Ex Bibliotheca

majori Coli. Rom.

Societ. Jesu

IV 17. h.

Digitlzed by Google
fretui -y-tJ&ss!
.. , r*d-e/Z*/n^ 'k/
tt/ *
juto i) f' f fr
I‘jc 4- V.U rru*r /» {fjO.

Digitized by Google
 «

'j'C- ^-o

— 1

v» A * \
i
^ VvSu,
1 rv«
,
«>',«» . > »< r. .*•.«,
* • m •
A'
• 9
•

>
*
,
•

*s V % ^
* «>. ' Jt t
\ V' % •
*» %
,
i •’ r * t '\ <*

- >? w <
^v ' i * i

Digitized by Google
FINIS LIBRI
CANON
Non eft liber legendus hic ceu cgteri
Faciem finiftra dextera dorfum tene
Et de finiftra paginas ad dexteram
Qualcumcp uerte.quf latina uideris
Legito latine hebr^a fi fint infita

A dextera legenda funt finiftrorfiim.

a<r

Uc

Digitized by Google
Digitized by Google
IO .REVCHLIN PHORCENS. DO CTOR
IVRIS. COMES PALATINVS LATE
RANVS.SICAMBRORVM LEGISTACI
TVSET SVEVIAE TRIVMVIR.FRIDE
RICO .III.IMP.RO. INSIGNIS.

Digilized by Google
 Georgius Symter Thomg Anshelmo
bene agere cum literis.
Scisamatifl!Thoma,quid nobis prouindf patronus,non tam no'
der quam literatorum omnium Ioannes Rcuchlin. cuius ego nomen
honoris abfqj dignatonerecordarinequeo,difcedens delegauerit,fu
per opere in lucem prodigedo.quodipfe rudimentorct lingug fantftp
infcribens, innumera ex cohorte hagiographorum carptim et cgfim
non etiam ftricfturas negliges euigilauit Comolientibus iiaq? nobis
.

quatum utriufcp conatu artifici potuit opera fabrefieri, cum teftatifT.

author Phorcen reuifens, in manus hilariter (uti foIet)ingenti cum
illecebra fuasrecepifTctuigiIias,uelutparuulo aucftus filiolo falutar w
ter eft exofculatus.quod non filo et forma originali deuiu opus feden
tariis nocftibus cluaibraucramus. Cumcp alio nos munere follicitos

efTe uoluiflet.in mentem mihi uenerat neniarum,quibus adiutum or

natumqj iri patronos monumenta per fodales ac fcqueftrcs exeade
porticu affidue confpicamur. Verum ille nofter uelut fomiti ad extru
dendam mercem hifcc incantationibus etnugatorijs penitus incitabu
lis bellu fe indixifle iam diu aicbat,nihil prorfus operp ratus et preerj,
cum filentio tan^ inepta huius tam uarij laboris glofiaria.negligcda
exibiladacp cenfuitoino.illudexrecopendio probabilius arbitratus,
propter librarioruquorundam temeritate in iuratifT. qfcp authores
gditiflime libidinante. q fpe lucri ab archetypis diuerfilT.tumuItuanf
opera.ne fycophatf illi, chartarig fimip operi nro fupparafitates idetiy
dem molirent.iufllt in calce libri fuppingi ex munificetia imperatorip
maieftatis quibus donatus eft arma fubluftria,qua in re certiores red
dant amoenitatis hebraiep ftudiofi,a codicibus uti abftineant, qui non
illismuniti fuerint Ifignibus, peride acfpuriis atep exmeradaniftaru
libidine opera furriua et fubfccundiaria pcrditifT.quocp litcraru iaiftu
ra abortatis. Vale.

PHORCE IN AEDIB.THO.
ANSHELMI SEXTO.KAL.
APRILES. ANNO.M D.VI.

Digitized by Google
 .

LIBER
preTertim cum noftrates Iudgi ucl inuidia uel imperida ducfb' diriftia
num neminem in eorum lingua erudire uelint.idcp recufant cuiufda
rabi Ami authoritate qui in Thalmud rJUP jspro ita dixit.
4

rw tst jp ’u3 nyr tnpyr

•u is)p rpjj fi )f"*'i jiyjpn )pr 3pjr)
verbum e uerbo fic.Non explanantur uerba legis cuiquam gentili eo
quod feriptum elt.Qui adnundat uerba fua lacob.prfcepta fua etiiv
dida fua I(rael.non ferit fimiliter omni genti. Nobis autem in ftatu
grarif aliter mandatur Matthgi decimo. Quod in aurem auditis prg
dicate fuper te<fla quod et ego ferio. T
eq? imitari iubebo.& pro hoc
ergo memento mei deus et parce mihi fecundum multitudinem mile
rationum tuarum.amen
Exegi monumentum jre
perennius Nonis
MartqsAnno.
M.D.VI.

Digitized by Google
 /

TERTI VS
remanebit in Tuo ftatu temporis prfteriti.Similiter quando proponit
vau cum patha uerbo futuri temporis,tunc futurum conuertit in prg/
teritum.ut loquetur.ucrbumeft futuri ccmporis.ficut fupra

infeamda coniugatione.cui fi proponatur vau cum patha, interpreta

bitur .locutus eft.Numeri primo. Locutufcp eft dominus. Sin autem
vau puncftabitur non per patha fed per feua uel per uniuocu fequetis
uocalis fonum,tunc manebit in fuo ftatu temporis futuri.ut

ideft &loquetur.

Inem docendi fadam. tu uero difeendi nunquam .fi modo fe/

f pis.cum enim nulla fit pofTeffio doiftrina honeftior,tum ea
uideri debet honeftiflima qug circa res fummas et admirabi
lesuerfatur.utfunthgc rudimenta qug tibi et per tc omnibus arcante

philofbphio aipidis puerili licet artifirio prebebunt iter ad perferuta/

tionem profundifllmarum fidentiarum . cui grauiflimus aftipulatur
Romani nobilis et generolus comes Ioannespiais
teftis illeimperrj

mirandulanus philofophus in fiuis conclufionibus cum ait. Qui ordi/

nem hebraico linguo profunde et radicaliter tenuerit atque illum pro
pordonabiliter in fidentiis fieruare nouerit,cuiufcucp fabilis pcrfeifle
inueniendi normam ct regulam habebit. Et fantfitus uir Hieronymus
ad Paulam Vrbicam de alphabethohebrooru,quidhocinquit facra
tius facramentoC' quid hac fiacramenti uoluptafe iucundiusC' qui cib.<-
quomella fiunt duldorafquam dei ficire prudcnnam.et in abdita eius
intrare.VnderabiMoyfiesfiliusNchemanGerundenfis in exordio
commentariorum Geneleos.longofcrmone probare conatur Salo/
monem regem omnes lapientia: fuo influxus de pentateuchi literis
haufifle.Quo tandem motus ego Dionyfiamatiflime poftquamad
perdpiendamgrocorum linguam annis uiperioribus te puerum ad/
iun<flo podagogo Florentiam tuncoptimarum literartj altricem non
fine meo magno impendio tras alpes e Sueuia mifi,quatenus bienniu
penes egregia fanftitateuirum illum Georgium Vcfpuciu afliduus
menfio fiuo ac hofpitrj focius, Angelu politianu.Marfiliufirinu. et De/
metriu chalcondylen.coterofqj phiffimoshoiesqtidieaudires,nolui
etiam huic decori tuo deefle quin hebraica nuncfiacerdos addificcres.
6zo

Digitized by Google
 LIBER
uel uel in principio dicfKonis.

DiGungendi

tamen uerutamen

Aducrfandi

quamuis tamen

tras wm etfi
Ttj
etiamfi nifi

Abnegandi tSj^J

Rationalis
p «s pS
anne

Interrogandi

numnuquid utrum

(altem

Diminuendi

Plura (i uoles de noftro didionario uenaberis.na bretiis e(Te laboro.

Quanquam ne hoc quidem omiferim quod mihi de vau prfpoficiua
particula humaniflimus prf ceptor meus ille Iacobus fehiel loans do/
<flor excellens(mi(mcordia dei ueniat fuper eum)apud Cecios difcen
ti monftrauit, Cum enim vau per (eua notatum prfponitur uerbo
temporis quod tranffert accentum fuum in ultimam.tunc
praeteriti
idemuerbum mutatur in tempus futurum.ut 'wp"i locutus
fum.verbumeftprgterititemporis.et habet accentum inpenultima.
iuxta regulam ternam fupra de prima coniugarione. fi ergo prepofue
ro ei vau cum feua pun<£to.et proferam accentum in ulrima,profecSo
non iam prf teriti temporis erit fed futuri.ut ideft et lo/

quar.Sin autem manferit accentus in penulcima,tuncuerbum etiam

619
61 o

Digitized by Google
 TERTIVS
caue ne ne
v
Prohibendi

Euentus

pedetentim fenfim paulatim / l

Remittendi

ualdeetualde nimis

Intendendi

magis

Comparandi
ug ug ug

Dolendi nagiiwin
oige ;
Gaudendi

vah
Execrandi wa 1

hui
Illudendi
wnbeate

Laudandi "wpg:
et et cp
Copulandi
^ ^ ^
quia quonia quia feu

Continuandi
^ KTn 'S^as?
cum (t ut quatenus fecunduqd ¥
‘
Coniungendi j:
"
T" i
Jl V?
certe et quidem
Approbandi
P PJ
618
*

— OigrttgCifby
 TERTIVS
nili non nc non nonno no mime
Negandi 'tJjn
ita
odk
cft fic
^
Affirmandi
p wnp ecce cn
Demonftrandi TOTI p
quis dabit utinam

Optandi
quare adquid quo quado qmodo quid
Interrogandi rtoS tok 'rto tttk rm
ut (icut fic uti
Similitudinis a Tps p
Qualitatis generaliter omnia nomina adiediua fine calu.ut
fque uere male

^ bene
recffe

toj toss n
parum multum minimu quantu
aip
Quantitatis ^sgq as STj TOp
ne forte fbrfitan fbrtaflis

Dubitandi
p v&o p spH
Vocandi heusuel o.
quid
Relpondendi p-i
Congregandi

furandi •
iwm -jTOta tnfva -n "poi t?
quinpotius cp
Eligendi
0BT5 ti
<17
o/y

Digitized by Google
 TBRTIVS
te ad montem Amorrcorum. ubi deficit ad in hehraico.Poftremo
tuum officium erit ut et alteram Ipedem confignificatiuorum diligen
ter percipiasqup fubftantialium extat,et in duas partes diuiditur.Ni
aliafunt qugtamctfi non dedinentur tamen articulos patiuntur .alia
ucroperfeftantetnonpatiuntur.de primis priore locodifferemus,
ob per propter in poft cum apud ad

n-u?ab nia?a a nys ws SisH*

a.ab.abs.de.e.ex. feais prfter cora ante fecudu extra

trans
p .
ia
circum
nabis nab
' contra aduerfum
'jaS
defuper
^7 yp
fupra
j

na? a-ao oai nai ifcy&Q b?£

fub intra ;
prope :
pro ufqj aim fuper

r\vv\ tp ain?. o?a 0? a? b?

Quae autem articulos nonredpiunt tam fimplida quam compolita
hoc modo funt. t

TEMPORIS 1

heri triduo nudius cras nunc tunc

-
awhp nrp on? w
aliquando proxime mane ucfperi iam..,

-
pian» arpa n?a an? naa
hic hinc ibi illic • • intra extra

loci pa n\rp au? rPd nin yp>

fuperne defuper inferne undicp ')

; _
'
rb??b? b?tp Tprfla oipabja,
" * •
* •*
• quOuelqua unde

Interrogatiualoa
Tsh ?gb pp,
’

_ 3
‘
6 li /

Digitized by Google
 LIBER,
et iod tam prgteritis quam futuris fuccurrere. Taceo hethauetnuri
in principio et iod in medio uerboru qup coniugationes demonftrat.
non autem ut partes fed ut figna.ficut in duabus coniugationibus ulti
mis et in pafliuis cernere datum eft.Conuertamur iam ad nomina. 8d
Ccut uerba deriuantur a nomine uocanturcp uerba denominatiua.ut
Prifcianus c^farienfis fcribit in libro de duodecim carminibus uerfii
primo .ita nomina deriuantur a uerbis uocanturcj? nomina uerbalia.

Eorum autem principia (imt ut fupra de nomine often

dimus et fimul addidimus eas quoqj literas quibus norma daggeflan

tur uaSairTtri quas ego itafbleomemorig caufa comprehen/

dere.fed rabi Dauid kimhi collegit fic irati

In hacdifdplina optimum fiufhi fuerit ne illud de he finali accidente

prctcreamnam cum di<ftionem aliquam localem fcquitur,tunc figni/
ficatdilpofitione aut motum ad locu. ficut apud grgcos tcrminatoes

{t et<At. utaflxvafc ideftadathenas.etoi^tad domum. fic win

ad Horeb.Exodi tertio. Venit ad montem dei ad horeb. eft enim irt
eo nomine he acridentale.ut Deuteronomrj primo. Profetfh' autem
de horcb.ubi non afpiratur in fine, fed prima eius fyllaba fempereft
afpiranda quia heth eft fubftan tialis litera .& omnia qug ab heth ind>
piun t apud la tinos funt afpiranda et fer ibenda per h.ut docet lanflus
Hieronymus in libro hebraicarum qugftionum, cuius uerba funt hgc.
Frequenter feptuaginta interpretes non ualentes heth literam qua»
duplicem afpirationem fonatin grgeum fermonem uertere,chi grg^
cam literam addiderunt.ut nos docerent iftiufmodi uocabula a (pira
re debere.figc iile.Redeo ad regulam dehe locali. ut rea-ycat,
>

Genefistricefimonono.Iofephducfhiseftmaegypturn.fic

Genefis duodecimo Jn terram Chanaan. Quandoque tamen locali/

bus neque he fubiungitur neque prppofitio additiur .ficut larinedid
mus vado domum ideft ad domum. ita Deuteronomij primo. eni/ V
616
 TERTI VS
«ftionum uniuerfe litcradffimi Prifdani author itate fuldtur, qui in Ii'
bro.xvq.ficait. Omnis conftrucfHo quam grga ovvT*iiv uocantad
intelleftum Termonis eft reddenda.nec aliter eam difeemes nifi cxc5

fequendaordinadonis,ideftcafuscafibusetgenera generibus etnu>

meros numeris et perfonasperfbnis et tempora temporibus cogrue
difponendo.hgcille,cuireicum plurimum adminiculetur tertia par»
orationis .deinceps ad eandem (ludia noftra deftinamus.

DE CONSIGNIFICATIVO
Onfignificariuum eft pars orauonis indedinabilis cerdtudi
c nem iug fignificationis a conftru<fhone nominis et uerbi aed
ptens.& duas habet fpedes.Nam quoddam eftfubftantiale
quodda accidentale. Sunt enim aliqua qug per fe omnino nihil fignifi
eant nifi uel nomini uel uerbo adhgreant.de quibus fi memorig cudla
noftra impre(Ieris,a nobis in primo libro eruditus es fcilicct quafdam
e(Teh'terasacddentales.& eas rabi Marinus inter Iudgos gramaticus
,
valde doiftus his uerbis comprehendit '^i"^7\C)Et

peritiftimus rabi Abraha ezraides Gc^^J7

Ex ei(3em igitur acadentalibusqugdamfunt conngnificatiua uerbo/
rum&qugdam confignificadua nominum. Verborum confignifica
tiuauerbis adminiculantur quatuor modis, uidelicet bis in fine et bis
in prindpio.Qug enim in extremis prgteritoru adhgrent hoc memo/
riali continentur
vn Mia Qug uero extrema uerborum prg/
fentis et imperadui (equuntur^fto uocabulo recordant

Que autem prindpiumobdnent in futuro appellamus Sunt

alia qug deferuiunt gerundiis in prinapio qug a quibuldam uocan/

tur nos confiietudinem imitantes communem aSa

nominamus. Muld addunt vau quod ipfum edam gerudiis abinido

andlletur. quare fuum memoriale proferunt Earum litera

rum fignificadones uidifti tam in temporibus modifqt uerboru qua
in gerundiuis.qugfignificantin.et.fecudum.ad.ab. Solent edam vau
<•5

Digitized by Google
 .

LIBER
vm ideft8fuentus magnus et fortis diuidcns.ubi uentuseftge

neris focminini fimiliter adiedhuu primum magnus, fed adiecftiiium

(ecudum ctparticipiu funt generis mafculini. haud aliter in pariteipio
Homerus kMe Aetvi 4-vx.h «xjbaiov r^iam ffwovTeov ex.<av .i. AcceiTic an te
anima Thebani T irefig fccptrum habens.ubi anima eft generis fccmi
nini et participiu habens eft generis mafculini.et ita Virgiliusin.vitf
Prgnefte fub ipfa.& Ieremig.virj. Quare auerfus eft populus ifte.ubi
populus eft generis mafculini,et auerfus eft generis focminini. Hoc
modo conceptionem mafdilini etfocminini intclligas.Gen.i.Mafcu/'
Ium et focminam creauit eos .Deinde non ignoras fuppofitu et appoft
tum in quibus conuen ire debeant. fed figurate contra euenit.ut Deu
tero.xxxrj.Heccine reddis dno popule fluite. uera ledfio hebraica fic
fonat. Aut dno redditis hec popule ftultc.fic ps.lxif Sperate in eo ois
.

cogregatio populi &c.et Virgiliusin.i.ameidos.Parsin frufta fecat.

fed hgc comunia (unt multis.hoc aut huic lingup propriu eft ut in rela
tiuisfeparatis et primo ponat antecedcns.fecundo rela/

tiuum feparatum, tertio uerbum cum fuppofito ueleifquiualens58C

quarto relariuum cum articulo is ea id. fecundum oportunitatemca/
fuUm.ExempIi caufa.pfalmo.cxlvi.pfalmifta uotens dicere.In filio ho

minis in quo non eft falus.ita dirit hebraice

.TWBJKpa
quod fic {onat.In filio hominis quod non ci falus*

ficlfaic.xxxvrj.lnuia quauenit

quodficfonat.Inuiaquoducnitinea.Alif conftruftioncs per articu

los et figna patcnt.ut cum uerbum poft fe regit cafiim additur articu/
lus.prcfcrtim cum dubitari poflet quid agens et quid patiens. Nam fi

dico ferrum amat fulphur,ignoras quid quodamet.unde amphibolo

gia hpc nafeitur . Aio te facida Romanos uinccre pofle.fin autem dico
quod fulphur amatur a ferro,iam articulus conftru<ftionem declaras
uit.nifi aperte natura dcmonftrct agens et patiens, ut Deuteronomrj

quarto. DT£n'rnt<!S"a {
vnde abundant articuli Gene
fis primo.ln prindpio creauit deus cflu et terram. Sritur enim abfcjt
articulis quod deus eft creator et cglum crcatura.Sane materia coftra

Digitized by Google
 c
TERTI VS
Vifa itafp confi:ru(fKone affixorum tam m nominibusquaminuer/
bis .oportebit te fcpe et multum legere in biblia hebraica.ut inde alias
quocp conftru(friones quf uariaeiuntaddifcas. Nunc enim generali/
ter audiiufti quomodo cum nome malculinum pluralis numeri regit
poftfr cafiimabi)cicmem.utEccleG.xi). Verba
fapientum.fimiliter ibidem Verba ueritatis&fic
etiam cum duo uel tria nomina (e(e conlequenria inter frregunt.ut
Ifaijr.xix. Sapientes confiliartj Pharaonis. ubi ponitur

Ad hoc autem animus aduertendus eft quod

etiam in ftatu abfoluto deponitur quadocp mem et manet hirek uox
ipfa.ut pfalmo.cxliirj.ubi nos legimus.quifubdit populum meum fub
me. quod legi deberet. Qui lubdit populos fub me.& hoc Hierony.
in fuo pialterio fequitur. Ponitur enim pro ficlfiuae

Quafi tabernaculum paftorum.licet quidam dicant loco iod

jtxxviij.

he politum.ut fit. quafi tabernaculum paftoris.Solet etiam quandocp

mem finale deponi et remanet iod qup fubiudo patha putfto in more
diphthongi cum Utera prf cedente profertur. &
tunc ai tantum ualet
quantum im.Ieremig uicefimofecundo. Qui aperit Ubi feneftras.ubi

ponitur pro Aliquando iod ante mem finale

defiat fcribendo,et nihilominus pronuntiat hirik. Gen.i.

Cete.ficfixibimus Gentes.leuitg. Repentur quadoqp

(itera nunfiipplcreuice mem finafis et loco eius poni.Ezechielis.iiif.

Sume tibi frumentum et hor deu triticum pro

Deinde neqj hoc in fiiperioribus neglexi quod nomen foemininu in

he definens regendo poft le, mutat heinthauetcamezin patha.ut
Ezechielis.xxxii). Iuftida iufti. Nofti prjterea

in quibus adietftiuum et fubftantiuu conuenire debeant, quancj; figu

rate fepius aliter eueniat.ut Homerus grjce tbcvov <$iAt ideft natu dile
<fie vult dicere fili diletfle.Gc.ii). Regum jtix.Etipiritus grandis et for

cis.fubuertens montes. hebraice fic pw? pHyi* rynr)

*'3

Digitized by Google
 CYXtlBER
. s r •
3

pingam ut et illo (cribendi tnodo.no caceas. Opdrtet

nis litetulis tibi
igitur omnium primam alphaberfucrfum proponere fic. i

ti\f r q z zp p a f*q-n f ch c i t h zvhd mm

g ba
Jqs.iijpr) C7, ajf*
; Nunc conftru&ionis ucrborum exorfa pertexere ftudebimus.

teis vndedm habet uariationes. T

ate ® aV>a teto 4

wte'® tena
pV» fena tera rteis uteto
habet decem tiariationes.

batep anter® te» -vte» vte»

'

uste» r<te» ite» nte» -ivte»

r

zte» habctundedrrf uariationes. i

cr>^ra 'sripa Tpte® wste» irte»

r
irriga nite» wte» arte»
-

L plteriOpte»
xtj. habet uariationes .lex ad mafculos et fex ad focminas.

eos te eum eum t

7 eumfada
'

;te»K -teas te»s vteas irte»*

> te eam eam -
eam faciam uos

nte®? bte§9 njtep? sate®*

* uos '
eas

pte®? te®?
Cftera tempora modos perfonafep comendo quotidiang ftudiorum
Ituorum exerdtatoni, ut habeas quo folitarius tecum uires ingenij tui
ponderare queas.idcg perqj .erit faale analogiam fequendo. i

t: <l2

Digitized by Google
 TERTIVS
uos eas

mnos
habet fex uariationes.

eos me
ubc&vb»
eum fedftis

wsb® nwb® wb® Vffb^a

habet.vitj .uariationes.
Tffb»
eam uos eos te eu fedmus

'a&m yfrm
uos eas •

p-dyto VT&b*3 rb» habet.xrj.ua/

me te eum fcemina feat eu

riationes.

eam eam

v/rh&
eas
nibes»
te
vbm
ystf jggj TiriSga
nos eos me foemip fedftis eu

wb® aibste v?b® wrb®» eas eam

i ficut

Hactenus characteres maiufdilos imitatus a minimis iemper ad

maiora teduxi,fed quoniam non folum quadratas etillas magnas
literarum figuras ufurpare te decet, verumetiam minutulam illam et
currentem ut aiunt notulam cognofcere,Operfprecium erit ut quan-
&
do eandem rem (gpius repetere audis Termo ipfeludaicusiam tibi
in auribus refonareconfuefdt eiufcemodi cgtera deinceps quotidia/
61 1

Digitized by Google
 5

LIBER
Imperariuus fljyflgp’© %&&&
Infiniriuus ptiyw De conflructionc uerbofc.
Conftrucflioncs nominum cjuantu hoc tepore noilicrjs fateftaun de'
pronominefermoeflfetaperuimus.nunc quemadmodu appendices
uerboru cognofcas et breuiter et clare demonftrabimus. vtcp uaria/
tiones carum facile fentias.exercitaconem uniucrfam ad omnium uer
borum generalem formam qug eft ii>s referemus.

b® habet undecim uariadones.

fedtuos fecit eos fecit me ferit te ferit eurif fecit c

oab® ab® 'ib® b?® trb®'b®

fecituos fecit eas ferit te fceniia fecit eam feritnOS

pb®
habet feptem uariadones.
r^jQ-ab®
'r<
*
nos eos me eunt euferifti

eas ipfam

bb® habet o<flo uariatiooes.

me re eum eumfeci

rrbs ^bb® wbb® v?b® 1

uos eas eam nos

pbb® ®b® trrb® sabi® rne ' re eu fecerat

b® ^b®®b®tmb®
habet.x.uariadones.

te eam nos uos eos .

ira

Digitized by Google
 T^RTIVS
Adie&iuum tifarto wtaw
Impcr atiuus
Futurum

pappaw?
&J5 W
Et uide quod

fecunda pluralis focminini impcratiui regulatur fecundum tertiam

atcjj fecundam pluralem focminini generis foturi tempori s indicari m
feu econuerfo Jnfiniciuus PaiTiuciK

preteritum f»»™» npp

dpp ap'; vel feamdum rabi Mofe kimhi opr dww
'
<
'•
Verbum graue plurium literarum. j
Sunt uerba qu£ non folum tribus conftant literis ut perfecfta. nec ge/
minatis ut proxime fuperiora/ed quatuor. ut
;
’“ha$ «na \asvn sops^ara
P55P Papa rrffp? npsp? ppw
27, t&pp »v?»\5 j?p?p vsw® pppp
Sunt etiam alia qug quincg literis conftant.ut

PPPPP ppptar? pHasp pp-ips

Alia qug fex.ut Capiamus ex his unum exemplu.
Secundg coniugatiois preteritum

'vpwpp ttywyv wpvv

it^pv iwwpp
Prjfens
PppWfo &c.
AdiecfHuum uerbum

Futurum

609

Digitized by Google
 LIBER
Futurum fmpcratiuus
1W
imjw Infinitiuus
^wy uel

Quando duplicata defidunt»

y
IPST»
'
:

W hW-hy m TS %£^
Duplicata dicuntur quorum una fubftantialis bis ponitur, femel iri

vlrima ct femel in penuldma.ut

Qugquandocjue leguntur perfedfo. utEcdcfiaftis primo .In dreuitu

pergit fpiritus.quandocp defe<fh'uaoit fecundo Regu dedmoquarto.
Et reuertatur in domum fuam.Hanc autem tibi do regulam, quod ea
Verba quorum medie fubftantiales obmutefdmt preterita fua notant
per camcz. et ea quorum defidunt duplicate notantur per patha.ut
/
Primg coniugationis prpteritum
* * " v" %
^
Prgfens Singulare mafculinum habet camez ad diffe

fentiam prpteriti. Adiecfiiuo caret fecundum rabi Moyldi zeiaginlf

brointclledusboni.quiaderiuata uerbis abfolutis flue neutralibus.

fed fecundum rabi Moy fen kimhi in introdu&orio formatur

trtaW Fi,turum -tairr wr.ws

Imperatiuus 'CflPi Infinitiuus

Paffiuum prgteritum ?V^D^5i 0^1

7^1 :

T*s.
Reperit et prima per camez cc fecunda per zere. ficetiS
»
'
f 1 •
•*' f

prima per hirik et fecunda per path^et prima per camez et fecunda
perholem. Prgfens uel ultima per zere.Futu/

rum/^ft* VfP? Imperatiuus J*

T^v^ryn taCT Infinitiuus nppiI Tertia:
coniugationis prgteritum PYapp PYapn npp
pyspp papp 'flfinT® opTapp. YapT»
pYapp Reperiturcttertia perfona lingularis in prima fylla/

ba per zere. Prgfens Quadocf prima per hirik.

Digitized by Google
 '

TERTI VS
Futurum TVV"' TTflfc 8ipcrdefe<dumhe «"flj*

imperatiuus infiniriuus Padi

TVV'
nfo 'nSt
uum pretericum Trffc Prpfcns

-?*•-
f
tr*iiTnifc Futurum TTffT^K Si per defetflumhe

'«“QP-ffb* Imperatiuus |

uc ^ TVT0TI!
Infiniriuus ^^YTI
Tertif coniugationis prgtcrirum ; np-pip PpriP wyin
Prplcns tr-tfa ppia Adie<diuum D“fla rryfa
- Futurum TTilP ppv P"\TK Si per defe<fhimhe finalis

fic y\T\ yr Imperatiuus

ItfRX
Si per per defe&um he finalis Infiniriuus

Pafliug uods prgter itum TV]fYn

’

Futurum rr\r p-ps*

Infiniriuus PpV •
. f

Quando extrema deficiunt.^

Primj coniugationis prftcritum TVPJ ^2»

Sic per defie<dum Icitur . Regum jocij. Inimicos meos de/
»T«

didi mihi dorfum. Prcfens tTMJH flfl*

Adie<diuum Futurum
Tfftt
Imperatiuus
w quod reperitur quandocp per Ifgol.Gen uriirj.

Da mihi animas. PJP uel P»P '1P IIP

Pafliuiprptericum ^2»! Pf ^cns ^2»
6op

Digitized by Google
 . '

LIBER
Prgfens ^VOJjFuturu rt defecfiiue

hnpera tiuus tfBjTV Infinitiuus

rrtsir» uet
nimr
Tertip coiugatiois prfteritu ^"^7 V^V* ?'

Prjfens Adietfbuum

Ud tfefa Futurum Tfcfo

ficiedo hc finale ^357 \5"’ \£)y { Imperatiuus^ffi7 *

r)

infinitiuus ue ^ {JPafifiuf tiods prereritum

Futurum X\\pT\ Tte' T^} ^

Infinitiuus Et nota ab aleph inchoanda.ut { Fu/

turum eius walfiTSVWSW etindefecfiu

araw
att aw
Quando extrema obmutefcunt.uidelicet cum
incipit iod et terminat aleph. a.

Secundg conjugationis prjteritum •/

Adie<fh'uum loco prefentis temporis * Futurum* *
,

WT xyi »07»
:

H^ta. t«5'
TJ^"* uel
Tfc^V* Infinitiuus J^^EttranfFertcamezin hirek

P«Dba3 rdlic “ WTa P«®”5prft°Tt5^1

f*a4F Prgfens Futurum
•'
HSflffi» »rm srgn vy?^'-'
Et nunquam ab hoc fiituro facimus defectum aleph
Imperaduus 5^7^71 Infinitiuus
»rvw
Cum incipit iod et terminat he.
Prgteritum 17"^^ pluralisutriulq* numiffflhtrsirtii!^

(eua. Pr^fens
tnttrfri Adiediuum
btcte \
6o6

Digitized by Google
 TERTIVS
nnperatiuus 1$5i
Prftcntum paffiug uocis

Futurum
\
Infinitiuus
rsH ud niVfti
’
*
T ertig coniugaffonis prcTfl-icu
P^PT^P Sicut fupra mu
tatis mutandis.ee recipit prima uel hirek uel i^gol.aut plane patha.
i
Prgfens T^^AdieifHuG T^lbl F^turS pV-T^S
Imperatiuus ^ nfi nl0uus ueI ^^5^jP ^ ue a

uoas prfteritu Etin.wrf’ mutatur

fcuain camez.Futuru In Rnitiuus vel

A rm Quartf coiugatioitis preteritu

ve * u *“ma B zerePrffcns Futurum

Imperatiuus etg defe&umhe

Infinitiuus uc * rd%m
Quando principium deficit ct finis obmutefeir.-
Primg conjugationis prgteritum fecuda

perfona utriufqj nueri mutat carnei in feua.ficctia coniugat W?»

Ptfiens f^^5^3k Adiediuu Futurum
nm
n T^"' Imperatiuus
jPjffi Infinitiuus uel
T^*03l
^ V^tefitum^ffiuum TvAa ‘ firta pusi'

Digitized by Coogle
 LIBER

KWJ5! Imperatiuus penultima ,

focminini pluralis p fggol .fed in luturo g zere. Infinitiuus

vrm
Quando he defiat in fine. . *

Protentu acfiiuu
b> xhi T^i
Adiecliuu uerbum

Futurum indicatiui &c TTfrfc Erperdefcflu

he finalis dicitur per hirikS^^^JL^Sj^ uPper zere

ut Deutero.ix. Cumcp de monte ardente defcenderem. quod

Hebraice Gc legit .Et refpexi et defcendi de mote et mos ardebat igne.
& G fcribat per fggol dide rabi Moyfcs kihi qd fit de tertia coiugatoe.

Imperatiuus
vibbb I
Infinitiuus
iib uel

rirft fcicg.curTOf tvrrt rm$ :

•. .

*
rsp
Prgteritum paffiuum "rbi
*
* tibi ibi & prima
*'*
• •
Cccu/

J dacp perfona generis numeri

utriufqj cum fecunda pluralis fingulari

foeminini generis reripiut hirik pro zere.prffens 2^5,1 ibi

Futurum thy Etdcfec-Huc^n Etin

Infinitiuus
zere

ucl
}
Imperatiuus

Secundg conjugationis prtv

3 -
/
teritum 1\lb IV™ ib*
AdiedHuum rh& Futuramf^g
Et etiam deficit he ut Gipra.

604

Digitized by Google
 TERTI VS

Quartf coniugationis prfteritum

'
saxtonp iiwti
Prficos trjyorea yp&fto Futurum

• K.V cjtera per hirik.Imperatiuiis

Infinitiuus
TO
Vbfcumcp autem geminatur nun fequente he finali/ibipoteftunu
oun tolli et alterum per daggesfignari.inuenitur et hgc coiugatio &
prior quadrau in patha definere.ut

Quando aleph deficit in fine.

itog vm. sya kV& »ba

Dico autem deficere uocalem non folum quando non lcribitur,(c<l
etiam fi (cripta non pronundatur .quod hebrpi quiefeere uocant
nos
obmutefcere.Pretcricum
‘Wp?
Prgfena
mgyip tsfi?
Et quandocp in mafculino plurali abrjdtur aleph et dicitur
tfp^p
Adietfbuum
PSTO tJTSrVP khe
Futurum
]J<pp'
Imperatiuus ’

Wft Vft WM?

Etquadocp in fiaeminin e pl ali defirit he finale, et tamenun
y i
tametfi
terminalis, nihilominus puntku eo in loco per camez.
Ruth.i.vocate
me Mara.et fieferibit res ifa per zerc.Rabi Moyfes kimhi i fuo intro
du&oriofcribit allegatG locfi per defectfi aleph. fed frater fuus rabi
Dauid in libro de arte gramatica fcribit per aleph. et dicit ipfumolv
mutefcere.Infinitiuus Pafliui pteritu
J^ppl £<ppj
cuius pria et fecuda pfona pluralis mafculini et feda
pluralis fer mini
feruat camez. Prgfens tTfc<ppl fcQpJ,' Futurum fc$pp£
603

Digitized by Goegle
 LIBER
W13 PJ3 nia i»a raja ^3 'Pia Pia 13
Prffens
^ AdieifUuum
T® Futunim

Et nota, quandocp nun geminatur, quod fi haud geminetur /olet iit

in fimplo poni dagges tam in prima plurali prpteriti teporis, qua in le
cuda et tertia pluralis fcemini generis futuri teporis, et in impatiuo.

Imperatiuus ^^"\3 *1^3 Y1^3 Infinitiuus

TO
Pafliuum primf coniugarionis in prfterito
j SiittiTias'.' f*
'
Prgfens In reliquis rnutamr camez in feua.ponit %>e furek

locoholem. Futuru ^3^ Yi3|5fc Etin^j^f^Jj^ pro Ifgol zere

fine dagges. Imperatiuus
Tfflfl
Similiter Infinitiuus
tw
Tertif coniugationis prgteritum ^YJ^3TJV3Y| Vitium

f quandoq» per zere uel patha.Prgfens ^3^ Adieifiiuum

fc:
Et fi defit vau ponitur eius loco in prima camez.
Futurum
TSU & in fecunda atcp tertia foeminini pluralis
uel ^^31^ Imperatiuus
Y*3^
Infinitiuus fimi
'

fjtp^ailiufuoris
isvS Prglcns gvn Futurum
ftV
Infiniriuus
^3^^ ^ Nunc quadrata conjugatio habet
locum. & ineaeft vau media Utera fubftatialium.et ultima diplicatur
accidentaliter. Prperitum ^i^3
Prjfcns & poftea zere in feua.
Adiediuum v^vcia ftiasa
Futurum indicatiui iv®' ..
.

Inptrttuiuj HV® ft ® 1

7
1
Infinitiuus
i® 1

6oz

Digitized by Google
 & poft hac recorderis uclimj Nuncpafliue etfic

vau eft fubfhntialis lirera et ponitur loco iod primitiui .nam facilis eft

liter arum comutatio.Pryiens Futurum

ccce. jHn' Et aliud futurum

tetrafylla bum.Impcratiuus ^n ^ mauus

Tertie coniugationis prfteritum snnjnm Prgfens

rjpyfa Adiedtiuum jnpfc Futurum

Imperatiuus^^OT^
Dcponentale tertig coniugationis
Infinitiuus
rt Sic eft illud

Gcnefis triccfimonono.Igitur Iofeph ducftiis cft in xgyptum .ideft.&

Iofepb fiufius eft defeendere in xgyptum.Et fepe mutatur hiclurek
inholem. Fumrum y-rm y -n'y-ry & pariter holem
quandoq?. Infinitiuus ^Q^artf coniugationis quedam

mutant iod in vau qupdam ucro non mutant.Mutat autem hocpretc

ritum indicatiui Prcfens

Futurum

Jmperatiuuj

Quando vau uel iod deficit in mediis.

^2L Audiuifti fiipra in conuigatione quadrata.quod epenthefis vati

habeat locum quando geminantur literf uel quando ablorbentur,

ita Hic cu dico interaditlitera vau «ia CutnqjabrjdtUf

ultimum nun,manet Defiaente autem vauut hic,reftat

Tia
daggeflatum cum camez loco holem.Ergo quia vau defiat in medii^
locus eft huic titulo/ Coniugatur autem fic.
6o l
 LIBEfcV
per holem et ucrtitur communiter feuafncamez in termino fcilicct

pafek.Debcret autem regulariter dia fed quia defiat nun,

ideo additur literg fequenti idlicet gtmei puncftus dagges ad dcnotan

dum illum defeiflum.Imperatitius fed defecftiue

Et quandocp per zere. et additur aliquando in fine he tunc cnuciatur

per camezjPaftiuum preteritum vide quomodo

vnum nun repellit alterum, ficut enim dico in paffiuo, ita

deberem dicere ergo cum unum nun deficit, ponit dagges

ad denotandum defe(ftum.& fic in omnibus iequentibus.ne fit multis

verbis opus. Prcfens

«W Futurum
.vtix tigus Ecce

alterum nun f cpcllit al tefum.Imperatiuus

Infinitiuus
TOin jForma quod regulariter proferre

tur didntr defofhuc

Adie<ffiuu uerbum
wpstj w?
Futunim
Prfiens

MTJCO
Impcratiuus

Deponentale prperitum

Infinitiuus
ucl TUTATI
vavato
fo&ritiiius

Et ficut de nun ita de Iamed.

Futurum
W
: . Quando ioduelaleph defiat in primis.

jnr Primg coniugationisconiugatur Prgfens

rSjnv j?# vel pro fccminino GngFari

wrr etfinonfint tunc tam uldma quam penuldma

proferuntur per f^gol Adiedtiuu uerbum

. Fumru defcdKue

rr.rw et quandocp per hirik.Imperaduus jTf etdefectiue

Infinitiuus Memento dagges notare defeffttum

600

Oigitized by Google
 TERTIVS
Quadrata
Dc uerbo cui afcribitur vau in prindpio fdas quod illud fit propter
coniugadonem perferiorum quj geminant literas,ucl eorum quae
mediam lubftantialemablorbent.Etpropter quacuor iiterasdidtur
coniugatio quadrata . Cuius inter uerba perfctfla hoc dbi dabimus
exemplum .Gue ultima per zere (eu patha.

Prfteritum indicatiui. \aeto

Tfosrtv rvonw voww masw •\\ssvd
Prffms flttSWa \a3wd
Adieniuumuerbum Wosrcto trtoswfta \sew?b
iVtoSTCTp / Futurum \3a\©r\ V55"NT VSDlWfc
\sswti !
iwBWp
wbsvipn '\asw vosw csw
utMpip Infiniriuus
\asiw
Finis uerborumgrauium.Sequuntur defe&ua.
Quemadmodum perfeaorum coiugationes Dionyfi frater intel
ad rudes et uix dum inidatos perrinet a me latis *xs
ligeres quantum
plicatum arbitror traflaru fuperiore.Sequitur ut defediuoru quoqt
genera perlequarqug a perfe<flis ducunt originem. Scnpfi autem in
1
verborum capite quod qugdam deficerent literis.qufdam uocibus.
Adhuc dbi addo et illud,quod quadam defidunt in primis.qugdani
in mediis.etqufdam in ultimis. Qy£ igitur in primisdefiduntliteris
funt uerba quorum primidua uel a nun uel a lamed indpiunt. Nun

Experiamur quomodo nun uel lamed

T^/iyv-
/ defiat in primis. Verbuleue protentum Prglens

Futuru ablorbet nun litera Et qn<£ ultima

°999

Digitlzed by Google
 LIBER

fcribicur GcSp^p*^ eu» 113 primitiuum eft Vpp baiulauit . fic

de zadeGenefis..xlui).Quidiufte poterimus obtendere.ubi ponitur

cuius primitiuum eft prs Ponitur aut hic teth pro thau
r

propter faciliorem modum loquendi.ficut etiam in lingua chaldaica

quf plurimum hebraicg confonat daleth loco thau poft zain in ca for
ma {olet poni. Ab huiulmodi tranlpofitione literarura exdpitur unu

inleremiauerbum ne multa teth coinriderent

ad euitandum cacophaton.nunc ad prjfens tempus tranfeamus.

Prffentis temporis p^bpb y?ssp
ucl
tvhpbpb p^bpo is
Et* Futuru indicatiui

•neei? leg w
tpbpp "wir. tfbpw
'p;p?bpp "ipbpp Tpspp ytpbpp
imCMiuusdv^Bpn *T?BW^T?Bfi r«'i?B’nri ,

Ecce in hoc no uides differentia a pterito nifi in fignificatone modi .et

inuenit ultima per patha cu Iris gurturalibus Jnfinitiuus

uel etia ultima per zere. Sequit forma prolationis palTiup.

ytpbtvw 'pTvBBw ptebpw tpbpw
PtpBWP il-TTBPW apipBPip
'

N
ffHPBI ffl P"IPBWP ) Prgfens TTBP^S •

pt?bp^ tr^er»
Futurum indicatiui

1
tbbw ’
rmw *

Y
Imperatiuo caret Jnfinitiuus

598
7
Digitized by Googli
 TERTIVS
cfi: ct prcfupponit a&iuum fuum.et nihil adhimcloaim.Quando '<

autem loquitur ad Ishac Gcnefis .xxvi .Et benedicentur in femine tuo

omnes gentes terrg.Hoc innuit quod refle<flet fupcr fe benedi<fbone.
T unc enim hoc uerbum benedicetur cfl: iftius coniugationis et Ggnt>
ficat quod dominus benedicit a&iue et femen Ishac benedicetur pafll
ue.Sed omnes gentes conuertenteambenedi<ftionemqii£ a<fhue8C
pafliuefaifta cftfuper fe.Vt autem intelfigas quomo fignificato huius
uerbi a fe indpiat et retranfeat in fe. Vide Deuterono.xxix.Benedicat
libi in corde fuo dicens pax erit mihi.ubi paulo (uperius iam dtatu uer
bu ponitur .et cognofces quod pro comoditate oradonis nunc atfriue
nuncpafliue exponitur. Acdpit autem hocuerbum omnia acddentia
prgcedentiu uerborum et daggeflatur ficut fecunda coniugario et au/>
gmentum patitur non folum in hedicud tertia veru edam in thauqd
fibi eft'proprium uldma fyllaba quamdocp enuiftiatur perzere fe-'
eundum RabiMoyfenZeiag in libro intelle<fhjs boni QyadoCp etia
per ff gol fecundum rabi Moyfen kimhi in fuo introdiuflorio. Media

fyllaba feumedia Utera fubflantialis fi fuerit tunc

prima litera fubftatialis rteipit camez ut fallit hoc aliqn

/n he et heth dum pfcriuntur patha ante fe.Item manet hc ante thau. in

prgterito indicatiui et inimperaduo.fed in prffenti et fimiro defidt he
ct remanet thau .eo quod prgfens fuperaddit fibi mem et futurum fit'
peraddit fibi ^t fcr >pGt litcratiflimus rabi Dauid kimhi in

arte grammadea titulo de ordine o&auo.id quod tu maxime omniu

/ -* (fi me amas)perpetug commendabis memorip. quod in hac coniugay
fione thau fonper procedat literam primam fubftantialem. exceptis

qu£ tranfuertunt et fe promouent ante thau. ut cum regu

lariter dicendum eflfet quia tamen fchin

fubftantialis litera eft una de iam diiftis,iccirco preponedum eft fichin

ct poftponendum thau cata hyfteron proteron figuram fiue per me-
tathefin . ideft tranfpofitionem literarum . Micheg foeto . Et cuftodi

prf cepta Amri.quod in tertia perfona Gc ponitur fic

Ecdefiaftis.xi) . Et impinguabitur locufta.ideft onus fufdpiet.quod

597

Digitized by Google
 LIBER
TOTBSQ Wjpsp WHffg
Prglentis teporis ffrtcpQ rr^nr» o*jigRj Sitari
ipau Ttjpm
Futurum indicatiui nppw
Tttiepw '-vaip -t^wnpsw rn*w
Si prima literafubftatialis fuerit gutturalisnotanir alcph per cameZ
uel holem.etfubftantialis litera per hatefcamez.jmperatiuus deeftin
omnibus huius fbrmg uerbis. Infimtiuus uelperzere.ut

Et fecundum rabi Moyfen kimhi in introdu&orio

aVARTA CONIVGATIO
Verbum graue.tertig perfdng.mimeri fingularis. gene
*1BKW
ris mafdilini.temporis preteriti. indicatiui modi.fignificationis comit
*“ ’ ,v ^

f^
nis.reflexiuum a&ionis et coniugationis quartp.quod coniugabit fi c* p
ripiw ?>iiTSn ‘igavfi
J
T«3f^Tvh W10BTW
wwwjn j “ ^ ^
Aftio fiue paflio huius uerbi non eft ab alio (ed a femeripfo.quare ,

differt a fuperioribus coniugarionibus. Cum enim caeterauerba aut

funtabiolutaauctranfinua.hocinuenitur ede rctranfitiuum taquam
inter alHuum et pafliuum quodammodo medium. Quando enim
didt dominus ad Iacob Gen.xxviq .Terram in qua dormis ribi dabo
et femini tuo. et benedicentur in te et in in femine tuo cun<% tribus
terr $. Dat intelligere qd a deo benedicite benedicent .qa illic pafliuu
?96..

Digitized by Google
 TERTIVS
tvtbto tpsa rrv$n *nrag
Et cum literis fic fi ultima fubftantialis

luerit gutturalis,pronundabitur ultima per patha Alias

fgpe reperitur prolatio zere in ulrimadecundum rabi Moyfen fi/

liumloleph kimhiin introdudorio
Imperatiuus
rrvets
Enunriatur etiam mafailinum lingulare et per zere et per patha.et in
diftindhone loco patha camez.

Infinitiuus
TWQ etcata^pthefin o\aa iod cu hirik i ultima.-

In hac coniugatione notabis et obliuioni non trades huius uerbi tres

elTe conditiones.poteft enim quadocp inueniri neutrale intranfitiuu
ac ablolutum .ut quando nullum babetuerbum leue primgconiuga/

-
tionis.ut tacuit -iiff- Regum.xviij.Tacuit itaqj populus

Poteft et inueniri tranfitiuum in fecundum,ut quando habet uerbum

primitiuum leue quod eft neutrale uelabfolutum. ut erexit

fcflicetaliquid.tfenit enim a prima coniugatione uerbi abfoluti

quod fignificatlurgere.Poteft ultimo ede tranfitiuum in tertium, ut

quando deriuatur a uerbo leui quod ipfum met fit tranfitiuu in fecun
dum .ut “TSW meminifle fedt,Exodi.xx.In omni loco in quo me

moriaiueritnominis mei ueniam ad te et benedica tibi, quod non eft

fecundum lingug hebraice proprietatem tranflatum .eflet enim cotra
id quod Chriftusnofter in euagelio loaitus eft Matthfi.vrj.cum ait.
Non omnis qui dirit mihi domine domine &c.fed fic debet interpre
tari. In omni loco quo fe riam meminifle n ominis mei ueniam ad te.
8d hic eft tra<ftus patris de quo dicit. IN ili pater meus traxerit eum. po
nitur enim in textu .i. feriS meminifle. uel feria recordari.

Verbum pafliug uoris deponentale cuius agens non expri

mitur coniugatur fic.

Hn* 191

Digitized by Google
 LIBER r
'

uqpa wvips rtps wps sraBig*

'
^TpsPT^ssn”^
Prffens adie&uum WT^SS THVji 0'’t?S TpB et feri»

biturfemper media fubftantialis Utera per camez prper admodum

aua.feqiutur
P uturumindicatiui ipsi Tpsrn tps' ipaK

Cum literis 'ijjrrf' inuemtur kibuz mutatum in holem uel furek.& Cc

eunda mafculini pluralis quandoqj pronundatur loco kibuz camez.

imperatiuum non habet Jnfinitiuus uel ’T^3

TERTI ACONIVG ATIO
‘
'

"TPSplli verbum graue tertig perfonp numeri lingularis generis

mafculim. teporis prgteriti.indicatiui modi.fignificationfs actiuf. tran

VW t
fitiuum tertium.coniugationis tcrtig.quod coniugabitur fic.

Ideo dicitur graue.quia addit aliquid extraneum fupra inflexionem^

frilicethein prima etiodinultima.ficet adhuc in fcquentibus quoqt
mem.8i diligenter hoc difcasuelim.quando pofthefequit lucra uo/
calis tantum.ut funtW^^ tunc in hac con jugatione he notatper
fpgol.ut
pjgj* gentis temporis
f«lucntc poftmem

notatur per per hatephpatha

AdieifHuum uerbum
‘
w^btd D'*ippfa "tpbib
WTPSia Et cum literis TWrrf’ prima camez. fecunda hateph

camez

Futurum indicatiui TPS1 TPSPITP&TPSS

59*

Digitized by Google
 TERTIVS
vifitari

Infin iduus & quandocp deponitur he.quando prepo

Citum beth expellit he.quandocp ponitur aleph loco He.
SCVNDA CONIVGATIO
*TfPjD Verbum graueterdfperfonf numeri Gngularis generis ma/
(ailini. temporis prftcriti.indicatiui modi.lignificanonis aifhug.tranG
riuumfecundum.coniugationisdaggeflatg.quodconiugabiturlic.

niT® orn® vtps '?h?q p-ics

Tertia lingularis malculiniredpit terminationes zere et patha. & prt

maper hirik enunciatur. et femper media litera daggeflatur nili lue
rit uocalis uel res litera.nam illa non daggeffabitur . fed Icribetur pri^
maper zere et fecunda per camez. ffpeautem utrumcf per zere.atcp
eft quando prima per zere puncfhtur et lecunda per patha. exempla
omnium uidebis legendo ftudiofe bibliam hebraicam.
Prfletis teporis rvjpBQ
Non daggellat quantuuis uerba
lint iftius formg.ltem
fcemininu lingulare redpit etia he finale cum camez pro thau.et tunc
fjgol mutat in leua antecedens. quacp idem in termino mutet in zere.

AdietfHuu uerbu lic eni pofthacbreuitatis caula"S^7£}*f^ noiabo.

Et cu kibuz mutat in holcm.raro i furek.ut

fingularefccmininum redpit etiam he finale locothau.et mutantur

ambo zere in duo camez.
Futuruindicariui Vtm' 'TSi TP5S T?S' -tpSK
-*pbp rrppH
Et cum mutatur patha in camez.prfter pauca.
Imperatiuus
'TPP
Infin itiuus pronunaatur quandofp ultima per holem.

V erbum paffiug uods deponentale cuius agens non exprimi

tur,quod coniugatur fic. 595

Digitlzed by Google
 LIBER
Tertia perfona pluralis numeri tenet quandocg camez in penultima
ut gs.xxxvrj .Ingternum conferuabuntur .Similiter tertia etia perfona
(ingularis numeri fceminini generis inuenitur habere carnes in penul
tima et accentum io eadem .ut gs .xxxiiij . Vnu ex h is non conteretur.
funt uifitatg eftuifitata funt uifita ti eftuifitatus

TEMPORIS WT05J TVftSL

Scribiturqj (ingularis numerus mafculini generis t ultima per carnes

nifi fuerit in ftatu regiminis. Et (ingularis numeri foeminini generis

ulnma& penultima per camez quando literahe loco thau finit diefti

onem.Et tunc accentus cadit in ultima.utgs.li. Spiritus cotribulatus.

F VT VRV M vifitabimur vifitaberis vifitabitur vifitabor
indicativi -tpa-
uifi taberis uifitabit mulier uifitabimini uifitabut

-u?n^ rvs’
vifitabimini uifitabut

Nota quando in fine additur he tunc oltinv^ et penultima proferunt

per camez rn?s' rrrpaw Itemjfcftfda et tertia pluralis nu
meri mafculini generis in termino feu pafek mutant feua in zere.et in
fine recipiunt quadocp nun literam. coniugatur etiam (fpe per zere
in pr imis quibufqj fyllabis .maxime autem quando litera capitalis eft

una de ptvbg
t ~ J

vifitatefitis vilitata fis vilitati fitis vifitatus fis

Imperarim* 'T^QT» 'HPSTI TftiT'

Perfong hg daggeflantur propter defeiftum literg nun.fignificatione
paffiuam denotantis . &
pluralis mafculinus fi ponitur in termino
ipfius athnah uel pafek feruat zere.ut Ieremig nono.vnufquifque fe a
proximo (uocuftodiat.feamdumhebraicam ueritate fic. vnufquifcp
'a proximo (iio cuftodiamini.& fequitur.Et in omni fratre fijonon ha

beatfiduriam.hebraice fic. Et in omni fratre ne confidatis.& itafbnt

ambofecundg perfong.
59z *
/ .

Digitized by Google
 TERTIVS
fientesuifitatg .fiensuifitata fienteiuifitati fiensuiGtatas

trnVB tr-npB "npn

Sed qualiter in iftis perfonj dinofcunturC Certe ex additione prono/
minum ego.tu.ifte.nos.uos.illi.quodlibet fecundum genus (iium.
indicat;vvs fvtvri temporis
vifitabius uifitabut uifitabimus uifitabis uifitabit uifitabo

VtfB? v^B* T?B1 Ti?On

mulieres uifitabut. uifitabicis. uifitabis mulier uifitabit mulier

njTnvB?» -t?b? 'ripen

uifitate uifita mulier uifitate uifita

IMPERAWVSfl}*fip£ VW& *TiP£

T erminatur autem ultima quandocp in patha.& cata paragogen ad/
ditur etiam he.tunc prima fonat camez uei fcgol et ultima camez.& li
prima fic (eruar et leua tamen media recipiet camez. quod fi ei uerbo
cuius eft uox ultima patha,fubiungat pariter he.tuc prima pronucia?
per hirik. De fecunda aut perfona plurali mafculini generis hocfdas

uelim,q> G media fueritftf»del^^J^ tueprima profert per patha

et media per Hateph .De plurali aute focminino.quod he finale qncp
deponit et aliqnmutatholeipathaqn fingfare mafculinuhet patha.
uifitare uifitare uifitare

INFINITIVVS 'IpS?
a uifitando ad uifitadu iuxta uifitadu in uifitando

cMdiuSDbsa -TBB *ftp^7 tipBa Tpsa

V erbum per fetflum tertif perlong numeri fingularis gene/

ris mafculini.prpteriti teporis. indicatiui modi, fignificationispafliuj.

coniugationis primf.quod coniugatur fic.
eftis umriftis uifitatiiut fuuPfui uifitatus cs uP. viCtatus e tiFfutt

bthpbi ttpbi 'tripsi bt?bs tpbj

eftis uPftiiftis esurfuifti uifitataeuPfuit fitmus uPfunis
jrnpsj, pppBi ?>t?b; . xrt&i.
59 »

Digitized by Google
 "LIBER j •

deradumtit>ieftuerbum neutrum fiueabfolutum paffiuam de firco

iugationem non formare, prgripue in hac coniugationeucrborum
leuium.Tcrminatur autem.uel in patha uel in camez uel in hoiem . &
Regulatur fecundum formam a<fitiuam unde deriuatur. & fi non fit in
termino feruat patha in fine.Et fi uerbum incipiat ab una de uocali'

busj)^^^ tunc prgpofita litera nun dilatat os et per Iggol notatur

vel quandocp per patha. eoquod primitiua uocalis corripitur. etuel
per fcua uel per hateph fubfignatur. qj fi eadem uocalis omnino ob/
mutefcat.tucpoteft prime fyliabg nun inueniri per hoiem pundlatu.
Multa autem occurrunt qug tibi uidebuntur anomala. (ed ea nonre'
gulantur feamdum hanc coniugationcm qug dititur leuis.fed fccun
dum daggeflatas uel alias coiugationes ordinant.Cu uero ad huc fis
paruulus difceut paroulustln r?HqufS eitilde inflexioibus ut in fiituro
imperatiuo et in gerundiis.quando he uel aleph repellunt nun paffr»
ug fignificationis, daggeifatur prima ut oftendatur defe&us lit erae
nun.Hacftcnus de generali forma coniugandi quoad ferre potes dixi
mus.nuc (pccialiter ad fingulas qualcp coiugatoes ordine pergemus*.
Verbum perfedum.tertigperfong. numeri fingularis.gene/
ris mafculini.prgteriti teporis.indica tiui modi. fignificationis acftiuae.
tranfitiuum primum, coniugationis primg.quod coniugabitur fic.
uifitauimus uifitaftis uifitauerut uifitaui uifitafti uifitauit

otheb vtpa 'wtpb pr^B tpb

uifitaftis uifitafti uifitauit mulier

uifitant uifitat mulier uifitant uifitat

S
TEMPORIS
Regulatur autem hgc forma uerborum (ecundum nomina quae mo/
uentur de genere in genus.& ergo pluralis numerus mafculinigene
ris in ftatu regiminis deponit mem.fimiliter fingulare foemininum

mutat he in thau.ut Inuenit et quadocp ultima per hirilc.

Neeid omittedu eft,qd >*ba iripientia ab una haru lraru

folent fgpe prima p hoiem et fecunda g patha enudare.Similitcr.Ite.
59 °

Digitized by Google
 TERTIVS
Jcua & fecunda per patha aut prima per feua & fecunda per camez..
fac fac fec fac

V#©
Exemplum primi.Teremicvrj. Sta in porta.ExempIum fecundi.Exodi
xx. Memento ut diem fabbari fanctifices. Exemplum terti) .5s. cxxxrj.
Memento domine dauid.Exemplum quarti. Deutero.iir). Interroga
de diebus antiquis.Exemplu quinti.Threnorum.irj .Recordare pau/
pertatis me?. Coniugatur autem fic.
Generis foeminini. Generis mafailinL
ferite ferite fec ferite fec fec

aut TC^^jQ
Verbum (jerundiuum quolit InRniriuus
Multiplex efteiusuarietas.auteni ultima hoIem& prima camez ue!
feua.aut prima feua 8C ultima patha uel camez. Gerundiix eft fi qua/

do ei prppomtur una de literis. disa

a feriendo ad feriendum iuxta feriendum in feriendo

Vt Sp? Sgfr "Sysa

Qugquide liter? fingulefingulis iftis termiationibus prppoi poffunc
Gerundia uero funi quando abloluutur ab rifdem. ut Threnoru irj- .

Memoria memor ero. uerius fic. Recordando recordaberis. Quia

uero gerundia dicuntur partiripialiauerba, iccirco fppe exponuntur
partiripialiter ut ps .cxvirj.Caftigans caftigauit me donus.quod uerti
potuit caftigando.Et pro infinitiuis fppe capiunt ut Michep.vi.Facere
iudiriumetambularecumdeotuo.Sedfrequetiusad ufum infinitiui
prpponitur ei lamed fupra notatum in Bachlem quamuisalipquocp
liter? etia infinitiuu notent atep fupinu.ut Ecdei.Non fetura tur ocu/
Ius uifu nec auris auditu impletur ideftnon fituratur oculus uidere
nec auris audire.Et de eadem di<ftione ambulare quam fupra finela/
med allegaui. ponitur exemplum in eodem capitulo . Ecdefiaftis.i.
per lamed ficad loeu unde exeunt flumia rcuertut ut itent fluant.rc<fh'
us.reuertunt fluedo. Et ita hebraica locutio ^pmifaie utitnr gcrudtjs.
partiripialibus.infiniciuisatqj fupinis.Venionucad pafliuuin q cofy
589
 LIBER
facilem tranfitum in fymbolicis loco camez habere Holem icciro ge/
ininaui tibi uerba.et ea partitn cum patha & partim cu holem alcripfi.
Quico no te fugiat.quod in genere focminino et nuero plurali fecuda 1
perfona & tertia eodem uerbo enuciantur .ut fi dicat viri ad mulieres
facietis & facient. Vltimo nota quod tertia pluralis maiculina fulcipitii

in fine quandoq^m*»- Ablbluto iam modo indicatiuo cum luis tg ny

poribus generibus atqj numeris conuertamus calamum ad fecundu?
qui dicitur Imperatiuus.Eft autem in quintuplici difFeretia. aut enim
prima (cribit per patha et fecuda g h olem.aut prima g camez et fecu/'
da per holem. aut prima per feua et fecunda per holem .au t prima per
<??

Digitized by Google
 TERTI VS t
a/
Generis focminii

In Numero plurali Generis Mafculini.

facietis fodent fodent fodent fodemus fodemus

4ya' <hm' Vctsi Vts

tadeus '
fodeds fodet fodetis fodet

luralt generis focminfni^3 'S^^^

1

In hoc modo futuri teporis iftud velim difcas,prima perfona utriufqj

numeri comune efle tam vfiris qua mulieribus.Eft itaqj omnis prima
perfona utriufq? generis Secudo confiderabis in hac forma coniugan
di idem efle uerbum fecundg perfonc mafculinorum et terdp periong
fbcmininorum.Quafi diceret Iegiflator aliquis ad uirum,omne quod
iubeo audire audiat mulier .Et qd tu uir fodes,fedet mulier. Ter/
tibi

do mandabis memorigin hac tota huius luturi temporis coniugatioe

folum aleph prgpofitiuulcribi per lggo!,cgtera per hirik Quarto nota
quod licet penultima fubftatialis feribeda eflet regulariter per patha
Quia tame inuenio multa uerba loco patha habere camez uel ,pptcr
589
bU

Digitized by^CoOgle
 LIBER
Secunda perfona pluralis numeri notat prima punflofeua& mediS
per patha &
ultimam hoc eftiplumthau periggol inuenitur tamen
hirik quadoqj loco patha et aliquando fggol uel zere.Sed non eft re/
gulare/emperaute et indiftin<fle accentus in ultima, fiue vau prgpo/
natur (eu non proponatur. /
^
Prffentis temporis Generis Malculini.
faciunt ferio . i

Et aflimilantur nominibus /)-r* /A

eortimcp reculas fequuntur.
cortimCB regulas ®
*"*
.*£. VT®
««
Jr. . J
Prgfentis temporis Generis focminini.
facit mulier ferit mulier

uei

Non tamen fcmper penulrima fic per fcgol fer ibitur,fed quandocp in
termino per camez ut EcdefiaftiB.i.Terra autem in fternu ftat &plr .

feriut mulieres & per ena imitatur nomina fecundededt

natois Et habet hjrc forma tres literas fudametales Na vau tantu loco
holeminterrjdtiir. Sgpe enim fecra (criptura utitur hac forma fine
vau.ut Ezechielis.xxq.Virum qui interponeret fepem. Sequitur
forma uerbi cuius a<ftio iam gfiritur in prplenri.pcr camez & fur ek.
Generis fccminini Generis mafailini.
fiunt fit fiunt fit

rrtSpsi 7^75» 0'Vys biye

Sic Zacharif.irj .Et lelus erat indutus uefbbus (ordidis .
Quod uerbS
fifecundu ^pprietate lingug hebraicp exponeretur deberet diri.Iefu*
erat ia fies mduf,uefi:ibus.Sed latinitas refpuit huc moreoftimaf uero
quali adiccfliuu. Tranfeo ad tempus futuru indicatiui modi quod
pfonas conucrtit ,ppter quodda memoriale nome quod in fe corinet
quatuorliteras.Et dicitur Aleph prgponitur primf periong

numeri fingularis-Iod tertig.thau fecudf .Nun primp numeri plurali*

Et rurfus iod et thau reliquis Coniugat aute fic. In Mafculino genere.
Et numero fingulari.
feriam feriam

V?' Sgsisj

Digitlzed by Google
 TERTIVS
peftilentig non (edit.Similiter quando uerbum eft in ftatu regiminis
(eu perpetug conftriufHonis & habet accetum in penultima ud edam
quandoq? inuldma tunc iterum mutat patha in camez.Exemplum

primi Gcnefis primo .Et tenebras appellauit noiftem.Exemplu fccu/

di.iij.Regum dedmofeptimo.Non enim pluuerat,Hebraicjr fic.Non
fuit pluuia.ubi hoc uerbum fuit eft prgfentis coniugationis tamen &
fcribitur per duo camez.fed &
hoc ipfum uerbum fobftantiuum alias
quoqj confueuit exorbitare.
Terna regula. Terminatio prima huius coniugadonis feruat patha
Secunde perfong ac deinceps in (eaindafyllaba.& accentus cadit in
eandem et (ignat thau daggeffatum puncfto camcz .Idcp non (olum in
primitiuis fuis, uerum etiam in coniugationibus fequentibus a (e deri/
uatis Exripiuntur aliqua per iod aucfta qug patha in hirik tranfmutat.
quorum pauca exempli^gratia hic pono.

'jyyn rrBK sntiivjs VV2 xwz

tame iod quadoq? defiat ut .iij Regum.virj .Dom u qua gdificaui no/
.

mini tuo.Vbi maftbra (eu fcholion fuper uerbo aedificauiadnotat fa

licet.In aliis libris cu iod.hgc in dcfeiftiuis infra tracftada eflent. Accen

tum autem non (emper (eruant in penultima (ed quandocp in ultima

prgfertim quado eis prgponitur vau. Sed ia oblitus promiffi aufuflu
te (olidiore cibo pafcere quam ab incunabilis ferre poliis Quare ad
rudimenta redeamus.Secy nda terminatio mutat zere in patha

VoIuit.Cupiuit.PIacuit.Genefis ocxxrj. Amabat enim puella

ualde.hebraice (ic.Complacentiam habuit in filia Iacob. Coniugatur

in fecunda perfona ps.li.Ecce enim ueritatem dilexiiti.

Ter tia terminatio (eruat holcm .ut Deutero jcxvirj

. zyc-m
ideft quas rimuifti.Et etiam tranftert accentum de penultimain ulti/
ma quando ei uerbo prgponitur vau.
Tertia perfona pluralis numeri (eruat camez in prima & patha in pe/
nultima.prgterqj in diftincfhone.mebro & termino.ubi mutat patha
in camez.patitur etiam in multis cafibus aliis oAAotht* ut in figuris
conftrudtionis. Numeri vice(imo.Ingreflu(qf eftMoyfes et Aaron
& corruerunt, et Cede aliis, etacdpitparagogen nun.
1»7 •
 LIBER
Eccc quomodo facio fcribere tranfiret inte et tamen in te non qufefce
retled ultra tranfiret in aliquod tertium, (cilicet in litefas fcnbcndas.
& Hoc uocatur tranfitiuum tertrj .vnde poteris difcere tria oflida uer
bi tranfitiui.quod tibi maxime proderit in coniugationibus et earum

fignificatis.Coniugationes uerborumfunt quatuor. prima

Seainda Sjts Tertia Quarta De

prima coniugatione generaliter primo dicemus.Habetautem ea tres
terminationes.fdliceta.c.o.femper remanente camez in prima iylla/

ba.utSb' Quas fi uelis memorig commendare,

poteris plane hoc uno uerfi» qui legitur Exodi quadragefimo.Nec
poterat Moyfes ingredi te<fhim fcederis nube operiente orhia, et ma
ieftate domini corufcante qug cunfta impleucrat.ubi Hebraice infunc
fcriptahfctria exempla. Nominatur lane coniugatioiftaleuis.quia
nullo luxu augetur, nulla literarum copia gaudet, nihil acdpit extra/
neumprimipuo.led tantum eas coniungi patitur literas,qug neceila
rio ad cognolcendum perlbnas genera et numeros adducuntur, qug
funt fundamenta coniugarionis &
ideo illa nos utemur in prgfentt
.

opere pro fundamento omnium uerborum hoc modo.

PRETERI TEMPORIS GENERIS
MASCVLINI
fedmus fedftis fecerunt fed fedfti fecit

'

GENERIS FOEMINInT
fedftis fedfti fedt

17^23 rhps,
\

R E G VL A.In orni coiugation e prfteriti teporis prima perfona &

tertia utriufcpnumeri funt generis communis, ut hic cernis.quiaaps
ponuntur tam uiro quam mulieri. Altera.In difhndione.membro.
ucltermino.patha huius coniugadonis mutatur incamez-Geh.xxi.
Vifitauit aut dominus Saram ficut promilerat.fic gs.i. Et in cathedra

Digitlzed by Google
 TERTIVS
DE VERBO • - ' -

&
Ebraicorum verborum,alia fimtperfe<fla alialmpcrfe<5la.
h Perfeifla dicuntur qug tres continent fubftantiales literas vt
t pv il-

Imperfecfb funt, qug aut aliqua fubftantialiu carent

aut abundant.Qug vero abundat appellamus grauiaaut a numero li

teraRt quadrata ut Qug aut carent,vocantur defecftiua Inv .

//H perfedtoRj item,qugdam funt compofitoRz.qugda fimplitia. Compo.

p (ita funt quoRt partes uerba fuerut.ut Simplidu

denicp alia funt defe&iua literar u ut vasis Alia defe&iua uocu.

ut Accidentia uerboru funt plurima.tam a grgeis cp

a latinis artificiofe traefiata .quoru magnam partem hoc in libro rudi/

mentoru ex nulla defidia omituus,tantu neceflaria fermoni hebraico
complexi, erudiendis initia fubminiftrantes. Verbo itaqj aeddunt
perfongtres.quas more hebrgorum enumerabimus. Sunt autem hg
Tertia de qua loquimur Secunda ad quam loquimur. prima qug
. &
loquitur. Numeri contra ufum grgeorum duo tantum.Singularis et
pluralis. Generanaturaliaduo.mafculinu&foemininu. Tepora tria
Prgfens.prgteritum& Riturum.Modi funt tres.Indicatiuus.lmperati
uus &Infinitiuus. Significationes funt quas grgd <Ajor#Ea<jg ideftdifpo
Titiones nominant tres. Acftio. paflio. medietas. Exhis oriuntur duo
ftatus uerboru. Ablblutus &C tranfitiuus. Abfolutus utfto.fedeo.T ra
jGtiuusdiuiditurintria. Primo enim inuenituruerbu quod de fui na/
tura eflet tranfitiuu fed oratione noftra ftare cogitur . Virgilius . iirj.

gneidos.Dixerat,ille Iouis monitis immota tenebat lumia.ideft Dido

erat loquens.ultranon tranfit. quafi hoc innueret interloquendum
ille non mouebatur.Sic in Aegloga tertia. Alternis dicetis.amant aP

terna camoeng.ideft eftote catantes.nec longius progrcditur.Secudo

datur aliquod uerbum quod tranfFert acftione fuam in alterum tantu.
et ibi fiftit ut Virgilius in .iirj . gneidos.Dixitqj nouillima uerba. Ter/
tio fe offert quandocpnerbum quod non (blum tranfit in alteru ueru
etiam illud alterum cogit operatione fuam ultra tranfferre in tertium
ut fi dicerem.Scriptifico te literas. Detur mihi ueniaetia ex Lucretij
•
authoritate ut ipfc ait propter egeftatem linguae & rerum nouitatem
585

Digitized byGoogle
 LIBER
poteft.ut paulo fiiperius patuit.iod et thau fadut terminatione gene/
ris fccmini numeri ordinalis quoRj mafculina in iod definut. ut fupra
de noibus ordinalibus fecundae declinationis, quare terminabo

rcrj cienda eft.quia uero ad litera fubftantiale qug ante oia mafit falua,
egebimus adhuc duabus Iris ut ternarius primitiui compleat.relique/
mus aleph et fin ufcpquacp intacfia et fupererit
. primitiuum
. huius uocabulibrefith. qd innro dufbonario fecudum ordine alpha
bethi quere diligenter et inuenies fignificatum eius. Rurfus elige tibi

aliam didioncm .uis unam de ideft 8C in lege eius.

primo .vau ideft et,eft cofignificatiua panicula ergo reqcieda.fecudo

beth ideft in,pari modo.tertio thau.primum faci* nome uerbale quia
legere deberemus et in inftitutione etus.pro eo qd didmus et fn lege
eius.quia uero fic erit litera hfamanthi,icdrco relidenda eft. quarto
thau fccudum pro he comutatum eft.propter flatum regiminis, ut (u
pradocuimus.quinto vau finale eft affixu ergo rcrjriedum. Res uero
litera una de fubftatialibus eft.et ergo mafiua.quod fi optamus nobis!
referuarc tres literas nihil fupereft amplius quam vau res he.Coftac
autem ex dicflionario de vau litera quories poffit fieri prindpium di/
tftionis et quod olno hic effe non poffit. Quid ergoC memineris iam

quod ipfius thau et he facilis etfymbolicusefttranfitus.pone ergo

(quatenus holem fupplcat vau)primitiuum cius, cuius figni/

ficatum tunequprein di<flionario.SimiUter age in cgteris.&ueheme

ter exerce induftriamtuam.hoc enim tibi proderit ad intelligendam
pene uniuerforum hebraicg biblig nominum .Nec te reiterad laboris
tedeat fi primo fruftra quodlibet nomen difcerpferis,nec primitiiiui
multicoloribus ueftitu re<fle denudaueris.fic enim te continua inquift
tione in dicflionario noflro fatigabis.quoufcp tadem cu infigni trium
pho utetor euades.Sed iam ad fecunda partem orationis tranfeamus.
584
 .

TERTIVS
igitur hg.in.ifica.bili\tudin.es.quid remanet? certenudu illud quod
nominamus honor.ccccprimmuu.nuc pariter operare in hebrairis.
ad cuius faciliorem aditu fcire te iubeo . Quod apud hebrgos fecundu
comuncm et uulgarium morem plerucp omnia primitiua tres habet
(iteras quibus Gium cuiqj corpus conftituitur.quanquam autem inue
nian t di<fiiones etiam primitiug qug uel duabus uel quatuor aut forte
quinCp literis feribantur,tamen propter carum paucitatem non abro
gabunt hoc meum decretum .vix enim regula datur ulla line exceptio
ne.Si ergo memineris in primi uoluminis capite fecundo tibi me prg'
cepifle totum alphabetum ideft unum omniu literaRz uerfum in duas

g quales partes efle diuifum.quarum in ordine primo

funt literf de fubftantia di<ftionis qug rerjd nequeut.Si

In ordinefecudo funtliterg^^TlJJ^ aliquando

(unt acddentales et rerjd poflunt,aliquando autem fubflanriales qug

tcq d non pofTunt. erit prima cofydcratio tua in quolibet deriuatiuo.
Ut ne aliqua primi ordinis litera in eo illam reponito mihi faluam.
fecunda confyderatio tua crit,ut recorderis acddetalium capitalium

xt>£m qug uenient in prindpio di<ftionu reijdendfti fuerint aed

dentaliter feparabiles.fimiliter qufuement in fine du
itionum rrijdendgfifucrintacridentales. Adhuc tertiam confydera/
donem habebis in uerbo qd continet literas per quas
fiuntnominauerbaliaetdenominatiua.dequibus paulo fuperius in
hoc libro tertio mendonem,fedmus cum de abundanda literarum
omnibus complexis Gc acddentales abijee. primo
fcriberemus.Iftis
compofitionem.fecundo articulum. tertio appenfilem deriuationis.
quarto genus.quinto declinationem .fexto epentheGn et paragogen
Fac periculum et fume aliquod nomen.fi uis.efto prima di<fho biblis

in prindpio qug habet fex literas .de quibus tantum

tres funt qug corpus primitiui conftituunt.primo beth quod ualetin

prgpofirionem confignificatiuamjeft reijdendum.ex regula de articu
lis in quinto pofita.res autem litera fiibftantialis eft,et ideo reijd non
583
 .

LIBER
& uideamus quomodo ei affixa cohgreant.

Recordare igitur ante omnia in procedentibus me tibi multiuariam

multifqj modis prgcepiffe omnem didionem fccminina in he finale
/ detinentem, in ftatu regiminis et affixorum he finale mutare in thau.
Sicut igitur ha&enus uerbo ult fumus quod eft mafculinige

neris.ita deinceps uocabulo ideft lex exepli gratia utemur

vbi uides cum fe ad regimen uel affixa deftnat quonam modo hein
thau trantmutet.
lexueftra lex eorum lex mea lex tua lex eius

toiyrin wnin TOin yyyv\ Brrm

leges meg leges tug leges eius lexnoftra

'lyrnn
leges cius
Ttyhin
leges noftrg
rxyhin
leges ueftrg
•
Wb
leges eorum

irnrnn Brntvw tmrrfin wrnriid

leges ueftrg leges earum leges meg leges tug

^•jynin wttrito uriin

leges noftrg

Bvrmin Exhis omnibus per nos hadlenus expofuis facilius

fdes id, quod in lingua hebraica maximg didtur artis efie.ac ingcnrj
fingularis laudariffimum indidum.cum omnis didtio aut primiriua
nomen dcriuatiuum fingulis ueftibus ad nu/
fit aut deriuatiua.exuere

ditatem quoufcjj appareat primitiuu latine prius tecu agam exempli .

gratiafihocnomenpluralisnumeri.hg inhonorificabilitudincs uelis

ad primitiuum (latum redigere.quid fadesedecorticabis illud omni/
bus tunids quoufcp abfolutum appendidis appareat primitiuum. fic.
Reiiceprimoarticulumhg.fecundocompo(itionem prima qua ligat
cumprgpofitionein.tertiocompofitionemqualigaturcum ifica.a fa
do.quarto terminationem uerbalem apdtudinis qug eft bilis, quinto
terminationem abftracfdonis qug eft tudo.fcxto cafualem infle<ftione
£enitiuiqugeftdin.(eptimonumeralem terminationem es.feparatis
l8z

Digitized by Google
 TERTIVS
do qd legitur dypeusfortmeius.pro
verba tua.Conlfruiffionem et eius ualorcm ex anteriori/

bus intelliges.& notabis penultimam per fggol uerbamea*

tam in mafculino quam in focminino quo ad affixa.led quatum ad no

men ipfum pertinet .alia ratio erit.nunc ad pluralem numerum acrin
gimur verba eorum .Solet au te po mem finale qnq?
fi:

fequialpiratio he.Ezechielis.xl.In thalamis et in froribus eorum, ubi

ponitur wawh» loco eius quod regulariter dici deberet

Verba ueftra.ut in anterioribus cernere potuiffi".

Verba noftra.cui etiam confonat fccmininum. In foemi/

nino autem genere affixorum quando ipla lunt lingularia et antece/

dens eftplurale.fic concipe tibi exemplum Verba eius

lalicet mulieris. et inuenies iod quandoc^ mutatum in nun. ut Gene/

fis.tj. pro rmyn Et repleuit amem pro ea.
pronunda
Tffl Verba tua.etquandoqjaflumitiod in fine et

turhirikficutmulriplidterlegiturps.dij.et.cxvi.ubi pro ^1^3?

fcribituratcplegitur

'3^?? 'snvfla &ficde aliis.

Sequitur fccmininum affixum et antecedens maldilinum. utratjt pfu

ralia V
erba earum.contingit etiam cp he finalis fuccedit

ipfinun.utEzechielis.i.Corporaearum.

Verba ueftra.o fccming.Et fimiliter redpit aliquado alpi

rationem poft nun finale ficut lupra. Abloluimus hoc nomen

cum oibus luis affixis utriulcf generis, cu tamen iplummet fit generis
tantum maldilini. lume tibi nuc aliud nome qd fit generis fccminini,-
58»

Digitized by Google
 LIBER
tam lingularis quam pluralis numeri percepiffi.aitdi nuc generis fbv
minini qup fint.iterumcp a lingulari numero more fuperiore incipiat

TW Verbum eius.fdlicet mulieris.et fcribit he finale per mapy

pikrelatiuum.fignificatq} tertiam perfona lingularis numeri focmini
generis.cuius etia meminimus in primi libri capite tertio et quarto.
Verbum tuum.ofcemina.Inuenitur autem in eodem figni
Tff"»
ficato cata paragogen in fine ipfi caph fubiuncfta.iod litcra. ps.arj.

Qui propiriatur omnibus iniquitatibus tuis. De prima per

fonahanc tibi regulam trado, quod eadem uocc et paribus puneftis
pronuntiatur tam in mafculino quam in foeininino genere .tam in lui
gulariquain plurali.quare no eft hic ampliore de eis tratftatu opus.
Poftaffixamafculinaplnralisnumeriiureoptimoueniunt affixa foe
mininaeiuf3emnumeri.ecfiint hgc. Verbum earu. cernis
quodnunfinalefignificatgenusfocmminu.ethicin materia affixotfc

tertiam perlonamde qua loquimur .Confueuit aliquando he ipfum

nun finale (equi et tamen nihil aliter fignificare.ut Exodi jocxv.

& omnes mulieres quibus eleuatu eft cor earu in fapietra.
filiauerut pilos capraru.qd in nra traflatioe afierilco addendu edet.
Verbum ueftru.o mulieres. & contingit quocp hic quod
aliqn he fubiungit ipfi nun.ut Ezechielis.xxir).

Ne faciant fecundum fcelus ueftrum.

eiufde generis noibus fed pluralis nueri,addant affixa utriufqj nueri.

Verba eius-diphthogus in fineatel pouus digama eolicu.

Ecce iteru vau finale ut fup denotat tertia gfona fingraris nueri mafeu
lini generis .qa uero regit a pcedenti noie fcilicet uerba qde pluralis

nueri,iccirco fecudu regula fugius pofita ablatu e mem finale et mafit

fod no pun&atu qd no impedit diphthongu ficut neq? in eu ipedirer.
qd a nobis in libri primi ca. v.explanatu eu.ffpe aut in hac forma defi
cit iod & loco eius ponunt he et vau in pari fignifieatoeait Nahu fecu
W
58®

Digitized by Google
 TERTIVS
he.Ezechielis. xfi.Et omes qui drca aim funtprpfidiu eius «agmina
eius.ubipro pofitum inuenimr ^V^J?ideft auxilium &
prgfidium eius.In tali etiam locutione (olet ipfi vau prpponi he. et ide
fignificari. Iob.xxv. Et fuper quem non furget lumen illius.ubi pro

lumen illius.ponitur 'Veni»,.. „ ,

TOT Verbum tuu. uide qd' caph finale cum camez fignificat

fecundam perlonam ad quam loquimur .eteomuniter quado in fine

orationis eft ponendum,tunc feribitur (egol in pen ultima
awi
attamen id aliquando non obferuat.ut ps.cxix.Bonitatem fedfti cum
feruo tuo.Solct quandocp poft caph in fine apponi he alpiratio. Exo^
di.xifi .Et erit quafi fignu in manu tua.ubi ponitur
Vcrbum meum.Cofydera quod iod finale fignificat prima .

perfona illam fdlicet quf lpquit.8i (olet quadoqj ipfi iod finali prepo
ni nun litera.ut.fi. Regum. xxrj.Incuruafti refiftentes mihi fiibtus me.
vbi ponitur ^ quod in ps.xvifi .legitur fine nun.

Expediuimus affixa generis mafailini fingularis numeri .accedat mo/

do affixa generis mafculini pluralis numeri.
Verbum eoru. ubimem finale fignificat plures de quibus
uerbum fit unu atep lingulare de quo loquimur. Solet
loquimur,licet
edam quadocp ante mem finale procedere he afpiratio et eode modo
fignificare.ut leremic.xfi.^^Vt^ Prope es tu ori eoru. fed et omifta

afpiratfonc inuenimus fepius finalitcr poft mem (equi vau. Exemplu

de eodem uocabulo oris.ps.lix.Delidum oris eoru fermone labioru
ip(onun.8t ps.xvfi.Os eoru locutu eft fuperbia.ubi ponit
Verbu ueftru.hocenimmo caph et mem didioibusfub
nexa fecudas perfonas ad quas loquimur pluralis uidelicet numeri et
mafculini generis fignificat.parit aut «da aruailos ut

Canricorum.vifi.Adiuro uos filij Ierufalem.

Verbumnoftrum.ubinu fignificat primas perfonas ma/
(culini generis pluralis nueri qug loquut. licet res fit una qua loquut.
Hadcnus pronomina fubiundiua qug appellantur affixa mafculina
179

Digitized by Google
 .

LIBER
quarto.Omnes gemellis fbetibus.et eiufHem quinto.Caput meum re
pletum eft rore.Item preponitur et poftponitur articulis. Canticoru
primo. Vineam meam no cuftodiui. ubi prgponitur datiuo.Gmiltter
eiufdem tertio.En legulum Salomonis .poftponitur in eodem. Qug/
ram quem diligit anima mea.Sicut autem apud grgeos oeton& apud
latinos quod gquiparantur in fignificatione.ica \JJ aliquando fignifi

cat quod.quia.quoniam.cum.quando. quo. Canticorum tertio.Pau

luium cum pertranfiflem.eiufdem.i .
Quod fufea fim.et ibidem. Quia
decolorauit me fol.& ualde conuenit cum ut Canticorum

iif) .Sicut greges tonfarumqujafcender ut de lauacro. Iungitur etiam

confignincatiuis aliis ante et poft.eiuldem.v.Qiiia fic adiurafti nos.
8C eiuldem .iq .Donec ipfa uelit.pro ufqjquo .& recipit cata prothefin

SVa fedet eoc^ em modo una cum eifdem tribus literis fub

iungitur omibus etiam articulis quorum non opus eft exemplis.quia

in facra feriptura hoc tritum et uulgare eft.Nunc ad affixa trafeamus
qug quamuis fint relatiua,tamen quandam quafi pofleffionem uiden
turfignificare Referunt enirius memoria de quo paulo anteloquud
fumus.Si nihiloinus indicuc ad eude de quo loquuti fumus aliqd per
tinere.ut cum loquitur dominus deus ad populu Leuitid acvirj.Ego
dominus deus uefter cuftodite leges meas.T u recordare cuius meas?
certe leges eius qui loquutus eft ego dns.Gcps.i). Dominus dixitad
me filius meus es tu.tdeft filius illius qui hoc ad te dixit. Si enim Gmpli
riterquisferibatin pariete. Audite uerba mea. uel fic. Hgc terra erit
tua .uel quod fuumfiutamifit. quafi pro no feripto habet, quia nemo
intelfigit de quo
fcribatur.eoquod defit perfona cuius memoria haec
pronomina meus tuus fuus referant. Ne igitur plura membra parti/
tionum facerem quam oporteret,coprehendi ea qug latini poflefliua
nominant fub relatiuis et affixa nominaui.Vtcp in exeplo tibi cofueto
maneamus. fume prg oculis.memferifcp ludeos aduerfa nobis

via.prio tertia perfona^ecudo fecundam, et tertio prima,enumerare

ta in ^pnoibus qua in uerbis.
vgn verbu eius.ecce quo vau affixu

fubiumftiuu tertia perfona de qua loqmur fignificat. fdlicet fuu.eius.

(Uiusupfius.Et i hoc genere ioquedi cotingit qnq; ipm vau mutari in

578
. Or

Digitized by GoogI
 TERTI VS
iftas illis iftis illarum iftg illg

Etplur aliter
TOTO*
ab illis ab iftis
T&Tto-ei flta
Acapiun t aut tertig glong pronoia loco ille.iple.iftc Jiic.is. inquantu
demonftrant. Ablblutis igit demoftraduis,tcmpus inftat quo ad rela
tiua ^pcedamus.Sunt itacp illa in muldplid differentia .Na relariuoru
qugda liint fimul et reladua et dcmoftratiua.ut apud nos ille.is. qugda
aut reladuatantu.de primis funtquglequunt.qup et aflumut articu^
losprgpofiduos.et (eruant eorum regulas, ut
MASCVLINI GENERIS
rjdem idem is ille illi tj ille ii

7vbt5 TOT? tt^H* to vi

n illi is ille

DTVrt FOEMININI GENERIS

egillg ea illa egdcm eadem ea illa ep illg ea illa

TOT? KTOTl TOOTT^TO 1TB TOdTO^W Tm

tfio?. met. Qug uero fime reladua tantu, fic diuidunt. Na qugda
funt feparata qugda afFixa,Separata aut appello.quonia no faci ut una

ditftione cu eo cui fubiugunt.ut gs.i .

'TOST?
Vir qui no abiit. Affixa aut uoco quia una dicffione fadut cum eo cui
fubiugunt.aq fiauellerenfnihileiufmodifignificaret.ut ineode gs.i.
lanan Voluntas eius . ubi vau fignificat eius.et fi ab alia ditffione

(epararetiam ultra no fignificaret eius uel illius, vau eni pfe (olitarie
pofitu qd figmficet habes in diiftionario.fic de aliis quidebis modo.
Sunt igit leparata ct fignificat qui qug uel quod.reladua.
edam fi coniuncftio fit.&fscpe (utfiipra dicftum eft) articuli reladui
loco fungitur ficutapud grgcoso in oratione dnica h^lcsv

o tv T0iq cv%xmq Hebraice fic TOaipaip vas

Etiungitur utriqj numero tam lingulari quam plurali. Canneorum
577
M

Digitlzed by Google
 p

LIBER
laris utriufcf generis Hoc modo.-
a me me mihi mei Ego.

ysa 'ni»
Inuenitur autem %>e in feriptura ideftego.frilicet quali per

epenchefinpro ^pluraliter

a nobis nos nobis noftru rios

liato lini» ub ub® WJ?

Sccundf perfonar.generis mafculini.numeri fingularis.
ate te tibi mi tu

auobis a nobis uos uobis ueftrum vos

tsia«*»piBo aan» t»b talp sps?

Secundp perfonp.generis fceminini.numeri fingularis.

ate te tibi tui tu

1s>p ini» 13
auobis uos uobis
Vf m
ueftru vos
Etpluraliter
isp» pn?! pb pb® ini?
Tertie perfone generis mafculini numeri fingularis^
abifto iftum ifti iftius ifie

EtpluraliteT
iis» 1M» iS bp »in i

auuu»
abiftis «u..*»
abiftis .
iftos
...os iftis iftorum ifti ifti

Xteftfc ucI DOT tflVciflgflj

' ^
T ertie oerlone Sceneris foeminini numeri fingularis.
'

ab illa illam illi illius iftauFilla

ni»» nm» nb nb
i- l

Digitized by Google
 TERTI VS
Voatiuo.Deutero.xxxq. DWll®
audite cjli.Ablatiuo.utGen.q ys&Z ora In die feptimo.

Crebrius aut hoc articulo ad explicandu genitiuu utimur .quia nomi

natiuus articulo ffpe caret. Secundus articulus eft Canticor?.i.In/

dia mihi dilecftionis anima mea.i.robur et nerui mei amoris.trallatio

nra fle legit. India mihi que diligit anima mea.fedquandocj eft arti/
culus quandoq? pronomen relatiuu fignificans quid qup qd.ut infra.
Terrius articulus eft lamed.et feruit datiuo. Ecdefiaftis tertio. Dedit
deus filiis hominum.Qyiauero etiam apud latinosdatiuus ffpe ligni
fiat locum ad quem uel in que aliquid deftinat. Virgihus in cnride.
Volat haftatago per tempus utrucjj.quod Prildanus in libro.xvirj.
exponit tago.pro ad uel in tagum.Icoirco etia qnqj lignifiat ad. ut cu
legimus ps.liirj.auerte mala inimicis meis.ubi ante uocabulu inimicis
ponit articulus lamed.et retftius legeretur fic. V
erte mala ad inimicos
meos.quia fequit.&in ueritate tua difperde illos. Hebrgi eo utuntur
in fijperfiriptionibus.titulis.epitaphiis et fupputatione annor? mudi,
loco genitiui.ut plalmus ipli Dauid .i.iplius Dauid .Quartus articulus
eft fatis ut mihi uidet fupra declaratus in dicftionarij nff libro.!.

Quintus articulus eftmemlitera.et abladuo coniungit tantu ualens

quantu a uel ab.quanc^ aut uideat prfpofitio efTe,tame utimur eo ar/
dculi loco.ficut et £}qd qnq? eft prppolitioinloco.utGen.irj .Deam

bulantis in parady(o,quandoCp demonftrat tantumodo (eptimum a

(um et nihil aliud.ut Exodi .xixj .In manu enim forti eduxit te.pro quo
recfhus diceretur. Manu enim forti eduxit te.de quo afu aduerfanc
inter le Seruius et Prifdanus quicquid fit. redhus dixeris baculo per/
cuffi te quam in baculo perculti te. Scribitur autem illud mem quan
docp per zere.ut Ecdefiaftis tertio. WVa ideft a apite.quod

nos legimus ab initio ufij ad finem.aliquando autem feribitur per hi

rikettuncuideturellederiuatuma quod idem fignificar.efletqj
fic apocope, qufre
in didtionario. Poftarticulos qui demonftrant
cafusnominu,oftendam tibi pronomina qup demonftrant perfonas
rerum.Sequuntur ergo demonftratiuaprimp per lonp numeri fingu
17S

Digifeed by Google
 LIBEft
piam Tecundu genera et declinationes non aliter tratftari quanomia.
Reftat nuc ut de ^pnominc qua parte orationis una Cub ipfo nomine
coprehendi noluimus, pauca breuiter interponere no recuCemus.Sut
itaqj pronominu qtifdam demoftratiua et quadam relatiua.nec te in
ftuporem ducat noftra huius prim? diuifionis traditio.no enim femg
latinos imitari pofTumus Cicutnecp latini grgeos. Cum igitur de hac
materia neqjipfoshebrposuienio tracflauifle, oportebit nihilominus
rudibus oftenderemodu quo poffint eiufcemodi dieftiones conftru'
Termone iudaico intelligere.Nuncadrem redeo. Demo
(flionefcp in
ftratiuorum alia funt demoftratiua et articuli (imul,ut qup cafus tantu
vocabuloru dcmoftrant.alia demonftratiua folum.ut qup ipfamreru
perfonam oftendunt.de prioribus priore loco feribendu eft. Articuli
quos et Cupra partim commemoraui hebreis funt quinen.

. W-.S 0 * „
Quidam putauerunt etiam articulos efteprfpofitiuos ^ ^Ced
efdem liter? dicuntur dotiusprgpofitiones.ut infra patebit.
Hoc tamen Cdtu dignum eftcp ex iamoftenGs tribus literis du? ^
fimul parif cu iftis primis quatuor ftiperioribus articulis
hanc habent c6nfuetudine,fdlicet iit cofonanrem fe confequetem for
tificentpcr puntftum dagges.Solentaurhebr?i eas literas qu? talia fa

aunt una memori? ccomendare duobus iftis uocabfis

:

ideft intellectus in cis. exempli gratia

-o*o
33303033
fcilicet ^.et Teias
WP Iamprimu articulum aggredimur.

quod nominatiuo Tolius appellatiui nominis apponi

folct non autem ^prq.&inhoc Tequor magiftru Paulum epiCcopu
BurgcnTcm in additone pfalmi.virj .iuxta cuius Tententiam dico, quod
hic articulus prgponit licenter omnibus cafibus. Nominariuo Gcn.i,
ideft terra fiiit.Gcnitiuo.uc tn eodem.
3r'3 33SS0
ideft congregationesaquarum. Datiuo.GencGs

4 03® Sg ideft ipG Ad?.AccuCatiuo eiufde primo. In prin/

apio creauit deus c?lum et terram .ubi ponitur SC

 T£RTI VS
fuo proximo plus iuftus Ioannes
ablariuu articulatu fic Ioquedo

vbi deeft uerbum fubftatiuum fcilicct eft.& hoc habet lingug hebrai/
cp proprietas in frequenti ulu quod uerbum fubftantiuu defidr. ficut
etiam apud nos genus.unde iatinum lubaudi eft.caue ne obliuifcaris.
tibi etiam in prgceptis dedifle nolo ut perpetuo memineris, et habeas

in ore hunc uerfum Alexandri. Verbum multodes fubftantiuu petis

extra.namconuenitplurimu iniftoidiomate. Superlatiuus coftruit
duobus modis primo ad nomen adietftiuum additur ualde uel nimis
fdlicet Si uolo dicere plurimtis,ita loquor

utIolue.xi. Multus nimis.fic optimus Geii.i.&hoc

approbat Hieronymus cu Numeri. xtj. reefie tranftu/

mitiflimus.licq? regit poft fe pariter ablatiitum articulatum ut iam

lit

citato in loco.Secundo ubi fanfta feriptura idem nome adiccSiuum

geminat ibi uult notare excellentiam fuperlatiui. ut Ieremic.xxiiq.Bo
nas bonas ualde et malas malas ualde. quali diceret optimiflimas.fi
nobis ut grycis a (uperlatiuo alium fuperlatiuum formare liceret. Ge/
minatio autem nominis fobftantiuf fignificat perfingula lingularia
feu lingula Ipeder um leu unumqueep ut . Numeri
xvr) .Virgas fingulas.& Leuitid.^vrj. 117'^ ubitranflatio

noftra traduxit homo.redtius lic.vnufquilcp.nam paulo inferius der

tit homo quilibet.Geminatio quippe uerborum lignificat uehemen/

dam acftus.ut patet legenti bibliam hebraicam. Ceterum quedam no

funt geminata fed compofita.ut quorum fim
plidalunt ct Quoniam ueroparddpiu apud hebreos
ut fupra diximus in nomine quali nulla pars orationis leparata indu/
ditur.Quid enim eft parddpium nili nomen uerbale.damus tibi de
parridpio hanc regulam.quod omnia que de nomine traduntur pari
modo de parridpio tradita intelligant. polles tu quidem ea partem
orarionis liib uerbo comprehendere fecundum fentenriam Cefarien
fis gramarid.Quid enim eft partfdpiu(inquit Prifdanus in libro.xv)
nili uerbum cafuale.vndecu illuc uenerimus de eo etiam quf necefla
ria erut li fuppetat memoria docebimus.Interea dbi fatis erit partiet/
573
<7i

Digitized by Google
 LIBER
0

militer in iod.ut^7^? uel

V ideftfuperuelad.etin compoGtione

aftifcunt iod In fine abundant uarig literg.ut

iod in 'Sn ps.oaixi .A facie domini mota eft terra . ubi fcripfic ra>

bi Salomon qd iod abundat fiait in di<ftione ** pfalmo

ociq .Qui in altis habitat.& ita in fequente uocabulo

'Va^aTi
&in pluribus aliis qugin eodem pfalmo reperies dicaleph in nomine
cetum millia nam et Gne aleph idem fignificat. multa (imilia
legendo bibliaminuenies.fiiffieiat horum tibifola comemoratioad
incunabula rudimentorum.
Cgterum poftquam in materiam exorbitantig intidimus,non prfter/
mittam etiam de hoc te facere certiorem q> fgpe tranfpofitistam lite-'

ris quam fyllabis idem fignificatur .ut Sffif

TtoSi? WTW WW Eftwkail

Suntalia nota q una uoce diuerfis generibus diuerfa fignificat.

ut
TV7TIT» in fccminino idem eft quod concio .& in mafailino eft

ecdcfiaftes feu concionator.fic et quando fignificat conuen

tionem populi uel concilium legitur mafculine. quando autem aliam

coaceruationem feu colle<ftionem,tunclegitur focminine.quid de eo?
cj> res una nominatur diuerfis nominibus diuerforum generum.ut tie

ftis et ueftimentum fic hcbraice Quoniam autem

defe<fhtia pauca tetigimus nequaquam omiferimus.hebraicam
illud
linguam in coparatiuoetfuperlatiuo ita deficere,ut eos uno uocabu/
lo exprimere non ualeant.fed comparatiuum fic parant, nomini adfe

Atio coniungunt aduerbium fignificat plus uel magis.

vt fi dicere cupere Ioannes eft iuftior proximo fuo.accipito adieAuu

iuftus etfubiunge ei aduerbiu qu °d P°ft fc regie
57 1

Digitized by Google
 TERTI VS
v<u. media didione pari iudido idem fentiendum eft. cuius locum
irt

(jpe fupplet holem uel kibuz. Heus tu Dionyfi germane mi.defedi/

uorum quorundam formas uidifti.nunc audias quomodo aliqua no
mina patiutur abundantiam aut in primis aut in mediis aut in ultimis.'
Dico aut omne id abundare quod in primitiuo non continet.dufce/
modifuntoesliterg accidentales, quarum in libro primo memineri9
me tibi fedfle mentionem .precipue uero in capite uocabulorum prg/
ponuntur literg in hac didione fdlicet comprehenfe.

cu quibus crebre deriuationes nomi u tam uerbalium quam denomi

natiuorum rede fabricantur .Exemplum de he.ut jpctfn Ofeas,

propheta.qui nominatur a faluando.fecundum HierJ>nymu,ciufdem

capite primo.cuiusprimitiuu fer ibitur initio per iod. ergo he erit ap
penGlis.Exemplu de aleph dicunt comentatores hebrgoi*

qd fueritduitas ludcg.utteftatur rabi Dauid kimhi in cometariis fug

derim. quamuis tranflatio noftra exponat aliter Micheg j. Domos
mendacrj.et.lxx.domosuanas.eius primitiuu legitur fine aleph. Gen.
xxxviq.ubi nefdo quid noftra tranflatio fomniauit dicens. Quo nato
parere ultra ceflauit.fuper quo rabi Salomon fcripfit qd fit ,pprium
nomen urbis.utftctlediodeuerbo ad uerbum fic.Et fuit in Chefib

(fdlicet illa urbe)quando peperit eum.De mem ut t

lum uel pugna.primitiuum eius eft tjpb pugnauit.Gc

nundus fiue angelus.primitiuum eius eft nundauit.etficde
Tft
multis aliis.Denun contritum .ps.li. Cor contritum.eius

primitiuumeft Dethauut dodrinale.cuius pri

mitiuueft ideft doaiit.De iod ut Iacob. cuius primi

tiuum eft calcaneus feu planta.uel fupplantauit. et fic

de aliis qua plurimis q potes ex didionario nro clarius dephendere.-

In mediis eft quando additur iod uel vau.ut recuruus.pfal/

mo.cxIv.Et erigit omnes elifos.nam dus primitiuum eft Si/

17 »

Digitized by Google
 LIBER
aliis qu£ legendo bibliam hebraicam tuipfe inuenies.facillime enim
didioabiidtprindpalemlitcram,quando fumit appcnfilcm.In fine
didionis patiuntur uocabula defcdu. ut in numeralibus ordinalibus

de quibus fupra.Cum enim regulariter debere dicere quod

ex fuo plurali probatur,dico fimilifpro conlueuit

legiatqjfcribi &: fic de alii* ubi iod finale cata apocopen

deficit ficut in nominibus gentilibus mafculini generis, ut

hebrgus,quod nome pronunciari deberet per duo iod in fine, utpliv

rale indicat.Nam Exodi, iq .ponitur &C primu iod notat

per dagges ad fignificandum geminatione.ubt legitur .Deus hebreo/

rumuocauitnos.quamuis illud idem uocabulum poftea legatur per
defedu.ut Exodi.ix.Hgc didt dominus deushebrfont. 8i noli curare
g> aliqui libri imprefli non habent duo iod. non eftenim ignorantia
Icriptoris, led negligentia imprefloris . Nihil autem mea lententia
plus deficit in fine quam vau. quia pudus holem fubfcriptus folet eu

defedum fupplere.ut Leuin'd.xxvi. quamuis

alig quocp multg literg crebro inueniantur deefie.ut ^^"7-i.corJo

fue.v.DilTolutum eft cor eorum.& ps.lxxirj .rjs qui redo funt corde.

quod f^pe reperitur utDeutero.tixj.ubinoslegimus.Quiarde

bat ufqj ad qJum.hebraica ueritas habet fic.vfc]? ad cor ccloR!. SimiHr

deficit res litera in ideftmons. cuius integrum eft ficuc

hfc et alia his fimilia uidifti in didionario nro.Patiuntur etia nola de/
fecfhim in mediis.ut quod feribi debet in medio per iod.Exodi
xxviij.Facies et laminam de auro puriffimo.fed confydera qddefidt
iod in numero plurali .ii) .Regu. vi .Et affixit laminas dauis aureis, ubi
hirek fupplet locum iod.^^i etpluraliter ubi fimilif deeft

iod et non fupplet nili dicamus q> dagges ipfius thau indicet defedu.

Simile uidebis in didionario in uerboT^i etinuerbo de

17 ®
ur

Digitized by Google
 TERTI VS
per dagges.fimiliter redpiunt dagges h?c
^ Quamuis
autem ea nomina monofyllaba quorum uox eft holem (oleant in plu

rali holem mutare in camez ut

omen ifta redpiunt dagges
Sahj? utv-fr m> t>n vr\ Sr» *r»
Maxime in (latu regiminis.et prgfertim quando affixis conftruuntur

tunc etiam holem mutant in kibuz. pfalmo.lxxxrj. ta^a Omnes

Vos.&Genefis.xxvr]. ijSj? iugumrius.fic Deuterono.v.

Cerimonias &c.Sunt 8c alia nomina qug patiuntur abundantiam

Gue defedum non in pundis folum utfiiperiora/ed in literis. Idcp fit
aut in primis aut in mediis aut in ultimis, fecudum fac illas grgeorum
figuras.protheGn-aphgrefin.epenthcfin.fyncopen.paragogen et apo
copen .Dico autem deficere quando non poffident omnes eas literas
quas primidua tenent.Exemplum tibi prgbeo ut oculis cernas

^ ^^fiMatthan ideft donu (iuedatu.de

uatur a primiduo uerbo nathan ideft dedit (eu donauit.ut in dieftiona
rio inuenies.vides ergo quod matthan infiio prinapio non habet
nun literam.nam fi haberet nun.dicerctur manthan.iam uerO quia ca
retnunin prindpio iedreo pronundatur matthan. &thau fignatur
per dagges ut oftendat prioris literg defedum.Prouerbiorum.xviq.
Donum hominis dilatat uiameius.fimilitcrmazab ideft ftatio.uenifc
a uerbo primitiuo nazab ideft fterit.ut in didionarto. &
quia non le/
gitur manzab (cd mazab.ideo rede didtur cp iftud nomen fit unum
ex rjs quf patiuntur defectum in prindpio.et ponitur in zade puctus
dagges ad denotandum talem defedum. fecundo Regum vicefimo/
tertio. Porro ftatio Philiftinorum tunc erat in Bcthlehcm Macca .

quoque pari laborat aphaerefi-fignificat enim percuffionem uel plk/

gam.eius primiduum eft naca.quod quprein didionario ubi tudebis
quantum defidant inde deriuata.Sume alterius literaenomen defc/
diuum Tholda ideft generatio cuius primiduum eft ialed. ideft ge
.

nuit, ut in didionario.Iod itaque in hoc loco defiat.etfic de multis

5*9
fi /

Digitlzed by Google
 LIBER
Poft regularem nominum dedinarione et heteroclita qugdam
oftedimus indedinabilia.tit funt numeri ordinales a tribus ufep ad de
cem.numeri enim denarij non funt pluralia illorum, fequuntur nunc
aliadefediuaqug Angularem numerum non habent.

trtM? n“a Et in (latu regiminis

Et duplicatum qugin dictionario no

ftro qugrere potes, non enim omnium rurlus in ifto libro repetitio
habenda eft.tantum hoc plus cgteris memorig mandabis quod nomi
na plurale fiium in aim terminantia mutant in ftatu regiminis aim in
e.uthicuidcs. Nominum autem exorbitantium quedam patiuntur
abundantiam et quadam defedum. Abundant ucro qugdam in pun/
<ftis et qugdam in literis.Namqugdedinandoabudant in patha,enu

merauimus aliqua fuperius cu de heteroditis tracftaremus. Nunc tibi

pauca collegimus qup declinando abundant in dagges. Si enim uelle

hoc nomenS^ regulariter declinare,(ans effet adiungere fimplia/

ter terminationem pluralem im .fed ita non eft loquendi conluetudo.

quid ergo?Addatur literg lamed pundus dagges qui fortificet prima

fyllabam,etdicatur ficfitplerumq? etiam in fecunda dedina/

tionefocmininigeneris.ut Ifaig.xxij.Qyia afcendifti SC

tu omnis in tcda,daggcflantur itaqj ifta.

tfla 'T? 5,5 11 \5,3 55 T V5 "O FS

3

35 35 5©
Alia quocp monofyltaba per patha defignata indpienria a

exceptis
\% no yst n¥ nr Cundaalia redpiut

dagges et termiationes luas. Qugdaetiamonofyllabaquoi^ vox eft

zere.dcclinant in numero plurali per dagges mutato zere inhirek.ut

r»J7
Olp
S Y531S 39K 35, 355,3? 35
Omnia hgein ftatu regiminis et fubiundiuoru et in
^\j?
plurali numero proferut prima per h ir ek,et liter a fecunda fortificant
568
f i<o

Digitized by Google
 TERTI VS
87 <541* •

coputationes per literas alphabeti Hoc modo

400 500 zoo 10090 80 7060 50 40 « 3030 10 9
Cum aut literg alphabeti
no nifi ad quadringenta protendant,oportebit poft quadringeta nti/
meros ex duabus literis coponer e ucl quandoq? tribus fic
lof IOJ I0Z 101 3000 =000 1000 900 800 700 6 00 500

*t? jif Sp $ fthp fth jhft fh i]t>

stt Si

re? ud iteip tv XV i"? PT 1$ W?

nome Tp
Et (cicndu c|d ua'.de cauet tlediuinu nueratkv quotidianis

nibus inferat qd (ignare pofTetquindedm.led cius nueri locoponut

ideft nou em ct fex, quod etiam ualet quindecim Ceteras combi/ .

nationes numerales tuipfeconfydera. Numeri ordinales generis ma

tertius fecudus primus

fcolini prime declinationis hi funt 'lS^nP "Vp TIW1

(eptimus foetus quintus quartus

«jmpri 'WP 'uran ysr)

‘

Numeri ordinales gener is fceminini fecundg declinationis funt hi.

quinta quarta tertia fecunda prima

tysrs Trvbp f\ 'VP PJWKt

decima nona otflaua feptima fexta

TW»u? T^yyp Tr&p

terminata.ut
Declinantur aute ficut getilia noiafcilicetmafculina in i

hebrfus.et fceminina in ith.ut TV^TV Iudpa.de quibus

fupra.Nam mafailina declinant per duo iod in plurali.ut
& ficut getilia (eia in ith,qnqj definuci ia.

ut Ruthfec5do.tr -i . Ruth moabithis.ita dicitur

uel et R c5fe£lues pluraliter

1*7

DigitLzed by Google
 LIBER
nonaginta oftoginta. feptuaginta (exaginta quinquaginta

trjtivs tpyaip nncnp

pissansto Ambo uocabula fignificat centu,et ambo iungunt
tam mafculino qua fceminino oeneri.de primo Leuiti .xxvi. Et centu
de nobis dece millia.&.iij.Regu.vij.aedificauitc£ domu (altus libani
centu cubitoRz.led in (latu regiminis ficut alia noia in he fminata mu/
tat he in thau,ut Gen .xxi.Abraham cu edet centu annoRr.uel pro eo

ponit^^^E} utludicu.irj.Percuffitdephilifbm (efcetosuiros uo/

merc.et Ezechielis.xlv.Quingetos per quinoetos. Multa aut notida
numeradi hebraice ide tibi proflabit ^ppneta Ezecbiel a ca.xl. ufq? ad
trecenti

finem libri. trnsta ideft ducenti Pista vihp

; -
quingenti • quadringenti

•» Pista irtiP pista ya-fc

duomillia

Mille.duomilia^ in ftatu regiminis

centu milia dece milia

« «

Vide de hoc Nehemig.vij .in fine.etquado^j

deponit unu beth et loco eius alterum patit dagges.et didtur

uel & plurificaf numerus fignificat^ ducenta

mfllia.\ndeDaniefis.vij.deeiufcemodinumeris.Milia milium mini/

ftrabant ei et dedes centena milia afliftebant ei.

Coitfueuerunt autem Iudfi Heft numerationes quas

nos fiphras ad imitationem iHorumueTdfras uocamus , per notas
alphabeti fignate .quos graeri funt fequuti. maxime uerouetuftifll/
mi grgcorum ut in numero librorum Homeri patet. Iuniores vt cum
hcbrpsconuenirent loco (enari) addiderunt epifimon. et aliud loco
nonaginta per quae figna {upputatoribuslatinisanlam praebuerunt
ad imitadas numeror notuias quas appellat dfras Sunt autludgog:
.

. 566

Digitized by Google
 TERTIVS
xvfj • XVI XV

xfx xviij

w?r<i'Qri
Vides humerum decem et fimiles mafculini generis in flatu abfoluto
habere hc alpiradonc finale.ut Gen jcviij Apparuer ut ei tres uiri .led .

quando aliis numeris coniungunt tuc caret he litera.ficut in exemplis

demoftrat.Si aut idem numerus ponit in (latu regiminis, ita qd pofl
fe regat cafum,tuche Ira finalis mutat in thau.cxemplu Exodi.xxxiiij.
n-oTt rrwy decem uerba. quafi diceret.decem fdUcet

verborum.ficutm aliis delinentibus in he.utIofiie.xvtj. Et tertia pars

vrbis Napheth Sequuntur numeri cardinales fixminini generis,
.

vij vi v iirj iij dug •

vna

. ») .
xi x ix viq
-iipppd?
xv xiiij ,
xirj

vr^yy^f. rnippipSs
„
xviij xvij xvi
Tr,^T>2,‘aiP tvvP?? 5® w^ippwp
•
‘
xfx * *

vr)W.ywn
Nota qd didlio numeris iu<fla fignat unus uel una.Ite hpc

noia in mafiulino definut in he et in fbemmo caret he.pter fceminini

odlo.Itc oes cardinales a uigind ad centu et ultra fut generis urriufqj.
triginta uiginti et uha uigind et unus uigind

quadraginta triginta et unus triginta et tmus

bysys wyhwywz uel

Digitlzed by Google
 LIBER
inopia fummitas defedus abudfuia {ultoria
4
in on terminantur .ut t* ? tnon frvrr rrei
palatium fictitas fencftra malo granatu prtoritas

rT3->»r.a-ir«r^n ren
Qug (impliciter addentia plurali numero fcemininoRt terminatione

oth declinant. ut Efter.vi* Trarr&s hiftorias et annales, unu hoc

nomeii mutat holem in feua et facit Amos.i.

Et deuorabit domos Ben Adad.Qug dam funt que terminant in an et

addunt oth in plurali, ut donariu menia ftimulus

rnia*yi \yhv u-yi

Caue aut quia funt multa in an terminatia mafculina quf plurale non
in oth fed in im finiunt.ut ^JL?L Huius afit dedinationis
lbla in he definetia cum funt in Ha tu regiminis feu affixoru,mutant he

inthau.ut in ftatu abfoluto.Canticorumfecundo.Siait

lilium inter fpinas.Inftatu regiminisait paulo fuperius in eode loco

ideft lilium cotiuallium.hgc tamen promi

fcueufurpat confuetudo.
Diximus de genere et declinatione nominu & quf aliquado a cornu/
ni regularu tramite feCedunt«tn quoru collegio reperiuntetia nume
ralianomina.icdrcodeillisnuncpauca tractabimus. Numeri card i/
nales mafculini generis hi funt.
fex quinqj quatuor tres duo unus

firo tv&pt)
vndedm decem nouem odo ’
feptem

xys/p
xiiij xirj duodecim

fti

Digitized by Google
 TERTI VS
vitalitas regimen uiduitas partus elatio

rrrn iveVa wschs iyv+ 5 rwcjj

•
ftuttida fortitudo nigredo humilitas ftultida

wVpa r.-Hs snw

foercus coloratio fortitudo confofio

piqw wV^pn nrttBip ntoha

Vbi ultimu feribit p holcm,et duo antepenultima noia duplicantur,
eiufccmodi noia lingularis nueri cupietia pluralehabere numctv,mu
tant vau in iod prccedentcuocc kibuz et interponutalterum vau. ut

rrtphtowoVa .i. regimen regimina, uel dnatio dnationes

&c .Et quia in terminatioes nominu inddi/

mus,placet hoc addere.qd noia ineth terminata quga noibus inhe
finientibus deriuart? et alis, qug etia n5 deriuant/olct fecundu formS
primitiuorumuerorumuel apparentiu plurale numeruconftituere
fterilis corona
Exeplu qruprimitiuafunt

declinant in plurali nuero etinftaturegimis

geninui et cum pronominibus fubiutftiuis ut

ideftcoronftugetfterilestug.

extremitas fulfor
Sunt et alia focminina qug terminant in ith.ut

Iudfa quinta infimum prinapium reliquif

IFynr TNTWy TTOfflJB TF

Qug declinant hoc modo .ccce inter iod et thau finales,inferunt vau
cu holem.ut pluraliter
ifhwp n-inri» wia
rr-\ranuc:-‘.i'\ypri nrpTSn tb
Et ea funt nomina redidinia aten regularia ficut etiam quadam qug
5*3
 ; LIRER
iuuencufc In flatu ucro regiminis quado poft fe geniriiium rC'

ivnra guht,abbreuiantcameztranfmutadouel in leuauel

in hateph patha.& primam fy liabam per hirek pronundant. ut Gen.

gregis agnas cum
fim,liter etiam Deuteronomij. xxxij Qj?
tritid renunculORt adipe efter puelle

rtori nvS aSp

ipfum in prima leruat pundum patha.Reperit quandoq; nome dua/

bus fyllabis excrelcerc.ut quando litera fignificat non autem

quando lignum denotat.nam pro figno una fyllaba excrefdt.ut fingu
laritcr Gen .iirj.Po fuit dominus fignu in Cain.etpluralidgs.cxxxv. Ec

milit ligna et ^pdigia.fed pro Ira duabus fyllabis excrefrit

vn de dicit colendidimu illud nome tetragrammaton

ideft nomen quatuor literarum .Ab hac forma excipiunt

heterodita.qug quauis in heuelthau delinat in nomiatiuo lingulari,

tame Iram finale no mutat in oth led in im.de quibus lupra fcriplimus
cu de generibus nominutradaremus.Reputant etia heteroclita qug
plus una fyllaba excrefcut ut lupra ritatu uocabulu et ei fimilia. adhuc
quadrat cp heteroclita funt q cotra figura prgfcripta fibi pluralem nu
meru uliirpant.Cu enim ad nominatiuu lingulare deberent coniun/
gere oth .talia qug didmus heterodita uel omnino nihil cum noiatiuo

in Iris habent comune.ut

filia filig.
tripi nw
vel fi comunicant in
mulier mulieres, fimilif

literis cum nominauuo

fingulari, tamen non fimphdter addunt oth fed aliqua tranlmutant.

exemplum.

Et hoc modo lunt omnia nomina abftrada qug in delinunt. quia

vau mutant in iod prg cedente uoce kibuz trium pumftorum lubalter
nantium. et liter am terminalem mutant in oth. ut

‘
r<ro

Digitized by Google
 p

TERTIVS
iuftidf fru&u
Genitiuo
noro iuftidf.Amos.vi.

iuftidg do&orem
iuftide.Ioelis fecundo.
Datiuo rtgsh
Acaifatiuo 5*^ iuftidam.pGrfmo.cvi.
aiuftida qui loge eftis

Mladuo^^^i aiuftida.Ifaif.xlvi.^^2pp tP^T^T?

In nvmero plvrali
iufticiis iuftictarum iuftidg

Tiwyfr tvcpst
a iufticiis iuftidas

m??rz ittroy wj
Cgterum id perbellum eft ut recorderis cafus non femper ab articulis
cognofd.fedffpiusafententiaorationis.quia non in omnium nomi/
numcafibusfaale articulos inuenies.uthicuidifti in genitiuo etaccu
(auuo.Scquitur exemplum excrefcentium una fyllaba fingulariter.
a foror e fororem forori fororis foror

ivirigsa ivir^T? rfiPS

forores fororibus fororum forores

Ecpft- jfrtjgb nrssn frtT»

a fororibus

TftygQ
Solent autem ff pe illa fccminina in plurali pronuntiationem uocum
mutare fecundum ponutur in ftatu abfoluto uel in ftatu regiminis.
Si enim non regant poft fe cafus tunc frequenter in penultima per ca/
mez proferuntur et in prima per feua.ut
renes andllg ueftes agng turbines

W*T&
r ftiVEV
t .
tfbpip
^ RTO35
^ ;
firy^, i ;

561
•
V)

— Digiti^ed by Goegle
 LIBER •

ala talentu - crus

ffBjawja orgas -©a trjrja jr£> Q'iw

crus umbra mama latu?

tr£W vvo V Q"TO HS

Qug autem uariant adimunt uel addunt in plurali talia funt.
trrsf 11'

callidus hedus dama osoris

trtar®, or^tr$ T&ovssr 'ays r©

iftg ifta ifti iftf populus

fli st ari wn a*a-i£ niigi trisH

domus
t ma iva
Dc featnda declinatione qup forma fcemininoru hanc tibi notv
fit iri

mam preferibimus »Quod omnia nomina fceminina fuo hominatiuo

lingulari Gmplidter addunt oth. ut hiftoria

hiftoriarum.
wKsrKaar exerdtusexeratuu.Si tame aliqua
illorum in he uel thaudelin^rent >mutabGt calHem literas terminales

in oth ferrrio fermones .ps.xq . Eloquia domi

ni eloquia cafta.Itcm de thau KSnb .i.flarrinia.etpFr
wsph
flamg.gs.cv.Ignem coburentem in terraipforum.ideft igneflaman?<
Sicut autem apud grccos atqj larinos nomina dedinant icoavAAarfrag
uel 7tt?rrToeuAAa;|toff hoceufine excrdcenuauel cum cxcrefcenua.
ita declinatio ifta foeminina in quibufdam non excrefdt.et in quibusr
dam excrefdt.Que uero excrefcut dupliri modo funt. nam autfimpl»
ater excrelaintideft: una fyllaba lingulare uincunt.aut duplidter exs
crefcuntideftduabusfyllabisexuperant.exemplumno excrelccntiu.
IN NVMERO SINGVLARI
ftabat a longe iuftida

Nolatnio^^jy Iuftida.I&if.lix.^J?^
 TERTI VS
genitiuorum.tunc deponit mem finale «primam fyllabam profertfj
hirek, et mutat ultimum hirek in zere.idcft i in e terminatione.ut iam
fupra oftendimus.exripitur qd feruat patha cum fimilibus.
Sedficoftruat cu ^pnomibus fubiucfHuis et affixis de qbus te pofthac
docebimus,tunc mutat hirek ulrimu in zere folum in (ecudis et tertiis
perfonis pluralis numeri remanente hirek primg fyllabe in luo (ono.
Iambica uero mutant camez in zere.de his latius infra deo adnuente
dicemns.Solum hpc breuia meminimus tanquam ad primam declina
tionem ualde necefiaria.ut frias declinare fecundum omnes formas.
Reprto igitur exempli caula fjpedicftum nomen,
verba uerbufuu uerbutuu j^bumeu domini uerbum verbu

tns"?
,
naq Tffi “rii TfjTr “ot
uerbaeius uerba tua uerba mea dierum vcr>a

DTnS"l T31S1 Tiftl "*£>“!

p-a ! whtn1

Habes iam exemplar mutarionu primp declinationis in forma mafov

lina. cuius tibi heteroclita qupda fubn c (flere placuit, ut quid regulare
fit,quidue a regula excipiatur cognofcas.

Hrterodita funt.qup non fimplirit« ad nominatiuum fingularem

hanc terminatione im fubiungun t.led cum quodam addito uel adem
pto.ut ^ ideftmanus.Sieniminfle<flatregulariter,tuncfimpliriter

addendo im fiet diflyllabu.qdfic non dicit, (ed potius

-r» •
«%( Q-T
*

trifTyllabum.Cum ergo foperaddat patha qug alteram ferit fyllabam,

merito dirimus eam dieftionem efle heteroclitam.fic de pluribus alii*
quorum aliqua hic adnotauimus.
uola. planta pes uultus naris oculus

ti-sa na os D-y? fg
auns ianua lumbus uia

IS» 85^T! a'?6n vSpi nrarfi rtfj

559

Digitized by Gcx^lc
 LIBER
decimationem pertinet node oportet.quod aliqua nomina polyfylfa
ba in l uel n per camez deGnentia,fortificant liquidas fuas per pundu

dagges.ut .i.cametus ameli.fic.

p
ideft paruus parui. et ita mutantamez irt patfia .At uero quorum ter
minatio in eresfhim fonat.nihil ea nuitSt tam in plurali qua in regimi/
ne feu etiam in aiiuds.ut^^ lupus.Gen.xlix.etplura!iter Ezechief

xxfj . opipari modo in regimine genidui et affixorum.fimi

liter quoRz terminatio in o uet u fortat,nihil mutat ta in plurali qua irt

regimine feu eda in affixis. ut.

Vt autem quid diam de regimine et affixis intelligas,con(yderare de

bes utriufcp numeri duplicem (latum vnus eftabfolutus, alter (latus
.

regiminis .Capiamus numerum fingulare nommis prg ocutis.

Cum igimr eiufcemodi nomina funt in (latu ab(bluto, tuc in numero

lingulari (cribuutur et proferuntur per utrumep uel faltem finale a/
mez.liCtttEQPl ideft fenex.nubes.fapiens.et cjtera qug

in dieftionario noftro reperies.Sin autem in eodem numero Gngulari

* (latus nominis inuenitur in regimine,h oc eft quod regat poft (e aliud
nomen.tunc mutat camez primum in feua.et amez fecundum in pa/

tha.utleremig.rj. domini.fed ante fubiun&ua

manet camez. Quoru uero terminabo in Ifinit ut mcftls*

ea primum amez in feua mutant et remanet hirek. ut Genefis .xxx.

ideft meffistridd. Accede modo ad numerum plu
trpn-ryp
ralem. et in eodem pariter imienies duplicem (latum . ISlam G nomen
remanet (n (latu ab(oluto,tunc Gmplidter ad nominatiuu Gnguiafem
additur im irt plurali .ita tamen ut prima per (euapronuncietur. excu
piuntur heteroclita de quibus poftea fit mCndo.Gcdidmus.

vas mwp nsn t

”6? trwas 00» trctfts avw tryag
Sin autem nomen plurale repentur in (latu regiminis
'
«8
*’
V f"

Digitized by Google
 TERTI VS
viri nomen etdixic

Genitiuo vtsr\ viri.Ruth.rj.

viro fiet fic

Datiuo vryh viro.Efter.vi. tr$h t&je. w»

dei virum

Accufato^T^ ^^viru.iiij.Regu.vrj.

iniquo auiro

Ablatiuo WaNVMERO PLVRAU

IN
auiro.gs.xvit). ctotj

uiros viris uirerum uxn um

mPTSIMS D'l!^D,^t!D,«^SvdD'\£r)j?
vins a

ALIVD
verbo a ‘
uerbum uerbo uerbi uerbum

na-im Ti3n ms •sxjr; -ikhj *®3

,
auerbis uerba uerbis uerborum uerba

tria?» trfi*! ns o~£-\S o*§n

Vbi in quibufdam duplicem articulum reperies.
Huius itac$ declinationis primj: comunis eft regula, ut cuiufcucp ter>
minationis nomen mafculinu numeri fingularis tibi propoGtu fuerir.

affixu . deponit mem finale. exemplu Deute.i .

tnffTO
Ideft hgc funt uerba. iam hoc uocabulu nihil regit fed pfalmo.xxxiij»
.

TWTSST» ideft uerbo dni.h^c uox uerbu.regit poft le gtrii

lalicetdni ut infra de regimine ac coftruftioe dicemus.nuc qd ad hac

557

Digitlzed by Google
 LIBER
munda eft generis fceminini.Cgterum reperitur ea didio in Talmud
etia in forma et terminatoe generis foeminini g thau finale

(pedebus animaliu. ut Geh .xxxrj Camelos fcctas cu pullis

fic de aliis .

fuis trigintaltem
^
ideft manus reperitmafculine.Exodi.xvij.Ma

nus enim Moyft erant graues.Fccminine nero Ezechier.fj ,Et ecce ma

nus mifla ad me.fic^ljj .{.calix, Tn mafculino gsdxxv.Calix in manu

dni.etin focminino gs.xxirj .Calix meus inebrians.et alia plura qug de
noftro didionario cognofcerc poteris fi diligenter aduertas animu. •

et lecfta memQrip commendes.

•
;
DE DECLINATIONE
jo~ mnis Iudaicorum nominu infledio per folos numeros fit fingu
larem et plurale.non aute per cafus. Null u igit obliquu uideris
nifi que uel arriculus demonftrat, uel ex uirtute fermonis oratio leda

requirit.Ec quauis de articulis plene tradabimus infra

de ^pnomine.
tamen quantu ad oftendenda declinatione necefle foerit, eos hic folu

obiter enumeramus(sunt aut ifti uidelicet tofissS r> Nomi

natiuo articulus no eft opus. Sequut geniduus dariuus accufatiuus &
ablatiuus. Nam
uocaduus imitat nomtatiuu. hieram in fingulari qua
numero loeu habent.Dedinant ergo fingula nomia g tflexi
in plurali
one terminatois a nu mero fin gulari ad numer u plurale cui ufcucg fint
jeneris.Ex q intelligis^Iuas tantu hebrgis eflfe declinatioes/Prirna eft
iecundu forma mafculinoru.qup a nominaduofingulart fl edit i n no/
minatittu plurale Gmphtiter addendoim.ut ^\^*^®ecu
da dedinatio eft (ecundu formam fccmininoru. qug a nominatiuo fin
gulari in he uel thau cu patha ud camez definente, uel alias undecucp
foeminini gcneris.fleditur in nominatiuum pluralem. folu^n mutado

heuelthauinoth.ut^p^ De prima dedinarione prius eft

docendum.quod compendiofius fieri nequit quam per exempla.
INNVMERO S1NGVLAR1.
terra in erat vir

Nominatiuo vir .lobi.

55 «
vri,

Digitized by Google
 TERTI VS

ut virgo.Gen.xxiiij.8£ fcdc fdlicet foemirtf in

proterito & non uir.utinfra deuerbis patebit . exemplum de thau.ut

rrm mulier fterilis.ps.dii.Sterilem indomo.fic

ideft fadtfdlicet fceminain prgfend.exemplum de aleph.ut

Sitis .Iudicum jcv. En fiti moriar. Omnes autem hg formg paduntur

fallendam.De he.ut ideft Moyfes.Dethau.ut fyTTt^.i.

Ecclefiaftes.De aleph.ut ideft Efdras .& fic de Gmilibus.qug

omnia funt generis mafculini& aduerfanmr regulg [Cognofaintur

etiam genera quado mouenwr nomina de genere in genus.ut

vir uel dominus. «3"» uel etiam

tvsa matrona uel dna.

Et licet fignificata quorunda nominu moueant de mafculino in fcemi

ninu.tame nomia ipfa no mouent pleruqt .ut quauis dicamus

ideft dns no ideo dicimus quod tamen latine dominam

pollemus interptari Simili modo cU nos latini habeamus famulu et fa

mula,hebrgi ^famulo ac fer uo dicunt & £ famula feu ancilla
dicut^p)Q\p quare no femper analogia ftqueda eft.et hoc in pri

mis memorabili mete reponas, recorderilcp me tibi diligenf pcepille

ne abfqj facrars Irarum authoritate exprefla. in quibufcucp orationi/
bus hebraice dicftandis analogiam pro tua inuendone imiteris niG in .

a<ftiuis et pafliuis uerbi autaliquali perfuncftoria conftru<flione .aliter

enim farile contrj lingug proprietate peccabis & errata nia patebunt
i

vntuerlis /PoRremo utriufcp generis inueniunt nomia uidelicet tam

malculini qua fccmini.lunt autem ea maxime qug genera Ipedeiv flue
animaliu fpedes fignificat.ficut auis.uolucris.camelus.ee orne coruini
generis ,et cgtera bipeda aut quadrupeda.quor u multa legunt Leuiri
d.xi.Miluu ac uulture iuxta genus fuu. &
ome coruini generis in fimi
Camelulepore chcerogyliu quia ru
litudine fua .fimiliter Deute.xiirj.
&
minat et no diuidut ungula i muda erut uobis. i eode. oem uolucre
munda comedite.ubi uolucris habet forma generis maf. adieftiuu &
‘ 555
«1

Digitlzed by Google
 .

LIBER
ideft pluuia.generis c malcultni. Exodi.ix. Ncc ultra fbllauf t
pluuia.ubi uerbum appofitu generis eftmafculini,ficutpoft hac do
cebimus.&f tamen pluraliter legit Iob.xxxvrj.Ethyemis

.pluuiis.vis aliud exemplum

T?l idcft punftus.ee eft generis ma/
enim ututur hebrp' ut rabi Ioicph Caton in libri qui dicitur
fculinijfic

hortus nucum uolumine tertio de punftis.ubi ponit punftus tertius,

nam adieftiuum illic eft generis malculini. et tamen Canticorum. i. le
gimus wnra murenulas aureas fodemus tibi uermiculatas arge

to.uerius fic.Cum punftis argenti,Hoc modo exdpiuntur.

rniaw? awi rwata rsaip rfosass

frtnlFti trtpti was 1135 wa rnw
& cftcra his fimilia .diximus fupra quod genera cognofcanrur etiam
ex appo (itione adicftiuor u aut uerbor u,ut cu mafculina mafailinis et
fbeminina foemininis iungunt. led etia hocteiii quibufila fruftrabit.
Inueniun t enim ta uerba qua adieftiua relatiua feu demoftratiua fav
mininigeneris nominibus mafeu tinis addita.nam
^ .i.hortus.eftge

neris mafailini.Canti.iir).Hortus coclufus.nihilominus tame addit ei

adieftiuu feu rclaciuu focminini generis.Gen .ij. T
ergo deus ho'
ulit

mine et pofuiteu i paradyfuuoluptatis ut operaret et cuftodiret illa,

ubi ponit ^
agit atio in fine relatiua cu pufto mappik. qit£ fignificat
genus fixmininu.legit qcp de uiris q erat fili) Rimmo i fcemin/no ge/
ticre,q.Regu.iiq.fic.etillcueniebatintradomu.ponitem

fignificat et illg in generefccmlno et nuero plurali. quauis indofti qda

impreflores pofuerit in qbufda libris impr effis • l,cc ecce -P cr

ignoratiauoletes (olcccu uitare.cu nefeiat prifeos talibus figuris data

opera efleufos.legat Dionyfiu halicarnaflcade Thucydidis idioate
ubi reperiet ea q eis ia uiderent incogrua.planefiio tepore fiiifle orria
tiifima .fic et ueteribus lati nis fiiit in more.inde Teretius eunuch'5 (lia

dixit no fuu.et Saluftius pter reut capitaliu codenaris.no codenatos.

etficdealiis.Qiiodautfccminina docuimus a finalibus Iris cognofci
regulariter ueru eft tam in nominibus qua in uerbis. cxcplum de he.
‘
55 +
<61

Digitized by Google
 TERTIVS
exerdtus.eftqj generis foeminini qd inde cognofdtur.
tfaar ideft .

quiahabet oth l numero plurali, ut 4^ nos kbaoth legere

coiueuimus.Ifaie.vi.Sancfhis lan<fhis faneftus dominus deus zcbaoth.
Iftf funt dup inflexiones ex quibus genera cognofdmus.fed fallit qua.
doq; nos regula.non enim femper et ufcpquaqj uerum eft,cuius plu/-

ralis in im definit ipm efle generis mafculini.nam CTiV tcrmin at

pluraliter in im.CanticoR£.i.Oculi tui columbaRz.et tamen eius fingu

lare eft generis foeminini. ut Gen.virj.Emifit columbam quf non eft
reuerfa.ubi uerbu appofitu eft generis fceminini.fimiliter terminatio

uocabuli indicat foemininum gcnus.&fic multa alia reperies

pluraliter in im terminata, quorum Gngulares nominatiui exdpiunt

. a regula.ut funt hpc que fcquuntur.
later hordea hordeum tridea trideu anni annus

TtsiS o-tep Ttop a-ip? wp

ditfdones'di(ftio angulares angularis menfurg menfura lateres
1
D'Varta? 0'iarty? cyo t<sp tragi ’
terrores terror manipuli manipulus fpicg fpica

apes apis fbrmicg formica arbores arbor

tr-W rryw s
xJygb rhxi. tr^S
fpeltg fpelta caricp carica ftruthioes ftruthio

caprp capra fcemine foemina

Forfitan alia tuipfe legedo biblia inucnies ab hoc canoe excipieda .fed
qhqj fecuiferregPa .no eni neceflario fingfa noia plurale nu
fallit etia
q
merum in otn finiunt foeminini funt generis.reperiuntur namcp ma/
fculinaqup pluralia terminant in oth.etideoexcipiuntur a regula.ut
hj

Digitized by Google
 LIBER
ceptis . Singulor uenim accidenti 5 qugin qualibet oratiois parte tam
grgeorumquam latinor u tradiauit exquifita docflrina, tu ne ullam in
hoc libro qufficris ratione,fed eorum tantum que ad hebraice lingug
cognitionem funt admodum necedaria. Omnis naqj ut ait Sulpitius
puerORz difficultas in declinarioe.genere.prgteritis.fupinis. et coftru
<Soe cofiftit.5 fi hoc uoluine clara tibi fecero, tiojnhil fecilTe uidebor.
DE NOMINE ET EIVS GENERIBVS
jo
'
mnia nomina hebraica fiue fint ^ppria feu appellatiua. fubftan/
tiua.adietfHua.uerbalia. denominatiua. abftracffa. concreta.fini
pliaa uel copofita.aut aiiaiimodi cetera .mafculini generis inueniut !•

uel fccminini.uel utriufcp.Nam duplicem eis fexu hebrpi attribuunt

fecundu naturam. uocantcp
tlSWWI Gen .v. Mafailum &
fbeminacreauiteosjCognolamfautemgeneranominufingularis nu :•

meri no femp fed frequenter aut ex litera terminali .aut ex appofitioe

nominuadicifliuoru.autexappofitioneuerboRi qui bus fecundu he->
brgosctia genera acridunt. autjnflexione numerali /Focminina frpe
in alcph uFheuel thau definutSdietffiuatn focminina no i aleph ied in
hc ufthau finiut.quf fi addant nominibus aliaru tmina tionu. oftedut

cofp genus. ut gcn.iij. Mulier ipfa

dedit mihi, nam loquendu

fi eflfetin genere mafculinofic diceretur

Vir ipfe dedit mihi.vide quid operet he

maxime uero declina tio de
litera terminalis in fiippofito et appofito.
numero lingulari in ntimcRt plurale indicabit tibi genus/ Ome enim
nom e aiius plurale terminat in im arbitramur effe generis mafculini.
fetom e nome aiius plurale terminat in oth iudf camus effe gmerisfce
minini.cxemplu primi res uel uerbtf. cognofcit clTe generis

mafailini,quiainnumeropluralihabet Deuteronomrj.i.

