicari, cuncta pro­
ferri. Proferri autem a nobis,aut ab illo qui accusator peccati est & incentor.Hqc Cyrillus.
Vides hic qualiter omnia proferri iubet, & nulli celari permittit, fi volumus diaboli accu
Chryfofto sationem euadere.Chryfostomus homilia.iii.super Matthaeum loquens de illis qui bapti-
mus* zabátur a Io báñe cófitentes peccata sua,fic ait,Confessio peccatorum,est testimonium có-
fcientia: timetis deum.Qui enim timet iudicium dei, peccata sua non erubescit confiteri.
Qui autem
 adver. haere.lib.iiii. de confessione. $9
A Qui autem erubescit,non ti m et. Perfectus enim timor soluit omnem pudorem . Illic enim
turpitudo confessionis aspicitur,vbi futuri iudicii poena non creditur . Nunquid nescimus
quia confessio peccatorum habet pudorem,& quia hoc ipsum erubescere poena est grauis?
Sed ideo magis iubet deus confiteri peccata nostra,vt verecundiam patiamur pro poena.
Na & hoc ipsum pars est iudicii.Haec Chryfostomus.In quibus verbis hocaduertere opor
tet,quod dicit iuíTiííe deum vt confiteamur peccata nostra,vt vel fic vcrecudiam patiamur
tanquam poenam pro peccatis nostris susceptam.quae verba nullatenus ad confessione quae
soli deo fit,referri possunt. Plura certe de hac re afferre possem sacrorum doctorum testimo
nia, verum ne nimia prolixitate grauarem lectore, omitto . Sed inter tá multa testimonia
vel vnum esse debetsmea quidem fentetia)efficacisTimum,quod nulla humana authoritate
populus vnquam potuisset adduci,vt occultissima scelera,quorum tacitam conscientia hor
B rebant,in alienas aures,tanto cum pudore,tanto cum periculo,fine vlla cunctatione effun-
derct.Nec simile est vero fieri potuisse vt totpresbyteri promiscus multitudinis cofessio-
nes audi en tes,secretum feruarent, etiam hi qui alias nihil continere possunt, nisi deus ipse
qui sacramentum instituit,rem tam salubrem speciali gratia defenderet.Consestio ergo pee
catorum qua: sacerdoti fit,est a deo institutarin qua omnia sunt peccata reuelida, quorum
pernitens recordatunquibus reuelatis in confessione, & data a' sacerdote absolutione, per­
nitenti deus peccata dimittit,& gratiam infundit:qua: omnia diuerfis testimoniis probata
iam sunt. Sed de institutione confessionis quod illa fit a deo, testatur Sixtus quartus pon­
tifex maximus,qui de haere definiuit per hsec verba quae nuc fubiiciuntur
ixtus episcopus feruus feruorum dei. Ad perpetuam rei memoriam.Licet ea qu£ de no Extraua*

S stro mandato rite fiant,plenam obtineant roboris firmitatem:tamé illis interdum no gas Sixei
stri muniminis robur adiicimus: vt eo firmius illibata persistat,quo magis nostro fue- quarth
£ rint praesidio communita.Dudum siquidem ad audientiam nostram deducto,quod a ilio-
dico tuc decurso tempore citra in Hifpaniarum regnis,& praesertim in vniuerfitate studii.
Salmanticenfis,fuerant & adhuc erant nonnulli iniquitatis filii, qui quasdam falsas,sanctae
catholicae fidei contrarias, erroneas, fcadalofas & male sonantes propositiones, praesertim
circa peccatorum confessionem, & ecclesiastica sacramenta in studio huiufmodi, & infre-
quentistimo hominum coctu veras esse publice affirmare,& pertinaqistime sustentare,ac de­
fendere: apertissimas sacrae scripturae auctoritates eorum erroribus: repugnantes, earum re­
ctum, clarum & apertum sensum falsis eorum interpretationibus impudenter violando
refellere: huiufmodi quoque eorum falsa dogmata manifeste haeretica: práuitatis labem
continentia in aliorum mentes inserere,& simplicium animas illaqueare: & vt illa in plu­
rium notitiam peruenirent, & vt in perpetuum de illis memoria haberetur,libros compo-
D nere, & in publicum, vt illos legendi omnibus estet facultas,tradere praesumpserant eatc-
nus,& praesumebant: Nos tunc venerabili fratri nostro Alphonfo Archiepifcopd To­
letano per alias nostras literas commisimus, vt assumptis fecum aliquibus in Theo­
logia magistris, St aliis viris literatis (vocatis his qui propositiones ipsas veras effe af­
firmare nifi erant, & nitebantur in dies: St auditis qua: ipfi pro illarum veritate, & a-
lii Christifideles ad dilucidandam earum salsitatem deducere vellent) an quae in pro-
pofitionibns huiufmodi continebantur, falsa, & fidei praefatae contraria , erronea, Se
male sonantia existerent, auctoritate nostra declararet, Se decideret > Se declaratione hu­
iufmodi facta, illos quos in praemissis culpabiles este reperifet, fi iuxta sanctorum pa­
trum instituta Se canonicas sanctiones fe emendare, & depositis de cordibus eorum
totaliter erroribus praedictis, ad ecclesiae vnitatem,haeretica labe huiufraodi abiurata,redi­
re, Se iuxta declarationem suam tales propositiones este fcartdalofas,falsas, Se haereticas, ad
£ male sonantes fateri,Se desuper confectum librum huiufmodi retractaré,& cum effectu re­
futare recusarent,Se in illis,eorumque erroribus pertinaciter insistere vellentihaereticos, ae
censuris Se poenis in tales a i ure promulgatis irretitos effe decerneret: plena sibi desuper au­
ctoritate concessa,prout in nostris inde confectis lireris plenius ¡ continetur. Postmoduto
vero sicut accepimus,profatus archiepifcopus ad exeeutionem dictarum literarum, earum
forma feruata rite procedes,dilectos filios Petru de Prexanoo,8cPetr6deOcáña,ac Petra
de Caloca,necnon Didacu de Betono,Martina quoq; Alfonfum Delatorrc,magistros, St
Petrum Didaci de Costana,ac Iohannc de Quintanapalla,licentiatosin theologiarnenon;
Telliu de Bucdia Toíetanú?Sc Vafcu de liberande Talauera,in eade ecclesia archidiáconos^
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae

confirmatio dicitur,quia perilla firmior efficitur. His ergo suppositis, facile probabimus p
confirmatione effc sacramenta cóferens gratia,quod a solis episcopis ministrari potcft.ln
Actuü viij, Adis Apostoloru legimus q> cum apoftoliqui erant Hierosolymis, audiffent quia recepit
Samaria verbu dei per praedicationem Philippi diaconi,miserunt ad eos Petrum & Iohan-
ncm.Quicum venissent,oraucrunt pro ipsis vt acciperent spiritum fandum. Nondñ enim
in queng illorum venerat,sed baptizad tantum erant in nomine domini Iefu. Tunc impo
nebant manus super illos,& accipiebant spiritu fanótum.Ecce hic vides ad impositionem
manuum apostolicaru spiritum fandum super iam baptizaros descendiste. Vnde conuin-
citur confirmationis sacramenta gratiam suscipientibus conferre, quoniam hoc modo per
impositionem manuum orationi con i undam apostoli tunc conferebant cófirmationem,
sicut illum locum plures sacri dodores & vetustissimi interpretantur: & summi pontifices
fandi simul & dodi,&antiquitate reuerendi,sic illu locum declarant: & concilii generalis Q
(definitio de cófirmatione locii illum esteintelligcndu decernit, quae omnia mox fubiicie-
mus.At(ficutin principio huius operis docuimus) ille pro vero & indubitato sacrae scri­
pture sensu recipiendus est,que ecclesia nobis pro vero sensu scripturae dederit.Nam sicut
ad eam spedat scripturas sacras a prophanis distinguere,ita ad eam fpedat veru scripturae
senium a falso feparare.Cum ergo ecclesia nos doceat illum scripturae loeu de confirma­
tione aut frontis consignatione este inteiligendu,non est q> amplius de illo dubitemus. In
ilio autem loco apertissime dicitur per manuum impositionem spiritum fandum cófer-
rirergo per confirmatione praestatur gratia nouiter confirmato. Quod autem in illo loco
Adorú Apostolicoru nulla fit mentio de vndionc chrismatis,sed de sola manuu impofi-
tione,nihii mouere debet, quomá etsi hocibi fubdeeatur, nihilominus tamen certum est
ChristfiitaiuiTiiTe vt confirmandus chrismate vngeretur, & Apostolos ita fecisse vt Chri-
Fabianus stus illis praeceperat.Nam Fabianus papa & martyr in epistola ad Orientales episcopos,rc- pj
papa. prehendens eos episcopos,qui nó quolibet anno in fena quinta,qu^ dicitur effc in cocna
domini,conficiebant chrisma,sed chrismate duoru aut trium annorum faepenumero vte-
bantur, ficaifErrát enim qui talia excogitat,& mente vesana potius H reda sentiunt. In
ilia enim die dominus Iefus postquá cocnauit cum discipulis fuis,& lauit eorum pedes: fi­
cata fandis Apostolis pdeceffores nostri acceperat, nobifq*, reliquerat, chrisma conficere
docuit.ipfa enim lauatio pedum nostrorum significat baptilmum, quando fandi chrisma­
tis vndione perficitur,atqi cófirmatur. Hsec Fabianus papa.Quem Lutherus nec velut re­
centem aut trecentenariumsvt folet)reiicere potest,quoniam ante mille & serme trecentos
annos sub Decio imperatore martyrio coronatus est. Praeterea in eodem libro Adorum
ActudxJx, Apostolicoru repetimus iterum a beato Paulo simile quid fuisse fadum.Hic enim cum di­
scipulos quofdáfolo Iohánis baptismate baptizaros reperistet,illos vero baptismo in no­
mine lefu baptizauit,quo fado imposuit iliis manus,& venit spiritus fandus super eos ,& j
loquebatur linguis,& prophctabát.Ecce iterum vides gratiam per manuum impositionem
dari.Quod fi gratia infallibili ter ibide confertur sub aliquo figno sensibili exterius appa-
rentemil obstat quin facramétum dicatur.Sed hic vnum aduerte,q> nuquam illa manuum
impositio fada est ni fi per solos Apostolos,& nunH reperictur ab aliis discipulis fada:vn-
de sacri 51 vetusti dodores colligut hoc sacramenta nó poste ab aliis A ah episcopis coser-
ri,quonia episcopi fuccedut Apostolis,reliqui vero presbyteri repngfentant discipulos, &
illis succedunt.Hoc autem testimoniis sacrorum dodoru & vetustoru comprobare opor-
Damafus tet.Damafus papa in epistola de coepifcopis ficait,Quód auté solis Apostolis eorumque
papa. successoribus proprii fit officii tradere spiritum fandum,liber Adorum Apostolorum do*
cet,praesertim cu nullus ex septuaginta discipulis,quorum istisdepresbyteris ioquicurjin ec
clelia specie gerut,legatur donu fandi spiritus per manus impositione ( vt pr^didum est) £
tradidiffe.Haec Damafus papa dodus simul & fandus,qui ance mille & plus A centum an-
Innoccjuti® nos obiit.Innocentius papa homo eiufde farinae cum Damafo,quoniam fandus & dodus
fuit,in epistola ad Decentium Egubinu episcopum cap.tertio fic ait,De consignandis ve­
ro infantibus manifestum est ab alio fieri A ab episcopo non licere . Nam presbyteri licet
fint sacerdotes,pontificatus tam6 apicem nó habent.Haec autem pontificibus solis deberi,
vt vel consignent,vel spiritum paracletum tradant,non solum cófuctudo ecclesiastica de­
monstrat, verum illa ledio Adorum Apostolorum , quae asserit Petrum & Iohannem este
diredos qui iam baptizatis traderent fpiritum.Nam presbyteris seu extra episcopum, seu
 ADVER. HAERE. LIE. IUI. DE CONTRITIONE. 9$
A presente episcopo cam baptizant,chrismate baptizaros vngerc licet,sed quod ab episcopo
fuerit consecratum:non tamen frótem ex eodé oleo signare, quod solis debetur episcopis
cum tradunt spiritu paracletum.Haec Innocentius. Ex istis verbis patet confirmationem
fiue consignatione conferre gratiam fufcipieti, & talem confirmatione non polle ab alio
H ab episcopo conferri. & dicit id eñe non folu ex consuetudine ecclesiastica, sed ex lege
diuina,qu<£ in Aótis Apostolorum fundatur.Idem sub eisdem serme verbis:quibus Dama-
fus,dicit Leo papa huius nominis primus in epístola ad vniuerfos Germania? & Gallia? e-
piscopos,qua? est in ordine fexagefimafexta. videat qui volet,quoniam in volumine con­
ciliorum generalium inferta? sunt ha? Leonis epistola?. Clemens etiam papa & martyr, qui
quartus a beato Petro fuit,in quarta epistola sua hoc dicit idem circa finem epistola?.Epi-
itoke etiam istius habentur in illo volumine in quo omniu cociliorum decreta coacerua-
£ ta sunt,in principio illius voluminis.Quod aute Hieronymus in libro aduerfus Luciferia-
nos ait esse magis propter honore sacerdotii quam ex legis necessitate decretu, vt solus eps
per impositione manus spiritu sanctu cóferat,hoc me nó mouet,necquenquámouere de
bet, quoniá pra?stat credere magis Damaso & ínnocétio,& aliis sanctis perinde ac doctis
quos citauimus,quam soli Hieronymo,qui alias etiam opinatus est inter presbyterii & epi
scopum nulla este ex lege diuina discrimen . Nec in hoc aliquid detrahimus Hieronymo
(abiit)nec propter hoc aliquid gloria? illius deperit,quoniam ipfemet beatus Hieronymus
catholice(vtdecet)fenties,ad eunde Damafum papá scribit,dicens fe illa sola velle tenere
fidem, quá illu Romanus potifex & verus Petri successor docuerit. Nec etiam mouere de­
bet facta beati Gregorii,qui scribens Januario episcopo,permittit vt presbyteri sacramétu
cofirmationis baptizatis cóferantrquoniá vt ex illa eadé epistola patet, ipse prius hoc illis
presbyteris ne id facerent prohibuerat: quia tamé inde fcádalü nasci cognouit, permisit vt
C presbyteri illud cóferrent ad fcandalu & maius aliud mala euitandu.sic enim ex eadé epi­
stola patet este permistiones nó concestioné. An auté male fecerit fie permittédo vel no,
ego nó disputo,nec ad me spectat,qui nac de casibus particularibus no ago. Si tamé cogor
sententia meam prodere,credo virum sanctum fimul & doctum neq; erraste voluisse,neq*
id quod faciebat ignoraste.Sed iam opus est vt de hoc concilii definitione audiamus. Gó- Conciliis
cilium Ispalcnfe fecundum,cui interfuit beatus lfidorus,recensens ea qua? presbyteris sunt Ifpalenfe.
interdictas solis episcopis reseruata, cap.vii. suorum decretoru inter alia ctiá annumerat
cófirmationc,dicens,Siquidé nec benedicere eis ecclesiam,vel altaria consecrare, neq; per
impositiones manuu fidelibus baptizandis vel conuerfis ex ha?refi spiritu tradere,nec chri­
sma cóficere,nec chrismate baptizatorfi frontem signare.Haec concilium Ifpalenfe.Praeter­
ea inter quadragintaquinq; articulos Iohannis Vvitclef in concilio Cóstantienfi damna- Cociliu co
tos,is vnlis vigefimooctauo loco constituitur,sub his verbis-Confirmatio iuuenum,& cie- stantiense*
O ricorum ordinatio,locorum cósccratio, referuantur papa? & episcopis, propter cupiditate
lucri temporalis & honoris.Qui articulus cum aliis eiusdem Iohánis Vvitclef ibidem vna
super omnes lata sententia damnatus est.

Contritio.
Cee iterum nobis occurrit Lutherus,qui prosto est vt omnes bene agere volen- Luthcms»
tes impediat,& á bono opere deterreat. Is enim ait,contritionem, & peccati
detestationem qua? ab horrore gehennae incipit, este peccatum : tantum abest
vt illam probare velit. V t autem eius insana mens omnibus pateat, verba cius
referam. Contritio (inquit;qua?paratur per difeustionem,collectionem 8c detestatione
E peccatorum, qua quis recogitat annos suos in amaritudine anima? suae, ponderando pec­
catorum grauitatem , multitudinem , foeditatem ,amistionem aeterna? beatitudinis, &
acquisitionem a?terna? damnationis : ha?c contritio fadt hypocritam, immo magis
peccatorem . Ha?c Lutherus. Ex quibus duo colliguntur Lutheri errores. Vnus quo
damnat contritionem qua? oritur ex consideratione & odio gehenna?, & dicit talem con­
tritionem este peccatum. Alter quo dicit non oportere ad parandam veram contritionem,
discutere & colligere omnia peccata, recogitando grauitaté, multitudine & foeditate eo­
rum . Primo ergo manifeste errat damnans contritionem qua? oritur ex consideratione &
odio gehenna?:quoniá etsi talis peccati detestatio,qua? ex solo gehenna? odio oritur,perfe­
ra iii
 F. alfonsí de castro, minoritae
cta & meritoria non fit,nó tamé ideo est mala.Nam si talis peccati detestatio mala est,auc F
talem malitia habet ex l"eipfa,ant eam contrahit ex ca uña vnde oritur,videlicet odio gché-
nse.Nullus eft tam demens qui dicat talé detestatione peccati eñe malam ex fe,quoniá tile
quocüq; fine praefixo estct maía:ita vt etiam fi talis detestado fiat propter deum,fit futura
mala.lila enim operatio qu£ ex natura fuá mala est,qualécunque finem refpiciat,mala crit.
Quiaenim velle turan malum est,propter quencunque finem illud fiat, femper male fiet.
Cú ergo talis detestatio peccati non lit mala ex fe,oportet vt iit mala propter caustam vn­
de oritur,videlicet propter odium gehennae. At odm gehennae non est maium.potest enim
quis licite odisse gehennam,quoniam ad hoc ipsum inclinat natura etiam nó vitiata. Adeo
enim tenaciter inhaeret naturae illud gehennae odium, vt prorsus gehenam diligereneque-
at.Quod li detestatio peccati ex se non est mala,nec odium gehennae ex fe est malum, qui
fit vt detestatio peccati quae ex odio gehena? oritur,iit mala?Praeterea fi talis detestatio pec g
cati fit mala,sequitur inde timorem dei feruilem este malum,quoniam constat talem pec­
cati detestationem procedere ex timore feruili. Verum hoc Luthcrus cócedit,ideo hoc ex­
pugnare oportetiquo facto,de Luthero vtrobique triumphabimus.Antequam tamen eum
aggrediamur,oportet bene scire dc qua re contra eum pugnare velimus.Pro quo admone­
re expedit dupliciter contingere poste vtaliquis timore poen^ fugiat peccatum.Fieri enim
potest, vt quis fic peccatum timore poena? fugiat,vt fi poenam minime imminere conspi­
ceret,peccatum nunquam relinqueret.Et iste quanuis peccati opus effugiat,peccandi tamé
voluntatem retinet.Quapropter eum qui fic timore poen^ peccatum detestatur,male age­
re dicimus,& in hoc non est verus dei umor etiam feruilis,quoniam qui veré deum timet
etiam timore feruili,ab omni peccato declinat. vnde beatus Ambrosius fermone.xv.super
psalmum.cxviii.fic ait,Caines anim^ sunt carnales cogitationes.Cófigat has carnes timor
domini,Lc judiciorum eius,& seruituu redigat.Quod li carnes ista? relidunt clauos diuini ^
Gene.vi. timoris,haud dubie dicitur,Non permanebit spiritus meus in hominibus, quoniam carnes
sunt. Nisi igitur affigantur cruci ha? carnes,Se configantur clauis a timore domini, nó per­
manebit in his spiritus dei. Ha?c Ambrosius. De hoc ergo timore,& de hujusmodi peccati
detestatione,non disputamus aduerfus Lutherum:quimmmo conuenit inter nos de haere.
Aliter contingit detestari peccatum timore poena?:lic videlicet,quod timore poena?,& pec
cati opus, & peccandi voluntas pronus abdemur . Contingit enim vt quis confideret ge­
hennam,& grauistimá cius poenam,quam maximé odit, 8t inde ascendat ad cóliderationé
dei,qui potest talem poenam infligere,& fic considerans timet deum velut potentem talé
poenam infligere.Et hic rimor dei dicitur feruilis,quando timetur dens propter sola eius
Matth.x. potentiam, fct hunc vt nos habeamus,k persuadet & incitat dominus ipse qui dicit * Eu ti­
mete qui potest corpus & anima mittere in gehenna. Deinde peccator hoc timore percus­
sus progreditur ad cóliderationé peccati lui,quod causta est vt talis poena irrogetur pecca- i
tori:quaproptercófidcrat quáta lit peccati graui tas, quanta eiusdem foedi tas,quanta etiam
enormitas,qua? raiem exigit poenam.Ex consideratione tandem huius grauiratis & foedi­
tatis peruenit vt absolute & simpliciter lic fugiat peccatum,q? nulla in eo peccádi maneat
voluntas,fic videlicet q> etli iam poena nunq fore inñigendá certo sciret,nunquá peccare
vellet,quoniam iam peccati enormitate plene agnouit, ad qua tamen cognoscendam ex
cóliderationé Stodio poen^ furrexit.Taiis ergo detestatio peccati,qua?(vtpatuit)ex timo­
re dei feruili oritur,& ex consideratione & odio gehennae procedit,bona est. Talis etiá ti­
mor dei feruilis bonus estz.immo donu est fpirit9 sancti: quod patet ex eo,quod proxime
citauimus Ambrosii testimonio. Nifi (inquit) affigatur cruci ha? carnes,& cófigantur clauis
a timore domini,nó permanebit in his spiritus dei. Vides hic timorem domini pertinere
ad spiritu dei.Sed q, de timore feruili loquatur, conuincitur exeo quod pam infra in fine
eiusdem sermonis ait.lile enim(inquit)dignus est qui habet Christi timorem,vc crucifigat K
carnale peccatum.hunc timore sequitur charicas. Ha?ciile.Ex cuius verbis patet aliqué es­
se timorem domini bonuante charicatem,quod tamen negat Lutherusrperque timorem
expellitur peccatum.Nec lllu qui fic peccatum ex illo timore deserit, Ambrosius reprehé-
ditzquinimmo laudat. Fra?terea ii ille timor dei feruilis malus est,quis est ille timor qui est
Pfal.cx. inicia lapientia??Non certe timor filialis,quoriiá iste posterior est ipsa vera sapientia, cum
ex chántate oriatur,non auté chantas ab filo.Qu.1 fit ergo vt malus fit,qui totius boni ini­
tium est,& primus gradus ad virtute capeifenda?Rurfum,Dauid hoc timore fuit a somno
peccati cxcitatus,nequein hoc reprehenditur,quinimmo laudatur.Nam & peccatu illi di_
mistum
 ADVER. HAERE. LIB. IUI. DE CONTRITIONE. 92.
A missum estperhanc detestationem:tantum abest vtfaceret magis peccatorem, prout lu­
therus ait.Cum enim Natham propheta cominatus eítet Dauid ex parte dei afflictiones &
angustias pro peccato cómisto,Dauid peccatu agnoscens ait,Peccaui.Et Natham propheta h-Reg. xif.
statim subiunxit,Dominus quoque transtulit peccatum tuum á te.Quod etiam timore illo
fuerit excitatus,ipfemet Dauid testatur dicens,Circudederut me dolores mortis,& torren- Pfatxvif.
tes iniquitatis conturbauerunt me, dolores inferni circudederunt me, praeoccnpauerut me
laquei mortis.Deinde Efaias propheta ait, Domine in angustia requisierunt te, in tribula- Efa.xxvL
tionc murmuris doctrina tua eis.Sicut quae concepit,cum appropinquauerit ad partum,do
lens clamat in doloribus suis,fic facti fumus. A facie tua domine concepimus,& quasi par-
turiuimus fpiritu.Et vbi nos habemus,a' facie tua domine,translatio LXX. dicit a timore
tuo.Lc Hieronymus ait esse idem a facie tua,& a timore tuo.Propheta etiam regius pecca-
B tores ad poenitentiam excitat, hoc timore eos compungens. Nisi conuerfi fueritis (in- Píál.víf.
quitjgladium suum vibrauit,arcum suum tetendit,& parauit illum. Hunc etiam timorem
incutiebat peccatoribus Iohannes Baptista dicens,Genimina viperarum,quis offendit vo- Lucscdij,
bis fugere a ventura ira?Facite ergo fructus dignos poenitentia.Et paulopost,Iam enim se­
curis ad radicem arboris posita est. Omnis ergo arbor no faciens fructum bonum excide­
tur,& in ignem mittetur. Et vt finem imponamus,quoties Christus redemptor noster huc
timorem peccatoribus incussit?Quoties eos per hunc timorem ad poenitentiam inducere
voluit?Nifipcenitentiam(inquit)egerítÍs,omnesfimul peribitis.Per timorem etiam illius Lucsc.xiif.
vltimi atque terribilis iudicii excitat ad bona. Nam cum de indicio disserui stet, dixistétq-,
illum diem este incertum,fubiunxit • Vigilate ergo,quia nescitis qua hora dominus vester Matt.xxiii*
venturus fit. Vides hic aperte qualiter timore iudicii compungit,vt ad bene agendum per-
ducat.Quodfi hoc malum esset(vt Lutherus ait)Saluator ipse non tam exanimo hoc per-
C suaderet. Parabola etiam publicani nihil aliud praetendit quám cotritionem qua! per con­
siderationem peccatorum,& considerationem enormitatis eorum paratur,bonam este.Ni
de publicano illo dicit veritas quod descendit iustificatus. Verum quare iustificatus ? Quia
videlicet in templo orans,a longe stabat, neq; audebat oculos ad caelum leuare,fed percu­
tiebat pectus suum dicens,Deus propitius esto mihi peccatori.Quare non audebat oculos luc^ xvj¡je
ad caelum leuare?Cognofcebat certe grauitatem & multitudine peccatorum fuoru, &ideo
indignum fe iudicabat qui propius accedere postet,aut oculos in caelum leuareiideo percu
tiebac pectus fuu dicens, Deus propitius esto mihi peccatori.Ecce vides contritione huius
publicani quam parauit per discussione, collectionem & detestationem fuom peccatorii.
Et perilla contritionem iustificatus est,qui ante non fuerat iustus: quoniam ipsam et veri­
tas ait,Arnen dico vobis,descendit hic iustificatus. Verum cum afeendistetin tcplum ora­
turus,non erat iustus,sed defcedit iustus.Postremo illa filii prodigi parabola ad quid aliud
D spectat,<| vt doceat nos ex odio poenae ad deu conuerti, talémq* conuersioné este deo gra
tam?Fihus fiquidé ille cum omnem substantiam quam a patre acceperat, male cófumpsif- Lucjcxv,
fet,in tantam redactus est inopia & miseria, vt porcos pasceret:& tata fame premeretur,vt
cuperet saturari de siliquis quas porci maducabant:& nemo illi dabat. Ecce vides stimula
poenae grauis excitarem a somno peccati. Vide qualiter excitatur,quia cu fame periret, in Hl/tr~
fereuerfus dixit.Quid auté fecit eum ad fe reuertiícerté fames maxima qua patiebatur,fe­
cit cum,qui extra fe& patre suum abierat in regionem longinquam vitioru, vt rediret ad
fe & ad patre suum,id est ad considerationem fuse foeditatis,& bonitatis paternae. Felix ne­
cessitas,quae illu ad beneagendu compulit.Ad fe ergo reuerfus dixit,Quati mercenarii pa­
tris mei abundant panibus,ego auté hic fame pereo?Surgam & ibo ad patrem mcum,& di
cam ei,Pater peccaui incoelu & coráte,iam nó fum dignus vocari filius tuus &c.Quodau
té cótritio huius bona fuerit,patet,quoniá receptus est a patre,& datur illi stola prima, vi-
E delicet prima gratia qua per peccatu exutus fuerat,& gaudiufiteu eo,& merito,quoniá ma
gnu gaudiu fit in caelo super vno peccatore poenitentiam agente. Hic ergo filius etsi post:
modum patre diligebat,tamen initium totius suae conuerfionis,&primus gradus ad illam
dilectione fuit cognoscere fuá misera conditione,& statum in quo erat.ad hác auté cogni­
tione incitauit & impulit fames quá patiebatur. Quid ergo obgannit Lutherus, & nouum
vult nobis condere euangeliu?Haec enim tam aperta sunt testimonia,vt eum vndiq; trisfi-
gant.De haere scripsit ante quadraginta annos Frater Stephanus Brulifer tractatu insigne
de timore domini feruili,aduerfus quenda innominatum praedicatorem, qui tunc teporis
populo praedicas, eadé docere tentauit de timore feruili,quae nuc Lutherus docet. Scripfic
m 1111
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
etiam nunc Iohannes episcopus Roffenfis in eo opere quod contra Lutheri captiuitate Ba- F
bylonicam ediditreui rei totum vnu articulum videlicet sextum tribuit. Iacobus Latomus
in opere quod pro assertione facultatis Louanicnfis contra Lutherum scripsit, multo fusius
quam Roffenfis de haere tradat. Alium autem non vidi.

Corredlo.
E hac re eft vnus error dicens quod populares possunt ad suum arbitrium dominos

D delinquentes corrigere,sed de hoc infra disputabimus in titulo de subditis.

Creatura. 6
Rima de hac re hserefis est dicens creaturas ab alio quam a deo efíe fa­
ctas. Verum haec in plures adhuc sectas diuiditur.Quidam enim dixerut
totum hunc mundum fuiste ab angelis factum. St huius erroris princeps
Simón Ma fuit Simón ille Magus,de quo in Actis Apostolorum fit mentio , quem
gus.
Menander
secutus est Menáder illius discipulus,St Saturninus,á quo Saturniani di­
Saturninus cti sunt, qui ait solos septem angelos feciste mundum praeter conscien­
Cerinthus. tiam dei patris. St Cerinthus. Alii dixerunt creaturas factas este a malo
deo.hi eninstvt infra dicemusjduos posuerunt deos. Vnum bonum, qui nihil rerum haru
creauerit:alium male,a quo omnes creaturas procestiste dicüt.Huius hacrefisauthores fue­
Gnostici. runt hi qui appellati sunt Gnostici.Hos secutus est impius Manichaeus.Augustinus tamé in H
Manichg9. lib.de haeresibus cap.xlvi.de Maních^is loques dicit illos asserere múdu fuiste factu a bono
Theophy •
la-ñus.
deo,sed habere in fe cómixtioné mali.Sed Theophylactus Manich^os dicit afferere crea­
Iohan.ii]. tura este a malo deo facta. Exponens enim miraculu illud quod est apud lohanné quádo
de quinq; panibus fariauit dominus quinq; millia hominñ,lic ait,^¿fundantur Manichaei
dicentes q? panis St omnes creaturae fact^ finta malo deo:propterea fiquis dederit eis pa­
nem,nó accipiunt illu de manibus illius,(ed procul quidem íiiúabiici iubenc:states autem
& maledicentes ei qui dedit,dicunt,Qui fcminauit te,difpergatur:& qui pinsuit te, pinsa­
tur carne,& similia.Cofundanturitaq;,dicentes q? boni dei filius Christus panes multipli­
caris, Nam fi mala fuistet creatura,beatus deus illam vtiq; nó multiplicastet,vt taceam in-
terim quod ipse panes comedit.Haec Theophylact9.Et cóciliu Bracear ele pri mu cap.xiii.
hoc idem tribuere videtur Manich$o,quod ilii tribuit Theophylactus,sicut infra patebit.
Prifcillta> Eudetn ctiá errorem cum Manichaeo docuit postea Priscillianus.Haec ergo istoru omniu I
nus. haereticorum cómunis haerefis cóuincitur per id quod dicitur Genesis primo* In principio
Sapien.L creauic deus caelum St terra.non ergo angeli,aut aliq virtutes.Et Salomon ait,Creauit deus
Eccii.i 8. vt estent omnia.Et Ecclesiasticus idem expreste asterit dicens, Qui viuic in aeterni,creauit
omnia iimul.Verum hoc testimonio non conuincitur Manichaeus, quoniam dicit malum
deum este aeque aeternum sicut bonumrquapropter illum Ecclesiastici locum de suo malo
Malach.ij. deo interpretabitur.Sed audiat Malachiam dicentem,Nunquid nó deus vnus creauit nos?
Ecce Manichaee dei vnitatem,St illum vnum deum creatorem omnium nostrum.Noner
go creaturae sunt ab angelis,ve Simón aut Menander aut Valentinus dixerunt.Non etiam
a malo deo,vt impius Manichaeus dixit,St illius sectator Prifcillianus.Sed quoniam Mani-
chaeus(vt alias dicemus) vetus testamentum reiicit, adnouum confugiamus instrumenta.
Iohan.i,
Iohannes de Elio dei loquens ait, Verbum erat apud deum, St deus erat verbum. Omnia
per ipsum facta sunt,St fine ipso factum est nihil. Et paulo post, In mundo erat, St mun- K
Hebr.iij. dus per ipsum factus est. Et Paulus apostolus ait, Qui autem omnia creauit,deus est. Ec
particularem sermonem de cibis alibi faciens,reprehedcnfquc eos qui ab illis abstinere do­
i.Tim.iiij. cent,ait illos habere cauteriatam conscientiam, qui prohibent nubere,St prohibet abstine­
re a cibis quos creauit deus ad percipiendum cum gratiarum actione . Et vigintiquatuor
Apoc.iii]'. seniores procideres ante thronum in Apocalypsi dicebant, Dignus es domine deus noster
accipere gloriam St honorem St virtutem,quia tu creasti omnia, St propter voluntate tua
sunt,St creata sunt.Et conciliu Nicenu ad reprimédá hanc Manichaeoru insania adiecit in
suo symbolo credédñ effc in vnu deu factore caeli St terrae,visibilia omnia St inuifibilium.
Deniqj
 ADVERSVS HAERESES i IB. V. DE DECIMIS
A Deniq; Condliu Lateianense sub Innocétio papa buiusnominis tertio,posta tres omnes
summa: trinitatis personas vnicam este substantiam dixerat,hic verba fubdit-Vnum vni
uerforum principium,creator omnium visibilium & inuisibilium,spiritualium & corvara
lium,qui sua omnipotenti virtute sima ab inicio teporis vcramqs de nihilo condidit crea­
turam,spirmialem & corporalem,angelicam videlicet & mundanam:ac deinde humanam
quasi commune ex spiritu & corpore constitutam. Hic Concilium. Qui verba habentur
m volumine decretal™ capitulo primo de summa trinitate & fide catfelica. Deinde Con
cilium Eraccarense pr.mu cap.xiii sic_defin.p Si quis dicit creatione' vniuerfe carnis non
opificium esse dei,sed maloru angeloru,sicut Mamchius & Prifcillianus dixerunt anatine
ma sic. Hic concilium
stinus,tamen Eraccarense.
de hac re signanter Contra
scripsit Manichios
super cum alias
Genesim contra pluries scripserit
Manichios " Augu
°
B C' Ecunda hiresis
generatione quam ex priore Manichius
sua,quiaqnquitlamalo deducit,est
deo creati q, fententii
sunt. Cui creaturi sunt mali
post™ tbex se &■ iw,„-1,
crinsu

Pri scillianus. Hic aut e hiresis adeo est aperta,vt nó esset opus aduersus eam pugnare
nisi contra homines effrontes & duri ceruicis ageremus. Sed suo eos telo configamus O'
mnis creatura ex se bona est, quia (vt ii proxime conuicimus.) omnis creatura ab vnodeo*
qu. summe bonus est acta repemur Pnterea, descripta per Mofen omnium rerum crea­
tione,statum addidit, V.dit deus cuncta qui fecerat,& erant valde bona.Quid ergo insanit Genes.
Mamchius,dicens ea omnia esse malafRursum sapiens ait,Diligis domineomiiia,&nihil Sapas,
odisti eorum qui fec.stl.Sed 1. creaturi ex se mali essent,deus id quod malu est diligeret
Sed lam ad testamentum nouum recurramus oportet,quia cótra Manichios agimus Pau-
lus ait m pi lotead T.motheu epistola, Omnis creatura de. bona est.Postremo,concilium iTmuiif
Braccarefe primu cap. v,i.suorum decretorum sic definit,Si quis dicit diabolum non fuisse r T
C prius angelum bonu a deo tactum, nec dei opificis fuisse naturam eius, sed dicit eS ex te k°"1™
nebris emersisse,non ahque fui habereauthoré, sed ipsum esse principium absqs substantia
mala,sicut Mamchius K Prifcillianus d.xerutranathemasit.Et cap.viii.iterum Si ouis cre
d.t q, aliquas immundas creaturas diabolus fecerit,& tonitrua,& fulgura,& tempestates &
iccitates ipse diabo.us authoritate sua facit,sicut Prifcillianus dixit.-anathema sin Hic con
cilium Eraccarense.
psit beatus Nec
Augustinus inopus est plura
piunb’ afferre in reintam
locis,pnfertim aperta.
libro primoContra hanc
de libero hiresim
arbitrio feri
nuo id
co ostendit nihil esse malum nisi -i nostro libero arbitrio,&iu lib.ii.de moribus eccsesii

Crux.
E hac re est vnus error qui nullo pacto permittit crucem adorari, sed dicit esse idolo­

D latra m cum qui crucem aut adorat, aut quomodolibet reueretur. Sed de hoc errore
iam supra disputauimus in titulo de adoratione,errore primo.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, MI-

NORITAE, ADVERSVS OMNES HAE-
reses Liber V.

Decimx.
E CIM A S non esse sacerdotibus foluedas quida haeretici do-
cuerutr^^ad hoc docenda no cade ratione omnes perfuadeba-
tur.Fuerunt enim quidam dicti Pfeudoapostoli, quorum dux & Pfcudoa*
magister fuit quidam Gerardus Sagarellus de Parma circa anna poftoli.
domini M C C L X. q. capt9,& iudicio ecclesia: damnatus, igni
tradit9 est. Hi ergo Píeudoapostolifvt Guido aitjdixci ut deci­
mas nó debere dari facerdotib9 Romana: ecclesia:,quia nó sunt
pauperes
i * e
sicut apostoli.Post
i
istos successit in codé
e
errore Iohan- lohann^
T ,
nes Vvitcleff, alia ratione motus. Dicebat enim cp decima: sunt yv„c]cf
pura: eleemosynae, & parochiani possunt propter peccata suoru
m v
 f. alfonsí de castro, minoritae
praelatorum ad libitum suum eas auferre. Sed haec sententia conuincitur esse haeretica per E
hoc quod nulli licitum est transgredi praeceptum diuinum.Praeceptum autem diurnum est
Leuit.vij de decimis foluendis.Omnes(inquit deus)decimae terrae,fiue de frugibus,fiue de pomis ar­
borum,domini sunt, & illi fanótificanmr.Hac autem decimae multiplici ratione praecipia­
tur a deo. Prima,vt fit cibus in domo domini.Sic enim per Malachiam prophetam domi-
Malaciis. nus ait,Inferte omnem decimam in horreum meum, vt fit cibus in demomea, hoc est ad
Niixviij. fustetationem eorum qui in domo mea funt.Iuxta quod dictum fuerat in lege*Nihil aliud
possidebunt,decimarum oblatione contenti,quas in vfus & eorum necessaria feparaui- Se­
cada causa est vt feruiát in téplo,& orent deu pro populo. Et haec causa assignatur in libro
Ibidem. Nuroerora,Filiis(inquit)Leui dedi omnes decimas pro ministerio quo serui ut mihi in ta­
bernaculo foederis,vt nó accedant vitra filii Israel ad tabernaculum: solis filiis Leui in ta­
bernaculo feruientibus,& portantibus peccata populi.Cui consonat id quod apostolus ait- q
i.Cor.ix. Quj altario deferuiunt,cum altario participant.Tertia causa est,vt vacent legi dei,&popu-
ij.Pa. xxxi. Ium doceant.quL causa describitur in secundo libro Paralipomenon, vbi dicitur, Praecepit
etiam habitantibus in Hierusalem, vt darent partem sacerdotibus & leuitis, vt possent va-
i.Cor.ix, care legi domini. Cui consonat Paulus dicens,Si feminamus vobis spiritalia,magnum est
fi nos carnalia vestra metamus? Quarta causa est pauperum egestas.Non enim propter so­
los ipsos sacerdotes decimae illis redduntur,sed etiam propter pauperum necessitate. Vndc
Augustinus ait,Decimae ex debito requiruntur. Qui eas dare noluerit, res alienas inuaditi
& quanti pauperes in locis suis vbi ipse habitat,illo decimas non dante mortui fuerint: ta­
lorum homicidiorum reus ante aeterni iudicis tribunal apparebit, quia rem á deo pauperi­
bus delegatam,suis vfibus referuauit. Haec Augustinus. Ecce vides deum saepissime praece­
ptum de decimis foluendis repetere, non sunt ergo purae elecmofyn^,cum illo i ure debea­
tur. Quid ergo Pfeudoapostoli & Vvitclef aduerfus dei pr^ceptum docere tentant?Sed di- H
eunt Pfeudoapostoli:Pauperes non sunt sacerdotes:habent vnde alias viuant: non ergo eis
debentur, quia iam panis sufficiens est in domo domini. Esto. Sed nunquid h^c sola fuit
causa vtdecim^ illis darétur?Sed istis patrocinatur Vvitclef dices,multi ex eis nec feruiut
in templo, nec-deum pro peccatis populi orant, sed ipsi peiores populo sunt, nec plebem
sibi commissam docentmon est ergo cur iliis decimae persoluantur. Concedimus plures é
sacerdotibus tales esse,vt prorsus indigni sint sacerdotis nomine.Sed nunquid propter so­
los sacerdotes decimae perfoluuntur eis?Pauperum enim egestate ostendimus esse causam
propter quam decimae debeant perfolui. Et propter hanc causam docent peritissimi theo­
logorum,sacerdotes etiam alias abundantes in diuitiis,posse decimas recipere tanquam ea­
rum difpenfatores,vt eas videlicet pauperibus distribuant. Et qui hoc non faciunt, ini uste
eas retinent. Sed esto, nec sacerdos qualis oportebat sit, nec decimas pauperibus diuidat,
nunquid ideo quod illi iure debetur, est illi denegandum? Hac enim lege fieret, vt cu qui- J
libet etiam laicus necessaria victui & vestitui haberet, si vitra hoc aliquis alius pecuniam
quam mutui lege aut alicuius rei venditione illi debebat,illi deneget nolens debitum sol­
uere, i uste hoc faciat, quoniam communis omnium sanctorum sententia est, vt qui vitra
necessitate sibi aliquid referuat, rapere dicatur. Ambrosius inquit, plus quam sumptui suf­
ficit,violenter detentum est. Et Hieronymus ait, Aliena rapere conuincitur qui vitra ne­
cessitate sibi re femare probatur. Augustinus idé saepissime repetit.Iuste crgo,iuxta Vvitclefi
& pfeudoapostoloru fentétiá iste debitor posset negare debitu creditori superflua habéti,
qa ille superflua iniuste habet. Veru absit vt hoc cócedam9,quia etsi ille male agit retiné-
do,iste non ideo bene agit debitu negando,quoniá no ad quélibet spectat vt male agente
puniat,Ita etiam quanuis sacerdotes non recte officium sibi commissum exequantur, non
tamen ideo plebs bene agit decimas illis denegando, quia non ad plebem spectat sacer­
dotum peccata punire,sed ad superiores,puta ad episcopos,aut archicpifcopos, aut summa ^
pontificem,qui deberent sacerdotes male viuentes officio & beneficio priuare,& in eorum '
loca alios bonos subrogare. Quod si nó fecerint, relinquendi sunt indicio diurno punien-
di.Nec opus est in hac re amplius morari, cum sit de haere expressa definitio. Nam inter
Concilium xlv.articulos Iohannis Vvitclef in concilio Constantiensi condemnatos, is vnus decimo
Coftatiefe octano loco cóstituitur,fub his verbis* Decimae sunt purae eleemosynae, & parochiani pos­
sunt propter peccata suorum praelatorum ad libitum suum auferre eas. Qui articulus simul
cum aliis vna super omnes lata sententia per concilium Constantienfe damnatur. Verum
hic admonere volo lectorem, vt non existimet me sentire,vt ex praecepto diuino sit nunc .
omnibus
 AD.VERSVS HAERESES LIB. V. DEDEO. *+
omnibus iniunctum decimas sacerdotibus tribuere iuxta veram & praecisam decima? par­
tis assignationem.Quod ideo dico,quia etsi ab omnibus receptum iit aiiqmd deberi sacer­
dotibus offerri,& hoc non solum iure diuino, verum etiam lege natura?,tamen veru id quod
debetur,fit iuxta veram decima? taxationem computandum, de hoceff controuerfia inter
doétores: Canoniftis dicentibus etiam illam decima? taxationem effe iure diurno adhuc
sacerdotibus debitam:Theologis vero dicentibus talem decima? taxationem fuisse veteris
legis caeremoniam,atque ideo fuisse per mortem Christi abrogatam,sicut & ca?teic vetms
legis caeremonia?.Quapropter dicut aliquid deberi sacerdotibus de iure diuino & naturali:
quod autem tale quid iit sumendum iuxta vera? decimae taxationem,illud dicunt este nunc
in lege euangelica ex solo iure humano . De qua re impraesentiarum non est mentis mea?
aliquid definire, quoniam non suscepi onus traóbandi opiniones, sed veram fidem conua
I, haereticos,contra quos fatis este arbitror ostendisse sacerdotibus decimas deberi ex praece­
pto diuino,quod nemini transgredi licet. An autem talis decima fit vere decima totius
pars,an non : parum refert: quia etsi precepto diuino non esset indicta;iure tamen ponti­
ficio praecipitur,cui omnes Christiani fubestc tenencur.

Deus.
Ecretissimares est deus,& qua? omnium intelleófus maxime fugiatradeo
vt propheta quidam fuerit coactus dicere, Vere tu es deus absconditus. Efa.xlv.
Nec mirum, quoniam (vtait Paulus) habitat lucem inaccessibile,quam i.Timo.v!,
nullus oculus ferre potest. Hinc cum dominus pertráíiretcorá propheta itj.Re.xix.
Elia, & ante dominum spiritus grandis & fortis, fubuertens montes, &
conterens petras,Elias operuit vultum suum pallio,quia videlicet sciebat
tantum diuina? maiestatis splendorem humanos oculos ferre non posse. Nam si filii Israel
non poterant intendere in faciem Mosi, eó quod cura domino in monte habuisset collo­ Exodi
quium, quidputas faciet intellectus humanus,si intendere velit in faciem dei,vt illum pro­ xxxntj.
prii ingenii acuminepenetret?Certe necessarium est vt fiat quod sapiens ait, Scrutator ma­ Prou.xxv.
iestatis opprimetur a gloria. Quapropter nulla est res, in cuius cognitione perfecta magis
oporteat captiuare intellectum nostrum in obsequium dei, quam ipfemet deus, quoniam
adinuestigandum supremum illud vmtatis & trinitatis mysterium nullus intellectus fide
destitutus sufficit.Hinc tot de haere orta? sunt ha?refes (omitto Gentilium & Paganorum
errores)quoniam suis viribus innitentes,de suo ingenio confisi, magis humanis argumen
rationibus quam fidei tnbuerunt.Et ita factum est vt maiestatem diuinam perscrutari vo
D lentes,oppressi sinta gloria, & in multas ha?refes lapsi sint. Quia ergo posuerunt in cceium
os fuum,& monté illum qui super omnes montes est tetigerunt: oportet vt lapidibus ora
eorum obstruamus,iuxta precepto domini dicentis, Omnis qui tetigerit monté,Japidabi- .
tur. Ad has ergo ha?refcs refellendas hoc ordine aggrediemur,vt primo illae pertractentur
qua? ipsam diumitatem absolute sumptam refpiciunt.Dcinde illas discutiemus, qu$ ad fini
gulas diuinas personas spectant. ' ■*
RIMA ergo harresis est qua: asserit plures deos. Et ha?c inplures factiones diuifa est

P
re
Hoc enim haereticis est commune,vtnunf sibi constét.Quidam enim dixerunt duos*
esse dcos,ynum bonu,a quo omnia bonaialtcrum malum,a quo omnia mala procede­
dicebant. HuiusPost
um a.m diximus ha?iesis
istosprimi authores
Apelles quidifdefuere
quo iiEufebius
qui Gnostici
lib ,v.appellati sunt- de
hist. ecclesiast auibus Ap,°?«
cap.xiii; a- s
eundem tutatus est errore dc duobus diis,vno bono, altero malo,qq aliquantum in hoc i
E Gnosticis differt,qui( vt Augustinus dehatresibus cap.xxiii. refert; nó dixit illos duos deos
effe duo rerum principia,sed vnum tantum dicit esse principium,deum scilicet bonum &
ao rilo factum alterum deum,qui cum malignus effer,mundú in sua malignitate fecit Hos
Gnósticos post aliquot annos imitatus Manichsus,eundem docuit errore, & sub hoc ma ManM,,.
gis prxualurr quam sub Gnofticisradeo vt ab illo nomen acceperit,& Manichxorum aro '
appelletur. Verum h.c Mamch$us(vt commune est haereticis qui sepultas iam hatrefes M
citant, & quo clariores appareat,infama augere procurant,ex suo cerebro nónihil adde'tcs)
vitra Gnósticos hoc dixit, duo videlicet scriptui- instrumenta -i duobus illis diis proces-
lffe.tcstamencu vetus dicit esse factum a malo deo,testamenta autc nouum a bono,&hunc
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
conditorem noni testamenti dicit eñe patré domini nostri Iefu Christi, no aute illum qui p
Albaneses, fecit vetus tcstamentu.Hunc errorem post multa fecula ab inferis reuocarunt Albanenfcs.
Albigcfes. Hoc enim illis impingit Guido.Et catalogus haereticoru idem tribuit Albigesibus.Alii au­
tem haeretici dixerunt duos este deos,sed non dixerunt vnó bonum esse,alterum vero ma-
Cerdon. Ium.Huius erroris authorfuit quidá nomine Cerdon,quis Philaster dicat Cerdonem sen-
fiiTe duos deos,vnum bonó,&alterum malu. Beatus tamen Augustinus libro de haeresibus
cap.xxi.dicit Cerdonem posuisse duo principia libi aduerfantia, & deum legis ac prophe­
tarum no ciTe patrem Christi,nec este bonum,sed iustum: alia vero deu esse patré Christi,
& hunc este bonum.Ecce ex Augustini sententia Cerdon non posuit alique deum este ma­
lum,quoniam dicit illó este iustum,quanuis non fit bonus. Vt autem beati Augustini sen­
tentia confirmetur,in medium producam Ircnaeu,multo vetustiorem Augustino & Phila-
stro.Is enim Irenaeus lib.i.aduerfus haerefes cap.xxviii.de hoc Cerdone loquens ita ait, Et q
Cerdon autem quidaab his qui sunt erga Simone occasionem accipies, cum venisset Ro­
mam sub hoc Hygino,qui nouu locó episcopatus per successione ab Apostolis habuit,do­
cuit eu quia lege & prophetis annunciatus fit deus,non este patre domini nostri Iefu Chri
fti.Hunc enim cognosci,ilium auté ignorari: Le alteró quidem iustum, alterum autem bo­
num esse.Haec Irenaeus.Ex cuius verbis nil tale habetur, vt Cerdon senserit duos este deos,
Marcion. quorum vnus fit bonus, alter malus. Hunc Cerdonem secutus est Marcion Ponticus Cer­
donis discipulus.Eodem tempore quo fuit praefatus Cerdo(vt Irenaeus lib.iii. aduerfus hae-
Valctinus refes cap.iiii.ait)extitit quidam haereticus Valentinus nomine, qui cum Platonicus eflet(vc
Tertullianus in libro de haeresibus ait) Platonis secta religioni Christianae miscens, multa
figmenta fabulosa docuit.Is enim duo omnia reru principia este dixit,quae appcllauitpro­
fundum & iilcntiu: & profundó dixit este patrem, & ex coniugio profundi & silentii pro­
cediste intellectum & veritatem, & protulisse in honore patris aeonas octo,id est octo fae- H
cula.De intellectu auté & veritate procediste verbu & vi tam, & protulisse atonas decé. De
verbo & vita procediste homine & eccleíiá,& protulisse aeonas duodecim, quae omnes si­
mul sunt triginta,id est triginta faecula. De tricesimo sacculo dicit diabolum genitum, & a
diabolo alios natos qui fecerunt hunc mundum. Itaq$ omnia ait processisse ex illis duobus
principiis,profundo videlicet & silentio.Quae omnia sunt mera figmenta,& merae fabulae,
quae nulla prorsus ratione fulciri possunt,sed excerebro delirantis aut somniantis hominis
Secundus, deriuata Has fabulas indoctas secuti sunt Secudus, a quo Sccundiani:& Ptolem^us quida,
Ptolemgus, & Marcus,huius Valentini sectatores.Contra omnes hos haereticos non est operosum dif-
Marcus. putare:cum apertistima fint scripturae sacrae testimonia, qux docent vnó tantu este deum :
Dem.vi. eóq-, este summe bonó,á quo cucta procedut.ln Deuteronomio dicitur, Audi Israel,domi-
Ibid.xxvij. nus (jeus Cuus vnus eft.pc jn eodem libro iterum, Videte q> ego fim solus,& non fit alius
iirj Reg v Practer me.Naamam ille a lepra animae pariter & corporis sanatus ait, Vere scio q? non fit I
alius deus in vniuerfa terra, ni fi tantum in Israel. Propheta regius,qui & ipse Israelita erat,
Psal.xvij. dicit,Quis deus praeter dominum?aur quis deus practer deum nostró? Et iterum, Quoniam
EfaUxxxv. magnus es tu,& faciens mirabilia, tu es deus solus. Sapiens Salomon candé etiam fide do-
Sap.xij, cet.Nec enim(inquir)eft alius deus q tu,cui cura est dc omnibus. E falas etiam eandem fide
Esaia: xlv commendat,qui deum describit ita loquentem,Ego dominus,& non est alius:extra me no
est deus.Et in codé loco,Ego dominus,& non est alter.Et iterum ibidem,Ego dominus,§c
non est alius. Et in eodé loco, Nunquid non ego dominus,&non est vitra deus absq; me?
Eandé sententia iteró ibidem repetit dicens, Conuertimini ad me,& salui eritis omnes fi­
nes terrae,quia ego dcus,& non est alius. Sed quoniam & Cerdon ScManichaeus vetus te­
stamentum non recipiuntrvt nulla illis ad fugam pateat via, testimoniis noni instrumenti
Cor.viij. illos configere oportet.Paulus in priore ad Corinthios epistola fic ait, Scimus q> nullus est
deus nili vnus. Nam etfi sunt qui dicantur dii, fiue in cocio fiue in terra, siquidem sunt dii ^
multi,& domini multimobis rame vnus est deus pater,ex quo omnia,& nos in illo. Et in
Ga'a.íii. Epistola ad Galatas ait,Mediator vnius nó est,deus auté vnus est.Et alibi,Vnus dominus,
Ephe.iiij. vna fides,vnum baptisma,vnus deus & pater omnium,qui super omnes,& per omnia,8e in
omnibus nobis.Omitto hic rationes philosophicas adducere,quoniam nó disputamus afi­
nerías gentiles,sed aduerfus eos qui Christo nómina in baptismo dederunt, & qui fe Chri­
stianos iactant,cum nihil minus lint. Aristoteles saepissime demonstrare contendit vnó ra­
tum este omnió reru principium.Verum cu scripturae fint adeo apertae,nó est opus nostris
argumencationibus.Quodait Cerdon,deum videlicet legis & prophetarum non este patre
domini
 ADVERSVS HAERESES LIS. V. DÉ DEO. Z5
A domini noftri Iefu Christi,cui subscribit Manichaeus,addens dcum noui testaméti no efíe
eum qui dedit & vetus.Haec impietas vnico Pauii verbo conuincitur.Muitifariatn(inquit) j
multifquc modis oiim deus loqueos patribus in prophetis: nouiíTime autem diebus istis
locutus est nobis in filio,quem constituir heredem vniuerforum, per querri fecic ¡k fecula.
Quódíi aliud adhuc testimonia requiris,aperiat os suum ille mutus Zachanas, & dicat,Be
nedictus dominus deus Israel,quia visítame & fecit redemptione plebis fu^.Patet q?ioqui-
turde patre domini nostri Iefu Christi,quia non aliter viiitauit 8c fecit redemptione ple­
bis suae,nili mittendo filium fuum,vt saluarctur mundus per ipsum. De hoc ergo patre cum
' loquatur,addidit, Sicut locutus est per os fandiorum qui a fecuio fune prophetarum eius»
Ecce manifeste patet,deum qui locutus est per prophetas, este etiam locutum in nouo te­
stamento in Euangelistis, & fcciste redemptionem nostram per filium suum. Quod ii ter-
£ tium adhuc petunt testem, petamus & nos auxilium á beata virgine Maria, vt pro nobis
de hac re testimonium dicat: nec deerit petitioni nostrae. Illa liquidan magnificans Deu
eo q> respexerit humilitate ancillae suae,&fecerit illi magna qui potes est,& alia multa quae
ad patrem domini nostri Iefu Christi necessario referenda sunt: tandem ait,Suscepit Israel Ltié&.L
puerum suum, recordatus misericordia? iuae: Sicut locutus est ad patres nostros Abra ha &
femini eius infecula-Illeergo deus qui fecitnobifcum misericordiam: ille inquam locutus
est ad patres nostros Abrahá & femini eius. Non est ergo alius veteris, alius noui testaméti
deusmeealius qui locutus est per prophetas,& alius qui est pater domini nostri Iefu Chri-
sti.Vcrum hoc Paulus expressius docet,qui in epistola ad Romanos ait, Quoniam quidem Rbma.iif,
vnus est deus qui justificat circuncifionem ex fide, & praeputium per fidem. Quid ergo in­
sanit Manichaeus?Nonne in circuncifione vetus,& in praeputio notium testamentum defi-
gnatur?Sed iam videamus reliquum quod aiunt:vnum videlicet ex duobus diis quos po-
C nunt,malu este.Quae vlla vnq maior potuit este blafphemia?Quae aures hoc ferre possunt,
aut*quis intellectus hoc cogitare potest,ve deo malitiam impingat ? Nó possunt haec vilo
pacto cohaerercjVt deus fit,& malus: quoniá ii deus est,necessario bonus est:& ii bonus no
est,deus certe non cst.His certe haereticis aptissime conuenit id quod Paulus de gétibus lo­
quen; ait,Cum cognouissent deum,non sicut deum giorificaucrunt,aut gratias egerunt,sed Rdriia.l»
cuanucruntin cogitationibus suis, & obscuratu est insipiens cor eorum. Dicentes enim fe
esse sapientes, stulti facti sunt. Ecce qualiter isti impii & blafphemi haeretici deum glorifi­
cant,qui eum malum dicunt. Vide quales illi gratias reddunt, qui suprema illi malitia im­
pingunt. Cum ergo omnium cordibus á natura insitum fit, vt den esse bonu agnoscamus:
pro re tam aperta piget testimonia scripturae afferre: quoniá & fi quis ea desideret,apertis­
sima funtiadeo vt ipsa euangelia,cui soli isti haeretici credut,dicat, Nemo bonus mii solus Lue* xvlst
dcus.Contra hos haereticos non esset agendum argumentis, sed lapidibus, iuxta praeceptu
D domini dicentis,Homo qui maledixerit deo suo,portabit peccatum suum: & qui blafphe- Leit¡,xxü&
maucrit nome domini,morte moriatur.Lapidibus opprimet eú omnis multitudo populi,
fiue ille ciuis,fiue peregrinus fuerit. Qui biafphcmauerit nomen domini, morte moriatur.
Quis autem verius deo maledicit,quam qui dicit deum esse raalum?hicerg,o lapidibus op­
primendus venit Á tota multitudine.
Ecunda hxrefis est qu<£ docet deum esse corporea. Huius haereiis primus (vt existimo)

S author extitit Tertullianus. Quanquam hunc Tertullianum de hac re quodammodo

excusat beatus Augu.in lib.de haereiibus capite octogefimofexto, dicens non propter
hoc dicendum esse haereticum Tertullianum, quia potuit ita dedeo sentire,vt diceret cum ^
esse corpus quoddam,non quidem tale quod partes habeat quarum aliae maiores, aliae mi­
nores existant,quod etiam loco fit circunscriptum,& certis limitibus conclusum: sed ideo
potuit nominare corpus, quia videlicet non est inane, sed est aliquid, qui vbique totus est.
x Sed re vera nescio an talis res quae parces non habet, congrue & apte posset vocari corpus»
Verum beatus Augustinus mitissima vfus censura excufauit quod potuit, confiderauit na­
que nullum esse acerbius & grauius crimen quod Christiano possit obiici,quám crimé hae-
rcfeosiideo antequam illud alicui impingamus, oportet prius rem anxie examinare, & la­
pidem ad filum reducere. Discat ergo ab Augustino eximio fidei zelatore,hi qui tam kui-
ter de haerefi pronunciara,vt fi forte quispiam docuerit aliquid quod ab eorum placitis vel
digito tranfuerfo discedat, stacim haerefim inclament, nullam prorsus hominis excusatio­
nem admitteres etiam cum facile excusari potest. Gu ergo beatus Augustinus Tertulliano!
de hac re excuset, nolo ego aduerfus eundem feuerior esse iudex. Malo enim (iuxta beati
 F.alfonsí de gastro, minoritae
Chryfoftomi fententiam)de misericordia deo ratione reddere, quam de crudelitate. Sed F
quanuis Tertullianus fuerit excusatus, nó tamen ideo pugnare desinam aduersus iam nar­
ratam hacrefim,quoniam non aduerfus homines est nobis colluctatio,sed aduersus haerefes
praecipué quod huic haercfi non desunt fautores, qui illam tutati sunt etiam absque Tertul-
Vadiani. liano. Fuerunt enim quidam haeretici appellati Vadiani,qui dixerunt deum effe corporeu
& habere membra vt homines habent: moti ex eo quod faepenumero in sacris literis, po­
tissimum in veteri inftruméto,deo mébra tribuuntur, & Adam factus effe dicitur ad ima­
ginem & similitudinem dei,vnde colligunt deum habere membra quemadmodu Adam.
Anthropo ^ h^retici á suo errore nome sortiti,vocati sunt Anthropomorphit^quia anthropos gr£-
morphitsv ce,idem est quod homo latine.Haec autem haerefis orta eft in partibus Aegypti tepore Da-
mafi papae, & Theodosii senioris: contra quam scripsit & eam confutauit(vt dicitur in hi­
storia tripartita libro decimo capite septimo) Theophilus Alexandrinus episcopus Fra- G
ter Bernardus de Lutzemburgo in suo catalogo haereticorum dicit hanc haeresim coepisse
sub Agapeto papa,&Berengario imperatore. & constar eum loqui de Agapeto hiiitis no­
minis fecundo, quoniam Agapetus huius nominis primus (vt Platina refert) fuit sub Iufti-
niano imperatore,ad quem videndum é Roma vfque ad Conftantinopolim acceftit, vbi
& mortuus eft.oportetergo vt is Agapetus de quo catalogus loquitur,fit fecundus. A Dá­
maso autem sub quo peftis haec orta eft,vfque ad Agapetum seré sexcenti anni interces­
sere : quapropter nescio apud quem legerit eam coepisse sub Agapeto & B eren gario . Et
quod magis miror, in eodem loco de eisdem Anthropomorphitis loquens, postquam
dixerat eá coepisse sub Agapeto & Berengario, fubiunxitquod Theophilus Alexandrinus
condénauit haeresim Anthropomorphitarum: pro cuius rei cófirmationeaffcft restimonia
ex collationibus Cassiani. Et cerre haec duo minime cohaerere possunt, vt haerefis coeperit
sub Agapeto,& eam Theophilus Alexandrinus condénauerir,& fic sentientes disputatione H
confuderit: quoniam a Theophilo Alexandrino,de quo Cassianus mentionem facit,vfque
ad Agapetum papam fecundo fere sexcenti elapsi sunt anni, & vsq; ad Agapetum prima
fere trecenti anni,quoniam Theophilus ifte(vt patet ex historia tripartita lib.x.cap.x.) te­
pore Damas! papae fuit.nam ad eu misit Uidoru quendam episcopii legatu. Vnde coniicerc
licet fratrem Bernardum de Lutzemburgo ex centonibus pluribus male cófutis illud opus
conflasse, nulla reru conicctura facta. Apud vnum authoré forte legerat hanc haeresim sub
Agapeto incepisse,& nihil amplius ibi legit.apud Caisianu legit aliud, videlicet q> Theo-
phiius eam disputatione conuicerit.& ifte illa duo, nó considerans an simul cohaerere pos­
sent, in vnum coniunxit.Quid quod rerum consonantia omissa,facillimum erat deprehe-
di ab homine versato inter eruditos authores,falsum effe quod sub Agapeto inceperit?quo-
niam praeter id quod historia tripartita refert, Augustinus qui vtrunque Agapetum per ali­
quot fecula praecessit,in libro de h^refibus capite quinquagesimo huius haerefis meminit sub j
nomine ctiá Anthropomorphitaru. Haec coactus fum digito ostendere, partim amore ve­
ritatis allectus,partim calore iracundiae accensus: cum videam quofdá adeo futiles &■ pro­
fusos in pronunciando & in scribendo,vtquicquid legerint,etiam apud quencunque,nulla
facta rerum indagine, ftatim transcribant, & coram tota multitudine magna cum fiducia
pronúncient, fatis sibi effe putantes quod apud alium quempiam legerint. Haec ergo An­
thropomorphitarum sententia aperte haerefeos conuincitur.Si deus corporeus eft, & figu­
ram habet humanam,& membra & partes vt homo, oportet vt finitus fit, & certis limiti­
bus concludatur,quoniam id quod infinitum eft,nullius poteft effe figurae, cum ad figuram
perficiendam necessario requiratur vt termino vel terminis claudatur. At deus qui infini­
tus eft,nullo poteft limite concludi,ergo nec figuram habere,nec loco claudi.Excelfior eft
lob.xxij. enim caelo,(vt eft apud Iob)&super ftellarum vertice collocatur.Et propheta ait, Magnus
Pfal. cxliirj dominus,& laudabilis nimis,& magnitudinis eius non eft finis.Quod fi magnitudinis eius ^
nullus estfinismulia etiam illius erit figura. Praeterea fi corporeus eft deus,&mébra vt ho­
mo habet,sequitur quod non fit totus vbique,fed pars eius in vno loco,& pars alia in alio
loco, & ita erit per partes in loca diuifus, quod summae illius perfectioni maxime obuiat.
Rurfum,oporteret etiam in deo fateri compositionem, & dicere ea quae in deo sunt, non
effe omnia infinitae perfectionis,quoniam quaelibet illarum partium ex quibus coponitur,
minor eft suo toto: & ita non aeque perfecta vt totu: quapropter necessario erit finita,quo­
niam quod infinita eft,excedi non poteft. Multa alia similia possunt fieri argumenta sum­
pta ex imperfectionibus quae corporibus adiacent-.fed ea,prolixitate cuitas,omitto,quonia
 ADVERSVS HAERESES LIB. V. DE DEO. LK
sine illis ex sacra scriptura apertissimum habemus testimonié. Ipsa enim veritas apud Io-
A hannem ait,Spiritus est deus.Si spiritus est deus,ergo non est corporeus,& medra humana íohah;iíÍf¿
habens,quoniam eadc veritas apud Lucam ait,Spiritus carnem & osta non habet, sicut me Lue* tlth
videtis habere.Q¿od autem Anthropomorphitspro se afferunt,parum momenti habet,&
ex praua scripturae intelligentia procedit. Quanuis enim scriptura sacra saepe nominet dei
membra, vtputa caput,oculos,linguam,aures,manus,brachia, & his similia,non tamé sunt
illa iuxta literam sumenda,sed iuxta mysterium latens per res illas designatum. Sunt enim
pleraque in sacris codicibus,maxime in veteri instrumento, quod carnali populo & adhuc
rudi datum est,qua: nullo modo iuxta litera: primam significationem accipienda sunt, ncc
accipi possunt, sed in illis quid res ipsa per literam significata vlterius portendat, aspicié-
dum est.Res nanque ipf<£ saepe etiam significant,& aliquid ingerut sensibus,sque vt voces,
£ Quod in omnibus metaphoricis locutionibus contingere est manifestum, in quibus pro­
pter similitudinem inter aliqua repertam,vnu alterius nomine appellatur, vt si voracem
lupum dixeris,aut auarum talpam: non quod haec sint,sed illa quibus similia este reperiu-
tur. Ad eundem moda oportet multa in sacris literis interpretari, & non fecundum prima
vocum significationem gestante apostolo, quod litera occidit, spiritus autem viuificat. E lj.Cot.jifi
quibus multis hoc vnum & praecipuum cst,quotiefcunque deo aliquod membrum aut ali­
qua effigies tribuitur,tunc membro audito intelligas illo nomine deo tribui vim illam &
virtutem quae perfectior in illo membro reperitur: vt cum audis in deo caputjintelligedi-
uinam essentiam,quae omnia praecedit. Et cu dicitur caput respectu corporis mystici, quod
est ecclesia:intellige influxum in reliqua membra,quae nos fumus.Cum audis oculos, intel-
lige virtutem videndi talem, vt nihil eum latere possit.Sic enim ait apostolus*Nulla crea- Hebdiíf,
tura ei iuisibilis est,omnia nuda & aperta sunt oculis ei9. Aures habere dicitur,quia talis est
C in eo vis, vt verbum quantumlibet fummiste prolatum,latere eum no possit, de quo sapies
ait,Auris caeli audit omnia,& tumultus murmurationis non abscondetur. Quod si in hanc
expositionem hi haeretici non flectuntur, sed omnia contendunt iuxta literae prima signi­
ficationem incelligi debere,cogentur fateri deum este monstrum quoddam, immo tale ali­
quid quod nihil sit,cum aliquando nominetur leo, alias vermis,alias fcarabeus,alias locu­
sta. Vnde manifeste conuincitur haec no este accipienda iuxta primam literae significatio­
nem,sed iuxta id quod res ipsae per illas voces designata: significant. De quorum omnium
mystica significatione extat liber beati Anfelmi, cui titulus est de membris deo attributis s
in quo exponit quid singula membra deo attributa significet. Est etiam de eadem re alius
tractatus sub nomine Hieronymi inscriptus, quem veiut nothum, & beatum Hieronyma
minime redolerem,vir doctissimus Erasinus Roterodamus in quarto tomo operum illius
collocauit, in quem locum reiecit omnia quae hucusque falso astcripta erant Hieronymo*
j) Contra hos Anthropomorphitas scripsit Theophilus Alexandrinus, cuius proxime feci­
mus mentionem . Scripsere etiam (vt testatur Iohannes Tritemius in suo catalogo scri­
ptorum ecclesiasticorum)Faustus episcopus Regiensis,& Ratherius monachus,sed nullum
istorum operum vidi.
Ertia est haeresis,qua: potius dicenda est blafphemia, asserens deum esse mendacem,

T Haec est Armenorum hacresis,qucmadmodu illis impingit Guido. Dicunt enim dea ÁtmtM
dixisse Caim,quód a nullo homine occideretur,& tamé (vt ipsi aiunt) Gaim occidit
feipfum,& ita conuincunt deum dixisse falsum,cum ab homine fuerit occisus.Et certe (vt
* '

ingenue fatear) vix possum credere,etiam si Guido testetur, quod Armeni in tam graué er­
rorem sint lapsi,vt deum este mendacem fateantur,quoniam hoc nó potest in sensum ho­
minis cadere,vt veritatem dicat este mendacium,pr^cipue cum Armeni etsi haeretici sint,
scripturas tamen sacras non reiiciant. nam hop nunquá illis impingit Guido. Si ergo scri-
E pturas sacras recipiunt,quomodo poterunt didere deum este mendace, cum ipsae scripturae
toties deum prodicent veraciffimumiNon enimsinquit scriptura) est deus quasi homo,vt
mentiatur.Et propheta Hlerendas ait,Dominus autem deus verus est.Et ipfemet deus ait,
Ego sum via,veritas,& vita.Si ergo veritas est,quomodo mentiri poterit? Certe non ma- lohan'xl
gis quám frigus calefacere,aut nigredo albefacere. Pratcrea quomodo deus mentiri posset,
qui tantum abominatur peccatum?qui toties homines a mendacio deterret,tanquam a vi­
tio pessimo?Abominatio est domino (inquit sapiens) labia mendacia: qui autem fideliter Prouer.xrj
agunt,placent ei. Et alibi,Os quod metitur,occidit anima. Rursum si deus semel mendacii
cóuincitur,restat vt nunquam ei in posterum credatur, hoc est enim, teste Aristotele?men-
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
dacis hominis praemium, vt illi veritatem dicenti non credatur. quod fi deo non est ere- x
dendum,peribit omnis lex,omnis conuictus.nulla erit fides. Et non est certe quod de hac
re amplius contendamus, cum fit tam aperta dementia, vt quiuis etiam infidelis & paga­
nus eam agnofcat.Non est enim natio tam barbara,quae non horreat mcndacium.Quae de
Caim afferunt, non reperiuntur in sacris literis. Scriptura enim sacra non dicit Caim fc-
ipfum occidisse, immo nec vllam mortis illius facit mentionem, quanuis aliqui doctores
opinentur Caim fuiste virum illum quem Lamech credes este feram occidit. Cacterum etsi
scriptura dxistet Caim fuiste occisum a Lamech,aut feipfum praecipitasse,no ideo deus ar­
guendus erat mendacii,quia deus non dixerat quód Caim non esset occidendus ab aliquo
Cscnc.iiij. homine,sed dixit,Omnis qui occiderit Caim, feptuplu punietur. Quibus verbis folu pro­
hibuit omni homini occisionem Caim:non tamen negauit eam futuram.
Pctr® Abai ~ Varta haeresis minuit dei omnipotentiam.Nam Petrus Abailardus(vt illi impingit G
lardus, beatus Thomas)dixit quod deus non potest facere res aliter quam facit, quapropter
- ^dixit omnia de necessitate absoluta euenirc. Sed de hoc errore inferius dispu­
tabimus cum de futuro contingenti agemus.
Vinta haeresis est quae negat in diuinis personarum numerum, huius haeresis author
Nocms,
Sabcllius,
Q fuit Noctus quidam,a quo Noctiani dicti funr-Hunc fcquutus est Sabcllius, eiufdc
*** Nocti (vt Philasterait) discipulus,a quo Sabcllio Sabelliani dicti sunt, & sub
hoc nomine nota est magis haec haeresis,quam sub nomine Noeti. Hi ergo dixerunt in di­
vinis vnam tantu este personam,diversis tame nominibus nominatam. Ex quo fonte cor­
rupto hunc etiam vitiatum rivulum deducunt,patrem videlicet este passum,quemadmodu
&filium:quod fateri fuit illis necessarium,cum dicerent patrem & filium eandem este per-
fonam.Etita ab hac doctrina nomen sortiti,vocati sunt Patripastiani: quia patrem pastum
este docebant.Eunde errorem (vt Augustinus ait libro de haeresibus capite septuagesimo) H
PrifciUian9 docuit postea Prifcillianus.Istoru haeresis inde orta est (vtait Eufebius Caesariensis decimo
libro historiae ecclesiasticae capite vigesimonono) quodncfcicmt distinguere inter essentia
& pcrfonam:vel (vt verbis Eufcbii vtar)intcr substantiam & subsistentem: cum tamen la­
rum sit inter illa difcrimc.Substantia quidc aut essentia,aut natura,quo vocabulo theologi
scholastici magis vtvntvr,est commune aliquid pluribus singularibus in quo individua sin
gula conveniunt, 8f quod totam cuiustibct lingularis perfectionem explicat. Persona vero
est singulare quoddam, vnumque numero,mente & ratione proditum,a ceteris eiufdc na­
turae individuis singulari proprietate discretu : vt cum dicis hominem in communi, natu-
ram explicas humanam omnibus hominibus communem:communem dico no re, sed so­
la vocis dictione. cum vero dicis Petrum,Iohanncm,Francifcum, personas nominas quae
in illa natura humana conveniunt. Conueniunt inquam sola (vt dixi) vocis dictione, quia
quilibet eorum dicitur & est verus homo. Aut si mavis,conveniunt in definitione explica- ^
te rei perfectionem, quae in quolibet singulari reperitur. In deo ergo substantia aut essentia
est ipsa deitatis natura, quae totam deitatis perfectionem dicit. Persona vero, est singulare
quoddam in quo deitas existit, ab alio singulari realitcr separatum. rcaliter inquam non
per naturam,sed per proprietatem personalem: vt cum dicimus deum,substantia explica­
mus naturae diuinae omnibus personis commune.Communem inquam nó (vt diximus dc
homine)fola vocis dictione, sed vere & real i ter communem. Cum vero dicimus patrem,
aut filium, aut spiritum sanctum: vnum singulare, aut vnam personam dicimus, in qua
deitas subsistit. Cum ergo hoc trinitatis & vnitatis mysterium tam altum sit, vt humanum
& angelicum superet intellectum,hic oportet captivare intellectum nostrum in obsequium
fidei.Quapropter superfluum est,immo ridiculum,rationibus & argumentis hoc agere,sed
solis scripturarum testimoniis, ex quibus aperte demonstrabimus, deo duce, eiusdem dei
Gcnc.i. vnitatcm,& personarum trinitatem.In libro Genesis, descripta omnium aliarum creatura- K
rum productione,cum de homine creando deus decernit,sic dicit,Et vidit deus quod esset
bonum,& ait, Faciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram,& praesit &c.
Et paucis interpositis fubiungirEtcreauitdeus hominem ad imaginem suam.His verbis,
& divinitatis vnitas,&personarum pluralitas aperte ostenditur.Sic enim dixit, Vidit deus
quod esset bonum,& ait, Faciamus hominem &c. Cá vero post nomen singularis numeri
quaie est deus,fubiunxit verbum pluralis numeri,videlicet faciamus,declarauit pluralitate
pei fonarum:quoniam si vna tantum esset persona,nó dixisset in plurali numero,faciamus.
Deinde etiam mysterio non caret id quod sequitur. Dicens enim,faciamus in plurali,addi­
dit
 ADVER. HAERE. L IB. V- DE D E O. 9?
A dic imaginem,&non imagines:ad similitudine dixit,non ad símilituüincs,pcr hoc innués
quod ctfi pluralitate personarum denotauerit plurali numero loq ucns,no n tamen per hoc
credendum effetin deo efle plura exemplaria, sed vnu. tantu,ad cuius imaginé & similitu­
dinem homo faótusest. Addés insuper noftrá,iterum pluralitate personam oííendere vo­
luit,vt responderet verbo faciamus.Si enim tantum vna e liet pcrlona, vt Sabelli us menti­
tus est, meam dixiíTet, non nostram. Praeterea in eodem libro cum de fu bu cisione Sodomae
& Gomorra? agitur, (Ic dicitur,Igitur dominus pluit super Sodomam & Gomoi rá sulphur G$ne.xm<
& ignem a domino de cario,& subuertit ciuitates has. Si tátum est vna persona in diuinis,
<quis est hic dominus qui pluit a domino ? Cum enim dixit, dominus a domino, filium
ostendit, per quem (vt ait Iohannes euangeliftajíaóta tunc, omnia: qui & adomino pluere
dicitur, quia a quo habet ciTe, ab illo habet & operari. Edicens ergo,dominus a domino,
B patrem & filium ostendit. Dominus enim filius cit, & a domino , quoniam a patre geni­
tus. Pater autem dominus est, sed non a domino,quoniam ingenitus est. Rursum prophe­
ta regius de Christo loquens, vocem patris ad Christum dictam refert in hunc modum0 Pfal,rf¿
Filius meus es tu , ego hodie genui te. Et iterum idem , Ex v tero ante luciferum genui Pfal.cix*
te. Quae verba apostolus Paulus de Christo filio dei esse dicta testatur, qui de Christo lo-
quens in hunc modum ait, Cui enim dixit aliquando angelorum,ego hodie genui te?Non Heb.i,
est autem possibile vt idem gignat feipsum vt fit:nec intellectus hominis potest hoc cape­
re, vt idem fit pater fuiipfius,& filius fuiipfius. Alius est ergo qui gignit, & alius qui genitus
est: alius pater, alius filius. Deinde ipsa summa veritas saepissime hanc docuit veritatem.
Nam objicientibus illi Pharitae is quod defeipfo testimonium diceret, ac propterea testi­
monium illius non esset verum,respondit* Et si indico ego, judicium meum veru est:quia Iohan.virj,
solus non sum, sed cgo,& qui misit me pater.Et in lege vestra scriptum est, quia duom ho Deut.xvij*
C minum testimonium verum est.Ego sum qui testimonium perhibeo de mcipfo,&testimo
nium perhibet de me,qui misit me pater. Nihil certe apertius quicquam dici poterat con­
tra Sabcllium. Si enim pater & filius vna est persona (vt Sabellius lomniauitj filius solus
esse dicitur,etiam fi cum illo fit pater: quemad modum dicerem solum Tulliu scripsisse Tu­
sculanas questiones, etiam fi Cicero scripserit eas, quoniam Tullius 5c Cicero vna est per*
fona,quanuis diuersa sunt nomina. Quod vero sequitur,apertius adhuc est. Volens enim
probare testimonium suum esse verum , citauit pro se legem dicentem duorum hominum
testimonium esse verum.Cum ergo ipse & pacer illud testimonium perhiberet,oportet vt
illud iit verum. Ecce quo argumento Phari fieos conuincit. Si vero pater & filius vna esset
persona,male argumentaretur,nec bene pro (elegem citaret: quia lex testimonium duom
probat,non testimonium vnius. oportet ergo vt pacer & filius duse sint personae,fi Christi
argumentum alicuius cit valoris.Ec iterum ipsam et veritas eisdem Iudans ait, Ego Lc pater íofiánx,
D vnu fumus. Dicens,fumus in plurali, manifeste declarauit se &: patrem duas esse personas:
quoniam alloqui sum dicturus erat,non fumus. Dicens vero, vnum fumus,declarauit earu-
dem personarum vnam esse deitatem. Et iterum ad patrem orans eadem veritas ait, Haec Iohsn.xvsf
est vita aeterna, vt cognoscant te solum deum verum, & quem misisti Iesum C linitu. Quo*
rum verborum sensus non est,deum patrem esse solum verum deum , vt i deitate excluda­
mus Christum,quoniam iam supra cum de persona Christi ageremus, probauimus contra
alios haereticos Christum esse verum deum.Sensus ergo cst,vt cognoscant te, & quem mi­
sisti Iesum Christum,esse solum verum deum.Cum ergo patrem Lc Iesum Christum cóiun
¿tionc copulatiua numera fiet, eos dixit esse verum deum. Ex quibus verbis cria S¿ perso­
narum pluralitas, &diuinitatis vnitas manifestatur. Verum etsi haec scripturae, testimonia
efficacia sint ad probandum personarum pluralitatem cum deitatis vnitate, non tame oste
dunc veram trinitatem,quoniam ex illo disto,faciamus hominem .Scc. conuíncitür pliires
E c^e personas,non tamen conuincitur effc tres. Vt autem hoc conuíncamüs,alia oportet af­
ferre testimonia.Et primo illud est omnium efficaciflimum,quanuis sub quadam figura la*
tens,quod Abrahae ad ilicem Mambrae sedenti .contigit.Cum enim eleuaffet oculos,appa- Gcnc.xviif
ruerunt ei tres viri stantes prope eum. quos cum vidiffet, cucurrit in occursum eorum de
ostio tabernaculi sui,& adorauit in terra,&.dixit,Domine fi inueni gratia in oculis tuis,ne
transeas feruum tuu &c.Vides hic tres primu apparuisse, & his tribus Ábrahá loques quáíl
vni,ait,Domine, quo verbo & personarum trinitas, &diuinitatis vnitas declaratur : quo­
niam etfi certú fit filos tres angelos fuisse,tamen Abrahaninontam ad angclos,qua ad illa
' 1* n 4'
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
cuius imagine illi gerebát,verba fuá dirigens ait,Domine si inueni gratia in oculis tuis &c. 5
Pfaí.lxvi. Dauid etiá propheta & rex,vt oftéderet deú trinu in vnitate,ait, Benedicat nos deus, deus ”
nofter,benedicat nos deus,& metuát eu omnes fines tcrrar.Cu enim ter deu nominasset,nc
forte inde occasione aliquis caperet suspicandi tres eíTc deos, relatione postmodu faciens,
in singulari numero dixit,& metuant eú omnes fines terra?. Ter enim nominans deu, tres
dfclarauit personas. Addens autc, & metuant eu &c. declarauit omnes tres vnu effe deum»
Efaias etiá exprimens voces Seraphim iaudantiú deu,ait,Sanótus,Sanctus, Sanctus.Sedne
Esa.vi, ex eo quód ter sanótus dixerat,vnitatem diuina? substancia? scissam effe aut diuifam aliquis
suspicaretur,fubiunxit,domin9 de9 fabbaoth. Cu ergo ter sanótus dixit,trinitate personam
oftendit.Addens autem postea dominus deus,in singulari, eiusdem trinitatis vnitatem de­
clarauit* Ipsa etiam veritas, Chfiitus videlicet redemptor noster,cum rediuiuus iam furre-
Matxxviif xerat, alcenfurus in ca?lum apostolis ait,Euntes docete omnes gentes,baptizantes eos in q
nomine patris,& filii,& spiritus sancti. Ecce hic vides omnes tres personas propriis no­
minibus appellatas. Sed cum omnes tres nominaret, innomine dixit, non in nominibus,
vt per hoc ostenderet omnes tres vnum eiTe deum , & vnam habere deitatis substantiam.
I.Iohan.v. Beatus lohannes in sua canonica epistola hanc rem apertissime docet.Tres funt(inquit)qui
testimonium dant in ca?lo,pater,verbum,&spiritustanctus;&hi tres vnu funt.Hoc autem
testimonium adeo eit clarum,vt nulla possit tergiuerfatione celari» Ibi enim audis tres, &
vnum.Tres contra Sabellium,vnum contra Amumrquemadmodum postea dicemus.Pau­
Roma.xi, lus quoque vt indiuifam sanóla? trinitatis operationem oftéderet,ait,Ex ipfo,& per ipsum,
& in iplo sunt omnia,ipsi gloria in fa?cula foculorum,amé.Cum enim ter ipsum explicuit,
personarum trinitatem manifeftauit.Sed addens postea,ipsi.St non iptis, ostendit illas tres
tj.Gor.xiq. personas vnum effe.Et alibi,Gratia domini noftri lefu Christi,& chancas dei, & commu­
nicatio fanóti spiritus,iit cum omnibus vobis. Vide ibi tres expresse personas nominatas, jj
quanquam ibi non denotetur earudem vnitas.fed praesenti proposito latis elt hoc, quoniá
nunc contra Sabeiiium agimus negantem in diurnis plures effe personas.Poftremo íohan-
nes m Apocalypsi,postquam descripserat illa praeclara quacuor animalia, de liiis adhuc io-
Apoc.iirj. quens ait,Et rcqtiiem non habebant die ac nocte dicentia,Sanótus,Sanótus,Sanctus, domi­
nus deus omnipotens,qui crat,& qui eft,& qui venturus eft.Quse verba fimiliima lunt illis
qua? ex Elaia proxime citauimus.Gum ergo tot sint de hac reciariifima scripturae sacra? te­
stimonia,non est quod aliquis Sabeliio deliranti credat-.fedcaptiuec vnufquilqi inteíleótá
fúum in oDÍcqumm huius hdei,credens deum effe trinum & vnum, trinum in personis, &
vnum in essentia.Si enim fota ratione humana hoc mysterium perscrutari aliquis voluerit,
Gantic.vL opprimetur a gloria tanti mysterii. Huic enim diótum esse videtur illud canncoru,Auertc
oculos tuos a me,quia ipii me auolare fecerunt. Quia quanto magis nitimur ad hoc myste­
rium sola ratione inueftigandum, tanto minus cognoscimus, & ob hoc ipsum deú a nobis |
auolare facimus. Hanc ha?reiim damnat Leo papa huius nominis primus.Nam epistola fe-
peuagesimaprima, qua? eft ad Aftorigenfem episcopii,in qua Prisciilianiftaru errores reiicic,
iicaif Primb itaqj capitulo demonstratur qua impie sentiant de trinitate diuina,qui & pa­
tris & filii & spiritus fanóti vnam atq; candé afferunt effe persona,tan I idé deus nunc pa­
ter, nunc filius,nuc spiritus fanótusnominctunnec alius fit qui genuit,aiius qui genitus eft,
alius qui de V tro q*, proceffitifed singularis vnitas in tribus quidem vocabulis, sed no tribus
fit accipiéda personis.Quod blafphemia? genus de Sabcllii opinione sumpserunt,cuius di­
scipuli etiá Patripaffiani merito nuncupatur: quia fi ipse eft fisi9 $ & pater,crux filii,patris
eft paffio:& quicquid in forma serui filius patri obediédo fuftinuu,totu m te pater ipse su­
scepit. Quod catholica: fidei fine ambiguitate contrarium eft, quae trinitatem vnicatis fic
¿umoy confitetur, vt patrem & filium & spiritumsanótú fine cófufione índiuisos, fine tem- ^
pote sempiternos,fine differentia credat a?quales. Ha?c Leo papa, vir pra?ter pontificalem
dignitatem fanótus fimul Lt doÓtus. De hac re scripsit diuus Hilarius Piótauoru episcopus
in duodecim libris de trinitate, in quibus contra omnós lforeticcxs de ea mate sentientes,
disputat:quanuis praecipue agat contra Arriü.Scripíit beatus Augustinus quindecim libros
de trinitate, in quibus multo clarius & expressius qui Hilarius rem ipsam pcrcraótat. scri­
psit edam iterum de trinitate & vnitate dei íibru vnum.Richardus de fanCto viótore, poft
lftos,eoru dióta & praecipue Augustini perstringens,& quodámodo expones, cópofmtfex
libros de trinitate. Specialem autem scriptorem qui contra Sabellici solum de hac re feri-
 ADVER. haere, lie. y. DE DEO, AZ
A pserir, hucusqs nonvidi. . , .
Exta haeresis eft cirea personarum diurnarum aequalitatem, quoniam etli plures fatea-

S tur personas indiuina natura subsiítétes, eas tamen dicit esse inaequales. Prius ergo de
filii persona pertractem9,deinde de spiritu sancto dicem9. De persona ergo filii est vna
haerefis,quae dicit filium esse minorem patre, neque este eiusdem substantiae cum patre, sed
esse meram creaturam. Huius biasphemix author primus (quod sciam) fuit Arrius qui­
dam presbyter Alexandrinus, tempore Constantini maioris,& Siluestri papae .-cuius rei hi­
storiam qui plene scire desiderat, legat decimum librum historiae scholasticae perRuffina
additum, & primum librum historiae tripartitae á capite duodecimo vfqucin finem. Ve­
rum aliqui sunt qui hunc errorem impingunt Origeni, qui plus H per centum annos prae­
cessit Arrium : a quo Origcne Arrium hausisse ferunt.Beatus enim Augustinus in libro de
jg haeresibus capite quadragefimotertio de Origene loquens sic ait* Dicit praeterea ipse Ori-
genes, quod filius dei sanctis hominibus comparatus,veritas sit: patri collatus,mendaciu :
& quantum distant apostoli á Christo,tantum filius á patre. Vnde nec orandus est filius cu
patre, quia non est author indulgendarum petitionum , sed supplicator. Haec de Origene
Augustinus. Hoc etiam impingit Origeni Theophilus Alexandrinus episcopus in suo pa­
schali per beatum Hieronymum é graeco in latinum traducto,qui libro secundo eiusde pa
schalis dicit Origcnem docuisse filium non esse orandum , neque cum filio patrem.Epi­
phani us in quadam epistola ad Iohanncm episcopum Hierosolymitanum, quam Hiero­
nymus latinam fecit, ait Origencm fuisse patrem Arrii, innuere volens Arrii doctri­
nam ab Origene fuisse deductam. Ad hunc eundem errorem accedit proxime Mctan-
gifmonitarum haeresis. Hi enim dicebant (vt Augustinus libro de haeresibus capite quin-
quagesimooctauo ait) fie filia clfe in patre, sicut vas paruum in vase maiore, filium minoré
£ patre facientes. Et ita a doctrina sua nomen acceperunt, metangifmonitae vocati. Qtyyúc* Mctangifc
granee , vas dicitur latine, MtTxyyeiirMÓf dictio composita idem est quod infusio vinus va-
iis maiiud. inde metangifmonitae, id est (fi ita licet loqui) tranfuafantcs vel intratantes.
Huius hacrefis tot extitere post Arrium fautores,vt longum esset & difficile omnes enume-
rarc.Nulla enim fuit vnquam haerefis quae tantum inualuerit, quoniam valde diffusa, lon­
go tempore durauit.Ab ortu siquidem solis & meridie,videlicet ab Aegypto veniens, per
Graeciam transiuit in Aquilonem,& inde Gothi egressi totum pené occidente hoc veneno Gothi?
infecerunt,quoniam illi Arrianis maxime faucbant. Durauit autem haec pestis fere per tre­
centos annos,aut forte amplius.Nam Hispaniam hoc morbo laborasse tempore Gregorii
papae,ipfomet Gregorio narrante cognouimus: qui tertio libro dialogorum capite trigefi-
mopnmo refert Ermigildum primogenitum filia Leonigildi regis Hifpaniarú, qui a Go­
this originem duxerat,& Arrianus erat, fuisse ad veram fidem a Leandro Ifpalenii archie-
D pifcopo conuerfum.Qui Ermigildus ob hoc á patre in vincula & carcerem coniectus,curti
m diepafchatis a quodam episcopo Arriano eucharistiam sumere nollet, ex mandato pa­
tris interfectus est,& verus dei martyr effectus.Mortuo patre successit illi alius filius fecun­
dus nomine Recharedus,qui & ipse Arrianus erat: sed hic mortuo patre á Leandro cóuer-
fus estad fidem catholicam,quemadmodum & frater eius Ermigildus. Hic Recharedus pau
lati m omnes Arrianos eiecitab Hispania: nec permisit vnquam aliquem sub eo militare
qui Arrianus esset. A Constantino autem,sub quo Arrius insanire coepit,vfq; ad Rechare-
dum fere terccntum anni interiecti funt.Hxc narraui vt videatur quanto tempore h^c pe
stis ecclesiam vexauerit. Cuius hxrefis fautores, etsi non omnes, enumerabo tamen preci­
puos,eos videlicet qui famosiores fuere.Post Arrium successit in eadem secta Aecius quidá: Actias,
post Actium Eunomius alter.-post istos Aeacius,eodé fere tempore. Varimandus quidam, Eunomius
concia quem scripsit loacius clarus Hispanus.Maximinus episcopus,contra quem Augusti- ^caeius.
E nus scripsit,& publice difputauit,qu^ disputatio habetur in sexto tomo operum Augustini ^anmac^s
in impressione Parifiensi. Fclicianus alius,cum quo difputauit publice idem pater Augu- j^ikianus
stinus,qux disputatio habetur in eodem tomo operum Augustini., Paseentius quidam co- Pafcétius,
mes,cum quo etiam difputauit idem pater,& ad qué pro hac re aliquot misit epistolas,qu$
disputatio reperimr inter epistolas Augustini,cpistola.clxxviii. Secutus est Petrus Aballar- Petrus A>
dus etiam hunc eirorem, quoniam(vt illi impingit beatus Bernard us epistola, cxc) posuit bailar dus,-
gradus in trinitate,dicens personas esse inaequales : qui etsi verbis voluerit differre ab Ar­
no,re tamen assentit illi. Fuere alii multo plures,qui Arrianam haereilm tutati sunt, sed hi
fuere clariores. Hxc h^refis ex his quae iaalibi diximus,facilé cóuinci potest. Superius qui»
ti ii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
dem cum de Christi persona ageremus, ostendimus ex scripturis Christum filium dei esse p
verum deum. Ostendimus etiam in huius tituli, quem modo pertradbmus, haeresi prima,
tantum esse vnum deum. Aut ergo Christus filius dei nó est deus,aut ii est deus, oportet vt
Esa.xliij. flt vnus cum patre deus,quoniam ipse deus pater per Efaiam prophetam loquens ait,Ante
me non est formatus deus,& post me non erit. Ego sum,ego sum dominus,& ahsq; me non
est faluaror.Si ergo ante deum patrem nonfuit alius deus,nec post illumfvt ille au)eric al­
ter,ergo filius non est deus.quod si deus est,oportet vt sit ille idc deus qui pater: quia nec
ante nec post ipsum est alius deus.Pngcerea si filius est deus,quomodo potest pater filiú ali­
quo tempore praecedere (vt ait Arrius) cum dicat deus pater, post me non erit alius deus?
Si filius est deus,ergo patri coaeternus. Nam si patri non est coaeternus,sed posterior patre,
ergo non est dcusrquia pater ait, post me non erit alius deus. Vides quibus angustiis pre­
mitur Arrius dicens filium minorem patre, nec eiusdem substantiae cum eo, nec coaeterna q
patri,sed posteriorem patre,& ab eo creatum. Haec enim dicens,cogitur negare filium dei
esse deum,aut si fatetur esse deum,cogitur ponere duos deos, cum dicat illum nó esse eun­
dem deum qui & pater, sed alium.Si ergo pater est vnus deus, & filius alter deus, iam duo
Efa,xlv. erunt dii.Sed contradicit pater dicens, Ego dominus, & non est amplius. Extra me nó est
dcus.Si filius est deus,& non de sub stantia patris (vtait Arrius) iam extra patre esset deus.
Et certe tam efficax mihi videtur haec argumentatio, vt quemlibet Arrianum conuincat.
Sic enim cum cócludit,vt nulla rimula pateat illi qua elabi possit. Nihilominus tamé plu­
ra aduerfus cum citabimus testimonia. Iohannes nanq> euágelista de filio dei loquens ait,
IohanT Omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factu est nihil. Aut ergo filius dei nihil est, aut fa­
ctus no est.Quod si aliquid est,Lc factus est,vt Arrius fatetur, ergo per verbum dei, hoc est
per siiiu factus estrergo silius dei per feipfum factus est,& ita erat anrequa fieret.quae omnia
de nulla re vllus intellectus capere potest, tantum abest vt de filio dei vere dicantur. Rur- }j
fum,si filius dei est,ergo aequalis patri,& eiusdem natura: cum eo, quoniánó est aliter pos­
sibile vt filius sit,qui non est de substantia patris. Non est enim possibile vt filius hominis
sit,qui nó sit homo:multo ergo minus filius erit dei, qui non est deus.Si deus,aut ergo idé
deus cum patre,& est quod fides catholica docet:aut alter deus,& tunc erunt plures dii.Nó
est etiam possibile vc filius hominis sit,qui non est de substantia hominis genitus : sic ergo
non erit possibile vt filius dei sit,qui non est de substantia diuina genitus. Quod si ex cade
substantia patris genitus est, & deus est vt pater,oportet vt aequalis sit patri, alioqui nec de
lo lan.v, fL1bstantia patris erit,nec deus erit. Propterea (inquit Iohannes) magis quaerebant eum lu­
dan interficere,quia non solum foluebat sabbatum, sed & patrem suum dicebat deú, aequa­
lem se faciens deo.Peiores sunt ludaris Arriani,& obtusiores ingenio illis: quoniam Iudaei
bene intellexerat Christum praedicantem se aequalem patri per hoc solum quod dixit se fi­
lium dei. Videbat enim non posse aliter fieri vt filius dei esset,quin esset etiam deus,& per f
consequens aequalis patri,&eiusdem naturae cum eo. Praeterea, Behemoth ille qui diaboli
Iob.xl 6guram gerit,principii viarum,hoc est opera dei,in libro Iob prodicatur: eo quod prima
sit dei creatura. Oportet ergo hac ratione,vt filius dei non factus esse credatur, aut illupost
Behemoth factum esse putetur:quoniam alioqui nó erit possibile vt Behemoth sit princi-
Iohan.x. pium viaru dei. Deinde ipfemet filius dei de hac re testimonium perhibet,dices,Ego & pa
ter vnum fu mus. Qui locus (mea quidem fententia)apcrtissime Arrium conuincitiquanqui
Evasinus. Era imus Roterodamus,vir de bonis literis optime meritus, aliter sentiat, dicens hoc loco
parum agi contra Arrianos:qua de re eum nunc in contentionem voco,non q? cum Arria-
nis eum sentire credá (quod absit & illa sentire,& me de illo credere) sed vt ostendá quod
male locu illum Iohannis circunfpexeritmec mira,quia quandoqffvt est in prouerbio) bo­
nus dormitat Homerus. Credo certe eu aliter nuc sensura,si loca reuifat,&diligenter feru- £
tetur.Vtauté clarius agamus, verba eiufdé Erafmi refera. Is enim doctissimus vir in anno-
iJohan.v. ^^onibus super prima catholica epistolam Iohánis expones illud, Tres sunt qui testimo­
nium dant in casso &c.sic ait,Dominus Iohannis decimo dicit, Ego & pater vnum fumus.
Hoc testimonio quomodo prosternetur Arrianus?nisi doceas vnu in literis sacris nó appel
lari,nisi quas sunt eiusdem fubstantiae.Nunc quum innumera loca suppetant quae docet in-
tcliigi de consensu mutuaq*, beneuolentia,ad confirmandam opinionem orthodoxi vale-
bitrad retundendam harretici pertinaciam non video quátum valeat. Qupd autem Chri­
stus ibi loquatur de concordia quam habet cum patre, probabili cóicófura colligitur quod
Christus non respondet ad id quod dixerat fefe vnum cum patre, sed quod deum appella-
 ADVER. HAÉRE. LIB. V. DEDEO,
A bat patrem suum, seqj singulari quodam modo vocabat filium dei.Hucusqj Erasmus.Scd
falúa huius viri doctissimi reuerentia , hic locus apertissime Arrium conuincit. Yc autem
hoc ostendamus,video a nobis hoc exigi, vt probemus locum illum nullo pacto posse de
animorum cócordia incelligi.Pro qua re plene exhibenda illud est ante omnia afpicicndú,
quid est in eo loco fubiecta materia,de qua sermo fiebat:& quis scopus ad que Christi ver
ba dirigebantur.hoc enim est maxime necessarium ad cuiustiber scripturae intelligentiam,
videlicet eiusdem scripturae circunstantias scrutari, ex quarum scrutinio facile scripturae
intellectus hauritur. Christus siquidem in eo loco cum de ouibus suis dissereret, dixiq Et
non rapiet eas quisquam de manu mea, hoc est de potestate, folenne est enim in sacris lite­
ris potestatem nomine manus designari. Et vt alia multa testimonia omittam,illud est a-
pertum vbi dicitur,Factum est verbum domini in manu Aggei propheta:. In manu,id est Aggeú¿
B in potestate eius.Sic etiam hic accipiendum est cum Christus dicit, Et non rapiet eas quis­
quam de manu mearnisi forte velimus deum cu Anthropomorphitis corporeum credere:
quoniam etsi de Christo posset iuxta litcram dici quod habeat manus iuxta naturam hu­
manam,de patre tamen hoc non potest dici,de quo postea dicitur,Nemo potest rapere de
manu patris mei.Christus ergo volens ostédere oues suas esse tutas,dicit, Et non rapiet eas
quisquam de manu mea. Vt autem hoc probaret, addidit sequentia> dicens, Pater qui de­
dit mihi,maior omnibus est.Sic enim ibi legit Erafm9,Et nemo potest rapere de manu pa
tris mei. Vt enim probet Christus neminem posse rapere oues suas de manu sua, hoc assu­
mit, quod videlicet nemo potest rapere de manu patris fui. vnde colligit 9 nemo possit
etiam de manu sua assumere.Quod si quis de collectione dubitauerit,tanc| male collegerit*
addidit,Ego & pater vnu fumus.quo dicto probamc bene collegisse in argumétatione sua.
Nam si ille & pater vnu sunt, non magis poterit rapere de manu sua,A de manu patris. Et
£ q>ille sit verborum ordo,ex litera ipsa patet, & Augustinus & Theophylactus siecá distri­
buid. Cum ergo ad hunc finem verba illa Christus dixerit,constat apertissime,nullo pacto
posse intelligi de vnitate animoru,sicut alibi dicitur, Erat eoru cor vnu,&anima vna. Na Actuum.!¿
si de vnitate & consensu animorum verba illa interpretentur, collectio Christi erit nullius
valoriSjVt clarissime patet.Sic ení argumentatur,Nemo potest rapere de manu patris mei,
ergo nemo potest rapere de manu mea.Si quis neget eu bene collegisse,probat dices, Ego
& pater vnfi fumus, vnú inquá potestate,de qua tue erat quaestio,vnu inquánatura. Vnam
certe oportet esse manu patris & filii, vt bene colligat filius neminem posse rapere oues de
manu sua,per hoc 9 nemo potest rapere de manu patris fui. At si de vnitate animorum St
mutua beneuolentia loqueretur,qualis erat illa collectio? Quis nó videt illam esse prorsus
inualidam?Ad huc enim modu posset quis in gratia existens dicere St argumetari, Nemo
potest hunc calamu rapere de manu mea,quia nemo potest rapere de manu patris omnipd
P tentis q in coelis est.Qtiod si quis dicat collectione esse prorsus inutile,in eiufdé collectio-
1 nis probatione fubiiciet id quod Christus dixit,Ego & pater vnu fumus. Iam (vt opinor)
fatis aperte ostédimus <J efficax sit hoc scriptura: testimonium aduersus Arríanos. Quod it
Erafmus bene circuspexisset,certo scio 9 rectius intellexisset. Veru illcfvt patet) non aspe­
xit ad praecedentia,sed solum ad sequentia, per qua: Christus respondit ludaris. Iudari nlqj
audito illo verbo melius 9 Arrian i illud intellexerunt,ex illo colligetes Christum se dicere
Deum,quia dixerat fefe vnu cum patre,quod dictum per sequentia verba quodámodo có-
firmat. Accedit ad h«c,quod Paulus de eodem filio Dei loquens ait, Qui cum in forma dei Philip.^
esset,nó rapinam arbitratus est esse se «quale Deo. Vides hic «qualitate dei. cur ergo Arr i
audes dicere Deum patrem maiorem,filium vero esse minorem?Aduerte etiá 9 hic Paulus
de Christo loquens fecudum expressam diuinitatem dixit,cum in forma Dei essetmó ante
dixit,cum in forma Dei factus esset, sicut alias de eo iuxta humanitatem dictu est, Verbum IohatiJ#
x caro f^ctd est.Nó ergo sic dixit,sed ita,cu in forma Dei esset, quia esse est propriu Dei, iu-
,. xta hlud, Ego sum qui sum. Ex eodé etiam scriptura: testimonio cóuincitur Sabelliüs.Ná Exd.iif¿
qui par e st & «qualis, alterum habeat oportet cui collatus «qualis reperiatur. Ex illa ergo
«qualitate du« ostenduntur perfon«. Sed iam opus est vt contra dictum Origenis osten- -
damus filium dei orandum. Hoc autem non est magnu negocium, cu apertissima sint feri-
ptur« testimonia.Propheta siquidem de filio dei loquens ita ait,Adorate eu Omnes angeli Psai.xcv/,
eius.H«c auté verba Paulus interpretatur esse dicta a patre coelesti de filio suo vnigenito,
sic dicens,Et cum iterum introducit primogenitum in orbem tcrr«, dicit, Et adorent eum Hebi)'
prones angeli dei.Quomodo ergo non est orandus,que clare constat esse adorandu ? Quo
r lii
 F. alfonsí de castro, mínoritae
testimonio non minus prosternitur Arrius A Orígenes. Si enim filius dei est creatura (vt F
Exo.io.&r Arrius ait)quomodo illum deus pater adorare iubet,qui alias omnis creaturae adoratione
Deut. 5. tam stricte prohibuit ? Omitto Magorum adorationem huic etiam in cunabulis existenti
Actuu. vij. exhibitam.Praeterea, Stephanus cum lapidaretur a ludaris, letum Christum filium Dei ora­
bat,dicens,Domine Iefu suscipe spiritum meum.pofitis autem genibus clamauit voce ma­
gna dicens, Domine ne statuas illis hoc peccatum.Petrus etiam vt Aeneam paralyticum á
Actuü. !x. morbo liberaret,ait, Aenea fanet te dominus lefus Christus. Vox certe illa deprecaneis est
non imperantis,quia nemo imperat nisi illi quem credit sibi fubiectum. Dcniq, Paulus ait,
Philipp. H. Dedit illi nomen,quod est super omne nome, vc in nomine Iefu omne genu flectatur,coc
lestium, terrestrium, & infernorum. Quod ante Efaias prophetauerat, qui dei nomine lo-
Efa.xlv» quens ait, Mihi curuabitur omne genu. Talis autem genuflexio cuiusdam adorationis &
humillimae deprecationis indicium est. Praeter haec tam aperta scriptura: testimonia extat Q
Conciliu Concilii Nicaeni definitio, quod sub Constantino maiore celebratum est, in quo trecenti
Nicscnum, A decem & octo patres congregati, talem ore proprio ad suam & nostram salutem cófesti
sunt fidem.Fides Nicaeni concilii. Credimus in vnu deum patrem omnipotétem visibilia
& inuisibilium códitorem.Etin vnu dominé IefumXhristum filium Dei natum de patre
vnigenitum,hoc est de substantia patris,Deum de deo,lumen de lumine, deum verum de
deo vero, natu non factú, confubstátialé patri, id est vnius fubstátix cu patre(quod Grxci
dicunt)per qué omnia facta sunt qu^ in coelo & in terra 8ec.Haec cóciliu Nicqnu.
Eandem fidem protulit cócilium Constantinopolitanu sub Theodosio maiore celebratu,
& concilium Ephesinu sub Theodosio iuniore, & concilium Chalcedonéfe sub Martiano
imperatore,& plurima alia concilia hoc kleui cófesta sunt:de qua re extat liber vnus beati
Hilarii de synodis celebratis aduerfus Arríanos, in quo libro reddit rationem eoru conci­
liorum qua: aduerfus Arríanos celebrata sunt. Veru quonia Arriani aliquot scripturae loca
perperam intellecta adducunt in fux hxresis testimonié,pro illis ferine omnibus dissolué-
dis sufficit admonere iectorc, vt quonia in Christo dux iunt naturx,quxdá diuina,fecúdu
quamxquaiis estpatr :airera humana,fecúdum qui minor est patreiquotiefcunq, scriptura
Christo tribuit infirmitate,aut inaequalitate patri,aut alia huiufmodi, ea inrelligat este in­
terpretanda iuxta naturi humani,fecúdum quam infirmus fuit & debilis, & patre minor.
Secudum illa verbé caro factú este dicitur, fecundé qui patré orat, Lc cum clamore valido
& lachrymis preces effundit, reliqua auté de illo iuxta diuinitaté sunt accipienda. Contra
hanc hxresim plures scripsere.In primis Athanasius,que cum eodem Arrio disputaste fei ut,
scripsit de vnica deitate trinitatis libros duos. Beatus Cyriilus scripsit opus insigne, quod
thesaurum infcripsi^quatuordecim libris partitu,in quo contra plures hxreticos agit, prae­
cipue tamen córra Arríanos.Ex latinis scriptoribus primus(quod scia) ex his qui extát fuit
Hilarius Pictauorum episcopus,qui etsi in libris de trinitate diffuse contra Arriurn & alios |
haereticos disputet,tamen specialem librum dc hac re contra Arriurn edidit de patris & fi­
lii vnitate.Victorinus Afer,a quo dicitur Hicronymé didicisse Rhetoricam,quatuor libris
córra Arriurn disputat,quod opus ante annos qmnqj est imprestum Bastiese inter illa opera
quae in antidoto haeresum coaceruata sunt. Beatus Ambrosius scripsit de fide orthodoxa
contra Arríanos librum vnu.Beatus Augustinus fxpistime cu Arrianisfvt iam ostendimus)
difputauit,& libros córra eos cópofuit plures: contra sermonem Arrianorum libra vnum.
contra Maximinum Arrianoru episcopum libros tres. Contra Felicianum librum vnum.
Idacius clarus Hispanus, qui (vt fufpicor)eodem serme tempore fuit quo Augustinus, scri­
psit aduerfus quendam Varimandum Arrianum insigne opus, quod etiam habetur in eo
volumine quod Antidotum haeresum inscribitur. Alios autem non vidi.
Eptima hxresis est quae negat filié Dei este verbú.Huius baeresis authores (vt Augusti.

S in lib.de haeresib9 cap.xxx.ait)dicti sunt Alogiani,quasi sine verbp.logos enim graece,

r . latine verbum dicitur.Et quia iii Euangelio lohánis expreste hoc habetur q> sili
flt verbum patris,hac occasione euangelium illud non recipiebant, dicentes illud non este
u>c Iohannis Apostoli.Contra hác hxrelim nó est opus disputare,cum sit tam apertu testimo-
* niu lohánis apostoli,quod nullo pacto negare postunt. Superius enim ostendimus catalo­
gum librorú canonicorú,in quo infertu est euangelium Iohannis.Quo catalogo astignato,
tunc signauimus arma catholicis &: haereticis cómunia,quibus & hxrecicu fe tueri,&catho­
licum pugnare oportet.Cum ergo hi haeretici prouocent catholicos ad certamen,no est q>
arma iam recepta veluti culpata reiiciár.Sed ne testimoniis carere videar,opus est vt alm-
de
 ADVER. HABRE. LIB. V. DEDEO, 100

^ de etiam testimonia petamus ad hanc hxresim reiidendam.Sapiens náq$ ais, Cuñí quietú SapjcVlt
silentium continerent omnia,Lc nox in suo cursu medium iter haberet,omnipotens sermo
tuus domine exiliens de cocio, á regalibus sedibus durus debellator in mediam exterminii
terram prosiliuit.Hxc auné verba constat nó poste intelligi de sermone prolatiuo,qui ver­
berato aere sonat,quoniam ille omnipotens non est,sed solus deus omnipotés est. Et alibi
expressius,Fons sapientiae verbum dei in excelsis. Et Propheta in persona patris loques ait, EccFu.
Eructauit cor meum verbum bonú.Cóstatauté q> de filio dei loquatur,quon á de illo sunt pial.xliiij»
illa quae fequutur,Speciosus forma prae filiis hominfi &c. Et Efaias apertius hoc docet,qui
ait,Exsiccatum estfocnu,& decidit Hos: verbum auté dei nostri manet in seternu. Verbum Efa,xL
autem prolatiuu simul cu ipso sono transit,& minorem durationc cjTocnu habet: quapro­
pter fieri nequit vt ad illud verba Esaix referantur, sed ad filium dei,cuius aduétus in hunc
B munda in illo capitulo prxdicatur.Illud ergo verbum quod est sternum & omnipotés, &
quod est fons sapientis,quodq; pater coelestis eructauit gignendo,& quod ex ore altistimi
prodiit:illud inquam est filius dei.Taceant ergo Alogiani, & quae no inteliigut, veneretur
tan 5 sacramenta absconditu,&nolint res diuinas ex capacitate fui intelleófus metirL
Ctaua hxresis est de filii persona male sentiens, dicit enim filium dei ignorare diem

O vltimu.Huius hxresis authores(vt Isidoras libro.viii.Etymologiarum cap.v. ait) di?

i cti sunt Ignoitx,eo q> ignorantiam impingant Deo. Ad hoc autem dicendum moti Ignoitar.
sunt propterea q> Christus apud Matthxu dixit, De die illa & hora nemo scit, neq; angeli Mai.xxiiifi
coelom,nisi solus pater.Etapud Marca expresse nominatur filius,vbi sic dicitur, Dedicad- Mara.xiij.
tem illo vel hora nemo fcit,ncq; angeli in coelo,neq; filius,nisi pater.Sed antec[ huic obie-
ctioni refpódeamus,oportet vt nostra & catholica fidem prius confirmemus.Propheta re­
gius ait,Omnis consummationis vidi finem.Cum ergo vicimus dies finis sit & cósumma- Psal.cxv jf¿
q tio temporis,sequitur q> illum viderit. Si forte dicas illud Prophetx dictum non esse filio
dei tribuenda,saltem Esaix dictu non poteris hac occasione reiicere: quoniam de Christo
filio dei pro nobis crucifixo loquens,ita sub nomine eiusdem Christi ait, Torcular calcaui Efa.lxiip
solus,& de gentibus non est vir mecum.Calcaui eos in furore meo,& conculcari eos in ira
mea: & aspersus est sanguis super vestimenta mea,&omnia induméta mea inquinatii.Dies
enim vltionis in corde meo, annus retributionis mea: venit. Hic aperte vides filium Dei
fatentem fe scire diem vltimu,quonia ait,Dies vltionis in corde meo. Qus verba constat
in persona filii dei esse dicta,quoniá qui dixerat,Torcular calcaui solus &c. eadem verbord
consequentia fubiunxic dicens,Dies vltionis in corde meo.Prxtcrea,Paulus de filio dei io-
quensait, In quo fune omnes thesauri sapientis & scientis absconditi. Si omnes thesauri tioMij.
sapietis & scietis,ergo etiam notitia vlcims diei.Rurfum, Omnia per filid dei facta sunt Iohan.ju
(vtaitlohannes Apostolus) ergo etiam tempus & omnes dies per illum facti funu ergo &
D vitimus ab illo mente iam factus est,qui nouic omnia qus facturus est,ante£ fiant.Deinde
ipfemet filius Dei ad patrem ioquens ait, Omnia mea tua sunt, & tua mea sunt. Aut ergo, iúhah^fif
filias scit diem vltimu quemadmodu pater, aut pater ignorabit quéadmodu filius, quonia
alloqui falsum esset quod fissus ait patri,Omnia tua mea sunt. Et in alio loco,Omnia mihi iUCa,x,
tradita sunt a patre meo. Sed si illius vltimsdiei notitia sibi pater feruauit, oportet vt noEt
omnia filio suo pater dederi t. Accedit ad hoc, q> si vltimu ignorat, omnes etiam qui sunt,
ante illum,oportet ignorare: quoniam si ignorat diem vltimu,sciet etiam illum foJutii/ibi
ignoratum: & si sciret omnes prscedentes diem vltimu, necessario sciet diem proxime se­
quentem esse vltimu, alias non esset certus fe scire omnes dies prscedentes. Quod si certo
scit omnes dies prscedentes vltimu,tunc iam sciet proxime sequentem fore vltimu,& ita
sciet vltimu. Aut ergo vltimum scit,aut si vltimum ignorat,prscedentes eum ignorare erit
tiecessc.O stenso igitur q> silius Dei scit vltimu diem squé bene vt pater,fuperest vt decla-
É remas quo pacto intelligendu sit cum ait se diem illu nescire. Pro quare valde suffragatur
nobis id quod in Actis Apostoloru legimus discipulos interrogaste domina dice tes, Do- Áiü.ú
mine si in tempore hoc restitues regnú Israel? quibus ille respondit,Non est vestmro possl* V ' -
tempora vel momenta qus pater posuit in sua potestate. Ibi certe silius non negat fe scire,
sed solum ait non spectare ad illos illius diei fcietiam. Vnde colligitur illum diem esse se­
cretum,& nulli reuelandu.quod prudens ipse dominus fecit,vt nos cautos redderet, & had
occasione vigilare faceret: ideo dixit,de die illa nemo scit. Quód auté hac occasione illud
dixerit,ex decursu literx colligitur,quonia statim fubiuxit,Vigilate ergo,quia nescitis qua
hora dominus vester venturus sit,Ne auté forte crederent labore aut industria aut aliqua
n iiii
 F. ALFONSÍ de castro, mínoritae
humana ratiocinatione fe posse illum diem scire,addidit,ncqj angeli coelorum, vt hoc di- p
,cto i 11 os á quolibet huius diei scrutinio deterreret. Sed quia torte discipuli hoc vellent ab
ipso Christo eoru magistro discere & inquirerc(vt eos ab hac inquisitione separaret,vlteri*
addidit,neq? filius,sed solus pater.quali hoc verbo illis diceret, Nolite foliciti efisede illius
diei notitia,quoniá illam nullus habet:neq*> a meipfo petatis,quoniá nec ego etiá fcio.Nó
q> ipse simpliciter nesciat, sed quia etsi sciat, non tamen vt illis rcuelare debeat: quemad-
modusi aliquid tibi secrete cómiíTum est vt nulli alteri reueles,&postea aliquis á te de illa
re sciscitetur: refpódebis,& merito,te nescii e: quoniá ctfi scias, non tamen sic scis vt reuc-
larepoifis.Sacra aute scriptura,cu pro hominibus crudiédis facta fit, eodem more Ioquedi
vtitur quo homines loqui folent.quapropter(vt ait beatus Augustinus in libris de doctrina
Chriftiana)eifdem tropis,figuris, & metaphoris vtitur,quibus in nostra cómuni locutione
vtimur. Filius ergo Dei fatetur fe nescire diem illum,quia ctfi sciat,non tamen fie vtreue- q
lare debeat. Quod manifeste ostendit illa sententia, Non eft vestrum nosfe tepora vel mo­
menta quae pater posuit in sua poteftate.Noluit autem illis dicere aperte,icio,sed nolo vo­
bis reuelare: ne illos hac responsione tristes redderer, aut minus erga feipfum affectos hac
occasione efficeret. De hac re longe disputat beatus Hilarius in nono libro de Trinitate,
paulo ante finem.
Orígenes. TX ]Ona hserefis etiam filio ignorantiam impingitrOrigcnes náq; (quemadmodum illi
I ^tribuit Epiphaniusin quadam epistola ad Iohanne episcopum Hierosolymitanum)
V dixit filii nó poffe videre patre,nec spiritu sanctu polfc videre film. £t certe Epipha
nius citat verba Origenis in libris Peri archon,vbi fie Origcné dixisse refers Sicut enim in­
congrua eft dicere,q> possit filius videre patré,fic inconsequens eft opinari, q> spiritus san­
ctus poffic videre filium.Hzcc dixisse Origenem refert Epiphanius. Vt verum fatear,miror
viri tam docti,qualis fuit Orígenes,in tam aperti errore fuisse lapsum, cu fit tá apertus lo-
Matthxi, cus scripturae ita dices, Nemo nouit filii nisi pater, neqs patrem quis nouit nifi filius,& cui
voluerit fili9 reuelare.In hoc loco tá vere tribuitur filio notitia patris,vt ex co magis posset
quis suspicari fpiriti i ancti nó videre patré. Quanq & hoc nó ita fe habet,quoniá ea q ad
se dici tur,quae nicrccétiores theologi absoluta & essentialia appellat,tribus personis iunc
cómanla,sicut & ipsa cfietia. Quapropter etsi in his locutionibus reperiatur dictio exci usi­
na,per quam prima fronte excludi videatur aliqua pcrfonamulla tamen eari excluditur,sed
solum excluduntur illae res quibus essentia diuina non sic fc communicat. Vt vni é multis
Efa.xlv. gratia exempli afferam,per Esaiam prophetam Deus pater loquitur dicens,Ego dominus,
& non eft alter formans lucem,& creans tcnebras.Niquid ergo dicemus filium aut fpiriti
sanctum non formare lucem,quia dixit pater,non eft alter formans lucem? Abfit.Nam de
filio Dei Iohannes ait,Omnia per ipsum facta sunt,& fine ipso factum eftnihil.Etcu aquar
Gene.i. crearetur,spiritus domini ferebatur super eas. Et de eodem spiritu Dauid ait, Verbo do- |
Pfal.xxxij., mini coeli firmati funt,& spiritu oris eius omnis virtus eorum. Ad hunc modum interpre­
tandum eft id quod dicitur, Nemo nouit filiu nifi pater, neqj patrem quis nouit nifi filius.
Notitia enim res eft quas ad fe dicitur, hoc eft absoluta,ac proinde essentialis, & omnibus
tribus personis cómunis: quapropter ctfi ibi dictio cxclufiua ponatur, non eft tamen inte!
figendum aliquá personam diuinam excludi, quin etiam spiritus sanctus cognoscat patre
sicut filius,& filium sequé perfecte sicut pater.Hoc auté quod de spiritu sancto dicimus, cla
rius patebit cu in sequentis harrefis expugnatione conuicerimus ex sacris literis spiritum
sanctu effe patri & filio consubstantialem,hoc eft eiusdem cum illis fubstantise.-quapropter
erit necessarium, vt omnia quae sunt patris & filii, sint etiam spiritus sancti, ita vt spiritus
sanctus vere dicere poffit vtrique quod filius dixit patri, Omnia mea tua sunt, & tua mea
sunt. Vnde apertissime couincitur spiritum sanctum cognoscere patrem quemadmodum g
filius,& filium quemadmodum pater*
E cima haerefis impetit spiritu sanctu, quoniam ait spiritu sanctu effe minore patre

niu§.
D & filio,& non effe eiufdé substantias cum patre,sed effe veram creaturam.Huius h£-
Macedo> re fis princeps fertur Macedonius quidá Conftantinopolitanus episcopus,tep
ftantii imperatoris,& Liberii papae,á quo Macedonio Macedoniana haerefis appellata eft,
Arrius. & eandem haere sim prius docuerat Artius,qui sicut dixit filium dissimilem patri,& effe
creaturam,ita etiam docuit de spiritu sancto.Sed quoniá Arrii sequaces diuifi sunt, quibus­
dam affirmantibus filiu quodámodo similem patri,licet non eiusdem effentiq:quá partem
Eunoraius terufic Eunomius quidá corpore leprosus ,& artis dialéctica callidiffimusialiis autem affir­
mantibus
 AD VERSVS HAERES ES LIE. V. DE DEO. i-i
^ mantibus filium per omnia similem patri,sed spiritum sanctu esse illis prorsus dissimilem,
merámque esse creaturam,& istorum dux fuit Macedonius,ideo ab eo nomen accepit, vt
Maccdoniana hqresis diceretur:quoniam sub Arrio magis disputatum est de filio quam de
spiritu sancto.Hi sic sentiétes vocati suntpneumatomachi,id est spiritus sancti impugna-
tores.xwwc grqce,est idem quod spiritus latine.quod si in sacris literis reperiatur proposi­
to articulo To (vt annotat Didymus inlib.de spiritu sancto ) femper significat spiritu san­
ctu. ¿w<x<w/ graece,estide quod latine pugno.inde dictio cóposita 'srvwuLotTomxxoS) id est spi­
ritus sancti oppugnator.Hic non possum continere meipfum quin referam quam bellam
illius vocis etymologiam adferat Bernardus de Lutzéburgo in suo catalogo haereticoru,
vbi sic ait, Et dicuntut a pneuma , id est spiritus, & tocos, id est mater, quia spiritum san­
ctum ex matre ipsa processisse dicebat,& de filio Dei.Et certé nó est mirandu quod igno-
B rauerit,sed illud valde miror,esse aliqué tam impudentis arrogantiae,vt quod prorsus ignd
rat,non vereatur tanta cum authoritate docerc.Sed hoc non potest vilo pacto tolerari, q*
videlicet vt etymologia quam ex suo cerebro finxerat,proposito negocio conuenirct, ad­
didit Macedoniu sensisse quod spiritus sanctus ex matre processerit, & de filio Dei,tancj
fi filius Dei coiens cum matre genuisset spiritum sanctum. Difpercam si vel per somnium
Macedonius tale dixit, aut si frater Bernardus hoc apud aliquem scriptorem de Macedo­
nio reperit.Nam beatus Augustinus in libro de haeresibus cap.lii. de Macedonio loquens,
nihil tale illi impingit:Philaster qui hos haereticos non Macedonianos, sed Scmiarriahos
appellat,nuquam huius fabulae meminit.Ecclesiastica historia in decimo libro cap.xxv.de
Macedonio loquens,nullum tale figmentum illi tribuit.Historia tripartita lib . V.cap. xli°
de haeresib.Maccdonii disserens,nec vllum matris nome circa spiritus sancti productione
ibidem posuit,sed solum dicit Macedonium sensisse quod spiritus sanctus sit patri dissi-
C milis,& minister illius,& illa dixerit spiritui sancto tribuenda,qua? de angelis dicuntur. Ari
autem angeli dicatur in scriptura habere matres,videat frater Bernardus de Lurzemburgo.
Eeda in libro de ratione temporum de Macedonio faciens mentionem, nuquam illum ta
lc sensisse refert,quale illi impingit Bernardus de Lurzemburgo. Et vt ad recétiores dcfce-
dam,Platina in vita Felicis papae huius nominis fecundi,idem dicit dc Macedonio,& sub
eisdem fere verbis quibus Ecclesiastica historiaste Macedonio disseruerat.Guido cum fem
per Augustinum & iiidorum sequatur,etiam hic fui similis, folii m Augustini & Isi dori de
Macedonio censuram refert * Vbi ergo Bernardus de Lutzemburgo inuenit Macedonium
dedisse spiritui sancto matrem,ex qua & filio Dei spiritum sanctum processisse dicat?Cer-
te ego aliud no possum conjicere,nisi quod forte apud alium similis farinae legit, & nulla
adhibita rei indagine(vt alias de illo diximusjin suum opus transcripserit,aut forte (quod
magis credo)ipfe apposuit é suo cerebro,vt etymologia per eu allata fubiectae materiae có-
D ueniret,& ita (vt est in prouerbio)ad lapidem applicauit amussim . Sed iam opus est vt ad
oppugnationem hseresis accedamus. Pro qua re memores esse oportet eorum quae superius
contra Sabellium attulimus.ibi enim ostendimus trinitatem vnitatis, patrem videlicet &
filium & spiritum sanctum vnum esse Deum.Ipsa enim veritas dixit Apostolis suis , Eun- Matuf­
ies in mundum vniuerfum,praedicate euangelium omni creaturae,baptizantes eos in nomi
ne patris & filii & spiritus sancti. Cum in nomine dixit,& non in nominibus,aperte osten­
dit eorum trium vnum esse nomen,vnamque substantiam, spiritus sanctus ergo est Deus,&
patri consubstantialis.Praeterea(vt supra de filio fumus argumentati) cum vnus tantum sit
deus,& non pluresmon potest esse vt spiritus sanctus sit deus,quin sit vnus cum patre & fi­
lio deus,quoniam alloqui plures essent dii,quod catholica fides abominatur. At quód fpiri
tus sanctus sit deus,Paulus Apostolus testatur,qui in priore ad Corinthios epistola ait, An / Cor
nescitis quoniam membra vestra templum sunt spiritus sancti,qui in vobis est,quem habe-
E tis a Dco?Etne quisquam ipsum spiritum sanctum negaret Deum,continuo secutus ait,Et
non estis vestri, empti enim estis precio magno.glorificate ergo & portate Deum in cor­
pore vestro. Cum dixit, portatedeú in corpore vestro,insinuauit nobis spiritum sanctum
esse deum,cuius templum membra nostra esse praedixerat.Et in eadem epistola iteru, Ne- i.Cor.xifi
mo potest dicere dominus Iesus,nisi in spiritu sancto. Diuisiones vero gratiarurn sunt,idé
autem spiritus.Et diuisiones ministrationum sunt,idem autem dominus.Et diuisiones ope
rationum sunt,idem vero deus,qui operatur omnia in omnibus . Ecce hic vides spiritum
sanctum vocatum dominu &deum. Praeterea nisi spiritus sanctus esset deus,quomodo es­
set possibile,vt peccatum milium sit tam graue, quod (vt Christus ait) neque hoc feculo M-mli.xK
ri v
 F.alfonsí de gastro, minoritae
'‘ neque in futuro remittaturPFicri entm rió poteft,vt grauius fit peccatum in creaturam,q il_ p
lud quod aperto marte fit in deum. At fi spiritus fanótus esset creatura (vt Macedonius ^ait)
Áífíuuv, grauius esset peccatum in creaturi,quam in dcum.Rurfum, Petrus ad Anan ia m ,quifrau-
dauerat Ápoítolos de precio agri vediti, ait,Anania,cur tentauit Satanas cor tuum menti*
rite spiritui sanólo?Vt autem explicet spiritum fanótum eífe deum,fubiunxif Non es me­
ritus hominibus,sed dco.Quem ergo spiritum fanótum prius dixerat,eundem postea Deu
nominauit.Deinde opera spiritus sancti arguunt eum esse deum,quia ea ilium facere co-
i Cor.iij. gnofcimus,quxnó nili ádeo fieri possunt.Gratia donat,vt Apostolus ait * Diuifiones gra-
PfaUxxxnj tjarura funt ? vnus autem fpjritus qui impartitur. Tamen Dauid ait, Gratiam & gloriam
dabitdominus.crgo spiritus fanótus qui gratiam donat,est dominus & Deus. Charitatcm
Roma.v. .effundit in cordibus no ftris.C baritas dei (inquit Paulus) diffusa ess in cordibus noftris per
spiritum sanctu qui datus ess nobis.Spiritus fanótus peccata remittit,quod soli deo est pro- q
Iohanxx. prium . Dominus enim Iefus Christus fanótis Apostolis insufflans ait, Accipite spiritum
sancturmquorum remiseritis peccata,remissa funt. Apoftolis datur spiritus fanótus, vt pos­
sint peccata dimittere . Si ergo illi per spiritum fanótum peccata remittunt, multo melius
ille,in cuius virtute hsccfaciunt,remittct.Quomodo ergo nó eft deus, qui peccata propria
auctoritate dimittit?Spiritus fanótus loquutus eft in prophetis,vt pater & filius. De Deo
Lucre !, enim patre Zachanas dixit, Locutus eft per os sanctorum qui a fcculo funt prophetarum
ij.Petri.i. cius.Et Petrus ait,Non enim voluntate humana allata eft aliquando prophetia, sed spiritu
Lj.1jmo.ui. sancto inspirante locuti funt fanóti dei homines.Et Paulus ait, Omnis scriptura diuinitus
inspirata. Si spiritus fanótus in Prophetis & Apoftolis loquitur,& omnis talis scriptura di­
uinitus inspirata eft,ergo spiritus fanótus deus eft.Spiritus fanótus vbiq; eft, vt pater,quod
P&L138. manifeste ostendit propheta diccns,Quo ibo a spiritu tuo?& quó a facie tua fugiamííi afee
dero in cadum,m illic es &c. Multa alia similia ex scriptura sacra diligens leótor colligere po n
Concilium teft.Scd iam audiamus ecclesia: definitionem. Concilium Conftantinopolitanum.cl. epi-
Con«u«Íy ^oporüsub Theodosio maiore & Damafopapa,damnata haereii Macedoniana,talem pro­
nopolira
num.
tulit fidem,Credimus in vnum deum patrem omnipotétem faÓtorem caeli & terra? &c. Se­
quitur,Credimus in spiritum fanótum dominu & viuificatorem ex patre pro cede rem,cum
patre & filio adprandum &'conglorificandum,qui locutus eft per prophetas. Eandé fidem
docuit Ephefinum concilium,eádem ampleótitur concilium Chalcedonenfe, eandem re­
cepit concilium Lateranense sub Innoccntio papa huius nominis tertio celebratum, cuius
definitio habetur in libro Epiftolarum decretalm titulo de summa trinitate 5c fide catholi­
ca . Contra hanc ha?refim scripsit Didymus Alexandrinus duos libros de fpiritufancto,
quod opus beatus Hieronymus latinitate donauit.Eafilius aduerfus Eunomium edidit li­
brum vnum. Beatus Ambrosius omnibus in hac parte copiosior eft,qui tribus libris de spi­
ritu fanóto ad Gratianum imperatorem editis, strenue pro fide catholica pugnat. |
N decima haeresis ait spiritum fanótum esse animam mundi. Huius hxrefis magister
Petrus A
bailarán?.
V & doótorfuit Petrus Abailardus.Hoc enim impingit illi beatus Bernardus in quadS
epistola ad Innocentium papam,qua: eft ordine eius epistolarum.exe. Hscc sententia
inde dignoscitur esse herética,ii animaduertimus illud commune atque notissimu omni­
bus principia, Omne totu maius eft sua parte. Quod nó solum veru eft de maioritate (vc
ita loquar) vel de excessu in magnitudine molis, sed etiam de excessu fecundum pcrfeótio-
nem,ira videlicet quod oportet omne totu esse maius,hoc eft perfeótius qualibet sua parte
seorsum sumpta.Quo fundamento iaóto,facile superaedificabimus veram fidei doótrinam,
quód scilicet spiritus fanótus nec lit nec esse possit anima mundi,quia inde sequeretur spi­
ritum fanótum esse minorem mundo,quia pars mundi, cum fit anima eius.sequitur etiam
spiritum fanótum esse mundi limitibus inclusum & circufcriptum atq; definitum,quod ra
men fateri aperta eft blafphemia: quoniam ( vt proxime conuicimus) spiritus fanótus eft £
deus.At deus nullis locorum spatiis clauditur. Nonne cogitas quod deus excelsior cario '
Iob xxrj. fit,St super stellarum verticem sublimetur ? Cadum & caeli cadorum eum capere non pof-
jj.Para.ij. funt. Et qualiter capere pollent caeli illum qui me fus eft pugillo aquas, & cados palmo pó-
E 2ix.xi. deraujt>5i ergo múdus nó potest capere spiritu fanótum,nó eft possibile q> spiritus sanctus-
fit anima mudi,quonii omnis anima capitur ab eo corpore quod fouet & viuificat.
Vodecima hfrelis eft,quae negat spiritum fanótum procedere a patre & filio. Hanc

D
Grarci, haerefim docuerunt 8t tutati funt Graeci per multos annorum centenarios,ita vt haec
fuerit vna ex praecipuis caussis propter quas a Romana & catholica ecclesia diuist
funt»
 ADVERSyS HAERESES LIE. V. DE DEO. loL
A funt.Euhdé errorem tenent Armeni. Dicunt enim spiritu sanctu á parre procedere,sed nó
a íiiiorad quod inde mouentur, quia in Euangelio solum inuenitur processus a patre ,nun-
quam tame ibi(vt dicutjreperitur processus a silio.Et in symbolo Niceno,& symbolo Có-
stantinopolitano solum ibi ponitur processus a patre, in quibus nulla fit mentio de pro-
ceilione spiritus sancti afilio. Quapropter negant spiritum sanctum a filio procedere . Sed
ne in vacuum laboremus^de sola voce contendentes, quaeramus quid intelligitur per hoc
quod est procedere ab alio.Etego nó possum aliud intclligere,quám eífe ab alie productüj
& deriuatum ab alio,vtfluuius procedit a fonte,quia ab illo trahit originem suam : calor
procedit ab igne,a quo productus est:lux procedit a sole, a quo generatur, fic etiam filius
procedit a patre,a quo genitus efbfpiritus sanctus procedit a patre & filio,quoniá ab vtro-
que productus est.Quod fi aliud illis significat procedere ab alio,quam produci ab illo,aut
E deriuari ab illo,tunc de voce contedimus,& ignoramus de qua re loquantur. Si vero no-
bifeum sentiunt de vocis significatione, apené illis offendemus ex sacris literis spiritum
sanctum procedere a filio fic ut a patre,quoniam producitur a' filio ficut á patre . Hocauté
ita se habere,ipsa veritas nos docet,quae apud Iohannem ait, Cum autem venerit ille fpi- Ioha.xvi;
ritus veritatis,docebit vos omnem veritatem.Non enim loqueturá femctipfo , sed qua­
cunque audiet,loquetur &c.Quae verba expones Didymus in fecundo libro de spiritu san­
cto,ita aifNon enim loquetur a femetipso, hoc eft nó fine me, & fine meo & patris arbi­
trio,quia inseparabilis a mea & patris eft volutate,quia nó ex se eft, sed ex patre & me eft.
hoc enim ipsum quod fubfiftic & loquitur, a patre ¿ me illi eft . Ego veritatem loquor, id
eft inspiro quae loquitur.siquide spiritus eft veritatis.Haec Didymus.Quem,eo quod Grae­
cus effet,libentius protulimus,vt forte hac occasione eius expositio facilius a Gr^cis reci­
piatur. Quae sequuntur apud Iohannem, magis adhuc noftram fidem confirmant. Ille (in-
C quit de spiritu sancto Chriftusjme clarificabit,quia de meo accipiet, & annunciabit vobis¿
Omnia quacunque habet pacer,mea funr.propterea dixi quia de meo accipiet,& annucia-
bit vobis.Qmd eft dicere,de meo accipiec?hoc eft,ficut a me per productione habet essen­
tiam,ita & scientia omne. Sicut enim filius dixerat alias fe audiuifte a patre suo, ita nunc
dicit spiritu sanctum audire ab eo.Quomodo autem audiat,declarat subdens,quia de meo
accipiet,hoc eft,quia de mea substancia 8f a me productus est,& producitur,& producetur.
Quod autem dixi a me ilium accepturum , nó miremini,quia ficut accipit a patre,ita acci­
pit a me.Omnia enim qua? pater habet,mea funt.fi ergo de substantia patris accipit,de mea
oportet quod accipiar.Si ergo de subftácia patris filius,certe non poteft aliter esse quin ab
illo procedat.Procrea spiritus sanctus etiam eft spiritus filii,ficut spiritus patris, quod non
diceretur ni fi afino procederet ficut a patre . Paulus siquidem ait,Qui autem spiritu Chri- Roma.viij
fti non habet,hic non eft eius.Et alibi,Mifit Deus spiritum filii fui in corda vestra. Ecce hic Galauiíj*
D vides nominatum spiritum sanctum esse spiritum filii,qui alias dicitur spiritus patris . Ex
quo conuincitur vt a filio etiam ficut a patre procedat. Rursum, Spiritus sanctus mit­
titur a filio ficut a patre: signum eft ergo quod etiam a filio ficut a patre procedit. Eilius si­
quidem ait, Si ego non ab iero,paracletus non veniet ad vos.Si autem abiero, mittam ea lehSxvh
ad vos. Qui ergo a filio mittitur ficut a patre,fieri necefie eft vt a filio ficut a patre proce­
dat. Accedit ad haec,q> Athanafius in symbolo ait,Spiritus fanct9 a patre & filio nó factus,
nec creatus,nec genitus,sed procedes.Et hic etiam Graecus est.Sed iam post hfc omnia au
diamus eccleha? definitioncm.Concilium Lateranense sub Innocetio papa huius nominis Concilians
tertio celebratum,fidem suam per haec verba protulirFirmiter credimus & simpliciter co- Laterancte
fitemur,q> vnus solus eft verus deus,aeternus, immensus & incómutabilis, omnipotens, &
incomprehensibilis,§c ineffabilis,pater,Lc filius,& spiritus sanctus.Tres quidé personae,sed
vna essentia,substátia seu natura simplex omnino.Pater a nullo,fili9 a patre solo,ac spiritus
x sanctus pariter ab vtroque,absque initio femper ac fine fine.Pater generans, filius nascens,
& spiritus sanctus procedens:confubftantiales, &coomnipotetes,& coaeterni. Hsec conci­
lium Lateranefe.Ex cuius fidei definitione omnes praefatae haerefes quas dedeo & de per­
sonis eius exortas eífe narrauimus,prosternuntur.Haec autem concilii fides habetur in vo­
lumine Epistolarum Decretalium titulo de summa trinitate,& fide catholica. Et cócilium
Lugdunense sub Gregorio nono celebratum,expressius hanc fidem docuit,ita dices,Fideli Concllitirri
ac deuota professione fatemur quod spiritus sanctus aeternaliter ex patre & filio, non tang Lugaunefe
ex duobus principiis,sed tanquanm ex vno principio,non duabus spirationibus, sed vni-
ca spiratione procedit.Et paucis interpositis fubiungit,Sed quia nonnulli propter irrefra-
 F.ALFONSÍ DE CASTRO, MINOR1TAB
gabilís prarmiíTx veritatis ignorantiam in errores varios sunt prolapsi , nos huiufmodi er- p
roribus viam príeeludere cupientes,hoc sacro approbante concilio,damnamus & reproba-
mus omnes qui negare praesumpserint aeternaliter spiritum fandum ex patre & filio pro­
cedere,fiue etiam temerario ausu asserere quód spiritus fandus ex patre & filio tanquam ex
duobus principi is, Lc non tanquam ex vno procedat. Harc ex concilio Lugdunensi: quod
decretu habetur in sexto libro Epistolarum Decretalium,titulo de summa trinitate & fide
catholica. Verum ne Grxci horum conciliorum definitiones rejiciant hac occasione quod
a Latinis celebrata fuerint,opus est vt alicuius concilii apud eos celebrati definitionem il­
lis obiiciamus.Concilium Ephefinum,quod sub Theodosio iuniore celebratum est,&ter­
tia synodus appellatur,in epistola a toto concilio ad Neítorium miña, circa finem episto­
lae sic ait,Quauis enim in sua fit substantia spiritus eius,& intelligatur in persona proprie­
tas iuxta id quod spiritus est,& non filius,attamen alienus ab illo non est.Nam spiritus ap- G
pellatus eft veritatis,& veritas Christus estivndc & ab isto similiter sicut ex deo patre pro­
cedit. Haec ibi.Nec possunt calumniari dicentes hanc esse epistolam Cyrilli,&non concilii
definitionem,quoniam,vt patet,principium epistolae sic habet, Religioso & Deo amabili
consacerdoti Nestorio Cyrillus,& quicuque sunt apud Ephesi synodum.In qua inscriptio­
ne praepositus est Cyrillus,quoniam ex commissione C^lestinipapx in illo pr^fidebat c5-
cilio.Quód autem Graeci dicunt euangelium non ostendere processionem spiritus fandi
afilio, iam ostendimus esse falsum: quia etsi ibi nó explicetur sub nomine processionis, sub
verbis tamen aequipollentibus fatis declaratur.Concilium etiam Nic^num & Constátino-
politanum etfi dicant spiritum fandum procedere a patre,& taceant de filio,non tame di­
cunt solum procedere a patre. Qujd^uod dicentes ilium procedere a patre, hoc solo dido
testati sunt illum processisse a filio?quoniam(vt ait Boetius in lib.de trmitatejexceptis rela­
tionibus oppositis,omnia quae de vna persona dicuntur,dicuntur etiam de aliis.Cum ergo s$
spiratio adma non opponatur filiationi,sed solum spirationi passiuae,quae cóuenit spiritui
sanólo/equitur inde,vc cum dicitur spiritum fandum procedere a patre,inteliigatur inde
quod etiam procedat afilio.
Ertiadecima haeresis omnes personas diuinas impetit,& conuitiis afficit,quoniam aie

T potentiam die propriam patris, non appropriatam,sapientiam filii,benignitate fpi-

bailardus. ritus fandi.Hunc errore tribuit etiam Petro Abailardo fandus Bernardus in
itola.cxc.quam saepe iam citauimus.Hacc haerefis facile conuincitur, fi primó supponamus
rem illam non esse vere alicuius propriam,quae pluribus contiende dignoscitur. Ac cum eó
flet ex sacris literis,potentiam,sapientiam,& benignitatem,ficut omnia alia quae ad fe di­
cuntur ,omnibus tribus personis conuenirc, sequitur indc,vt nulli personae aliqua illarum
Iohan.i. fit propria.Patrem ille fatetur potentem, sed audiat de filio diólum esse,Omnia per ipsum
fada sunt,&sine ipso faótum eft nihil.Et quum angelorum ministerio in gloriam afccndir, |
Pfa118 percontantibus aliquibus quis ille esset,alii respondent,Dominus fortis & potens,dominus
Ei^ix! potens in praelio. Et inter nomina quae filio Dei tribuit Esaias^gjgi ista videlicet, Deus for-
' tis,pater futuri fcculhquae non ob aliam caussam quam propriius potentiam illi tribuS-
p,, .. tur.Sed audi iam filii & spiritus fandi potentiam íimui.Ver: o domini(inquitPfaltcs;c$li
A' firmati funt,& spiritu oris eius omnis virtus eorum. Filii sapientiam cócedit Petrus Abai-
lamus-audiat ergo Paulum Deo patri tribuentem sapientiam.Is enim in calce epistolae ad
Romanos ita au,Cogniti folifapieti deo perlefum Christum,cui honor & gloria infecu-
lohanxvi ^ lecuiorum.De spiritu sanólo ait ipfamet Sapientia discipulis suis loquens, Cum autem
' venerit ille spiritus veritatis,docebit vos omnem veritatem. At quomodo sapiens non eft,
qui petens eft docere omne veriratem?Et vt reliqua omitea, inter alia spiritus fandi dona
Efa.xi. Efaias enumerat sapientiam,scientiam,& intelleótum.Non poteft ergo fieri,vt qui sapien­
tiam & scientiam donat aliis,sapiens ipse non fit.Sola iam benignitas fupereft vt oftenda ^
tur communis tribus, hanc cum Petrus Abailardus tribuat spiritui fando,no eft opus nifi -
vt ostendamus illam conuenire patri & filio.De patre ipfamet veritas teftatur quod beni­
gnus iit.Nam cum apud Lucam praecepisset vt benefaciamus iis qui odiut nos,ftatim sub*
Lucx.vi. didit,Et eritis filii altissimi,quia ipse benignus eft super ingratos & malos. De filio autem
Sapie.vij. Salomon teftatur,qui de sapientia diuina,qu$ filius dei eft,loquens,ita ait,Eft enim in illa
spiritus intelligentiae fandus &c.fequitur,Suauis,amans bonum,acutus,qui nihil vetat be*
nefacere,humanus,benignuSyftabilis &c.Si in fapiétia eft spiritus benignus,quomodo ipsa
benigna non erit?Sed expressius hoc nos docet Paulus,qui in epistola ad Titum ita dicit,
 ADVERSVS HAERESES LIE. V. DE DIABOLO. 105
A Cum autem benignitas & humanitas apparuit Saiuatoris nostri Src. Colligamus autem ex Titum.iif;
his omnibus,nec potentiam este propriam patris,nec sapientiam filii,ncc benignitate spi­
ritus sancti,sed omnia quae ad illos dicuntur,omnibus personis este communia . Dicuntur
tamen appropriata,quia etsi sunt omnibus communia,habent tamen aliqualem cum vna
persona conuenicntiam & similitudinem: vt potentia etsi omnibus personis fit commu­
nis,dicitur tamen conuenire patri,quia ille estfonsfvt Augustinus ait)totius deitatis,á quo
reliqux duae personae procedat.Dici tur etiam filius sapientia,quia etsi pater & spiritus san­
ctus sapientes sint,tamen filias est genitus per intellectum patris, & est notitia quaedam ab
illo producta:& propter hanc similitudinem illi appropriatur sapientia, qua: omnibus est
communis. Ad eadem modum solemus tribuere spiritui sancto bonitate & amorem, quia
spiritus sanctus productus est a patre & filio per illorum voluntatem , & est amor ab am-
£ bobus productus.propter hanc cum illo conuenicntiam illi tribuitur amor, quanuis omni­
bus sit communis.Huius hxresis non meminit Guido , sicut nec aliarum quas docuit Pe­
trus Abailardus.

Diabolus.
E hac re est vnus Manichaeorum & Prifcillianistarum error,quo docent dia- Manicha:**
bolum ex sua natura malum este,nec poste este bonum.Haec hxresis etsi iam Prifcillia>
superius prostrata fuit cu de creatione Sc creaturis omnibus difputauimus, nus-
nihilominus tamen aduersus hanc non pigebit particularia afferre testimo-
nia.Christus enim de diabolis loquens ait,In veritate non stetit,quia no est Ioan,viijt
veritas in eo.Ex quo verbo patet eum creatum fuiste in veritate,sed per sua
malitiá ab illa cecidiste.nam si in ea nunquam fuistet,non dixistet,in veritate nó stetit,sed
dixistet,nunquam in veritate fuit.Hoc autem alibi expressius docuit dicens, Videbam Sa- Lucxá
ranam sicut fulgur de cxlo cadentem. Qui ergo de ese io cecidit,in cxlo fuisse neceste est,vbi
non nisi boni existunt.Quod etiam clarius ostenditur per illud quod ait diabolum ceci­
disse vt fulgurrid quod ideo dictum esse constat, quia fulgur lucem in sua origine habet,
qux cum parum duret,& citó extinguatur,simul cum suo casu vertitur in tenebras.Sic etii
diabolus cum in luce gratix & clarx cognitionis a deo creatus fuerit, parum in ea manes,
de cxlo cecidit,& in tenebras detrusus est.Ideo ait,Videbam Satanam sicut fulgur de cxlo
cadentem. Efaias etiam de eo sub nomine regis Babylonis ait, Quomodo cecidisti de cx- Efaig.xijij,
lo Lucifer,qui mane oricbarisPQui mane oriebaris dixit,proptcrca quod in principio fux
formationis aut creationis lucem habuit.Ezechiel etiam propheta sub nomine regis Tyri Eze.xxviij,
D de eo dicit,Tu signaculum similitudinis dei,plenus sapietia*&perfectus decore,in deliciis
paradisi Dei fuisti. Sequitur,Tu cherub extentus & protegens,& posui tc in monte sancto
dei.ln medio lapidum i ^.ni^orum ambulasti,perfectus ia vis tuis a die conditionis tux,do­
nec inuenta est iniquitas .^>ro4fce quam multis verbis declarat diabolum aliquádo fuisse
bonum.Quod si quis dicat v>¿ba illa solum ad regem Tyri esse referenda,quomodo illi eo
uenire potuit quod dixit,in deliciis paradisi dei fuisti? Et iterum,Posui te in monte sancto Ibides
dei?Hicautem mons sanctus dei cxlum est,de quo per Propheta dicitur,Mons Dei mons PfaUxvijj
pinguis, mons in quo beneplacitum est deo habitare in eo. Et alia multa ibidem referun­
tur,qux regi Tyri nequaquam conuenire possunt,prout annotat beatus Hieronymus in ex­
positione Ezechielis.Prxter hxc omnia feripturx faerx testimonia,est etiam aperta eecle-
six definitio.Nam Leo papa huius nominis primus in epistola ad Toribium Astorigenfem
cpifcopum,in qua errores Prifcillianistarum damnat,capite sexto hxc ait,Sexta annotatio
E indicat eos dicere q^ diabolus nunquam fuerit bonus, nec natura eius opificii dei fit, sed
cum ex Chao & tenebris emersisse : quia scilicet nullu fui habeat auctorem, sed omnis mali
jpfe iit pnncipiu atqj substanciarás fides vera,qu£ est catholica, omniu creaturari siue spiri­
tualium siue corporalii bona confiteatur substancias mali nullam esse naturam: quia deus
qui vniuersitatis est conditor,nihil non bonum fecit. Vnde & diabolus bonus esset,si in eo
quod faótus estpermaneret.Sed quia naturali excellétiamale vius est,& in veritate nó ste­
tit,non in contrariam transiit fubstátiam,fed a summo bono cui debuit adh^rere, defeiuid
sicut ipsi qui talia asserunt,á veris in falsa proruunt; & naturam in eo arguunt, in quo spon­
te delinquat,ac pro sua voluntaria peruersitate damnantur. Qjrod vtigue in ipsis malu erit¿
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
& ipsum malum non erit substantia,sed poena fubstantiae.Hactcnus Leo papa vir quidem p
fandus perinde ac doctus. & conciliu Lateranefe sub Innocctio terrio celebratum,h^c ait*
Diabol9 enim & alii daemones a deo quidc natura creati sunt boni, sed ipsi per fe facti sunt
mali:homo vero diaboli suggestione peccauit.Haec concilium.Quae verba habentur in li­
Concilium bro Decretalium,cap.primodefumma trinitate & fide catholica. Demum cocilium Brac-
Braccaréíe carenfe primum de hac re definit,quod in cap.feptimo suorum decretorum ita ait, Siquis
dicit diabolum non prius fuiste angelum bonum a deo factum, nec dei opificia fuisse natu­
ram eius:fed dicit eum ex tenebris emerlifie,non aliquem fui habere authorem, sed ipsum
e/Te principium atque substantiam malam,sicut Manichacus & Prifcillianus dixerunt, ana­
thema fit. Ha:c concilium Braccarcnfe.Quod autem Manichafi pro fe adducunt illud Chri
Iohan.vüj» sti de diabolo dictum,Ule homicida eit ab initio,parum mouet: quoniam illud non fic ac­
cipiendum dt,vtintelligamus diabolum initio sua: creationis fuiffe homicidam, quia tunc Q
homo non erat quem occideret,vt homicida vocaretunfed dicitur homicida ab initio co-
ditionis humanae,quando statim vt homo conditus est adeo, diabolus illi mortem propi-
nauit.
Orígenes. Ecunda haerefis est Origenis,dicentis diabolum aliquando liberadum fore a poena in­

S ferni. Hoc enim illi impingit Augustinus in libro de haercfibus, capite quadragefimo-
tertio. Veru de hac iam superius cu debeatitudine ageremus, difputauimus. Ibi enira
ostendimus & beatiiudinem & poenam inferni este perpetuas, nec vnquam finem habitu­
ras. Et praeter illa qua: illic de omnibus damnatis dicta sunt,hanc h^refim peculiariter con-
uincit illud quod apud Matthaeum veritas ait fe hominibus malis in iudicio dicturum, Ite
Manh-xxv (inquit)maledicti in ignem aeternum,qui praeparatus est diabolo,&angelis eius.Ex quibus
verbis fatis aperté constat diabolum sicut & homines malos poena aeterna fore puniendos.
Ertia haerefis est quae asserit diaboli suggestiones in nobis fieri contactu lapidum,aut n

T herbarum,prout illorum sagax malitia nouit singula singulis vitiis conuenire.Scd de

hac nihil hoc loco dicere placuit, quoniam infra aptiorem illi captabimus locum,vi­
delicet in titulo,tentatio.Illo enim loco,iuuante deo,dehacre disputabimus.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, MI­

NORITAE, ADVERSVS OMNES HAE-
refes Liber VI.

Ecclesia.
Ocnomcn Ecclefia,gra:ca vox est mAmoc, latirte aut5
idem sonat quod coetus,aut congregatio, & solet capi
pro ipsa hominum congregationerquae significatio so­
pisti me in sacris literis habetur. Aliquádo etiam signi­
ficat locum illum in quo populus congregatur, praeci­
pue locum in quo congregatur populus vt reddat lau
des Deo,qui locus proprio vocabulo dicitur replum.
IuditlLvi. ait»s Sic enim inuenimus in libro Iudith* Postea vero con-
uocatus est omnis populus, & per totam noctem intra
ecclefiamorauerunt petentes auxilium a Deo Israel
Quo loco (vraperte constat) ecclesiae nomen ponit"'
pro ipso Joco in quo congregatur populus. Verum
ha:c significatio rarior est in sacris literis. Hac ergo si­
gnificatione om ista, (quoniam de rebus adiilam pertinenti bus,infra sub titulo Tépli dif­
feremus) primam significationem pertractemus,de qua aliquas reperio haerefes. Prima est
qui’ asserit intra ecclesiam non este bonos & malos, sed solos bonos ad illam pertinere as­
Donatus. serit.Huius hsrefis audior fuit Donatus quidam,á quo Donatistae appellati sunt. Hic Do­
natus vt Augustinus lib.de haerefibus cap.lxix.refert)e Numidia,qua: pars Aphricae est,ex­
iens,totam pené Aphricam suo errore infecit.Cuius erroris initium & causta fuit,quia Csi­
cilianos
 HAERE5É5 LÍE. V. DÉ
A cilianus contra voluntatem Donati fuerat ordinatus ecclesias Carthaginésis epií^P^Pui
Caeciliano crimina imponens,quas probare non potuit,a judicibus,qui optime rem noue-
runt tanqúam impostor Donatus judicatus est.Qui volens suam salsitate pertinaci dissen­
sione firmare,schisma in hasresim commutauit.Nam ab ecclesia fe diuisit, dices in sola Dd
nati parte este veram ecclesiam:in aliis autem partibus,quas Caeciliano fauebant,no esse ec­
clesiam,quia etsi ibi aliqui essent boni,ex cómunioue tamen malorum maculabantur,& ita
ecclesia peribat.Hic tandem Donatus,adisictis sibi eiusdem factionis episcopis,Maioransi
quendam apud Carthagine ordinauit episcopum,post quem Donatus alius successit,tant^
doctrina Sc eloquentias,vt ab eo multi(vt Augustinus ait)putent fuisse vocatos Donatistas.
Et hic fecundus Donatus est ille de quo beatus Hieronymus in libro illustrium virorum
facit mentionem,quauis dicat ab illo Donatianos esse appellatosfNam opuscula quas Do-
B natum scripsisse Arriano dogmati conueniétia refert Hieronymus,illa Augustinus huic fe¿
cundo tribuit,a quo ait propter doctrinas eminentiam plerofque putasse Donatianos fuisse
vocatos.Et in hac parte magis crediderim Augustino,quod Apher fuerit, quemadmodum
Donatus,quapropter melius potuit rem agnolccre. Nec possum hic tacere quae hoc loco
Bernardas de Lutzéburgo in suo catalogo hasreticoru de Donatistis loquens ait.Hic enim
cum dixisset Donatum,primum videlicet(vtex eius litera facile est conhcere)fuisse tempo
libus Constantii Imperatoris,& Iulii papas (& id quidem bene, Platina ilii fauente in vita
Liberii papse)postca fubiungit dicens Cyprianu Carthaginensem episcopum scripsisse di­
versos tractatus & epistolas aduerfus hunc Donatum.Qms iam ferre poterit hominem to­
ties in eundem lapidem offendentem ?Cyprianus liquidé tépore Cornelii papas fuit,& ea­
dem die quo Cornelius Rom^, quanuis non eodem anno,Cyprianus Carthagine sub Va­
leriano & Galieno principib9 (vc Hieronymus ait)passus est. A Cornelii auté passione vfqj
C ad Iulium sub quo Donatus fuit,feptuaginta aut plurcs anni intercesserunt. Qui sic ergo, vc
Cyprianus scribat aduerfus Donacum,septuaginta annis ipso posteriorem?Ec certe(ni me­
moria me fallit) in omnibus Cypriani operibus nulla est metió de aliquo Donato, procer»
quam in fecundo libro,cuius fecunda epistola est ad quendam Donatum, in qua nec no­
men hasrefeos positum est,nec de haeresi vlla memoria, sed solum enarrat Donato in illa
epistola qualiter fuerit ex gencib9 ad fide Christi cóuerfus:& madi laqueos illi declarat,vt
hac occasione cautum illa redderet.Verum hic bonus homo forte legens epístola solum ti
tulum,putauit illum esse Donatum haeresiarcham, cum tamen constet esse alium hasretico
vetustiorem. Ad hos Donatistas pertinent Rogatiani,a Rogato quodam dicti, de quibus Rbgaiianl
mentionem facit Augustinus epistola.4.8 .Ad hos etiam pertinent Circsicellioncs,de qui­ Circunceb
bus alias dicemus.Hunc errorem post multos annorsi centenarios suscítame ab inferis io- liones.
Iohannes
hannes Hufs: cui in eodem errore successit Iohannes de Rockfefana,qui concilio Basilien- Hufs.
D si astans ( vc Aeneas Syluius in libro de origine Bohemorum refert) concilio obedire Iohannes
nolens recessit. Hunc eundem errorem vltimus omnium defendit Lutherus. Contra hunc Rockfefa¿
errorem est illud Prophetae,Et si is qui oderat me,super me magna locutus fuisset, abscon­ na.
dissem me forsitan ab eo:tu vero homo vnanimis,dux meus & notus meus,qui simul me esi Lutherus,
Psal.i.iij,
dulces capiebas cibos,in domo deiambulauimuscsi cófenfu. Vides hiemaiu simul eu bo­
no in domo dei.Domus autem dei,ecclesia est,quemadmodum Apostolus Paulus testatur
dicens,Hne tibi scribo,sperans me venire ad te cito.Si autem tardauero, vt scias quomo­ i.Timo.iif
do oporteat in domo dei cóuerfari,quae est ecclesia dei viui.Praeterea Paulus Apostolus do
cet omnes fideles ad ecclesia dei pertinere, qui in exordio prioris epistolae ad Corinthios,
sic ait,Paulus vocatus Apostolus lefu Christi per voluntatem dei,Se Sosthencs frater eccle t.Cor.L
siae dei quae est Corinthi,íanéfificatis in Christo lefu,vocatis sanctis,cum omnibus qui in-
uocant nomen domini nostri lefu Christi in omni loco ipsorum,& nostro &c'¿ Ex quibus
E verbis illud est annotanda, quod dixit, ecclesiae dei,nó auté dicit huius au'illius hominis,
vt haeretici faciunt,qui ecclesia dei toto orbe terrarsi diffusam, ad partium ipforsi nu mersi
coarctit,sed ecclesiam dei appellauit. Sanctificatos eos dicit in Christo lefu, quia per ba­
ptismum fuerant in Christo regenerati. Et tamen hos ipsos quos"appellauit ecclesiim dei,
& sanctificatos in Christo lefu propter baptismum susceptum, in multis postmodtim re­
darguit. Cótentiones inter illos este asserit,quibusdam dicentibus,Ego sum Pauli :aliis,ego Ibidi,«f.
fum Cepha?.Csi enim(inquir)sit inter vos zelus & cótentio,nonne carnales estis,& fecsidsi
hominem ambulatis?£tpostmodum de fornicatione quosdam eorum reprehedit. Hos er­
go quos dc multis peccatis reprehendit,ecclesia dei áppell:aúit,quia fanctiiicati erit in Chrj
 F.alfonsí de castro, minor A
ij.Corrin.. baptismum. Et in fecunda epístola ad Corinthios iterum illis scribens, vocat p
.. Gor ... eos ecclesiam dei,cum tamen eos postmodum arguat,& minetur illis nisi fecerint pceñiré- -
*1' or,XI1l* tiam.Rursum,Ecclesia est vnum corpus,iuxta Paulum, cuius corporis caput est Christus.
Huius autem corporis membra sunt omnes fideles,é quibus qui itisti funt,mcbra sunt viua
&- fanarqui autem peccatores,membra sunt mortua & putrida,in fine resecanda. Hoc autc
Iohan,xv. ex ipsius Christi verbis patet,qui ait,Ego sum vitis,vos palmitcs.Et parum ante, Omnem
palmitem in me non ferentem fructum,tollet eum. Aduerte quód non dixit,Palmitem nó
ferentem fruétum este iam sublatum,sedeife tollendum.Ex quo conuincitur fideles adhuc
per veram fidem Christo cohaerere,qui ab eo tolcranturvfque ad mortem, in qua si cu nui
io frudiu reperiuntur, resecantur omnino tanquam membrum putridum. Deinde ipfamct
veritas plurimis parabolis docuit,in ecclesiae gremio contineri omnes fideles. Simile (in-
Matth.xiif. quitjest regnum caelorum sagenae mistae in mare, & ex omni genere piscium congreganti: q
quam , cum impleta esset,educentes,ac secus littus sedentes,elegerut bonos in vasa, malos
autem foras mi ferunt. Sic erit in consummatione seculi.Exibunt angeli,& separabunt ma­
los de medio iustorum,& mittent eos in caminum ignis.Eccc vides hic regnum caelorum
comparatum esse non multitudini bonorum piscium,sed sagenae, quae bonos & malos co
tinet.At regnum caelorum,de quo hic loquitur, cum constet non este patria c<°lestcm,qu<£
est ecclesia triumphans,sequitur quod sit ecclesia militans, quae aliquando est in caelis re-
Matt.xxif. gnatura • Mis etiam nuptiis, quibus comparatum est regnum caelorum , nonne in-
uentus est vnus non habens vestem nuptialem?Talem autem defectum constat fuisse ma­
gnum scelus, quoniam propter illud ligatis manibus & pedibus iubetur mitti in tenebras
Ibide xxv. exteriores, vbi erit fletus,& stridor dentium. Ex decem virginibus quibus regnum caelo­
rum iterum comparatum est, quinque erant fatuae ,quae acceptis lampadibus, non sum­
pserunt oleum fecum: & ideo tanquam fatuae repulsae funt.Rurfum,beatus Paulus in poste- H
ij/Timo.ij. riore epistola ad Timotheum ait,In magna autem domo non solum sunt vasa aurea & ar­
gentea,sed & lignea,& fictilia,& quaedam quidem in honorem, quaedam autem in contu- "
mellam.In contumeliam videlicet ea quae sunt fivtilia.Magna aute domum Apostolus ap­
pellat ecclesiam,quae domus dei est,in qua aurea vasa & argentea sunt iusti,fictilia auté sunt
peccatores. Accedit ad haec,quod si ecclesia ex solis praedestinatisfvt Iohánes Hufs ait)co-
alefceret, & illi,iuxta eudem,damnari non possunt, nec membra diaboli esse , ecclesia ista
non esset militans dicenda,sed triumphans:quoniam sicut a deo praedestinati sunt,ita apud
deum,cui omnia sunt praesentia,triumphatores reputantur.Satis enim triumphat, qui prae­
destinatus est. Denique in arca Noe,quae typum gessit huius ecclesiae inferioris, quomi in
mari huius seculi ambulans, quanuis iadlata multis ssuctibus, nunquam tamen sub merge­
tur: in i lia , inquam,animalia immunda simul reperiuntur.cum mundis.In ista ergo eccle­
sia inferiori,quae hic militar,omnes reperiuntur:soli infideles extra illam funt:omnes qui fi I
dem orthodoxam firmiter, tenent,in illa cótinentur.Quód siqui inter eos peccatores sunt,
ecclesia eos tolerat vfque.ad littus maris, hoc est vfque ad finem seculi, & tunc fiet separa­
tio per ministerium angelorum,qui bonos pisces,id est bonos homines reponent in vasa
fua,id est in loca illis a de.o praeparata: malos autem mittent in caminum ignis, vbi erit fle
Ephcfi.v, tus) & stridor dentium . Qua separatione facta , accipiet cam vir suus Christusgloriofam
non habentem maculam aut rugam,aut aliquid huiusmodi,sed sanctam & immaculatam*
Ante hanc etiam separationem opere complendam,nos mente &fola cogitatione malos a
bonis separantes,vocamus nunc ecclesiam immaculatam,columbam sine selle,talem vide­
licet cam nunc considerares,qualis postmodum est futura : non quod per hoc bonos a ma
lis separemus,quoniam talis separatio in littore maris,hoc est in sine seculi faciéda est. Na
illud quod dicit Apostolus,ecclesiam videlicet esse sine macula & sine ruga, beatus Hiero­
nymus dicit in futuro fcculo esse complendum. Is enim exponens tricesimumprimum ca- K
put Hieremiae,insine capituli sic ait,Vide quáta -habeat loca,ecclesia,& quomodo illud A-
p.ostplicu,vt iit sine macula & ruga,in futuro & in c^lcstibusfeructur. Audis angulos,audis
scabiem,audis ruinas & cineres, & regionem mortis & tenebrarum, & de tua virtute & im­
peccantia gloriaris?Há?c Hieronymus.Quod vero Donatistq & Rogatistc$dicut bonos ex
communione .maloruminquinari, & ob hoc dicebant malos non pertinere ad ecclesiam,
nec este m eam recipiendos,ne ex eorum communione boni inficerentur : hoc apertissime
iohan.xiij- conuincitur per illud dictum Csinsti,quod Apostolis suis ait, Vos mundi estis,sed non o-
mnes.Sciebat enim.quiíná esset qui traderet cumrproptcrcadixjt, non estis mudi omnes.
, "" ’ ' v ....... "" .........‘ Vides
 ADVER. HAERE. LIS. VI. DE ECCLESIA. io?
A Vicies hic ludam mixtum cum Apostolis,& tamen eius malitia nihil eis nocuit, quia cum
ille dicatur immundus,alios tamen Christus dixit este mundos. Quod autem ludas com­
munionem facrameti cum aliis acceperit,infra cum de Eucharistia agemus, deo duce pro-
babimus.Prscterea,dominus perEzechielem prophetam ait, Et erunt in motibus quali co Ezech.vij,
lumbar conuallium omnes trepidi, vnufquifq> in iniquitate sua. Sua dixit, non alterius. Et
Paulus de prarmio tam bonis quam malis reddendo loquens ait, Omnes nos manifestari ij.Corin,y¿
oportet ante tribunal Christi,vt referat vnufquifqu e propria corporis prout gcffit,fiue bo­
num stue malum.propria dixit,non autem aliena.Et alibi,Vnufquifque onus suum porta­
bit,suum dixit.Et iterum de indigne sumentibus corpus domini ait, Quicunq* manduca- Galat. vi.
uerit panem hunc,& biberit calicem domini indigne,iudicium sibi máducat & bibit. Sibi
inquam dixit,non alii.Etlohannes in Apocalypsi, Iudicati sunt mortui ex hisquar scripta
B sunt in libris,fecundum opera eorum.Secundum opera eorum dixit,non fecundum opera Apoca.xx.
aliorum.Prarter haec omnia tam clara scripturae testimonia extat aduerfus primam erroris
parte ecclesiae vniuerfalis definitio.Nam inter articulos Iohinis Hufs in Gonstantienfi có CtindHum
cilio sessione quintadecima condonatos,plures sunt ad hanc rem pertinentes.Tertius enim Constan.*
articulus sic ait,Praesciti nó sunt partes ecclesiae,cum nulla pars eius ab ea finaliter excidat, tKnls*
co 9 prqdestinationis charitas qua ipsa ligatur,non excidit.Articulus quintus sic dicit,Pr^-
scitus etsi aliquando sit in gratia fecundum praesentem iustitia,tamen nunc[est pars fandis
ecclesiae. Et vicesimus quartus articulus eiusdem est iste,Gratia praedestinationis est vincula
quo corpus ecclesiae,& quodlibet eius merobru iungitur ipsi capiti insolubiliter. Qui arti­
culi simul cum aliis eiuide Iohinis Hufs vna super omnes lata sen retia in cócilio Consta-
tienli códénati funt.Cotra hunc errore,prqter Augustinum,nó, agnosco alium scriptorem.
Is enim plures de hac re edidit traóhtus. Vnus ad Vincentium Donatisti, & est in numero
(3 epistolarum fuarú,epistola xlviii.Alter cótra Fulgentia Donatisti,&in hoc magis dispu­
tat cotra illi fecundi parte erroris quo Donatistae docent bonos maculari ex comunione
malord. Alius tractatus eiufdé & hic pr^cipuus est cótra epistoli Petiliani,in quo acriter pu
gnatpro vnitate ecclesiae toto orbe diftuste.De istis duob9 erroribus Donatistarum Guido
non facit vllam mentionem,quanuis de Donatistis disserit.Et miror,cum Augustinus illos
tribuat Donatistis, qué Guido femper sequitur.
Ecundus error est,qui docet ecclesii errare posse.Hunc errore docuit(vt catalogus.hac-

S reticoru aitjquidilohannes de V vestal i a tepore Frederici imperatoris huius nominis i0h5ncsd¿

tertii,qui propter huc errore & alios Maguntia: damnatus fuit, & eius libri combusti. VvessalV
Hic ergo iohánes inter alios errores huc vna docuit,Ecdesii videlicet errare posse,& ali*
quádo errasse,nec tantam esse ecclesiae in definiendo certitudinem,vt errare non possit. Si
de errore earum rerum quse fidem & bonos mores respiciunt,hicloquitur,constat eius do-
D ctrinam esse haeretica,quam supra iam expugnauimus, cum decóciliorum auctoritate dis- Libro quas
seruimus. Si autem loquatur de errore earum rerum quse nec fidem nec mores spectant,do to intitulo
ctrina illius non est haeretica, quoniam certum est m talibus ecclesiam posse errare. Nullum de cocilioc-
est enim periculum,etiam si omnes quotquot sunt,sentirent,pertinacitérque assererent Ca*
rolum Caesarem huius nominis quintum , Hifpaniammque regem eiusdem nominis pri­
mum,nunquam in Italiam venisse, quanuis certo sciamus eum in pluribus Italiae oppidis
fuisse,&Bononiae,quae Italiae ciuitas est,a Cíemete papa huius nominis septimo imperii co
roná fufcepisse.Cum tamen haec res minimu ad salute pertineat animaru, nullu esset inde
ialutis difpéd.iu etiá fi vniuerfalis ecclesia de hac re fallcretur.Ni omnes catholici viri faté-
tur ecclesia posse falli in his maxime quae non respiciunt ius,fed quse sola rem gestam con
cernunt: vel (vt verbis magis vulgatis vtar) potest ecclesia errarem his quae sunt facti,que-
£ admodum contingit cum aliquis per verba futuri temporis contrahit cum aliqua muliere^
quam postmodum carnaliter agnouit sine vilo maritali affecturquo facto, cum alia postea
contrahit per verba praesentis temporis,vero (vt decet; maritali animo: in tali euentu ec­
clesia indicat istum esse alligatum priori foeminae)& decernit eum esse liberum & solutum
á secada,quia ecclesia credit pie illa coisse cum priore focmina animo adimplendi & exe-
quédi quod prius pollicitus fuerat:quo casu vera esset vxor illius,vt ecclesia sentit.Res ta­
men aliter fe habuit,vt prius diximus.Ecclesia certo scit illam esse veram vxorem istius,ini
quam iste prius verum mariti animum concepit,& in hoc nunquá falletur. 9 autem in hac
aut illam animu habuerit,ecclesia non potest certo scire,& per consequens falli potest. An
autem iste Iohánes de Vvessalia de hoc ande ilio errore docuerit, cum dixit ecclesia posse
o
 p. alfonsí de castro, minoritae

errare,mihisvt ingenue fatearjnon est cereum,quoniam bonus catalogus non expressit,ne- p

que ego apud alium inuenLCredo carné quód deprimo errore senserit, & propterea me­
rito condemnatus fuit.
Valdcnfcs, Ertia haereiis est quae ecclesiae potestate minuit.Et huius erroris authores fucrut Val-
Iohannes
Vuitcleíf,
T déses,íiue pauperes de Lugduno. Quos secut9 est postea Iohánes Vvitcleff, dices de­
cretales epistolas este apocryphas,& nullius mométi,& itultos vocat eos qui illis in-
Iohánes de cúbunt.Húc secutus eít pfatus Iohánes de Vvessalia,qui aperte docuit neq; Apostolos neq$
Vveifalia. eom succeslores praelatos ecclefi^ habere a Chriíto auéforitaté códédi canones seu leges.
Lutherus. Eiídé errore hoc nostro feculo docet Lutherus.Si quis tamé ad huc errore pertinere dicat
illud quod alii docuemtjobediétiá nó eífe prsestádá summo pontifici,aut aliis quibuscuq,
Pfeudoa> prelatis ecclesiae, tuc piures habebit hic error protectores. Pfeudoapoitoli dixerut ipsos no ’
poftoli, fubiici alicui,nisi soli Christo,quéadmodusinquiutj apostoli soli Christo fuerunt subieéfi. Q
Begardi. Begardom etiá & Bcguinaru haere fis fuit,q> homo in statu perfeét ionis exiítens, nó tene­
Beguime, tur alicui homini obedire.Horu ergo hqreticoru,videlicet Vaídétium, Pfeudoapostoloru,
Lc Begardorum,h^refis pestilentior eít q Iohánis Vvitcleff,& aliorum.-quoniam illi etii ne­
gent ecclesiam polle condere leges & statuta ad quorum obferuationé omnes homines te­
neantur,non tamen negant in vniuerfum subditos debere obedientiam suis praelatis. Cum
ergo probauenmus ecclefiá polle aliquid decernere & statuere cui omnes obedire tenean­
tur,Lc cuius transgressio fit letalis , a ¿tum erit de omnibus his haereticis. Pro hac re Salo­
Prouer.vi. mon testimonium reddit,dicens,Conserua fili mi praecepta patris tui: & ne dimittas lege
matris cuae.-liga ea in corde tuo iugner,&circunda gutturi tuo .Quod ii haec verba ad sola
praecepta dei,qui Lc verus & solus eit pater nolter,dicas elle referenda,non obfiito . Verum
dic mihi,quae eit illa mater cuius lege docet nó elle dimittendá?Haec enim duo cóiunxit
& praecepta patris,& legem marris.Quibus verbis docuit praecepta dei patris elle confer- H
uanda:& praecepta eccieuae matris noitrae,in qua per baptiima quod in ea re cepi mus,rena­
kroue.xxrj. ti fumus,non este concemnenda.Eticerum,Ne transgrediaris terminos antiquos,quos po­
suerunt patres tui.Ecce hic patres dixit,nó pater,vnue confiat illa verba non posté de so­
lis praeceptis diuinis intelligi. Quod li dicas verba illa fore interpretada dcpatrib9 veteris
tefiamenti,quibus permitía fuit a Deo poteftas in re dubia decernendi: quare idem non
dicetur de praelatis legis Euangelicaeímaximé cum diuinus Psaltes dicat, pro patribus tuis
Pfal.xliiij. nati sunt tibi filii, conftitues eos principes super omnem terram . Et ipse Deus in Deu­
Deute,xvij. teronomio ait, Qui autem fuperbicrit nolens obedire sacerdotis imperio qui eo tem­
pore minificar domino deo tuo,ex decreto iudicis morietur homo ille,& auferes malii de
Israel,cunótúfquepopulus audiens timebit,vt nullus deinceps intumescat superbia. Quod
fi tantum valuit au¿íoritas & poteftas sacerdotis legis veteris, vt eius imperium nullus line
mortis periculo co&mnere auderet,quáto maior erit auéforitas sacerdotis supremi in lege I
noua?Certe multo maior,cu maius iit lacerdotiu huius quam lacerdotiu illius. Verum huic
obie¿tionirespondentes obiiciut nobis Paulum dicente- Si spiritu ducimini,non eftis sub
Gala.v.
i.Cor.vif* lege. Et item,Empti eftis precio magno, nolite fieri serui hominum. Quiibus verbis volut
nos esté per Chrifiu liberatos a lege Mosaica,quapropter aiut nó oportere amplius homi­
nibus nos fubiici.Sed haec nó ita le habet,quonia etfi Chnftus nos iibcrauit a ieruitute pcc
cati,& a feruitute legis Mofaic<£,hoc eft a mgo ceremoniam & legitimoru,nó tamé suftulit
obediétiá platoru,immo striéh9 pr^cepit.Per lila auté verba Paulus nó auertit subditos ab
obediéta pr^latoru,quá alias apertilíimécómédaíTe oftedemus,fed ab illa auertit ieruitute
i. Corin.iij. qua quisque illius fe effe fatebatur,á quo baptizatus eraciquidá dices,Ego sum Pauli: alius,
ego fum Apollo:atque alius,ego sum Cephae.Christus enim solus pro nobis paiius efi,atq;
ideo totoslpos ipsos illi soli debemus.Sed dimisso testamento veteri, in quo multa adhuc K
exépla nobis suffragatur,accedamus ad nouu,in quo veritas clarius lucet.Chrittus enim se­
Matt.xviij. creto peccante,pottq semel correptus audire noluerit,ad ecclesiae iudiciu deferri proripit:
& sica nó audierit,íubet reputan táq Ethnicum Scpublicanu,hoccft,vtper exeómumea-
tionem segregetur a caeteroru consortio,vt vel sic erubescens resipiscat. Excommunicatio
auté nó niti pro crimine letali,eoq; graui & cui est adiúéfa pertinacia,infligitur. Cóftar er­
go grauecrimé cise eccleliae inobedietiá,qu^ tá graui poena punitur. Veru quia aliqui lsto-
ru hcreticorú(vt Lutherus)excómunicationes irridet,ideo aliud proferam9 tefiimonium.
Lucar.x. Discipulis suis Chriftus loques,8c in eis ommb9 praelatis illoru fucceisorib9,ait,Qui vos au
dit,me audit.Qui vos spernit,me spernit. Qui auté mc spernit,spernit & eu qui misit me. j
Ex quibus
 ADVER, HAERE. LIS. VI. DE ECCLESIÁ. ióér
A Ex quibus verbis colligimus obedientiam quapropter deum hominibus praestatur,non es­
se humanam feruitutem(vt Lutherus metitur)sed effe Dei seruitutemiquoniam ait,Qui vos
audit,me audit. Colligitur etiam inobedientiam ecclesiae pro inobedientia dei reputari
apud ipsum deum. Et Paulus in prima ad Thcssalonieenses epistola ait,Scitis quae prece- i.Theif.tiij
pta dederim vobis per dominum lefum. Et paucis interfectis subdit, Itaque qui haec sper­
nit,nó hominem spernit,sed deum,qui etiam dedit spiritum suum sanctum in nobis. Hoc
etiam Moyses clarissime docuit, cum populo Israel murmuranti aduerfus cum & Aaron
fratrem eius dixit,Dabit vobis dominus vespere carnes edere, & mane panes in saturitate, Exod.xI,
eo quod audierit murmurationes vestras quibus murmurati estis cótra eu. Nos enim quid
fumus?Nec contra nos est murmur vestrum,sed contra dominum. Ex quibus duobus locis
scriptura:proxime citatis fatis aperté conuincitur praecepta iulta praepositorum non effe
B duntaxat humana dicenda,cum vim suam & robur habeant a precepto diuino, praesertim
cum illorum contemptores tanquam cótemptores diuinoru praeceptorum coram deo re-
putentur.Praeterea ipsa veritas iterum apud Matthaeum ait, Super cathedram Moysi sede- Mattjcxiv*
runt Scribae & Phansaeirqusecuq; dixerint vobis,faciterfecundum vero opera eorum nolite
facere. Vides hic obedientiam nobis iniunctam, & non solum aliquorum , sed omnium
praeceptorum. Quacunque (inquit) dixerint vobis,facite. Quid est autem dicere quacun­
que? Nunquid facturi fumus scelera, fi nobis praecipiatur ? Absit. Per illa enim verba so­
lum praecipitur nobis obedientia earum rerum quae ad cathedram pertinent, hoc est eam
rerum quae ad faciliorem obferuantiam mandatorum Dei conducunt, & viam aperiunt» x
De aliis autem pr<£ceptis quae ab hac obferuatione praeceptorum dei homines auertunt,di­
xit alibi ipsa veritas, Quare transgredimini praecepta Dei propter traditiones hominu?Et Matth.xt
infra, Populus hic labiis me honorat,cor autern eoru longe est a me. Sine caussa autem co­
lunt me,docentes doctrinas & mandata hominum * Qtybus verbis Christus reprehendit
(3 eas hominu traditiones quae legi diuinae aduerfantur,& non (vt Lutherus somniat) omnes
leges humanas. Rursum Paulus in epistola ad Romanos ait, Omnis anima potestatibus Rom.vkj,
sublimioribus subdita iit. Non est enim potestas nisi a Deo . Quae autem sunt a Deo, or­
dinata sunt. Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt,
sibi damnationem acquirunt. Et ad Titum scribens ait, Admone illos principibus & Titumdif.
potestatibus subditos este , dicto obedire, ad omne opus bonum paratos este. Et in epi­
stola ad Hebreos,Obedite praepositis vestris,fubiacete eis . Ipsi enim peruigilant quasi Heb.iiif*
rationem pro animabus vestris reddituri. Et quod de praelatis ecclesiasticis loquatur,con­
uincitur per id quod in eodem capite ante praemiseras Mementote prepositorum vestro­
rum,qui vobis locuti sunt verbum dei. Suam insuper auctoritatem circa inobedientes de­
clarat Paulus,cum in priore epistola ad Corinthios ait,Quid vultis?in virga venia ad vos, i.Cor.mf.
an in charitate,&spiritu másuetudinis?Et in fecunda epistola iteruTdeoenim hsec absens ij-Gcr.xiif.
D scribo, vt non praesens durius agam fecundum potestatem quam dominus dedit mihi in
aedificationem,& non in destructionem . Et in fecunda ad Thestalonicenfes,Quod fi quis ij.Thess.iip
non obedierit verbo nostro per epistolam, hunc notate, & non commisceamini cum isto,
vt confundatur. Non est autem minor potestas in ecclesiae praelatis nunc,quam tunc fuit:
erit ergo obediendum praelatis ecclesiae m his quae ad obferuationem legis diuinae condu­
cibilia esse nofcucur.Quid ergo impii Valdenfes, pseudoapostoli,& Begardi, Se Vvitclefi-
tae, & Hustitae oblatrant,Se ecclesiae obedientiam contemnunt,cum tot scripture testimo­
niis fit confirmata? Verum Lutherus in hac parte eo truculentior bestia quo cautior, ad­
mittit ecclesiae obedientiam,sed negat eam dilatari poste vitra ea quae expreste in sacris li­
teris habentur.Quód fi ad hunc modum oporteret fabulam ludere,periret omnis cultus,&
tota Christianae reipublicae religiosa politia destrueretur,immo ipsa Christiana religio to-
£ ta laberetur,cu fides,qu^fundamentu est illius,eo ipso prorsus eucrteretur.Diei dominicae
festiua selenitas nó repetitur iniuncta in sacris literis,tamé ecclesia praecipit diem domi­
nica obferuari.Neq*, hoc centenarium auttrecentcnariu est inuentum (prout Lutherus & ei
adhaerentes obiicere solent)sed ab ipsis nascentis ecclesiae cunabulis prodiit, & hucusque a
Christianis religiose obferuatum est.Diuorum imagines este venerandas scriptura nunqua
pr^cepit,& tamé septima synodus quae in Nic^a fuit cogregata,decreuit ab omnibus Chri
stianis digna veneratione suscipi.Scripture sacrae nunquam iusterunt vt stantes & erecti
audiamus euangelium cum publice legitur,aut quod leuemus manus cum corpus domini :
leuatur a sacerdote,aut q> tudamus pectora,aut quod flectamus genua ante altare dum ora-"
 p. alfonsí de gastro, mino ritae

mus,ha? inquam atque alia? huiufmodi pise ceremonia? non funt expresta? in sacris literis, p
earum tamen aliquas ecclesia statuit,aíias perpetua consuetudine obieruauit hucufque.Quq
omnes ii sustollantur,quia fcript^ non sunt in sacro instrumento, ftatim infra paucissimos
dies ea quam vocamus deuotionem,vel(vt melius dicamstacrorum affeólus periret. Nam
is cultus qui adhuc in Christianorum pcóloribus viget,quáuis minimus fit,his tamen cere­
moniis fouctur & nutritur. Et nisi ad has compellerentur Christiani, citissime aut nullus
aut frigidissimus cultus dei futurus esset. Verum etii ha?c ita se habent, minima tamen fune
ad ea quL mox subiicicmus.Perpetuá siquidem virginitatem Mariae nunquam sacrae liten
aperte expresserunt,non audeat ergo aliquis Mariam Christi matrem, virginem iam ap­
pellare,eó quód sacra? litera? illud non produnt.Nunquam sacra? litera? eandem facratisti-,
mam virginem nomine matris Dei appellauerunt,fed solum matrem Christi, aut matrem
lefu eam nominant-.male ergo concilium Ephefinum contra Nestorium cenfuit eam theo- Q
rocon , hoc est matrem Dei veré & merito esse nominandam . Si ad Lutheri gnomonem,
quem nobis pra?fcri bit, essent omnia examinanda,nec dicemus patrem ingenitum esse, nec
Elium afferemus consubstantialem patri, quoniam nullum istorum in sacris literis expresse
reperitur,fed ex quadam ratiocinatione infallibili ecclesia collegit, declarans ea qua? erant
obscura,& eruens ea qu£ erant abscondita.Quod fi hoc in caussa fidei statuere licuit,cur nó
etiam licebit eos mores statuere,qui ad obferuationem mandatorum dei maxime condu-
cunt?Nam de caeceris fatemur praelatos eccleiiq nihil posse statuere,quoniamsvt inquit Pau
ij.Cor.x lusjdata est iliis potestas in aedificationem,non in destructionem. Deus siquidem praecepit
nobis vt illum coleremus, nec tamen expressit quando:Ecciesia autem potestate sibi á deo
tradita vtens,expressit,vc die dominico praecipue missam audientes deum coleremus.Pr^-
cepit etiam deus ieiunium,ncc id vno aut altero tantum foco dixit,sed seré innumeris,nu-
quam tamen expressit diem ieiunihquapropter ne tale ieiunium perpetuo sine eiusdem ob- H
feruatione praeteriret,eo quod nulla certa elfet signata dies, ecclesia expressit dies quibus
iei unandum est.Praecepta ergo ecclesia? expressiua & declaratiua funt mandatorum dei, &
qu¿e viá parant ad obferuatione praeceptoru diuinorum.Et ita ecclesia illa sua prqccpta sta­
tuens,nó aliud statuit quam deus(vt Lutherus illi impingit) sed cade statuit qua? deus, cura
ilia quae decernit,tendunt ad clariorem intellectum & faciliore obferuationem mandatori!
Dei.Cum enim Paulus nonnulla statuisset quae inscripturis antea nó erant expressa, statim
i.Cor.xiiij, fubiunxit, Si quis videtur propheta este aut spiritualis, cognoscat quae scribo vobis, quia
i.Cor.vrj.’
domini sunt mandata. Pr^terea idem Apostolus decernit virum fidelem debere permane­
re cum vxore infideli,& fidelem vxorem cum viro infideli,fi alter coniugum infidelis nul­
lum incommodum inferat fidei alterius ,&velit cum altero fideli permanere: Se fi disces­
serit noles cum fideli habitare, discedat fideli manete libero ad susceptione alterius. Et ta­
men cum haec statuit aut decernit Paulus,fatetur nunI dominii hoc dixiste.Nam hoc datu I
rus decretum praemisit dicens,Dico ego, non dominus. Rursum,idem Apostolus praecepit
i,Cor xi. muliere velato capite orare , viros auté capite nudato, quod tamé nulla anté scriptura ex-
presserat.Quia tamé spiritu prophetico vidit aliquos futuros qui pr^latorfi statuta dánaréc,
postq pr^ceptfi illud dedit,subdidit,Si quis auté videtur cótentioíus este,nos talé consue­
tudinem non habemus, neq; ecclesia Dei.Deinde cu cótentio exorta esset an in lege euan­
gelica obligaretur homines ad obseruationé legitimen! in veteri lege pceptoru, deuoluta
Actuü.xv, est caussa ad Apostolos A seniores qui erat in Hierufaie,qui habito maturo(vt decebat)có-
fiiio,& re prms anxie examinata,talé protulere fentétiá-Vifum est spiritui sanólo,& nobis,
nihil vitra imponere vobis oneris,q. h^c neceffaria,vt abstineatis vos ab immolatis fimula-
crorum,& sanguine,& suffocato,&lomicatione:a quibus custodiétes vos bene agetis. Ha?c
quatuor quae Apostoli decreuerunt este necessaria,certu est non este nobis in lege cuangeli- K
ca a deo imuncta,immo nec iam funt necessaria omnia illa. Verum Apostoli metuentes ne
hac occasione ludiorum & Gentiliu cómunio impediretur,ne etiam hac occasione aliqui
ex Iuda?is auerterentui a susceptione legis euangelicae,inhibuerunt illa quatuor pro illo te­
pore,vt facilius ecclesia ex gentibus & ludaris coalesceret. Ecce Apostoli statuerunt qua:
nec in scriptura reperiebantur expreste,nec á deo vnquam audiuerant.Quid ergo?Decrude-
mus ecclesiam in tales angustias,aut concludemus eam intra tam strictos limites, vt dica­
mus eam nunc minoris este potestatis ad aliquid statuendum quod non exprimatur in sa­
cris literis,quam tuncfuit?Si dicant ecclesia nunc nó habere tantam potestate quita tuc,
ostédantexpreste per sacras literas claristime (vta nobis exigut)dicetes ecclesia? potestate
 ADVER. HAERE. LIB. VI. DE ECCLÉSIA. ÍO7
A elle nüc minoré^ dcu minuisse potestate qui semel ecclesiae dederat: & si id ostenderint,
mérito cedi.Cu auté id ostéderc nó possint,cur v olfit eccleti^ statuta incra limites scriptu-
r^facr<g cócludere,quaeolim talibus limitibus nó fepiebátur? Potuissem hic plura sacrorum
virorú testimonia afferre,sed vitáde prolixitatis ca uña omitto, tu etifi quia hi cótra quos
nucagim9,videlicet Vvitcleff & Luther9stoccipédutsan£lorú quorucuq; viroru dióta.Sed
peer h^c omnia ti clara testimonia,h^chqreticoru assertio cít iá in plurib9 cóciliis dánata.
Ná inter octo errores Begardoru & Beguinarü,qui in cócilio Viénéíi sub Cíemete quinto Conciliu
celebrato dinati sunt,tertius in ordine eít quo aiunt illos qui sunt in statu perfectionis,^ Viennenie
spiritu libertatis,nó effc humanae (ubicólos obediéti^.Hui9 autécócilii decretu habetur in
lib.Clemétinamcóítiturionu tirulo de h^reticis,cap.ad nostru.Etcócilifi Cóftantiéíe có- Concilium
denansjn sessione octaua plures articulos Iohannis VvitcleB, hunc inter alios locauit, sub Conitar
B his verbis,Decretales epiftolq funt apocryph£,& seducunt a Christi fide,& clerici sunt stul- llcnfe‘
ti qui student eis.Qui articulus simul cu aliis vna super omnes lata sente tía dinatus est.Ec
in sessione quintadecima iteru códénat idé conciliú plures assertiones Iohinis Huss, inter
quas hxcinuenitur sub his verbis-Obedietia ecclesiastica est obedietia fccunduadinuctio-
ne sacerdotfi ecclefiar,praeter expressam authoritaté scriptura. Dicamus ergoiuxta catholi­
cam fide,ecclesiae statuta nó esse cóténéda,sed stricte obscruida.An auté qu^efiq; tráfgref-
fio illoru iit mortalis,nó disseroiquonii video quosd£,& nó cx infima theoiogom fchola-
ilicoru forte,qui asserfit trasgredieres pcepta ecclesiae,modo id nó omittat ex cótéptuqíed
ex infirmitate quadi,aut forte negiigécia,nó peccare mortalitenalios aute scio docere op~
pofitu.Cuaute ego in hoc opere sola fide pertractare statuerim: de opinionibus fio minii
varié fentiétiú disputare nolo. Contra hac haerelim scripsit Iohines Rosseniis episcopus
ineo opere quod cótra CaptiuitatéBabylonici Lutheri edidit,arciculo.xxvii.Scriplitetii
Iodocus Chchthou^us multo diffusius' in suo Antilutbero parte prima.
C Z~X Varta bxrests est quae docet ecclesiam ipsam,hoc est ecclesiasticos viros, noti posse
y ) Wias diuitias possidere,nec agros nec possessiones vllas,quia(vt dicfic)Apostoli qui-
bus primores ecclesiae fuccesserfit, pauperes fuere, nihil penitus possidentes*
Huius hacrefis primi inuetoresfvt refert Augustin9 iib.de h^rdib.cap.i.)fuerut Vadiani ii-
ue Anthropomorphitanqui hac occasione ab cecidia feparaucrut feipfos, quia dicebat non
licere episcopis diuitias possidere,quos tamc diuices esse videbit. Post istos mulco tepore
-elapso fur rexer ut Valde fes, fiue pauperes de Lugduno,qui(vt iliis impingit Aeneas Syiuius Valcknfefc
lib.de origine Bohemoru cap.xxxvjdixerunt sacerdotes pauperes esse debere, Se sola con
tentos esse eleemosyna.Huius tamen erroris non meminit Guido cum hxreses Vaidcnfiu
recenset. Eundem errorem docuit Marlilius Paduanus,vir quidem ecclesiae toti Se eccle- jviarfilius
fiasticis omnibus odiose infensus. Valdenfes imitatus est hoc loco , quemadmodum alibi paduanus.
semper,lohannes Vvitcleff. Postremus omnium Luthcrus hoc nostro feculo eundem tuta- Iohannes
D tur errorem,persuadens principibus vt bona ecclesiae diripiant,quod Se in multis Germa- Vuitdeff.
niae superioris oppidis factum esse audiuimus.Huius haerefis fundamentu superius euerti- hutlierus*
mus,cum de apostolorum paupertate disseruimus.ibi enim docuimus ex sacra scriptura a-
postolos aliquid possedisse.Similiter supra in titulo de decimis,ostedimus decimas ex iu-
re diuino deberi facerdotibus:é quibus decimis primam portione capere potest sacerdos,
& referuare pro sibi necessariis, victu scilicet Se vestitu . Sed procer haec omnia fune ad­
huc aha specialia scripturae testimonia.Sacerdotes enim legis veteris habucrut possessiones
& agros.Nam postqui populus Israel adeptus est terram promissionis, Leuitica tribus vn losuexx-
dc sacerdotes (umebitur,ex praecepto domini accepit ab aliis tribubus quadraginraocto vr
bes cum tuis suburbanis.Decimas etiam omnium terrae nascentium,& omnium pecudum
recipiebant Leuitae. Cur hoc non licebit sacerdotibus nouae legis,praecipuo cum non repe-
B riatur hoc esse a Christo illis interdictum,quemadmodum supra docuimus cum de aposto­
lorum paupertate difputauimus?Prxterea Paulus apostolus ad Timotheum scribens qualé i.Timo .Uj.
oporteat episcopum esse,in ter caetera exigit ah eo hospitalitatem. At hospitalitas exerceri
nequit ab eo qui facultates non habet,quas ministrare possit iis quos hospitio receperit.Di
cit etiam ibidem Paulus oportere episcopum bene regere domum fuam,quoniam (inquit)
is qui domui sua? prxesse nescit,quomodo ecclefiLdei diligentiam habebit?Ad bonum au­
tem domus prxpolitu spectat vtprouideat vxori & filiis quos habet,de victu & vestitu, &
de illis rebus fine quibus h$c misera vita conferuari nequit. Haec autem nullus fine facul­
tatibus eómode exequi potest. Rursum Pius papa k martyr in epistola Italicis directa lie
Q 111
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MÍNORITAÉ
ait,Ad sedem apostojicam perlatum est quod sint inter vos contentiones & semulationes, p
& praedia diuinis vfibus tradita quidá humanis applicant vfibus,& domino deo cui tradi­
ta sunt,ea subtrahunt,vt suis vfibus inferuiant.Quapropterab omnibus illius vsurpationis
contumelia depellenda est,ne pra-dia tibi secretorum caelestium dicata á quibusdam irrué-
tibus vexerunquod ii quisquam praesumpserit,velut sacrilegus habeatur, & sicut sacrilegus
iudicetur. Haec Piuspapa:qucm nó possunt incusare quod malus fuerit,cum martyri© vi­
tam finierit. Nec vt trecentenarium (quemadmodum facere solet Luthcrus) poifunt eum
reiicere,quoniam decimus a Petro summus pontifex fuit ,Qujd ergo impius Luthcrus sua­
dere audet principibus, vt ecclesias diripiant atque fpolient?Nonne videt a'papa fanctifli-
mo velut sacrilegos este iudicatos qui hoc faciunt?Huic papae sanctissimo alius eiusdem fa
Vrbanus, rinae homo subscribit,videlicet Vrbanus papa & martyr,qui de hac re tale edidit decreta*
Videntes ergo sacerdotes summi,& alii?atque Leuirae,& reliqui fideles plus vtilitatis poste G
afferre ii haereditates & agros quos anté vendebat,ecclesiis quibus pr^sidebant episcopi tra­
derent,eo quod ex sumptibus eorum tam praesentibus qfuturis tcmporibusplurima & clc
gantiora possient ministrare fidelibus communem vitam ducentibus,quam ex precio eoru,
cceperunt pr^dia & agros quos vendere solebant,matricibus ecclesiis tradere,& ex sumpti­
bus eorum vmere.lpi^ vero res in ditione singulorum parochiarum episcoporum, qui lo­
cum tenent apostolorum,erant & sunt vsque adhuc,& futuris femper debent este tempori-
bus.E quibus episcopi & fideles dispensatores eorum,omnibus communem vitam dilige­
re volentibus,ministrare cuncta necessaria debent,prout melius potuerint, vt nemo in eis
egens inueniacur.Haec Vrbanus papa & martyr.Post Vrbanum confirmauit eádem fenté-
tiam Lucius papa & martyr,qui m epistola ad episcopos Galbarum & Hispaniarum da­
mnat rapientes bona ecclesiarum.Plura alia sacrorum virorum testimonia pro hac re po­
tuissem afferre,quae brcuicatis cauffaomitto.fi quis tamen curiosus leófor ea videre deside-
rat,legat librum decretorum.xii.caufTa,quaest.i.& in sequentibus quaestionibus, videlicet.ii.
in.iai.v.in quibus locis multa huius rei testimonia Giadanusreposuit.Accedicad haec, 9
multi ex summis póc,ficibus relati sunt inter lañólos etiam ab eo tepore quo ecclesia pos­
sedit diuitias.Et multorum conciliorum decreta iunt de bonis ecclesiae non alienandis, de
Concilium oeconomis ecclesiae.Et cócilium Chalcedonéle,quod vnum est ex illis quatuor qu^ beatus
Chakcdo
nenie.
Gregorius fatetur fe recipere velut sanóla quatuor euágelia,capi.xxii.districtius inhibet cle­
ricis ne post mortem episcopi rapiant res ad eum pertinentes. Vnde patet concilii autho-
ritate este permissam rerum proprietate episcopis. Postremo ex pluribus aslertionibuslo-
Concilium hannis Vvitclefi in concibo vlonstantieníi sessione octaua damnatis, aliquae sunt quae ad
Constan-* hanc rem pcrtinent.Decimus enim articulus fic ait,Contra scriptura sacram est 9 viri ec­
líense.
clesiastici habeant postestiones. Tricefimusiecundus dicit,Ditare clerum est contra regu­
lam Christi.& in sequenti assertione ait,Siluester papa & Constantinus imperator erraue- j
ruñe ecclesia dotado.& triceiimussextus articulus est,Papa cum omnibus clericis suis pos­
sessionem habentibus sunt haeretici,eo 9 possessionem habent,8e omnes consentientes eis
scilicet domini seculares,& caeteri laici. Hi omnes articuli simul condenad sunt in illa ses­
sione oótaua concilii Constantienfis.Vcriim hic attendant domini ecclesiastici, 9 quanuis
iliis iiceatdiuitias possidere,non tamen licet eas auarc custodire, aut indebite expendere.
De hac re icnpliciodocus Clichchouqus in eo opere quod edidit pro declaratione ventam
definitarum inconcilio Senonenli.

Eleemoiyna.
K
E hac rc est vnus error docens non licere eleemosynas tribuere fratribus
Vuitcleff. medicantibus.Huius erroris dux fuit Iohines Vuitcleff,qui asseruit eum
omnem este ipso faóto excómunicatú, qui eleemosynas fratribus contu­
lerit. Ad cuius assertione duplici mouctur ratione. Vna,quia ille omnem
monachorum ordinem damnat,& monachos vitam priuatá dcgetesas­
serit nó este de religione Christiana.Ec sanctos viros quidiuerfos mona
chora ordines insthuerút.peccaíTe in hoc dicit,& ni st de hoceospoenitucric,c6cenditcos
este damnatos.Ahera rado quamouetur,est quia omnem mendicitatem dicit efle fratribus
illicitam, quoniam (vt ait)fratres per labores manuum debent victum acquirere,& non per
mendicitatem.
 ADVER. HAERÉ. LÍE. VI. t> E EPISCOPO. ioS
A mendicitatem. Itaqj iste Vuitcleff vt vnum protegat errorem,alium affert aut pestileiltid-
rem,aut aequalem,dignum quidem patella operculum . Monachatum quem ille in vniuer-
sum damnat, non est praesentis negocii nunc defendere: infra deo duce longiorem suo
loco faciemus disputationem.Quod autem laboré manuum é monachis exigit vndeviue-
re debeant,non damno in vniuerfum, nec etiam generaliter probo . Ego quidem etsi mo­
nachus sum,cum Euchitisaut Meflalianis non sentio,qui dicebant monachis omnem ma­
nuum laborem esse illicitum.vellem enim quosdam manibus laborare, nec tamen omnes.
Sed de haere alibi disseremus sub hac inscriptione aut titulo,Labor.Mendicitate,deo ad-
iutore,probabimus suo loco,cum de illa sub eius nomine disseremus,non solum esse licita,
verum etiam meritoriam.Sublatis igitur fundamentis quibus haec impia Vvitclefi assertio
innititur, ne cessari 5 est vt Se ipsa corruat.Nam si monachatus licitus est,& monachis me-
B dicare licet,aliis etiam licebit illis eleemosynam impendere. Haec etiam assertio Vvitclefi
vna est ex illis.^y.qux inoctaua sessione concilii Constantiensis damnatae sunt. Articulus ConoM
enim eius vicesimus ibidem damnatus sic ait,Conferens eleemosynam fratribus,est exeó- t-c°^a
municatus eo facto.qux assertio simul cum quadragintaquatuor eiusdem Vvitclefi,ibidem
damnata est.Cum ergo ecclesia huic liti finem imposuerit,non est quod nos de hac re am­
plius cótendere debeamus.
E hac re nullu alium errore reperi apud alique eoru qui de h^resibus scripserunt,aut

D hxrefes recensuerat. Veru beatus August.lib.xxi.de ciuitate dei cap.xxii. dicit se co-
perisse quosdam putantes eleemosyna tantx esse virtutis,vt qui eam exercuerit, qua­
mlibet criminose & nefarie viuat,xternu tamé supplicia nó sit habiturus: sed illis duntá-
xat dicebant perpetua supplicium esse destinatum,qui eleemosynas nó fecerunt,aut facere
contempferunt.Huius hxresis cum Augustinus nullum prodiderit authoré, ego illam hic
<3 omittere decreueramifed quia forte in posterum (vt quotidie simile nostris demeritis exi-
gétibus experimurjaliquis exurget qui illam defendere conctur,mutaui sentetiam,& illam
huic operi intexui , sola narratione conteras. Ad eius siquidé confutatione apertissimum Se
efficacissimum est illud Pauli,Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas,cha í.Cor.xííj,’
ritatem autem nó habuero,nihil mihi prodest.Si quis aute amplius de hac re videre optat,
legat beatum Augustinum lib.xxi.de ciuitate dei,cap.xxvii.qub loco redarguit hunc erro­
rem,quem fupra.xxii.capite eiusdem libri narrauerat»

Epiicopus s
E hae re est vnus error quo docetur epifeopu nó esse simplici sacerdote su­
periore. Huius erroris atithor fuit Aerius quidam,quáuis Philaster de illo lo Aem$
quens,nunf hoc illi tribuit.August.tamé in lib.de hxtesibus cap.liii.de illo
loques ait q> doles quia episcopus ordinari nó potuit,in Arrianorum hxre-
sim lapsus est,St alia plura addidit dogmata,quoru vnu fuit hoc, presbyteri
'1
videlicet ab episcopo nulla disserentia debete discerni.Huc eunde errorem
post multos annos ab inferis suscitarunt Valdéscs,dicétes nullu esse inter sacerdotes diferí- Valcíeníes
men.His postea subscripsit Marsilius Padüanus-Valdéfes (vt alias diximus) femper secutus Marsilius
cstlohannes Vuitcleff,St omnes eoru errores tutatus estrquapropter vtfui similis esset, huc Paduahu^
etiam docere tentauit : quem errorem ex eodem fonte deduxit,ex quo Aefius.INam Tho-
mas Vvalden in suo doctrinali fidei antiquae,tomo.i.Iib.ii.articu.iii. cap.lx. quo loco hác *
rem ille pertractat,dicit Iohanné Vuitcleff ambisse episcopatum Vigori ensem , quem ta- Vlpc~~~~
mennó fuit assecutus,St ideó cóténere coepit,quod prius anxie desiderauefat. Hoc enim
3E fxpissime euenire experientia didicimus,vt qui non potest cófequi quod maxime óptát
ad contemptum illius rei St vilipendium confugiat, vt vel hoc remedio,suo impoteti de-
iiderio medeatur,St aliis persuadeat fe parum optasse quod assecutus no fuit. Sic edi quia
Acrius St Vvitcleff episcopatum assequi non potuerunt,illius dignitate St emihentix gra­
dum fe conteneré simularunt. Ante tamen quam hanc hxresim oppugnare aggrediar, le­
ctorem admonere decreui,ne videlicet existimet me sic his hxrcticis in hac parte cótrá-
dicere , vt sentiam episcopatum esse alium ordinem a sacerdotio. Quod ideo prxmonui,
quia sunt aliqui sentientes episcopatum differre a sacerdotio, quemadmodum sacerdo­
tium a diaconatu, ita videlicet vt alius character imprimatur in episcopi ordinatione , ab’
0 iiii
 F. alfonsí de castro, minoritae
ilío qui impressus fuerat cum fuit ordinatus sacerdos. Alii rursum docet,nec alium impri- x
mi characterem,nec alium esse ordinem episcopi & sacerdotis,fcd dicunt esse eiusdem or­
dinis diuerfos gradus, ira vt intra eundem ordine duo fmt gradus, vnus altero ex fuá pri-
rn ama institutione superior. De qua re non est meu impraesentiarum definire:quoniam (vt
alias saepe statuijnon hic hominum varié sentientium opiniones pertracto,sed solam ca­
tholicam fidem.ideo hanc rem aliis discutiendam relinquo . Mei ergo propositi est, folú
ostendere,inter episcopum & sacerdotem esse aliquod discrimen,nó quod a Caelare (vtlo
hannes Vuitcless murmurat)emanauerit,fed quod ab ipso Christo & eius apostolis proces­
serit, ita vt episcopus ab ipsa diuina institutione fit alio simplice sacerdote dignitate su­
perior. f-Ioc autem siccóuincimus.Oportet enim vmbram similem esse corpori,& figuram
veritati.Omnia autem quae in veteri testamento processerunt,figurae quaedam fuerunt eom
i.Corin.x. quae in lege noua futura erant,Paulo testante, qui ait,Omnia in figura cótingebant illis. At G
Exod.xxix in lege veteri distinctio fuit facerdotum.Nam Aaron summus fuit sacerdos,filii auté eius
minores facerdotes.Summus sacerdos distincta habebat ornamenta a minoribus. Summus
sacerdos intrabat in sancta sanctorum,quod aliis sacerdotibus non erat licitum,vt patet ex
Leuir. xyi. libro Leuitici,& ex epistola Pauli ad Hebreos. Ad solum sum mu sacerdote pertinebat ce-
Heb.ix. ¡ebrarefestu expiationis,vt patet ex eifdé locis.Cum ergo tam latu processerit in lege ve­
teri inter sacerdotes discrimen,coniicimus inde vt diuersum etiá in lege noua sacerdotia
fuerit a Christo institutum. Hoc etiam nostru argumentum confirmatur authoritate Leo-
c0 papa' nis papae,qui in epistola.tftf.quiseestad vniuerfos Germaniae atq* Galliae cccleliaru episco­
pos, sic ait, In diuinis eni literis peipiente domino solus Moyses in tabernaculo dei erexit
Pfal.xcviij, altare,solus ipse vnxit, qui vtiqj fumm9 dei sacerdos erat,sicut scriptu est de eo,Moyses <te
Aaron in sacerdotibus eius.Ideoqj id quod tantu facere prmcipib9 lacerdotum i ussum est,
quoru typú Moyses & Aaron tenuerunt,omnino decretu est vt episcopi vel presbyteri qui pj
filiorum Aaron gestát figura,arripere nó praesumat.Haec Leo papa. Procrea Paulus ad Ti-
Cap.i. tum scribens ait, Huius rei gratia reliqui te Cretae, vtcaq desunt corrigas, & cósti tuas perci
uitates presbyteros,sicut ego tibi disposui. Hoc loco beatus Paulus nomine presbyteroru
intellexit episcopos,quonia(vt Theophylact9 admonet,&ante iilu Chrysostom9) nolebat
Paulus vniuersam infula videlicet Cretávm episcopo demádari,potissimu cu adeo magna
fuisse dicatur,vt centu oppida munita habuerit, ideo lito scribit vt vnicuiq; vrbi proprm
proficiat presbyterii,hoc est epifcopu,eredes hoc modo popuiú melius fore curandu.Prq-
ter hoc etiáipfaliterae feries hoc cóuincit.Nam cupiaecepuiec presbyteroru ordinatione,
fubiungens postea qualis debeat esse is qui ordinácms est,tuciam expressit episcopi nome,
quo arguméto cóuincitur eunde appellare epiícopú,qué prius appeilauerat presbyterum.
Hoc lam semel in postem dictu sic. Epileo pus crgo(vt ad ícopu eóuertamur; presbyteros
ordinat: simplex auté sacerdos hoc nó potest,queaumudu inira cum de sacerdotibus age- I
mus,deo fauetc ostendemus.no est ergo prorsus idé episcopus & presbyter. Rursum si ex
diuina ordinatione idéest omnino psnytcr& epilcopus,sequitur inde,vc quéadmodu epi­
scopus presbyteros ordinat,ita ecóuerso presbyter possit ominare epifcoposrquod nun^fa
LTimo.iiij. ¿tú esse legimus: quoniá etsi Paulusdicat Timotheo scribes,Noli negligere gratia quae m
te est,quae data est tibi per prophetia cum impositione manuu presbyteri: Chryfostom9 ta
mé & sheophylactus & reliqui exponut de episcopo,hoc aduciés Chrysostomus,q?pres­
byteri epifeopu nó mthronizabát. Deinde episcopi sunt successores apoltoloru, & eoru lo-
cu tenét,alii auté clerici in Jocú.70. difeipuioru subrogati sunt. At nullus dubitat,quod &
ipse Vuitcless coceffit,vt testatur Thomas Vvaldé,apostolos videlicet singulari quadápro
^ , gatiua fuisse superiores merito & dignitate exteris discipulis. Quod auté apostoloru succef
sores sint episcopi,reliquoru vero difeipuioru alii sacerdotes,hoc Vuitcless negat, sed dicit K
sacerdotes omr.ei succedere apostolis,& diaconos reliquis difcipulis.Quareiple inde cóclu
dit omnes sacerdotes esse pares. Vt ergo suo telocófigamus eu,hoc totis viribus estannité-
du,vtostédam9 omniú testimonio,episcopos solos esse apoltoloru successores,sacerdotes
vero & reliquos clericos esse successores difeipuioru. Addidi de reliquis clericis,quia video
aliquos putátes solos sacerdotes subrogatos esse in loeu difeipuioru, qd nó ita se habere co
Actuu.vi. yincitur exeo q> Philippus diaconus é numero difeipuioru suit,Lc Stephan9,& alii diaconi.
Omissis igitur his recentioribus,quibus nó tanta fides debetur,primus omniu testimonia
Leda, pro nobis dicat Beda, qui lib. 3. super Lucá cap. xv.iic aifSicut duodecim apostolos forma
epifeoporu exhibere simul Se demostrare nemo est dubitet,sic Lc hos.ixxn.figurápresby­
terorum,
 ADVERSVS HAERESES LIE. VI. DE EPISCOPIO. lüS
^ teroru,id est fecundi ordinis sacerdoti gessisse scienda est : rametfi primis ecclesia: tepori­
bus,vt apostólica scriptura testis est, vtriqs presbyteri,vtriqs vocabatur episcopi,quoru vnu
scientiae maturitatem,aliud industria cura: pastoralis significat.Haec Beda.Eandé sententia
profert Ifidorus in quodam sermone in synodo habito,ita dicés'Prefbyteri quippe succes­ Ifidorus.
sores & vicarii sunt lxx.difcipulorum,qui praecedebant ddminulefum Christum in omne
ciuitatem,& locum quo erat ipse venturus.Ita presbyteri quia adiutores sunt episcoporum,
rudes populos initiant,baptizandos vnitati ecclesiae incorporant, in omnibus sacramentis
vfq$ ad manus impositionem populo dei ministrant, Episcopi vero successores sunt apo­
stolorum.Haec Ifidorus. Et beatus Damafus in Epistola de coepifcopis,quos folu sacerdo­ Damafus»
tes esse decernit,postquam dixerat eos non posse confirmationis sacramentum ministrare,
ita dicit- Quódauté solis apostolis eorumqs successoribus proprii sit officii tradere spiritu
B sanctum,liber Actuum apostoloru docet, praesertim cum nullus ex septuaginta discipulis, Act.viii.
quorum isti in ecclesia speciem gerunt, legatur donum sancti spiritus per manuu imposi-
tioncmfvt praedictum estjtradidisse.Haec Damafus. Vides iam tres illustres viros pro no­
bis dedisse testimonium,qui omnes fatentur episcopos successores esse apostolorum, pres­
byteros vero locum tenere discipulorum. Sed quó res firmior reddatur, plures adhuc pro
hac re testes adhibeamus. Vrbanus papa & martyr in epistola de comuni vita & oblatione Vrban'p3-
fidelium,loquens de rebus ecclesiae assignatis,a quibus dispensari debeant,sic ais Ipsae vero pa.
res in ditione singulorum parochiam epifeopom,qui loca tenent apostoloru,erant, & sunt
vfq; adhuc,&futuris femper debent esse temporibus. Haec Vrbanus papa. Quibus verbis
fatis aperte dixit episcopos successores esse apostoloru , nulla pfbyterom habita métione.
Anacletus papa & martyr, qui quartus a beato Petro apostolo ecclesia: catholicae prassedit, Anacletus»
in epistola de patriarchis & primatibus ac reliquis episcopis,ita airSacerdotu fratres ordo
C bipartitus est,& sicut dominus illum constituit,á nullo debet perturbari.Scitis autem a do­
mino apostolos esse electos & constitutos,& postea per diuersas prouincias ad pr^dicandu
dispersos.Cum vero messis coepisset crescere,videns paucos esse operarios, ad eorum adiu-
mentum septuaginta eligi praecepit discipulos. Episcopi vero,domini apostoloru: presby­
teri quoqj,septuaginta discipulorum locum tenent.Haec Anacletus papa & martyr.ln qui­
bus verbis idaduertendu maxime est,quod ait domina instituisse bipartitum sacerdotum
ordinem.Huic Anacleto soli magis crediderim A mille Vvicclefitis, immo magis A Hie­
ronymo aut Augustino,aut cuiuis alii recentiori quantumlibec sancto & docto. Nam prae­ ¡y /i
ter vita: sanctitate,qua martyrium maxime comendat,beatos apostolos vidit,&(vt ipse in
principio epistolae quam modo ci tau imus testatur) á beato Petro apostolo fuit presbyter
ordinatus.Vnde credenda est illu veram apostoloru menté penetrasse, & illoru spiritu te-
nuisse.Et vt aliquid vitra addamus,beatus Augu.lib.de hseresib9 cap. lili. Aerii errores enu-
D merans,hunc inter illos recéset,q> videlicet presbyteros pares episcopis fecerit.Pmer ha:c
J.
omnia tot illustria virorum testimonia,illud maxime hoc nostra propositu roborat,quod
superius cu de confirmatione ageremus, docuimus. Ibi enim ostendimus cófirmationis sa­
cramentum non posse conferri ab aliquo tanta sacerdote,sed a solo episcopo,& hoc ex di­
vina institutione,& non ex ecclesiae ordinatione. Si ergo confirmatione ministrat episco­
i
pus,& illam non potest alius presbyter ministrare, conuincitur inde vt non sit idé presby­
Hierony*
ter & episcopus.Sed his omnibus obiicit nobis Iohannes Vvitcleff beatum Hieronymum mus.
qui super epistolam ad Titu,exponens illu locum,Huius rei gratia reliqui te Cretae &c.ita
ad Titu.!,
ait, Idé ergo est prefbyter.qui episcopus: & ante A diaboli instinctu studia in religione fie­
rent^ diceretur in populis,Ego sum Pauli,ego Apollo,ego autem Ccphae, cómuni prefby
terorum concilio ecclesiae gubernabantur. Postf vero vnusquisq*, eos quos baptizauerat,
suos putabat esse,non Christi,in toto orbe decretum est, vt vnus de presbyteris electus fu-
£ perponeretur ca:teris,ad qué omnis ecclesiae cura pertineret, & schismata femina tosieren-
tur.Haec Hiero. Cui objectioni respondet Thomas Vvalden loco illo superius citato,ve­
rum esse q> episcopi sint presbyteri,nam hoc sentit Hiero.q? auté inter epifeopu & presby­
terum non sit aliqua distinctio,hoc Hiero.no expressit.Sed reuera fallitur Thomas Vval­
den, quoniam in toto illo decursu post verba proxime citata nihil aliud conatur Hiero. (J
vt ostendat ex diuina institutione non esse differentia inter episcopii & presbyterum, sed
tale discrimen fuisse postea inuentu ad schismata tollenda.Et interpretatur Hieronymi di­
ctum de superpositione epifeoporu cLteris presbyteris ab ecclesia inuenta, debere mtelligi
de sola praesidentia in concilio,ita videlicet q> toti comuni concilio facerdotu praesit vnus
o v
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAÉ
tpiícopus in edendis canonibus,hoc non ram ex institutione diurna q ex humana confue- p
tudine arbitratur euenire. Et de hac presidétia dicit diétum Hieronymi debere intclligi,
Vtrum autem liare expositio versi sensum Hieronymi & veram eius menté exprimat, ego
nolo nunc discutere,sed lectori relinquo,qui locum illsi Hieronymi attentesvt decet) leges
facile comprehendet fatis aliena este i mente Hieronymi illi expolitionem.Sed vt clarius
pateat qualis fuerit Hieronymi de hac re sententia, videamus quid in dialogo Orthodoxi
& Luciferiani dicat.Ibi enim circa medi si dialogi,sub persona Orthodoxi de confirmatio­
nis sacramento disterens,ita loquiturQuod si hoc loco quiris quare in ecclesia baptizatus,
nisi per manus episcopi nó accipiat spiritum fanctsi, qué nos asserimus in vero baptismate
tribui,disce hanc obferuationé ex ea authoritate descendere,q? post ascensum domini spi­
ritus sanctus ad apostolos descendit.Et multis in locis idem factiratsi repetimus,ad hono­
rem potius sacerdotii,q ad legis necestitacé.Alioquí si ad episcopi tantum imprecationem q
jpiritus sanctus defluit,lugendi sunt qui in vinculis,aut in castellis, aut in remotioribus lo­
cis per presbyteros & diaconos baptizan,ante dormierunt,q ab episcopis inuiferétur.Hsc
ibi Hicro.Ex quibus verbis clare pacet illum sentire non este ex necessitate legis q> episco­
pus solus per manus imposicioné spiritum fanctsi conferat, sed hoc esse ex ecclesiae institu­
tione ad honorem sacerdotii. Ideo aliter Hieronymi testimonio respondere oportet. Sed
antequam respondeam,percontari expedit Iohanncm Vvitdesum,quare Hieronymi testi­
monio contra nos nunc pugnet, cum alibi & Hieronymum & omnes alios sacros do­
ctores tam facile reiiciat & vilipendat?Aut ergo illum esi pro nobis citatur,recipiat,aut nui
lo pacto illum nobis obiiciat. Deinde cur nobis obiicit vnum folsi Hieronymsi contra tot
illustres viros sanctitate perinde ac doctrina insignes ? Nunquid vnius Hieronymi dictsi
praeferre vult sententia: tot clarissimorum virorum? Parsi dixi, nunquid forte toti ecclesiae
A- Conciliú cathoiica:,aut concilio illa representad,solum Hieronymum preponer ? Conciiisi liquidé H
" íipalcnsc. Ifpalense secundum(vt supra esi de confirmatione ageremus,ostédimus) definita solis epi­
scopis poste confirmationé conferri,&(vt postea ostendemus) idé conciiisi censet presby-
1 rerum nullo modo poste alium in presbyterum aut diaconsi ordinare, q? si ordinare ateen-
\ tauerit,eius ordinationem decernit este nullam, & esse necessario iteranda ab episcopo, vc
sic ordinatus postit aliquid exercere. At si ex institutione diuina illud postee presbyter mi­
nistrare, quis peccaret contra ecclesiae decretum faciens, nihilominus eius ordinatio esset
valida,quemadmodsi dici solet de clerico cxcómunicato conficiétc eucharistiam, qui qui-
^uis peccet sacramentum consecrans, nihilominus tamen rata & firma est eius consecratio.
Cum ergo tam expressa sic concilii definitio, quis contra ei opponere audebit solius Hie­
ronymi icntentiam?Ego certe doctrinam beati Hieronymi summe extollo, eius sanctitate
maxime veneror,sic tamen,vt putem eum hominem fuisse,qui cum hic ageret, salii potuit,
ficeti i vc cius sententia plurimorsi catholicorum doctorum & pontifica, quales fuere Da- I
mufus,Yrbunus, Anacletus, decreta ilii preferam. Nec mirum debet hoc este alicui. Nam
preter hoc q» illi pontifices 1 ancti fuersic vc Hieronymus.5c eorum aliqui martyrio clari,¿c
omnes doctrina insignes,iplemcc Hieronymus iiioi ú decretis libentiis;mus luam fubscic
sententiam,vt patet ex aliquot eius epistolis ad Damafum papá.Nec eri mirar; quifq oe-
bcc,q> beatus Hieronymus vir alicqui doctissimus sic deceptus fuerit,quoniá qnidoq? bo­
trus dormitat Homerus. Quod maxime euenire potuit tsic,quido adhuc doctrina ma nó

quae oportet vt iiginanm cMcutumas. mmo ergo q»

narrat,ad tollcndsi (chilma quo
sti,decretó fuiste vt vnus de
clesia pertineret:quo ¡
Act; apostolorum coni
cit fuisse ad hi b
‘sina intra v ss
dem rc
tIS e
autet
ssq, eos quos baptizab suos putabat eise,nó vhn
stectus,superponeret e atteris.ad quem omnis ec­
hoc prodet cio, i mmo oppositsi ex K
i quia reír -d id quod beatus H;ero-
ur: quoniam etsi ii io
inter pl ures vrbes.Per
cantur Paul an .a Paulo
ter s po.Quo facto quis nó
Pauli,ego fum ^ephar?
non fieret, led vt nullo,
us illi (chismad adhibi­
tum
 ADVERSVS HAERESES LIB, Vi. DÉ EPISCOPO. tío
H tum est,vt videlicet omnes Christo initiati, cómuni vocabulo Christiani appellarentur, a
Christo,qui caput est omnium,qui eriam(vt iohannes baptista testatur)est qui vere nos ba­ Iohan.í.
ptizat. Ad cuius rei cóñrmationem,beati Atlianaiii proseri testimoniuu.Is enim disputans
contra Arrium reiicientem hanc vocem propter illius nouitatem, oftendenfque
propter nouitates haereticorum insurgentium, ecclesiam confueuiiTe noua confingereno-
mina,ita ais Et vt quod dico,planius fiat,vtor exemplo,In ipso Christianae religionis prae- Athanaiiuss
dicationis initio omnes qui credebant domino nostro Iefu Christo, non Christiani, sed
discipuli tantumodo nominabantur. Et quia multi nouoru dogmatu authores cxtiteranc
dodrinx o bulantes apostolicae,omnes iedatores suos discipulos nominabant,nec erat vlla
nominis discretio inter veros salso sq; discipulos,fiue qui Christi,fiuc q Dofitae,fme Theo-
dae,fiue Iudae cuiuCdá/me etiá iohannis sedatores,qui fe quasi Christo ecclesiae fatebantur,
£ quin potius vno discipulorum nomine censerentur. Tunc apostoli conueniétes Antiochii
sicut eoru (Luca narrate) testantur a da, omnes discipulos nouo nomine,id est Christianos,
appellant, discernentes a cómuni falsorum difeip ulorum vocabulo, vt & diuini per E sai i Act.xs
oraculi sermo impleretur,quo ait,Seruieribus vero mihi vocabitur nomen nouum.Hucuf- Esa Ixv,
que Athanafius. Rabanus superaótusapostolorú,exponens locó illum vbi de impositione
Christiani nominis dicitur,lic ait,Omnes seda: nomen trahebat de suo authore,ideo fun­
data fide,& firmitatem obtinente,primum in Antiochia,vbi pr^ exteris Jocis fides florebar
sumptu est a Christo nomé Chiistiauu.Hxc Rabanus. Et certe hoc remedio verius obuia-
tu est schismati,q constituedo(vt Hieronymus ait) vnu ex presbyteris,qui exteris fuperpo
fitus,omnem ecciesi^ curam haberet.Sed iam reliqua quse pro fe beatus Hieronymus affert
videamus. Apostoli ad Philippenses verba sunt ista-Paulus & Timotheus serui Iefu Christi, Philipp.
omnibus fandis in Christo Iefu,qui sunt Philippis,cum episcopis & diaconibus,gratia vo~
C bis &pax,& rehqua.Philippi vna est vrbs Macedonis,& certe in vna duitate plures,vtnu-
cupancur,episcopi esse non poterat, sed quia eosdem episcopos illo tempore quos presby­
teros appellabant, propterea (inquit) de episcopis quali de presbyteris est locutus. Deinde
in Adibus apostolorum scriptu est,quod cum venisset apostolus Miletu,miserit Ephesum,
& vocaucnt presbyteros ecclesiae eiusdem,quibus postea inter extera fit locutus- Attendite
vobis & omni gregi in quo vos ipiritus fandus potuit episcopos regere ecclesiam domini
quam acqudiuit per sanguine suum.Quo loco diligentius obferuare admonet Hieronym9
quomodo vnius duitatis Ephesi presbyteros vocans,postea eosdem episcopos dixerit.Alia
etiá pro fe citat,qux quia debiliora sunc,& minus efficacia,omitto. Illud ergo primum nó
costaran iit ita mteihgédú qualiter Hieronymus interpretatur, quoniá nomine episcopo­
rum Ambrotius ibi lnteiiigit Paulu & Timotheu.Sic enim ait, Cu episcopis & diaconibus
hoc est cu Pauio & Timotheo, qui vtiq; episcopi erantstimul & significauit & diaconos a
D ministrabat eis. Ad plebe enim fcnbit.Ná ii episcopis scriberet & diaconibus,ad persona!
eoru scriberet:& loci ipdus episcopo scribendi erat, non duobus vel tribus, sicut ad Titi
6c Iimothcum.Hxc Ambroiius^x cuius verbis fatis patetgdiuerfuma Hieronyme fen-
tiat.Sed quonia aliud testimonié ex Adibus apostolicis apertius est cf vt postit eludi ideo
aliter & verius refpodendu videtur,nomina illa, videlicet presbyter & episcopus,ex sua pri
mxua institutione latiore tabuisse significatione f modo habeant.Episcopus enim didio
grxea est, &composita ab LMprxpofitione grxca,qux idé significat q> latine super: m-zzro?
vero ide est quod mtetio:& ita episcopus tita valet ac superintendens,inde WxeWV fu-
permtenaere. Episcopi ergo nomé inde sumptum videtur, q> is qui prxficitur aliis,coriT ^
curx superintendere debet. luxta qui nudam interpretatione nulli dubiu quin presbyteri
parochi,episcopi dici debeant,nam ipsi etiá superintendunt cura? animarum sibi commis­
sarum. Prdby ter etiam est vox grxea.latine interpretatur senior.Presbyter ergo
E $catlS e“ nomen,qua: non iuxta numerum annorum computanda venit, sed iuxta sensus
maturitate,quemadmodu sapiens ait, Senedus venerabilis est non diuturna, neq; annoru ^
numero computata. Cani aut sunt sensus hominis,Sextas fenedutis vita immaculata, Vn-
de Anacict papa in epiitoia de ordinatione episcoporu sic ait,Porro Moysi prxeipitur vt
ehgatpresbyteros,vnde & in prouerbiis dicitur,Gloria fenum canities. Hxc vero canitie D
sapientiam designat,de qua scriptum est.Canities hominiprudentia est. cumq; nongétos M
& amplius annos ab Adá vsq;, ad Abraham vixiste homines legerimus,nullus alius pnmus
appeiiatus est piesbyter i.fenior,niíi Abrahá,qm multo paucioribus vixiste annisconuin-
cicur.no ergo propter decrepiti senedutem,fed propter sapientia presbyteri nominatur*
 F. alfonsí de castro, minorita e
HsecAnacIetus. Si ergo propter sapientia,qua insignitus rife debet, presbyter nominatur, p
apparet voce ex sua institutione pius etiam significare g nunc significet: nam iuxta illam ^
omnes fapientes-presbyteri dici possent, cum tamen muiti sint qui modo presbyteri non
dicantur.Quod fi contendas nomen presbyteri ab annoru numero esse alicui tribuendum,
oportebit concedere vt omnes senes vere possint dici presbyteri: quod tamen nunc nó ita
fiet. Nomen ergo presbyteri ex quacunq; deriuatione fumatur, commune est episcopis &
eseteris sacerdotibus. Episcopi nomen etiam commune eft ex sua prima institutione o-
mnibus sacerdotibus, prLcipue illis quibus animará cura có missa eft. Ecclesia ergo timens
ne propter vocabulorum indistincta lignificationem quis opinaretur res etiam esse pror­
sus indiscretas,vocabulorum significationes cótraxit hoc modo,vt ille solus nominaretur
episcopus,qui aliis sacerdotibus superior existens,totius c.iuitatis curam haberet: ille autem
diceretur presbyter, qui corpus domini conficere aut consecrare posset. ltaq> ecclesia hoc q
ftatuens,non conftituit nouum ordine, aut eiufdé ordinis nouum gradu decreuit, fcd gra­
dus sacerdotii antiquos,Se i deo institutos,Censuit propriis nominibus nuncupari, ne forte
ck communione aut identitate vocabulo tu occafio oriretur exiftimadi res etiam ipsas per
illa nomina designatas esse prorsus easdem . Hoc autem ecclesia posse nullus merito dubi­
tare poterit: quoniam fi ecclesia propter nouas causas emerge tes potuit rebus antiquis no­
na imponere nomina, quid prohibet vt nouis etiam insurgentibus causis potuerit antiqua
vocabula ad contractiore significationem reftrmgere?Quod fi aliquis Hieronymo pius in­
sto deditus,adhuc Hieronymi sententiam tenere voluerit, talibus anguftiis opprimetur, vc
oporteat eum etiam dicere diaconos esse episcopos.Nam Paulus Timotheo qui episcopus
if.Tim.mj. erat,scribens,diaconum eum nominat,dices,Ministerium tuum imple, quo loco grxee ha­
betur </l«xx<mx'V,hoc eft diaconatum: vbi aperte pro officio episcopi diaconatum dixit. Et
non immerito, quoniam vox diaconatus (vt de aliis diximus; iuxta suam primam ligni- H
ficacionem minifterium significat. Episcopus autem cum etiam fit minister, iicut Christus
de seipso dixit, ideo non immerito episcopo scribens dixit,Minifterium tuum vel diaco­
natum tuum imple.Ecclesia hanc diaconi vocem ad lolum ministrum qui in certo gradu
in altari ministrat,contraxit. Ne autem ista ex nostro cerebro cóficta este videantur, huius
rei duos testes affero. Thcophylactus super primum caput epistola? ad Philippenses decla­
rans illud,cum episcopis & diaconis,fic ait,Episcopos sacerdotes didt.Neque enim piures
praeter vnum erant episcopi,qui singulis duitatibus praesiderent: quippe cum nondum es­
fíuffo sent huiufmodi nomina dispartita , sed episcopi tantum diaconi ¿ presbyteri dicebantur.
Haec Theophyiactus.In quibus maximeaduertere oportet quod ait, cum nondum effent
huiufmodi nomina dispartita : vbi aperte ostendit esse factam partitionem nó rerum, sed
vocabulorum. Eandem sententiam innuit beatus Augustinus in quadam epistola ad beatu
Hieronymum,qua? est in ordine epistolarum Augustini xix. Sic enim inquit, Quanquam j
enim fecundum honorum vocabula,qua? iam ecclesia? vfus obtinuit, episcopatus presbyte­
rio maior fit, tamen in multis rebus Augustinus Hieronymo minor est. Ha?c Augustinus.
In quibus verbis id maxime obseruare oportet quod dixit, secundum honorum vocabula
qua? iam ecclesia? vfus obtinuit: non autem dixit,secundum gradus honoris quos ecclesia?
vfus obtinuk. vbi aperte innuit fuisse ex ecclesia? vsu illorum vocabulorum distinctiones.
His ergo ita digestis, respondemus Hieronymo,verum esse q> tunc temporis presbyteri
etiam dicerentur episcopi, quia tunc non erat facta vocabulorum distinctio: nec tamen ex
eo sequitur q? idem prorsus fuisset presbyter qui episcopus.Verum dicet aliquis,fi tunc vo­
cabulorum iignificdtiones erant indiscreta?, quo pacto valebimus ex sacris literis illaru re­
rum distinctionem agnosccrciCui qua?stioni reipódemus,quód per ratiocinationem. Sci­
mus enim ex sacris literis,solos apostolos, quibus episcopi succedunt, tribuíste spiritu san­
ctum per manus impositionem :quod alii discipuli,quorum locum alii minores sacerdotes %
tenent,nunquá pra?stiterunt.Scimus apostolos,& episcopos eorum successores, alios ordi­
ri aste msacerdotes,de aliis autem discipulis hoc nunquam legitur, inde conuincimus, epi­
scopos maioris femper fuisse potestatis,quam alii sacerdotes. Hoc autem quod de ordina­
tione dixi,quod solus episcopus potest ordinare,ipfemet Hieronymus fatetur.nam in epi­
stola ad Euagriumlicait, Quid enim facit excepta ordinatione episcopus,quod presbyter
non racitfHaec ille.Et in fine epistola? iteru ait, Et vt sciamus traditiones apostólicas sum­
ptas de veteri testamento:quod Aaron,& filii eius,atq; Leuita? in templo fuerunt, hoc fibi
episcopi,&presbyteri,& diaconi vendicentin ecclesia. Haec Hieronymus. Ex quibus ver-
 ADVERSVS HAERESES LIB. vi. DE EVANGELIO, ni
^ bis patet beatura Hieronymum íibi ipfi in hac parte minime constare: quoniam si hóc eít
in ecclesia episcopus,quod in iege veteri Aaron,& hoc presbyter quod filii Aaron, cónuin-
citur etiam inde vtex ipfa ínítitutione diurna episcopus fit quouis alio presbytero maior:
quoniamsvtiam proxime docuimus) Aaronis sacerdotium ex ipsius dei institutione ma­
ius erat quam sacerdotium filiorum Aaron.Hanc rem prolixe fatis & vitra statutam breui-
tatem pertractaui, quoniam neminem de illa scripsisse reperi praeter vnum Thema Vsal­
den, qui etsi aliqua ex patre iuuare potuit, rem tamen(vt decebat) minime absoluit.De
Guidone pudet dicere, quoniam Aerianorum haereses recensens,& hanc iliis annumerans*
cum contra alios eorum errores testimonia adduxisset, hunc solum intactum reliquit, nul­
lum afferens scripturae aut sanctorum doctorum testimonium, aut vllum arguiraentu pro­
pter quod se ostenderet illam assertionem de haerefi merito notasse.
B A Lius est etia error circa episcoporu personas exortus,quo docetur nullum peccato-
ZA rem aut iniultum homine posse esse episcopum. Huius erroris authores fuerut Val- ValdenfcS,
denfes,dicentes quod presbyterum non dignitas, sed vita: meritu efficiebat potioré.
Hos imitatus est Iohánes Vvitcleff.Et quid e fi hi dixissent, vt qui malus est & criminosus, Vvitckif.
ordinandus non esset in episcopum, id recte admonuissent, quoniá illud fepe docet Pau­
lus apostolus. Sed quoniam docent, eum qui semel in peccatu labitur,dignitatem & offi-
-ciu episcopatus amittere, ita vt ha:c duo minime cohaerere possint in vna persona, vt epi­
scopus fimul Se malus fit:hoc certe male senserunt. Verum quoniam sunt alii qui hoc etiam
de quolibet sacerdote docuerunt, alii rursum de qualibet etiam laicaii potestate hoc idem
senserunt,!deo vsqjadalium locum hsec res disputanda differatur,cum videlicet de omni­
bus fimul sub titulo de potestate agemus.

C Euangelium.
Nter alias Flagellantia hsereseshaee vna fuit,qua dixerunt postaduentuira Flagellati*»
suae sectae euangelium desiisse. Quem errorem non nifi idiotae homines, tes le.
quales fuere Flagellantes,docere potuifsent:cum fint tam aperta scripturae
sacrae testimonia testantia euangelia in perpetuum, hoc est in finem secali
duraturum.Sapiens nanq; de lege adeo hominibus data loquens ait, Te­ Eccll.xviie
i stamentum aeternum constituit cum illis, & iuftitia & indicia sua offendit
ter vocauit testamentum aeternum, & constat q> non loquitur de priori te­
stamento, quia illud reuocatu est, vt probat Paulus saepe, praecipue in epistola ad Hebraeos:
& per prophetam Baruch dominus loquens, hoc clarius expressit. Et statuam illis (inquit) Ban.idi.ip
testamentum alterum sempiternum,vt fim illis in deum, & ipsi erunt mihi in populum. Et
D propheta regius ais Redemptionem misit dominus populo suo: mandauit in aeternum te­ Pial.cx,
stamentum suum.At non fuit nobis data alia redemptio nifi inaduentu filii dei,qui verbo
& opere praedicans, euangelium nobis in testamenta suum reliquit quod in morte sua coii
firmata est: & tue reuocatu prius, hoc ergo euangelia quod sola vere dici poteft testamen­
ta,quia illud sola cófirmatueft,hocinqua testamenta mandauit nobis in aeterna: no ergo
cessabit vn<|. Et ipsa veritas hoc idem confirmat dicens, Arnen dico vobis q> non praeteri­ Lucar,xxi;
bit generatio haec donec omnia fiant. Qua: Verba exponens Thcophylactus super Lucam
ait, Generationem vocat non eos qui tunc aderant, sed omnium fidelium generationem.
Solet enim scriptura hoc nominare modo,vt,Haec eft generatio quaerentia dominu.Quja Pial.xxiij;
aurem turbationes & bella, & alterationes dixit futuras tam elementoru c£ rerum, ne quis
suspicetur q> forte aliquando destruedus fit Christianismus,dicit,Non. Non enim prapccr-
T ibit haec Christianorum generatioiCoclum quidem & terra immutabuntur:sermones auté
mei & euangelium meum no peribunt,sed manebunt.Tametsi cómoueantur omnia: fides
tamen in me non deficiet. Apparet autem hoc loco, q, ecclesiam omni creaturae praeferat.
Ecclesia enim eius,& verbum ac euangelium nequaq peribunt. Hactenus Theophyiactus;
Praeterea in verbis quibus quotidie vinum in sanguine Christi transTubffantiamus, ii c di­
citur, Hic est calix sanguinis mei noui & aeterni testamenti, qui pro vobis & pro multis
effundetur &c. Quae verba etsi non expresse inueniantur in euangelio,certo tamen credé-
dum est ecclesia illa a Christo recepi fie. Veru ira vt nulla iam pateat rimula ad fuga,audiant
Paulu hoc idem dicente,Deus autem pacis(inquit)qui eduxit de mortuis pastore magnum Hcb. xtij»
 ívALFONSI DE GASTRO, MINORITAE
üuium in sanguine testamenti aeterni dominum nostrum Iesum Christum, aptet vos in o- p
mni bono &c.Rursus de quatuor illis animalibus quae Ezechiel vidit,& Iohani invisione
monstrata sunt,dicitur q> ibant & non rcuertebantur cu ambularent. At q> per illa quatuor
animalia designati sunt quatuor euangelistae, apertius est q vt dubitari debeat, aut proba­
tione indigeat.Quid est dicere q> femper ibant, nisi q> euangelia fempcr manebut?Tepore
procedente & ipsa etiam procedunt.Quod si euageliu iam (vtisti Flagellares mentiuntur)
ccssasset.-non vere diceretur de animalibus q> ibant & non rcuertebantur. Testamentum si­
quidem vetus quonia reuocatum est,& iam amplius non obligat, finiuit iter fuu, nec dice­
tur de eo q> vadit & non reuertitur, quemadmodu de quatuor animalibus dicitur q> ibant,
& non rcuertebantur. Vnde beatus Gregorius homilía, vi. super Ezechielem,ait,Testamen­
tum nouum etiam per testamenti veteris paginas testamenta aeternum appellatum est,quia
intellectus illius nunq mutatur. Bene ergo dicitur q? rotae euntes ibant, & non reuertebátur q
cum ambularent,quia nouum testamenta non rescinditur,dum vetus iam spiritaliter intel-
ligitur.Post se non redeunt,quia vsq; ad finé mundi immutabilia persistunt. Ambulant er­
go,sed nó reuertuntur,quia sic spiritaliter ad cor nostra veniunt,vt eoru praecepta vlterius
non murentur.Hxc Gregorius. Accedit ad haec,q> ii qui sentiunt euangelia finitum esse,&
aliud loco eius subrogatum testamenta, aut negant Christd mortua, aut volunt eum item
Hebr.ix, crucifigcre.Nam si(vt ait Paulus) testamenta in morte testatoris confirmatu est, ergo euan­
gelium iam confirmatu est,aut Christus mortuus non erit. q> fi Christus mortuus est, & te­
stamentum eius oportet sic eise firmum,vt nunq reuocari possit, & si aliud post istud suc­
cedet, vt illud etiá firmetur,oportebit testatoris morte accedere : quapropter oporteret vt
Christus iteró moreretur,vt per eius mortem illud aliud testamentó có firmaretur. Quis au­
tem hoc fateri audebit?Certe no alius q ille q sibi ipsi iteró crucifigit filium dei.Paulus náq;
Roma. vi. ait,Christus resurgens ex mortuis,iam non moritur: mors illi vitra non dominabitur. Ad- H
uersus tam insanam & impiam harresim piget plura afferre.
Eius est etiam error dicens euangelium non fuisse praedicatum ab apostolis fecundó

A spiritalem intellectu,sed sola secundum litera. Huius erroris (vt Guido referdauthor
fuit abbas Ioachim,quem secutus est quidam alius Petrus Iobinis. Verum de hoc er­
rore iam supra difputauimus cum de rebus ad apostolos pertinentibus ageremus.

Eucharistia.
E hoc mirifico sacramento, omniumque sacramentorum prxstantissimo
plurimae ortae sunt haereses, quarum omnium authoribus perperam suc­
cessit, deo pro sua gloria zelante, ac puniente ingratitudinem erga tan- j
tum beneficium nobis exhibitum. Omnes quidem aut parentes aut pa­
troni earum haere fu m infelicem in hac vita habuerunt exitum: infelicio-
rem,immo vero infelicissimum retinentes in alio feculo. In disserendis
vero huiusmodi hxresibus hoc ordine procedemus,vt primo de his agamus quae substantia
sacraméti tangunt. Postea vero eas pertractabimus quae eiufdé sacramenti efficaciam mi­
nuere conantur.Postremo de illis loquemur qux praeparatione animi ad huius sacramenti
receptionem exactam tollunt. i
Rimus de hac re est error dicens nullo modo ex pane posse confici corpus Christi, eo

P q> panem creaturam diaboli esse dicant. Hunc errorem Guido carmelita Catharis tri­
buit, a quo Cathari maxime absunt: nisi forte ipse alios Catharos praeter Nouatianos
inuenit.Sed video qua occasione homo iste in huc scopum illiserit. Beatus nanq; Augusti-
Manichaci. nus in libro dehaeresibus cap. xl. de Manichaeis disserens qualiter illi dicebant alimenta o-
mnia esse immunda propter mali principii commixtione,eaq, quibusdam exeerandispur- K
gationibus adhibitis purificabát.Nam farinae ex qua panis pro eucharistia cóficiendus erat,
humanum femen miscebant,dicétcs femine admixto farinam purificari,atque ea sic (vt di­
cebant) per feminis mixtionem purificata, sacramentó exeerandum conficiebant. Propter
istas nempe ciboró execrandas purificationes beatus Augustinus vocat eos Catharos,quod
latine sonat mundosivel potius Catharistas,hoc est purificatores. Ex quo loco perpera in­
tellecto homo iste(vt puto)deceptus est,vt errorem istum Catharorum factioni tribueret.
Nam Manichxos hic vocauit Augustinus Catharistas, propter illam ciborum purificatio­
nem,non q> Manichaei factioni eorum haereticorum asscribantur, qui vsitato nomine Ca­
thari
 AD VERSVS HAERESES LIB. VI. DE EVCHARISTIA. iii
A thari appellantur. Nihil enim inter Manichaeos & Catharosconuenit. Nouatiani nanque
Cathari vocati funt(vc aiias dicemusjpropter animae munditiam quam iactabant, propter
quam ab ecclesia separati sunt, q> illa peccatores resipiscentes velut benigna mater ample­
cteretur. Hic error fatisfvt arbitrorjreiectus est ex his quae supra aduerfus Manichaeos dis­
putantes docuimus,omnem.f.creaturam bonam eiTe,omnefq; ab vno principio népe Deo
prodiisse.Quod fi panis sua natura bonus eft,non eget illa horrenda purificatione vtex eo
euchariftia confici possit. Quapropter nó eft q> amplius aduerfus hunc errorem pugnemus^
Ecunda haerefis circa maceria huius sacramenti eft quae asserit nó poffe hoc sacramen­

S tum confici in azymo pane,sed praecise in fermentato. Ifte eft error Graecoru, qui inter
aliaperuerfa dogmata,propter quae ab ecclesia Romana difceisere,hoc vnum tuentur :
Romanam ac catholicam ecclesiam fuggillantes, cp in pane azymo conficiat. Latinos o-
Gfarti;

B mnes hac de re Azymitas vocant,eos anathematizanc(vt teftatur Beatus Anfeimus in qua­

dam epistola de fermentato & azymo; & tefte Guidone carmelita non permittunt Latinos
sacerdotes in eorum altaribus sacrum myftcrium conficere. Quod fi ipfis nescientibus aut
¿nuitis celebrare contigerit,Iauanc altaria,quoniam ea credunt esse polluta ex falfo(vt affe­
runt) sacrificio per sacerdotem Latina in azymo cófecto.Hanc etiam harrefim amplectun­
tur Armeni,eandem tenent Ruteni.Ne autem gratis id dixisse videantur, hoc argumento Armenia
.suam sententiam confirmant.Eo pane conficiendum eft hoc sacramentó a nobis,quo Chri Ruteni.
ftus ipse cum illud sacramentum inftituic, confecit: ipso etenim opere exemplum nobis
dedit,vtquéadmodu ipse fecit,ita &nos facerem9. Christu aute in fermetato.cófeciíic,euá
geliú Iohánis teftatur,dices eu ante dié feftú pascha: coenaffe cu discipulis,in qua cccna sa­ Ibhan.xii]¿
cramentum iftud instituit,nobisqs illud conficiendi potestate tribuit. At ante pascha fer­
mentato vescebantur iudsei, non azymo , sicut 8t in septem diebus Pascha: azymos panes Exod.xiL
C (iuxtalegem)comedebant,fermentatos vero edere non licebat. Verum ha:c argumentatio
futilis eft omnino,cum nec verum assumat,neqj bene colligat.Si enim eorum collectio fir­
ma effer, illos suo ipsorum gladio velociffime confoderemus.Oporteret nanq; illa ratione
necessario in azymo conficere,quia Christum in azymo confeciffe(fi tamen ritu ludaico eu
pascha celebrasse non negetur)clariffime ex tribus euágeiistis cóftat, quibus minime Iohi-
nem repugnare oftendemus.Vt autem clarius omnia manifeftentur, ipsorum euangelioru
litera recitetur.Matthaeus fic habet-Prima autem die azymorum accefferut discipuli ad le­ Máte, xxih
sura dicentes, Vbi vis paremus tibi comedere pafcha?Ac lesus dixit, Ite in emítate ad que­
daras dicite ei,Magifter dicit* Tempus meu prope eft,apud te facio pascha cum discipulis
meis. Et fecerunt discipuli sicut constituir illis lesus,&parauerunt pascha. Vespere auté fa­
cto discumbebat cum duodecim. Et infra, Coenantibus autem eis accepit lesus panem, &
benedixit, ac fregit, deditqj discipulis fuis,&ait, Accipite & comedite: hoc eft corpus meu,
D Haec Matthaeus, ex quo manifeste conuincitur Christum eo tempore quo lam fermenta­
tum comedere non libebat,nempe in cana prima: diei azymorum, a quo sudaa feftiuirate
pascha: auspicabantur, hoc sacramétum instituisse,discipulisqj suis ad comedendu dedisse.
At cum Chriftus tunc legem non soluerit, immo eam fe velle femare ofenderle,colligitur
illum nec fermentatu comediste,nec discipulis suis ad comedendu dediffe. Confecit ergo
in azymo.Marci autem historia simillima eft huic. 8ic enim habet* Et primo dieazymoru, Mar.jaiip
quádo pascha immolabant,dicunt ei discipuli, Quó vis eamus & paremus tibi vt maduces
pafcha?Et mittit duos ex discipulis fuis,& dicit eis, Ite in duitatem, 8c occurret vobis ho­
mo lagenam aqua: baiuians Stc.Et infra,Vespere autem facto venit cum duodecim. Et in­
fra,Et manducantibus illis accepit lesus panem,st benedicens fregit,st dedit eis,& au* Su­
mite, hoc eft corpus meum. Ha:c Marcus, qui etiam ostendit eo die eaq; hora confecisse
quando iam Iudaeis non licebat fermentato vesci. Demum Lucas eadé refert. Venitsinquit) Luc$c,xxifj
E dies azymorum,inquaneceffe erat occidi pascha, & misit Petra & Iohannem dicens,Eun­
tes parate nobis pascha vt manducemus.Et infra, Euntes autem inuenerur sicut dixit iliis,
& parauerut pafcha.Et cum facta effet hora,discubuit,& duodecim apostoli cum eo. Et in­
fra,Et accepto pane gratias egit,st fregit,st dedit eis dicens,hoc eft corpus meu quod pro
vobis datur.hocfacite in meam cómemorationem.Ecce Lucam per omnia cu reliquis có-
fentientem. Quod autem íohánes ait ante diem festum pascha: hsecacta effe,ipfamet feri-
ptura docente declaratur.Namludaeorum feftiuitates á vespera in vespera computabitur. Iohah.xirf."
Et de feftiuirate agni paschalis specialiter dicit scriptura,Immolabitq, eu vniueria multitu­ Leuit.xxiij,
Exod.xip
do filiorum Israel ad vesperi.Et iterum in Leuitico,Mense primo quartadecima die mesis Leuir.xxiif,-
 í5.ALFONSÍ DE CASTRO, MÍNORIfAÉ
ad vespera pascha domini est,& quintadecima die mensis huius folennitas azymoru est. F
Septem diebus azyma comedetis,dies primus erit vobis celeberrimus sandlusq;.Vnde pa- *
tet folennitate azymoruj quintadecima luna incipere, cumq$ diem qui quintadecima oc­
currebar,este celeberrima totius folennitatis paschalis.qui dies hac ratione pascha appella-
Iohlxviij. tur,vt apud Iohanne quum dicitur, Iuduei non intrauerunt praetorium Pilati,vt non conta­
minarentur,fcd manducarent pascha.Non quidepafcha,id est agnu paschale,quonil illum
il node praeterita qua Christus cocnauit cú discipulis suis,Iudxi ctil comederant, quod ex
Marci,xiiij Marco cóuincitür,dicente,Et prima die azymoru quado pascha immolabit,dicut ei disci­
puli,Quo vis eamus & paremus tibi vt manduces pascha? Ex quibus verbis constat Iudxos
eodem die comediste agna paschalem quo Christu.Cci ergo Iohanes ait Iudxos feria sexta
qua Christus pastus est,non intraste in prxtoriu Pilati,vt no contaminarentur, sed mandu­
carent pafcha,nomine paschx ibi azymos panes nominauit,quos septem diebus continuis G
comedere tenebitur,quorum primus Llceleberrimus dies ille erat quo Christus pastas est.
At panes illos comedere hominibus immundis nó licebat,atq; ideo abstinuerunt 1 domo
gentilis hominis,ne hac occasione contaminati impediretur ab csuilloru. Si ergo quinta­
decima Luna primus dies azymoru, isq; celeberrimus est,qui a vespera diei praecedetis iu-
xta lege coputandus est,8c quartadecima Luna vergéte iam vespere agpus comedédus est,
manifeste colligitur eam vespera quart^decimxLunx qua agn9 comeditor,ini tiu este pri­
mi diei azymoru, qui quintadecima Luna celebrabatur.Quo fit vt tunc in vnu. coeant dies
prim9 azymoru & pascha, aut esus agni paschalis.Atq; ita cóstat in illa agni paschalis cce-
na non licere il Iudxis vesci fermentato,q> iam ab eo tepore primus azymorum dies có-
putabatur.Eum ergo diem que Marcus appellauit primu diem azymoru , decimam quarti
scilicet lunam, q, in eius vespera primum panes illi comederentur, Iohlnes dixit ante die
festum Paschae, pascha nominans primum dic folennitatis paschalis,qui quintadecima Iu- H
na celebrandus erat. Cum ergo iam ostenderimus inter Iohannem & alios euangelistas de
hacreconuenire: non est quod impii ac blafphemi Graeci calumnientur dicentes alios
Euangelistas iahoc.svt ipfi asterunt) erraste, atque ideo a i ohanne , qui posterior scripsit,
correctos este. Nam ii semel ad sacras literas (vt Augustini verbis vtar) vel minimü admit­
tatur médaciú,nihil amplius in eis solidae veritatis manebit,qua postit aduerfarius cóuinci.
Praeterea euangelioru,sicut &; cuiuslibet alterius feripturx sacrae,author est spiritus fandus:
ipfeauté eulgeiista velut calamus fuit quo mediante spiritus fandius scripturam sacram in
ordinem redegit.Quis vero ita demens erit,vt feripturx alicuius mendacia calamo impu­
tet,qui moueri nequit,& non potius feribx calamum moueti? Quo fit,vt qui asserit méda-
cium quantumlibet paruum in sacra scriptura reperiri, illud crimen deo illius authori im­
pingat, &non scriptori.At deum mendacii nota inurere manifesta estblafphemia.Tacelt
ergo blafphemi Grxci,& manus ori suo imponit, definantq; deum blasphemare,dicentes i
Matthxum,Marcum & Lucam coenam dominicam narrantes erraste, atq; a Iohlne corre­
ólos fuiste.Neq; enim errauerút,ncq; a Iohlne vilo pado dissentiut.Et fi dissentiret (quod
obnixe negamusjnó estet certe cur plus Iohlni credédu estet quam aliis tribus cócordib9,
cum in ore duoru aut trium stet omne verbum.Fateantur ergo neceste est qui pro catholi­
cis haberi volunt,Christum in azymo pane consecraste. Si érgo colleólio Grxcorum vali­
da estet,potius colligeremus in fermento non poste celebrari,A in azymo. Si enim necessa­
rio eo pane conficiendum est hoc sacramentum,quo Christus confecit: constat auté Chri­
stum in azymo confeciste:necestarium erit etiam nos in azymo conficere.Hoc tamen non
ita fehabet.NI & in fermentato confici potest,sicut & in azymo, quoniam azymu & fer­
mentatum sacrificans,verum panem sacrificat. Et cum legimus dominum corpus suum ex
pane confcciste,legimus pane accepisse: Lt quis certum fit azymu fuiste, illud tamen euan-
gelistx fubticuerunt.Et cum alibi se Se carnem suam panem vocauit, nec azymu dixit nec
fermentatum.forte sciens prxteriit,vt vel hoc argumento ostedcret liberum nobis manere
quo pane conficere vellemus.Non enim azymus & fermentum substantialiter disterunt: fi-
cut nec homo nouus ante peccatum,& inueteratus fermento peccati. Verum dices,ii Gr^ci
infermétaco cóficiétesreóle cóficiunt,quid causamur eos in hochxreticos?Cui obiedioni
respondemus eos non ideo censendos hxreticos, q?in fermentato conficiant: sed quia sic
conficientes putant in azymo non poste confici.quod tamen falsum este ostendimus, cum
Luca:, xxij. ineo dominum confecistemonstrauimus.Prxtereacum ipse celebraret, ait, Hoc facite in
mei commemorationem.Si autem voluistet vt nos, quibus hoc in apostolis prxcepit,in
azymo
 AD VER* HAERE. L IB. V I. DE Ey CHARISTIA. nj
A azymo non conficeremus,prxmonuissct nos in eis,8t dixisset,Ne faciatis hoc in aymo.Cu
ergo dicens hoc facite,azymú non excepit,in quo tamen ipse confecrauitrquis audebit ex­
cipere quod ipse non excepit,& prohibere quod non solum nullo sermone prohibuit, sed
etiam opere confirmauit?Nos autem sic conficientes in azymo,credimus Graecos vere in
serme tato conficere, quis fic conficientes peccent propter ecclcsi^ diuifionem quam faciat*
& Ñ cuius obedientia le feparauerunt.Ecclesia siquidem etfi cognosceret in vtroq; legitime
confici posse,quibusdam tamen iuftis caulis advnam certam materiam,nempe ad azymu,
omnes fideles arctauit, Primum q> Chriftus in ea confecerit, quod efficiens no solum non
prohibuit vt in azymo conficeremus,immo potius inuitauit dicens,hoc facite in mei co­
ni e morationem,supple quod ego facio.Deinde quia in azymo fyncericas,in fermento auté
malitia designatur,iuxta apoftoium dicentem,Itaq> epulemur non in fermento veteri, neq? i.Corintv,
j> in fermento malitiae & nequitiae,sed in azymis fynceritatis & veritatis.Et dominus in euá- £uca._xij«,
gelio,Cauete a fermento pharifeorum,quod eft hypocrisis. Quaproptej in lege praeceptu
crarOmnis oblatio quae offertur domino,abfq; fermento fiet,nec quicq fermenti ac mei- Leui.ij.
lis adolebitur in sacrificio domini. Nimirum hoc tropo designans in omni opere bono
omnem prorsus inanem gloriam vitandam. Cum ergo fermentum malitiam designet,qua­
lis in Christi humanitate nullaten9 valet inueniri,ecclesia merito ccfuitin azymo esse cele­
brandum,vt signum exterius,scilicet panis accidentia,eiset lignato conformius.Cui praece­
pto repugnantes Graeci etli vere conficiant, tamen fic conficictes peccant, eo q> Chriftum
in praelatis ecclesiae fpernunt?ipfo dicente,Qui vos spernit,me spernit.Quae res in Cócilio Lucar.x,
Florentino,quod pro vnione Graecoru sub Eugenio quarto hui9 nominis pótifice celebra­
tu eft,definita fuit.Ná Conestid illud definit,in azymo fiuefermetato pane triticeo corpus
Christi veraciter cóficirfacerdotefq* i altero ipsum domini corp9 cóficere debere,vnuque-
q qj scilicet iuxta suae ecclefi^ fiue orientalis fiue occidétaliscófuetudiné.Ethác definitione
Graeci tunc susceperunt, quanuis poftea illa contempserint. De hac re beatus Anteimus ni­
mis breuem,compendiosum tamen fecit tractatum,qui inscribitur defermétato & azymo.
Ertia h^refis eft circa verba quibus hoc sacramenta conficienda eft.Valdéfes náqssvt Valdcnfes’

T ait Guido carmelita capite nono de haerefibus Valdésiu) cófecrát fine cófueta eccle-
fia? forma,qua Chriftus cófecrás,nobis eósecrádi modu tradidit: sed dicendo septies
pater noster,St beriedicédo panem & vinum,fe cófecrare dicebant*Verum Aeneas Syluius,
qui St Pius fecundus,pontifex maximus, vir certe meo iudicio longe diligentior circa in­
quisitione historiae quám Guido,in libro de origine Bohemorum cap.xxxv. errores Val-
denfium ad vnum vfque recensens,nihil tale comminiscitur. Antoninus etiam Floletinus
archicpifcopus quarta parte fuse summae,titulo xi.capite.vii. enumeras errores pauperia de
Lugduno, qui St Valdenses appellantur, nullam huius rei facit mentionem. Bernardas de
D Lutzemburgo in suo catalogo,nec in titulo pauperes de Lugduno,nec in titulo Valdenses
(nam cos hoc duplici nomine bis inter haereticos annumerat) nihil simile eis tribuit, ira­
nio in titulo Valdenses,secutus hiftoriam Aeneae Syluii in libro de origine Bohemorum*
aliquid huic assertioni repugnans commemorat. Nam iftorum affertioues enumerans Ae- ,?
neas Syluius,quem St sequitur Bernardas de Lutzemburgo,fic ait, Sacerdotem quocunque
loco,quocunq; tepore,facru Christi corpus cóficere posse,petetibusq; ministrare : sufficere
vt verba sací ame talia tátudicat.Ex quibus verbis plus colligimus eos vera conficiedi for­
mam tenere,q omittere.Praeterea assertio ipsa adeo eft insana,vt vix persuaderi possim ali­
quem hominem Christo initiatum,St inter Christianos nutritum,eam docuisse,eum nullus - L
iit sacra? scriptura? locus vnde huius rei suspicio haberi posset,nifi forte ansam erroris acce­
perint ex ea particula qua? in oratione dominica cónumeratur,scilicet,panem noftru quo­
tidianum da nobis hodie. At cum isti tantum dominica? orationi tribuant,vt nullam aliam
E pra?ter illam admittant(ficut infra in titulo de oratione ostendemus) possibile eft vt eá ar­
bitrarentur etiam ad corporis Christi consecrationem efficacem,praecipue cum Valdcnfm
fecta(vt alias diximus)ab homine prorsus literatura ignaro suscitata fuerit. Aduerfus hanc
ha?refim,q? tá demes ac fatua fit,pugnare dedignamur, cu tá apta fint scriptura? testimonia M .
apud Matthaeum,Marcum,St Lucani,dicentia Chriftum corpus fuu consecrasse supra acce- Mnlm*
ptum panem dicendo,Hoc eft corpus meum.Quorum vnus.f. Lucas addidit Chriftu facta Lucx,xx¿
consecratione dixisse,hoc facite in meam commemorationem.Quo elogio St illa facere, St
eisdem verbis quibus ipse fecerat,iussit. Et Paulus in prima ad Corinthios epistola eadem
comm em orat, quas cum fint luca clariora,prxtcreo, v
 F. alfonsí de castro, minoritae

Varta haerefis eft quL negat veru Christi corpus realiter in sacra meto sub panis spe- p

Q cicb9,& sanguiné sub fpecieb9 vini cótineri:in quo errore cóueniüt plufes,iiq-, inter
íe(vt haereticorü mos cít)valde diuersi.Quidánáq; dixerüc ibi eífe carne alicuius ho
minis,liue iuftus ille fuerit,siue peccator, nó cíTc curando,in quam carne panis ibi praeexi­
stens cóuerteretur,qua: carofvt aíferebant)proficiebat in remiffioné peccatoiü. Aliirurfus
dicebant pane illú cóucrti in carné hominis,nó tamé cuiuitibec fine discrimine,sed in car­
nem hominis iuíti ac fanctificati, qui téplü effet dei, qui diuiná in fe habitatione poffide-
Neítorius. ret.Et hüc erroré apparet habuisse Neítoriu ex prima fynodo Ephesina. NáNeftorius (vt
superius oftédim9)dixit duas gfonas in Chriíto-.vná quae cíTet horno,Lc alia qu<£ effet deus
in illo homine táq in téplo habitas. Iraq? dicebat i eucharistia cótineri verá carné,sed illa
eífe carné puri hominis,nóauté dei. Inter hos ergo errores de hoc cóuenit,ibidé videlicet
carné filii hominis cótineri, nó autécarné dei.Sed penes hoc abinuicé discedut, q? primi Q
aílerut eá elle carné cuiuslibet hominis,fme iuíti,fiue peccatoris.Qui aüt fmt hui9 erroris au-
thores,apud neminé reperi,nifi q> iilü Ephefina synodus códénat. Alii dicut ibi eíTe carné
cuiusdam puri hominis,iuíti tamé.Vtriq*,ergo negant ibi eífe carné filii dei. Süt adhuc alii
qui negant prorsus ibi carné contineri. Hi etiá in hoc prioribus consentiunt, q> carné filii
dei ibidem eífe negant.per hoc autenf separantur, q? primi aliquá carnem ibi cótineri ad­
mittunt,puri tamé hominis.Hi auté nullá prorsus admittunt carné ibi realiter contineri:
dicunt tamé carnem filii dei ibi elle nó vere & realiter, sed tantum in signo & figura, qué-
admodum continebatur in aliis rebus quae in veteri teftaméto Chriftü rcpraefentauerur, vt
fuit agnus paschalis,vacca extra porta duitatis pro peccatis populi immolata, & petra quae
virga perculsa sitienti populo aquá ministrauitrin quibus oibus Christus continebatur, nó
realiter,sed significarme,eó q? ligna quaeda erant ipsum Christum representantia.Quapro­
pter verba illa quibus & Christus tunc panem in suum corpus connertit, Senos etiá nüc ex H
eius precepto in eius cómemorationé facimus dicendo,Hoc e It corpus meum,ad hüc sen-
i.Cor.x, sum detorquent,vt dicant eo modo eífe intelligéda quo Paulus dixit,Petra auté erat Chri­
stus. At petram eífe Chriftü,non ea ratione dixit Paulus,q? vera effet petra,sed q» petra illa
representauit Christum,ac ideo dicitur ab eo Christus: tanqsi expressius dixisset, id quod
petra illa significabat,Christus est. Ad húc modú dicunt intelligéda esse quod Christus ait,
Hoc est corpus meü,non q? ibi fit verum Christi corpus,sed quoddam signum Chriftü re-
Armeni. praesentans.Huius erroris primi duces (vt Guidoni placet) fuerunt Armcni. nescio tamen
quosauthores in hoc secutus fuerit Guido,vthianc haerefim Armenis impingeret, qua nul­
lum alium illis tribuisse reperio.Omnes enim quos huius peruerfi dogmatis fecisse métio-
Beregarius nem reperio,afferunt hanc fuiffe Bercngarii inuentioné. Hic Eerengarius natione Gallus,
clericus diaconus ecclelise sancti Mauricii Andegauésis fuit,homo pani eruditus (vtGuid-
mundiis testatur)sed dialecticis quibusdam captiunculis prorsus deditus,per quas fallacem 1
huius mundi gloriam,quam maxime cupiebat,fe capturum sperabat. Qua de causa faétum
eít,vt in hác quam modo retulimus insaniam proruperit. Hac occasione motus Leo nonus
tunc summus ecclesiae pontifex,vir omnium historicorum testimonio vitae sanctitate cla­
rus,Vercellis concilium congregauit,quóEerengariü ascitum,minimeqsfvt Lanfrácus ait)
venire volentem,cum suis complicibus,nifi citissime resipiscerent, perpetuo dinauit ana­
themate. Leo tamen pauco poftmodum interfecto spatio moritur, atqj Eerengarius in sua
obstinatione persistens, venenum suae haerefis per totas diffudit Gallias. Qua de re Victor
fecundus,qui Leoni nono successit,concilium Turonis per Hildebrandd ecclesiae Roma­
nae tunc Cardinalem,ac illius vice concilio praefidentem cclebrauitfin quo Eerengarius per
quosdam eruditissimos viros,&praecipue per Lanfrancd Cantuariensé archicpiscopdcon-
uictus,fed minrme emendatus est.nam inde exiens ad vomitum velut canis rediit. Quá ob
causam Nicolaus fecundus, qui Victori in ecclesiae adminiftratione successit, Romae con- K
cilium centum Se tredecim episcoporum congregat,in quo adfiftcns Eerengarius,aut emé-
datus,aut emédatü fe poenae timore simulans,palinodiam cátauit, quae in volumine decre­
torum recitatur de confec.diít.ii.c.Ego Berengarius.Berégario successit post centum & eo
Almaricus. amplius annos impius quidam Almaricus,dcquoiam supra fecimus mencioné. Hic dice­
bat non aliter eífe corpus Christi in eucharistia, q in alio quouis pane, aut qualibet aliare.
Sic enim de ilio refert Bcmardus de Lutzemburgo in suo catalogo,citans quendá Caefariü
monacha.Alium auté neminé inueni qui hoc Almarico tribuat.Antoninus náq; Florenti­
nus quarta parte summae,titulo xi.cap.vü.recéfcns errores Almarici,nihil tale commemo­
rat.
 ADVER. HAERE. LIS. VI. DE EYCHARISTIA. ii*
. rat.Et Platina cnarransvitá Innocenti i tertii,sub quo in concilio Lateranen.dogmata Al-
A marici condemnata sunt,cu illius alios errores recenseat,nec came huius meminit. Canaria
qué catalogus citat,non vidi.Illum cataloga ergo secutus,Almaricu hunc inserere dccreui,
eo q> istius dogma non longe absit a Eerengario: quapropter etiá eodem feriendus sit gla­
dio quo ille. Post istos omnes ad centum annos & eo amplius Iohannes Vvitcleff eundem
amplexatus est errore,vt patet ex concilio Constantiensi sessione oóbaua . Demu hoc no­
stro tepore Ioháncs Oecolápadius, cuius vita iam breui supra descripsimus,hanc hacrcsim Oecolapa/
á tot annis sepultara reduxit ab inferis,eáq-, quoad potuit icripturis muniuit tam ex sacro dlus‘
instruméto,q. ex diófisfanótorú,aliquibus male adductis,quibusdádetrúcatis,omnibus ta­
men male intellectis. Is ení ea verba Christi quibus nos quotidie sacramétu cósicimus.f.
Hoc est corp9 meu,iic exponit,Id est,hoc significat corp9 meu,velhoc est figura corporis
j> mei.Vt auté hoc clarius pateat,verba eius refera.Oecolipadius.Tepus est vt accedamus ad
id in quo stat9 e st sermonis :népe vt probem9 verba cocnq dominica eodé tropo dicta, quo
illa quaeApostol9 dixit,Petra auté erat Christus,hoc est petra significabat Christu,vel erat | Corfnt 35
figura Chnsti.Náinhoc totu dissidi u est.Si enim vvotfxsix&s & fubstátiuc abfq, tropo expo­
suerim us,est:assieremus corpus Christi in altari nó tantu facramétaliter(vt vocant) sed tam
vere ac in coelo est,adesse.Sin nostra cóuenit expositio, de transsiubstantiatione,vcl de có-
substátiatione(vti liceat aduerfariora verbis)fuspicadu nihil. Ita saepe ex minimis verbulis
summae questiones emergut.Neqs in hoc contlderim,si quis per corpus magis figura cor-»
poris intelligi,c[ verbu est velit per significat interpretari.Ná idipsum mihi arridetsvtruqj
carné probo,eó q> eundé sensum reddit, siue est significat interpreteris, siue corpus figura
& sacramétñ corporis.Nos sensum nó verba quaerimus.Hucusqj Oecolápadius.O illustre
scripturae expositoré.Si ad huc modú liceat scripturas exponere,vel poti9 dixerim alienare
q aut deprauaredexhausta suggeretur fufeitádaru haere fu m materia. Omnis etiá auferetur gla
dius quo haereticus cófigi poífit.Nulla quidé scriptura erit quae nó pari facilitate possit cor
rupi.Multú quidé hocnouo tropo exultarétolim Cerdonitae,& Manichaei,& quisquis ne-
gauit Christü veru corpus habuisse,veruqs hominé fuisse.Nec minus hac noua expositione
gauderet Arria ni, E un o m iani, Aeriani, ac caeteri omnes H negara t Christu esse dessi Na o-
mnia quae illis repugnare viderétur,facile sibi cóciliarét exponédo verbu est per significat; ,
vt si dicatur,Deus erat verbu.i.figura quaedá deitatis fuit verbu. Et illud, Verbu caro factu
est,sic exponetur,id est verbum tactu est quaedam carnis figura, aut sic, verbum carnem per
quandam figuram significat. At quis orthodoxus tales ac tam inustas, tam distortas,tamq?
a litera alienas expositiones patiatur?Cacterum q> plures affert facrq feripturq locos in qui­
bus huiufmodi tropi deprehenduntur,non inficior, sepenumero etenim scripturae sacrae fi­
guris & tropis vtuntur (sicut Augustinus ostendit in lib.ii. de doctrina Christiana) nec ta-
D men ex eo 9 sepe vtuntur figuris, colligédii est omnem scripturae locutionem este figura-
tam.Quapropter ex hoc 9 alibi scriptura sacra tropo quodá litvfa,nó bene colligit Oeco-
larapadius vt etiam nue figurata loquutione vtatur. Nam etíi bis mille locos ostédat qui­
bus figurata insit locutio,hi tamen omnes nunq efficiéc 9 istis verbis etiam aliqua adsit fi­
gurata loquutio,qualem ipse finxit. Nunquid dicet aliquis hanc esse iustam confecutioné,
Paulus tropo vsus est cum dixit,Petra autem erat Christus:ergo & Christus similiter tropo
vfus est quu dixit,Hoc est corpus messi Atq* ideo adhuc Oecolampadio probanda restat,
vt in his verbis scilicet,Hoc est corp9 meú,aliquis subsit tropus-.quod nufq efficiet.Pr^ter-
ea etsi quasdam figuratas locutiones in scriptura admittamus,non tamen talé qualé Oeco-
lampadius confingit,vt per verbum est intelligamus lignificat.Nam quod adducit de Pau­
lo scilicet,Petra autem erat Christus,nullo modo propositum suumiuuat.No enim Paulus
dixit Christum esse petram corpoream,fcd spiritualem: quod ex praccedétibus clare con-
E uincitur. sic naque ait,Bibebant autem de spiritali consequenti eos petra, petra autem erat fiCoiinf &
Christus. Vides iam quam petram dixerit esse Christum,népe spiritalem, de qua bibebat,
quae populi illius comes existés,multis cum miraculis adiuuit. Quod si adhuc cótendas ad
petrá corpoream referendum,dic quaeso vbinam inueniatur illam sensibile petrá é qua vn
da profluit,populu fuisse secutam quocuque perrexisset? Huius quidem tanti miraculi nui
Iam Moses fecit mentionem,quum tamen alia minora recensuerit. Verum hoc Paulus tri­
buit illi petrae quam dixit esse Christu.Eibebant,inquit,de spiritali consequente eos petra.
At petra nó eos comitabatur,sed Christus opem illis inomnieuentu laturus.Sicenim ex­
ponit Ambrosius. Sequens tamen petra dicta est,quae intelligitur esse Christus. Ybi enini
P »
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, M1NORITAE
deficiebat humanum eis suffragium, aderat Christus: ideo sequebatur,vt vbi defecisset, ille p
fubueniretmec enim petra aquá dedit,sed Christus.Hxc Ambrofius.Sed multo clarius haec
ex Chrysostomo discimus,qui illum Pauli locum explanas ait, Quum dixisset cp potu spi­
rituale bibebant,addidit,Petra auté erat Christus. Non enim ipsius petra natura aqua sca­
turiebat,fiquidé etiam antea scaturiistetsted alia quaedam spiritualis petra omnia operata
est,hoc est Christus, quiprafens vbiq; omnia fecit miracula, ideo dixit,consequente. Haec
Chryfostomus.Demu Theophylactus eodem modo loeu illum interpretatur, dicens, De
esca quidé cum meminisset,nulla praeterea indiguit aísertione,quae per fe satis pateret, nec
quicqi estet a fui natura immutata.Inpotu vero, quia eius duntaxat lubministrandi modus
immutaretur,astertionibus vtitur, dices nequaq lapidis ipsius naturam potum hunc prae­
stitisse,qui etsi alias scaturisse conceditur, spiritalis tamen alius lapis id omne operabatur,
id est Christus.Confcquenti autem eo dixit,vt ostenderet Christum eunde huc illis vbiq; q
affuiste, & miracula huiufmodi factitaffe omnia. Haec Theophylactus. Ex istis claristimis
authoribus manifesté est iam,Paula non dixisse Christé este illa corpoream petram,ex qua
manauit aqua:sed Christu este illam petrá spiritale figuratam per alia corpoream. Atq; ita
non erit opus exponere est per significat: cum Christus vere 8e realiter fit illa petra de qua
Paulus loquitur,nempe spiritalis. Ad hunc etiam mada cum Christus Iohanné baptistam
Matth.xi. laudaret,non dixit absolute,Ipse est Elias: sed ait,Et fi vultis recipere,ipse est Elias ille qur
Ghryfofto venturus est. Quod & annotauit Chryso sto mus dicens, Non dixit,Hic est proseólo Elias,
sed, fi vultis suscipere,hic est.Simente videlicet attenta vtriuiqj gesta, & animo facili non
contétiofo suscipere volueritis.Neqjfiné hic fecit: sed vt ostendat quanta folertia opus fit,
cu dixistet,Elias,addidit,qui véturus est.Et cófestim adiecit,Qui habet aures audiendi,au-
diat.Hucufq*, Chryfostomus.Et Theophylactus,qué nobis idé Oecolápadius latiné dedit,
illum Matthaei locé explanans ait,81 vultis(inquit)accipere,hoc est, fi fana mete iudicatis,
& non inuida,ipse est Elias qué dixit propheta Malachias venturum.Etenim procursor ac
Elias idem sortiti sunt ministerium,Lc hic quidem prioris aduentus, Elias auté posterioris
praecursor. Haec Theophylactus. Ecce hic etiam clare patet non este opus exponere est per
significat,cum Iohannes vere & realiter fuerit nó Elias absolute, sed Elias ille qui erat vé­
turus.Fateor quidem Eliam Iohannem significaste,atque ideo Iohannes vere & realiter fuit
non Elias,sed ille quem Elias fignificauit. De his duobus locis disserui, quoniam hi inter
alios ab Oecolampadio citatos pracipui sunt,quibus ipse innititur,vt probet hoc verbum
est,poste exponi per hoc verbum figmficat:in quibus fatis(vt arbitror)clare ostendimus,nó
este opus tam violeta atque notha expositione.Quod fi hoc gratis donare velimus Oeco­
lampadio,vt in his proxime citatis locis ex Matthaeo & Paulo, ac aliis pluribus locis opus
fit hoc verbum est per significat exponere, nunquid consequens ideo erit necessario in o-
mnibus Christi verbis exponere est,id est significat? Certe vel paré doctus dialecticus vi- ]
i. C-or.x, det hanc collectionem este infirmam.In verbis Pauli cum dicit,Petra erat Christus,exponi
Lucae, xxij. debet verbum est per significat:ergo in verbis Christi quum dicit,hoc est corpus meé, ver­
bum etiam est,exponi debet perfignificat.Nam vt haec collectio valida estet,oportebat ea
iuuareper additione alicuius vniuerfalis enunciationis,huius videlicet,In omnibus Christi
dictis,& Pauli,hoc verbum est exponi debet per verbum significat.Qua vniuerfali sublata,
nusquam concludes haec Christi verba este exponenda per verbum significat,ex hoc cp illa
Pauli verba sic exponenda sunt: immo de quouis alio loco Pauli minime colligetur verbu
est ibidem repertum exponi debere per significat,per hoc q> alibi sic expositum iit,nisi for­
te pramiseris vniuerfaliter in omnibus illius locis ita fieri oportere. At non credo Oeco-
lampadium adeo insaniisse, vt hanc vniuersalem admittat. Caeterum nec praetereundum
censeo quod Oecolampadius eiusq; sequaces asteuerát literas sacras promiscuo populo lin­
gua vulgari tradendas,vt a' quolibet fine discrimine legantur.Nam ex hoc loco eoru teme- £
ritas cóuincitur: praecipue fi quaedam Oecolampadii verba proxime citata repetamus. Sic
enim dixit,Ita saepe ex minimis verbulis summae quaestiones emergunt. Haec ille.Si ex mi­
nimis verbulis summae quaestiones(vtais)emergunt,qualiter ex opposito tam claras asteris
scripturas sacras,vt a populo intelligi valeant? Nunquid homo in literis minime versatus,
nec spiritu dei illustratus (nó enim omnes hoc dei spiritu sunt donati)poterit eas quaestio­
nes distoluere,quas viri in literis exercitati minime explicare valent? Aut forte plebanus
homo negociis huius mudi implicitus poterit in his Christi verbis,hoc est corpus meum,
deprehendere tropum alique,vel figuratam locutionem:quam nullus ex tam ingéti multi­
tudine
 ADVER. HAERE. LIB. VI. DE EVCHARISTIA. »5
A tudine virorum sanctitate & doctrina clarissimorum,qui a Christo passo vsq; ad hoc tem-
pus fluxerunt, valuit inuenirepraeter vnum Berengariu,& altem Oecolampadiu ? Quod si
tam ciarse sunt scriptu^ sacra?,vt populo legend$ atque ab eo intelligenda? tine discrimine
tradantur,cum tot sancti viri sanctitate perinde ac doctrina clari hunc tropum nusquam in
his verbis deprehenderint,certum est ibi nullum esse.Hucufq; id solum egimus,vt ostéde-
remus Oecolampadiiargumetationes futiles esse & inanes,minimeq; efficaces ad fuu per­
niciosum dogma stabiliédu. fupercstergo,vtnos melius nostru propositum ccfirmemus:
quod deo authore, qui femper veritati adstat, facilcfvt spero) efficiemus: quoniam pluri­
ma nobis suffragantur pro hac re testimonia,eaq; adeo expressa,vt nulla valeant tergiuer-
fatione celari. E quibus aliqua pauca ego afferam: reliqua vero qui habere voluerit,fontes
illi vberrimos ostendam,vnde ad nauseam vsq; haurire valeat.
B F) Rimo ergo illa verba Christi expressa sunt qbus ait,Hoc est corpus meu.Nil certe ex- Lucx,xx$
Impressius quicquá dici potuitznec in re tanti mometi,qualis est ista, credenda est Chri­
stum tropo aliquo aut figurata loquutione vfum fuisse, ne ansam errad i hac occasione
nobis praeberet. Verum quum de hac re iam fatis dixerimus, opus est vt ex aliis testimoniis
ostendamus nullum ibi esse tropu, verumqzibi esse corpus Christi,quod natum est de Vir­
gin e,& pro nobis in crucé pependit,iacuit in sepulc-hro,ac deinde reuixit,ad celosq; ascen­
dit. Hoc auté totu,illud Iohannis sextum caput confirmaran quo saepissime hanc sententia
repetit,vt nulla nobis dubitatio maneret.Ego fum(inquit Christus) panis vinus,qui de coe­
lo descendi.siquis manducauerit ex hoc pane,viuet in aeternum. Et panis quem ego dabo,
caro mea est,quá ego dabo pro mundi vita.Eccc hic bis positu hoc verbu dabo,vt semel re­
feras ad donatione in modu cibi, item autem referas ad passionem,in qua feipfum morti
tradidit pro nostra omniu vita: ac si parvi expressius dixisset, Panis qué vobis daturus fum
C ad comedenda,caro mea est,caro inquá illa qua dabo pro vestra omniu vita. Verum forte
vt iam coepisti,etia hic interpretaberis verbu est,per significat,vt dicas sic esse intelligenda,
Panis quem ego dabo,carnem mea significat,aut figura quqdá est corporis mei. Quod si ad
hunc modum etiam hunc loeu peruertis, manifeste iam te illis Iudaeis Capernaitis annu­
meras, qui audito illo Christi verbo quod capere non poterant, litigabant adinuicera, di-
centes-Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandu?Quapropter opor* lohan.v?#
tebit vt verba qua? huic contentioni Christus respondit,tibi obiieiamus* Amen amen dico
vobis,nisi manducaueritis carnem filii hominis,&biberitis eius sanguinem,non habebitis
yitam in vobis. Ecceiam eandem sententiam Christus repetit,ostendens carné suam vere
esse cibum. & quia pracuidit vnum Berengarium & alterum Oecolampadium exposituros
hoc verbum est,per significatmequid tale suspicari merito possent,iam no repetit hoc ver­
bum est,sed ait,nisi manducaueritis carnem filii hominis,& biberitis eius sanguinem,non
D habebitis vitam in vobis.Ex quibus verbis nihil tale iam potest fingi vt verbum mandu­
care exponatur per significaremisi forte iterum confugiat exponens carnem per figura car­
nis,dicens sic debere intelligi,nisi manducaueritis carnem,id est figuram carnis filii homi­
nis &c. Quis non videt hanc esse tam alienam a litera expositionem, vt nulla ex parte illi
conuenire valeat? Verum ne quid tale iam fingi possit,manifeste ostendat verba quse Chri
stus subnectit dicens,Qui manducat carnem meam,& bibit sanguinem meum,habet vitam
aeternam, & ego resuscitabo eum in nouissimo die. Caro enim mea vere est cibus, & san­
guis meus vere est potus. Eccc iam non dicit solum caro mea est cibus, sed ne vilo pacto
exponi valeat est per significat, addidit vere, dicens, Caro mea vere est cibus, & sanguis
meus vere est potus.Nihil clarius aut expressius dici potuit,c|dicédo,caro mea vere estei-
bus.Quod si caro Christi in eucharistia tantum est significarme, & per quadam imaginem*
no ergo vere est cibus, sed significarme aut imaginarie est cibus.Quod bene notabis lector*
E nam hic locus pra? omnibus aliis maxime aduerfarium configit, nostruq; propositu con­
firmat. Caro (inquit) mea vere est cibus, ac si diceret, non significarme aut figurarme, sed
vere est cibus.Nam si figurarme tanta esset cibus,nequa<| vere esset cibus. NunA enim ima­
gines aut figura? dicétur vere esse illa quoru sunt imagines.Quis enim diceret imaginé dei
vere esse dea?Non credo Oecolampadiu hoc dictura. Si enim hoc diceret, pra?ter alia in­
commoda córra omnium fidem,hoc esset aduerfus Oecolampadium peculiare, imagines
scilicet esse tolerandas,cum imago dei vere sit deus.Oecolampadius tamé(vLaliás dicetur)
imagines non fusti net. Si ergo imago aut figura nó dicitur vere esse id cuius est imago, sed
tantum significarme: qualiter caro Christi,qua? nullo modo (vt Oecolampadius ait) come-
P «i
 F. alfonsí de castro, minoritae
ditur,dici poterit vere cibus?Si autem dicas eo modo dici cibú,quo verbum dei dicitur ci- p
MattlUiij. bus,vt ibi, Non in solo pane viuit homo:ccrtum est verbum dei ibi nó dici elle vere ciba
sed per quandá metaphoram,aut similitudinem: vt quemadmodum cibus corporalis in sto
macha traiectus,fufficientiqs calore digestus nutrit corpus, vitaq; illi confert; fic verbum
dei audim,memoriaeq; bene mandatum, calore char i tatis fic digestu, vt opere quis coplear
lohaiuviij. quod voce audierat,nutrit animam,viramq; illi spiritalem cófert. Si quis (inquit Christus)
sermonem meum feruauerit, mortem non videbit in aeternum. Ex his ergo Christi verbis
clarissimeconuincitur verum Christi corpus in eucharistia sub fpeciebus panis, & verum
sanguinem sub fpeciebus vini contineri.Verum quia Oecolampadius per quandam rimu­
lam elabi conatur,dicens illud sextum Iohannis caput nullo paño tendere ad eucharistia,
sedad manducationem spirituale carnis,per quam, vt ipse dicit,habemus vitam $rcrnam :
oportet vt ostendamus omnem cateruam virorum sanctitate & doctrina clariffimorú, hoc G
Iohannis caput sextum de eucharistia intellexisse,atqs ita expofuiste.Ná in principio huius
libri ostendimus sensum facr^ scriptura: ab ecclesia este petendum. Nam cuius authoritatc
scripturas has pro diuinis amplectimur, eadc etiam authoritatc oportet illatu scripturarii
sensum tenere.Parum quidem refert verba tenere, sensum auté vcrboru penitus ignorare.
Nec difficultas circa sola verba versatur,quorum significatione grammaticus scire potest,
sed circa sensum. Et ipfemet Oecolampadius in verbis superius citatis dixit, Nos sensum
non verba quxrimus.Si ergo magis quxrendus est sensus A verba,cum ex ecclesiae decreto
teneamus hanc aut illam este diuinam scripturam: ex eius cria decreto oportebit sensum
scriptura: quem illa nobis praestiterit,tenere. Ex sensu certe scriptura: fides nostra pendet,
non ex nudis verbis. Oportet ergo adire ecclesiam de haere, & videamus quid nobis de­
cernat.
,fc>1Tprimum ostendamus stgillatim diuerforum patrum in hac re communem omnium H
fuiste sententiam,illud Iohánis caput de eucharistia este intelligendurn. Etprimum o-
Theophy.
iactus. mniu in acie costi tuo Theophylactum ab eodé Oecolampadio latinitate donatum.is
Iohan.vi. enim exponens illud Iohánis,Panis quem ego dabo,caro mea est, quá ego dabo pro madi
vita: sic ait,Manifeste auté nobis hoc loco de mystica communione corporis fui dicit. Ná
panis(inquit)quc ego dabo, caro mea est, quam ego dabo pro mundi vita. Porro potesta­
tem fuá indicans, 9 non vt feruus & minor patre crucifigendus fit, sed voluntarie, inquit:
Ego dabo carnem meá pro mundi vita. Nam quanuis & á patre dicatur este traditus, atta­
men & feipfum tradidisse dicitur.& illud quidem est,vt discamus cius cum patre cócordiá:
hoc aute,vt libera voluntate filii non ignoremus. Attédc auté 9 panis qui a nobis in my­
steriis manducatur, non est tanta figuratio quaedam carnis domini, sed ipsa caro domini.
Non enim dixit,Panis quem ego dabo,figura est camis,sed caro mea est.Tráfformatur ení
arcanis verbis panis ille per mysticam benedictione, & acccstionem sancti spiritus, in car- I
nem domini.Et ne qué conturbet 9 credendus fit panis caro. Etenim in carne ambulante
domino,& ex pane alimoniá admittente, panis ille qui manducabatur,in corpus eius mu­
tabatur, & similis fiebat sancta: eius carni, & in augmentum & sustentationem conferebat
juxta humanum moré. Igitur & nunc panis in carnem domini mutatur. Et quomodo (in-
quit)non apparet nobis caro,sed panis? Vt non abhorreamus ab eius esu. Nam fi quidé ca­
ro apparuisset,insuauitcr affecti essemus erga cómunioncm. Nunc autem condescendente
domino nostrae infirmitati,talis apparet nobis mysticus cibus,qualibus alloqui assueti fu-
mus.Hucufqs Theophylactus:qué ideo tá prolixe citaui,9 maxime nostro negocio fauet,
atq; omnes Oecolipadii captiunculas his solum verbis foiuit.Bcatus etiá Cyriiius,illaqu£
sexto Iohánis capite á Christo dicutur,de hoc mirifico facraméto exponit,vt quilibet ibi­
dem videre potest. Vtauté hoc lector sine tuo labore videas,decreui hic inserere ea qua: il-
Cyrillus. le libro quarto super Iohanné capite fextodecimo disserit,in hunc moda. Cyrillus. Distin­ K
guit rursus inter mysticá benedictionem,& manna,& aquarum fluenta ex lapide, & calicis
sancti communicationem. Iterum eadem repetit, ne magis manna: miraculum admiren-
Iohan.vi. tur,sed ipsum potius suscipiant,qui coelestis panis & Ltern^ vitae largitor est.Patres eni(in­
quit) vestri manducaucrunt manna in deferto,& mortui sunt.Hic est panis qui de coelo de­
scendit,vt aliquis ex ipso comedat,& non moriatur.Mann^ nanq; alimenta non aeternam
vitam,sed breue famis remedium afferebat.Non ergo erat cibus verus,id est panis de coelo.
Sanctum vero Christi corpus ad immortalitatem & vitam aeternam nutriens,cibus est. ita
inquit.Sed aquá illi ex petra biberunt:quid igitur inde lucrati sunt,qui mortui fuerat? No
erat
 ADVER. HAERE. LIB. VI. DE EVCHARISTIA. adi-
A erat igitur porus ille verus,sed verus potus est sanguis Christi,quo radicitus mors euertitur
atq. destruitur. Non enim hominis simpliciter sanguis est, sed eius qui naturali vit$ cóiu-
ctus,vita effectus est.Propterea corpus & membra Christi fumus,quia per hanc benedictio­ !-J'h
nem mysterii ipsum filia deisuscipimus.Hzc Cyrillus.Ex quo manifeste patet de facramé-
to eucharistiae interpretari ea qu£ de mystico pane loháms vi.reponutur.ln quo admonete
0u
pium lectore decreui,vt quoties apud Cyrillum de pane loquentem repererit mystica be­
nedictionem,intelligat hoc admirabile sacramento. hac etenim voce ille f* pissime vtitur,
cum impraefentiaru,tum etiá alibi saepe. Chryfostomus etiá h«c verba de hoc pra?stantissi- Chryfoftd
mo sacramento exponit homilía quadragefimaquinta super Ioháné: vbi ostédit qu<£ verba mus.
huic facrameto conucniant,qus aute non.Nam explanans illa verba,Ego sum panis vitae,
fic ait,Iam in mysterioru traditione deuenturus est, & primum de diuinitate fuafic difpu-
B tat.Ego sum panis vitae. Neq; enim de corpore hoc dictu est,de quo circa finé inquit, Pa­
nis qué ego dabo,caro mea est:sed adhuc de diuinitate. Etenim illa propter deum verbum
panis cst,quemadmodu hic panis propter aduenienté ei spiritum panis coelestis efficitor.
Haec Chryfostomus,q. clarissime distinguit inter ea verba Christi qua? ad fuá diuinitatemy
& ea quae ad corpus eius,vt sub mysteriis velatur,pertinere videntur. Atq; sermonem de his
mysteriis,hocestde hoc sacra mento (nam hoc ipse appellat mysteriajinchoari docet ab il­
lo loco, Panis qué ego dabo,caro mea est.quod valde notabis lector,quoniá hoc plurima
tibi deferuiet ad obuiandum huiufmodi haereticorum technis. Beatus Augustinus apertissi­
me omnia illa quae de carne Christi Iohannis sexto dicuntur, ad hoc eucharistiae facrameto
refert.Quod vt clarissime lector agnoscas,ex multis quae tractatu xxvi.fuper Ioháné dicity
hoc vnum affcrá.exponens enim illa loca,scii icet,Qui máducac mea carné,& bibit meum Ioharf.Vi
sanguiné,habet vita a?ternam:sicait, Ad vtrunq; autem respondet quod aita?terná.Nonita
C est in hac esca quam sustentapda? huius corporis vitae causa sumimus.nam qui eá non sum­
pserit,non vi net: nec tamé qqi eam sumpserit,viuet. Fieri enim potest, vt senio vel morbo
vel aliquo casu plurimi & qui eá sumpserint moriátur.In hoc vero cibo & potu,id est cor­
pore & sanguine domini nonitaest.Nam & qui eam nó sumit,non habet vitam:& qui eá
sumit,habet vitam.& hanc vtiq; a?tcrná.Ha?c Augustinus. ybi explicans dicta verba Chrk
sti de eucharistia asserit apertissime ibi esse veru Christi corpus,& veru fanguiné. Sic enim
dixit,In hoc vero cibo & potu,id est corpore & sanguine domini, quo nihil potest expref
fius dici.Sunt etiá alii plurimi sacri doctores,qui etsi Ioháné in vniuerfum nó exposuerat,
tamé inter ea qua: scripserunt aliis locis,partes huius capitis exposuerat,q, proposito quod
tunc pertractabant,conducere yidebant.quaecónumerarenó pigebit,atq, eo maxime 9 nó
tam facile inueniri queant:qua? nos aliud agentes annotauimus huic negocio postmodum
applicanda.Cassiodorus in primis exponens illud psalmi,Tu es sacerdos in aeterna, sic ait* Cassio dd*
D Cui enim potest veraciter & euidéter aptari,nili domino faluatori qui corpus & fanguiné rus.
suum in panis ac vini erpgatione falutaritcr consecrauit ? sicut ipse in euangelio dicit, Nisi Ff»l,cix.
manducaueritis carné filii hominis,& biberitis eius sanguinem,non habebitis vitam arter- Iohan«vl«
nam.Sed in ista carneae sanguine nilcruentum,nil corruptibile mens humana concipiat:
ne sicut dicit apostolus,corpus domini indigne manducet; sed viuificatricé substantia atq; ¡ Corx,
salutarem,&ipsius verbi propriam factá,per quá peccatorum remissio, & «ternae vita? do­
na prarstantur.Haec Cassiodorus: qui manifeste fatetur in eucharistia corpus ac sanguinem
cótineri,& hoc probat testimonio adducto ex lohánis sextoyquod viderit huic proposito 1
aptissimum.Beatus Grcgorius exponens illud Iob.vi. Nuquid rugiet onager cum habuerit j- tttcf -
herbam?ait, Tunc ergo herbam onager inuenit,cu gentilis populus gratiam diuinae incar- 0 V
nationis accepit. Tunc bos vacuum pra?fepe non habuit, cu plebi Iudaica? eius carnem ex-
pectanti lex exhibuit que diu expectatum prophetauit. Vnde & natus dominus in pr^fepe
ponitur,vt videlicet signaretur quia sancta animalia qua? i ei una diu apud legé inuéta sunt,
incarnationis eius foeno satiarentur. Praefepe enim natus impleuit, qui cibum femetipfum
mentibus mortalium pra?buit,dicens,Qui comedit carnem meá, & bibit sanguinem meuí ioiiáñ;v?0-
in me manet,& ego in eo.Ha?c Grcgorius. Qui asserens deum fe dedisse nobis in ciba , af-
feit pio hac re testimonia ex lohánis.vi. Ambrosius lib.vi. de sacramentis cap.i. Sicut ve­
rus est dei filius dominus noster lesus Christus,non quemadmodum homines per gratiam
sed quasi films ex substátia patrissita vera caro,sicut ipse dixit,quam accipimus,& verus est
potus.Sed forte dicas quod dixerunt tunc temporis etiá discipuli Christi audientes dicem
tem,Niii quis manducauem carné meam, & biberit sanguinem meum,no manebit in m<s>
 F, ALFONSÍ de castro, minoritae
ncc habebit vitam aeternam*forte dices, quomodo vera? Qui similitudine video, non vi- F
deo sanguinis veritatem.Primó omnié dixi tibi de sermone Christi,qui operatur vt poífit
mutare & conucrtere genera instituta naturae. Deinde vbi non tulerunt sermonem Christi
discipuli eius,sed audientes q> carnem suam daret manducare, & sanguinem fué daret bi­
bendum,recedcbant.Solus tamé Petrus dixit,Verba vitae aeternae habes,& ego a te quo re-
cedam?Ne igitur plures hoc diceret,veluti quidam eííet horror cruoris,fed maneret gratia
redemptionis,ideo in similitudinem quidem accipis sacramentum,sed verae naturae gratia
virtuceq; consequeris.Ego fum(inquit)panis viuus qui de coelo descendi. Sed caro nó de­
scendit de coelo,hoc est carné in terris assumpsit ex virgine.Quomodo ergo defeédit pa­
nis é coelo, & panis viuus?Quia idem dominus nofter kfus Christus cófors est diuinitaris .
& corporis. Et tu qui accipis panem diuinseeius substantivan illo participaris alimento.
Hucusq; Ambrosius. Vbi aduerte leétor gelare afferat nos máducare carné Christi,&qua- G
liter verba quae habentur lohannis.vi.exponat de vera Christi carne, quá dicit nos fubpa-
Hilarms, njs specie manducare.Hilarius odauo libro de trinitate fic ait, Non est humano aut saeculi
fen fu in dei rebus loquendum, neq; per violentam atq; impudentem praedicationem coe­
lestium dióforum sanitati, alienae atque impiae intelligentix extorquenda peruerfitas eff.
Quae scripta sunt, legamus,& quae legerimus, intelligamus, & tunc perfed^ fidei fungemur
officio. De naturali enim Christi in nobis veritate quae discimus,nisi ab eo discimus,ftultc
atq; impie difeim9. Ipse enim ait,Caro meavere eft cfca,& sanguis meus vere eft pot9.qui
edit carnem mcam,Sc bibit sanguine meum,in me manet,& ego in eo. De veritate carnis
& sanguinis nó eft relidus ambigendi locus: nunc enim & ipsius domini profeflione,& fi­
de noftra vere caro eft, & vere sanguis eft. Et haec accepta atq; haufta haec efficiunt, vt nos
in Christo,& Chriftus in nobis fit.Haec Hilarius,in quibus apertissime offendit nos mádu
care veram Christi carné,& bibere verum eius sanguinem, addudo pro hac re testimonio H
Cyprianus quod putauitconueniés ex Iohánis.vi.cap.Cyprianus in expositione orationis dominicae
fic ait,Hunc auté pané dari nobis quotidie postulamus,ne qui in Chrifto fumus, & eucha­
ristiam quotidie ad cibum salutis accipimus,intercedente aliquo grauiore deiido,dáabité
ti Anón comunicantes a c^leftipane prohibemur, a Christi corpore separemur,ipsoprae-
Iohan.vi. dicante & monéte,Ego fum panis vit£,qui de coelo defcédi.Si quis ederit ex hoc pane,vi-
uet m aeternum.Panem autem qué ego dedero, caro mea eft pro saeculi vita. Quando ergo
dicit,in aeternum viuere fiquis ederit de eius pane,vt manifeftum eft eos viuere qui corpus
eius attingunt,& eucharistiam iurc communicationis accipiunt,ita contra timendum eft &
orandum,ne dum qui abstentus separatura Chrifti corpore,procul remaneat a salute, corni
Ibi. nante-ipso & dicente, Niil ederitis carnem filii hominis,A biberitis eius sanguinem, non
habebitis vitam in vobis.Et ideo pané nostrum, id eft Ghriftum dari nobis quotidie peti­
mus,vt qui in Christo manemus & viuimus,a sanctificatione & corpore ei9 nó recedam9. I
Hvc Cyprianus. Vides hic ledor qualiter Cyprianus asserit eum qui ab eucharistia; com­
munione separatus eft,este etiam separatu a corpore Chrifti, atq; ideo a salute.cui aptat te­
stimonié ex lohannis.vi. nempe illud, Nili ederitis carné filii hominis &c-£t in lib.primo
aduerfus ludseos candé sententia cófirmat per testimonia ex illo loco Iohánis adduóta. De-
Orígenes. mum Origenes homilía viLsuper librum Numeroru,fic dicifEt qu<£ prius aenigmate desi­
gnabantur,nunc in specie & veritate complentur. Et ideo ille qui species figuraré & aeni-
LCorin.x. gmatum differebat,dicifScimus aüté quoniá patres nostri omnes sub nube fuerunt, & o-
mnes in Moyse baptizari sunt,in nube, & in mari.Et omnes candé esca spirituale máduca-
uerue.Et omnes eundé poté spirituale biberét.Bibebát au té de spiritali cófequéti eos pe­
tra.Petra auté erat Chriftus.Vides quomodo aenigmata legis Paui9abfoluit,& species ^ni-
gmatú docet,•&, dicit quia petra in aenigmate eratapud Moysé antegiégereturhuic nostrae
aethiopifiae.Nécin specie petra Chriftus eft.Nunc enim os ad os loquitur per legem deus. K
Antea in aenigmate fuit baptismus in nube,& in marimécauté in specie regeneratio est in
aqua & in spiritu lando.Tunc in aenigmate erat manna cibus.-nunc auté in specie caro ver
bi dei eft verus cibus:sicut ipse dicit, quia caro mea vere eft cibus, & sanguis meus vere est
potus.Hucusque Origcnes.Ex quo multa nobis fuffragantur.nam cum differat de his qua;
prius in figura habebantur, & nunc in veritate habentur,tria adducit exempla,quoré vnu
eft manae,qui cibus ludaris fuerat,sed in figura, figurabat nanque Eucharistiam,in qua nos
Chrifti carne pascimur in veritate A non figura, vt Oecolampadius ait. pro qua re confir­
manda,vt vides leótor, Origenes citauit testimonium cx Iohannis. vi. capite, quod huic
proposito
 ADVERSVS HAERESES LIB. VI. DE EVCHARI5TIA. 117
nronosito vidit este commodiííimurn.Paret ergo ex tot virorum clarissimorum testimo-
^ nio ea quae de pane & carne & sanguine Christi Iohannis. vi.dicuntur,ad eucharistia? sacra­
mentum este referenda.Verum vt hominem authorum testimonio obruamus, ostedamuf-
quevelut haereticum ab ecclesiae vnitatediuifumralia insuper producam illustrium viroru
testimonia,qui manifeste probant in hoc praestantistimo sacramento verum Christi cor-
pus & sanguinem sub fpeciebus panis & vini contineri. Leo primus fanótitate perinde ac Lcoptim9;
doctrina clarus,in epistola ad Cóstantinopolitanos ita scribit,In ecclesia dei omnium ore
tam consonum est,vtnecab infantium linguis veritas corporis & sanguinis Christi inter
communis sacramenta fidei taceatur,quia in illa mystica distributione spiritalis alimoniae
hoc impartitur,vt accipientes virtute coelestis cibi,in carnem ipsius,qui caro nostra factus
est transeamus.Hxc Leo.Iuuencus etiam presbyter Hieronymo antiquior, carmine hexa-- luuencus-
g metro euangelicam historiam describens ait,
Hxc vbi dicta dedit,palmis sibi frangere panem:
Diuisúmque dehinc traditrsanctúmque precatus
Discipulos docuit,proprium fe tradere corpus.
Hinc calicem sumit dominus,vinóque repletum
Sanctificat gratis verbis,potúmque ministrat,
Edocuitque suum fe diuififfe cruorem:
Atque ait,hic sanguis populi delicta remittet.
Hunc potate meum:iam veris credite dictis.
Arnobius superpfal.cx.sicairConfeffio trinitatis,& magnificentia deitatis,opus eiustiusti- Arnobius;
tia eius immutabilis perfeuerat in fecula feculorum , in qua iustitia memoriam fecit mi­
rabilium suorum dices,Hxc quotiefcunq; feceritis,in mei memoriam facietis.Quando hoc
C dixit misericors & miserator dominus?Tunc fine dubio,quádo escam dedit corporis fui
timétibus fe. Et hoc testamentum memor erit dominus materna, per quod virtutem ope­
rum fuoru annunciauit populo suo. Hxc Arnobius.Vides lector qualiter Arnobius afferat
dominum dedisse nobis escam corporis fui.Irenqus in libro, v.aduerfus hqrefes hanc etiam henxu§-
fatetur fidem dicens,Quando & mixtus calix,& fractus panis percipit verbu dei,fit eucha­
ristia sanguinis & corporis Christi, ex quibus augetur & consistit nostrx carnis substantia.
Quomodo negant carné capacé esse donationis dei,qui est vita xterna,qux & sanguine &
corpore Christi nutritur,& membrum eius fit,quemadmodum Apostolus ait in ea qux est
ad Ephesios epistola, Quoniam membra fumus corporis eius,de carne eius, & de ossibus Ephtf.v.
eius?Non de spiritali aliquo & inuifibili homine differens hxc (Spiritus enim neque carné Lucae vld»
neque offa habet)fed de ea dispositione qux est fecundum hominé qux ex carnibus & ner­
vis consistit,qux de calice qui est sanguis eius nutritur,& de pane qui est corpus eius auge-
j) tur.Hxc Irenxus:quem Tritemius in libro de ecclesiasticis scriptoribus marryré fuiste do­
cet,cumque discipulum fuiste Polycarpi martyris testatur Hieronymus, qui & eundem
Polycarpum martyrem asserit fuisse discipulum Iohannis Euangelistxrex quo patet hunc
Xrenqum ab apostolo Christi fuiste edoctum mediante Polycarpo. Qux idcirco dixi,quod
efficacius fit eius testimonium.Ignatius demum discipulus , vt credo,Christi, coquus falté
apostolis,in quadam ad Romanos epistola fic ait, Pané dei voco panem cqlesté, pané vi-
tx,qui est caro Iefu Christi filii dei viui, qui natus est in nouiffimo ex femine Dauid & A-
brahx.Et potum voco sanguinem eius,qui est dilectio incorruptibilis,& vita xterna. Hxc
Ignatius beatissimus martyr.Plurimos alios authores,eofque illustres, quorum testimonia
etiam nobis suffragari possent,prudés omisi,ne onerarem lectorem,& ne breuitatis (quam
in principio operis promisi; videar oblitus.ea tamen in posterum aduerfus alios errores de
eucharistia afferemus,quq cum legeris,rogo lector attédas plurima ex illis huic feruire pro-
2 posito.Hxc certe talium virorum testimonia,etiam fi locus feripturx deeffet, sufficere de­
berent ad quancunque fidem confirmandam,etiam fi centum Oecolampadiirepugnarent.
Verum quum tot illustres viri Oecolampadio repugnent, qualiter nó veretur aduerfus tot
clarissimos viros, immo aduerfus totam ecclesiam collum exerere? Certe in caussa est id
quod Cyrillus dicit de ludxis litigatibus,ac dicentibus, Quomodo potest hic nobis carné cYriU«&
suam dare ad manducandu?Sic enim ait Cyrillus:De deo non fine magna impietate con­
clamant,nec in mentem venit nihil esse impossibile apud deum. Nam quum animales ef-
fent(vt ait Paulusffpiritalia intelligere non poterant,sed fatuitas quxdam tam magnu fibi
videtur mysterium.Hxc Cyrillus.lta ergo (vt patet) Oecolampadio fatuitas quxdam tam
P v
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINO RITA!?
magnificum videtur mysterium,ncc intelligit quid intus lateat, nec considerat nihil esse F
. .. impossibile apud deum.Quare autem non intelligit,in aperto est: quia teste Paulo, anima-
i.Cor,i}, ijs homo non percipit ea quae dei sunt. At quis magis animalis q Oecolapadius,cuius ma­
nifesta sunt opera carnis?Nam cum monachus esset ordinis sanctae Brigittae,reie£ta conti­
nentia quam in monachatu vouerat, vxorem duxitrcum tamen ea esset aetate, qua fi in se-
Gcne.xviij culo liber maneret,vxore abstinere debuisset,Sarram imitatus,quae dixit,Cófenui, & quo-
Danie.xiij. modo voluptati operam dabo?Verum hic forte ex senibus illis erat qui exarserunt in con­
cupiscentiam Sufannae. Caeterumvt rem penitus absoluamus, fuperestvt concilia quae in
huius rei confirmationem celebrata sunt, asseramus. Primo tertia synodus ex his quatuor
Concilia quas beat9 Gregorios fatetur se venerari tanq quatuor euangelia,qu^ quidé synodus Ephe
Ephefinñ. fina prima est ducentorum episcoporum numero,in quo praesedit summi pótificis vicem
gerens Cyrillus Alexandrinus episcopus.In epistola quadam a toto concilio missa Nesto- G
rio haeretico Constantinopolitano episcopo,de cuius dogmate agebatur, qui dicebat duas
esse in Christo personas, aliam dei, aliam hominis, ficut aliasiam de hoc disseruimus,
ita dicitur: Sic etiam ad mysticas benedictiones accedimus, & sanctificamur partici­
pes sancti corporis & preciosi sanguinis Christi omnium nostrum redemptoris effecti, nó
vtcommunem carnem percipientes (quod absit) neque vt viri sanctificat!, & verbo con­
juncti fecundum dignitatis vnitatem,aut sicut diuinam possidentis habitationem,sed vere
viuificatricem,& ipsius verbi propriam factam, vita enim naturaliter vt deus existens, quia
proprie carne vnitus est, viuificatricem eam esse professus est:& ideo quauis dicat ad nos,
Iohan.vi, Amen amen dico vobis,nisi manducaueritis carnem filii hominis,& biberitis eius fangui-
neminon tamen eam vt hominis vnius cx nobis existimare debemus.Quomodo enim iu-
xta naturam suam viuificatrix esse caro poterit hominis?fed vt vere propriam eius factam
qui prop ter nos silius hominis est factus & vocatus. Haec Concilium. Per quod decretam
omnes haeretici negantes veram Christi carnem verumque sanguinem in eucharistia con­
tineri,qualitercunqj id negent,hic aperte reficiuntur. Verum quum hoc viderit Oecolam-
padius,perpendens quantae arrogantiae sit faciem toti cócilio opponere, ad hoccofugit,vt
dicat illud non esse exactis in concilio, sed esse in epistola a Cyrillo ad Nestori um dire-
cta.Hoc autem manifesté conuincitur salsitatis ex titulo eiusdem epistolac.Sic enim inferi
ptio epistolae habet* Religioso & deo amabili consacerdoti Nestorio Cyrillus, & quicuq;
sunt apud Ephesi synodum.Ex ista epistolae inscriptione aperte colligitur epistolam a to­
to concilio esse ad Nestorium mandatam: quo fit vt quae in ea continentur,velut acta con
cilii esse recipienda.Post aliquot deinde annoru centurias Leo nonus,vt diximus,celébra­
me concilium Vercellis,in quo hoc impium Berengarii dogma damnatum est. Deinde sub
Victore fecundo aliud cócilium Turonis celebratum est praesidente Ildebrando Romanae
ecclesiae diacono Cardinali:in quo iterum Berengarii dogma sicut a' toto cócilio , ita & ab |
ipso Bercngario reiectum est. Demum sub Nicolao secado concilium Romana cetum.xiii.
episcoporum coactum est hac de caussa, quódBerengarium ad vomitum red i isse comper­
tum est,in quo iterum Bercngarius concilii decretum suscipiens,suo dogmati renunciauit.
Quorum conciliorum acta incuria scriptorum non habemus. Nam in eo volumine conci­
liorum quod Parisiis impressum est,a quinta synodo Constantinopolitana vfquc ad con­
cilium Constantienfe nullum aliud cócilium interponitunin quo interiecto temporis fpa
tio constat multa concilia celebrata fuisse,eáque nó parui momenti.Itaque ex illo Vercel­
lensi, Turonensi, ac Romano conciliis,nihil aliud reperio praeter abiurationem,qu$ a có­
cilio Romano oblata est Berengario,vt eam coram toto illo conuentu legeret,ac ita esse fa
Concilium teretur.QuL quidem abiuratio ponitur in volumine decretorum de cófec.dist.ii.cap. Ego
Constan , Bercngarius.Demum post haec omnia concilium Constantienfe recensens errores lohan-
tiense. nis Vvitcless, tertio loco istu collocat his verbis, Christus non est in eodé sacraméto idé- ^
tice & realiterin propria praesentia corporali.quem errorem cu aliis omnibus eiusdem au-
thoris vna super omnes lata sententia damnat. Contra hanc impiam haeresim olim cu eam
primus Bercngarius tutaretur,scripsit primus Lanfrancus Cátuariensis archiepifcopus.Post
eum Guidmudus ex monacho Auerfanus epifcopus.Eodem tempore Algerius ,ex schola­
stico monachus Corbiensis in Saxonia. Scripsit etiam aduerfus eum teste lohanne Trite-
mio quidam Adelmanus,ex clerico Leodiensi episcopus Brixiensis, qui eiusdem Berenga­
rii condiscipulus fuerat.Scripsit etiam aduerfus eundem Hildebertus quidam episcopus Ce
nomanensis,ac postea archiepifeopus Turonesis,vt testatur idem Triremius in libro de ec­
clesiasticis
 ADVERSVS HAERESÉS LIE. VI. DE E VCHARI5TIA. ÜS
A clefiafticis scriptoribus.Hos dúos vltimos fateor me non vidisse,aliorum tamen opera le-
gi.Post istos omnes hoc nostro tepore ctíntra Oecolampadium scripsit omnibus istis lon­
ge diffusius atque acutius Iohannes Roffensis episcopus,vir non minus vita quam doctrinal
clarus,qui illis antiquis scriptoribus merito comparari valet. Quod si multos tales episco­
pos ecclesia in fui regime retincrct^qualis ille est,non sic labenté ploraremus,vt nucfproh
dolor) in gemi scimus. Si omnia ad vnguem quL ad hoc negocium spectant, habere vis, le­
ge viri huius ad finem vfque librum.spero deo authore si dubius accesseris, confirmaberis,
& omni scrupulo sublato discedes in firmissima fidei petra fundatus.Scripsit etiam aduer-
sus eundem Oecolampadium Iudocus Clichthou^us.alios nó vidi,quiuis plures alios scri­
psisse audiam.
Vinta de hac re orta est haeresis, quae asserit in eucharistia post factá cófecrationem

Q manere eundem panem qui ance cósectatione ibidem erat.Sed haec haeresis in duas
factiones est fcissa.Quidam enim dixerunt panem simul esse cum eucharistia,
hcc amplius infanierunt.Horum dux fuit Iohannes Vvitcless,cuius iam saepe fecimusIohannesmc-
tioncm.Alii vero insaniam augentes sic affirmat panem ibidem esse, quod asserunt panem Vvitcless.
esse corpus Christi.Hoc autem recens est inuentum, nempe a Martino Luthero prodiens^ Lutherus,
qui ait has esse verasrpanis est corpus Christi:vinum est sanguis Christi.Inter hos duos,sci
licet Vvitcless & Lutherum,de hoc conuenic,quod vterque fatetur post cófecrationem su­
perstitem esse panem:moti hac ratione,quod saepe in nouo instrumento appellatur hoc fa
cramenturti panis,vt in actis Apostolorum dicitur,Vna autem sabbati cum conuenissemus ActtiU,2tXt
ad frangédum panem,Paulus disputabat cum cis,profecturus in crastinum. Et in prima ad
Corinthios epistola,Panis qué frangimus,nonne participatio corporis domini est? Quo­ iGorln.i,
niam vntis panis & vnu corpus multi fumus,omnes qui de vno pane & de vno calice par-
C dcipamus.Et rursus in eadem epistola,Q¿iotiefcunque enim manducabitis panem hunc,&
calicem bibetis,mortem domini annunciabicis,donec veniat. De hoc autem inter istos est
dissidium,quod Vvitcless non admittit panem illum qui ante consecratione erat,dici pos­
se corpus Christi,Lutherus auté illud cócedit,asserens has esse veras,pan is est corpus Chri­
sti,vinum est sanguis Christhmotus hac ratione,quae illi est adeo efficax, vt nullus Iit qui
illi possit obstare.Verba (inquit) diuina accipienda sunt iuxta grammaticae nudam intel-
ligentiam:ita vt non liceat ei per angelum nedum per hominem vim vllam fieri, ne detur
occasio aduerfariis scripturas eludendi.At vis (vt ait) fit verbis diurnis,fi quod Christus di
cit panem,hoc nos dicamus intelligi panis accidentia: & quod ille vinum vocat, hoc nos
dicamus esse tantum vini fpeciem.Umnibus ergo modis verus panis (ait) ac verá vinum
fuperestin altari,ne verbis Christi fiat vis,si species fumáturpro substantia ° Nullam enim
transsubstátiationis (inquit) euangelistae fecere mcntioncrmSed hoc recens quoddá inucn-
j) tu est,nempe trecentenariu(vt ait)nec eo amplius. Sic ergo dicit Lutherus esse verba con­
secrationis intelligeda* Hoc,id est hic panis,est corpus meu.Hic,id est hoc vinum,est san­
guis mcus.Eccc quibus praestigiis confidit Lutherus seducere tot sapientes viros quot sunt
in ecclesia,Credit forte omnes nos infantes esse adhuc in cunabulis,vt similibus neniis de*
cantatis valeat nos dementare.Contra hos omnes vno eodémquc gladio pugnandum est=¡
nam quum ostenderimus facta consecratione nullum panem manere, simul etiam patebit
hanc enuciationem, scilicet,panis est corpus Christi,nullo pacto esse veram. Primum cr»ti
ostendamus hic Luthcri interpretationem esse a litera remotissimam:quod vel ex eo con­
stare manifeste potest,quod articulus hoc,vel pronomen demonstratiuum cum sit neutri
generis,nullo modo potest referri ad panem,quod panis masculini sit generis. Forte dices
ibi fubftantiue politum,quemadmodum adiectiuum in neutro genere ex grammaticorum
regula in fubftantiui locum subrogare licet:atquc ita dices huc esse senfum*Hoc,id est haec
x res(panedemonstrato)est corpus meum. Veniamus iam ad verba calicis, in quibus nullum
tale reperire poteris fubterfugium . Sic enim dicitur ibi,Hic est sanguis meus. Vides qua­
liter articulus vel pronomen demóstratiuum ibidem positum est masculini gefíeris.cá au­
tem vinum neutri generis sit, qui fit vt pronomen hic* possit demostrare vinum? Si enim
dixisset,hoc est sanguis meus,ansam praebuisset opinandi vinum ibidem manere. Ac cum
dicat,hic est sanguis meus,quis nó videt articulum masculini generis nullo pacto ad vim
posse referri,quod neutro genere nominatur?H$ccine est grámattea Luthere,iuxta quá ais
verba dei esse nude incerprctida?Adeo enim nuda est haec interpretatio,vt litera a suo verd
sensu prorsus denudet,nihil que apud litcram de vero eius sensu relinquat. Quod si ad Graes
 F.ALFONSI DE GASTRO, MINORITA5
eam lingua ceu fontem noui instruméti nos reuoces,credens forte hanc collectionem mi- F
nime valere,deciperis.Nam pronomen demonstratiuu quod graece ponitur,vtrobiqueneu
trum est. Verbananque quibus corpus consecratur,fiehabét,r5rc '¿Sito<r¿/uxVerbaauté
quibus consecratur sanguis,fic habent,t5to^ V2i to £imoí m». Vides iamvtrobiq*, pronomen
positum neutrum efí?,nempe Tsro.Nomen aute grsece significans corpus, fcilicetTo o-Z/jix,
& nome significas sanguine,scilicetto «/Awc,vtrunq> neutru est. Ex quo patet vtrobiq*, pro­
nomen demonstratiuum sequenti nomini eñe aptandum,nullo modo autem ad praecedes
refcredumrquia cum nomen ibi pro pane positum fit «/so?,quod confiat esse masculini ge­
neris,conuincitur pronomen neutri generis ad panem minime referri poste .Vinum auté
graece dicitur o ¿/to?,quod confiat elle etiam masculini generis. Colligimus ergo Chrifti
verba nullo pacto fauere Luthero,immo potius ilii omnino repugnare.NuIlo etenim mo
do expressius potuisset dicere nihil illic remanere panis,quam quum dixit,Hoc eft corpus Q
meu.Nó enim dixit, hic, id efi in hoc loco,est corpus m eu: aut cu hocqS videtis,eft corpus
meu, tanq in pane aut simul cu pane consisteret: fedhocefifinquit)corpus meu, nimirum
deciarás manifeftesvt haereticorum ora obstrueret) hoc totum quod porrigebat,ipsius cor­
pus efie.Cacterum quó res fit apertior,& tergiuerfandr nullus pateat locus, euangelistarum
Mat.xxvi, vetba referamus.Matthaeus enim fic ait,Comantibus autem eis,accepit Iefus panem,& be­
nedixit ac fregit,deditq*, discipulis suis, & ait,Accipite & comedite,hoc est corpus meum.
Et accipies calicem,gratias egit,& dedit illis dices,Bibite ex hoc omnes.Hic est enim san­
guis meus noui testameti,qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum . Marcus
Marc.xiiij. vero fic narrat,Et manducátibus illis,accepit Iefus panem,& benedices fregit & dedit eis:
& ait illis,Sumite,hoc est corpus meum.Et accepto calice gratias agens dedit eis, & bibe­
runt ex illo omnes. Et ait illis,Hic est sanguis meus noui testamenti,qui pro multis cffim-
Lucsc.xxij, detur.Luca? autem verba sunt ista*Et accepto pane gratias egit,& fregit & dedit cis dicens, H
Hoc est corpus meum,quod pro vobis datur.Hoc facite in meam commemorationem.Si­
militer & calicem postquam coenauic,dicens,Hic est calix,nouum testamentum in sangui­
ne meo,qui pro vobis i undetur. Ex omnibus his euangelistarum verbis patet nullum este
locum in quo post factam consecrationem facramétum vocetur panis aut vinum, sed tan­
tum corpus aut sanguis. Si enim Christus in pane suscepto nulla fecisset mutatione,efimq?
vt susceperat,minime variatum discipulis porrexisset,dici merito posset meru panem de­
diste discipulis. Verum quum priusquam discipulis manducandum porrigeret, panem con-
uerterit in carnemtnequaquam dici potest eum panem quem in manus susceperat,discipu­
lis tribuiste,sed corpus suum in quodconucrterat.At Lutherus obstat fic dicens, Euangeli­
stae referunt Christum in manus fumpfiste panem.Et nos etiam hoc ipsum fatemur.Verum
quum recipiat apostolizara nó audis panem nominari,sed corpusmec vinum,sed sangui­
nem. Quod autem aiunt Lutherus & eius imitatores,hoc mirabile sacramentum vocari pa-1
nem,atque inde colligunt aut panem ibi este,aut ipsum panem este corpus Christi, nó re­
de colligunt Jd enim foléne est sacris scripturis,vt panem appellent quod comedi quouis
EccYi.xxix modo potest: quia vt dicit Ecclesiasticus, Initium vita? hominis aqua & panis. Hoc mo­
PsaLlxxvij. do manna didus est panis,vt apud Prophetam,Panem ca?li dedit eis,omne deledamentu
in fc habentem.Ecce panem vocat scriptura quem alias dixit este velut femen coriidri.hoc
etiam modo filius dei secundum diuinitatis substantiam didus est panis,quod fpiritualircr
lohan.vi. manducatus mentem incus reficiat.Sic enim dicit ipse,Ego sum panis vita?,qui de c^lo de-
fcendi.Qua? verba(vt supra admonuimus)minime ad corpus referenda sunt,sed ad diuini­
tatis substantiam,quod ha?c de caelo descenderit,nó autem corpus.Simili modo nos fate­
mur Christi corpus panem dici generali ista appellatione,quia videlicet specie panis oper­
tum á nobis manducatur in spiritualem interioris hominis refectioné.Postumus etiam a-
liam huius appellationis rationem reddere,nec omnino ineptam,quinimmo conformem K
communi vfui loquetium,& ipsis etiam scripturis sacris.Vfitatistimus siquidem est loqué-
di modus,vt rem eo nomine appellemus,quo res ex qua genita est,vocabatur. Si enim ali­
cui dedistes vinum,quod ille postmodum artificio aliquo aut operante natura vertisset in
acetum , quod ille iterum ad comedendum aliquam aliam rem tibi porrigeret, diceret ti­
bi,nec improprie,eccc tuum vinum quod largitus es mihi:nimim hac locutione designas
acetum illud ex vino donato fuiste genitum,aut vinum in acetum fuiste versum . quapro­
pter faótum est vtnomine vini gaudeat nunc etiam acetum,quia ex alterius materia geni­
tum est:cum tamen vere & iuxta nominis propriam significationem acetum non postit
 AD VERSYS H AER ESES LIE. VI. DE EVCH ARISTIA. u9
A dici vinum,quód res fmt fpecie sub stanti áque differentes. Nec ab hoc modo loquendi ab­
horrent sacrae litcrae. Vide quid dicatur in Exodo, Tulitq; Aaron virgam coram Pharaone Exod.vij.
Seferuis eius,quae versa est m colubrum. Vocauit autem Pharao sapientes Se maleficos,Sefe
cerunc etiam lpfiper incantationes Aegyptiacas & arcana quaedam fimilitenproieccmntq;
singuli virgas luas, quae verlae sunt in dracones.-fed deuorauit virga Aaron virgas eoru. Ec-
ce íam vides virgam Aaron versam in colubrum,atque poft eam verfionem iterum vocari
virgam, cum nihil minus fit quam virga.nam Se deuorat aliorum virgas, quod virg£ mi­
nime conuenit. Virga tam 6 poft eam verfionem vocatur,quód exilia materia a deo factus
fit coluber ille. Ad hunc modu etiam in sacratissima euchariftia,cum panis vertatur in cor­
pus Chrifti,fit inde vt corpus in quod vertitur,eodem nomine vocetur quo panis commu
ratus in corpus vocabatur,no q> panis fit,sed quia panis loco subrogatus,atq? ideo praeteri­
it ti panis nomen conferuat.Sed circa hoc non erat opus tot argumentis,cu ecclesia huic li­
ti iam finem imposuerit. Verum hoc fecimus,vt haereticorum cauillisrespóderemus , osté-
dercmfifque rationem de ea quL in nobis eft fide. Concilium Constátense sessione octa- Conciliares
ua enumerans quadragintaquinq; errores lohánis Vvitcleff,hunc primo loco collocat,sub Co"s,an"
his verbis,Substantia panis materialis,8e similiter fubftantia vini materialis, manent fine nense*
iubiecto in eodem sacramento altaris.quem errorem cum aliis quadragintaquatuor,vnafu
per omnes lata sententia conciliu danat.Verum etsi hoc sufficienter oftendat pane no ma­
nere,no tamen offendit panem transsubstantiari in corpus Christi, quod Lutherus negat,
irridetq*),dicens hanc tráísubftátiationem esse recens inuentam,nec vetustiorem quam trc-
centenariá. Si de vocabulo solo eft diffidiu,indigna prorsus res eft vt pro ea digladiemur,
modo conueniat inter nos de re.Res autem eft, panem nó manere poft consecrationem,
ipsum que conuerti in corpus Christi.siue autem illam verfionem appellet transsubstantia-
C tionem,fiue transmutationem,fiueconuerfionem,nó multum curabo,dummodo fateatur
panem nó manere poft consecrationem , illúmque verti in corpus Christi. Horum prima
iam ostédimus cum ex aliis,tum ex concilii Cóftantienfis definitione.Alterum offendere
fupereft,panem scilicet verti in corpus Christi,idque nó effe recens theologorum schola­
sticorum inuentum,nempe trecehtenarium,vt Lutherus ait.Pro qua re plurima fandorum
patrum citabo testimoniarquae omnia fi bene cófideres lector,videbis etiam aduerfus pr^-
diótamEerengarii Se Occolampadii haerefim manifeste pugnare.Primum omnium Thco
phylactum illi oppono,quem nec scholasticum neque trecentenarium dicere poterit.Is e-
nim expones illud lohánis,Panis quem ego dabo,caro mea eft,ficait, Attede autem quod Io'han.vL
panis qui a nobis in mysteriis máducatur,nó eft tantum figuratio quaedam carnis domini,
sed ipsa caro domini. Nó enim dixit,Panis quem ego dabo, figura eft carnis,sed caro mea
eft.Trásformatur enim arcanis verbis panis ille per mysticam benedictionem, Se acceffio-
D nem sancti spiritus,in carnem domini. Et neminem conturbet quod credédus fit panis ca­
ro.Etenim & in came ambulate domino,&ex pane alimoniam admittente, panis ille qui
máducabatur,in corpus eius mutabatur,& similis fiebat sanctae eius carni,Se in augmentum
Se sustentatione cóferebat,iuxta humana moré. Igitur Se nunc panis in carné domini mli­
tatur. H-ec Theophylactus.Quibus verbis nihil potest apertius dici, nam dixitpanem tras­
formará in carnem,& iterum mutari in carnem:vocans nempe trásformationem, quod re-
centiores theologi dixerut tráísubftátiationem.Quod autem dixit quód credédus fit panis
caro,eodé modo dixit quo superius exposuimus,quia scilicet panis vertitur in carné,con-
feruato scilicet in re postera,rei praecedétis vocabulo.Damascenus etiam libro quarto de fi
de orthodoxa cap.xiiii. hanc eandem fentétiam quáuis aliis verbis dicit.fic enim ait,Cor­
pus enim fecundum veritatem cóiunctum eft diuinitati,quod ex sanóla virgine corpus eft:
non quód ipsum corpus assumptum ex caelo defeéderit, sed quod ipse panis Se vinum tráf-
$ mutatur in corpus Se sanguinem dei. Si autem modum requiris quonam pacto fit, fac. fit
tibi audire,quoniam per spiritum sanctum,quemadmodum ex sanóla deipara se ipso Se in
feipfo dominus carné fuftétauit. Et nihil amplius cognoscimus,quam q, verbum dei verfi
eft Se efficax Se omnipotés,modus auté inscrutabilis.Neque eft hoc etiam dictu promptu,
quomodo naturaliter per comestionem panis,Se vinum 8e aqua per potionem in corpus Se
sanguinem comedentis Se bibetis transmutatur,Seno fit aliud corpus praeter id quod prius
erat ipsius. Sic Se piopofitionis panis vinumque Se aqua per inuocationc Seaduétum spi­
ritus sancti fupernaturaliter transmutatur in corpus Se sanguinem Christi, Se nó sunt duo,
sed vnum Se idem.Hucusque Damascenus. Vides hic ter nominatam transmutationem pa
 £.ALFONSÍ DE CASTRO, MIN0R1TA£
his in corpus,& vini in sanguinem.Quod autem ad finem dixit,Et nó sunt duossed vnum F
& ídem,vtnó referre posses ad panem & corpus,quód illa scilicet nó sunt duo, fcd vnum
& idem,vc nil tale intelligasrfupenus dicta manifestát.Superius náq; dixerat corpus quod
ex aliméto nutritur,S¿ in quod alimentum cóuertitur,nó esse aliud corpus prxter id quod
prius erat ipsius ante comestionem.Sic etia panis in eucharistia nó in aliud corpus Christi
cóuertitur,quám in id quod ante consecratione prius habebat, vt scilicet nó sint duo cor­
pora, vnum quod ante consecratione,aliud in quod fasta cófecratione panis transmutatur*
Hunc autem Damascenum nonpoteft Lutherus dicere recentem, nisi forte talem se credit
Lutherus,vt illi mille anni sint tanquam dies hesterna qua?pra?teriit:quoniam hic,tefte ILi­
barme Tntemio,fuit temporibus deuotissimi imperatoris 1 heodofii senioris,a quo ad no-
Gregorius strum hoc tempus mille centum anni & eo amplius elapsi sunt.Gregorius etiam Nissenus
INnknus. frater Baiiiii magni,in libro de mystica vica Moysi, exponens rationem illius cibi mana? Q
in deferto dati patribus, sub cuius figura de euchariftia disserit, sic ait, Is igitur mirabilis
fine agricultura panis,varietate qualitatis ad suscipientium habitudinem , virtutem suam
cómutat.Nam cu fit panis,ignorat labefieri:fic in carné vertitunnoluit olus imitari, quic-
quid deniq; asl'uméti conueniens & expetitu fit(vt apostolus vult)qui haneftobis mensam
pra?parauit,in id cómutatur.Ha?cille:quibus verbis semel atqj iteru dicit pane verti in car­
nem. Neq* hunc reficere merito valebit Lutherus hac occasione q> trecentenarius fit. Nam
Cyprianus, piusquam millenarius hic eft.Bcatus Cyprianus Gregorio plufquam centum annis vetu­
stior fic ait,Panis isse qué dominus discipulis porrigebat, non est effigie sed natura mutat’’,
omnipotécia verbi fastus ess caro: & sicut in persona Chrissi humanitas videbatur, & late­
bat diuinitas,itafacraméto visibili inefiabiliccr diuina fe infudit essentia. Ha?c Cyprianus,
Irenxus, vtfi audis panem verbi omnipotentia mutatu m carné.Et Irenseus apossolorum tempori­
bus vicinus,lib.v.aduerfus ha?reses fie ait,Quádo ergo & mixtus calix, & fractus panis per- H
cipit verbum dei,fit eucharistia sanguinis & corporis Chrissi,ex quibus augetur & conlissit
n ostra? salutis fubssantia:quomodo negant carnem capacem esse donationis dei,qui ess vi­
ta aeterna,quae & sanguine & corpore Chrissi nutritur,¿¿membrum cius fit? Haec irenaeus.
In quibus verbis aduertere oportet q> dicit pané & vinü fieri eucharistiam corporis & san­
guinis.fi ergo panis fit corpus,oportet vt in hac effectione nó maneat panis.Cum enim ex
aliqua lubssatia fit aiia,nusqua praeterita manet.Haec ergo testimonia sufficiant vt offenda­
mus illi transsubssantiationem non esse nouam,nec trecentenarum, vt ipse asserit,sed mul­
to vetustiorem,nempe ab ipsis ecclesiae primordiis proditá.Quód fi de vocabulo cótendat
id esse nouum,nos nó verba curamus,sed res:quoniam vocabulorum proprietates inquire­
re,grammaticorum ess munus,non theologorum.Nam fi de re cóssat, vocabuli nouitas nó
debet orthodoxum offendere,vt beatus Athanafiusait in ea quam habuit aduerfus Arrium
difputatione.Nouis nanque haerefibus succedentibus ecclesia nouit vocabula noua confín- 1
gere ad clarius res exprimendum,8¿ ha?refibus obuiandum. Cum enim in ipso nascétis ec­
clesia? initio quisque ab eo nomé acciperet,a^quo baptizabatur,aut a quo edocebatur, ita vt
dicerent,Ego sum Pauli,ego sum Cepha?, ego sum Apollo, factum ess hac de caussa ad ob­
uiandum huic pessi,vt omnes Christo initiati communi vocabulo vocarentur Christiani,
quod nomen primum Antiochia? hac occasione natum esse historia? produnt. Postea etia
fui rexit Atrius docens filium patri inaequalem, nec eiusdem substantia?: cui ha?refi ecclesia
obuians effinxit fibi nomen consubstantialitatis,nuquam in sacris literis repertum.Sic etia
videns haereticos insurrexisse qui dicerent panem manere simul cum corpore:ad denotan­
dum panem minime post consecrationem superstitem,sed esse versum in corpus, nomen
transsubssátiationis cófinxit,quod rem,vt apparet,adeo clare explicet, vt nulla iam h Are­
fis vestigium post fe relinquat. An autem congrue automate aut polite explicet,non curo,
modo fideliter ac catholice doceat. Neque video caussam quare non habeat hancauthori* K
tatem ecclesia fingendorum vocabulorum,ficut & quamlibet rempublicam habuisse digno
scitur,ex quorum consensu & fictione concordi vocabula vim accepere fignificatiua. Sed
Concilium iam opus est vt ostendamus ecclesiam de hac re definientem. Concilium Lateranense sub
Laterancíe. jnn0cétio tertio celebratum fic definit,Vna est fidelium vniuerfalis ecclesia,extra qua nul­
lus omnino faluatunin qua idem ipse sacerdos & sacrificii lefus Christus,cuius corpus &
sanguis in sacramento altaris sub fpcciebus panis & vini veraciter continetur, transsubsta-
tiatis pane in corpus,8¿ vino in sanguinem potestate diuina,vt ad perficiendum mysterium
vnitatis accipiamus ipsi de suo quod accepit ipse de nostro. Ha?c concilium, & ponuntur
 ADVER svs HAERESES LIE. VI. DE EVCHARISTIA. IZO

A ha!C verba in volumine epistolarum decretalium titulóle summa trinitate & fide catholi­
ca,in capitulo,Ermiter credimus Jngmbus verbis definiuntur omnia gushuic negocio vi­
debantur neceffana. 1 6

C ,Exta h$rcfisJft ‘J'f afferit Pro calicis cSfccratione nó effe apponendi vinum, sed fc
Jlamaquam.H,ceft error quorandam qui ab effectu vocar, fune Aquarii. Sic enim cos »oualH.
beatus Augustinus mlib.de hxresibus cap. Ixiiii, appellat: nec tamen quam pro se ha- 9%
beant rationem, refert. Verum ex ecclesiastico dogmateproxime citando^ constac eos Io-
briccatem adeo di igere vt eius conserunde cauffa etiam pro calicis consecratione vinum
euitandu putent.Aduerfus hunc errorem tres euangelift* pugnant, Matthaeus scilicet Mar
cus, & Lucas. Hi enim omnes referentes modum dominicae coente,dicunt Christum calleé
porrexiffe
B verba discipulis,
Chrifti dicentis& Non
vt offenderent quemde
bibam amodo iliishoc
m calice liquorem
genimine prabucrir
vit/vfque n daddiderunt
em il um Mauxxvi-

cum illud bibam vobifeum nouum regno patris mei. Ex quibus verbis facis ap r-
te offenditur eum liquorem quem Christus discipulis in calice potandum dedit, fu,iTc ge­
minen vius nempe vmum.Quod fi quis forte pertinax contendat de aiio quopiam vms
fructu esse illa veibainrei igcnda,hoc plurimorum conciliorum definitionibus reucitur
qux afferunt vinum m calice effe neceffarifi pro sanguinis consecratione,vr panis p.o cor-
pons conternone.Concilmm nanque Laterané.fub fnnocentio tertio celebratum, imer
aha fic dcfinn-Vna vero estfidelium vmuerfalis ecclesia, extra nuam n„ii„c L 7 Condlmm
natur. In qua,dem ipfe sacerdos est sacrifica Icfus Christus , eu,us corpus & fangu " m h" Laictansse*
crameto altans sub fpecebus panis & v,n, veraciter cócinétur.Hxc cóciliú. ÍIZ 2 c¡

fubfpecievmifanguine latere,&non
munt,quxqUonia aduerfus sub fpecieaquq.Alia
prox,me describenda fune insupercóc,i,a
hxresim iteró ei uoc ™,i
chanda funt.piíterco vse
C ad locum illum. Accedit hucctiam quod ligna debent effe aliqua ex parte fimiiia simat s
At,nter aquam & sanguinem nulla versatur similitudo,prxeipue fi pnnofoph sc«Sus
aíTerennbuspuram aquam nullius effe alimenti Non ersr rmoVc credimus,
gnum sanguinis institui. ' menti.Non erat eigo consentaneum aquam in i,-

C lJc
JEptima
vinumhxrefis est apponit,
m calice qux cum q>
hacnullam
proxime enarrata
penitus velut
miscet ex diametro ^
aonam pomar
^ Ni h$c
Na I
mifcédam effc.Hic est error’¿rxcorumf*Guidoñe£rmIiw
rores Grxcorum locatus. Est etiam error Armenorum,q^^^^er- Grxck
AtJttiszi!,
Pro eius erroris reprobatione eft vnum hociaciendum prius fundamentum,quod modica
scilicet aqua vino mixta,in vini substantiam conuertitur, aut in fuá substátia fine conuer-
fione manens,cum modica fit,minonfque efficacis quam vinum,nó vertit vinum a sua na
tura.Vtrum autem horum fit verius,nó sum adeo demens vt audeam definire,quod Inno-
D cétius tertius pontifex summus,vir alioqui doctissimus,nó ausus eft definire, prout in cap;
cum Marth$,tit.de celebratione miffaru, patet. Hoc ergo iacto fundaméto,facilé hoc no-
ftrum,id eft catholicum superaedificabimus dogma.Nam hoc sacramentum in memoriam
dominiese mortis fit,Paulo testante,qui ait.Quotiefcunque manducabitis panem hunc , &
calicem bibetis,morte dominiannuciabitis donec veniae.Ac Chrifto mortuo(vt eft apud i-Corzn id,
Iohannem)vnus militum lancea lacus eius aperuit,Le cótinuo exiuit sanguis & aqua. Vt er- j0¡t
go sacramenta calicis velut perfectum lignum illud representes, oportet vt in caí ice aqua 019 ,3U ’
vino misceatur,quse aquam de Chrifti latere fimul cum sanguine exeuntem repraesentet.
Quod etfi ex Chrifti inftitutione nó effet,ecclesia nihilominus hoc statuere poterat,quum
aqua (vt diximus) vinum cui miscetur,nó deftruat. Hoc autem ita faciendum eise,atqs ita
effefaótum ab ipsis ecclesiae primordiis,pluribus edocemur testimoniis. Omitto aliorum
sanctorum testimonia,praecipue beati Cypriani in epístola ad Caecilium fratrem . Aiexan-
£ der autem primus,apostolis vicinus (nam sub Aelio Adriano imperatore ecclesiam rexit)fifi
ait in decretis suis,quae in primo tomo conciliorum generalium inferuntur * In sacram e to­
rum quoq; oblationibus,quae inter miffarum folenma domino offeruntur, paffio domini
miscenda eft,vt eius cuius corpus & sanguis cófici tur,pastio celebretur: ita vt repulsis opi­
nionibus superstitionum,panis tantum & vinum aqua permixtum in sacrificio offerantUQ
Nó debet enim(vta patribus accepimus)& ipsa ratio docet,in calice domini aut vinum fo
Ium,aut aqua sola offerri,sed vtrunque permixtum,quia vtrunqueex latere eius in palfione
proftuxiffe legitur.Haec ille. Vides hic papam fandum fimul atq; do¿tum,vicinúmq; apo­
stolorum temporibusjtestari se ita a patribus nempe ab apostolis vel eom discipulis fusce-
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAÉ
pifie. Et inter ecclesiastica dogmata,qua?beatus Augtist.(vel vtalii volut,Gcnnadius) vno p
volumine collegit,7?. loco tale dogma locatur. In eucharistia no debet pura aqua offerri,
vt quidam sobrietatis falluntur imagine,sed vinu cü aqua mixtu, quia & vinum fuit in re­
demptionis nostra? mysterio,cum dixit,No bibam amodo de hoc genimine vitis. & aqua
mixtu,nó qd postcoená dabatur,sed qd de latere eius lancea perfosso aqua cum sanguine
egressa,vinum de vera eius carnis vite.cum aqua expressum ostendit.Hactenus ecclesiasti­
cum dogma.Pmerea in collectario quod beatus Martinus Braccharcfis episcopus fecit ex
cociliis oriétalibus^y.cap.fic habetur,Nó oportet aliquid aliud in sanctuario offerri pra?-
ter panem,& vinum,& aquam,quae in typo Christi benedicuntur, quia dum in cruce pen­
deret,de corpore eius sanguis effluxit & aqua,haec tria vnum sunt in Christo Iefu.Hqc ho-
Condlium stia & oblatio dei in odorem fuauitatis.Haec ibi.Rursus Carthaginenfe concilium tertium
Carthago in suorum decretorum cap.iq-.iic habet* In sacramentis corporis & sanguinis domini ni-
nenie. hil amplius offeratur, quam ipse dominus tradidit. Hoc est panis,& vinum aquX mixtu.
Ex quibus verbis videtur concilium quippiam plus affererc,scilicet Christum ita tradidis­
sent scilicet aqua vino misceretur.Quod etsi textus non fit scriptura? expressus,mihi tame
valde probatur,quod sobrietatis caussa crederem Christum aquá vino miscuisse. Cui allu-
Prouer.ix. dere videtur illud Salomonis,Sapientia a?dificauit4ibi domum,excidit columnas septem,
immolauit victimas suas,miscuit vinum,proposuit mensam suá.Misit ancillas suas vt vo­
carent ad arcem,& ad moenia ciuitatis.Si quis est paruulus,veniat ad me. Et insipientibus
locuta est,Venite,comedite panem meum,& bibite vinum quod miscui vobis. Ex his er­
go omnibus constat aduerfus schismaticos Graecos & Armenos,aquam vino in calicis con
iecrationc este miscendam.
Ctaua harrefis est, nó substantiam sacramenti, sed eius virtutem & efficaciam oppu-

O gnans:qua? astent hunc sacratissimum cibum nec prodesse quicquam, nec etiam lae-
Meifaliani. dere.Huius haerefis magistri atque authores fuerunt Meslaliani,qui & ívxh
orantes,vel cdtetnixsw, id est afflati aut diuini appellantur,quorum historiam iam supra nar-
Armeni. rauimus.Hanc eandem tutantur ha?restm Armeni,vt cis impingit Guido carmelita, dicens
hunc este iliorum vicefimumtertium errorem. Verum hiaMeffalianisin hoc diuiduntur,
quod Meffaliani afferunt nihil prodesse aut la?dere,Armeni autem dicunt soli corporis salu
ti prodesse.Concordi tamen sententia hi omnes astseuerant nihil prodesse anima?. Quibus
Malach.i. merito dici postsit id quod pcrMalachiam propheta dominus ait,At vos ó sacerdotes qui
despicitis nomen meum,& dixistis,in quo despeximus nomen tuum? Offertis super altare
meum panem pollutum, & dicitis,in quo polluimus te?In eo quod dicitis, menia domini
despeda est.H £c ibLNonnc despectá facit mesam domini, qui dicit eam nullo vfui esse?
Ha?c autem assertio manifesté ha?rcfeos conuincitur per ea qua? Iohan. vi. a uhristo dicta
sunt in huius sacramenti approbationem & laudem,in quibus non semel huius praestantis- j
Iohan,vi. fimi sacramenti virtus ostenditur.Qui manducat (inquit Christus) carné meá,& bibit san­
guinem meum,habet vitam aeternam.Nonne fatis prodesse tibi videtur quod manducatu
vitam praestat aeternam?Quod si haccadfuturu referas,vt scilicet intelligatur eum qui má-
ducaueiit,in posterum habiturum vitam aeternam,tunc vero cum primum máducatur, ni­
hil conferre.ctiam hoc dicto fateris eucharistiam aliquid commodi afferre fufeipieti.Nam
/etfi sola futurorum spes non beet hominem,non est tamen dubitandum multo feliciorem
esse eum qui fperat(etiam fi nihil habeat)quam qui defperat.Nam qui sperat,initiu quoddi
possessionis habet:quo fit vt in ipsa rei priuatione eum alat fpcs.Sic enim ait beatus lohá-
i.Iohan.iij. nes,Scimus quoniam cum apparuerit,similes ei erimus,quoniam videbimus eum ficuti est.
Et omnis qui habet hanc spem in eo/ancti fleat fe,sicut ille sanctus est. Magnum ergo cora
modum eucharistiam afferre fateris,cum admittas ex eius manducatione ius nos quodda
acquirere ad vitam xternam post mortem possidendam.Pra?terea tale ius ad habendam in ^
posterum beatitudinem,nullus expers gratia? habere potest.Nam quanuis beatitudo fit do-
Roma.vi. num dei,vt Apostolus ait,gratia dei vita aeterna,vel vt alia translatio ait, donum dei vita
lohan.i. a?tcrna:hanc tamen gratiam nunquam de plenitudine Christi recipimus nisi pro alia gra-
Matth.xxv tia qua hic nos prius lustifidari oportet,vt in eam veniamus indulgentiam qua dicitur, ibút
iuiti m vitam acternam.Neceisanum est ergo eum qui digne suscipit hoc sacramentum, li
in posterum haede caussa habiturus est gloriam,suscipere etiam 111 praesenti gratiam . Ve­
rum quo res lit apertior,alia quae sequuntur Christi verba referamus:quoniam illa expres­
sius nostrum propositum conflrmát.Qui manducat (inquit)meam carnem, & bibit meum
sanguinem
 k

ADVER. HAERE. LIS. VI. DE EVC HARIS TIA. iii

^ sanguinem,in me manet,& ego inillo,& vtbcatus Iohánesin quadam epistola ait,Omnis
qui in eo manet, non peccatrcolligitur hinc manifeste, hoc Christi corpus manducatum,
omnem prorsus peccati culpam a nobis abigere,quod non paruúm emolumétum est. Nu-
quam etiam aliquis in deo manet, aut deus in illo speciali existentia, nili per charitatcm.
Quimanetfinquit Iohannesjin charitate,in deo manet,& deus in eo . Si ergo qui mandu- i.lolia, iiif;
eat carnem Christi,& bibit eius sanguinem,in illo manet, ergo in charitate Lc dilectione
manet.Nam finó diligeret,non maneret in illo,quoniá vt beatus Iohannes ait,Quj nó di- i.Iohan.iij;
ligit, manet in morte.Qua de causta Christus nos alibi monebat in dilectione sua manere,
vc fructum aliquem afferre postemus.quo fit vt qui hoc sacramenta recipit, charitatcm etiá
recipiat,per quam in deo maneat. Vt autem Christus hoc propositum magis confirmaret,
tertio eandem sententiam repetit dicens,Sicut misit me viuens pater, & ego viuo propter Iohan.vh
g patrem:& qui máducat me,& ipse viuet propter me. Viuens pater misit filium,quia volu­
tate patris incarnatus est.viuit propter patrem inquantum deus,non quód ipse in fe nó ha
beret vitam,sed quia non a se,sed a patre nascens,habuit vitam nascendo,a quo habuit di-
uinitatem genitus. Viuit etiam propter patrem inquantum homo, quia voluntate patris fa­
ctus homo, corpus quod assumpsit,viuificauit. Ait ergo, Sicut misit me viuens pater, &
ego viuo propter patrem :& qui manducat me,viuet propter qae.id est,quemadmodum ho
mo factus sum patris voluntate,& homo factus viuo,corpufque meum vita repleo : sic qui
carnem meam manducat,propter me viuet,quoniam carnem meam habet,quae viuificatrix
est propter inhabitantem in ea diuinitatem.Ecce ergo manifesta Christi verba, quibus sae­
pe testatur magnam vtilitatem manducantibus hoc sacramentum successuram, nempe vita
asterna.Rurfus ipsum rei vocabula hoc indicat.vocatur etenim eucharistia,quod latine di­
citur bona gratia,indito ab effectu vocabulo, quod magnam gratiam sumentibus confe-
(3 rat. Deinde cum in hoc sacramento recipiatur non solum corpus aut humanitas Christi,
sed ipsa diuinitas humanitati coni uncta : quis credat deum aliquem inhabitare,cui nó ma­
gna dona concedat?Quapropter beatus Bernardus hoc sacramentum caetcris proferens ait,
In hoc sacramento non solum gratia,sed ille a quo est omnis gratia,sumitur. Qmbus ver­
bis expressit magis esse recipere ipsum totius gratiae fontem,quod in aliis sacramentis non
sic corporaliter fit,quam recipere gratiam quam omnia sacramenta praestant. Magnam er­
go gratiam sacramentum eucharistiae praestat,pro qua in futuro donat vitam aeternam. Ex
quibus alia multa oriuntur,vt sancti testantur,quorum vnum aut altcru solum citabo. Cy~ Cyrti**"
nilus lib.q..super loháné cap.17.sic ait,Pias quaeso cogitationes suscipias,studiose sancteq;
viuas,& benedictione participes,quaesmihi crede)non mortem solum, veruetiam morbos
omnes depellit.Sedar enim,quum in nobis maneat Christus,faeuientem membrorum no­
strorum legem,pietatem corroborat,perturbationes animi extinguir, nec in quibus fumus
D peccatis considerat,fcd aegrotos curat,collisos redintegrat,& sicut bonus pastor,qui anima
suam pro ouibus suis posuit,ab omni nos erigit casu.Haec Cyrillus.Quod autem dixit,nec
in quibus fumus peccatis considerat,propter peccata venialia dixit,de quibus dicitur, Se- xM.xxiiij.
pties in die cadit i ustus. Et propter peccata quae nos latent, de quibus etiam alibi dicitur Pfal. viq/
Ab occultis meis munda me domine.Hoc autem ex prascedétibus quae in eiusdem lib.cap.
eodem refert,constare potest.Beatus Chryfostomus hornilla.xlv.super Iohan. de hoc san­
guine in sacramento nobis exhibito ita ait,Hic sanguis effusus vniuerfum abluit orbe ter- ^rJfoitd
rarum, de quo multa Paulus ad Hebreos prosecutus est. Hic sanguis abdita & sancta san- mU *
ctorum purgabat.Qiiód si eius figura tantam habuit vim in templo Hebrqorum,& in me­
dia Aegypto liminibus aspersus, longe magis veritas. Hic sanguis aureum altare signifi-
cauit. Sine hoc princeps sacerdotum in penetralia ingredi non audebat.Hic sanguis sacer­
dotes faciebat,hic sanguis in figura peccata purgabat.in qua si tanta habuit vim,si vmbram
E ita mors horruit, quantopere quasso ipsam formidabit veritatem? Hic nostrarum animara
salus est,hoc lauatur anima,hoc ornatur,hoc incenditur.hic igne clariorem nostram men­
tem reddit, &auro splendidiore. Huius sanguinis effusio caelum peruíüm fecit. Admiran­
da sané ecclesias mysteria,admirabile facrarium.Ex paradiso fons fcaturiit,a quo sensibiles
ffuuii emanarent.A mensa hac prodiit fons qui fluuios spiritales diffundit.Iuxta hunc fon­
tem nó steriles salices germinant,sed quasrcus caslum ipsum attingentes,quas fructus tem-
pestiuos & solidos semper producunt. Si quis aestuat,ad hunc fontem se conferat,& rccrea-
bitur.Mundat squalorem & sordes.aestus mitigat,non solares, sed quos ignitas sagittas im­
primunt . Etenim ortum suum superne habet,inde radicem vnde irrigatur. Multi huius
9
 F. alfonsí de castro, minoritae

fontis riul,quos paracletus diffundit: & filius arbiter est,ncq$ bidéce aut ligone viam facit F
sed animos nostros aperit.hic fons lucis,diffundens radios veritatis, hic superna? adstiterut
virtutes,stuctuu eius pulchritudine inspiciétes.Ná manifestius q nos illa? propositoru vir­
tutem & fulgorem inaccessibilem intuentur. Hucufq; Chrysostomus,quem tam prolixe ci
taui,vt videant hi ha?retici,aut qui eos postmodum sequentur, quantum hic sanctus huic
pra?stantissimo sacramento tribuerit,qui cum multa elegantissimeq; dixerit,nec tamen re
abfoluit,quoniam id quod laudabat,maius revera est omni laude.
Ona ha?refis,qua? etiá facraméti efficaci virtuti repugnat.Na asserit hoc prsestantiffi-

Orxci.
N mum sacramenta,in die coen£ domini,seria.f.quinta maioris hebdomad^ cófectum,
este maioris virtutis,q alio quolibet die confecratu.Huius erroris duces fuerat Grx-
ci,vt testatur Guido carmelitarqui illorum errores recensens,huncdecimooctauo loco coi
locat, dicitque eos hac occasione nulla alia die anni A die cocna? conficere, confecta q; illo G
dic sacramentum per totum annum conferuare,vt inde infirmis ministretur. Hos Graecos
Valdenfes. fecut¡ funt Valdenfes. Sic enim idem Guido illis impingit,qui hunc ait este nonum illoru
errorem,nescio tamen quos authores secutus,quoniam apud nullum aliumcxhis qui illo­
ru errores enumerat,inuenio vllá de haere factanrmentionem.Aeneas Syluius lib. de ori­
gine Bohemorum cap.xxx^.recenfens Yaldesium errores,nihil tale eos dixisse memorar,
alios tamen plures recenset,quorum nunquam meminit Guido.Quapropter vtin aliis,ita
etiam hic valde miror istius boni hominis,nec scire vnquam potui ad cuius exemplar hos
errores depinxerit. Hic error manifesta estinfania:quoniam nos super verum panem ver­
ba Christi proferentes, vere conficimus corpus Christi,quocunque die id fiat. Non enim
facramétum ex tempore pedet,sed ex materia & forma,pane scilicet,& Christi verbis de-
Lucxxrj, hita intentione prolatis.Christus enim dicens apostolis suis,Hoc facite in meam comme­
morationem,non dixit vt hac sola die quae per annorum volumina obuenisset, hoc sacra- H
mentum conficerét.Nihil tale dixit,nullam eis temporis legem praescripsit, sed absolute
ait, Hoc facite in meam commemorationem. Et beatus Paulus Corinthios edocens, ait fe
i,Corin,xi. tradere illis quod á domino acceperat.Quale autem sit illud,inter alia subiungit, Quoties-
cunque enim manducabitis panem hunc,& calicem domini bibetis,mortem domini an-
nunciabitis donec veniat.Non dixit,in die anniuerfaria cocnac dominicae, sed ait, quotief-
cunque.Si quocunqj die,quacunq*, hora verba Christi debita intentione super pane pro­
ferantur,vere conficitur corpus Christi, qui ergo fit vt in die cocna? domini cófcótum,ma­
iorem virtutem hoc sacramentum habeat,quám alio quocuque die?Si idem corpus est sub
illis panis speciebas quocunque die conficiatur,ergo quantum ad sacramentum spectat, ea­
dem erit operatio. In operationibus siquidem naturalibus hoc eucnit, vt caussa inuariata,
fubiectóque manente vniformi,idem semper sequatur effectus.In liberis autem actionibus
qualis est ista,variatio actionis i sola voluntatis mutatione oritur. At deus huius sacram en- I
ti vim & virtutem nobis exprimens,absolute dixit, Qui manducat meam carnem, & bi­
bit meum sanguinem,in me manet,& ego in eo. Non dixit,qui manducat me hoc aut illo
dic,in me manetrfed absolute dices, qui máducat meam carnem ,& bibit meum sanguine:
immediate fubiunxit,in me manet,& ego in eo. Quod si dierum diferím6 statuere voluis­
set,addidisset certe,Qui autem manducauerit carnem meam hoc die,plus ex me habebit,
aut plus gratiae recipiet,quam alio quolibet die.Verum cum nihil tale admonuerit, quid fa
bulantur insani Gra?ci?Sed non est mirandum,quia hic est Gra?corum genius, vt nunquam
nugari desinant,semper in anilibus fabulis fingendis operam cófumant.Beatus nanq; Cy-
rillus in libro sexto aduerfus Julianum apostatam refert Solone hoc conuicio fuisse i quo­
dam Aegyptio affectum,Vos Graeci quando a pueritia aut infantia discedetis? vfqueadeo
eos pueros ac vanos existimauit.
Ecimus error est circa praeparationem animi ad huius sacramenti receptionem,asse- K

D rens hanc praeparatione non oportere fieri per peccatoru suorum discussione,& co­
rundo confessionémec vllá poenitentia requiri,sed sola fide, qua scilicet credat & co
Lutherus, fidat fe gratia ibi cófecuturos.Huius tá pestiferi erroris author factus estMartinus Luther9,
nemine in haere ducé fui erroris habes, qd vix itera cótigir ei. Nulla ení est assertio eius
ex his venenosis p Germania ab eo diffusis,q alisi no habuerit authoré ab ecclesia(vt nunc
Luther9 est)reie¿bu,pra?terhác quá modoptractauim9,aut forté altera quá cu sua dánatio-
ne Luther9 inuenit. Quanq & hác etiá ex authoritate Cypriani inferi9 citada patebit fuisse
olim,nec tamé ípune,sicut eá nuc Luther9 docet. Vtauté clari9 insana Lutheri mes pateat,
 ÁDVER. HAERE. LÍE. VI. DE EyCHARISTIA. iíi
A cius verba subiungam,qua? talia sunrMagnus error est eorum qui accedunt ad facramétum
eucharistiae,huic innixi,quód sint consesti,quód non sint sibi conscii alicuius peccati mor­
talis,quod praemiserint orationes suas & praeparatoria, omnes illi iudicium sibi mandu­
cant & bibunt . Sed ii credant & confidant se gratiam ibi consecuturos, haec sola fides facit
eos puros & dignos.haec Lutherus.Vt autem ostendamus hanc Lutheri assertione esse hae­
reticam ,considerare prius oportet quid & quale hoc sacramentum sic. Nonne cibus?Or­
re credo hoc nó inficiabitur Lutherus,qui non adeo insanit vt cum Oecolampadio neget
veritatem corporis & sanguinis Ghristi.Quanquam sic insanire optauerit, anxiéque modu
quassierit quo id faceret,vt ipsemet cessatur in quadam epistola ad Argentinenfes de hac re
missarqua fateor mc no legisse,praeter quoddá eius fragmentum quod dominus episcopus
Rossenfis citat in penúltimo capite totius operis de veritate corporis & sanguinis aduer-
£ fus Oecolampadium . Rossenfi autem , cum ob eius vitae candorem maxime fidam quod
talia non imponeret Luthero: verba quae ille ex Luthero citat,hic inserere decreui.Hocfin-
quit Lutherus) diffiteri necpossum, nec volo, quod fi Carolstadius , aut alius quispiam
ance quinquennium mihi persuadere potuisset in sacram e to praeter panem & vinu esse ni­
hil,ille magno beneficio me sibi deuinctum reddidiilet.grauibus enim curis anxius in hac
excutienda materia multum desudabam.omnibus neruis extensis me extricare & expedire
conatus sum,cum probe perspiciebam hac re papatui cum primis me valde incommodare
posse.Haec Lutherus. Attéde obsecro lector quo spiritu Lutherus ducatur, qua intentione
facramentoru mysteria perscrutetur,vt scilicet papatui incomodaren Qui alteri nocere cu­
pitas certe nó habet spiritu dei.At qui spiritu dei caret,quo spiritu penetrabit adyta sacra­
mentorum mysteriorudiuinoru ? Suo?nequaq:quoniáilla ii mysteria esse desissent, si no­
ster spiritus inuestigare ac intime perscrutari ea valeret. Sed ii ad coeptu prius negoció re-
O uocemus orationé.Lutherus ergo fatetur in eucharistia este veru corpus & veru sanguinem
Christi,admittitg; hanc sacratissimi eucharistii cibu este,nec tamé soló corporis,quin po­
tius animae,quod ei nutriat,impingu£tg;.Nam hac occasione Paulus Corinthios non fine
stomacho reprehédít,quod nuliu huius cibi fecissent di serim 6 ab aliis quae in solius corpo­
ris alimoniam sumutur. At cum nihil nutriatur nisi quod viuit,oportet vt quisquis hoc la-
cramétum perceperit,prius vitam habedt5vt eo nutriri postit.Omnis autem qui peccat, ma LlohSJilfo
net in morte. Omnis ergo qui hoc mysterium suscepturus est,eam oportet faciat diligen­
tiam,quae vt immunis fita peccato,est necessarii. Qui autem peccatis fuerat maculatus,nui
la postmodum per poenitentiam expiatione facta,iolafides(V£; supra ostendimus, & infra
adhuc longius disseremusjminime eum emundat. Necessarium est ergo vt qui peccauerit,
quoniam deo mortuus est,per poenitétiam prius vitam recuperet antequam hoc facramé­
tum recipiat,fi illo nutriri atque impinguari vult, quoniam hic cibus est viuorqm, & non
D mortuorum.Prseterea beatus Paulus Corinthios reprehendens quod nullam huius cibi ab
aliis differentiam fecissent,docet eos qualiter oporteat eos parari ad huius sacramenti fusce
prionem, dicés,Probet feipfum homo,& sic de pane illo edat,&de calice bibar.Qui enim i.Cor.Xi,
maducatSt bibit indigne,iudicium sibi manducat & bibit,non diiudicans corpus domini.
Quid quasso est feipfum probare,nisi inquirere vitam suam qualisnam fuerit,disquirere de
operibus num iusta fuerint,aut aliqua expiatione digna?quemadmodó & alibi dixit,Opus Gala.vi.
autem suum probet vnufquifque,& fic in femetipfo tantum gloriam habebit,& non in al­
tero. Et alibi,Omnia probate,quod meli9 est tenete.Probare ergo Paulo est tentare,inqui- ,V£hessá',v¿
rere^discufere.Praecipitergo Paulus vthomo feipfum probet,id est discutiat quid intus ha
beat,qualia lint opera eius,quale propositum in posterum.Haec autem discussio aut proba­
tio nó in castum fieri praecipitur,nempe vt fi discussione praemista in aliquo eu conscientia
mordeat,abstineat quousq; per poenitentiam praeterita peccata diluerit. Sin Vero sufficié-
E discussione atq; probata nullus scrupulus viget,sic de pane illo edat.Quod fi nó ad húc
scopum examinatio illa tendit,frustra eam praecipit Paulus,fi ea nihilominus neglecta di­
gne hoc sacramenté sumeretur.Quod lóge a Pauli sententia esse,eius sequentia verba de*
ciarat.Nam quum dixerat, Probet autem feipfum homo,& fie de pane illo edat, fubiuxit,
Qui enim manducat & bibit indigne,iudicium sibi manducat & bibit. quibus verbis ex- *.Corm,xi*
pressit illum indigne manducare,qui prius non fe probauerit atq; discusserit. Hanc autem
expolitione esse vere germana litera?,constat ex ipsius Pauli dictis: imnio adeo est germa­
na,quód nó potest censeri expositio,cum nil aliud sit quam ipsius Pauli verba.Caeteru quo
res clarius pateat, Theophylactum Pauli optimu interpretem citabo,qui locum illa Pau~
9ü
 F. alfonsí de castro, minoritae
ii exponens fie ait,Confueuit Paulus cum aliqua dercñbi traíhnti, alia opportune diste- p
renda incideret,& hanc ipsam transigere,quemadmodum impraesentiarum cum de men­
sa coeptus fit sermo,de mysticis etiam rebus incidente sermone, & mystica disputat, vtpo-
te quemadmodum sint necessaria,& bonorum omnium caput in eo cóíistere patefecit, vc
tersa & nitida conscientia ad diuina mysteria concedatur nnquitque,Neminem tibi iniu-
dicem proposuerim praeter teipsüm.Tua itaque conscientia examinata discuslaque adito ea
mysteria , non festis modo profestifque diebus, sed quouis tempore, cum purum te & di­
gnum compereris.Haec Theophylactus.Deindehoc ipsum valde confirmat, si confidere­
mus rerum ordinem quem Christus feruauit quum discipulis suis corpus suum manducan
dum praebuit. Antequam enim corpus suum apostolis exhibuisset,legem de esu agni pa«
fchalis prius impleuit,&postea discipulorum pedes lauit .Neque id fine mysterio creden
Matth,xv. dum est eum feciste,qui alias permisit discipulos,vt testatur euangeliu,illotis manibus má- q
ducare. Illo nanque facto delignauit, prius animorú affectus,qui pedibus significantur,este
purgandos, quam quispiam ad hoc tam sublime praesumeret accedere sacramentum. Cu-
Exod.xxx. ius rei figura praecessit in Exodo, vbi dicitur: Et missa aqua lauabunt in ea Aaron & filii
eius manus suas ac pedes, quando ingressuri sunt tabernaculum testimonii, & quando ac­
cessuri sunt ad altare vt offerant in eo thymiama domino,ne forte moriantur . Sic etiam
verus sacerdos Christus, fecundum tamen ordinem Melchifedech, adducturus apostolos
suos ad verum altare, mensam scilicet dominicam, in qua corpus suum omni thymiama­
te preciofius offerendum erat,prius eorum pedes lauit, eorum purgauit affectus, propterea
Iohan,xiij. dixit,Vos mundi estis,sed non omnes.vt intelligeret illam pedum lotionem ad animo­
rum affectum este referendam,qua ludas minime lotus erat,etsi exteriores eius pedes velut
omnium aliorum apostolorum Christus lauiifet. His deinde peractis, porrigens aposto­
lis corpus & sanguinem suum,admonuit eos, vt quoties hxc etient facturi,memores effent
tam immefi atq» magnifici beneficii illis exhibiti.Hoc nempe sermone eos ad mutuam il­
li exhibendam charitatcm excitans,vt scilicet haec agentes redamaremus eum qui suam er­
ga nos eximiam dilectionem tanto nobis exhibito beneficio ostenderit. Post haec omnia
euangelistae commemorant,ludam,qui parum pio affectu hoc sacramentum sumpserat, vi­
tam cum mala morte commutasse,vt scilicet caueremus nobifipfis, ne fi indigne sumere­
mus, quid simile nobis contingeret, ficut & pluribus aliis postmodum accidisse refert Pau
lus.Nam postquam admonuerat, eum qui indigne manducaffet, & bibisset, iudicium libi
i.Corin.xi, manducare & bibere,subiunxit* Ideo inter vos multi infirmi & imbecilles,& dormiar mul
ti. ac fi diceret,quia multi indigne sumpserunt, etiam in hac vita,infirmitate, & repentino
interitu puniti sunt. Quid ergo futurum speras in alia, nisi quod multo durius punientur?
Leui.xxij. Ast haec etiam accedit quod in Lcuitico praecipit dominus dicens, Ego dominus. Dic ad
eos,& ad posteros eorum,Omnis homo qui accesserit de stirpe vestra ad ea quae consecra- ]
ta funt,& quae obtulerunt filii Israel domino,in quo est immunditia,peribit cora domino.
Quod fi ad illam futurorum vmbram aut offerendam,aut tangendam, tantam deus exigit
munditiam,quanto maiorem credendum est eum exigere ad sui corporis & sanguinis fiue
oblationem,iiue perceptionenstRurfus (vt beati Hieronymi verbis vtarj loseph ille iustus
propterea sindone munda inuolutum in fepulchronouo corpus domini fepeliuir,praefigu
rans corpus domini accepturos,tam mundam metem debere habere,quam nouam.Quod
fi praeter haec scripturae testimonia, aliqua etiam sanctorum patrum quis desideret, quod ea
darius rem forte explicent, quam vt Lutherus postit eiudere,ea lam nunc subncimus,
Augustinus in epistola ad lulianum comitem fic ait, Ab hispieras domini nostri lefu Chri
sti nos liberet,& feipfum edendum tribuat,qui dixit,Ego sum panis viuus,qui de edo de­
scendi.qui máducat meam carnem,& bibit meum sanguinem,habet vitam aeternam in fe-
ipfo.Sed vnufquifque antequam corpus & sanguinem domini nostri lesu Christi accipiar, K
feipfum probet:& fecundum apostoli praeceptum,fic de pane ilio edat,& de calice bibat:
quia qui indigne manducat corpus & sanguinem domini, iudicium sibi manducat & bi­
bit,non diiudicans corpus domini.Quando enim eum accipere debemus, antea ad conses­
sionem & poenitentiam recurrere debemus, & omnes actus nostros curiosius discutere, &
peccata obnoxia fi in nobis senserimus,citó festinemus per confessionem & veram poeni­
tentiam abluere,ne cum luda proditore diabolum intra nos celantes,pereamus. Haec Au­
gustinus.Quibus verbis nihil potest apertius dici ad Lutheri temeritatem conuincendam.
Ifichius etiam (Iohanne Tritemio authorej Gregoni Nazianzeni quondam auditor, super
vigefimufextum
 ADVER, HAERE. LIÉ. VI. DE EVCHARISTIA. ni
a vigelimufextum Leuitici,expones illud, Custodire sabbata mea,& pauere fanctuariú meu,
A fie ait,Propter quod sanctuarium eius paueamus,vt nec corpus nostrum poPuamus, nec ad
corpus Christi, irt quo est Omnis sanctificatio (in ipso enim omnis plenitudo inhabitat diui
nitatis)sine subtili dijudicatione nostri temere accedam9,fed prius nofmetipfos probem9,
reminifcetes eius qui dixit, Quicunq; máducauerit pane aut biberit calicem domini indi- i.Corin.xi.
gne, reus erit corporis & sanguinis domini.Probet auté feipfum homo,& fie de pane com
edat,&de calice bibat. Qualem probationem dicit?Id est,vt in corde mundo atque con­
scientia , & poenitentiam eorum quae olim deliquit,intédenti,participetur sanctis ad ablu­
tionem peccatorum suorum . Haec Ifichius,qui nostram id est catholicam apertissime cort
firmat sententiam.Gregorius Nissenus frater Eafilii magni in libro de mystica vira Moysi,
huic sententiae subscribiera inquiens,Illud vero praetermittendum nullo pacto est , quod
R posteaquam mare transierunt,posteaquam amaritudo aquarum sitienti, virtute ligni in dul
cedinem conuerfa est, posteaquam deliciose apud fontes & palmas fuerunt, postea deniq?
quam ex lapide biberunt,tunc quae ab Aegypto viatica & cibos sibi assumpserunt, penitus
eos defecerunt,tunc omni nutri meto quod ab Aegypto ferebat, absumpto,desuper sibi de­
fluit cibus varius simul & simplex . Simplex visu,atque vnicus. Qualiter varius? Ad singu-
loru cupiditates fe vertens.Quid igitur hic discimus? Quod oporteat videlicet side,bapti­
smate, labore,omni virtute,omni euágelica doctrina mudos purósq; animos nostros face­
re, ita vt omnino alienigeni mores, & Aegyptiaca vita,vitiorum scilicet omniu turba,nos
desidat,& demu depurato defecatóq; animo celeste cibú esse sufeipieda,quem nulla nobis
satio agricultura? artibus produxit,sed panis est absq; semine,absq; aratione, abfq*, alio hu­
mano opere nobis paratus.Hactenus Gregorius ille.Bcatus Hieronymus in Cómétariis su­
per epistolam ad Titum,declarans episcopi virtutes ita scribit,Si autem laicis imperatur vt
q propter orationem abstineant fe ab vxorum coitu, quid de episcopo sentiendum est, qui
quotidie pro suis populique peccatis illibatas Deo oblaturus est victimas? Relegamus Re­
gii libros,& inueniemus sacerdote Abimelech de panibus propositionis noluisse prius da­
re Dauid & pueris eius,nisi interrogasset vtrum mundi essent pueri a muliere, non vtique
aliena,sed coniuge.Et nisi eos audisset ab heri & nudiustertius vacasse ab opere coniugali,
nequac| panes quos prius negauerat,concessisset.Tantu autem interest inter propositionis
panes, & corpus Christi, quantu inter vmbram & corpora, inter imaginem & veritatem*
inter exemplaria futurorum & ea ipsa qua? per exéplaria praefigurabatur. Quomodo itaq;
mansuetudo,patientia,sobrietas,moderatio,abstinentia lucri,hospitalitas quoque & beni­
gnitas,praecipué esse debent in episcopo,& inter cunctos laicos eminentia : sic& castitas
propria,& (vtita dixerim; pudicitia sacerdotalis: vt non solum ab opere fe immudo absti^
neat,sed etiam a ia ¿tu oculi,&a cogitationis errore, mens Christi corpus confectura sit ii-
D bera.Haec Hieronymus,qui tamen nihil de fide commemorat,sed hác praefupponens, vi^
tiorum abstinentia praecipit,& no qualecuq;,fed omnino exactam. Cyprianus item mar^
tyr beatissimus,cuius doótrina cu fánótitate certat,in sermone quinto de lapsis,aduersos hác
insanam Lutligri assertionem strenue pugnatrices,Emersit enim fratres dilectissimi nd-
uum genus cladis.quasi paru persecutionis procella Quierit, accessit ad cumulu sub miseri­
cordia? titulo malum fallens, & blanda pernicies. Contra euangelii vigorem,cotra domi»
ni ac dei lege,temeritate quorunda laxatur incautis comunicado,irrita 8t falsa pax, pericu- -A
losa dantibus,&nihil accipientibus profutura. Non quaerunt sanitatis poenitentiam * nec
veram de satisfactione medicinam.Pocnitétia de peccatoribus exclusa estrgrauissimi extre-*
mique delidfi memoria sublata est.Operiuntur moriendum vulnera, & plaga letalis altis
& profundis vilceribus infixa,dissimulato dolore contegitur.á diaboli aris reUertentes, ad
san¿fu domini sordidis & infectis nidore manibus accedunt. Mortiferos idolorum cibos
M adhuc pené ructantes,exhalantibus nunc etiam scelus fuu faucibus,& cótagia funesta redo
" lentibus,domini corpus inuadur,quú occurrat scripturadiuina,& clamet & dicat, Omnis
mudus manducabit carnem,& anima quaacuq; manducauerit ex carne salutaris sacrificii*
quod est domini,& immunditia eius super ipsum,& peribit anima illa de populo fuo.Ap | Corin xl
sto Ius item restetur & dicat,Non potestis calicem domini bibere,& calicé daemonior j: ' ' 4
non potestis mense domini comunicare,&mense daemoniorum. Idem contumaci ^ ¿ corxl
peruicacibus cominetur & denudet dicens,Quicúq; ederit panem aut biberit cal "m do" ' *
mini indigne,reus erit corporis & sanguinis domini. Spretis his omnibus atq; r ‘-eptis,vis
infertur corpori eius & sanguini eius, plus modo in domina manibus ato; <r delln(luut<
q iii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
> - quám cu domina negauerut.Ante expiata delicta , ante exomologesin factá criminis,ante F
purgatam cófcientiam sacrificio & manu sacerdotis, ante offensam placatam indignantis
domini & minantis,pacem putant efise,qui quidi verbis fallacibus venditant.Nonest pax
illa,sed bellum. Neq$ ecclesia? iungiturqui ab euangelio separatur. Quid iniuriam benefi­
cium vocant? Quid impietatem vocabulo pietatis appellant? Quid eis qui flere iugiter,&
rogare dominé fuu debent,intercepta poenitentiae lamentatione comunicare fe simulant?
Haec sunt huiufmodi lapsis,quod grado frugibus,quod turbidum fydus arboribus,quod ar­
metis pestilens vastitas,quod nauigiis faeua tempestas. Solada aeternae spei adimut, arbore
a radice fubuertut,sermone morbido adiétale contagiu ferpunt,nauem in scopulos, ne in
portu perueniat, illidunt.non concedit pacem facilitas ista,sed tollit: nec comunicationc
tribuit,sed impedit ad salute. Hactenus Cyprianus.Ex quo clare perspicis lector iam alias
fuiste qui hanc Lutheri demétia tutati sint,quos tam acriter beatus Cyprianus infectatur, G
nec minus facturus nunc,fi superstes estet,aduerfus Lutherum. Deniq; vt iam finé negocio
imponamus, ecclesiastica dogmata etiam Luthero in hac parte repugnant.Nam inter ec­
clesiastica dogmata per beatum Augustinum aut per Gennadium in vnum volmécollecta,
quinquagefimotertio Joco tale dogma locatur • -Quotidie Eucharistiae communionem
percipere, nec laudo, nec reprehendo . Omnibus tamen dominicis diebus communican­
dum suadeo & hortor , fi tamen mens in affectu peccandi non fit. Nam habentem adhuc
voluntatem peccádi,grauari magis dico Eucharistia? perceptione § purificari: Lc ideo suis
quis peccato mordeatur,peccandi non habeat de caetcro voluntatem , & communicaturus
satisfaciat lachrymis & orationibus,& confidens de domini miseratione, qui peccata pia?
confestioni donare confucuit,accedat ad Eucharistiam intrepidus &fecurus.Sedhocde il­
lo dico quem capitalia & mortalia peccata nó grauant. Nam quem mortalia crimina post
baptifmu cómissa premat,hortor prius publica poenitentia satisfacere, & ita sacerdotis iu- H
dicio reconciliatum cómunioni sociari,fi vult non ad iudicium Se condemnationem fui
Eucharistiam percipere. Sed Se secreta satisfactione solui mortalia crimina non negamus,
sed mutato prius feculari habitu,Se confesto religionis studio per vita? correctione, Se iugi
immo perpetuo luctu miserate deo,ita duntaxat,vt cótraria pro his qua?poenitet agat, Se
Eucharistiam omnibus dominicis diebus supplex Se fubmistus vfq; ad mortem percipiat.
Hucufqj ecclesiasticum dogma : cui cu Lutherus repugnet,toti ecclesia?,cuius este dignosci
tur,repugnare cóuincitur, atq; ideo merito ha?reticus censetur,Se vt talis euitatur. Reieóto
ergo venenoso Lutheri dogmate,salutiferis ecclesiae traditionibus astentientes, fateamur ei
qui nó indigne velit hoc sacramenta percipere , contritionem Se confestionem este neces­
sariam. Recepto tamen absolutionis sacramento qui accedunt, cognofcetes H magnus iit
Encs.xvH. js quem suscepturi sunt,dicere eos oportet illud Lucae,Serui inutiles fumus:quod facere de­
buimus fecimus.Post qua? omnia orare oportet deu,a quo sancta defyderia,recta cófilia,8e 1
justa sunt opera,vt ipse sibi in anima nostra dignum praeparet habitacula,fine quo nos ni­
hil validum facere postumus. Aduerfus hanc haerefim scribit dominus episcopus Rostenfis
in eo opere quod aduerfus omnes Lutheri errores edidit. Cui rei articulum fui operis
quintumdecimum tribuit. A quo praeter illam quam proxime citaui Cypriani authorita-
tem,nihil mutuatus fum,reliqua autem sanctorum viroru testimonia,quo rem amplius lo­
cupletaremus,ex nostro labore contulimus.Quod ideo te lector admonui,vt etiam fi hanc
nostram epitomen legeris,non ideo ab illius lectione abstinendum putes,quod illic multa
qua? te docere postint reperies.
Ndecima de hoc sacramento ha?refis est,afferens eos qui aliquibus peccatis fuerint