Hgc funt uerba.Errauit igitur Alexander de uilla Iudgi plurimofque

feaim errare fedt in prima parte, cum prcciperet fic. Dicito neutra.
Plurali numero cherubimfcraphimqjbcata.etiafi p memfinalinun
(

proferas ut folentaliqui.ficut enim Prifcian us gramaticus de punica

lingua feribit qd no habeat neutru genus.itajcgo affirmare aufim qd
nullum nomm hebraicu fit neutri generis, Sequit excmplu fecundi,
i 12

Digitlzed by Googfe
 TERTIVS
duriter proferas.idqj obferuabis facilius fi naturam literarumfexde
quibus in primo libro fit mentio et earum conditionE

diligenter intuearis. Quando nanqj aliqua dieftio antecedit et in una

harum uocalium terminata regit poftfe alteram didioneih

ab una luperiorum fex confonantiu incipientem,tunc regulariter iam

dida confonans raphat.et leniter ea fvllaba atep blande fiue blefe prq

nunriat.excmplum de ps. primo

^ adfic.hoceideo.ubicaph

pro fertur duriufcule.fed mox in eodem pfalmo ideftno lic

pronuriatur caph leniter .quia procedit alcph una de uocalibus flipra

notatis.& ps.i) .Reges eos in uirga ferrea et taqii&n uas figuli confrin
ges eos.ubi ojnnia daggefiantur.fed contra raph jtur plalmo quinto.
Omnes qui fperant in te.Item tu benedices iufto. item perdes quilo/
quuntur mendacium .Et ita regulariter quando poft uocales

fequunturconlonantes pronuriatur raphe .excipiunt

inde. poft relationem literg relatiuehe finalis, item poft membruaut

terminum fentcntic.item fi fequens dictio conrineat in fe unam de fex
confonantibus geminatam.tunc prima daggeflatur et fecunda rapha
tur.Hgc omnia cum fint rudibus ualde diflicilia,rcquirent olim fingu
lare uolumen .cum poft iftos rudimentorum libros. &
de pundis&
de profodia et de breuibus atep longis deo uolente ad confummatos
eruditionedifeipulos fcribemus.fit fatis modo rudibus, ut feiant lege/
r e qug feripta funt puntftis notata et intclligere quoqj.Nam feribere
fiiopte ingenio qug ueniunt legenda et fine uoribus hoceft puridfs
annexis hebraica legere, non puerorum fed uirorumeftet quidem
eruditiflimorum.Habes de oratione quam pluralitas didionum con
ftituir.nunc ad eius partes ftilu uertamus.P ARTESORATIO
NISfunttres ideft nomen. vcrbum.et confi/
gnificatiuum. Nomen comprehendit pronomina et partiripia.Con
fignificatiuum quatuor hgc continet.aducrbium.coniundionem. prg
pofitioncm.et intcriedionem.de quibus apprime commodum puta/
mus quam breuiftimcdilfererc.ne incipientes nimiis onerentur prg/
•
55 '

Digitizec
 .

{•
LIBER
• DE ORATIONE ET EIVS PARTIBVS ~ .

Rado eft diiftiomim hebraicara diftintfta complexio.mentis

o fententiam proferens.complexio ca quandocp in longu pro
tenditur .quandoq? breuibus coartatur quapropter diftin/
.

itionibus opus eft. Solent aut diftintftiones fccundum pcrfetfHonem

& imper fedionem fentedf cerds pun<fds denotari . Fit illud quatuor
modis.Subdiftincftione.diftincftioc.membro .et termino, quod prius
monftrabo ladne fic.In primo ameidos canit. Poftquam prima quies
epulis.ecce minuta (entetig fufpefio qug nominat fubdiftint^io.fequit
Menfgcp remotg abfolutius id quidem quare diftindio eft Adhuc
. .

pendet.Ergo accedit etiam hoc.Crateras magnos ftatuunt.Iam debi/

ta pars fentetif refidet. ac membrum appellatur, poftea. Et uina coro
nant. totius orationis terminus eft.& inde nome accipit . Simile apud
hebreos in ufu frequenti comperimus . qui fubdiftincftionem notant
perpunftum unicum fupra didhonemprimg fufpefionis figuratum.

ita tamen ut nemo fulpicetur holem efleJMominatur autem

Diftiniftio pariter duobus pun<ftis (ubalternis fupra fecundg fufpenft

'
Conis didbone pofitis uocatur Membrum Jemidrcu
Io in morem iridis infra dicfHonem tertig fulpenfionis locato agnofdc.
didturcp Terminus uero per uirgulamre<f&mfub

dicfbone poft membrum politam indicat fententiam totius orationis

pefecSam . & uocatur ppa quod omne tibi hoc exemplo erit ma
nifeftius primo Regum .xvirj
!
*tf\ 31? na
- Sk yry “flajft

rrtm? "as rnensa

Latine fic.Et ait Dauid ad Saul.ecce Rebia quis ego fum et qug eft u i/
ta mea.ecce Zakefcoton cognatio patris mei in Ifrael.ecce Athnahta
ut fiam gener regis.ecce pafek.Hgc igitur in oratione lex prima efto.
vt qui ante hac tatum legere noris.nunc etiam diftfrufte legere queas.
Altera eritin legendo cura ne (y liabas duriores leniter neue leniores
.

55 ®

Digitized by Google
 TERTI VS
imperitiam confiteri.in errore perfiftere.in eo quod tranftuli. Et erit
terra Iuda a?gypto in feftiuitatem . PolTem alioquin plures proferre
verficulos. et quod cuiufdam uocabuli fignificatu ufq? hodie fc igno/
rare non uerecundip duxerit in leremia capite fexto.ct quod apoftolu
notauerit imperitu artis gramadeg in epiftola ad Hcdibiam qupftioe
ante penulrima.& quod Icripfcrit eudem apoftolu pfalmor? uerfibus
ufum quam in hcbrjo habeant, ut in comentariis iuis fuper
aliter efle
pfaImo,xirj.Curigitin iis quf ad interpretadi moduartemcp grama/
ticam et ad ueritatem idiomads fpedant.me quocp non deceret in lu/
cem producere, quid cu dodiftimis hebryorum fentirem quippe ad .

quos etiam eode Hiero, tefte confiigiendu eft quoties in ueterc tefta
mento controuerlia mouetur. Quanqua enim Hieronymu landurn
veneror ut angelum.& Lyram colo ut magiftru. tamen adoro uerita
tem ut deu. Aenos plane no ufqucquacp illum noftru didionariu ab
omni exceptione defendimus alienu. Primo.quia non lingula cople'
ditur(neqj enim numero coprendere refert, nec eft ullum in omi ho
minu uita quantumuis immenlf magnitudinis uocabulariu facftu aut
fidum,qd omn es cuiufcp linguf didioes complederet Deinde quia .

in exponedis uocabulis crebro uariat, tametli hoc cotingat pro unius

cuiulcp interpretisfententia.Nthtlenimuel parum arbitrio noftro
reliquimus, fed cuiuflibet tranllatoris iudiciu monftrauimus. Reftat
modo ut memineris.prgcedentibus duobus in libris hcbraica me prtV
mitiua folum collegilIe.no aut Thalmudica neqj chaldaica Pfalmos .

denicp fecundu h ebriorum numerum et non iuxta ecclelie noftrgad

notadonem dtafle. propter eos qui de biblia hebraica conabunc do^
drinam noftram prudenter uenari. Nuc in hoc terrio libro ad artem
gramaricam properamus, ut qui ex anterioribus legendi modu et uo
cabulorum hebraicoRr lignificata rede iam tenent, a confequentibus
dilcant oradone ex pardbus luis conftrudam ardfidahter explanare.
In tenui labor . at tenuis non gloria.Quare uehementer curabis fime
amas, ut tua intelligentia fitadiutrix noftrf induftrif . Brcuia et
lenia
tibi prjcepta dabo & fimul clara .
quod alius ante me fedtnemo. Tu
modo caue ne te laboris pertelum inucniam.
 LIBER
diolanrjcp a Demetrio chalcondyle.grgcoru linguam fruftillatim&
quaG micas de menta domini cadentes accepi, conumerarem illis Her
molaum barbarum Innocencio.\nrj.infigncm&mei amantiflimum.
ex eo Romg latinitatis qui grgeitaris hauliflem .itahebraid»
nili plus

ego quorij acfancflam linguam non Hierololymis neqt in publicis Iu

dgorum lynagogis (ed a literatiflimis hebrgis penes Cedos quidem
.

Iacobo ieniel loans. in lario autem Abdia cefinate atc£ alias a lingulis
lingula expifcatulTum. At grauius inlurgent (credo) inuidi contra di/
tffeonarium noftrum . in quo multorum frequenter interpretationes
taxantur .Proh fcelus exdamabunt. nihil indignius patrum memoria,
nihil admilTum crudelius.cum ille homo audarillimus tot &C tam fan-
<ftos viros diuinolpiritu afflatos labefaeffare contendat . Hieronymi
beatiflimi feriptura Gelalio papa tefte recepta eftin ecdelia.uenerabt
lis pater Nicolaus de lyra ordinarius expolitor biblig . omibus chrifti
fidelibus uir integerrimus probat lamia exortus eft aliquis
. fumulus
qui plurimis in loris illos imperite tranftulifle notet. Quorum immi/
nentibus clamoribus hgc pauca relpondeo. mihi licere quod eifdem
illuftriflimis luminibus licuit. Hiero.uir fanifrus .lxx.carpit interptes.
non (emet bis ter ue.led Igpiffime numero.Nunc illos errafle dicit er/
rore perfpicuo. nunc deceptos ignorantia tum dilcordare a ueritate
.

hebraica. tum fallatosfimilitudineliterarum. tum conliilto aliqua cce

laffe aut omififle. ne lacra paderent my fteria .quos tamen Ptolemgus
Alexandrig rex diuina credidit uirtute traftulifle . & ut Iufttnus philo
fophus atqj martir in luo de illis pargnetico feribit aa nocpiMa «v<A?«}
.

Aitrvo Nicolaus item de lyradiuum Hieronymuin tranflatione (ua

oftendit reprehenfibile. cu alias multis in loris, tum in plalmo fecudu
ecdelig noftrg fupputaton em .xlvt) . qui indpit Magnus dominus.ubi
eius in fine fic ait. Hieronymus tame minus bene uidetur dicere, quia
in omnibus bibliis hebrairis quas uidi almuth hic eft una dieffro & no
dug.vide quomodo accufat beatilCmum uirum erroris atep negligen
dg Ipfemet uero Nicolaus ut gqualem menluram pateretur (Smile a
.
.

reuerendo Burgenfi epilcopo frequentibus cum noris.inuito etiam

neldo quo fratre Doringo ferte coa<ftus eft . Sed quid pluribus erit
opusCllle idem diuus Hieronymus in tranflatione fua feipfum errafle
fatetur in commentariis luper Ilaiam capite vndeuigefimo. ubi ftc ait.
Melius reor proprium errorem reprehendere .
quam dura erubefo*
548 •

Digitized by Google
 TERTI VS
vero quis unquam.M.Catonem prifcum cotempfit. quod in fuis feri
prisdereruftica barbarice loquitur hoc modo. Haut hauthautifta
piftafifta.ardannabon damiabo damauftra.Quispocnulum Plauti
propter linguam punicam abiedt. Cofolabor et ego me quocp illoru
exemplo, ut fperem inuenire quos admiratio ducat ad inauditi prius
negocp le&onem. Hoc unum tamen efle futurum arbitror ne defit .

T
Agamemnoni fuus erfites. Homero Zoilus Nephelg Socrati .qd
.

etiam contra me quocp prodeant aliquando phanatid quidam fufur

rones.quos aim iam apprehenderit ftudedi uctus ac longa fegnides.
gloriofius fibi ducant multa reprehendere quam pauca dilccrc tpera .

tes hominum ftudioforum contemptu atqj cotumeliis foreilluftres.

Dicent enim non me potuifTe in fenilibus annis abfqj prpeptorc.eria

qualicumcp conatu ad tatum hebraieg lecflionis fafbgium afeendere.
ut ftudiamca eperisprofint. quibus fbtim Origenem obiiciam. fan/
iflumcp Hieronymu. et illum de lyra Nicolaum, qui ornes appropin
quante fenio primum hebraids ftuduifle probant. quin porius nemo
ferme omniu poftapoftolos. orthodoxam ecdcGam hebraids literis
Qluftrauit, qui nort eas in pate ,pue(fla difeere coeperit, prper infigne
magiftrum illum paulum epifeopu burgenfem ludeoit olim dotfliffi/
mum .cuius ad nos (era couerfio plurimis fuit hominibus faluti. & cui
me pofthabitis reliquis herba dare nihil pudet. Expergifdmini iginir
adulefcentes .et tu germane frater excute ab animo hebetudine, tanto
rumuirorum imitatione. Nam fi tam excellentes homines annota in
pate intelligentes tummg ac iocundiflimc con t cplationis nobiliffima
fibi occationem defuitle,tantum et tam uehemens ftudiu fero tandem

hebraids impenderunt.quatenus labor eoru in nos utqj redundaret.

Cur nontuipfeacperte eperi magnis ingeniis prptiri adulefcentes
(peratis ad talem per fetfhone ex indefefia legendi fatigatione et quoti
diano exeratio fine ullo dcxflore nihilominus pofle guenire.De prg/
ccptoribus autem meis (ne mihi oblatrantes infultentyhanc rationem
affero.no me piguitTe ullo tepore abfquolibet iudp) femper aliquan/
tula corradere qug ad do<fh*inam aliquam librorum hcbraicor u con/
ducerent. Sicut enim non apud tonas necp ulla in grpda.fed Bafileae
primu ab Andronico contoblaca .deinde Pariti) a Gcorgio hermony
mo fparriate. poft Romc ab Argyropylo Byzantio publice in varica/
no Thucydidem legentexyfto.ut).pont.aaextremum Roretig Me/
147

Digitized by Google
 LIBER
IO ANNIS
REVCHLIN PHORCENSIS .LL«
DOC AD DlONYSIVM FRATREM SVVM'
GERMANVM RVDIMENTORVM HEBRAL
GORVM LIBER TERTIVS.
Cta qu? (ime hucufqj de literisdyllabis.et ditftionibus he/
a braicis maxime primitiuis uidifti amanti (T. frater, tibi ut
(pero dulcia,fed aliis fbrfitan meile et latfre nutritis, propf
incultum dicendi genus,amara.qui fecum (i cogitent oem
auditoribus orationem eflecommodandam, non mihi uitio dabunt
quod uernis uernacule loquor .Nam qui fieri poteffcut per infuetum
loquendi morem et domi paratam,adq; lucernas elaboratam dicftio/
nem rudes facile doceantur,quibus turti edet opus ad prgceptoris elo
quentiam plus alm aduertere quafi ad (phitigis pnigmata, qua ad eius
iUaipfa prccepta. Loge retftitis me iudice fenfit Ariftoteles, in diicipli
his docfiorem oportere per ufitatifltmam Termonis confuetudinem et
nobis notiora dug qj procedere . Dedita igitur opera (olocco ffpe &
barbaro fumtiuis ad quorundauocabuloru proprietate explicanda.
Huc accedit tamen,quod et iene<$a,et barbarorum quotidiana couer
fatio no folum linguam hebetat fed et ftiliim obtunait.pro illius yri T
darei aduerfus Menelaum , quin potius Euripidis tragici fentetia qui
ait)bt^f>»{ca<i*ixsovio9 av tv Solus ergo quom in hoc Dioge-*
his dolio totos dies delitefcam. nec mecum uiuat ullus hominum cui
verborum elegantia et eloquenti? ftudiu fit in pretio .fed agricol? tan
qui accedat (ut fit quotidie) qui me no de muri
turrt et facrificuli,aut fi

legulis nec auro coronario .fed de cloacis. paludibus, tigno . itinere,

aliifue popularibus iurgiis tani prgtoriis quamtiuilibus confidunt,
quibus de iure pro mea profeifione refpondere debeam no latinoru,

(ed fueuorum obferuato dicendi ufu. nihil ultra mireris mi frater,me

port uirentia prata iam fcabros calles ambulare.Et hec erat una ex cau
fis non parui momenti ut putare meafingulauiris politioribus literis

prpditis explofa fore, quod cernerent in eis nullum florem.nullam co

mitatem.fed omnia triuialia et inurbana quyque. Quando aut uetera
memoria repeto, multum itiuenio maiores noftros etiam barbarico
dicedi modo delecfratos. Arifrophanes n 3qj grpeus in comoedia quae
inferibit acharnes perfice loquic ficjadarrrian exarxan apiiTonofatra.
qu? barbaries f?pe multis gaudio fuit et rifum mouit. Apud romano»
54 *
 SECVNDVS
Lapis prcdofus.noftra tranflatio ucrtit chryfolithum.

Ezechielis .xxvirj . Chryfblitus &onyx.& a calore didcur fic mare.

Ifaie.xxirj. Vlulatenaues maris iic infula tharlis & carago. &aliaquf
tuipfeuidcto.

Nouem.Deutero.irj.Nouem cubitos. uidcbis in grarriatica.

Habetur optimo iure gratia regi noftro Meflig maximo, cuius

nomini excellenti iTimo quod eft Iefu nunc tarum et tam negoaofum
laborem in conquirendis hebraicorum uocabulor 5 primiriuis noda
& interdiu uigili Audio adhibitum dedicamus, orantes piis fupplidis
aciugiuoto.utpoft completos hadenus duos libros manum meam
ad tertium opus inftituat. qd cum fuo foclid afflatu perfedum fuerit,
contemplatifflmishominibusad arcanarum rerum inueftigationem
& mentis humang cum diuinis connexionem iter pr^beat.
54 $
••

Digitized by Google
 *
LIBER
Infulfum. lob.vi. An poterit comedi infulfum quod non eft
fale conditum. .

Confiiit.Iob.xvi.Sacctim conlui fuper cutem meam . S>C Gen.

*' tertio.Confuerunt folia ficus.

(

Apprehendit.attre<flauit.tra<fhuit. Deuteronomij.xxi.Ap
— T"

prehendent eumet ducent ad feniores.Genefis quarto. Pater caneti/

tium in cithara et organo.pro tractantium dtharam.

A^ Ignis infemalis.tran(latio noftra uertit exemplum. Iob.xvij.

Et exemplumfum coram eis.

Dire>ar.correxit.Ecclefiaftis.i.Peruerfidifficile corriguntur.

& non (equitur ut comuniter allegatur ftultorum infinitus eft numc

rus.fed ueritas hebraica fic legit. Curuitas no poteft dirigi et defedus
non poteft dinumerari.Inde reditudo.diredio et corredio Sic.

Clanxit.Icremic (cxto.Et in thecua clangite bucdna.& eft hic

thecua nomen lod.Ied in Ilaia nomen tubg clangibilis. aliud fignifica

tum fixit. Gcnefis triccfimoprimo. Iamcp Iacob extenderat in monti
tabcrnaculum.pro fixit.aliud fignificatum fbpulari comprimere ma/
.

nus.Nahum terao.Comprefterunt manum (uper te.

WS3 Prgualuit. Ecdefiaftis quarto. Et fi quis preualuerit contra

unum duo refiftent ei.

vm Ilex. Ifaie quadragefimoquarto.

noftri dicuntpi»um.
Tuht ilicem et quercum,

TW Antenna (eu porius malus nauis ad quem pendent antennp.

Kaif.xxx.Quafimalusnauisinuertice montis.

tSy\ Idolum.Genefisacxxi.Ab(condit idola fubter ftramenta.

543

Digitized by Google
 SECVNDVS
rap Merccdemdedit. conduxit. appredauit..Ofcf .viq, Munera

dederunt amatoribus.retftius Gc. Conduxerunt amatores. nomen &

per prothefin redpit aleph in principio. Ofef.tj.Mercedeshgmeas
funt.pro merces hfc mihi eft.& Gc edam cata paragogen nun .uel po/
tius comutatione he in nun didtur quoqj merces. Deuterono.xxirj.
.

Non offeres mcrcedcm proftibuli . Ggnincat tranfumpdue altquado

retributionem .cgtera deriuata legendo inuenies.

itocartilago. auricula.Exojcxix.Super extremu auridf dextere,

“ii? Furnus .clibanus .fomax.Leuitid undedmo. Siue clibani Gue
chitropodes deftruentur.

Illufit.Geh .xxvij .T imeo ne putet (ibi me uoluifle illudere.

Abominatus eft. Amos.v.Et loquentcm perfecfle abominati

funt.ps.cvxj -Omnem efcam abominata eft anima eorum.Inde abomi

natio et alia deriuata .Ilaif .i. Incenium abominatio eft mihi.

Errauit .pftlmo centefimodedmonono.Erraui ficut ouis qug

periit.& Ila/f dedmonono.Et errare fecerunt atgyptum in opere luo

ficut errat ebrius.Inde errans et error et cetera.

Nouacula. Numeri lexto. Omni tempore feparationis fu*

nouacula non traGbit per caput eius .& Ifiip leprimo. Radet dominus
in nouacula conducffa.Aliud fignificatum per paragogen he. vagina.
Ieremif quadragefimofeptimo ingredere in uaginam tuam.

Tympanum.Ilaig quinto.Cithara et lyra et tympanum etti/

bia et uinum in conuiuiis ueftris.& Iob vicefimoprimo. Tenent tym
panum et ritharam.etlicperdit alteram geminatam, led tenet eamin
plalmo fexageGmoodauo.In medio iuuecularum tympaniftriarum.

Pomum.malum.arbor et frucfhts. Canticos fecundo. Sic.-?

malus inter ligna lyluarum .et infra.Sdpate me malis.

?4'

Digifeed by Google
 '

LIBER
Perpetuus. continuus. Leuiuci Texto. Ignis perpetuus qui
•tas
nunquam deficiet in altari.
Stupuit.admiratus eft.pfalmo quadragefimootfbiuo. Ipfi ui

dentes fic admirati funt.Inde admiratio. ftupor. et cgtera.

Idolum.imago.Ezechielis otftauo. Mulieres (edentes plange

tes Adonidem idolum proci veneris.

I

Su(cepit.fuftentauit.Exodi derimofeptimo.Suftentabat ma

nus eius ex utraqt parte.& Ilaic.xli.Su(cepit te dextera iufti mei.

Sbn Nuper .heri, nudiustertius et u!tra.Exodi quarto.Non (lina

eloquens ab heri et nudiustertius.& (ecundo Regum dedmoquinto.

Heri uenifti et hodie compelleris nobifeum egredi, et primo Regurn
uicefimoprimo.Continuimus nos ab heri et nudiustertius.et per pro
thefin accipit quandoqj aleph in principio.ut Micheg feaindo.Et eco
trario populus meus in aduerfarium confurrexit.tdeft ab antea, putae
tamen aliqui dotfH hcbrgot^ eam di&ione compofitam ede ex w*
&ex ideft aduerlum.quod tranflatio.noftra uidetur fendre

quf exaduerfum feu econtrario interpretata eft.

Palma.arbor datftylorum .Canticorum feprimo.Statura tua

adimilata eftpalme.etloelis.i.Malogranaatm et palma et malum. &

pluraliter Numeri tricefimotertio. Duodecim fontes et feptuagtnta
palmg.fignificar etiam fufiumigationem fafei culorum aromadeorir.
Canticorum terdo.Sicut uirgulafumi.

Dr aco. coluber .ferpes. Exodi fepdmo.Et uertatur in colubru.

& inlra.Qug uerlaeft in colubrum.8^ proiecerunt Unguli uirgas Tuas
qugucrlgfuntin dracones. &
quandocp mutatur nunlitera in mem.
vt Ezechielis vicefimonono.Draco magne qui cubas in medio flumi
*
"
num tuorum.Inuenitur etiam in alio (ignificato pro leditarc.
54 »

Digitized by Google
 SECVNDVS
imuit.pfalmo.lrfxv.Egoconfirmaui columnas 'cius. &*anqj hpfitans
fernpcr uariat.Ifaif quadragcfimo.Et cglos palmo ponderauic. prius
cofirmauit.ecceiamponderauit.Itcm in eodem. Quis adiuuit fpiritu
domini, ccce adiuuit. Item Prouerbiorum dcdmofcxto. Spirituum
ponderator eft dominus, pro &
efFcrituentosdominus.fed rectius
pfalmo.lxv.Parafti cibum illorum quoniam ita eft prpparario eius.

SSn Tumulauit cumulauit. aceruauit. Ieremif

. . xlix. Et erit in ni

mulum Dcutcronomrj. xirj Et tumulus fempiternus. 8C

diftipata . .

Ezechielis tertio. Ad acer uum nouarumfrugum.etthaudaggeflatur

propter apocopen lamed. et geminatur, ut Canneorum quarto. Co
mp eiusficut elatf palmarum.

Sufpendit.Gcnefisquadragefimo.Acfuipendet tein cruce.

Deuteronomrj .xxi.Malcdi<?his a deo eft qui pedet in ligno, uerbum

Jt uerbo lic. Contumelia dei^ulpenius.fubaudi cft.redpit quandoque
per epenthefin aleph.

•
thp
V V
Sulcus. Iob.xxxi. Et cum ea fulci eius deflent. & pfalmo.lxv.
Riuos eius inebria. recfbus fulcos eius.

,
Vermis.Iob.xxv.Et filius hominis uermis.& Ifaic.xiirj .Et ope

rimentumtuueruntucrmes.ctpluraliter Exodi .xvi. Et (catere coepit

vermibus. aliud fignificatum coccus. Exodi jocvi. Purpura coccoque
bis dncfto.Inde uerbum purpuratus eft uel coccinatus eft.ideft uefti/
tus ueftibus cocdneis.Nahum fecundo.Viri exerdtus in coccineis.

Cecidit.confumptu eft Jiibuerlum eft.defea't.Genefis.xlvii.

Cuqj defeciflet emptoribus predu.et in eode.defiaete pecunia peco

ra Gmul defecerut.fed eft intricata traflado.et Deute.q. Donec conlu
meret oiscSgregariohominu bellatoi?. fimiM Nueri acxxrj Donec .

confumeret uniueria generado q fecerat malu. aliud fignifi catu perfe

o*4
ftus.integer. (pbatus.innoces.traflado nra habet imaculatus. gs.cxix.
Beati immaculati in uia.& ps.xviq.Et cu innocete innoccs eris.& Can
ricoRi.v.Coluba mea immaculata mea. Inde integritas, fanitas &c. 8i.
ficut apud nos ualere^ta apud hebrgos in bonu fumit etqfiqjin malu.
5J9

D g t ized by
i i
 .

UBER
Contextum collarium .Exodi vicefimooflauo.Sicut fieri

(plet in extremis ueftium partibus ne fecile rumpantur. ubi hgc ditftio

dreumferibitur.
Emulatuf zelatus eft.inuidit. pialmo tricefimofexto.Noli

emulari in eo qui profperatur in uia fua. quidam putant a uerbo mr*

deriuatum de quo fypra in heth ante res.

U7TTO Animalis nome quod taxus didtur. Aquila et Symmachus

ianthinum. Theododo et Hieronymus hyadnthinum traduxere.
Ezechielis dedmofexto.Et caldaui te hyadnthino.etpluraliter Exodi X
vicefimoquinto.Pellefcf hyacinthinas .pro pellibus taxorum.

7^7^*^ Pro.infra.{ub.fubtus.fubter .Exodi vicefimoprimo. Oculu

pro oculo.dentem pro dente. & quamuis fit coniignificatiuu,tamen

reapitpoftie omnia fubiun&iua affixa ficutiolent nomina etuerba.
& in prima perfona interponit nun hiatus prohibendi caufa.utpfal'
mo dcdmoodauo. Dilatafti grclfus meos (ubtus me. et fiedealiis.
Inde nomen inferior. infimus.pfalmo o<flogefimo(exto. Et eruifti ani
mam mea ex inferno inferiore.& pialmo fcxagefimotertio.Introibut
inferiora terrf .Item aliter Ezechielis quadragefimoprimo.Deinfe
rioribusafccndebaturadfuperiora et in medium.

Aries fylueftris .Prouerbiorum tricefimo .Gallus fucdn<flus

lumbos fuos .& aries.

"^2^ Fccnus.uiura.Prouerbiorum vicefimonono.Pauper et ere/

ditor obuiaueruntfibi.rectiusfic. Pauper etuir ufurarum.de hoc uo

cabulo fcripfimus fupra in thau ante vau.
^2^ Adhcfit .adortus efi: .appropinquauit. Deuteronomrj .xxxiij

Et qui appropinquant pedibus eius.

.*?*' H
rrart Color hyadnthinus.Exodi vicefimooctauo.Ligabifqi

eamuitta hyaanthina.
Effedt. fedt. opificauit.parauit.tranflatio noftrauertit confir
‘
538

Digitized by Google
 SECVNDVS
eatuseft.et pfafmo nonogeGmoo(fbuo.Iudicabit orbem in iuftfria.

Palea.ftramen. Genefis vicefimoquarto.Palearum quoq? et

focni plurimum eft apud nos.

Pro hc finali pofito vau.inane chaos.rudis idigeftatp moles.

Genefis primo.Terra autem erat inanis et uacua.

Abyfius.Genefis primo.Et tenebrf erant liiper fitriem abyffi.

Fzechielis.xxxi. Abyflus exaltauit illum. et plalmo.xlrj. Aby (Tus abyf

fum inuocat.et dedinamr in fceminino.

• Signauit.Ezechielisnono.Signataufuperfrontesuirorum.

Inter .medio. Exodi, xiiij. Filfj autem Ilrael perrexerunt per

medium ficci maris.Exodi tertio. Vocauit eum de medio rubi.et pfal
mo.xxrj.In medio uetris mei. inde dimidiare.partiri.findere. pertrafi/
re.Exodi.xxvi.Qyi mittentur per medias tabulas.pro qui pertranfit.
vel intimus eft.aliud fignificatum vfura.fraus.iniquitas.pfalmo.lxxrj.
Exufiiraetiniquitate redimet animas eorum.Indepauo. tertio Regu
dedmo.Simiaset pauones.

Indagauit.cogitauit.inueftigauit.contemplatus eft.Ecdefiaftis
q.Cogitauiin cordemco abftrahere a uino.aliudfignificatu Turtur.
Lcuitid. v^.Offerat duos turtures, aliud fignificatu tfpus drfminatu:
Efter.ij .Cum aut ueniffet tepus fingular^ per ordine puellaR:. aliud 6
gnificatu cata paragoge he.lex.inftitutu.gs.xix. Lex dni immaculata,
aliud fignificatuordo etlineamentum.Canttcof^.i.Pulchrgluntgenf}
tuf fiait turturis.recfhus fic.Geng tue in ordine lineamentorum.

Xfft Abfddit.Ifaic.xviij.Et qug derclufta funt abfdndentur.

TO Teloi? et iaculoRt generale nome, qdalij nouaculauertut.

tranfiatio noftra interpretatur malleum. Iob quadragefimoprimo.

Qu afi ftipulam gftimabit mal lcum . rabi Dauid kimhididtgenerali/
ter fignificari omnis generis tela.
5J7

Digitizeci-by Google
 .

; liber v.
kj? if' )jr via) ‘Ktvfb ki
'
Halamus a>difidorurn.cxedra.EzechieIis.xl. Et thalamum und -

t _ calamo id longum et uno calamo in latum.et inter thalamos

qumc|> atbitos.

Appetiuit. defyderauit. concupiuit.gs.cxix. Ecce concupiui,

mandata tua.& in eodem .Concupiuit anima mea defyderare iuflifi>

canones tuas. Aliud fignificatu per contrarium.deteftari. abominari:

AmosTexto.Dcteftoregoluperbiamlacob: •'

WD
A
Circumfcripfit. circumduxit, drculimitauit. Numeri.xxxiirjj

mari magno termini incipiunt peruenientes ad montem altiffimu.

verbum e uerbo fic. A mari magno limitabids uobis hor montem. 8C
infra .Inde metabuntur fines.pro faeieris dreufaribi feu limitari fines:
aliud fignificatu mutando he in vau .oryx. Deuteronomij .xiir) . Ory /
gem camelopardalim
Gemel!tis.didymus,Gen.xxxvdrj.Apparuerutgeminiin utez
ro.&Canticoru.iiri.Sicut duo hinnuli caprc£ gemelli.&inde uerbu
eodem loco.Omnesgemellis foctibus. pro ornes congeminat^.
ut in
Male igitur apoftolum Thomam aliqui non fatis Iiterad afleueranc
vocari didymumob id quod dia' uolunt incredulum. Nam Thoma
hebraice et didymos grpee idem eft quod geminus ladne. oritur aute
error inter germanos quod eodeuocabuloteutonico dicimus inares
dulum et geminum zuifling.

^5^ Ficus.Ieremigodauo. Et non funt ficus in ficulnea.& Ioelis.i:

Et ficum meam decomcauit.

^t^l^Spedes .forma .figura .qualitas .Ifaif.liij .No eft fpedes d ne(p

decor .et Geh .xxxix.Erat aute Iofeph pulcra fade. pro pulcher fpede:

Arca.Genefis otflauo. Egredere de arca .et Genefis fexto.Fac

tibi arcam de lignis leuigatis.

Orbis.Iob joodiij . Aut quem pofuit fuper orbem quem fabri

53 «

Digitized by Google
 SECVNDVS
fum.In monte fublimi Ilrael plantabo illud.& pafliue pfelmo primo.
Sicut lignu qd plantatum eft.Inde plantatio ct planta et fur culus &c.

Apertus.Numeri.xxiirj.Dixithomo cui obturatus eftocu/

lus.quod rabi Dauid kimhi ct rabi Salomon exponunt aperto oculo.

Minxit. primo Regum. xxv.Si reliquero de omnibus quf ad

ipfum pertinent ufef mane mingentem ad parietem.

Qyieuit.refedit.fedatum. pacatum. compefatumeft.Ionf. i.

Quid feriemus tibi et ceflabit mare a nobis.

535

Oigitiz-ed by Google
 LIBER
tas meas.Hieronymus recftius.Et fcuto cogitationes meas.

Motare.et mobilitare animantia.Gcn .i. Animam uiucntcm

atep motabilem qua produxerant aqup. pro quam mouerut aqug.fiPr

ibidem.Producant aquf reprile.pro.moueri fodant aquf reptile.

Sibilauit.Kaig.v.Et fibilabit ad eum de finibus frp.et threnoi?

tj .Sibilauerunt et mouerut capita fua.et Ifaig.vq .Sibilabit dns mufc£.

TW Pampinus.tranfiatio noftra uertit uineam. Ieremif-ij. Ego

autem plantaui te uineam ele<ftam.etGen.xlix.Ligasaduineam pufo

Itirp fuum et ad tutem fili mi afinam fuam.pro ligans ad uitem pullum

fiium et ad pampinum afinam fuam aliud fignificatum (padix color.

.

Zacharif primo.Equi rufiuarq et albi.

xpyp Radix. Ifrigdit) Et ficut r adix de terra fidenti. Inde uerbum

.

radicare.Ieremif .xrj.PIantafti eos et radicem miferunt. pro radicaue/

runt.et pfalmo.lxxx.Plantafti radices eius.uerius fic. radica fb' radices
eius.fignificat et per contrarium eradicare.extirpare.delerc.Iudicum
quinto.Ex Ephraim deleuit eos.

Cateng .Exodi jocvitj.Catenas fibiinuicem coheretes.

Miniftrauit.Numeri o&auo.Eruntcp miniftri fratrum luo

rum. & primo Regum. rj.Samuel autem miniftrabat ante fodem do/
mini.ct cum fin finiftro fignificat fortaginem.

Dorfum.tranflatio noftra habet nates. fecundo Regu decimo.

Veftes eorum medias ufep ad nates.

TO^Bibit .Exodi.xxxiirj Panem non comedit et aquam no bibit.

.

et perdit fgpe literam he.ut Genefis nono.Bibenlqj uinum inebriatus,

eft.pro.& bibit uinum. Inde fympofium.conbibirio.conpotario.con/
uiuium. Efter primo.Fecerat grande conuiuiu prindpibus fuis. aliud
Oili
Ggnificatum ftamen.Leuirid.xiij.In ftamineatqs fubtegmine.

Plantauit.Ezeduelis.xvq .Et plantabo fuper montem cxcel/

535

nigtt&ed by Google
 .

SECVNDVS
Superdes fuit.reliquus erat.tofue.xij .qui Ifracl effugere po

tueTUrtt ttigreffifunt duitates munitas.verbum e uerbo fic. Et reliqui

fupet filer ant ex eis et uenerunt in duitates munitas. &
eiufde.viij . Iu

ut nullus de tanta multitudine (iduaretur .uerbum e uerbo fic. t non V

relinqueretur fuperdes &C euafor

Saturauit.fau'auit.Ieremif.xv.Si non reliquig tuf in bonum.

rabi lofeph kimbi exponit. Si non fatiaui te bonis.taetfi poffit a fupe/

riore uerbo deriuari cjd fignificat reliquias , ut in fchin ante aleph feri

pfimus.aliud fignificatu campus.plamdes.rus.Candcoru.tj . Ego flos

campi. aliud fignificatu lorica.i. Regu.xvrj Lorica hamata induebat.
.

Conimiit manum.conflixit.Gen .xxxij .S i contra deum fbr^

tis fuidi.ided conflixidi cum deo. fic Ofcpxij. Et in fortitudine fua di

re<flus ed cum angelo pro conflixit.

Lacerauit.conadit.(adit.infddic. Zacharipxrj. Conafione

& Leuirid.xix.Super mortuo no inddeds carnes uedras.

lacerabunt.
pro indfionem dabids. feribitur enim fex pudis eo lod.& eiufde.xxi.
Ncqj in carnibus fuis fodent i nfdfluras.
Corigia. Gen.xiiij . Vfcpad corigiam caligp& Ifoig.v. NeC
rumpetur corigia calceamendeius.

Membrum mondrofum plusiudo. Leuitid.xxi. Si uelpar

uouel grandi.

Succendit.combufflt.exufIIt.arderefedt.iiij.Regu.xxiij.Suc

cendit etiam lucum.et infra.Ec combufflt ea fuper altare.& ab ardore

diatur ferpens pieus quem fecerat. Moyfes in deferto . Numeri.xxi.
Fac ferpentem picum. & paulo fuperius. Mifit dominus in populum
ignitos ferpentes. Item fignificantur fic angeli ardentes quos nos fera
phim appellamus.
Cogitadoet mentis inditudo.gs.cxxxlx.Et cognofce femi

Oigitized by Google
 LIBER
abominabile.eXccrabile.Leuitia undecimo. Abominabile erit uobfs;

Mentims eft.negauit.IGuf fexagefimotertio.Filij non negan

cur .Inde nomen mendadum. felium. ProuerL iorum dcrimoo&auo.
profert autem mendacium dololus teftis.& Exodi vicefimo.Non lo/
quaris contra proximum tuum felium teftimonium.& pfalmo fepti
mo.Et peperit iniquitatem. & pfalmo centefimovicefimo. Domine li
bera anima meam a labiis iniquis.ideft felfis et mendaabus. fignificat
etia gratis.fruftra.inuanu.i.Regu.xxv. Vere fruftra feruaui omnia.

Literis appefilibus additis,fignificat.gefticulationes.nuttts.

figmenta.leu effi<ftiones.Haig tenio.Et nutibus oculorum ibant.

Vmbilicus. Canticorum leptimo.Vmbilicus tuus ficut cra/

ter tomatilis.& Ezechiclis dedmofexto . Non eft preriliis umbiliais

tuus.etresliteradaggeilatur propter defedum alterius res literf.8£

in alia forma lob quadrageiimo.Etuirtus eius in umbilico uetris eius;

aliud fignificatum prauus et machinator mali.et iniuriator. Deutero/
nomf|.xxix. Et ambulabo in prauitate cordis mti.&Ieremictcrtio f
Poft prauitatem cordis lui peffimi.

Dominatus eft.prgfoit.prindpauit.Numeri.xvi. Nili et do

minatus fueris noftri.Inde princeps, magifter. prgfedfos.iiij. Regum

primo.Mifitcp quinquagenarium priapem. etGenefis.xli.Magifter
pincernarum.item magiftrum piftorum. item prinapis militum . per
apocopen ultimg literg res .Inde Sara.quia domina.

S3p Aridum, ficcum. delertum. aeftus. Ilaig.xlix.Non percudet

eos aeftus et lol.& eiuldem.xxxv.Et qug erat arida in ftagnum.

Sceptrum.baculus.uirga.Efterquarto.Rex auream uir/

gam ad eum tetenderit-

xyv Perplexus eft. irretitus eft. Iob.xl.Nerui tefticulorum eius

perplexi lunt.8i quia nites perpledfont propaginibus,icdrco denomi

nant ab eo ,ppagines,Gch.xl.Vitem in qua erant tres propagines.
552 •

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
Curauit.uigilauit.gs.cxxvtj. Nifi dominus cuftodierit ciuita

tcjn fruftrauigilat qui cuftodit cam .ucrbum e ucrbo fic.In uanum ui/
gilauitcuftos. aliud fignificatum amigdalus. Ecdefiaftis.xq. Florebit
amigdalus.ctpluralif Numeri.xvq. Qui foliis dilatatis in amigdalos
deformati funt.

Notauit.pun<fbuit.iniunxit.afcripfit.tranflatio noftra intere

pretatur fecundum prgcedens uerbum uigilauit.threnorum primo.

Vigilauitiugum iniquitatum mearum.

Irrigauit.potauit.Ioelis.iij.Et irrigabit torrentem fpinarum.

&eiufdem.rj.Et redundabunt torcularia uiuo et oleo. & Geri jcxiiq.

Nam et camelis tuis hauriam. & in eodem. Et dedit ei potum.Inde
pincerna.Genefis.xli.Magifter pincernarum

Inde fidus menfura ponderis.Lcuitid.xxvrj .Sidus xx obolos habet,

fndepondus.prgpofitione mem literg.Leuidd.xix. In iudido. in re<
.gula . in ponderc& menfura.
Surrexit.Iudic5.v.Donec furgeret debora/urgeret mater in

lirael . aliud figmficatu]lycomorus.Amos.vij .vellicans fycopioros.

Abforpfit. ^pfundauit.demerfit. Amos .viij -Et defluet qfiii»

uus fgypti.^p demerget-Nueri. xi.et abforptus c ignis. ^3 demerius e.

ms T endit.protendit.refpidt.Numeri.xxi. Quod refpidt cotra

defertu.et ps.lxxxv Juftida de cclo profpexit.aIiud fignificatufuperli
minare .eoq> protendat .Exodi .xq. Superliminare et utrucp poftem.
^Abominatus et deteftatus eft.fpreuit.abhorruit.delpexit.ps.
xx rj. Quoniam non fpreuit neqt defpexit deprecationem pauperis.
Deutcronomrj feptimo.Quafifpurddem deteftaberis.Inde nomen
-
* S j,

Digitized by Google
 LIBER* -

y*^r\\y? Mandibula fuperior Gue labru fuperius.EzechieP.xxiiij .Nec

amicfm ora uelabis .uerbu e x^bo.Et no drcuuolues fug labru fugius.

CHoerogyUus.echinus.eridus.Leuitid.xi.Choerogylius qui

ruminat, quod mendofi codices habent cyrogrillus.et pfalmo. diij<

Petrg refugium erinaqis,

ygp Abundantia. muldmdo.copia.Deutet;onomij.xxxiij.Quia

inundationem maris quaG lac lugent.

Suffedt.fatiffirit.terdo Regum uicefimo.Si fulFecerit puluis

Samarie.et Ijpe inuenitur fcriptum per (amech.

Pulcher. (pedofus.prgdarus.gs.xvi.Etemhcreditas pdara

7wvtv
eftmihi.aliudfignificatum tuba.cornu.gs.xlvij.Dns in uocetubf. et
’
£.<7 V'
gs.xcviij .In tubis dudilibus et uoce tubg corneg.Inuenitur fignificare
fruftum carnis per prfpofitionemaleph.

fmo Poluit. rcpofuit. auxit.Ifaif .xxvi.Dne dabis pace nobis.uel

fecundu.lxx.da pace nobis.^5 auge pace. & gs.xxij. Et in puluere mor

tis deduxifti me.,p repofiiifti me ac ledere fedfti. Hier .vero traduxic.
detraxiftime.fednocouenit tinguf ^prietad.ut .pbatur Ezechielis
xxiiij.Poneollaponeinqua.eta ponldofic dicut limites.6s.bcviij.Si
dormiatis ini medios deros.hier.cerrnios.hebrgi limites liue marcas.

Momenmm.fubitaneum.breue.I6if.liiij.In momento indi

gnationis abfeondi fedem meam a te. idem cum prgcedenu.etuocat

in rhetorica Tflcvr«Ao>w:.

VW Saccus.alidum .iirj .Regum. xix.Et opertus eft facco.&Ifaie.irj.

Pro falaa pedor ali dlidum.& Genefis.xlij .Apertoq? unus 6cco.

Fremuit.rugiuit.Prouerbiorum.xxviij.Leo rugiens et urliis

efuriens. alrj exponunt uagari. incedere, etuagabundu efle.Ioclis.rj.

Vrbem ingredient.alij elurire et inanem efle-alij feroce et cupidu*
53 «

Digitized by Google
 SECVNDVS
v.Srupor et mirabilia fa<fh funt fn terra.

Serpens. ceraftes. Genefis.xlix. Ceraftes in femita.

Feftiriauit. Numeri. xxirj.CumqjabiifTetuelodter. aliud ele

uauit.Ifai? dedmotertio. Super motem caliginofom eleuate Ggnum.

pro monte eleuato.fic eiufdem quadragefimoprimo. Aperiam in fu/
pinis collibus flumina, pro excellis et eleuatisdignificat etiam ollam
ponere fuper tripodem.

Labium.Sophonif tertio.Quiatuncreddam populis labiu

ele<ffum,&fignificat extremitatem atqt oram, tertio Regu feptimo.

A labio ufq? ad labium rotundum in drcuitu.Item ripam uel litus.Ge
nefis. xli. In tpfa amnis ripa.&tranfumitur pro lingua.ut Genetis .xi.
Erat autem terra labq unius.

Andllauit.pfalmo centefimouicclimotertio. Sicut oculi an/

cilleih manibus dng fof.etpluraliter Ioelis (ecudo.Sed et foper (eruos

meos et ancillas meas.Inde profapia et familia Leuitid uicefimoquin
.

to.Vnufquifq? rediet ad familiam pnftinam.Genefis quarto. De co/

gnatione mea et de domo patris mei.& fic getem fignincat. Zacharig
xv.De familiis terrg ad Ierufalem. aliud fignificatumdecaluare.Ifaiae
certio.Decaluabitdnsuerticefiliarufion.&perfamech qnqj fcribit^

Iudicauit.fecundo Regum .xviij.Iudicauit enim pro te domi

nus hodie. inde iudidum Deuteronomij .xxvrj Maleditfhis qui per/
. .

uertit iudidu. fignificat etia exemplar, forma, figura. regulam .modun

ingenium.Exodi .xxvi.Iuxta exemplar quod tibi in monte monftratu
«ft.8£ quarto Regum primo.Cuius figurf et habitus eft uir.

Euertit.fodit.effitdit.iiij .Regum.xxi.Sanguinem innocente

fodit, et Genefis nono Quicumqj

.
effuderit humanum fanguinem
fondetur (anguis illius.

Demifit. humiliauit. pfalmo.lxxv.Hunc humiliat ct hunc ex/

altat.
& pfaImo.xviij.Et oculos fiiperborum humiliabis.lnde nomen,
fecundo Regum fexto.Et ero humilis in oculis meis.
5 29

— Digitizr y Google
 LIBER

Occulta machinatio, cogitatio, noftra tranflatio horrorem

verrit.Iob quarto.In horrore uifionis notfhimg.ideft in fecreta cogi/

tatione.Inde cogitabundus et machinator ntali.pfalmo centefimode/
dmonono. Iniquos odiohabui..Hieronymus tumultuofos. rabi Salo
mon cogitabundos quos grgd xev-pvoovQuocant.i. diflimilatorcs.
Modius.menfura.Genefis vicefimofexto. Seuit autem Ishac

in terra illa et inuenit in ipfo anno centuplum,pro centum modios

fiue coros.aliud fignificatum turpitudo.mala mnis, malus animus.SC VMtfcfV vr
praua cogitatio.Ieremig vicefimotertio.Et in prophetis Ierufalem ui/
di fimilitudinemadukerantium"re<^.is fecundum Nicolaum de lyra
turpitudinem adulteri) .?liud fignificatunVporta.quarto Regum fepd
«
rao Juxta introitum portg.&pluraliter pfalmo ocftogcfimofeptimoi
Diligit dominus portas fion.& etiam oppidafoliud fignificatum hotv
deum .Exodi nono.Quia hordeum Ipfum eft. &pluraliter mafculine.
quarto Regum feprimo.Duo modrj hordei ftatere uno.

Metuit.coluit.reueritus eft.Deuteronomrj triccfimofecudo.

Quos non coluerunt patres eorum. &

Ezechielisfecundo.Etreges
eorum horrore nimio formidabunt fuper te. Aliud fignificatum hir/
cus.Leuiticiquarto.Hircumde capris immaculatu. aliud fignificatu
crinis.pilus.capillus.Canticorum fexto .Capilli tui ficut grex capram.
Ifaig feptimo.Caput etpilos pedum. &pfolmo.lxvirj. Vertice capilli.
& quarto Regum primo. Vir pilofus. recfhusfic.homo tenens pilos.
Indepilofus.hiipidus. hirfutus. ultima per hirelc.Genefis.xxvrj.No
(li cp Efou frater meus homo pilofus fit.aliud fignificatum dgmones.
dedmotertio.Et pilofi (altabunt ibi. quod
fauni. fatyri. fotuelli. Ifaig
Hieronymo in commentariis.de dpnonibus.8£
intelligiturteftante
dicit rabi Abraham quod iccirco fic uocentur dg mones quia et phan
tafinate fuo fodant horripilare homines, et appareat etiam uidentibus
hirfuri.de quibus philofbphiflimi cabaliftg fincerc fcripferunt in ar/
bore decem numerationum. &
uir fupra modum doftus rabiMoy
fes Gerundenfis memoria: tradidit fliper uerfii Leuitid dedmo
feptimo. Et nequaquam ultra imolabunt hoftias fuas daemonibus
vbi ponitur prg fens uocabulum.inde portentum, monftrum.Icremig

Digitized by Google
 .

SBCVNDVS
partes findit ungulam. 8iLcuidd primo . Confringetq* afcellas eius,
hebraice fic.Et findet eam in alis feu pennis fuis.hoc eft findat pennas
infuramitate earum.

Concidit in fiufta.i.Regu.xv.Etin frufta cocidit eu Samuel.

iw Alpexit. relpexit. Gen.iirj. Et relpexit dominus ad Abel &

ad munera eius.ad Cain autem et ad munera illius non relpexit. aliud
fignificatum uertere.aduertere.animaduertere.Ifaie.xvtj.In die illa
inclinabiturhomo ad faiftorem iuum. et non inclinabitur ad altaria
qug fecerunt manus eius.prouertetfc homo ad deum ctnonad alta/
na.& Exodi quinto. Et no acquielbjrtitfbis mendacibus.pro et non
animaduertant uerba mendaerj^diud fignificatum caligare.obduci ca
ligine.cfcutire..Ifaig.xxxrj.Non caligabunt oculi uidentium.muldab
hoc uerbo intelligunt uerficulum Ifaijr.vi.Et oculos eius claude ne fof
te uideat oculis fuis.aliud fignificatum enarrarc.defcribere.enumera/
re. tranflado noftra meditari uertit.pfalmo centefimodecimonono.
Et meditabor in iufbficadonibus tuis lempcr.& per reduplicarionem
uocabuli in eodem. & lex tuameditatiomeaeft.Hieronymusuertit
deledfatio. fic ibi in iuftificadonibus tuis meditabor, uerbu hithpaal.
Aliud fignificatum hora.Danielis quarto. Coepit itra fe tacitus cogi/
tare quafi una hora
Incefius.grefTus.calcado.Ieremic.xlvrj.A ftrepitu pompf

annoiv.re&ius fic.a (onitu cal cationis ungularum equorum eius.

Wcw Veftis lanea et linea. Deuteronomij uiccfimofecundo.

V eftimento quod ex lana et lino contextum eft.

'SjTM? PugiUus.Ifiif quadragefimo.Quis menfus eft pugillo aquas.

aliud fignificatum vulpes, plalmo lexagefimotcrrio.Partes uulpium
erunt ,&C Candcorum fecundo,Capite nobis uulpes uulpes paruas.

VP9 Accubuit.appodiauit.innixus.luffultus eft. Numeri uicefirtio

primo.Et recumberent in finibus moabitarum.et Ilaif quinquagefi/
mo.Et innitatur fuper deum luum.pro acaimbat in deo. Inde dicitur
Kaig.iij.validum etforte omnerobur panis etome robur aqu£.kkft
fulcimentum et fuftentado feu (uftentaculum.
527

Digitized by Google
 .

'

LIBER
cauirtjj angelus domini Abraham fecundo. Item duo. ambo .uter<$»
Genefis fecudo .Erat autem utercp nudus, et Exodi tricefimoquarto.
Predde tibi duas tabulas. et redpic terminationem /m pluralis niime
ri .Deuteronomrj derimofeptimo. In ore duorum ucl trium. Itemfi/
gnificat bis.Efter fecundo. Et qug intrauerat ticfpere egrediebatur
niane atep inde in fecundas gdes ducebantur .rectius uerbum e uerbo
fic. Vefpere ipfa abiit et mane ipfa rediitaddomummulicrumbis.
inde alter fili e duplex. Genefis quadragefimotertio. Peainiamcp du
plicem ferte uobifcum.aIiud fignificatu annus. Numeri dedmoquar
to.Dies pro anno dies pro anno erit.fortafle a fuperiore fic ditfhis qd
(olis airfus reiteratur ut antea. & mutatur he finale in thau criam in
abfoiuta conftrucflione. utDanielis primo. Fuit autem Daniel ufqj
ad annum primum Cyri regis.nam alias regulariter in regimine geni
tiui mutatur femper he in than.ut Ifaif tricefimoquarto. Annus retri

butionis iudici) fion.& dedinaf in utroCp genere.Inmafculino.Gen.

jocix. Iacob pro Racbel fepteannis. &
Genefis vicefimotertio. Vixit
autem Sara.cxxvrj.anms.cui(ententif afterifco addendum eft. Anni
Sara.In (bemino autem pfalmo nonagefimo. Annis quibus uidimus
mala.& in eodem .Dies annorum noitroruin ipfis, feptuaginta anni,
aliud fignificatum duplicare, reiterare.fecundo faccre.tertio Regum
dedmootfbuo. Etiam fecundo hoc fitdtc qui cum fedlTcnt fecundo,
de uerbo ad uerbum fic£t dixit reiterare et reiteraruot.

WV Acdnxit. tertio Regum dedraoo&auo. Acrin&ifcp lumbis

currebat ante Achab.redtius fic.Et acdnxit lumbos.et currebat

Defpexit.vilipenditconculcauit.tranfiationoftra legit diri/

puit.plalmo.hoodx.Diripuerunt eum omnes tranfeuntes uiam.fed

hoc eft a uerbo proximo fequenti.

Diripuit.Ofe .xiq .Ipfe diripiet thefaurum omnis uafis defy

derabilis &C primo Regum .xxirj.Ecce philiftim oppugnant keila et

diripiunt areas. Aflumit quandoqj aleph loco vau et quandocp fin
loco famcch.cgtera exquire.

TOW Fidit, diuifit. Deuterono.xfiq.Omne animal quod in duat

?z6

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
coniundtio.led pun&us pro articulo Gc. Sol.luna. Reterunt. Aliud fi/
gnificatum fimeftra per quamfol domum irradiat.noftra tranflatio
nabet propugnaculum. Ifiug quinquagefimoquarto.Et ponam ialpi/
dem propugnacula tua.
Dens. Exodi uicefimoprimo.Dentem pro dente.& Canticoru

quarto. Dentes tui Gcut greges tonfarum.Inde dentes elephantum

dicuntur .fic ebur. tertio Regum dedmo.Thronum de ebore grande,
aliud Ggnificatu Golor rubicudus atqj coccineus, uulgo didt carmefi/
nus.Exodi tricefimonono.Purpura coccoq? bifdmflo. vbi iod finale
abudat.fed plurale acdpitim.lfaie.i.Si fuerint peccata ura ut cocdntn

Denteselephantum.tertio Regum decimo.

Acuit.plalmo.cxl. Acuerunt linguas luas Gcut lerpentes. & no

men Ifaig quinto.Sagittf eius acute.aliud Ggnificamm iterare, repete/
re.redtare.tranflationoftra uertit narrare. Deuteronomij fexto.Et
narrabis ea filiis tuis

Odiuit. Gencfis uicefimofexto. Ad hominem quem odiftis.

& pfalrmvxliirj .Et odientes nos confudifti.Inde nomen pfalmo vice/

.

fimoquarto . Et odio iniquo oderunt me.fimiliter Prouerbioruni

ocfbuo.Timor dei oditmalum.pro odium mali.

Prgpofinone aleph. valua. feneftra. tranflatio noftra uertit

cccnaculum.Iudicumquinto.Perfeneftramprofpidens ululabat ma
ter& de ccenaculo loquebatur.

Comutauit.mutauit.alterauit.reiterauit.abfolute. Malachiae

tertio.Ego dominus etnon mutor . 8( inuenitur aleph loco he. ut thre

norum quarto.Mutatus eft color optimus nota quod Gn ita fcribi
tur per puntfhim dexterum. Anterius enim uerbum lcribiturperfin
finiftrum.itcm tranfitlue quarto Regum vicefimoquinto. Et mutauit
veftes eius. Aliud Ggnificamm fecundus .alter. Genefis primo. Dies
fecundus item aduerbialitcr lecundo.Genefis vicefimolccundo.Vo/
.
5 Z*

Digitized by G(
 LIBER
Pinguedo.oleum.ungentum.Lcuitid.xxuf}, Vt afferant tibf
oleum de ofiui^uriffimis.Gmiliter Exodi.xxvij.01eu de arboribus
oliuarum puriflimu.& gs .cxxxirj Sicut ungentum oprimu in capite.
.

&pIuraliterCanticoru.i. Fragrantia ungentis optimts.Gen.xxvrj.Et

de pinguedine terrg .Ggnificat etiam uerbaliter abfblute pinguefeere.
incraflari.Deute jcxxij.lncraflatus eftdiledhis. et infra. Impinguatus
dilatatus A Nehemig.ix.Et faturati et ipinguati funt.Gc qcp tranfitiue
fignificat vngere. oblinere, obturare ungeto feu pingui aruina .Ifa.vi.

cxcfca cor ppfi huius^p inunge et obline Gue obtura pingui aruina.
aliud fignificatum numeri. o<fto.iiij.Regu.xxij.O<ffo annorum erat
Iofias.& Gen.xvi.Otfloginta et fex annorum erat Abraham.
Audiuit.Gen.xxxiirj. Quod cu audiffet Iacob.pro Etlacob

audiuit.Inde rumor et fema.fiue auditio-Ieremig .1. Audiuit rex baby/

Ionis famam eorum.&Ieremif .li.Veniet in anno auditio.

InGnuans.portedens.innuens.pauxillum.breue.diminutu.

Iob .iirj Porro ad me di&um eft uerbum abfconditu.pro portendens

.

aut innuens aliquid, aliud (ignificatu.nota.infamia.uteiufdem.xxvi.

Et cum uix paruam Miam fermonis eius audierimus.pro et quam no
tabilem feu famofamrem audiuimus in eo^Gc Exodi .xxxrj. Propter
ignominiam fordis.

^Vi\jjSeruauit.cuftodiuit.obferuauit.Gen .xxxvrj .Pater uero rem

tacitus confyderabat.eteiu(dem.xxvir). Et cuftodierit me in uia.Inde

nomen Ifaif.xxi.Cuftos quid denocfle.cuftos quid deno<fte. dixit au
ftos.et Genefis.xlrj.Et tradidit illos cuftodigCaliud fignificatum proXi
mum hui c caucre .prgmonitum eflejfaif feptimo. Vide ut fileas.ideft
caue.aliud fignificatum adamas Gue fmerillus quo perforantur lapi/
despreciofi atqj gemmf Zacharig feptimo. Et cor fuum
. pofuerunt
ut adamatem.afiud fignificatum foc.xlvirj.Et requieuit in facibus fuis.
aliud fignificatum fpina ideft quoddam genus fping. Ifaif feptimo. Ec
infpinasct inuepres erunt.

Sol. Habacuk tertio . Sol et luna fteterunt.non ponitur 8C

 SECVNDVS
paBrtur multitudo cius .et Prouer.xiirj .Domus imptoRt delebitur .«
Iiaif .xlviij .Non fuiflet attritu nome cius a facie mea .Inde uerbu grauc
Ezechielis.xiiij.Et delebo eum de mcdiopopuli mei lfrael.

Ljtatus eft.gauifus fuit.gs.cv.Lctata eft xgyptus in profe/

Ilione eorum. & Prouerbiorum. xi. Letare iuuenis in adulefcentia

tua.Indc nomen Jfaif.lv .In Ictiria egrediemini.

Remifit. dcdinauit.tjRcgu.vi.Caldtrabant boues et dedi>

nauerut eam.hebratce fic.Quonia declinauerut fcu remiferut boues.

&gs.cxli.Ab{brptifiintiun<ftipetr£ iudices corj. nefdo quid tranfla
tio hfc blatfterat fed hebraica ueritaS fic habet quoniam declina
.
.

u erunt propter petra iudices eoru.qd magiftri quidam hebrgoitt de

Moy (e et Aaron iudidbus filiorv lfrael intelligunt .qui ,pptcr petram
declinauerut a fide.Beatus uero Auguftinus nue uerfitm de Ariftote
le intelligens.nefdo quo fbmnio motus,fcribit eum tremere apud itu
feros.T u uero memento uerbor um dei Exodi .xxxiij.

nws ns 'awn nw "ites f»’

/
verbum e uerbo fic. Miferebor cui miferebor.etignofcamcuiigno/
fcam.Iuxtanoftram autem tranflationem. &
miferebor cui uolucro.
et demens ero in quem mihi placuerit. ab hoc uerbo didtur remidio,
Deuteronomq .xv.Septimo anno fodes remiflionem.
Tegumentum. opertorium .noftra tranfiatio ucrtitpal

lium.Iudicum quarto.Et opertus ab ea pallio.

Per cpenthefin aleph pro vau Gniftra.Iob.xxiij.St ad finiftra

quid agam non apprehendam eum.fic.rj.Regum.xvi. A dextero et x

finiftroeius.Inucnitur etiam fine aleph.rj. Regum. xiiij. Domine mi
rexnec^ ad dexteram neqj ad finiftram.& quamuis impreffi quidam
libri habeant aleph.tamenantiquiffimauolumina feripta monftrant

dcfe&u aleph ficut et maflora indicat.et rabi Daui d kimhi eo in loco

ita canonizat.aIiudfignificatuperparagogehefinalisueftimcntufeu
veftis per metathcfin lamedetmetn.deqpaulofuperiusfcripfimus.
5*5

Digitized by Google
 .

LIBER

WaS\i> Vcflimcntum.ucftis.Exodi.xxfj.Etoueacueftimento.84
eft metathefis litcranim^n eodem enim fignificato inuenitur literis la
med et mem tranfpofitis.Deuteronomij otftauo. Veftimetum tuum
nequaquam uetuftate defidt.cptera obelifco notantur.
Expediuit. euaginauitExiuit.Iudicu.ix.Euaginagladtu tuu

et interfice me.et Ruth quarto -Soluebat homo calceamentum luum.

Thargum hierololymitanum expedire exponit.

vfrv Tres. tria. Exodi.xxiij . Tribus uidbus per (ingulos annos

mihi fefta celebrabitis. 84 ab eo multa ueniunt deriuata tam cardina/
lium quam ordinalium numerorum, uide infra in ane grammatica
de nominibus numeralibus.

Nomen .Genefisjj.Nomen uni philbn. aliud fignificatum illic

uel illuc uf ibi. Ecdefiaftis primo.Et ad locum luum reuertitur ibi.lub

eifdcm literis fignificatur etiam alio nomine cgli uel c^lum. Genefis.i<
In principio creauit deus cflum et terram et non reperitur in nume/
.

ro lingulari.

ODM? Perdidit.deuaftauit.defolauit.deferuit.threnorum.v. Pro/

pter montem fion quia dilperiit.et eiufde.i.Fa<fti (unt filij mei perditi.
84 infra ca.irj.Pofuit me deiblatam.84 %>e abiidt unum mem. Ieremig
.r) .Obftupelcite cjlifuper hoc.pro delolamini et pereatis, et iteru ge/

minato mem.Ezechielis.xtj. Terraqt deferta.Inde nomen loelis.irj.

aegyptus in delolationem erit. 84pluraliter Danielis.ix.Et poft finem
belli ftatutadefolatio.84 per mem cata prothefin.quando autem id€
vocabulu in hoc fignificato inuenies.uidebis illud per dagges in uen'
tre mem notari ad denotandum alterius mem defedum

Stellio. Prouerbioru.xxx.SteIlto manibus nititur .rabi

*
; *.
*

Ionas putat hirundinem efle qug nidificat in domibus regu. noftri he

brei uocant araneam. et ficin iermone magiftrorum eft in ufu.

Diffipaiut.deIeuit.attriuit.contriuit. Ezechtef.xxxij . Et diift

 SEC.VNDVS
regis. &IGug o<fiauo. Abierit, populus ifte aquas Siloehqug uadunt
cum filentio. aliud fignificatum gladius. Iobtricefimotcrtio. Vt non
'tranfeat in gtadiu.aliud fignificatu cata paragogen nun litere. menfiu
ps.xxiti-Parafti in confpe&u meo menlam.

Dominatus eft.poteftarem exercuit.prffiiit.Ecdefiaftis.virj.

Dominatur homo homini in malum (uum.& in eo loco inuenics fgpe

dominium et potefhtem ab hoc uocabulo deriuari et in fceminino.
EzechieIis.xvi.Opera mulieris meretricis et procads.pro meretrids
& potetis atqj domine.aliud fignificatum (ditum (lue armatura. Can
ticorum.iiij.Mille clypri pendent ex ea.omnis armatura fortiu. altud
fignificatum exuere.Iofue.v.Solu^calceamentu de pedibus tuis.

Proiedt. abiedt.iea't. threnorum fecundo.Proied* de cglo

terram. & Qenefis.xxi. Abiedt puerum.Inde uerbum graue de quo

multa deruiata eiufdemfignificationis.aliud fignificatum auis quam
noftra tranflatio uertit mergulum.Leuitid undedmo. Mergulum et
ibim.Itcm nominatur fic quadam porta in domo Gm<ftuari),quam no
ftra tranflatio licet improprie appellat portam afcenfionis. primo Pa
ralippomenon .xxvi.melius.cum porta proie&ionis.

Reddidit .retribuit.reflituit .Exodi viceftmofecundo .

Quin
bouesprouno boue pfalmo tricefimoquinto Retribue/
reftituet.et
bant mihi mala pro bonis.et Michcg feptimo.Et iudex in reddendo
eft.et nomen plalmo nonogefimoprimo. Et retributionem peccato/
rum uidebis.aliud fignificatucomplere.perficcre.confummare.Gen.
derimoquinto.Necdum enim copletf (unt iniquitates ammorrgoRr
ufqj adprgfens tempus.aliud fignificatum integra et probum .Gene/
^ i
^ s xxx*‘ r1- V
f-
- iri ifti padfiti fiuit.reiftius Cc.Integri funt et probi. Aliud
\ Lv\*
aJ — fignificatum bene ualere.faluum efie atq? fanum. Gen.xlitj . Sanus ne
i eft pater uefter fcnex.aliud fignificatum pax. Ifaip.lvrj .Pacem pace ei
^
• qui longe elt et ei qui prope .et ps.xxxviq. Non cft paxoflibus meis.
Inde uerbum graue et ab eo pacare, padficarc. et qrtera. Lcuirid.iij.
Hofhapadficoru.Inde legitur Canticorum.vi.Reuertere rcuertere
Sulamith.i.padficata.nonrunamithisutmendoficodices habent

Digitized by Google
 .

LIBER

SS& Rapuit.fpoliauit.prgdatus cft.EzediieT.xxxx. Deprgdab ititf

manibus eius et diripiet foolia eius.& erit merces exercitui illi.& Ha/
bacuk fecundo. Quia tu fpoliafti gentes multas.

Commidura.uin<fttxra.Exodi.xxvi.tncaftratur£ fiant quibus

tabula,alteri tabulg conne&at. quod alias traduxit a plecftedo plriftaS

et tun<fturas.xi).Regu,vij. Inter iuduras etinter coronulas etpiecflas.
heb^orum magiftri dicunt hoc nomen defcalarum gradibus.

Nix.Ieremig .xvii) .Nix libani .et.gs .li.Super hiue dealbabor.

et ex hoc oritur uerbu quafi liceret jlicere a niueniuarc. pfalmo.lxvirf

Niue dealbabor in zelmon M;
Padicitatus.profperatus.fortunatus.beneficiatus eft uel fixit.

Ieremi£.xij .Bene eft omnibus qui prpiaricantur et inique agunt, pro

¥
fortunant leu prolperant omnes. Inde nomen Iob.xxi. Diues et fodis!
aliud fignificatum temeritas.error.imprudentia.lecundo Regum‘vi.
Et percudit eum fuper temeritate.

Cotumix.gs.Cv.Petierunt et uenit coturnix, &pluraliter Nu

meri ^d. Arreptas trans mare coturnices dedit.

yhv MiGt.ps.cv.Mifit ante eos uirum.& late inuenies hoc uerbu

ego te.et infra.Ecce manus mida

Exodi.ir).et.iir).& EzechieP.rj. Mitto
ad me.Inde munus leu munera.Micheg.i. Dabit emidarios fuper he/
redxtatem Geth. exponuntalrj donationes uel dotes. GcExodi .xvirj.
Tulit Sephoram uxorem Moyfiquam remiferat etduos filios eius,
hebrgi Gc. Et (umpGt Iethro locer Moyfi Zephoram uxorem Moyli
poft dotes eius edam duos filios. &
aliter gs.lxxvirj .Immidiones per

angelos malos ideft plagam. aliud fignificatum propagines. IGu'jr.xvi<

Propagines eius relixftg lunt.et ab his nominatur hortus plantatus.eo
q> rami ardficialiter tenduntur huc &
illuc.Canticorum.xit) . Emilfio/
nes tuf paradifus malorum punicorum.pro plantationes tue.& puto
tp ab irrigando plantationes hortorum prope Ierufalem nominata
fit aqua Siloah .ut Nehemij tertio. Et muros pifcing Siloeh in hortS
520

Digitized by Google
 SECVNDVS
pun&a et quandocp per quincp.ut pfalmo centefimoundcamo.Intel
lecfhis bonus omnibus facientibus ea. et in telligens pfalmo quadrage
.

fimoprimo. Beatus qui intelligit.

Mane furrexit.fe eundo Regum deamoquinto. Abfelom ma

neconfurgens flabat in introitu portg.& illud mane quod efl indit'
luminuerbi Cgnificatione aliquando etiam ei cxprefle connecftia.tr.
ut primo Regum primo. Et fiirrexcrunt mane et adorauerunt coram
domino Aliud fignificatum humerus. (capula. Genefis nono.pallium
&
impofuerunt humeris fuis. eiufdem vicefimoquarto. Cum hydria
quam portabat in (capula . aliud nomen proprium loci fichem . Gefi..
duodecimo. V (cp ad loaim fichem .aliud fignifica tum pars .portio.hu
tus.Gencfis.xl vip .Do tibi partem unam extra fratres tuos.

Moratus efl.habitauit.Exodi.xxv. Et habitabo in medio eo/

nim.& pfalmo deamoquinto .pro eo quod nos legimus. Aut quis re

quiefeet in monte fimcflo tuo . hebraica ueritas habet fic . Et quis habi
tabitin monte fancflo tuo.fic etiam Hieronymus interpretatur .& Lc
uitiri.xvi. In medio fortium habitationis eorum . Inde tabernaculum
in quo habitatur .pfalmo.lxxiiij. Tabernaailum nominis tui. Inde ui/
tinu s qui prope habitat.Prouerbior^.xxvrj. Melior efl uianus iuxta.
aliud fignificatum fcpelirc.Nahum.ii). Sepelientur prina'pestui.8C
J
fs.vrj.Et gloriam meam in pulueremdeducat.pro(epeliat.
'

Culter. Prouerbioru.xxiq .Et (latue cultrum in gutture tuo*

Inebriatus ell.lfaif.xxix. Inebriamini fednona uino.et Gen.

ix.Bibcnfcp uinum inebriatus efl. Inde nominat ois potus qui inebria
re poteft ficera.Leuirici.ix. Vinum et orne quod inebriare potefl no
bibetis.Deutc.xxix. Vinum et ficcram non bibiflis.aliud fignificatum
per prg pofitionem aleph munus.donum.pfalmo.lxxij . Reges faba &
arabunt dona adducent.

Merccde conduxit. Deutero.xxiij Quia conduxerut contra

.

te balam filiu Beor. Inde merces .mercenarius.^ ftipendiarius. Gene

Ego merces tua nimis. Item MalaAfg.it} Et qui
fis. xv. . calumniantur
mercedem mer cenari].
5*9
 :

LIBER
Iacuxt.concubmt.domuuit.Gencfis.xIvfj.Scd dormiam cum
T- . I

patribus meis.& Ecclefiaftis quarto.Etfi dormierint duo fouebunrur

mutuo.idcft concubucrint.ct ciufHem fccundo.Nccpcr nodem men
te requiefat . Inde ledus fiuc cubile ubi cubatur, plalmo quarto. Et
in cubilibus ueftris compungimini.^ Canneorum tertio. In ledulo
meo per nodem qugfiui.et tranfumitur pro cogquare.fcilicet quado
quis rem aliquam fadt iacere ad comparationem alterius, fic fecundo
Regum odauo.Cof quans ea terrf .Item Exodi.xvi. Mane quocp ros
iacuic per circuitum caftrorum. Omnia eius deriuata iacere fignificat
& defcendere.unde urceolus fic didcur cx quodefcenditaquaad Ia/
uandum manus.
Imaginatus eft.fabrefedt.infigniuit.titulauit.Leiutid .xxvi.

Nccinfignem Iapidem ponetis in terra ueftra.&pluraliter Numeri

xxxiij .Confringite titulos.pro fubuerrite infignia et fpedaaila fiibre>

fadain lapidibus, et ab imaginatione nominaturfic cor hominis qd

fingit.cogitat et imaginatur Iob.xxxvii]'.Quisdeditcordi

incelligentiam.vocatur eo nomine alias gallus.et eum fic magiftri he/

brgorum nominant tefte rabi Simeon filio Lakifch.

Oblitus eft.ps.bcxvfj. Aut obliuifcetur mifereri deus.& Ifa/f

xlix.Nunquid obliuifci poteft mulier infantem fixum &c .& fi illa obii
ta fuerit ego tamen non obliuifcar nti.

Ssmj Orbatus fuit.abfcp liberis fuit.fterilis fuit. Gen.xlifj . Ego aut

quafi orbatus abfcp liberis ero .et eiufile.xlrj. Abfcp liberis me efleffc/
dftis .& Gefi.xxxi.Oues tug et caprg tug fteriles no fiierut. aliud fignt (
ficatum prgpofitione aleph botrus. Micheg. vtj. Non eft botrus ad
comedendum.etpluraliter Canticorum.vq . Vbera tua botris.

Nauauit. prudenter feat.intellexit.i. Regum.xvifj. Pruden/

tius fe regebat quam omnes uiri Saul. Inde uerbum graue. pfalmo.ij.
Et nuncreges lntelligite.ideft fiatis prudetes. etiterum.i. Rcgu.xviij.
Vidit itacp Saul quod prudes edet nimis.et paulo fuperius. In oibus
quoqj iliis fuis Dauid prudenter agebat, exponunt profperabatur.
quia qui prudens eftetprouidensprofpere agit. Inde nomen per fi*
51»
 v

SECVNDVS
Lauk.Leuiriddedmoqumto.Non lotis ante manibus, he/

braicefic.Manus fuas non lauit aqua.& tertio Regum uiccfimofccun

do.Et laucrut currum eius in pifcina Samarif . Inde inundatio per (ex
punda.Nahum primo. Et in dihiuio prftereunte.

ysv Saeelles.preco.executor.apparitor.caduceator.Deuterono

mi) dedmoiexto. Iudices et magiftros conftitues in omnibus portis

tuis .pro quo redius.Iudices et caduceatores flue lidores qui uirgas
aut baculos geftant.

Munus. donum.pfalmo fexageGmoodauo . Tibi offerent reges

munera. •

Ocaipatio.negotium.tertio Regum dedmoodauo. ForGtan

loquitur aut in diucrforio eft.pro uel meditatur uel negotiatur.

Frutex.uirgultum.arbuftum.GeneGs fecundo. Et omne uir/

gultum agri.etpfr Genefis .xxi. Abietit puerum fiibter unS arborem.

Medias.fic interpretatur Onkelus chaldpus GeneGs.xlix.

Donec ueniat filo ideft medias. aliud fignificatum filo. tertio Regum
dedmoquarto. Vade in filo ubi eft Ahias propheta.

Ornametu.armilla.Ilaif.itj.Ettorquesetmoniliaet armillas.

ur\ Marmor .i.Paralippomenon.xxix.Et marmor parium abun

dantidime.et abiitit iod quadocp per fyncopen. Efter.i. Smaragdino
et pario (Iratum lapide .paulo ante per zere.Colunis marmoreis.ma>
giftri hebrgorum in lingua (ua (cholaftica uidentur duas (pedes mar/

moris in loquutionefuainfinuarecu dicunt de lapidibus (ai(a et mar

mora.& eft fimile qd noftra tranffatio dicit de pario et marmore.
Spinf gcnus.Ifaig feptimo. Vepres enim ctfping erunt in uni

^uerfaterra.

iaiit.cedauit.fedatus eft.Eftcr.vlj .Et ira regis quieuit.

517

D ig i t ize,d b/ Google
 .

LIBER
. .
yana Gtnt.pro puerfda et iuuenta.aliud Ggnificatum querere. inuefti % ‘

garc. inquirere. Prouerbiorum undedmo.Bene confurgit diluculo 0

*
qui qugrit bona, hebrp fic. Qufrens bonum,‘qujrit deiy derabde.fic
lob fepdmo.Etfi mane me qujHSeris non GibGftam.

Corrupit. putrefedt.diffipauit.lubuertit.perdidit.GeneGs

fexto.Corrupta eft autem terra coram deo.& iterum.Cumqj uidiffet

detis terram ede corruptam.omnis quippe caro corruperat uiara fiia.
&GcncGs.xvir|.Non deleboa. non perdam feu fubuertam. ct eiufde
dedmonono.Quia delebit dominus duitatem hanc. &lupra. Delebi
mus enim locum iftum.et.fignificat inftrumemu rumpendi ct diruea
di aliquod atdifidum.Ezecnielis nono.Et unufqiufcp uas interfectio'
nis habet in manu fuS.prO eotp unufquilcpinftrumcntum cuerfionis
&c, Aliud Ggnificatum fbuea.pfalmo.xdiii. Donec fodiatur peccato'
ri fouea.fed de illo fupra notatum eft in fin ante vau. aliud Ggnificatu
laqueus.threnoi^.u/j.CaptUseftin peccatis noftris. pro laqueis nns.

Auertit.diuertit.lSIumeri quinto. Vir cuius uxor errauerju

pro diuerterit^t infira.De(ertouiri thoro. inrerp tatio rhetorica plu»

quamgrammaticamore(bIito.GcProuerbiorumfeptimo.Neabftra
hatur in uiis tuis mens tua.de uerbo ad uerbumGc. Ne diurnat ad
uias cius cor tuum.lndc ftultum dictum putant

rwsvj Extendit.expartdit/parfit.Ieremig odiauo. Et expandent ea

adfoiemetlunam.&Numeriundedmo.Et ficcauerum eas per gtru
caftrorum.pro quo reCritis Nicolaus de lyra.& extenderunt eas.&
bebraicequocp ficlegjtur.Et expanderunt Gbiexpanfionem circum
caftra.Gc gs.lxxxvirj.Expandiad te manus raeas.

Odiuit.odiohabuit.GeneGs.xxvrj.Oderat autc EGtu Iacob.

& eiufdem .xlix.Inuideruntcp illi habentes iacula.pro oderant.

retraxit.detraxit.Zacharig tertio.
tsp Impediuit. aduerfatus eft.

Et latan ftabat a dextris dus ut adueriaretur ri. Inde detratftor latine.

grjce diabolus.hebraice fatan.pfalmo centcfimonono.Pro eo ut me
diligerem detrahebant mihi. - •

T5igitized by Google
 SECVNDV8
Leo.alrjputantlcopardum.traflationoftra uertit afpidem.

gs.bau.SupcrafpideetbafiUfcuambulabisdicIob.inj. Rugitus leonis

et uox legn? :In lingua mgroRt eft fpedes nodug.fed nihil ad huc locu.

Puftula .fcabics .ulceratio .licheng.Exodi.ix.Eru nt enim in ho

minibus et iumetis ulcera et ueficg turgetes in uniuerfa terra argypti.

Nota plagam qua terram noftram percudit deus ab anno domini
rn.cccc.xcvij.ufcp in hunc diem et nondum finis.

Quod ex radice primum pullulat per metathcfin famechSt

‘
fchin.ut.iirj-Regu.xix.ln fecundo autanno qug fponte nafcuntur.

Tumor.tranflationoftra uertit cgeftas. Deuterono.xxvirj.'

Percutiat te dominus egeftate.aliud fignificacum uolucris genus qua

larum uocat noftra tranfiatio.Leuitici jd.Et larum et acdpitrem. ne/
brgi quidam ardeam nominant.

Superbu. (uperbia.Iobjdi.Ipfe eft rex fug o?s filios fiigbig.

Contudit. Exodi.xxx.Cu<p intenuiflimu puluerem uniuerfa

cotuderis.aliud fignificatu nubes.ps.lxxxix.Qtjis in nubibus gquabif

dno.aliudfignificatuderifit.lufit.illufit.lafduiuit.thrcnoffc.i.Et derife
rut fabata eius.& Ecdefiaftis.ij.Rifum putaui en*orem.& eiufdJ.x. In
rifu fadut pane.et Iudicu.xvi. V t uocaret Safbn et ante eos luderet.
'

Nigrefcebat.denigratus eft. obfufeatus eft. Iob.xxx. Cutis

meadenigrataeftfiiperme.Indenomen Leuidd decimotertio.Etca

pillumnigrum.& Canneorum primo.Nigrafumfedformofa.&ge/
minatur quandocp ultima (yllaba.ut in eodem. Nolite me cofyderare
cp fiifca fim.ab hoc uerbo nominant artifices uitriolum. aliud fignifi/
catum aurora.ludferus.matuta.mane. Genefis tricefimofecudoTEcce
&
virludabatur aim eo ufqj mane. infra. lam enim afeendit aurora.
Inde iuuetus uel iuuenta nominat. quia ficut ea eft oibus animantibus
in orture feneda in occafu.Ecdefiaftis.xi. Adulefcetia eni et uoluptas
 t

; LIBER
os fuum.alfcer Interpretatur pfalmo dedmofeptuno.Et oculos fuo»
(latuerunt declinare in terram.Hieronymus Oculos fuos pofuerun
.

declinaret recfte quidem ftatuere quocp fignificat et inftituere.et c5

ponere.Prouerbiorum feptimo.In ornatu meretrido.re dius fic.Inft»
tuens meretriaum.

Afpexit .intuitus eft.Iob vicefimoodkuo.Nec intuitus efteu

oculus uulturis.&CanticoR2 primo. Quia decolorauit me fol j-ecfHus

fic.Quoniam afpexit me fol.

Retortum et duplicatumjicut (olent duo fila conduplicarim

(uniculum.Exodi jocvij.De biflb retorta.

VWD Humiliauit. curuauit. inclinauit.abfblute.Iob .ix.Et fiib quo

curtiaturtlfaif fecundo.Etincuruabitur ols fublimitas hominu .Si

Micheg fexto.Et humiliatio tua in medio tui. Inde uerbum informa
hithpael adorare genuflecficre . feu inclinare . Genefis.xxxiij .Et ipfe
.

progrediens adorauit pronus in terram fepdes. idcft indinauit. Inde

nomina et alia deriuata eiufdem fignificationis.

Munus .donu.pfalmo deamoquinto.Et munus fuper inno/

centem non accepit. & primo Regum ocffauo. Acceperunt munera et
peruert erunt iudirium.

Natauit.Ifaig.xxv. Sicut extendit natans ad natandum. &

Ezechielis.xlvij .Intumuerant aqug torrentis qui non poteft tranfua/
dari. Inde diatur remus et remex.

Ocadit. imolauit. iugulauit.Leuitid.i.Imolauitcp uituluni

coram dno.fic.ij .Paralip.xxx.Imolauerunt aut phafe. et infra. Imola/

u erunt leuitg phafe ijs qui non occurrerant fancfHficari dno.re<ftius
ucrbu e uerbo fic. Et ieuite fuper ocdfione ucl iugularione pafchatu.
unicuicp non mundato .aliud fignificatu metallare.et traeffare malleo/
Inde malleare uel diducere. & lic (ignificat metallum ducfhlefiue tra/
eflabile.iii .Regu.x.Fedtcjt rex Salomon ducenta fcuta de auro purifl*
mo.retftius de auro ducfhli et tracflabili.
1 '*

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
appetitus cius. aliud fignificatum crepere.ftridere et fonar e in modu
reionuftpatq* exagitatf.ut Ioclis fecundo. Et redundabunt torcula/
ria uino et oleo .Aliud fignificatum platea. Ecdcfiaftis duodecimo. Et
crcuibuntin platea plangentes.fic paulo fupcrius. Et claudent oftia
in platea.aliud fignificatum crus. Canticorum quinto. Crura illius co
lumnf marmore^ .& tranfumitur ad armum pecoris. Exodi vicefimo
nono Armumcjj dexterum .& a primo (igni ficato deriuatur ucrbum
.

comunc.Nahumlecundo.Colliijfuntin platfis.pro crepuerunt uel

ftridore lonuerunt.

Cednit.cantauit.ut plalmo feptimo in titulo.Pro ignorantia

Daui qui cecinit domino inde nomen Ecdcfiaftis fecundo. Fcd mihi
,

cantores et cantatrices. Item uerbum graue Exodi.xv.Tunccednit

Moyfesetfilrj Ifrael carmen hoc domino. .& titulus Salomonis. Can
ticum caticor um.aliud fignificatum alpiccre.intueri .Numeri quarto.
Intuebor illum fed non prope. Canticorum quarto. Coronaberis
A
de capite amana.rc<fHus fic.prolpice de uerticc matta &c. aliud figni
ficatum. offerre.donarc. primo Regum nonoJZt (porculam non habe
mus ut demus homini dei.rccftiusfic de ucrbo ad uerbum. Et oblatio
nulla ad offerendum uiro dei. aliud fignificatum murus . Gcnefis.xlix.
Filif difcurrcrutfupcrmurum.&pfalmoderimocKftatio.ln deo meo
tranfgrediar muru.aliud.bos.taurus .Lcuitid jocq . Bos ouis et capra.

Dominatus cft.prindpauit.regnauit.Iudicum nono. Regna/

ui t iuq? Abimelech fitper Ifrael tribus annisJnde nomen. Iofite quin
to.Sum princeps exerdtus dominijliud fignificatum per prppofino/
nem mem et paragogen he.menfura.Leuitid dedmononoJn ponde
re et in meniura.

«W Exultauit. letatus eft.gauifus eft. Deuteronomij .xxvirj.Et

Ccut antea letatus eft dominus luper uos bene uobis laricns, fic letabit
dilperdens uos. & uerbum graue p (almo (ep tuagefimo Exui tcnt&
.

Igtentur in te inde nomen plalmo quinquagefimoprimo Auditui .

meo dadis gaudium et laridam.

Locauit.pofuit.fitndauit.GeneGs quarto. Vocauitcp nomen

eius Seth dicens.pofuit mihi deus (emen aliud.
& pfelmo.lxxirj. Pone
re in deo meo Ipem meam.retfthis pofui.et eodem. Pofuerunt in cflu
»•1
 LIBER

Fimbria, quod noftra tranflatio rirci3oquitur.Exodi.xxvirj.

Peorfumuero ad pedes eiufdem tunicgper draiitum.hoc totum he
braice legitur. fuper fimbriam. , ,

nw Quis ferit os hornis*

Pofuit.repoCxit.fecit.aduerdt.Exodi.iiij.
aut quis fabricatus eft mutum et Cxrdum.& Haggi .ij AntequS ponet
.

fapis fuper lapidem in templo dni.&.iiij .Regu.ix.Depinxit oculos fti

bio.uerbumeuerbofic.Etpofiiitinfuco oculos eius, quam conftrii'
(Trionem ira uertunt grammatici .Et pofuit fucum in oculos eius .aliud
fignificatum allium.Numeri jri.Porrifp et cepe et allia.

yyv Qamauit.gs .xvirj .Clamauerunt nec erat quifaluos faceret*

& nomenjeremig.vitj .Ecce uox clamoris filif populi mei.et trariffere

adululatum.i.Regum.v.Eta(cedebatululatus uniufcuiufqj in cglum.
aliud fignificatum oblinere anungere.leuigare.Ifaif.vi. Et oculos eius
daude.^p obline.fecundu hoc rabi Iofeph pater Dauidis kimhi expo/
nit uerficulum Ezechielis jtvi.ubi nos legimus. Et aqua non es lora iti
falutem.aliterftc.Et aquis noeslotaadleue.ideftutfis leuis inftargla
brionis et quafi uncTta. aliud fignificatum diues. honoratus, potens*
Ezechielis.xxirj .Mobiles tyrannofep etprinripes.vultdicereuerbum
e uerbo fic.Prgfecfhim.diuitem et potetem.fic.Iob.xxxiiri Nec cogno .

uittyranmim cum difeeptaret contra pauperem, pro et non agnitus

eft diues prg pauper e.uel ante pauperem.

,
G>nquafiauit.percuflit.coiitudit.contriuit.conculauit.Gen f
terrio.Tpfaconterctcaputtuumettu infidiaberis alaneo eius.aliud
Cgnifiatuobfcurare.obtenebrare.pfalmo centefimotricefimonono.
Et dixi forfiran te nebre conculcabunt me.ubi interpretatio eft de prxV
ma fignifiarione.fed recflius poftea Hieronymus in fuo pfalterio. for
fitan ccncbrg operient me.pro obfcurabunt me.

' T^ljjAppetiuit.defyderauit.concupiuit.pfalmofexagefimoqiiinto. . •
Vifitafti terram et inebriafti eam.pro quo legunt. Et concupilcere fe
dfti eam.fcilicet ut fatietur. fic Genefis tertio, proeo quod legimus*
Et fub uiri poteftate eris.hebraira ueritas habet. Et ad uirum tuum de
fyderium fcu concupifcenda tua.fimiliter eiufdem quarto. Sub te erit
5'z .

Digitized by Google
 SECVNDVS
& calce leuigabis eos.alij cinerem putat fignificari.Ifaif .xxxitj. Et er ut

populi quan de incendio dnis.fcribitur autem ffpe famech pro fchin,

Aequauit^idf quauit.parificauit.ICuf jocviij .Nonne cum ad- 1

f quatient faciem eius.et eiufdem

quadragefimo. Cui me
aftimilaftis

& adcquaftis diae fancfkis .Inde fquum.par . et fquabde. fiue placitu.

Aliud fignificatum cfFedt.fedt.pofuit.pfalmo.boocix.Pofui adiutoriu
in potente.& pfalmo detimofexto.Prouidebam dominum in confpe
ftu meo femper.re«fbus autem Hieronymus prgpofui dominum, oia
deriuata dus figriificant ponere.

Incfinauitjncuruauit.prfrupit.Prouerbiorum fecundo. Indi

nata eft ad mortem domus eius. Inde didtur fouea in quam aliquid
inclinat. Ieremif dedmooftauo. Foderunt foueam animg mef. & fic

fepulchrum corpori.

TW
me
Locutus eft fermodnatus eft. pfalmo. bdx. Aduerfum
.

loquebantur qui (edebant in porta. &

pfaImo.cxix.In mandaus
tuis meditabor .ideftloquar meditatam orationem. Si pfalmo. cxliij.
In fa<fh's manuum tuarum meditabor, ideft mentis conceptum omne
expromam et eloquar, hfc enim eft proprietas uocabuli.utlfaif .lirj.
Generationem dus quis enarrabit, ideft prpneditate et compofite fe
eundum mentis fuf concepnim eloquetur.Oc in titulo pfalmi,crj.Ee
coram domino effundit precem fuam.recfhus Hieronymus.Effixnde/
ret eloquium fuum.(ed et fupra auditum eft quod (ignificat etiam me
ditacionem.machinarionem.etpracfticam aliquam latetem hominis.

Spadatus eft.rircuiuit,Numeri undedmo.Circuibatcp popu

lus et colligens illud frangebat mola.& tranfitiue Ieremif quinto. Cit
cuiteuias lerufalem. & negeminat literam teth. Aliud fignificatum
crepitus flagelli aurigf.Nahum tertio. Vox flagelli etuox impetus
&
rotf.& eft negoaum aurigf quadrigarum. fic flagellumiiaculus.
virga.Aliud fignificatiun ligna picea. Exodi. xxv.Ligna fetim. 8i para
gogehecumepenthefiiodlocovaugenusarbuftiquod uocac acaiv
thus.a noftris fpina Jfaif .xli.Cedrum et (pinam et myrtum.

Sepiuit.vepribusetfpinisetfrondibusdrcumplexis uallauit.
Ofrf (ecundo.Ecce ego fepiam uiam tuam (pinis.
1 »»

Digitized by Google
 - LIBER:’
& macilentum. (ed tranflatio noftra tranfumpfithoc uocabutumact
vi<fHmarn.Gen.xxr),Vbi eft uiclimaholocaufti.ee infra. Deus proui/
debit Gbi uicflima holocaufti fili mi. ,p pecus ad holocauftu. eft ge/ &
neris comunis. quia eft genus et tranfumitpro oibus aliis pecudibus.

Teftis.c5fdus.Iob jcvi.teftis meus et cofdus meus i excelfis.-

» * •
J

Onyx.uel onychinus.Gen.primo.Ibiq} inuenitur bdellium

etlapis onychinus.

Ornamentum equomm feu camelorum quas uocant lunii

;•
— y
las.nam et chaldgis luna didtur fehara.Iudicum odauo .Et tulit orna-*
menta ac bullas de collo camelorum. ;

WD Clamor .fremitus. Zacharif .iifj. Et exequabit gratiam gratig

fius.recfte fic.Ec educet lapidem primarium. Clamores grates grates

fibi.uel fic fremitus et clamor gratia gratia ei. Aliud fignificatu uacuu.
vanum. inane. fruftratorium.Iob.vr).Sic et ego habui menles uacuos.
Et Exodi.xx.Non aflumes nomen domini dei tui in uanum.
f , •

Vertit .reuertit.conuertit.abfolute.Waif .vi.Et conueratiir et

fanem eum.&I Canticorum lexto. Reuertere reuertere fulamithis. na
funamithis.fcd fulamith ideft integra &
gfeifta Ecdefiaftis primo.. &
Et in drailos fuos r euertitur .Inde uerba grauia et tranfitiua qug figni
ficant facere reuerti. ideft reddere, donare. & refpondere ac fimilia.
pfalmo.li.R edde mihi lptiriam falutaris tui.8c quandocp patitur betb
geminatum.pfalmo.xxiq. Animam meam conuertet. Et Ieremijr.virj.
Et qui auerfus eft non reuertetur. quare ergo auerfus eft populus ifte
in Ierufalem auerfione contentiofa. Aliud fignificatum refidere.quie/
fcere.habitare.ut in iam dtato pfalmo.et ut inhabitem in domo domi
ni.Hieronymus fic.Et habitabo in domo domini. Inde felTio.refiden^
tia.fella.cathedra.pfalmo. Et in cathedra peftilenrip non (edit. pro.&
In feftione deriforum non habitauit. Aliud fignificatum decrepitum
(eu canum efle.primo Regum duodecimo. Ego autefenui incanui. &
Liniitit uel obduxit calce uel giplo.Deuteronomfj vicefimofe
ptimo Et kuigabis eos calce .
. & paulo ante . Eriges ingentes lapidei
510

Digitized by Google
 SEC.-VNDVS
exponunt atqj uertut honorem et magnificentias, nam quod dicitur
ad uina fundenda, non eft de textu, et ideo obelifco effbdiendu. aliud
fignificatu agricolare.Ofee.x. Confringet libi fulcos Iacob. Inde a ger
iiuecampus. Gen.iirj.Cnmcp eftent in agro, et ficregio. uaftitasnue
locus campeftris.et fic amittit unum daleth et accipit in fine he.fignifi
catcp terram fiue tellurem.

Cata paragoge he finalis fbcminini generis incultu fignificat,

et aridum .Ifaip .xxxvij .Et herba tectorum qug exaruit anrequa matu/
De uinea Sodomoru uinum
refceret. &pluraliter Deuterono.xxxr] .
eorum etdefuburbanis gomorrg. pro fylueftribus et incultis campis
gomorrg.aliud fignificatum vallis.iiq.Regum.xxii). Foras Jerufale in
conualle cedron.8£ quia per eam uallem decurrit torres,ideo pro tor
rente fppe fumitur ut thargum indicat.fic Ieremie.xxxi.Vniueriam re
gionem mortis ufcjj ad torrentem cedron.ubi hieronymus diuifit uo
cabulum hoc in duo .ied unu uocabulu eft qd .lxx. intadu reliquetur.
etaflarernothpofuerunt.ficutetiamin qutbufda antiquis codicibus
hebrairislegit,quamqua inueniam adnotadonem illic fignatam non
feremoch ied fademoth efle legendam. Eft aut cedron quod hebraice
kidron diritur nomen quondamobfcurg uallis prope Ieruialemab
obfcuritate atcp tenebris fic nominat^, per quam defluit torrens qua
doq? obfcure apparens,quandoCp aridus et exiccatus. nam Hierony/
mus in prjfato Ieremif loco kidron iterpretat tenebras in cometariis
vnde uidentur errare qui palfione Chrifti exponunt tranfrorrentem
cedron pro cedroqz.quauis enim grjcc fignificet ladne cedro/
rum. tameno fic eft in hebraico ubi ponit kidron nome ^ppriu uallis.

tijv Exaruit.arefaduseft.iiij.Regum.xix. Herba tcdorum quae

arefada eft antequam ueniret ad maturitatem .Inde ariditas,qd trafla
do noftra aerem corruptum interpretatur .Dcuteronomij .xxyiij. &
aere corrupto et rubigine.

Tabulatum. tranflado noftralaqueare uertit.iij . Regum .vi.

Texit quocp domum laquearibus cedrinis.
Pecus.EzcchieF.xxxiirj .Ecce ego ipfe iudico inter pecus pingue

Digitized by Googk
 /
LIBER
titulum pG!mi. vq. traduxerunt pro fgnoratione.omia inde deriuata
fignifican t peccatum ignorantig craflg.uel fecundum alios etiam cura
ct laborem.ut ProuerDiorum.xx.QuicumCp rjs deledatur non erit (a
piens.pro qui laborat in eo .uel iollidcanir et negodatur in eo. Inde fa
dens errar e.Iob.xxvitj .Qui deripit iuftos in uia mala, et Deuterono.
xxvij .Maledicfhis qui errare ferit acum in itinere, aliud fignificatum
apprehcndere.Deuteronomq .xxvirj .Et apprehendent te.

Alpexit.profpexit.refpexit.Canu.rj.Refpides per feneftras.

Sxri VioIauit.fubagitauit.Zacharie.xiiq.Et mulieres uiolabunifi

Indevxor.coniunx.mulier.ps.xlv. Aftitit regina a dextris tuis.quod

recftius uertit Hiero. Stetit coniunx ad dexteram tuam. &Deutcro.
viq. Vxorem acripies ct uir alius dormiet cum ea.i.fubagitabit eam*

Furit.amens fijit.infenfetus attonitus ftupens fuit. Deutero.

xxviq .Et ftupens ad terrorem eorum qug uidebun t oculi tui. Inde no
men aliud paulo fuperius,ut in eodem. Percutiat te dominus amentia
et cgritate.lnde furiofus et maniacus.

Et quod
“WP Peais recens natum.feu frueftus pecoris.Exodi.xiq.

primitiuumeftin pecoribus tuis.& Deuteronomq.vij. Et {umentis

& gregibus ouium tuarum.

!TO Mamma.uber.thrcnorum.uq.Sedetlami£nudauerunt mam/

mam.etpluraliter Gen .xlix .Beneditftonibus uberum et vulug.et Cati
ticorum ;i.Intcr ubera mea commorabitur .aliud fignificatu per zere,
dfmonium.Exodi.xxxq.Imolaueruntdgmoniisetnon deo.

Vaftauit.depopulatus eft.Ezechielis.xxxq. Et uaftabunt fu/

perbiam xgyptiorum.et participium a<fHuumetpafliuu.Ifeic.xxxiq.

Vg qui prgdaris nonne et ipfe praedaberis.verbum euerbofic.Hoe
deuaftansettunodeuaftatus.etnomevaftitasetdepopulatio.Amos .

v. Vaftitatem (uper robuftum, et depopulationem fuper potentem

affert .aliud fignificatum fedai.fortis.magnus.omnipotens.Gen .xvrj. /
Ego deus omnipotens Ai ab illo honore intelligunt uerficulu Ecde/
fiaftis.q .Cyphos ct urceolos in minifterio ad uina fundenda.quod fic
1°8

Digitized by Google
 —

SECVNDVS
tefimoquinto.Oculi omnium in te fperant domine.

Finiuit.uacauit.quieuit.odatus eft.fabatizauit.ceflauit. thre

norum.v.Defedt gaudium cordis noftri.pro ceflauit. Gen fearndo..

Et requieuic die fepdmo ab omni opere quod patrarat. Inde labatum

a requie.Ifiiif.bcvi.Et erit menfis ex menfe et fabbatum ex labato .Inde
fabatum fabatorum et alia deriuata.

Deliquit non dedita opera.peccauit ignoranter, imprcmedi/

. Itate deliquit.Leuitid quinto.Qui orabit pro eo quia nefdens fecerit,

inde delidium non de induftria.per paragogen he.fimiliter peccatu
per ignorantiam.Leuitid quarto. Anima quf peccauerit per ignora
tiam &c.Inde nomen Iob.xix.Nempe fi ignoraui mecum erit ignora
na mea.ideftfi per imprudetiam lapfus fum^necum habitabit imprue
dentia et fimpliatas mea.

Magnifiatus excreuit.au(ffus eft.muldplicatus eft.Iob.viff.

Aut crefcere care<fium Gne aqua.et eiulclem.xxxvij. Digne eum inue

«lire non poflumus.magnus fortitudine.ct Iob duodeamo. Qui mul
edam fcriptum per he loco
tiplicat gentes et perdit eas. 8i inuenitur

aleph.ut lob o<ffauo.Et nouiflima tua muldplicentur nimis, quod in

nouis codidbusfcnbitur peraleph. fed in uetuftiffimis et emendatis
fcribiturper helocoaleph.inuenituredam duplicatum.

Exaltauit.extulit.eleuauit. rcleuauit.Deuteronomrj.i). Non

fiiit uicus neq; duitas quf nofiras effugerat manus, itenim rhetorica
interpretatio non gramatica.led uerbum e uerbofic legitur, non erat
duitas quf leuaret fe fuper nos feu a nobis.Ifaie.ix. Et eleuabit dns ho
ftesRazin fupeu.etin paffiuoriufde.xxxitj. Magnifica tus eft dns.
p
exaltatus eft.traflarionesnrfplurimu interpretantur protecflionem.
vt pfalmojcd.Protegam eum quoniam cognouit nomen meum, led
retfrius Hieronymus fic.exaltabo eum.

Errauit.ignorauit.Iob.vi. Et fi quid forte ignoraui,inffniite

me.et Leuidd.iirj .q» fi omnis turba filiorum Ifrael ignorauerit. et mu

tatur he in aleph quandocp.gs. dedmonono. Delicffa quisinteOigit.
re<fuus Hieronymus crrores.fic Aquila Symmachus et Hieroymus
5«>7

— Digitiz cd by GoogI
 '

LIBER

'3?iM?Septcm.Lcuitid.xxifi.Septcmhcbdomadas.etmfra.Offerc

tifq? cum panibus feptcm agnos immaculatos.Inde deriuata ut in gra

matica et frequenti ledione biblig hebraicp .aliud fignificatum iurare.
Gen.xxv.Iurauit ei Elau.et Deute.vi.Et per nomen eius iurabis.Inde
deriuata iuramentu.Iudicu.xxi. Grandi enim juramento fe coftrinxe
rant.etadiurare.Gen.xxiirj.Vc adiurem te per deum c^lijfaliud iignifi

catum faturare et fatiare. Deutero.viij. Vtcu comederis et feturatus

fueris benedicas dno deo tuo. &.i.Paralip.xxiij .Igitur Daiiid fenex &
plenus dieru.i.fetur diebus.fic.rj.Para.xxiiij .Senuit aut Ioiada plenus
dierum .ideft fatiatus gtate.Inde fatietas et feturitas.et alia deriuata.

ysp auro ligauit.llrinxic.coartiuit.Exodi.xxvirj.Stringefqj tuni

cambifTo.et lupra.tunicam linea llridam.et infra. Indufi auro erunt,

quali coftridi aureis capfellis. quas uncinos traduxit paulo fuperius.
rades et undnos ex auro. :

Fregit.contriuit.perdidit.defiruxit.Ifei£.xiirj .Contriuit dn s

baculum impiorum.uirgam dominandum Icremip dedmonono. Et

.

conteres lagunculam in oculis uirorum.et infra. Sic co nferam popa»

lum illum et duitatem illam, fi cut conteritur uas figuli/et traiumitur
protribuladoneet conllernatione. pfalmo.li. Sacri fidum deolpiri/
tus contribulatus.idell animus fradus et conllematus.fic tranfumpd
uedidtnrdeuiro quideuirginatuirginem fradis clauflrisut pariat.
Ifaiffexagefimofexto. Nunquid ego qui alias parere lado non paria.
&fic nominatur matrix fiue vuluapariends mulieris ab apertura &
fradura. Ofeg dedmotertio.Nunc enim non liabit in contritione fi/
liorum.quod uerbum e uerbpfic legitur. Quoniam tempus no liabit
in matrice feu vulua filior u-Efiud fignificatum annona et prouentus
alimentorum et elea generaliter fiue uidualia per fex punda.Genefis
quadragefimolecundo. Audiens autem Iacob q? alimenta uenderen/
tur m
aegypto.& uerbum ger udiuum eiufdem quadragefimoprimo.
. Vtemeret efcas.pro ad alimentandu/etfic fignincat emere et uedere.

we Sperauit. expedauit. lullinuit. Ifaif tricefimoodauo.

expedabunt qui defeendunt in lacum ueritatem tuam.etpfalmocen/

Non

'\
!

Digitized by Google
 SECVNDVS
filia lion.Item Numeri.xxxi.Prgdam et uninerla quf cceperant.aliud
Cgnificatum lapis preciofus.qui a nobis dicitur achates.fed ucrnacula
lingua turkis uocat.Exo jocvii) .In itio ligurius achates ct amethyftus.

r&p Laudauit. gs.cxlv. Generatio ct generatio laudabit opera

1

tua.Gmiliter & labia mea laudabunt te.& gs.cxlvrj. Lauda Ierufalem

dominum, aliud lignificatum pacare.compelcere.mitigare.gs.lxxxix.
Motum autem flutfhiu eius tu mitigas. & ps.lxv. Qui conturbas pro
fundum maris Ionum flutfhiueius. multo re<flius,uertit Hieronymus
fic.Compefcens ionitum maris. fremitum fluctuum eius.

Virga.bacuIus.fuftis.tribus.fceptrum.Iudicum.iiij.Etdimi

dia tribus Manalle. Si paulo fuperius. Singulos de lingulis tribubus.

& infra pluraliter .Iuxta numerum filiorum Ifrael. addendum eft alie
rifco tribuum .ut fit le<ftio . iuxta numerum tribuum filiorum Ilrael.
Item Exodi.xxi.Qyipercuflerit feruum fuum uel ancillam uirga.&
pfalmo.q .Reges eos in uirga ferrea. Item Gen .xlix.No auferetur fce'
ptrum de Iuda. Gcp(almo.xlv. Virga regni tui . ideft Iceptrum. aliud
lignificatum calamus feriptoris. Iudicum.v. De zabulon qui exercitu
ducerent ad bellandum .retftiusftc. de zabulon trahentes calamu faris
ptoris.Ita lonathas chaldgus uertit. quali diceret, de zabulon utri lapi
entes et lit erad.

IS® Cancellauit. reticulauit.iij. Regum.vij. Ecquali in modum

miro opere contextarum .&.iiij Regu
retis et catenarum (ibiinuicem .

primo.Cedditqj Ochozias per cancellos ccenaculi lui.

Scmita.gs.Ixxvq.Et femita tua in aqs mulds .et Ieremif.xviij.

Semitis Ipculi.vnde dicitur planta pedis^uf facit lemitam. Ifaipjdvt^

Difcooperi humeru.hebrp fic.oftede pede flue pianti, aliud fignifia
tu lpica.Gen.xli.Septe fpicg.et Iob.xxiirj. Et ficut fummicas fpicg con'
terent.fic Iudicu,xrj Dic igi£ fchifoleth,at ille dixit fibolet.aliud lignifi
.

catum alueus que flutfhis corraferut-ut Ifaig.xxvq Ab ahieo fluminis

.

ufcp ad torrentem, cthocputantillud efleludicu-xq. Dic fchiuoleth.

Ornamentum muliebre.ct appellant lunulas.lliuf.uj. Et lu
nulas et torques.
 ..

/
LIBER
Superfuit, reliquus fuit.i. Regum.xvi. Adhuc reliquus eft

paruulus et ecce pafdt oues.& ab eo uerbum paffiuu.fj . Regum .xtiq

Vt non fuperfit uiro meo nomen et reliquif fuper terram .& Ifeif .iiij.

Et erit omis qui reli(fhis fuerit in fion. Inde deriuata ut Sophonif.it). -

Reliquic Ifraelno facient iniquitatem.ffpe edam caret aleph.ut.i. Pa

ralippo.xtj.Sed et omnes reliqui ex Krael uno corde erant/aliu3 figni
ficatu ultima per zere.carnesue l caro. cibaria. quod tranflado noftra
uerrit mentam .gs.lxxvirj .Aut portare mentam populo lito, hebrfi le
gunt et.S.Hiero.carnem.fic etiam exponit rabi Salomon, et ita paulo
inferius.Et pluuit fuper eos Gcut puluerem carnes^aliud fignificatum
confanguineu s.propinquus.proximus .Leuiri d.xviij . Omnis homo
ad proximam fenguinis tui non accedatjaliud fignificatu alimentum.
Exodi. xxi.Quod fi altera ei acceperit,prouidebit puellf nupuas et ue
ftimenta et predu pudicicif non negabit.uerbum e uerbo fic. Si altera
acceperit fibi.alimenta.ueftimenta et interetTe non diminuat/tignih'/
cat eda momneuitfhim . Deuteronomij .xxvir). Et benedifl f reliquia:
tuf.magiftrihebrforum exponut ferinam tubatfhmpfiud fignificatu
fermentum.Exodi.xfj.In die primo non erit fermentum in domibus
vettris, et (icfcribitur uluma per holem.

Tumidum.eleuatum.tumefe<5him.tuberculatum.et efttpe

des morphef.Leuiddjdfj.Homo in cuius cute et came ortus luerit

diuerfus color. videt ab alio j^bo effe deriuatu fdlicet nafe.uide fup.

JilM? Prftegmen lignorum .noftra tranflado uerrit telas araneaqz.

Qtef .vifj .Quoniam in aranearum telas erit uitulus femarif alfj fic.in.

fcinullas .ut lob.xvifj.Nec iplendebit flamma ignis eius-ideft tdnrilla

aliud fignificatum vertere.drcumagere£zechiefisjocxvirj JEt arcum
agam te et ponam frenum in maxillis tuis,et infra . Ad terram quf re/
uerfa eagladio A Michef .tj. Cu reuertat qui regiones nrasdiuidat.

Prfdatuseft.apprehendit.cocpitJeremif quadragefimopri

mo.Omnis populus quem coeperat Ifmael.et amitdt he finale aliqua

do.ut Numeri uicefimoprimo. Et ui<ftor exiftens duxit exeo preda.
ubi in nomine iod ponit ,p hc.& fic captiuus captiua Jfeif Jfj . Capriua
 SECVND VS
literaru.utin grarnatica.aliud fignificatu tumultus, firepitus.fbnitus.
fixmitus.Ifof.xvij .Et tumultus turbaifc ficut fonitus aquaifc multaru
fonabunt.populi ficut (bnitus aquarum inundantium (onabunt. Ora
nia fremere fignificant.

Cotempfit.fpreuit.opprobrauit.tranflatio noftra uertit ara .

bitionem. Ezechielis.xvi. Filiarum palf ftinarum qug ambiunt te per

girum .fed Theodouo aliquatulo melius traduxit Gc. qup abominanc
te. hebrpi fic.ignominiofc contemnentes te. .

Sj^^C^gfiuit.petiuit.interrQgauit.Gcnefisjdiq.LitcrrOgauit nos .

homo.& Ifaif.vrj .Pete tibi fignum a deo .Inde petitio hoc eft donum. .

incerrogatio.queftio .ut. irj. Regum .ij. Petitionem unam paruulam

deprecor .& quandocp euancfdt aleph et no fcribitur.ut.i. Regum .f. .

Deus Ifrael det tibi petitionem niam. aliud fignificatum. fotiea.fcpul/

chrum.infcmus.ProuerbioRj.xxx.Infcrnus ct os uulup .i.fepulchrum .

fiue mors.ut Gcnodrj .Deducetis canos meos cu dolore ad inferos.

Quietus et pacatus fedit.reperitur tantum geminato nunfina

Ii fic.opulenis.ferriIis.exuberas fuit. Ieremif.xlviij.Fcrtilis fuit Moab

ab adulefcentia fua.Rt Ifaip.xxxij.Et in requie opulenta, et paulo fupe/ -

rius. Mulieres opulentffurgitc.&inmafculino Amos foeto. Vf qui

opulenti efbs in fion.idcft pacati effis. ' .

Inforpfit.ingluduit.attraxitficutanhelitum Gue aerem.fufpi

rauit.anhclauit.Icremif fecundo.In dcfydcrio animg fup attraxit uen/

tum amoris fui.8dfaip.xlrj -Diflipabo et abforbebo fimufific pfalmo
cxix. Os meum aperui et attraxi fpiritum.Se: Ieremip dedmoquarto.
Attraxerunt uentumquafi dracones. Aliud fignificatum conculcare. .

pfalmo quinquagefimofexto.Miferere mei deus quoniam conculca/

uitmehomo.quidamhebrforum exponunt edam Aliud
abforpfit.
fignificatum defyderare.Iob feptimo. Sicut ceruusdefydcrat umbra,
alrj uero fecundum primam fignificarionem exponunt ficut ccruus fii

fpirat umbram .fic Ecdefiaftis primo.Oritur fbl et oeddit et ad locum j

fiium reuertitur ibi renafcens.quodexponuntfic.Et oritur fbl et oed

ditfol.etadlocumfuumanhelansorituruseft illic. ;

Digitized by Google
 j LIBER
I

ywsn tir* rn>

' '
• IlTas.pannuslirteus.Exodi.xxv.Etbiflrum et pilos caprarum. &
: b eiu(He.xxvi).ctbilTo retorta.etGcn jdi.veftiuit euftola biflina.

1° ^ partes diuifit.quafi dicere liceret fcxtauit.ficut dirimuS

decimauit.Ezechielis.xlv.Etfextam parte ephi de coro ordei.uerbue

jietbofic.&(extabitis ephi de menfura ordei.patitur quandocp epco
thefin aleph.Item nomen fex. Exodi jc vi. Sex diebus eolligite,ct inde
detfuata Ut in grammatica. . . ;

WD Lilium, uiola.rofa. Canticorum.ij. Ego flos campi et lifiurfi

conuallium.et ibi.ficut lilium inter (pinas.& ficut rhodus a rola et flo/

rentia a flore,fic Sufan critas regalis et elcda.Efter fecundo. Erat uir
ludfiis in Sufis ciuitate.

Color rubeus et illuftris ex terra rutila confc<ftus. quo ufi

lunt ucteres ad fplendorem pi&oribus ad penidllum aptus, a Sinope

urbe dicfhis finopis ubi foditur .ut fcribit Plinius naturalis hiftorif 1 u
bro.xxxiirj.ca.fexto.EftauteSinope Stephano byzantio de urbibus
authorc duitas Iplendidxfflma pond,a Macrino Coo ftatuta.ct fcribit
prima uocabuli finopis per iota.habetcp penultimam longam.de ifto
colore loquitur Ieremias ca.xxrpEt faritlaquearia cedrina pingicqjfi/
nopide.rabiDauidkihiinlibrode radicibus diat fignificaremimu.

Haufit.Ifaif.xrj.Haurietis aquas in gaudio.&Gen.xxiiij.Vt

hauriret aquam et hauftam omnibus camelis dedit.

Rugiuit. Amos.itj.Leo rugiuit.qs no timebitfet paulo fupe/

rius.nuqd rugiet leo i falm .et gs.xxxvi.Rugieba a gemitu cordis mei.

rw Confternauit.dcuaftauit.defolaais eftJlaic.vi- Donec defo

lent duitates abfcp habitatore. Inde nome deuaftatio. calamitas.defo

lauo.gs.xxxv. Veniat illi laqueus que ignorat. p ( q rccftius Hiero. Ve
niat ei calamitas.et tierbu i aha forma Gen .xxiiq . Ipe aut contcplabatv
redtiusfic.&uir cofternatuseft^ppter ea.pmctathefin thauet ichit}
5 «

Digitized by Google
 SECVNDVS
quarto .Efferbuit co<flio eius.

Iuniperus.iij.Regum.xk.Etfederetfubterunam juniperum.

exponunt genefbun.aliudGgnificatumligare.MicHe£ primo.Tu

ali)

multus quadrige.re<ftius fic. Liga quadrigam.

Claufura.catena.conduGo JBzechielis.vij .Fac conduGonem.

& illud quod legicur EcdeGafbs .xij . Antequam rumpatur funiculus

argenteus.legunt ali) fic.Quoufqj non catenabitur funiculus. Gc Na/
hum tertto.ct omnes optimates eius cofixi funt in compedibus .ideft
catenati funtfeu daufi.
501

Digitized by Google
 LIBER
this. alio in loco traducitur cbryfolichus. Danielis.x. Ec corpus cius
quafi chryfolithus. fignificat edam quadam infula que dicitur th arfis ,

Iong.i. Vt fugeret in tharfis.abhocuocabulo deriuantur pauper et

pauper tas. et cfteraderiuata per apocopen.

TltiQ Iuflus .manda tum.tranflado noftra prgeeptu uerrit et recte.

Ezr£.ii) .Secundum quod prgeeperat Cyrus rex perferum eis.
O^j^Significauit.notauit.mfinuauit.intimauit.Danielis.x.Annuti

dabo tibi quod expreflum eft in feripnira ueritads. pro eo quod legi
deberet.fignificatum feu notatum eft.

Peccauit. inique egit, impiegeflit. pfelmo.xvitj. Nec impie

gelli a deo meo.&Ecdefiaftis.vrj. Ne impie agas multu.et in alia for-
ma Danielis.ix. Peccauimus iniquitatem foedmus iniqucegimus.&
nome iniquus.impius.peccator.Prouerbiorum.xi. Impius fadtopu»
inftabfle.et gs.l.Peccatori aute dixit deus.et prima per fpgol peccatu,
impietas. Ecdefiaftis.virj . Necp feluabic impietas impium, cui fepe^ad
ditur he in fine fceminini generis.Zacharif . v.Hgc eft impietas.

tsyh Carbo ignitus.tedauellampas.Canticorum.virj.Lampade»

eius ut lampades ignisatep flammarum .hebrgi exponut ut carbones,
fed capitur quandocp pro dpmone urente. Habaaik.irj . Egredietur
diabolus ante pedes eius . ali) traducunt peftilendam que iuo ardore
febrem intenfam quod idem eft.aliud fignificattim ferru
interfirit.alij

acutum in capite fagictg.fed Hieronymus pinnas arbitratur efle in po

fteriore fagittarum parte qugipfe uoladlia uocat.pfelmo.lxxvi. Ibi c5
fregit potendas arcum .
pro quo Hieronymus. Ibi confregit uoladlia
arcus.hebrgi uero.Ibi confregit aculeos arcus.

Rete proprie.ct ab aliis uocatur laqueus. Iob.xviij. Immifit

enim in rete pgdes foos.etgs.l vi) .Laqueum parauerut pedibus mds.

Ofef .vi). Et cum profe&i fuerint expandam fuper eos rete meum.8C
Exodi.xxvrj.Cradculamcp in modum reris pneam.
T remor.Ofef udi). Loquente Effraim horror imtafit IraeL
BuUiuit.eUxauic.efFeruendo coxit.Ezechielis vicefimoquar.

5 oo

•0ig itized by Google

 SECVNDVS
arietes .& Ecdefiaftis.iij.T empus plagendi et tempus (altandi. et uer/
bum graue Haic.xii] .Pilofi (altabunt tibi.
Condiuit.pigmentauit. coxit. vnguentariorum more comi/
T1Q
fcuit.uel ficut apothecarrj (olent co polui t. Exodi .xxx.Homo quicuqt
tale compoluerit. Inde nomen ut ibi. vnguentum compofitum opere
vnguentarrj . Item thymiana compofitum opere unguen tarrj.8d Can
ticorum. v.Confitf a pigmentariis.omnia deriuataugnificant aroma/
dea condimenta medicorum (eu apothecariorum.

^^*^Acupinxit.imaginibus intexuit.polymitauit.et fi dicere liceret

texiptxit.gs.Ec fubftatia mea in inferioribus terrp. Hiero.Imaginatus

fum in nouiflimis terrg. uoluit dicere, contextufliim i inferioribus ter
rgideft in matrice. Exodi.xxvi.Coccoq? biftindtoet biflo retorta
opere plumario, reiflius. opere acupuftorio (iue textorio. Inde ueftis
imaginibus intertexta (eu ueftis difcolor et polymita.ut EzechieExvi.
Et ueftiui te di(coloribus.et infra.Et fumpfifti ueftimenta tua muld co
loria .Iudicu. v.V eftes diuerforum colorum Gfarg tradunt in prgda.

et fupellex uaria ad ornanda colla congeric.rhetorica interpretatio.

Expandit. extendit.I(ai£.xliiij .Stabilies terram et nullus mecu

pro expandens (eu amplians.et.rj Regum.xxij Cominuam eos atqj

. .

confringa. pro atep diftenda et extenuabo eos calcando. Inde nomen

expanfio feu extenfio.qd firmamen tu nominamus. Geh u.Fiat firma/
metum. fic Mumeri.xvi.Et producat ea in laminas. et in(ra.et ,pduxic
ea in laminas.i.tundedo amplians et extendes falicet malleo.iilud aut
c[d legit Ezechielis.vi. Et allide pedem tuu. poteft exponi calca pede
tuo.(alicet extendendo puluerem feu lutu quod (ub pede eft.

Periit, depauperatus cft.ad fummam mileriam redalhis eft

neutropaftiue Malachip primo. q> is dixerit idumea,deftru<fti fumus,
ideft fecundum Dauid kimhi in commentariis, pauperes et miferi (u/
mus. ex quo intelligitur idquodlegitur Ieremig quinto. Et conteret
vrbes munitas tuas .ideft depauperabit atqj perdet. Aliud fignificatu
per prfpofitionem thau et hirekinfine,lapispreriofus. quem tranfia
tio noftra hyacinthum nominat. Canticorum quinto. Plenghyadn/
499
 LIBER
Occidit. Deuteronomij.iiij. Qui occiderit noletis proximu
nara
fuum.Indeocdfor.homidda.utibi.eteiufdem.xix. Qui ,ppter hornis
ddium profugus eft.et hgc erit lex homiddg.
«D Perforauit.Exodi.xxi.Perforabitcp aure eiusfubulaieuper

fpfforio'inftrumento.fichabes uerbum et nomen.

Carbo uiuus de pruna.quem tranflado noftra calculu uocat.

Ifaie.vi.Et in manu eius calculus quemfordpe tulerat de altari. Sc.irj.

Regum.xix.Et ecce ad caput iuum fubdneridus panis, recfhus iic.PIa
cena carbonum.aliud fignificatum pauimentum.Ezechielis.xl. Et pa
uimentum ftratu lapide in atrio.8c Efter.i.Super pauimentu fmarag
di no et pario (liratum lapide.Inde uerbum medio cariate conftrauit.
re&e iic.Interius pauimenatur amor.
W Quippe, nempe. ti erum tamen. tantumodo. fbrfian.Deutero

nomrj.irj .Solus quippe Og rexbafon.{5s.xxxii. Veruame in diluuio

aquarum multaru.et Kai^.xxviij.Tantumodo fola uexabo intelledlCE
dabit auditui.8c Gen.xx.ForGtan non eft dmor dei in loco illo .& fic
varie intelligitur fignificatum eius fecundum quod orationi cuique
applicatur,qucmadmodum aliorum fignifica duorum.

Confumptus .exhauftus.tenuis.mifer .madlentus .Gen .xli.Ec

ecce has (equebant alig (epteboues intantu macilente. & fic deinceps
vbi iterum tranilator plus oratoris qua interpretis fungitur munere*
& a tenuitate dicuntur fic lagana.crufhilf .placetf tenues. Exodi.xxix*
Lagana quocp azyma oleo lia. aliud fignificatum tempora capitis*
tranflationra habet gena, eoq> ibi fit tenuias carnis. Canti .lij.Sicuc

fragmen mali puniri ia geng tu? aliud fignificatum {puere fputum*

.

faliua .Deutero jcxv. Etlpuet in fadem eius.SC Leuitid.xv.Si ialiuam

huiuicemodi homo iecerit.8c Iob.xxx.Et fodem meam confpuer e no
verentur .8C eiufdem.vij.Vtglutiam foliuam meam.
^p^ Putruit.Ifoigjd.Forte lignu imputribile elegit artifex. et Pro^

498

Digitized by Google
 SECVNDVS
ma
ficat et detnittere.deponere.rellnquere.ij .Regum . joditj. Contine

num tuam .re<fHusGc.Facquiefcere manum tuam.uel potius dimitte

, manum tuam.
Ambulauit.ajmrrit.meefrit.ps.lxvirj.Vt excludant eos qui

probati funt argento.tranflationes huius uerbilunt uarip et obfcurp.

Hiero.uertic caldtrantes contra rotas argentcas.rabt Salomon expo
nitqpnon occurrant unicuiqj homini fcd tantum ei qui fad-t ad cos
currere argentu. uel aliter. q> nemo placeat eis nili cui placet argentu.
& inuenitur quandoqt per un loco famech fcriptum.

Ratis.tj .Para.rj JEc applicabimus ea ratibus g mare in Iope.

Iun(fhls.innixus.cohfrens.conglutinatuscft.canticoru.vuj4
'
Innixa fiiper dileiftum fuum. •

Fccditas. cccnum. tranflatio noftra uertit conculcationem*

conailcationem et lutum.
Ifaig .Ivij.In
. Stabulumiumentorum.trandationoftrauertitprefepe.Ha/

baaik.itj .Et non erit armentum in prf (epibus.

opprefGt.
TSD CoIIifit. contriuit. deftruxit. confregit perdidit.
.

Amos.iiij.Et confringitis pauperes .&.i.Regu.xtj Si opprefTi alique.

.

Sal tauit.infuItauit.exultauit.lafduiuit.ps.lxvirj.Vc quid fufpi

camini montes coagulatos.re&ius fic.quare (altatis motes coagulor^?

Voluit.placuit.ps.ctj.Quoniamplacuerutleruis tuis lapides

gius.8^p(almo/xlix.Ouia benepladtum eft domino in populo fuo<

\
'
r°
&indenomenbenepladtum.uoluntas.beneuolenna.pfa!mo.xxx.Ee
vita in uoluntate eius .aliud Leuitid.xxvi.T unc placebut terrf (abba/
tafua.idefttuncperfidet exequetur feu complebit terra fabbatafua.
fdlicetreftantia qupuos non compleuiftis. aliud (ignificatum conuer
fari.pfalmo.l. Videbas furem currebas aimeo.proconuerlatuses cu
eo.et inuenitur per aleph in fine loco hc.fignificatqj ^cedere feuire*
Ezechielis primo.Et animalia ibant et reuertebantur,
«7

Digitized by GoogI
 ” 1
'LIBETT

Concuffit .impetuole comouit.tremuit.Ezechielis.xxxviij.

Et comouebuntur a faci : mea pifces maris.& eiufdem.xxvi. CommO

uebuntur infuly .& uerbum tranfitiuum Iob .xxxix. Nunquid fufrita/
bis eum quafi locufta.pro comouebis eum.quotiens aut reperit fignf
ficare augmentu et multipli catione,cotingit illud g metathefin lraifc.

Reftituit.intcgrauit.fanauit.rnedkauit. tfaig.vi. Et Conuertat

et fiuiem eum.Ieremig.xvq .Sana me domine et fanabor .et Gen .xx.8£

fanauit deus Abimelech.fnde medici et unguetarq .Gen.l.Prg cepitqf
(eruis fuis medicis ut aromatibus condirent patrem.Inde nomen me/
didna. fanitas &c.Iere.xIvi.Fruftra multiplicas medicamina fanitas
non erit tibi,quandocp mutatur aleph in he et idem fignificat. ut Iere/
mig iij.Couertimim filtj reuertetes et fanabo auerfioes ueftras.quaufs
in multis tam impreflis quam feriptis codicibus inUeniatur feriptum
in eodem loco per aleph .tamen in libris caftigatis additur maflora q
indicat ibi feribendum per h .Item .q.Paralippomenon .vif . Et fanabo
terram eorum.ideftreftititam.aliud fignificatum gigantes. homines
robufli .Dettteronomtj .rj . Gigantes licut Enakimfaliud iignificatum WKV\
mortuus.ps.lxxxvirj.Aut mecUri fufeitabunt et confitebutur tibi, pro
quo Hicronymus.& gigantes refurgentJfed redius fic. aut mortui re
(urgent et laudabunt te.fic Prouerbiorum.xxi. Vir qui errauit in uia.
dodring in 'coetu gigantum comorabitur. reditis fic. In congregatio/
ne mortuorum morabitur.
Pauimentauit.ftrauit.Iob.xli .Et rternet fibi aurum quafi lutu.

redius fic.Stemet aurum fuper lutum. inde nomen. Canticorum. irj.

Reclinatorium aureum .pro ftratum aureum. aliud fignificatum con/
fbrtare.ftipare.Canticorum fecundo.Stipate me malis.
Refedit.quieuit.Iudicu.viq.Quod cu locutus eflet requieuiC

(piritus eorum.fic etiam lonathas chaldpus ex ponit. Inde nomen im/

potens.infirmus.etdebilis.eocpfaolequiefcat. Numeri.xirj. Vtrunt
fortis fit an infirmus.et pafliuu legitur Exodi, v. Vacant enim et iccir/
co uodferantur.quafi dicere liceret quietificatur ipfi. & inuenit quatl
doqj aleph pro he finali, ut Ecclefiaftis jc. Quia curatio fedetceflare
peccata maxima. redius fic.Impotentia deprimit peccata magna.fign(
V)6

Digitized by Googlc
 SECVNDVS
Vi Tremor .fremfais.tumultus.traflatio noftra diuerfimodeuer

titcrapulamxompuncftonem.foporem.Zacharic.xrj.Superliminare
crapulg omnibus populis. pro quo.lxx.Superliminaria qug moucnt.
intelligoqup tremunt.etNahum.q. Et agitatores conlopiti funt.pro
quo.boc.dmebunt.8i gs.lx.Potafti nosuino compuncftionis.pro quo
Hieronymus uino confopiente.fed ^prietas huius uerbi eft fremere
& cremere.aliud fignificatum mitra adornata monilibus. Ifaif .itj. Ar/
millas et mitras et difcriminalia.magiftri hebrgorum dicunt efle uela
mulierum quibus orietalesfolent caput obnubere ne facies uideant.

Tumultuauit indignatus eft.furit.motauit.cotremuit.EzechP

.

xxvij.Motaueruntuultus.nonmutaueruntut quida medofi' codices

habent.quafi diceret indignanter deteftati funt.ab eo fdlicet motu tu
multus atqj tremore, tranflariones noftrp uerbum hocad tonitrua
tralumpferunt.i.Paralip.xvi.Tonetmarcet plenitudo eius.procon
tremifcat.non enim Neptuni fedlouis tonare eft.fic.rj. Rcgum.xxq.
Tonabit de cflo dhs.& gsocvii).Gmiliter.Inde nomen Iob.xxvi. Quis
poterit tonitruu magnitudinis eius intueri, porius dixi fiet fulgur. na
tonitru non cernitur .fed retftius hebrp fic.Et tumultum feu indigna^
donem fortitudinis eius quis intelliget.

Virefcebat.uiridis fiut.& non crebrefcit in ufu nifl per duplica

donem nunfinalis.Canticorumprimo.Leiftufus nofter floridus, ui/

ridibus obdu<flus,Inde nomen ps.lp.Ego aut fiait oliua frucftifera.^p
quo recftius interpretatur Hiero .in fuo pfalterio .ficut oliua uirens.

Jy^Stillauit.rorauit.Prouerbiorumjij.Et nubes rore concrefcut.

rciftius fic.Et nubes fiillabunt rorem .&gs.lxv.Et campi tui replebut

vbertate,pinguefcent(pedofadeferti.fedre<fhus uertit Hieronymus
rorabuntur pinguedine.hoc eft ftillabunt.

TS3 Detriiut. contriuit. diflipauit.confregit.perdidit.Exodi.xv.

Dextera tua percuflit inimicum.ideftconfregit, perdidit. Judicum.x,

Affli&iqjfut acuehemcnf oppfli.i. detriti .diHipati atqj cofracfti fut,
495

Digitizga by GoOgI
 .

LIBER

m
/

Frenum.capiftrum.IOuf .xxx. Et frenum erroris quod erat ui

maxillis populorum .& pfelmo.xxxij.In camo & freno.

Efuriuit. pfelmo.xxxiirj . Diuites eguerunt efurierut. & Ifaiae

ldix.Non eliment neqj firient.Inde nomen.Genefis.xli. Et in uniucr/

lo orbe femes prgualuir.

T» T remuit.pfelmo.diij.Qui refpidt terram et ferit eam treme

reJnde nomen.Exodi.xv.Robuftos Moab obtinuit tremor.

^£7*^ Pauic.rexit gregatimicilicct ut paftor.Ieremig quinquagefi.

Et pafcetur carmelus & bafen.& Ifeip quinto. Et pafcentur agni iuxta

ordinem fuumJnde nomen, pfelmo vicefimotertio . Dominus regit
me& nihil mihi deerit, quod Hieronymus multo retfhusuertitfic.
Dominus paftor meus.& Canriconim primo.vbi pafcas.& infra Et .

pafce hedos tuos iuxta tabernacula paftorum.quod per licentia quan

docp deponit mempIurale.utlfeiftriceGmoodauo.Qyafitabernacu
lum paftorum.poteft tamen interpretari, quali tabernaculum pafkv
ris.utfit iod finale loco he.utin grammatica . Inde pafrua 8C alia deri /
uata.aliud fignificatu in uanum laborare, fruftraabliimere. affligere.
defeagatio.ccdefiaftis primo. Vanitas et affluffao Ipiritus.ct infra.La
bor 8i affliifbo lpiritus.ideft ablumpuo (piritus. fic Ofef duodedmo.
Ephraim palat uentos.retftius. Enhpyn fruftraablumit uentum eo .

q> non iuuatur neque alitur ex eo^fiud fignificatum amims.Leuitfe

1 ,
d dedmonono. Diliges amicum tuum ficut te ipfum. fimiliter amica -

Canticorum lecundo Amica mea formofemea . Aliudfigmficatuin

. yc
voluntas.cogitario.pfelmo ccntefimotricefimonono.Inteliexifti cogi
tadonesmeas delonge. Aliud fignificatum conqukilare conterere..

confringere.Ieremif fecundo. Conftuprauerunt te ulq? ad uerticem.

re<fh'us interpretatur Nicolaus de lyra confregerunt te. huic fimiUfe

me quidam hebrporum exponunt uerficulum lob vicefimoquarto

Pafeit fterilemquf non parit.fic Conquaffat
. &
confringit fterilem
quae non parit& uidug non beneferit .fed rabi Salomon cxponitde
&
duabus uidut$.vna qug habet liberos eget elurit.altera qug nem ha
Jbet liberos paldt& fetatur. Item Micheg.v.Et.pafcent terra Afliir in
gladio .reifhus fic£t confringet feu coquaflabunt terra Aflur gladio^
49 +

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
punicum fiuc pomum granatum,Canticorum quarto .Sicut fragmerr
mali punid-aliud fignificatum uermis.Iob.xxi.'Et ucrmis operiet eos.
In alio loco interpretatur tinea. I(ai£.xiii). Subter te ftemetur tinea,
aliud fignificatum fraus &
dolus.Prouerbiorum.xxvi.Ita uir qui frau
dulenter nocet amico fuo.& Ofcg feptimo.Quafi arcus delofus. aliud
fignificatum iacerc fiue ia<ftare.Exodi.xv .Equum et afccnforcm deie/
dt in mare. vnde quidam procedentem Ofepuerficulum exponunt
de arcu iaculorum.

Lancea, pugio Jiafta. Numeri .xxvEt arrepto pugione in/

greftiis eft poft uirum .& Iercmipjdvi. Polite lanceas.

vbi dicitur re&ius.Mulos iuuenes pullos equarum

Conculcauit.pfalmo.xd .Conculcabis leonem et draconem.

j&Ezechielisjcxvi. Conculcabit omnes plateas tuas.&inuenitur per

/ famech confimilis quafi fignificadonis. Gen.vij.Con/

fin in fine loco
fumptacp eft omnis caro quo mouebatur fuper terram. Inde repere,

W
jreptare &C reptile.& alia deriuata.
Exultauit. iocundatus efl.facetus fuit .Igta tus eft.uafredixit.

quia aperit fe homo in fcommatis iods et vafre ditfHs.ideo puto trafla

&
donem noftram aperiri hoc eft diflolui in iocos interpretatam. Ifaiar.
xxxv.Et aperta erit lingua mutorum. fic ps.li.Exultabit lingua mea iu
fbdam tuam.Zacharioq .Lauda & lptare filia fion.re&ius fecundum
lxx.Lftare et gaude filia fion.omnia deriuata fignificant lpdda uocale
& clamore Iptu,aliud fignificatu noftua (eu alia auis nofturna qvod/
ferat huhuJira trafiario uerdt ftruthione. Iob.xxxix.pena ftruthiois.

a» PropoCrionealeph et cata paragogen thaufignificat lepore.