V obuoluti,etiam fi ad mensam dominicam accedant,& a sacerdote consecratu pane

recipiat,nó recipere corpus domini.Huius h^refis nulla vnq potui reperire auctoré,
quanc[ reperio illi nó defuistepatronu.Ná Petrus Lóbardus,qui vulgo Magister Sententia- K
rum dictus est,in quarto libro fuaru Sententiam,distinctione nona,postq recefuit quoru-
-lam sanctorum testimonia qua? huic errori in speciem fauere videntur, ha?c verba fubiun-
" Ha?c verba & alia huiufmodi vbi de spirituali máducatíone agitur,quidam obtuso cor-
dc mentes,erroris caligine inuoluti sunt, adeo vt pra?fumpferint dicere corpus & fangui-
nc™ Christi a bonis tata fumi,& nó á malis.Ha?c Petrus Lombardas.Ex quibus verbis pa-
ivi - uiilt (jm aiiqU0S qUi hunc errorem tuerentur. Nec tamen aliquis ex his omnibus qui
iupei Mag?.r- Sententiam comentarios ediderunt,memorat aliqué huius erroris auctore,
- quot‘ tamen ^ ejs exigenda erat,cum cómentandi onus fufceperint.Sit quiuis huius erro­
ris auctor,
 ADVER. HAERE. LIB. VI. DE E V C H A R i S TI A. 124.
A ris auchor,dutn tamen conflet cum semel fuisse assertum,necessarium eft nobis eum expu­
gnare,quod paucis deo authore absoluemus.Nam Apostolus dicens, Qui manducat & bi-
bit indigne,iudicium sibi manducatrmanifefte asserit,quituncuq; indignum posse mandti
care corpus Christi,quanuis talis manducatio valde fit illi incommoda,nempe qua? iudiciu
damnationis illi inferat. Similiter de luda proditore conflat ex euangelio eum in cocna
vltimacum aliis Apostolis sumpsisse corpus dominicum,nec tamen digne,cum iam diabo
lus misisset in cor,vt traderet eum ludas. Verum quoniam audio aliquos id veheméter ne- Iohan.xUf»
gare,vt apertius rem hanc colligamus, Euangelistarum verba oportet referre . Matthaeus
enim dominicam coenam enarrans ficair, Vespere autem facto discumbebat cum duode- Matt,xxv *
cim discipulis suis: & edentibus illis dixit,Amen dico vobis quiavnus vestrum me tradi­
turus eft.Et infra,Cccnatibus au té cis^ccepit Iefus pane,& benedixit acfregitrdcditq; di-
B fcipulis fuis,& ait-Accipi te & comedite,hoc eft corpus meum.Et accipiens calicem gratias
egit,& deditillis dicens,Bibite cx hoc omnes. Ad hunc aute modum seré omnino eisdem
verbis referunt Marcus & Lucasea quae ad coenam spectant. Vides hic primo omnes duo­
decim primum cornac adititiffe, & poftmodu nulla prorsus adhuc de Iudac recessu ad prin­
cipes & sacerdotes mentione facta,subditur,Gocnantibus autem eis,omnibus scilicet duo-
decim,accepitlesus panem,deditque discipulis fuis.quo loco quum nullus excipiatur, in-
telligedum eft omnibus discipulis aditantibus dedisse, ac ita dedisse Iudae. Hoc autem ex­
pressius conuincitur ex calicis distributione,vbi dicitur,Bibite ex hoc omnes.ergo ¿eludas
bibit,quu eum adfuisse conflet. Quod fi bibit ex calice,cur non etiam miducauit pariem,
cum etiam in calice (vt proxime ostendemus) integra fit Christi substantia sicut in pane?
Quod fi adhuc contendas ludam minime adititiffe,dicisque eum cocna facta in qua cum
vndecim fuerat,continuo ante corporis consecrationem abisse ad principes & sacerdotes^
C vt de modo proditionis eos conueniret,& cum cis pacisceretur, atque ita nec corpus nec
sanguinem, quod alii reccperant,rccepiffe:hocex Iohannc facile conuincitur; Et vtres fit
apertior,hic confyderare oportet qualiter Chriftusfvtlohannes testatur)bis ad coenam se­
derit,ita vt primo coenam mxta ritum Judaicum agnum paschalem edendo fecerint: huic
cocna? nullus dubitare potest ludam affuisse,quum refletur Mattheus, Marcus,& Lucas,ad­
ititiffe duodecim.Hac coena peracta,furgens a cocna,lauit pedes discipulorum,cuius rei fo
lus Iohannes meminit.QuOd cum alii euangelistae praetermiserint, vix poterit quis ab cis
edoceri qualiter Christus bisad coenam sederit, quum continua narratione de coena per­
tractent,nullum prorsus vnius ab altera discrimen lignantes.Lotis igitur discipulorum pe­
dibus,iterum Christus rediit ad mensam, quod Iohánes fatis aperte expressit dicens,Poft(|
ergo lauit pedes eorum,accepit veíliméta fuá:Le cum recubuisset item, dixit eis,Scitis quid
fecerim vobis?Et infra post hace eo memorat buccellam datam luda?,quum adhuc in men
D fa effent.Ex quibus verbis manifeste colligitur Christum bisad mensam cüenantem recu­
buisse,semel antequam discipulorum pedes lauerat,atque iterum postquam eorum pedes lai
uit.Etin hoc fecundo mensa? accubitu Christus corpus fuú discipulis dedit.De prima coc­
na eft quod Matthaeus Marcus & Lucas aiunt vespere facto discubuisse cum duodecim di­
scipulis suis. Ad fecundam coenam post pedum lotionem factam spectat quod dicunt,Coe-
nantibus autem eis,accepit Iefus panem,& benedixit ac fregit, deditque discipulis suis,Se
ait,Accipite & comedite,hoc eft corpus meum.In hac autem coena factum eft quod Euan­
gelistae referunt Christum dixiffe,Vnus vestrum me traditurus est,atq; poftmodum vt in­
notesceret Iohanni traditorem futurum ludam,dicunt panem intinctum luda? porrexisse.
Quod autem ha?c in fecunda coena facta fuerint,in qua suum corpus confecrauit,aperte io­
hánes & Lucas teftátur.Quód vero alii euágeliítae narrant corporis Christi cófecrationem
postquam dixerant Christum dixisse,Vnus vestrum me traditurus eft, hoc eft ex commu-
E pi modo loquedi quo sacra? litera? vtutur,vt postes generali locutione aliqua enarrauerint,
iteru ad priora qua? restabant clarius differenda redeant. Sic etiá Matthaeus,Marcus,& Lu­
cas,de hac cocna dissereres sub nomine vnius quafivna fit,licet lotio pedu fuerit interiecta^
continua narratione ea qua? Christus dixit,fubiungunt,scilicet,Vnus vestrum me traditurus
eft,& qua? sequuntur. At his enarratis,ad coena? historiam,ex qua aliqua pra?termiffa fuerit,
redeuntes fubiungunt,Coenantibus autem eis,accepit Iefus panem Lee. ita vt ab illo loco
quandi historia? retrocessione facti agnoscas,non auté continuationerquodex ilia coniuri
¿tione apposita, videlicet aute,suspicari licet.Nam fi prosecutio illa esset historia?, dixisset,
Coenantibus eis,accepit Iefus panem.At cu dixerit, coenantibus autem eis, credendum eft
q iiii
 Y F. ALFONSÍ de castro, minoritae
historiara ad praeterita quae dicenda restabant redire. Hace autem ideo diíserui,vt inde ap- '
parear ludam vfquead vltimam coenam,siue vsque ad finem coensc manlifle cum aliis vn-
decim.Quo fie ve si ludas affuerit,manducauerit etiam corpus domini, & biberic eius fan-
Marcxiiij. guinem,pra?cipuédí Christus dixeric,Bibite ex eo omnes.Ec Marcus ita illos feciíTc qué-
admodum dominuspra?ceperat, teftatur dicens,Biberunt ex eo omnes.Huic autem fenté-
Lncsr.xxij t^3e Lucas apertiííime fauet:qui postquam verba cófecrationis calicis dixerat, statim fubiun
gifVemtamen eccc manus tradentis me,mecum est in mensa. Ex quibus verbis fatis patet
ludam fuiiTe presentan cum Chriftus cóíecrauit calicem,& tradidit discipulis. Et cu Mar­
cus dicat,biberunt ex eo omnes,conuincitur etiam ludam bibiíTe.Ne aure haec ex noftro ce
rebro dicta videantur,sacros producam authores,quibus in hac parte subscripsi. Theophy-
lactus super illud Matthqi.xxvi.Cocnantibus autem cis,accepit lesus panem,fic ait, Appo­
suit autem vescentibus,vt oftenderet crudelitatem luda?,quia in mensa & communione ci
borum illius,quando etsi fera fuiffet,manfuetiorem fe exhibuisset,tunc neq*, quum argue­
retur intellexit,sed & corpus illius guitas nó poenituit.Ha?c Theophylactus.Et Chrysofto
mus in homilía de proditione Iudae,in eandem subscribit sententiam dicens, Fuit quidem
aliquando pascha Iudaicum,fed exemptum & euacuatu eft pascha? spiritalis aduentu,quod
Chriftus tradidir.Nam cum manducarent (inquit) & biberent,accepit panem, & fregit, &
dixit,Hoc eft corpus meum,quod pro vobis tradetur. Agnoscunt quod loquor, qui diuinis
sunt consecrati myfteriis.Et iterum accepit calicem,& dixit,Hic eft sanguis meus qui pro
multis effundetur in remissionem peccatorum. Et praesens ludas erat ifta Chrifto dicente,
Ifte eft sanguis, dic luda,quem triginta denariis vendidifti.Ifte eft sanguis, de quo ante cu
Pharitis padtafecifti.O Chrifti misericordia, O luda? dementia. Ille eum triginta dena­
riis paciscebatur vt venderet,& Chriftus ei sanguinem quem vendidit offerebat, vt habe­
ret remissionem peccatorum.Ha?cChryfoftomus,qui expresse asserit ludam mensa? domi­ H
nica? adfedisse,Chriftúmque illi sanguinem suum tribuisse.Augustinus autem tot locis hac
sententiam repetit,vt nesciam quem illorum ca?reris proferam.nam omnes in medium af­
ferre non patitur compendii ratio,quam tenere decreui. Super lohannem tractatu. 50. fic
ait,Talis erat ludas,& tamen cum sanctis discipulis intrabat, & exibat. Ad ipsam coenam
dominicam pariter accessit. Conuerfari cum eis potuit,eos inquinare non potuit.De vno
pane & Petrus accepit,& ludas: & tamen qua? pars fidelis cum infideli ? Petrus enim acce­
pit ad vitam,ludas ad mortem.Quomodo enim ille odor bonus,fic ille cibus bonus.Sicuc
ergo odor bonus,ita & cibus bonus,bonos viuificat,malos mortificat. Qui enim mandu-
cauerit & biberit indigne,iudicium fibi manducat & bibit. Haec Auguftinus. Quibus ver­
bis nihil poteft expressius pro noftra sententia dici.Ex his ergo doctoribus fimul cu euan­
gelii litera,conftat ludam sumpsisse corpus & sanguinem domini. At cum hoc sumpsit,iam
!okan,x!ij. diabolus (vt eft apud lohannem) mi ferat in cor eius vt dominum suum atque magiftrum
venderet. Colligitur ergo manifesté,eum qui indigne ad mensam dominicam accedit,ve­
rum Chrifti corpus accipere , quanuis nihil illi proíit,immo quámaxime obfit, non ipsius
panis natura,sed ipsius accipientis vitio.& hoc eft quod sub aliis verbis recentiores theolo
gi dixerút, scilicet quod talis indignus quanuis manducet facramentaliter,non tamen fpi-
rituaiiter,quia corpus manducatum quantucuque fit bonum,ex accipietis malitia illi obeft.
Sa?pe enim competimus qu<£ valde bona sunt,aliis ob suam malitiam obeffe.Nam fi rei bo
Deut,xvL nitas sufficeret accipienti, frustra dominus praecepisset dicens, Quod iuftum eft,iuftc exe-
queris.Pro huius ergo rei confirmatione fuperftuum erit quicquam superaddere,quum fatis
ex dictis nostrum propositum constet.
'Ltima (quod sciam) de hac re ha?refis eft qua? asserit necessario sub vtraque specie sci­
Vi licet panis & vini esse communicandum,ita quod qui sub vna specie tantum com­
municat,etiam fi laicus fit,peccat,quoniam (vt aiunt) contra praeceptum Chrifti a- K
Graeci. git,qui pra?cepit sub vtraque specie comunicare. Huius ha?rcfis auctores primi fuerut Grq-
Bohemi. ci,hos poftmodum fequuti sunt Eohemi,infua adhuc dánatione manetcs, atque occasio­
ne haca Romana? ecclesia? obediencia hucusque diuifi.Nec tamen huc errorem Velutcaete-
ros Bohemorum,Iohannes Hufs eorum propheta fufcitauit.Nam poft inceptam huiusdo-
hánis dementia paulo q; progressam (vt Aeneas Syluius in lib.de origine Bohemom cap.
Petrus Dre Xxxv.testatur)attulk Bohemia? hac nouam pestem quidá Petrus Drefenfis Germanus, qui
Uiis’ a suis cognitus q> Valdenfiu lepra fuisset infeótus,patria pulsus eft, indeque fugiens, Praga
lac obdi9. Bohemia? duitatem velut ha?reticoru asylum petiit.In qua tuc duitate lacobellus quidam
Mifnenfis
 ADVERSVS HAERESES LIE. VI. DE E VCHARISTÍA. irf
^ Mincnsis,moribus perinde ac literis clarus,curá tenebat populi,fuá pr^dicationc edocédi.
Huc Petrus cum conueniiTet,mirari fe ait homine doctu simul ac sanctum, qui populi in­
struendi onus suscepisset,non animaduertiiTe errorem communionis Eucharistiae, qui iam
pridem ecclesiam pessundasset,in qua sub vna tatú specie dominicu corpus populo mini­
stratur,cum apud Iohanné sub duplici specie panis viniqs fumi iubeatur,dicente domino,
Nisi manducaueritis carnem filii hominis,& biberitis eius sanguine,nó habebitis vitam in lohan. vi.
vobis.Gómotus hisIacobclluspra?fatus,cum perquisitis vetustis fanctom codicibus,cómu-
nionem calicis aliquando vlitatam pleneqj laudata inuenistet,populum admonet ne dein­
ceps communione calicis,fine qua faluari nemo posset,negligeret. Huic cacteri qui iam in
Bohemia aderant h^retici consenserunt,non modicu laeti q> fentéciá aliqua inuenissent in
sacro vt aiebant euangelio fundata,per qui Romanae sedis vel ignorada vel nequitia argui
B posset.Hoc pestiferum dogma post centu & eo amplius annos fequutus Lutherus, totam
pené Germaniam hoc infecit errore, in qua iam laici vt sacerdotes sub vtraq; specie com-
municant,damnatione(vtaiunt)niitafecerint,incurfuri. Vt aute omnibus pateat g mor­
dicus hoc dogma Lutherus teneat,eius verba referam. Is enim cum alias sanam doctrinam
pra?dicasset, postmodu bene actorú poenitens,in ha?c verba prorupité Hunc articulum re-
uocaui libro de captiuitate Babylonica, & iterum his scriptis reuoco, & dico Bohemos &
Grecos in hac parte nec heréticos,nec schismaticos,sed christianistimos & euágdiciífimos
este,quos & his verbis oro & obtestor in domino,vt in ea sententia firmiter permaneant,
cum pro fe habeant expressum textum euangelii,&longa?uum apud Graecos in hunc diem
feruatum catholicum vfum ecclesiae.Nec moueantur tyranni illius Romani & Antichnsti
vastatoriis & impiis decretis, quibus alteram partem sacraméti per vim abstulit ns quibus
Christus ipse donauit.HxcLuthcrus.Vro huius erroris confutatione hoc primum statuere
C oportet,totum Christum sub qualibet huius sacramenti specie integre contineri, quoniam
ex hoc tota ferine huius causa? virtus pendet. Hoc autem ex eo maxime conuincitur,quod
aitApostolus,Christus iam non moritur,mors illi vitra non dominabitur. Atii sub specie r0
panis corpus effet exangue,oporteret necessario vt esset etiam inanimatu, atqj cadauer, q> °m’ ’
anima corpus exangue minime vegetare potest. Corpus auté cu semel assumptum a dmi-
nitate,nun| postea fuerit ab ea reicctum,fieret inde vt quoties panis consecraretur , toties
Christus ibivelut in fepulchro mortuus iaceret,totiesque corpus eius nouú cadauer fieret, vt
auté hqcnon fiant,erit necessario concededu sub specie panis corpus Christi esse animatu
atque ideo sanguine vegetatu. Quod cu a diuinitate nunquam fit separatum totum etiam
Christum in duabus naturis ibidem esse fateri oportebit.Perinde etiam de sanguine dicen
dum est. nam quum eum pro nobis semel iam in ara crucis effusum , in resurrectione sua
Christus resumpserit,nunquam iterum eum fusurus, conuincitur inde etiam nunquam son-
D guinem verum illius integre alicubi esse fine eius corpore vero. Quod fi sub specie vini fo"
lus sanguis maneret,toties sanguinem fundi oporteret,quoties vinum consecraretur m vi
consecrationis sanguis ibidem constitutus,a corpore tunc separaretur. Vt autem ha?c fugia
mus,erit fine vlla haesitatione concedendum in sacramento Eucharistia sub vtraque specie
panis.s.& vini totum Christum integre contineri. Et licet hoc de continentia verum fit
non tamen perinde est de figmficatione.Nam quanuis sub illis panis fpcciebus totus ince?
ger Christus lateat,non tamen totum Christum species i% significant,sed solum cornus i!
ludpro nobis in ara crucis oblata,quum iam.f.exangue erat, sanguine invniuerfum a cor­
pore separato. Ad eundem modum species vini etfi totum integrum Christum continear'
non tamen aliud significant quam sanguine illum effusum quum a corpore esset separatus’
nec tamen eum esse separatum significant,quoniam falsum esset signum, sed eum solum si­
gnificant,qualiter solus erat quum separatus erat a corpore,ita vt significatio non ad senara
E tionem,fed ad sanguinem referatur. Secundum pro nostri id est catholici dogmatis confir
matione laciendum fundamentum est,gratiam qu* in hoc sacramento confertur non tam
conferri virtute ligni,quam virtute fignati.Non enim ill? species panis aut vini qua? exte-
i lus patent,tales sunt qua? ex fc anima viuificet,qua? honnne in electorum fortem resuscita
re valeant,aut qua? nos in deo esse efficiant,& deum in nobis: sed ha?c omnia fiunt virtute
carnis,quae propter inhabitantem in ea vitam,nempe diuinitate, viuificatrix esse censetur! .
Ex his duobus ternum iam clare confurg, t,nihil, f.plus grati* conferri virtute facnmcn
e, qui duplicem speciem sumpserit,panis.f.St vini,quam qui tantum v„am. Nam qu6 ex"
ceptis fpeciebus qu* gratiam nequaquam conferre possunt, tantum fumat, nempe totum
ss V
 RALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
Christum integre,qui vnam sumit speciem,sicut qui ambas, nó est cur plus gratia? accipiat p
virtute sacramenti hic g ille, praecipue cum vnicum fit sacramentum, & non duo , quanuis .
duae sint species,aut duo signa.Quum ergo h^c ita se habeant, constat nihil gratis laicis de­
perire propter alteram,id est vini fubtraétam speciem. Post haec omnia quartum addenda
censui,vt quadrata structura consurgat,nullum este datum a Christo praeceptum demanda
catione Eucharistiae sub vtraq; specie.Nam quod in primis adducunt ex Ioannis sexto,Ni­
si manducaueritis carnem filii hominis,& biberitis eius sanguinem,non habebitis vitam in
vobisradmittimus quide,atque extenfis(vt aiuntjbrachiis amplectimur illa verba de cor­
porali atque visibili esu Eucharistiae este intelligenda. Neque mihi placet quod Gaspar Sa-
gerus vir alioqui doctus & catholicus pro fide aduerfus Lutherum strenue decertans ait,h^c
verba de spirituali esu, qui per fidem & charitatem fit, este intelligenda, motus illis verbis
quae postmodú in eodem capite Christus fubiunxit,Spiritus est qui viuificat,caro non pro- G
dest quicquam.verba quae locutus sum vobis,spiritus & vita sunt. Ex quibus verbis ille col­
ligit verba illa de spiritali esu esse intelligenda. Verum haec non ita se habent,vt patet legen
ti Theophylactum,CyriIlum, Chryfostomum, Augustina,qui omnes in expositione super
Iohánem fatentur illa ad corporalem & visibilem manducationem este referenda. Et isto­
rum omnium dicta superius haere si quarta recéfuimüs. Quod auté subditur,Spiritus est qui
viuificat, caro non prodest quicquam; sic exponunt Theophylactus & Cyrillus, id est caro
ista quam dixi viuificaturam eum qui illam sumpserit,suapte natura hoc efficere non vale­
bit, tamen hoc efficiet propter inhabitátem in ea spiritum filii dei.nam hic spiritus est qui
vere viuificat,caro autem sola nihil prodeste poterat, sed propter coniunctionem cum ver
bo,ad altiorem quandam dignitatem eleuata est,vt viuificatrix este postit. Quem admoda
enim si alicui liquori mei infundas ac misceas, totum liquore dulcem facit, eáq*> illi tribuit
proprietatem, quam alias non habebat: sic diuinum verbum carni vnitum, quoniam ver- H
bum vita est,carnem ipsam etiam viuificatricé fecitratq; ideo caro ex fe non prodest quic­
quam,sed a spiritu habet vt vitrificare postit. Quod vero dixit,Verba qua: ego locutus sum
vobis,spiritus & vita sunt,huc tendit, q> viderat ludaeos murmurare credétes Christum eis
praecepisse vt more ferarum carnem humanam ederent,sanguinemque biberentratque ideo
eos reprehendens de carnali illa suorum verborum intelligétia, edocet eos mysteria quod­
dam latere,verbaq*, sua sic esse intelligenda, non quod crederent corpus suum dentibus at­
terendum,fcd sub sacramento manducadum. Dicimus ergo atque fatemur verba illa.f.Ni-
si manducaueritis carnem filii hominis Ltc.de corporali esu esse intelligenda,nec tam6 ad­
mittimus Christum illis verbis nobis praecepisse vt Eucharistiam sub duplici specie acci­
peremus. Nulla nanq; in illis verbis speciem panis aut vini fit mentio, sed solum de signa­
tis scilicet carne & sanguine,qua: sub illis signis continentur.Non enim dixit,Nisi mandu­
caueritis carnem filii hominis sub specie panis,& biberitis eius sanguine sub specie vini, nó I
habebitis vitam in vobis.Non sic dixit,sed lic, Nisi manducaueritis carnem filii hominis,
& biberitis eius sanguinem,nó habebitis vitam in vobis. At cum diximus sub specie panis
corpus contineri simul etiam & sanguinem, fit, vt qui Eucharistia sub specie panis sumit,
carnem manducet,sanguinemq; bibat,cum sanguinis sumptio vere potus dicatur, sicut &
carnis acceptio dicitur manducatio.Nec tamen hac occasione far erit sacerdoti conficien­
ti vnam sine altera speciem fumere:quoniam sacerdos cóficiens & consecrans,ipsum sum­
mum sacerdotem lesum Christum representar,qui pro nobis corpus & sanguinem suum in
Luc.ií. ara crucis obtulit, sicut ipse Christus expressit dicens,Hoc facite in meam cómcmoratio-
nem.Quid est dicere,hoc facite,nisi,hoc conficite,hoc consecrate? illis náqj verbis potesta­
tem consecrandi illis dedit.tunc enim a Christo ordinati sunt sacerdotes,eis adiungéte vt
in sua: passionis commemorationem hoc facerent, quod expressius dixit Paulus, Hic calix
iCorin,xi. nouum testamentum est in meo sanguine. Hoc facite quotiescuque bibetis,in meam com-
memorationem.Si facere hic pro consecrare ponitur,quod ad solos sacerdotes (vt alias dis
feremus)spectat:constat solis sacerdotibus dictum este,vt quotiefeimque bibunt,in fui có-
memorationem faciant.Cuius autem rei esset futura commemoratio, verba subiuncta ma­
nifestant. QuotiescunqueenimsinquiOmanducabitis panem hunc,& calicem bibetis, mor­
tem domini annunciabitis donec veniat. Memoriam ergo dominicae mortis sacerdos in
altari agit,non autem ille qui a sacerdote recipit: quapropter sacerdos hac lege deuinctus
est,vt quotiefeunque celebret, ncc panem sine vino cósecret, nec vnam speciem sine altera
fumat; quoniam etsi sub qualibet specie totus integer Christus lateat, non tamé quaelibet
species
 ADVERSVS HAERESES LIB. VI. DE EVCHARISTIA. n6
A species totum Christum significat autrepr<^sentat,fed fpeciespanis solam carnem significat,
species vini solum sanguinem repra:fentat,eiusque solius memoriam gerit. Quo fit vt fi so­
lum panem consecraret,aut solum panem consecratum sumeret, solius oblationis memo­
riam faceret qua Chriftus obtulit suum corpus, nulla autem tunc memoria fieret sanguinis
effusi,atque pro nobis á Christo oblati,9 species panis etfi sanguinem contineat,non tamé
sanguinem repraesentat,aut eius memoriam facit. Ad hunc eundem modum fi solum vinu
consecraretur,aut illud consecratum solum sumeretur,solius sanguinis oblati atque effusi,&
non corporis memoria fieret. At cum sacerdotes colectantes,in memoriam dominic^ mor­
tis quam pro nobis tulit,consecrare teneantur,colligitur inde vt sub vtraque specie id face­
re obligentur,quum neutra absque altera perfectam Christi oblationem repr^fentet: quod
. Chriftus innuit cum post panis & vini consecrationem dixit,Hoc facite in meam comme- Luc xxM
!> morationem. Quidnam eft hoc quod facturi sunt in tuam commemoratione? Hocinquá ’
totum quod ego proxime coram vobis feci. Verum cum recipienti de manu alterius con­
secratis, nihil tale praecipiatur vtin memoriam dominica: oblationis fumat,nuquam is qui
de manu alterius sumit,fiue laicusille fit,fime sacerdos, tenetur in candé memoria fic sume­
re, vtvnam fine altera non fumat. Illi enim simul non agunt aliquid circa sacramentum
atque ideo eis non dictum eft, Hoc facite in meam commemorationem. Neque eis etiam
dicitur,Bibite ex eo omnes,sed solum iis quibus dabatur,nempe Apoftolis, qui omnium fu
turorum sacerdotum personas gerebant, quibus in Apoftolis hoc sacramentum in memo­
riam Christi conficere praecipiebatur. His ergo solis dicitur, Bibite exeo omnes.nifi forte
dicatur illa verba ad omnes Christianos effe referenda,omnefque Chriftianosfvt'Lutherus
ait)effe sacerdotes. Verum de his alias longius disputabimus. Quod vero ex hoc colligunt
Eucharistiam effe sumendam sub vtraque specie,quod Chriftus sub vtraque specie difcipu
C lis suis illam dedit,inepte quidem colligunt. Nam fi ex omnibus Christi factis in hoc fa-
cramentofomitto alia eius facta)effet sumendum argumentum ad fic necessario faciedum
Gra:ci conficientes in fermentato,licite non conficerent,quum vt superius sub hoc titulo
ostendimus,Chriftus in azymo confecerit.-eos tamé licite fic posse cóficere diximus Pr$
terca non liceret ieiuno stomacho recipere Eucharistiam, quum Christus discipulis fiiis nd
leiums,quinimmo coenatis corpus fuu dederit. Deinde nec liceret in calice aquam vino mi
icere,quoniam etfi Christus propter suam sobrietatem ita fecisse credatur, Euangelista ta
men nihil tale commemorant. At hi contra quos nunc agimus,nihil recipere volunt quod
non fit m sacris literis expreffumiquo fit vt aquam vino miscere non debeant quia nullus
Euagelistam expreffit Chnstu in calice sancto aquá vino miscuisse. Vides iá satisfvt existi
moj£ futile fit argumétu inde colligere nos effe obligatos ad pbedu laicis sub vtraq- foe”
cie, 9 Christus fic porrexit Apostolis.OmittoquorudárespÓfioné,affignátiu discrimen m
D Apostoli ordinati fune sacerdotes a Christo per illa verba,Hoc facite in meam commemo
rationem. De his enim verbis non constat Christum satia consecratione immediate ea di
xiffe antequam Eucharistiam sub vtraque specie Apostolis dedit,vel post.Quod fi prius di
xit quam dederit,constat eum sacerdotibus dediffe.Si vero verba illa Christus post datam
illis Eucharistiam dixit,manifestum est illum non sacerdotibus túc dediste Quod mihi ex
litera decursu magis probatur. Nec tamen ideosvt diximusjargumentum estdiicax' vt fic
nos tacete obligemur.Quod Ii alicui negocio illud argumentum deferuire potest, huiccer
te eritjVt credamus non este contra euangelicam institutionem , Eucharistiam sub vtraaue
i H^iealiis etiam laicis porrigere,quod firmistime fatemur. Et huius rei aliquando ineccle
racae ío.ica facta?,historia tripartita meminit. In huius nanque historia cap. tricesimo li­
bri noni,vnus ex iis mbus authoribus ex quorum fragmentis consarcinatis tripartita no-
men accepit,nempe Theodorirus,enarrans verba beati Ambrosii quibus Theodosium ex- 7 X
1 com™nnicauit propter immensam crudelitatem quam Thestalonica exercuerat & qualiter .-.‘Y”5'"?
eum ab mgrestu templi prohibuit,fic ait,Quibus igitur oculis aspicies m If w i° de 6
tcmpliimíQuibus calcabis pedibus sanctum illius pauln^ntumsouonKrdolnanus^sxKn1
des,de quibus sanguis adhuc stillat iniustusi Quomodo huiufmodTmanibus suscipies fan"
tium domini corpusiQua temeritate ore tuo pipulum sanguinis pSSí
do furore verborum tuorum tantus iniuste est sanguis effusus; Recede jgimr recede necat
tero
sunt..peccato
Primumpiiora crimina
est,olim laicisaugere comendas.
Eucharistiam Haec
dari!^ ibi. Ex quibus
mánus^d vei H< ?
cü7^i^7 5 mm,

C am cx hoc loco colligitur,Sic enim dixit,Quomodo hujusmodi manibus suscipies £an

 P.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
ctum domini corpus?Secundum est,laicos fubfpecie vini Eucharistiam tune recipere.post F
quam enim de susceptione corporis dixerat,subdidit, Qua temeritate ore tuo poculum fan
guinis preciofi percipies? Nisi forte quis dicat Theodoritum hunc praesentis historiae au­
ctorem Graecum fuiste, atque ob id eam more suo narrasse, q? Graecis (vt diximus) mos llt
Eucharistiam sub vtraque specie sumere.Quod facile ex eo crediderim,q> tempore Ambro
iii apud sacros alios auctores nulla de hac re fit metió. Hoc tamen colligitur ex eis aliqua-
Causa? toL do factum fuiste,quod tamen ecclefiarepostmodum bene circunspecta deleuit,nec imme
ledg comu
niois sub v
rico,cum ad hoc faciendum nec authoritas nec causa illi deeslet. Causae quidem ad id tol­
traqj specie lendum plurimae subsunt.Prima,numerosa fidelium multitudo indies crescens,propter qua
Prima. communicandam periculum erat effusionis sanguinis, quod in precedente tempore pro­
Secunda» pter populi paucitatem non adeo timendum erat.Altera huic proxima,delatio vini ad lo­
ca distantiora pro communicandis infirmis, quo casu timendum valde erat ne inopinato G
Tertia deferentis lapsu sanguis effunderetur.Deinde ne vinum pro infirmis conseruatum vertatur
Quarta, in acetum, quod plurimum contingere solet. Et quod prae his omnibus magis curandum
erat,ne.f.homines hac occasione in eum ducerentur errorem,vt crederent sub vtraque Eu­
NestonV charistiae specie non aeque totum Christum contineri,sicut de quibusdam,nempe Ncstoria-
nr. nis,dicitur in hunc errorem lapsos fuiste.Quo fieret, vt cum laboranti in extremis species
vini propter quasdam vrgentes causas subtraheretur, suspicaretur fe no integre communi­
catum. Causae ergo suppetunt,eqque non conténendae.nec authoritas defuit.Nam si ex hoc
quod Christus communicauit semel discipulis sub vtraque specie, fatemur illud licite fieri
poste,fi ecclesia non prohiberet: ergo fi ostendamus Christum in vna tantu specie Eucha­
ristiam aliquando discipulis communicaste , fateri etiam oportebit hoc ipsum etiá licere,
Eucharistiam videlicet sub vna tantum specie populo communicare, praecipue quum con
Luc,24. stet de Apostolis post Christum alias id factitaste. De Christo patet. Nam Lucas enarrans H
historiam discipulorum euntium in castellum quod dicitur Emaus, quibus Christus resur­
gens factus est obuiam,ait,Et factum est dum recumberet cum eis,accepitpanem, & bene­
dixit,ac fregit,& porrigebat illis. Et aperti sunt oculi eorum, & cognouerunt eum, & ipse
euanuit ex oculis eorum . Hunc autem panem fuiste Eucharistiam ex eo constare potest,
quod dicit, benedixit, ac fregit, nunquam enim aliter consecratio illa in euangelio, nec
in epistolis Pauli nominatur ,nifi benedictio. Et cognouerunt eum infractione panis,quip­
pe q? viderint modum obferuantem quem in coena vltima tenuerat quum Apostolis suum
corpus porrigebat.Verum ne ista fic dicta nostra? fallaci suspicioni imputetur, grauistimos
auctores fic sentientes citabo.Theophylactusitaqj hunc Luca? locum exponens ait,Et quá-
do permittit,tunc aperiuntur oculi eorum,& agnoscunt eum. Insinuatur & aliud quiddam,
nempe quod oculi eorum qui benedictum panem assumant, apeiiutur vt agnoscant illum.
Magnam enim & indicibilem vim habet caro domini.H^c Theophylactus.Hoc etiam te- I
statur Augustinus in.iii.libro de consensu euangelistaru,fic inquies, Non incongrueter ac­
cepimus hoc impedimentum in oculis eorum a Satana factum fuiste , ne agnosceretur le-
fus,fed tamen a Christo facta est permisto vfque ad sacramentum panis, vt vnitate corpo­
ris eius participata,remoueri intelligatur impedimentu inimici, vt Christus postet agno­
sci. Ha?c Augustinus. Huius sententia? est Chryfostomus homilía.xvii.super Mattha?um,
atque idem astcrit Beda super Lucam.Quorum verba vt prolixitatem fugciem,in medium
afferre contempsi. Cum ergo Christus tunc sacramentum dedit, panem solum Lucas com­
memorat dediste,nullam vini faciens métionem. Esto Christus tunc corpus suum non de­
derit,quoniam de hac re nihil definire volo: Apostoli tamen hoc idem vfuipaiunt. Nam
in Actis Apostolorum dicitur de his qui conuerli fuerant pei Petii piaadicationem, q> ciát
perfeuerantes in doctrina Apostolorum, & communicatione Lcfi actione panis, & oiatio-
Act.xx, nibus.Vides hic nullam vini factam mentionem.Et alibi in eodem libio dicitui, Vna au te ^
sabbati cum conucnistemus in crastinum ad frange dum panem,Paulus disputabat cum eis
profecturus in crastinum.Neque hic aliqua de vino facta est metió. Si eigo Christus femc
discipulis suis in vna tantum specie communicauit: li Apostoli aliis etiam in vna tantum
specie fa?pc communicarunt, conuincitur,minime ex Christi praecepto Christianos omnes
obligari ad fumendu sub vtraque specie. Adde quód in Ioannis sexto capite,in quo de hoc
sacraméto fit mentio,sope fit memoria panis,nunquam autem memoria vini.Nam etfi e
sanguine fiat mentio, non tamen vt sub specie vini sumendus est. Deinde vna carum peti­
tionum qua? in oratione dominica memorantur apud Matthaeum,est de hoc facrameto sub
 ADYERSyS HAERES E S LIB. VI. DE E VCHARI5TIA. új
A his verbis,Panem nostram supersubstantialem da nobis hodie, in qua nulla de specie vini
fic mentio.Praetereo figuras huius sacramenti,quae cum multae lint,rarissimae carné in specie Matt.vi;
vini,sed omnes fere in specie cibi processerat,vt de mána,& agno paschali, & panibus pro-
posicionis.Quod autem in Genesi dicitur, Melchifedech panem & vinum obtulisse,figura Gene, xiiii,
quidé fuit huius sacram éti sub vtraqj specie,non tam e in plebeio hoie,fed in vero dei lacer
dote:quoniam intelligendum est,non q> illa obtulerit Abrahae. Nam vtista porrigerentur
Abrahae,non erat necessarius Christi facerdos.Sed q> illa obtulit deo,gratias ei reddes pro
vióforiaquam Abraham de inimicis habuerat. Cum ergo tot testimoniis cóprobetur nul­
lum esse de hac re diuinum praeceptum,vt omnes videlicet Christiani sub duplici specie
Eucharistiam fumant: quid prohibet ecclesiam statuere vt laici ad vnam tantum speciem
arctentur,praecipue cum ad id statuendum tot vrgentes causae subsint,& nullum inde meó-
£ modum fequatur?Est ergo constantissime fatendum ecclesiae vsum hactenus obferuatu de
communione sub vna tantum specie laicis praestanda, sacris literis minime difformem,
quinimmo iustu vereq; catholicum esse.Quapropter Graeci,Bohemi,& Lutherani opposi­
tum asserentes,haeretici censendi sunt,ac vclut tales euitandi. Sed neq; in his amplius lam
remorari decet lectorem,cum a pluribus conciliis fuerit iam hxc causa definita Concilium Conaliuni
nanq; Constantienfe sessione tertiadecima per haec verba definit* Et sicut haec consuetudo Coftádété,
ad euitandum aliqua pericula & scandala rationabiliter introducta,quod licet in primitiua
ecclesia huiusmodi sacramentum reciperetur a fidelibus sub vtraque specie, postea a confi­
cientibus sub vtraque specie,& a laicis tatumodo sub specie panis sufdpiatur,cu firmissime
credendum sit,&nullatenus dubitandum,integrum Christi coipus & sanguinem tam sub
specie panis quam sub specie vini veraciter contineri,vnde cum huiusmodi consuetudo ab
ecclesia & sanctis patribus rationabiliter introducta,&diutissime obferuata sit,habenda est
Cpro lege,quam non licet reprobare,aut sine ecclesiae authoritate pro libito mutare. Quapro
pter dicere q> hanc consuetudinem aut legem obferuare,sit sacrilegum aut iiJicitum^cenfe-
ri debet erroneum,& pertinaciter afferentes oppositum praemissorum,tanquam heretici ar­
cendi sunt,& grauiterpuniendi per diocesanos locorum.Haec concilium Constanticn. Et Condlmnj
concilium Eaiilien.in quo longius haec res cum Solierais disputata est,hanc eandem prae- E afilíenla
fati concilii sententiam sessione trigesima confirmat. Contra hanc hteresim feripsir ohm
(vt loannes Tritemius testatur)quidam Ioannes Hagen Carthusiensis. Postea hoc nostro
tempore multi scripsisse feruntur,e quibus vidi Gafparum Sagerumin suo scrutinio diuine
fcnpturx,&episcopum Rossenfem,qui in eo opere quod contra omnes Lutheri errores e*
didit,vnum de haere integrum fecit articulum:& iodocum Clichthoueu in eo compedio
quod fecit veritatum in concilio Senonensi definitarum. - v

Eunuchus.
Vit quaedam non minus crudelis & temeraria,§ erronea sententia quorun-
dam dicentium esse necessarium ad deo bene feruiendum,vt quifqj castratus
& eunuchus sir.Huius h^resis authoresfvt Augustinus lib.de hseresibus cap.
xxxvii.ait;fuerut quidam nominati Valesii,qui non solum fe ipsos,sed etiá
eos quos hospitio recipiebant,castrabant,credentes sic deo fe debere’ feruire.
Hic error fatis aperte conuincitur per id,quod vnum ex legis praeceptis est,vt neminem
occidamus. Quo precepto non solum prohibetursvt ipfamet veritas exposui cloccifio sed
omnis res quae ad illam quoquo modo tendit.Nam sicut in praeceptis affirmatiu is nonio-
Ium praecipiuntur res illic expressae,sed illis praeceptis etiam mádantur resille sine quibus
ah* non possunt haberi:ita in praeceptis negatiuis,hoc est in prohibitionibus, non solum
E prohibentur illae res ibidem expressae,sed etiam interdicuntur aliae omnes res quae ad illa
maxime impellunt, Stlatam viam aperiunt. At certum est eum qui castratur,adeo periclita
n,vt tunc maxime dubia sit eius vita Vidi enim ego ipse quendam castrari a chirurgo vt
vel sic morbum alloqui incurabilem depelleret,qui tamen ex ea sola occasione mortuus est
Cum ergo tam periculosum sit castrare aliquem , vt verisimiliter de morte illius agatur
cum castiandus est,conuincitur mdevt talis castratio eodem praecepto sit prohibit/quo
prohibetur hominis occiiio.Ncc erit vng licita,nisi causa salutis adipiscende quam alia fe
si
chor. via asseqm non posset.Pmerea necessarium esset vt omnes castrarentur “on uS
perirent, que deus approbaui t.prqcipiens vt nullus dimittat vxoré fuam,excePta’causa fo8 ««M
 F.ALFÓNSI DÉ GASTRO, Mi NORITAÉ
Matth.xix. nicationis.EtPaulusiubct virum reddere debitum vxori,vt videlicetinuicem hó fraude- F
lConvi}, tur. At quomodo vir castratus poterit vxori debitum perfoluere, cum talis debiti solutio
non alio modo fiat,gper carnalem coitum?Rurfum, fi oporteret omnes viros castrare,ci­
tissime humanum genus finiret,nonexdei praecepto & voluntate,sed ob descitum propa-
Gene.i. gationis.Sed huic sententiae obuiat praeceptu domini dicentis,Grescite & multiplicamini.
Quod praeceptum in mundi exordio propter generis humani multiplicationem obligauie
omnes,núncautem cum iam fit fatis propagatum,& late diffusum,non obligat, nisi neces­
sitas vrgeret,Vtii forte humanum genus esset ex aliquibus calamitatibus ad tatam paucita­
tem redactum,vt necesse esset ad eius conferuatione homines misceri mulieribus.Eo enim
casu initante,tunc praeceptum illud de multiplicatione speciei humanae,vires suas resume-
. rec,& aeque obligaret sicut á principio institutionis humanae.Nam hac sola ratione filiae
uene,xix, £0[¡1 coeuntcs cum patre excusantur a peccato incestus,quia videlicet credebant post in- $
cendium Sodomae Gomorrae omnes homines periiffe,neq> alium praeter earum patrem
superstitem csfe. Tantam enim sancti viri putarunt esse illius praecepti vim,vt etiam ad pa
tns cum filia concubitum extendi existiment propter vitandam generis humani deletione.
Beatus siquidem Irenaeus lib.iiii.aducrfus haerefes cap.li.de filiabus Loth loquens,sic ait,Il­
lae quidem filiae secundum simplicitatem & innocentiam putantes vniuerfos homines per-
iisle, quemadmodum & Sodomitae,& vniuerfam terram iracundiam dei fuperuenisse,di­
cebant haec.Quapropter Sc ipf$ excusabiles sunt,arbitrantes fe solas relictas cum patre suo
- ad conseruationem generis hümání,Sc propter hoc circunueniebant patrem. Haec Iren^us
martyr.Eidem subscribit Origenes,qui homilia quinta super Genesim ait,Quanuis grande
cis crimen videretur furari concubitum patris,grauior eis tamen videbatur impietas si hu-
manaesvt putabant)pofteritatis spem feruata castitate delerent.Propter hoc ergo consilium
ineunt,minoresvc ego arbitror)culpa,fpe tamen argumentoq; maiore . patris mocftitiam H
vel rigoré vino molliunt & foluut.Singulis ingressae noctibus,singulae suscipiunt ab igno­
rante conceptum. Vitra nonrepetuc,non requirunt. Vbi hic libidinis culpa? Vbi incesti cri­
men arguituríQuomodo dabitur vitio,quod non iteratur in facto?Hsec Orígenes. Tamen
beatus Augustinus libro vigesimo fecundo contra Faustum,cap.xliihaliquam illis focminis
culpam tribuit,dicens,Et potius quidem nunquam esse matres,H sic vti patre debuerunt.
Sed quanuis illas peccasse censeat Augustinus,tamen illas valde excusat,quia videlicet non
ardore libidinis motae, sed solum propter conseruationem humani generis fecerunt,cre­
dentes humanum genus tunc perire si ipsae patre suo non vterétur.Et hoc quidem pro no-
fero testimonio fatis est: quoniam si illa voluntas cóferuandi gentis humanum per coitum
bona non esset ex fe,nullo modo potuisset illas a tanta malitia liberare,quantam illis ince­
stus talis confiare potuiffet.Eucherius LUgdunesis episcopus libro fecundo super Genesim,
Origenis sententiam tuetur,& eifdeiti verbis quibus Ori genes,nec vno mutato verbo. Ac- I
Matth.xix. cedit ad haec,quod dominus in euangelio non cómendauit natos eunuchos ex vtero ma­
tris fuse,nec eunuchos qui facti sunt ab hominibus, sed eos commendauit eunuchos qui fe
caftrauerunt propter regnum coelorum.Haec autem castratio non sic est accipienda,q? me-
bra virilia resccentunquoniam si tales eunuchos Christus laudafiet,eadem ratione etiam
laudasfet illos qui ab vtero matris nati fuissent eunuchi,aut qui ab hominibus facti fut eu­
nuchi,quod non fecit. Praeterea illo modo etsi opus venereum omnino abigatur, non ta­
men tollitur illius operis mala voluntas,quae maxime vitanda erat:cum ab ea omnis boni­
tas aut malitia exterioris operis pendeat. Noui ego hominem a quo membrum virile ob
vigente infirmitate fuerat ab scissu, q. tamésvt ipse postea fatebatur)vehemete carnis pruri­
tum patiebatur,& saepe dolebat fe non posse exequi quod caro concupiscebat. Quid ergo
illi proderat castratum fuiffeiCerte parum proderat animae suae saluti,cum libidinis ardor
carnem vrerct,& praua voluntas intra secreta animae adhuc latitaret. Abeat ergo Valesií,& K
animas suas a praua voluntate castrent,& corpora intacta relinquant.

Excommunicatio.
Vi semel hostem alicuius fe declarauit,quacunq$ re potest, nocere illi procti-
rat,& omnem illius potestatem minuere,&funditus fi potest, tollere cona-
tur. Quod in Vvitdefuistis &Huffitis &Lutheranis facile eft agnoscere:
rii quoniam hi omnes,velut viperarum genimina, matris suae ecclesia: viscera
y rodere
 /

AD VER. HAER. L I B. VI. DE E XC OMM VNIC ATI O. ni

A rodere-nung cessant: &cum in ca per baptismum fuerint nati,ab ea per horefim exeuntes,
illam occidere volunt,omnem ab illa potestatem auferentes.Inter alia ergo qu^ ab ecclesia
separare nituntur,est potestas excommunicandi. Dicit enim Vvitclef,excommunicatione V víteles;
á papa aut quocunq* alio praelato inflictam,non esse timendam , quia eft cenfurafvt dicit)
Antichristi.Et Ioanncs Hufs asserit clerum suppeditare laicos per excommunicationem IoHufg.
& alias cenfuras.Lutherus autem muros Hierico iam destructo reodificare tentans,ait ex- Lutherus-
communicationem non solum non esse timendam,sed cum gaudio recipiendam & procu
randam. Vt ergo iftorum ora oblimamus,ex sacris literis ostendamus ecclesiam habere po
teftatem excommunicandirdeinde enarrabimus incommoda quae excommunicato eue-
niunr propter Colam excommunicationem,vt vel ficagnoscat Lutherus quantum fit timé
da.Poteftatem excommunicandi tribuit Ghristus ccclesio cum apud Matthqumait,Si pec- Matt. xViij;
g cauerit in te frater tuus, vade & corripe eum inter te & ipsum folu.Si te audierit,lucratus e-
ris fratrem tuum.Si autem te non audierit,adhibe tecum adhuc vnum vel duos, vt in ore
duora vel trium teilium flet omne verba.Quod ii non audierit eos,dic ecclefio.Siauté ec
clefiam non audierit,fit tibi sicut ethnicus & publicanus.Quid autem eft dicere,fit tibi sicut
cthnicus?Idé certe eft ac fi dixisset,nullam prorsus cu eo habeto comunioné, quoniam co-
munio cum infidelibus eft chriftianis interdicta. Vnde Paulus ait,Quo pars fideli cum infi- ij,Cdr.vf.
deli?Et beatus Iohannes in sua fecunda epiftola ait,Si quis venit ad vos,& hanc doctrinam ifloan i.
non habet,nolite recipere eum in domum,nec Aue ei dixeritis. Qui enim dicit illi Aue,có
m unica t operibus eius malignis.Ecce praedixi vobis,vt in die domini non cófundamini.
Quod ergo fuit populo Israel Chananous,hocest homini chriftiano homo infidelis.Cum
ergo dixit,fit tibi sicut ethnicusfidcm eft ac fi dixisset cum illo non esse communicandum.
Vt autem sententiam ecclesia excommunicantis aliquem,ratam & firmam esse nullus du-
C bitaret,addit,Amen dico vobis,quaecunque alligaueritis super terram,erunt ligata Le incoe Matt; xviif,
lis: Lcquocunqne solueritis super terram,erunt soluta & in coelis.Quae verba expones bea­
tus Hieronymus in commentariis iuperMattheum,ait, Quia dixerat, fi autem ecclesiam
non audierit,fic tibi sicut ethnicus & publicanus, & poterat contemptoris fratris haec occul
ta efle responsio,vel tacita cogitatio,fi me despicis,& ego te despicio:!! tu me condemnas,
&mea sententia condemnaberis:poteftatem tribuit Apoftolis,vt sciant qui a talibus con­
demnatur,humanam sententiam diuina sententia roborari: & quodcunque ligatum fuerit
in terra,ligari pariter & in coelo.Haec Hieronymus. Vides hic Hieronymum tribuentem
ecclesiae poteftatem excommunicandi,Lc hoc non ex suo cerebrofquemadmodum haereti­
ci faciuntjfed ex verbis euangelii,quae de illa poteftare censet esse intelligenda. Hierony­
mo consentit Chryfoftomus,qui exponens illa Matthaei verba,ait, Vide qualiter duplici­
bus colligauit necessitatibus,k poena quae hic eft,scilicet proiectione ab ecclesia: Sit tibi si-
D cut ethnicus & publicanus. & supplicio futuro,quod eft esse ligatum in coelo. Haec Chryso
ftomus.Chriftianus Druthmarus fuper Matth^um idem dicit,& fere eisdem verbis quibus
Hieronymus fideo non fuit opus ea repetere,sed fatis eft indicasse lectori. Eandem etiam
sententiam docet Vrbanus papa & martyr in epiftola de communi vita & oblatione fide­
lium.In ea enim epiftola postquam inhibuit ne ecclesia? facultates caperentur in alios vfus
cóuertendae, & cuicunque diripienti excommunicationem minatus,ne talem excommu­
nicationem aliquis vilipenderet,ait, Quod autem sedes episcoporum in ecclesiis excelsae
constituto & preparara? inueniuntur vt thronus, speculationem,& poteftatem judicandi &
foluendi atque ligandi a domino fibi datam materiam doccnt.vnde ipse Saluator in eui-
gelio ait,Quaecunque ligaueritis super terram,erunt ligata &in coelo.Et quocunquc solue­
ritis super terram,erunt soluta & in cocio. Et alibi, Accipite spiritum sanctum , quorum re­ Matt.xvfif,-
miseritis peccata,remittuntur eis:& quorum retinueritis,retenta funt.Ideo ifta protulimus Ioan.xx:
x charissimi,vtintelligatis poteftatem episcoporum veftrorum,in cisque dominum venere­
mini^ eos vt animas veftras diligatis,& quibus illi non communicant,non communice-
tis,&quod eiecerint,non recipiatis. Hoc Vrbanus papa & martyr, cuius epiftola habetur
in eo volumine in quo sunt omnium conciliorum decreta coaceruata. Hos autem docto­
res citaui,vt videat Lutherus qualiter illum euangelii locum sacri doctores fin t interpreta­
ti,ex illo colligentes,ecclesiam habere poteftatem excommunicandi. Verum etfi talem po
teftatem prolati ecclesiastici habeantmon tamen debet illam temere & pro leuissima cul-
pa infligere . quoniam cum fit aceibissima punitio,nullus ea poena debet plecti nifi pro
crimine letali,nec pro quofibet tali,fed(vt patet ex contextu liter^ euageiic^)pro solo ill$
 F.ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAÉ
asi est admixta pertinacia. Vnde Leo papa huius nominis primus in epistola ad episcopos p
per Viénenfem prouinciam constitutos,quae est.lxvii.fic ait, Nulli Christianorum facile
cómunio denegetur,nec ad indignantis fiat hoc arbitrium sacerdotis,quod in magni rea­
tus vltionem inuitus & dolens quodammodo debet animus vindicantis. Cognouimus e-
nim pro commistis 5f leuibus verbis quosdam a gratia communionis exclusos, & animam
pro quaChristi sanguis effusus est,irrogatione tam faeui supplicii sauciata,&inermem quo­
dammodo exutaque omni munimine,diabolicis incursibus vt facile caperetur obiectam.
Certe siquando causa talis emerserit,vt pro commisti criminis qualitate aliquem iuste fa­
ciat communione priuari,is tantum poenae subdendus est,quem reatus inuoluit,nec parti­
ceps este supplicii,qui consors non docetur commissi.Haec Leo papa.Ex cuius verbis mul
ta sunt quae postmodum annotabuntur.Quod autem nostro proposito seruit,est , excómu-
nicationem non este irrogádam alicui nisi pro culpa,caque graui.Prius enim quam aliquis
excommunicetur,discutienda est criminis qualitas.quod si in eo crimine inuentus fuerit, &
corrigendus est,& omnibus viis ad poenitentiam inducendus.Et si monitiones conténens
poenitere noluerit,nec ad rectum tramitem redire,tunc merito excommunicandus erit, vt
vel sic confusus & erubescens resipiscat.Nam hic est vnus finis propter quem aliquis exco-
municari debet,propter suam,excommunicari videlicet,vtilitatem. Vnde beatus Paulus de
i.Cor.v. Corinthio illo loquens qui cum nouerca sua coibat,sic ait,Iudicaui tradere huiufmodi ho
minem Satanae in interitum carnis,vt spiritus faluus sit in die domini nostri Iefu Christi.
Vides qualiter traditur Satans,vt scilicet spiritus faluus sit.Et in priore adTimotheum epi
stola dicens aliquos circa fidem naufragium pastos este,fub<3jt,Ex quibus est Hymeneus &
i.Timo.i. Alexader,quos tradidi Satans,vt discat non blafphemare.^t in posteriore ad Thestaloni
ij.Thcifiij, censes epistola ait,Quód siquis nó obedit verbo nostro pes epistola,huc notate,& ne com
misceamini cum illo,vt confundatur . Primo ergo per excommunicationem prospicitur
ipsius excommunicari vtilitati, vt videlicet cum viderit se a communione fidelium eic- H
ctum,vel sic confusus poenitear male a ¿torum. Saepissime nanq*, compertum est vt excom­
municatione aliquis coactus,emendet quae prius male gesserat.Cuius rei cum plurima pos­
sint afferri exempla,illud omnium maximum est quod narratur nono libro historiae tripar
tite cap.xxx.de Theodosio imperatore,qui ob crudelem multorum hominu caedem Thef
falonicae illius i ustu factam,ab Ambrosio Mediolanensi episcopo excommunicatus est, Se
ab ingressu ecclesiae prohibitus.Hanc excommunicationem imperator patienter tolerans,
eo quod iuste sibi inflictam cognouit:octo continuis mensibus ab ingressu ecclesiae absti­
nuit, domiq> manens,fletibus & gemitibus poenitentiam pessimi sceleris agebat, veniáqj a
domino postulabat.quod Ambrosius plene cognoscens,post illos octo menses ecclesiae co
munionem illi dedit.Propter hoc autem factum nunquam imperator fuit aduerfus Ambro
sium etiam aliis incitibus indignatus: immo postea de hac re Ambrosium Constancinopo
li laudauit.Multum certe profuit Theodosio excómunicatio ilia, quae illum ad peccati fui I
cognitionem adduxit,& illius poenitentia agere coegit. Felix enim est necessitas quae nos
ad meliora perducit.Et propter hanc causam vocatur excommunicatio medicinalis, quia
finis eius est mederi peccatori morbo peccati laboranti.Erit nanque medicinalis excómu­
nicatio,si eam non contempserit,sed potius confusionem suam aspiciens,emendet qu<£ ma
It prius egerat.Si autem contemnens excommunicationem,poenitere negligat,tunc excó­
municatio non est illi medicinalis, led letalis. Verum etsi letalis sit,non tamen propter
hoc excommunicatio reuocanda est,quoniam excommunicans non solum consulit vtili­
tati ipsius excómunicati,fed etiam incolumitati totius reliquae communionis. Quia enim
vnu pecus morbidum inficit omne pecussideo pecus infectum sequestratur,ne reliquas at­
tactu suo inficiat oues.Nec propter hoc pastor iudicatur crudelis, sed pius: immo crudelis
& 1'ccors & ignauus esset censendus,si hoc no faceret.Vnde b. Ambrosius lib.ii.de offi.cap.
vigesimofeptimo sic ait, Cum dolore amputatur etiam quae putruit pars corporis, Se diu K
tractatur si potest fanari medicamentis.fi non potest,tunc a medico bono abscinditur. Sic
episcopi affectus bon9 est, vt optet fanare infirmos,ferpétia auferre vlcera, adurere aliqua,
non abscindere,postremo quod fanari non potest,cu dolore abscindere. Haec Ambrosius.
Non ergo(vt Lutherus obiicit)crudelis est censenda mater ecclesia eo quod filium suum
tam f^uo supplicio punit,quia ad filii vtilitatem facit,quam fi silius contempserit,consulit
incolumitati aliorum,quia videlicet mauult,& re¿te,vnum perdere,^ omnes. Ex his ergo
omnibus fatis patet ecclesiam habere potestatem excommunicandi,& in quos,Se propter
quem finem talis excommunicatio est exercenda.Praeter h$c omnia ad eandem rem con­
firmandam
 adver. haere, lib. vil DE ÉXCOMMvnícAT. a$
A firmandam,non paruum,immo maximum pondus habet totius vniuerfalis ecclesia? anti­
qua consuetudo, qua? per scripta & decreta summorum pontificum & sanctorum & do-
ctiiTimorum cognosci tur-Deinde plurium conciliorum decreta hodie cxtant,quibus dici­
tur,Siquis tale aut tale fecerit, excommunicetur, autpriuetur communione, aut anathema
fitzquod idem eít.Postremo in concilii Constantienfis sessione octaua condemnantur xlv. Concilium
assertiones Iohannis Vvitclef,quarum vna est haec* Nullus praelát9 debet aliquem excom- Coftáticfe.
municare,nifi prius sciat eum esse excommunicatum a deo:. & qui sicexcómunicat,est hae­
reticus ex hoc,vel excommunicatus.Et alia assertio eius ita habet, Excommunicatio papae
& cuiuscunque praelati non est timenda, quia est censura Antichristi. qua? propositiones cu
aliis eiusdem vna super omnes lata sententia damnatae sunt. Nunc ergo opus eitvt osten­
damus qui sint huiufmodi excommunicationis effectus, vt Lutherus agnoscat illa non esse
B (vtair)optanda,fed maxime fugienda.Primo ergo excómunicat9 traditur Satana?, vt ab eo
facilius & liberius torqueatur.Nam etsi propter peccatum ante excommunicationem iam
fit in da?monis potestate , quia seruus daemonis per peccatum est factus: tamen per exco-
municationcm maiorem in eo habet daemon potestatem, vt facilius pro sua libidine illum
torquere possit. Ante excommunicationem enim etsi per peccatum cliariratem amiserat,
quapropter Christo non est viuaciter coniunctus: non tamen ab eo est prorsus separatus:
quoniam per fidem nonnullam habet vnionem: quemadmodum membrum aridum ca­
rens vita,quod corpori per ncruos & pellem coniungitur, & aliquantulo fouetur corporis
calore.Et propter hanc fidem Scconiunctionem particeps est orationum communiit qua?
ab ecclesia fiunt. Etpropterea da?mon non tantam potestatem in cum habet vtpro sua li­
bidine illu vexet,quoniam resistit virtus reliquorum membrorum quibus est per fide con-
iunctus.Post excommunicationem vero destituitur hoc auxilio, & a corpore magis fepa-
C ratur, & ficdaemon potest eum facilius quam antea torquere. Certu enim est quod is qui
in sordibus eitsvteft in Apocalypsi)sordescere potest adhuc : quemadmodu qui iustus est, Apoc.xxq\
justifican potest adhuc. Ita qui in daemonis erat potestate, potest adhuc magis illius pote­
stati subdi, lohannes siquidem refert daemonem intrasse in ludam post acceptam buccella Iohan.xiij,
panis,& tamen ante acceptam buccellam iam diabolus erat in eo, quia lohannes antea di­
xerat q? diabolus miserat in cor luda? vt traderet Christum. Ecce diabolus qui iam ludam
possederat,iterum intrat in eum,maiorem in eu accipiens potestate. Sic etiam est in exeó-
mumcato,qui per peccatu ante excommunicatione iá erat possessus a daemone,seruus eius
effectus:post excommunicationem vero maiorem in eu daemon accepit potestatem.Non
enim iam fouetur a corpore vt antea,quia nec iam bonorum ecclesiae est particeps, nec illi
prosunt comunes ecclesiae orationes,nec pro illo publicas & solennes preces fundere licet.
Cuius rei hoc manifestum est testimonium,quod cum in die parasceues ecclesia oret pro o-
D mmbus,etiam pro Paganis,pro solis tam6 excomunicatis qui publice denunciad sunt,non
orac.Quod fi talibus auxiliis destituitur excommunicatus,verosimile est vt maiorem in eu
daemon habeat potestate A ante excommunicationem,etiam fi in peccato fuisset. Hoc au­
tem testimonio Pauli comprobatur.Nam certum est Corinthium illum qui patris vxorem i.Cor.v.
acceperat,tunc possessum esse a diabolo, tamen Paulus iudicauit illum tradere Satanae. Et
de Alcxádro & Hymeneo qui a vera fide errauerant,testatur se illos tradidisse Satanae. Vn- !. Tima.L-
de clare patet Paulu tradidisse Satanae eos qui iam a diabolo possessi erat.Sed fi ab eo pos­
sidebantur,quomodo illos tradit daemoni,& cur?Certequi possidebantur,non prorsus sub
illius ditione erant,& ideo tradit vt magis sint illi subiecti,& liberius illos postit torquere.
Vt auté clarius pateat ha?c veritas, & hanc esse verboru Pauli sententiam, aliquorum fan-
ctorü testimonia proferá.Pro qua re maxime facit illud quod supra ex epistola lxvii.Leo­
nis papa? cicauimus.Eius postrema verba sunt ha?c* Cognouimus enim pro comissis & lc-
E uibus verbis quoídá a gratia cómunionis exclusos,& animam pro qua Christi sanguis ef­
fusus est,irrogatione tam f$ui supplicii sauciatam, & inermem quodammodo, exutamque
omni munimine diabolicis incursibus vt facile caperetur obiectam.Ha?c Leo. Quibus ver­
ba etfi reprehéndateos qui temere excommunicatione inferunt, tamen fatis aperte decla­
rat hunc quem diximus excommunicationis effectum. Beatus Augustinus in libro de ver­
bis Apostoli sermone lxviii.eandem docet sententiam,fic dicens-Omnis chriitianus dile­
ctissimi qui a sacerdotibus excommunicatur,Satana? traditur.Quomodo?quia scilicet extra
ecclesia diabolus est,sicut in ecclesia Christus: ac per hoc quasi diabolo traditur,qui ab ec­
clesiastica cómunioneremouetur. Vnde illos quos tfic Apostolus Satana?esse traditos pr$-
r
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
dicat,excoromunicatos^a fe eíTc demonstrat. Hace Áuguftinus.Et beatus Ambrosius expo-
nés illud quodde Alexádro & Hymeneo Apostolus ait, videlicet,Quos tradidi Satana: vt
discant non blasphemare,ita dicit-Traditio autem hacéis quia commotus Apostolus bla-
fphemiis eorum, sententia protulit in eos. Diabolus autem qui ad hoc paratus est, vtauer-
fos a deo accipiat in potestatem,audita sententia corripit eos, vt intelligerent hac causa fe
poenis astringi,quia blafphemauerant.Hacc Ambrosius. Eandem sententiam docet Oríge­
nes,qui in homilía fecunda super librum Iudicum ita ait, Non solum per Apoitolos suos
deus tradidit delinquentes in manus inimicorum, sed & per eos qui ecclesia: praesident, &
potestatem habent non solum foluendi,fed & ligandi, tradutur peccatores in interitu car­
nis, cum pro delictis suis á corpore Christi separantur. Haec Orígenes. Qux verba in vo­
lumine Decretorum, causa vndecima,quaestione tertia,in capitulo,Audi,sub nomine Hie­
ronymi vitiose citantur,quoniam praeter id quod Hieronymus superlib. ludicú non feri- q
psit, illa verba iuxta eundem literae ordinem prout ibi sub inscriptione Hieronymi ponu-
tur,habentur in homilia.ii.Origenis super librum Iudicum . Sed ad scopum noitru redea­
mus.Hanc sententiam docet etiam Antherus papa & martyr, qui in epistola ad episcopos
prouinciac Eeticae & Toletanae ita ait, Veteri quidem lege habetur, quicunqs sacerdotibus
non obteperasset,aut extra castra positus lapidabatur á populo, aut gladio ceruicesubiecta
contemptum expiabat cruore. Nunc vero inobedies spirituali animaduersione tmeatur, &
eiectus ab ecclesia rabido daemonu ore discerpitur. Haec Antherus papa. Cuius doctrinam
martyriu pro Christo susceptu maxime commendat.Lutherus tamen pro fui erroris (quem
ipse putat veram fidem,)cósirmatione,martyrium subire maxime reformidat, quoniam in­
tra Saxoniae angustias sic fe cótinet,vt inde exire nó audeat, nó putans fe alibi fore tutum.
His omnibus aflentit beatus Vrbanuspapa etiam & martyr in illa epistola superius citata
qua: est de communi vita fidelium.Is enim pontifex sanctus prohibens ne bona ecclesia: in jj
alios vsus conuertantur,ita ait,Ha:cfratres valde cauenda sunt & timenda,quia res ecclesia:
non quasi propria:,sed vt comunes & domino oblata:, cum summo timore non m alios H
in profatos vsus sunt fideliter dispensanda:, nc sacrilegii reatum incurrant qui eas inde abs­
trahunt vb i tradita: sunt, ne poenam & morte Ananiae & Sapphira: incurrant,&(quod pe­
ius est) anathema maranathafiant, & linón corpore,vt Ananias & Sapphira ceciderunt,
anima tamen,qua: potior est corpore,mortua & alienata á c5sortio fideim cadát,& in pro­
fundum barathri labatur.HaecVrbanus papa & martyr. Quibus verbis dicit excómunica-
tionem esse peiorem morte. Quid ergo Luthcrus dicere audet excommunicatione non es­
se timendá?N unquid non.omnes a natura habent vt mortem horreant,& formident?Mul-
to ergo magis erit horrenda & formidanda excommunicatio,qua: peior est morte. Exhis
etiam conuincitur falsum esse quod Lutherus ait excommunicationem esse poenam praeci­
se externam, quia cum excommunicatus (vtiam fatis euicimus) tradatur Satana:,ab illo j
vexádus,& omni munimine destitutus daemonis incursib9 oblidatur, & illius anima ma­
gis á daemone possideatur c£ ante excomunicationem : colligitur inde excommunicatione
esse etiam poenam internam. Secundus excommunicationis effectus est, separari ab aliom
communi conuictu & contubernio,ita vt illis nec loqui valeamus, nec illos hospitio reci-
I.Corin.v. ?ere.?aulus ení in priore epistola ad Corinthios ait, Si is qui frater nominatur inter vos,
est fornicator aut auarus,aut idolis feruiens,aut maledicus,aut ebriosus,aut rapax:cu huiuf-
ij. Thef.iij. nl°di neccibu sumere.Etin.ii.epistola ad Thessaionicenfes,Quod siquis nó obedierit ver
bo nostro per epistola,hunc notate,& non commisceamini cü illo: vt cófundatur. Et bea-
3j. Iohan.i. tus Iohánes in sua fecunda catholica epistola ita dicit,Si quis venit ad vos,& hac doctrina
non affert,nolite recipere eum in domü,necaue ei dixeritis.Qui enim dicit illi aue,cornu
nicat operibus eius malignis.Ecce praedixi vobis,vt in die domini non confundamini. Ex
his beati lohánis verbis aperte conflat excommunicatum esse priuatum beneficio hospita- K
litatis,Lc familiari alioru hominu colloquio. Et beatus Calixtus papa & martyr in epistola
ad omnes Galliarum episcopos,has omnes poenas excommunicationis qua: externa: sunt,
vno litera: decursu complectitur dicens,Excommunicatos quoq; á sacerdotibus nullus rcci
piat ante vtriusq; partis i ustam examinationem,nec cu eis in oratione, aut cibo, aut potu,
aut osculo cómunicet,necaue eis dicat: quia quicunque in his vel in aliis prohibitis, feié-
tcr excommunicatis cómunicauerit, iuxta Apostolorum institutione & ipse similiter ex-
cómunicationi fubiacebit.Hxc Calixtus papa. Cuius epistola est inter illas pontifica epi­
stolas quas beatus ííidorus prxfixit volumini conciliorum generalia.Et concilia Cartha-
ginenfc
 ADVER. HAERE. LIB. VIL HS
A gincnfe quartum capite Ixxiii. & concilium Braccarenfe primum capite xxxiíi. inhibent
(ub excommunicationis poena ne aliquis cómunicet excommunicato. Quid ergo tibi vi­ ConciiiaftS
Carthagi^
detur Luthere?funt haec omnia adeo bona,vt merito(quemadmodum tu doces) sint optá- nenie.
da?Si illa ciTent optanda & perquirenda,no illa beatus Paulus infligenda decerneret ad il­ Concilium
lorum confusionem.Nullus enim confunditur cu fruitur illis quae maxime optauerat. Apo Bráccarcfe
stoli certe non confundebantur cótumeliis sibi pro Christo illatis, quia illas maxime opta-
uerant.ideo cum irrogabantur,ibant á conspectu concilii gaudentes,quoniam digni habiti Act.v.
fuerant pro nomine Iefu contumeliam pati.Ita fi excómunicatio bona esset,& ob id opta­
da,cu infertur,nullus deberet cófundi.Et tam e Paulus vult peccatore excómunicari,vt ex-
cómunicatuscófundatur,vtvel fie resipiscat. Si episcopus excómunicás alium (vt ex beati
Ambrosii sententia supra patuitjdolere debet quia aliu excomunicat-.multo magis oportet
£ vt deleatis qui excómunicatur,quoniam episcopus non dolet propter se,sed propter saeuu
quod alteri irrogat suppliciu. Verum hic admonere oportet lectorem,vt non existimet co­
ni unionem cu excómunicatis esse adeo interdicta, vt non liceat vilo pacto cum illis coser-
re. Nam fi aliquis hac ratione cum excommunicato loquitur, vt illum doceat viam recta,
& a via peilima illu auertat, & reducat ad gremium ecclesiae,á qua suis demeritis exigenti­
bus eft electus,tuc rectissime facit:Le fi excommunicatum poenitere,& ecclesiae fe fubiicere
persuaserit,magnam pro hac re mercedem a deo recipiet,tantu abest vt hoc faciens peccet.
Vnde beatus Auguftinus enarrans psalmum liiii.fic ait, Diligamus inimicos,corripiamus,
castigemus,& excómunicemus, cú dilectione etiam a nobis separemus. Videte enim quid
dicat Apostolus, Si quis auté non obaudit verbo nostro per epistolam, hunc notate,& no­ rj, Tliefaq.
lite commisceri cum eo.Sed ne subrepat tibi iracundia,& turbet oculum tuum, non inquit
vt inimicum eum existimetis,sed corripite vt fratre,vt erubescat. A quo indixit separatio-
<3 nem,non praecidit dilectionem. Haec Augustinus.Cum ergo excommunicatio non prohi­
beat dilectionem proximissequitur vt nec etiam fit prohibitum colloquium quod ex cha­
ntare procedit, &ad charitatem ordinatur.

Exorciimus.
| Aldenfes ad hoc folu nati esse videtur,vt ecclesiam euerterent fi possent. Valdenfes,
Nulla enim re vtitur ecclesia quam non tentarintdestruere.omne(vt di-
citur)mouerutlapidé,vt eá oppugnarent. Exorcismos omnes ab ecclesia
tollere conati sunt, dicentes, omnes benedictiones aquarum,candelaru,
palmarum,ornamentoru, calicum,& patenarum,altarium,coemiterioru,
B esse irridendas,& nihil prorsus habere mometi. Vvitclefuistae auté ctl in
V vitclefni
g
verba Valdefm iurasse videatur magis in verba Christi,aut ecclesiae:hic(vt alibi femper) star.
Valdenfium sectam tuentur. Dicunt enim tales benedictiones esse magis deductas ex vera
necromantia,§ ex sacra theologia,quia fi per tales exorcismos & benedictiones credimus
natura meliorari(vtipfi dicut)falfum est.Vt auté istoru calunias rejiciamus,dicemus prius
quid iit exorcismus.Exorcismus graeca vox est, & latine sonat idé quod adiuratio. & pro­
prie exorcismus est inuocatio illa nominis diuini qu<£ fit super energumenos,hoc est habe­
res spiritum immundu,adjurando eum per virtutem diuinam, vt egrediatur ab eis. Vnde
Augustinus lib.i.devita beata. Exorcizare est,per diuinaimmudu spiritu adjurando expel-
lere.Hinc etiam exorcismus dicitur omnis benedictio cuiufcuq; rei qua contra daemones
aut cótra alia similia toxica vtimur,vt benedictio aquae,salis,cádelarum,palmarum &c. In
his enim omnibus inuocamus nomen domini,precantes vtillaeres sint eofauétequi solus
hoc potest facere,nobis in auxiliu & tutamen aduerfus daemonem. Quae quidé inuocatio
nescio quo modo possit recte accusari,cum tam aperta fit in sacris literis.Omitto hic quod
Beda super xix.Actorfi Apostolicorum refert ex Iofepho,regé Salomoné fuá gentem do­
cuisse modos exorcismi,quibus immudi spiritus expulsi ab homine,vlterius reuerti nó sint
ausi. Ad euangelia accedamus.Difcipuli redeuntes de praedicatione quam illis magister o-
mnium Christus praeceperat,dicunt ilii,Domine etiam daemonia subliduntur nobis in no Lucae.*»
mine tuo.Quid est dicere in nomine tuo,ni fiad inuocationé tui nominis ? Et ipse domi­
nus ascendens in coelum promisit fenun£ illorum inuocationidefuturum,dicés,In nomi­ Marci vIiL
ne meo daemonia eiicient. Quod auté hoc non femper fiat, vt inuocato nomine Iesu,dae-
r ii
 F. alfonsí de gastro, minoritae
mon egrediatur: minima fides ipsius inuocantis est in causa. Nam fi perfecte credidisset, K
haec &: maiora fecisset. Ecadhos solos,videlicet in fide perfectos,dei promissio pertine- "
re videtur,quia prius dixerat, Signa autem eos qui crediderint, haec sequentur,& caetera. Et
Lucxtxvij, apud Lucam dominus ait,Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic arbori
moro ,Eradicare, & transplantare in mare, & obediet vobis. At arbor morus sensum non
habet, & infla fidelis praecipientis adimplet. non eft ergo mirum quod daemones fideli­
bus obediant, non quidem propter ipsorum fidelium naturalem virtutem , sed propter
fidem quam habent. Quid ergo?erunt ne discipuli Christi & eius apoftoli dicendi necro-
mantici aut magici,eo quod inuocato nomine Ieiu daemones eiieiant á corporibus homi­
num obfefloru? Et quod magis adhuc exaltat hac nominis inuocationé,est,quód aliquádo
etiam per reprobos homines eiiciútur daemones ad inuocationem nominis Iefu, & hoc ad
ipsorum inuocantium condemnationem,aut propter videntiu & audientiu vtilitatem.Pro q
Act.xix. vtriufq; cófirmatione eft illud quod in Actis Apostoloru legimus,q> cu Apoftoli eieciffent
daemonia,tentauerunt aliqui de ciredeuntibus ludaeis exorciftis inuocare supéreos qui ha
bebant spiritus malos,nomen domini Iefu,dicentes*Adiuro vos perlefum qué Paulus prse
dicat.Erátauté cuiufdá ludaei nomine Sceuae principis facerdotu septe filii, qui hoc facie-
bant.Refpondés autem spiritus nequam, dixit eis,Iefum noui,& Paulum scio: vos auté qui
eftis?Et insiliens in eos homo in quo erat daemonia pessima, & dominatus ambora, inua-
luit contra eos,ita vt nudi & vulnerati effugerent de domo illa. Hoc auté notu factu eft o-
mnibus ludaeis atq; Getilibusqui habitabant Ephesi,&cecidit timor super omnes illos, &
magnificabatur nome domini Iefu. Haec ibi. Ex qbus verbis patet apud ludaeos fuisse exor-
Lucsc xi. ciftas,de qbus Chriftus apud Luca ait, Si ego in digito dei eiicio daemonia, filii veftri,hoc
eft exorciftae,in quo eiiciunti Patet etiam quam potés fuerit nominis Iefu inuocatio,& per
eius virtuté adjuratio,vt ctiá per reprobos facta,tata operetur. No ergo illa sunt attribué- „
da arti magicae(vt impii & blasphemi Vvitclefuistae docét)fedfolu deo,quiinuocatus adeft
prope omnibus inuocantibus eum diside Se humilitate. Vnde Auguftinus lib.x.de ciuita-
te dei cap.xxii.ficait, Vera pietate homines dei aeria poteftatem inimicam contrariamq;
pietati exorcizando eiiciunt,non placando:omnes tentationes aduersitatefqj eius vincunt,
orado nó ipsam,sed dea suum aduerfus ipsam. Nó enim alique vincit aut fubiugatnifi so­
cietate peccati.In eius ergo nomine vincitur qui hominé assumpsit, egitq; fine peccato vt
in ipso sacerdote ac sacrificio fieret remissio peccatorum. Haec Auguftinus. De exorcismis
quibunt ad daemonum electionem,haec dicta fufficiant.Nunc ad aliam rcru benedictiones
i? w accedamus.Benedictiones altaria ex veteri lege ortum habuerat. Nam Moyses ex praece-
pto domini m tabernaculo erexit altare,& ipse vnxit.Ex quo argumento deducit Leo pa­
pa huius nominis prim9 in epiftola lxvi.solis episcopis,quoru figura summus sacerdos re-
prafentauit,licere akaria colectare & benedicere. Hoc idé docet beatus Damafus papa in I
Conciliu epístola de coepiícopis.Idé censet cóciliu Ifpalenfe fecundum cap.vii.suorum decretorii.
Ifpaienfe Demum concilium Agathenfe cap.xiiii. ita decernit* Altaria placuit non solum vnctione
Concilium chrismatis,sed etiá sacerdotali benedictione sacrari. De benedictione aquae supra fatis dif-
iVgaiiic c. pUtau¡muS)qU3» lector non contemnat videre, quonia ex eo loco multa hauriet huic pro­
posito apta.Benedictiones panis & reliquorum fructuú nó sunt nouae,& ab hominibus in-
uentx (quemadmodum ecclesiae impingunt Vvitclefuiftae) sed ab ipso deo processerunt,
Gene,i. qU¡ opere & verbo ita nos facere docuit.Nam cum deus pisces maris creafiet,benedixit eis,
Exo.xxiij. jn Exodo, Non adorabis deos eorum,nec coles eos.Non facies opera eora,sed destrues
eos,& confringes ftatuas eom.Seruietifq; domino deo veftro, vt benedicam panibus tuis
Lcui.xxiij. & aquis.Et in Lcuitico dominus praecepit populo Israel dicés, Cum ingressi fperitis terra
quam ego dabo vobis,& messueritis fegeté, feretis manipulos spicarum primitias v-eftras
ad sacerdotem.Qui eleuabitfafcifculum coram domino,vtacceptabile fit pro vobis altero K
Deut.xxvi. die sabbati,&sanctificabit illum. Et in Deuteronomio praecipit dominus vt de omnibus
fructibus primitiae offerantur domino,& dentur sacerdoti,vt inuocet nomen domini super
Ezec.xliiij eas.EtapudEzechielé expressius ait,Primitiua ciborum veftroru dabitis sacerdoti,vt repo­
nat benedictione domui tuae.Qué loca exponens Hieronymus ait,Primitiae ciborum no-
ftrorum sacerdotibus offcrutur,vt nihil gustemus nouaru frugú nisi quod sacerdos ante gu-
ftauerit.hoc autem facim° vt reponat sacerdos benedictione & oblatione nostra in domo
sua,flue vt ad precationem suam dominus benedicat domibus noftris. Grandis dignitas sa-
cerdotum,fed grandis ruina fi peccauerint.Haec Hieronymus. Quid ad haec dicetis impii
Vvitclefuiftae-
 ADVER. HAERE. LIE. VIL tzt
A Vvitclefuista??nunquid deus docuit populum Israel necromantiam,aut magica? artis pcri-
tiam?Abfita cordibus omnium talis impietas. Deus enim strictissime inhibuit, Lc odiose
nimis abominatur idololatria,super quá tamen fundatur magia. Sed ad legem nona acce­
damus.Chriftus panem daturus Apoitolis benedixit,similiter & calicem daturus prius gra­
tias egit : & cu cocnaffet,hym.nu dixit,docens nos vt cu comederimus,simiiiter laciamus.
Quod fi quis refpódcat ilia de solo mystico pane , & mystica benedictione verba fieri: au­
diat apoitolu Pauiu, qui ita in priore ad Timotheu epistola ait, Omnis creatura bona est,
& nihil reiiciendu quod cu gratiarum actione percipitur, sanctificatur enim per verbudei
& orationem . Quae verba exponens Theophylactus ait,Ergo immundu erit nisi sanctifi-
ceturiNequa^*- std cx permistu id ponit. Nam primum affeuerado nihil dicit immundu,
deinde cócedimusfinquitfimmundu id ficrhhabes tamo quáadhibere postis medela. Cru-
jg ce obsigna,laudé deo & gratias redde, fic immunditia omnis & foeditas dilabetur. Cu ení
gratias agimus,omnia emundatur.Haec Theophylactus.De sacris vestibus & pallis & vasis
quanti sint mométi,&qua reuerétia contrectanda,docet Clemens papa & martyr in qua­
dam epistola ad lacobum fratrem domini,quae inscribitur de sacris vestibus & vafis.Legac
eam qui de haere doceri voluerit.De benedictione luminum solum asterá decretum conci
lii quarti Toletani.illud ení cócilid de benedictione cerei paschalis decernes, capite octa- Concijium
uo Tuorum decretorum ita ait,Lucerna & cereus intra vigilias apud quasdam ecclesias non ^olelLnu,
benedicitur,& ánobis cur benedicatur,inquirunt.Propter gloriosum enim noctis ipfius sa­
cramenta ha?c folenniter benedicimus,vt sacrae resurrectionis Christi mysteria quod cepo
re huius mortis votitis aduenit,benedictione sanctificari luminis suscipiamus. Et quia haec
obferuatio per multará loca ferrará,regionestp Hispaniae in ecciesns comedatur, uignum
est propter vnitatem pacis,vt in Gallicanis ecclesiis conferuetur.Nulh autem impune erit
Q quihoccótempferit,fed patrum regulis subiacebit.H^c concilia Toletanum.Quo in loco
hoc solum admonere oportet,vt licet talis cerei benedictionem omittere non iit contra fi­
dem,erit tamen contra fidem,viiipedere,& credere nullius valoris & mometi,iminó mor­
tifera este quae ecclesia cógregata statuit obstruida. Valeant ergo impii Vvitclefuist^,& ve­
reantur appellare magicos & necromanticos tot sanctos viros,quorá doctrina & sanctita­
te fulget ecclesia vt sol & luna. Ipsi enim potius dicendi sunt necromantici & incitatores*
qui diabolica astutia homines idiotas & simplices dementant & incantant,illos a veritate
fidei auertentes, & ad impia dogmata cóuertentes. Sed opus est vt eoru obiectioni respó-
dcamus.Obiiciunt enim nobis Vvitclefuista?,quód nos volumus benedictionibus nostris
creaturas facere meliores A deus eas per naturi fecerit.Talis autem creaturarum profectus,
vt meliores efficiantur,nulla(vtaiuntjexperientia cognofcitur.ridiculum est ergo eas be­
nedicere. O forte argumentum. Dic,nonne ex euangelio cóstat eum qui habuerit fidem ii*
D cut granum sinapis,habere tantam virtutem,vt fi dixerit arbori moro,tranfplitare, trans- Lucar,xvif.
plantetur statim? At cu ante fide susceptam hoc nó postit,cóuincitur vt per fidei accestio-
nem fiat melior. Quid ergo prohibet vt idé dicamus de aliis rebus qua? benediétioné sus­
cipiunt,vt meliores fiant, quam per naturam fuerint?Nó quod homo eas meliores faciat,
sed deus ad preces ipfius benedicétis. Sed de hac re iam supra in titulo de aqua fecimus 16-
giorem difputadonem:quapropter ad illum locum mittimus lectorem.

: fratris alfonsí de castro, minori-

TAE, ADVERSVS OMNES HAERESES LIBER VII.

E PRAEFATIO.
Vado hoc opus aggrestus fum,decreuerá in tot libros illud partiri,quot
sunt litera? in alphabeto.Credebá enim sub vnaquaque alphabeti litera
tot reperiri dictiones ab illa incipientes, qua? fignificarét res de quibus
aliquando fuistentharrests orta?,vt sufficerent ad vnum justum librum
abfoluendum. Verum cu ad hunc loeu perucni, agnoui non ita vt de-
creuera,fieri poste: nifi forte i ustá vnius libri méfurá minuere vellé.-quo
niam sub hac sexta litera alphabeti,videlicet f,solas tres dictiones, eastp
r iii
 F. alfonsí de castro, minoritae
nimis steriles reperi,de quarum significatis aliqua? pertractetur haere fes. Quare cum in hoc K
loco agnoscerem me frustratum este spe mea:antequam aliquid scribere cocpistem,proccsti "
ad sequentis litera? explorationem faciendam,timens nequid simile in ea mihi postea acci­
deret. Ea igitur probe ( vt decebat) explorata , vnicam duntaxatfub ea reperi dictionem
de cuius significato fuistet aliqua haerelis pronuciata. Hoc idem reperi in aspirationis nota
videlicet h.Quapropter nutabundus hoc loco ha?si,nesciens quo me verteremrquoniamsi
iuxta id quod primó decreueram,prosequi vellem, in inanis gloria? notam merito incur­
rissem: eo quod ex multitudine librorum in opere, gloriamfuistem visus captaste.Omnia
igitur mihi circunfpicienti,visum est prudentius fore sententiam semel decretam mutare,
quam male definitam pertinaciter tueri:pr<gfertim cum lex diuina doceat modum ad cuius
imitationem id corrigere valeamus. Deus nanque olim pra?cipiens populo Judaico esum
Exod.xij. agni paschalis,mandauit vt vnufquifqj tolleret agnum per domos & familias suas. Verum G
considerans multas este pauperes domus,intra quarum lares minime posset vna nocte in­
teger agnus deuorari:remediumadiecit, vt quisque talis iungat sibi vicinum qui coniun-
ctus est domui eius, quoufq; tot sint animae qua? sufficere possint ad esum totius agni.Quae­
libet praecedentium literarum alphabeti adeo diues fuit,¿ tantam habuit dictionum fami­
liam, vt sufficiens fuerit ad perficiendum vnius libri i ustum volumen. At ha? tres qua? nunc
proxime sequuntur, adeo pauperes funt,& tam modicam habent familiam,vtdua? illarum,
ne dicam vna, vix sufficiant ad vnum integrum librum abfoluendu.Iccirco decreui omnes
has tres alphabeti literas intra vnam domum concludere: vt librum quem earum quaelibet
sola absolucre ob suam poenuriam non poterat,simul iuncta? absoluát.Quod si forte in po­
sterum aliquid simile deprehendero, idem me facturum decerno.

Fatum. H
Vm varia? fuerint de haere philosophorum sententia?, nullam tamen ea­
rum hic pertractabo, sed iuxta meum primum institutum, solum enarrabo
quid senserint hi qui se Christianos profitetur & iactát,etfi nihil minus sint.
Fuit ergo de hac re quidam error asserens fato conuersationes hominum este
Bardcfa.» j imputandas.Huius erroris authorfuit (vt Augustinus lib.de ha?reiibuscap.
nes. | XXXV. ait) Bardefanes quidam Syrus,vir doctus: qué Augustinus dicit prius
fuisse catholicum,&postea in Valentini errores fuisse lapsum, addidisseq, de suo hunc qué
diximus errorem. Verum Eufebius Ca?farienfis libro, iiii. historia: ecclesiastica? capite viti-
mo de hoc Bardesane loquens, aliter q Augustinus de illo sentit. Dicit enim illa m schola ]
Valentini nutritum,postea vero cum magistri errores notastet, ad veram fidei regulam re-
díiste,quáuis non omnes illius errores reliquisse asserat. Dicit etiam illum scripsisse contra
Marcionem, & alios haereticos,& ad Antoninum imperatorem dialogum de fato,que dia­
logum Eufebius de nullo errore notat, sed potius eum appellat dialogum potentissimum.
An autem ita senserit vt Augustinus illi impingit, ego non possum definire. Sed credamus
Augustino,& Epiphanio quem Augustinus in hac parte secutus est.Hunc eundem errorem
Prifcillian9 fufcitauitpostmodu Prifcillianus,qui dixit homines esse fatalibus stellis alligatos,&ipsum
corpus nostrum fecundé duodecim signa caeli esse compositum, cóstituens in capite Arie­
tem,Taurum in ceruice,Geminos in humeris,Cancru in pectore, & hoc modo alia signa
per ca?teras corporis partes distribuit vfq? ad piatas,quas Piscibus tribuit:quia hoc vltimu
esse signé astrologi docent. Et huius erroris nó meminit Guido cum de Priscillianistis lo-
quitur-.quod valde mirones aperte illum prodiderit Augustinus,quem Guido femper imi- K
tatur.Ha?c ergo doctrina facile cóuincitur haerefeos, quoniam aperte tollit hominis arbi­
trium,vt nullam prorsus in eligendo habeat libertatemrquoniam fi homo liber est in elige
do,ita vt res aliter agere possit q agit,consequens est vt homo nó fit fatalibus astris alliga­
tus.Quod fiexastroru virtute pendet quicquid acturus est homo, & non ex sua electione:
non est ergo hominis arbitrium liberé. At hominem esse insuis electionibus liberum, in­
fra deo praestante ex sacris literis ostendemus. Pra?terea fi fato omnia reguntur in homi­
ne,non erit quod laudemus in homine aut vituperemus. In his enim qua? a natura insunt,
nec laudamur nec vituperamur. Rursus fi homines á fato ducuntur,nulla cófultatione erit
opus,
 ADVER. HAERE LIE. VIL DE FATO. rzL
A opus,quoniam in his qua:nonpoíTuntaliter euenire,superflua est omnis cófultatio. Nullus
enim erit adeo demens, vt de crastino solis ortu vel de hodierno occasu consultet, quia
quocunque adhibito cósilio nó est in nostra potestate quin hodie sol occidat, & cras oria­
tur. Non erit etiam opus pugnare aduerfus vitia:immo inanis esset talis pugna,sed cxpcctá-
dum erit quo fata ducant,quibus homo non potest repugnare: cum fit(vt dicuntjfato fubie
¿tus.Frustra igitur persuadetur boni amor & prosecutio , & disluadetur vitiu.Frustra dixit
propheta: Declina a malo,&fac bonum.Frustra etiam dixit Paulus: Fugite fornicationem. Pfal.xxx.iij.
Quis ergo suadebit alicui illa qu<£ non sunt sub eius potestate?Nullus mfi demens suadebit i.Gor.vi.
alicui vt ordinem coeli euertat. Deinde fi fato homines subjiciuntur,n6 erit opus legibus.
Vt quid praecipitur mihi pax,fi me fata impellunt ad bellumílniüste mihi interdicitur fur­
tum,fi me furari fata cogut.Peribit etiam hac ratione iustitia,quae vult vt bonis praemium,
B malis autem & dyscolis poena irrogetur.Iniuste fur aut adulter punitur,fi á fato vterqj sic
cogitur,vt neqj adulteria hic, neq; ille furta cuitare vilo modo possit. Nulla certe erit cau­
sa propter quam bonum agens praemio potius donetur,malum agensiaut quare hic pu­
niatur,non autem ille,cum vterq; ex necessitate & non ex libertate agat.Quod ii alicui bo­
num aut malum imputandum venit,imputabitur fato^quod ad bonum aut malum impel­
lit. At cum tale fatum fit iuxta istos certus ordo astrorum in causando aut influendo, qui
certus ordo sit a deo ordinatus, & illis sideribus tributus: conuincitur vt in deum etiam
mala hominum referantur, qui fatum sic disposuit, vt hominem ad male agendum co­
geret. Hoc autem adeo est impium,vt aures horreant audire,deum esse authore praecipuum
nostrorum vitiorum. Accedit ad haec id quod experientia & aliorum testimonio cognoui-
mus.Saepe enim contingit geminos ex eodem vtero nasci valde di sparis ingenii j vt claré
patet de lacob & Esau,quorum quanta fuerit dissimilitudo,liber Genesis apertissime osten-
<3 dit.Quod si forte dicas ex illis geminis vnum prius fuisse natum A alterum,& ita per illius
temporis interuallum quod fuit inter ortum vnius, & ortum alterius, fuisse alium & alium
siderum aspectum,& ita aliud & aliud fatum:tunc petam ab eis, cum in vno & eodem vte­
ro essent,a quo fato fuit ordinatum vt prior vnus A alter nasceretur,cum tamen ftepe con­
tingat vt simul ex eodem femine,& ex vno coitu, ambo gemini concipiantur? Gum ergo
cx eodem femine, & ex eodem coitu concepti sint,conuincitur vt saltem intra Vterum
vnum & idem sitvtriufq; fatum.Quod si idem erat,quo pacto fieri potuit vt a fato ductus
aut impulsus vnus prior exiret I alterkHsec omnia adeo aperta funt,vt non sit opus in re
tam aperta plura expendere: sed solum audiamus ecclesia: de hac re definitione. Cóciíium Concilia
Braccarcnfc primum capite nono suorum decretorum sic ait,Si quis animas & corpora hu Braceares*
mana fatali signo credit astringi,sicut Pagani &Prifcilliasius dixerunt, anathema sit. Et ca­
pite decimo iterum ait,Siqui duodecim signa, id est signa qua: mathematici obferuare fo-
D lent,per singula anima: vel corporis membra dissipata credunt, & nominibus patriarcha­
rum ascripta dicunt,sicut Prifcillianus dixit,anathema sit.Hsec concilium Eraccaréfe.Leo Leo papa,
papa huius nominis primus etiam hanc ha:resim damnat.Nam in quadá epistola ad Asto-
ricenfem episcopum,quae est in ordine feptuagesimaprima, in qua errores Prifcillianista-
rum condemnat,sic ait* Vndecima ipsorum blafphemia est, qua fatalibus stellis & animas
hominum & corpora opinantur astringi: per quam amentiam necesse est vt omnibus pa­
ganorum erroribus implicati, &fauentia sibi(vt putantjsydera colere, &aduerfariastu­
deant mitigare. Verum ista fetantibus nullus in ecclesia catholica locus est: quoniam qui
se talibus persuasionibus dedit,a Christi corpore totus abfcessit.Haec Leo papa vir quidem
fanélus pariter & dodfus.De hac re scripsit beatusThomas Aquinas opuscula de fato,quod
est.xxviii.in ordine opusculorum eius,Sed in illo tractatu parum aut fere nihil cótra hunc
errorem disputat,ad aliase diuertens. Beatus Gregorius Nissenus scripsit desato paruum
E libellum,sed elegantem. Qpi autem copiosius & exactius hanc rem (meo iudiciojdiscussit,
est beatus Augustinus in quinto libro de duitate dei, a primo capite vsq; ad finem vnde-
cimi.quo loco obsecro te lector vt legas etiam comentarios dodfissimi viri Lodouici Vi-
uis,quoniam multum te ille iuuabit ad philosophorum de fato varias sectas intelligcndas#

Fides.
r iiii
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
X omnibus hscreticis solus Petrus Abailardus causam potiffimam suarum v
Petrus Av hicrcfum prodidit.Certum est enim maxima haerefum partem, immo verius *
bailardus,
dixerim totam haerefum colluuiem inde esse ortam,quia videlicet volunt
haeretici concludere fidem intra limites noftri intellectus,vt illa non putent
credenda,quae intellectus noster non potest ratione comprehendere.Hic au
tem morbus cum fuerit omnibus haereticis communis,solus tamen Petrus Abailardus mor
bu aperuit.Is enim(vt beatusBernardus illi impingit epistola.exe.) dixit nihil eiTccreden­
Eccfi xix.
dum, quod excederet virtutem noftri intellectus.Pro qua re affert illud sapientis, Qui cito
credit,leuis eft corde.Credere aute citosdicit ille)eft adhibere fidem ante rationem. Hunc
Heb.xi, autem errorem Paulus aperte reiicit,dicens,Fides eft fubftantia rerum sperandarum,argu­
mentum non apparentium.Quae Pauli verba fiue ad fidei definitionem spectent, fme (vc
Erafmo in annotationibus placet)laus quaedam fidei,& non definitio dicenda fint,hoc cer G
tum erit Paulum vera de fide pronunciaste. Quid ergo eft dicere argumentum non appa­
rentium, nifi quod Chryfoftomus exponit,conuictio earum rem quae non videntur?Quaft
fides fit quae cogat nos credere ea etiam quae non videmus, nec ratione inueftigare possu-
Erafmus, mus.Verum hic admonet Erafmus Paulum non loqui de ea fide qua ea quae credenda sunt
credimus,sed de fide qua alicui fidimus,hoc eft de fiducia.Sed ignoscat mihi obsecro-quo­
niam aliter elle ipfamet Pauli verba conuincunt.Nam poft illud fidei fiue encomium fiue
definitionem fubiungit multa quae ad fiduciam minime referri poifunt: vt eft illud, Fide
intelligimus aptata eñe fecula verbo dei. At fiducia non proprie respicit praeterita,quéad-
modum futura. Deinde de Enoch loquens ait, Ante translationem enim teftimonium ha­
buit placuisse deo.Sinefide autem impossibile eftplacere deo. Vt autem apertius innueret
de qua fide loquebatur,subdidit,Credere enim oportet accederem ad deum,quia eft,& in­
quirentibus fe remunerator fit. At credere deum eñe,no video quo pacto ad fiduciam pos- h
fit referri.Bafilius magnus in expositione pfalm.cxv. interpretatur illum locum Pauli de
vera fide qua credimus,& non de fiducia.Beatus Auguftinus in libro quinquaginta homi-
liaru,homilia.xxxii. exponit illud Pauli de fide,& non de fiducia.Beatus Bernardus in illa
epiftola proxime citata etiam de fide exponit hoc Pauli teftimonium, citans aduerfus Pe
trum Abailardum.Et Theophylactus in commentariis super Paulum etiam de fide expo­
nit. Quapropter spero Erafmum non male consulturum fi nos ab eo hic dissentimus: cum
ipse dissentiat ab Auguftino,Basilio,& aliis.Sed iam ad huius causae caput noftra reuertatur
Romiiiii. oratio.Paulus apoftolus in ea quae eft ad Romanos epiftola,de Abrahá loques,ait,Qui có­
rra spem in spem credidit,vt fieret pater multarum gentium.Sed quomodo in spem con­
tra spem? Quia videlicet ex natura nulla erat spes vt iam gignere posset,eo quod ipse mul­
ta esset artate confectus,quia fere cecenarius,& vxor eius Sarra,ex qua fuerat il^li femen pro
missum,duplici erat mortificatione affecta,videlicet senio,& fterilitate.ideo iuxta naturam I
non erat spes neqj verisimile vt Sarta & senex & sterilis ex homine sene conceptura fo­
ret . Verum etfi hoc ratio non suggerebat, spem tamen habuit credens possibilia esse quL
illi deus promi ferat. Quód fi non sunt credenda ea quae sunt supra ratione,immerito Pau­
lus laudauit Abraham quia contra spem in spem credidit. Immerito etiam Zacharias pa­
Lucsc.i. ter Iohannis baptist^fuisset punitus quia partum vxoris suae,quam sene & fterilem sciebat,
credere noluit.Hic enim iuxta Petrum Abailardum potius fuisset praemiandus c£ punien­
dus,quoniam (vt ille pro fe citauit)qui cito credit,leuis eft corde.In priore epiftola ad Co-
LCorin.i ¡, rinthios Paulus ait,Sermo meus & praedicatio mea non in persuasibilibus humanae fapie-
tiae verbis,sed in oftenfione spiritus & virtutis,vt fides veftra non fit in sapientia hominu,
sed in virtute dei.Quid hic refpódebit Petrus Abailardus?Si non sunt credendasvt ille ait)
nifi ea quae ratione comprehendi poftunt:tunc noftra fides pendebit ex humana sapientia.
Paulus tamen dicit fidem noftram non esse in sapientia hominu,sed in virtute dei.Et bea- K
tus Gregorius ait,Fides non habet meritum,cui humana ratio praebet experimentu. Et bea
tus Auguftinus in libro quinquaginta homiliarum, homilia.xxxii.eandem oftendit doctri
nam,dices,Arcana & secreta regni dei prius quaerat credétes,quó faciát intelligétes. Fides
enim gradus eft intelligendi-.intellectus autem, meritum fidei. Aperte hoc propheta dicit
omnibus praepropere & prepostere intelligentiam requirentibus, & fidem negligentibus.
Efai.vij. Ait enim,Nifi credideritis,non intelligetis.Habet ergo & fides ipsa quoddam lumen suum
in scripturis,in prophetia,in euangelio,in Apoftolicis lectionibus. Et paucis interpositis
subdit, Videtis ergo fratres,quandiu fint peruerfi,& properando vitiosi,qui tan A immatu­
ri coy-
 ADVER. HAER. LIB. VII. DE FIDE. tzZ
A ri conceptus,ante ortum quaerunt abortumiqui nobis dicunt,quid me iubes credere quod
non video? Videam ego aliquid,vc credam.Iubes credendum quod 116 videam?Ego vide­
re volo,& videndo credere,non audiendo. Dicat propheta,Nili credideritis, no intellige-
tis. Ascendere vis,&gradus obliuifceris.Vtique peruerse homo,si iam tibi possem ostende»
re quid videresmon hortarer vt crederes.Huculque Augustinus.Quibus verbis aperte fatis
impetit Petrum Abailardum,5c videtur verba sua dirigere Augustinus in aliquem qui forte
similiter vr hic Abailardus fenferat.Eeatus Basilius exponens Pfalm.cxv. in exordio psal- Easiliui;
mi sic ait,Fides supra omnem rationem scientiarum disciplinarum ve animam sublimem
trahit. Fides denique non geometricis aut necessariis nititur probationibus. Innomine
domini Iefu Christi Nazareni surge & ambula. Hanc enim vocem continuo per spiritum
sanctum subsecutus est statim effectus.Ex prodigio nanq, diuinitatis vnigeniti,manifestá­
is tio necessaria videntibus est orta.Dic quaeso quid ad fidem faciendam,veritatemq, persua­
dendam vehementius?an dialecticae propositiones fecum fymperafmata consequentia tra­
hentes,an potius tale tantumq, ostentu ab omnibus clarissime visum, omnemq, virtutem
cxcedens?Et parum infra,Deniq; in quolibet studio quod ordine in finem procedit im­
possibile primorum subiectorum demonstrationes inquirere:sed nccesse omnium artium
quae probatione nituntur,principia sine vestigatione aut ratione posita , reliqua quae dein­
ceps sequuntur,cum ratione ostendant.Sic & theologiae mysterium ex fide minime ratio­
nibus probata aedificium quaerit.Haec Balilius.Sed dicet mihi aliquis, vt quid tandiu mo­
raris hominum testimonia citans?quoniam Petrus Abailardus omnium hominum quan­
tumlibet sanctorum & doctorum sentencias aspernatur, & pro líbico refellit. Fateor:pro
hac causa in primo huius operis libro illum in ludicium vocaui: verum etsi ilium non mo­
neant,mouebunt tamen lectorem pium.Et si ille non recipit alios doctores, recipiet ta-
£men Paulum,ex quo conuincimus fidem esse supra humanam intelligentiam.Illud autem
quod Petrus Abailard9ex ecclesiastico pro fe cicauit,videlicet,Qui cito credit,leuis est cor-
demondefidein deum,est accipiendum, sed de mutua inter homines ipsos credulitate.
Namalioqui virgo gloriosissima leuitacis arguenda veniret,eo q> credidit angelo dicenti
deum fore ex illius carne concipiendum,nulla ad hoc petita aut exhibita ratione qua id
futurum possibileconuinceretur.Captiuemus ergo nos intellectum nostrum in obsequium
Christi,vt Christo & veris eius discipulis credamus:& sic credentes,intelligemus facilius
ea quae antea intelligi a nobis non poterant.
Lia est haeresis quae sic extollit fidem,vt bonis operibus detrahat. Hunc errorem (vc ¿Unom lm

A Augustinus refert libro dehaeresibus cap.liiii.) docuit primo Ennomius quidam Ar-
rianus, qui dixit omnes qui fidem quam ille docebat,tenerent,fore faluos etiam si
quantumlibet grauia peccata committerent, & in illis perfeuerarent. Hunc errorem iam
D diu sepultura spiritu pythonico aut potius diabolico instinctus Lutherus fuscitauit ab infe- LutIlcrti^
ris,dicens solam fidem mitificare: quapropter opera ait non esse necessaria ad assecutione
vitae aeternae:quod si fiat,ea nullo pacto justificare asserit. Sed hoc secudu,vsq$ ad alia loca
disserimus.Nuncergo de solo primo disputabimus, probantes nó sola fide sufficere, sed
ctia exigi a nobis bona opera.Nam alias oportebit fateri,neqj homicidia,neq; peri urium,
neque adulterium,neq-, furtum fore homini imputanda,modo ille credat fe faluandum per
virtutem promissionis in baptismate factae.Hanc enim fidem sufficere docet Lutherus.Sic
enim ait,lam vides q diues sit homo Christianus siue baptizatus,qui etiam volens non po
test perdere salute suam quantiscunq* peccatis,nisi nolit credere. Nulla enim peccata eum
possunt damnare,nisi sola incredulitas.Haec Lutherus. O vocem impiam,& totius nequi­
tiae fomentum.O serpetis sibilum venenatum. Noucrat quippe callidissimus serpes deum
iuxta operum qualitate singulis redditurum siue bonum siue malum, pout in corpore gef-
x sit.ideoexcogitauit quo pacto posset homines securos operum facere,vt praemio frustra­
retur. Attendite obsecro,& videbitis quot venenosi riuuli ex hoc vitiato fonte scateat.Si
sola fides iustificat,nunq ergo per alicuius sacramenti susceptionem homo justificabitur.
Ecce iam vides omnem sacramentorum virtutem perisse.Poenitentia enim nihil prodest
peccatori,(1 sola fides iustificct.Confessio peccatorum nihil iuuat,fed sola fides . Eleemosy-r
na,iciunium,oratio,& reliqua huiufmodi nullius sunt momenti,quia sola fides iuxta Lu-
therum iustificat.Nullum quantumlibet letale crimen obest,modo credat ,quia sola fides
sufficit ad salutem.Quis haec ferre poterit? Non certe Christianus homoiimmo vel parunt
pius philosophus ethnicus tolerare non poterit. Quis enim ethnicus non abominatur fur-
 F.alfonsí de castro, Minoritae
tum?Quis non horret homicidium qualecunq’,?Quisnócxecratur parricidium? Quis non F
odit adulterium?Quis vnf periurus nó male audiuit?Quis vnf laudauit iusti foederis vio-
iationem?Omnia tamen haec, & siquae sunt alia peiora,habenti fidem Lutherus permittit.
Excommunicatio ideo abeo contemnitur,quia solam fidem sufficere putat: quapropter ii
credit,quantumlibet & quomodolibet excommunicetur,nihil putat illi obelle excommu­
nicationem.S^peenim contingit homini aberranti, rectam q$ viam relinquéti,intrare per
fyluam défam,credens illiceife verum & rectum itencui pauló progredienti obsistut den­
si rami arborumrille autem ne retrocedat,rumpere nititur. quod ii vlterius aliquod aliud
impedimentum fortius fe opponat, quicquid illud fit, omnino aut frangere aut euellere,
aut quoquo modo tollere conatur,ne inceptam semel viam deferat. Sic mihi videtur Lu­
therus fecisle:Nam cum hunc quem diximus tutari coepisset errorem, obiiciebatur illi sa­
cramentorum efficax virtus,profternit omnia sacramenta. opponebatur contritio, deiicit q
contritionem.obfiftebat satisfactio pro peccatis,tollit prorsus satisfactionem . Haec autem
omnia,ne illum priorem errorem deferaf.ficque factum eft,vt quod semel prodidit desi-
niédi temeritas,conferuauerit postea & auxerit tuédipertinacia¿ Frangasfinquit Quintilia
nusjeitius ^ corrigas quae in prauum induruerunt.Verum ad nostrum institutum reuerta-
Gene.iiij. mur,& omiffis argumentis ad scripturae iudicium accedamus.Dominus adCain ait, Si be­
ne egeris,recipies.fi autem male,statim in foribus peccatum tuum aderit. Eccehic bono o-
peri promittitur praemium,malo autem poena:non ergo sola fides iustificat,fed etiam ope
ra:quoniam fi opera non justificarent,non redderet illis retributionem dominus. Et sapies
Sapien.x, ait,Bonorum operum gloriosus est fructus.Et iterum, Reddet deus i ustis merced em labo­
rum suorum.Et propheta cum petiffet adomino quis in illius tabernaculo e stet habitatu-
PfaLxiiij. rus,respondit statim dicens,Qui ingreditur fine macula,& operatur iustitiam. Operatur di
xit:&cum postmodum aliqua virtutum opera enumeraffet,subdit claudes psalmum, Qui pj
facit h<£c,non mouebitur in aeternum.Non dixit qui credit haec,sed qui facit haec,vt osten­
deret operum virtutem & necessitatem . Praeterea dominus per Efaiam prophetam bona
Efai«c,i. opera nobis commendat,his verbis,Quiescite agere peruerfe,discite bene facere . Quaerite
iudicium,fubucnite oppresso,iudicate pupillo,defendite viduam. Sed quid opus est tot af­
ferre testimonia,cum omnes libri prophetarum pleni fint admonitionibus quibus nos ad
bona opera hortantur,alliciunt,Lc impellunt?Quod fi nouum testamentum appellas,refi­
ciens forte in hac parte vetus:ad nouum instrumentum volo mecum accedas,& audi Chri
Matth. vij. stum apud Matthaeum dicentem,Nó omnis qui dicit mihi,domine,domine,intrabit in re­
gnum coelorum:sed qui facit voluntatem patris mei quiin coelis est,ipse intrabit in re­
gnum coelorum. Multi dicet mihi in iiladie,Domine, domine,nonne innomine tuo pro-
phetauimus,& in nomine tuo daemonia eiecimus, & in nomine tuo virtutes multas feci-
mus?Et tunc confitebor illis,Quia nunquam noui vos,discedite a me omnes qui operami- I
ni iniquitate.Quis auté est qui dicit Christo, domine,domine, ni fi qui fide habet qua cre­
dit eum este veru dominu?nec tamen omnis talis intrat in regnu coelorum : non ergo sola
fides justificar hominem. Quod autem talia Christi verba fint intelligenda de fideli non
habente opera charitatis,testantur omnes sacri huius loci expositores,e quibus aliquos ci­
tabo,vt vel inde nostram sententiam firmiorem faciamus, ostendentes illam fuiste sancto-
Theophyy rum virorum doctrinam.Theophylactus exponens illum Matthaei locum ficait, Hoc io-
lactus. co ostendit feipfum dominum,quandoquidem dicit,domine,domine.nam ita fe & deum
dicit.Docet autem nos,fi fidem abfq; operibus habuerimus,nihil nobis eam profuturam.
Nam dicendo,qui facit voluntatem,non dixit,qui semel fecit ,fed qui vfque ad mortem
facit.Haec Theophyladtus.Et Christianus Druthmarus super Matthaeum exponens illa ea­
dem verba ait,Non in hoc confidat aliquis,quia Christianus est : fi non facit opera Chri­
stianitatis,non intrabit in vitam aeternam: quia quise dicit noffedeum , &mandata eius K
Hieronyy non custodit,mendax est.Haec ille.Beatus Hieronymus in libro primo commentariorum
mu§. super Matthaeum,hoc modo illa verba pertractat.Sicut supra dixerat eos qui haberent ve­
stem vitae bonae,non recipiendos propter dogmatum nequitiamfita nunc e contrario asse
rit ne his quidem accómodandam fidem,-qui cum polleant integritate fidei,turpiter viuut,
& doctrinae integritatem malis operibus destruunt. Haec Hieronymus.Tn cuius verbis ad-
Bafilius. uertere oportet quod dixit integritatem fidei non sufficere.Beatus Bafilius in regula mo­
nachorum capite nonagefimoquarto inducit monachos petentes in hunc modum : Quo­
modo potest quis fine charitate tantam fidem habere,vt montes transferat, aut fubstatiam
suam
 AD VER. HAER. LIB. VIL DE FIDE. 134
A suam diuidat, & corpus suum tradamardeat?Huic autem monachoru quaestioni respon­
det Bafilius huiufmodi verbis.Bafilius.Si memores fumus domini dicentis, Faciunt enim
omnia vt videantur ab hominibus, sed & illud quod respondit illis dicentibus, Domine, Matt.vij.
nonne innomine tuo daemonia eiecimus,& in tuo nomine virtutes multas fecimus? cum
ait ad eos,Nescio v’os vnde sitis. Non quia mentiti sunt,sed quia dei gratia abusi sunt ad
proprias voluntates,quod vtique alienum está charitate dei. Haec Bafilius. Sufficiunt haec
virorum sacrorum testimonia quibus comprobauimus veram esse ac literae germanam
expositionem eam quam nos prius proposueramus.Patet etiam ex eorum omnium testi­
monio concordi, fidem solam fine operibus non sufficere.Sed reliqua testameti noui per­
curramus testimonia. Apud Iohannem dominus Iefus Christus ait, Omnem palmitem in Iohan.xv*
me nonferétem fructum,tollet eum pater meus.Tollere autem eum (vt infra ipse met ait)
E mittere illum in ignem vt ardeae. Cum ergo non ob aliud condénatur quam quod fru
ctum non fecerat,conuincitur inde opera esse necessaria.Rursum de vltimo iudicio domi­
nus disserens, vitam aeternam promittit his qui opera pietatis in pauperes & egenos exer- Matt.xxv.
cuerunt,& ignem aeternum decernit illis quieiusmodi opera facere contempserunt. Ve­
niat ergo Lutherus,&extollens se supra omne quod dicitur deus,dei sententiam reuocet,&
gloria promittat hominibus sceleratis si credant. Promissiones certe huiufmodi sunt pro­
missiones serpentis antiqui,qui primis parentibus scientiam promittens, fcieriam sustulit,
& ignorantiam loco eius fubrogauit. Sic mihi videtur facere Lutherus: qui dum gloriam
aeternam solum credenti promittit,ignem aeternum sibi & illi parat. Deinde, adolescenti
petenti á domino quid faciendo vitam aeternam possideret^refpondit Chistus verus magi-
fter-Si visad vitam ingredi,ferua mandata.Ecce hic vides mandata exigi tanquam necessa- Matt,,xix.
riaad vitae aeternae consecutionem.Nam si necessaria non essent,non iam praecepta sed co
C filia dicenda essent.Hoc enim existimo esse discrimen inter praeceptum & cóíiiium,quód
hoc suadetur tanf bonum,non tamen exigitur vt necessarium:illud vero sic exigitur, vt de
illo ratio reddenda sit.Quod si necessaria non sunt,praecepta dicenda non sunt. N6n enim
praecipiuntur nisi vt fiant. Hoc autem demandatis seruandis iterum repetit dominus cum
in ccelu ascensurus discipulis suis ait, Euntes docete omnes gentes , baptizases eos in no- Mat.vlti,
mine patris & filii & spiritus sancti, docentes eos femare omnia qusecunqj rnadaui vobis.
Non dixit,docentes eos credere tantum,sed femare omnia.no ergo sola fides sufficit. Et a-
pud Marcum eodem temporis articulo ait, Qui crediderit & baptizatus fuerit,saluus erit. Marci viti
Ex quo patet etiam vitra fidem requiri baptismum, non ergo sola fides sufficit ad salutem:
aut fi haec sola sufficit, baptismus non est necessarius.Cum vero dixit,Qui autem non cre­
diderit,condenabitur: docuit baptismum sine fide no prodesse,quemadmodum nec fides
sine baptismo.Paulus etiá in ea quae estad Romanos epistola ait,Non auditores legis iusti Roma.if..
D sunt apud deu,fed factores legis iustificabuntur.Auditores legis hic vocat eos qui ex audi­
tu crediderunt:quoniam fides est ex auditu.Etin priore ad Corinthios epistola ait, Si ha- hOor.xiifs.
buero omne fidem ita vt montes transferam,charitatem auté nó habuero,nihil sum. Qui­
bus verbis apertissime ostendit fidem solam non sufficere,sed esse etiam necessariam chari­
tatem.Et rursus eofdé Corinthios admonens dicit, State in fide,viriliter agite,& cóforta- i.Cor.xvi.
mini, omnia auté vestra in charitate fiant. Quibus verbis post fidei admonitionem addi­
dit char itatis opera,innuens fide sine iliis non sufficere ad salutem. Et in posteriore episto­
la ad eofdé ait,Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi,vt referat vnufquifqs ij.Corin.v.
propria corporis prout gessit, siue bonu iiue malu.Ecce patet praemia distribuenda singu­
lis iuxta eoru operum qualitatem, Verum quid moramur in re tam aperta?Beatus enim la-
cobus in sua catholica epistola ait, Qui auté perspexerit in lege perfect^ libertatis, & per- Iacobi.i.
máserit in ea,nó auditor obliuiosus factus,sed factor operis,hic beatus in suo facto erit. Et
E in alio eiufdé epistol^ capite,Vis autem scire ó homo inanis,quoniam fides sine operibus Iacobi,ij.
mortua est?Et iterum ibide,Videtis quoniam ex operibus justificatur homo, & non ex fi­
de tantu.Et rursum,Sicut enim corpus sine spiritu mortuu est,ita fides sine operibus mor­
tua est. Vides <| aperte,<| sine vilis inuolucris hanc sententiam docet beatus lacobus? Tam
clara certe sunt haec pro nostra,hoc est catholica doctrina testimonia,vtLutherus eoru cla
ritatem & efficacia perspicies, nesciens quó se diuerteret,ad commune omnibus haereticis
asylum confugiat,dicens talem epistolam nó esselacobi apostoli, neq*, apostólico spiritu
dignam.Ob eádé etiam caussam negat librum Apocalypsismimirum quia per illius testi­
monium temeraria Lutheri reuincebatur doctrina.In eo enim libro lic dicitur,Beati mor- Apocxiiij.
 F.ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
tui qui in domino moriuntur. Amodo enim iam dicit spiritus, vt requiescant a laboribus F
suis.Opera enim illoru sequatur illos.Et iterum,Et alius liber apertus est,qui est vitae,& m
dicati sunt mortui ex his quae scripta erant in libris,fecundu opera ipforu.Er rursum, Eccc
Apoc.xxij 'i venio cito,& merces mea mecum est,reddere vnicuique fecundum opera sua. Propter haec
ergo tam clara horum librorum testimonia quae aduerfus Lutherum militat,Lutherus de*
creuit his libris fidem non praestare,dicens eos non este ex canone facrom iibroru. Verum
de hac re in primo huius operis libro capite fecundo disternimus. Anté enim g ad pugna
accederemus,ne forte in posterum quid limile,vt nunc,contingeret,de armis vtrique parti
communibus difputauimus, vt prius conueniret internos de armis quibus estet pugnan­
da.Ibi ergo ostendimus hos libros este canonicos:quapropter nó est qct amplius de haere
Galat.v, disputemus. Accedit ad haec,q? fi sola fides iustificaret(vt Lutherus airjomnia in vno man­
dato,videlicet in fide,complerentur:Paulus tamen dicit omnia in vno mandato compleri, q
nempe in charitate:non autem in fide.Sed charitaté nominans,fidem includit,qua: est eius
fundamentum.Quod fi sone Lutherus propter haec testimonia dicat fe inteiligere de fide
formata,qua: viuitpercharitatem illam fouentem,tuncconuenit inter nos, quoniam nos
etiam dicimus talem fidem iustincare,quanuisde illa etiam non admittamus quód sola iu
stificet. Nam fi fides vt iustificare postit,opus habetcharitatr.multo verius charitas dicen­
da estiustificatrix,a qua habet fides vt iustificet,quam ipsa fides quae per, charitatem iustifi-
cat.A forma enim quae rei perfectionem praestat,capitur ipsius rei vt substantia, ita & pro­
prietas & denominatio.Paulus autem finem legis dicit este charitatem,& non fidem . Prae­
terea quomodo fides potest este sola fine operibus,fi ipsa fouetura chántate ? Chantas ení
nó est ociosa,quoniá(vt ait Paulus ad Calat.v.) In Christo lefu neque circúcifio aliquid va
let,neque praeputium,sed fides quae per charitatem operatur.Et dominus apud iohánem,
Ioha.xiiij. Si diligitis me,mandata mea feruate.Si ergo charitas adest, operatur, quod íi non opera- n
tur,iam charitatis nullum estfignum.Vnde beatus Iohannes in sua prima catholica episto
i.Iohan, iij. la fic ait,Qui habuerit fubstatiam huius mundi,& viderit fratrem suum neceste habentem,
& clauserit viscera sua ab eo,quomodo est charitas patris Í eo?Probatio ergo dnectioms(vc
ait beatus Gregoriu$)exhibitioest operis.Dicamus ergo non sola fidem mitificare,sed edi
opera este necestaria.Qui autem foiahde cótcntus,fine operibus putat este (ibi fatis, vide­
Lucx.xiiij, tur mihi similis este ilii homini de quo dicitur in euangelio quod coepit aedificare, & non
fy-
potuit confummare.Nam fides fundamentum est,super quod veluti super quadam firmis­
simam petram deus fundauic Ecclesiam suam : super quod etiam nos omnes fundari prae­
Coloís.üj. cipit Paulus,vt stabiles & immobiles fimus a spe Euágelii quod audiuimus.Si ergo funda­
mentum est fides,aliquid fuperaedificadum erit,quoniam qui fundamentum iacit,de reli­
quo aedificio cogitat.illud vero quod superaedificandum est,vt aedificium maneat laudabi­
i.Corin.ijj» le,est opus bonum. Vnde Paulus in priore epistola ad Corinthios ait,Si quis autem super- i
aedificat super fundamentum hoc, aurum , argentum,lapides preciosos, iigna,focnum,sti­
pula, vniufcuiufque opus manifestum erit. Ex quibus Pauli verbis patet opera este illa qua:
superponenda sunt fundamento fidei. Qualiter autem quisque fuperaedificauent,ignis pro­
babit. Qui ergo fide sola contentus, opera contemnit,is merito coepit aedificare,£ non po
ruit consummare. Super est vt Luthen objectionibus respondeamus. Primó naque obiicst
illud Apostoli Pauli ad Rom.v.lustificati ergo ex fide,pacem habeamus apud deum. Et il­
lud ad Ephesios fecundo,Gratia estis faluati per fidem,& hoc non ex vobis. Et in epistola
Hebr.xL ad Hebr^os-Sine fide impostibiie est placere deo.Et in Actibus Apostolorum beatus Pe­
Actu.xvi. trus ioquens de gentibus conuerfis ad Christum,ait,Et qui nouit corda Deus, testimonia
perhibuir.-dans iliis spiritum sanctum sicut & nobis,fide purificans corda eoru. Et per pro­
pheta Abacuch cap.fecudo dicitur,Iustus ex fide viuit.ln quib9 omnibus scripturae locis & ,
aliis quamplurimiis justificatio & purificatio tribuuntur fidei,nulla operum métione facta. K
Signum est (inquit Lutherusjquod sola fides fine operibus justificat hominem.Huic autem
obiectioni respondemus,verum este quod in illis scripturae locis dicitur, fidem scilicet iu­
stificare hominem,& fine illa neminem este i ustum: non tamé fic dicitur fidem mitificare,
q? alia omnia excludatur a justificatione . Nó ení per hoc quod effectus dicitur produci ab
vna causia,per hoc excluditur alia quae particeps fuit illius productionisrvt gratia exempli
fiquis dicat Petrum este genitum a lohanne,non per hocasterit eum non este genitu a ma­
tre,etiam fi mater taccatur.aut fi dicat eum este factum a patre & matre,non ideo colligen­
dum est inde vcintelligat talis fic Ioquens Petrum non fuiste productum i deo. Scriptura
ergo
 AD VER. HAER. LIE. Vil. ur, FíDE.
DE
A ergo etsi dicat iustificationem pendere ex fide,nó tamen dicit eam pendere ex sola fide.
^ At dicunt,de iuftificatione loqucns expressit fidem,nulla métione opera faóla. Fatemur ea
tunc tacuisse de operibus,non tamen illa exclusit a iustificatione.Nam si per hoc quod ta­ 3-
t
centur,debent reputari pro exclusis,oporteret etiam dicere baptismum non esse necessaria
quin sine ipso quilibet faluari posset,quoniam in nullo illorum locoru scriptura: qua: mo­
do citauimus,fit mentio aliqua baptilmitfides ergo sine baptismo faluabit? Absit. Quod si VA-J
Lutherus dicat baptismi necessitatem alibi fuisse expressam, etsi in his locis taceatur,& hoc
sufficere asserat: & nos hoc etiam illi refpódebimus,quód licet in his locis scripturae citatis
íx j í^
/ / y
aut aliis quibuscunque taceantur opera cum de iuftisicacioncsit sermo,non per hoc intelli-
guntur exclusa áiuftificatione,quoniam fatis eft pro illorum assertione, operum virtutem
& efficacia alibi fuisse expressam,sicut patet in testimoniis per nos primum adductis. Prae-
B tereasi per hoc quod opera tacetur,licet ea excludere, aut eorum exclusionem inferre, ea­
dem ratione licebit fidem etiam excludere a' iuftificatione,quia saepe operibus tribuitur ju­
stificatio,nulla fidei metione facta.Ec vt alia huius rei testimonia omittam, vel illud est a-
pertum,quod in commendationem eleemosynae dicitur-Elecmosyna ab omni peccato & Xob.ííif.
morte liberat.Vide quod dixit,ab omni peccato.Etiterum de eadem,Ignem ardentem ex- Eccfi.iij.
tinguit aqua,&eleemosyna resistit peccatis.Et rursum ipsamet veritas ait, Date eleemofy- Luc^.vi.
ná,8e omnia muda sunt vobis. Aduerte qd dicit,omnia.Posset ergo aliquis sic argumenta­
ndo modo quo Lutherus ,Ecce faluator commendat nobis eleemosynam,& nulla prorsus
tunc de fide mentionem faciens,dicit omnia esse nobis munda.Ergo fides non est necessa-
ria,sed sola eleemosyna sufficiet,maxime quia in die iudicii(vtipfe dominus ait per Mat- Matth.xxv.
thseumjde hac petet rationem,nec tunc etiam vilam fidei métionem facit. Absit autem vt
quis dicat solam eleemosynam sufficere ad vitam sternam,cum Paulus dicat'Si distribuero i.Cor.xüj„
£ omnes facultates meas in cibos pauperum,charitatem autem non habuero,nihil mihi pro-
dest.Quotiefcunque ergo fides aut quaeuis alia virtus laudatur, vel aliquid honoris illi tri­
buit,femper intelligendum est hacsubintellecta conditione, si recte suum exequátur offi-
cium.Tunc autem dicitur suum officium recté exequi,si alia non omiserit qu<£ alias prsece-
ptasunt.Sicut enim eleemosyna dicenda est bona,quando ex fide procedes solo dei respe­
ctu fit:sic etiam fides tunc erit sufficiens, quando illi fuerint opera necessaria cóiuncta. Nó
enim per hoc quod vna aut altera virtus laudatur,statim inuidendum est aliis, quia virtu­
tes non sibi inuicem inuident,quemadmodum homines facere solent, qui aliorum laudes
existimant suas esse contumelias, putantquefuae gloriae detrimentum esse cuiuscunq; alte­
rius laudes. At virtutes non ita,sed omnes sua forte content^, & quaelibet fuu gradu agno­
scens,nec inferiorem despicit,nec altiori inuidet.Per haec ergo quae diximus,facile(vt exi-
stimojcuiiibet obiectiom responderi posset,fatétes fidem iustificare,fidem exigi,fidem pu-
rificare,led non solam,sed cum ea exiguntur omnia ilia quae alias praecepta inueniuntur.
Náaüoqui frustra praeciperentur. Veriim vnus nobis restat scrupulus adhuc tollendus.Pau- Secunda
lus siquidem in ea qu<£ est ad Romanos epistola ait* Arbitramur iustificari hominem per fi- objectio,
dem,sine operibus legis. Et in epistola ad Galatas,Scientes auté q> nó justificatur homo ex 5:0.m’“F
operibus legibus,nisi per fidem ielu Christi,& nos in Christo lefu credidimus,vt iustifice- 3
mur ex fide Christi,& nó ex operibus legis.Propter quod ex operibus legis nó justificabi­
tur omnis caro.De his duobus scripturae locis maxime gloriantur Luthcrani, quia (vt ipsi
aiutsin illis sic tribuitur justificatio hominis ipsi fidei,vt excludantur opera.Quibus respon
demus,Paulu in illis duob9iocis loqui de operibus legis veteris,puta de cerimoniis & aliis
ritibus,quae omnia fuerár per Christi morté deleta,vt nulla penitus virtute habentia,qua­
propter nec iustificare quenquam poterant.Non autem loquebatur de operibus alioru pre-
ceptorum decalogi.Ipfa autem materia de qua in illis epistolis tractat,ita esse aperte con-
j uincit,quoniam(vt beatus Hilarius aiOcircunstantiae scripturarum solent scripturae sensum
aperire.Certum est autem Paulum in illis duabus epistolis circa hoc versari,vt ostendat le­
gem Mofaicam quae solis ludaeis data fuerat,iam cessasse, legémque Christi nouam esse o-
mnibus cómuné.ídeo post illa verba quae ex tertio cap.epistolae ad Romanos citata sunt,
statim fubiunxit, An ludaeorum deus tatum?Nonn'e & gentium?Immo & gentium,quoniá
quidem vnus est deus qui iustificatcircuncisionem ex fide,& praeputium per fidem. Et de
epistola ad Galatas manifestum est in illa hoc velle docere Galatas,vt videlicet crederent
legitima non esse amplius exerce da. nam ob hanc caussam testatur fe reprehendisse Petru,
quod videlicet per simulationem gentes judaizare cogebat.Nuila in illis epistolis,ad Ro-
 F.ALFONSl DE CASTRO, MINORITAE
manos videlicet,&ad Galatas,fit mentio de aliis operibus quam de operibus legis veteris. F
Nil ergo aduerfus nos illa fcripturq loca agut:quoniá etiános satemus illa opera legis vete
ris iá nullius effe momcti.Scio aliter ha?c loca ab aliis exponi, & aliter obiectioni respon­
deri ab eifdemrmihi tamé hic sensus magis placet,quoniam magis germanus eü litera?.Ec
Theophylactus illa duo loca exponit eo modo quo nos exposuimus.Beatus Ambrosius ad
eundem modum interpretatur. Beatus Hieronymus illum locum epistolae ad Galatas do­
cet eodem modo cffe intelligendum . Haec ergo de haere dicta sufficiant iuxta breuitatem
quam a principio statuimus. De hac re scripsit Augustinus opus quod inscribitur de fi­
de & operibus. Scripsit etiam frater Iacobus Hochftratus hocnoftro feculo contra Lu-
theranos quandá epitomen de fide & operibus.lodocus Clichthoueus in illo opere quod
fecit pro declaratione & assertione veritatum definitarum in concilio Senonenfi, in cap.
viti.totius operis de hac re disputat. q

Fornicatio.
Graeci. Ntcr alios Graecorum errores quos Guido recenset,est vnus ad hanc rem perti­
nens. Dicunt enimfvt ille ait)fornicationem simplicem, hoc est, coitum soluti
cum soluta ,non eife peccatum mortale.Sed aduerfus hunc errorem iam supra
difputauimus in titulo de Coitu,haerefiprima.Ad illum ergo locum mittimus
lectorem.

Futurü contingens.
H
E haere eft vnus error quo docetur nihil contingens in rebus eueniro
Petr9 Abax sed omnia quae fiunt,necessitate absoluta fieri. Huius haeresis authorfuic
lardus. Petrus Abaiiardus.Eum postea secutus estlohannes Vvitcieff,dicenspo -
V vuele ff, tentiam dei & actualem creationem eiufdé este mensurae,ita vt non pos­
Luheius.
sit plures res creare A creat,nec aliter res facere q fecit. Eudem errorem
tutatur nunc Lutherus, dicens omnia quae fiunt,tam absoluta neceflitate
fieri,vt impossibile fit aliter fieri A fiunt.Hinc aperte cóuincimus verum este quod alias di­
ximus,cauffam videlicet haeresum potissimam elle quód fidem metiuntur iuxta nostri in­
tellectus potentiam,ita vt illa sola credenda putent,quae eorum intellectus comprehende­
re potest.Quia enim humillimus intellectus,vel vt melius dicam,excaecatus Petri Abailar-
di Selohannis Vvitcleff,nó poteft cognoscere alia q ea qu^facta sunt,inde concludunt deu
non poste facere ni fi quae facta funt.Itaque diuinam omnipotentiam concludere volunt & I
Rom.xi.
circunsepire limitibus fui intellectus,quod maxima eft blafphemia. Paulus nanque ait vias
dei esse mueftigabiles.Quem locum pertractas Orígenes lib.ix.super epistolam ad Roma­
nos ait,Neque inscrutabilia indicia,á inuestigabiles viae dicerentur,nifi quia nulla eft crea­
tura quae vel inueftigare valeat vel scrutari.Solus enim filius eft qui nouerit patrem,& solus
eft spiritus sanctus qui scrutatur omnia.yetiam altitudinem dei: Sc ideo hac altitudinem dei
quam inscrutabilem dicit & inueftigabilem,omni creaturae inscrutabile dicit. Haec Oríge­
nes.Quid ergo fuperbiffimi haeretici scrutari tentatquod inscrutabile est?&vestigare quod
Gen.xi. inueftigabile est?Volunt enim velut illi Babylonii qui turrim aedificare coeperat, in coelum
ascendere,sed dciecit eos deus,dum fe cleuare super altitudine coeli contendunt,& ita eua-
Rom.i. nuerunt in cogitationibus suis,A obscuratum eft insipiens cor eorum.dicentes enim fe es­
se sapientes,stulti facti funt.Melius certe Augustinus,qui captiuans intellectum futi in ob­
sequium omnipotentiae diuinac,ita dicit,Demus deum aliquid poste quod nos fatemur in- K
ueitigarenon poste.in talibus enim rebus tota ratio facti eft potentia facientis.Haec Augu­
stinus in quadam epistola ad Voluiianum . Caetcrum quia Petrus Abaiiardus & loannes
V vitcleff.m hoc vnum conuencrunt,vt'apud feipfos solos,contra sapietis praeceptum, pru
dentes fint,&r omnium sanctorum viroru sententiis posthabitis, de solo suo sensu glorié-
tur,ideo ex sola lacra scriptura testimonia proferentes,contra illos agamus. Et primo pro
nobis testimonium dicit Sapiens, qui loquens de via filiorum Israel per desertum,ita ait,
Sap ,xi. quod quidam errantes colebat mutos serpetcs,& bestias fupcruacuas, Immisisti illis mul­
titudinem mutorum animalium in vindictam,vt scirent quia per quae peccat quis,per h^c
& torquetur»
 AD VER. HAER. LiB. Vil. D£ FVTVR.CON TIR tzL
A & torquetur. No enim impoííibilis erat omnipotés manus tua,quse creauit orbe cerrara eit
materia inuifa,immittere illis multitudine vrforu,aut audaces leones, aut noui generis ira
plenas & ignotas bestias, aut vaporem ignium spirantes,aut fumi odorem proferentes, aut
horrendas ab oculis scintillas emittentes, quarum non solum laesura poterat illos extermi­
nare,sed & aspectus per timore occidere.Nam & fine his vno spiritu poterant occidi, per­
secutionem passi ab ipsis fadtis fuis,& dispergi per spiritum virtutis tuae sed omnia in men
sura & numero & pondere disposuisti. Vides quam multa numerauit sapiens qu£ deum ait
potuisse facere,cum tamen nunquam facta fuerint. Alia ergo potest facere,& aliter facere 9
facit.Et poss illa verba iterum ait Sapies,Misereris omnium,quia omnia potes,&dissimu­
las peccata hominum propter poenitentiam.Ecce laudat dei miserationem,quam inde co-
uincit,quod cum possit hominem peccantem statim é mundo tollere, vitam illi permittit
B qua poenitere possit,& venia promereri. Eadem etiam sententia in eodem libro,altero ta­
men capite,Sapiens repetit.Necpotest Vvitclesseuadere ea parte qua tentat, dices Deum SaPxiff
multa potuisse quae non fecit,potuisse inquam,fi voluisset. Sed nos dicimus quod potuit
cum tamen non voluit,quia ii voluisset,fecisset: vnde conuincitur vtnó voluerit quod nó
fecit.Praeterea Christus redemptor noster pridie 9 pateretur,& cum proximus esset vt ca­
peretur,Petro qui gladio amputauerat auriculam serui principis sacerdotum,dixit, An pu- Man.xxvi.
tas quia non possum rogare patrem meum,& exhibebit mihi pulfquam duodecim legio­
nes angelorum?Quomodo ergo implebuntur scripturae ? quia sic oportet fieri. Petrus ^vo­
luit magistrum vi & armis defendere,& impedire,fi posset,ne caperetur. At ipfcmet ma­
gister volens ostendere esse in manu sua non pati fi vellet,dicit fe posse roga ¡ e patrem fu5
vt exhiberet ilii duodecim legiones angelorum,qui facilius hoc exequi pollent. Venim li
cet hoc fe posse dixerit,constat tamen ilium non fic vt poterat fecisse. Et apud lohannem
C ostendens fe sola voluntate mortem passurum,& non necessitate absoluta,vt aiunt haereti­
ci,dicit,Proprei ea me diligit pater, quia ego pono anima mea,& iterum sumam eam.Ne- tohan.x# '
mo tollit eam a me,sed ego pono eam á meipfo.Potestatem habeo ponendi eam, & pote­
statem habeo iterum tumendi eam.Quibus verbis innuit manifeste fe habere potestate im
pediendi virtutem hominum machinandum ad mortem eius.ideo dixit,nemo tollit eam
a me.ac fi apertius ludaris diceret, Vos sititis sanguinem mcum,& morté meam anxie de­
sideratis. Hoc autem scitote quód me inulto & inuoluntario nullus vestrum prseualebit
Rursum,Beatus Paulus in ea qua: est ad Hebraeos epistola de Christo loquens ita dicit,Qui Heb.w
m diebus carnis fuL preces fupplicationefque ad cum qui posset illum faluu facere á mor-
te,cum clamore validos lachrymis osserens,exauditus est pro fuá reuerétia Quid hoc te- '
stimomo apertius desiderari potest?Paulus ait deum potuisse liberare Christum a morte
hoc est,ne talem pateretur mortem.Hoc tamen cum non fecerit, conuincitur deum aliud
D & aliter posse facere quam facit.Et in priore epistola ad Corinthios ait, Fidelis est deus i Cor*
qui non patietur vos teman supra id quod potestis. Non autem patimur aut permittimus '
(nam pati hic ponitur pro eo quod est tolerare aut permittcre)nifi ea quae curo aliter eue-
mrc possint,impedire nolumus ne ita eueniant-.quaecum non impedimus,sed finimus esse
prout sunt, tunc dicimur ea pati,aut tolerare,aut permittere.fNullus enim recte & vt decet
loquens dicerer, Ego non patiar ignem esse frigidumraut,patiar ignem esse calidum, quo­
niam nullus nostru potest facere vt ignis frigeat,aut impedire ne caleat.Cum ergo Paulus
dicat de deo 9 non patietur nos tétan supra id quod possumus,signum est 9 aliter eueni-
re potest,vt videlicet supra nostrá potétiá tentemur. Hoc auté ctii cótingeí posset. quia
tame ne ita eueniat,dcus nó permittit, ideo ait Paulus 9 non patietur nos tétari supra id
quod possumus.Exquo joco li redteconsideretur,aperte etiá ostenditur deum posse face-
re res aliter gfacit.deinde mutatio ipsa operationi) quae in creaturis deo iubente cótingit,
E apertissime ostendit deu polle lacere res aliter 9 facit.ná saepe contingit vt res aliter fe ha­
beant & ancer operentur 9 a natura iliis cócessum fueratrquac mutatio conuincit vt cu ali­
ter factum fuerit,non necessitate sed mera dei volutate ita factum esse credamus.Quód em'
mulier m muetute sterilis,prout de Sarra sacra narrat historia,postea senio cófecta pariat
prxter natura: ordinem euenit.Alina Baiaam cum loquitur,limites fuse conditionis exee’ Gcnxxi.
dit.Quae cu motum suum relinquens, stetit in fauorem filiorum Israel, vitra leges natura- Numxxif<
les hoc habuit. Virga amygdali nomine Aaron constituta,contra naturalem ordinem fine í?íuac x\
radice floret,cum esset aridas fructu emittit. In fornace ardente pueri inclusi nó combo- Danidf
rutur.Et ex petra arida qua: nullam humoris virtutem continebat, fluunt aqu* largissima: NumS
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORI TA E
adeo vtpro sexcentis millibus animarum suffecerint.Cum ha?c omnia pr^ter natura? ordi- p
nem eucniant,docemur vt cum iuxta natura? ordinem aliquid fit,credamus tunc etia Deu
aliter facere poffe. Accedit ad hqc,q> fi nihil contingenter eucnit,fed omnia necessitate ab­
soluta fiunr,orationes erunt prorsus inutiles. Vt quid deum oramus fi necessario euenit id
quod semel decretum est? Fruftraenim oramus fi id quod petimus, nobis etiam non pe­
tentibus fiet:autfi futurum non erat,impossibile est vt fiat.Frustra ergo oramus? Absit . Na
Matt.vi. dominus nos orare praecepit,& Dauid Rex orans in ieiunio & fletu, fperauit se poffe im~
ij.Reg.xij. perrare a deo ne filius suus moreretur,quanuis per Natham prophetam fuerat ei dictum,Fi
lius qui natus eft tibi,morte morietur. & cu postea vidit filium mortuu, dixit Dauid feruis
suis qui illum reprehenderant propter ieiunium & fletum, Propter infantem cu adhuc vi-
ueret,ieiunaui & fleui.Dicebam enim,Quis scit fi forte donet eum mihi dominus, & viuat
infans?Nuncautem quia mortuus eft,quare ieiuno?Ecce Dauid credit deum potuisse face- q
re de morte filii eius aliud quam fecit,& Petrus Abailardus hoc nó credit. Quapropter vi­
detur mihi velut alter Goliath,qui omnes filios Israel,id eft omnes sacros doctores ad bel­
lum prouocat:fed vide eum iam nunca Dauidepercussum & interfectum. Praeterea Chri-
Maitxxvi ñus patrem orans ait,Pater fi poffibile est, transfer calicem hunca me. At Christus qui sutu
ra praeuidebat,sciebat fe calicem potaturum : ergo iuxta iftorum sententiam impossibile
erat vt non biberet.Fruftra ergo orat?Abfit vtin tatam blafphemiam prorumpamus,vt di­
camus Christum petiuiffe patrem id quod impossibile erat sibi donari.Quod autem1 dixit,
Si poffibile eft,non dixit quasi dubitans de potentia,sed velut sciens diuinam voluntatem
cui reluctari nolebat.ideo quod hic dixit,Pater fi poffibile eft: alius Euangelista eandem
Lucx.xxij. orationem enarrans dixit, Pater fi vis. cx quorum duorum locorum collatione ostendi­
tur Christi verba fi cesse intelligenda, Parer fi poffibile eft,hoc eft, fi potest fieri ime caffa-
tione tuae voluntatis.nam huic contradicere Chriftus nolebat,sed volebat ea impleri: ideo
fubd.it,Verutamé nó ficut ego volo,sed ficut tu.Hieronymus autem,& Christianus Druth- H
marus qui illum imitatur,aliter exponunt,quanuis eorum expositio nostro primo proposi­
to non contradicat.Caeterum quod illa non fuerint verba de dei potentia dubitantis,ver-
Marc.xiiq. ba Marci conuincunt.Nam post illam orationem Marcus refert Christum fic dixisse,Abba
pater,omnia tibi possibilia sunt.quibus verbis apertissime innuit Deum poffe transferre ca
licem ab illo,nevidelicet illum biberet.cum autem non fic factu fuerit,conuincimus deum
poffe facere res aliter facit. Aduerfus hunc errorem militant ea quae inferius pro assertio­
ne liberi arbitrii dicemus.Lector ergo ex illo loco petat plura fi illa desiderat,quoniá oste
fa arbitrii libertate,conuincitur non omnia necessario euenire. Postremo ex xlv. articulis
Cociliúc5' sohánis Vvitcleff in cócilio Cóstantiéíi sessione octaua danatis,is vnus viccfimofeptimo
armen e. loco statuitur,quo dicit'Omnia de necessitate absoluta eueniunt.Qui simul cumaiiisvna
super omnes lata sententia damnatus eft. Aduerfus hunc errorem scripsit Thomas Vvaidé
in suo primo tomo doctrinalis fidei antiqua?,libro primo,articulo primo,a capite decimo I
vsque ad caput quartudecimu. Sed in illo loco aliquantulum tepuit,quoniá rarissimus fuit
in citandis testimoniis sacra? scriptura?,densior autem in citandis testimoniis aliorum sa­
crorum doctorum: quod faciendum non erat,praesertim quia expressa sunt scriptura? sacr<£
testimonias quia contra homines agebat quos costat testimonia hominú non recipere.

Gratia.
Elagii error notissimus est,qui ratum tribuit libero arbitrio, vt diceret abfq?
Pclagfus.
gratia Christi homine poffe omnia pr^cepta dei implere,& suis meritis vi­
tam aeterna consequi.Et cum super hac re ab aliis increparetur, catenus ces­
sit admonitioni,vt diceret gratiam non effe abiicendam velut prorsus inu­ K
tile,sed effe amplecteda,quia illa accedere facilius posset haberi gloria aeter­
na.quibus verbis innuebat fine gratia bcatitudine poffe acquiri, licet difficilius quam cum
Caelestinus. gratia. Hunc errorem post Pelagium docuit C^lcstinus quidam (vt opinor) monachus, cu­
ius autem gentis fuerit,mihi non est notum,quoniam Gennadius in catalogo illustriu vi­
rorum de illo differens,patriam fubticuit. Augustinus tamen in libro de ha?refibus, capite
Ixxxviii.dicit hui9 erroris fautores fuiste postea etiá appellatos Cclestinianos ab hoc Cq-
lulianus. lestino.Eunde tutatus est errorem Iulianus episcopus Capuanus,vir(vtait Gennadius)acer
ingenio,
 ADVÉRt HAERE. LIE. VIL DE GRATIA. Hf
A ingenio,in diuinis scripturis doctus,& qui aduerfus beatum Augustinum impugnatote iR
lius scripsit libros aliquot. Aduerfus hunc errorem tali temperamento oportet aggredis vt
sic gratiae necessitatem defendamus,q> non derogemus libero arbitrio.fic rursum libertate
voluntatis asseramus, vt eam egere gratia conuincamus. Vt autem hoc melius faciamus,
admonere prius oportet triplicem esse libertatem.Quaedam est libertas a culpa,de qua apo
stolus ait,Cum enim serui essetis peccati,liberi facti estis iustitia^.Et alibi • Vbi ipiritus do- Rom.vf.
mini,ibi libertas.Haro libertas non estilla qua dicimus liberum esse omne hominis arbi- ií-Coriií-
trium . Est alia libertas quae opponitur contra serui tutem miseriae, de qua etiam Aposto­
lus ait-Et ipsa creatura liberabitur á feruitute corruptionis in libertatem gloriae stlioru dei. Rom.vijs.
Neque haec libertas nostro proposito deseruit,quoniam non ab illa dicitur arbitrium ho­
minis liberum,Tertia libertas est quae opponitur contra necessitatem,aut verius coactio-
x nem, quoniam aliqua necessario sunt , vt gratia exempli productio spiritus sancti, dile­
ctio mutua personarum diurnarum,quae libere fiunt, quanuis necessario,non tamen ex co­
actione aut violentia,quia non nituntur in oppositum.Ab hac libertate vocamus hominis
arbitrium liberum. Hanc libertatem habet homo a fuá códitione, estque illi adeo insita,vt
abeo diuelli non possit. Hanc autem arbitrii libertatem non est nunc opus vt probemus,
quoniam aduerfus Pelagium agimus,qui plus iusto arbitrio humano fauit. Si qui auté fune --
qui hanc libertatem expugnant,non sunt modo citandi, quoniam alibi contra illos difpu-
tabimus.Caeterum vt arbitrii libertatem,& gratiae necessitatem simul ostendamus,est vlte-
rius aduertendum,voluntatis nostrae operationes esse triplices. Quaedam enim earum est vr ,
bona,vt velle dare eleemosynam egenti,propter deum. Alia mala,vt velle furari. Alia me­
dia,quae nec bona nec mala censenda est,vt velle fricare barbam,aut deambulare,nullo co-
fiderato fine ad quem hae operationes diriguntur, nam si aliquis illis operationibus praefi-
C geretur finis,ab ilio posset quaelibet illarum bonitatem aut malitiam accipere.His ergo ia-
ctisfundametis,quinq; addo catholicas assertiones.Prima, Liberum arbitria ex se & ex sua
conditione potest eligere qualibet volitionem malam. Secunda catholica assertio' Libem ~
arbitrium ex sola suae naturae conditionefnon excludo hic aut in prima assertione illam dei
generalem concaufationem) potest eligere quodlibet opus medium,quod videlicet nec est - ... .
bonum nec malum. Tertia catholica assertio • Liberum hominis arbitrium ex sola fuapo
testate,addita etiam illa communi & generali dei concaufatione,no potest sine aliquo dei
speciali auxilio bonum aliquod operari,quoniam femper circa illud praecedit qusedá mo­
nitio,aut attractio,aut inspiratio,aut aliquod donum naturae superadditum,quod ipse deus
mere gratis quibus illi placet,donat. Quarta catholica assertio, Postquam deus voluntatem
nostram excitauitad bonum,est in ipsa hominis voluntate haec potestas, vt deo monenti
& inspiranti consentiat,aut dissentiat. Quinta catholica assertio * Postquam voluntas no- ' .
D stra cum dei adiutorio coepit agere aliquod bonum, non potest sine eiusdem dei speciali
adiutorio bonum inceptum prosequi,& in eo perfeuerare. Ex istis ergo quinque assertio­
nibus apertissime patet quára sit nostri liberi arbitrii potestas,quanta sit etiam in libero ar-
bitrio gratiae diuinac necessitas. Verum fuperest vt ne solum docere videamur,ea quae dixi-
muSi, testimoniis scripturae sacrae comprobemus. De prima & fecunda & quarta assertioni­
bus internos & Pelagium conuenit:quapropter non est quod nunc pro carum assertione
laboremus.Restant igitur mihi solae duae probandae,videlicet tertia & quinta . Impotentia
nostram fatis aperte ostendit dominus per Efaiam prophetam dicens, Nunquid gloriabi- Esi<x,
tur securis contra eum qui secat in ea?aut exaltabitur ferra contra eum á quo trahitur? Quo­
modo si eleuetur virga contra eleuantem fe,& exaltetur baculus,qui vtique lignum est. Ec
ce vides qualiter deus fcipfum comparat artifici,nos auté securi aut serrae,aut alii iustrumé-
to quo mediante artifex operatur. At securis aut ferra nunqua lignu scindet nisi ab alio ad
E hoc moueatur.sic etiánostruliberu arbitria nunqbonu aliquid operari poterit, nisi a deo
moueatur ad illud agedu.Quomodo ergo si exaltetur ferra cótra eu qui secat in ea,sic 6nis
qui de bono opere gloriatur,& nó in domino gloriatur. Simillimu est huic quod diuinus
Psaltes air,Lingua(mquit)mea calamus scribae velociter scribetis. Efaias ostédit infirmitate Pfal.xl lis,
nostra ad opus,exéplo ferre pro hac re adducto. Dauid eande impotentia circa verba for­
mada docet,lingua fuá calamo coparás.Sicut enim calamus nunquá scribet nili manus feri-
b^iilu moueat:sic nullus potest aliquid boni dicere,nisi lingua eius a deo moueatur. Non Matth.x.
eni(inquit discipulis suis Christ9)vos estis qui loquimini,sed spiritus patris vestri q loqui­
tur in vobis.Et Paul9 ait,Nemo potest dicere domin9 Iefus,nisi in spiritu sancto. Pretcrea i.Cor.xij.
f
 kaleonsi.de castro, minoritae
Hiere.x. Hieremias propheta dicit,Scio domine quia non est hominis via eius,nec viri est vtambu p
let Lc dirigat grcíTus suos. Vide quid dicar.Non negat esse in hominis potestate ambulare,
nam hoc potest homo cum sola dei generali concausatione: sed negat eñe in hominis po­
testate recte ambulare,vt videlicet dirigat grcíTus suos ad finem quem omnes quxrimus,fci
Psal.xxxvi hcet gloriam aeternam. Hoc autem Dauid expreffiusdocct.A domino(inquir)greiTus ho­
minis diriguntur.ideo suam agnoscens infirmitatem,adiutorium petit á domino, dicens,
Psal xvi. Perfice grcíTus meos in semitis tuis,vt non moueantur. veftigia mea.Et iteró, GrcíTus meos
Psal.exYiifi dirige fecundum eloquium tuum,& non dominetur mei omnis iniustitia. Erubescat ergo
Hiere,xvif. Pelagius dicens vnóquemq; suo arbitrio regi. Et idem Hieremias dominó orat dicens,Sa­
na me domine,& fanabor.Saluum me fac,&faluus ero,quoniam laus mea tu es. Si Hiere­
mias poterat feipfum fanare,vt quid a deo illud petit?Rurfum per prophetam Osee iterum
Ofee.xüj, Deus eandem sententiam docet dicens,Perditio tua Ifraehtantummodo ex me adiutoriu Q
tuum.Haec ex veteri testamento testimonia sufficiant.Nunciam ad nouum,in quo veritas
Ioha.xv. clarius lucet,accedamus.Sine mc(inquit Christus) nihil potestis facere.Si nihil possumus,
quomodo poterimus fine illo vitam aeternam consequi ? Et iterum eadem veritas ait, Ne­
Joha.vi. mo poteft venire ad me,ni fi pater qui misit me^raxerit cum. Praeterea in illa oratione qua
Matth.vi. verus magister nos docuit,dicitur, Adueniat regnum tuum.quibus verbispetimusa deo glo
riam cxlestem,qua: cft regnum dei aeternum.Et iterum in alia petitione habeturEt ne nos
Ibidem. inducas in tentationcm,fed libera nos a malo. Haec omnia vnus & verus magifter nos do­
cuit petere a patre luo. At fi haec omnia nos possemus consequi per solam nostri arbitrii po
teftatem,non effiet opus nos ea petere á deo. Ex quo facile conuincitur neminem poste vi­
tam aeternam consequi,aut omnia peccata cuitare fine dei speciali auxilio . Verum hic di­
cet Pelagius tales petitiones non effe inanes, quia ctfi nostrum liberum arbitrium omnia
illa postit,difficilia tamen fune illi. Ad hoc ergo dicit petimus, vt eo adiuuante facilius aífe- H
quamur,qux fine illius adiutorio difficile assequi possemus. Sed hoc Pauli testimonio reii-
Rcm.viij. citur,qui in epistola ad Romanos ait,Quos iustificauit,hos & magnifícame. Nó dixit,quos
iustos inuenitssed dixit,quos iustjficauit:vc his verbis doceret nos quod omnis nostra iu-
Rom.x. stificatio ab ipso deo est,& non a nobis.ideo itera ait,Neq; volentis neq; currentis,sed dei
est miferentis.Quibus verbis apertissime docet nihil nos posse fine dei speciali auxilio. Na
quid qu^fo est illud quod ait,neq; currentis?Per illa náq; verba docet q> nó solum remissa
volutas & tepida,sed etiáqux nimio arde at desiderio,& qux quátólibet vehemente adhi­
beat conatu,nó potest ex fe vita aeternam assequi,sed hoc ex sola d.ei misericordia pendet.
Hoc est enim dicere,neq; voletis neq; curretis: quonia qui currit,magis circa motu cona­
tur,Lt eius mebra vehem étiore impulsu agitatur á corde,q si lento gradu incedat. Et in alia '
!.Goráfi. epistoía*Nó cp fufficiétes fimus cogitare aliquid ex nobis, quafi ex nobis, sed fufficietia no
stra cx deo est.Quid hicrefpódebit Pclagi9?Si nó fumus fufficiétes cogitare,min9 & velle, I
quonia quae nó cognoscimus,velle nó possumus. Et fi velle bona non possumus, nec ope­
rari valebimus.Noffra(inquit)fufficientia-ex deo eft.Et quid Pelagius ait?Nostra(inquitPe
lagiusjfiifficietia ex nobifipfis est,sed facilitas ex deo. Apertissime ergo Pelagius pugnat có
Pauli doctrina , hoc est cum fide catholica. Et in alia epistola eandem sententiam repli-
ij.Conn.ix cat dicens,Potens est autem deus omnem gratiam abudare facere in vobis,vt in omnibus
femper omnem sufficientiam habentes,abundetis in omne opus bonum.Eccc vides quid
nobis conferat gratia,non certe solam facilitatem ad opus bonum,vt Pelagius dicit,sed có
fertnobis omnem sufficientiam. Non ergo fumus nos sufficientes fine dei gratia. Praeterea
cum idem Paulus rogaret dominum tertio vt auferret ab eo stimulum carnis, responsum
ij.Cor.xij. est iiii i domino * Sufficit tibi gratia mea.Non enim dixit dominus Paulo, Tu ipse suffi­
cis,sed dixit,sufficit tibi gratia mea. Quod fi Paulus hoc quod petebat,potuisset, quanuis
difficile, praeftare,merito respondisset illi dominus illud quod beatae Luriae pro suae matris K
salute beatam Agachara deprecanti, eandem Agatham respondiste fertur. Vt quid (in­
quit) a me petis virgo Luria,quod ipsa poteris matri tuae praestare continuo? Verum
quia Paulus non poterat tam improbae tentationi Sathan^ etiam cu magna difficultate re­
sistere, ideo dominus dicit illi,Sufficit tibi gratia mea. Rursum , in epístola ad Ephesios
Ephefij. idem Apostolus ait, Gratia enim estis faluati per fidem, & hoc non ex vobis. Dei enim
donum est,non ex operibus,ne quis glorietur. Pelagius ne in totum videretur tollere auxi­
lium diuinu,dicit fidem este donó dei,& fine illa nos non posse faluari,atq; ideo dicit nos
hoc debere deo,quod scientiam nobis dedit qua illum veré cognosceremus sciremus
ea qux
 ADVÉR. HAERÉ. LIB. VIL DE G R A T ÍÁ¿ tzs
A ca quz agenda effentrqua scientia habita, dicirnon eíTe nobis opus vlteriore dono gratiae
aut charitatis,quoniam nec charitatem vult fateri donum dei,neque eam dicit eñe necefla-
riam,fed sufficere solam fidem cum nostri arbitrii potestate: & hoc modo interpretatur il­
lud testimonium Pauli quod proxime citauimus’Gratia estis falúa ti per fidem . Sed atten­
dat Pelagius quod Paulus non ait nos effe sainaros sola fide, sed gratia , & hoc per fidem.
Nam fidem solam aut scientiam non sufficere,idem Paulus testatur,dicens, Si habuero o- i-Co/.xiiji
mnem scientiam,& tantam fidem vt montes transferam, charitatem autem non habeam,
nihil mihi prodest.Deinde in epistola ad Philippenses ait,Deus est enim qui operatur in Philippis-
nobis velle & perficere pro bona voluntate. Si deus eft qui operatur,non ergo scientia fuf
ficit.Cum autem dixit,velle & perficere, docuit vt credamus gratiam dei effe necessariam
non solum ad bonum aliquod incipiendum, sed etiam vt poffimus in bono incepto per-
£ feuerare.Nam hoc eft perficere, quoniam qui coepit aedificare,& non potuit consummare, Matth.x,
hic non eft perfectus vir:sed qui perfeuerauerit vfq; in finem, hic faluus erit.Haec autem fa
lus non habetur nisi per gratiam dei. Paulus naqj in epistola ad Titum ait, Apparuit beni­ ad Titu.iíf»
gnitas & humanitas faluatoris noftri dei,qui nó ex operibus iuftitiae quae fecimus nos, sed
fecundum misericordia suam faluos nos fecit,per lauacrum regenerationis & renouationis
spiritus sancti,quem effudit in nos abunde per Iefum Christum faluatorem noftrum,vt ju­
stificati gratia iplius,haeredes fimus fecundum spem vita: aeternae. Potuissem hic sacrorum
virorum plurima producere testimonia,sed cum feripturq facr^ tam aperte pro nobis tefté-
tur,superflua erit hominu testimonia citare.Colligimus ergo cuiuslibet boni initii,&cius-
dé perfeuerantiá, a diuina gratia pendere,& nó ex solo hominis arbitrio.Cuius rei signum
eft illud quod dominus praecepit dicens,Offeretis in loco illo quem dominus elegerit,holo Deu.xtp
caufta,decimas & primitias manuum veftraru.Quid sunt primitiae manuu nostrarum iuxta
C moralem intelligentiam,nifi initium noltrae bonse operationis ? Et quid per decimas con­
gruentius intelligi poteft ^perfeuerantia , & totius boni operis cóplementu? Iota lex de­
cem mandatis cótinetur, quibus vita polfumus affequi aeternam.Primitias ergo & decimas
domino offerre tenemur, quia boni initia & illius cópleméti domino sunt tribuida,^ illa
in nobis & per nos operatur.Scd opus eft vt Pelagianori objectionibus respondeamus. Pri Pdma ob>
mo fic nobis obiiciunt.Nullus peccat in eo quod vitare nó poteft. Si ergo nó eft homini le¿ 10’
libera praecepta omnia adimplere,*& peccata omnia vitare,cu nó vitat,nó peccat,quia hoc
ipsum vitare nó poterat.Gui respondemus,hanc effe noftri arbitrii potestate,vt deo mone
ti có sentiat, Lc deo operanti cooperetur.Deus auté nnnc£ feipfum nobis negat,immo fem-
per paratus eft vt nos excitet & adiuuet.Paulusnanq; ait,Fidelis eft deus,qui nó patietur ¿Corín.x.
vos tentari supra id quod porcftis.Inde ergo homo culpatur,nó quia solus non facit, cum
hoceffet illi impossibile,led quia deum monété nó audit, ad eius vocem nó excitatur,i 1-
D li vocati nó respondet. Nam de haere queritur dominus de peccatoribus,dices,Vocaui,& Prouerb.L
renuistis: St extendi manu meá,&nó fuit qui aspiceret. Defpexiftis omnecófiüu meum, &
increpationes meas neglexiftis.Ego quoq; in interitu veftro ridebo, St subsannabo cú vo­
bis id quod timebatis,aduencrit.Ecce iam vides de qua re domin9 peccatores accuset,quia
scilicet vocauit,St noluerunt illi respondere,noluerat facere iuxta eius cósilii.nec impoté-
tiam aut infirmitate propriá causari poterat, quia ipse extédit manu fuá vt eos adiuuaret,
cms tamé adiutorii neglexerunt. Extendi(inquit) manu meá,St non fuit qui aspiceret. Si
quispiam casu in fouea caderet,ex qua furgere St exire nó posset,St illi alter manu praebe­
ret vt illum iuuarct St fic exiret,nóne merito culpádus effet fi adiutoriu reficiens,in fouea
manere veiletiQuod fi postea incrcpetur quod in fouea manet, St non exierit, poterit ne
merito causari quod exire non potuit?Non certe:quia etsi solus nó potuisset,potuiffet ta­
men ci adiutorio alterius,quo vti noluit.Sic etiam licet homo fe solo nó possit omnia dei
j5 praecepta implere,& omnia peccata vitare,poteft tamen haec omnia cú dei adiutorio face-
re:quapropter peccator culpatur,quia deum monentem nó audit,& adiuuanté negligit,ih
lius auxilio vti noluit. Secundo fic obiiciut.Si deus omne bonú quod eft in nobis, opera- Secunda
tur:nulli ergo erit nostru meritu,nulla noftra merces.Cui ego similiter obiiciédorefpon- obiectio.
deo.Si nostri arbitria fe solo omnia bona operari poteft,nó eft cur de bonis openb9 a no­
bis factis deo gloria reddamus, fcd nobis ipfis,qui operati fumus illa,gloria vcdicare iure
poterim9- Abiit tamé vt quifj hoc apud fe cogitet.Diuinus náq; Psaltes ait,Nó nobis do- pBfcxiif.
mine nó nobis,sed nomini tuo da gloria. Stiteri,Gloriabitur in te ones qui diligút nomé p
tuum.Et Paulus,Qui gloriatur (inquit) in domino gl orietur. Pelagius ergo qui in fe St non i-cLTvff
f ii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
in domino gloriatur,non diligit nomen domini,quoniá omnes qui diligunt nomé domi- §
ni,in illo gloriantunilli tribuentes gloriam omnium bonorum suorum,& fibiipfis imputa­
res sua opera mala.Quid ergo Pelagi gloriaris in malitia,qui potens es in iniquitatc?Cum
non fis tam potens ad bonum quantum ad malum,qux est hxc tua malitia, vt glorieris de
Esa.xlifi bono,qui potens es in iniquitate? Vide quid dicat ipfcmet deus,Gloiiam meam alteri non
Ioha.xiiif, dabo.Sed quid dabis nobis domine? Pacem ,inquit, meam do vobis,pacem meam relin­
quo vobis. Nobis pacem, illi gloriam. Hanc rerum distributionem nato domino angeli
Luca: i|, cecinerunt.Gloria(inquiunr) in excelsis deo,& in terra pax hominibus . Deo glori a,homi­
nibus pacem reddunt angeli. Dic ergo Pelagi, vis tu gloria a deo praeripere,quam illi red­
dunt omnes angelorum chori, & quam ipse libi ipsi feruauit? Quod si gloriam deo cogeris
reddere, quomodo illi das gloriam si tu omnia dicis te operari ? Sed ne videamur obie-
ctionem obiedtione eludere,obiectioni illius clarius respondeamus,sic deo gloriam red- Q
dentes,vt nostra merita non euacuemusrsic rursum nostrum meritum afferentes, vt gloria:
diuinx nihil detrahamus. Nostrum enim liberum arbitrium(vt supra iam docuimus) ci­
tra dei monitionem,prxuentionem,& cooperationem, non potest aggredi aliquod opus
vere bonum. Cum tamen á deo monitum & pramentum fuerit,potest deo monenti obe-
dire,deo operati cooperari. Ecce duo,dei videlicet monitionem,& nostram obedientiam:
dei operationem , & nostram cooperationem : qux duo Paulus simul innuit dicens, Spi-
Rom.vin. ritus est qui adiuuat infirmitatem nostram . Et alibi clarius hoc ipsum expressit dices,Dei
i .C orináis, enim coadjutores fumus.Ex quibus verbis aperte fatis colligimus in eodem opere simul &
deum & nos operari. Et iterum cum multa bona per ipfummet facta,& fe plus omnibus h
boraffe dixissetznc forte gloriam bonorum operum sibi ipsi arrogasse quispiam putaret,
l' oriXV’ subiunxit, Non autem ego, sed gratia dei mecum . Non dixit,per me:ne forte inde aliquis ^
conficeret illu fuisse velut instrumento in operado:sed dixit,gratia dei mecum,vt per hoc
ostenderet fe fuisse dei cooperatorem. Deus ergo prxuenit monendo, excitando, nos aute
sequimur eum,dum illi monenti obedimus per consensum :& cum iuxta illius monitione
operamur,ille adiuuat infirmitatem nostra. Quibus duabus rebus respondent dux alix,vi­
delicet gloria & meritum , ita vtdeo reddamus nos gloriam ,deus autem nobis reddat iu­
xta meritum nostrum. Quia enim ille prxuenit nos in opere, ad illud nos excitans, & i-
pfo opere adiuuat nos,sine cuius adiutorio nihil agere possemussideo debemus illi gloria
tanquam primx illius operis origini. Ex hoc autem quód nos monitioni illius consenti­
mus,qui tamen dissentire poteramus,debetur nobis merces & prxmium, Scinde meritum
Rom.virj. nostrum.Debetur inquam,non ex operis natura,quia(vt ait Paulus)n6 sunt condign^ pas­
siones huius fcculi ad futuram gloriam quxreuelabitur in nobis:fed debetur ex iurc pro­
missionis. Hanc enim legem nos natura docuit,vt quod quisqj promisit, debere fe credat.
Opus ergo quod meritum dici potest,sine duobus effici nequit, sine dei videlicet prxue- *
tione & assistentia,& sine nostro cosen fu & cooperatione. In primo est dei gloria,in secu-
E&ig.xxvi» do est meritu nostru.Qu^ omnia vno verbo propheta nos docuit dices,Omnia opera no­
stra operatus es nobis domine. Cu enim dixit,Opera nostra,aperuit nostrá circa illa ope-
rationerquoniam si circa illa nihil operaremur,nó diceretur opera nostra. Cum autem di­
xit deo,operatus es,ostendit idem opus nostrum,esse opus dei, quia in illo eodem opere
deus adiuuat infirmitatem nostram,operans nobiscum . Dicens autem nobis, innuit meri­
tum nostrum:quia licet ille nobiscum operetur,ad nostrum tamen commodum est illius
psal.xv. cooperatio,non ad suum,quia bonorum nostrorum ille non indiget. Tertio nobis obii-
Teria ob> ciunt dicentes,Sicut potest liberum nostrum arbitrium de bono in malum corruere, quare
non etiam poterit de malo ad bonum resurgere ? Quibus nos respondemus,quód nó tam
o-*1 facile quis potest exire de fouea,quam facile in eam potest labi.ita etiam quanuis sola vo­
luntate in foueam peccati quis cadat,non tamen inde sola voluntate sine dei gratia eu ad- k
iuuante exire potest.Sed dices,Quid ergo?Nunquid per peccatum perdimus liberum arbi
trium?Abiit. Verum perdimus per peccatum gratiam diuinam,cuius auxilio libera nostra
arbitrium,bonum poterat operari,qua iam sublata amplius nó potest bona operari quod
j ad vita perducat xterná.Sed iam opus est vt eccleiix definitionem producamus.Concilia
M°kuha! ^i'l^uitanñ,capite quarto suorum decretorum de hac re per hxc verba definifQuifquis di
Mum " xerit candé gratia dei per Iefum Christum dominu nostrum propter hoc tantu nos adiu
uare ad nó peccandum,quia per ipsam nobis reuelatur & aperitur intelligétia mádatorum,
vt sciamus quid appetere,quid vitare, debeamus, nó autem per illa nobis prostari,vt quod
faciendum
 ADVER. HAERE. LIB. Vil. DE GRATIÁ. 139
A faciendum cognouerimus,etiá facere diligamus,atq; valeamus, anathema iit. Ec cap. v.rur­
sum aic.Item placuit,vt quicunque dixerit ideo nobis gratiam justificationis dari, vt quod
facere per liberum arbitrium iubemur,facilius possimus implere per gratiam , tan quam ii
gratia non daretur,non quidem facile, sed tamen possimus etiam ime illa implere diurna
mandata , anathema fit. De frudi bus enim mandatorum dominus loquebatur,vbí nó ait,
Sine me difficilius potestis facere: sed ait, Sine me nihil potestis facere. Haec concilia Mi-
leuitanum . Aduerfus Pelagianos scripsit beatus Hieronymus tres dialogoru libros.Beatus
Augustinus plures cótra eosdem edidit traóiams, videlicet De peccatoru meritis & remis­
sione ad Marcellinum libros tres. De natura & gratia contra Pelagianos librum vnum . De
gratia Christi contra Pelagium & Caelestinum libros duos. Cótra duas epistolas Pclagia-
norum,ad Bonifacium libros qua tuor. Contra Iulianum Pelagianum libros fex. De gratia
B & libero arbitrio ad Valentinum librum vnum.Contra Pelagianos hypognosticon libros
fex,in quorum tertio de haere disterit, quanquam hoc opus non este Augustini Erafmus
opinatur. Extat etiam Prosperi Aquitanici elegans opusculum delibero arbitrio aduerfus
colluctatorem,in quo de hac re disputat. Beatus Bernardus scripsit aliud opusculum de gra
tia &■ libero arbitrio. Iohannes Triremius in suo catalogo ecclesiasticorum scriptorum re­
fert Gennadium scripsisse etiam aduerfus Pelagium,sed hoc opus fateor me non vidisse.
Ecunda haeresis docet gratiam in baptismo semel receptam, postmodum amitti non

S posse.Huius haeresis author fuit Iouinianus quidam monachus Romanus, qui mona- íouíniaw
chatu reiecto velut canis ad vomitum reuerfus est.Hic inter alios errores hunc etiam
docuit,dicens eos qui plena side per baptismum renati sunt,non posse postea peccare. Huc
errorem (vt beatus Augustinus libro de haeresibus cap.Ixxxviii. refert) docuit etiam Pela- peiagiUSe
gius,dicens vitam iustorum in hoc seculo nullum habere peccatum, tanquam si is qui fe-
C mei iustus est,iam amplius peccare nonpossit.Hanc tamen erroneam doctrinam caelestia
simul & terrestria expugnant. Nam daemones in gratia fuisse adeo creatos iam superius m
titulo de diabolo ostendimus. Hi autem non fuerunt stabiles in gratia, neque in veritate,
immo in illis inuenta est iniquitas. Videbam (inquit) Satanam sicut fulgur de caelo caden- LlIca, x>
tem. Quid ergo nobis futurum putas? Er in angelis suis deus reperit prauitatem, quanto i0b. iuf.
magis hi qui habitant domos luteas, qui terrenum habent fundamentum , consumentur
velut a tinea?Si in caelo ruinae,quáto magis in terra ? Si Lucifer ille qui mane oriebatur, & £sa.xiiif.
qui in deliciis paradisi fuisse, & omni lapide precioso ornatus describitur, cecidit, quis de Eze.xxvnj.
sua constantia praesumet? Nunquid fortiores erunt homines quam angeli? Absit vt hoc a-
liquis de se praesumat,Sed iam ad hominesdefcendamus.Deus creauit hominem rectum,
& tamen postea contempto dei praecepto, vt placeret vxori,comedi t de fructu iigm vetiti. Gene.iilf.
Loth in Sodoma iustus inuenitur,quapropter cum tota duitas periret incendio,ipse fama- Geneixix.
D tur,& post modicum tempus ebrietatem ex culpa sua patitur,& cum filiabus suis coit. Da-
uid de post sectantes eligitur in regem , & a Samuele ex praecepto dei vngitur , postea ta- \\ Reg.xvi,
men & adulterium,&homicidium committit.Salomon huius silius a domino prius dilc- KcSXI<
ctus,St ab eo sapientia vitra omnes homines est donat9: quis tamen dubitat eu postmodu
fuisse mulierosum & idololatrá?Plurima possem ex veteri instrumento proferre exempla,
sed breuitati consulens omitto . Ad nouum accedamus. Pridie quam dominus Iefus Chri­
stus pateretur,cocnante ilio cum apostolis suis,dixit Petro,cum illum lauareveliet-Qui lo Iohan.xiif,
tus est,non indiget nisi vr pedes lauet. vos mundi estis,sed non omnes. His verbis desi-
gnauit apostolos esse in gratia.quod autem ait, sed non omnes, constat fuisse dictum pro­
pter ludam qui tunc volebat Christum vendere. At qui mundi erant,postea relicto magi­
stro omnes fugerunt,& scandalum passi sunt, & Petrus ter magistrum negat. Quid his
iouinianus,quid Pelagius etiam respondere poterunt?Quod si alterum adhuc desideras ex­
emplum,audi . Nicolaus Antiochenus diaconus ab apostolis eligitur tanquam vir boni Act.vi,
testimonii,& plenus spiritu sancto, vt cum Stephano & aliis quinque viduis ministraret,
male tamen a multis postmodum audiit,propter illud quod dominus in Apocalypsi ait,fe Ap0Ca.if,
odisse facta Nicolaitarum. Praeterea in illa oratione quam dominus nos docuit, dicimus, P
Dimitte nobisdebitanostra.St iterum, Et ne nos inducas in tentationem . Qiiod si (vt
Iouinianus ait) homo qui plena side baptizatus est,non potest a daemone fubuerti,
hacc oratio non congruit homini baptizato , atque ideo nec toti ecclesiae. Ecclesia ta­
men illam quotidie cantat. Rursum vas illud electionis castigat corpus suum, Se in fer- ¿.Corin k
- ihtutcm redigit,ne forte aliis praedicans, ipse reprobus inueniatur.Etad Corinthios feri-
f i ii
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
ij.Cor.xi. bens ait, Timeo ne sicut serpens decepit Euam astutia sua,ita corrumpantur sensus ve- B
stri a simplicitate qu<£ est in Christo.Quod si tanta est post baptismum securitas,quare Pau
í.Cor.x.
lus trepidat timore vbi nullus est timor?Quare etiam monet alibi dicens, Et qui libi vide­
tur stare,videat ne cadat. Et Galatas reprehendit quód a recta via difeeiserint. Sic enim
Galatas-v. ait,Currebatis bene, quis vos impediuit veritati no obedire?Demum dominus in Apoca­
Apoc.rj. lypsi per Iohannem apostolum angelo Ephesi ecclesiae ait,Scio opera tua, & laborem , &
patientiam tuam,& quia sustinuisti propter nomen meum,&non defecisti:sed habeo ad-
uersus te quod charitatem tuam primam reliquisti.Vnde ergo tantam securitatem promit­
tunt louinianus Sc Pelagius iis qui semel in baptismo iustificati sunt ?Videtur ergo mihi
Hiere,vi. isti haeretici este illi de quibus per Hieremiam prophetam dominus queritur dicens, Cu­
rabant contritione filiae populi mei cum ignominia,dicentes,Pax,pax,& nó erat pax. Sed
iam videamus cui fundamento innitantur,& ostendamus tam debile esse,vt vno digito q
iJoha.iij. euertere illud postsimus. Adducunt enim pro fe illud Iohannis in prima canonica, Omnis
qui natus est ex deo, peccatum non facit. Sed hoc statim corruit, quoniam non ita este
intelligendum,vc illi putant, verba quae sequuntur,aperte conuincunt. Nam statim fub-
iunxit, caussam eius quod dixerat reddens, Quoniam (inquit) femen ipsius in eo maner.
Semen dixit gratiam aut charitatem, per quam filii dei efficimur . Cauffa ergo quare qui
ex deo natus est,non peccat,est^quia femen dei,id est gratia,in eo manet . Non est enim
possibile vt quis in gratia existat,& peccet, illa enim duo ad idem tempus referenda sunt
vt simul cohaerere non postsint, videlicet in gratia esse,& peccare . Nam si ad diuerfa tem­
pora referas,vt qui semel in gratia manserit,in posterum peccare non postsit, tunc faceres
i.Iohan.i. Iohannem fecum pugnantem. Nam in eadem epistola prius dixerat, Si dixerimus quia
peccatum non habemus,nos ipsos seducimus,& veritas in nobis non est. Et iterum, Filioli -
mei,ha?c scribo vobis, vt non peccetis. Si omnis qui natus est ex deo,no potest in postera ^
peccare,frustra monet ne peccent. Aliter hunc locum exponit beatus Bcrnardus,qui in li­
bro de natura & gratia, dicit illud csseintelligendum de pra?destinatis,quorum peccata si-
qua sunt,non imputantur ad poenam,quoniam digna poenitentia hic purgatur, atque ideo
ICor.xirj, non peccant,peccato inquam ad mortem . Quod si pro fe citent illud Pauli,Charitas nun­
quam exciditmihilnos mouet, quoniam ibi Paulus non negat charitatem semel habitam
amitti poste in hoc secuto,sed docet charitatem quam in hocfeculo habuerimus,in futuro
feculo non excidere:quemadmodum de Ede docet,quam in alia vita, succedente clara vi-
sione,amittimus. Itaque ibi confert charitatem Edei & prophetiae, & reliquis virtutibus,
quas cum dicat in alia vita non esse, solam tamen charitatem dicit ibidem manere . De
Condliu hac re extat concilii Mileuitani definitio,quod in sexto suorum decretorum capite ita ait,
Mileuitay
Item placuit,quod ait sanctus Iohannes apostolus, Si dixerimus quia peccatum non habe­
num.
mus,nos ipsos seducimus,& veritas in nobis non est:quifquis sic accipiendum putauerit, I
vt dicat propter humilitatem non oportere dici nos non habere peccatum,non quia veri­
tas est, anathema sit. Et capite octauo iterum, Item placuit vt quicunque verba ipsa do­
minica? orationis vbi dicimus, Dimitte nobis debita nostra, ita volunt a sanctis dici, vt
humiliter non veraciter hoc dicatur , anathema sit. Quis enim ferat orantem, non ho­
minibus sed ipsi domino mentientem,qui labiis sibi dicit dimitti velle, & corde dicit qu^
sibi dimittantur debita non habere ? Haec concilium Mileuitanum . Aduerfus louinia-
num scripsit beatus Hieronymus duos libros, St infecundo contra hunc errorem dis­
putat.
Ertia hxresis docet omnem hominem iustum scire fe esse in gratia,& esse certum de
Lutherus.
T fuá iustitia. Huc errorem primus,quod sciam,docuit Lutherus.Cu qua doctrina, alia
ciufde Lutheri assertio velut ex diametro pugnat. Dicit en! alibi,nemine esse certa
fe no femper peccare mortaliter,propter occultissimum superbia? vitium. Quomodo ergo K
quis erit certus fe esse in gratia autcharitate,finó est certus fe non peccare mortaliter? Nu-
quid poterunt haec duo simulinesse alicui,vt gratiam aut charitatem habeat, & mortaliter
Pfal.xcviij. peccet ? Absit. Iniquos enim deus odio habet, tantum abest vt grati illi sint. Praeterea sa­
Eccls.ix. piens ait,Nemo scit vtrum amore an odio dignus sit, sed omnia in futurum [eruatur incer
ta . Ecce Lutheri impudentem arrogantiam,quoniam quod sapiens fatetur fe nescire, Lu­
therus fe Se alios scire contendit. Quapropter videtur mihi esse feme.illius serpentis anti­
qui,qui dum primis parentibus scientiam promisit,fcientiam sustulit. Rursum Job ille vo
Iob.ix. ce domini laudatus,cui suo tempore similis super terram noninucniebatur,ait,Si venerit
?d me
 ADVER. HAERE. LIS. VIL DE HAERETICO. 14.0
A ad me, no videbo eum.si abierit,non intelligam. Ad quem autem venit deus nisi ad ilium
qui mandata eius feruat?Sie enim ipse ait,Si quis diligit me,sermonem meum feruabit, & Ioha.xiiif.
ad eum veniemus.Recedit etiam ab eo qui mandatis illius non obtemperatJob ergo fate­
tur se nescire quando deus venit ad eum,aut quando recedit ab eo . Et iterum,Si simplex Iob,IXi
fuero,hoc ipsum ignorabit anima mea. Et tamen Lutherus non veretur dicere omne ho­
minem iustum elle certum fe elle in gratia . Accedit ad haec quod ait Paulus, Nihil mihi i.Cor.iitf*
conscius sum,sed neq; in hoc iustificatus sum . Potuissem pro hac re plura sanétorá viro­
rum testimonia citare,sed quoniam res e It aperta ex sacris literis,ilia producere nolo, bre­
vitati studens. Aduersus hunc Luthcri errorem,nullum reperi scriptorem, sed solum vidi
definitionem facultatis Parifienfis in hac parce illum damnantis.

Haereticus.
Verunt quidam adeo dementes, vt dicerent omnes haereticos bene ^ent^'n ^ctor«.
re: quam sententiam (vt Philaster ait) asseruerunt quidam dicti Rhetorii.
Verum haec assertio adeo rationi repugnat,vt Augustino in libro de haere-
sibus capite ixxii. videatur impossibile, vt aliquis suae mentis compos hoc
sentire posset. Cum enim plures finthaerefes ex diametro pugnantes ,non
eítpoffibile vt vtraque earum credatur esse vera,non certe magis quam credere duo con­
tradictoria simul vera. Quapropter non est quod aduersus hanc dementiam pugnemus, fo
Ia narratione eam expugnasse credimus,quoniam feipfam oppugnat.
Ecunda est haeretis quae docer haereticos non effe aliqua corporali poena puniendos,

S sed esse iudicio diuino relinquendos. Verum de hac re nihil impotentiarum dicemus,
quoniam specialem prolixum de hac re paramus tractatum,qui de iusta haereticorum
punitione inscribitur.
Ertia haeresis est qu^ docet omnem illum esse ccsendum haereticum,qui quouis mo­

T do laethaliter peccat. Hanc haere sim prodiisse tempore Gregorii papae huius nomi­
nis vndccimi,testatur Nicolaus Eimerici in suo directorio inquisitionis, nec tamen
prodic quis illius fuerit autor: sed tantum dicit Gregorium vndecimu habito prius pleno
(vt decebat)doctorum virorum consilio damnasse hanc assertionem velut haereticam,Lcr
vera catholicae fidei regula deuiantem . Et certe nisi quaestionis difficultas ex sola nominis
significatione penderer, clarissime patet non omnem peccatorem,etiam si laethalc sit illius
crimen , effe haereticum . Nam cum duo sint peccatorum genera, vnum cum ea fiunt quae
D facienda non erant, alterum cum ea deferuntur quae facere tenebamur: fi hoc fecundo
modo quis peccet, quo pacto illum dices haereticum,quem nihil egisse aut docuisse con­
stat? Praeterea fieri potest vt aliquis graue aliquod crimé committat, & fe male agere sciat:
nam alioqui verum non effet quod Saluator ais Filius qui nouit voluntatem patris,& nó Lucae.xij,
facit fecundum eius voluntate,vapulabit multis. At Christus Saluator noster qui ipfamet
veritas est,mentiri non potuit. Fieri ergo potest vt quis male agat etiam cum fe male a-
gere credit. Non enim tam morigera est voluutas,vt femper intellectui sibi consulenti ce­
dat, immo saepissime illius consilium dedignatur, & consilio illius spreto quodlibet agit.
Ille igitur qui iuxea hunc modum contra dei praecepta agit, peccat,non tamen haereticus
ab vilo viro docto & catholico censebitur. Qui enim fieri potest vt qui nulli haere fi adhe»
ret,haereticus fit? At vbi nó est error in fide,ibi haeresis effe nonpoteshquonii haeretis op­
ponitur fidei Qui ergo male agens,fe male agere credit, haereticus non est dicendus, quo
^ fit vt non omnis peccator fit haereticus dicendus. Deinde fi omnis peccator effet censen­
dus haereticus,oporteret omne peccatorem post primam & fecundam correptionem de­
ificare : quoniam Apostolus Paulus ait - Haereticum hominem post primam & fecundam ad Títiif*
correptionem deuira. Aliter tamen faciendum effe Christus nos docuit,qui fecundo pec- Matt,xviii*
cantem non vitandum dixit,sed ecclesiae denunciandum. Neque opus est vt aduersus hic
damnatam haerefim amplius disputemus,praesertim quod supra libro primo capite nono
ex sanctorum virorum doctrina ostendimus quis vere haereticus dici debeat:ex quibus a-
pertiffime constat non omnem peccatorem effe dc haerefi notandum,
f iiii
 f. alfonsí de castro, minoritae

Horx Canonicae. R

N(er alios errores quos impingit Valdenfibus Aeneas Syluins in libro de

Valdcnscs
origine Bohemorum,is vnns est quo docent in horis canonicis cantandis
dicedifquefrustra tempus teri. Huius tamen erroris bonus Guido non
meminit cum errores Valdenfinm recenset. Hunc errore fufcitauit post­
Vvitclefitze ea Iohanes Vvitcleff,dicens quod licet fit bonum orare,no eft tamé ^quu
vt homo arctetur ad orandum certo & determinato tempore, quiasvt di­
cit) hoc repugnat libertati Christiana?,sed ait liberu debere eñe cuilibet vt oret cum volue-
rir.Tanquatii fi libertas Chriftiana in hoc sita effet,vt nulli humanae legi obligetur. Supe­
rius nanque ostendimus ecclesiam habere a deo potestatem instituedi leges, quibus omnes q
Christianos obliget.In hoc ergo sita eft Chriftiana libertas,vt primó per baptismum ho­
mo liberetur a feruitute peccati,quae maxima eft feruitus. Deinde liberi fimus a iugo servi­
tutis legis Mofaicaeiin quibus duobus vera Chriftiana libertas collocatur.Et h$c eft liber­
Gala.iiij. tas qua(vt dicit PaulusjChristus nos liberauit.Non autem ficliberos nos fecit, vt liberum
nobis fit quaslibet humanas leges contemnere, quia illis obtemperare tenemur cum iustac
funt.Cum ergo iuftum fit vtdeum oremus,& pro beneficiis a deo receptis illi gratias red­
damus (nam hoc deus praecepit,nec tamen fignauit tempus quando hoc faciendum effetjec
clefia tempus orLdi instituens,nihil aliud facit quam proscribere tempus quo praeceptum
illud diuinum implendum fit,sicut in praecepto de sanctificatione sabbati declarat illud im
pleri per auditionem miffse in die dominica.Omnes ergo illi quibus ab ecclesia certum o-
rádi tepus praescriptum eft,illo tempore orare tcnentunnec fie facieres frustra faciunt, quia y
ecclefiaepraecipientiobediunt.Atqui ecclesiam audit,Christum eius sponsum audit. Quis
LRjeg.xv. autem adeo desipiet vt dicat nos frustra deo obedire?Melior eft certe obedietia quam vi­
ctimas nolle acquiescere quasi peccatum ariolandicft . Prxterea ecclesia instituens certa
orandi tempora,ita vt quolibet die certis horis ad hoc destinatis ab aliquibus oretur, iufte
Eccfs iij. fapit,quoniam vt dicit Sapiens,Omnia tempus habent, & suis spatiis transeunt vniuerfa
sub caelo.Si ergo tempus eft flendi,& tempus ridendi, tempus plangendi,tempus saltandi,
tempus loquendi, tempus tacendi, cur non etiam tempus orandi? Beatus Apostolus Pau­
i.Cor,xiiij, lus Corinthiis scribit,vt omnia honeste & fecundum ordinem fiant.Si omnia,ergo etiam
oratio fecundum ordinem fieri debet.At qualis ordo crit,iinullu certum tempus erit de­
putatum orationi,quo conveniatur ad ecclesiam,sed quisque oret aut ecclesiam accedat ca
libuerit?Tunc certe omnia turbabuntur.Rurfum quod statae sint horae ad orandu,non eft
Daniel, vi. humanum inventu,sed sacra scriptura docente cognoscimus. Daniel ingressus eft domum
fuam,& fenestris apertis in coenaculo suo contra Hierusalem tribus temporibus in die fle
ctebat genua fua,& adorabat,confitebaturq; coram deo suo, sicut Seanté facere confueue-
rat.Ecce vides Danielem tribus temporibus dominum orantem,& hoc non vno aut altero
tantum die,ne forte putares a casu hoc fecifle,fed fic femper facere confueuerat.Ec in Acti­
Acluu iij. bus Apostolorum dicitur quod Petrus & Iohanes ascendebant in templum ad hora oratio­
Actuu.x.
nis nonam.Et in eodem libro iterum dicitur quod Petrus ascendit in superiora vt oraret
circa horam sextam. Ex quibus scriptura locis convincimus, olim apud ludamos fui fle ali­
quas horas eafq; statas orationi destinatas,quas apostoli observatu t,a quibus haec orádi te­
pora vfq; ad nosprocefferunt.Neq; immerito his tribus temporibus,videlicet hora tertia,
sexta,nona,olim ludan orabant,& nunc Christiani orant,quoniam (vt ait beatus Cypria-
nus;in illis tribus horarum spatiis ter sacramentum trinitatis denotatur.Nam a prima ho­
ra,vfque in tertiam,trinitas horarum completur.Rursum peracta tertia , a quarta vfque ad K
sextam altera eft trinitas. Deinde a septima vfq; ad nonam,trinitas tertia completur. Haec
ergo horarum spatia iampridem fpiricualiter determinantes adoratores dei,ftatutis & le­
gitimis ad precem temporibus serviebant. Praeter haec tria orandi spatia fuit etiam apud
Judaeos olim mediae noctis silentium orationi deputatum a viris sanctis,quorum exemplu
viri religiosi in noua lege secuti,media nocte furgunt vt deo laudes dicant. Divinus nan-
Pfal.cxviif,1 que psaltes ait,Media nocte turgebam ad confitendum tibi.Et iterum,Memor fui nocte no
minis tui domine.Et ne impius Vvitcleff subterfugiat dicens ex vno facto Dauid non eñe
sumendum argumentum,vt nos qualibet nocte hoc facere velimus: audiat ipsum prophe­
Pfal.vi. tam non vna aut altera tantum nocte hoc faciente,sed per singulas noctes.Eauabo(inquit)
per lingulas noctes lectum meum,lachrymis meis ftratum meum rigabo. Hunc auté loeu
de
 ADVER. HAER. LIB. Vil: DE HORIS CAN ONÍC 14.Í
A de oratione nocturna esseintelligendum beatus Hilarius docet, exponens locum illum
psalmi,Memor fui nocte nominis tui domine.Sic enim ait* Scit praecipue nocturno tem­
pore diuini elle a nobis nominis recordandum. Scit tum maxime custodiam dei legis a no­
bis este retinendam,cum subrepunt animo impurae cupiditates: cum stimuli vitiorum per
recens assumptum cibum corpus exagitant.Tum dei nomen recordandum: tum custodia­
da eius lex est,pudicitiam,continentiam,timorem dei statuens. Nouit hoc pr^cipue tem­
pore dominum este orandum,deprecandum, promerendum, dicens alio loco,Lauabo per Pfal.vs
singulas noctes lectum meum, lachrymis meis stratum meum rigabo . Non est periculoso
nocturnarum vigiliarum ocio animus relaxandus,sed in omnibus deprecationibus,in con
sessionibus peccatorum occupandus est:vt cum maxime corporeis vitiis datur opportuni­
tas, tum praecipue eadem vitia diuinae legis recordatione fragantur. Haec Hilarius. Ex cu-
E ius verbis constat Dauid prophetam non vna aut altera tantum nocte (vt impius Vvitcless
dicit)deum laudasse, sed singulis noctibus hoc fecisse. Et vt nos etiam idem faciamus, alibi
hortatur dicensssn noctibus extollite manus vestras in sancta,& benedicite domino.Et in pfal cxxxitj
actibus apostolom dicitur q, Paulus & Silas media nocte adorases laudabant deu,& au die- Act« xvi.
báteos qui in custodia erant.Subito vero terraemotus factus est magnus,ita vt mouerentur
fundam era carceris. Et statim aperta sunt omnia ostia, & vniuerfom vincula soluta sunt.
Quid dicent hic Valdenses,vanum esse putantes media nocte furgere ad orationem, cum
tam aperta miracula deus operatus sit ad Pauli & Silae orationem nocturnam ? Non est er­
go vanum (vt illi existimant.) furgere ante lucem.Nec promisit deus corona profunde ster­
tentibus, sed vigilantibus, Beatus (inquit) feruus ille quem cum venerit dominus eius in- Lucawrij,
uenerit vigilantem.Ecce iam vides horas olim á ludaris obferuatas vt in iliis deum oraret,
videlicet media nocte,hora tertia,sexta,& nona. Verum ecclesia, quo iustitia Christiano-
C rum plus abundaret quam pharifeorum & scribarum,vitra illas horas alias elegit, scilicet
mane hora prima, & vesperam, & completorium,cum iam videlicet prima noctis vigilia
incipit. Vnde beatus Cyprianus in expositione orationis dominicae, postquá enumeran it
horas olim á Iudaeis orationi destinatas, sic ait, Sed nobis fratres dilectissimi praeter horas
antiquitus obferuatas orandi, nunc & spatia & sacramenta creuerunt. Nam & mane oran­
dum est,vt resurrectio domini in matutina bratione celebretunquod olim spiritus sanctus
designan it in psalmis,dicens, Quoniam ad te orabo domine, mane exaudies vocem mea. Psal,v<
Mane astabo tibi,Se contemplabor te. Et iterum per prophetam loquitur,dicens,Diluculo
vigilabuntad me,dicentes,Eamus & reuertamur ad dominum deum nostrum. Recedente
item sole,ac die cessante necessario rursus orandum est. nam quia sol Christus verus est, &
dies verus,sole ac die fcculi recedente quando oramus & petimus vt super nos veniat de-
nuolux,Christi precamur aduentum, lucis seternae gratiam praebiturum. Haec Cyprianus.
D Omitto de hac re plura hominú sanctorum testimonia,quoniam scripturae sunt apertae. Si
quis tamé ea videre desiderat,legat Thomá Vvalden libro de facrametalibus,titulo tertio,
quo loco copiose de hac re disserit. Accedit ad hxc vniuerfalis ecclesiae cosuetudo, quae has
horas orandi statas,ante multas annoru cetarias in téplis maioribus & monasteriis obfer-
uauit. Et ne forte calumnientur quod consuetudo haec fuerit ex sola ecclesiae permissione,
audiat ecclesi^ definitione hoc facere praecipienté.Concilm nanq; Agárbense tricesimo ca­
pite suoru decretero moda docet quo in aliquibus horis oranda sit.Sic en! ait, Et quia con _
uenit ordine ecclesiae ab omnibus aequaliter custodiri,studédñ est vt vbiq$(sicutfic) & post K\-
antiphonascollectiones per ordine ab episcopis vel presbyteris dici,& hymnos matutinos ****
vel vespertinos decantari diebus omnibus,& in conclusione matutinam vel vespertinam
missarum post hymnos capitella de psalmis diei,&plebem collecta oratione ad vesperam
ab episcopo cum benedictione dimitti. Haec concilium Agárbense, in quibus verbis non
£ solum designat horas certas orandi,sed modum quo tunc orandum est. Desinant ergo hae­
retici reprehendere tot ecclesiasticos viros,immo totam ecclesiam statis horis deum lau-
dantem.Nam deus easdem horas mysteriis confecrauit. Media siquidem nocte nascitur ex
virgine matre.Hora prima mane furrexit ex sepulchro rediuiuus.Tertia hora spiritus san­
ctus venit super apostolos & alios discipulos. Hora sexta crucifigitur. Hora nona mortuus
est: Vespere cum discipulis cocnat,illosq; suo sacratissimo corpore reficit. Completorii te­
pore,quod prima est noctis vigilia,in montem secessit solus orare, vt pararetur tentationi
qrrSHtla nocte erat fuperuentura.Septies ergo in die(iuxta prophetam)nos laudédeo'dica- PfaUxviij.
mus,vt htiiusmodi buccinis diuinarum lauda,diaboli & mundi machina corruant, quem­
admodum olim septem tubis clangentibus sacerdotibus muri Hiericho corruerunt.
f v
 RATRIS ALFONSÍ DE CASTRO MINO-
RITAE, ADVERSVS OMNES HAERESES
Liber VIII.

Idololatria.
On potui non mirari, cum reperi fuisse aliquos ex his qui Christo no­
mina dederunt,idolorum cultores, quoniam omnis qui Christi doólri-
nam vel summis labiis gustauerit,facillime poteft deprchédere nihil esse
magis deo iniuriofum, quam ii aliquid praeter ipsum deum summe co- q
la tur. Verum etsi apertiíTimelcx dei idololatria abominetur,nó defuere
tamen ex his qui fe Christianos iactarunt,qui aliud praeter deum colue­
rint, & colendum este docuerint. Fuerunt quidam (vt Augustinus libro
tic haereíibus cap. xvii.ait)qui serpentem coluerunt, & velut deum venerabantur. Serpen­
tem nanqs illum qui decepit Adam & Euam,dixerunt este Christum. Et hac de causa ser­
pentem quentiam viuum nutriebant & venerabantur,qui ad sacerdotis incantatione egre­
diebatur de (pclunca, &r ascendebat super altare quod erat supra fpeluncamy&lambebat
oblationes quas illi sacrificabant,quovperacto regrediebatur ad speluncam. Huius auté ser­
pentis cultu habuiste ortum a Ntcolaitis vei Gnosticis, Augustinus refert ex fentetia alio­
Ophitz?. rum.Hi serpentis cultores didi sunt Ophita? graeco vocabulo , quoniam ocpi; graeee, latine
serpens dicitur,inde bqircu didi sunt,quod latine valet tantum ac fi diceres serpentini: qui
Caiani. merito sic appellati sunt a serpente quem -colebant. Alii fuerunt Caiani, qui Caín venera­
bantur,dicentes eum ex,altera virtute videlicet diaboli fuiste fadum ex altera Abel, Sc H
virtutem maiorem qua?erat in ipso Cain,ihuaiuiste vt suum interficeret fratrem . Haec ex
Philastro, quoniam Augustinus libro de haereíibus capite decimoodauo non ita clare huc
istorum errorem prodit. Alios autem errores istis impingit ibi Augustinus,quorum Phila-
Sethiani. ster non meminit. Verum de illis alibi nos disteremus. Fuerunt rursus alii didi Sethiani
eo quod Sethfilium Ada:fabulosa quadam vanitate venerabantur, dicentes eum de super- .
na matre natum,quam asserunt conuéniste cum superno patre, vnde diuinum aliud femen
nasceretur tan quam filiorum dei- Phiiaster dicit quosdam ex istis putasse ipsum Seth fuisse
Christum. Sed Augustinus capite decimonono libri de haeresibus de istis loques,nihil tale
illis tribuit, sertumanus ante insuo libello de haereíibus, hos haereticos appellat Sethoi-
,tas, & non Sethianos quemadmodum Phiiaster & Augustinus: & cum de lilis disterit, ni-
hii tale iliis impingit vt crediderint Seth fuisse Christum. Alii fuerunt qui angelos adora­
Angelici. bat,Lt ideo Angelici suetut didi.Hos Augustinus enumerat inter haereticos tncelimonono I
loco. Apud Augustinum nullum alium errorem qui ad idololatria pertinear, reperio. Phi­
iaster autem plures alias idololatrias recenset, quoídá enim dicit adorare solem, quos vo­
Heliogno cat HeIiognostos:alios rursum adorare mures,& hos vocat muforitas:aliafque plures enu­
fti. merat idololatrias,quas omitto, quoniam illefic illas narrat, vt dicat illas fuisse olim apud
Muforitíc. Iudaeos ante Christi aduentum. Ego auté solas illas recensere decreui quae post Christi pas­
sionem inter Christianos exortae sunt. Quapropter miror quare Augustinus illas tres prae­
fatas hacrefes,videlicctOphitas,Caíanos,& Sethianos,suo operi inseruerit,cum statuerit se
illas solas haerefes enarraturum,quae post Christi in caelos ascensionem fuerút exortae. Phi­
iaster tamen illas easdem tres haereics praefatas illis annumerat qua? ante Christi aduen­
tum fuerunt .Nam de haerefibus ludaeorum primo disserens ,ab Ophitis suum auspicatur
librum. Contrahas haerefes non est operosum disputare,praecipue cum illarum authores fe
Christianos iactauerint,quapropter sacras scripturas oportebit eos recipere,in quibus aper- K
tissima sunt testimonia ad idololatriam reficiendam. Nam illud est manifestum quod do­
Exo.vi- minus aduerius daemonem haereticorum parentem citauit.Dominum(inquit) deum tuum
Deut. xv ij. adorabis,& illi soli feruics.Et in Deuteronomio, Cfi reperti fuerint apud te intra vná por­
tarum tuarum quas dominus deus tuus dabit tibi,vir aut mulier qui faciant malum in con­
spectu domini dei tui,&transgrediantur pactum illius,vt vadant & seruiant diis alienis,&
adorent eos,solem & lunam,& omnem militiam caeli, quae non praecepi, & hoc tibi fuerit
nunciacum>aiidicnsq$inquifieris diligenter,& verum esse repereris^ abominatio faóta est
in Israel,
 AD VER. HAER. LÍB. VIH. DE lEIVNIO. i±i
A in Israel, educes virum ac mulierem quirem sceleratiiTimam perpetrarunt, ad portas dui­
tatis tuse, & lapidibus obruentur. Et Efaias propheta recensens causas multas propter quas
populus Israel derelictus fuit a deo,praecipuam causam ait suille idololatria. Sic enim ait, Eia„ij.
Proiecisti enim populum tuum domum Iacob,quia repleti funt,vt olim,& augures habue­
runt vt Philistiim. Et parum infra* Et repleta est terra eius idolis. Opus manuum suarum
adoraucrunt, quod fecerunt digiti eorum. Et incuruauit fe homo,Se humiliatus est vir.Mc
ergo dimittas eis. Et alia plurima ibi sequuntur ad idololatriam repellendam.Praeterea muí
ta hominum millia ex filiis Israel morte punita sunt eo quod adorauerant vitulum aureu. xxo.xxxip
Tres pueri quia noluerunt adorare statuam,a domino praemiantur * Nam in fornacem ex Daniel, iip
regis imperio misti,ab angelo dei custodiuntur, ne ftamma noceret illis. Iohannes etiá cu
cecidístet ante pedes angeli qui illi visionem ostenderat,& voluistet illum adorare, prohi-
E buit illa angelus ne illud faceret,dicens, Vide ne feceris.Conferuus enim tuus sum,& fratru Apoc.xxif,
tuorum prophetatu, Sc eorum qui feruant verba prophetiae libri huius.deu adora.In re tam
a^ta piget plura citare testimonia,quoniá fi quis ea desideret, sacra scriptura plena est illis.

Icmnium.
Rima hserefis est quae ait ieiunium nullius este meriti apud deum. Ioui- íouinianus
nianus siquidem,Sequi illius errorem instaurarunt, Valdenfes,Vvitce- Valdenses.
fitq,Lutherani,non solum ciborum delectura damnant,sed vitra addut, Vvitdefitg*
Lutherani,
dicentes in ieiunio nullum este meri tum,aster entes in fui erroris confir­
mationem illud Pauli male ab illis intellectum, Corporalis exercitatio iiTimo.iiij
ad modicum vtilis est. Et certe miror quod homo qui fe Christianum
iactat, & scripturas sacras recipit,dicat in ieiunio nihil este meriti, quia
hoc docere non postunt nisi voluptatum amatores,qui docent ilia quae propria libido di­
ctat.Si enim virtutes amandae sunt, & illarum veri amatores meritum habent, habebit ne­
cessario meritu aliquod,ieiuniu,cu virtus fit, Se pars temperantiae. Nam cum gula iit viti5
quod in nimio cibo aut potu committitur, fieri nequit vt ieiuniu,quo cibo Se potui par­
cimus,virtus non fit. Et fi ieiunium est actus studiosus propter deum factus, qui fit vt illi
non reddatur sicut Se cuilibet bono operi merces aliqua? Praeterea ieiunium non solum est
virtus,fcd adiuuat plures alias virtutes, Se viam parat apertistimá ad illas,quapropter opor­
tet vt praemium illi respondeat,quemadmodu aliis virtutibus quibus consentit.Cum enim
Paulus dicat eos qui male agentibus consentiunt,dignos este poena,cur no etiá digni erunt Roma,it
praemio qui bene agentibus confentiunt?Nunquid deus erit largior in punitione quam in
D praemio?Abfit.Oportet ergo vt ieiuniu donetur premio,quemadmodu donatur virtus cui
viá aperit.Paratnanq* ieiuniu viá castitati,quae maxime virtus est.Nam fi gula iuuat luxu­
ria, oportet vt ieiuniu adiuuet castitate,quoniáoppofitaru causara oppositi sunt effectus.
Quid peccare fecit Sodoma,nisi saturitas panis? Véter mero aestuas facile despumat in libi Ézech.xvL
dinem.Si ergo pane subtraxeris & vinu,peccato viá praecludis, quoniá (vt ait quid5) fine
Cerere & Baccho friget Venus. Ieiuniu etiá orationem adiuuat, cuius rei signum est,quod
dominus cu docere voluistet modii quo orare debemus patrem caelestem, prius de ieiunio
&de eleemosyna disternit,& continuo orationem docet.ieiunium Se eleemosyna vno tra­
ctu orationi coniunxit,vt per hoc innueret ieiunium Se eleemosynam duas este alas qua­
rum adiutorio fein altum tollit oratio.Cu enim manducastet Se bibisset populus, furrexit Exo.xxxtj,
non orare sed ludere,non adorare deum,sed adorare vitulum aureum.Moyses in monte ie­
iunio quadraginta dierum legem suscipit,sed cum populus satiatus fecistet vitulum quem
j: adoraret,frangit Moses tabulas in quibus lex erat scripta: & merito,quoniá stomachus ple­
nus no est aptus ad suscipienda diuina mandata, nec ad illa intelligenda. Tres pueri intra DanieLtij,
fornacem mittuntur,cuius incendium adeo erat magnum,vt vitra quadraginta cubitos fla­
ma extenderctunieiuni tamen ingredientes, illisi egresti sunt de fornace. Daniel vir desi­
deriorum,cum per tres hebdomadas iciunastet,leones in quorum lacum mistus est, ieiuna­ Daniel.x*
re fecit,quoniam cum illi ieiuni estent,vt auidius illum deuorarent,nec tamen ilii nocue­
runt. Deinde post ieiunium trium hebdomadarum idem Daniel vidit visionem, in qua si­
bi dictum est ab angclo-Ex die primo quo posuisti cor tuum ad intelligendú vt te a isti ge­
res in conspectu dei tui,exaudita sunt verba tua,& ego veni propter sermones tuos. Quo-
 f. alfonsí de castro, minorítae

ii|. reg-xvij modo crgo non habet meritum,ieiunium quod meretur exauditione? Helias ieiunus orat, F
& ad eius orationem tribus annis & fex mensibus ros pluuisenon cecidit super terra. Rur-
«j.Reg.xix fum ieiunus itera orat, &pluuias a deo impetrat. Ieiunus ad montem dei pcruenit,inquo
diuinam habuit praesentiam,quanuis deum non vidit, quoniam velut indignum fe reputas
vultum pallio operuit cum dominus tranfiret.Ieiunium ergo legem accepit, voracitas lege
perdidit.Ieiunium ab incendio liberat,fomentis ciborum libidinis ignes crefcunt.Ieiunia
mentem ad orationem parat,crapula intellectum obtusum reddit. Ad nouum testamentó
accedamus,vndcpoíTumus habere testimonia multo adhuc clariora. Anna prophetissa fi-
Lucgcúj,
lia Phanuelis laudatur apud Lucam quód non discedebat de templo,ieiuniis & obsecratio­
nibus feruiens dieacnoéte.Quod fi ieiunium res est nullius momenti(vt haeretici docent)
quare de illo laudatur? Praeterea cum dominus eieciffet spiritum immundu ex corpore cu-
Matth.xvij
Marc.ix. iufdá pueri,quaesierunt ab eo discipuli eius* Domine quare nos non potuimus eiicerePQui- q
bus ille respondit* Hoc genus daemonioru non eiicitur nili in oratione & ieiunio. Qui fit
ergo vt res nullius momenti fit,quae tam potens est vt daemones e i icere valeat ? Rursum
Matth.vi. ipfemet veritatis magister modum doces iuxta quem ieiunare debeamus,ait, Tu aute cum
ieiunas,vnge caput tuu,&faciem tuam laua,ne videaris hominibus ieiunans, sed patri tuo
qui eft in abscondito,& pater tuus qui eft inabfeondito,reddet tibi.Ecce iam vides apertis­
simum meritum ieiunii. Nam pro ieiunio reddet nobis pater.Nunq autem redditur prae­
miti nisi pro merito. Si ergo pater reddet pro ieiunio, oportet fateri in ieiunio esse aliqua
meriti ratione. ApertiiTima sunt haec testimonia:quapropter non eft opus plura citare. Su­
peres! tamen vt haereticoru obiectíonibus respondeamus.Primo nobis objiciunt illud Pau
I.Timo iijj li in prima ad Timoth.epift.Corporalis exercitatio ad modicum vtilis eft, pietas aute ad
omnia vtilis eft,promissionem habens vitae quae nunc eft,& futurae.Cui obiectioni respon­
demus illum Pauli locum minime aduerfari nostrae sententiae, duplici de caufa.Vna,quia u
ieiunium non proprie dicitur corporalis exercitatio,neq; de illo ibi loquitur Paulus. Vnde
Theophylactus exponens illum Pauli locum,sic ait, Nonnulli corporis exercitationem ie­
iunium dicunt,quod tamen secus fe habet, siquidem spiritalis fit. Nam etsi corpus per in­
edia maceratur,spiritus tamen eft vigilantior. Sed corporalis exercitatio corporis eft agi­
tatio quaedam :qu£ cum laboris habeat plurimum,parum rame & ad breue corpori fit pro­
futura. Hsec Theophylactus.Ecce patet qualiter ieiunium no eft exercitatio corporalis, sed
spiritalis,quia spiritui confert.Sed esto ieiunium fit exercitatio corporalis,altera erit adhuc
causa quare locus ille nostrae sententiae non repugnabit.In illo liquidé loco Paulus non ab­
solute negat corporalem exercitationem esse vtilem, sed illam dicit esse inutilem aut mo­
dicum vtilem fi non habet pietatem sibi coniunctam. Et quod hic fit illorum verboru fen
fus,conuincitur ex praecedentibus, nam antea praemiserat dicens Timotheo vt exerceret
feipfum ad pietatem,& continuo subdidit,corporalis exercitatio ad modica vtilis eft, pie-|
tas autem ad omnia vtilis eft. quasi diceret, nó sic sidas carnis macerationi, vt hanc solam
fine pietate sufficere putes,quoniam fine pietate ad modicum vtilis eft,ideo exerce teipfum
ad pietatem,quae multo praeftantior eft quam carnis maceratio. Et ad hunc modum inter­
pretatur Ambrosius dicens, Exercitium autem corporale ad modicum vtile dicit. Ieiuna­
re enim & abstinere á cibis manente authoritate creatoris non multum prodest, nisi adda­
tur huic pietas,cuius opera multorum precibus adiuuatur ad dominum promerendum. Et
parum infra,Corporis aute exercitia nihil aliud quam carnis frena sunt. Si quis ergo,quia
misericordia magna res eft,lubricum tamen carnis patiatur, huiufmodi quid fiet? fine du­
bio vapulabit,quia illud oportuit fieri,& hoc minime practermitti.Hsec Ambrofius.Secun-
do nobis obiiciút illud domini verbum per Efaiam prophetam populo Israelítico dictá­
is in ^unquid tale eft ieiunium quod elegi,per diem affligere hominem animam fuam?Etpau-
' cis interiectis fubiungit,Nonne hoc eft magis ieiunium quod elegi? Diffolue colligationes K
impietatis,folue fasciculos deprimetes,dimitte eos qui cófraéti sunt,liberos, & omne onus
difrumpe. Frange esurienti panem tuum,& egenos vagofqj induc in domum tuam. Ca vi­
deris nudum,operi eum, & carnem tuam ne despexeris. Tunc erumpet quasi mane lumen
tuum,& sanitas tua citius orietur.Quibus-verbis deus apertissime comprobat ieiunium &
abstinentiam a peccatis,cui adiungitur bonorum operum exercitium,praecipue pietatis er­
ga pauperes & egenos.Hanc autem obiectionem eodé modo reiicimus, quo praecedente.
Fatemur certe solum ieiunium,fi caeteranon adsunt,nullius esse momenti. Ieiunium enim
fine pietate & reliquis bonis operibus,parum aut nihil valet. At non inde sequitur vt ieiu­
nium
 AD VER. HAER. LIB. VIH. DE í £ í V N í Ó* *43
A nium cum pietate,& reliquis operibus,nullius sit momenti,immo cu cxtcra adfuhr,miiltu
precium habet.Bona est enim oratio cú ieiunio & eleemosyna i Dominus ergo per illa ver­ Tobiar.xif.
ba propheta: solum damnat ieiunium quod perperam fit, Secui multa alia scelera adiungu-
tur. Hoc autem manifestum euadit ex his qua: ante dixerat.Ecce(inquit)in die ieiunii ve­ Esa.lvBf.
stri inucnitur voluntas vestra,& omnes debitores vestros repetitis.Ecce ad lites & conten­
tiones ieiunatis,& percutitis pugno impie.Nolite ieiunare sicut vsq; ad hanc diem, vt au­
diatur in excelso clamor veiter.Non dixit absolute, nolite ieiunare, sed addidit, sicut vsq?
ad hanc diem. Quid est dicere sicut vsq; ad hanc diem?Hoc est vt non percutiant pugno,
vtnon ad lites & contentiones ieiunent, vt non exequantur voluntates suas sicut antea.
Aliud autem ieiunium quod ex charitate fit,vt caro subjiciatur spiritui,nec tam6 ideo de­
feruntur pauperes, tale inquam ieiunium laudatura deo, Se praemium dicit illi effe a patre
E statutu. Alioqui fi per hoc quód ieiuniú perperam faétu reprehenditur,colligere vis vt etia
fi bene fiat,nihil prorsus valeat:ad huc modum oportebit dicere sabbati celebritate in ve­
teri lege nullius fuisse mométi,quoniam eos qui sabbata colebant non prout deus volebat,
per eundem prophetam dominus reprehendit dicens,Calendas vestras St folennitates ve- Efa<h
strasodiuit anima mea. Facta sunt mihi molesta. Et de sacrificantibus & offerentibus in­
censum in peccato dicit, Ne offeratis sacrificium frustra, incensum abominatio est mihi.
Et de his omnibus dicit, Laboraui sustinens. Et cum extenderitis manus vestras, auertam
oculos meos á vobis:& cum multiplicaueritis orationem,non exaudiam.Manus enim ve--
ftrse sanguine plena: funt.Lauamini,mundi eftote:auferte malum cogitationum vestrarum
ab oculis meis. Abeant ergo & ex his verbis condemnent etiam sabbati sanctificationem,
& oblationem incensi,& omne sacrificium : & dicant solum sufficere vt auferamus malum
cogitationum nostrarum. Absit auté vt quis tantum desipiat,qui hxc damnare audeat. Ibi
C enim dominus damnat eos qui non prout decebat, aut sacrificabant,aut sabbatum laetitia
quadam prophana colebant,& haec omnia in peccato mortali faciebant,fatis sibi effeputa­
res fi illa exteriora fecissent.Sabbati autem veram sanctificationem dominus praecipit: tan­
tum abest vt damnet. Ad huc modum poftea locutus est de ieiunio, vt ieiunium quod fine
pietate & cum peccato mortali fit, damnauerit, reliquum autem intactum reliquerit. Con
tra hunc errorem scripsit etiam beatus Hieronymus in ii.lib.contra Iouinianum, quo loco
multas ieiunii laudes texit. Beatus Ambrosius elegantem librum fecit qui inscribitur de
Helia & ieiunio,in quo mirum in modum extollit ieiuniu.lodocus Clichthouams hoc no­
stro feculo largissime de hac re scripsit in illo opere quod dicitur propugnaculum ecclesia:
contra Lutheranos.
Ecunda haerefis docet ieiunia non debere institui pro certo aliquo & itato tepore, sed

D S quod quilibet ieiunet cum voluerit. Hác haarefim priniussquod fciam)docuit Aerius:
nisi forte haec fit haerefis cuiusdam Euitathii,qui concilio Gangrenfi damnatur, eo q>
ieiunia ecclesiastica con tenebat. Haec autem haerefis non est eadem illa quam docuit loui-
Aerius.

nianus,quoniam de Aerio Augustinus differens lib.de haerefibuscap.Iiii.non dicit illa con

tempfiffein vniuerfum ieiunia,sed hoc solum illi tribuit,quod dixerit statuta solenniter ie­
iunia non esse obferuanda,sed ieiunandum esse cum quifq; voluerit,ne sub lege effe videre­
tur. itaq; Aerius ieiunio nó detrahit,sed solum detrahit ieiunii legibus,nullo pacto admit­
tens ecclesiam posse ad ieiunium obligare: quia etsi ieiunium fit salubre,& proficuum ani­
ma:,non vult tamen vt ad illud aliquis arctetur,sed potius liberum cuiq; effe vult ieiunare
cum voluerit.Haecdixi quia video aliquos de ieiunio disputantes,qui in eodem errore coi
locant Aerium cum Iouiniano,cum tamen latum fit inter illos difcrime. De hoc etiam er­
rore suspectum fe multis pr^buitErafmus Roterodamus,a qua suspicione nunquamsquod
sciam)se bene purgauit.Nam in paraphrasi fecundi capitis Marci,ha:cairTristia funtieiu-
E nia qua: praescribit lex: &ob hoc ingrata deo, qui diligit hilarem datorem. Haec Erasmus.
Quq quidé Erafmi verba a Parifiéfibus theologis cómuni omnium censura sunt damnata.
Horum tamen censurae respondit Erafmus,praefatorum verborum declarationem praebes.
Sed illius declaratio talis fuit,vt maiorem reliquerit haereseos fufpicionem.Verba illius re­
feram,quo clarius eius mens poffit agnosci. In responsione fiquide ad Parisienses haec ver
ba haberPorro qui metu iciunat,non ieiunaturus nisi lex cogeret,huius ieiunium hactenus
certe trifte est,& ingrata deo,quod caret alacritate spiritus, qua precipuo delectatur deus.
Neminem igitur reuoco ab obedientia superiorum,sed offendo quid deo fit gratius. Neq?
enim ideo infirmi liberi sunt á conftitutionibus, quod deus cum alacritate ac sponte ieiu-
 f. alfonsí de castro, mínoritae
nantes praefert iis qui legis impulsu ieiunant potius qua ex animo. Haec Erafmus. In qui- p
bus verbis fatis aperte docet,melius ciTcieiunare ex arbitrio proprio, quam lege coactum.
Ob quá causam ille optat vt huiufmodi ieiunioru praecepta ecclesia tolleret.No q> ille cre
dat ecclesia nópoíTe tales leges statuere,aut fic statutas eñe remere violádasried quia céfet
melioris eiTe conditionis apud deu sponte ieiunantem,quam qui lege ad id faciendu cogi­
tur. Et credit plures fore qui sponte ieiunarent & abstinerent a carnibus, quam nuncfaciut
coacti lege. Nam in responsione ad primam censuram Parifienfium de ieiunio, & delectu
ciborum,hoc verba ait' Arbitror autem puriorem fuiife Chriftianifmum temporibus apo­
stolorum ac martyrum quam nunc est,quando fic refrixit hominum charitas. At illis tem­
poribus quum nullum esset praescriptum de ciborum discrimine,plures vitro abstinebant a
carnibus,quam nunc faciunt coacti iege.Hoc Erafmus in praefato loco.Ec in libello de ci­
borum delectu,supputatione xxiii.haec ait-Siquis adeo firmus fit, vt perpetua sobrietate fi q
-

bi temperet,huic non admodum opus fit indictis ieiuniismifi pro tempore huiufmodi vi-
ctimapiacanda fit ira dei.Sed ob rudes,inquies,& crassos,certi dies proscribuntur.Sit hoc
sane tolerabile.Proscribitur vnica refectio,proscribitur & cibi genus.Nec hoc fatis. Inten­
tatur otevna damnatio consuetudinis humano violatori.Hoc Erafmus. Ex quibus verbis
luce clarius conflat q, male habet Erafmum,dse aliquos ieiuniorum dies proscriptos: sed
hoc malum tolerabile censet: verum illud intolerabile putat, epieiunia proripiantur sub
interminatione gehenno:& hoc durius existimat,q> in huiufmodi ieiuniis certa aliqua ci­
borum genera prohibentur.Erafmus ergo(vt ex his quo diximus,liquido conftatjidem cu
Aerio sentire videtur. Ipsorum tamen error (vt proxime diximus) alius est ab errore loui-
niani. Verum etsi alius iit hic error ab illo, non est opus nouas aduerfus illum excogitare
machinas: quoniamfvt superius ostendimus cu de ecclefio potestate ageremus)ecclesia po­
test statuere leges,potissimum eas quo ad obferuantiam diuinorum mandatorum condu- —
cibilcs esse videntur,quibus legibus omnes Christiani fubeffe tenentur. At cum ieiuniu esse 41
vtile nos aduerfus Iouinianum & eius asseclas nunc proxime ostenderimus, Se Aerius ipse
(vt exiftimo)non neget,conuincimus inde vt ecclesia possit statuere ieiunia, quo cum ab
illa fuerint statura^b omnibus Christianis obferuanda erunt,ita vt nullus ea conteneré im­
pune poffit.Et certe hic error magis impetit ecclefio potestatem, qrieiunii virtutem. Qua­
propter cum constiterit de ecclefio potestate,vt illa possit statuere quod conducere vide­
bitur,actum erit de hoc errore,procipué cum aliqua sint ieiunia ab apostolis instituta, aut
sortea Christo communi omnium magistro. Nam de quadragesima dicitur á plurimis nó
V : infimo fortis,sed maximoauthoritatis viris,eifqj non recetibus,fed vetustissimis authori-
bus,quadragesimo ieiunium fuiste á Christo institutum,ita vt obligatio ad illam,non tan­
tum ex procepto humano pendeat,fed diuino. Vndc Maximus episcopus ait,Sacrarum li-
terarum exempla protulimus,quibus approbaremus hunc quadragenarium numerum non j
esse ab hominibus constitutum, sed diuinitus consecratum: nec terrena cogitatione initia­
tum, sed colefii maiestare proceptú. Et paucis interiectis,de proceptis eiufdé ieiunii qua-
dragefimalis ait,Hoc autem non tam sacerdotum procepta,cJdei sunt. Atque ideo qui ea
spernit,non sacerdotem spernit,sed Christo,qui in suo loquitur sacerdote. Hoc ille. Theo-
philus Alexandrinus ait, Habemus quadragesimam ab apostolis institutam & ordinatam.
Et Ignarius martyr in quadam epistola ad Philippenses, quo est quarta in ordine, ita ait,
Dies festos nolite inhonorare, quadragesimam vero nolite pro nihilo habere, imitatione
enim continet dei conuerfationis.hebdomada etiam passionis nolite despicere. Hoc Igna­
rius. Ex quibus testimoniis et fi forte non fatis constet eam fuisse a Christo institutam sub
procepto,constat tamen ad Christi exemplum fuisse ab apostolis obferuatam,&sub proce­
pto Christianis iniunctam,post quorum decessum ecclesia in plurimiscócilíis statuit eam
Concilium stricte debere obferuari.Nam concilium Braccarense primum cap. decimosexto suoro de- ¿
BraccarHe cretorum fic definit,Si quis quinta seria paschali quo vocatur coena domini, hora Jegitima
post nonam ieiunus in ecclesiis missas non tenet,sed fecundum sectam Prifcilliarii festiui-
tatem ipsius ab hora tertia per missas defunctorum soluto ieiunio colit,anathefna fit.Et in
collectorio grocarum synodorum per Martinum Braccarenfem episcopum facta,cap. 1. ita
dicitur,Non liceat quintaferianouisTimohcbdomado ieiunium soluere, & omnem exho­
norare quadragesimam, sed sincere abstinentes totam quadragesimam peragere. Et conci-
Concilia Hum Toletanum oótauum cap. viii.apertius & strictius hoc proripit, vt videlicet tota qua-
Toletanfí. dragefima jejunetur,abstineatur á carnibus. Thelefphorus papa A martyr,qui septimus á
beato
 AD VER. HAÉR. LIB. VUl DE ÍEIVNÍCX 144
A beato Petro apostolo pontificatum tenuit, decretum etiam edidit de abiKnentia carnium
in quadragesima,ante quem ecfi quadragesima ieiunaretur, vt cóstat ex dido Ignacii mar­
tyris nunc proxime citato,mihi tamen non conflat an tunc ante Thelefphorum tale ieiu-
nium celebraretur in abstinentia carnium,an per solam ciborum parsimoniam,vt videlicet
cum carnibus ieiunarent,semel in die & minus quam alias comedentes:de qua re cum mi­
hi non constet,nihil definio.Hoc tamen certum eff ex Philonis testimonio per Eufeb.lib*
ii. historia? ecclesiasticae citato,tempore apostolorum fuisse abstinentiam carnium. Deniqj
Cóciliu Gangresecap.xix.de omnibus ieiuniis ab ecclesia ftatutis ita definit,Siquis eom <g Cociliuiti
proposito sunt continentia,praeter necessitatem corporalem superbiat, & ieiuma commu- Gangrense
nia totius ecclesiae putauerit contemnenda, perfectam in sua scientia vindicans rationem,
anathema fit.Plura alia potuilfem huc citare conciliorum decreta,sed haec sufficiant. Caete-
jg rum quod Erafmus ait melius effe ieiunare sponte,quam ex legis praecepto,cóuincitur esse
falsum per illud quod in primo Regum libro dicitur Melior eff obediétiaquám victima. i-Rcg.xv»
Melior ergo quam ieiunium. Et merito obedientia praefertur iei unio, quoniam ieiunium
ad temperantiam pertinetrobedietia vero pertinet adiuftitiam, quae reddit vnicuiq; quod
suum cft.Pef obedientiam siquidem superiori praestamus quod debemus.Qui sponte ieiu-
nat,solum ieiunii meritu habet:qui vero legis impulsu ieiunat,& ideo ieiunat,vt legi obe-
diat,hic vitra ieiunii rationem habet etiam meritum obedientiac.Meliorcrgo eff conditio
illius qui praecepto obediens i ei unat,quam qui sponte sua iciunat: quoniam hic vnicfi tan­
tum, videlicet ieiunii,meritum habetfille vero duplex, ieiunii & obedientiae meritum. Ad
hanc rem etiam agunt ea quae inferius in titulo de voto dicemus. Nam eo loco (deo duce)
probabimus meliora effe qu^ex voti obligatione fiunt,quam quaefponte.Ex quibus etiam
colligitur vt meliora sint opera quae ex obligatione praecepti fiunt, quam quae ex proprio
Q arbitrio.Sed videamus quid pro fe afferat £rafmus.Deus(inquit ille in responsione ad Pa-
rifienfes)pharifaica ici unia damnat apud Efaiam, & Chriftus illa etiam detestatur,quae nul­
lo pacto sunt aequanda cu spontaneis ieiuniis,quae Apoftoli hausto caelesti spiritu citra prae­
ceptum vllum erant ieiunaturi. Fateor quidem q> deus pharifaica ieiunia per Efaiam da-
mnauerit,fed non ob eam causam quod praescriptis diebus ieiunabant,aut praecepto legis:,
sed quia tantum iciunio fidebat, vt reliquis omnibus virtutibus & bonis operibus postha­
bitis,solo ieiunio sedeo satisfacere crederet.Vt autem haec clariora fmt, Efaiae verba refer­
re oportet.Eccefinquit ille)in die ieiunii vcftri inuenitur voluntas vestra, & omnes debi- Esa. Ivlrf.
tores vestros repetitis. Ecce ad lites & contentiones ieiunatis, & percutitis pugno impie.
Nolite ieiunare sicut vfq; ad hác die,vt audiatur in excelso clamor vester. Haec apud Efaii
dominus.In quibus verbis conítat nullam effe de praecepto ieiunii factam mentionem: nec
ieiunium Pharifaeorum ob hoc effe culpatum,quod lege cogente,& no ex arbitrio iciuna-
D uerint.Non eff ergo quafiPharifaicum reputandu ieiuniu quod ob legis praeceptum fit.
Ertia haerefiseftBegardorum & Beguinarum dicentium hominem non obligari ad

T ieiunia ecclefiaftica cum ad flatum perfectionis peruenerit.Et hic error etiam ab er- Begardi
rore Aerii aliquantulum differt, quoniam Begardi & Beguinac non omnes Chriftia- Beguin$.
nos eximunt ab obligatione ieiunii,quemadmodum Aerius docuit,sed solum illos qui ad
gradu perfectionis peruenerunt, Quod ii huc errore deducunt ex alio errore eorundé quo
docent illos qui in tali perfectionis flatu sunt,non effe humanae obedientiae subiectos,atq>
ideo dicant non teneri etiam ad ieiunia ecclefiaftica,tunc non erit opus noua aduersus húc
errorem parare argumenta,quoniam iam supra probauimus omnes Chriftianos cuiuscuq*,
flatus fint,teneri ad obferuationem legum ab ecclesia suffiturarum. Sivero dicant ideo na
teneri ad ieiunium, quia videlicet non indiget ieiunio ad animae salutem is qui perfectio­
nis flatu adeptus eff,tunc aliis oportet agere argumentis. Et primo contra eos militat illud
£ Pauli,Caro concupiscit aduersus spiritum,& spiritus aduersus carnem. Haec enim sibi inui- Galatas,v/
cemaduerfantur,vtnon quaecunq; vultis,illa faciatis.Quod fi tam rebellis eft caro,oportet
cius rebellionem ieiunii habenis compescere. Venim forte Begardi dicent eum qui flatum
perfectionis adeptus fuerit,non pati in fe hanc carnis & spiritus pugnam,sed habere in pa’
cc tabernaculum suum.Hoc auté adeo aperta eft dementia,vt nó fit opus eam oppugnare,
quoniam soli virgini dei matri hoc priuilegium tribuitur, vt talem pacem in fe habuerit.
Vnde Richardus de sancto Victore lib.ii.de Emanuele capite vlt.fic ait,In caeteris sanctis
magnificum habetur q> a vitiis non poffunt expugnari,in i fla mirificum videtur q> a vitiis
nó poteftipfa vel in modico impugnari. Caeteris sanctis in cómune praecipitur vt in mor-
 F. alfonsí de castro, minoritae
tali eorum corpore peccatum non regnet,soli isti singulariter datur vt mortale corpus cius p
peccatum non inhabitet. Haec ille. Praeterea, vas eletctionis Paulus apostolus qui vfque ad
LCorirUx. tertium caelum raptus vidit arcana dei quae non licet homini loqui,is inquam castigat cor­
pus fuum,& in serui tutem redigitmeq; hoc frustra facit, quoniam timet ne cum aliis prae-
Matth.iij. dicauerit,ipfe reprobus efficiatur.Magnus ille Iohannes Baptista, quo inter natos muliera
non furrexit maior,qui & spiritu fando repletus est ex vtero matris suae,is etiá castigat cor­
pus fuú, avino & sicera abstinens,carnes no comedens, sed cibus eius locust^ & melfylue-
stre.Quid ergo impii Begardi & libidinosae Beguinae praesumunt ? Nunquid maiorem sibi
virtutis perfectionem arrogant quam Paulo, & Iohanni Baptist^? Et vt aliquid mirabilius
atq; sacratius dicamus,ipfemet qui peccatu non noucrat,nec inuentus est dolus in ore eius,
ieiunauit quadraginta diebus & noótibus,non quód ipse opus haberet ieiunio, sed quo no­
bis exemplum daret,vt quantumlibet perfectus quisque foret,agnosceret ieiunium este sibi q
necessarium. Quandiu enim hic fumus,inimicos domi nostrae habemus,qui velutiatruculi
lofue.xv, nobis infidiantur.Et intra portas Hierusalem Iebufeus fuit femper in medio,neq; vnquam
deleri potuit.ita intra carnem nostram,quantumlibet perfectus quifq; fit,femper manet ali­
quis stimulus incitans ad malum.quapropter ieiunare oportet,vt ieiunio carnis malitia re­
primatur. Demum inter octo errores Begardorum &Beguinarum condemnatos in conci-
Concilium lio Viennensi sub Clemente quinto,is fecundus est.Huius autem cócilii definitio habetur
V iennense jn libro clementi narum decretalium,in titulo de haereticis, capite cuius initium est, Ad no­
stram &c. Videat ibi qui volet.

Imago.
Vit olim quidam error,qui nostro hoc feculo iam aliquibus innouatus ^
mmmm
est, docens imagines este tollendas ab ecclesia,dicens idololatriam este
imagines in templis habere, fiue illae sint Christi, siue sancti hominis
cuiufcunqj. Huius haeretis primum authoré vix inuenire postum.Plati­
na in vita Adrián i papae huius nominis primi, dicit sub hoc pontifice
habito concilio Franconiae fuiste abrogata haereiim Felicianam de tol
lendis imaginibus.Cum autem eam appellauerit Felicianam, nó ape­
ruit tamen á quo Felice sumpserit exordium. In vita tamen Constantini papae prius dixe­
rat Felicem quendam Rauennatem archiepifcopu alustiniano imperatore in Pontu rele­
gatum,qui postea a pristina haeresi discedens sub Theodosio imperatore in patriam reuer-
sus est.Verum hoc in loco etiá fubticuit qualis fuerit huius Felicis haerefis.Quód liex illis
duobus locis quis conjicere velit, vt dicat ab hoc Felice fuiste hanc haereiim appellata Fe-
licianara,nonrepugno:quan<Jfcio ante hunc Felicem non defuiste qui hunc errore docue- \
rir.Nam constat ante Constantinum papá,cuius tempore fuit hic Felix, per centum annos
& eo amplius fuiste beatum Gregorium papam huius nominis primum. At beatus Grego-
rius Serenum quendam episcopum Mastilienfem per epistolam redarguit,q> inconsiderato
zelo sanctorum imagines fregerit timens ne á populo adorarentur. Et beatum Gregorium
plufquam centum & quinquaginta annos praecestit Epiphanius Cyprus. Is autem in qua­
dam epistola ad Iohannem episcopum Hierosolymitanum circa finem epistolae dicit fe
feidiste velum quoddam quod pendere viderat in foribus cuiusdam ecclesiae.Scidit autem
illud eo quod habuerit imaginem Christi,aut alicuius hominis sancti (non enim meminit
cum haec scribebat,cuius fuerit i mago) dici tq; este contra authoritatem scripturarum, in ec­
clesia Christi imaginem hominis pendere. Ecce ad quae tempora huc reducimus errorem.
Verum et fi hi duo episcopi ita senserint,nó tamen sunt hac de causa de haerefi notati,quo- K
niara res non erat adeo aperta, nec de illa re(quod sciam) vnquam ecclesia illo tepore de-
finicrat:quapropter liberum tunc erat eis citra haerefis notam ita sentire. Deinde ita sende­
res,non pertinaci animo suae sententiae adh^ferunt, vt parati non estent ecclesiae aliud do­
centi obtemperare.Huius haeretis fautores fuere plures Graecorum imperatores. Nam Leo
Leo tertius tcr5lus imperator Constantinopolitanus ob hanc haerefim (Platina teste) á Gregorio papa
imperator. !1U*US mominis tertio,& imperio,& communione fidelium priuarur.Constantinus quintus
Coftatinus imperator,qui elephantis morbo correptus interiit,huicadhqtithacreti.Eide fauitLeo.iiii.
imperator, imperator huius Constantini filius. Vxor tamen istius Leonis Irene dicta,Leone defuncto
curam
 ADVER. HAERE. LIS. YÍÍI. DE IMAGINE. i4f
A curam gerens imperii, nomine filii,videlicet Constatini sexti, concilium in Nic$na vrbe
fecundum congregari fecit,in quo a trecentis & quinquaginta episcopis eodem conuenié-
tibus definitum est, vt qui sacras imagines delendas dicerent, perpetuo anathemate nota­
rentur. Hanc tamen ecclesia; definitionem Constantinus.vi. grandaeuus factus maloru ho­
minum persuasione deceptus recipere noluit. Et h^c res fuit vna ex praecipuis causis pro­
pter quas a Graecis imperatoribus defecerunt Latini. Hunc errorem post multa tempora ^aldenfes
suscitarunt Valdenfcs, quibus (vt alias femper) consentiunt Vvitclefitae. Hunc errorem Iohannes ‘
iam sepultura ab inferis reuocarunt in quibusdam Germaniae partibus quidam Carolsta- VvitdefE,
dius, & alius Balchafar Hiebmaier , Lutherani, quanquam in hac parte a magistro eorum Carolsta^
Luthero desciscunt, quoniam hic sanctorum imagines probat.Haec haeresis facile conuin- dius,
citur, fi consideremus quo pacto ex praecepto domini imagines apud ludaeos fuerint,qui- ^lt®iafar
B bus tamen districtius inhibuerat ne sculptile haberent. Nam cum praecepisset Moysi vt Hlc maict
faceret propitiatorium de auro mudissimo,statim fubiungit dicens, Duos quoque Cheru- jEX0d.xxv.
bim aureos & productiles facies ex veraque parte oraculi.Cherub vnus fit in latere vno,&
alter in altero. Ecce hic vides imagines Cher.ub,& non in loco vulgari, sed in propitiato-
rio, quod erat operimentum arcae testimonii. Praeterea cum populus Israel ob murmura­
tiones quas aduerfus deum & Mofen dixerat, serpentium morsus pateretur,Moses pro po- Nume,xxi\
pulo orat ad dominum: cui dominus ait, Fac serpentem,& pone eum pro signo. Qui per­
cussus aspexerit eum,viuet. Fecit ergo Moyses serpentem aeneum,Seposuit eum pro signo.
Quem cum percusti aspicerent,fanabantur.Ecce iterum aliam imaginem ex praecepto do­
mini factam, cuius vfus non fuit prorsus inutilis, cura ad eius aspectum a serpentibus per­
cussi fanabantur. Hunc tamen serpentem aeneum Ezechias rex confregit postea, nó quia
malum erat talem imaginem retinere,sed quia videbat populum honores diuinos illi im-
C pendere, tan quam aliquid numinis esset in eo.Hanc auté esse causam quare illum rex con­
fregerit, ipsa Regum historia fatis aperte declarat, dicens,Ipse dissipauit excelsa,St contri- iilj.re.xviip
uit statuas,& succidit lucos,confregitque serpentem aeneum quem fecerat Moyses. Siquide
vfquead illud tempus filii Israel adolebant illi incensum. Vocauitque nomen eius Naha-
sthan. Vides caussam quare confractus sit serpens,quia videlicet filii Israel adolebant illi in­
censum. Considerauit nanque sapiens rex populum esse ad idololatriam pronum, vtpote
qui non semel tantum aut iterum,verum f^pissime idola colueritra quo errore credens no
posse populum aliter reuocare quam si serpentem confregisset,ideo tunc merito confregit.
Et ne ex serpente confracto occasionem doloris haberent,credentes fe aliquod numen per­
didisse,nomen serpenti imposuit,quo audito cognoscerent St intelligerent non esse id
quod putabant. Vnde Angelomus monachus vetustus author,in stromatibus suis super Ii Angelom®
bros Regum hunc locum exponens, ita ait, Vocauitque nomen eius Nahasthan . Siqui-
D dem Nahasthan interpretatur aes eorum:vt quem illi pro numine colebant, in dictis eius
metallum eum esse,non deum agnoscerent. Haec Angelomus. Si ergo populus Christia­
nus esset nunc sequé pronus ad idololatriam vt tunc fuit populus Israel,nec aliter posset
ab errore reuocari quam imaginibus confractis,crederem eas merito debere confringi. Illa
enim quae necessaria non sunt, etsi bona quantulibet sint,saepe tamen tolluntur, aut pror­
sus abrogantur propter mala qu^ inde oriri cognoscuntur. Sic ergo etsi imaginum vfus sit
bonus & ecclesiae vtilis, si tamen inde idololatria oriretur,cui aliter iudicio maiorum ob­
viari non posset q imagines confringendo, tunc i ustum esset vt ex imperio maiorum tol­
lerentur aut confringerentur,& non ex libera cuiuscunqj hominis voluntate. At nunc Chri
stianus populus nó est ad idololatriam pronus,vt populus ludaicus fuit, quoniam nec ini­
tiatus est vnq Beelphegor,nec adorauit Astarthen deam Sidoniorum,nec coluit Baal,neq$
idolis templa construxit:quapropter non est nunc aliqua vrgens caussa propter quam ima-
E gines confringi debeant,sicut tunc fuit vt confringeretur serpens: quoniam etsi vnus aut
alter simplicitate quadam deceptus erret,ille docédus est,&nó propter illa imagines sunt
prorsus tollend^.Leges siquidem Se statuta,non paucorum numero,sed maiori populi mul
titudini prospiciut.Hitc adeo late digessimus,quoniam ex hoc Ezechise regis facto meri­
to laudando,haeretici voiut suum detestandum errorem probare. Cum autem rem apertis­
sime exposuerimus,patebit iam manifeste q inani fundamento nitantur.Sed iam ad con­
firmandam nostram sententiam redeamus.Salomon in templo fecit Cherubim,& palmas ¡hRc v¡
& malogianata,& in mari arneo posuit duodecim boues,8i in basibus laterum leones cum
bobus.Neq, in harum reru pictura aut sculptura Salomó reprehensus est,quinimmo miri-
t
 F. alfonsí de castro, minoritae
fice laudatus.Si ergo tunc licuit duodecim boues sculpere,cum magis effet de idololatria F
timendum,cur nunenon licebit duodecim apostolos pingere,quorum illi duodecim bo­
ues figuram gerebant? Si licuit serpentem exaltare coram populo ad idololatriam prono,
vt ex illius aspectu filii Israel á ferpentiu morsibus liberarentur,cur non licebit nunc Chri­
stum in cruce exaltatum depingere,vt ex illius imaginis aspectu reducamus ad memoriam
- immensa beneficia quae generi humano in cruce mori ens exhibuit ? Si vmbras licuit pin­
gere , cur non licebit pingere corpus ? Rursum imaginum vius vtilis est, quoniam ima­
gines sunt idiotarum litera:,quas aspici entes,in illis tanquam in libris scriptis legunt, & ad
memoriam per earum aspectum reducunt ea quae alias in memoriam non venissent. Viden
tes enim historiam depictam qua repraesentatur homo nudus column^ alligatus, & multis
plagis vulneratus, & alios a dextris & sinistris eius,qui vicissim illum flagellare contendét,
cum haec inquam afpicimus,recordamurdeum pro nobis hominem factu similia in carne G
pastumjquodih memoria cum venerit, ministratur nobis causa cópaffionís,&dilectionis,
eó quód pro nobis talia pastus est. Nec ob aliam causam veneramur imagines,quam quod
nos in exemplaris memoriam venire faciunt,& inde affectus nostros mouere possunt.No
q? talis adoratio in sola sistat imagine, sed quia transit ad id cuius estimago.Nam(vt bea­
tus Eafilius ait) honor qui defertur imagini,refertur ad prototypum. Quapropter non est
quod de idololatria timeamus, fi simplices & idiota: doceantur non este sistendam menté
in imagine cum cora ipsa procidimus,sed hoccómodum imagines habere,quod nostrum
intellectum excitant ad agnoscendu & amandum illa quorum sunt imagines.Si ergo lite­
ra: legentibus permittuntur,cum tamen sacra: litera: in maxima veneratione habeantur,cur
non etiam imagines permittentur,etiam fi in precio lint habita:,modo non vitra iustitiá?
Pictura enim graece j. viua scriptura vocatur,eo quod imago iit quasi alterum scri­
ptura: genus. Cuius rei apertistimum est testimonié, quod in ea parte mundi quam Hispa- n
ni immensa & diuturna nauigatione versus occidentem vitra columnas Herculis nauigá-
tes, sub Carolo huius nominis primo Hispaniam rege, & Csesare eiusdé nominis quinto,
inuenerunt,nulla: apud homines illius terra: sunt litera: reperta:, sed imaginibus loco lite-
rarum vtebantur. Imagines siquidem taliter pingebat,vt res postent quas voluistent aper­
te significare. Et hoc non in vno aut altero loco,sed cum vitra sexcentas leucas per terram
perrexerint, nulla vnquam literarum vestigia inuenerunt, sed solum imaginum vfum.Ne-
que ascribendum est eorum rusticitati, cum sit gens alioqui viuacistimi ingenii, & quae in
aliquibus artibus mechanicis fubtilistime operetur,& duitates habeat frequentistimi popu­
li. Nam dc Temistitam dicunt qui viderunt, este oppidu habens plusj ducenta millia do-
morum.Et cum haec omnia adfuerint, literse tamen deficiebant,solis imaginibus conten­
tis. At nunc per Hispanos qui coloniam ibi fecerunt,praecipue per fratres minores,qui cir­
ca illos magnifice laborant,litera: iam traditae sunt,ita vt homines illius terra: propria lin- 1
guam literis latinis scribant.Hoc in medium afferre placuit,quoniam efficacistimum argu­
mentum mihi videbatur vt probare imagines loeu tenere literaru, &per confequés aeque
vt literas poste prodeste.Si ergo imaginé vfus est vtilis,neq; vf^ lege dminaprohibit9,ira­
nio comprobatus,vt ostendimus, conuincitur inde apertissime vt malu sit imagines ex ec­
clesia tollere. Deinde si nullé estet ad huius rei cófirmationé aliud argumenté, A ecclesia:
v ni u er sal is vfus, vel hoc solé estet sufficiens,praesertim cu imaginé vfus non sit reces in ec­
clesia,sed vetustiffim9,& ab ipsis apostolis ad haec vsq; tepora corintio decursu feruatus. De
Eufebius, haere testimonié perhibet Eufebius Caesariesis,q in vii.lib.historia: ecclesiastica cap.xiiii.
de Caesarea Philippi duitate loques,ita ait, Verum quiavrbis huius fecimus métioné,iusté
videtur cómemorare etiá illud in ea quod historia digné duximus.Muliere qua sanguinis
profluuio laborante a faluatore curata euangelia tradiderunt,huius vrbis ciué cóstat fuiste,
domufq-, eius in ea etiá nunc ostenditur.Pro foribus vero domus ipsius,basis quaedá in loco &
editiore collocata móstratur,in qua mulieris ipsius velut genibus prouoluta: palmafq? fup
pliciter tédétis imago sere videtur expresta. Ad stat vero alia ex acre nihilominus fufa sta­
tua,habitu viri,stola cópte circundad,A dexterá mulieri porrigetis.Huius ad pede statuae,
é basi herba quaedá noua specie nascitur, qua: cé exorta fuerit, excrescere vsqj ad stolae illi9
aeres indumenti fimbriam solet. Quam cum summo vertice crescens herba contigerit, vi­
res inde ad depellendos omnes morbos languoresqj cóquirit,ita vt quaecunq? illa fuerit in­
firmitas corporis,haustu exiguo madefacti salutaris graminis depellatur, nihil omnino vi­
rium gerens si ante A aerea: flmbriX summitatem crescendo contigerit, decerpatur. Hanc
statuam
 ADVER. HAERE. LIS. VIH. DE IMAGINE. 4$
A statuam ad similitudinem vultus Iefu formatam tradebant,qua: permansit ad nostra vfqus
tempora,sicut ipsi oculis nostris inspeximus.Et nihil mirum li hi qui ex gentilibus credide
rant, pro beneficiis quae a faluatore fuerant consecuti, huiufmo.di velur munus videbantur
offerre,cum videamus etiam nunc apostolorum Petri & Pauli, & ipsius faluaroris imagines
designari,tabulalq; depingi.Sed & antiquas ipsorum imagines a quibufdáconfcruatas nos
vidimus.Hucusq, Eufebius.Hanc autem statuam fuisse a luliano apostata ininuidia Ghri<
stidestrudtam,historia tripartita refert,quae libro sexto,& cap. xli. sub nomine Socratis de
eodem luliano imperatore loquens,ita ait* Cum enim cognouiffet in Caesarea Philippi ci-
uicate Phoenicia: , quam Pancada vocabant, insigne Christi esse simulacrum, quod mulier
illa sanguinis liberata profluuio constituerat,eo deposito suam ibi statuam coilocauit.Qu^
violento igne de caelo cadente,circa eius pectus diuifa est, & caput cum ceruice vna parte
B deiectum3at que in terra fixum,reliqua vero pars hactenus superfuit, & fulminis indicium
referuauit.Statuam vero Christi tunc quidem pagani trahentes confregerunt, postea vero
Christiani colligentes in ecclesiam recondiderunt,vbi hactenus referuacur.Hacc in historia
tripartita Cassiodorus ex Socrate.Quid ergo impii h^retici imagines ab ecclesia tollere au­
dent,quarum vsum tantis miraculis deus consirmauit,&ecclesia catholica ab ipsis aposto­
lorum temporibusstesteEusebioJvsque ad htec tempora conseruauit?Demum htec hscresis
de tollédis imaginibus in plurimis cóciliis dánata est,videlicet in cócilio Nicaeno secúdo, Cúnciliíí
quod sub Irene imperatrice & Constantino imperatore cius filio celebratum est, & septi- Nicxnum,
ma synodus appellatur,& in concilio Francfordienii sub Adriano papa huius nominis pri- Conciliu
mo, in quo summi pontificis authoritate praffederunt Thcophylactus & Stephanus epi- i‘rancf°r>
scopi.Verum opus est vtaduerfariorum obiectiombus refpódeamus. Primo obiiciut nobis lanum*
quia deus in Exodo & jn Deuteronomio districte prohibet omnia iimulachra,dicens, Nó Exo.xx.'
C facies tibi sculptile, netjue omne similitudine quX est in cado desuper,& qua: in terra deor- Deute,v¿
sum, neque eorum qua: sunt in aquis sub terra. Cui respódemus, illa prohibitionem á deo
esse factam causa vitanda: idololatria:,ita vtad hunc finem intelligantur omnia fimulachra
esse prohibita, non vt non habeantur aut fiant absolute, sed vt non fiant ad colendum da.
Hunc autem esse verum litera: sensum,ex praroedentibus & sequentibus facile conuincitur*
Nam antequam talem prohibitionem in Exodo faciat,ha:c verba praemittit, Non habebis
deos alienos coram me.post qua: verba immediate sequitur prohibitio simulacrorum: qua
prohibitione facta,continuo fubiungit de illis loquens,Non adorabis ea neque coles.Itaqj
ex praecedentibus & sequentibus verbis colligimus ad hunc finem prohiberi simulacra,
ne videlicet pro diis habeantur. At nos cum imagines colimus, nó illas tan quam deos ve­
neramur,quoniam nostram adorationemsvt diximus)non ad illas sed ad earum exempla
referimus. Secundo obiiciunt illud verbum Christi apud Iohanné, Veri adoratores adora- Iohan,ii$
D bunt patrem in spiritu &: veritate. Nam Separer tales qua:rit,qui adorent eum in spiritu,
vnde concludere nituntur ha:retici,non esse opus imaginibus,quia cum illas colimus ,non
spiritu adoramus,sed corpore .Fatemur quidem veram & potissimam adorationem esse
in spiritu, cum videlicet fide, spe, & charitate (vt Augustinus ait; tendimus in deum : sed
quoniam intellectus noster aliquando dormit,dei oblitus, Lc affectus tepidus eít,nó prout
decet deum amans, ideo oportet aliquibus rebus exterioribus intellectum excitare, vt
per earum aspectum & considerationem ad dei memoriam reducatur intellectus, &
inflammetur affectus.Contra hanc hxretim scripsere olim,Gregorius papa huius nominis
tertius,&Adrianuspapa huius nominis primus,& Iohanes Monachus tempore Gregorii
papa:, iii. Verum opera istorum non vidi, sed solo testimonio Iohanms Tritemii ha?c ha­
beo, qui in suo catalogo scriptoru ccclefiasticom de profatis viris refert illos cótrahácha:-
refim fcripsisse.Ecatus Damafcen9 in lib.iiii.de fide orthodoxa cap.xvii. nónihil de hac re
E differit.Thomas Vvaldé in suo libro de sacrametalib9 titu.xix. copiosius aduerfus hác
refim difputat.Nos etiá superius in tit.de adoratione ha:resi.Lplura diximus qu£ huic loco'
cógrue adaptari possunt,ad que locum accedet lector,ex quo plura haurire poterit si velit.
£ ' E eunda haeresis asserit imaginem dei ad quam homo factus est a deo,esse corpori im-
^ pressam, & non anima:. Hanc ha:resim inter alias recenset Philafter Erixienfis episco­
pus in suo opere de haereiibusmec tamen prodit quis illius fuerit author.Eeatus Augu­
stinus insuo libello de ha:resib9 adQuodvukdeñ,capite feptuagcsimofexto, hui9 haeresis
post Philaftrum meminic.scd authorem illius etiá nó indicauit.Quid auro huius authorem
vt fic sentiret mouerit, mihi nó constat,quia nec Augu. nec Philafter apud quos eam legi,
c ii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
aliquid.de hoc dixcrut.ego tame arbitror hüc errore ex alio derivari, quo docetur deú cíTe x
corporcu, & habere membra omnia corporis,quemadmodum homo habet: & qui fie sen-
tiunt(vt ego exiilimo)inde arguunt dei imaginé eñe in corpore hominis, & nó in anima.
Et huic nostrae suspicioni aperte fauet lohannes Cassianus,qui in suis collationibus,decima
coilatione,de Anthropomorphitarum haercsi differens, ait huius haeresis patronos ideo as­
serere deum esse corporeum,quia scriptura dicit homine esse ad dei imaginem factum.Sed
illum errorem iam nos deo luuante apertis scriptura? testimoniis supra* destruximus in ti­
tulo de deo,haerefi secuela.Ex cuius haeresis impugnatione,h^c quam in manibus habemus,
facile mea lententia profternitur.Nam ii deus corporeus nó est, neq; membra habet vt ho­
mo, fien nó potest vt homo fecundum corpus dei imago dicatur.Praeterea res quaelibet eo
alterius dicenda est imago,quia illius praecipuas partes representar: quoniam si minimam
illius partem solum referret, immerito diceretur imago. Nullus enim diceret Petrum esse Q
Iohannis imaginem ob hanc solam causam,q? naevum aliquem in maxilla Petrus habeat,
aut verrucam in fronte,quemadmodum lohannes habet.Si autem similes oculos habeat,8e
similia labra,similem genarum colorem, simili modo frontem contrahat, similem habeat
vultum,similia-etiam reliqua corporis delineamcnta,merito dicetur Petrum effc Iohannis
imaginem,prqsertim iieft ad illius imitationem factus:quia principales illius partes expri­
mit ac representar.At quae in deo sunt praecipua(li inter infinite perfecta vnum alio potest
esse principaiius,)suntintelligentia,& memoria,& voluntas.Nam super haec tanq. super ba­
ses aiiquas tere reliquae omnes diurnae perfectiones fundantur. Nam super voluntate illius
diuinafundatur omnipotentia.Propterea siquidem deus omnipotens dicitur & est,quia o-
mma quae vulc^otest: neq; aliquid nisi ipso volente aut permittente fieri potest, Si deus
intellectu careret & voluntate,neq; sapiens esse posset, neq; prudens, neq; iustus,neq; mi­
sericors, neq; creator,neq; gubernator,neq; rector. Fieri enim non potest vt bene & ptene
gubernet qui nó intelligit neq; vult. Intellectus ergo & voluntas sunt quasi quaedá bases & H
fundaméta omnium diurnarum perfectionum. Homoauté fecundum animam habet intel
lectum,memoriam & voluntatem,non secundum corpus. Anima enim intelligit,non cor-
pus.Anima meminit,non corpus.Anima vult,non corpus.Nam corpus ablq; anima nó so­
lum haec sed neq; alios vitae actus exercere poteít.Nó enim potest videre,audire,loqui,co­
medere,ambulare,aut alia id genus. Ex quibus colligimus haec omnia cum agit,ab anima
vires suas sumere.Cum ergo sola anima habeat intellectu, memoriam,Le voluntatem.-con-
fequens est vt fecundum solam etiam animam dei imaginem homo portet. Rursum si dei
imago est in corpore hominis,& nó in anima,oporteret vt alia bruta animalia quae simile
homini habét fui corporis figurasqualia in mari aliqua esse dicutuijimaginédei portent,&
fincad imaginem dei facta,quemadmodum homo. Huic tamen sententiae scriptura sacra
apertissime contradicit.Nam postej. deus creauerac cete grandia,& omnem animam viué-
tem atque motabilem quam produxerant aquae in species fuas,& omne volatile fecundum I
genus fuum.-poitquam etiam fecerat bestias terrae mxta species fuas,& jumenta & omne re-
Gene,i. ptiie terrae in genere suo,ad hominis creationem deuemens dixit deus* Faciamus homin®
ad imaginem & similitudinem nostram, vt praesit piscibus maris,& volatilibus caeli,& be­
stiis. vnmerfae terrae *, omnique reptili quod mouetur in terra. De nullo autem animali
dictum est quod factum fit ad imaginem dei,nisi de solo homine. Si autem dei imago es­
set in corpore hominis impressa, haberent etiam illam dei imaginem alia bruta animalia
quae homini fecundum corpus aflimilantur. Potuissem pro hac re plura sanctorum testi­
monia coaceruare, verum nolui in re manifestissima nimia prolixitate grauare lectorem.

Indulgentiae.
Ndulgentias quas pontifices peccatoribus praestát,códonado videlicet il­
lis poenam ad cuius tolerantiam peccator obligatur etiam remissa culpa,
Valdenfes multi haeretici conrcnunt atq; irrident. Valdenfes nanq;afferunt papam
nullam prorsus habere potestatem indulgentias concedendi:quas fi con­
Vvircleif. cesserit,dicuc nullius esse virtutis.Hunc erroré etiádocuit Iohines Vvit-
cleff,qui nunc£ á Valdenfibus deficit.Hi quo suum errorem cófirmcc,aliu
magis execranda errore docet. Dicút enim nullu esse purgatoria ignem, & inde deducunt
nullas
 ADVfcRi tíAERÉí LÍB; VIH. DE IN D V LG EN TÍÍ S: ¿4.7
^ nullas etiam e fíe indulgentias. Post istos tanquam illorum h¿res fucCessir i ti codetti errore Lutliénd?;
Lutherus,quanquam hic ex alio fonte non minus vitiato suum deducit erroré.Luthcrus si­
quidem purgatorium admittit,tamen negat vllam fore pro peccatis fatifíaótionem. Dicic
enim non este obligatum ad alicuius poenae satisfactionem,qui a culpa fuerit absolutus, sed
cum primum fuerit a culpa solutus,dicit etiam este liberti ab omni poena.Et hinc colligit
Lutherus indulgentias nullius este mometi,& dicit eas este pias fraudes fidelium. Aducrfus
hunc errorem paucis verbis contendam,quoniam inter omnes res de quibus in hoc opere
disputamus,nulla est quam minus aperte sacra: literae prodiderint,& de qua minus vetusti
scriptores dixerint.Ncque tamen hac occasione sunt contemnendae, quod earum vfus in
ecclesia videatur fero receptus,quonia multa sunt posterioribus nota, quae vetusti illi scri­
ptores prorsus ignorauerurit. Nam de transtubstantiatione panis in corpus Christi,rara est
£ in antiquis scriptoribus mentio: de processione spiritus sancti a filio,multo rarior:de pur­
gatorio fere nulla,potissimum apud Graecos scriptores. qua de causa vfque in hodiernum
diem purgatorium non esta Graecis creditum. Quis tamen nisi haereticus h$c negare au­
debit, quia apud priscos authores haec sub talibus nominibus non cómemorantur? Eccle­
sia enim quotidie proficit in membris suis,deo eam quotidie magis illustrate. Quapropter
ecclesia comparatur aurorae. Quae est i sta (inquit) quae progreditur quasi aurora?At aurora in Cantk.vi.
suo ortu remissum habet lumen,quod temporis progressu augetur:sic ecclesia. Vnde nó du­
bito quin etiam multa sint a posteris clarius & apertius inucnicnda,quae nobis sunt prorsus
nuncignota.Quid ergo mirum si ad hunc modum contigerit de indulgentiis, vt apud pri­
scos nulla sit de eis mentio?prqcipue quod tunc magis feruebat Christianorum charitas,vt
parum esset opus indulgentiis.plures anhelabant ad martyrium, pauca erant hominum sce­
lera,& si quod erat,grauissima canonum punitione emcndabatur.hic in praesenti vita satis-
C facere volebant, nihil volebant in futurum puniendti relinquere,quapropter non est men­
tio v lia indulgentiarum.Istis autem temporibus refriguit multorum charitas,& ideo plura
committuntur peccata,& pro commissis minorem volunt facere satisfactionem, ideo ne­
cessarium fuit ad indulgentias ranead asylum cófugere, vt aliquod daretur peccatoribus
adjutorium. Adde quód non est tam reces indulgentiarum vfus,quantum isti haeretici ex­
probrant. Nam apud Romanos vetustissimus praedicatur illarti vfus,vt ex stationibus Ro­
mae frequentissimis colligi vtcunq; potest. Et de beato Gregorio papa huius nominis pri­
mo fertur quod aliquas suo tempore concesserit. Verum etsi pro indulgentiarum appro­
batione sacrae scripturae testimonium apertum desit^ non tamen ideo contemnendae erant,
quoniam ecclesiae catholicae vfus a multis annorum saeculis receptus,tatae est authoritatis,
vtqui ilium contemnat,haereticus merito censeatur,potissimum quod talis vfus non for­
tuito casu ecclesiae irrepsit,sed per ecclesiae definitionem sit introductus.Concilium si qui- Conciliu
D dem Lateranense sub Innocentio tertio celebratum ad reprimendam quorundam abbatti laterancst
temerariam audaciam , dedarauic abbates non posse vilo pacto indulgentias conce­
dere , sed hoc munus dicit solis episcopis esse a deo concessum : verum ne ex facili earum
concessione vilescerent, aut peccatores indulgeciis fidentes,ad satisfactionis opera tepidio­
res essent, ipsis episcopis leges proscribuntur, vt vitra certum numerum indulgentias non
concedant. Huius autem concilii decretum ponitur in volumine epistolam decretalium in
titulo de poenitétiis & remissionibus,in eo capite quod incipit,Cá ex eo &c.Cócilifi Có- Conciliu
stanti en fe sessione octauadamnauit xlv. articulos Iohannis Vvitcless, inter quos vnus est Collaticie,
ad hanc rem pertinens. Nam quadragesimusprimus articulus eius ita dicit, Fatuti est cre­
dere indulgentias papo & episcoporum.Qui articulus simul cti aliis vna super omnes lata
sententia damnatus est.Dc hac re scribit Kosscnsis in illo opere quod córra Lutheri capti-
uitatem Babylonicam edidit. Scribit etiam lacobus Latomus in quodam opere quod pro
E assertione determinationis facultatis Louaniensis contra Lutherum fecit. Tuberinus quid ó
scripsit de haere diffusius aducrfus Lutherti, sed meo iudicio minus ornate, & multo mi­
nus exacte quam Roffensis rem abfoluit. Iohannes Eccius insuo enchiridiolocorticom­
munium aduerfus Lutheranos, cap.xxiiii, quantum enchiridii forma patiebatur, de hac rc
disputat.Si vero alio longiori tractatu dc hac re disseruit, mihi non constat. Audio tamen
eum multa aduerfus Lutherum scripsisse.
t lir
 F. alfonsí de castro, minoritae

Infernus.
Nter carteros errores quos frater Bernard us de Lutzéburgoin fuo cata­
logo haereticorum Almarico impingit,vnus est quo Almaricus dixit nul­
Almaricus.
lum eíie infernum,sed qui habet peccatum mortale,illum dicit habere in
Albaneses. fe infernum. Guido refert Albancnfes sentire, non esse alias inferni poe­
nas,quam illas quas in hoc mundo experimur.De Hermano Kiduich di-
Hermanus J cir catalogus illum dixisse nullum prorsus esse infernum. Et certe quan­
KiíTuich. tum ad Almarici sententiam,vt verum fateamur,vna & maxima inferni poena ess conscie-
tiae propriae accusatio,quae femper peccatorem oppugnat,femper illum pungit,neq; vfquá
cessat.Et hanc conscientiae accusationem multi nomine vermis putant intelligi.Vnde bea- G
Efa.vltí. tus Hieronymus exponens illud Efaiae, Vermis eorum non morietur,ita dicit,Vermis au­
tem qui non morietur, & ignis qui non extinguetur,aplerifque conscientia accipitur pec­
catorum, qu£ torqueat in suppliciis constitutos, quare vitio fuo atque peccato, caruerinc
Pfal.xxxi. electorum bono, iuxta illud quod dici tur, Versatus fum in miseria dum infigitur mihi spi­
Prouer.2 5 na. 8e in prouerbiis,Tinea ossium cor intblligens. Haec Hieronymus. Et hanc consciendae
accusationem Ethnici tanquam maximam poenam horruerunt.Nam Seneca epissola.xvi»
ad Lucilium, ait, Prima cft & maxima peccantium pana,peccasse.Et Iuuenahs fatyra.xiii.
de eadem peccati conscientia ita ait-
Exemplo quodcunque malo committitur,ipss
Displicet authori. Prima eft haec vitio,quod fe .u
Iudice nemo nocens abfoluitur. Et poftea.
Cur tamen hos tu
Euafisse putes,quos diri conscia facti H
Mens habet attonitos, & surdo verbere caedit,
Occultum quatiente animo tortore flagellum?
Poena autem vehemens,& multo facuior illis
Quas & Ceditius grauis inuenit,& Rhadamanthus,
Nocte dieq; suum geftare in pectore teftem.
Verum etsi haec magna fit poena,& vna ex grauibus quae sunt in inferno, nó tamen in hoc
feculo aeque mentem cruciat, vt pofthanc vita cruciabit,quonia sicut tunc apertius & cla­
rius quitq; suum peccatum agnoscet,ita haec peccati conscientia acrius punget:quapropter
etfi homo peccator a fui peccati conscientia in hoc feculo torqueatur,non tamen ideo di­
cendum eft vt hic patiatur infernum. Deinde etfi acerbissima poena fit haec peccati con­
scientia, sunt tamen aliae aeque graucs,quas in hoc feculo non experiuntur peccatores:qua­
propter dici non poteft peccatorem hic in feipfo habere infernum, cum multa alia reftent i
Efa.vltí. toleranda, puta ignis,& vermis,fumus sulphureus,tenebrae.Efaias ait,Vermis eorum non
morietur, & ignis eorum non extinguetur.Quod fi haec Efaiae verba dicis debere intelligi
de illo verme conscientiae qui mentem continuo morsu rodit, Sapientis verba producam
Eccki.vií. qui rem apertius exprimit dicens, Vindicta carnis impii, ignis & vermis. Quae verba nul­
lo pacto possunt de verme conscientiae intelligi,quoniam nó dixit,vindicta animae impii:
Iu dith xvi. sed dixit, Vindicta carnis impii, ignis & vermis.Et in liffro ludith, Dabit igne & vermes
in carnes eorum,vt vrantur & sentiant vfqj in sempiternum. De tenebris damnatorum te­
lob.xxx. statur lob,nomine illorum dicens,Praestolabar lucem,& eruperunt tenebrae. Et iterum cla<
lob.z 8.
rius, Auferetur ab impiis lux. De sulphureo autem fumo testatur Dauid dicens, Pluet super
Pfal.x.
peccatores laqueos, ignis & sulphur & spiritus procellam pars calicis eorum. Et vox tertii
Apoc.xi ij. angeli in Apocalypsi ait,Si quis adoraucrit bestiam & imagine eius, & acceperit characte­
rem in fronte sua,aut in manu sua,hic bibet devino irae dei, quod mixtum est mero in ca- K
lice ira: ipsius,& cruciabitur igne & sulphure in conspectu angelorum sanctorum, & ante
conspectum agni: & fumus tormentorum eorum ascendet in fecula fcculorum.Et ipfemet
infernus vocatur in eodem libro stagnum ignis & sulphuris.Nam de malis loquens air, Vi
Apoc.xix. ui missi sunt hi duo in stagnum ignis ardentis & sulphuris. Quid ergo Impius Almaricus
& blafphemi Albancnfes docere audent non esse alibi infernum quam in hac vita?Ego cre
do quod nunc aliter fcntiunt.Nam cum inferni poenas iam experiantur, existimo eos iam
scire alium esse infernum, & alias inferni poenas ab illis quas in hoc feculo experiuntur.
Secunda
 ADVER» HAERE» LIB. VUL DE INFERNO. 14.8
^ Ecunda hxrefis docet inferni poenam non eñe perpetuam. Huius haerefis principem
fuiste Origené testantur omnes qui de haerefibus eius fcripferunt.Phiiafter narrat fuiste OdAcnes»
quandam hseresim dicentem Christus fu o descensu ad inferos hoc illis mdulferit,vt
ibidem confitentes faluentur.Huius tamen haerefis nullum ostendit authorem. Armenifvt Armen!.
Guido refertJaíTerunt Christú cum ad inferos descendit,omnes animas inde eduxisse. Hác
haere fi m recenset Augustinus inter alias,fine tamen nomine authoris. Nos auté iftoru ftn-
tentiam cum Origenis errore coniungimus,quoniam aliquantulum eft illi vicina,& eodé
prosternitur testimonio.Cum enim ostenderimus inferni poená esse perpetua,actum eft de
his duobus erroribus.At poena inferni esse perpetuam apertissime sacrae literae docent,Na
illa testimonia quae aduerfus proxime citatam haere fi m protulimus, fere omnia aducrfus
iftam haerefim pugnant. Illud enim Efaiae apertiilimum eft, & alterum ex libro Iudith, &
g aliud ex Apocalypsi,quae non eft opus nunc repetere,ne chartas fruftra impicamus.Praeter
haec testimonia sunt alia ex euangeliis. Ipfemet veritatis magifter apud Marca loqueas ait, Marci>»
Si fcandalizauerit te manus tua,abscinde illam, bonum eft tibi debilem introire in vitam,
quam duas manus habentem ire in gehennam,in ignem inextinguibilem, vbi vermis eo­
rum non moritur,&ignis non extinguitur.Et fi pes tuus te scandalizat, amputa illum.bo­
num eft cibi claudum introire in vitam aeternam,quam duos pedes habentem mitti in ge­
hennam ignis inextinguibilis, vbi vermis eorum non moritur, & ignis non extinguitur.
Quod fi oculus tuus,scandalizat te,eiice eum.bonum eft tibi luscum introire in regna dei,
quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis, vbi vermis eorum non moritur,&:
ignis non extinguitur.Ecce vides Chriftum vno orationis contextu ter docentem poenas
inferni effe perpetuas. Praeterea illud eft apertissimum, quod minatur fc in die iudicii pec­
catoribus dicturum, Ite maiedidiin ignem sternum,qui praeparatus eft diabolo,& angelis Matth,
C eius»Nec opus eft plura ceftimonia afferre,cú ista fint apertissima.Qui de hac re plura noffe
cupit,videat ea qu£ supra diximus intitulo de beatitudine,hxresi tertia,quoniam illo loco
hunc errorem Origenis apertius enarrauimus.
Ertia haerefis eft quae negat Chriftum ad inferos descendiste . Huius haerefis non me­

T minit Augustinus,neqj Philafter. ifidorus tamo illa inter haerefes recenset,quis nuliu
huius erroris prodat auchorem.Haecaute.fententiaconuincimrhaerefeos per id quod
Sapies sub nomine sapiendae,hoc eft filii dei,ait,Penetrabo (inquit) omnes inferiores par- Eecldia*
tes terrae,& inspiciam omnes dormientes,& illuminabo omnes fperátes in domino.Quod ftici, xxiiif<
fi hoc testimonia quifq allegoriis ludens alió detorqueat, & dicat sapientiam penetraste 8e
penetrare omnes inferiores partes terre cognitione sua, quae tanta eft vt nihil illam latere
poffit,sed omnia quátúhbec nobis abscondita, nuda tamen & aperta sunt oculis eius: faite
illud Pauli eft facis apertum,quod de ascensione Christi disterens ait, Quod auté ascendit, Ephefiiiif.
p quid eft ni fi quia descendit primum in inferiores parces terre ? Et Petrus Apostolus in die
pentecostes recepto iam spiritu fando,de Christo coram populo predicas ita dicirQuem Ad. if.
deus fufeitauit solutis dolorib9 inferni,iuxta quod impossibile erat teneri illu ab eo. Dauid
enim dicit in eum, Prouidebam domina in confpedu meo femper, quoniam á dextris eft Pfalxv.
mihi,ne cómoucar.Propter hoc Ixtatu eft cor meu,& exultauit lingua mea,insuper & caro
mea requiescet in spe: quoniam non derelinques anima mea in inferno,nec dabis fandum
tuu videre corruptionem.Preterea in symbolo Apostolorum dicitur, Defcédic ad inferos.
Et Concilium Lateranense sub Innocentio tertio celebratum, hoc idem definit. Nam de Concilia
Christo redemptore nostro loquens,ita inquifQui etiam pro salute humani generis in li- Latcrancfe
gno crucis pastus & mortuus, descendit ad inferos, resurrexit a mortuis, & ascendit in
caelum.Sed descendit in anima,& resurrexit in carne,ascendit pariter in vtroque.Htec Có-
cilmm Lateranense.Qux verba habentur in libro decretalium in cap. firmiter, de summa
j5 trinitate & fide catholica. Et certe is vnus locus eft quo maxime postumus Lutherú redar­
guere, q scripture sacre testimonia vult este apertissima fine vilis ratiocinationib9 aut coi
ledionib9,fed quae apertissime fentétiá doceát.Deinde ait nihil este definiédu quod no fit
exprestum in sacris literis. Nuliu etiá admittit iudicc in cótétione de rebus ad fidé fpectá-
tib9 ni fi sola sacra scriptura. Et certe fi ad hos gnomones sunt omnia examinada,nó opor­
tebit dicere Chriftu ad inferos descendiste, quoniá hoc sacre literae non docent per verba
adeo expresta qualia ipse alibi a catholicis petit. Nunq enim haec verba reperiuntur in sa­
cri x literis sub hac forma,Chriftus descendit ad inferos. Verum etfi haec nó reperiantur sub
illaforma-.reperiuntur tamen alia qua; eadécum illis significant,& ex quibus illa apertiili-
t iiii
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
ma collectione deducuntur,quod fatis est viro catholico,qui captiuare tenetur intellectum 9
suum ad definitiones & expositiones scriptura?,quas tradiderit ecclesia, & non sua? tantum
inniti prudentiae.

Inimicus.
Raecorum error eft,quo afferunt licitu effe decipere inimicu,nec effe pecca­
Graeci. tum aliquod fi quis suo inimico damnu inferat, etiam fi ad hoc faciendum
periuriis aut quouis medacio iuuetur. Hsec omnia illis tribuit Guido enar­
rans vicefimumquintú illorum errorem. Et certe vix poffum credere illos
tam dementes effe,vt haec sentiant,quoniam illa sunt naturali legi apertissi­
me cótraria,ita vt illam eorum sententia gentilis quifq*philosophus damnet, ncdu Chri- <3
ftianus homo.Quis vngnon horruit mendacium?Quis nóexecratur periurium?Etha?cnó
solum cum amicis non sunt exercenda,sed neq; cum inimicis, quia etsi in bello licitum fit
insidiis vti aduerfus hoftes,non tamen mendaciis licet illum decipere.In Leuitico liquide
Lcui.xix.
dominus ait,Non mentiemini,nec decipiet vnufquifque proximum suum. At quantulibet
quis fit alteri inimicus,proximus tamen eft:quod vel ex eo conuincitur,quod Samaritanus
mifericordá faciens sauciato,voce Chrifti judicatus eft proximus, quis Samaritani Iudseis
Lucae,x, fuiffcnt infensi.Praeterea ex lege Euágelica nullus permittitur inimicus, quoniam etsi alter
i.Pctruij. mihi inimicus fit,ego tamen teneor non effe illi.Non reddentes(inquit Petrus; malum pro
malo,nec maledictum pro maledicto,fed econtrario benedicentes’quiain hoc vocati eftis
vt benedictionem hereditate poffideatis.Et beatus Paulus in epistola ad Romanos, Nulli
Rom.xij. malum pro malo reddentes.Et infra,Non vos defendentes chariffimi,sed date locum ire.
Scriptum eft enim,Mihi vindicta,& ego retribuam,dicit dominus. Sed fi efurierit inimi- H
cus tuus,ciba illumrfi sitit,potum da illiihocenim facies,carbones ignis congeres super ca­
put eius.NoIi vinci a malo,sed vince in bono malum. Et in prima ad Theffalonicéles epi­
i.Thess.v.
stola iterum ait, Videte ne quis malum pro malo alicui reddat,sed femper quod bonú eft,
sectemini inuicem,&in omnes. Denique ipse veritatis magister Iudacorum errorem corri­
JMatth.v. gens ait,Audistis quia dictum eft antiquis,Diliges proximum tuu, & odio habebis inimi­
cum tuum.Ego autem dico vobis,Diligite inimicos vestros,benefacite his qui oderutvos,
& orate pro persequentibus & calumniantibus vos,vt sitis filii patris vestri qui in caelis eft,
qui solem fuu oriri facit super bonos & malos,& pluit super iuftos & iniuftos. Si ergo hoc
modo vult Deus filios suos examinare, Graeci conuincuntur non effe filii dei, quia bene
inimicis suis non faciunt.

Iniuna. 1
Vtheri sententia eft, non licere Chriftianis petere coram iudice iniuriae
reparationé.Quapropter videtur mihi Lutherus non modica de fermé-
to Pharifaeorum habere,quoniá alligat onera grauia & importabilia, di­
Lutherus. gito auté suo non vult ea mouere.Nam qui dicit non licere petere co­
ram iudice reparationem iniuriae, ipfemet fiqua fibiab aliquo infertur
iniuria, quam impudenter ne dicam atrociter eam repellit? Vnam certe
iniuriam centum acerbioribus propulsat: & quod peius eft, etiam cum
nullam receperit,mille cóuitiis afficit eu qui vel extremis digitis eum tetigerit. Vide quale
EcdLxxi. fit vulnus quod nec tangi permittitur. Qui odit correptionem, ait Ecclefiafticus, peccato­
ris veftiginm eft.Peccator eft ergo Lutherus, quoniam non patitur corripi, non a quoqui &
admoneri.Cuius rei testimonium eft apertissimum, quod quicunque eum scriptis aut cor­
ripuit, aut admonuit,fiue is fuerit vir illuftris,fiueplebeius,fiuerex,fiue imperator,episco­
pus ,aut papa,mille iniuriis eft a Luthero aftectus.Nam in serenissimum regem Anglia?,qui
fatis modefte,prout regiam dignitatem decebat, aduerfus illum scripserat, nullo regia? di­
gnitatis habito respectu, mille opprobria iniecit, mille illum scommatis fubfannauit. De
his qua? aduerfus summum pontificem effutiuit, melius eft tacere, quoniá me pudet enar­
rare,quod illum puditu nó eft scribere.Quid ergo dices ad"ha?c Luthere ? Si tibi licet iniu­
riam iniuria repellere,cur nó licebit aliis iniuriae reparationem coram iudice petere ? Iustu
eft certe
 AD VER. tiAÉR. LÍE. VIII. DE IOHAÑ. BAP. 14$
A est certe vt nemo fit iudcx in propria caussa, quapropter fi licet manibus propriis iniuriá
repellere,multo magis licebit per manus iudicis iniuriam propulsaremur iam illac^ repara­
tionem petere.Qua de re mihi videtur non esse opus aliis argumentis ad hunc errorem re-
uincendum,fed sufficere illa quse supra in titulo de bello contra eundem Lutherum pro-
pofuimus.Ibienimprobauimus bellum esse Christianis licitu,modo extera adsint qux ad
iuftum bellum exiguntur.Ad iuftum autem bellum requiritur,vt quod fine bello emendari
potest,mediante bello non fiat. Iustius est ergo vt quis a indice petat emendationem, I vt
ipse eam per bellum habere velit,si eam habere licet. At cum liceat eam petere ex bello (vt
supra eaicimus) licebit ergo etiam illam petere a iudice.

B Iohannes Baptista.
Ernardus de Lutzemburgo in suo catalogo haereticorum de Manichaeis lo­
queos, dicit illos ita delirasse,vt dixerint Johannem Baptistam,Christi sal-
uatoris nostri praecursorem,fuisse damnatum , eó quód non crediderit in
Christu.Nam cu Iohannes in vinculis exiitens misit duos discipulos suos Mauluxlt
__________ad Christum vt interrogarent illum, Tu es qui veturus es,an alium expe-
ctamus?Manichxi (vt illis Bernardus de Lutzemburgo tribuit) putant Iohannem Baptista
ex incredulitate haec fecisse & dixisse.Sed ego vix credere possum Manichaeos ita insanis­
se,quanuis multa alia maioris dementiae illos dixisse constet. Nam Philaster Brixienfis in
suo libro de haeresibus,cum de Manichaeorum h^refibus disserit,niSquam huius erroris me-
minit.Beatus Augustinus in libro dehsereiibusad Quodvultdeu,cap . quadragesimo sexto
C Manichaeorum errores recenset,nec tamen hunc inter alios miscuit. Vnde coniicio illos
longe ab hoc errore fuifferquoniam beatus Augustinus qui illorum errores optime noue-
rat,quoniam illorum festae aliquando adhaeserat,nequaquam hunc errorem tacuisset. Esto
tamen illi ita senserint quemadmodum de illis refert Bernardus de Lutzemburgo, non est
opus vt in hac haerefi referenda longam moram trahamus:cum sint tam aperta Christi sal­
vatoris nostri de ipfoIohanneteftimonia.Namlaudauit Iohánem de fortitudine,& men­
tis constantia, cum dixit illum non esse arundinem vento agitatam, quxad omnem ven- Mátth.xL
torum flatum mouetur.Commendauit illum a temperantia, dicens illum no esse mollibus
vestitum. Ostédit illum longe esse ab adulatione,cum dixit illum non esse in domibus re-
gum:quoniam qui huiufmodi morbo laborant,cum regibus versari solent. Et laudis argu­
menta multiplicans,dixit illum esse prophetam,& plufquam prophetam.dixit illum esse
angelum,eo quod angelicam vitam duceret:quia licet in carne,prxter carnem tamenviue-
D bat. Denique vt coronidem cingeret,dixit,Inter natos mulierum non furrexit maior lohá-
ne baptifta.Et haec omnia dicta sunt a Christo saluatore nostro de Iohanne baptista eo te­
poris articulo quo Manichxi Iohannem peccasseafserunt.Nam postquamChristus inter­
rogationi per Iohannis discipulos fadtae respondit,illis abeuntibus continuo post hxclau­
dum praeconia de Iohanne baptista dixit.Ex quibus convincimus Iohannem per illam in­
terrogationem minime(vt Manichaei dicuntJpeccaffe.Quod autem dicunt Iohannem ba­
ptistam ex incredulitate interrogasse,falluntur.Non enim suo nomine,& propter se inter­
rogat,sed propter suos discipulos quos in Christi fide nutantes videbat. Et propter hanc
caussam illos ad Christum mittit,vt visis miraculis ab illo factis,in illius fide confirmaren-
tur.Quod Christus cum optime noffet, nullum illis dedit re sponsum: sed multis coram il­
lis ab eo factis miraculis,ad Iohannem illos redire mandat,vt quae viderant, illi renuncia-
rent.No certe ob aliam caussam,nisi vt inde Iohannes discipulos suos quos parum fideles
j: esse nouerat,apertius de fide Christi instrueret,& instructos confirmaret.fic enim illam Io­
hannis interrogationem interpretatur beatus Iohannes Chryfoitomus homilía trigesima-
feptima super Matthxum.Chryfostomu vt alibi femper, ita etiam hoc loco imitatur Theo
phylactus.Huius verba quia multo breuiora sunt,hic referá.Nó interrogat Iohanes(inquit
ille)quasi, ignoras Christu.Na quo pacto ignorarer, quu testatus sit:Ecce agnus dei?Verum
quia discipuli eius invidebant Christo,vt pluribus argumentis certiores eos redderet,pro­
pter hoc mittit eos,vt vel visis miraculis credant Christum Iohanne maiorem esse: & id­
circo fingit se rogare,Tu es qui venturus es?hoceit,qui expectatur in scripturis in carne vé
turus. Hxc Theophylactus. Et de hoc fatis.
 F.ALFONSI DE GASTRO, M1NORITAE

ludas. F
Vantulibet fit aliquis scelestus aut flagitiosus,nunquam illi deerit a quo lau
detur,& scelus eius commedetur:quoniam(vt est in prouerbiojcicada fcm-
per est cicadae chara,& formica formicae.Huius rei vel hoc est sufficiens te­
stimonium,q> non defuere qui scelestissimum Iud^ facinus cómendauerints
Caiani. quoniam Augustinus in libro de haerefibus cap. xviii.refert Caíanos senti­
re ludam fuiste diuinum,& scelus illius beneficium existimare.Dicunt cnim(vt Augustinus
ait) ludam praefeiste quantum generi humano Christi pastio estet profutura, & ideo Chri­
stum ludaeis tradidiste,vt per illius mortem genus humanum proficeret.Philaster tamé de
his Caianis sermonem faciens in suo libro de haeresibus,nihil tale illis tribuit,sed hanc hq- q
refim postea enarrat nullo citato illius patrono.Tertullianus tamé in libello suo de haerefi­
Chaldaei. bus hoc illis impingit quos ipse vocat Chald<gos,& sunt illi iidemfvt suspicor) qui ab Au­
gustino vocantur Caiani, quoniam iidem sunt illorum errores qui ab Augustino tribuutur
Caianis,& quos Tertullianus impingit Chaldqis^Ad hunc errorem reuincendum vel illud
testimonium sufficiens'est,cum dominus lauare volens pedes discipulorum suorum dixit,
Iohan.xiij. Vos mundi estis,sed non omnes.Sciebat enim (ait Euangelista)quifnam estet qui traderet
eum.propterea dixit,Nó estis mundi omnes.Itaque ludas non erat mundus, cuius immu-
ditiae nulla aliam caustam Euangelista defignauit, quam quod Christum tradere volebat.
Astuum.i, Et in Actibus Apostolorum Petrus ait,Viri fratres oportet impleri scripturam quam prae­
dixit spiritus sanctus per os Dauid de luda,qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Ie-
fum,qui connumeratus est in nobis,& sortitus est fortem ministerii huius. Et hic quidem
possedit agrum de mercede iniquitatis,& suspensus crepuit medius, & diffusa sunt omnia ™
viscera eius. Si bona fuit traditio qua ludas tradidit Christum,qui fieri potest vt merces illi "
pro traditione donata sit merces iniquitatis?Si triginta argentei sunt merces iniquitatis,er
go traditio pro qua illi argentei donati sunt, est iniqua. Sed apertius est qd Christus redé-
peor noster de illo apud Lucam ait,Et filius quidem hominis secad5 quod definitum est,
Lucre xxij»
vadit: veruntamen vae homini illi per quem tradetur.Neque opus est aduerfus tam aperti
blafphemiam plura citare testimonia,praecipue cum haec haerefis non reperiatur ab aliquo
fuisse postea innouata:& testimonia adducta fatis eam prosternunt.

ludicium.
Anta est daemonis astutia in hominibus decipiendis,vt aliquibus suggesterit j
nullum este futurum ludicium,vt vel hac occasione tanto facilius in quodli­
bet vitium traheret,quanto minus poenam propter illud infligendam cre­
Borboriay deretis. Hunc errorem Philastcr tribuit Borborianis, & sunt ilii qui ab Au­
n.. gustino vocantur Gnostici.Hoc etiam impingit Florianis, & Manichaeis,
Gnostfci.
Horiani. & Prociiamtis,quos ille vocat Prodianitas,nisi forte litera in Philastro est erronea, quonia
Manichaei; qui in Augustino dicuntur Prociianitae,in Philastro vocantur Prodianitae, & facilis est la­
Procliani> psus ex vna parte in aliam.Nam si has duas literas,c & l,conmgas,facies d 1 i teram. Quod
lT. si eadem 1 i teram d dispescas,ita vt longam virgulam integram separes, & reliquum per fe
colloces,iterum duas literas reperies,videlicet c &1. Ex quo conficio hac occasione alicu­
bi ex vitio scriptorum fuisse erratum. An autem error sit in Philastro,an potius in Augusti­
no,mihi non constat,quoniam apud nullum illis vetustiorem reperio fuisse de his habitam ■
mentionem.Qualitercuque sit,parum interest: vnum tamen hoc est certum, Augustina nó "
impingere huc errorem alicui ex istis haereticis,quoniam nec Eorboritis nec Gnosticis, ne­
que Florianis,neque Manichaeis,neque Proclianitis. Qua in re valde miror,cum Augusti­
nus viderit Philastri opus.quod forte inde euenire potuit,quod apud nullum alium repere
rit,& propterea omiserit,parum fidens Philastro in hac parte,aut forte reperit non ira este
prout Philafter narrat.Cuiufcuq; tamen hic error sit,facillime refici potest. Náapud Mat­
thaeum dominus exprobras duitatibus in quibus factae sunt plurirn^ virtutes eius, quia no
Mattii, x’. egissent poenitentiam,ait,Dico vobis,Tyro & Sidoni remissius erit in die iudicii,quam vo
Matth.xi]. bis.Et iterum Caphamaitis loquens ait,Dico vobis quia terrae Sodomorum remissius erit
in die
 AD VER-HAER. LIB. VÍIÍ. DE 1 VD tCE. lfb
A in die indicii,quam tibi.Et apud eundem iterum,Viri Niniuitx (urgent in iudicio cum ge
neratione ista,& condemnabunt eam &c.Regina austri surget in iudicio cum generatione
ista,& condemnabit cam. Et apudIohannem, Potestatem dedit filio iudiciumfaccre^uia Joliah.fi
fili’’ hominis est.Nolite mirari hoc, quia venit hora in qua omnes qui in monumétis tunt,
audient vocem filii dei,&procedent qui bona fecerunt,in resurrectione vitaeiqui vero ma­
la egerunt,in resurrectionem iudicii.Et Paulus in epistola ad Romanos 5 Omnes enim sta- Rom
bimus ante tribunal Christi.Scriptum est enim, Viuo ego, dicit dominus, quoniam mihi Eia xiv.
fljctetur omne genu,& omnis lingua confitebitur deo.Itaquc vnufquifque nostrum pro fe
rationem reddet deo.Et in posteriore epistola ad Corinthios iterum ait,Omnes nos mani ij.Gor.v*
festari oportet ante tribunal Christi,vt referat vnufquifque propria corporis,prout gestit,fi-
ue bonum fiue malum.Et in symbolo fidei edito in concilio Niccno iic dicitur, Venturus
E est indicare viuos & mortuos.Et in symbolo fado in concilio Constantinopolitano ^ Se­
det ad dexteram patris,inde venturus est cum gloria indicare viuos & mortuos.
Ecunda esthacrcsis Albancnfmm, dicentium vniuerfale iudicium iam sablum este , & Albaneses*
S nullum aliud amplius este futurum.Hoc enim illis tribuit Guido, qui illorum errores
recensens,hunc septimo loco collocat.Hic errorapertistime conuincitur exeo iudi
cium vniuerfale praecedere debet resurrectio omnium,quemadmodum patet ex eisdem te­
stimoniis quae proxime citauimus contra praefata haereiim , & in vicefimoquarto Macthqi
capite exprestius,vbi prius describitur aduentus Antichristi,deinde resurrectio generalis,oc
postea iudicium,& tandem finis: & tunc(iuxta beatum Petrum.) ele menta purificabütur per M Petri-üf,-
ianem.At nullum istorum constat esse factum,quoniam nec generalis resurrectio pr^ceilic,
nec finis est mundi,nec elementa sunt per ignem purificata.Ex quibus colligitur maxima
este dementiam,asserere vniuerfale iudicium este iam factura.

ludex
Aldenfium error est,quo docent nullum indicem poste damnare alique Valdenfcs*
hominem ad poenam aliquam.Hunc errorem iliis impingit Guido, q g
Aeneas Syluius in libro de origine Bohemorum cap.xxxv.errores V «ii -
denfium recensens,huius non meminit.Quod fi ita sentiunt Vaidenfes,
non est mirandum,quoniam hoc est sceleratis hominibus proprium, vt
impuniutem luis sceleribus optent,quo liberius & securius quae volue­
rint scelera perpetrare valeant. Ad hunc modum fecere Valde fes, qui vt
tutius suos errores poifent hominibus suggerere,hoc ante omnia docere nituntur, nullum
D iudicem poste alium hominem ad aliquam poenam damnare . In cuius erroris testimonia
afferunt illud,Nolite iudicarc,& non radicabimini. Aduerfus hunc errorem est illud quod
dominus ait,Constitue iudices qui populum indicent omni tempore. Et iterum alibi, Iu- Exo.xviip
dices & magistri in omnibus portis tuis constituantur,vt indicent populum insto iudicio. Deut.xvi,
Quod fi quis haec detorqueat ad alia indicia,A non ad inflictionem poenarum, confideret
plures este in veteri instruméto leges decerneres tale vel talem poená este infligedam illi
qui tale vel tale crimé commiserit. Et in lege noua haec clarissime habentur. Petrus puni-
uit morte Ananiam &Sapphira,quiafraudauerantde precio agri védici. Et idem alibi ait, ^ctuum.v.
Subiecti estote omni humanae creaturae propter deum,fiue regi quasi praecellenti,frac duci- i.Pctri.iK
bus tan quam ab eo mistis ad vindictam malefactorum,laudem vero bonorum.Ecce vides
vindictam malefactorum.Et parum infra iterum ait,Quae enim est gratia fi peccares & co
laphizati fuffcrtis?Ex quibus colligimus iustc fieri cum quis propter peccatum ex indicis
£ mandato colaphis caeditur.Et beatus Paulus de potestate sublimiori loquens ait, Si malum Rom.xiif»-
feccris,time.Non enim fine causta gladium portat.Dei enim minister est,vindex in iram
ei qui malum agit.Quid ergo Valdenfcs non minus ignorantes quam scelerati docere au-
dcnt?Siiudex est Dei minister vindex in iram ei qui malum agit,quomodo iudicem ipsi
accusare audent eo quod malefactorem punit ? An non hac ratione etiam accusant deum,'
cuius minister est iudex?Valeant ergo Valdenfcs,& cum fint omnium haereticorum igno-
rantistimi,docere alios erubescant. Quod autem pro fe afferunt,nihil prorsus illis suftraga-
turrquoniácum saluator ait,Nolite iudicare,& non iudicabiminiinon prohibuit omne itr
dicium,prmpué iudicis habentis potestatem,sed prohibet multorum hominum leue iu- *
 F.alfonsí de castro, minoritae
didum,qui re minime cognita, sed ex minutulis suspicionibus colligentes, statim apud fe p
definiunt,censentes talem esse malu,aut male aliquid voluisse facere . Hoc inquam iudicia
dominus prohibetmon autem illud quod reprius(vc decerjbene cognita,?b habente pote­
statem profertur.Hoc autem ira este conuincimus per id quod apud Iohánem idem falua-
íohan.xij tor ait,Nolite indicare fecundum faciem,sed iustum iudicium iudicate.Quibus verbis cum
vnum iudicium prohibet,videlicet leue:aliud aperte concedit,népe iustum,quod re prius
plene circufpe&a iuxta aequitatem fit.

Iuramen cum
Valdcnfes. Nter exteros errores quos Valdenfibus impingit Guido Carmelita, vnus cst q
quo asserunt Christianis esteinterdiótum iuramentum, fie vt nusquam iurare
Cathari. liceat.Eundcm errorem tribuit Catharistquod valde miror: quoniam Gathari
iidem sunt qui & Nouatiani.AtNouatianis nullus vnquam aliquid simile im­
pegit, ted catalogus haereticorum de Aibanenlibus disterens,dicit este alios quosdam Ca­
Albaneses.
charos,quos in tres paites asserit est? partitos. Albaneses dicit este de prima secta Catharo-
Cozoceks
Ba.okuíes rum,& Cozocenfes de fecunda,& Baiolenfcs de tertia. Et fi hi dicuntur Gathari, alii fune
certe a Nouatianis,qui primi Cathari vocati sunt,propter munditiam quam iactabác.Nul-
ia est enim Nouatianorum ad hos Cacharos conuentio.Quapropter confiat misere errasse
Guidonem Carmelitam,qui cum de erroribus horum Catharorum disterere incipit, dicit
feiam alias de iliis dixistc-per quse verba fatis aperte innuit fc sentire hos Cacharos &No
Pfeudoapo uatianos este eosdem,cum tamen hi Cathari longissime absint ab aliis Catharis qui Noua-
ftoíi. tiani dicuntur.Huncetiarn errorem docucrut Pfeudoapoftoli.Ad hunc autem errorem co­
Deuter.vi. ii incendian sufficit illud quod dominus in Deuteronomio ait, Dominii deum tua adora­
Demcr.x, bis,& illi solí feruies,ac per nome illius iurabis.Et iterum,Dominu dea tua timebis,& il­
ii soli scruies,ipsiqj adhaerebis,iurabisque in nomine illius. Verum hic respondent qui huc
rorem tutantur,hoc permistum este iudxis in veteri lege,vt videlicet per Deum iuraret:
¿'hj'istianisautem,quiperfe¿tiorem habentlegem, hoc dicunt non este licitum ,eo quod
Matth.v. Christus apud Matthaeum in vniucrfum prohibuit iurare. Et hanc sententiam confirmant
testimonio Hieronymi & Theophyla¿ti,qui exponentes quintum Matthaei caput, dicunt
ludaeis fuisse permistum juramentum,Christianis autem omnino prohibitum.Et idem vi­
ci en tur sentire Hilarius & Chryfostomus in eodem loco,quanA hi non ita expresse dicunt
sicut ilii.Sed hoc rejicitur ex eo quod deum saepe juraste reperimus.At fi juramentum esset
ex fe malu,vt ex lbla permissione Iudaei iurare possent,Deus qui male agere nequit, omni- I
no non iurastet.Ethuic obiectioni respondent juramentum soli Deo conuenire,quoniam
iiiesolus verax cst, & mentiri nequit:omnis autem homo mendax est. Et hanc sententia
confirmant testimonio Ambrosii super Pfalm.cxviii.Sed neque hac via effugere poterunt
quin ostendamus illis juramentum este homini licitum. Negare enim non possunt Apo­
stolum Paulum pluries iurastc:quoniam in ea quae est ad Romanos epistola fic ait, Testis
Rom.i. est mihi deus quod memoria vestri facio femper in orationibus meis. Et iterum alibi, Ego
ü.Cor.i. autem testem deum inuoco in animam meam, quod parcens vobis non veni vitra Corin­
Philipp.i.
thum.Et iterum,Testis est mihi deus quomodo cupiá omnes vos in visceribus Iefu Chri­
sti. Ecce Paulum toties inuocantem deum in testimonium suorum verborum. Ac qui per
deum iurat,nihil aliud facit quam deum inuocare in testem eorum qux dicit.ex quo aper­
te colligimus Paulum iuraste.Ncn est ergo Christiano viro omnino prohibitum iurame-
tum:quoniam alias Paulus iurans peccastet.Prxterea,iuramentum non estdefc malum,im
mo bonum,fi adfint ea quaerequirunturrquoniam per iurametum exhibemus reuerentiam
deo,& ostendimus qualem existimationem de deo habeamus,quoniá fie jurantes per dea,
testamur nos credere deum videre omniarquoniam qui rem non plene agnoscit, non po­
Plautus. test este bonus testis.Ideo sapie ter Poeta comicus dixit,Pluris est oculatus testis vnus quam
auriti decem.Ostendimus etiam nos credere deum este veracem,qui mentiri non potest.
Quia ergo credimus deum talem este qui omnia nouit,& qui mentiri non potest, ideo in
confirmationem eorum qux dicimus,mramus per deum,inuocando illum testem.Ex quo
patet per iurametum nos rcuereri deum,fi extera adsint qua? ad iustum iurametum exiga-
Deuter.vi. tur.Cuius rei apertum est indicia,quod in Deuteronomio quoties de iuramenco fit metió,
femper
 AD VER. HAÉíL LÍB. Vili. DE IV R A M E N. i si
A femper subiungitur post prseceptum de adoratione. Dominum deum tuumfihquiü adora­
bis^ illi soli scruies,acper nomen illius iurabis.Etiteru,Dominu dea tuum timebis,& il- Dciitihi;
li soli feruieSyipíiqi adhaerebis,iurabisq; in nomine illius. Ecce juramentum bis coniunctu
adorationi & seruituti dei.Si ergo bonu est deum adorare,& illi feruire,bonum etiam erit
per nomen illius iurare,modo id debite & prout decet fiat. Rursum , juramentum licere
Chriftiano,confirmatur plurimom concilioru definitionibus,Concilium Ephefinum feri- Condliurft
bit Neftorio,vt recantet suas haerefes,& quia non fidebat concilium verbis Nestorii,exigit Ephéfmñ.
ab eo juramentum per haec verba'Sed consequens est etiá iureiurádo fateri te,cp anathema­
tizes quidem tua polluta & prophana dogmata,sentias autem & doceas qua? nos vniuersi
per orientem seu per occidentem episcopi & magistri pr^fuléfque populorum credimus &
docemus.Haec concilium Ephefinum.Et concilium Constantiense sessione octaua damna- Codliu cS
E uit.xlv.assertiones Iohannis Vvitdess,inter quas quadragefimotertio loco ponitur haec de Narniense,
juramento, qua ait,lutamenta illicita sunt quae fiunt ad roborandum humanos contractus,
& commercia ciuilia.Quae sententia fimul cum aliis eiusdem vna super omnes di¿ta cen­
sura damnata eft. Et idem concilium Conftantiefe sessione vicesima decernit vt ad con­
firmationem pacti initi interregem Romanorum & regem Aragonum pro schismate tol­
lendo,iuramentum ab omnibus peteretur,& omnes postmodumin concilio exiftentes a
maximo vfquead minimum iurarunt.Sed fupereft vt obiectioni adueriariorum refpodea-
mus.Sic enim obiiciunt.Dominus apud Matthaeum prohibet iuramentum,dicens, Ego au Matth.vS
tem dico vobis non iurare omninomeque per cassum,quia thronus dei eftmeque per terra,
quia scabellum eft pedum ciusmeque per Hierofolymam, quia ciuitas eft magni regisrne-
que per caput tuum iuraueris,quia non potes vnum capillum album facere aut nigrum. Sit
autem sermo vefter,eft eft,non non:quod autem abundantius his eft,a' malo eft .Et beatus
C lacobus ait, Ante omnia autem fratres mei,nolite iurare,neque per cadum,neque per terra, ^cobi.v,
neque aliud quodeuq; iuramentu.Sit auté sermo vefter,eft eft, non nó,vtnon sub indicio
decidatis.Huic obiectioni multipliciter respondemus. Primo in illis verbis Saluator nó
prohibuit iurare per deum . & hoc annotauit Hieronymus in illo loco. Quod autem dicit
omnino non esse iurandum,non eft omnis juramenti prohibitio,quia illa verba referatur
ad sequentia,ita vt omnino non fitiurandum per cadum aut terram,ita videlicet vtcum iu
randum fit7nunquam tamen iuretur per caelum Lc terram. Caussa autem huius prohibitio­
nis fuit,ne per illa elementa jurantes homines,illa tan quam numina quaedam veneraretur:
quoniam illud per quod quis iurat ,,aut nimium diligit, aut veneratur. Ne igitur illa ve­
neraretur,aut plus debito diligerét,prohiber ncvnquam perilla iuretur.Et hoc etiam faté-
, tur Hierony mus & Tbcophylactus in illo loco,quorum authoritate fe tuentur hi qui parte -
oppositam docent.Et cum hoc ilii fateantur,miror quid postea coegerit eos vt céseantiu-
D ramentum esse prorsus interdictum. $ic enim Theophylactus ait • Igitur dominus prohi­
bens eos,non dicit,quia pulchrum & magnum eft cadum,&terra vtilis cft,ideo per ea non
iurare:sed quia caelum thronus eft dei,terra autem scabellum pedum eius,vt ne fit locus ido
lolatride.Porte enim in deorum numerum relata fuissent elementa á jurantibus per ea, id
quod antea factum cft. Haec Theophylactus. Et eandem sententiam docet Hieronymus.
Verum his oblidet quispiam vltima illa Chrifti verba,Sit sermo veftcr,cft cft, non non:
quod autem abundantius his eft,a malo eft.Fatemur quidem a malo esse iuramentum, nó
autem malum esse.Neque Christus dixit malum esse, sed a malo esse:a malo inquam illius
cui iuratur,&propter quem iuratur. Malitia enim illius cui iuratur,eft in cauffa vt alius iu-
ret.Nam fi audiens praeftitiffet fidem verbis loquentis,non esset opus vt loquens sua ver­
ba iuramento-firmaret, A malo ergo illius cui iuratur,prouenit vt aliquid abundátius dica­
tur quam eft eft, fion non.Et hanc expositionem prsebet Augustinus illi loco euangelii inii
g bro de tóendacib,cap.xx. Aliter etiam poteft responderi,Christum illis verbis non prohi-
bere absolute iuraméntum,fed iurandi facilitatem,ne ex facilitate ad consuetudinem, & ex
consuetudine in1 periunum veniretur.Vnde Ecclesiasticus ait, Iurationi ne assuescat os tuú. Eccldiav
Et iterum,Sicut autem feruus flagellatus assidue a liuore non minuitur, fic omnis iurans ac McL.-xM»
neo-ocians i peccato non purgabitur . Hanc expositionem etiam prsebet Auguftinus loco Ibidcm*
proxime citato.Hanc & superiorem expositionem reddit vno contextu beatus Chroma­
ticis papa in quodani libello insigni quem fecit super quintum & sextum caput Matthaei.
Verba illius ita habent,Primum enim voluit á nobis Lc v sum jurationis,Lc consuetudinem
humani erroris aufere,ne vnufquifque noftrum per haec elementa iurando, aut creaturam
 f. alfonsí de castro, minoritae
in honore diuinae venerationis haberer,aut idcirco impunitatem periurii habere se crede- p
PfaLxiiij. rct, fi permundi elementa iuraret,cum scriptu fit,Nec iurauitproximo suo iti dolum. Haec
Chromatius. Et parum infra exponens reliqua,dicit per illa verba,Quod autem abundan­
tius his est,dcbcre intelligi mendacium,& illud dicit esleabudantius quám est est, non no,
id est quam veritas,& illud dicit este a malo,id está dxmone,qui mendax est,& pater me-
dacii-Ex quibus verbis pacet iuxta Chromatium,Christu per illa verba solum prohibuiste
periurium,& vsum iurandi;Potest etiam dici illam Christi prohibitionem non este nume­
randam inter praecepta, sed inter consilia , & illam ad solos perfectos pertinere. Quod ex
eo colligi potest,quod in illo loco Christus perfectum christianismum depingens, multa
ibidem recenset quae nemo fanq mentis dubitat este consilia, non praecepta, quale est illud
quod continuo adi ungit,Ego autem dico vobis,non resistere malo.Et hoc modo illum lo­
cum euangelii interpretatur recentiores theologi,quos scholasticos vocant. Verum non hi G
foli,vt aliqui putant.Nam beatus Bernardus sermone lxv.super Cantica , inuehens contra
quosdam haereticos dicentes non este licitum iuramentum,este tamen illis licitum peiera-
re,ne secreta suae sectae ab aliis scirentur,tic ais Patet vos & superstitiose ob femare de iura-
mento,& flagitiose, praesumere de periurio.O peruersitatem.Quod ad cautelam consultum
est, videlicet non iurare, hoc isti mandati vice tam contentiose obferuant :& quod im­
mobili .iure sancitum est,non pejerandum scilicet,hoc tanquam indifferens pro voluntate
dispensant.Haec Bernardus.Huncautem non postunt dicere fcholasticú.Christianus Dru-
thmarus in expolitione super Matthaeum,idem fentit.Sic enim ait,Ne ludaei per idolorum
nomina iurarent,permisit eis dominus iurare per nomen suum.Necnobis etiam inhibuit,
sed perfectionem nos docuit,quod ea fides fit habenda inter Christianos, vtnó fit neceste H
testem nomen domini interponere.Periurium & illis & nobis prohibitum est. Haec Chri­
stianus Druthmams:quem non postunt etiam dicere scholasticum,ca nihil minus fit: neqz
trecenrenariumsvt Lutherus & eius sequaces facere folenrj quoniam ante septingentos an-
lacob V' nos fw/1 lohani Tricem io credere volumus.Et Beda exponens illud Iacobi,Ante omnia
fratres mei nolite iurare &c.dicic ibidem prohiberi consuetudinem iurandi,ne ex ea deue
niatur in periurium.Sic enim ait,Ideo (inquit Iacobus) vos á iurationis culpa cópefeo, ne
frequenter vera iurando,aliquando etiam in periurium decidatis,sed eo longius á peieran-
di vitio stetis,quo nec verum dcierare nisi proxima necessitate velitis.Haec Beda. Et Ru­
pei tus Tuiciéfis vir doctrina & sanctitate illustris,lib.v.de glorificatione hominis Christi,
distinguit ilium Matthaei locum de iuramento,hoc pacto,dicens quód non iurare omni­
no,fit confiliummon iurare autem per caelum & terram &c.fit praeceptum,ita vt fi iurandá
fit ex nccestitate aliqua,tunc iuretur per deum,& non per aliqua aliam rem.Ecce ergo eua-
gclii locum sufficienter difcuffum,quem ostendimus nostras sententiae minime repugnare. *
Veium hic forte obiicient nobis Hieronymum & Theophylactá,qui sentire videntur nó
licere Christiano viroiurare.Nos autem obiieimus cótra Augustinum,Chromatium,Chri­
stianum Druthmarum,Bernardum,Bedam,Rupertum. Parum dixi, immo totius ecclesiae
definitione,cuius authoritas tanta est,vt mille praestet Hieronymis & Thcophylactis, etiá
fi hi clarissimi viri fuerint,sanctitate perinde ac doctrina illustres,
Lia est haerefis quae cum praefata velut ex diametro pugnat.Nam haec fic admittit iu­

A ramentum,vc etiam periurium licere dicar.Hunc errorem tribuit Prifcilliano bea­

tus Augustinus in libro de haerefibus.Prifcillianist<genim(vt ibidem refert Augusti-
nus)docebantdiscipulos suos,vtiuramento interrogati & requisiti nihil vnquam reuela-
rent de illorum doctrina.& ad illius doctrinae occultationem dicebant este licitum periu­
rium : quapropter hanc femper in ore versabant sententiam, lura,periuia,secretum pro­
dere noli. Hunc eundem errorem tenuerut quidá haeretici tempore beati Bernardi,de qui- K
bus ille mentionem facit sermone lxv. & sermone lxvi. super Cantica, & dicit illos vo-
Apoftolici cari Apostólicos,quia videlicet lactabant se este fuccestbres Apostolorum . Eundem erro-
Fiagellates rcm(Vc catalogus haereticorum refertffutati sunt impii Flagellares. Hic .error manifeste có
cuiti,xix, y jncjtür per 1(| ^yod dominus in Leuitico ait,Non periurabis in nomine "meo,nec pollues
nomen dei tui.Qui enim peierar,nomen dei polluit,quia deum affert in testem médacii.
Quid autem magis pollutum aut turpe este potest,quám mendacio fauere?Praeterea Sapies
reccfens peccata hominum potissimum gentilium,mter illa etiam ponit periurium,dices,
.... Omnia commixta sunt,sanguis,homicidium,furtum,& fictio,corruptio,& infidelitas, tur-
ap.xuq. periurium,&c.Et beaus Paulus dicens iusto non effc legem impositam,sed impiis
& peccatoribus.
 ADVER. «AER. LIE. t X. DE LABORE. tf£

A & peccatoribus & sceleratis,postea subdit,& médacibus &periuris.Ex quo apertissime col- i.Timoj,
ligicur periuriuln effe lcgediuina prohibitum. Deinde cauíTa ipsa propter quam dicunt li­
cere periuriurn,pessima est. Dicunt enim ideo esse licitum peierare, vt videlicet non reue-
lecur aliis eorum doctrina* Tunc percontari illos oportet,an doctrina sua fit euangelio cd-
formis,an illi contraria?Si eft euangelio contraria, non sunt ergo veri Christiani qui illam
docent.Si est euangelio conformis,cur ergo illam occu!tant?Cur apud ieipfos solos illam
recondunt?Christus nanque ait, Quod dico in tenebris,dicite in lumine: & quod in aure .
audistis,predicare super tecta.Et cu euagelii praedicatione discipulis suis cómédat ait *Eu- Matth$1’x¿
tes in mundu vniuerfum praedicate euangeliu omni creaturae, non solis Prifcillianistis,aut Marci viti,
solis Apostolicis,aut solis fefe Flagellitibus, sed omni creaturae.Non enim vult fuá legem
solis Iudaeis reuelari,vt in sola ludaea fit notus:fed vult este notus toti mundo, ideo vult fuu
B euagelium este omnibus apertum, quia vult omnes nos in agnitionem veritatis peruenire.
Ideo Apostolus ait,Si opertum est euangelium meum, in his qui pereunt,est operta. Per- jj.Cor.iH»
eunt ergo Prifcillianistae & ApostoIici,qui euangelium occultare volunr.Et alibi idem A-
postolus ait,Cordexreditur ad iustitiam,ore autem confessio stt ad salutem . Vt auté quifq; R0m.x¿
salutem anima: fuse acquirat, oportet eum ita ore confiteri, quemadmodum credit corde,
Aduerfus tam apertam haeresim non est opus plura afferre.

luftus.
Eatus Augustinus in libro de hserefibus cap.lxxxii.afferit Iouinianum sen­
sisse,eum qui semel per lauacrum regenerationis fuerit iustificarus,nó poste
amplius peccare.Et beatus Hieronymus libro fecundo aduerfus Iouinianu
hoc idem illi impingit.Hunc eundem errorem docuisse Pelagium testa-
- tur etiar? Augustinus in eodem libro de hserefibus cap.lxxxvii. ‘Aduerfus
hunc errorem iam supra in titulo de gratia , hserest.ii. difputauimus, quapropter non est
opus de haere amplius disterere.
lius est error Lutheri,dicentis iustum in omni bono opere peccare. Verum de hoc

A errore infra in titulo de operibus,& intitulo de peccato longius differemus. Ad illa

ergo locum mittimus lectorem.
Finis Libri Octaui.
FRATRIS ALFONSI DE CASTRO ZAMO-
RENSIS MINORITAE ADVERSVS OMNES
D
hxrefes Liber IX.

Labor.
Vere olim in Syria monachi dicentes nullum manuum laborem effe
monachis licitum etiá sustentandae vitae caussa.In hoc enim fe este mo­
nachos profitebantur,vt ab omni labore manus vacantes,orationi fem
per insisterent.Huius haerefis authores vocantur lingua Syra Pfalliani: Psallianl
sic enim eos nominat Augustinus in libro de haerefibus cap. lvii. Vera
«p
sm
historia tripartita libro vii.cap.xi.de istis haereticis disserens,eos appel
lat Messalianos,&dicit eos vocari gr^ce ívxhtxs, hoc est orantes ,eo
qüód femper orandum este dicebant. Vocantur etiam ibidem h0y<r/«V*/,id est sacrificares.
Eundem errorem tutati sunt alii monachi parum postea in Africa,praesertim apud Cartha­
ginem,vt patet ex Augustino in libro de opere monachoru. Nam in principio illius ope­
ris testatur fe illum librum scribere ad instantiam Aurelii tunc Carthaginefis episcopi pro
expugnatione huius erroris,qui tunc in Carthagine oriebatur.Hunc errorem iam diu fe-
pultu ab inferis suscitarunt Valdenfes, dicentes viru perfectum non debere manibus labo- Valdensefc
rare.Hoc enim Valdéfibus impingit Guido in sua summa de hserefib9. Verum Aeneas Sil-
uius lib.de origine Eohemoru cap.xxxv.Valdenfium errores recensens,huius erroris non
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
meminit. Hic error aperte conuincitur exeo quod Paulus Apostolus qui merito inter F
perfectos numerari decet, propriis manibus laborauit. Nam quanuis postet non laborare,
& iine labore viuere de euangelio, quoniam ii quibus praedicabat, tenebantur eum alere,i-
pfe tamen vt illos quibus euangelia praedicabat, non grauaret, voluit propriis manibus la­
borare, vt ex suo labore victum acquireret. Sic enim ipse in priore epistola ad Corin­
i.Cor.ix. thios ait * Nescitis quoniam qui in sacrario operantur, quae de sacrario sunt edunt? Et qui
altario deferuiunt, cum altario participant? Ita & dominus ordinauithis qui euangelium
annunciant,de euangelio viuere.Ego autem nullo horum vfus sum.Si Paulus, qui poterat
de euangelio viuere,laborat,quanto magis monachi qui non praedicant,tenentur manibus
laborare?Sed hos ipsos monachos ociosos aperte reprehédit Paulus in fecunda ad Thessa-
ij.Theis.iii lonicenfes epistola dicens,Ipsi enim scitis quemadmodum oporteat imitari nos,quoniam
non in quiete fuimus inter vos, neque gratis panem máducauimus ab aliquo,sed in labore G
& fatigatione,nocte & die operantes, ne quem vestrum grauaremus; non quali non habe­
remus potestatem,sed vt nofmetipsos formam daremus vobis ad imitandum nos. Nam &
cum essemus apud vos,hoc denunciabamus vobis,quoniá fi quis non vult operari,nec má-
ducet.Audiuimus enr quosdá ambulantes inter vos inordinate, nihil operantes,sed curiose
agétes.His auté qui eiufmodi sunt,denudamus,& obsecramus in domino Iefu Christo , vt
Ephe. iirj • cum silentio operantes suum panem máducent. Et in epistola ad Ephesios iterum ait, Qui
furabatur,iam non furetur,magis autem laboret operando manibus suis quod bonum est,
Actuu.xx,
vt habeat vnde tribuat necessitate patienti. Et in Actibus Apostolorum cum a Mileto mit­
tens Ephesum,vocasset inde presbyteros ecclesia?,ait illis, Argentum & aurum aut vestem
nullius concupiui,sicut ipsi scitis,quoniam ea qua? mihi opus erant,& his quimecum sunt,
ministrauerunt manus ista?.Omnia ostendi vobisrquoniam sic laborantes oportet suscipe­
re infirmos,ac meminisse verbi domini Iefu,quonia ipse dixit,Beatius est magis dare ac- sf
cipere.Ecce Apostolum Paulum propriis manibus laborarem, qui alios vt etiam manibus
laborent,fepissime hortatus est.Pra?terea omnes sancti viri qui modum aliquem viuendi
in monasterio instituerunt,monachis suis praeceperunt,vt manibus laborantes,ocium ani­
mae inimicum vitarent.Nam de monachis Aegyptiis loquens beatus Hieronymus in epi­
stola ad Rusticum monachum ita ait,Aegyptiorum monasteria hunc habet morem, vt nui
lum absque labore & opere suscipiant,non tam propter victus nece star i a, quam propter ani
mae salutem,ne vagetur perniciosis cogitationibus,&instar fornicantis Hierusalem omni
transeunti diuaricet pedes suos. Ha?c Hieronymus.Hoc ipsum beatus Basilius docet mo­
nachos,qui in regula monachoru capite fexagesimofeprimo inducit monachos talé pro­
ponentes illi qua?stionem,sic dicens,Si ergo neque folicitudinem habere oportet de neces­
Iohan.vi. sariis vsibus ad vitam,8c aliud pra?ceptum est domini dicentis, Operamini no cibum qui
peritrnonne superfluum est manibus operari?Cui qua?stioni respondens Basilius ait, Ipse ¡
dominus in euangelio pra?cepm suum explicauit.Nam ibi ipse qui dixit no oportere qua?-
Matth.vi. ri aliud ad vitam,cum dicit, Nolite qua?rcre quid manducetis aut quid bibatis , hsec enim
omnia gentes inquirat,addidit,Qua?rite autem regnum dei,& iustitiam eius. Et quomodo
oporteat qua?ri,indicauit.Cum enim dixisset,Nolite operari cibum qui perit, addidit, sed
Iohan.iiif. eum qui permanet in vitam aeterná.Et hoc quid esset,ostendit in alio loco dices, Meus ci­
bus est vt faciam voluntatem eius qui misit me patris. Voluntas autem patris est esurienti­
bus cibum dare,sitientibus potum,nudos cooperire,&c.huiufcemodi.Tum deinde necessa­
Actuu.xx. rium est & Apostóla imitari dicentem-Omnia ostendi vobis, quia laborantes oportet sus­
Ephe.iiij, cipere infirmos. Et cum iterum docet, Magis autem laboret vna squisq; manibus suis,ope­
rans quod bonum est, vt possit impertiri necessitatem patientibus. Cum vero ha?c ita no­
bis vel in euangelio dominus,vel Apostolus tradat,manifestum est quidem,quód pro no­
bis ipsis quidem foliciti esse non debemus,neque laborarerpropter mádatum autem domi-
ni,& propter necessitatem proximorum foliciti esse debemus, & operari attétius, & ma­
xime quia dominus in feipfum recipit ea quse in sernos eius fecerimus, & regnum caelom
pro huiusmodi promitiit obsequiis.Hucusq; Basilius.Ex cuius verbis cóstat illum hoc in-
iungere monachis, vt laborent non tam propter fui victus necessitatem,quam vt manda­
ta dei possint laborando implere,& de labore suo proximorum necessitati fubuenire. Bea­
tus Benedictus in regula sua ait,Ociositas inimica est anima?,& ideo certis temporibus oc­
cupari debent fratres in labore manuum , certis iterum horis in lectione diuina. Idcóque
hac dispositione credimus vtraque tempora ordinari, id est vt a Pascha vfque ad calédas
Octobris,
 ADVER. HAE RE. L IB. IX. DE LABORE. lfz
A Octobris mane exeuntes a prima vfque ad horam pené quartam laborent,quod neccssariií
fuerit,ab hora autem quarta vfque ad horam sextam quasi lectioni vacent.Et aliquibus in-
teriectis fubdir,Si autem neceíTitas loci aut paupertas exegerit ve ad fruges legendas per
fe occupentur,non contristentur,quia tunc vere hi monachi sunt,st labore manuum luam
viuant,stcut & patres nostri, & Apostoli. Omnia ramé mensurate stant propter pustllani-
mes. Haec beatus Benedictus monachis suis in regula praecipit. Similiter etiam fcraphicus
pater sanctus Francifcus Minorum fratru institutor,in regula sua capite sexto-Fratres qui­
bus gratiam dedit dominus laborandi,laborent fideliter & deuote,ita vt excluso ocio ani-
mse inimico/anctae orationis & deuotionis spiritum non extinguat,cui debent cactera té-
poralia defemire.De merced e vero laboris pro fe & suis fratribus corporis necessaria reci­
piant praeter denarios vel pecuniam , & hoc humiliter,stcut decet feruos dei, &- paupertatis
B fanctiffimae sectatores.Haec in regula sua sanctus Francifcus.Et in téstamelo suo iterum ait,
Et ego manibus meis laboraui, & volo laborare, & omnes alii fratres firmiter volo quod
laborent de laboritio quod pertinet ad honestatem.Et qui nesciunt,addiscant,nó propter
cupiditatem lucri,sed propter bonum exemplum,& ad repellendam ociolitatem.Hxc san
ctus Francifcus in testamento suo. Demum concilium Carthagincnfc quartum perspicies Concilium
quam noxium fit corporis ocium omnibus clericis,prsecipit vt manibus suis laborent.Ná Cartílago
quinquagefimofccundo capite suorum decretorum praefatum concilium tale statuit decre neni6*
tum dicens,Clericus victu & vestitu sibi vel artificiólo vel agricultura abfqvofficii fui du-
taxat detrimento praeparet.Et capite sequenti iterum ait,Omnes clerici qui ad operandum
validi funt,& artificióla & literas difcant.Haec concilium Carthaginense quartum. Cuius
definitioni expedit credere magis quam ociosts Meffalianis,aut idiotis Valdéfibus.Sed iá
opus est vt videamus quo argumento suam tutentur haerefim Mestaliani. Primó enim pro
C fe citant illud quod faluator noster apud Iohánem ait,Operamini nó cibum qui perit,sed Iohan.vi.
qui permanet in vivam aeternam.Secundo obiiciunt quod dominus Martham de hoc la­
bore reprehenderit dicens,Martha solicita es & turbaris erga plurima.Et apud Matthaeum
eandem folicitudinem omnibus inhibuit cum ait, Nolite ergo foliciti este dicentes: quid Llicarx>
manducabimus,aut quid bibemus,aut quo operiemur?Et iterum, Nolite ergo foliciti este Matth.vi.
in crastinum.Crastinus enim dies folicitus erit sibi ipsi. Et certe haec sacrae scripturae loca
non ita sunt intelligcnda vt Mestaliani putant,credentes Christum per illa verba omnem
prohibuiste laborem.Qualiter autem sint interpretanda, beatus Bafilius docet in illis ver­
bis quae supra ex illo citauimus.Vertim clarius eorum intellectum aduerfus Mcstalianos
pandit Thcophylaótus,qui in expositione super euangelium Iohannis exponens illa ver­
ba qu<£ nunc proxime ex Iohánecitauimus,itaait,Ná quia multi sunt cupieres ignaui viue-
re,& maxime Mestaliani,qui vfi sunt hoc dicto ad patrocinium sua? ignauiae,opera?precm
D fuerit declarare hoc dictum.Non enim hoc dixit dominus noster Iefus Christus, vt corpo
ralcm quidem operationem ab eis velit amouere,& ipsos ad ocium cogere.Omnem enim Eccft.5
malitiam docuit ociofitas:& fi oportet euidenter dicere,ipsum ociofé viuere,cibus est qui
perit: & ita eum qui Christum sequitur,oportet operari,vt habeat quod & aliis communi­
cet, hoc enim habet merced em & promistionem futuri regni.Et paucis interiectis respon­
det ad alia duo qua? ex Matth^o & Luca pro Mestalianis citauim9 testimonia,dices,Dictó
ad Martham,non de opere est & operatione vel ocio,sed de temporis obferuationc, & ne
tempus audiendi insumatur in occupationes parandorum ciborum. Persuadet igitur ei, ne
perdat tépus doctrina? frustra propter occupatione in his qua? sunt verris. Quod autem di
cit,ne foliciti sitis,neque hoc dicto operationem reiecit. Aliud enim folicitudo est,& aliud
operatio.Fieri enim potest vt folicitus non stt qui operatur.Docet igitur nos dominus ne
addicti fimus curis vita?,neq; habeamus cura quomodo cras refocillemur , & vult vt vno-
E quoq, die operemur,dicens-Ne foliciti sitis de crastino.quasi in hunc modum diceret, Ne
foliciti sitis quomodo hodie operatio cras quiescatis,sed quotidie cibum quotidiana ope­
ratione parátes,ne foliciti sitis de crastino.Hucufque Theophylactus. Ex cuius interpreta­
tione constat Mcstalianos suo ipfom gladio intcrimi.Nam ex eodem dicto Matthqiquod
illi pro fe citarunt,eorundem ignauia redarguitur.Aduerlus hanc ha?refim scripsit beatus
Augustinus librum vnum cui titulus est,De opere monachorum.Et Iohannes Castianus li­
bro decimo dc institutis coenobiorum,a capite septimo vfque ad finem libri nihil aliud a-
git quam ostendere necessarium este monacho,vt aliquid manibus suis operetur,vt per
perationem amputentur vitia quae gignit ociofitas.
v
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE

V vilklmus
s Ecuda hasresis est quaecu hac proxime enarrata velutex diametro pugnat,asseres ónes p
monachos abfqj vilo discrimine teneri ad labore manuu,vt ex illo libi victu acquirat:
nec posse illos alio modo sibi victu parare,^ per laboré manuu. Huius hasresis primus
de sancto author fuit quidá Vvillelmus de sancto amore,acerbissimus hostis monachoru médicádu,
amore. hic dixit omnes monachos qui non habebant proprium communitatis vnde viucrent,de­
Iohanncs bere laborare manibus suis,vt inde victum libi acquirat.?ost istum successit Ioháncs Vvit»
V vitcleff. cleff,qui Hiericho destructi,fortiorem reaedificare cupiebat.Hic enim non solum de men­
dicantibus monachis,sed de omnibus aliis fine vilo discrimine locutus est, dicens omnes
Lmlieru?. monachos debere per labore manuú victu & vestitu sibi parare.Luthcrus autem & fui com
plices modestius hunc docent errorem,quoniam eos qui praedicationi verbi dei student,
nolunt arctari ad labore manuu: reliquos autem omnes cogunt vt artificiólo aliquo victu
sibi acquirant:neque vilo pacto ex mendicitate viuercapud Lutheranos licet.Et certe fi de 6
labore manuum monachis iniungendo cu debita discretione loquerentur,non hic eos vo­
caremus in contentionem,quinimmo cóueniret inter nos de hac re,quonia vt in proxime
profata hpsresi docuimus,summe necessaria est monachis laboriosa aliqua operatio. Verum
cum dicant omnes fine discrimine debere laborare, ideo cos nunc merito de hterefi nota-
uimus: quoniam ex Christi & apostolorum doctrina conuincemus esse plures monacho­
rum conditiones qui ad hunc laborem non tenentur: sed beati tales monachi esse possunt
etiamsi non manducaucrint de labore manuum suarum . Quis erit adeo crudelis in proxi­
mum,vt eum qui infirmatur,& morbo laborat,cogere velit ad laborem ? Nullus certe,nisi
Matth.vi. talis fit qui nolit aliis facere qua? fibi vellet fieri. Sufficit enim(inquitsaIuator)diei malitia
sua.Sufficit enim morbus ipse,nec i ustum est vt supra morbu quem patitur,aliud illi super­
ponatur onus,quod cum ferre nó poffic,neceffe fit aut ipsum reficiat,aut suscipies confrin­
gatur. Neq; tamen hic dicimus infirmos eos solum,qui tunc morbo premuntur, sed etiam H
eos qui etfi bene valeant aliquando,tamen fsrpe post aliqua interuallaiecidiuant,quos me­
dici valetudinarios appellant.nam de talibus erat Timotheus, qui infirmitate stomachi &
LTimo.v, alias frequétes infirmitates patiebatur.Sic ení illi scribes Paulus ait,Noli adhuc aqua bibe­
re,sed modico vino vtere propter stomachu tu$,& frequentes infirmitates tuas. Frequé-
tes dixit,non cócinuas.Nam fi cótinua infirmitdte laboraffet,Paulus qui tanta charitate ar-
debat,vtquocunq; alio infirmante ipse infirmaretur,non iniunxisset illi pr^dicationis la­
borem,curam animarum,ministerium viduarum,qua: omnia mediocrem falté hominis va
.. r . .. ktudiné exigunt.Timotheum ergo,quia fic infirmabatur, & manibus laborare non pote-
ij.Ttmo.ij. rat:flciHy exhortatur,monet & confolatur.Labora (inquit) sicut bonus miles Christi Icfu,
Et ne crederet q> per negociaciones alias ad modum mercatorum poffet fibi victum acqui­
rere,addidit,Nemo militans deo,implicat se negociis fecularib9,vc ei placeat cui se proba-
uit.Nam qui in agone contendit,nó coronatur nisi legitime certauerir. Verum quia pote-1
rac Timotheus obi icere infirmitate suam propter quam ineptus erat labori,statim Paulus
Ibidem fubiunxit,Laborante agricolam oportet primum de fructibus accipere. Quibus verbis nó
illi laborem manuu, vt aliis facere solebat,fuafirssed modum illi ostendit qualiter abfq; la­
bore manuu de euangelio viuere poffet.Et cu Mileti effet Paulus,omnes presbyteros quos
ÁctuüXX. ad eum loeu ex Epheso afeiuerat,docuit vt infirmi aleretur ex aliorum labore. Omnia (in-
quit)ostendi vobis,quoniá fic laborantes oportet suscipere infirmos. Ecce Paulum docen­
tem vt per laborem eorum qui bene valent,alantur infirmi. Vnde Prosper in libro devita
conteplatiua capite vndecimo ficait,Ipfi quoq; pauperes fi se poffint suis artificiis aut labo
ribus expedire,non prxfumant quod debilis aut infirmus debet accipere^e forte ecclesia
qua: potest omni solado destitutis necessaria ministrare,fi omnes etiá nihil indigetes acci­
piant,grauata,ili is quibus debet fubuenire non valear.Haec Profpcr.Patet iam non esse ju­
stum vt infirmi cogantur ad laborem,quem tolerare non possunt. Simile quid sentit bea- K
tus Augustinus de diuitibus qui molliter & delicate in fcculo educati,omnibus spretis mo
nasteriú intrauerunt,ea qua? habebant,pauperibus Christi distribuentes. Nam hos,eo quod
mollius nutriti,& laboribus minime assueti, labore ferre nó possunt,beatus Augustinus fen
tic non ad labore cogédos. Sic en! in lib. de opere monachoru cap.xxv.air,Quaobré etiá
illi qui relicta vel distributa fme ampla fiuc qualicunque opulenta facultate, inter paupe­
res Christi pia & salubri humilitate numerari voluerunt, fi corpore ita valent,& ab ec­
clesiasticis occupationibus vacant, quanquam eis tam magnum animi fui documentum
afferenribus, & eiusdem societatis indigentias de his rebus quas habebant, vel plurimum
vel
 ADVER. HAERE. L IB. IX. DE LABORE. 154.
A vel non parum confercntibus,vicem sustentandae vitae corum res ipsa communis & frater­
na charitas debeat:tamen fi & ipst aliquid manibus operentur, vt pigris ex vita humiliore
& ob hoc exercitatiore venientibus auferant excusationem : multo misericordius agunt,q
cu omnia sua indigentibus diuiferunt.Qupd quidé (1 nolunt,quis audeat cogere?Quibus ta
men inuenienda sunt opera in monasterio,etiá fi a corporali functione liberiora,sed vigi­
lati administratione curada,vt nec ipsi pane suum,quoniam iam cómunis factus est,gratis
máducent.-Nec attendendum est in quibus monasteriis,vel in quo loco indigentibus fra­
tribus quifq; id quod habebat impederit.Omnium enim Christianorum vnarespublica est.
Hucufq; Augustinus.Ex cuius verbis paret cos nó esse in monasterio ad labore cogendos,
qui cum monasterium intrauerunt, substantiam huius mundi habebant, quam pauperibus
distribuerat.Et candé sententia prius ex Pauli sententia confirmaras,cap.xvi.sic dices, Ex-
B cepta ergo hac potestate,quam verbi dei praedicatores habere in eos quibus prodicant,sae­
pe testatur Paulus,etiam sanctis qui omnia sua vendita distribuebant, & Hierosolymis ha­
bitabant in sanóla communione vitae,nó dicentes aliquid proprium,quibus erát omnia co­
munial anima & cor vnum in deum,ab ecclesiis gentium necessaria conferri praecipit &
hortatur.Inde est & illud ad Romanos,Nunc (inquit) pergam Hierusalem ministrare san- Roma.xv,
ctis. Placuit enim Macedoniae & Achaiae cómumonem aliqua facere in pauperes fanctorsi
qui sunt in Hierufale.Haec August.Alii sunt etiá qui non minore immo forte meliore aut
saltem nobiliore iustitia possunt absque labore manuum fuarsi vitam suam transigere . Hi
autem sunt praedicatores verbi dei,& omnes doctores, qui verbo aut scripto alios docent.
legem dei.Non enim interestqua via aliquis doceat,videlicet verbo,an scriptura:si tamen
de lege dei docear. Hos omnes posse absq; labore manuum manducare,couincitur ex hoc
q? potestatem habent a domino accipiendi ea quae sunt ad vita necessaria,ab illis quos do-
C cenr.Nam cum Christus mitteret Apostolos suos ad praedicádum,dixit illis, Nolite possi- Mattssx*
dere aurum,neq; argenta,neq; pecunia in zonis vestris,neq; peram in via,neq; duas tuni­
cas,neq; calceaméta,neq; virgam.Dignus est enim operarius cibo suo.Propterea enim in­
hibuit illis haec omnia,vt cum illis egerent,ab eis acciperent quibus verba dei prqdicarent.
Verum ne quis putet hanc potestatem solis Apostolis fuisse collata,audiat quid Lucas euan
gelista de aliis pdicatoribus dicat.Post haec(inquitille)designauit dominus & alios feprua- Lucxx<>
ginta duos,& misit illos binos ante faciem suam in omné duitate & locum quo erat ipse
vetaras: & dicebat illis,Messis quidé multa,operarii autem pauci. Rogate ergo dominum
messis, vt mittat operarios in messem fua.Ite , ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos.
Nolite portare faecula,neq; peram,neq; calceamenta,& neminem per viam falutaueritis.
In quacunque domum intraueritis,primum dicite,Pax huic domui.Et si ibi fuerit silius pa
cis,requiescet super illum pax vestra.Sin autem,ad vos reuertetur. In eadem autem domo
D manete, edétes & bibetes quae apud illos funt.Dignus est enim operarius mercede sua.Ec­
ce iam vides idem concessum esse feptuagintaduobus discipulis,quod prius.xii.Apostolis
fuerat concessum.Quod si dicat quis hanc potestatem solis pastoribus fuisse datam, & non
aliis quibus praedicationis onus nó est iniunctum,fed ipsi se ingerunt ad praedicandum,fa
cile hoc reiiciet quisquis bene circunspexerit hanc potestatem viuendi ex euangelio,non
esse fundatam in officio pastoris,sed in sola praedicatione verbi dei, neq; ex aliqua alia re
pendere, q ex officio pr^dicationis.Si ergo in ipsa praedicatione tatam laborat monachus
no habens pastoris officia,sicut alius fecularis pastor aut curatus,cur nó etiá habebit cibum
sua aut mercedé fuá sicut a!ius?Dignus est enim(inquit Christusjoperarius cibo fuo.Et ite- Matth.x.
ru,Dignus est operarius mercede sua. Aduerte q> vtrobiq; dixit operari9,nó autc dixit pr^- Lucx.x.
latus,aut pastor,aut curatus,autpraepositusrfed vt innueret mercede esse debitam operi, &
non praelationi,dixit operarius.At cum monachus praedicat,etiam est operarius sicut qui-
x uis aliusrergo etiam illi merces debetur.Si enim qui vitro se offerunt, nó tantum laborant
vt alii,iustum est vt etiam inaequalem merced em habeant. Quod si maior est e orsi in prae­
dicatione labor,cur non aequalem saltem merced em habebunt?Iustius certe q isti haeretici
optant,fecit Moyses,qui non solum Eeselccl & Ooliab viris doctis & á domino electis ad Exo.xxxvi
faciédsi op9 sanctuarii,sed etiá aliis expertis viris qui ad idé op9 faciédsi fe vitro obtulerat,
mercedé dedit,& illis sicut aliis distribuit donaria siliorum Israel. Verum isti haeretici tan-
quam Aegyptii vellent monachos aegyptiaca & Pharaonica serui tu te premere,vt videlicet
palea non detur, & eadem operis mensura exigatur1. Volunt vt victus non detur praedi­
cantibus,& praedicationis labor ab illis exigatur.Paulus Apostolus in ea quae est ad Roma-
v ii
 F. alfonsí de castro, minoritae
Rom.xv. nos epistola airNam fi spiritualium eorum participes facti sunt Gctiles,debet & in cama- p
i,Corin.ix. Jibus ministrare eis. Et in priore epistola ad Corinthios iterum ait,Quis militat suis stipen
diis vn<J?Quis piátat vinca,& de fructu cius nó edit? Quis pascit gregem,& de lacte gregis
nó manducat?Nunquid fecundum hominem ha:cdico?An &lex hxenon dixit? Scriptum
Deute.xxv. enim in lege Mosi,Nó alligabis os boui trituranti. Nunquid de bobus cura estdeo?An
propter nos vtiq; h^c dicit?Ná propter nosvtiq; scripta funt,quonia debet in spe,qui arat,
arare: & qui triturat,m spe fructus percipiédi. Sinos vobis spiritualia feminauimus,magnu
est si nos carnalia vestra metamus?Hucufqjibi bearus Paulus. Vereatur iam isti monachoru
hostes alligare ora illis tnturátibus.An forte monachus praedicans verbum dei nó plantat
vineam cum praedicat?Nonne Paulus propter praedicationem dicebat,Ego plátaui? Nun­
quid nó monachus praedicans etiam pafcit?Nóne etiam triturat?Si plantat,sinant illum de
fructu vineae comedere.Si pascit gregem,permittant vt de illius lacte manducet. Si tritu- G
rat,nolint córra praeceptum dei os illius ailigare.Et ad Timotheum scribens iteru ait* La-
4j.Timo.ii. borátem agricolam oportet primum de fructibus acciperc.Ecceiá vides praedicatores ver­
bi dei,ex diuina fentétia este liberos ab obligatione corporalis laboris.Hi a Lite sunt omnes
qui sunt ministerio diuino mácipati.Nam in priore epistola ad Corinthios Paulus ait,Ne-
5. Gorin,ix. scitis quoniá qui in sacrario operatur,quae de sacrario sunt edunt?£t qui altario deseruiunt,
cum altario participant?ita & dominus ordinauithis qui euangelium annuntiant, de euan
gelio viucre.Ecce vno orationis contextu Paulus asterit nó solum euangelistas,sed omnes
altario deferuientes habere hac potestatem,vt beati este postint,etiam si nó manducauerint
de labore manuú suarum.Ita enim sentit beatus Augustinus,qui libro de opere monachoru
capite vicesimoprimo de Mestalianis monachis loquens,lic ait,Isti autem fratres nostri te­
mere sibi arrogant,quantum existimo,quod eiufmodi habeant potestatem.Si enim euange
lista? sunt,fateor habent: si ministri altaris, dispensatores sacramentorum , bene sibi istam H
non arrogant,sed plane vendicát potestatem.Hic Augustinus.Quid ergo isti haeretici ve-
lut canes latrant in monachos?Cur tam generali sententia omnibus monachis non laborá-
tibus interdicunt panem , quem dominus sua benignitate indui sit Euangelistis,& altari fer
uientibus?Praeter istos autem quos ostendimus esse ab operatione & labore manuum lege
diuina exeptos,quicuq> alius monachus suent,tenetur laborare.Ec si nó laborauerint,certe
nó puto licitu iliis esse maducare.Non est enim monachatus institutus vt quis in eo otio­
sam vitam habeat, quam forte nó habuisset in secuio. Vnde beatus Augustinus in lib.de o-
pere monachorum cap.xxv.sic ait,lili autem qui praeter istam sanctam societate,vita labo
re coporis tráligebát,ex quoru numero piures ad monasteria veniut,quia & in ipso huma­
no genere piures sunt,si nolunt operari,nó máduccnt.Neq; enim in militia Christiana pro-
pterea ad pietatem diuites humiliantur, vt pauperes ad superbia extollantur. Nullo modo
enim decet,vt in ea vita vbi fiunt senatores laboriosi, ibi sint opifices otiosi: & quo veniat [
relictis deliciis suis qui fuerant praediorum domini,ibi sint rustici delicati. Haec Augusti­
nus.Demum haec haereticorum pestilens assertio totius ecclesiae catholicae definitione da­
mnata est.Ná ex.xlv.articulis Iohannis Vvucltif damnatis in concilio Cóstantiensi festio-
CSciliuCo neoctaua,vicefimusquartus sic ait,Fratres tenentur per labores manuum victum acquire-
ftantienfe. rc,& nó per médicitaté.De quo articulo talis ibide profertur fententia'Priina pars est fca-
dalosa,& prassumptuofe asserta, pro quato sic generaliter & indistincte loquitur.Er secuda
erronea, pro quanto asserit mendicitate fratribus nó licere.Haec cóciliü Cóstantienfe . Sed
iam opus est vt istoru haereticoru obiectionibus respódeamus. Primó enim obiicmt quod
Paulus laboran it: ergo cu monachi sint Apostolorum imitatores, tenetur etiam ipsi mani­
bus laborare.Huicauté obiectioni respódemus fatentes Pauló laborasse manibus suis ,nec
tamen hoc ex necessitate aut obligatione fecit,sed ex perfectione & fupererogatidne.Nam
etiá si nó laborasset manib9 fu is, sed voluisset ex euágelio viuere,nó peccasset,cú cóstet Pe K
trú & alios apostolos absqj labore manuum de solo euágelio victu sibi parasse.Hoc autem
j.Corin, ix. |pkmet apostolus Paulus testatur,qui in priore ad Corinthios epistola sic ait,Mea defensio
apud eos qui me interrogant,haec essNunquid non habemus potestatem manducandi &
bibendi?Nunquid non habemus potestatem sororem mulierculam circunducendi,licut &
ceteri Apostoli & fratres domini & Ccphas? Aut solus ego & Samabas non habemus po­
testatem hoc operandi? Quis militat suis stipendiis vnquam ? Et interiectis aliquibus ar­
gumentis,quibus probat le habuisse potestatem viuendi ex euageiio prout caeteri apostoli,
ij.Tessiii* fubdifEgo autem nullo horum vsus iura.Et in fecunda ad Thessalonicófes iterum ait, Ipsi
emm
 AD VER. HAERE. LIE. IX. D£ LEGE. 155
A enim scitis quemadmodum oporteat imitari nos,quoniam no in quiete fuimus inter Vosi
neq*, gratis panem máducauimus ab aliquo,sed in labore & fatigatione,nocte & die opera-
tes,ne quem vestrum grauaremus.Non quasi no habuerimus potestate,sed vt nofmetipfoS
formam daremus vobis ad imitandum nos.Ex quibus aperte cóuincitur q> licet monachi
sint imitatores Apostolorum,nó tamé oportet vt omnes fine discrimine laborentrquoniá
hoc nó omnes Apostoli fecerunt,fcd Paulus,qui non ex necessitate,sed ex perfectione fc fe
cisse testatur. Secundo obiiciunt nobis illud quod Paulus ad Thessalonicenfcs scribens ait,
Nam cum essemus (inquit)apud vos,hoc denunciabamus vobis, quoniam si quis non vult ij.flteif.iij«
operari,nec manducet. Verum haacobiectio nullum prorsus habet robur,si sequentia verba
Apostoli adiungantur his quae dicta sunt,quoniam ex illis quae Apostolus subjunxit,satis a-
perte ostenditur eum nó generali sententia inhibere cibum cuicuq; non laboranti,sed fo-
B lum ocio sis qui nullam prorsus habent occupationem perquam digni sint qui panem mi-
ducent.Sic enim ait,Audiuimus enim quosdam ambulátes inter vos inordinate,nihil ope­
rantes,sed curiose agentes.His auté qui eiufmodi sunt, denunciamus,& obsecramus in do­
mino Iefu Christo,vt cum silentio operantes,suu panem manducet.Ecce quibus loquitur
Paulus,nempe ambulantibus inordinate,nihil operantibus,sed curiose agétibus,his inqua
praecipit vt in silentio operantes,suum panem manducent,& si quis laborare noluerit,non
manducet. At monachi praedicares verbum dei,& altario deferuientes,nónihil operantur:
ergo manducare possunt.Quod si illa Pauli verba omnes monachos obligaret,eadem lege
obligarent omnes Christianos:quonia apostolus Thessalonicensibus scribens, nó solis mo
ñachis scripsit,nec ibi vllá de monachis fecit mentione, sed sine discrimine omnibus feri-
bitinec tamen illa verba ad omnes dirigatur,sed ad eos solos qui ociofam vitam degunt,
quos nos etiam fatemur indignos esse qui manducare debeant. Aduerfus hunc errore feri»
C psit frater Thomas Valden in suo primo tomo doctrinalis fidei antiquae libro quarto.

Lex.
E hac re fuit olim in ipsis ecclesiae nascentis primordiis quaedam haere sis
orta,asserens legem veterem iuxta omnia illius praecepta esse feruandam si­
mul cum lege noua . Quis autem fuerit primus huius haeresis author, mihi
nó constat.Hoc tamen scio,ex testimonio Philastri, & Augustini in lib.de
haeresibus,Cerinthum & Ebionem & Nazaraeos hanc docuisse hacresim. Cerinthus.
]uis eorum fuerit vetustissimus, quoniam Nazaraeorum initium non est Ebion.
apertum,cum nullus prodiderit quis fuerit illorú princeps. De Nazareis haereticis loquor, Nazarei.
D non autem de illis quorum meminit liber Numerorum . De£crintho &Ebione constat
vtruque eorum fuisse coaeuum Iohanni Euangelistae.Nam beatus Hieronymus in libro il­
lustrium virorum dicit beatum Iohannem rogatum ab Asiae episcopis scripsisse euangelii
contra Ebionis dogma asserentis Christu non fuisse ante Mariam, quapropter coactus fuit
vtranque Christi naturam,diuinam videlicet & humanam explicare, lrenacus vero lib. iii.
aduerfus haerefes cap.etiam.iii. dicit q> Iohannes domini discipulus in Epheso iens lauari,
cum vidisset intus Cerinthum,exilierit de balneo nó lotus,dicens 9 timeret ne balneum
cócideret, cu intus esset Cerinthus inimicus veritatis. Itaq; cum vterq; horti fuerit Ioháni
coaeuus,nó patet facile vter illoru fuerit vetustior,aut vter prior altero hac hacresim docue
rit,55 eg° suspicor Cerinthsi fuisse aliquáto vetustiore Ebione,proptcrca q> lrenacus lib.
primo aduerfus haerefes recéfens haereticos qui ad suu vfq, tepus ecclesia vexarut,prius de
Cerintho disserit c|de Ebione.Ná de Ebione disserit ca.xxvi. & illi hác qua impr^fentia-
£ ru discutimus,impingit haeresim.Atde Cerintho tractat cap.xxv. nec tamen illi hanc hae­
re sim tribuit.Sed nec Tertullianus de eodé Cerintho sermone facies in suo libello de h^«
resibus,huius erroris meminit cria cum alios illius errores recenseat,Philaster vero omnia
illa tribuit Cerintho quae lrenacus asscribitEbionhdicitque idem Philaster Ebionem fuisse
discipulum Cerinthi. Sed in distribuendis his haeresibus ita vt cuicunque haeretico quod
suum est dogma tribuatur,multo libentius crediderim Irenaeo quam Philastro, propterea
quod ille multo doctior atque vetustior fuerit ^ Philaster. Hanc hacresim tutati sunt etiam
Samfei & £lcesci,qui Ebionitaru dogma in vniucrfum amplexati sunt. Quapropter Epi- Samsei,
phanius h^reses recefens(teste Augustino)Samfeos &Elceseos Ebioniris copulat,tan^vna ElcefcL
v iii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
fit eorum haeresis.Post istos autem ncmo,quod fciam,hanc ha:rcfim docuit,vfq*, ad huc dié x
in quo audio quofdá Germanos ex his qui Rheno adiacent, post susceptu baptismum cir-
cuncifioné toleraste,dicentes circuncifionem este necessariam ad vita: azternac consecutio­
nem. Hos tamen omnes redarguit Paulus scribens Galatis,qui eodé errore fuerant infecti,
Galat.iij, dicens,Prius autem A veniret fides,sub lege custodiebamur,conclusi in eam fidem quae re-
uelanda erat.Itaque lex paedagogus noster fuit in Christo,vt ex fide iustificemur.At vbi ve­
nit fides,iam no fumus sub p^dagogo.Et iterum de duobus testamétis loquens sub figura
Galat.iiij. duorum filiorum Abrah<^,ait,Sed quomodo tunc is qui fecundum carnem natus fuerat,per­
sequebatur eum qui fecundum spiritum,ita & nunc.Sed quid dicit scriptura ? Eiice ancilla
& filiu eius.Nó enim erit haeres filius ancillae cu filio liber^.Itaque fratres nó fumus ancillae
filii,sed liberae, qua libertate Christus nos liberauit.Ecce Paulus aperte testatur eliciendam
este legem veterem,quae tan<| ancilla fuit legis euangelicac.Et rursum in eadem epistola,Ec G
Galat.v.
ce ego Paulus dico vobis,quoniá fi circuncidamini,Christus vobis nihil proderit. Testifi­
cor autem rursus omni homini circuncidenti fe,quoniam debitor est vniuerfae legis facié-
dae.Euacuati estis a Christo,qui in lege iustificamini.á gratia excidistis, nos enim spiritu ex
fide spem justitiae expectamus.Na in Christo lesa neq; circuncido aliquid valet, neq; prae­
putium, sed fides quae per charitatem operatur.Et in epistola ad Hebraeos de eadem re dis­
Hebrac.vij. putans ait, Si ergo consummatio per sacerdotium Leuiticum erat(populus enim sub ipso
legem accepit)quid adhuc neccstarium fuit fecundum ordinem Melchifedech aliti furgere
sacerdotem,& nó fecunda ordinem Aaron dici?Translato enim sacerdotio, neceste est vt
Ibidem, & legis translatio fiat. Et iterunvReprobatio quidem fit praecedentis mandati, propter in­
firmitatem cius & inutilirate.Nihil enim ad perfectum adduxit lex.'introductio.veró me­
lioris spei per quá proximamus ad deum.Demum de hac re ab ipsis Apostolis in vnu con­
gregatis,in illo celeberrimo Hierosolymitano concilio data estdefinitio : quoniá(vt apo-
ilctuu xv. stolica refert historia)quida descendentes de Iudaea,docebant fratres, quia nisi circuncida­
ra ini fecundum legem Moysi,non potestis faluari.Surrexerant enim quida de haerefi Pha-
rifaeorum, qui crediderunt, & dicebant oportere circuncidi, & feruare reliqua omnia qua:
Moyses in lege praeceperat.Ob qua doctrina facta est nó modica seditio,resistentibus huic
assertioni Paulo & Earnaba.Propter quod Apostoli & seniores couenerunt Hierosolyma,
vt de hacredefinircnt.Habitique matura,prout decebat,rei examinatione,protulerat sen­
Concilium tentiam quam per epistola suam miserunt his qui erant Antiochia:,in hunc modum1 Visum
apoftolorú est enim spiritui sancto & nobis,nihil vitra imponere vobis oneris H hec necestaria,vt abs­
tineatis vos ab immolatis simulacrorum, & sanguine,& suffocato,&fornicatione: a quibus
custodientes vos,bene agetis.Haec cócilium Apostolorum. Quis erit ergo qui tam illustris
cócilii definitioni repugnare audeat?Nullus certe,nisi demes aut infidelis ille fuerit.Et cer­
te fi lege Euangelica data, oporteret adhuc feruare legem veterem,córra eandem legem vi- j
Letú,xvüj. fus fu i stet facere Deus, qui talem in Leuitico condidit legem* Sororem vxoris tua: in pel­
licatum eius non accipies,necreuelabis turpitudinem cius adhuc illa viuente.Qua: quidem
recte praecepta sunt,ne fi forte aliquis fimul vxori & sorori illius iungeretur,inter fimul ha
hitantes excitaretur zelus, vnde contentio rixaque generata fuistet. Prius quidc synagoga
fibi defpofaucrat Deus:huius foror est ecclesia, qua etiam Deus fibi cóiungere optabat. Ve­
rum vt nulla esset contentionis inter eas occasio,noluit fecundam superducere viuentepri
ma.Oportuit ergo synagogam tunc sepeliri,quando deus ecclesiam nona sponsam fibi de-
fponfauit,ne inter sorores fimul habitantes aemulatio esset,sicut olim Lia zelabatur Ra-
cheLNam cum ab illa petiuistet Rachel,vt daret illi de mádragoris quas filius eius ex agro
Gene.xix.
attulerat,rcfpondivPamm ne tibi videtur quod praeripueris maritum mihi? Qua: verba a-
pertistima sunt indicia vrentis intrinsecus zeli.Hac enim de causia (vt testatur Apostolus
Galat.iiij. Paulusjciecta est Agar ancilla cum filio suo,quia videlicet filius eius Ismael persequebatur K
Isaac filium vxoris Sarra:,propter quod Sarra fe despici querebatur ab ancilla. Verum pos­
set forte heréticas in sua: haerefis defensionem nobis obiicere illud quod inExodo habetur,
vbi post descriptionem vestis sacerdotalis qua Aaron erat induedus,subdidit dominus per
Exo.xxviij •Moyfcn dices,Legitima fempiternu erit-Aaron,& femini eius post eú.Et in Leuitico pr^-
Leui.xví. cipiés moda hostia: quq debebat offerri pro peccato,dicit,Eritq; vobis hoc legitima fempi
terna,vt oretis pro filiis Israel,& pro cactis peccatis e ora semel in anno.Ex quibus duobus
locis forte hqrcticus vellet colligere lege Moysi esse oblcruanda in perpetuum.sed non ita
res fe habet:quoniam nó ideo vocatur legitimum sempiternum,quia femper dfet duratu­
rum,
 ADVER. HAERE, LIE. IX. DE LEGE. í*<?