Deuteronomi) .xiiij .Camelum leporem & chorogylium .mendofili/

bri noftri habent chirogrillum.
op-» Sulla. gutta.Candcoru.v. Et dndnm mei guttis no&iu.ideft
enim thargu exponit. aliud fignificatu rima.fiftura.amos.vi'.
ftillis .fic

Et percudet domu maiorem rimis.nam ruinis menda eft.

495

Digrtizedby Google
 LIBER
inde deriuanturqugper teipfumuidebis. .

. ^
Negotiatus eft.merdmoniauit. (en meratus cfl:. EzechicliS

xvij.In urbenegodatoru pofuitLllarn.EtNehemif.xirj.Etmanfen.int

negotiatores &uendentes uniuerfa uenalia foris Jerufalem.Didtur
etiamGcaromatarius.pigmentarius.vngentarius.apothearius.Can
ticorum.ii) . Vniuerfi pulueris pigmentarii.aliudfignifiatum frauda
tentus fu(urro.delator.Leuitiri .xix. Non eris criminator necfufurro
in populis^ Prouerbiorum.xi. Qui ambulat fraudulenter.
Mons altifllmus. uel altitudo montium .Kaig.xl. Et afpera ut
vias planas. Inde deriuatur uerbumquod fignifiat eleuare (eu fiir
fum trahere.fortifiare. Exodi. xxviij Et ftruigatur rationale annulis
.

cum annulis fuperhumeralisredius ficuerbu e uerbo.Eteleuent

iuis
(eu fiirfum trahant rationale de annulis luis ad annulos ephod.fdlicet
quod fupra illud erit.
Animal quoddam celerrimum uedure ac equitaui aptum.
«80
quidam putant mulos efle. alrj amelorum genus, alq dromedarios,
tranfiatio noftra habet uer edarios.Efter .virj .Et miflf per ueredarios
qui per omnes prouindas difruttentes.frd tranllator iferu rhetorico
more oradonis ornatu (eques uerba dimittit, fic enim hebraice legit.
Et m iflg iunc epiftole per manu curforum in equis,equitandum uelo
dllimos equos.dromedarios.pullos mulorum. ut fit figura articulus.
& iterum Micheg.i .T umultus quadrigf ftuporis habitanti lachis. ne
fdo quid dicere uoluit.fed hebraice ficlegitur. Liga currum ad equu
velotiflimum.que habitas lachis. Aliud fignifiatum omnis fubftan/
tia bonorum qug pollidentur ab homine generaliter fiue in rebus ini

mobilibus (eu mobilibus ac fe mouentibus.Genefis.xiitj .Da mihi ani

mas cftera tolle tibi.idefi: da mihi homines fubllantiam bonor^ fume
tibi, et fic fignifiat opulentiam& diuitias.

Cj^^Exaltauit.fublimauit.Iob.xxrj .Et fug fteilaru uertice fublimet.

redius fic. Et cerne acumen (lellaRt cp exalta tg (eu fublimatg funt.&

Ezech .x.Et eleuata e gloria dni fug cherubim.& inde nome.ps.cxirj.
Excelfus fug oes getes dns.& fic i alio fignificato ataparag.nu. malui
492

Digitized by Coogle
 SECVNDVS
feriore lapide conftru<fta.proptcrea eft pluralis numeri tantum. Deu
teronomrj.xxiiij.Non accipies loco pignoris (uperiorem et inferiore
molam.quamuis inferior lapis (olum hoc uocabulo nominetur, nam
fuperior a currendo dicitur currus.ct l(aig.xlvq -T olle molam et mo/
le farinam.

Vaaium.inane.Genefts.xlij.Cum frumeta effunderent fingu/

Ii repererunt in ore (aecorum ligatas pecunias-uerbum e uerbo (ic.llll

euacuantes faccos fuos et eccc uniufaiiufq? colligatura in (acco (iio.Et
pfalmo.r). Et populi meditati funt inania.etEcdefiaftis.xi. Si repletae
fuerint nubes imbrem fu per terram effundent, idefteuacuabunt. et
Canticorum primo. Oleum effufum nomen tuumrideft euaaiatum.
Eft autem illic nomen adietftiuum per prjpofitionem thau (criptum.
non obftante quod ulrima notetur per patha. aliud figniGcatum eua/
ginare. Leuitia' ocxvi. Et euaginabo poft uos gladium, et (ic iignificat
arma parare ac educere ad prflium.

*n Statuit.fluxit.Leuitia'jcv. Adheferit cami eius atep concreue/

rit foedus humor. ubi tranflator iterum recedit a uerbis ut fequeretur

flofculos dicedi. pro illo (catente humore (aliuam legimus primo Re/
gum.xxi.Defluebantqj faliue eius in barbam.

Extenuauit.molliuit/nolliftcauit.leniuit.tenerum fedt.gs.lv.

Molliri funt(ermones’eiusfuperoleum.ideft tenera uerba fecerunt.

Inde teneret tenellus. Genefis.xviij.vitulum tenerrimum et optimu.
«t Prouerbiorum quarto.T enellus et unigenitus.et Gencfis.xxix. Et
Lia lippis erat oculis, debuit dicere teneris oailis.et uerbum iterum
Deuterono.xx. Non perrimefeat cor ueftrum. re<flius non mollifcat.
hoc eft ne mollificetur cor ueftrum. et Cc cftera deriuata.

Vecftus eft.equitauit.fcrebatur (eu latus eft. inGdit tfrtig con

iugarionis. portatus eft. Numeri.xxij . Nonne animal tuum fum. cui

femper federe confueuifh'. pro qui infedifti (uperme.Inde nomina
equitatus.et currus, et omnis ue&ura. Can.i.In curribus Pharaonis.
Inde di<ftus eft afcenlor qui uehitur .Exodi.xv . Equum et afcenfo
y
rem. etp(almo.lxviij. Qui afeendit fuper cglum. multa tranfumpriuc
49 '

Digitized by Google
 LIBER
•

incubere. quod aperte indicat uerficulus Deuteronomij .xxxfj Sidit .

aquila prouocans ad uolandum pullos fuoset fu per eosuolitans. et

Genefis primo Ec fpiritus dei ferebatur fiiper aquas .uerbum e uerbo
fic. Et fpiritus dei mouicans feu uolitans aut uelitas fuper fade aqtiaRr.

Abluit.Iauit.Ifaip .iiij.Si abluerit dominus

vro fordem. et Exodi

xxix. Cumqj laueris patrem cum filiis fuis aqua, uerbum e uerbo fic.
et lauabis eos aqua.Inde quod nos legimus pfalmo.lx.Moab olla fpei
mep.redius uertit Hieronymus Olla lauacri mei.

Elonga tum eft.longinque fuic.Ifaip.lix.Propter hoc elonga/

V
tum eft iudidum a nobis. Inde nome ps.x. t quid domine receflifb'
longe, et in alia forma uerbum Iofueodauo. Nec longius recedatis,
et in alia forma longinquus.lofue nono.De terra loginqua uenimus.
et fic de aliis deriuatis.

Erudauit. produxit, promouit. pfalmo.xlv. Erudauit cor

ISTO
meum uerbum bonum, fignificat et cata prothefin mem et paragoge
thau .caldarium,uel fecundum noftram tran (lationem craticulam. Le
uirid fecundo.Si autem de craticula fuerit facrifidum.

Tremulus uel tremor .Ieremip,xl .Tremor apprehendit ea.

et fignificat fic ut retheth-etferibitur fex pundis.

Viridauit.humedauit.Iob odauo. Humedatus uidetur an/

tequam ueniat (ol.et dufdem .xxmj. Quos imbres montium rigant,

©siri Extenuatus eft. confumptus eft. Iob.xxxirj Confumpta

.

eft caro eius.

em Intremit.fidit.diflecuit.collifit.allifit.Ifaip.xiij. Infantes eor?»

allident in ocRs eoi£.et paulo iferius.Sed fagittis paruulos interfidet.

Olfeat.odorauit.ps.cxiiij . Nares habent et non odorabunt.

et Iob.xxxix.Procul odoratur bellum. et Gen .virj .Odoratufcp eft do

minus odorem (uauitatis. aliud fignificatum mola ex fiiperiore etin/
490

Digitized by Google
 SECVNDVS
habes oculos.uerbumeuerbofic re<fo'us. Et quid innuunt oculi tui ?
per conugrfionem liter arum quo uerbo utimur quando alie

goriam uel trafiimptionem aliquam (enfuum in feripturis innuimus,

aut aliud in cortice uerborum cernimus, aliud in eorum medullis late
reintelligimus.

Princeps.tyrannuS.dominus.p(almo .ij . Et principes conuene

runt in unum.Habacuk prirao.T yranni ridiculum eius erunt.

Dilatauit, primo Regum.fj .Dilatatum eftos meum fuper ini

micos meos.Inde latum Ct latitudo et Cftera deriuata.pfalmo.cXtx.La
tum madatum tuum nimis.et maxime in forma grauium.ut Ifaic.ltirj.
Dilata locum tentorij tui. Inde dicitur platea.uialata et Ipado(a,alatu
tudinegrg ce Gcappellata.Genefisjdx.Sed in platea manebimus.

Ouis.agnus.Ifiug.Iii). Et quafi agnus coram tondente fe.etfic

in fccminino .etpluraliter mafculine Gen .xxxi) .Oues ducentas.

Milertuseft.plalmo.ciij.Quomodo mileretur pater filiorum

nufertus eft dominus timendum fe. Inde mifencors. miferatio-miferi

cordia.Habacukterdo.Cum iratus fueris mifericordig recordaberis.
Aliud fignificatum diligere.amare.pfalmo.xvirj Diligam te domine .

fortitudo mea.& hoc difdtur ex thargum. Aliud fignificatum per fex

pumffo.matrix.vterus.vulua.Exodi.xxxiirj. Omne quod aperit vul/
uam.ctplalmo.cx.Ex utero ante ludferum.aliud fignificatum mulier.
iuuencula.fixmina.Iudicum quinto. Et pulcherrima fccminarum eli'
gitur ei.reiftius uerbum e uerbo fic.Nunquid inuenientjdiuident fpo
lium .mulierem .duas mulieres p caput uiri.ideft unicuiq? uiro in prp
dam dabitur iuuencula uel dug iuuenculg.fic Dauid kimhi in commS
tariis fuper quatuor. aliud fignificatum porphyrion auis. Lcuirid.xi.

Et onocrotalum & porphyrionem.

Mobilitauit.cdmotumefo.mouitabat.ab(blute.Ieremig.xxir).

Contremuerunt omnia olla mea.re<fhus fecudum (eptuaginta.Com

mo ta fun t.e
t proprie fignificat talem motionem quale peragit miluus

auis pendens in aere cum fiirtim defeendendo cupit prgdae

suit alia
489

Digitized by Google
 LIBER

trh ContremuiTcommoniscft.rTK^flitaun.facTumefEEzechie/
lis quadragefimoleptimo. Et folia eius ad medidnam.rcifHus. ad mo

tionem. infirmitatem, plagam 8dfra<fniram fdlket tollendam atque

reparandam, hoceft q> plagam reftituat . unde legitur Iob vicefimo
foeto. Columng edi contremifoint. falicec frangende, ubi fignificat
motionem. Item fecundo Regum vicefimoquarto.Ceflet manus tua.
pro amoueatur manus tua.

Cucurrit. Genefis dedmooiffeuo. Ipfe autem ad armenta CU'

currit.primo Regum dedmofeprimo. Cucurrit ad locum certaminis.
& Iob derimoquinto. Cuairritaduerfus eum erecflo collo.& Canti'
eorum primo. Trahe me poft te. Curramus, aliud fignificatum con/
fringere.coterere.Ecdefiaftis duodedmo.Et confringatur rota fuper
riftcrna.& ludicum deamo. Et c5fregitcetrebrumrius.8i geminatur
quandocp finalis Utera zade.Genefisjtxv.Sed collidebantur in utero
eius paruuli.ideft conterebantur.

Eguit.indiguit.plafmo tricefimoquarto.Diuites eguerunt 8i

efuricrunr. verius etre<fb'us.S, Hieronymus fic. Leones indiguerun.
et efuricrunt.Inde pauper et paupertas.et pauperifico.fi fic loqui lice/

ret.Prouerbiorum vicefimofecundo. Diues et pauper obuiaruntfibl

Si primo Regum (ecundo.Dominus pauperem latitet ditat, pro pau

perificat. furit aute hgc fynonyma

ficut apud latinos pauper .egenusinops.

m Extenuauit.attenuauitmaCTefedt.Sophonig fecundo.Et atte

nuabit omnes deos terrg.Inde nomen matilentia. tenuitas ctc.Ifaig.3C.

Propter hoc mittet dominator dominus in pinguibus eius tenuitate,
ideft macredinem.

T® T abernauit.cauponauit. Inde domus cauponaria feu caupo/

nadititur .Ieremig dedmofotto. Hgc enim didt dominus ne ingredia

ris domum conuiuq.fdlicet ad auferendum lucfoim.et Amos fexto.ct
auferetur fiuffio lafciuientium.retfous cauponaria.
Innuit. Iob dedmoquinto. Et quajfi magna cogitans attonito?
 .

SECVNDVS .

filius Eleazar.quod ab hoc u«*-abuIo denominent naues

eo q» uento ducantur .Ifaig.xlirj.Et detraxi uecios uniuerlos. uoluit di

cere naues omnes.fic etiam fignificatur pala (eu uendlabrum quo fru
ges ad uentum purgantur .I(aig.xxx.Sicut in aera uendlatu eft. hebrgi
uc.quod uendlat in pala & uentilabro.
ExtulitJeuauit.exaltauit.gs.Exaltare luper cglos deus , &
quan
docp fine vau. Deuteronomij .xxrj. Manus noftra excelfa. quandoqj
aleph loco vau.Zatharig.xiiij.Et exaltabit & habitabitur in loco (uo.
Inde per prgpofidonem mem altum. ps.Ixvirj. Afcendifti in altum. St
cgtera deriuata cum literis accidentalibus &
appenfilibus . Inde obla/
tio (pontanea rerum qugin altum fuipenduntur in templis.quam grg
d appellant anathema, trafiado noftra dixit primidas.Exodi.xxv. Vt
tollant mihi primidas.rabi Salomon cum Onkelo chaldgo exponit (e
paradonem feufegregadonem.ideft deuodonem & deftinatione. fic
enim dicere (olemus de ijs qui defhnantur et deuouenmr ad aliquem
vium.ut Paulus ad Romanos fegregatus in euangeliu dd .hoc eft de'

' jotus et deftinatus ad ufum euangelrj .vocat ite coralius

quod tranfiario noftra uerdt excelfa.Iob.xxviij.Excelfa et eminenda,

vide fupra in algabis.

jTV^Malum fuit.ac fi uno uerbo dicere liceret ab(blute,malauit.Nu

meri.xi. Sed & Moyfi intoleranda res uila eft.uerbum e uerbo fic . Et
in oculis Moyfi malu (uit.per camez fiue vau loco holem .omnia inde
deriuata fignificant malum, trifte. malignum, turpe /aliud fignificatu
iobilauit.taratantarizauit. Numeri .x.Si autem prolixior atqj cocifus
clangor icrepuerit.uerbu e uerbo hebraice fic.Et dangeds taratatara
& infra. Et no concife ululabunt. r
e<ftius fic. &
non taratantarizabids.
hoc eft.non iobilabids.a iobel didum non a iubilo. fic Sophonig .irj
Iobila Krael. aliud fignificatum ,pximus amicus.Ifiug.xli. Vnufquifqj
proximo fuo auxiliabitur.& Prouerbiorum jocvrj Amicum tuum et.
.

amicum patris tuinedimileris .& ficreperitur cata epenthefin iod'.

Item aliud fignificatum frangere.plalmo fecundo. Reges eos in uirga
ferrea.redius fic. Franges eos.rabi Salamon exponit o55njr ideft co
ceres fiue confringes eos. Hieronymus apte uerdt.frange
xeseos.

Digitiz&J b/GocS^Ie
 '

LIBER
xxxuij .Inquire pacem et perlequere eam*

Formidauit. territus eft.expauit.tim uit.ut in Ifaia. Ne timea/

tis necp formidetis.

Excelluit.fuperbiuit.gs.xc.Et amplius eorum labor et dolor.

reiflius hebraice fic.Excellentia eorum labor et dolor. & Ifaig.xxx. Su

in cannalibus ubi effundebatur aqua.et dicitur

fic a currendo per
ea de fontibus currat aqua.nam thargum pro curredo poiuit hoc uer
bum-dicuntur etiam fic trabes fn domibus quibus curritur de altera,
ad alteram. Canticorum primo. Laquearia noftra cypreflina. ideft
trabes, quidam exponunt cardines in quibus currunt ianug.

Kh Contendit.Iirigauit.Iob.xxxix.Nuquidquicontenditcudeo.
&Ieremig.rj.Propterea iudido contendam uobiicum.Indecaufa. cort C*”**]*
j
trouerfia.lis.contentio.iudirium.Deuteronomq.xxv.Si fuerit caula
inter aliquos .Gen .xirj .Et fada eft rixa inter paftores. & in alia forma
paulo inferius. Ne quefo fitiurgium.&ps.xxxv.Iudica domine noce
tesme.pro quo Hieronymus rcftius.Iudica dne aduerfarios meos.
& Oleg .iitj.Quia iudirium domino cum habitatoribus terrg.
Prgualuit.feuprgdominatuseft.Gcn.xxvr).Tempufcp ucniet
cum excutias et loluas iugu eius de ceruiribus tuis, ideft prgdnaberis.

^^^Irrigauit.compluuit.Inebriauit .Ilaig.lv.Sed inebriat terram.

& eiufdetn.lvirj . Et erit quafi hortus irriguus. & Ieremig.xxxi. Quia

inebriaui animam laffam.

Dilatauit.traflatio noftra uertitrefpirauit. Iob.xxxij. Loquar

et refpirabo paululum .hebrgi fic.Loquar et dilatabitur mihi, nam pe

plurimu feruit atq? Ipiritui humano, fic.i.
tftoris latitudo refpirationi

Regu.xvi .et refocillabat Saul. ideft refpirauit latiore pedore .Inde (pi
ritus ut in eodeloco.Recedebatcnim ab eo Ipiritus malus, fignificat
etiam uentu feu flatu.Iob.i. Repente uentus uehemes irruit.Numeri
xVi.Fortiffime deus Ipirituu omnis carnis.etfcripfit lapies rabi lacob
486 ;

Digitized by Google
 SECVNDVS
xxx.Ibi cubauit lamia. idcft requieuit.Gc eiufdem .ti. Et iudirium meu
in lucem populorum quiefeet. reifiius quiefeere feriam, omnia talia
moram.ftatum.et quietem Ggnificant.

umultuautt.leu uoce anhela fonuit aut fremuit.ps.rj .Quare

fremueruntgentes.re&ius rabi Salomon exponit.Quare congregatg

funt gcntes.quamuis Hieronymus acftiue tranftulit dicens. Quareco
gregauerunt gentes .fignificat autem proprie fedidonem conuocarc.

Extendit.lparfit.gs.cxliiij .Qui fubdit populum meu iub me.

rabi Salomon legit. qui extendit et dilatat populum meu. ac fi diceret,
multiplicat atq* rortificat.alrj per contrarium exponunt, deprimit SC
infirmat populos.In libris aut emedads feribit no per mem finale fed
per iod, quod nihilominus fignificare pot eft populos.ut in arte grani
matica.&fcquiturtunclubfe.utGt lenfus.qui cominuit feu conterit
populos (ub fc.lic enim adnotatio qug dicitur mafibra indicat. Hiero,
vertit.qui fubiedt ppfos mihi. ab eo deriuata.iij.Rcgum.vij.Et fubter
leones et boues quafi lora ex gre dependeda. quod nebraice fic legit.
Et fubter leones et boues lora opere extenfo feu tentificato.Indc pal/
lium didtur eo cp extendatur luper homines. Canticoru.v. ulerunt T
pallium meum, fed uerius fignificatur findon quam luper caput cx/
pandunt mulieres.
trn Prcfiiit. dominabatur .gs.cx. Dominare in medio inimicoru

tuorum.&Gen.i.Dominamini pildbus maris. 8C Numeri.xxiiij.De

Iacob erit qui dominetur. aliud fignificatum fumere.Iudicu.xiiij .Que
cumfompGftetinmanibus.etcauene deripiaris fimilitudine literaru
cum prgcedenri uerbo paulo fuperius.defcenditcp et loaitus eft mu/
fieri .nam iftic iod eftlitera fubftatialis.hic uero iod eft Ira acridetalis.

Nutauit dormiendo, uel ftuporeceddit.uelattonituslapfu9

eft.danielis.virj.C5q) loquere? ad me collapfus lum pronus in terra.

& Iong.i.Et dormiebat lopore graui.re&ius fic.& dormiebat et nuta
uit.Inde fomnus.dormirio.fopor.Iobaiij.Quado lolet fopor occupa/
rehomines.&gen.ij.ImmiGtdominusdeuslbporem in Adam.
Perfecutus eft. Exodi .xiir) .Et perfecutus eft filios Ifracl 8C gs»
.

48j

Digitized by Google
 LIBER'

'w Annotauit.detiilic.accufauit.difiamauit.dctraxit.tranatio tifa

dolofe egit interpretata eft.gs.xv.Qui non egit dolum in linguafua.

rectius qui no demlit fuper lingua fiia.et.rj.Paralip.xix. Accufauit me
,
feruum tuum ad te dominum meum regem.ideft detulit uel defama/
uit .& dicuntur inde delatores et fufurrones quiuerba hic et inde por
tant et taxant quemlibet in peiorem partem.ct explorant cuiufcumqt
hominis conditionem atqj uitam. quare legit.ij .Regum.x. Et no ideo
ut inueflagaret et exploraret duitatem ut euerteret eam.& Cxcn.xli).
Exploratores eftis ut uideatis infirmioraterrp ueniftis. aliud fignifica
tum.pes.ctfmbiturfexpucftis Deutero.xix.Pedem pro pede exiges,
et eft in finguiari generis foeminini.ut pfalmo.Pes meus ftetit in dire^
do.&Ezechielis.xxix.Non pertranfibitea pes hominis, eft enim ibi
verbum futuri temporis tertie perfonc generis focminini.etclarius
eiufdem ca.i.Et pedes eorum pedes recfti.hcbraice pes recftus.ponitur
autem illic adiecftiuu recfhls in genere foeminino.&pluralitcr generis
mafculini Leuitid.xi.Et multos habet pedes.reperitur tame cata pro
thefin mem in genere etiam focminino.Daniclis jc. Et brachia dus&
qug deorfiim ufep ad pedes.et Ruth.iij.A parte pedum. fignificat qqj
vicem. Numeri.xxrj.Cur percutis me ecCe iam tertio.et infra. Cur in-*
quit terdo percuflifti.i.tribus uiabus.Inuenitur etiam rogel propriu
nome fbntis.etfuit aiiufdam magni Iudcorum prgfidis cognomentu
Ratifpong qui uocabat rabilacob margolith, cuius fuauiflimas ad me
datas habeo literas in fermone hebraico elegantes.

Obruit. fubiedt.Leuitid.xx.Lapidibus obruent eos .et dufde

xxiiq. Et lapidet eum populus uniuerfiis.

Sufurr^uit. murmurauit. muflitauit.Deute.i.Murmuraftis in

tabernacRs ueftris.et Prouer.xxvi. Verba fufurronis quafi flmplitia^

Subitaneauit.fi fic loqui Iiceret.flu<fluauit.noftra tranflatio dr

cumloquitur Iob.xxvi.In fortitudine illius repente maria congregata

funt.hebraice uerius fic.In fortmtdine fua flutflificauit mare.ct Ifaie.li.
Qui conturbo mare et intumefeunt flutfhis eius.ideft qui dto conato
vel flutfhfico mare Jnde fubito.repente.dto.mox.ueload. momen tu.
ps.vi.Et erubefeant ualde uelodter. aliud fignificatu requiefcere.Ifaig
484

Digitized by Google
 SECVNDVS
S» Quadrurrt. quadrangulum. Exodi.xxvrj. Quinqj cubitos ia

longitudine et totidem in latitudine ideft quadrum .qd hebraice uer^

buni e uerbo fic.quadram erit altare.Inde nomen numerale quatuor
cata (pthefin aleph .Exodi.xxrj .Et quatuor oues pro una oue.Inde de/
nominat quarta pars. Leuitid.xxiq. Quarta pars hin. et fic deinceps
numerus ordinalis.nefcio quid dicere uoluittranflatio noftra Nueri
xxirj .Et nofle numeru fbrpis Ifrael.cu nulla hic di<fto ftirpe fignificet.
reftius igitur fic.Quis numerauit puluerem Iacob.et numerum quar
tf partis lfrael.
Cubauit.accubauit.Ifaic .xi.Et pardus cum hedo acaibabit.ee

Geri.xlix.Requie(cens acoibuifti ut leo. hebraice (Ic. Genu acaibabit.

& Canticorum.i. Vbi cudes in meridie.& Ilaif utiq . Nec paftores re/
quiefeent ibi fed requiefeent ibi beftif.
Saginauit.impinguauit.Amos.vi.Etuitulosde medio arme

ti.redtius fic.De medio faging (eu fardminis. fignificat cnimlocu ubi

aniinalia fardunf.fic enim a.M. Catone de re ruftica loqui docemur.

3» Glarea.lutum.gleba. Iob.xxxvirj. Et glebf compingebant .&

ciufdcm.xxi.Dulcis fuit glarea cocyti.rabi Iona dixit cj> fint loca palu/
(Iris coent ubi puluis flantem aquam imbibit.
Conturbanit. comouit. contremuit, inquietauic.contriftauit.

Hiero .traduxit iratus eft. ps.iirj Irafdmini et nolite peccare, et Pro/

.

uerbioru.xxix.Siue irafiat fiuc rideat .& Ioelis.q. Conturbent omnes

habitatores terrf.&.ij.Regu.xvirj.Cotriftatus itacp rex. & Habacuk
0] .T urbabant pelles terrg Madian .rabi Salomon exponit comouerr.
in gs.iirj .fed Geh.xlv.Ne irafeamini in uia exponit non iurgaminr. &C
ibiOnkeluschaldaicene rixamini.Ionathas uero cheldfus tremere
interpretat .tj .Regu.xxij .ubi nos legimusAindameta montiu cocufla
(unt.hebrp habet fundamenta cgloRz.fed in ps.xviij.huic fimili (dabit
fundamenta montiu. ficigit Ionathas Cupra ritatu uerfum chaldaice
exponit. Fundamenta cfloru ideft tremuerut. licet poftea cum
legitur .quoniam iratus eft eis. ipfe Ionathas eundem loaim perhoc
noftrum uerbum tranfferat. Omnia cius uerbi fignificata tendunt ad
commotionem ir£ ucl timoris fiue terroris.
4*3

Digitized by Google
 . .

-LIBER
Au&us ct multiplicatus efl.excreuit .gs .Ixix .Mul tiplica ti fuht
luper capillos capitis mei. &Geh.i.Crefdtc ct multiplicamini. Inde
&
multus.magnus. copiofus. Ionjr.iirj. Multg miferationis . gs.xlviij;
Ciuitas regis magni.& gs.irj . Domine quid mFriplicati funt qui mbu
lant me.multi furgunt aduerfum me. multi dicunt &c.fignificat etiam
latis. uel fii ffidt .primo ParaIippomenon.xxi. Sufficit iam.ceffet ma/

nus tua.& Numeri.xvi. Sufficiat uobis quia omnis multitudo lando

rum eft.et fignificat dece millia in lupputatone. Deuteronomq .xxxq
Et duo fugarent decem millia et bis tatidem.Nchemig feptimo. Auri
drachmas uigintimillia.& ab iftouerbo homo prpeminens honora/
tus ct magni confilrj magifter dicitur rab.que tranflatio noftrauocat
propugnatorem .Ifaig.xix. Et mittet eis faluatoremet propugnatore
quiliberct cos. Inde propter multiplicationem dicunt ffille feu gutte
pluuiarum geminato beth Micheg .v. Et quafi fbllf fiiper herbam,
.

aliud fignificatum iaculari feu arcu trahere.Gen.xlix.Exafperauerunt

eum et iurgati funt.pro q hebrei. amaricauerunteu et traxerut arcu.

Torques.uel ornamentum circum guttur. Ezechielis.xvi.Ec

torquem circa collum tuum. &tranfiimitur ad alia ornamenta quae

fu(penduntur.ut Prouerbiorum.vij. Intexui funibus letflulum meu.
quod hebrp fic dicunt.Ornamends ornaui Iecflum meum
run Auxit.muluplicauit.Deuteronomij.xxx.Et uiucsatqs muld
plicaberis.& clarius Genefis.xxxv.Crcfceetmultiplicare.Tnde uerbu
graueper ntheGn heafprarionis.Genefistertio.Mulriplicaboerum
nas tuas.8^ liaignono.Multiplicafti gentem. Inde illud quodlegitur
pfalmo.cxxx.Copiofa apud eum redempuo. Inde multiplicau'o.Pro>
uerbiorum.xxix.Inmulriplicatoneimpiorummuluplicabuntfcclera.
& Ifaic.ix.Multiplicabitur cius imperium .per prgpofiuonem mem et
articuli.recflius fic.ad multiplicadum eius imperium.fignificat et ffpe.
ps.cxxix.Scpe expugnaueruntme.aliud fignificatum baliftarius dirri
gens arcum.Gen.xxi.Fa&ufqj eft iuuenis fagictarius. et a prima eius
Cgnificatione putant deriuari ^^^^ideltlocufta.Exodi.x. Exten

de manum tuam fiiper terram aegypti ad locuftam.

Frixit.torruit.Leui.vi.Quf in fartagine oleo cofperfa friget.

48z

Digilized by Google
 SECVNDVS
nn w»p ww n
Jj)
‘
'

Spexit. vidit.threnoi*.i.Quia uidit getes.et {js.xxxirj. Vidit oes

a filios hominu.et Gen.xxxvrj. Vade et uide fi cutfia pipera fint*
Indeuenitinuidere.deipicere.5s Jon).Ipfi uero coiyderauerunt et in/
ipexerut me >(p q hebrgi fic-Ipii aipexcrut inuiderut mihi.uei ipfi uide
runt defpcxerut me.indc traifumptiue multa dicunt ut (peculu. Exodi

xxxviij .De fpeculis mulicRt.Inde ,m ber matutinus .Deutejci.

Dabit pluuia frg urg temporanea et ferotina. Formabis ab hoc uerbo

deriuatafecunduartc £ udegendo biblia hebraica inucnies copiofe.
aliud fignificatu fub hac forma.ftruma ieu uefidPa gutturis. Leuitid.f.
Veficula uero gutturis.aliud fignificatu obicoenu.turpe.fcedu (eu fix
ditas .nra tr afiatio exemplu interpretat. Nahu.iij Et pona te in exem
.

q hebrgi.Dt ponam te quafi turpitudine ieu fceditate.aliud auis

plu.^p
nome qua trailano nra ixon uocat,animal nobis incognitu.icd hebrgi
vulture interpretant. eft aut auis qplus cgteris uidet ab acumine uifus
ficdidaiecundu rabiSalomone Deu .xiiij Ixon et uulture acmiluu.
.

Rhinoceros reuunicornis.Dcute.xxxiij. cornua rhinocerotis

cornua cius. vident autTortellio diueria efle animalia vnicornem &

rhinocerota .fic et Perotto in comucopig.na illud in frotc hoc in nafi»
cornu geftabat.trafiatio uero nra ^mifcue utit.gs.xcri.Exaltabit ficut
vnicornis cornu meu.ee qncp abi)dt alcph et eius loco aflumit iodit»
eode fignificato.Iob.xxxix.nun^d uolet rhinoceros feruire tibi. Inde
forfitan dicunt paofg nefies ex eiuidem animalis pilis contextg.quod
trafiatio noftraiericu uertit.Ezechielis.xxvi).Etbiflum et iericum.

Caput.Leuitid .i.Caput uidelicet et euefia q adhgrent iecorn

vnde trafumptiue fignificat cacume.uerticem .lummu.primum.Geni
xxvirj.Etcacume eius tagenscglu. Canti. uificuolbus primis ungetis.
'
Inde fummi prinripes et capitand denominantur.Micheg.it] . Audite
prindpes domus Iacob.cft et aliud fignificatu fel. amaritudo, toxicu.-
Deute.xxxij .vua eoRt uua fellis.qd mox uertit tranflario nra ucnenu.
venenuaipiduiianabile.hebrgitoxicu afpidu crudele.ct a prio didi:
prindpiu.initiu.Gen.i.In pridpio creauitdeus.ps. exi. Iniriu iapietiae
timor dni.et fic cu anterioritatem fignificat inuenit qnq> per iod loco
aleph qnqj fimul g iod et aleph .lege bibliam hebraicam et inuenies*
481

Digitized by GoogI
 LIBER
fixerat tabernacula a filiis Hemor patris Sichem centum agnis .vbi
Lyrafcribit q? tranflatio noftra hicdefitiat.nam hebrfi uertunc cen/
tum obulis.etueRt dicit.fimiliter Iob ultimo capite. ubi nos habemus.
Et dederut ei unufqfcp oue una.hebrgi legut nummu feu obuluunu.

Coadunauit.coUigauit.ligauxt.nodauit. Deutero.vi. Et liga/

bis ea quafi fignum in manu tua.pafiiuum eius ponitur.i. Regu.xviij.

Et anima Ionathg conglutinata eft anime Dauid.ideft ligata.Tndc coi
ligantia.coniuratio fiue liga.Ifiug .viij. Non dicatis coniuratio. omnia
enim qug loquitur populus ifte coniuratio eft. quapropter adrebel/
lione traduxit tranflatio nra. Amos.vrj. Rebellauit contra te Amos.
ideftligamfecitfeu coniurauit.Gc.r|. Regum. xv. Fa<fta eft coniuratio
valida populufcg concurrens.Inde oues qug nalcuntur circiter tempo
ra marcrj hoc noine dicunt ualidiores.Gen .xxx.Et q primi tgis Iacob.

nw Arcus.i. Regum.ij .Arcus fortium fuperatus

Arcum meum ponam in nubibus.& infra. Apparebit arcus meus

eft. et Gen.ix.

in
nubibus.etpluraliter in foeminino .gs.xxxvq Et arcus eorum confrin
.

gantur.lndebaliftarius (eu fagittarius. Geh. xxi.Iuuenis fagittarius.

kd potius magifter arcus.
Squama. Leuirici.xi. Omne quod habet pinnulas Sc

fquamas.etpluraliter in fccminino declinat Ezechielis.xxix. Vniuerfi

pilees tui fquamis tuis adh prebun t. ct ad fquamare: fimilitudine fit tu
nica ferrea quam dicunt loricam fquamarum uellquamatam. primo
Regum .xvrj -Et lorica fquamata induebatur.et hoc declinat p!r in im.
480

Digitized by Google
 SECVNDVS
de ligno cadit ferrato dlud minuriilimu.quod tranfFertur in fnperiori
iam loco atato palea, et Numeri.xv. Hominem colligentem lignari,
ramufculos et minutiffima qugcp ad fouendum ignem apta .et putant
fignificare res minutas hindnde difquirere.ad quod allegat uerficulu
Sophonig.rj.Conuenite congregamini gens, quali effet congrega'
mini et acriter dilquirite.fed de hoc lupra quando kufprgcedit vau.

Cucumis.Numcri.xiJn mentem nobis ueniunt cucumeres

SSU7?
& pepones.Inde denominatiuum. Haig.i. Sicut tugurium in cucume/
rario. ubi mutatur aleph in he.
Attendit.animaduertit.Intendit diligentcr.Malachig.irj.At

tendit dominus et audiuit.& gs.lxvi.Et attendit uoci deprecationis

mec.& plalmo.cxxx.Fiant aures tuf intendentes.
Indurauit .rj .Paralippomenon .xxxvi. Etindurauit ceruicem

fuam. & Dcuteronomij .xv. Non auertes ab eisoailos tuos.regiius

fic.Non durum fit in oculis tuis manumittendo illum. Inde durus &
durida et cgtera deriuata .Exodi .xxxiq .Populus durg ceruids es tu. et
primo Regum.v.Quoniam dura eft manus eius liiper nos.Inde trafu
mitur ad crudeles.Ifaip.xix.Et tradam cgyptum in manum dominor?
crudelium A tranlumitur ad metalla Idurata et percufla. Exodi. xxv-
Aureos ct produtfHles.

X^MjpThuribulum lecundu tranflationenoftra.Exodi.xxv. Aceta

bula ac phialas thuribula et aatos.ego no aedo lignificari thuribula.
quid enim thus ad panes coquedos.led opinor patellas in qbus panis
coquitur et tanquamazimus funditur, ut didmus de noftris hoftiis.
feu aliud inftrumentum quod ad ufum coquendi panes concurrit.

wp Rc&itudo.ucritas.gs.lx.Dedifti metuentibus te fignificario/

nemutfiigiatafadearcus.rniror tranflationeet miror comentarios

nfos.hebraicefic legit. Dedifti rimetibus te fignu utfignent propter
veritate in gthernu.nam hoc uocablb thargu urit
jp ueritate,et nullo
modo fignificat arcu.fic legit re<fle Prouer.xxxj .vt oftedere tibi firmi/
tate ct eloqa ucritaris.cthic feribit per feua fub fin.fupcrius
g fpgol'
TIWPP Nummus uel obulus .Gen .xxirj .Emitcp parte agri in qua

479

Digitized by Google
 UBER
Deddit.rult ad tctrarn.Ifaig.xlvi.Confracfkis efi: Bel cotritus

eftNebo.duolalicet Babyloniorum idola diruta liintulcg; in terra.

fignificatetiamdrculum.annulum.leu fibulam quainterfe uela con/

ne<ftuntur. Exodi. xxvi.Fades ct quinquaginta ar culos.

Talus.hoc cft ucrtibulum quo pes et tibia coniungunt.rj.

Regum.xxri .Et non defident tali mei.

Rupit.fidit.ftidit.i.Regum.xv. Sadit dominus regnum lirae!

a te hodie.& Iudicum.xi.Sddit ueftimenta fua. ct in palIIuo.iij.Reg5

xiij. Altare quoqj lallum eft.fimili modo legitur gs.xxxv. Diflipari
funt nec compunifH.Hieronymus fic.Scindentes et nontacentes.fcd
noftrates hebrgi exponunt. Si dilcerpantur non cruentant.fignificat
edam aperirc.Ieremip.xxij. Qui aperit fibi feneftras.
JTp^p Fundus.fundamentu.pauimetu.Numeri.vJEtpauxiIlu frae
* de pauimcto.et Amos ix.Si celauerit fe ab oculis meis in (undo maris,
^p^p Diruit, perfbrauit. Ilaig.xxrj. Scrutans muros. &
Numeri
xxiir) .Vaftabitcp omnes filios Seth .ideft ruere fadet de hoc fupr a itt
.

vocabulo kir.

r$>, Reformator. cxdlor. effigiator .Gmdator. Ieremig.xlvi. Simi>

lator ab aquilone ueniet ei.Inde uerbum Iob.xxxiij .Et de eodem luto
ego quoq? fbrmatuflum.fignificat edam coniuere oculis uel lingua fi/
gnu prgftare,uel uultu annuere.ps.xxxv. Adnuut oculis. Prouer.vi.
Adnuit oculis, terit pede.et eiufde libri ca.x.qui adnuit ocfo dabit &c.

Tabula.Exodi.xxvi.Fades et tabulas ftantes tabernaculi de

lignis ledm.& fic ddnceps per longum tam in lingulari qua in plurali
numero.Ezechief.xxvij -Et tranftra tua fecerunt dbi de ebore indico,
redtius tabulata tua.

Legit.collegit.Exodi.v.Dilperfufc^ eft populus in omriem

terram tcgypti ad colligendas paleas. et paulo fuperius.Ipli uadant £>C

colligant ftipulas.Inde ftramen demolitum et contritum, et qd

“»78

Digitized by Google
 SECVNDVS
me funt.& qd eft in medio cius Numeriuxv. Peribit de populo (uo.
redius de medio populi fui.item fic prorimusautuiarius.jJs.xv.Et
opprobrium non accepit aduerfus proximos iuosTiue uidnos. fcu fe/
eundum Hieronymu fuper propinquo fuo. et a propinquando dicic
quis manus conlerere atqj bellari in prjrlio. gs.cxliiij. Qui docet ma/
nus meas ad prolium.

Securis, gs.lxxiirj .Securibus exciderunt. ct Iudicum nono.

Arrepta fecuri.

Tabulauit.contingnauitetlaqueauitdomos.ftruxit.ij. Para>

lippomcnon.xxxiip Ad contignationem domorum. ficCanricoR:.i.

.

Laquearia noftra cyprellina. unde quidam diducunt duitatem per

epenthefiniod.Prouer.xi.In bonis iuftorum exaltabitur duitas.ee in
eodem fignificato quandocp mutatur he in thau et defiat iod. unde
chaldgi duitatem nominant kartha.Iob.xxix. Qyando procedebam
ad portam duitatis.et uidc (upra in ain litera fequente res.

TT3TI Caluauit. Michef .i.Decaluare et tondere liiper filios delida

rumtuarum.Esechielis.xxix. Omne caput decaluatum. Inde nomen
caluidum.Ezechielis.xxvij.Et radet liiper te caluidum.ubi pro he po
nitur aleph-fignificat etiam prima per Ipgol feripta cryftallumleu gla/
dem.Ezechielis.i.Etfimilitudo liiper capita animalium firmamend,
quali afpedus cryftalli horribilis.&f fecundum Nicolaum de lyra gla
dei.nam in comentariis liriplit Hieronymus cp gelu conftrida aqua
grpeo fermone cryftallus nominetur ,idq$ approbat didionarium qd
etymologicum magnum appellant.

Obduxit corio.induit pelle.cotexit cute. Ezechielis.xxxvi) .Et

fuper extendam in uobis cutem .et ab hoc didtur membrana.

Cornu.Danielis.viij.Fradum eft cornu magnu.et eftutriulqj:

numeri .fignificat etiam uerbaliter radiare atqj lucere. Exodi.xxxiirj.

Qui uidebant fadem egredieris Moyli elTe cornuta, redius hebraice
uerbu e uerbo Gc Et uidebant filii Ifrael fodem Moyfi cp lucebat curis
fodei Moyfi.
477

Digitized by GoogI
 LIBER
fratrem luum noti uocauit. etpfalmo.xdx. Inuoeabant dominum &
ipfc exaudiebat eos.Inde nomen uerbale.Iiaig.xlv. Ego
dominus qui
voco nomen tuum deus Ifrael.Inde homines nominari et magni acqj
capkanei prgftanriorefcp fic dicuntur .Numeri.xxvi.Ifti funt Dathan
& Abirom prindpes populi. fignificat et damare.gs.xxxiirj. Ifte pau/

per damauit.fignificat etiam occurrere uel obuiare.Ilaig.xxxi.Cum

occurrerit ei multitudo paftorum.qiiod etiam a (uperiore fignificato
podet fic intelligi.Cum acclamauerit ei. et hoc indicat (equens (ermo*
a uoce eorum non fbrmidabit.traflatio noftra addit aliud fignificatu;
ProuerbioRj.xxvij .Et oleu dexterg fue euacuat.Item aliud fignificatu» ~r/*
contigit, acddit. euenit. Gen .xlrj . Ne forte in itinere quiccp patiatur
mali.ideft ne forte contingat ei mors.ficIeremic.xiii. quare
uenerune
mihi hgc.et fcribitur quandocp in fine heloco aleph.i.Regum.vi.Sed
cafuacddit.ctEcclefiaftis.ix.Quiaeadem eundis eueniunt. hebraice
fi c.euentus unus omnibus.In uenit quocp fine aleph et fine he in fine,
ut Deutero .xxv.Qyomodo occurrerit tibi in uta. Eo autem nomine
hcbrgoRt logia crebro utunt pro uno ex quincp prgdicabilibus por>*
phyrianis q habent tradata ex Abenroft qui a nobis diat Aucrroys.
nomine aeddens per prothefin mem et paragogen he. Item fignificat
legcre.Nehemie.viij Et legit in eo aperte in platea.et infra.et lcgcrut
.

in libro legis dei diftindeinde nomen uerbale ledor.Habacuk fecu/

do. Vt percurrat qui legerit in eo. ideft legens ud ledor.

Appropinquauit.attigitfeu accedit.approximauit.ut perifra

Exodi .xiirj .Ita ut ad fe inuicem toto nodis tempore accedere

fti cos.

non ualerent.redius hebraice uerbum e uerbo fic. Et non appropin*

quauit hic ad hunc tota node .et Exodi.xxxrj . Cuqj appropinquaflet
ad caftra.& Ifaig.virj. Accedi ad prophetiffam et concepit et peperit.
etficfuntucrbanditralia.fiunt etiam tranfitiua et fignificant fatio ap
propinquare, ideft offero. Leuitid.i. Homo qui obtulerit exuobis
hoftiam .Inde oblatio.offcrtorium.hofha.Leuitid.rj.Anima cum ob
tulerit oblationem. et didtur corban, unde illud legit Matthgi.xxvrj.
Non licet mittere in corbanam.i.donariu leu offertoriu quo oblatia
nes imittunf.Inde.ppc.IIaif .lv.Inuocate eu dum ,ppe eft.tiFr gs.cxlv.
Prope eft dns omnibus inuocantibus eum.et ab eo didtur aliquid qd
eft intimum et intra uifceranoftra.utpfalmo.dq. Et omnia qug intra

Digitized by Google
 SECVNDVS
Succenfuit.iratus eft.Zacharig .i .Iratus eft dominus fupcr pa

tres ueftros iracundia.Gc Ntimrri.xvn.Num uno peccante cotraoes

ira tuadcleuiet.Indeira ut in eodem ca.Iam enim egrefia cft iraado/
mino.ctfcribiturpcrfexpuntfla.etin eadem forma
fignificat fpuma.

Ofeg.x.Quafi fpuma fup fade aqug.ponitur etqricp pro decorticare

uel excoriare.Ioclis.i.Et ficu meu decorticauit.i. arefedt et exiccauit.

w, AegretuIit.mofeflauit.tedebat.Numeri .xxi.Et tedere cccpit

twtArf- populum-figni Seat etiam anguftare et breuiare. Ifaip.xxvirj Coangti

.

ftatum eft enim ftratum .et Michec.ri .Nunffe abbreuiatus eft fpiritus
domini .Inde nome Exodi.vi.Propter anguftiam fpiritus.hoc efi: tur/
badonem et moleftiam.et de abbreuiatione legitur ps.crj .Relpondit
mihi inuiauirtutisfugpaudtatem dierum meoru.qtto nomine iudgi
vocant prgceptoriu coRt hoc efi: breuiarium .librum in q fingula prg/
cepta in lege contenta colliguntur cozar.ficIob.xiir]. Homo natus de
muliere breui uiuens tempore, fignificat ctia per epenthelln iod ante
res palmitem aut furculum.gs.!xxx.Extedes palmites fuos ufqj ad ma
re.& hoc modo interpres debuit tranfterre uerficului lob.xxix.Etros
morabitur in mefiione mea.recftius uidelicet.Et ros pernoctabit in
palmitibus fiue ramis meis.quod procedens fermo apertiflime dedar
rat. Aliud fignificatu eiulHem formg hic oritur .ideft metere mefiem.
Leuirid.xxirj.Etmefiuerids fegetem.recftius mefiem. &Deuterono/
mi].xxiiri .Quando mefiueris fegetem in agro tuo.rediius fic.quando
meflucris mefiem tuam in capo tuo. Ruth primo. Quando primum
hordea metebantur. Inde nomen uerbalc meflor.eiufdem fecundo.
Et dixit melioribus dominus uobifcum.
Frigus per apocopen resetepenthefinholem.Gen.virj.Fri

gus et aeftus.et Prouerbior uoocv .Et qut amittit palliu in die frigoris,
vbi in fine ponitur he terminatio fceminina,quafi frigiditas qug per
regimen cafus poft fe uerritur inthau.gs.cxlvirj. Ante fatiem fagoris
eius quis fuftinebit.Inde frigidus.Prouerbiorum.xxv.Aqug frigidg
animg fidenti.

Vocauit.appellauit.nominauit.Genefis primo. Appellauitcjt

lucem dian et tenebras qo&em.&.iij .Regum primo.Et Salomonem

 LIBER v.

Prgddit ergo lignum 'et mifit illuc.ideft prgddit et equauit ut eflet ca

pulum (eairis.uc.iij.Regum.vi.In menfura pari et opiis unum erat in
duobus cherubim.hebraicefic.Menlura una et prgdfiouna duobus
cher ubim .quod poftca feiifum e (en(u uertens (culpturam interpreta
tus eft.irj .Regum, vij. Et menfura failpturacp confimili ideft prgdfio
ne.tranfiimitur etiam pro extremo et finali termino.Ione.ij. Ad extre
ma montium defeendi. ab aquatione prgrifionis didt Canticoru.iiij.
Sicut grex tonfaic.i.adpquate prgrilaru uel pcifecquataru feu gqliu.

warfe Conddit.ab(cidit.mutilauit.Habacuk.rj.Conddifi.i populos

mukos.reftius fic.coddendo ppPos.eft eni gerundiu. Inde mutilatus
feu abfdfus et detruncatus.Prouer.xxvi.Claudus pedibus et iniquira
tem bibens.Inde finis, angulus, extremitas. Exodi.xxv. Cherub unus
Et (ades cherub unu ab
fitin latere uno et alter in altero.hebraicefic.
extremitate hinc, et cherub unum ab extremitate hinc. &pPr in ma(dt 4’
lino plalmo fexagefimoquinto.Spes omniu finiu terrc.etpfr in foemi
nino in eodem pfalmo. Et timebutqui habitant terminos, varij uarie
tralTerunt.nam pro termino ucl extremitate pofuerut (ummu.Deu/
teronomij.iirj. Afummo celi ufep adfummu eius.aliud etiam figniS
catum habet. nam (ignificat pertefum eft.nau(eauit.Numeri.xxi. Ani
ma noftra iam naufeat fuper dbo illo leuiflirao. ubi rabi Salomo hoc
verbum exponit per illud paulo fuperius fcriptum.Ettedere cctpit
populum itineris.
W?. Nigella.melanthion .gith .Kaig .xxvirj Seret gith et ciminum
.

fpargct.et infra .non enim in ferris triturabitur gith.ct iterum. Sed ia

virga excutietur gith.
Nolite conftituere mi
p Capitaneus.princcps.dominusKaig .irj.

principem populi.

J^p Decorncauit.abr afit.Leuirid.xiirj . Domum autem ipfam ra/

det intrinfeais per arcuitu.et p prgpofitione mem (ignificat angulu.
Nehemig.iij.Poft eu gdificauic Baruch filius Zadiai menfuril fccf am
ab angulo u(cp ad porta domus.et.ij.Paralip.xxvi. Sug porta anguli.
8i Ezechielis.xlvi.Per quatuor angulos atrij &c. (ignificat etiam per
paragogen he et epenthefin iod aroma quoddam.quod a noftris die
dtur caua.ps.xlv*Myrrha et gutta et cafia.
47 *

Digitized by Google
 SECVNDVS
te.ideftne dimoueatur.

Scutula fiuefcuteUa.quodtrafiationoftra acetabulum ucr

tit. Numeri. vi) .Acetabulum argenteum appendens centum triginta

fidos.&Exodi.xxxvij. Acetabula phialas et cyphos.

NBE. Coagulauit. concreuit. tran (latio noftra uertit congregauit.

Exodi.xv. Cogregate (iint abyfli in medio mari.re<ftius Iob.x.Et ficui
cafeum me coagulafti.Sophonig.i.V iros defixos in fgdbus fuis ideft .

coagulatos et concrelcentes fuper fgcesfuas.

Refddit.prfcidit.Ifaif.xxxvirj .Prgafa eft uelut a texenteuita

TB?.
mea. in ea forma nominat animal defer ta loca inhabitas.qdalrj uolut
auem edendi) reptile-traflario noftra eridum uertit .Kaig.xxxiir) .Chio
crotalus eridus et ibix.fimiliter Sophonif J) . Onocrotalus et eridus.
faribitur autem in fine per holem.

Significat idem quod prgcedens uocabulum fiue ericium leu

aliud animal. et ponit in eodem capitulo Ifaif .xxxiiij .Ibi habuit fouea
eridus. fed quidam imprefli libri habent illic kiphod.reftius autem
antiqui lcaphon.
ClauGt.condufit.continuit.contraxit.gs.lxxvtj. Aut contine

bit in ira lua mifericordias (uas.& Iob. v.Iniquitas autem contrahit os

fuum.ideft concludit et cotinet.et Deuteronomij .xv. Nec contrahas
manum tuam (cd aperias eam pauperi.& Haif.lij .Super ipfum conti/
nebunt reges os luum .ideft daudentan eadem uerbi forma fignificat
tranfiUre.Canticorum.rj .Tranfihens colles.

Abfddit.detruncauit.mutilauit.Deuteronomij.xxv. Abfcin

das manum illius nec dederis (uper illam ulla mifericordia. et Exodi
xxxix.Etextenuauitinfila.ideftabfdditfila.Inde uenit finis et termi'
nus.Gen .vi.Finis uniuerfi: carnis uenif. ideft detruncabo, quod aflfii
mit quandocp nun per epenthefin .eoq> abiiatur unum zade.et cu no
affit nun litera neqj alteru zade.additur dagges ad notandu defecftu*

Limitauit.defignauit abfadit .inadit .prfddit .iiij .Regum.vi.

73

Digitized by GoogI
 . LIBER
Inde dicuntur acquifita omnia bonafctlicetimmobilia.mobilia.etfe
mouetia.ut (unt pecora et pecudes. De mobilibus feribitur Genodq.
Erat autem diues uaide in poflfeffionibus auri et argeti. ideft in bonis
acquifids.de femouentibus.Geh.xxvi. Habui tep pofiefiiones ouium
et armentorum.de immobilibus.Ieremie.xxxq. Et poffidebunt agri.

wwt Calamus. Ifaic.xix. Calamus et iuncusmarce{cent.et quia in

oriente baculos ex anna feu calamo confidut quibus mefurant quan

titatcs.icdrco promenfura tranfumimr.Ezechielis.xl.Et alamus me
furg in medio eius.ficut nos dkimus ulnam uel brachium, unde etiam
didtur regula tranluerlalis cui appenduntur hincet hincpondera.qd
tranfiado noftra ftatheram uernt.Ilaq: .xlvi.Et argentum ftathera po
dcraus.fignifiat edam calamum aromadcu.Exodi.xxx. Calami fimili
ter ducentos quinquaginta fidos.

$BH> Cinnamomum. Exodi.xxx. Et dnnamomi medium eius. 8C

Canneorum iiq .Fiftula et cinnamomum .ubi cannam uerdt fiftulam.

00^ lucidit.decerpfic.diftrinxit.Ezechielisjcvq.Etfriiifhis eius di

ftringetetficcabit.

dOT? Magiauit.diuinauit.ariolaiiit.Ezechielis.xiq .Et diuinadoneS

nondiuinabidsamplius.&.i.Rcgum.xxviq.Diuinamihiin pythonei
& omnia inde deriuata fignificant prgdicere futura.
wpp Atramentarium .Ezechielis.ix. Et atramentarium feriptoris

ad renes eius.alij dicunt q> fignifiat tabulam et pugillarem.ita eninl

exponit thargum pinax.eft autem pinax grgee tabula latine.

Stigmacizatio.Leuiti.xix. Necp figuras aliquas aut fbgma

ta ferietis Uobis.quoputanc aliqui prohibitam efle artem geomatiae.

de qua rabi Iuda Harifi et alrj complures fcriplmint.

Abegit.dimouit.Gen .xxxq .T etigit neruum fcemoris eius. i.

coxam dimouit e loco cohgrenug eius et eluxauit.ita exponit rabi Sa/

lomon et allegat uerficulum Ierem. vi. Ne forte recedat anima mea ai
472

iiqitizedby Google
 SECVNDVS
Ruga.Iob.xvi.Rugf mef teftimonium dicunt contra me.

Vot Refdndcbat.exddit.uelneutraliter emarcuit.obforduit. Ifaif

xix. Calamus et tancus marcefcent.et eiufdem.xxx. Confufus eft liba/

uusetoblorduit.
Pugillo menfurauit. (eu a uola manus.inuolauit.ideft tantu

accepit quantum poteft uir pugno continere.Oportet enim per am/

bages drcumloqui.cui uocabulu lacinum fimile nefcimus ficut inter/
.

pres fedt Lcuitiri.i) .Quorum unus tollet pugillum plenum fimilf .fic
quali liceret dicere.Et pugillabit inde plenum pugillum (uum.

Mi»? Vrtica.Ifaig.xxxiiij. Orient in domibus eius fping et urticse.

quamuis noftri iudfi exponant fic.Carduus et fpina. fed tamen magi
fter Dauid ldmhi de radidbus interpretatur urticam.

Nidificauit.ps.diij .Illic pafleres nidificabuntinde nomen uer/

bale.Ieremif .xlviij.Quafi coltirba nidificans in fummo ore foraminis.

m
Inde nidus nomen.gs.lxxxiirj.Et turtur nidum.et Abdia.Et fi inter
fydera pofueris nidum tuum.&pluraliter Genefis.vi. Manfiunculas
in arca fades.vult dicereinftar nidorum.

tcp Aemulatus .zelatus eft.inuidit.Numeri.xxv. quia zelatus eft

pro deo (uo.& Numeri .v.Si fpiritus zelotypif conritauerit uiru con
trauxoremfuam.verbumeuerbofic.Et tranfibit (upcr eum fpiritus
f mutationis (eu inuidig et inuidebit uxori fug.fic G en. xxx. Cernes aut
Rahel qd infeeeuda eftk inuidit forori fup.inde nome cmulator.Deu
tero. Deus gmulator.Sd Exodi.xxxiiij.Dns zelotes nomen eius.et in/
terponit qhcp iod cata cpenthefin.Deute.xxxij.Ipfi me ^puocauerunt
in eo qui no erat deus et ego ^aiocabo eos in eo qui no eft ppfs . & eft
uerbu tranfitiuu tertij .i.gmulari fecerut et inuideri fedam &c.
nat Procurauit.coparauit. acqfiuit. adeptus eft. obtinuit. exorfiis

eft.Gen.xlix.Quam emit Abraham .8c Gen.iiij. Pofledi homine per

deu.mirortranflationehac.fed potius acquifiui homine uel obtinui.
CcGen.xiiij.Addnmdeucxcelfiim pofleflore cpli etterrg.i.procu/
ratorem exordientem cflum et terram pro ut Deuteronomij.xxxij.
Nuquidno ipfe eft pater tuus qui poftedit te.i. acquifiuit coparauit.
47i

Digitized by Google
 LIBER

rffe Caldare.per paragogen thau irt Gne.tranflatio noftra uertif

ollam .Micheae.ifj .Sicut in lebete et quafi carnem in medio ollse,

Iona
thas chaldaice tranfFert cadra quod nos chaldare didmus.

thn Concretu.ficut quando fiflura pedu animalis cocrefrit

quafi
pedis equi uel muli.tuc ipfum animal didf concretu.Leuirid.xxij
Bo .

uem et oue aure et cauda amputatis.rertius Gc.Boue et oue difcrctis

aut cocferis membris .ut quod unum membru deberet efle
difcrefdt
in dito.et qd duo mebra deberent efle cocrefdin t in unu.et
abeo de/
nominaclocus refugij qd afylu dicunt,eoq> (iigiriui illic coalefdint
&£
concrefcut.Nueri.xxxv.Et reducet lententia in urbe ad qua
g cofrige
rat.et paulo fugius.decemite urbes efle debeat in pfidia fugitiuoi*,
q
D /p DeriGo.fubfannatio.illuiio.gs.xliirj.Subfannatione et derifu
ijsqui funt indreuitu nro.Gderemif.xx. Et fartus eft mihi
fermo drif
in opprobriuetderifum tota die.Inde uenft uerbu
Habacuk,i.&ipfe
de regibus triumphabit, rertius Gc.et ipfe in regibus illudet.dicut
a5t
dorti hebreoRz gramatid q» hoc uerbu tam in bona qua in
mala parte
aedpi poflit.ficut apud latinos ualere.et qd in ia dtato Habacuk
loco
Ggnificet laudare ut fit infpretatio fic.et ipfe in regibus
laudabit, eoo
eligere primu Ggnificatu ,ppr uerba fequeria et chaldaica
traflatione,

JjS^Rotauit fundam.uel fundibulauit .i .Regu.xvij .Tulitcj lapide

et funda iecit.Inde nomen fubftantiuu.ut paulo fuperius. et
funda ma
nu tulit Jnde deriuata.ut fundibularij et oia a fundibulando dirta. no
minant et fub haeforma tentoria, cortinae, uela. Exodi.xxvfj.Contra
meridie erunt tentoria de biflo retorta.Gc ditit quicquid torno
rotat,

Bidens inftrumentu rufticu per paragoge on terminationis

uocant ligone.altj farculu.i. Rcgu.xiij. Ades uomeruet

fcriptu.alr)
li
gonu et tridentu.i.ligonu trium dentiu.ita enim ponit numerus.rabi
uid kimhi didt apud nos uocari furcam quf habeat tres dentes.

Ttap Farina.Nurneri.v.Dedmam partem fati farinf ordeacef. &

Ifaif.xlvij £c mole farinam adeft mole ut fiat farina.
 SECVNDVS
In pariete .et infra.Perlata eft in pariete.etpluralitcr declinat in fcemi/
nino.& capit pro muro.Ifaic.xvi.His qui lgtan? fuper muros cocfh Ia/
teris.ego putaiTem ab hoc denominari duitate, fcd gramariria primi
tiuo kara deduxerut,ut inferius patebit. Inde orii uerbu geminatu qd
fignificat muros diruere .uaftarcqj et perforare parietem.impugnare
et uiminfcrre.Numcri.xxiiq.Vaftabitcp omnes filios Seth.

Leuifedt.uilipcdit.dcfpexit.inhonorauit.Nahu.i. Quiainho

noratus es.&Iob.xxxix.QiiileuiflocunifTum refpodere qd poflum.

& Gen.xvi. At illa cocepifle ieuidens defpexit domina fuam. Inde no
me lcuis.Iob.xxiitj .Leuis eft fup facie aqup.Inde uerbu Ifaie. ix. primo
tempore alleuiata eft terra zabulo.fk Habacuk.i. Leuiores pardis.

Maledixit.L^euirid.xx.Qui maledixerit patri ucl matri, cuius

partidpiu Exodi.xxi.qui maledixerit patri uel matri.i. maledicens. &

Ifaig.virj .Et maledicet regi ftio.Inde nome fubftantiuu Deute.xi.Ecce
ego propono in con(pe<fh.i ueftro hodie benediefrione et maledictio/
nem.& nou qd docfti hebrgoru exponunt uerficulu illum Deute.Xxi.
Maledidhis adeo eft qui pendet in ligno.fic.defpecftus a deo eft.fecun
dum priorem fignificationem.Paulusaut apoftoluslegifperitiflimus
traduxit vahucttxqxroo ideft malediftus ad Galatas.irj .ca. que nos re/
«ftius fequimur preceptore noftru fupra cp dici queat fidele, geminat

hoc uerbu ficut et alia uerba plurima ihebraico.et fignificat coterere.

diruere.deuaftare.deterere.EzechieT.xxi.Comifcensfagittas.idcftita
deterens ut inftarfpeculiferrueaRt luceat quatenus in eis fiant uifio/
nesjficut eft in magicis cofecrado gladij. Ecdefiaftis.x. Si retufiim fue
rit ferruA hoc no ut prius fed hebetatu fuerit multo labore exacuet,
retfhus hebraice fic.fi rubiginofiim fuerit ferrum.et hoc no facietenus
detritum feu terfum fuerit uirtufcp dus confortetur .&c.

rh? Frixit, torrefecit. Leuidri.rj .De fpids adhuc uirendbus torre;

bis eas igni.lnde frixu.toftu fiue polcta.i.Regu.xvij . Acdpe fratribus

tuis ephi polentg.ubiquida feribut per paragoge aleph.Iteciufcfeiri
formg e uerbu qd fignificat defpicere.tnhonorare.uilipedere. Deute.
xxvn.Malediiftus q no honorat patre fuu et matre fua. inde nome de/
fpeftio.uilipediu.ignominia.ps.lxxxiq.lmple facies eoRz ingnominia.
469
 . .

LIBER
thuris. idcfl: fuft umigium fiue incenfum myrrhf et thuris. Inde nome
(uffumigatio.quodgrgd thymiama nominant fic Deuterono.xxxirj. •

Ponent thymiama in furore tuo. Inde uapor quemtranflationoftra yvp'

feuillam in ter pretatur. Geri .xfx. Vidi tep afeendentem fauillam de ter
fa quafi fornacis fomum.hebrgi noftri fic legunt.Et uidit et etee afccn
dituaporterrj ficut uaporfornads. nos uero reifiius. fornus frf ficut
V“*vV
fumus fornads.fic gs.cxix.Fadus fom ficut uter in pruina, putare ego
r
vitium foiTrcamanuenfis feriptoris qui pruna concepilTet pruina»
nifiuiderem in grcco feriptum efie tv*xvh ideft pruina.qtiare tranfla/>
toris error foit qui hoc in lingua grgeam uerterat.Ifte aut uerfi culuS
de aite hominis dicitur cp fit rugofa et arida ficut fi uter fufpenderec
,

ad fomu.quare intelligendus eitfic.faifhis fom ficut uter in fomo. fed

certe interpres grgeus idem uocabulum hefitando uariauit.nam pfal»
cxlvirj .tranfFert ab eo cryftallus quod Hiero.glariem uertit.Ignis grS

do nixglades.reuera fecundum linguphebraicg proprietatem fignifif

at hic uaporem afeendentem de terra in fimilitudinem fomi.authore
rabi Dauidkimhi in libro de radidbus.ab hoc uocabulo per prppofi
donem mem denominat thuribulu fiue acerra.EzechieF.viii Et urtuS .

qfcp habebat thuribulu in manu fua.et ficut ab acerni ara denominat

propter facrifidj foffumigationem,ita hoc hebraicu Uocabulum pro
ara fiue altari tranfumitur .ut.rj.Paralippomerion .xxx. Altaria uniuet
fa in quibus idolis adolebatur incenfum fubuertences

rv Arboris nome ,ppriu dto nalcentis crebru apud thalmutiftai

mufoloquertdi.feddusdiminutiuukikaionponifin Iona qdHiero.

vertit hedera unde foit reprehendis a docftis uiris quos iple cucurbita
rios uocat, eoqd putarintre<flius tranfierri cucurbitam. Iong.iiij.Et
prcparauit dns deus hedera, iple uero Hiero .in cometariis Icribit q>
formo latinus hac fpede arboris nohabeat.nafdtaute creberrime iit

palg ftina lata habes folia in modupampini.miRiCp in modu fi fomente

dto confota coforgitinarbore.et intra paucos dies quam her
ieceris
bam uideras,arbufculam fulpids.hgc Hieronymus .nominatur in lirt
guapunica fiue arabia elkeroa
Paries.Leuitidprimo.Decurrerefaciatfanguinemfuper cre>

pidinem altaris. recftius fic. Spargatur (anguis eiuscontra parietem

altaris. &.i. Regum dedmonono. Nifufqj eft Saul configere Dauid
468
 .

SECVNDVS
Nome inde oritur quod fignificat telam. Ilaif.lix. Telas aranearum,
per vau et furek.Item fignificat frigus.Gen.vitj .Frigus et adtus.

Appropinquauit.conuenit.Sophonig .rj. Conucnice congre/

gamini gens non amabilis.ubi primu duplicat fin literam.fecundu no
duplicat-fed loco eius recipit dagges. alrj tranlTerunt fcrutamini per/
quirite.fcd Ionathas chaldfus interpretatur chaldaice congregamini
& appropinquate.
Perculit.affedt moleftia.perturbauit. Iob.x. Tedet animam
meam uit£ mef.re<fHus fic.Perturbata eft anima mea in uita mea.
Aegritudo contingens homini et percudens eu. Deu.xxxij.

Et deuorabunt eos aues morlu amariffimo. thargu hierofolymitanu

exponit exrifione.magiftri aut arcanoru bene nouerunt quid hoc uo
cabulum^ppriedefignetin artecabale.et u(um eius nouerunt. ad qd
aftipulatur uerficulus.gs.xd. A fagitta uolante in dic a negodo gam/
bulante in tenebris ab incurfu et dpnonio meridiano, fuperq fcribit

rabi Salomon ordinarius comentator Iudcorum qd hjrcfunt nomina

dfmoniomm. inter qug et prffcns nomen ponitur .ficut I(ai£.xxvirj.
Impetus grandinis turbo confringens. .

^3'pNecauitanterfedtJob.xxiiq.Interfedtcgenumetpaupcrem.
y
&Iob.ij. Sapientes interfidebant quprebatq? Daniel et focrj eius ut
perirent.Inde nomen interfedor et nexfeu interfedio.utinAbdia.
v
Vt intereat uir de monte elau propter interfectionem
Minoratuflutrf. paruificatuflum. paruifitdulIum.Gen.xxxrj.

Minor fum cudis miferatonibus tuis-Inde nome paruus et paruulus;

Iob.irj. Parttus et magnus ibi funt.& Ifaipjri. Et puer paruulus mina/
bit eos.ct pfrlmo.cxiitj.Pufillis cum maioribus.
Mutilauit.inddit.auulfit.decerpfit.Ezechielis.xvij.Sumitate
tfSt
frondiueius auulfit.hebraicefic.Caputplantationu eius decerpfit.&
Iob.virj.Cumqj adhuc fit in flore nec carpatur manu.eteftpafifiuum,
h
^\pTpSufFumigauit.incedit.(acrificauit.adoleuit.euaporauit.Amos

iiq .& (acrificate de fermetato Iaude.Leuidd.irj . Adolebitcp ea fug al/

tare lacerdos.ct Cand.irj .ficut uujjula fumi ex aromatibus myrrhj ec

Digilized by Geegle
 . . '

LIBER ?

lingua arabica exponit de hafttli fine ferro, et diritin arabico lignum

haftf ficuocari.

mp. Animalis nomen quod homini maxime aflimilatur.et dicituf

fimia.ir).Regum.x.Semel per tres annos ibat in tharfis deferens inde
aurum et argentum et dentes elephantorum et limias et pauos. inftar
huius uocabuli dicitur reuoluno uel ambitus per prothefia et parago
gen thau.Exodi.xxxiitj.Quandoredeuntianni tempore cuncfta coti/*

duntur.et tertio Regum feptimo.Decem cubitis ambiens illud.

B Spina. Ilaif.xxxij. Super

eft uerbum
humum populi meilpinf ctueptcS
unt.&f Gen. ii) .Spinas et tribulos germinabit tibi.fub ea
quod fignificat deteftari .
forma
abhorrere. dedignaridlaiae. vrj.
Derelinquet terra quam tu deteftaris.& Numefi.xxrj. pfo eo quod .
'^*’ v ‘

noslegimus.Etimpctumeiusferrenonportertt.hcbraica ucritas ha/ ,

bct.EtabhorrebatMoabpropterfiliosIfrael .& Gen .xxvq.Tedet 1 i

me uitpmee propter filios Heth.ideft abhorreo uitam meam, eft SC

aliuduerbum quod fignificat refurgere .excitari, fiue fufdtari. quarto
Regum.iiij.Nonfurrcxttpuer.&Ilaif.vij.Afcendamtisad ludam & * O
excitemus eum.licethunclocum rabi Dauidkimhi exponat (ecundui
prioris uerbi fignificationem.alcendamus in iudpam et faciamus ei q>
nos horreat .& gscxxxix.Relurrexi et adhuc tccu fum. et Gen .xxvirj
Cumqj euigilallet Iacob de Ibmno. fignificatur etiam hoc uocabulo / . .

Cne vau per zere.finis.terminus.extremu.Gen.vi. Finis uniuerff eae -Jr yyv\>

nis uenit cora me. Ezechielis. vi). Finis uenit.uenit finis, euigilauic /

aduerlum me.ecce ubi utrumep fignificatu inuenif,et cata paragogen

affumit he in fine.Iiaif .vrj .Ad extremum aqupdu&us pifdnf fuperio
*
ris. fignificat etiam eftatcmfiue gftum.ps.lxxiiq.acftatem et uer tu plaf
maiti ea.it lfaif.xviq.tt f Itate perpetua erut liiper eum uolucres.per
camez loco vau. et quandoqj per epenthefin iod.Gen.viij.jeftasSi
hyems.ex illo diritur hoc nomine frutftus arboris. Amos.viij. Et dixi
vndnum pomorum, hebrpi exponunt ficus.& per iodalephinfine
pgnifirat dominii et prinrip e.I&ig.irj. Princeps eftonofter. dicunt ab
noc primitiuo cincinni calamiftrati . cfiaries.coma. Caticoru quinto.
Comp eius licut elate palmarum
Fodit.Kaif.xxxvrj.Ego fodi et bibi aquam. Inde per prothefin
mem fons afbdiendo.Ieremip.ij .Me dereliquerut fontem aquf uiuc.

Digitized by Google
 SECVNDVg
Et ecce coeperunt audiri tonitrua. pro quo hebraicefic legit. Et erant

voces et tonitrua et nubes denla fuper monte.et fequitur Clangorcp .

bucdnguehemens.ideft uox cornu.& Gen.ii) .Et cum audiftcnt uoce

domini dei deambulantis in paradifo.

fcJWj Surrexit. Gcn adij . Surge et perambula terram. & perdit vati
gs.xxvrj.lnfurrexcrurtt in me teftes iniqui.et quadocp loco vau poni?
aleph in medio.ut CMeg Jt.Confurget tumultus in populo tuo. fic fine
vau ctfine aleph.Deute.ultimo.Et non furrexit propheta ultra.Inde
didtur a!dtudo.Gen.vi.Et triginta cubitorum aldtudo illius, ct Cane
ticorum.vt] .Statura tua aftimilata eft palmis. fignifioitetia legcte ad
hucliirgentein agro.Deute.xxir) .Si intraueris tegetem amid mi &c.
Significat edam lub alia uerborum figura peT iod in medio la-ipturrt
-—7 //
; rfWffrrigerc.fudare.ftatuere.cofirmare.ps.cxix.Cofirrna me in j^bis tuis.-

/ Gen .xxifj .Confirmatus eft ager quonda ephronis .et Efter .iX.Con
* • '
firmarunt ct fufceperunt Iudci luper fe et lemen fuu. SC Leuitid.xxvi.
'
Et firmabo pa«fhtm meum uobifcum.etinfra. Vtincedereds ercrfti.
V
Inde ere<fdo.Leuitid.xxvi .Nemo ueftrum inimids audebit refiftere.
pro q ueritas Hebraica habet. Et non erit uobis ere<frio ante inimicos,
(eu prf hoftibus.& Prouerbioi^.xxx.Nec eft rex qui refiftat ei.pro
q
aliqui cabaliftc neoteria ucrtunt.& rex Aleum lecum. in quo condu/
dunt quandam prophetiam noftro £uo mamfeftanda. ct per ^pthefin
iod fignificatur generaliter omniule mouendum collediua congre^
gario et uocat fubftantia.ut Geh.vfj.Et delebo omne lubftatiam quS
rea de fuperfide terrf .fignificat edam per ^thefin mem locus. Geri.
xxvifj.Vere dhs eft in loco ifto.etitem.quam terribilis eft locus ifte»
"de quod eft nomen fancftu in cabala,de quo in capnione noftro. ,
.
1
J • - - **'* *
**ii•^•
,

Planxit. Ezechielis.xix.Et tu aflume pfanrftum luper prindpes

lfrael.et eiufdem.xxxq. PlanfluS eft. et plangent eum filif gendum.
plangent luper argyptum et filper multitudinem dus plangent eum.

Hafta.lancea.haftile.fecundo Regum vicefimoprimo.Cuius feT/

rum haftg trecentas undas appendebat, hebrpi dicunt fienominad

galeam.rabilonasdidt ferrum haftj! fubprate fignificari. etficconue
nit cum tranftatione noftra.led rabi Ioleph pater lcimhi cui nota fuit
461

-Digitized by Go
 «

LIBER
rit ferrum-ali) uerius rubiginofum flieric.

Congregauit. condonem egit, condtauit. condonatus efl.i<

Paralip.xv.CogregauitDauid uniuerfum Ifraefet Nueri.xvi.Cucp

Moyfen et Aaron .reftius fic. Et congregad (ime
fteriffent aduerfum
aduerfum Moyfen et Aaron.Inde nomen cogregario. condo, ccetus
hominum.ecdefia.ut in eodem Ioco.Cur eleuamini fuper populu do
mini. reiftiusfic. Quare eleuamini fuper congregarionefeu conuentu
aut condonem domini. Inde condonator, bcdefiaftfs.i. Verba ecde
fiaftis ideft condonatoris.feu ut nuncloquimur prgdicatoris.

Suftinuit.expedbmit.fperauit.gs.xl . Expedias expedlaui dnm.

Inde nomina et partidpia.ps.xxxvrj.Suftinftes autem dominum ipfi

&
hgreditabut terra. Ieremic.xiirj .Tibi peccauimus expedlatio IfraeL
& Ifaic.v.Expedauit ut faceret vuasJnde fpes et expedatio.Iob.v.Et
erit egeno fpes.
Congregauit.Gen .i.Congregentur aqug qup fub cplofiint ia

vnum Iocum.Inde nomen.ut paululum infra.Congregariones aqua/

rum vocauit maria.
Regula.norma.linea.diredtorium.perpendiculum. Iob.xxxviij;

vel quis tetendit fuper eam lineam .Zacharig.i. Et perpendiculu exte

detur fuper Ierufalem.&.ip.Regu.vq.tranfiatio nra habet refticulam
fic.Et refticula trigtta cubitor^ angebat illud.i.filu.zona. fria amuffis.
& quia per illa menfurar u diredloria edificaf.iedreo tale uocabulu ad
^dincarione et architedlonica tranfumic.ps.xix. In oem terra exiuitfo
nuseoru.redtius norma. diredho.rla.gdificatio etarchitedlonia eoi*.

Faftidiuit.ps.cxix.Vidi puaricantes et tabefccba. redbus etfa/

ftidiui.qua expofirionem faris uidet Hiero, approbare in jgs.xcv. ubi
noslegimus.quadraginta annis offenfus fui generationi ifti. Hiero,
interptat.quadragita annos difplicuitmihigeneratioifta.qfi dicat fi»

ftidiui generarione.patct hoc aptius Iob.x.T edet alam mea uitg meg4
Pene parum feu paucum. paululum .pauxillum Ezechiehs.xvi .

Pauxillum minus pene.

Vox.Gen .xxvrj .Vox quidem uox Iacob eft. etpEr Exodi <xix>
464

Digitized by Googfe
 SECVNDVS
vero orientalis plaga dicitur anterior ficut occidctalis pofterior.icdr/
eo pro oriente aedpitur. ut Numeri.xxirj.De montibus orientis, fic
yenti dicuntur orientales.Exodi.xiiij .Flante uento uehemeti. reiflius
fic.ucnto orietali.et etiam pro gthernitate qug anterior omnibus eft.
fic Deutero .xxxiij .De uertice collium gthemorum.
hoc eria nomine
prifd atq; maiores noftri uetereiqj appellantur. gs.lxxvtj.Cogitau»
A
diesanriquos.&Michef ulrimo. diebus andquis. Inde uerbu oric.
anteponere feu proponere.fiue prfuenire aut anteftare. quod tranfia
do noftra offerre traduxit.Michef.vi.Quid dignu offeram domino,
retftius fic.In quo anteftabo feu quid prgftabo domine.etfic alia mul/
taindederiuata. _
Tenebrefcebat.obtenebrauit.denigramm feu obfufeatu eft.

Michec.iq.Et obtenebrabit fup eos dies. &Ieremi£.iifj. Lugebit tra

et meer ebunt cfli.rccftius fic.& obfiifeabuntur feu tenebrefeent cgli-fi^

militer Ioelis.fj .Sol et luna obtenebrari funt. et fic tranfiimpdue figni

ficat humilitate et depreflione. moerore fiue triftidam.quia qui a talia

patiuntur, amittut colore luddum et denigrant .ut Iob .xxx.Mccrens

incedebam fine furore.

Inidauit.confecrauit.faniffificauit. Exodi .xxix.Confecratifijt

ipfisetueftibus.eteiufdem.xx.Benedixitdieifeptimo et fanftificauit
illum .et Exodi. xiij .Santftifica mihi ome primogenitum, quia ucro id
quod eft confecratum feu fantfhficatum feparat abuiu et commerrio
vulgi,ideo eria nominant feparata et immunda et polluta hoc modo,
vt Haggci.ij.Si tulerit homo came fantftificata in ora ucftimcnd fui.i.
profanatam et pollutam.fic apud ladnos hpc dieftio facru fignificat fan
<Ttum et edam exeeratum atep abietftu.ut Virgilius.Auri (aera fames.
Inde fan<fbuariu.fancfbficado.fan(flu&rc.fignincat item prgfens uoca/
bulum cplebrarc.feftiuareJnftruere.inftituereet fblenizare. Ieremiae
vi.Sandtificate fuper eam bellum.idcft infti tuite feu inftruite.

Scortator.fbmicator .meretricator .Deute jodij. No erit me

retrix de filiabus Ifracl.necfcortator de filiis Ifrael. fic eni fiibiudone
hefinalitatisctgenerisfocmrnifignificat eria fornicaria et meretrice.
Hebetatus eft.obtudir. retudit. Ecdefiaftis-x. Siretufum fuce

463

'i§*zed by Google
 LIBER
ftiflimo adiuncta eft notula quam hcbrp' maflarah .grgri (cholion ap
pellant qug didt breuiter fic.non per quf cgtcri fed per caf. vnde puto
iuniores motos ut per caph imprimerent etiam hoc in loco.fed et
cflTc

in Ezechiele ponitur per quf.Ezcchielis.xxip.Lorica et dypco et ga/ •

lea armabunt contra te undicp.prcter hos duos locos inuenics in abis

per caph feiptum.etlicetfcripcuradiuerfatameidem fignificatu eft.

Fpc. tranflatio noftra traduxit fundum uafis.Ifiug.lt*. Vfcp

ad fundum calicis foporis bibifti.etinfra. Fundum calids indignatio/
nis meg.ideft fgcem fecundum Dauid hilpanum.

^^pCoadunauit.collegit.congregauir.multiplioiuit.Cjeh.xli.pra

eo quod nos legimus . et in manipulos reda<fte fegetes,cogregatg fitnt

in horrea tegypti.ueritas hebraica fic habet. Et collegit omnem eicam
fepte annoru q fuerunt in terra xgypti.ficloelis.i). Coadunate fenes.

Humanauit.fepeliuit.Gen.xxii). Atqj itafepeliuit Abraham

Saram uxorem fuam.et Gcn .xlix. Sepelite me cum patribus meis .&
infra.Ibi fepelier ut cum et Saram uxorem eius & Deutero.xxxiii) .&
.

fepeliuit eum in ualle terrg moab. Inde nomen fepulchrum in eodem

loco paulo inferius.Et non cognouit homo fepulchrum dus.

Dauid pronus in teif

TK> Indinauit.i.Regum.xxiiq.Et indinans fe

ram adorauit. & Gen . xxiirj. Indinauitfe homo et adorauit dominu.

Ognificat igitur uerdccm capitis humi demittere, unde duplicatum fi/

gnificatuerticem Deuteronomrj.xxxit).Etfuper uerticcrrt

nazargi inter fratres fuos.

Accendit.fuccendit.ferbuit.arfit.uflit.Deuteronomi).xxxi) J

Ignis fucccnfiis eft in furore meo .fic Ieremig.xv. Quia ignis fuccenfus
eft in furore meo. Inde ditfta eft febris a feruore. Deuterono.xxvii).
Percutiet te dominus ggeftace febre et frigore, fignificat et facrum
ignem et carbunculum &c.
Anterius.prius.ante.Oaig.xxirj.Quegloriabatur a diebus pri/

ftinis in antiquitate fua.redtius fic. A diebus ante prioritas dus .

Qui»
462

Digitized by GoogI
 SECVNDVS
ficut dare oftendit nobiliftimtis gtate noftra phdofophus Ioannes Pl
cus comes facri romani imperrj mirandulanuset concordif dominus
in fua apologia eotra et aduerfus calumniatores fuarum condufionu,
qufftione quinta.ex qua quidem arte multi putant arcanas operatior
nes oririiuit autem nulla unquam ar canor u operatio qug non aliqn
ab aliis bona et ab aliis mala diceretur,prgfertim ignoratibus.fic Pha
raonis magia uirgam Moyfi contempferunt.fic chrifti miracula pha/
rifgi criminati (unt.vnde no eft mirum fi grg eorum antiquitas qug ad

tantam cabalifticp fdentig perfedbone uenire nunquam potuit cerne

do arcanas operationeSjindenafd artem ipfam nominarunt decepto
riam.ut eft apud Ariftophanem in comoedia ranarum, ubi Hercules
loquitur x h-kv iv xai eoi Aovii feddeo adiuuantehac ip(a

de arte poft hac eos fodemus certiores quos experiemur legendis no

ftris in lingua hebraica fudare.

S^pVidftim pro.Ezrg.iirj .Nos ergo memores (alis quod in pala

k '

rio comedimus.verbude uerbo fic.Pro omni igif uidffitudle (alis pa/

latij quem diftipauimus.etinfra.Si duitas illa aedificata fuerit et muri
ipfiusinftaurati,pofteftionemtransfluuium non habebis, reftius fic.
Pro uice illa,portio transfiuuium non erit tibi.
Rapuit.corripuit.concuflit.extorfit.iniuria uel uim fedt. Ma/
lachtg.irj .Si affiget homo deum quia uos configitis me.et dixfftis in q
configimus tc.quod.lxx.interpretati (unt (i fupplantat. Aquila.SyrtV
machus et Theodotionpofuerunt fi fraudat. chaldaica trafiatio Iona
thg habet.fi depopulat uir coram iudice.comunis iudforu expofitio
eft fecundum Lyram noftrum.fi uiolentabft homo deum quia uos
violentatisme.loquiturenim(cripturadedeoficutde homine cuius
bona per uiolentiam capiuntur .omnia eius deriuata rapinam, uiolen
tiam et iniuriam fignificant.

Galea. armatura capiris.i.Regujcvrj. Et impofuit galeam prea

(iiper caput eius.vbi in quibufdam impreflis libris hoc uocabulu per „

caphlcriptu repentur .fed in antiquiflimisuoluminibus per quflcri/

bitur. habeo enim plurimonim annorum uolumina in quibus hoc in
loco per quf hoc uocabulum feribitur .attamen in uno ex rjfdem uctu
i6i

—— ©igitized by Google
 ,

LIBER
'

n®> p>3r r>i> typ

Omuit.expuit.I^iitiri.xvirj.Neetuosfimiliter euomat cu
V paria feceritis ficut euomuit gentem quf fuit ante uos. inue/
nitur autem quadocp aleph mutari in iod. Ieremig vicefimo
quinto .Bibite et inebriamini et uomite et cadite.

Auis immunde proprium nomen, quam alrj onocrotalu.alq

pellicanum.alrjmonedulam. alrj aliter nominant-Leuirid .xi.Onocro

talum et porphyrione.etgs.cq .Similis ftuflus fum pellicano fblitudi/
nis.quod ita reifle dici putat Hieronymus.ua ita de ueritate hebraica
traduxit. Aflimilatuflum pellicano dcferti.fed rurlus onocrotalu tra/
duxit.Sophonig .rj.Etonocrotalus et ericius.

Cabus.iiij .Regum, vi .Ec quarta pars cabi lier coris columbarii

/
quinq? argenteis.Eft autem cabus fecundum Suidam grg cum ,menfu
ra frumentaria.
/
^^p Imprecatus eft.maledixit. Numeruadj . Veni et maledic da*
imprecarc.et infra. Veni et maledic populo ifti.ct ciufdem.xxirj.quo'
modo maledicam cui non maledixit deus, deficit autbeth alterum &
reponitur dagges in fignudefedus. et eo lori multus eft huius uerbi
ufiis .& Iob.iijVMaledicant ei qui maledicunt diei.

^^p Stomachus. ventriculus.Deuteronomrj.xvirj. Dabunt faceti

doti armum acuentriculum.fiue inteftinum feu ftomadium.

tt» Proftibulum.lupanar.taberna.uel domuncula meretricum.

Numeri.xxv.Ingreffiis eft poft uirum ifraclitcm in lupanar.

Sufcepit. recepit. acCepit.acceptauit.elegit. Eftcr.iii). Quant

accipere noluit. et eiufde.ix.Sufceperuntcp Iudp . et ProuerbioRt.xix.

Audi conGlium et iufape difciplinam.&.i.Paralip.xxi.Elige quoduo
lucris .r editius fic. accepta tibi.Inde diritur cabala.i. receptio feninduru
rabi Dauid kimhi in libro de radicibus, ex quo noftri arcanor u inda/
gatores artem cabalifticam nominant fcientiam receptionis,eoquod
per fuccefiluam receptionem unius ab altero ad nos ufq? fit deriuata*
460

Digitized by Google
 SECVNDVS
Nomen reprilis et alao' uifu fuo homines interficientis, fic feri
bit rabi Dauid kimhi in libro de radidbus.tranflatio noftra uertit cra
brones.Exodi.xxiq. Emittens crabrones prius qui Rigabunt Eu cum
etcananpum.

Sublimauit. purgauit metalla. Ieremip.vi. Fruftra conflauit

trar
conflator .idefl: fublimauit metalla.Inde aurifaber (eu argendfeber.co
flator aurifex. Iudicum.xvq. Et dedit eos argentario ut faceret ex eis
(culptile.& Ifaig.xl. Aut aurifex auro figurabit illud et laminis argeteis
argentarius.indenomen uerbalepfalmo.xvirj. Eloquia domini igne
examinata .hebraice (ic. Sermo domini pinnatus etexco<fhis.(dlicet
fiait metallarius aurum fublimat.omnia deriuata (ignificat probatio/
ncm.expurgationcm etfoliditatem atqj firmitudinem.

Gallia qug nunc franria didtur.Abdig uldmo. Et tranfmi/

grado exerdtus huius filiorum Ifrael quj Canangorum ufep ad Sare/

ptam.Eft autem (areptaduitas(idoniorum.iij.Regum.xvij Surge 8d .

uade in fareptam fiJoniorum. (cd tunc (cribitur per he afpiradonem

finalem.In Abdig autem dtato loco feribitur fine he.et (ignificat fran
riamocadentalem fecundum rabi Salomonem et Lyram noftrum.
& enumerat (ignificatum huius uocabuli rabi Dauid hifpanus intec
regna (eu regiones ocddentales prope alemaniam cumina interpre
tatione dicens. Zarphath quod eflfranda.ee fic eft omnibus ludaris
ulus loquendi.

Rana.Exodi.viij.Etextedit Aaron manum (uper aquas

aegyptietafcenderuntran£.ueriusfic.&a(oenditrana.in lingulari nu
mero.&pluraliter paulo fuperius.Et educ ranas (iiper terra fgypd.
459

D
 LIBER
TE Colligauit. Pr0uerbi0rum.xxx.Q9is colligauit aquas quali

in ueftimento.Inde colligatura rerum qug appellat fafdculus. ut Can

ticorum primo.Faldculus myrrhg diledhis meus mihi, fic Prouerbio
r u feptimo.Sacculum pecunig fecum tulit.
Puluis frumenti cadens (imul cum furfulis (eu quifquiliisin

triturando uel cribrando. Amos nono. Sicut concutitur triticum in

cribro et no cadet lapillus fuper terra, et fic fcrupis lapillom fumit.

as Combuffit.Ezechielis.xx.Etcombureturin ea omnis facies.

Inde dcatrix combuftionis dicitur. Lcuitiri decimotertio. Quia rica/

S
trix eft combufturg.
Refina. GencGs.xlirj. Modicum refinget mellis etftoraris.&

Ezechielis.xxvrj .Et mei et oleum et refinam. eft autem fiiffumigatio/

nibus aptum ele&rum fecundum magiftros hdjrgorum.de quo dixit
raban Simeon filius Gamalielis cp ftillat de ligno incilo et appellatur
.

balfamum.

TT# Alte damauit.Sophonig.i.Voxdiei domini amara.tribulabi

tur ibi fortis.pro quo.lxx.vox diei domini amara et dura, fed Iudgi ex
ponunt.vox diei domini amara .antedamat illic robuftusJnde locus
altusdiritquidelongeuideripolfit.etptereaturris excella eo nomie
appellat.qdabapparetiaetloginqua uifione traflatio nraphanuno
minauit.Iudicu.ix.IngreflG(untphanudeifui berith.led redius dicit
ala turris alicuius fortalicqeoq) Ipeculator in ea foleat altedamare.
fecundum lofeph kimhi qui fuit duorum nobiliftimorum grammati
eorum pater frilicet Dauidis et Moyfi.
T» Oportuit, neceftariu fuit.rj .Paralip.ij.Nos autem cedemus

ligna de libano quot neceffaria habueris.et fic Igpe intelligitur frilicet

quibufcumcp indiges.
Fuit Ieprolus.Leuitiri.xxxj .Homo de femine Aar 5 qui fuerit

leprolus aut patiens fluxum leminis.et g ppofitionemem rj.Regu.iiji

Nec deficiat de domo Ioab fluxu feminis fuftines et leprofus.et cu Ira

finali focminini generis thau. Exodi .iirj . Protulit leprofa inftar niuis.
Inde nome lepra.Leuitici.xiij .Plaga leprg fi fueritin homine.
«8

Digitized by Google
 SECVNDVS
aliud genus fimile.Ifaig.xh'rj .De radice eni colubri egrediet regulus.
& Icribitur per fggol in prindpio. et Prouerbiorum.xxir) . Mordebit

ut coluber etficut regulus ucnena diffundet, indeuenit 'liysy

Afpis.Ifaif .lix.Oua aipidis ruperunt.

TE? Stercus, fimus, excrementum. focditas.Ezechiclis.iiij.Ecce

dedi tibi fimu boum pro ftercoribus humanis.etpcrparagogcnhe

fixmininigeneris fignificat progenie atep liberos filios fine nepotes.
Reuerfus elt.rcdiit.abutdiluculo.Iudicum.vfj. Qui formidu

lolus et timidus eftreuertatur.

reiBar Mitraregalis.diadema.corona.ld-tum.Uaif.xxvirj.Coro
na glorif et fertum exulptionis.

^rtSar-Nomegmeraleoim auicular^.licet traflatio nra fgpe uertat

paffere.Leuitid.xiirj.Tingct in fanguine palleris imolati. et paulo fu

perius pPr ut offeratduos palleres uiuos.et EzechicP.xxxix. Feris au i/
busomiq? uolarili cgli.etbtftiiS terre dedi te ad deuorandum.
TW Hircus. Danielis.vii).Ecceautem hircus capraru ueniebat.

8( paulo pofterius.hircus aut caprarum magnus fatftus eft nimis.

rm Vnguis.Deuteronomij .xxi.Et dreumddet ungues eius.

T&X Bulla liue nodus orbicularis.tj. Paralippomenon.iij.Porro

capita earum quincp cubitorum.redius fic hebraice.nodus fiue orbis

qui fuper caput cius cubitorum quinqj.
's
T egumentu.ueftimentu.intiolucrum.ucl illud in qd aliqd
recondit. qd grgd thecas appellat.uij.Regu.iirj.et frumentunouuin
pera fiia.altj in ucfte ilia. qui mouentur extranflatione chaldaica qug
didt.Ec fruge&in ucfte fua.quod alij intelligunt m filiquis fuis atep fbl
liculis.ut (dl et hordaim in Ipitis delitelcere.
^ urbauit.lacefiiuit.tribulauit.aduerfatus eft.Numeri.xxxiij;
Et aduerfabunt nobis in fra habitatiois urg .Inde multa deriuata.ficut
illud ps.cxvir).Dc tribulatione inuocaui dominum .fic plalmo.cxvi.
Pericula inferni inucnerunt me tribulationem et dolorem inueni.
457

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
D2T Gamwt.mulfitauit.ganniuit.luggellit.lfeif.xxix. Et de hu

no eloquium tuu mu(Iitabit.& Ilaif x. Et non erat qui mou er et pen /

nam etaperiret os et ganniret pro garriret
Salias Ip eaes.traflario noftra uertit fuperfitie.Ezechief

xvrjln luperfiae pofuit illud.

Adhffit.threnorum.iirj . Adhf Gt aitis eorum olTibus. aruit et

facfta eft quali lignum.

^]p2T Speculator .contemplator.Ezecfudis.itj . Speculatorem dedi

te domui Ifrael.i. epilcopum.Tnde uerbu.ps. v.Mane aftabo tibi et ui>

debo.pro quo retfiius Hiero.de hebraica ueritate. Manepreparabor
ad te et conteplabor .fic Nahu.tj .Contemplare uia.fignificat et locum
nnde alonge uidet qua nos dicimus Ipccula. ut-eft in libris Samuelis.

7lg2T Obduxit.Exodi.xxv.Et deaurabis eaauro mundifiimo intus

& foris, redlius Gc. Et obduces eam auro puro.fic et eiuldem. xxxviij.
Quas et ipfas ueftiuit argento.ideft obduxit.
Cantharus. cymbium.fcyphus.patera.uafculum.i.Regum

xxvi.T ulit igitur Dauid haftam et Gyphrimaquf.

JWSySaccharum.uel fecundum alios conlperfe ferina .Exodi

xviGuftufqj eius quali limilf cu mellc.hebraice lic.Et fapor eius ficut
faccharum in meile .altj ficut pafta meile condita.et ita uidetur rabi Sa
-
lomonintelligere. .....

Aquilo. Canticorum.iirj Surge aquilo et ueni aufter.grfce

Tfflar .

autem borrhas.quod nos dicimus boreas.

¥HT Recondit.leruauit.Canricorum.vrj.Noua et uetera diletSemi
(eruaui ribi.Sc gs.xxxi. Quam abfcondifti timentibus te .i. referuafti.
& lob.xiitj.Quis tribuat mihi ut in inferno ^tegas me .i.relerues
me*
Indeabfconditum et arcanum fiue reconditum. Ezechielis feprimo.
Et uiolabunt arcanum meum
456

Digitized by Google
 . .

•I. LIBER .

debat Eft enimuerbum lingularis numeri. Et Habcuc.iij. In fremitu

coculcabisterra. Inde ucnit inceffus atq? greflus.ut.gs.xvuj . dilatafti.
gre flus meos fubtus me.Inuenit aut cu aleph in prldpio et he in fine
fignificatqj fecundu noftra traflationc perifcclidc.Numer ijocxi.Pe^
rifcelides et armillas «rt» t«v 7VE£i ideft circu et <wAog crus quafi
circum crura tibiale ornamentu. Scribit Suidasefle fccminalia. Rabi
dauid kimhi uocabulu hoc exponit de ornamento brachq quafi ince/
dens fuperbrachium.affirmat tamen quod idem fit cum eo quod de
tibia uergit ad pedem/ed primu cum aleph. lecunduuero fine aleph

Icriptum inueniri,
^ Dilcurrit. Vagatufefi; deloco ad locum.Ieremif.r) .Sub omni

ligno frodofo tu profternebaris merctrix.ideft difcurrifti.Cui alludit

Virgilius.Et fiigit ad falices et (e cupit ante uideri . Et leremif . xlviij.

Et mittam ei ftratores et fternent eum.

Dimouit.tranftulit.Ifaip.xxxii).Tabemaculum quod nequadp
tranflcrri poterit.
VcftismuUebris.peplum.Tranfiatio noftra uertit theriftru

Gen .xxxvirj .Qug depolitis uiduitatis ueftibus afliimpfit theriftru Eft:

aute theriftru ficut Icribit Suidas ueftis jftiua.Et dicit etia theriftrion
Rectius trandario dixi flet Calyptram hoc eft linteum quo mulieres
caput uelant.Textus enim hebraicefic legitur de uerbo ad ucrbu.Ec
remouit ueftimenta uiduitatis et tedta eft calyptra findonc fiuc peplo.

'PpX Ckmauit.Threnorum.rj.Clamauit cor eorum ad dominum

Et.ps.cvq.Et clamauerut ad dominucum tribularentur. Inde nome

clamor .Gen.xxvij. Et rugiuit clamore magno.Redhus fic.Et damauit
clamore magno. Idem fignificat quod per zain feriptum
Paruifedt.Minorauit.Iob.xiii]. Siue nobiles fuerint fiirj eius

fiue ignobiles non intelligit.Quod hebraice fic legitur honoratur fiirj

cius et no cognofrit.Minoratur 8d no prouideteis. Inde Iunior.modi
cus.minor.paruus.Iob.virj. Vt fi priora tua fuerit parua. Redtius fic.
Et erit principium tuu paruum feu modicum.Et finemem.ut Michec
v.Ec tu Bethlehem effr atha .paruulus es in milibus Iuda. Et Iob .xxxij
Junior fum tempore. Et deriuata fimilia.
45J
 .

LFBER
Numeri.xxxirj.Etlanceg in lateribus, hebrgi uertunt IpinJ
feu fpi culum .& lofue.xxiij .Et fudes in oculis ueftris.

luatur Phiala, gutturnum.vas teftaceum feu terreu liue uitreu.

cui uenter latus et orificium ftri<ftum .quod Onkelus chaldaice nomi

nat zeluhith.gutturnum.Exodi.xvi. Sume uas unu et mitte ibi man.
Dcfeendit.declinat.quafi cum aliquis ab equo uult defcedere.

ludicum.iiif. Percuffumcp malleo defixit in cerebrum ufqj adtflrra.

m
verius lic.Et fedt defeendere in terram .

Humiliauit et in abfeonio fedit. Prouerbioru undecimo. Vbi

autem eft humilitas ibi et lapientia.

(

Amiduit. drcumuoluit.induit.Leuitid.xvi. Cidarim lineant

Imponet capiti.ubi habes ab eo nomen ddarim qua nos tiaram .uitta.

uel potius tgniam leu fafeia capitale nominamus. EzechieF.xxi.Au/ &
fer cidarim tolle corona.lic hadenus per prg politione memcoionatis
culitera terminali thatt.reperitur et in eode figntficato abfq? cifdem
Ponite ridarim mundam
literis.ut Zacharig.it). liiper caput eius.8C
pofuerunt cidarim fuper caput eius mundam.

Compedes.pedicg.uinculum.ca rcer.Ieremig.xxix . Vt mittas

cum 'in neruum et in carcerem.

Fiftula canalis per quam de tctfto domoru deriuat aqua in ca

ftellum.quam alij cataracftamalrj impluuium uocant.pGtlmo.xlij. In

Uoce cataratftarum tuarum.
Emuntftoriu. canale nariu id qd grgee fecudu Hieronymu

(xvfcaTHe didt.feilicetuiaperquafuperfluitas capitis defluit, fecundu

Suidamgrgcu. ut liint nariu roftra. quare tranflationoftraficuertit

Zacharig quarto.Quplimt iuxta duo roftra aurea.
Artifex metallarius.duftor gris.ftatuarius.tj .Paralippome

non . ii) .Cherubin duos opere ftatuario pro ftatuariorum.

Inceflit et quali paflizauit.greflus eft.Prouer.xxx. Tria funt
qug ben e gradiun t.et Gen .xlix. Filig difeurrerut per muru. i. incede/
bant.& ucCc cogrua locutio hebraice.intelh'git fic.Filiaru queqj incc/
«4 .
'

Digitized by Coogle
 SECVNDVS
SitiuitJIalf .jdvfij -Non fiderunt in
deferto cu educeret eos.

penuriam. Inde
&Exodi.xvrj .Siduit ergo ibi populus propter aquf
Cris.ut ibide. Vt occider es
nos et liberos noftros ac iumenta nra liti.
initiari.Numeri.xxv.Ini/
Adhgfit. tranflatio noftra traduxit

tiatufcB eft Hrael Beelpheor . & infra. Qui initiari funt Beelpheor .&
NumerLxix.Vas quod non habuerit operculum nec ligaturam defu
Tulit par boum mafouit et illud,
perBndepar uel bini.irj.Regu.xix.
quod fcribit fex punfts. Inde armillg. Genefis. xxiiij. Cumcf
uidiilec

inaures et armillas.

^£y Puflulauit.germinauit.Gen .ij.Omnemqj herbam regionis

fpicp totidem tenues
priufcp germinaret, et eiufdem. xli. Alip quocg
ct crelcere
& percuflf uredine oriebantur ideft pullulabant.figruficat Regum.x.
& nafei etiam de coma crinibus barba ue dicatur,
fi pilis i).

nomen germen.
Manetein lereho donec crefcat barba ueftra.Inde
Ifaig.iiq.In die illa erit germen dni in
magnificentia.Omnia talia ligni
tribulos germinabit tibi.
ficabut tibi crefeetias ficut Gen.irjSpinas et

Aruit.Ofeg.ix.V uluam fine liberis et ubera aretia.Inde vuas

ficcg quas uocamus paftas

ficdicunt.i.Regum.xxv. Centum ligaturas
vufpaflj.

Lana.prouerbioR2.xxxi. Qugfiuit lanam et linu.& EzechieK

xxvi).In lanis coloris optimi .re<ftius fic.Et lanam candidam.

perduxit, threnoru.iij . Lapfa eft in lacu

TVaar Ad internetionem
uita mea.et eius paffiuum legit Iob.vi.Tempore quo fiterint
diftipati

peribut.& gs.lxxxvirj .T errores tui coturbaucrut me. ,p quo Hiero*

opprefferunt me.ct .ij.Regum.xxrj.Odientesmeet difperdameos.

^y Frigus. prouer.xxv.Sicut frigus niuis in die mellis, lignificaf

tali uocabulohafta.loitu. lancea, liides.et eiufcemodi defenlacula.ut

eft et lorica.iij.Regu.x. Fecit rex Salomon centum Icuta de auropu/
 z

LIBER
& ps,i.Et omnia qupcumq? feriet fempa profperabuntur. &.i. Para/
lippomenon.xxq.Sit dominus tecu et profperare.et gs.cxviij. O drie
bene prolpaare. Inde aliud uerbum quod non longe diflat ab ifto iit
Cgnificatione.fignificat enim tranfire cum profperitatc.ut.tj. Regunt
xix.Et irrumpentes Iordanem ante regem tranfierunt uada.

TYTrhy Phiala.uas aquarium.quod aliqui guttumum uocant,

quarto Regum fecundo. Affate mihi uas nouum.

gf Caldare calidum.uel fecundum tranflationem noftra Jc<

>ftra alce(

la.Prouerbiorum.xix. Abfeondit piger manum (uam fub afeelfa. qui/

dam exponunt feutellam fiue patellam, fed mula hebrgorum do<fti
tranlTcrunt finum.quod aftipulatur noftr£ tranflationi.

dv Imago.Gen.i. Ad imaginem dei creauit illum, et feribitur fex

pun<Ttis.&.ps.xxxix. In imagine pertranfit homo. &C Gen.i. Ad imagi

nem et fimilitudinem noftram. de quo plene rabi Salomon fgyptius
inlibri paplexorum uolumine primo et capite primo.

rmv T enebrofitas.obfeuritas.tranflatio nra quaG duo eflent

vocabula traduxit umbram mortis.Iob.xij.Qui produdt in lucent

umbram mortis.
jby Cofta.latus.Gen.q.Et gdificauit dominus deus coftam quam
tulerat de Adam.etpluraliter ibide.T ulit unam de coftis cius.Sc' qui»
coftganimalis in utrocp latere iunt.ideo fignificat latus dexterum uel
Cniftrum.Exodi.xxvi.Et contra menfem candelabrum in latae taba
naculi maidano.

Claudicauit.Geh .xxxij .Ipfe uao claudicabat pede. Inde fra/

«fhira utpote cum quis ctus fregit.gs.xxxviii .Ego aut in flagella para/
tu (Tum .Hiaonymus ad plagas, hebrgi ad deftruifhone et fraifhiram*

tfcBT Fafda cui comam Cue cincinnos innetftimus. Canricoru.iiq<

&
Abfqj eo quod intrinfecus latet. Ilaig. xlvrj. Denuda turpitudinem
euam.pro quo redius.Aperi ligaturam tuam. <

45

Digitized by Google
 SECVNDVS
Frontale. lamina aurea. Exodi .xxvirj. Facies et laminam de

auro puriflimo.
OT Ala uefhs feu fimbria. Numeri.xv.Vt faciat Gbi fimbrias

per angulos quatuor palliorum;

Legatus.orator.abaflator.ut I Abdia .Et legatu ad getes mifit.

Cardo in quo ianua uoluitur.Prouerbiorum.xxvi.Sicut

rrsst
ofttumuertiturin cardine.
ExufCt.fuccendit.combuflit.lfaif vicefimolcptimo. Succenda

eam pariter an potius tenebo fortitudinem meam.

Tremuit .Habacuk.irj .A uoce tremuerunt labia mea.&.iiij.
Regum .xxi. Vt quicumcp audierit tinniant ambg aures eius . ideft tre
mant.ficutfolet gspulfum tremeredndetintinnabula etnolg tremen/
tesqug feruntur ornamenti loco. ZacHarig.xiirj .In die illa erit quod
fuper frenum equi cft (antfhim domino.Indediamtur cymbala .gs.cf.
« J.v
Caudate eum in cymbalis bene Tonantibus laudate eum in cymbalis
iubilationis.per geminationem primgfyllabc.& fignificatuitiumfru/
gum quod dicut rubiginem. Dcuteronom/j.xxviij. Fruges terrg tug
rubigo con(umet.aliqui putant efle fermis genus.

Fifcella in qua capiuntur pifccs,Iob.xl.Et gurguftium pifd

um caput illius.
Occidit.fubmer(us eft.Exodi xxv.SubmerG liint quafi pium/

bum in aquis uehementibus.

Vmbra.ps.cxliiq .Dies cius Gcutumbra ptereut.rcdie Gc.Dfes

eius ficut umbra trafies.et Iere.vi.^a logiores fiuftg lut umbrg uelperi

nbr Aflauit .quod tranflatio noftra coxit interpretatur.Ifrigjdiiq

Coxit pulmentu et fatura tus eft.redhus fic. Aflauit allaturam . & Ex/
odi.xrj. Edent carnes tantum alTas igne. . -

^72r profperatus eft.Icremig.xij .Quare uia impioru profperatun

45 •

Digitized by Google
 LIBER
W Canduit . nituit .threnorum. iii]'. Nitidiores la&e.etCantfcoru

quinto.Dilctfius meus candidus et rubicundus.et in ferminino plura

liter fignificat uerba terfa polita et nitida.

Putredo.Ioclis.i] .Et alcendct putredo eius quia fupcrbeegit.

Itar
Lulit.rifit. Gen.xvii]. Quo audito Sara riGt.etinfra.Quare
VTSS
rifit Sard.et infra.Negauic Sara dicens non rifi.et Exodi.xxxij. Et fur/
rexerunt ludere.

‘YTOT Nitidus, fpledens. Iudicu.v.Qui afceditis fug nitetes afinos.

rry Nauis . Ifaif.xxxii] . Non tranCbit fuper eum nauis remigum.

&pluraliterNumcn\xxiirj .Venient in trieribusdeltalia.fupcrabunc
affyrios uaftabuntcp hebrgos.et ad extremum etiam ipfi peribunt,
vbi uelim acriter animaduertas chaldaicam tranflacioncm.qiif uufe
quod Romancnfes cruciabunt hcbrfos.ettandeipfi quocp peribunt.
& Ifuc.xxxiii] . Et occurrent onoecmatiris. nefdo quare ita tranftulit

noftra interpretatio.fed proprietas liiiguc fic habet. Et apprehendent cl^v

nauesinfnlas.lignificatet{blitudincmet ficdtatem.fcamdum prgee/
' ptorem meum Iehielem.

ty Signum. titulus.monumetum.Ezcchielis.xxxix.Statucntiuxta

illud titulum donec fepcliant polincftorcs. & fignificat Acritatem pri/

ma per camez fcripta.Ifaie.xxv.Sicut filus infitifiue etia inuaftitate.

TX Floruit. Ezechielis feptimo. Floruit uirga germinabit fuper/

bia.&pfalmo.Ixxij.Et florebunt de duitate ficut fccnum. et Numeri

dedmofeptimo. Et turgentibus gemmis eruperant flores, quod re/
rtius de uerbo ad uerbum fic legitur. Et ecce germinauit uirga Aaro
domus leui.& ^pdutfhim erat folium et floruit flos, omnia autem illa
fecundum proprietatem lingup hebraicp fignificant eminentiam &
euidentiam turgefcenrium nodorum in arboribus producentium pri
mo flores deinde frudhis.unde tranfumptiuc cuiderc. profpiccrc &
eminere fignificat.utCancicorum.ii.Profpidensper cancellos. fic ps.
ipfum autem efflorebit fimtfflficatio mea .ideft appare/
exxxij. Super
bituel eminebit corona fua.
45»

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
Indufit.ligauit. innodauit. Deuteronomii .xiiij.Et in precium
rediges portabilqt manu tua et profidfceris ad locum, quod uerbum
e uerborctftius fic legitur .Et dabis in pecunia et ligabis feu includes
argetumin manu tua.et proficifceris ad locum, fic quarto Regum, v.
Ligauitcp duo talenta argenti in duobus laccis

w Petra. Illex, lapis. Exodi .xvij .En ego ftabo ibi coram te iupra
petram horeb.percutiefcp petram .^pluraliter in mafculino Nahum
primo.Et petrg diflfolutgfunt ab eo.&pluraliter in foeminino. lob vi/
cefimoo<ftauo.In petris riuus excidit. Inde denominatur fortis et forti
tudo.Ifaif .xxvi.Sperafti in domino in Igculis pthernis in domino deo
foru' in pcrpetuum.86i.Regum.ipEt non eft fortis ficut deus nofter.

Luna tranfumpriuedicitur.Ilaif quinto.Et ccce tenebrg tribula

tionis et lux obtenebrata eft in caligine eius.quod hebrp fic legunfeSi

ecce tenebra lung et fol obtenebratus eft in caligine eius.

•w
quod
Ades.acumen.plalmo.lxxxix. Auertifti adiutoriugladrj eius,
retffaus fic uertitur .Retorfifti (eu retudifti aciem gladrj eius.

Formaiiit.finxit.fedt.Exodi.xxxrj.Formauit<^ opere folbrio.

& Iacob et formans te Ifrael.Inde philofophi he

Ifiug. xlirj .Creans te

brgorum denominant formam, ut eft apud Moylen fgyptium libri

perplexorum uoluminelecundo capite primo.

“upy Collum.Genefis.xli.Et collo torquem auream rircupofiiit.

& riufdem.xxxirj .Stringeiqt collum dus. quia uero collum mouetur
hinc et inde a d partem dexteram et finiftram.ideo de uno homine Ge
pe loquimur hoc nomen pluraliter .ut Genefis.xlv.Cumc^ amplexa/
tus reddiflet in collum Beniamin.& infra. Ulo quocp fimiliter flente
foper collum dus.ubi collum ponitur pluraliter, aflumit quandoque
nun literam et perdit aleph .ut Canticoru.iit) .& in uno crine colli tui;

.mr Sicatas feu ariditas.Ezechielis.xxiii) . Super fimpidiffimam

petram effudit illum. &

infra. Dedi fanguinem eius fuper petram fim
pidiftlmam neoperiretur.ubicp ueritas habet. fuper ficcam petram et
inaquofam atcp aridam. fic Ifiup.v. Et multitudo dus Gti exaruit.
 LIBER '

te pro me et ego cum ancillis meis fimihter ieiunabo.

Grex quorumcumcjj pecorum etouis.Ieremie.l. Grex perditus
faduseft populus meus.vbi hoc uocabulum fcribitur per aleph loco
vau .quod et fonatuocalitcr.fed alibi fine alcph ctfinevau (cribit per
fyncopen.gs.ix.Ouesetbouesuniuerias.fateoraute q> in fine adhp
reathe alpiratio lenis vjctk -x^xyayv.v fe d raro .

Afiuit.inundauit.threnorum.irj.Inundaueruntaque (uperca
put meum.et Ezechielis.xxxr). Et irrigabo terram foctore (anguinis
tui.infuper montes et ualles implebuntur ex te.re&e de uerbo ad uer
bum fic. &C potare faciam terram inundationem tuam de fan<niine

tuo ad montes.

«flP Fauus. Prouerbiorum.xvi. Fauus mellis uerba compofita.Si

pfalmo.xix.Et duldora fuper mei et fauum.ubi ponitur pluraliter.

Coartauit.anguftiauit.Iob.xxxrj.Coartat me (piritus uteri mei.

8C Deuteronomq .xxvirj .In anguftia etuafhtate qua opprimet te Hoz
ftis tuus.haud multum abfimileeft.Iob.xxviij. Et lapis lolutus calore

in gs uertitur.qtiafi anguftiatusin fornace.

Tyrus.Ieremig.xlvij.Et diflipabitur Tyrus et Sidon.

Circumdedit, obiedit. oppugnauit. contramolitus eft.inuafit.
Deuteronomrj uiccfimo.Sin autem foedus inire noiufcritet coeperit
contrate bellum oppugnabis eam. & Canticorum o&auo.Si oftium
eft compingamus illud tabulis cedrihis. quod tranflatio noftrafor/
tafie ita uertit a forma .figura.attp picflura. fed fecundum proprietate
lingu£.ficut folent in obndione duitatis oftia et portg muniri et dreii
dari.itahicinterpretadumeft.Siportaleuianua eft muniamus illam
tabuliscedrinis.uel fecundum Nicolaum de lyra fortificemus eam.
ficgs.lx.Quis deducet mein duitatem munitam feu fornficatam.inde
ab obfidione *deft tribulatio. Zacharig.x. Et tranfibunt in

maris freto.ideftin tribulatione et moeftida. fic eiufdem.viij. Neque

exeunti erat pax prg tribulatione. p(almo.cxix.T ribulado et angu/
&
foainuenerut me.et.i. Regum, xxvii) .Coartor nimis.pro quo redhus
fic. Anguftia mihi ualde.
«8

Digitized by Google
 SECVNDVS
duo fili] olei.ideft oldficationis.intelligunt regalis undionis.

war Sordidus. fordes.Kaig.xxviij . Oes enim menfc repletg funt

vomitu fordium ita ut non eflet locus ultra.et Zacharig.irj.Iefus indu
tus cratucftibus (ordidis.

w Venatus cft.threnorum .irj Venatione coeperunt me inimici

.

mei.& Gen.xxvtj .Cumcp uenatu aliquid apprehenderis, et infra. Et

agrum ut iufllone patris impleret. quod redius de ucr/
ille abiiilet in

bo ad uerbumtic legit. Et Rebecca audiente fermonemlshac ad E(au

lilium fuum,abiit Elau in campu ad uenandu ucn^rioncm ut afferret*
& infra (equitur. Affer mihi de uenatione tua. &
Geh.x. Et erat robu
''fFusnenator coram domino.Indeperprothe(inmem inftrumentum
quo capiunt pifces fine fit hamus (eu rctiaculu aut fifcella. Ecdeliaftts
ix.Sed fiait pifres capiunt hamo.alio aute modo fignificat dbariu fiue
efcam feu nutrimentum, gs.lxxviq .Cibaria mifit eis in abundantia.

Precepit.mandauit.iuflit.imperauit.Deuterono.vi. Hgcfunt

prgeepta et cerimonig atCJj iudida qugmadauit dominus deus uefirer

ut docerem uos.et Deutero.xxxirj .Legem prgeepit nobis Moy(es.et
Kaij.xxvnij .Mandaremanda.manda remanda. Inde nomen Prouere
biorum.vq .Serua mandata mea et uiues.

tyfir Clamauit.Ifaig.xlrj .De uertice montium damabunt.uerius de

capite monnum.et eiufdem.xxiiq. Clamor erit fuper uino in plateis.
&leremig.xiiij .Clamor Ierulalem afcendit.hoc et omnia deriuata Cia
fignificant uoriferationem doloris et ludus.

rhsr Pro(undum.Ilaig.xIv.Qui dico profundo defolare. et Ionas

q.Et proiecifti me in profiindu in corde maris . ibi enim cata prothee
Cn recipit mem confonantem. & Exodi ocv. Defcenderunt in profun
dum fiait lapis.et cgtera.
leiunauit .Ilaig.lvitfQuare ieiunauimus etno alpexifti.et infra*
Eceeindieieiunq ueftriecce ad lites et contentiones ieiunatisjiolite
ieiunare (icutufqj ad hanc diem et cctera.et uide conjugatione uerbi
Efter.iiq .ubi nos habemus .Et orate pro me.ueritas fic legit.Et ieiuna

Digitized by Google
 LIBER
Latus.Ifaig.Ix.Et fili} tui de latere furgenr.&gs.xd. Cadenta
•VOT
latere tuo miile.& ponitur in eis dagges ad oftendendam abiedione
alterius litergdaleth.&pluraliter Exodi. xxv.Sex calami egredientde
lateribus eius, tres ex uno latere.et tres ex altero latere.

TVT2T Speculatus eft.infidiatus eft.Exodi,xxi.Qui autem non eft in

Gdiatus. &.i.Regum.xxiii). Tu autem infidiaris animg meg ut auferas

cam.ideft(pecularis ut auferas animam mcam.Inde nomen Numeri
xxxv. Vel iecerit quippia in eu per infidias.ad illius form2 eft aliud &
verbum paflluum quod fignificat delolatumct deuaftatumefle.So/
phonig.iii.Defolatf iunt duitates eorum.ideft detiaftatc funt.

Iuftificauit.gs.li- Vt iuftificeris in Termonibus tuis.i.^ppterea

iuftificabis in Termonibus tuis.et tranfitiuum in tertium Prouer.xvij.
Et qui iuftificat impium.et pafGuum ps.cxlirj.Quia non iuftiftcabitur
»n confpecftu tuo omnis uiuens.Inde iuftus.Gen.vi.Noe uir iuftus.8i
pluraliter .irj.Regum.ti.Qitia interfedt duos uiros iuftos melior
efqt
fe.Inde deriuatur et iuftida et iuftificario.ct plura alia.

awc Auricolorauit.Leuitid.Mti .Et capillus flauus folito<£ fiibti/

lior. pro et capillus auricolor .quafi a ideft auro dcduftum fit.

lubilauit.hinniuit.exultauit.tripudiauit.Ifaie.xri.Exulta et lau

da habitatio fion.& Efter.virj.Omfc^ duitas exultauit atep letata eft.

hebraice fic.Et duitas Sufan exultauit et letata eft. & Ifaig.xxnij . Hin/
nient de mari ideft de aquis.

Feneftra qug aedpitin domo lumen diei.Gen.vi.Feneftram

in arca fodes .Inde meridies cum fol in medio celi effundit

lumen.Geh.xliq.Quoniahodiemecumncomefturiluntin meridie.

Oleum.!) .Paralip.xxxrj. Apothecas quoqp firumenti uini&

olei.Inde uerbum quod fignificatoleum in trapetis exprimere, quali

liceret dicere oleificare.Iob.xxiiij. Inter
aceruos eoru meridiati lunt.
vbi tranflator relpexit ad fiiperius uocabulu.& Zachari^diq .Ifti funt
44 «

Digitized by Google
 SECVNDVS
Hin nulits capreolus feu ca pr ea Deu tcron om rj .xiirj Ceruum
. . .

ct caprca.et Cantico i^.iiij .Sicut duo hinnuli caprcg gemelli. & eiufde
rj .Similis eft dilecftus meus capreg hinnulocp ceruoru.et redpit quan
docp aleph in medio loco iod.Canticorum.iij.Adiuro uos filif lerula
fem per capreas ceruofep camporum.
Prfdpuum.iocundu.bencplacens.decoru et cgrcgiu.Ezcchie

lis .xx.Qup eft egregia inter ofn es terras.et iter^. Prgdpua terra oim<
&llaie.xxvirj .In die illa erit dns exeratuu corona glorig. qd Ionathas
chaldaiceita uertit.In tepore illo erit mefliasdni exeratuu in corona
Iptidg.Inde terra Ifrael eo nomine di<fta eft fcificet beneplaces decora
& deo pdpua.quare pro eo qd nos legimus Danielis.virj .Et fiuftu eft

grande cotra meridie et contra oriente et contra forti tudine.magiftri

nebrforu legunt contra meridiem et contra oriente et contra terram
Ifrael.ad hocallego rabi Leui ben gerlom in comentariis luperDa/
nielemqui fic fcribit.Etfedum eft grande contra meridiem hoc eft
regem segypti.ct contra orientem hoc eft terram perlarum et contra
terram hoc eft terram Ifrael. hjrc ille.

Apprchendit.congeftit.Ruth.rj. Et congeftit polentam libi.

ideftBoaz comprehendit in menla ex manipulis frugum toftaru fiue

igne torrcfiuftarum quf poftea lixiuio coquuntur, et appoluit ei Icili/
cet Moabithidi Ruth partem fuam.
Nunquid auis dilco/
ysx Difcolorauit.Inde difcolor.leremie.xrj .

lorhgr editas mea mihi.dicut aut q> Ctauis inuila omibus aliis auibuSi
quapropter femg languinolenta eft et relperla notis uulnerum.Indc
exponit illud quod legimus Iudicum.v.Veftes diuerfbrum colorum
fiflarf traduntur .ideft exuuif languinolentis notis relperfr. Inde.

Digitus. Exodi.virj Digitus dei eft hic.& Numeri aux.Et

.

tingens digitum in (anguine eius.

Comportauit.coacemauit.Iob.xxvij -Si comportauerit quali

terram argcntum.Iic Habacuk.i.Et comportabit aggere et capiet eau

Inde aceruus dicitur. iirj.Regu.x.Ponite ea ad duos accruos.
TOy Manipulus paruus.Ruth .tj.Et de uris qq; manipulis ^piiate.

445

Digitized by Google
 .

LIBER

•pttr ritfv e* >r*

Rbi.ifh.im feu cuiufda uirguln' genus, noftra tranflatio uertit

a vmbra.Iob.xl. Sub umbra dormit in fecreto calami et loris
humentibus.ideft fub uirgulto dormit.Inde (equitur ibi pro
tegunt umbrg umbra eius.i.protegunt uirgulta umbra eius.et eft and
frafiis.quia no eft arbor tam alta qucpodit umbram eius tegere.

Tegimen.opertorium .tectum .Numeri. vr) . Sex plauftra tc<fta

cu duodecimbobus.quafi dicer et.Sex plauftra qdlibet cu tegumeto

fixo.et duodea boues.et exponit Onkelus chaldaice.fex plauftra fuv
gulati tecta .fed thargu Ierofolymitanu Gc uertit. Sex plauftra biiuga.
quaG dicat fex bigas iumentorum.Item eft nomen cuiufdam animalis
immudi quod nos crocodilum uocamus.Leuidajri.Muftela et mus
ct crocodilus, alij nominant bufonem.

Militauit in exercitu, exerdtauit. belligerauit. pugnauit . ut

Zacharig.xiirj .Omnes gentes qug pugnauerun t aduerfos Ierufalem

EtNumeri tricefimoprimo. Cumcp pugnaftent contra Madianitas.
Indepugna.excrdtus.miliria.ut eodem quo fopra loco. Armate in/
quitexuobisuiros ad pugnam, ct Numeri primo.Omnes qui pote
rant ad bella procedere. Inuenitur autem quandocp aleph mutatum
in he.ut Zacharig nono.Et dreumdabo domum meam ex ijs qui mi/
litant mihi.Inde militia.Ifaif vicefimoquarto.Indicillauifitabit domi
nus foper militiam cpli in excclfo.&pluraliter declinatur in utroqj ge
nere.In mafculinopfalmo ccntefimo tertio. Benedidte domino omes
uirtutes eius.In foeminino genere pfclmo viceGmoquarto. Dominus
virtutum ipfeeftrex glorig.

t&x Tempus ftatutum. terminus deftinatus.Iob.vfj.Militiaeft

vita hominis fuper terra. qd fecudu rabi Salomone et ceteros Iudgos

fic debet legi .nunquid tepus determinatu eft homini fiiper terram.

T T umuit.intumuit.inflatu eft.tumefcedo crepuit. Numeri, v.

Et tumens uterus tuus dirumpatur.etinfra. Et utero tumefeente pu/
trefcatfccmur.et item meodem.Et inflato uetr e coputrelcet foemur.
444

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
Limen.Ezechidis .xl vi-Et adorabit fuper limen porta?.

Fortuna.eucntus.fatum.Numeri.vi.Sin autem mortuus flie

ritfubitoquifpiam coram eo .verbum cucrbo fic.Et cum moreretur

mortuus coram eo in euentu uel ex fato (iibito.

Soluit enigmata et conie<ftauit (omnia. expofuit arcana.Gen

xl.Et non cft qui interpretetur nobis.Inde coniecflatio.in^

terpretatio.riufclem.xl.Iuxta interpretationem congruam (ibi. &p(V

in mafculino.Nunquidnondei eft interpretatio, retftius fic.deifunt
interpretationes.
44 *

Digitized by Google
 LIBER
Exemplar, copia fcripturg .fummarium.inftni&io.Efter

iij .Summa autem epiftolarum hgc fuit.

Indudt.laifhuit.afFedt.Ofeg.tj.Propter hoc ecce lactabo ea.

& eft fimile unumq? ct idem cum priore uerbo.

Dilatauit.Genefis nono. Dilatet deus Iaphcth.

^5^3 Aperuit.incepit.pfalmo.lxxvirj.Et ianuas cgli apeniit.f5c.iiij.

Regum nono. Aperiefcp oftium et fugies.& Iudiaim tertio. Et uiden

testp nullus aperiret.Inde denominatur dauis.ut in eodem loco.Tu
Ierunt dauem et aperientes inuenerunt dominum fuum Inde claufu/
.

ra uel dauftrum.Micheg feptimo. Cuftodi dauftra oris tui. fignificat

et fbluere.Ifaig-xx.Solue faecum de lumbis tuis. & fignificat oitedere.
pfalmo.xxxvij.Gladium euaginauenmt peccatores.ideft oftenderut.
fic Canticorum feptimo. Si flores frutfhim parturiunt.ideftfioften/
dant fe vugadhuc immature.& ab aperiendo didt porta.ianua.oftiu.
Numeri dedmo.Congregabitur ad te omnis turba ad oftium taber/
naculi foederis.et feribitur fic prima per fegol.

Subuertit.et fecundum quofdam addidit.adiunxit.affixit.Ge

nefis.xxx.Comparauit me dominus cum fororemea.fed Nicolaus de

lyra ordinarius commentator noftrcbibli£ fcripfit in hebryo fic habe

ri. Additione dei addita fum cum forore mea.alrj nero fic. Subuerfio-»
ne dei fubuerfa fum cum forore mea. nondum enim erat comparada
cum forore fiiaquf ex fepeperit tres filios.et foror tantum duos non
ex fe fed de ferua.hoc certe uerbum quandam uerfionem fignificat.ut
Prouerbiorum otftauo .non eft in eis prauum quid nccp peraerfum.
(ic p(almo.xviij .Cum peruerfo peruerteris.

^Tf^3 Filum duplicatum.Iudicum.xvi. Quomodo fi rumpat quis

filum de ftupa.

^33 Serpens pefTimus. afp/s. Ifaif .xiJEt delecftabitur infans fuper

foramen afpidis.et pfalmo.lvirj. Sicut afpidis furdc.etpluraliccr Iob

xx.Caput afpidum fuget.
442

Digitized by Google
 «

SECVNDVS
m plurafi.fed uerbu e uerbo fic fcribic.Et confundentur opcratcs lina
pexilia.vnde Amanuenfis male fcripfic pro peftentes ple&etes.et eft
meda.et fingularif in focmino.Uaif.xlij.Et linu fumigans no extiguet.

Fregit in frufta.diuifit minutatim.Leuitid.ij.Diuidcscam

minutatim.Indc 1 TS ideft fruftu liue minutum fragmcntum,ficut

nos de pane buccellam dicimus.Gen.xvirj Paruamq? buccellam pa/
.

nis.Iob.xxxi .Et comedi buccellam meam.

Inflexit. paralogizauit.male fuaflt.decepit. Deutero.xi.Ne

forte deripiatur cor ucftrum.& Iob.xxxi.Et Iftatum eft in abfeondito

^ cor meum.rc<nius.Et perfoafum eft in abfeondito. &

Prouerbiorum
xx.Et dilatat labiafua ne commifoearis.pro quo re<fhus legitur. Et ad
maleluadentem labiis fuis ne commifcearis. Ofeg.vq.htfacftus eft
Ephraim quafi columba feducta non habens cor. ideft ficut columba
illeiftaad inefeationem ignorat latentem pedicam ita Ephraim male
fualusnefrit periculum .Inde homo fimplex et perfuafibilis qui farile
deripitur ^jSjQut Proucrbiorum.xiiij .Innocens credit omni uerbo.

ideft flexilis flue puerilis homo, unde didtur tranfumptiue Prouer/

biorum primo. Vfopquo paruuli diligitis infantiam.ct plalmo.cxvf.
Cuftodiens paruulos dominus, fed ibi per aleph in medio fcribitur
ficut in aliis multis loris.

Mox.cofeftim.ftatim.Nucri duodedmo.Statim locutus

eft dominus ad eitm.& Malachic ter tio.Et ftatim ueniet ad templum

fuum dominator.

'Fafria pecfloralis. feu ftola mutiebris.Uaif terdo.Etpro

fafoia peftorali cilicium.

Verbu.Eftcr.i.Ethocin orheqdlatiflimu eftprouinciaRt

tuait diuulget imperiu.qd ucrbu c uerbo fic uertit .Et audiet ucrbu re
gisqdfaricndu eft in omi regno eius.magis aut ego putare fyriacan*
linguam efle.crebro enim Onkelus pro hcbraico

lyriacum traduxit. ut Deutero.i.Hgc fiint uerba. et fic de aliis.

Digilized by Google
 LIBER
mitas meas COrtUertit et cofregit me.quod rc<ftiusficfui(Tet tranflatu.
Et concidit me.quiatranflatiochaldaicaqup eftmaximp authoritaris
vtitur prefente uerbo.quando Samuel cotidit in frufta regem Agag.
primo Regum.xv.Et in frufta concidit eum.
Nudauit.expoliauit.exuit.Canticorum.v. Expoliam' me tu/

nica mea quomodo induar illa. &.i. Regum .xxxi .Venerun t philiftim
ut expoliarent interfecftos.

Impetum fecit. grafTatus eft.cxcurrit ad prcda.i.Regu.xxx.

Siquidem nos erupimus adaitftrale plagam. &
paulo fuperius code.
Amalcchitg impetum fecerunt ex parte auftrali.

Prpuaricatus eft .defecit. deliquit..noftra traflatio habet fpre

uit.Ifaig primo.Filios enutriui et exaltaui.ipfi autem fpreuerun t me.et

iirj.Regum primo.Prcuaricatus eft autem Moab in Ifrael. Inde trans/
greflio.preuaricatio.iniquitas. pfalmo.xxxq. Beati quorum remiflas
funt iniquitatcs.Hiero.recfle.beatus cui dimifla eft iniquitas.et Exodi
xxij . Ad perpetrandam fraudc.uerbu e uerbo fic. Sug omi re iniqua*
pWQ Inceftit. paflizauit. Ifaip.xxvi) .Gradiar fuper eam.pro ince/

dam pedetentim in ea. >

Aperit lubrice ct inconfyderatc.Prouerbiorum.xiij .

Qui cu
ftodit os fuum cuftodit animam fuam.qui autem mconfyderatus eft
lentiet mala. pro qui autem aperit inconlydcrate labia fua &c.
Expofitor.refponfbr .determinator .arbitrator .gftimator.&

putator .Ecdefiaftis.vrj. Et quis cognouit (olutionem uerbi. dicit aute

ficquafi commutatione thauraphati in findextcrum.ita enim Onke
lus chaldaice interpretatur interpretem fomniorum mutans thau in
fin .Genefis.xIi.Nec erat qui interpretaretur.
Linu. Exodi. ix.Linu ergo etordeu lpfum eft.et infra.Et

linu iam folliculosgerminaret.et quauis fit generis focminini, tamen

pluralif dedinat in forma mafculina.utlfaip.xix. Confundant qu: ope
rantlmu.nara fcquit dieftio pexilis qup eft focminini generis, ct tamc
44 »

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
verbum.Zacharig .xi.Et ungulas earu difloluet. ideft feparabit. Inde
didturbiuiumfeutriuium.utin Abdia.Necp ftabis in exitibus .ideft
in compitis feu triuiis.& per ^pthefin mem atep paragoge he uel thau
fignificatoffe cmiids.i.Regum.iuj.Etfra<ftis ceruidbus mortuus cft.

Liberauit. redemit.faluauit (eu feruauit.ps.cxxxvi.Redemit

nos ab inimids noftris.et threnorum.v.Non fuit qui redimeret de

manu eorum.idcft qui feluarctnos.nam ubi uerbum hebraicum po/
nitur quod fignificat faluauit,ibi thargum prplente uerbo utitur.

Extendit. cxpofoit.pandit.Numeri.xv.Nefdentes quid (ug

eo fecere deberent, rectius uerbum e uerbo fic.Ecpofuerunt cum in

cuftodia quia no erat expofitor quid fieret ei .inde nome

expofitum.mafticatum.Nehemig.viij.Et legerunt in libro legis dei

diftindeetaperte.putaremego in libro expofito.&.irj.Regum.virj.
Cherubim extendebant alas.fignificat etiam prope hoc (Ignificatum
difpergere.Zacharip.rj.Et in quatuor uentos cpli dilperfi uos. Item fi

gnificat conddere.Michee.iij.ct condderunt ficutin lebete.

ninuris Secellus ftercorumalui.Iudicum.iij. Statimc^ perfer

cuta naturg alui ftercora proruperunt.

Expo(uit.pandit.Iob.xxvi.Et expandit (ug illud nebula (ua.

et aliqbus uidet q> copofitu fit ex tribus uocabfis

Euphrates fluuius.Gen.ij.Fluuius autem quartus ipfeefteu

phrates. vnde muld uolunt deriuare uocabulum quod (equitur

tlTV^E} Prgfeftus.prgfes prouind£.Efter.i.Etprgfe<ffas ^puindai^.

iTUUEl Creuit.dilatatus eft.ampliatus eft.Leuitid.xirj Et fiquidem

.

lepra ultrano creuerit.etinfra.etnon creuerit in aite.et infra. Iterum

lepra creuerit.