A rum,fed quia ad vitara quodammodo disponebat seternam.velaliter,& mea sentetia me-

liusddeo dicitur sempiternum,quia erat figura testamenti aeterni.Itaque dicitur fempiternu
non in se,sed in eo cuius figuram gerebat.Et glosta interlinearis in Exodo fic exponit illa
vocem sempiternum,quia(inquit)res significat aatcrnas.
Ecunda haerefis est primae prorsus opposita,asserens legem veterem esse malam.Hanc

S haerefim multi scriptores tribuunt Manichaco tanquam primo illius patrono:qua in re Manicha:9,
certissime falluntur,quoniam etsi Manichaeus fuerit illam tutatus,nó tarad ille primus
ea docuic.Ná ante illum píufquá per centu annos fuit Marcion ponticus,a quo Marcioni- Marcion,
tje haeretici dicti sunt.Et hic docuit legem veteré esse malam, & a malo principio proce­
dentem,queadmodum docuit postea Manichaeus. Hic autc Marcion discipulus fuit cuius­
dam alterius haeretici Cerdonis nomine, quem Cerdonem Marcion in hac dementia imi- Cerdon.
£ tatus est.Primus ergo huius erroris author & princeps fuit hic Cerdon,quem Irenaeus lib.
primo aduerfus haerefes,testaturvenisse Roma sub Iginio papa & martyre.Augustinus in li
bro de haeresibus cap.xviii.dicit etiam Caíanos haereticos hanc docuisse haeresim . Hos ta- Caían!»
men Caíanos Irenaeus lib.primo aduerfus haereses comprehendit sub Marcionitis, quoniá
de Marcionis erroribus ibidem disserens dicit eum coluisse Caimreliquofq; omnes errores
tribuit Marcioni,quos Augustinus tribuit Caianis. Vnde suspicio mihi oritur Caíanos hae­
reticos a Marcionc processisse.At cu Marcion,vt diximus,á Cerdone fuerit edoctus,opor­
tet vt huic Cerdoni praesentis haerefis principatum & magisterium tribuamus.Hui9 autem
assertionis pestiferae salsitas conuincitur cx Pauli testimonio in epistola ad Romanos dicé-
tis,Quid ergo dicemus?Lex peccatum est?Abfit: sed peccatum non cognoui nisi per lege. Rom.yif,
Cum multa Paulus de lege disseruisset,ex quibus aliquis forte suspicari posset illum legem
culpasseiipfemet sibi obiicit quod vidit alium sibi objecturum.Dixerat enim prius passio-
(2 nes peccatorum esse per legem.Dixerat etiam nos esse solutos a lege mortis in qua detine-
bamur.dixerat etiá lege subintrasse vt abundaret delictu.Quae Pauli verba ansam suspicio­
nis infirmis praebebant,Paulum in ea fuisse sententia,vt damnare voluerit legem. Ad hanc
igitur suspicionem tollendam Paulus sibiipsi obiicit quod infirmi obiicere sibi possent,di­
ces,Qu_id ergo dicemus?Lex peccatum est?Absit:fed peccatum no cognoui nisi perlege.
Nam concupiscentiam nesciebam,nisi lex diceret,Nó concupisces. Occasione autem acce ExocLxx.
pta,peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam.Quibus verbis Oemer.v.
Apostolus docet legem non esse mala,sed bonam,quanuis illa non fuerit sufficiens ad salu­
tem sine gratia.Quapropter dicit lege non esse ad hoc datam, vt peccatum in homine effi­
ceret,sed vt ostenderet &reuelaret hominibus illud quod eis ignotum erat,esset ne pecca­
tum,an nó.Multa enim erat quae etsi peccata erant,nesciebantur tam e esse peccata,aut ne­
sciebatur esse adeo grauia,&tam atrociter punienda,nisi lex docuisset.Hoc ergo fecit lex
D vt doceret homine quid esset peccatum.Ex his multis vnum producit Apostolus inexem
pium.Nam concupifcétiá(inquit) nesciebam,nisi lex diceret,Non cócupifces.Hoc est,ne­
sciebam concupiscentiam essemalu aliquod,donec audiui eam prohiberi per lege. Verum
ne suspiceris huius mali caussam esse legem, non dixit, Concupiscentia non habebam nisi
per legem,sed ait,Cócupifcétiam nesciebam. Neque ait. Peccatum non feci nisi perlege:
sed ait,Peccatum non cognoui nisi per legem.vt clare intelligas,legem nó ministrasse pec
catum,sed peccati cognitioné.Est adhuc aliud ihlege,q> ea data statim vrimur & folicita-
murdesiderio caru reru quae perlege prohibir^ funt.Et hoc est quod Apostol9posteafub-
iungit dices,Occasione auté accepta peccatu per mádatu operatu est in me omnem con­
cupiscentia.Lex enim ad hoc data est,vt homo qui libertate sua abutens, per vitia singula
ruebat in prqceps,freno legis cohiberetur,ne ita improuid9 in praecipitia laberetur.At quia
talis est nostra carnalis natura,vt ardentius desideret prohibita,q si nó prohiberetur; ideo
£ dicit Paulus sumpta esse occasione peccati ex prohibitione legis.Nam(vt quidá ait) Niti- Horatius,
mur in vetitum femper,cupimufque negata, bimiliter & diabolus videns legem esse horni
ni dará inauxiliú,vtper eá tanj perfrenu homines cohibeantur a'peccatis, tue ille magis
ad peccatu homine solicitar,& vehemétius tentar, vt illi vertat lege in nocumentu,q fue­
rat data vt aliquod praestaret emolumentum. Vnde patet quomodo occasione per mádatu
accepta,fecit in nobis omne concupiscentiam.Minor enim cócupifcétia erat,quando ante
legem securi peccabamus.Minor erat quando solam nostra mouebat libidinem.Omnis est
quádo cognita lege,illam transgredi nec timemus nec veremur.Veriim hoc malum nó ex
lege,sed ex nostra prouenit malitia,quae medicinam conuertit in venenum, quoniá cum
v ilii
 F. alfonsí de CASTRO, MiNORITAE
ex lege proficere debuissemus, inde peiores efficimur,appetentes quod lege prohibitu cíL F
Lex enim non cogit ad peccatum,sed nos ex ea peccandi occasionem accipimus, quanuis
talem occasionem lex ipsa non det.Ideo Apostolus non dixit: Occasione autem data, sed
dixit: Occasione autem accepta,peccatum per mandatum operatum est in me omnem có-
cupifcentiam.Vt claré intelligas a nostra prouenire malitia, & non ex lege,cum lege data
contra eandem legem facere desideramus. H$c ergo & alia cum Paulus de lege docuisset
Romvii quibus ostendit legem non eíTemalam:poítea subdit laudes legis,dicens:Itaque lex sancta
quidem,& madatum sanctum & iuitum & bonum.In prioribus verbis Apostolus defendit
legem a crimine,in his vero debitis laudibus eam extollit.Crimen obiectum fuit per haec
verba*Quid ergo dicemus ? Lex peccatum est? Defensio criminis fuit in hoc verbo,Absit.
Nunc ergo Apostolus non fuit contentus eam a crimine d efendiíTe,n i fi etiam illam lauda-
retiideo subdit, Itaque lex sancta quidem,& mandatum sanctum & iuitum & bonum. Per G
legem prohibitiones intelligitrper mandatu vero praecepta, & vtrunque sanctu esse docet.
i.Tim.i. Paeterea,in priore ad Timotheum epistola iterum ait: Scimus autem quia bona eit lex,fi-
quis ea legitime vtatur,sciens hoc quia lex iuito non eit posita, sed iniustis & non subditis.
Quod ait iuito nó e ile positam legem,idem eit quod alibi dixerat,legem videlicet esse po
sitam propter transgressores.Hoc autem sic accipiédum eit, quia(vt diximus)lex data eit
tanquam frenum quoddam ad cohibendum homines a peccato.Cum ergo quis naturaliter
ea quae legis sunt facit, & ipse sibi eit lex,feipfum a peccato arcens,hic nó habet opus lege,
sed eit; tanquam equus bene domitus,& feisori obediens,qui vt bene dirigatur,nullo indi­
get freno.Lex propter tranfgreisores posita eit, vt per illam a tráfgreísione arceantur.Qui
autem seclusa lege paratus eit facere qua? lex praeceptura eiset,hic non habet opus lege. Ve­
rum etíi iuítus illa non indigeat,sanóla tamen eit lex, per quam mali cohibentur a pecca­
tis,Lc vrgentur ad emendationem commissorum.Et hoc eit quod ait Apostolus: Bona eft H
lex,fiquis ea legitime vtatur. Hoc eft,fi faciat prout intédit ipsa lex, id eft fi per illam per­
veniat ad gratiam iuftificantem. Legitime enim vtitur lege,qui intelligens quare fit data,
per eius comminationem confugit ad gratiam liberantem: & ideo bona eft lex,quia pluri­
mum prodeft homini etiam malo, dum per eius comminationem perducit illum ad gra­
tiam. Si autem quis lege cognita, contra legem facit, ifte male vtitur lege: & fi lex fit bona
in se,huic tamen non eft bona:quia peccatum per bonum tali operatur mortem.Per man­
datum enim grauius delinquit, qui per idem mandatum scit quam graue malum fit illud
Ronvvij, quod committit.Et hoc eft quod in epiftola ad Romanos dixerat: Quod ergo bonum eft,
mihi factum eft mors?Absit: sed peccatum vt appareat peccatum,per bonum mihi opera­
tum eft mortem,vt fiat supra modum peccans,peccatu per mandatum.Ac fi diceret,Man­
datum non mihi extitit causa mortis ,fed ego mihi mortem intuli,qui peccando commifi
Galauif. ea quae digna sunt morte.Rursum in epiftola ad Galatas Apoftolus ait: Itaque lex paadago-1
gus nofter fuit in Chrifto,vt ex fide iuftificemur. Lex ergo ductrix noftra fuit. Nam idem
eft paedagogus graecé , quod puerorum ductor latiné. Si ergo lex fuit nofter paedagogus,
videamus quó nos ducit:& conftat ex Pauli verbis quod lex duxit nos ad fidem Chrifti,vt
per illam iuftificemur. Sic enim ait,Itaque lex paedagogus nofter fuit in Chrifto,vt ex fide
luftificemur.Si ergo fides Christi eft bona,non eft possibile quin lex vetus quae ad illa du­
xit,fuerit bona.No potest este malus paedagogus qui bene pueros instruit. Nec potest e fie
malus ductor,qui ad optatum & praestitutum terminum perducit.Demu ipse veritatis ma­
gister & faluator nofter legem verbo & opere commendat.Nam &eius praecepta feruauic
circuncifus,in templo oblatus, agnum paschale cum discipulis comedens. Aliis etiá feruá-
Matth.viij. dá praecepit. Ná leproso mudato pr^cepit vt iuxta legem Moysi oftéderet se facerdoti.Et
prodicas ipfemet l^penumero Testimonia ex lege & prophetis citavit. Quod fi mala fuiifet
lex,nó tantu honoiis illi tribuisset Chriftus,vt illius testimonio in praedicatione vteretur. K

Libertas.
I V M non fit res de qua certiorem habeamus experientiam quam nostri arbitrii
I libertas,quam quotidie in nobis ipsis experimur, mirandum certe eft quod ali
! qui adeo impudentes fuerint, vt non vereantur negare incise aliquam liberta-
I tem arbitrio humano. Et hi qui talia sentiunt,inter se diuiduntur,quoniam et­
si ad
 ADVER. HAERE. LIB. IX. DE LIBERTATE. ifi
A fi ad eundem finem tendant,diuersa tamen incedunt via, j?rout saepissime haereticis cótin-
git,qui vilitatem tenere nesciunt. Bardefanes cnimf vt supra in titulo de fato diximus) o- ar 6 anc>
mnes hominum conuerfationcs dixit esseasscribendas fato,& nó libero hominis arbitrio,
quoniam illud dicebat fubiici sideribus.Post hunc furrexit Manichaeus contendens peccata NsnlchL".
non poste vilo pacto vitari,sed ea ex mala mente proficisci dicebat.Ille enim duas in horni
ne dicebat este mentes: Alteram,(juam dicebat este malam, & a malo principio, eam vide­
licet quam nos vocamus concupiscentiam carnis. Alteram vero dicebat este bonam,quam
nos appellamus animam rationalem.Peccata quae in homine fiunt,a mala anima procede­
re, & ea non poste per liberum arbitrium impediri, docebat. Manichaeum imitatus est in
hac parte Prifcillianus,qui fere vniuerfum Manich^i dogma suscepit. Petrus Abailardus di Petrus
xit omnia ex absoluta necessitate rerum venire,& Deum ne dicam hominem non poste res vvit
B facere aliter quam facit.Hunc imitatus est Iohannes Vvitclef,illi in hac parte per omnia c^' V1"
confentiens.Guido carmelita in sua summa de haeresibus,asserit Albanenfes sentire nullum Albaneses*
este liberum hominis arbitrium.Hanc haere sim iamdiu fepultam multi ex recentibus hae­
reticis tutantur,quorum dux & princeps existir Martinus Lutherus, dicens hominis arbi- Lutherus*
trium non este liberum, neque habere vllam actiuitatem in suis operationibus, quoniam
non eum agere, sed potius pati, contendit. Hunc secuti sunt multi, videlicet Iohannes joll- 0c#.
Oecoiápadius,qui iam vita decessit,& Philippus Mcláchthó,aliiq; multi mihi ignoti, qui colapadius
hoc errore magnam Germaniae partem infecerunt. Aduerfus hanc haeresim pugnant illa Philippus
omnia quae supra intitulo de fato produximus. Verum oportet vt adhuc peculiaria produ- Meláchthó
camus argumenta,& pro viribus tam pestifera haeresim expugnemus,quoniá illa est fomé-
tum totius impietatis.Sed quoniam nomen libertatis aequiuocum est in sacris literis,ne ta­
lis aequiuocatio nobis aliquam errandi occasione praebear, oportet vt varia illius vocis si-
C gnificata ostendamus. Aliquando enim libertas significat gratiam per quam liberamur a
feruitute peccati,cui opponitur.De hac dicit Apostolus, Vbi spiritus domini,ibi libertas.Et ij.Cor.iif.
alibi,Cum enim serui essetis peccati,liberi fadti estis iustitiae. Et de hac libertate no loqui- ^om.vi.
mur,quonia nec de illa dicim us omne hominis arbitrium esse libera. Alia est libertas quae
sola habetur in gloria,vel est ipsamet gloria. Et de hac libertate aitetiá Apostolus, Et ipsa Rom.viif.
creatura liberabitur a feruitute corruptionis in libertate gloris filiorum dei. Neq; ab ista ii
bertate dicitur hominis arbitrium liberum. Alia est adhuc libertas quae opponitur necessi­
tati,vel vt verius dicam,coactioni. Quádo ergo dicimus hominis arbitrium esse liberum,
de hac libertate intelligimusiita vt ea ratione dicamus eum esse liberó,quia videlicet cum
operatur,potest no operari :&cu nihil operatur,potest operari.Hác aute libertate ex sacris
literis deo duce apertissime ostendemus:quoniá vix est aliquis sacrae scripturae liber in quo
non reperiatur aliquod pro libero arbitrio apertum testimonium. In Genefeos libro legi-
D mus deu dixisse ad CanvNóne si bene egeris,recipiesrsin autem male,statim in foribus pec Gene.iH.
catum tuum aderit?fed sub te erit appetitus tuus, & tu dominaberis illius. Si homo domi­
natur appetitui,falsum est quód homo non potest vitare peccata quae ab appetitu profici­
scuntur, vt Manichaeus dixit.Confundatur etiam Lutherus faciens arbitrium hominis fer-
uum,quem deus testatur se fecisse dominó. Et in Exodo sic habetur, Omnes viri & mulie- Exo.xxxv.
res mente deuota obtulerat donaria vt fierent opera quae i usserat dominus,per manu Moy-
fi.Cuncti filii Israel voluntaria domino dcdicauerunt.Voluntaria dixit,non necessaria .In
Lcuitico autem sic habetur,Homo qui obtulerit victimam pacificorum domino, vel vota ^cuil*xx^’
foluens,vel sponte offerens,tam de bobus qde ouibus immaculatum offeret, ve accepra­
bile sit.Et post pauca fubiungit, Eouem & ouem,aure & cauda amputatis,voluntarie offer­
re potest,votum autem ex'his solui non potest. Ecce quam aperte ostendit libertate distin­
ctam a necessitate,cu inquit,vel vota foluens,vel sponte offerens. In libro Numeroru sta- Num.xxx.
D tuit dominus legem, vt mulier vouens non sit voti rea,nisi marito cosentiente:ita quod si
maritus consenserit mulieris voto,illa teneatur ad reddendum.Sin autem maritus contra­
dixerit,illa sit libera ab obligatione.Cu ergo marito detur optio,conuincitur illum habere
liberum arbitrium quo possit vtranq*, partem vellerquoniási ad alteram,quaeuis illa sit,ne­
cessario ffectitur,frustra illi datur optio.Cum etiam dominus dedisset precepta legis,dixif-
sétq; illa no esse impossibilia vt oblenientur,in Deuteronomio sic ait,Testes inuoco hodie Dcut.xxx,
c^lu & terra,q> proposuerim vobis vita & bonum,benedictionem & maledictionem.Elige
ergo vitam,vt & tu viuas,& femen tuum. At electio non est nisi eorum quae in nostra sunt
potestate.Nullus enim proprie dicitur eligere id quod velit nolit erit futurum. Non enim
v v
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
pendet ex nostra electione esse magnum aut paruum,efle hominem aut bestiam, quoniam p
ea non subsunt nostro arbitrio vt aliter eueniant . Si ergo homini datur electio,& ille eli­
gere potest, consequens est vt liberum etiam habeat arbitrium . Etalibi etiam data est lu­
lofug viti. diis optio an deum sequi velint,an non.Dauid regi datur etiam optio eligendi vná ex tri­
ij.Re.xxiiij
bus plagis,quoniam ad aliquam illarum tolerádam iam dominus illum adiudicauerat. Si
optio,ergo liberum arbitrium,quoniam iumétanec optionem nec eleótionem habent. Et
iij.Reg.iij. Salomoni huius filio dicitur,Postula quod vis,vt dem tibi. Sunt & alia multafin sacris feri
pturis testimonia similia quae homini optionem & eledtionem tribuunt. Optio autem (vt
modo diximus) non potest cóucnire illis qui ineuitabili necessitate feruntur ad operatio­
nem. Praeterea,Dauid rex exhortaos populum Israel vt offerat domino pro templi có stru­
LPar.xxix, ctione,air,Si quis fpóte offert,impleat manum suam hodie,&offerat quod voluerit domi­
no.Id autem quod sponte fit,fine vlla cogente necessitate fit.Rurfum , quáta est in psalmis q
Pfalm.Iiif. testimoniorum turba pro libero arbitrio?Volutarie (inquit) sacrificabo tibi, & confitebor
Psal.cxviij. nomini tuo,quoniam bonum est. Et iterum,Volutaria oris mei beneplacita fac domine,&
Ibidem. iudicia tua doce me.Et rursum,Anima mea in manibus meis semper. Quid est animam esse
in suis manibus?Hoc est,in sua potestate,vt eá ad quod voluerit flectat. Et in alio psalmo
Pfal cvij. ait,Paratum cor meum deus,paratum cor meumicantabo & psallá in gloria mea. Et iteru,
PfaLxxvi» Adiutor meus esto,ne derelinquas me.Cum deum petat adiutoré, operatore fe elle osten-
ditrquoniási nostrum arbitrium nihil agit,sed folum(vt Lutherus ait)recipit5deus non ad­
Sapie.xvi. iutor dicendus e st,sed integer & solus operator. Et in libro Sapiétiae Salomon ait, Subita­
riam enim tuam,& dulcedinem tua quam in filios habes,ostendebas,& defermens vniufcu-
iusq; voluntati, ad quod quisq; volebat cóuertebatur.Ecce apertam liberi arbitrii potesta­
tem,vt ad quod voluerit conuerti possit.Sed & illud est multo apertius quod in Ecclesia­
Eccfi.xv. stico habetur,Deus ab initio constituit homine,&reliquit eum in manu cófilii sui.Adiecit u
mandata & praecepta sua.fi volueris mandata cóferuare,conferuabuntte, & in perpetuu fi­
dem placitam femare. Apposui tibi aquam & ignem, ad quod volueris porrige manu tui.
Ante hominem vita & mors,bonum & malum.quod placuerit ei, dabitur illi.Quid potuit
apertius dici ad ostendendam nostri arbitrii hbertatem?Certe(iuxta id quod sentio)adeo
aperte ibide docetur nostri arbitrii libertas, vt sua nimia claritate haereticoru oculos per­
stringat. Verum nó defuit suu haereticis afylu ad quod cofugere solent.Lucherani enim ne­
gant librum Sapientiae & librum Ecclesiastici esse canonicos,& ideo non esse sufficientes ad
aliquam doctrinam confirmandam quae ad fidem catholicam spectet. Sed hoccauillum
non est nunc opus reficere,quoniam supra in primo huius operis libro capite secundo oste
dimus ex concilio Carthaginenfi catalogum sacrorum librorum, inter quos etiam hi duo
libri habentur, bloc etiam prophetae omnes apertissime expresserunt. Nam apud Efaiam
Efaiac vi. dominus depopulo Israel sub nomine vineaeloquens ait,Et expectaui vt faceret vuas,&fe I
cit labruscas.Si omnia necessitate absoluta eueniunt,& hominis arbitrium a dei praescietia
cogitur ad opus,vtLutherani dicunt,quare expectabat vuas á vinea,cum ipse sciret ea pro­
Efaiar i. ducturam labrufcas?£rper eundem prophetam iterum ait, Si volueritis, & audieritis me:
bona terr^ comedetis.Quod fi nolueritis,8c me ad iracúdiá prouocaucritis: gladius deuo-
Hiere,xviij rabit vos.Etapud Hieremiam simile quid habetur,Si pocnitehtiam(inquit)egerit gens illa
a malo suo quod locutus sum aduersus eam,agam & ego poenitentia super malo quod co­
gitan! vt facerem ei. Quod fi fecerit malu in oculis meis,vt non audiat voce meam,poeni­
tentia agam super bono quod loquutus sum vt facere ei. Gemina illa códitionis nota, par­
tibus inter se oppositis in vtroq; hoc testimonio annexa,apertissime innuit adesse homini
liberam bene & male agédi potestate,qua verti poteit ad id quod voluerit iuxta suu arbi­
trium.Nam fi talis potestas vtrunque eligendi nó ineffet homini,frustra deus illa duo ho­
Ezecxviij mini proposuisset.Et per Ezechielé prophetam dominus ait,Si impius egerit poenitentia K
ab omnibus peccatis suis quae operatus est,& custodierit omnia praecepta mea,&fecerit ju­
dicium Lc iustitiam,vita viuet,&non morietur.Et paucis interjectis subdis Si autem auer-
terit se iuítus a justitia fua,& fecerit iniquitatem fecundu omnes abominationes quas ope­
rari solet impius,nunquid viuet?Omnes iustitiae eius quas fecerat,non recordabuntur. In
quibus verbis illa conditionis nota iterum geminatur,prout factu est apud Efaiam & Hie-
remiamrqüapropter simili ratiocinatione possumus hic argumentari vt illic.Iila etiam Su
sannaa in angustia posita? consultatio & electio apertissime ostendunt liberum hominis ar
bitrium,per quod praehabita consultatione quod de duobus fit eligendum,eligit quod fibj
melius
 ADVER* HAERÉ. LÍB. IX. DE L IBERTATE. i?8
A melius videtur,reliquo relecto. Nam cum Su sanna a duobus malis senibus folicitareturad
turpia,cum gemitu ait,Angustia? sunt mihi vndiq*„&quid eligam ignoro,Si enim hoc ege- Danie* xiil
ro,mors mihi est, Si autem non egeroi,non effugiam manus vestras.Hucusque ad consulta­
tionem pertinetraudi deliberationem &ele¿tionem. Sed melius est mihi (inquit illa) inci­
dere in manus vestras, q derelinquere legem dei mei. Per hanc autem elcótionem elegit
vnam partem altera reieóta quam potuisset ampleóli.Ex quo facto fatis manifeste conuin
citur liberum esse hominis arbitrium:quoniam ii non erat liberum illi alteram quam vo­
luisset partem eligere,frustra confultabat.Nullus est enim adeo fatuus,vt de hoc consultet
an videlicet crastina succedet dies,an nonzvtrum ignis consumet incendio materiam illi
adiunctam,an non.Haec enim sicut non subsunt nostrae potestati vt stant vel non stant, ita
nec talia sunt vt merito de illis quis consultare debeat. Operosum effet valde , nimifque
B prolixum, reliquos omnes prophetas citare, & ex omnibus veteris testamenti libris testi­
monia producere: quoniam & si hunc laborem sumere voluissem,certe necessarium foret
modum promissae breuitatis excedere.Ideo ad nouum testamentum accedamus. Christus
faluator noster apud Matthaeum ait,Hierusalem Hierusalem,quae occidis prophetas, &la- Mat,xxirf*
pidas eos qui ad te missi sunt,quoties volui congregare filios tuos,quemadmodum gallina
congregat pullos suos sub alas, & noluisti ? Ecce deo volente homines nolunt: ergo arbi­
trium hominis adeo liberum est,vta dei voluntate non cogatur, & per consequens multo
minus cogetur ab eius praescientia. Et apud Lucam idem faluator ait, Si quis vult post me Lucse.ix»
venire,abneget femetipfum,& tollat crucem fuam,& sequatur me.Cum ait,si quis vult,no
stram innuit libertatem,quibus fubest posse & non velle cu nobis visum fuerit.Nam si nul­
la esset libertas,non erat opus sub códitione loqui.Nullus est enim adeo insipiens,vt sic di­
ceret de igne-Si quis ignis calet,non amittet calorem. Cum enim sit necessarium omnem
C ignem calere,superflua est illa conditio apposita,quia illa conditionis nota innuit rem ali- -
ter euenireposse.Et Iohannes euangelista apertum fatis pro hac re profert testimonium,di
cens,Dedit eis potestatem filios dei fieri. Ha?c autem potestas non solis iustis data est:quo- loton,t\
niam hi cum iusti funt,iam in filiorum numerum redacti funt:quare non erat opus eis no­
na potestate,qua fierent filii dei,cu ia essent. Peccatoribus ergo h^c potestas est collata,quo­
niam si iuxta vires suas fe ad gratiam suscipiendam pra?parauerint,deus non subtrahet se ab
illis,quinimmo dabit illis gratiam perquam in filiorum adoptionem recipiantur. Sic enim
Augustinus tractatu, xciii. super Iohannem illa beati Iohannis verba exponit. Audiamus
(inquit) Euágelistam dicentem,Dedit eis potestatem filios dei fieri, ne omnino existime­
mus in nostra potestate non esse quod credimus. Veruntamé in v tro que beneficia illius co-
gnofcamus.Nam & agenda? sunt gratiae, quia data est potestas :& orandum ne succumbat
infirmitas.Haec Augustinus.Et Hilarius primo de trinitate motus Iohannis testimonio,di-
D cit q> esse filios dei,opus sitvolutatis,nó necessitatis: quia proposito vniuersis dei munere,
non per natura gignentia adferturea filiatio,sed voluntas praemiu cófequitur.Deinde ver
ba illa quae apostólica historia refert Petrum apostolum dixisse Ananiae qui fraudauerat de
precio agri venditi^apertissime ostendunt arbitrii humani libertatem. Sic enim ad Anania ^
Petrus loquitur*Anania, cur tenrauit Satanas cor tuum mentiri te spiritui sancto,&frauda- C uurti v*
re de precio agri?Nonne manens tibi manebat,& venundatum in tua erat potestate?Quid
est dicere,venundatum in tua erat potestate?Hoc est,etiam postquam vendideras,potesta­
tem habebas non afferendi precium & ponendi ante pedes apostolorum:qua potestate ss
vfus fuisset Ananias,non eu autpunisset aut reprehendisset Petrus: verum quia habens hác
potestatem simulauit fe nolle ea vti,fed finxit fe velle totum precium agri offerre aposto­
lis pro communi vita,ab apostolo reprehensus & tandem morte punitus est. Ex hoc ergo
conuincitur non omnia necessario euenire,liberumque esse hominis arbitrium, quoniam
E Ananias de precio agri subtrahens,aliterfaciendi potestatem habuit.Sed iam ad Paulu ac­
cedamus^' quo plurima possum9 capere testimonia. Ná in priore epistola ad Corinthios
ficait,Qip statuit in corde firmus non habens necessitatem, potestatem autem habens suae i\Cdr.vif.
voluntatis, & hoc iudicauitin corde suo feruare virginem suam,bene facit. Aduerte quod
ait,potestatem habens suae voluntatis.Paulus tribuit aperte potestatem nostrae voluntati,
& impudentes h^retici non verentur illam tollere?Et in eadem epistola iterum ait,Abun- i.Cor.xiijo
dandus omnibus laboraui,non ego,sed gratia dei mecum.Non dixit,gratia dei per me,sed
gratia dei mecum.Et rursum,Vnusquisque propriam mercedem accipiet fecundum suum . „ ...
laborem:Deienim adiutores fumus.Ex quo couincitur nostrum arbitrium aliquid operari," 01,1 *
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
alioquin labor non diceretur noster.Etne quis putaret,prout fecit Pelagius,totum debere £
ascribi noftro arbitrio,addidit*Dei enim adiutores fumus. Itaque hoc testimonio proster­
nuntur Pelagius & Lutherus.Et in posteriore epiftola ad Corinthios exhortaos ad eleemo-
rj.Cor.ix. fynas faciedas ait, Vnufquifq; prout deilinauit in corde suo, no ex tristitia,aut ex necestita
te. Hilarem enim datore diligit deus. Si nulla est humani arbitrii libertas , nó est possibile
Philemo.i. quin semper ex necessitate faciat quicquid facit. Et ad Philemone scribens ait,Sine cófilio
autem tuo nihil volui facere, vti ne velut ex necessitate bona tuum esset,sed voluntarium.
Ecce quam claré Paulus distinxit voluntarium a necessario,vnum alteri opponens. Verea­
tur ergo Vvirclefuistse, Hussitae, Lutherani, &caeteri haeretici dicentes omnia necessitate
absoluta venire,&nullam esse humani arbitrii libertatem. Et beatus Petrus instruens pres­
iPetri v. byteros quo pacto debeant curam habere populi sibi commissi,ais Pascite qui in vobis est
gregem dei,prouidentes non coacte sed spontanee,neque turpis lucri gratia, sed volunta- G
rie:neq;vt dominantes cleris,fed forma facti gregis. Vide qualiter etiá Petrus distinguit
Apoc.ij,
& separat spontaneum & voluntarium á coactione.Et in Apocalypsi Iohannis de Iezabel
quae (educit feruos dei,& illos docet fornicari,dicit deus*Et dedi illi tempus vt poenitetia
ageret,& non vult poenitere a fornicatione fua^Si omnia de necessitate absoluta eueniunt,
& nulla est humani arbitrii libertas,frustra dedit deus Iezabel tépus ad pocnitedum,si poe­
nitere non poterat.Nam cum postea dicat quod illa poenitere non voluit a fornicatione,
iuxta istorum haereticorum sententiam conuincitur q, illa poenitere non potuit. Et si non
potuit,mirum est q> deus dederit illi tempus ad illud faciédum,quod facere fuit impossi-
bile.Post ista omnia sacrae scripturae testimonia,quó res sit apertior,oper^precium erit osté
dere hanc fuiste omnium sacrorum virorum sententiam. Verum ne lectorem nimia proli­
xitate grauem, aut limites breuitatis promissae transgrediar,paucula impr^fentiaru produ­
cam,ea videlicet quae sunt magis abstrusa,& quorum authores non facile omnibus patent, y-
Reliquaauté velut indice ostédamloca vnde capere postit qui ea habere desiderat. Beatus
Irenaeus. Irenaeus saepissime humani arbitrii libertate docet,sed specialem de haere disputatione fa
cit lib.iiii.aduerfus haerefes,in cuius libri cap.lxxi.haec verba habetur Aliud auté quod ait,
Quoties volui congregare filios tuos,& noluisti,veteré lege libertatis hominis manifesta­
ra t: quia liberum eum deus fecit ab initio,habétem suam potestate,sicut & suam animam,
ad vte'dum fcietia dei voluntarie,& non coactum a deo. Vi§ enim a deo non fit: sed bona
sententia adest illi semper. Et propter hoc consilium quidem bonum dat omnibus,pofuic
autem in homine potestatem electionis,quéadmodum & in angelis.Haec Irenaeus .Et fe-
Tcrtullian9 quenti cap.videlicet.Ixxii.multa de libero arbitrio disterit. Et Tertullianus lib.ii. aduerfus
Marcionem eidem subscribit sententiae,dicens,Nec boni nec mali merces i ure pensaretur
ei qui aut bonus aut malus necessitate fuisset inuentus,non voluntate. In hoc & lex cósti-
tuta est,non excludens,sed probans libertatem de obsequio sponte pracstádo,vel transgres- I
fione sponte committéda,ita in vtruque exitum libertas patuit arbitrii.Haec Tertullianus.
Cyprianus. Beatus Cyprianus in quadam epistola ad Cornelium papam,quae est tertia primi libri epi­
stolarum eius,sic ait,Nec prepositum feruum deseri a quibusdam miretur aliquis, quando
ipsum dominum magnalia ¿mirabilia summa facietem,& virtutes factorum suorum dei
patris testimonio comprobantcm,difcipuli fui reliquerint,&tamen ille non increpuit re­
cedentes,aut grauiter comminatus est, sed magis conucrfus ad Apostolos suos dixit, Nu-
quid & vos vultis ire?feruas scilicet lege qua homo libertati suae relictus,& in arbitrio pro­
prio constitutus,sibimetipsi vel mortem appetit,vel salutem.Hacc Cyprianus.Beatus Hie­
ronymus in epistola ad Hebidiam,eandem docet sententiam-, dicens, Deus autem xquali
cunctos forte generauit,& dedit arbitrii libertatem,vt faciat vnufquifq; quod vult,siue bo­
num siue malum.In tantum autem dedit omnibus potestate,vt vox impia disputet contra
creatorem fuum,& caussas voluntatis illius perfcrutetur.Et in altera epistola ad Damafum K
papam sic ait,Liberum sic confitemur arbitrium , vt dicamus nos semper dei indigere au­
xilio,& tam illos errare qui cum Manichseo dicunt hominem peccatum vitare nó posse,q
illos qui cum Iouiniano afferunt hominem non posse peccare. Vterque enim tollit arbitrii
libertatem.Nos vero dicimus hominem semper & peccare & non peccare posse,vt semper
Bafilius. nos liberi confiteamur este arbitrii.Hucusque Hieronymus. Et Beatus Basilius in quodam
opusculo in quo probat quod deus non sit author malorum,sic ait,Hinc merito alia cogi­
tatio quxstioque de diabolo nascitur:vnde diabolus,si nó ex deo mala? Quid igitur dice-
mus?Satis facilis quidé refponfio.Eadem omnino ratio huius fuerit interrogationis,quam
&dc
 ADVER. HAERE. LIB. IX. DE LIBERO AREL 159
A & de hominis iniquitate fuprá cómcmorauimus.Vndc quaeso iniquus homoiEx ipsius li­
bera voluntate. Vn de malus diabolusíEx eadem penitus causia. Habet enim & ípfe liberam
in agendo vitam,& insitam optandi potestatem,aut deum sequimur ab eo remoueri. Haec
Bafilius.Qui vno contextu de hominis & angeli arbitrio differens, vtrunque dicit effe libe­
rum. Et frater huius Gregorius vno integro libello pro libero arbitrio pugnat, quem & de Gregorito
libero arbitrio infcripfit.Et beatus Cyrillus libro tertio contra lulianum apostatara , circa ^lifenus.
principium,eidemfauet sententiae,dicens,Voluntaria enim operandi facultate cóueníebac Cytl uS‘
rationalem creatura insigniri,geeleóbonis liberae declaran fruLtu,in bonis operibus dexte
ritatem.Et lib. sexto eiusdem operis prope finem libri iterum ait, Valde autem puerile est
quod dicit non potuiffe eum amicorum suorum proposita mutare. Oblitus enim mihi vi­
detur,tametsi saepius audierit,quód homo fit fui iuris,voluntarie vadens ad quodcuque fi-
B bi placuerit:ita bene habere gloriam'vniuerforu opificis,vc & qui bene operari voluerint,
laudádifmt:. Sequidiuerfam inierint viam,vituperandi iufté ab omnibus.Hactenus Gyril
lus.Et Isichius libro primo commétariorum super Leuiticum idem fentit.Exponés enim jfichiu$
illud Leuitici, Vesiculam vero gutturis Se plumas proliciet,Sec. fic ait,Admirabilis est le- LeuiticU.
galium verborum subtilitas,non solum quia differentias conuerfationum describit, sede-
tiam quemadmodum quasdam conuersationes lecudum legem, quasdam vero super lege
iignificet.Secundum legem enim sunt boum Se ouium oblationes,licet fpontane^ dicun­
tur. Secudu legem quare?Quia etsi offerre munus in potestatem offerentis deditsnimis re­
dé liberi quippe arbitrii deus hominem constituitjtame quale offeratur,non iam voluta­
tis eft, ne forte mala offerantur.HaecIfichius.Etlohánes Damascenus lib.ii.defideortho- i0. Dama»
doxa cap.xxv.eandem assertione docet,ita dicens,Relinquitur igitur,homine ipsum age- fcenui.
té & faciente, principiu effe proprioru operu, & poteftate arbitrióqj libera . Sinauté nul-
C lius principium actionis est homo,superflue id habet vtconfuhct.nam ad quid vtitur có-
filiofi nullius sit actionis dominus?Omneenim consilium,alicuius actionis gratia eft. At­
qui optimum & honorabilissimum eorum quae in homine sunt,asserere superfluum,absur­
dissimum proseólo fuerit.8i igitur consultat,actionis gratia confultat.Nam consilia omne
actionis gratia, & propter actionem. Haec beatus Damafcenus.Eeatus Chryfoftomus ho- Chryfofto»
milia.lx.fuper Matthaeum elegantissime,vt solet,hanc docet sententiam,dicens-Nam fi ma mu*
lignitates a feipfis non funt,noli tuos feruos castigare,nec vxorem fi peccat increpa,nec li­
beros verbera,nec amicos incusa,nec offendentibus inimicis infensus fis. Nara hi omnes
nifi sponte delinquant,non punitione,sed miseratione digni sunt.Non possum,inquies,ita
philofophari.certé fi non illorum culpa quicquam factum cóspexeris, ted quadam alia ne­
cessitate incumbente,non poteris non ita philofophari.Nam quádo feruus aegritudine op
preffus iuffanon fecerit, non modo non criminaris, verum etiam valde commiserescis.
D Quare tu ipse testimonium perhibes nó nihil ab ipso fieri.Et paucis interiectis postea sub­
dis Verum inde quoque ora istorum obstruere faci le possumus (nam vndiqne veritatis af­
fluunt adminicula) fi eos interrogabimus quamobrem nuquam feruos criminantur fi facie
formosi non sint,fi non proceri statura,fi non quasi volucres in eundo,caeteráque huiusmo
dhquiavidelicetnatura haec,non voluntate conceduntur.-immunis eft ergo ipse eius cuip£
quam sibi iam natura inuexit.nec vllus vnquam huic orationi contradicet. Cum igitur ac­
cusas,tunc ostendis proseólo non á natura sed a voluntate mala quippiam proceffiffe.Nam
siqu£ minime culpamus,ea naturae delicta effe,aut saltem non voluntate,testamunpatet ea
solum culpari,quae voluntate committuntur.Noli ergo peruerfas in medium ratiocinatio­
nes inferre,nec sophismata,& orationis contextum telis aranearu vilioré.Hactenus Chry-
foftomus.Qui fic docet,, vt etiam aduersarium conuincat. Haec ergo testimonia citata suf­
ficiant. Quod fi curiosus lector plura videre desideret,nunc illi ostendemus authores á qui-
E bus illa capere poffit. Ambrosius lib.primo de vocatione gentium cap.iii.Sc lib. primo de *
lacob & vita beata,cap.tertio. Augustinus tot locis hanc sententiam docet, & vbique adeo AuSdSnS
aperte,vt nesciam qué ex illis poflim praeferre.In libro de vera religione,ca.xiiii.Et in ter- S
tio lib.Hypognofticon quasi per totum librum.Et contra Fortunatum Manichaeum dispu
ratione secunda prope initium.Et contra Crefconium grammaticum lib.iii.cap.li.Deniqy
opus elegans scripsit de libero arbitrio,tribus partitum libris.Lactarius lib.ii. diuinarii in- Lactantius,
fticutionum cap.ix.lohannes Cassianus in lib. de Collationibus patrum, collatione tertia lo.Cafsiaa*
cap.xii.&collatione septima,cap.viii.Leo papa sermone scxtodecimo de passione . Pro- Le0PaP*°
fper Aquitanicus librum delibero arbitrio aduerfus colluctatorem edidit,in quo fic afferit
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
Theophy> nos egere gratia dei,vt tamen liberum nostrum arbitrium asserat. Thcophylactus sscpissi- p
lactus. me hoc docet,pracipué tamen super Lucam exponens parabolam illam de homine habé-
Bernardus te duos filios,quorum vnus prodigus petiuit a patre portionem substantiae fuae.Beatus Ber-
Anfelmus. nardus saepe,specialiter tamen in libro de gratia St libero arbitrio. Beatus Anielmus super
ij.Timo.ij. epistolas Pauli exponens illud fecundae ad Timotheum,Cognouit dominus qui sunt cius
Stc.Scripsit etiam specialem tractatum de libero arbitrio,& alium de gratia St libero arbi­
trio.Ecce vides tantam testimoniorum multitudinem pro assertione liberi arbitrii. Nunc
quaeso te lector,cui potius credendum putas,tot claristimis viris fanctitateperinde ac do­
ctrina illustribus,an vni Luthero,aut Iohanni Vvitclesto,vel horum pareri Petro Abailar-
do?Ego illorum illustrium virorum cuilibet plus tribuo quam mille Vvitcleffis, aut Eu-
theris.Et certe etiam fi nullum scripturae facr^testimoniu adeíTet, nullúfque sacrorum do­
ctorum nos de hac re docuisset:natura ipsa nos docet humanum arbitriu este liberu : quo- Q
niam ea libertate seclusa,perit omnis prouidentia,perit omnis consultatio,frustra fiunt le­
ges,immerito bonis praemium,St malis poena deputatur.Peior certe estet hominis condi­
tio,quam cuiuslibet bestiae,immo quam lapidis,&cuiuslibet stipitis. Nam his rebus nemo
imputat peccatum aut vituperium aliquod,eó quod necessario St a natura faciút quicquid
faciunt..homini vero qui iuxta istorum haereticom sententiam,cum peccat,necessario pec-
cat5rependitur pro peccato suo non solum vituperium & poena temporalis,fcd qterna da­
mnatio, fi peccatu non fuerit illi dimistum.Prseterea fi haec haereticorum astertio vera estet,
iam non estet dicendus deus pius & misericors ,fed crudelis tyrannus.Nóneiniquus Se cru
delis tyrannus merito diceretur,qui praeordinet vt subditi fui debiles Se infirmi cum ho­
stibus multo illis fortioribus dimicent,Se vincantur,Se ob id victos postea increpes,Se sup­
plicium ab illis exigatPQuis est aure adeo impius vt h^c audeat deo impingerePEgo enim
PfaLcxviif. cum propheta catabo,Iustus es domine,Se rectum indicium tuum, Se omnes viae tuae veri- ^
tas.Metiuntur ergo isti impii haeretici vituperantes naturam humanam, Se eam vfque ad
bestias Se caetera animantia deficientes,Se diuinam bonitatem blasphemantes, qui peccata
nostra non in nostram voluntatem sed in diuinam praedestinationem referunt. Sed opus
est vt aduerfariorum objectionibus rcfpódeamus.Primó nobis obiiciunt illud quod Chri-
Iohan.xVt stus apud Iohannem ait,Sine me nihil potestis facere. Quid est hoc nihil (inquiunt) quod
fine Christo facit liberum arbitrium?Si dicas quod potest fe praeparare per opera morali-
ter bona ad gratiam suscipiendam,mira est(inquit JLutherus) praeparatio quae per nihil fit.
Refpódco q? nugacissimo sophismate agit rem suam Lutherus,qui toties sophistas irridet:
quoniam iuxta hunc modum argumentandi etiam liceret colligere nullam caussam etiam
naturalem aliquid posse producere,cum constet nullam talem fine deo posse aliquid pro-
ducere.tunc quaeram,quod est illud nihil,quod fine deo potest facere ? Etfi ergo nulla crea­
tura possit aliquid fine deo,non tamen inde licet colligere vt non possit aliquid etiam cu I
dei adiutoriorficut gratia exempli vir fine* foemina non potest generare, non tamen inde
sequitur vt etiam cum focmin^ adjutorio generare nonpossit.Fatemur ergo deum fic ades­
se libero arbitrio,St reliquis omnibus caussis,vt fine eius adfistentia Se concaufatione nihil
agere valeant,qu^ tamen cum ipsius adiutorio proprios motus agere possunr.Liberum ta­
men arbitrium vt bene agat, speciali quodam eget auxilio diuino, fine quo etfi agere pos­
sit, non tamen bcne.Et hoc est illud nihil,quod fine deo,id est fine eius gratia nostrum po
test liberum arbitrium.Solcnne est enim sacris literis,vt ea quae meritoria vitae aeternae non
i.Cor.vij. sunt,nihil appelient.Sic enim Paulus in priore ad Corinthios epistola ait, Circuncido ni-
i.Cor.xiij. hil est,St praeputium nihil est,sed obferuatio mandatorum dei.Et iterum, Si habuero pro­
phetiam^ nouerim mysteria omnia,St omnem scientiam,St fi habuero omnem fidem,ita
vt motes transiera,charitaté auté non habuero,nihil sum. Nihil ergo fine deo possumus
facere,quia line eius concaufatione nulla creatura potest aliquid facere,quoniam etfi diui- K
¿Cor.xrj. fiones operationum fint,idem tamé est deus qui operatur omnia in omnibus. Habita etiá
hac generali dei adfistentia St concaufatione, nihil,hoc est nullum opus meritorium po­
test facere liberum arbitrium fine speciali dei auxilio,hoc est fine gratia dei,per quam quis
Roma,vi. habet vt possit vitam sterna mererhiuxta id quod Paulus ait,Gratia dei vita aeterna . Hac
ergo gratia seclusa,etfi multa possit nostrum liberum arbitrium cum dei generali adiuto­
rio,non tamen potest mereri,St ita nec fructu vita.* aeternae ex feproducere.Er hoc est quod
Tohan.xy. faluator dixit,Qui manet in me,St ego in eo,hic fert fructum multum. Quis est qui manet
¡Johaiuüj, in deo,nifi qui habet gratiam eiusPQui manet in charitate (inquit 1 chanes) in deo manet.
Hie
 ADVER. HAERE. LIB. IX. DE LIBERO AREL iero
A Hic ergo sic in deo manens,qui videlicet gratiam dei habet,fert frudsum multum: quo ni a
vitam aeternam.-qua: adeo multa est,vt omnia caetera qua: desiderari possunt, huic non va- Prouer. iis,
leant comparari.Qui autem gratiam dei non habet,non manet in deo, & ideo non potest
fructum vitae aeternae ex fqsine radice gratiae producere:quapropter tanquam palmes infru- lohan.xv,
¿fuofus excidetur in morte, & in ignem inferni mittetur. Et hoc modo etiam intelligenda
sunt alia multa in sacris literis. Scio domine (inquit Hieremias) quia non est hominis via Hiere.x,
cius,nec viri est vt ambulet & dirigat gressus suos.Et Iohannes baptista dicebat • Non po- iohan.iq,
test homo accipere quicquam nisi fuerit ei datum de caelo.Et Paulus apostolus ait, Non q> ij.Cor.iij,
fufficietes simus cogitare aliquid ex nobis quasi ex nobis,sed sufficientia nostra ex deo est.
Et beatus Iacobus in sua canonica epistola ait:Omne datum optimum & donum perfectu
desursum est,descendes á patre lumina.Haec enim omnia & alia similia qu^ plurima sunt, aco u’
B non tollat arbitrii libertatem,sed ostendunt no stri arbitrii infufficiétiam, quod sine dei au
xilio non potest aliquid facere.Quapropter circufpectissime Paulus locutus est cum dixit,
Non quod sufficientes simus &c. &, omnis sufficientia nostra ex deo est. vt apené ostende­
ret fe non tollere libertatem,sed eiusdem libertatis sufficientiam.Secundo obiiciupt nobis
illud faluatoris apud Iohannem,Nemo venit ad me,nisi pater qui misit me, traxerit eum. j ^ y-
Per quae verba (vt Lutherani aiunt) tota arbitrii libertas tollitur,quoniam liberum arbitria
trahitur a deo,&sine hoc tractu ire ad eum non potest. Tractus autem violentiam quandá
dicitmon est ergo arbitrium hominis liberum.Respondeo falsum esse quod assumunt, huc
videlicet tractum diuinum esse violentiam aliquam,quoniam non est aliud quam vocatio
quadam interna,& exhortatio & monitio qua monet & mouet voluntatem nostram ad be
ne operádum.Huic autem vocationi & monitioni homo f^pe resistit inobediens existes,
cx quo conuincitur talem vocationem non esse violentam.Nam & dominus hanc homi-
C nú resistentia accusat,dicens, Vocaui,& renuistis:extcndi manu meam,Se nó fuit qui afpi- Prouer.i.
ceret.Despexistis omne consilum meum,& increpationes meas neglexistis. Fatemur ergo
tractum patris per gratiam preuenientem,quo secluso nostrum arbitrium moueri non po­
test ad bonum operandum.Sed sic nos attrahens deus,in nostra nos dimittit libertate, vt
acquiescamus illi vocanti & monenti,aut obduremus corda nostra cu eius vocem audieri-
mus.Et in hoc est nostra libertas ad bona, vt postquam deus monuerit ad bonum, sit iam
nobis liberum declinare ad id quod magis placuerit, siue bonum,siue malum, ante tamen
monitionem est nobis potestas ad malum,sed non ad bonum.Quae omnia multo diffusius
atque apertius docuimus supra in titulo de gratia,haeresi prima.adlllum ergo locum mit­
timus lcctorem:quoniam ibidem ostendimus concordiam gratiae & liberi arbitrii, quo pa
cto sic inter vtrunque conueniat,vt vnum non deroget alteri . Tertio obiiciunt illud Pauli
in epistola ad Romanos,Non est volentis neque currentis,sed dei miserentis. Et iterum, Romaix.
D Ergo cui vult miseretur,& quem vult indurat.Respondeo illa Pauli verba solum esse acci­
pienda de voluntate praedestinationis Lc reprobationis diuin^,quoniam toto illius capitu­
li decursu de nulla alia re disserit,quam de praedestinatione & reprobatione diuina. Dicit
enim Paulus praedestinatione illam diuinam qua aliquos ab aeterno praeordinauit ad vita
aeternam,non pendere ex nostris meritis,sed ex sola misericordia diuina, qua: sine nostris
meritis ad tam grande bonum nos elegit.Et idem sentit de reprobatione, ea videlicet qua:
non est actus positiuus suae voluntatis,sed sola priuatio praedestinationis, qua non vult or­
dinare aliquem ad vitam aeternam. Haec inquam reprobatio etiam sit sine nostris demeri­
tis,sed per solam diuinae maiestatis voluntatem,qua noluit hunc destinare ad gloriam . De
qua re argui non potest,quia cum nulli deus debeat,nulli etiam facit iniuriam cum no dat
quod non debet.Quod siquis forte-de hoc murmurauerit aduersus deum, & conqueratur
q> praedestinatus nó fuerit, respondebit illi dominus,Amice non facio tibi iniuriam,tolle Matthxx.
E qnod tuum est,& vade.Alia autem reprobatio quaesit peractum positiuum voluntatis,per
quam deus aliquem ordinat ad poenam aeternam,nuquam sit sine demeritis zquoniam (vt
ait Augustinusjnunq. deus est vitor,quin prius aliquis sit peccator.Verum etsi deus absque
vilis hominum meritis & demeritis quosdam praedestinat ad vitam, & quosdam non vult
> praedestinare,talis tamen praedestinatio & reprobatio nullam infert necessitatem operibus
nostris,nec tollit arbitrii potestatem & libertatem.Nam post talem prqdestinationem &
reprobationem & electi & reprobi libere agunt. Neque obstat quod talis praedestinatio sit
infallibilis,vt propter hocnostru arbitria iuxta illam operari cogatur,quoniam qui praeui-
dit finem praedestinatorum,videlicet gloriam aeternam,praeuidit etiam media per qu^ talis
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE

finis est acquirendus:opera scilicet bona quarcu dei adiutorio illi sunt operaturi.Ideo bea- F
tus Petrus admonet nos ad bona operare videlicet nos eorum securos reddat diuina prae­
destinatio,sed potius vt operemur quo ipsius praedestinationis finem consequi mercamur.
Ij.Petri i. Sic enim a iVQuapropter fratres magis satagite vt perbona opera certam vestram voca­
tionem & electionem faciatis. Et Paul9 qui certo sciebat fe este pr^destinatum, diligetiffi-
ij.Timo.iüjj mus erat bonorum operum cxecuror.Qui enim sciebat reposita sibi esse a deo iusto i udi ce
coronam iustitiae,castigabat corpus fuum,&r in feruitute redigebat,ne forte cum aliis prae-
dicastet,ipfereprobusficret.Ex quo arguméto fatis aperte conuincitur predestinationem
diuinam,nullam prorsus inferre necestitatem nostris operibus,aut in aliquo minuere no­
stri arbitrii libertatem. Alia autem argumenta quoniam debiliora sunt, omitto . Aduerfus
hanc haercfim post illos vetustos authoresquos supra recensuimus, scripsit Iohanncs Co-
chleus duos libros de libero arbitrio aduerfus Philippum Meláchthonem. Et iohanncs £c G
chius aduerfus Lutherum de eadem re scripsit fatisfvt foletjdistufe, Iohánes Rosten fis epi­
scopus ineo opere quod contra Lutheru edidit, vno integro articulo,videlicet.xxxvi.de
hac re disputat. Illa etiam quae nos supra in titulis desato,de futuro contingenti,de gratia,
diximus, valde huic loco serui re postunt.
Ecunda haerefis est quaedocct hominem post diuinam gratiam deperditam nó poste
Lutherus,
S aliud facere quam peccatum.Huius haeretis author est etiam Lutherus,dicens quod ar­
bitrium hominis destitutum gratia dei,quanto magis nititur, tanto grauius peccat.
Haec haerefisex his quae nunc proxime docuimus,prosternitur: quoniam fi hominis arbi­
trium ex fe & ex sua conditione liberum est,non potest per quodeunqueadueniens pecca­
tum suam libertatem amittere, &per consequens etiam cum in peccato fuerit, poterit si-
cut peccare^ita & peccatum vitare,& bonum opus,quanuis non meritorium,operari. Hoc
Iohannis i. edam specialiter conuincut quaedam testimonia ex illis qu<£ supra produximus,vt est illud, H
Dedit eis potestate filios dei fieri,his qui credunt in nomine eius.Nam haec potestas (vedi-
ximusjmagis videtur este collata peccatoribus quam iustis,quoniam iusti per gratiam qui
habent,iam sunt filii dei,nec est eis opus vt iterum fiant filii dei. Et illud Apocalypsis vbi
JLpocal.ij. de lezabele Deus ait,Dedi illi tempus vt poenitentiam ageret. Frustra illi datur tempus fi
illa poenitere non porest.Praeterea frequentissimae sunt in sacra scriptura monitiones qui­
Ezec.xviij-
bus peccatores exhortantur ad poenitentiam praeteritorum . Conuertimini (inquit domi*
nus)8r agite poenitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris^, & non erit vobis in ruinam
Iohelis is. iniquitas.Et per alium'prophctam iterum ait, Conuertimini ad me in toto corde vestro.
Matth.iq. Et ipfemetSaiuator ait,Agite pocnircntiam:appropinquabit regnum cadorum.Frustra au
tem monentur ad poenitentiam peccatores,fi nihil aliud quam peccare postunt.
Ertia haerefis docet liberum arbitrium post receptam baptismatis gratiam non poste
louinianus
Pelagius. T amplius peccare.Hanc haerefim primus docuit louinianus monachus.illam etiam im 1
pingit Augustinus in libro de hacrefibus Pelagio.Sed de hac haerefi iam supra difputa-
uimus in titulo de gratia,haerefi fecunda: & ex his quaenunc proxime aduerfus primam hu
ius tituli haerefim diximus, fatis aperte conuincitur: quoniam sicut peccatum non tollit
arbitrii li berra tem ,ita nec gratia,quoniam libertas est naturaliter insita humano arbitrio,
ita vt per nullum fuperueniens accidens tolli postit . Quo fit,vt sicut in peccato existens
propter suae libertatis potestatem poterat aliud peccatum vitare, ita in gratia existens
propter eandem arbitrii libertatem postit aliqua in posterum peccata committere. £c
ita factum este ,vrgentistimis testimoniis comprobauimus supra in titulo de gratia hae­
refi fecunda.

Lingua. k
ÜÜÉMÉ Hilaster in suo libro de haeresibus censet este haere fi m dicere q> ante Eabel
aedificationem fuerit foiiim vna lingua: qiioniá(vtilleait)firmitcr credédü
est pluresante illud tempus fuiste linguas,quas tamen indito quodam a' deo
Genesis xi. spiritu omnes vfque ad illud tempus callebat. Quod autem scriptura dicit
terram fuiste vnius labii,ideo dictum putat,quia etli pluraestent generalia
guarura,omnes tamen feinuicem intclligebant:qiiia (vt ait) omnibus erant omnes linguae
notae.Ego autem ab hac Philastri sententia tam longe absum,vt putem haerefim este quod
ilis
 ADVER. haere. lib. í% de lingvA. m
A iile docet.Nam scriptura sacra tam aperte dicit vnicara tantum fuisse linguam,vt nihil má
nifestius dici possit. Erat,inquit, terra labii vnius.Si varietas linguarum erat in terra , non
diceretur veré terram esse labii vnius,quanuis quilibet homo omnes linguas sciret * Nam
etsi Italus intelligat Hispanum ,& Hispanus vice versa intelligat Italum, nullus tamen sa­
nae mentis negabit variam esse illorum linguam . Nullus etiam dicet vnicam esse ambo­
rum linguam,cum fit cuique illorum propria lingua.Intclligentia siquidem linguarum no
valet efficere vt duae aut tres linguae vna dicantur. Quo fit vt quanuis omnes se mutuo in-
telligcrent,non possit dici terram fuisse vnius labii,si varietas linguarum erat.Praeterea illa
linguarum varietas superflua erat, si omnium linguas omnes callebant.Lingua enim ad id
solum inuenta est,vt per illam nostros conceptus raanifestemus:quoniá(vt beatus Augusti- Augustinus
nus quintodecimo libro de trinitate ait)verbum quod foris sonat, si gnu est eius verbi quod
B intus latet.Si ergo lingua vna fatis omnibus erat vt suos quisque animi conceptus & affe­
ctus aliis innotescere faceret,quid opus erat tot superaddere linguas ? Nunc autem post il­
lud superbiae peccatum quod in Babelis aedificatione monstratum est,non potest dici ina­
nis & superflua haec linguarum multitudo:quoniam ad retundendam illorum superbiam
inducta está deo,& vfque hodie ad nostram etiam reprimendam superbiam leruata. De­
inde scriptura sacra dicit tunc primum cum Babel aedificari coepit, confusum esse labium
vniuerfe terrae, Quid est dicere labium tunc primum esse confusum,nisi quod tunc est pri
mo diuisum,& multiplex variumque factum?Nam vbi vnitas est,ibi confusio esse non po
teffivbi autem multitudo>ibi est& confusio.Sed ante Babelis aedificatione non erat con­
fusum labium vniucrfae terrae:ergo ante illud tempus non erat varium aut multiplex , sed
vnicum duntaxat. Rursum hanc nostram sententiam docent omnes sacri doctores qui de
haere fcripferunt:neque vnus est ex illis qui Philastri sententiae faueat. Beatus Augustinus /Lugustin«s
q in libro de mirabilibus sacrae scripturae capite nono sic ait' Gum ad illud vfque tempus
esset vnius linguae cunctus populus vniuerforum qui ad tale opus venerat,linguas in diuer-
fa verba diuisitsscilicet vt rectissimo arbitri iudicio,qui alto superbiae tumore membra co-
tempferat,in fragilissimae substantiae suae modo sermonis vtique poenam sentiret. Et hoc
non in ipsis tantum patribus quod eueneratfiebatssed per omnes filiorum propagines ta­
lis vindictae conditio pertransibat: vt qui aeternam sibi posteritatis famam quaererent,man­
suram in illis posteritatibus ipsius praesumptionis per vniuerfa venturi feculi tempora ani
maduersionem inuenirent.Hactenus Augustinus. Ex quibus verbis id potissimum anno­
tandum est,quod in principio dixit linguas indiuerfa verba fuisse diuisas,& nonfvt Phila-
ster ait) in diuerfam linguarum praeexistentium notitiam . Eucherius Lugdunensis epifeo- Eqcherias.
pus lib. fecundo super Genesim capite septimo ita ait* Eo autem tempore quando lingua­
rum facta est varietas,in sola domo Heber quae antea fuit lingua remansit. Haec Eucherius.
D Ex quibus verbis aperte fatis constat illum sentire vnam solam tunc fuisse linguam, vide­
licet hebraicam. Neque pro hac re opus est plura citare testimonia,sed vnurn solum quod
maximi est ponderis,proferam,nempe Sibyllinum.Nam lofepus lib. primo antiquitatum
capite nono haec quae sequuntur verba Sibyllam dixisse refert * Cum omnes homines vni- e?»
us vocis existerent,quidam turrim aedificauerunt excelsam,tan q ascensuri per eá in caelum. l°^ ’**’
Dii vero immittentes ventos,euerterunt turrim,& vocem propriam vnicuiq; partiti sunt:
& propterea Babyloniam vocari contigit ciuitatcm. Haec Sibylla.In quibus verbis anno­
tare oportet quod dixit vocem propria cuique esse partitam : & non dixit esse vnicuique
datam propriam antiquae vocis cognitionem.Firmiter ergo credendum est vnam solum
ante Babel aedificationem fuisse linguam . Philaster autem expraua scripturae intclligentia
deceptus est. Nam anteqde huius turris aedificatione scriptura loqui inciperet,cum se­
ptem filios lapheth per ordinem recenseret,haec dixit* Ab his diuifae sunt infulae gentium Gene.x,
E in regionibus suis vnusquifque secundum linguam & familias suas. Quae verba non intel-
ligens Philaster esse per anticipationem dicta,putauit iam tunc fuisse plures linguas ante­
quam Babel aedificaretur. Oportebat tamen illum meminisse sacrae scripturae morem esse
aliqua per anticipationem narrare:vt scilicet antequam facta fuerint,quodammodo & per­
functorie narrentur,vt postea suo ordine res quaeque gesta largius de scribatur. Haec enim
vna est & non minima ex Ticonii regulis pro sacrae scripturae intclligentia, quas beatus
Augusti.in lib.de doctrina christiana impense laudat. Superius enim sacra scriptura per
anticipationem dixerat vnuquemque populum suam linguam habuisse,nec tamen dixerat
quo pacto,sed pertransiit ad alioru filiorum Noé progeniem describendam : deinde vero1
x
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
ad id quod omiserat rediens,narrat quomodo vel ob quam cauflam diuisio vel cófusio liti- F
Gene.xL
gnarum multarum facta fuerit,& dicit* Erat autem terra labii vnius &c.Et hunc esse verum
Augustinus liter^ sensum docet beatus Augustinus libro fextodecimo de ciuitate dei capite quarto fic
inquiens'Cum ergo in suis linguis ist^ gentes suille referantur,redit tamen ad illud tempus
narrator,quando vna lingua omnium fuit; & inde iam exponit quid acciderit vt linguam
diuerfitas nafceretur.Et erat,inquit, omnis terra labium vnum,& vox vna omnibus. H$c
Augustinus.Ec quidem pro hac re fatis me dixisse arbitror,hoc solo contentus,fi prius mo
nuerim lectorem,vt animaduerrat quam periculosum fit leuiter de h^refi pronunciare.Ná
Philafter viralioqui doctus, & pro fide catholica pugnans,cum alios de h^refi notat,ipse
in errorem labitur, assertionem veré catholicam damnans. Nccmiror: quoniam (vtest
inprouerbio) bonus quandoque dormitat Homerus.Sed neque ipse Philafterfvt beatus Au
gustinus de illo refert)homo admodum doctus erat: propter quod in suis censuris facilius G
errare potuit.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, SAMO-

REN SIS ADVERSVS OMNES HAERESES
Liber X.

Malum & malicia.

H
Vxta Aristotelis praeceptum,omne aequiuocQ prius eft in fuadiuerfa
significata partiendum,& postea de corii quolibet seorsum ioquen-
BE h
dum.Cum ergo ha?c vox malum,aut haec vox malitia,multa signifi­
cet in sacris literis,oportet vt prius A de eius significatis loquamur,
ostendamus multiplice illius fignisicacioné.Est enim multiplex ma
!u,& omne tale aduétitium autaccidentale.nam q? nulla res fit ma­
la ex natura,iam supra cótra impia Manich^um deoauthore euici-
mus,in tit.de Creatura,hqrefi.ii.Maln ergo quod accidit rei, duplex
eft.nam quoduam eft malum culpaeraliud eft malum poenae,quod mea sententia rectius di
ci posset damnum. Iuxtahanc ergo mali partitionem etiam partitae sunt haere fes quae de
malo loquuntur.
Rima ergo haerefis dicit malum esse á deo,& deum facere mala.Huius haerefis author I
Florinus.

Blastus.
P fuit Florinus quidam , a quo Floriani dicti sunt. Hic Florinus fuit tempore Cómodi
imperatoris,& pap^ Eleutherii. Florinu í eodé errore imitatus eft quidáalius nomine
Blaftus.Et aduerfus hos duos haereticos (vt teftatur Eusebias Caesariensis libro quinto hi­
storia? Ecclesiastica capi.xx.) fcripfitbeatuslrenacus:ad Blaftum de schismate librum vnu?
adFlorinum de monarchia,&quod deus non fit author malorum, librum alium . Hunc
Seleucus. eundem errorem poftea suscitarunt Scleuciani & Hermi an i á Seleuco & Hermia aucho-
Hermias. ribus fic appellati. Hi dicebant malum aliquando esse a deo,aliquando a materia . Hunc
Matth.vij.
errorem apertissime damnat ipse veritatis magifter dicens, Non poreft arbor bona fructus
malos facere.Aut ergo deus bonus nó eft,aut mala producere nó poteft. At deus bonus eft,
immo ille solus bonus eíhquoniá ex fe & á fe bonus eft-.ergo ille mala facere non poteft.
Roma.xi. Fr^terea, Paulus Apoftolus in ea qu^ eft ad Romanos epiftola ait,Si radix sancta, & rami.
At nullus veré poteft dici sanctus ni fi deus, qui solus eft sanctus, sicut & solus domi- K
Efaiar.vi. nus.Nam de hoc duo seraphim clamabant alter ad alterum,Sanctus,Sanctus, Sanctus do­
minus deus Sabbaoth.Si ergo deus fandius,qui fit vtrami ab eo procederes mali lint? No
enim fallitur Apoftolus dices,Si radix sancta,Lc'rami. Rursum , Si deus eft caussa maiora,
aut malorú q á natura sunt mala,aut corü maloru qu$ funtcótraria iuftiti^ & rectitudini,
qu^ alio nomine vocatur vitia & peccata; Mala ex sua natura nulla esse,superius in titu. de
creatura contra Manichqum oftendimus.Quód fi nihil essa natura malum,& deus(vc Flo
rinus ait) eft author maloru,ncceiTe eft vt fic author vitiorum & peccatorum noftrorum,
&per consequens perditionis noftr^.Yeriim huic lententis ipfemet contradicit, qui per
prophetam
 ADVER. HAERE. LIÉ. X. DE MALO ET MA. ié¿
A propheta Ossam ait,Perditio tua ex te Israel,tantumodo inmeauxiliu tuu.Et certe si deus Oféar.xhf
eíTeccaufla nostroru maloru,nimis iniustus esset, íi nos puniret propter mala quae ipse ope­
ratus est.Atcu deus puniat peccatores,& jussissime hoc faciat,qui iussus ess, & iniussé nihil
agere potest,conuincitur inde apertissime illum no esse caussam nostroru maloru. Sed hic
quispiam fortasse obiiciet nobis illud Apostoli,O homo,tu quis es quirefpódeas deo?Nu- Roma.ix¿
quid dicet figmenti ei qui fe finxit,quid me fecisti sic? Annó habet potestate figulus luti
ex eadem massa facere aliud quidé vas in honore,aliud vero in contumeliam ? Ex quibus
verbis forte alicui videbitur Paulum asserere mala esse á deo,cum dicat deum fecisse aliqua
vasa in cótumeliá.Sed hoc nó ita fe habet.Pro cuius clariori imelligetia id prius admone-,
re oportet,solenne esse in sacris literis permissionem dei actionem illius vocare,ita vt illa
quae deus permittit,eundem agere dicat.Ego (inquit deus) indurabo cor Pharaonis.Tunc Exod.iiij»
g enim deus peccatorum corda obdurat, cu illos pro magnitudine suae bonitatis tolerat, no
eos statim puniens,sed expectans ad poenitentiam, propter cuius benignitate & patientia
qua peccatores abutuntur,illi redduntur quotidie peioresrquemadmodum dominus habes
ferunm improbum,quem humaniter & benigne tractans facit deterioremmon quidem q>
dominus feruum malitia imbuat,sed quod feruus abusus fit domini benignitate ad augen­
dam suam malitiam. Indurare ergo dicitur deus Pharaonem, quia permittit illum indu­
rari . Sic enim intelligcndum est illud quod dominus per Ezechielem prophetam ait, lo­
queos de propheta respondente peccatori interroganti in malitia sua, Ego decipiam (in- Ezech.xiiif
quit) prophetam illum.Decipiet quidem,non q> notitiam fallacem in eo caufet, sed quia
permittet illum decipi,& hoc propter malitiam ipsius interrogantis .Vndc ipse dominus
subi ungit dicens, Iuxta iniquitatem interrogatis,iniquitas prophetae erit. Ad eundem mo­
dum etiam intelligcndum est illud dictum Pauli apostoli proxime citatu,quo ait deum fa
C cerealia vasa in honorem,alia in contumeliam. Facit enim deus omnia quantum ad eorum
substantiam,iuxta illorum auté bonitatem & malitiam vario modo fe habet.Nam illorum
bonitatem facit deus cum libero illorum arbitrio,quod simul cura deo operatur. Illorum
vero malitiam deus non operatur,fcd solum illorum liberum arbitrium.Deus ergo dicitur
facere vasa in ignominiam, non q> ipse fecerit illa ignominiosa,sed quia postquam deus
fecit vasa,id est homines quantum ad eorum substantiam,illi deo permittere lapsi sunt in
ignominiam.Sic igitur accipiendum est cum dicitur deum facere vasa in contumeliam, vt
facere ibidem capiatur pro eo quod est permittere,sicut & in aliis pluribus scriptura locis
factum esse comperimus.Et de hac hxresi haec dicta sufficiant.
Ecunda haeresis docet aliquas esse creaturas ex fe malas,§c has dicit esse productas non

S a deo summo bono,sed a quodam alio principio omniu maloru quod dicit esse, sum­
mum malu . H$c hscresis tribuitur Manichaeo velüt primo illius authori,& hoc quia Manichjus
D forte ab illo magis innotuit,aut forte quia magis sub illo pr^uaiuit vt plures deciperet.Na
alioqui iniusté haec hacresis tribueretur Manichaeo velut illius parenti,cum multo vetustior
sit illius origo.Cerdon siquidem (vt ait Augustinus in libro de haeresibus cap.vigesimopri- Cerdon,
mo testatur)duo posuit principia rerum,vnum bonu a' quo bona,aliud malum a quo cun­
cta mala procedere dicebat.Ante Cerdonem docuerunt etiam hunc errore ii haeretici qui
vocati sunt Gnostici.Hoc enim illis tribuit Augustin9 in libro de haeresibus cap.fcxto.Ma Gnoftici#
nichaeus ergo dixit duo esse principia,vnum bonu a quo producta sint bona, videlicet in-
uisibilia & incorporea,prout sunt fupercoelestes & angelicae substantiae,& animae rationa-
les.Altcrum malum,á quo(vt dicit)producta sunt omnia mala,& haec dicit esse omnia cor­
porea & visibilia. Contra hanc haeresim pluribus in locis iam supra difputauimus. Nam in
titulo de creatuta,haeresi prima,ostendimus omnes creaturas esse productas ab vno deo.Et
hacresi fecunda eiusdem tituli probauimus ex sacris literis aduersus eundem Manichxum
x omnes creaturas esse bonas.Et in titulo de deo,haeresi prima,conuicimus apertissime ex fa
eris literis vnum esse deum,qui vetus & nouum condidit testamentum . Ad illa ergo loca
recurrat lector,quoniam ex illis fatis aperte h$c haaresis prosternitur . Et si lector curio­
sus plura de hac re nosse cupit,pctatab Augustino,qui saepissime aduersus hac haeresim dis­
putaran libro de libero arbitrio ostendit malum nullum esse ex sua natura,nec a deo, sed a
nostro libero arbitrio,Hoc idem probat latissime & efficacissime in libro fecundo de mo­
ribus ecclesi^Jn disputatione quam habuit cum Fortunato Mamch$o,de eadem re tracta­
tur. In libro de duabus animabus eandem rem agit.
 F. ALFONSÍ de gastro, minoritae
Ertia hanefis negat deum facere aliquod malum,qualecuqj illud fuerit.Huius hcerefis p

Coluthiai T author(vt testantur Philafter & Augustinus) fuit quidáColuthus Aegyptius,a quo di-
¿li sunt Coluthiani.Et quáuis Auguftinus de his Coluthianis scribes in libro de hsere-
fibus cap.ixv.fubticuit patriam Coluthi illorum authoris:tamen Philafter expressit in suo
libip de haerefibus.H$c sententia ideo de ha:reft notatur, quoniam afflictiones & angustiae
mala vocantur in sacra scriptura,non q> ex fe mala fint,fed q> sint aut videantur mala tole-
rantibus.Nocent certé aliqua ex parte afflictiones & cruciatus illis quibus infliguntunex a-
lia tamen parte prosunt,cum per illorum patientiam mali emédentur, & boni meliores fi-
ant.Quia ergo generali sententia Coluthus afferebat deum non effe alicuius mali factorem,
ideo vel ut haereticus damnatur, & merito, quoniam conftat ex sacris literis afflictionem
infligi a deo,& hanc vocari malum.Nam per Efaiam prophetam dominus ait, Ego domi­
Esaiae.xlv.
nus, & nó eft alter,formans lucem,Lc creans tenebrasrfaciens pacem,& creans malum.Ma- G
lum hic dixit bellum,non quód per fe malum fit,sed quod malum fit illis qui fuftinet:ma-
lum quidé,quia nociuum.Quód autem nomine mali ibi intelligat bellum,cóuincitur ex li
tera: decursu,in qua eft quaedam cótrariorum oppositio, sicut enim tenebrae contraria: sunt
luci,fic etiam paci bellum.ergo cum paci opposuit malum, conuincitur vt malum iit bel­
lum. Praeterea,per Hiercmiam prophetam hoc idem expreffius deus ostendit, fle dicens po
Hiere,xi. pulo Iudaeom,Ecce ego inducá super eos mala,de quibus exire non poterunt. Et quod ma­
la ibi dixerit afflictiones,conuincit id quod fequitur,Clamabunt(inquit)ad me,& non ex­
audiam eos,& ibunt duitates Iuda,& habitatores Hierusalem,& clamabunt ad deos quibus
libant,& non faluabunteos in tempore afflictionis eorum. Ecce apertiffimé afflictiones di­
ctas effe mala qua:dam,qu<£ dominus minatur fe inducturum super duitates luda, a quibus
dicit eas non posse faluari per auxiliu deorum quibus libabant.Rurfum,lonas propheta de­
Ionae.iij. scribens qualiter Niniuita: ad eius praedicationem poenituerint,ait,Et vidit deus opera eo- H
rum quia conuerfl sunt de via sua mala,& misertus eft deus super malitiam quam locutus -
fuerat vt faceret eis,& non fecit.Deinde,ipse veritatis magifter prohibens folicitudinem in
Matth.vi. craftinum,ait,Craftinus enim dies folicitus erit sibi ipsi.sufficit diei malitia fua.hoc eft,suf­
ficit cuique diei vtpro neceffariis ad illum diem,tribulationem & anguftiam toleret. De­
Amos. iij mum,apud Amos prophetam dicitur, Non eft malum in duitate quod dominus non fece
rit.per quae verba innuere voluit nullam effe tribulationem aut anguftiam quae non veniae
á domino,illam aut faciente,aut permittente.
Varta haere fis eft quam interalias Philafter recenset, qua: (vt ille ait) docuit malos
reges aut pseudoprophetas non á sua venire voluntate,sed a dei iuffione procedere
'■“•^dicit.Sed huius haerefls nullum indicauit auctorem. Sit tamen quiuis huius fen
tentia: auctor.conftat illam effe a fide catholica alienam . Nam Hieremias ad Sedechiam
regem luda & ad populum eius loquens ait, Subiicite colla veftra sub iugo regis Babylo-1
Hier,xxvij.
nis, & feruiteei,&populo eius, & viuetis.Quare moriemini tu& populus tuus gladio,&
fame,8c pefte,sicut locutus eft dominus ad gente qua: feruire noluerit regi Babylonis? No­
lite audire verba prophetarum dicentium vobis, Nó feruietisregi Babylonis: quia men­
dacium ipsi loquuntur vobis .* quia non mifi eos, ait dominus: & ipfl prophetabant in no­
mine meo mendaciter,vt eliciant vos,& pereatis tam vos quarmprophetde qui vaticinan­
tur vobis. Haec Hieremiae verba tam aperta sunt ad huius haerefis oppugnationem , ve
non fit opus interpretationeiquoniam de pseudoprophetis loquens dicit dominus quod
non miserit eos. Et de malis regibus per Oseam prophetam loquens dominus ait, I-
Ofesr.viij, pfl regnauerunt, & non ex me: principes cxtiterunt,& non cognoui.Quibus verbis de­
cem tribubus deus exprobrat quod Hieroboam & succedentes illi reges praeter dei volun­
tatem reges instituerint,& illi citra dei consilia dominati fint. Mali ergo reges non a deo
mittuntur vt mali flnt,fed suo ipsorum arbitrio mali fiunt.Verum hic huius herefls aurhor j¿
iij.Reg.xij. nobis obiicict quod in libris regum legitur de Achia propheta Silonite, q> lacerauit pallia
fuu in duodecim sectiones-.ac decem quidem dederit Hieroboá,pr^dixeritq; illi,Rex dece
tribuum eris.& poftea dehortans Roboam regem a bello quod parabat facere aduerfus Is­
raelitas vt illos ad suum imperiu reducerc-t,dixit deus*A me enim factu eft verba hoc,qui­
bus verbis deus teftatus eft se dece tribuum regnú rradidiffe Hieroboi.ergo ille ex deo re-
gnauit.Cui obiectioninos respondemus q> multa sunt in sacris literis quae a deo facta effe
dicuntur eo q> illa fieri permiiir,non quidem q? praecedente dei consilio & voluntate facta
effe
 ADVER. HAERE, i ib. X. DE MARÍA VIRG. rckz
A esse credamus,sed ex permissione,ita scilicet quod malignis hominum voluntatibus obsta
re noluerit,sed illos ex proprio eorum arbitrio agere permiserit. Sic enim accipiendum est
quod de gentibus ait PauIus*Tradidit illos deus (inquit ille) in desideria cordis eorum, in Roma.!,
immunditia,vt contumeliis afficiant corpora sua in fcmetipsis.Tradidit dixit pro eo quod
est permisit. Deus enim non est nostrarum culparum auctor.-permittit tamen nobis ex no
stra sententia agerc.Cum autem ab illo dimittimur,in maxima qu^q; peccata labimur.Sic
enim ipse per prophetam testatur dicens • Dimisi eos fecundum desideria cordis eorum: gQ
ibunt in adinuentionihus suis.Sic etiam accipiendum est quod de malo propheta, qui po­
pulo propter illius iniquitatem datus est,dominus per prophetam Ezechielem loques ait, Ezcchxiirf
Et propheta cum crrauerit,& locutus fuerit verbum,ego dominus decepi propheta illum.
Non est enim verisimile vt deus qui tam stricte deceptiones & fallacias hominibus pro-
g hibuit,ipse decipere velit.Propter quod id quod ait,decepi prophetam illum,sic accipien­
dum est,quod illum decipi permisit,nec illum docere voluerit.Sic etiam cum dixit, A,me Z.Re.rr,
factum est verbum hoc,videlicet vt Hieroboam decem tribubus imperaret:permissionem
diuinam intellige.Quando vero dixit,Ipsi regnauerunt,& non ex merprincipes extiterut, osere.viis,
& non cognoui:sic accipere debes,quod non dei consilio aut praecepto factum sit. Sed vt
ista apertiora sint,admonere decreui quod duo oporteat cósiderare in quolibet malo pro­
phetas in malo rege. Alterum est propria illius nequitia-.alterum est quod malus ille exi-
stens aliis prophetet aut regnet.Primum, videlicet regis aut prophetae culpa, nunqui est á
deo.Et si de hoc intelligit haec sententia que docet malos reges aut prophetas esse a deo,ita
vt sentiat istorum peccatum este a deomon solum est hacrefis,fed aperta in deum blafphe-
mia. Alterum est quód cu rex aut propheta ex fe, hoc est a suo arbitrio iam malus sit, deus
illum mittit vt prophetet aut regnet populo alicui malo propter sua peccata. ille autem
q sic missus,non a' deo mittitur vt prophetando decipiat,aut regnando tyrannidem exerce-
at:fed postquam illum suo arbitrio malum factum deus mittit ad aliquod bonum,sinit il­
lum iuxta suam malitiam agere,vt sic populum puniat.Et quidem hoc verum est. Nam (vt
ait lob) deus regnare facit hypocritam propter peccata populi. Non facit deus illum hy- Iob.§4«
pocritam:fed cum ille iam sit hypocrita & malus,illum deus regnare facit propter peccata
populi.Et per Efaiá propheta dominus ait,V$ Affur.virga furoris mei, & baculus ipse est, Efai$.x.
in manu eius indignatio mea. Ad gentem fallacem mittam eum , & contra populum fu­
roris mei mandabo illi vt auferat spolia,& diripiat praedam , & ponat illum in conculca­
tionem quasi lutum platearum.Ipse autem non sic arbitrabitur,& cor eius nó ita existima-
bit.Vide hic qualiter deus miserit Affur,quanuis ille fe a deo missum nó intellexerit. Et a-
postolus Paulus ait,Eo quod charitatem veritatis non receperunt,vt salui fierent,ideo mit- rj.Lhelf.ts.
tet illis deus operationem erroris,vt credant mendacio: vt iudicentur omnes qui non cre-
D dunt veritati. Et iuxta hunc sensum non est haeresis dicere malos reges a dei voluntate ve­
nire, sicut alias in titulo de potestate dicemus.

Maria virgo.
On est mirum si dei genitricis hpnorem haeretici conati sint minuere, cum
etiam ipsius dei nomen non sint veriti polluere. Eluidius ergo vnus ex his Eluidius*
qui in insipientia sunt deprehensi , asseruit beatam dei genitrice post Chri­
sti natiuitatem fuisse carnaliter cognitam á Iofephviro suo . Ad quem ef-
___________ rorem docédum motus est exeo quod apud Matthaeum dicitur,Antequam Matthaei,&
conuenirent,inuenta est in vrero habens. Et iterum, Non .cognouit eam lofeph donec
peperit filium suum primogenitum . Ex quibus locis Eluidius colligit dei genitrice post­
quam peperit Christum,esse a lofeph cognitam carnaliter, eámque peperisse filios alios
quos (vt-ait) euangelium appellat fratres Christi. Nam apud Matthaeum dicunt ludaei
Christo, Ecce mater tua & fratres tui foris stant quaerentes te. Verum Eluidius exli- Matth.xvij
tera perperam intellecta in hunc errorem lapsus est . Huius haeresis fautores vocati
sunt Antidicomarita?. Hunc errorem impingit etiam Iouiniano Augustinus in libro dc Antidico/
hacresibus. Hieronymus tamen qui duobus libris contra Iouiniani errores pugnat, nunqua maritae,
huius meminit . Primó ergo dei genitricis virginitatem ostendamus: deinde respondebo louinianus
mus Eluidii obiectionibus. Ad ostendendam Mariae virginitatem perpetuam etsi feri-*
X iii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINOR1TAE
pturx sacrae locus apertus deficiat,non desunt tamen alia teftimonia £que aut paulo minus x
efficacia.Ecclesix náq*, authoritas non minoris est poderis § sacra scriptura,quoniam iicut
sacra scriptura eó q> a sanólo spiritu eft condita, errare nó poteft,ita ecclefia quoniá a spiri­
tu sanólo regitur & docetur,nec fallere nec falli potcst.Ecclesia aurem sentit dei genitrice
suisse perpetuo virginem,quoniam sic eam vbique terrarum praedicat,vt nomine virginis
intadx & intemeratae femper illam appellet.Pr^terea concors omnium sacrorum doótoru
, sententia (vt supra libro primo docuimus) pro vera fide habenda eft, quoniam non esset
poftibile vt omnes concorditer sentirent,nisi a spiritu sanólo vno illorum omnium do-
¿lore atque reólore fuiííent edodi,potissimum cum plures eorum fuerint abinuiccm loco
& temppre separatista vt nec vnus alium nouerit,nec illius opera videric.quapropter fieri
non poterat vt omnes concorditer sentirent,fi spiritus sanólus communis eorum magifter
illorum intelleólus ad sic sentiendum non illuftrasset. Quod autem omnes sacri doólo- G
res sentiant beatam dei genitricem fuiise femper virginem, res eft tam aperta,vt non fit
opus eorum teftimonia impraesentiarum afferre, quoniam vix aliquem librum sermonum
ad populum reperies,in quo non sint plurima sacrorum doólorumpro haere teftimonia.
Et hoc non solum sensere Latini,sed idem etiam clamant Graeci scriptores. Hoc enim sen
tit Theophyladus Graecorum recentiffimus ,idem saepe clamat Damascenus, idem docet
Chrysoftomus,idem sentit Eafilius,praecipue in quodam sermone de humana Chrifti gene
ratione. De Origenenon eft opus dicere,quum in plerisque locis eam praedicet virginem
perpetuam.Beatus Irenqus Lugdunensis episcopus temporibus Apoftolorum valde vicinus
qui fuit discipulus Polycarpi martyrisiis inquam nunquam dei genitricem (quod sciamus)
appellat nisi nomine virginis. Et vt vnum é multis locis ostendam , libro tertio aduersus
haerefes cap.xxiii.& sequentibus sxpeilla virginem appellat.Bcatus Ignarius,cuius aliquot
extant epistolae ad deiparam virginem,eam fuiise virginem saepissime testatur. Deinde nó H
solum dodores hoc sentiunt, sed totus populus Christianus spiritu sanólo impellentem
hanc fentétiam fieólitur.Quid ergo impii haeretici contra omnium sacrorum doótorum &
totius populi consensum docere tentant?Oportet ergo vt (quemadmodum de Ismaeie hq~
Gcne,xvi, Geticorum typo dicitur) manus omnium catholicorum contra Eluidium leuentur,quia ille
manus córra omnes lcuare tentauit.Omitto hic figuras & aenigmata in quibus sacra scriptu
ra perpetuam Marix virginitatem prodidit,quoniam haec (vt in primo libro docuimus)
parum Valent ad conuincendos haereticos.Rursum,fi beata dei genitrix postquam Chriftu
peperit (vt Eluidiusait) cognita está viro suo,& genuit filios,quare Christus moriens nó
cómendauit eam alicui ex aliis filiis?Iniuriam nanque fecisse videretur aliis filiis,commen­
dando matrem suam alii quam filio,quoniam per hoc videretur parum considisse de filiis
quod debitum matri exhiberet obsequium. At cum ii quos Eluidius asserit fuisse filios vir­
ginis,viri fuerint fandissimi,credendum erat eos solicitara curam aóluros pro dei genitri- |
ce fi illorum mater fuiiset.Nam (vt de exteris taceam) lacobum,qui diólus eft frater domi­
ni,constat virum fuiste fandissimum.Si ergo hic filius fuisset dei genitricis, non erat opus
illam iohanni commendare,neque Christus vnquam illam lohanni comrncndastet, quo­
niam hoc in inuidiam aliorum filiorum fadlum este videretur. Procrea in sepulcro Christi
Iohatwix, ficut nec ante ita nec post Christum quisquam alius positus est.Si ergo corpori Christi de­
fundi talis exhibit9 est honor,vt nullus alius in eius sepulcro pofit9 fuerit propter illius rc-
uerentiá,multo maior honor oportet fuerit ventri virginis exhibitus, vt nec ante Chriftu
nec postea vllus hominú ventre ipsius-intrauerit, prxcipué cp in ea nó soló corpus Chrifti
desunóli,vt in sepulcro,in quo solum corpus absque anima,deitati tamen comundum ¡a-
cuit,fed totus Christus integer reconditus fuerit. Accedit ad hxc etiam testimonium illud
Matthxiquod nobis obiicit Eluidius. Suo enim ipsius gladio ipsum Eluidium tanquam
Matth.i. alterum Goliath transfigere oportet .Sic enim ait Matthxus, Non cognouiteam íofeph K
donec peperit filium suum primogenitum . Tunc percontari oportet Eluidium , quare
Iofeph abstinet a taduvirginis vique ad diem partus? Certum est eum non ana de
caussa abstinuisse ni fi ob reuerentiam eius qui in vtero virginis gestabatur. Audie-
Ibidcm rat nanque Iofeph angelum sibi in somnis dicentem • Quod in ea natum est,dcipi-
ritu sanólo est. Qui ergo propter angeli vocem sibi in somno fadam abstinet,non­
ne multo magis abstinebit cum oculis suis innumera videat miracula qux pueri nati
maiestatem & diuinitatem,& matris dignitatem apertissime ipsi iofeph demóstrabant? io­
feph nanque videt eam prxter comunera aliarum mulierum legem parientem fine dolo-
re,fine
 ADVER. HABRE. LIÉ. X. DE MARIA VJRG. t64
á té,sine obstetrice,audit multitudinem angelorum cantantium & dicentium, Gloria in ai- Lucdc.ij;
tissimis deo.videt pastores clamantes,Magos adorares.Cum haec ergo & alia plurima vi­
dit post parrumreredendum est tunc magis reueritum fuiste virginem deiparam, magifque
ab illa abstinuisse, quám ante partum.Nam fi prohibetur omnes ne tangant monté in qué Exod.xix.
Moyses recepturus legem ascendit,eo quod ibi apparuit dominus,quanto magis erit pro­
hibitum lofeph tangere virginem gloriosam,qua? est mons ille vnde abscissus est lapis st- Daniel,if.
ne manibus Christus deus noster? Sed iam opus est vt refpódeamus Eluidii obiectionibus¿
Sic enim argumentatur,Matthaeus dicit quod antequam conuenirent, inuenta est in vtero
habens: sequitur ergo quod postea conueneruntmam alias nen esset inuenta antequam co-
uenirent,quoniam vox illa antequam,videtur dicere quendam respectum ad sequentia.
Huic autem respondemus non ita esse vtfemper illa vox ante<|,dicat respectum & cópa-
K rationem ad futura qua? venient,sed ex communi modo loquendi f^pe d ici turper compa-
rationé ad ea qua? ventura erant si alió modo eorum euentus nó fuisset prohibitus: vt gra­
tia exempli st quis vellet aliquid ab alio quopiam petere,& ille alio etiam non petente fpó
te tribuisset, & si sic non dedisset ille,alius reuera petiturus erat, sed ideo non petiit, quia
ille sponte donans praeuenitpetitionem alteriusttunc si petatur ab illo vtrum petiit quod
petere decreuerat.-refpondebit quod non. Si petatur quare non pctiif.respondebit dicens,
Quia antequam ego peterem, alius donauit.Et tamé postquam vnus donauit,alter nó pe­
tiit. Dicitur tamen esse datum ante petitionem,quia etsi non petiit,petiturus tamc erat ni­
si alter donando pra?uenissetpetitionem.Neque hunc modum loquendi abhorrent sacrae
litera?. Nam apud Efaiam propheta Deus ait,Anteq clamet,ego exaudia.quia enim mul- EfaJxVd
ta concedit deus nobis non petentibus,dicitur exaudire nos antequam clamemus.Et tamé
ibi illa vox antequam,nó dicit respectum ad futura,quoniam nullus clamat postquam cx-
C auditus est.Nullus enim adeo demens est,vt petat id quod iam sibi donatum est. Ad hunc
modum dicitur in Mattha?o q> antequá conuenirent,inuenta est in vtero habens,quia etsi
postquam inuenta est,nunq cóuenerint, tamé forte lofeph voluisset coire ca ea nisi prius
ab angelo fuisset admonitus de admirabili virginis impugnatione. Secundo obiicic Elui-
dius illud Mattha?i quod de lofeph ait,Nó cognouit eam donec peperit filia suum primo- MattharLi*
genitum.Si non cognouit eam(inquit Eluidius) donec peperit,ergo postquam peperit,co
gnotiit eammam alias non posuisset terminum dicens,donec peperit,sed absolute dixisset,
non cognouit eam.Huic objectioni etiam respondemus falsum esse quod ait aduerbium ii
lud videlicet donec,significare termina & finem actus designati per verbum cui additur,
ita vt post talem finem iam postea nó sit tale opus aut operatio per verbum cui additur,
designata.Sed dicimus q> talia aduerbia videlicet,donec,vsque,& similia siqua sunt,solum
significant cótinuationem actus per verbum cui adduntur designati,nullo habito respectu
D ad futura,siue ille idem actus postea succedat,siue non. Si enim de Petro qui ex Hispania
vsque in Flandriam recessit,quaeratur,quó iuit Petrus’veré quisque refpódere potest quod
iuit vsqj Lutetiam,aut vsqjBurdegalim,aut vsqjBaionam, etiam si vitra ha?c oppida pro­
gressus fuerit.Et hic modus loquendi frequens est in sacris literis.In Efaia nanq; sic loqui­
tur deus, Vsque ad senectam ego portabo eos.& tamen postquam senuerimus, non minus Efaiar.xlv»
portabit nos. Et in psalmo septuagesimo, Vsque in senectam & senium deus ne derelin­
quas me,donec annucicm brachiu tuum generationi omni quae ventura est. Ecce ibi vides
posita ambo aduerbia,videlicet vsque,donec,& tamen post illa tempora non petit Dauid
derelinqui. Et apud Matthaeum ait ChristuSjEgo vobifeum fum vsque ad consummatio- Matth.vhh
nem feculi.Ex quibus verbis iuxta Eluidii interpretationem oporteret colligere quod con­
summato feculo Christus non erit nobifcum.Absit tamen vt in talem errorem vllus laba­
tur. De coruo quem misit Noe ab arca, dicitur q> non reuertebatur donec siccarentur aqu^, Gene.xiif.
E qui tamé nsiquam postea fuitreuerfus,etiá siccatis aquis.Et in psalmo,Oculi nostri ad do- PfaLcxxif,
minum deum nostrum donec misereatur nostri. Nunquid postquam deus misertus fuerit
nostri,non amplius leuabimus oculos nostros ad deum?Absit,quoniam qui hoc dixit,alibi
ait,Meditatio cordis mei in conspectu tuo femper.Er iterum,Quomodo dilexi legem tuá ELI.xvi.
domine,tota die meditatio mea est. Et beatus Paulus de Christo loquens ait< Oportet illo ^aI*cxviif»
regnare donec ponat inimicos suos scabellum pedum suorum.Quid adhsec dicet Eiuidi- ,•O0r•xv•
useNunquid postquam Christus posueritinimicos suos sub pedibus suis, amplius non re-
gnabit?Absit.Regni enim eius (inquit angelus; non erit finis. Sed iam alia via inuadere luc*j\
rcntat Eluidius.Si Christus est (inquit ille) primogenitus virginis, ergo alios habuit dei
x ii i i
 F.ALFONSI DE GASTRO, M1NORITAE
filios,ad quorum cóparationem Christus dicitur primogenitus.Et in hac parte etiam hal- x
luci natur Eluidius,quoniam non femper hscc vox primum aut primogenitum dicitur per
comparationem ad fecundum aut tertium sequens, sed etiam id quod solum est,dicitur ali
quando in sacris literis primum,aliquando primogenitum. Qua: duo simul vno contextu
Num.xviij. in libro Numerorum reperiuntur.Sic enim ibi dominus sacerdotibus dicit,Quicquid pri­
mum erumpit c vulua eunda: carnis quam offerunt domino,stue ex hominibus,fiue ex pe
coribus fuerit,tui i uris erit,ita dú taxat, vt pro hominis primogenito precium accipias Lee.
Ecce audis vno contextu vocari primum & primogenitum etiam id quod solum est.Nam
alias qui solum vnum filium habebat,non teneretur illum offerre deo & redimere quoufqj
alium haberet ad quem relatus diceretur primus.Hoc autem conuincitur esse falsum,quo­
niam beata dei genitrix cum filium suum obtulit domino in manibus Simconis,iuxta le­
Lucar ij.
gem fecit,vt Lucas teftatur.At tunc temporis beatam dei genitricem nullum alium habuif G
fc filium prXter Christum,euangelium Matthaei testatur,& Eluidius fatetur. Colligitur er­
go vt Christus primogenitus beata: virginis merito dici possit,etiam fi nullum alium filii!
Labuerit. Quod autem dicitur in euangelio Christum habuisse fratres, parum mouet, quia
folenne est in sacris literis fratres appellari eos qui aliqua consanguinitate coniuncti sunt,
Gene.xiij, quanuis non fmt ex eisdem parentibus geniti, vt Loth vocatur frater Abraham , quem
tamen eadem scriptura testatur fuisse filium fratris Abraha:. Cum ergo ea qua: Eluidius
obiicit,nullius fmt momenti , & ecclesia: authoritas tanta fit vt illius definitionibus cre­
dere teneamur,fateri necesse est beatam dei genitricem fuisse perpetuo virginem, quonia
fic ecclesia docet.ContraEluidium scripsit beatus Hieronymus singularem tractatum. Bea
tus Alfonfus archiepifcopus Toletanus ducentis annis &r eo amplius Hieronymo po­
sterior scripsit de eadem re aduerfus quosdam haereticos qui hanc Eluidii haeresimin Hi­
spania suscitare conati funnHugo de sancto Victore edidit libellum quendam deperpetua H
virginitate Mariae.
Ecunda est hsrefis asserens beatam virginem Mariam non esse dicendam dei genitri­

S cem,sed tantum hominis cuiusdam iusti matrem . Dicit enim haechaerefis in Christo
esse duas personas, sicut duas naturas,& vnam personam dicit esse deum solum,& alii
hominem solum: & huius persona: quam dicit esse hominem solum, dicit beatam virgine
Ncftorius. esse matrem.Et ita negat beatam virginem esse matrem dei.Huius erroris author fuit Nc-
storius.Sed de hoc errore iam fatis supra dictum est in titulo Christus,haerefi tertia. Ad il­
lum ergo locum recurrat lector,quoniam ibi huius erroris expugnationem inueniet.

Martyrium.
Bafilidefo Vit quidam error que docuit Basilides,dicens non esse aliquod crimen ne­
gare Christum persecutionis tempore. Quapropter dicebat esse dementia
pro hac re pati mortem,cum citra crimen possit Christus negari. Qua fen
tentia homines a martyrio auertebat. Hunceudem errorem docuerat qui­
Elcesaitae dam haeretici dicti Elcefaita:,quancj[ aliter,& propter aliam caussam quam
Batilides.Nam Bafilides (vt de illo ait Philaster) nó simpliciter auertebat homines á mar­
tyrio,sed solum dicebat non esse tolerandam mortem pro confeffione mortis & crucifi­
xionis Christi.Hoc autem dicebat,quia(vt supra diximusjBasilidesnegauit Christum suis­
se crucifixum, sed Simonem illum Cyreneum,qui angariatus portauit crucem, dixit fuisse'
crucifixum pro Christo.Hac igitur de caussa ridebat eos qui mortem patiebatur ne Chri­
stum negarent pro nobis crucifixum, quia dicebat cos pati pro mendacio. Huius erroris
fundamétum iam euertimus supra in titulo Christus,ha:refi. vii.ideo non est quod amplius K
Elccfaitar modo aduerfus eam disputemus.Elcefaita: vero aliter sentiunt. Dicunt enim ideo non esse
peccatum negare Christum persecutionis tempore,quia is qui fixus est in corde suo, etiam
ii ore negauerit Christum pro necessitate,corde tame in fide permanet. Quapropter dicúe
talem fic ore negantem non peccare,cum deus magis afpiciat cor quam linguam . Hsec de
Elcefaitis narrat Eusebias libro sexto historia: E eclesiástica: cap.xxviii. Ha:c hreiefis aper­
Sapicn.i, tissimis scriptura: testimoniis conuincitur.Sapiens nanque ais Os quod mentitur, occidit
anima. At qui ore negat,corde auté fatetur, métitunoccidit ergo anima qui ore negat,eria
fi corde fatearur.Potius ergo deberet mortem corporis pati confitendo Christum, ne cum
negauerit
 ADVER. HAERE. LIE. % DÉ MARTYRIO. i$f
A ncgaucrit ore, occidat anima, quae multo melior est corpore.Nam Christus redéptor no-
sterapud Matthaeum ait, Nolite timere cos qui occidunt corpus,animam autem non pos- ManIl x<
sunt occidere,sed potius illum timete qui potest corpus & animam mittere in gehennam.
Etpaucis interiectis concludit idem faluator,sicinquiens*Omnis ergo qui cófitebitur me
coram hominibus,confitebor & ego eum coram patre meo qui in cxlis est: qui autem ne-
gauerit me coram hominibus, negabo 8e ego eum coram patre meo qui in calis est. Prae­
terea ipse veritatis magister ait,Beati qui persecutionem patiuntur propter iuftitiaro, quo- Manhai
niá ipsorum est regnum caelorum.Rurfum beatus Paulus dicit esse necessariam confessio*
nem oris, sicut fidem cordis. Sic enim ait,Si confitearis in ore tuo dominum lefum, & in Roma.x.
corde tuo credideris quod deus illum excitauitá mortuis,faluus eris.Corde enim creditur
ad iustitiam,ore autem confessio fit ad salutem. Deinde ipse veritatis magifter discipulis
B suis loquens ait,Eritis mihi teftes in omni Hierusalem & Iudaea & Samaria, & vfque ad vi ¡
timum terrae. Si ergo hi discipuli in persecutione positi Chriftum negaflent ore, etiam fi
confiteretur corde,fuiisent teftes mendaces & falfi. Teftis autem falsus (vt Sapiens aitjper- prouer.xxi
ibit.Núlloergo modo ob quanlibet persecutionem licet fidem negare ore quantulibct te­
neatur corde,sed praeftat tolerare mortem,quam negare veritatem,vt fit bonus martyr,hoc
hoc eft verus teftis &fidelis.Nam hoc eft martyr graece,quod eft latine teftis.
Ecunda haerefis eft quae docet cosqui fe pro peccato interimunt,debere martyres nu-
S cupari, pro eo quod puniunt in fe quod dolent commififfe. Huius erroris author fuit
Petilianus quidam Donatifta,contra quem extant aliquot Auguftini tractatus.Hic er- Petilianus.
ror conuincitur ex facto Iudae,qui dolens de peccato quod commiserat, fe fufpedit.Quod
autem dolens de peccato hoc fecerit,Matthaeus teftatur,qui ait, Tunc videns ludas qui eu Matt.xxvij.
tradidit,quod damnatus cflet, poenitétia ductus retulit triginta argenteos principibus fa-
C, cerdotum & senioribus,dicens,Peccaui,tradens sanguinem iuftum.Iudam autem fuifle da­
mnatum nullus catholicus dubitat,cum tam apertum fit teftimonium scripturae.Propheta
nanque de luda loquens ait, Cum iudicatur,exeat condemnatus,& oratio eius fiat in pec- psal.cvirf.
catum.-Fiant dies eius pauci,& episcopatum eius accipiat alter. Et quod haec verba sint de
luda intelligenda,beatus Petrus teftatur in ea oratione quam ad reliquos condiscipulos ha ActuumX
huit poft Chrifti in caelos ascensionem, loquens de subrogatione alterius in locum Iudac.
r"T’''£rtia hacrefis eft adhuc peftilentior, ne dicam atroeior, quoniam alserit omnes qui
mortem vltronei patiuntur,efle martyres dicendos,fiue talem morte ab aliis inflicta
' patiantur,fiue eam libi ipsis infligant.Huius haeretis authores vocat Auguftinus Cir- circunccl*
cuncelliones libro de haerefibus capite lxix. dicens eos efle genus hominu agreste,& farno- liones.
fiflsimae audaciae,non solum in alios immania facinora perpetran do,sed nec libi eadem in­
sania & feritate parcendo.Namper mortes varias,maxime praecipitiorum, & aquarum, &
D ignium, fe ipsos necare confueuerunt.Et in iftum furorem alios seducunt, vt fe ipsos occi-
dantiquod fi facere alii contemnunt, mortem illis minantur,dicentes hoc modo illos mar
tyres fieri.Hos haereticos Philafter vocat Circuitores,quoniam ad haec facinora perpetran Circuitores
da per diuerfas partes circuibant.Istorum error conuincitur apertissime per id quod dici­
tur in lege domini* Non occides. Quibus vetbis quaelibet hominis occisio prohibetur, Exod.xx.
praeter illam quae ex praecepto iudicis in vindictam malefactorum fit.Si ergo non licet oc Matth*fv„
cidete alium,multo minus feipfum.Praeterea qui feipfum interimit,agit contra naturalem
omnium hominum inclinationem,non solum contra inclinationem malam quae eft in na
tura deprauata,fed contra inclinationem naturae perfectae. At cum talis inclinatio fit fem-
per recta,qui contra illam agit,conuincitur male agere . Quod autem inclinatio ad vitam
fit naturalis homini etiam ante peccatu,patet, quia Christus,in quo peccatum nullu fuit,
horrebat mortem,quod non fuisset factum nisi in eo fuisset naturalis inclinatio ad vitam.
E Rursum custos carceris in quo erant Paulus & Silas inclusi,videns apertas ianuas carceris, fl.ft.xvh
euaginato gladio volebat fe interficere,existimans fugisse vinctos. Clamauit autem Paulus
voce magna dicens, Nihil tibi mali feceris:vniuerfi enim hic fumus. Si occidens feipfum
elfet martyr censendus,nunquam Paulus impediflet custodem carceris ne fe occideret. At
cum Paulus eum ab occisione auocauerit, voce magna dicens, Nihil tibi mali feceris,con­
uincitur malam efle fui ipsius occisionem, tantum abest vt martyrium dici mereatur.Con-
tra hanc haerelim pugnat idem argumentum quod aduerfus proxime enarratam haeresm
fecimus.Et cum res fit tam aperta,non eft opus plura testimonia citare.
x v
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
k
Matrimonium.
Vanuis non defuerint neque nunc desint haerefes quse matrimonium impe­
tant,nihil tamen nunc de illis dicetur,sed infra in titulo de nuptiis, de haiuf-
modi haerellbus agetur. Vfque ad ilium enim locum decreui hanc rem differre,
quoniam apud vetustos auctores frequentius est nomen nuptiarum quam no­
men matrimonii,& res quae ad matrimonium spectant,sub nomine nuptiard ab illis per-
tractantur.Rarum cerré apud illos eft matrimonii nomen, & in sacris literis etiam freque-
tius eft nome nuptiam <| matrimonii,<|<| haec vox etiá in sacris literis saepe reperiatur.
G
Mclchiiedcch.
Vidam errore decepti,sacram scripturam minime vt decebat intelligentes
dixerunt Melchisedech sacerdotem qui benedixit Abrahae reuertenti de vi­
ctoria quinq* regum,non fuiffe hominem purum, sed fuiffe Chriftum,aut a-
M Ham quandam dei virtutem.Huic errori fauéres vocat Augustinus Melchi-
Melchife> fedecianos, & ponit eos tricelimoquarto loco inter h^reses quas in lib. de
deciani, hserefibus recenfet.Ex quo euidentercdlligitur libru qui inscribitur de quaestionibus noui
& veteris teftamenti,non effe Augustini,quanuis sub eius nomine circunferatur.Nam pro­
cer alia argumenta quae ad hoc conuincendum affert doctissimus Erafmus Roterodamus,
hoc eft efficaciffimum,quod quaestione.cix.multis argumentis iifque valde ineptis nititur
probare Melchisedech non fuiffe hominem purum,sed quandam dei virtute,videlicet fpi H
ritum sanctum.Neque hoc in libris retractationum vnquam recantauit,immo nec illius li­
bri in toto ilio decursu suarum rctractationsi vfquam meminit.Cum ergo in libro de hx-
refibus hanc assertionem censeat haereticam,non erat tam stupidus Augustinus, vt opposi­
tas .fecumque pugnantes assertiones doceret.Haecideoadmonui,nc fi forte aliquis in quae­
stionem illam inciderit, á constantia rectitudinis flectatur , Augustini authoritate pressus.
Vt aurem offendamus sententiam hanc effe erroneam,citare oportet ipsam sacram scriptu­
ram quae de eo loquitur,enarrans victoriam Abrahae,& qualiter Melchisedech illi obuiam
Genc.xiirj. exiic.Sic enim ait,At vero Melchisedech rex Salem proferens panem & vinum, erat enim
sacerdos dei altiffimi,benedixit ei, & ait,Benedictus Abraham deo excelso,qui creauic cae­
lum & terram benedictus deus excelsus,quo protegente hostes in manibus tuis sunt. Et
dedit ei decimas ex omnibus. Haec ibi.Nunc ergo hanclitcram discutiamus. Si Melchise­
dech eft spiritus sanctus,quomodo dicitur ibi quod erat rex Salem? Salem n5q; vrbs quae­
dam eft in terra Chanaam prope Sichem.Nam in eodem libro Genéfeos enarrans scriptu­
ra qualiter sit reuerfus lacob ex Mesopotamia,sic ait, Transiuitque in Salem vrbem Sicin­
Gene, 3 3»
niorum quae eft in terra Chanaam, postquam reuerfus eft de Mesopotamia Syriae. Si er­
go Salem duitas eft terrestris,qualiter spiritus sanctus dicitur effe rex Salem, cum ille do-
minetura mari vfque ad marc,&a flumine vfque ad terminos orbis terrarum?Potiifimum
quod eodem decursu scriptura enarrat alios reges qui exierunt obuiam Abrahae, videlicet
regem Sodomorum,St regem Gomorreorum:& istis nominatis,& terris in quibus regna­
bant explicatis,cótinuó describitur Melchisedech rex Salem,neque alterum imperium illi
tribuit scriptura.Nunquid diuifit imperium terrae Chanaam spiritus sanctus,vt ipse solius
Salem rex sit,St alii sint reges Sodomorum St Gomorreorum?Absit.Sui enim sunt cxli,8t
sua eft terra,orbe cerrara St plenitudine eius ipse fundauir.Quod auté bonus ille author il- ^
lius quxft.centesimxnonx proxime citata?affert quód Salé interpretatur pax,St ita rex Sa
Hebr.vij. lem iuxta apoftolu interpretatur rex pacisrrex auto pacis non eft nisi deus, Melchisedech
ergo deus:inepta fatiscoilectio eft,quoniá vt in primo huius operis lib. cap.tertio docui­
mus,nullus sensus sacrae scripturae eft efficax ad aliquam assertionem cófirmandam,niíi so­
lus sensus iiteralis,non autem mysticus. At cum docuimus effe oppidum in terra Chanaam
quod dicitur Salem,ille erit lenius literalis quo dicetur Melchisedech effe illius oppidi re­
gem. Ad hunc enim modum etiam diceret alius Isaac effe deum,quoniam Isaac interpreta­
tur gaudium:& Hieremias eadem ratione,quoniam Hieremias interpretatur altitudo dei.
At nullus
 adver. haere, lib. X„ DE MELCHISEDECH*
^ At nullus potest vere dici gaudiu per cíTcntiá,niíi solus de9,qui estnostrugaudiu*qifi est etii
futurus pracmiu.Apostol9 autécu fadú Melchifcdech dixerat prxcestiste m figura Christi*
vt ostéderet merito gcstffe Melchifedech figura Christi,affcrt nominis interpretatione,qu^
optime cóuenit Christo. Pr^terea, ineadé litera dicitur quód erat sacerdos dei altistimi*Ac
deus nó est deo sacerdos,nó est ergo Melchifcdech deus.Omnis naq> pontifex,ait Paul9,ex Hcbr^ ^
hominibus astumpt9, pro hominibus cóstituitur. Aut ergo spiritus fandus no fuit sacerdos
pro hominibus constitutus: aut ex hominibus assumptus est,vt veré tunc fuerit sacerdos,
queadmodu Christus. Verum ille bonus author illius saepe praefatae quaestionis,fatetur spi­
ritu fandum in forma humana tunc apparuisse,quemadmodu postea filius dei. Vide qua­
tis laqueis quisquis ille est,fe implicet vt errorem hunc nobis persuadeat. Veniat nunc qui
contendit illud opus este Augustini, & dicat vtrum Augustinus sentiat spiritum fandum
£ fuiste incarnatum. Rursum,Si spiritus fandus sacerdos, & pro hominibus constituitur, vt
de omni sacerdote ait Paulus,& informa humana apparuit,vt iste concedit, ergo spiritus
fandus mediator fuit dei & hominum,quia deus cum deo, homo cum hominibus, quem­
admodum Christus. Et fi hoc fatentur,repugnabunt certe Paulo dicenti, Vnus mediator i.Timo.zf,
dei & hominum homo Christus Iefus. Si spiritus fandus sacerdos,iam duo sunt mediato­
res,non vnus,vt dicit Paulus.Deinde ipse modus benedidionis qua benedixit Abrahx,có-
uincitnon este deum Melchifcdech. Sic enim ait, Benedidus Abraham deo excelso, qui Oene.xiiif.
creauit castum & terram: & benedidus deus exceltus, quo protegere hostes in manibus tuis
funt.Si Melchifedech deus,quare reddidit gratias deo pro vidoria Abrahx ? Nunquid fic
Christus vtdeus gratias reddebat pro mirabilibus perpetratis? Cum enim Lazarum resus­
citare voluit, fic ait, Pater, gratias ago tibi quoniam audisti me. Ego autem sciebam quia Iohan,xi.
femper me audis:fed propter populum qui circunstat, dixi,vt credant quia tu me misisti.
£ Propter populum circunstantem Christus gratias dat,alioqui cerré non erat opus vt deus
J daret gratias deo. Sed quomodo consulitur populo per illam adionem gratiarum?Vc vi­
delicet credat quod Christus fit mistus a patre. Ar cum Abraham tam fidelis fuerit, vt deo
monenti crediderit statim fine vlla haesitatione,non erat opus ad illum in fide confirman­
dum tales gratias aut benedidiones deo reddere. Ad haec Paulus de hoc Melchifedech lo­
queos dicit quod astimilatus fuerit per omnia filio dei. At omne quod astimilatur alteri, Hebr.vif
non est eiusdem naturae indiuidu^ cum illo. Spiritus fandus est eiusdem naturae cum filio
dei,non est ergo Melchifedech spiritus fandus. Nunquam enim inuenies q? filius dei fit si­
milis patri, quanuis bene dicatur imago patris, quoniá imago,vt supra docuimus in titulo
de Adam & H^ua haerefi fecunda,proprie pertinet ad naturam,similitudo autem ad quali­
tatem,ita vt illa dicantur similia,quae cum distindam habeant naturam , qualitates tamen
aliquas habent quae sunt eiufdéspeciei. Quod ergo idem est in natura, non potest dici pro-
D prié simile. Paulus aute dicit de Melchifedech quod astimilatus est per omnia filio dei, per
omnia videlicet illa quae Paulus commemorat: quia fine patre est, & fine matre. At spi­
ritus fandus in hoc non est astimilatus filio dei, quia filius dei iuxta diuiniratem nó est fi­
ne patre. Melchifedech autem ideo dicitur este fine patre Se fine matre, non quod paren­
tes non habuerit,sed quia nec patrem nec matrem illius vnquam expressit scriptura, nec vl-
lam illius genealogiam manifestauit. Sic etiam Christus fecundum inferiorem hanc Se hu
manam fobolem patre caret. A virgine enim Maria, Se sola,fecundum carnem est natus.
Et fecundum diuiniratem matre caret, quoniam iuxta illam ante omnia fecula a solo pa­
tre genitus est. Est praeterea fine genealogia Christus,quoniam genealogia eius inenarra­
bilis est,prout Efaias propheta ait, Generationem eius quis enarrabit? Sed adhuc nobis Efaix.liii
obiiciunt, aliam similitudinem quam Paulus affert,nullo pado poste conuenire Melchi­
fedech , fi ille est purus homo , quoniam ait de eo , Neque initium dierum, neque finem Hebrx.vif*
x vitxhabés.Melchifedech auté fi homo fuit, & natus & mortuus est vt exteri. Hoc autem
eodem modo distoluitur vtprxcedens, Ideo nanque didus est Melchifedech non habere
initium dierum,neque finem vitas,quia quanuis natus & mortuus fuerit, tamen apud nos
non habet initium nec finem,quia neque illius natiuitatem neque mortem scriptura ex­
prestit . De haere scripsit beatus Hieronymus epistolaquádáad Euagrm,qu£ est in tertio
tomo operum eius iuxta illa partitionem quae habetur in fecunda editione fada Basilex.

Mendacium.
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
" E hac re vnam solam repcri h^refim,quac docet licitum esse mentiri pro vi- p
ta hominis saluanda,aut pro alio magno beneficio homini impendendo.
Nec solum hoc,sed etiam humilitatis caussa,vt videlicet virtutes suas men
Iohannes dacio contegat.H unc errorem docet Iohánes Cassianus sub nomine abba-
Cassianus. _______tis ioscph.Nam collatione decimafeptima a capitulo quintodccimo vfque
ad capitulum vigesimum,primam huius erroris partem pertraófat, & aliquibus scripturae
facr^ testimoniis perperam intellectis illam persuadere nititur.A cap.veró vigesimoprimo
vfque ad vigesimumquintum eiusdem collationis fecundam huius erroris partem perti­
nacissime tuetur.Hunc errorem apertissime sacra damnat scriptura. Nam propheta regius
aifPerdes omnes qui loquuntur medacium.Qui omnes dixit,noluit excludi illum qui of­
PfaLv.
ficiose mentitur.Et in alio psalmo iterum quaerens quis habitaturus fit in dei tabernaculo,
aut requiera habiturus in monte dei sancto,hoc est in gloria caelesti,ipsemet respondet di- Q
cens,Qui loquitur veritatem in corde suo,qui no egit dolum in lingua sua. Quibus verbis
aperte á dei monte excludit illa qui dolum agit in lingua sua. At omnis qui officiose me­
titur,dolum agit, omnis ergo ille a dei monte excluditurmon quidem quod in illo pecca
to decedens non possit ad gloriam peruenire:abfit:fed quia oportet illum priusquam ibi­
dem locetur,digna satisfactione purgari: ita vt cum illuc transierit, iam fit omnino ab il­
SapiEtiac.i. lo peccato alienus.Et in libro sapientiae dicitur,Os quod mentitur,occidit anima. Verum
hoc testimonium parum vrget:quoniam de solo pernicioso mendacio loqui videtur.Ulud
Eccfi.vij. tamen eft manifestissimum quod Ecclesiasticus ait,Noli velle mentiri omne mendacium.
Qui omne genus mendacii prohibuit,nullum permifir.Pro nulla ergo re mendacium ali­
quod dicere licet.Et in hac sententiam omnes sacri doctores manib‘us(vt diciturjac pedi­
Auguftums bus eunt.Augustinus super pfalmu quintum ita ait,Ne quis arbitretur perfectum & spiri­
tualem hominem pro ista temporali vita,in cuius morte non occiditur anima, fiue sua fi- jj
ue alterius debere mentiri,sed quoniam aliud est metiri,aliud est verum occultare, fiquide
aliud eft falsum dicere,aliud eft verum tacere: vt fi quis forte vel ad istam visibilem morte
non vult hominem prodere,paratus esse debet verum occultare,non falsum dicere: vtneq;
prodat,neque mentiatur,ne occidat animam suam pro corpore alterius. Haec Augustinus.
QuL verba omne dubitatione tollere poísunt.Nam ex ignorantia huius distinctionis qua
nunc Augustinus ostendit,processit error Cassiani,aut Ioseph Abbatis.Nescierut enim di­
stinguere inter mentiri,& verum occultare:inter falsum dicere,& verum tacere . Primum
horum nunquam licet,alterum vero fine peccato fieri potesbficut contigit Abrahae de Sar­
Oene,XX, ra vxore sua dicenti,Soror mea eft. Verum quidem dixit,& verum occultauit. Verum qui­
dem dixit sororem suam esse:quoniam sibi sanguine coniuncta crat.At omnes qui ex eode
genere sunt (vt beatus Hieronymus contra Eluidium docetjfratres in sacra scriptura dicu-
tur.Soror ergo Abrah^ veré dicta eft Sarra:vxorem tamen suam esse non negauit Abrahá, I
sed fubticuit:acproinde non eft mentitus.Ethanc sententiam iterum cófirmat Augustinus
alibi dicens,Si quis ad te cófugerit qui de mendacio tuo possit a morte liberari, no es me-
Saplen.i. tirums.Os enim quod mentitur,occidit animam.Cum ergo mentiendo vita aeterna amit­
tatur,nunquam pro cuiufcunque vita temporali mentiendu eft.Haec Auguftinus.Quae ver­
ba ponuntur in volumine decretorum vigefimasecunda caussa quaestione fecunda . Beatus
Grcgorii'S. Gregorius libro decimooctauo moralium exponens illud Iob*Nec lingua mea medicabi­
lob.xxvq. tur mendacium:fic ait,Sumoperecanendum eft omnemendacium:quanuis nonnunquam
fit aliquod mendacii genus culpae lenioris,fi quisquam vitam praestando medturrsed quia
Sapien.i. scriptum eft,Os quod mentitur,occidit animam: &, Perdes omnes qui loquuntur menda-
PsalmtV, ciu-.hoc quoque mendacii genus perfecti viri summopere fugiunt,vt nec vita cuiuslibet per
eoru fallaciam defendatunne suae animae noceant,dum praeftare vitam carni nituntur alie­
nae: quanquam hoc ipsum peccati genus facillime credimus relaxari. Hactenus Gregorius. K
Ex quibus verbis constar mendacium officiosum esse peccatum,quanuis leue. Verum Cas­
sianus,aut Abbas ille cuius nomine ipse loquitur,non solum putauic nullum esse peccatum
mendacium illud,sed peccatum esse censet, vrgente magna aliqua necessitate no mentiri.
Isidorus. Isidorus in libro synonymorum ira ait., Omne genus mendacii summopere fuge, nec casu
nec ftudio loquaris falfummecetiam vt prestes,mentiri ftudeas: nec qualibet fallacia vita
alicuius defendas.Caue mendacium in omnibus. Ha?c ifidorus.Qux verba etiam habentur
in volumine decretorum loco proxime citato. Deinde mcdacium quod occasione humi­
litatis dicitur ad virtutes tegendas, beatus Auguftinus damnat in libro de verbis apostoli,
 ADVER. HAERE. LIB. X. DE MENDACIO. iSf
A fie inquiens,Cum humilitatis causta mentiris,fi non eras peccator antequá metireris, me-
tiédo efficeris quod vitaraszveritas autem ipsa in te non cft,nili tc ita dixeris peccatorem,
Vt etiam eñe cognoscas.Veritas autem ipsa eft,vt quod cft,dicas.Nam quomodo est humi­
litas,vbi regnat falfitas?Haec Auguftinus.Sed praeter haec omnia sacrae scripturae & fandio­
rum virorum testimonia,ratio ipsa vrget vt non ita faciendu este credamus.Id enim quod
ex fe malu est,nullo quanlibet bono fine praefixo,nec propter vllam alia quanlibet bona
circustantiam poterit este bonu:quonia(vt diuus Dionysius libro de diuinis nominib.aitj
bonum est ex causta integra,malum vero ex singularibus defectibus. At quod mendacium
res fit ex fe mala,res est tam aperta,vt non egeat vilo testimonio-.quoniam pugnat cum ve­
ritate,quae res est ex fe bona.Et hoc non solum Christianis,verum etiam Ethnicis fuitno-
tum.Nam Aristoteles quarto Ethicorum libro ait,Mendacium est ex fe prauum,& fugien-
B dum:verum autem est bonum,&Iaudabile.Si mendaciu eX fe malum est, ergo propter vi­
tam hominis faluádam dictum,etiam malum erit. Alioqui eadem ratione bonum estet fur­
tum quod sub praetextu fubuentionis pauperum fieret:hoc tamen nullus vnquam fandiora
concestit.Eadem etiam ratione estet dicendum cos non peccaste qui Apostolos Christi oc­
ciderunt,quoniam fic facientes (vt Saluatorait) arbitrabantur fe obsequium praestare deo. Iohan.xvi.
Multo autem melius est obsequia praestare deo,quam hominem a corporis morte eripe­
re.Quo fit vt fi vita hominis feruata valet médacium a culpa liberare,obsequium quod fe
deo praestare credit, valeat apostolorum occisorem a peccato eripere. Demum vthuic li­
ti finem ponamus,aperta est de haere ecclesiae definitio. Nam Innocentius papa huius no- Innocenti*
minis tertius Panormitano Archiepifcopo scribens ita ait,Cum vsurarum crimen vtriufq; papa»
testamenti pagina detestetur,super hoc dispensationem aliquam fieri non videmus.-quia cú
scriptura sacra prohibeat pro alteriusvita mentiri,multo magis prohibedus est quis ne etia
C pro redimenda vita captiui v surarum crimine inuoluatur.Hsednnocetius. Qujc verba ha
benturin volumine epistolarum decretalium in titulo de v furis cap.super eo. Sed fuperest
vt obiectiones Cassiani aut abbatis lofeph refellamus.Nam vt probet licitum este pro ma­
gna aliqua vrgente necessitate mentiri,aliqua exépla patrum veteris testamenti affert,quos
pro simili aliqua causta mentitos fuiste constat.Quibus omnibus objectionibus simul refpó
demus,cos non fuiste mentitos,quoniam etfi verum occultarunt, falsum tamen non dixe­
runt, sicut de Abraham superius docuimus,cum dixit Sarram sororem suam este. Deinde,
& fi aliqui falsum dixerint,aut simulando fecerint,talem salsitatem scriptura sacra nonlau
dat.Non enim omnia eorum gesta quae ibidem narratur,propterea quod illic scripta sunt,
laudatur:absit:alioqui fieret vt aliqua illorum peccata quae vt homines commiserat, e stent
etiam laudata. Ad hunc modum scriptura refert mendacium quod ludith dixit Holofer- lüán SL
nhnon tamen mendacium illius laudat,sed virilem illius animum quo inter media hostia 13.
I) castra pertranfire nó metuit, & ducem exercitus in leño cubantem interficere, & caput du
cis fecum in duitatem deferre. Hunc animum, hanc audacia,hoc plus g muliebre facinus
laudat,non mendacium quo & ducem & illius milites decepit. Esto etiam aliqua i llora pa
trum dicta aut facta fint qua? in faciem mendacia estc appareat, & laudentur: iilafvt beatus
Augustinus in libro contra mendacium docetjiuxta mysterium latens accipienda sunt, nó
iuxta litera? corticemrqueadmodu Iacob dixit fe este Efau primogenita Isaac: quod iuxta Gcn.xxvq*
litera? corticem verum non erat: per spiritum tamen prophetia? qua vfus est, verum di-
xit.Eo enim facto figuram t & prophetauit minorem populum, videlicet getii i um, substi­
tuendum fore in locum primogeniti,videlicet populi Iudqoru.Nam Iacob excusaría me-
dacio testatur Innocentius papa huius nominis tertius in capi, gaudemus, tit.de diuortiis.
Pro cófirmatione alterius partis qua docet causta humilitatis este mentienda,ita vt de có
tinétia quam habet quis,interrogatus dicat fe non habere.cap.xxi.pra?fata? collationis ta­
li lia adducit testimonia,quibus Christus fic ait,Non videaris hominibus ieiunans, sed patri Matthac.vl
tuo qui est in abscondito.& irem,Nesciat finistra tua quid faciat dextera tua. & rursum de
iis qui palam opera sua faciunt,ait: Amen dico vobis,receperunt mercedé suam. His aliud
respondere non postumus, g quod beatus Augustinus in quadá homilia ait,deu per illaver-
banon opus sed intentione prohibuiste,Prohibuit quidem inanis gloriae appetitum,ita vt
etiam fi opera nostra fint publice facta,non hac intentione fiant vt videatur. Ipsam tam6
opem manifestatione non prohibuitralioqui sibi esset contrarius,qui alibi dixerat, luceat Matthalv,
lux vestra coram hominibus,vt videant opera vestra bona,& glorificent patrem vestrum,
qui in caelis est.Qui ergo de virtute quam habec,interrogatus,fe habere fatetur, & propter
 F. ALFONSÍ de gastro, minoritae

hoc deo gratias reddit,& illius gloriam deo á quo accepit,tribuitmon contra illud prae- p
Matthaei,v. ceptu dei agit,Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Et de hac re fatis. Nec scio ali­
que qui contra huc errore ex professo scripserit,praeter vnum beatum Auguftinu,qui opus
scripsit in quo contra omne mendacium disputat. Admoneo tamen lectorem ne occasio­
ne huius erroris Cassianum inter haereticos recenseat:quoniam vtin primo huius operis li
bro docuimus,fieri ess possibile vt quis haere fi m doceat,& haereticus no fit cenfendustquo-
niam non adeo pertinaciter illam tuetur,vt ecclesiae aliter docenti non fit paratus obedite.
Forte hac & alia occasione huius Cassiani opera inter apocrypha recensentur a Gclafio pa
pa in cap.sancta Romana, dccimaquinta distinctione in libro Decretorum.

Mendicitas.
On defuere qui mendicitatem tan quam praecipuum generis humani ma­
lum diuturnis conuitiis lacerauerint.Nam qui dicunt beatum populum cui
adsunt diuitiae,dicent etiam miserum & infoelicem popula cui ill$ fic de­
Iohannes. sunt,vt propter inopiam medicare cogatur. Iohanes siquidem Vviteleff cú
Vviteleff. suorum turba discipulorum docet non esse licitam mendicitatem: quapro­
pter monachos mendicantes exccratur,dicens illos debere viuere per laborem manuum,
Ludicrus. & non per mendicationem.Hunc eunde errorem hoc noftro feculo fufeitauit Lutherus,di
cens mendicitatem esse ex lege prohibitam.Quapropter cum ipse monachus esset ordinis
erem i tara sancti Augustini,& ob hocmendicauerit(nam talis ordo monachatus est vnus
ex quatuormédicancibus)tamépostea a diabolo cui ad hadit,excaecatus,monachatu reiecir,
& mendicitate damnauit,& ita tanquam canis ad vomitum re u er fus est. Nos autem cum j|
deo adiutore fimus memores Franciscana: mendicitatis, quam in nostra adolescentia vo-
uimus,pro huius mendicitatis assertione laboramus.Et quoniam pro religione pugnamus,
confidimus in deo quod de nostris inimicis triumphabimus: quoniam ostendemus ex sa­
cris literis talem mendicitatem non esse prohibitam,irnmo laudatam & meritoriam,ad qua
apostolos ex Christi institutione saepe confugere oportuit pro victu habendo.Etquáuis de
ipso Christo non fic legatur aut credatur quód ipse aliquádo mendicaucrit, quia mulieres
aliquae probae quae illius doctrinam audiebant & suscipiebant, illi de facultatibus suis citra
illius mendicitate ministrabant,non tamen inde sequitur mendicitatem nó esse licitam ad
vitae sustentationem.Nam multa sunt quae certum est Christum non fecisse,quae tamé lici­
ta sunt hominibus,vt inde vitae suae prouideant.Nunquam enim Christus calceos fuit, aut
canistra ex viminibus intexens fecit,aut ligna l^uigauit,aut lapides poliuit. Nunquid ideo
colligere inde licebit,nullam exiliis artibus mechanicis esse licita?Abfit.Esto ergo vt nun !
quam Christus mendicaucrit,non tamen inde sequitur vt aliis mendicare nó liceat pro vi­
tae sustentatione. Sed iam ostendamus mendicitatem ex euangelio. Christus mittens disci­
pulos suos ad pr^dicandum,praecepit illis omnium rerum defectum & penuria, vt amni­
bus reiectis,Lc in solo domino jactantes cogitatum suum,crederent fe ab illo nutriendos.
Matthaei,x. Nolite (inquit) possidere aurum neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris. Ecce
pecuniam interdictam. Verum quia pecunia seclusa poterant fecum aliquid pro itinere de­
ferre,ne hoc facerent statim fubiunxit dicens,Non peram in via,neque duas tunicas,neque
calceamenta,neque virgam.Ne autem quis putaret apostolos fuisse tunc soli fortunae com­
Lucac.x. missos,ostendit illis vnde habituri essent alimenta,dicens, Dignus est operarius mercede
Matthari.x. fua.Vclvtalius euangelista ait,Dignus est mercenarius cibo suo.Per quae verba defignauit
illos quibus apostoli praedicabant,teneri ad praestandum illis alimenta.Et beatus Paulus in
|.Gor.ix, priore ad Corinthios epistola hoc expressius docet,fic dicens, Quis militat suis stipendiis K
vnquam?Quis plantat vineam, & de fructu eius non edit ? Quis pascit gregem, & de lacte
gregis non comedit?Et paucis intericctisfubdirSi nos vobis spiritualia feminauimus,ma­
gnum est fi nos carnalia vestra metamus ? Ecce vides apostolos ab omni rerum possessio­
ne denudatos,qui de labore suae praedicationis debebant victum habere. Sed fingamus au­
ditores fuisse adeo ingratos 8r immisericordes,vt nullus illorum apostolis alimenta praesti-
ierit,nullusque illorum apostolos ad domum suam inuitauerit,nam hoc possibile est con­
Maith, xxi» tigisse,cum constet Christum m die folenni palmarum,etiam postquam praedi casset Hie­
rosolymis,;» nemine illius oppidi fuisse inuitatum,sed rediisse vfque Bcthaniam, vt ibidem
pranderet,
 ÁDVER. HAERE. LIÉ. X. DE MENDIGIfATE. isS
A pranderet,multo ergo melius hoc potuit contingere apostolis.Quid ergo tunc facturi fuis­
sent apostoli?Nunquid pati debebant mortem Absit, cum possent eam cuitare prodendo
?1

aliis suam egestatem. Si ergo poterant suam egestatem aliis reuelare,crgo poterant men­
dicare,quoniam hoc ego mendicitatem appello.Sic enim desinit Augustinus mendicitate.
Quid est (inquit) aliud mendicare,nisi ad hominum misericordiam viuere,sicut viuunt Iu
daci jfupple sub earum gentium regibus,in quas translati sunt ? Haec Augustinus exponens
versum illum Psalmista?,Nutantes transferantur filii eius,& mendicent. Quod si haeretici pfal,cVt$f»
dicant illam apostolorum petitionem non esse tunc dicendam mendicitatem,cum aposto
li tunc peterent illud quod i ure illis debebatur,illis cótradicit Ambrosius,qui in libello de
vinea Nabothyta ait,Audiuimus vocem diüitis aliena quaerentis,audiamus vocem paupe­
ris propria mendicantis.Nó fiat (inquit)hoc a déo, vt dem tibi haereditatem patrum me-
g orum . Haec Ambrosius. Quibus verbis expreste ait Naboth propria mendicasse. Deinde
si hoc ita fe haberet,oporteret vt qui in extrema necessitate constitutus eleemosyna pete­
ret,non esset dicendus mendicare,cum petat id quod sibi i ure debetur. Apostolis ergo d-
pus erat mendicare, cum iam illis fuisset a Christo interdicta omnis pecunia. Vnde Theo-
phylactus expones illud Lucae, In eadem domo manete edentes & bibentes quae apud eos Lticse.x»
sunt, sic ait,Vide qualiter discipulos mendicare instituit,& precio eos nutrimentum habe­
re noluit. Haec Theophylactus iuxta translationem antiquam, qua vtitur Tornas in cathe-
na aurea.nam in ea traductione quam recens edidit Oecolampadius,aliter sonat.Et suspi­
cor Oecoiampadium cx industria mutasse verba,qúia ille etiam hoc eodem fuit pollutus
errore,vt negauerit etiam mendicitatem este licitam . Praeterea , vt quis veré dicatur men­
di care,parum refert per sean per alium petat, quoniam qualitercunquepetac, mendicare
dicetur,siue per se petat,siue peralium,siue etiá pro fe petat,fme pro alio. Et si hoc est mé-
£ dicare,tunc aperte constat Paulum apostolum mendicasse.Nam vt patet ex priore episto­
la ad Corinthios,in ecclesiis Galatiae fiebant collectae pervnam sabbati pro sanctis qui erat i.Cor.xvfc
in Hierusalem.Etin posteriore epistola ad Corinthios idem Apostolus fatetur fe fecisse,
& decernit fe facturum collectas pro sanctis in ecclesia Macedónise, & testatur fe idem fe­
cisse in ecclesiis Corinthiorum . Rursum concilium Viennense quod celebratum est sub
Cíemete quinto, decernit modum viuendi fratrum mirtortim per mendicitatem, non fo- Concilium
lum este licitum,verum etiam meritorium.Demum cx.xlv.articulis Iohánis Vvitcleff da- Condhuín
ninaris in concilio Constantiensi sessione oótaua, vicesimusquartus sic ait, Fratres tenetur Costantilse
per labores manuum victum acquirere,& non per mendicitatem.De quo articulo conciliu
per haec verba profert fententia.Prima pars (inquit)estfcádalofa, & praefumptuofé asserta,
pro quanto sic generaliter & indistincte loquitur.Et fecuda erronea,pro quáto asserit me­
di citate m fratribus non licere.Haec concilium Constantienfe.Sed opus est vt obiectioni-
D bus ad ucrfariom respondeam us.Primó enim obiiciunt nobis illud quod scribitur in Deu-
tcronomio'Ómnino egens & mendicus non erit inter vos. Ex quo loco inferunt non lice- Deuiér,xy¿
re alicui mendicare,cum hoc(vtaiunt)fueric á deo prohibitum . Huic obiectioni respon­
demus illa verba non esse prohibitoria,sed promissoria. Hoc enim deus promittit ibi fef-
uanti luam legé , vt si videlicet lud^i legem feruassent quam deus illis per Moysem dedit,
nullus inter eos futurus esset egenus aut mendicus. Et quia Iudaei legem trafgressi sunt,ideo
deus non fecit cum illis iuxta suum promissum.ludaris siquidem tanqui carnalibus in prae­
mium obferuationis legis promisit deus solum bona temporalia, sicut est illud* Si au di eri- Esaix.L
tis me,bona terrae comedetis.Ita etiam promissio quaedáest cum ait,Omnino no erit egens
aut mendicus inter vos.Nam si verba iila fuissent(vr haeretici isti dicunt)prohibitoria,pec-
casset Helias mendicans á vidua, & Lazarus plenus vlceribus,cuius mendicitas laudata est Luexxvi,
in euangelio.Secundo obiiciunt illud Psalmistae dicentis,Non vidi iustum derelictum,nec Z-Re.;^
£ femen eius qu^rens panem.Ex quo loco inferre volunt illos non esse justos qui panem per pfal,36°
mendicitatem quacrunt.Cui obiectioni respondemus fecundum doctrinam Augustini,illa
verba non esse intelligenda de pane corporali quem constat fuisse á multis iustis quaesitum,
quoniam (vt de aliis taceam) Dauid quaesiuit panes propositionis a sacerdote. Sedilia ver t,pc,
ba sunt intelligenda de pane spirituali verbi dei,quem panem nunquam iustis deus dene-
gauit,neq; iustum aliquem sic dereliquit,vt famem verbi dei pateretur. Circa panem tamc
corporalem aut alias etiam res corporales faepenumero deus derelinquit justos,vt pes simi­
les pressuras melius valeant assequi regnum dei.Contra hac liaeresim scribit latissime Thq-
masYalden in primo tomo doctrinalis fidei antiqua? libro quarto.
 F.ALFONSI DE GASTRO, MINORITAE

Mentum. F
Ludieras* Nter alios Luthcri errores is vnus est quo ait nullum esse hominis meritu
ad gloriam assequendam . Tantum enim gratia* tribuit,vt nullum locum
relinquat libero arbitrio.Cum ergo (vt ait) totum ex gratia dei pendeat,
& nullo modo cooperetur liberum arbitrium,dicit non posse aliquod ho
minis opus dici meritum, praesertim cum nostra opera ad gloriam aeterna
relata,diminuta repedantur. Si Lutherus accipit meritum pro tali opere
quod ex sua ura & ex feipfo aquale est premio,certe illius sententia nó est de errore no
tanda,quoniam non est aliquod opus nostrum ex fe tale quod aquari possit gloris ^ternae, q
Roma.vüj Nam apostolus ait non este condignas pastiones huius feculi ad futuram gloriam qu£ re-
uelabitur in nobis. Verum non semper sic capitur meritum,vt talem ^qualitatem & obli­
gationem naturalem innuat,sed aliam aequalitatem qu<g no consurgit ex natura rerum, sed
ex pacto quodam,quo pacto inito,aequale erit opus, quod ante no diceretur aquale: & de­
bitum dicetur,quod alias non diceretur. Vt gratia exempli,Si in hastiludio quodam quod
forte non vitra vnius horae spatium protenditur,rex promitteret cuicunque melius vibran­
ti hastam duobus occursibus,gemmam aut aliquod preciosura iocale valens fex millia au­
reorum,tunc si Petrus aut Iohannes melius caeteris rem gesterit,dicetur absque dubio quod
meritus est gemmam. & quod rex est debitor illius. Tale autem debitum non est ex rei na­
tura,quod illi debita sit gema,sed prouenit ex paóto regis, & libera illius promissione, qui
promittens donare,seipsum obligauit.Ita etiam etsi nostra opera ex fe.sint indigna gloria,
& nos per illa nullum ius habere poteramus ad gloriam secernam, nec gloria vnquam suis- fj
fet nobis debita,tamen quia misericors deus promisit feruanti mandata sua se daturum ilii
vitam aeternam, post talem promissionem debet deus dare gloriam feruanti sua mandata.
Quod debitum in deo non oritur ex nostris operibus , fed ex benigna eius voluntate, qui
promittens nobis, seipsum obligare voluicJEt iuxta hunc modum intelligendo rationem
meriti, constat nos nihil derogare maiestati diurnae cum dicimus opera nostra esse merito­
ria vitae aeternae,quia hoc modo nó dicimus deu obligari, aut esse debitorem nostris ope­
ribus,sed dicimus eum obligari ex promissione sua,& esse debitore promissioni fuae.Quód
autem ipse promiserit,simpliciter & absolute est tribuendu gratiae.Hoc modo negare me­
ritum est haeresis,quoniam hanc meriti rationem saepissime sacrae literae ostendunt.Sapies
EccFi.xvL nanque Ecclesiasticus ait,Omnis misericordia faciet locum vnicuique fecundum meritum
operum suorum.Ecce vides ibi nome meriti fatis expressum. Cur ergo Luthere tátum ab­
horres meriti nomen,quod Ecclesiasticus nó est veritus proferre? Prseterea nihil aliud de- \
Matth.xx. signat ilia Christi parabola de patrefamilias mittente operarios in suam vineam,cu quibus
fecit conuentionem ex denario diurno,finito vero labore dixit paterfamilias procuratori
suo: Voca operarios,& redde illis m creedera,illam videlicet quam paterfamilias cu ope­
rarios in laborem mitteret, illis promiserat.Hic audis mercedem pro labore,quse res quasi
debitum quoddam designare videtur.Quod clarius expressit paterfamilias cum murmu­
ranti eó quod non maiori praemio quam denario fuisset donatus,dixit, Nonne ex dena­
rio conueni tecum?Tolle quod tuum est,& vade. Tuum dixit,quo nomine ostendit talem
denarium fuisse illi debitum.Sed vnde debitum?Certe ex cóuentione.Rurfum apud Mar­
Marcux. cum Christus discipulis suis in hunc modum loquitur:Quisquis potum dederit vobis cali­
cem aquae frigidae in nomine meo,quia Christi estis,amen dico vobis, non perdet merce­
LCor.iij* dem fuam.Et Paulus apostolus in prima ad Corinthios epistola sic ait,Vnusquisq*, propria
mercedem accipiet secundum suum laborem.Si nullum esset meritum,non distribueretur g
merces iuxta laboris mensuram,sed iuxta voluntatem donatis.Et in epistola ad Hebreos
Hebr.xiij. clarius nomen meriti expressit dicens,Beneficentiae & communionis nolite obliuifci. ta­
Sapien.iij. libus enim hostiis promeretur deus.Et Sapiens de iustisloques ait,Tentauit illos deus, &
inuenit eos dignos se.Si digni,ergo meritum habentes.Et Paulus ad 1 hessalonicenscs scri­
ij.Thcff.i. bens de tribulationibus quas illi patiebantur,ait,Quas sustinetis in exemplum iusti iudicii
Colossi. dei,vt digni habeamini regno dei,pro quo & patimini. Et Colossensibus scribens ait, Di­
gnos nos fecit in parte fortis sanctorum.Quod si dicas Paulum non asserere nos este ex no
bis dignos, sed q> deus nos fecit dignos, & ego hoc ipsum sentio, quod non fumus suffi­
cientes
 ÁDVERS VS HAERE, LÍE. X. t)E MlRAC VIO. ié$
A cientes ex nobis ad gloriam promerendam,sed quod illam mereamur,est ex gratia dei qu^
hos &prseuenis,&euntes comitatur.Itaque deus per gratiam quam nobis donat,facit nos
dignos se.Hoc ergo non poterit negare Lutherus,quin iustus fit dignus dco,quanuis a deo
ipso fiat di gnus. Quod fi dignus,ergo aliquam habet meriti rationem.Omitto hic facroru
doctorum testimonia,qui omnes tribuunt meritum homini gratia dei adiuto.nam qui de­
stitutus est gratia-diuina,certum est quod nihil mereri potest.
Ecunda haerefis est omnino cótraria huic proximo narrat^, quoniam ait hominem fi­

S ne auxilio gratiae dei poste ex sua virtute naturali promereri vita aeternam. Huius hae­
refis author fuit Pelagi us. Sed de hac haerefi nó est opus impraefentiarú disputare,quo- pelagius,
niam supra in titulo de gratia haeresi prima fatisfvt existimo) de illa disternimus.

B Miraculum.
E erroribus Valdéfium Guido Carmelita disterens cap.xv.dicit illos senti­ Valdenfes.
re nulla vera miracula fieri in ecclefia.Verum Aeneas Syluius in lib.de ori­
gine Eobemorum cap.xxxv.recensens Valdenfm errores, nunquam huius
erroris meminit. Et fi ita senserunt,vt Guido illis impingit, apertissime ex
hoc errore licebit colligere quáta fuerit illorú demetia,& facraru literarum
ignorantia,cu sint tá multa scriptura? sacra? testimonia ad miraculoru cófirmationem.Sed
Valdenfes fuerunt homines idiotae ,& prorsus ignorantes:quapropter verisimile est eos
nefeiste quid fit miraculum.ideo prius oportet miracula definire, quam de eo disputemus. yyu'7
<i cu.
Miraculum est res insolita supra natura? potentiam operata.Itaq; duo oportet ineste vt ali—
C quid postit dici miraculum, quod videlicet fit supra natura?potentiam,& q? non fit ex co­
munt confuetudine-Et fi alterum horu defit,miracula minime dicetur.Hac enim de causta c^rx ,.
creatio anima? humana? non est censenda miraculum, quia etsi illius creatio excedat poten
tiam natura?, non est tamen res insolita,cum deus quotidie nouas creet animas. Eadem ra­
tione fi vnus homo nasceretur cum septem digitis in qualibet manu, non dicetur miracu­
lum, quia erfihoc fit insolitum,non tamen excedit potentiam natura?, quoniam a caussis
naturalibus hoc procedere potest. Si tamen res est insolita, & vires natura? exuperans,il-
la merito miraculum dicetur.. Huiufmodi autem quam multa fuerint vera miracula,piget
recensere,quoniam vtrunque testamentum plenum est miraculis.Ex veteri instrumento fa
tis est ad memoriam reuocare miracula qua? deus operatus est in Aegypto cum inde edu­
xit filios Israel. Et forte Valdenfes fuerunt ex illis de quibus dixit propheta, Et obliti sunt Pfal.lxxvif.
benefactorum eius,& mirabilium eius qua? ostendit eis-. Cora patribus eorum fecit mira-
D biiiain terra Aegypti,in campo Thaneos.Ecce mirabilia operata in Acgypto.Quod fi con
tendas fatendo illa fuiste mirabilia, non autem miracula,quanuis ex definitione miraculi
astignata postis conuinci,tamen volo vt ipsa scriptura te conuincat. Cum diceret Moyses
populo Israel ex mandato domini,quo pacto nocte sequenti moriturum estec omne pri­
mogenitum Aegypti tam ex iumentis quam ex hominibus, statim haec verba subnectis
Apud omnes autem filios Israel no mutice canis, ab homine vfque ad pecus: vt sciatis qna­ Exodi.xi,
to miraculo diuidat dominus Aegyptios Lt Israel. Et in libro Numerorum scriptura lo-
quens quomodo terra deuorauic Chore,moriétibus plurimis quando combustit ignis du­
centos quinquaginta viros,fic ait* Et factum est grande miraculum,vt Chore pereunte filii Nume.íóe
illius non perirent. Si ad nouum instrumccum nos citare volunt,illic etiam pro nobis di
cetur sententia.Illic enim inucnies ca?cos visui restitutos,claudos ambulantes, paralyticos
sanatos, é quibus vnus fucrat.xxxviii.annis infirmus, leprosos plures mundatos, mortuos Johan.v.
£ suscitatos,aliaque innumera miracula,qua? nullo pacto per natur^ virtutem fieri poterant,
Quis ergo erit tam temerarius vt negare audeat illa vere contigisse , & vera miracula este?
Quod si Valdenfes suam assertionem restringat ad miracula qua? a sanctis fieri dicuntur,
adhuc erit eorum assertio dicenda harrefis. Nam dc Petro dicit historia apostólica quód
Actuiuij,
ad vocem Petri consolidata? sunt bases cuiusdam claudi petentis eleemosynam ante fores
templi:& sanatus est Aeneas alius qui fuerat paralyticus lacens in lecto annis octo. Et plu­
rima alia miracula enarrat illa apostólica historia, qua? non possunt negare fuiste miracu­ Actuu.ir,
la . Verum non desunt aliqui latentes ( vt existimo ) Valdenfes , qui ba?c miracula a san­
ctis facta derident,dicentes illa afolo deo fieri, quoniam (vt ait propheta) ille est qui fa- PfaUxxi*
' y
 F,ALFONSÍ DE CASTRO, M1NORITAE
cit mirabilia magna solus. Quapropter dolent cum audiunt alios dicentes talem sanctum g
aut talem sanctam fecisse aliquod miraculum,quia dicunt illa a' deo fieri, & no debere vilo
pacto hominibus tribui.Fateor quidé a deo illa omnia fieri,sed vt deus illa fecerit,sancto­
rum merita sunt in caussa:ad quorum exaltatione deus vult miracula fieri. Et quia propter
merita illius sancti deus hoc facit,dicuntur fieri ab illo sandio.Neque hic modus loquendi
' Ioha.xiiij. est alienus a sacris literis. Nam ipse veritatis magister apud Iohanem ait, Amen amen di­
co vobis,qui credit in me,opera qua: ego facio,& ipse faciet, & maiora horti faciet.Aduer-
te quod nó dixit,maiora horum propter merita illius ego faciam, sed dixit,& ipse faciet,
Marci viti. & maiora horum faciet. Et apud Marcu iterum ait,Signa eos qui crediderint, hxc sequen­
tur. In nomine meo dxmonia eiicient &c.Non dixit,Ad eorum preces ego eiiciam,fed di
xit,ipli eiicient,ipsi serpentes tollent, ipsi linguis loquenturnouis. Valeant ergo miracu­
lorum subsannatores,& nolint tot deinceps excitare tragoedias aduerfum cosqui dicunt q
miracula fieri a sanctis,cum dominus dicat de quolibet credente in eum, quod faciet illa
quae ipse fecit,& adhuc maiora.

Missa.
Nter multa qua: nobis deus benignitatis sua: testimonia in hoc mundo
O reliquit,prxeipuum est illud omnium sacramentorum excellentissimum
quod propter affluentem & exuberantem gratiam qux in illo confertur,
vocatum est eucharistia.Et quemadmodum illud est excelletissimum, ita
oportuit vt ad illud conficiédum eminentior institueretur cultus religio-
____________ nis,vt excultu exteriori magis alliceretur animus omnium adstátium ad
maiorem i euerentiam illi sacramento prxstandam . Nam cum vident homines praepara­ H
tionem sacerdotis,ceremonias quxprxccdunt & sequuntur huius sacramenti consecratio­
nem,valde monentur vt magis illud reuereantur.Huius ergo ineffabilis sacramenti conse­
crationem cum ceremoniis ad illam pertinentibus,nos missam vocamus. Qui ergo ipsum
sacramentum contemnunt,non est mirandum si illius sacramenti consecrationi detrahar,
^Primahic^ missa? dignitatem deprimant,eam nihili facientes.Quod vt facilius efficiant, hinc exordiu
refis. sumunt,dicentes Missam non esse a Christo institutam, sed humanis inuentionibus eccle-
lohannes sia? illatam. Huius pestifera? assertionis primus magister fuit lohannes Vvitcleff, qui dixit
Vvitcleff, non cst*e fundatum in euangelio quod Christus missam ordinauerit. Si lohannes Vvitcleff
hic capit vocabulum missa: vt complectitur totum illum ceremoniarum decursum,qui eo
sectationem eucharistix prxcedit & sequitur, vtputa quod diciur primo introitus, mox
dicatur ter Kyrie eieison,& ter Christe eieison &c. hoc modo capiendo vocabulum mis- 1
sx,ego non putarem esse censendam hxrefim illius assercionem:quoniam certum est Chri
stum nó instituisse illa omnia , sed partem illorum apostoli instituerunt,alias partes decur
fu temporis addidit ecclesia.Nam hymnum illum angelicum,videlicet, Gloria in excelsis
deo , Telefphorus papa & martyr prxeepit cantari in missa ante sacrificii oblationem. Et
Gregorios papa huius nominis primus instituit vt in principio missx cantetur anuphona
qux vulgo dicitur introitus. Idem etiam instituit vt post introitum nouies kyrieeleifon,
Christe eieison cantetur. Et ita alia ab aliis successu temporis addita sunt.Si vero missa ca­
piatur prout debet,vt videlicet solum significet illa qux sunt substantialia,videlicet conse­
crationem eucharistix sub vtraq; specie,oblationem illius deo in memoria Christi,& eius­
dem oblationis fumptionemssic intelligcndo certum est quod Christus missam ordinauit,
& per consequens certum est Iohannis Vvitcleff assertionem esse merito de hxresi notata.
Nam Christus in illa coena vltima postquam ipse corpus suum discipulis manducandum A
JLucx xxij. lub specie panis dedit,dixit,Hoc facite in meam commemorationem. Quibus verbis di- '
fcipulis prxeepit vt illud quod ipse fecit,illi facerent in commemorationem eius. Chri­
stus benedixit,hoc est confecrauit, quoniá illa benedictione Christus confecrauit: & ita á
vetustis ecclesix doctoribus potissimsi Grxcis vocatur cósecratio eucharistix mystica be-
nedictio.Sic enim eá vocat Gregorius Nazianzenus.eodem nomine fxpissimé appellatur
a' Cyrillo super fextu Iohannis capuf.Sic etiam vocatur in epistola quam misit concilium
Ephesinum Ncstorio hxretico.Hinc etiam ortum habet quod sacerdos antequá verba có-
fecrationis dicat,benedicit panem,vt Christum imitetur, qui antequa discipulis daret,be­
nedixit.
 ÁDVERS VS HAERE. LIÉ. X. Í)E MISSA. ¿78
A nedixit. Verum etsi non legatur in euangelio aliquam aliam pro hoc sacramento fuiíTe a
Christo institutam ceremoniam,non tamen ideo contemnenda? veniunt illa? ceremoniae
quibus catholica vtitur ecclesia,praesertim cum bonam illarum partem legamus fuisse ab
apostolis institutam.Nam Hugo de sancto Victore in libro de sacramentis, & Ifidorus in
libro de officiis cap.xv.& Remigiusin libro de officio missae,testantur eum ordinem ora­
tionum quibus deo oblata sacrificia consecrantur,primó a sancto Petro fuiise institutum,
quem primam missam Antiochiae celebrasse ferunt,in qua tres tantum orationes initio fi­
dei proferebantur,incipiebatq; tunc sacerdos ab illo loco vbi dicitur,Hanc igitur oblatio­
nem kc. Alia vero successu temporis addita funr.Merito ergo talis assertio Iohannis Vvit
cleff est velut haeretica damnata,Nam ex.xlv.articulis eiusdem Vvitcleff in concilio Con^
ftantienfi damnatis,quintus articulus fic ait, Non est fundatu in euangelio quod Chriffus
B missam ordinauit. C¿a? assertio simul cum aliis vna super omnes lata sententia damnata
eft . Contra hanc haerefim copiose disputat Thomas Valdenin libro de sacramentalibus,
titulo quarto.
Ecunda haerefis negat missam esse sacrificium,neq$ ibi esse aliquam oblationem.Huius

S hserefis author eft Lutherus,qui voles ex toto missam vnicum ariimaru solarium,tolle- LuthemSj
re,his gradibus progreditur,vt primo dicat missam nó esse sacrificium, quoniam in ea
(vtait)nulla prorsus oblatio offcrtur.Et quoniam hoc eft primum fundamentum quod ia-
cit ad suam h^resim de missa abroganda ftabiliendam,ideo pro viribus oportet anniti vt
illud euertamus.Primo ergo quaerendum eft á Luthero,vtrum pro ftatu legis euagelicae fit
aliquod sacrificium ab ipsa lege statutum,& illi legi peculiare. Nó eft dicendum nulla esse
sacrificium,quoniam in omni lege fuerunt femper aliqua facrificia.Nam in lege natur^ fue
runt sacrificia,quoniam Iob qui solum in lege naturae vixit,offerebat holocaufta per fingu- lob.r.
C los dies,ne forte filii eius peccassent.De lege Mosaica nó eft opus dicere, cum tota illa pie
na fuerit sacrificiis.Et gentes ipsae diuersa idola colentes,diuerfa habebant facrificioru gene
ra,ita vt nulla fit gens tá barbara qua? non habeat aliquod sacrificii genus quod offerat deo
suo,hoc eft illi quem putat deum.Et hoc non aliunde venit,nisi quia a natura eft omnibus
inditum,vt deum quisq>colac.Multo ergo magis'oportetin lege euangelica,in qua clario­
rem dei cognitionem habemus5vt in ea fit aliquod sacrificium multo excelletius omnibus
sacrificiis aliarum legu.Tale auté nulla reperiri poteft ni fi missa fit sacrificia,in qua verum
Christi corpus, & verus eiusdem sanguis deo offertur.Missa ergo eft sacrificium.Et hac no
stram argumentationem confirmat Malachiaeprophetqtestimonium, qui enarrans abro­
gationem sacrificiorum veteris legis,fic in persona dei loquitur-Non eft mihi voluntas in Malach.i*
vobis,dicit dominus exercituum,& munus nó suscipiam de manu veftra.Ab ortu enim fo
lis vfq; ad occasum magnum eft nomen meum in gentibus,Se in omni loco sacrificatur Se
I) offertur nomini meo oblatio munda,quia magnum eft nome meum in gentibus. Ecce vi­
des repudiari sacrificia veteris legis,cum ait,munus non suscipiam de manu veftra . Et ne
omnino fine sacrificio videretur popula relinquere,ftatim aperuit aliud sacrificium loco
illius subrogatum multo melius,cu dixitrln omni loco sacrificatur & offertur nomini meo
oblatio muda.At nulla alia eft oblatio quae (impliciter & absolute dici possit muda, nifieu
charistia qua? in missa deo offertur,quoniam vt ait propheta quidá,omnes iuftitia? noftrse Efais.xxvi,
quasi pannus meftruat^ fic sunt coram deo.Et fi aliqua eft oblatio qua? munda dicatur,illa
non eft ex fe munda coram deo, sed ex munditia & bonitate ipsius offerentis. Respexit
delinquir fcriptura)ad Abcl,& ad munera cius. Ad Abel primo,deinde ad munera,Se ideo Cene.iiqV
respexit ad munera,quia respexerat ad personi.Oblatio autem illa de qua propheta Mala-
chias loquitur,absolute dicitur munda, nulla expressa persona a qua suam caperet mundi­
tiam. Ex quo colligitur q> fit ex fe munda,eft ergo illa eucharistia. Quod fi dicas intelligi
E de ilia oblatione qua Christus feipfum in cruce pro nobis omnibus semel deo patri obtu­
lit,obftat id quod ait domin9,dices quod talis oblatio offertur in omni loco.At illa vnica
oblatio in cruce facta a Cbrifto,in folaludqa facta eft,&non in omni loco.Non ergo lo­
quitur propheta de illa.Nec etiam talis oblatio munda de qua dominus per prophetam lo
quitur,est oratio & eleemosyna,ieiunifi,aut aliqua alia similis. Nam fide huiufmodi obla­
tionibus loquamur,non vna in omni loco & ab omnibus offertur,sed diuerfae sunt oratio­
nes,distincta? eleemofyn^ juxta di aerii ta te m personarum eas offerentium .Et huiufmodi
oblationes etiam in lege veteri offerebantur deo.jfta autem de qua dominus per propheta
loquitur,nó fuit in veteri lege,quoniam dicit eam subrogandam loco aliorum sacrificio-
y ii
 f. alfonsí de castro, minorítae
runa qua? reprobanda crant.Oblatio ergo qua? ex fe fit munda fine vilo persona? offerentis £
respectu,& qua? in omni loco vna & eadem ab omnibus offeratur,nulla repcriri poteff nisi
eucharistia,qu<£ quotidie a' tota ecclesia per vniuerfum mudum dispersa ,in miffa deo offer-
tur.Ergo miffa in qua talis oblatio offertur,est sacrificium.Praeterea, faccrdotiu legis euan­
gelica quod a Chriffo summo sacerdote incepit, processerat Í figura in sacerdotio Melchi-
Hebrtc.vij. fedech,prout apertissime docet Paulus in cpiftola ad Hebr.quoniá ex hoc colligit ibi Pau
lus melius effe sacerdotium nouq legis c| sacerdotia veteris,quia videlicet hoc benedictio­
nem ab illo receperit.Et Christus qui summus est huius sacerdotii sacerdos, dictus est fa-
Pfalm.cixt cerdos fecunda ordiné MelchifedechJam videamus in quo sacerdotia Mechifedech simi­
le fit sacerdotio nouac legis euangelicae,vt merito poffit dici figura & typus illius. De sacer­
dotio Melchisedech nihil aliud expressit scriptura,q q> pane Lt vina obtulit,ita q> oblatio
Melchifedech qua deo obtulit,fuit panis & vinu.Vcru hoc impii hqretici negat repcriri in q
scriptura,sed dicat scriptura referre Melchifedech obtulisse pane & vina Abrah^ redeunti
.... de victoria quinqiregu,& non deo.Sed vteoru fallacis & techne prodantur,citare oportet
eruam, scriptura. Sic enim verba eius habent* At vero Melchifedech rex Salem proferens panem
& vinum , erat enim sacerdos dei altiffimi, benedixit ei &c. Quod panem & vinum ob­
tulerit,apertius dicit scriptura,5 vt dubitari poffit. Verum cui obtulerit,ostendere oportet.
Et certe fi sequentia verba aduertantur,aperte conuincitur q? deo obtulit. Nam cum dixe­
rat panem & vinum protulisse, caussam illius oblationis mox fubiunxit dicens, Erat enim
sacerdos dei altiffimi.Est ne sufficiens caussa sacerdotium dei,vt Abraha? panem & vinum
offerre debuisset? Aut forte sacerdotis officium erat ministrare victoribus pane & vinum?
Abfit.Non est enim sequu vt minister mensa? dei ministret mensis homind.Si conjunctio­
nem copulatius posuisset fic dicens,At vero Melchifedech rex Salem proferes pane & vi­
num,^ erat sacerdos dei altiffimi Ltc. fi fic locutus fuisset,dubitari merito poterat cui ob- ^
tulisset panem: sed cum posuerit conjunctionem causalem,dicens, erat enim sacerdos dei
altiffimi,videntur illa verba posita vt redderet cauffam quare obtulerit panem & vinum.
Nam quia dixerat Melchifedech regem Salem obtulisse panem & vinum,mirari quis po­
terat regem oblationes facience.ideo subdidit dicens,Erat enim sacerdos dei altiffimi.Mei
chifedech ergo pane & vinum obtulit deo.Et ha?c est non solum recentium theologorum
Franeifcus sententia (vt quidá existimat) sed vetustorum.Nam beatus Cyprianus in quadam epistola
Titelrmn9 ad Cecilia qua? est in secado lib.epistolam eius,ita sentit. Damascenus in.iiii. libr.de fide
fup pfalcix orthodoxa cap.xiiii.idé docet.Quod fi Melchisedech pane & vina non obtulit deo,osten­
dat ex sacris lireris q hoc afferat, quis fuerit ritus aut ordo sacerdotii Melchifedech vt me­
rito dicatur gessisse typum sacerdotii noua? legis ? Cum ergo nihil aliud de eius sacerdotio
reperiatur,cóuincitur eú pane & vina obtuliffe:& fi in hocfigura gessit sacerdotii noua?le
gis,oportet veritate rn sacerdotio noua? legis repcriri,cui talis oblatio similis habeatur. At ^
nulla alia haberi potest in sacerdotio legis euangelica?,nisi oblatio ilia corporis & sangui­
nis qua? sub fpecieb9 panis & vini quotidie in miffa fit.In miffa ergo aliquid offertur, Se per
co sequens miffa est sacrificia.Rursus Paulus apostolus in ea qua? est ad Hebr<£. epistola fic
Hebra:.V. ait,Omnis pontifex ex hominibus assumptus,pro hominibus constituitur in iis qua? sunt
ad deu,vt offerat dona & sacrificia pro peccatis. Aut ergo nulla est legis euangelica? sacer­
dotia,aut aliquod habebit peculiare sacrificium quod offerat pro peccatis.nulla aure est a-
liud quod nó poffit i non sacerdote offerri,nisi eucharistia qua? in miffa effertur,miffa ergo
est sacrificia. Deinde hanc sententia docuerunt concorditer omnes sacri doctores qui ante
Lutherum fcripferunt.Concors autem omnium facroru doctora fententiaivt in lib. huius
operis primo cap.vii.docuim9)maximi est mometi,adeo vt si scriptura aut ecclesia? defini­
tio deessct,illa sola sufficeret ad fidem astruendam.Istoru autem sacrorum viroru testimo­
nia caussa prolixitatis vitanda? omitto.Quod fi quis ea videre desiderat,citabo loca illorfi, K
vt curiosus & diligens lector ex propriis fontibus hauriat fi yelk.Dimiffis ergo aliis recen-
tioribus,á Gregorio exordiar. Gregorius papa in.iiii. libro dialogorum cap.lviii. Fulgen­
tius lib.ii.adMonimu circa principium libri fa?pe vocat mistam sacrificium & oblatione.
Leo papa huius nominis primus in epistola quadam ad Diofcorum,qua? est nona in ordi­
ne. Augustinus libro decimo de ciui.dei cap.xx.A lib.xvii.cap.xx.& fer mone. i. super pial.
xxxiii.Ambro.lib-i.de officiis cap.xiviii.Chryfostomus in homilía de proditione luda?, &
super epist.ad Hebr.sa?pe.Gregorius Nazianzenus in carminibus qua? ad episcopos feri-
pfit. Verum quia hic liber non ita patet omnibus vt reliqui, eius verba hic sub i ungam . Sic
enim
 adversvs haeré. líe. X. £)é Missa. -7i
A enim aifO sacrificia mittétes incruenta sacerdotes. O animara custodes gloriosi.O magni
figmentum dei vestris in manibus ferentes.Haec ille. Quod autem dicit sacrificia incruen­
tato ideo dicit quia ibi offeratur corpus sine sanguine,sed quia nihil pro tali sacrificio oc­
ciditur^ nulla illata vi effunditur sanguis, sicut olim in lege veteri cum de aliquo animali
victima maciabatur.Irena?us libr.iiii.cap jcxxii. Alexander papa huius nominis primus iii
quod5 decreto quod inscribitur de sacerdotibus non vexandis,& habetur in volumine c5-
cilioru generaliu.Ignatius martyr in epistola ad Smyrnenfes.Ecce quanta sit Luthcri audat
cia,qui non est veritus sententia? tantorum patrum repugnare, & velut alter Goliath solus
totam sacrorum virorum phalangem ad bellum prouocarc.Postrcmo ha?c pestifera Luthe-
ri sententia damnatur in pluribus conciliis.Plurima enim sunt concilia quae celent missam
este verum sacrificium.Primó concilium Lateranense sub Innocentio tertio celebratam,cu Concilium!
£ ius definitio habetur in volumine epistolam decretalia in titulo de summa trinitate & fi- Laterancfe*
de catholica,cap.firmiter credimus.Sic enim ibidem habetur* Vna est fidelium vniuerfalis
ecclesia,extra quam nullus omnino saluatur,in qua idem ipse sacerdos est sacrificium lefus
Christus,cuius corpus & sanguis in sacram éto altaris sub speciebas panis & vini veraciter
continentur,transsubstantiatis pane in corpus,& vino in sanguinem potestate diuina,vtad
perficiendum mysterium vnitatis accipiamus ipsi de suo quod ipse accepit de nostro. H^c
concilium Lateranense.Et concilium Toletanum primum cap.v.vocat mistam sacrificia. Concilium
Et concilium Toletanum duodecimum cap. v.eodem nomine mistam appellat.Et conci- 0 tanil<
lium Ephcsinum in epistola quae nomine concilii ad Ncstorium directa fuit, sic mistam ap Concilium
pellat.Sed opus est vt Luthcri obiectionibus respondeamus.Sic enim obiicit,In coena non Ephefmii.
se obtulit deo patri,sed in morte.ergo sacerdos qui memoriam agit illius coena? dominicq,
non offert corpus Christi deo.Huius argumenti debilitas inde patebit, si aduertat quisque
C mistam non solum este in memoriam coena?, sed etiam in memoriam pastionis & mortis
Christi.Hoc autem Paulus confirmat dicens,Quoticfcunque manducabitis panem hunc,& j.Corin n
calicem bibetis,morte domini annuciabitis donec veniat.Cum ergo nullus dubitet Chri­
stum in morte feipfum obtulisse deo patri,oportet etiam vt nullus dubitet quin sacerdos in
missa quae in mortis Christi commemorationem agi tur,offerat Christu in oblationem deo.
Secundo obiiciunt nobis Lutherani Paulum dicentem , Vna oblationeconfummauit in Hebrx,x.
sempiternum sanctificatos. Etitcrum,Inqua voluntate sanctificari fumus per oblationem
corporis Iefu Christi semel. Quam sententiam saepe Paulus repetit in epistola ad Hebreos,
praesertim capitibus vii.&.ix.Huic obiectioni respondemus,fatentes Christi corpus semel
duntaxat fuisse oblatum in cruce visibiliter & sensibiliter, ita vt ipse in tali oblatione mor­
tem subiret,&sic moriens a toto populo confpiceretur.Talis inquam oblatio semel facta
est,nec opus est vt iterum fiat,cum illa pro totius mundi redemptione sufficiat. Et de hac
D loquitur Apostolus.Sed est alia oblatio multo delicatior,qua? nulhi habet doloris aut an­
gustia? rigore,& propter ea vocauit Gregorius Nazianzenus sacrificia incruenta, oblatione
eucharistia? in mista,vt diximus,quia in illa oblatione etsi Christus sit oblatus,non tamen
in illa moritur,prout mortuus est cum fuit oblatus in ara crucis. In prima oblatione ipfe-
met Christus feipfum obtulit deo,ita vt esset sacerdos & sacrificium. In hac autem obla­
tione qua? fit in mista, etsi ipse offeratur,& sit sacrificium, non tamen ipse se offert deo,sed
sacerdos in persona ecclesia? pra?fentat deo patri oblationem factam per filium in ara cru­
cis. Et ex hoc discrimine inter offerentes,oritur vtdiuerfum fuerit meritum in istis duabus
oblationibus.Ná prima qua? a Christo facta est,fuit meriti infiniti. Secada autc q fit á sa­
cerdote in mista,est meriti limitati & finiti . In prima veré mortuus est Christus: in obla­
tione vero qua? fit in mista, non moritur, sed fit quaedam illius mortis memoria. De hac
fecunda oblatione non loquitur ibi Paulus, vt patet ex litera: & de hac dicimus eam fa?-
x pissime iterari,quanuis prima oblatio non fuerit iterato facta. Hoc autem vt non appareat
Luthero houum,testimonio Chryfostomi cóprobemus,qui super epistola ad Hebrqos sic
ait,Et quia semel oblata est illa hostia,oblata est in sancta sanctora. hoc autem sacrificium
exemplar est illius,idipfum femper offerimus.Nec nunc quidem alium agna, crastina alia,
sed femper id ipsum.Proinde viium est hoc sacrificium.Ha?c Chryfostomus.Ecce qualiter
ait nos offerre candé hostia qua Christus semel obtulit in cruce, videlicet corpus & sangui­
nem fuum.Tertio Lutherus suam sententiam hoc argumento probare nititur % Quomodo
(inquit) fieri potest vt sacerdos offerat deo quod ipse fumit?Repugnat enim (vt ipse ait)
missam este oblationem,quum illa recipiamus.Idem simul recipi & offerri non potest.Mi-
Y iii
 F.ALFONSÍ DE CASTRO, MINOR1TAE
rum eft quód sophismate tam nugaci Lutherusin re tam sacra fe firmet,quum ipfe alias nó x
semel aut iterum omnes argumentationes & dialécticas ratiocinationes a rebus sacris abi-
gat,insimulétq$ recentes theologos quod eas lacrar theologia? miscuerint. Sed haec miña
faciamus,& redeamus ad huius rei primum caput.Nóneplurima sacrificia legis Mofaicae
sumebant iiquiofFerebant?Nunquid edebat deus ea quae illi offerebantur?Audi ipsum deu
Pfal xlix exprobrantem Iudaicam dementiam,Lt futuram Lutheri insaniam, Non accipiam dc do­
mo tua vitulos,neq; de gregibus tuis hircos,quoniá mea? sunt omnes fera? fyluarum,iume-
ta in montibus,& boucs.Cognoui omnia volatilia caeli,& pulchritudo agri mecum eft. Si
esuriero,non dicam tibiimeus eft enim orbis terra?,& plenitudo eius. Nunquid manduca­
bo carnes taurorum?aut sanguine hircorum potabo? Cum ergo deus nó comedebat carnes
quae illi offerebantur,nunquid peribant?Non certé,fed multa? ex domini praecepto mane­
bant penes sacerdotes.Si sacerdotes capiebant,&non eft dubium quin sacerdotes etiáof- q
ferebat,colligitur optime nulla esse repugnantia,vt idem simul offerat & accipiat.Ha? sunt
praecipua? obiectionesraiias auté,quoniá debilissima? sunt,caussa prolixitatis vitanda? prae­
terii.Si quis vero plura dc hac re noffe cupit,legat Iodocum Clichthoueu in prima parte
Propugnaculi ecclesia? cótra Luheranos,& Gaspar em Sagem,& Ioháné Eccium , qui libra
integrum de hac re edidit,in quo exactislimerem pertractat,quanuis prolixius iufto.
Ertia ha?refis eft,qua? ait missam no posse offerri pro peccatis,nec posse prodesse vi-

T uis aut defunctis,sed soli sacerdoti.Huius erroris author eft etii Lutherus,dicens im­
pium effe fi miifa canatur pro peccatis. Ecce quibus gradibus progreditur diabolus
vt homines ad tartara ducat.Primum ad peccatum allicit & impellitrdeindea remedio a-
uocat,ne peccatorum cicatricibus fubueniatur.Scd claudamus aures ad vocem aut sibilum
Hebr.v. serpetis venenosi,& audiamus Paulum dicente, Omnis nanq; pontifex ex hominibus as­
sumptus,pro hominibus conftituitur in his qua? sunt ad deum,vt offerat dona & sacrificia ^
pro peccatis.At cum euágelicum sacerdotium (vt in praefata hacrcfi oftendimus)nullum a-
liud habeat sacrificium qua'm euchariftiam,conuinciturinde vt illam sacerdos offerre pos­
sit pro peccatis,non tantum suis,sed etiam pro peccatis populi.Nam poft illa verba addu­
cta Paulus de eodem sacerdote sermonem faciens fubiungit, Qui condolere possit his qui
ignorant 8c errant,quoniam & ipse circundatus eft infirmitate: Scpropterca debet quéad-
modu pro populo,ira etiam pro femetipfo offerre pro peccatis. Ecce qualiter Pauli teftimo
nio omnis sacerdos offert sacrificia non folii pro fuis,fcdetiá pro populi peccatis.Et cu sa­
cerdotii euangelicum nullii aliud habeat quod possit offerre sacrificia, sequitur quod illud
poteft offerre sacerdos pro peccatis populi,& fuis.Prxterea hoc ipsum cófirmat inueterata
ecclesia? cósuetudo,qua? nó ex permissione ecclesia? tolerata eft,sed ex praecepto & decre­
to eiusdem hucusq-, feruatur.Nam iuxta illum celebrandi ritu quem catholica ecclesia ob-
feruandu tradidit,sacerdos ante euchariftia? cósecrationé sub silentio orat pro viuis,vt illis j
proficiat ad salutem animae & corporis illa sacrorum myfteriorum oblatio. Poft consecra­
tione vero sacerdos supplex deu orat pro defunctis,vt per virtute illius sacratissimae obla­
tionis deus dignetur illis desunís is indúlgete loeu refrigerii,lucis & pacis. Et haec cofuetu-
do,qui hodie ecclesia tener,nó eft recens, vt hac occasione eam cótcmnere audeat Luthe-
rus.Nam beatus Chryfoftomushomilia.lxix.Bcrnardo Brixiano interprete,teftatur eá có-
fuetudinem emanasse ab apoftolis.Sic enim ait,Nó temere ab apoftolis h^c sancita fucrut,
vt in tremédis myfteriis defunctoru agatur cómcmoratio . Sciut en! illis inde multu poife
cótingere lucru,vtiíitaté multi. Cu enim totus cóftiterit populus extéfis manibus,facerdo
talis plenitudo,Sctremedu proponatur sacrificio,quomodo den nóexorabim9 pro hisde-
Concilium precantes?Ha?cilk.Demum, concilii Cabilonenfis decretu de haere fic definis Antiquitus
Gabííciuífe hunc morem sancta tenet ecclesia ,vt & miñará foiennibus,& aliis precibus,domino spiri­
tus quiescentium cómendcnturrdicéte Augustino, Non sunt prxtermittend^ supplicatio- K
nes quas faciendas pro omnibus in Christiana & catholica societate laudamus.Ha?c conci­
lium Cabilonenfe.Sed vt verum fatear,huiufmodi concilii decreta non habentur in eo vo­
lumine in quo sunt omnium conciliorum decreta cógefta:fed illud fragmentum habui ex
Gratiano,qui in volumine decretorum de confecr. diftin.prima in capite Visum eft, citat
illud concilii decretum. Sed Lutheri obiectionibus respondere oportet.Sic enim argume­
tatur-Communio vnius laici alteri laico prodesse non potcft:ergo sacerdotis missa nó po­
teft populo prodesse. Hoc loco misere excutit Lutherus, non videns hoc inter sacerdo­
tem & laicos interefTe,quod olim interfuit inter apostolos é manu Christi recipientes eu-
chariftiam,
 ADVER. HAÉRÉ, LÍE. X. DÉ MONACHÁf V. íjl
A charistiam,& ipfum Christu apostolis porrigentem . Sicutenim laicas nunc recipit c raa*
nu sacerdotis,ita & tunc apostoli é manu Christi.Sacerdos aute facit quod tac fecit Chri
stus:quoniáidem corpas cóficir ex pane,quod tunc fecit Ghristus.Idcm corpus offert deo¿
quod postea in ara crucis obtulit Christus. Quis auté non videt ineptislimum este argumé
tum quo quis probare vellet Christi consecrationem nullo modo nobis prodesse,eó quód
apostoli recipietes nihil nobis profuerunt?Si hoc esse inualidum argumenta nemo est qui
non videat,cur etiam simillimi argumenti ineptia non erit aperta,quum argumétatur vnu
sacerdote nó posse pro aliis offerre,propterea quód vnus laicas non potest pro alio cornu-
nicare?quoniamfvt diximusjfaccrdos Christi locum tenet,Iaicus vero communicans per­
sonam agit apostoIoru.Secundo quasi ad eundem lapidem offendens,fic obiicitLutheruSj
Vnus homo non potest pro alio baptizari,nec pro alio vxorem ducere,ergo nec vnus ho-
£ mo poterit pro alio offerre. Huic obiectioni respondemus quód non sunt omnia sacra­
menta ad eundem gnomonem examinanda,quum non fit omnium illoru aequa vis & po
testas.Cum ergo hoc eucharistiae sacramenta longo interuallo reliqua omnia antecedat,nó
venit eade mensura metiendo qua reliqua.Et fi hoc gratis daremus Luthero,vthoc sacra­
mentum reliquis fit aquale,non tamen inde colligere liceret tam exactam istius sacramen­
ti ad alia similitudinem. Nam eodem arguméto etiam conuinceretur sacerdotem nó pos­
se eucharistiam á Ce consecratam suscipere,sed oportere illam recipere a manu alterius sa­
cerdotis,quia sacerdos etsi claues habeat quibus abfoluete potest alium poenitenté, nó ta­
men perinde potestfeiplum ab soluere, ergo eodem modo oporteret fateri quód licet pos­
sit conficere, & alteri communicare,non tamen sibi ipfi.Verum ha?cno itafehabent,quo­
niam nó oportet sacramenta esse libi inuicem adeo similia, vt nullum fit inter illa diferí-
men.De hac re amplius dicetur infra cum de suffragiis defunctorum disputabimus.
hii sunt plures errores qui ad missa; celebrationem pertinere videntur.8ed illos iam

A supra in titulo de eucharistia reccfuimus.

Monachatus.
Lle humani generis antiquus hostis,ad hunc vfqv diem quacunque potest
tentat vt homini noceat,& impediat illa a cófecutione beatitudinis <£ter
nae, ad quam creatus á deo fuerat. Cum ergo viderit dqmon plures per
monachatus susceptione suos laqueos euafisse,& sterna cófecutos fuisse
gloria:ne alii illora exemplo similiter eius laqueos euadant,hoc vnu cu-
rauit,monachatui detrahere,vt vel fic ab illius susceptione homines auer
D terct.Ncque vt hoc faceret defuerat illi ministri,quos calliditate sua serpentina decepit,vt
illi in eandem dánationem postea inducerent alios,Primi ergo dsemonis ministri fuerunt
Valdenfes,qui in tantam proruperunt insaniam,vt dicerent mendicantium religiones fuif Valdenfes*
fe malorum dsemonu inuentionc. Hoc enim illis impingit Aeneas Syluius Jib. de origine
Eohcmorum cap.xxxv.Guido tamen huius erroris non meminit etiam cum Vaidenfium
errores rccenfct.Eodem fere tempore quo Valdenfes,aut parum postea quidam Vviihel-
mus de sancto Amore scripsit librum,in quo persuadere conatus est hominem non posse Vvilhelm*
de sancto
faluari in ordine médicátium.Sed hunc librum Alexander papa quartus dánauit vt harre- amore.
ticum,&praecepit sub excómunicationis poena vt quicuqvillum haberet,combureret. Post
istos hüc eunde errore fufeitauit lo.Vvitcleff,qui non solum monachos mendicantes, sed
IohanneS
omnem monachatum atrociter est infectatus.Hic enim dixit neminem posse faluari in re­ Vvitcleff.
ligione priuata,immo dicit omne qui in priuata religione existir,esse ineptum & inhabile
£ ad obferuantiam mandatorum dei.Quapropter addidit,eos qui religiones instituerunt,vi­
delicet Benedictum,Francifcum, Dominicum,&c.fuissc damnatos,eó quod religiones in­
stituerat,nisi forte dehocpcenituerint.Hunc Vvitcleffi insanum & impium errorem iam
sepultura,ab inferis fufeitauit hoc nostro feculo Martinus Lutherus, dicens non esse licitu
Ludieras;
homine obligari ad aliquid agenda vitra id quod domin9 nobis praecepit,sed libere viué-
dum esse cuilibet,&non sub lege humana. Quapropter liberam tribuit monachis potesta­
tem exeundi a monasteriis,& vxores ducendi ii volunt.immo in multis Germania; oppi­
dis coacti sunt monachi relinquere propria monasteria, quia non permittitur eis in illis
habitare nisi cucullam exuant^ vxores ducat. Contra horum omnium errorem decreuf
y iiii
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORÍTAE
nihil inhoc opere scribere,ne forte dicatur de me,có quód fim ipse etiam monachus ex in- F
stituto Franciscano,quód meara ago caussam,& quaero quae mea sunt,& nó quae le su Chri-
sti.Et videtur mihircm cessuram in maiorem monachatus gloriam, si caussa illius ab aliis
agatur quám ab ipsifmet.Et cum non defuerint qui strenue pro nobis in hac parte pugna-
ucrint, non est cur nos arma sumere debeamus.Iohannes episcopus Rossensis in eo opere
quod contra Luthericaptiuitatcm Babylonicam edidit,pro monachis de Luthcro trium-
phat.Iodocus Clichthoueus vir non minus pius quam doótus libru vnum infauorem mo­
nachatus edidit, & alibi fsepe pro votis monasticis caussam agit,praesertim in eo opere
quod fecit pro assertione veritatum definitarum in concilio Senonesi.Olim scripsit beatus
Chryfostomus aduerfus vituperatores vitae monasticae libros tres.Et si quis nostros nó de­
dignatur,beatus Thomas infauorem monachatus scripsit contra praefatum Vvilhelmum
desaliólo Amore librum vnum. Albertus magnus defenforium mendicatium composuit, q
Thomas V valden carmelita in primo tomo doótrinaíis fidei antiquae circa finem longum
de hac re facit traÓtatum , qui mea sententia omnes aduerfariorum calumnias nullius esse
momenti apertissime ostendit. Verum ne quis me incuset quód istorum haereticorum sen­
tentiam inter hacrefes collocauerim,nulla adduda ratione propter quam censeatur merito
fuisse damnata , ccclesix catholicae definitionem proferam , quae sola maioris est ponderis
quam mille ratiocinationes aut syllogisticae collectiones. Ex.xlv.articulis Iohannis Vvit-
clessin concilio Constantiensi sessione octaua damnatis, multi sunt ad hac re pertinentes.
Nam vicesimus articulus sic ais Si quis ingreditur religionem priuatam qualemcunqs tam
possessionatorum quam mendicantium,redditur ineptior & inhabilior ad obferuationes
mádatord dei.Vicesimufprim9 articul9 sic aít,SáÓli institueres religiones priuatas,sic insti­
tueres peccauerut. Vicesimussecundus articulus sic dicit,Religiosi viuentes in religionibus
priuatis,nonfuntde religione Christiana. Ad idem pertinent articulus.xxxiii.&.xxxiiii.& ^
xliiii. Hi autem articuli omnes damnati sunt in concilio Constantiensi sessione oótaua.
Cum ergo sic tam expressa ecclesiae definitio, non est opus vt monachi pro fe pugnent,aut
caussam iterum ad litem reuocent.Et si quis nos ad contentionem vocauerit,melius est nó
contendere,sed caussam pro nobis diÓtam ostendere. Caeterum de vna sola re hic volo ad­
monere leótorcm,vtaduertat qui sunt ii qui monachatui detrahunt,quoniam nullus vnqua
monachatui detraxit nisi homo voluptuosus,illecebris deditus,quales ego saepe notaui. Et
ita sunt tatiquam canes in praefepi, prout dicitur in prouerbio:quoniam nec ipsi viam vir­
tutis capessere volunt,&capessentibus siqui sunt, latratibus & morsibus obstant. Hocaute
ideo faciunt,vt videlicet sua occultent fcelcra.Nam qui pra.uarn vitam duxerit,alios vt ne­
quiter viuant hortabitur,quoniam latere existimat sua flagitia, si alios habuerit suorum ice
Jerum imitatores,& tanto minus notari credit,quanto plures habuerit in crimine socios.
Et tanto contra magis timet pudore confundi,quáto plures fuerint virtutis cultores. Vitiu j
nanque ex comparatione virtutis vilescit.Quaedam alia quae ad monacharum pertinet,iam
superius pertraóiara sunt cum de medicitate ageretur, & inferius amplius dicemus,cum de
votis disputabimus.

Mulier.
St quaedam hsrcsis asserens mulieres i uste posse ad sacerdotium promone­
Pepufíani.
ri. Huius hsresis authores sunt Pepusiani, sic dicti (vt ait Augustinus libro
de harresibus capite vigesimofeptimo) a quodam oppido quod vocabatur
Pcpufa,ex quo loco dicunt fuisse oriundum Montanum haereticum. Hunc
Luthcrus. errorem ante mille & trecentos annos sepultura,Lutherus suscitare conatus K
est,qui ad nihil aliud natus esse videtur, quam ad reuocandum & reducendum in ecclesia
pestilentes errores ab eadem iam olim c-xplofos atque eieótos. Haec haeresis facile conuin-
citur si consideremus quae sint sacerdotis partes,aut quod illorum sit munus & ossicium.Sa
cerdotis partes sunt tres,iuxra quas sacerdos a non sacerdote secerni tur.Nam sacerdoti soli
competit corpus Christi ex paneconficere.eiusdem sacerdotis munus propria est peccata
in confessione audire,& illis auditis peccatorem ab illis ab soluere. Ad sacerdotem etiam
pertinet ex officio docere. At cum nullum istorum competere possit mulieri, conuincitur
mulierem non posse vilo modo ad sacerdotium promoueri. Quod enim mulier non ha­
beat
 ÁDVÉR. HAERE. LIB. X/ DE MYNDO. ¿7?
A beat potestatem cófecrandi eucharistiam,inde colligitur,quód talispotcstasfuit a Christo
sacerdotibus viris collatain cocna vltima,cum apostolis dixit,Hoc facite in meara cóme> Ltieacxiff/
morationem. At cum Christus haec verba dixir^nulla ibi aderat mulier ad quam illa verba
polient referri.non fuit ergo tunca deo talis poteftas mulieri collara . Quod ii consecrare
non poliunt,ergo necpocnitentes abfoluere,quonia hqc poteftas qua? circa corpus Chri­
sti mysticu exercetur,innititur alteri potestati, qua? est circa corpus Christi veni,sicut vm-
bra pedet ex corpore,quia primam potestatem Christus contulit sacerdotibus in coena vi-
tima ante mortemifecundam vero nonnisi postquam a mortuis resurrexerat,cum vide­
licet existens in medio Apostolorum dixit eis, Qfuorum remiseritis peccata, remif- Iojian-x^
fa erunt &c.Si a muliere ergo primam aufers potestatem,Et vt nece stari 0 etiam auferas le-
cundam.Pr^terea,cum hanc abfoluendi potestatem apostolis tribuit,nulla aderat mulier,
£ sed soli viri, puta decem Apostoli, prout Iohannes euangelista refert, ergo (vtde confe- Ibidem
crarione colligimus) talis potestas abfoluendi non fuit a deo mulieribus cdllata . Rursum
fi non estet aliquod scripturae testimonium ad probandum mulieres non poste cófestiones
peccatorum audire,hoc solum sufficeret,quod mulieres male audiunt dc taciturnitate, nec
immerito,cum hoc fit illis natiuum & genuinum,vt parum probé taceant ii quid audierint
secretius.8unt enim natura garrulae.Quo fit vt quo eam magis secreto astrinxeris,eo liben­
tius postmodum effundat. Cófultius ergo deum egistse credimus,q Lutherus docet. Nam
minime expediebat vt omnia in eius aure effunderemus, quae peruiam & patula habet v iá
ab auribus ad lingua. Tertium quod sacerdoti cóuenit ex officio,est doctrina.Illis enim in­
cumbit alios docere,fecundum quod dominus per Malachiam prophetam ait, Labia sacer- Malach.if.
dotis custodiunt scientiam,& legem requirent de ore eius,quia angelus domini exercituum
est.Hoc auté munus no poste vilo paito mulieribus permitti,apostolus Paulus testatur,qui
q apertiffimé mulieribus interdicit ne docere prqfumant, dicens,Mulier in silentio discat cu i.Timorjk
omni subiectione. Docere autem mulieri non permitto,neque dominari in virum,sed este
in silentio. Si ergo mulier non potest docere,neque eucharistiam conficere, neque abfolue-
re: conuincitur vt etiam sacerdos este non poffit. Accedit ad haec,totius catholicae ecciefi^
perpetuus vfus ,qu^ nunqua permisit mulierem sacerdotis officio fungi. Et certe fi quisque
aduertat quanta fit sacerdotii dignitas,& quátum reliquas omnes dignitates excedat,illico
cognoscet mentó fuiste talem dignitatem mulieribus denegatam. Nam mulieres oportet
este subditas viris,quia (vtait Paulus) caput mulieris vir.Muliercs patiuntur prudentiae de- Ephe.v*
sectum,& ideo faciles sunt vt decipianrur.Prima est enim seducta mulier in praeuaricatio-
nem.Mulieres sunt natura incestantes & mobilesificut sapiens ait,Virum de mille vnu re- p ..
peri,mulierem ex omnibus non inueni.Et iterum alibi, Mulierem fortem quis inueniet? p^uervk
Procul & de vltimis finibus precium eius. Mulieres natura sunt fragiles, & ideo beatus Pe-
D trus vocat mulierem fragilius vascula. Cum ergo mulieres tot naturales patiatur defectus, i,PetrUif
non est credendum fuiste illis commistum tale officium,ad cuius debitam exeeurione ma­
xime exigitur vt illis omnibus defectibus carear qui illud exercere debet.

Mundus.
Ic apertissime comperimus verum este quod in primo huius operis libro'
docuimus,bonam ha?resum partem i Gétilium librorum lectione ortum ha
buiste.Nam cu plurcs fuerint de natura mundi & illius qualitate haré tes or­
ta?,seré omnes ex philosophorum officina prodierút. Est enim qua?dam h<g-
refis docens materiam elementorum ex qua factus est mundus, non este fa­
iéádÚ^/iSl
ctam a deo,sed este deo coaeternam. H uius erroris authores fuerunt Seleucus - ,
a qvo Seleuciani,&r Hermias a quo Hermiani.Sic enim de illis refert beatus Augustinus in n^rmias*
libro dc haerefibus capite quinquagefimonono.Eundem errorem post multa tempora do­
cuerunt Aibanenfes.Eidem adharfit quidam Hermanls Kistuuich Ho!ádrinus,de quo iam Albaneses;
supra habitus est sermo. Hic autem & Albanenfcs absolute dixerunt mundü fuiste ab aerer- H er mantis
no . Quis non videt hunc errorem ex Aristotelis schola pfodiiste? Si contra Aristotelem K‘^llUICR
estet nobis pugnandum,durum certe & laboriosum estet futura certamen,quoniam contra
i lum parum agerent scriptura? sacra? testimonia. Verum cu aduerfus cos fit nobis defigna-
ta pugna,qui Chiisto nomina in baptismo dederat,facillime de illis triup ha b i mus. Ap e i>
y v
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
tifísima cené & notissima sunt ea quae in primo capite Genefeos de mundi creatione diste- p
¡olunis,i. runtur.Etlohanncs euangelista de filio dei loquens ait,Omnia per ipsum facta sunt,&fine
ipso factum est nihil.Et iterum ibidem,In mundo erat,& mudus per ipsum factus e st. Nul­
lus ergo dicere audeat mundum fuisse ab aeterno, cum beatus iohannes tam aperte dicat
mundum esse factum a deo.
Ecunda haerefis docet mundum nó finiendum.Hic etiam error ab Aristotele docetur.
Albaneses
S Post Aristotelem autem,ex iis qui se Christianos iactant,Albanenfes eundem tutantur
errorem , dicentes mundum nunquam finiendum,fcd femper in hoc statu mansurum.
Quod fi capiant mundum pro sola elementorum & cadorum substantia, certe eorum sen­
tentia non est haerefis cesenda,quoniam etiam peracto iudicio vniuerfali caelum manebit,
& elementa manebunt juxta eorum fubstatiam,immo puriora quam nunc sunt. Si vero ca­
loteante piant mundum pro habitatoribus mundi,prout capit Iohannes cum dicit,Mundus eu non <j
lotean üj cognouit: & iterum,Sic deus dilexit mundum,vt filium suum vnigenitum daret;iuxta hac
mundi significationem error est apertus dicere mundum non esse finiendum, ita vt nun­
quam desint generationes hominum in cohabitantium: quoniam (vt supra contra eosdem
Albaneses probauimus Jiudicium vniuerfalc estfuturumrin quo omnes comparebut vt re­
cipiat vnufquifque mercedem suam, fiue bonum fiue malum,prout in corpore gessit. At Ci
mundus non finietur,non poterit generale iudicium fieri, quoniam quod infinitum est,na-
quam poterit in vnum comprehendi.Cum ergo constet iudicium vniuerfale esse futurum,
oportet vt mundus aliquando finiatur.

T Ertia haerefis docet mundum esse creatum non a deo,sed ab angelis.Hic error etiam
videtur prodiisse ex officina Aristorelica.Nam quanuis Aristoteles negauerit munda
creatum,dixit tamen omnia quae in istis inferioribus fiunt,fieri ab intelligentiis, quo­
niam quae á deo immediate fiunt, dixit Aristoteles fieri necessario, quapropter dicebat res j|
contingentes fieri ab intelligentiis. Ex quo errore hausisse videntur haeretici dicentes mn-
Simon Ma dum e^e sectum ab angelis.Huius haerefis primus authorfuit Simón Magus, quem secuti
gus. sunt plures alii,videlicet Menáder eiusdem Simonis discipulus,& Saturninus,a quo Satur-
Menander. niani,NicoIaitae,Carpocratiani,Cerinthus,& Archontici,qui fic appellati sunt a principi-
Saturninus bus quibus mundi creationem tribuunt.lstorum omnium communis error iam supra pro-
Nic° ana?. A^tus est in titulo de creaturis,haerefi prima.illo enim loco probauimus ex sacris literis o-
tiani. " mnia esse creata a deo,& a nullo alio.
Cerinthus. Z^X Varta haerefis fuit quorundam dicentium mundum esse factum á deo: sed hi po-
Archontici nunr,plures deos,quorum vni tribuunt huius mundi facturam, alterum autem nihil
produxisse dicunt.Et hic error etiam ex fabulosa gentilitate deductus esse vi­
detur. Nam Gentiles serme omnes credebant deorum multitudinem . De hoc errore iam
supra disseruimus in titulo de deo,haerefi prima.Ibi enim ostendimus ex sacris literis folu I
vnum esse dcum,eumque esse creatorem caeli & terrae.Qui ergo autliores erroris huius nos-
fe cupit, ex illo loco discat.
Vintade hac re haerefis est quae asserit hunc mundum etiam post resurrectione mor
Q tuorum in eodem statu in quo nunc est, esse manfurummeque ita esse mutandum
vt fit caelum nouum,& terra noua Hanc haerefim inter alias recenset Phila-
ster Brixienfis in suo libello de haerefibus, nullum tamen illius declarat authorem.Beatus
Augustinus etia in suo opusculo de haerefibus capite fcxagcfimofeptimo huius haerefis post
Philastrum meminit, neq; vllum etiam illius indicat patronum. Hanc haerefim aperta sa­
crae scripturae testimonia condcmnant.Nam in psalmo centcfimoprimo propheta ait, Ini­
tio tu domine terram fundasti:&opera manuum tuarum sunt caeli. Ipfi peribunt, tuautem
idem in aeternum permanes:Lc omnesficut vestimerumveterafccnt:& velut amictum mu­
tabis eos,& mutabunrur.Vide quoties caelorum mutationem indicat.Nam dicit illos peri- K
tutos,8c velut amictu mutandos:quod haud dubie idem est.Nonenim caeli omnino peri-
buntrfed in melius mutabuntur.Nam beatus Hieronymus in cómentariis super fexagefi-
mumquinrum Efaiae caput,postquam haec verba quae nunc ex Dauidc protulimus, citauit:
haec verba subiungirln quo perspicue demonstratur , perditionem & interitum,nó aboli­
tionem in nihili,sed commutationem sonare in melius.Neque enim illud quod in alio lo-
Efaiar.xxx* co scriptum est,Puna fulgebit vtfol,& sol septuplum Iume accipieuinteritu significat pri­
stinorum,sed commutationem in melius.Quod vr possit intelligi,nostrae conditionis po­
namus exépla.Infans cum in puerum creuerit,& puer in iuuencm,& iuuenis in viru, & vir
in senem,
 ADVÉR. HAERÉ. LIB. X, DÉ MVNDO. tf*
£ in senem,nequaquam per fmgulas secares periit.Idem enim est qui prius fuit:fed paulatim
immutatur,& aetati pristinae perisse dicitur.Quod intelligcns & Paulus apostolus loqueba-
tur Praeterit enim figura huius mundi.Confideremus quid dixerit,sigura proterit,non sub- i.Corin.vij.
stantia.Hactenus Hieronymus.In cuius verbis aperta fatis est veritatis inteligencia. Prae­
terea fialuator noster apud Matthaeum ait,Cadum & terra tráfibunt.QuscSaluaíoris verba Mait.xxiiifi
(vt beatus Hieronymus in commentariis super psalmos docctjidem docent quod prophe­
ta Danid in psalmo cecefimoprimo docuit. Deinde Beatus Petrus apertissime hanc senten­
tiam docet,fic inquicns,Aducniet autem dies domini vt fur,in quo caeli magno impetu
tranfient:elemcnta vero calore foluentur:terra autem,& quse in ipsa sunt opera exurentur.
Cum igitur haec omnia dislbluendafint.-quales oportet nos esse in sanctis conuerfationi-
bus & pietatibus,expedtantes & properantes in aduentum diei domini,per quem caeli ardé
£ tes foluentur,&elementa ignis ardore tabefcent?Nouos enim caelos & nouam terram &
promissa ipsius expectamus.Hscc beatus Petrus Apostolus.Quae illius verba tá aperte hanc
haerefim oppugnat, vt non fit opus pluribus testimoniis ad illam reuincendam. Verum a»
liqua indigent interpretatione haec verba,praesertim ab eo loco vbi ait:Caeli ardentes fol­
uentur. Quae verba non de illis caelis in quibus sol & luna & reliqua astra sunt fixa,qui a no­
bis remotiíTimi funt,debétintelligi:fed de caelo isto inferiori,q aeris regio dicitur,sunt ac-
cipienda.Nam de illis superioribus caelis,an fint calore foluédi,Augustinus dubitat,qui su­
per psalmum cétefimumprimum pertractans haec beati Petri verba,ita ait ,Iam ergo dixit
pensse caelos perdiluuium: perisse autem nouimus caelos fecundum quantitatem & spatia
aeris huius.Excreuitenim aqua,& totam i fiam capacitatem vbi aues volitant, occupauit:
ac fic vtique caeli perierunt propinqui terris;caeli,fecundum quod dicuntur aues caeli.Sunt
autem & caeli cadorum superiores in firmamento : sed vtrum ipsi perituri fint igne, an hi
q soli c^Ii qui etia diluuio perierunt,disceptatio eft aliquáto scrupulosior inter doctos,nec ia
cilc(maxime in angustia téporisjcxplicari poteft. Dimittamus ergo ca,veldifferamus;no-
uerimus tamen perire ifia,deum manere. Hactenus Augustinus Juxta cuius sententiam co
fiat caelos pro aere fumi eo loco quo beatus Petrus dixit,Laeli ardentes foluentur. Cum ta­
men infra Petrus fubiungit-.Nouos vero caelos & nouá terram & promissa ipfius expecta-
musdbi caelos pro illis etiáqui sursum sunt á nobis remotiíTimi,intelligere poffumus,quo­
niam illi etiam iuxta vaticiniu Efaiae mutabutur in melius.Et erit (inquit ille) lux lunae fi- Efaisr,xxx.
cut lux solis. & lux solis erit septempliciter,sicut lux septem dierum,in die qua alligaueric
dominus vulnus populi fui,& perculsuram plagae fanauerit.Et iuxta hanc caelorum signifi­
cationem beatus Hieronymus interpretatur aliud Efai^ vaticinium quo ait,Ecce enim ego ECu> Ixv»
creo c^Ios nouos, & terram nouam: & non erunt in memoria priora. & iuxta eadem signi­
ficatione accipiedum eft quod in Apocalypsi dicitur, Vidi caelum nouum,& terram nouá. Apoe, xxi
D Noua omnia dicit, nó quód alia fint,sed quia in melius omnia mutata: quemadmodu ex
Hieronymi fentetia supra docuimus.Et quidé pro hac re abunde me dixííTe arbitror.Nó
enim opus eft in re apertissima teftimoniorum multitudine grauare lectorem ,pr<£fertim
cum nullum huius h^refis agnoscamus patronum quemdeuincere oporteat.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, SAMO-

RENSfS ADVERSVS OMNES HAERESES
Liber XI.
PRAEFATIO.

Oc loco eadem lege oportebit nos vd, qua supra libro septimo vfi fu­
mus,quoniam h^c litera N adeo sterilis eft,vt vix du<£ fint dictiones ab illa
initium sumentes, qu<g talem rem significent, de qua aliqua sith^resis orta:
quapropter cum dictiones ab hac litera incipientes non sufficiant ad vnum
mmCb m vel mediocris quantitatis librum abfoluendum,coniungemus illis dictiones
a sequenti litera incipientes.

Nuditas.
 F. ALFONSÍ DE GASTRO, MINORlTAE /
Vithseresis quorundam dicentium nuditatem eñe bonam,& honcstá.Huc F
Adamiani.
errorem tenuerunt quidam dicti Adamiani,sic dicti quia nuditatem quam
Adam in paradiso habuit ante peceatn,imitari volebant, & ita femper ma­
res & focminae nudi obábulabant, nudi lectiones audiebant,nudi orabant,
nudi celebrabant sacramenta:& propter hoc suam ecclesiam,hoc est fuá có
gregationem,appellabant paradisum.Hi haeretici effrontes & inuerecundi, etfi Ada? nudi­
tatem in paradiso imitentur, illius tamen innocentiam non feruant,immo peccatu illius
augent:quoniam licet ante peccatum Adam &Heua fuistent nudi,post peccatum tame,vt
Gen, iq. ait scriptura,fecerunt fibi perizomata,& deus fecit illis tunicas pelliceas.Et longo tempo­
Deutc.xxif. re postea statuit populo Israel quoddam genus vestiméti per quod ab aliis nationibus di­
Exo.xxxix. stingueretur. Et sacerdos ex dei praecepto peculiare habebat vestimentum cum offerre de­
bebat^ intrare in sancta sanctorum. Demu ipse veritatis magister, qui viam dei in veri- G
lohixix. tate docuit verbo & exemplo,vestimenta habuit,quoruvnum fuit tunica inconsutilis de­
super contexta per totum.

Nuptiae.
Rima haerefis qua? de hac re orta est,docet nuptias este illicitas,omncfqj
illos peccare dicunt qui nuptiarum foedera inter fe iungunt.Huius erro­
Tatianus. ris primus author fuit Tatianus,á quo,vt supra dixmus,Encratita? origi­
Encratitae. nem fumpfere.Sed fi vera sunt qua? catalogus ha?reticorude Heraclco-
Heracleo.
nitis refert,Heracleon illoru princeps erit primus huius erroris inuétor,
quoniá Heracleon qui discipulus fuit Valétini h^rctici,vetustior est quá ^
Tatian^,qui fuit(vt alias diximus)difcipulus Iustini martyris.Verdm vt
ingenue fatear, parum fido in hac parte illis quae catalogus refert,quia Augustinus in libro
de ha?refibus capite decimosexto de Heracleone loquens,nihil tale illi impingit,vt vidc-
licet nuptias damnauerit.EtPhilaster in suo libro dc haerefibus huius Heracleonis errores
recensens, nunH huius erroris meminit.Quapropter nifi aliud obstaret,ego crederem Ta-
tianum fuiste huius erroris primum authorem,& ita solet communiter ab omnibus vocari
hic error Encratitarum,quoru princeps fuit Tatianus. Verum beatus Hieronymus lib.i.có-
Marcion. tra Iouinianum prope initium libri testatur hunc fuiste erroré Marcionis, ita dicens,Ncq$
Manichgus
vero nos Marcionis & Manichaei dogma sectantes nuptiis detrahi mus. Haec ille.Et ideo iu
xta Hieronymi sententiam oportet vt huius erroris principatum tribuamus Marcioni, cu
Adamiani. hic fuerit Tatiano vetustior.Eundem errorem tutati sunt Adamiani,dicentes quod fi Adi
non peccastet,nulla? fuistent futurae nnptiae:quapropter illi Adam in paradiso imitari volé
tes,nupdasfugiunt.Dcfundamentocuiisti Adamiani innituntur,non est opus nunc dispu I
tare,quia supra libro fecundo sub titulo de Adam & Heua herefi tertia hoc fundamentum
Aeriam'. funditus euertimus.In eodem errore fuerunt Aeriani,qui (vt Augustinus ex relatu aliorum
Priscillia- refert; non admittunt ad cómunionem suam nifi continentes.DePrifcillianistis refert Au­
nistar. gustinus in libro de ha?rcfibus,quod coniugia feparauerint,& quibus hoc persuadere pote­
rant,foemmas á nolentibus viris,& viros a nolentibus foeminis difmngebant.Quare autem
hoc fecerint,an quia nuptias damnauerint,aut forte quia putauerint nuptiarum foedera se­
mel iuncta poste ad alterius coniugis arbitrium rescindi,Augustinus nó exprestit. Hos hae­
i.Tim.iiij.
reticos praeuidens spiritu prophetico beatus Paulus, in prima ad Timotheu epistola fic de
illis ait,Spiritus autem manifeste dicit quia in nouistimis temporibus discedent quidam á
fide,attendentes spiritibus erroris,& doctrinis daemoniorum,in hypocrisi loquendum mé- K
daciu,& cauteriatam habentium suam conscientiam,prohibendum nubere. Encratita? er­
go & alii prohibentes nubere,iuxta Pauli censuram sunt dicendi médaces attendentes spi­
ritibus erroris,& doctrinis d^monioru.Pra?terea,fi nuptia? fuistent illicitae,Christus nóde-
Iohan.if.
corastet illas sua pinsentia. Ac cum Christus nuptiis interfuerit, & in illis primum omnia
signorum fecerit,cóuincitur nuptias non este illicitas.Rurfum,fi nuptis sunt mal^,oporte­
bit fateri deum este malorum auchorem,quoniam deus ipse est nuptiaro institutor,qui crea
Genefis.i. tis primis hominibus dixit,Crescite & multiplicamimi,&replete terra. Et ne hoc ad solu
illa innocentis statum quis referre postit, Christus candé nuptiarfi institutionem probat,
 ADVER. HAERE. LIE. & DÉ NVPTIIS. Í7?
A quiPharifáris qüaerétibus an liceret dimittere vxore propter aliquá caussam, refpódit di­
cens,Nó legistis quia qui fecit homine ab initio, masculum & formina fecit eos, Se dixit, Mat.xfx.
propter hoc ergo relinquet homo patrem & matrem, & adhaerebit vxori fua?,& erunt duo
in carne vnaiitaque iam non sunt duo,sed vna caro.Quod ergo deus coniunxit, homo no
separet.Quid ergo impii haeretici separare tentant quod deus coniunxit?Et Paulus in pri­
ore epistola ad Corinthios ait,His autem qui matrimonio iúctiíunt,pr£cipio , non egor i.Corin.vip
sed dominus,vxorem a viro no di (cedere. Et iterum,Solutus es ab vxore,noli quaerere vxo ibidem,
rem.5i autem acceperis vxorem,non peccasti:& fi nupserit virgo,non peccat.Et beatus Pe
trus praecipit mulieribus vt sint subdita: viris suis:& viris praecipit vt prostent honore mu- i.pctrUij.
lier i bus táquam coheredibus gratiae.Si autem nuptiae essent illicitae,beatus Petrus non do­
ceret coniuges modum fecundum quem viuere debent. De haere scripsit beatus Augufti-
B nus pluries.Contra hanchaerefim extant aliquorum conciliorum decreta . Nam concilia Concilium
Gangrenfe cap.xiüi.suorum dccretoru fic ait, Siqua mulier derelicto viro discedere volue Gfgrense.
rit soluto vinculo coniugali,nuptias damnando,anathema fit. Et idem definit concilium £0ndliii
JBraccarenseprimum capite vndecimo. Braccarcse,
Ecunda haerefis eftquac primas nuptias admittit,fecundas tamen damnat. Huius hae- Cataphry-

S refis authores sunt Cataphryges, quorum princeps fuit Montanus. Eundem errorem ges.
poilea docuit Tertullianus,qui etsi prius contra Cataphryges pro hac re pugnauerat, Montanus,
postea tamen ad Cathaphryges rediit,eorum defendens errorem . Extat vfque hodie liber Urtullian*
quem pro huius erroris defensione fecerat,qui inscribitur de Monogamia.Post istos succes­
sit in eodem errore Nonatas quidam presbyter Romanus tempore Cornelii papae & mar- Nouatus.
tyris,a quo Nonato appellati sunt Nouatiani,qui alio nomine vocati sunt Cathari, id est Cathari,
mundi,fic appellati propter munditiam quam superbissime & odiofissiméiactabant.Gui-
C do Carmelita in sua fuilima de haerelibus dicit huc esse vnum ex erroribus Gr^corum.H^c Graeci,
haerefis facile conuincitur per id quod habetur in Deuteronomio, Quando habitauerinc Deut.xxv.
fratres simul,& vnus ex eis absque liberis mortuus fuerit,vxor defuncti non nubet alteri,
sed accipiet eam frater eius,& suscitabit femé fratris fui,&primogenitum exea filium no­
mine illius appellabit. Ecce hic vides fecundas nuptias non solum permissas,sed praecepto
mandatas.Quod fi hoc licuisse illis dicas tunc tempore legis veteris,non autem nunc tem­
pore legis gratiaciobftat id quod ait Paulus in ea quae est ad Romanos epissola,Mulier viué- Rom.vij*
te viro vocabitur adultera fi fuerit cum alio viro.Si autem mortuus fuerit vir eius, liberata
eft a lege viri,vt nó fit adultera fi fuerit cum alio viro Et in priore epiftola ad Corinthios
expressius hanc confirmat fentetia,dicens*Mulier alligata eft legi quanto tempore vir eius i.Gorl.vif»
viuir.Quod fi dormierit vir cius,liberata eft a lege.Cui autem vult,nubat,tatum in domi­
no.Nihil expressius dici poterat ad huius erroris expugnationem.Sed impii & blafphemi
D Cataphryges videres tam apertum scriptura: testimonium, vt nullum illis pateret essugiu,
Paulum non recipiunt,dicentes illum non plene recepisse spiritum sanctum, sed solum ex
parte piophcrasse,ac proinde asserunt non esse illi credendum, fcd magis credendum esse
Montano haeretico eorum principi & magiftro,in quem dicunt spiritum sanctu plene de-
ícendislc.iftorum error non eft rationibus conuincendus,fed vltricibus poenis coercendus.
Praeterea multi sancti homines quorum nomina sunt scripta in libro vitae, fecundas con­
traxerunt nuptias. Si ergo fecundae nuptiae damnantur , & illos damnare oportet qui in
illis vitam finierunt.Abraham poft mortem Sarrae primae vxoris duxit fecundam vxorem
quandam Cethuram.Ruth mulier scripturae teftimonio sancta,mortuo suo primo viro fi- Cene.xxv*
lio Nocmi nupsit secado viro,qui dictus cftBooz. Sarra vxor Thobi^ iunioris,mulier etiá T^jbsvi Si
icriptuix teftimonio probata,poft septe viros quos habuerat,quos & daemon occiderat,nu vilj.Sixiiij.
pfic Thobiae iuniori,in quo matrimonio permanserunt domino famulantes,ita vt accepti
E essent tam deo quam hominibus,& cunctis habitantibus in terra. Mulier Samaritana quae johan.iin,
quinq; viros habuerat,no propter hoc reprehensa eft á domino, fed-quia ille quem tuc ha­
r-V -d

bebat,non erat suus vir.Nam ex eo quod iiiosquinq^appellauit viros eius,videtur appro­

basse illorum matrimonium.nam fi non fuisset verum matrimonium cum fecundo,aut ter­ W
tio,aut quarto, aut quinto,nullus illoru fuisset vir eius,quoniam per matrimonia fic vt vir
domine tur corporis muliebris,& mulier doniinetur corporis viri.Si ergo quinq; viros ha­
buit,ergo quinquies verum matrimonium contraxit:de qua re cum non fuerit a Christo
lepreneia,conuincitur fecundas & tertias & omnes sequentes possibiles nuptias non esse
illicitas. Demum aduerius hanc hanehm extat concilii Nide ni definitio , q.u-e habetur-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
táp. vi i i.decretorum eiusdem concilii.Ibi enim concilium pr^cipit, vt qui ex Nouatianis F
ad ecclesiam catholicam redire voluerit, non recipiatur nili prius per scripturam fateatur
Concilium communicaturum cum iis qui fecundas nuptias forte experti fuerint.Et concilium Flo-
Florentinií rentinum,quod pro vnione Graecorum sub Eugenio quarto huius nominis pontifice cele­
bratum est,de hac re per sequentia verba definit‘Quoniam nonnullos asseritur quartas nu­
ptias ranquam condemnatas refpuereme peccatum vbi non eft,esse putetur,cum fecundum
Apostolum mortuo viro mulier fit ab eius lege soluta,vt nubendi cui vult in domino ha­
beat facultatem,nec distinguat mortuo fecundo vel tertio, declaramus non solum fecun­
das, at tertias & quartas atque vlteriores, fi aliquod canonicum impedimentum non ob­
stet,licicé contrahi posse.Commendatiorcs tamen dicimus fi vlterius áconiugio abstinen­
tes in castitate permanserint.Hactenus concilium Florentinum.
Ertia hazrefis negat in nuptiis aliquod esse facramétum,dicens illam maris &foemi- G

T na? indissolubilem coniunctionem non esse sacramentum,neque per illam conferri

Arment aliquam gratiam. Huius haeresis primi authores sunt Armeni,qui de omni
lutherus. mentis dicunt ea nullam gratiam conferre. Post istos primus ex his qui nuptias probant,
huius erroris magister est Lutherus, qui cum alia sacramenta fic pertractet,vt exiliis ali-
. quod neget esse institutum in signum,in alio neget promissam gratia, in matrimonio ve­
ro negat vtrunq*,. Sed quanuis Lutherus hoc neget,nos deo adiutore vtruque ostendemus
ex sacris litcris.Quod matrimonium fit sacramentum institutum in signum, Paulus Apo-
Ephefi.v. ftolus apertissime docet in ea quae est ad Ephesios epistola,dicens, Mulieres viris suis sub­
ditae fmt sicut domino,quoniá vir caput est mulieris,sicut Christus caput est ecclesia:, ipse
faluatorcorporis cius.Sed sicut ecclesia fubiecta est Christo,ita & mulieres viris suis in o-
mnibus.yirrdiligite vxores vestras,sicut & Christus dilexit ecclesiam,& fcipfum tradidit
pro ea,vt illam sanctificaret,mundans eam Iauacro aquae in verbo vitae, vt exhiberet ipse H
iibi gloriosam ecclesiam,non habentem maculam aut rugam,aut aliquid huiufmodi,fed vt
fit sancta & immaculata, ita & vivi debet diligere vxores suas,vt corpora fua.qui fuá vxo-
rem diligit,fcipfum diligit.Nemo enim vnquam carnem suam odio habuit, sed nutrit &
foueteam , sicut Christus ecclesiam , quia membra fumus corporis eius,de carne eius, &
de ossibus eius.Propter hoc relinquet homo patrem & matrem fua,& adhaerebit vxori fuq,
& erunt duo in carne vna.Sacramentum hoc magnum est.Ego autem dico in Christo &
ecclesia. Hucusque beatus Paulus. Ecce hic apertissime Paulus docet matrimonium viri &
vxoris,sacramentum esse quod representar coniunctionem Christi cum ecclefia:atq; ideo
virum cóparat Christo,vxorem ccclcfiae.Virum caput esse dicit illius corporis quod vnú
facit cum fcemina,Christum vero caput esse dicit eius corporis quod vnum facit cum ec-
clesia.Ncquc aliam caussam affert cur vir debeat diligere vxorem suam, quam ne dissimN
le signum sit Christo quem repraesentat, qui adeo sponsam dilexit ecclesiam , vt pro ea 1
mortem subire dignatus sit.Mulierem vero docet vt virum timeat ac reuereatur: quod vt
rectius & facilius persuadear,allicit eam exemplo ecclesiae cuius imagine gerit, quq Chri­
sto sponso suo per omnia obedit. Nihil ergo aliud Apostolus loco illo disserit, c£ vt mo­
neat coniugcs ad mutuam inter fe chariratcm exemplo Christi & ecclesiae quos reprae­
sentant,ne videlicet fallacia sint signa,sed veré reddant ea quorum imaginem referunt. Et
tandem post multas adductas similitudines claudit sententiam,dicens,Sacramentum hoc
magnum est.Praetcrea, ecclesia quae(vt iam saepe ostendi mus) errare nó potest,censet septe
Concilium essefacramentazquoniam inter plurcs articulos Iohannis Huís,quos concilium Conftan-
Goftanticfe ticnfe sessione quinradccima damnauit,vnus eorum sic ait,Sacerdotes quomodolibet cri-
minofé viucntcs, sacerdotii polluunt potestatem,& sicut filii infideles sentiunt infideliter
de septem sacramentis ecclesiae.Haec autem assertio Iobánis Huís cum ibidem damnetur,
inde colligimus ecclesiam sentire septem esse sacramenta. At sacramenta este non possunt R
septem,nisi inter .illa numeretur matrimonium.Matrimonium ergo est sacramentum. Rur
Cum,matrimonium esse sacramentum,non solum docent ii quos per contemptum luthe-
Ambrofius rus fentetiarios appellat, icd illud etiam fentisit veteres ecclesiae doctores. Ambrosius ex­
ponens illum locum Pauli quem proxime citauimus,ait,Mysterii sacramentum grande in
vnirate viri acfocminae esse significar.Nec hoc prodit,sed aliam caussam quae nó discordet
a memorato mystetio flagitat,quam scit ad profectu humani generis pertinere,hoc est ec­
clesiae & faluatoris,vt sicut relictis parentib9 homo vxori suae adhaeret,ita relicto omni er­
rore ecclesia adhaereat & fubiiciarur capiti suo quod est Christ9.Hqc Ambrosius. Augustin9
idem
 ADVER. HAERE. LÍE. XL DE ÑVPTiil t?<f
A Mtm sentir,fie dicens,Non tantum foecunditas,cuiusfructus in prole est: neq*> tantum pu-
dicicia,cuius vinculum eft fides: verum etiam sacramentum nuptiarum commédatur fide­
libus coniugatis:vnde dicit Apostolus,Viri,diligite vxores vestras,sicut & Christus dilexit
ecclesia.Haec Augustinus. Sed hic Lutherus nobis obiicit q?in illo Pauli loco proxime ci­
tato non habetur graece sacram en tum,fcd mysterium:non debet ergo appellari facraroen-
tum,sed mysterium.O indissolubilem nodum.Si res conjstat,quid moratur vim in vna vo­
cula facere? Si coniugium illud maris & foeminaerepraesentat coniugium Christi cum eo
clefia,ergo signum est alterius rei,modo id concedat,cum nos illud tale appellemus sacra­
mentum. fi ipse appellare vult mysterium,parum interest,quoniam omnia sacramenta sunt
mysteria quaedam.Quapropter beatus Ambrosius illum Pauli locum pertractans,vocat ma
trimonium vtroqs nomine,videlicet nomine mysterii, & nomine sacramenti,prout patuit
£ ex verbis illius proxime citatis.Probauimus matrimonium este sacramentum . fuperest vt
probemus gratiam in eius contractu infundi,quoniam hoc etiam negat Lutherus. Vt autc
hoc apertius ostendamus,conucrramus oculos nostros,& aspiciamus huius sacramenti ini­
tium,vnde videlicet sumpsit exordium,&quale.Deus enim huius facraméti institutor cü
primos parentes coniugio innecteret,coniugium bencdiófionefacrauit. Sic enim ait scri­
ptura,Benedixit illis deus,ac dixit,Crescite & multiplicamini.Non est autem vero simile, Gene.L
vt cum deus homini benedictionem dedit,corporis praecise habuerit respectum,quemad­
modum in exteris animantibus,animam autem rationis capacem benedictionis suae reli­
querit expertem. Quod si concedat benedictione illam pertingere vfquead anima , opor­
tet vt concedat etiam gratiam este tunc animae collaram,quoniam nó alio modo nostrae a-
nimae benedicuntur ab illo,q per gratiae suae infusioné.Sic enim benedicti sunt ab illo qui Matthxxv*
ad regni aeterni gloriam percipiédam vocantur.Hac etiam benedictione petebat Prophe-
q ta dicens,Benedicat nos deus deus noster,benedicat nos deus.Si vero Lutherus cocedat ex Pfallxvh
illa benedictione diuina impertitam este a deo primis paretibus gratiam,in aliis tame ne­
get ita fieri,hoc facile reuincitur: quoniam qui primos pareres copulauit,ipfe idem est qui
reliquos omnes matrimonio copulatmec aliquis est coniugio ligatus, qui nona deo li­
gatus sit.Quos deus(inquitChnstusj cóiunxit,homo non scparet.Siipse coi ungit omnes, Matth.xix,
credendum est vt etiam omnes benedicat.Non est enim vero simile vt femper coniungat,
& semel duntaxat benedicat, fcd quod toties benedicendi repetat gratian^quotiesiungé-
di officium resumit.Prxtcrca Apostolus Paulus in epistola ad Hebreos de nuptiis loquens Hcbr,x«b
fic ait,Honorabile connubium,&thorus immacularus.Thorus macula carere non posset,fi
coniugium careret gratia.Coniugium enim non haberet thorum immaculata,fi gratia qti£
in coniugio infunditur,nó verteret illud in bonum,quod alias esset peccatum. Quam rem
miraculum in nuptiis operatum nos docet. Quid enim est aquam in nuptiis conucrti in
D vinum,nisi insipidam concupiscentis carnalis aquam per occultam dei gratiam in optimi Iohan.ij,
saporis vinum esse conuerfam?Rui funi,Post pcccarum primorum parentum datum est ma
trimonium in remedium carnalis concupiscetis,quod prius fuerat institutum in officium;
vt videlicet qui incontinens est , matrimonium contrahat, quo mediante exercere possit
fine peccato,quod alias fine peccato facere non posset. Hoc ita esse Apostolus nos docet,
qui male continenti cófulit vt nubat,ne peccet, dicens,Melius est nubere quam vri. Si er- i.Corln.vii,
go matrimonia datum est in remedium,quo pacto posset esse remedium carnalis cócupi-
icentix,si in eo non daretur gratia per quam minueretur illud carnalis concupiscentia: in­
cendium? Certe per exercitium & vfum cóiugii magis arderet flamma illa libidinis quam
extingueretur,quoniam etsi ad tempus fit sopitus ardor ex impotentia virtutis corporea:,
cum tamen vires resumit corpus,tunc intensior ardor apparet, velut pruna: qua: intra cine­
res latent,Est ergo necessarium fateri virtute huius sacramenti conferri gratiam iis qui re-
¡E &° animo nuptiarum foedera iungunt,vt per gratiam in illo facraméto coliará melius co­
tine át qui alias vix cótinerepossenr.Nam alias nó esset in remedium,sed potius ad incen
dium carnalis cócupifccntix.Accedit ad hxc vsus ecclesia:,quo suscepturi hoc sacramenta
prxeipiutur quatenus animas suas mundet per peccatorú cófcssioné, vt fic mundati parati
fint ad gratia recipiendi qua: in illo facraméto infunditur . Ni alias fi nulla ibi gratia in­
funderetur,nó erat opus vliam peccatorum có sessio nem facerc.Satis de hac re mc dixisse
arbitror pro breuitate quam promisimus,& opus ipsum exigit.Qui plura nosse cupit,legat
assertionem sacramentorum qua: sub titulo regis Anglix circufertur,& defensionem eius­
dem tractatus quam fecit Iohannes Roffcnfis episcopus.
 F. ALFONSÍ DÉ CASTRO, MINORITAE
Varta hacrcfis est quae docet nuptiarum foedus & vinculum poste pro coniugu arbt- F
trio dislblui.Huius haerefis authorfuit Montanus,a quo orti Cataphrygesrquanquá
Montanus.
Augustinus de Cataphrygibus loquens,quo loco de hocMórano disserit, ni­
hil tale illi impingit:nec Philaster hunc errorem tribuit Montano, sed Eufebius in quinto
libro historice Ecclesiasticae cap. xviii. refert Montanum ita fenfiífe. Hunc eudem errore
Graeci.
tuetur Graeci,& Armeni,fi Guidoni Carmelita credimus,qui in suo libro de hserefibus huc
Armeni.
Prifcillian9 inter illorum errores recenfet.Eundem errorem videtur docuisse Prifcillianus, quoniá ad
hunc sensum propius accedunt quae de illo refert beatus Auguftinus in libro de haerefibus.
Pfeudoa- Pfeudoapoftoli docuerunt viros,vt relictis vxoribuss& vxores relictis viris ad ipsorum fe­
poftolii stam & ordinem transirent,dicentes coniugia pofte diffolui pro illorum festa suscipienda
& tuenda Jta enim de Pfeudoapoftolis scribit Nicolaus Eimerici.Guido tamen huius erro­
ris nó nieminit etiá cu Pfeudoapoftolorum errores recenset.Huc errore ipse veritatis ma- G
Matth.v. gifter proprio ore damnauit dicens,Distum eft autem, Quicuque dimiserit vxorem suam,
det ei libellum repudii.Ego autem dico vobis,quia omnis qui dimiserit vxorem suam,ex­
cepta fornicationis caussa,facit eá moechari:& qui dimiifam duxerit,aduIterat.Et Pharitis
quaerentibus an liceret dimittere vxorem aliqua ex caussa , respondit ipsa veritas, Quos
deus coniunxit, homo non separet. Et Phari faris iterum obiiqietibus quare Moyses man-
Matth.xix. dauit dari libellum repudii, & dimittere eam?fic ait, Quoniam Moyses ad duritiam cordis
veftri permisit vobis dimittere vxores veftras:ab initio autem non sic. Dico autem vobis,
quia quicunque dimiserit vxorem suam,nisi ob fornicationem, & aliam duxerit, moecha­
tur: & qui dimissam duxerit,mocchatur.Et Paulus Apoftolus huius pr^ccpti dominici me­
i.Cor.vii. moriam recolens ait,His autem qui matrimonio iunsti sunt,praecipio,non ego,sed domi­
nus,^vxorem a viro non discedere.quod fi discesserit,manere innupta,aut viro fuoreconci-
liari.Et vir vxorem nondimittat.Taceant ergo praTumptuosi haeretici,& desinant iam fe- H
parare?quos deus fatetur fe nodo plufquá hercúleo fie colligasse,vt nisi morte interuenien-
tedisiungi non possint.
Vinta haeresis sic extollit nuptias,vt eas non vereatur aequare virginitati.Sed de hac

Q haeresi infra disseremus in titulo de virginitate. Ibi enim aptior erit pro huiufmodi
^-""certamine locus.

Obedientia.
^Mncs scelerati ac facinorosi homines quo facilius & liberius quae Volue­
rint scelera committere poilint,libertatem optant,vel vt verius dicam, li­
beram feruitutem,quoniam iuxta illam quam cupiunt libertatem miserri­ I
ma feruituti fc addicunt,Saluatore noftro dicente,Qui facit peccatum,fer-
Iohan.viij. uus eftpeccati.Haeretici aliqui timétes ne propter sua scelera & venenosas
doctrinas a praelatis ecclesiae punirentur iuxta potestatem á deo illis collatam,ad hoc afy
lum confugerunt,vt eorum plures negauerint obedientiam esse praestandam praelatis ec-
clesi^.Huius erroris primi authores fuere Valdenfes,impii ac sceleratissimi homines, qui
Valdcnfes» more viperarum, viscera matris ecclesiae,a qua per baptismum fuerat geniti,rodere conati
sunt. Hi enim omnem ecclesiae poteftatem & ordinem tollere volebant,dicentes non esse
obediédum Romano pontifici,aut aliis ecclesiae praelatis. Eundem errore docuerunt Pfeu
Pfeudoapo doapoftoIi,Vvitclefitae,Huflita:; & nunc Lutherani dicunt non effe obediendum praelatis
ftoli. ' ^ nisi
ecclesiae -/* in e '
• illis solum quae in r----
sacra^scriptura ^sunt
—------ ---------------
apertissime °
expressa.Begardi D"
& Be-
LuthcmSi
guinae dixerunt eos qui ad perfectionis ftatum peruenerint,non effe alicui humanae pote-
Bcgardi.
Beguinar, ftati subiectos.De his omnibus haereticis,& de errore illis omnibus communi iam supra ia- g
tissvt opinor) diximus in titulo de ecclesia,h^resi tertiarquo loco ostendimus ecclesia pof
fe condere leges & statuta quq non sint expressa in sacris literisicuius conftitutionibus qui­
libet tenetur obedire.Non eft ergo opus illa iterum repetere.

Occidere.
inter alios
 ADVERSVS HAERE. LIÉ. XI. DE Ó G CISIONE. ¡77
Nter alios Valdéfium errores quos Guido recenset) hic vnus est quo do- Valdense#,
I cent nullu homine posse occidi iusté, etiá fi id fiat ex iudicis precepto. Nicolaus.
Eundé erroré postea docuit quida Nicolaus Galecus nomine, ex Bohe­ G alecus.
mia oriudus,qui fuit vnus de legatis a'Bohemia ad cóciliü Bafiliéfe mis­
sis. Hic error apené cóuincitur,quia per illu tollitur humanus couictus,&
°mnis honesta politia peruertitur: quoniá per hanc doctrina nulla erit
pax:at pace iublata,nulla respublica potest falúa consistere,nec homines in ea quiere v i ne­
re. Gu ergo pax fit nobis tá necessaria,vt eá nobis Chriitus ex maximo affectu cómédaué-
rit)& quasi testaméto ea nobis prope morté legauerit,cóuincitur ilia doctrina eñe erronea
per qua pax totius reipublica? turbatur.Eurbatur auté pax nisi scelerati & malefici occidá-
tur.Ha?resis est ergo aíTerere nó posse occidi. Omnis eni respublica eft velut corpus quod-
E dá humané,cuius caput eft dominus & rectonaiii au té homines sunt inuicé mébra. Apo-
ftolus Paulus totárépublicáChristianá,hoc est ecclesiá,vocatvnú corpus, cuius caput eft Roma.xij*
Christus-.singuli aute homines alter alterius mébra.Si autem in corpore humano aliquod
particulare membril laboraueritaliquo morbo,homo cuius mébrum male habet,procurat
omnibus modis quibus poteft illud restituere in pristinam sanitatem,omne adhibet medi­
cina, admonet fomenta qua? potest.quod fi nulla via poteft illi membro fubueniri,libenter
patitur incisionem,quoniam praestat perdere vnum membrum,q perdere totú corpus. Ad
hunc modum fit in república,cum quilibet homo fit tanqua particulare mettibru in corpo­
re quod eft respublica.Si talis homo comi ferit aliquod grane crimen,laboranda eft ad eius
emendationem.Quod fi nulla eft spes de emendatione illius,oportet illum perdere vfque
ad mortem,& separare á toto corpore,ne reliqua membra inficiat/Vnum enim pecus infi­
cit omne pecus.Quod fi nunquam eiTet mors infligenda,terra esset plena latronibus, mare
piratis,nulla? essent res tuta?. Vt ergo fit debita in populo quies & tranquillitas, expedit vt
sceleratus homo occidatur,ne tota gens pereat.Pra?terea supra cu de bello ageremus, osten
dim9 bellu posse i uste geri ab homine habéte potestaré,fi ea adsunt qu£ ad iusté bellu ex­
igatur. At cu nó possint homines in bello congredi, quin fa?pe multa? in eo fiant hominu
pccifiones,couinciturinde,vtfi bellare licet,liceat etiaoccidere.Rurfum^beatus Petrus A- Actuum.v*
poftolus puniuit morte Ananiam & Sapphirá , quia vendito agro fraudauemt deprecio,
non portantes cora apostolis totu precié,sed aliquid sibi referuátes.Et hoc sola exemplum
sufficit ad profternédu horu ha?reticoru ha?resim,quoniá hoc in tépore noua? legis actu eft,
quo tempore propter legis benignitaté dicut nó elle licita quacuq; ex causa homine oc­
cidere.Petrus tamé; hanc benignitaté agnofcés,nó dubitauit morte punire Ananiá & Sap­
phiri, quoniá sciebat veram misericordia habere femper in suo comitatu iuftitia,qua?non
patitur maleficos viuere super terra. Sed hoc loco obiiciunt nobis ha?retici praeceptu diui-
D nu quo prohibet occifioné,dices,Non occides.Huic auté obiectioni respondemus, per il­ Matth.v.
la verba nó este prohibita omné occifioné,sed illa qua? a persona priuata fit, non auté ilii
qua? a iudice ex iufta causa decernitur infligenda. Hoc auté ita este ex eo cóuincitur,quód
in lege veteri erat illud idem pr^ceptu, & sub eifdé verbis,videlicet, non occides: tamen Exod.xx;,
cé illo precepto fuerut multa? alia? leges quibus proripiebatur hominis occisio propter pec
cata aliqua,vt patet de punitione blafphemi,& de punitione furis nocturni.Quod fi per il­ Leuit,xxiiij
la verba,videlicet,non occides,effet prohibita qualibet hominis occisio:effet tuc neceffariu
fateri deé pr^ccpiffe cótraria,qua? nullo modo fieri poterat. Abiit autem vt dicamus deum
pra?cepiffe aliquid impossibile. Vt ergo nó fit repugnada in mádatis dei,oportet fateri in il
lo precepto,non occides,nó effe prohibita omné occifioné,quoniá in lege euágelica ipfe-
met faiuator confirmasse videtur legé de occisione hominis qui alia occiderit, cum dixit,
Omnis qui occiderit gladio,gladio peribit. Ita enim Christianus Druthmarus super Mat- Match.xxvi
thqum interpretatur locfi illum.Et beatus Hieronymus fuper.xxii.Hiererpia? ait,Homici­
das & sacrilegos & venenarios punire,non eft effusio sanguinis,sed legum ministerium.
lia eft ha?refis quq cum hac proxime narrata velut ex diametro pugnat,docés horni

A nes feipfos occidere vt palmam martyrii assequi mereantur. Circucclliones náq$ di­ Circucel/
xerunt eos qui feipfos occidunt,effe martyres.cenfendos, eo q> mortem vltronei pa- ltones.
duntur.Sed de hoc errore iam supra disseruimus in titulo Martyrium.
Ertia h^refis eft qua? asserit licere cuilibet homini occidere tyrannum,etiam per insi­

T dias,non obstante quacuqque confoederatione inter eos facta, etiá fi fuisset lutamen­
to firmata.fied de hoc errore infra in titulo de Eyranno disputabimus.
 f, alfonsí de gastro, minoritae

On fatis fe fecisse arbitratur Lutherus,cp opera humana reiecerit,dicetis ea

Lutherus,
non eife necessaria,nisi ilia etiam damnaret, afferens omnia opera cuiusli­
bet hominis,quamlibet etiam recte facta,esse peccata . Iustu enim homine
dicit peccare in omni bono opcre.Hunc autem errorem ex alio no minus
pernicioso deducit.Nam Lutherus arbitratur per illud primú & maximu
n quod eft de dilectione dei,obligari homines ad consummatam chanta­
rá perfectionem:ad quam cum nullus in hac vita pertingere possit,quoniam illa expecta-
tur in pr£miu,ideo dicit Lutherus toties homines peccare,quoties aliquid ex charitate fa­
ciendum deficit ab illa summa charitaris perfectione. Existimat etiam Lutherus per illud q
prteceptum,Nó concupisces, esse prohibitum carnis appetitum,quem nullus homo a fe po
Galat.v. teft abiicere,<|uis possit reprimere,quoniam caro concupiscit aduerfus spiritum,Lt spiritus
aduerfus carnem.Quia ergo haec duo sibi aduerfantur,vt non quaecuque velimus faciamus,
ideo dicit iuftum in omni bono opere peccare,& omnia opera noftra quamlibet bona esse
céfenda peccata, quia videlicet in omni tali opere caro reluctatur & repugnat fpirituhqua-
propter tale opus dicit esse peccatum,quia css opus cú concupiscentia factum,& ita contra
praeceptum illud, Nó cócnpifces.EcceLutheri fundamétu,super quod huius praesentis er­
roris fabrica aedificare conatur.Hocfundamentu nos deo duce possea fubuertemus, cude
praeceptis disscremus.Ibi enim ossendemus ex sacris literis,& ex doctrina facroru doctoru,
illa duo praecepta no essb ita intelligenda prout Lutherus illa intelligit. Hanc ergo caussam
vfq; ad illu loeu disserétes,de errore que primo proposuimus,disputare oportet,vt docea­
mus cótra Lutheru,neq; omnia opera nossra esse peccata, neq; iustu in omni bono opere ^
peccare. Primo ergo producamus in testimonia nossru,illud magnifica Abrahacopus ca
Genc.xxij, filiu fuuvnigenitu qué diligebat Isaac immolare voluit obediés deo praecipienti. In cuius
rem uñera tioné promisit deus illi,fe carné ex illius femine fufcepruru.Sic enim ait,£enedi-
centur in femine tuo omnes gentes terrae,quia obedissi voci meae. Quae verba iuxta Paula
Galaulj. de Chrisso intelligéda funt.No enim dixit,in feminibus,quafi in multis,sed quasi in vno,
& femini tuo,qui ess Ghrissus.Si obediétia Abrahae fuisset peccatu,nó fuisset illi a deo tan­
tum & tam honorifici praemiu promissum.Praecereaposs^Iob passus fuerat tot tribulatio­
nes, Lt locutus fuisset verba illa patiétiá fuá maximá tessantia,scriptura ssatim iiiu laudat,di
Iob.i. cens,In omnibus his no peccauit Iob,neq; ssultu quid cótra deu locutus ess.Si in omnibus
illis nó peccauit Iob,nó ess ergo quodlibet hominis opus peccatu. Rursum beatus Paul9de
i.Cor.vij. his qui matrimonio iungutur disserens ait,Solutus es ab vxore,noli querere vxorem.Si au
tem acceperis vxoré,nó peccassi:& fi nupserit virgo,non peccauit.Paulus dicit non pecca- I
re eu qui capit vxorem,& non veretur Lutherus dicere omne opus nossru esse peccatum»
Si ergo actus nubendi,iuxta Paula,nó ess peccatmquid putas de aliis operibus cum dictu­
rum,quae idem Paulus censet esse meliora quam actus nubendi?Et beatus Petrus possq¡ ali­
jf.Petru,
quot virtutes ad gloriam assequenda necessarias enumerauerat,ssatim fubiunxirHsec enim
facientes,non peccabitis aliquando. Et beatus Iohannes in sua prima canonica epissola air,
¡Johan.iij, Omnis qui in deo manet,non peccat. Ne autem disputaremus quaerentes quifnam fit ille
áJoha.iii], qui manet in deo,ipse in eadem epissola declara uit dicens,Deus charitas css: & qui mance
in charitate, in deo manet,& deus in eo. Attende ergo Luthere,& vide quam aperte tuam
damnet Iohannes sententiam . Omnis qui manet in charitate, in deo manet. Omnis qui
in deo manet,non peccat. Omnis ergo qui manet in charitate,non peccat. Aut ergo opor­
tet te negare iussos esse in charitate, aut cogeris fateri iussum in bono opere non peccare:
quoniam omnis qui manet in charitate, non peccat. Perspice lector obsecro & considera K
quibus cancellis fitcóclufus Lutherus,vt nulla illi pateat fuga.Quod fi forte elabi velut an­
guis conatur,dicens opus esse charitate perfecta ad hoc vt maneamus in deo,& deus in no-
bis:taiis autem charitas ( vt Lutherus ait) in via non habetur: erit ergo iuxta hanc refpó-
fionem dicendum quod deus in nullo homine habitat pro ssatu huius miseria?,eó quód nó
habet aliquis homo illam perfectam quam Luther9 exigit charitatem.Sedne aliqua via Lu
thero pateret exitus,hácctiá rimulam obssruxit beatus Iohannes,cu in eadé epissola decla-
rauit qua? esset perfecta charitas.Sic enim ait,Qui feruat verjpum eius, vere in hoc charitas
Llohanúj.
dei perfecta ess.Quid ergo dicet Lutherus?Nuquid progredietur vlterius vt neget aliquem
servasse
 ADVERSVS HAERE. LíB. XI. DE OPERIB VS. 17«
A femaste verba,hoc est mádata dei?Si hoc negare no erubescit,audiat diuinum psaltem di-
cente,Custodiuit anima mea testimonia tua,& dilexitea vehementer.Seruaui madata tua Pfal.cxvííj*
& testimonia tua,quia omnes vise me£ in cófpectu tuo.Et fi hoc propheta dictu nó reci­
pit Lucherus,eo quod propheta de feipfo testimonia proferat,audiat dea proeodé prophe
ta testimonia proferehté.Ná ad Hieroboam loques ait,Nó fuisti sicut feruus meus Dauid irj.reg.xiiij
qui custodiuit madata mea,& ambulauit post me in toto corde suo. Deinde mult£ sunt per­
suasiones in sacra scriptura quibus admonemur ne vnq peccem9.At si iustus in omni ope­
re quantalibet bono peccat,frustra admonemur de eo quod nó est nobis libera euitare.Ira-
fcimini(inquit propheta)& nolite peccare. Possibile est ergo homine irasci,& nó peccare, psal.iiif,
vnde colligitur nó omne opus esse peccatu,quoniá nó omnis ira.Et dominus illi qué post
triginta & octo annos in infirmitate transactos pristin^ incolumitati restituit,dixit, Ecce iohan,
g sanus factus es,iam noli peccare,ne deterius tibi aliquid contingat. Si omnia opera nostra
sunt peccata,idem erit dicere,nolite peccare,& dicere,nolite operari:quoniam non est pos
sibile operari sine peccato. At cum multa opera praeceperit deus qui peccatu prohibuit,co
vincitur inde,vt illa opera qu^ fieri nobis deus prqcepit aut consuluit,non sint césenda pec
cata.Nam alioqui oportebit fateri deum pr^cepisse nobis contraria,fecumq-, pugnantia, ca
opera praecepit,&peccatum prohibuit.Absit autem vt talem iniustitiá deo impingamus,
vc dicamus illum praecepisse nobis ea quae fieri nullo modo poterant. Quapropter dica­
mus cum catholicis omnibus doctoribus multa esse bona opera quae ex gratia & chánta­
te facta merentur iuxta legem diuinam iam promulgata,vitam aeternam : quae opera nullo
modo peccata dicéda sunt. Verum fuperest vtLutheri obiectionibus refpódeamus.Primo
obiicit nobis illud Sapietis,Non est homo iustus in terra,qui faciat bonu,& non peccet.Fa EccFs.vif.
temur quide nullu esse sine dei gratia iustu,neq; i ustu sine dei adiutorio posse vitare omne
Q peccatum.Nam sicut gratia exigitur ad initium boni operis,ita etiam requiritur ad prose­
cutione.Quapropter quilibet homo quamlibet iustus si a deo nó fuerit adiutus,in postera
peccabit. Etq> huc sensum habeant illa verba Ecciesia% , colligitur ex prsecedétibus ver
bis,quibus sic dicitur,Sapiétia confortauit sapientem super decem principes civitatis, hoc
est,gratia dei magis confortat hominem A omne auxilium humanu*& caussam huius red­
dens jstatim fubiungirNon est enim homo iustus in terra qui faciat bonum, & nó peccet.
Ac si diceret, Inde convincitur gratia dei magis confortare hominem A omnes principes
mundi,quia adiutus gratia dei potest vincere omne peccatum:destitutus tamen dei gratia
etiam si auxilium omnium principum mundi habeat,nó poterit peccatum omne evadere.
Ex qua interpretatione patet Ecclesiasten nullo pacto aduerfari nostra? sententiae. Secundo
obiicit nobis illud beati Iohannis in eius prima canonica.Si dixerimus quia peccatum non ijJohan.i.
habemus,nos ipsos seducimus,&veritas in nobis nó est.Cui obiectioni respódemus multa
esse peccata venialia,a' quibus nullus quátuuis iustus liberatur,quin in multa illorú labatur;
quonia,vtait beatus Iacobus,in multis ostendimus omnes.non dixit,in omnibus offendi- jacobi ü¡
mus, sed in multismon tamen inde sequitur vt omne opus nostrum sit peccatum.Ecce Lu-
therum qui scholasticos theologos vocare solet sophistas, nue vno nugacissimo sophisma­
te nos decipere credit. Quis non videt huius collectionis fallaciam ? Omnis homo iustus
habet aliquod peccatum,ergo omne opus eius est peccatum. Sic Lutherus iuxta suam dia­
lecticam didicit ex particulari inferre vniuerfalem. Sic etiam accipiendum est illud Pfal.
Non intres in iudicium cum feruo tuo domine, quia non iustificabitur in conspectu tuo Psalti4*.
omnis viuens. Verum est certe nullum hominem si iuxta rigorem iustiti^ diuin^ examine­
tur,inueniri iustum,quoniam(vt ex lacobo Apostolo iam diximus) in multis offendimus
omnes. nullus ergo iustus inveniretur, si deus strictissime vellet examinare. At qualis est
ista collectio,Nullus homo reperietur iustus districte examinatus, ergo nullum opus ho-
£ minis est bonu?Omnis enim homo etsi habeat aliquod opus propter quod iustus dici nó
deberet: nó tamen inde oportet colligere vt omne opus hominis sit peccatum . Sic etiam
intelligendñ est quod Augustinus libro.ix.Confeffionum ait, \x (inquit) hominum vita:
quárikuq; laudabiii/i remota misericordia iudicetur.Vx vita: hominü dixit: & nó dixit,
va: omnibus hominum operibus: quoniam etsi nullius hominis vita sit adeo perfecta , vc
non habeat admixta plura venialia peccata,tamen multa sunt opera quse Augustinus pec­
cato carere non dubitatrquoniam in eodem loco beatus Augustinus de matre sua loquens*
dicit illam multa bona opera fecisse,propter qua: ipse reddit gratias deo. Alia etiam opera
illam fecisse fatetur qua: egentjnisericordia diuina,pro quibus se deum precari dicit. Ter-
z ii
 F.ALFONSI DE GASTRO, MÍNOR1TAE
Efaix.Ixüij tio nobis obiicit Lutherus Efaiam prophetam dicentem,Et facti fumus vt immudi omnes p
nos,& quasi pannus menstruatx vniuerfx iustitiae nostrx.Hoc Efaix testimonio fe trium-
phalle credit Lutherus,quoniam in vniuerfum opera nostra dañare videtur propheta, eu
omnes nostras justitias comparat panno menstruat^qui multis maculis respersus est. Veru
etsi illud Efaix testimonia in facie Luthero fauere videatur: tamen fi litera bene & prout
decet infpiciatur,apertistimé cognoscitur nihil pro Luthero dicere.Na illic propheta nó
suo nomine loquitur,sed nomine populimecetia toti9 populi, sed folii nomine populi If-
raelitici. Neceo nomine fic loquitur,vt ad omne tepus sua verba referat,sed folfi ad,illud
tépus quo propheta illa dicebat:quo temporeabüdabat peccatu in populo Israel: propter
quod deus permisturus erat vtin captiuitate duceretur.bloc ergo pr^uidés propheta , pre­
catur deu pro populo , & de illo tepore Ioquens ait, facti fumus immundi omnes, & quali
pánus menstruatae vniuerfx iustitix nostrae.Quae verba nomine populi fui protulit. Alio- q
Ibidem qui fi ad omnes referenda sunt verba illa,quomodo vera erunt qu£ fequfitur? Et cecidimus
(inquit)quafi folium vniuersi,& iniquitates nostrae quasi ventus abstulerunt nos. Non est
qui inuocet nomen tufi,qui consurgat & teneat te. Nunquid Efaias non inuocauit nomen
dei?Abfic vtquis hoc dicereaudeat.Si ergo haec verba ad Efaiam,& ad alios qui deu colue­
runt^ nomen eius inuocauerut, referri non postuntmec etiam alia quae Lutherus obiicit,
referri ad eos poterunt,cum omnia illa verba vno orationis decursu de eisdem personis di
cantur.Et quód illa verba sint referenda ad solum illud tempus captiuitatis, coniicí facilé
potest ex verbis quae parum infra fubiungic propheta dicens,Ne irascaris domine fatis, &
ne vitra memineris iniquitatis nostrae.Ecce respice,populus tuus omnes nos.Ciuitas fa n-
cti tui facta est deserta.Sion deserta facta est,Hierusalem desolata csttdomus sanctificatio­
nis nostrae, & gloriae nostrae, vbilaudauerunt te patres nostri, facta est in exustionem i-
gnis,& omnia desiderabilia nostra versa sunt in ruinas.Haec aure verba apertistimé dicun-
tur de captiuitate populi Ifraelitici,ad quod tempus reliqua verba illius capitis referuntur.
At ex hoc quod illo tempore omnes iustitiae fuerint sicut pannus menstruatae,nó licet col­
ligere ita elle omni tempore . Adde quod beatus Hieronymus refert illa verba este inter­
pretada de operibus factis ante Christi incarnatione,sub tempore videlicet legis Mofaic^,
& non de operibus factis sub lege euagelica,ira vt fi quis nunc sub lege euágelica ceremo­
nias legis veteris femare vellet,omnes iustitiae ejus er fit sicut pannus méstruatx.Etiustitias
legis veteris,fi ad iustitias nouae legis cóparétur,dicit eas debere dici immunditias.Ex qui­
bus omnibus conuincimus, illud Efaix testimonia nullo pacto fauere Luthero. Aduerfus
hunc Lutheri errorem scripsit egregie Iohannes Rostcnfis episcopus in sua astertione con­
futationis Lutheranx articulis duobus,videlicet tricefimoprimo,& tricefimofecundo. Seri
pfit etiam lodocus Clichthoueus in suo Antiluthero ,& Gaspar Sagerus Minorita in suo
Scrutinio diuinx feripturx, Conatu tertio.Et nos etiam adhuc aliquid dicemus infra in ti I
tuio de peccato,& in titulo de prxeepto.
Ecfida hxrcfis docet nullum opus este bonum,nifi fiat ex puro & sincero amore, qua-

S cunqj ex causta fiat,etiam spe mercedis seternx.Huius erroris author primus fuit qui-
Bugaurius. dam Bugaurius de monte Falcone,qui hoc doces in partibus Cataloni^,damnatu
cum suo errore per Sancium Tarraconéfem arcbiepifcopfi.Hqcrefcrfitur a fratre Bernar­
do de Lutzéburgo in suo catalogo h^reticoru . Hic error damnatur testimonio prophet^
PfaLcxviij, dicentis,Inclinaui cor meum ad faciendas justificationes tuas in sternum propter retribu-
Lucac.xvi. tionem.Et dominus eleemosynam persuadens ait,Facite vobis amicos de mammona ini­
quitatis,vt cfi defeceritis,recipiant vos in sterna tabernacula. Quibus verbis docet nos fa­
cere eleemosynam propter vitam sternam habendam.Et alibi f^pc postes aliquid prqcepe
rat,statim fubiunxic promistionem vit£ <°tern£ cuicunq; facienti illud,vt per spem pr^mii
Matth.iiij. alliceret homine ad opus pr^ceptum.Agite(inquit)pocnitentia,appropinquabit regnfi cq- £
lorum. At ii opus factum spe vit£ xternx,estet malum, Christus nó allicerer nos per spem
i Coiin vl Pr?m" a<^ ^ud faciédfi.Prqterea Paulus apostolus aicQuonia debet in spe,qui arat3arare:
& qui triturat,in fpefructus pcrcipiendi.Nó est ergo malfi opus quod fit fpc mercedis £ter
n^,q.5 cg° uó crediderim tale opus este meritorium,nisi a charitate procedat,quoniá cha­
ntas est radix a qua tota vis meriti oritur.Verum etsi tale opus quod prxeifein spe prxmii
fit,nó Iit meritorium,non tamen est malum.-quoniam ficutnec omne bonum opus est me-
ritorifi,ita nec omne quod á ratione meriti deficit,est malfi. Potest etiá aliquod op9 a' cha
ritate oriri, &q> agens illud,alliciatur ad illud operandfi pc^pem pr^mihita tamen q, li­
cet
 ADVERA vs HAERE. LIB. XI. DE ORATIONE. 179
A cet.praemio esset frustrad9,no cessaret ab opere,quonia operatur ex charitate,cjuis allicitur
ab spe pmii.Tale ergo opus sic factu erit bonu & meritoria,& facta spe mercedis aetern^.
Ertia h^refis docet esse hominis imperfecti exercere fe in operibus virtuosis:quapro-

T pter ait homine cum ad vltimü (latum perfectionis venerit,nulla bona opera debere
facere.Huius tádemetis erroris authores fuere Begardi & Beguinae.Lutherus tamen Begardi.
truculetior bestia,illorum haereticoru errore auget,dicens non solum homini perfecto,sed
nulli alteri homini esse necessaria opera ad vitam aeternam consequendam,quoniamfvt ait) 1
sola fides fine operibus fussicit. Verum húc eius errorem iam supra expugnauimus in titulo
dc fide haerefi.ii vbi ex sacris literis ostédimus opera esse cuicuiiq; homini necessaria vt vi­
tam aeterna assequi possit.Contra Begardos & Beguinas cócedétes opera esse necessaria bo
minibus imperfectis,no auté perfectis,est teílimonium quod Christus dedit de Ioháneba
V ptista,dicens,Inter natos mulierum nó furrexit maior íoháne baptista. Quibus verbis aper Matth,xL
té docuit Iohannem baptiilam ad eum virtutis gradum pcrucnisse,vitra quem nullus inter
natos muliera progressus eft. At de eodem Iohane baptista euangelifta refert q> fe exercue­
rit in operibus abstinentiae,& Chriftus illu laudauit coram Iudacis de admirabili illius tem
perátia & fortitudine,itavt nec aduerfis deprimeretur,nec prosperis erigeretur.Nó eft ergo
hominis imperfecti exercere fe in operibus ftudioiis.Praeterea Paulus apoftolus ait,Qui au
tem sunt Chrifti,carné suam crucifixerunt cum viriis & concupiscentiis.Homo ergo quan-: Calat.v.
tulibet perfectus oportet vt crucifigat carnem cum vitiis, alioqui no erit Chrifti. Quod fi
forte vim facere volunt in verbo praeteriti teporis,ita vt eos dicat Paulus ad Chriftum per­
tinere,qui iam crucifixerat carnem fuamrnon autem cos qui eam crucifigunt:quoniá tunc
cum operatur,eft dispositio ad perfectionemiquae tunc habetur cum fuerint opera facta,no
cum fiunt:hoc reiicitur eiusdem Pauli testimonio,qui de feipfo ait,Caftigo corpus mefi, & i.Cor.vl.
C in feruituté redigo,ne forte cum aliis praedicauerim,ipfe reprobus efficiar. Et hoc dicit ho­
mo ad tertium cael5 raptus,qui vidit arcana dei quae non licet homini loqui, homo inqua ij.Cori.xif*
electus a domino vt esset vas in quod deus infunderet oleu gratiae suae. Ifte caftigat corpus
i'uu,& non verentur impii Begardi asserere esse hominis imperfecti exercere fe in operibus
studiosis.Rursum,ipse Chriftus fons & origo toti9 perfectionis,iciunauit,& alia virtutis o-
pera fecit: nullus tamen citra impietate erit tam demens,vt Chrifto aliquam imperfectio­
nem impingat.Demum hic error damnatus eft inconcilio Viennéfi sub Clemente.v.cele-
brato:in quo dánati sunt octo Begardoru & Beguinarum errores,quoru vnus eft is de quo
modo loquutifumus.Huius autem concilii definitio habetur in libro Clementinarfi epi-¡
ftolarum titulo de haereticis,capitulo cuius initium eft,Ad noftram &c.

Oratio.
Vidam adeo tribuerunt orationi,vt dicerent eam solam sufficere ad vitam
aeternam habendam,etiam fi reliqua omnia deessent, & baptismus etiam.
Huius peltiferae haerefis author fuit quidam Adelphius ex haerefi Pfalliano-
rum,aut Messalianorum ,quod idem eft. Hic Adelphius (vt historia tri- Adelphius,
partita narrat capite vndecimo septimi libri) dicebat nullam vtilitatem ex
sancto baptismate baptizatis accedere, sed solam orationem studiosam inhabitantem dae­
monem effugare,quo eiecto per illam orationem ftudiofam,spiritus sanctus adueniebat,&
sensibiliter & visibiliter suam designabat praesentiam: & corpus tunc liberari dicebat ab o-
mni motu passionis,&animam a mala voluntate,ita vt nequaquam de cetero egeat neque
ieiunio macerante corpus,neq; doctrina refrenante.Dicebat etiam eu qui haec impetrasset,
£ no folu liberari á passionib9 corporis,sed ctiá futura praeuidere,&futura oculis cernere. An
autc hic error fuerit omnibus Messalianis communis,mihi non eft certum,sed suspicor ita Messaliani»
cssc.Ná historia tripartita in illo septimo libro cap.xi.de haerefi Messaiianoru disserés,so­
lé hoc dicit,cpFlauianus Antiochenus episcopus de hachqrefi inquires,accessit ad quenda
Adelphiü senem,qué haerefi McssalianonI infectum esse credebat,vt ab eo scirer quideom
doctrina contineret. Ab hoc aure Adelphio praefatus episcopus per blanditias & fictiones
quafdá extorsit ea quae nunc proxime narrauimus. Vnde coniicio hac fuisse citmiu Mef-
falianorum sententiam . Aduerfus hanc hatrefim nó eft opus disputare,quoniam etfi ora­
tio bona fit & meritorias] debite fiat,conftat tamen ex sacris literis eam solam non fuffi-
z iii
 f. alfonsí de castro, minoritae
ccrctcum alia multa prseter orationem dominus in lege praeceperit tanquam neceiTaria. Et p
nos supra in titulo de baptismo haerefi quarta contra hos MessaIianos,siue Pfallianos,pro-
bauimus baptismum eñe necessarium.Et in titulo de ieiunioostendimus ieiunii virtutes,&
eiusdem nccessitatem.Ex quibus aperte colligitur orationem solam non esse sufficientem
ad vitam aeternam consequendam.
Ecunda haeretis docet nuq effe cessandum ab oratione.Hanc hxrefim cóftat eife Mef-
PíáUiani.
Euchitae.
S salianorum,siue Pfallianorum.Nam Augustinus inlib.de h^resibus cap.lvii.dicitillos
tantum orare,vt eis qui hoc de illis audiunt,incredibile videatur.quapropter graece ap­
pellatur tvx«7a/,id est orantes.Huius haeretis non meminit Guido in sua summa de haere-
sibus,immo nec de Meffalianis in toto illo opere vllam fecit mentionem. Vt autem hanc
haeresim conuincamus,nó oportet multu sudare, quoniá apertiffimum eft nó effe possibi­
le vt homo semper oret. Nam necessarium eft dormire:quo tempore nullus orare poteft, q
quia tunc nullus eft mentis vtus,qui maxime in oratione exigitur.Nullus eft enim nii1 so­
Canti.v. lus Chriftus faluatornofter,qui vere postit dicere illud quod in Canticis habetur,Ego dor
mío,8t cor meu vigilat.Oportet etiá comedere & bibere,& pro his acquírédis labore ali­
que moderatu quanuis nó folicitudiné adhibere.Oportet etiam cura rei familiaris habere,
i,Timo.v. quoniá beatus Paulus de viduis loquens ait,Siqua vidua filios aut nepotes habet,discat pri­
mé domu sua regere ,& mutua vice reddere parétibus:hoc enim acceptu eft coram deo. Ec
paucis interiectis subiugit,Si qs amé fuoru & maxime domefticorácurá nó habet,fidé ne-
gauit,& eft infideli deterior. Et nó solú hoc in laicis hominibus eft necestariu,sed etiámcc
clefiafticis.Na inter alia q Apoftol9enumerat tanqui necessaria vt quis debite possit fungi
munere episcopatus,hoc quoq; addit,vt videlicet fit domui suq bene pr^positus.Siquis au
i.Timot.iij. terinquitjdomui su£ bene pr^esse nescit,quomodo ecclefiqdei diligeiiam habebit? At quis
nó videt quitu impediat ab oratione,illa rei familiaris cura? Taceo de cibo & potu,quoniá
cfi hipercipiutur,null9 patet orationi locus,pfertim vocali,de qua hi Meffaliani(vtcóiicere
possum)loquutur.Ná alia ratione q intra cordis latebras formatur,etiam comedes & bibes
Exad.xiiip quisq; orare poteft.Sic eni orabat Moyses,cui taceti dixit domin9,Quid clamas ad me? Cia
^ mabat ení corde,quiuis tacebat ore. Cu ergo quis comedes aut bibes,aut quoduis aliud o-
pus ages,deu cogitat pro cui9 amore illa operatur,tuc veré orat. Quapropter beat9 Paulus
i.Gor.x. monebat Corinthios,dices,Siue ergo manducatis,fiue bibitis,vel aliud quid facitis, omnia
Goiofl.iij. g}Qr ¿ei facite.Et ad Coloss.fcribés iteru ait,Omnia qcuq; facitis in verbo aut in ope-
§ e re,omnia in nomine domini noftri Iefu Christi,gratias agentes deo & patri per ipsum. Et
w<;8.Theil.y. ^oc ro0d0 intelligcdu eft id quod Paulus alibi dicit,Sine intermissione ora te. Ita vt is di-,
^/'"^atur fine intermissione orare,qui omnia q facit,in gloria dei facit. Alias ení nó esset possibi­
le fine intermissione orare.Núquíd fine intermissione possumus genu flectere, corpus pro­
sternere, man9 leuare,voces formare,vt de hoc dixerit Paulus,fine intermissione orate?Ve I
rum aliud nobis obiiciut testimonié Messaliani, quo nos vrgere putát. Ná faluator noster
Lucxxviij. apU(j Luca ait,Oportet semper orare,& nó deficere.Ex quo loco Messaliani colligét néq
esse cessandu ab oratione.H^c tam6 Christi verba nihil illis suffragatur, quoniá non ita vt
putat,sunt accipiéda.Auguft.ín lib.de hqrefib.ad Quodvultdeu cap.lvii.dicit illa verba fic
esse intelligeda,vt nulla dies abfq; oratione intermittatunita q? Augustino idé eft semper
orare,& fine intermissione orare,&qualibet die orare.Eodem modo illa Christi verba &
similiter illa Pauli ex prima ad Thessalo.epift.interpretatur beat9 Anfelmus in cómétariis
super epift.Pauli.Beda tamé in expositione super euangeliú Luc^,duplicó expositione tri­
buit illis verbis,fic dices,Quis auté poteft ita femp orare, Lc fine defectu & fine intermis­
sione peibus insistere,vt nec alimété fumedi aut dormiédi tépus habeat?Aut ergo dicédé
esteéíemg orare,& fine defectu vel intermissione,q horis canonicis iuxta ritu ecclesiasti­
ca: traditionis psalmodiis &precib9 cótinuis domina rogare & laudare nó desistit. Et hoc g
Píál.xxxiji. eft qd Pfal.dicebat,Benedicá dominé in omni teporessemp laus ei9 in ore meo. Aut certe
omnia q iuftus fecudu dominu gerit & dicit,id oratione esse reputadu.H^c Bcda. Verum
etfi horu clarissimoruviroru expositiones mihi placeátralitcr tamé &(mea quidé fentétia)
melius forte videtur illa verba posse inteiligi,q> videlicet Chriftus & eius apoftol9 in illis
verbis vfi fuerint quadá hyperbole ad re cxaggerádá, ficut & alias fqpc in sacris literis illa
figura reperitur:quoniá (vt ait beatus Augufti.in lib.de doctrina Christiana}sacra scriptura
qua: instar cora unis locutionis scripta eft,eisdem vtitur tropis & figuris quibus communis
modus loquédi vtitur. Et vt res fit apertioryvnu & alterum exemplum proseri ex sacris lir
 ADVERSVS H AÉRE. LIE. XÍ. DÉ ORATIONÉ. iSd
A teris,in quibus haec hyperbole reperitur Jn actis Apostoloru describens illa historia aduén Actuütii.ij
tum spiritus sancti,Se volens innuere multitudine gentium Se nationu qua? tunc erat Hie-
rosolymae,ait,Erant autem in Hierusalem habitantes Iudaei viri religiosi ex omni natione
quae sub c^lo est.Quod nisi hic admittatur hyperbole,erit necessaria fateri tunc fuiste Hie­
rosolyma; Hispanos,Gallos,Anglos, Scotos,Aethiopes,Siculos,Balearicos,Sauromatas^-
liásqj innumeras nationes,quas vix Niniuc qu$ ciuitas erat magna itinere dierum tria, ca­
pere potuisset, nedu Hierosolyma,quq paruú aut mediocre oppida eranSimiliter Christus
voles nobis suadere vt q secrete &absq; omni iactátia fieri posset, eleemosyna daretur, di- Matth vi.
xit,Te aute faciente eleemosyna,nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua* At cu eadem in
Vtraqs manu sit anima.fieri nó potest vt sinistra nesciat quod dextera facit.Sedest ibi qua­
dam hyperbole,siue quidam excessus ad rem magis cómendádam.Ita etiá Christus vt no-
£ bis frequentia orationis cómendaret,dixit, Oportet femper orare, hyperbole quadamvfus
femper pro frequeter accipies.Eadem hyperbole vfus est Paulus dices,Sine intermissione i.Timo.v*
orate.Aliás enim fieri no posset vt femper & sine intermissione oraremus, quibus necessc
est comedere,& bibere,& dormire,curam rei familiaris habere,aliáqj multa facere sine qui­
bus in hac misera vita esse no possumus, quoru aliqua orationis attentionem minuat, alia
in vniuerfum tollunt.Nec est quod amplius aduerfus hanc hasresim disputemus.
Erda haeresis est quae cu his duabus praecedetibus ex diametro pugnat: quoniá docet

T oratione esse prorsus inutile,nulliusqj virtutis.Hqc haeresis plures habet fautores:qui

quáuis nó eadé via incedant, omnes tarne ad huc tendat scopa , vt orationis virtute
minuat,& prorsus eneruet.-Pelagius enim teste Augustino in libro de haeresibus, dixit ora- Pelagius,-
tiones quas facit ecclesia pro infidelibus & aliis peccatoribus vt cóuertátur, siue pro fideli­
bus vt perseueret,frustra fieri,quoniá ad illa omnia sufficere dicebat nostri arbitrii liberam
C potestate,& ita nó esse opus á deo petere, qu^ nos ipsi cófequi possumus.Sed huius haeresis
fundamétu iá supra omnino euertim9 in titulo de gratia h^.resi prima, ideonó est opus vt
Pelagia itera in hác cótétioné vocemus. Hoc sola de Pelagianis dicere decreui,q> isti sunt
sicut antiqui gigátes,qui(vt Ecclesiasticus ait)no exorauerutdeu pro peccatis fuisddeo de- Ecctixvu
structi funtcófidentes suae virtuti.Sút alii qui aliud nó minus perniciosum i ecere fúndame-
tu,super quod hac pestilente fabrica aedificare conámr.Petrus enim Abastardas, & Iohanes Eerrus
Vvitcleff,& Iohánes Huss,& Martinus Luther9,dicat omnia necessitate absoluta fieri,neq;
posse aliter fieri q fiunt.Ex quo putrido fonte hic nó minus vitiatus riuulus scaturit:super- vvitcleff.
fluas videlicet & inanes esse orationes qu£ ad dea mittatur: quoniá si omnia necessitate ab- io.Huss.
soluta fiunt,frustra quis dea orat pro ea re,qu£ si futura est,etiá si nó oret,eueniet:& si futura Lutheras¿
nó erat,etiam si oret, nunquam eueniet.Hac ergo ratione multi ex Lutheranis é castris suis
prorsus eieccmt oratione tanqui penitus inutilem.Lutherus tame oratione probat:quain
D re minime sibi costar, cú alias dicat omnia ex necessitate absoluta euenire. Aduerfus hanc
'haeresim tot sunt sacrae scripturae testimonia,tamqs aperta,vt mira sit homine in sacris lite
risvel mediocriter versatu,in eam fuisse prolapsum,nisi talis sit qui sacris literis detrahere
velit.Illud in primis est apertissima,quod ipse veritatis magister docuit nos orare. Ná cu
dixisset nó esse opus multiloquio in oratione,postea fubiuxit modu quo orare debeam^di
ces:Sic ergo vos orabitis, Pater noster,q es in c^lis,sanctificetur nomé tun,adueniat regna Afatth.vh
tua &c.Sires inutilis esset oratio,frustra nos docuisset Christus modu quo orare debemus.
Nec soló nos orare docuit verbo,sed etiam opere: quoniam ipfemet faepenumero orauit,
immo vt verius dicá,tota eius vita fuit qu^dá perpetua oratio. Na assumptis Petro,Iacobo Lucae ix.
& Joháne fratre eius,ascendit in montévt oraret,& facta est dum oraret,species vultus eius
altcra.Etcu mors eius instaret,acerbitatem illius reformidans,procidit in faciem suam orás
& dicens-Pater mi,si possibile est,transeat á me calix iste.Et illi qui aduentum spiritus san Maith.xxvi
£ cti expectabant,omnes erant vnanimiterperfeuerantes in oratione. Quomodo ergo inu- Actuum,i.
tilis céfebitur oratio,quae viá parat spiritui sancto,vt ad nos venire dignetur?Cu Christus
Saluator noster eiecisset de corpore cuiusdam hominis daemonia quod discipuli eius prius
nó potuerat eiicere,dixit discipulis suis, Hoc genus nó eiicitur nisi per orationem & iciu- Matth.xvtp
nium . Magna certe est virtus quae daemonia eiicere valet,Prqterca cum Paulus & Silas in
carcere adorantes laudarent deu,subito terrae motus factus est magnus, ita vt mouerentur ActuLvi.
fundamentacarceris.Rursum,Beatus Iacobus in sua canonica epistola piares orationis vir­
tutes enumerat.Tristatur aliquis vestrúfinquit ille)oret ^quo animo,& pfallat.Ecce ad de- Iac°bsv>
pellenda animae tristitiá.Postea subdit,Infirmatur quis in vobisiinducat presbyteros eccle-
z ilii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MÍNORITAE
siac,& orent super eum, vngentes eum oleo in nomine domini, & oratio fidei saluabit in- £
firmum. Eccc qualiter oratio prodest ad salutem corporis acquirendam.Sed audi iam quid
Ibidem, dicat de salute animae.Cofitemini (inquit)alterutrum peccata vestra,& orate pro inuicem,
vt faluemini.Multum enim valet deprecatio iusti assidua.Erubefcant iam impudetes hae­
retici detrahere orationi,dicentes eam nihil valere,quam Iacobus apostolus multum vale­
re afierir.Et quo sententiam suam astruat,testimonio & exemplo Helfac prophetae eá con-
iij.Rc.xvij. firmat dicens'Helias homo erat similis nobis passibilis,& oratione orauit vt nó plueret su­
per terram,& non pluit annos tres,& menses fex.Et rursum orauit,& caelum dedit pluuia,
& terra dedit fructu fuu. Vides iam quanta fit orationis virtus,quae intra caclu pluuias con
tiñere,& inde eas deducere valet. Demum vt paucis virtutem orationis cócludamus,Chri-
Matth.xxi. ftus faluator noster ait,Quaecunque petieritis in oratione credentes,accipietis.Christus tá-
ti facit orationem,vt fi comitem habuerit fidem,eam sufficere dicat ad impetranda omnia q
quae petiuerimus:& haeretici non verentur dicere illam nullius este momenti. Post h^c tam
Concilium aperta testimonia extat de hac re ecclesiae definitio. Nam cócilium Toletanu quartum ca-
Toktanü. pite nono suorum decretorum de oratione dominica differes,postquam pr^ceperat vt sin­
gulis diebus a quolibet sacerdote dicatur,virtutem illius orationis explicans ait, Delet ergo
haec quotidiana oratio minima quotidiana peccata:deiet illa a quibus vita fidelium etiam
scelerate gesta,poenitendo in melius discedit mutata.Ergo ficut Christus pr^cepit,fic apo­
stolus monuit. Et quemad moda doctores Ecclesiastici instituerut, quia quotidie vel cogi­
tatione vel verbo delinquimus,quotidie & hanc orationem effundere in cóspectu dei de­
bemus. Quisquis ergo sacerdotum vel subjacentium clericorum hanc orationem dominica
quotidie aut in publico aut in priuato officio pr^terierit,propter superbiam judicatus or-
Concilium dinis fui honore priuetur.H^c concilium Toletanum. Et cócilium Mileuitanum eap.viii.
Mileuúanú fiiorum decretorum contra Pelagium fic ait,Item placuit vt quicunque verba ipso domi- y
nicae orationis vbi dicimus,Dimitte nobis debita nostra,ita volut á sanctis dici,vt humi­
liter & non veraciter hoc dicatur, anathema fit. Quis enim ferat orantem,& non homini­
bus sed ipsi domino mentietemPqui labiis fibi dicit dimitti velle,& corde dicit,quae fibi di­
mittantur debita non habere?Haec concilia Mileuitanu.Ex cuius definitione haec duo col-
. . -ffl / ní ligimus,Vnum est quod omnes quandiu in hac vita fumus,fubiacemus peccatis. Alterum,
nniJÁJcíi^ quod ad hoc vt illa dimittatur, dominica oratio prodest,in qua dicitur,Dimitte nobis de­
bita nostra.
Varta hqrefis afferit orationes quae vni personae specialiter applicatur,non plus pro
deffe illi quam fi generaliter pro omnibus fierent. Huius haerefis author est Iohan­
Iohannes
nes Vvitcleff, dicens non este orandum pro aliqua particulari persona , quis
V vitcleff,
(vt dicit) oratio quae pro vno solo fit,non plus prodest illi quam aliis. Hanc h^refim ipse
Iob.4z. deus ore suo damnat,qui pr^cepit EliphatThemanit^ vt rogaret Iob quatenus ille rogaret I
deum pro ipso,&pro aliis duobus amicis suis,qui deum offenderant eo quod fic acriter re­
prehenderant Iob . Et dominus (vt scriptura testatur) conuerfus est ad poenitentiam Iob
cum oraret ille pro amicis suis. Pr$terea,cum Petrus Apostolus effet in carcere, oratio fie­
bat fine intermistione ab ecclesia ad deum pro eo , & tádem oratio ecclefi^ profuit Pe­
tro,quoniam misit dominus angelum fuum,& liberauit eum de carcere,& de manu Hero­
dis^ de omni expectatione plebis Iud^orum.Nec tamen illa oratio fic profuit omnibus
aliis qui fuerant carceri mácipati. Aliquid ergo plus prodest specialis oratio illi pro quo fit,
quam aliis.Rurfum,Beatus Paulus Thestalonicenfibus scribens dicit fe pro illis oratione
i.Tluflf.i, feciffe. Gratias (inquit) agim9 deo femp pro omnib9 vobis,memoria vestri facieses in ora-
tionib9 nostris fine intermistione. Si ^qué omnibus prosunt orationes, quo fine Paulus fic
. .
aperte iactauit fe feciffe memoriam Thestalonicenfium in suis orationibus ? Deinde ipfe-
met Paulus fqpe exhortatur,rogat ,pr^cipit fieri orationes speciales tum pro fe, tum pro A
Roma. xv« aliis.Obsecro ergo vos fratres (inquit ille) per dominum nostrum Iefum Christum, & per
charitaté sancti spiritus, vt adiuuetis in me orationibus vestris pro meaddeum.Etali-
ij.Cor r. bLQuoniam & adhuc eripiet de periculis, adiuuantibus vobis in oratione pro nobis. Et
Coloif.iiij. rursum,Orationi instate vigilantes in ea'in gratiam actione,orantes fimul & pro nobis,v$
deus aperiat nobis ostium sermonis ad loquendum mysterium Christi.Et in alio loco,0-
ij.Theff.ijj rate pro nobis, vt sermo dei currat,&clarificetur . Et existis duobus vltimis testimoniis
sumpta est in tora catholica ecclesia consuetudo illa inuocandi virgine deiparam in initio
cuiKivvh
itfip CsfASCt- cuiuslibet praedicationis verbi dei,quatenus ipsa dignetur rogare deum vt aperiat praedi-
" catori
 ADVER. HAERÉ. LIB. XL DE ORDENÉ. iÜ
A catori ostium ad Ioquédú,& aliis ad audiendu mysteriú Christi. Frustra Paulus toties pro
fe petit orari,fi omnia orationes aeque illi prodeste poterát.Et pro aliis etiá speciales mo­
net fieri orationes,dices,Obsecro primú omniu fieri obsecrationes,postulationes, gratia­
rum adtiones pro omnibus hominibus,pro regibus, & omnibus qui in sublimitate consti­
tuti funt,vt quietam & tranquilla vitam agamus in omni pietate.Ideo praedicatores verbi
dei Paulum in hac parte imitantes,in suis praedicationibus hortantur popula vt speciales
deo offerat orationes pro rege aliisq; principibus & praelatis ecclesiasticis,vt nauiculá quae
in hoc mari magno & spatioso ia¿taturflu¿tibus,ad optatum portu perducant.Demum ex Cdticilitirrt
xlv.articulis Iohánis Vvitcleff in cócilio Constatiensi sessione octaua damnatis decimuf- Coftamicfe
nonus hic est,quo sic ait,Speciales orationes applicatae vni personae per praelatos vel reli­
giosos,non plus prosunt eide quam generales,caeteris paribus. Qui articulus simul cu aliis
B eiusdem Vvitcleff vna super omnes lata sententia ibidem damnatus est.

Ordo (aeramentum.
Ix vnum aut alterum est sacramentum cui Lutherus non detraxerit.quaeda Luthcrtif,
illorum negat este facramenta:alia dicit non conferre gratiam :alia insuper
vilipendit.Ordinem aute sic tractat,vt illum ab ecclesia procul reiicere co-
«a netur.Dicit enim ordinem neque esse sacramentum, neque gratiam con-
ferre,neque in eo este aliquam imparitatem, vt vnus ordo sit alio & digni­
tate & potestate maior,sed omnes christianos dicit esse in eodem ordinis gradu. Haec er­
go tria fuccessiue expugnare oportet.Primo ergo Lutherus dicit ecclesiam Christi igno-
C rare sacramentum ordinis.Nam iuxta eum,sacramentum ordinis nihil aliud est quam ri­
tus quidam eligendi concinnatorem in ecclesia: quapropter asserit eum qui non praedicat,
nó este sacerdotem,nisi aequiuoce,quemadmodum homo pictus est homo. Ordine deniqj
ipsum dicit esse figmentum ex hominibus natutp,nihil de re ecclesiastica & de sacramento
intclligentibus.Primo ergo ostendere volo,in collatione ordinis gratiam conferri:deinde
ostendam ex sacris literis huius rei esse aliquod signum fensibile.ex quibus duobus conclu­
detur ordinem esse sacramentum .Gratiam conferri suscipienti sacrum ordinem, aperte o-
stenditidquod Paulus Timotheo scribens ait,Noli (inquit)negligere gratiam quae data est i.TimoJiijv
tibi per prophetia cum impositione manuum presbyteri. Quibus verbis Paulus fatis aper-
té ostendit Timotheum suscepisse gratiam cum promotus fuerat ad ordine sacerdotii. Et
in posteriore epistola quam eidem Timotheo scripsit,iterum pro hac re testimoniu dicit
in hunc modum,Admoneo te,vt resuscites gratiam dei quae in te est per impositione ma- *1 Timo,i.
D nuum mearum.Praeterea ex vetustissimo ecclesiae ritu ab apostolis orto femper obferuam
est,vt tam ordinans quam ordinatus,praesertim in sacris ordinibus,ieiunus ad ordines ac­
cedat. Et hoc scriptura ipsa testatur, quae refert apostolos ieiunanres & orantes imposuisse Actuii. xirj»
manus Paulo & Barnabae,quos ex praecepto spiritus sancti mittebant ad pr^dicandu euan-
gelium.Si in collatione ordinis nulla infunderetur gratia, nó esset opus tanta praeparatio­
ne. Sed quia certo credebant apostoli gratia spiritus sancti conferri iis quos ad ordines sa­
cros promonebant,ideo ieiunabant & orabant,vt vel sic pararentur ad gratia spiritus san­
cti recipiendam:quemadmodum olim cum aduentum spiritus sancti expectabát,perfeue- ActuumL
rabant vnanimes in oratione.Et hanc ieiunii causam assignat Leo papa huius nominis pri
mus:cuius verba quoniá alteri proposito etiam deferuiut,infra citabimus.Et beatus Augu­
stinus in libro quaest.veteris & noui testamenti,qu$stione.xciii.(modo is liber sit Augusti­
ni) hoc etiá apertissimé docet. Verum quia supra in titulo de Melchifedech apertissime co
E uicimus illud opus non esse Augustini,ideo illa verba citare contempsi.Si quis tamen sibi
fidem facit librum illum esse Augustini,locum illi signaui in quo illam sententiam inueni-
at.Ecce ergo ostendimus in collatione ordinis gratiam conferrimunc opus est vt ostenda
mus in tali collatione esse aliquod signum exterius sensibile. Hoc autem clarissime osten­
dunt illa Pauli verba ex epistolis eius ad Timotheum nunc proxime citatis, quoniam ex
illis patet eum qui alium ordinabat, manus illis imponere,per quam manuum imposi­
tionem ordinem alteri conferebat.Quod ex aliis pluribus scripturae locis etiam colligitur.
Paulus enim admonens Timotheum ne leuiter aliquem ad sacerdotium promoneret, quin i.Timo'.v;-
prius diligenter persona: meritum examinaret,sic ait,Manus citó nemini imposueris. Et esi '
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
apostoli septem viros ex multitudine discipulorum electos,fecerunt diaconos,orantesfvt F
Actuum.vi. historia apostolicajimpofuerunt illis manus.Ecce iterum cum ad diaconatum promo
uent Apostoli,faciut orates,queadmodu cum Paulo & Barnaba? imponunt manus,quia vi-
Concilium delicet gratia in tali promotione erat cóferenda. Cóciliá Carthaginéfe quartu capitibus.L
Carthagi> ii.iii.&.iiii.decernit episcopum,presbyterum,& diaconum debere ordinari per manuií im-
nenfc, positionem. Et ex hoc signo quo Apostoli vfi sunt, etiam persuaden potest gratiam cófer-
ri in susceptione ordinis: quoniam non est vero simile,manus fuisse ordinatis impositas
ab Apostolis,vt corpus inani contactu attrectarent,& nulla spirituali gratia prodessent ani
mse. Pari! enim proderat corpori manus imponere,fi ex hac manus impositione nihil ani­
ma proficere debebat.Si ergo in ordinis susceptione cófertur gratia,&sub aliquo signo sen­
sibili , conuincitur inde ordinem este sacramentum. Et vt ostendamus hoc non este re­
cens scholasticorum theologorum inuentum, aliquot vetustorum doctorum citabo testi- G
Leo papa. monia.Leo papa in epistola nona quae estad Diofcom Alexandrini! episcopum,dicensor
dincm debere conferri & suscipi a ieiunis,fic ait* Nam praeter authoritatem consuetudinis
quam ex apostólica nouimus venire doctrina, etiam sacra scriptura manifestat, quod cum
apostolum Paulum & Barnabam ex praecepto spiritus sancti ad euangelium mitterent
praedicandum,ieiunantes & orantes imposuerunt eis manusivt intelligamus quanta dan­
tium & accipientium deuotione curandum fit,ne tantae benedictionis sacramentum negli­
gentes videatur impletum.Haec Leo papa huius nominis primus,vir sanctitate perinde ac
doctrina illustris.Ex quibus verbis duo colligimus,videlicet quod ordo fit sacramentum,
& quod in eius collatione conferatur gratia,quoniam ideo dicit ieiunium & oratione pro­
cessisse,vt digne recipiatur benedictio quae in tali sacramento confertur.Augustinus de ba-
Áugustin*. ptifmo córra Donatistas,de eodem baptismo & ordineloquens fic ait,Vtrunque enim sa­
cramentum est,& quadam consecratione homini datum.illud quum baptizatur, istud quu H
ordinatunideo non licet in ecclesia catholica vtruque iterari.Et pauló póst, Neutri sacra­
mento facienda est iniuria. Et addit de sacramento ordinis, Sicut non recte habet qui ab
vnitate recedit,sed tamen habetisic eciá non recte dat qui ab vnitate recedit,& tamen dat.
Et rursum ad vtrunque reuerfus fubiungit,Non ergo ideo non sunt sacramenta Christi &
ecclesia?,quia eis illicite vtuntur non modo haeretici,sed etiam omnes impii: sed illi cor­
rigendi sunt, & puniendi: illa autem sunt agnoscenda , & veneranda. Haec Augustinus.
Quibus verbis non semel fatetur ordinem esse sacramentum. Iam credo quisque videt
quam effronti audacia iactauerit Lutherus ecclesiam Christi ignorare sacramentum ordi­
nis, nouamqs esse eius inuentionem,cum ex Augustino & Leone papa claré constet ordi­
nem esse sacramentum . Neque Augustinum aut Leonem ab ecclesia Christi abigere po­
test , quos eadem ecclesia velut sanctos cenfuit esse venerandos: neque eos dicet recentes
theologos,prout solet,nisi talem se existimet,vt ei mille anni sint tanquam dies hesterna I
qua? pra?teriit.Hocfolum ergo supere st nobis probandum,vt videlicet ostendamus non o-
nmes ordines esse pares inter fe,fed esse diuerfos intra hoc sacra metum gradus,ita vt vnus
ordo fit alio dignitate & potestate maior.Omitto hic minores ordines,quoniam etsi de il
lis apud vetustos authores non parua fiat mentio , tamen plures theologi non admittunt
minores ordines intra sacramentorum numerum: quapropter nec etiam vocantur ordines
facririmmo de fubdiaconatu Hugo de sancto Victore censet nó esse facrametu,quauis alii
intra sacramenti limites eum collocent.. De haere nónihil supra tetigimus in titulo deepi-
Actuu.vi. fcopis:quo loco ostendimus episcopum ex Christi institutione esse dignitate & potestate
maiorem simplici presbytero. Diaconos apostólica historia narrat fuisse ab apostolis ordi-
natos.Immo de aliis omnibus ordinibus,constat fuisse in ecclesia eorum officia & nomina
ignatius, tempore apostolorum. Nam beatus Ignatius discipulus sancti Iohannis euangelista? in epi­
stola ad Trallianos extollit dignitatem episcoporum,presbyterorum,& diaconorum.Et in j£
epistola ad Antiochenses haec verba refert * Saluto sanctum presbyterum vestrum , salu­
to sanctos diaconos, saluto fubdiaconos,lectores,cantores,ostiarios,laborantes,exorcistas,
atque cófessores.Haec ille.Canones apostolorum videntur etiam innuere discrimen inter
episcopum & presbyterum,diaconum,subdiaconum,lectorem,& cantorem.Hoc patet ca
none.xliL&.xliii. At apostolorum canones per Clementem traducti, tantae fune authori-
Con ilium tati^ bcatos Damascenus illos inferat catalogo librorum canonicorum sacra? scriptura?»
CanhaS™ erS° *am bu*c negoc*° imponamus,producere oportebit testimonii! cócilü Car-
mnfe 8 thaginéfis quarti,quod omnes ordinis gradus describit,& modum quo illorum ordinatio
facienda
 AD VER. HAERE. US. XI L DE PAPA iU
£ facienda sit,dccernit.Nam capitibus primo & fecundo suorum decretorum assignat moda
quoordinldus fit episcopus,cap.iii. agitdeordinationepresbyteri,cap.iiii. de ordinatione
diaconi,cap.v.de ordinationefubdiaconijcap.vi.de ordinatione acolythi, cap. vii. de or­
dinatione exorcista?,cap.viii.de ordinatione lectioris,cap.ix.de ordinatione ostiarii. Quo­
rum omnium decretorum verba citare omisi caufla prolixitatis vitanda?,fatis existimans
ostendislc locum lectori.Qui de hac re amplius noffc cupit,legat.Hugone.ru de sancto Vi-
¿tore Hb.ii.de sacramentis,parte tertiarquo loco doctor ille nó spernenda? authoritatis de
singulis ordinibus pertractat, eorum omnium potestatem & ordinationem declarans .Ex
his qua: diximus,conuidus remanet Gra?com & Valdenfm error.Valdenfcs ení(vt Guido Valdense&
illis impingit)dixerunt esse tantum tres ordines in ecclesia, diaconum videlicet,presbyte­
rum,& episcopum. Verum Aeneas Syluiuslib. de origine Bohemorum cap. xxxv. errores
g Valdenfium recensens,nuq huius erroris meminit,immo aliti illis tribuit qui cu hoc velut,
cx diametro pugnare videtur. Ait enim illos fensisse,episcopum non este dignitate aut po­
testate superiorem alio quocunq; presbytero.de qua re supra in titulo de episcopo difputa-
uimus.Gra?ci iuxta eundem Guidonem post ordines sacros nullum ex minoribus ordini- Graed»
bus admittunt pra?ter lcóloremralios auté,videlicet ostiarium, exorcistam Se acolythu di­
cunt non debere inter ordines numerari.Nostameniam ostendimus eorum nomina Seos
ficta fuiste á tempore apostolorum in ecclesia,Se modum ordinationis eorum fuisse in con
cilio statutum: quapropter nó est quod amplius de hac re disputemus.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, SAMO-

RENSIS, ADVERSVS OMNES HAERESES
G Liber XII.

Vtherus,qui toties a nobis prostratus eít,solo papa? nomine audito recu- LutheruSi
perat vires,vt denuo poflit nobifeum de hac re congredi. Adeo nanque
papae odium imbibit,vt etiam fi in cineres redactus fuerit, ad papam in­
fectandum rcuiuifcas.Omnium enim suorum scriptorum scopus is vnus
est,papam videlicet á sua sede deiicere:omnem potestatem quam a deo
in terris recepit,illi adimere: & vt hoc cósequeretur,nihil intentatum re-
iiquit:nullum non mouit lapidem.Nam pro hac sola re tuenda totam ec
clefia: domum cuerrerecurauit. Quod autem ex odio papa?,St non ex zelo id fecerit,inde
coniiciet quisque,fi rerum ab eo gestarum ordinem plene nouerir. Cum enim is Lutherus
aliqua a vera fide aliena docere tentaflet,fuit de hac re a Leone decimo,qui tunc vniuerfali
ecclesia?praesidebat,admonitus:cui admonitioni cu idem Lutherus obedire contepfilfet,
Leo decimus velut bonus pastor huc Lutherum excommunicatur,Sc velut putridam ouem
ab ecclefi^ ouili eiecit,ne reliquas attactu suo inficeret oues.Qua de re factum est vt Luthe­
rus qui antea primatum Petri & successoris eius probauerar,& libris editis docuerat: post
hanc in eum latam excommunicationem vfqueadeo papatui detrahat, vt non fit cótentus
illius potestatem minuere,sed etiam illum acerbissimis couitiis afficiat,& cótumeliis atro­
cibus infectetur. Dicit enim pontificii nomen inane prorsus eiTe,necre quicquam aliud es­
se quam regnum Babylonis,Lr potentiá Nemroth robusti venatoris:quoniam mera tyran-
E nide factum este ait, vt papa super alios episcopos fuerit exaltatus. Hinc ergo cóiicere licet
quo spiritu Lutherus ducatur,qui in tractáda fide catholica magis affectu quam ratione re­
gitur. Huius tamen erroris primus author non est Lutherus.Primo enim ille serpens anti­
quus hunc errorem persuasit Gra?cis,qui ab ecclesia? vnitate separati sunt propter errores
Nestorii,Diofcori,Euticctis:quonia Nestorius in Ephefina synodo,Diofcorus vero & Eu-
tices in Chalcedonenfi damnati sunt.Eadem ratione Armeni ab ecclesia? vnitate fe fubtra- Armcnl
xerunt,quod videlicet concilii Chalcedon ensis decreta recipere contempserunt,&ab hoc
tempore obedientiam Romano pontifici negare coeperut vfque ad tépus Eugenii quarti,
guo tempore celebratum est concilium Florentia?,ad quod confluentes Gra?ci & Armeni,
 F. alfonsí de castro, minoritae
post longam de hac re cum Latinis habitam disputatione, tandé veritatem plene cogno­
scentes,ecclesiae Romanas te subdiderunt.Poft Graecos & Armenos venere impii & idiotq
Valdenfes, Valdenfes nihilo minus omnibus episcopis inimici,quam Graeci & Armeni fuerant Ro­
mano pontifici-Hi enim Valdenfes docent omnes presbyteros esse pares, neq; vnum eñe
Maríilius alio potestate fuperiorem.Valdenfibusin hac parte consentit quidam Marfilius Paduanus.
Paduanus. De Iohanne Vvitclcff & Iohanne Huíí non est opus dicere,quoniam ille in verba Valdé-
I ohannes fium,& hic in verba Vvitcleffi iurasse vide tur.Istorum ergo omnium communem errorem
V víteles?,
lo,Huís. iam diu fepultum Lutherus hoc nostro feculo ab inferis reuocauit,vt faciliori modo quas
conceperat haereses docere postet.Nulia est eni alia via apertior ad haereses introducidas,
Ü primatum Petri ab ecclesia sub traxeris. (Quapropter omnes oportet adhibere huic oper^
vires,vt aperte primatum summi pontificis ostédamus,ne via pateat haereticis ad suas hL-
retes introducendas. Pro hac reapertura testimonium est id quod dominus dicit Petro,
Matth.xyi. Tu es Petrus,& super hanc petram aedificabo ecclesiam meam,& portae inferi pó prasuale-
buntaduerfus eam.Lt tibi dabo claues regni caelorum:& quodcuqsligaueris super terram,
erit ligatum &in caelis:& quodeunq; solueris super terram,erit solutum & in caelis.In qui­
bus verbis multa sunt quae primatum Petri manifeste docere vrdentur.Primo quod muta­
to nomine Simonis eum nomine Petri vocauit,quae res fine grandi mysterio cotingere no
potuit.Nunquam enim deus nomen nonum alicui homini indidit,quem non magnis do-
nastet beneficiis,& ad altam quandam extulisset dignitatem.Sic enim in veteri testameto
Gene.xvip Abrahae & Sarrae,quos fadurus erat in gentem magnam,& ex quibus Christus secundum
Gcn.xxxij. carné propagandus erat,nomen a deo tribuitur nouum. Sic etiam Iacob quoniam fortis fue
rat contra deum,mutato nomine Iacob vocatus est Israel.Et vt ad nouum testamentum ac-
Marci.ii}» cedamuszlacobum Zebedei St iohanem fratrem eius vocauit Christus Boanerges, hoc est
filios tonitrui.Hos autem duos fratres quantum prae caeteris Apostolis post Petrum extulc- H
Matth.xvtf, rit,ipsa euangelica historia apertissime docet. Nam hos duos (¡muí cum Petro assumpsit in
Lucg.vin. testes suae gloriosae transfigurationis.Hos solos permisit intrare domum iairi archisynago-
Matexxvi 8' cum illius filiam suscitare voluit. Et quum passione sua instate oraret,hos etiam assum­
psit fecu: vt vel inde conficere possimus no fine caussa istis noua iliu tribuiste nomina. Cui
ergo Petro nouum a deo imponatur nomen, grande in eo futurum mysterium designatur:
praesertim fi benequifq*, aduertat quale fuerit nomen illi tributum.Nomé siquidem Petrus
LCorin.x. a petra deriuatum este videtur . At cum Christus iuxta Paulum vocetur petra ,conuincitur
inde Perro tale nomé fuiste datum,quod nomini Christi simillimum foret,quod a Chri­
sti nomine deriuationem acceperit: vt vel hac ratione nominis edoceremur Pecru Christi
vicem in terris habituro,cuius nomé tunc accepiste cognoscimus. Secudó in ilio Matthaei
loco prius citato aduertere oportet quod fequitur.Nam eudem Petrum vocauit postea pe­
tram super quam fundada erat ecclesia. Tu es (inquit) Petrus,& super hác petram aedifica- ^
bo ecclesiam meam.Cófidcra ergo qualis sic futurus Petrus,super quem ecclesia aedificanda
Theophy" promittitur. Sic enim Theophyladus illa Christi verba exponens ait,Remunerat Petrum
lactus. dominus,mercedem illi dans magnam,quod supra eu aedificauit ecclesiam. Haec ille. Qui­
bus verbis fatis aperte declarat Petrum este petram supra quam deus suam ecclesiam fun­
dare decrcuerat.Eodé modo ctiá exponit Hieronymus super Matthaeu.xvi.cap.Eodé mo­
do interpretatur Hilarius canone.xvi.super Matthaeum.quan^ huius verba Erafmus decor
quere conatus,adiecit in margine haec verba,Ecclesiae fundamentum est fides. Quibus ver­
bis interpretari voluit Hilarium,quasi Hilarius sentiret fidem este fundamétum & petram,
non autem Petrum.Hilarius tamen apertissime de Petro loquitur,vt facile est videre.Idem
sentit Chryfostomus super MatthaeurcnSimili modo illum locum exponit Augustinus so­
pe,praesertim in libro contra epistolam Donati,& fermone.xxvi.de sandis.Eodem modo
etiam exponit Leo papa huius nominis tertius in sermone tertio de anniucrfario die fux
assumptionis. Istis omnibus'subscribit beatus Gregorius libro sexto fui registri epistola K
xxx vi. Quorum omnium fandorum; virorum verba,caustaprolixitatis vitandae omisi ci­
tare. Tertullianus etiam idem sentit in libro de praescriptionibus haereticorum:cuius ver­
ba infra fubiiciemus. Tertium quod in illis Christi verbis Petro didis est consideratio­
ne dignum,est,quod soli Petro nominarim Christus promisit claues regni caelorum: quo­
niam etsi aliis apostolis datae fint claues,nó tamen caeloru omnium,sed caeli. Petro enim
Matt.xviij. didtur*Quodcunq,J solueris super terram,erit solutum & incaelis.Cum vero omnibus apo»
stolis simul dantur claues,sic dicitur,Amen dico vobis,quaecúqj alligaueritis super terram,
erunt
 ADVER. HAERE. LÍB. XlL DE PAPA ih
A erunt ligata & incxlo:&quxcunq; solueritis super terram ,erunt soluta &in caelo. Ecce vi­
des hic dicturo,in caelo,singulari numerprquum tamen Petro claues promittuntur, claues
caelorum promittuntur: & in cxlis dicitur eiTe ligandum quod ille ligauerit,no in yno cae­
lo: vt videlicet ex hocdiuerfo locutionis modo intelligas fortiores & potentiores claues
fuisse datas Petro quam ceteris apostolis.Et hoc ipsum annotauit Orígenes in expositione
Matthaei,& ante Origené hoc idé innuere videtur Tertullianus. Is enim in libro de prae­
scriptionibus haereticorum disputans contraeos qui dicebant apostolos non omnia ad fi­
dem necessaria sciuisse,sic ait,Quis enim integrae mentis credere potest aliquid eos ignoras
se,quos magistros dominus deditPindiuiduos habitos in comitatu, in disciplinam,in cóui-
ctu? quibus obscura quxq; seorsum edisserebat,illis dicens datu esse cognoscere arcana quae
populo intelligere non liceret? Latuit aliquid Petra xdificádx ecclesiae petram dictum?cla-
g ues regni caelorum consecutum,& foluendi & alligandi in caelis & in terris potestatem?La-
tuit & Iohannem aliquid,dilectissimum domino, pectori eius incubantem,cui soli domi­
nus ludam traditorem demonstrauit?quem loco fui filium Mariae demandauit? Quid ergo
eos ignorasse voluit,quibus etia gloria fuá exhibuit, & Moysem & Helia,&insuper de cae­
lo patris vocemknon quasi caeteros reprobans,sed quoniam in tribus testibus stabit omne
verbum.Hactenus Tertullianus.Quibus verbis postquam omnibus apostolis tribuerat ar­
cana cognoscere quae populo intelligere non licebat: postea distribuens cuiq; apostolom
quae illi fuerant propria,Iohani dedit supra pectus domini in coenarecubuisse:eidem & Ia-
cobo atque Petro tribuit vidisse dominum in gloriae maiestatem transfiguratum.Petro au
rem dedit ecclesiae petram esse, claues regni caelorum consecutum , & foluendi & ligandi
in c^lis & in terris potestatem.Quae omnia si soli Petro dicuntur,ex illis aperte conuinci-
tur Petrum fuisse exteris apostolis prxlatum.Nam ille solus ex apostolis instituitur petra
C supra quam fundetur ecclesiarilli soli promittuntur claues regni caelorumrille solus accipit
foluendi & ligandi in caelis & in terris potestatem. Quapropter non possum silentio prae­
ter ire qu$ beatus Rhenanus de haere loquens ait.ls enim in quodam arguméto quod pr£- Rhenanus
fixit libro Tertulliani de praescriptionibus hxreticorum,innuit fe sentire Romanum pon­
tificem non esse á deo institutum superiorem exteris episcopis,& hanc dicit esse sententia
Tertulliani in illo libro,& alibi. Vt autem ostendat Tertullianum illud sentire,sic colligit.
Tertullianus nominans ecclesiam Romanam,inter apostólicas ecclesias illi nominat, nec
tamen illam praefert aliis:inter summates illam recenset,nunquam tamen illam dicit fum-
mam.At si eam credidisset esse summam ecclesiarum,eam vocasset aliquando suprema ec-
clesiam.Nunquam vocauit eam summam,non ergo credidit eam esse summam.O fortem
argumentatoré.O alteri Aristotelem, Hxccine est ilia dialectica,colligere aliquid negati-
ue per locum ab authoritate?Quis hac collectionem ignorat esse nullam,Talis aut talis do-
D ctor non dicit hoc,ergo non ita est,aut ille credidit nó ita esse?Si enim tali modo femper
colligere liceret,multa inde incommoda sequerentur. Sequeretur patrem non esse in gen i-
tum:Mariam non fuisse perpetuo virginem:quoniam nullum istorum expresserunt ¡aerae
literx etiam cum de his rebus mentionem fecerunt. Abeat ergo Rhenanus non beatus sed
mifer:& si suam sententiam voluerit confirmare , veris testimoniis hoc faciat,&non me­
ris calumniis Lt imposturis,prout nunc eum fecisse conuicimus.Nam cum ipse impingat
Tertulliano illum sentire ecclesiam Romanam non esse summam: nos ostendimus Ter­
tullianum sensisse Petrum fuisse caeteris Apostolis praelatum, & hoc ostendimus illum a-
perté docuisse in eodem libro cui Rhenanus tale praefixerat argumentum. Praeterea Chri­
stus docens Apostolos quis illorum futurus esset maior , dixit Petro,Simón,ecce Satanas lUC3: ^
expetiuit vos, vt cribraret sicut triticum : Ego autem rogaui pro te, vt non deficiat sides
tua.Et tu aliquando conuerfus confirma fratres tuos,Quibus verbis aperte docuit Christus
g Petrum esse futurum exteris apostolis maiorem per hoc quod ilii iniungebat onus confir­
mandi alios apostolos quos diabolus expetiuerat vt cribraret sicut triticum. Vt autem Pe­
trus rectius posset officium sibi commissum exercere:Christus promittit illi fe rogaturum
patrem vt non permittat fidem illius perirc.Qux Christi verba exponens Theophylactus
super Lucam sic ait,Tu vero conuerfus cofirma fratres tuos.Planus huius intellectus is est.
Quia te habeo vt principem discipulorum,postquam me negato fleueris, & ad poenitentia
veneris,confirma exteros.Hoc enim te decet,^ post me ccclesix petra es fundamétu.Hxc
Thcophylactus.Petrus ergo declaratus est a Christo exteris apostolis maior,qui a illi iniu-
gitur onus reliquos apostolos cófirmádi. Rursum Christus cómisit Petro cura fuaru oum5
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
lohan.vlti, cum bis illi dixir,Pasee agnos meos.& tertio iterum dixit,Pasce oues meas. Quibus verbis F
apertissime declarauit Christus totum ouile tam ouium quam agnorum,boc est ecclesiam
Pfalxciiij. vniuerfalem este Petro commistam.Nam(vt ait prophetatos fumus populus eius,& oues
pafcu^ eius. Harum ouium curam commisit deus Petro.Verum Lutherus cum fuis,quonia
non sunt ex ouibus his,sed ex numero illorum hoedorum quos deus constituet ad sinistra,
ideo non volunt este sub cura huius pastoris,videlicet Romani pontificis. Deinde, illa qu<£
Petrus operatus est,ostendunt apertissime illüm fuiste reliquis apostolis prolatum . Pro fe
enim Petrus & pro Christo didrachma soluit. Cum enim exactores didrachmatis percon-
Matth«xvij. tarentur a Petro,num magister eius didrachma foluistet,dixit Christus Petro* Vade ad ma
re,& mitte hamum,8t eum piscem qui primus ascenderit,tolle,& aperto ore eius inuenies
stateredllum sumens da eis pro me & pro te. Vt autem ex hoc loco apertius nostrum pro­
positum doceamus,prius oportet scire qualifnam fuerit huius didrachmatis exactio. Pro G
cuius rei cognitione audiamus quid beatus Hieronymus de hac re loquatur. Sic enim iri
commentariis super Matthaeum hunc locum pertractans ait, PostAugustum Caesarem Iu-
daea facta est tributaria, & omnes censi capite ferebantur. Vnde &Iofeph cum Maria coniu-
ge sua profestus est in Bethleem,Rursum quoniam nutritus erat in Nazareth, quod est op­
pidum Galil^ae Capharnaum vrbi fubiacens,ex more poscunt tributa, & pro signorum ma
gnitudine hi qui exigebant,non audent ipsum repetere, sed discipulum conueniunt. Haec
Hieronymus.Si ergo tributa (vt Hieronymus aitjper capita foluutunquid est quod Petrus
iubetur statere,hoc est duplex didrachma pro fe & pro Christo soluere,nisi quia iam Chri­
stus meditabatur Petrum post fe caput ecclesia; relinquere ? Quod ii hac ratione tributum
fuiste solutum negatunquare magis pro Petro quám pro aliis apostolis didrachma lolui-
tur,cum talis census non niti pro capite familiae foluebarur? Cuius rei cum alia nequeat in-
ueniri causta,nifi quia Petrus erat caeteris praeferendusstateri oportet vt Petrus qui pro fe tri ^
butum,quod nó nifipro capite exigebatur,soluere iubetur,fit hac ratione declaratus caput
familiae.Quod auté cum Christo iunctus fuerit in solutione didrachmatis,ita vtvnica mo
neta videlicet vno statere pro fe & Christo soluerit,declarat Petrum eiufdéfamiliaevideli-
cet ecclesiae futurum caput,cuius est Christus.Nec tamen inde sequitur ecclesiae corpus este
monstrum bicepsfvt Lutherus nobis obiieit) quoniá Petrum non dicimus este caput ^qua­
le Christo, sed caput sub Christo. Christum enim dicimus este primum & supremum
ecclesiae caput: Petrum autem non dicimus este primum caput totius corporis quod est
ecclesia, sed vicarium caput, hoc est caput Christi loco subrogatum, & caput fecundum
post Christum,id est caput aliorum omnium a Christo.Quapropter sicut Petrus non est di
cendus prior omnibus simpliciter,sed prior in comparatione aliorum a Christo,ita nec di
cendus est caput simpliciter & absolute respectu omnium,sed folu est caput respectu alio­
rum a Christo.Christus vero est absolute & simpliciter caput totius eccleli^,qui cstprinci- i
pium.Et-hoc modo constat non este duo capita eiusdem corporis totalis,quoniá illius to­
talis corporis solus Christus est caput,& huius corporis Petrus est vnum membrum,ceteris
tamen praestantius.Corporis vero mystici,quod ex aliis hominibus á Christo coalescit,Pe­
trus est caput: & ita non est caput totius corporis integri: quoniam non est caput Christi
qui ad hanc ecclesiam pertinet.Similiimum est huic quod in aliis rebuspublicis videmus.
Nam Proconsul caput est illius prouinci^ quam administrat,quáuis Cóful fit illo superior,
& primum omnium prouinciarum caput.Prorex caput est illius regni cuius curam gerit:
rex tamen est illo superior,& primum omnium suorum regnorum caput.Prorex enim aut
Proconsul est caput partialis corporis,videlicet talis regni,aut talis prouinciae: Imperator
auté est caput primu toti9 integri corporis.Sic Petrus & Christus.Ad huc modú etiá opor­
tet inteiligere id quod supra diximus,Petrum videlicet este petram & fundamentum ec-
clefianfundamentum inquam non primurn,cui scilicet totius ecclesiae structura innititur, K
LCoriruii. quoniam tale fundamentum est solus Christus:dequo Paulus ait, Fundamétum aliud ne­
mo potest ponere pr^ter id quod positum est,videlicet Christus deus noster. Ec in compa­
ratione ad hoc fundamentum Petrus est tanquam vnus ex aliis lapidibus qui fundamento
innituntur .Verum post primum lapidem pro fundamento iactum,sunt alii lapides in ipsa
structura,qui licet sustentantur aprimo,tamen sustentant omnes reliquos qui supra illos
funtinqdificio constituti.Et istorum quilibet potest dici fundamentum, non simpliciter
& absolute respectu omnium, sed respectu illorum lapidum quos sustentat. Et iuxta hunc
modum plura sunt ecclesia fundamentaiNam de omnibus apostolis dicit beatus Iohannes
 ADVER. HAERE. LIB. XÍL DE PAPA. 1*4.
A eos este fundamenta ecclesia?.Sic ení in Apocalypsi loquens de noua duitate descendente
de caelo quae est ecclesia,ait,Et murus duitatis habes fundameta duodecim,& in ipsis duo- ^PocaW
decim,nomina duodecim apostolorum.Ecce audis omnes apostolos dici fundamenta ci-
uitatis,quia eorum doctrina fustera tur hucusque ecclcsia.quid ergo miratur Lutherus fi nos
dicimus Petrum este fundamentum ecc!esia??Sed licet omnes sint & dicantur fundamenta,
Petrus tamen caeteris omnibus pracstat:quia etsi non fit lapis primarius in fundamento ia-
ctus,est tamen primus post Christú: & ita erit fundamenta non quidem omnium lapidum
qui sunt in spirituali a?dificio,quoniam non est fundamentum Christi qui ad hoc aedificia
pertinet,sed est fundamentum omnium aliorum lapidum spiritualium,& ita estfundamé-
tum fecundum post Christú,quia prima petra post Christum petram.Et ita super hanc pe­
tram qua? est Christus,fundatur tota ecclesi^ structura:super aliam vero petrá quae est Pe-
£ trus,fundatur reliqua ecclesia a Christo, hoc est tota ecclesia dempto capite Christo.H^c
autem vnico verbo deiignauit Theophylactus in illis verbis quae ex commentariis illius fu
per Lucam nunc paulo supra citauimus. Sic enim exponens Christi verba ait, Quia te ha­
beo vt principem discipulorum,postquam me negato sseueris, & ad poenitentiam veneris,
confirma caeteros.Hoc enim tc decet, qui post me ecclesiae petra es fundamentum . Haec
Theophylaótus.Ex cuius verbis constat Petrum dici fundamentum ecclesiae,non quidé ab­
solute & respectu omnium,sed fundamentum post Christum,hoc est fundamétum omnia
aliorum a' Christo.Et ita no sunt duo lapides primarisiquoniam solus Christus est prima­
rius lapis:Petrus vero non primus simpliciter,sed primus post Christum . De hac re adeo
diffuse & vitra metas breuitatis status disseruimus:quoniam hoc estfortiffimu telu quod
nobis obiicit Lutherus,& quo fe tueri conatur: de quo cum iam plufquam fatis dictum sit,
oportet vt reliqua Petri opera breuiterpercurramus.Mariae Magdalena? 8c aliis eius con-
C fortibus visitantibus Christi sepulcrum apparens angelus,ait illis,lefum quseritis Nazarena Marci vl&
crucifixum.furrexit, non est hic.ccce locus vbi pofueruteum. Sed ite dicite discipulis eius
& Petro,quia procedet vos in Galil^am. Quid est quod solius Petri nomen exprimitur ta­
citis omnibus aliorum nominibus,nisi quod Petrus caeteris omnibus praeeminet? Si enim
Petrus non fuisset caeteris prqstantior,fat erat dixisserite,dicite discipulis eius. Sed cum ad­
didit,& Petro,innuit aliquid esse in Petro singulare propter quod esset proprio designan­
dus nomine, tanquam aliorum princeps. Deinde cum venirent ad monumétum Petrus i0hanxx
& Iohannes,licet lohannes procurrit citius Petro,& prior peruenit ad monumentum, non
tamen intrare ausus est ante Petrum,honorem per hoc exhibens Petro tanquam superiori.
Poterat quidem Iohannes monumentum intrare,qui supra pectus domini recubuerat, qui
enim dignus fuit supra corpus viuum recumbere,multo dignior erat monumétum in quo
iacuit corpus mortuu,intrare. Verum etsi ad hoc dignus esset,intrare tamen recufauit,hunc
D volens deferre Petro honorem,vt quoniam Petrus erat dignitate prior,sic etiam prius mo
numentum intrarct.Et cum Christus iam ascendisset ad cselos,existente duodenario apo-
stolorú numero incópleto propter mortem luda? tradiroris:Petrus aliis discipulis sermo­
nem facit persuadens illis vt in locú luda? alius subrogetur. Nisi Petrus fuisset aliis superior Actuum.i»
á deo institutus,non fuisset adeo arrogans, & gloria? cupidus,vt ab aliis no rogatus in me­
dio illorú furgeret,& cunctis sermonem faceret.Quod si hoc ante receptum spiritu fuisse fa
ctum cauferis.-quid post aduentú spiritus sancti egerit,videamus.In illo nanq; die quo fpi- üéLnu.if.
ritus sanctus in linguis igneis defcendit-.cu apostoli omnibus linguis loqueretur, & omnis
multitudo rei nouitatem miraretur,&cuidam ebrietati tribueret,Petrus omnium ipsorum
condiscipulorum caussam agens,sermonem ad popula habuit, docens illa discipulos non
esse ebrios,vtputabat:quo sermone audito conuersi sunt circiter tria milia ex ipsis audito­
ribus.Quare Petrus vnus pro omnibus refpondetmisi quia vnus omnibus pra?est ? Pastoris
£ nanq; officium est suas oues a luporu infestatione defendere.Ideo Petrus velut bonus pa­
stor voles suas oues defendere,sermonem pro eis ad populum fecit.Post haec cum Petrus
& Iohannes ascendissent in templum ad horam orationis nonam, cuidam claudo ad por- Actuu.i%
tas templi petenti eleemosynam ait Petrus-Argentum & aurum non est mihi,quod autem
habeo,hoc tibi do.In nomine Iefu Christi Nazareni surge & ambula.Et statim consolida­
ta? sunt bases eius.Hoc autem est primum miraculum quod a quouis apostolo factum esse
legimus,vt videlicet qui prior caeteris erat dignitate & potestate,prior etiam virtutem dei
fui miracula faciendo ostenderet.Nec mysterio caret quod Iohanne existente in comitatu
Petri,Iohancs tacet,&Petrus solus claudum fanat. Qui enim Drusianam mortuam postea
 F, ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
fufcitauitibene poterat tunc claudi pedes consolidare.Verum quia Iohannes Petru agno- F
fcebat superiorem , noluit quicquam in eius praesentia tentare, ne illius videretur minue­
re honorem.Dominus etiam poft suam in caelos ascensionem volens docere ecclesiam sua,
illum ciborum delectum qui in lege Moysi fuerat praeceptus,non esse iam necessario facié-
Actuum .x. dum,foli Petro de hoc reuelationem facit.Petro enim existenti in mentis excessu offendi­
tur linteum magnum submissum de caelo in terram,in quo erant omnia quadrupedia & fer
pentia terrae,& volatilia caeli,& postea facta est vox ad eum,Surge Petre,occide & mandu
ca.Quae res etsi omnes tangebat,soli tamen Petro reuelatur.-quia Petrus persona erat com­
Actuu,xv.
munis omnium curam gerens.Cum etiam orta esset quaestio de cessatione legitimoru,qui­
busdam dicentibus illa esse necessaria,ali is autem córra',& pro huius quaestionis definitio­
ne concilium Hierosolymis congregaretur: turgens Petrus in medio illorum primus lo­
quitur,& illius sententiae omnes confenferunt.Primus loquitur Petrus, cum tamen in illa G
esset dioecesi in qua alius erat episcopus, videlicet Iacobus.Hocaute no fecisset Petrus nisi
ipse superiorfuisfet Iacoboin sua etiam dioecesi existéte.Ex his ergo omnibus quq Petrus
fecit,coniicimus illum fuisse a deo caeteris apostolis praelatum. Praeterea, quotiescunq, apo­
stolorum catalogus in euangelio texiturJemperPetrus primo loco recenfetunquod nó fa­
ctum fuisset si Petrus non fuisset caeteris superior: praesertim cum in aliis recensendis non
Matth.x. idem feruetur ordo ab omnibus euangeliitis.Nam Andream,quem Matthaeus posuit seca­
Mard.iis. do loco,Marcus posuit quarto.Thomam Matthaeus ponit septimum,quem Marcus & Lu->
Lucae, vi. cas nominant octauum.E Lucas ipse non eundem feruat femper ordinem:quoniá in euan­
Actuum,!. gelio Andream posuit fecundum,quem in Actis apostolorum ponit quartum . In euange­
lio Eartholom^um ponit fextumrin Actis vero apostolicis eundem scripsit septimum . At
Petrum ordine nunquam variato omnes vbiqs scribunt primum. Neque ideo factum es­
se dici potest vt primus femper scribatur , quoniam primus ad apostolatum vocatus fuit, H
quoniam constat Andrea fuisse prius illo vocatum,& Petrum per Andream fuisse ad Chri­
stum adductum . Petrus ergo qui posterior vocatus, prior omnibus vbique scribitur, hac
ratione declaratur esse caeteris omnibus fuperior.Et certe nisi ita a deo fuisset institutu,vc
vnus in ecclesia esset summus sacerdos,eueniret necessario in ecclesia id quod in libro lu-
ludie,vln dicum dicitur,In illis diebus non erat rex in Israel, sed vnusquisqj quod sibi videbatur bo­
num faciebat. Et hac sola de caussa (vt exislimojhaeretici conantur primatum Petri & eius
successoris minuere, vt videlicet liberius quas voluerint possint docere haereses. Ex hac
enim radice putat Cyprianus haere fes in ecclesia oriri,qui in primo libro epistolarum sua­
rum epistola tertia, quae estad Cornelium papam, sic ait, Neque enim aliunde haere fes ob­
ortae sunt,aut nata sunt schismata,quam inde,quod sacerdoti dei non obtemperatur, nec
vnus in ecclesia ad tempus sacerdos,& ad tempus iudexvice Christi cogitatuncui si secun­
dum magisteria diuina obtemperaret fraternitas vniuerfa,nemoaduersum sacerdotum col I
legium quicquam moueret,nemo post diuinum iudicium,post populi suffragium,post co-
episcoporu co sensum, judicem se no iam episcopi seddeifacerct.Nemo dissidio vnitatis
Christi ecclesiam scinderet,nemo sibi placens ac tumens seorsum foris nouam h^resim có
deret.Haec Cyprianus.Quapropter si aliquis eiteoniecturis in hac parte locus,iuite conii-,
cere postumus haereticos hac sola ratione motos ad primatum Petri deliciendum, vt faci­
lius quas conceperant haereses euomere poslent.Post haec tam aperta sacrae scripturae testi­
monia,extat etiam omnium sacrorum doctorum de haere concors fentetiarquorum ver­
ba citare omittam,ne promissam breuitatem transgrediar. Verum si curiosus lector ea vi­
dere desiderat,illi designabo loca in quibus hoc sacri doctores affeuerant.Et (vt recenso­
res omittam) beatus Gregarius in lib.xl.homiliarum,homilia.xxi. Theophylactus super
Matthaeum xvi.&super Lucam xxii.Leo papa huius nominis primus in epistola ad Dios-
corum Alexandrinum episcopum,quae eft in ordine epistolam eius nona. Leo papa huius K
no minis.i i i. in fermone.iii.de anniuerfario suae pótificiae assumptionis. Augustinus f^pifli-
me,praesertim tractatu.Ivi.fuper Iohanne,lib.ii.contra Donatiftas,sermone.cxxiiii. de te­
pore,& fermone.xxvi.de sanctis. Hieronym9etia saepissime,& apertissime,praecipue tamé
in plurimis epistolis ad Damafum papam. Ambrosius super primum caput epistolae Pauli
ad Galatas,&in quodam sermone de poenitentia Petri.Chryfoftomus homilia.lv. super
Matthaeum. Athanasius in quadam epistola ad Liberium papam. Eusebias Caesariensis lib.
secundo ecclesiasticae historiae,cap.xiiii.Hilarius super Matthaeu,& libro sexto de trinitate.
Cyprianus in pluribus epistolis, praesertim libro primo epistolam, epistola tertia, & libro
quarto
 ADVERSVS HAERE, Lífí. XII. DE papa; iSf
A quarto epiftola.viii.quo loco apertissime fatetur ecclesiam Romana eíTe omniu ecclesiaru
matricem.Origenes homilia.vi.fuper Matth^u.Iren^us lib.iii.aducrfus h^refes0cap.iii.Ana
cletus papa & martyr,qui quartus á Petro póriíicatü obtinuit,in epistola.iii.qu<£ eít de pa­
triarchis & primatibus,& reliquis episcopis.Atrédat ergo le¿tor,& bene cosideret num iu-
ftius fit vni Luthero credere,tot sacris doctoribus sanctitate perinde ac doctrina claris,
quom aliqui martyrio coronari sunt?Isloru omniü cócors sententia sufficit ad captiuandu
noffru intellectu,etiá si scripturae sacrae testimonió deeffet: quoniá etsi hos omnes aliquis
sequens erraretfquod fieri poffe nó credojcerto scio talem errorem nemini fore imputan­
dum ad culpam,fi ex humilitate maluit aliorum iudicio cedere,quam propriam sententia
tueri.Sed poft tot apertissima testimonia vel hoc vnu sufficere posset, quod post pacatum
orbem omnes chrisiiani paruerut Romano pontifici.Omnes episcopi illu tanquá fuperio-
E re reueriti funt.Omnia cócilia quae aliquid valuerunt,illius authoritate sunt confirmata. In
cócilia Niceno praesedit Ofius Cordubefis episcopus tan A legatus papae Iulii.ln concilio
Chalcedonefi fuerunt legati leonis papae primi.Cóciliñ Mileuitanú in quo damnatus eit
Pelagius,confirmatu eit per Innocentium papam,quoniam omnes ex concilio petierunt a
papa vt vellet illius concilii decreta probare, & rata habereiquod & papa fecit,vt patet ex
epi sto. Augustini.xc.&.xci. Cócilia Carthaginésia teitiu & quartú fuerunt confirmata per
Zozimum papá.Concilium Thelcnfe quod etiam Africanum fuit,in quo damnatus est Io
uinianus,petiit confirmatione suae sententiae a Siricio papa,qui eiusdem concilii decreta fir
mauit,vt patet ex decretis eiusdem Siricii papae,quae habentur in volumine cóciliorum ge
neralium.Reliqua concilia Africana fuerunt confirmata per authoritatem Bonifacii,qui ad
illa misit quendam Fauftinum episcopum tanq legatum suum.Concilium Eraccarenfepri
C mum authoritate prius a Romano pontifice petita celebratum est, vt patet ex adis eiufdé
concilii.In cócilio Francfordienfi praesedit Theophylactus tanq legatus Adriani papae hu
ius nominis primi.Et non solum in conciliis hunc exercuit primatum Román9 pontifex,
sed etiá in litibus fedandis:quonia ad illum tanquá ad supremum indice femper sunt caus­
sae deuolutae ex omni terraru orbe. Cum enim in ipsis serme nascentis ecclefi^ primordiis
orta esset quaestio inter oriétales & occidctales de paschae celebratione,venit hac de caussa
RomáPolycarpus Smyrnae episcopus,& Iohánis euangelistae discipulus,vt Anicetum tunc
Romanum pontificem de haere confulerct.Cum postea orientales vellent femper pascha
xiiii.Iuna more Iudaico celebrare,& Vidori papae oppositum praecipiet! obedire nollent,
Victor papa voluit eos excóniunicare: verum Iren^us qui ex Lugduno ad Vidorem hac
de caussa venerat,veritus ne propter hoc ecclesia turbaretur,& dissidia perpetuó inter orié­
tales & occidctales maneret,consuluit Vidori ne id faceretrcuius consilio Vi dor cessit. Cu
p Athanafius fuisset ab Arrianis expulsus a sua sede Alexandrina,fuit idem restitutus per lu-
lium papa huius nominis primu.Chryfostomus cum fuisset eiedus á sua sede Constátino-
politana procurante hoc Theophilo Alexádrino episcopo,fuit postea restitutus per Inno­
centium papam:& tamen vterq; grocus,Athanafius videlicet,& Chryfoitomus. Taceo dc
Hispania & Gallia,quia harum prouinciam episcopi femper obedierut Romano pótifici,
' neq; vnq ab illo recesserat,ni fi forte vnusautalter haereticus.Hoc enim facile est nosse ex
epistolis summorum pontificum ad episcopos iffaru nationu, praesertim ex epistolis Inno
centii primi,& Leonis primi,& Gregorii etiam primi.Ergo fi tantam ac talare fufam po­
testate,non dei iuffu Romanus pontifex,sed sua vifvt Lutherus aitjacquifiuit,offendat ob­
secro Lutherus quando primu tam latam possessione adeptus est,quibus suffragiis,quo mi
lite hanc tyrannide vfurpauit. Nó eit enim vero simile,vt tam immensae potentiae obscu­
rum fit initiu.ex historiis nobis rei initium deducat. Illud sané coget vt huic fabulae nulla
praestetur fides fi aduertat quisq, minime fieri posse,sacerdote inermem/olum,nullo mili-
E te stipatuiquale fuisse necesse est prius § hac tyrannide potiretur)nullo i ure fultum, nullo
fretu titulo,in tot vbiqj pares episcopos, apud tam varias tamq; diuifas nationes, tantum
obtinere imperiu,vt non solum episcopi,sed reges & imperatores qui extra illius dioccefim
vita degunt,illi obediant.Quis etiá tam stupidus eit,vt credat populos omnes,regna,pro­
vincias fuisse sui i uris ac libertatis tá prodigos, vt externo sacerdoti,cui nulla sublectionis
cauffa tenerentur obnoxii,tantu in fe potestatis darent, quantum ipse forte vix ausus esset
optare,aut falté petere?Abeant ergo haeretici,& nos fidem ecclesiae catholicq teneres,fatea­
mur vnum esse in illa summum sacerdote,vt sicut ipsa vnum est oui!e,ita fit vnus illius pa
itor.De haere extat cócilii Cóítandenfis definitio. Nam pnedictu cócilia sessione octa-
A
 F,ALFONSI DE CASTRO, MINOR1TAE
Concilium ua damnauit.xlv.articulcs Iohannis V vitcleff, ex quibus rricesimuffextus est i ite0 Ecclesia p
Constan^ Romana eft synagoga Satanae,nec papa eft immediatus & proximus vicarius Christi.Qus
nenie. affertio simul cum aliis eiusdem ibidem damnata eft.Et fesTione.xv.damnantur in eodem
concilioplurcs assertiones Iohannis Huís, quarum aliquae sunt ad hanc rem pertinentes.Et
Concilium concilium Florentinum sub Eugenio quarto pro Graecorum vnione celebratu, expressio»
Horeruinu. rem de hac re protulit definitionem.Sic enim ait,Item definimus sanctam apoftolicam se­
dem & Romanum pontificem in vniuerfum orbem tenere primatum : & ipsum Romana
pótifieem successorem esse beati Petri principis Apostolorum,& verum Christi vicarium:
totiusque ecclesiae caput, & omnium Christianorum patrem ac doctorem existere:& ipsi
in beato Petro pascendi,regendi,ac gubernldi vniuerfalem ecclesiam,á domino nostro Ie-
fu Christo plena potestate traditam csse:quemadmodum etiá in gestis hycumenicoru con­
ciliorum,& in sacris canonibus continetur. Haec conciliu Fiorenunu,cui Grsecipraesentes f
fubscrip servít. Obi ectiones Lutheri impraefentiaru non attuli,quonia omnes friuolae sunt, &
eam praecipuis iam cú aduerfus illú nos ageremus,respondimus. Contra hanc haereiim scri­
psit egregiú & grade volumen Iohannes Eccius,quod inscribitur de primatu Petri: scripsit
etiam lohánes faber in magno opere quod fecit córra Lutheru. Rem eandem optime per­
tractat Iohannes Roñen fis articulo, xxv. assertionis quam fecit pro Lutheri damnatione.
Ecunda haerefis eft quae ctfi non tollat papae potestatem,illam tamen asserit pendere ex

S sanctitate,ita vtfi papa bonus non fit,nullam prorsus habeat potestatem . Huius pesti-
Pfeudoa^ ferae fectq authores fuerunt quidam dicti pseudoapostoli,qui docuerunt pap
poftoli. fe aliquem absolviese nili ea esset praeditus sanctitate,qua polluit beatus Petrus.Quapropter
afferebant isti omnem potestatem quam Christus Romano pontifici & Petri successori c6
cessit,esse iam inanem redditam,& omnino penifle propter malitiam Romanorum pon-
tificum.His pfeudoapoftolis in hac parte assentit Iohannes Vvitclcff: hunc autem femper H
imitatus eft Iohannes Huff: qui in vniuerfum de omni potestate tam laicali quam eccle­
siastica dicunt eam per peccatum mortale amitti.Quapropter huius erroris expugnatione
vfque ad illum locum differimus,quo de potestate in genere loqucmur.Illo enim loco deo
adiutorc probabimus nullá potestate amitti propter solum peccatu mortale. Alii fune
errores qui ad hac materia spectat,de quibus iam aliis locis pro nostris viribus disseruimus.
Ná quód papa possit facere cóftirutiones, & perillas omnes Christianos obligare, supra in
tit.de ecclesia haeresi.iii. probauimus cótra Valdenfes, Begardos, Vvi telefitas &c. De po­
testate concedendi indulgentias, supra in titulo de indulgentiis nonnihil diximus.

Pascha.
Vit quóda inter Asiaticos episcopos talis error, vt quartadecima luna do- I
minicu pascha inuiolabiliter celebrarent,& ita esse necessario facienda do­
ceret. Qua de re fuit orta dissensio inter orlé tales & occidétales episcopos,
illis dicétibus pascha esse necessario celebrádu.xiiii.luna,quacviqj die venis
fecquonia eo dieex lege veteri pascha eravhis auté,scilicet occidentalibus
córra asserétibus debere celebrari dominico die in memoria resurrectionis dominica?. Et
h^c questio orta eft in ecclesia tepore Aniccti pap^,& durauit vsq; ad vepus Victoris pap^
hui9 nominis primi,qui ori erales Roman^ cóíuetudini Lc ei9 in hac parte decretis obedire
nolétes excómunicare térauit,& fecisset nisi illa Irenqus ob hoc redarguiffet.Poft Victore
Concilium etiá aliquádo h^c quqftio suscitata eft,sed tádé in cocilio Niceno omnino finita eft . Nam
Nicenum. in illo cocilio decretu eft vt ab omnib9 pascha celebraretur die dominico in memoria do
minies resurrectionis q illo die facta eft,quonia hoc maior ecclefie pars femg fcruauerat vt
dominico die femp pascha celebraucrir.Huiusmodi decretu nó repetitur inter decreta Ni K
cení cócilii q modo extát,fed illud habetur in.ii.lib.histo.tripar.cap.xii.Cutera hic admo
nere oportet lectore ne putet huius erroris tutores ideo dici haereticos, quia.xiiii.luna pa­
scha celebrabat,sed quia ita esse necessario facicndu crcdcbát.Poterat enim impune ipsum
pafcha.xiiii.luna celebrari fi ecclesia id ftatuiffet,& tuc fi ita celebraret,nó malcagerér.Ve-
rum ecclesia in memoria dominica? resurrectionis quae die dominico facta esse crcditur,de-
creuit vt pascha femper die dominico celebretur.Nuc ergo post ecclesia? statutu nó licet a-
lio die pascha celebrare.Qui auté.xiiii.luna quocuq; die veniar,pascha celebrat,quis male
agat,nó rame eft h^reticus cefendus,nili ita esse necessario faciendu crediderit. Na fi cre-
 ADVERS VS HAERE. LIE. XII. DE PAVPERTATE. iS<r
A dit pascha esse necessario celebradu.xiiii.Iuna,quocuq; die illa occurrar, tunc vere haereri- Tessarcfcp
cus est. Et fie credétes vocantur Tcffaresc^decatitae,hoc est quartadecimani, sic appellati a ditatit*.
quartadecima luna,qua putat pascha elle necessario celebrada. Huius haeresis authoré & pri
mu inuétoré nó expressit Augustinus in lib.de ha?refib.qu£uis hanc haere fi m inter alias re­
censeat vicesimánoná,sed sola dicit illos vocari Teísareícqdecatitas. Tertullianus tamé in
libel.fuo de haeresib.nominat queda Blastu qué dicit fuisse huius haeresis authoré. Huic er- Blastus.1
rori(tefte Augustino) adh^ferut Anthropomorphit^.lstoru ergo sententia inde cóuincitur Anthropo
h$refeos,quod supra in titulo de lege ostédim9 eíse haeresim asserere ceremonias & indicia morphitae,
legis veteris obligare tépore legis euagelic^-At quo tépore fit pascha celebrada, ad caere­
monias pertinet,ideo oportet vt tale pr^cepm de celebratione pafchatis.xiiii.luna,fit étiá
permorté Chrifti inane redditu.Nam Paulus reprehendés Galatas eo 9 ceremonias legis r . ....
B obferuádasputarét,inter alia dicit,Dies obferuatis & méfes & tépora & annos. Quib9 ver auuP
bis aperte docuit diera obferuationé qui in lege veteri pcipiebátur,iá eñe mala: tanta abest:
vt eá cífe sub praecepto crediderit.Quii ré gesta plene noíse cupit, legat Eusebiu in historia
ecclesiastica cap.xxiiii.lib.v.quoniam ibi narrat quo paño haec quaestio fuerit olim venti­
lata. Historia etiam tripertita lib.ix.cap.xxxvii.&.xxxviii.aliquid vitra narrat.

Paupertas.
E hac re est vnus error quo docetur neminem poste ad vitam aeterna per-
uenire nisi taliter fuerit pauper, quod nihil proprium habeatiquoniamfvt

m illius tutores aiuntjtalis fuit Apostolorum vita.Huius erroris authores teste

Augustino in hb.de haerelibus cap.xl.vocati sunt apostolici, qui arrogátissi- Apofioliel
_ me libi ipsis tale indidere nomen, dicentes fe apostoloru vitam sequi.Haec
ententia apertistimé conuincitur este haeretica,quoniam nihil est vitae aeternae repugnans,
nili tale fit expresta prohibitione interdictum.Nam quod nunqua est prohibitu , intel!igi­
tur este cócessum,& per cófequensnó potest,cu saña fuerit,ab ingrestu gloris aliquem im
pedire.At propria habere,nunijfuit a deo omnibus fine discrimine prohibitu: erit ergo li
citu. Quod fi quis dicat Christu interdixisse omnib9reri1 proprietaté per id quod habetur
apud Lucá,Nisi quis renuciauerit omnibus qu£ possidet,nó potest me9 este difcipulusifal- Lucar.xliif»
sum est:quoniaillisverbis folu prohibuit Christ9 asteóla rem téporaliu,nó auté proprieta­
té.Ille enivifus est Christo omnib9 renudasse,qui quáuis diuitias habeat,paratus est omnes
perdere antequam deum propter illas ostendar. Et fi quis cótenderit illa verba este intelli-
genda derenúciatione quanta ad opus,&nó de renuciatione m asteóla,dicat tunc quo pa­
D
ño intelligcndu erit illud quod apud eundé Luca habetur,Amen dico vobis,nemo est qui Luc.xviif,
reliquit domu aut parétes aut fratres aut vxoré aut filios propter regnu dei, & no recipiat
multo plura in hoc tépore,& in feculo futuro vita sterna . Ecce quaiiter peipit relinquere
donmiquoniá eodé modo mbet illa relinqui,quomodo iubet relinqui parétes,& fratres,&
vxoré,& filios.At haec omnia no ita vult á nobis relinqui,vt illis careamus, sed ne in illis
cor nostra taiiter figamus,9 illam reru amor nos ab amore dei separet.Na qui parétes ha­
bet,nó potest illos reliquere fic vt iliis carear, nisi parétes moriatur,quoniá quocúq; fe ver
tat,dum viuiit, parétes emt iílius.Parétes auté interficere est impia.nó ergo fie praecipitur
parentes relinquere,vt parentes fui este desinant:& per consequens nec fic etiam praecipi­
tur domu aut alia postestioné relinquere,vt sua este desinat,sed fie precipitar, vt similia re­
linquat,ne videlicet illam reru affectus nos quoquo paño ad dei amoré aut omnino frigi­
dos aut tepidos esticfat.Sic ergo eas postidere oportet,vt fiat iuxta prophetae cófilia dicé-
tis,Diuitiar fi afstuát.nolite cor apponere. Et fi quis obiiciat illud quod Christus dixit disci pfaUx?.
pulis suis cum eos ad praedicanda mifit^Nolite postidere aura neqsargétu neq*, pecunia in jviauhx,
zonis vestris:huicrefpódemus,iílaverba nó pertinere ad omnes Christianos, sed ad solos ^
apostolosmeq; ad illos pro omni tépore,sed sola pro eo tépore quo ad predicada mitte­
batur. Verum de haere superius in titulo de Apostolis haerefi.ii. logias ditpurauimus. Prae­
terea cuiuuenis quidá a Christo quaefiuistet quid boni taceret vtpostet vita aeterna habe­
re,respondit illi Christus dicés,Si visad vitam ingredi,ferua mandata.Exprimens autem Matth.xixi
quae estent hax mandata,nulla de abdicanda rerum proprietate explicuitmon est ergo ne­
cessarium rerum abdicationéfacere,<Juis fit maioris perfectionis:quod ipse ordo vetbora
A ii
 ■F,ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
Christi apertiílimé ostendit.Nam postíj dixit obferuationem mandatorum effe fufficien- ^
tem ad vita aeternam consequendam,posteaexprimere volés maioris perfectionis datum,
dixit,Si vis perfectus eñe,vade & vede omnia qu£ habes,& da pauperibus, & sequere me.
Hoc inquam perfectionis maioris est opus,non ncceffitatis.Rurfum, Si nihil licet habere
propriu,quomodo beatus Paulus iubet reddi omnibus debita?cui tributum,tributum: cui
vectigal,vectigabSi enim non licet habere proprium,nullum erit debitum principi tribu­
tum aut vectigal. At tributa debentur principibus,ergo licet haberi proprium. Valeant er­
go superciliosi apostolici,& renunciencrerum proprietati,fi ipsi volunt:& bene facient fi
viam salutis non praecludant aliis qui proprium aliquid sibi retinent.
Ecunda haereiis eft quae adeo paupertate extollit,vt dicat omnia peccata consumi sola
Guilielmus
S
Aiítuerpiex
sis#
paupertate.Huius erroris author fuit quidá Guilielm9 Antuerpiefis,vt teftatur catalo­
gus h^reticorii.Quo auté tepore hic Guilielmus fuerit,cu catalogus fubticuerir,abalio
discere non potui. Huc tamen Guilielmum dicit fuiffe homine deliciis camis deditum,& G
postea rebus suis renunciaste, dicente paupertate omnia peccata deleri,& meliore esse pu­
blicam meretrice paupere,qTit quicunqj castusaliquidposlidens.Et certe fi de paupertate
spiritus loqueretur,non moueremus arma contra eum, quoniá haec paupertas spiritus,quae
eft omnifi rerum terrenarum contemptus,cum habeat fecum tanquá illi annexa charitaté,
non patitur peccatum mortale fecum , quemadmodum nec charitas. Ideo Chriftus ait,
Matth.v. Eeati pauperes spiritu,quoniá ipsorum eft regnum caelorum. Verum conftat hunc haereti­
ca no loqui de hac paupertate,sed de illa paupertate quae alio nomine dicitur inopia, quae
eft defectus quidá,& sola diuitiaru priuatio . Contra hanc fentétiam eft illud quod domi­
Exod.xxiij nus ait,Pauperis non misereberis in iudicio. Si pauperem dominus damnari praecepit in
iudicio,ergo fignumeft poiTc fieri vt pauper fit,&reus.Pr<=terea ex tribus quae odie sapies,
Lccki.rS vnú eft pauper superbus. Tres(inquit) species odiuit anima mea, & aggrauor valde an imae H
iliorum,pauperem superbum,& dinitem mendacem,& senem fatuum St insensatum.Ecce
vides pauperem fuperbu.Si fuperbu,ergo peccatore: & per có sequens oportet venó omnia
peccata consumat paupertas,cum fecum patiatur superbiam . Rursum ipse veritatis magi­
Matth.xtx. ster ait,Si vis perfectus effe,vade & vende omnia quae habes,& da pauperibus: & sequere
me.Si paupertas sufficeret consumere omnia peccata,poftquam Chriftus praeceperat iuuc
ni vt venderet omnia quae habebar,& daret pauperibus,non erat opus postea addere,& se­
quere me.Verum quoniam possibile erat omnia vendere,& in eleemosynas pauperum dis­
tribuere,.St cum his pcccare:idco Chriftus poft illa fubiunxit,St sequere me.Quod Paulus
i.Cor.xiij. apertius exprimere volens,dixirSi diftribuero omnes facultates meas in cibos pauperum,
charitatem autem non habuero,nihil mihi prodeft.Ecce paupertatem nec solam sed con­
junctam eleemosynae,non valentem consumere peccatum,quoniá illam dicit Paulus posse
haberi fine charitate,St nihil prodeste. I
Ercia haeresis cu secada proxime narrata haeresi velut ex diametro pugnat.d icit enim

Defiderius T paupertate nó folu este inutilem,sed etiánoxiam.Huius erroris auctor fuit quidam
Defiderius Lógobardus tepore Alexandri papae huius nominis quarti,dicens nó esse
Longo.- licitum omnia pro Christo relinquere,nifi talem religionem intret quae possessiones habe­
bardus.
at,vel nifi talis iit qui de labore manuum suarum viuere possit. Eodem tempore fuit alius
Guilielmus Guilielmus de sancto amore, qui tractatu quedam scripsit contra monachos mendicantes
desando
praesertim cótra Minores Si Praedicatores,in quo libro hoc persuadere conatus eft,pauper­
amore.
tate videlicet habituale effe licitá,nó auté actuale, hoc eft,licitá effe animi promptitudine
ad relinquendum omnia pro Christo cum necessitas vrgeret:hac tamen necessitate seclu­
sa illicitáeffe dicit paupertate per quá aliquis renudat omnibus quae poffidet, vt liberius
deo feruire liceat. Edicet diuerfa fint istorum duorum verba,inter eos tamen de eadem re
cóucnit,quoniá ambo dánant paupertate fcciidú quá aliquis omnia pro Christo relinquit.
De alia vero re certare videntur,quoniá Defiderius eá paupertatem fe probare innuit,quae
habetur in religionibus possessiones habentibus:damnat tamen illam paupertatem cui eft
annexa mendicitas. At Guilielmus de sancto amore omnem paupertate actuale damnat.
Mendicitate effe licita & meritoria,superius in titulo de mendicitate fatis aperte(vt existi­
mo) offendimus. Ad paupertatem vero extollédá sufficit illud quod veritatis magister di­
xit iuueni quaerenti quid boni faceret vt vitam aeterná possideret. Nam postquam dixerat
illi mandatorii obseruationé effe ad id praestandu fatis efficacem, maioris perfectionis viá
Manh .xix, oftédere illi volens?fubdidit,Si vis perfectus effe, vade & vende omnia quae habes, & da
pauperibus2
 advérsvs HAERE. LIE. XÍL DÉ PECCATÓ. iSf
a pauperibus,&sequere me. Quod fi quis forte dicat illud esseintelligendu de affectu, vj vi­
delicet omnia contemnat,nó aure vt opere relinquat: hoc aperte conuincitur per id quod
ibidem dicitur , da paupcribus.co enim animo debet vendere, vt det pauperibus. At qui
dat pauperibus,no solum affectu relinquit, fcd etiam opere.Sed forte dices vtilla bonorum
in pauperes erogatio,fit etiam illi iuueni praecepta quantum ad solum, affectum . Ad,hunc
modum poffet quilibet interpretari omnia praecepta esse intelfigenda de solo affectu,& ita
nullum opus eritin praecepto. Praeterea,fi solum praecipiebatur affectus, & non opus,quare
iuuenis audito Christi cofstio abiit tristis? Non enim fuisset tristitia affectus si nihil fuisset
illi dictum de bonorum suorum renuciatione, & pauperum fubuentione exercenda. Cum
audisset (inquit Euangelista) adolescens verbü hoc, abiit tristis.Erac enim habens multas Ibidem
possessiones.Ecce caussam quare abiit tristis,quia videlicet multas habebat possessioes quas
£ dominus illi praecipiebat vt pauperibus distribueret. Sic enim Thecphylactus super deci-
mumoctauum Lucae caput ait, Vt enim Christus auaro iuueni promisit caelestem thesau­
rum,non attenditillerferuus enim eratpecuniarumiideo vt audiuit, abiit tristis,eo quod
possessionis priuatio esset ei dicta.Haec Theo phy la ctus.Quo loco multa alia in laudé pau­
pertatis dicit,declarans aperte illa Christi verba de renunciatione, opere exercenda ad ac­
quirendam illam perfectionem quam deus iuueni consulebat. Sed haec omnia breuitatis
caussa omitto.Rursum,Apostoli reliquerunt omnia pro Christomam relictis omnibus fe-
quuti sunt eum.Et Petrus omnium nomine dicit Christo omnium magistro, Ecce nos re- Matth.xix»
liquimus omnia,& fcquuti fumus te,quid ergo erit nobis? Deinde ecclesia cuius iudiciu m
rebus fidei est infallibile,probauit monachorum mendicantium paupertatem non solü esse
licitam, verum & meritoriam. Magis ergo oportet credere ecclesiae paupertatem laudanti
quam haereticis illam vituperantibus.Contra hanc haeresim Alexander quartus duo decre-
C ta edidit.Contra illam scripsit bis beatus Eonauentura. scripsit enim apologiá de pauper­
tate, & alium tractatum de paupertate Christi,contra praefatu Guillermum,qui duo tracta­
tus habentur inter opuscula beati Bonauenturae quae vulgo circunferuntur. Beatus Thomas
scripsit contra eandem haeresim vnum tractatum,cuius titulus est,contra impugnantes re­
ligionem,qui habetur in volumine opusculorum eius,
Varta haeresis est quae de ecclesiasticorum paupertate disserit, asserens ecclesiasticos
Q viros debere esse pauperes,sola contentos eleemosyna. Verum de hac haere si iam fu-
“■*aB*pra difputauimus in titulo de ecclesia,haeresi quarta. Illo enim loco ostédimus
licitum esse viris ecclesiasticis habere possessiones & redditus.

D
Peccatum.
Irca ea quae de peccato sides catholica nobis credenda proponit, multifa­
rie haeretici hucusque peccauemnt. Primo quidem errauerunt aliqui dicen­
tes nullum esse peccatu originale:qua ob caussam dicút paruulos nulla pec­
catum originale habere.Huius erroris magister fuit Pelagius monachus di- BelagiuK,
«Safe cens paruulos non ideo baptizari quia peccatum habeant quod per bapti­
smum sit remittendum,sed quia non sint recepti in gratiam adoptionis filiorum Dei, ad
quam dicit eos per baptismum recipi,vt in regnum caelorum admittantur . Nam paruulos
qui sine baptismo decedunt,dicit eos habere vitam quandam beatam & aeternam, extra ta
men regnum dei.Haec omnia incommoda Pelagius admittit,eo quod negat originale pec
catum,quod inteliigere non valet. Hunc eundem errorem tutantur Armeni,quanquam a- Armem#
liter, quoniam etsi dicant originale peccatum nullum esse, fatentur tamen baptismum ef-
E fe necessarium ad vitam aeternam consequendam.Paruulos vero qui sine baptismo dece­
dunt,negant habere vitam aeternam, sed dicunt eos ire ad paradisum terrestrem si filii sint
fidelium:quod si fuerint infidelium filii,dicunt illos descendere in infernum cum parenti­
bus suis. Omissis ergo aliis erroribus qui huic proposito minime conueniunt,constat huc
esse communem istorum errorem,quód Armeni con sentid t Pelagio in hocq> peccatu ori­
ginale negant.Eidem errori fanent Albanenfes.Contra hanc haeresim est illud quod in ter Albanéfeg
tio Regum habetur , Non est homo qui non peccct.At cum paruisti sint homines sicut vi- iij.Reg.S .
ri, conuincitur inde illos etiam aliquod peccatum habere . Non autem habent peccatum
actuale, cum non adhuc habeant vfum liberi arbitrii ,qui maxime exigitur vt peccatum
A iii
 F.ALFONSI DE GASTRO, MINORITAE
possit alicui imputari:ergo oportet vt paruuli peccatu originale habeant,cum non fit aliud n
peccatum quo infici possunt,nisi originale aut actuale.Alias enim nó esset verum, omnem
hominem aliquádo esse peccato obnoxium,quod iuxta scripturam diuinam de omni ho­
mine illud ess verum, quoniá etsi parnulus baptizatus,tunc omni peccato carear, tamé ali­
quando sub peccato fuit, videlicet ante baptismum . Si tamen nullum est peccatum origi­
nale,multi emt homines,Videlicet paruuli, qui nunt| peccaueruc.Pr^terea,regius Propheta
Psalil. suam miseriam rectius quam Pelagius agnoscens,ait,Ecce enim in iniquitatibus conceptus
sum,& in peccatis concepit me mater mea.Petens enim á deo misericordia, quo facilius eá
impetret,allegat suam miseram inclinationem,& in peccatum pronitatem,quam a paren­
tibus contraxerat. Ac fi diceret,Ideo misereri mei debes,quia non ex malitia, sed ex infir­
mitate peccaui-.hancautem infirmitatem in ipso matris vtero coceptus,passus fum.Si nul­
lum ess peccatum originale,ossendat Pelagius & eius imitatores quaenam fit illa iniquitas, ^
& quod ess illud peccatum quod infans in vtero matris habet.Gum ergo aliud non possit U
esse peccatum praeter originale,conuincitur inde vt aliquod fit originale peccatu.Rursum,
Ec dfi, xL Sapies in Ecclefiassico ait: Graue iugum super filios Adama die exitus deverre matris eo­
rum vfqueindiem sepultura? in matre omnium.Quod ess aliud iugum super omnes filios
Adam,nisi peccatum originale,quod ab Adam descendens in omnes homines perrranfiit?
Iugum autem dicitur peccatum originale,quia iugum ex coniunctione duorum oritur, &
illud cui imponitur,quodammodo premit.Sic etiam peccatum originale contrahit omnis
homo qui ex coniunctione maris & fdeminx concipitur.Quapropter Chrissus redemptor
nosser,etfi verus fuerit homo & filius Ada? fecundum corpulentam substantiam, nunquam
tamen iugum originalis peccati suscepit, quia operante aicissimi virtute incarnatus ess de
spiritu fancto,& nó ex coniunctione duora,videlicet maris &foemina?.Quod autem dixit
Ecclefiassicus hoc iugu esse super omnes filios Adávfqj in dié fepultundidco dixit, quia et- H
fi peccatu originale per baptitmfi deleatur,manet tamen toto tepore huius pi nsentis vita?
multa? calamitates & mifenx.qua? ex peccato originali tang ex fonte ortu habuerút.Dein­
Romiiiij. de beatus Paulus in ea que ess ad Romanos epissola,ait,Omnes peccaucrút,& egent gratia
dei.Si omnes peccauerut,ergo paruulipeccauerut.Nó autépeccauerut peccato actuali,qui
ad vfum liberi arbitrii nondu perueneruc:ergo peccauerut peccato originali.Et in eadé epi
Rojna.v. stola iteru ait,Sicut per vnu homine peccatu in hunc munda intrauit,&per peccatu mors,
ita in omnes homines morspertranfiit,inquo omnes peccauerut.Si per peccatu mors in-
trauitin omnes homines,ergo iniusse paruuli moriutur,quoniá illi ante<| ad annos discre­
tionis perueniant,nullum iuxta issorum haereticorum doctrinam peccatum habent. Simi­
liter potess ab istis haereticis peti quare paruuli fussineant dolores, patiantur famem A si­
tim,vexentur saepissime á daemonibus,fi nullum habet peccatum , ex quo haec omnia pro­
cesserunt? Cum ergo omnia haec paruuli patiantur,constat eos aliquod peccatum habuisse i
propter quod fic puniuntur : alioqui iniussus esset deus, qui prius aliquem puniret quam
ille esset peccator. At impium ess crimen iniussitiae deo impingere : impium ess ergo asse­
rere nullum esse peccatum originale.Quod fi aliquod ess peccatum originale,oportet vt il­
lud per baptismum tollatunquoniaparuulusfi baptizatus decedit,faluatur,iuxta illud Sal-
Marci viti. uatoris,Qui crediderit,Lc baptizatus fuerit,faluus erit. At fi poss susceptum baptismum pec
catum maneret,non faluaretur.quiain illam supernam ciuitarem sanctam Hierusalem ni­
hil inquinatum intrat:quapropter oportet vt baptismi lauacro peccati originalis maculam
Xohan.iij. deleat,qui in gloriam intrare vult. Sic enim Saluatorair,Nifi quis renatus fuerit ex aqua &
Concilium spiritu sancto,non potess introire in regnum dei.De haere extat concilii Miieuitani defi­
Mileuitanu nitio,quod in fecundo capite decretorum eius de hac re aduerfus Pelagium sub verbis se­
quentibus definit • Item placuit vt quicunque paruulos recentes ab vtcris matrum baptiza­
dos negat, aut dicit quidem in remissionem peccatorum eos baptizari,fcd nihil ex Adam K
trahere originalis peccati,quod regenerationis lauacro expietur,vnde fit consequens vt in
eis forma baptismatis in remissionem peccatorum,non vera,sed falsa inteiligatur, anathe­
ma fit . Contra hanc hserefim scribit Augustinus in illo opere quod dicitur Hypognosti-
con,libro quinto. Fecit & alium tractatum qui inscribitur de baptismo pai uuiorum,& hic
habetur in volumine epissolarura eius,epissola vicefimatertia. Ca?terum quod Armeni di­
cunt paruulos infidelium fine baptismo decedentes, descendere ad infernum cum suis pa­
rentibus,hoc ex proxime sequenti haerefi patebit esse falsum, quoniá ibi osse de mus nemi­
nem damnari nili propter peccatum proprium.
Secunda
 ADVEfcSVS HAERE. LÍE. XII. DE PECCATO. tS§
^ C* Ecunda haeretis docet omnes homines ante paiTionem Christi fuifle damnatos pro­
mpter peccatum primorum parentum . Huius haeretis aurhores Guido asserit esse Ar- Arment’
menos. Dicit enim Armenos sentire primorum parentum peccatum fuiífe adeo no­
xium,vt toti posteritati vfque ad paiTionem Chrifti nocuerit, & eam in infernum traxe­
rit,non quidem propter originale peccatum,quod a primis parentibus deduxerunt nasce­
res,quia illud (vt proxime procedenti haereti patuit) nullum ciTe dicunt,sed dicunt omnes
fuifle damnatos propter proprium primorum parentum peccatum,etiam ti ipsi in fe nulla
habuerint peccatu. Haec haeretis adeo est demes & fatua,vt sola narratio sufficeret ad illam
exterminanda. Veru quia contra homines effrótes & durae ceruicis agimusrideo oportet vc
aliquod in illos iaciamus telum,quo illos transfigamus.Primo ergo id conftat effe falsum,
omnes videlicet homines vfq; ad Chrifti paiTionem fuifle damnatos. Abraham siquidem
JB Isaac & lacob ante Chrifti paffioné per multas annoru centurias fuerut,& tamen hos fuifle
faluos aperte ipsa scriptura docet. Multi (inquit Chriftus) venient ab oriente & occiden- Matth.viif»
te,& recubent cum Abraham Isaac & lacob in regno caelorum. Ecce Chriftus aperte docet
hos tres patriarchas pertinere ad regnum caelortnergo nunc| fuerunt in inferno damnati:
quoniá alias nuncj inde exiuiffent,quum in inferno nulla tit redemptio.Praeterea Chriftus
oftendens A latum tit inter diuitem Lc pauperem discrimen,dixit diuitem epulonem poft Luc$.xvL
mortem effe sepultura in inferno,cum tamen Lazarus mendicus fuiffet deportatus ab an­
gelis in tinum Abrahae.Si vtcrqj damnatus,quod ergo discrimen inter iftos?Vnus ab ange
lis deportatur, alter autem a daemonibus sepelitur. Si Lazarus damnatus eft,cur diues au­
xilium illius ab Abraham petit? Si Lazarus damnatus erat.quomdo poterat digito Tuo in­
tingens linguam diuitis,illius ardorem temperare? Rursum,qui iufti fuerunt,non eft possi­
bile vt damnati tint in iuftitiadecedentes:quoniam non eft deus iniuftus, vt timui iuftum
C cum impio damnet ° At de multis scriptura teftatureos fuifle iuftos, vt de Abel, Enoch, Hebne.xL
Abraham,Moyfe,Dauide:nullus ergo iftorum damnatus eft. Verum efto damnati tint o-
mnes (vt Armeni aflerunt)impoffibile eft illos fuiffe damnatos propter solum primorum
parentum peccatum,niti ipti etiam aliquod proprium habuissent peccatum. Iniuftus enim
esset deus ti aliquem tine culpa Tua damnaret: quoniam ettideus aliquando temporariam
& transitoria infligat poena alicui propter peccatu alterius, nung tamen aliquem propter
peccatum alterius aeternaliter damnat.Nam cu aliqué deus propter alterius peccata poena
temporali punit,vt videlicet cum filium propter peccatum patris,&contra,aut principem
propter subditos,&econuerfo : tuncipfummet peccatem in re propria punit,videlicet pa
trem in filii morte. Filium vero qui nihil mali egit,non proprie punit, cum propter ma­
ius bonum eius deus illi talem poenam inferat. Et tic ad patrem comparata illa poena eft
punitiotad ipsum vero patientem,videlicet filium, illa poena nó eft dicenda punitio,quia
D nunquam deus illam infligit niti vt ad maius iptius patientis commodum cedat. At qui
aeternaliter damnatus eft, ex hoc nullum maius bonum consequi poteihquapropter nun­
quam talem damnatione deus alicui infligit,niti propriis eam exigétibus demeritis. Deus
enim punire volens Dauid ob adulterium cum Bcrfabe commissum,filium ex illo adulte- ij-R^g* xi?«
rio natum mori fecit, qua morte Dauid puniuit,auferens illi rem proprii, & qui maxime
diligebat,videlicet filium Tuum.Filius autem non pofeft dici punitus, cum nullam habuis­
set culpam,quoniam ctfi mortuus eft,haec tamen mors in maius illi bonum cessit, quonii
raptus eft,ne malitia mutaret animam eius,& similia patri committeret. At ti in aeternum Sapieniiif»
periissetfilius,quod quaeso illi poterat euenire commodum ex illa damnatione ? Nunquá
ergo deus aliquem aeterna morte damnat,niti propter propria demerita . Nam & ipfemet
tic fe facturu pollicetur per Ezechielem prophetam,dicens,Ecce omnes animae meae sunt. Ezech.r f*
E Vt anima patris,ita&anima filii mea eft.Anima quae peccauerit, ipsa morietur. Et parum
infra de filio bono habente patrem peccatorem loqucns,haecfubiungit,Hicnon morietur
in iniquitate patris fui,sed vita viuet. Pater eius quia calumniatus eft, & vim fecit fratri,
& malum operatus eft in medio populi fui, ecce mortuus eft in iniquitate sua. Et dici­
tis, Quare non portabit filius iniquitatem patris? videlicet quia filius iudicium & iufti-
tiam operatus eft,omnia praecepta mea custodiuit>&fecit illa,viuet vita. Anima quaepec-
cauerit,ipsa morietur. Filius non portabit iniquitatem patris ,& pater non portabit ini­
quitatem filii.Hucusque deus per Ezechielem prophetam . Vereantur ergo impii Armeni
contra tam expressum scriptura? teftimonium aliquid dicere , praesertim cum sua senten­
tia maximam deo impingat iniuftitiam, vt hominem videlicet iuftum, qui nullum vn~
A iiii
 F.ALFONSI DÉ CASTRÓ, MlÑORÍfAÉ
quam peccatum commisit,propter culpam alterius damnet. Contra hunc errorem miti- p
tant etiam illa quae supra contra errorem Donatistarum protulimus in titulo de Ecclesia
haeresi prima.-quo loco ostendimus malitiam vnius personae nullo pacto obeffe alteri ad
vitam aeternam.
Ertia hasrefis asserit peccatum non esse a libero arbitrio,sed a daemone. Huius haere­

T tis author fuit Valentinus, cui postea adhaesit impius Manichaeus. Eandem haerefim
Manichae9, poftea suscitarunt Armeni,dicentes(prout Guido illis impingit) nullum fu
Arme ni. peccatum fi daemones non fuissent,qui homines tentatione sua ad peccanda impellerent:
quapropter dicunt peccatum esse simpliciter á daemone,& nullo modo a libero arbitrio.
Albaneses, Armenis in hac parte consentiunt Albanenfes. Haec haerefis conuincitur per id quod Sa-
ccri,xv, piens Ecclesiasticus ait, Deus ab initio conftituit hominem, & reliquit illum in manu co
filii fui. Adierit mandata & praecepta sua.Si volueris mandata conferuare,conferuabunt te, q
& in perpetuum fidem placitam feruare. Apposuit tibi aquam & ignem-.ad quod volueris,
porrige manum tuam. Ante hominem vita & mors,bonum & malum . Quod placuerit ei,
dabitur illi.Haec sapiens. Ex cuius verbis constat peccatum etiam esse a libero arbitrio , si­
cut & bonum opus,quoniam poteft manum suam porrigere ad aquam & ad ignem,ad vi­
tam & ad mortem,ad bonum & ad malum . Praeterea fi arbitrium hominis eft liberum,er­
go poteft fe ad vtranque partem flectere & reflectere,quoniam alioqui non esset liberum.
Cum ergo ad malum iuxta hanc libertatem fe flectit,tunc malum erit ab ipso,& non a dae­
mone,cum daemon nó eligat,sed ipsum hominis arbitrium. Rursum,fi peccatum dicis es­
se a daemone, aut ergo a daemone cogente noftram voluntatem ad peccádum, & tunc vo­
luntas nostra non erit libera , cum possit cogi. At voluntatem esse liberam , supra osten­
dimus intitulo de Libero arbitrio. Aut peccatu dicis esse a daemone persuadente,eo quod
solum persuadet fine coactione: & tunc necessarium eft vt peccatum fit a libero arbitrio,
cui daemon suadet vtmalu eligat. Deinde quod Armeni dicunt nullum futurum fuisse pec­
catu m,fi daemones non fuissent qui homines tentarent: hoc conuincitur esse falsum : quo­
niam etsi primum hominis peccatum processit a tentatione daemonis, tamen homo po­
tuit tuncpeccare etiam fi daemon non tentares, quia homo fuerat liber creatus a Deo,qua­
propter bene & male agere poterat. Accedit ad hoc, quod malorum angelorum peccatu á
nullo alio daemone processit,sed a suo libero arbitrio.Si ergo primum daemonis peccatum
commissum eft absque vlla alterius daemonis tentatione-.ergo etiam homo potuisset pec­
care etiam fi nulla daemonis tentado praecessisset: quoniam multo maior eft vis angelord
quam hominu.Ergo fi in angelis suis reperit deus prauitatem,quanto magis homines qui
Iob.iiij. habitant domos luteas corporum suorum ? Praeterea vnufquifque tentatur (vtait Aposto­
lacobu. lus Iacobusja concupiscentia sua abstractus & illectus.non eft ergo opus tentatione daemo­
nis,vt peccatum cómitti possit .Demum fi peccatum esset a daemone,& non a libero arbi- I
trio, frustra suaderetur hominibus vt non peccent.Sed hoc fi possibile foret, esset persua­
dendum daemoni,a' quo eft peccatum.Chriftus tamen cuidam quem ipse a languore fana-
Iohan.v. uerat,ait,Ecce iam sanus factus es, iam amplius noli peccare. Et Paulus ait,Emgilate iufti,
LCor.xv. & nolite peccare. Si peccatu a daemone eft,& non a nostro libero arbitrio,frustra nos mo­
net vtcaueamus a peccatis. Aduerfustám apertu errore haec paucula sufficiant. Cótra hanc
haerefim neminem scio qúi ex professo scripserit:quanuis Augustinus saepe cótra eam dis­
putet, praesertim in libris de libero arbitrio,& in libro fecundo de moribus ecclesiae.
Varra haerefis docet omne opus quantulibet recte factum esse peccatum. Huius er-
Luthcrus. roris^author estLutherus,dicens iustu in omni opere bono peccare.Ex quo putrido
fonte alium errorem deducit, dicens neminem esse certum fe non fempér pec
care mortaliter. Verum de hoc errore iam supra difputauimus in titulo de operibus . Ibi
enim ostendimus ex scripturis, multa esse opera bona quae nullam prorsus habent mixta
malitiam ,& in illis certum est multos non peccasse mortaliter cum illa operati fuerint.
Sed fi quis vitra illa quae nos in titulo de operibus diximus,aliquid videre desiderat, legat
Iohannem Roffenfem episcopum in suo opere quod fecit pro assertione confutationis Lu
theri,articulo tricefimoquinto.
Vintam haerefim docet Aetius,dicens nullum peccatum quatulibet graue imputari

Q
Actius.
homini habenti fidem . Hunc eundem errorem tandiu sepultura fuicitauit hoc no-
ludicrus. stro feculo Luthefus,dicens sola fide absque vilo alio opere esse fatis ad vitam
aeternam consequendam . Sed hunc errorem iam supra ex sacris scripturis conuicimus.
Nam
 ADVER. HAERÉ. LIB. XII» DE PECCATO. i
á Nam in titulo de fide haeresi.ii.ostendimus apertissimis scripturae facr^ testimoniis fidé so­
lam minime sufficere ad aeternam gloriam adipifcédam, sed effe etiam necessaria alia ope­
raria videlicet quae praeceptis expressis nobis iniuncta sunt. Quod ii opera etiam exigun­
tur,Lc sola fides non sufficit, apertissime colligitur posse fieri vt aliquod peccatum impu­
tetur habenti fidem.
Extam haerefim inuenerunt Armeni,dicentes effe aliqua peccata prorsus irremissibilia, Armeni,

S quae á nullo vnquam sacerdote remitti possunt. Contra hoc est illud quod Christus di
xit Petro,Quodcunq; ligaueris super terra, erit ligatum & in caelis: &quodcunq; sol­ Matth, xvi.
ueris super terram,erit solutum &in caelis. Qui totum dicit,nihil excludit. At Christus nó
dixit,Si solueris hoc,aut illud,erit solutum in caelis:fed,quodcunque(inquit)folueris super
terram,erit solutu & in caelis. Non est ergo aliquod peccatu quod a Petro remitti nó pof-
b iit. Praeterea,omnibus Apostolis dicitur,Quacunque solueritis super terra,erunt soluta & in Matth.xviij
caelo.Et iterum, Quorum remiseritis peccata, remissa erunt.Ecce vides non solum Petro, Iohan.xx,
sed omnibus Apostolis datam effe potestatem foluendi non hoc aut illud peccatum , sed
omne.Quaecunquefinquirifolueritis super terram, erunt soluta & in caelo. Verum Armeni
obiicere nobis possunt illud Saluatoris dicentis, Omne peccatum & blasphemia remitte­ Mattii,xrf
tur hominibusffpiritus autem blasphemiae non remittetur.Et quicunq; dixerit verbu con­
tra filium hominis,remittetur ei: qui autem dixerit cótra spiritum sanctum,non remittetur
ei neq; in hoc feculo,neque in futuro.Ex quo loco videtur colligere peccatu in spiritu san­
ctum, non posse ab aliquo sacerdote dimitti. Sed hoc non ita ie habet,quoniam Christus
non est locutus in vniuersum de omni peccato in spiritum sanctum , sed de aliquo. Non
enim dixit nullum peccatum in spiritum sanctum remittendum, sed dixit spiritu blasphe­
miae non remittendum.Et qui dixeritsinquit illejcontra spiritu sanctum, non remittetur ei
C neq; in hoc feculo,neque in futuro. Et hoc nos fatemur effe aliquod peccatu quod nunqua
remissum est,neque remittetur. Hoc autem est duritia cordis,qua homo renuit vfque ad fi­
nem vitae remissionem peccati per poenitentiam accipere,tale inquam peccatum nunquam
remittetur,non quod irremissibile fuerit, sed quia nuquam de illo peccator poenituit, ideo
nunquam in hac vita remittetur, poft mortem vero etiam fi pocniteat,nó remittetunquo-
niam a mortuo velut qui non eff,perit confessio. Quandiu autem peccator viuit, illumsfi-
cut dicit Apoftolus)patientia dei ad poenitentiam expectat: & fi poenitentiam egerit, & á Rom.ij,
sacerdote absolutionem recipere non contempserit, eius peccatum quantulibet graue fue­
rit, abfq; dubio in hoc feculo remittetur.Si vero perfeuerás in iniquitate, sicut ibidem fub-
iunxit Apostolus, fecundum duritiam cordis fui, & cor impoenitens, thesaurizat sibi iram
in die i usti iudicii dei: huic tali non remittitur in hoc feculo, neque in futuro. Et hoc mo­
do interpretatur beatus Augustinus illum Matthaei locum in quadam epistola ad Bonifa-
D cium comitem,quae est quinquagesima in ordine epistolarum eius. Aliter tamen hunc loca
interpretatur Richardus de sancto Victore,qui illa Christi verba dicit effeintelligcnda nó
de remissione culpae, sed poenae: nam dicit mitius fore agendum cum eo qui peccauerit in
filium,quam cum eo qui peccauerit in spiritum sanctum: quoniam is qui peccauitin filia,
habet excusationem,eo quod egit per ignorantiam,& ita dignus est venia,qua videlicet ali
quid de poena peccato debita ilii remittatur.Qui autem peccauitin spiritum sanctum, nul­
lam habet excusationem, eo quod egit ex pura malitia,& ita non est dignus venia, qua vi­
delicet illi remittatur aliquid de poena peccato debita.Itaque hanc dicit effe differentia in­
ter eum qui peccat in patrem aut filium, & eum qui peccat in spiritu sanctu, q> is qui pec­
cat in patre aut filia,peccat ex infirmitate,aut ex ignorantia:Lt ideo dignus est vt aliquid ei
remittatur de poena debita,poenitear vel nó poeniteat.Is autem qui peccat in spiritum san­
ctum,peccat ex pura malitia:quapropter nihil prorsus remittetur illi de poena peccato de-
E bita, eó quod nullam habeat excusationem, cum peccauerit ex pura malitia: quia etsi pec­
catum eius remittatur per poenitentiam, omnem tamen poenam peccato debitam foluet:
& ira fi poenitentiam egerit pro peccato, erit solutus á culpa,sed nullo pacto á poena. Haec
omnia disserit Richardus de sancto Victore in quodam libello suo qui inscribitur de spiri­
tu biasphemi^.Eodem fere modo interpretatur Theophylactus super Matthaeum,quanquá
hic videtur sentire,eum qui peccauerit ex infirmitate,aut ignorantia,fiue in patre,fiue in fi­
lium,quod idem eff,effe dignú venia:ita vt etiam fi non poenitear,remittatur illi,eo quod
infirmitas aut ignorantia ilium excusat non folu a parte poenae,sed etiá á culpa. Richardus
aute non vult illum excusaría culpa,sed a' parte poenae. & hoc dicit illeinteliigendum effe
A' V '
 F. ALFONSÍ de castro, minoritáe
per remiífionem,vtad solam poenam referenda fit. Csetcrüm de peccato in spiritum san- F
ctum conuenit inter eos,quoniam vterque sentit ideo illud non remitti,quia nullam habet
excusationem,propter quam aliquid de poena illi debita remittatur,ita vt quáuis poenité-
tia saña,culpa remittatur,oportet tamen vt omne poenam peccato debitam foluat. Et hoc
cft apud istos peccatu illud nó remitti. Lege illos, & forte videbitur tibi eorum expositio
este 1 i terse germanior quam Augustini,quanuis huius interpretatio non fit aspernanda.
Eptima haere fis aster it nullum capitale peccatum este toleradum,etiam fi permittatur

S gratia vitandi quantumuis maioris mali.Huius haerefis authores sunt Valdenfes, qua­
quam Guido Carmelita in sua summa de haerefibus Valdenfium errores recensens,nu-
quam huius erroris meminit.Sed Aeneas Syluius,qui postea papa Pius fecudus est vocatus,
in libro de origine £ohemorum,capite.xxxv.hunc inter errores Valdenfiu recenset. Con­
tra hunc errorem est illud quod Christus redemptor noster Iudseis loquens apud Matthaeu G
Matth. xix. ait,Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere vxores vestras, ab initio au­
rem non fuit lic.Ecce diuortium viri & vxoris permistum a Moyse.At tale diuortium este
malum Christus ostendit,dicens,Quod Densconiunxir, homo non separet. Et in his ver-
bis(vt testatur ibidem Hieronymusjnon deditnouum praeceptum,sed antiquum nouauit,
& instaurauit.Et Christus ipse fatis aperte expressit,dicens,Ab initio auté non fuit fic Quo
verbo docuit matrimonium ex sua institutione fuiste indissolubile. Quod fi matrimonia
ex sua institutione fuit a Deo statutum indissolubile , malum est illud distoluere. Verum
Moyses conspiciens gentem suam ad illecebras pronam, & timens ne cum aliqua viro suo
' non placeret, occideretur a viro, vt ille aliam habere poster pulchriorem, permisit illis vt
postent vxores suas repudiare cum vellent,vt vxoricidium vitarent. Permifitrinquit Chri-
stus)vobis Moyses ad duritiam cordis vestri dimittere vxores vestras. Si permisit,ergo nu-
quam tale facinus probauit:quoniam(vt ibidem admonet Chryfostomusjilla permittimus, ^
quae non probamus. Praeterea,minus malum maiori malo comparatum habet aliquam ra­
tionem boni,videlicet defectum illius gradus malitiae,per quem maius malum excedit mi­
nus.Omnis autem declinatio á malo bona est.Ergo iuxta illam rationem boni potest quo­
dammodo acceptari a voluntate. Rursum,ea quae fiunt per metum,saepissime excusantur,
quae secluso metu non estent excusanda. Non autem excusantur nisi ratione maioris mali
proxime vrgentis, ergo minus malum potest licite quifq* sumere tanquam mediú quo pof
fit cuitare maius malum quod imminet. Malum est enim fi aliquis in mare proficiat mer­
ces,quas fine vilo damno poterat femare,vt in bonos vfus cóuerteret. At fi tépestas vrgear,
iuste illas mergit,timens ne ii illas femare voluerit,ipse mergatur. Et fi hoc licet particulari
persona? & priuatae:cur non etiam licebit personae publicae? Si de castitate omnium virom
firmiter confiditur, malum est permittere meretrices in populo. Sed fi his de populo eie-
Hicrcv. Ñis,violanda est fides coniugii,itavt,sicut quidam Propheta ait, Vnufquifquead vxorem j
proximi fui hinniat,& immutádus est vfus naturae in eum vfum qui est contra naturam, vt
Roma.i. (sicut ait Apostolus) masculi in masculos turpitudinem suam operetur,& fi haec vere time­
tur euentura,expedit tolerare meretrices magis quam eas expellere. Accedit ad haec pr^ce-
Matth, xiij« ptum patriffamilias, qui feruis suis volentibus tollere zizania de agro in quo erat seminatu
triticum,praecepit vt sinerent ea vfque ad mestem,ne forte colligentes zizania,eradicarent
simul & triticum. Qui zizania permittit in agro, timens ne eradicetur triticum,minus ma­
lum permittit,vt euitet maius.
Ctaua haere fis asterit omnia peccata este paria, quemadmodum habent Stoicorum

O paradoxa.Hanc haerefim tribuit beatus Augustinus Iouiniano monacho. Beatus ta­

men Hieronymus,qui duobus libris cótra errores huius Iouiniani disputat, nunqua
huius erroris meminit,neque illum Iouiniano vnquam impingit: ex quo tamen non licet
colligere louinianum nó ita sentiste. Potuit enim fieri vt ad Hieronymi notitiam hic error K
non deuenerir,& propterea non scripserit aduerfuseum, quanuis aduerfus omnes Iouinia­
ni errores scribere decreuistet. Verum esto non fit hoc a' Iouiniano astertum: cum iam fit de
hoc errore notatus,oportet vt aliqua aduerfus illum proferamus.Christus enim redemptor
noster apertissime docet este aliquam peccatorum inaequalitatem, fic enim apud Matthaeú
Matth,v, ait, Ego dico vobis,quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio: qui autem dixerit
fratri suo racha,reus eritconciliorqui autem dixerit,fatue,reus erit gehennae ignis. His ver­
bis aperte ostenditur peccatorum disterentia, ex disterentia reatus.Peius est enim este reum
gehennae ignis,quam este reum iudicio ,aut esse reum concilio, ergo peius est etiam dicere
fatue,
 AD VER. HAERE. L IB. XII, DE PECCATO. 190
A fatue,quám dicere racha.Praeterea loques Christus discipulis suis de illis qui noluissenteos
hospitio recipere,ait, Amen dico vobis, tolerabilius erit terrae Sodomoru & Gomorreord Mattii,ji.
in die iudicii,quam illi ciuitati.Si tolerabilius,ergo minus erit eorum peccatu reputanda,
quoniam iuxta méfuram peccati erit plagarum modus.Rursum,peccatum in spiritum san- Deut.xxv,
¿tura grauius est,quam peccatum in patrem aut filium:quod ex eo conuincitur,quod illud
non remittitur neque in hoc feculo, neque insuturo, hoc autem remittitur. Deinde, idem
veritatis magister Pilato loquens ait,Qui me tradidit tibi,maius peccatu habet.Ecce aper- iohan.xlx,
tiííímum testimonium quo conuincitur peccatorii inaequalitas. Quapropter non opus est
vt longius de haere dispute.mus.Neque opus est argumenta ex philosophorum officina in
medium afferre,quoniam non hic disputamus aduerfus Stoicos, sed aduersus Iouinianum,
aut quemlibet alium huius erroris patronum,qui fe Christianum iactauerit.
B K i Ona haerefis docet hominem qui semel per gratiam fuerit iustificatus,non poste am-
I piius peccare.Mane haereiim impingit beatus Hieronymus Iouiniano,libro fecundo louinfanus
aduerfus cundem.Augustinus in libro de hseresibus tribuit illam Pelagio, quéadmo- Pelagius,
dum & Iouiniano.Hanc eandem haere ii m post multa tempora suscitarunt Eeguardi & Be Beguardi
guinde , quanuis non ita in vniuerfum de omni iusto suam astertionem firmauerint, prout Beguunc/
Jouinianus & Pelagius fecere , sed contractius loquentes dixerunt poste hominem tantam
virtutis perfectionem in hac misera vita acquirere,vt reddatur prorsus impotens ad pecca»
tum. Et certe fi Beguardi & Beguinae hoc dicerent poste heri ex quodam particulari pri­
vilegio, &fpecialistimo Deiadiutorio alicui concesto, nullus illos propter hoc de haerefi
notastet.Potest enim Deus ex quodam insigni priuilegio iicastistere voluntati alicuius ho­
minis,vt nunquam illam permittat in peccatum labi. Nam multi & illustres theologi fa­
tentur hoc fuiste concestum deiparae virgini postquam vnigenitum Dei filium invtero
C concepit: é quibus vnum proferam Richardum de sancto Victore, qui libro fecundo de
Emanuele, capite vltimo ita dicit, Quod de exterminio peccati in beata virgine Maria
factum creditur,futurum in omnibus sanctis speratur. Futurum inquam, sed non in corpo­
re eorum adhuc mortali,sed in corpore eorum iam facto immortali.Prius siquidem opor­
tebit corruptibile hoc induere incorruptionem, & mortale hoc immortalitatem.Sed hoc
fuit in beata virgine supra modum mirabile,&pr^ caeteris sanctis omnibus singulare,quod
in ea simul conuenire potuit tanta corruptibilitas cum tanta incorruptibilitate, tanta in­
corruptibilitas cum tanta corruptibilitate. Corruptibilitas in his quae pertinent ad poe­
nam,incorruptibilitas in his quae pertinent ad culpam. HaccRichardus. Ex cuius verbis
constat tale privilegium fuiste deiparae virgini concestum, vt prorsus impeccabilis fuerit:
quod priuilegium nulli alii hominum asterit fuiste concestum. Sed hoc dicit nos sperare
vt habeamus in alia vita,quod beata virgo habuit in ista. Verum impii Beguardi & Begui-
D nae docent hoc poste quemlibet hominem in hac vita acquirere,fi per profectum virtutum
deuencritad illum perfectionis gradum,quem illi assignat. Et propter hoc merito damna­
ti sunt,quoniam omni homini existenti in hac vita dicitur,Qui stat, videat ne cadat.Et do i.Cor.x.
minus docens nos omnes orare, praecipit vt dicamus,Dimitte nobis debita nostta. Quam Matth.vñ
orationem omnes vfque ad finem vitae dicere veraciter postunt. Et beatus Johannes in sua
prima canonica ait,Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos feducimus,5e ve- Uohani.
ritas in nobis non est. Non est ergo veritas in his haereticis dicentibus hominem este ta­
lem in hac vita,qui peccare non postit. Contra hunc louiniani 8c Pelagii errorem supra
largius disputauimus in titulo de gratia, haeresi.ii. Et omnia quae ibidem contra illos pro­
tulimus,etiam pugnant contra errorem Beguardorum & Beguinarum. Verum contra Be-
guardos & Beguinas extat concilii vniuerfalis definitio, in quo octo istorum errores da­
mnati sunt,quorum iste de quo modo agimus,est primus.Huius autem concilii decretum Concilium
E habetur in volumine Constitutionum Clementinarum, in titulo de haereticis, in capite Vienense.
cuius initium est,Ad nostrum.
lius est etiam error,qui huic proposito conuenit, & praesentem materiam quodam­

A modo respicit. Sed de illo in titulo de potestate disputabimus,quoniam ibi com­

modius & aptius locatus est.

Peregrinus.
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
E hac re vnam solum repetí haeíesim,& quidé ni mis crudelem, Lc ab omni F
humana ratione prorsus alienamrquae docet non eñe impendendam huma­
nitatis cura peregrinis.Huius erroris pestiferi author(vt Bernardus de Lut­
zemburgo in suo catalogo haereticorum ait) fuit Diotrephes quidam A»
_____ postolis coXuus, de quo beatus Iohannes apostolus & euágelista in sua ter­
Diotrc tia catholica epistola ita ait,Scripsissem forsitan ecclesiae, sedis qui amat primatum gerere
jphcs.
in eis,Diotrephes,non recipit nos. Propter hoc fi venero,commonebo eius opera quae fa­
cit, verbis malignis garriens in nos.Et quasi ei ista non sufficiant,neque ipse suscipit fratres,
& eos qui suscipiunt,prohibet, & de ecclesia eiicit- Hucusqjex beato Iohanne. Qua: verba
exponens venerabilis Beda in commentariis super epistolas canonicas ita ais Diotrephes
(vt videtur)erat haeresiarcha temporis illius,superbus & insolens,malens noua docédo pri­
matum vfurpare scientiae, quam antiquis sanctae ecclesiae quae Iohannes praedicabat, humi- G
liter auscultare mádatis.Vnde bene Diotrephes infulsus,siue decor insanus dicitur^vt per­
fidiam cordis etiam nomine significet. Haec Beda.Sed neque ex verbis beati Iohannis euan­
gelistae,ncq$ Bedae illius interpretis,constat Diotrephem tale aliquid sensisse quale illi tri­
buit Bernardus de Lutzemburgo in suo catalogo. Constat quidem illum fuisse haereticum,
non tamen illius haere sis indicatur. Nam propter hoc quod beatus Iohannes de illo dixit,
Neque ipse suscipit fratres,& eos qui suscipiunt prohibet, suspicari non licet illum sensisse
peregrinos omnes non esse suscipiendos, sed solos fideles catholicos, quoniam hos appel­
lat ibi fratres beatus Iohannes. Et quidem hoc femperfuit folenne haereticis 5 vt veris fide­
libus essent infesti. Hoc enim apud Ludieran os modo contingit, qui veros fideles apud fe
recipere nolunt,&si quos forte permittunt, male tractant,non tam e docent peregrinis aliis
non esse impendendam humanitatem. Idem potuit contingere in Diotrephe,ita vt cum ab
ecclesia ob alia causam fuisset diuifus,fratres,hoc est veros fideles recipere noluerit,&alios H
ne id facerent prohibuerit. Esto tamé ita ille senserit vt Bernardus de Lutzemburgo illi tri
buit; aduerfus hanc hseresim no est operosum disputare,eó quod apertissima sint sacra: scri­
pturae testimonia quae illa oppugnant. Nam ipfemet deus cura peregrinoru egisse videtur
Exo.xxiij. cum molestiam vliam illis inferri prohibuit, sic inquies,Peregrino molestus non eris.Nec
Leuit,xxiq. solum molestiam vetuit,sed misericordiae opera praecepit alibi,dicens-Postquam messueri­
tis segetem terrae ve st rae,non secabitis eam vfque ad solum,nec remanentes spicas collige­
Deute.xiiii tis: sed pauperibus & peregrinis dimittetis eas. Et iterum in alio loco' Peregrino qui intra
portas tuas est,da vt comedat.Pmerea si peccatum non esset peregrinis humanitatem ne­
Iob.xxxL gare,non illud Iob a fe excuteret dices*Foris non mansit peregrinus:ostium meum viatori
patuit,Deinde,quam graue hoc sit peccatum, ipse faluator ostendit cum apud Matthaeum
Matth.xxv, dicit fe hoc peccatum in dieiudicii aliquibus exprobraturum. Hospes fui(inquit ille)&no
recepistis me. Ac post subdit,dicens illis qui huiufmodi peccatum commiserunflte male- I
dicti in ignem aeternum,qui paratus est diabolo,& angelis eius Constat ergo non minimu
esse peccatum pro quo authoraeterna punitione damnatur: contra autem iis qui peregri­
nos & adueñas induxerunt in domu fuam,dicet’Hofpes fui,&recepistis me. Et postca'Vc-
Ibidem, nite benedicti patris mei.percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi.Nó
parua est virtus quae regnum meretur accipere coelorum.Rursum,(vt Origenes annotauit
Gene. xix. homilía quinta super genesim)Loth ab incendio Sodomorum & Gomomcorumpropter
solam hospitalitatem liberatus est.Nullum enim praeclarum illius gestum sacra narrat hi­
storia,praeter humanitatem quam peregrinis impendit,propter quam ab incendio liberari
meruit. Demum, vt vndique haec haeresis profligetur,ostendam illam non solum Christia­
nis sed etiam ethnicis fuisse exosam,& ab illis damnatam. Nam Aristoteles libro nono de
historia animalium capite trigeiimofecundo de aquila loquens ait, Senescentibus aquilis
rostrum superius accrescit, incuruatürque subinde magis magisque,vt demum fame inter­ K
eant. Cui rei data est fabula,vt hoc ita accidat aquila:,quoniam cum olim homo esset,bo
fpitiiniuriam intulerit. Haec ille.Vide quantum fuerit etiam ethnicis abominabilis ho­
spitis iniuria, vt propter hanc solam hominem in aquilam transformatum fabulentur.Et
de re tam manifesta plufquam forte erat necessarium dixi.

Poenitentia
 ADVER. HAERE. LIB. XlL DE POENITENTIA. 191
E haere vnus est error Lutheri,quo docet non esse tres partes poeniten- Lutherus,
tisected optimam poenitentiam dicit este nouam vitam. Quem errorem
ex suo cerebro fabricauit,ncc ex alterius vetustioris haeretici osticina de­ \ i$C-\úbZ*'y i
prompsit, quod raro Luthero cótigiste agnoscimus. Nam cum plures f t/íé í-y, T*C- JÚZl i*£>'
centum hucufq; prodiderit errores,vix tres aut quatuor reperiuncur quos
A non hauserit ex putridis lacubus haereticoru iam diu ab ecclesia eiecto-
rum:verum hoc loco neminem(quod fciam)habuit huius erroris magistrum.Et quáuis ille
in quodam libro quem fecit pro assertione articulorum á Leone papa huius nominis de­
cimo damnatorum,videatur hanc assertione veiutnon suam reiicere, dicens eum non ne­
gare omnes tres partes poenitentiae,sed solam satisfactione, quoniam contritionem & con
sessionem dicit inueniri & probari:satisfactionem autem negat haberi ex sacris libris; qua- /7;-k t< IxceaJ ¿civi’
/1

g propter dicit satisfactionem nullam debere fieri pro delictis perpetratis, sed quod dimis­ l(k afl&h/V, V 4
kjxnyC liwvsypi
sa culpa,simul etiam remista fit omnis poena peccato debita. Quanuis tamen Lutherus di­
cat fe admittere contritionem & confessionem,factis tamen negat.Namcócritionem qu<g
fit per examinationem peccatorum, & eorundem detestationem, irridet,dicens illam esse
meram hypocrifim.Confessionem auriculariam este necessariam negat. Satisfactionem in
vniuersum tollit. Ex quibus fatis constat Lutherum non admittere tres poenitentia partes
prout a catholicis viris admittuntur. De contritione & confessione in suis titulis aduerfus
Lutherñ difputauimus. Quapropter solum fuperest vt ex sacris literis ostendamus fatiffa- .
ctionem este necessariam. Vt autem id apertius conuincamus,prius oportet ostendere post
dimissam per contritionem culpam manere aliquam poenam foluendam iuxra mensuram 'aYfACy ysc1tccc/'
& poenae & temporis a deo decretam. Hocauté fatis colligitur ex eo quod Moysi pro po­
pulo Israel deum oranti deus respondit.Nam cum Moyses orasset dominu dicens, Dimit- Nume.xiiif
1 te obsecro peccatum populi huius:refpondit dominus, Dimisi: attamen omnes homines
qui ren tau erunt me,non videbunt terram pro qua iuraui patribus eorum.Ecce post dimis­
sam culpam,referuatam adhuc poenam. Praeterea non est dubitandum Moysem & Aaron Numc XX;
statim doluisse & resipuisse de peccato incredulitatis & diffidentiae quod apud aquas con-
tradictionis commiserant: poena tamen ob hoc illis a domino definita non fuit rllis rela­
xata,quoniam nunquam intraucrut terram promiffionisjprout illis dominus minatus fue-
rat.Rurfum, Dauid rex cognoscens enormitatem & grauitatem culpx quam in adulterio ij. Rcg.xif.
& homicidio commiserat, statim dimissa est illi culpa sua, quoniam sic illi denudatum est ^
per prophetam Nathan* Transtulit quoqj dominus peccatum tuum,& tamen post dictam
remissionem culpae idem propheta praedixit illi multas calamitates & poenas eum passu-
rum propter peccatum commistum, quas omnes postea passus est, vt fecundus liber Rega Z
testatur.Ecce hic Dauid peccatum est dimissum,pro quo tamé mult£ fuerunt poenae postea
) tolerandae. Deinde idem rex Dauid videns angelum domini interficientem populum eius jj.ke,xxiiis
pestilentissimo morbo propter peccatum quod ipse prius commiserat in eiusdem populi
numeratione,peccatum suum fatetur dicens, Ego sum qui peccaui, ego inique egi: isti qui
oues sunt,quid fecerunt?Vertatur obsecro manus tua contra me, & contra domum patris
mei.Post quam humilem confessionem non est dubitandum quin statim illi fuerit dimis­
sum peccatum,sicut alias factu esse narrauimus. Et tamen culpa iam dimissa praecipitur illi
per Gad prophetam vt extruat altare domino in area Areunae Hiebufei, & super illud offe­
rat holocaustum ad placandam dei iram. At haec oblatio non esset ilii iniuncta nisi post di­
missum peccatum restaret aliqua poena foluenda, in cuius satisfactionem talis oblatio fieri
deberet.Et haec mihi sufficere videntur ad ostendendum post dimissam culpam restare ali­
quam poenam temporalem foluendam. Quod si aliqua poena foluenda restat post dimis­
sam culpam,in illius ergo poense compensationem potest homo aliquam poenam vitro td
2 1 erare,& haec poenae voluntaria & libera tolerada est alterius poense debitae satisfactio.Hoc
autem scripturae sacrae expressis testimoniis ostendemus esse verum. Propheta Daniel rege
Babylonis hortatur vthumfmodi satisfactionem pro peccatis suis faciat,sic dicens, Peccata Danit, 1$.
tua eleemosynis redime,& iniquitates tuas misericordiis pauperum. At peccata iuxta reatu
culpa; non redimuntur eleemosynis,quoniá potest quis eleemosynas facere, & esse in pec­
cato.Ergo poena peccato debita est qu$ redimitur eleemosynarum largitione. Et hanc pec
cati redemptionem sacri doctores non solum recentes, sed etiam vetustissimi appellarunt
satisfactionem pro peccato.Quod ideo dixi,quia Lutherus abominatur nomen satisfactio­
nis. Vbi autem res constat,non expedit de nudis verbis contendere. Verum quantum ego
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
suspicor,Lutherus magis odit ipsam satisfactionem,quám nomen satisfactionis. Ex vngui-
bus cnim(vt estin prouerbio)licet ¿estimare Leonem. Praeterea,eleemosyna satisfacere pro
peccato, testatur ipse veritatis magister, qui postquam reprehenderat Pharifaeos de rapina
Luc.xi, & iniquitate,dixit illis,Quod fuperest,date eleemosynam, &ecce omnia mada sunt vobis.
Et conitar eum loqui de satisfactione pro poena,& nó de reatu culpaeznam alioqui existen-
ti in peccato sola eleemosyna non faciet vt omnia lint munda. Rursum de oratione quod
Lccki,xxi. Pr0 peccato satisfaciat,teftatur sapiens cum ait, Fili peccafti, ne adiicias iterum,8c de pr&-
teritis deprecare vt dimittantur tibi. Attendat hic Lutherus, & videat non esse fatis ad ve­
ram poenitentiam vitae innouationem. Nam poftquam sapiens praeceperat vitae emenda­
tionem dicens,ne adiicias iterum:tanquam hoc non fatis esset,addidit, & de praetentis de­
precare vt dimittantur tibi, Deinde ad ostendendam omnem satisfactionem in genere, ef-
ficacissimum est illud quod IohannesBaptifta praedicis ait, Facite fructus dignos poenité- G
Nmh.iis. tiae.Quem locum pertractans Chryfoftomus super Matthaeum ait,Quomodo fructificare
poterimus? Si vtiq; peccatis aduerfa faciamus. Aliena rapuifti,incipe donare iam propria.
Longo es tempore fornicatus,a legitimo quoqs vfu suspendere coniugii,ac perpetuam con
tinentiam saepius paucorum dierum caftitate meditare. Iniuriam vel opere cuiqui vel ser­
mone fecisti,refer benedictionis verba conuitiis: & percutieres te,nunc officiis, nunc etiam
beneficiis placare contende. Haec Chryfoftomus.Ex quibus verbis patet quae fine pro pec­
cati compensatione faciéda.Beatus Gregorius homilia vicesima ad eundem modum illum
locum interpretatur-Beatus Paulus in ea quaeeft ad Romanos epistola,pro hac re testimo­
Roma. vi. nium reddit dicens, Sicut exhibuistis membra vestra feruirc immunditiae & iniquitati ad
iniquitatem, ita exhibete membra vestra feruire iustitiae in sanctificatione. Quae verba ex­
ponens Theophylactus ait,Neque enim cum facinus aliquod vnum admittebatis,illo con­
tenti reliquis per vos finis imponebatur,sed scelus vnum aliud succedebat, vt vestra nequi- fcj
tia in maius excresceret.Pari ergo mesura exhibétes mébra haec vestra pro pristina ilia im­
munditia, quod reliquum vobis est vitae degaris.Haec Theophylactus.Ex quibus verbis co
stat locum illum Pauli este intelligendum de compensatione aut satisfactione pro pecca­
tis facienda prout mensura delicti exigit,ita vt iuxta mesuram delicti fit plagarum modus
non solum in alia vita,sed etiam in ista. Accedit ad haec, quod omnes sacri doctores cócor-
diter sentiunt este aliquam satisfactionem pro peccatis faciendam, etiam postquam pecca-
7 ta Pcr contritionem di mista sunt. E quibus aliquorum dicta subliciam, quó res clarius pa-
teat.Iíichius nanque libro quarto super Leuiticum ita ait,Emundatio leprae est poenitentia.
'efcfttemil*» Lee autem opera necestana habet,qude virtutibus Lt actionis studio valeant delere peccata.

Nanh uj. Propter quod iohanes Bapusta populo ludiorum dicebat, Facite fructum dignum poeni­
tentiae. Confiderauit enim sicut subtilis legislator eos qui no omnia postint quae pertinent
ad districtam rationem poenitentiae, exhibere.Opus enim habet poenitentia orationem in- ]
tentam,eleemosynam,vigilias,sacrum ieiunium,postremo etiam illa quae Dauid dicit,Fa­
Pfal.xli. ctae sunt mihi lachrymaeme^ panes die acno£te,&lauabo pcr singulas noctes lectum meu,
PfaLvi. lachrymis meis stratum meum rigabo.Sed & cinerem tanquápanem máducabá, & potum
Pfal.ci. meum cum fletu miscebam. Haec Ilichius. Beatus Fulgentius in epistola ad Venandam de
recta poenitentia,circa finem epistolae fie ait,Cóuerfi de remistione peccatorum nullatenus
desperemus, tenentes domini fidele promistum quo ait,Cum cóuerfus fueris, & ingemue­
ris,faluus ens.Presturas tribulationéíque praesentis temporis longanimiter toleremus, 8e a
timore dei nullatenus recedamus.Praecipit enim nos Apostolus este in tribulatione patien­
tes, qui etiam correptionem praesentis temporis ad cuitandam futuri iudicii poenam mul-
iCor.xl cum nobis prodeste testatur,dices,Cum iudicamuraute,a domino corripimur,vt nó cum
hoc mundo damnemur. Haec Fulgencius.Quibus verbis aperte docet per poenas huius vitae
cuitan poenas alterius: & nó ex proprio cercbrofvt Lutherus faat)haec docuit, sed testimo- K
nio Pauli idem dicentis.Eucherms Lugdunéíis episcopus super libros regum sic ait,Si pec­
catum Dauid tam detestabile dominus transtulit,quid est quod omnia quae de eodem pec
cato per prophetam ei á domino ditia funt,postmodum tolerauit?Sed proculdubio domi
nus delet illud,sed fine vltione non deserit. Aut enim ipse hoc homo in fe pocnitens pu­
nit,aut hoc deus cum homine vindicans percutit. Nequaquam igitur peccato parcit, quod
nullatenus fine vindicta dimittit. Sic enim Dauid audire post conuerfioncm meruit* Do-
¿flie/r/fow/roinus lranstulit peccatum tuum.& tamen multis post cruciatibus afflictus aefugiens, rea-
Wto mm culpsequam perpetrauerat,exoluic, Sic nos salutis vnda á culpa primi parentis abfol-
 ADf ER. HAERE. LIB. Xjl, DE POENITENTIA. i9¿
á uit: fcd tamen reatum eiusdem culpae diluentes, absoluti quog; adhuc carnalirer obimus,
quia delicta nostra ime per nos seu per se ipsum resecat etiam cum relaxat. Ab electis enim
suis iniquitatum maculas studet temporali afflictione tergere, quas in eis in perpetuum no
vult vindicare.Haec Eucherius. Nihil poterat apertius dici pro ea satisfactione peccatorii
quam conamur asserere. Chriftianus Druthmarus eidem sententiae subscribit, qui in expo­
sitione super Matthaeum,ita ait,Eructum dignum poenitentiae facere est praeterita mala fle
tibus punire,& bona c contrario agere: vt sicut exhibuimus membra nostra seruire iniusti-
tiae,ita exhibeamus eadem feruireiuftitiac in sanctificationem, vel fructus dignos poeniten­
tiae,bona agere,&male commissa eleemosynis redimere.Iflaecille.Plura certe pro huius ve­
ritatis defensione possem citare sacrorum virorum testimonia : sed causa vitandae prolixi­
tatis omisi: & fi quis ea videre cupit,inueniet ea citata á Iohanne Roffenfi episcopo in arti­
B culo quinto illius magni operis quod fecit contra Lutherum, & in Iacobo Latomo in eo
opere quod fecit pro assertione determinationis Louanienfis aduerfum Lutherum. Vterqs
enim istorum multa pro haere coaceruauit sacrorum virorum testimonia. Mihi autem pia
cuit ex meo labore haec pauca proferre, quoniam a nullo istorum virorum aliquis eorum
testimonium petiuit. Illorum ergo testimonia ideo citaui,vt rem ab illis plene confirma­
tam,firmiorem ostenderemus.
Ecunda haerefis ait poenitentiam quae ex timore gehennae oritur,esse non solum inane,

S verum etiam noxiam. Huius haerefis author est etiam Lutherus, qui ad hunc scopum Lutherus,
suam doctrinam visus est dirigere, vt peccatores a poenitentia auerteret, & ad peccan­
dum impelleret. Hicenim ait pestiferam esse poenitentiam quae a timore gehennae ortum
habet. Quapropter ait malum esse talem timorem peccatoribus incutere, vt inde ad poe­
nitentiam consurgant. Verum de hoc errore iam supra disseruimus in titulo de contritio-
£ ne: quapropter non erit opus ndne ea repetere.
Ertia haerefis omnem poenitentiae virtutem tollit, dicens eos qui semel lapfi sunt,

T nunquam poftea consequi remissionem quantumlibet poftea poeniteant. Huius hae­

refis author fuitNouatus quidam Romanae ecclesiae presbyter, a quo Nouatianiap- Novatus,
pellati sunt. Vocantur etiam alio nomine Cathari,id eft mundi, propter munditiam quam
superbissime de seipfis prsedicabant.Et hoc nomen illi fibiipfis arrogantissime indiderat. at arls
Qui huius rei historiam plene nofse cupit,legat Eusebium Caesariensem lib.vi.histori^ ec-
clefiaftieae cap.xxxviii. Verum etfi omnes qui de haerefibus scripserunt, hunc errorem tri­
buant huic Nonato tanquá primo illius inuentori,tamen beatus Hieronymus libro fecun­
do aduerfus Iouinianum dicit etiam hunc fuisse errorem Montani, quem constat esse No- Montanus
uato vetustiorem,quoniam ille sub Commodo imperatore & Sothero papa fuit:hic autem
sub Decio & sub Cornelio. Quicunq; ergo fuerit huius haerefis primus inuentor, ille certe
D duram fatis inuenit sententiam, & a' misericordia diuina nimis alienam. Quapropter cre­
do eos non fuisse misericordiam consecutos qui hanc haerefim docuerunt: quoniamsvt ait
Iacobus apostolusjiudicium fine misericordia fiet ei qui non fecerit misericordiam: praefer Iac0,Ib
tim cum non fit alia res pluries & apertius in sacris codicibus prodita, quam misericordia
quam deus erga peccatores maxime poenitentes exercet,illis peccatorum suorum indulgé-
tiam tribuens. Si poenitentia non promeretur indulgentiam peccatorum, frustra ille qui
poenitentia agebat infauilla & cinere,deum pro suis peccatis deprecabatur dices, Tu qui- lob.xlif,
dem gressus meos dinumerasti, sed parce peccatis meis. Frustra petit, qui certus eft fe non lob.xiiii*
posse impetrare quod petit.Verum sanctus Icb melius de misericordia diuina quam No-
uatus sentiens,id petit quod fe obtinere posse credit.Et Dauid adulterii a se commissi poe- /
nitens, dominum precatur dicens, Miserere mei deus fecundum magnam misericordiam Psal.1. Áf*
tuam.Et fecundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Dauid 0
E magnam agnoscit esse misericordiam diuinam, & multitudinem miserationum illius scit:
ideo cum confidentia a deo misericordiam petit,tanquam ab eo qui illam donare poterat.
Tanta eft enim benignitas omnipotentiae,&omnipotentia benignitatis in deo,vt nullum
fit peccatum quod nolit aut quod non possit remittere peccatori poenitenti. Si enim ali­
quod esset peccatu quod remittere non posset,non esset omnipotenstaut fi cum posset re­
mittere non vult, iam non eft plene misericors, cu ad plenam misericordiam id exigatur,
vt totum quod possit velit, fi malitia petentis non obftet. Rex ille euangelicus, cui fe do- Matth, 18.
minus per parabolam fimi!auit,omne debitum dimifit feruo suo, quoniam rogauit eum:&
quia ille cum alio conferuo non exercuerat eandem misericordiam, coniectus eft in vin-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
Sapien.vij. cula te carcerem. Praeterea Salomon in libro Sapientia; ait, Malitia sapientiam non vincit. F
At fi aliquod peccatum esset quod nofi pofletaut nollet benignitas remittere, fapiétia es­
set vida a malitiaraut superata illius potentia,ft non poteíbaut superata misericordia,si nó
Sapien.xi. vult Jn eodem libro iterum dicitur,Dissimulat deus peccata hominum propter poeniten­
tiam.Quid est dissimulare,nisi non punire cum posset? Non autem punit,quia patiétia dei
Román. jj. (vt ait Apoftolus)expectat peccatorem ad pcenitetiam. Si autem peccatori nihil eilet pro­
futura poenitentia, frustra illum deus expectat, cum ex tali expectatione peccator nullum
commodum habere poteft.Verum quia per talem pocnitetiam peccator assequitur suorum
peccatorum remissionem,& poilea vitam aeternam, ideo deus peccatorem no ftatim post
peccatum commissum punit,sed expectat vt poenitétiam agat,dicens, Nolo mortem pec-
Ezech.iS. catoris, sed magis vt conuertatur te viuat. Qui ergo conuerfionem peccatoris optat, pro­
pter ipsius peccatoris commodum optat,& no propter suum,quoniam deus bonorum no- G
Pfalxv. itrorum non indiget. Ecclefiafticus etiam hanc eandem docet sententiam dicens,Fili pec-
Eccti.xxi. caftj^nc adiicias iterum:Lede praeteritis deprecare vt tibi dimittatur.Si peccatum per poe­
nitentia non dimitteretur, frustra ecclefiafticus moneret peccatorem vt peteret a deo pec­
catorum suorum dimissionem. Rursum Efaiaspropheta promittit peccatori fi poeniruerit
LsriX.lv. peccatorum indulgetiam, dicens, Derelinquat impius viam suam,& vir iniquus cogitatio­
nes suas,& reuertaturad dominum,& miserebitur eius:& ad deum noftrum,quoniam mul
Hieretxviq tus eft ad ignoscendum.Et per Hieremiam prophetam dominus ait, Si poenitentiam ege­
rit gens illa a malo suo quod locutus fum aduerfus illam,agam & ego poenitentiam super
malo quod cogitaui vt facerem ei. Hoc idem per Ezechielem prophetam dominus promit
Ezech.i tic dicens, Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis quae operatus eft, & cu­
stodierit omnia praecepta mea,&fecerit judicium &iuftitiam,vita viuet, & non morietur.
Omnium iniquitatum eius quas operatus eft, non recordabor. In iuftitia sua qui operatus
est,viuet.Quid ergo crudelissimi Nouatiani aduerfus tot tamque aperta testimonia docere
praesumunt?Deus promittit peccatori poenitenti fe remissurum te condonaturum pecca­
ta,& isti contra diuinas promissiones non verentur remissionem negare pomitenti.Sed vi­
dete quemadmodum suam impiam dodbrinam exponant, credétes illam facilius posse de­
fendi. Fatentur enim peccata ante baptismum commissa posse per baptismum deleri, illa
autem quaepost baptismu sunt perpetrata,negant posse per poenitentiam dimitti.Sed tunc
oportebit eos percontari,an baptismus dei potentiam aut misericordiam minuat, aut for­
te malitiam peccati adiuuet,vt contra dei misericordiam victoriam parere valeat?Abfit vt
- in tanta blasphemiá quis incidat,vt dicat malitia noftram vnquá posse vincere di-uina mi­
sericordia te sapientia. At sapientia victa fe fateatur oportet, si peccatum poft baptismu có
missum non poteft aut non vult remittere. Non enim solum credendum eft malitiam ali-
Matth,ix. quando non vincere sapie tiam,sed nunquam. Praeterea ipse met dominus ait, Non eft opus |
bene valentibus medico,fed male habentibus. Euntes discite quid eft,misericordiam volo
&non sacrificium.non enim veni vocare iuftos,sed peccatores ad poenitentiam.Mirum eft
quod deus de casto ad terras venerit vt vocaret peccatores ad rem prorsus inutilem,videli­
cet ad poenitentiam, quae iuxta horúm haereticorum sententiam res eft peccatori baptiza­
to prorsus inanis.Rursum in eisdem ipsis verbis faluator dicit fe venisse tanquam medica
ad infirmum.Si ergo ille peritus eft medicus, omnes poteft infirmitates fanare. Non enim
eft perfecta medicina,cui morbus aliquis incurabilis inuenitur. Quod fi omnes curare po­
teft te non vult,tunc crudelis eft medicus,&non misericors dicendus,qui non compatitur
infirmo,quia non illum iuuat cum poteft. At deus misericors eft,cuius miserationis non eft
numerus:& ideo vult omnes faluos fieri,fi ipfimet suae ipsorum saluti nó repugnent. Qua­
propter oportet vt cum propheta regio propter hanc imméfam eius misericordiam illum
FfaLcq, ludemus dicentes,Benedic anima mea domino,& omnia quae intra me sunt, nomini san- K
cto eius.Benedic anima mea domino,& noliobliuifci omnes retributiones eius. Qui pro­
pitiatur omnibus iniquitatibus tuis,qui fanat omnes infirmitates tuas. Qui redimit de in­
teritu vitam tuam,qui coronat te in misericordia te miferationibus.Quid ergo esse poterit
in nobis quod irremissibile fit,fi dominus propitiatur omnibus iniquitatibus noftris? Aut
,quomodo dicetur aliquod peccati vulnus insanabile,fi dominus fanat omnes Hguores no-
ftros?Vel qualiter non potitur iam plenae remissionis beneficio, qui in misericordia te mi­
serationibus coronatur?Deus ergo qui omnes infirmitates noftras fanat,oportet vt peccata
etiam poft baptismum commissa peccatori pocnitenti remittat. Deinde, multa; parabola?
 advers vs HAERE, LIB. XIL DE POTESTATE.
^ sunt in euangelio,quibus Christus docuit nos vt crederemus peccatorum remissionem fo
re dandam peccatori pocnitenti. Filius enim prodigus qui acceptam substantiam quae illi Luc$e,xv,
haereditario iure competebat,abiens in regionem longinquam, viuendo luxuriose dissipa-
uerat,cu.m ad te reuerius male actorum poenituit,ad patrem rediit, & ab eo dé receptus est,
nec tamé a (per e & dure,quin potius benigne,& cum laetitia magna,quia filius qui perierat,
inuétus est.Nec alius est filius prodigus quam peccator,nec alius eius pater quam deus, qui
ex nimia benignitate sua peccatore ad fe conuerfum recipit, & hoc cum gaudio: quoniam
maius gaudiu fat in caelo super vno peccatore poenitentia agente, g super nonagintanoué
justis qui non indigent poenitentia. Hominem vulneratum a latronibus, descendentem a
Hierusalem in Hiericho Samaritanus perduxit ad stabulum, vinu & oleum in vulnera in- Lucje.x*
fudit, duos denarios stabulario dedit expendendos in vulnerati medelam, promittens fe
¡5 postea solutum quicquid stabularius cum infirmo vitra expendisset.Vulneratus hic pecca­
torem designat.Samaritanus tam anxiam illius curam habens,est Christus redemptor no-
ster.Si autem salus huius infirmi desperata iam esset, nó tam solicitas esset Samaritanus de
eius salute. Verum quia sperabat infirmum posse in pristinam incolumitatem restitui,ssi de­
bita ilii applicetur medicina:ideo omnem quam potest adhibet curam vt sanitatem recupe
ret. Demum,aduerius hanc haeresim celebratum est Romae á Cornelio papa conciliu quin- Concilium
quaginta episcoporum, & totidem presbyterorum, & multo plurium diaconorum, in quo lx0manum
haec peltifera haere fis damnata est.Et quanuis huius concilii decreta nonextent, tamé En-
febius Caelariensis lib. vi.historiae ecclesiastica? cap.xxxiiii.de hac re testimonium perhibet.
Quod li quis pertinax Eufebio non credit,audiat concilium Nicenum , quod prohibet ne Concilium
aliquis ex Nouatianis ad ecclesiae communione recipiatur, nisi prius hanc abiurauerit hae- Nicenum*
£ reiim. Nam in octauo capite suorum decretorum cócilium praefatum sic ait,Si qui volue­
rint venire ad ecclesiam catholicam ex Nouatianis, placuit sancto concilio vt ordinentur,
& ac maneant in clero. Ante omnia autem hanc habeat confessionem, quam per scriptura
exigi oportet,vt fateantur fe communi consensu catholicae ecclesiae statuta obferuaturos,id
est communicaturos fe & his qui forte fecudas nuptias experti sunt, vel his qui persecutio­
nis tempore lapsi sunt,quibus tamen lapsis pocnitetiae modus & tempus asscriptum est, vt
in omnibus sequantur ea quae in ecclesia catholica obseruantur. Haec concilium Nicenum.
Aduerius hanc haeresim scripsit beatus Cyprianus librum vnum in modum sermonis, qui
inscribitur de lapsis.Eeatus Ambrosius scripsit opus de poenitentia duobus partitum libris,
in quorum primo aduerfus Nouatianum pugnat.Beatus Chrysostomus fecit alium librum
qui inscribitur de reparatione lapsi. Alios non vidi.