DiuifitJaditinpartes.condditinfrufta. threnorum.irj.Se^

«9

Digitized by Google
 LIBER
vocabulum.&Numeri.v.Difcooperiet caput eius.Inde dicit

Numeri fcxto.Crefcete cgfarie capitis eius.ideft creicat nudatio comg

capitis eius.Gcuerbum e ucrbo legi deberet.
Vindiifta.Deuteronomij .xxxrj
.
pro eo quod nos legimus.
Et de captiuitate nudati inimicorum capitis.hebraice lic legitur.
Ab
initio retributionum inimici (iue uindi(ftarum inimiri.rabi
Salomon
intelligit de difpcrGone inimici.

Pulex .i. Regum.xxiiij .Canem mortuum perfequeris

&
pulicem unum.
Fecit aperturam. diuiGt.diruit.rupft.Michef.q.Diuidcnt
8i
tranGbut.& Ofeg.ifij.pro eo quod nos legimus.Inundauerunt
et fan
fanguinem tetigit. hebrgi uertuntruperunt.fecundumrabiDa
gtiis

uidin commetariis luper duodecim. qui pro fc allegat uerficulu

Ilai*
quinto.Diruam maceria eius-St Exodi.xix. Ne percutiat eos.
re<fb‘us
Gc.Ne diruat feu rumpat eos.& Iob.xxviij. Diuidit torrens a populo
peregrinante .omnia eius deriuatafignificat diruptionem,
dilfipatio' \
nem.eruitionem et iimilia.nam quod nos legimus p(almo.xvq.Eoo
cuftodiui uias duras .exponendum eflTetrecfous.vias dirutas.quarc
ne
frio quam ob caufam Hiero, uerterit uias latronis . nifi forte cp perfa
ditdomos.vnde et corrupti prauis moribus hoc uocabulo denomi-
nantur. ut Danielis undecimo Filrj quocp prcuaricatorum
.
populi
tui.ideftfilq corruptorum.
Flagitauit. coegit, primo Regum.xxvirj. Coegerunt autem
etim ferui fui.&.rj.Regum.xiq.Cum autem cogeret eum etnoluifler*
et infra. Coegit itacp Abialom eum. uidet aut per metatbelin oriris
fuperiOriuerbo “^2^3 quod idem Ggnificat.
Abrupit.excuflit.exploGt.remouit.Gen .xxvrj.Cum excutias

& foluas iugum eius de ceruiribiis tuis. &pfalmo.vij,

Dum non eft
qui redimat necp qui faluum faciat. quod melius uerdt Hieronymus,
1
Laceret et non Gt qui eripiat.
Separatio, difmebratio.laceratio.artus.articulus.membrunt,

Nahum tertio. Dilaceratione plena, et fcribitur Gcfexpun<fds.Indc

Digitized by Google
 SECVNDVS
Velu.Exodi.xxvi. Fades et uelu de hiacyntho et purpura.

et dicit rabi Dauid kimhi q> fuit cortina qug uelauit arcam pendens
inter arcam et tabernaculum foederis.

Scidit.rupit.Leuirid.xxi.Veftimenta non fcindet.& Leuitid

decimo. Veftimentaueftra nolite fcindere.

Fregit.difluit. difcerpfit. IfaifJviij. Frange efurienti panem

tuum.& Ieremig.xvi.Et non frangent inter eos lugenti panem, pro q

inucnitur talis adnotatio quf dicitur maflara quod omnis expolitio
huius uocabuli feribitur per fin.prfter duos locos in quibus feribitur
P famcch.Sunt aut allegati duo loa Ifaig ct Ieremif. quancp reperiam
alia eiufdc
otia cofdein multis hebr joi^bibliis g fin notari.ficut ct oia
fignificati uocabula.ut threnoRz.iiij.Et non erat qui frangeret cis.

Fidit,diuifit.Leuitid.xi.Omnequod habet diuifam ungula.

et paulo inferius. Lepus quotp nam et ipfe ruminat fed ungula no di/
uidit.ubi rnTtas inuenies formas huius uerbi.quo etfignificat ungula,
fiflura. plantg diuifio. Salomo enim et planta fignificari diatMichep
quarto.Et ungulas tuas preas.

Aquilf genus.alrj aedpitrem dicunt a diuifisungulis.Leuiti/

ci.xi. Aquilam et gryphum et halyaeton.

cne Perfa.E2echiclis.xxxviij.Pcrlf.fthiopes.etlibyd.&Efter.i.
FortuTimispcrlarum et medorum.

Vacauit. oaatus eft.retroceffit.deferuit. pofthabuit. Prouer

biorum.xiij . Aegeflas et ignominia ei qui deferit difdplinam. & Exo

di quinto. Quare Moyfes & Aron follidtatis populum ab operibus
fuis. ideft uacare fadtis ab operibus fuis.

Difcooperuit. nudauit. uacuauit. Exodi.xxxij . Videns ergo

4
Moyfes populum cp effetnudatus.fpoliauerat enim eum Aaron.hoc
eftnudauerac. et fecundum thargum oaofumfedt. fecundum prius
437

'Sigitired by- Goegle

 -LIBER
.primo. Cr efciteet multiplicamini, ficps.cxxvirj. Vxortuaficut vitis
abundans.ideftfrudificans.ficGen.i.Lignupomiferum fadcns fru/
dum.ideft lignum frudificans frudum, igitur ab eo frudum quoqt
fignificat.Amos.ix.Fadenthortosetcomedentfrudus eorum, etgs.
primo.Quod frudum fuum dabit in tempore fuo.Inuenit quandoq?

m
(criptum per aleph in medio catepenthefln.
Vicus abfcjj muro ac fine munitione.Zacharip.rj Abfrp mu-»

ro habitabitur Ierufalem. Inuenies autem in mafculino et foeminino

.

genere.Efter.ix.Hi uero iudgi qui in oppidis non muratis ac uillis mo

rabantur .qui enim morantur abfqj muro dicuntur ctuilie

non munitg neqj muratf dicuntur TW»

Floruit.germinauit.Numeri.xvq.Inuenit germinafTe uirga

Aaron in domo leui.ideft floruifle.et Canticorum .vi.Sifloruiflcnt

. vinef .& pialmo.xcrj. Iuflus ut palma florebit.et in eodem.In atriis do
mus dei noftri florebunt tranfumpriue autem dicitur Leuitid.xiq.
.

Sin autem effloruerit difrurrens lepra in cute.Ezechic!is fcptimo.Flo

ruituirga.germinauitfuperbia.Quiauerotranfumitur ad educatio/
nem pullorum et uolatum.ideo auolatione quocp fignificat. Ezechie
lis.xiq.Ecce ego ad puluillosueftros quibus uos capitis animas uolan
tes.nam thargum exponit hocuerbum pro uolare. inde pulli dicun/

tur trnrgK Deuteronomij .xxij.Et matrem pullis uel ouis

defuper inalbantem.
Bacce feu grana vuarum.feaindum rabi Salomonem Leui/ .

tici.xix.Nccp in uinea tua racemos et grana deddentia congrcgabiSi

Partiailarizauit. arriculauit. ficut fit in mufids in ftrumentis

.
vario tadu.Amos.vi.Qui canitis ad uocem pfalterij. Inde in artibus
dicuntur partiailaria.

lia Sfuitia et rigor. Exodi.i.Omiqj femulatu

q in terrg operibus

premebant.hebraicefic.ctinomiminifterioinrure ac omi famulatu

eoRz q feruiebat eis in fguitia feu rigore.et paulo fuperius aim legitur.
Et affligebant illudentes eis. hebraice|fic legitur. Et fecerunt feruire
•egyptq filios Ifrael in fruitia feu rigore atep immanitate,
436

Digilized by Google
 .

SECVNDVS
dearmeto.hebraicefic.Sumeiuuencuunum filium uaccf. etpluralif
gs.xxij.Circudederut me uituli mula, ec aflumit in fine he afpiratio/
nem foeminini generis notam, et fignificat uaccam.Numeri.xix. Vt
adducant ad te uaccam rufam. etplurali ter Amos.iiij .Audite uerbum
hoc uaccf pingues.
Cacabus.olla. Numeri.xi.Coquens in olla.Toelis.tj .Omnes

vultus redigentur in olla .ubi per epenthefin acoipit aleph.Icem.i. Re/

gum.ij .Aut in ollam flue in cacabum . et eft quamor literarum

Confregit, contriuit. Iob.xvi.Repente contritus (um.pro

contriuitfeufiegit me.

Onager ferus fyluefiris.Gcn.xvi. Hic erit ferus homo.et

Ofeg.virj .Onager folitarius fibi efraim .et loco aleph in finefcnbitur

quandoq? he afpiratio lenis.leremig.tj .Onager afuetus in folitudine.
& quamuis ibi in quibufdam tam impreffis quam feripris codicibus
videam aleph finale.tamen in regulato uolumine antiquiflimo feribit
per he loco aleph.et ponitur in margine eiufdem loci adnotado quae
dicitur maflara.fic non feribitur per aleph.

T® Mulus.ij.Regu.xviij.Acddit autem ut occurreret Abfalom

feruis Dauid fedens mulo cumq; ingrefiiis fiuflet mulus, et ps.xxxij.

Nolite fieri ficut equus et mulus.

Difperfit.diuiGt.et repentur magis pafliue. Gen.xxv. Et duo

populi ex uentre tuo diuidentur. & Gen.x. Ab his diuifj funt gentes
in terra poft diluuiumJnde grana feminis fub terra iace

ds di<fla a difperfione atep diuifione.quam prefens uerbum fignificat.

ut Gen .xir) .Recede a me obfecro.ideft diuidere tu a me.

Hortus arboribus confitus frucfluum uefeorum. Cantico.

iit) • Paradifus maloru punicoi* .Ecclefia.rj .Fed hortos et pomeria.

Creuit.frutfUficauit.Gcn.xxxv.Crefce et mTDplicarc.Cc Gen.

435

Digitized by Google
 .

LIBER
vt.i.Regum.xiq.Et reccnfuit Saul populu.pro nummiiit. fic Nume
Numerabitis cos p turmas fuas.& Exodi.xxxvir) .Hgc fttnt inftru/
ri.i.

meta tabernaculi teftimonrj cj enumerata (unt inter prgeeptu Moyfi.

Cgnificat etiam prgdpere.ut Ezrg.i. Et ipfe prgeepit mihi ut gdificare
ei domum.et ps.xix.Iuftidg domini recftg lgtificantes corda.veritas he
braica habet. mandata fiue prgeepta domini re<fta.fignificat item repo
nere.utleremig.xxxvrj.Vt traderetur Ieremias in ueftibulu carceris.
pro eo quodlcgi deberet.Et rcpofuitleremiam in ueftibulu carceris.
Inde nomen Leuitici.vi.Negauerit proximo fuo depoficum. ideft re
pofitum apud eum in manum fidelem.& fignificat prgficere. ut Geh.
xl.Et cuftos carceris tradidit eos Iofeph.ideftprcfedtlofeph eis in cu
ftodia.fimiliterNumeri.xxvij.Prouideat dominus deus fpiriruuois
carnis hominem qui fit fuper multitudinem hanc, ideft prgfidat fiue
ordinet. Inde gs.cix.Epifcopatum eius aedpiat alter .i. prgfe<fturam.

Aperuit. uelame remouit .Ifaic.xli) . V t aperires oculos egeo'

rum.&Gen.irj. Aperientur oculi ueftriet aperti fiint oculi amboru.

Inde nomen apertus. uidens.folcrs. Exodi. iirj Videntem et cecum. &
.

Iob.xiiq .Et dignu duds fuper huiufmodi aperire oculos tuos.&.iiq.

Regum.iirj Aperuitqj oculos fuos.
.

Nodus oblongus in modum oui.irj .Regum .vrj . Et fculptura

fiibter labium dreuibat illud, ideft & tuberculi (olidi atqj oblongi fic

fculpti arcuibant illud

Colokynthis.Gc enim noftra tranfiatio habetuiq. Regu.iiij.

Et collegit ex ea colokynthidas.non quod decerpferit ex uiteagrefti

colokynthidas,non enim nalcuntur in eis. fed quia drea eas agreftes
vites Igpe nalcunt et plus augent tales fungi quos interpres nominat
kolokynthidas.& lecundu Diofcoridem de fylua medidnali libro.irj.
a romanis diatur aicurbitafyluatica.ee ab aliis nominatur fungus ca/
ninus.& eft acriter amara ut idem /cribit.unde (equitur in loco dtato
iiij .Regum.iirj .Et non fuit amplius quiccp amaritudinis in olla. Eft &
alia fpedes dbo apta que dide colokyntha. de q Diofcorides in libro
rj.Multi putat a figura et obloga rotuditate fic dici a fupiore uocabfo.
Bos iuuenis. iuuencus.vitulus.taurus.Exodi.xxix.Tolle uitulu

4J*

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
&
quinto .Et aperuit os fiium abfc$ ullo termino. Iob.xvi. Aperuerut
fuper me ora eorum.
Aperuit. Iudicum.xi. Aperui enim os meum ad dominum.
tTJTQ
8i Ezechielis.rj. Aperi os tuum etcomede.ideo tranfumptiuc folct ali
quando liberationem fignificarc,quafi clauftrorum apermram.
TO Plaufic.iubilauic.cantauit.uoaferauit.iraif.lv. Montes et coi

les cantabunt coram uobis laudem. & jjs.xcvirj. Cantate etexulcatc

?« &pfallite.
Confregit.Michef tertio.Et ofTa eorum confregerunt.

'Sy&Fidit .decorticauit.Gen.xxx.Ex parte decorticauit eas.et infra.

Quam decorticauit.& ibi inuenies nomen quod fignificat corticem.
Cc enim re<flelegideberet.Etexcorticauitin eis cortices albos fiue pe
ripfemata alba.cft autem corium ligni adhuc uirentis.
Fregit et fidit et diflecuit atcjj rupit, ps.be. Comouifti terram

& conturbafti eam.rabi Salomon exponit deftruxifti. diffipafti. fregi

fti.rabi Dauid kimhi fidifti.rupifti eam. cui afbpulatur Hieronymus

qui traduxit ex hebraico dirupifti eam.
Vulnerauit. Canticorum. v.Percuflerunt me ct uulneraue/

runt me.&.iij.Regum.xx.Qui percuffit eu ct uulnerauit. Inde uulnus

per ffgol fcriptum.Ifaif .i. Vulnus et liuor et plaga mmens.
^T}3 Compulit.coegit.flagitauit.et p uim traxit.Gen.xix. Copulit
illos opido.Inde legitur illud.i.Regu.xirj. Retufg itacp erant ades uo
merum.hoc eft coacfb et diftraeffa erant ora eorum. l.inftrumentis fer
reis erat multa uis illata ne forent apta ad profdndendum
Cenfiut.uifitauit.flattiit.Gen.xxi. Vifitauit aut dns Saram.eC

Exodi. irj .Vifitans uifitaui uos.et eiufde.xxxij . Ego aut indieultionis

ideftuifitationismcf uifitaboethoc peccatu eonz.&eiufdem.xxxiirj.
Qui reddis iniquitatem patrum filiis ac nepotibus.idcfl: ftatuis pecca
tum patru.multa habet deriuata,fed omnia huc tenduntut habeant
in memoria quf fuerint bene aut male facfet.& Iob.xxxiiij.Quem con
ftituit alium fuper terram, fignificat etiam deficere, deefle.i. Regum
xxv.Nec aliquando defuit quicqua eis .et fignificat quoqj numerare*
453
 LIBER
tus efl.lfai^.xlrj .Sicut par turiens loquar. et prcpofito alcph eft genus
fcrpcntis quod uiperam didmus.ut uidifti fupra in aleph.

Fcdt. operatus eft. Ifaig.xli. Quis hg c operatus et fedt. 8i

Micheg.ij.Et operamini malu in cubilibus ueftris.Inde nomen opus.

jjs.ix.In opere manuum litarum comprehefus eft peccator .
& pfalmo
xlvi. V enite et uidete opera domini.
Vix uids.una uice.femel.iam uel nunc.ProuerbioRt.vrj. Nuc
foris nuncin plateis. &
Gen .xvir| Obfecro domine ne irafearis fi \qs
.

quar adhuciemel.etGen.xxvrj.Etiupplatauitmeen altera uice ideft

bis. nam in lingulari fignificat Icmcl uel una uice.in plurali fignificat
bis uel duabus uidbus.et fic pluribus uidbus. ut Numeri.xiiij.Et tern
ptauerunt me iam per decem uices.

Palpitauit.confternatus.contritus et pullatus eft. Gen .xli. Et

facto mane pauore perterritus. redtius fic.& palpitauit feu contritus
eft fpiritus eius.fic Danielis.rj.Et coterritus eft Ipiritus eius.Inde mab
feus quo aliquid conteritur.frangitur.aut percutitur.

Tinunnabulum.quamuulgo noli dicimus. Exodi.xxvirj.

fit aureu et malu
Mixtis in medio tintinnabulis ita ut tintinnabulum
mnicum rurfumcp tintinnabulum aliud aureum et malum punkum.
fn quo uerfu habes lingularem et pluralenumcru et fic declinatione.

Veftigium.grcn"us.pes.pfalmo.xvij. Vtnon moueanturue'

ftigia mea.& Prouerbiorum.xxix.Rete expandit greflibus eius, ficlu

diatm quinto.Qttare tardaueruntjpcdes quadrigarum illius, et Can
ticorum. vij .Qua pulchri funt greflus tui in calceamentis.! pedes tui..

Vocabulum argypriacum. quod rabi Abraham teftc rabi

Moylegerundenfinefduit interpretari nifi quod fit nomen aliquod

honorabile prgfidatus.prefecfturg ac magiftratus.et rabi Salomo (eri/
plitcp in nullo loco biblig reperiatur nili Genelis .xli. Et uocauit eum
lingua aegyptiacafaluatorem mundi.
Ridium aperuit.hiauit.plalmo.cxix. Os meum aperui.et Uaig

4J2

Digitized by Google
 .

. SECVNDVS
lxx.interpretum.Hli enim ex hebraico tranfculerut iir grf cum s^iy\ut
quoti reftc poftea Hierony de grgco uertit in larinu firmamentum,
.

fed in fuo d^Jiebraica ueritate pialterio tranftulit memorabile triticu.

DDQ Fimuit.defcdt.pfalmo.xrj.Quoniamdiminutfluntucritates

a filiis hominum.ideft defecerunt, et fecunda litcra falicet famechfor

tificat putfio daggcs.ut oftedat abiccfto per apocope alterius famech
nomen proprium
TtyOS Excelfum.altum.noftra tranflatio ceu fit

montis permifit hoc uocabulum intacffum dicens Deuteronomij.irj.

Afcendc cacumen phafgc.quod etiam Nicolaus de lyra ita expofuit.
fed Onkclus chaldaice tranftulit afcendc ad caput feu uerticem fiue ca
cumc excelfum aut altum. Inde oritur uerbu tranfitiuu. pfalmo.xlviij.
Diftribuite donjos eius.quod Hieronymus traduxit, fcparate palatia
eius.fed rabi Salomo exponit. exaltate palatia eius.et rabi Dauid kim
hi .fortificate et munite regias feu palatia eius.

T©£> Claudus.Ifaie.xxxv.T unc feliet fiait cenius claudus .& Leui

tid.xxi.Si cycus fixerit, fi claudus.
^OSTranfiuit.tranfiliuit.tranfcedit^xodxJaj.Tranfcendetoftiu

domus. ct itcru.Et uidebo fanguine et tranfibo uos ideft tranfiliam SC

non tangam uos.inde nome fdlicet pasha.i.tranfitus. ut eo/

dem in loco.eft enim phafa ideft tranfitus dni.quod nos non recle di
dmus pafcha.quafi eflet paflio agrgco 7t«axuv deriuatum.non enim
a paffionefed a tranfitu nominat, ut fcribit Hieronymus in comen
fic

tariis fuper Matthpum capitulo.xxvi. ct ficpeprindpalefcribitur per

fggol quando fecrifidu illud pashg fignificat ad differentiam aliorum
fignificatoru.ut cum fiibfilire uel tranfilire denotat.uqiij. Regu.xviij.
Vfcpquo claudicatis in duas partcs.hoc eft fubfilitis.

SpG Dolauit.fculpfit. indditmarmor.Deutero.x.Dola tibi duas

tabulas lapideas, et Exodi.xxxiixj.Prgridetibi duas tabulas lapideas*

Inde nomen fcuIpturarum.Leuitid.xxvi.Non fadctis uobis idolum
et fculptile.ct ps.xcvi] .Confundantur omnes qui adorant fdilprile. et
pluraliter .ps.lxxvirj.Et in fculptilibus fuis ad emulatxoncm cum pro/
uocaucrunt.fic Ifeie.xlq.Et laudem meam fculptilibus.
Clamauit.vodfcrauit.quod tranflatio noftra traduxit locu/

43»

Digitized by Google
 .

LIBER
a facie dei Iacob.& ps.xvq .Deuultu tuo iudidu meum prodeat. Inde
ad fodem. in fode, in confpe&u.antefedem.quf omnia exponimus
coram.ut Gen.xxv.Coram oin<ftis fratribus (uis obiit.et talis locutio
Intelligitur uiuentibus omnibus fratribus-aliquando redpitin prind
pio lamed fblu abfqj mem,et fignificat antc.ps.lxxrj Ante folcm per/
.

manet nome eius.Indc nome incerior et interius quafi anterius. & di

dtur de tcplo interiore quod eratante oraculu.irj. Rcgu.vi.Pofuitqj
cherubimin medio templi interioris. Illud aut qd feribit pfolmo.xlv.
Omnis gloria eius rilic regis abintus-intelligit fic cp conflet in uultu.
et fic hc finalis eft paragoge.quia uero ira hominis cernit in fode eius,
iedreo iram quocp fignificat.ut ps.xxxiii] . Vultus dni fuper fodentes
mala.ideft ira domini.

Expurgauit.euaeuauit.et feribitur per dagges. Geh .xxiiij .Prg

paraui domu et loeu camelis tuis.rccftius fic.Euaaiaui domum So/

phonic.irj.Auertitinimicos tuos.i. fccundu rabi Dauid kimhi fuper
duodcdm.Euacuauit inimicu tuum.eft enim numeri fingularis.ee ita
euacuauit ut non fit ipfe ultra in terra tua.pro quo allegat uerCcultint
fupra dtatum.
Delidauit.fi latine dicere liccrct.delicate pauit.in delidis nutri

uit.ProucrbioRi.xxix.Qui delicate nutrit a puerida foruum fuum

t>£> Filum fou lidum diuerfi coloris.Geh.xxxvtj Fedtqj ei tunicam

.

polymitam.idcftpluriumfiIorumdiuerfbrumcolorum.componitur
aut polymita a poly idefi multu et mitos filum feu licifr.no ficut Lyra
hofter deriuauit a pluralitate guttaru.fuerit autem ea tunica forica an
non forica nemini conftare poteft ex tcxtu.rabi Dauid kimhi in libro
de radidbus dicit quod panus eius tunicg fuit contextus exmulticolo
ribus filis quorum quodlibet propriam (pedem habuit, ergo ucritas
feripturp fic habet. Et fodt d tunicam lidorum multicolorum.
Placenta feu placcntula.ps.lxxri .pro eo qd nos legimus. Erit

firmamentum in terra in fummis montiu.hebraica ucritas fic habet.

Erit placetula frumenti.rabi Dauid kimhi exponit idefi: particula fru/
menti. vbi Nicolaus de lyra putauit uiuu efle fcriptoris.qui exforipf it
firmamentu pro frumentum.ego autem opinor quod contigit uitio
45 °

Digitized by Google
 SECVNDVS
Nefflorerer propter eam.
Angulus. ProuerbioRz. vrj .Tranfit.per platea iuxta angulu;
tob
et paulo infra.luxta omnem angulum infidians.etpluraliter in genere
fccmininoIob.i.Etconcuffitquatuor angulos domus. fed in genere
matculino Zacharig.xiiij .Et ufep ad portam angulorum, et ps.cxvirj.
Farfruseft in caput anguIi.Quia uero angulares domus fiintfortes.
ideo fortalicium et turris robufta hoc uocabfo appellat. Sophonie.i.
ubi nos legimus, fuper duitates munitas et fuper angulos excelfos. he
brei intelligunt (uper ciuitates munitas et fuper turres altiflimas.et fic
rabi Dauid kimhi exponit in commentariis (uper duodedm.

Margaritc.gemmf.preciofi lapilli.noftra trafIatio(nelcio

quare) uertit cbur antiquum, threnorum.iiij. Rubicundiores ebore

antiquo.pro rutilant (pede plus quam gemmp intelliguntaliqui fic.
plus quam corali].

Nomen proprium lod in terra Ifrael.ubi frumentum nafatur

optimu.falicet adminith.cuius meminitliber Iudicu capite.xi.pcrgen
tibus a panag.Ezechielis.xxvij .luda et terra Ifrael ipfi inftitores tui iri
frumeto primo balfamu et mei et oleum et refinam propofuerunt in
nundinis tuis.rabi Iofeph filius Gorionis expofitit ungentum baMami
qd in Iereho inuenit optimu.unde etia ei duitati nome cotigit ab odo
re fuauifiimo.Hiero.inuerfit allegato feribit qd hoc uocabulu Aqla
Symmachus et Theodotion ita ut apud hebrgos pofitumeft tranftu/
lerunt.pro quo.lxx.vngenta.ct ip(e balfitmum uerterit.

ma Vertit. aducrtit.refpexit.animaduerrit.Deutcro.xxxi.Quia

fecutuscftdeos alienos.pro quo ucritas hebraica fic habet. Quia ad/

uertitad deosalienos.&Ieremic.ij.verterut admeterguet no fade.
Ezechief.xxxvi.Quia ecce ego ad uos et couertar ad uos. et eiufdem
xlip. Gradus autem eius uerfi ad oricntem..& aliud nomen eiufdem
xliirj .Qug rcfpiricbat ad orientem. et ciufdem.xi.Qug refpirit ad (olis
ortum.et eiufdem.ix.Qtigrdpidt ad aquilone.i. qug fadt refpicere.
Vultus (eu fades. eoq> refpidat huc et illuc. Gen dcdmofexto.
.

A fade Sarai domine mec ego fugio. Rcapit autem mem et fimul la/
medin principioiong .i. Vt fugeret in tharfis a fade dni. et gs.cxiirj.
4*9

Digitized by GoogI
 LIBER
euaferat.& in Abdia propheta legitur .nccf ftabis in exitibus ut inter
fidas eos qui fugerit .Inde uerbu tranfiauu.q .Rcgu.xxi] Saluabis me
.

a cotradicfiionibus ppfi mei.pro eo qd dicere debuit.Fadcs me euade

re.alia fignificatio huius uerbi proxima ifti eft.eqcere. ,pqcere ucl di/
mittere. Abdip. vi. Apprehcdes et no laluabis. recftius fic. Apphcdes
et no eiicies.et fequit.et qs laluaueris in gladiu dabo .i.et fi qs eieceris.

"jSjp Fufiimmufierisfignificat.tJ.Regu.iij.Ectenesfufiim et cades

gladio.et Prouer .xxxi.Et digiti eius apprehederunt fufum. Significat

etia comitatu feu prpfecftura collegi aliaiius comunifaris (eu pagi, fic
legitur Nchemip.it]. Princeps uiti Icrufale. ct infra. Princeps medie
partis uici I. rulalcm et infra .princeps pagi mafpha.i.prefeftus comi/
.

cauti huius ucl huius lod.

dSb Regula poderis. hoc eft ferru indicans pquilibra. que lingula

fiue amuffis didt.Kaip.xl. Et librauit in pondere motes.i.in regula. 8C

fic capit in artibus
,p regula .fimilif Prouer .xvi.Pondus ct ftatnera iu
dida domini lunt.Inde uerbu qdfignificat pquilibrare. poderare. re/
gulare.iuftificare.re<ftificare. dirigcre.Prouer.iitj .dirige firmitas pedi
bus tuis . et eiufde libri.v.Per femita uitp no ambulac.hebrei fic. Semi
ta uiuentiu ne libraueris.na fequitur uagi funt greflus cius et inuefti/
gabiles.fic Ilaie.xxvi.Reftus callis iufti ad ambulandum h ebrpi fic. rc
.

<ftum incedum iufti ponderabis feu librabis

vbs Quafliimeft.horruit.tremuit.conaiflum eft. Iob.ix. Et colu

np eius concutiuntur .ideft tremunt.Indc nome tremor. I(aip.xxi. pro

eoquodnoslcgimus.Tenebrpftupefcceruntme.veritas hebraica Ie
git fic.tr emor terruit me.ubi interpres iterum ficut alias Ippe omia ad
pladtum fiium inailcat etiam per totum ferme contextum orationis*
aliter et reeffius Ezechielis.vrj.Et operiet eos formido.

Inuoluit.obuoluit.Michep.i.Pulucre uos conlpcrgite. ueri/

tashabet.Puluere inuoluaris feu inuolucre.InTpcratiuogeneris fcc

minini lingularis numeri.limiliter Ieremie.vi.Filia ppfi mei acdngere
tilido et colpergcre anere .reftius fic itellige.tu filia uoluere i anere.
Neforte. Gen.xxvi. Nelbrte interficerent eum.et paulo infra,

4=8

Digitized by Google
 SECVNDVS
DiuiGt.partitus eft.Gen .x.Eoqd in diebus eius diuifa fit terra.

Inde riui partiti et diuifioes aquare, quas nra traflatio flume appellat.
gs.lxv.Flumedei repletu eft aquis.fed Hiero.magis ^prie.Riuus dei
plenus aqua.et fcribic (ex pu<fbs.etp!r gs.i.et erit tancp lignu plantatu
fecus deairfus aquaifc.Hiero.fic.iuxta riuulos aquaitz . ct in alia forma
Iob.xx.Non uideat riuulos fluminis torrentis mellis et butyri.

xtoha Cocubina.uxor .Gcn .xxxv. Et dormiuit cu Bala coaibina

pfis fui.etpfr in forma foeminina.ii .Re.xx. Dece mulieres cocubinas.

Teda.qd noftra traflatio habena traduxit. Nahu.tj.Ignef ha

bene currus.feddo<ftores per metathefin putat oriri a fe*-

quf figura in ufu frequens eft iudp's.ut in arte grammatica.

Separauit.fcgrcgauit.difcriminauit. Exodi.virj . £> eo qd nos

legimus.Fariaqj mirabile in die illa terra gcflcn.hebraica ueritasfic

habetuerbu cucrbo.Etfeparabo in dieilla ip(am terragofen q cftpo
puli mei ftantis fug ea ut no fit illic animal noriuu. vidifti eni fupra qd
cu fignificat mirabile tuc terminat in aleph.fic ps.iij.jp eo qd nos legi
musnocofyderataorthographia.quoniamirificauit dns (antftufuu.
uel (ecundu Hiero, mirabile reddidit. ibi hebraica ueritas habet, quo
niafegregauxtdhsf<ftinfibiipfi.fignificataut fccudu q(da maifcftare.

rro Diflecuit.fidit. diuifit.bipcrtitus cft.dimidiauit.Prouer.vfji

Donec trafEgat fagittaiccur cius, ideft diuidat. findat, et Iob.xvi.con

uulnerauit lumbos mcos.hebraica ueritas fic.dimidiauit renes meos,

Inde nomen ^Ssfragmen.feu alicuius rei dimidium.Iudicum.ix.-

Et ecce una mulier fragmen molg defiiper deiidens.et Canticoru.iirj.

Sicut fragmen mali punid.ideft fiait dimidium pomi, cuius traflatio»
nis paulo poft oblitus eftinterpres eiufdem libri capitefexto cum ait.
Si ait cortex mali puniri.

Euafit-faluatus cft.Ezcchielis.vij. Et faluabuturqui fiigerint

ex eis. ideft euadent.Inde nomen euafor.Gen.xuij .Et ecce unus qui

427

Digitized by Google
 .

LIBER
tionem chaldaicam melius fichabent.Cum occultabitur feu operta a
te fuerit res aliqua.&ficrabi Salomon exponit uerficulum illuDcu/’
teronomij.xxx.Mandatuhoc quod ego prcripio tibi hodie no lupra
te eft .magis proprie ita uerbum e uerbo. quoniam prgceptum illud
qd ego pcipio tibi hodie non occultatu neqj apertu eft a te .ubi ponit
prf lens uerbu.Inde didlus eft is cuius nomen non profertur 'Vha
ideft ille talis uel illa talis .uel aliquis nobis notus.ucl quida. Ruth .iirj
Sede hic uocans cum nomine luo.quod corrupte legit, fic eni ueritas
habet.Sede hic aliquis uiduus.quafi diceret.fede huc homo tiiduate.
& retinet hoc uocabulum eandem fignificatione quam apud grfeos
habet ideft quidam.fcilicct cuius nomen proferre nolo, quam di
Aonem quauisali) putant dedinabile dicentes in nominatiuo oMw»
ego tame apud Philoftratu de uita Apolloni) libro .ii) .inu enio o
& in euagelio Matthgi capite.xxvi. Ite in duitate ad quenda tov <asm
ab arcano etiam et ignoto deriuatur id uocabulum quod fequitur.

Miraculofum.mirabile.miraculum.mirificum.Exodi.xv.Fa/

dens mirabilia.ideft fadens miraculum.&pluraliter threnorum pri/

mo .Depolita eft uehementer.Recftius lic.Et paruifedt miracula .& in
focminino.utplalmo.cxix.Mirabilia teftimonia tua. &Ilai£.ix.Et uo
rabitur nomen eius admirabilis.pro miraculolus feu mirificus, ut hec
darius in capnione noftro Idipfimus.Inde tierbum tranfititium. pfal
mo.xvtj.Mirifiramifericordiastuas.ubiinquibulHa libris hebraids

mutatur aleph in he potiffimum in nuper impreflis.& quamuis in ue

teribus quibuldam membranis habeam per aleph fcriptum, tamen
poflideo alterum etiam antiquiftimum uolumen pergamenum in
quo per heafpiratione finalem loco aleph inuenitur.& pfalino.xxxi.
Quoniam mirificauit milericordiam fuam mihi, huic etiam nomini
proponitur nun.pfelmo.cv.Mementote mirabilium eius.prpponitur
ei etiam quandocp mem.ut Iob.xxxvrj -Magnas et pcrfe<ftas fcientias.
& a lupcriore uocabulo didtur illud quod legitur Numeri fexto.Cu
fecerintuotum ut lamftificentur et fe noluerint domino confecrare.
quod uerbum e uerbo Gc tranffertur. Vir fiue mulier cum fe occulta
uerit.legregauerit.feu abfeonderit ad uouendum uotum nazargi fiue
monachi.etficmore fuperioris uocabuli fignificat legregationem.
426
 SECVNDVS
Fecit debitum, egit quod iuftum eft.ius dixit. execu tus eft iu/

ftidam.iudicauit.i.Regum.rj.pro eo quod nos legimus. Si pcccauerit

vir in uirum placari ei potcftdeus.fi aute in deum peccauerit uir quis
orabit pro eo.ibi hebraici lermonis docfti fic interpretantur. Si peccas
ucrit uir erga uirum indicabit eum iudex.fi autem erga dominii pecca
ucrit uir quis conftituet iudex ei.et hic memento quod te fupra docui
elohimfignificare etiam iudicem.fed tetragramaton folumdeum.uc
hf c latius determinat rabi Moylcs pgyptius libri primi perplexorum
capite lecundo.quf fedunt ad tntelligentiam fupra duri prophetg clt
verfus.prima enim ideft noftra tranllatio non concordat cum fando
lacoboquiait.Infirmatquisin uobis inducat prysbyteros ccclefiy &T
orent luper eum, et orario fidei faluabit infirmu. et fi in peccatis fit re-»

mittentur ei.ergo qui peccauerit contra deu is aliquos habere poteft

qui orent pro eo, et ex ea oratione remittetur ei peccau.Itcm legiutr
jjs.cvi.fecundum noftra trafiarione.Stcritphinecs et placauit et cella
uitquaflario.ubi certum eft quod Phinees nulla oratioe ad deu ufu9
cftjfedlolaiuftide executione.ficut fcribinir Numeri .xxv. quare no
poteft hoc uerbum ad oratione et lupplicarionis placatione trafFcrri.
led ad iudidj rigorem et exeeutione iuftidf . fiait etiam lonathas chal
dfus in fupra memorato uerfii qui ponitur.i.Rcgu.rj expreflc appro
.

bat.Inde nomen Iob.xxxi .hoc enim nephas eft ct iniquitas maxima,

iniqus rigorole iudicada.accipitcp iod cau epenthe
recftius fic.hpccft

fin.fignificatautehuiulcemodi ucrbu in forma coiugationis hithpae!

etiam orare ctrogare.Genefis.xx.Et orabit pro te quia propheta eft.
& infra.Orante autem Abraham fenauit deus Abimelech.Indeno/
men orario, ut in ritulo pfalmi nonagefimi. Orario Moyfi hominis
dei.& quarto Regum uicefimo. Audiui orationem tuam. a luperio &
re figiificato dedudtur .qui enim deum orat is petit ut eum iudicct fe>
cumdum milericordiam luam, ct non relpidat ad multitudinem ma
lorum qua: fedt.

Ignotum.occultum. ablconditum.arcanum fuit.Dcutc.xvi]^

Si diffidle et ambiguum apud te iudirium elTe prolpexeris.quod On

kelus fecundum aliquos libros fic tranftulit chaldaice.Cum liquidart
da fiue exponenda fuerit abfte res aliqua.fcd alij hebrjor 5 libri trafla
4*5

Oigitized by
 1
LIBER
ficat lapidem uiridem,ideouariantinterpretes etexpofitores feriptu
rarum.alrj enim paflluum uolunt efte a colore uiridi nominatum. 8>C
fortafle non ablurde,eoquod quoddam genus topazq prafToidcdi/
cut.alrj fmaragdum qug et ipfa uiridis eft.et authore Iuba fmaragdus
illa eft acriter uiridis qug apud gthiopas nafdt,& a Plinio laudata feri

bitur .vnde illud lob.xxvir) .No adaquabitur ei topazius de gthiopia «

ego putarem reiftius exponi de firnaragdo quam topazio, lcripfk en t
rabi Ionas qui linguam quocp arabicam calliut,quod lapis ifte quem
prefens uocabulum fignificat arabice nominetur fmerad.

Dimifit.emifit.dedinauit.feceffit.i.Rcgum.xix. Et dedinauit

Dautd a facie Saul.ubi legitur neutraliter.fed a<fb'ue ponitur .i). Para/

lippoinenon .xxirj .Siquidem Ioiada pontifex non dimiferat abire tur
mas.fignificat etiam aperire .ut Prouerbiorp.xviij Qui dimittit aqua
.

caput eft iurgiorum.ideft qui aperit aquam icilicet retentam. & mani
fefbus legitur ETOdi.xxxiiq .Ome quod aperit uuluam meum crit.SC
ibi feribitur fex pundis.& in genere focminino Numeri.virj Pro pri
.

mogenirisqup aperiunt omnem uuluam .et deriuatur a fuperiore fi/

gnificato.eoquod primogenitum orne primum emittitur et erumpit
ex matricc.Inde dicuntur prominentes fciilpturg quod uel emittatur
vel aperiant fe.ut legitur tertio Regumfexto. Bt cglacuras ualde emi/
ncntes.quod paulo fuperius traducitur. 86 pi<fhiras uarias quafipro
minentes de pariete et egredietes.Ecce ab utroqj fignificato eft inter
pretatus author quifquis fuerit.

Malleus grandis et ponderofus.Ier emip .xxirj . Et quali mal/

leus conterens petram. & Ifaip.xli.Faberprariuspercutiens malleo.

*TB DeftrudHo feu ruina. Prouerbioru.xxnrj .Et ruinam utriufqt

quis nouit.&Iob.xxxi.Si gauifusfum ad ruinam eius qui me oderat.

Pinguedo aruina.Iob.xv. Et de lateribus eius aruina depedet.

^35 Eliquuit.egrefTum. elapfum .elmftatum eft.redudauit.exiuit.

EzechieIis.xlvij.Et ecce aqug redudantes a latere dextero. Inde

leticula.i.Regu.x.T ulit aut Samuel lenticula olei.qa ex ea liquit oleu.

424

DigitizetTby Google
 SECVNDVS
terror -Gen .xxxi .Et timor Ishac Riiflet mihi.& Iob.xv. Sonitus terro
rislemg in auribus illius.ubi numeri pluralis cft nominis immediate
prgcedentis. Item nomen aliud in alia forma prccedentememlitera.
Proucrbioru-xxvirj .Beatus homo qui femper eft pauidus.
T efticulus.Iob.xl.Neruitefticulorum eius perplexi lunt.
Princeps.dux.Nchcmi£.v. Annonas qii£ ducibus debebant

non comedimus .pro eo quod reftius hebrp' lcgunt.panem principis

no comedi.et quamuis hoc uocabulum fit mafculinu et he finalis afpiV
ratio non fignificet terminationem foeminini generis.tamen declinat
fecundum formam fcemininoru.utin eodem loco, duces aute primi,
vbi adie<ftiuum terminatur in malculino genere, Icribitur aute prima
fyllaba per fggol.fed cum in continuitate conftrutfhonis regit poftle
genitiuu,mnc (cribit per patha.Haggfi.i. Filium Saalthiel duccluda.
&qhcp finalis alpiratio aufert fequente (pnomine lubiudiuo affixo.-

YHB Feftinauit.uagatus eft celeriter, rito fiiccenluit.animofus fiiit.

Sophonie.iq.ubinos legimus. Prophetf eius iiffani. hebrp habent,

profete eius fefbnant.lxx.ab animofitate et iracundo fpiritu tranltule/
runt grece Tocpofo/ ideft funt ferentes fpiritu.(ed aliter atep pro
pius accedit noftra tratnflatio Iudiaim.ix. Qui conduxit fibi inter eos
viros inopes ideft uacuos et uagos ideft leues qui poliunt feftinare.et
Gcncfis.xlix.Eflulus es ficut aqua.pro feftinanter elutfhtus ficut aqua
non augeberis.
fcpQ Carbo.pruna.Prouerbiom.xxvi.Sicut carbones ad pnmas
& ligna ad ignem .et Ifaip.xliirj .In prunis et in malleis formauit illudi

TO Fouea.rj.Regum.xvii}.Etproiecerunteum in laltuin fouea

grandem .declinat in malculino etpluralitcr fic.rj .Regu.xvij Forfitan

.

nunclatitatin foueis aut in uno quo uolueritloco.etjLeuidri.xiri. Eo

q> in folia fitin fiiperfirie uel per totum lepra.re&ius.humiliata et du
minuta fit.unde eo uocabulo utuntur magiftri hebr^orum cum per
modum adagi] dicere uolunt.ne quid minus ne quid nimis.
Lapis preriolus que noftra tranflatio topazion nominat.

Exo.xxvirj .In primo uerfu erit lapis (ardius et topazius. & quia Ggni/
4zj

Digitized by Google
 .

LIBER
vt Lucanus m libro.x. Arcanum natura caput non prodidit ulli. Nec
licuit populis panium tc Nile uidere.

T® Cardo oftrj .i'ij .Reg.vij .Et cardines oftioru domus interioris

m Conuaiuit. fortificatus eft etroboratus.Gen.xltx.Et difloluca

funt uincula brachiorum et manuu eius, rabi Salomon uideturhanc

fententiam exponere uelleexfequeriuocabulo quod auru fignificat.

vtficmtelligatur.Etdcaurabuntbrachta manuu tuarum de manibus

fortis Iacob.ideft a domino qui eft forus hoc eft deus Iacob. alrj aute
ut rabi Dauid kimhi legunt fic.Et fortificabunt brachia manuu tuai£.
fic.ij.Regum.vi.Subfilientem atep cantantem coram domino.re<ftius

Aurum obrizum oprime purgatu.gs .xxi. Pofuifti in capite eius

coronam de lapide predofo .quod reftius multo Hiero .fic. Pones in
capite eius coronam de obrizo.&.u].Regum.x. Et uefhuit eum auro
fuluo nimis.ideftauro aureo,hoc eft purgatiffimo .fdlicet maximi ua/
loris.ut alludat (uperiori uocabulo.et hic proponit mem litera appen
filis. (cd eius loco qncp prpponit aleph in eodefignificato.ut DanieliS
x.Et renes eius actin&i auro obrizO.

Difperfit.diflipauit.prodegit.ps.lirj..Quonia deus difCpauit

olla eorum.et leremif .l.Grex difperfus Ifrael.& ps.cxli. diflipata funt

offa noftrafecus infernum.

“T>S Timuit.formidauit.pauit.territus eft. Ifai£.xxxu] .Conterriti

funt in fion peccatores. et ps.xiiij. Illic trepidauerunt timore, fequens
dimidius uerficulus fecundum prifea uolumina obelifeo confodicdus
edam fuperiores in eodem ps.uerfus tres ab eo qui inapit. Se/
eft.fic

pulchrum patens.ufqj ad eum qui definit ante oculos eorum.no inue

niutur illic in hebraico.nec etiam in grgeo apud idoneos. quare miror
Nicolaum de.lyra eum locum eile comentatum.laudocp magis Bur/
genfem qui no ita perfuntftorie tranfii t.fcd eius notg meminit in addi
tionibus fuis aureis atep preaofis 8c Hiero, in pfalterio de hebraica
.

veritate etiam eofdem non pofuit.Item Ofeg.irj Et pauebunt ad do/

.

- minum et ad bonum eius.Inde nome timor pauor ftupor. formido*

.
.

4zz

Digitized by Google
 SECVNDVS
^ Offenlio ctfingultus cordis.i.Rcgum.xxv. No erit tibi hoc
infmgultum.Inde nutatio ct membrorum diffolutio.Nahum.rj.Et
diilolutio geniculorum.

Traduxit.cduxit .haufic.Prouerbiorum .xvirj .Et hauriet ioam

ditatem a domino.idcft traducet uoluntatem a deo.

Ceridit.Inde uerbum tranfitiuum quod eft cadere ferit. irritu

fecit. dinoluit.dtiTipauit.gs.xxxitj. Dominus difTipac confiliagentiu.

vel fecundum Hieronymu diilbliiit confilia.Gen .xvrj. Quia pactum

meum irritum ferit.et in alia forma geminata res litcra inuenicurps.
Ixxiiq.qdnoslegimus.Tuconfirmaftiinuirtute tua mare.id recftius

vertit Hieronymus.T u diflipafti .Inuenitur quocp duplicare fcipfam

dieftionem lob.xvi.Ego ille quondam opulentus repente
“lQ~e
contritufTum.redhus de uerbo ad uerbum fic. Opulentus foi et fregit

feu diffipauit me fine oppreflit me.na ab opprimendo ligni

fiat torcular .Ifai£.lxii) .Torcular calcaui lolus.

Sors.Efter.irj.MifTa eft fors in urnam, qup quidem fors dice/

batur pur non uma.quod poftea textus aperte dirit.Etmifitphur.qcJ
noftra lingua uertitur in fortem.et fequitur. Ex illo tempore dies ifti
appellati funt purim ideft fortiu.eo q? pur. i. fors in urna miiTa fuerit.

Increufoabundauit.diffufumeft.Habacuk primo. Etdiffurt/

dentur equites eius.& Malachig quarto.pro eo quod tranfiano no
ftra tenet. Et falieris ficut uitulus de armento, hebrei recftius legunt
fic.Et crefcetis ficut tutuli ad prgfepe.& putant ab hoc uerbo nomina^

tum elle maximum fluuiortimphifon. qui Hieronymo teftc in libro

quflbonum hebraiarum ganges putatur, propter eius incrementa
et exundantiam .In eum enim ut Plinius notat naturalis hiftorif libro
quinto fluere dicuntur vndeuiginti amnes.fed rabi Salomon feribit
quod fit Nilus.ficpius enim inundat ferme totam a?gyptum potifii/
mu fole in ancro exiftente.qui prius Melo dicebat.ut fcripfit Seneca:
de ficu fodix.et eft unus ex maioribus totius orbis. cuius ortus ncfdf.
4=t
 . .

libter

rm Afflauit. afpirauit. Canticorum fecundo. Donec afpirct die s.

cteiufdem libri capitulo quarto. Perfla hortum meum, eo nomine

vocantur feuillg fuffumigiorum fornaris fabri grarij .ut Exodi.ix.T o!
lite plenas manus cineris de camino. Inde aliud uerbum.pfalmo.xq.

Fiducialiter agam in eo.quod hebraice legitur .(pirabit in eo.no a (pe

teda flatu ac (piritu. c • .

Laqueus.pfalmo.cxxiifj.Delaqueouenannumlaqueus contri

tus eft.&pluralitf pfalmo undedmo. Pluet foper peccatores laqueos:

fed mihi uidetur conuenientius exponi debere decarbonibus eocp
(equitur ignis et (ulphur &c. nam figniflcat carbonem. ut

Ifeif,liii].Fabrum(iifflanteminigneprunas(eucarbones.et ideo hac

diiffaonem huc locaui.
Aes percufllim m modum braiflearum .quas tranflatio noftra
*
iT»
laminas appellat. Numeriotvi. Producatcp ea in laminas .& Exodi
xxxix.Indditcp bra&eas aureas. ,

Libya fecundum Hieronymum in libro h ebraica rum qugftio l

num.Ieremie.xlvi.Fortes gthiopic et libif

Fucus quo mulieres ornant oculos.quod tranflatio noftra (bV

bium appellat, forfitan compofitum ex herba ftibe quam DiofeoriV
des in libro de fylua medidnali terno feripfit oculis auferre rubedine.
uarto Regum nono. Depinxit oailos (iios ftibio.etlcremic quarto.!
g t pinxeris ftibio oculos pios.quandocptranlferunt gemma et aiunt
efle carbunculum.
'••• '
n.7f
\ _ ^
I
:

Faba.Ezechielis quarto. Et fabam et lentem. !?(t,

Attonitus fliit.hefitauit.dubitauit.ps.lxxxviri. Exaltatus aut hu
miliatus fum et coturbatus.qd Hiero.fic.Portaui furore tuu et cotur-»
bamflum.reiftiusfic.Tuli terrore tuu et attonitus heflto feu dubiro.
Inde particula pen .ne for tc.I(ai£.xxvrj .Ne forte uifitetur contra eam
& eftparticula dubitatiua. 1 "•
* r

VVj Diffipauit.di(perfit.diuifit.Gen .xi. Antequa diuidamur in uni

ueriasterras.etZachartf.xirj.Etdifpergentoues gregis, et quadocp
geminat zade.ut Habacuk.it) .Et co triu funt montes fgculi.ideft diuifi
‘
I1111C.& aflumit alias quocp paffiones.
' •
 . .

SEC-VN.DVS
fiat palatium fcu domum regiam flue dominicam ( quam fgpe templu
nominauit antiquitas.nam prifci hebrgorum magiftri palatium uoca
uerunt MTB» vnderabiGerfbnin comentariis fuper Daniels

in uerbo allegatg authoritatis fuper montem inclytum dicit q> ibifue

ritfdificata domus (anlhiarq ideft templum, quapropter fenfus erit
q> antichriftus inter duo maria figet tabernacula fiia pro templis in

quibus adoretur.

na Liberauit.abfoluit.Iob.xxrirj.Libera eum utndndefcendat

\*a in corruptione.rabi Salomo (cribit quod litera ain Hic ftet pro aleph.
quod poflet pro he comutart,quapropter ide fignifiabit qd^"^£j
de quo fuperius locuti fumus.aue autem quoniam non eftfimileilli
quod legitur Prouer.iiij.Fuge ab ea nec tranfeas per illam, ifticenim
ea dieflio per res feribicur et no per daleth. quamuis errore impreflo
rum in aliquibus libris per daleth fcriptum inucniatur

'T® Truncus mutilus. Leuidd.t. Caput et cumfta qup adherent.

hebraicefic.Caput et truncum fuper ligna.

Os oris.6xodi.iiq .Quis ferit os homfni .et trafumptiue dicimus

v » .
'
' •
'j rfttjiu
vno ore laudabant filium, ideft omniu confenfu laudabat filius.ct no/
taq> quando per continuitatem conftnuftionjs regit afum,tunche
mutat in iod.ut Iofue.ix.Et os dni non interr.ogauerunt. vnde manife
ftum eft q» in allegato Exodi uerficulo non ciebet feribi hominis ut re
gatur a nomine os,fed homini in datiuo ut regatur a uerbo ferit, fimi/
liter legitur per iod fine he quando iod primam perfonamfignificac

quod patet infra in arte grammanca.ut pfidmo .xlix. Os meum loque

tur fapientias.et quandoqj mutatur he in aleph

Hic.in hoc loco.Ifaif .xxij .Quid tibi hic au t quis tibi hic.

Hgfitauit.uadUauit.Habacuk.i.Propter hoc lacerata eft lex. re

«iusfic.Hgretfeuuarillatiex.quamditflione tranfiatio noftra rircu/
loquitur ambagibus no multum aptis.Gen.xlv.Iacob quafi de graui
(omno euigitans tamen non credebat eis. qd refte uerbu e uerbo fic
legi deberet. et uadllauit feu h^fitauit cor eius quoni'2 no credebat eis;

Di g i t / eri
i
bfGo egle
 LIBER
Fuerutcp obuiam angeli dei.et Gen .xxiij.Tntercedite pro me apud
ei

cphron.& Iofiie.tj.Ne forte occurrant uobis reuertentes. Amos.v.&!

ocairrat ei urfus.et fignificat cotingere .Exodi, v. Ne forte acddat no
bis peftis aut gladius.ideft contingat leu apprehendat nos &c.et pro
eoquod legitur Ilaic.xlvq.Nonrefiftetmihihomo. hebrpi legut.no
orabo hominem.
Cadauer .quod delcribit rabi Dauid kimhi in libro de radici /

bus corpus findpiritu.ficAmos.viq. Multi morietur, redtus fic.Plu

rimu cadauer fupple erit.etpluraliter Ifaip.lxvi.Et uidebunt cadaucra
virorum.Indefignificat ruinam et interimm mortuoru. Nahum.irj.
Et grauis ruinp.fignificat etiam tardare.

Occurrit, alrj dicunt apprehendit. Exodi .iirj .Ocairrit

ei do/

minus et uolebat occidere eum. quod quidam hebrporttm legunt

ap
prehendit eum dominus.fedprimum uerius.ficGenefis.xxxiii.
Qua*
nam funtiftgturmp quas obuiam habui.
THS Liberauic.eruit.redemit.foluit.abfoluit.gs.Iv.Redimet in pa
ce animam meam.etpfalmo.cxxx.Etipferedimet Ifrael.Inde
nemen
redemptio.pfalmo.cxi.Redemptionem mifit dominus populo luo.&
in alia forma pfalmo.xIix.Et precium redemptionis animp fu
e. et icar
co quandocp fic dicitur, preaum folutionis et liberationis. In
aha for
N
ma umeri rerriodn preao autem ducentorum.
Campus et planicies in lingua Ifmaelitaru fcu Saracenoqt.et di
dtanris mefopotamia qup grece fecudu Strabone dicit ccelofyria.ut
fopra diximus in uocabulo aram .eft aut capeftris locus ini duo
flumi
na tigrim et euphrate unde mefopotamia grp ce nominat.Gen
.xxvim
vade et pfidfcere in mefopotamia fyrig.na dup fiint fyrie. una
campe
ftris
q dicit mefopotamia .et uocat hcbraice fic utfupra
Gen.xxvirj .Et altera motanaq dicit fyrophccnicia.fed hebraice
uoca
•Regu.x.coduxerut mercede lyru rehob et Cy

ruzoba.a primo deriuari qdam putat loeu quenda ppe Emaum

dui
tatemdidum^^^ cataprothcfinl.terp aleph.Danielis unde/
cimo.Et figet tabernaculum fixum apedno ideft fecundum
Hierony
mum apud Nicopolim . fed communiter in lingua iudeorum fioni

1 by Google
 SECVNDVS
r»j) r erJf1

Inis.terminus.Iatus.particulaangularis. Exodi.xxvi. Quatfc

f xx. erunt in latere meridiano.et infra. In latere qqj lecundo
quod uergit ad aquilonc.etpfr eiufdem.xxv.Et pones eos in
quatuor angulis.Inde oritur uerbu quod fignificat lecundu prfcepto
rem meumlacobuiehieldilpergere per angulos orbis. Deute.xxxrj.
Et dixi ubi nam lunt.quod pro lingug ^pppetate legi deberet fic.Dixi
dilpergam cos per angulos feu latera orbis.fecundum prima fignifica
rionem intelligunt uerficulum illum Leuitia' jcix. Necp in rotundum
tondebitis comam, ideftfines uel angulos capitis uefiri.fic eodem in
loco.Necradetisbarbam.rediusfic.Necpperimas finembarbg tuf. ~
^
& fic fignificat cincinnos capitis fcu barbg.

•^^^Gloria.K*! Kt>«Aff7TC£7r4a: Ifaig.lxi.Et darem cis coronam pro

dnere.pro quo redius leptuaginta interpretes uerterunt gloriam jp

cinere.Inuenitur in fine per duplex r .Nahum lecundo. Inde uerbum
gloriari, ut Exodi odauo.Conftitue mihi quando deprecerprote.
pro quo rabi Salomon exponit gloriare contra me.hoc e fi:, habeas tu
illam gloriam ut eligas tibi tempus, quam gloriam ego deberem ha/
bere fcilicet ut mea ellet eledio.Gc rede Iudicum frptimo. Ne gloriec
contra mclfrael.fimiliter Ifaig decimo. Nunquid gloriabitur fecuris
contra eum qui lecat in ea Jndefub alia forma nomen gloria.pfalmo
Ixxxix.Quoniamgloriauirtutiseomm tu es.idefi: SC
fic efi: unum de decem numerationibus in cabala .Item inuenitur Ggni

ficare ramum.

Ficus immarura.et dicitur groflus. Canticorum lecundo. Ficus

protulit groflbs litos.

"TJJQ Prophanatum.execrabile.abominabile.lic enim rabi SalomS

exponit Lcuitiri.xix.Prophanus erit et impietatis reus.ideft exeera/
bilis, abominabilis et prophanatus. fic Ezechielis quarto. Et non eft

ingrefla in os meu omnis caro immunda adeft exeerata et ,pphanata.

Occurrit.obuiauit.precatus eft.orauit. interceflk. Gen joadj.

4'7

Digitized by Google
 LIBER
dit.CTiellitiir.ct eiufdem.ix.Qui tranfctilit montes et
nefderunt. et Ge
nefisjq .Et inde tranfgrediens ad montc.glofTa rabi
Salomonis dide.
Et traftulit inde tabernaculum fuum ad montem Inde
qui uertit una
.

linguam in aliam,uel qui feribit unum librG ex alio hoc

uocabulo no^
minatur et dicitur tranfFerre.Prouerbiorum.xv.Hf
quoc» tparabole* ^
Salomonis quas tranftuleruntuiriEzechip.

Orauit.rogauit.deprecatus eft.Iob.xxxiq.
Deprecabitdeum
& placabilisei erit. &
(ppc ponitur Exodi, virj .Orate
dnmutauferat
ranas.Item infra.Quando deprecer pro te.Item ibidem.
Rogate pro
me-Item egreffiis a teorabo dnm.ee Sophonif.iij.Inde
fupplices mei.

nCE Derogauit importune adorfus

.
eft . fuperbiuit . Ezcchielis

xxxvt . Et deroga fbs aduerfum me uerba ueftra.ideftfuperbelocuri

eftisaduerlummeuerbis ueftris.
. 4 ><

Digitized by Google
 SECVNDVS
tempora mea .quod nos legimus fortes meg .& ps.x.ubi nos legimus.
tefte Hieronymo
In oportunitatibus in tribulatione-hebraica ueritas
habet ficdn temporibus anguftig.

Iam.nunc. uolunt elTederiuatum a fuperiore uocabulo tem

XXPfi
enim habemus de tempore nifi prgfens nunc.gs.odq.Ex
poris.nihil
hocnuncetufqj in fgculum .ideft a tempore ad gternitatem.

Iminens.futurUs.Iob.xv.Sicutrege qui prgparatur adprgliu.

ideft rex affuturus prglio pro incendio. & Efter .virj . Paratos effe iu/
dgos ad capiendam uindi<ftam. verius fic.Effe iudgos futuros ad diem
illum uindicare &c.Gc Iob.iij .Qui parati (iint lufcitare Leuiathan.

CHW** ti.gs.l.Neqj dc gregibus tuis hircos, funt autem ma

gni hirci capraR: afcefores fic nominati, na parui uocant

vt Lcuitici.iip .Hircum de capris immaculatum .(ignificat autem qua

doqj tranfiimptiue maiores in ppFo qui prgcedunt ficut hircus grege.

tflyp Obfcurauit.paffiuumeius eft in ufu.Ifaig.ix.In ira dni exerci/

tuum conturbata eftterra.fed rabi Dauidkimhi interpretatur obfcu

rata eft terra.

Veterauit.antiquus fuit. Iob.xxi.Quare imprj uiuunt fuble/

'tyTty
uati fimt confortatiqj diuitiis.^p fubleuad funt re<fb'us hebrei loquunt
inueterauerunt feu fiunt ueteresatqjfenelcunt.& fimul atcp funt lon
gocui roborantur etiam diuidis.hoc eft augettir et fortificantur .fic.i.
Paralip .iirj .Hgc autem uerba uetera.&.i.Regum .1] .Recedant uetera
de ore ueftro.& ps .xxxi.Qug loquuntur aduerfus iuftum iniquitate*
pro quo Hieronymus fic.Qug loquutur contra iuftum dura ideft du
rabiliaet inueterata. et rabi Salomon exponit illa antiqua qug antea
locuti erant ad Saul fuper Dauid fcilicet quod qugreret ei malum, qd
tamen non fuituerum.ut.i.Regumjcxiiii. Exponit autem fccudoetia
aliter idem Salomon iuxta fecundam fignifiicatione qug infra patebit.

Item pfalmo.vi.Inueteraui inter omnes inimicos meos.

Tranftulit.Iob.xurj .Et faxum tranfFertur de loco luo.ijece/
 LfBEft
mkauittranfiator Omia.fedhebraiceita uerbum e uerbo legitur .Sic
offeretis edam uos primitias domini de omibus dedmis ueftris quas
de eo primitiasdni ipfi Aaro facerdo
accepiftis a filiis Ifrael.dabitifcp
ti.qrtera uide infra in uolumine fequftt de nominibus numeralibus.

Inftrumentum muficum a decem nominatum, quod nos

decachordum uocamus.gs.xcq.In decachordo pfalterio. etpfalmo

cxliitj.In pfalterio decachordo pfatlam tibi.

Purum candidum rnundii purgatum. Canticoru.v.Venter

. .
.

eius eburncus.hcbraice fic. Venter eius purum feu candidum ebur.

quafi diceret finit candor eboris.lnde uerbum nominacpu rbalia.
Ezechielis.xxvtj .In nundinis tuis propofuerut ferrum fabrefaifhim.
recbus ferrum purgatum,quod nosdidmus chalybeum. vnde ucflb
culum lob-xr) .Lampas contempta apud cogitationes diuitum parata
ad tempus ftatutum.fidntelligit rabi Dauid kimhi cp lob defeipfo
dicat cpfitteda contempta qugantequam fuerit ad puritatem reftitu
!ta tunc paratus fit ad nutationem pedis .et placet ttalde hic intelle&us

quia uerboRj proprietati eft propior et bona comparado.ficut fi quis

noftu pet plateaS ambulat cu lucerna qug indpit exiccari ac tenebre/
fcCre.ambttlanS uult eu emugere ate^ purificare.et inter emundanda
iamoffendes adlapidem pedes cadit.ficigitur uerbum e uerbo legite
Tcdancgledla ad purificationem ftatuta parata adnutatione pedtS,

Recogitauit .lonp.i .Si forte recogitet deus de nobis, tndeno

oien cogitado.ps .exivi. Peribunt omnes cogitationes eorum, feribi/

turcp prima per ffgol. autHiitarii £ts emi jult ni au.
; .h‘j.11 ii i. ii t jJnsii miai-i-Jirrjiirij.ornori
Ponitur pro uno uel una quando lungituraliis nominibus

numcralibus.ficutinfra in libro tertio muenies Zachari£.i. \mdedirff

rnenfis fitbat.Exodi.xxvi.Saga cilicina undecim.

Oues focmeUf.Deutero.vij. Gregibus ouiu tuarum.

Tempus.Gm.xxix.ISfec eft tepus ut reducantur ad caulas gre/

gcs.ctpluraliter in maleulino.lob -xxiiq. Ab omnipotente no funt ab/

Kdditatempora.etinfceminino.utpfalmojcxxi.Etin manu tuafunft
4<4

Digitized by Google
 J

SECVNDVS \

duabus caudis titionu fumigantiu.Qyia uero fumus reprefentat igne

cc ignis iram.icdrco tranfumitur etiam pro ira.ut ps.lxxx. Quoufqj
irafceris fuper orationem populi tui.fic ps.lxxiirj .Iratus eft furor tuus
fiiper ouespafeug tuf. 8i.q. Regum.xxij. Afcendit fumus de naribus
eius.ideft ira in furore fuo. *
• r

Vim fcdt.cocufllt.caIumniatus feu iniuriatus eft. uiolctauit.

•i.Regu.xij .Si quequam calumniatufTum .et infira. Non es caluniatus
nos.&Leuitic^vi.Aut calumnia fecerit, item reddet omnia qujper
fraudem uolutt obtinerc.&: tranfumptiue fignificatrapere.ingurgita
re.abforbere.lob.xl.Ecceab(brbebitfluuium.Inde nome Ecdcliaftis
vip Calumnia conturbat Capiente. Item eiufdemiiq. nomen uerbale
pafliuu.Etlachrymas innocentiu ^iniuriatoRt.i.eorum quibus fada
eftuis et iniuria.&fequit.ncfaoquf rhetorica periphrafisfdlicet fic,

nec poflc refiftere eorum uiolentig cuncftorum auxilio deftitutos.pro

q hebraica ueritas fic legit. Eccc lachrymas iniuria pafloru et noeft eis
cofolator.ct de manuiniuriaru fuaru uiolentia et no eft eis cofolator.

Tp\jj^Lis.iurgium.etfcribitqitincppun(ftis.Genjotvi.quaobrem

nomen putei ex eo quod acciderat uocauit calumnia.re<fbus fcatndu

hebrgos uocauit iurgium. fic etiam rabi Salomon exponit. Inde orit
verbum iurgari litigare.quod etiam in prgfato loco ponitur et tamen
non tranfFerti.tr.
Ditatus feu diues eft. locupletatus eft.Ofee.xtj.Diues efFe'

<ftusfiim.etIob.xv.Non ditabit et non peffeuerabit fubftantia eius.

Inuenit etiam in alia forma intrafitiue ps.xlix.Ne timueris cum diues
fiuftufHierit homo.inuenit etiam tranfitiuu.ut .i.Regu.xvrj .Virum q
percuderit eum ditabit rex diuitiis magnis .Inde nome dit1es.Uaijp.lu7.
btdiuite ,p morte fua. etpfr Ecdefiaftisjt.Ec diuites federedeorfum,

Decimauit.i . Regu . vitj .Et trinean: redditus addeamabit.SJ

CJen.xxvirj .Cun<ftoru que dederis mihi deamas ofFera tibi.Inde no-*

men decima uel decimatio. Malachie.irj. Inferte omnem dedmam. Si
Nueri.xviq.Decimasquasdediuobis.ubiponithebraice in fingrari
numcro.&pFr dedinat in forma fceminina.ut i eode loco ubi itent itv
4'

Digitized by GoogI
 .

LIBER
(ftummterpretari.no q> rodere uel comedere flgnificetur.fed potius
fugere et fiigare.legtmus autem fic Iob.xxx.Qui rodebant in folitudi/
ne.etinfra.bt qui me comedunt non dormiut.pro quo rabi Salomo
exponit.Qui Rigati erant in folitudine hoc eft in tenebris, et infra eX/
ponit fic.Et periecutores mei et Rigantes me.

Ledtus.grabbatum. Deutero.ii). Et monftratur lccftus cius

ferreus.& gs.xli. Dominus opem feret illi fiiper ledtum doloris eius,
et Cantkorum.i.Leiftulus nofter floridus, et quandocp mutatfchin
in famech.ps. vi. Lachrymis meis rtratum nleum rigabo.

Tinea.ucrmis.per apocopen ulrimjliterf.Kaic.I.Tinea c6 /

medetcos.indeorituerbups.vi.Turbatuseftafiirore oailus meus,

corrofus & obRifcatus. quafi uitrolaterne obdueftus. fimilif gs.xxxi.
Conturbatus eft in ira oculus meus anima mea et uenter mcus.Hie/
ronymus tranftulit ubicp caligauit.fed quid de oiTibusc' cum fcquitur
ct olla mea conturbata Rmt.ubi ponitur idem uerbum.

Herba.Gen.i.Germinet terra Herbam uirentem et affer en/

tem femen iuxta genus fitum. et eiufcle.it). Et comedes Herbam terrg.

et feribitur quincp punctis et etiam declinatur in farminino genere,
vt ProuerbioRi.xxvi) .Et collecfta Rint fccna de montibus.ideft herba
montium .et fchin litera pronuntiatur per dagges proprer euphonia

twjg Apparauit. fedt.adaptauit.threnoi^.rj.Fctit dominus qua:

cogitauit.Inde uerbu pafliuum.Ecclefiaftis.i,de omibus quf fiunt fub

fole.debuituertere.quf facRafuntfub folc.et paulo Riperius. quid eft
quod facium eft ipfum qd fariendu eft. et Deutero.xxi. Et tircutidet
vngues. verius fic.Et adaptabit ungues, rabi Akiba Ribaudit ut faciat
eas crefcere.fcd rabi Eliezer fiipplet q> deponat eas.et.i.Rcgu.xq .Do
minus qui ferit Moyfen et Aaron .ideft Riblimauit et adaptauit.

Fumauit. Exodi •xix. Totus autem mons finai Rimabat. et ps.

.Tange montes et fumigabut.indenomen Rimus.Exodi.xix. Et
cxliitj

afccderet fumus ex eo quafi de fornacc.-ficuerbu e uerbo. & afccndic

farnus eius ficut fiimus fornaris.et aliter nomen adiediuu Jfaij.vij* A
4iz

Digitized by Google
 SECVND VS 4

Ofcgderimo.Ipfe confringet aras eorum.

Caligo feutenebrofitas.Deuteronomij quarto. Tenebrj

et nubes et caligo.

Infliixit.guttauit.fellauit.fluxit.fi'crabi Salomo. quamuis no

ftra tranflatiouerterit concreuit.Deuteronomrj.xxxq. Concrefcat ut

pluuia dodrina mea.ficeiuiHem.xxxiij.Cjlicp caligabut rore.uerius
fic uerbum e ucrbo.Denicp opii ipfius fellabunt rore.et Ifaig. vi.Et lux
obtenebrata e in caligine fuo.redius i influetiis eius.et loqtur de iole.

V"jJ?Fradus animo et coftematus et territus eft.horruit.pauit.tre

muit.Deuteronomtj.vrj.Non timebis eos.redius fic. Ne frangaris a
vultu eorum. Gc Deuteronomq .xx.Nolite metuere nolite cedere nec
formidetis eos.& loiue.i. Noli meaiere et noli rimere.Inde fradura.
lob.xxx.ln defertis habitabat torrentiu.ideftin fradis tophis & Bilis
petris torrentium .quia uero formidantur rj qui fortiores funt^edreo
fignificat hoc uocabulumforte.robufeim. potens. Ieremip.xx.Tancp
bellator fortis.&pFrgs.liiij.Etfortesque{ierut animam meam. Inde
nomen uerbalepafiiuumrobufeis uel metuendus.utgs.lxxxix.Deus
qui glorificabit in confilio fandorum.fed redius Hiero.in iuo de he^
braica ueritate plalterio fic.Deus robufeis in arcano fandoru nimio,
eft aute fenfus.Deus tremendus et metuedus eft in maximis iacr amen-
tis fandorum, aliud nomen fortitudo uel terror .Ifaig.viij. Ipfe pauor
vefter et ipfc terror uefter.ideft ipfe formidabitur atqj timebit a uo'
bis.et hoc eft fandificare deum. .

p^?Fugit.fic Onkclus chaldaice traffertloco uerbi ut Gen.

xiirj .Itacf? rex Sodomorum et rex Gomorrg terga uerterunt .i. fuge/'
runt,etquiremanferunt fugerunt ad monte, ubi chald^us utrobiqj
pofuit prgfens uerbum .cum igitur plurimus in Iob fyriacus fitfermo.
tefte Hiero.in illius prologo. quam nos appellamus chaldaica lingua
decebit locos ipfius Iob in dubio magis fecundu linguam chaldaicam
quam ad meram uoluntatenoftratranfterre.tu uero audiuife fupra.
q> ubi hebrgus utitur uerbo fugere uel fugare.ibi chaldpus pro eo po
uerbu. Debemus igif locos binos Iob.xxx.ad huc intelle>
fui t prjfens

4"

Digitized by Google
 .

LIBER
abfconditus eft.Inde uerbum aftutus fiiic ucl calluit. ProuerbioR».xv.
Qui autem cuftodit increpationes afturior fiet.et nomen adietftiuum
Gen.iij.Scrpenseratcallidior.Indenonicnfubftanriuu afturia.Pro/
uerbiorum.i.Vtdetur paruulisafturia.ee eiufd^xinj.Etcxpccftabunc
afturifdentiam. . ..

Nudus.Ezechielis.xvitj.Etnudumoperuit ucftimento. feri

biturcp illic per iod poft ain.Item eiufdem .xxirj .Et dimittent te nuda
et ignominia plenam fine iod.fic Gen .iij.Eocp nudus eflem. etplurali
terlob.xxij .Et nudos fpoliaftiueftibus.etdidtmaftbra hoc efticho'
lion cp (uperius uocabulum raphatur et prpfens redpit dagges.

Aceruus. cumulus.Ruth.iij . IfTetcp ad dormiendum iuxta

aceruum manipulorum.& Canticorum. \T) .Venter tuus acernus tri

tid.etpluraliter in fccminino.ij .Paralippomenon.xxxi.Fecerunt acer

uos plurimos .quamuis in malculino quocp apud Ieremiam reperia t.
Inde uerbum deriuatur paftiuum. Exodi .xv. Et in fpiritu furoris tui
congregate funt aqug

Arbor caftaneg.pro quo traflario noftra uertit platanum.

Gen .xxx. Virgas populeas uirides et amygdalinas et ex platanis.fed

Dauid kimhi in libro de ra/
rabi Salomon in glofla ordinaria et rabi
didbus primam expofirionem amplexant, quos cftcri merito confe
quuntur.lxx.abictem interpretati fiint.Ezcchielis.xxxi. Et platani no
*
fuerunt gqug frondibus illius. t
.

Pafta ideft farina fic fubafta ut Gt iam parata ad coquendum

dbum.tranflatio noftra pitl metum interpreta?. Numeri. xv. Sicut de
areis primitias (eparabitis ita de pulmentis dabiris primitias domino,
fed primam expofirionem Nicolaus de lyra fequitur.

w Ceruix.Gen.xlix.Manus tupin ceruidbus inimicorum tuoi£.

&Exodi.xxxrj. Cerno cp populus ifte durpeerturis fit.inde oritur uer

bumExodi.xitj.Quodfinoredemcrisinterfidas.ubi ponit hebraice
deceruicabis eum.tranflario noftra larinius interpretatur. Ifaip.lxvi.-
Quafi qui excerebret canem.Inde comtmiter confringere fignificat.
4*o

Digitized by Google
 SECVNDVS
ruri a fonte fuo.hcbrfi Gc.Graminetum lupcr flamen fuper ore ideft
fuper ripa fluminis et omnis femends fluminis areicet proiideturqj.
ficgs.xTocvij.ubinoftratranflatiolegit.vidi impiu fuperexaltatum &
eleuatum ficut cedroslibani.Hiero.hcut indigena uirens.alrj ficut d/
nis floridus .hoc eft diues er potes .fed hebraica ucritas ita uerrit. V idi

malignum potentem radiatum ficut laurum uiridem.

T ffi
Poiuit.difpofuit.ordinauit.prfparauit.Leuitici.vi. Et rmpofi

to holoaufto defup .hebraia ucritas et Onkelus chaldeusficlegut.

Ordinabitctt fuper ea holoauftu.Leuidd.xxiir|.Ponetq? eos Aaron
auefpereulcpinmaneTetgs.v.ubinratranflatio uerdt.mane aftabo
tibi .reefrius Hiero .in luo pfalterio de hebraia ueritate fic tranfFert.

Mane prpparabor ad te. fed hebreors magiftri melius exponunt ita.

mane ordinabo ad te lupple oratione mea.eft enim uerbu a&iuum et
non paffluu.ledhiceftpairiuum.Ioclis.i]j.Siait populus fortis prfpa'
ratus ad prflium.Item Exodi.xl .Ordinatis cora ,ppofitionis panibus,
ftem in eode.pones fuper eam quf rite prfcepta fimt.uerbu e uerbo
fic.& ordinabis ordinatione eius. inde nome loci ubi bellat uel aries.i.
Regum. iirj .Ego fum qui ucni de prflio et ego qui de acie fugi hodie.

T5£ Aeftimauit.comparauit.cofquauit.fquauit.Iob.xxviq.Noit
adf quabitur ei aurum uel uitrum.etps.lxxxix. Quoniam quis in nu/
bibus fquabitur domino.

Prfpudauit.Iveuitici.xix. Aufereds prfputia eorum.hebraice

Gc.Prcpuriabitis preputia eius fruftus illius.et lequitur. T ribus annis

erunt prfpudad ne comedatur .Inde nomen prf putium. Gen.xxxiiij.
Nec dare lororem noftram homini indrcumriib.uerbueuerbo fic.

Non poterimus fecere rem hanc dado.lororem noftram uiro cui eft
prfputiu.& Gen.xvq.Mafculus cuius prfputq arociraimdfanon
fuerit.dirinir autem de omni homine qui duro corde et incompofitis
aut inepris labiis atqj auribus extat q? fit indrcumrilus a tqj prfputix'
&
tus.Exodi.vi.Cumindraimdlus fim labiis. Ieremif .vi.Ecce indr-'
cumdle aures eorum et audire non poliunt. &
Ezechielis.xliirj Jndr
cumdlbs corde et indrcumdfos arne.et fic fignifiat obairamen.

tHZ Aftutus.allidus .Prouerbiorum .xxvq . Aftutus uidens mala

Digitized by Goo
 .

•
LIBER
"
moquarto.QuaG falicesiuxta fluentes aquas. • •

Clamauit ut eft proprium cerui.tranflauo noflra defydcrare

vertit.ps.xlr). Quemadmodum defyderat ccruus ad fontes aquarum

ita defyderat anima mea ad te deus.

Linea plantationum.tranflatio noftra areolam uertit. Ca

ticorum.v.Genp illius ficut areolg aromatum, etpluraliter Ezechielis

xvi) .Vt irrigatet eam de areolis germinis fui.

Onager .i.onos agrios.hoc eft afynus fylueftris. lob.xxxix. Ot

uincula onagri quis foluit. eft aut animal mediu inter nuilu et afynu.
^^^Difcooperuit.nudauit.fccundunoftratranflatione.Ifaig.xxijt

Et pariete nudauit dypcusded hebrpoRt aliqui dicunt parieti adhf ret

dypeus.alqdicutq>*^'p fit nome duitatis regis afTyriorum.utlfaig

xv.Etincoleeiusfditatidifcooperueruntdypeos fuos. ita tradit rabi.

Dauid kimhi in comentariis fuper Ifaia.Item Leuitid.xx. Ipfacp ape/';
ruerit fonte fanguinis fui.et qd legit a nobis Habacuk.ir) Sufdtans
. fit

arcum nium.magiftri aferibunt huic uerbo exponentes fic.

fcitabis

Denudatione denudabis arcum tuum.

Effudit, exinaniuit. euacuauit. Ifaic.lirj .Pro eo qd tradidit in

morte anima fua.i.effudit.fic Gen .xxurj.Effundescp hydriain canahV

bus.adhocintelligutuerficuluthrcnoi^.iiq.Inebriaberisatcpnudabe
ris.qd legut euacuabcris.ficcni mos eftuinolentor?: uf euacuent effft

dentes ex fcuina.etgs.cxxxvi). Qui dicut exinanite exinanite ufcjf ad

fundamentum ea. Inde qd nra traflatio uertit turpitudinea
nuditate fdlicet fecrctaRt partiu hominis . ut Leuitid.xviq ferme pei?
.

totum, et fle fignificat turpitudinem, abominationem, et deteftatio/

nem cuiufcumcp rei.
Adiundu eft.adhffit.Ifaip.xxr) .Et parietem nudauit dypeus,
pro quohebrgi.&parietiadhp(itclypeus.indcdiiftu eft.
Herbf atqj gramina que minutis radidbus folo adhprent.
vnde et radicare et radiatus hgrere diatur.tranflatio noftra de fupe/
riore uocabulo interpretatur. Ifafe dedmonono. Nudabitur’ alueus
'408

Digitized by Google
 /

SECVNDVS
bene etia acceptu luit et cogfuit.Malachig.iq Et placebit
tit plaaiit.ct .
1

drio facrifidum Iuda et lerufale.idefi: dutccfcct.fic ps.riiq locundu fit

.

ei eloquiu mcum&c.Inde nomen Canticor^.q. Quia uox tua dulcis.

Item ps.cxix.Sufdpe feruu tuum in bonum.quauis multi ttaric traflFe'

rant,tamelecundu pprietatem huius uocabuli fic lonat. dulcefcat feu
(

cogruat leruus tuus in bonu.et indecglum beatotv didr . fic ps.Ixvirj.

vbi nos legimus.qui afcedit fup occafum. et Hiero.fic. Alcenderi per
deferta .ego expono iuxta hebrgos fic. Qui uchitur in amoenis iocun/
dilcp beatorum cglis.

Sub cautione eomodato coepit. fiddulfit. Gen.xliiq.Qyim

mea hunc recepi fide.Prouer.vi.Si fpoponderis pro amico tuo. Inde

nominant obfides homines qui loco pignoris dantur. ij. Paralip.xxv.
Nec no et filios obfidu reduxit in laniaria. fimiliter.iiq. Regu.xiiq. Et
oblides et reuerfuseft in lamariam. Inde deriuat uerbuNchemig.v.
Agros noftros et uineas et domos noftras oppignoramus ut acapia
mus frumenruin faine.ecce fignificat pignorare.et quia negodatoRt
eftmultaipignorareethypothecare.ideofignificanteo uocabulo ne
godatores inftitores.et mercatores, et nudinatores. Ezechiefxxvq.
Nauts tharfis pricipes tui i negodatioe tua.et paulo luperius. Refina
^ppoftierunc in nudinis tuis.ct ficredpitinprindpio mem.
5352. Dclmu .uaftitas.Iob.xxiiq .Vigilacefcp ad prgda pparant.
pane liberis .hebrgi legut.Scrutates ad rapinJ defertu ad efca iuueni/
bus.Uaig.xxxv.Exultabitlblitudo.ctpB: Numeri.xxxv. In capeftribus
moab.i.in defertis. fgpe etia deponit he i fine, ut Sophonie.irj Iudices .

eius lupi uefpere.qd mgri hebrgoi^ dicut lupi deferri, fic Habacuk.t.
Velodores lupis uelpertinis.melius lupis delerri.quauis feptuaginta
tranftulerint lupis arabig.

352. Arabia regio.EzechieP.xxvq. Arabia et uniuerfi priapes ce/

dar.llatg.xxi.Onus in arabia. fic didta quia propedelertum eft.
Diuerlorum populorum comixrio. quod tranfiario noftra

uocat uulgus promifcuum.Exodi.xq .Sed et uulgus promifcuu innu/

merabile afeendit cum ds .& feribitur pundfas foc.
Salix.Leuirid.xxiq .Et lalices de torrente. & Ilsug quadr agefi

407

— £>tgtfeed by
 . .

LIBER
^^7 Fideiuffit.fidem pollicitus eft.vadem promifit. cautione prp>
ftitit.Prouerbiorum.xi.Affliget malo qui fidem fecit pro extraneo.
Inde arra fiue arrabon .Gen .xxxvirj .Patiar quiduis fi dederis mihi ar/ .

rabonem.etinfra.Quid tibi uis pro arrabone dari.

a-C Vdpera. Gen .i. Et fedum eft uelpere et mane dies unus, fic
tempus poft crepufculu uelpertinu fignificat .Exodi .xtj . Multitudo fi
horum fifrael ad uelperam.uerius fic. inter crepufculum uefpertinum
numero plurali quia dicunt duas efle uefperas.unam,
Icribit aut hic in

quando declinat (ol ad occafiim.a(iam quando iamiam occidit necdu

tenebrg obducunt .et ideo textus didt inter ue(peras.quafi uellet dice
re q? filrj Ifrael deberet inter prima uefperam et fecundam uefperam
imolareJndeuerbuobtenebrauit.obfulcauit.Ifei£.xxiirj. Delerta eft
omnis Igtida.i.re<flius obtenebrata et obfufeata quali extintfta eftota
lgtida.& nota qd hoc uocabulu redpit nominu pafliones et figuras,
nam ppofito mem litera fignificat parte mundi qua iol occidit. Ifeiae
xlitj. Ab oriente adduca femen tuu et ab occidente congregabo te.&

eiufdem.lix.& timebunt qui ab oeddente nomen domini, uc fedt iun

<fto he in fine per paragogen

^^7 Subtegmen .(cilicet filum quod textores ftamini fubtexunt.et

(cribinir quinqj pundiis.Lcuitid.xiij .Quf lepram habuerit in ftamk

neatcpfubtegmine.

]^^7 Comus.Leuiddjd. Et omne coruinigeneris.etpfi-.iij.Regu

xvij .Coruifcp prgeepi ut pafcat te.et feqt. coruiq? deferebat ei pane.

are Mufca uenenofe fecundum noftram tranfiationem. Exodi

virj .Et implebuntur omnes domus pgyptioR2 mulas diuerfi generis,

fimilid paulo poft. et uenit mulca grauifijma.rabi Salomo ordinarius

enarrator facrg feripturp exponit fic oslpedeianiy

malia nodua ut (erpentes et fcorpiones

^^7 Iocundu.amcenu.duke fuit.feu dulcuit.tranfiatio noftra uer/

406

Digitized by Google
 SECVNDVS'
datur fanguis in domo tua ct fis reus tabente alio et in pceps ruente.

Perucrtit. cuius nomen uerbale pafliuum eftin ufix. Habacuk

.i.Proptcrea egreditur iudiriu peruerfum fiue iniquu leu tortuofum.

^7^?p^Tortuo(us.peruerfus.finuofusanguis.I(aifJcxvij.Etfug

leuiathan ierpentem tortuofum.

Peruerfa. deuia. iniqua. tortuofa. ludi cum quinto.Per

calles deuios.
Extirpauit.eradica uit.cuulfit.Ecclcfiaftis.il) .T empus plantan

di et tempus cuellendi .&i Sophonif.rj .Et Accaron eradicabitur, ideo

magiftri hebrf orum uocant litcras lubftantialcs uocabuloru

vt rabi Moyfes kimhi in lua grammatica capitulo de literis.quafi Gnt

nerui duflionum.fic Iofue.xi.Equos eorum fubneruauit.

rry^. Imp°eens. fterilis.ps .exirj .Qui habitare fecit fterilem in do

mo.fic et de uiromafculine dicit.
& putatur ita didhim <£ eis fit aliqd
cradicatum.extirpatum feu euulfum.quo parere potuiflent.

^V^ ScorP io.Numeri.xxxiiij.Per alcenfum fcorpionu. et Deu/

teronomrj .viij .Scorpio ac dipfes.

\£jp^Peruerfus .Deuteronomrj .xxxij .Generatio peruerfe atep pra

ua.Sic.rj .Regu.xxij.Ec cum peruerlo per uertcris.Inde uerbu Michef

terrio.Et omnia recfta peruerntis.
Orbus.orbatus.quinulloshabetliberos.Genjcv.Ego ua/

do ablq? liberis.&pluraliter Leuitia' joc. Ablcp liberis morient. item

paulo poft.Ablcjj filiis erunt.
Species arboris nafcentis in loris deferas, et putant cfteiu/

niperum.et propter eius humilitaten^ucp perplexitatem dicut ligni

ficare captiuitatem hebrcoru.et huc aptat uerliculum ps.crj. Relpexit
in orationem humilium.aIijuoluthoc uocabulu lignificar e myricas,
leremip.xvi) .Ewt enim quali myricae in deferto.
 L I
B J3 R
Vocate coetum. et fi qua funt alia interpretamenta ut feftiuirates qui/
bus conuenit populus ad eligendum regem &cptera.

Supplantauit.Ieremig.ix..Omnis frater fupplantans (upplati

tabit.et Geri .xxvrj.Supplantauit me en altera ufce.Inde nomen adie/

«fhuum.Ofce.vi.Supplantata (anguine, item nomen (ubftantiuu cal
cancus ueftigium planta. Iob.xviij. Tenebitur planta illius laqueo.
& Gcn.it].T u infidiaberis calcaneo eius.et a calcaneo fignificatretror
fum.dedinat autem tam mafculine quam focminine.mafculine ut Can
ticorum.i.Abi poftueftigiagregum tuorum, fceminine utps,lxxvrj.
Et ueftigia tua non cognofcentur .fignifiat etiam calcem, terminum,
finem et extremitate tranfumpdue.eoq? planta fic ultimu corporis. 8C
tunc fcnbitur quinqj punltis.ut psxxix.Inclinaui cor meum ad (aden
das iuftifiationes tuas ineternum propter retributione . feribitur fic

hebraice WS ideft ad (jculi calcem (eu finem.hgc diluo

metaphorice etiam (ignificat merendem laboris coq? fit finis laboris.

Deuteronomq.vq.Sipoftcp audieris h^ciudlda. hebraice fic.& erit
merces fi audieritis iudicia hgc&c.hoc eft finis.quod noftra trafiatio
(fpe r etributionem interpretat.ps.xix. In cuftodiendis illis retributio
mult^fJgnihat etiam propter uel propterea quod .quia iuxta philo/
(ophos propter finem omiafiunt.Numeri.xiii}.Seruum meu Caleb
qui plenus alio (piritu fecutus eft me induam. quod in hebraia ueri/
tate uerbu e uerbo fidegitur.Et feruus meus Caleb propterea qj fuit
(piritus alter cum eo implebit poft me et induam eum.

^5.2? Vinriuit.ligauit.Gen.xxr).Cumqj alligaflet Ishac fitiufuum.

& ab eo nominatur locus ubi paftores (olent oues ligare iunltis ante/
rioribus et pofterioribus pedibus,uellocus ubi tondentur oues.fcri/
biturqj tunc quinqj punitis ideft per Zere et (jrgol.iirj. Regu.x. Cucg
veftiflet ad cameram paftorum.inde tales oues ligatg ab hoc appella/
tione apiunt.ut Gen .xxx. Macti lo(a et uaria et diuerio colore rcfpfa.

Pertia que prg £difidis intignat ne quid inde poffit exddere.

noftratranfiatio putat fignificari murum. Deuteronomfj.xxfj.Cum

jdifiaucris domum nouam fitdas muru telti per dr cui tum ne eftun/
404

Digitized by Google
 SECVNDVS
antiquo .qd hebrgi 1 egunt.ru tilant corpore de auro .rabi Salomon rt
ponit qd rubcfcunt Ipede plus qua auRz fecundu Lyra.uel plus quam
gemm£ fecundu Dauidkimhi.led ebur ncfcio quare uerterut nili ga
os elephantis eft.in logica uero arte dicitur fubftantia. quod fcholalti
d pro primo prfdicamcnco interpretati lunt.
Idem.ipfemet.ilIeipfe.Gen.xvrj .In ipfa die ficut prg ceperat d
deus.ct ibide.Eade die drcucilus e Abraha. et fic de oibus rebus dicit,
vt de cplo.Exodi.xxiirj .Et qfi cglu cu Ceram e.qd hebraice fic legit. Et
qfi ide illd' ipmmet cglu.i .fccudu aliqs ficut corpus et fubftatia ipa cpli
Claufit.Ifaig.xxxirj .Et daudit oculos fuos ne uideat malum .&

eiufdem .xxix.Claude oculos ueftros.

Conftrixit.daufit.aftrinxit.coiurauit.ligauit. amouit.defedt.

cefiauit.Gen.xx.Coduferateni dnsoem uulua domus Abimelech.et

eiufde.xvi.Ecce codufit me dns ne parer em.et Deute.xi. Jratufq? dns
daudat cglu.ee in pailiuo Nueri.xvi. plaga ceffauit.i.daufa eft fiue
reftricfta.Inde nome Prouer.xxx.Os uulug.uerius fic. daufura matri/
ds.pafliuu dus legit etia Numeri.xvi.ubi nos habemus, poftcp qeuit
interitus. veritas hebraica legit. Et plaga claudebatur ideft amoueba t.
^ <. et Deutefonomrj.xxxrj. Ec daufi quocp defecerut refiduic^ col^impti

V .
1
funt.qdhebrfigermanig exponunt. Et finiuit fuftentatio atcp robur.
ponitur autem fic in tgxtu
“ro oajp de quo rabi

Iofeph pater Iratiflimoru iudgoru Dauidis et Moyfi kimhi ficlcripfit

quod eft diuitis fubftantia qug domi clauditur, fed

eft fiibftantia quam quis ruri poffidet.ut lunt pecuaria et fimilia.

Preluit.dominatuseft.i.Regum.ix.Iftedominabitur populo

meo.Inde nomen quod Icribitur tribus puncftis.Iudicum.xvirj.Ma/

gnarumqjopum .pro hgreditantes regna fiuedominia.non enim ha
bebantregem elecftum illi de terra lais. fcribuntautem docftores he/
brgorum q> illud nomen fignificet regnum, imperiumfiue
dominium.
populi in unum locum.Ioelis primo.
Kifz Coctus et concurius

4°J

Digitized by Google
 LIBER
S2R Sollidtauit. contendit.irritauit. contrillauit.pcrturbauit.ad

iracundia ^uocaiut.corripuit.etfidicereliceret erunauit.irj. Regu.i.

Ncc corripuit eu pater fuus. et Ifaig.liiq Mocrente
. fpiritu uocauit te
dns.i . perturbata et irritata.ee Gen.vi.Et tacfhis dolore cordis.et eiuf/
dem.irj.Mulaplicabo crunas tuas.omia illa labor e.dolore et lollidtu
dine fignificant.unde illud Candcor«.x.qui tralTert lapides affliget in
eis.et Gen.itj .In dolore paries filios.fcribitur tunc fex punefiis .fic Pro
uerbioi^ .x.Neclodabitur et afflictio, (ignificat etiam elaborare cum
lollidtudine.Iob.x.Manus tug fecerunt me.
Pecunia. et bonois fubftantia .Ifaig.lvii).Et omnes debitores

veftrosrepeutis.qdrabiDauid Idmhi in comentariis exponit fic. Et

pecuias uras exigicis.dicut aut pecuie fic fbrfita a folliritudie et eruna.
Sailpdle.idolum.fimulacrum.effigies.afingendo fiue fanent

do.Ofee.iirj.Pardcepsidolorumephraim.etplalmo.cvi.Quas facri
ficau erunt failprilibus canaan.

P P r ?P°fi to mem cofonante fignificat inftrumentu fabri grari).

Ifaic.xliirj .Faber ferrarius lima operatus eft. rab‘i Salomon feribit hic
cp fit unum exinftrumenris exuflatoRt feu offidng fufflatorig.
Spina dorfi. Leuidd.irj. Et caudam totam cumrenibus.he/

braicefic.Et caudam totam proxime fpina dempta.

Piger. odofus.Prouerbioru. vi. Vade ad formicam piger .8d

eiuldem libri ca.xxxi.Et panem odofa non comedit.
V aluit. roborauit.forris fuit, preualuit. Danielis xi .Et fupera

bitin modico ppPo. et Gen.vi. Quonia potetior nobis fiftus es ualde.

et gs.xxxviij .Inimid autem mei uiuunt et confirmati funt.

vxyos offis. Geri .rj .Hoc nuc os ex offibus meis.et gs.cij. Adhgfit

os meu cami meg. etpPr declinat tam in mafculino quam i fccminino.

EzechieP.xxxvrj .Et acceflerut offa, os unumquodep ad iufufhira fua.
Inmafailino autem fic Ecclefiaftis.xi.Et quararione compingantur
offa in uentrepregnantis.didlum forte a robore et fbrritudine.

QyJ7 Subftanda.corpus.(pedes.threnoR£.iiij.Rubicudiores ebore

4Q2 ;

Digitized by Google
 5

SECVNDVS
Bias uinum in dulccdine.et riufdem.irj.Stillabunt montes dulcedine.
&CanricoR2 .virj.Etmuftum malorum granatorum meorum.
Rainus.frondis.quod tran (latio noftra improprie petra uer/

petrarum dabunt uoces.ideft uerius. de medio

tit.gs.dirj .De medio

frondium ucl ramorum dabunt uocem unde rectius traducedo Hie

.

ronymusait.de medio nemorum dabunt uoccm. hebrforum aliqui

exponunt de medio filiorum arboris.

Muniuo.arx.fortaliciu. /ppugnacPm. repugiiatia. Michef .iirj»

Et tu turris gregis neblbfa filia zion.i.fortaliriu filia zion. et Iia.xxxrj.

T enebry et palpatio fauflc iunt fuper ipeluncas.ex quibus authoritari
busintelligistranfiadonenoftra putare hoc nomen caligincfiuete
nebrasfignificare.fed hocabhebrps no redpit pferrim doctis.nam
rabi Salomouerfumillu qui legit Niimeri.xm). At illi contenebrari
arcenderunt.exponit.muniti fortificatiq? funt ad afeendendu. et rabi
Dauidkimhiinlibroradicumaflentitetdidtcpeleuauerunt cor fu
et confortabantdnde illud qd legitur Habacuk.r). Ecce qui krcdulus

t ft non erit reda anima tius in lemetipfo .legut lic.Ecce repugnantia,

con tendo fiuetemcritas.ctlonathaschaldpis interpretat malignitas
fiueimpietas.rabi Dauid kimhi didt liiperbia et elado cordis inftar
eleuati & alti propugnaculi.

Puluis.Gcn .rj .Formauit igitur dns deus homine de limo ter

rc.rc(frius puluerem de terra .& Iob.xxviij Ferrum de terra tollitur.

.

veriusdepuluerc.ficutDeutero.ix.Omninoquoqjin puluere redi/*

gens.etinlummauocabulum hoc quatuor fignificata habet qug funt
puluis.lutum.terra orbifterrarum. unde legitur uerbum puluerilare.
le eundo Regum.vrj .Terramqi Ipargens.

Hinnulus. CanticoRz.ij .Similis eftdiledus meus capreghin/

nuloqj ceruoRt.et eiufde.iirj.Duo ubera tua ficutduo hinnuli.

Plumbum . Ieremig.vi. Conlumptum eft plumbum . &

Zachariy quinto.Et ecce talentum plumbi portabatur.
5^? Lignum.arbor.Gen.i.Et lignum pomiferufadens frudu iuxta
genus luum.& Ofeg.iirj .Populus meus in ligno luo interrogat.
4 °*

Digitized by Google
 LIBER
uid kimhi in libro radicum fcribic uocari fulcum.

Bigf aratri.hoc eft iugum tranfuerfum ad quod boucsligan

tur.Ofeg.x.Cum corripientur propter duas iniquitates fuas.quod ue

riushebraice fic legitur .Congregabuntur fiipcr eos populi ligando
eos ad bina iugaeorum.no enim fignificat hoc in loco iniquitates cu
fecundum ueram orthographiam poftain hic non debeat feribivau
fed iod loco eius.et nihilominus per holem pundari.
^^Miris.manfuetus.benignus.Numeri.xi) .Erat enrm Moyfes uir

mitiffimusluper omnes homines, rabi Salomon exponit humilis &

tolerans Gue paticns.etpluraliter Prouerbiorum.xvi. Melius eft hu/
miliari cum mitibus.
Frondis .ramus, tranflati 0 noftra uertit germen.Malachif.iiij.

Que non derelinquet eis radicem et germen .fed redius.lxx.Gc. Non

relinquetur eis radix neqj ramus. fic Leuicici.xxirj JEt ramos ligni den
farum frondium.
Torques.et monile colli tendens rircu guttur. CarrticoRj.iiq^
Et in uno crine colli tui.quod legendum eflet. Et in una torque colli
tui.hocfatis indicat ucrficulus ille Prouer .i. Et torques collo tuo.ubi
ponitur plurale mafculinum.declinar etiam quandqqj in fceminino.
vt ludicum.virj.Et prfter torques aureas arcum colla cameloru. fedi
jlludquod legitur Dcutero.xv. Dabis uiatiaim.intelligi debet featn
dum linguf proprietatem ideft,ornans ornabis eum,uidelicet aliquo
honorario.rabi Salomon fcribit aliquos fic exponere. Onerans one/
rabis eum fcilicet muneribus. quod cpteri iudpi fequuntur.
Exatffit.concuffit.muldauit. colledauit. damnauit poena pe

amiaria.Deute.xxrj. Condonantes infuper centum fidis argeti. &.rj.

Paralip.xxxvt.Et condenauit terra centu taleris. inde nomen mulda<
colleda. angaria jirj.Regu.xxirj. Et impofuit muldaterrg centu talcn
ta.et nomen adiediuuAmos.q. Vinum damnatorum bibebant.
OOJ^SuppfTit-coculcauit.calcauit.copreirit.coegit.Mala.iiii. Et cal

cabitis ipios.fiue iuxta.lxx.Et coculcabitis iniqs. alp legut. et cogetis*

Muftum.fiicus.dukis potus nuper expreflus .Ioelis.i.Qyi bv

400

Digitized by Google
 LIBER
dones cordis tuiiimiliter in eodem.Et delectabuntur in multitudini
paris. Inde nomen dele<ftatio deliri? leu oblecftatio. Prouerbioffc.xiXi
Non decent ftultu delirig.etpluraliter Canticorum, vi) Quam deco/
i

ra chariffima in deliciis.

Annodauit.Iigauit.adncxuit.rir cudedit.Iob .xxxi.Et rircudcm

illum quali coronam mihi.et Prouerbiorum.vi. Et circumda gutturi

tuo.ideftliga fuper guttur tuum.

XWp Exaudiuit.relpondit.i.Regu.xxvirj .Et non relpondit ei.Ioelis

rj. Et refpondit dominus. et. ii). Regum. xvii]-Baal exaudi nos. ideft re/
fponde nobis hoc eftuotisnoftris.indenomcnuerbalein eode loco.
Et non erat uox nec qui relponderet.hebraice ltc.& non refpondens.
&Exodi.xix.Moyles loquebatur et dominus relpodebat ei. Ofef.tj.
Exaudiam c?los et illi exaudient terra et terra exaudiet triticum, ideft
correlpondcbuntnecelferiis.etefttraliriuum terrij.ut Ecdefiaftisjc.
Pecunicobediuntomnia.ideftpecunia correfpondere ferit omnia, (i/
gnificat autem q uandocp fine interrogatione relpondere fiue loqui.
ut.i.Regum.ix.Cumcp afpexiffet Samuel Saulem dns dixit ei.

Hi/? T eftificatus eftdoquutus eft.afTeruit.Exodi.xx.No loquaris

contra proximum tuum felium teftimoniu.et Deutero.fcix. Si fteteric
teftismendax cotra hominem accufens eum.uerius.i. ad teftificandu.
et infra.Inuencrunt felfiim teftcm dixifle contra fratrem Tuum meda/
rium.quod Onkelus li'c uertit chaldaice uerbu e uerbo. Et ecce teftis
felUis teftificatus ert felfum tefbmonium in fratrem luum. et ubi nos
legimus Gcn .xxx.R efpodebitcp mihi cras iuftiriamea.ibi hebreoru
gramatiri exponut lic.Et teftificabit mihi iuftiria mea in dic craftino.
&.i .Rcgu.xq .Loquimini de me cora dno.i. teftificamini contra me.

TVZ Alternis cecinit, relponlorie cantauit. prfrinuit.ut gs.cxlvrj.

Prcrinite domino in confeflione.etExodi.xv. Quibus prprinebat di/

cens.Ole?.q.Et canet ibi iuxta dies iuuenturis fue. & Exodi.xxxtj Vo
.

ccmcancariumegoaudio.totumhoclignificat exaltationem uorisin

ornem damorem.ut
cantico. quamuis lignilket quandocp in genere
in eodem .Non eft clamor adhortandum ad pugnam. Inde quida he/
398

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
tamen oftendens cuius quadratis fit nifi in fine huius capituli ubi cius
menfura uenatur defccndedoabunaadaliain uerficulo.Gomeraut
decima pars eft epha.fed Hiero.hoc explicat in libro hebraicoru no/
minu dicens .Gomer eft menfura atticaru chccnicu trium . et abundat
apud nos glitera qug apud hebrpos no aferibit fed nobis folii indicat
primam fyllabam de gutture fore profercdam.ut in ca.vij. primi libri
oftendimus in uerbo ragan.

Manipulus ariftaru feu fpicaru collectio fiue fefds. lob.xxiii)

Et cfurientibus tulerunt fpicas.licct.lxx.intcrjptes traduxerint ftipula.

Zachanc.xq.ubi nos legimus.& ficut fecem ignis in fbcno.illi habent
inftipula.etperhirekcudagges Amos.rj.Plauftru onuftum fccno.
quod Hiero, in comentariis corriges addit uel ftipula.et ponitur cofe
lctftiue
,p
fefeibus frumentor fecundu rabi Dauidkimhi in comme
tariisfuper duodecim.

Aduerfum.prgfto.contra.econucrfo.Eccleliaftis.v.Quomo

uenit ficreuertet.hebraice ita.totueconuerfo qd uenit fic uadit.figni/

ficat et cum.coram.apud.prope.ut Leuitia.irj.Et caudam totam cum
renibus.et fignificat.confimilem.parem.foa'um.proximum . ciufdcm
vi.Ncgaucrit proximo fuo depofitum.

NubeS.Exodi.xix.Iam nucueniaad te in caligincnubis.Gcn.ix.

^5^
Apparebit atais meus in nubibus.Indc deriuat uerbu tranfitiuum in
eodem ca.qd fignificat obnubilare feu nubibus obducere. cumqj ob/
duxero nubibus cylum.hcbraice fic.Ec erit in obnubilado me nubem
fuper terram.

Malcficus.ucncficus.prfftygiator.Deutcrono.xviij.Nefit

maleficus nec incantator .uide fupra in ain fequente vau.

Vua.Dcute .xxxij .Et fenguine vug biberet meradffimu . etpFr

"Qfeg.ix. Quafi uuas in deferto inueni Ifrael.et Leuirid.xxv.Etuuas

primitiarum tuarum no colliges, ubi ponit dagges ,ppter euphoniau

Dele<ftauit. gs.xxxvrj.Delecflare in domino et dabit tibi pctfe

 .

LIBER
Columna. Ieremig.i. Ec in columnam ferream .et Iudicum

xvi.Tangam columnas quibus omnis imminet domus.et ad eius Gmi

litudinem dicitur columna nubis .Exodi.xii} .Per diem in columna nil
bis et per no<flem in columna ignis.

Va;? Exercuit, fatigauit. laborauit.Ionp.iirj.In qua no laborafb'.&

Proucr.xvi. Anima laborantis laborat fibi.&ps.cxxvrj. In uanu labo

raucruntquifdificanteam.ct Ecdefiafhs.i. de uniuerio labore fuoq
laborat fub fole.inde nome.gs.x.etps.xc.Labor et dolor.

Onerauit feu onus impodiit.Gen.xliii] .Oneratifcp rurfam

adnis.hebraicefic.&onerauit unufquifcp afinu fuu.fic Zacharie.xq

Pona IBrm lapidem oneris.icem.omcs qui leuabut eum. et Nehcmia?
xirj.Ht onerantes (up afinos uinu.mutat aliqn iamech in fin, inuenitqj
per fin fmptu.Nehemig.iuj .p dificantiu muros et portantiu onera.

Profundauit uel ,pfandus fait.gs.xcrj. Nimis profandgfa&f

funt cogitatioes tue.Inde adie(fViuu.Leuitid.xiq.Ipfamcp Ipecie leprg

humiliore cute.ideft ^pfandiorc.etpFr Prouer.xx. Sicut aqug ^pfundg
ficconfilium in corde uiri.fcribiturcp per dagges. Inde uerbum graue
tranfitiuum.Ifaic.xxix.Vc qui profundi eftis corde ideft profandifi/ Va II
cati .Inde a profunditate nominatur uallis,& feribitur quincp pumfti*
p(almo.lxxxiirj.In ualle lachrymarum.&pluraliter tertio Regum.xx.
Et non eft deus uallium .a uerbo deriuatur nomen profunditas Pro / .

uerbiorum.xxv.Cglum furfam et tprra deorfum.hebraice fic. Cclum

ad altitudinem et terra ad profunditatem.^ redpit in prindpio pro/
thefin mem litcrc.ps.cxxx.De profandis damaui ad te domine.
Venundedit.uendidit uel uenalc proftituit fiue locauit. Deu
teronomfjvicelimoprimo.Nec uendere poteris pecunia nec oppri/
mere per potentiam .pro. nec proftituere fiue locare.

Gomor. Exodi dedmofexto. Gomor per Gngbla capita.

Ot feribit Suidas grarcus q> gomor fit fpedes cuiufdam menfura;
hebraiese. quod & Rabi Salomon commentator affirmat non
396

Digitized by Googl
 SECVNDVS
xxxvni.AffumpGtteriftruetmutato habitu {cditlbuiio.iftud profc
flo arbitratu meo aliquantum obfcure interpretatur- nam ucritas hc
braicafichabet.Etdepofuit ueftimenta uiduitaus ab ea ct operuit fe
calyptra fcu peplo.et obdufla feu tefla eft.

Lftatus eft. exultauit. gauifus eft.i. Regum .rj . Exultauit cor

meum in domino. &

primo Paralippomenon.xvi. Exultcnt agri Si

omnia qu£ in eis funt

Sanguifuga qu£ perpetuo haurit fenguinem Prouerbio/ .

rum.xxx.SanguiGig£ dug iunt filif. licet aliqui hebrgor u interpretent

fic.hifemi dugfunt uoces da da. alrj tranfumptiue exponunt duas efte
perpetuas uoragines paradifum et infernum, quarum ifta dicit da
mihi iuftosjllauero da mihi prauos.eamdiflionem alibi noreperio
in canone facrarum literarum.
Cum uel in. Canticorum. iirj .Cum pomorum fruflibus cyperi
cum nardo cum uniuerGs lignis libani.etin compoGtioe pronominu
profertur mempgrdagges quali fit litera geminata.
Populus Deuteronomtj .xxxrj .Popule ftulte et inGpiens.c t ui/
.

detur efte ortum a diflione Giperiore qug aliquem concurfum et con

iunflione Ggnificat.hominu enim cocurfus fiue coiunflio facit ppPm.
ttog Occultauit. obduxit. obfcurauit.threnorum;iirj.Quornodo

obfcuratu eft auru.fed tranflatio noftra uariauit Ezechielis.xxxi. Ce/

dri no fiierut altiores illo i paradifo dei. veritas eni hebraica fic legit.
Cedrinon occultarunt eumin horto dei. ideftqj non fuerit inferior
cedris,necp obduflus fiue deprefliis a cedris.
Stetit.Iofue.x.Stcteruntq? fol et luna donec ulcifceret fe ges.

et in foeminino. gs.xxvi. Pes meus ftetit in direflo.Nahum.q .State

ftate.ex
q multa oriunt tranGdua Gmilif et nomina, ut Nehemip.xiq.
Et feri ftar e m ftarionibus Giis.inde eria deriuat uocabulu qd (equit.
"JOJ7 Penes, apud, fecus me. hoc eft in eo loco ubi ego ftcd atqs?
mecu.utgsJ.8i pulchritudo agri mecu eft.i.apcF me.Iob.xxirj. Nolo
multa fbrtitudinecotendatmecu.alquolutdifluquafi g cpenthefim
dalcth a ppoGtione cum .et non reperitur niG primg perfong.
391 •

Digitized by Google
 LIBER
implebuntur uitiis adulelcentig eius.

fldbg Puella. iuuencula.adulefcentula.uirgo.Gen.xwirj.Et uit/

go qug egrediet ad haurienda aqua audieritame.ubiOnkelus chal

daice traduxit. puella uel adulefcetula . & Exodi .rj. Perrexit puella Si
vocatlit matre pueri.&Iiaie.vqJEcceuirgocodpiet et pariet filiu.ubi
lonathas chaldgus eode utit uocabFo q fupcrius Onkelus deRebecca
ufus eft.& Prouer.xxx. Via aquilg in cglo.uia colubri fup petram.uia
nauis in medio mari.et uia uiri in adulefcetula.ubi medofi codices har
bent adulefcetia ied male.etpFr ps.lxvirj .In medio iuuencularu tympa
niftriamm.etmouetur a fuperioreuocabulo generis mafculini in ice
mininum.ficut puer puera uue puella.

ab'2 cthernitas. pth cmu .fecuIu.Exodi.xv.Dn s regnabit incthcr/

nu et ultra,I{aif.xlv.I(rael (aluatus cft in dno falutc ctherna. ubi ponit
pluralis numerus quaii dicat falutelgcuIoRzldlicet ambo^z taprelen>
tis quam futuri.vndein ps.xli.dirit.Benedi(fhis dns deus Ifrael afgcu
Io ufcp in Icculu amen amen .Significat aut non
femper infinitum fed
quandoqj determinatu et quandocp longum. ut Exodi.xxi. Et erit ei
(eruus in leculum.et ps.cxix. Ingtcmum non obliuiicar iuftificationes
tuas .ideft quoad uixero.et finaliter friendu eft cp hec ditfho fignificat
durationemfeamdu materiam fubi c<fta.Ecdefiaflis l.tam enim prc/
ceffit in fpculis que fuerunt ante nos. exponit rabi Salomon in fg culis

qug tranfierunt ante nos.et fic finita iunt.

obj? Letabatur. gaudebat.exultauit.Iob ocx.Iuxta multitudine ad

inuentionu fuarum ficfuftinebit.ubi fcribit rabi Salomon q> hoc uer

bum fignificat gaudium couerfionczaininfamech.utfit lenius, iuxta
diuitias permutationis fug non gaudebit.

Defedt.lyncopizauit.defelIus eft.Iong.iiij. et gcullit lol fup ca

put Iong et eftuabat.Ixx.re(ftius traduxerunt fic.et anguftiatus eft.lcd

melius ita.etdefedt.ficAmos.viij.In die illa defidetuirginespulchre
et adolelccntes in fiti.

Obduxit. texit. Canticoru.v.Venter eius eburneus diftinftuS

nb?
(apphiris.^>
q melius obduiftus ucl te<ftus. alij drcumdu<ftus. et Gen t
394

Digitized by Google
 ..

SECVNDVS
Foliu arboris.Gen.virj. Portas ramu oUug uircribus (bitis in

ore fup.veritas hcbraica Cc het.et uenit ad eu coluba ad tepus uefperg

et ecce foliu oliuf raptu in ore luo.fic gs.i .Et foliu cius norr defluet. &
Geti .irj .Et coluerunt folia ficus .traflatio nra ff pe (fodes ct ramos in'
tcrpretatur.utNehemig.virj. Afferte frondes oliue et frondes ligni
pulcherrimi et frondes myrti et ramos palmarum Sdc

Supremus.fiimmus.alri(Timus.gs.xci.Quihabitatin adiuto

rioaltiflimi.& Ezechiclis.xli. Et fic de inferioribus afeendebatur ad

fuperiora et in medium .ideft de infimo ad fummum
\Vp Exultauit. lgtatus et gauifus eft.gs.cxlix.Exultabunt fandi in

gloria.etgs.Gaudebuntcampi et omnia qug in cis iunt.& Sophonic

tcrtio.Lgtare et exulta in omni corde.

Caligo tenebrofa.Gen.xv.Cum ergo occubuifletlol &<fta

eft caligo tenebrola.et Ezechielis.xq .In caligine egredietur.

qd ue
thg Ablcodit.cuius pafliuu legit Leuitici.v.Et oblita fiicrit.

rius lic legeret .Et abfeonditu luerit ab eo .na Onkelus chal deus inter
pretat et copertu fiicrit ab eo.i.latuit ei. fic lob.xxviij. Ablcodita eab
oculis oim uiuen tiu .et gs .xxvi .Et cuiniq geretibus no introibo .epuis
aut ifta traflatio no fit de uerbo ad uerbu,tn melius ad lenfu qdrat cp
Hiero.qucrtit.&cufupbisnointroibo.nafupbi uolut elleiaperto.
fed iniq gereres cupiut etle in abfeodito et fugiut luce, veritas aut hc/
braica uc legit .Et cu abfeoditis no ambulabo .Quod rabi Salomon ex
ponit fcilicetcuijs qui agunt couenticula iri occulto ad perpetrandu
adus eoRt in tencbris.&: Iob.vi Qui .
timet pruina irruet fug eos nix.
hebrei legut .obfiifcata a gelu abfeodet ea nix.et gs .xliirj Jpe em nouit
abfeodita cordis. vnde quida hucreferuttitulu gs.ix.pro occuItis.&
quauis Burgen.^p iuuetute exponat. tn rabi Dauid kihi intelligitfug
occftis catia et arcanis ems.uide illic Nicolau de ly .et pati. bur. i addi.

Pucr.iuuenis.adulcfces.i.Re.xvfj.Introga tu aiitis filius fit ifte

puer.ctloqt de dauid qn iffecitgigatephilifl:cu.idcadrefceuaQ*^7j?

vtlob.xxxiij.Reuertatur a3 dies adulefcetig ejus.ct lob.xx.Oflaeius '

• ; • * ‘ --J' 395
.

Digitized by Coogle
 i. tJPER ’

Super, deluper. defurfum. (up.crne.

Ezechielis j.Nani cu fieret uox fup firmamentu quod erat lim caput
eor^.Itcm eode.& (acies coi£ et pcnngeoru extentg defup.ite lfaie.vi.
Seraphim ftabantfuperillud.dicuntaliquicp hefinalis fit paragoge,
alrj cp fit litcra terminalis generis focminini.

Finiuit.cofumauit.terminauit.depofuit.traflatio nra habetre

ihv.
duxit.rcuocauit.adduxit.Gen.xlvi.Et ego inde adduca te reuertente
.i.fepclia te. et gs.cij . Ne reuoces me in dimidio dicrumeoRz.rabiSa/
lomo expoit.ncfihias dmines tiPcofumes me.et fecundu hoc intclligit
rabi Iofephkihiuerficuluq legit Nahu.rj. miles captiuus abdudus e.

%V*fV Cubile, cocnaculum .uel ut fic dicam camera .iiq Regum .iiq . .

Faciamus ergo ccenaculum paruum.

Regum.xviij .Steterunt iuxta aqup

nbzh Riuus. aqugducftus.iii]

dutfhimpifdnffuperioris.&Kaig.vij. Ad extremum aqufdudus pi/

fcing fugioris.et.irj.Regu.xvitj.Et foda aquediufcus repleta eft aquis.

rbi Curauit.Ieranig.virj .Qyare non eft obducta cicatrix filig po

pulimei.indenomeri.

Sanitas.Icrcmif .xlvi.Fruftra multiplicas medicamina.fani

tas non erit tibi. et ciufdem .xxxiq .Ecce ego obducam eis cicatricem et
fanitatem et curabo cos.

Crater quo libat qinu.rj.Paralip.xxiiij. De qua facta funt ua£i

templi in minifteriu ad holocaufta phialg quoqj et cftera uala.

Inftrumentummuficum.ps.xctj.Indecachordo pfalterio cum

‘ *
cantico in cithara.

•hj; Coxa.ctid quod crure (operitis eft.i.Regu.ix.Leuauit autem

cocus armum.pro quo hebraica ueritas legit. Leuauit autem cocus
crus et coxam eius.uc etiam chaldaka tranflatio Ionathf continet.
•ii;/!;. ... .. 392 ..j . ;;X’i

by Google
 SECVNDVS
^7^7 Reliquias coUegit.uindemiauit.et utfic dicam racemauit. Ie/
remif.vi.Vlqj ad racemum colligant quali in uinea reliquias Ilrael.
& cft interpretatio fenfus de fenlu.lxx.Cc.RacemanteS racemate quali
in uinea reliquias Ilrael .fed re<fb'us uerbum e uerbo fic. Vindemiado
vindemiabunt quali uitem reliquum Ifraelis. dicitur autem de frugi/
bus quarum poftremo tandem reliqui? colliguntur. Deutero.xxiiif.
Non colliges remanentes racemos led cedent in ufus adueng pupillg
ac uidu£.

Iugum.i.Regum.vi.Duasuaccasfoctas quibus non eftimpofi

tum iugum.uerbum e uerbo Gc.cp non afeenderit luper eas iugum &C .

Deuteronomrj .xxvirj .Et ponet iugum ferreum fiiper ceruice tuam.

Balbus.Ilaig.xxxij . Et lingua balborum uclodter loquetur &

pure ac nitide.& p metathelin laag.i.fubfannauit.Ilaif
plane.i . dilerte
xxxvi} .Subfannauit te uirgo filia fion. et gs.q. Dominus lublannabit
eos. vide fupra in litera lamed ante ain.

in montem
rhz Alcendit. Exodi.xix. Moyfes autem alcendit ad

deum. ubi in montem lignatur obelifcus.& ps.lxvii). Afcendifti in al/

tum. Canneorum. iq. Qu? cft ifta qu? alcendit .Inde multa deriuata
que furlum fignificantlicut afcenfioncs et gradus. Item loluc ocftauo.
Et duxerunt eos ad vallem Achor.

Hoftia.holocauftu.&crifidu.Leuirid.i.In holocauftu et fua

liem odoredfio.& Ifaic.Ixi. Odio habens rapina in holocauftu.etpli:

irj.Rcgu.iij .Mille hoftias in holocauftu obtulit Salomon.

In.ad jpud.luper.lupra.aduerfum.iiij.Regu.ix.Leticulam olei

fimdesftiper caput eius.etgs.if.Aduerlusdnmet aduerfus chriftum

eius.et.i.Regu.r].Et abiit Elcanainramathain domu lua.i.addomu.

(& quida libri habet 'Syj (cd antiqfCmi habet Inuenit Ijpe per

jdefoftir colequentis Oleg.vq. reuerli filnt uteffcntablcp iugo. melius

Ixjf.In nihdu.T erentius. adeo
uenufta ut nihil fupra.et.rj.Regu.xxitj.
Dixit uircuinocoftitutucftfupra.ficemmlegi debet et eftdiftidio.
59 *

Digitized by J ^1
 LIBER
Alpis.ps.cxl. Venenum alpidum fub labiis eorum.ettio
3Y1I733?
taq> ifteuerffculus non ponit in ps.xuj.ucI.xiiq.Ccut nos legimus.

'HSjj Paruulus.Ieremig.vi.Effundefuperparuuulum foris. ctplura

liter thrcnoRMuj.Paruuli petierunt panem .et ps.virj .Ex ore infandu
et ladfendum. patitur etiam prgpofitionemmemuelthau et fit nome
adiedliuum.Ilaig.uj .Et eifceminati dominabuntur eis. pro infantiles.

rfrSj? Aclus.conatus.ftudium.cogitatio.conGlium. debita ope/

ra.ps .lxvi .T erribilis in confiliis fuper filios hominu. melius fic leam
dum Hieronymu.Terribile confilium luper filios Adam.ideft opera
eius lunt ter ribilia.fic Ieremig.xxxij .Magnus confilio et incoprehenlt
bilis cogitatu.Inde uerbum deriuat Exodi. ix. Qyodens contriuerim
ggypdos.quod redhus fic intelligitur.quid pr.rauerim in ggypto.feu
quid egerim aut conatus fiierim.&ps.ix.Adn udate inter gentes ftu'
dia dus.ideft opera.fic ubi nos legimus threnoRt.i. Siait dolor meus
quoniam lundemiauit me.hebrgi habent.ficut dolor meus qui fadhis
eftmihi.etficrabiSalomonexponit.fimiliter infra. Et uindemia eos
ficut uindemiafti me.pro quo redtius.Et fac eis Gcut fedfti mihi, fic ex
ponit rabi Dauid kimhi.fignificat eria illudere et opprobrari. Nume
ri vicefimolecundo.Quia illulifti mihi.lic primo Regum .xxxi. Ne fur
me illudentes mihi. Inde no
te ueniantindrcumrifiiftiet interfidant
mcn Deuteronomij.xxrj .Imponit ei nomen pelfimum.ideftoppro/
bria inquifitionis.hucaliquicanonizantid quod Icribitur Nehemise
odhuo Et . refpondit omnis populus amen amen eleuantes manus
fuas.et ficfignificat eleuare.

Eli leo leu vas alkimicum in quo fublimatur aurum et argen

tum. quod magiftri eius artis aludel nominant.pfalmo duodedmo.
Argentum igne examinatum probatum terre.

hjn Mortarium.pila.ficProuerbiorumvicefimofeptimo.Siconti»
deris ftultum in pila quafi pdlanas feriente dcfuper pilo, quidam pu/
tantuaselfead fimilitudinem fuperioris, 8d hoc elle a fupcriorc deri
uatum. huius lentendg fuit Ioleph kimhi.
 i .

SECVNDVS
etia frugu abudantia mfingulisur
rali deponit iod.ut Geh.xli.Omis
'

plurali iod.utludicu.x.Prin/
bibus recondita eft.eft qn rednet etia in
cipes trioTta duitatG.qd de uerbo ad uerbG fic legit.Et trigita duitates
eis fupleerat.fed qn iod abiidt tue £pe p fynonymia cotddit cu hofte
et inimico in numero plurali.ut
Micheg.v.ubi nos legimus.Et conte/
ram duitates tuas.hebrgi habent. & conteram hoftes tuos.
^^Pullus.Iob.xi.PuIlu onagri feliberu natu putat.etZacharic.ix.
Iudicu.x.Habes .xxx. filios (e>
Et (up pullu filiu afing .fic intelligit illud
fadt diphthongu Geri,
dentesfup triginta pullos afinaRt-fimilif iod
xlix JL/igas ad uitc afina fuam.ubi
o fili mi no eft de textu ueritaushe
braicf .fignificat autem pullum tam
muli quam afing

Sydus eft fic duftu.que traflato nra uefperu uocat.Iob xxxvirj-

Etuefperumfuper fines terrg cofurgere feds.ducimus dc eo fupcrius

inliteraainfequente vau.
Mus. Leuitid undecimo. Muftela et mus.
Ara
M Aranea.Ifai^.lix.T elas araneg texuerunt .et Iob.viij .

» nearum tela fiduda eius.

• •
O? Monile calceametoRt uarigeratu et (quamatu.ac omamentu

edu.qd Iulius pollux li.v.nomlarij fui ca.xvi.appellat perifphyrion ^

iTTi • iw «i m Y
i i rw il ( tv
1 1 • l(•ji.UiiHJjliW

quod ornare pedes fignificat.lfaig eodem ca.Et pedibus fuis copofito

gradu incedebant. quod uerbum e uerbo fic didtur .et in pedibus fuis
ornabantur fdlicetperifphyrio.cuiusinftar etiam copedes etpedice
nominant. quia (olent ad fimilitudinem talium ex fre fieri quibus uin
- duntur pedes.Prouerbiorum.vq. Et quafi agnus lafciuiens et igno/
rans.etnefat quod ad uincula ftultus trahamr. loga perifralis in qua
nihil de agno didtur. fed uerbum e uerbo fic interpretatur.
Et quafi
pedica feu compes ad cafbgauonem ftulti .quidam hebrporum in ger
mania uolunt hoc uocabulouenenumfignificari .et ftxibit (ex pucfhs.
Turbauit .Gen Jtxxiij .T urbaftis me.et Iofue.vrj .quia turbafti

nos exturbet te dominus in die hac.&.i .Regum .xiirj .T urbauit pater

meus terram.SC Paralippomenon.rj .Qui turbauitllrael.
389

-Bigifec
 LIBER
commorandumperterrita Cubito inuehitur aim quodam impetu &
ftrepitu.fic.i.Regum.xxv.Et aucrfatusefteos.ideftet inuedus eft in
eos.et dicunt gramatici hebreorum quod uerbum fit nominale deri/
uatum a prgfente uocabulo quia iod feribitur per patha.

W Afpedus. color .oculus. ITaie.fij .Oailo ad oculum uidebunt.

pluraliter jps.cxv.Oculos habent et non uidebunt. inde uerbum deri

&

uatur Inuidebat.quodtranfiationoftra drcumloquitfic.i. Rc

gum.xvirj.Non redis ergo oculis Saul afpiciebat Dauid.Indc fuper/

ndes.afpedus.fpedcs.Ezechf.i.Quafifperiescledri de medio ignis,
et infra.Et fdndllg quafi afpedus jrris candentis,
Fons.Geh.xvi .luxta fontem aqugquecftin uia fur.&pluraliter
rc?
foeminini generis.Exodiucvi.vbi erant ucq .fontes aquare et feptuagin
ta palmg.ct per prothefin acdpicmem.Canticorc.iiq. Hortus condu/
fusfonsfignatus.et infra. Fons hortoruputeus aquamm uiuentium.
etpluralit in mafculino.haurietis aquas in gaudio de fontibus (alutis,
fimiliter in foeminino genere Genefis.vij.Ruptifunt omnes fontes
abyfli magng,
^Lafilus.defidens..Deutero.xxv.Quado tu eras fame et labore
cofedus.perifrafticos Ifaig .v.No cftdefidens necp laboras, et eiufde
xxvirj.Hcc eftrequies.refidte lafliim.Inde deriuatur uerbum lafiatus
eft feu defecit.lfaig.xl.Et non defidet necp laborabit.et infra, defirient
pueri et laborabunt.
Gemuit.tranflationoftrahabetftridit.Amos.ij.Ecceego ftri/

debofubter uos ficut ftridetplauftruonuftu fccno. magis aut ^pprie

ad gemitu refert qua ad ftridore.iuxta Virgiliu in. vi gncidos.gemujc
(ub podere cymba .vox cni illa tribulationis p qua fignificamus angu
ftia qua premimur hoc uocabulo rediflime fignificat.undc Ionathas

chaldfus ubi apud nos legit tribulatio ibi pfenshocuocabulu pofiiit.

ficut Nahu.i. Confortas in die tribulatiois interpretat in tepore Aka.
et in hoc loco primu qd ponit eft uerbu trafitiuu fignificatcp gemere
lado.{ecudueftabfblutu.i.gemit.utfitfenfus.Ecceego gemificas uos
fubter ficut gemit plauftrum plenum libi frumento.
Ciuitas.urbs.Gen.xi.venitefaciamusnobisduitate.et inplu/

388

Digitized by Google
 SECVNDVS
tionem et in defertionem.ct hoc indicat chaldaica trandatio per uoca
bulum quod fignificat cumulos lapidum et dilperfionem lapillorum,
vtitur enimlonathas chaldcus eadem interpretatione hic ficut fadt
Iercmif.li .Et erit Babylon in cumulos.Ircm lob.xxx. Verutamen non
ad confumptionem eorum emittis manum tuam.rabi Salomon expo
nit.Sed no i tumulo lepulchro folfe vel fouca cof ueuit iudex mittere
manum tdcft potcftatcm fuam.ctpUiraliter ps.lxxix.Pofuerunt Iero»
felem in pomorum cuftodiam.ubi.lxx.uolentcs oftedere q? Icrufale
cuerfactdcftruiflacirct/ipfipro palatiis cmincntillimis Icrulolomy'
tanc urbis oftenderunt polita clTe tuguria. (ic enim grgee legi lolet.po
luerunt Icrufalcmquafioporophylaciumidcft tugurium .hoc eft do
munculam hortulanorum.fcd hebraicc legit in numero plurali quod
(ecuildu Paulum epifeopum burgenlem recfle tranlfert fodas liuc fo
ucas.quf aun fodiuntur lolet cx cis lapides in aceruu cumulari, unde
trandatio Hieronymi de hebraica ueritatcfimulftarepolTctqui fic

tranftulit.pofuerut Ierulalcmin acer uos lapidum, ctlfaig .xvi]. Et erit

licutaccruus lapidum in ruina.placeret mihi fodinas diccre.nam nihil
hic de pomis agit.prpceptor meus Iacobus iehicl loans docftor iudgus
dixit hoc uocabulum folitudinem (igmficare.

Aceruauit.congrcgauit.cumulauit.Exo.ix. Mitte ergo iamnuc

& congrega iumeta tua.Gc etia Onkelus chaldaice traduxit, led trada
tio noftra legit aliter Icremig. v.Cofortamini filtj Beniamin in medio

Ierufalem .credens uerbum ede de quo fuperius diximus, quod

rabi Iofeph kimhi pater magiftri Dauid in eius comentariis exponit

cogregamini.quem hebrgorum fchola fequitur .fimiliter interpretat
ciuldem.iiri .Confortamini nolite dare. id eft congregamini et fiigite
ad arcem fion altilfimum fortalicium.ficllaig .x. Habitatores gebinco
Ibrtamini.dicere debuit congregamini.
Auis.uolucris. turba auium.Ilaig.xviij.Et relinquentur fimul

auibus motium.et infra.Et g flate perpetua erunt luper cum uolucres.

&Gen .xv.Delcenderuntcp uolucres fuper cadauera.et Ifaig.xlvi. vo
cans ab oriente auem.ubi quidam interpretantur confiliarium.et ab
hoc nomine deriuat uerbum quod fignificat inuehi.obftrepere.incre
pare.et fubito comoueri. ficut cum multitudo auium in campo fimul

Digitizod by Google
 LIBER
bunt.tu uero fccundu etymologia recfhus fic dixeris.Et ualles operiet
frumento. itaIob.xxii].Simeuertam ad dexteram no uidebo illum,
melius Gc. Abfcondetur dextrorfum et non uidebo .hoc eft,G in parte
meridionali occultauerit fe non uidebo eum.

Syncopizauit.in extafi fuit.defedt.moeftus efl.contriflatus.

anxia tus. ps.lxi .Dum anxiaremr cor meu.etin titulo pfalmi.cq.Ora/

tio pauperis cum anxiaret.ickftfecudum rabi Salomone cum anima
eius operiretur .feu fecundum alios deficeret in tribulatione.threnoifc
ij.Cutn deficeret parunlus et Iaiflens.etinfra.cum deficeret quafi uu!
neratiinde nomen ut eodem in loco. Pro anima paruulorumtuoru
qui fame pereunt. ideft in fyncopi confli tutorum propter famem.&
gs.cvrj. Anima eorum in ipfis defecit.
Serotinauit. tardauit.pofleriorauit.Gen.xxx.Quando uero
tfSZ
ferotina admiflura erat et conceptus extremus non ponebat eas .& in
fra.Faiflaqj firntca quf erantferotina.ideft depoftremis. hoc eft po/
fteriorc tempore.

^j^P^Circumdedit.coronauit.CadcoRt.iq. In diademate quo coro

nauit eum mater Gia.Inde fcrtum.corona.diadema.gs.xxi.Pofuifli in

capite eius coronam de lapide predofo. recfhus de hebraico uerbum
de uerbofic.pones ad caput eius corona auri, uult dicere auri optimi
et purgatiflimi.quod hic Hieronymus obrizum appellat.Inde nome
verbale uel participium .i .Regum .xxiij .In modum corong cingebant
Dauid et uiros eius.ct gs.rij.Qui coronat te in mifericordia et mifcra
tionibus.fic gs.vii) .Gloria et honore coronafli eum.

Ofcitauit.flemutauit. cuius nomen inuenitur Iob^di-Sternu

tatio eius fplendor ignis.quod alrj exponunt de ofcitatione.

Obtenebrauit. threnonim .rj .

Quomodo obtexit caligine.pu

tant aliqui deriuatum a nube quafi obnubilauit.

Defertum.uaflitas.fodina et difperfio lapidu.aceruus.Micheg

primo.Et ponam famariam quafi acernum !apidum.idell in deuafla/

386

Digitized by Google
 "

SECVNDVS
de rc pdificatoria libro cxflauo ubi de columnis fcribit,re<ftemihi no/
minare uidetur propodium et crepidinem .eft enim crepido ut ait Fe
ftus faxum prominens.et Seruius grammaticis inquit. Crepido eft
abrupti faxi altitudo. Virgilius in.xTForte ratis celii coniumfta crepidi

W
nefaxi.expofitis ftabit fcalis.
Stilus.tranflatio noftra calamum interpretatur .jgs.xlv.Lingua

mea calamus icribguelodter fcribentis.fed retftius nofter Hierony/

mus in fuo pfaltcrio de hcbraica ueritate fic. Lingua mea ftilus feribg
veloas.& Iob.xix.Stilo ferreo et plumbi lamina.

Induit.amiduit.opcruit.Ieremie.xlit). Et amidetur terra

pgy
pti ficut amidtur paftor pallio Cio. et ps.dirj . Amicftus lumine ficut
ueftimento.etpfalmo.dx. Fiat ei ficut ueftimentum quo operitur .&
infra.Operiantur ficut diploide confiifione fiia.

Aduertit.refpexit.difceffit.diucmt.uagatus eft. dedinauit.i.

Regum.icv.Sed uerius ad predam es. et fic etiam Ionathas chaldaice

traduxit.fcd tranfiacio noftra interpretatur aliter. Canticorum.i. Ne
vagari indpiam poft greges fodaliu tuor?. Origenes in omilia prima
fuper cantica traduxit iuxta fuperiore fignificationem fic. Nequando
fiam ficut coopertus iuper greges iodaliu tuor u. melius fic.tancp ad/
uertens uel difcedes ad greges iodaliu tuor? rabi Salomon aftipulari
.

uidetur Origeni.ad hoc enim allegat uerficulum Lcuitici.xirj . Caput

nudum os uefte contetftum.licet ibi poflint intelligi labra uulgo auer
fa.rabi Dauid kimhi exponit dedinans et difcedcns.

Vefpcrulio.Leuind.xi. Vefpertilione ct upupam quoq?.

Vas mul&rale in quo lac coUigit.ut Virgilius in bucolids.Bis

venit ad multftram .ego aut nefao quare tranfiatio noftra interpretat
vifcera.lob.xxi.vifceraeius plena iuntadipe.nam etiam in hac di<fb'o/
ne adipe putatur error.feribitur enim per camez et non quinqj puti
(ftis.hebraica igitur ucritas fic legit. Mulcftralia eius implent latfte.

Obduxit.occultauit.operuit.abfcondit.ps.bcv.Et ualles abun

dabut frumento.Hicronymus fic. Et ualles pleng frumento cofqua/

385

—
 .

LIBER
GcNchemif.iiij.Num dimittent eos gentes, pro quo legunt hebrp.
Num fortificabunt (e. (eu fdtficabunt (Ibi.

Meratus, nundinatio. Ezechielis. xxvrj Propofuerunt in

flaw .

mercatu tuo.et paulo fuperiusfijb eodem apite.Argento.ferro.ftan

no.plumboq? repleuerunt nundinas tuas, tranfiado chaldaica (ona^
thfuultefle apothecas meratorum Gue tabernas inftitorias. circum
loquitur enim hoc uocabulum fic. Aurum.ferrum. ftannum ct pium
bum attulerunt in domum gazg tuf
Sepiuit.drcudedit.IGug.v.Et fepiuit ea et lapides collegit ex ea.