D
Potestas.
E hac re est vna h aer esis quae asserit omnem potestatem tam laicalem I
ecclesiasticam amitti per peccatum mortale. Huius haereíis authores fue
runt Valdcnfes,dicentes non este parendum illi qui mortalis culpae reus Valdefes,
sit,quoniam talem dicunt non posse ecclesiastica neque feculari digni­
tate potiri.Beatus Bernardus,qui Valdésibus est vetustior,sermone.ó-6".
wmm super cantica, hunc errorem tribuit quibusdam fui temporis haereticis,
quorum nomina non exprimit, sed solum dicit illos lactare se esse apostolorum successo­
res, & vitam apostolicam gerere. Quaeres ansam suspicionis mihi praebet,illos de quibus
Bernardus loquitur,esse quos vocamus PfeudoapostoIos:quoniam & hic error, & alii quos
ibidem Bernard us enumerará Pfeudoapostolis defendatur. Verum huic nostrae suspicioni
E obstare potest, q> Gerardus Sagarellus, & Dulcinus Nouariensis,qui principes Pseudoapo-
stolom dicutur,multo posteriores fuere Bernardo. Et certe quicuq; illi fuerint,eosdé pror­
sus tutatur errores quos Valdenfes. Iohannes Vvitcless post aliquot annos hanc vt caeteras Iohannes
Valdensiu haerefes fufcitauit.Iohanne Vvitcless imitatus est in hac parte Iohanes Hufs. Hi Witdeft
duo dicut eu qui culp£ mortalis est reus,non esse rege,nec comite,nec duce,nec papá, nec*0*15,
epifcopiimmccaliquid huiufmodi.Et si aliquid lioru dicitur aut vocatur, asserutaequiuoca
denominatione vocari,sicut homo pictus dicitur homo,quáuis nihil vere humané habeat.
Ad hocauté asserendu tali arguméto fe firmát.Omnis potestas á domino deo est:Deusaa
té dona sua non prqstat hominibus peccatoribus & sceleratis,ergo homo peccati reus nuk
B
 p. alfonsí de castro, minoritae
-larri habet poteftatem.Sed h$c argumentado inanis est prorsus,& nullam vim habens, eó F
. quod falsum assunit cum ait deum non concedere dona sua peccatoribus. hoc autem eiTe
falsum vel ex eo conuincitur,quod dominus per Hieremiam prophetam quibusdam bar-
Hier.xxvij baris gentibus loquens ait, Et nunc itaq; ego dedi omnes terras istas in manu Nabuchodo-
nofor regis Babylonis serui mei.Insuper & bestias agri dedi ei,vt feruiant illi. Et feruient ei
omnes gentes,& filio cius,& filio filii eius,donec veniat tempus terra? eius,8e ipsius. Et fer­
uient ei gentes multae,& reges magni.Ecce Nabuchodonofor malus,& dicitur rexsnec po­
test dicere Vvitcleff eum vocari regem aequiuoce,quoniam sicut dicitur ita est rex.ni deus
cuius eft regna donare,illi dedit regna. Egosinquit deus) dedi omnes terras istas in manu
Nabuchodonofor regis.Deus ergo dat regna etiam peccatoribus, sicut & iuftis: quoniasvt
iob xxxiitj eft apud Iob)regnare facit deus hominem hypocritam propter peccata populi. Ecce hypo
critam regnantem deo non solum permittente,sed faciente. At hypocritam esse malu quis G
dubitare poterit? Praeterea Christus loquens de obedientia praestanda superioribus,ait, Su-
Mtt.xxiij. per cathedram Moysi sederunt Scrib^ & Pharifaei: quaecunq; dixerint vobis,facite : fecun­
dum opera vero eorum nolite facere.Dicut enim,& non faciunt.Ex quibus verbis apertis­
sime conuincitur fieri poiTe vt super cathedram sedeant ii quos oportet non imitari,qui di­
cunt & non faciunt: qui alligant onera importabilia super humeros aliorum, ipsi vero nec
i Petri,ij. digito ea mouere volunt. Rursum beatus Petrus in sua prima canonica epistola ait, Serui
subditi sint in omni timore dominis,non tantii bonis & modestis,sed etiam dyscolis.Ec­
ce beatus Petrus vocat dyscolos dominos, & non verentur haeretici negare hoc esse pofTi-
bile,vt peccator fit,& potestatem aliquam & dominium habeat. Et ne.subterfugiat ad no­
minis sequiuocationem,dicentes illos fuisse vocatos dominos aequiuoce,ficut homo pictus
diciturhomo,praecepit vt talibus dyscolis subiecti essent. Ex quo aperte constat illos non
solo nomine dici dominos,sed re,cum illis debeatur obedientia & timor. Deinde aliqui H
fuerunt peccatores de quibus euangelium testatur eos tunc aliquam habuisse potestatis di­
gnitatem . ludas apostolus erat, & peccator tunc erat:& fi hoclohannes Vvticleff negare
non erubescit,ipfamet veritas ore proprio illum redarguit & confundit. Sic enim ait,Nó-
Iohann,vi. ne duodecim vos elegi? & vnus ex vobis diabolus eft. Ecce peccator eft ludas , & tamen
apostolus eft,quoniam a domino electus eft. ni fi forte quem deus elegit, Vvitcleff vult il-
Iohann.xi. lumab electione frustrari. Caiphas etiam cum effet pontifex anni illius,prophetauit. Pon­
tifex erat,& sententiam mortis aduerfus Christum dicebat.Poffibile est ergo vt quis fit pec
Matthsci v cator > & 6t papa, aut episcopus, aut rex,autaliquid huiufmodi.Nam qui solem suum facit
' oriri super bonos & malos, etiam donat regna iuftis & peccatoribus. Merito ergo h^c fen
Concilium tentia damnata fuit in cócilio Conftantienfi.Nam exquadragintaquinque articulis lohá-
Costátiése. njs Vvitcleff in illo concilio sessione octaua damnatis quartus fic ait, Si episcopus vel sa­
cerdos eft in peccato mortali», non ordinat, non conficit,non consecrat,non baptizat.Ec I
quintusdecimus articulus illius eft ifte,Nullus eft dominus ciuilis,nullus eft praelatus, nul­
lus eft episcopus dum eft in peccato mortali. Qui duo articuli fimul cum aliis vna super
omnes lata sententia damnari sunt. Et in eodem concilio sessione quintadecima damnati
sunt aliqui articuli Iohannis Hufs,quorum vltimus eandem habet sententiam,& sub eifde
verbis quibus prolatus eft quintusdecimus Iohannis Vvitcleff.Contra hunc errorem Ioha-
nis Vvitcleff scripsit Thomas Vvalden insuo primo tomo doctrinalis fidei antiquae libro
tertio per tria capita eiusdem libri,videlicet lxxxi.lxxxii. Stlxxxiii.

Praeceptum.
Nus e multis Lutheri erroribus eft , quo docet dea praecepisse nobis ea qu£
Lutherus.
impoffibilia«funt vta nobis sementar: & dat exemplum de duobus praece­
ptis decalogi, videlicet de praecepto dilectionis dei,&de precepto,Non có
cupisces. Haec enim duo dicit non posse in hac vita feruari: & causam hu­
ius impossibilitatis reddit in praecepto dilectionis,quia neceffe eftvt in hac
vita existentes aliqua praeter deum amemus: quod quum facimus, deum iam(vt ipseait)
non ex toto corde amamus. quapropter colligit non effe possibile deum in hac vita ex
toto corde diligere:quod tamen (vt ille ait) nobis in primo praecepto mandatum eft. De
impossibilitate vero obseruationis alterius praecepti, videlicet, Non concupisces, talem
assignat
 ADVERSVS HAERE. LIE. XII. DE PRAECEPTIS. 1*4.
á assignat causam,quód dicit concupiscentiam qu^ in baptizato relinquitur, esse peccatum
proprie dictum,& transgressionem huius pr^cepti,Non concupifces.Et quia caro tali con
cupiscentia infecta ad omne opus liberi arbitrii concurrit, inde eñe ait quod omne opus
humanum peccatum efficitur. Verum hoc vltimum superius in titulo de operibus offen­
dimus effe falsum.illo enim loco ex sacra scriptura docuimus contra hunc eundem Luthe-
rum, non omne opus humanum eñe peccatum . nunc ergo fupereft vt offendamus obser­
vationem omnium pr^ceptorum dei essie nobis possibilem cum ipsius dei adiutorio,quod
tamen ipse paratus eft semper nobis prestare , fi nos eo vti volumus. Poftquam dominus
praecepta dederat filiis Israel, offendere voluit omnia quae illis praeceperat, effe possibilia,
ne forte cum ea in pofterum omififfent,causaretur ea fuiffe impossibilia.Sic enim in Deu-
teronomio dicitur,Mandatum hoc quod ego praecipio tibi hodie, non supra te eft, neque Deui,m
5 procul positum,nec in caelo situm, vt possis dicere, Quis noftrum valet ad caelum afeen*
dere,vt deferat illud ad nos,vt audiamus,atque opere compleamus?Neque trans mare po­
situm, vt cauferis & dicas,Quis e nobis poterit transfretare mare,& illud ad nos vfque de­
ferre,vt possimus audire & facere quod praeceptum eft?Sed iuxta te eft fermovalde in ore
tuo & in corde tuo,vt facias illum.Haec ibi. Quibus verbis nihil poterat expressius dici vt
offenderet obferuatiouem mandatorum dei effe possibilem , praesertim quod in proxime
praecedentibus verbis sermonem fecerat de praecepto dilectionis dei ex toto code,& in se­
quentibus verbis iterum idem praeceptum replicat: ex quo colligitur aperte illud praecepta
effe nobis possibile, cum dei tamen adiutorio , quod ille paratus eft nobis praeftare : & effe
illud de quo specialiter dicit, Mandatum hoc quod ego paecipio tibi hodie , non supra te
cft.Praeterea dominus apud Matthaeum ait,Iugum meum fuaue cft,& onus meu leue. Prae- Matth.xl
£ cepta sua dominus appellat iugum & onus,& h^c dicit effe leuiaznon sunt ergo impossibi-
^ lia,vtaitLutherus.Nam fi impossibile effet illa femare, non iamleuia sed grauiffima essent
dicenda. Rursum beatus lohannes in sua prima canonica epiftola de mandatis dei dicit,
Mandata eius grauia non sunt. Ecce lohannes dicit mandata dei non effe grauia , & Luthe- i-Iohan,v«
rus non veretur dicere illa effe impossibilia . Nihil enim grauius effe poteft alicui,quam id
quod nullo modo poteft portare.8i ergo mandata dei grauia nó sunt, oportet vt impossi­
bilia non fmt.Deinde maxima eft dementia,dicere deü praecepisse impossibile, quoniatuc
deus iniufte ageret.Dege enim naturali docemur nemine obligari ad ipoffibiie. Tritissima
eft illud Augustini,Nemo peccat in eo quod vitare no poteft.Et in quodam sermone ait,
Dominus feruum pigrum non damnaret,fi ea quae fieri nullo modo poterant, imperaret.
& beatus Ambrosius libro primo de Iacob & vita beata capite tertio,Nemo tenetur ad cul­
pam,nili voluntate propria deflexerit.Beatus Bafilius in regula monachorum capite octo-
D gefimotertio de dilectione inimicorum loquens ait, Nunquam autem praeciperet hoc iu-
u ftus & clemens deus, nisi vtique etiam possibilitatem nobis donaffet .Haec ille.Et Hiero­
nymus ad Damafum ait, Execramur etiam eorum blafphemiam qui dicunt impossibile a-
Uquid homini prqceptu effe, & madata nó a singulis posse feruari.Hocidé teftatur Chry-
foftomus dicens,Possibile eft enim dei iuffa perficere,fi modo velimus omnem naturae tre
pidationem alacriter superare: nihilque impossibile eft eorum quae a Chrifto hominibus
imperantur. Haec Cbryfoftomus. Praeterire hic non oportet quod Lutherus sibi ipsi non
conftat,quia hoc vitio saepissime laborat.Cu enim de peccatoru confessione loquitur,dicit
non oportere conficerivenialia,fed nec etiam omnia mortalia:qnia impossibile eft omnia
mortalia cognoscere i ad impossibile autem,vt ibidem ait,nemo obligatur. Volens etiam
probare Petrum apostolum non fuiffe caeteris omnibus a deo praelatum,fic argumentatur,
Primatus ifte ne vna quidem hora impletus eft vnquam.Impossibile autem fuisset eum no
impleri, fi vel praeceptus vel promissus fuisset. Et paulo post, Et omnia quae deus praece-
E pit ,funt ab aliquibus saltem impleta. Haec Lutherus: quae omnia cum praesenti doctrina
velut ex diametro pugnant. Sed iam opus eft vt examinemus an illa duo prqccpta Deca­
logi qu^ ab eo in exemplum eius assertionis cuique proposita sunt, reóte ab illo intelli-
gantur. De precepto dilectionis dei constat Lutherum male sentire,quoniam non fic pro­
ripitur nobis vt deum ex toto corde diligamus, quod nihil praeter deum diligamus, aut
quod omnes vires nostro voluntatis tali dilectioni applicemus: sed fic iubemur diligere
deum,vt nihil repugnans pr^ceptis dei amemus. Quapropter ille dicédus eft diligere deu
ex toto corde,qui deum diligens,reliqua omnia madata eius feruat.Hoc auté expresse ide
dominus nos docuit,qui dilectionem suam nobis cómendans,nihil aliud videtur a nobis
B ii
 f, alfonsí de castro, minoritae
lohan.iif, exigere,quam suorum mandatorum obferuationem.Sic enim ait,Si quis diligit me,sesmo» 9
nes meos feruabit. Qux verba exponens beatus Grego,homilia.xxx.iic ait, Vere enim di­
ligimus,fi ad mandata eius a nostris nos voluptatibus coarctamus. .Ecce qualiter testimo-
nio Gregorii ex mandatorum dei obseruatione colligitur perfecta dei dilectio , ita vt ille
dicatur implestse prxeeptum de dilectione dei,qui reliqua dei mandata feruauit. Praeterea
iJohlv. beatus iohannes in sua prima canonica ait, Haec est: cb a ritas dei, vt mandata eius custodia-
mus. In hoc ergo charitas custoditur,in quo mandata eius feruamus. Rursum beatus Paulus
Roma xiij dicit totam legem in vno mandato impleri, in hoc videlicet, Diliges proximum tuum si­
cut teipfum . Qui ergo vere & prout debet proximum diligit, is totam legem impleuit.
At cum dominus praecepit nobis proximum diiigcre,ad opera nos misit, innuens per hoc
non ram in affectu quam in operibus este implendum praeceptum de dilectione proximi.
Matta* v. Cum enim iustsiffet diligere inimicos nostros,continuo fubiunxit dicens,benefacite his qui q
oderunt vos.Praeceptum ergo de dilectione proximi implemus diligentes proximos no-
Matth.vij* stros sicut nofjpfos,cum praeceptum illud legis naturae feruamus, Quaecunque vultis vt fa­
ciant vobis homines,haec & facite illis.Nec tamen haec omnia fie inrelligenda sunt, vt cha
ritatis praeceptum quis putet impleri per operum exercitium fine vlla actuali dilectione,
nam & haec potiffimum requiritur, quoniam inter multa hominum mala quae apostolus
HTim.iij. enumerat in fecunda epistola ad Timotheum,hoc quoque addit, Sine affectione. Oportet
ergo affici deo: &fi cum hoc reliqua omnia illius mandata quispiam feruauerit, ille dicen­
dus est diligere deum ex toto corde iuxta illum modum fecundum quem dilectio dei no­
bis in hac vita praecipitur.Nam dilectio dei ad quam producendam anima omnes adhibet
vires fuas,& omnem admouet conatum suum,talis inquam non potest in hac vita haberi:
nec illa nobis in hac vira praecipitur,sed illa est quae expectatur in praemium.Beatus Paulus
iCor.xiij. de cognitione dei Joquen-s ait,Nunc cognosco ex parte,tunc cognoscam sicut & cognitus H
fum.Sicut ergo ille de cognitione ait, idem sentire oportet de dilectione qu<£ sequitur co­
gnitionem, vt videlicet hic diligamus ex parte,& in posterum diligere speremus ex toto.
Haec autem interpretatio praecepti de dilectione dei probatur testimonio beati Bcrnardi,
qui sermone quinquagesimo super cantica ita ait,Est charitas Í actu,est & in affectu. Ec de
ilia quidem quae operis est,puto datam este legem hominibus,madatumqs formatum. N5
in affectu quis ita habeat vt mandatur?Ergo illa mandatur ad meritum, ista in praemia da­
tur. Cuius initium quidem profectumque,vitam quoqi praesentem experiri diuina posse
gratia non negamus, sed plane consummationem defendimus futurae felicitati. Haec Ber­
nardas. Et beatus Augustinus lib.iii.contra duas epistolas Pelagianorum ad Bonifacium,
capite septimo eandem docet sententiam, fic dicens,Sapientiam quoque & cognitionem
dei tunc perfici in nobis, &. in domino tantam exaltationem , vt ea fit plena & vera se­
curitas , quis negabit, nisi tam auerius fit a vero , vt ob hoc ad eam peruenire non possit? I
Verum haec non erunt in praeceptis, sed in eorum quae hic obferuanda sunt praemio prae­
ceptorum. Et paucis interpositis addit, Hic ergo preceptum est,vt non peccemus: i hi prx-
mium,non poste peccare, tiic preceptum est,vt desideriis peccati non obediamus:ibi pr£-
mium,vt desideria peccati non habeamus. Hic prxeeptum est,lnteliigite ergo qui insipief-
tes estis in popuio,& stulti aliquádo lapite.Ibi praemium est plena sapientia, & perfecta “ea
Ibidem, gnitio.Videmus enim nunc per speculum in aenigmate,ait apostolus, tunc autem facie ad
' faciem.Nunc scio cx parte,tuc autem cognoscam ficut & cognitus fum.Hic praeceptu est,
Exultare deo adiutori nostro.Le,Exultare iusti in domino,ibi pr^mium est,exultare perfe­
cto & ineffabili gaudio.H^c Augustinus,qui multa alia illo loco dicit,quo docet Í hac mi­
sera vita non este pr^ceptam nobis iustiti^ perfectionem , sed illam expectari in praemio.
Ex quibus aperte taris colligitur Lut herum male intellexisse prxeeptum de dilectione dei.
Deinde fi preceptum illud estet vt Luthcrus docet intelligcdum,nullus inucniretnr,immo X
nec inucnni posset,-qui illud in hac vita feruauerit.At multi sunt de quibus scriptura sacra
testatur illos aut dilcxiffe deum,aut qu^siuisse illum, aut seruisse illi in toto corde suo.Nam
H.Re.xiiij. dc Dauid deus ad Hicroboam loquens ait, No fuisti ficut feruus meus Dauid,qui custodi-
uit mandata mea, & ambuiauit post me in toto corde suo. Ecce Dauid ambulauitpost den
in toto corde fuo^Se custodiuir mádata dei,& tame Dauid fomite carnis habebat,quivt in
ceteris omnibus cótígit hominibus,volutati renitebatur. Comcitur ergo ex hoc loco nec
concupiicentiam carnis esse peccatum contra dei prxeeptum,nec etiam illam obstare quo
minus quis diligat deum ex toto corde , prout a nobis in hac vita diligi mandabatur. Ec
idem
 ADVERSVS HAERE. LIE. XII. DE PRAECEPTIS. ÍJ><
A ídem Dauid non veretur addeum dicere,In toto corde meo exquifiui te. Etiteru, Depre- Pfahcxvifr
catus fum sacié tuam in roto corde meo. Et rursum. In toto corde scrutabor mandata tua.
Et iterum, Ad omnia mandata tua dirigebar, omnem viam iniquam odio habui. Si ad o-
mnia mandata dirigitur Dauid,ergo ad mandatu de dileóbione dci.Et ad aliud, Non con­
cupisces, oportet certe alterum istoru fateri,aut quód illa non sunt mandata prout Luthe-
rus illa interpretatunaut quod Dauid non ad omnia mandata fuerit directus. At Dauid te­
statur fe ad omnia dei mandata fuiste directum: non sunt ergo illa dei mandata intelligen-
da prout Lutherus illa interpretatur. Hoc idem etiam fe feciste testatur Ezechias rex cum
dominum deum orat dicens,Obsecro domine,memento quomodo ambulauerim in con- üij-Regxx
spectu tuo in veritate & corde perfecto,& quod placitum est coram te,fecerim. Num forte
iste nó habebat fomitem refistente?Habebat certe.Qualiter ergo ambulare potuit cora deo
£ in corde perfecto, fi talis dilectio dei quale Lutherus docet,a nobis in hac vita exigitur,aut
fi concupiscentia carnis est peccatu contra dei praeceptum?Praeterea in Deuteronomio di- Deur.iiip
citur,Inuenies deu,fi tamé toto corde & tota tribulatione animae tua? quaesieris eu.Perco­
lemur ergo Lutheru an aliquis vnquádeü inuenerit?Si abnuit,obstat illud quod dicit fpó-
fa in Canticis,Inueni quem diligit anima mea.Et de illis qui in regno luda sueme tempore Cantáis,
regis Afa,dicitur, In omni enim corde suo iurauerut,& in tota voluntate quaesierunt eú, & ij. Para.xv,
inuenerunt.Si autem fatetur,vt oportet,omnem i ustum inuenire deum , neceste est etiá ve
fateatur omnem talem quaefiiste deum in toto corde suo: alioqui non inuenistet deú : quia
vt hoc peragere postit,talis exigitur ab illo diligentia,vt videlicet deu toto corde suo quq-
rat.Ex his ergo omnibus apertistime conuincitur praeceptu de dilectione dei non este in-
telligendum vt Lutherus illud interpretatur, sed iuxta illam interpretatione est praemium
q quod expectamus,& nó praeceptum quod mandatur. Hoc autem apertistime colligitur ex
quarto libro Regum quo loco de lehu rege ita dicitur,Porro lehu nó custodiuit vt ambu- wii.Rtg.xlk
laret in lege domini dei Israel in toto corde suo.Et huius rei causam subdens ait,Nó enim
recessit a peccatis Hieroboá qui peccare fecit Ifrael.Quiaenim vnum aut alterum mádatu
tranfgrestus est,dictus est non atribulaste in toto corde. Vnde cóuincitur eum ambulare in
toto corde,qui omnia mandata implet. De alio praecepto,videlicet,Nó concupisces,etia
patet Lutherum erraste.Ex praedictis nanqs fatis constat per illud non prohiberi carnis co-
cupifcentiam,quoniá cu talis concupifcétia in omnibus hominibus praeter Christu & for­
te virginem eius matrem reperta fuerit,nullus estet quítale feruastet pr^ceptum.At Dauid
custodiuit omnia mandata domini,ergo & hoc midatum. Non autem custodistet illud ii
carnis concupiscentia fuistet per illud prohibita.Conuincimus ergo vt per illud praecepta
non prohibeatur concupiscentia carnis,sed interior volutatis affectus. Ad quod clarius c-
D stendendum aliqua proferam sacrorum viroru testimonia. Sed antequá illa in mediu pro­
ducam,hoc vnum admonere decreui, videlicet hac dictionem peccatum acquiuocá este in
sacris literis.aíiquádo enim capitur pro hostia qu<£ offertur pro peccato.iic capitur a Paulo ..
apostolo in fecüda epistola ad Corinthios cum ait,Eum qui non nouerat peccatu,pro no- ii*^or,Ve
bis peccatum fecit.acii diceret,Christum,qui etiá vthomo nullam admiserat culpam,pa­
ter c^lestis eum pro nobis mortem subire fecit:qua morte pro nostris peccatis suscepta,fa­
ctus est ipse Christus peccatum,hoc est hostia pro peccato.Scd ab hac peccati significatio­
ne nunquá aliquis dicitur peccator. Et ita Paulus de Christo loquens non dixit q> pater fe­
cerit eum peccatorem, sed q> fecit eum peccatum. Aliquando etiam vocatur peccatu, cau­
sa alliciens aut impellens ad peccatum, vel poena peccati: & hoc modo appellauit Paulus
peccatum cum dixit,Si autem quod nolo malum hoc facio,iam non ego operor illud, sed RomL vH
quod habitat in me peccatum. Peccatum hoc loco Paulus vocat carnis cócupifcentiá, quia
femper ad malu impellit,vel quia in poená primi peccati data est.Hoc aute patet ex fcque-
x tibus. Nam postquá dixerat, peccatu quod in illo habitat,operari malu,statim fubiunxit,
Scio enim q> nó inhabitati me, hoc est in carne mea,bonu. Et ab hac peccati significatio­
ne nullus vnquá dicitur peccator. Vnde beatus Augustinus in cómentariis super epistola
ad Galatas,ait,Aliud est peccatu habere,& aliud peccare. Alio modo sumitur haec vox pec
catu pro culpa,& Dei offensa,quá voluntas nostra transgrediendo Dei praecepta commit­
tit,& propter quam voluntas fic peccans rea efficitur alicuius poenae infligendae. Et haec est
folennissima illius vocis significatio,qua etiam frequentius sacrae literae vtuntur. Et ab hac
sola peccati significatione dicitur aliquis peccator. De hac ergo peccati significatione Jo-
quentes dicimus concupiscentiam carnis aut fomitem non este peccatum , & per confe-
' B iii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
quens non effe prohibitam per praeceptum illud, Non concupisces. Richardus de sanólo F
Viétore libro fecundo de Emanucle, capite vltimo, ostendens excellentiam beata? virgi­
nis Maria: fu per omnes alios sanólos, ait, Cseteris fanótis in cómune pra:cipimr,vt in mor­
tali eorum corpore peccatum nó regnet:foli isti singulariter datur, vt mortale corpus eius
Rom.vi. peccatumnó inhabitet.Nonregnet(inquit Apostolus)peccatum investro mortali corpore.
£cce proripit vt nó regnet,sed nunquid vtnon inhabitet?Attcnde super hoc quid alibi di-
Rom.vij. cat,Si enim quod nolo malum id ago,iam non ego operor illud , sed quod habitat in me
peccatum. Ha?c Richardus. In quibus verbis id aduertendum est quod ait effe nobis prae­
ceptum vt peccatum non regnet in nostro mortali corpore: non autem esse praeceptum,
vt peccatum non inhabitet.ex quo patet concupiscentia carnis non effe interdictara, quo*
Hugustinus niam haec eft peccatum illud quod habitat in corpore noftro. Beatus Augustinus hanc fen
tentiam saepissime docet, videlicet in primo lib.de duitate dei, cap. xxiiii. & lib.xiiihcap. Q
x.fed expreffius & diffusius in libro primo ad Bonifacium contra duas epistolas Pclagia-
norum cap.xiii.Sic enim ibidem ait, Dicunt etiam baptisma non dare omnem indulgen­
tiam peccatorum,neque auferre crimina,sed radere, vt omnium peccatorum radices in ma
la carne teneantur.Quis hoc cum Pclagianis nisi infidelis affirmet?Dicimus enim baptisma
dare omnium indulgentiam peccatorum,& auferre crimina, non radere, nec vt omnium
peccatorum radices in mala came teneatur,quasi rasorum in capite capillorum, vnde cre­
scant resecanda peccata. Nam & iftam similitudinem comperi fuse illos adhibere calu­
mnia:, tanquá nos hoc sentiamus atque dicamus.Sed de ifta concupiscentia camis falli cos
credo vel fallere,cum qua neceffe eft vt etiam baptizaras,& hoc fi diligentissime proficit,
& spiritu dei agitur, pia mente confligat. Sed haec etiam fi vocatur peccatum, non vtique
quia peccatum eft, sed quia peccato facta eft, fic vocatur: sicut scriptura, manus cuiusque
diciti¡r,quód manus eam fecerit. Peccata autem sunt quae fecundum carnis concupifcen- H
tiam vel ignorantiam illicite fiunt, dicuntur,cogitantur: quae transacta etiam reos tenent
fi non remittantur. Et ifta ipsa carnis concupiscentia in baptismo fic dimittitur, vt quam­
quam tracta fit a nascentibus,nihil noceat renafcentibus.Hacc Augustinus, qui multo plu­
ra illo loco pro hac re dicit. Et libro primo de nuptiis & concupiscentiis ad Valerium per
multa capita hanc eandem docet sententiam . Quae omnia curioso lectori legenda com­
mitto,fatis illi me fecisse existimans,cu ostenderim loeu vbi quae voluerit reperire valeat.
Aduerfus hanc haerefim iuxta vtráque illius partem scripsit largissime lacobus Latomus in
eo opere quod fecit pro defensione determinationis Louanienfis contra Lutherum.iohan
nes Roffenfis episcopus scripsit disertissime, vt solet,contra huius haerefis partem fecunda,
eam videlicet quae eft de concupiscentia, in articulo fecundo illius operis quod fecit con-
tra.xli.Lutheri articulos a Leone decimo prius damnatos.
I

Prxdeftinacio.
Igibertus monachus in suis Chronicis refert, sub Honorio imperatore
& Zozimo papafuiffe quandá haerefim ortam,quae docebat, pie viuen-
tibus non prodesse bonorum operum laborem,fi a deo ad mortem or­
dinati fuissent: & impiis & peccatoribus non obeflequaecunq; scelera &
flagitia ab illis commissa,fi deus illos ad vitam aeternam pr^deftinaffer.
Pracdefti. Huius haerefis authores Sigibertus ait vocari predestinaros, nomen á
nati, sua doctrina suscipi en tes. Qms auté fuerit huius haerefis princeps, Sigibertus fubticuit,nec
ego apud aliqué alium reperi,quonia nullus ex his qui de haerefibus scripserunt,huius haere­
fis meminit praeter Bernardo de Lutzéburgo in suo catalogo haareticoru,qui nihil aliud di K
cit § id quod in chronicis Sigiberti inuenit.Hunc errorem seré per mille annos iamfepul
loM.Hufs.tum fufeitauit ab inferis Iohannes Hufs Bohemas, dicens cum qui a deo predestinaras eft
ad vitam,etiam fi mala opera agat,nunqua poffe effe memblú diaboli: & illum qui eft a deo
ordinatus ad mortem,quantucunq; bene viuat, nunquá poffe effe membro dei.Hanc pefti-
létifllmá haerefim hoc anno,videlicet M.d.xxxiiii.amplexati sunt aliquivulgares & idio­
ta: homines in Hollandia & Phrifia,dicentes nulli homini bonum opus prodesse,"aut ma­
lum obesse,fed omnia pendere ex sola pr^deftinationc & pr^feiétia diuina.Qua: doctrina
iuftos viros a bonom operui exercitio auocat,& peccatores ad qusecunq; scelera perpetrada
impellit»-1
 ADVERSVS HAERE. LIB. XII. DE PRAEDICATIONE. ii><s
A impellit.Scriptur^ ergo sacra testimoniis apertissimis huius salsitate ostendamus,ne ex hac
doctrina ansam male agendi peccatores accipiant.Nullus dubitat Caín fuisse damnatú,qui
de misericordia diuina desperauit,dicens, Maior est iniquitas mea,A vt veniam merear. Ac Gene.iiif.
cum dominus ad munera eius non respexisset, & ob hocCain esset iratus, concidissetquc
vultus eius,dixit illi dominus,Quare iratus es?& cur concidit facies tua?Nonne fi bene ege- Ibidem.
ris,recipies?Ecce deus promittit homini prafciro pramium bonoru, fi ea voluerit agere:
&non verentur haeretici potentiam bene operandi auferre ab illis qui adeo ad morte or­
dinati funt.Deus enim neque sua pradestinatione sic necessitat praedestinatos ad bonum,
vt male agere & perire nequeant-.neque ad gehennam ordinatos fic cogit, vt bene agere &
vitam promereri non valeat. Namfvt verbis Augustini vtarjnouit deus mutare sententia,
fi homo coeperit mutare vitam. Vride ipfemer deus per Hieremiam prophetam loquitur Hier, xviif«
B dicens, Si pocnitétiam egerit gens illa a malo suo quod locutus fum aduerfus eam-.agam &
ego poenitentiam super malo quod cogitaui vt facerem ei. Praterea, certum est Dauid re­
gem fuisse a deo ad vitam aeternam praedestinatum, & tamen cum propter adulterium ab
eo commissum accessisset ad illum Nathan propheta proponens regi parabolam de horni
nediuite accipiéte ouiculam a paupere,qua idem pauper alebatur: Rex Dauid dixit talem
diuitem esse filiu mortis.Quo dicto,propheta Nathan dixit ad Dauid, Tu es ille vir. Qui-
bus verbis propheta apertissime declarauit Dauid regem propter scelus illud esse filiu mor­
tis,& dignum qui morte plecteretur aeterna,nisi deus illius misertus,vitam illi dedisset qua
male actorum poeniterepotuisset.Rursum, Beatus Petrus apostolus praedestinatus está deo
ad vitam aeternam, qua etiam nunc iam fruitur:hic tamen cum Christum incrcpasseteo
quód fe moriturum dixerat,& mori paratu,audiuitab eodem Christo , Vade post me Sa« Malth-xvir
q tana.Ecce Petrus praedestinatus, qui tamen aliquando fuit Satanas, Quod fi Satanas fuit,
oportet vttunc magis ad daemonem q ad Christú pertineret. Nam Theopbylactus illum
locum Matthaei expones fic ait,Satanas aduerfarius dicitur. Vade igitur post me,hoc est,ne
obsistas,sed sequere voluntatem meam. Vocat autem fic Petrum,quia etiá Satan^ displice­
bat Christum pati. Haec Theophylactus.Sed quia non est valde manifestum Petrum tunc
peccaste mortaliter,quanuis vocatus fuerit Satanas, (nam fic dictus est, quia diuinae volun­
tati aduerfabatur. Satanas enim idem est quod aduerfarius) ideo aliud manifestissimu illius
peccatum producimus,trinam videlicet negationem,qua magistrum suum & omnium no
strura dcierans negauit. Deinde Paulus vas electionis,qui testatur fibi esse repositam á deo ij.Tim.L
coronam iustitiae, fatetur fe prius fuiste blafphemum. Si tunc blafphemus,ergo tunc pecca­
tor & iniquus,& per consequens tunedignus mortc.nififorte isti haeretici censent blafphe
mum esse dignum pramio aeterno. Et fi peccator tunc erat, oportet vt membrum dacmo-
D nistuhc fuerit. Vnde beatus Gregorius in homilía super euangelium dominicae primae in
xl.fic ait, Certe iniquorum omniu caput diabolus est,& huius capitis membra sunt omnes
iniqui.Haec ille. Demum,inter multas assertiones Iohannis Huís quas concilium Constan Conciliu
tienfc sessione quintadecima damnauit, tertia in ordine est quae sequitur- Paulus nunquam Constan*
fuit membrum diaboli,licet fecerit actus quosdam actibus ecclesiae malignantium confimitiense*
les.Et sexta assertio eiusdem Iohannis Hufs sub his verbis ibidem ponitur, Praescitus, etfi
aliquando fit in gratia fecundum praesentem iustitiam, tamen nunquam est pars sanctae ec­
clesiae: k praedestinatus femper manet membrum ecclesiae,licet aliquando excidat agraria
aduentitia, sed non á gratia praedestinationis. Hae autem duae assertiones fimul cum aliis
pluribus eiusdem Iohannis Hufs in concilio Constantienfi damnatae sunt.

Praedicatio.
Nter multos errores quos Valdéfibus impingit Aeneas Syluius libro de Valdescs.
origine Bohemoru cap.xxxv.is vnus est quo docent liberam esse cuicun­
wm. que christiano verbi dei praedicatione,adeo vt quáuis á superiore fit pro­
hibitus ne id agat,illum tamen posse praedicare verbú dei asserant.Verum
Guido carmelita in sua summa de haerefibus Valdensiu errores recefens,
nunquá huius erroris meminit. Eundem errorem postea docuit Iohannes
Vvitcless.Et hunc fequutus est Iohanes Hufs velut discipulus magistrum.Et quia posterio- Iohannes
res haeretici,quo aliquid gloris inanis,quam maxime optant, captare possint,pracedétium Vvm
B iiii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
loha.Hufs. haereticorum insaniam augere conantur, ideo hic Iohannes Hufs hanc aílertionem de li- g
bcra verbi dei praedicatione docens,dicit eum qui propter superioris prohibitionem defi­
nit praedicare verbum dei,esse eo ipso a deo excommunicatum. Hanc sententiam damnat
Roma.beatus Paulus in epistola ad Romanos dicens,Quomodo praedicabunt,nisi mittantur?Ar­
bitratur nanque Paulus neminem poífe iuste officium praedicationis exercere, nili id sibi
mandatum fuerit, & ad illud exercendum miiTus fuerit. Et in epistola ad Hebraeos iterum
Heb.v. ait,Nec quifquam sumit libi honorem,sed qui vocatur a deo tanquam Aaron. Et quanquá
hoc loco Paulus de pontifice loquatur, quia tamen pontificis munus est populum docere,
prout ex multis Pauli locis confiat: ideo non inconueniécer de praedicatore etiam dicitur,
vt nullus eorum fumat libi honorem,sed qui vocatur a deo tanquam Aaron.Pr^terea primi
praedicatores euangelii quos deus ad hoc elegit, vt in omnem terram exiret sonus eorum,
vocati sunt a Christo Apoftoli,hoc eft mifti,vt ex nominis ratione quisque agnosceret ne- ~
minem praedicare debere, nili ad hoc missus fuerit. Mittitur autem, cum a superiore pote-
ftatem habente facultas praedicandi conceditur. Et magnus ille Iohannes £aptifta,quo in­
ter natos mulierum non furrexit maior, nunquam praedicare ausus eft quousque libi i deo
Lucre.iij. mandatum eft.Sic enim ait Lucas,Anno quintodecimo imperii Tyberii Caesaris, procura­
te Pontio Pilato ludaeam Lee. factum eft verbum domini super Iohannem Zachan^ filium
in deferto : & venit in omnem regionem Iordanis praedicans baptifmu poenitentiae in re­
missionem peccatorum.Quae verba interpretans Theopbylactus ait, Factum eft amé ver­
bum domini super Iohannem,vt discas illu non temere neqj citra vocatione ad teftifican-
dum de Chrifto prosiliisse,scd diuino motu spiritu.Per verbu intellige spiritu sanctum,vel
mandatu dei. Haec Thcophylactus. Et Iohannes Euangelista hoc expressius de eodem Ba-
Iohan,i, ptifta refert.Fuit(inquit)homo missus a deo,cui nomen erat Iohannes. Hic venit in testi­
monium, vt testimonié perhiberet de lumine,vt omnes crederent per illum.Ecce lohanné H
Baptistam,qui non audet testari de lumine,nisi prius a deo missus ad hoc fuisset: & non ve­
rentur superbi haeretici córra superioris praeceptum praedicare. Nullus ergo Apoftolus,nifi
qui missus eftmulius etiam praedicator verus,nili cui praedicationis officiu commissum eft.
Vnde beatus Hieronymus libro primo commétariorum super epistolam ad Galatas circa
principium fic ait, Ad distinctionem itaque eorum qui mittuntur ab hominibus,& fui,qui
GalatL fit mislus a Chrifto,tale sumpsit exordium, Paulus Apostolus nó ab hominibus neque per
hominem. ccxoVoAo? autem, hoc eft missus. Et parum infra, Vnde & nos possumus colli­
gere lohanné quoque Baptistam & prophetam & Apostolum appellandum : siquidem ait
scriptura,Fuit homo missus a deo cui nomé erat Iohánes.Er paucis interiectis subdit,Qua-
tuor autem genera Apostolorum funt.Vnum quod neque ab hominibus eft,neque per ho­
minem,sed per lefum Christum & deum patrem. Aliud quod a deo quidem eft,sed per ho
minem.Tertium quod ab homine,non a deo.Quartum quod neque a deo neqj per horni- I
nem,neque ab homine,sed a femetipfo.De primo genere potest esse Efaias,exterique pro­
phetas ipse Apostolus Paulus, qui neque ab hominibus,neqj per hominem,sed a deo pa­
tre & Chrifto missus eft.De secundo lefus filius Naue,qui a deo quidem eft Apostolus con
ftitutus,fed per hominem Moysem.Tertium genus eft, cum hominum fauore & studio ali
quis ordinatur: vt nunc videmus plurimos non dei iudicio, sed redempto fauore vulgi in
sacerdotium subrogari. Quartum eft pseudoprophetarum & pfeudoapoftolorum ,de qui-
rj.Gor.xi. bus Apostolus,Iftiusmodi(inquit)pfeudoapoftoli, operarii iniquitatis, transfigurantes te in
Apoftolos Christi,qui dicunt,haec dicit dominus:& dominus non misit eos. Hactenus Hie
ronymus.Ex cuius verbis patet illum non dici apostolum, sed pfeudoapostolum,qui neca
deo neque ab hominibus electus eft, sed ipse se ingerit, Lc officium praedicationis vfurpat.
Si autem haereticus dicat fe a deo ad praedicádum missum, quemadmodum Paulus qui nec
ab homine neq; per hominem Apostolus factus eft,sed a deo:tuc oportet vt haereticus mi- K
raculis & signis ostendat se missum a deo.Nam Moyses coram Pharaone miraculorum cia
Ibidm. rúate probauit fe missum fuisse a deo.Et cum Christus misit Apoftolos ad praedicandum,
prius dedit illis potestatem spirituum immundorum, vt eiicerenteos, & curarent omnem
languore & omnem infirmitatem.Rursum,vt ex sacris literis conflat, praedicatio verbi dei
interdicta eft etiá feiétibus illud,cu aliqua causa vrgeretpro aliquo tepore &loco.quotie$
ergo talis fubeft causa,licite impedietur aliquis ne verbum dei pr^dicet.Ipfe enim veritatis
Matth,x, magister cum Apoftolos suos ad praedicandum misit, prohibuit illis ne in viam gentium
irent.Huius autem prohibitionis causam assignat Hieronymus super Matthaeum,dicens,
Oportebat
 ADVER. HAERE. LIE. XIL DE PRAEDICATIONE. 197
A Oportebat primo aduentum Christi nunciare Iudaei$,ne iuftam haberent excusationem di
centes fe dominum ideo reieciffe,quia ad Gentes & Samaritanos,Apostolos miserit. Haec
Hieronym9.Ecce vnam iuftam cauffam propter quam iufté potest aliquis prohiberi ne in
aliquo loco prodicet,vt videlicet ne per tale praedicatione in tali loco , desinat predicare
aliis quibus magis tenetur.Nam fi quis paftor animarum dimissis propriis ouibus quibus
ex officio tenetur praedicare,ad alium locum accedit vt praedicet,iufté poteft ibidem pro-
hiberi,vt vel sic prohibitus ad proprias oues recurrat.Poteft etiáesse alia caussa iuftae pro­
hibitionis, ne videlicet verbum dei praedicatum tali loco aut tali tempore , ab audien­
tibus contemnatur. 5 an Ñus enim Paulus & Timotheus prohibiti sunt a spiritu sanólo lo- Aólu.xvi.
qui verbum dei in Afia:&cum volebant in Bithynia praedicare, non permisit eos spiritus
Iefu. Et huius prohibitionis cauffam reddit Beda super Aólus Apoftolorum,dices,Qui no-
g uit corda deus,beneficii gratia doótorem ab Afiaremouitmefi fanótum canibus daretur,er
ror cordis iniqui de contempta praedicatione iudicetur.Haec Beda. Quoties ergo apparet
verbum dei fore ab auditoribus contemnendum,tunc iufté praedicatio verbi dei poteft a
superiore prohiberi.Multis autem modis contingere poteft vt verbum dei contemnatur.
Aliquando enim contemnitur propter solam auditorum malitiam & duritiam. Aliquando
etiam ipsius praedicatoris malitia eft eauffa quod verbum dei contemnatur . Nam vt dicit
beatus Gregorius,cuius vita despicitur,1restat vt eius praedicatio contemnatur. Quapropter
cum publica eft mala vita praedicatoris,tunc superior iufté poteft eum prohibere ne praedi­
cet: immo iniuftc facit fi non prohibet,ne occasione malae vitae praedicatoris, verbum dei
vilipendio habeatur. Peccatori enim dixit deus,Quare tu enarras iuftitias meas per os tu- pf. ..
um? Aliquando etiam contemptus paratur fine malitia praedicantis aut audientis,sed pro- A 'a ,x 1X*
pter aetatem ipsius docentis. Nam iuuenes eo quod minus experti sunt, non sunt apti ad
£ docendum , sed bene vt doceantur. Si ergo puer aut adolescens doceret, eius doótrina a
vulgo contemneretur,quoniam indoótum vulgus non tam considerat quid,quám a quo di
catur.Quapropter Christus qui paruulus natus summa erat sapientia,ante tamen tricesimo
suae aetatis annum praedicare noluit,vt Lucas testatur: & praecursor illius Iohannes Baptista Lucae iis.
illa eadem aetate praedicare coepit: quoniam illa eft aetas perfeóta,in qua maximé omnes
hominis vires pollent.Et hinc,quantum ego existimo,factum eft vt ecclesia decreuerit epi
scopos quibus ex officio praedicare competit,no ordinari ante tricesimum aetatis annum.
Hilos ergo propter quorum paruam aetatem verisimile eft verbum dei fore contemnenda,
iufté poteft superior a praedicatione arcere,ne verbum dei pateat contemptui. Vnde bea­
tus Gregorius in pastorali excludit iuuenes & imperfeót os ab officio praedicationis, dices,
Admonendi sunt vt confiderent q? conceptas foboles foemin^ fi priusquam bene formen­
tur proferunt,nequaquam domos sed tumulos replent.Hinc eft quod ipsa veritas,que repe
D te quod vellet roborare potuisset,vt exemplum sequentibus daret,ne imperfeóli praedicare
praesumerent: postquam plene de praedicationis virtute instruxit, illico adiuxif Vos au- Lucar,xxiif,
tem sedete in duitate donec induamini virtute ex alto.Haec Gregorius^Tertia adhuc po­
teft assignari eauffa,& omnium maxima,propter quam praedicatio verbi dei poteft immo
debet a superiore alicui interdici,fi talis videlicet praedicatione sua ecclesiam scandalizat,
& illam conturbat.De his apostolus Paulus Galatis scribens ait,Sunt aliqui qui vos contur GaIat.
bant,& volunt conuerrere euangelia Christi.Et postea circa finem epistolae de talibus fen- Galat.v.
tentiam ferens ait,Vtinam abscindantur qui vos conturbant.Et Sapiens in lib.Prouerbio^ Prou,xxi.
rum ait,Eiice derisorem,& exibit cum eo iurgiu.Quae verba interpretans Beda super Pro-
turbia ait, Eiice (inquit) haereticum quem corrigere non potes, de ecclesia, & cum illi li­
bertatem praedicandi abstuleris, catholicae paci auxilium praestas. Haec Beda . Ecce mul­
tas cauffas propter quas poteft iufté prohiberi alicui praedicatio verbi dei.Et generaliter lo
L quentes(vt iam oftendimus)dicimus neminem iufté praedicare posse,nisi á deo aut ab ho­
mine potestatem habente ad hoc miffus fuerit,vt nemo affumat sibi honorem,sed qui vo­
catur á deo tanquam Aaron. Melius ergo quam isti haeretici de praedicatione verbi dei sen­
tiens beatus Franciscus Minorum institutor,talia fratribus suis in sua regula mandat, Fra­
tres (inquit)nó praedicent in episcopatu alicuius episcopi dum ab eo illis fuerit cótradióM.
Et generalitermullus fratrum audeat populo praedicare,nisi á ministro generali huius fra­
ternitatis fuerit examinatus & approbatus,& ab eo officium sibi praedicationis concessum.
Haec beatus Franciscus. Haeretici tamen cum valde ab humilitate beati Franci sci distaret, r
longissime etiam ab illius sententia separati sunt. Demum in concilio Conftatienfi harcas- cató™
B v
 F. ALFONSÍ de gastro, minoritae

íertio damnata est.Nam ex.xlv.articulis lohannis Vvitcleff,quos concilium Constaricnfe k

feffione octaua dánauit,tertiusdecimus fie ait,Illi qui dimittunt praedicare fiue audire ver­
bum dei propter excómunicationem hominum,sunt excommunicari,& in die iudicii tra­
ditores Christi habebuntur,Et quartusdecimus articulus fic dicit, Licet alicui diacono vel
presbytero praedicare verbum dei absque authoritate sedis apostolicae, vel episcopi catho-
lici.Qm duo articuli simul cum aliis eiusdem Iohannis Vvitclest vna super omnes lata fen.
tentia ibidem damnati sunt.Et in eodem concilio íeíTione.xv.damnati sunt plures articu­
li Iohanis Hufs, ex quibus tres sunt qui hanc damnatam doctrinam tutantur, videlicet vi­
cesimus, &.xxi.&.xxii.Aduerfus hanc haerefim scripsit Thomas Yvaldenin primo tomo
doctrinalis fidei antiquae.

Prxfcicntia. G
Albaneses. Nter multos errores quos Guido Carmelita tribuit Albanehfibus, virus est ad
hanc rem pertinens.Dicunt enim deum nó praescire ex fe aliquod malum,sed
per aduerfarium suum, scilicet daemonem. De quo autem malo illi intelliganc,
Guido non expressit.Duplex enim este malum sacra docet scriptura . Nam est:
malum quod dicitur peccatum fiue culpa: & hoc notiíTimum est malum. Est etiam malum
Efaiae 45» quod dicitur poena,de quo per Efaiam prophetam deus loquens ait,Ego dominus,& non
est altenformans lucem,& creans tenebrasrfaciens pacem,& creans malum.Malum hic di­
xit bellum, non quod per fe malum fit, sed quia incommodum est illis qui bellum susti­
nent. De vtroque lonas propheta loquitur, qui describens quo pacto Niniuitae ad illius
Ionseüj* praedicationem poenitentia egerint,ait,Et vidit deus opera eorum,quoniá cóuerfi sunt de
via sua mala, & misertus est deus super malitiam quam locutus fuerat vt faceret eis,& non
fecit.Quo loco constat duplicem malitiam defignari.Cum enim dixit,cóuerfi sunt devia
sua mala,malum culpae indicauit.Dicens autem,misertus est deus super malitiam quam lo
eurus fuerat vt faceret eis,malitiam poenae apertiffime intellexit. De quo autem malo Al­
baneses intelligant deum illud non praescire,Guido non exprestit. De quocunq; tamé ma­
lo loquatur,constat illorum sententiam este haereticam,& in deum blafphemam. De malo
Vtroq; apertistimum est testimonium quod ipsemet deus Moysi dixit cum illum ad Pha-*
Exod.iij, raonem mitteret.Sed ego scio (inquit ille) q?nó dimittet vos rex Aegypti vt eatis,nifi per
manum validamtextendamq*, manum meam, & percutiam Aegyptum in cunctis mirabi­
libus meis quae facturus sum in medio eorum.In quibus verbis & peccatum regis praedixit,
& plagas quibus percutiendus erat ille , & populus eius. Vtrunque ergo malum praesciit
Soban,vL deus. De malo culpae apertistimum est quod Iohannes airSciebat enim ab initio Iefus qui |
estentcredentes,Sequis traditurus estetefi.Vides hic Christum ab initio praefeiste ludae tra­
ditionem,quae non leue fuit malu. De malo poenae tot sunt prophetarum vaticinia quibus
populo praedixerunt mala, vtea enarrare non fit opus,sed illud fatis est ad hanc haerefim
reuincendam, quod Lucas euangelista de Christo faluatore nostro loquens ait, Vtappro-
Lucse xlx, pinquauit,videns duitatem,steuit super illam,dicens* Quia fi cognouistes,& tu: Sc quidem
in hac die tua,quae ad pacem tibimunc autem abscondita sunt ab oculis tuis: quia venient
dies in re,& circúdabunt te inimici tui vallo,& circudabut te, & coangustabunt te vndiq;,
& ad terram prosternent te,& filios tuos qui in te funt:& non relinquent in te lapidem su­
per lapidem:eó quód non cognoueris tempus visitationis tuae.Ecce quot plagas, quae ma­
la sunt, Christus praedixit: quas illum praefeiste, euentus qui postea secutus est, demon-
strauit.Quod autem Albanenfes dicunt deum per aduerfarium suum,videlicet daemonem
prqfcire mala,tam aperta est blafphemia,vtaduerfus eam disputare dedignemur.Nam qu<£ K
conuétio lucis ad tenebras? Quae cóuentio Christi ad Eelial?Quis consiliarius eius fuit?aut
quis prior dedit illi, & retribuetur ei? Et apud Iob*Nuquid deum docebit quispiam scien­
Lucae xi. tiam, qui excelsos indicat? Peiores sunt isti c[ Pharifaei illi qui Christo exprobrarunt q> in
JBeelzebub principe daemoniorum eieeistet daemoni5. Sed hoenó pastus est Christus,mul­
to ergo minus tolerastet Albanenfes fi illi dixistent quod daemone docente deus aliquid
praesciat.Nec opus est vt in tam aperta blafphemia prosternenda tempus teramus, quonia
nó puto este aliqué Christo initiatum,cui haec irrepere postit cogitatio. Nam quanuis illa
Albanenfibus tribuat Guido,nescio tamen an illi in hac parteKdam»
Propheta.
 ADVER. HAERE. LIE. XII. DE PROPHEIA. ltzs
A
Propheca.
E hac re est vna satis impía haerefis,quae dum prophetis detrahit, deu bla­
sphemat. Apelles enim dixit prophetas contrario spiritu fuiffe inspiratos, & Apelles,
ideo contraria dixiíTe. Quapropter dicebat prophetias effefalsas,nihilqs in
iliis eiTe veritatis,eó quód feipfas (vt dicebat; arguunt, & sibiipsis aduerfan
tur. Quia ergo Apelles in prophetis reperiebat aliqua quas in speciem pu-
gnare~videbantur,quae ille cóciliare nesciebat,non est veritus prophetis impingere menda­
cium . Et cum contrarias iibimetipfis doceret eñe prophetias, & contraria ab eodem efle
non poslent, vt hunc errorem facilius tueri poffet,in alium peiorem lapsus eft,dicens duo
x eiTe rerum principias quibus duobus inter se diuersis aut diuifis prophetas dicebar fuiffe
inspiratos,vt contraria dixerint. Haec ex Eufebio lib.v.historiae ecclesiasticae cap.xii. Cum
haec haerefis duos simulprouoluat errores,de vno solo est nunc differendu.Nam quod tan­
tum fit vnicum omnium principium,supra iam couicimus in titulo de deo, haerefi prima.
Illo enim loco aduerfus Apellem & alios haereticos ostendimus ex sacris literis dei vnita-
tcm.Supcreit vt alium huius haerefis errorem reiiciamus,quo docetur prophetas falsa do­
cuisses sibi inuicem contraria dixiffe.Et certénoneft operosum hunc errorem reiicere,
quum apertissima fit in deum blafphemia. Quis enim dubitat supremam eiTe blafphemiá
deo impingere mendacium? At qui dicit prophetas docuisse falsa,illam salsitatem in deum
reficit,qui prophetas vtlicloquerenturinfpirauir.Locutus eft enim deus (vt ait Zacharias Luc«.?.
apud Lucam)per os fandiorum qui a feculo sunt prophetarum eius.Et propheta regius te- Psal,x]iu¡*
ftatur linguam suam efle calamum scribae velociter scribentis,hoc epitheto spiritum sanctu
C designans,cuius gratia (vt Ambrosius ait)tarda molimina nefcit.Nullus eft auté adeo de­
mens,vt salsitatem scripturae calamo tribuat,&non potius scriptori qui calamum mouit.Si
ergo deus eft scriba, & propheta calamus,ea quae propheta docuit,deo potius tribuenda e-
rúE quam prophetaeiquo fiet vtfi propheta aliquis falsa docuit, vt Apelles ait, deus salsitatis
fit arguendus,& non propheta. Absit vt in tantam blafphemiam quis incidat,vt deum me-
dacem dicere praefumat.Praeterea beatus Paulus in ea quae eft ad Hebreos epiftola,ait,Mul Hebranxi
tifariam multi fq; modis olim deus loquens patribus in prophetis & c. Ecce vides Paulum
# afferentem deum fuiffe loquutum ore prophetarum.Et beatus Petrus ait,Non enim volu- q. Petri h
tate humana allata eft aliquando prophetia,sed spiritu sandio inspirati loquuti sunt fandi
dei homines.Ecce prophetas vnico spiritu videlicet sandio inspiratos, & per illius inspirar
tionem loquutos.fic inspirati non magis mentiti sunt A deus,cuius inspiratione loquebá-
tut.Neque opus eft vtaduerfus tam apertam blafphemiam amplius contendamus.
D ^ Ecunda haerefis docet prophetas fuiffe arreptitios,non intelligentes ea de quibus loque
bantur.Huius haerefis author fuit Montanus,quem postea fequutus eft in hac parte Pri- Montanus,
fcillianus.hoc enim illi tribuit Eernardus de Lutzemburgo insuo catalogo haeretico- PriuMan
rum.Non enim apud aliquem alium qui de haerefibus scripserit,inuenio Prifcillianum fuif­
fe de hac re notatum.Haec haerefis apertissime conuincitur per id quod habetur in primo
iib.Regum:Qui enim propheta dicitur hodie,vocabatur olim videns. Si propheta eft vi- ¡x,
dens,qui fieri poteft vtnon fit etiam intelliges?Tanta eft enim notitia quam prophetae ha­
bent deillis rebus quas prophetizant, vt proxima fit illi notitiae qua vfitata voce intuitiua
vocant:& propter hanccauffam prophetae appellati sunt videntes,& ipsae eorum prophe­
tiae vocantur visiones.Efaias siquidem hoc nomine suam appellat prophetiam,dicens,Vi- £f3¡x j
fio Efaiae filii Amos.Et eodem modo loquitur Ezechiel propheta,dicens, Visiones dei vi- Ezechidf,
di.Et prophetia Naum prophetae tale habet initium-Liber visionis Naum. Et de hac pro- Naum.L
E phetarum visione dicitur in Danieleffntelligentia opus eft in visione. Quo fit, vt qui non x°
ih teli i git q dicit,propheta no fit dicédus,quáuis prophetia aliqua dicat.Nam corpus He- ^ ^
libri mortuum prophetauit,sicut de illo narrat Ecclefiafticusmullus tamen sanae mentis di- cc 4 '
cct corpus illud mortuum fuiste prophetam.Praeterea fi prophetae fuerunt arreptitii,nó in­
telligentes quX loquebatur,fateri oportet eorum prophetias non fuifle a deo,quoniam(vr
eft apud Iobj Inspiratio omnipotentis dat intelligentiam.Ex quibus verbis aperte conuin- Iob,xxxl|
citur,vt li prophetae non fuerint intelligentes,non fuerint etiam inspirati a deo.quod fi in­
spirati sunt á deo,intelligentes etiá eos fuiffe oportet,quia inspiratio omnipotentis dat in-
telligetiam. Deinde beatus Paulus in priore epiftolaad Corinthios apertissime docet pro- i.Cor, xiiif
 F. ALFONSÍ DE CASTRO) MINORITAE
phetas cfTe intelligentes.Nam eum solum beatus Paulus censet appellandum prophetam, F
qui ea quae loquitur,scit interpretari & exponere ad auditorum vtilitatem & acdificationéé
sic enim ait,Qui prophetat,hominibus loquitur ad ^dificationem & exhortationem & eo
folationem.Qui loquitur linguarfemetip,fum aedificat.Qui au te prophetat, ecclesiam aedi­
ficat. Volo autem vos omnes loqui linguisrmagis auté prophetare.Nam maiores: qui pro­
phetat , q qui loquitur linguis: ni fi forte interpretetur vt ecclefia aedificationem accipiar.
Ecce vides eum á Paulo appellari prophetam,qui ea qu£ loquitur,interpretari valet ad ec­
clesiae aedificationem. At fieri non potest vt intelligens noti fit,qui eft interpres.Accedit ad
haec,quod de aliquibus prophetis scriptura sacra apertissime teftatur eos intellexisse ea quae
DanicLL prophetabant.De propheta siquidem Daniele dicitur quod dederit illi deus intelligentia
EzecheLx, omnium visionum & somniorum.Et propheta Ezechiel describens eam visionem qua vi­
dit Cherubim ambulantia iuxta rotas, ait, Intellexi quia Cherubim effent. Propheta te- G
ftaturfe intellexisse,& non verentur Montanus & Prifcillianus dicere illos no intellexisse.
Iuftius eft ergo vt credamus hos haereticos fuisse arreptitios,& a' daemone agitatos:prophe
tas autem quos deus infpirauit,optime intellexisse ea quae prophetabant: adeo vt propter
excellentem quam habuerunt notitiam intuidos proximam,videntes sint appellati.

Purgatorium. -
Grsecv SZZa. Nus ex notissimis erroribus Graecorum & Armenoru eft) quo docent nui-
Armeni. %jjT ^ura esse purgatoris locum in quo animae ab hac luce migrares purgentur á

B
|BL sordibus quas in corpore contraxerant, anteq in aeterna tabernacula recipi
Valdenfes, mereantur.Graecos & Armenos imitati sunt in hac parte Valdcnfes. íohan- H
nes autem Vvitcleff etsi alibi femper Valdensium errores suscipiat Se tute­
tur,de hac tamé re a nullo male audit nisi á fratre Bernardo de Lutzemburgo,qui in quo
dam opusculo de purgatorio quod adiecitinsinc catalogi hareticorum, hunc errorem
impingitIohaani Vvitcleff, & Iohanni Huís. Concilium tamen Conftantienfe in quo
damnatus eft vterque,neutru de hoc errore notauit.Et Thomas Valden qui diligentissime
omnes Iohannis Vvitcleff errores inueftigauit^nuquam huius meminit vt illi impingeret.
Credere tam e facilé Ioháné Hufs ita sensisse,vt nullu esse purgatoria igne docuerit, quo- +
ñia Bohemi qui ab hoc íoháne Hufs fu er ut feducti,huc errore (vt dicitur)hucvfq? pertina­
Luthcrus. citer tuentur.Demu Lutherus hoc noftro feculo etsi purgatoris fateatur, negat tam e illud
cx sacris literis ostédi posse.Qua in re valde miror qualiter sua sententiae fuerit obiit9 qua
docet nihil esse credenda quod nó possit aperte ex sacris literis colligi. Si sacrae litera: nó
docent purgatorium,quare tu Ludiere illud crcdis?Aut quam rationem reddes alicui peté- I
LPctrLiif. ti de hacqu^in te eft fide? Petrus liquidé apoftolus praecipit vt parati fimus ad fatisfactio-
nem omni pofcéti reddere ratione de ca quae in nobis eft fide.Nam si credis aliquid quod
nullo scripturae facrg: testimonio roborari poteft,merito iuxta tuam sententiam judicabe­
ris leuis corde,praecipue cum iuxta tuam doctrinam ecclesia nó possit aliquem cogere ad
credendum nisi illa quae sunt expressa in sacra' scriptura. Nc ergo nos sicut Lurherus leues
corde indicemur,credentes purgatorium esse poft hanc vitam,oportet vt rationem redda­
mus de ea quae in nobis eft fide.Primo ergo hoc esse oportet manifeftissimum,in illa futu­
ra beatitudine nullam esse maculam, nullas etiam esse sordes. Hoc enim Efaias propheta
Efa.xxxv. teftatur aperte,dicens, Via sancta vocabitur,non trásibitper eam pollutus.Cui cófentitlo-
Apocxxi, hannes in Apocalypfi.Non intrabit (inquit) in ea aliquid coinquinatum.Ciuitas enim illa
Ephesi sancta eft sponsa illa quam iuxta Paulum sponsus eius Christus fanctificauit,mundans eam
lauacro aqua in verbo vita,vt exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam non habentem ma- K
culam neq; rugam,aut aliquid huiusinodi.Nam q> ecclesia nullam habeat maculam aut ru­
gam,tunc solum implebitur quando ipsa erit beata,non autem in hac vita,in qua quotidie
Mauh.vi, orantes dicere debemus,Dimitte nobis debita nostra.De illa enim sola sponsa teftatur Au
guftinus quod sit sine macula,lib.xx.de ciuitate dei,cap.xxv. & in lib.de haresib.ad Quod-
vultdeum,cap,lxxxviii. Et beatus Hieronymus in commentariis super Hieremiam expo-
nens.xxxi.caput Hieremia,circa finem capituli idem docet.Ex his ergo conuincimus fo­
re necessarium vt nulla anima qux aliquam habuerit maculam aut ruga, intret in gloriam
calestem antequam a tali macula mundetur.At multa sunt anim^ qu<£ decedentes ab hoc
feculO)
 ADVER. HAERE. LIB. Xa,, VE PVRGATORIOo t99
A feculo,plurimas habent peccatorum venialium sordes,quas nunqua dum hic viuerent mu-
dauerunt.Tales autem animae non defcenduntininfernum,quonia nullus in chantare de­
cedens propter sola venialia perpetuo damnatur.necad gloriam ascendunt,quoniam a'for
dibus peccatorum venialium nondum sunt mundatae.ergo oportet dare tertium locum in
quo animae illae recipiantur quousque sint tanquam aurum in fornace mundat^,vt ile puri­
ficatae possint intrare in illam duitatem fandam Hierusalem,in quam nihil coinquinata
intrat. Praeterea supra docuimus in titulo de poenitentia, post peccatu dimissum restare ali­
quam poenam tolerandam pro punitione peccati,vt aliquo modo deo satisfaciat peccator
pro debito ad quod ex peccato tenebatur,Si ergo aliquis decedat poft peccatum dimissum
pro quo adhuc non satisfecit,percontari oportet hos haereticos,quo vadat talis anima cum
primum separatur a corpore.Noneft certe tequum,neque decens misericordiam diuinam,
g vt descendat ad inferos propter peccatum quod iam illi dimissum eft. Neque etiam eft iu-
ftum,vt intret gloriam cadeftem cu nodum pro suo peccaro satisfecerit, nec pro illo iuftas
luerit poenas. Na sicut nullu eft bonu suo pramio fruftratum,ita nullum eft malum quod
non oporteat esse punitumieslet autem malum absque punitione,si quis poft peccatum di­
missum pro quo non fuit in hac vita punitus, ftatim poft mortem intraret in gloriam. Et
cerré (ni fallor) etiam fi nullum esset scripturae sacrae testimonium ad probandum purga-
torium:ex his duabus collectionibus quas modo protulimus, apertissime conuinci posset.
Sed vt clarius veritas fidei omnibus pateat,oportet vt aliqua scriptura? testimonia profera­
mus. Apud Efaiam legimus,quod abluet dominus sordes filiarum Sion, & sanguinem Hie Efaixiiif»
rufalé lauabit de medio eius in spiritu iudicii, & in spiritu ardoris. Et Malachias propheta
ait,Ecce venit, dicit dominus exercituum: & quis poterit cogitare diemaduentus eius ? & Malae,i$
quis stabit ad videndum eum?Ipfc enim quasi ignis cóflans,& quasi herba fullonum. Et fe-
Q debit conflans & emundans argentum,& purgabit filios Leui,& colabit eos quafi aurum &
quasi argentum,& erunt domino oEerétes sacrificia iniuftitia.Ex quibus verbis facis aper­
te colligitur cfte aliquas purgatorias poenas in quibus anima? purgantur.Quod ii quis forcé
dicat illa Malachia? verba effeintelligenda de illa purgatione qua? fiet in die iudicii,in quo
boni purgabutur per hoc quod separabatur a malisrhocnon ita esse, verba ipsius Malachia?
ostendunt, quibus ait,Colabit eos quafi aurum & quafi argentum,& erunt domino ossere-
tes sacrificia in iuftitia, & placebit domino sacrificium suda & Hierusalem . Quibus verbis
propheta docet eos qui mundabuntur,domino oblaturos sacrificia iuEitia?,hoc eft feipfos
iam justificaros.tunc enim ipsi erue hostia? deo gratissima?.Et ne quis miretur quod ha?c de
igne purgatorii nos interpretati fumus,legat beatum Auguftinulib.xx.de emítate dei cap.
xxv.Nam illo loco per ha?c duo testimonia idem pater credit posse cóuinci esse purgato­
rias poenas poft hanc vitam.R ursum,ipse veritatis magister apud Matth^um ait* Qujcuqs Matth.xij
D dixerit verbum córra filium hominis,remittetur ei:qui autem dixerit contra spiritum fan-
tium,non remittetur ei neque in hoc fcculo,neq*, in futuro. Quibus verbis fatis aperte in­
nuit aliquas eEe culpas qua? in aiio feculo remittuntur. Nam ii nulla culpa in alio feculo
remittitur,quid opus erat addere,neque in futuro?Satis enim erat dicere,non remittetur ei
in hoc feculo . At cum nullum verbum fuerit ociosc aut frustra ditium a Christo, conuin-
citur ideo illam particulam esse addita,propterea quod aliquae culpa? in hoc feculo omni­
no dimittantunalia? videlicet veniales dimittantur in alio feculo cum pro illis in hac vita
non fuerit satisfatium.Hoc tcEimonio vtitur beatus Gregorius adprobidum purgatoria
lib.iiii.Dialogorum cap.xxxix. Eodem vtitur beatus Bernardus sermone lxvi .super Can­
tica aduerfus quosdam ha?reticos qui se dicebant Apoftolicos,negates purgatorium. Dein- Apostolicé
de postquam beatus Paulus dixerat Christum eEe fundamenta,ftatim fubiungit,Siqtiis au- i.Corm,iij,
tem fupera?dificatfupra fundamenta hoc aurum,argentu,lapides preciosos,ligna, fcenum,
E stipula,vmuscuiusq; opus manifestum erit. Dies enim domini declarabit,quia in igne reue
iabitur:& vniufcuiufque opus quale fit,ignis probabit.Si cuius opus manserit,quod super-
a?dificauit,mercedem accipiet.Si cuius opus arserit,detrimetum patietur,ipse autem faluus
eri t,sic tamen quafi per ignem.Ex quibus verbis fatis aperte colligitur purgatorius ignis.
Nam quod ait,si cuius opus arserit,detrimentum patietur,non potest intelligi de peccato
mortali nondum in hac vita dimisso,quoniam ftatim fubiungit,ipse autem faluus erit. Ac
qui in inferno funt,nun<j faiuabütur. Alius ergo eft locus in quo detrimenta patiatur ani­
ma?,& postea saluanrur.iiiu nos appellamus purgatoria ignem.Quod fi quis concedens lo
cum pmgationis,neget in eo eEe ignem5fed animatu detrimenta quod patiuntur 3 dicens
 F. ALFONSÍ DE GASTRO, MINORITAE
solum esse priuacionem visionis diuina?,attendat quid dicat Paulus,Si cuius opns(inquit)ar F
ferit,detrimentum patietur,ipse autem faluus erit,sic tamen quasi per ignem.Ecce iam au­
dis ignem in quo patitur detrimento is qui faluádus est. Verum ne quis nos incuset quod
scripturam istam perperam simus interpretati, alió eam detorquentes <¡ oporteat,duos aut
tres proferam scriptura? sacra? clarissimos interpretes , quos in hac parte sum imitatus. Et
primo in medium produco Origenem,qui homilía sexta super Exodum, pertractas illum
Pauli locum, postc| dixerat per ligna foenum & stipulam intelligi triplicem malorum via,
fic ait,Idcirco qui faluus fit,per ignem faluus fit: vt siquid forte de specie plumbi habuerit
admixtu,id ignis decoquat & refoluat,vt efficiantur omnes aurum bonu: quia aurum ter­
ra? illius bonum esse dicitur,quam habituri sunt sancti: & sicut fornax probat aurum,sic ho
mines iustos tenuatio. Veniendum est ergo omnibus ad ignem, veniédum est ad conflato-
riu.Sedet enim dominus & conflat,& purgat filios Leui.Sed & illuc cu venitur, siquis mul G
ta bona opera,& parum aliquid iniquitatis attuleritiillud parum tanquam plumbum igne
refoluitur ac purgatur,& totum rctjianet aurum purum.Et si quis plus illuc plumbi dctule-
rir,plus exuritur,vt amplius decoquatur,vt& si purum aliquid sit auri,purgatum tádem re­
ExocUV' sideat,Quod si aliquis illuc totus plumbeus venerit,fiet de illo hoc quod scriptum est,De­
mergetur in profundum tanquam plumbum iñ aqua validissima . Ha?c Orígenes. Bcarus
Augustinus in Enchiridio ad Laurétium.postquam locum illum Pauli exposuerat de igne
tribulationis in hac vita,cap.lxix.sic ait,Tale aliquid etiam post hác vitam fieri incredibi­
le non est,& vtrum ita sit,quaeri potest,& aut inueniri aut latere,nonnullos fideles per igne
quendam purgatorium, quanto magis miniifve bona pereuntia dilexerút,tanto tardius ci-
tiufque faiuarirnon tamen tales de quibus dictum est quod regnum dei non possidebunt,
nisi conuenienter pomitcntibus eadem crimina remittatur.Haec Augustinus.Et multo dif­
fusius hunc Pauli locum penraótar & interpretatur de igne purgatorii sermone quarto de
cómemoratione animarum., qui habetur inter sermones de sanctis.Beatus Hieronymus in
fine.xviii.libri commentariorum super Efaiam sic ait,Sicut diaboli,& omnium negatorum
& impiorum,qui dixerun t in corde suo,non est deus,credimus aeterna tormenta: sic pecca­
torum atque impiorum,& tamen Christianorum,quorum opera in igne probada sunt atqj
purganda,moderatam arbitramur & mixtam clementia? sententiam iudicis. Harc Hiero?
nymus.Beatus Gregorius lib.iiii.dialogorum cap.xxxix. hunc Pauli locum etiam citat ad
probandum purgatorium ignem.Accedit ad ha?c vniuerfalis ecclesia? consuetudo ab ipsis
apostolis deriuata,& vfquc ad ha?c tempora feruata,per quam femper inter missarum fole­
nia sacerdos pro defunctis orat deum,& pro illis offert deo sacrificium.Non auté orat pro
illis qui iam deo quiete fruir tur,quoniam illi non indiget nostris orationibus, ncc possunt
etiam per illas vilo pacto iuuari.Neque etiam orat pro illis qui sunt in inferno , quoniam
frustra oraret,cum in inferno nulla sit rcdemptio.Cóuincimus ergo vt solum oret pro his J
qui sunt in purgatorio. Et ha?c ecclesi^ cófuetudo vetusta,tanti est momenti ad probanda
purgatorium,vt etiam si scriptura? testimonium deesset ad illud probádum,ha?cfola mxta
Augustini sententiam sufficeret. Nam in libro de cura pro mortuis agenda,postquam osté
derat ex scripturis sacris prodesse defunctis ea suffragia qua? post morte eorum fi sit, sic ait,
Si nulquam in scripturis veteribus omnino legeretur, non parua hac consuetudine claret
authoruas,vbi in precibus sacerdotis qua? domino deo ad eius altare fundatur, loca suum
etiam habet commendatio mortuorum.Ha?c Augustinus.Omnia ergo illa testimonia qua?
conuincunt suffragia qua? pro defunctis post eorum mortem fiunt,posse illis prodesse, etia
conuincunt & apertissime ostendunt purgatorium,quoniam soli in purgatorio existentes
possunt nostris orationibus aut aliis suffragiis iuuari.Quaproptcr ad illum loca mittimus
ledforem, videlicet ad titula de suffragiis, vt eo loco capiat qu^ hic desunt testimonia. Illo
enim loco proferemus concilii Carthagine fis decretum,quod huic negocio aptissime có- K
uenit.De hac re scripsit Iohannes Ecciusopus diffusum quatuor partitum libris.
Q* Ecunda ha?refisest qua docetur animas in purgatio existentes nó este extra statum me-
Litfhmis. rendi aut demerendi.Huius ha?refis author est Lutherus,docens animas in purgatorio
poste adhuc mereri aut demereri. Hanc Lutheri insanam ha?refim apertissime da­
Eccfs.vL mnat Sapiens,qui in Ecclesiaste sic ais Quodcunq; facere potest manus tua,instanter ope­
rare,quia nec opus nec ratio,nec sapientia nec scientia erunt apud inferos, quo tu prope-
ras.Non enim dicit illa apud inferos absolute non esse,quoniam sancti patres tunc tempo
risapud inferos erant,in quibus tamen erat ratio, & sapientia:sed ideo dicit ba?c apud infe­
ros
 adver. HAERE. LíB. XIL DE PVRGAT CRIO, ido
^ ros no effe,quia per illa iá iuuari no poflfunt vt mereri valeát. Et itera apertius,Si ceciderit Eccfrxi.
lignum ad auftrum,aut aquilone, in quocunq, loco ceciderit, ibi erit. Qu£ verba interpre­
tans Hieronymus in commentariis super Ecclefiaften,ficait,Lignum quod in hac vita cor­
ruerit,Lt conditione mortalitatis fuerit incisum, aut peccauit ante dum itaret, & in boreae
parte poftea ponitur.aut fi dignos austro fructus attulir,in plaga iacebit auiirali.Et paru in­
fra,Nec enim possunt proficere fi in pristinis sedibus perfeueret.Hxc Hieronymus.Ex cu­
ius verbis patet sapientis esse sententiam,neminem post hanc vitam pise mereri aut deme­
reri. Praeterea saluator noster apud Iohannem ait,Me oportet operari opera eius qui misit Iohan.ix.
me,donec dies est.venit nox,quando nemo potest operari.In quibus verbis id aduertendu
eít,quód non dixit,Venit nox, quando ego no possum operari: sed ait,vt in vniuersum de
omnibus loqui videatur, Venit nox,quando nemo poteftoperari.nodtem appellas morte,
B post quam non licet operari. Augustinus hunc locum pertractans, tractatu.xliiii.super Io*
hannem sic ait,Operetur ergo homo dum viuit,ne illa nocte praeueniatur,vbi nemo possit
operari.Modo est vt operetut fides per dilectionem:& fi modo operamur, hic eit dies,hic
eft Chnftus.Audi promitterem,&ne arbitreris absentem.Ipse dixit,Ecce ego vobiscu sum.
Hacc Auguftinus.Er beatus Chryfoftomus eodem modo interpretatur illa verba.Nam ho-
milia.lv.super Iohannem sic ait,Sané magnum hoc eft,donec dies eft, dum licet homini­
bus in me credere.Dum haec durat vita,laborandum est:venit nox,hoc eft futurum tempus
quando nemo operari poteft.Non dixit,quando non potero operari,sed nemo potest ope
rari.Et parum intra,Christus mortem futurum tempus appellat,quoniam peccatores nihil
operari poterunt.Haec Chryfoftomus.Et beatus Hieronymus in cómentariis super episto­
lam ad Galatas exponens illud eiusdem epistolar,Dum tempus habemus,operemur bona, Galat.vi
illa Christi verba eodem modo interpretatur. Sic enim ait,Tempus fementis(vt diximus)
C tempus eft praesens, & vita qua currimus.In hac licet nobis quod volumus feminare. Cum
ista vita transierit,operandi tépus auferetur.Vnde & saluator ait,Operamini dum dies eft:
veniet nox,quando iam nullus poterit operari. Haec Hieronymus.Ad eundem modum il­
la Christi verba interpretatur Orígenes,qui in expositione psalmi.xxxvi.ita inquit, Salua- i0h™
tor noster ait, Veniet nox,quando nemo potest operari.Et hoc dicit de illo tempore quod
erit post hocfeculum,quo vnufquifque recipiet poenas. Tunc ergo dicit mortem illam fu­
turam,quum iam nemo potest operari aliquid , sed vnufquifque tunc pascitur ex operibus
suis quae hic positus operatus eft. Haec Origenes.Ecce quatuor sacrae scripturae illustres in­
terpretes,qui omnes concorditer sentiunt nodlem illam in qua iuxta sententiam faluato-
ris nemo potest operari,eñe tempus post mortem.Prudens ergo lector cófideret num iu-
itius fit vni Luthero in interpretatione scripturae sacrae aslentire,quam tot clarissimis viris
quorum doctrina fulget ecclesia vtfol & luna.Rursum,beatus Paulus in posteriore episto-
D la ad Corinthios hoc ipsum aperte docet,ita dicens,Omnes nos manifestari oportet ante ij.Cor.v.
tribunal Christi, vt referat vnufquifque propria corporis prout gessit fiue bonum fiue ma­
lum. Ecce iuxta Paulum nullus accipiet nisi fecundum proportionem eorum quae gessit in
corpore:ergo postquam animi° sunt exutae corporibus,nihil amplius mereri potemt.Vt au­
tem clarius Pauli sententia in hoc loco appareat ,operaeprecmm erit videre qualiter do­
ctissimus virErafmus Roterodamus hunc locum transtulit. Sic enim eius translatio ha­
bes Omnes enim nos manifestari oportet coram tribunali Christi, vt reportet vnusquifqj
ea quae fiunt per corpus,iuxta id quod fecit fiue bonum fiue malu.Quae verba vt sunt pro­
pinquiora veritati Graeci sermonis,ita etiam clarius & apertius explicant Pauli sensum,&
fidem catholicam,qua creditur post mortem non esse tempus merendi aut demerendi. Et
in epistola ad Galatas idem apostolus ait,Bonum autem facientes non deficiamus.tempo- GalattvL
re enim suo metemus nondeficientesrergo dum tempus habemus,operemur bonum ad o-
£ mnes. Quem locum exponens Theophylactus ait, Quemadmodum non femper ferendi
tempus,ita nec metendi occasio femper offertur.Quod sané & virginum illarum & Laza-
ri exemplo profertur.Quandiu autem nobis in hac vita suppetit aetas,non solum in praece­
ptores,fcd in gentiles ipsos &Iudaeos quae bona sunt operemur,hoc eft, beneficentia vta-
mur & eleemosyna.Haec Theophylactus.Ex cuius verbis patet, tépus illud quod habemus
ad bene operanda,esse tempus huius vitae,& non tempus post mortem,quoniam á mortuo
velut qui non eft, perit confeffio.Contra hunc errorem scribit Iohannes Roffenfis episco­
pus articulo.xxxvii.in eo opere quod fecit pro assertione damnationis quorudam articu-
iorü Lutheri factae á Leone decimo. Scribit etiam Iacobus Latomus in eo opere quod edi-
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
dit pro assertione censura: Louanicnfis aduerfus Lutherum.alios autem fi qui funt,nó vidi. F
Luthems# Ertia haerefis etiam esta' Luthero inuenta,& ex procedenti dcducta.Ex hoc enim erro

T re quo docet animas in purgatorio poíTe mereri & demereri, colligit eas no eíTcde
sua salute securas:& ita corruptam & putridam aquam ex vitiaro fonte deducit.Qua
propter proftrata haeresi proceded) qua: eft huius fundamentum,haec nullo pacto ftare po­
terit,quin ftatim corruat.Nam fi animae quae purgantur,nec mereri nec demereri poffunt,
& hoc eas non latet,cóuindtur eas eíTe de sua salute securas.Nulla eft enim anima quae pur
getur,nifi quae in Chrifto fundata eft. & quia super hoc fundamentum fuperaedificauit li­
gnum,foenum,& stipulam,id eft leuia quaedam & venialia peccata , ideo detrimetum pa-
l.Corindif. titur,vt iuxta Pauli sententiam,falúa fiat,fic rame quasi per ignem.Si anima qua: purgatur,
charitatem habet,& illam iam (vtin praecedenti haeresi oftendimus) amittere non poteft,
ergo secura eft de sua falute.Charitatis enim pignus quoddam eft spiritus,& arra quaedam G
felicitatis aeternae, per quam spiritus teftimonium reddit spiritui noftro quod fumus filii
Roma.viis, dei.Quod fi filii,& haeredes:haercdes quidem dei,cohaeredes autem Christi. Ex quibus ma­
nifesté patet omnem animam quae purgatur,cum iam sciat fe eñe in charitate,eiTe certam
Se securam de sua salute.Proterea credendum eft omnes animas antequam in purgatorium
coniiciantur, prius de factis Se dictis examinari, Se earum examine facto mitti ad purga­
torium.Alioqui effet ordo praepofterus fi prius poenas lucrent,Se poftea producerentur ad
examen,vt de illis sententia feratur. Oportet ergo vt primum examinati rationem red­
dant,Se sua merita Se demerita plene agnoscant,Se poftea dicatur illis fententia.Exquo ju­
dicii ordine conuincitur vt anima: omnes quae ad purgatorium mittuntur,certae sint Se se­
curae de sua salute,quoniam agnoscunt ex sententia in se dicta,quod mox vt purgatae fue­
rint,in caeleftcm gloriam admittentur.Rursum,percontari oportet Lutherum an ipse cer­
to credat animas quae purgantur,eñe iam extra periculum, an non.Si no credit eas eñe ex-
tra periculum:crgo purgatorium iuxta eum erit etiam sicut vita praesens tentado quqdam,
& militia,& ftadium in quo qui currit aut certat,incertus eft de victoria. At ex fentétia Iob
Ieb. víj*
conftat militiam aut tentationem eñe vitam hominis super terram, quod fi etiam vita ho­
minis subtus terram esset militia, fruftra addidit cum de vita hominis diceret, super terra.
Si vero Lutherus certo credit animas qua: purgantur,effe extra periculum,qualiter ipfamet
anima quae purgatur,hoc ignorat?Nunquid per mortem oblita eft eorum quae ante sciebat?
Si nos fumus certi animas in purgatorio existentes eñe iam in tuto:multo magis ipfamet
animae erunt certae de sua salute ,cum in illis fit eadem fides, spes, Se charitas,Se in illis e-
tiam corpus corruptibile non aggrauct animam,nec intellectus earum mendicet a visibili­
bus notitiam inuifibilium,sed feipfas nudas ciaré intueatur. Verum hic forte aliquis posset
obiicere nobis illud quod ecclesia canit in peibus quas pro defunctis effundit coram deo,
A porta inferi erue domine animas eorum. Se illud, Domine Iefu rex gloriae libera animas j
omnium fidelium defunctorum de poenis inferni,& de profundo lacu dibera eas de ore le­
onis,ne absorbeat eas tartarus,&c.Si animae effentde sua salute securae, fuperuacaneueffet
orare pro illis vt eruantur ab inferis,ad quos etiam fi pro illis ecclesia non oraret, iam de­
scendere non pojTunt..Refpondeamus iuxta Bed^ sententiam,purgatorii locum effe maxi­
me vicinum inferno,& propter hanc vicinitatem,&propter maximam conuenientiam &
similitudinem poenarum vtriufqj loci, purgatorii locum aliquado vocari nomine inferni.
Hoc autem ex eo coniici poteft,quod locus ille in quo erant sancti patres ante Chrifti mor
tem,qui locus in euagelio dicitur sinus Abrabae,saepenumero vocatur nomineinferni,& no
mine lacus:cu tamen in illo loco mitius fuerint animae tractatae quam in purgatorio . Pro-
Pfalxlviij.
PfaUxxxv. pheta regius ait,Deus redimet animam meam de manu inferi.Et iterum , Eruifti animam
meam ex inferno inferiori.Et certum eft prophetam non defcendiffe ad illum locum poe-
Zacha.yi. narum in quo sunt damnati.Et prophetaZacharias air,Tuin sanguineteftamcnti tui cdu- f£
xifti vinctos qui erat in lacu in quo nó eft aqua.Quib9 verbis designas liberatione anima­
rum per Chriftum factam,appellauit locum in quo animae sanctorum erat, lacum in quo
nó eftaqua.Multo ergo melius poterit appellari lacus purgatorii,in quo acerbissimas ani­
mae tolerant poenas,infernus & lacus. Et vt ab hoc loco &a poenis eius animae liberentur,
orat ecclefia.Poffumus aliter & forte melius respondere,dicentes non semper dubitari de
illis quae petuntur,an ita futura sint vtpetútur. Nafaepiffime petuntur illa quae certo sciun­
Ecclesiasti tur euentura vt petuntur: & huius rei plurima sunt restimonia. Ecclesiasticus siquidem deu
d.xxxvi, orans sicairDa mercedemfystinentibuste,vt prophetae tui fideles inueniantur.Nullus ta­
men
 ADVERS VS HAERE. LiB. XIII. DE REGNO DEL zoz
men sanae mentis dicet Ecclesiasticum dubitaffe de fidelitate prophetarum dei. Paulus cer­
tus eratfe non separandum a charitate dei:certus etiam erat coronam iustitise a iusto iudi-
ce deo paratam sibi eiTe:orabat tamen deum vt illam aiTequi mereretur. Et fi cui predesti­
nado fuafuistet nota,orare nihilominus deberet deum pro fuse predestinationis impletio-
ne:vt (iuxta Petri apostoli sententiam) per bona opera certa faceret suam vocationem.Sic ijjPctrLL
etiam ecclesia quanuis certo sciat animas existentes in purgatorio non fore ad inferos da­
mnandas, pro illarum tamen liberatione orare non deiinit.Aduerfus hunc errorem scribit
Iohannes Roffenfis episcopus eodem loco,quo aduerfus prefatam hserefim fecundam.

Vartam hserefim etiam Lutherus inuenit,qua docet animas fine intermistione pcc- LutheruS.
care in purgatorio,quandiu quseruntrequiera,& horrent poenas,quia quserunt(vt di
^cit) quae sua sunt,contra voluntatem dei.Et certe fi res ita fe haberet vt Luthe-
~ rus docet,nihil aliud eifet animas purgare,quam laterem lauare,aut littus arare . Nam fi a-
nim^ quse purgantur, fine intermissione peccant quandiu horrent poenas: cum omni tem­
pore horreant poenas,quia horror poenaru est omnibus a natura insitus: sequitur quod o-
mni tempore peccant,& per consequens propter peccata illa erunt iteru purgand^.Et cum
illorum peccatorii purgatione etiá horrebunt poenas,(equitur quod tunc etiam peccabunt,
& quod opus erit etiam eis vt ab illis peccatis iterum purgentur. Et ita este t abeunda in
immensum fine fine. Preterea, supra in expugnatione hserefis fecundae de purgatorio, osté
dimus ex sacris literis neminem post mortem poste aut mereri, aut peccare , peccato qui­
dem quod fit illi imputandum: ergo anima: quse purgantur,quanuis horreant poenas, non
tamen peccant. Rursum, etiam fi animse in purgatorio peccare postent, per hoc tamen
£ quod quserunt requiera, & horrent poenas, non peccarent. Nam Dauid non peccauit cum
dixit, Sitiuit anima mea ad deum fontem viuum, quando veniam & apparebo ante facie PfaLxIi.
dei. Paulus etiam vas eledbionis ait, Cupio distolui, & este cum Christo. Si hi non pecca- Philippis
nerunt optantes requiera, cur animse in purgatorio peccabunt cum suam requiera opraue-
rint?Et de horrore poenarum cóstatnon este peccatum,cum hic non proueniat ex delibe­
ratione, sed ex natura, cum omnibus fit a'natura insitum poenas horrere. Christus enim
propinquus pastioni f ait Marcus) coepit pauere & t^dere, & dixit tribus discipulis quos
fecum ad orationem fequestrauerat, Tristis est anima mea vfquead mortem . At Christus Marc.xiiij,
neque peccauit vnquam, neque peccatum cogitare potuit: non est ergo peccatum poe­
nas aut molestias horrere,praesertim cum id non ex deliberatione, sed ex quodam natu­
rali horrore fit.

D
FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, MINO-
RITAE SAMORENSiS, ADVERSVS OMNES
Hzrefes Liber XIII.

Regnum dei.
E hac re fuit quidam error Cerinthi dicentis regnum Christi futurum Cerinthus»
terrenum post re surrectione, & in regno illo futuras este carnis delicias:
quod regnum dicebat duraturum in hac vita per mille annos. Verum
de hoc errore iam supra difputauimus libro tertio in titulo de beatim-
dine, hserefi fecunda. Et fi quse sunt alia: hserefes quse ad hanc materiam
spectent, sub illo titulo sunt a nobis collocare.

Reliquiae fandiorum.
G
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
Vvitdeff, Vitcleffistae,qui ad hoc nati esse videntur, vt omnem ritum ecclefiaíli- p
cum tollerent,omnes ceremonias ab ecclesia abigerent, inter alias suas
blafphemias hanc vnam docent, reliquias videlicet fandiorum , hoc est
carnes & ossa hominis mortui, non debere á populo venerari, neque a
monumento foetido extrahi, nec in capsa aurea vel argentea rcponi:quia
fie facieres (vt illi aiunt) non honorant deum, & sanctos eius: sed idololatriam commit-
Guilielmus tunt.Hos Vvitcleffista$ fequuti sunt impii Lollardi,quorum vnus vocatus Guilielmus al-
Albus. bus,patria Anglicus,publice & in iudicio pro tribunali in Anglia haec omnia non erubuit
fateri. Sed non sunt hi primi huius haere fis inuentores. Nam ante hos fere per nongentos
Vigilantius annos fuit Vigilantius quidam Gallus Barchinonéíis ecclesiae presbyter, qui (vt infra dice
mus) dixit sanctos non esse orandos.Ll quo magis sanctis,in quorum fortem ipse compu­
tandus non erat,detraheret,docuit sanctorum corpora non esse veneranda . Sed neque hic G
E uno mius yjgjjantius primus extitit huius haerefis author, quoniam ante illum fuit Eunomius, non
tamen longo tempore illum praecessit.De Eunomio autem Hieronymus tessaturillum hac
Hierony peile fuisse infectum . Nam in libello quem aduerfus Vigilantium scripsit,haec illi ait, Ri­
mus. des de reliquiis martyrum,& cum anthore huius haerefeos Eunomio ecclesiis Christi calu­
mniam struis. Haec Hieronymus. Verum hoednter Vigilantium & Vvitcleffistas interest,
quod Vigilantius solam sanctorum venerationem odit, Vvitclcffissae autem in hoc Vigi­
lando pestilentiores, sicut non patiuntur sanctorum reliquias venerari,ita nec Chrifti fal-
uatoris noftri reliquias adoratione aliqua dignas esse censent. De reliquiis Chrifti adora*
dis nihil nunc dicere ftaiui, eó q> supra intitulo de adoratione haeres; prima aduerfus eos­
dem Vvitdcffiftas pugnaui pro adoratione crucis dominicaerquo loco nonnihil obiter di.
ximus de Chrifti vestibus,& aliis Chrifto adiacentibus. Nam quod de cruce dominica ibi­
dem diximus, de aliis etiam omnibus Chrifto adiacentibus, puta de veftibus,de gladio fi H
quem habuisse constiterit, de mensa in qua comedit, de linteo quo manus abstersit, & de
Dainafcen9 quibufeunque aliis similibus contactu suae viuificae carnis sanctificatis idem dici potest:
quoniam (vt ait beatus Damascenus libro quarto de fide orthodoxa, capite tertio) fi a-
matorum diligibilis domus,& lectulus & hortus,quito magis quae dei & faluatoris,p quse
Hierony.
& faiuati fumus? Haec Damascenus. Prae sepe etiam &fepulchrum faluatoris nostri adora­
mus. tur. Nam beatus Hieronymus ita faciendum censet,qui libro tertio contra Ruffinu fe hoc
fecisse testatur,fic inquiens, Conscendi in Aegyptum , lustraui monasteria Nitriae, & in­
ter sanctorum choros aspides latere conspexi, protinus cócito gradu Bethehem meam có
uerfus fum , vbi adoraui praefepe & incunabula faluatoris. Et in epitaphio Paul^, illam fan
ctam Paulam laudat,quod praefepe in quo recens natus Christus iacuit, & fepulchrum in
quo mortuus iacuit,adorauit. Et de hoc fatis. Ad sanctorum igitur reliquias nos transfera­
mus^ ostendamus illas esse aliqua veneratione dignas, quanuis non tanta sicut Chrifti: i
quoniam nec ipsorum animae, propter quas alia illorum venerantur, sunt tanto honore di
gnae,quanto Christus, propter quem etiam & non propter fcipfa adorantur illa quae Chri­
sto adiactnt.Singula igitur quae sanctis in veneratione exhibentur,suo ordine discutiamus.
Primum igitur venerationis sanctorum testimonium est,quod basilicae in illorum hono­
rem ex ecclesiae institutione fiunt: & qui hoc non esse faciendum docet,ecclesia eos ana-
Conellium thematizac. Nam concilium Gangréfecapite vigesimo suorum decretorum iic ait * Siquis
Gangrense per superbiam tanquam perfectum se existimans, conuentus qui per loca & basílicas san­
ctorum martyrum fiunt,vel accufauerit,vel etiam oblationes quae ibidem celebranturJper
n, r. nédas esse crediderit,anathema fit.De sanctorum corporibus honeste tumuiidis antiquissi
ÁriopagL mus est ecclesiae ritus,ab Apostoloru teporibus hucufq; deriuatus.Nam beatus Dionysius
&a„ Ariopagita Pauli apostoli discipulus capite septimo ecclesiasticae hierarchiae in hunc mo­
dii de hac re scribis Haec perficiens summus sacerdos,reponit in domo preciosa corpus cu K
alioru aequé potem corporibus.Si enim in anima & corpore deo amabile vita,qui dormi-
uit viuebat, peiofum erit cu sancta anima cómilirás ei corpus fecudu diuinas collationes,
vbi diuina iustitia cú proprio corpore donabit retributas quietes tan A coeuci & cópartici-
páti sacrae aut cótrariae vitae. Propter qcf & facroru diuina legislatio diuinas cómunicatio-
nes ambobus donat. Animae quid6 in pura cóteplatione & feiéria pfectoru, corpori vero
perdiuinlssimu tanq in imagine vnguétu,diuin^q; cómunicationis facratissimú fymbolu,
totú homine sacrificas,& vmuerfale eius faluté sacrificis,L cófummatissimá ipsius resui re
ctioné futuri fore denuciis.Hactcn9 beatus Dionysius.In quib9 verbis b.Dionysius aperte
fatis
 ADVERS vs HAERE. LIB. XIII. DE RELIQ^ SANCTO. 101
A fatis indicauit sanctorum corpora post mortem in preciosa domo reponi: & caussam pro­
pter quam sic fieri oporteat,expressit,quia videlicet illa sanctorum corpora sanctis suis ani
mabus ad bonu sunt cooperata,8: instruméta quaeda animará fuerunt quibus multa ad dei
honorem & suam salutem illa? operatae sunt.Haec tamen de illis dicta sunt quorum merita
in vita claruerunt,aut martyrio vitam finierut.Horum enim corpora statim post morteve-
nerationem meruerunt,& ideo in preciosa domo a summo sacerdote reponi dicit.De aliis
vero,quorum vita nó fuit miraculorum operatione manifesta,& ob hanc caussam ñon fune
eorum corpora precioso loco tunc recondita,fi post mortem,deo ita volente,illorum pre­
clara merita magis mundo innotescut,transferuntur ad honestiore locum illorum corpo­
ras maiori honore dignantur. Ad cuius rei confirmationem, praeter vetustissimam eccle­
siae consuetudinem,quae maximi est ponderis,sunt etiam plurimorum sanctorum virorum
g testimonia,quae ita fieri docent,& factum laudant. Et ante omnia patrum veteris testam e-
ti exempla proponere placuit,vt impii Vvitcleffistae agnoscant non esse rece te m hunc ec­
clesiae ritum de transferédis corporibus sanctorum. Nam corpus Iacob patriarchae trásla- GeneX
tum est ab Aegypto in terram Chanaan cótra faciem Mambrac, & ibidem sepulta magna
cum veneratione filioru fuoru,& seniora Aegypti.Neq; hoc casu factum est,sed ipsemetla-
cob in Aegypto existes,antequa moreretur,sic fieri praecepit,dicens,Ego congregor ad po- Gene.xlix*
pulu meussepelite meen patribus meis in fpeluca duplici q est in agro Ephron Heth^i có­
tra Mambre in terra Chanaan,qua emit Abraham cu agro ab Ephron Herh^o in possessio­
nem fepulchri. Et Iofeph patriarcha sanctus etiá ipse in Aegypto similiter existes, cu pro­
pinquus esset morti,dixit fratribus fuis-Deus visitabit vos,asportate ossa mea vobifeum de GeneX
loco isto. Et huius praecepti postea memor Moyses cum popula dei ab Aegypto eduxit, Exodi.xiii»
q ossa Iofeph fecum tulit.Exeantnunc Vvitcleffistae,&filios Ifrael,videlicet Iofeph & fratres
illius,& Moyfen & alios,idololatras appellent,eo quod hunc honorem ossibus lacob & Io
feph dctulerut.Ad sanólos noui testaméti defcédo,in quoru corporibus tot fact<g sunt tráf-
lationes,vt operosum nimis esset vel centesima illorum partem referre.Quapropter vnam
& alteram referam.De sanctis Geruasio & Prothafio,quorum corpora omnibus fere igno­
ra,Ll ideo minus decentibus fepulchris recondita fuerant,beatus Ambrosius,cui illoru cor- Ambrofiua
pora reuelata sunt,scribens haac ait,Iussi eruderari terram eo loci qui est ante cancellos san­
ctorum Felicis & Naboris: inuenisignaconuenientia.adhibitis etiaquibus pernos manus
imponéda foret,sic sancti martyres eminere coeperat, vt adhuc nobis filetibus arriperetur
vrna,& sterneretur prona ad loeu fepulchri.Inuenimus mirae magnitudinis viros, vt prisca
actas ferebat,ossa omnia integra,sanguinis plurimu.ingens concursus populi per tom illud
biduum. Quid multarcódiiiimus integra,ad ordinem transtulimus vespere iam incúben­
la te ad basilica Faustae, ibi vigilis,tota noóíe manus impofitioifequeti die trástulimus ea in
basilica quam appellant Ambrofianam.Dum trásferi mus, caecus sanatus est.Haec Ambro­
sius.Quid ad haec dicet VvitcIeffistae?forteetiá dañare nó verebutur Ambrosia, propterca
9 istorussanctom martyru corpora in honestiorem & preciosioré loca transtulerit. Verum
quo pacto translationem illam culpare poterunt,quam deus tanto miraculo cófirmare vo
luit,vt eo temporis articulo quo illa corpora trasferebantur, caeco visum restituerit? Quod
si hoc verum esse negant, & Ambrosio quanuis sancto' vel ut vnico testi diffidunt, producá
eiusdem miraculi alterum testem,non quidem auritum,sed oculatum,beatum Augustina:
vtin ore duorum maneat haec veritas stabilita. Beatus nanque Augustinus libro vigesimo- Augustini
secundo de duitate dei capite octauo sic ait, Miraculum quod Mediolani factum est cum
illic essemus, quando' illuminatus est caecus, ad multorum notitiam potuitperuenire:quia
& grandis est duitas,& ibi erat tunc imperator, & immenso populo teste res gesta est con
currente ad corpora martyrum Prothafii & Geruasii. Quae cum laterent, & penitus nefei-
x rentur, episcopo Ambrosio per somnium reuelata, reperta funt:vbi caecus ille depulsis ve­
teribus tenebris diem vidit. Haec Augustinus. Alterum huius rei proponam exemplum Cornelius
a sancto Cornelio papa & martyre nobis propositum , qui sanctorum Petri & Pauli papa»
corpora in varia loca transtulit. Nam ipsemet testatur se hoc fecisse, qui in quadam
epistola sua sic ait, Quapropter rogo vos nobis congratulari: quia rogatu cuiusdam
deuotae foeminae atque nobilissimae matronae Lucinae, leuata sunt corpora Petri & Pau­
li de Catacumbis: & primó quidem beati Pauli corpus leuatum silentio, ac positum est
in praedium praedictae matronae via Hostiensi, ad latus vbi decollatus est. Postea vero
beati Apostolorum principis Petri accepimus corpus, & códecenter posuimus illud iuxta
C ii
 f. alfonsí de castro, minoritae
locum vbi crucifixus est,inter corpora sanctom episcoporu,in templo Apollinis in monte F
aureo,in Vaticano palatii Neronis,tertio calendara Iuliaru die, orates deum & dominum
nostra Iefum Christu vtintercedétibus suis san ¿fis apostolis,maculas vestroru purget pec­
catorum,& in sua vos conferuet voluntate diebus vitae vestrae,& in fructu boni operis vos
perfeuerabiles reddat.Haec Cornelius papa & martyr,cuius viti & opera ab eo gesta, mar­
tyria pro Christo cófummatá maxime cómédat.Et vt finé huic liti imponi, Augustinum
profero in huius rei testimonia.Is enim lib.primo de ciuit.dei cap. xiii.de corporib9 fan-
Augustinus ctoru honoridis haec ait,Nec ideo tamé conténenda sunt corpora defunctoru,maximé i li­
stará atq; fidelia,quibus tant| organis & vasis ad omnia opera sanctus vfus est spiritus. Si
enim paterna vestis & annulus,ac si quid huiufmodi tanto charius est posteris,quanto erga
pareres maior extitit affectus,nullo modo ipsa fpernéda sunt corpora,quae vtiq; multo fa­
miliarius atq; cóiucti9 cj[ quaelibet induméta gestam9.Haec enim no ad ornamenta vel ad- Q
intoriu qd exhibetur extrinsecus,sed ad ipsam natura hominis pertinet. Vnde &antiquom
iustoru funera officiosa pietate curata funt,& exequi^ celebratae,& sepultura prouifa: ipfiq;
du viuerent,de fepeliédis vel trásferendis suis corporibus, filiis madauerut.H^c Augustin9.
Et epistola cétesimatertia cómcndac idé sanctus matré quádá vidua & filia eius virginem
propter reliquias Stephani martyris quas fecfi deferebat,sic inquiés, Portat sané fecum re­
liquias beatissimi & gloriosiffimi martyris Stephani, quas nó ignorat sanctitas vestra, sicut
& nos fecimus cóuenienter honorare debeatis.Haec ille. Beatus Augustinus testatur fc
honorasse reliquias sancti Stephani:& alios vt id faciat hortatur. Et libro.xxii.de ciuit.dei
cap.viii.plurima recenset miracula qu£ ante corpus illius sancti ob illius merita deo facere
placuit.Quid ergo impii Vvitcleffitaecórra tot sanctom testimonia oblatrant, & sanctom
venerationi detrahut?Sed dicunt,Mortua sunt corpora, nec sentiat vteoru anima?,non er
go licet ea venerari,aut honoré vllum illis exhibere.O forte argumentá.nó sunt forte me- H
mores quod Christus faluator noster Saduc^is negantibus refurrectioné apud Matthaeum
Matth.xxij. dixit: Deus Abraha,deus Isaac,& deus Iacobmo est deus mortuoria,sed viuentiu. Viuat er­
go deo sancti,propter qué famem,sitim,& alias corporis aerumnas & cruciatus tolerauerur.
Esto illoru corpora nó viuat Vvitcleffitis,viuunt tamé dco:in cuius cófpectu sunt omnia
quae illoru corpora pro deo fustinuerut.Esto ctia nullatenus viuátmunquid ideo nullo ho­
nore sunt digna?Non viuebat arca testaméti,nó sentiebat tabul^ intus latentes,nó manna,
non vrnamon sentiebat virga,immo nec viuebat,quae olim fróduerat.Et tamen his rebus
magnus est olim datus honos, adeo vt nulli praeter^ sacerdoti arca tangere liceret.Et cum
ij.Reg.vj. illam Dauid educeret de domo Obeth,accinctus erat Ephod lineo,& omnis domus Israel
ducebat in iubilo,&clágore buccinae.Et huic arcae quasi diuinos impédit honores, dicente
scriptura,Et Dauid saltabat totis viribus ante dominu.Et mrfunrCúmq; intraffet arca do
mini in ciuitaté Dauid,Micol filia Saúl profpiciés per fenestra vidit regé Dauid fubsiliété I
atq; sal tan té cora domino . Et cum illa Micol ob hac causiam reprehéderet,refpódit Da­
uid-Ante dominum qui elegit me potius quam patrem tuum,& quam omnem domu eius;
& praecepit mihi vt essem dux super populum domini in Israel ,& ludam, & vilior fiam
plufquam factus sum. Vides quantum cultum Dauid exhibuerit arcae domini: quia signa
quoddam erat deum repraesentans, cum tamen non viueret, nec sentiret.Ad hunc modum
sanctorum corpora venerari debemus, quáuis non viuant,nec sentiant, sed quia anima-
LCorin,vL bus sanctorum fuerunt coniunctissima ,& iuxta Pauli sententiam habitacula & templum
sunt spiritus sancti. Sed forte non erubescent Vvitcleffistae Dauidem ob hanc causiam re­
prehendere . Nec mirabor si tentauerint: nam qui omnes sanctos &'vniuerfam ecclesiam
de hac re arguere non verentur,mirum non erit si Dauidem simul cum aliis sanctis ob ean
dem causiam reum etiam facere contendant. Sed opus est vt nos dc idololatria quam no­
bis obiiciunt,purgemus. Nam eos omnes qui corpora sanctorum & illorum reliquias
venerantur, idololatras esie censent, propterea quod (vt ipsi aiunt) creaturis diuinos ho­
nores deferunt. Huiufmodi objectioni ego respondere nolo,quia melius quám ego refpó
Augustinus ¿lt Augustinus. is enim libro vigesimofecundo de ciuitare dei, capite decimo, hanc refel­
lit obiectionem,sic inquiens,Nos martyribus nostris non templa sicut diis, sed memorias
sicut hominibus mortuis, quorum apuddeum viuunt spiritus, fabricamus: Nec ibi erigi­
mus altaria ,in quibus sacrificemus martyribus, sed vnideo & martyrum & nostro sacri­
ficium immolamus. Ad quod sacrificium sicut homines dei, qui mundum in eius con­
fessione vicerunt,suo loco & ordine nominantur, non tamen á sacerdote qui sacri­
ficat
 ADVERSVS HAERE. LIB. XIII. DE R E LIQ^ $ A N C TO. 103
A ficat, inuocantur.Deo quippe,non ipsis sacrificar, quanuis in memoriam sacrificer eorum;
quia dei sacerdos esi:,non eorum.Ipsum vero sacrificium corpus est Christi,quod non offer
tur ipsis,quia hoc sunt & ipsi. Haec Augustinus. In quibus verbis praeter intentum obiter
annotare decreui quod ait corpus Christi este sacrificium quod a sacerdote in altari deo of­
fertur . Quod testimonium aperte pugnat contra Lutherum & Oecolampadium . Nam
Oecolampadius (vt in titulo de eucharistia indicauimus) negat in eo sacrificio verum cor­
pus Christi contineri,sed solum materialem panem. Lutherus auté etsi fatetur verum cor­
pus Christi Saluatoris illic adeste, negat tamen a' sacerdote osserrirpropter quod dicit mis­
sam non este sacrificium. Sed aduerfus hanc haeresim iam supra in titulo de mista abunde
me dixisse arbitror. Verum quoniam non erat praetereudum quod nunc Augustinus dixit,
obiter annotare decreui.Hunc igitur intermittentes sermone,eo vnde digressa est , oratio-
B nem reuocemus,& exultemus quod tam facile & luculenter aduerfariorum calumniam bea
tus Augustinus reiecerit.Sed quia nimis leniter & pro suo ingenio mansuetissime respon­
dit,& hi contra quos agimus,quemadmodum Phryges (vt est in prouerbiojnó nisi plagis Hieronvm9
emendantur,beatum Hieronymum,qui durius & acerbius pugnare solet, obiicio, vt illos
pro suis meritis tradet.Is enim beatus pater aduerfus Vigilantium, qui huius erroris etiam
extitit author,scribens,ita ait • Quis enim o insanum caput, aliquando martyres adorauit?
Quis hominem putauit deum?Nóne Paulus & Earnabas cum a Lycaonibus lupi ter & Mer Actuu.xmv
curius putarentur,&eis vellent hostias immolare,sciderunt vestimenta sua,& se homines ef
fe dixerunt ? Non quod meliores non essent olim mortuis hominibus loue & Mercurio,
sed quod sub gentilitatis errore honor eis deo debitus deferretur. Quod & de Petro legi- Actuum.x»
mus,qui Cornelium fe adorare cupientem manu fubleuauit,& dixit*Surge,nam & ego ho
q mo fum.Et audes dicere,illud nescio quid,quod in modico vase trásferédo colis?Quid est
illud,nescio quid,scire desidero.Expone manifestius,yt tota libertate blafphemes.-Puluifcu
lum nescio quod in modico vasculo precioso linteamine circumdatum . Dolet martyrum
reliquias precioso operiri velamine,& non vel pannis vel cilicio colligari, vel proiici in
sterquilinium,vt solus Vigilantius ebrius & dormiens adoretur.Ergo sacrilegi fumus qua-
do Apostolorum basilicas ingredimur? Sacrilegus fuit Constantinus imperator , qui san­
ctas reliquias Andrea?, Luca?, & Timothei transtulit Constantinopolim , apud quas dae­
mones rugiunt, & inhabitatores Vigilandi, illorum fe sentire praesentiam confitentur?Sa-
crilegus dicendus & nunc Augustus Arcadius, qui ossa beati Samuelis longo post tempo­
re deludaea trástulitin Thraciam? Omnes episcopi non solum sacrilegi, sed & fatui judi­
candi, qui rem vilissimam, & cineres dissolutos in serico & vase aureo portauerunt? Stulti
omnium ecclesiarum populi,qui occurrerunt sanctis reliquiis,§c tanta laetitia quasi praefen-
D tem viuentemqueprophetam cernerent,susceperunt, vt de Palestina vfque Chalcedonem
jungerentur populorum examina,& in Christi laudem vna voce resonarent? Haec Hiero­
nymus : qui non contentus est Vigilandi calumnias refellere,nisi illum confoderet,L pro
suo merito tractaret.Sed vtnullus cótrouersiae pateat locus,concilii generalis definitione
in medium proferam . Cócilium nanq; Lateranense sub Innocentio tertio celebratum,hac Concilium
qu£ sequitur tulit definitionem.Cum ex eo q> quidam sanctoru reliquias exponunt vena- Latmnese*
les,& eas passim ostentat,Christiana? religioni detractu sic saepius,ne in posterum detraha­
tur,praesenti decreto statuimus, vt antiquae reliquia? amodo extra caussam nullatenus osté-
datur,nec exponatur venalestinuétas auté de nouo,nemo venerari praesumat, nisi prius au
thoritateRomani potificisfuerint approbatae.Praelati vero nó permittant cosqui ad corti
ecclesias caussavenerationis accedut,variis figmétis aut falsis documétis decipi,sicut in ple
risqj locis occasione questus fieri confucuit. Hactenus concilio Lateranéfe. Quae verba ha­
betur in volumine decretaliú epistolaru titulo de reliquiis & veneratione sanctoru.In qui-
£ bus verbis sicut sapiéter cauit ne noua? reliquia? faciliter honoretur sine Romani pontificis
licétiadta córra concedit eas qua? iam explorata? virtutis sunt,honorari.Et de hac re abun­
de me dixisse censeo,pro ea breuitatequá statui feruarc.Scripsit aduerfus hác haeresim Hie­
ronymus libella córra Vigilando,quo loco testatur ipse Tertulliano scripsisse insigne vo
lumé quod vocauit Scorpiaco aduerfus hac hxresim, qu^ olin córra ecclesia erupit, & re­
fert illa olim vocatá fuisse Cainá hqresim.Vnde costar Eunomiú etiánó fuisse huius hscre-
sis inuentore,fed longo tepore illu processisse:qua? multo tepore dormies postea ab Euno
mio,dein a Vigilatio,demum a Iohanne Vvitclesssuscitata cst.Scripsit etiá aduerfus hanc
haeresim Thomas Vvaldcn in opere illo insigni quod fecit de facramcntalibus.
C iii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE

Restitutio. ;F
St quaedam hacrefis asserens non esse necessaria rei furto fublatq restitutio­
nem,vt quis vitam possit assequi aeternam. Hanc haerefim inter alios Grae-
coru errores recenset Guido Carmelita,qui ait q>Graecoru sacerdotes^ pro
furtis,vfura,rapina manifesta, non iniungunt vt satisfaciat aut reddant,sed
oleo simplici inungunt raptorem,quem astringunt vt aliqua pecuniae por­
tionem illis distribuat,vt absolutionem illi impendant:quam pecuniam i fure aut rapto-
Brafmus. re recipietes,ipsum raptorem abfoluunt.Erafmus Roterodamus de hac re no paruam pi £-
buit ansam suspicionis.Nam in annotationibus super nouum testamém,innuit restitutio­
nem rapinae nó esse facienda,sed fatis esse eleemosyna facere,vt furti & rapinae peccatu de- G
leatur.Et nequis verbis meis fide deroget, putis me hoc fallo tribuere Erafmo,verba illius
quae in quarta huius operis editione habetur,referam. Is enim Erafmus in annotationibus
fuper.xi.cap.Lucae,pertractans illud faluatoris dictu, Quod fuperest,date eleemofyni:poft
multa deniq; haec dicitdllud annotandi,cum modo fecerit mentione rapinae, in remedio
nó fieri mentione restitutionis-.tantu pollicetur eleemosyna data omnia fóre mida . Haec
Erafmus.Quid haec verba doceant,lector prudens & candidus facile intelliget. Verum hac
suspicionem in quinta eiusdem operis editione Erafmus amouit, quoniam post verba il­
la quae proxime citauimus,haec quae sequuntur addidirSed qui iubetur dare iis quibus ni­
hil debet,multo magis iubetur reddere fiquid cui debet.Qu^ verba omnem prorsus tollat
de restitutione non facienda suspicionem.De hac tamen re admonere volui lectorem,ne ii
forte in tertiam aut quartam operis illius editionem inciderit, verba Erafmi quae illic‘ha­
bentur legens,illius authoritate fretus in hunc forte labatur erroré.Nam in verbis illis quae H
in quarta editione habebantur,magnam erroris praebuerat occasionem,propter quod huic
malo mederi voluit. Vtiná hanc menté in caetens suis erroribus habuisset. Sed iam ad Gra?
eorum errorem accedamus,& ostendamus quam aliena lita fide catholica haec sententia.
Thobi.iiij. Primó haec sententia pugnat aperte cum lege natur^,quae ait,Ne feceris alicui quod tibi o-
Matth.xxi], deris fieri.Et rursum - Diliges proximum tuum sicut teiplum . At rarus est qui non odiat
fe re sua spoliari. Et quisque iusté optare potest, vt quod sibi furto sublatum est, restitua­
tur : hoc igitur alteri quem vi fpoliauit, viceuerfa reddere tenebitur. Praeterea Paulus apa
Ro, xviij. ssolus hocpr^cipit,fic inquiens*Omnibus reddite debitum:cui tributum,tributumicui ve­
ctigal,vectigaheui honorem,honorem:cui timorem, timorem. Nemini quicquam debea­
tis, nisi vt inuicem diligatis. In quibus verbis postquam omnibus debita reddenda prae­
cepit, ne forte solo praecepto parum dixisse videretur, prohibitione, quae fortius 8f perpe­
tuum est vinculum, fubiunxit, dicens* Nemini quicquam debeatis. Deinde, sanctus ille ?
Thobuj. Thobias cum vocem balatis hocdi,quem vxor illius domu detulerat,audiuit,dixit* Videte
ne forte furtiuus fit,reddite eum dominis fuisrquia non licet nobis aut edere ex furto ali­
quid,aut contingere. Rursum deus ipse ab illo qui veram agit poenitentiam, exigit vt ra­
pinam restituat, fi suorum peccatorum remissionem impetrare optat, fic inquiem • Si di-
Ezechi.33 xero impio,morte morieris: & egerit poenitentiam a peccato suo , feceritque mdicium &
iustitiam , & pignus restituerit ille impius, rapinamque reddiderit, in mandatis vitae am-
bulaucrit,nec fecerit quicquam iniustum:vita viuet,&non morietur. Omnia peccata eius
quae peccauit, nó imputabuntur ei.Nihil hoc testimonio apertius dici potuit.Nam hac ie*
ge & conditione promittit deus fe poenitenti peccata donaturum, fi rapinam reddiderit.
Quo fit, vt conditione sublata, hoc est non reddita rapina, deus peccata non dimittat, Vn
Augustinus beatus Augustinus in epistola ad Macedonium ait* Si res aliena propter quam pecca­
tum est, reddi possit, & non redditur, poenitentia non admittitur, sed fimulatur.fi autem K
veraciter agitur,non remittitur peccatum nisi restituatur ablatum. Haec Augustinus.Quae
verba habentur in volumine decretorum decimaquarta quaestione sexta. Vereantur ergo
sacerdotes Graecorum,fures & raptores a rapina abfoluere, quos deus fine restitutione ab-
foluere non vult.De his enim sacerdotibus Hieremias propheta mihi dixisse videtur cum
Hiere.vi. a*c ' durabant contritionem filiae populi mei cum ignominia,dicentes, pax, pax,& non
erat pax.Cum ignominia contritionem filiae populi curat,qui peccati & non legitime pce
nitenri facile absolutionem impendit. Neq? opus est vtaduerfus tam pestiferum errorem
amplius immoremur»
Resurrectio,
 ADVERSVS HAERE. LIE. XIII. DE R E S V R R E C TI O N E. 204

Reíurrectm
| Viti ex vetustis haereticis negauerut carnis resurrectione este futuram.Quae
haeresis apud Iudaeos fuit primum orta.Nam Saducaei (vt patet ex euangelio Matt.xxif»
Matthaei) negabant carnis resurrectione.Lx illis auté qui semel Chriüú per Simón uxa-»
gus.
baptismum induerunt, primus qui hanc haerestm suscicauic, fuit Simón ille Bafiiides.
___________Magus,de quo in Actibus Apostolorum fit mentio.Hocenim illi impingit Hymcneus
Augustinus, quanuisTertullianus in libro de haercfibus de hoc Simone faciens sermonem Philetus.
nihil tale illi tribuit. Bafilidem tamen dicit in hunc errorem fuiste lapsum,cui similem er­ in.Timot.ij.
rorem non tribuit Augustinus. Hymcneus & Philetus teste Apostolo Paulo dixerunt re- Carpocrav
tita:.
B surrectionem iam este factam,nec amplius futuram . Carpocratitae etiam (vt Augustinus ValctinuS,
ait) negarunt carnis resurrectionem. Valentinus & Apelles iuxta Augustinum & Tertullia­ Apelles.
num hoc idem senserunt. Marcioni & Ophitis hoc idé tribuit Tertullianus,sed nó Augu- Marcion,
stinus.Marco & Cerdoni,& Caianis,& Seuerianis,& Archonricis, & Hierachitis eundem Ophita:.
errorem impingit Augustinus, non autem Tertullianus, Seieucianis,& Proclianitis obiicit Marcus.
Cerdon.
hunc errorem Philaster Brixienfis episcopus,quem etiam in hac parte sequitur Augustinus. Caían i.
Frater Bernardus de Lutzemburgo in suo catalogo haereticorum refert Almaricum, Albi­ Seueriani.
genses,Albaneses huc errore fuiste tutatos.De Origene refert Augustin9 ex Epiphanii sen­ Archotici.
tentia illum negaste carnis resurrectionem . Verum Theophilus Alexandrinus episcopus Hierachitse
(vt mox infra dicemus)alium errorem impingit Origeni,qui cum hoc velut ex diametro Selcuciani.
pugnatrquoniam ex eo conuincitur Origenem concessisse carnis resurrectionem. Vtri au- Prodianitg
Almaric9.
q tem istorum fit in hac parte credendum, videlicet Epiphanio,an Theophilo, ego non vi­
AlbigcseSrf
deo. Mea quidem sententia neutri eoru credetur, quoniá aut vtri que eorum crcdédum est, Alban ese*.
aut neutri.Nó est auté possibile vt vtrique credatur,cu eoru testimonia aduersus Origene Oxigenes*
non fint conuenienria,fed inter se pugnantia.est ergo necessarium vt nulli credatur,pr^fer-
tim cu constet ex lib.x.histori^ tripartir^ Cassiodon',vtruq; videlicet Epiphania &Theo-
philum fuisse Origenis nomini infestum.Aduerfus hanc haerefim non est operosum difpu
tare,cu tam aperta & ti clara sint scripturae sacrae testimonia quibus illareuinci potest,prae­
sertim 9 nó aduersus Ethnicos philosophos núcarma fumim9,fed aduersus eos q fe Chri­
stianos iactant,quos oportet scripturae sacrae testimoniis credere. Saduc^os enim negantes
resurrectionem Saluator noster testimonio scripturae sacrae conuicit, dicens, Erratis nescie- Matth.xxif
tes scripturas,neque virtutem dei.In resurrectione enim neq; nubent neq; nubetur,sed sunt
sicut angeli dei incaelo.De resurrectione autem mortuorum non legistis quod dictum est
D a deo dicente nobis,Ego sum deus Abraham,& deus Isaac,& deus lacob?deus non est mor Exo di xitf.
tuorum,sed viuétium.Et Paulus apostolus in priore epistola ad Corinthios, redargues eos itCorin,xv
qui carnis resurrectionem negat,sic ait,Si auté Christus prodicatur 9 resurrexit a mortuis,
quomodo quidam dicunt in vobis,quoniam resurrectio mortuorum non est?Si autem re­
surrectio mortuorum non est,neque Christus resurrexit.Si autem Christus non resurrexit,
inanis est praedicatio nostra,inanis & fides vestra.Inuenimur autem & falsi testes, quoniam
testimonium diximus aduersus deum,9 fufeitauerit Christum,quem non suscítame si mor­
tui nóresurgunt.Nam si mortui non resurgunt,neq* Christus resurrexit. Quod si Christus
nó resurrexit,vana est fides vestra.Et in posteriore epistola ad Timotheu dicit Hymeneum xj.Timo.tz,
& Philetú a veritate excidisse,dicentes resurrectionem iam factam ,& fubuertiste quorundá
fidem.In symbolo Apostoloru docetur carnis resurrectio.Eandem docet symbolum fidei
editu in cócilio Constantinopolitano. Piget plura citare testimonia pro re tam manifesta.
Si quis aurem plura de hac re noste cupit,legat quendam libellum beati Ambrosii in modu
E orationis qui inscribitur de fide resurrectionis:in quo libro non solum testimoniis scriptu­
ra: conuincit,fed etiam aliis argumentis persuadet resurrectionem.
Ecuda haresis est qua: docet corpus nostru in illa resurrectionis gloria fururu ipalpabi-

S le,&inuisibile.Hui9 hxresisauthor fuit quidá Eutychius Cóstátmopoliranus episcop9 Eutychius

dicés corp9 post refurrectióis gloriafuturu aere &veto subtili9,ita vtnec palpari nec
videri possit.Hui9 aure h$resis caussa beat9 Gregorius postea fumm9 pótifex fuit a sede a-
postolica missus legat9 Cóstátinopolimrquó perueniés cora Tyberio Cóstantino tunc im­
peratore eudem Eutychium in fide nostraereiurrectionis errasse conuicit. Quo facto,ipse
imperator Jibrú quem Eutychius de resurrectione ediderat,comburi iussit. Aduersus hunc
C iiii
 F,alfonsí de castro, minoritae
Iob,xíx. errore est illud quod aitlob, Scio enim q> redéptor meus viuit,& in nouissimo die de ter p
ra furrecturus fum,& rursum circudabor pelle mea,& in carne meavidebo deum:que visu­
rus sum ego ipse,& oculi mei có spe ¿turi funt,& non alius.Si corpus quod modo palpabile
& visibile est,postea nó est palpabile neq; visibile,sed aere & omni veto fubtiliusiergo a-
lius erit homo qui postea resurget,& alius qui modo viuit.Et hoc innuere videtur glossa
super illú locu Iob,quae sic ait,Expresse indicat veritate resurrectionis. Nóení alius mori­
tur, & alius refurgit(vt qui dicut inuisibile & impalpabile corpus futura,sicut Eutychius di-
xir)scdide ipse.Haec glossa,q dicitur ordinaria . Vnde patet q misere fuerit deceptus frater
Bernardus de Lutzéburgo, qui in suo catalogo haereticorum duos scribit fuisse heréticos,
vnu Eutycium,& alia Eutychium per c afpiratum.Et vt cognoscas cum sentire non fuisse
eundem,aduerte q> postq Eutyciúin prima editione catalogi texuerat,in posteriore edi­
tione addens in fine eiufde catalogi alios haereticos qui sibi videbatur dcesse in prima edi q
tione, posuit Eutychiu per c aspiratum ,tanq hic alius esset ab illo quem prius scripserat.
Et esi duos esse crediderit, duas etia nobis vult ostendere illorum haerefes. Eutycium qui­
dem dicit illum sensisse alisi homine mori,& alium resurgere. De Eutychio vero refert il­
lum docuisse corpora nostra resurgere impalpabilia & inuisibilia.Quod si recte rem prout
decebat inspexisset, agnouistet eundem esse hominem qui illa docuit,quáquam in diuersis
codicibus diuersis literis scriptum reperiamus,in aliquibus per c simplex,in aliis vero per c
aspiratum.Cacterum quod hxresis sit eadem,ex verbis glossae ordinariae quae proxime cita­
vimus, apertissime conuincitur.Nam eadem glossa innuit Eutychium sensisse alium horni
nem mori,& alium resurgere,& mori corpus palpabile & visibile,&resurgere impalpabile
& in u i si bile. Quod si glossa non fatis aperte illud ostendit,saltem ex beato Gregorio pote­
rat illud cognoscere, qui in libro moralisi expones illa verba Iob quae proxime citauimus,
narrat acta sua cum eodem Eutychio episcopo Constantinopolitano,& refert illsi sensisse H
q> alius sit homo qui moritur, & alius qui resurgitrpropterea q? credidit corpus hominis
mortui esse palpabile & visibile, & corpus illius qui resurgit,esse impalpabile & inuisibile,
quia dicebat illud esse futurum aereu, & omni vento subtilius. Et ita adversus errorem hu­
ius Eutychii Cóstantinopolitani episcopi beat9 Gregorius profert illum locum Iob quem
proxime citauimus.Hacc dixi vt videant omnes q facile errent ii qui facile pronunciarte
antequá res fuerit probefvt decet)examinata.Sed his omissis ad nostra scopum redeamus.
Eundem homine resurgere qui & moritur,convincunt illa Christi verba quae dixit Mar-
Iohan xi. thae de Lazara eius fratre tunc mortuo,Resurget frater tuus.Si enim corpus resurgentis es­
set aerea & impalpabile>tunc Lazaras qui resurrexit,non fuisset frater Martha?,postq tunc
nó habuisset illud corpus per qd erat inter illos iuncta cognatio.Pra?terca,redeptor noster
dubitantibus de sua refurredtione discipulis ostendens manus & latus, palpanda ossa car-
Lucxxiiii. némque praebuit, dicens,Palpate & videte,quia spiritus carnem & ossa non habet, sicut me I
videtis habere.Qui de hac haeresi amplius nosse cupit,legat beatum Gregorium in morali­
bus super decimumnonum caput Iob,circa finem.
Ertia hacresis asserit corpora post resurrectione futura itera mortalia, & post illa re*

T surrectione multis feculis tráfactis dicit corpora in nihilurcdigeda.Hui9 haeresis au-

Origenes, » thor fuit Origenes.Hoc enl illi impingit Theophilus Alexádrin9 episcopus in
fui paschalis,quod opus beatus Hieronymus é Graeco vertit in latina sermone . Et si vera
est Origene hoc sensisse,oportet vt falsum sit quod Epiphanias de illo refert,illum videli
cet negasse refurredtioné.Nam qui dicit corpora post resurrectionem futura mortalia,satis
aperté resurrectione fatetur.Verum quia post istam resurrectionem Orígenes teste Theo-
philo docet corpora in nihila redigenda,nec amplius resurrectura, fieri potest vt Epipha­
ni us de hac secada morse intellexerit cu dixit Origene docuisse post mortem non esse re­
surrectione. An autem Orígenes ita senserit,an secus,ignoro. Hoc certo fcio,q> Theophi-
lus ita ilium sensisse narrat.Quapropter cu iam sit de hac re Origencs notatus, oportet vt
ad illius errorem reuincendu aliqua proferamus scriptura? sacrae testimonia.Paulus aposto-
Roma.vi. lus in ea quae est ad Romanos episto.ait,Christus resurgens ex mortuis,iam non moritur:
mors illi vitra non dominabitur. Si Christus post resurrectione amplius non moritur, nec
nostra corpora post resurrectione erunt mortalia : quoniam resurrectio Christi exemplar
fuit aut signum quodda futura? in nobis resurrectionis.Et in priore epistola ad Corinthios
i.Gor.xv. expressius de haere nos docet,vbi postq proposuerat similitudine cie grano feminis mor
tificati,quod tandé viuificatur,ad corporis nostri resurrectione reversus ita dicit, Semina­
tur in
 adver. haere, lib. xiil de resvrrectione. LS5
^ tur in corruptione, furget inincorruptione.Seminatur inignobilitate,furget in gloria.Se­
minatur in infirmitate,(urget in virtute.Et parum infra,Ecce mysteria vobis dico, Omnes
quidem resurgemus,sed non omnes immutabimur.In mometo,in ictu oculi? innouiflima
tuba.Canetenim tuba,&mortui resurgent incorrupti,Senos immutabimur.Oportet enim
corruptibile hoc induere incorruptionem, Se mortale hoc induere immortalitatem. Non
poterat quicquam apertius dici ad hunc errorem reiiciendum. Sed audi quid adhuc Apo­
stolus fubiungat,Oum autem(inquit)corruptibile hoc induerit incorruptibilitate, & mor­
tale hoc induerit immortalitatem,tunc fiet sermo qui scriptus- est,Absorpta est mors in vi­
ctoria. At non perfecte esset deuicta mors, fi resurgentibus corporibus iterum mors fseua
dominabitur.Neque Christus perfecte deuicisset eum qui mortis habebat imperium, hoc
eft diabolum,fi mors iterum nostra corpora possessura est. Praeterea,beatus Iohannes in A-
B pocalypfi de iustis post resurrectionem loquens ait,Et absterget deus omnem Iachrymam Apoc,xxi,
ab oculis eorum,& mors vitra non erit,neq; luctus neq; clamor,neq; dolor erit vitra, quia
prima abierunt. Cum haec testimonia apertissima lint, non est opus in hac parte longio­
re disputatione.
Varta haeresis docet Christum furrexisse a mortuis die sabbati post parasceuen hora
Q fexta.Huncerrorem tribuit Guido Armenis:quem femper in recensendis erroribus Armen!.
“"^Armenorum fequutusfum:.quia(vt ingenue fatear) neminem alium scriptore
reperire potui quem in hac re consulerem. Et quantum ad hunc errorem spectat,certe mi­
ror quod homo qui euangelia legerit,in tam apertum errorem potuerit labi. Nam cum fit
manifestum Christum fuiste mortuum feria sexta in parasceue,fi sabbato proximo resurre­
xit,quomodo verum erit illum refurrexiste die tertia? At ipse faluator prenunciaos disci­
pulis suis ea quae futura erant circa ipfummet,ait illis, Ecce ascendimus Hierofolymam,Se Lucar.xviij
C consummabuntur omnia quae scripta sunt per prophetas de filio hominis, tradetur enim
gentibus, Se illudetur, Se flagellabitur, Se conspuetur: & postquam flagellauerint, occident
cum,Se die tertia refurget.Praeterea,ipfe idem faluator noster ludseis petentibus signum de
caelo ab eo,ait,Generatio mala Se adultera signum quaerit: & signum non dabitur ei nisi Io- Mattii,xif.
nae prophetae.Sicut enim fuit lonas in vétre ceti tribus diebus Se tribus noctibus, fic erit fi­
lius hominis in corde terre tribus diebus Se tribus noctibus. Si Christus moritur seria se­
xta,& post mortem manet in corde terrae tribus diebus Se tribus noctibus: fieri non potest
vt proximo die sabbati resurrexerit.Sed de hoc fatis.
Vinta de hac re haerefis est, quae docet omnes homines in sexu virili resurrecturos,
Q nullumq; este post resurrectionem futurum focmineum sexum.Hunc errorem Guido
■“““^tribuit Armenis,Se vigesimo loco inter errores Armenom illum recéfet. Bea- Armen!,
tus Augustinus libro vigefimofecundo de ciuitate dei capite decimoséptimo huius erro-
D ris meminit,dicens fuiste aliquos qui ita fentirentmon indicat tamen qui fuerint huius he-
refis patroni. Focminas post resurrectionem este futuras, vel ex eo constare potest, cp domi­
nus focminam fecit ficut virum.Sic enim scriptura aifMafculum Se focminam fecit eos. Ex Genes.!,
quibus verbis constat sexum focmineum non este vitium, aut ex vitio, sed ex natura, quo-
nia enim ante peccata focmina erat,non ex vitio contigit vt focmina fieret.Nec sexus ipse
vitium est:quoniam non fuistet a deo factus.Cum ergo non fit vitium neque ex vitio foe-
mineus sexus,sed ab ipfis naturae incunabulis a deo factus,consequens est vt qui vtruq; se­
xu fecit,vtruq; etiá reficiat: & qui vtrfiq; instituit,vtruq; similiter restituat.Practcrea Paulus
scribes ad Galatas ait-Quicunq; in Christo baptizari estis,Christu induistis.Non est ludius Galauij*
neque graccus: non est femus neq; liber: non est masculus neq; focmina. Omnes enim vos
vnum estis in Christo Iefu.Si focmina etiam est in Christo lefu ficut masculus, cur nó erit
in gloria ficut mafculus?Accedit ad haec,cp interrogatus dominus a Saduc^is negátibus re-
E surrectionem,de muliere quae septem fratribus nupserat vt quifq; illorum defuncti fratris
femen suscitaret,cuius illorum futura estet post resurrectionem,respondit* Erratis,nefeien- Mattii,xxn,
tes scripturas,neq; virtutem dei.In resurrectione enim neq; nubent,neq; nubentur: sed erue
omnes ficut angeli dei. At fi nulla estet post resurrectionem futura mulier, facilius illorum
errorem destruxistet, dicens non este futurum muliebrem sexum post resurrectionem. Et
cum locus estet aptistimus,debuistet illos de hac re docere: vt diceret illam muliere de qua
erat quaestio,virum illam este futuram,non focminam. Verum nó.illud dixit, sed hoc-In re­
surrectione non nubent neq; nubentur. Nuptias ergo post resurrectionem futuras negauit,
non sexus varietatem. Immo hanc varietate illic futuram innuit cum dixit, Non nubent:
' C v
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
quod conuenit foeminismeq? nubentur,quod viris.Erunt ergofocminae quae hic nubere so- F
lent,& viri qui hic vxores duxerunt: quoniam cum nuptias negauit, sexus varietatem la­
tenter innuit,qui ad nuptias exigitur.Erunt quidem membra illa,sed non ad antiquo vfum
deputata,sed ad decorem nouum,& ad dei sapientiam & bonitatem commendandam.Sed
Ephe.5, qui hunc errorem tuentur, obiiciunt nobis illud Pauli ex epistola ad Ephesios* Donec oc­
curramus omnes in vnitaté fidei in virum perfectum in méfuram seratis plenitudinis Chri­
sti. Ex quo loco arguunt omnes in virili sexu refurrecturos:quoniam Apostolus ait omnes
nos occursuros in virum perfectam. Huic obiectioni beatus Augustinus respondet, illo lo­
co virum capi pro homine fiue masculus ille fit fiue foemina. Sic enim alibi scriptura far-
' piflimecapere confueuit.Nam illud eít manifestusvt alia interim omittam)quod in Psal-
psal.xxxi, mo dicitur* Beatus vir,cui non imputauit dominus peccatum. Quo loco constat nomine
viri foeminam intelligi-.quoniam beata etiam foemina,cui non imputauit dominus pecca- G
Gregorius. tum,Et beatus Gregorius in homilia illius euangelii,Sint lumbi vestri praecin£li,hoc idem
admonet,fic inquiens*Quia viris luxuria in lumbis fit,focminis in vmbilico,testatur domi-
lob, xL nus qui de diabolo ad beatum Iob loquitur dicens: Virtus cius in lumbis eius: & fortitu­
do illius in vmbilico ventris eius. A principaliigitur sexu lumborum nomine luxuria defi
gnatur cum dominus dicit, Sint lumbi vestri praecindli. Haec Gregorius. In quibus verbis
manifeste faris admonet, nomine sexus masculini tanquam principalioris foem i ne um se­
xum designari.Potest etiam aliter responderi,&forte propius ad literae significationem,vt
dicamus illo loco Paulunec meminisse resurrectionis,seddc perfectione doctrinae, & agni­
tione veritatis.Nam postquam dixerat datos eñe á Christo quosdam Apostolos, quosdam
prophetas,alios euangelistas, alios doctores ad consummatione sanctorum in opus mini­
sterii in aedificationem corporis Christi,statimsubdidittdonec occurramus in vnitatem fi­
dei,L agnitionem filii dei in virum perfectum , in mensuram aetatis plenitudinis Christi, y
Quae verba pertractans beatus Ambrosius in commentariis super epistolas Pauli, haec ais
Tam diu dicit manere ordinationem,q diu cuncti destinati ad vita,vnius fint fidei. In co­
gnitionem Christi ita elaborandum hortatur, vt perfectio fidei apprehendatur. Cuius h$c
ratio est,vt Christum perfectum & plenum deum teneat fides, ne mensura humana metia­
tur,sed in plenitudine diuinitatis qua fi perfectus deus habeatur.Nec enim perfectum dices
virum,temporali aetate & mensura significat,sed per hoc dictum perfectos nos vult fieri in
plenitudine intellectus diuinitatis filii dei.Hactenus Ambrosius. Et ad eudem modum in­
terpretatur Theophylactus illum Pauli locum.Demum opus est vt ecclesiae diffinitionem
de hac re audiamus. Nam inter ecclesiastica dogmata vnum de hac re septuagesimo loco
habetur,quod tale esWn resurrectione ex mortuis,sexus forma nó mutabitur, sed vir mor­
tuus resurget in forma viri,& foemina in forma foeminae. Haec ibi, & de hoc fatis. Aduerfus
hanchaerefim neminem fcripfisTe scio praeter beatum Augustinum, qui libro vigefimose- j
eundo de duitate dei,capite decimoséptimo paucula quaedam disserit.

Sacerdotium.
Nus ex perniciosis St exeerandis erroribus Lutheri eft quo docet omnes
Lutherus. Christianos esse sacerdotes, & omnes Christianos habere aequale potesta­
tem,nulla status aut sexus discretione facta. Verum etsi omnes Christianos
dicat eíse sacerdotes, docet tamen nemini licere illa potestate vti nisi per
3Stm¿- consensum communitatis: quiafvt ille ait) quod eft omnium communi­
ter,nullus singulariter potest vturpare,nisi vocetur.Potestas ergo haec iuxta Lutheri fenten
tiam primo ad communitatem ipsam deriuata fuit, deinde ab ipsa communitate in eum K
qui sacerdotio fungeretur.Sed hic Lutherum percontari oportet, an sacerdotium euange­
licum credat effeabjectius & vilius q sacerdotium veteris legis? Non puto illum adeo in­
sanire vt inficietur sacerdotium euangelicu effe multo praestantius sacerdotio Leuitico. At
sacerdotium veteris legis non fuit adeo abieótum & vile , vt omnibus fine vlla differentia
creditum fuerit. In Exodo enim legimus dominum deum Moysi haec verba dixisse* Ap-
Exo.xxviif plica quoque ad tc Aaron fratrem tuum cum filiis suis de medio filiorum Israel, vt sacer­
dotio fungantur mihi, Aaron,Nadab,& Abihu, Eleazar & Ithamar filii Aaron: faciefque
vcftem sanctam Aaron fratri tuo in gloriam & decorem.Ecce vides Aaron & filios eius se­
gregatos
 ADVER. HAERE. LIB. XIII» DE SACERDOTIO. ¿o*
. gregatos ex praecepto domini a tota plebe vt sacerdotio fungerentur coram eo.Et in libro
Numerorum etiam legimus tribum Leuiticam eífe á domino peculiariter electam ad mi­ Nimuiis
nisterium tabernaculi)& filios Caatb destinatos ad portada vasa sanctuarii inuolutaab Aa-
ron &r filiis eiuS)Vt nó tangerent ea,ne forte morerentur. Quid hic dicet Lutherus?Si tanta
reuerentiam deus praecepit exhiberi vasis fanctuarii,vtnon ab alio quam á sacerdote tangi
poíTent) quanto maiorem reuerentiam credendum est nos oportere exhibere sanctissimae
eucbaristiae, vtvafa quibus illa reconditurae dicam ipfammet,non permittamus aballo A
á sacerdote contrectari?Si enim tantus honor prostatur vmbrae5nonne iustum est vt maio­
rem multo honore tribuam9 corpori?Dathan Chore & Abiron absorpti sunt a terra,& viui Num.xvi.
descenderunt vfque ad inferos,eo q? sacerdotale officia vfurpare tentarut,& ducenti quin­
quaginta viri illis consentientes ab igne consumpti sunt. Et Oza quoniam extendit manu jj. Reg.vi.
g ad arcam dei,& tenuit eam contra suae fortis códitioncm,fubito percussus est a domino su­
per temeritate fua,& mortuus est statim ibi iuxta arcam dei. Et Orias rex luda fuit a domi jj.kar.xxvi,
no lepra percussus in fronte,eo q> sacerdotalis ordinis munus vfurpare praesumpsit offeren­
do incensum super altare thymiamatis.Baltafar rex temulentus bibens ex vasis aureis & ar- Daniel,iq.
genteis quae Nabuchodonofor pater eius abftulerat de templo dei quod erat Hierosoly­
mis,vidit manum scribentem in pariete,Mane,Thetel,Phares,& eadem nocte illo interfe­
cto Darius Medus successit in regna. Si dominus tatum zelatus est pro figura, quato magis
zelabitur pro veritate? Vmbram no permisit tangi ni fi a solo sacerdote, & corpus permit­
tet contrectari indiscrete a quolibet?Caueant ergo laici Lutherani,& ad dominum conuer-
tátur,ne forte sicut Dathan Chore & Abiron viuos illos dominus in infernum conficiat..
Praeterea fi institutio ordinis sacerdotalis, & eiusdem institutionis tempus benecircunfpi-
ciantur,facile huius rei veritas patebit. Nam sacerdotes fuerunt á domino initiati incocna
C vltima,quando faluator noster cum discipulis suis coenans dixit illis, Hoc facite in meam Lucsr.xxi]*,
commemorationem.Fuerunt autem consummati in sacerdotio,quum post resurrectionem
dixit eisdem,Quorum remiseritis peccata,remiffa erunt: & quorum retinueritis,retéta sunt. Iohan,xx.
At multo ante haec tempora ipsi discipuli Christiani erant, quia iam fuerant Christum per
baptismum induti, quum tamen tunc non erant sacerdotes. Non ergo (vt Lutherus ait)in
baptismo efficitur quifq; facerdosmec oportet vt eo ipso quo aliquis est Christianus,fit etiá
sacerdos,qui potestatem habeat supra corpus Christi verum & mysticum,hoc est,potesta­
tem consecrandi &abfoluendi.Rurfum, beatus Paulus Timotheo scribens ait, Noli negli- LTimoMif*
gere gratiam quae in te eff,quae data est tibi per prophetiam cum impositione manuti pres­
byteri. Vcl(vt doctissimus vir Erasinus apertius transtulit)authoritate sacerdotii. Et iterum
ad eundem Timotheum, Vtrefufcites(inquit)gratiam quae est in te per impositionem ma­
nuum mearum.Ex quibus Pauli locis duo aduerfus JLutherum colligimus. Vnum,q> Timo
D theus fuerit sacerdos ordinatus a Paulo.Alterum,q> talis ordinatio fuerit facta perauthori-
tatem sacerdotii, & non (vt Lutherus ait)per consensum plebis. Et ad Titum scribens ait, jju-
Huius rei gratia reliqui te Cretae,vt ea qu£ desunt corrigas,& constituas per duitates pres­
byteros,ficut & ego disposui tibi.Si omnes Christiani sunt sacerdotes: non erat necefiariu
relinquere Titum Cretae ad constituendos presbyteros per duitates. Aduerte etiam quali*
ter Titus fuerit ordinatus á Paulo,& officia sacerdotale exercuerit Cretae ex foloiuffu Pau­
li,& non ex consensu aut concessione populi.Sicut & ego(inquit Paulus)difpofui tibi. De­
inde in epistola ad Hebraeos idem Apostolus ait, Nec quifquam sumit sibi honorem, sed Heb,v,
qui vocatura deo tanquam Aaron.At Aaron non a plebe fuit vocatus aut institutus facer-
dos,sed a deo,neque a plebe fuit sacerdotium deriuatum.multo ergo minus erit sacerdotia
euangelicum a plebe deriuatum:cum hoc fit multo augustius illo. Et in priore epistola ad
Corinthios idem apostolus enumerans officia á Christo in ecclesia diuifa,ait,Et quosdam ‘•Co&xq,’
E quidem posuit deus in ecclesia,primo Apostolos,fecundo prophetas,tertio doctores, dein­
de virtutes,exinde gratias curationum,opitulationes,gubernationes,genera linguarum,in­
terpretationes sermonum. Qgodsi vnufquilibet omnia potest(vt aitLutherus)frustra tot
distribuit officia. Ideo merito ibidem fubiungit Paulus- Nunquid omnes Apostoli? Nun-
quid omnes prophetac?Nunquid omnes doctores? Nunquid omnes virtutes? Nunquid er­
rones gratiam habent curationum?Nunquid omnes linguis loquutur? Nunquid omnes in-
terpretantur?Ecce iuxta Pauli sententiam non omnes doctores, non omnes prophetae,nó
omnes interpretantur:vnde colligitur vt etiam non omnes sint sacerdotes: praesertim qua
iuxta Lutherum facerdotiu nihil aliud sit quam potestas condonad!.* Postem ego hic pro
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
huius rei confirmatione plura sacrorum doctorum citare testimonia, sed prudens omitto, F
eo quod sacrae scripturae testimonia quae protulimus,sunt fatis aperta. Vnum tamen solum
citabo Tertullianum,vt ex eo pateat quam vetusta lit haec Lutheri haerefis.Nam in libro de
praescriptionibus haereticorum,illorum mores describens,illófque reprehendes,fic ait, Or­
dinationes eorum temerariae,leues, inconstantes. Nunc neophytos collocant, nuncfeculo
obstrictos,nunc apostatas nostros,vt gloria eos obligent,quia veritate nó possunt. Nufqua
facilius proficitur quam in castris rebellium, vbi ipsum este illic,promereri est. Itaque alius
hodie episcopus,cras aliusrhodie diaconus,qui cras lector: hodie prefbyter,qui cras laicus.
Nam & laicis sacerdotalia munera iniungunt.Haec Tertullianus.Ex cuius verbis hoc viti-
mum est aduertendum, quod reprehendens ait haereticos iniungere sacerdotalia munera
laicis.Si ergo hic est haereticoru mos, hoc debuit Lutherus etiam facere, vt á moribus hae­
reticorum parentum suorum non estet alienus. Aduerfus hanc hserdim pugnant ea quae fu- Q
pra in titulo de ordinis sacramento,Lc in titulo de mulieribus digessimus. Sunt etiam aduer
Cocilium fus eam plurimorum conciliorum decreta.Concilium Carthagmenfe quartum praescribit
GarthagU modum quo aliquis fit in presbyterum ordinádus.At fi omnes Christiani(vt Lutherus ait)
nenie. sunt sacerdotes,superflua est talis ordinatio.Concilium Lateranense sub Innocentio tertio
Cocilium
Lateranéfe.
celebratum,de sacramento eucharistiaeloquens,ita definirEt hoc vtique sacramentum ne­
mo potest conficere ni fi sacerdos qui rite fuerit ordinatus fecundum claues ecclesiae, quas
ipse concessit apostolis & eorum successoribus lefus Christus.Haec Concilium Lateranen­
se. Hoc autem decretum habetur in lib.epistolarum decretalium in titulo de summa trini­
Cocilium tates fide catholica,capite primo. Concilium Remense cap.fecundo suorum decretorum
Remense,
per haec verba definis Peruenit ad notitiam nostram,quod quidam presbyteri in tanta par-
uipendant diuina mysteria,vt laico aut focminae sacrum corpus domini tradant ad defcre-
duminfirmis:& quibus prohibetur ne sacrarium ingrediantur,nec ad altare appropinquet,
illis sancta sanctorum committunt. Quod quam fit horribile,quaque detestabile, omnium
religiosorum animaduertit praecellentia. Igitur interdicit per omnia synodus, ne talis te­
meraria praesumptio vlterius fiat, sed omnimodo presbyter per femetipfum infirmum có-
municet. quod fi aliter fecerit,gradus fui periculo fubiacebit.Haec concilium Remenfe.Et
habentur haec verba in volumine decretorum de confe.distinctione fecunda, in capitulo
peruenit. Quod ideo praemonui,quia illius concilii decreta non habentur in eo volumine
in quo sunt aliorum conciliorum decreta congesta per Ifidorum. Ex huius autem concilii
verbis patet non solum este interdictam foeminis & laicis corporis dominici consecratio­
nem,sed eiusdem corporis contactum:& hoc dicit este horribile & detestabile,vt foeming
& laici sacrum domini corpus contrectent. Quid igitur dicturum estet concilium fi audi­
ret laicos tentantes idem domini corpus consecrando conficere?Non est dubiu quin atro-
ciorem punitionem in eos exercuistet. Sed iam opus est vt videamus quo argumento fuu j
confirmet propositum Lutherus.Sic enim ait,Omnes fumus sacerdotes fecudum illud Pe­
tri, Vos estis genus electum,regale sacerdotium.Sed alius alio non potest magis este sacer­
dos,quemadmodum alius alio non potest este magis homo: igitur sacerdotes qui vocatur,
nihil aliud sunt q laici quidam solo vel consensu populi, vel episcopi vocatione non abfq;
populo delecti ad condonandum: & ordo nihil aliud est I merum fine sacramento mini­
sterium. Uxc Lutherus.O fortem argumentatorem. O alterum Aristotelem.Si nihil est sa­
cerdotis officium,quia omnes vocatur sacerdotes:oportebit teeadé ratione fateri,vt Chri­
PsaLciiif. stus nihil fit supra quequam eorude quibus dictum est,Nolite tangere christos meos.Prse-
terea,fi iuxta Petrum omnes sunt sacerdotes,nonne iuxta eude omnes etiá sunt reges? Vos
cstis(inquit)genus electum,regale sacerdotium. Non qualecunq; sacerdotium,sed regaleivt
ostenderet eos este reges,perinde ac sacerdotes. Et vigintiquatuor seniores qui figuram te­
Apoc,v, nent iustorum,in Apocalypsi Iohannis clamabant dicentes,Fecisti nos deo nostro regnum A
& sacerdotes,^ regnabimus super terra. Si ergo nihil magis est sacerdos rite ordinatus, q
quilibet Christianus,quia omnes dicuntur sacerdotes:oportet etiam vt nihil magis habeat
rex q quilibet alius Christianus,quia omnes etiam dicuntur reges.Quo fiet vt nemo fit rex
Luthero, sicut nemo est illi sacerdos. Rursum fi propter illa Petri verba oportet fateri o-
mnes Christianos este veros sacerdotes,oportebit etiam dicere omnes ludseos fuiste sacer­
Exod.xix. dotes,cum in Exodo dictum fit a domino, Si audieritis vocem meam, & custodieritis pa­
ctum meum,eritis mihi in peculium de cunctis populis.Mea est enim omnis terra, & vos
eritis mihi in regnum sacerdotales gens sancta.Cum ergo apertissime cóstet non omnes
ludxos
 ADVER. HAERE. LIE. XIII. DE SACERDOTIO. ¿07
A Iudaeos fuisse facerdotes,quanuisfuerinta deo vocati regnum sacerdotale, conuincitur vt
etiam non oporteat Christianos omnes esse sacerdotes,quanuis eos Petrus vocauerít rega-
le sacerdotium. Verum fupereft vt nos verum illius litera fenfum ostendamus.Iuxta Bed^
sententiam ideo vocati funt a Petro omnes Christiani sacerdotes, quia vniti funt Christo
qui eít rex & sacerdos. Didymus Alexandrinus in expositione quse eius nomine fuper.vii.
epístolas canonicas fertur,dicit Christianos dici genus electum,regale sacerdotium , quia
eorum pater videlicet Christus cit rex,& facerdos.Nam possquam ostendit Chriftum esse
regem & sacerdotem,hscc verba fubiungifHisitaqj dispensatis necessarium erat dispersos
ab eo qui simul rex & sacerdos cit,electum esse genus,& regale simul atque sacerdotale.Pa­
tre siquidem eorum vtruque habente principatum, necesse cíteos tanquam ex rege regale,
& tanquam ex sacerdote sacerdotale esse genus.Quapropter gens fanda dicutur, vocati ab
g eo qui fandus est,vc fandi sint.Haec Didymus. Possent huic litera aliae dari interpretatio­
nes,sed eas omitto, quoniam expolitio Didymi mea sententia reliquas omnes excellit,eo
quod eft liter^ germanior.Aduerfus hunc Lutheri erroré scripsere Iohánes Eccius in libro
de sacrificio mi%in Enchiridio capite septimo,& Iodocus Clichthoueus insuo Antiluthe
ro. Iohannes Mésingus scripsit de ecclesia; Chriiti sacerdotio libros duos. Iohannes Rom-
berch Kirfpenfis fecit panegyricum de dignitate & officio sacerdotii euangelici.
Ecunda de hac re hseresis docet omnes sacerdotes esse pares, nullúmque esse inter il- Aerius,

S los difcrime.Huius hscresis author fuit Aerius, eandem possea suscitarunt Valdenfes, Valdenfes,
Marfilius Paduanus,Iohannes Vvitcleff. Sed de hoc errore iam supra in tit.de epileo- ^a;ssllius
pis difputauimus. Illo enim loco aduerfus hos eosdem haereticos probauimus episcopum iohannes*
esse simplici sacerdote & dignitate & potessate superiorem. Vvitcleff.

G T Ertia hacrefis asserit sacerdotem amittere consecrandi potessatem fi peccatum mor-

tale commiserit. Huius haeresis authoresftesse Guidonejfuerunt Valdenfes,dicentes Valdenfes»
omnem hominem iussum suae factionis posse consecrare corpus domini,etiam fi lai-
cus ille fuerit.Si autem peccatum mortale commisisset,dicebant illum perdidisse illam po­
tessatem. Primam huius hacrefis particulam nunc in principio huius tituli de sacerdotio,
cxpugnauimus.lbi enim offendimus nullum hominem laicum posse sacerdotalia munera
exercere. Alteram eiusdem hacrefis particulam supra in titulo de potessate prossrauimus»
Nam in illo loco conuicimus nullam potessatem fiue laicam fiue ecclefiassicam amitti per
letale crimen,ita vt fi fit rex,aut imperator,aut episcopus,aut papa,aut sacerdos,in eodé ssa
tu & dignitate maneat peccato quouis non obssante, ni fi forte esset crimen líbreseos,pro­
pter quod iuxta aliquorum catholicorum sententiam amittitur dignitas illa aut potessas
in cuius collatione non imprimitur character,cuiufmodi ess regnum, aut imperium,aut pa
patus. Nec tamen per tale crimen hacrefeos amittitur sacerdotalis potessas ,quia character
D qui in sacerdotii collatione imprimitur,indelebilis ess: quapropter sacerdos semel rite or­
dinatus qualecunq; possea committat crimen, femper erit sacerdos.
“ Varta hacrefis reprehendit sacerdotum coelibatum,dicens sacerdotes non debere es­
se coclibes. Huius hacrefis author primussquod fciamjess Lutherus,qui ecclesiam ir- LutheruSi
ridet eo quod cogat sacerdotes abssinere ab vxoribus. Nam qui hunc errorem
confundunt cum errore Iouiniani,non recte mihi facere videtur, quoniam etfi Iouinianus
aequauerit nuptias virginitati,nunquam tamen reprehendit eos qui volebant coclibes ma­
nere,nec reprehendit sacerdotes carentes vxoribus,quoniam ipfemet Iouinianu$(tesse Au­
gustino in lib.dp haerefibus,cap.lxxxii.)carere voluit vxore,nó propter maius meritum in
futura vita habendum,sed vt molessiis nuptiarum careret. Vnde patet minime inter Luthe-
rum & louinianum conuenire de coelibatu sacerdotum, quanquam de virginitatis merito
inter eos conueniat. Aduerfus ergo solum Lutherum funt nobis arma sumenda. Et primo
U vt clarius pateat Lutheri temeritas,qui non veretur ecclesiae matris suae in qua per bapti­
smum genitus fuit,decreta & ordinationes ssoccipendere,offendamus vetussissimam huius
rei in ecclesia consuetudinem,eamq? nó leuem,fed perpeti decreto firmatam. Pro cuius rei
inteliigétia admonere oportet q> sacerdotem esse coniugatum,duobus modis intelligi po-
tess. Vno modo,vt is qui prius fuerat matrimonio alligatus, possea consecretur sacerdos,in
matrimonio eodem manens. Alio modo, vt prius sacerdos, poss susceptum sacerdotium
vxorem ducat. Et certe inter hos duos modos latum ess difcrimen-.quoniam in primitiua
ecclesia obferuatum ess,vt qui vxorem duxerat,promoueretur ad sacerdotium, non tamen
requirebatur ab eo qui promouendus erat,vt prius vxorem duxisset. Nam Iohannes euan-
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
gelifta virgo fuit,& beatus Paulus iuxta omnium sacrorum doctorum fenteriam fuit etiam F
virgo:eos tamen constat fuiífe sacerdotes & episcopos. Non crac crgo neceffariu vt vxoré
duxisset qui consecrandus erat sacerdos,quáuis id licuislet.Neq; obstat illud Pauli inprio-
I. Timo,¡i). re epístola ad Timoth.Oportet episcopum efíe vnius vxoris virum:quoniá illaPauli ver­
ba funtper exclusionem accipienda,fie videlicet,vt per illam sententiam indignus episco­
patu intelligatur,qui bigamus fuerit,aut fecudam superduxerit vxorem. Oportet ergo vt is
qui ad episcopatum erigendus est,non habuerit vitra vnam vxorem. Et ita illum Pauli lo­
cum interpretantur Hieronymus, Ambrosius,Theophylactus. Haec ergo consuetudo iuxta
quam matrimonio alligatus promouebaturad sacerdotium,inualuit vsq; ad tempora Ni­
caeni concilii,in quo(vt ferturjgenerali decreto statutum esi ne aliquis vxorem habens, c5-
fecretur sacerdos.Quod statutum cum ab aliquibus minimesvt decebat)obferuaretur,Siri-
cius papa,qui parum post praedictum Nicaenum concilium ecclesiae vniuerfali praefuit, de G
haere illos acerbissime reprehendit. Decretum Nicaeni concilii cum non inueniatur,ideo
hic non est infertum, multa enim illius concilii decretasteste Isidoro; per incuriam,aut for
te Arrianorum malitiam deperdita sunt.Verba Siricii papae subiungam,quoniam per illa fa
tis aperte redarguitur petulantiisima Lutheranorum libido. Is enim pontifex summus in
quadam epistola ad Cumerium Tarraconensem episcopum,cap.vii.eiufdem epistolae ita
ait,Veniamus nunc ad sacratissimos ordines clericorum quos in venerandae religionis iniu-
riam ita per vestras prouincias calcatos atq; confusos charitate tua insinuante repetimus,vt
Hsere.ix, Hieremiae nobis dicendum fit voce,Quis dabit capiti meo aquam,aut oculis meis fontem
lachry marum,8c flebo populum hunc die ac nocte?Et infra crlme illorum narrans ait,Plu­
rimos enim sacerdotes Christi atq; lenitas post longa consecrationis suae tempora tam de
coniugibus propriis A etiam de turpi coitu fobolem didicimus procreasse, & crimen suum
hac praesumptione defendere, quia in veteri testamento sacerdotibus ac ministris generan-
di facultas legitur attributa. Dicat mihi quisquis ille est sectator libidinum , praeceptorque
vitiorum,si aestimat quod in lege Moysi paisim sacris ordinibus a' deo nostro laxata sunt
frena luxuriae,cur eos quibus cómittebantur sancta íanétoru,praemonet dicens,Sancti esto­
te,quia & ego sanctus sum dominus deus vester? Cur etiam procul a suis domibus anno vi
cis suae in templo habitare i ussi sunt facerdotes?Hac videlicet ratione,ne vel cum vxoribus
possent carnale exercere commercium,vt conscientiae integritate fulgetes,acceptabile deo
munus offerrent.Quibus expleto deferuitionis suae tempore,vxoris vfus solius successionis
causa fuerat relaxatus,quia non ex alia nisi ex tribu Leui quisquam ad dei ministerium fue
rat praeceptus admitti.Vnde & dominus Iefus cum nos suo illustraslet aduentu, in euange­
lio protestatur,quia legem venerit adimplere,non soluere: & ideo ecclesiam cuius sponsus
est speciosus forma,castitatis voluit splendore radiare,vt in die [iudicii cum rursus aduene-
Epheiv, rit,fme macula & fine ruga eam poffitssicut per Apostolum instituiOreperire. Quarum fan j
ctionum sacerdotes omnes atq; leuita? insolubili lege constringimur, vt adie ordinationis
nostra?, sobrietati ac pudicitia? & corda nostra mancipemus & corpora, dummodo per o-
mnia deo nostro in his qua? quotidie offerimus sacrificiis placeamus. Hucufq; Siricius pa­
pa: qui multa alia de hac re in eadem epistola disserit. Nec tam e per illa verba videtur no-
uum condere decretum,vt noua lege sacerdotes obliget ad coelibatum, sed potius cos esse
alias obligatos declarat.Poft ha?c tempora non reperitur quod aliquis matrimonio alliga­
tus impune fuerit institutus sacerdos manente matrimonii vsu.Ca?terum quod consecratus
sacerdos post suam consecrationem ducat vxorem,nunquam ecclesia permisit,nec aliquan
do impune factum esse reperietur. Vnde apertissime conuincitur effrenata Lutheranorum
audacia,&petulans eorum libido, qui non verentur post sacerdotium receptum noua nu­
ptiarum foedera inire, cum hoc nunquam vlitatum fuerit in ecclesia,neq; huius rei vestigia
aliquod reperire possint,immo multis conciliorum decretis cautum est nequid simile fiat.
Cano apo^ Nam vicesimus septimus canon apostolorum fic ait, In nuptiis autem qui ad clerum pro-
itelorum. uecti sunt,praecipimus vt fi voluerint vxores accipiant, sed lectores cantoresque tantum-
modo.Haecibi.Ex quibus verbis apertissime conuincitur ab ipsis ecclesia? primordiis non
Concilium Acuisse diaconis aut presbyteris post susceptos sacros ordines ducere vxores. Concilium
Neoc$fa> Neocacfarienfe capite primo suorum decretorum per ha?c verba definit, Presbyter fi vxo-
rienfe, rem duxerit,ab ordine illum deponi debere statuimus.Quod fi fornicatus fuerit,vel adul­
terium commiserit, extra ecclesiam abiici, & ad poenitentiam inter laicos redigi oportet.
H$c conciliu Neocaffarienfe.Er quod maxime hanc fentetiam confirmat,est,quyd Graeci,
 ADVER. HAERE. LIE. XIIL DE SACERDOTIO. zoS

^ quibus mos est coniugatos ad sacerdotium promouere, nunquam permiserunt alique post
susceptum sacerdotium ducere vxorem.Pro cuius rei probatione duos proferam testes, in­
nocentius papa huius nominis tertius,in capitulo, Cum olim, titulo de clericis coniugatis,
talia verba refert,Orientalis ecclesia votum continenti® non admisit, quoniam orientales
in minoribus ordinibus contrahunt, & in superioribus vtuntur matrimonio iam contra-
¿to.Hxcibi.In quibus verbis id estaduertendum quod ait,orientales in superioribus ordi­
nibus vti matrimonio iam contracto, vnde cóuincimus illos post susceptos ordines sacros ^
non contrahere matrimonia, quoniam iuxta vulgatam iuristarum regulam, casus exceptus
firmat regulam in contrarium. Et Gratianus in volumine decretorum distinctione.xxviii.
cap. Syracusanx, prope finem capitis idem refert expressius,dicens,Orientalis ecclesia non
suscepit votum castitatis. Hoc tamen indesinenti obferuatione custodit, vt post adeptum
£ sacerdotium,defuncta priori vxore,cum qua sacerdos factus fuerat, si alteram duxerit,de­
ponatur. Hxc Gratianus.Ex quibus conuincitur Lutheranos peiores esse Grxcis schismati­
cis,& ccclesix rebellibus, quia Lutherani etsi cum sacris fuerunt initiati, continetix votum 4
emiserunt,non verentur tamen post susceptum sacerdotium vxores ducere. At Grxcis hxc
fuit perpetua religio,vt nunquam fuerint ausi aliquid simile attentare. Ex his ergo omnibus
colligere oportet hxc duo.Vnum est,quod ab ipsis nascentis ecclcsix primordiis nunquam
licuit alicui post susceptum sacerdotium vxorem ducere. Alterum est, quod etsi aliquando
licuit matrimonio ligatum promoneri ad sacerdotium, iam modo non licet, quoniam de­
cretum est vt nullus ad sacros ordines suscipiatur nisi prius continentia vouerit.Nam Gra<
tianus in distinctione illa.xxviii.cap.Ecce ostensum est,citat beati Gregorii decretu sic di­
cens,Nullum facere fubdiaconum prxfumant episcopi nisi qui se caste victurum promise­
rit: quia nullus ad ministerium altaris accedere debet, nisi cuius castitas ante susceptum mi-
C nisterium fuerit approbata. Hxc Gregorius. Neq; hoc decretum ecclesia leuiter & sine cau
fa instituit,immo multis vrgentibus causis ita feruandum esse decreuit. Nam in lege veteri
nullus carnes agni qui in figura corporis & sanguinis Christi immolatus est,comedere per- LxoLx-s,
mittebatur,nisi renes accinctos haberet.Per illam autem renum cincturam designabatur li­
bidinis refrenatio,quoniam dominus in euangelio castitate commendans,hoc vfus est elo
gio.Sint Iumbi(inquit)vestri prxcincti.Et in primo Regum libro legimus q> cum venisset tuex«.
Dauid ad Achimeiech sacerdotem,non prius panes íanólifieatos,etiam fame vrgentc,rece- i.Reg?xxi<
pit,quám se suosq; mundos a mulieribus testaretur, & hoc non solum ab alienis aut concu­
binis,sed etiam ab vxoribuspropriis.Ita enim sentit beatus Hieronymus in commentariis
super epistolam ad Titum.Ex quo facto sacerdotis Achimeiech, idem beatus pater colligit
oportere multo magis eum qui sacrum domini corpus sit suscepturus, esse castum & pudi-
cum:quoniam(vtille ait;tantum interest inter panes propositionis,& corpus Christi,quan
D tum inter vmbram & corpora,inter imaginem & veritatem, inter exemplaria futurorum,
& ea ipsa qux per exemplaria prxfigurabantur.Prxterea beatus Paulus in priore ad Coria- *^91, vlj,
thios epistola admonet matrimonii vinculo ligatos,vt non fraudent fe inuice officio con­
fugiam si forte ad tempus, vt vacet orationi.Per qux verba fatis aperte innuit oportere eos
qui orationi vacant,abstinere ab officio coniugii. Cum ergo ad sacerdotes noux legis per­
tineat quotidie pro fe & populo deum orare,conuincitur aperte iuxta Pauli sententiam,vt
quotidie ab officio coniugii abstineant.Et certe ex hoc Pauli loco colligunt Ambrosius Se
Hieronymus,oportere sacerdotes esse adeo castos, vt ab omni coitu abstineant.Nam bea­
tus Ambrosius in expositione prioris epistolx beati Pauli ad Timotheum,sic air,Si plebis
hominibus orationis causa ad tempus fe abstinere prxeipit Paulus,vt vacent orationirquá-
to magis leuitis ac sacerdotibus, quos die noctuque pro plebe sibi commissa oportet orare?
Mundiores ergo debent esse exteris,quia aitores dei sunt.Hxc Ambrosius. Et beatus Hie-
E ronymus in commentariis super epistolam ad Titum,eandem facitcollectionem,sic dices,
Si laicis imperatur vt propter orationem abstineant fe ab vxorum coitu,quid de ipso sen­
tiendum est qui quotidie pro suis populique peccatis illibatas deo oblaturus est victimas?
Hxc Hieronymus.Ecce iam vides quot sinteaufx vrgentes ad statuendum decretum de fa
cerdotum coelibatu.Magna est ergo Lutheranorum temeritas,qui aduerfus tot patrum sen­
tentias,contra tot conciliorum decreta,non verentur post votum continentix quod in sa­
crorum ordinum susceptione emiserunt,matrimonia contrahere,aliifq; vt similiter faciant
persuadere. Verum hic admonere oportet lectorem ne arbitretur nos ideo inussisse Luchc-
rum & eius sequaces hxreieos nota,quod nos credamus ex diuina institutione este necessa®
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
rium coelibatum ad sacrorum ordinum susceptione,quoniamfvt iam proxime docuimus) F
in primordiis ecclesiae coniugatos legimus fuiffe sacerdotes.Nam coniugium non obest cx
Concilium institutione diuina sacerdotio. Concilium siquidem Gangrenfe cap.iiii.fuoru decretorum
Gangrenfe sic definirSiquis discernit presbyterum coniugacum,tanquam occasione nuptiarum offerre
non debeat,&ab eius oblatione ideo fe abstineat, anathema fit. Haec concilium Gangren­
fe.Ex cuius decreto apertissime conflat non esse ex lege diuina necessarium coelibatum ad
sacrorum ordinum fufceptionem.Neq'? nos ob hanc causam Lutherum & eius sequaces no-
tauimus, sed ideo illos de haerefl accusamus, quia contra ecclesiae ftatutum de sacerdotum
continentia,illi docent sacerdotes vt matrimonia contrahant,& ad sic faciendum alliciunt,
irridentque ecclesiam eó quód tale ftatuerit decretum,dicuntq*, illam in sicflatuendo erras
fe.Ob quam causam omnis qui rectefvt decet)de ecclesiae firmitate & certitudine senserit,
censebit merito illos fuiffe de haerefl notatos. De hac re aliquid infra adhuc dicemus, quo- G
niam ea de quibus in titulo de virginitate,& in titulo de votis differemus,nonnihil ad hoc
negocium spectare videntur.Suntenim illa huic materiae valde vicina.
Vinta haerefls docet infimum queq; sacerdotem posse in absentia episcopi exercere
¿irmacan9. Q munus episcopale. Huius haere fis author eft Richard us Armacanus Hibernicus, qui
‘““""■"’m lib.vi.de quaeftionibus Armenoru,cap.vi.dicit minores sacerdotes in abfen
tia episcopi exercere posse officia facramentalia,qualia sunt consecrationes altariu ,olei vel
iohanncs chrismatis benedictio, ordinum collatio &c. Eundem errorem tutatus eftlohannes Vvit-
Vvitcleíf.
cleff.Aduerfushunc errorem saepe iam difputauimus.Namin titulo de confirmatione,pro-
bauimus illud sacramentum á solis episcopis posse conferri, & non ab aliquo minore lacer
dote.In titulo de episcopis, conuicimus tum ex sacris literis, tum ex cóciliorum definitio­
nibus , episcopos eife & dignitate & potestate aliis sacerdotibus superiores. At fi minores
sacerdotes possent omnia quae episcopi faciunt,& ipsi facere, essent proculdubio illiepifeo H
pis pares,neq; effet inter eos vllum difcrimen.Sed quoniam in illis locis nihil de ordinum
collatione difputauimus,pro illius rei definitione solum proferam quoddam decretum co
Concilium cilii fecundi Hifpalenfis.Nam quinto capite decretorum praefati concilii,haec quae sequun­
Hispalense.
tur habentur verba-Quinto indicio ad agnitionem noftri examinis,Agabrenfis diaconi re­
latu deductum eft de quibusdam ipfins ecclesiae clericis, quorum dum vnus ad presbyteri,
duo ad lenitarum minifterium sacrarentur, episcopus eorum oculoru dolore detentus fer­
tur manum suam super hos tantum posuisse,& presbyter quidam contra eccleflaflicum or­
dinem benedictionem dedisse,qui licet propter tantam praesumptionis audaciam poterat
accusatus praesenti iudicio damnari, fi adhuc in corpore positus, non fuisset mortis voca­
tione praeuentus: sed quia iam ille examini diuino relictus, humano iudicio accusari non
poteft,hi qui supersunt,& ab eo non consecrationis titulum,sed ignominiae elogium per­
ceperunt,ne sibi licentiam talis vfurpatio faciat,decreuimus vt á gradu sacerdotalis vel le- I
uitici ordinis quem peruerfe adepti sunt,depositi,aequo iudicio abiiciantur.tales enim me­
rito iudicati sunt remonendi,quia praue inuenti sunt constituti.Haec concilium Hispalen­
se.Ecce de ordinum collatione concilii definitionem, per quam decernitur eos nó eife or­
dinatos quibus episcopus manus imposuit, quoniam benedictionem non ab episcopo sed
á presbytero receperunt. Poft tanti ergo concilii definitionem iniuftum effet nos amplius
de haere disputare. Quod fl forte lector curiosus plura de hac re noffe cupit, legat Thoma
Vualden in libro de facramentalibus,titulo, vii.quoniam illo loco praefatus author fatis co
pióse de hac re disputat aduerfus Armacanum & Iohannem Vvitclefum.