Auxiliatus eft.adiuuit.i.Regum.vi).Huculcp auxiliatus elino

bis dominus .& Kaif Jtli.Vnufquifcp proximo fuo auxiliabitur.et pau

Io ifcrius.Ego auxiliatuflum tibi.& in pafiiuo. ut gs.xxvirj. In iplo (pe
rauit cor meum ct adiums (uminde nome uerbale per quincp pu<fia.
Deuteronomi).xxxit).Et adiutor illius contra aduerfarios eius erit. fic
Gcn.q.ubinoslegimu9.Fadamuseiadiutorium fimile fibi.hebraia
veritas fic legit.Fadam ei adminiculum tanquam penes eum.et ponit
in fingulari radam et no fadamus.quod nota.& in fccminino. gs.lxx.
ubi nos legimus.Deus inadiutorium meum intende domine ad adiu
uandum me fefbha.hebraia ucritas fic habtt.Deus ad protegendum
me dominein adiutorium meum feftina.
Crepido Ezechielis .xlitj -Et de finu terrg ufep ad crepidine
.
\

nouiflima.item eodcm.& a crepidine minore ufeg ad crepidine maio

&
rem.itcm eodem. crepido qiiatuordedm cubitor^.rabi Dauid kim
hi in libro de radidbus dide qjfit atrium in quo congregabat Ilrael in
templo ad adorandum ut eosdeus adiuuaret.quafi hoc modo a fupe
riore uoabfo adiutorrj deriuaretur .idem rabi Dauid in comentariis
fuper Ezechielem feribit q> in finu terrf, hoc eft in medio pauimend
conftrucTtum erat altare et locus in quo drcumftant (acerdotes offer?
tes fa cri fida dicit afara.rabi Salomo didt hoc uocabulu fignificare pa
uimentu feu area.et fic interpretat per hoc nome efterig. germanicu
co popularibus fuis vangionibus ubi habitauit notu, ego putarim ab
iplo pauimento (oli adpadios ad altare gradus efle ^minentes ubi fit
ftatio facrificuli quod uctuftatis amatiffimus Leo baptifta Albertu*

Digitized by Google
 SECVNDVS
ponit. Omnia tempora mea tranficrunt fuper me fecundum decreta
oris tui et iuxta difpofitioncm tuam.

^^Inualuic.confortauit.roborauit.firmauit.fortificauit.Ecdefiaftis

vii .Sapientia confortauit fapien tem.et Iudicum .vi. pro eo quod nos
legimus.Et oppr effi funt ualde ab ds. veritas habet. et inualuit manus
Madian.inde nomen fubftatiuum deriuatur robur .for utudo. uirtus.
pfalmo. xxix.Dominus uirtutem populo luo dabit. ct feribitur per ho
lemuclhatefcamez.pfalmo.cxvir). Fortitudo mea et laus mea domi/
nus. feribitur et quandoque per furek ucl kibuz.ut pfalmo ultimo.
Laudate eum in firmameto uirtutis cius.reperiturct duplicata litcra
zain fecundum naturam primitiui.utpfalmo.cxlv. Et uirtutem terri/
bilium tuorum dicent .recipit etiam cata prothefin lircram mcm. Ilaig
xxx.Sperantcs auxilium in fortitudine Pharaonis. inde nomen adic/
«fliuum Ilaif . xix.et rex fortis dominabitur eorum. etpluralitcr pfalmo
lix.Trruerunt'in me fortes.& adiediuum fecundum formam primiti/
uipfalmo.xxiii|.Dominusforusetpotens.inde nominat auis qugda
ex immundis uolucribus atep ucu'tis,quam alrj gryphemuocant.no
ftraucrotranflatio halicetum.Leuitici.xi.Grypnumethaligetum.cn:
autem haligetus aquila marina et ditfbo quincp fyllabarum feribitur
tertio fyllaba per diphthongon ac.hoc dico ut emendentur libri latini
in loco allegato.uocatur autem hebraice fica forutudinc. grgee uero
a mari et pacationibus.

2^7 Dcreliquit.utplalmo.xxrj.Deusdeusmeusrelpicein me qua

re medereliquifb. quodhebraice canitur in paflione domini. Eli eli
lamaafabtani.ideftuerbumcuerbo.Deus meus deus meus ut quid
dereliquifti me.ubi cernitur cp refpice in me non eft de textu.et Gen.
fecundo .Quamobrem relinquet homo patrem fuum.

Fortificauit. auxit.roborauit.adiuuit.Nehemig.irj . Et dimife/

runt Ierufalcm ufep ad murum platcglatioris.quod Nicolaus de lyra

edifleritretfhusfic.Et extenderunt murum eius. rabi Salomon expo
nithoc uerbum. per fortificauit. Deuteronomij tricefimofecundo.
ubi nos legimus Et daufi quoque defecerunt refiduique conium/
.

pti funt. Veritasfimpliater habet. Et defidet feruatus et fortificatus*

383
 LIBER
los Scdcchig cecauit.Inde nome adie&iuum generis mafdilini epeus
Exodi quarto. Vidente aut cpcum.&foeminini generis Leuitid.xxij.
Si epeu fuerit G fradum.

Cortuenit.coiuit.agglomerauit.Ioelis tertio .Erupite etuenite.

pro quo uerius.lxx.interpretespofuerunt congregamini etintroite.
Inde dicitur totu fydus draconis eturfaru circa polum artfttcu

\
ab agglomeratfone et collecflione pluriu ftellarum Gc nominatu.que
tran (latio noftra ar<fturu uocat.Iob.ix.Qui fodt artfhiru et oriona.eft
aute fydus quodfiipradidla congeriem aftroru plauftruet feptetrio
nes fequitur.de quo VirgiliusGeorgiconprimo.Maximus hic flexu
finuofo elabitur anguis Circu percp duas in morem fluminis arftos.
rabi Salomon Gmpliater dioit efle fydus .(ed rabi Dauid kimhi fcribit
cpftt congeries ftellaru arca caudam arietis Gue intelligat artfturum
pliadas hyadas geminofue triones . quod aute legitur Iob.iirj ConGi
.

menturvelut a tinea.idalfi de circulo artfhco hoc eft polo intelligut.

quaG dicat omni tempore quod polus uerfat.ideft ingtcmum.unde
fequitur inpternum peribunt. aedpit per epeilthefin iod. eiufdem
xxxvirj.Aut girum araturi poteris diflipare.
Malefedt.peccauit.iniquauit.ut Efter .i.Rcgem lgfic regina. In

deuerbum tranGtiuum tercij ideft peccare fedt.threnoru.irj.Vtper/

uerteret homine in iudidoGio.viGim eft fuprain etGgnificat
cur uar e. eft enim iniquum curuum eo q> no Gt recftum.fic EcdeGaftis
vrj.cp nemo poffit corrigere quem ille defpexerit.verbueuerbo Gc.
Quis poterit recfhficare que curuauit ille.in alia forma Ecdefiaftis.xrj.
Et nutabunt uiri fortiftimi ideft incuruabuntur.
Capra.GeneGs.xv.Et capram trimam. etplurah'ter.i. Regu.xxv.

Ouium tria milia et mille caprg.etincompoGtione GgniGcat caprunt

cmiflarium.Leuitid.xvi.Etalteram capro emiflario.coponitur aute

ab
^ ideft caper etS^ ideft abiit. quod Onkelus Gc interpretat.
et gs ,xxxi.In maibus tuis fortes mep.qd neldo qre ita traftulerint. na
in manu et no in manibus Icriptu eft.nulla etia ditftio in ueriu ponit q
fortes fignificet.recfte lgit fecundu ueritate hebraicam Hiero.in Gio
pfalterio Gc traduxit. In manu tua tempora mea.qd rabi Salomon ex/
38z

Digitized by Google
 SECVNDVS
noftra diuifas fignificationes in uno uocabulo concludit. Ifaig.xxix.
Lalfus adhuc lititinfra enim uidebis lallum (ignificari in litera ain (e/
quente iod.et fupra in litera iod fequente ain.

Exritauit.fttfdtauit.Iob.xb\Nonquaficrudelisfufdtabo eum.
&C fic eft a<fhuum tranficiuum.inuenitur autem neutrum et ualet idem
quod expergifcor.pfalmo.lvtj.Exurge gloria mea exurge pfalterium
et cithara.exurgam diluculo.& Iudicum quinto.Surge lurge Debora
furgefurge et loquere canticu.qfi dicat exggifcere expgifcere.ut gs.
Exurge quare obdormis domine.et fic pro uigilare trafumitur.
xliirj.

Canticorum quinto .Ego dormio et cor meum uigilat.uerbum paffi

uum legitur Zachari£ fecundo. Quia confurrexit de habitaculo (an/
<fto luo.uerius fic.quia exdtatus eft.Inuenitur et ultima litera gemina

ta.Caticorum fecundo.Ne fufdteos necp euigilare feriatis dilecftam.

&p(almo.lxxx.Exdta potentiam tuam et ueni.& geminatis fyllabis
pfalmo.dj.Relpexit in orationem humilium.pro oratione cxperre&i
feu potius exdtantis na qui oratione luam exdtat continue ad illius
preces refpicit deus. Inde denominatur magifter qui mentem

dildpuli exdtat ad dodrinam.Malachig fecundo. Magiftrum et difa

pulum de tabernaculo Iacob.ideft exdtantem quem nos didmus ar/
guentem in difputationibus et refpondentem.unde magiftri hebrpv
rumdicunt.arguens inter lapientes .refpondens inter dildpulos.

Hoftis.inimicus.ofor.Michec quinto.Et coteram duitates tuas,

hcbrfi legut inimicos tuos.cui etia alludit chaldaica trSflatio lonathe.

Nudum fnmuditas.Habacuk fecundo. Vtafpidat nuditatem

eius.et eiufdem tertio. Sufdtans lultitabis arcufn tuum, pro nudus re
udabitur arcus tuus.

^"^7 Pellis.Genefis tertio .Ferit quoC£ dominus deus Adg et uxori

eius tunicas pelliceas.idefttunicas pellem appolitiua conftru<ftio.&C
Iobfecundo.Pellempropelle.&pluraliterinfcemimno genere Exo
di.xxxvi.Fedt et opertorium tabernaculi de pellibus arietum. et in ge
nere malculino threnoru .v.Pelles noftrf quali clibanus! exuftg funt.

Q?cai“t,^l Rcgu.xxvEt oculos eius effodit.re&ius Cc.Et ocu

58 .

Digitized by Google
 & .

LIBER
iodfequenteain.et de Hac fignificatione putat rabi Iuda illud efleqd
legitur Zacharig.v. Volumen uolans.

Caligauit. obfcurauit.Iob.xi. Orieris ut lucifer .quod hebrgi

legunt.fi obfcuraberis.uel fi dicere liceret.fi crepufculaberis mnc fiait

matutinum eris, rabi Salomon exponit nominaliter fic.OMcurum

quod in te eft et caligo tua fiait mane erit.inde illud Amos.iiij.Fadcs

matutinam nebulam.quod ali) per articulum fiue cata digrefin profe/
runtfic.Fadens auroram et caliginem.fic Iob.xi.T erram miferic
tenebrarum.diaint hebrgi cp fit locutio fynonyma quia duo uocabu
laidem figpiificant.uolut dicere terram obfiuram et caliginolam fiue
tenebrofiim.et quod (equitur mlobfed fempiternus horror inhabi/
tans non legitur in hebrgo.fed fic.et obfairat fiait caligo, fignificario
horum uocabfoRt eft oblcurita s et tenebrg.funt qui econtrario motu
inftataneum illuminationem fubitam illuftrationem vibrationem
. . .

fulgurationem et corufcadonem eo uerbo fignificari uolunt. Excchie

Cu uolare coeperit gladius meus fuper (ades eorum rc<ftius
lis.xxxij . .

fic.In vibrado me gladium meum.ideft cumfariam corufcare feufiil

gurare gladium meum. eft enim uerbum tranfitiuum.et lfaig.xi.Et uo
labuntin humeros philiftim.ideftfubito mouebutur feufulgurabut.
&Iob.ii) .Nec illuftretur lumine. et geminat phe ut in eode loco.nec

ortum furgetis aurorp.quod hebraice ficlegitur.Et no uidebit fulgo/

res aurorg.rabi Salomon interpretamr (plendores.

Palpebra plalmo deamo. Et palpebrg eius interrogant fi/

.

lios hominum. & Ieremig nono. Et palpebrg noftrg defluant aquis.

Ionachas chaldcus interpretatur iplos oculorum orbes.

Defedt lecundo Regum.xxi.Defidente autem Dauid.et Iere

mig quarto. Quia defecit anima mea propter interfeflos.fimiliter in

telligi debet quod legimr Iudicum quarto. Qyi (bporem morti fodas

defecit et mortuus eft.fcribiturqj per puntftum patha ad differentia

alterius fibifimilisuerbi alterius autem fignificationis ut fupradicftu
eft.Solemus autem propter fitim etiam fgpe deficere, ideo pro fitiente
reperitur fcriptum.ut pfalmo.cxliij.Sicut terra fine aquatibi.quod
Hieronymus uerius fic tradiudt.Quafi terra fitiens ad te.& tranflatio

Digitized by Google
 SECVNDVS
aliquid in iudido.in regula.in pondere .in menfura.Ezechielis .xxxirj.
Confifus in iuftntiafua fecerit iniquitatem .in iniquitate fua quam ope
ratus eft in ipfa morietur .et eiufdem.xxvirj .In multitudine iniquitatu
tuarum.in iniquitate negotiationis tuf. et aedpit quocp terminatio/
nemfoemininamEzechieliseodem.Donecinuetaeftiniquitas in te.
Iob.vi. Refpondete obfecro abfqp contentione pro quo uerbum e
.

uerbo fic.Refpondete obfecro nec fit iniquitas .et infra eodem .Et non
inuenietis in linguamca iniquitatem-Inuenit et in alia forma Iob.xvi.
Condufit me deus apud iniquum .inde dicuntur uerba et aliorum de
riuatiuorum formationes. >

^3? Prfpofito mem.habitatio.habitaculum.Nahum.ipVbi eft h abi

taculum leonu.Sderemif.x. Habitacula draconu. Quia uero domus
noftra tutifTimum nobis eft refugium,icrirco fppe pro refugio inter/
pretatur .pfalmo.xc.Domine refugium tu facftus es nobis. et gsdeque
te.Alaflxmumpofuiftirefogiumtuum.etacdpitparagogen he.Deu
teronomrj .xxxiij .Habitaculum eius furfum. etpluraliter Nahu.i). Et
cubile fuu rapina .et ps.lxxvi.Et habitatio eius in fion.

Tempus flatum ethoradeterminata.Exodi.xxi.Quodfial

teram acceperit prouidebit pueilf nuptias et uefbmenta et predu pu

dititienon negabit. ubi tefle Nicolao de lyra trandatio noftra multu
diferepat ab hebraica litera.pro eo enim quod didtur predum pu
.
&
dicitig non negabit. hebrpi legunt.& horam eius non minuet, hoc eft
tepus copetens fecundu rabi Salomone ut ei deferuiat.

Ariolatus eft.uenefida exercuit.quarto Regu.xxi.Et ariolatus

eft & obferuauit auguria.Inde nomen ariolus ueneficus.Deuterono.

xviq. Aut qui ariolos fdfdtetur .et uerbum Leuidd.xix.Non augura
bimini.rabiAkibainterpretaturhoc uerbum de illis qui obferuant
tempora et dies ggyptiacos menfes et horas, dicentes quofdam atros
quofda fauftos ad elcdiones operu humanoru.

ttW Volauit.Ifaif.vi.Et uolauitad me unus deferaphim.etgs.xd.

A fagitta volante in die.inde quod fcribitur ultima geminata. Gen.i.-
Et uolatile uolitans fuper terram. 8i Danielis .ix Cito uolans tetigit
.

me.ubiiodabundatperprotheGn.de quo fcripfimus fupra inlitera

379

Digilized by Google
 LIBER
meum.fignificat edam a nuncufqj in fternum. Gen.ix. Et non erunt
ultra aqug diluuij ad delendum uniucrlam carnem . fignificat et quan
doq? breuem terminum.ut quarto Regum fexto. Et ultra no uenerut
latrones fyricin terram Ifrael.
Malefecit, peccauit. et G liceret dicere iniquauit.Efter .i. Non

folum regem lefit regina Vafthi fedetomnesprinripes.qoud hebrei

Cclegunt.Non contra regem folum peccauit Vafthi regina fedcon/
tra omnes prindpes. quod tamen lecundum alios ab aliouerbo deri
uatur .ut infra Ecdefiaftis .i .Peruerfi diffidle corriguntur .ideft iniqui
tas no poteft redificari.Quia uero quod iniquu elt id no eft %quum.
Si quod gquum non eft id non eft: re<ffum.quod autem re&umnon
eftcuruumeft.icdrco tranftulerunt uocabulum hoc adcuruum fic.
pfalmo.xxxvirj.Mifer faiftuflum et curuatus fum ulcjj in finem.Hiero
nymus fic. Afflictus Ium et incuruatus fum.hebrp fic. Incuruatus Ium
et humiliatus. &
Danielisnono.Iniquitatem ferimus impie egimus.
IndenomenEzechiclis.xxi.Iniquitateminiquitatem iniquitatem po
nam eam. et in alia forma Genefis.iiij Maior eft iniquitas mea quam
.

ut uenia merear .etpluraliter declinatur tam in fccminino.utplalmo

cxxx.Si iniquitates obleruaueris domine.quam in mafculino genere,
ut Ifaif.lxiiij.Et iniquitates noftrgquafiuentus abftulerunt nos. et in
fra.In manu iniquitatis noftre.

s? Latftans.fic enim ambo chaldjiOnkelus et Ionathasinterpre/

tanmr.Genefis.xxxiij.Oues et boues foetas raecum ideft la<ftantes.&
primo Regum. vi.Et duas uaccas foetas quibusnon eft impolitum iu'
gum.Sc quamuis utrobic^ tranfiatio noftra uerterit foetas, tamen pri
mo Regum, vi.paulo inferius ad noftram expofidonem redit circum
loquendo dicens .Et tollentes duas vaccas quj la (flabant uitulos.hoc
eft iuuencas iuuenes . inde hoc uocabulum edam tranflatum eft
ad homines iuuenes atqj iuueculas.i.Regum.xv. Interfice auiro ulq?
ad mulierem etparuulum atep latflantem. uult dicere a iuuene ad itu
fantem.duplicaturq? lamed fic pfalmo odiauo.Ex ore infandum et 1»
«flentium. ideft paruulorum et la<ftentium.fic threnonmu. Paruuli-
eiusdufti (unt incapduitatem.

Iniquitas .iniquu. Leuidri dedmonono .Nolite facere iniquu

37«

Digitized by Google
 SECVNDVS
Et dercore quod egreditur de Homine operies illud in oculis eorum,
pro quo uerius hebrei tefte Nicolao de lyra fic legunt. Et in ftcrcore
quod cgrcditdchominecoquasoailiseoruJnde panis teftidus fiue
fubdneridus.torta.tofta.placeta.fpira.fphfrica fub teftu ac inter pru
nascoiffa.utfupraeodern.Etquafifubcinericiu hordcaccu comedas
illud.etOfcf.vq.Ephraimfa(fius cftfubdncriaus panis quino rcucr
(atur.et.iq.Rcgum.xix.Et eccead caput fuu fubdneridus panis, unde
quidahuncuerfumpfalmi.xxxv.Subfannauerut me fubfannatione.
dedbariopaneacpotu intelligunt uertentes fic. Inter adulatores ad
coquentes dbarium. quibus Hieronymus nofter non multum refra/
gaturi fiiodehcbraicaucritatepfalterio CctranfFercnsin fimulatioe
verborum fi<dorum.& rabi Salomon exponit fic..Pcr uiam adulatio
nis ut aedpiant dbum et potum a Saul quatenus eos dbet et potet ic/
dreo frender ut fuper mc deribus fuis.et didt maog ideft efca .hccillc.
alq exponunt fic.adulantcs rjs qui (ubigunt et depfitant cibariu pane,
alq uerfiim allegatum non acapiunt ab hoc uocabulo/cd a quod
ridiculum uarium ct uacuum fignificat.

Prfdatus cft.rapuit.lpoliauit.pIagiauit.gs.cxix.Funes peccato

r um circumplexi funt me.ucl fecundu Hieronymu implicauerut me.

pro quo rabi Salomon ct pofi: eum ceteri hebrpt legunt. Coctus fcu
cunei peccatorii rapuerunt uelprpdati funt me.indcuenit nomen ap
pellatiuu fpolium.rapina.prfda.Gen.xlix.Mane comedet prfdam.8c
Sophonif. ii). Quapropter expedlame didt dns in die refurrc<ftionis
meae in fiiturum quod hcbrfi legunt In die infurreiftionis meae ad
.
.

predam feu (polium.pro quo feptuaginta interpretati funt in teftimo

nium.fed Hieronymus feribit in commentariishcbrfum quenda qui
fe in feripturis docuerat afferuifle a> laed in prffenti loco magis in fu
turum debeatintelligi.rabiDauidldmhi uult intelligi diem Gog&
Magog quos fedet deus inlurgere ad (polia.

Adhuc, ultra. Amos.iirj.Cum adhuc tres menfes fuperedent

ufq? ad mefem.Genefis.xxv.Adhuc pater meus uiuitC& Ifaif quinto.
Quid eft quod debui ultra facere uinef mef .et fignificat terminum uf
finem. 8C aedpit paragogen pronominum Genefisuicefimoquinto.
Dum adhuc ipfe uiueret. 8i Exodi nono. Adhuc retines populum
377
 LIBER
prgbebit delidas rcgibus.et.i.Regu.xv.ubi nos Habemus. Agag piiv
guiflimus.ibihebrcilegunt.Agagdclicatus.namtremens non eftde
texai.etfunt qui dicant eu minime trcmuiflfe fed accciTHIc cudeletfta
tione,et pro deliciis habuifleuitam morte commutare, alij exponut.
Et acceffit ad eu Agag cum liga turis. nam et ligatur^ atep combinario
nes hoc nomine dicuntur. Iob jcxxvii). Nunquid coniungere ualebis
micantes ftellaspliadas.i.nunquid obligabis applicationes ftellai^.

Excrefcens.fuperftes. excedens. Exodi .xxvi. Quod autem Iu/

perfueritinfegis.ctNumeri.irj.quicxcedut numcRi Ieuitarum.item

infra.prerium coru qui ftipra funt.item pecuniam eorum qui fuerant
amplius .Inde uerbum graue Exodi.xvi.Nec qui plus collegit habuit
amplius.nec qui minus parauerat repperit minus, hebraice fic. Et no
excellit plus et minus non defecit.

Defecit, priuauit. diminuit. dcfuit.i.Regum.xxx.Nec defuit

“Yffi
quifquam a paruo ufep ad magnum.

Parauit adem .inftruxit.ordinauit.difpofuit.i.Paralippome/

“fle
non.xrj .Expediti ad pugnam corde perfecto, ideft inftrudtores appa
ranis bellid .et paulo fuperius .In auxiliu no in corde duplid. hebraice
fic.Er ad difponcndum in non corde et corde.

TE Grex.Caticorum.vi.Sicutgrex caprarum. etGcn.xxix. Tres

quocp greges ouium .et infra.Mofcp erat ut cuncfhs ouibus congrega

tis deuoluerent lapidem.pro quo hebraice fic legit. Et congregabant
illuc omnes greges et deuoluebant lapidem ab ardfido putei.

Fodit. repaftinauit.farriuit.occaiut.Ifaif.v. Non putabitur &

non fodiet.et eiufdem .vi] .Et omnes montes qui in farculo ferrenmr.
maxime autem de tuneisdidtur. unde h ebriorum eftadagium-fode
mecum et ego fodiam tecum. .

Lens.ns.Ezechielis.iiij.Et tu Cime tibi frumetum et hordeu

et febam et lentem.& Gen.xxv. Accepto pane et lentis edulio.

Coxit inter prunas.torridauit.uftulauit fubteftu.EzechieF.iirjj

J76

Digitized by Google
 SECVND VS
lorcs in concilio iuftorum.Hieronymus et Lyra in congregatione.

oris.quodnoftra tranflario maxillam interpretat. ps.xxxij.

In camo et freno maxillas eorum conftringe.hebrgi legunt oraeoru.

ali) ornamenta feu monilia eorum a fuperiore uocabulo. quos imitat

Hieronymus in fuo pfalterio de hebraica ueritate. ps.dr) Qui replet .

bonis ornamentum tuum.led Dauid kimhi exponit fic.Quireplet bo

nis os tuum.

T efias .Gen .xxxi .Cumulus ifte teftis erit inter me et te. Deu te/
ronomrj.xvij.In ore duorum uel trium teftium. et infra.Nemo ocd
datur uno contra fe dicente tefb'monium.et infra .manus tcftiu prima
inter fidat eum. Inde tefhmentum.tefbmonium.r). Paralippo-xxiirj.
Multitudo Ilrael in tabernaculum tefbmonrj . et gs.cxix. Mirabilia te
ftimonia tua. et ps.xdrj.T eftimonia tua credibilia fa<?ta funt nimis. In
de uerbum teftificariuel coteftar i.Deuteronomrj .iirj . T
cftcs inuoco

hodie cglum et terram.ideftcontcftor uel teftifiicor contra uos hodie

cclum& terram.
.

^^JTLeniuit.deledauit.delidauit aut uoluptuauit fi liceret ita loqui.

(ed libet delidis affedt.Nehemip.ix.Et abundauerunt delidis in boni

tatetua magna.Inde nomen uoluptas.delide. qd grpce didt fimiliter
edone.Gen.xviq.Poftcp confenui et dominus meus uetulus cft uolu
ptati operam dabo .hebraice fic.poftqj inueteraui erit mihi uoluptas.
et fic aim he finali terminarionis fcemininf .inuenitur edam fine ea.ut
Gen.rj.Plantauerat autem dominus deus paradiium uoluptaris.&
EzcchieL s.xxxi .Et emulata fiint eum omnia ligna uoluptatis que erat
in paradilo dei.et fcribit quinqj pucfris.et.tj. Rcgum.i. Qui uefbebat
uos cocdno in deliriis.hebrp pro in habent cum .rabi Ionas expofuit
fic.qui uefbebat uos in diebus deliriarum.alij dicut.qui u effiebat uos
cocdno et comedere uos fedt delicata. ut fit orario defetfbua.cui expo
firioni alludit chaldaica lonathe interpretatio, fed recfrius fecundum
Dauid kimhi ambo uocabula de ueftibus dicuntur fdlicet cocdnuet
delidofum.etid coprobatdifputariorabi Iudp et rabi Nehemic qua
Dauid kimhi redtat in comentariis Regum.lnde nomen adietftiuum
Haif jdvq. Audi hgt delicata.recipit prothefin mem literf Gcfi.xlix.ct
37i

Digitized by Google
 .

LIBER
ab homine ufep ad pecus tam reptile quam uolucres cgli. et redpit iri
prindpio beth Iram fignificatqj pro.prg.uel ante.uf per. uel propter.
Gen.vq .Et indulit eum dominus deforis, hebraice fic.&C daufit dns
pro fe ttel ante fc.ficExodi.viq.Rogatepro me. et Gen.xxvi.Prolpi/
dens Abimelcch rex palpfhnorum per feneftram. et ficut ufq? apud
latinos aduerbialiter ppetuo fignifi'cat,ita ct hec dicfho fignihicateter/
nitatem ct perpetuitatem. in fgculum fempiternu. Ilaif.lvq . Excelfas
.

et fublimis habitans cternitatem.et inucnit geminatu.Ifaip.xxvi. Spe/

raflis in domino in feculis eternis.et fignificat ffculum feculoru quod
tranflationoftraucrtitultra.utExodi.xv.Dominusregnabic in fter
num et ultra.
Centones feu panni abiccfti. tranllatio noftra interpretatur

pannos mcftruatos.Ifaig.lxiirj .Et quafi' panus mcnftruate. rccftius fic.

quafi ueftimcntum centonum leu pannorum abiertorum.

ercxit.fufcepit.ps. cxlvi.Pupillum et uiduam fufii

'VR Subleuatiit.
piet.Hicronymus eriget. fic ps.xx.Nos autem fiirreximus et erecTri fu
mus.& ps.cxIvq.Sufripiens mafuetos dominus.rabi lofcph kimhi hi
fpatius uult hoc uerbum fignificare adiutorium. fuftentationem 8C

fulcimentum.
Ornatut. Ofcf.ij Et ornabatur inaure lua.et Ezechielis.xvi,
rae .

& ornaui te ornamento.et infra.et ornata es auro.Inde nomen orna/

mentum. gloria.decus.monilc.iocale.ps.Ixxx. in titulo que noftri ha/
bent.ad uicfloriam fuper lilia tcftimonium Afaph pfalmus.hcbrpi fic
legunt.ad uicfloriam erga rolas deais Afaph pfalmus.quafi diceretur
fecundum Dauid kimhi,pfalmus ille gloria eit et decor ipfi Afaph .ite
nomen in alia forma Ezechiclis.vr) .Et ornamentum monilium fuoRr
in fuperbiam pofuerunt.
Abiit. tranfiuit.cefTauit.pertrafiuit.Iob.xx\ntj. nccpcrtrafiuit

pereamlegna.et tranfitiuum feaindi eiufdem.xxv.ubi nos legimus.

Ecce luna etiam non fplendet .tranllatio noftra omifit hanc noftra di/
ftonem.quare fic legit hebraice.Eccefarittrafire luna nec Ipledebit.
qd fic exponut. ecce deporiit feu aufert lumen lunpetno fpledebit
vnp Examen, lynagoga. ccxtus.condlium.plalmo.i.Nccp pecca/

37 +

Digitized by Google
 . .

SECVNDVS
rotundum per circuitum, etpluraliter.iij Regum vrj Intercolumnia
. . .

quadrata non rorunda.mdenomen circi fepti in caftris quem foliatis

et quadrigis circumcirca muniunt.quodtranflatio noftra tentorium
ucrtit.i.Rcgum.xxvi.Et Saulcm dormientem in tentorio et reliquu
vulgus per draiitum eius.etaccipit in fine hc literam.i. Regum.xvr)
Etuenitadlocumagala.Ionathaschaldaicc traduxit charkoma idelt
fortalicium fcu munitio. & fic non eft nomen proprium loci ut inter/*

pres noftrc tranflationis putauit.uulgo uocant quadrigoburgium.

edam callem .femitam.Ifaic.xxvi.Rccftus callis iufti ad ambu
fignificat

Iandu.et ps.xvij .Perfice greffus meos in firmius tuis.

Omamentu.monilc.inauris.Numeri.xxxi. Annulos et dex/

tralia ac murenulas .etpfr Ezechielis.xvi.Et circulos in auribus tuis

Sj? Vitulus.Exodi.xxxrjJEtfedtexeis uitulum conflatilem, et in

focminino Ofeg.x. Ephraim uitula dofta.etpluraliter eodem paulo

fuperius. Vacas bethauen coluerunt habitatores lamarig.

Plauftrum. quadriga. currus.i .Regum.vi.Fatite plauftru

nouum unum .etplurafiter Gen .xl v.Quibus dedit Ioleph plauftra (e

amdu Pharaonis imperiu.fic di(Tta fortafle a rotunditate rotaru.

Contriftatus eft. compatiebatur.Iob.xxx. Et compatiebatur

05,2
anima mea pauperi.

Grus.Ifaie.xxxviij.Srait pullus irundinis.ali) ficut irundo Si

grus.videfuprain btcrafamcch ante vau.

Doncc.ufcp.ufq? ad.uel ufq? in.adufcjj.uel ulcp quo. Iudicu.irj.

Defcenderut ufqj quo oino deficerent. Si Exodi .xiirj.Vlcp in (empt

tcrnu.& eiufde.xxix.Siue de panibns ufcp mane, et quando fequitur
verbu prgteriti uel futuri teporis aut gerundiu (ppe defiat relatiuu q
vf qd cauia brcuitatis.qncp aut no defiat.ut Iolue.i donec det requie
.

dominus. ctGen.iq. Donec reuertaris in terra.ct redpit in fine iod

literam. Micheg.iirj. Vfcp ad teueniet.interprctatur edamtranflauo
noftra dictionem hanc ardculariter pro tam et quam . Gcnefis.vrj.
373

Digitized by Google
 LIBER

VOK PrgpoGta beth litera Ggnificat propter .gs.cxxxij. Propter

Dauid feruum tuum non auertas fedem chrifti tui.fignificat et quan-»

docp propterea quod ut.Micheg.ij .Propter immundicicm fuam cor
rumpetur .quod legendum eft.propterea q> putruit corrumpetur.

Computruit.Ioelis.i.Coputrucrunt iumcnta in ftercore fuo.

hebrgi fic.computruerunt grana (eminis in pulueribus.(dlicet ut non

poffint pullulare.et dicitur quaG

vrmz (olet eni fcpe pe in b uerti.

ut fcribit rabi Dauid kimhi in comentariis fiiper duodeam.

Cohcrctia.uinailu. frondes intrichatg atcp pcrplcxg (eu defe.

uel etiam tricha (eu pcrplexio quarumcucp rerum. Leuitid.xiij. Etra

mos ligni denfaitffrondiu.etpluraliter in malculino genere ps.cxvii).
Confutue diemfolenem in codcnfis. Hieronymus in (uopfalterio fic.
in frondofis.fimiliter pluraliter in fccminino.Exodi .xxviij .Duas cate
nulas auri puriflimi fibiinuice coherentes.et ex tali perplexi tate ac inV
trichatione dicutur fic laquei uel funes qui ex tribus fiiniculis ple<fKirt
fecudum rabi Iofeph patrem Dauidis kimhi qui illud Michcc.vrj. Et
coturbauerunteam exporritfic.Et triplicauerut eam. fccudum q> tres
ibidem comemoratur (alicet princeps iudex et magnus.
Infaniuit prg amore, feu ardebat.EzechieF.xxiq .Et infaniuit ia

amatores fuos.et infra.Inlaniuit (uper eos cocupifcetia oculor? fiioR».

Organum.ps.ultimo.Laudateeum in chordis ctorgano.et

Gen .iiij .Ipfir fuit pater canentium dthara et organo.etIob.xxx. Et or

ganum meum in uoccm flendum.
Dereiitfhis e(1t. (upcrftes fiiit. Ruth.i. Si cos expeeflare uelitis

donec crefcat et annos pubertatis impleat ante eritis uemlc qua nuba
tis.^iftalogaperiphrafi et digreflidehcbrci ueriusfichabet.an expe
«flabitis donec tranfeant. An (uperftites uel dcrelicflre eritis nedu ut (u
turi fint mariti, ab eo magiftri hebrgorum derelictam fic uocant qug
fine uiro manet.

Rotundum.ij. Paralippomenon. iiij .A labio u % ad labium

 SECVNDVS
de moneta currente eoq? hindnde et datur et fumitur. GcncGs.rxirj.
Quadringetos (idos argenti probatpmonetf publicf.ideft monetae
tranfairrentis apud mercatores.Ggnificat etiam luperare. prpualere.
quafi tranfcendere.Ieremif .xxii] Et quafi homo madidus a uino .re/
.

Aius fic.Qyafi uir quem fuperauit uinum.

Trans.Ifaie.ix.Trans Iordanem galilcf .&redpit prepoGtio/

nem ficut alia lyncategoremata plurima Ifaip.xvirj. Quf eft trans

.

flumen gthiopif.fignificat enim partem locum uel latus aduerlum in

profpedu .ut Iofue primo.Quam tradididit vobis Moyfes trans Ior/
danem .ideft in parte altera Iordanis.
Hebrgus.Ionf.i.Et dixit ad eos hebrpjs ego fum.et Geri.

.Nundauit Abram hebrfo qui habitabat in conualle mamrp. qd

xiirj

Hieronymus in libro hcbraicarum qufftionum interpretatur. Nun/

ciauit Abram tranfitori .a uerbo abar Giperius expolito.

Repagulauit.iij-Regum.vi.Et affixit laminas dauis aureis .qd

hebraice Gc legit.Et repagulauit peflulis aureis ante oraculum.

nae Succenluit.iratus eft.gs.lxxxix.Diftulifti chriftum tuum, pro

quo redius Hiero. in fuo de hcbraica ueritateplalterioGc.Iratuscs
aduerfus chriftutitu.ficProuer.xiiij.Sapiestimetet declinat a malo,
ftultus trafilit et coGdit.ubi ponit trjGlit (ecundu primi uerbi Ggnifica
tiont.fcd hebrp legut.ftultus iraldt et cofidit.Gc gs.lxxvirj Audiuit
.

deus et fpreuit.i.iratus eft.GmiGi? infra eode.& hereditate lua Ipreuiti

ideft cotra hereditate fua iratus eft.Inde ira .indignatio.furor . Sopho
ppPm furoris mei madabo dii.
ni£.i.dies ire dies illa.et I(ai£.x.Et cotra
T u uero in uno ^fit cognofces tria unius originis GgniGcata. Deute.

.T rafibo igit et uidebo terra hac optima tras Iordanc-iratulq; e dns

iij

mihi .ecce uerbu tranfibo et didionem trans. et uerbu iratus eft.

nwe Frumen tum.fruges Jofue.v.Et comederunt de fru gibus ter

re-item eodem.Defetitqs manna poftquam comederunt de frugibus

terre-et dicunt quidam licuocari ab anno preterito.nam aliter uoca/
tur prouentus prefentis anni .ut in litera b ante v.
371

5*zed by Google
 LIBER
Minimus digitus meus groffior eft dorfo patris mei.hebrfi legut par
uus meus.ideft auricularis digitus groiTus eft plus quam lumbi patris
meiJonathas chaldaice traduxit ficimbedllitas mea eft robuftaplus
qua uirilitas patris mei.&leremif.lrj.Porro grolfitudo eius quatuor
digitorum.et per aphgr efin Habacuk fecundo. Et aggratiat contra le
denfum lutum.
^^^Pignorauit.Deuteronomij.xxiiq .No ingrediaris domu eius
ut pignus aufcras..& quia luper pignoribus mutuatur .icarco fignifi/
cat mutuari. eiufde.xv.Et dabis mutuu quo cum indigere gfpexcris.

Dedinauit.Ioelis.rj.Et non declinabunt a femitis luis, et in ea

fignificatione nufquam reperitur alibi.

Vnadidioqug tamen exponitur taquam duf didHoncs*
fdlicet denfum lutum.Habacuk.q.Aggrauat contra fe denfum lutu.

Tranigreflus eft.pr£teriuit.tranfiuit. progreftus eft.Genefis

xxxiq.Etipfe progrediens adorauit. hebraice fic. Et iple procedebat
ante eos et adorauit.ee Exodi .xq .Et trafibo per terram fgypti nocfle
illa.Deuteronomq.xvq. Vt tranlgrediantur paftum illius. &.q Para .

lippomenon .xxiiq .Qy are uos tranlgrcdimini preccptum dominiJn

dedicitur ille qui luftrat homines per ignem.Deuteronomq.xviq. / .

Nec inueniatur in te qui luftret filium aut filiam (lia ducens per igne.
vbi tranfiator exponit et declarat feipiiim aim didt ducens per igne,
ideft tranfire faciens.nam alio in loco lalicet.q.Paralipome.xxviq.
cum didtur luftraui t filios fuos in igne.uel eft mctathelis uel aliud uer
bum quod exurere fignificar.rede legitur. h Regum.xq. Et tralduxit
.

in typo lateru-dicunt hebrgi quod focus quida ruerat ubi exurebant

lateres illic luftrauit eos hoc eft cobufiit eos . fignificat etiam tranlfre 7
ry" /V J
jf

tare.traiicerenaue.trafuadare.ut.q.Rcgu.xix.tranfierut uada uttras

duceret domu regis .qd de uerbo ad uerbu fic intelligif .Et traluadauit
fcapha ut rraducerct domu regis. et fic deduaf nome fcaphg a traiide
do flumine ut ibi.etppofitionelrgmem fignificat uadum.Gcn.xxxq.
T rafiuic uadu labok.et recipit in fine he Iram foeminini generis. Ifaic
decimo.Tranfierunt curium ideft uadum. &pluraliter in fceminino
ludicum tertio. Et occupauerunt uada lordanis.et diat tranfumptiue
J7°

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
‘jrfor b *p >rw
Vbes.Ifaig.xix.Eccc dominus afccndct fuper nube lcucm .&
n ciufdem.xiiij. Afccndam fuper altitudinem nubium.idcfl nu
bis in fingulari.etpluraliter Iudicu. v.Cglicp acnubes ftillaue
ritnt aquis.& Prouerbiots.xvi.Quafi himber frrotinus.ideft ficut nu
bes himbris ferotini.tranflario noftra quandoq? uertit caliginem, ut
Exodi.xix.Iamnuncueniamadteincaliglnenubis.i.in denfa nube.

Seruiuit.operatus eft.miniftrauit.Numeri.xvii) .Solis filrjs ie

ui mihi in tabernaculo feruientibus.hebraice uerbum de uerbo (ic. Et

feruietleuiipfeminifterio tabernaculi foederis, etpluralit’ Geri.xiirj.
Duodecim enim annis feruiuerut Kedorlaomer.& ciufdem ocxix^er
uiam tibi £ Rachel filia tua.et in eode.Seruiuit igit Iacob proRachel
ieptem annis. Inde opera.feruitus.minifteriu. in eodem.Et hancqqt
dabo tibi pro opere quo feruiturus es mihi Ieptem annis aliis.lnde fer
uus quodfcribitur fcxpucflis. Exodi.xxi. Si emeris feruum hebreum
unde eft cp fignificct agricolare et agriculturam.Gen .itj Vc operaret
.'

terra de qua fumptus cft.& in paflluo Deute.xxi. Que no traxit iugu

nec terra fddit uomcre.ex hebraica ueritate iic uertit. Qua non fuerit
agricolatuqug non traxerit iugu.et eodem in loco. Qug nuncp arata
eft nec (emente recepit. hebraice fic.In qua non agricolabit et non fe'
minabit .fignificat etiam facrificare. Deutcrono.vi. Dominum deum
tuum timebis etipfi (eruies.&.iij.Regumpcvi.Et feritiuit Baal et ado/>
rauit eum.fimiliter facrifidum diuinum.ij.Paralip.xrj . Vt friant difta
tiam feruituris meget feruituris regni terrarum. quare imperiti lingua
ru magici immo fophiftg noftri temporis libru de facrifitiis egyptio/
rum quem in arabicu traftulit eben uahafia uarie nominant cuius ritu
fuscumfitauodath egiptijm.ahqui librum appellant de agricultura
ggyprioRt.ali) de feruido ggyptioR2.melius aut de facrifido ggyptioBt
& mea fenteria adhuc optime fic. dc fadione ggy priorum, idqj latine
admodum, nam apud maiores noftros facere fignificauit idem quod
facrificare. vnde fatflio facrifidu Virgiltus in bucolicis ggloga tertia.
.

Cum fadam uitula pro frugibus ipfe venito.ideft arm facrificabo.

Craflauit.denfauit.ingroffituit.Dcuteronomr) .xxxi) .Inaafla

tus impinguatus dilatatus Jnde nome denfus. groflus.iij . Regum .xi)*

5*9

Digitized by Googk
 LIBER
re<?HusGclegitur.Quonia ecce bruma tranfiuit. himbcr mutatus eft*
abiit (ibi Eft autem himber idem quod hyems qug grgce a pluuia deri
tutur.hyo enim ideft pluo. et ab himbcr hibernus per exdfionemm
liter&ficut a pater patemus.vult ergo dicere tam bruma quam hyems
ideft totum tempus ab fquinocfho autumnali ad jquinocfcium uerna
le tranfiuit et mutatum eft atqj abiit.

nno Obturauit. opilauit. obtudit. daufit.ij. Paralip.xxxrj.Ipfe eft

Ezcchias qui obturauit luperiorem fonte aquaru gihon. 8c threnoRz

itj.Exdufit orationem meam.quauis hoc per fin (cribaf tamen idem fi
gnificat.& gs.li. Incerta et occulta fapientig tug manifeftafti mihi.pro
quo Hiero.abfconditu et arcanum fapictig tug manifeftafti mihi.fcd
rabi Salomon exponit. in corde quod eft obtufiim et obturatu fecifti
niecognofcerefapientiam.ficigit uerfiisftaret.In ebetudinibus etob
tufo lapiendam oftedifti mihi.Danielis.xtj.Quiadaulxfunt fignatiq*
termones ufep ad prgfinitum tempus.

Occuluuit.ablcondit.protexit.auertit.Geh .fiij.Et a fode tua

abfcondar.et ps.xix.Nec eft qui fe abfeondat a calore eius. et.i.Regu

v.Etcomputrefcebant prominentes extales eoi*.re<ffatis fic fecudum

do<ftores hebrgoRz .Et occulubant eis ficus lalicetquos habebantin

ano .inuenio aut hicfinfcriptum,{ed ponitur loco (amech.utexut in
antiquis adnotationibus.Itcm gs.xxxi. Abfcondcs eos in abfeondito
fadei tug .& gs.xd.Qut habitat in adiutorio altilfimi.quod fecundum
hebraicamueritatem fic legi deberet. Sedens in abfeondito altiftimi.
& per metathefin in titulo prgnotato pfalmi.liiij None Dauid abfco
.

ditus eft apud nos.et nomen per quincp pun<fta.gs.lxxxi. Exaudiui te

in abfeondito tempeftatis.acdpit edam in fine helitera fccminini ge/
neris JDeutero.xxxt). Et in necefliute nos protcganr.hebraice fic.Fiat
fuper uos protecftio.fic quandocp per folam paragoge aedpit heafpi
rationem nihil fignificante.Deute.xxxri. Abfconda fademea ab eis*
368

Digitized by Google
 SECVNDVS
fapientia eorum ideft deteriorata eft.
•
<fta eft

Satrapa feu princeps .i. Regum.xxix.Sed fatrapis non places.

TS8
eft autem fatrapa quod grgcefatrapes nome dignitatis, ut feribit Sui/

das.et principatum defignat Iudicum.xvi. Veneruntqj adeamprin

cipes philiftinorum.
Tabula.tranflatio noftrauertitaxis.iri.Rcgu.vij.Et axes fr ei.

tno Eunuchus. Ifaig.lvi. Et non dicat eunuchus ecce ego lignum

aridum.&Ieremig.xxxvirj.Audiuitaute Abedmclech ideftminifter

regis fthiopsuir eunuchus qui erat in domo regis, lolent enim tales

eltc in domibus regum cuftodes cubiculari} . ad tollendam iuipicione

de reginis et gynecfi uirginibus,didi a curandis ledulis quaGcamc/
rarrj.vndePutifarfolonomie fuit eunuchus ideft camerarius regius
quia habuit uxore.Gen.xxxix.qre Onkelus chaldaice traduxit Raba
•i. mgr atus feu officialis. Gc eiulde.xl .Duo eunuchi.Onkeluschaldai/

ce traduxit rabraban ideft offidalis.pfeftus.feu magifter officioru.

Arbuftum .cogitatio .ramus.Ezechielis.xxxi.Et multiplica

tafuntarbufta eius.
PrfpoGtione mem GgniGcat fratrem matris quem nos anucu

lum nominamus. Amos lexto .Et tollet cum propinquus fuus et com
buret eu ut efferat ofla de domo-ubiprf cedit dod ideft frater patris
qui patruus dicitur .et fequitur .frater matris qui eft auunculus unde .

textus fic legi deberet. Et tollet eum patruus fuus et auunculus fuus
ad educendum olla de domo. Quia uero uocabulum
aliqui codices
prefens habent per Gn fcriptum.putant abexuftione didum efle. qua
propter tranftulerunt& comburet eum.fed a me audiuiftis perfepe
iymbolicamuiciftitudinemfinetfamech etiam non uariataGgniGca/
tione.ueriGmilius igitur de auunculo exponitur quamde combure/
te .quis enim comburit corpus humanum ut offa maneant illjfaC

Sentes fignifiat et paruas Ipinas.tranflatio noftra habet vr

ticam.Ifaif .Iv.Pro urtica crefcet myrtus.

TUSO Hiemale tempiK quo dies minuunc.et nominat bruma lalicet

a libra ad capricornum ubi eft brumale folftiau qd nos hycmale dia'/
mus.Canticoi^.q .Iam eui hyems tranfiic. himber abiit ct recefltt.qd
5*7

—
 LIBER
v
feci tranfFert lapide predofum Ezechielis.x.ca.

Vo Lapidauit.Exodi.xvrj .Adhuc modicum et lapidabunt me.&

Deuteronomij jcirj .Lapidibus obrutus necabitur .pafliuum eius Exo

di.xxr Lapidibus obruetur .ideft lapidando lapidabitur.

Abalicnauit.delueuit.dedinauit.deftituit. 01efquarto.Sicut

vacca lafauicns dedinauit Ifracl. Ifaif.lxv. Ad populum incredulum

ideft declinantem. &.irj. Regum.xx. Reuerfus eft igitur rcxlfraelin
domum fuam audire contemnens et furibundus .ubi pro audire con
temnens traducere potuit a balienatus fdlicet mente feu deftitutus .de
hoc fatis dixi fupra in litera femech ante vau.
Renuit.rcbelfeuit.rebeUis.inuitus.nolens.renuens.EzechieP

fecudo. Quoniam incredulietfubuerforesfunttecum.ideft rebelles

etnolentes.namOnkeluscumuellet interpretari chaldaice hanc di/
«ftionem noluitGenefis.x xxvij Noluit conlolationem redpere.hoc
.

uerbo ufus eft.

Loricauit.uel loricam induit.Ieremig.li.Et non afcendet lori

catus.etquamuisinueneriminomnibus bibilis hebraids hunc’Iocu

per finfcriptum .tamen rabi Dauidkimhi in libro de radidbusillud
notauit per femech .fimiliter Ieremig.xlvi. Induite uos lorids inueni
adnotatum uetus fcholion fdlicet,per femech aliqui.quaft diceret ali/
qui libri habent fcriptum per femech Gc Ionathas chaldjrus ubiqj per
femech fcribit.
Superfluxit.Giperfuit.tranfcendit.fupereminiut.plus fetis de

pendit. excefl1t.luxuriauit.ucIlaG3u1uit.Exodi.xxvi. Quod autem fu/

perfticritinfegisqug parantur te&o.ideftunu fegum quod amplius
cft.hebraicefic.reliquufegiexcedens.item in eodem. Qui plus eftin
fagorum longi tudine.& Xmos.vi.Et lafduiris in ftratis veftris.quod
hebraice ponitur in tcrua perfona.flc intelligef .Et excedun t.fugfluut
acfuper qua fatis eft prominent fega feu coopertoria longa et lata iti

ftratis eorum.et infra eodem.Et auferet fecftio lafduietium. hebraice

ficJEt ceflabit lftida fuperfluorum.
Deteriorauit.pafliuum eius ponitur Ieremig.xlix.Inutilis fe/

366

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
iuuabit.fic in libro fapicntic legimus ca.v.T une ftabut iufti in magna
conflantia aduerfus cos qui fe anguftiaucrut et qui abftulcrunt labo/
res corum.uidctisq>hfi funt numeratores et ponderatores tyranno
rum huius fyculi.hfc iccirco pluribus egi, ut intelligatis qifophcr hic
fit fcribacxaftor qui nomina cenfitorum et capitationum confcribit,

& pecuniam cxacftam numerat atqs ponderat tanquam notarius. Iere

mi£.xxxvi.Vt comprehenderent Baruch (cribam et Ieremiaprophe
tam. et infra eodem.ct dedit illud Baruch filio Ncric fcnbc qui fcriplit
in co.& liftcr.irj .vocaticp funt lcribcrcgis.indc id quod feriba (eu no
tarius feribit dicitur fcphcr per quiep pucfta ideft liber .Icrcmic.xxxtj
Et fcripfi in libro et fignaui et adhibui tcftcs.ct paulo inferius. Et dedi
libru poficffionis Baruch filio Neric filio Maaficin oculis Anamecl
patruelis mei et in oculis teftium qui feripti erant in libro, et Numeri
v. Scribet cp faccrdos in libello ifta maledicta, et Iofiie.i.Non recedat
volumen legis huius ab ore tuo.Inde trafumitur feriptura et litcrg (eu
epiftolf.ut lfaic.xxix.Et dabitur liber nefeienti litcras diccturcp ei lege
et refpondcbit no fcio litcras. ideft nefrio feripturam legere. & Efter
irj .Et litcre lignate ipfius annulo mifTc funt per curforcs. & per hc in
fine fcripturahtcratura.gs.lxxi.Quonianon cognoui litcraturam.Sd
Gmilitcr fine hcDaniclis.i.vtdoccret cos litcras et lingua chaldcore.
Inde deferiptiones et enarrationes. ps.Ixxxvr). Dominus narrabit in
feripturis populoru.ct ps.xix. Ccli enarrant gloriam dci.unde quida
interpretantur illud quod feriptu eft Gen.v. Hic eft liber generatio/'
nis Adam fic.hec eft enarratio fcu defcriptipgencrationis Adam . lici

certe enumeratio.& ut redeam ad principium omia ex numeratione

et fupputatione defccndut.iij .Regum.irj .Qui enumerari et fupputa/
rinon potcftprc multitudinc.ctprppofito mera confonatc fignificat
nu merum. Exodi.xxiif. Numerum dierum tuorum iniplebo.fiiniliter
ij.Paralippomcno.xfj.Ncccratnumcrus uulgi. Inucnitur etiam fine
mcmfignificare numerum fcu dinumcrationem.ij.Paralippomcnon
rj.Poft dinumerationem quam dinumerauit Dauid pater cius.
Sapphirus. Exodi.xxvir). In fecundo carbunculus et fapphi/

rusctiafpis.rabi Abrahamabcczra feribit q> fit gemma qtigdam ru

bea.Geon aut feribit q? fit lapillus albus quem criftallum uocant.no
ftra uero tranfiatio femper habet fapphirum. Ionathas no (perificat.

3*f
 LIBER
& quamuis in uetuftls uoluminibus per Gn eandem ipfam cjuocp di/
«dionem femper iniicnerim.tamen allegato in loco quandam reperio
notula in uno ex bibliothccc meg libris hebraicis qui ante annos qua/
dringentos manu feriptus fuit. ubi in eodem capitulo circa iftud uoca
bulum hoc aflignaturlcholionlalicetpartim cu famech.uult dicere
aliqui libri habent lamcch.et fic Ionathas quoCp chaldgus per lamcch
fcripfit.confiderabisiteruminhabctibus fymbolum facilem tranfitu
id quod fgpe commonuimus.

^“^^pHiipania.tranflatio noftra habet bofphorus. Abdig in fine.

ct trafinigratio Irftn que in bolphoro.Hiero.a.lxx. difcedens Gc didt.

nos autem ab hebreo qui nos in feripturis crudiuit dididmus bolpho
rufie uocari. ego aut didici epeomunis hebreoru cofuctudo fichifpa
niam appellat.quarc miror Hieronymi prcceptore cum etiam Iona/
thas chaldgus traduxerit hifpaniam.

*>so Numcrauit. cenfuit.i).Rcgu.xxut).Poftc|?nurncratuscdpo

pulus.legi deberet. poftcjj numerauit populum, et Lcuitid.xv.Nu/

merabit leptetn dies purificationis fugande nomen Ifaig.xxxiq.Cor-
tuum meditabitur timore ubi eftliteratus. ubi legis uerba ponderas,
vbi cftdotdor paruulorum.pro quo.lxx.fic. Anima ueftra meditabic
timorcm.ubigrammatici.ubi confiliatores.ubi eftqui numerat eos
qui nutriunt paruum et magnum populum.fcd fecundum hebraeos
verbum de uerbo fic tranffertur. Cor tuum meditabitur terrorem,
ubi numerans.ubi ponderans, ubi ccnfor oppidorum.quafi diceret.
Tepore medie (cilicetlecudiaduetus qn iuxta Ifaia I decore fuo uide
buntoculitui regem. recordabitur cor tuum opprefiionem regum
huius mundi immundi.qualiter olim in hoc fgculo coaiftus fiieris ad
prgftada tributa.colleidas exacdiongs.indidla fuper indicta .angarias
.

et perangarias. et cogitabis in mente tua illum terrorem quem tunc

habueras quotidie, hoe ubi eft qui numerat qui ponderat. ideft qui
noscenfetpcr gset libram, ita enim maiores noftri dicere (olebant,
nam hoc erit beatis lingulare gaudium prgteritorum meminide ma/
lorum.ut ait Virgilius in primo gneidos. Vos et fcylleam rabiem.pe
nitufqj fonates Accedis fcopulos uos et cydopea laxa Experti.reuoca
te animos, meftumqj timorem Mittiteforfan et hgc olim meminide

Digitized by Google
 SECVNDVS
I

quali dicer et. expccdaui iiididum et cccc conucnticulum.

n-QO Friatum quodcumqj minutum et ultro deadens.unde irro

ratio pluuif fic didtur .Iob .xiirj .Et alluuione paulatim terra conlumit.
rectius iic.Diluit irroratio eius puluere terrp.fic intelligit illud Leuit.
xxv.quyfpote gignit humus no metes. ideftcadiuafragmina mellis
tuy non metes. vult enim dicere fecundum rabi Salomonem, quauis
non (eminaueris tamen necp illud quod pululat ex (emine quod tem
pore medis decidit in terram metere debes.

^?aO Phiala.concha.qug uulgo tadia didtur. poculi genus .Iudicu

V.Et in phiala prindpumobtulitbutynim.et eiufdem (exto.Expredo
vellere concham rore impleuit.

Te<fhtm.laqueare fiue teftudo aut carmira.Hagyi.i. Vt habite

tis indomibus laquearis.Ixx.intcrpretanturconcaius.uoluerunt dice

re in domibus arcuaris, camuratis. teftudinaris. Ieremic.xxrj Et fecit .

laquearia cedrina. recftius (i dicere liceret fic. et teftudinauit domum

infammitatibus.etDeuteronomii.xxxiq.qdnpartelua docdor edet
repofitus idefttcclus .propter fcpulchruquod Moyfcs in parte gad
elegit,cuius tamen (epulchrum nemo uiditunquam.a tegendo igitur
didtur etiam illud quod paulo fuperiusfcribimr eodem ca. & abfeon
ditos thefetiros arenarum ided teddos.
Puppis. Iony.i.Et Ionas defeendit ad interiora naius.

pao Concudit.plaufit.complofit.thrcnoRt.tj.Plaulerunt (uper te

inanibus.etNumcri.xxiiii.IratufcpRalaccontraBalaam coplofis ma
nibus ait.et Icreiuip.xxxi.Etpoftq? oftedidi mihi.paidi focmur mcu.
8i Ezechielis.xxi.Iccirco plaude fiiper focmur .ct lob.xxxiiij .Quafi im
pios percuderit eos in loco uidentiu.et in eodem ca.Inter nos interim
condringatur .i.complofiim fit. quafi diceret conucnrum fit fiue dipu
latum. uel potius fuftidat.ut infra patcbit.Inuenit et quandoq? per fin
fcriptum.ut Ifaip.rj.Et pueris alienis adhcferunt.idcft applaulcrut.qd
in anriquidimis libris manu exararis per fin inueni. led in impredis
p
femech.fcribiturfimiliter.irj.Regum.xx.Sifuffeceric puluis Samaria:
pugillis omnis populi qui (equitur me.ubi fignificat hcc dictio fatis.

Digitized by Google
 LIBER
portg.& Amos.ix .Percute cardinem et comoueatur fitperliminaria.
&.uj-Regu.xiuj.Cuc|$ illa ingrederet lime domus puer mortuus eft.

Tutatufeft.cuftodiuituigilias.gs.lxxxiirj.Elegiabiecftus efle

in domo dei mei. quod rabi Salomon exponit fecundum procedens

vocabulum ideft ad limen uigilare.alrj fic. Elegi curare uel tueri.hoc
eft mallem efle operarius leuleruus in domo dei quam dominus in
tabernaculis nequidf.dicuntaute aliqui quod conueniat cum uoca/
bulo fuperiore et deducatur ab eo.

Prfpoficione memfignificat orne pabulum iumentoRt abfcp

paleis ac ftramine quod fcenum traflado noftra uerrit. Gen .xxiiq . Pa

learum quocp et fceniplurimu eft apud nos.& Iudicum.xix.Habetes
paleas et fcenum in aCnorum pabulum.

TBO Planxit.Iuxit.iq.Regum jdiq.Etplangenteum omnis Ifrael.

Ecdefiaftis.iij.T empus plangendi et tepus faltandi. &

Zacharig.xq.
Et plangent eum plancftu quali luper unigenitum.item pafliuum eius
Ieremif.xvi.Non plangentur etnon fepelientur.

Cofumpfit.interemit.perdidit.abftulit.peremit. Ieremif.xij.

Confumptum eft animal et uolucrc.et {5s.xI.Quf qugrunt anima mea

vt auferant cam.& Gen .xvirj .Nunquid perdes iuftum cum impio.et
Deuteronomi) .xxxtj .Congregabo fuper eos mala, ideft conliimam
omnia mala mundi in cis.
^fiPAddidit.adierit.accumulauit.auxit.congregauit.Ieremip.vrj.

Holocaufta ueftra addite uicftimis ueftris<etNumeri.xxxij. Vt auge

retis furore dni cotra Ifrael. et Deute.xxix. Vt aflumat ebria fidente.
Congregauit.iunxit.recollcgit.i.Rcgum.rj.Dicatcp dimitte

me ad unam partem facerdotalem .ideft iunge me.Inde nome, ut Ha/

bacuk.tj .Mittens fel fuu ideft iungens.& Iob.xxx.Et efle fub fendbus
delicias cdputabant.quod fic uertendum eft.Sub urdris recolligent.
Inuenitur et per fin feriptum .ut Kaif v.Et expetftaui ut faceret iudidu
.

et eccc iniquitas, uult dicere. & ecce liga feu alliganda ut ita loquar.
j6z

Digilized by Google
 SECVNDVS
Iniquos odio Habui, rabi Dauid kimhi et rabi Ionas putant a uerbo
proximo fuperiori tales fic dici fdlicet a cogitatu prauo.
Intumuit.tumukuauit.inaebruit.uel ad fimilitudinc turbinis.

ingruit et monebatur atcp irruit ut tepeftas. Habacuk.iij . venictibus

vt turbo ad dilpergendu me.fic.iij).Regu.vi.Coturbatu eft cor regis
fyrig.idcftadfirnilitudinem turbinismouebar. et Ione.i. mare ibat &C
intumefcebatinde nomen tempeftas .nirbo .Iong eode.& fada eft te/
pefias magna in mari.&.iiij.Regu.rj. Et afcendit Elias per turbinem
in cflum.reperit et quandoqj per fin confonantem faipnim et idem
fignificac.ut Nahum.i.Dominus in tempefiate et turbine uig eius, fic
Danielis.xi.Et quafi tempeftas ueniet contra illu rex aquilonis, quod
etiam pet* fin Icribitur pro famech.

Sdphus.aater.calix..etgeneraliteromnepoculuexquo Ui/

num bibitur .quauis trlfiatio noftra fupcrliminare traduxerit.Zacha

rig.xrj.Ecce ego ponam Ierufalem fuperliminare crapulf . rccfdus fic.
Calicem oppilatiuum uel poculu foporifenl induces moftem.ad qd
alludit Haias ca.li.Vfcp ad fundum calids fbporis bibifti.quod alio lo
co copundionis intcrpretac.ps.lx. Potafii nos uino comptindioniS.
Item lixodi.xq .Fafciculucp hyfiopi tingite in (anguine qui eft in limi/
ne.eccefupra traduxit iupcrliminare.nunctraftm limen. fed utrfiqt
non quadrat.fcripfit aut rabi Salomon cp fit uasqddam. et Nicolaus
de lyra didt efie badnum uult fbrtafle dicerepeluim.ego putarem
nominari phialam.ut fit fenfus.Faiaculucp hyfiopi ringite in fangui/
ne q eft in phiala.fdlicet lata larga et argetea in qua fanguis pafchalis
acdpiebat.ficintelligitqdlegimus.iiij.Regu.xxv.Et tres ianitores.i.
trescuftodesuafoR2.in antiqua interpretatione chaldaica tradudtur
fic.& tres cuftodes thefauri firper domum fanduarij. etpluraliter fce
pun
minine.irj.Regu.vij.Et hydrias et fufdnulas et phialas.ubinocat
dus hirek et dagges.propter aphgrefin duplicadonis. fuper quo Io/
nathas in interpretatione chaldaica utitur hoc uocabulo kolaia.On
keluschaldgus eddem uocabulo utitur in fua interpretatione koltha
de hydria Rebeccg. Genefis.xxiiij.
no Limen .Ezechielis.xl .Et menfus eft limen porrg calamo Uno la/

tttudinemideft limen unum.etpoft.&limenportg iuxta ueftibulum

36*

Btgilized by
 .

LIBER
mo Cfcitas quegrcce dicitur aoraGa. quarto Regum fexto Per>
cute obfocro gentem hanc cf citate.

tp Mons finai. Exodi .xix.Ec peruenientes ufcp in defertum Gnai.

Mons fortafle a crebris rubetis Gc ditfhis.

l
*^? QFuIciuit.roborauit.firmauit.fundauit.quafi Giftetari fedt.Pro
" uerbio.xx.Et roboratur demetia thronus eius .et gs.riirj .Et panis cor

hominis cdfirmet.uelfocunduHiero.roborct.etGceft: traGtiuum ad

fecundu.reperit et tranGtiuu ad tertiu.ut Gen .xviij Et confortet cor
ueflru.i.ct facite qd cor ueftrum corroboret uos.ficj5s.cxix. jp eo qd
nos habeus.adiuua me et faluus ero .hebrei legut fufteta uel fold me.

^7^70 Rando comouit fcu flatu euulGt.gs.lv. A puGllanimitate Ipi

ritus et tcpeftatis.Hiero.Gc.alpu tepefiatis et turbinis, uerius aut ab

hebrfis Gc intelligit.a flatu comotionis follicet monriu eteuulGonis ar
boRt ex tcpeftate.ita eni rabi Salomo exponit, et ad hoc allegat uerfi
cul5Iob.xix.EtqG euulfo arbori abftulit Ipe mea.huclpm comotiois
fiue terrg motu .lxx.grf ce oligoplychian .i.puGllanimitatc fou paruum
frigus traduxerunt nefoio qua moti ratione.
Palmcs.frirculus.cacumearboris.foufommf uirgulti frodes

quaVucrbera didmus.utlfaie.xvrj.ln cacuminibus eius frudhis eius.

Incfo metaphorice nominant Gc hominis cancp arboris cuerlg pedes.
ih.Regu.xvitJ.vfopq claudicatis in duas partes.i.utrifop pedibus Gcut
monent frodes aut uerbera ueto.8itranfrcrt ad cogitatoes cordis hic
et uidlf mobiIes.Iob.iitj.In horrore uiGonis noclurnf uerius ita. In co
.

i^ftahBnibus de uiGs noifhirnis.quauis illicforibat g Gn confonante.fn

ut f^pe diximus (ymbohca eft tranfmutatio.&pPr inuenit in foemino,
iK.EK.edbielis.xxxi .Et in ramis eius fecerunt nidos omiauolatilia celi.
"'Tranfi^ertur ad cacumina montiucanqj ramos rupium promineres.
,fn qiiibus futic RfTurf et fra&urg cauernofg et ipeluncg. Iudiaim.irj . 8C
defcenden s habitauit in ipelunca petrg eum. cuius inftar didtur de
vafo fitfOi confrado.Ifaig .x.Confringet lagunculam in terrore, ideft
fadfctfracfruras teftaceas. .i
Aftutus.callidus.cogitabundus.malidoGis.iniquus. gs.cxix.
~i
.l:qji jl i..
...... ..fi
' . }6o - -

Digilized by Google
 SECVNDVS
mihi.eodc modo dicitur fagum uel pcnula gaulapina feutegumentu
hominis. quod tranflatio noftra pallium uocat.Iudicu.iirj . Et opertus
abeapalUo.licetperfinetnoperlamechfitfcriptu.quod pai* refert.

Vdd Imago, effigies. Dcutcronomq.iirj. Aut imaginem mafaili

uel fccming.fignificat autem fculptilia et idola.

Signum feu fignificatio aut fignatura flue nota. HaigJocvirj Et
hordeum et milium et uidamin finibus luis, in hebraico ponitur .Et
hordeum lignatum fiuenotatum.
Horrificauit.horripiIauit.ut ait Virgilius. Obftupui ftete

rnntcp comg.fic Iob.iirj .Inhorruerunt pili carnis mec.i.fpiritushor/

rificauit pilos carnis meg .&gs .cxix.pro eo quod legimus. Confi

ge timore tuo carnes meas Hiero, in liio de hebraica ueritate pfalte/

.

rio reflius tranftulit fic.horripilauit a timore tuo caro mea. fic inteHi
guntuerficulum Ieremig.li.Addudteequu quali bruchum aculeatu.
ideft addudte equitatum Gcut bruchum erecftis oibus crinibus horri
pilantem eft enim illius criniri uermis in arboribus reptantis ea codi
.

do ut toto corporepilos eleuet.

-ino Prgpofitione mem fignificat ide quod clauus leti gomphus.

I(aig.xli.Et confbrtauit eum dauis utnonmoueretur.perpathafub
mem.Inuenitur etiam hirek (iib mem. primo Paralippomenon.xxrj.
Ferrum quoqj plurimum ad dauos lanuarum ^pluraliter dedina/ .

tur in fixminino genere Ieremig.x. Clauis et malleis compegit.repe/

ritur ea di<fh'o quandocp per fin feripta propter trafitum fymbolicu.
et idem fignificat quod per famech.Ecdefiaftis ultimo. Et quafi claui
in altum defixi.

Surailus. palmes CanricoFp.vij.Dixi afcedam in palmam et

.

apprehendam frutfhis eius.debet dicere lurculos eius leu frodes eius.

"VlDiO Pinnula pildum.Leuirid.xi.Ome quod habet penulaset

fquamas.et infra.quicquid autem pinnulas et (quamas non habet.
TCLpRub us. Exodi. irj .Quare no comburat rubus .et Deute.xxxiij.

Benedictio illius qui apparuit in rubo ueniat fiiper caput Iolepb.

559

Digitized by Google
 LIBER
L

Scarabeus.tran (latio noftra ucrtit atthaaim.Lmtidja.Et

atthacusatqj ophimachus.

Petra.Nueri.xxiiij .Si in petra pofueris nidu tuu.et eiufde.xx.

Loqmini ad petra cora eis.etplr ps.tiirj .Petrg refugiu erinadis. Inde

fbrtaliriu fup petra cdificatu.ij .Regu.xxrj .Dns petra mea. fed melius
in ps.xvirj .Dris firmamentu meu.i. turris.arx feu fortalidu.na fic Io/
nathas chaldaice uertit.dns roborario mea.ad fimilitudine eius quod
feribitur Prouerbiorum.xvii).Turris forriflima nomen domini.

J^QReflexit.obliquauit.puertit.mutauit.Deute.xvi.Muneraex/

egeat oculos fipientu et mutat uerbaiuftoRt.aftipulat Onkelus chal/

daicequertit.ctdeftTuutuerbaiuftoR2.tranflatio noftra fupplantare
traduxit Prouer.xir). Impietas aut pcftorem fupplantat. fic eiufde.xix.
Stulticia hois fupplatatgrefliis eius.inde nome eiufHe.xi.ct fupplauta
tio puerfoRt uaftabit illos, ideft obliquitas etiniquitas.eteiurde.xxi.
Vt detrahat impios a malo idcftreflccftat.
rho Simila.Leuitid.if Simila erit eius oblatio.et paulo infra.Pu

gillum plenum fimilg.

“rtgp Vup immaturp. CanticoFp.rj .Et uinep florentes dederunt

odorem fuum.
DD Aroma. Exodi .xxx. Sume tibi aromata. Onkelus fynonyme

tranftulit bifam ideft odoriferum.

TOD Coniunxit. adiuxit.appofuit.appodiauit.innixus eft.Nueri

xxvq.et pone manu tua fup eu .et paulo inferius eode. Et impofiris ca
pici rius manibus.etAmos v.Etinnitaf manufuafiip parietedicitelli/
git qd legimus ps.cxlv.alleuat diis oes q corruut. ,p q redhus Hiero.
Suftetat diis oes corruetes.no mPto fecus etia intelligit uerficulus ps.
txxxviq .Super me cofirmatuseft furor tuus.fignificataut tuc accede
re et approximare et rircudare.ficut Canticorum fecundo .Fuldte me
floribus.ficGenJocvtj.Frumentoetuino ftabiliuieum.ideftut acce/
dant fibi frumentum uinum et oleum femper-fimiliter .ps.li.Et fpiritu
prindpali cofirma me.ideft fpiritus prtdpalis accedat et approximet
358

Digitized by Google
 SECVNDVS
dimittant. fic ergo deuerbo aduerbu legi pollet. Adhuc tii opponis
aggerem feu munitione contra ppfrn mcu ne dimittant.ali) legunt. ad
huc eleuariscoffapopulumeunec dimittis eos.et fic trafumptiue (e/
cundu clcuatione aggeru et iriaR^ hoc refte quide etiam.nam ctchat
dfusipfeafcefiones et gradus innuit. unde gradus etia fic nominant.
Ite Iob.xix.Feccrut (ibi uia g me.i.aggerauerut uia eatfc contra me.

Extimauit.Iaudauit. ornauit.threnoRt.iiq.Et amiefti auro pri/

mo.i.ornati.ct mutat quandoc^ alcph in he.Iob xxvii). ,p eo uerficfo

qui no habet in hcbraico fcilicet.No conferet tinftis Indip coloribus,
fic eft legcndu.Non eftimabif cum maffa auri ophir.

Implorauit.pctiuit.obfecrauit.Iob.vi.Ethjcmihi fit cofolatio

ut affligens me dolore non parcat.rc<ftius fic. Et petam cum terrore

nec miferebitur.

^7*0Calauit.peflitndedit.deiedt.gs.cxix.Spreuifti oes difccdetes

a iudiciis tuis >(

p q Hiero.abiedfti.et threnoR2 .i. Abftulit omnes ma/
gnificos meos.ideft peftundedit et calcauit.

Propiriatus eft.dimifitoffenlam.Numeri.xiir). Dimifi fuxta

uerbum tuum.et fuperius ibidem.dimitte oblecro peccatum.Inde gs.

cxxx.Quiaapudtepropidatio eft.

fifoo Scala.Gen.xxviq.Viditq? in lomnis fcalam ftantem.

non domui If/

tbp Aculeus.fpina.Ezechielis.xxviq.Et erit ultra

rael offendiculum amaritudinis et (pina dolorem inferens .luper quo

feribit rabi Dauid kimhi in commentariis, cp duo hic nominarem
vnam fignificant quafi fynonyma. re<ftius igitur fic eft legendum. Et
non erit ultra domui Ifrael aculeus pungens et fpina affligens. quod
Ionathas chaldgus de regibus et prefulibus intelligit.Quamuis autem
innumero fingulari feribatur per hirek, tamen in plurali inuenitur
per patha.utEzechielis fecundo. Quoniam increduli et fubuerlorcs
funttecum.pro quo hebrgi legunt. Quoniam rebelles et pungentes
funt tecum.
55 *

—Digitiaed-byG
 LIBER
^00 Attcndit.aufcultauit.Deutero.xxvq. Attende etaudilfraef.
TF&O Idolum dfmonis. AmoS.v.Et portaftis tabernaculum Mo/
loch .ubi legi deberet. idolum regis ueflri.

*^70 Cartallu.caniftru.Gen .xl.Et in uno caniftro qd erat exccllius.et

pfr eodem loco .tria caniftra.trcs adhuc dies lunt.etinuenit ea diclio

tota 2 cmlata.lere.vi. Couerte manu tua qli uindemiator ad cartallu.

'70'70 Propago uel pampinus.nratraflatio quali de fuperiore ge

minatu traduxit cartallum quafi uindemiator ad cartallum.

Inftemu.lemg.iugiter.ulq?.Habacuk.irj.Deusab auftro ue

niet et faneftus de mote pharan femp.fic naq? Hiero, traduxir.quauis

quida ex nris uoluminibus aduerbiu femper no habeat. p q.lxx.intcr y

pretes diaplalma poliierut.fed Ionathas chaldfus traduxit in uirtute

IcculoRt.etlecundu rabi Eleazar Iacobi filiu cuicucp loco facrefcriptu
rf (uperaddit fclah uel nezah uel ad.ei nullus erit finis necf in hoc fp
culoneq? infcfalfculoRt.led Abrahaabenezra putat hoc uocabulu
relalignificarcfdlicetuerc.qdfatisqbufda hebrfot^ authoribuspla/
cet .nihil eni het aliud cui iungat nili harmonia ipfam.unde per totam
Iaera fer iptura no nifi i caticis reperit.ut in pfalmonz libro, et in catico
Habacuk litpra allcgato.de hoc latiffime poft Origcne tracftauit Hie
ronymusinepiftolaadMarcellamdediapfalmate.et epifeopus bur
genfisin additioe.iq.pfalmi.lxxxiiq.quadileifhi tabcrnacPa.que uide.

"SS0 Exaggerauit lapidibus leuluto.Uaif .lvfj .via facite pb eteitcr.

verbu e uerbo fic.Exaggerate exaggerate ^puidete uia.fic Ieremif .vi.
Et fundite drea IrFm aggere, fign neat aut aliqd lutofum ligno leu Ia
i

pide eleuatius efficere ut leuius intrare poftimus.Inde didt uia ftritfla

leu trita ppofitione mem Irg.q .Regu.xx. Amouit eu de uia in agru.&
traflatio nra ,p aggeribus uertit munitoes in eodeloco.q .Regu.xx. &
circudederuntmunitioibusduitatc.repcritgmetathefin uerbu Exo
di.ix. Adhuc retines ppFm meu et no uis eu dimittere .qd fecundu Ott
kelu chaldyu exponit fic. Adhuc fubiias populo meo interftidum n^
3J6

Digitized by Google
 p

SECVNDVS
Sao Fatuus. ftultus .inGpiens .Iererrt .v. Audi ppFe ftulte qui no ha

bes cor.indeftultida.fetuitas.infipietia.EcdeGaftis.ti. Etuidi < tantu

pccderct fapietia ftultitia quantu differt lux a tenebris Jnde uerbuin/
fatuatuseft.i.Rcgu.xirj .Stulte egifti nec cuftodifti madata dhi.&.rj.
Rcgu.xv.Infemaqfodnecofiliu Ahitofel.inuenitqnqj pfin fcriptu.
EcdeGafbs.i.vtfcirem prudentiam atqjdotftrinaerroreftp atq? ftul/
tidam.reperit et per literarum metathefin fp pe in eodem libro.
Aequalis fuit.cquiparatus cft.copar ftut.Iob.xv.arguis ucrbis

eu qui noeft gqualis tibi.et eiufdc.xxrf Nuquid deo poteft coparari

.

homo.eteiufdem.xxxiiij.NonpIacebituirdeo etiam fi cucurrerit cu

eo.ideftnon affimilabitfeu compar erit aut comparabitur deo.
^2)pPretndit.didicit.cxplorauit.ps.cxxxix.et oes uias meas puidifti.

et Iob.xxq.Etia cu pfeiftp f.ierit fciccip.qd rabi Abraha aben ezra ince!

ligitfic.quomododeiethoisfit comparatio cu inter utrofqj mediet
intelligentia .ut fic liatur. Nunquid deo poteft comparari homo cu
difcatur inter utrofcp intelligentia.

159 Confueuit.Nueri.xxrj.ubx nos legimus. Dic quid fimile uncp

fecerim tibi.hebrp habent. Nunquid condicta cofueui facere tibi fic.

^210 Apotheca.repofitorium.cellarium.granarium.promum ct co
dum .q .Paralippomenon .xxxfj Apothecas qcp frumenti uini et olei.
.

Pauper .Ecdefiaftis.iiij .Melior cftpuer paup etfapiens.8^

9599
eiufde.ix.Inuctufrp eftin eauirpaup et fepiens.Inde paupertas et pc'
nur ia. Deuteronomii .viq.Vbiabfcp ulla penuria comedes pane tuu.
Qaufit.obftruxit.obturauit.gs.lxiii.quia obftrutftu eft os lo/

quentiu iniq.Gcn. viq .et daufi funt fontes abyfli. et inuenit qricp per
fin.ut Ifeig.xix.Oes.q feriebat lacunas ad capiedos pifres.fic uerbum e
uerbo.oes fedetes daufuras ftagnoRt uiuarioRt.et fcribif fex puneftis.
et ponit pifriu pro animant etiam teftante Hiero.in comentariis.
radidit.Ifaie.xix.& trada pgyptu in manu dnorum crudeliu.

quauis aliq hebrpoqt etia exponat fecundu fuperiore fignificationem

concludam fgyptum in manu dominorum duriflimorum.
'dlicet.et
ad hoc thargum Ionatg aftipulatur.
355

Digitized by Google
 LIBER
Ezechielis.xxiiij.Pone ollam pone, et eiufdcm .xi. Hfc efl: lebes. nos
autem cames.& declinatur in plurali fccminine.ut Amos.iiij. Et reli/
quiasueftras in ollis feruentibus.

*YO Spina.uepris.Nahum.i.Sicut fping fc inuiccm compleduntur.

Ofr$: fecundo. Sepiam uiam tuam fpinis.
Indtauit.fuaGt.confuluit.Deuteroriomrj.xiij.Si tibi uolueric

pluadere frater tuus.&.i.Regu.xxvi.Si dns indtauit tc aduerfum me.

nao Obduxit. texit.operuit.occuluit.Exodi.xxv.Tcgantexpan/

dentes alas et operientes oraculum Jnuenitquandocp per fin feriptu

propter fedlem tranCtum alterius in alteram fibi fymbdlicam. Exodi

xxxiij .Et protegam dextera mea donec tranfca.& per apocope (ppiiTr
me inucnitur.ut threno.iij. Operuifti in furore.Item eode.Operuifti
in nube tibi.quod alias legit et minus bene.oppoluifti nube tibi.et.irjf •

Regum.virj.Ht ,ptegebant cherubim arca et ueclcs eius, quod no per

betnutialiqbus impflis fed per caph feribendu eft.Inde nominat oe
tegimc.tabernacFm.niguriu feu centonu.thrcnoRi.ij.Et diffipauit qfi
hortu tentoriu fuudicet ibi fcnbat p fin Iram qd ide ualet. acapit etia
in fine he Iram generis fcrmmi.Ilaif.iiij.Et tabcmacPm erit in umbrae
culu dici ab pftu-etpPr Leuitid.xxirj .Erut ferip tabefnaculoi? feptem
diebus dfio.redpit etia p .pthefin mem Iram ps.cv.ExpSdit nubem in
prote&ione eor^t^x hac di&ionc lumit nome munimen bellid q expu
gnatores urbiu utunf ponetes fup eos teifloriu fabrefit $u ne defuper
lapidibus obruant .qd Iulius pollux de armoRt nominibus fcepafteriu
nominat.rabiDauidkimhididttalpauocari uidelicet afuffbdiendis

vrbiu muris. traCadonra mea opinioe no retfle umbracPm uerritNa.

hum .rj. velorit? afrendet muros eius et preparabit umbraculu. melius
autem.lxx.traduxerunt.et prgparabunt propugnacula.
in una fuma, uel co
J Mifaiit.fumauit.recollcgit.aggregauic

currerefecit.Ifaip.xix.Et cocurrere feda pgyptios aduerfus pgyptios.

^jSuma fummaRt aliq nueralis.ps.xlij.ubi nos legTus. qm trafibo t
Ipcu tabemadl admirabilis .hebrp' exponut.trafibo cu quada fumma
hoTm cogreg .tort! .Gc fuauifTimus hebreoR2 poeta Iofeph hyfloppus
in argumeto libri iambid que infrripfit fatteUa argentea hoc carmin#
vtitur .Scutella argenteam uocaui eam rifW «7ri qpo
354

Digitized by Google
 . i .

SECVNDVS
:
ferius.Pone uetcres pannos. j,

wro Abrafit. detriuit. Ezechielis.xxvi. Et radam puluerem eius

de ea. Inde nomen foeditatis et fuper flui tatis qug ab aliqua re eradif
threnorum.irj.Erafionemetabie&ionem pofuifti me.
Computruit-Ieremig .xlvi.Quare computruit fortis tuus.

V ertit. conuoluit. girauit. drcuiuit-Ieremig.xiiij .Propheta

quoqj et faccrdos abierunt.i .rircuierunt et more vertiginofoi^ gira/

uerunt in terra.ct geminata fyllabafinali ps.xxxviij. Cor meu contur
batumeft dereliquit me uirtusmea.i.cor meu inftar trochi girauit uf
drcumuoluit no habensrcquiem.quapropter Hiero.in fuo pfalterio
traduxit cor meu flu<ftuauit. unde Onkelus uolens interpretari chal
daice eum locum quo feribit Gen.xlij. Auertitcp fe paruper. quod re
(flius legit uertit fe ab eis et fleuit.hoc prgfen ti uerbo ufus eft.Quia ue
ro mercator feunegodatorcodnuo hinc ct inde uaditpro emundis
vendundiicp mer dmomis.icdrco ctia tali uocabfb nominat. Genelis
xxitj.ubi hebraice legit .quadringentos fidos argend tranfeuntis mer
catori.ibi traflatio nra habet.argenri ,pbatg monetg publieg. fic Geii.-
xxxvrj .Et prgtereutibus madianitis negodatoribus.et a giro ac circui
tu rotuditatis dicit parma qua in plio pugiles finiftra ferunt in modu
lcutdle.ps Jtd.Scuto rircum dabit te ueritas eius .quod hebrgi legurit.
faitum et parma.Hieronymus fiefeutum et proteVtio.
$^^^0 Lapis predofus,quem tranflatio noftra lapidem parium
nominat.Efter primo.Et pario ftratum lapide.
• * ... .\'A» i* ...It.*'?

Propago qug ex radidbus (eminis orif. nra tranflatio habet

poma.Kaig.xxx vrj .Et in anno fecudo pomis ue(cere.licet aut hoc loco
pfens di(ftio a fin Ira indpiat et in famech definaqtame hoc no fadtdi
uerfitate fignificatiois.talis enim Irarum metadiefis in (aera (criptUTa
fgpe fieri confueuit.re<fte namcp ipfa reperitur.iiq.Regum.xix Jn(eds
do autem anno qug (ponte nafcuntur
Rubigo.fcoria.Ifeig.i.Argentumtuumuer(umeftin (coriam.
a excoquam ad purum (coriam tua. et Prouer.xxv.
infra codfem.et
Aufer rubiginem de argento.
Chaldare.lebcs.olla.Exo.xvi.Qnfedebamusfiip ollas carniu<

J5J

Digitized by Google
 LIBER
pergeret ad uidendum .ideft fi fic loqui liceat q? fieret declinare ad ui
dendum.& fupra eodem. Vadam et uidebo uifionem hac. ideft fiam
recedens et uidebo &c.
/ * * .

io Facftum
uium eorum.
eft putidum et fetidiim.Ofef.nl) .Separatum eft
ideft putidum et fetidum factum eft. hoc eft tatum uini
conui/

potauerunt ut conuiuium eorum ebrietate grauiter oleret, lonathas

chaldaice principes potatorum hoc uocabulo notat quali Icriberetur
per fin literam.

reo Abalienatio.apoftafia.dilceflro.plagia.erfor.auerfio.etlecu
dum rabi Salomone eft dogma peruerliim de eo quod necp fuit neq?
aeatum eft in feculo.Deutero.xir) .Propheta aute ille aut fidior fortia
niorum interficiet quia loaitus eft ut vos auerteret a domino deo ue
ftro.hebraice fic.quia locutus eft peruerfum dogma contra dnm deu
tieftmm.Indc uerbum tranfitiuum lecundi Iob.xxvi). Viuitdeus qui
ab.ftulit iudidum meum, ideft fecit errare.

Geminata finali litera a fuperrore deriuatur.et fignificat per

tiertit-abalienauit.threnorum.irj .Semitas meas liibuertit.et Oicf.iitj.

Sicut uaccalafciuiensdedinauitlfrael.ubi ad imitatione primi uerbi
tranftationem habes .fignificat autepropheta peruerliim iceflum fub
iugo . fic eiul3em.ix. Omnes prinripes eius recedentes .quod Hiero,
in co.mentariis fecundum mentem.lxx.interpretum inobedientes tfa
duxit .uult dicere peruerfe incedentes.ficZadharif.vrj .Et auerterunt
fcapulam recedentes.pro quo.lxx.fic.et dederunt dorlum contemne
tes-quid multiscdmnia eiulcemodi uidentur in unam fignificationem
tendere quantumuis tranlFerantur uarie.ut Ifaif Ixv. Ad populum
.

incredulum .& Deuteronomrj .xxi Filium contumacem et proteruu.

.

etinfra eodem, filius nofter proteruus et contumax eft.et fic de aliis.

Velameti.ueftimentum.pallium.Gen.xIix.Etin fanguineuuf
pallium fuum .et Gen.xx,hoc erit (ibi uelamen oculorum.
Dctraxit.deiedtleuabiedt.ij.Regu.xvi).Circudabit omnis

Ilrael duitati illi funes et trahemus ea in torrente.et Ieremif .xlix. fi no

deiecerit eos paruuli gregis. inde dicunt lacernf ueteres panni detra^
<fti et abie<fti.Ieremif.xxxviij.Et tulit inde ueteres pannos.et paulo in/
352
 .

'*

SECVNDVS
Et fcripfitEfter regina &c Jnde nomen finis feu terminus.Ecdefiaftis
omnes audiamus .et eiufdem.vq .In illa eni
xrj .Finem loquedi pariter

finiscunAorum admonet.& caue ne oointidas cum alio uerbo alaph.

quod congregare fignificat,ut in litera aleph oftedimus. ut Gen.xxv.
Congi egatufcj? dt ad populum fuum.fic enim facile tibi error contin
geret, ut Sophonig.i. Congruas cogregabo omnia a fede terre dicit
dominus.congrcgas hominem et pecus cogregansuolatilia cpli et pi
fces maris. quod. lxx.interpretes rcAius traduxerunt fic.DefeAione
deficiat a facie terrgdidt dominus defidat homo etiumenta deficiant
uolatilia ccli.

PapyniS.iuncus.uelcarex.Exodi.tj.Etexpofiiiteuin careAo.
et infra.fifcellam in papyrione, quafi diceret iniunceto.Rabt
Dauid
kimhiincomentariisfuperlonafcribituocari algam. eft autem alga
herba qug nafdtur in aquis.fecudum alios fuais marinus nominata
fic enim Suidas ait.Fucus eft graminolum feu
graminctu maris. und;e
mare rubrum fic didt.ps.cvi.fi irritauerunt eum afeendentes mare
rubrum.et infra eodem .Et increpuit mare rubrum ideft caneo fi am.

WD
tj .
Ripa.extremitas.lkus.fummitas.et fortafle a primo dedu dmr,
Paralip.xx.Et inuenietis illos in fummitate torrentis.

Procclla.fluAus.pelagus.Iong.rj.pelagus operuit caput mcu.

quod lonathas chaldaice exponit mare papyri.
T cmpeftas. turbo, uentus boreas.Ifaig.xvij.Et ficut turbo

coram tempeftate.alius ficut globus ante turbine.et Iobjod.Et ficut

quam turbo difpergic.& Nahum.i.Dominus in tempeffate et
fenilia
turbine uig eius.

Recefflt.dedinauit.deftidt.Numeri.3Ctj.Nubes quo<£ rtceflit

qug erat feper tabemaculo.& ps.xxxvrj Declina a malo et fecbonu.
.

& ps.cxix.Dedinatea me maligni.quia uerout fupraoftendim os fed

le tranfit frmech in fin et econuerfo.icdrco repent hoc uerbun i qncp
per fin Icriptu.utOfeg.ix.Sed et ug ds cum receflero ab ds.inde uer/
bumgraue feu tranfitiuum ideft fado recedere .Deuteronomrjvij.
Auferetdominusateomnemlanguorem.ideft recedere faciet. & in
alia forma fdlicet pafituoneutra.Exodi.il] . Cernes autem dominus cp
35 *
 LIBOR
Wrrt dixit fignificari ungentu preriofiflimu quo maximi reges (olebat
immgi.unde loquit propheta de principe tyri. Ezechielis.xxvirj Tu i

therub extentus et protegensoibi.Ixx.umfhis tranfhilerut.et fecundu

allegatum rabi lonam fic legendum eft.Tu cherub uniftus predofiflt
mo ungento.ideft maieftate preditus.et hpc letfHo multu placet ma/
giftris hebrporu.et maxime rabi Dauid kimhi in libro de radicibus,

et prepolito mem (ignificat fecundum preceptore meum rabi Iacobu

iehielerrturceolus olearius.iiq.Regu.iiij.Non habeo ancilla tua quie*
qtiam in domo mea nifi paru olei quo ungar, reifhus fic. nifi urceolu
olei.Indicauit enim mulier ad neceditate famis et no ad fuper fluitate
vncftionis aliquantulum (ibi fiipere(Ie.& fic quo imgar no eft de textu
hebraicofedobelifco perimendum. Dauid kimhi interpretat aluch
lagunculam olei .ab hoc uerbo per prothefin aleph.

Pufgauit.i.Regumjcxiirj.Ingrcflus eft Saul ut purgaret ueit/

trem .et ludicu.irj.Forlan purgat aluii in pftiuo cpnaculo. hic modus
loquendi pertinet ad omnem curam rerum neceflario incumbcntiu.
ita Ionathas chaldpus interpretatur .Ingreflus eft Saul ad fadendu
necellaria.ali) deriuant a nafach. alii afacnach.
.T/.fr:":" i

P^O Equus, gs.xxxrj Nolite fieri ficut equus et mulus.Exodi.xwj.

.

Et omnis equitatus Pharaonis.quod etiam in foeminino genere dide

Cantko^.i.Equiutuimeoineurribus Pharaonis aflimilaui te.

P^D Speaes auis quam authores Uarie nominat, nam Ifaie.xxxvirj\

didtur -Sicut pullus hirundinis.fed Funt ibi duo diuerfa uocabula per
articulum hypodiaftolisdiftinguenda. ut fit fenfus. Sicut hirundo &
gr us feu ardea ucl riconia.atrj corn ice uocat.Symmachus non alpexic
t)i*thographiam et ergo errauit tranfFer ens. ficut hirundo indufa. In/
uenitur in hac eadem dicfhone uau mutari in iod.Ieremip .vir| .T urtur
et hirundo ctciconia.ubi Symmachus hirundine tranftulit deada.
vide quata fic dubitatio in uocabuLis rerum non folum latinis uerum
,<tiam hebrpis.

wto Defedt. defiit. finiuit. terminauit. Efter.ix. pro eo quod poft

longos ambages tranfiatio noftra oratorie uertit.Ifti funt dies SSc.fie
ebraice legimr .Et dies (ornum lfti non prpteribuntde medio iudfO
rum et memoria eorum no definet uel firuetur a (emine illoru.fequit.

Digitized by Googk
 .

SECVNDVS
de quedam monilium quibus ornatur cingulus aut phalera
(pccles
fdlicet folium rotundum de metallo polito ad modum corporis luna
ris.quod tranllatio noltra uertit lunulam, ct tamen quaridocjj fmbit
fchin lit era loco famech.Ifaic.irj.Et lunulas ettorques.

Vinaila. carccr. Gen.xl. Mifit cos in carcerem .ubi ponitur.

ntfO
v
domus uinculorum.
Dedinauit.aucrtit.rccc(Tit.rediit.i}.Regum.i.SagittaIonathae
nunquam rediitrctrorfum.quamuis qiicp (criptu fit per fin,hoe fit ta
melocofamech.itcSophonie.i. Etquiauertuturdepofi: tergu domi
ni.ct ps..cxxix.Confimdantur et conuertantur retrorfum.inde quida
deriuant (pur cum. obfcccnum. lutulentum, foedum, (brdidum et ab/
ominabilc.ps.lii] .Omnes dedinaucrut fimul inutiles faefri (unt. quod
de uerbo ad uerbum (]<; intelligunt. totum fpurdda.fimul fetuerunt
feu abominabiles fadi funt.&Prouerbiorum.xiirj. Viisfuis replebi/
tur ftulcus.quod hebrgi legtint.de uiis (uis replebit (purcus corde, na
cordceft de textu afterifco notandum .logid unum ex quincp predi/
cabilibus fic nominant quod genus didmus

nxp Regionatio.difterminatio.limitatio.ffpes.Canticorum.vq.

Vallatusliliis.
(

Arcanum.fecretum.myfterium. (aeramentum. ps.xxv.Frrma

mentum cft dominus timentibus eum. quod reiftius uertit Hietony
mus.fecretu domini timentibus eum .unde alq dicere uolunt. conftliu
fileriarium,quia (ecrete teneatur. uije Lyra eodem in loco, fic Amos
ii) .quia non fadet diis deus uerbum nifi reuclauerit (ecretum fuuad
feruosfuosprophetas.fedIeremic.xv.Nonfediin confilio ludentiiL
& pfalmo.cxi.In confilio iuftorum et congregatiane.Cabaliftjmyftf
rium et (aeramentum interpretantur. . .

VOD Vclauit .ct prepofitione mem literp fignificat uelamen. Exodi

xxxiiij .Pofiut uelame (uper fadem (ua.unde propter (acile tranfitum
famech in (in lram,cabalillg noftri temporis nomen Ihe(uh faluatoris
interpretantur deum uelatum.fiait in capnione noftro et eius libri
uolumine tertio fcripfimus. '% •

ysp- Perfiidit.inunxit.Danielis.x.Sed necp ungento untftulTum.cx

Ruth.irj.Lauare igitur ctungere.rabi Ionas geminando fuialemlite/
5+9

Digitized by Google
 LIBER '•

Tradidit.Deutero.xxiij .Non trades feruum' dno fuo.&.i.Re

gum.xxxrj.Si tradent me uiri keile.Si hocfignificatu quodamodo aflt
milat luperiori.unde fepius ^mifcue tranftert.ficut.i.Regu.xxvi .Co/
dufit deus inimicu tuu hodie I manus tuas.qd alij interptant tradidit.

Aurum ffpius purgatu atcp optimu.et dicit grfce auRtobrizo

ideftfecunduSuidaaui^lepeprobatuigneacpiiriflirnu.cgo uocabu
Iu illud grccos putare ab infula ophir denominafle.ut firpra in dicftio^
ne ophir oftcdimus.ficlcgitIob.xxvirj.no dabit aiiRr obryzu $ ea.
Inftrumentu bellicu.quod fpatham framea mucronefeu gla

dium appellant. ps. xxxv .Effi inde framea et coclude aduerfus eos qui
perfcquuntme.qd bebrcoRi aliqui no minus dotfte fic legunt. Arma
capeflc lanceam et fpatham in occurfixm perfecutor? meorum.

v*o Imber feu impetuofa pluuia.trafiario nra frigus traduxi

ProuerbioRt.xxvij.Te<fhperftillatiaindie frigoris.qd hebrpficle»

gunt .Impluuium afliduu in die impctuofi imbris .fortafle a daudedo
quia impetuofus imber redudit homines in domibus ne Iparientur.

Lignum quo pedes uincftorum continentur, eam ligaturam

tranflatio noftra neruum uertit.Iob.xirj.Pofiufti in neruo pede mcu.

Linteum. findon.Prouerbiorum.xxxi.Sindonem ferit et uen

T3P DireifHo.ordo fiue ordinatio.Iob decimo. Et nullus ordo.

hebraicefic.&non ordines.Inde gradus ordinati ad modum cochleg

ad introitum domus uel ueftibulum accepta per prothefin mem lite/-
ra et in fine paragoge .tranflatio noftra pofbcum uertit.Iudicum.irj.
Per pofticumegrefluseftEhud.eft quando tranfinutatur famech in
fchin confonantcm.ut ffpe in aliis quocp.
Rotundum et politum ut fplendeat.quod tranflatio noftra

vertit tornatile.Canticorum.vrj.Vmbilicus tuus crater tomatrlisirv

348

Digitized by Google
 SECVNDVS
& fecundum Onkclum chaldfu hoc uerbum fignificat adorare. nam
ipfe in fua tranflatione fic folet interpretari.ut Gen .xxxirj .Et ipfe pro
jgrediens adorauit pronus in terram fepties.

Appropriatu.propriu et peculiare.et accepta in fine cata para

gogen helitera fignificat idem qd peculiu appropriatu fiuc ^pprietas.

Exodi.xix.Eritis mihi in peculiu de cun&is populis.et.i. Paralip.xxix.
De peculio meo aurum et argentum do in templum dei mei.et figm/
ficatur hoc uocabulo quicquid mihiipfi ,pprie repofui in thefaurum.
et logid hebrforum appellant fic unum de quinqj prcdicabilibus qd
etnosdidmus proprium.

Magiftratus et prclatus.Nehcmif.v.Et increpaui optimates et

magiftratus.etinfraeodem.Iudfiquoqjetmagiftratus.ctIlaif.xlri.cc
dducet magiftratus quafilutu.etaidturlagan faccrdos magnus feu
immus pontifex. Inde berofus in libro deflorationum chaldaicarum
fecundo fic foribit.Primu itacp dixerunt ogygiGuifaganidcftilluftrc
facrorum pontificem Nohamhfc ibi.
Claufit.Gcfi.xix.Clauferuntqj oftium .i. Regum.i. Dominus

autem condulerat uuluam eius.Inde nome claufiira.clauftru. daufio.

feu codufio uel condaue.Ifaif.xlq .V t educer es de coclufionc uiiuftu.
Scpluralitcr generis fixminini.gs.xviq .Et claudicauenint a femitibus
fuis.quod re<flius traducum futt.t) . Regum .xxrj . Et contrahentur in
anguftiis fuis.fed uerius fic.Et daudicabunt a uinculis fuis. eft et aliud
nomen quod fignificat flue carcerem feu coUumbarcaut collariu. qd
tranflatio noftra cauea interpretatur .Ezcchielis.xix.Et milcruntcum
in caueam.Indedidtur id quod conftringit aliquam rem ctfimul oon
tinet quali daufura.Exodi.xxv.Fadciqj dii labium aureum per arcui
tum et ipfi labio coronam interrafilem altam quatuor digitis et fuper
illam alteram coronam aurcolam.Quod de uerbo ad uerbum fic po
nitur.Fadefqj illi complexum fiue marginem aureum rirculariter. &
fadas ei dauluram pugillarem hoc eft ad menluram pugni drculari/
ter et fadas peripheriam ieu continentiam auream drai
ipfi claufurf
lariter . Item aliud uerbum graue Lcuitid dedmotertio.Redudet
cum facerdos feptem diebus.
547

Digitized by Google
 LIBER
et oftenditdiuerfitarem famech et firt literarum ih dQcmuocabulis,
quod tu nota diligenter.fabci enim a faba per fin litera feripta dicunt
ct no ab gthiopibus.quod clare indicat Stephanus byzantius in libro
de urbibus et populis cum ait.cp Saba ciuitas magna e it et regio ,ppe
mare rubrum,unde dicuntur et fabri populi et fabp a regio.Suidas aut
mare quidem erythrgum feribiteffe ad finumperficum.etPlinius in
libro.v. naturalis hiftorip ca.xt. docet arabiam ad mare rubru pertin
gere illam fdlicet odoriferam et diuitem ac beate cognomine inclyta.
Saba igit per fin arabia eft thurifera. per famech aut gtino pica .ex quo'
perfpicue intclligitur reginam Saba qugad audiendum Salomonem
accefIerat.irj.Regu.x.no iuifle gthiopifiam fed regina fcelids arabig.

"130 Intricauit.perplexit.Nahum.i.Quia ficuc fpinpfe inuicem co

ple&untur.Tnde nomen intricatio.pcrplexio fiueeoplexus.Gen.xxr|.
Viditqj poft tergu ariete inter uepres herentem comibus, hcbraice
Relegitur Et leuauit Abrahani oculos fuos et uidit et ecce aries poft.
.

deprehenRis in perplexu eu comibus fuisdialdaica tranflatio expref

fit arbuftum dicens quod aries eratiundus in arbufto cum comibus

(uis.& poteft fieri cpdenfitas frondium inter fe perplexa in modum

coherenbumueprium hoc modo dicatur tranfumpriue. unde tranfia
tiono(trauertitiyluam.pfalmo.Ixxiiq.Quafiinfylua lignorum freu/
ribus.qd Hieronymus in pfalterio de hebraicaueritatetraduxitfic.
In faltu lignorum feaires.quamuis alrj exponantdn perplexu frutedi
frcurcs.fimiliter exponunt quod legimus Iob.vit).Sttper accruum pe
trarum radices cius denfabunturfic. Super fontem fcu fcaturiginem
radices eius frondelcent,ideft frondibus perplexabunmr (eu intrica
bunt. cc fi hoc modo reperies aliquando per fin loco famech feriptu.
*
jdem fignificat fcilicet frondes perplexas et intricatas.

Tulit,portauit.threnorum.v. Nos iniquitates eorum porta

uimus.etIfaig.xlvi.Ego portabo .et eiufde.lirj .Et dolores noftros ipfe
portauit.ln alia forma Ecdefiaftis.xtj.ubi nos legimus impinguabit
locufb.alijuertunt.onerabiturdorlum feu farient portare lumbos,
inde nomen onus.geftamc.tcrtio Regum quinto. Septuaginta milia
eorum qui onera portabant.
Curuauit.geniculaiu't.I(aig.xliiq. Curuac ante illud et adorat*

J4*

Digitized by Google
 SECVNDVS
ftinxerit,tame imitado rabi Iuda dico fingula poflead una quod amo
do fignificatione rcdud.ut patet bene colyderanti.et nota q>
pafliuumeft huius uerbi.quamuistranflationoftrain genere adiuo
domum illius, debuit
traduxerit.Gen.xix. Viri duitatis uallauerunt
enim dicere uertebantur ad domum.
tOO Inebriatus eft.potauit.conuiuauit.ingurgitauit uinumJfaie
Ivi .Venite fumamus uinum et impleamur ebrietate, pro quo recfbus
lxx.traduxerunt.et inebriemur .Deutero.xxi.Comeflationibus uacat
et luxurigatqjconuiuiis.quod duobus uerbis redius (ic. comelfator
eft et potator .alemanice freflen imd fufan.Nahum.i.Sic conuiuium
eoru pariter potantiu.quod alrj ficlegut-Etficut potatores inebriati,
et loquitur propheta fecundum dodrinam rabi Dauid kimhi in com
mentariisfuper duodedmde potatoribus ebriis qui cadunt in terra
et non eft in ds uirtus refiftendi fiue fiftendi.
Ctuitaseft regalis gthiopig.urfcribit Hiero.in libro de lods

hebraids.et ad imitatione Eufebq tuneferibit faba pCrliteram farnech.

baig. xliq.Dedi propidatione tua pgyptu cthiopiam et faba pro te. et
nandfat nome a Saba filio Chus.Gene.x.Filtj auteChus Saba heuila
et fabata, nam aliud uocabulu faba feribitur pd* fin litera et fignificat
arabiam a (iio authore Saba filio Raema.ut eodem quo (iipra loco
Genefis dedmo.et ab eo dicuntur fabp' hon fthiopid ut iupra/ed ara
bid.de quibus ftrabo cofmographus libro.xvi. poftquam de nabas
*hps multa locutus eft ait.His proxima eft fcelidflima labiorum ter
ra que maxima natio eft. apud hos thus etmyrrhaetcynamomum
naftitur.unde quando inuenitur per finliteram feriptum tranlFertur
eodem paulo
arabia .ut plalrho .lxrj .Bt dabitur ei de auro arabie. Item
fiiperius.Reges arabum et laba dona adducent, ubi utracp uocabula
in eodem uerficuloreperies-Solent igitur inhoc uocabulo facile des
uiare quandoqj improuidi non intuentes orthographiam.quod arbi
tror non data opera Hieronymo noftro condgille.cum in libro hes
braicarum qugftionum exponit fupra allegatum textum Genefis.x.
Filrj Chus Saba et Heuila.lubiungendo fic. Saba a quo labfi de quis

bus Virgilius.Solis eft thurea uirga fabris, haec ille. Mox enim lubfe
quenti expolitione uerficuh'.FilijRaemaSabaet Dadan redit inuia. -

345
 .

•
: LIBER
‘00 pycp 13) 3fr

t inca.I(aie.li.EcGait lanam ficdeuorabit cos tinea.

Genus qddam menfurg feu modius.iii),Regu.vi}. Modius^

m% uno ftatere et duo modi) hordei ftatere uno. ubi ponit plurale
fuum maftulinum et anomalum.fed regulare legitur Gen.xviq. pro
eo qd ponitur tria fota Gmile.uerius legut hcbrgi.tres mefuras fering

.Menfura duplicata feu cumulata.quod traflatio noftra

exponit menGiram contra menGiram. Ifoi£.xxvi). In mcnGira contra

menfuram cum adiecta fuerit iudicabit eam. et uidetur deGiperiore />\
uocabulo eflegeminatum. f-T.
*
•,

ij
• -

^0 Euidt.prgdauit.Ifaie.ix. Quia omnis uiolenta prgdatio.quod =.

verbum e uerbo ficlegitur .Omnis euiftio euifta (eu predatio prgda/

taaim tumultu et ueftimentuuolutum in (anguine eritadincediurri
w
92 <~/
A

dbus ignis.quaG diceret.alia bella iiuri t cu tumultu et ftrepitu cquORt

et cum prgda uiiftorum et cum cruentis exuuiis,quia alter alter u per/
hoc prgliu non fic erit,
cutit gladio et exuuig uoluunf in fonguinc.fed
non enim gladio nec tumultu neqj (anguine conflatur (ed erit incen.

dium efca ignis.ubi rabi Dauid kimhi in comentariis Ifaig opiniones

uarias iudgorum inflnuat fdlicet cp etiam animg cremantur igne8d
nihilominus uiuunt.etnota q» hancdi<fh'onem non inuenio alibi. qua
re laborandum fuit.

PPO Circumdedit .arcuduxit.uertit.girauit ciranuit. Gen. .ij .Ipfe

eft qui araiit omnem terram Heuila. Ecdefiaftis.i.Et fletfHt ad aqui/

Ionem luftrans uniuerfa .in rircuitu pergit fpiritus et marculos fuos
reuertitur.ubitranflatio noftra oratorie (en(um de (en(u nonuerbu
de uerbo traduxit.& per apocopen .r).Regum.xiifl. Reuertatur in do
mum fuam et fodem meam non uideat.reuer(us eftitaqj Ab(alom.8i
iiij. Regum JOc.Qyi conuertit fodem Giam ad parietem. Inde nomen

amplexario.giratio.drcuitus.Ezechielis.i.Et fpledor dus in drcuitUi

acdpit in prindpio qncp nun quadoqj mem. CanticoRi.i. Dum edet
rex in accubitu fuo.i.in amplexu.et.irj.Regu.vi.Per drcuitum failpGt
uariis cglaturis.quauis aut rabi Iona ucrbu hoc intriaGgnificatadi/
3+4

Digitized by Google
 SECVNDVS
vocatur fecundum noftram tranflationcm lepra. Leuitidjdij. Quia
lepra capitis ac barbg eft-et infra eodem appellatur macula .Si no cre/
ucrit macula, ct infra. abfcp loco maculf.

^^J^Subfilire fedt.ideft leuiter faltare curauit.uel exilire fedt.ideft

foluit fcilicet tranfFerendo a uinculis. Leuitid.xi. Crura per quffalit

fuper terram.Habacuk.irj. Afpexit et difloluit gentes.ideft fecit exili/
re.8ipfalmo.cxlvi.Dominusfoluit compeditos.

Nitrum. Icremif lecundo.Si laueris te nitro.et fecundum Ly

ram fpedes eft terrp qua purgatores ueflium utuntur. Neoterici uo/
eant cretam.

Euulfit.iij .Regiim.xiirj .Et euellct Ifracl det erra bona.& Iere

tnif.xxxi.Et ficut uigilaui fuper eos ut euellerem .et infra.Non euellct -

et non deftruetur in perpetuum. Omnia eius uerbifignificant eradi/

carc.& extirpare atqj euellere.
HJ

- 7 Googk
 LIBER
bum etierbo Gc uertitur.Et particulabicur ipfa in particulas fuas.Indc
fecftiones.difmembrationes.portiones et membra.

Fudit.fluxit. effiifum c.uel ftillauit.rj.Parab'.xxxiirj.Icdrco ftil

labit furor meus fupcr locum iftu. & Exodi nono. Nec ultra (Kllauic
pluuia fuper tcrram.&.q.Regum.xxi. Donec ftillarct aqua fuper eos
dc cplo.&: Habacuk.i.Indignario eius effufa cft ut igms.& Iob.x.non/
ne fiait lac mulfifti me.ideft fluere uel fbllare me fccifti fdi fiidifb'.

«4 Tradidit.dcdit.obtulit.Iargitus cft.Gcnefis.xxv.Largicus efl:

Abraham munera .& eiufde.xxiri) .Fratribus quoq? eius et matri do'

na obtulit.et eiufHcm.xxir]. Agrum trado tibi.et infra. Dabo pecunia
pro agro.paticur quandocp defecflum prinripq quandoqj finis.quan
doq? utriufqj.Excmplum primi Gen .xxiirj.Et dedit ei oucs et boues.
fimilitcr Gcn.xiirj.Da mihi animas.ExcmpIum fecundi Iofue.vi.Ecce
dedi in manus tuas Ierecho. Exemplum tercij .i). Rpgu.xxq Inimicos
.

meos dcdiftimihidorfiim.Ir.de nomina datio.donario.munus.donu

Ecdcfia (lis .v.Hoc efl donum dei.quod fimul tam per aphp-efm qua
etiam per apocopen fcribitur.

^^diffipauit.euertit.deftruxit.Iob.xxx.diffipaucrutitineramea.

Diruit.rupit.defhuxit.Iudicu.vi.Quia dcftruxit aram Baal.

J
& paulo fupcrius in genere paflauo.Vidcrm deflru<flam aram Baal.
6L pfalmo.lrj .Propterca deus deftruct te in finem. & Icrcmif primo.
Vteuellaset dcftmas.

Rupit .diflbluit.gs.fj.Dirumpamus uinaila eorum. etBaig.v.

Et non rnmpet corrigia calriamenti eius .8i Leuitici.xxrj. Omne anu

mal quod uel contritis uel mnfis uel fetftis ablatifcp tefticuliseftnon
ofFcrerisdomino.protunfisuerteredebuit ruptis, et Onkelus chal/
daice difTolutis fcu eradicaris traduxit.fic Ecclefiafhs.iiij.Funiculus
triplex difficile rumpitur, fic Ieremig fecundo. Rupifti uinculamea.
verius legitur fic.Rupi uincula tua.
Prurigo fontica £eu fdbies interna fub pilis et capillis fcatens,

quj a contagione dicitur pfora.quia morbus efl: contagiofusideoq|

3+2

Digitized by Google
 S EfC VND VS
plalterioquam incomentariis fuper noftru pGlterium legenduefL
Adorate filium pure.ueriusautemiecundum Paulum burgenfem lc

gitur.ofculaminifilium.cui etiam Lyra cofonat. et Gcncfis.xlv.Ofcu

latulcp efi: Iofeph omnes fuos.

pra Armatura.arma.indumentu bellicum greum Gue ferreu.Iob

xx.Fugiet arma ferrea .& liaig.xxrj Armametari u domus (altus.et tra
.

fumpuue dicitur gs.cxl.Obumbrafti caput meum in die belli, hoceft

tempore armorum.et ps.lxxvirj.Filrj ephraim intenderes et mittet es
arcum.pro quorediusfic.Filtj ephraim armati figitrantes arcum.

Acccndit.uffit.ps.lxxvirj.Gt ignis accenfuseftin Iacob.etfic

in paffiuo genere.

AquiIa.Gzechielis.xYTj.Acluilagrandismagnan.tm alarum.

etplr Gxodi .xix.qtfomodo portauerim uos fuper alas aquilarum.

yvi Serra, prgpofitione mem loco nun.Haie.x. Aut exaltabitur

ferra contra eum a quo trahitur, de quo feribit rabi Dauid kimhi in
comentariis fuper Ifaiam quod hoc uocabulum fignificet (erram.&
primitiuum cius fit nalbr .et nun litera per dagges ipfius fin fcu uerius
hicperdaggesipfiusliterg memappofitg abforbetur et euanefat .ut
latius docebimus in arte gramatica-indelerrare etegtera deriuata.

Tm Confrcgit.contr iuit. perdidit et deficere fecit. quod tranfiun

ptiuc uertit tranfiatio noftra .Ieremig.li. Deuoratum e ft robur eoru.

quod lonathas chaldaice fic traduxic.Fracfla eft uis feu uirtus fiue uiri
litas eorum.& Ifaic.xIi.Lingua eorum fid aruit.ideftdefccit feti perdi

ta eft.& in paffiuo Ifaie.xix.Et arefeent aqug de mari.i. deperdentur.

ara Semita.ps.cxix.Diduc me in femita mandatorum tuorum. &

Iob.xj;vin.Semitamignorauitauis.etcata paragoge recipit in finehe

m
litcram.lfaig.xliij.Etinaquis torrentibus femitam.

Difmembrauitxonddit in particulas.quafi liceat dicere fnu

ftauit feu particulauit JLeuitidj. Arnis in frufta concident, quod ucr

34i

Digitized by Google
 LfBER *

in aucupiis diurnis utuntur fuper ligno fifiGli. ct Cc erit nome equitio

cum.yt habetur ex eodernca.xi JLeuitici. ..

Flauic.Ifaig.xl.Repente flauit in eos et aruerunt.fimiliter Exo

di.x\\Flauit fpiritus tuus et operuit eos mare.ucrius Gc.Flauifti in fpi
ritu tuo .operuit eos mare, . .
‘
.

Obfcurum tempus illud quo fere nihil inter diem et notftcm f

intereft flue diluculo fine uefperi .quod nos crepufculu dirimus pro<<
pter dubiam adhuc lucem. creperum enim lacine dubium fignificat fe
eundum gramaticos Nonium et Feftum.quarctranllariones noftrx
vario/nodo utuntur .iit) .Regum. vrj..Surrcxcnuu ergo uefperi ut ue
nirent ad caftra fyrip.econtrario.i.Rcgu.xxx.pro eo cp noftra tranfla
cio habet.& pcrcufTit eos Dauid a ucfpcra ufcp ad uefperam alterius
diei. Do&oreshebrf orum exponut a mane hoceftcrcpufculo ante-'

Incano ufcp ad uefperam craftinam.& allegat rab.Ifi.qui dixit <p duo

fuerunt crepufcula .crepufci ilum diei et fuperuenit nox. crepufculum
nodhsetfuboricbatur dies. inde nominant quicquid obfairumet te
nebrofum extat.Ieremie.xip.Et antequam offendant pedes ueftri ad
montes caliginofos tdeft nebulofos et obfcuros.

WEC Ibis.fecundumtrannarionemnon:ram.Leuirid.xi.Etmer

gulum et ibin.fed rabi Salomon afleucrat efle auem qug de node uo

litans ululet quam nos ululam appellare poflumus.

Ofailatusefhps.lxxxv'. Iufticia ct pax ofculatg funt.etcata

apherefin nun literp prinripalis Canti eorum. i.Ofculetur meofculo

oris fui. lob-xxxi.Etofculatufliim manum tneamoremeo.ficper fimi
litudinem fignificat indinare more adorantium, ueladhcrere more
ofculacium.utEzechielis.irj.Etuocemalarum animaliuperaitientiu
alteram ad alteram.quod fecundum ueritatem hcbraicam legitur fic.
Et uox alarum animalium adherentium uniufcuiufcp ad fororem hoc
eft proximam fuam uel indinantium.et eft prolepfis.unde quidam
volunt indinationem eiufmodi quandocp fignificare adorationem,
ficut cu os ad Os applicatur .ps.q .pro eo qp trafiatio noftra habet. Ap
prehendite dtfciplinam. rectius fecundum Hieronymum tam infua
340

Digitized by Google
 SECVNDVS
Nehemipv.Vfuras tie finguli a fratribus ueliris exigitis?
Momordit.Ecdefiaftis.x.Si ihomorderit ferpens. et Prouer.

xxid.Et in nouiffirrto trtordebit ut coluber. ct Habacuk.rj.Nunquid

nrin repente confurgent qui mordeat te. &Michef .irj. Qui mordet
dertabusfuis.

Fcenus. ulura. Exodi-xxrj. Nec ufuris opprimes. redhus fic.

iton pOnes fuper eu ufura.et gs .xv.PecuniS luam no dedit ad uluri?.

Depofitorium.gazophyladum.thelauraria.camera.Ne>

hemie.irj!Poft eos gdificauit Mefullam filius Barachif contra gazo>

phyladum luurn.

Extirpauit.euullus fcu elapfus cft.DeuterOno.xix.Ferrumcp

ctaplum de manubrio amicum eius perculTerit.idcft extirpatum.SC

Deuteronomi] .xx viq Quia defluent et deperibut .retibus fic.quia ex
drpabit ucl euellet oliua tua.et eiulde.vij. Et deleuerit gentes multas
coram te.ideftextirpauerit. rabi Salomon exponit hocuocabulumfic
^piedt.etfeaindurabi Dauidklhi fignificat deponere et abfcodere.

U^CiSpiraculum.flatusanhclitu8.halitus/piritus.iun<fhfinalitatif

litcra .Kaip.r) «Quidcite ab homine cuius fpiritus in naribus eius eft.ite

irj .Regum. xvij .Et erat languor fortiflimus ita ut no remaneret in eo
halitus.& Geh.vrj.Etcutfb in quibus Ipiraculu uiteeft intra. ficGcn.
rj.Et inlpirauit in fariem eius fpiraculum uitg.et additur uit£ utintelli
gatur omnis flatus habens in le uitam.de aliis enimuentisfpiritibu»
feu flatibus hoc uocabulum non dititur . et fecundum rabi Abraham
aben ezra de folo homine diifhim inuenitur.

Talpa lecundum rabi Salomonem qui hoc feribit in co

mentariis fuper pentateuchum.Leuitid.xi.Lacerta et talpa oihiahfe

immunda lunt.lignificat etiam uolucrem ex auibus immundis etpro
hibicis.quam paulo lixperius in eodem ca.noftra tranflatio cygnum
interpretatur.fedrabiSalomoubilupraferibitauem effe quf ncxflu
Uolitat.Neoteridauiculan fic nominant fimilem nodufqua aucupes
 .

• LIBER
cute et came ortus fuerit diuerfus color Gue puftula. aliter et hoc mo
do uerbumeuerbo.Homo aim fuerit in cute carnis eius ardor aut
puftula. quauis chaldaica tranflatio habeat Gnum uel concauitatem

Errauit.inde pafltuc decepit.Gen.iij .Serpens decepit mc.qd

exponit rabi Salomon ideft errare fecit. et in Abdia propheta, Super/

bia cordis tui extulit te.qd Ionathas chaldaice Gc uertit. Pratiitas cor/
dis tui feduxit te.et Ieremig.iitj .Heu heu domine deus ergo ne dece»-
pifti populum fuftum.

Deftruxit. deuaftauit. demolitus eft.et defolauit.iirj .Regum

xix.Eruntqj in ruinam collium compugnantiu. ideft deftrudionem.

dcuaftationem.et delblatione.threnoR2 .iij .Formido et laqueus fatfta
eft nobis uaridnatio et contritio, ubi Nicolaus de lvra opinat et ego
' cum illo afleuerarem uitio feriptoris pro uaftatione uatidna/
pariter
donem efle pofi tam .legitur enim apud hebrgos uaftatio.
Mobilitauit.afflauitJ6ie.xl.Quia (piritus domini lufflauitin

eo.&ps.cxlvij .Flabit Ipiritus cius et fluent aqug.et Gen.xv.Et abige/

bat eas Abram.ideft moueri fedt.

Apprehendit.aflecutus eft.attigic.Leuitid.xxv. Sin aut non

habuerit proximu et iplc predum ad redimendu potuerit inuenire.

pro quo fecundum hebrgos fic legit.Et uir cui no luerit redemptor et
aflecutaGt manus eius inueneritep uideliiet redemptionem ilh'us.8C
Gen .xl vrj. Et non peruenerunt ufcp ad dies patrum meorum.pro no
attigerunt.apprehenderunt.aflecuti funt dies patrum meorum.

WCl Oblitus eft.threnorum.iij.Oblituflum bonorum.&p61mo

Ixxxviij.Et iuftida tua in terra obliuionis.

Foenerauit.mutuauit.Ieremigjcv.Non fceneraui nec fbene/

rauit mihi quifqua.et Ifaic.xxiirj. vt qui repetit. Gc qui debet. redius

ita.vt qui mutuguit fic qui mutuat. et.iitj Regu.iiij . Creditor uenit ut
.

tollat duas filios meos ad lertuendum fib i .et infra eode. Vade uende
oletun et redde creditori tuo. & quandoqj mutat he finale in aleph.
538

Digitized by Google
 secVndvs
nonmalcdiccs.&pluraliterGeh.xxv.Duodcrim principes tribuunt
fuaru.et reperitur finenun prindpali. Iob vicefimo.Si afeenderit uiq;
ad cglum fuperbia cius,idc(t prolatura et excellentia cius .ut patet Ge/
ncfis.xlix. Prior in donis,ideft excellentior in prolatura uel exaltatio/
nc.Inucnitur quandocp etiam commutatio fin in iamech et aleph in
hc.utpialmoquarto.Signatumcftfupernos lumen uultustui domi
ne. quod fecundum rabi Salomonem intelligitur fic. Lcua fuper nos
vexillum feilicet lumen uultustui. et Hieronymus de hebraica ucrita
te fic tranftulit.Leua fuper nos lumen uultus tui dominc.quandoque
folo caret aleph.pfalmo triccfimofccudo. Beati quorum remiffe funt •

iniquitatcs.ideft quorum retulit peccata. & fignificatur hac dictione

oblatum .donum ac munus.proptcr fiimptioncm. Genefis quadrage
fimotertio.Et mirabantur nimis iumptis partibus quas ab eo acccpe/
rat maiorcp pars ucnit beniamin.quod uerbum euerbo fic tranlFerr.
&
Et mirabatur uiri quiiqj ad proximum fuum. lcuauit dona a coipe/
<fhi illorum illis et augebatur donum beniamin pluiquam donuuni/

uerforum. eo nomine uocatur oblatio que fit deo mafifah mutando -

hc finale in thau.quod pro mea opinione non recle tranflatio noftra

vertit precium, fecundo Paralippomcnon.xxiiq.bt fecerunt arcam
pofiieruntq? eam iuxta portam domini for infectis. &
prcdicatum eft
in Iuda et Icruialem ut deferrent finguli precium ideft oblationem
quod conftituit Moyfes feruus dei. quia uero fic idem fignifiicat quod
thruma ideft oblatio.icrirco putant aliqui iacrificium noftnim mafla
fignificari quod nos mifla dirimus. de quo tamen aliter difleruimus

fupra in litcramem.Itemufu prophetarum fepe et multum inucnics

onus .uide in concordandis maioribus.quod tamen fepniaginta inter
pretes teftc Hieronymo in prologo Nahum aftiimprio uerterunt.

SW1 Arfit. flagrauit. Nahum primo. Et contremuit terra a fade

eius.pro arfit ufflagrauit terra. & Iob feptimo. Et reuelabor loquens
mecum in ftrato meo.quod uerbum e uerbo hebrp legunt. Ardebit
flagrabit uel uretur in eloquio meo aibilc meum.fed quid nobis auxi
IrjiuppeditabittranflatioIob.quptefteHieronymoin eiuiHem pro/
logo uerbum non fequitur de uerbo.fedex ipio hebraico arabicoq*
fermone.et interdum Syro nunc uerba nunc feniusnuncfimulutru/
que reibnat.Sic exponunt aliqui locum Leuitid.xitj. Homo in cuius
357
 LIBER
rentesanimam meam .Hieronymus interpretat.Et irruebant queren
tcs animam meam.
Nardus.Canticorum quarto.Nardus et crocus.Item ciufdcm

primo.Nardus mea dedit odorem (uum &pluralitcr eiufde quarto.

.

Ciperi aim nardis.

MTOi Oblitus eft.Genefis.xli.Obliuifd me fecit deus omnium la/

borum meorum et domum patris mei.IndeManafTe nomen primo/
geniti fili) Iofeph.

Sumpfit. leuauit. tulit.portauit. Genefis dedmotertio. Nec

poterat eos capere terra ideftportare.uerbum e uerbo ficJBt no tulit

eos terra. & Icretnip.xxxi. Quoniam (uftinuiideft tuli opprobrium
adolcfcetia’ mea:.& Genefis quadragefimoquinto. Et tollite patrem

veftrum.& Numeri quarto.Tollefummam filiorum Cahath. & ca/

baphgrefinnunliterpprindpalis.Genefis.xliiq.Irople faccos eorum
frumento quantum pofllintcapereideft ferre. Similiter Iob.xxi.Su/
ftinete me et ego loquar ,&Genefis.xl.Qui Bidens grande conuiuiu
pueris fuis recordatus eft inter epulas magiftri pincernarum et pifto
rum prindpis reftituitcp alterum in locum fuum ut porrigeret ei po/
culum. alterum (ulpenditin patibulo ucconie<ftoris ueritas probaret.
Ifte locus uerbum e uerbo fecudum hebraicam ueritatem fic legatur.
Etfedt conuiuium omnibus miniftris luis et extulitcaputprindpis
pincernarum et caput prindpis piftorum in medio miniftrorum,&
reftituit prinapem pincernarum ad pincernationem fuam,et tradidit
poculum in manum Pharaonis.&prindpem piftoru fufpcndit.ficut
expofuitieu coniecfiurauit eis Iofeph Indenomen eiufdem.xxxvij.Ec
camelos eorum portantes aromata.Inde portario.geftamen.onus.8d
omne quod fertur feu portatur .Numeri.iiij.Hfcfunt onera eorum.
retffiusfic.Hgceft cuftodiaoneru eoru.etin diucrfis formis Ifatg.xl vi.
Onera ueftra graui podere u(cp ad laflitudine contabuerut et cotrita
lunt fimul.Ota talia quanda leuatione.fiimptione.et baiulatione ligni
ficant.et fecundu fubie<fla materia iftuc quadrat.Exodi.xx.Non aflu/
mes nome dni dei tui in uanu.& Numeri.xxiq . affiimptacp parabola
fuadixit.etps.cxli.Eleuatiomanuumearu {acrifkiuuefpertinu. Inde
viri eleuati fupra alios et prglati.ut Exodi.xxq . Et prindpi populi tui
536

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
Numeri quinto.Non te nocebunt aqug iftg amariflimg. ideft re<fb'us
fic.fadent te innocentem. et infra.Maritus abfcp culpa erit^deft inno
cens.purgatus.mundus.&pluraliter Genefis quadragefimoquarto.
&
Vos autem eritis innoxq pfalmo centeGmoquinto. Et effuderunt
.

fenguinem innocentem.ab eo uocabulo deriuat noftra tranflatio da'

thos in quibus offerenda funt libamina. Exodi uiceGmoquinto.Et da
thos in quibus offerenda funt libamina.
tsf» Vindicauit.ultuseft. Numeri tricefimoprio. Vldfcere prius

Ifrael.& primo Regum viceGmoquarto.Et ulcifcatur me domi'

filios

nusexte.8dNahumprimo.Dais emulator etuldfcens dominus.til

dfcens dominus et Habens furorem uldfcens dominus in hoftes fuos.
8dLeuidd dedmonono.Non qugras ultionem. pro ne uindices .In
de nome pfalmo nonogefxmoquar to.Deus ultionum dominus deus
vltionum.

W& Euertit.deddit.exddit.excufTit.dirupit.Haig viceGmoquarto.

Quomodo G pauce oliug qug remanferut exaitiantur exo!ea.8£eiuf'

dem deamofepdo. Sicut excuflio oleg .et eiufde deamo. Et Gibuertf
turcondenfa (altus eius ferro.cum aut exadendo aliquid (bliti Gmus
dreuire ac bipennem drcumducere.ideouerbu hoc edam rircumgt
rare GgniGcat-Iob primo .Cumcp in orbem traGftent dies.quaG cum
effentdies conuiuiorum euerG.

Effbdit.eruit.primo Regum undedmo. Vt eruam omnium

Veftrum oculos dexteros. et Iudicum dedmofexto Statim eruerunt
.

oculos eius. Inde locus effoflus feu erutus ut eft foramen uel fiffura
feurima.Exodi.xxxiij.Ponam te in foramine petrg.8d Ifaig fecundo.
Et ingredietur fdiluras petrarum .

Coepit lHaqueauit.comprehendit.pfalmo nono. In operibus

manuum fuarum comprehenfus eft peccator, et Deuteronomrj . xrj.

Caue ne imiteris eas .uerbu e u erbo fic.Caue tibi ne capiaris poft eos.
eft enim hoc loco uerbum pafGuum. et Deuteronomij feptimo.Ne
offendas propterea.re<fliusGc.Ne illaqueeris in eo.8d pfalmo triceG
mooftauo. Et uim feriebant qui quaerebant animam meam.reftius
Gc.Et fcandalizabant hoc eft tendiaila et offendicula pofuerunt qug/
55 5

Digitized by Google
 LIBER
Fodit.perforauit.Hagggi.i.Infacculumpertufurn ideftperfb

ratum .etHabacuk.iij.Maledixifti fceptris dus. fi quo alrj, perfodi fti

baculum eius. unde illud Ifeip.xluq.Ec in malleis formauit illud.de te/
rebris exponut quibus aliquid perfoditur, (ed docfti hebrgoiv malleu
efle latomoru adeuerant.iuxta illud qd legitur Iudicum.iitj. Aflumes
parif et malleu.fic eni ailumit mem loco nun in pridpio et thau i fine.

rapi Fccmina.Genefis.i.Maldilum et foeminam creauit eos.

Aeftirnauit.cenfuit.exiftimauit.nominauit.Gen .xxx. Confti/

tue mercedem tuam quam dem tibi,ideft cenle. Amos.vi.Optimates

capita populorum,ideft gftimati et nominari, et Leuirid.xxiirj Cucp
.

blafphemafletnome domini et maledixi (Tet d pro q fic legut hebrei.

.

Etrecenfiiit feu nominauit filius mulieris Ifraelitidisnornen et male

dixit feublalphemauit.ficllaif.lxij.quod os domini nominauit.

*rpi Puntftum. ftigma nota. Canticorum. i. Murenulas aureas fit

.

demus tibi uermiculatas argento.ideft uerbum e uerbo cum punitis

argenti uel cum ftigmatibus. et ab eo appellant animalia alba qug ha
bent maculas nigras.fimiliter animalia nigra q habent maailas albas.
Gen-xxx. Varios et macfofos.et a talibus pecoribus dictus cft paftor

vel quilibet armentarius ^7^ quarto Regum .iq .Porro Mela retf

moab nutriebat pecora multa.uerbum e uerbo fic. Et Mela rex moab

fuit armcntarius.nominatur etiam a maculis mucor uel aliquid muco
(iim hoc uocabulo.ut panis qui uetuftate (it muridus.Io(ue.ix. En pa
nes quando egredi fumus de domibus noftrisut ueniremusad uos
calidos fumpfimus nunc ficd fa<fH funt addedum et muddi .pro quo
periphrafticos interptatio noftra uertit.et uetuftate nimia cominuti.

^Pi Mundauit.purgauit.et innocentem iudicauit.Ioelis ultimo.Et

mundabo (anguinem eorum non mundaucram.etpfilmo dedmono
no.Et emundabor a deliefto maximo.& Exodi tricefimoquarto.Nul/
*
luftjj apud te per fe innocens cft.quod uerbum e uerbo (ic legendum
cftJEc innocens non innoccntabitur .hoc eft non uidetur innocens,fic
35 +

Digitized by Google
 .

SECVNDVS
nendo fiiperare ftudebatamde etiam traflatio noftra (iiperare lierrit.
Danielis.vi .Igitur Daniel fuperabat omnes.

Perpetuum .fgcu lum. ctcrnum .gs .xlix.pro eo q> nos legimus.

Etuiuetadhucin finem. Hieronymus uerius traduxit. Et uiuet ultra

in fempiternum.

'si Euafit.Deutcro.xxiq. Non trades feruum domino qui ad te

confiigerit.ideftquieuafitadte.et Iere.vq .Et dixiftis liberati fumus,

ideftcuafimus.ct uerbum graueqdfignificat euadere fecit. EzechicT
xiiij.IpfiiuihdafuaUberabuncanimasiuas.etin alia forma Exodi. v.
& no liber afti eos.ideft euadere fecifti .inde nome parddpiale. Amos
iii) .Quafi torris raptus ab incendio.i.liberatus.item nomen aliud eua
fio .Efter .iiij .Per aliam occa fionem liberabunt iudgi .quod uerbum e
uerbore<fiiusfic legeretur. Qitonia fi tacens tacebis in tempore hoc.
dilatio et euafio initabit iudps de loco alio .qa uero auferimus, abftra
himusautfpoliamusidquodeuadcrefadmus ieu liberamus, iccirco
fignificat hoc uerbum abftrahere.ipoliare.auferre.abicondere. Gcn
xxxi.Tulitqj deus fubftatiam patris ueftri et dedit mihi, fic Exodi.iij.-
& ipoliabitis egypmm.et gs.odx.et ne auferas de ore meo uerbu ueri
tads ufepquacp. et Exodi acxxiq.Depofuerunt ergofilij Ifracl ornatu
fiium in monte horeb.

Cuflodiuit.obferuauit.feruauit.Prouerbi.xxij . Oculi domini

\
cuftodiunt fdenriam.ps.odx.quia iuftificationes tuas exquifiui.et ps.
xxxiirj.Prohibclinguam tuam a maloddeftcuftodi.

Peruertit.deiolauit-uafiauit.lfaie.i.Sicut duitas qug uaftatur.

Surculus.uel fecundum Hieronymu iuper Ifaiam ca.xiitj.vuv

gultum quod ad radices arborum naldtur. quod Theodorion appe!

lauit germen .et.lxx.interpretad iunt florem. Ifaig.xi.Et flos de radice
eius afeendet. et Hieronymus fbrpem traduxit, eiufde .xiiij.Tu aut
proiedus es de iepulchro tuo quafi ftirps.
'pipi Rima, fifltfia. foramen. cauerna.Ieremig.xiijiAbfconde illud •

ibi in foramine petrg.etliaif.vij. Et in cauernis petrarum.

33 5

Digilized by Google
 LIBER
he finale in aleph/icut alia quocjj multa facere folent. Icremic.xlvirj »
Date florem Moab quia florens egredietur .hebrgi legum, date alam
Moab quia uolans uolabit uel uolitando uolabit .Inde pluma uel pin
nulaGc dicitur .Ezechielis.xvrj Magnis alismultifqj plumis.&Leui
.

tid primo. Veficulam uero gutturis et plumas proliciet prope altare,

quod aliqui excrementa tranfferunt .quidam ab indcfcfla uolandi co
luetudine uolunt accipitrem eflfe nez didhim.

Litem condtauit.Iediriones fedt.fecundum formam uerbo/

rumgrauem.Numeri.xxvi.Ifti(untDathanet Abirom qui iurrexe
runt contra Moyfen et Aaron.uerius fic.Ifte Dathan et Abirom con
uocantes confilium ut fedicionem (acerent uel litem concitarent ad/
uerfus Moyfen et aduerfus Aaron. Inde iurgium.rixa. Prouerbioru
nomen uerbale Exodi
xvrj.Qui meditatur difcordias diligit rixas, et
tj .Duos hebrgos rixantesln fumma hoc uerbum fignificat lidgium.

Vaftatum,incultum.defcrtum eft.Ifaig.xxxvrj In eradicatio/

.

nem collium compugnantium.re<fh'us collium defertorum leu deua

ftatorum.fic legitur leremig quarto. Ciuitates tuf uaftabuptur rema

m
hentes abfcp habitatore.

Floruit. Canticoru. vi.Si flor uiflent uincg.Inde flos .Genefia

m
xl.Et poft flores uuas maturefcere.

Infbtit. coegit. Ibllidtauit . urgebat, ij Paralippomenon

. .rf^

Prfpofitoiqj eorum tria milia.ideft ,puocatores.fbllidtatores. et ope

rarum hortatores. & Ezf^.ii). Vt inflarent fuper eosquifadebant
opus.et paulo ante. Vt urgerent opus domini. Inde poeta heroicus
uel predo uuftorifqui odas et uerfus canit.i.Paralippomenon.xv. In
dtharis pro otflaua canebant lenazeah ideft grgee epinidijm & larine
carmctriumphale.IndeGcdicfhis quod homines ad opera prouocet<
Sicut feribit Oratius in arte . Poft hos infignis Homerus Dirceufq? •

mares animos in marda bella Verfibus exatuit. unde fgpe in pfalmis

prgnotatur.ad uidoriam ipfi Dauid.fic exponunt ueruculum illum
threnorum.iq. Periit finis meus. re<flius. periit ui<ftoria mea.fed Lyra
inlcribit ad ui&oriam quia cum hi pfalmi canerentur alter alterum ca|
35 *

Digitized by Google
 SECVNDVS
pamus nominatur mapaz .Ezechielis ix. Etuniufcuiulcp uas interitu*
in manu eius .ideft inftrumentum deftriuftionis.

W& Anima fecundum cp animat.utExodi.xxi.Reddetanimarn

pro anima Jobfeamdo. Verumtamen animam illiusfenia.etfcribi/

tur fcxpucfbs.cteft generis focminini.utNumeri.xv.qj fi anima una
nefricns peccaucrit.quandocp fignificat corpus animatum (eu totum
hominem.ct ficaliquado euamccperitur in genere mafculino. ut Nu
meri. xxxi. Vnam animam quingentis tam ex hominibus quam ex
bobus, etpluraliter declinatur tam in mafculino quam in focminino
genere.utEzechielis Jdrj.focmininefic. Vtinterficerent animas quae
nonmoriuntur.mafculineucrofic in eodem infra. Et dimittam ani/
mas quas uos capitis animas ad uolandum.in quo uerfiailo utrumcp
genus habetuqindc nafdtur uerbum quod fignificat animare feu re/
‘
'v
creare, quod tranllario noftra refrigerare tranftulit magis proprie
ad pfychos fecundum grccamcon(uetudinem.Exodi.xxirj. Vtrequie
fcatbos et afynus tuus et refrigeretur filius andlig tu£ et aducna.

Acdpiter-generale nomen uolucris uenaticg adunas unguibus

& nalo aquilino.unde didtur Leuitid undedmo .Et aedpitrem iuxta

genus fuum. .

Statuit.erexit.iii .Regum.xxi) .Nec erat tunc confti tutus rex in

Edom.Inde ftatua.Genefis.xix.Verfa eftin ftatuam (atis/inde' ftatio

Paralippomenon.xi.Et ftatio philiftinorum in bethlehem. quod in
alia forma repentur Ilaif.xxij .Et expellam te de ftarione tua. inde prf/
pofitus uel prolatus qui magiftratum gerit quafi an tiftes qui ante ftat
in omnibuslaboribus.itj.Regum.v.Abicp pr^pofitis qui preerat fin/
gulis operibus.Inde cata paragoge he finalis fignificat daudum et lan
guidum quod fic temper ftat et no erigitur (eu fublimatur .Zadharia*
xi.Et id quod ftat no enutriet.quod Hieronymus exponit.Etlafla no
fuften tat. unde didtur threnoFp.q. Firmauit dextera fua quafi hoftis.

Volauit. cuius loco noftra tranflado iurgari et confligere uer

tit.threnorum.iirj.Iurgari quippe (unt et commori, pro quohebrgi

legunt uolauerunt et r eceffer un t.mutat autem hoc uerbum aliquado
35 »

Digitized by Google
 LIBER
Corruit, cecidit, pfalmo vicefimo.Ipfi obligari (une et cedde/

runt. & Genefis quarto. Cur conridk feries tua.& eiuftlem viceiimo
quinto. Coram eundis fratribus iliis obiit pro ceddit.Inde norneri
cadens uel corruens.pfalmo quadragefimoquinto. Alleuat dominus
omnes qui corruunt.&ficut cgtera uerba paritur defedum niin.cata
apharrefin. ut pfalmo mcefimofeptimo. Cum cedderit non collide-'
tur.Prfterearedpitformariones fuas. Deuteronomij nono. Etiacui
coram domino.ideft et ceddi ante dominum. Item fequitur. Quibus
eum fupplidter deprecabar, ideft: quibus proftratuflum corrui fetf

iacui.Inde cafus et eo nomine dicunt quicquid uel de frudibus uel de

frugibus cadit mapal. quod tranflario noftra quifquilias interpreta.»
tur.Quifquiliae enim femper pluralis numeri fignificat quicquid ex
arboribus minutis furfulorum dedditur . uel quicquid cadit fecun/
dum Fertum grammaticu fic Amos odauo.Et quifquilias frumenti
.

vendamus.Inde abortiuus frudus cadens immaturus.Ecdefiaftis fex

to.Pronundo cj? melior illo fit aborriuus. Item membrorum articuli
a cadendo fic edam nominantur. Iob quadragefimoprimo.Membra
carnium dus cohprenria (ibi. Hoc modo et gigantes didi funtcb ita
funt ftatura excelli ut Cfteri humiles uideantur ante eos cadere. Gene
fis fexto .Gigantes autem erant (iiper terram in diebus illis. Aliter Iob
dedmoquarto.Mons cadens defluit.

Euertit.diruit.difcerpfit.difieat.difgrdgauit.difperfit.difcefi'

fit.dilapfuseft.primoRegumdecimiotertio.Quia uidi cp populus dl

laberetur a me.& Genefis nono .Et ab his difleminatum eftomnege
nus hominum fuper uniuerfam terram.quod hebrp uerbum e uerbo
fic legunt. Et de his difperfa eft omnis terra -Inde nomen quod fignifi

cat difperfionem fulgurum e nubibus, et feribitur fex pundis. quod

tranflario noftra uerbaliter uertit. Ifaip tricefimo. Allidet in turbine
& in lapide grandinis -fortafle feptuaginta imitando qui pro allidet
tranftulerunt fulminabit uehementer. fed nomen debet efle &
illic

non uerbum,quod punda indicant. Simile pfalmo centefimotricefi/

mofeprimo.Et allidet paruulos fiiOs ad petram,ideft difiedt uel difjper
fit. Item pfalmo (ecundo.Sicut uas figuli cofringes eos.ideft difpergas

uel difijdas Jndeinftrumentum quo aliquid fedie demolimur etdifli

 SECVNDVS
mo Regum primo.Puer autem erat adhticinfantulus.Rnth fecundo^
Dixitcp Booziuueni qui prgerat mefforibus. & quia per gtatem mi/
nor eft puer, et cum coriuenit maiori hoc eft leniori miniftrare,ideo
accipitur etiam pro miniftro cuiufcumcjj fit g tatis ucl ftamrc.Gcnefis
quadragcfimoprimo.Erat ibi nobifeum puer hebrgus eiufdem ducis
militum famulus. &
Exodi tricefimotertio. Minifterciuslolue filius
Nunpucr.ct quarto Regum quinto. dixit Gehezi puer uiri dei. Inde
puella Gcnefis.xxiirj.Puclla decora nimis.et Ruth fecundo. Cuius eft
hcc puclla.Indc nomen deriuatiuum.pGdmo.cxxix.Sgpe expugnaue/
runt me a ipuentute mea.Item in alia forma Icremig.xxxrj lugiter fa/
.

dentes malum in oculis meis ab adolcfcentia fua.

^51 Rauit.lp irauit. exufHauit.ee per confequens fucccndit.Haggi

primo. Et intuliftis in domum et exufflaui illud. & Gcnefis fecundo.

Etinfpirauitinfariemeiusfpiraculum uitg.et Ezechielis viccfimofe/
eundo Jgnem ad conflandum.8iinfira.Et fuccendamuos in igne fiiro
ris mei ideft conflabo Jnde follis et fufflatorium inftrumentum quo

femifopitus ignis exatatur Jeremig fexto. Defedt fufflatoriu in igne,

per prothefin memlitergloco nun prindpalis.Si Ezechielis .xxxvrj.
Et infufHa (uperinterfedlos iftos et reuiuifcent.& Malachig primo.8i
exufflaftis illud.

Lapis preaofus.tranflationoftra putat carbunailum. Exodi

vicefimoctauo.et eiufdem tricefimonono.In fecundo carbunculus ee

fapphirus et iafpis.fimiliter Ezechielis vicefimootftauo.Sapphirus et
carbunculus et fmaragdus.alrj uolunt hancditftionem figmficare fina
ragdum ct uidentur alludere interpretationi chaldaicc. Onkelus en*
etlonathas affiri) iftudipfum uOcabulum ambo tranftulerunt inlin/
gua chaldaica ifmaragdin.Si thargum hierofolymitanum habet ifmo
rad .fcd rabi Dauid kimhiin libro de radicibus fixibit hic fignificari
lapidem colore fufeo et rutilanti, quod magis ad tranflationcm no/
ftram carbunaili fdlicet uulgatam quadrat, prgferrim xnftar dus qui
ex areadia eft.Theophraftus enim in libro de lapidibus aflerit carbu
culum qui ex areadia portatur fubfufcum eflfc,quem putant aliqui
rubinum did.Sed de ps lapidibus quondam proprium uohunen bpi
phanius epifeopus ad Eufebium Hieronymum dedit.
 LIBER *

crit.ct gs.xvi.Deledationes in dextera tua ufqj iri finem, fic enim fe/
cundum.lxx.interpretes canit ecddia,quamuis hoc loco greca dieftio ,

terpnotis larine redius iocunditas trafferretur. Hieronymus illud in

fuo pfakerio tradrixit.Decores in dextera tua ftcrnos.fic habes iri alie
garis duobus uerficulis Iob et p felter rj nominis iftius pluralem nume -

rum in duplici forma tam mafculina quam fceminina.

m Geminata per paragogen ultima litera

HieronymuincomentariisKaif libro.xv.herbam uiliffimam

fignificat fecundum

et ama
ram odorifep peiIimi,quod nomen ipfc interpretatus eft faliuculam.
Ifaiy.lv.Pro faliuncula afeendet abies. fic feribit rabi Dauid kimhi in
libro de radiabusqd fit genus uirgulriabiedi.rabi Saadias didt efie
fpinas albas acutiftimas.fonathas in tranflationc chaldaica hic no uer
ba fed tantumodo fenlum interpretams eft dicens.pro iniquitateeriV
getur iufticia.quem rabi Salomon fequi uidet dum exponit.Poteftas
auferetur ab impiis et dabitur iuftis.

^T^CIamauit.uociferauit.nigiuit.Ieremip.li. excutiet comas ueluti

catuli leonum. pro quo hebrgi interpretantur clamabunt ficut catuli

leonum.& chaldaica tranflario Ionathg fic habet. tancis filij leonu exal
tabunt uoccm eorum. Huius inftar lolitus eft rabi tonas exponere
verfiailum Zachar ig fecundo, ubi nos legimus. Sileat omnis caro a
fede domini quia confurrexit de habitaculo fando fuo. aliter et fic.
Quia rugiuit de habitacFo fando fuo. Cui expofirioni aflentitur rabi
Iofeph hilpanus pater Dayidis et filius kimhi arbitrature^ fimile dice
di genus efie ei quod feribitur Ieremiae vicefimoquinto.Dominus de
excello rugiet &de habitaculo fando fuo dabit uoce fitam. flue Ioelis
terrio.Dominus de fion rugiet.

Deiedus. exculTus.concufTus uel explofus fuit.Ifaif tricefimo

. terrio.Et concufTa eft Bafan e r Carmelus.pfalmo centefimotricefiriio

fexto.Et excufliitPharaonemetexcerdtum eius in mare rubrum.8^
pfalmo.dx.Excuftusfum ficut locufta.

Puer uel iuuenis.Ieremiseprimo.Quia puer ego fum.&ptv

‘ *
" jz8

Digitized by Googl
 .

SECVNDVS
ordinatu' regem meum. et Burgenfis ille dotflus magifter interpretat
fic.Et ego conditui regem meum.

Profeiftus eft.migrauit.egreflus eft.recefGt.Numeri.xf.Ven

tus autem egrediens a domino.et hoc uerbum %>e ponitur Numeri

xxxirj.ProfetfH igit de ramafTe. Item de fuccoth uenerunt in etham.
profetfticp de mara uenerunt in clim.Si Exodi.xiirj .T otlenfip ic ange
lus domini.ideft profetftus eft angelus domini.Inde quas nos manfto
nes appellamus, filiorum Ifraelprofaftioncs dici debent, ct progref'
fionesfalicct quando e manfionibus fuis recedebant, ut Gcnefis.xx.
Profedus inde Abraham in terram auftralem.et inucnitur aliquado
tranfi tinum uerbum ExodExv.T ulit autem Moyfes ifrael de man ru
bro.ideft migrare ferit Ifraclem de mari. Gc.irj. Regum,v. Prycepitcp
rex ut tolleret lapides grandes.

Arma bellica fignificat.Iob.xli.Necp hafta necp thorax.ubi

credo q>uel propter ignorantiam uel propter diuerfitatem interpre
tum tranfiario noftra hoc uocabulum dimifit intactum
Scandit.3fccndit.ps.xxxix.S1' afeendero in cclum tu illic es.

Obferauit fiue claufuraobfignauit.Iudicum.iij Claufis diligie/

.

tiifime oftiis cenaculi et obfirmaris fera.ad hunc modum exponedus

eft uerficulus Canticorum.iiij.Hortus conclulus fons Ggnatus.totum
hoc fignificat claudere fera et obfirmare.

Calriamentum.gs.lx.In Idumea extendam calriamentumeu.

Inde uerbum Ezechielis.xvi.Et calriaui te hyacintho.

Placuit.feu fuit dulce.iocundum.(uaue.elegans. amoenum .ij.

Regu .i.ubi nos habemus frater mi Ionatha decore nimis.ibi hebraica
veritas legit. Dulcuifti mihi uel dulcis fiufti (eu placuifb' mihi nimis.
AdhocilludquodlegitRuth.i.Neuocerisme nocmi ideft pulchra,
imo rectius dulcem quia fequit. Sed uocate me mara ideft amara, fic
illud Iob.xxxvi.Coplebunt dies fuos in bono ct annos fuos in gloria,
ideft in (uauitaribus ct iocunditaubus. et ProuerbioRJ.xxiiij . Qui ar/
guunt eum laudabitur .retfHus fic. Et arguentibus dulcefcet uel fuauis
3Z7

—Oigiteed^y-Google
 i

LIBER
fignificat.Exodi.xiirj.Fugientibus autem egyptiis occurrerunt aquj.
fed forte a fuperiori uerbo nus.nam propria huius uerbi (ignificacio
eft leuare uel exaltare. patet hoc Exodi. xvq .Et uocauit nome eius do
minus exaltatio mea.

Comprehendit.Michef.t] .Non coprehendet confofio. et ali/

bi duobus uerbis elocuta eft tranflauo noftrafignificatu eius. Deme.

xix.Non a (Tumes et tran (Ieras terminos proximi tui.ideft comprehe
difadas.(iceiufdcm.xxvt).Maledi(ftusquitrannert terminos proxi'
mi (tii ideftcomprehcndificat.
Temptauit.Gcn.xxij.Temptauitdeus Abraham. &gs.xcv.

Vbi temptauerunt me patres ueftri.et Exodi.xvij .Et uocauit nomen

loci illius temptatio quia temptauerunt dominum. Inde alia nomina,
vc Dcuteronomq.xxix.Temptationes magnas eteftera.

noi Diruit, demolitus eft. ProuerbioF£.xv. Domum (iipcrboru

demolietur dominus.inde nomen maflTah.iiipReeu.xi.Et cuftodietis
excubias domus mellah.ideft(ecundu magiftros hebrfofe.cuftodite
domu ab euerfione.uel domum ruinofam a demolitione, no eft enim
hic nomen alicuius regis proprium.

Fudit, propinauit. libauit. mifaiit.Uaif.xxix.Quonia mi(du't

TBJ
vobis dominus fpiritulbporis.etExodi.xxv.ln quibus offereda (iint
Iibamina.inde nomen Exodi .xxxij .Fecerunt (ibi uitulum conflatilem
ideftfofilem.ficKaif jd.Nunqd(culptilecqnflabit faber ideft fundet,
item aliter Deutero.xxxq .Bibebant uinum libaminu. ex quo uerficFo
ludfi alemanorum fuperfhdofe plus qua ceterarum nationum nolut
cum chriftianis uinum bibere, contra tamen mentem ueriiculi.quod
eis grauem hasftenus condtauit inimiddaet maxima damna. Nueri
autem.xx\riq. multiplicem eius uerbi figuram reperies quandocp per
quincp aliquando per (ex puncfta.item eode ca. Et libabitis uini quar
tam partem hin per agnos fingulos in (aneftuario domini.

T» Conftitiu'.ordinaui.prfpo(ui.gs.ij . Ego aute conftitutus fum

rex.quod Hieronymus mFto melius de hebraica ueritate fic. Ego aut

3 2*

Digilized by Google
 secvndvs
MI Aroma.Gen.xxxvij.EtcamcloseoRt portantes aromata (ujj

quo feribit rabi Salomocp ea ditftio fignificct in genere orne eo fecftu k

ex aromatibus.et catapetheGn interponit aieph loco vau. qd Iudeoi?t

neoterici exponut ceram . intelligetesuerficuluallegatude ceromate
no aromate.Ionathas chaldeus uolens res priofas hoc uocabulo defi/

gnare interpretatus eft gazam. Ifaif.xxxix.Et oftendit eis cellam aro/

marum.quafi diceret.gazophylacium.

r Confiimauit.finiuit.pcrfedt.defiit.Ifaie.xxxirj. Cum farigatus

defleris contemnere contemneris.

'S'ai Exridit.amputauit.drcuddit.Gen.xvij.Et rircuddetis carne

prfpucfl ueftri.et in eo loco diucrfas formas eius uerbi inuenies. fepe

enim perdit nun literam fic.ut et alia eiufcemodi uerba.utlob.xiifj.
Quafi flos egreditur et conteritur .ideft exdditur uel putatur.

Formica .ProuerbioR2 .vi.vade ad formica o piger .&pfr in

forma generis mafoilini eiufde.xxx.Forinicf populus infirmus.

Pardus animal.quod grfce pardalis dirit cutem habens macu

lofam et uarigerata. Ieremif.xirj. Aut pardus uarictatesfuas.ctpB- Ha

baeuk. i. Leniores pardis equi eius.& Ieremie.v.Pardus uigilans fiig
duitates coi^.Neoterid dicut noinari leopardu.01ec.xirj. Et ego ero
eis quafi leena et ficut lcoptfrdus in uia aflyriorum.fic enim legunt.

DPI Exaltauit.leuauit.fuftulit.Ifaif.lLx. Que Ipiritusdni cogit.re/

<Ttius fic.In quo flatus feu Ipiritus dni leuauerit.Nicolaus de lyra expo
nitinftigauerit.Theodotiofignatuscftineo. Aquila fignaculu eius.
& hoc ideo quia in exerdtu (olet uexi Ilum aliquod leuari ad quod mi
lites difperfi confugiant. illudq; leuamen didtur fignum. Lucanus in
libro riuilium belloru primo.Infeftifcp obuia fignisfigna.ficlfaif.xi.
Et leuabit dominus fignum in nationes.quod clarius intelllges ex uer
lu que legimus Zacharif.tx.Quia lapides lancfti eleuabutur fug terra
eius.qa uero ad fignu feu uexillu confligit .ideo etia hoc uerbu fligere
3*5

Digitized by Google
 LIBER
^7)2^ Infidiatus cft .dolos nruxit.ct fi dicere liceret ingeniauit.fic cnl
loqucbat preceptor meus (mifericordia dei fupercu)lacobusichicl
loans Malachip.i.Maledictus dolofus.ideft fecundu rabi Dauid kim
hi in comcn tariis fuper duodedm. Maledictus excogitator fraudulen
te adinucntionis.et Numeri.xxv.Quia et ipfi hoftiliter cgrnint cotra
yos et decepere infidiis.quod rectius (ic legit. quia hoftes funt uobis
in dolis quos fraudulenter ftruxerunt uobis. non per idoluutquida
jnetidofi libri habent fed per dolum. fignifeat enim et dolum et infi/
dias.et fraudem etaftudam.ee deceptoria adinuentionc feu induftria
ftialam.nanuibihebraicehabctur orma ideft aftucia,ibiOnkelus in
tranflationc lingup chaldaicc utitur hoc prcfenre uocabulo. ut Exodi
xxi.Si quis per mduftriam oedderit proximum fixum et perinfidias.
patet hoc ps.cv.Et dolum facerent in feruos eius.
Subftantia.diuitic.rcsfamiliaris.bona tam mobilia quam fe

mouentia.Tofue.xxfj.In multa fubftantia atq; diuitiis reuertimini.

Cognouit.thrcnorum quarto. Et non funt cognit i in plateis.

& Gcncfis.xlrj.Et tamen fratres ipfe cognofccns non eft cognitus ab

ris-dC Proucrbioru uicefimo.Exftudiis intelligitur puer. & fppe
ftiis

defidtnun ficut in aliis. Gcncfis.xxvrj .Et non cognouit cum.

Retraxit feu abalienauit fe.intumuit ucl iuperbiuit . Dcutero.

.xxxif. Ne forte fitperbirent hoftes coi£.& darius habet dus fignifi/

catio Gen .xlrj. Cum agnouiflet eos quafi ad alienos durius loqueba
tur.uerbum e uerbofic. Cognouit eos & abalienauit fe aduerfum
leos. ubi ciufdem uoas contraria uidentur fignificata.fupcrius enim
uerbumfignificatfe animo et cognitione applicare ad aliquem, hoc
vero (ignincat animum et cognitionem fuam auertere ab aliquo &
alienis geftibus uoluntatcq? dcfpicabili erga quemlibet uriacquaft
peregrinum feilli fingere .Inde ucniunt nomina peregrinatio & pere
grinus.alienigena feu alicnus.ut in Abdia.In die peregrinatiois cius.
&Exodi.xq. Omnis alienigena non comedet cxeo.&gs.xvirj.Filrj
alieni mentiri funt mihi filij alieni inueterari funt.
Intrufit. condufit. tranflatio hoftra habet tradidtt.i. Regum

xxiq .Et ait Saul.tradidit eum dominus in manus meas.

3z*

Digitized by Google
 SECVNDVS
iuxta mentcrabi Dauidis kimhi.Seruusa teneris unguiculis delicate
educatus a dno cotendit tandem ede manon .i.filiudamilias. & cft for
tafle de filiatione ad hereditate et de hereditate ad herile dominiunj
cranflumptio,non autem lingug hebraicg proprietas.
Ladauit.nutriuit.Exodi.rj .Sufcepit mulier et nutriuit puerunu

Item paulo fiiperius. Acdpe puerum iftum et nutri mihi.confimile

ideftfuxit.de quo fupra in litera iod.

*t5lNepos.Ifaip.xiit].Et progcnie.Gefl .xxi.ftirpicp mcc.et fecudu

rabi Dauidkimhihifpanueft filius fili j.fcribiturCp fexpundis. ut lob

x virj .Non er it femen cius necp progenies in populo .quod redius fie
legitur. Non filius ei non nepos in populo (uo.
Percuflit .Zacharig.ix.Etpercutietin mari fortitudine eius.SC

per apherefin nun literg quod pundusdaggesindicat.irj.Regu.xvi.

Irruens ergo Zambri percudit et oeddit cu.defidt qncp in prindpio
ct in fine.ut.i.Rcgu.xix.Lancea aut caflouulnerc perlata cft in parie
tem .qd uer ius uerbu e uerbo fic legif& percudit lancea in parietem,

fic paulo fupcrius.pcrcudit eos plaga magna.&Exodi.ix.percutia te

ct ppFm mu. ubi pome ideft percutia defcdiuu in principio et in

fine. na (ola caph Ira eflfentialis eft nun ct he defunt et aleph idicat per
(ona prima foturi teporis fingfaris nucri.ut plenius in arte gramatica.

Tbi •
Infirmus in pedibus.daudus uel podagricus.iitj.Rcgu.xxiij.
• «. . ,
‘

Afcendit Pharao nechao rex ggypti.i. Pharao claudus . ficut folemus

dicere Tiberius claudius a claudicado. fic interpretat trafiario chaldai
calonethg. Pharao hagira ideft claudicans, fceundu illud quod legit
ij.Rcgu.ix.Filius Ionathe debilis pedibus, fimiliter inrelligut ucrfiitn
hunc ps. xxxv .Congregata fimtfiiper me flagella ideft egrotationes

pedum.& in hqs fgpe mutatur hefinalis in aleph.

Pencs.prope.proptcr.iuxta.Exodi.xxvi.Et cotrarrielamcan

delabru ideft prope uel pcncs.qd alias habet in colpedu. Exodi .xiiij.
In confpedu eius caftraponetis.ideftin prpfcntia.etGen.xxv.Dcpre
catufcp eft Ishac dnm (
p uxore fua.i.propter uxorem fuam. et dcriuait
nomina et uerba et acapit pronomina fubiundiua et declinationes.
3*3

Digitized by Google
 .

LIBER
'
fp|" ,

Uanttartlttcudodiam.Nehemip.xti.Etftetcfuntiil porta culloctjp.

Profedt.intermifir. dereliquit.dimifit.i.Regu.x. IntermidiS

pater tuus afinis (olliritus eft ( p uobis.et Iudicu.vi.nuc.aut dereliquit

nos,ctI{ai£.tj.PrOieaftienimpopuliiin tuum. ,

Sparfit.eXtcdit.Niimcri.xi.Etdimifit in caftra itinere qiiart

tum uno die confici poteft. ideft difperfic in caftra. fic exponunt illud
Olej.xij .Et (anguis eius fuper eum ueniet ideft (pargetur

Rami.uirgulta.prOpaginesdere.v. Auferte ^pagines

eius. et riu(dc.xlvnrj. Vinea (abama ^pagines tug tranfierunt mare.

n Filius.tfaig.xiiij .Et germe et ^ppagine.qd magis ,pprie Ionathas

cbaldcils interpretatur fic.Bar vbarbar.i.filius et filius filq.ut fic dicat

fcriptura.perdababylonis nomen et reliquias et filiu et nepotem.fic
Dixerunt in corde fuo cognatio eoRtfimul.pro filij eorum
ps.lxxiit].

fimuIJudp neoterid eam didionenjfibenter uerterent nepotem .fed

chaldaica t ranflacio cui plurima fidem habet aduerfar eis. ut fupra au
ditum eft. quanqua Hicro.nofter fbrfitan pceptori fuo nimiu indui
gens eos (equi uideat no modo in fuperiorious trafiationibus uerum
etiaIob.xvir).N(5 erit femecrus necp qagenies in populo, et Gen.xxi.
vo cabulu hoc ad fimplicc pofteritatem traniTercdo cu ait.Ne noceas
mihi et po (deris meis ftirpicp meg.fed Onkelus chaldgus cu Ionatha
pallegatococordatinterptandofic.vbibri vbarbri.i.uerbue uerbo
hc.cc in filio meo et in filio filij mei.de q fi uelis erudiri clarius, lege ea
que uenerabilis mgr Paulus eps burgenfis facrarg Irarum expolitor
mea lenteda lratiifimus et dodor do<fti(Timus in (crutinio fcripturaRt
diltinAionis odtauc.ca.x.ubi didt q» ea dufho fignificat filiu et nullam
de hoc fcripfit rabi Dauid
alia habet fignificarione in (aera feriptura.
kimhi in libro de radiabus his uerbis.et ab eo uenit pafliuu ijnnon.
jps.lxxrj .ante (blepmanet nome eius.qd (ecundu Abraha abenezra

nobis ita licet exponcre.anteoetepusfiliabit medias, hfc ille.quauis

rabi Salomon traducat eam fentetiam ad dominium et regnu fimul.
Quod multi hebrporum libenter audiunt.et allegant Prouerbiorum.
<ncefimonono Qni delicatea puerida nutrit feruum fuum.poftea
.

fentiet eum contumacem, ideft (ecundu eos dominu imperiofum.fed

3=2

Digitized by Google
 SECVNDVS ,

gnat rabi Moyfes gerundenfis in libro.q.fupcr pcntatetichum dicens-

chiriaca copoiitam ct quomodo ct ex quibus, et quare Gc dicat .ct ,pfe
quitur ad longu.nataph uero de quo hic fit mctio fimplicc cfie relina
pinguem ftillatem ex ligno balfami quod didmus opobalfamu ideft
fucum balfami.de quo plene per Diofcoridc grgcu medidnj authore
U.i.ca.xxi.Omnis aut liquor prcdofus apud maiores grccom ftatftos
dicebat. quod Ariftophancs comicus grf cus indicat in comgdia qua:
infcribicplutus.ubipeniaideftpaupcrtasarbitratur nihil nosdiuitia
rum habituros eflc fi auro ct pecunia orfics abundaremus, ct inter cc

teraficait.Ncc enim habebis ungentis redolere ftactis .i. liquoribus .

vtilibusun tanto aut predo ftactc habita cft.ut Antiochus a Polybio

fcribatur donatus ducentis libris ftaftc.dcriuatur a ucrbo ftazo idcit
ftillo.qd i futuro habet ftaxo.undc eftagmg eftaxc eftadg.lndc ftaifie.
quo recftius putarim ipfius ucrbi nataph proprium elfc (ignificatum.
hgc ideo pauds adnotaui.ut fdatis in plurimis uocabulis rcru uaria 8d
diucrfam authoribus etia grauiffimis cffc opinione.ut hic tam enim
myrrha (udat fucum quam etiam ballamum arbultula utraCp corti
cem incifa.ut Plinius libro .xq .naturalis hiftoriac capite.xvi. ct capite
xxxiiq. indicat.

Monilia ucl colli ornamenta que murcnulg dicuntur.

Iudicu m .virj . Abfcp ornamentis et monilibus.et Ifaif.iq.ct monilia.

Cuftodiuit.Canticorum primo. Vineam meam non cuftodi

ui.Inde domen ut in eodem loco.PoGierunt me cuftodem uinris. prg t

ceptor meus (mifericordia dei ueniatfiiper eumjlehiel loansiudaeus

oftendit mihi hoc uerbu mfignificar e etiam (dlicet iniuriam fertiauit'
in corde uel exprobrauit.Nanum.i.hit iralcens ipfe inimids luis, & Ie
remig.irj.Nunquid irafceris in perpetuum adeft,Esne feruator iniu/.
narum in corde in gternu.uelfic.Cuftodisnerancorein corde (emp.
Inde didtur fignum ad quod baliftarius tendit. meta quam quis con/
fiderat .fcopos quem quis obfa-uat.confidcrano quam quis cuftodit;
fdlicet a cuftodiendo et obferuando Iob dedmofexto.Ec

pofuit me Gbi in fignum .& he finalis mutatur in aleph ut threnorum,.

tertio .Et pofuit me quafi fignum ad (agittani . Significat etiam obfer*

 LIBER
Tioc uerbo deriuet .etfignificat etia orne fuldmentu et fuftcntatione»
& declinat pluraliter in genere tam mafculino qua fcemimno. qiifre
de ambobus in litera mem.

b\51 Portauit. Ieuauit.icdt.threnoRnii).quialeuauit Ce fuper fe.8i

Ionc.i .Mittite me in mare.i.proiicite.&Ifai£.xl . Ecce infulf qfi pul uis

exiguus.^p quo dia deberet ,pie&us.confiieuit aut chaldcus Ionathas
pro uerbo cleuare uel portare hoc noftru ponere.ut Ilaip.xxx.Portat
(iiper humeros tumetotv diuitias luas. unde qd portat uel leuaf onus
ab eodelonathaifto uocabulo enuntiat .ut in loco allegato Ifaip.xxx.
Onus iumentoRt auftri.fic Prouerbi.xxvq. Graue eft laxu et oncrola
arena. qd feribit quiqj pu<ftis.et Sophonie.i.difperierut oes qui inuo
luti funt argeto.uel fecundu.lxx.qui erecfti funt argento. qd hebrei ma
gis ,pprie legut.qui onerati funt argeto.i.oes qui portat argentum.

Plantauit.EcdeGaftis.fj.platauiuineas.fed hortos et pomaria:

et coieui ea euefti generis arboribus .qd uerbu e uerbo fic.Fed hortos

"et paradylbs et plataui in eis lignu omnis fruiftus.et Iercmie.xxix.plan
tate hortos.et per aphgrcfin nun Ecdcfiaftis.iq. Tempus plantandi.

Emanauit.guttauit.ftillauit.CanticoRt.v .Manus me£ ftillaue.

runt myrrha.et ps.lxviq .Etenim cflidiftillauerut. et Canti.iitj .Fauus

diftillas labia tua fpofa.et Iob.xxix.Sup illos ftillabat eloquiii meu. &£

per defeifhonem nun literg ut fepe fieri (olet Michef.ij .Stillabo tibi in
vinu.ctEzechie..xx.Stillaad africu.Itide nome uerbale qdtrafiatio
noftra circumloquit Michegij .et e ritfupque ftillat populus i fte.

Opobalfamu .et fecundurabi Salomone fup libru Exodi eft

refina qug ftillat de ligno aromatico indfo.et comum? gumi dicit fe

cundu eu,latine uero gutta genus aroatis. et grcce fta (fle. Exodi. xxx.
Sume tibi aromata et ftaiflen .eft aut fecundu Pedadu diofeoride de
materia medidnali libro.i.Sta<ftc recctis myrrhg pinguedo incifg 8C
quoda inftrumeto cu aqua modica detritg maxime odorifera fitqj un
gentu.fed q> rabi Salomon (cripfit nataph nominari thiriacam.impit

Digitized by Google
 SE'C VNDVS
ckrc animal rabidu qd nocuit ud cius imagine.et nihil ta fimife ardeti
qua gs corufeans .Fecit igit fcrpcntis imagine qui nocuit et fplenclore
gris addidit ut ardore imitaretur .quatenus impleretur qj diis dixerat
Deutcroxxxr) .Ego occida et ego uiuere fada.percutia et ego lanabo.

Cuprum. gs.ahcnu.greu.Ezechielis.i. Quali alpcchis gris

Candentis.et.iiij .Regu.xviij .Confregitcp (erpente greiim que fecerat

Moyfes.ubi habetur cpllrael in modum idolicolcbateum.etuoca

batur^Wi nehyfthan quali ahenusliueahenulus.quianun fi

nalis litera eft dimimitiua forma apud hebrgos.et Gen.iiij.Faber in

Cunela opera eris et ferri. et informa Dabo uobis
alia Leuicici.xxvi,

cglumdefiiperlicut ferrum et terram gneam. et hoc modo duriciem

fortitudinem fignificat.
Pedica grea qui copedes dicunt.threnont.irj.Aggrauauit

compedes meos.etpluraliter in mafculino .ij .Regum.iiij Et pedes tui .

non funt compedibus aggrauati.

Oppreffit.contriuit.deprefljt.inl!exit.infixit.inciimbere feu

Occuberefeat.fregit.Ioelis.iij.Ibioccuberefadetdns robuftos tuos,

pro q chaldaiculonathg lic.Cotriuit leu fregit.et ps.xxxvitj.Quoniam
lagittgttiginfixgliintmihi.eftenipafliuu.et cofirmafti fug me manu
fila. hoc eft et deprefiifti fuper me manu tuam uel defeendere fedfti.
&.ij.Regum.xxij .8C componens quali arcum aereum brachia mea*
ideftinfledcnsficuttenditur arcus.

W51 Tetedit. extedit. dcdinauit.iij Regu.tj. Venit aut mtntiu ad

.

Salomonem.ubi in hebrgo pon it rumor uel auditus.et lequit.qj Ioab

dedinallct poft Adonia et poft Salomone no dedinalTet.et per defe*
<ftunun.llaig.xxx.Dedinatea mcfemita.fimilit? Proner .iiij. ne dedies,
ad dextera necp ad finiftra.fic ibideinuenies ubi caret et priripio et fi
ne.paulofuperius .ad eloquia mea inclina aure tuS. fed integRt ponit
Exodi.xiiij . extede manu tua.defe<friuu aut ibide paulo fugius.cumcp
extedifiet Moyfos manu.fiFr Gen. xxvi.et inuocato noie dni extedit ta
bernaculu.Inde .i.lecfius fecunda aliqs.Gen.xlvi). Couerfos.

ad ledhili caput.et ciulde.xlix.colIegitpedcs fiios fiip le<ftulu. de bacu

fo uide fupra in mem. putat aliqui qd quia indinamur fuper illo qj ab
3 1
9

Bigitized-by tboogle
 /
LIBER .*

lunt confolari (upcr filiis eius quia non lunt.et Ruth.ij.Qiioc! confola
tus cs me. Inde nomen Zacharig primo. Verba conlolatoria.

tmi Pctnituit.i.Regum.xv.Poenitet me quod conftituerim Saul

regemat eodem loco. Et dominu poenitebat q> coftituiftet rege Saul

(upcr Ifrael.et eodem. Poenitudine no flcftet necp enim homo eft ut
agat pccnitentia.fic tranfumptiuc fignificat ignofccre.parcere. mifere
ri.long.iij .Et mifertus eft fupcr malina. qd.lxx. interpretes uerterut.
Et egitpcenitcntiadeus.ficlob.xlq. Ago poenitenda in fauillaetdne
re.aliter.i.Regu.xxiirj.Sed peperdt tibi oailus meus.& omnia eius
verbi fignificata denotant ftimulationem compuncflioncm. refipifee
.

tiam.et (ententif mutationem.

Feftinauit. urgebat. i. Regu.xxi. Sermo enim regis urgebata'.

feftinus erat.uel potius ita legendu eftuerbum e uerbo. Quonia erat

negotium regis feftinatum.uelfecudumlonathj; chaldaicu fic.Qyia
erat uerbum regis in acceleratione.
Naris.lob.xli. De naribus eius procedit fiimus.et eiufdem

xxxix.Gloria naris eius terror.

Prafticauit. experimentatus eft. uel experimento didicit.ac

arte quada arcana temptauit.Gen .xxx.Experimeto didia quia bene/

dixerit mihi deus propter te. quod chaldaica Onkcli tranflatio uertit
temptaui.& eiufde.xliiq .Sdphus que furati cftis ipfe eft in quo bibit
dris meus et in quo augurari (olet.et infra. An ignoratis q> no fit fimi
lismciin augurandi fdentia.utrobicp ponuntur hecdiio fimuliunfta
(cilicet augurando augurat uel diuinando diuinabit.et exponut fic cp
jnquifiuit diuinos augures propter cum uel pro eo. Inde nomen Nu
meri.xxii) .Non eft augurium in lacob.et eiufdem .xxiiq .Ncquaqua
abiit ut ante perrexerat ut augurium qupreret.

Serpens.Geh.iq.Sed et ferpes erat callidiot.ct Numeri. xxi.

Serpetes ignitos.et eodcloco.Locutus eftdnsad eulacferpete yneu

et pone eu figno.fed in hebrpo no fic legit, necp ferpes necp cncus.
Vt feribut rabi Salomo et rabi Moy fes gerundenfis . fed fic fecundum
Onkelu chaldeu.Fac tibi aduftione.et itellexit Moyfes ex ipfis uerbis
dfti fpiritu spherico epeotra natura etfimiliafimihbus uoluit curare
et cotraria cotrariis.nihil aut ta contrariu in morfu uenenato quaui
518
 SECVNDVS
t
vtirafcatur furor meus.

Hereditauit.quod tranO atio noftra polle Jit intcrprctat.Exo.

xxxrj.Et poffidebitis ea femper.fic Numeri.xxxrj. vfcp du poflidcant

filii Jfracl hprcditate fua.^d ucrbu e ucrbo legur hcbrci.quoufcp hpre
ditabit filiis Ifrael cuicp hereditas fua.et fcquit . Ncc quicqnS qremus
trans iordanc.nos _pprie fic. Qyonia no hpreditabimus cu eis.fic ps.
,
lxxxq.Quonia tu here ditabis in oibus getibus.inde nomen hpr editas
gs.xciiij .et hereditate tua uexaucrut. fimilif Deutc.xxx Iacob funicu
.

Ius hf reditatis eius.ee eiufile.xvirj.no habebur facerdotes et leuitp&c

parte et hereditate di rcliq Ifrael dns cni ipfe cft hereditas eorum.

Rumen. fluuiiis.torrcs.riuus.Tofue.xuj. Ab aroer qupfira eft

in ripa torrentis arnon .ctplr Ecclefiaftis.i. o'a flumina intrat in mare.

&.rj .Regum. xxij .torrentes belial terrucrut me.fignificat etia uallem
anguftam quaderiuat fluuius.tametfiqncp cxiccctur et arefcat.Ioelis
iij.proeo quod 1 egimus. et irrigabit torrentein fpinaru. Symmachus
magis proprie traduxit uallem. &
quod.lxx.ibidem fiheenon grpee
interptati funt hoc non inrelligit pro torrente funiculoRi.ut Hierony
mus putauit.nam etia illudtiocabulu grpeu fchcinus herba fignifieat
prcacutam. qua latine gladioludidmus uel iuncu in more acus nafce
tem fccundu Suidam.fed retfhusgladiolu tam a fodiedo qua etiam a
fdndcdo uelut mucro.qd Ariftophancs in comccdia quam infiripfit
.acharnanas his uerfibus infinuat.Etnon dimittaquin prius fidi oenus
eis infigar acutus dolorofus inciduus, voluerut ergo .lxx. intelligere

no torrente fiiniculotv fed rpinofiflfiman: et acutiflimaru herbarum

quf et pungant et fdndat.ficut et Michep.vi.de fetim ufqj ad galgala.
id eft de carecfto.fic intelligut hebrei illud qd legimus Geh.xxvi.Eode
runtqj in torrentem et repererunt aquam uiuam.quis enim puteu fo
deret in torrente quin potius in ualle ubi folent reperiri aquaeuiuae
propter uidnos montes.

OT Confolatus eft.quod tranflatio noftra pcriphrafticos expo/

Gene .xxiirj Vt dolorem qui ex morte matris aedderat tem pe

nit fic .

raret.uerbum eucrboita.etconiolabaturlshac poft matrem eius.'$C

Ifaic.xl.Confolamini confolamini popule meus.fic Icremip.xxxi. Nor
 LIBER
ruios.etCanticorum.iifi.PutcusaquaJSuiuentiu qup fluunt impetti
de libano.cuius ucrbu icquitur ibi.Et fluent aromata illius.iteruper
aphgrefin nun litergr quf fepe defidt.quod indicat pun&us dagges.

tjQ i
Inauris.torques.uel ornamentum nariu.Prouerbiorum.xi.QV

culus aureus in naribus fuis.ubi iuis non eft ,pnomen relatittum/ed

nomen fus fuis,ideft pord.etpluraliter ponitur Gen.xxxv.Ec inaures
qup erant in naribus eorum.
Lefio. damnum. nocumentu.fcribit fex puncffas.Efter.vfi.Atc^ •

vtinam infernos et famulos uenderemureflet tolerabile malu ctge/

mens tacerem nunc aut hoftis nofter eft cuius crudelitas redundat in
.

regem. quod hebrpi uerbum e uerbo fic legut. et fi in feruos etferuas

uenderemur tacuiflem. quia non tribulator ueriaret circa damnum
regis. Inde uerbum et deriuata qug magiftris h ebriorum funt inuiu
maxime in filis coftitutionibus deiniuriis et damno dato fic feribitur
.

Danieiis.vi.Et rex non iuftineretmoleftiam. quod redius fic legciv

dumeft.Etrexnoncflet damnificatus.
Rcligauit. ieparauit. abftinuit. reftrinxit.diuifit.Leuiad.xxij.
nil
Vt caueant ab fis qup coniecrata funt.pro quo hebrp fic legunt. Et fe
parentur ieu religant a fandificaris.et Numeri. vi. A uino et omni qd
inebriarepoteftabftinebunt.Indcnazargus.rcparatus.religiofus.de.'
uotus.rcftridus.diuifus et folitarius tancjj monachus. Nueri.vi. Hgc
eft lex nazargi ideft rcligiofi.et alia forma nominis uerbalis Numeri
vi.Cunctis diebus quibus ex uoto dno confecrantur uerbu e uerbo
.

proprie fic.Qindis diebus religionis fug uel abftinentig iep arationis

aut monachatus iui.unde folet dici longam cglariem geftanti tonde
religionem tuam uel abrade coniecrationem tuam.
‘^iCorona.diadema.fi .Regu.i.tuli diadema qd erat in capite eius.

fic intelligut illud Leuirid.xxi .quia olcu (andg undiois dei fui fug eu
cft.qd Onkelus chaldaice interpretat .quia dil.i.corona old maiefta'
tis dei fup ipfum . fimiliter illud Numeri, vi quia confecratio dei fui
.

fiipcr caput dus eft.& ficicribitur quincp punctis.

Mmauit.duxit.ps .lxxvq .Deduxifti ficut oues ppfin tuu.et ps<

cvifi.Quis deducet me ufep in idumeam.inde uerbum tranfiriuum

ter cfi .quafi dudificauit .i.mifit uel dimifit.ut Exodi.xxxfi .Dimitte me
316

Digitized by Google
 SEC VNDVS
Tc ruo meo.Tonathas
chaldfus ficinterpretatur.ut confirmetur regnu
Dauid feruo meo .inde folent hebrgi hunc tierfum pfalmi.cxxxri.
ipfi
Difpofui regnu meflif meo.
Paraui lucernam chrifto meo delegere.
meis
fedinps.orix.concordant nobifeum dicentes, lucerna pedibus
dee
verbum tuu.quod feribitur per zere,fuperius autem per hirek.et
clinat pluraliter in genere fceminino.dcriuat ab eo per ^pthefin mem
ftabit cu lucere
& paragogen he candelabru.Exodi.xl.Candelabrum
induces candelabru et eriges lu
nis (ui s!quod uerbum e uerbo
fic.Et

cernas feu luribula eius.

Sulcus.nouale.Ofeg.x.Innouate uobis nouale. ideft fulcate uo

bis fulcos.et Proucrbioi* .xit]

Multi dbi in noualibuS patrum.ali) fic.
Multa efca in fulcis pauperu.fdlicet quos pauperes
arant.

VTi\ Languit.infirmabat.fgretulit. Hieronymus interpretat defpe

pfalterio.ps .lxix.dicens .Opprobrio
rniicin fuo de hcbraica ueritate
contritum cftcor meum et defperatuflum.fed uerius fic.opprobriu
interpretes nomtnaliter
confregit cor meu et infirmatufium.ubi.lxx.
improperiu expedauit
verterunt ta leporian.ct nofira traflatio legit
cor meum et miferiam.fed fecundu hebrfos
uerbu eft et non nomen,
Salomon noluit literam aleph de fubftantia uerbi efie anus, et g
rabi
defedum alterius alcph quod perfonam prima denotat hoc loeofie
nusdocuit.et illud ipm
fcriptum.fed rabi Iona uerbum efle primitiuu
aleph quod per prothcfin luitur perfonam
primam dcfignai*.quod
uerum puto.uidebis fuprain aleph.

Coxit.ebullire fccit.Gen.xxv.Coxit autem Iacob pulmentum.

Inde nome ius cotfrum Gue pulmentum.ut in allegato uerfu.et

Hag/
g£i.ij .Panem aut pulmentum.

Afperfit. Leuidci.iiq .Tincfro digito afpergens fepties

contra

velum.Inde nomen afperfor qui afpergit. Numeri .xix. Ipfe qcp qui
alpergit aquas lauabit ueftimenta fua. hgc omnia per defedhim
nun
literf .quapropter zain recipit dagges.

Ruxit.Ifaif.lxiirj .A fatie tua montes defluerent.Inde fluenta et

riui.ps.lxxvitj.Ec eduxit aquam de petra .pro quo Hierony.Et eduxit

3'5

ized by Google
 LIBER
PampiYiauit.frondificauit.drcumftipauitfurculos aromatum.
Prouerbiorum.vij. Afperfi cubile meum myrrhaetaloe. hoc eftinfe
uel infixi in cubile meum furculos feu frondes aromactim.Inde no
Ili

men furculus.palmes ramus. propago fcu frutex aromatu.ps. xlviij.

Fundatur cxultatione uniuerfp terrp.qd miror ita de grcco efle trafla
tu.lxx.enim grpee fic. eurizo agalliamati ideft bene radicato gaudio
vniuerlp terrg.fed rabi Salomon eo lorinof interpretatur arbufcula,
quafi uerbum e uerbo dicendum fit, duitas que eft pulcher furculus
aromaticus lgtificans omnem terram.tranflationes noftrp fauum efle,
noluerunt. Canticorum .iiij .Fauus diftillans labia tua lpon(a.& Pro/
uerbiorum.xxiiij.Ecfkuimdulciflimum gutturi tuo.

Leuauit (eu eleuauit mouendo hinc et inde.Numeri .vi. Sulce/

ptacp rurfum ab eo eleuabit in confpecftu domini, quod de uerbo ad
verbum fecundum Onkelum chaldgum fic eft legendum. & eleuabic
ea facerdoseleuationem cora domino, vbi notabis duas eleiiationes
in facrificiis.unam furfum et deorfum et uocatur thruma. aliam dex/
trorfum et finiftrorfum (eu antrorfum et retrorfum.nominaturqj a
prpfenti uerbo thnupha.fimile ponitur Leuititi.vrj .Petftufculu enim
eleuationis et armum (cparationis.(icLeuitid.vir|.Tulitc^ pecftufol
lum eleuans illud coram domino.ideftmouenshinc et inde.

r» Floruit. Canticorum .vrj. Si floruerunt malapunica.ficEcde

fiaftis.xrj.Et florebit amygdalus. ubi aleph ponit loco iod in medio di

<ftionis.Inde nomen flbs.Gcn.xl.Paulatim in gemas et poftin flores,

quod uerbum euerbo fic legitur. & erat in gemmando afeendit flos
eius.nam ultima litera he eft mappik.poteft tamen etiam de fiibftatia
duftionis efle qug alias mutet in thau.Iob.xv. Et quafi oliua proiities
florem fuum .affiimit et quandoqj literam nun. Canticorum (ecudo.
Flores apparuerunt in terra.

Y^2f^3,Efliil(io.fa'ntilIa.Ezechielis.i.Et (dntillg quafi alpetftus gris.

alio in loco reperitprima per iod fcripta.Ifaig.i.Et opus eius quafi (dn
tilla.& pro eo quod nos legimus ps.cxxxij .Super ipfum autem efHo/
rebit faniftificatio mea. rabi Salomon interpretat ab igne feu fritilla
illuminabit. quafi diceret (rintillabit feu effulgebit.
Luabulum.lucerna.iij.Regum.xi. vt remaneat lucerna Dauid
3*4

Digitized by Google
 . .

SECVNDVS
quietiim.tranquillum.iocundum.fuaucacplacens.fcu placidum. Nu
meri.xxviq.HoIocauftum fuauiffimi odoris atcp incenfi eft domino
ideft pladdiflimi. ubi geminatur heth litera.et nomen in alia forma
Ecdefiaftis.iiij .Melior eft pugillus cu rcquie.et ciufdem .ix. V
erba fa
pientum audiunt in filentio ideft cum tranquillitate ocio requic .Inde
verbum grauc tranfitiuu tranquillxficare fi liceat dicere,Exodi .xxxiij
Et r cquiem dabo tibi .ideft compefcam te uel mitigabo te. fic Ezediie
lis.xvi.Et requiefeet indignatio mea in te.et Ifaie.xi. Et requiefeet fug
eum fpiritus domini. Inde nome requies fub uariis formis, cfter.rj Et .

dedit requietu uniuerfis prouindis.item aliter, gs. cxvi’ Conuertere

" m *
anima meainrequiem mam. ",
'.

Concuflit.mouit.gs.xdx.Moueaf terra .p q Hiero, cocudat.

Obdormiuit feu dormitauit.Nahum.ir) .Dormitauerunt pafto
Dormierunt fbmnum (uum .et gs.
res tui rex Aflur.et pfalmo.lxxvi.
cxxi.Necp dormitet qui cuftodit te ecce non dormitabit.

0^1 Fugit.abut.cuanuit.feceflit.Deuteronomrj ultimo.Nec dentes

illius moti funt.pro quo reftius Iudp fic legunt.Et non fiigerat fpedo
fitas eius.quod chaldaica tranflado habet fic. Et non alterabatur fpe/
dofitas decoris uultus eius.ut diximus in litera lamed. & Iolue.viij .,p
eo cp habetur fugiemus et terga uertemus. legunt hebrp .fugiemus
ate eos.& Ifaipxxx.Sed ad equos fugiemus ideo fugietisJnde uerbu
graue fedt fiigere,hoc eft fugauit.Exo.ix.Fedt confugere feruos fuos
ctiumentain domos, inde nomen Ieremipxlvi. Fugierunt conati fi
fugam fugierunt. quod et prothefin patitur et paragogen. Ifaiplij.
N ec in fuga properabitis

Mouit.concuflit.Amos nono. Etconcutiamin omnibus gen/

JSi
tibus domum Ifraelfiait concutitur triticum. et pafliue Nahum.ii).
Si concuflg fuerint cadent in os comedentis. &repcritur per condfio
nem litcrg vau. Amos quarto.Et uenerunt duget tres duitates, ideft
mouerunt uel ceflferunt.& Genefis quarto. Et ero uagus et profugus
in terra. Inde nominantur inftrumenta mufica aenea

quibus appendent multa crepitalia a concutiendo et mouendo Gc di/

(Sa.et a grpds fiftra a fio quod in futuro habet fifb ideft quatio concu
tio.ij.Regum.vi.Etfiftrisct cymbalis.
3*5

Digilized by Google
 LIBER
vxorem fecundum Paulum burgefem et magiftrum Dauid kimhiin
libro de radiddus qug fempcr domi habitat, undc.lxx. tranftulerunt
grgce orcotcta ideft decorem, qd nos legimus fpccicm. ps.bcvirj. Et
Ipedei domus diuiderelpolia.proq in pfalterio fuo Hieronymus fic.

Et pulchritudo domus diuidetfpolia.quod rabi Salomon de fynago

ga Ifraelirica intelligit .id eria Lyra exponit de ecdefia.et leremie.vi.
Spedofg et delicatg affimilaui filiam .fignificat etiam tugurium feu ta/
bernaculum paftorum quo caulam (ppe intelligunt. quamuistranfla
tionoftra interpretetur pafaia.tj Regum, vq. Ego tuli te de pafcuis.
.

euidentiuslegicSophonif.Ti.Eteritfiiniculus maris requies paftoqe.

vbi.lxx.etiam traduxere pafcuapaftorum.iedlonathas chaldgusdo/
munailas paftorum uertit.etquadocp plurale mutat alterum vau in
aleph .ut Ioelis.i.Quia ignis comedit fpcriofa deferri, ideft tuguria pa
ftoru in dclerto.uolunt autem quidam dicere q? fit cuiufda lod in de/
ferto propriu nome.fed Hieronymus generaliter intelligit aut plana
camporum aut pratoru florentia aut uirenria herbis loca qugpafcua
prgbtiere iumentis.hcc omnia propter fignificatu habitaculi oriutnr
tranfiiimenda.Iob.vitj.Et pacatu reddet habitaculum iuftirig tug.8C
Ieremie.xxxi.Pulchritudo iuftidemons lancfhis.quod Iudgi legunt (i
militer habitaculum dicentes.habita culum iuftidg mons fiunftus.qd
fecundum rabi Iofeph patrem Dauidis kimhi in eiufdem commenta /
riis intelligitur de domo laniftificationis et de monte unde procedet
omnis benedico ingtemum. quia deus benedicet illum in diebus
MelTiae benedicftione quae nunquam terminabitur .haec Iofeph. Sp/
pius tamen aliter et aliter uarian t tranfiationes.u t Ieremig.xxirj .Et co
uertam eos ad rura (ua.ideft ad caulas ieu mapalia fua.

Requieuit.Habaaikterrio.Requielcamindietribularionis.et

Ifaiy.lvrj.Requiefcentin aibili fuo.et primo regum.xxv. Loaiti fiint

ad Nabal omnia uerbahgc ex nomine Dauid et filuerunt.proetre/
quieuerunt atq* ceftauerunt lonathas chaldgus interpretatur &fi
.

nierunt.quodin fermone nos folito appellamus paufare. eft autem

paulare didutftum a grgcouerbo futuri temporis paufomg ideft defi
nam.quiefcam.ceilabo.id quod hocuerbum noah fimiliter defignat.
Genefis odtauo. Requieuitque arca menfe feptimo. Inde nomen
JIZ

Digitized
 SECVNDVS
Creaui fruftu m
abiorum .& illud Ionathas chaldaicc traduxit fermo
1

nem. vndc id quod legimus Malachig primo. Et quod fupponitur

contemptibile eft cum igne quod illud deuorat.hebraci interprettn/
tur.Et fermo eius fcilicet facerdotis offerentis contenitur et efca illius
fdlicet altaris ut panis et adeps SCc.nam ignis hic nulla fit mentio.fed
funt qui fimi liter frucftum afuperiori fignificato exponunt ari aliqu3
tulum afpirat Hieronymus in commentariis aim ait. Frutflus autem
altaris ignis eft dbufcjj ignis hoftig uel holo cauda.

^^Eietftus.mobilis.profugus.Gencfis quarto.Vagus etprofiigus

terram.Inde moueri.Nahum tertio. Qyis commo
eris in terra.fiiper
uebitfuper te caput, luper quo Hieronymus in commentariis recfie
ficait.tn hebreonon habetur caput,fcd nosappofuimus ut fenfus ma
nifeftior fieret.Symmachus interpretatur lugebit, (eptuaginta inter/
pretes gemet, et lercmie dccimoocftauo. & mouebit caput fuum.Sc
Proueroiorum.xxvi.Sicut auis ad alta tranfiiolans ideft ficut auis ad
mouendum.ficIercmig.l.Etmoti (untet abierunt.& in alia forma ps.
xxxvi.Et manus peccatorum non moueat me. per iod literam.Sc in
alia forma Genefis.iiij .Et habitauit profugus in terra.

Habitauit. conftitit. fuftentatus eft. permanfit. ftetit erecftus.

VOl
Habacuk.rj. Sic erit uir fuperbus et non decorabitur.re<ftius fic. Vir
luperbus no ftabit erecdus. iuxta thargum Ionathc .hoc eft Nabucho
donofor uir arrogans et ftiperbus ndn confiftet in permanetia regni
firi.quafi diceret non permanebit in ftatu fito.Inde nomen confiften

tia Iratus, manfio habitaailum fdes. Ieremig deamo. Et deais-eius

. .
.

diftipait erunt. quod hebrp legunt. &

habitationes eorum feu gdifi/
dum eius deuaftarunt.cui letftioni uidetur etiam Hieronymus et Ni
colaus de lyra confentire iu comen tariis.nam Hieronymus fic feribit,
q> in tantam folitudinem redegerunt Ierufalem ut publicarum ct pri/
uatarum fdium oia diffiparent.Lyra fic.diflipauerunt fcilicet templii
in quo Iudji maxime gloriabanf.undeueriustranfiatio noftra uertit
Exodi.xv. Ad habitaculu faneftum tu ii. quo in loco etia eius nominis
uerbum legit. Ifte deus mais et glorificabo eu.quod feamdui ^prie/
tate linguf fic hebrei leguntJfte deus meus et hofpitabo eu feu taber
naculu habitationecp ei faciam.fic enim Qnkelus chaldaicc traftulit.
Ifte deus meus a edificabo ei fantfiuariumlSignificat edam fpedofam

Digitized by Google
 .

LIBER
Aius rabi Salomon gallus exponit flluminamini,utfitlenlusuidete.
ficetiam id quod fupra flue allegatum Ilaig lexagefimo.tuncuidebis
& afflues interpretant aliqui.tuncnidebis etilluminabcris.in qua fen
tentiaeftrabiDauidkimhiin commentariis. Inde nomen lux uel lu/
men.Iob terdo.Ncc illuftrettir lumine, inde illud quod legitur ludi/
cum lexto.Fecer utqj (ibi antra et Ipeluncas in montibus.idcft fecerut
fubterraneas rimas feu fifTuras tanquam fenelleilas per quas lumen
cis ad foueas latenter indderet hoc enim uocabulum inlinua t

H^Deferuit.uitauituerbugraue.infregit. ceflauit. irritauit.cotra/

dixit defer ere uel difcedere fecit. Numeri. xxx.Si aut ftatim ut audie
.

rit contradixerit pater .et eiufdem tricefimolecundo. Cur fubueratis

mentes fifiorumlfraeUdeftad quid infringitis lentendas filiorum 10
rael.uel podus cur uitarcfadtis corda filiorum Ifrael.& quandoque
deficit aleph et mutatur vau in iod.utps.cxli.Oleum autem peccato/-
ris non impinguet caput meum, quod rabi Salomon interpretatur

non deleret uel non uitabit caput meum, quem Nicolaus de lyra uo
lens imitari exponit non prohibebit caput meum, cfterum non recte
hictranlFermr peccatoris,fed oleum principis fiue regis, item ab hoc
verbo deriuatur nomen Numeri decimoquarto. Et factis ulrionera
meam. &eft fic iuxta mentem Onkeli.led fecundum proprietatem
lingup fignificatdelertionemueldilcellionem.ut illic rede commeo
tatur rabi Salomon.

J}^3i Alexandria.Nahum terdo .Nunquid melior es alexandria p<5

pulorum.ubiuideas Hieronymum in comen tariisluper duodecim,
& fupra in prindpio nun. ^

^3, Excreuit.fnidificauit.propagauit.germinauit.noftra traflatio

habet muItipIicauit.pfalmo.xcq. Adhuc multiplicabuntur in feneda
uberi.pro quo Hieronymus in fuo de hebraicauerirateplaltcriofic
uerrit.adhucfhidificabutinlenedute.etgemiatabethlitcra.Zacha,
nono.Etuinum germinans uirgines.etuide quam contrarium inter/
pretatur noftra tranflado threnorum quarto.quoniam illi extahue/
runt confumpd a fterilitate tcrrae.quod hebraice fic. Quoniamnlti
effluent traflfoffi fertilitate agri.led Proner .x. parturire tralFertur .os
iufti parturiet lapiendam hoc eft propagabit, inde nomen propter»

fiue germen aut fur culus fiue palmes.quod frudu legimus ifaie.lvi)'.
510

Digitized by Google
 SECVNDVS
Lametatuseft.planxit.uluiauit.Michc£. v\. Cantabit canricu.

fcd re<£bus.btx.interpretes planget plan<ftus.licut et Ieremif.ix. Doce

tc filias ueftras lamentum. et eiulHem.xxx. Vox in excello audita eft
lamentationis &c.

STO Duxit. minauit. threnoRt.iij . Me minauit et adduxit.ps.lxxx.

Qui deducis uelut oucm Iofeph .Ecclefiaftis .& animum meumtras
.rj

ferre ad lapiendam .ideft aluefacere cor meu in lapienda, unde mores

et dudhxs hominumGc dicuntur ab indudta conluetudine.

Suftcntauit.tulit.portauit.Exodi.xv.Portafti eum in fortitu'

dine tua.et concordat cum tranfiadone chaldaica Onkeli.Ifaic.li.non

eft qui liiftentet eam.

tro Fremuit. rugiuit.ProucrbioRt.xix.Sicut fremitus leonis ira re

gis.pro quo hebrci.Rugit licut leones ira regis, et eiulde.xxvirj.Leo
rugiens.tranfladonoftraalibialiter legit Prouerbiorum quinto. Et
gemas in nouiffimis tuis.pro fremas.
Vociferauit. damauit.lbnuit. rudit. Iob.vi.Nunquid rugiec

Onager .puto interpretem dicereuoluiflerudet.nam rudere afinoru

et onagrorum eft. Perfius Findor ut arcadif pecuaria rudere dicas,
miror tranHationemnoftram alio in loco lftari interpretatam efle.
Iob.xxx.Qui inter huiulcemodi letabantur .led hebrfi fic legunt. inter
arbufta clamant fub urdeis conglutinantur.omnia inde deriuata ligni
fican t fremitum ficut grpee bromafthf fecudum Suidam kai onkaftg
qu£ fttnt onagrorum et afinorum propria.
Confluxit leu affluxit. et GgniGcat curium ad libitum. Ieremig

xxxi.Et confluent ad bona domini. Ilaif.lx. T unc uidebis et afflues.

Inde nomen fluuius leu flumen .ps.lxxx. Et ufq? ad flume propagines
eius.&fpluralif declinat in comuni genere.in mafculino utlfaig.xxxuj.
Locus fluuioru riui ladftimi.in fecminino ut plalmo.xxiirj.& fuper
flumina prgparauit eam.
Illuminauit.illuftrauit.plalmo.xxxiiij. Accedite adeumetillu

minamini.quodHieronymusinfuo pfalterio de hebraica ueritatea

fuperioreuocabulo traduxit fic.Relpidte ad eum et confluite, fedre
509

Digitized by Google
 LIBER
Ipontaneumidefi: munificum /unde munifici et liberaleshocnomine
dicutur prindpes.utplalmo.cxubVt collocet cum cum principibus
aimprindpibus populi fui. et pfalmo.cx.proeo quod nos legimus;
T eaim prindpium in die turturis tup in fptfdoribus fandorum. Hie
ronymus traduxit populi tui Ipontanei in die fortitudinis tufin mort
tibus fandis. et pfalmo.cxix. Voluntaria oris mei. unde uolimtarius
et liberalis didturnadib qui omnia indulget oculo bono,fecundum
rabi Dauid kimhi in comentariis fuper Ifaiam capitulo.xxxq.Ibi prin
ceps ea qug digna funt prindpe cogitabit et ipfc fuper duces ftabit.

vn\ Remouit. feparauit. prolongauit. ita interpretatur IonathaS

chaldpus. Amos.vi.Qui feparati eftisin diem malum.

TTO Merces meretrids.et foribitiir fex pundis.Ezechielis.xvi.o m

nibus meretricibus dantur mercedes.et addit in priftdpionun utibi/
dem cernere ficet. ,

mi Scceffit.abefrauit.m6tus eft.fiigit.Deutcro. xix.fecuris fuge>

rit manum.Deutc.xxx.Si cardines cpli lueris diflapatus.et paulo antei

In quas dilperferit te dominus deus tuus.Inde nomen Ifaig.xi. Et con

gregabitprofiigosIfrael.fimilepfalmo.cxlvij.DilperfionesI&aelcoii
gregabit, pro q Hiero, eicdos Ilrael c5gregabit.qd et pofteaficinteT
pretatus eft threnorum lecUndo.& eiediones ideft aufugia et exilia*
/ *

Vagina.i.Paralip.xXi.Et conuertit gladiu luum in uagina.Tndg

volunt diduerbuiadon.Gen.vi. ubi nos legimus, non permanebit

fpirims meus in homine.ibt mgri hebrgoFV fic uertut.no u aginabitur
Ipiritusmeus.utluprainliteradaleth commernorauimus, .
-

Propulfauit.torfit.proiedt.ps.i. que ^piidtuentus.etlobjciq.

Contra foliuqd uento rapit.i.foliu propulfatu.fimilellai^.xli^icut

fbpulauento rapta.i.ficut ftipula ,ppulfam.et ps.lxvirj.pro eo qd nos
legimus.Sicut defiat (iimus defidant.hebrfi uettut.ficut prdpellitur
fiimusproiidasfeupropellas.etuolunt jiic efle gerundiu paffiuum.
Vouit.rj.Regu.xv.Vouens enim uouit feruus tuus.i.uotU uo

uit.et Numeri.xxx.Si quis uirorum uotum domino uouerit. ,.‘rr

v 3«8

Digitized by Googk
 SECVND VS
Acceffit.appropmquauit.Gencfis -xliirj- Accedens autem pro

pius ludas. 8C Genefis dedmonono. Recede illuc, pro appropinqua

huc.cataaphfrefinnun liter? prim?.& infra .Iamcp prope erant ideft!
appropinquabant.ficIfaif.xxix.Eoquod appropinquat populus ifte
ore fuo.

Angariauit. exegit .depopofdt.repetiit. quarto Regum jodq.

Et unumquem<$ iuxta uires fuas exegit tam argentum quam aurum.

&nominahterIfai?derimoquarto.Exfubiidentexa(ftoresfuos.&inx
fra.Qyomodo ceflauit exadfor ideft coacftor .angariator .rurfus Deu
teronomrj deamoquinto. Repetere no poterit quia annus remiflio'
ni> eft.et infra. A peregrino et aduena exiges .omne fignificatu eiufde
vocabuli afflidtionem denotat.

MalTa. moles. aceruusJofue tertio. Vna mole confiftent.quod

poftea ibidem drcumlocutuseftfic. ad inftar montis intumefeentis.

& Exodi dcdmoquinto.Stetit unda fluens, ubi in latinis libris deeft
ficut moles feuaceruus.qd Onkclus chaldaice traduxit ficut panes,
vnde Nicolaus de lyra exponit aqua ficut munis eretfbt.

Remouit.fugit.recefIit.Ofef feptimo. V? cis quoniam recefle

runt a me.Efter fexto.NoAem illam duxit rex infomnem. uerbum e
uerbofic.inno«fte illa fugerat fornnus regem, et pfalmo.xxxi. Quiui
debant me foras fugerunt a me. et Nahum tertio.Refiliet a te.Ifiu? .x.
Migrauit Madmena.et Ieremi? quinquagefimo. Recedite de medio
Babylonis.omniaremotionefignificant.mdeetiamremotiopropter
menftrua didtur mi Leuitid deamoquinto. Et qufmenftruis

temporibus feparatur .et eiufHem duodedmo Juxta dies feparationis

menftruatf.et omnino aedpitur pro foeditate et immudidaEzrfix.
Terra immpndaeft iuxta immundidem.

Libuit.fauit. indulfit. Exodi tricefimoquinto .Omnes uiri 8C

ili
mulieres mente deuota obtulerunt. & infra. Voluntaria domino de
dicarunt.etficfignificatidem quoduoluntarieliberaliteret fpotanee
obtulit. Ezechielis quadragefimofexto . Cum autem fecerit princeps
3®7

Digilized by Google
 LIBER
<quod fic fcribitur. adhuc plaga unam uenire faciam ftiper Pharaone.
SC Lcuirici.xiq -plaga leprg.et fic fcribitur nun fggol.ucrbumaute 8C
nomen reperitur in unouerfiailo Gen.xq. Flagellauic aute dominiis
Pharaonem plagis maximis.^ plagauit fiue percuflit percufRonibus
magnis.nam grgce plaga iuxta linguam doricam dicit percuffio. a uer
bo atiquo peplcgo prgfentis temporis,quod a peplcga preteriti tem-'
poris uerbi plelio deriuat.ut legitur in libro eletfforu grgco Varini
Camertis.fed Hieronymus nofter.lxx.intcrpretes imitatus eft etiam
in luo plalterio de hebraica ucritatc.gs,lxxtq . Et cum hominibus non
flagellabunt, quia.lxx.grgce traduxerunt maftigothilbntg.fimiliter in
eode.Et fui flagellatus totadie.qd.lxx.memaltigomenos uertcriinr.

Inipulit.irruit.lefit.luem attulit.qd noftra tratiflatio pcrcuffit

interpretatur.Exodi.xxi.Ecpcrcufleritquis mulierem pregnantem*

mox uariauit in eodem capitulo trafferendo uuln erauit,ibi .fi bos alie

nus bouem alterius uulnerauerit. iterum.p Regu.xrj Percuffitqp do

. .

minus paruulu.limilif Exodi.xrj .uarie traduxit, percudens ggyptios.

. et mox fequinir .ingredi domos ueftras et Igdere. Onkelus cnaldatce
tranftm utrobicp ad per cutiendu.indc nomen lex pumftisideft lueS
feu internedo.Exodi eodem.nec erit inter uos plaga, quod Onkelus
chaldaice uertit mortalitas, uerbum aliud. gs.xci. Ne forte offendas
ad lapidem pedem tuum ideftlgdas.aliam formam per ^pthefin mem
et paragogen he litcrarum inuenies Numeri.xxv.in fine, et eiufdem
xxvi.in pridpio.Qug percufTaeftindie plagg ,p lacrilegio Phegor.
poftcp noxiorum fanguisefluluseft.quod ultimum ita ponitur. &fa
dium eft poft plagam. oia dus uocabuli deriuata fignificant percuffio
nem ad mortem ucl ad minus prope mortem.
Dilperlum.effulum et euerlum eft.diffluxit. fecundo Regum
derimoquarto.Quafi aqugdilabimur.quod fic Icribitur. quali aqua:
defluxe uel difperlg in terra.fimile Micheg primo. Sicut aquae qug de
currunt in prgccps.ideftficutaqugdifperlg.Ionathas chaldgus uerdt
deriuantes uel defluentes fdlicet afdin. et threnorum tertio. Oculus
meus afflieftus eft.ubi legitur hebraice.Oculus meus defluxit effudit.
Item Micheg primo. Et detraham in uallem lapides eius,hoc eft du
Ipergam lapides de montibus in ualles more cupientiu gdificare.
j©6 .

Digitized by Google
 '

SECVNDVS
xitj .Et luna non fplendebit in lumine fuo. inde noga ex fepte planetis
qug uenus didtur ,quo uocabulo utuntur philofophi et cabaliftg ut ra
bi luda harifi in libro de geomanticis qugftionibus. et rabi lofeph mi
nor in libro qui inferibitur hortus nucum.
Gjrnupedit.inlultauit.impegit.inuafit.Exodi.xxi.Si bos cor/

nupercuflerit.etinfra.Si bos comupeta fuerit, et Deuterono.xxxiff.

In ipfisuenulabit gentes,hoc eftipfis cornibus infultabit. et 5s.xliiij.

In te inimicos noftros ucntilabimus cornu.ubi tranflatio noftra circu

locutiue interpretatur hoc uocabulum.fignificat autem infui tum 8C
impulfum cornibus animalium.

Falxa quomagel quafi mnagel.ut Ioelis iiltimo.Mittite falce

de quo fiipra in litera mem.

^j^Lufit inftrumentis mufids.iirj .Regu.iij .Cumqp caneret pfaltes.

verbueuerbofic.Etfaiftumeftcumorganizaretorganifta uel dtha

rizaret atharcedus.et.i.Regum.xvi.Et pfallat manufua.inde organi
fta feu muficus manualis.ps.lxvirj. Prfuenerunt prindpes coniun<fH
'

pfallendbus.recffausquamHiero.quiuertit prf ceflerunt catores eos

qui poft tergum pfallebant.et ex eo inferibitur titulus plalmi quarti
fic.vidori inpfalmis.
Percuffit.tetigit.pulGmit.perculit.i.regiim.x.Exercitus quora

tetigerat deus corda.quod exponit Dauid kimhiincomentariis fujy

quatuor fic .quibus dedit deus in cordibus eoru ad complacendu ei.
ct Gen.xxvi. Sicut et nos nihil tuoru attigimus.quod Onkelus chal/
daice ita.Sic q> nos Infimus te.Ruth.ij.ut nemo moleftus fit tibi, quod
fic feribitur. nonne mandaui pueris ne pulfent feu tangant te. ct Gen.
irj .Et ne tangeremus illud.Inde uerbu graue Canticos .rj. Tepus pu/

tationis aduenit.ideft contigit fiue attigit. et uerbu tranfitiuu fecundi.

utExodi.xrj.Etafpergite exeo fuperliminare. ubi uerbu cuerbo fio
Et facite tangere fuperliminare ac duos poftes de fanguine .fic Exodi
iitj.T eugitep pedes eius.pro fecitcp tagere pedes eius .ideft adhibuit
feu ^icdt ad pedes fuos .et Ifaig. vi .Et tetigit os meum, ideft adhibuit
Tuper os meum et fedt tangere.
Plaga .percuftio. Exodi .xi. Adhuc una plaga tangam Pharao/

3*5

-Bigitised by<
 . .

LIBER
naufeari faciunt. vel fecundu rabi Ishac auengieth ampullari, ac quafi
fungorum aut uefi cularum imaginem edere atcp tuber culari i

Meridies.aufter.Danielis.xi.Et confortabitur rex auflri.Gen

xxvirj -Dilataberis ad orientem et occidentem ct feptetrionem et me

ridicm.GcIofiie.xvrj.Ephraimfitab auftroet ab aquilone Manafle.
EtIiaif.xxx.Onus iumentorum auftri .Interpretatur autem Ionathas
chaldfus hoc uocabulu meridiem.i.Regu.xxvq -Cotra meridi? Iuda:
et contra meridiem Ierahmeel et contra meridiem Ccni. alij expon iit
locum defertum fterilem-aridum .quia a meridie illarum urbium fita

eft vafta folitudo et terra inhabitabilis.

Retulit, explanauit. enundauit. indicauit.Geh.irj.Quis enim

indicauit tibi. quod Onkelus chaldfus interpretat, quis oftendit tibi,

eodemodo illud Deuteronomrj.xxvi. Profiteor hodie coram dno.
idem Onkelus interpretatur fic.Oftendi hodie domino deo tuo.Ec/
defiaftis.x.Etquihabcntpennas adnunciabunt fententiam.

Exaduerfum. eregione.incolpe<?hi.ante. coram.apud.penes.-

<
pcul.i.Regu.Xvi.Numcor5dnoeftchriftus eius.quod uero feribit
Gen .rj . Adiutorium Gmile fibi.re&e fic legitur Adiutoriu quafi cora
.

co.ideft fecundum gerundenfem .adiutorium qd ftet coram eo a quo

feparetur et cum quo coniungaf iuxta uoluntate fuam. & rabi Dauid
kimhi exponit fic quafi diceret.Et erit in confpe<fhi eius paratum con
tinue ad obfequendum ei. et ut ait rabi Salomon gallus no ad prclian
du.et fic recipit alias partes indedinabiles ficut caph et lamed et mem.
fic etiam hein fine.Gen.xxi.Seditcp eregione procul.

Capitaneuspopuli.dux.princcps.i.Regum.ix.Etunges eum

ducem fuper populum meum Ifrael.eteiufclem.x.Ecce unxit te domi

nusfiiper hereditatem (uam in prindpem.

Splenduit.fulfit.Iob.xxtj.Et in uiis tuis fplendebitlumen .Inde

nomen Habacuk.irj.Spledor eius et luxerit.Ezechielis.i.Etfpledor

in dreuitu dus.fic in alia forma ubi fpledificare fignificat habetur ps.
xviij .et.ij .Regum. xxij .Et dominus illuminabit tenebras meas. et Ifaif
304

Digitized by Google
 . .

SECVNDVS
ftiuelob.xIq.Vt non uobis imputetur ftultida. alias prauitas.Indr
verbum graue.Ieremif.xiir). Necp facias nobis contumeliam, quod
hebraxee fic legitur .Et non deturpabis foli um glori? tu? .ideft ne floc
afadas feu abiidas aut uile reputes, fic Deuterono.xxxrj Etreceflit a.

deo falutarifuo.quod fic legendum cfLEt abierit deum fiue contem/

jpfit.defpexit.uile fedt.

Lagena .uter.cantharus.uasuinarium fa<fhimuelex corio uf

V *.•

ex luto aut argilla.i.Regu.x. Alius portans lagenS uini .et eiufde.xxv.

Et duos utres uini.& Ifaie.xxx.Sicut conterit lagena figuli, et Ieremig
xlvirj .Et lagunculas eorum collident.

Lyra feu pfalterium-fpedes organi fecundum Suidam .i.Regu

x.Et ante eos pfalterium et tympanum.de quo uide beatum Hierony
mum in epiftola ad Dardanum de diuerfis generibus muficorum &C
Angelum polirianum in mifcellaneisca.xiir).fuperius aute uocabulu
feribitur fex pun dis,prpfensuero reperit etiam quincp . ut ps.xxxii)
In pfalterio decem chordarum.fic enim extat in canonibus orthogra
phi?hebraic?.ps.Ixxi.Nam et ego confitebor tibi inuafis pfalmi.ubi
ponitur h?cadnotatio non fpgol.lfaie.v. Cithara et lyra, etpluraliter
Ifaie.xxi) . A uafis craterarum ufqj ad omne uas muficorum
Imbres inundationes.quod traflatio noftra concentu uertit.

Iob.xxxvir] .Et concentum c?li quis dormire fadet. Inde mabulquafi

manbul catadyfmus feu diluuiu.fimile Ifai?.xxx.Riui currentiu aqrp.

Redundauit. effluxit. emanauit.ProuerbioRx.xvii) .Torrens

redundans fons fapienti?.Indepr?pofitione mem litere loco nun fi/

gnificatur id quod a fcanirigine proximum decurrit didu fons quafi
hins a fimdendo.Lfaic.xlix.ht ad fontes aquarum potabit eos.Ecde/
fiaftis ultimo.Et conterat hydria fuper fontem . & in alia fignificatioe
importat erudationem eteloattionem.ut gs.cxix. Eru dabunt labia
meahymnu.pro quo Hieronymus. Fundant labia mea hymnum. &
gSixix.Diesdiei erudatuerbum.etgs.lix.Ecccloquuntin orefuo.&
ps.lxxviq .Loquar propofitiones ab initio .& in alio fignificato repe/
ritwr Ecdefiaftis.x.Mufc? morientes perdun t fuauitatem ungeti. pro

Digitized by Google
 .

LIBER
ftri.et Ieremig.xxiij .Prophetant in Baal.inde nomen propheta et par
ticipium prophctans.ct cetera deriuata reperics in eodem capitulo.
& Deuteronomij.xxxiirj.Et non furrexit ultra propheta.
Latrauit.Ifiug.lvi.Cancs muti non ualentes latrare.

Afpexit. attendit, uidit. Ifaig.v. Afpidcmus in terram. quod

apud grammatice dodos atfp literatos tranflerendum eft. afpidet in
terram. nam licera nun fubftandalis hic eft et non accidentalis.qug in
aliis formis icpc defirit.ut Ifaigdi. Attendite ad petra unde exdfi efhs.

attendite ad Abraham patrem ucftrum.et ps.cr) .Dominus de cglo in

terram afpexit. et Geh.xix.Nolircfpicere poft tergum, quod uerbu
euerbo ficlegunt.Nerefpidaspoft te.

Marcuit, attenuatus uel defatigatus eft.expalluit. ceddit.Ifaig

autem emarcuit,
xl.Ceridit flos.quod alrj legur.expalluit flos, potius
deddeti fortadis ideo, quia putabat p in b Rufie
fic Ifaig.xxviij .Et flori

conuerfum .quia figmficat infirmu.et caducum, inane, et quod careac

roborc.fic Ieremig.vii) .Folium defluxit.Exodi.xvit) .Stulto labore co
Rimeris. quod duobus uerbis fic.Marcefcens marcefces. uel utOnke
Ius chaldaicc tranffert. Defatigatus defatigaberis, fimile uocabulum
vertit Ionathas chaldcus tabctedt.putrefedt.IRug jdiiij . Didlpatione
diflipabitur terra.

Stolidus.uacillans.{atuus.inanisieuis.ftuItus.inftpies.prauus;

abiedus.gs.liij .Dixit infipies.uel fecundu Hieronymu. dixit ftultus.

fimiliter ps.xiiq .etIfaic.xxxrj.Non uocabitur ultra is quiinfipiens eft
princeps.etinfra.Stultus enim fatua loquetur . & Deuterono. xxxrj
Popule ftultc et non fapicns.Inde peruerfitas.prauitas.nephas. Iofue
vi). Et fedt nephas in Ifrael.& Ofeg.i) .Et nunc reuelabo ftulciria eius,
chaldaice leuitatem eius.quod Hieronymus exponit turpitudinem
et.lxx.immundidam. comuniter autem hebrgi prauitatem. Ionathas
leuitatem.fic.i.Regum.xxv.Supcruirum iftum iniquum Nabal quo
niam fecundum nomen fuum ftultus eft et fit ftultida aim eo .fic in fac
minino genere Iob.rj .Quafi una de ftultis mulieribus locuta es. Inue/
tiitur etiam uerbaliter Prouerbiorum. xxx. Et qui ftultus apparuerit
i )
poftcp eleuatus eft.propriefic.Si infatuaris in cleuando. Item abftra/
302 *

Digitized by Google
 . ..

SECVNDVS
wa Moechatus cft.adultcratus cft.Leiiitici.xx.Si rrtcechatus qtus

fuerit cum uxore alterius et adulterium perpetrauerit aim coniuge

proximi fui,morte moriar et moechus et adultera, et Iob.xxiiq.Ocu/
lus adulteri obferuat caligine. &
repericur geminata tertia litera pii
Ofcg.q. Et adulteria fuade medio uberum fuorum.
V^^Irritauit.opprobrauit.detraxit.blalphemauit.exacerbauit.ex/

'
a(pcrai«t.ideft ad iracundiam prouocauit.Prouerbioi^.f. Et detraxe
rint uniucrfc corrccfioni mcc.& thrcnorum.q.Et in opprobrium &
indignationem furoris fui.& Ifaic.v.Et cloquiu (ancli Ifracl blafphe/
marunt. &
Nuerf.xiiq. Vfcp quo detrahet mihi ppFs ifte. et gs.cvrj
Et confilium alti (limi irritaucrunt. pro quo Hiero, blafphemaucrut.

Pullulum. ^pagauit. floruit. Ecdc.xrj. Florebit amygdalus.

yna
Vociferauit amare.dolenter clamauit.noftra tranflatio inter

pretaturgemuit.Ezechielis.xxx.Etgementgemicibusinterfccti cora
me. ubi chaldaica Ionathf tranflado habet. Et rugiet rugitu.fic Iob
xxiiq. De ciuitatibus fecerunt uirosgcmere.nomen eius Exodi fecun
do. Et audiuit dominus gemitum eorum, ideft uociferadonem et da/
morem .quia promittitur cp afeendit clamor eorum ad deum. et fic
exponit rabi Salomon per uerbu oquipollens.qd apud Ifoia ca. v. da/
morem fignificar, ubi legitur. Et ecce damor
Maledixit et gloriam abftulit.threnorum.rj.Maledixitfati(5H

pfalmo .lxxxix. Aucrtifti teftamentum (erui tui. pro

ficationi fuf .et
quo Hieronymus de hebraica ueritate. Attenuafti pacftum feruitui.
Rabi Salomon. Vacare fedfti.alq deuaftafti.ut Iofeph kimhi.Ego pu
tarefignificarihocuerbo flocdfacere.ex animo dimittcre.ctabiicere.
fic Malachif .iq.Et in penuria uos maleditfti eftis.

MI Vanum .inanc.cauum.nonfolidum.Exodi.xxvq .Non fblrdu

fed inane et cauu intrinfecus (ades illud.& Iob vndedmo. Vir uanus
in fuperbia erigitur.vide fupra in uerbo bib. & Ieremic quinquagefi/
mofecundo.Et intrinfecus caua erant.
Prophetauit.uaddnatuscft.Ioelis.q.Etprophctabunt filij ue

301

Digitized by Google
 LIBER
» rprf- nr5

ia.nunc.obfecrantis particula o ucl obfccro.uelut uctercs Io

e qui Colebant amabo te. et fimilia .Exodi.xi.Dices ergo omni
plcbi..quod rcelius legitur {Ic.Loquere nuncad aures popu
li.fk Nueri.xr).Obfccro domine mi.ct inffa.Deus obfecro (ane eam.
& recipit in principio aleph ana et idem fignificat. ps.cxvitj.O domi
ne faluumme fac o dnebene profperarc.fimilirer hortandi aduerbiu
Cancieorum.iij.Surgam et dreuibo ciuitatem pro eia (iirgam.

Alcxandria ea qiif cftin pgypto. fic enim Ionathan chaldpus in

terprecatur Ezechielis.xxx.Et faciam iudida mea in alexadria. oC Hie
ronymus in commentariis fic ait.pro quo nelao quid uoletes (eptua
ginta dixere diofpolin.
"ifc^Lagena fcu utcr.Iudicum.iiq.Quf aperuit utrem ladtis.&T ps.
exix. Quia faftus Cum ficut uter in pruina. quod legi debet. ficu tuter
in uaporc fumi.Sc profecfto mirarer tranflationem nifi uidere Hiero,
etiam de habraica ueritate ita uertiflc. credeba cfle uitium (criptoris
qui ,p pruna fcripferit pruina, (ed cum cemere.lxx. interpretes gryce
pachneintcrpretatos.iampcdebamanimi.rccordatus illud Pauli ad
romanos.xiiij.vnufquifcp in fuofenfu abundat, ^pluraliter dedinat
in forma fbeminini generis. Iofiie.ix. Vtres uini fciffos. ubi eius adie
«fliuuc genens mafculini.fiait iff a eode. vtres uini nouos ipleuimus.
et quauis (cribat quadocp diphthongo aleph et vau.ut in fupra dtato
Iudicum libro .quandocp perfimplexaleph.utin aliis.tamcn mihi no
placuit in ordine vau poft nun ponere.ut quida teptauert quafialeph
efTet literalis adiecflio.fed potius huclocaui cp aleph mea lententia fit

litera printipalis qua fimplia crebrius feribitur quam diphthongo.

Eloquutus eff. dixit. ait.inquit. Ieremig.xxir). alTumut linguas

Hieronymu fiibauditur dominus .na

fuas et aiuc dicit.ubi fecundum
dominus non eft de textu.&(cribuntgrammatid cp fit nome

etfignificetditfhim.quamuis nos lemper interpretemur uerbaliter.

ut ait ucl didt.inde noinant eloquetes et prudetes eloqo

quodabamen noffra tranflatio ueraces traduxit. Iob.xq.Comutans

labium ueraaum .ait) uero ab hoc uocabulo dicendi fic legunt. Labe
factans labium oratorum uel eloquentium.
500

Digitized by Google
 SECVNDVS
Saccus, pera. Gcnefis.xliirj .Pone in ore focd iunioris..

fortafle ita nominatu a uocabulo fuperiore quod repletionibus qua

tidianis extendatur.

Quando .pfalmo.cxix.Quando conlolaberis me.et cum prg'

ponitur ad fignificat ufcpquo uel quoufcp.ut gs.vi.Et tu domine ufeft
quo.& psdxxx.Quoulqj irafccris fuper orationem ferui tui.
Lumbus. lercmic.xu). Et pones illud fupcrlumbostuos.&

infia.Sicutenimadheretlumbareadlumbos uiri. 8C Iobixl. Fortitu/

do eius inhimbis eius.
Dulcorauit. uel potius dulcefcebat.Iob.xx.Cum enim dulce

fuerit.&Prouerbiorum.xxvrj. Anima dulcoratur.et nomen dulcein

eodem capitulo. Efariens etiam amarum produld {umit.ee eiufdem
xvi.Etquiduldscloquiomaiorarcperiet.pro quo hebrgi. Et dulcem
do labiorum addit eruditionem.namibi foribit {ex pungis, fed adie
diuum per vau et holem.Canticorum fecundo .Et firudus eius dulcis
gutturi meo.

Digitized by GoogI
 .

LIBER
dominatio.dominiurn ct poteftas.Gen.i.Vtprcefletdiei.itemutprp
eflct notfH.i.ad dominiu dici ct ad dominium nocftis. Accipit enim in
fine hc uel chau et in principio mem alterum. ficut et gs.ocIv.Ek domi
natio tua in omni generatione et generatione.
Coparatio.afilmilatio.parabola.proucrbiu.Ezechie.xvir).

Si erit ultra uobis parabola hpc in prouerbium Inde prouerbiare

. &
prouerbiates fi liceret fic larine dicere.ut Ezcchielis eode ca. Quid eft
cp inter uos parabola uertitis ideft parabolatis puerbiu.ee in pafluio
,

vt gs.xIix.Coparatus cftiumetis infipietibus. Si ps.xxvij. Si aiTimila/

bor defccndciitibus in lacum. ,

VP9 Relicftum.dcfertum.ficcum .Sophonic.ij Siccitas (pinarum

.

8i putat rabi Ioleph pater Dauidis kimhi qd expolitio eadeetiacon

Gen .xv.ubi nos legimus. Et filius pcuratoris do
ueniat illi uerfiailo (

mus meg ille damalcus Eliezcr.itt fit legedum filius relufti icilicet cui
omnia domus meg gerenda reliqui in manus fuas. I

Frenum, capiftru uel camus.fic-lxx.expofuere in gs.xxxrj Jn

camo et freno maxillas cort coftringe. eft aut camus a grpris fumptu
quod illi Itimos diaint.ct eft queda fpecies freni fecundu luliumpol
lucem et Suidam.itaProuerbiorum.xxvi. Flagellum equo ct camus
afino. licet Dauid kimhi illic ftimuluqafinipugunf uelit intelligi.

VTXi Gens, populus, uiri fiuc homines.Iob.xi.Tibi foli tacebunt

fiomines.etgs.xvq.Domineapauas de terra diiudc eos.pro quo re

<flius in luo pfalterio Hiero. A
uiris manus tug dne qui mortui funt in

profundo .et adiucfru numero fignificat paucos, ut Deuterono.iirj.8£

remanebitis pauri.et hoc uocabulum tantum in plurali reperimus.

Integritas, fanitas. gs.xxxvii). No eft fanitas in carne mea.

rabi Salomon tam gallice qua teutonice exponit integritate. et Ifaic.i*.
non eft in eo fanitas.ideft fecundu Ionathan chaldeu uel quietudo.uf
eriaintegritas.fecundu alios hebrgos uel firmitas uel bona ualetudo.
Expandit, tetendit. Ukg.xl.Et expandit eos ficut tabemacu

lum ad inhabitandum;
298

Digitized by Google
 SECVNDVS
Vertis ferica liibtili ftaminc ac (iibtegmine cotexta ita ut pilo*

atcj? capiHos tenuitate ucl fu per et uel equet.vndeHiero. fubtile tras/

mlit.Ezcchiclis.xvi.Et-indiH te iubtilibus. hoc.lxx. interpretati fune
rccfdus fic.Ec etreudedi ce trichapto, qd fane uocabulu Hieronymus
poftdiUgenteinquifirionemcumin nullo grpcoRt libro ptymqlogta
ciusinucniflret,afleuerat ipfos.lxx.interpretcs pro nouitate rei nouu
copofuiflTc.notauit hp cipfe in fuis lup Ezechieie comentariis. Suidas
vero gramaticus grccus et author ualdc bous de trichapto fic feribit.
T richapton cft bombycinus pannus ucl ueftis predoft.hpc Suidas.

Vnxit.Ilaip.Ixi.Spiritus domini fuper me eoq> unxerit me.

verba funt Mcfip ideft Chrifti regis uncti.et Geh.xxxi.Ego fum deus
Bcthel ubi unxifti lapidem .Indemefliah.i.untrtus.Leuitici.ilrj.Sila
cerdosquiun<rtuseftpeccaucrit.et grpee dicit chriftusa chriomp.i.
vngor.ps. cv .Nolite tangere chriftos meos.quo uocabulo reges no/
minantur .Ifaic.xiv.Hpc dicit dominus chrifto cius Cyro.

Duxit, traxit.cxtcndit.tetendit.ifj .Regu.xxrj. Vir quidam

tetendit arcum .i.traxit arcum. et Deutcrono.xxi.Qup no traxit iugu.

& Iudiaim.iiij.Ego autem adducapi ad te in loco torrentis cifon filia

ram.ct Ecclefiaftis.q Abftrahere a uino carnem meam.Haip.xvirj .Ite

.

angeli ad gentem dilacerata et couulfam.fignificatctclogari et in ho

nore ac precio eflcifaip.xiiij.Et dies eius non elongabuntur.

Nomen gentis a filio lapheth defcendcntis.quos Hiero .in

libro de hebrairisqueftionibus putat cappadoccs cfle.funt aut pars
minoris armenip.unde putat Iratiflimus rabi Moylcs abenczra nomi
natos efle ualidos apud Jeremia equos illos qs nos legitis emiflarios.
Ieremip.vJEqui am&tores in fceminas et emiflarij fa<fh' lunr.ideft equi
de mcfech robuftiflf mi atep lafciui.rabi lofeph gorionides hoc uoca/
bulodid putat gentem tufeanam.

Dominatus eft.gs.cvi.Et dnati lunt eorum qui oderunt eos.

&Deute.xv.Dnaberisnatioibus plurimis et tui nemo dnabit. Geh.

xlv.Et ip^e dhatur in omi terra pgypti.Ifaip.xl. Et brachiu eius domia
bit .& gs.lxvi.Qui dominatur in uirtute fua Inde nomina deriuata.uc
*97

Digitized by Google
 LIBER
medicorum .Ifaic.xxxviq .Et cataplafmarent fuper uulntts.lnde ruam?
Leuitici.xxi.ubi pro cataplafmato in tefti culis criiflatio noftra pofuit
herniofum uide fupra in
.
iw
Decapillauit. euulfit. Ezrp.ix. Et euulfi capillos capitis mei.

eius pafTi uu Leuitici.xirj .Vir de cuius capite capilli fluunt, pro facite
euellunt.ite ct fi a fronte ceciderint pili.fignificat etia nudare, limare,
polirc.accp leuigare.Ezechielis.xxi. Gladius exacutus efl etlimatus.
Item utfplcndeat limatus efludefl ut corufcet politus eft.item dedi cu
ad leuigandu.item ct ifte limatus eft.reperiuntoia hec in eodem ea.
Violauit.peruertit ucrba alterius.detraxit.Iob.vi.Quarede

traxiftis fennonibus ucritatis.ct.irj .Regum.ij Maledictione pcflima

.

idcff pucrfa.quod Ioncthas chaldgus exponit acerbiflima.etDauid

kimhi in commcntariisRegum.fbrtiacuiolenta.

Emundauit.purgauit.defricuit.deterfit.poliuit.Lcuitid.vii

G uas pneum fuerit defricabitur .& Ieremip.xlvi. Polite laccas, inde

mundus muliebris hoc generali nomine appellatur quicquid ad cuP
tum mulierum pertinet.utEfter.fj. Expletis omnibus qu? ad cultum
muliere pertinebant. item po (lea. quicquid poftulaflent ad ornatum
pertinens accipiebant.

Ius.fbrbillum.aqua in<[ua decoquutur carnes uulgo brodiui

appellant.Ifaig.bcv.Ius prophanum in uafis eonim. & Iudicum fexto.

Et ius carnium mittens in ollam.

Tetigit.attre<flauit.apprehendit.palpauit. Gen.xxvf). Si at
tre&aucrit me pater meus.et infra. Accede huc ut tangam te fili mi .et
Gen.xxxi.pro eo q> legimus.fcrutantiqj orhetentoriu. ueritas habet
ita. Et actreifbuit uel tetigit laban omne tentoriu.fic infra.Et ferutatus

es omne (upelle&ile mea. pro attretftafb .et Exodi.x. Tenebrg fuper

terra egypti tam denff ut palpari queant. 8C Iob.xq. Palpabunt quali
in tenebris et non in luce.

Extraxit.eduxit.extulit.Exo.rj .vocauitq* nome eius Mofefl

dicens qa de aqua tuli eu.et.rj .Regu.xxq .& traxit me de aquis multis*

296

Digitized by Google
 SEC VNDVS
ftra araimloquitur Iob.xxxix.Cum tempus fuerit in altu alas erigit,

ideft fublimabitur et uelificabitur.

raha. tribula.ploftrum quo excutiunt fruges. Ifaif.xli.Ecce

pofui te quafiplauftrum triturans nouum. etpltiraliccr fccudo Reguf

xxiirj .Et plauftrum et iuga boum in ufum lignorum.
teruodeamo anno
Tfa Defecit. rebcllauit.receflit.Geh.xiirj .Et

reccflerunt ab eo.et.iiq. Regum .xvirj.Rebellauit quocp contra rege

affyriorum.ct lob.xxiiqjpli fuerunt rebelles lumini, aliqui hebrfom
exponunt.lpfi fuerunt in dcfcenfu luminis.ideft in tenebris uel obfcu
ro.ut mem fit .pthcfis.Indc nome
“Tid defertio.defe<fHo. rebellio.
prfuaricatio .Iofue.xxrj .Si prfuaricationis animo hoc altare coftruxi/
mus.ct feribitur fex puneftis.
humiles et egeni Ifaie.l viij .Et egenos ua
rrrria Abieifti. uiles . .

gofqj induc in domu tuam .et threnom .i .Recordata efi: Icrufale diem
afflioionis fiif et preuaricationis.quod reciius dicit et cgeffatis.confe
quenterinca.iq.eiufde.tranfiationoftrauertittranfgreflionc.recor
dare pauptaris mec ct trafgreffionis mef . quali a (uperiore deriuatu.
Diffidit.incrcdulus fiiit.ucl no credidit.Nueri.xx.Quia non
Trfe
credidiftis mihi ut fan^ti fi caretis me cora filiis, inde nome icredtilus.
ut eode q fup ca. Audite rebelles et increduli.ubi nra trafiatio utrucp
fignificatu^ uno ^bohebraicopofuit.ficigif clare uides unde oriat
tranfiationudiuerfitascuinterptumaliusaliter uocabula deriuanda
ceilfuerit.utetiaps.cv.Et no exacerbauit fermones fuos. qa q Hiero,
rectius in fuo pfalterio.& no fuerut increduli uerbis eius fdlicet Moy
feset Aaron.itaautpmixtimutunt interpteshoc uocabulo utquifcp
fuafequatopinione.thrcnom.i. Quia os eius ad iracundia nuocaiti.
mox alid in eode. Quia amaritudine plena fum. itcca.iq.eiufde. Et ad
iracundiam prouocauimus.quafi eflet deriuatu a primo marar digni
ficat aut et ficabalienarionem.mutationem.et alcerationcm.

tvjia Culter raforius feu nouacula fecundum Dauid ktmhi in ii/

bro de radicibus .noftra tranflatio interpretatur ferrum.Iudicu.xvi.

Ferrum nunquam afcfndetfuper caput meum.
Cataplafinauit.hoceftemplaftracopofuitmore chirurgico

Digitized by Google
 LIBER
proprium nomen dcmonis.rabi Dauid kimhf exponit eum Joaim d
c
pftuintenlbqui hominibus induat morte.unde poterimus illud
Iob
luridius intefligerc quam nos legimus, et iuoluatur amaritudine.
ij j.

rectius tranlrerendo.oi torreant eum diaboli diurni.uulti

lic

dgmonium meridianum. hoc eftcftus nimrj et calores febriles.

Rebellauic.defedt.aducrlatus cft.quod tranflatio noftra
in/

terpretatur contemplit.Exodi.xxirj.Nec cotemnendum putes,

vnde
quidam hebrgorum expofuentnt uerliculum Ifaip.xxxyir) Recogita/
.

bo tibi omnes annos meos in amaritudine animp mep.ficfrilicet ad rc

bcliione aig meg.ucl lecitndu Iofcph kimhi.Immutationeanimp
mce.
Immutauit.altcrauitleremig quadragefimoodauo. Et odor
“fla
eius non eft immutatus.

Amaritudines.lecundum Hieronymum in commen

tariis leremip .fcd Symmachus uertit tranfmutationcs.
eiufdem ,xxxi<
Pone tibi amaritudines.Dauid aute kimhi in opere fiio fuper Ofcam
prophetam ca.xi). Ad iracundiam meprouocauit Ephraim in amari/
tudinibus fuis.^ amaritudinibus tranfFert ftatuas. cumulos, aceruos
fme congeries in modum arg feu altaris.et funt cleuationes lapidum.
Lide illud Danielis-virj .Efferatus eftineum.fic exponut magiftrihe
brgorum.&ekuatus eft fuper eu.vt fit reda lcdio.ftatuetibi titulos,
pone tibi aras flue ftatuas .alias ludum feu fletum tranftulerunt.Iere
mig.xxxi.Vox in rama audita eft lamentationis ludus et fletus.pro
quo .lxx .lamentatio et fletus et ludus .Ionathas chaldaice fic exponit,
quod plorat Ieremias propheta.quia magnam ftragem et plurimam
necem im mifer it Nabuzardan de ramatha domui Iffael qug fleuit ip/
(amlerufalem in amaritudine Sic.

jrMp Fel.Iob.xx.Fcl afpidum interius»

Pecus pingue, pro quo nos legimus ouem.Ifaic.xi. Vitulus

et leo et otus Cmul morabuntur .et Ggnificantur eo uocabulo armeta

domi faginata.ut funtouesetbouespingues.quare tranflatio noftra
legit.irj.Regu.i.Arietibus et uitulis et uniuerlis pinguibus.fignificat
etiam exaltationem, lublimitatem.eteleuationem.quod tranflatio no

Digitized by Google
 SEC VNDVS
Perdidit, et perire feu tabefcere arcp interire ferititem liquit

ucl liquefiebat. Ifaie.xxxiirj Ec tabcfcet

. omnis miliria cglorum ideft
peribit feu interibit.imo potius abolebitur et deftruet. fic Ezechielis
ii rj .Et contabefcat in iniquitatibus fiiisA Zacharif . xiiij.T abefeet ca
ro uniufcuiufq; ftantis (itper pedes fuos et oculi eius contabefcent in
foraminibus fuis et lingua eorum contabefeet in ore eorum.lxx. inter
pretes uerterunt.Et oculi eorum defluent de foraminibus.
Tabes.putrcdo.foor.interitus.perditio.Ifoig.irj .Pro foaui odo
re fetor .& noftra tranflatio quandocp fouillam uertit.ut eiufdem.v.
Sic radix eorum quafi fauilla .quod exponit rabi Dauid kimhi in com
mentariis fuper Ifaiam quafi putredo uel caries.

Virga.baculus.Ieremig.xlvirj.Baculusglorio(us.perzere in

finc.Gen Jtxx.T ollens ergo Iacob uirgas populeas, per patha.

Loais. Exodi ocx. In omni loco in q memoria focrit nominis

mei ueniam ad te et benedicam tibi.quod rccftiits fic uertitur Jn omni

loco ubi foriam meminifte nominis mei ueniam ad te.
Stilla. Ifaig.xl.Eccegcntes quafi ftilla fitulg.

Exacerbauit.amaricauit. Exodi .i. Atcp ad amaritudinem per

&
ducebant uitam eorum. gs.cvij.Quia exacerbauerunt eloquia dei.
Inde amarum et alia dcriuata.& Ifaig.v.Poncntes amarum in dulce et
dulce in amarum.ctExodi.xv.Nec poterant bibere de marah eoq>
eflcntamarg.Inuenit auteaipiratione he finale mutare in alcph.Rutn
primo.Sed uocate memara ideft amaram.inde omia acetaria dicunt
marorim ut eft herba acetofo uel aridula (eu lachtuca agreftis.fic eni
foribit rabi Salomon Exodi.xij .Et azymos panes cum lachturis agre

ftibus.cp omnis herba acerba dicitur maror.inde amaritudo.Iob.xiii.

Scribis cotrameamaritudines.et in alia forma Dcu.xxxrj.Et botrus
amariflimiis.et Ifoig.xxxvit) .Ecce in pace amaritudo mea amarillima.
per unicam res literam.
Spiritus fftuans.demon exacerbationis, furia infernalis
q
gr? ce erynnis nuncupat. pro quo nefrio quare traflatio noftra habet
Deuterono.xxxij.morfuamariflimo.ubi (cribitrabiSalomonqd fit
295

Digitized by GoogI
 LIBER
fpeluncam duplicem.ct.rj.Rcgu.xxirj .Ad Dauid in (pelunca odolla.

*^“£}Lis.ct affiimit finalem litcram he fccminini gcneris,et flgnificac

quocp azymum ac non fermentatum.Exodi.xii .Septem diebus azy/

ma comedetis.

vare Suxit .noftra tranflatio habet mulxit a mulgendo. Ilaigdxvi.

Vtmitlgcatis et delidis affluatis, fed reftius feptuaginta interpretes
lic.utpoftrp fuxeritis dcleclcmini.uidc fupra in uocabulo miz.

Suffedt.inuenit Jeremig .xxxi.Inucnit gratiam in deferto po

Qyi mc inuencrit inuenit uitam.Inde

pulus. et Proiierbiorum.vir| .
nomen ps.xxxij .Pro hac orabit ad te omnis fanctus in tempore opor
tuno.recflius in fuo pfalterio Hieronymus, ad tempus inueniens.SC
eius pafliiuim Ifaig.xiij .Omnis qui inuentus fuerit oeddetur.

Arx.turris.fortalidum.locus munitus. et altimdo petrarum

inexpugnabilis. noftra tranflatio habet refugium, gs.xxxi. Quoniam

fortitudo mea et refugium meum, ctpluraliter eode.In domum refu/
grj.et.fj .Regum. v.Cocpit autem Dauid arcem zion.

ruro Profudit, exprefljit. extorGt. cxhaufit.Iudiatm.vi.Expreflo

vellere coneam rore impleuit.eius pafliuum.Leuitid.i.Decurrere fa

dat fanguinem ad crepidinem altaris.

W5 Frons.Exodi.xxvirj. Et erit fuper thiaram imminens fronti

pontifids.et Ezeehiefis.iij.Etfrontcm tua duriorem frontibus eoru.

wyp Ocrea.i.Regu.xvii.Et ocreas preas habebat in cruribus.

ue l locus ftricftus unde fligere nequeamus, threno

rum.i.Omnes perfecutores eius apprehenderunt eSinter anguftias;

traflatio noftra uertit pcricula.ps.cxvi.Ec pericula inferni inuenerut

mc.,p quo Hiero.fic.Et munitiones inferni. fppemem appofitiue po>

niwrutpnmitiuurnuideaturzara,quodeft tribulatio .ut in eodem.
Tribulatione et dolore inueni. unde illud ps.cxviij. De tribulatione
inuocaui dominum et exaudiuit me in latitudine dominus.
292

Digitized by Google
 SECVNDVS
cithara fonabit.& Iouf.q .Et orauit Ionas ad dominum deum luum de
ventre pifcis.& dicit pluraliter ficut uifcera.nam lignificat fimul oia
interiora .ut gs.xl.Et legem tuam in medio cordis mei. quia cor eft

omnium interiorum generale dominium et radix.

Minuit.decreicebat.ProuerbioRt.xiii .Subilantia feftinata di

minuet.&Exo.xxx.Paupernil minuet. Inde norma et aduerbia pare;

paulu paululu paulomius-gs vir) .Minuifti eu paulominus ab angelis.
& nominaluer Gen .xxiiij. Pauxillum aqug mihi ad bibendum prgbe.
&pluraliterEcdefiaftis.iirjJca'rco fintfermones tui pauri. inde alte/
rius formationis uerbu Ezechielis.xxix.Et imminua eos ne imperent
getibus .eft ct alia forn^i Ecdefiaftis .xq .Molet es in minuto numero;

Conddif.contriuit.conquaiIauit.confregit. compreffit.Le/

ui tici.xxrj. Omne animal quod uel cotriris &c. ctEzechielis.xxiq. Ibi

fobadla (iint ubera carum .quod.lxx.dicunt. Ibi ceddcrunt ubera. Hie
ronymus rc<ftius exponit. Ibi confregerunt ubera earum.
Fixit.i.Rcgum.xxvi.Ethaftamfixamin terra.

Prfuaricatus eft.tranlgreflus eft.prfteriit.Ioliie.xxq .Nonne

Achan filius Zare preteriit mandatu domini.et paulo fuperius.Que

eft ifta tranfgreflio cur reliqui fhs dominum . 8C Leuitid.v. Anima fi
prfuaricascerimonias.magifter Iacobiehielisloans prgeeptor meus
expofuit hoc uerbum pro iacrilegium comitere uel uioiare fidem.

Tunica fiue pallium.Exodi.xxvirj . Fades et tunica luperhu/

meratis totam .et Ezrf.ix.Sddi pallium meum et tunicam.& gs.dx.&

operiantur fictit diploide.pro quo Hieronymus. Et operiantur quafi
veftimento.magiftri diaint tteftem efle honeftam et infignem.

Prfpofito lamed lignificat dieffionem propter .propterea.pro/

ptereaqd.icdrco.ideo. Leuirid.xvq.Ideo lacerdori offerre debent

filq Ilrael .et Exodi.xvi. V
t tempte eu.ideft propterea quod temptem

eum.et Ifaif .xxxvirj .Propter me et propter Dauid feruum meum.

Spelunca, redpit paragogen he literf.Gen .xxiij . Vt det mihi

29.

Digitized by Google
 LIBER
Infundendo mifcuit more pincernarum. gs.cij.Et poculum

meum cum fletu mifcebam.Ifaip.xix.Dominus mifcuit in medio eius

(uum.&in eode
(piritum uertiginis.fic ProuerbioRt.ix.Mifcuit uinu
loco.Bibiteuinumquodmifaji.indenomenper fexpun&a feriben/
dum.p(almo.lxxv.Plenus mixto.

' *»
ntfa Velamen.operime ntu (iiblime coopertorium .(icut (olemus
in lecftulis (upra caput diftendere,quod uelum Galli cglum nominat.
& Hieronymus illud appellauit a tendendo tentorium. Exodi.xxvi.
Facies et tentorium in introitu tabernaculi et quinen colunas tetorrj.
aliter traduxit Ifaif.xxi) .Et reuelabitur operimentu Iudg.alr) texms ha
bent.Et reuelauit operimentum Iudg.(ed.lxx.tranftulerunt. Et reue^
labunt portas Iudg.quida hebreorfc uerteriit fic.Et exulabit dominiu

ludf.uel tranfmigrabirtentorium Iudcf .Rabi Ionas fecundum huius

di<ftionis fignificatum exponit etiam illud Ezehielis.xxviq. Omnis la
pis predofus operimentum tuum.quod Ionathas didt. difbndle pofi
tus fuper ueftimentum tuu.et inuenit alias feribi per (in loca famech.

Elegit. allegauit.tradidit.delegauit.Nueri.xxxi.Dederijtqj

millenos de fingulis tribubus.Onkelus chaldaice.Ele<fh' (iint de mili/

tibus mille per tribus.undc per id uerbum didtur a magiftris hebrgo
rum (f Moyfes recepit legem de finai et dclegauit Iofue.8£ dicunt alie
gationes in biblia malaroth, quas ego annotadones (oleo appellare,
aliter autem fupraduftum uerbum exponunt eode capitulo Numeri.

Et prpiaricari uos fecerunt in dominu fuper peccato Phogor.quod

Onkelus chaldaice Cc tradudt. fallendo falfe coram domino.

Nutauit.uadllauit.lapfuseft.ps.xvirj.Etnonfunt infirmata

veftigia mea.pro quo Hieronymus in fuo pfalterio. Et non defident

tali mei.cuius inftar hoc idem traduxit.rj .Regum.xxrj .Et non defidet
tali mci.hebrfi fic.Et non labantur genua mea.& gs.xxxvrjNon fap
.

plantabunturgrelTuseius.proquoHiero.nodefirient grellus eius,

vnde nomen adiecftiuum Prouer .xxv.Et pes lafliis.i.vadllas. labilis.

T<pa Vi(cera.venter.inteftina.Ieremif .iit). Ventrem meum uen/

tremmeudoleo.&Ifiuf Jtvi.Super hoc uenter meus ad Moab quali
290

Digitized by Google
 SECVNDVS
Remouit. uitauit feu uitare fedt.priuauit .dcpofuit. Gen .xxx.

Qpipriuauit te friufhi uetris.& gs .Ixxxiirj .No priuabit bonis cos qui

ambulant in innoccntia.fic Numeri .xxiiq .Deus priuauit te honore.

Lignum teres et oblongum inftar mali quo ftam en textoru

drcumuoluitur.8da Hieronymo dicitur lidatorium.i. Regum.xvrj.
Haftile autem eius erat quafi lidatorium texentium.& feribi debet ul
rima per literam res fecundum antiquos et caftigatos libros, quauis
in plurimis iuniorum uoluminibus maxime autem impreflis perdam
lethfcriptum reperiam.

DW3
— -r*
Diflolutum eft.euanuit. fugit. interiitJfaipx.proeoquod

nos legimus.& erit terrore profugus. hebrp dicunt.& erit quafi cua/
nefees et fugitiua.quod etiam fonathas chaldaice fimiliter exponit fic.
Exodi .xvi.Cumqj incaluifTct fol liquefiebat ideft euanefeebat. Onke
lus chaldpus uertit refoluebatur .fic Iofue.vrj .Pertimuitqj cor populi,
ideft diflolutu cft cor populi quafi liquefiuftum. ciufilem.q interpres
.

tatur .Et elanguit cor noftrum.

Cfc Munus perfonale. colle&a inditftio fuper indiftum . angaria

perangaria.tributum.cenfus.ir). Regum quinto.Et erat indiftio tri/

ginta milia uirorum.& threnorum primo.Princeps prouindarum fa
(flaeft fub tributo.& Genefis.xlix.Et erit tributis feruiens. Inde uenit
per additionem he literp in fine ideft oblatio qug fit fiiperio
ri domino propter debitum munus perfonale. Deuteronomrj.xvi.
Oblationem fpontaneam manus tug qua offeres iuxta beneditftione
dei tui.quod nomen nos chriftiani facrifido noftro impofitu retinui/
mus ufqj ad hoc tepus.ut a nobis appellet mifla. qd a grgeis liturgia.
Nota igit quod mifla necp grgeum nec|$ latinu eft,fed nebraicu.ficut
etiam pasha necp grgcunccp latinu extat. fcd ab hebrgis mutuatu.ut
in fua dieftione uidebimus.cuiaftipulat illud euangelicu, qd Chriftus
de tributo cgfari dando iudicauit.Matthpt.xxq. Date que funt ccfaris
cffari.&! qug funt dei deo.
DiflbIuit.liquefedt.etconcordatcumfuperioriJofue.xiiq.

Diffoluerunt cor populi.

& gs.vi. Lachrymis meis ftratummeum
rigabo^deftliquefedam.mollificabo.feudiflbluam.
289

Digitized by Google
 LIBER
Sed rabi Ionas fcribit q> fit nome cum articulo et no uerbum. Ilaif &
lxv.Numerabouos in gladio. Iinde nomen numerus hc conuerio in
iod,et aliquando nun in fine additoilaig eodem.Et libatis fuper eam.
vbi textus habet.et peragitis numero de libamine.ideft iacrificads le/
ptem planetis.au aftipulattranfiatio.lxx.Et impleas drinoni poculu.
vnde dicunt hebreorum gramatici cp fit nomen generale aftroru. &
Dauid kimhi in comentariis Ifaip fcribit q> fit nome ftellp. ego autem
numerum Gc puto fignificari.utidololatras pythagorizantes notarit
numero feruientes.ad quod alludit Icriptura more folito.cumitafe/
quiuir in textu.Numcrabo uos in gladio.

Wa Pondus certum quod a nobis mna ucl mina uel libra didtut'.

ut. i .Ezrg.ij . Argenti mnas quinC|j milia.et Neliemif.vr). Et argenti

minas duo milia.

Dccreuit.conftituit.parauit.Danielis.i. Qyi conftituit uobis

dbum et potum.Sd Job.vij.Et nodes laboriolas enumeraui mihi. cjd
non rede tranflatum eft.fcd ficuertetur. Et nodes labore parauerut
mihi.&pcr apocope Ion£.ij.Etpr£parauit dominus pileem grande.

nja Pars.fors.pordo.munus.uices.debitu.conftitutum.atdnes.

Leuidd.virj.In partem luam fiaitprgceperatei dominus.et.gs.lxiq.

Pars vulpiu er ut .fic eni lingulari? et no plurali? legi debet. et 5s.xvi,
Dominus pars hfreditatis meae et calids mei. quod hebraite fic. Do/
minuslbrspartismex.ee repentur aliquando per epcnthefin aleph
pro uice ac lorte laccrdotum Reperit etiam per apocopen man qd
.

nos manna didmus. Exodi dcdmolcxto.Appellatiitqj domus Ifrael

nomen eius man.Quianefdentes quo nomine eum decxlo milTum
dbum nominarent.volebant generaliter dicere man quali munus fic

Nehemix nono.Et manna tuum non prohibuifti ab ore eorum.

lundohe finali Ggnificatobladonem.lacrifidurn.orationem,
et placationem .Leuidd lepdmo.Et omne lacrifidum fimilx quod
coquitur in dibano.et plalmo centefimoquadragefimoprimo. Eleua
tio manuum mearum facrifirium uefperdnum .et Esrx nono. Et ego
fedebam tnftis ufcg ad lacrifidum uelpcrdnum.
-88

Digitized by Google
 SECVNDVS
Dulcorauit.gs.cxix.Quam dulcia faucibus meis eloquia tua.

etHieronymus.quam dulce gutturi meoeloquiu tuum.hebrci fiefiv

amdum rabi Salomonem.Quam dulcorant uel dulcorata funt Fauci
meg eloquia tua.ynde eloquentes et eloquentia &c.

^7*0 Verbum fignificas ritum facerdotalem in facrifidis uolucru

imolandarum. qd ipfc uno uocabulo latino haud quaquam eloquar,
fbrtafte grgri kinzin diceret ideft recare.inddere.acdiuidere.led prp
ceptor meus horno ex iudeis no paruliteratus Iacobus ichielis loans
proprietatem exprimere cupies periphrafticos expofuit malak ideft
vngue lecuit ceruicem uolucris in facrifidis, Hieronymus fic.Leuitid
primo. Et retorto ad collum capite ac rupto uulneris loco.pro hoc
hebraieo fdlicet vmalak rolo ideft et vngue fecabit caput eius.

P A.de.ab.e.ex.Ezcchielis.xxxix . A die illa et deinceps, et Gen.ij.

Sed fons afeendebat e terra. eiufdcm.ii). Nili quod ex ligno de quo

irgccperam tibi ne comederes comedi fti.et redprt prgpofitionem.ut
Eeremig.vq.A feculo ufep in fgculum.et redpitpoftpofitione.ut Iob
xx.Hocfdo a prinapio ex quo eftpofitus homo .(epius etiam profert
abfqt nun et lola mem litera.ps.cxiij.Ex hocnuncetufq? in fgculum.
Non. fic enim Onkelus chaldgus ucrtit.Deuteronomij.xxxiq.
vbi et nos legimus.Et qui oderunt eum non confurgant.

Plus uel fuper uel quam .et cft nota coparationis. ut Prouerbio>

rum .xxfj .Melius eft nomen bonum quam diuitig multg. fuper argen
tum enim et aurum gratia bona, et fequente conlonante defiat nun
per apocopen.

Quod ab aliis etiam cum iod fcribitiJr ut fupra notatur eft uas
V> .

muficg organicum feamdum rabi Salomonem. ut ps. ultimo. Lauda

te eum in chordis et organo.

Tiiia Numerauit.ij Regum.xxiiij .Vade numefa Ifrael et ludam.

.

et gerundium eius.gs.xc.Dinumerarc dexteram tuam fic notam fac.

vbi Hieronymus melius 8d reditis quam leptuaginta interpretes
ficinfuopfaltcrio traduxit. Vt numerentur dies noftri ficoftende.
287

Digitized by Google
 LIBER
Minutim fparfum . difcufiu m .in morem pigmentarioru
multos acuariospulueres tritos comilcenrium.quod legitur Exodi
tricefimo.Mixtum diligenter, thargum chaldaiaim Onkcli exponit
cofiifum.rabi Salomo ait minuti intritu pulchre pulchre illud cu illo.

Gubernator remorum.nauta.remcx. Ezechielis vicefimole

ptimo.Omncs naues maris etnatitf earum.feptuaginta uerterunt re

miges.a luperiori uocabulo fecundum rabi Salomonem diefrum eo
comilcent remis aquas atep cotundut.ficIone.i.& timuerut naute.

Seruauit.liberauit.faluauit.Gcnefis dedmonono. Salua ani

mam tuam.itcm nec pofliim in monte laluari .Item et infra. Parua &
laluabor in ea.Item fcllina et laluare ibi.fignificat edam eualit.Iob pri
mo.Et cuafi ego lolus.

Regnauit. quarto Regum octauo.Et o<fro annis regnauit in

Ierulalem.etIeremif.xxxirj.Etregnabitrex.uide ibi nomeetuerbu.

Indercgnum et alia eiitfmodi. primo Regum.xxiiij.Etnuclciocp cer/
tiflime regnaturus fis et habiturus in manu tua regnum Ifrael. nome
cataprothefin mcmlitcrc.etuerbum per epenthelin vau.reperitur et
quandocpfcriptumperalephin mecho.quarc caneas ne tunc credas
angelum fignificari.qui per aleph fcribitur.lecundo Regum .xi. Quo
tempore folet reges ad bella procedcre.cft enim quoddam lingulare
in biblia ficut illic infinuat adnotatio hebraica.

HS*d Coftituit.cofuluit.cogitauit.Nehe.v.Cogitauitc^ cor meu.

Dcmon.moloch.idolum.dominusfigurfcfliqui plures ha/

bet dignitates apud aftro!ogos.Hieronymus putat elle luaferum in

commetariisAmosca.v.Etportaftistabernaculurn moloch ucftro.
fred rabi Moyfesgerundenfis Leuiud.xx. Si quis dederit dc femine
luo idolo moloch .didtq? non fit proprium nomen idoli, led genera
liter omne id cui pryter deum creatorem facrificatur perpera et pro/

phane.quodfacrifidumgrjrcc idololatria didtur.etde hoclonga do

tfrrjna utitur in prffato ioco.alr) dicunt efie aftrum. alij figuram nat i/
uitads uel elcdtionis quam lyderadonem magi uocant.

Digilized by Google
 .

SECVNDVS
cft aliquis homo ciu haberetur tanta fides etiam coram Abraham fi
adnunriaret fibi hoc miraculum .fimiliter gs.cvi.Quis loquet poten

tias domini.Inde nomen ideftdi&io.fermo. uocabulum.j5s<

cxxxix.Et non eft fermo in lingua mea.pluraliter declinat etiam termi

natione mafailina quandocp per n. ut lob.xviij .V fqi ad quem finem
verba ia&abis.quandoqj per m.ut eiulde jcvi.Conlblarer et ego uos
fermonibus.gramatidhebrforum ponunt hanc efle unam partium
orationisquamnospartemindeclinabilem uel confignificatiuam di
cimus.ut apparebit in arte noftra grammatica.

Spicf tenerf,uel earum (picarum manipuIus.Deuterono

mt}.xxiq.Franges (picas etmanu conteres.

Plenum fedt. repleuit. impleuit. Exodi .xl.Et gloria domini

impleuit tabernaculum, et inuenit quandocp abfqj aleph.fed etiam
inuenio qnqj vau loco aleph .Ezechielis xli. Ad men(uram calami fex
cubitoru (pacio . quo retftius plenu uel impletu calami. ubi quida
£
hebraidcodicestamimprefliquafcriptitenentaleph.(ed illa magna
et caftigatiffima uolumina tenent vau cum holem loco aleph

Mello nome ^priuloduacui inanitate Hierofolymitana

r»pe murum qui nondum erat exaedificatus, quem aedifidis repleuit

Salomon.iij.Regum.ix. Tunc fdificauit mello, et aluperioriuerbo
uidetur trahere origirtem.

Saliuit.uel (ale condiuit.Leuitid.ij.Quicquid obtuleris (aai

fido (ale condias .Inde (id ut eodem loco.

Deuaftauit.detriuit.corrupit.palTiue legitur Ifaijr.li.quia CfU

ficut (limus liquefcent.& jps.cvrj.T erram frudifera in falfugine. pro

quo hebrp legunt terram firudtiferam ad deuaftationem.

trhti Herba qugdam.Iob .xxx.Et mandebant herbas, hebrfi fic.

‘
Et uellebant feu uellicabant fponte nafcentes herbas at<$ contemptu
bdes.Dauidkimhifaribit urticam eo nomine uocari.
285

Digitized by Google
 LIBER
hebrei.euanefcent feu difloluenmr et loquentur in malum .fic pfalmo
xxxvirj .Putruerunt et corruptg funt cicatrices mec.hebrpi fic. Putrue
runteuanuerunt.
Tti Mutauit. I er emig fecundo. Si mutauit gens deos fiios &c.po/

uero meus mutauit gloriam luam in idolum.

pultis &
Leuitici vicefi/
mofeprimo. Sancftum erit et mutari non poteft. et nomen thmura
ideft permutatio.ut eodem quo lupra loco.
Depauperauit.depreflit.humiliauit.pfalmo centefimofexto.

Ethumi lati luntin iniquitatibus fius.Indenome.ut Leuitici .xxvij.Si

pauper faerit.&Eccleuaftis decimo. In pigriciis humiliabitur contio
gnatio.& Leuitici .xxv. Si attenuatus fuerit frater tuus. Ite percuflio
fiue plaga quod a Nacha oriri uidetur.Ifaif primo. Vulnus et liuor

& plaga tumens.ut infra patebit in nun litera.

Emit, ut Leuitici .xxv. Qyod reliquum eft reddet emptori.

Inde predum.et eius uocabuli diuerfas formas intienics in allegato ca

pitulo.paffiuu eius ponitur Ifaif.l.Ecce enim in iniquitatibus ueftris
venditi eftisJnde emptor et uenalia.Nehemig.xii). Et manfer unt ne/
goriatorfs et uendentes uniuerfa uenalia foris.
Habitatio.utGenefisjdix.Symeonetleui fratres uafa ini

quitatis bellantia.quod Onkelus chaldaice ficSymeon et leui fratres

uiri fortes in terra habitationis eorum operantur fortitudinem.

SS* Loquutus eft.dixit.quo fppe thargum chaldaicum utitur .&

hebraice Genefis.xxi.Quis auditurus crederet Abraham. ubi noftra

tranflatiofenfumnon uerba traduxit, nam hebraice fic. Quis? dixit
Abraham.ideft fecundum rabi Salomonem.Quis eft ille quantus &C
quam magnus qui et fpem affert et complet fperamm.de quo rabi
Moyfes gerundenfis feribit cp hgc dieflio fecundu fubieol fente/
tiam fignificet laude uel uituperiu.hic aut laude,alibi uero ignominia,
vt quis eft Abimelech.&.i.Regum.xxv. Quis eft Dauid et quis eftfi
lius Ieflg .chaldaica aut trafiato qua in pdiifto Gen .uerficulo aliquam
Ium hgcnoftra imitatur exponittalimodo.Quis faceret credere qui
diceret ad Abraham confirmabitur qp lactabit filios Sara, quafi dice/
ret fecundum gerundenfem.Omnis qui audiet irridebit me quia ner
284

Digilized byGoogle
 .

SECVNDVS
fiiper unam duitate
verbum adiuum et pafliuum Amos.iifj -Et pluui
etfoper alteram duitatem non pluui.pars
una compluta eft.

Quis ucl quid.Deuteronomfj .xx.Quis eft homo .

& qugrit fob/
appellatiua folius hominis,
ftantiam quandoqj propriam quandoqj
angeli fecum lo
vndc Manoah qucrens nomen proprium fobftantie
tuum.fic enim hebraice le
quenris dixit Iudicum.xit) .Quis eft nomen
oi tur. quod nos gramatice uertimus.quod
cftnome tuum. &.i.Regu
xw.Quis eft Dauid et quis eft filius llai.de quo rabi Moyfesgcrun/
legimus. Quis
denfisGen.xxi. Quisdixitad Abraham.proquonos
auditurus crederet Abraham.et in comuni loaitione
cum fequit rela
tiuum fignificat is.ea.uel id. ficut cum didt rabi Movfes
egyptius in

prohemio libri q inferibit.dux neutrorum uel monftrator oberran/

tium uidelicet.ego autem adiuroin eo qui eftbenedidus
omne eum
qui legerit .frip* V b quandoqj non fequit
.i
relatiuum.et tunc fignifi

cat aliquem.ut Iob.v.Et ad aliquem

fandorum conuertere.

^ Aque.ut Iofue.iiij .Defecerunt aque iordanis. ubi etiam eam di/

dionem geminatam inuenies.fic et maim

Spedcs.forma.genus.conditio.Gen.i.Fadens fruduiuxta gc/

nus fuum.& ps.ultimo.ubi nos legimus.Laudate eum in chordis, he

feu multiphariam.
brei habent. laudate eum in multiplia conditione

«jHpExprefror.emundor.prouocator.cmuKbr.ProuerbioRt.xxx.

Qui autem fortiter premit ubera ad elidendum lac exprimit buty ru.
qui prouocat iras pro/
& qui uehemeter emungit elidt fanguinem .et

miz.preceptor meus Iacobusloans

dudt difcordias.vbi ter ponitur
expofuit fuaim expreflum.quafi diceret . Quia focus
expreffus ladis

produdt butyrum et focus expreffus naris produdt fanguinem .& fo

cus expreffus iraru ,pdudt rixam.unde foxit. et

humor emulfus feu expreffus.

Interiit, diflolutum eft. euanuit. pfalmo feptuagefimotertio.

Cogitauerunt et locuti font nequidam. Hieronymus irriferunt.fcd

z8j

Digitized by Google
 .

IiIBBR
Abftidit.abftuht.dempGt.amouit.depofuit.Iudicu.v.QuaJ''

rcnsin capiteuulncnlocum.quodhcbraica acritas fic legit.Amouit

vel dempfit caput eius et perfodit fcilicet hyfteron protcron

'TOTO Cras.ut Exodi.tx.Cras fadct dominus uerbum iftud.et acci/

pit articulum loco prcpofitionis.utludicum.vij .Sanctificamini in cra
ftinum.fignificat etiam tempus longe fututum .ut Exodi -xii) . Ctimcp
interrogaueritfiliustuuscrasideft olim.redpit in fine thau.utNu/
meri .xxxirj. Altera dic phafc iueft de craftino pafchg.
ITO Commutatio quod alij precium traduxere. Deuterono/

mrj.xxiq .Nec precium canis in domo domini, ct quarto Regum .xxi.

Argenti precium quantum digna eft.

Nutauit. lapfus eft. motus eft. gsjtvtj.V t non moueantur

— . -T-

veftigia niea.Hieronymus fic.ne labantur, et in aliquibus codicibus

quod notat ab hocuerbo per apocope
inuenitur per dagges fcriptu
eftedictum. in quibufdam autem reperitur fine dagges puncto.et tuc
volunt a mot dedud.de quo fupra fbripfimus.

^\jV^Lccftus.Gcn .xlviij .Sedit nle<tulo.&Canttcoi£.nj.En lectu

lum Salomonis.&pluraliter Eftcr .i .Lectuli quocg aurei et argentei.

Baculus.uirga.tribus.familia.Exodi.iiij. Virgam quoqj hac

TOTO
V
fume in manu tua in qua facturus es figna.etpluraliter eiufdem fepti>
mo. Sed deuorauit uirga Aaron uirgas eorum, ct Numeri tricefimo
foeto per tonim.de tribu in tribum.et ut hereditas permaneat in fami
His.& Ifaif .x.Et baailus ipfe eft.

\*TO Baculus. noftra tranfiatio tiertit fiftulam. Iob.xl.Ofla eius

velut fiftulcyris.quod hebrei legunt uelut baculus ferreus.

Pluwa.Deutcronomrj.xxxij.Concre(eatutpluuia doctrina

mea. et iungit fecum aliud uocabulum eiufdem fi^nificarionis Zacha

riy.x.Dominus fodet niuem et pluuiam imbris.etpluralitcr declinat
in fcemtno. ut Iob. xxxvrj Et hyemis pluuiis et imbri fbrtttudis.Indc
.

z8z

-• : TO troogle
 SECVND VS
Adufho famis.fccundum alios phrenelis. fecundum alios tu/

bcrculus uel apoftema. Dcuteronomq .xxxi). Conlumentur fame &

deuorabuntcos aucs.
Obfirmatio .obligatio .zona.dngulum.Haif .xxii) .Non eft an

gulum ultra tibi.&gs.rix.Et zona qua femper prfdngitur.

Prfpofito mem utmamfer fecundum rabi Iona.et fignificat

Ipurium. Deutcronom^ .xxiq.Non ingredietur mamferhoceftde

fcorto natus ecdefiam .quod aliqui larini errantes per n pronundant.
quidam autem deriuant ipfum a zar.de quo fupra. dicentes duom
per protheCn addita.
vrm Ludfer uel fydus aliud,Ccdi(fhi Iob.xxxvitj .Nunquid pro

duds ludferum in tempore fuo.et didtur quali mazala comutatione

lamed in res.
TWfo AbftuIit.deleuit.Numeri.v.Et delebit ea aquis amaridimis.
& ps.li.Et omnes iniquitates meas dele.et Exodi.xvij. Delens delebo
memoriam Amalek lub cflo.et in pafliuo.ut gs.lxix. Deleantur delu-
bro uiuentium.&Haif.xxv.Et auferet dominus deus lachrymam.&
Ifaif .xliiij .Deleui ut nubem iniquitates tuas.
Vergebat, peruenit. porredtum eft. Numeri .xxxiirj . Iride

perucnientcontraorientemadmare cenereth.
vxyg PlauGt.peraiflIt.& ponitur aleph loco he.ut Haif.lv. Omia

ligna regiois plaudet manu.etEzech.xxv. Pro eo qd plaufifti manu.

Aries, onager, ballifta. tormentum quo muri percutiuntur.

mole iadhlaxonirn.qduocabulu rabi ludas et rabi Ionas a luperiori

uerbodeducut.Ezecn.xxvi.Et arietes temperabitin muros tuos.
Perfodit.uulnerauit.confregit. gs.cx.Cofregitin die irf fuf

reges.qdHiero.inplalteriodehebraica ueritate interpretat p cudit,

fic Deute.xxxrj .Peraitia et fanabo .ali? gs.lxvii) .V erutamen deus co

fringet capita inimicor- fiioRi.fed illud qd in eode pfalmo fequitur ut

iptinguat pes tuus in (anguine no eft dehocGgnificato.quia per meta
theCnponiturahamuz.de quo fupra.

Digitized by Google
 .

LIBER
fecundum aliquos hebrgoru gramatfcos quandoqj cataparemptofin
pmnfertionemalephliterg nihilominus monofyllabu. ut Iob.xxxi.
Si in manibus mrisadhcfitmacula.quod aliqui tranfferunt quantu/
lumcumqj uel ne minimum quidem. ut luperius inuenitur.

fltaPfffofito thau et accepta terminatione focminina fignificat limi

litudinem.imaginem.efligiem rerum tam corporalium quam in cor/
poralium.Exodi.xx.Neqj omnem fimilitudinequgeft in cglo defug
et qugin terra dcorfum.