Sacramenta.
Lle antiquus humani generis hostis,inuidjam humanae gloriae semel con­
K
ceptam nunquam deposuit,Scita quacunque potest femper homini noce­
re satagit, & illum a consecutione aeternae beatitudinis impedire nititur.
Quapropter perspiciens di^mon quantum adiutorium praebeant homini­
bus sacramenta quae deus illis reliquit ad consecutionem vitae aeternae, o-
mni qua potuit via tentauit homines ab illorum perceptione & vfu abdu­
cere. V c autem hoc melius faceret,quofdam haereticos decepit, quos tanquam suae militias
principes instituens, per eorum manus alios quos posset fubuerteret catholicos & fideles.
Fuerunt
 ADVERS VS HAERE. 1IB. XIII. DE SANCTIS, roL
A Fuerunt enim plures haeretici qui sacramenta ecclesia? omnia negarent,vt Cathari, non in-
quam illi Cathari qui alio nomine vocantur Nouatiani,sed alii multo illis recentiores,de Gai v 4
quibus iam alias diximus. Alii fuerunt haeretici qui etsi aliqua admittant sacramenta, plura
tamen alia negant, prout iam ostendimus cum de vnoquoque sacramento in propriis eo­
rum titulis disseruimus.Alii rursum aliqua sacramenta admittentes negant aliquod eorum
conferre gratiam suscipienti,quantumlibet ad illius susceptionem prepares animam suam.
Huius erroris authores sunt Armeni. Istorum errorem tádiu ab ecclesia explosum recepit Armen?,
tutandum Martinus Lutherus,qui talia de sacramentis verba profert* Herética e st, sed vsi- Luthmis.
tata sententia,sacramenta nou^ legis dare gratiam illis qui non ponunt obicem. Haec Lu-
therus. Quapropter videtur mihi esse Lutherus tanquam alter Nabuzardam princeps mili- jjjj. Ke,r6,
tiae Nabuchodonoforregis Babylonis,qui muros Hierusalem in circuitu destruxit, & suc-
£ cendit domum domini, & sustulit omnia vasa aurea & argentea & aerea , in quibus mini­
strabant sacerdotes in templo domino. Quid aliud sunt sacramenta, & aliae ecclesiae c^re-
monÍ£,quám vasa quadam in quibus deo in hac vita ministratur? Vasa inquam aurea & ar­
gentea sunt sacramentaireliquae autem omnes ecclesiasticae ceremoniae vasa sunt area. Quas
omnia cum Lutherus ab ecclesia auferre conatur, aperte demonstrat se esse alterum Nabu­
zardam,vnum videlicet ex principibus diabolicae militiae. Aduerfus hanc pestiferam hse­
re sim, etsi de quolibet sacramento sigillatim disputatum sit, tamen hoc impraesentiarum
agendum est,vt ostendamus breuissime de omnibus sacramentis in genere, ea fore pro sa­
cramentis habenda quae sancta mater ecclesia velut talia recipit & tuetur. Nam q> ecclesia
non potest errare ex dei adiutorio illi assistente,praesertim in illis in quibus oportet nó er­
rare,iam alias saepe ostendimus. Et ex hoc collegimus ecclesiam habere facultatem discer­
nendi diuinas scripturas ab humanis,verumq? earum sensum á falso,deo illam quotidie il-
C lustrante,ne videlicet erret in his,in quibus error fuisset periculosus.At nullibi periculosior
fuisset iactura, qTi faifa pro veris sacramenta, & traditiones hominu,immo figmenta dia­
boli pro traditionibus dei ecclesia recepisset, quoniam tunc spem suam ecclesia in fictis ac
vanis corporalium rerum signis,prout magi faciunt,tanquam in Christi sacramentis collo-
cassct.Si ergo ecclesia hanc habet á deo collatam potestatem,vt verba dei a verbis hominü
discernat,necessarium est etiam fateri illam etiam hanc habere potestatem adeo similiter
illi collatam, vt traditiones dei discernat a traditionibus hominum. Nam alias vtrobiqire
posset pari ratione vitandus error oriri. Christus enim suae ecclesiae vfque ad consumma­
tionem feculi assistens, non solum hoc agit vt ecclesia hoc aut illo modo non erret, sed ne
erret vilo. At nullibi maiore cum iniuria Christi posset errare, si fiduciam in illo ponen­
dam solo,ponat in signis nulla prorsus fultis gratia,sed omni bono fidei vacuis atque ina­
nibus,quoniam id notissima esset idololatria,quam deus supra omnia alia vitia abomina-
D tur. Colligitur ergo ecclesiam non posse errare in suscipiendis sacramentis fidei, non inqua
magis quam in suscipiendis scripturis diuinis,in quibus discernendis eam non posse errare
iam alias ostendimus.Quapropter merito decretum est vt quisquis aliter senserit de sacra­
mentis ecclesise quam sancta Romana ecclesia sentit, haereticus reputetur. Aduerfus hanc
haeresim strenue pugnat illustrissimus rex Angliae vno integro libello quem pro assertione
sacramentorum ecclesiae edidit.
Ecundus de haere error est qui negat in aliquo sacramento imprimi characterem. Et

S huius erroris author est etiam Lutherus. Verum de hoc errore iam fatis(vt existimo)fu
pra difputauimus in titulo de charactere. Non est ergo iustum vt iterum hunc erro­
rem in contentionem reuocemus.
i^theyu^,

e tScinóbi*
Ihil est quod intentatum reliquerit aduerfarius noster diabolus ,vt nos a vi­
tae aeternae consecutione impediret.Nam quicquidnos ad illam beatam vi­
tam capessendam iuuare potest,á nobis auferre conatur. Qui enim á sacra­
mentorum perceptione hominum mentes auocare nitebatur,idem etiam a
-................. veneratione sanctorum homines reuocare molitus est.quonia videlicet scie
nos plurimum illorum orationibus iuuari,ideo quosdam misit qui in spiritu erroris loqué-
tes mendacium,dicerent sanctos non esse ab hominibus honorandos, neque oportere illos
D
 F, A LF O N S I DE CASTRO, MINORITAE
orare,vt vel sic homines hic viuentes sanctorum qui in caelis sunt defraudaret auxiliis.Hu- F
Euftachius ius pestifera: hacrefeos author primusfquod sciam) fuit Euftachius quidá, propter hunc er­
rorem & multos alios in concilio Gangrenfi damnatus. Poft hunc in eodem errore succes­
Vigilantius sit Vigilantius Gallus Barchinonenfis ecclesiae presbyter, aduerfus quem beatus Hierony­
Valdenfes.
mus bis de hac re scripsit. Eundem errorem poft multos annos tutati sunt Valdenfes, qui
Iohannes
V vítckíf. omnium fanctoru feftiuitates ab ecclesia auferre conati sunt.Io. Vvitcleff cum femperpro
Valdenfium secta pugnauerit,noluit in hac parte ab illis deficere,vt femper fui similis esset»
Ioha Huís. De Iohanne Hufs non eft opus dicere,cum hic in verba Vvitcleff magis A in verba Cbrifti
Bohemi. iuraffe videatur.Bohemi vero captiuátes intellectus suos in obsequium Iohannis Hufs,hác
Luthcrus.
inter alios tutantur errores.Martinus Lutherus hodie in eadem damnatione persistit Johá.
Oecolam/
padius, Oecolampadiusin expositione quam edidit super Efaiam prophetam,hunc errore faepiffi
me inculcat. Sanctos esse honorádos aperte docet propheta regius dices,Mihi auté nimis vj
kfal.izS. honorati sunt amici tui deus.Amicos dei vocat apoftolos & reliquos sanctos, qui deu fyn-
cero quodá amore diligunt,Nam ipfcmet Chriftus promisit illis vt poft hanc transactam
Iohan.xtj. vitam in suam reciperet amicitiam,dicens, Iam non dicá vós feruos,fed amicos. Qui ergo
a Dauid honorati effe perhibentur,nó eft dignum vt a nobis fine vilo honore relinquan­
Ibidem, tur. Praeterea ipfamet veritas apud Iohanne ait,Si quis mihi miniftrauerit, honorificabit eu
pater meus qui in caelis eft.Quid ergo insipientes haeretici garriunt?Nunquid iuftum eft vt
quos deus pater honorat in caelis,nos dedignemur honorare? Praesertim cum honor exhi­
P&Uxvij, bitus sanctis,exhibeatur deo qui glorificatur in honore sanctorum.Gloriosus eft enim deus
in sanctis suis,ait propheta regius. Rursum ad honorandos sanctos hortatur nos Ecclesia-
EccFUlüij fticus dicens,Laudemus viros gloriosos,aparentes noftros in generatione sua. Etpoftqua
aliquas laudes patrum veteris teftaméti protulerat,ftatim subdit, Omnes ifti in generatio­
nibus gentis fuse gloriam adepti funt,& in diebus suis habentur in laudibus.Qui de illis na- H
ti sunt,reliquerunt nome narrandi laudes eorum. Si ergo licet eos laudare,licebit etiam cos
honorare,quoniam laus quaedam honoris species eft. Nam per verba laudatoria teftamur
quam habeamus de illo quem laudamus,exiftimationem, quemadmodum per genuflexio­
nes^ capitis denudationes teftamur eam quam habemus ad alium venerationem.Accedit
ad haec ipsius vniuerfalis ecclesiae authoritas, quae dies feftos in venerationem sanctorum
quotannis celebrat,& a toto populo Chriftiano celebrari praecipit. Et vitra hoc praeceptu
quod forte recens eft quo ad plurimos dies feftos,eft vetufta nimis,& fine initii memoria,
femper obseruata consuetudo,vt in veneratione sanctorum aliqui femper fuerint dies fefti
celebrati.Nam hoc ipsum teftantur sermones antiquorum ecclesiae doctorum quos in ce­
lebritatibus sanctorum,& in illorum laude coram populo faciebant.Extant sermones Am­
brosii,multo plui es Auguftini,quos in feftiuitatibus sanctorum coram populo prsedicarut,
vt eundem populum allicerent ad sanctorum & imitationem,& venerationem.Ar fi sancti 1
non essent venerandi, ecclesia illorum feftiuitates effe celebrandas nunquam praecepisset,
nec deus ecclesiam suam,cui femper vfque ad consummationem feculi assistit, tandiu erra­
re pcrmififfet.Oftenfo ergo qualiter sacris literis consona fit sanctorum veneratio, fupereft
vt offendamus licitum effe,ne dicam meritorium,sanctos orare. Nam hoc etiam haeretici
negant,quali diuinao clementiae derogent, q?qui Chrifto miniftrauerit,hoc honore dignus
Gene. xx. habeatur, vt pro aliis intercedat. Abraham orat pro Abimelech qui Sarram illius vxorem
Iob.v, acceperat,& exaudita eft oratio Abraham.Et in libro Iob legimus" Voca fi eft qui tibi re­
spondeat,& ad aliquem sanctorum conuertere.Quae quidé verba quanuis illa Eiiphat The-r
manites ad Iob dixerit,non tamen ea Iob reprehendit, sed consilium eius velut fanum li­
benter suscipit, cum tamen alias illum de male ab eo dictis reprehenderit. Ad eunde mo­
Iob. xxxiij. dum Heliu dixit, Si fuerit pro eo angelus Ioquens vnus de millibus, & annunciet hominis
aequitatem,miserebitur eius deus,& dicet,Libera cum,vt non descendat in corruptionem. K
Iob.xlij. Inueni in quo ei propitier.Et in eodem libro poft descriptam omnem disputationem quá
Iob habuit cum amicis suis, in qua illi amici deum offenderant, ftatim ponitur praeceptum
dei quo iuffit illos ire ad ipsum iob, vt rogarent illum quatenus pro eis ad deum orare vel­
let. Quod cum illi(vt dominus prseceperat)feciffent,Iob pro illis orans exauditus eft.Et cé-
Lucíc.ví], turio qui puerum habebat paralyticú, seniores íud^oru militad Chriftu vt pro salute pueri
deprecaretur,eo q>fe in di gnu putauit qui hoc impetrare poffet a Chrifto. Cur nó etiá nos
de noftris meritis diffidentes, ad sanctos recurremus,vt ipsi pro nobis deum orent,quo fa­
cilius-noftras petitiones obtineamus?Sed quonia haec & alia sunt plurima testimonia facr^
scripturae.
 ADVERS VS HAERE. LIE. XIII. DE SANCTIS. no
A scripturae,quibus conuincitur iustos viros pro aliis deu orantes ab co exaudiri, ad hoc asy­
lum confugere haeretici,vc dicant licere nobis recurrere ad sanólos viros dum hic viuunt,
& illos pro nobis hic orantes exaudiri,non auté cum iam ex hac vita decesserint.Sic enim
docet Oecolampadius in commentariis super Efaiam.hoc etiam olim teste Hieronymo di
xit Vigilantius. Quapropter audiamus quid de illo Hieronymus referar. Sic enim in quo­
dam libro aduerfus Vigilantium ait, Dicis in libello tuo, quod dum viuimus,mutuo orare
possumus:postquam autem mortui fuerimus,nullius fit pro alio exaudienda oratio,praefer- Apoc.vi,
tim cum martyres vltionem fui sanguinis obsecrantes impetrare nequiuerut. Si apostoli &
martyres adhuc in corpore constituti poliunt orare pro caeteris,quando de fe adhuc debet
eise foliciti, quanto magis poli victorias,coronas,&triuphos?Vnus homo Moyses fexcen Exo.xxxif.
tis millibus armatorum impetrat a domino veniam.Et Stephanus imitator domini fui, & Act.vii.
B primus martyr in Christo,persecutoribus veniam deprecatur. Et postquam cum domino
este coeperint, minus valebunt? Paulus apostolus ducentas feptuagintafex sibi dicit in na- Ad.xxvij.
ui animas condonatas. Et postquam resolutus este coeperit cum Christo, tunc ora clausu­
rus est,& pro iis qui in toto orbe ad suum euangelium crediderút,mutire non pot.critJme-
liorque Vigilantius canis viucns, quam ille leo mortuus? Reóle hoc de Ecclesiaste propo- Eccfs.xq.
neres,fi Paulum in spiritu mortuum confitercr.Hucufqs Hieronymus. Sed praeter haec quae
Hieronymus obiicit, sunt alia scripturae sacrae testimonia multo apertiora ad conuincen-
dum, sanólos qui iam vita defunóti sunt,pro nobis orantes exaudiri. Iacob enim propin- Gen.xlviij.
quus morti, cum benediceret filium suum Iofeph, ait: Deus in cuius confpeótu ambulaue-
runt patres mei Abraham & Isaac,deus qui pascit me ab adolescentia mea vfquein praesen­
tem diem, Angelus qui eruit me de cunáis malis, benedicarpueris istis,& inuncetur super
eos nomen meum,nomina quoque patrum meorum, Abraham & Isaac: & crescant in mul
C titudinem super terram .In quibus verbis illud est aduertendum,quod Iacob praecipit inuo
cari super filios Iofeph nomina patrum iam defunólorum : quoniam etsi mortui sint cor­
pore,& mundo,viuunt tamen coram deo. Nam vt veritas in euangelio ait. Non est deus MattKxxif.
mortuorum,sed viuorum. Omnes enim viuunt ei. Praeterea Moyses pro peccato populi
deum orans sic ait,Quiescat ira tua, & esto placabilis super nequitia populi tui. Recordare Exo,xxx%
Abraham,Isaac,&Israel feruorum tuorum Sec. Sequitur infra* Placatúfque est dominus ne
faceret malum quod locutus fuerat aduerfus populum suum. Ecce vides Moysem oran­
tem deu per merita patrum, videlicet Abraham,Isaac,& Iacob. Si ergo Moysi licet offer­
re merita patrum, quare ipsimet patres non melius offerre poterunt sua? Si dicas illos iam
recepiste praemium bonorum quae hic egerunt,nec poste amplius mereri, fateor: verum nos
non dicimus fandos orantes exaudiri ad cumulum meritorum suorum, fcd hoc dicimus
eos meruiste in via, vt orantes pro nobis in patria exaudirentur. Quapropter cum exau-
D diuntur,potius cedit illis in praemium meritorum praecedentium, quam in nouum meri­
tum. Et fieos este extra tempus merendi est sufficiens causa vt nonpostint pro nobis oran­
tes,nobis prodeste,etiam erit sufficiens causa vt illorum merita prodeste non postint, cum
Moyses illa pro populo orans deo offerebat. Et si merita iliorum prodeste potuerunt cum
Moyses illa offerebat deo,multo magis prodeste poterunt si illi offerant cade deo. Eodem
modo etiá orabat Azarias positus in fornace accensa igni,Ne, quarfumus(inquit]tradas nos Danie.üf¿
in perpetuum propter nomen tuum, & ne dissipes testamentum tuum, neq; auferas miseri­
cordiam tuam á nobis propter Abraham dileólum tuum,& Isaac feruum tuum,Se Israel fan
dum tuum,quibus locutus es pollicens quod multiplicares femen eorü sicut stellas caeli, &
sicut arenam qua; est in Iittore maris.Sic autem orans exauditus est, quoniam liberatus est
cum sociis suis de fornace ardenti. Si merita fandorum iam defundorum nihil prodeste
postunt post eorum mortem, frustra Azarias deum orans merita illorum patrum obtulistec
E deo .At cum non frustra orauerit,fed exauditus fuerit,conuincitur merita fandorum defun­
dorum nobis post eorum mortem poste prodeste,quoniam hoc viuentes meruerat,v.t post
mortem suam nobis prodeste postent. Rursum apud Zachariam prophetam angelus dei
orat deum pro populo ludaico in captiuitate posito,dicens,Domine exercituum vfquequo ZachJ.
tu non misereberis Hierusalem,& vrbium luda quibus iratus es?Isteiam septuagesimus an­
nus est.Quibus verbis angelus orat deum pro redemptione populi Iudaici, duces in recor­
dationem Hicrcmiae prophetae oraculum quo ex praecepto dei praedixerat post feoruagin Hiere.xxix.
ta annos in suam patriam & libertate populum ludaicum forereducedum. Deinde, Onias
summus sacerdos ludiorum post morte suam apparuit Iudac Machabcco manus suas exte ij.Mach,xv
D ii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
dens,&orans pro omni populo Iudxorum . In qua visione alius similiter apparuit eidem E
Onix socius,de quo ad ludam Machabqum Onias ait,Hic est fratrum amator,& populi Is­
rael. Hic est qui multum orat pro populo, & vniuerfa farusta ciuitate, Hieremias propheta
domini.Si ergo fanóli in limbo extra statum meriti,& non adhuc deo fruétes pro suis ora­
bant,quanto libentius id facient cum iam deo fruentur, praesertim quód pro alio deum er­
!. Gorl.xiif. rare est opus charitatis? Cum ergo charitas,iuxta beati Pauli fentetiam,non excidat,immo
perficiatur in patria, conuincitur vt ibidem pro nobis multo fernentius orent quam fece­
runt dum hic viuerent, aut cum in limbo fuerunt. Deinde beatus Iohannesin Apocalypsi
Apoca.v. vidit quatuor animalia & vigintiquatuor seniores qui ceciderunt coram agno, habentes
finguli citharas & phialas aureas plenas odoramentorum, quae sunt orationes fati ¿torum.
Apoca, viij Er in eadem Apocalypsi iterum vidit angelum stantem ante altare, habentem thuribulum
aureum,& data sunt illi incensa multa,vt daret de orationibus fandiorum omnium super al G
tare aureum,quod estante thronum dei.Et ascendit fumus incensorum de orationibus fan
Lucar, xx. ¿torum,de manu angeli coram deo. Cum autem ex doótrina Saluatoris homines fanóti in
gloria sint aequales angelis dei:conuincitur,vt fi angeli pro nobis orant in patria,etiam ho­
mines fanóti pro nobis orare postint,& exaudid. Vereantur ergo haeretici contra tot sacra:
scripturae testimonia fanÓtomm gloriae & honori detrahere,& illorum suffragiis viuos ho­
mines defraudare.Postem etiam ad huius rei confirmationem plura sacrorum doótorum
testimonia citare,qua: prudens omitto,ne metas breuitatis promiffaeexcedam.Quod fi cu­
riosus ieótor ea videre desiderat, assignabo ei loca vnde illa petere postit. Bernardus ser­
mone. Ix vi.super Cant.reprehendit quosdam fui temporis haereticos, qui negabant san­
ólos este orandos.Beda in homilía super Euangelium Matthaei de muliere Chananqa. Da­
mascenus lib.iiii.defide orthodoxa cap.xvi.Augustinus super Iohannemtraótatu.lxxxiiii.
& super Pfal.cxx.Cyrillus libro sexto aduerfus Julianum apostatam. Hieronymus in libro H
contra Vigilantium.Cyprianus ad Cornelium papam scribens petit, vtfi quis eorum prior
decesterit,pro fratribus & sororibus nostris deum oret:& est hxc epistola omnium prima.
Dionysius Areopagita cap.vii.Ecelefiasticq hierarchix.Post tot apertissima & efficaciffima
testimonia extant plurima conciliorum decreta qua: de haere definiunt. Concilium Gan-
Concilium grenfe cap.xx.fuorum decretorum in hunc modum ait,Si quis per superbiam tanquá per-
Gangrenfe feótum fe existimans,conuentus qui per loca & basilicas fanótorum martyrum fiunt,vel ac-
cufauerit,vel etiam oblationes qua: ibidem celebrantur,spernendas este crediderit, memo-
riáfque fanótorum contemnendas, anathema fit. Hxc ibi. Sunt etiam alia plurima conci­
lia quae praecipiunt litanias, hoc est rogationes fanótorum quotannis folenniter in eccle­
sia fieri,in quibus ad omnes sanólos orationes & preces emittuntur vt deum pro populo
Concilium orent.Nam concilium Aurclianenfe cap.xxiii.suorum decretorum fic ait, Rogationes, id
Aureliane^ est litanias, ante ascensionem domini placuit celebrari, ita vt praemistum triduanum ieiu- *
fe. niurn in dominica: pastionis folennitate foluatur: per quod triduum serui & ancilla: ab o-
pere relaxentur,quo magis plebs vniuerfa conueniat: quo triduo omnes abstineant, & qua-
Concilium dragefimalibus cibis vtantur. Hxc concilium. Litanias etiam fieri praecipit concilium Ge-
Gerudenfe. rundenfe cap.iii.Concilium Toletanum quintum cap.i.& Concilium Toletanum sextum
Concilium cap.ii.Concilium Braccharenfe fecundum cap.ix. Verum hx rogationes qua: ab his tribus
Toletanü. vltimis conciliis celebrari mandantur,alix sunt ab illis quas celebrari prxeepit concilium
Concilium
Aurclianenfe: quoniam illx in vere ante ascensionem domini fieri mandantur, hx autem
Braccha/
rense. in mense decembri celebrari prxcipiuntur.Dc hoc tamen inter omnia illa concilia conue-
nit,quoniam omnia illa concilia decernunt & mandant vt aliquo tempore rogationes io-
letines celebrentur. At st fanóti non estent orandi, nunquam concilia prxeepistent tales li­
tanias celebrari. Si enim ipsi non audiunt orationes nostras, aut orantes pro nobis nun­
quam exaudiuntur,frustra illos orareprxeipimur. Veneremur ergo sanólos quos pater cx- K
lestis fic hononficauit, vt amicitia sua dignos iudicauerir. In nostris necestitadbus ad eos
confugiamus,eos orantes,vt pro nobis ad deum interccstores este velint. Nec tamen hac
fiducia illos orare debemus,vt in illis omnem nostram spem collocemus, tanqua illi poten
tes simad prxstandum eaqux cupimus, quoniam hoc modo solum deum orare debemus,
& in illo solo puppim(vc dicitur)& proram cóstituere.Sed hoc folii a fanótis petere & spe­
rare debemus, vupfi velint a' Deo petere id quod nos astequi optamus. Hoc enim aperte
Pfalcxx. innuit diuinus Psaltes,dicens,Leuaui oculos meos in montes,vnde veniet auxilium mihi?
Et ne quis deciperetur credens q> ipti montes, hoc est íanóli, estent auxilium daturi,statim
fubiunxir3
 ADVERSVS HAERE. LIE. XIII. DE SICRPTVRA SAC. rij
a fubiunxit, Auxilium meum a domino , qui fecit caelum & terram. Qua? verba exponens
A beatus Augustinus super psalmos ait, Noli putare quia ipsi montes tibi dabunt auxilium.
Accipiunt enim quod dentmon de suo dant.Haec ille. Propter hoc ecclesia á spiritu sancto
edocta,in litaniis siue rogationibus quas celebrat,alio modo orat deum,&alio modo orat
fanctos.Nam Deum orans lic ait,Pater de caelis deus,miserere nobis. Fili redemptor mun­
di deus, miserere nobis. Cum autem aliquem sanctorum orat, non dicit illi, miserere no­
bis: sed ait,Ora pro nobis.Iraque ecclesia orans,a deo petit misericordiam,a sanctis autem
intercessionem. Argumenta quibus fe haeretici tuentur,quoniam ridicula funt,& nullius ro­
boris,breuitati studens omisi, praesertim quod ex iis quae diximus,facillime reiici possunt,
Aduerfus hanc hseresim disputat Iodocus Clichthoueus vno integro libro quem inscripsit
de veneratione sanctorum.

Sadffaóho.
Nus ex pestilentissimis Lutheri erroribus est,quo docet non esse opus pec- LuthtruSi
catori vlla satisfactione pro peccatis perpetratis,quoniam (vt ille ait)dimif
fa culpa,omnis etiam poena qua? culpa? debebatur,dimissa manet. Sed con
tra hunc errorem iam fatis supra difputauimus in titulo de poenitentia. Il­
•¿¡tuam. lo enim loco ostedimus ex sacris literis,post dimistam a Deo culpam opor
tere peccatorem pro illa aliquam aut in hoc mundo aut in purgatorio pati poenam. Et ita.
q non est opus vt iterum de hac re disputemus.

Scriptura iacra.
Mnibus fere haereticis hoc vnum fuit commune, factis videlicet scripturio
detrahere.Nam eas saepissime aliter quam decet, pro libito interpretantur.
Etsi forte contra aliquam eorum assertionem locus aliquis afferatur tam
patens, vt interpretationibus eorum quantumlibet tenebrosis minime va­
leat eius claritas offuscari, statim Iibru illum ex canone scripturae sacrae reli­
ces e conantur,dicentes librum illum indignum este qui in catalogo sacrorum libroru con-
D numeretur.Nam cum scriptura sacra sit mystica quaedá turris Dauid, ex qua omnis arma- Cant,iiif,
tura fortium & catholicorum virorum pendet,ideo haeretici conatur scripturas sacras mi­
nuere,ne arma habeamus quibus eoru insanas doctrinas prosternere valeamus.Ideo ab ali­
quibus vnus liber,ab aliis alius reiicitur,prout cuiq, expediens videtur,& suae assertioni ta­
lis libri doctrina repugnat.Hoc tamen loco non est opus aduerfus singulas eorum haereses
difputarc.Nam cum supra libro primo capite secundo iam ostenderimus sacrorum libro­
rum catalogum, fatis nunc erit solum narrare eas ha?refes, quae ex canone librorum ab ec­
clesia recepto aliquos reiiciunt libros velut apocryphos,& nullius auctoritatis.
Rima ergo haere sis est, qua? totum vetus testamentum reiicit. Huius ha?resis primus

P author extirit Carpocrates,a quo Garpocratiani siue Carpocratita? ha?retici dicti sunt. Carpocra*
Post hunc Carpocratem successit in eodé errore Cerdon, tempore Iginiipap^ & mar- t€S*
tyris,qui nonus a beato Petro totius ecclesia? summus pontifex fuit. Hoc enim tribuit Ger Cerdon»
doni Augustinus in libro de haeresibus, cap.xxi.Post Cerdonem hanc eandem tutatus est
E haere sim Seuerus,a quo Seueriani dicti sunt. Hoc enim de Seuero refert Augustinus in eo- Seuerus.
dem libro de haeresibus,cap.xxiiii. Eandem h aer esi m post aliquot annorum curricula fusci
tauit Manichaeus,fub quo magis innotuitiqua de causa factum est vt a multis credatur Ma- Manichaeis
nichaeum fuisse primum huius haere sis authorem.Constat tamen Manichaeum fuisse fere du
centis annis posteriorem Cerdone.Post Manichaeum eandem amplexati sunt hseresim Al- Albaneses*
banenfcs.Nam Guido Carmelita in sua summa de haeresibus, Albanensium errores enumc
rans,hunc inter alios sexto loco collocat. Hi omnes haeretici conuenerunt in vnum aduer-
fus testamentum vetus,illi exprobrantes,quód á malo principio factum fuerit: quapropter
malum esse etiam illud dicebant. Aduerfus hanc hseresim iam supra difputauimus in titulo ;•
D iii
 F.ÁLFON SI DE CASTRO, MINORITAE
de lege,hserefifecunda.illoenimlocopertestimonia sumpta ex nouo testamento proba- p
uimus legem eiTe bonam,& a bono principio procedentem. Et in titulo de Deo, haeresi pri
ma,probauimus ex sacris literis vnum tantum eiTe Deum, qui fit omnium rerum princi­
pium.Non eit ergo opus vt amplius aduerfus hanc haerefim disputemus.
Lutherus. Ecunda hzerefis non recipit libros Machab^orum.Huius erroris author eit Lutherus,di

S ccns libros illos non eiTe canonicos,nec dignos qui sacris libris annumerentur. Hoc au
tem ideo facit Lutherus,quia doctrina in iliis contera apertissime contra suam doctri­
nam pugnat. Lutherus enim ait orationes aut alia suffragia quae á viuentibus pro mortuis
fiunt,nihil mortuis prodesse. In fecundo autem Machabaeorum libro laudantur talia suffra-
gia quae pro mortuis fiunt. Ideo Lutherus suum pertinaciter defendens errorem , hos Ma-
chabqorum libros,quia fuse doctrinae repugnantes,reiicit. Quod autem hi libri inter sacros
sint connumerandi,testantur beatus Augustinus, Damascenus,Innocentius papa huius no- q
minis primus, demum Concilium Carthaginenfe tertium inter canonicas scripturas hos
Machab^orum libros censu it collocandos. Quae omnia supra librp primo cap.fecúdo pro­
tulimus. Verum Lutherus & illius imitatores obiiciunt nobis Hieronymum dicentem ta­
les libros non eEe canonicos. Sed reucra aliter Hieronymus sentit quam ipsi putant. Nam
in praefatione in libros Machab^orum Hieronymi verba sunt haec’Machab^orum libri li­
cet non habeantur in canone Hebraeorum,tamen ab ecclesia inter diuinorum voluminum
annotantur historias. Haec Hieronymus.Ex cuius verbis constat hos libros effe abeccle-«
sia in sacrorum numerum coaptatos. Quod fi ecclesia cenfuic hos libros eEe pro diuinis
recipiendos,quanuis in canone Hebraeorum non habeatur, nullus citra haerefis notam illis
repugnare valebit.
Cerdon,
Ertia haerefis est quae euangelia sacra reiicit. Nam Cerdon,de quo supra diximus, so­

Marcion. T lum recipiebat euangelium Lucae,alia tria reiiciens. Hoc enim de illo refert Tertul- H
lianus in libro de haerefibus.Cerdonis errorem postea suscepit Marcion, eiufdé Cer­
donis discipulus,prout Irenaeus testatur libro primo aduerfus haere fes.
Varta hqrefis eit,quae ex omnibus quatuor euangeliis solum recipit euangelia Mae-
Cerinthus.
Q th^i,reliqua tria contemnens.Hanc haerefim tribuit Philaster Cerintho,in suo libro
le*^'/de haeresibus.Verum Augustinus in capite octauo fui opusculi dehaerefibus, de
hoc Cerintho disterens,nunquam huius haerefis meminit.Irenaeus libro primo aduerfus hae
Ebion, re fes cap.xxvi.tribuit hunc errorem Ebioni,a quo dicti sunt Ebionitae haeretici.
Vinta haerefis eft,quae Actus Apostolorum non recipit,sed illum librum conatur au­
Cerinthus.
Q ferre ex catalogo sacrorum librorum.Hanc haerefim tribuit etiam Philaster Cerin-
•"^tho simul cum praecedente,cuius nec meminit Augustinus, sicut ncc praecedé-
Leuerus. tis.Eufcbius Caesariensis libro.iiii.hiftoriae Ecclesiasticae refert, Seueru,a quo Seueriani hae­
retici dicuntur,non recepiEe librum actuum Apostolorum. I
Exta haerefis est, quae omnes Pauli Apostoli epistolas docet nullius eEe momenti.Hu­
Ebion,
S ius pestiferae haerefis primus author fuit Ebion.Hoc enim illi tribuit Iren^us libro pri
mo aduerfus haerefes cap.xxvi. Et hoc ideo Ebionem feciEe constat,quia Ebion doce­
bat legem veterem limul cum noua eEe obferuandam. Cui doctrinae cum tam aperte repu­
gnet Paulus in pluribus suis epistolis,ideo Ebion vt suum tutaretur errorem,ad hoc confu­
git asylum, vt omnes Pauli epistolas rciiceret.Post Ebionem fucceEit in eodem errore Se-
Leuerus. uerusrquanquam Augustinus in libro de haerefibus de Seuero faciens sermonem, nunquam
huius erroris meminit. Verum Eufebius Caesariensis libro.iiii-historiae Ecclesiasticae cap.
xxvi.refert Seuerum obtrectaEe Paulo, 8c omnes illius epistolas refutaste. Et hoc idem fe­
Tatianus. ciEe Tatianum Encratitarum principem aperte innuit: quanquam de Tatiano Augustinus
Elcefaitge. disserens,nunquam hoc illi impingit. Hanc eandem haerefim suscepisse Eicefaitas testatur
etiam Eufebius libro sexto Ecclesiasticae historiae capite.xxvii.
Eptima haerefis non recipit epistolam Iacobi. Huius haerefis author est Martinas Lu­

S
Lutherus.
therus. Nam licet olim ab aliquibus de illa dubitatum fuerit an eEet Iacobi,tunc tame
non erat adhuc aliquid de illa definitum ab ecclesia. At cum modo iam fit ab ecclesia
in multis conciliis recepta,non licet iam de illa dubitare. Quapropter Lutherus qui illam
contra ecclefiq definitione reiicit, merito hsereticus hac ratione censetur.Quare autem Lu­
therus hanc Iacobi Apostoli.epistolam reiiciat,apertu est. Lutherus enim, vtin titulo de fi­
de relatum est,sentit solam fidem justificare,eamq; solam esse fatis ad vitam sternam asse­
Iacobus, quendam, etiam 11 opera desint: Iacobus autem in sua Canonica epistola docet fidem fine
operibus
 ADVERSVS HAERE, HE. XIII. DE SJCRPTVRA SAC. ni
operibus eíTe mortuam.Quia ergo Lutherus vidit lacobi epistolam fuse repugnare fentert-
" ideo hanc epistolam negat, dicens non este lacobi Apostoli, nec dignam Apostólico
spiritu.Et certe miror quod Lutherus tam effrons iit, vt negare audeat epistolam illam este
lacobi, cum tot illustres viri iiq; vetustissimi testentur este lacobi. Augustinus in libro de
meritis,& peccatorum remissionibus,citat testimonium ex hac epistola sub nomine laco-
bi.Hieronymus in epistola ad Ctefiphontem disputans contra Pelagianos, vtitur testimo­
nio huius epistolae. Yrbanus papa huius nominis primus,vir martyrio clarus,in epistola de
communi vita & oblatione fidelium, cirat testimonium ex hac epistola sub nomine lacobi
Apostoli.Et Anacletus papa & martyr,qui(vt ipse in quadam epistola testatur) fuit a beato
Petro Apostolo presbyter ordinatus,in epistola de oppressione episcoporum, circa mediu
citat etiam testimonium ex hac epistola sub nomine lacobi. Iustius est ergo vt his fanctif-
g fimis & vetustissimis testibus credamus,quam vni Luthero fatuo atque amenti, praesertim
cum de hac re extet totius ecclesiae definitio,quae illam epistolam sub nomine lacobi inter
canonicas scripturas collocauit.
Ctaua haeresis non recipit Iohannis euangelium, nec illius Apocalypsim.Huius hae­

O reris auctores dicti sunt Alogiani,eo quod filium Dei negabant este verbum. Nam
logos graece,idem est quod latine sermo,riue verbumrhinc Alogia ni dicti sunt, tan- Alogiani,
quam sine verbo.Cum ergo Euangelium Iohannis apertissime testetur filium Dei este ver­
bum,ideo illi negant Iohannem scripsisse euangelium,negant etiam eum scripsisse Apoca­
lypsim. Eufebius Caesariensis libro septimo historiae Ecclesiasticae refert fuisse aliquos qui
Apocalypsim Iohannis rciecerint,dicentes nihil in illa esse Apostólica grauitate dignum,
sed librum este a Cerintho haeretico fictum dicebant. Sed hoc non ita esse, praeter ecclesia:
P definitionem,quae maximum est testimonio, plures sacri vetustistimique scriptores testan-
^ tur,qui Apocalypsim tanquam scripturam sacram, & a beato Iohanne compositam, inter­
pretati sunt. Omitto recentiores,quibus non tanta fides in hac parte debetur. Augustinus
interpretatus est Apocalypsim,quam dicit este Iohannis Apostoli.Dionysius Alexandrinus
episcopus,vt testatur Eufebius libro septimo historiae Ecclesiasticae, eandem Apocalypsim
interpretatus est sub nomine beati Iohannis, quanquam dicit illum dubitasse an fuerit Io­
hannis Apostoli,an alterius Iohannis, sancti quidem viri,non tamen Apostoli. Cuiuscun­
que tamen fuerit,dicit illum fateri scripturam illam esse sacram, & velut talem ab illo fuisse
receptam. Melito Asianus Sardensis episcopus, & Hippolytus, & Irenaeus,hi omnes teste
Hieronymo in libro de viris illustribus, Apocalypsim Iohannis sunt interpretati. Sed licet
horum virorum testimonia magnam habeant vim ad hanc rem stabiliendam, multo tamé
maioris auctoritatis est ipsius ecclesia: testimonium.Concilium nanque Toletanum quartu Concilium
cap.xvi. suorum decretorum de haere ita definit, Apocalypsim librum, multorum conci- Toletanu,
^ liorum auctoritas,& fynodica sanctorum praesulum Romanorum decreta,Iohannis Euan­
gelistae esse praescribunt,&inter diuinos libros recipiendam constituerunt. Et quia plurimi
sunt qui eius auctoritatem non recipiunt, eamquein ecclesia Dei praedicare contemnunt:
si quis eum deinceps aut non receperit, aut a pascha vfque ad pentecosten in ecclesia non
praedicauerit,excommunicationis sententiam habebit.Haec concilium Toletanum.
Duerfus omnes has hacrefes quae ex catalogo sacrorum librorum aliquem librum au­

A ferre conantur, non est opus nunc disputare, quoniam illa quae supra in libro primo
cap.ii.diximus,sufficiunt ad omnes has haere fes refellendas. Ibi enim adduximus ali­
qua concilia, videlicet Laodicenum,& Carthaginenfe tertium, ex quibus constat omnes
hos libros quos modo narrauimus fuisse a variis haereticis reiectos,esse ex canone sacrae
scripturae. Quanta autem sit in hac parte ecclesiae authoritas, non est nunc opus ostendere,
cum non sit alia res in qua magis ecclesia:authoritas pateat.Vulgatissimum est illud Augu Augustini
£ stini, Euangelio non crederem,nisi ecclesiae crederem. Non enim aliunde quis scire valet
(seclusa dei reuelatione)talem aut talem scripturam esse euangelium, nisi ab ecclesia dicen­
te nobis illam scripturam esse euangelium.Cum ergo ecclesia iam nos docuerit,omnes hos
quos modo numerauimus libros esse canonicos,& sacros,non est quod aliquis citra haere­
ri m illis repugnare quomodolibet valeat.

Scientia.
D iiii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
Lutherust Ihil est quod non temerarit Lutherus: qui non est contentus omnia Komi- F
num opera damnare, & de peccato notare, ni st etiam scientias omnes infa-
maiTet.Nam dicit scientias omnes fpeculatiuas,errores este dicendas. Quis
iam ferre poterit hominem tam temerarium & effrontem, quinó solum ea
_________ quae stdcs docet, negat, sed illa quP sunt euidenti veritate manifesta, conde
nat?Credo firmiter illum nescire quid fit erronquoniam st fciuistet,nequaquam dixistet o-
mnes fpeculatiuas scientias este errores. pugnant enim inter fe scientia & error: quo fit vt
nunquam in vnum coire postint. Si scientia est,error este nó potest:fi error est,scientia im­
merito dicitur.Et vt haec apertiora stnt,audiamus Augustinum dicentem quid stt error. Er-
flugustinus rare(inquit ille in enchiridio cap.decimoséptimo) est approbare falsa pro veris,aut impro
bare vera pro falsis,aut habere incerta pro certis,aut certa pro incertis.Hqc Augustinus.Cu
ergo scientiae plures fpeculatiuas doceant multas veritates euidentistimas,quomodo dicen G
tur errores?Vera sunt quae docent & certa,& euidentistime manifesta,sicut sunt illa qu^ do
centur in Arithmetica & Geometriamon sunt ergo illae de errore notandx.Sed v t menda­
cium suum aliquo colore depingat, dicit propterea scientias omnes censeri ab eo errores,
quia procedunt necestario ex corde malo & nondum fanato per gratiam.Nam juxta illum
(vt supra in titulo de operibus,& titulo de peccato docuimus)omnia opera qualibet bona
sunt peccata: & iustus in omni bono opere peccat.Et propter hanc eandem caussam docet
omnes scientias fpeculatiuas este censendas errores,quia ex corde malo per gratiam nondu
plene in hac vita fanato procedunt.Quae argumentatio st bene colligeret,probaret omnes
mechanicas artes,imrao & omnes artes liberales, Grámaticam scilicet, Logicam,Rhetori­
cam,este errores,& mathematicas disciplinas quaesunt omnium certissimae, sed hoc arguit
Rvmr.vrj. Paulus,qui in ea quae est ad Romanos epistola ais Lex peccatum est? Absit: sed peccatum
non cognoui nist per legem.legem(inquam)vocalem,aut scriptam,aut mentalem. At cum H
lex doceat nos cognoscere peccatum,scientia merito dicetur.Et hanc Paulus negat esse pec
catum.Non ergo omnis scientia dicenda est error,etiam st a peccatore procedat. Praeterea
etst daremus Lutheroomné homine este peccato deprauatu,nó propterea cogeremur có-
cedere,omnia quae ab homine peccatore procedut,este peccata & errores:quia nó necessa­
rio procedut ab homine fecudú id quo malus est:sed possunt ab illo oriri fecudum id quo
bonus e st: puta fecudu dona naturq,fecudu q> illa rationalis est,& capax disciplina,per qua
virtutem naturale nil obstat quin homo malus boná artem inuenire possit, ¿verá & cer-
Dionysius. tattl scientiam intelligere & docere.Nam (iuxta diuinum Dionysium) naturalia in daemo
nibus manserunt integra etiam postquam obdurati sunt in peccato.Non igitur mirum,st in
hominibus adhuc viatoribus quanlibet peccato deprauatis natura stt capax veritatis, prae­
sertim cum tot immanes & scientiae generi humano vtilistimae a malis hominibus repertae:
quod non nist impudentissime negari potest, cum tot stnt graues authores qui de hac re te- *
stentur. Demum hanc peruerfam Lutheri doftrinam cum aliis multis illius eiusdem classis
damnauit facultas theologiae Paristensts:hoc idem fecit academia Louaniésts. Nec dignum
putaui amplius pro hac re digladiari.

Sepultura.
Eneas Syluiusin libro de origine Bohemorum capite trigestmoquinto er­
rores Valdenstum recensens, hunc inter alios miscet, quo illos asserere ait
Valdenfes, nihil distare quacunque tellure corpora humana sepeliantur, stue locus stt
facer, stue non. Et certe nescio an haec assertio haere fis dici mereatur: quo-
niá st hoc solum docet, q> locus nihil faciat ad augendam vel minuendam K
Augustin*. animae miíeriá, veru est quod ait.Ná hoc ipsum docet Augustinus libro de cura pro mor­
tuis agenda.Et libro primo de duitate dei capite duodecimo eandem astruit sententia,stc
JVIatth.x, inquiens'Nullo modo enim diceret veritas* Nolite timere eos qui occidunt corpus,anima
autem non possunt occidere:st quicquam obestet vitae futurae, quicquid mimici de corpo­
ribus occisorum facere potuistent.Nist forte quispiam stc absurdus est,vt contendat cos qui
corpus occidunt,no debere timeri ante mortem,ne corpus occidant:& timeri debere post
mortem,ne corpus occisum sepeliri non sinat,Falsum est ergo quod ait Christus* Qui cor­
pus occidunt,& postea non habent quid faciant,st habent tanta quae de cadaueribus faciat.
Absit
 adver* haere, lie. xiil de sepvltvra. L!Z
A Absit vt falfum fie quod veritas dixie. Et quibusdá interpositis subdit* Proinde ista omnia-
id est curatio funeris,conditio sepultur^,pompa exequiarum, magis viuorum solada sunt,
quám subsidia mortuorum. Si aliquid prodest impío sepultura preciosa, oberit pio vilis
aut nulla.Haec Augustinus. Et hoc ipsum quod modo dixit,funera magis este viuorum fo-
lada-quarn mortuorum subsidia,in libro de cura pro mortuis agenda capite septimo item
confirmat, ficinquiens* Et tamen ex illo humani cordis affectu, quo nemo vnquam carné
suam odio habuit,fi cognoscant homines aliquid post mortem suam suis corporibus suo-
rumqj defunctorum deeste quod in sua cuiusq? gente vel patria poscit folennitas sepultu­
rae,contristantur homines,& quod ad eos post morté non pertinet,ante morte suis corpo­
ribus timet,ita vt inueniatur in libris Regum deum per prophetam minari alteri prophe- ftj.RegXuS
rae,qui eius tranfgrestus est verbum,quod non inferretur cadauer eius in fepulchru patrum,
R eius.Et post pauca subdit Augustinus, quanti haec poena pendenda fit,fi secudum euange­
lium cogitemus,vbi post corpus occisum nihil metuenda este didicimus,ne membra exa­
nima patiantur,nec poena dicenda est:fi auté humanum erga suam carné confideremus af­
fectum,potuit inde terreri vel contristari viuus,quod sensurus nó erat mortuus: & haec poe­
na erat,quoniam dolebat animus id de suo corpore futurum,quanuis cum fieret non dole-
ret.Hactenus Augustinus.Ex cuius verbis aperte fatis patet,locum sepulturae nihil prodeste
animae ad gloriam vel miseria eius augenda vel minuenda. Et hoc idem docet ínnocétius Extra de
papa huius nominis tertius,fic inquies, Licet nó obsit i ustis sepultura nulla vel vilis,impiis sepulturis
ramen celebris vel speciosa non prodest.Haec ille.Itaque fi hoc folú Valdenfes dixerunt,ni caP^° **
hil videlicet prodeste corporum sepulturam ad gloriam animae augendam, vel miseriam cnSa
inferni minuendam,bene quidem senserunt,neq; illorum sententia estet de hseresi notada.
Verum quoniam absolute dixerunt nihil prorsus prodeste animae quod corpus in loco fa-
G cro sepeliatur,ideo merito illorum sententia damnatur : quoniam etfi non profitad glo­
riam animae augendam,aliam tamen habet non contemnendam vtilitatem. Nam viui qui
locum sacrum ingrediuntur in quo corpus sepultura est, quoties recolunt vbi sepultura fit
amici vel consanguinei corpus,& venit in mentem sanctus aut sancta in cuius honorem il
le locus sacratus est, illi sancto aut sanctae animam dilectam commendant,vt deum pro il­
la intercedere dignetur. Nec dubium est tales orationes illis prodeste qui in statu salutis
decesterunt,quoniam cum hic viuerent,hoc meruerunt,vt talia fibi post hanc vitam prodes
fe postent:quauis & hoc viui facere postint pro illis qui in locis sacris non sunt fepulti: sed
non ita recordarentur ni fi illos vt ita faciant, admoneat sepultura. Nam cum fepulchra in
locis sacris visuntur,defuncti qui illic fepulti sunt, ad memoriam reuocátur: & fi ibi fepul­
ti non estent,forte nulla estet in loco sacro defunctorum memoria.Si autem extra loeu sa­
crum illorum meministe contingat, animus tamen nó solet ibi tam paratus este vt deum
D pro illis precetur.Propter hoc enim fepulchra monumenta latine dicuntur, quod moneant
mentem , & viuos admoneant vt illic sepultorum recordentur. Quod fi tanta propin­
quorum & amicorum habeatur obliuio,vt etiam defunctorum fepulchris inspectis nó me­
minerint deum pro illis orare, est adhuc aliud quod manifeste cadaueribus in locis sacris
sepultis prodeste postit: suffragia scilicet quae in vnoquoqj sacro loco ab illius loci mini­
stris fieri solent pro illis qui intra septa suorum coemeteriorum sunt fepulti. Propter hanc
causam sicut femper religio fuit corpora sepelire : ita etiam religio fuit quo loco se­
pelienda forent, considerare, vt ab impiis fideles mortui perinde ac viui discernantur.
Et hoc nó solum a Christianis,verum etiam a Judaeis fuit obferuatum. Nam patriarchae de
suorum corporum sepultura anxie dum viuerent curauerñt. Abraham liquidé agrum emit Gen.xxif,
ab Ephron Etheo quadringentis fidis argenti in sepulturam Sarrae vxoris fuse : in quo Ia- Genefis.I
cob illius nepos sepeliri feiustit,8c Thobias mortuos sepeliendo deum promeruit. Hanc Thobi.ik
E suorum corporum sepulturam patriarchae reliqui &prophet£ curauerunt.Sed & apud san­
ctorum cadañera sepeliri optimum censebant:ficut de propheta illo Samariae qué filiis suis iij«Rcg,xiij
prxeepifie regum narrat historia , Sepelite (inquit) me quum mortuus fuero, in fepulchro
m quo vir dei fepultus est:iuxta osta eius ponite osta mea. Quse res profuit illi; quoniam
Iofias rex cum templa idolorum euerteret post multos annos, & honorem prophetae san- hli-teg.r^
cto defenct,iustit vtalterius propheta? qui iuxta illum fepultus erat,osta intacta manerent.
Et ex tiiginta argenteis a luda proditore relatis principes sacerdotum emerunt agrum fi- Matth, zy'
guli in sepulturam peregrinorum, ne aut insepulti manerent,aut in prophano loco sepeli-
rentur.Et de hoc fatis.
D v
 F. alfonsí de castro, minoritae

Silentium. F
Vcrunt quidam haeretici in tantum silentio studentes, vt digitu naribus &
labiis suis opponeres,siletiu quasi femper exercuerint,nó aliae rei tacitur­
nitati studiu accommodantes.Qua in re prophetas fe imitari dicebat, quo­
niam Dauid propheta ait,Pone domine custodiam ori meo,& ostium cir-
Pial, 144. cunstantiae labiis meis.Hi haeretici graeca voce vocati sunt Pattalorinchit^.
toÍt1x\os graece,latine dicitur palus,¿17*0? est nafus.Cóstat ergo ideo dictos esse Pattalorin-
chitas,quasi palum vel digitum in modum pali super narem ponentes. Ex quo patet hanc
Pmalorin/ vocem in Philastro esse deprauatam propter librariorum ignorantiam:quoniam apud Phi
chita, lastrum vocantur Passalorinchitae,cum tamen Augustinus vocet eos Pattalorinchitas.-red- G
dens hanc vocis etymologiam quam nos proxime descripsimus. Et vt de eorum assertio­
ne dicam,magis mihi videtur hi Pattalorinchit^ sequi Pythagorica vanitatem,quam pro­
phetarum fapietiam & pietatem.Nam illud prophetae quod ex psalmis citauimus,minime
illis suffragatur.No enim petit propheta in custodii labioru suorum muru,fed ostium. Po­
ne (inquit Psalmista) custodii ori meo,& ostium circunstantiae labiis meis. Non dixit mu
rum,quoniam si petisset murum,omnem videretur loquendi ficultatem a fe abiecisse. Sed
dixit ostium,& non qualecunq$,fed circunstantiae,quod videlicet loco & tempore aperiri
valeat.Quibus verbis solam moderatam & temperatam petiuit loquutioncm,& non per­
petuum silentium: vt videlicet cum tace dum esset,taceret:cum oporteret loqui,loqueretur.
Nam (vt eiusdem prophetae silius post eum docuit) tempus est loquendi, quemadmodum
Lccks.üj. & tacendi.Et si taciturnitas esset femper cómendatione digna, nunquam Efaias deploraf-
fet obseruatum a se silentium,dicens,Vae mihi,quia tacui.Certe aduerfus tam vanam super- H
Efaiíc.vi. stitionem piget amplius disputare. Huius haeresis nunquam meminit Guido carmelita in
sua summa deh^resibus,cum tamen Augustinus,quem ille in recensendis hseresibus imita­
tur,illam fexagesimotertio loco inter alias haerefes collocauerit.

s imonia.
Vit quaedam execranda haeresis, qua creditum est spiritualia dei dona
posse pecunia comparari.Huius haeresis author fuit Simón ille Magus,
Simón ma de quo in Actibus Apostolorum dicitur quód postquá baptizatus fue­
gus. rat in Samaria a Philippo diacono,videns quia per impositionem ma
nus Apostolorum daretur spiritus sanctus, obtulit Apostolis pecunia, I
dicens,Date & mihi hanc potestatem,vtcuicunque imposuero manus,
Act,vii]V __ W accipiat spiritum sanctu.Quia ergo hic primus post susceptu baptisma
credidit spiritualia esse venalia, ideo peccatum illud & haeresis ab illo nomen accepit, vt a
Simone simonía dicatur.In eundem errorem labuntur graeci, qui teste Guidone Carmeli­
ta dicunt licere praelationes ecclesiasticas vendere, & sic ab eorum patriarcha fieri asse­
rit. Eodem notantur errore Armeni. Et haec prima fuit haeresis quae post Christi in caelos
ascensionem in ecclesia est orta,quam statim beatus Petrus redarguit dices, Pecunia tua te-
Act.vüj. cum sit in perditionem,quoniam donum dei existimasti pecunia possideri.Et statim illum
declarauit excommunicatum, & a consortio fidelium eiectum, ideoque subdit illi dicens,
Non est enim tibi pars neqj fors in sermone isto,hoc est in sermone fidei.Cor enim tuum
non est rectum coram deo.Poenitentiam itaq; age ab hac nequitia tua,&roga deum si for­
te remittatur tibi haec cogitatio cordis tui. In selle enim amaritudinis & obligatione ini- K
quitatis video te esse.Praeterea Giezi famulus prophetae Helifei fuit a deo lepra perpetua
iiij.Rcg.v.
percussus,quia pecuniam recepit pro beneficio sanitatis quod Helifeus cótulerat Naaman
leproso.Rursum,ipse veritatis magister discipulos suos ad praedicandum mittens,postg il­
lis dedit potestatem curandi infirmos,fanandi leprosos,eiiciendi daemonia,starim fubiun-
xic dicens , Gratis accepistis,gratis date.Deinde,cum in omni emptione rerum & vendi-
Matth.x, tione,seruanda sit in precio rerum aequalitas,conuincitur vtisqui credit spiritualia dei do
na posse precio comparari,credat etiam pecuniam esse aeque bonam & aeque preciosam si­
Prou.viij. cut spiritualia dei dona.At Sapiens in prouerbiis contrarium sentit dices,Accipite discipli­
nam
 ADVER. HAERE. LIB. XIIL DE SPE. 214.'
A nam meam,& non pecuniam:doctriná magis quam aurum eligite.Meliorestenim sapien­
tia cundtis opibus preciosissimis,& omne desiderabile ei non potest cóparari. Vnde Tha^-
rafius Cóstantinopolitanus episcopus in quadá epistola ad Adrianum papam fic ait, Tole­
rabilior est Macedonii, & eorum qui circa ipsum sunt, sancti spiritus impugnatorum h<£-
resis impia . illi enim creaturam & feruum dei patris & filii spiritum sanctum delirando
fatentur:isti vero eundem spiritum sanctum efficiunt suum feruum. Omnis enim dominus
quod habet,fi vult,vendit,fiue feruum, fiue aliquid aliud eorum quae possidet. Similiter &
qui emit,dominus eius volés este quod emerit,per precium pecuniae illud acquirit. Elaee il-
le.Qua? verba citantur á Gratiano in volumine decretorum in prima caussa,questione etiá
v prima,cap.eos.Cum ergo tam graue peccatu fit fimonia,per quá tam peruerfa de deo ha­
betur opinio,ideo iustistime multis conciliorum decretis cautum est ne pro alicuius rei spi
13 ritualis collatione aliquod precium recipiatur. Concilium nanque Elibertinum cap.xlviii.
suorum decretorum fic ait,Emendare placuit,vt hi qui baptizanturfvt fieri solebaUnúmos
in concham non mittant,ne sacerdos quod gratis accepit,precio distrahere videatur . Hsec
ibi.Cócilium Toletanum vndecimum,cap.viii.suorum decretorum fic definit, Quicquid
inuifibilis gratiae collatione tribuitur, nunquam quaestu vel quibuslibet praemiis venunda­
ri penitus debet,dicente domino,Quod gratis accepistis,gratis date.Et ideo quicunq*, de- Matthsei,x»
inceps in ecclesiastico ordine constitutus,aut pro baptizandis confignandifq-, fidelibus,aut
collocatione chrismatis,vel promotionibus graduum,precia quaelibet vel praemia, ni fi vo-
lutarie oblata, pro huiufmodi ambitione susceperit,equidem fi sciente loci episcopo tale
quicquam á subditis perpetratur,idem episcopus duobus mensibus excómunicationi subía
ceat,pvo eo quod scienter mala contexit, & correptionem necessariam non adhibuit. Sin
autem suorum quispiam eodem nesciente de supradictis quodcunque capitulis accipienda
C este fibi crediderit,ii presbyter est,trium méíiurn excommunicatione plectacursti diaconus,
quatuor.Subiaconus vero vel clericus his cupiditatibus feruiens,& competen poena & de­
bita excommunicatione plectendus est. Ha?c concilium Toletanum. Et concilium Sracca-
renfe fecundum cap.iii.idem decernit este faciendum.Sed de haere fatis.Contra fimonia-
cos scripsit librum vnum Petrus Damianus ex monacho Benedictino cardinalis & episco­
pus Hostienfis.Hunc tamen librum fateor me non vidiste,fed testimonio Iohannis Trite-
mii in libro de ecclesiasticis scriptoribus id asserentis dixi.

Ot sunt peruerfa Lutheri dogmata,vt vix fit res aliqua ad fidem aut mores Ludieras,
pertinens,de qua non docuerit impium aliquid Lutherus. Male quidem fen
tit de virtute fidei,male docet de charitaterpestime etiam docet de spe.Di­
cit enim spem non procedere ex meritis.Necmiru quod haec doccatiquo­
niam fieri nequit, vt ex impuro & corrupto fonte puram quis hauriat a-
quam,aut ex putrida arboris radice bonos colligat fructus.Eutherus autem dixerat omnia
nostra opera nil prorsus val ere: nam omnia opera nostra dicit este peccata: ac proinde coti
sequens est vt nullus iam(iuxta illumjoperibus fidat,aut propter illa aliquid a deo confe-
quuturum fe speret.Totam enim spem suam Lutherus in fide collocat: & fic (vt alias dixi-
musjfidem extollit,vt prorsus operibus detrahat:Lc ob hanc caustam docet nequaqua spem
nostram este in operibus figendam.Quo fit, vt dum nimiú fidei tribuat,spem omnino euer
tat:quoniamloco spei docet praesumptionem,cum homines absque operibus docet gloria
fperare.Nam etsi opera fuapte natura indigna sint quae tanta mercede quanta est gloria c^
E lestis,donentur:tamen propter conuentionem quam deus cum hominibus fecit, qua glo­
riam bene operantibus fe daturum promisit,iam nostra opera gloria digna censentur. Na
bonus ille paterfamilias cóuentíonem fecit cum operariis ex denario diurno. Et cum ope- jyjatth.xxs
rarii qui primo mane venerat, speraret fe aliquid amplius accepturos,dixit vni ex illis pa­
terfamilias ' Nonne ex denario conuenisti nrecum? Tolle quod tuum est , & vade: Amice
non facio tibi iniuriam.Iniuriam quidem fe fuiste facturum censet,fi iuxacóuentionem de­
narium non dedistet.Propter hanc caustam dixit denarium este mercenario debitum, fic
inquiens’Tolle quod tuum est.Quid ruum?certe denarium,nam ex illo conuenerar. Pro­
pter hanc eadem caustam alibi dicit idem saluator Dignus est mercenarius mercede sua.Ex Mauhjeix
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
quibus omnibus cóstat gloriam eíTe debitam iusto,velut mercedem mercenario.Debitam L
quidem,quia promiffamrquoniam nisi promiífa eíTec,debita non eflet.Nunc ergo hoc ia-
cto fundamento,percontari volo Luthemm,quid mercenarius qui in alieno agro desudat,
speret. Certu est illum sperare mercedem fui laboris:pro hac enim laborat. Sed quare spe­
rat? Nunquid propter solam domini in cuius agro laborat, bonitatem & misericordiam?
Non certe,sed etiam propter suum laborem.Sperat quidem in bonitate domini:quoniam
nisi ilii credi di flet, Se in promissis illius confidiffct, nunquam in agro illius laboraflct. Ye-
rúm ecfl illius fidem exploratam habeat, Se misericordiam Se bonitatem agnofcat:fcit ta­
men certo illum mercedem non daturum ni fi in agro illius laborauerit:Se propter hoc di­
ctis domini fidens,fperat fe propter labores suos mercedem accepturum. Ad hunc modn
iusti omnes faciunt,qui in bonitate domini Se clementia confidunt quod gloriam illis da­
bit seternam. verum quia sciunt quod tam magnam mercedem non dabit pigris Se inerti' G
bus,ideo laborare fatagut,vt per labores suos gloriam assequi mereitur.Hinc apud Iob di
lob vH citurMilitia eft vita hominis super terram, Se licut mercenarii dies eius. Qua? verba per-
Gregonus tractans beatus Gregorius in moralibus ait,Sciendum quoque q? mercenarius solicite cu­
rat inspicere ne vnquam dies vacuus labatur ab opere,Se expectatus finis temporis ne ina­
nis veniat ad remunerationem.In laboris nanque ftudio conspicit quid percipere in tem­
pore remunerationis poíTít.Na cu opus crescit,pra?mii fiducia proficit. Cu vero opus tor-
puerit,fpes áremunerationelabafcit.Vnde Se electus quisque vitam suam quafi mercenarii
dies pensans,tanto fidentius spe tendit ad praemium,quanto nunc robustius perdurat ad la
boris incrementum.Qui fit decursus praesentis temporis,penfat.Dies cum operibus numc
rat.Ne a labore vacua tráfeant vitae momenta, formidat. Aduersis gaudet, pastione reficitur,
moerore fouetur: quiafubfequentis vita: praemiis tanto fe remunerari largius conspicit,
quanto pro amore illius quotidianis fe mortibus verius impendit. Hinc nanque est quod pj
pfal43 ciues supernae patriae,conditori eius,pfalmistae vocibus dicunt,Propter te mortificamur to
i.Conn. xv ta die.Hinc Paulus ait,Quotidie morior propter gloriam vestram fratres. Hinc iterum di-
ij.Timo.i, cit,Ob quam caussam haec patior,sed non confundor. Scio enim cui credidi,St certus fum
quia potes est depositum meum feruarein illum diem. Sancti igitur viri quot labores nuc
veritati commendantes exhibent,tot iam remunerationis suae pignora intra spei cubicula
clausa tenent.Hactenus Gregorius.Ex cuius verbis apertissime constat iustoru spem a me­
ritis suum ortum habere,propterea quod illorumvitaest ficut mercenariorum,qui nó spe­
rant fe suscepturos mercedem,nifi labores procedant.Praeterea hoc ipsum docet Apostolus
Roma.v., Paulus in ea qua? est ad Romanos epistola,fie inquiens* Nó solum autem,sed St gloriamur
in tribulationibus,scientes quod tribulatio patientiam operatur, patiétía autem probatio-
Ambrosius nem,probatio vero spem.Quem locum interpretans Ambrosius ais Spes,in eo qui proba­
tas videtur,non immerito dicitur.Dignus enim scietur accepturus remunerationem in re- |
gno dei.Haec Ambrofius.ln quibus verbis aperte docet illam solam merito dici fpem,qu£
Anselmus. bonis operibus atque probatis innititur.Sed apertius hoc docet Anselmas, qui in comen­
to super epistolas Pauli praefatum Pauli loca interpretans,fic ait,Probatio operatur spem,
quia vnufquifq; ex eo q> per tribulationes insuperabilis probatus est,incipit habere spem,
id est certitudinem futurae gloriae,qua? humanae rationi vana videtur,sed testimonio virtu­
tis firmatur.Si quis enim nondum sibi probatus praemium sperat,nondum sperat,sed pr^-
fumit.Nam tribulationes quibus patiétia fidelium probatur,non solum eas debemus intel-
ligere,qua? extrinsecus accidunt,id est de damnis vel languoribus,vel ex quolibet corporis
cruciatu,sed eas etiam quas intus sibi faciunt aut perferunt ,du in requie positi femetipfos
affligunt & atterunt,obsistendo voluptatibus suis,refrenando libidinem: & ca?tera quae ad
bonum continentia? vel abstinentia? pertinent,faciendo, ex quibus fine dubio nascitur pa­
tientia,qua? probabilis effecta generat spem.Spes autem est bonorum expectatio futuroru; ]£
Haec Anfelmus.Quid hic dicet Lutherus córra tá praeclara testimonia?Si Ambrosiu & An­
selma m conteneré non veretur,dignum tamé est vt saltem Paulum vereatur,qui ait, Pro­
batio autem operatur fpem.fpes ergo nascitur ab operibus bonis, probatis & examinatis.
Deinde ipfcmct Paulus propter bona opera qua? multa fecerat,sperat haud dubie fe gloria
accepturum.Sic enim ais Ego enim iam delibor,& tépus resolutionis mea? instat.Bonum
certam! certaui,cursum cófummaui,fidem feruaui,in reliquo reposita est mihi corona iu-
stitia?,quam reddet mihi dominus in illa die iustus iudexmó solum autem mihi, sed & iis
qui diligunt aduentum cius,Si aliquis á beato Paulo interroget,vnde tam certam conce­
perit
 ADVER. HAERE. LIE. XML DE STVD. GENE. uS
£ perit spem,vt magna cum fiducia dicat repositam fibi esse coronam iusticise, respondebit
inde se certum eile de sua corona,quia bonum certamen certauir,cursum consummauit,si-
dem seruauir.Nec in hoc solum sperat,sed etiam in iustitia iudicis,hoc est dei, qui nemini
bene certanti vnquam coronam meritam denegauit. Accedit ad haec,quod ipsamet scriptu- .
ra sacra docet nos ex parte in bonis operibus sperare.Nam propheta regius ita ait • Sacrifi- pfaLfiij,
cate facrificiú iustitiac,& sperate in domino.Quae verba exponens Hieronymus super pfal- ;
mositaaifSacrificium deo immolare iustitiam,& c6 sequen ter sperabitis in d omino-, H^c
ille.Quibus verbis propheta aperte docet veram non eiTe spem quam non praecedit sacrifi­
cium iustitiae . Idem etiam docet Paulus in epistola ad Titum, sic inquiens, Sobrie Lc pie
& jusse viuamus in hoc saeculo, expectantes beatam fpcmrvt securi possimus futuram bea-
titudinem sperare.hanc eni nomine spei ibi intellexit Paulus.prius admonuit sobrie & pie
x & iufte viuere.Ex quibus conflat veram spem aliqua ex parte ab operibus na sci. Verum Lu
therus quoniam nó vult sobrie aut iufte aut pie viuere,vellet spem veram absque his omni­
bus habere.Rurfum spem omnium illorum qui fine meritis sperant,vanam efie sacrae litera:
praedicant.Nam in libro Iob legimus q> spes hypocritae peribit. Non ei placebit vecordia Iob .viis,
sua,& sicut tela aranearum fiducia eius.innitetur super domum suam, & non ftabit. fulciet
eam,& non consurget.Et in eodem libro iterum-Oculi impiorum deficient,& effugia per- Iob.xL
ibit ab eis,& spes impiorum abominatio animae.Et Sapiens in prouerbiisairSpes impio- proUCrb.x,
rumperibit.Etin lib.fapietiac,Spes impii tanquam lanugo eft,quae a vento tollitur:& tan- Sapié.v,
quam spuma gracilis,qu^ a procella dispergitur: & tanquam fumus,quia vento diffusus eft:
& tanquam memoria hofpitisvnius diei praetereuntis.Et in Ecclesiastico,Vana spes Lerne EccFi.34*
dacium viro infensato.Vana eft ergo Lutheri insensati spes,qui sine operibus confidit fe
gloriam aeternam affequuturum.Demum haec Lutheri impia & insana sententia reprobata
C eft ab vniuersitate Parisiensi inter alias illius multas quas facultas illa damnauit.

Studia generalia.
Vemadmodum tyrannus aliquis qui vi & violentia dominatur in populo,
Ü omnia arma quibus populus resiftere posset tyrannica: dominationi ,ab
eo aufert,quo facilius prout libuerit,suam exerceat tyrannidem: sic mihi fe­
cisse videtur lohannes Vvitcleff,qui cum plurimas in populo sparsisset hae- Iohannes
refes:ne perliterarú notitiam impiae illius doctrinae resistí poffet a populo, Vvjttle#,
omncliterarum ftudium ab eo auferre tcntauit,dicens ftudia generalia esie vana gentilita­
te in ecclesiam introducta,& tantum prodesse ecclesiae,quantum prodest diabolus. Ex qua
D sententia fatis apertéconuincituriftum voluisse eneruare potétiam Christianae religionis,
sublata Chriftianorum scientia.Arma enim militiae noftrae(vtait Paulus) non sunt cama- ij.Corin.x,
lia,sed spiritualia. Nec fides noftra defendenda eft armis carnalibus,sed verbis, & rationi­
bus & argumérationibus, praesertim iis quae ex sacris literis depromi poftunt.Paulus enim
praeparans Ephesios ad spiritualem pugnam,ait, in omnibus sumentes scutum fidei, in quo Ephe.vi,
possitis omnia tela nequissimi extingúete:Lc galea salutis assumite, & gladiu spiritus,quod
eft verbum dei.Haec sunt arma quibus catholicus pugnat contra haereticum . Hunc gladiu
habuerut in manibus filis doctores sancti & catholici, & per illu fecerut vindictam in na- Pfal. «lix,
tionibus,increpationes in populis. Vindictam inquam, quia ludaeos & Gentiles, a quibus
persecutionem passi sunt, per virtutem gladii spiritualis,scilicet verbi dei, occiderunt mu­
do^ conuerteruntad fidem:separauerunt a vitiis,& conuertcruntad virtutes,increpando Hebrar.iiif,
eoru male acta. Viuus eft enim sermo dei,& efficax, & penetrabilior omni gladio ancipi-
E ti. At fi haec sunt arma quibus praeliandum eft, oportet in iliis exerceri,ne forte cum tem­
pus belli aduenerit,miles nunq exercitatus,in bello succumbat. Dexterius ení pugnat mi­
litia: assuetus,quam is qui nunquam arma fumpfit.Ideo merito milites haftiludia inter fe
exercent,vt ibidem discat qualiter hostes inuadere,& quo pacto illis resiftere oporteat. Ad
hunc modum oportet effe exercitium armorum spiritualium, esse Iudimagiftros qui do­
ceant,esse inter discipulos certamina,contentiones,quaestiones,vt tic acutius ex contentio­
ne penetrent rectum earum rerum quas discunt intellectum,vt vel sic paratiores & prom­
ptiores fiant ad resistendum hostibus,hoc eft haereticis.Cum autem haec in studiis genera­
libus melius quám alibi fiant,conuincitur inde i ustum esle,immo neceffarium3vt ftudia ge
 F. ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
neralia & collegia instituantur ad literarum exercitia habendum.Praeterea si studia nó es- p
fe-nt,nec doctores qui alios docerent,á quo docerentur idiotae? Nuquid quilibet sufficit si-
biipfi,vr nullo egeat do¿lore?Si hoc concedit Vvitcleff,audiat Salomonem contradicen­
krouer.iij. tem illi,Ne innitaris (inquit) prudentiae tuae.Et iterum , Ne fis sapiens apud temetipsurm
Ibidem Et bearus Paulus ait,Nolite effe prudentes apud vosmetipsos.Qua: verba exponens Thco*
i.Corin.xij
phylactus ait,Hoccft, nolite Vestra: prudentiae vel viribus ita confidere,vt exiftimetis ne­
mine vos indigere consultore, & quae recta sunt, suggerente . Moyses enim etsi dei collo­
quio frueretur,opus tamen habuit quem consuleret locero . Haec Theophyladhis. Dic er­
go mihi Vvircleff, vis ne contra sapientis & Pauli praeceptum , vt quisque innitatur pru­
dentiae fuae?Si non oportet effe sapientes apud nofmctipfos, oportet ab aliis discere: qua­
propter neceffarium eftvt lint doctores,a quibus ii qui nesciunt, discant. At cum hi do­
ctores non paffim habeantur, iuftum est vt aliqua lint publica loca , vtputa ciuitatcs aut G
oppida aliqua,in quibus fmt aliqui parati docere omne discere volentem:ficut in república
qualibet bene gubernata sunt sua plurimis mercimoniis loca deputata,vt emere volens nó
discurrat vagus per oppidum,& incertus quo loco illa vendantur.Difcere ergo est bonum
& necessarium,praesertim ignoranti.ergo docere eadem lege erit bonum & necessarium.
Nam ficut quosdam posuit deus in ecclesia sua Apostolos,& quosdam prophetas, ita etia
posuit quosdam doctores.Si vtrunq*,,videlicet docere & discere,bonum eit, cur studia ge­
neralia in quibus docent aliqui,discunt alii,mala erunt? Et fi docentes prosunt, quomodo
verum erit quod ait Vvitcleff,quod studia generalia in quibus doctores docét, non magis
prosunt ecclesia:,quam diabolusiCcCterum quod ait ha:c studia generalia fuiffe introducta
in ecclesiam vana quadágétilirate,falsum est perinde ac reliquum.Nam apud Iuda:os olim
ante Christi aduentum fuerunt doctores,qui vocabantur fcribac,&fuerut qui curam habe­
bant docendi populum,& hi vocabantur RabbinbVndc Augustinus super Iohannem tra-
lohan.ix* cta.quadragcfimoquarto exponens illud Iohannis, Et interrogauerut eum discipuli eius,
Rabbi,quis peccauit &c.fic ait,Scitis quia Rabbi magister est. magistrum appellabat, quia
discere desiderabant.questionem quippe domino proposuerunt tanquam magistro. Haec
Augustinus.Ex cuius verbis patet quod apud ludaeos a Rabbinis discebatur táquam a ma­
gistris,quorum munus erat docere.Rursum,Iuda:i admirati de doctrina Christi, dicebant,
Iohan.vh". Quomodo hic literas scit,cum nunquam didicerit? Et beatus Paulus in posteriore epistola
ij.Timo.iij. ad Timotheum ait,Tu vero permane in his qua: didicisti,& credita sunt tibi, sciens a quo
didiceris,Lc quia ab infantia sacras literas nosti.Ex quibus duobus locis fatis aperte conuin
citur quod apud lúdeos sacrarum literarum intelligentia discebatur ab aliquibus, A doce­
batur ab aliis. Cum ergo tam aperta sint testimonia comprobantia doctrinam & discipli­
nam,videamus quid Iohannem Vvitcleff mouerit ad damnandum studia generalia. Quia
ineis(inquit ille) pullulant inuidia:,comparationes personarum & patriae,& multa alia se- f
minaría patris médacii.Fateor hec ibi ad effe, ficut etiam alibi extra vniuerfitates & studia
haec vitia adfunt.-nectamen ista oriuntur á studiis,sed a malitia ipsorum studentium. Nam
alioqui nullus posset studere quin illis vitiis macularetur. At cú multi fmt studentes etiam
in generalibus studiis huiufmodi vitiorum expertes,conuincitur illa vitia nó proficisci ab
studio,sed ab ipsis personis quae alibi etiam eisdem inficerentur vitiis . Non eit(vt credo)
ciuitas aut oppidulum quantulibet paruum,in quo huiufmodi vitia,puta inuidiac,rixae,có-
tentiones,suspiciones,mendacia,non saepe contingant. Nunquid forte dánanda erit omnis
vita quae in congregatione aut aliorum societate habetur,eo quod semper in qualibet mul
titudine nascantur? Absit,quoniam talis congregatio fine his vitiis haberi poffet. Quod au­
tem talia habeantur,á malitia aliquorum proucnitmon tamen omnium, quoniam multi
fine his vitiis in congregatione viuunt. Non sunt ergo hac occasione damnanda genera­
lia ffudia,alioqui eadem lege effet damnanda omnis populi congregatio. Accedit ad hec,
quod ifte scholarum & ftudiorunwfus non eft tam recens vt Vvitcieff putat, sed ab ipsis
ecclesia: primordiis incepit. Nam Antiochia: fuerat ab Apoftolis conftituta schola ad do­
cendum,in qua erant insignes doctores ad id munus obeudum. Hoc autem ex lib. Actuu
Actuu.xiij,> Apoftolomconiici potest,vbific dicitur,Erant autem in ecclesia que erat Antiochia:,pro­
pheta: & doctores,in quibus ñamabas & Simón qui vocabatur Niger,& Lucius Cyrenen­
sis,& Manahen,qui erat Herodis tetrarcha: collactaneus,& Paulus. Ministrantibus, autem il
lis domjno dixit spiritus fanctus,Segregate mihi Paulum & Earnabam in opus ad quod
assumpsi eos,Ecce opus & officia ad quod ex omnibus Chrifti discipulis soli quinqi sunt
electi.
 ADVER. HAERE. LIE. XIII, DE S VED IT O.' zxer
^ eleóti.qui Antiochiaedoceant: & ex his quinqjduo fuerutad Apostolatum eueóti, videlicet
Paulus & Samabas.Ex quo patee tunc aliud fuisse doótoris officium, aliud Apostoli. Poss
hanc Antiochia? ichoiam alia fuit creóla Alexádria? schola, de qua Eufebius Caesariensis li­
bro quinto historiae Ecclesiastica?,cap.x.de temporibus Antonini Imperatoris loquens,per
haec verba testatur. Cu per idem tépusfchol^ ecclesiastica & doótoris officio pr^effet vir in
omni eruditione nobilissimus Panthenus,ex quo apud eos consuetudo antiquitus tradita
vsq; in hodiernum permanet, diuinaru scripturarii doótores inibi schola? ecclesiasticae ha­
beri viros dútaxat in scientia & in eruditione probatissimos. Huius ergo officii velutau-
thor quidam & dux,vir de quo supra diximus,latis illustris habebatunquippe qui etiam in
philosophis prius, qui Stoici appellantur, nobiliter floruisset. Htec Eufebius. Poli hunc
Panthenum dicit idem author successisse in eadem schola Clementem, & poli Clemente
E Origencm,& fic successiue alios narrat doótores qui illi schola? pra?fuerunt. Non eft ergo
tam reces fcholaru & studioru inuentio, vt Iohannes Vvitcleffputat.Sed vt huic finem liti
imponamus,videamus quid concilium Conftantiensc de hac re definiat. Concilium nanq;
Conftantiense sessione oótaua damnauit.xlv.articulos huius Iohannis Vvitcleff, quorum
vicefimusnonusfub his verbis ibidem ponitur* Vniuerfitates,ftudia & collegia,graduatio-
nes & magifteria in eisdem, sunt vana gentilitate introduóta,& tantum prosunt ecclesia? si­
cut diabolus.Haec ibi.Qui articulus iimul cum aliis,vna super omnes lata fententia,ibidem
damnatus eft.

Subditus.
Vllus eft ecclefi^ ftatus quem no momorderit Iohannes Vvitcleff, nul­ lo.Vvíteles
la eft poteftas cui nó detraxerit.Nec cótentus eft ipse obedi enti 5 & sub-
ieótioné suis superioribus denegare , nisi etiam subditis id idé facienda
persuaderet. Neq; hoc fatis esse putauir,nifi subditos superiores suis pia­
tis,& vassallos supieres suis dominis faceret. Dicit ení populares homi-
___ nes posse ad libitu fuu pra?latos & dominos delinqueres corrigere, & ita
alserit populu iufte subtrahere decimas a sacerdotibus cü eos peccatores esse cognouerinr,
& ab aliis dominis subtrahere tributa propter illoru peccata.Qua in re euenisse cóperimus
qd Paulus de ha?reticis ais Mali homines & feduótores proficiet in peius,errantes,& in er­ ij.Timo.itz,
rore mittentes. Talis eft Vvitcleff,qui vt fauoré populi acquireret,in huc lapsus eft vesana
& peftiferum errorem,quo nullus alius peftilentior esse posset. Nihil eft enim quod magis
possit nocere paci & tranquillitati alicuius reipublica?,quam fi cuilibet populari homini
D tribuas poteftatem corrigendi praelatum aut dominum tuum. Erit tunc quaelibet respubli­
ca vmbra quaedam aut imago inferni,in quo tcfte Iob,nullus ordo sed sempiternus horror
inhabitar.Qualis quaeso effe poteft ordo,vbi is qui corrigédus eft,corrigerevult? & qui cor­ Iobx»
rigere debebat,correctionem patitur?Nul!us certe eft ordo,immo maxime ordini contra­
rium est,vt is qui praeest,corrigatur ab illo cui praeeft.Nullus enim tunc esset alio superior
fi cum eorum aliquis delinquit,se inuicem possent corrigere. O miseranda talis respublica
quaeiuxta Vvitcleffi sententiam gubernanda esset.In ea enim omnes rudes homines, idio­
ta?, scelesti,raptores, adulteri,mendaces,praelatos & dominos suos corrigere vellent,& qui
peior eííct,vehemétius dominum & superiorem inuaderet,vt ipse a nullo puniretur, sed in
sua nequitia impunis maneret.Tunc enim omnia essent confusa.Puer contra senem tumul­
tuaretur,ignobiles turgerent in nobilem,idiota? contra sapientes,discipuli contra magiftru,
filii aduersusparentes.Et ita esset respublica puteus quidam, vel(vc verius dicam) abyffus
p scandalorum.Quid non faceret populus tali licentia donatus?Est enim populus fera quae­
dam & immanissima beftia,qua non eft alia ferior aut truculentior. Praeterea,fi licet cuili­
bet homini ex plebe dominum delinquentem corrigeremur Dauid in spei fica exiftens qua i.Rc.xxiiifj
ingressus eft Saul vt purgaret ventrem , non interfecit eundem Saulem,cum tunc facillime
id agere potuissetPNonne Saul rex iam malus erat,& regno a domino deo priuatus?Nun-
quid non iam occiderat Achimelech sacerdotem, & alios oótogintaquinque viros vesti­
tos Ephod lineo,propterea quod Dauid esurienti panes propositionis dedisset ?Nunquid
non ipfummet Dauid saepissime occidere tentauerat iniufte, fecissctque nifi dominus ser­
vum suum de manu illius feruasset?£t tamen cum haec omnia notissima essent ipsi Dauid &
 F. ALFONSI DE GASTRO, MINORITAE
omni populo,noluit Dauid illum punire cum posset,sed solum oram chlamydis Saúl filé- p
ter praescidit, nec tamen forté sine aliqua quanuis leui culpa id fecit: quod ex eo convin­
citur,quod postea pocnituitipsum Dauid eo quod abscidisset oram chlamydis Saul. Quo
fit vt multo magis pocnituiffet eum fi personam Saúl percuisiiTet.ldeo viris suis consulen­
tibus illi vt occideret Saul, dixit Dauid,Propitius fit mihi dominus, ne faciam hanc rem
domino meo Christo domini,vt mittam manum meam in eum, quia Christus domini e fi.
Iob xxxiitj Rursum,Beatus Gregorios expones illud lob,Qui regnare facit hominem hypocritam,fic
ait,Sed quia rectores habent iudicem suum,magna cautela subditorum eft non temere vi­
Mat.xxi, tam iudicare regentium.Neque enim frustra per semetipfum dominus aes nummulariom
fudit,&cathedras vendentium columbas euertit,nimirum significans, quia per magiftros
quidem vitam iudicat plebium,sed per semetipfum facta examinat magiftrorum.Et aliqui­
bus interiectis,subdis Igitur ficut praelatis curandu estneeoru corda aestimatione singularis
sapientiae locus superior extollat,ita subiectisprouidendum eft ne fibi rectom facta displi­
ceant.Si autem magiftrorum vita iure reprehéditur, oportet vt eos subditi etiam cum dis­
plicent venerentur . Haec Gregorius. Ex cuius verbis confiat nó licere subditis de vita pa­
storis iudicarerminus ergo licebit eis paftoris malam vitam punire.Deinde, cu superius in
titulo de poteftate iam probauerimus nullam potefiatem nullumq; dominium amitti per
peccatum mortale,conuincitur exeo subditis non licere dominos suos delinquentes puni-
re.alioqui cum deliquissent ,iam potefiatem amisissent,propterea quia peccantes subsunt ii
lis ad correctionem quibus ante peccatum praeerat.Demu ex xly. articulis Iohannis Vvit-
cleE in concilio Conftanrienfi feffione oóbaua damnatis, decimufleptimus fic ait,Popula­
res possunt ad suum arbitrium dominos delinquentes corrigere. Qui articulus simul cum
aliis eiusdem ibidem damnatus eft.

Suffragia defunctorum.
On fatis visum eft Luthero viuentibus nocere, nisi etiam defunctis no­
Luthcrns.
cuisset. Viuétes enim a veneratione sanctorum auocat, ne videlicet eo­
rum orationibus iuuentur, qui plurimum apud deum possunt. Defun­
ctos vero viuoru suffragiis íraudat.Itaq; St viuoru &defun¿lorú hoste
fe esse demonftrat.De sanctorum veneratione quia iam disputauimus,
fupereft vtpro suffragiis desunctoru aduersus Lutherupugnemus. Dicic
eni Luthcrus nihil prodesse defunctis orationes,sacrificia , eleemosynas
quaeá viuis pro illis fiunc.Nec tamé huius erroris primus auchor eft Luthcrus,quoniá ante
V aldcnses. eum fuere Valdenfes,& Albigenses, qui huc tutati sunt errorem. Et ante iftos eunde erro- j
Albigefes. rédocueruc Graeci & Armeni,qui(vt alias diximusjncgarunt omnino purgatoria,quapro­
Grarci.
Armeni.
pter iuxta eoru sentériá oporteret orationes pro defunctis efle inutiles.Primus huius erro­
Acrius. ris author,quod scia,fuit Aerius quidá presbyter.Hunc enim errore illi impingit Augusti­
nus lib.de haerefibus cap.Iv.Et certe fi defuncti tales sunt quales hi haeretici,fateor nó opor
tere sacrificia aut orationes pro illis deo offerre,quoniá frustra offeratur talia pro iis qui in
inferno sunt.Verum pro iis qui sunt in purgationis loco, pium eft & vtile deum orare, aut
alia sacrificia offerre. Nam in purgatorio existentes cum charitaté habeant,per quam Gliri
fto capiti coni unguntur,fit vt membra lint corporis ecclesiae,cuius 8t membra sunt alii vi-
uentes.At hoc natura insitum eft,vt vni membro patienti reliqua compatiantur,& fe inui-
cem membra iuuenteum alterutro egent. Cum ergo in purgatorio existentes patiantur,
opus eft vt viuentes eos iuuent orationibus St sacrificiis.Nam íi viucntes pro viuis orantes
exaudiuntur,cur non etiam cum pro mortuis orát,fi illi egent,Se tales sunt qui iuuari pof-
sunt?Membro siquidem praeciso nullum auxilium praestare potest aliud membruin corpo
re manens.Membrum tamé quantúlibet languidú dum corpori adhaeret,ab aliis membris
iuuari poteft. Et hac de caussa orationes viuentium non prosunt exiftentibus in inferno:
quoniá hi sunt mébra praecisaiexiftentes autem in purgatorio,membra sunt corpori con­
juncta,Se ideo á reliquis membris iuuari possunt. Cum vidisset Iefus fidem quoruda offe­
Mardis, rentia illi paralyticum,ait paralytico, Fifi, dimittuntur tibi peccata tua.Si fides iftoru of­
ferentium tantum profuit paralytico viuenti, cur non fides offerentium sacrificia poterit
prodesse defunctis,cum ifti sint eiusdem corporis membra coram deo viuentia? Praeterea,
Thobias
 ADVERSVS HAERE. Líe. XIIII. DE SVFFRA. DEF. 117
A Thobias senior filium suum bonis consiliis erudiens ait, Panem tuum & vinum tuum fu- Thob. !iq»
per sepulturam iufti constitue.Nifi enim oblationes pro desunáis factae aliquid illis pro-
deííent , frustra Thobias suafislet filio constituere panem & vinum super sepulturam iufti.
Non enim ponuntur illa ad pascenda corpora defunctorum,sed viuentium,pauperum vi­
delicet^ facerdotü,vt h^c eleemosyna pauperib9 oblata,in vtilitaté cedat ipsius defuncti.
Rursum in secado Machab^oru lib.apertiffima habetur pro suffragiis defunctorum testi­
monia,vbi fic dicitur,ludas facta collatione duodecim mille drachmas argéti misit Hiero *-Mac, ir.
folymá offerri pro peccatis mortuorum in sacrificia,bene & religiose de resurrectione co­
gitans.Nisi enim eos qui ceciderat, resurrecturos speraret,superflua videretur & vana ora­
re promortuis:fed quia cósiderabatq? hi qui cu pietate dormitione acceperat,optimi ha­
berent reposita gratii:Sicta ergo,inquit, & salubris eft cogitatio pro defunctis exorare, vt
£ á peccatis foluantur. Haec ibi.Quibus verbisnihil potuit expressius diciad huc errore pro­
sternendum. Quapropter videntes haeretici fe hoc testimonio vehementissime vrgeri, ad
hoc commune illis asylum confugiunt, dicentes illum Machabaeorum librum non e fle ca­
nonicum,neque efle tantae authoritatis, vt eius testimonium sufficiat ad aliquam doctri­
nam refellendam. Verum de hoc non eft opus nunc disputare, quoniam ne paifim talem
susciperemus laborem,supra libro primo capite fecundo offendimus catalogum eorum li­
brorum qui canonici appellantur,quorum testimonio vti oportet in disputatione quae de
rebus ad fidem spectati bus fit. In quo catalogo inferti sunt duo libri Machab^oru,qui licet
non fuerint ab Hebraeis in canone computati, vt beatus Hieronymus ait: ecclesia tamen
tanquam canonicos recepit illos libros,vt patet ex decretis concilii Mileuitani. Caetcrum
etfi hi libri canonici nó e flent,neque vllum e flet scripturae sacrae teftimonium apertum,ef-
ficaciffimum esset teftimonium pro huius rei confirmatione,totius ecclesiae catholicae ve-
q tuftiffima consuetudo. Vnde beatus Augustinus in libro de cura pro mortuis agenda,capi­
te primo fic ait,In Machabaeorum libris legimus oblatum pro mortuis sacrificium.Sed etsi
nusquam in scripturis veteribus omnino legeretur,non parua eft vniuerfaeecclesiae qu<£ in
hac consuetudine claret authoritas,vbi in precibus sacerdotis qu^ domino deo ad eius al­
tare funduntur,locum suum habet etiá commendatio mortuorum.Haec Augustinus. Sunt
etiam plures alii sacri doctores, sanctitate perinde ac doctrina illustres, qui pro hac re te­
ftimonium dicunt. Et (vt recentiores omittam)a' beato Gregorio initium fumo,qui libro
quarto Dialogorum capite quinquagefimoquinto ficait,Si culpae poft mortem insolu­
biles nó fimt)multum solet animas etiá poft morté sacra oblatio hoftiae salutaris adiuuare,
ita vt hanc nonnuquam ipsae defunctorum animae expetere videantur. Haec ille. Quod au­
tem dixit,fi culpae poft morté insolubiles non sunt, propter eos qui sunt in inferno dixit,
quorum peccata solubilia non sunt,nec vlla possunt iam satisfactione redimi. Theophyla-
D ctus super Lucam exponens illud Lucae,Timete eum qui potest corpus & animam mittere. Lucre xH
in gehena,fic ait,Vide enim quód nó dixit,metuatis eum qui postquam occiderit, mittit
in gehennam,sed habentem potestatem mittendi. Non enim femper qui moriuntur pec­
catores,mittuntur in gehennam,sed sunt in potestate dei,vt etiam dimitti poflint.Hoc au
tem dico propter oblationes & distributiones quae fiunt pro defunctis,quia? nó parum có-
ducunt etiam iis qui in grauibus peccatis mortui funt.Non omnino igitur postquam occi
derit,mittit in gehénam,sed potestatem habet mittendi.Ne igitur cessemus per eleemosy­
nas & intercefliones propitium reddere eum qui potestatem habet mittendi,non femper
potestate hac vtcntem,fed & valentem remittere quicquam. Haec Theophylactus, qui fa­
tis aperte suffragia quae pro defunctis fiunt,commendat, & ad illa facienda suadet. Beatus
Chiyfoftomus homilia fexagefimanona,Bernardo Brixiano interprete,huius rei vetustissi­
mam afiignau originem,dicens,Non temere ab Apostolis haec sancita fuerunt, vt in tre-
£ mendis mysteriis, defunctorum agatur commemoratio .Sciunt enim illis inde multa con
tingere iucru,vtilirarcm multam. Haec Chryfoftomus. Ex cuius testimonio constat hanc
ab Apostolis manasse inftitutionem,vt in mistae sacrificio defunctorum fieret commerao-
ratio,vt inde aliquid lucri defuncti consequerentur. Athanafius in libro de variis quaestio­
nibus ad Antiochum principem,quaestione tricefimaquarta hoc modo quaerit,Quid ergo?
Num sentiunt aliqua beneficia etiam peccatorum animae,cum super illis fiunt conuentus &
peractiones bonoru operum & oblacionum?Cui quaestioni per sequentia verba respondet.
Si nó aliquo beneficio participarent ex illo,non vtiq; in cura & exequiis fieret commemo­
ratio. At ficut vitis fforefeit extra in agro, k odorem eius sentit in vase vinum reclusum-
 F.ALFONSÍ de castro, minoritae
sicq*> cófíorefcic etiam ipfum:ita intelligimus peccatorum animas participare aliqua bene- F
ficia ab exágui immolatione, & gratificatione pro ipsis facta, sicut solus ordinat & praeci­
pit,qui viuorum & mortuorum potestatem gerit deus noster. Haec Athanafius, Et beatus
Dionysius
areopag-u Dionysius Areopagita Pauli Apostoli discipulus libro de E eclesiástica Hierarchia capite
septimo,describens ceremonias quae in defunctorum ex equi is suo tempore fiebant,ait. Ac­
cedens deinde venerandus antiiles precem suam super mortuum peragit,postq*, precem &
ipse praefui eum salutat,& suo deinceps ordine qui altant omnes.Precatur oratio illa diur­
nam clementiam ,vt cunóla dimittat per infirmitatem humanam admissa peccata defun
cto,eumqj in luce (tatuar,& regione viuorum,in finibus Abrahae,Isaac,& Iacob,inloco vn
de effugit dolor, tristitia, & gemitus. Haec Dionysius Areopagita.Ex cuius verbis fatis có
stat tempore Apostolorum fuiste feruarum hunc modum orandi pro defunólis. Post haec
illustrium virorum testimonia,vt finem huic contentioni imponam,multa diuerforum có G
Concilia ciliorum decreta in medium producam. Concilium Carthaginenfe quartum capite nona-
diuetía.
gefimoquinto tale statuit decretum,Qui oblationes defunólorum aut negant ecclesiis, aut
cum difficultate reddunt,tanquam egentium necatores excommunicentur. Haec ibi. Con­
cilium Valenfe capite quarto suorum decretorum ita definit,Qui oblationes defunólorum
retinent,& ecclesiis tradere demorantur,vt infideles sunt ab ecclesia abiiciendi,quia vfq; ad
inanitionem fidei peruenire certum est hanc diuinacpietatis exacerbationem, quia & fide­
les de corpore recedentes votorum plenitudine,& pauperes consolatu alimonia? & neces­
saria sustentatione fraudantur. Hi enim tales quasi egentium necatores, nec credentes iudi-
cium dei habendi sunt. Vnde & quidam patrum hoc scriptis suis inseruit congruente sen­
tentia , qua? ait, Amico quippiam rapere furtum est,& ecclesiam fraudare sacrilegium.H^c
concilium Valenfe . Et concilium Agárbense capite quarto idem sub eifdé seré verbis de- ^
finit. Concilium Toletanum tertium capite vicefimofccundo hanc ponit definitione* Qui
diuina vocatione ab hac vita recedunt,cum psalmis tantummodo & psallentium vocibus
debere ad fepulchra deferri praecipimus. Nam funerisprecamen quod vulgo defunótis ca­
tan (olet,omnino prohibemus.Sufficiat autem quod in spe resurrectionis, Christianorum
corporibus famulatus diuinorum impenditur canticorum.Hsec concilium Toletanum ter­
tium. Denique concilium Florentinum,quod pro vnione Gr^corum sub Eugenio quarto
celebratu est,ita de hac rc definit * Item fi vere poenitentes in dei charitate decesterinc an­
tequam dignis poenitentia? fructibus de commissis & omifisis satisfecerint, eorum animas
panis purgatoriis post mortem purgari:Le vt á panis huiufmodi releucntur, prodeste eis
fidelium viuorú suffragia, mistarum scilicet sacrificia,orationes & eleemosynas, ac alia pie-'
tatis officia,quae a fidelibus pro aliis fidelibus fieri confueuerunt fecundum ecclesia? institu­
ta.Haec concilium Florentinum. Postem adhuc plura citare conciliorum decreta, sed haec I
sunt fatis ad conuincendos haereticos.

Finis Libri. XI11.

FRATRIS ALFONSI DE CASTRO, MINO­

RITAE SAMORENSIS, ADVERSVS OMNES
Hzrefes Liber X1111.

Templ um
Abuchodónofor rex Babylonis,qui daemonis figuram gerit, cum Hie-
4-«g.*5- rofolymam inuafit, non fuit contentus templum domini spoliare , &
omnia vasa illius preciosa diripere, sed & ipsum templum fadauit,có-
fpurcauit, irnffio magna ex parte destruxit, quoniam columnae templi,
& bases, & capitellum , multáque alia ab eo inde sublata sunt. Ad eun­
i.Mach,i. dem modum fecit Antiochus rex , qui violenta manu templum domi­
ni inuadens, postquam sustulit ab eo altare aureum , candelabrum lu­
minis,
 ADVERS VS HAERE. LIB. Xtlll. DE TEMPLO. LIZ
A minis,Lc vniuerfa vasa eius, & mensam propositionis, & libatoria,Lc phialas, & mortario-
la aurea, & velum, & coronas,& ornamentum aureum, quod in facie templi erat,& com­
minuit omnia , non fuit contentus haec omnia sustuliffe , sed quó nocenriiftrcum fe osten-
deret synagoga? hostem, prohibuit holocausta & sacrificia & placationes fieri in templo
dei. Eodem modo ille antiquus humani generis hostis, omni qua potuit via facere ten-
tauit. Nam (vt supra narrauimus) ministros suos, quosdam videlicet haereticos submisit,
qui vasa & alia templi ornamenta,hoc est sacramenta,& omnia sacramentaba , omnéfque
ceremonias & ritus ab ecclesia auferrent, dicentes ea omnia eñe prorsus inutilia,merafque
nugas. Ecce nunc adsunt alii miniftri eius,qui templum cuertant,prohibcantque,fi potue­
rint , sacrificia & orationes in templo fieri, dicentes templa dei nullius eñe vtilitaris, neq;
~ aliquo pacto prodesse in ecclesia dei. Huius haerefis primus authorfuit Eustachius quidam Eustachius
p de quo in concilio Gangrenfi fit mentio. Hic basilicas martyrium & templa sub nomine
diuorum deo dedicata contemnebat,& omnes qui ad illa conueniebant ibidem aut sacrifi­
caturi , aut oraturi, reprehendebat. Hunc autem errorem iam diu sepuitum , poft multa
fecula suscitarunt Valdenfes, qui vt illustriores haeretici mundo apparerent, Euftachii er- valdenses.
rorem multo fusius extenderunt, quoniam ille sola templa quae in diuorum nomine sunt
consecrata,irridebat: hi autem omni templo detraxerunt, dicentes templum dei late pa­
tentis ipsum mundum e fie, & coarctaremaiestatem eius,qui ecclesias, monasteria , orato­
riaque construunt, tanquam propitior in eis diuina maieftas inueniatur. Hoc enim illis
impingit Aeneas Syluius in libro de origine Bohemorú, quanquá Guido nihil tale illis tri
buit etiam cum Valdenliu errores recenfet.Post Valdenfes fuerunt alii haeretici di Ai Pfeu- Pstudoa#»
doapoftoli, qui adhuc maiori cum iniuria de templo dei loquuti sunt, dicentes ecclesiam Pofto^*
£ consecratam non plus valere ad orandum,quam stabulum porcorum. Eundem errorem
^ tutati sunt magis vi & armis quam scripturae testimoniis,quidáBohemi h^rctici Thabori- Thaboriue
tae appellati .Istorum dux & princeps fuicZifcha quidam nobilis genere,erroribus Io ha ti­
nis Hufs infeótus, qui copiam perditorum hominum congregans, ecclesias inuafit, spo-
liauit, euertitque. Monasteria destruxit,monachosque fugauit,aliaq$ similia facinora per-
petrauit .Vt autem tutus in facinore eflet, & alia cum vellet, securius posset perficere, lo­
cum natura munitum elegit: hunc moenibus cinxit, & vt quisque ex militibus tentoria fi­
xerat, ita aedificare sibi domos imperauit. Huic loco Thabor indidit nomen , & comi­
tes suos fratres Thaboritas appcllauit, tanquam cum tribus Apostolis Saluatoris Christi
.transfigurationem in monte Thabor vidissent, indeq; suas opiniones mutuati essent,quas
fidei veritates appellabant. Hi ergo omnes praefati haeretici concorditer sentientes, tem­
plum dei contemnunt, quanuis vnus plus alio insaniens magis illud vilipendas. Ad huc
D autem errorem reuincendum fatiscit quod Salomon rex ex praecepto dei aedificati it tem- i.Par.xxviij
pium Hierofolymae. Nam cum Dauid prius illud aedificare cogitalTct, reiectus eft a domi­
no yelut indignus ad id munus obeundum, eo quod vir bellator fuerat^ & sanguinem fu­
derat: & hoc onus aedificandi templum transtulit in Salomonem. Si templum dei nullius
eflet vtilitatis,nunquam tantum in eius constructione laboraflct Salomon, nec tauram au
ri & argenti materiam in eo expendisset,nec dominus deus templum illud tot tantisq, pri-
uilegiis decoraflet,qualiadescributuriib.fecundo Paralipomenoncap.septimo.Praeterea si
dei templum non magis valeret (vt impii pfeudoapostoii aflerunt)quam stabulum porco- .
rum,nunquam dominus eicciflet vendentes & ementes ab illo.Namcum in foro vendere Matth.xxi,
& emere liceat,non autem in templo,fatis aperte conuincitur templum dei e fle maiori ve­
neratione dignum ^ forum,ne dicam A stabulum.Rursum,Dominus noster lefus Christus
ciicicns ementes & vendentes de templo,ad operis cófirmationem citauit pro fe testimo
nium Efai^ dicentis,Domus mea,domus orationis vocabitur. Ex quibus verbis fatis aperte Efaise.Ivi,
^ conuincitur templum dei efle locum magis orationi destinatu quam queeunq; alium. Ac­
cedit ad haec,q> vfus templorum non est recens in ecclesia,sed ab ipsis Apostolis introdu­
ctus.Nam Eufcbius Caesariensis libro fecundo historiae Ecclesiastica capite decimoséptimo
narras ea quae Philo Iudaeus de moribus Christianorum scripserat,fic ait, Post haec descri­
ptis eorú habitaculis,vt fe habeat singulorum qualitas & situs,etiá de ecclesiis qu^ apud eos
sunt,ita dicit,Est autefmquitjin singulis locis cófecrata orationi dom9,qu$ «rtMifoK vel M-
txsHfiov dicitur, mtiiov autem in nostra lingua significare potest honestorum conueñticu-
lum,in quo secederes, inquit,honestae & castae vitae mysteria celebrant.Haec Eufebius Phi-
E ii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
Ionem scripsisse narrat.Hic autem Philo (eodem Eufebio teñe) fuit tempore Claudii im- F
peratoris,ad quem a suis legatus est missus,& Romam hac de caussa venit,vbi beatum Pe­
trum vidit. Paret ergo fuisse tempore Apostolorum loca aliqua orationi consecrata , quae
Concilium nos ecclesias appellamus. Demum concilium Gangrenfe capite quinto suorum decreto-
Gagrenfe, rum ita definit • Si quis docet domum dei contemptibilem esse debere, & congregationes
quae in ea fiunt, anathema fit. Haec ibi. Nec opus eft aduerfus tam apertum errorem pluri­
bus agere.

Tentado,
Nter multos errores quos beatus Bernardus epistola cetesimanonagesima G
Petrus A> tribuit Petro Abailardo, vnus eft quo illum sentire ait,d^monu in nobis
bailardus.
suggestiones contactu fieri lapidu & herbarum, prout illorum sagax mali­
tia nouit haru reru vires diuerfas diuerfis incitádis & incedendis vitiis co
uenire.Et certe fi Petrus Abaiiardus non in vniuerfum de omni rentatio-
ne daemonis loquatur,sed de aliqua,ita vt non omnes,sed aliquas dacmo-
num tentaciones in nobis virtute lapidum & herbarum fiant,ego nó putarem hacrdim,fcd
veram doctrinam.Nam certum eft multas animae tentationes a carne propria oriri,quonia
Cala v. Paulus ait,Caro concupiscit aduerfus spiritum.Et talis carnis concupiscentia, quaedam ten
Iacobi.i. tatio eft,qua anima ad peccatum impellitur, sicut lacobus Apostolus ait,Vnufquií'que ten­
tar ur á concupiscentia sua abstractus & illectus.quoniam nemo eft qui carnis impulsioni­
bus non agitetur.Et iuxta variam carnis complexionem,variae sunt hominum a propriis ^
corporib9 terationes. Et daemon qui vniufcuiusq*, corporis qualitates & cóplexioncs opti­
me nouit,conuenientia adhibet incentiua,quibus caro iuxta suam qualitatem magis poift
lob. z 8. incendi.Vnde beatus Gregorius exponens illud Iob,Diuiditur aestus super terram,haec ait,
Gregorius Prius enim complexionem vniufcuiusq*, antiquus aduerfarius perspicit, &tunc tétationis
laqueos apponit. Alius nanq; laetis,alius tristibus,alius timidis, alius elatis moribus existir.
Quo ergo occultus aduerfari9 facile capiat,vicinas cófperfionibus deceptiones parat.Quia
enim laetitiae voluptas iuxta eft, laetis moribus luxuriam proponit. Et quia tristitia in iram
facile labitur,tristibus poculum discordiae porrigit. Quia timidi supplicia formidant, pa-
uentibus terrores intentat. Et quia elatos extolli laudibus conspicit,eos ad quaeque volue­
rit blandis fauoribus trahit. Singulis igitur hominibus vitiis conuenientibus insidiatur.
Haec Gregorius. Cum ergo daemon varié hominem tentet iuxta variam (quam optime
noscit) illius complexioncm:cogimur certe fateri illum poiTe hominem tentare per la- I
pidumaut herbarum contactum . Multae enim sunt lapidum & herbarum virtutes,quae ho
minum complexionibus conueniunt. De smaragdo dicitur & topazione, quod libidinis
ardores mitigent. Cur etiam non erit alius virtutis contrariae lapis, qui ardores hominum
augeat? Pyropum aiunt cordis moesticiam prorsus expellere:propter quod possibile etiam
censeo alium esse lapidem, qui contra huc virtute sua pugnet,ita vt cor hominis mocftiria
absorbeat. Nullus autem dubitat daemonem haec omnia optime nosle : quapropter nec
ego etiam dubito daemonem per illarum rerum applicationem & contactum posse ali­
quando homines tentare, fi á deo permittatur. Praeterea multi non contemnendae autho-
ntatis theologi fatentur daemonum afflictiones & vexationes posse per rerum sensibilium
i.Reg. xvi. applicationem mitigari, sicut de Saule legimus, qui cum á daemone vexaretur, Dauide
citharam pulsante leuius ferebat. Hoc cócedit Nicolaus de Lyra interpretans illum locum
in primo Regum libro . Idem etiam fatetur Richardus de media villa, quodlibeco tertio,
quaestione oéfaua: qui tam paruam dicit posse contingere daemonis afflictionem, tan- &
tamque esse lapidis aut herbae virtutem ,vt non solum mitiget,sed prorsus tollat daemonis
atfliétionem. Si lapides & herbae possunt daemonis afflictionem impedire, quid obftat vt
alii sint contrariae virtutis lapides aut herbac,qui daemonem in affligendis hominibus iuua-
re posTmt’Non eft ergo contra catholicam fidem, putare quod daemon possit per conta­
cta lapida & herbará homines ad peccatu impellere.Et fi hocfolu sensit Petr9 Abaiiardus,
nó erat hac ratione de haereli notadus.Vcuim quia ego credo beatu Bernarda vira docta
perinde ac sanctu,qui nó gratis & immerito Petra Abailardu de haere fi hoc loco notaflet:
ideo puto ilia de omni daemonis tentatione fuisse locutu;ita vt nulla fit daemonis in nobis
tentado^
 ADVERSvs HAERE. LIB. XIIII. DE TERRA. u*
A tentado quae hoc modo nó fiat contactu lapido aut herbaru.Etfi ira sensit Petrus Abailar-
dus, apertiiTime errauir. Nam prima dxmonis dentario nó fuit mediantibus lapidibus &
herbis,sed serpente medio^cuius figuram assumpsit, vtpcr os illius verba formaret, quibus
Heuam primam omnium matrem alloquens,persuaderet prohibiti cibi esum . Vt autem
Adam tentaret,ipsam Heuam adhibuit,non lapides, non herbas.cognoucrat quippe vxo- Gencfis.iif»
remad hoc opus potentiorem esse omnibus lapidibus & herbis.Et cum Sathá appetit te­
tare Iob,Sead hoc licentiam a deo petit, non postulat sibi permitti lapides aut herbas ap­
plicare: sed vallum quo deus vniuerfam illius substantiam circumcinxerat,auferre: vt libe- j ^.
re poster illum per omnis substantiae deuastationem tentare.Cum autem sic parum fe pro­
ficere videret, licentiam iterum postulat personam illius tangendi Se percutiendi. Et per­
cussit illum vicere pessimo, sperans illum adueriis frangere posse . Deinde cum Saluato-
B rem nostrum tentauit in deferto,non applicatione herbarum aut lapidum tentauit, sed lo­
cutione, vt euangelica narrat historia.Primo enim illi dixit, Si filius dei es,dic vt lapides Matth.iiq\
isti panes fiant,& reliqua deinceps. Praeterea multa alia sunt tentarionum genera , quibus
nos a daemone tentar! sacra docet scriptura. Nam aliquando (vt Paulus Apostolus ait) ij.Cori.xL
transfigurat fe in angelum lucisrquoniam frequenter muiros tentar Sathanas ostendens fe
illis quali angelum lucis,vt facilius illos decipere valeat. Vnde Apostoli in naui perterriti,
putabant phantasma esse. Et Petrus apostolus dicenti domino: Nolite timere, ego fum: Manh.xitíi
non facile credens,ait,Si tu es,iube me venire ad te super aquas. vt fi firmiter posuisset pe­
dem super aquas,sciret verum esse quód non erat phantasma quod apparebat. At nullus
sanae mentis dicet talem daemonis transfigurationem qua fe in angelum lucis trásfigurat,
fieri contactu herbarum aut lapidum.Rursum . Aliqua fune spiritualia peccata,quae nullam
C habent cum carne vicinitatem,& propterea ab ilia minime oriri possunt,quae Paulus vocat
spiritualia nequitis in caelestibus.Nullus autem est adeo demens,vt dicat tenrationem qu^ Lxliefv,
ad huiufmodi peccata solicitar,fieri contactu lapidum aut herbarum:quoniam cum haeres
sint corpore^,nullam habent potestatem monendi spiritum, nisi quatenus cognofcutur 8c
amantur.Possunt etiam daemones moucre phantasmata hominum,ita vtquod illis magis
placuerit, offerant imaginationi, Se fie hominem tentent:quoniá quod magis mouct ph£-
tafiam,illud magis vrget vt cognoscatur ab intellectu: quod autem magis cognoscitur, il­
lud vehementius voluntatem solicitar ad amorem : praesertim fi concomitetur carnis de­
lectatio.Et de hac re dicta fusticiant.Ncc vidi aliquem qui aduerfus hác haerefim difputa-
ueritiquoniam beatus Eernardus sola illius relatione fuit contentus.
i—g—,

d 1 erra.
E hac re fuit vna hxrefis,qu£ docuit terram esse deo coxterna.Huius h£
relis auctor dicitur Foriix quidam Manich^us,cum quo beatus Augusti­ Feeluc
nus publice difputauic. Et de actis cum hoc Foelice sunt duo libri editi
qui inter opera beati Augustini circunferuntur:Se in primo illoru libro
de hac haerefi fit mentio. Aduerfus hanc haerefim nó est operosum difpu
tare:cum tam expressa fint fcripturxfacr^ testimonia.Nam in lib.Gcne
feos dicitur In principio creauit deus cael ú Se tcrrá.Si deus in principio terra creauit,nóest Gencfis.u
ergo terra scterna:quia quod creatur,aliquádo habuit initiu.Et in lib.Pfal.prophetat,initio Pfal.ioii
tu domine terra fundasti. Et beatus Paulus apostolus in epistola ad Hebraeos eadé prophe­ JHebr.}»
tae verba repetit. Praeterea apud Efaiam prophetam deus ait, Ego feci terram , & homi­ Efa.45'
nem supeream creani. Et iterum,Haec dicit dominus creans caelos jipfe deus formans ter­
ram,& faciens eam,ipse plastes cius.Non in vacuum creauit eam,sed vt habitetur formauit
eam. Si deus terram fecit,& illam formauit,fieri non potest vt fit deo coaeterna : quoniam
quod factum est, aliquando habuit initium. Deniq; aduerfus hanc haerefim extat Concilii
generalis definitio.Nam concilium Lateranense sub lnnoccntio tertio celebratum,de tri­ Concilium
bus in deo perfonisloquens, haec airVnum vniuerforum principium,creator omnium vi­ Lateranéfe.
sibilium Se inuifibilium,spiritualium Se corporalium,qui iua omnipotenti virtute fimul ab
initio temporis vtramque de nihilo condidit creaturam,spiritualem Se corporalem,ange­
lica videlicet Se múdaná,ac deinde humana quafi cómuné ex spiritu Se corporecóstitutá.
Hace cóciliú.Qua? verba habetur in volumine decretalium cap. primo de fuipma trinita-
E iii
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
te & fide catholica.In quibus verbis illud adnotandum est quod ait, Ab initio temporis o- E
mnia creata effe spiritualia & corporalia.Si omnes creatura: sunt ab initio temporis, ergo
etiam terra.Si terra eft ab initio temporis, non eft possibile vt simul fit aeterna. Aduersus
tam apertam hserefim haec pauca sufficiunt.

Timor dei.
Lmherus Nus ex Lutheri erroribus pestiferis eft quo docet timorem dei feruilem ef­
fe prorsus inutilem,immo etiam noxiumrquoniam dicit illum effe dignú
poena.De hoc errore supra fatis difputauimus in titulo de cótritione.Qup-
niamLutherus damnat eam peccatorum contritionem,quae ex odio gehé- G
nae oritunideo opus fuit tuc de timore feruili di sputare, quo loco ex sacrae
scripturae teftimoniis oftendiraus timore dei feruilem effe bonú, & effe numerando inter
dona spiritus fanctirquáuis nullus per illum mereatur,nisi fit simul cum charirate: quonia
nullu eft opus quod suprimió dignú, nisi quod ex radice charitatis oritur.Verum etsi io.*
co illo dictum fit quod ad hunc errorem reuincendum sufficiat,non tamen erit inutile hoc
loco aliquid superaddere quo veritas magis elucefcatrpraefertim cum hic fit titulus aptior,
sub quo haec disputatio fieri debeat.Et primo offendamus vnde habeat ortum ifte timor
feruilis,& a quibus cauffis generetur,vt offensa bonitate arboris clarius pateat bonitas fru­
Matth,vij. ctus: quoniam iuxta faluatoris noftri sententiam,arbor bona fructus bonos facit. Et certe
quantum ego conjicere poffum:timor dei feruilis,cum videlicet quis propter poenam qua
timet, abstinet ab offensa dei,duas habet origines in ipfomet peccatore. Vna eft amor fui,&
fui commodi: vnde prouenit,vt fugiat incommoda.ldeo enim peccator odit & timet pce
nam,quia iila aufert quiete, pacem, delectationem, & integritatem patientis. Altera origo
eft consideratio omnipotentia: diuinae,& eius sapientia:, & iuftitise. Considerat enim deú
adeo potentem,quod nullus illi refiftere, aut manus illius euadere poteft: tam sapientem,
quod nihil illum latere poteft: tam iuftum,vt nullis aut precibus aut muneribus poffit á iu-
stitia flecti, vt malefactorem non puniat. Cum ergo peccator odiat poenam, ad quam in­
fligendam certo credit deum effe potentem, sapientem & iuftum, abftinet ab opere pecca
ti,ne talem poenam patiatur, fic tamen,vt in eo peccandi voluntas etiam auferatur. Talis
inquam fuga peccati ad euitandum poenam, eft timor feruilis, quem dicimus effe bonum
& vtilem,nifi volutas peccati (vt in titulo de Contritione expressimus) fit illi admixta.
Matt.xviif, Hoc enim fatis aperte offendit parabola illa de Rege volente ponere rationem cum fer-
uis suis,quam cum incepiffet ponere,oblatus eft ei vnus debens decem milia talentorum: I
qui cum non effet foluendo,iuffus eft vendi,id eft(vt Auguftinus interpretatur) tormentis
fubiici,cum vxore & liberis,hoc eft,cum cupiditate & operibus. Quam sententiam cum
audiffetferuus debitor,horrore & odio poena: cui erat iam deftinatus,preces ad dominum
fudit,illi humiliter supplicans vt dilationem solutionis illi indulgeret.Nec rame paffus eft
repulsam,sed dilationem petens,suscepit remiffjonem:qua: rata permansisset,nift ipfepoft-
modum meruiffetne talis indulgentia cassaretur propter inhumanitatem quam erga con-
feruum suum exercuit. Ecce istum feruum , qui non aliter ad dominum suum conuertitur
quám ex odio poena: cui viderat fe adjudicatumfie cóuerfus exauditur. At fi ille timor
feruilis effet peccatum (vt Lutherus ait)conuerfio exilio orta etiam effet mala: & fi illa ma
la fuiffet,nunquam fuiffet exaudita . Praeterea faluator nofter suadens nobis pacem & con­
MatthxLv. cordiam,per hunc timorem nos ad illam inducit.Sic enim ait, Esto cófentiens aduerfario
tuo cito,dum es in via cu eo,ne forte tradat te aduerfarius iudici,&iudex tradat te mini­
stros in carcerem mittaris.Amen dico tibi,nó exies inde donec reddas nouiffimum qua- K
drantem.Rursum,Sapiens consulit parentibus vt filios suos corrigere flagellare non de­
Proucr.i z. sinant,vt vel fic filii discant abstinere a malo. Qui parcit virga: (inquit ille) odit filium su­
krouer.rL
um : percuties eum virga , & liberabis animam eius a morte. Et iterum , Stultitia alligata
eft in corde pueri:virga disciplina: effugabit eam.Quid ergo de charitate patris noftri qui
in caelis eft,erga filios tuos ccnfebis?Nonfie ille etiam puniet & flgellabit filios suos, vt vel
fic discant declinare a malo?Nonne castigat eos quos amat? Amat autem filios.Omnem
Hcbrxij. ergo filiú quem diligit, corripit .Sed quare corripit? Certe non ob aliam cauffam ni fi pro­
pter disciplinam,vt videlicet discant declinare á malo,& facere bonum . Hoc autem ex
ipsis
 ADVER. HAERE. LIB. XIIII. DE TIMORE DEL zz o
A ipsis Pauli verbis apertissime colligitur. Nam postquam dixerat Deum flagellare omnem
filium quem recipit,statim fubiunxit,dicens, In disciplina perseuerate. Tanquam filiis no- ñeb.xif,
bis ossert se deus.Q^is enim filius quem nó corripit pater?Quod fi extra disciplinam estis,
cuius participes facti sunt omnes, ergo adulterini & nó filii estis. Vides iam ob quá causam
Deus corripiat & flagellet filios suos, quia propter solam difcipliná.Sunt enim aliqui adeo
indisciplinati, vt benignitate & misericordia nunquam mollescant,immo duriores & pe­
iores fiant. Hos flagellare oportet,vt flagellati discant: quoniam, vt ait quidam propheta,
vexatio dabit intellectum. At ii timor feruilis malus esset, aut operatio ab illo timore pro- Efa.xxvH.
cedens esset malardeus nunquam flagellis cingeret aliquem hac intentione, vt ex odio fla­
gelli conuerteretur ad bene operandum.Deinde propheta regius ait,Bonum mihi quia hu- PsaL cxviip
miliasti me,vt discá iustificationes ruas. Dauid testatur se didicisse iustificationes Dei pro-
^ pterea q> fuerit á deo humiliatus: & propterea reddit gratias deo ,quia humiliauerit illum:
eo quod ex tali humiliatione magnum illi euenerit bonum, videlicet discere Dei i usti fica-
tiones.Non est ergo opus aliquod censendum malum hac sola ratione quód a timore fer-
uili procedir.Et fi opus ab ilio procedens,non est hac ratione malum dicendum,nec ipse ti
mor erit de malitia notandusrquoniam iuxta Saluatoris fentétiam, arbor mala non potest Matth.yif.
bonos fructus facere.Pro hac re sunt plura sanctorum virorum testimonia : quorum aliqua
in medium producere non erit inutile.Beatus Bernardus in libro de praecepto & dispensa­
tione,fic ait,Bonus quidem obedientiae gradus est, si iuxta magistri nostri sententiam pro­
pter metum gehennae,fiue propter professionem fan¿Hm quam professus est quispiam,obe
dierit,melior tamen cum ex dei amore obeditur. H$c Bernardus. Richardus de sancto Vi­
ctore libro primo de praeparatione animi ad contemplationem,cap.oótauo,dicit timorem
gehennae esse initium sapientiae. & capite sequente, videlicet nono, de eodem timore Io-
C quens,fic ait,Quanto quis vehementius metuit poenam quam meruit, tanto acerbius plan­
git culpam quam fecit.Sed sciendum quia quacunque hora peccator conuerfusfuerit,& in­
gemuerit, faiuus erit, fecundum illud, Cor contritum & humiliatum deus non despicies. PsalJ.
Quid tibi videtur? Nonne merito talis filius Symeon,id est exauditio vocatur? Qui enim
vere pcenitet,qui veraciter dolet,absque dubio & absque mora indulgentiam accipiet.Ora­
tio quae ex corde contrito & humiliato profertur,citius exauditur. Humiliato per timore,
contrito per dolorem.Haec Richardus.Quibus verbis fatis aperte docet timorem feruilem
esse bonumrquoniam asserit illum esse primum gradum ad fapietiam,eiufque primam pro­
lem dicit esse dolorem de peccato commisso,aut contritionem, quam fatetur mereri exau­
ditionem,tantum abest vt illam damnare velit. Beatus Augustinus cum hoc pluribus in lo­
cis asserat,expressius tamen super primam Iohannis Apostoli epistolam,tractatu nono,vbi
exponens illum locum Iohannis,Timor non est in charitate,fic ait, Quid ergo dicimus de
p illo qui coepit timere diem indicii? Si perfecta in illo esset charitas, non timeret: perfecta
v enim chantas faceret perfectam iustitiam,& non haberet quare timeret,immo haberet qua­
re desideraret vt transeat iniquitas,& veniat regnum Dei. ergo timor non est in chantare.
Sed in qua charitate?Non in inchoata.In qua ergo?Sedperfecta(inquit)charitas foras mit­
tit timorem.Ergo incipiat timor,quia initium sapientiae timor domini. Timor quasi loca
praeparat chantad.Cum autem coeperit chari tas habitare, pellitur timor qui ei praepara uit
locum.quantum enim illa crescit,ille decrescit: & quantum illa fit interior, timor pellitur
foras.Maior chantas,minor timor:minor chantas,maior timor.Si autem nullus timor,nó
est qua intret charitas.Sicut videmus per fetam introduci linum, quando aliquid fui tur: fe­
ta prius intrat,sed nisi exeat,non succedit linum:sic timor primo occupat mentem:non au
tem ibi remanet timor, quia ideo intrauit,vt introduceret charitatem. Hucusque Augusti-
nus.Ex cuius verbis constat q> etsi timor feruilis non stet cum perfecta charitate,stat tamen
g cum charitate inchoata,& via estad charitate perfectam.Si timor feruilis(vt LutherusaitJ
peccatum esset,nunquam pararet locum charitati.Parat autem locum chantad, non est er­
go peccatum. Beatus Basilios in expositione psalmi tricesimitertii sic ais Timor enim sal­
uatoris qui ad sanctitatem deducit,& animae diuinitus insitus est,qualis exi stat si cupis au­
dire,attende. Quando forte te ad aliquod peccatum videris paratum, illud horribile man-
datum,& Christi indicium cogita,in quo iudexinalto sedens tribunali, circunfusos vndi­
que populos coram habebit, astabitqj omnis creatura eius aduentum gloriosum exhorres
rationem gestorum redditura. Deinde qui multa in vita admiserunt,timidi ac tristes appa­
rebunt,vicinum afpicietes ignem, faeuas flammas respirantes, ob malorum praeteritorum
E iiii
 F. ALFONSÍ de castro, minoritae
impoenitentiam ingemiscentes, ob ingentem dolorem & odium ad omne commune no- F
¿bis aspectibus aaquiparandi. Deinde barathrum & tenebras inacceffas, ignémque obfcuru
causticas alioqui vires habentem conspicientes. Inde vermium serpentiumque innumera­
bilium genus venenosum ac carniuorum nunquam faturum,intolerabiles dolores morsi­
bus infligens. Postremo omnium durissimam poenam,probrum illud & verecundiam sem­
piternam.Haec tu timebis,hoc demum timore institutus, quodam quasi freno tuam cohi­
bebis aprauis concupiscentiis animam.Taiem itaque domini timorem nos pater ille se re?
cipit docere,non quidem eos qui audire ncgligunt, & ab eo procul absunt,in peccata faeilé
ruentes,sed qui de salute propria foliciti,ad eius properant doctrinammon inquam hospi­
tes & peregrinos á fide vtriusquetestaméti,sed qui per baptismum & adoptionem dei sunt
fa¿bi domestici. Propterea inquit venite, hoc eit per benefacta mihi vos reddite propin-
quos:filii lucis estote,filii per generatione dignati. Audite vos qui aures cordis patentes ha- G
betis,timorem domini docebo vos,hunc quem pauló ante vobis descripsi. Hucusque 6a-
silius.Quibus verbis nii potuit expressius aduerfus Luthcrum dici.Nam cum de timore fer
uili fatis aperte loquatur, dicit illum nos ad sanctitatem deducere,.& este diuinitus inspira?
tum,& quem pater caelestis nos docet.Cum ergo tot & tam aperta produxerimus aduerfus
hunc errorem testimonia,non eit opus vt amplius de illo disputemus, praesertim cum in ti
tulo de contritione alia multa dicta sint.
Petrus C Ecunda haeresis de timore dei,eit quam docuit Petrus Abailardus,dicens timorem do?
Abailardus mini non eife in futuro feculo.Hunc enim inter alios errores illi impingit beatus Zer-
nardus epistola centesima nonagesima. Et certe miror q> homo alioqui doctus in tan­
tum támqueapertum errorem lapsus fuerit: cum ad illum reuincendum tam manifestum
Pfal.xviij. ^lC testimonium prophetae dicentis,Timor domini sanctus permanet in feculfi feculi.Quae
verba exponens Augustinus super psalmos,ficait,Timor domini,nó feruilis sed castus,gra- H
tis amans,non puniri timens ab eo quem tremit,sed separari ab eo quem diligit. Iste est ti­
mor castus,non quem consummata charitas foras mittit, sed permanens in feculum fcculi.
Llohliub Haec Augustinus. Et Saluianus Massiliensis episcopus libro tertio Anticimenon prope finé
sic ait, Quomodo perfecta charitas foras mittit timorem, fi timor domini castus permanet
in feculfi feculi?Est ergo timor feruilis,est & timor castus. Timor feruilis est ne patiaris poc
nam:timor castus ne amittas iustitiam. Ergo quod apostolus dixit, de feruili timore egit.
Quod autem psalmista loquitur, de casto illo timore quo in aeternum domino copulabi­
mur,sentiendum est. Haec Saluianus.Praeterea,de angelis in caelo manentibus beatus Iob lo
iob xxvL quens ait,Columnaecaeli contremiscunt &pauent ad nutum eius. Quod autem angelos co
lumnarum nomine appellet, testatur beatus Hieronymus,qui in commentariis super libra
Iob, hunc locum interpretans ait, Stabilitatem ergo solummodo permanentem in natura
angelorum,columnarum nomine sentiamus, quia non folu immobiliter in sanctitate per- ¡
feuerantes sunt,sed etiam aetern^ beacitudinis gloria speciosi. Nam de futura immobilitate
Axoca.iis. hominum ita ait filius dei, Qui vicerit,faciam illum columnam in templo dei mei. Haec
Hieronymus.Et beatus Gregorius in moralibus postquam ilia verba Iob interpretatus est
de iustis hominibus,ad angelos conuerfus, dicis Quod(sicut superius diximus) de sanctis
quoque angelis nil obstat intelligfiquia ipsae quoque virtutes coelestium quae hunc fine ces­
satione conspiciunt,in ipsa sua contemplatione contremiscunt. Sed idem tremor ne eisdem
poenalis fit,non timoris, est,sed admirationis. Haec Gregorius. Et certe quantum ego pos­
sum conficere,ex hoc fonte processit error Petri Abaiiardi quo putauit nó este aliquem ti­
morem qui non fit poenalis. Aduertere enim debuifiet este aliquem timorem fine poena,
qui dicitur timor reuerentialis, vel vt verius dicam, nihil est aliud quam ipsa reuerentia.
Nam & timoris nomine ipsa reuerentia appellatur saepissime in sacris literis. In euangelio
Lucje.Yij. Lucae legimus <p postquam dominus fufeitauit adolescentem filium viduae, accepit omnes
timor,& magnificabant deum.Quo loco timor reuerétiam designat. Omnes enim qui ad-
stabant,vifo tanto miraculo reueriti sunt deum,eo quod talem prophetam mifistet in infi­
dum,qui tam miraculofa opera faceret. Hoc autem ex iis quae sequuntur,facile est confice­
re. Nara postquam dixit timorem occupaste omnium animos, addidit,& magnificabant
deum.Magnificare autem deum magis est effectus reuerentiae A poenalis timoris.Similiter
Rorruciif. Paulus Apostolus in ea quae estad Romanos epistola air,Reddite ergo omnibus debita:cui
tributum,tributum: cui vectigal,vectigaheui timorem,timorem: cui honorem,honorem.
Qu$ verba interpretans Theophylactus,fic ait,Nec solum pecunias debere illis affirmat,
quin
 ADVER. HAERE. LIB. XIIIL DE TYRANNO. ut
A quin & timorem,hoc est pudorem St verecundiam, & honoris plurimum principibus ex­
hibendum :ita vt cui debeatur hic honos, honos reddatur. Timor autem duplex est.Altero
noxii ex malorum facinorum conscientia corripiuntur: alterum vicissitudine quadam im-
pertiuntur qui mutuo detinentur amore, cuiusmodi timor honor eft quidam praecipuus,
qualis ille videtur cum inquit, Nihil deest timétibus eum.&,Timor domini permanet in PfaLxxxiif.
feculum feculi.Timor autem hoc loco venerationem quandam praetendit. Haec Theophy- Pfabxviij.
lactus. Aliquis eft ergo timor omni cares poena,& hunc dicimus inetfc beatis.Quod fi bene
intellexisset Petrus Abailardus,nunquam negaflet timorem domini esse insuturo feculo.

Tyrannus.
E hac re fuit quaedam haerefis docens quemlibet tyrannum posse licite &
meritorie occidi perquencunq*, vaflallum suum etiam per clanculares insi­
dias,non obftante quocunq; foedere inter eos inito, etiam per iuramentum
confirmato,St hoc absque sententia aut mandato iudiciscuiufcunq;. Huius
____ haerefis author fuit (vt teftatur Iohannes Gerfon) quidam Iohannes parui.
Aduerfus hunc errorem multae patent viae per quas illum expugnare valemus. Primo ex
definitione tyranni. Tyrannus siquidem iuxta eam vocis significationem qua nunc omnes
Vtuntnr,ille dicitur,qui non i ure dominatur in república,aut vitra iuftas dominii fui leges
poteftatem suam exercet. Quapropter nomen tyranni non solum conuenit regi aut alteri
principi,sed cuicunq; alteri aliquod dominium exercenti, fi illud tale dominium illi non
conuenit:aut fi conuenit,ad plura fe extendit quam permittat lex fui dominii. Et ita epi-
Q scopus eft tyrannus fi per vim St violentiam tenet episcopatum:aut fi iurepoffidet,non ta­
men fecundum iura regit St gubernat, sed exactiones vitra debitum extorquet, aut alia si­
milia exercet quae episcopo non licent. Eodem modo papa posset esse tyrannus. Ad eunde
modum maritus poteft dici tyrannus erga vxorem,fi illam non tanquam carnem suam,sed
tanquam mancipium quoddam tractauerit.Si ergo quilibet tyrannus poteft occidi a subdi­
to suo,ex hoc sequeretur confusio totius iuftitiaerquoniam tunc etiam vxor posset occide­
re maritum suum quum tyrannice in illam dominatur: possent oues interficere suum pa­
storem, fiue ille esset vnus simplex parochus, fiue episcopus,fme papa,fi iftorum aliquis ty­
rannice regeret:possent etiam filii interficere parentem suum,fi pater legem paternae domi
nationis quoquo pacto excederet. Et ita assertio illa viam aperit cuilibet subdito non so­
lum ad inobedientiam,fed etiam ad inferendam necem suo superiori,quoniam posset cau­
sari illum esse tyrannum. Hoc autem A fit perniciosum,non eft nunc opus docere, cum fit
D ipsa luce clarius. Praeterea,multo peius eft crimen bárreseos c| tyrannidis, sed non licet cui­
libet occidere haereticum,ergo nec licebit etiam cuilibet occidere tyrannum. Secunda via
oppugnare possumus hanc peltiferam haerelim ex ratione insidiarum : quoniam etfi licitu
esset tyrannum occidere, non tamen per insidias & fraudes Se deceptiones. Quanuis enim
non teneamur hofti reuelare veritatem omnem,tenemur tamen nunquam illi dicere men-
dacium:quoniam os quod mentitur,occidit animam.ldco deus dedit locum refugii in qué Sap.i»
posset tute confugere is qui casu fortuito alium occiderat fine insidiis. De illo vero qui per Exod.xxf,
insidias occiderit,oppositam tulit legem,dicens,Si quis per induftriam occiderit proximu
suum,St per insidias,ab altari meo euelles eum vt moriatur.Tertia via patet qua eadem hae
refis expugnetur ex ratione foederis juramento firmati,quia non obftante tali juramento af
ferit licitum esse vassallo interficere tyrannú.Diuinus psaltes ait,Perdes omnes qui loquun­
tur mendacium. Virum sanguinum St dolosum abominabitur dominus. Si omnes qui lo- PfaLv.
£ quuncur mendacium,deus perdet,quid illum facturum céfebis de iis qui pcierantfNunquid
omnes m en tientes perdens,faiuabir peierantes?Abfit.Nam St periurium mendacium eft,Se
non qualecunque,sed juramento firmatum. Quod fiquis dicat iuramentum illud cum ty­
ranno factum non obligare vassallum ad eius obferuationem,obftant huic responsioni plu
ra sacra? scripturae testimonia quibus probatur pactum quodcunque aut foedus etiam cum
hostibus factum debere feruari. Nam hac sola de causa facob turbatus eft St iratus contra
Symeonem St Leui filios suos,quia violauerant pactum cum Sychimitis initum. Et hac de Oe.xxxriif.
causa cum alios filios mori ens benediceret, istis maledixit,inquies,Symeon St Leui fratres Gene. xlix9
vasa iniquitatis bellantia. In consilium eorum non veniat anima mea, St in coetu illorum
 F. ALFONSÍ DE CASTRO, MINORITAE
non fit gloria mea,quiain furore suo occiderunt virum,& in voluntate sua suffoderunt mu p
rum.Maledictus furor eorum,quia pertinax: & indignatio eorum¿quiadura.Diuidam eos
tz.ksrsl.z6 in Iacob,& disperdam eos in Israel.Propter eandem etiam causam reprehéditur Sedechias
rex Iuda,quia videlicet rebellauit contra Nabuchodonofor regem Babylonis, cum tamen
prius illi fecisset iuramentum de fidelitate feruanda. Beatus Augustinus libro primo dc ci-
uitate dei cap.xv.laudat Marcum Attilium Regulum Cófulem Romanum, quia ne viola­
ret fidem quam juramento firmatam Carthaginenfibus hostibus dederat, mortem elegit,
eámque pati maluit,quam fidem hosti praestitam violare. Accedit ad ha:c,q> st liceret rum­
pere foedera etiam iuraméto stabilita, via tunc aperiretur latissima ad omnem dissidétiam
& omnem controuerstam patens.Nullus enim iam fidet alteri aliquid promitteti,quoniam
etsi promissa juramento confirmet,quisque iuste metuere potest ne postea contra iuramen
tum faciat,cum id licite facere possit.NuIlus etiam erit controuersiae finis, st nulla est obii- G
Heb.vú gatio iuramenti,quoniam(vt ait Apostolus) omnis controuersiae finis est iurametum. Alia
adhuc patet via,caque apertissima,qua haec pestifera haeresis prosterni possit,defectus vide­
licet potestatis in occidente vt aliquem iuste occidere possit.Quanuis enim aliquis sit qua­
rumlibet scelestus & criminosus,qui mille mereatur mortes, non potest tamen iuste ab ali­
quo occidi nisi ab habete potestatem & jurisdictionem.Scelestissimus homo fuit Cain,qui
primus sanguinem humanum fudit, fratrem que occidit: qui cum timeret ne ob sua scelera
Genc.üq. occideretur a quolibet qui illum inuenisset,dixit illi deus, Nequaquam ita fiet, sed omnis
qui occiderit Cain,septuplum puniemr.Practcrea,quemadmodum regula i uris docet, len­
tentia non á suo índice lata,nulla est.Et Paulus Apostolus hunc & similes tyránicidas aper­
Rom.ij. te reprehendit dicens,Quis es tu qui indicas feruum alienumfPosset enim ab illo subdito
qui occidit tyrannum non expectata sententia indicis superioris,iustiffime peti,In quaau-
thoritate hoc facis? Quis te constituit indicem super eum? Si potestatem occidendi habes, fcj
lohan.xix, oportet vt illam habeas a deorquoniam nullus habet in aliquem potestatem,nisi illa sit de­
Rom.xiij. super data.Omnis enim potestas a domino deo est. Ostende ergo vbi deus dederit subdi­
tis hanc potestatem,vt absque indicis sententia possint occidere tyrannos.Nos autem faci­
lius ostendemus hoc esse a deo prohibitum. Nam per praeceptum illud, Nó occides, iuxta
omniu sacrorum doctora interpretationem, prohibetur illa hominis occisio quae propria
authoritate & absq; indicis sententia fit. Qui inscio principesinquit lex)bellsi gerit,reus est
l^sae maiestatis.Rursum,Rex qui supremam habet authoritate,non potest citra iuris ordi-
nem,aliquem non monitum,non vocatum,non conuictum interficere: multo ergo minus
hoc poterit subditus. At qui per insidias aliquem interficit, contra iuris ordinem id facit:
non ergo licet subdito per insidias interficere tyrannum. Deinde,contra naturalem legem
est q> in alicuius controuerfiae definitione aut decisione idem sit pars iudex & testis, quo­
niam hoc soli deo conuenit propter summam illius sapientiam & bonitatem.Cum autem j
subditus sine superioris iudicis sententia tyrannum occidit,tunc ipfemct est iudex, pars op
Concilium posita reo,& testis.Multa sunt ergo propter qu^ haec pestifera assertio reiici meretur.Qua­
Constan-* propter concilium Constantiefe sessione quintadecima hanc doctrinam velut fidei catho­
tiente. licae repugnantem damnauit,ita dicens, Praecipua solicitadme volens haec sacrosancta sy­
nodus ad extirpationem errorum & haere fu m in diuersis mundi partibus inualescenrium
prouidere sicut tenetur,ad hoc collecta est.Nuper accepit q? nonnullae assertiones erroneae
in fide,& bonis moribus multipliciter fcandalofae,reipublicae statum & ordinem fubuerte-
re molientes dogmatizara? sunt,inter quas haec assertio delata est- Quilibet tyrannus potest
debet licite & meritorie occidi per quencunque vassallum suum & subditum, etiam per
clanculares insidias,& subtiles blanditias,vel adulationes,non obstante quocunq; praestito
juramento seu confoederatione factis cum eo,non expectata sententia vel mandato iudicis
cuiufcunq;.Aducrfus hunc errorem satagens haec sancta synodus insurgere,& ipsum fundi-
tus tollere,prqhabita deliberatione matura,declarat,decernit,desinit huiufmodi doctrinam
erroneam este in fide, & in moribus: ipfamque tanquam fcandalofam,& ad fraudes, dece-
ptiones,mendacia5proditiones,periuria, vias dantem, reprobat,& códemnat. Declarat in­
super,decernit, & definit q> pertinaciter doctrina hanc perniciosissima afferentes sunt hae­
retici,& tanquam tales iuxta canonum sanctiones puniendi. Hucusque concilium Constan
tiense. Iohannes Gerfon testatur fuiste editum inconcilio Constantiensi librum quendam
aduerfus hunc errorem. Sed fateor me illum non vidiste. Monere tamen volui lectorem,vt
si forte illum inuenire poste crediderit,diligentiam apponar.
Verecundia.
 ADVER. HAERE. LIB. XIIII. DE VE RBGVNDIA. 1ZZ

Verecundia.
Vit quaedam hxresis docens de nulla re quae nobis est a natura donata,eru-
befcendum eise.Huius haerefis authores fuere Turrelupini, qui ob hanc sen- Túrrela*
tentiam more Cynicorum philosophorum omnia verenda publicitus nu- pini,
data gestabant,& in publico velut iumenta coibant. Et certe hanc haeresim
natura ipsa redarguit, á qua insitam habemus quarundam rerum verecun-
diam.Quapropter partes illae inferiores corporis humani per quas mares &focminx in coi
tu commi icentur,a verecundia & pudore sortitae sunt nomen, vt verenda & pudenda dh?
cantur.Pr^terea sicut virtus parir honorem,& inde gloriannita vitium parir vituperium,& 1
£ inde verecundiam.At licet partes illae inferiores corporis humani ex se non magis virios^
smt quam reliquae corporis partes,tamen hoc habent vt testimonium referant illius pecca­
ti quod primus homo per inobedientiam commisit. Nam cum Adam posthabito praece­
pto diuino de pomo vetito comedit,reciproca inobedientia punitus eft, ita vt in suo cor­
pore suorum membrorum pateretur inobedientiam, quam in membris genitalibus itatim
expertus eft. Haec autem membrorum inobedientia, velut perpetua quaedá punitio in me­
moriam pristini peccati in nobis omnibus remansit. Cum enim omnes reliquae corporis
panes ad nutum & imperium voluntatis nostrae moueantur & quiefcant,fola membra ge­
nitalia nutui voluntatis repugnant,& obedire recusant.Si vis leuare manum,leuatur illa. Si
vis illam inclinari deorsum,inclinatur eadem: & ad eundem modum reliquae omnes cor­
poris partes obediunt voluntati. Sappc tamen contingit vt membra genitalia repugnante
voluntate erigantur,&eadem aliquando renitente deprimantur.Patimur ergo in partibus
C illis inobedientiam & rebellionem in testimonium illius inobediencias quam primus pares
noster aduerfus deum exercuit. Si ergo de vitio quolibet iuste erubescimus, oportet vt de
illis corporis partibus erubescamus ,in quibus & punitio & testimonium pristini peccati
hucusqj rcmanfit.Rurfum,postquam Adam peccauerat,peccatu suum cognoscens, volcnf-
que á facie domini in paradiso ambulantis fugere, dixit deo, Vocem tuam domine audiui Genejif.
in paradiso,& timui,eo quod nudus essem.quo loco constat timorem capi pro verecundia,
quod patere facile potest ex ea quam reddidit timoris causa. Timui(inquit)eo quod nudus
essem.Inde enim erat timor,hoc est verecudia,quia in corpore suo nudo experiebatur iam
sui corporis inobedientia,quae fui peccati erat testimonium. Hanc etiam Adae & Heuxeru
bescentiam testantur ea perizomata quae illi fecerunt cum cognouemt se nudos, vt illas in- Ibidem»
feriores corporis partes tegerent.Deinde,fide nulla re naturaliter data esset erubescendum,
iniustereprehenditur Cham filius Noceo quod videns patrem inebriatum habentem ve- Gene.vL
D renda nudata,nunciauit fratribus suis.immerito etiam alii fratres, videlicet Sem & Iaphet
laudarentur quia verenda patris operuerunt.At cum ob illud facinus fuericGham maledi­
ctus a patre,& alii filii propterea q> patrem operuerunt,fuerint a patre benedicti, conuinci-
tur merito vt aliqua sint de quibus erubescere debeamus, etiam li a natura sint nobis data.
Nam ob hanc solam verecundia causam Sem & Iaphet videntes patrem nudum auertemc
facies fuas,vt verenda patris nó viderent. Adde quod pars vestis sacerdotalis qua iuxta pr£-
ceptum domini vestiendus erat sacerdos cum intrabat in sancta, erant femoralia in tegu- Exo.xxxLw
mentum earum partium,ex quibus nudatis maxima oritur verecundia. Abeant ergo effron
tes Turrelupini, & quos deus tegit,ipfi denudare vereantur.

Vinum.
Euerus,a quo Seueriani haeretici originem duxerunt, docuit non licere Seuems.
vilo pacto bibere vinum,eo quod fabulosa quadam vanitatesvt Au- Seueriani,
gustinus ait)dicebat de Satana & terra germinaste vitem. Hunc errore
nullus ex his qui de hxrefibus fcripferut(quos tamen vidisse licuicjcri-
buit alicui alteri quam huic Seuero. Beatus tamen Hieronymus dicit
hunc fuisse errorem Tatiani. Nam in commentariis super prophetam T„irnus,
Amos,interpretans illum prophetae locum, Propinabatis Nazareis vi- Amos.if.
num &c. fic ait, De hoc loco hxresim suam Tatianus Encratitarum princeps struere niti-
 F. ALFONSÍ de castro, minokitae
tur,vinum afferens non bibendum,cum & lege praeceptum iit ne Nazarei bibant vinum,& F
nunc accusentur a propheta qui propinent Nazareis vinum.Qui fi literam sequuntur in o-
mnibus,& Judaicas fabulas ecclesiis ingerunt Christi,ergo & comam nutrire deben t,Lt vuá
passam ac viride non comed ere,8c super matre & patre mortuis nó ingredi. & ii forte haec
fecerint,& fuerint humana vel fragilitate vel necessitate superati,radant capita, & irriti sint
omnes dies consecrationis & laboris eorum. Quod fi haec non faciunt,neq*, possunt more
Judaicorum cauponum miscere aquam vino,vmbras veritati,euangelii gratiae legis neces­
sitatem,ebrietatem illam intelligant,qua curis fecularibus inebriatur & obruitur anima: vi-
prophetis mandare dicentes,Ne prophetetis,qui liuore superati, prohibentem
viros doctrina: proferre sermone.Hucufq? Hieronymus. Ex cuius verbis conflat Ta-
hanc docuisse ha?resim. Augustinus tamen,aut Philaster,etiá cum errores Ta- q
tiani recenset,nunqua huius ha:resis meminit.Et certe (vt candide loquar)hsechaerefis non
solum nocet animae, sicut & quaelibet alia,fcd etiam nocet corporiiquoniá etsi vinum im­
modice sumptum multum noceat,moderate tamen potatum plurimas corpori pra: fiat vti-
Ecd’i.xxxi, litates.jdeo Sapiens Ecclesiasticus ait,Exultatio_animae & corporis vinum moderate pota­
tum. Sanitas est animae & corporis sobrius potus. Praeterea,ii vinum malum esset ex sua
lohandi. natura,Saluator noster non vertisset aquam in vinum: neque initium lignorum illius suis­
set vinum ex aqua factum. Etsi non liceret bibere vinum, idem Saluator non praecepisset
ministrantibus in conuiuio nupdar5,vt ferret vinu Architriclino. Rursum,ipfemetSalua-
Matjcxvi. tor cum discipulis cocnans bibit vinu,& potandum dedit discipulis suis: & vinu in fangui-
Lucac.xxrj. nem futí mutauif,eósq; eodé modo facere docuit,dicens,Hoc facite in meam commemo-
i-Timot.Vr rarj0nem. Deinde Paulus Apostolus Timotheo scribens consulit vt aquam non bibat,sed
modico vino vtatur propter stomachum suum,& frequentes eius infirmitates. Nec opus
est plura citare testimonia,cum haere fis fit tam manifesta. Caeterum quod Seuerus docuit vi **
num non bibedum,quia malum,& ideo malum, quia dicebat de Satana & terra germinasse
vité:hoc non est opus nuncoppugnare:quoniá iam supra in titulo de creatura,ostendimus
omnes creaturas esse ex fe bonas,eáfq; omnes esse a deo,& non ab aliquo alio principio.

Virginitas.
Iouinianus Ouinianus monachus docuit virginitatem non esse apud deum maioris
meriti quam conjugium,sed pares dixit esse nuptias virginitati. Ob cuius
doctrinam multa: virgines sacra: prouecta: aetatis, posthabito voto quod
emiserant,nupferunt.Ipfe tamen Iouinianus,quanuis monachatum depo I
fuit,vxorem ducere noluit:non quia inde maius apud deum meritum fe
habiturum sperabat,sed ne nuptiarum pateretur molestias,fe continere di
Heliddius. cebat.Hunc errorem etiá impingit Heluidio Hieronymus. Quis autem istorum prius er­
rorem hunc docuerit,mihi non est certum:hoc tamen confiat, vtrunq; eorum fuisse Hiero­
nymo coa:uum,& Hieronymum prius scripsisse aduerfus Heluidiu H aduerfus Iouinianci:
quoniam in primo libro contra Iouinianum meminit illius libri quem aduerfus Heluidiu
scripserat. Sed vterlibet istorum prior altero hunc errorem docuerit,costar ex verbis Hie­
ronymi nullum istorum fuisse primum huius haerefis authorem, quia huius haeresis princi­
Bafilidcs, patum tribuit Eafilidi.In fecundo enim libro aduerfus Iouinianum circa finem sic ait Hie­
ronymus, Quadringenti fere anni sunt quod Christi praedicatio fulget in mundo, ex quo
innumerabiles haerefes tunicam illius consciderunt. Vniuerfus pené error de Chaldaeo &
Syro & Gra:co sermone processerat. Bafilidcs magister luxuria: & turpissimorum comple- K
xuum,poft tot annos ita in Iouinianum quasi in Euphorbum transformatus eft, vtlatina
quoque lingua haberet haerefim suam.Haec Hieronymus. Ex cuius verbis confiat hanc ha:-
refim a Bafilide initium sumpsisse.Augustinus tamen in libro de haerefibus de hoc Bafilide
differens,nihil tale illi impingit. Philafter etiam Bafilidis errores recéfens,nunquam huius
erroris meminit.Credamus ergo Hieronymo ranquam diligentiffimo rerum inquisitori,
praesertim cum alii non contradicant, sed taceant. Pro virginitatis commendatione effica-
Maith. xix. cissimum testimonium eft quod Christus Saluator noster ait, Sunt eunuchi qui fe cafira-
uerunt propter regnum caelorum, qui potest capere, capiat. Nam cum dixisset non licere
alicui
 ADVERS VS HAERE. L IB. X1111. DE VIRGINITATE. rLz
A alicui dimittere vxorem suam nisi ob fornicatione: discipuli hoc audito graue admodum
existimantes onus matrimonii ob vinculum illius indissolubile, dixerunt* Si ira est causa
hominis cum vxore,non expedit nubere.Quibus Christus respondit* Non omnes capiunt
verbum istud,sed quibus datum est. Sed quod est hoc verbum quod non capiunt niti illi
quibus datum est?Certe hoc quod statim subiungit,dicens, Sunt enim eunuchi qui de ma­
tris vtero sic nati sunt. Et sunt eunuchi qui faóti sunt ab hominibus. Et sunt eunuchi qui
feipfos castrauerunt propter regnum caelorum.qui potest capere,capiat.Ecce verbum quod
non omnes capiunt nisi quibus datum est,videlicet castrare feipfum propter regnum cae-
lorum.Et quia non omnes hoc capere possunt, ne videretur aliquem cogere ad id quod as­
sequi nó poterat,in cuiusqj arbitrio illud reliquit,dicens,Qui potest capere,capiat. Ex istis
verbis Christi apertissime constat virginitatem este praelatam matrimonio.Quis enim non
5 videt multo excellentius este illud ad quod assequendum non omnium vires sufficiunt,
illud quod tam facile est vt omnes illud capessere possint?Nullus est cui integra est natura,
qui coire non possit.At rarus est qui postit ab omni specie coitus abstinere. Non enim o-
mnes hoc capiunt.Praeterea, Aposto!us Paulus in priore epistola ad Corinthios viduitatem i,Cor,vis»
praefert nuptiis,& virginitatem praefert ambabus, dicens,Qui matrimonio iungit virginem
suam,bene facit: & qui non iungit,melius facit.Quid iam amplius desideramus aduerfus Io
uiniansi? Poterat ne forte expressius aliquid pro virginitatis assertione proferri? Qui non
iungit matrimonio virginem (inquit ille)melius facit. Et postea viduam praeferens nuptae
ait,Mulier alligata est legi quanto tempore vir eius viuit. Quod si dormierit vir cius, libe­
rata est a lege.Cui autem vult,nubat,tantum in domino. Beatior autem erit si sic perman­
serit,fecundum meum consilium. Puto autem quod & ego spiritum dei habeam. Ante ta­
men A hanc sententiam Paulus diceret,plura disseruit per quae ostendit latam esse inter ma-
C trimonium & virginitatem distantiam.Qui sine vxore est(inquit)folicitus est quae domini
sunt,quomodo placeat deo.Qui auté cum vxore cst,folicitus est quae sunt mundi,quomo­
do placeat vxori,& diuifus est.Et mulier innupta & virgo cogitat quae domini sunt, vt fit
sancta corpore & spiritu.Quae auté nupta est,cogitat quL sunt mudi,quomodo placeat vi­
ro. Circunspiciamus bene & perpedamus fideliter virginitatis & matrimonii diferimé. Vir
go domino,maritus vxori placere cupit,& vt vxori placeat,folicitudinem gerit de iis rebus
quae in mundo funt,& ad mundu spectant:& ita diuifus est,quia qui adhaeret deo, vnus fpi
ritus efficitur cum eo.Vbi auté vnitas,ibi non est diuisio. Virgo igitur non est diuifus,quia
soli deo placere cupiés,vnííum solum habet spiritum,& hunc diuinum.At maritus qui etia
placere cupit vxori,ac deo,hic diuifus est in duas partes,vná qua deo placere optat, si mo­
do optat: & alia qua cupit placere vxori. Dicat ergo nunc Iouinianus,Nonne melius est pia
cere deo,A placere vxori?Nonne praestátius est adhaerere deo,& effici vnum spiritum cum
D eo, E di ussum esse in multas folicitudinu partes & miferiarum?Si placere deo melius,conse­
quens est vt virginitas fit praestantior matrimonio. Rursum,Saduceis quaerentibus aSalua-
tore nostro de muliere quae septem fratribus fuccessiue nupserat, quem illorum post refur-
rectioné habitura esset, respondit idem Saluator, In resurrectione neq; nubent neqj nuben Matt. xxif»
tur,sed sunt sicut angeli dei in caelo.Ex quibus verbis constat nuptias esse hominum, conti
nentiam autem angelorum proprium munus.Quantum ergo angeli hominibus praestant,
tantum virginitas praeponitur matrimonio. Deinde hoc etiam conuincit multitudo virtu­
tum quas ad fui fustentationé exigit virginitas,vt tanqua altera Hester illis velut suis ancil­
lis innitatur.Oportet enim virginé esse abstemium:quoniam luxuriosa res est vinum.Exi-
gitur abstinentia cibhquoniam libidinis ignes,ciborum fomentis increfcunt.Summc neces
farium est pacisci foedus cum oculis, prout se fecisse testatur Iob ne cogitaret quidé de vir- lob.xxx?,
gine:quoniam,vt ait Ecclesiasticus, fpecié mulieris multi admirati reprobi facti sunt. Nec ^ccki.ix.
E minus oportet obserare aures ad turpiloquia:quoniam(vt ait Menáder apud Paulum) cor- i.Cor.xw
rumpue bonos mores colloquia mala.Est etia necessaria oris & labioru custodia, vtnó de­
clinet cor illius in verba malitiae,ne forte ex leui verbo tuo aliqua vulneretur, & vt par pa­
ri referat,illa postea similibus verbis tráffigat cor tuum, & bliditiis labiorum fuoru protra­
hat te^& statim sequaris eam quasi bos ductus ad viólimam.Plurimas certe passurus est mo
lestias,qui virginitatem intemeratam custodire cupit.Propter quod meritovirginitas simi­
lari solet ebori,quod propter nimiam vetustatem vertitur in colorem rubeum,cum tamen
a natura sit album,quia virginitas diu conferuara xquiualet martyrio, & est quasi quaedam
sanguinis effusio.Denique nunquam potest esse virginitas sola, sed oportet eam velut regi-
 F.ALFONSI DE CASTRO, MINORITAE
nam este ingenti ancillarum comitatu stipatam. At qualiter fieri poflct vt non fit nobilior F
virginitas,cui multo plures deferuiunt virtutes matrimonio? Demum haec louiniani as­
sertio,prout ratio & fidei regula exigebat,totius catholicae ecclesiae sententia bis damnata
Siricius eft.Nam Siricius papa,habito Romae facerdotu concilio, primus eam damnauit, vt ex epi-
PaPa* fióla eius de condénatione louiniani ad episcopos Africanos,patere potest,in qua fic habe
tur,Nos sané nuptiarum vota nó aspernanter accepimus,quibus velamine interfuimus, sed
virgines Deo denotas maiore honorificentia muneramus» Fado ergo presbyterio,constitit
dodrina nostra,id est Christiana legi hac omnia este contraria: vnde apostolicum fequu-
ti praeceptum,quia aliter quam accepimus,annunciabant,omnium nostrorum tam presby­
terorum,tam diaconorum,quam etiam totius cleri vnam fadam constat este sententia, vbi
louinianus Iouinianus,Aufentius,Genialis,Geminator,Foclix,Plotinus,Martianus, Ianuarius, & Inge-
Aufentius. niofus,qui accentores noua haresis & blafphemia inuenti sunt, diuina sententia,& nostro G
Genialis, judicio in perpetuum damnati ex:ra ecclesiam remanerent. Hac Siricius papa.Et Aphrica-
Fcelixnat0r n* opi scopi hanc Siricii recipientes epistolam,concilium in plebe Thelenfi cógregarunt,in
Plotinus. quo re(vc decebatjplene examinata,approbarunt damnationem louiniani per Siricium fa-
Martianus. dam,& eidem Siricio papa de hoc negocio rescripserunt. In quorum epistola haec haben
Ianuarius. tur verba,Agrestis enim vlulatus est,nullam virginitatis gratiam, nullum castitatis ordine
Ingeniosus referuare, promiscue omnia velle confundere, diuerforum gradus abrogare meritorum, 8c
paupertatem quandam caelestium renumerationum inducere, quasi Christo vna fit palma
quam tribuit,ac non plurimi abundent tituli praemiorum,simulant se isti non donare con*
iugio.Sed quae potest laus este coniugii,fi nulla virginitatis est gloria? Neque vero nos ne-
Matth«xix, gamus fandificatum a Christo este coniugium,diuina voce dicere,Erunt ambo in vna car­
ne, & in vno spiritu.fed prius est quod nati fumus,quam quod estedi,multoque prqstantius „■
diuini operis mysterium,quam humans fragilitatis remedium. Iure laudatur bona vxor,fed
i.Gor. vis. melius pia virgo praefertur, dicente domino, Qui iungit virginem suam,bene facit: &- qui
non iungit,melius facit.Haec enim cogitat qua Dei sunt,illa quae mundi: illa coniugalibus
vinculis colligata est,haec libera vinculorum:illa fublege,ista lub gratia. Bonum cóiugium,
quo est inuenta posteritas fuccestionis humanae: sed melior virginitas, per quam regni cae­
lestis haereditas acquisita,&caelestium meritorum reperta fuccestio. Per mulierem cura fuc-
cestit,per virginem salus euenit.Denique speciale sibi donum virginitatis elegit, & integri­
tatis munus exhibuit, atque in se reprqfentauit, quod elegit in matre. Et aliquibus interie-
dis,circa finem epistola haec verba fubiunguntur Itaqj Iouinianum, Aufentium, Gemina-
torem,Fodicem,Plotinum,Genialem,Mardanum, Ianuarium,& Ingeniosum, quos fanóti-
tas tua damnauit,scias apud nos quoq; fecundum iudicium tuum este damnatos.Hac con­
cilium Thelenfe.Qm plura aduerfus hanc haresim defiderauerit,legat primum librum bea-
. ti Hieronymi é duobus quos aduerfus Iouinianu fcripfit.Nam ibidem omnes fuá cloqué- I
tia vires pro virginitatis astertione exercuit:adeoq*, illam extulit, vt aliquibus (quáuis im-
meritojparum aquus videatur fuiste matrimonio. Beatus Augustinus scripsit etiam alium
librum pro eiusdem virginitatis astertione,qui inscribitur de fanda virginitate.

Vnóhonis extremas sacramentum.

On minus est ab hareticis conculcatum extrema vndionis sacramentum
quam reliqua alia. Nam Graci,teste Guidone Carmelita, asserunt hoc sa­
Graeci.
Valdenfes. cramentum non prodeste infirmis ad salutem corporis. Valdenfes autem
(vt testatur Aeneas Syluius libro de origine Bohemorum cap.xxxv.)extre- K
__________ mam vndionem inter ecclesia sacramenta non admittunt. Huius tamen
erroris non meminit Guido cum errores Valdenfium recenset. Hunc errorem impingit
Heracleo*
Heracleonitis frater Bernardos de Lutzemburgo in suo catalogo hareticorum , nescio
nirae,
quem secutus: quoniam Augustinus de Heracleonitis Ioquens,nihil tale illis tribuit. Phi-
laster de eisdem disterens,nullam huius erroris facit mentionem. Guido qui Augustinum
& Iiidorum in enarrandis harefibus imitatur,nunquá huius erroris meminit vt eum Hera­
cleonitis impingeret. Omitto quod bonus homo in suo catalogo confundit Heracleoni-
tas cum Hkrachicis hareticis-credens este eosdem,solo nomine disterétes. Constat autem
ex
 ADVERS vs HAERE, 11B. XIII1. DE VNCTIONE EXTR. r-4.
A ex Augustino & Isidoro diuerfas eslíe factiones sub altero & altero principe militares. Nam
de Heracleonitis disterit Augustinus capite sexto decimo libri de haeresibus, dicitqj illos sic
vocari ab Heradconc eorum principe.At Hierachirarum principem vocat Hierachá,& de
his disterit capite quadragcfimofeptimo.Et illa qu<£ de Heracleonitis catalogus refert,quos
ipse putat ecia dici Heraclitas,sumpta sunt ex hoc quadragesimofeptimo capite Augustini,
&■ eisdem verbis quibus ab Augustino referutur,nisi q> bonus homo aliqua inserit ex suo ce­
rebro, quale est hoc de sacramento extrema? vnctionis, de quo ait illos asterere quód non
fuerit a deo institutuicum tamen Augustinus neq; Heracleonitis neq; Hierachidsquicqua
simile impingat.Quapropter mirari non desino q> lodocus Clichthou^us vir alloqui do­
ctissimus eodé modo fuerit deceptus,tribues hunc errorem Heracleonitis,prout catalogus
fecerat.Nam in eo libro qué fecit pro assertione veritatu in concilio Senonensi desini taré,
£ capitulo de sacramentis ecclesia?,de sacramento extrema? vnctionis disserens, dicit q, ne­
gare extremam vnctionem esse sacramentum,fuerit error Heracleonitatsi. Et tamen idem
lodocus in eodé capite de sacramento baptismi disputans,testatur fe in notandis haereticis
imitari eam ha?reticorum deferiptioné quam Guido carmelita fecit, de quo Guidone iam
diximus q? nihil tale Heracleonitis impingit. Huc eundé errorem lodocus Clichthou^us
impingit Iohanni Yvitcleffo,cum tamé in concilio Constantiensi,in quo errores illius da- Iohannes
mnati sunt,non fuerit de hoc errore notatus: nec apud Thomá Valden, qui diligentissime Vvitckff.
huius Vvitclcffi errores explorauit, vllum huius erroris reperio vestigiu.De Luthcro tamé Lutherus,
certo constat illum reiicere sacramenté extremae vnctionis: quonia negat extrema vnctio­
nem esse inter sacraméta computanda. Contra hanc ha?resim apertissimu profert testimo­
nium beatus Iacobus,qui in sua canonica epistola ira inquit,Infirmatur quis in vobis?indu- Iacob.v.
cat presbyteros ecclesia?,& orent super eum,vngentes eum oleo in nomine domini, & ora-
C tio fidei faluabit infirmé,& alleuiabiteum dominus: & si in peccatis sit,remittétur ei.Ecce
huius sacramenti proclamationé ab Apostolo Iacobo facta.Nam ex verbis Apostoli costae
in extrema? vnctionis collatione omnia adesse qua? ad sacramenté perfecté exiguntur. Est
enim ibi materia,videlicet oleum lacré quo vngendus est infirmus.Exprimitur etiá forma,
sacerdotis videlicet oratio.Essecté auté huius sacramenti expressit dicens, Et si in peccatis
fu erit,remittentur ei.Yerum Lutherus videns fe hoc testimonio conuinci, illud ita reiicere
conatur,vt epistola illa neget esse Apostoli lacobi.Et si Apostoli Iacobi esset,dicit no lice­
re apostolo fuá authoritate sacramenté instituere,hoc est diuina promissioné cé adiuncto
signo dare,cé hoc solius Christi sit munus proprisi.Duobus itaq; modis eneruare conatur il
lud apostoli testimonié.Primó,q> epistola illa non sic Iacobi Apostoli.Deinde, etsi sit apo
stoli,iiii tamé dicit nó fuisse facultaré instiruédifacramenté.Horé primé iam fatis(vtexi-
stimo)fupra libro primo capite fecundo confutauimus,cé de canonicis scriptura? libris dif-
D putauimus. Illo enim loco ex pluribus cócilioré decretis ostendimus eam Iacobi Aposto­
li epistola in catalogo libroré canonicoré esse locata. Yeniamus ergo ad id in quo aperte
oppugnat Apostelé,dicens,Et si sit Iacobi Apostoli, illi tamé no licuit instituere facramen
tum.Non est iam quod miretur aliquis Lutheré cóuitiis infectari pontifice & Ca?saré,qu5
de tam atroci crimine notet Apostolé, vt sine authoritate & cótra fas ausus sit instituere fa
cramenté.Nullus certe fuit vnquá tam demens,ac impiae maledicencia?,qui diceret Aposto
lum fuisse tam arroganté,vtpro sacramento traderet populo quod non esset facramétum.
Ca?teriim quod ait Apostolé nó habere potestaté instituédi sacramenté, nos etiá fatemur:
quanquá alioré sit opinio,qua? mihi nunquá placuit,ecclesiá posse instituere sacramentum.
Dicimus ergo apostolé nó instituisse facramété, sed verbis illis id tradidisse populo quod
ipse acceperat á Christo, qui alia mundo volebat insinuare per Matthaeum, alia per Mar­
cum,per Lucam alia,alia rursum per Iohanne.Sunt enim peculiaria quaedam cuiq; euange-
£ listae,quorum nullus alioré mcminit:de qua re extat canon ab Eufebio Caesariensi editus.
Quid ergo vetat vt quaedam etiam nobis innotescere voluerit Christus per Apostolum sua
lacobum,de quibus nec Euangelista? vllum sint verbum loquuti? Praesertim cum constet
multa nobis per Apostolum Paulum insinuasse, quae omnino ab Euangelistis praetermissa
sunt. Hoc autem ita esse,testimonio beati Augustini persuademus, qui libro fecédo de vi­
sitatione infirmorum,docens infirmé debere confiteri, & eucharistiam sumere,& oleo san­
cto vngi,ita inquit* Nec praetermittendum est illud Apostoli Iacobi praeceptum, Infirma- iacobi v»
tur quis in vobis?inducat presbyteros ecclesiae, & orent super eum , vngentes cum oleo in
nomine domini, & oratio fidei ía'uabit infirmé,& alleuiabit eum dominus, & fi in pccca-
F ii
 f. alfonsí de castro, minoritae
tis íit,remitrentur ci.Ergo si roges de te & pro te sien,sicut dixit Apostolus Iacobus,immo F
per Apostolum suum dominus. Ipsa videlicet olei sacri delibutio,intelligitur spiritus san­
cti typica vnólio. Ha?c Augustinus. In quibus verbis illud est aduertédum quod ait, iramo
per Apostolum suum dominus. Quibus verbis fatis aperte innuit Apostolo lacobum fuis­
se illius sacramenti duntaxat praeconem,non autem institutorem.Praeterea,Innocentius pa-
Innocettus pa huius nominis primus,in quadam epistola ad Decerium Eugubinum episcopum, capi-
primus. te yltimo sic ait,Sané quoniam de hoc sicuti de caeteris consulere voluit dilectio tua,adie-
cit etiam silius meus C^lestinus diaconus in epistola sua esse a tua dilectione positum illud
quod in Apostoli lacobi epistola conscriptum est,Infirmatur quis in vobis, inducat presby­
teros,& orent super eum , vngentes eum oleo in nomine domini, & oratio fidei faluabit
infirmum,& suscitabit illum dominus:& si in peccatis fuerit, remittentur ei. Quod non est
dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi debere, qui sancto oleo chrismatis G
perungi possunt,quod ab episcopo confectum, non solum sacerdotibus, sed omnibus vti
Christianis licet in sua aut fuoru necessitate inungendo. Cacterum illud superfluu videmus
adiectum,vt de episcopo ambigatur quod presbyteris licere non dubium est. Nam idcirco
de presbyteris dictum est, quia episcopi occupationibus aliis impediti, ad omnes langui­
dos ire non possunt. Caeterum si episcopus postea dignum ducit aliquem a se visitandum,
& benedicere,& tangere chrismate sine cunctatione potest,cuius est ipsum chrisma confice
re.Haec Innocentius, vir quidem sanctitate perinde ac scientia illustris.Ex cuius verbis cors
stat non esse recentero(vt Lutherus fomniatjhuius sacramenti institutionem. Innocentius
siquidem ante mille & centum annos ecclesia? vniuerfali praefuit, qui ex testimonio lacobi
Apostoli docet infirmos oleo sancto debere inungi.Demum,hoc ipsum confirmat ecclesi^
catholicae definitio, qua? ad hunc vsque diem femper & vbiqj sensit extremam vnctionem „
Concilium esse sacramentum vnum c septe ab ca receptis.Concilium nanque Florentinum sub Euge- *
Florenunu nio quarto celebratum,sic ait.Quintum sacramentum est extrema vnctio, cuius materia est
oleum oliua? per episcopum benedictum.Hoc sacramentum nisi infirmo de cuius morte ti
metur,dari non debef.qui in his locis vngédus est*In oculis propter visum: in auribus pro­
pter auditum:m naribus propter odoratunr.in ore propter gustum vel locutionem:in ma­
nibus propter tactum: in pedibus propter gressum: in renibus propter delectationem ibi­
dem vigentem.Forma huius sacramenti est haec- Per istam vnctionem & suam piissimam
misericordia indulgeat tibi dominus quicquid deliquisti per vifum:&similiterin aliis mé-
bris.Minister huius sacramenti est facerdos-.cffectus vero eius est mentis sanatio, & inquan
tum anima? expedit,etiam corporis. Hactenus Concilium Florentinum. Quapropter qui
aliter sentit,ha?reticus merito censetur.

Votum. 1
Vorundam haereticorum sentétia fuit,nihil esse ex necessitate facienda,
Pfalm. llij. sed omnia debere fieri libere,propterea quod propheta dixit, Volútarie
Laperiami. sacrificabo tibi. Huius ha?refisauthores dicti sunt Lamperiani, qui hac
ratione ducti,omnia vota damnabat,dicentes ea nihil prodesse,eo quod
necessitatem & coactionem quandam videtur hominibus inferre. Hanc
Pfeudoapo ha?rcfim iam diu fcpultam,post multa fecula fufeitarut Pfeudoapostoli,
ftoli. __ _______ dicentes opera illa qua? sine voto fiunt,esse ad maius pr^miú destinara,<|
Iohanncs illa qua? ex voti necessitate fiunt. Eandem ha?refim tutatus est Iohánes Vvitcleff. Vitimus
V vitckff. huius ha?refis propugnator est nunc Martinus Lutherus,dices vota hodie nó valere,nisi ad
Lutherus. operum iactantiam & praesumptionem. Aduerfus ergo hanc ha?resim disputantes, duo nos
oportet ex sacris literis probare. Primum, quód vota semel emissa sunt opere complenda,
& non debent pro cuiusque arbitrio tolli.Alterum,quod opus ex voto factum cedit in ma
ius ipsius operantis praemium, quam si libere & absque voti necessitate fuisset essectum. Ad
prioris partis probatione fatis efficax testimonium est illud quod in libro Numeroru do­
Num.xxx, minus ait,Si quis virorum votum domino vouerit,aut fe constrinxerit juramento,non fa
ciat irritum verbum suum, sed omne quod promisit, implebit. Praeterea idem praeceptum
Deu.xxiij.
iterum in libro Deuteronomii expressius reperitur, vbi sic dicitur, Cum votum voueris
domino Deo tuo,no tardabis reddere,quia requiret illud dominus Deus tuus. Et si mora­
tus
 ADVERSVS HAERE. LIE. XIIIÍ. DE VOTO. lis
A tus fueris/eputabitur tibi in peccatum.Si nolueris polliceri,absque peccato eris. Quod au­
tem semel egreffum est de labiis tuis,obferuabis,& facies sicut promisisti domino Deo tuo,
& propria voluntate & ore tuo loquutus es. Rursum,Sapiens Ecclesiastes ait,Si quid voui- Eccis.v.
sti Deo,ne moreris reddere.Difplicet enim ei infidelis & stulta promissio. Sed quodcunque
voueris,redde. Multoque melius eft non vouere, A post votum promissa non reddere. De­
inde, per prophetam Earuch de diis gentium dominus loquens ait,Neque fiquid malipa BaruchvL
tiunturab aliquo,neque fiquid boni,poterunt retribuere: neq$ regem constituere pofisunt,
neque auferre. Similiter neque dare diuitias possunt, neque malum retribuere. Si quis illis
votum vouerit,& non reddiderit,neqj hoc requirunt.Ex quibus verbis constat quod Deus
requiret ab eo qui votum vouit, fi nó reddit. Et Propheta regius saepissime in suis psalmis
quos Deo decantabat, votorum meminit,non vt tollenda fint, sed vt opere compleantur
E ¿reddantur Deo ea quae semel promissa sunt. Immola Deosinquit ille) sacrificium laudis, Pfalxlix.
& redde altisfimo vota tua. Et rursum, Reddam tibi vota mea quae distinxerunt tibi labia PfaUv.
mea. Et iterum, Vouete,&reddite domino Deo vestro omnes qui in circuitu eius affertis Hal.xxv,
munera. Ecce vides quot fint testimonia ex veteri instrumento,qu<£ vota comprobent.Ve-
rum quidam ex istis haereticis, nempe Lutherani, videntes tam aperta testimonia pro vo­
torum assertione, ad hoc asylum confugiunt, vt dicant vota pro certo tempore tenenda
poffe emitti: non autem illa quibus homines ad perpetuam aliquarum rerum obferuatip-
nem fe aftringunt:quoniam(vt aiunt)per talia vota fiunt homines serui, quos tamen Deus
libertate donauit.Et non attendunt miseri quod feruire Deo,regnare est,& quod ab hac fer
uitute Christus non liberauit nos,sed a feruitute peccati: quam libertatem nullus melius te­
net,quam is qui Deo feruit.Nam Apostolus ait, Liberati auté a peccato, serui fadti effis iu- Rom.vL
ftitiae.Pmerca, qui duxit vxorem,feipfum irretiuit vinculo indissolubili, ita vt viuente
C vxorenon possit ab ea separari,neq; aliam superducere. Quid igitur obstat vtin voto per­
petuo aliquid simile contingat? Si illa feruitus in quam homo per matrimonium incidit,
non repugnat libertati per Christum donarse: nec etiam repugnabit libertati Christianae
feruitus illa quae per votum suscipitur, praesertim quod per matrimonium vterque coniu-
gum subditur alterhper votum autem subditur Deo. Sed iam ipsam quam execrátur voto­
rum perpetuitatem,per scripturas sacras examinemus. Pro qua re audiamus quid in primo
Regum libro de Anna Samuelis matre antequam illum coccpiffet,dicatur. Et Heli sacer- i.Reg.i,
dotesinquit hiftoria)fedete super feliam ante postes domus domini, cum esset Anna ama­
ro animojorauit ad dominum flens largiter,& votum vouit dicens,Domine exercituum,fi
respicies videris afflictionem famula; tuae,& recordatus mei fueris, nec oblitus ancilla; tu£,
dcderifque ferua? tua; sexum virilem,dabo eum domino omnibus diebus vita; eius.Ecce vi
des votum matris de filio consecrando Deo in ministerium templi omnibus diebus vitae
D cius: poft quod votum exaudiri meruit: tantum abest vt votum illius apud Deum fuerit
damnatum.Et fi Anna de filio quem adhuc non conceperat,potuit tale votum perpetuum
emittere,cur non poterit quilibet de feipfo aliquid fimile vouere?pra;sertim quod quilibet
habet plus iuris in fe,& in suam voluntatem, quam mater quaecunque in filium. Praeterea,
Beata illa Deipara virgo votum de virginitate perpetuo obfcruanda emiserat, quod mani­
festé teftantur illa verba qua; ipsa angelo annuncianti conceptionem filii dei respondit,di
cens,Quomodo fiet istud,quoniam virum non cognosco?Illa enim negatio verbo praefen- Lncxl
tis temporis adiuncta,non fic accipienda eft,vt solum neget actum praesentis temporis,sed
vt dicat votum de negatione actus in pofferu. Nam alioqui nulla suberat dubitationis cau
fa,& fine occasione quaefiuisse videreturiquoniam vt mulier qua; nunquam antea virum co
gnouitfin posterum concipiat,non eft quid difficile,neque illa duo vel in speciem pugnare
inter fe videntur. At votum de perpetua virginitate, & concipere,velut ex diametro pu­
lí gnare videntur.ideo merito quaerit, Quomodo fiet istud,quoniam virum non cognosco?
hoc est,nunquam me virum cognituram spopondi.Hunc autem esse verum & germanum
litera; sensum teftantur aliqui doctores sacri. Beatus Bernardus hornilla quarta super euan
gelium,Missus eft, fic ait,Non dubitat de facto,sed modum requirit & ordinem.Nec enim
quaerit an fiet istud, sed quomodo. Qua fi dicat, Cum sciat dominus meus testis conscien­
tia; meae, votum effc ancillae sua; non cognoscere virum, qua lege, quo ordine placebit ei
vt fiat istud? Si oportuerit me frangere votum,vt pariam talem filium: & gaudeo de filio,
& doleo de proposito. Fiat tamen voluntas eius. Haec Bernardus. Et venerabilis Beda in
homilia eiusdem euangelii sic ait,Quomodo(inquit Maria)fieri potest vt concipiam pa-
F iii
 f, alfonsí de castro, minoritae

riamque filium, qu$ in castimonia virginitatis vitam consummare disposui? Non autem F
quasi incredula verbis angeli,quomodo haec impleri valeant, requirit,sed certe quia opor­
teret impleri quod & tunc ab angelo audiebat,&prius a propheta dictum legerat: sed quo
id ordine implendum fit, interrogat: quia videlicet propheta qui hoc futurum praedixit,
quomodo fieri posset,non dixit,sed angelo dicendum referuauir. Haec Beda.Et beatus Au-
Augustinus guftinus libro de sancta virginitate, capite quarto, de virgine Deipara loquens fic inquit,
Ipsa quoq; virginitas eius gratior & acceptior, quia non eam conceptus Christus viro vio­
laturo quam conferuaret ipse praeripuit: sed priusquam conciperetur,iam Deo dicatam,de
qua nasceretur,elegit. Hoc indicant verba quae sibi foetum annuncianti angelo Maria red-
didit.Quomodo,inquit,fiet istud,quoniam virum non cognosco? Quod proseólo non di­
ceret, ni fi Deo virginitatem ante vouiíTet. Sed quia hoc Ifraelitarum mores adhuc recusa­
bant,desponsata est viro iuito, non violenter ablaturo, sed potius contra violentos cuito- G
dituro quod illa iam vouerat.H^c Augustinus. Ecce protulimus trium sacrorum docto­
rum testimonia,ex quibus apertissime constat virginem Deiparam emisisse votum de per­
petua virginitate feruanda. Hoc etiam votum creduntur em i fisse Apostoli de paupertate
feruanda, quando relictis omnibus secuti sunt Christum. Sic enim sentit Augustinus, qui
Matth.xix, lib.xvii.de Ciuitate Dei cap.iiii.ita inquit, Dixerant enim potentes illi, Ecce nos dimisi­
mus omnia,& secuti fumus te. Hoc votum potentiisimi vouerant. Sed vnde hoc illis, nifi
ab illo de quo dictum eft,Dans votum vouenti?Haec Augustinus.Rursum,hoc ipsum aper-
i,Tim,v, tiisime comprobatur ex beati Pauli testimonio, qui in priore ad Timotheum epistola fic
ait,Adolefccntiores viduas deuira.cum enim luxuriarse fuerint, in Christo nubere volunt,
habentes damnationem,quiaprimamfidem irritam fecerunt. Quid eft dicere, primam fi­
dem irritam fecerunt?Hcc eft,quod votum quod in viduitate emiserant de continétia fer- R
uanda,violauerunt, cum post tale votum emissum nupserunt. Et fi Paulus dicit viduas iu- **
niores habere damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt: quid dicturus esset de
Luthero,Oecolampadio,Conrado Pellicano,Lamberto, aliifque eiusdem farinae homini­
bus,qui reiecta cuculla quam semel induerunt, contempto voto quod Deo vouerant, tan-
quam vxor Lothrefpexerunt-retro,vxoresducentes? Haecautem Apostoli verba quinos
proxime citauimus,eise ita interpretanda, quemadmodum nos ea fumus interpretati,testa-
Concilium tur Concilium quartum Carthaginenfe , quod in capite vltimo suorum decretorum ita
Carthago aiCjSicut bonum castitatis praemium, ita & maiori obferuantia & praeceptione custodien*
dum esl,vt fi quae viduae quantumlibet adhuc in minoribus annis positae, & matura aetate
á viro relictae fe deuouerunt domino, & veste laicaliabiectafub testimonio episcopi & ec- *
clefiae,religioso habitu apparuerunt, postea vero ad nuptias seculares transierunt, fecunda
Apostolum damnationem habebunt,quoniam fidem castitatis quam domino vouerunt,ir­
ritam facere ausae sunt,Tales ergo perfonq fine Christianorum communione maneant,qu^ I
etiam nec in conuiuiis cum Christianis communicent.nam fi adulterae coniuges ream sunt
viris suis obnoxiae,quanto magis viduae quae religiositatem mutauerunt, crimine adulterii
notabuntur,fi deuotionem quam Deo sponte obtulerunt,libidinosa corruperint voluptate^
atque ad fecundas nuptias transitum fecerint? Quae etsi violentia irruente ab aliquo praere­
ptae fuerint, ac postea delectatione libidinis permanere in coniugium raptori vel violen­
to viro consenserint,damnatione superius comprehensa teneantur obnoxiae.De talibus ait
Apostolus,Cum luxuriatae fuerint,nubere volunt,habentes damnationem, quia primam fi-
Condlium dem irritam fecerunt.Hucufque Concilium quartum Carthaginenfe. Et Concilium Tole-
Toktaníú tanum quartum cap.lv.fic inquit-Duo sunt genera viduarum, seculares,& sanctimoniales.
Seculares viduae sunt quae adhuc disponentes nubere,laicalem habitum non deposuerunt.
Sanctimoniales sunt quae iam mutato habitu feculari, sub religioso cultu in conspectu sa­
cerdotis & ecclesiae apparuerunt. Hae fi ad nuptias transierint, iuxta Apostolum non fine K
damnatione erunt, quia se primum Deo vouentes,postea castitatis propositum abiece-
runt. Haec Concilium Toletanum quartum.Ex quorum duorum conciliorum verbis con­
stat hanc esse Apostoli Pauli sententiam,viduas videlicet quae perpetuam castitatem domi­
no vouerunt, fore damnandas fi ad fecundas nuptias tráfierint. Et certe q> nuptiae eorum
Concilium k domino deuouerunt,sint damnandae, plurima testantur concilia. Nam conci-
VaknuniL ^lum Valentinum capite fecundo suorum decretorii fic ait,De puellis vero quae fe deo vo­
uerunt, fi ad terrenas nuptias sponte transierint, id custodiendum esse decreuimus, vt poeni
rentes non itatim ad poenitenda recipiantur,& cum data tamen fuerit, nifi plene satisfece­
rint
 adver. haere, lie. xiiíl DE V OTO. LL6-
^ rint deo inquantum ratio poposcerit,eisdem communio differatur.Hace ibi. Ec concilium Concilium
Auraicenfe capite vigesimoseptimo fie definit, Ve viduitatis feruandac professione coram ^uraiC€nÍ€
epifeopoin secretario habita, impositam á presbytero vestem vidualem nó este violandá.
eius vero repudiatorem, vel ipsam talis professionis desertricem merito este damnandam.
Ec capite vigesimooctauo idem cócilium iterum ait, Hi vero qui sunt desertores profestae
castitatis,pracuaricatores habedi,& omnibus per poenitétiam legitimam cófulendn . Haec
ibi.Multáq-, alia funtcociliom decreta huiefauetia proposito, quae citare omisi, ne nimia
prolixitate grauarem lectorem. Verum quia aliquis forte ea legere desiderabit, loca folii m
lectori designabo vbi illa inuenirepostit.Cócilium Aurelianefecap. decimofeptimo.Co
cilium Elibertinum cap.rertiodecimo.Cócilium Toletanum quarta capitibus quadragesi-
mooctauo & quinquagesimopnmo. Ex his omnibus paret quam iniuste aliqui votis mo­
nasticis conatur inferre calumniam: quoniam si de aliqua re perpetuum votu emitti licet,
mulco iustius id licebit de illis tribus rebus per quas triplex mudi huius cócupifcetia pro
sternitur,videlicet obedientia,castitate,& paupertate .Nam per obediétiam superbia vitae
edomatur.Per castitatis votum,carnis cócupifcentiacoercetur.Per votum vero pauperta­
tis,illa insatiabilis concupiscentia oculorum cohibetur.Vndeconuincitur,vt si noxiae sunt
illae tres mundi concupiscentiae, salutifera contra sint tria quae in monachatu emittuntur
vota,quoniam haec vehit quaedam antidota sunt aduerfus illa tria quae mudus propinat ve-
nena:praefertim quod haec tria de quibus sunt monachorum vota,sunt valde a Christo có-
médata.Ná obediencia commendauit dices,Si quis vult venire post me, abneget femeti- Matth.xvL
pfum,& tollat crucem fuam,& sequatur me.Nó enim potest quis verius feipfum abnega­
re, g cum se totum superioris arbitrio committit, vt nó fuá iam velit facere voluntate, sed
fui superioris. Castitatem perpetuam extulit dicens, Sunt eunuchi quise castraueruntpro- MauM*.]
£ pter regnum caelorurmqui potest capere,capiat.Paupertatem vero commendauit cum di­
xit,Si vis perfectus este,vade, & vende omnia quae habes,& da pauperibus,& sequere me, Ibidem.
& habebis thesaurum in c^lo.Cum ergo tam aperta sint testimoniavota monastica cópro-
batia,vereatur Lutherani monachi respicere retro ad feculum,cum iam semel manu ad ara- Eucadx,
trum miserint: & caueant ne illis contingat quemadmodum vxori Loth,quaede Sodomis
exiens,conuerfa est in statuam falis,eo quod retrorsum ad Sodomam vnde exierat respe- Genef.xix.
xit.Cu enim vnus ex discipulis suis dixistet Christo,Dimitte me vt sepelía patre meu: re- ^I»nh.viH.
fpondit illi Christus,Sine mortuos sepelire mortuos suos. Quae verba interpretans Theo-
phylactus ait,Si autem illis nec patrem sepelire licuit,vae his qui monastice profesti,ad mu­
daría regrediatur negocia.Hacc ille. Vae ergo libidinoso Luthero,eiufque complicibus, qui
monasticen profesti, fuse professionis immemores ad feculum redeuntes,vxores duxerunt.
Ex duobus quae probada suscepimus aduerfus hos haereticos,iam vnum eorum (vt existi-
D mo)abfoluimus.Superest iam vt alterum probemus,opus videlicet ex voto factu,esse me­
lioris conditionis,maiorifque apud deum meriti,quám si sieret sine voro . Diuinus psaltes
suadet nobis vt domino deo aliquid voueamus,dices, Vouete, & reddite domino deo ve- pfaljxxv.
stroónes qui in circuitu eius affertis munera. At si nulla ex voto accresceret meritu voueti,
male consuleret propheta vt voueremus:praefcrtim cum non redderes,rei fiant eoru, quo­
rum non essent rei si non vouislent:&: ita iuxta haereticorum sententiam , vouens expone­
rer fe per votum periculo peccati si non reddit,& sub nulla spe praemii si reddit. Si ergo
ista esset voti conditio,aperte conuincicur male egisse prophetam cum votum consuluit,
Praeterea quanto aliquod opus a'meliore virtutis radice oritur,tanto melius est.Nam inde
est quod opus ex chántate factum sit melius quam quoduis opus ex alia virtute procedes,
quia videlicet charitas a'qua procedit, melior est quám quaeuis alia virtus. Non enim aspi­
cit deus quantu quis offerat,sed ex quáro.Et ideo laudata est vidua illa qii£ cu folu duo mi ^ucae XX*P
E nuta obtulisset,dicta est obtulisse plus omnibus aliis.Ex quo aperte cóuincitur, apud deu
no tam existimari rei oblat£ quantitate,quám ipsius offerentis affecta. Cum ergo opus ex
voto factum procedat ex radice obediétíae, qu<£ melior est H victima:opus ante simile li­
bere & nó ex voto factu,ex illa virtute non oriatur,sequitur vt hoc non sit ita bonum si­
cut illud.Nam is qui ex voto aliquid facit, obediens facit, & vtobediatfacif.ergo cú sic fa­
cit,ptLter meritum quod babet respondens operi, habet etiam meritum ex obedientia:
quod meritum alius non haber qui libere aliquid facit.Rursum,pro hac re sunt plurima sa­
crorum virorum testimonia.Beatus Hieronymus pertraóhans illud Hieremiae in Threnis, Threndif,
Bonum est viro cum porcauerit iugum ab adolescentia sua, haec aitrMilimm ergo Christi
F iiii
 F. ALFONSÍ de gastro, minoritae
perfectio est exutam mentem habere a cunctis terrenis negociis, & tumultu feculi, iuxta k
illud apostoli,Nemo militans deo,implicat fe negociis fccularibus,& c^tera:eáqj quátum
humana imbecillitas finit,festinat vnire cu Christorquá quidé speciem cóuerfationis boni
eremitae,& monachi qui voto monástica disciplinae obligati fune,imitari cótendut:sed ra­
ra est,& paucissimis dono dei haec perfectio cocesta. Is enim vere & nó ex parte perfectus,
qui & in eremo squaliore solitudinis, & in coenobio infirmitates fratrú aequali magnanimi­
tate fustetat.Et ideo in vtraqs professione per omnia cófummationéinuenire difficile est:
quia nec anachoretacótemptum ac priuationématerialia rerum, nec coenobita theorica
ad integrum potestastequi puritate.Sed tamé quátum fuperexcellat serenitas tranquillae
vitae turbulétiam fecularis cóuerfationis,nouit qui hanc expertus est.Hactenus Hierony-
mus.In quibus verbis multa sunt notatu digna.Primu est, quod tempore Hieronymi mo­
nachi fe voto astringebant, quod tamé Erafmus Roterodamus pertinacissime negat in ple Q
risq; suis operibus,praesertim in vita Hieronymi quam idem Erafmus scripsit. At non ita
este vt Erafmus ait,verba qua?nunc ex Hieronymo citauimus, aperte cóuincunr. Secunda
est,quod talis monachoruvita voto obligata est bona,&ad imitatione perfectionis Chri­
stiana?. Tertium est,quod haec monachorum vita praeferenda est vitae aliorum qui feculari-
bus miscetur negociis.Et hoc est quod nostro proposito deseruit, quod cria Erafmus ne­
gare nó erubescit. Nec tamé mironquoniá hoc experiétia docete cognouimus,nulla este a-
cerbioré & magis infestum hostem aliquorum, c£ qui transfuga & desertor ab illis defecit.
Erafmus auté monachatu qué semel vouerat,reiicere non erubuit,& hinc euenit vt mona­
chis femper detraheret,Le illos quoad licuit atrocissime persequeretur: vt vel hoc argumé-
to aliis persuaderet fe bene fecisse cu monachatus iugurn quod semel susceperat,reiecit.Et
Augustinus tamen Hieronymus bonum este iudicat portare hoc monachatus iugum. Beatus Augusti­
nus in epistola ad Armentarium,qui mundo contempto & relicto votum simul cum yxo-
re vouerat,sic ait,Priusquam estes voti reus,liberum fuit quo estes inferior: quanuis non fit
gratulanda libertas,qua fit vt nó debeatur quod cum lucro redditur.Nunc vero quia tene­
tur apud deum sponsio tua,non te ad magna iustitiam inuito, sed a magna iniquitate de-
terreo.Non enim talis eris fi non feceris quod vouisti, qualis rn an listes fi nihil tale vouif-
fes.Minorenim tunc estes,non peior.Modó autem tanto,quod abfit,miferior,fi fidem deo
fregeris,quanto beatior fi perfolueris.Nec ideo te vouiffe poenitear, immo gaude iam tibi
ficnon licere,quod cum tuo detrimento licuisset.Aggredere itaq; intrepidus, & dicta im­
ple factis:ipfe te adiuuabit,qui vota tua expetit.Fcelixest necessitas,q ad meliora cópellit.
Haec Augustinus.ln quibus verbis multa sunt, fi bene lector aduertat,quae vota commédát.
GrcgoriuSi Beatus Gregorius homilía vicesima super Ezechielem fic ait,Hoc inter sacrificium & holo
caustum distat,quod omne holocaustum sacrificium est,sed non omne sacrificium holocau
ftum.In sacrificio enim pars pecudis,in holocausto vero tota pecus offerri confueuerat.Vn |
de & holocaustum latina lingua totu incéfum dicitur.Penfemus ergo quid est sacrificium,
quid holocaustum.Cum enim quis suum aliquid deo vouit,& aliquid non vouit,sacrificia
est.Cum vero omne quod habet,omne quod viuit,omne quod fapit,omnipoteti deo vo-
uerit,holocaustu est.Nam sunt quidá qui adhuc mente in mundo retinentur, sed tamen ex
poffeffis rebus subsidia egentibus ministrat,oppressos defendere festinat. Isti in bonis quae
faciunt,(acrificiu offerunt,quia aliquid de actione suadeo immolant,& aliquid fibimetipfis
referuant.Et sunt quidam hic qui nihil fibimetipfis referuant,sed sensum,linguam,vira at­
que substantiam quam acceperunt,omnipotenti deo immolant. Quid isti nisi holocausta
domino offerut?Immo magis holocausto fiunt.Ifraeliticus etenim populus primum facri-
Exod xif. {¡cium in Aegypto obtulit:fecundé vero in eremo.Quiitaq; adhuc mentem habet in fecu-
x0 ,X1^' lo,fed boni iam aliquid operatur,deo facrificiu obtulit in Aegypto.Qui vero praesens fccu
lum deserit,&agit bona quae valet,quasi iam Aegypto derelicta sacrificium praebet in ere-
mo:quia repulso strepitu defiderioru carnalium.in mentis suae quiete atque solitudine deo
immolat quicquid operatur.Quauis ergo,sicut dictu est,sacrificium fit etiam holocaustum:
maius tamen est holocausta facrificio:quia mente quae huius mundi delectatione non pre­
mitur,totu in omnipotentis dei sacrificio incéditur quod habetur.Hucufque Gregorius.In
quibus verbis illud estaduertendum quod ait,maius effe holocaustum sacrificio : maiufque
fuiste sacrificia eremi,facrificiu Aegypti.Ex quibus verbis constat,monachos qui ex toto
negaverunt voluntatem fuam,fe totos in profeffione deo per votum obedientia? immolati
teSjfecisle holocaustum.Et ita cóuincitur eadem lege eorum votum effe sacrificium eremi,
&
 ADVER. HAERE. LIE. XIII!» DE VSVRA. izj
A &percófequens melius quám opus a secularibus libere factum, quoniam iljud est sacrificia
Aegypti.Beatus Chrysostomus pro voto perpetua paupertatis testimonium reddit,quiho ChrYfofto
milia vndecima super epistolam ad Hebrseos ita inquit,Sunt sacrificia quT veré holocau- mus* ;
stomata,vt fandorum martyru,illic & anima & corpus sunt. Illa enim olfactum magnum
bonae odorationis habent. Potes & tu fi volueris tale sacrificium offerre,non vtique cóbu-
rendo corpus,sed alio igne potes,igne scilicet inopiae voluntariae,qui eft ignis magnae tribu
lationis.Cum enim liceret in deliciis & multis impéfis efle,eligis laboriosam & dura vita:
nonne tuc holocaustum fi$?id eft holocaustum mortificatiuum corporis,corpus crucifiges,
& accipiens martyrii huius coronam?Quod enim illic gladius operatur,hic desiderium fa-
' cit,ne te comburat neq; detineat pecuniarii amor,sed cóburatur & exringuatur desiderium
hoc incompetens igne spiritus,& incidatur cultro gratiae . Haec Chryfoftomus:qui fatis a-
jj perte ait in professore voluntariae paupertatis hoc agere eiusdem paupertatis electionem,
hoc eft votum,quod gladius materialis operatur in carne.hic enim facit martyrem Christi
corporaliter in publico,illicautem fit martyr in occulto.Et sicut fine gladio vel aliqua alia
re aequiualente non posset esse martyr Christi publicus, ita secluso voto & desiderio pau­
pertatis,quáuis ab inopia sua prematur,non erit tamen martyr priuatus.Accedit ad haec, q>
omittens id quod se facturum deo vouerat, grauius peccat q ii non vouiffet. Sapiens naq;
ait,Multo melius eft nó vouere,^ post votum promissa nó reddcre.Hocloco certe dicitur £ccFs.v«
melius id quod eft minus malum,sicut alibi dicitur, Melius erat ci si natus nó fuifiet.Non Mau.xxvi
q> alterum illorum esset bonum,sed quia minus malum esset non nasci,quam Chriftu ve-
didifte. Ita etiam hoc loco intelligendum eft .quod minus malum eft (prout malum eft
omnis bonitatis defectus) non vouere,quam poft votum promissa non reddere. Sic enim
Vrbanus primus huius nominis pontifex in epistola de communi vita & oblatione fideliu yrt,anuS
Q ait,Et quicunq? vestrum cornu nem vitam susceptam habet, & vouit se nihil proprium ha- primus,
bere,videat ne pollicitationem suam irritam faciat,sed hoc quod domino eft pollicitus,fi­
deliter custodiar,ne damnationem sed prasmium fibiacquirat:quoniam satius eft non vo-
uere,quam votum prout melius poteft nó perficere. Grauius enim puniuntur qui votum fe
cerunt,& votum non perfecerunt:aut fidem perceperunt,& in malis vitam finierunt,quam
illi qui vitam fine voto finierunt,aut fine fide mortui funt,& tamen bona egerunt opera.
Haec Vrbanus papa & martyr.Ex cuius verbis conftat tunc temporis fuisse iam homines
qui paupertatem vouentes in communitate viuerent, prout nuc monachi faciunt.Conftat
etiam grauius fore puniendos qui votum fecerat, votum nó pcrfeceruntrquám illos qui
vitam fine voto male finierunt.Si grauius puniuntur qui vota nó reddunt, oportet vt etii
largius praemientur cum reddunt.Alioqui enim non esset deus pronior ad misericordiam
quam ad punitionem.Demum ne amplius de haere contendamus,audiamus ecclesiae defi-
D nitionem.Concilium Toletanum quartum capite quadragefimonono suorum decretorum Concilium
fic ait,Clerici qui monachorum propositum appetunt,quia meliorem vitam sequi cupiat, Toletanü,
liberos eis ab episcopo in monasteriis largiri oportet ingressus,nec interdici propositu co­
ra qui ad contemplationis desideria transire nituntur. Haec concilium Toletana quartum.
Ex cuius sententia hoc conftat, quod monachorum vita eft perfectior quam aliorum fecu-
larium:quod non aliunde prouenit ni fi exvoto quod emiserunt,quod maiorem perfectio­
nem maiufque meritum illorum operibus tribuit.

Vsura.
Vido Carmelita in sua summa de haarefib9 dicit Grscos sentire,nó eisepec-Gr;cci.
catum dare aliquid ad vsuram.Et certe miror quod homines in sacris literis
versati,& qui illis aliquam fidem praebet,in tam apertam haerefim lapsi fint,
contra quam tot tamq; manifesta fint sacrae scripturae testimonia. In Exodo
enim lex domini ait,Si pecuniam mutuo dederis pupillo meo pauperi qui Exod xxn,
iabitattecum,non vrgebis eum qua fi exactor,nec v furis opprimes.Et in Leuitico*5i atte- Leuitxxv.
nuatus fuerit frater tuus,nó accipies ab eo vfuras.Et in Deuteronomio,Nó foeneraberis fra
tri tuo ad v furam pecuniam,nec fruges,nec qualibet aliam rem,sed alieno. Quod autem di Deut.xxi,
xit,fed alieno,permissio eft Iudaeis concessa ob eorum nimiam auaritiam:sicut&alia's per­
missus eft illis libellus repudii ad duritiam cordis eorum.Non autem permittuntur ni fi ea
 qua; mala funt.malum est ergo ad vfuras dare etiam alieno.Diuinus psaltes cum prius in- p
terrogaffet deum quifnam esset in tabernaculo illius habitaturus, postea eidem quaestioni
Pfal, xülj. ipfemet respondens ait,Qui pecuniam suam non dedit ad v suram, Lc munera super innocé
tem non accepit.Sunt & alia multa in veteri instrumento pro hac re testimonia, qua; quo­
niam apertissima sunt,prudens omitto.Ex nouo etiam instrumento apertissimum est illud
Lucae vi, quod faluator noster apud Lucam ait,Mutuum date,nihil inde fperantes.Verum ne aliquis
proteruus etiáhis auditis testimoniis adhuc catholicae fidei pertinaciter repugnare cone-
tur,operaeprecium erit de hac re ecclesiae definitionem in medium producere. Concilium
Concilium Viénenfe sub Clemente papa huius nominis quinto celebratum,talem de vfuris definitio­
Viennense, nem praeberSané fi quis in illum errorem inciderit,vt pertinaciter afsirmare praesumat ex­
ercere vfuras non esse peccatum,decernimus eum velut haereticum puniendum , locorum
nihilominus ordinariis,& haeretic^ prauitatis inquisitoribus íniungentes,vt córra eos quos G
de errore huiufmodi diffamatos inuenerintaut suspectos, tanquam contra diffamatos vel
suspectos de haerefi procedere nó omittant.Haec concilio Viénenle. Qua; verba habentur
in libro Clementinarum decretalium in titulo de vfuris,capitulo,ex graui. Neque opus est
vtaduerfus háchacrefim plura citemus testimonia , aut de haere amplius disputemus. Na
discutere quid fit vfura,& qualiter committatur,prolixum nimis exigit tractatum, & a no­
stro instituto nimis alienum.-quoniam non de alia re suscepimus disputationem , quam de
ha;refibus.Cum ergo iam fatis (vt opinor) cóuicimus este hamefim asserere licitas esse v su­
ras,non est quod iuxta promissum nostrum amplius postit a nobis exigi.

Ae funt,reueredissime domine,ha;refes qua; ab Apostolicis temporibus ad hunc vsq;

Peroratio.

H diem ecclesiam vexauerunt.An autem omnes collegerim, me latet, quoniam multa;

fuerunt haerefes adeo occulta^vt in paucoru & forte nullius notitiam venerint.Alia; ^
rursum qua; etsi multis fuerunt nota;, non tamen fuerunt qui de illis vllam in suis libris fa
cerent memoriáiquapropter necestum est vt fint longo temporis decursu tradita; obliuio-
ni. Hoctame fateor,me nullá astertioné in hoc opere omisisse ex iis quas ecclesia proscri­
psit,cuius memoria apud aliquem scriptorem ex his quos videre licuit,habeatur.

FINIS.

TYPIS IMPRIMEBAT MICHAEL VASCO-

SANVS, ANNO DOMINI M.D.XLI.
MENSE IANVARIO.
■

E l": ■ '■
 -as:: ^LSME-

=á*S3

Gssajgí|j

MM

WMK

•z

• •» V
 -«•¡o-

WMD>W
 , wr i'»-*
,
CASTt|s>
ADVEHSVS