Palea feuiliud minimum quod eftin fpicis.utlunt qiuTquilic.

Vnde anoftris fcpc puluis tranftert.ut Ofcc.xiq. Sicut puluis turbi
&
ne raptus. gs.i. Siait puluis quem proiicit uentus.& Sophonig.rj
Quafi pulucrem tranfcuntcm diem.tranflano etiam noftra fauiUam
uertit.Iob Jcxi.Etfiait fouilla quam turbo dilpergit.

Myrrha.Canticoru.i.Fafdailusmyrrhgdile<ftus meus mihi.

\ETJ(Ei Defiit.receflit.fedt recedere ideft mouit.abftuIit.Zacharise

irj.Et auferam iniquitate terrg illius.pro quo.Ixx.contrccflabo
tranftu
Ierunt. & Nueri.xiii).Non rcceflerut de caftris.& Exodi .xirj .Nuntp
defuit columna.cft autem quandoqj acftiuu quandocpneutrum fane
illud quod habeturps.cxv.Manus habent et non palpabuht.a (eque
ti quodam primiriuo deduatur.

Tffa Mortuus eft catalyncopen.i. Regum.xvfj. Videntes autem

philiftim q> mormus eflet.& Gen.xxv.Mortuus eft in fene&ute
bo/
na.&Ezechielis.xxviij. Et morierisininteritu ocdfbrum.quod.Ixx.
Cc.Et morieris morte vulneratorum, ubi prgponitur mem catapro/
thefin.etidquodfequituruerterut.lxx.melius quam nos.Mortibus
inarcumdforu morieris.& ponitur hoc uerbis lfiig.vi.In anno quo
mortuus eft rexOzias.&Genefis quadragefimofeptimo. Cur ergo
morimur Inde tranfitiuum graue feaindo Regum primo. Ego inter/
.

fea Chriftum domini.et Iercmig vicefimo Quia non me interfiat a

.

vulua ideft mortificauit.

Mifiuit.pincernauit.in pocula fudit. Canticorum feptimo.

Nunquam indigens poculis.

z.8o

Digitized by Googk
 SECVND VS
Palus.pertica.uedtis.hafta.uel baculus quo res fu/penff uehu
tur baiulanmr aut loco monentur .Numeri .x-irj . Quem porcauerunt
in ue<fte duo uiri.ct Numeri.iiij .Et inducent nectes.

lugum Jumentorum, tranflatio noftra habet cathenam.Ie

Ananias propheta cathenam de collo Ieremiae

remig.xxvifj .Et tulit
prophetf et confregit illud, quod reladuum hebrgorum magiftriut
congrua fit loaitio ad iugum referunt.na et motah apud eos eft gene
ris foeminini. & fecundum idoneos eorum authores fignificat phalan
gam lignum longum quod tranlEgit iugum quo boues (ubdunt.qd
quia eft aliquando bifurcatum.ideo a.lxx.interpretatur lurca in loco
Ieremif ubi lupra.

Depauperatus.oppreflus et attenuatus eft.Leuitid.xxv. Si at

tenuatus luerit frater tuus.item fi paupertate compullus .ceterum prj
ceptor meus dixit hoc nomine bombicem fignificari.

Conddit.drcumddit. Deuteronomrj.xxx. Circumddet dns

deus tuus cor tuum.&C Deutero.x.Circumddite igicprfputiu cordis
veftri.Indefccundugrammaticaderiuata et inflexa ficut eft uerbum
graue quod per iod loco vau(tribit.utgs.cxviq .ubi nos legimus.Ec
in nomine domini quia ultus liim in eos.hcbrgi habent. quia
exridam
abldndam conddam eos.& g paragogen duplicat lamed.ut ps.xc.
Vefpere decidat et arefcat.pro exadet.Hiero.uertit conteretur .Gc in
alia forma.

Contra.exaduerfom.ante.pro.Exodi.xviij.^p eo quod noftra

tranflatio habet.Efto tu populo in his qugad deu pertinet, hebraica
ueritas legit. Efto tu populo ante deum uel coram leu exaduerlum. 8C
Deu tero .i.Contra mare rubrum.fignificat edam quandoq* litum lo
d.ut.q. Regum. v.Et uenies ad eos ex aduerfo piroRz.& Numeri.virj.
Contra eam partem quam candelabrum relpidt. Icribit etiam aliqn
per aleph poft vau in eadem Ggnificadone loti quali eregione. ut Ne
hemig .xrj.Et chorus fecundus gratias referendum ibat ex aduerfo
ideft eregione.

wfia Sordes.macula. Leuitid.xxi .

Qui habuerit macula de femine
Aaron.&Deuteronomq.xxxq.Et non fili) eiusinfordxbusJnuenit
27 *

Digitized by Google
 LIBER
Ttorta Neglexit, pofthabuit. tardauit. diftulit. gs.cxix.Paratus

fumet non fumturbatus.quodreifHus in fuo pfalterio Hieronymus

Feftinauietnon neglexi.& liaif.xxix.Obftupefcite et admiramini fd
,p tarditate ftupore
licet traduxit.& GerieGs.xlirj .Si no intercefliffec
dilario.redius fic.nifi tardauiflemus.

Permifcuit.Ifaic.i.Vinum tuum m ixtum eft aqua.

Feftpauit.accelerauit.Gcn.xviij. Qyi feftinauit et coxit illu.

&ps.xvi.Pofteaaccelerauerunt.eius pafGuum Habacuk.i. Gentem

amaram et uelocem .& Ifaif.virj . Velodter fpolia.rito prgdarc. & gs.
xlv .Calamus feribe uelodter feribentis. quf nominaliter proferunt.
Sed aduerbia fiunt per paragoge he finalis .ut Ifaig.v. Et ecce feftinus
velodter uentec.

^PtoDos et donatio .paraferna. Geri .xxxiirj .Augete dotem et mu

nera poftulatc.& Exodi .xxrj .Dotabit eam jtem. Iuxta modum doris
quam uirgines aedpere confueuerunt.

“Vrtaj Stultus.quafi qui omnia prfdpitat. Ifaij.xxxij . Et cor ftul/

torum intelliget fdentiam.

Defluxit, tabuit, liquuic. commotum eft. Amos ultimo .Qui

t3git terram et tabeldt.fic paulo inferiuspro eo quod nos habemus.
Et ornes colles culti erunt.hebrgi interpretant liquefeent feu defluet,
fcilicetabimdanria ladtis.ficutloel loquitur ca.irj. Colles fluentlaifte.

Medulla.Iobjcxi.Et medullis olla illius irrigantur. &gs.lxvi.

Holocaufta medullata offeram tibi.

Commotus eft.lapfus.nutans.cadens.Prouerbioram.xxv.Iu
ftus cadens coram impio.&: Leuirid.xxv. ubi legimus. Si attenuatus
fuerit fratertuusetinfirmusmanu.hebrfihabentfic.Et cum depau/
peratus fuerit fraf tuus et ceaderit nutauerit feu deflexa fuerit mantis
pius tecum.& Dcutero.xxxq .V t labatur pes eorum .& ps.xdirj .Si di/
cebam motus eft pes meus.& gs .lxvi.Et non dedit in commotionem
pedes meos.et gs.cxl. Cadent fuper eos carbones.

Digitized by Google
 SECVNDVS
qug fine menfiira eft.pro quo hebrgi fic.Quc non menfurabitur.

mfa Modus ct mcnfi.ira.Zacharic fccundo.Et ecce funiculus me/

fur £ .quod feptuaginta uerterunt geometrf . Inde didtur dc homini/

bus prpcerg ftaturf.Numeri.xirj. Populus quem alpeximus procerg
ftaturc eft.pro quo ueritas habet. Et omnis populus quem uidimus
in ea homines menfurarum funt lupple magnarum.fic de rebus inani
maris.utIeremif.xxij.gdificabomihidomumlatam.pro quo ueritas
habet.edificabo mihi domum menfurarum fupple magnarum.trans
ferunt etiam Ipatium.ut cernere licear omnem dimenuonem hoc uo
cabulo nominari.Ioliie.irj .Spadum cubitorum duum milium.

Prouinria. urbs, finnita recfta. contentio.Efter primo. Super

centum uigintifeptcm prouinrias.&Iudicum.v.ubinoslegimus.&le

deris fupra in iudirio.hebrgi exponunt. Et fedetis fupra locum fic no/
minatu.aiunt enim proprium cfle nome lori uel lemitg aut uig. fimile
in lolue libro legitur .reliqua uide in daleth litera.

syia Cur .an .quare.quid.Gcn.xxvi. Quid ueniftis ad me horni'

nem quem odiftis.& Ifaig.v.an cp expedfaui ut faceret uuas. Numeri
xvi.Cur eleuaminifuper populum domini, multi putant dictionem
efle compofitam.

TTQ Quid.Efter.v. Qyid peris ut detur tibi ct pro qua repoftulas;

Exodi. iij .Quod eft nomen eius quid dicam. & fignificat quando, ut
ps.lxxix.Vlcp quo domine iralceris in finem.&cum lamedin prino/
pio fignificat propter .ut Exodi, v.ubi nos habemus.quare mififti me.
legunt hebrgi. propter quid mififti mc.& acripit etiam fchin in prind
pio.utCanticorum.i.Ne uagari incipiam poft greges lodalium.loco
propter quiddignificat etiam quam uelquantum.ut ps.xxxi. Quam
magna multitudo dulcedinis tug.& gs.cxxxirj. Ecce quam bonum &
qua iocudu.de hoc uide qd latius IcripfitdotflilT. magifter Paulus epi
fcopus burgenfis in addirione.rj.ca.xxxvirj.Ilaig prophetg.et prgponi
tur ei caph .et tunc fignificat quaritatem.ut Gen.xlvij.Quot lunt dies
annorum uite tug.fignificat etiam quoriens.Iob .xxi. Quotiens lucer/
na impiorum exringuetur.
277

Digitized by Google
 .

LIBER
•ftia Delicatum .dulce .fecundum rabi Salomone Deutero.xxxiij

In benedidionc Iofeph ubi hf c didtio pe ponitur et pomis ac fru/

gibus fecundum noftram tranflationem uulgariam interpretatur, fic
enim legimus de pomis cfli.item de pomis fruduu iolis et de pomis
collium fternorum et de frugibus terrj.pro quo ubicp legunt hebrgi
de dulcedine (eu de delicatis fiue deliciis.ec Canticorum. iirj. Cum po
morum frudibus. quod reefrius hebrgi fic.Cum frudibus dulcibus ac
delicatis.quod chaldei magdenin appellant. unde (eruat eande litera
nun in fceminino plurali.ut Gen .xxiii) .Fratdbtis quocp eius et matri
dona obtulit.^? quo hebrgific.Dclicataobtulit.ideftfrudus de terra
Ifrael dulces .fic enim rabi Salomo focmininu per mafculinu exponit.

Falxioelis ultimo.Mitrite falcem quoniam maturauit medis.

& Ieremi£.l.Et tenentem falcem in tempore medis.

Claufit.protcxit.Gen.xiiij.Quo protegete hoftes in manibus

tuis funt.hebrei fic.Qui daufit hoftes tuos in manibus tuis .ali) fic.qui
ligauit aut corripuit. cui uidetur tranflario chaldaica conlentire. Inde
protedio uel faitum.ut eiufdem deamoquinto.Ego protedor tuus.
& Deuteronomrj .xxxirj .Scutum auxilij tui.et Prouerbiorum.iii) .Co
rona inclyta proteget te .& Ofeg.xi. Protegam te Ifrael.

Detraxit.deicdt.collifit.pfalmoodogefimonono.Et fedem

eius in terra colliflfti.quod Hieronymus de hebraica ueritatefic uer/

tit.Et thronum dus in terra detraxifti»

V eftis feu tunica linea qu3 nos camifiam didmus.Leuitid.vi.

Veftietur tunica (acerdos. & ps.dx. Et induit maledidione fiatt ue/

ftimentum.&pluraliter dedinatur tam mafculine quam foeminine.

Menius eft.Ifaiae.xl.Qy is menlus eft pugillo aquas. & Nu/

meri. xxxv. Qyae a muris duitatu forinfccus.tibi conafus eft uerboRt
textus .fic enim hebraica litera (onat.Et mefurabitis extra duitate an/
gulum orientalem duo milia cubitorum. & Ofej.i .Sicut arena maris
-*7*

Digitized by Google
 SEGVNDVS
pjr It zyt-

Imis, ualde. Gencfis primo. Et erant ualde bona.& pfalmo

n cxix.Non me derelinquas ufcpquacp. quod rc<TtiusHicro
&
musfic.Ne derelinquas me ufep nimis. Gencfis decimo
quinto.Mcrces tua multa nimis. Iofue priino.Efto robuftus ualde.
hoc eft ualide.undc g ualiditate.fortitudine.ee robore. atep potePta
te. facultate. fubftantiaaccipitur.Deuteronomr) fexto. Et ex tota forti
tudine tua.quod exponunt magiftri hcbrforum.Multum et cum ora
nibus uiribus.

n^Q Centum. fecundo Paralippomenon triccfimofexto. Et corv

demnauit terram centum talentis argenti. Inde mutatione he finalis

in thau fignifieatur aduerbium numeri centies. Ecdefiaftis oCtauo.
Peccator ex eo quod centies facit malum.glofa hebraica ideft centum
diebus ucl centum annis.
DJSONc quicquam.uel parum.et uix aliquid.uel quantulutncuqj.
Numeri. xxrj .Nunquid loqui potero aliquid nifi quod deus pofuc/
ore meo.Deuteronomij .xiq .Et non adhcrcbit de illo anathema
rit in

te quicquam in manu tua.acdpit enim fepe he afpirationem in fine,

fedet fine illa inuenitur.utIob.xxxi.Etfi in manibus meis adhgfit ma
cula.quod aliqui putant interpretandum cfle quantulumcumcp.fed
illud monofyllabum eft,hoc autem diffyllabum.ut infra patebit.
Renuit.noluic. Numeri.xxij.NoluitBalaamuenire nobifeu.

Inde nomen nolcns.Exodi deamo. Sin autem refiftis et non uisdi/

mittere eum. qug quidem pcrjfirafishebraice fic Icitur. Quoniam fi

nolens tu dimittere populum mcum.&fubintelligituruerbumfub/ 1

ftanriuum crebro more hebrforum.

i0)5^^Reprobauit.fpreuit.defpexit.odiuit.rcicdt.abhorruit.gs.lii)

Quoniadeus (preuit cos .et Ifaip.xxx. eo qd reprobaftis uerbu.&

Ofec.iiq.Quia tu fdentiam repulifti repellam te. ideft fpreuifti.
Pupugit uclpunxit.Lewitid.xir).Infc<fta lepra reputabit.pro

quo hebrpi legunt. punges lepra eft.tefte rabi Salomone;uclfecundu

Nicolaum de lyra corrpfiua. capit etia pro defetftuofo et cxecrabili.

Digilized by Google
 LIBER .

ueftiarium quo ueftes reconduntur fignificet.quod mihi plus placet

Dimidia menfura.ut Ofeg tertio .Et dimidio coro ordei.

Prfpofico mem ct afpiratione in fine addita fignificat manis

lam feu molam dentium, ut pialmo quinquagefimooclauo Molas .

leonum confringet dominus.

Z74

Digitized by Google
 SECVNDVS
CoUegit.Exodi.xvi.Indic autem fexta collegerunt cibos du/

plices .& plures eius uerbi figuras in eodem capitulo inuenies.

quo res colli guntur.primo Re/
wfa. Pera paftor alis .uel foccus

gum.xvT].Etmifiteosinpcrarn paftoralcro.

^£7^7 Pluuia fecuda uel imber ferotinus.ut Amos.vq .In principio

erminandum ferotmi imbris. & ecce ferotinus poft tonfione regis.

ti aedpit in principio mem literam. Deuteronomi} ,>d. Dabit pluuia
terrf ueftrg temporaneam et ferotinam.

Tfib Subadum et quafi panificatum fi licet italoqui.Numeri.3ci;

Saporis quali panis oleati, fed magiftri hebr^orum exponunt idem

vocabulum pro humido atcp recenri.

yih Taberna.c<xnaculu.tridinium.i.Regu.ix.Introduxiteosin

tridinium.&Nehemif.x.Adgazophyladum domus dei nofbi.

wh Lapis predofus.qui ponit in tertio uerfu rationalis iudidf.

eum noftra tranflatio liguriu appellat.Exodi.xx\ntj.rn tertio ligurii»

achates et amethyftus.ali) (cribunt efle topazion, chaldfi cum lapide
cancere uocant.quem alrj lydium nominant.

Lingua. ps.xij.Et lingua magniloqua.Ggnificat etia loquela.

Gcn .x. Vnulquilcp fecundu linguam fuam. fignificat etiam radiu feu
baculum geometrg uel lineam agrimcnioru.uel etiam lapidem termi
nalcm qui limitaris didtur.q? fit ad fimilitudinem lingup. Iofue.3cv-A
lingua dus qug rcfpidt meridiem .item a lingua maris. et apud mgros
bebrgorum fignificat expofitionem.ficut apud grpeos gloflemata. &
apud nos gloffe generis fceminini pluraliter Zacharie.virj .Ex omni
bus linguis gentiiun.

rmb Prfpofito mem et addito he in fine fignificat ueftem leu ue/

fbmentum. quarto Regum dedmo. Dixitcp ps qui prferat fuper ue
ftes.SaibitautcmrabiDauidkimhiinltbroderadidbus c|d feriniu

Digitized by Google
 .
.
LIBER
Prgpofito mem litera fignificat prjpofitum dofflns.magiftru

curig .cellarium quem prifei larinonim nominabant promum et con/

dum.Daniclisprimo.Et dixit Daniel ad Malaflar.

Lambit .linxi t.ter do Regum vicefimoprimo.In loco hoc in

vsb
quo linxerunt canes (anguinem Naboth lambent q<$ (anguine tuu.-

Sumpfit. acccpit.tulit. Genefis viccfimo.Proptcr mulierem

T«?b,
quam tulifti.& eiufdem vicefimofeprimo.Primogenita mea ante tu*
Iitet nunc fecundo furripuit benedicfhoncm meam. Inuenitur etiam
per defctfhtm primj litcrc.Genefis viccfimofecudo.Tolle filium tuu.
&eiu(3em dedmoquinto.Sume inquit mihi uaccam triennem. alia9
eft uerbum perfccfhim trium literarum .ut Genefis quinto.Quia tulit
eum deusdicct in coiugando per ethan perdat lamed principale, pro
quoipfumqufaflumitpuntflumdagges.utin arte grammatica prgd
pit. Inde nomina et participia Geneus.rj .Quonia de uiro (umpta eft.

Forceps. Ifaigfexto. Quem forcipe tulerat dealtari.&

feribitur pluraliter quia ex duobus conftat.acdpitur et pro emunfta

riis lucernarum.Exodi vicefimoquinto.Emundoria quocp.

Pr^da prf fertim in pecudibus et iumentis.Numeri.xxxL

Prpdam8i uniuerfa qu£ cceperant ex hominibus quam iumens.tria

enim illic ponuntur uocabula prpdam fignificantia.primu captiuitate
hominum, fecundum aba&ionem iumentoru.tertiu prfda utenfiliiL

^^713 Faux.pfidmo.xij .Lingua mea adhefit (auribus meis.

fit® Merx. uenudatio.uehale. Nehemig decimo. Qui imporX
tantuenalia et omnia adufiim.

^*P^Cupido.auariria fecundo Paralip.xix.Nec cupido nuuiet?.

vh Docfhina. prgeeptum. lex.IGtip.xxix.Et muflitatores difcenC

legem.pro quo.lxx.Iterpretatifunt obedientia. & Ionathas chaldpu*

pceptu fcu doiftrina.fic Deu.xxxij .Cocrefcat ut pluuia dodhrina mea.

Digitized by Google
 SECVNDVS
etblefum efTe.Ifai£.xxxii.8<; lingua balbor ueloctf foquct. catameta/
thefin ut infra i litcra ain ante lamed.etlfaif .xxvii).fecundu.lxx.inter/
irctcs propter imfioncm labiorum. quod noftra tranflatio legitfic.

In loquela enim labrj .quaii diccrct.In balbuti ete labio et fubfannate.

vt fecundo Paralippomcno.xxx.lUis irridentibus et fubfannantibus.

Barbarus.et dicitur fecundum Iudcos fic omnis qui non lingua

fiuufta ideft lingua hebraica loquitur .pfalmo

centefimodedmoquar/
to.Depopulo barbaro, fuper quo fcribitrabiSalomon quod facilis
eft comutato de lamed in nun &econuerfo.dicitur aut homo gr ollus
robuftus et imprudens noez.utfupra in iod litcra patuit.

Fudit.Gencfis vi cefimoquinto.Da mihi de cotffaone hac rufii

quia opido lafliis fum.quod rabi Salomon exponit ita lalicet.Et dixit
Efau ad lacob aperiam os meum &C tu funde obfecro hunc cibum in
illud.rabi Dauid kimhi itcrpretatur.Fac
me comedere obfecro .Nra
tranflafio fenfum c fenfit uer rit.

^SAppofito he afpiratione pfile in fine fignificat abfinthium.Iere

mif nonoJEccc ego ribabo populum iftum abfinthio.&Threnorum
tertio.Inebriauit me abfinthio.item in eodem. Abfinthrj et fcllis.

Lampas.Ifaig fexagefimofecundo. Vt lampas accendatur .alrj

dicunt efle tedam aut titionem acccnfum aut quamlibet eiufmod»

inuftionem. fiait Onkelus chaldaicc traduxit Exodi.xx. Cudtus aute
populus uidebat uoces et lampades.

Complexus uel amplexatus eft.comprchendit Judicum ded

mofexto.Etapprehendensambascolumnas.rabi Dauid kimhi hoc

verbum exponit in commentariis liiper quatuor pro indinauit de/
flexit et euercit. Sc in pafliuo ponitur Ruth terrio.Expauit homo et
conturbatus eft.pro quo legunt hebrji. Expauit et inclinatus eft. ali}
legunt et amplexatus eft pafEue.
271

Digitized by Google
 .

LIBER
tranfFertur lamia. ab aliis furia.Ifaie.xxxiiij .Ibi cubauit lamia', fupcr
q
fcriplitrabi Dauid ldmhi cp fit animal ululans in deferto ct pferrim
de node.unde ei nomen cft inditum.uel eft auis qug de node nolat.

Leo magnus. Jfaif. xxx. Lcf na et leo ex cis uipera. &5ab aliis

verritur catulus Iconum

Cocpit.il .Rcgu.v. Cccpit aut Dauid arce fion.ct Habaaik.i.

rtir
Et capiet eam .Si Ifaig.xxiiij.T cncbit laqueo.rcdius fic. capiet a laqo.

Sw? Prfpofito aleph .lignu quodda prcciofum fignificat.qd qncp

repemur alinogquandoqj algom.ut.ij. Paralippomeno .ix. Aurum
deophir ct ligna thina.

Exerdtatjit .doaiit. ps.cxix.Doce me iuftificationcs tuas.&

Deute .xi.Docetc filios ucftros.Ecdefiaftis.xij.Docuit ppfm. Deute.

iiij .Scitis qd docuerim uos. et in eode.quc ego doceo te.Indc dodus

pafliuu.quodnoftra tranflatiouertitdifdpulus.Iiaig.viij.Signa lege

in difcipulis mcisquf ct chalmid uocatur.i.Para!ip.xxv.Tam maior
quam minor dodus pariter ctindodus.fed uerius fic. Prpccpror 8i
difdpulus.Indedodrina thalmud.

Virga longa bubuldqueinfummitateeius gerit aculeu

infixum quo punguntur boues ut reda incedant.fortailis a fiiperiori

verbo dcriuatum.quod ponit IudiCTim.irj.fed tranfiationoftrauertit
vomerem .qui perculfit de philiftim fefccntos uiros uomere. ubi legi
deberet. Stimulo bouis.tefte Nicolao de lyra.

Sublannauit.irrifit.ii.Paralippomenon.xxxvi. Atilii fubfan/

Sffib
'nabant nundos dei.

Subfannauit.derifit.Kaic.xxxvrj.Defpexit et fublannauit te uir

go filia fion.Si ps.ij.Et dns fubfannabit cos.Inde nome.ps.xliirj. Sub/

unnationeet derifum rjs q funt in dreuitu nro.Inde uenit balbutire

Digilized by Google
 .

SECVND VS
nalitcr flue partidpialitcr.pIalmo.lvi.T ota dic impugnans tribulauit
me.&pluralitcr in eodem loco.mulri bellantes aduerfum me. & aflu/
mit nunliteram in prindpio.et idem quoqj fignificat ludi cum. xi.Pu/
gnabantfilrj Ammon contra Ifrael quibus acriter inflantibus.

Afflixit. opprefIit.Iudicum.iirj .Et per.xx.annos uehemeter

opprcflerat eos.Exodi.xxij. Necjj affliges eum.

MjnS Sufurrauit.gs .xli -Aduerfum me fiifurrabant omnes inimi/'

d mei.fic Hieronymus in fuo pfalterio de hebraica ueritate uerbum e

verbo.Simul aduerfum me murmurabant omnes odientes me. & ex
tali fufurro et murmure nominati funtincantatores.gs.Iviij. Qug no

audit uocemincantantiurn.Hieronymus interpretatur uocemmur/

murantium.undeNehemif.irj.fellum di<flus eft filius Halohasideft

cuiufdam fapientis philofophi incantatoris et exordftf qui fduit arca

nas imprecationes et orationes ocultas . Vnde etiam tales orationes
fecretf nominant lahas.Ifaif.xxvi. In tribulatioe murmuris doftrina
tua eis. ideft in tribulatione conuertunt feadfecrctam orationem.

Inaures ornamentorum genus unum ex mundo muliebri

*
I

quod ponitur Ifaif .iij .Inaures et annulos . dieftum a carminibus quae

(olent aures afficere

mib Animal de immundis et prohibitis. quod a quibufda didt

ftellio.ab aliis lacerta.ab aliis limaca.Leuiti.xi.Stellio lacerta et talpa,

rabi Salomon didt quod fit lacerta.ctin hoc concordant Neoteria.

Poliuit.purgauitmetallum.exacuit.i.Regu.xiij. Vt acueret

vnufquifcftuomeremfuum.Indenoftra tranflatio malleatorem no/

minauit.Geh.iitj .Zilia quocp genuit Thubalcain qui fuit malleator.

VS Nox.Ifaif .xvi .Pone quafi no&em umbram tuam.& in fine ac/

ripithe afpiratione Eftcr fexto. Nodem illam duxit rex infomnem.

& pluraliter dedinatur in fccminino genere, ut Canticorum tertio.
Inle<fhilo meoper nocfles quffiui.

rvVH Dfmoniu fylueftre habitas i defertis lods.& a Symmacho

z6 9

Digitize
 LIBER
i

Lambit.linxit.morclicus carpfit.rofit.Nueri.xxfj Ita delcb it .

hic populus omnes qui in noftris finibus comorant quomodo lolet

bos herbas ufq? ad radices carpere.ubi prgfens uerbum tranftulit de
Iere atqj ufqj ad radices carpere.quod uerbum e uerbo fic fonat.nuc
abrodent turba omnes circum nos ficutabrodit bos gramen campi.
Sips.lxxf).Inimici eius terram lingent.

anb Comedit. Prouerbiorum . xxiij. Ne comedas cum homine

inuido.ubi textus habet.ne comedas panem oculi nequam, fed nome

huius ucrbiftilicctlehem non tantum panem fignificat uerum etiam
generaliter omnem incfcationem.ut.i.Regum.xiiij.Quando Saul in/
terdixerat Lchem.quod noftra tranflatio qtiamuis minus bene pane
interpretatur.tucpuaricatuseftlonathasquiindnxit in feuu mellis.
ficNchemig.ix.Pane quocp de cglo dedifti cis. et conflat cp eft man.
vnde patet quomodo exponendum fit illud pfalmi.lxxviij .Panem an
gelorum maducauit homo.ideft efcam. Prouerbiorum. xxirj.Quado
(ederis ut comedas cum pnnripe.et non folum panem fed et carnes fi
gnificat.Sophonig.i.Et corpora eoR£ ficut ftercora. quod uerius.lxx.
interpretes tranftulerunt ita .Et carnes eorum ficut ftercus boum. Ex
ponut quocp ucrficuIumIob.xx Pluct fuper illum bellum luum.hoc
,

modo, pluet fuper illum in carne (ua.Item fignificat oblatione.ut L.e/

uitici.xxi. Vefcetur tamenpanibus qui offerutur in fantftuario. quod
hebrei et chaldp interpretantur fic.Oblationem dei fui de fanqtis fan
tftorum et de fantfbs comedet. quod Onkelus tranftulit corban ideft
oblatio.fic generaliter omne quo uefrimur fignificat idem uocabulu.
Leuitici.xxrj Alenir cibis patris fui.8£ eft genus ad omne nutrimen/
.

tum .utferibitrabi Iofeph kimhi inleremia fuper illud eiulHem.xi.ca.

Mittamus lignum in panem eius.
Bellu. eo qj fit comeftio Sc ahfumptio gladfj ex utraq*

parte pugnantium.Exodi .xvrj .Et bellum dei erit contra Amalech.&J

eiu(dem.xv .Dominus uir pugnator pro uir pugnp. ideft fecundum
Rabi Salomone author pugng.ucl utOnkelus chaldgus fentit. Ado/
nai dominus (eu magifter uictoric prflrj .Inde uerbum quod lequit.

QlpiS Pugnauit.pfalmo.xxxv.Expugna impugnantes me. & nomi

z68

Digitized by Google
 SECVNDVS
tariis fiipcr duodedm.fic Iob .xxxix.Lambunt fanguinem. per prcpo
fitioneain litergq qncjj etiainuenitin cius ucrbi medio cogeminari.

Nugatus autem illuferis,

eft. illnfit . derifit.ProuerbioF5t.ix.Si

folus portabis. nam dictio malu ut aliqui habet non eft de textu.Inde
derifor. nugator .illufbr. ut in eodem.Qui erudit derifore.et ps.i.pro
eo quod nos legimus.Et in cathedra pefblentig.reiftius Hieronymus
&
de hebraica ueritate traduxit. In cathedra derifoRz. geminato zade
repcritur Ofeg.vq. Extendit manum fuam cum illufbribus.et Prouer
bioR2.iij.Ipfe deducet ddufbrestfecundo fignificat etiam m
ediare uer
bis et ordinare fermonibus negoaum aliquod ut faciunt Profonetg.
ProuerbioR2.xix.T eftis iniquus deridet iudiciu.pro difponit. mediat
vel ordinat fuo Termone iudidum. Inde grofbneta uel mediator feu
diuerfaRz pardum interpres.et expofitor qui uerba hinc et inde trans
portat meliz nominatur .ut Gen.xlrj .cocpper interpretem loquerer
ad eos ubi feribit rabi Salomonis eo nomine uocabatur qui fdebat
et hebraicam etggyptiacam linguam.et talis erat tunc Manafles. hacc
ille .Inde expofido. interpretatio . tranfiatio. Prouerbiorum primo.
Animaduertet parabolam et interpretationem.

Subegit maflam faring aqua imbibitam more piftorum.i. Re

gum.xxviij .Tollenfqj farinam mifcuit eam.et Gen.xviij .Tria fata fi/

milg commifce.

yj Ille uel ifte.Zacharig.tj .Loquere ad puerum iftum dicens . ludi/

cum.vi.Ponefupra petram illam.etaflumit he afpirarionem in fine.

Geii .xxiii) .Quis eft i fte homo qui uenit per agrum .aedpit edam pa/

ragogen vau literg in fine pro

vfa Peruertic.ProuerbioR2.iiij .Et detrahentia labia Cnt procul a

te.pro eo quod legendu effet.Et peruerfitatem labioR? ^ppellc abs te.

nrri Gena.madibula.maxilla.Michef .v.In uirgap cudent maxd/

lam iudids Ifrael.Iudicurn.xv.Inuentamqj maxillam ideft mandibula
afini.& threnorum primo.Lachrymj dus in maxillis dus.& Candeo
rum primo .Pulchrg futjt geng tug.
267

Digitized by Google
 . ..

LIBER
Gue guttam .Gen.xxxvij. Camelos eorum portantes aromata et refi/
nam et ftaden .aiunt ftaden effe guttam myrrhp.fed hanc didionem
lot magiftri hebrg orum dicunt elie radice cuiufda herbe prcciofg.alrj
glandem .quidam ucro caftanea.ct ita in uocabulis rerum etia hebrgi
pe uar iat atep dubitat qd ide rabi Salomo de fe i p(b fetet Gen .xliq
.

Cochlea .hoc eft afecnfus graduum columnam amplexantium

in morem cochlec.iij .Regum fexto. Et per cochleam afeendebant in
medium cenaculi.

Fencftcllg. noftra tranflatio habet anfulg.Exodi.xxvi.

Quiquagenas anfulas cordna habebit in utraqj parte. 8c addit alcph

per epentheCn.

*'V\Ssi non.nifi.Ifaie.iiNiG dominus exercituum reliquiffet nobis

femen .Inuenitur et per aleph in fine loco iod.Gen.xliq. Si non inter/
ccfliftet dilatio.quidam arbitrant duas effe didiones.lu .i.fi .et lc.i.no.

^7 Moratus eft. pernodatuseft.manfitpcr nodem. quieuit.Gen.

xxxrj .Ipfe uero malit node illa in caftris.& Numeri.xxtj. Manete hic
nodc.&Iob.xli.In collo eius morabitur fortitudo. &ps.xlix. vbi nos
legimus fcilicet m medio eius pfelmi .Et homo cu in honore eflet non
intcllexit.redius Hieronymus traduxit.Et homo in honore no coma
morabitur .&ps.xxv. Anima eius in bonis demorabitur. Inde nome
pernodator.Nehemig ultimo.Quare manetis ex aduerfo muri.& in
alia nomen
forma.ps.xd. In protedione dei celi comorabitur.Indc
manfio.pcrnodatio.diuerlorium.per prepofitione literc mem.Gen
xlirj .Cum ueniflemus ad diuerlorium

Murmurauit. Numeri.xiirj Vfcpquo multitudo hgepeflima

.

murmurat contra me.& infra. A uiginti annis et fupra qui murmura

ftiscotra me &c.& Exodi.xv.Et murmurauit populus contra Moy/
fen .Inde nomen eiulHem.xvi. Audiui enim murmur ueftrum contra
dominum. &fcribitur hoc ipfum uerbum fepeper daggesad diffea

rentiam fuperioris.

Deglutiuit.ingurgitauit.ablbrpfit.ut in Abdia.Et bibent et al>

forbebunt. fic enim Rabi Dautd kimhi exponit in comme

z66

Digilized by Google
 SECVNDVS
tertio. Qui parati funtfufcitar e Icuiathan.

th
ne
Difceflit.noftra traflado habet effluxit .ProuerbioR? .irj.Fili
effluant hcc ab oculis tuis .& per iod loco vau fdlicet uerbu graue.
mi

ProuerbioR2.iii}.Nerecedant ab oculis tuis. Inde nomen detradio.

eodem ca.Et detrahentia labia fint procul a te.

Auellana. quidam putant amygdala fic did.eo quod Geh .xxx.

fcribit.Virgaspopuleasuirideset amygdalinas et ex platanis. & ita

putat rabi Sadias eo cp in lingua Agarcnorum adhuc hodie amygda

lus ita nominetur .& tranflatio Ierofolymitana pro amygdalis luzim
cxpofuit.fed aliis uidetur luz efTe corylus quy ,pfcrt nuces auellanas.
Rabi Salomon fcribit quod fit lignum proferens nuces exiguas.

"'abula.Exodi.xxxq.Duas tabulas tcftimonrj lapideas fcriptas

rrS-n
digito dei .Ite eiufde.Prydde ait tibi duas tablas lapideas iftar prior^.

rb Viride.recens.humidum tumuu
.Ezechiclis.xvij .Et ficcaui ligni:

ride.et Numeri, vi. Vuas recentes ficcafcp non comedet .fic Geh. xxx.
Virgas populeas uiridcs.qd tamen in nuero fingfari hcbraice ponit*

Speaofitas.reflorelcetia.uttor atqj uigor .et bonus color faciei.

Deuteronomi) uldmo.pro eo cp nos legimus. Nec dentes illius moti

funt.ucrius hebrpi exponunt.Et non fugerat formofitas eius. Quod
Onkelus chaldaice interpretatur fic .Et no alterabatur fpeaofitasde
coris uultus eius.

& Clam, folitarie. abfeondite ac cum filendo Judicum quarto JBt

ingrefla abfeondite et cu filenno.fortafle

g defedum alcph in medio.
Inuoluit. operuit. abfix>ndit .primo Regu uiceGmoprimoJEft
inuolutus pallio poftephod.& poteftinueniri tranfmigratio vau in

aleph et econuerfo.fiait uidere licet fuperius in didione

Liquor aromadeus quem tranflado noftra fiaden appellat

.

265

Digitized by Google
 h
LIBER
aduerfus folem aut fiait fpcculu concauu refle&cns radios qui urut.
vndcinflammarcincendereatqj urere uerbum ab eo deriuatum fi/
gniftcat.Malachie ultimo.Et inflammabit cos dies uenies.quod.lxx.
traduxerunt et fuccendet.ficut legitur Deuteronomi).xxxr}.Ec mon/
tiumfondam&acomburet.fignificat etiam magica ucnefida qugfiut
per confecrationem gladrj .qug nra tranflano nominat incantationes
egyptiacas et arcana qufda.cxo.vrj Et fecerut etia ipfl per incatatocs
.

ggyptiacas et arcana qucda.Onkclus chaldaice traftubt muflitatioes.

et didt rabi Salomon quod eius copia non habeatur alibi in biblia.

Nutu allufit.ucl obtufe loaitus eft.ProucrbioRt jcvii). Verba

bilinguis quafi Gmplicia.pro quaii nutu loquendum uel quafi obtule
loquentium.alrj exponunt quafi obtundendum, per metathefin lite'
rarum laham pro halam.fic enim firibirur Iudicum.v.Percufliccp fila
ram qugres in capite.^ q ucrius fic.Obtudit fifara (culpes caput eius.

V®vb Ccctus.turma.cuneus. congregario.i.Regum.xix.Qui cu

vidiflet cuneu prophetai^.quafi per conuerfione di<ftionis

ideft ecdcfia uel fynagoga.
TWp
Fortafle.utinam.fi fortc.ne forte.Gen .xvi) . Vtinamlfinael uiuat
coram te.& Gen ultimo .Ne forte memor fit iniurig.

VV? Eft menfura parua.quam tranflatio noftra nominat (extarium.

Le uitid .xiirj . Et olei fextarium duofqj turtures.

Mutuauit.commodauit.foeneratus eft. Deuteronomij .xxviij j

Et foeneraberis gentibus multis et iple a nullo foenusacdpics.&ps.

xxxvq .Mutuabitur peccator et non foluet.

Adhcfit.comitatus eft.iunxit.copulauit.qdnratraflatio expo/

TC
nit fdlicet fecu attulit.EccP.virj.et hoc folu (ecu afferet de labore luo.
Gen .xxix.Nucqqj copulabit mihi maritus meus uel iunget mihi.
eit

& Ifoig.lvi.qui adhgret dno.Inde nome additamentu.accumulatio.&

augmentu.Prouer.iii].Dabitcapjti tuo augmenta gratiarum.

XECh Draco.leuiathan.ps.dirj.Draco ifte quem formafti. & Iob

Digitized by Google
 SECVNDVS
decor carmeli etfaron.

indui ueftibus regiis.ubi ftat quod in

— Induit .Efter .vi .Debet
ipsS -r-

duitfibirex.& ps.xcirj .Indutus eft dominus fbrtitudinem.inde ueftis

et ueftimentum et indumentum &c.

n PrppoGto aleph algom.fignificat genus Ggni cuiufdapdoG.ij.

Paralip.ix.Serui Hiram cuferuis Salomonis attuler ut aui?dc ophir v

& ligna thinainuenit & i qbufda locis almog.mFti putat efle coraliu.

tvth Defedt.feflus et fatigatus Icu oppreflus eft.Gen.xlvij.Etop

preflerat fames fram maxime pgypti et canaa.,p et fatigata eft fra feu
fefla fccFm rabi Salomoqe.& p reduplicatione inuenit Proucr .xxvi.
Sicut noxius eft qui mittit fagittas.pro quo redius ita. Sicut fatigatur

fagittans fdntillationes.vbi ponitur hgedidio ihbrtoa

Flamma.Iudicu.xirj .Cuq? afcederet flama.et dedinat pluralif

in maTculino fic.Ifaie.xirj .Fades cobuftg uultus eoR» pro flamec. repe

foemmino Gngulariter Gc Numeri.xxi. Flama de oppido

ritur et in .

Sehon.&pfr foeminine uc.gs.cv.Ignem coburentem in terra ipfoRt.

Hiero in fuo pfa!terio.igne flamante.led hebrgi redius igne flamaRt.

Ades laming aut Ipledor eius.feu lamina polita et acuta,inftar

flamg rplcndentis.Nahu.irj .Et micatis gladij.trannado.lxx.hahet.&
fplendeds gladij .fignificat etiam ferru in lancea quafi efTet lingula re/
fplendes ad modu pyramidis flameg. et declinatur tunc in genere foe
minino.ut.i.Regum.xvij .Ipfum autem ferrum haftg eius.

Didum feu fermo.noftra tranllatio habet meditatio. EcdeGa

ftis uldmo. Frequenfqj meditatio carnis afflidio eft.

\svh Ades gladij . uel fecundum rabi Salomonem lamina fdlicct

polita nitida atqj refplendcns.ut Geii .irj .Et flammeu gladiu atep uer
fatilem . Inde urens uel aduftio reflexa feu radiorum colledio tanrp
infpeculo concauo atqj uftiuo.ut ps.cttfj.Et miniftros fuos igne ure/
temprorelplcndenteuibrantemetfdndllantemceu gladius politus

Digitized by Google
 .

LIBER
Gen.xxx.Inhisquflpoliatafiicrat cador apparuit. pro difrooperies
vel denudas albu.Jndecandidu.et albor .et cador et limilia. Lcuitid
scii) .quali per totu.&I lanata alba fiue rufem habuerit cicatricem. Item
Et ecce fi uerfa eft in alborem .Irrdc uerbum dealbo & albefio &c ps.
Ii. Et fuper niuem dealbabor.

Ttjab Spedes lapidis fepphirini liibalbidi.Exodi.xxiiii.Sub pedi/'

bus eius quaft opus lapidis fepphirini.pro quo Onkelus chaldaice in
terpretatur. quali opus lapidis preriou leuboni.

rwfr Luna.Ilaif.xxiiij.Etcrubelcetluna et confundetur lol. qug

abalbedinefic nominatur.

roaS Arbor ferens refinam. uel fecundum alios populus arbor.

01c£ .iirj .Subtus quercum populum et therebinthum.

TOiaS Thus id qd grea Iibanu nominat.Leui.xxiiij. Et pones (tt

per eos thusluddiffimu.lignificatetia omnerefina exquibullibet ar>

boribus manantem fimiliter arbor em tfdiferam ferile uftibilem.
.

Nome ,ppriu cuiufda ex inimicis Dauid fecundum quolHa. de

aiius morte ipe Dauid fieri fedt pfelmu.ix.Cofitebor tibi dne.vbi ti*
tulus p figit .ad uieloria liig morte Laben pfelmus ipi Dauid. qd fecu
duHiero.trafFert. vigori fug morte fili) .et iuxta nfam trafiatione.In
fine ocultisfilrj gs.Dauid.cuius uaria eft traflatio etifa docftilTimis
,p
et hebraicg lingug peritiffimis hoibus allau.de q no aulim mea fente
tia infrrcre.nc cum indochfiimo eius lingug ac iperitiflimo qdam fra

:.pterea tnuento rabi Iofeph filiu kihi frriplifle

elTe articulu.ee ben fiiille cuiufda catoris tepli ,ppriu nome, ficut in li.

Paralip.legit.ut fit fcnfus.ad uiftoria fug morte fdlicet golig ipli catoi

riBen gs Dauid.alrj putat couerlum elte uocabPm laban ,p nabal. fuit

ctia Laban fraf Rebeccg uxoris Ishac.Gen.xxiiii .Habebat autem Re*
becca fratrem nomine Laban

Mons libanus ct fylua.Ifaig.xxxv. Gloria libani dau eft ei

1&5h
z6z

Digilized by Google
 3ECVNDVS
tar quafi a gradiendo grcffibiles.de quibus lofcph Caftiliefis in libro
qui inferibitur hortus nuaim in tratftatu de feptem.
Populus.Gen.Jcw.Populuicp.populumfuperabit.&pluralif

eodem .Et duo populi cx uentretuo diuidentur.

sdS Cor .Iob.xij .Et mihi eft cor ficut ct uobis. Inde deriuatur ucr

bum graue quafi latine dicere liceret cordificarc. Canticorfi.iitj . Vul *

nerafti cor mcum.pro cordificafti me. quod eft cor meu tibiligafti.

& eius paflmum ponit Iob.xi. Vir uanus in fuperbia erigit, ideft Vir
inanis cordificabitur .hoc nome pluraliter declinatur et in mafculino
et in fccminin o gcnere.mafculine Nahum.ij .Murmurantes in cordi
busfuis.fceminincprimoParalippomcnon.xxviij.Omniaenim cor
da ferutatur dominus.lndc cordatus.argutus ct folers fotflus eft.

aS Cor.perdefetftum alterius bethliterf. et in dedinaoone foerfti/

nina .TCP reperit.Ezechielis.wi.In q mimdabo cor tuu dia't dns.

J^^7Lco.Deuteronomq.xxxiij.Quafilco rcquicuit.& perdit fepe

in fceminino alcph cuius loco fuccedit he afpiratio procedente iod. r

Ezcchieiis.xix.Quare mater tua leena.&pluralker mafftiline.ps.lvij.

Anirriam meam de medio catulorum leonum.&pluraliter fccminine
Nahum fecundo .Et necauit Icenis fuis.
\33lS Verberauit .ceadit. confudit et circumplexus eft fiue retorfit.

Prouerbiorum.x.Stultus labiis uerberabitur. et paulo ante. StultuS

tedimr labiis. & Ofeg.iiq .Et populus non intclligens uapulabit.
Later. Gen.xi. Habueruntqj lateres pro foxis.IndeucrbS

graue quafi laterificn .ut eodem loco -Venite fodamus later es. pro la/

terificemus later cs.Inde nomen furni in quo lateres pinfunt

iqd noftra traflatio typu aut forma qua lateres formant traduxit. rj.Re
gu.xtj.&traduxitintypolateRt.ficNahu.ii).Tene latere. qd.lxx.uef
terut.obtinc fop latcre.fed hebrei dicurit.fortifica fornace laterum.

^^?Candidum.album.Exodi.xvi.QLiafifeme coriandri album-Si

Digitized by Google
 .

; v libor v.

rcK operuit caput {uum.fiintaliquipiKantes arcana queda magicor^

operimenta ab hoc uocabulo dici per defectum aleph. alq a

E\odi.vr).Fcceruccp fimilit malefici ggyptioRt incatatioibus
&
luis.
ut

Mifit.fed reperitur aim prepofitione mem .ut nun

cius uel miflus Job.i.Nuncius uenit ad Iob qui diceret. et eft idem qd
angelos nos inde angelus didus.ficilbphoclis Aiace
gj-gti Tecmcfla.
loquitur, necp ab angelis uocatus ideft nundis.ut Hagci .i. Et dixit
Hagcus nuncius domini de nuntiis domini, verius nudus domini iri

legatione tiel ntinciatione domini. &

iccirco propheta didtur malachi
hoCjcftangcluseoquod dei fit legatus. Numeri. xx.Mifericcp angelu
qui eduxerit nos de egypto.quod rabi Salomon et Dauid kimhi cete
ricp exponunt de propheta fdlicet Moyfe.fic et fuperiorem ucrficului
Hagci quidam non indotfri exponunt. Inde fic nominant (piritus dei
miniftri defccndentes ad homines et afeendentes ad deu quafi inter/
nurtaj.Iudicum.xiii. Angelus domini pariter in flama altaris afccdit.

Res. fubftahtia. opulentia fcudiuitig.opus.Gen.q.Ab

omni opere luo quod creauit.& Exodi.xxxvi. ubi nos legimus. Eoq»
oblata (uffleerent et fupcrabudarcnt.hebrgi habet. Et opulentia erat
faffiriens ad omne opus ut fieret illud et luperabundans.hoc eft fecu>'
dum magiftroshebrgoR». argentum ctauru et reliqua q obtulerunt.
Exodi.xxij.cpnon extenderit manum fuam in rem proximi fui. ligni
ficat enimiumenta quocp ac pcaidcs.ut Gen .xxxtfj .ubi nos legimus
Et ego iequ^r paulati ueftigia eiusficut uidero paruulos /neos pofle,
pro quo hebrgi uerius fic.Et ego minare faciam pedetentim ad uefti»
gium armentum quod ante me eft et ad ueftigium natorum.
Sydus.aftrum.8f reperitur per defe&um aleph catafyr»

copen.icdrco narij uarie traducunt. Nam rranfiatio noftra reginam

uertit quafi a nomine Melech deriuatum . Ieremig feptimo. Vt faciat
placentas reging cgli.quod fepeuaginta traduxerunt milicie ccli. quali
de uniuerfis fyderibus complexim dicamr.Cui etiam aftcntittir Iona/
thaschaldcusquitranftulitfic.Vtfacrificcntplacctas ftcllis cgli. rabi
Iofeph kimhi didt ftellain magna in celo fic uocari.ego uero arbitror
planetas fic diti per prothefin licerg mero -qui altas Qne
'* * *'
mem ita diam
2<l

Digitized by Google
 SECVNDVS
Ioannis Reuchlin Phorzenfis.ll.docftoris de rudimentis Hebraicis
adDtonyfium facerdotem fratrem fuum germanum liber fecundus.
N
primo uolumine Dionyfi frater de literis fyllabis et qs di
i «fbonibusqugab alphabeti fignaculis ordine (iio undecim
indpiuntfedulodedimusoperam utetbreuiter et dilucide
feriberemus. verum quod de omnibus uno in libro comode dici non
poterat.ita nobis placitum eft, ut de cgteris uocabulis in hoc fecundo
volumine tra<ftari audias.totum igitur et perfeAim dictionariu tene
bis fi ad hunc quocp librum animum aduerteris.

pr D-fe ryro *r
On.ut ps.i.uerficuloprimo.ubi ter ponitur, et uidetur per

n conucrfionem aut metathefin did ab ut fupra in aleph

videre potes.reperit quadocp in fine he afpiratio loco aleph . ut Deu

teronomq.iq.Qui eft in rabath filiorum Ammon .quod uerius legit.
Nonne hic eft in rabath filiorum Amroon.fimiliter per vau cu aleph
ideft urinam .Kaig.xlviq.et per vau fine aleph. Genefisjcvq. Vtinara
lfmaeluiuat coram te.

J^SAruk .quod in deriuato inuenit Ofeg.xiq.Tn terra (olitudinis.

quod exponunt mgri.In terra fitis.hoc eft arida et firibunda falicet in
quod Arabes et Phoenices appellant
deferto.fcripfit magifter Ionas

Joca arida & ficca resS

Fatigatus eft.Gen jcix.lta cp oftium inuemrenopoflent.pro

fatigati eflent ad inuenienda ianua.fignificat aut tota deriuatio laftitu

dine.infirmitate.difficultatc.labore et moleftia.ut Iobiuj. Forfita mo
lefte acdpies.et Malachig.i.Ecce de labore.et Micheg.vi.Aut gd mo
leftus fili tibi.quod Hieronymus in comentariis interpretat. Et quo
labore te prefti.feduerius.Et quo farigaui te.

Paularim.leniter, ficut exponut illud .q .Regu.xvirj -Seruate

mihi puerum Abfalom falicetfic.Leniter mihi de puero Abfalom.

quanquam Ionathas chaldgus noftrg tranflarioni confenriat.

Velauit.operuit^bfcodit.iuoluit.oculuit.q.Regujcix.Porro

Digitized by Google
 LIBER
& nota & nobilis.
T unica.camiGa.lagulum.id quod grga' chiton uocant.GeneGs
& polymita*
xxxvrj .Nudauerunt cum tunica talari

Humerus.fcapula.latus.Zacharig.vij.Auerterunt fcapulam

reccdcntes.ct Numeri vij .Et onera propriis portant humeris. (igni/

ficantur etiam org ueftirtientorum arca Humeros hoc uocabulo.ut
Exodi.xxviij.Duas oras iuncflas habebit quafi fcapularia.

Corona.diadema. Efter.tj.Et pofuit diadema regni in capite

eius.cta rotunditate corong drcumdiuflg deriuat de fe uerbum quod

fignificat draimdare atep complecti .ut ps.xxrj. Tauri pingues obltv
deruntme.quodHiero.traduxit.vallaucruntme.hoc eft circudede/
runt me uel coronauerunt me .et Iudiaim.xx.ubi iteRt ficut Igpe alias
dimilfis uerbis lola lententia traducta eft.ait enim .atc^ ita fatfhim eft
vt ex utracp parte ab hoftibus cederentur nccp erat ufia requies mo/
rientium.proquo hebraica ueritas ita legit uerbum e uerbo. Circum
ueniebantfeu dreuplexi Gint Beniamin et perfequuti funteumufep
ad maGonem.coculcauerunt eum ulcp prope Gabaa ab ortu lolis.&J
Habaaik.i.Qtiia impius prgualet aduerfus iuftum. ueritas hebraica
fic.Quoniam impius drcumuenitiuftum. fignificat etiam aliquando
fuftinere uel expedhre.uel morari.ut Iob.xxxvi.Suftine me paululu.

T utudit uel contriuit. Proucrbiorum.xxvfj.Si contuderis

ftultum in pila quali' ptilanas.et inde dens molaris, ut Iudicumjcvf*
Aperuit itaqj dominus molarem dentem.Inde mola tunGlis qug did
tur pila.ut Sophonig.i.Vlulate habitatores pilf.
Nunc quoniam latis huius uoluminis magnitudo creuit. commo/
dius eft in altero libro de cgteris uocabulis deinde exponere.
FINIT L1EER
PRIMVS
2S9

Digitized by Google
 PRIMVS
vel tunGs.uel fe<fds.et inuenitur per apocopen ultimg literf .Ioelis. irj.

Conddite aratra ucftra in gladios.quodre&ius tranftuliflent contu

dite.ficutDeutero.ix.Et in frufta cominuens. ubi textus hebraims
de uerbo ad uerbum fic ftat.Ec peccatum ueftrum quod feceratis fcili
ipfum moledo
cet tutulum fuftuli et cobufti ipfutn in igne.et contudi
omnino quoad extenuabatur ufq$ in puluerem .(imili quo fupra mo/
do couertit noftra crafiauo.Numeri.xiirj .Concides eosufep horma.
& gs.lxxxix.Et concidam a facie ipfius inimicos eius, quod et Hiero,
ita tranftulit fimiliter Zacharig.xi.Et conddent terram.

Scripfit.Exodi.xxxtj.DeIibro tuo quem fcripfifh.&Ieremia:

xxxvi .Tolle uolumen libri et feribes in eo .et Ezcchiclis.rj . Et erat feri

ptujaanteetretro.proquolcgimus.Et erat feriptus intus et foris.SC
feriptum erat in eo lamentationes &fc.et gs.lxxxvi] Dominus narra
.

bitur in feripturis populoi^.et ppofidonc mem literg.ut Exodi.xxxq.

pro eo quod nos legimus .Scriptura quocp dei erat fculpta in tabulis,
veritas hebraica ficnabet.Et fa-iptura,fcriptura dei erat, quod et fine
mem inuenitur in eodem fignificato.utEfter.il]. fumma epiftolarum
hgc fuit.pro quo uerius legunt.InftrudHo feripturg.

Swa Paries.ut Canticorum fecundo.Stat poft parietem noftru.

anaV V
Auri mafla. quod noftra tranfiatio habet aurum optimum.

Canricot^.v.Caput eius aurum oprimu.quod hebraice duobus tioca

aurum fublimadftimu feu puriffimu.
bulisdefcribitur.quafidiceret
quod prifd aurum obrizumquafi ophirizum dixere, vnde traflatio
noftra fic habet Iob.xxxi.Et obrizo dixi fiduda mea. quod tame alias
improprie colorem uerdt.threnoRi.iirj. Mutatus eft color optimus.
._ vbi Nicolaus de lyra retfte docet q? hebraice ponat mafta bona. Inde
quidam uolunt ducere dtulum et dignitatem militarem ipfius Dauid
qui dicebat michtam quafi deauratus, fiait nos appellamus equites
auratos.ut extat in dtulis quinqj pfialmoifc a.lvi .indufiuc ad.bd.exdu
fiue.uel fecundum alios Dauid michtam hoc eft infignis uel notatus,
nam edam notam uel fignum fignificat. et aedpit quandoq*
in malum et pro macula exponit.ut Ieremig .q .Maculata es in iniquita
te tua coram me.ideft notata. fiait et apud latinos utrum anceps eft
258

Digitized by Google
 .

LIBER
quonia corruifti in iniquitate tua .Gc Ilatc.xxxi Et corruet auxiliator.
.

& eiufdem.lix.Impegimus meridiem quafi in tenebris, et infra eode.

Qijia corruit in platea ueritas.indc nomen j5s.cv.Et no erat in tribu/
bus eorum infirmus.palfiuu ucrbi ponitur ^acharif.xtj.Et erit qui
offenderit in die illa, ideft offendetur uel offenfus luerit. Sophonig.i.
Et ruinc impiorum erun t .Nahum.irj Et corruet
. in corporibus luis.
Inde dicitur nomen offendiculum iuxta quod aliquis ledit uel in ani/
mo uel in corpore.lfaif .Ivij. Auferte offendicula de uia populi mei.
qd grgci fchandalon uocat.& Ezechiel’.iq .Pona offendiculu cora eo

Vitia Securis.ps.lxxiii] .In fccuri et alaa deiecerunt eam.

Incantauit leu magicauit.uel uenefidis ufus eft. Dcuterono.

Xviij .Ne Gt maleficus,fub

quo nomine latino tres illic Ipccies malefi/
eorum in hebraico continentur .Item Exodi.xxrj.Maleficos no patie/
ris uiuere.qd in focminino genere ponit hebraice fcilicet Gc. malefica
non uiuat.fuper quo feribut magiftri hebrporum quod potius in fcc/
minino ponat quam mafculino.quiaplus lamiaru eft qua magicoru.
hoc enim genus malefidj in ueuilis et foeminis crebrius inuenitur. In
mafculino ponitur pluraliter Danielis.ij. Vt conuocarentur arioli ec
magi et malefid et chaldci.

^jj^Conuenit.congruebat.Ecdefi.xi.Nefds quid magis oriatur.

pro quid magis conucniat.& Efter .virj.pro eo quod traflator nofter

circumlocutus eft dicens.Et deprecatio mea non ei uidetur efle con/
traria. veritas hcbraica habet.E conueniens leu congruens res erit ca

ramrcgc.quaG dicat, et redtum erit leu acccptabile. Gc proco quod

EcdeGaftis.x.legitur.poftinduftriam lequet lapientia.tenet hebraica
vcritas.Et abundans congruentia eftlapientia.nomen inde deriuatu
tranflatio noftra fortitudinem interpretata eft. ps.lxvirj .
Qui edudt
vinffos in fortitudine.fed hebrgi reiftius legunt, in congruentiis. Gc
feribit Rabi Salomon quod congruentiflimo ad iter capiendum tem
poredeus eduxit filios Ilrael ex fgypto.nec in gftu nec in frigore. Et
cum nos legimus Protierbionim ultimo. Manu fuam mifit ad fortia,
hebrfi cxponunt.ad recfta et congrua.

ma Contudit, contriuit leu compreffit.Leuitld.xxij.Contritis

• *57

Digitized by Google
 .

PRIMVS
fio eius in carmelo.
Exterminauit.eruit more porcorum et uaftamt.ps.lxxx.Ex

terminauit eam aper de fylua. quod Hieronymus tranftulit uaftauit.

Hcuruatus eft.genuflexit. curuauitgenua.accubauit. Nume

ri.xxiiij. Accubans dormiuit utlco.&Ifeig .x.Ne incuruemini fub uin

culo.& Iudicu.vrj.Qui autem curuatis genibus bibcrint.item reliqua
multitudo flexo poplite biberat.&.iiq.Regu.i.Curuauitgenua cotra
Heliam.et ucrbu graue quod cft curuari fecere quafi curuifecerc.pro
quo tranflatio noftra interpretata eft fupplantauit.ps.xvirj.Et fuppla
tafti inGirgetes in me fubtus me.Inde dicutur crura pecora qug latine
dirimusGiflragines.ut Amos.iij.Duo crura aut extremu auriculg.
UHJ^^Color carbafinus.Eftcr .i.Tetoria aerei coloris et carbaGni.
Venter .Ieremig.li.Repleuicuentre fuum teneritudine mea.

Pepigit. fixit.Grmauit.tulitlcgcs.percuflitfocdus. cxddit.cx'

terminauit.repulit.Gen.xv.Inillotempore pepigit dominus fccdus

cum Abram dicens.& eiuiHem.xxi.Peraiflcrutcp ambo foedus. Inde
exdGo repulfe fou repudiu.Ieremig.iij .Et dediflem ei libellu repudij.
& in paftiuo ponitur Exodi.xxxi.pro eo quod legimus .peribit anima
illius de populo Gio.hebrgihabet.Exddet ucl exterminabitur anima

illius.Gmfliter Numeri. xv.et Numeri .xirj Abfdderunt palmitem cu

.

vua fua.&.iirj .Regum .xix.Et Gicadi fublimes cedros eius.& Amos.i.

Et dilperda homies a fede terrg.^p exdda uel extminabo. Inde nome
Amos.ij .Gens perdito^.pro q legendu eflet Gctes abfdGonc digng.

Agnellus minor anniculo .per metatheGn Gc didus.Lcuitid

tcrtio.Si agnum obtulerit coram domino.

Obleuit. ebetauit. obduxit multa pinguedine. Dcuterono.

xxxij .Incraflatus impinguatus dilatatus .quod ultimu magiftri hebrg

orum exponunt obduxifti et cooperuifti cor tuum pinguedinequo
minus poIGt uemm intelligcre.SicRabiSalomonuerbum hoc pro
operire ct obducere acdpit.quaG mutatione femech in fchin

Sira Impegit.nutauit.corruit.lapfum eft.infirmatu eft.01eg.xinj.

Z56

Digilized by Google
 LIBER
rrs Emit.utDeuterono.ij. Aquam emptam haurietis et bibetis.-

quod uerbum e uerbo fic legut.Etia aquas emetis et bibetis eas. vnde
melius hebrgi exponunt uerficulum Ofeg.irj .Et emi eam mihi.xv. arx
genteis.pro quo nos IegimusJBt fodi eam mihi.xv.argenteis. nam 8C
lxx.funtinterpretati.Et conduxi eam mihi.xv .argentcis.& Nicolaus
delyrafimiliter allerit ficin hebraico efle.cp aut caph per dagges feri
bitur non indicat pafliuum.fed euphonig caufa ponit. inde nome uen
dido uel precium prgpofita litera mem. Numeri.xx. Dabimus quod!
iuftuni eft.ideft uerbum de uerbo .dabo precium earum. 8i Amos .ii.

Vendiderunt pro argento iuftum .ideft (uper ucn ditione eorum .(ex

eundum huius uerbi Ggnifationem melius intelligitur iuxta hebrgos

verficulus quem nos legimus fic Gen.l. In (epulchro meo quod fodi
mihi.quodrcifoustranlFeretur.Inlepulchro meo quod emi mihi.ut
patet per(picadus innienti.

TS Inuoliu't.amiciuit .induit feu infitit.Efter .viii:Et ami<ftus ferix

co pallio atqj purpureo.

rus.ambitus uel drcuitus.fic Onkelus chaldyus interpre

tatur id quod legimus Exodi.xxvii.Qyos pones fubter arula altaris.

falicetfiibterdrcuitumalraris.quodetNicolaus de lyra hoc modo

tran(Fert,(dlicet.quos pones fubter ambitum altaris.

Crocus.quod arabice fafran nominatur .Canticorum quar

to.Nardus et croais.

tr» Vinea.Gen .ix.Et plantauit uinea.&.i. Regum.viii. Et uineas

et oliueta optima tollet.& Cantico^ .i .Pofuer unt me cuftode uineis,

vineam meam non cuftodiui.

Frumentum e fpica tritum at<£ prgeox. quod pultem ex (e

gete noftra tranfiado uerrit.Leuidd.xxiii .Et pultes no comedetis ex
legete.Item campus filueftris.Maig.xxix. Couertet libanus in carmcl.
ideft (ublimia mutabuntur in humilia. Item carmil fignifeat colorem
cocrinum.ut.ii.Paralippomenon.ii.Purpura cocdno et hyadntho.
Item abfqj iod Ggnificat montem carmelum.i .Regum.xxv.Et poflefx
Z 5S

Digitized by Google
 .

PRIMVS
illo agnus fpadofe.qd re<fh'us.lxx.traftulcrut. Et pafcen t iumetatus
in dic illa locu pingue et fpaciofum.hinc exponunt magiftri hebrgoRt
verficulum ps.lxv .Induti funt arietes ouium.fic. Induti fiint campi pa
fcuoRt ouibus.ut Rabi Salomon cum ait. Induuntur capi et pafcua de
ouibus qug uetiiunt ad palcendum grame qd germinare facit pluuia.
^3*^3 Saltauit.chori2auit.rj.Regu.vi.E5auid faltabat totis uiribus
antednm.indegradarr) equi incedentes .pporcione tripla eo nomie
foeminini generis uocant.hcbrpi aut hoc uocabulo defignat camelos
et cgtera animalia ue<fhirg apta quibus ferimur, quas noftra traflado
carruchas interpretata eft.Ifaig.lxvi.Etin mulis et in carruchis, fedue
rius intelligunt animalia fug qug ponunt dormitoria cu umbraculis,
qug diaintur Icifricc operte pellibus feu bafternc.iuxta tranfladonem
&
Aquile &.lxx. Symmachum
Stramentum, redinado iumentorum.Genefis .xxxi. Subter

ft ramenta cameli.

Inuoluit. induit, ut.i. Paralippomenon.xvi. Porro Dauid

erat indutus ftola bidina.ideft inuolutus pallio.
Volucris.Exodi.xxv.Cherub unus fit in latere uno et alter
in altero .et infra.Et erunt cherubim expandetes alas, per cherubaut
Rabi Abraham abenczraitelligitgcnusadomne forma feparatam.
veluri hominis aut bouis ut in uifione Ezechiclis.

^“0 Inddit.apcruit.excidit,abftulit uel eradicauit.fodit.gs.vij.La

cum aperuit et effodit eum. 8di.Rcgu.xx. Non auferes mifericordiS
tua.ite quando eradicauerit dns inimicos Dauid .& gs.xl.^p eo quod
nos legimus. aures aut gfcdfti mihi .hebraica ueritas tefte Hiero, hae
bet.aures aut gfodifti.Gen.l.In fepulchro meo qd fodi mihi. Inde no
me fodio feu fodina.ut Sophonie.ij.Et accrui falis .quod hebrgi expo
nunt.Etexdfio (eu fodina lalis.Inde dicuntur loca qug exddutur pro
ouibus quas caulas didmus.ut Sophon ig.ij Et caulg pecorum.
.

Ordinauit.di(}x»fiut.parauit.leuapparaiut.ut.uij.Regu.v!4

Appofita eft eis dboRt magna prgparado .qd hebrgi uerbum e uerbo
fic retfdus legunt.Et fedt apparare eis apparatum magnum, hoc moe
do edam Onkeluschaldaiceexponit
354

Digitized by Google
 .

LIBER
Catulus lconis.gs.xvq .Sicut catulus Iconis habitas in abdi/

tis.&plr gs. dii] .Catuli leonu rugientes.alio in loco tranflatio noftra

vertit leone, ut Ezcchielis.xxxrj. Leoni gentiu.affimilatuses.qd Io/
thaschaldaicefententiaexfaitentia traduxit. Robuftus in populo fit

<flus es.inde robur et fortitudo.

TW Pruina.Exodi.xvi Apparuit in folitudine minutu ct quafi pi

.

lo tufum in fimilitudine pruing fupcr terra.& gs. exivi] . pro eo quod

nos legimus.Nebulam fiait cinerem fpargit.multo rc<ftius Hiero.de
hebraica ueritate ficuertit.Pruinam ficut anerem Ipargit.

*vaa Peluis Cue crater.Ezrg.virj .Et crateras aureas.xx.

Euertit. ideft partem fummam uertit ad imum .ut caput ad
loca pedum ctcontra.threnorum.irj.Cibauit me anere, qd Iudeific
tranlferunt. V erfauit me in dnere.ct non reperitur alibi.
Saphus in modu nuas uel nodi, uel iuxta forma mali gra

nati fuperne effra&i. Exodi. xxv. Tres fdphii nucis modu g calamos
CngFos.i .ficut malogranata (uper ne fifia.adquoRt fimilitudine dicut
eo nomine retinacula cardinii in quibus ianug uoluunt.quia iunt in
modu pomoR: perforatorii.ut Amos.ix.peraite cardine.i.nodu in q
voluit cardo.fupcr quo (epe uolucres nidificant. Sophonig fecundo.
In liminibus eius morabuntur.
Agnus.Deute.xxxq.Cu adipe agnoRnetleremie.li.Peduca eos

quafi agnos ad uicfdma.et fingularit Ifaig.xvi. Emitte eu agnu domi/

natorerrg.qd Rabi Iolcph kini exponit. mitdte tributu regi Ezechig
dnatori terre.feilicet agnu.Sed Ionethas chaldaice de Meffia expoit.
Capitaneus. (eu fecundu lonetha chaldeu potetior in pplo .iiq

Rcgu.xi.Tulitcp ceturionesetcarithietpheleti legiones, didt etiam

cari cohors ut paulo fupcrius.&aflumes ccturiones ct milites.Intelli/
gitjonethas pual entes uiros et pfecfios cohortis.et utruqj intelliguc
eodem uocabulo tam prcfecfiu cohortis quam cohortem iplam.
Campus pafcuus. fiuc locus pafcuoRt lecudum Dauid kimhi in
cdmentariis fupcr maiores.Ifaig.xxx. Pafcet inpofieflione tuaindie
253

Digitized by GoogI
 PRIMVS
Efiiriit uel feme periit .quomodo quidam hebrp ORt hunc uer/

ficulu que nos legimus Ezechielis.xvq .Et ecce uinea ifta quafi mittes
radices ad eam .uerius interpretant. Ecce uinea ifta famelica, radices
eius fupra eaminuenitur enim caphan ideft: fames.Iob.v. In uaftitate
&fame ridebis.
Tignum feu laquearium.noftra tranflatio interpretat lignu
quod inter iunefturas gdifiaoRj eft.quod vulgo ligamen uocat. Haba
cuk.rj .Et lignu quod inter iunefturas gdifidoifc eft refpondebit. quod
|xx.interpretcs uerterunt fcarabeus de ligno loquit. Symmachus iun
<ftura edifierj lignea.Theodotion laqueariu ligneum, fic tefte Hiero,
quinta editio qui etiam feribit fe alias tranflationes huius uerfi culi ui/
difle, quarum altera vermis in ligno loquens. et altera uerterit Scolix

de ligno loquitur .quod idem cft.fed ipfe idem Hieronymus determi

minat in commentariis minorum. q> cafisfignificet lignum quod ad
cotincndos parietes m
medio ftruchirg ponimr. communiter autem
Iudei putamentum lignorum cgforum intelligunt/
Bituminauit lcu picauit. Gen.vi.Et bitumine linies itrinfecus

& extrinfecus.vbi tam nomen quam uerbum inuenies.

Expiauit.placauic.propiciauit.Geh.xxxiyDixit enim placabo

dium muneribus .Inde ^piciatoriu.Exodi.xxv.Fadcs et ^ppidatoriu

de auro mundiflimo.& Iiaig.xlvij .Quam non poteris expiare.& Pro
ucrbiorum.xvi.Vir fapiens placabit eaminde dicutur dies expiatio/
luimquihebraicenominafkipurimficutapud nos eft tepus quadra
gcfimale.utLeuitid.xxixj.Dcdmodiemefishuiusfepdmi dies expia
donum erit celeberrimus affligetifqj animas ueftras in eo.&fequit.
Quia dies propidadonis eft ut propidetur uobis dns deus ueftcr.
Villa.i.Regum.vi.Ab urbe murata ufqj ad uillam. &Canti/

corum.vij .Commoremur in villis.

"sdo Spedes aromatis redoleris.qd ali] camphora appellant, ali)

herba cyperu.alrj cjdlibet flores et bcneolens. ut CandcoF*.i.Botnis

cypri dile<ftusmeus.quaficyprizufaqd grcceflorensdidt.ali) legut
botrus cyperi.Ccut fequit eiufde ca.iirj .Cyperi cum nardo.
*5*

Digitized by Google
 LIBER
t em.quod frcudum Hebraicam ucricatcm legendum cfTct ramum SC
iuncum.etiuxta Dauid kimhi in comcntariislfaigfignificant fortes et
imbecilles.vnderonathas chaldaice papam 8C rege eo loci uoluit no/
tari.&Iob.xv.Et manus eius arelcent.vbi debuit uerbum e uerbo in
tcrpretari.& furculi eius no uirefctt.qd alio in loco traduxit fpatulas.
Leuitici.xxirj .Spatulafcp palmarum & ramos ligni.

Pugillus.interiorpars manus aut pedis, vola. Ecdefiaftis.iiij. me

lior cft pugillus cu requic.quod ita ponitur. melior plena uola getis.
& Ifaif .i.cum dicit a planta pedis.legi deberet a uola pedis, hoc cft ab /

interiore parte pedis.& dediatur hetcrodite.nam in plurali numero

cum fecundu aliorum regulas diflyllabum ede deberet, ufouenit trif/
(yllabu.ut Iob.xxxv i.In manibus abfoondit lucem.folet etia poni pro
veftigio.ut.ir).Regum.xvii) .Ecce nubecula parua quafi ueftigium ho
minis.Ilaif.lx.Etadorabut ucftigia pedu tuoi£.& ab eius (imilitudine
folent nubes appellari.ut threnoRt.iq.Leucmus corda noftra cu ma/
nibus.quodhebreitranfFeruntfic.Leuemuscordanoltra ucrllis nu
besaddeumin cglis.tefte Dauide kimhi in libro de radiabus.Ocut
manibus meis defcripfi tc.quod rabi Jofeph
(cribitur ICuf.xIix.ecce in
kimhi et rabi Sadias intelligut fic.Ecce fupra nubes ordinaui te.
filius

quamuis Ioncthas cum noftra tranflatione fenriat.fignificat etiam os

concauliminquo fcemur uoluitur. quem noftra tranflatio neruum
vocat. Geh .xxxq .T ctigit ncruum focmoris eius.lignificat etia cochle
am uel conca uel cochleare.quod tranflatio noftra uertit mortariolo.
Numeri.vij .Mortariolu aureum appendens.x.fic!os plenum incefo.
.Paralip.xxiiij .Phialf quocp et cftera uala .retftius dicitur cyphus

vel cupa.et hoc eft generis foemini.ut patet ex fequentibus .morta/

jriola aurea. xq.

nos Coeraiit. extinxit leu reftrinxit.Prouer.xxi.Munus abfeon

ditu extiguit ira.aliqut rabi luda exponut fccundu ucrficulu Micheg

vi.curuabor deoexcelfofic.munusinabfcofofle(ftit uel reuertit ira.

ha Duplicauit.Exodi.xxvi.vt fextum lagum in fronte tecfti dupli

ces.pafliuum eius ponitur Ifaig.xxi.Et duplicetur gladius ac triplicet.

Jfode nomen duplex uel duplicatum.ut Genefis .xxiq . Det mihi Ipelu
cam duplicem.

Digitized by Google
 8

PRIMVS
betur Leuitici.iq.Cum adipe quo tegunturilia.
Q05Totondic.Ezeehieli8.xiiin.Sed tondentes attondet capita fua.

«305 Far .triticum.Exodi.ix.Tricicum autem etfernoluntlffa.

alias uicia.Ezcchielis.iirj. Milium et uidam.dicxtur autem vulgo fpel

ta fecundum rabiDauid kimhi.

J^05 Concupiuit.defyderauit.gs.xvq. Sicut leo paratus ad prpda*
quod Hiero. in pfalterio fuo tradunt rc<frius. Similitudo ciusquaii ,

leonis dcfydcrantis pr edam .cui etiam aftipulatur expofitio rabi Salo

monis.ee gs.lxxxiiq .Cocupifrit ct deficit anima mea in atria domini.
Gcn .xxxi.Et dcfyderio erat tibi domus patris tui. pro quo uerbum
e uerbo interpretabimur. & defyderio dcfyderafti ad domu pristui.
fcp5 Argcntum.Gen.xiq .In pofleffione auri et argenti.tranflatio
noftra fypepro dcnominatiuisinterprctatur.utExodi.iq.Vafeargc-'
tea ct aurea .pro uafa argenti et uafa auri.et pro moneta argentea Uue
pecuniis quandocp .ut Gen .xlv.Bcniamin uero dedit trccetos argen
teos.eteiufdem.xlq.Et reponerent pecunias finguloqt in facculisiuis.

Puluillus. Ezcchiclis.xiij.Ve qui confuuntpuluillos.et infra

eodem.Ecceegoadpuluillos. • *

Dg5 Succcnfuit.iratus cft.ps.acij.Pcccator uidebit ct irafeetur. £

q.Paralip.xvi.Tratufc|j Aia aduerfusuidcnte.Inde uerbu tranfitiuum

fecundum quod eft iratum fecerc.Deute.xxxq .Et irritauerunt in ua/
nitatibus fuis.ideft iratum feccrut.& in alia forma tranfitiuu fecundu
iiq. Regum. xyi.Fcceruntq? uerba peflima irritantes dominum. Inde

nomen ira Dcutero.xxxij .Sed propter iram inimicorum diftuli.figm

ficat etiam deridere.ut Nchemic.iiij .Quia irriicruntgdificantes.

KD5 Deflexit.incuruauitcoucrtit.Michcf. vi. Curuabo genu deo

excclib.ied in hcbraico illic ponit pafllue.teftis eft Dauid kimhi.ut fic
Icgcndufit.Curuabor deo excello .na i ueritate hebraica deeftgenu.
vnde illud gs.cxlv.Et crigitomnes eliios.qd Hicro.uertit oes iacetc*.
exponendum eft oes recuruos.fcilicetin morem decrepitorum.
0D5 Frondis. ramus.furculus.Uai£.ix.incuruantcm&deprauaK
;

X5«

Digitized by Google
 ..

LIBER
irtriitum.Deutero.^xij.Pallq tui quo operiris.In afia qc^ forma Exo
di.xxvi. Facies et opcrimctum.rcperit illud ucrbu in alia forma Gen.
xxv. At illa tollens cito pallium futim operuit fe. ubi dceft hc finalis,
quandocp per zerc et per lod.Ifaif.lvirj .Cu uideris nudu operi eum. .

TO3 Refecuit. excidit Ifaif .xxxiij.Sping congregatg igne ciombu

.

rcntur.pro quo hebraica ucritas legit. fpinp excifg fou exede.

Infipiens.ftukusJ5cdefiaftis.iiij .Stultus coplicat manus fuas.

& eiufde.rj.Stultus in tenebris ambulat. Inde ucrbu ncurru. Ieremig
x. Pariter mfipicntes et fatuiprobabunt. quod ucrbu c uerbouertif.
Et fomel infatuabunt et ftultificabunt.et ps.xlix. Simul infipies et ftu!
tus peribiint.et in alia forma foribit fex pudis loco iam allegato. Hcc
via illorum fohadalum ipfis.quod melius traduxit Hiero, in pfalterio
foo de hebraica ucritate .Hec uia infipientig eorum.
.VillC

Soa Fiducia.fpes.ps.Ixxviij.Etponat fpem fua.quod uoca/

in deo
bulum pro robore nos uerfum legimus.Iob.xxxi.Si putatu auram ro
bur meu.fcd multo uerius tranfTcrret fic de uerbo ad uerbu. Si pofui
aurum fpem meam .fic enim legit rabiSalomon gallus et rabi Dauid
kimhtinlibrode radidbus.

Voa Sydus cft unum ex ftellis fixis in odaua fphpa infigne . de q

vocabulo Eufebius Hieronymus fuper Ifaiam ca.xirj.fic fcribit.Xill

feptuaginta oriona tranftulerut.hebreus quocp quo ego prpeptore
vfuflum arcTutrum interpretatus eft.nos generaliter foquentes Synv
machum ftellas diximus.hcc ille.et foripfit rabi Ionas quod fit magna
conftcllatio que arabice uocaf foil foilicet fortafle quas prifei fuculas

quafi fuillas et grgri hyadas appellauerunt.prp ceptor meus mea fen>

t entia ualde dodus homo Iacobus Iehiel loans hebrpts ftellas eas cre
didit pletadas efle.fod ego facilius aflentiar orioni qd e illuftre fydus.
fubfigno geminoro et pene aliis fpledidius. unde nfa tranfiatio fplea
doretraduxitJfaipxiq.Stellgcflietfplendor eant, fic Amos.v.Farie
ten ardttriim etoriona.licet tranfiatio noftra multu uariet.nam etii
ardurum traduxit.Iob.xxxviipAutgirurn arduri poteris diftiparc.
Liteftina quadam proxima renibus fub lumbis, de quibus h*

Digitized by Google
 .

'
PRIMVS
iritur eteroditaefus uocabfi declinatio comunis generis . 5C Numeri
xv.Fimbrias per angulos quatuor .& Deutero.xxrj.Per quatuor an /
gulos pallrj tui.noftra tranllario uercic oram.Hagei.rj. In ora ueftimc
ti fui .ponitur hocuocabulum jp terminis ct particulis ueftimentoR?.

quia dlffiitc ueftes faciunt quafi imaginem alarum, fimiliter edam ,p

ora ter r f .Item Ifaic.x. Et non fixit qui moueretpennam.Inde oritur
vTerbum.Kaif.xxx.Ht non faciet auolare a te ultra docfforem tuum.

Tto Cithara .Gcn.iirj .Iple fuit pater canentia cithara ct organo.

Sdob.xxx.ver(aeft in luiftum cithara mea.et declinatur in communi

gcnere.nam in mafculino habetur Ezechielis.xxvi.Et fonitus dthara
rum tuarum non audietur amplius.et in foeimnino genere habet.irj.
Regum.x.Et citharas lyrafip cantoribus, noftra tranflario uerdt ge
neraliuocabuloorgana.gs.cxxxvij.Sufpcndimus organa noftra.qd
Hieronymus in fuopfalteriofperialitcr dtharas traduxit.
DOS Numerauit ftipputauit.Exodi.xfj Juxta numerum animaig
.

qupfufficerepofTint ad efum agni, quod uerbum e uerbofic legitur.

Iuxta numerum uel fupputadonem animatfc quemlibet numerabids
vel fupputabitis fecundum efum fuum fiiper agnum. Inde fupputa
do prepofita mem et ablata finali litera.Numeri.xxxi.Equibus in par
tem domini fuppntatc fimt oues fefcentg fcptuagintaquincp.pro quo
verbu e ybo fic legut.Et erat fupputato dno de ouibus fefceqr. quicp
et feptuaginta.fepiufq? hoc ipm uocabulu eo lod cernere licebit.
Solium.thronus.firdes.reremie.xvij. Solium glorig altitudi

nisa prindpio.et.ij.Regu.iij.Et eleuetur thronus Dauid.etlfaig.lxvi.

Cjlum fedes mea. mu tat aut quandoqj aleph in he.ut.iij Regu.x.qui
.

habebat foc gradus.pro q ueritas habet.iex gradus throno, et fequit.

Et fummitas throni rotunda erat, ubi feribit rabi Dauidkimhiinco
trientariis fiiper quatuor ,q> in hocloco thronus bis feribitur per hc
afpiradoncm loco aleph. ego uero in libris inueniouarictatem tam
feriptis quam imprcflts . ,

TTOa Celauit. abfeodit. operuit. texit. Prouer.xij.Homo uerfutus

cjJatfdendam.&Numeri.iiij.Etopcrient rurfixm uelamine hvarin
jthinarum pellium pro quo hebraica ueritas hab&. Et dabunt fuper
illud cooperientem cutem taxi Jnde nomen cooperimetum uel tegu *

z{8

Digitized by Google
 LIBER
eo qd nos legimus.Er perfice ea quaplantafti.
bafi fua.et ps.Ixxx.pro
hebrgi traducunt.Et refidenda quam plantafti. Rabi Salomon expo/
nic.Et habitatio tua. Hieronymus uertit radix.

Cognominauit.pro quo nos legimus afflmilaiut.I&if.xlv. Et

vocaui te nomie tuo. afflmilaui te«qd magiftri hebreoti? fic exponut.

vocaui te nomine tuo ftilicet proprio quia Cyrus.et cognominaui te
nomine appellatiuo hoc cft rex uFChnftus grgee. Mcfflah hebraice.
vnctus latine.vngento enim reges ludforum pro corona utebantur.
Ltde partem orationis quam nos pronomen, eam hebrp uo/

cant.ut cernere licet in arte grammatica.

011^3 Collegit. cogrcgauit. coaceruauit.Eedefiaftis.rj.Coaceruaui

mihi argentuetauru.8ieiufile.itj.Etteptiseolligedi.inde uocantec/

defiaquf eft congregatio uniuerfonzfcu cociliu

TOSQ Subligacula .focmoralia feu fceminalia.Exodi.xxvitj . Fad

esetfccminalia linea. 8i Ezechielis.xliirj. Et fccminalia linea erunt in

lumbis eorum. 8i eft pluralis numeri tantum,quia duabus alis coftat.

Subiugauit.humiliauit.iij.Regu.xxi.Nonne uidifti humiliatu

Achab cora me.quia igit humiliatus eft. 8i Iudicum.viij Humiliatus

.

eft aut Madian cora filiis KraeLSi Nchemig.ix. Et humiliafti cora eis
habitatores frg.Se Deutero.ix.Qyt coterat cos.i.qui fubiugabit eos.

bw Commutator negotiator .mercator .quauis ubiq? tranfterat

.

apud nos pro Canaan terra.Ezechielis.xvfj. Et tranlportauiteam in

terra Canaan.in urbe negoriatoR2 .tameHiero.in comentariis luper
parabolas Salomonis ca.ultitno.Chananjus inquit interpretatur co
mutator .hfciUe.vnde dico ego hebrpi uerficulum eius lod fic legut.
Et cingulum tradidit mercatori .fecundum quod intelligcndum en: et
illud Gen.xxxviij .Filiam hominis Cananci ideft negociatoris.

Angulus, ala.penna. Deuteronomij.iiij .Vel Suium lub cplo

volatium.quod uerbum c uerbo legitur .Omnis auis alata. 8i Zacha

rif.v.Et fpiritus in alis carum.et habebat alas quali alas milui. vbi cer
s+7

Digilized by Google
 :

PRIMVS
in lingua grfca pofapos.qd nos legimus qUa mftiplidf . gs.lxiij. Qua
multipliciter tibi caro mca.fed hebrgi rectius dicut .Defyderaui t ad te
caro mea.et ita interpretatus eft Hiero, in iito pfalterio de hebraica

ueritatc. icribit autem Rabi Salomo de hocuocabulo quod non inue

niatur alibi in hac (ignihcatione.

^33 Qyot.ut gs.odx.Qyot funt dies (erui tui. qua dicftione utunt

hebrci t pdicamens £ qntitate.ut eft apd' Aberuft i logica hebraica

toa Ornamentu fcemorale fccmini fubligari folitu.quafi fceminu
fubligaculu auro et gemis redimitu.fecundu mgros hebrgon?. trafla/
tio nra uertit murenulas.Numeri.xxxi.Dcxtralia ac murenulas.
Cyminum uel uida feu huiufceodi genus leguminis, ut Iiaias
xxvitj .Seret gith et cyminum lparget.item in eode. nec rota plauftri
fuper cyminum circuibit.

taaa Abftrufum.thefaurus.Danielis.xi.Et dominabitur thefau/

rorum auri & argenti.

Coa Reconditum. repofitum.abfconfum.arcanum.Dcuterono/

mrj .xxxij .Nonne hpc condita funt apud me.

"toa Caluit.Gen.xliq .quia comota funt uifcera eius. £ q uerbum
e uerbo fic legendu edet. quia incaluerunt mifcrariones cius.fic etiam
Rabi Salomon exponit.aftipulatur illud thrcnoRt ultimo. Pelles no/
ftrg ficut clibanus exuftg funt.

“faa Religiolus. monachus.nigris indutus pdituus.quc nominat

capellanum.Olef .x.Et fditui eius fuper eum exultauerunt.& Sopho

nie primo.Et nomina gdituorum cum faccrdotibus.
Rete.laqueus.retiaculum.gs.odi.Cadent in retiaculo eius

peccatores.&Habacuk primo.Et congregauitin rete fuum.

Sic uel ita.Genefis primo.Et fiuflum eft ita.de qua ditftione fupra
^3
locuti ilimus in uocabulo ja..
.. .
Cymphes uel pedunculi .Exodi.viq .Et Cnt cyniphcs m unt/
.

ueria terra fgypri.

Locus refidentip.baGs.(edes.Exodi.xxx.Labium fneum cum

Digitized by Google
 LIBER
deus die leptimo &c.cgterum multi putant hoc uerbum etiam fignift
care coplacetiam feu deleTtatfonc et dcfyderium. vnde illud ps.cxix.
quod nos legimus.Defecit in falutari tuo anima mea. ali) fic interprC/
tantur. Complacuit deleiftata feu iocundata eft anima mea.

frt*2a Rene9.Leuidd.iij .Et duos renes.itcm et redculum iecori9

cumrenunailis.

'Sa Arma .uas.inftrumcntu.veftis.gs.tj.Siait vas figuli cofringcs

eos.& E fler. i. Aliis atep aliis vafis.Gen.xxvrj.Sume arma tua et pha/
retram.Ifaie.xxij .Omne nas paruulu a uafis craterarum ufep ad ome
vas muficorum.8<f.xxxv.Si quis ferro pcrcufTcrit. ubi legedum eflet.
Si quis inftrumcnto ferreo peraifTcrit.etinfra.fi ligno pcraiflus.ubi
umeto ligneo &c.In fumma ficut apudladnos arma fi
fic ftar.au t in ftr

gnificat omne quod hominibus ad manu ufui eft.ita hebrgis hoc uo/
cabulum ufurpaf.ut Leuitici.xv.vbicumqj federit.ideft inffrumentu
fitper quo (ederit.ite fagina fuper quod fedcrit.& infra, vas fnftile co
fringet.item uas lignei! lauabif aqua.Ifaig.luij. Ome uas qd fictu eft.-

nSa Seniu uel fenetfta.Iob.v. Ingredieris in abundaria fepulchru.

pro quo interpretari debuit. Ibis in fenio ad fepulchRt.et miror quare

abundanda traduxit.nifi forte in ftholiis repererit faba .quod per h fi
nale feneefiam fiue fenium interpretat. gs.lxxi. per ain uero faturitate
et abundantiam intelligimus.exgloflcmate igithfc potuit negligeda
oriri.na hac di (Trione calah in eodelibro aliter interptatus e . Iob.xxx.
Et uita ipfa putabatur indigni.qd ita iegendu eft. Ipfis periit fenccfta.

dS3 Erubuit. ver eamdatus.c6fixfus.et reueritus eft. Numeri.xij.

None debuerat faltem feptem diebus rubore fuffundi . & pfalmo.xl.

Et rcuereanf qui uolunt mihi mala.inde nomen uerbale.ptalmo.lxix.
Operuit confufio faciem meam.

quo la>
tfs» Bipennis,axina.fccuris.inftrumentum dolatorium
et

pides franguntur .gs.lxxiiij .In fecuri et afda deiecerurtt eam. pro qdd
Hieronymus in fuo pfalterio .Bipenni et dolatoriis deraferunt.
Defyderauit.cocupiuit.pro quo.lxx.interpretes traduxerut
rfaa

Digitized by Google
 .

'
PR1MVS
Cauca in qua continentur altilia et aucs qug (aginant, quod
noftra tranflatio dedpula uertit.Ieremig.v.Sicutdcdpula plena amV
bus.pro quo Ionathas chaldcus interpretat. ficut domus laginatonis.
& fcribit Dauid kimhi in libro de radicibus qp fit receptaculu ex uir/

gultis contextu, in quo aues feruari confueuerunt.& Ioleph hilpanus

pater eius in comentariis fuper Iercmia dicit q> fit locus ad faginandu
altilia deputatus. vnde eft illud quod habetur Amos .virj Et ecce un/
ctnus pomoR? .quod magiftri hebrgorum interpretant caniftrum feu
corbis repletus fru&ibus. cui et aftipulatur expolitio babylonica.&
Dauid prgfatus in commentariis fuper .xrj eo modo
. exponit.

Ceflauit.defedt.fimuit.Ieremig.vli} -Finita eft gftas.uel finiuit

gftas.& eiufdem.xiirj.Defecerunt oculi eorum quia non erat herba.

Inde nomen ucrbale prgpofito mem eodem quo fupra loco.Ego con
fuma eos. pro ego deficere fadens uel finiens eos.& ps.lxxiirj .De me/
dio finu tuo in finem. Sed Hiero.recftius in luo pfalterio.ad medium
finum tuum conlumens.quod Rabi Salomon exponit reiedt. Inde lu
pinum duldern.xlit}.Fa<ftum eft aut cum copleflet Ieremias loquens
ad populum.pro eo .Cum finiuiflet Ieremias loqui.fic exponendu eft
illud Deuteronomrj.xxvi.Quandocopleucris dedmam cunftarum
frugum .ideft quando finiueris deamare omne dedmam .inde parti/
ripiale nomen adiccfbuum Deutero.xxvip.Et defidcntibus ad coipe
<fhim eoi£ tota die.Item in alia (brma Numeri. xxv. Et no iple delere
filios Ifrael.i.non facerem deficere uel finire filios Ifrael.Exodi.xxxuj.
Nefortedilperdateinuia.ideftfadamte finire uel deficere. Inuenic

autem hccdidio quadocp in fine per aleph loco he fcripta.ut Danief

ix. Vt conlumetur prguaricatio.pro eo ut finiamr peccatum. Omni*
talia fignificant cellatione .finem.deletionem.intcritum. et confuma/
tione.ut Ifaig.x.Confumario abbreuiata inundabit iuftida . et Sopho/
nig.i .Quia confumationem cum feftinarione fariet.et aflumit
in prin
dpiothau.ps.cxix.Omniscon(umationis uidi finem. Item fignificat
etiacompleuit.finiuit.terminauit.perfedt.!}. Paralip.vrj . Copleuitq?
Salomon domum dni.Inucniesfgpius hoc uocabulum in gs.cxix.in
litera caph.ponit et imperlonaliter gs.IxxipFinitmt orationes Dauid
fiirj fecudum Hiero. Copletgfunt orationes Dauid.
Ieflg.vel Gen. &
ij .Et perfe&i funt cgli et terra et omnis ornatus eorum, compleuitqj

241

Digitized by Googlc
 LIBER
utGen.xlvfj.Et alebat cos omnem cj domu patris lui prjrbcs dbaria
fingulis.quod nihilominus uerbu e uerbo fic legi pollet. Et conftitnit
feu decreuit patri fuo et fratribus fuis et toti domui patris lui efcam le
eundum pueros.fed caulam eius uarictatis forfitan prebuit trandatio

Onkeli,quichaldaiceuertit Yl quod apud Babylonios de efcadidt.

& etiam de aliquo conftituto frilicet per fyncopen a fic paulo

(uperius Gen .xlv.Ibicp te palcam.pro quo edam legi poflet.& cofti/

tuam te illuc.Significatetfuftinereuel ferre paraphrafticos Ieremiae
xx.Ferrenon fuftinens.

Vetuit, prohibuit. Haggpi.i. Propter hoc fiiper uos phibiti

lunt cfli ne darent rorem,& terraprohibttacftnedaret germeluum.

jdeft uitauit.& Numeri.xi.Domine mi Moyfes phibe eos &C Exodi
.

xxxvi.Sicqj ceflatum eft a muneribus offerrais.quod uerbu e uerbo

ita ftat.Et phibitits eft populus ab oblatione.& Gen.vit).& phibitae
lunt pluuig de cglo.& gs.cxix. Ab omni uia mala phibui pedes meos.
Cella, caula. carcer. artum monafterium. Ieremig ultimo.Et

eduxit eum de domo carceris.et paulo poft.& mutauit uefhmeta car/

ceris eius.Inucnitur in fine aliquando mutare alcph in he. quandoqj
vero addere he afpiratione,ut ego in andquifiimis libris reperio Ha/
bacuk ultimo. Abfdndetur de ouili pccus.vbi etiam litera nominali/
tatis mem proponitur.

twHa Duarum Ipederum et mixtim uel permixta.de quo ad ulti

mu Onkclus chaldfus interpretat Leuitid.xix.vbi in uno uerfii cade

diftio ter ponitur. Iumenta tua non fedes coire cum alterius generis
animantibus. agrum tuum no feres diucrfo lemine.vefte quf ex duo/
bus texta eft non indueris.quod de uerbo ad ucrbum ita ponitur. Iu
mentum tuu ne fodas geniculari mixtim .agrum tuu no feres mixtim.
etueftis mixtim fdlicet de lana et lino non alcendat luper te.

ata Canis.i. Regum .xvrj . Nunquid ego canis Ium. & Exodi.xi.
Apud omnes autefilios Ifracl non mutiet canis. &pluraliter Ifoic.tvi.
Canes muti non ualentes latrare.
Z4J

Digitized by Google
 .

PRIMVS
hinc eft quod etiam fphgricitate et dr cuitu fignificat.ut Gen .xit) Vi/ .

dit omnem circum circa regione Iordanis ad cuius (imilitudine figni

.

ficatquoqj ftateram (eu pondus utputa talentum. vt Exodi.xxv.Ha/

bebit talentu auri puriffimi &.rj Para(ippo.xxxvi Et condemnauic
. . .

terram cetum talentis auri et talentis argeti. In numero aut Gngulari

ct plurali inuenitur .iitj.Regum.v.Da ei talentu argenti.& infra. Me/
lius eft ut accipias duo talenta

^?S^jConfummatu.uniuerfale.integrum.perfc(flu.(pedes.corona.

threnoRt.rj .Hgcdne eft urbs qua dicunt perfecdi decoris .&EzechicF

xvi.Quia perfeda erat in decore meo.ct eiufde.xxvirj Perfecfhis de/
.

core.et.i.Rcgu.vrj.holocauftu integru domino.et in alia forma Eftcr

vij .Intellexit enim a rege fibi paratum malu.&: Ieremie .q. pro eo qd
trandatio noftra uertit.Et charitatem ddponfationis tu£. legi debet,
amore (petiei tue.

Omne totum, gs.i. Et omnia qugcumep fadet profperabuntur.

fccundum.lxx.interpretes.fed Hieronymus rectius in (uo pfalterio.
Et omne quod fecerit profperabitur.

Vs Holocauftu.ideft totum combuftum focrifidu.gs.li.Obla/

tionesetholocaufta.quafi quodgrgd TtAmv uocant.ideftconluma

tione.de qdidtLeuid.vi.Et tota cremabit in altari. oeenifacrifiriu
facerdotu igne confumetur.quod aut exuftione fignificet apparet Iu
dicu.xx.Et Hamas in (ublime ferri. ,p quo ueritas hebraica ficlcgit.Et
refpcxit Beniamin poft (e ct ecce afeendit exuftio duitatis cjdu uerfus.

rm Nurus-i.Regu.iiij .Nurus aut eius uxor phinees. et EzechieF

(uam polluit.quod rctftius legeretur, et unufquifcp

xxrj .et (ocer nuru

nurum (iiam polluit. inuenitur etiam pro (pofetam apud.Ixx. quam

in vulgata tranfladone Haif .xlix.Et dreudabis tibi eos ficut (po(a.

Decreuit.Umitauit.defminauit.calcuIauit (eu numerauit.irj

Regum vicefimo.Et filf) Ilrael recenfiti fune et acceptis dbariis profe/

tfti.Quod magiftri hebreorum exponunt, recenfiti funt et numerati
fcu calculari .cui eria aftipular Ionathas chaldgus qui interpretat cofti
turi feu determinari. quauis etia aliis in lods tranlrerut pafcere. alere.
24Z

Digitized by Google
 LIBER
oculi cius interfe<fKonem fuam.

Clypeus.ficenim tranflatio noftra expofuit.i. Regum. xvij.

Et dypeus greus tegebat humeros cius, ali) exponunt collarium, fed
melius intelligitur fcutum.ut Ieremig.l. Arcum et Icutu apprehendet,
alio autem in loco fignificat lanceam uel hafta. ut loiiic. vix), quanqua
noftra tranflatio teneat leuadypeum qui in manu tua eft contra ur/
bem Hai,tamen eo lod uertunt magiftri h ebrforum .extende lancea,
fiait ctlonethas chaldaice tranftulit.cxalta haftam.

Va Parcus.auarus.addita in fineiodlitera. quamuis tranllationes

noftrgaliterexponat.Ifaif.xxxq.Neqpfrauduletus appellabit maior,

et infra.Fraudulenti uafa peflima.primum per hirek/ecundu p zere.

trs Pliades.iun<ftain fine he afpiratione.Iob.xxxviq . Nunquid co

iungere ualebis micantes ftcllas pliadas.& icribit Rabi Iona quod fit
congregatio ftellarum qug uocatur apud Arabes althoraie.et lapies
Rabi Abrahamabenezra dixit chimahfintfepteftellg in finefigni
aricds,& non longe ab qs fit lucidifiima qugdam ftel!a‘oculus tauri di
tfta.hg cille.quamuis noftra tranflatio uariet alio in loco, nam Iob.ix.
interpretatur oriona et hyadas.
Loculus.marfupium.utProuerbiorum.i.Marfiipiumfit unu

omnium noftrum.
wa Saxum .rupes.petra.Ieremic.iirj.Et afeenderunt rupes.
Conea .labium .caftellum .in quo continetur aqua. Exodi.xxx.

Fades et labium gneum aim bafi fua.Item.ij.Paralippomenon.iiij.Fe

dtquoCp coneas decem. fignificat etiadibanu uel focum uclcaminu.
Zacharig.xq .Sicut caminum ignis in lignis.quod Rabi Dauid kimhi
in cometariisiuperduodedm exponit de carbone inter ligna in foco
ignis.etLeuirid.xi.Iegimus.Siueclibani Gue chytropodes deftruct.
Signant autem chytropodes grg ce fuftentacula ollarum ad ignem in
foco.eft eni hic loais in foco ubi duo fuftentacula udonu ponuntur.
& ictirco in plurali numero feribitur.
Torta foumaflarotuda.utExodi.xxix.Tortac|j panis unius.
 PRIMVS
uxore madianiridc fic cocordat Gcn .xxxvrj.de lofcph ubi di.it ucdi
derut eii Ifmaelitis.ct feqiui.Madianitg ucdiderut lofcph in pgypto.
Defecit. metitus eft. ps.cxvi.Ols homo mendax, et in palliuo.

Proucr .xxx.Et arguat te inucniarifqj medax.qd hebraice dirif.et me

mendactu patiaris.verbu grane Iob.xxvirj .Quis me
tiaris paffiuc ucl

poteft arguere elle mentitu.et Nueri.xxii) . No cft deus quaft homo

utmetiat.inde nome uerbale Prouer.xxx.vanitate et ^ba medadj.ct
Ezech.xiij.qfi p totii.ee i eodc.mcntictes pplo meo credeti mcdaciis.
prcpofiuoc aleph crudelis.immitis.immifericors.truculetus.

lob.xli.No quafi crudelis fufritabo eu. et ciufde.xxx. mutatus es mihi

in crudelem.& Ieremig.vi.Crudelis cft et no mifercbitur.& eiulHem
.1. Crudeles funt ct immilericordes.
*i5d Occultauit.abfcodit.ps.cxxxix.No eft occultatu os meuate.
etIob.xv.Sapietesconfitentetnoab(conduta patribus eorum.
Extirpauit. cruic.deleuit.Iob.iiij .Et quando redi deleti funt.

Illuftrauit feu colorauit. tradatio noftra habet draimliniuit

fhbio.Ezechiclis.xxitj.Ciraimlinifh' ftibio oculos tuos.

Mentitus eft. ncgauit.Leuitid.vi.Negaueritproximo fuo

depolitum .vnde quod noftra tranflatio habet ps.xviij.FiIrj alieni me

titi funt mihi.multi cxponunt.Filrj alieni negauerutmihi. Sc Genefis
xviij .Negauit Sara .et Habacuk.irj .Menrietur opus oliup.
Macrefdt.extcnuatu eft.imminutum eft.ps.rix.Et caro mea

mutata cft propter oleum, quod reditis legeretur minuta eftideft

macruitaboleo.

^ Quomam.quia.quoniamquidcm.Exodi.xxitj.Quia no dimittet

cum peccaueris.fignificat et quod.ut ibi.quodfi audieris uocem eius.

& facile aflumit fibi tJ^ etfignificat aducrfatiuu.fed.at. uerutamen.
ps.i .Sedficut puluis quem proiidt uetus<de hac particula late
fcriplit
Rabi Iona,quod quilcp crebra ledione biblie ipfemet experietur
TP Pernicies, afflidio. interfectio. Iob vicefimoprimo.Videbut

240

Digitized by Google
 .

LIBER
Dauid kimhi in libro de radicibus exponit de terra lirae!.

Idolum.quodmuld putat efleSaturni.eoquod ipfeSaturnus

in lingua arabica et perferum ita nominetur. Amos quinto.Et imagjV

nem idolorum ueftrorum.

0^3 Sdphus.calix. poaiIum.Genefis.xl. Calicemqj Pharaonis in

manu mea.

W* Genus uolucrisululantis.qttamRabi Salomon pellicanu.altf

nominant ny&icoracem.ut gs.di .Similis fiuftus fum pellicano folitu/
dinis licut nyifticorax in domicilio Jn alio loco reperimus tranilatum
buboncm.Leuitiri.xi.Inter aues ad edendu uetitas. Sed quia hebrps
ignota eft auis. iccirco uarie tranfferunt. •

yo Focus.fomax.Dcuteronomr)
de
eduxit
autem dominus
.iiq.Vos
autem inftrumentum
fornace ferrea Aegypti.eft
tulit et
kalimicu
Icu aurifabrorum in quo probant aurum et argentum.
Menfura frumenti.chorus.iexurius.tertio Regu quinto. Vi/
gnuimilia choros triud in cibum domui eius. .

Colonia.incolatus.habitatio.lcamdurabiklHiin come/

tariis.et Ionathan chaldgum .quamuis noftra traflado radicem inter/

pretatur .Ezechielis.xvi.Radix tua et generatio tua de terra Canaan.
ideft colonia tua.et fcribitur per holcm

Proprium nomen fili) Cham.vndcdi&a eft pthiopia Gen.q.

Circuit omnem terram f thiopig.inde deriuatur pthiopes.utleremiae
xxxviij. Abedmflech phiops uir eunuchus.per iod in fine.cuilype
Amos nono. Nunquid non
aliud iodadiungitur in deriuatiuis. ut
Utfilt) aethiopum uoseftismihi.Quod exponit rabi kimnifecun/
dum ucrficulumleremip.xirj. Si mutare poteft cthiops pellem fuam.
ita uos uitia ueftra mutare non uulris.
quaft dicer et.ficut ille pellem
hoc modo dicfois eft Saul ethiops.ps.vrj .Super uerba ethiopis filij Ie
mini, quia non potuit Saul mutare cor eius odiendo Dauidregem.
quamuis dixiflet.i.regum.xxvi.reuertere fili mi Dauid nequaquam
enim ultra tibi malefaciarn.Scribit autem Dauid kimhi in libro de ra
&
didbus cj> acthiopes et Madianitc Ifmaelitg idem fint. Vnde quod
fcribitur Numeri.xij. Propter uxorem eius ethiopiftam.idintclligit
2J9

Digitized by Google
 ^

PRIMVS
Ium prfparatus eft egretlus cius. & Deutcronomq.xvrj. ,p eo 'quod
noslegimus.&ueru ede repcreris.hebraica ucritas habet fic.& ecce
veritas parata ucrbu.fic etiam Onkclus chaldeus legit .Inde leginuis
fecundum fcptuaginta pfalmo quinto. Quoniam non cftin ore eo
rum ucritas. quod alrj dicunt poftibilttas uel faculcas.Inde ucrbum
grauc Genetis quadragefimotertiodlli ucro parabant muncra.Sd eo/
dem loco paulo ante ubi nos legimus. Et inltruc couiuium, ibi hcbrai
ca ueritas habet 8d para, ex quo inuenitur uerbum impertbnale per
vau & patha.Ilaie dcdmofexto.ct prpparabitur in mifcricordia toliu.
Aliud ucrbum ultima litcra nun geminata, quod noftri dirigere tran
ftulerunt.ut pfalmo nonogcfimo.Et opera manuum noftrarum diri
getiipcr nos &
opus manuum noftrarurrt dirige, quod alio in loco
nrmareucrtit.utExodidcdmoquinto. Sancftuarium domine firma/
ucrut manus tu$r .& Ezechiclis quarto.Et obfirmabis fadem tuam ad
eam.Indc uenit redtum8d bonum &
uerum.quarto Regum fc/
ptimo.Non redde iacimus.&pluralitcr Geri .xlq.pro eo qd traflatio
noftra habet. Padfid uenimus.hebraica ucritas legit. Vcridid aut re
dfi feu boni fumus nos.fic rabi Salomo exponit in luis cdmcntariis.Sd •

allegat ad hoc Nueri.xxvij .ubi nos legimus. luftii rem poftulant filif
Salphahad.ibi textus hebraiaisfic habet, veRt reddu feu bonum filip

Zalaphad dicunt. fignifteat ctja hoc uocabuluin quanda (imilitudine

ficucl ita uel taliter . Exodi .vrj.Fecerutqj fimiliter malefici. & paulo
ante.Feceruntcp Moyfcs & Aaron ficut prcccperat dns.&Geii.i.
Et fadtu eft ita 8d aedpit prepofitionem ut fi diceremus, ad fiC. in fic,
.

pro fic.primum exponit noftra tranftatio ^ptcrea.fophonip rj. Pro/

ptereattiuo ego didt dominus cxcrcimum. fecundum exponit tunc.
Efter.iirj.Ettunc ingrediar ad regcm.fun t etia qui interpretant. & in
ueritateingrediaradrege.tertiucxponitidco.ut gs.i.Ideo no refur
gent iprj.eta (uperiori uerbo deriuat ^^^.i.habitatio.(edes.batis.

locus.Exodi.x\r .FirmilIimohabitaculo tuo qd opatus es dnc.rccipic

qnq? he afpirationein fine Zacharic.v.in fine capituli. p (

qlonethaschaldaice traduxit uice uel forte, fic in fimplid primitiuo

inuenimus.Gen.xl.Et reftituet te in gradum priftinum.i. in uicem ct
forte feu ftatu tuu.qd etia in fine reripit atpirationcm he literg. ut gs.
Ixxx.ubi nos legimus.Et gfice eam qua plantauit.ibi hebraica ucritas
habet.Et fedem uel habitationem quam plantauit dextera tua. Quod
zj8

Digitized by
 LIBER
tes.fignificat etiam tempus ad quodfdlicet ad prgfens.ut Exodi.vij;
Et ufep ad prpfens audire noluifti.& rabi Ionas putat ab hoc uocabu/
lo compofita inucniri et de quibus in aleph
fecimus mentionem.
Incendit. combufl1t.Ifai5rxliij.Cum ambulaucris in igne non
TO3
combureris.

wa Virtus.robur. firmitas, potentia feu potcftas.forticudo Job

T
xxx.Quin uirtus manufi mihi erat pro nihilo.& Gen.xlix. u fortitu
do mea et principium doloris mci.&gs.xxij. Aruit taquam tcfta uir/
tus mca.etinuenitur politum ^operatione et labore. ,p quo noftra
tranfiatio frifdKi legit.Iob.xxxi. Si frutflus cius comedi abfcp pecunia.
Item alia fignificationc fiimitur hocuocabtilum pp animali immundo
in lege ,phibito.quod uarieuarij tranfFerunt.cft enim limaca feu pan
thera.chamflconfiuc ftellio.Lcuitici.xi. Chamclcon et ftellio.quod
vocabulum non folum interptes diucrfis modis tranflerunt,uerum
etiam ipi quocp magiflri et peeptores hebrforum uaric cxponut.qd
teflatur rabi Dauid kimhi in libro dcradidbus.

bis Valuit comphendcre. potuit capere uel conrinerc.uel potuit

ferrefertio Rcgum.vij. Duo milia batos capiebat. &tertio Regum
viij .Quoniam altare freum quod erat coram domino minus erat8(.
capere non poterat holocaumim.^p quo hcbraica litera fic. Quia ab

tare ereum illud ante dominum paruum ultra quam q> poflet capere
holocauftum.ficper finalem terminatione iod.ij.Paralip.iiij.CapieV
1

batqj tria milia metrctas.Solet aut hoc ucrbu geminari, ut.t). Parali .
no te capiunt.Inde nomen ppofita litera mcm.
vi.Si cglu et cgli celorc
Vt Malachig.iij .Et quis poterit cogitare diem aductus eius, jp quo fev
ptuaginta.Et quis fuftinebit.ct melius fcquit.Et as ferre poterit. Item
Prouer.xviij. Spiritus uiri fufletat imbecillitate ltia. deinde fignificat
edam hocuocabulu pafcerc.dbarc.alcre.ut Gcnixlv. lbicp te pafcam
ideft fuftetabo .&.irj .Regum .xviij . Et pauit eos pane et aqiia. fignifib
cat etiam depromere et difpenfarc feu difponere.utps.cxij.Diiponet
fermonesfuos in iudido.fed Hiero. rcftius.Difpenfabit uerba fua.
Parauit. formauit. lob.xxxi. Et fbrmauitme in vuluaunus.re>

<fdus hebraice fic.Et parauit nos. et in pafliuO Ofcf-vi. Qyafi dilucU

‘•237

Digitized by Google
 &
m

PRIMVS
angufhfdrcumdabuntet drcumgirabunt eum perpetuo, ficutfolet
fphcra perpeti motu circumagi.

nra Obfufcatus efl.caligauit. Deute.xxxiiij. No caligauit oculus

eius.Inde nome obfcurus.caliginoius.Leuitidjdij. Et dcatrix fubob
fcura.et.i.Regu.iij.Et oculi cius caligauerauiec poterat uidcrc.pro in
firmabant caligado .et Nahu ulrio.No cft obfcura cotritio tua.amlx>
per pundlu zere.fic Ifaig.xlij .Et linu fumigans no extinguet-qd fcd'
Hiero.in comen tariis alrj obfcui^ et tenebrolu traftulcrut et re<fh'us.

^11*3 Prgfedit.prgfedus eft.facerdodo fundus eft.uel facerdos ordi

natus c.Nueri.irj.Fudiqj fune focerdorioEleazar et Ithamar.et pau/

lo fupcrius.Cofecrad manibus ut facerdodo fungerent. Inde

piatus, caput plebis fiueplebanus.prffes.magiftratus.facerdos.Iere/

mi£ uluo.Saraia facerdote primu et Sophonia facerdote fcd'm.Exo/
di.irj.Moyfes aut pafcebat oues Iethro foceri fui focerdotis Madia.
eiufde.ij .Erat aut facerdoti Madia fepte filif.qd Onkelus chaldaice in
terpretat perhocuocabuluraba.i.mgrouel prpfidi fcu piato Madia
erant fepte filip.comunif aut dicit de eo qui facris preeft et deo mini/
ftrat .ut Gen jdiij .Erat autem facerdos dei aldflimi.

TE Sic.Numeri.vi.Sic benedicetis filiis Ifrael 8C ubicumqj in pro/

.

pheds legimus. H^c dicit domlus per hocuocabulum, femper hebrp

exponunt.Sic dicit dominus.quod et chaldp fic interpretantur. Inue
nitur et caph geminatum in eadem fignificarione. ut Exodi.xxix. pro
eo quod nos legimus.Omnia qug precepi tibi fades fuper Aaron&
filiis rius illic hebraica ueritas habet. Et fodes Aaron et filiiseiusfic
iuxta omnia qug prccepi dbi.& magiftri hebrforum in fuis libris co/
muniter utuntur hoc uocabulo per caph ^geminato detrada ultima
he litera fic*^3 ut Raban Iohannan filius 2achgi auditor prccepto/

rum Hillel & Semei.cum dixit. Si fedfti qug lunt legis tup diligenter
noli bonu dbiipfi afoibere.ad fic enim formatus es.ubi ponit
Significat autem (uprafcriptumuocabulumcoh etiam locum ad que
fdlicethucuelilluc.utGenefis.xxij. Ego & puer illuc ufcj properan/
236

Digilized by Gc
 ..

LIBER
Que futura funt iam fuerut.quod hcbraicefingulari numero nferf*

Subegit .(ubiedt.in ditionem redegit -Zacharig.ix. Et Cvbiu

dent lapidibus fi.indg.quod fecundum Rabi lona intelligendu eft.Et

fubiidcnt inimicos fuos per lapides fundg.quafi diceret, fundibularrj
capient inimicos eorum.et fignificatio huius uerbi ct diorum deriua/
toru e ponere dibter pedes iuxta mente Dauid ldmhi in comentariis
diper.xrj.vnde legitur Michep ultimo-Deponet iniquitates noftras.
& .rj .Regu.viij .De uniuerfis gentibus quas dibegerat.

Primus afcenfus pedalis.uel initium graduum latiori fpaao

velfcabelIum.rj.Paralippomenon.ix.Sex quoCjj gradus quibus afee/

debatur ad folium et fcabellum aureum.et feribitur fex pun<ftis.

Wjd Fornax.caminus.Exodi.ix.Tolliteplenas manus aneris de

camino.8t Genefis-xix.Qyafi fumum fornads.

Agnus.Ifaip.xi.Et habitabit lupus cum agno.& Numeri.vfj

A^ium unum anniculum in holocauftum .et mouetur de mafculino
in focmininum iundtis terminationibus.
•^3^3 Lapis prdeofus.qucm aliqui unionefeu margarita dicuD

et album efle affer ut. alrjcryftallum.alij ut fapiens Abraham fubatra

(eu fiilcam gemma efle aiunt.quam noftra tranflatio iaipidcm uocat.
Ifaip.liirj.Etponam iafpidcm propugnacula tua.uide Hieronymum
in.eius lod commento.
^^33 T eda fcintilla.Iob.xli.Sicut tedp ignis accenfc.fignificat etiam
vrceum feu ollam. ut in eodem loco. Sicut olle fuccenfc at qj feruetis.
Inde per apocopen cad ideft hydria uel urceus. Gene.xxiiij. Habens
hydriam in fcapula fua.&.irj . Regum. xvrj .Hydria ferinpno defidet.
Ecdefiaftis.xrj. Et conteratur hydria fuper fontem,

ina
mittet
Globus.pila.vertebru feu uertibulu.Ifaip.xxtj. Quafi pilam
r
cjfi ad uitanda cacopho
te in terra. \ bi defidt ditflio fifitudinis

nia ne geminet Ira caph.ct habet Iob.xv.Sicut rege qui parat ad pliu.
qdicutalrj ad globufdlicet in exerdtu.fic exponit hunc locuRabt
Sadia inftar rotc q fe uertit circuquacp,ita globus militu in plio dreu
dat regem .ficutuidemus in torneametis.quafi dicat tribulationes 8C
Z31

Digitized by Google
 .

PRIMVS
'ros T cnax.adhfGuum.lutorum.daufiuum.ut.ifj.Rcgu.ix. Et ap
pellauit cas terram Cabul ideft fterilem ct inculta quafi daufam, qua
necptranfeantnecp morent populi. Magiftcr Nahaman filius Ishac
exponit a profundi tate arenf qua pedes ambulantiu comprehendan
tur ctfigantur .quem allegat Rabi Dauid kimhi in comentariis regu.
& Rabi Salomon tefte Lyra terram fic nominatam a tenendis et uin
dendis pedibus opinatur.
Lauit.merfit. tinxit .Gen .xlix.Lauit in vino ftolam Giam. Sic

Numeri .vifj .Et lauerint ueftimenta fua.& ps.li. Amplius laua me ab

iniquitate mea & a peccato meo munda me.Inde fiillo Ifaif .vij In uia .

agri fullonis.

Galerus .galea.Ifaie.lix.Et galea falutis in capite eius. &primo

Regum.xvfj.Etpofuitgaleamfream fuper caput eius. & declinatur
in mafculino genere Ieremif .xlvi.Et ftate in galeis.

^30 Multipl ex. fortis .magnus.Iob.vitj. Et (piritus multiplex (er/

mones oris tui. inde deriuatur uerbum grauc. utlob.xxxv. Et abfcp

(cientia uerba multiplicat. quafi magnificat.
Pellis.i.Regum.xix. Et pellem pilofam aprarum pofuitad
aput eius.

Stragula uel ueftis den(a uel tegimen le&u!orum.& fit

.

ex pilis aprarum in modum pdlium.vnde nomen coepit.irj . Regum

viij .Et tulit ftragulum et infudit aquam.

Cribrum. Amos.ix.Siait concutitur triticum in cribro.

Iu er. ftadium. miliare.lpadum.Gcn.xxxv.Venituerno

s
tempore ad terram quf dudt ephratam quod hebraia ueritas legit.;
.

Em adhuc ftadiumterrf eundi ad Ephratam. quod Rabi Salomon

exponit fuperiori didtione quf multitudinem et magnitudine fignat.
quafi diceret,multiplex (parium terrf fuerat ad Ephratam
Iam.nunc.Ecdefiaftis.iij.Quod fiuflum eft ipfum permanet.

quod redtius hebraia ueritas fic legit.Id quod fuit ia eft.et (equitur

Digitized by G
 .

LIBER
°W "|ir rjf -pj

s ic. Exodi, xij .Sic autem comedetis illum.

D» Doluit. Iob .xiiij .Attamen caro eius dum uiuet dolebit.Inde

nomen dolens.ps.Ixix.Egofum pauper et dolens. &pFr Gen .xxxiirj.

pro eo quod h Aret legunt. cum effent doletes.traflatio noftra habet
periphrafticos quado grauiflimus vulneru dolor eft.etin alia forma
deriuatiuoRt threnorum.i.Si cft dolor ficut dolor meus, fimiliter ps.
xxxviq.Et dolor meus in confpeiftu meo femper.

Debilitas. trifticia.mccror.Ezechielis.xiij.p eo q> mccrore

feaftis cor iufti medaciter.et t fignificato pene par cft fuperiori. vnde
fequit prg cedens uocabulum.Qye ego non contriftaui . et in paffiuo
Danielis.xi.Et uenient luper eam trieres roman g et percutiet pro de/
bilitabitur.iuxta fenliim Rabi LeuiBen perfbm.

5^3 StelIa.Nueri.xxiiq.oriet ftella cx Iacob.etpfr Gcn.i.et ftellas.

noa Grauefcebat Ucl gratte fuit. Gen .xviij .& peccatu eoru aggra/
uatum eft nimis.et Exodi.xvrj. Manus aut Moyfi erat graues. et Gen
xiiij .Fames omne terra uehementer premebatjpro quo hebraica ue/

ritas Gc. Et fames grauefcebat in terra .Inde fi multiplicato ditato ac/

cumulato et ualido.inuenit Gen .xij .prg ualuera t enim fames in terra
et eiufde.xirj.Erat Abram diues ualde ideft onuftus. et fignificat ma/
num.latu.eminens.utIfaig.xxxrj.Etvmbrapetrgpromincntis.Inde
goc uocabulum fignificat prgeminenria honore et gloria. j5s.l. Sacri/
.ficium laudis honorificabit me.Ifaig.xl.Et rcuelabitur gloria domini.
&C Leuitid.x.Et in confpciftu omnis populi glorificabor. Nome eius
reperit in mafculino et foeminino.ps.xlv.Omnis gloria filie regis.

Iecur.ProucrbioRz.vij .Donec tranfEgat fagitta ieair eius,

rea Exdnxit.ij.Paralippomenon.xxix.Etextinxeruntlucernas.ec
Canticorum .viij Aquc multg non potuerunt exringuere char itate.
.

Detentio.compcs.vinculum.claufura.gs.cv. Humiliauerunt

m compedibus pedes eius.

ZJ3

Digilized by Google
 PRIMVS
pro quo hebraice fic.Ec omnes dauos cius et oes clauos atrrj pneos.

Pupillus.gs.cxlvi.Pupillum et uiduam fufdpiet.et threnoRj.v.

Pupilli fatfti (limus abftp patre.hocita exponitur .Etiam fi paretes no

ftri uiuat,nihilominus fa<fti fumus ficut orphani et pupilli. & accipiut
hebrgi hanc expolitionem ex fequetibus ubi mox fequitur. & matres
noftrp quafiuidug.nonuere,fcd quaO.

W Excelluit. abundauit. (iipereft.exuperauit.Prouerbiorum.fj.

Et fimplices permanebunt in ea.,p quo hebrei legunt.& probi fuper/

erunt in ea.& eiufdem.xrj pro co quod nos habemus. Qui negligit
.

damnum propter amicum iuftus eft.hcbraica ueritas legit fic.exupe/

rat plus quam proximus fuus iuftus.i. excellentior et magis laudatus
eft iuftus quam quifquam alter .& poffet qugri.Cur ergo non omnes
fequuntur uiam iufti.refpondet fapiens id quod fequitur. Quia iter
impiorum fedudt eos .Semper autem etfuperius.etplus et magis (i/
gnificat.vtGenefis.xlix.Prindpiudolorismciprior in donis. maior
in imperio.hebraiceficIegitur.Prindpiu uirtutis meg (uperior offer/
torio fuperior fortitudine, qd Onkclus chaldaice fenfiim e fenfe non
verbumeuerbo exponit. Tibi inquit debebantur tres prgrogatiuae
primogenitura facerdorium ct regnum. Inde Inde^^j^
Superfluitas.nimietas.etabundantia.uelplus.amplius.magis.Ecde/
fiaftis.irj .Quid habet amplius homo de labore ftio. &
eiufde.xrj. His
amplius fili mi ne requiras.Inde uerbum graue.Effufus ficut aqua no
crefcesideft non amplificaberis.^ multa alia diuerfarum formarum
deriuata.vt Leuitid J] .Quod autem reliquum fucrit.i. quod fugeft.
Z5 Z

Digitized by Google
 LIBER
fedt dominus chriftum luum.vnde in ps.xvirj .legitur. O domine fal

ua obfecro . O domine prolpera obfecro.Quod hebraice habe/ fic

tur hofchiana.cuius loco in facrifitiis noftris pinun

damus ofanna.proptcr imperitia lingu e lan<%. Inde laluator.Iudicu

tertio.Pofteadamaueruntad dominum, qui iufcitauit eis ialuatore.
& Nehemif.ix.Dediftiris faluatores.in numero plurali. & quamuis
ab hoc deriuet noftri faluatoris lacratiflimu nomen propriu, tame cu
tot aflumat literarum adminiftrationes/nerito non grammatiris fed
cotemplantiftimis uiris iudicandu relinqua.de quo multa in capnio/
ne noltro diflmumus. At uero poterit idem nomen a uerbo fubftan

duo ortum effoeoquodChriftusIefixs dixerit. Antequa Abra

ham fieret ego fum.

Ialpis.Exo.xxviij.Inquarto chrylolithus onychinus berillus.

vbi pro berillo quidam uerterunt ia(pide,vox enim conlonat.(ed no/

ftrg lecftioni aftipulat chaldaica tranfiatio.nam pro iafep, ta Onkelus
quam Ionathas ambo chaldgi burla traduxerunt, quod noftri berillu
putant. Sic in omni lingua tantus eft error in uocabulis reru, ut in cis
exquirendis plurimi etatemeadiligeriflimi exquifitores pene fruftra
mihi laborafleuideantur.cum qualibet natio rebus fixis nouo fgculo
noua imponat nomina.& res etiam fimul cum luis nominibus quoti/
die mutent. tuxta Horatium in arte. Ita uerborum uetus interit gtas.

Et multa renafontur queiam ceddcre cadentqj. Qyod nifi aedderet

iam totus Plinius ad vnguem intelligeretur .Sed et tnterpretesdxx.&
&
Aquila Symmachus.et Theodotion.in hoc nomine diferepant. te
fte Hieronymo in Ezechidc.

Placuit.redu fuit.i.Rcgum.xvifj .Placuit forno in oculis Da/

uid.inde nomen recfhxm.Iudicum ultimo. Vnufquifq? quod
fibi re<fhim uidebat hoc fetiebat.& cataprothefin mem Canticorum
primo .Re<fti diligunt te.

Clauus Judicum .iirj .T ulit itaejj Iael uxor Habcr dauum.dedi

natur in fceminino genere Exodi. xxvij. Tam paxillos eius qua acrij.
z 5'

Digitized by Google
 PRIMVS
ut Ifaif fecundo .Et inciiruatritfe homo &
humiliatus cft uir.& infra.
Et humiliabitur altitudo uirorum .Sunt aute multi qui hoc putant a
foueahurmclTe ortum, qug hoc nomine J^^^dicitur.utplalmo
lxxxxiiq .Donec fodiatur peccatori fbuea.

\j\J7'Extendit.emifit.porrexit.Efter quarto. Nifi forte rex aurea

virgam ad eum tetanderit.& ciuldem quinto.Et extendit contra eam

virgam auream.

WIT Decultefot. ac incultum uaftatumatq? defertum eft.Genefis

xlvrj .Ne pereute ailtore redigatur terra in folitudinem . pro quo Ira
hebraica fic habct.Et non moriamur et terra non fordefeat leu uafter.
Rabi Salomon exponit non fitdeferta.Onkelus chaldaice .non fqua/
lefcat. Inde nome Genefis.xxxq. In loco horror is et ua% folitudinis.

& gs.cvrj .Erraucrunt in folitudine in deferta ilia.

Wl Dormiuit.Gen .xli.Rurfum dormiuit et uidit alteru fomnium.

& pfalmo tertio.Ego dormiui et foporatus fom .& Canticoru.v.Ego

dormio et cor meum uigilat.Inde nomen uerbale per aphgrefin iod.
fopor.fomnus.dormido.gs.ocxvq.CumdederitdileAisfuis fomnu.
quod reAius Hieronymus traduxit. Sic dabit diligentibus fe fomnu.
Et ponitur hic aleph in fine pro he litera. quae per continuitatem lc*
Ctionis in thau mutatur.gs.cxxxr) .Si dedero fomnum oculis meis. -

Vetus uel uetuftum. vt Leuitid .xxv.Et comedetis ueteres fru/

ges.& infra.Donecnoua nafcant edetis uetera.Inde uerbu (enefeere.

inueterafcere.durareinlongu.Deutero.iiq.pro eo quod cranflado
noftra lcgit.Et morati fuerids in tcrra.hebraica ueritas habet in gene
repalTiuo.Etinueterari fuerids in terra jp quo.
Onkelus chaldaice
fic.Et antiqui fa Ai fuerids in terra.

Salus, ut Habacuk.nj.Egrcflus es in falute ppfi tui. et in eode

PU?”
loco .In felute cu chrifto tuo.ct infponit vau cu Ira finali he.gs.cxviij.
Et feAus eft mihi in lalute. Rcperif et in eode fignificato cata^pthefin
thau.gs.cxIiiq.Qui das falute rcgibus.Inde ^bugraue.i.Regu.xxv.et
faluauit manu tua dbi.etgs.xx.Nuc cognoui qrh faluificauit uF faluu
250

Digilized by Google
 LIBER
Sedic.refidentiam habuit, hoc eft habitauit. Genelis deamo

tertio. Abram (edit (eu habitauit in terra Chanaan .& pfalmo primo.
Et in cathedra deriiorum non fedit.Inuenitur quadoqj per apherefin
iodautmetatheGn.indecranfitiua fecundo et uerba grauia. gs.cxir).
Qui habitare facit fterilem in domo. Ruth .rj . Et nec ad momentum
quidem domum reuerfa eft.pro domi refedit.alrj fic. Illa qug habitat
domu mediocrem fiueparuam. eadem enim dicfho fimiliter interpre
utur habitatio Ieremie.ix.Habicatio tua in medio doli, quafi dicat c3

uerfatio.Sfpe autem confunditur prgfensuocabulum cum^^^qd

inferius ponetur ideft uertit.Ieremig .xxxq.Et reducam eos ad locuni
iftum et habitare eos faciam confidenter.

Eft.quod per apocopen inuenitur quarto Regum dea>

mo.Nunquid eft cor tuumre&um.et refpondit eft. inde

quod ta uarie inuenio tranfiatu ficut cgtera qcp.ut fepe mihiipfi per'
fuafum habea multos interpretes pque atep nofipfos potuille errare,
noftraenim tranfiatio legit equitas Prouerbiorum viq. Meum eft
.

confilium et fquitas.alio in loco (alus.ut eiufdem libri ca.r) .Cuftodiet

rectorum (alutem.item alio in loco iuftida.ut Ifaig.xxvir) .Etmagnifi/
caret iufticiam.quodfeptuaginta interpretes uerterut conlolatione.
Sed ego proprie uocabulum hoc dicerem fignificare energiam feu
efficaciam qua quis molitur opus fuum ad rei exiftetiam. quod mihi
tranfiatio noftra uidetur circumloquendo infinuare lob quinto.aim
ait. Ne poflintimplere manus eorum quod coepcrant.pro eo quod
hebraice legitur .Et non facient manus eorum emcadam .quod Ione /
thaschaldaiceuerdtfapientiaminlfaia ca.xxvdrj. quafi deliberatione
animi.Sic intelligit Rabi Dauid kimhi in commentariis fuper duode
rim illud MichgefextoJBtfalus erit omnibus timentibus nome eius,
quali damaret propheta in duitate.quis eft uiriapientigin eis hic fo'
Ium timebit in corde luo nomen tuum .ita enim hebraice legitur. Et
fapientiguel deliberationis.hoceft.vir fapientig uel deliberati animi
timebitnomen tuum.
TO? Humiliatio. recuruitas.dedinatio.Michcf fexto. Et humilia

tio tua in medio tui.inde uerbum deriuatur humiliare ac rccuruare

Z2»

Digitized by Google
 1

PRIMVS
cut hortum oleris.Tndenome adieifHuu viridis uel uirens. Iob.xxxix.
Et uirentia cjticcp perquirit.

Saniofum.flauum.fifoafoidum.Leuiticf.xiij.Si alba uel ru

(a macula luerit infetfia.Quia uero illa flauedo aliquantulum ad auri

colore tendit. Inde uolunt deriuari auruginem frugum uitiu

Haggp fecundo. Vento vrente et aurugine.fimiliter Amos quarto.

Perculfiuos in uento urente et aurugine.

Pofledit. hfreditauit. autfucceflione acquifiuit.Ieremif.xlix.

Nunquid non filq lunt Ifraeli an hfres non eft eiC Cur igit hereditate
pofTedit Melchom Gad .& paulo poft lequit.Et pollidebit Ifrael pof/
feflores fuos.&.i.Paralippomenon.xxvit). Vt poffidcads terram bo
• nam.Numeri.xiq.Afcendamusetpoflideamus terra, quadocf uero
,
« muenit per defeifhim iod in prindpio kataphprcfin.iri.Regu.xxi. Sur
«

ge pollide vineam Naboth.Indenomeuerbalc hfreditas.gs.lxi.De/

difti hfr cditate timet ibus nome tuu. inde uerbu graue qd fignificat
1
4 expellere.delere.cofumere.deuaftare.Deute.iiij.vt deleret nadones.
Iob.xiij .Et cofiimere uis me peccatis adolefcetif mef.etNumeri.xuij.
^ \ Af rflvfferia igit eu pefttlctia et cofuma eu.inde nome pofleflor qpoffidet.
Abdif in fine. Et pofledebit domus Iacob eos q fe polfiderat.i. poffef
fores eoRt.alias hfreditates fiue hf redes.qd Hiero, i libro explanabo
nufug Abdia indicat his uerbis.Et poflidebit domus fupplantatoris
Iacob cos qui fe hfreditate poflederant. Significat eria alio modo de/
pauperare.i.Regu.rj.Dfis paupere fecit et ditat. & Proucr.xxx.Aut
egeftate copulfus furer.p eo qd legi debeat.Ne depauperer et fiircr.
Inde pauper ct paupertas abfqj iod in prinapio. gs.lxxxij Et humile .

& pauperem iuftificate.

Anriquus homo multor^ dieRt.Iobjtv.Et fenes et anticj (unt

in nobis.qd in lingulari nuerohebraice illic ponit, fignificat aut hoc

uocabulu vetus pluiqualenex et minus qua prifru quafi longfuum.

Etpoteftoririauerbo quod fignificat eft.gs .vt) .Si eft iniquitas

in manibus meis .ceu quod diu eft & longe durat.
228

Digitized by Google
 LIBER
r «
v‘ . ; ^
bi Salomo cxpoit fdlicet placuit. ut Gt (cilujs .qn placuit uia cotra me.
Coxa.focmur.Gen.xxxrj .tetigit neruu femoris eius.et Ifra.qui

emarcuit in femore Iacob.et eiuldem .xxiifj . Pone manum tua Gibter

fcemur meum. S^plural iter fecudum terminationem mafcultna.Exo/
A renibus ufqj ad foemora.
di.xxvifj.

TT. Pes candelabri uel haftile unde procedunt calami cadelarum.

Exodi.xxv .Haftile eius et calamos.
Leumd.i. Ad latus altaris qd
TC et Plaga.latus. regio.

redicit ad aqlonc.ubi ponit i mafculino.accipit aut litera fminale fcc

mini generis in eode fignificato.ut Gcn .xlix.gdnges ufqj ad Sidone,
ubi hebraica j^itas Gc hct.et plaga latus leu regio cius ulcp ad Sidone,

n: Exalperauit.malignatus eft.callide egitctodioGr.Dcutero.xv.

Necages callide quippia in eius necelGtatibus fubl cuadis .Ifaie.x v .Su

f
per hoc expediti Moab ululabut,aia eius ululabit fibi. ubi damore 8i C> fA'*'
ciulationc doloris iminetishoiniGgnificatfub duabus orthographig
formis, ct cu iod etGne iod.Gc eni Ionathas chaldaice traftulit. armige
r i moab ululat.pro anima fua ciulates Gue damates. figniGcamus igic
hocuerbo aliquid fracfto conftemato fubtrifti et amaricato animo
inuitum et fufpirantem agere. . .
-
'

tot. Velu.cortina.ugu.et qa riufcemodi corrine folebat qncp

ex pellibus fieri.icdrconratranflatiolcpe ,p cortina feu uelaminc tra
duxit pelles .ut gs.dii) .Extendes cglum ficut pcllc.ubi reditis diceret.
Expandes cglu ficut uelu.et ftmilif Canti.i.Sicut pelles Salomonis.! .ft
cut cordne ledi eius. alii eni et uerius het nra traflario.Exodi.xxvi.Fa
des ct faga dlidna undedm.ubi ueritas hebraica Gc legit.Ec facies cor
tinas fiue faga caprarum ideft de capris ad tentorium luper taberna/
culum.undedm fagis fades ea.
^^"'Spuit.Numeri.xrj.Si pater dus fpuiflet in faciem eius.fimfliter

Deuteronomi] .xxv.Spuetcp in fariem dus.

Olus.viridis herba aut pululas quippia.Gen.ix,quafi olera ui/

retia tradidi uobisoia.et.iiq.Regu.xix.Etuires herba tedor$. fimilif

Dcutc.xi. legius.vbi iado lemic in hortor^ more aq di cut irriguc.he/
braica aut vitas fic.qd femiabis feme tuu et rigabis uidffitudle tua fi/
2Z7

Digitized by Google
 PRIMVS
protedt in mare.ctlofue.xviq.Vt coram dno deo ueftro mitta uobis
hicfonem.reperiturquandocpultimuhein aleph conuerfum.ut.rj.
Paralip.xxvi. Vt mitterent fagittas et laxa grandia.quandocp utruqj
aufert apocope.utNueri.xxi. ubi nos habemus. Iugu iplotfc difperiit
ab efebon.ibi legunt do<ftihebrfOFV’.proiidemuseos.et eum loeu fic
exponunt tefte Rabi Dauid ldmhi in libro de radicibus Proiiriemus
.

eos et pugnabimus cu eis quoufcp pereat Hefcbon .fed eam dicfbone

Rabi Salomon gallus deducit a nir hoceft dominiu.&: exponit fic re/
gimen et iugumqd habebant Moabitf in Hefebon peribit inde u(qj
ad dibon -hunc imitatur Lyra nofter. Accedit huc indubitatuexem/
plum.rj .Regu.xi.Ex muro tela mittant.Inde uerbu graue addito vau
primpfyllabf.uteodem Regum libro.rj.ca.xi.Et direxerunt iacula fa
gittarij.ubi tam uerbum quam nomen inuenies inde deriuatum,

Docuit.iirj.Rcgu.xq.Quibusdocuitcum Ioiada (acerdos.

ProuerbioRz.iiij .Et docebat me atep dicebat mihi Jnde nomen uerba

le Prouerbior^.v.Nec audiui uoce docentiu me fiue doctor^ meoru.

Inde nomen fubftantiuum legis dodrinp atqj inftitutionis

quod per continuitatem lenonis mutat ultimum hein thau.ut gs.i.

Et in lege eius meditabitur.

WT Pluuiamatutina.Deuterono.xi. Dabit pluuiam terrg ueftrf

temporanea.vnde multa que nos pro dodoribus magiftris feuprg/

cepcoribus traduximus.hebrp ad himbre et pluuiam referunt.

Luna.gs.diq .Fedt lunamin tempora.ct quia menfe quolibet

luna renouat. iedreo uocabulu hoc edam mefem fignificat.Iob.xxix.

Qyis mihi tribuat ut fim iuxta mefes priftinos .led quia fppe multuqj
renouatur in annos, quamuis una et eadem fit atep maneat una. tame
contra normam aliorum planctarum.dedinatur pluraliter et more
rmanoru in genere mafculino.ut Deuteronomrj tricefimoterrio.
S e pomis fru&uum folis ac luna; pro quo hebraice lunarum legit.
.

Seduxit.dcclinauit a bono.peruernt. aberrauit. Numeri.xxq t

quia puerla e uia tua mihiqj cotraria.ct ita exponit rabi Dauid .fed ra
zz6

Digilized by Google
 LIBER
illud ps.cxxx.Quia apud tc propitiatio eft ct propter legem tuam.
p (

quo Hieronymus in fiio de hebraica ucritate pfaltcrio.apud tepropi

datio eft quia terribilis es. Difcordia aut tranllationuin eo loco aed
dit propter hoc uerbum qd fi fine pudis feriptu afpitiatur.
legi poteft thoraquod fignificat legem.Si autc pudetur ut debetfeili
cet per hirek camcz et zere,fignificat hocnoftrum uerbum timearis,
vt fit lecftio.Qyia apud te propitiatio eftut t imea ris potuerut igitur
.

lxx. interpretes in eo uerbo negligentes fuiiTc^ut trafferrent thora uo

cabulum hcbraicum in linguam greca nomon.drca quod feriptores
amanucnfcs ultra peccaucrunt reponentes loco nomon.i. legem hac
didionem onoma.i. nomen. iam enim grpee paffim legitur.proptcr
nomen tuum fuftinui te dne.In quo duplex amborum error hic ofte
fus deprehenditur, veritas autem fic habet, quia tccum propitiatio ut
timearis, ficlcgunthcbrciocs.teftatur hoc poft fuu Rabi Salomone
Lyra noftercc Paulus burgcnfis-afapulatur quocp tranfiatio Hiero
nymi fu pra dicta, fic exponunt feribentes et commentatores cius lod
Iofcph kimhi ct Abraham aben ezra et Salomon Gallus.

Longinquum. Ifaif.xxi.vbi nos habemus de terra horribili.

hidgorum magiftri legunt de terra longinqua itilicet Medore Per

(arum.feti.mdum mentem Rabi Iong.quia folent homines peregrina
et longinqua timere cum nefriant eorum mores et confuetudinem
quare alia tranfiario habet de terra hoftili. quicquid enim indefolet-
deriuari.terrorem.trepidationem. timorem et horrorem fignificat.
Pefccndit.Exodi.xix.Eoquod defeendiflet dominus (uper eu.
!T£
Inuenitur etquadoqj per aphfrefin iod.utIudiaim.xix.pro eo quod
legimus .& dies mutabatur in nodem. hebraica ucritas habet. Et dies
defeenderat ualde.quod RabiDauidin comentariis fuper quatuor
exponit. delccnderatuerfiis uelperam. Inde uerbum tranfitiuu fecun
dum.quod noftri deducere uel humiliare tranlFerunt.threnorum.q.
Deducquafi tor retem lach rymas.i. fac dcfccdere. Inde putant quida

deriuari prommes.dependens.quafideclinas.iij.Regu.vij.

Quafiloraex fre dcpendenria.qd exponunt extentu uel expanfum.

Mifit.proietit. Exodi.xv .Currus Pharaonis et exercitum eius

=5
 PRIMVS
tes.nam hcbraica iteritas Gc habet. Quam magnipenfa eft mifericor/
dia tua.Quod Rabi ludas putauit uerbum efle.quia forte inucnicbat
ipfum in fuis libris per aiph et patha feriptum, quemadmodum inue
nitur ps.cxvi.Prccioia in eo (pedtu domini mors fandiorum eius, pro
magnipenfa cft.Cgtcri uero grammarid iudicant ipfum ede nomen,
eo quod in libris noftris comuniter habemus per cuph et camcz feri-'
ptum.ficut primo Regum tertio.Et fermo domini erat prcciofus.hoc
eft honorabilis Jnde honorificentia (eu magnidecentia et magnicudo

f (limationis hoc nomie intelligitur.Efter primo. Ac magnitudinem

atep iadlantiam potenrig fug.

w?: Irretiuit. laqueauit. retia pofuit. pedicas (latuit, aucupatus eft.

coepit.pfalmo.cxli.cuftodi me de laqueo quem (latuerunt mihi .hoc

e(l.quem more uenatorum po (uerunt mihi, cuius pafluium ponitur
Deuteronomq.xij. ,p eo quod legimus.Caue ne imiteris eas.redlius
vertitur .Caue tibi ne capiaris feu illidaris poft eos Rabi Salomo gal
.

lus exponit.ne rapiaris poli eos. ab alio uerbo primitiuo. Sed Onkc>
Ius chaldcus interpretatur .ne (candalizeris poft eos.fecundum huius
verbi fignificationem quod illicere et irretire (ignificat.Inde tales au<«
cupes et ucnatores qui reda et pedicas (eu offendicula atqj deapulas
t
i -*\r . .

ponunt didlifunt tTVJpV ut pfalmo.cxxiirj . Anima noftra ficut'

auis uel pafler erepta eft de laqueo uenandum fiue uenatorum feu au
u cupum . et tranftert vau in ultima et (ignificat ide.Prouer.vi.Et quali

auis de infidiis auatpis.Indc illex.dedpula.uenatoR: fouea.

-vt>rA fchadalum. ruina. offendiculum. et omne id quo incaute impingimus

ad enormem lefionem.aut ad cuius prgfenda nutamus, vnde noftra
trafiado ruina uertit.Ifaig.virj.Et in laqueu et in ruina hitadbus Irfin.

ISO' Timuit.Exodi.ij .Timuit Moyfes et dixit.et eiufde.i.Et quia ri

muerunt obftetrices deu. &pPr in prima perfona futuri teporis .Iolug

ix.Timuimusigitualde.Indenome dmoruel terror. Geri.

ix.Et terror uefter ac tremor fit (upcundla animalia. Inuenic tamein

eiufmodi uocabPo ultimu aleph mutari in he.Itepaffiue per nun.dme
dus.ternbiL's.rcucrendus.Gen.xxviq .Qua tribilis eft locus ifte.Inde
ZZ4

Dicjitized fe^CjOO^Ic
 .

LIBER
cxpe&atio gentium idefl:
IW altj namqj

&ado .ut nos legimus.alij aggregatio .ut Lyra nofter poft Rabi
interpretantur expe

Salo
monem qui eode modo exponit, alij ut talmutiftf quida ficuertunt.
&ei eritdeuaftatio leu confracfho gentium, alij a ferro obtufo fimili
fcilicetuocabulo dicunt q> ille obtundet leu hebetabit gentes. Sed di
miliis opinionibus.nos fequimur nobilillimos hebrporum gramma/
ticos dicentes, aufcultationem & obedientia hoc uocabulo fignificari.
8i hoc cernitur quicquid dicant alij chaldaica tranllado Onkeli lenti/
re cum uerficulum predictum lic tranlFert.Et ei aufcultabunt populi,
ad quod pro fimili allegant uerficulum Salomonis. Prouerbiorum
tricefimo.Et qui delpidt partum matris.vbi idem uocabulum ponit,
quem & Rabi Salomon Gallus & Rabi Moyfes Gcrundenfis in luo
pentateucho.& Rabi Dauidkimhi in libro de radicibus unanimiter
exponunt de auditu &aufcultationefic.Oculum qui fubfannat feu ir
ridet patrem &qui delpidt aufcultando matrem.quanquam nonulli
rugas tranfFerant/rilicet qui delpidt rugas matris.quos Lyra pro &
bat.de hoc lauus Gcrundenfis fixipfic in loco preallegato
’

j }

Affixit-fulpedit in patibulo .Numeri vicefimoquinto. Et lulpe

de eos contra Iole in paribulis.Inde illud videt aliquibus elle deriua/

tum quod lcribiturGenefistricefimofecudo.Tedgit neruum fcemo
ris eius.quodde uerbo ad uerbum lic legatur .Tetigit manu neruum
eius & affixa cft manus neruo lacob.
Circumdedit. obledit.pfalmo dedmoleprimo.Inimid mei ani/

mara meam drcumdedcrunt.& plalmo vicefimofecundo.Confilium

malignandum obledit me.
Euigilauit.experre<?his eft.Genefis nono.Euigilas autem Noe
ex uino .Habacuk fecundo. Et luldtabunmr lacerantes te.
k

Fuitin predo. preciofum & magnipenfum cft.pfaImo tricefi/

molexto. pro eo quod nos legimus. Quemadmodum multipli cafti
milericordiam tuam deus Septuaginta tranftulerunt os eplinthy/
.

lias .i.ut multiplicafti hoc eft quantum auxifti.fcnfum e fenfu uerten

»3

Digitized by Google
 /

•
PRIMVS
ritate.verbu impietatis infundebat fibi.Omnes aut eiufcemodi locos
Rabi Iudaquafieiufle aut fimifiseflefignificationis autumat fi intel/

figentia refte ad penetrationem infufionis et firmitudine referatur.

Finxit.formauic.creauit.orfus eft.Gen.rj .In quo pofiiit horni/

nem quem formauerat.& ps.xxxirj.Qyi finxit fingillarim corda eoRr.
&Ifaig.xlirj.Creas telacob et formas te Ifrael.Inde figulus. ps.rj.tancp
vas figufi.et figmentum.gs.crj.Ipfe cognouit figmentum noftrum.

^ Cogitatio uel potius defyderium atcp cupiditas.Gen .vi.Et cu

cfta cogitatio cordis intenta eflet ad malu.et dicit de bono et de malo.

•W. Artauit.coanguftauit.Prouer.iirj.No artabunt grcflus tui.

Trepidauit .anxius et anguftatus .Gen .xxxij .Timuit Iacob
fuit,

valde et perterritus fuit.et.i.Regu.xxx.Et contriftatus eft Dauid ual/

de.habet aut fignificationem tribulationis et anguftig. qd nome inde
deriuatum oftendit ps.cxvirj .De tribulatione inuocaui dominum.

w Accendit.combuflrt.Iiaif Jcxxirj.Sl>inf congregat^ igni

burentur.&.iiij.Regum.xxtj.Et(uccendetur indignatio mea.

com/

Torcular .Oleg.ix.Area et torcular non pafceteos.

Vffit.accendit.exarfit.Deuteronomrj.xxxrj.Et ardebit ufq? ad

inferni nouiffima. & uide diligenter Ifaif decimo, vbi nos legimus.
Succenfa ardebit quafi combuftio ignis inde nomina uerbalia. ut Le
uitici iexto.^p eo quod nos legimus.Cremabitur in altari tota node,
recfhushebrpfic.proexuftionefuper altari. & pfalmo.tij. Sicut ac/
mium aruerun t.iddl ficut exuftum.

nr Aufcultauit. obediuit. vnde eft nomen illud uerbale de quo

tot & tanti dotflores&Iudpi&Chriftiani tam uaria fcribunt,quod
ponitur in prophetia Iacob.Genefis quadragefimonono.Et ipleerit
zzz

Digitized by Google
 LIBER
sr Exiuit.egrcfiuseft.Habacuk.ii). Egredietur diabolus.et paulo

inferius.Egreflus es in falutem populi tui.& fppe inuenit per dcfecftu

aleph.ut Iob.i. Nudus egreflus fiim de utero.Itcm inuenit per aphp/
reltn iod.Iiiue.xxx. Egredere dices ei.Inuenit et hocmodo geminatu
pro germine quod oritur et egredi? .ut eiufdcm.xxxiirj .Orbis et ome
germen eius. Significat etiam-hocmore filios et nepotes, eiufdc.xxr).
vbi nos legimus, vaforii diucria genera, ibi chaldaica traflatio habet.
Filios et filiorum filios.pro quo Symmachus et Aquila traduxerunt.
Nepotes et commixtosdicut idem liaias ca.xlvii}. fcriplit. Stirps uteri

horum tuorum. & w

tui ut lapilli eius.pro quo Ionathas chaldcus exponit.Fili) tui et fili} fi

fiunt utftimcnta qug exuunt ut iordida.

hoc
Zacharig.irj .Et lefus erat idutus ueftibus iordidis.vnde educere
verbum fignificat et extrahcrc.quod fit primg fyllabc addita vaulra i&hrr
atm afpirationc more conjugationis uerborum grauiu. Genefis.xv.
Eduxit eum foras.Si Exodi.xx.Qui eduxi te de terra Aegypti.

Statuit .a fiftendo. Dcuteronomi).xxxi). Conftituit terminos

populorum .&ucrbumderiuatum.gs.rj.Aftiteruntrcges terre.Inde

ftatua . monumentum, titulus.Gen.xxxv.lllc uero erexit titulum lapi
dcum.pro quo hebrei legut.Et ftatuit lacob ftatuam in loco.& paulo
inferius. Erexitcp Iacob titulum fuper fepulchrum cius,hic cft tinilus
monumenti Rahcl.quodfichebrplegunt.Etftaniitlacob ftatua fiig

fepulchrum ciuSjipfa cft ftatua fepulturg Rahel ufep hodie.

Locauit.pofuit.ftatuit.Genefis.xxx.Pofuitqj eas in canalibus.

putatautcmhocucrbumgrammatici quidam e numero eorum effie

qug a nun litera ducunt inidum.

Expandit. ftrauit.cxtcndit.expoiuit.Ifaie.Ivirj. Et laccum ctci/

nerem fterncre.& Iob.xvij .Et in tenebris ftraui letfhilum meum.

Fudit. Leuitid fecundo .Fundctcp fiiper eam oleum .Item con/

iniquum conftitucrunt ad/
ftituit.fixit.firmauit.pfalmo.xli.Vcrbum
ucrfiim mc.Sed retftius Hieronymus in pialterio luo de hebraica ue/
zzt

Digitized by Google
 '

PRIMVS
ticorum.fi .Sicut malus iriter lingna lyluf .^pluraliter declinatur etia
in focminino genere.

Fauus.Candcorum.v. Comedi fauum meum cum meile meo;

^
Pulchrefieri uel pulchrcfcere iignificat.utCanticoi^.vrj. Qua

pulchri lunt greflus tui. ubi fi latinitas pateret legi oportuit.quantum

pulchrueruntuidfiitudines tug.Item in eode.quam pulchra es et de/
cora.eius pafliuum ponit Ezedhielisjood. Erat pulcherrimus in ma/
gnitudinefua.propulcherfa<flusefi: uel fuit. Inucnitur hocuerbum
geminatum propter excellebam pulchritudinis fignificanda. ps.xlv.
Speciolus forma prp filiis hominum.pro pulcherpulchcr fuifu. in/ &
uenit per apocope.Ezechielis.xxvirj .Sug pulchritudine fapietig tu£.

Apud (e meditatus eft.et intra fe difpofuit.uel fecu conftituit

atq$ ordinauit.nam uarias inuenio tranflationes.Hieronymus in Ha

baaik ca .i) .apparuit inquit.fic enim Iegimus.Et apparebitiu finem et
non mentief. vbi.lxx.uerterunt.Et orietur in fineanuld traducunt. &
loquetur ad finem. Sic enim exponit iplum docftiftimus gramaticus
Rabi Dauid kiinhi in comentariis fuper duodedm.& ide in libro ra/
dicu infinuat hoc uerbu fignificare aliquid intra fe meditari, et mufli/
tando feu murmurando fecum parare atep difponere. cui aflentitur
tranfiado chaldaica Ionethf.vnde idquod legimus. ps.xij. Fiducialif
agam in eo .Item quod traduxerunt Prouerbiof£.xiiij. Profert men/
dadum dololus teftis.vbicp ab hebrps exponit. loquitur uel dixit.

JJJty IUuftrauit.darificauit.depurauit.Inde I fine addito he uel thau.

illuftrado.apparido.decor.puritas.Ezechielis.xxviij.Etpolluentde/
corem tuu.& Deuteronomij.xxxif).ponituerbu deriuatu. Apparuit
de monte pharan .qd Onkelus chaldaice exponit. Apparuit in maie/
ftatefiiper monte pharan .quod alio in loco noftra tranfiado nefdo
quare traduxit adiuuit.Iob.x.Etconfilium impiorum adiuues.quod
hebrciilluftras dicunt.

Prypofito mem et holcm.portentum alicuius futuri Ggnu qd

prodigium didmus.ps.lxxi .Tanqua prodigium fa<ftuflum mulds. 8i
Deutero.vi.Featqj figna etprodigia magna.in mafculino genere.
zzo

Digitized by Google
 LIBER
m Deferit.laftatus.defeftus. fatigatus eft.Habacuk.rj .Et gentes in

vacuum deficient.pro defecerunt.& Ifaig.xl. Et non deficient nccp la/

bora&fint.Item qui dat lafto uirtutem .Item in eodem. Deficiet pueri
et laborabunt. Inde nomen adiecftiuu feflus.rj.Regir.xvi. Vinu aut ut
bibat fi quis defecerit in uia.quod de uerbo ad uerbu fic legit. Et uinu
ut bibat feflus in dcferto.Inde putant di(ftum Danielis.ix.Ecce uir Ga
briel quem uideram in tiifione a principio cito uolans tetigit me. ubi
quidam magiftri njra iuxta noftram tran (lationem ner

terunt.volas uolatu.quafi dicer et.cito uolans.non ab hocnoftro prf/

fente vocabulo.fedab ideft uolauit. de quo inferiusinfualra.

in qua opinione eft Rabi Dauid kimhi in libro radicum fic exponens
hunc locum.Gabricl quem uidi in tiifione initio quu erat uolans defu
per, tunc uidi quod fuit appropinquas ad me.Sed Rabi Leui ben ger
fom,quitefte Paulo Burgenfe in fcrutinio Magifter Leo de Banolis
vulgo nominatus eft. in luis comentariis fiiper eundem prophetam
interpretat memorata Danielisuerba iuxta deriuationem expreflea
prgfcnti uocabulo fic.Gabricl quem uideram ab initio fatigatus fatp
gatione applicuit ad me.quod fi utrofip fequamur dicendu eflet. Ga
briel vel fetigatus uolando uel uolans cum fatigatione tetigit me.

rejrm Robur.fbrtitudo. Numeri .xxiij .Cuius fortitudo fimilis

eft rhinocerotis feu vnicornis.

TZ Decreuit. cogitauit . confultatione concfofit.ftatuit.Ifaif.xxuj,

Quis cogitauitfiip tyrum.et infra.Dominus exertituu cogitauithoc.

& eiufdem.xiiij .Dominus exerc.tuu decreuit.& ante.hoc confiliu qd
cogitaui fiiper omnem terram.Inde confiliarius. qui in confilio habet
decretum et authoritate interponere, ficut erant Romanor^ bini con
fitles.Ifaig.ix.Admirabilisconfiliariusdeus fortis, qui in iuredicitur
filentiarius cui fumma fecreta credunt .vndc vctuftiffimi hcbrporum

lapientes uetabant ne legis arcana traderent nifi

confiliario fapienti.Inde confilium.ps .i. Beatus vir qui non abiit in co

filio impiorum. per aphfrefin iod.
SyluaJDeuteronomij .xix.In fyluam ad ligna cedenda .& Catv
z'9

Digitized by Google
 PRIMVS
Purgauit.drpurauit.tr an flatio noftra interpretatur fubuertft.

Haig.xxvii) .Et fobuertet grando (pem mcndacrj.quod hebrfi ita expo

nunt.Et purgabit, remouebit. auferet, grado ideft inimicus ^pcccftio^
nem mendacij .Inde ideffc fcobf quibus domus mundant et im

mundidj auferunt,qug fiunt quandocp ex alis aucaru pennatis .qncjj

ex porcinis fetis in unum faldculu uindis-tranflatio noftra qua legi/
mus uerrit tridentes ieu vncinos. Numeri .iirj. Omnia vala quibus in
minifterioriusututur.i.ignium receptanda .Fuldnulas ac tridentes
vncinos & barilia.
Barbarus .obtufus.robuftus .brutus .quali per metathefin

vbi abudatiodddeft robur .fortitudo.Iiaip.xq. Quia fortitudo et laus

mea dominus.vnde robuftos homines et corpulentos dixerut barba
ros etimprudetes.iuxtacomune prouerbiu. Raro breues humiles,
longos raro lapientes.Inde imprudens.barbarus.Ifaif.xxxiij.

Populum imprudentenonuidebis. ideft ineloquetem et barbarum,

quod facili tranfltu ipfius nun in lamed et econuerfo didmus in eode
fignificato ps.cxuq.In exitu Ilrael de fgypto domus Iacob de

populo barbaro.
Inuoluit.induit.ut ps.diij Ainiftus lumine ficut uefbmento.i.
.

Induens lucem quafi ueftimentum.fic enim reftius vertit. & Ifaig.lix.

opertus e qfi pallio zeli .ego legere.operuit uel induit qfi pailiu zelu.

Iuuit.profoit.Habamk.rj .Quid ,pdcft fculptile quia fculpfit id

fi<ftor fuus.etlfaif.xxx.qui eis ^pdeffeno potuit,no fuerut inauxiliu.

Eoquod.^ppterea.^ppter qd.pro eo. vice. ut Leuid.xxvi.Eoqd

abiecerint iudida mea.ubi textus hebraicus propter uchemendam co

minationum bis idem uocabulumpofuit.quafi diceret vice etinuice
eius quod abiecerintiudida mea.
et
IT- Struthio in focminino.Lcuitid.xi.Struthionem &
no<ffoam etlarum.Ilaig.xiij.Et habitabunt ibi ftruthiones.in mafdili/
no genere threnorum.iiq.Quafi ftruthiones in deferto.
zi8

Digitized by Google
 .

LIBER
(ac fugit diat Kai?od.DeIc(Sabit infans ab ubere.Inde Iacften/

tcs & la<ftates fecundu diuerfas gramatice fbrmas.ct a tali teneritudi/

ne piatas etia nouellas cognominamus. Iob.xv. Ramos eius arefaaet
flama.qdhebrp' exponut. radice eius fugcntehuor es exiccabit flama.
Fundauit.gs .aiq .Fudauit terra fiuper ftabilitatefuam.ee infra.

In locum quem fimdaftieis.Inde nomen adiefliuu.Ifaig .xxvirj.Ecce

fundatus in zion lapis.lapis probatus angularis predofus fundametu
fundamen tatum .na bis ponit rova primo nomen .fecundo parti
dpium.nos uero legimus.Ecce ego mittam in fundamentis &c. Inde

verbum paffiuu fundatus uel firmatus uelftabilitus eftuel

fuit.ps.ij.Aftiterut reges frg etpridpes firmati et fundati funt fimul.

pro q legimus. & principes coueneruntin unum.alrj interpretantur
confiiluerunt a
TJD ideft feaetum confilium.vnde Hieronymus
infuopfalteriopofuit tratfhuerunt.
vnxit.Exodi.xxx.Caro hominis no vnget ex eo.
IQl Fudit, linit.

Congregauit.addidit.adiedt.Gen.xxxviii Et no addidit ultra

.

cognofcere cam.proq nos legimus.attamen ultra no cognouit eam.

Redpit et vau.Gen .xxx.addidit mihi dns filium alterum . et loco vau
redpitetiamaleph.Exodi.iiij.Etcogregauerunt amtftos leniores fi/

liorum Ifrael.& Ifaif.viij.Et adiedt dominus loqui ad me.

^Q^Erudiuit.Prouerbior^.ix.Qui erudit derifore.Ofef.vq .Et ego

erudiui.Inde eruditio, difdplina.uthgc abo patet Prouer.i.

Ad faendu fapientia et cjiftiplina.ad fufdpiendum eruditionem do/

«ftring .Inde pro caftigatione et correptione fumitur utlercmif.xxxi.
.

Caftigaftimedomineeteruditus fum. ,
Conuenit.coftituit.padus.teftificatus et pollidtus cft. ,pmific.

delpodit.Exodi.xxi.Si aut filio fuo defponderit ea.et paulo fuperius.

qua no defpofattit.^p q nos legimus.au no tradita fuerit. et dus pafli
uu ponit Exodi.xxv.ubi nos habemus. Inde prpdpia etloquaradte.
ibi hebrfi legunt. Et teftificabor tibi illic et loquar tecum.Inde per de
riuationem .pada .conftt tuta. foedera folennia
.

217

Digitized by Google
 PRIMVS
<juod dicitur in ocadente cft.hgc illeetDeutcronomrj.xi. defertoA
ct libano &
flumine magno eupbrate ufcp ad mare occidentale erunt
termini ueftri.

^"^'Muli nari ex afino et cqua.Gen.xxxvi.ubi nos legimus.Ifte eft

Anan q iuenit aquas calidas .ibi hebraica ueritas habet. Ifte eft Anan
qui inuenitmulos.quodrnagiftrihebrgof^ exponunt, quia cum pa/
Iceret afinos patris lui in delcrto inuenit modu quo afinus alccnderet
fupcr equam & inde condperetur mulus.

vp: Dextera.Geh.xxiiipVt uadam ad dexteram fiue ad finiftram:

Inuenitur etpro meridie.quonia ficut oriens eft prius et occidens po

fterius.ita meridies eft dextera et boreas eftfiniftra.gs.lxxxix.pro eo
cp tranllationfahabec.Aquiloneetmare tu creafti. veritas hebraica
legit. Aquilonem et meridie tu crcafti eos. etHieronymus traduxit.
Aquilonem et dexterum tu creafti. Miradumqj eft cp. lxx.interptes
tam negligmter uerfum intexerunt pro iamin iamim traducentes,
Cc enim etipli in lingua grpcam uerterut. Boream etmare tu crcafti,
vnde et aufter nominatur lola thau literp pr^pofirione.

Deliciauit.fi efletlatine dicftum et gramarice.nam fic Ionathas

chaldaice interpretat Ilaif.lxi.vbi nos legimus.Et in gloria eorum fu/

pcrbictis.quafi diceret bladiemini.et putat aliqui iodmutari in aleph
et fieri de quo fupra in aleph diximus in uerbo
“fPSSTi
quod ponitur Deuteronomij.xxvi.
Spoliauit. decepit. depopulatus eft.tranflario noftrainterpre/

tat afflixit.Leui.xxv.Nolite affligere cotnbules vros.led alio in loco

retftius Ezech .xl v.Et no depopulabunt ultra principes ppfm meu.

1^2* Repofuit.i .Regu.x.Et repofiiit cora dho.et eiulHe.tj. Et poluit

eu in hortu uoluptaris.Inde deriuat nomen ririi requies.Ecdefia

aim requie.Inde deriuan tur qu£ conlola/
ftis.iirj.Melior eft pugillus
tionem et quietem delignant.vide infra in uerbo nuah.
Suxit.Ilaif.bc.Et luges lac genriudnde infans ab ubere adhuc
Vll q
x>6 -E

Digit _ . _ G —
 •
, LIBER
Pcperit. genuic.gs.vij .Concepit dolore et peperit iniquitate.

& gs.r) .Ego hodie genui tc.non autem ut quidam indotfH hebrgoru
exponunt .ego hodie nobilitaui te.Inde tTlV^bftetrix qufctv
rat partu.ut Exodi.i.Dixit aut rex egypti obftetriabus.ct

natiuitas.Gen.xxxq.Etinterranatiuitatistu£.& thaldah generatio.

Ruth.iiij.Hffunt generationes Phares.& puerfiue natus, iiqi.

Regum.iirj.Cernit autem puer .&.i.Regum.i.Hannc autem non erat

liberi ideftpueri.nati.

Venit.uafit.abiit.iuit.grefluieft.Exodi.xxxiiij/Obfecro utgra

diarisnobifdim.quodhebraiceficlegitur. Vadat oblecro dominus

meus in medio noftrum.inde per apocopen iod "'jS Numeri.xxiq.

Veni meaim in alterum Iocu.quandoCp ponit geminate caufa uehe/
mentig.Gencfis .xrj .Egredere de terra tua.

svr Sabiohis.Leuitici.xxi.Si iugem Icabiem.

Genus loaiftg. quod bruchum noftra tranllatio uertit.Nahu
vltimo.Bruchusexpanfuseftctauolauit.en: aut iuxta Hieronymum
atcllibus que Aquila cofneflorem interpretatur parua loatfta inter
r loaifta et bruchu.ct modias pennis reptas potius cp uolas femperq?
fubfiliens.et ob hac aufam ubicuqj orta fuerit ulcp ad puluerc cufta
confumit.rcftius autem bruchum uermepilolum et ftantibus comis
'horripilantem puto.iuxtaleremiam a.li. Adducite equitatum quali
bruchum horripilantem.
Q*Mare.Ifai £.xi.Sicut aque maris opcrictes.et quauis qnq? fulcipiat

‘
adieftiuu focmininu.tn mafculino genere declinat. ut Geri ,i.Et cogre
gationes aquate uocauit maria.quia uero mare mediterraneu iudps
cft occidctalc,idco hgc dieftio ctia oeddete fignifkat.ut didt Hiero. in
comentariis fug pfalmi.cvrj .ucrficulu. A folis ortu et ocafu ab aqui/
*
Ione et mari, his uerbis. Vbicumqj mare auditis fecundum dimata
femperintclligiturocddcns.ahtucnim Hierulale mare hoc magnu
-
zi 5

Digitized by Google
 PRIMVS
chaldfUS exponit. derrtoliens ipm in demolitione beneplac ita.

^ Vinum.Numeri.xv.Ecumuadlibamentu.etinfra.Et uinumad i

liba fundenda.& in numero plurali declinatur fceminine.

^Arguit .corripuit.Gen.xxxi.rcfpexitdns et arguit hcri.&gs.I.
'Arguam te et (la tuam contra (aciem tuam. & Prouerbiorum jcxviij<
Qui corripit hominem .gratiam poftea inuenict.

Potuit.Gen.xlv.No fe potcratultra cohibere Iofeph .et Nueri

xiirj .quonia poterimus obtinere ca.Inde mgri hebrgoR: nominat de/

curium aque in alueo feftinani labetis.quc poflit uadari ni/

mis detorta deriuatione.no enl habet di&ione fibi fimile.& ponic.t).

Regu.xvrj . $ q nra tranflatio in ,ppria drculocurioe ufa e dices.tran/
fieruntfeftinanfguftatapaululu aqua.qd hcbraica ueritas fic legit,

tranfierunt uadum aque feu riuu.cui aftipulatur Ionathas chaldcus q

huc loeu exponit in lingua chaldaica fimplidf fic. trafierunt Iordane.
5^3' Agitauit.coddit.demolitus eft.Nueri.xiii) .Percuties eos atqj

concidens. ad quod allegat Rabi Salomon prima eius pcrlbna. Deu/

teronomrj .ix.Et in frufta cominuens omnino qqj in puluere redige*,
cui alludit Onkclus chaldfus uerbu hoc exponit chaldaicc laflauit.
q
Doloris cxdamatio.damor .eiulatio. ululatus. nra tranflatio tra

duxit horror .Deu.xxxij .In loco horroris et uaftc folitudinis. Sopho

nig.i.voxdamorisaportapifauet ululatus a fecunda.ab eouerbum

tjq? gerundiuu reperic per aphprefin iod et per dcfe<ftu unius

i

lamed.na ita tribus 111 feribi deberet. ex qbus unu ,ppf euphonia de/

ponit.i.Regu.iiq.pregnas erat uidnacg partui, qd multi hebrporunt

mgri ut Moyfes frac kihi,c£teriqj g hac fignificatione interptant fic.
Et nurus eius uxor phineespregnaseiulado. id exponit fcd‘m eos cu
appropiquaret dies doloris et damoris ad partu.alrj uero cu qbus co
cordat nra trafiatio .putant ita poni g fyncope daleth.cui aftipulatur
tradatio lonathp qui ait.vxorphinecs inflans ad paricndu.Zacharip
xi. VIula abies. vlulate quercus bafan.& infra. Vox ululatus paftoru*
non ficut.lxxt.raduxerunt. Vox lugentium paftoru,
Xli

Digilized by Google
 . LIBER
fenea Gmul.uidetur multis hoc uocabulum deriuari ab ideft

vnus.de quo fupra diximus. Inde unicus, pfaimo .xxy.Quia

’ ^
vnicus et pauper fum ego.

Srv Expeif&uit.Gen.vuj.Expe&atis autem ultra feptcm diebus. et

infra.Expe<Ttauicqj nihilominus fcptem diebus aliis.pailiuu eius iufd

pit vauin prima fyllaba nHrni Ezechielis.xix. Qug aim uidiflct

quonia infirmata eft et periit expecfhtio cius. pro quo Idonei legunt*
fac uidit quod cu expe<ftaret periit fpes fui. que loeu Rabi Dauid kim/

hi Ccexponit.Cum ia ftaret diebus multis in expecfbtione ecce periie

fpes fui. hoc eft fperatio de eo habica.Inde uerbu graue ps*

-
cxxx. ,p eo qd nos legimus. Suftinuit aia mea in uerbo eius fperauit
ala mea in dno.reclius hebraica ueritas fic habct.Suftinuit aia mea. et
ad uerbu cius expctfbui.na qd Ieremif.iirj. legit, ventre meu ventre
meudoleo.no ab hocfedauocablbS^^ deriuaturdeq fujg dixius.
BOi Calefcdt.et metaphorice cocepit‘.Ecdefiaftis
.ij. vnus quoma»

calefiet. Gcn .xxx.Et in afpetfhi earu conciperet. item ut in eoRt cotem

piatione condpcrent.& fuperius fecundu hebraica ucritatem. Et coti
ceperunt oues erga uirgas.ct ps .li.Ecce ent in iniquitatibus coceptus
Ium et in peccatis concepit me mater mea.quamuis Hieronymus ia
fuo pfalterio traniFcrat.pcpcrit me mater mea;
Dilcaldatusilaig.xx.Et fcdt fic uadens nudus et difcaldatus.-

Infignis.nobilis.gcntilis didtus a profapia gentilitate ac nobili

parentcla.i.Paralip.iiij.Hecefthabitatio cor* ct fedium diftributios

•pro quo hebraica iteritas legit. Hg funt fedes iiloRZ ct nobilitabo lett

getilitas cor* ipUsiic eiulHe libri ca. v.Et no e ille reputatus jn primo/
genitu.^p q hebraica ^itas legit.Et no nobilitado ad primogenitura.
Placuit .ij .Rcgu.iij .Et placuerut eis cuncfta q fecit rex.ctlolue

xxrj .Placuitqj fermo cunelis audientibus .et quidam uolunt hoc uer/
buma dedud.qdfigmficatbonu.quafi placeat omeqd bona
videt.ledgramatidfaibuntipminterprimitiua.Inde quod
nos didmus adbeneplatitu.Deute.ix.Cominues olno.qd Onkelus
213

Digitized by Google
 PRIMVS

nv Dics.ct quandoq; repentur dlic artificiali quo lol lucet fupra

noftrum orizontem .ut Gen. primo. Et appellauit lucem diem et tene
bras nosftcm.quandocp pro die naturaU-xxiuj.horai?. ut cum (equit.
Fadumcp eftucfpere et manedicsunus.quadocp duplicat finalis Ira
mem.et dicit iomam.ut gs.i.Et in lege eius meditabit die ac node. &
qumdocp inter duo mem ponit iod, et didtiomaim triflyllabu. ficcp
tignificatduos dies leubiduu.quandocp pronundat pluraliter a iom
duabus fyllabis iomim.ct (ignificat plures dics.lcpe etiam vau per (yn
copen aufertur. Gen.irj.Et terra comedes eundis diebus uitg tug.
Lutum.ccEnum.fpc.ftercus.gs .xl.Et de luto fgds.quod Hicro-in
yp
pfalterio de hebraicaucritate melius traduxit de luto coeni.

tP Columbus. cuius fccmininu eft in ulu iona ideft coluba. ut Gen.

viti .Et emifit columbam qugnon eft reucrfa.in plurali aurem mafett'
line dccbnatur. ut Canticorum primo .Oculi tui columbarum,

y Grccia.fic dida a lonibus.Ifiuplxviln italiam et grgeiam ad iniit

las longe.quod Tonathas cbaldfus ponit £ nomine regionis. Hiero,

vero in libro hcbraicarum qucftionuficait.Iauan Iones qui etgrgd
vnde et mare io itu m .

Qt* Cogitauit.confiderauit.,Genjd.Necdefiftenta cogitationibus

fuis.qd redius fic.et nuc no uitabit ab eis ome qd cogitaucrut facere,

fic etiam Onkclus exponit.eft autem unum et idem cum flat
yp Armauit.phalerauit.apparauit.Ieremig. e.Equi amatores in fcc/

minas et emiflarij fadi funt. rp q hebrei legunt; Equi armati habenis

phalerati uel apparati trahetes fadi (unt.Rabi facob filius Eleazar de
triuat hoc uocabulum a mazon ideft nutrimento, quafi diceret equi
ab habena qug dici t ab Hieronymo.Yy ii) Regum .xxij.
(aginari.alrj .

• Et habenas lauerunt iuxta uerbum domini.

Sudor .metaphorice pro labore .Ezechielis.xliiq. Et non aedrv

gentur in (udore.vnde per metathefin fiidor.quod etia fepe

’
car et iod.Gen. ii j.Liludorc vultus tui. .

SimuEin unum.ps.xlix.Simuldiues etpaug.redpitqnep pa/

ragogen quafi indicante pluralitateyy^ Icrcmip.xxxi.ruuenes

. t
&
ZjZ "‘S.

-Oiqrtized !gle
 .

LIBER
yra Cogitatio.fententia.iudidum.gftimatio.Ecdefiaftis.x.IrtcO/'
gitationctuairegi non detrahas.

yyfa Propinquiis.cofanguineus.genulis.qnafi ex eadem familia

natus atqj nbtus.Ruth.tj .Erat aut uiro Elimelech confanguineuS.

yrr Fregit.cominuit.cotriuit.Iudicu,viij.Et cotriuit cu cis atqj co

minuit uirosSochoth.ficProucr.x.qui autdeprauatuias luas mani/

feftus erit. hoc ent modo legit nfa ttpnflatio.au et afleritit Rabi ludas
gramaticus.fed iuxta prglentis uerbi fignificationem eundem uerfum
legit rabi Ionas fic.Et obliquas utas fuas confringecur

ysr Animalis nome leaindu Rabi Salomone.et ipedalif fecunduc

Rabi Dauidkimhieftauis qua magiri ad diuinatioes et incatationes
vtunt ea fortafTe q a latinis motadlla et a grpds fifopygis uel fifuraa
caudeffcqueti motu diri t. proprie uero iynx pqua amica uiru fuum

apudTheocrituin pharmaceutria incatat.vnde

wr dicit

gus qui oflibus illius auis i ore fuo cotetis ftridedo mirabili? incatat.
ma/

Vt Ifaip.virj.quprite a pythonibus et diuinis q ftridunt incatationibus

fuis.EtLeuitid-xix.Nondedinetisad magos nec ab ariolis aliquid
fdfritemini.&Deuteronomij.xviij.Ne fit maleficus nec incantator
neqj pythones confulat neqj diuinos.

SR Dedit.attulit.pfentauit.tradidit.Ezrg.v .tradidit eos in manus

Nabuchodonofor regis babylonis chaldei. Inde nominali? traduxit
noftratraflacio cura. ps.lv. Iaiffa fu p ditm cura tuam .uel fecudu Rabi
Salomone onus fiue podus tuum.fecundiim Uero alios hebrgos. tra>
ditum uel datu tuu.fdlicet qdaimcp deus dederit tibi ufqj in pfente
die.Hiero.autefimiltudinealteriusdidicfhoniscaptus de

qua in litera aleph mentione ferimus,traduxit charitate.au' no afiertz

tior.Danielis.r). Imperium ct gloria dedit tibi.& qUandoqj inuenic
per apherefin .ps.xxix. Afferte domino fili) dei.

nrc Arrogans.iuperbus.Prouerbiorum.xxi.Superbus et arrogas

vocat indo<flus.qd de uerbo ad uerbum fic hebrgi lcgunt.temerarius
arrogans.dcrifornomceius.etHabacuk.ij.Sicericuir fuperbus;
Zl|

Digitized by Google
 PRIMVS
Laborauit. ps,vi. Laboraui in gemitu meo .& lfiu£.xliirj .Nec
5K
laborafti in me Ifrael inde tranfitiuu alterum in eodem loco. Nec la/
borem tibi prgbui in thure.lnde nomen laboriofiim et difFidle.Ecde
Caftis.i.Cuncflf res difficiles ideft laboriofg.
Timuit, veritus eft. Iob.irj. Et quod uerebar accidit.et pro eo

quod legimus gs.cxix. Amputa obprobrium meum quod (ufpicatus

fum.re(fbus in (uo plalterio Hieronymus. Auerte opprobrium meu
quod reueritus lum.
Prophetia, confilium. uirtus.ripa.latus.locus .manus.Gen .viij.

Extenditcp manum fuam.&.rj .Rcgu.xvirj .Et appellatur manus Abla

lom ulcjjjin hanc diem.quod redlius uertitur. Et appellat locus Abla
lon Jiam iad locus eft quod tranflado noftra agr u traduxit.rj .Regum
xiiij .Scitis agrum Ioab ad agrum meum.et paulo fuperius. Nunquid

manus Ioab tecum eft.ideft confiliu Ioab.& Exodi. xiiij .Et manu ma/
gnam qua exercuerat dominus contra eos.ideft uirtute feu potentia.
Sed et incruftaturas legit tranflatio noftra Exodi .xxvi.

Iedt.pofiiit.extendit.mifit.lecundu alios elegit.ut in Abdia.Et

fuper ITrm mittebant lorte.et threnonz.iij .Et pofiierut lapide fup me.

TT Dilcdhis.amans (eu amatiftimus.Deute.xxxiij Amadffimus

.

dni habitabit confidenter. & gs.lxxxiiij .Qua diledla tabernacula.

^7^ Deiedt feu abicdt.Zacharig.i.vt deiidat cornua gendu. vnde

potuit illud fuperius allegatu deriuari.threnoFfc.irj. Et iecerut lapide

contra me.pro eo qd nos diamus.Et pofiierut lapide lup me. et ficur
Icripfimus in Ira he.comutadoneiodcuhe legit fimihf ^^7 inde
putat illud ortu qd laude et confeffione fignificat. ut ps .cxxxvi. Con/
fitemini dno quonia bonus.et Gen .xlix.Iuda te laudabut (res tui.
Cognouit.fduit.i.Regu.iij.Porro Samuel nec du (debat dnm.

et Gen .iirj.Ada uero cognouit uxore fua.et ps.lxxvi. Notus in Iudga

deusdnde illud qd legit nxodi.vi-nomemeuadonai noindicaui eis.

exponenduficeft.Etinnoiemeotetragramato no fum facftus notus

eis.eftenim in eo loco paffiuum.multa inde uarie deriuantur.ut cum
Gne he fcribitur aut cum he.et cgtera de quibus in arte.
ZIO

Digitized by Google
 LIBER
fuum.&Habacuk.irj .Et non erit germen in uineis.fignificataut oms
prouentus quos terra produrit.ut Iob.xx. Apertum erit germen do/
mus illius, reperitur et quandoqj per aphprefin iod.

Sav Sonitus cornuarietini.Iofue.vi.Tollant feptem iobilgorum

bucdnas .vnde quinquagefimus annus dicit hoc nomie.quia in anno
iobilfi perfbnabant eiurcemodi comibus et buccinis.ut patet Leuitid
xxv.Et danges bucdna.8d infra.Ipfe eft enim iobilpus,

OS 1
Connubiaiunxit. contraxit affinitatem. Gen.xxxviij. Sodare*

illi ut fuidtes femen fratri tuo. Sc Deutcronomrj .xxv. Sed aedpiat e?[
firater eius.vnde fratris vxor noiat et fororius didt nr ut

In eodem Deutcronomq capitulo.

Mfc' Bxaruit.exiccatum eft.Ioelis.i.Omnia ligna agri aruerunt.&

infra.Quonia exiccati funt fontes aquarum. Inde tranfitiuum graue

Zacharip.x.pro eo quod tranflario noftra legit. Et confundent orhia
profunda fluminis. recHus dicctur.8^ ficcabuntur. ficEzechielis.xvrj.
Cum tetigerit eam uentus urens ficcabit .et in areis germinis fui are/
jfcet. Inde nomen. ut in eodem loco. Et frondere fed lignum aridum.
& Genefis primo.Et appareat arida. ideft terra habitabilis.
Defpctflus.confufus et uerecudus eft.Ieremif Jtvq.Confurt/

dantur qui me perfequuntur et non confundar ego.& loelis.i.Confh

fum eft uinum.vinea conftifa effiunt qui edam vineam efle exiccata
fiufle etfic defiifle.exponant a uerbo fuperiori.

ay. Rufbcus.fofTor.agricoraJercmijr.lq.Refiquitprinccps militig

vinitores & agricolas.
AfHixit.triftari fedt jraflatio noftra exponit abiedt. threnoru

irj.Et abiedt filios hominum.& fecundum aliquos pro he finali feribit

aleph .Inde ut in eodem loco .

Quia (i abiedt et miferebitur.

8C Iob.xix. Vfqj quo affligitis animam meam. Inde nome dolor.affli/

iflio.triftidajnocror.gs.xxxi.Quoniamdefedtin dolore uita mea.
Z09

Digilized by Google
 .

PRIMVS
)JT^ p)<0 0"

d Efyderauit.gs.cxix.Quia mandata tua dcfydcraui.

V Placuit.voluit.prgtcndit.cocpit.aufus eft.

mo .Ccepitq? Moyfcs explanare legem et dicere. & Gen .xviij

Deuteronomrj

.
pri/

Quia
femel coepi loquar ad dominu meum.ideft quia aufus fum

Adiurauit.i Regum .xiirj Adiurauit aute Saul populu dices.

1 — . .

Stulte patrauit. Numeri. xi) .Ne imponas nobis hoc peccatum

quod ftulte commifimus.

Riuus. flumen .Exodi .ij .In carecfta ripc fluminis. & ponit icpe
pro Nilo fluuio fgypd.ut hic.fed etiam quandocp pro flumine tigri.
Danielis.xrj Vnus hinc fuper ripam fluminis,et alius inde ex altera ri
.

pa flummis.fignificat aut oem aqua qug agros irrigat et riuis deducit.

Spem uel curam alicuiusreiacordedimouit.Ecdefiallis.ij.

Renundauitcp cor meu ultra laborare lub fole.fic primo Regu.xxvij,

Et delperet Saul cefletcp me querere.
5^^"' Acquieuit-aflenlus eft.morem geflfit.et fecundum Rabi Salo

monem complacuit. Gen .xxxiiij.Sed in hoc ualebimus foederari fi

volueritis cfle fimiles noftri .pro quo hebrpi .Sed in hoc complacebo
musuobisfieritisficutnos.etpaulopoft.Tantuin hoc acqefcamus.

Eiulauit. lamentabiliter uodferauxt. vlulauit. Iudicum.v. Per

feneftram refpidensailulabat mater eius.

Sr Produxit.deduxit.attulit.gs.bc . Qyis deducet me in duitatem

munitam.

Riuus.dedudio aquarum .humor .Ieremif.xvrj .quod ad hu/

morem mittit radices (uas.& putat hanc ditftionetn ab vbal deriuari.

mutatione aleph in iod.

Va-' Fru<flus.germe.fruges.Leuitid.xxvi.Et terra gignet germ?

zo8

Digitized by Google
 .
.

LIBER' •

mus.Iob.xir). Fabricatores medacrj hoc eft copofitores.

Pr£fcs.princeps.prgfe<ftus.Ieremi£.li.Numcrate corra ea

taphfer .qd Lyra nofter exponit exercitu.fed Paulus burgeh .plufqua

ille in lingua hebraica docftus Iogerc<fHus duce et capitaneu traduxit,
fic mutato pu<fk> hirck in patha.ide fignificat Nahuatj Et prpfecn tui
.

quali locuftg locuftaRt.qd forte propf incuria et negligentia trallator

nofter paruuloseftiterpretatus.propter Gmilitudine dictiois thaph
de quo fupra diximus.

Incraflauit. ebetauit. obtudit.pro quo tranllationoftra co/

munis legit coagulauit.gs.cxix. Coagulatum eftficut lac cor eorum,
fed Hieronymus melius.Incraflatumcftuelutadeps cor eorum.
Auiduauit.cotinuauit.ppetuauit.Prouer.xxvq.TedagftiP

latia idic frigoris. r>

q hebrei legut.Impluuiu feti ftilliddiu. vehemes.
afliduu.continuu.ln die impetuofi imbris.vnde cofucuerut afCduu Ia
boratoreuFdiligaepatrefamiliasnoinare ^^\jaiugi ppctuitate.

Putruit.Indc putridu.virulentu.ctquod humi u i/

rore tabefcit.Iudicum.xv. Mandibulam afini qug iacebat arripiens*

Icilicet qug tabcfccbat dicere noluit.

Laborauit ad fatigatione. vnde eft dludqd legit Deu tero .i.

Negotia ura et podus et iurgia.qli dicat labore et fatigatione ueftri.

Antequam. Geneus fecundo. Antequam oriretur in terra

&C Ifaig.lxv.Eritcp antequam clament ego exaudiam.

*n\? Laniauit.cccpit.rapuit.pdatus eft. Deutcro.xxxiij.Cccpitc^

brachiui et uerticc.et j5s.virj.Ncqh rapiat ut leo aiam mea. et Genefis
xxxvij .Rapies rapuit lofeph .,p q nos legius.beftia deuorauit Iofeph
Inde nome v&so rapina laniata .captura .prgda .quod Hiero .tra

duxit captu a beftia.leui.xxrj.mortianiu et captu a beftia no coedcnt.

quod alibi fineafpirationefinalireperitur fex puncftisfcriptum.Gen.
xlix.Adprgdamfilimi afcendifti.
Surculus et raptus de trunco palmes .Ezechielis.xvij Et ficca .

bit omnes palmites germinis eius.

207

Digitized by Google
 PRIMVS
narione.Gcenim chaldaice interpretat Ionathas.&ps.exix.Bonitat?
difciplinam et fcientiam doce mc&
Ezrg.vij .Ego Artaxerxes rexfta
mi atcpdecreui.8iinfra.Omne quod ad ritum dei ccli pertinet. Et in
gramatica fignificat ide cp .pnuciatio accentus fcu fignificatio didois.
Sermo uel ratio, ficut apud grpcos dufho fayoq .Danielis
fexto. Vt fetrapg illis redderent rationem.
iumenta ite in terram Canaan.
12*? Onerauit.Gen.xlv.Onerantes
Garriuit.applaufit.bladitus eft. moreinfantiu ogganiuit.ge/

fticulanone allexit. Ifaip.irj Et nutibus oculorum ibant et plaudebant

.

hoccftgefticulatione alliciebant.
Puerorum et infandum congregatio, et ponimr femper pro

paruulis leu liberis.Gen.xlvtj.Etin cibum familiis et liberis ueftris. Si

eiufdem.l Abfqj panuilis et gregibus.
.

enfura quatuor digitot^.Exodi.xxv.AIta quatuor «digitis.

eam Hiero.noftcr palcften grpee noiari dicit.eflecp fexta parte aibid

putat.quaalij palma appellat.Ezechiclis.xl. Calamus mefurffex aibi
toi£ etpalmo.fecundu quamenfura Dauid dixit ps.xxxix.Occe mefu/
rabiles pofuifti dies meos.qd exponit Dauid kimhi.fecundu paruam
mefura mefus es dies meos,quia mille anni ante oculos tuos ficut dies *
hefterna.8i threnor^.rj.Paruulos ad menfura palmg.Inde uerbu me/
furauit.augmentauit.et educauit. threnorum eodem loco quo fupra.
Quos educaui & nutriui.
V cftimentu muliebre,qd nos plaga uel rica latine dici/
mus. eft aut linteu q focmine operiut,qd palliu traduxit Hiero. Rtith
nj.ExpadeinquitpalIiutuuqopcriris.fed erialinteameuertitITaig.iij.
Et linteamina et acus et fpecula. ad fimilitudine mantilis, quod multi
fic exponunt. Peplum fcu mantile.

Compofuit.iunxit. affixit.quauis tranflado noftra cornun»

legat mrriplicauit.ps.cxix.Multiplfcata eftfupme iniquitas fugboi^.

,p q redius nofter Hicro.in pfalcerio de hcbraica ucritate fic. Appii/

cabant mihi mendacium fuperbi .i. compofuerunt fuper me falfiim.
fccudum Rabi Salomonem fic pro compofitoribus fabricatores legi/
Zo6

Digitized by Google
 LIBER
Gc.i.Regu.vfj.TulittJ Samuel agnum ladentem unum. &pluraliter

in mafculino genere Ifaip.xl.In brachio fuo congregabit

agnos. Aftronomi fic nominant in cplo fignu arietis.

Prophanauit.polluit.contaminauit.abominatus eft. Nume

ri.vi.Quonia polluta eft lan<ftificatio eius.& ulum huius uocabuli in/

uenies Ippe et multu Leuitici.xv.et nomen eiufdem.xi.

r<p\? Obturauit.obftruxit.Leuitici.xi. £ eo qd trandatio noftra

habet .Nec tagatis quicqua eorg ne immudi fitis.hebrpi lcguc.Nolite
abominabiles facere animas ueftras in omni uegetabili qd uegetat. &
ne polluamini in eis et obturamini hoc eft,ablcondirnini ab eis quali.

dicat obftruita corda ueftraadcfyderiis eorum.

Ablcondit.ut gs.cxl.Ablcondcrutfupbi Iaqueumihi.& Pro/

uerbioru.xix. Abfcodit piger manu lualub afcellainde nome abfeon

ditu.reconditu.qd traflatio noftra thefauru uertit.Gen .xlirj .Deus pa
trisueftri dedit uobisthefeuros in laccis ueftris. licet non luerit auri
led argenti abfconfio.ut patet ex textu . fic Ieremip .xli. Habemus the/
lauros in agro ideft abfeonfionem.

»V> Cartallu.corbis.Deute.xxvi. Suldpienlqj faccrdos cartallu.

& Deutero.xxvirj .Beneditfla horrea tua et bcnediiftp reliquip tup.re/

«fHus hebrpi fic.bencdicfta caniftra tua.uel corbes tui. fic eni Onkelus
chaldpus tranftuiit.
Inquinauit.dcfedauit.CanticoR2 .v.Lauipedesmeos quomo
inquinabo illos.
Errauit.ut in Iercmia.Errare fecerunt populumeu. & ideeft
<5 eo uerbo qd per thau (cribit .nam Onkelus chaldcus alteRt interp/
tatur per alterum .ut Gen .xxi .Qup cum abiillet errabat in lolitudine.

035? Guftauit.i.Regum.xiii]i .Guftans guftaui in lummitate uirgp.

&.rj .Regum .irj .Si ante occafum lolis guftauero panem . & dicitur de
eo quod fumotenus ore uel lingua tangitur.
Difciplina.ordinatio.prpceptu.regula. ftatutu.ritus.Ionp.iij.

Et dixit in niniue ex ore regis et printipu. ideft ex precepto uel ordi/

zo 5

Digitized by Google
 .

PRIMVS
W5 Humus. Iutum.ccenu.ps.lxix.Eripe me de tuto ut no infigar.

&Habakuk.ii .Et aggrauat contra fe denfum lutum, ubi hoc nomen

eft compotitum ex duobus redis.

V\3 Proiedt. mifit. Ione.i. Dn$ autmilituentumagnu.ctpoftea.

Tollite me et mittite in mare.etpoftea.EttuIerutloiia et miferunt in

mare .Inde gerninatiiS\£)S\D ideft <piedt.afportauit.Ifai£.xxii .Ecce

dominus afportari te fadet, ficut afportatur gallus gallinadus.

Habita tio.comotio.refidentia.ps.Ixix.Fiat habitatio eorude/

(crta.qd Hiero. traduxit comoratio eoru.aIio modo didt rabi Dauid

kimhi in libro de radidbusfignifican tabulata fcu parietes, et allegat
CanncoRt.virj .Si murus eft, gdificemus in iptiim tabulata argenti .qd
noslegimus.£dificcmusfupereu,ppugnaculaargetea.alq ab ordine
didum hoc uocabulum putant quali propter lapidu quadra/
turam et ordinem quibus tabulata lapidea exgdificantur

T exit.opcruit.Nchcmic.ii) .Ipfe fdificauit ea et texit. Inde ha

bitantesfub umbra arboris dicunnir qui tegutur arbore, ut Danielis
iiij .Subter eam habitantes bcftif agri.ideft fub ca tedg et opert£.

S\3> Ros.Canticorum.v.Quia caput meum plenum eft rore.

-Gen .xxx .Quodcucj? rufiim et maculofum ua/

riumqj fuerit tam in oiubus quam :n capris erit merces mea.vnde £

eo quod legitur Ezechielis.xvi.Fedfti tibi excelfehinrinde confuta,
retfhus interpretatur Symmachus cxcelfe multicoloria,hoc eft idola,
et a uariis coloribus confuta dicunt.ut qilado uetera nouis r efertiunt.
fic Iofue.ix.Et utres uinarios fdffos atqj cofutos hoc eft uerficolores.

nS\5 Agnus. Ifaic.lxv. Lupus et agnus palcentur Gmul.quod he/

brp exponunt de pace.inftar cius quod legitur dufdem.xi.Habitabit

lupus cu agno.fimili enim uocabulo lonarnas chaldaice ambos locos
interpretatus eft. dicunt autem gramatiri ultimam he litcram no cfle
generis notam.fcd de fiibftatia didionis mutatione aleph in he feda.
204

Digitized by Google
 . .

LIBER
•yto Ades.difpofitio.ordo.uerfus.^grefliolincaris.Exodi.xxviq.
Ponefq? in co quatuor ordines lapidum .in primo uerfu erit lapis lar/
dius.chaldaiceautcm fignificantur hocuocabulo montes altiffimi,qs
propter lummacaaimina tauros appellamus. ut Danielis.rj.Fadhis
eft mons magnus et impleuit uniuerfam terram

Approperauit.aduoIauit.Iob.ix.Sicutaquilauolans ad efca.

nno Intendit.iedt.uerbuminufitatum.aquo fecundum Rabi Io/

nan deriuantur coiugationes daggeflatp.vnde illud eft quod legitur

Genefis.xxi. Quantum poteft arcus iacere. & ponitur hic nomen in
numero plurali pro (aifiibus feu icftibus inde tohoth mten dones

W? Moluit.Numcrivmdedmo.Frangebatmola.&Iudicumjcvi.

Etdaufumincarcere molere fecerunt, vbi ponitur nomen uerbale.

quare veritas hebraica fic legit. Et fuit molens feu molitor in domo
vindorum.& Ecdcfiaftisduoderimo.Etoriofe erunt molctes.quod
reftius de ipfis lapidibus ficdidtur.Et uacabut molares. &
in eodem.
In humilitateuods molc.Qyia uero in piftrinum dabantur lenii etan
tilia: ut perpetuo molcrcnt.icdrcotranfiaduepro feruire actundere

ponitur .Iob tricefimoprimo.Sconum alterius fit vxor mea quod de .

verbo ad uerbuinftarmolptunfilis fic uertitur. Molat leu fubleruiat

alteri uxor mea.paffiue tamen ponitur .quali Iob dicat.tundatur alte/
ri.hoceft,fubagiteturab aliis.

Infirmitas ani quam ficum dicunt.quem morbum tranllario

noftra draimloquitur .primo Regum quinto. Et computrefeebant

prominentes extales. & infra.Percutiebatur in fecretiori parte natiu.
Ornamentum frontale.quod ludgi capitibus filis loco coro/
nae imponunt ut moneantur prgeeptorum dei. de huiufeemodi mo/
nilibus feribitur Deuteronomtj fexto. Eruntcp et mouebuntur inter
oculos tuos.& vocantur chaldaicethphillin,qd nomen iam hebreis
In quotidiano eft ufu plufqua alteru. habet aut nodu in oedpite qui
formam eruas figurat. quia oia dei precepta in cruce confummatur.
dicente deo.qui non aedpit cruce fua et fequit mc no eft me dignus.
ZOJ

Digitized by Google
 .

PRIMVS
natura loquuntur .ut Moyfes ggyprius in libro primo perplexorum
ca.lxxq.alias.lxxi.vbi per omnia uenatur .quid dicant phyfid natura.

& in libro Cozar paulo poft principium quarti uolummis.Item in li/

bro hortus nucu.vbi de hoc inuenies ,ppria capitula. & in cgteris

ita

ludaicomm philolophorum libris.

~a'o Vmbilicus.media pars uentris.vnde de medio terre fic didf.

Iudicum nono.Ecce populus de vmbilico terrg.& Ezech ielis .xxxviij
Habitator vmbilla ter rf .quod Hieronymus in commentariis expo/
nit. in medio terrg. .

Mundus fuit.purificatus eft.Leuitid .xv.Lotis ueftibus ct to.

to corpore in aquis uiuentibus erit mundus A eitildem .xxq .Et occu/

bucrit fol tunc mundatus uefcetur .Inde nome ideft mudu.

pfalmo.li.Cor myndum crea in me deus.

A
pulchro etbono,fi uerbafieri poflent.fed dicamus.bonum
vel pulchrum ftut.Numcri.xxiiq. Qya pulchra funt tabernacula tua.
Inde nomen bonum fcu decorum,quod etiam grgee una dieftione co/
prehenditur. Genefis primo. Et uidit deus quod eflet bonum.Inde
benignitas etbenefidum.&c.

TTto Neuit.fiIauit.Exodi.xxxv.Sed et mulieres do<% 8dc.quod he

braiceficlegitur.Etomnesmuliercsprudenticorde manu lita ucne/
runt.& paulo poft.Et omnes mulieres quibus eleuatum eft corinfa/
pientiafilauerunt feu neueruntcapras,ideft pilos caprarum.
Obleuit.incruftauit.complanauit.expoliuit.ebetaiiit.i. Para/

lippomenon.xxtx.Ad deaurandos parietes templi hebraice fic. Ad

.

complanandum et expoliendum feu incruftandum parietes templi,

frilicet auro et argeto.ficut alias luto uel cemero.Leuitid.xiitj. Et luto

alio liniri domu.qd per fyncopen literg vau fcribit.mox aut integre
fequit gerundiuu paftiuu.qd noftra traflario rircumloquit fignificat .

aut in gdifiriis rimas inter lapides feu totu pariete tegere, et incrufta/
tione quada abfconderc. vnde in psdi. feribit. In abfeoditis et arcano
fapientig erudies me.pro
q tranfiatio noftra lcgit.Incerta et occulca fa
pientif tugmanifeftaftirnihi.alij legunt. In cbetudinibus et obturato
fapiendam doceas me.
zoz
 LIBER /

fctofcto •pnr ep t
s copauit . Ifaig .xiiq.Et fcopabo cam in fcopa. Quidam putat
eius primitiuum ede duplicaris fyllabis.

^\P Bencplacuit.pro quo trandario noftra legit.vehementer ga

uifus eft.Danielis.vi.Tunc uehementer rex gauifiis ed.

ra\s Madaiut.ocddit.laniauit.quod Hieronymus traduxit per>

riidit.threnorum.tj.Percudifti nec milertus es. & Gen. xlirj.Ocdde
vidimas.&eiuidem.xxxix. Potifarem offidalem Pharaonis qui fuit
laniorum magiftcr.nefdo quare trandario noftra prinapem fode ex/
eratus pro laniis fcu madatoribus exerdtu interpretata quod alias
.

verrit prinapem milirif Ieremif .li). Fomflis quia milites occidunt,

.

quos in eo loco lonethas chaldpis ocafores uocat.qd alrj de coquis

exponunt.ut.i.Regum.ix.Leuauitautcm cocus armum, apertius aut
Onkelus chaldgus in Genefi traduxit ubi fupra.madatorcm feu ma/
cellariu carnificem feu etiaocdfore.Inde nomen per fcgol feribendu,
ideft ocdfio.Ifaig.liq -Sicut ouis ad ocdfionem ducetur.

Sato Baptizauit.rinxit.Leuitid.xiiij .T inget in fanguine paderis.

Et Genefis triccfimofeptimo.Etin fanguinem hedi quem oedderant

tinxerunt.& quarto Regum quinto. Defcendit et lauit fepries in Ior/
danc >(p baptizabatur feprics.lndepadiuum lofiie tertio. Et pedibus
eoru in parte aque tindis.Ezechielis vicefimoterno. Et tiaras rindas
in capitibuscorum.idcft coloratas .quafi mitras in tindura merfas.

toto Menfis december. Efter fecundo.Menfe decimo qui uoca/

turtebeth.
Defixit.immerfit.demerlit.fubmerGt. Exodi dedmoqumto.
Submerfi funt in mari rubro.& Ieremip.xxxvirj Dcmerferut i cccno
.

et in lubrico pedes tuos -et threnot£.ij .Defixg funt in terra portg eius.

v&v Annulus. Genefis .xli.Tulitc^ annutum demanufua.&C

Exodi.xxviij.Fades ctduosannulos aureos.

Natura.quo uocabulo utuntur magiftri hebrgorum,cum de
ZOI

Digitized by Google
 PRIMVS
nupfit.Deutcronomfj .vij .Ncc fodabis cu eis coniugia. Inde

gener .focer.affinis.Exodi.xvii). Cognatus Moyfi,p affinis. &

eiufde
iij Moyfes aute pafccbat oues Iethro (bceri (ui.
. &
Genefis jdx.Habes
hic quempiam tuorum generum. &
infeeminino Deuterono.xxvij.
Maledi&us qui dormit cum focru fua.Inde nomen nuptiarum. Can/
ticoi^.iq Jn die defponfationis illius.Inde (ponfus.ps.xix.Sicut fpofus
procedens de thalamo fuo.et Exodi .iiij .Sponfus fanguinu tu mihi es.

Rapuit. prfdpitauit.feftinauit.uel aliquid repente egit. Iob

ix.Si pro ecce. repente interrogabit,quis re(pondit ei.

Perfodit. Iob .xxiiij. Perfodit in tenebris domos. & Ezechie/

lis.xrj .Et uefpere perfodi mihi pariete manu.Inde nomen Exodi.xxif.
Si effringens for domum flue fuffodiens fuerit inuetus. Reperitur in
alio fignificato per tranflationem,ficut nos didmus .Ifte fulcat mare,
vel fecatflu<fhis.ita pro remigare ponitur Ionp.i.Et remigabant utri
vtreuerterentur adaridam.ideftfecundum.lxx.vim afferebant, fecu
dum magiftroshebrgorum, infodiebant ancoras.
Zoo

Digitized by Google
 .

LIBER
mei pauebat.quod hebrgorum dodores
lachig.t) .Et a facie nominis

exponut a fade nominis mei fradus ct humiliatus cft.nam in genere

.

paftiuo hic ponitur ,quamuis.lxx.formidaret interpretati fint.ck Ifeig

li.Et iuftida mea no defidet. hoc eft fecundu Dauid kimhi no fraget
& Iob.vq.Terrebis me per fomnia.& eiufdem .xxxq .Extimuerut nec
refponderunt.Inde nomen timor. pauor. eiufdem Iob.xli. Qui fadus
eft ut nullum timeret,ideft ut eiTet abfcp timore. & quandocp accipit
meminprindpio.

Wfl Fouit.fuftentauit.congregauit.ut Prouerbiorv.xxv.Prunas

enim congregabis fuper caput eius.ideft fbuebis.& aflumpto mem in

prinripio fignificat vas in quo fuftentatur ignis, quod alq foaim alq
arulam dicunt. noftra traflario putat quoddam anerum e(Ie recepta/
culum,ubi emuncti lychni exdnguuntur.ut Exodi .xxv. Et ubi ca qug
emunda funt extinguutur .iuxta fentenria Rabi Salomonis .licet illud
vas aqua plenum Lyra fineauthore certo arbitretur.

, Inddit.confcripfit.detertninauit.ftatuit.et abbrcuiauit.ut fo /

lent amannenfes et notari} obfignare ad futuram rei mcmoriam.de cj

in arte poetica didt Horatiusjeges incidere ligno.Danie.ix. Septua/

nta hebdomades abbreuiatcfitnt fuper populutuum.et fuper urbe
Sudam tuam.
Snn Fafauit.inUoluit.drcumligauit.Ezechielis.xxx. Vtligaretur

pannis et fafcirctur linteolis.

Ratificauit.obfirmauit.fignauit.figillauit.Ieremig. xxxfj Seri

.

pfi in libro et fignaui.et Canticoru.iirj .Hortus coclufus fons fignatus,

ideft obfirmatus.Hieronymus traduxit quafi fub fignacTo daufir. Iob

ix.Etftellas claudit quafifubfignaculo. & inde nome fignu fignaculu
vel figillum. Canticorum, vii}. Pone me ut fignaculum fuper cor tuu
vt fignaculum fuper brachium tuu.quod exponit Dauid kimhi ficut
qui digitogcftatannulumfignatoriumnecullo unquam tempore di
mittit eum .ita peto ut me ponas pro figillo ad cor tuum ne unquam
recedam a memoria tua.
Affinitatem contraxit, connubiaiunxit.coniugio duxit, (lue

*»

Digitized by Google
 PRIMVS
Vi’ r magnus et excellens ficut aliquis legatus. gsdxviij - Ve
nient legati ex Aegypto.

Pe<florale.rationalc.Exo.xxv. Ad ornadu ephod et ratioale.

Denudauit.manifeftauit.difcooperuit.Ifaig.xl vij . Difcoope

ri humeram tuum.& Ioelis.i.Nudans fpoliauit eam. quod redfius fic

legitur . Nudans nudauit eam.

De(umpfit.tulit.haufit.Uaig.xxx. Aut hauriatur parum aqug

de fouea. Scribit Rabi Dauid kimhi in libro de radicibus. quod de ea

fouea fit hccauthoritas intelligenda. qug paululum aque teneat qua t

ftiblata et defumpta denudetur et difcooperiatur fundus dfterng.8£

fic fecunda hgc fignificatio ex prima oritur.
Paruus grex.irj .Regu.xx.Quafi duo parui greges capraRt.

Cocupiuit.placuit.amater adhefit.dilexit.Gen.xxxiiij. Siche

filij mei adhefit anima fua filig ueftrg.et Deuteronomrj .vij .Non quia
cuncftas gentes numero uincebatis iundhis eftuobis dominus,hoc eft
placuit in uobisfcu amanter adhefit uobis.vnde illud qd legit Exodi
xxxvirj .Et ipfas ueftiuit argeto.hebrgi legunt. & fubiunxit acdnxit feu
drcumdcditea.quafi dicens quod fubiugauerit ca.fecudum Onkelu
chaldgum.8d(aig.xxxviij.vbinos legimus.Tu autem eruifti anima
meam ut non periret.hebrgi exponunt. T u autem defyderafti anima
meam a fofta putrefedhonis.quod fecundum Dauid kimhi in comen
tariis intclligitur fic.T u autem adhgfifti ad defendendum anima mei
a fouea corruptionis.

VVPV Radius rotarum.iij.Regum.vij.Et axes et radij earum.

Colligantia.denfum.et per he finale defitas.ut.rj. Regu.xxij.

Cribrans aquas de nubibus.pro quo hebrgi legunt.denfitas aquaru.

vnde quidam cribrum hoc uocabulo nominant. fignificat etia rotaru
extremam dreumferentiam quam canthum uocamus.iq.Regum.vij.
Et axes earum et radij et canthi.
Confr egit .contriuit .terruit .formidauit.timuit. defeat.Ma/
'98

Digitized by Google
 . .

LIBER
deam ait) fupputationem.Eft autem omnis ars qua aliquid ratione 8C
demonftratione inueftigamus.ut Ecdefiaftis.vq .Et qu grerem fapien
tiametrationem.&eiufdem.ix. Quia nec opus nec rado nec lapictia
necfdentia erunt apud inferos quo tu properas.

Putauit.eftimauit.In predo habuit. ifj. Regum. x. Non erat

argentum nec alicuius precrj putabatur in diebus Salomonis . fic intel

dominum et cogitantibus no/

ligitur illud Malachig.iq .Timentibus
men eius hoceftin predo habentibus nomen eius. cui aftipulat trafla
tio.lxx.interpretum,qui uerterunt.qs qui timent dominu et reuerent
nomen eius.hoc modo loquuturmagiftnhcbrgorum de honorabili
aliquo uiro dicentes a^U^H
^U^n T acuit.Iiaig.lxi). Propter fion no tacebo. & ps.xxvirj Deus
.

meus ne fileas a me.& Ecdefiaftis.irj .Tepus tacendi et tepus loquedi

Obfcurauit. obtenebratus eft.Ifaig.xiq .Obtenebratus eft lol

in ortu fiio.Inde nomen tenebrg.Ioelis feamdo. Dies tenebrarum

caliginis.8£ ps.cv.Mific tenebras et obfcurauit.

Retinuit.auertit.remouit.abftinuit.vitauit.Gen.xxq.Etnon

pepcrdfti filio tuo unigenito propter me. pro quo hebrgi legunt. Et
noremouiftifeuuitafb filium tuu.fic enim Onkelus chaldgus uertit.

& eiufdem.xx.Et ideo aiftodiui te ne peccares in me.pro quo hebrgi

fic.Et retinui etiam ego te a peccando in me. & Geri .xxxix.pro eo qd
nos legimus.Nec quicquam eft quod non in mea fit poteftatc ucl no
tradiderit mihi. veritas hebraica fic habet. Et non retinuit uel remouit
a me quicquam.

Debilitauit.laftauit.fatigauit.Deuteronomq.xxv.Eti
textre/

mos agminis tui qui lafli refidebant.per metathefin uocabuli

de quo fupra diximus.

Eledrum. et angelus uocatur eo nomineJEzechielis pri/

mo .Et uidi quafi fpedem eledri

'97

Digitized by Google
 PRIMVS
ynulquifcf vomerem dium.

tth? Opifex. fabcr.£rarius.induftriusartifex.Ifai£.xli. Conforta/

uit faber frarius percutieris malleo.fimiliter Gen.iirj .Faber in eunda

opera pris etferri.8iExodi.xxxi.Ad excogitandu quicquid fabrefieri
poteft.vbi hebraice legit .In fabrefit cftione feu opificio lapidis et in opi
fido ligni.86i.Regu.xiij .Porro faber ferrarius no inueniebat in orni
terra Ilrael .8i.p .Regum .v. Artifices lignorum artificefq? lapidum.Si
Ezechielis .xxi .Fabricantium interitum. ,

V irgul tum denfis frondibus .Ezechielis .xxxi . 8i frondibus

nemorofis.

Silua. i .Regum .xxiij .Porro Dauid erat in deferto ziph in

filua.Si paulo inferius. ManGtqj Dauid infilua.

Sol.uel potius eius refplendentia.ut Iob.xli.Sub ipfo erunt

radrj fblis.afuperioriuocabuloheros.mutatofamech in fchin.

J^^^Sculpfit.ut Exodi. xxxq .Scriptura qq? dei erat fculpta i tabFTs.

Calor. ardor. Ifaig.v.8^ calor flamg exurit. S^eiufde.xxxirj.

Codpieris ardore et parietis ftipula.alr) uolut quifquilias interptari.

Cogitauit.i.Rcgum.xviij.PorroSaiilcogitabat Dauid tra

dere l manus Philifb'noru.8^ Genefis.l.vos cogitaftis de me malu,fed

deus uerrit illud in bonu.pro quo ueritas hebraica lcgit.Deus cogita/
uit ipfum ad bonum.

Polymitus.magiftralis.ingeniofus.Exodi.xxvi.Opere plu/

mario fiides.pro quo hcbraice.Ingeniofe fades ea .8C ciufdem.xxvifj.

Opere polymito.hanc artificq fubtilitatem drcumlocutus eftconfe
quentertranflator dices. Ipfaquocjj textura ctcutfta operis uarietasi

vbi ponitur quinqj puntfhs.vnde et magiftralis theoria di

dtur apudphilofophos.quarr. !ij dicut artem mathema/

196

Digilized by Google
 .

LIBER
‘TPYQ Aurum .Iob.xli.Sternet Cbi aurum quali lutum. & Proucr
bioru.xq .Et fubftantia hominis erit auri pretium.

an? Innodatu.ligatum .gs.lxxirj .Quia non eft relpedhis morti

eorum.alias Hieronymus traduxit, quod no cogitaueruntde morte

Iua.ideftnonfunteiscolligantif etinnodationes ad mortem eorum.
Fremuit.frendit.ftridit.ps.cxrj . Dentibus fuis fremet et tabe/

fret.& Iob.xvi.Infrcmuit contra me dentibus fuis.& threnorum.q.8£

fremue runt dentibus.

urvn Tcfta .vas fi<fh'lc.vt ps.xxrj .Aruit tanqua tefta uirtus mea.et

Laiitioi.vi. Vas autem fieftile in quo codta eft confringetur .& Ifaip
xvi .Ad murum cotiti lateris. & Iob.rj .Qui tefta laniem radebat. quod
in hebrgo Iegitur.&fumpfit Cbi teftam.

uhn Siluit.taaiit.utNumeri.xxx.Et tacuerit,voti rea erit.& ps*

xxviq.Deus meus ne Cieas a me.& gs.xxxv. Vidifti domine ne Cieas.

hoc eft.ne lacias quaG furdus.Inde nomen Cirdus.Leuitid

xix.Non maledices lurdo.Inde tryrfo tadtc cogitans. i. Regu

xxirj.Quia prppararet eiSaul dam malum, ideft tadte cogitaret.

Vehemens.fortis.validus.tranflatio noftra uertit vres.

Ionc.iirj.Ventocalidoetvrenri.au Rabi Ionas aftipulatur quididt

qd fuerit ventus frigidus et Cccus,qui tepore arationis ingruerg lolet.
Arauit.gs.cxxix.pro eo quod nos habemus. Supra dorlum

meum febricauerunt peccatores, hebrfi legunt, & Hieronymus ejep

in fuo pfalterio uertit. Super ceruice meam arauerunt arantes. et Deu
teronomrj.xxij.Non arabis in boueCmuletaGno.Inde nome aratru
vel arario.Exodi.xxxiirj .Die feptimo ceflabis arare et metere. ,p quo
hebrgi.Die leptimo quiefres in ararion e et in mefle.Gc.i. Regum .viij
Et aratores agrorum fuorum ideft agricolationis lup.Pafliuum huius
verbiponitur Micheg tertio.Syon quaC ager arabitur.
•95

Digitized by Google
 PR1MVS
Et fubftantia hominis erit auri precium, hebrfi- exponunt. Qyod di/
gnitasqug eft in abundantia diuitiarum hominis eftipia probitas &
virtm.quarefictranfFcrunt.Etfubftantiahominis digni eft iufta. vel
fic conuerfb modo . Et fubftantia hominis probi eft digna, tranflator

nofter uariauit.Nam mox eiufdem.xirj .operantem uertit fic. Anima

autem operantium impinguabit .Rabi lonas exponit ab auro fic. Ani
mathefaurariorum ditabitur.
Condfio (eaindum Aquilam et Simmachum et quintam
YTVC
editione, vndetranflatio noftralegit Ioclis.ir). Populi populi in ualle
conrifionis.quiaiuxtaeftdiesdominiinualle conrifionis. quod cum
fuperiori poteft coucnire.Na uir probus reiftus et iuftus jquat ope/
rationem fiiam ad prgdfionem ne extra metas virtutis uagetur,idcp
ferit diligenti ratione preuia quod iudidum appellamus. Ictirco tam
hebrfi qua etiam. Ixx.intcrprctesetTheodotion uerterunt fupradi /
tftam (en tentiam Ioelis fic.In ualle iudicq quia iuxta eft dies domini in
valle ludicq feu definitionis. vnde legimus Ifaig.x. Confumatio abbre
uiata .i. dedla et definita inundabit iuftida.& illic ponit eius palfiuu.
abbreuiationem dominus deus exerrituufedetin medio ornis terrg.

m
qdeodemo ponit eiufde.xxviq.pq.lxx. abbreuiatas
t?
res traftulerut.
Claua dentata.ferra uel flagellu. virga, tribula, leu baculus

quo demefif (egetes excutiunt.Iiaif .xxviij .Non enim in ferris tritura

bitur gir.quod.Ixx.fic. Non enim cu duritia mundabitur gith .et eiul/
dcm.xli.Ego pofui te quafi plauftifc trituras.quod.lxx. fic. TEcce fed te
quafi rotas plauftri nonas in ferrata modu.vide quibus uerbis arcu/
loaint huius uocabuli iftrumen tu iuxta more excutiedi frumeti cuicp
regioni propriu.vocatq? a quibufda a teredo tribula ferrata vel a pio
dedo plauftnz. Amos.i.Hocp trinirauerut in plauftris ferreis galaad.

ytto Moenia.muri.Danielis.ix. Aedificabitur platea et muri, di/

<fia fic moenia propter fimilitudinem (errg dentatf.
Aanus.Iapillus vug.Numeri .vi. Ab vua pafiaadadnum.

pro quo hebrei Ab arinis ad iblliculu .ut fiipra in litcra zain legimus.
.

Cafcorum formulg.ut.i Regum Jtvi}. Et decem formellas

.

cafei has deferes .qdhebrgi exponunt, dece caleos Iatflis hos deferes.
Siclonathas chaldeus traduxit.
'94
 LIBER
(agena.Habacuk.i.Traxit illud in fagcna fiia.ct infra.propterea imo-»
labitfagcnp ilif.hoccftidolo.iunt aut laquei ,pprq piidu.ficutet feris
frlueftribus (ui funt laquei.qd utrucp uno uerfidb co plexus eft Ecde
Gaftis.vij .Qu? laqueus venatorum eft et figena cor eius.

Falx.Deuteronomq .xxirj .Falce autem non metes.

Simus nalum.Leuitid jexi.Si torto nalo.

Sol.Iob.ix.Qyi prfdpit Ibli et non oritur .fcribitur (ex pucftis

& hoc eft unu ex tribus nominibus maxime planetaru folis quibus co

gnoldc et motus folis et angelus (iue motor eius.fecudu Rabi loleph

caftilienlem in libro qui infcribitur hortus nucum. &
cataparagogen
a(Tumitheinfine.utIudicum.xiirj.Diefcprimoante folis occubitum,

cnri Prurigo.Deuteronomij .xxviij .Scabie quoqj et prurigine.

Couiciatus cft.ignomim’a affedt.blafphemauit.cxprobrauit.

.i.Regu.xvq.Egoexprobraui agminibus Hrael hodie. & Iudicu.virj.

Super quibus exprobraftis mihi dicentes. et j5s.lv.pro eoqd legimus,
quonia fi inimicus meus maledixiflct mihi.re<Ttius Hiero.in (uo plalte
rio fic uertit.Non enim inimicus exprobrabit mihi.& pialmo.lxix. Et
opprobria exprobrantium tibi cedderunt fuper me. Significat etiam
rcprchendere.ut lob.xxvij.Neq; enim reprehendit me cor meum.
Defponfauit.utLcuitid.xix.pro eo quod legimus. qug fit an

alia etiam nobilis .hebrgihabet.qug fit analia defponfata uiro.fitper

quo ait Rabi Salomon fimilehuiclenonreperifleinbiblia.quod et
ordinaria hebrgorum allegatio atteftatur. /

Hyemauit.Ifaic.xvirj .Et omnes beftip terrg foper illum hye/

mabunt.Inde ideft hyems.Gene(is.viij.Aeftas ethyems.Et

Amos.iq .Et percutiam domum hyemalem cum domo gftiua.

Apud oes aut filios Krael no mutiet ca/
nt? Muriuit.ut Exodi .xi.

nis.& Ioiiif.x.NulIus contra filios Iirael murire aulus eft.hebrpi expo

nunt pro murire (dlicet mouere linguam et exacuere.
Diligens.probus.re<ftus .iuftus.quod noftra tranfiario for/

risinterpretat.Prouerbioru.xq. Manus forriu dominabit.& (equit.

•95

Digitized by Google
 PRIMVS
Exodi .xxxrj.Formauitqj opere fiifbrio.quod alias Gc exponitur .Et

formauit ipfum pugillari feu ftilo.

Acus etfibulg ueftium muliebrium. ut Ifeig.iij.Lmteami

na& acus.
Stigmatizauit. ambuflit. afllgnauit. hoc eft rei fug notas fcu
TsTJ
figna inufllt quo fadlius ea inter alienas poflit inuenire.quarc utputo
Hicro.inucnire traduxit ProucrbioRr.xr) Non inueniet frauduletus
.

lucru.hebrgi exponunt fic. Non inuret dolus aucupiu fuum qd fectL' .

dum Rabi lofeph patrem Dauidis kimhi ita eftintelligendu. pennas

volucris captg non incidit neqj eripit ne turpitudine plumant uenalis
cotemnat .fcd potius fummas pin nulas amburit et uftulat ne manibus
facile auolet. vir aut dololits non in tanto profperabicur,ut ta diu auis
capta in luis manibus permaneat quoufcB illa poflit inurere. quinimo
ante ffrgmatu cauteria de manibus dolofi aucupis auolabit. hoc ipfum
parabolice infinuat. Diuitias iniuria & dolo malo qugfitas vixdum
pofleflas uelodter perire.hgc Rabi lofeph.
Cancelli.Candcorum lecundo.Prolpidens per cancellos.

Vrrica.Prouerbioi^.xxiiij .Et ecce totum replcuerant urtieg.

Sunt etiam aliqui quorum opinio eft cardui (pedem efle. Sophonig
feaindo.Sicdtas (pinarum ctaccrui (alis.

Ocddit.defolauit.vaftauit.deleuit.pdidit.Numeri.xxi. Dele

bo urbes eius.& Iofug.vi.Et interfecerunt oia qug erant in ea & Uaise .

xi.Et defolabit dfis lingua maris egypti.hidc nome qd Icribit

fexpumfris.anathema.^phibitio.excomunicario uel excomunicatum.
perditio. deletio. lofue.vi.Sitcp duitas hgc anathema. &ca.vi.Tule/
runtq? deanathcmate.i. <phibitionccomunionis.& poftea.quia pol/
lutus e anathemate .deus eni ,phibuit ne contrectaret res hiercchotis.
cu ait. vos aut cauete ne de i) s q pcepta funt quippia cotingaris. qd de
uerbo ad ucrbu fic uertit.vos aut farite jpferuari ab excomunicato ne
excomuniceminicttollatisdccxcomuicatoet ponatis exerritu Ifrael
ad cxcornunicatione.aflumit qncp he in fine.Nueri.xxi. et Deutc.vi).
Multi hocuocabulomorteintelligut.ficut Michce.vr). vir fratre fuu
ad mortem uenatur Sed .lxx. fic uerterunt vnufquifqj proximum
. .

fuum tribulat tnbulatione.tunc quincp pundis fcribitur.fignificatet

192
 .

LIBER
Cornus in foperliminari.fed non ita hebrci.

Spedes uolatilis quatuor habes pedes,cuius fufFragiines re

tro funt longior es. qd animal tranflatio noftra nominat ophimachu.

Leuitid.xi.Et attaais atqj ophimachus.alrj dicunt c(Te genus locufte.
Cmxit.ligauit.contraxit.conftrinxit.i).Regu.xxq.Et contrax

hent in anguftiis fuis.quod per metathefin literarum legitur.

gs.xvirj.Et daudicauerunt a femitis fuis.de quo fupra locuti (iimus.

Perterritus eft.pauit.ftupuit.uel horruit potius.Ifaic.xxix.Ec

ftupebunt et timebut a (acie comotionis manus dni.et.i . Regum .xiq

Et omnis populus perterritus eft qui fequebatur eum. & .it) . Regu .i.
Territi funt ergo et furr ex erunt.
Curauit.laborauit. (edule miniftrauit.iiq.Rcgu.iiij .Ecce (edu

le in omnibus miniftrafti nobis.quod hebrgi et Ionathas chaldgus fic

vertunt. Ecce procurafti nobis omnem procurationem iftam.vbiSC
nomen icrbale quocp inuenitur additione he in fine.
Mouit (e prg terrore fobito.quod Hieronymus traduxit for/

midauit.& in alio loco auolauit. Ofeg .xi. Et formidabunt filfj maris.

Item paulo inferius.Et auolabunt quafi auis ex cgypto.
^“^^Succcfuit.iratus eft.Zacharig.x.Sup paftores iratus eft furor

mcus.Inde nome ps.lxix.Et foror irc tug cophendet eos. Inde pafliuu
iratus fiuftus eft.^p q tranatio nra habet pugnauit. Canti.i.Filrj matris
meg pugnauerut cotra me.et more idiomatis nfert p apocopa he.gs.
xxxvq.Noliemulari.etin pafliuolcremig.vi. Defedt fofflatorium in
igne.ideft extoftus feu foccenfos eft follis.

Monile .iocale.quod torquem dicunt.Cantico.i. Collu tuum

(iait monilia.&f eft gemarum feu predoforum lapillorum inunufilu

concatenatio qua collo drculigant.fecundu magiftros hebrgoBt.
Incantator, ariolus.magus. Exodi. vi) .Fecerunt etiam ipfi

pincatatioesggyptiacasetDanie.ij. Aboi arioloet mago.&fcribit

Rabi AbrahamEzraidesqdfuntgenethliad q diuinatp natiuitates.
Stilus uel pugillaris.tfaig.viij.Et (cribe in eo ftilo hominis.

191

Digitized by Google
 PRIMVS
Aeftuauit.fuccenfujt.anuc.Iobjcxx.Et ofla mea aruerutprg
“WB
caumate.perapocoperesliterpet affumptionemhe. et.ij.Regu.xxf).
Quonia iratus eft ei.(ic etiam Ionathas chaldaicc traduxit. etGen.iiij.
Quareiratus es.Paflluum eius legit gs.cq .Et ofla mea ficut cremium
aruerunt ideftuftulatafunt.& perdit in finehe.ficIercmip.vi-Defodt
fufflatorium in igne ideftcombufhim ftu uftulatum eft. Inde-
Siccum uel ficdtas.Iercmip.x\Ti .Sed habitabit
jryw, uel
In fiedtate in deferto.et nota qd repent qricp prima duplica ta.ut Deu
tero .xx viq . Ardore et gftu. eft aurem morbus ardens.
Exiccattim eft Gcii. virj. Vidi tep quod exiccata eflet fupcrfo
.

des terrp.qd tranftulit Hieronymus vacuefactus .Iob.xiirj. Et fluuius

vacucfacflusarefcat. lude ucrbugrauc, quod noftratraflatio exponit
ad defortum deducere. Nahu.i. Et oia flumina ad defertum deduces.
Inde nomen ficcum.Exodi.xiirj.Et uertit mare in ficcum.

vnde eft illud adictTduu Proner jcvrj. Melior eftbuccellaficca.&Le/

uidd.vij -Siue oleo coniperfa fiue arida fuerit. St aliud nome
ann
ficcitas.Iudicu.vi .Et in omi terra ficdtas.ct Ifaip.xxv.Quafi calore fub
nube torrete .&plr declinat in genere fccminino. ut Haic .xlviq.Non
fitier ut in dcferto.pro no fiticr ut in ar idis feu Acritatibus, quo motus

g eo qd nos legi
Hiero, in fuo pfalterio de hebraica ueritate ps.xxxij .

mus. Dum configitur fpina.recHusfictranftulit.Cuexarfcrit cftas.

Aeftus.ut Deute.xxvii). Ardore et pftu. et ftnibitfex pu<fHs.

Culter. gladius.et eft genus ad omia forrameta acuta quibus

fdndtmus.Ezechiclis.v.Sumetibigladium acutum radentem pilos.

&Iudicum.vrj .Gladius domini et Gedeonis. Scribit etipfum qcp fex
pumfhs.ltcm Exodi. xx.Si enim leuaucris culcru tuu fup eo polluet.
Deuaftatu et defolatu cft.Ier emif .i) .Et porte eius defolamini

vehemeter .et Ofep.xiij .Et defolabit fonte eius.rcchus.Et Gccari faciet

fonte eius.et ucrbu tranfitiuu Sophonig.iij .Defortas fori uias eoru.

Coruus.focundum.lxx. et noftra tranflationem Sophoniejj.

 .

LIBER
glori f domini. et eft generis comunis ta in fingulari qua in pttirali.6£
Leuitid.xxv.Si aut in uilla fuerit domus qug muros non habet.

Herba. farnum.Iiaic.xxxvi) .Et herba tcftorum que exaruit.

& ciu(3em.xl.Omnis caro fcenum.ct cmfdem .xv. Qyia aruit herba.

'rsrn Porrum.Numcri.xi.Porricpetcccpe&allia.
Pp^P Decrcuit.pr£ccpit.ftatuit.tulitlcgcs.Ifaic.x. Ve qui condunt
leges iniquas.&Prouer.viij.Etlegumconditoresiufta decernut. In/
uenitur et per defetftum alterius kuf. ProuerbioRt.virj. Quado certa
lege et giro uallabat aby ios.lte quado appedebat fundameta terrf
i

Inde nome pp^PlS ideft legiflator .prgceptor.et maxime in (acris

canonibus.qd noftra tranflatio dux tranftulit. Gen .xlix. No auferet
fccptru de Iuda et dux de ftrmore cius. et alibi prlccps Iudicu.v.Cor
.

meu diligit principes Krael.IIlic enim legitur fine mem. repentur iod
abundans in finc.Ifaip.xxq. memoriale diligenter in petra.

W Prcceptum.ftatutum.congruentia Iegitimu.confuetum.Gen.
.

xlvq .Qy ibus et ftatuta cibaria ex horreis publicis prpbebatur Sc aed

.

pit in fine hc,fitcp fccminini generis, ut Numeri.ix. Prp ceptum idern

erit apud uos tam adueng quam indigene.

pp^^ Cogitabundus .conatus .pro quo tranflatio noftra habet ma

gnanimus.Iudicu.v.Magnanimomm reperta eft contentio.
^pp^ Infcripfit. depinxit. Mifculpfit.Ezechiclis.xxiq.Cumqj uidifiet
viros depiftos in pariete.

105 Probauit. expertus eft. pcrquifiuit.inueftigauit.explorauit.

Dcuteronomq.xifj.Qufrc(bllia'teetdiligentcr.&ps.cxxxix.Proba
me deus et fdto cor mcum,& eodem paulo fuperius. Domine pbafti
(

mcetcognouifti.pro quo Hieronymus tranftulit.Dominc inueftiga

ftimc.Indeuerbumtranfitiuumfeamdum Ecclefiaftis.xq Enarrauit .

qup fecerat et inucftigauit. Inde nomen Iudicum.v. Magnanimorum

reperta eft contentio, pro quolonathas chaldfus reifuusfollidtatio
(eu cogitatio cordis traduxit.

Digitized by Google
 .

PRIMVS
liceret dicere, fcrutificauit fpiritus meus.eius et nomen et uerbum ha/
bet ps.lxiiij .Scrutati funt iniquitates-defecerunt ferutantes ferutinio.
fcribitur autem nomen cum zeri et fggol.

ipsn Mutauithabitum.irj.Regum.xxq. Porro rex Ifrael mutauit

& ingreffus eft bellum.
habitum fiium
Manumiut.libcrauit.Iob.iij.Ecferuusliber a domino fuo.

vbi paragogice adiidtur iod.nam fine eo legitur L/cuirici.xix. Necli/

bertatedonata.Item eodem. Quia non fuit libera ideft liberta.
Sagitta.iaculum.Ieremi£.ix.Sagittavulnerans lingua eoru.

per apocopen literp geminatg.&ps.cxxvnj.Sicutfagittg in manu po/

tentis.Indenomebaliftariorumfeuphalangf armatorum et curruu.
Iudiaim quinto.Vbi collifi funt currus.
Dimidiauit.Iob.xxi.Et fi numerus menfium eius dimidietur.

formam areng diminutus &

TOS Scrupulus, calculus, lapillus in

contufus.et fic a calculo metaphorice numeru traduxit intpres nofter

threnoR2.iij .Confregit ad numeru dentes meos.qd hebrfi legut.Co/
tudit in modu areng dentes meos.alij confregit filice dentes meos.Sic
Proner .xx. Implebit os eius calculo.fignificatetialapidefulgureu. ,p
cj Hicro.fagittas qq? traftulit.gs .lxxvij. Etenim fogittp tug tranfeut.

asm Exddit. dolauit. inadit. effodit.fabreferit.Ofc£.vi.Proptcr

hoc dolaui in prophetis.&C Deute.vi . Cifirernas quas nofodifb.Inde

nomen ps.xxix. Vox dni interddentis flamma ignis.^p q Hiero. Vox
dni diuidens flamma ignis-&Ifaie.v.Et torcular exdnxitin ea.
tot Separauit. partitus eft. diuifit. dimidiauit.Numeri.xxxi.Ex

media parte filioRt Ifrael qua fegauerat.Inde mica deriuata fccFm arte.

Gremiu.finus. alrj vlnasexponutfeubrachia.ficut nos lcgius

Ifaif.xlix.Et afferet filios fuos in ulnis. qd.lxx. traduxerut in finu

*OT Clanxit.fdlicetgeminato zade.i.Paralippo.xv.Saccrdotes

clangebant tubis.Inde T^STST^ taratantara tuba daffica.

w
Ofcp.v.Clangite bucdna in gabaa tuba in rama.
Villa.atrium.Ezechielis.x.Etatriumrepletum eft fpledore.

88

Digitized by Google
 LIBER
Preripitatiit.feftmaujt .rj-Rcgu.iifj .Cu qj feftinaret u t Rigeret.

& ps.cxvi .Ego dixi in excefTu meo .quod Hiero, traduxit in ftuporc
meo.Ied,uerius in feftinatione uel predpitatione mea.Inde nome uer
bale W&T* i .feftinatio.quod cu prg pofitione aduerbialiter trans
fertur.Exodi.xrj . Et comedetis feftinanter. reiftius aim feftinatione.
pafliuumeius legit.i.Regu.xxirj.pro eo quod noftra tranflatio habet.
Porro Dauiddcfperabatfepofleeuaderc. veritas hebraica de uerbo
ad uerbu fic legit.Et fuit Dauid fefbnatus ad eundu a fode Saul. gs. &
dii) . A uoce tonitrui tui fbrmidabunt.ideft cum pauore monebunt.
Interior pars manus, que vola didtur EcdeGaftis.iirj JMelior

eft pugillus cu requie qua plena utrac|j manus cu labore et afflictior.

Placuit.voluptatem.uoluntate.complacentia. diletihone ha

buit.Gen.xxxiiq .Amabat enim puellam ualde.quod fecundu hebrai

carn ueritate de uerbo ad uerbum fictranfFerendum eflet. Quia com/
placentiam habuit in filia Iacob. 8i CanticoR2 .viq . Donec ipfa uclit j.
voluntatem habuerit.ut gs.cxlvq.Non in fortitudine equi uoluntate
habebit.Inde nomen uoluntas.benepladtu.gs.i. Sed in lege domini
voluntas eius.
Fodit.Genefis.xxi.Quoniam egofodiputeum iftum.
"©T3
Explorauit.et a fodiendis rimis rimatus eft.cofidcrauit.Iofug

-ij.De filiis Ifrael ut explorarent terram.Item paulo poft. Et omnem

terram confiderarc uenerunt.

T alpa a fodiendo dicfb.Ifaicj) .Talpas & uefpcrtiliones.alr)

diaintefTe {pedem auis.
Confofos eft.erubuit.Ifaigjcxiirj .Et crubcfcetluna et confiir»

detur fol.& Michep.iq Et confiindenmrqui uident uifiones Sicon/

.

fundentur diuini.
Inuefbgauit. ferutatus eft. Proucrbior?- .xx.Qijc inueftigat

oiafecreta uentris.8i in Abdif prindpio porat pafT5ue.qiiomo feruta

rifuntElau.8igs.lxxvq.Et fcopeba fpiritu mcuxjd hebraice legit in
tertia gfona trafitiui fecudi JEt iacflus eft inueftigare fpiritus meus qfi
187

Digitized by Google
 PRIMVS
Sdp Perdidit, deuaftauit. abfixmpfit.deuorauit.Dcutcro.xxvuj.

Quia locuft£dcuorabuntomnia.rc<ftius fic. quia deuor abit i pium lo

cufta.Inde ideft rubigo .Io elis .i .Refiduum bruchi comedet

rubigo.led aliter uertit tranflatio noftra Ifaif.xxxirj . Sicut colligitur

brucnus.& aliter .lxx.interptes Gc. quomo G quis cogreget locuftas.

DOT> Os ocduGt. Deuteronomq .xxv.Non ligabis os bouis.Inde

nomen cuiulda dauftri quo iumentis ora daudunt.diftu
quod trandado noftra appellauit cuftodiam.utgs .xxxix.Pofiiiori
meo cuftodiam.
Potens .fortis. Amos. i) .Et fords ipfe qfi querais inde ^0^
theiaurus .diuitif. poteria. Iiaip.xxxirj Diuitic ialuris fapieria et (aeria,
.

oepn Iundto mem in principio.minutum album gregarim fpar/

fum.quod Hieronymus traduxit quafi pilo contufum.Exodi.xvi.Ap

paruit in folitudine minutum et quafi pilo contufiim.

non Dcfcdt.deiuit. diminutum eft.irj . Regu.xvi) .Nec lecythus

olei minuetur .&infra.Et lecythus olei non eft imminutus.ideftnon

defedt.& Genefis.xviii.Quod fi minus qufquaginta iuftis quinqj fiie
rint.quod uerius fic traduatur .Si forte defitiat quinquaginta iultoru
quinqj.etEcdcfiaftis.i.Et ftultoru infinitus eft numerus.quod fic oes
jtate noftra theologi ha&cnus allegauerunt. fed nufcjj hfc lententia
reperitur.eftenimredtatustextusitadeuerbo ad uerbumin lingua
latinam traduccndus.Et defeifhis non poterit reparari, conlyderabis
aliquado arca hoc uocabulumdefeftusnoftros in feriptura facra,ut
hyperboliceloquar,infinitosdefe<ftus.dequibus urinam nobis deus
milericors largiatur tempus copiofius diflerendi.
Defendit.occultauit.protexit.velauit.Deute.xxxiij. quafi in

thalamo tota die morabit, qd hebraica ueritaset Onkelus chaldaice

de uerbo ad uerbu fic traducut.Erit ^tecflor ^peo tota dic.indej^j^

•i.ftarionauiu.qaocailtatetdefenditnauesaueris.ut dicut hebrgoRt
gramatidGen.xlix.Zabuloinlitoremarishitabit etiftarioe nauiu.
^Q^Occultauit. cooperuit, velauit.Iere jriixi .operuerut capita fua.
• 86
 LIBER
cem mittam eum.hoceft vitiofam.fic Rabi Salomon exponit id quod
legimus Numeri. xxxv.Ne polluatis terram habitationis ucftre.ideft
ne uitietis terram.cui alludit tranflatio noftra fi bene emendetur Ifaig
xxiiij .Et terra infeda cft ab habitatoribus fuis.ideft fecundum Dauid

kimhi in comentariis.quafiuideatur maligna et deferta nullu profer

rens frudum.Omnia huius uocabuli denuata figniffcant malidam et
dolum acceptionemqj perfonarum.
Strangulauit. necuit. laqueo fufFocauit. Nahum.rj Etnecauit
.

legnis luis. ite-ij.Regum.xvij.Etdifpofita domo fua fufpedio interiit.

& Iob.vq.Quamobrem elegit fiilpendium anima mea.
Beneficium. gratia ucl graciofitas.lxx.eleos interpretati fiint.

vnde noftra tranflatio ubiqj habet mifericordia.gs Jxxxix.Mifericor

dias domini ineternum cantabo.Quonia dixi etemu mifericordia gdi
ficabitur.^p quo nos legimus, quoniam dixifti ineternu mifericordia
gdificabitur in cdis.& long.rj .Mifericordiam luam derelinquut.idefi:
beneficia ingrati non recordantur.

-ron Virmofus.facer.quieftinftatugratfgfandus,benefitia dei

confecutus.gs.xviij.Gim fando fandus eris.

Vitiofum.facrumidcftcxecrabile.uteftapud Virgiliu.auri

(aera fames nepharium.damnabile.Leuitid.xx.Nephariam rem ope

"*
radfunt.ocddcntur.

TVTDT? Gconia.noftra tranflatio porph yrionem traduxit. Leui

tid.xi.Onocrotalu etporphyrionem.auis eftimmuda et edi ^hibita.

^'Q^Texit.protexit.fperauit.tutatuseft.Sophonig.irj.Etfperabut

in nomine domini.fic edam chaldaica tranflatio habet.Prouerbioru

xiiij .Sperat autem iuftus in morte fua.& pfalmo.lxi.Protegar in uela
mento alarum tuarum. & pfalmo .xxxvi. In tegmine alarum tuarum
fperabut, alias tutabuntur . &
Deutcronomij .xxxij Vbi funt drj eoR2
.

in quibus habebant fidudam .quod alij traducunt .vbi funt drj eorum
robur in quo tutati funt.

Digitized by Google
 PRIMVS
Gemmauitfcu frufiuum groflos arbor quflibet produxit .at

Canticorum.!). Ficus protulit grollos fuos.& in arabico nominant

triticum hincin a germinando.quodhebraice hitkon dicunt.

Condiuit aromatibus, quod no Ari dicunt balfamauit. ut in

corporibus moratorum fieri (olet longo tempore fine putredine du/

raturis.Genefis.l.Vt aromatibus condirent patrem futim. 8C fequit.
quibus iufla explentibus .quod uerius ita tranfferetur Et condierunt
.

aromatibus medici Ifraelem.

Pruina.ut ps.lxxvirj.Et moros eorum in pruina, quod Hie

ron ymus frigus uertit.fed hebrpi dicunt quod fit fpedes grandinis.-

Rp Imbuit initiauit.dome fticauit. et a primis rudimetis exercuit.

.

Prouerbioru.xxij.pro eo quod legit.prouerbium cft.adolefces iuxta

viam (iiam.hebrp habent. Exerceri puero, uel imbuere adolefcctcm
iuxta uiam fuam.ideftprima debent eflepueroRt exerdda fecundum
indolem eoru (dlicet parum et adhuc paru.fecundu quod teneritudo
eor u ferre poteft.Inde dicunt verng et domeftid alicuius

idefl: afueti et legibus domus imbuti.ut Gcn .xiiij Numerauit expedi

.

tos vernaculos luos.

Deuteronomij .xx.Quis eftho/

IIP Initiauic.dedicauit.facrauit.

mo qui cdificat domu & no dedicauit ea . Rabi Ionas dudt huius uer>
bi fignificatum ex fitperiori .Inde nomen dedicatio, ut in titulo pfalmi
xxx.Pfalmuscantiri in dedicatione domus Dauid.
^^^Hypocrilauit.feduxit.prfuaricatuseft.accepitperfbnam.pol

luit.de enim tranflationoftra legit Ieremig.xxirj .Propheta namq? &

facerdos polluti (unt.vbi tranflatio chaldaicaloncthf habet. fecerunt
furtum legis eor?:. idefl uerba legis tenentes abututur mete legis qug

propriadeieft.&aIiudfimulantaliudagunt.vnde nomen tra

Qyia omnis hypocrita eftSi

flatio noftra hypocritam uertit Ifaie.ix.

nequam .In fequenti capitulo dufdem tranflert fallax. Ad gente falla

184

Digitized by Google
 LIBER
Dcprccatio.obfecratio.oratio.fiipplicatio.Prouerbiorum

xvirj .Cum obfccrationibus loquitur pauper .fic fingulariter in mafeu

lino.ut gs.cxxx.In uocem deprecationis meg.led pluraliter tam in ma
fculino.ut Zacharie.xrj .Spiritu gratig ct precu.qua etia in foeminino
vtgs.lxxxvi.Et intende uoci deprecationis meg .Inde ueniunt diuerie
forme uerboru dcriuatuioru,quas legendo bibliam experieris, ut cft
illud Deutcro.ii) .Precatufcp ilim dominii, ideft pectj donu gratuitu.
Fruftra.gratis.fuperuacue.gs.xxxv.Qyonia gratis ablconde/

runt mihi interitu laqueifui.fuperuacue exprobrauerunt anima mea

per paragogen ab hen quod ex graua 8i fine premio fit.

Caftrametatus eft. fuperauit. expugnauit. preualuit-manfit*

habitauit.ut Ifaig.xxix.V g ariel ariel duitas quam expugnauit Dauid,

quodlonathas chaldgus fic interpretat. Heu altare altare fifiorv duica
ps quam fuperauit uel in qua prgualuit Dauid.Symmachus caftru, et
Thcodotion drcuuallatio uerterunt. Refert Hieronymus quendam
eruditiffimu hebreoru ut iple ait, habitaculum expofuifle. quilibet in
lenlu fuo abundat.nam ide uerbum Zacharic.ix. aliter tranfrerunt.^p
eo enim quod nos legimus.Et arcudabo domum mea ex rjs qui mih>
tant mihi.tranflatio.lxx.fichabet.Etpona io domo meaeleuationem.
Indederiuat ^^^^ideftdrcumuallatio.turma.caftramafio.eteft

generis comunis ta in fingulari qua in plurali. Gen .xxxrj Alia turma

.

qug reliqua eft laluabit.Ecce in fingulari mafculino.Item in eodem .Si

venerit Efau ad turma uniuEcce in fingulari fccminino.Iteinplurali
mafculinoGcn.codem. Et appellauit nomen lod illius mahanaim.i.
caftra .Ite in plurali foeminino in eodem loco.Diuifit populu qui (ecu
erat Sic .in duas turmas.eft et alia dus uocabuli forma qug legitur.iiq
Regu.vi.In loco illo et illo ponamus infidias.re<fh'us de uerbo ad uer/
bum fic.In loco ignoto et abfeodito manfiones mec. Inde legitludicu
xix.^yij^Y^ ideft manfiones feu habitacula ad pernocftandum.

^^^Lancea.hafta.i.Regu.xxvi.Ecce hafta rcgis.et.ij.Regu.xxirj.

Ipfe cft qui lcuauit haftam fuam .& in plurali eft tam mafculiniquam
fccminini generis.

Digitized by Google
 PRIMVS
hama de quo fupcrius tradauimus. iuxta qdet illud. Deuteronomij
xxx r) .Fel draconu uiniim eore. Hieronymus in comcntariis Ofef tra/
duxit.Furor draconum uinum corz. quod alq putat recfrius.poculum
draconum uina eorum. Theodotion uerbum Habacuk fuperius uer
titdiflufione.quinta editio hibucrfioneirf. Aquila emiflaonem furo/
ris.aliaedirioturbinc.alia amentia turbidam .Sed dodillimus Rabi
Abraham Ezraides exponit de eo qui calicem leuat,et proximufuu
inebriatuino de uafe tuo.iuxta uocabulum quod eode modo legitur
Ofef -vi} -Coeperunt prindpes furere a uino.quod ipfe et Dauid kim
hi enundat utrem fcu lagenam de uino ideft plena uino. &
pater cius
Iofeph kimhi hunc ueriiailum intclligit de prelatis,qui cu funt fobrij
dicuntur principes, poft uero quam coeperunt repleri de lagena ple/
na uinojdicunturdclufores.funt etiam multi hebreorum qui duftum
&
vocabulum pro ira furore traducunt inftar uerficuli Iob.xxi. &dc
furore omnipotentis bibet.

Gratificauit et per gratia donauit. mifertus cft.Exodi.xxxiij .Et

mifcrcbor cui uoluero.redius.miferebor cui miferebor. & ponit per

apocopam ultimf litcrf nun .(ed integre legitur .GerLxxxiq .Quos do
nauit deus feruotuo.& pfalmo.cxix.be de lege tua mifercremei.pro
quo Hieronymus in fuo pfalterio fic.Et legem tuam dona mihi. Item
Iudicum.xxi.Miferemini eorum.

Gratia.Exodi duodedmo.Dominus autem dedit gratiam popu

lo.quodinlob per epenthefiniodrepcritur.Gcutetin aliis quocj? di/

dionibus frequenter acddit.Indc uenit.

W1T? Miferi cordia .gratia .pictas .& nefdo quare tranflatio no/

ftra legit requiem. Ieremif-xvi. Seruictis ibi di)s alienisdieacnode

qui non dabunt uobis requiem. vult enim propheta dicere, qui non
preftabunt nobis mifericordiam.fic enim chaldaica tranflatio uertit
rahanim ideft demenuam .Inde multa deriuata deprecadua ut.

vm Clementia.gratia.mifcricordia.IofIif.xi.Et

vllamclemendam.quidaminterpretanturetiam precem .iq .Regum

non mererent

viq.Refpice ad oradonem ferui tui et ad preces eius.et quodfequit.

8zi

Digitized by Google
 LIBER
& capream & bubalum.Rabi Ionas fcribit in lingua punica quoddam
animal denominari quod maximis capris eft fimile. quare noftrates
Iudgi exponunt gempfen.

Quinqj. & contra morem aliorum nominum terminatio/»

nes generis tranfFormat,in mafculino aflumes in fine he afpiratione.
vtGenefis.xlvTj ‘Extremos quocp fratrum fuorum quincp uiros con
ftituit.& in fceminino fine he.ut primo Regum .xxv.Etquinqjarie/
tes coftos.

Inguen, ut featndo Regum fecundo. Percuflit ergo eum

Abner auerfa hafta in inguine. & ut Lyra fcripfic, eft locus corporis
humani poft quintam coftam,ubi uitalia membra latent, cuius expo/
(itionis author fuit ante Lyram Rabi Iohanan hebrjus.qui dicit eum
efle locum in hominis corpore ubi pendent iecur et fel. & ad humani
pe<florisfimilitudinemarma bellica funt fabricata cum coftis ctiurv
cfturis ferreis protegentia uirum ufqj poft inguina.quf quidem arma
gr£rithoracas& armatos thoredlas appellant, pari modo hcbrciaiv

matos uocant tnfinftfli Exodi .xiij. Et armati afeenderunt filrj

Ifrael de terra Aegypti.

Quintam partem impofuit. quafi loquimur decimauit. fic

diceremus quintauit.Genefis.xli.Et quintam partem fru&uum con/
greget in horrea.quod de uerbo ad uerbum liceat nobis fic dicere. Et
quintauit terra Aegypti in abudatia annoi* fertilitatis, reliqua uerba

no funt de textu ueritatis hebraicj.pars aut quinta dicit

Numeri quinto. Qyintamq? defuper ei in quem peccauerit.
Lagena, hydria. uter.Genefis.xxi.Cumq? confumpta eflet

aqua in utre.Itefuperius.Tolles pane et utre aqug. fic quida exponut

verfum Habacuk.rj Vg qui potum dat amico fuo mittes fel futi & in/
.

ebrias.aliter et hoc mo.vg qui potu dat amico eius admouens lagena
tua ut inebriet, vbi didtio pfens uarias infpretibus fuffecit traflatioes.
Nam Symmachus traduxit thy mon ideft animu fiue furore a nomie

Digitized by Google
 PRIMVS
.xxxrj .Et fanguinem VU£ biberet
ri ideft excellentis. Sd Deuteronomii
meraciffimum.& Ifatg.xxvtj.In die illa uinca meri.
&
Cementum ex calce arena comtxtum.& argilla feu by thu
men quo aliqua inter fe lutantur picantur feu ferruminantur .Genefis
vndcrimo.Habucrunt lateres pro faxis.etbithumcn pro cemcnto.fic.
Genefis. xiiq. Puteos multos bithuminis.eft et lutu. Exodi .i. Opibus
duris luti et lateris. Inde uerbum uenitquodaluti fimilitudine turba/
funt aquae
re fignificat et intumefeere. ps. xlvi. Sonuerunt et turbatf
eorum .quod Hieronymus de hebraica ueritate traduxit. Sonantibus
et intumefeentibus gurgitibus eius. 8d duplicatur hoc uerbum
more
fermonis hebraici.ut Iob.xvi -Facies mea intumuit a fletu .& threnoifc
.i.Ck)nturbatuseftuentermeus.fedre<flius.Intumuerutuifcera mea;

Corus.modius.Ofef terrio.Etcoro hordei et dimidio coro

hordei. Ezechielis.xlv. Vt capiat decima partem cori bathus & ded/

mam partem cori ephi.
fe refidunt fludusut (olet in pcla/
Havn Accumulatio .quia intra
go contingere .Habacuk tertio.pro eo quod dicitur .In luto aquarum
multarum, leptuaginta uerterunt. Conturbando aquas multas.Sed
magiftrihebreorum exponunt congregationem ex refidenria intra
fe fludtuum.ut aftipulctpr id quod pfalmo.xxxii] .legitur. Congregas
quali in utre aquas maris .8d talem intra fe incubantem aceruum Iona
thas etiam in fua tranflarione chaldaica infinuat.
Acernus, agger. Exodi odlauo. Congregaucruntcj eas in

immenlos aggeres.

Aflnus.a cumulis et fardnis ferendis fic dicflus.i. Regu.xvi.

Tulit itaq? Ilai afinu plenu panibus.ubi in hcbraico deeft plenu. et di

dt afinu panu feu farcina panu.et Iudicu.xv.In maxilla afini in mandi/
bula pulli afinare deleui eos.qd hebr for# magiftri fic interpretant. In
maxilla afini accumulantis cumulos feu coaceruatis aceruos in maxil/
la afini gcufll uel fccudu alios libros necaui mille uiros.et hic fenfus ex
chaldaica traflationcpatet.et.iiq.Regu.vi.Caputafini .Ixxx. argeteis.
Inde did putant bubalum. Deuteronomij .xiiij.Ceruum
 .

LIBER
fpeciem Ariftoteles in libro de fenfu drimea uocat,ldlicet aliquantum
lum guftuafperum.de quo Numeri. vi. Acetum ex uino et exqlibet
alia potione &c.quod ego de uerbo ad uerbum ita tranfterre. Afpei^
vini et alperum licere non bibet. nam quod lequitur & quicquid vua
exprimit.non eft de textu.voluit autem per ficeram intelligi omnem
potum qui no eft uinu inebriare tamen poteft.quem Vlpianus citro
mu feu ceruifiam appellauit.quo condiendo utunt lupulo qui caulam
prebet fermentationis et acredinis.vnde quod in ps.lxxirj . dicit. quia
inflammatum eft cor meum, retftius Hiero, ficuertiflet. quia exacerm
batum eft cor meum. quam ut contratftum in fuo plalterio dehebrai
caueritate traduceret.
Sapidum, grati faporis. pro quo Hiero, pofuitlfaigjcxx.

Commixtum migma comedent. & fcptuaginta interpretes tranftule

runt.paleas commixtas ordeouentilato.led Rabi Ionas exponit graz
tum guftui deleifhbilc et amccuu.quomodo foletfccnuefte iumetis.

yain Violentus.Iniquus.noccns.ps.lxxi.Demanu contra lege

agentis et iniqui.quod Hieronymus in luo pfalterio traduxit . De ma
nu iniqui et nocentis.hoc uerbo chaldaica tranflatio utitur pro eo qd
nos habemus confundit.Prouerbiorum.xxvirj. Qui autem comefla/
tores palat confundit patre fuum vnde exponut illud Amos quarto
.

Et facrificate de fermentato laudcm.aliter fdlicet hoc modo. Et fufFii/'

migate de uiolentia .fic enim Ionathas chaldaice tranftulit.laudem,uel
fecundum Aquilam gratiarum acftionem.

Acetum .j5s.lxix.Et in Cti mea potauerunt me aceto.

Tinctus.coloratus.ICuf.lxirj .Timftis ueftibus de bozra.qd
lxx.interpretes uerterunt.Fuluis ueftibus de bolbr

Vertit.declinauit.Canticorum.v.Atfllededinauerat.&Ie/'

remif .xxxi.Vft^quo delkiis diflblucris filia uaga. fi quo reiftius.lxx.

Vfcpquoconuerterisfiliadelpe<fta.S£Canricorum.vrj.Iun<fturg fces
minum tuorum, hoc eft vertebra coxarum que apud grgeos Ifchia
.

dicuntur .vnde morbus ilchiaticus quem illiterati fciaricum uocant. 4

Vinum merum.pfalmo.lxxv.Calix in manu domini uini me *

•79

Digitized by Google
 PR1MVS
parcam cis ficutpardtuir filio (uo.vbi alrj exponunt. Et gaudebo fli-*

per eo ficut gaudet uir fuper filio luo.&Ionathas chaldarus indulfit

interpretatur.

Imago, truncus (acer. nmulacrum.Leuidd vicefimofexto .Ec

Gmulacra ueftra confringam.

Diffipauit.contempfit.cxddit.amouit.rapuit.(eaindum ua/

riastranf]ationes.Nam noftratranflatio habet contempfit. Ezechie/

lisvicefimofcamdo. Sacerdotes eius contempfrrunt legem meam.
Quod Rabi Ionas exponit exdderunt funditus &C exdrpauerunt. chal
daicatrandatiolonathae traduxit rapuerunt (eu raptim amouerunt
fcilicet eocp non ftabilierunt neqj confirmarunt legem &
threnoru
.

fecundo.Etdiffipauitquafihortum .quod paffiue aliter traducitur Ie

remig decimoterrio.Pollutg funt plantg tug.

COTJ Iniuria.iniquitas.rapina.recundo Regum vicefimofeatndoi

De iniquitate liberabis me.quod lonathas chaldeustraduxit.De ma/
nu omnium raptorum. Dauid Kimhi in comentariisluperquatuor
exponit De manu hominum rapine& iniuriarum.
.

Auis immundg (pedes vefri prohibitg .quam nofrra tran/

nocfhiam uocat.Sed iuxta thargumHierofolymitanu apparet

(latio

&
quod eft genus acripitris ab aedpiendo rapiendo ficdi<fhim.&ne
valde a nofrra tranflarione dilcedam.ego expono aedpitrem nocfrur/
num,que Plinius libro deamo naairalis hifrorig cymindin nominat.
Cui fimilem fiiifle (omnum poerice fingit Homerus. & eam auem lirt
gua deorum chaldda nominari aderit. libro Iliados dedmoquarto.
Sicmeinterpreteicribens.Chaldda quam (uperi dicunt hominefrp
cymindin.

^pP^Fermentauit.luffiuit.ut Deuteronomq .xrj .Neq? enim pote

rat fermentari.et fupra .T'ulte igitur populus confperfam farinam an/

tequam fermentaretur. Inde nomen ut fuperius eodem. Quiaimcp
comederit fermentatum.&omne fermentatum no comcdetis.Sigm»
ficatur edam eodem nomine fubaddum fiuc ponticumjquam (aporis
178
 .

LIBER
Ariftotelesin libro de coloribus.cuius funt ucrbahcc grccc. Melana
pyrothenta,chroma phinicun.idcft nigra ignita color rufus.Indc hoc
nomine dicitur gftus.utGenefis.virj .Frigus & gftus. fcribitur tamen
hoc atm holem.fed illud fuperius cum furek.
Butyrum.Ifiug. vi) .Butyrum et lac comedet. & ab co quan
doqj aufertur aleph.ut Iob.xxix.Qyando lauabam pedes meos buty
ro.&pluraliter declinatur ficut alia fceminini generis atep formc.ut
gs.lv.pro eo quod nos legimus.Diuifi funt ab ira uultus eius, veritas
habet .Leniuerunt plufqua butyra os fuum .fcribitur enim per aleph

Concupiuit.defydcrauit.Michecfecundo.Et concupierunt

agros.& Exodi.xx.Non concupifces domum proximi tui.nec defyde

rabis uxorem eius.ubiutrumcp fignificatum legitur. Inde ucnit defy^
derium.Danielis nono.Quia uir defyderioru es. &
inde deriuationu
varif forme quas legendo confequeris.

Sol.ut Canticorum fexto.Ele&a ut fol.fic nominatus fdlicet

propter gftum.

ttar» Aeftus. calor .

ps .xix. Nec efi: qui fe abfeondat a calore eius.

TW? Socer .Genefis.xxxviij.Nundatum cfl: Thamar quod focer

illius afccnderet.& paulo poft.Mifit ad focerum fiium. SCrepcrititr
generis comunis.Ruthprimo.Orphaofculataeft focrtim fuam.

Ira.fiiror. pfalmo.xxxvirj . Domine ne in furore tuo arguas

meneCjjiniratua corripias me.

fflaw Murus.Caticorum.viij .Si murus eft.& infra. Ego murus.

wan Genus animalis immundi.quod tranflatio noftra lacertam

nominat.Leuiticivnderimo.Lacerta 8( talpa omnia hpc immunda

funt.Dauidkimhi ipfum nominat limacam. ceteri tefhidinem.

Vatv Peperat. gratulatus eft. indulfit. mifertus efEIeremiae ded/

moquinto.Quis enim miferebitur tui Ierufalem.Malachias: tertio. Et

 &

PRIMVS
cuncftisgentibus. veritas fichabet. que diftribuitdns deus.& Ohkev
Ius chaldgus interpretatur parauit feu deftinauit. & Iofue.xviq .Diui
dite uobis terram in leptem partes.

^'pS^ Pars.portio.agcr .hereditas. Amos.iirj.Pars una compluta

eft et pars altera fiiper quam no p!uuitaruit.pro quo hebrji quidam
ager dicunt, fedrecfiius per apocopen fic diceretur.

Ager.campus.ut.iirj.Regu.ix.Iefabel quoc£ comedent canes

inagrolezrael.

phr? MoIIificauit.Iemuit. blanditus et adulatus eft. dolo fuafit. do/

Iole egit. ut ps.xxxvi.Quoniam dolole egit in conlpeifhi eius.& ps.v.

&
Linguis fuis dolofe agebant, pro blanditi funt. gs.lv .pro eo quod
nos legimus.Diuifi funt ab ira vultus eius, veritas habet.Leniuerunt
plufquambutynimosfuum.Indeblandidfacadulariones.gs.xij.La
bia dolola .quod Hieronymus in pfelterio de hebraica ueritate uerrit
labium fubdolum.fed uerius didtur labium blandiaarum.

Lubricum, leue. gs.xxxv. Fiant uif illorum tenebrat

& lubricum.
tnbp Leue et no fcabrum.quod tranflatio noftra uerrit limpidu,
primo Regum dedmoleptimo.Et elegit fibi quincj Iimpidiftimos Ia/
pides de torrente.didum a leuitate blandiaarum metaphorice.

^jS^IrnbedUis.debilis.opprefrus.collifus.infirmatus.Exodi.xvrj.

Fugauitqj Iofue Amalech.pro debilitauit .& Ioelis tertio. Infirmus di

cat quia ego fortis fum.

tiW Calefeftum eft.incaIuit.ferbuit.Exodi derimofexto. Cumqj

incaluiftet lol.& Ifaif quadragefimofeprimo.Non funt prung quibus

calefiant.Haggei primo.Operuiftis uos & non eftis calefetfri. inde pu
tantderiuari rufiim fiifcum.utGenefistricefimo.de quo fii

pradiximus.nam ille color denigratione caloris fieri folet.ut fcripfit

'76

ed by Google
 LIBER

iflgSwa Cinanni fiue crincs.Iudicum deamofexto . Si feptcm

crines capias mei aim lido plexueris.

Diuirit.partitus et dtftindus eft.{eceflit4tblatus eft.Ofeg.v.

ySrs
Et non inuenient. ablatus eft ab eis.

ySrj Extraxit, nudauit. ibluit.oftendit.Threnorum quarto.Sed

&Lamif nudauerunt mammam.

Eruit. tulit .depofuit. exuit. ut Deuteronomfj .xxv- Tollct cal
ciamentum de pede ciits.& Leuitid dedmoquarto Jubebit erui lapi-'
des in quibus lepra eft.Inde dic% Gint ueftes mutatorip ,qug depoliris
& exuris prioribus induut.utZacharigtcrrio.Et indui te mutatoriis.
Eripuit.liberauit.Prouerbiorum underimo.Iuftus de angu-'

ftia liberatus cft.& pfalmo.cvii) . V t liberentur diledi aii. &C pfalmo

fexto.Conuertere domine &C eripe animam meam.

ySp LutnbuS.Iob triccGmoodauo. Acdnge Gcut uir lubos tuos.

&Genefis tricefimoquinto.Et reges de lumbis tuis egredientur.

Expcdiuit in armatura.inde armams.qug ambo uno uerGcu/

1o comprehendunt. Nmncri.xxi]. Expediti pergite coram dno ad pu

gna.&ois vir bellator armatus &c.Inde armatura et arma bellica.

ipVp Impinguauit. quietauit. quiefeere fcdt.indnerauit.ut Ilaitc

lviij.Et ofla tua liberabit, pro quoieptuagintatraduxerunt.Et ofla

tua pinguefcent.lecudum quod didtur Proucrbiorum decimoquin/
to.Famabonaimpinguatofla.Scribitautem Rabi Dauid kimhiinli
bro radicum Jimilitcr et in libro co trientariorum fuper Ifaiam.quod
magifiri confueuerunt hoc uerbum quatuor modis cxponere.fdlicet
pronudare.libcrare.quietare.& armare.

DiuiGt.diftribuit.parauit.imperrituseft. Deuteronomii .iiq.

pro eo quodlegitur.Quf creauit dominus deus tuus in minifterium

‘75

Digitized by Google
 .

PRIMVS
ftare quodguftatum affert mortem. cum nihil horum in hebrgo po/
natur .nec etiam fequens u er ficui lis. fed loco eius u critas fic habet. An
extatfapor in albo uitelli.quod quidem album excellens medicus Ra
bilshac exponit fputamen craffum (eu phlegma ouiquodinfulfiim
naufeamus.magiftri namq? iudcorum de ouo fic dicere confueuerut

Extra intra ideft extra albugo intra uitellu. vn-'

de quidam putant nominari lapide m de quoinlitera

aieph.qui lapis eft tertius tertij uerfiis fiue ordinis rationalis iudidj.
vt Exodi.xxviij .In tertio ligurius achates & amethyftus.
Silex.petra.faxum forte.duru. Deuteronomrj .viij .
Qui
eduxit riuos de petra dunflima.ubi per endyadis figuram duobus uo
cabulis idem dicitur ,quafi diceret petra filex.quod uno uerbo cople /
<fhtur Ifaias ca.l.Ideo pofui faciem mea ut petram duriflimam

Feneftra.Ieremig.xxij.Qui aperit fibi feneftras.

tiSn Prgteriuit.tranfiit. mutauit. Canticoru.ij .Himber abiit et re

cefiit.& Iob.ix.Pertranfierunt quafi naucs .& ps.xc.Mane ficut herba

tranfeat.mane floreat et tranfeat.inde uerbum tranfiduum fecundum
Gen.xxxij Ac mutate ueftimenta ueftra.& ps.ctj.Et ficut opertoriu
.

mutabis eos et mutabuntur. Inde ueftis mutatoria &

cgtera deriuata
que alterationem &
innouationem fignificant.

nV Pro.ficdi(ftu a comutadone unius pro altero. Numeri.xviij.

Quia precium eft pro minifterio quo feruids.& eft (cribendumfex

punftis fecundum Iudgorum grammadeos.

Inddit.peraiffit.perforauit.Iudicum.v.Ettempus ualideper

forans. & Iob.xx.Fugiet arma ferrea & irruet in arcum greum .

pro ^
veritas habet.Et percudet eum arcus greus.

nVns Culter .ut Ezrgprimo.Cultrivigintinouem.ab incidendo

ficdufdut fupra.
«74

Digitized by Google
 LIBER
cabulo quandam durationem certi temporis.

Muftela.Leuidd.xi.De ijs q mouent in terra muftela ettmus.

r

^7^Languit.fgrotauit.I(aif.xxxix. Audierat enim qd fgrotaflet

& conualuiflet.& CanticoRi.rj.Qaia amore langueo.Inde nomen ge

minatu rhrhn defecfHo.cgrotatio. anxietas. Nahum fecundo.
Et defe&io in cuniftis renibus.

TlV> Orauit.Exodi.xxxrj .Moyfes autem orabat dominu deu fuu.

Monile.et accipit terminatione he uel thau. Ofee.ij.Et ornaba

tur inaure fuactmonilifuo.&mutatiodinaleph.ut Candcorum.vij

Iuncfturg fccminum tuorum ficut monilia,

uSt? Vfurpauit. appropriauit. applicauit. rapuit .iij .Regum.xx.

Rapuerunt uerbum ex ore eius.

Pauper, ut ps.x.Oculi eius in paupere refpidunt. Item ineo/

dem .Tibi dercliifhis eft pauper. ctfcribitur in fine per paragogen he.
Nam quod prpccditfdlicct cadet cum dominatus fuerit pauperum.
non uideturcflerecftatranflatio.efl: enim iftic diiflioco

pofita quafi congregatio dolenrium et oppreflbrum.fecundu Dauid

ki mhi in libro de radidbus.

Somniauit. Gcn .xli. Vidi Ibrrinia nec cft qui cdifTcrat.pro q

hebrei lcgunt-Somnians fbmniaui.etinterprcs non eft illius.

Saginauit.impinguauit.augmentauit.roborauit.cofirmauit.

Iob.xxxix.pro eo quod ibilcgimus.Separant filrj caru. hebrgi habet.

Roborantur filij earum .ideft crefamt et augentur.

imbri Vitelluoui.fdlicetpilularubea qug in ouo cxtat.naalbu

id darucp quo uitellum dreumdatur nominant.Iob.vi.vbine

fao quonam motus trandator nofter ficuerdt.aut poteft aliquisgu/

•71

Digitized by Google
 .

PRIMVS
^7^ Infirmatum eft.tanguit.conturbatus.vulneratus.mtcrFe<fhw
occifus eft.ps.dx.Cor meum conturbatum eft intra me.quod Hiero.-
de hebraica ueritate traduxit.Cor meum vulneratu eft intrinfecus.et
Ezechielis.xxi.Vt daretis fuper colla uulneratorum.& threnorum
quarto.Melius fuit occifis gladio quam interfe<ftis fame.

Inftrumcntum muficum.quod tranfiatio noftra tibia nomi/

nat.Ifaif.Xxx.Et Iftitia cordis ficut qui pergit cu tibia, inde

buccinator feu tibicen.ut:irj .Regu primo.Canentiu tibiis et Iftantiu.

Feneftra.ut Gen.xxvi.Profpidens Abimdech rex Paleftino

rum per feneftram. &pluraliter dedinat mafculine ac Fccminine. Na

in mafodino genere ponitur .iq. Regu. vi .Fedtq^ in templo feneftras
obliquas.atueroinfcemino Ezechielis .quadragefimo .Et feneftras
obliquas in thalamis.

Rubigo fris fecundum tranllanone.lxx.et noftram Sed qui/ .

da hebrfi putant efle fpuma.Ezech .xxiiij .Ollf cuius rubigo in ea efL

Lac.ut Uaif.lv. Emite abfqj argento et abfq? ulla commuta/

done uinum & lac.

ahn Adeps.fcribitur quinq? punrfhs.Leuitid.vij. Qui obtulerit

fanguinem et adipem. &pluraliter mafculine. ut eiufdem .vlrj .Pofuit

fiiperadipes.Significatautomnepingueanimalis. quod Onkelusin
tranfiatione chaldaica indicat. Geri .iirj . Abel quo<£ obtulitde primo
genitis gregis fili & de adipibus eorum.pro q chaldfus & de pingue
.

dine eorum.

raahri Galbane, aroma. Exodi.xxx. Sume tibi aromata fbuften

& onycham galbanen boni odoris.
Hbr» Subftantia.vita.ut.gs.xxxix.Etfubftantia mea tanqua nihilu
ante te.quod Hieronymus de hebraica ueritate traduxit. Et uita mea
quali non fit ili confpe&utuo.Sed hebrfi tradunt fignificari hocuo/
 LIBER
mum.et Ofeg.viij .In gutture tuo fit tuba. & threnorum .iirj. Adhefit
lingua Ia&cntis ad palatum eius.

Hamus.Ifai£.xix.Etlugebunt omnes mittentes in flumen ha

mum.et Iob.xl.Leuiathan hamo.

Expedauit. ut Ifaig.xxx. Beati omnes qui expeefiant eum.8i

Habacuk.q.Si moram fecerit expe<fla illum.

SSan Candidauit.fucauit.coIorauit.ornauit.illuftrauit;Gen.xli*
Pulchriores funt oculi eius uino.i.colore illuftriori.et feribit Moyles
Nehemanides Gerundenfis dariflimus hebrforu authorin penta^
teucho fuo dchacdi<ftione,quodper mctathefin primaru literaru &C

geminato 1 a uerbo\^5 oriatur quod fignificct rubelcere oculos

.

ex potu vini.licet aliter tranflatum fit Ezechielis . xxirj . Circumliniit!

ftibio oculos tuos.

Sapuit. uel lapiens fuit.ut ProuerbioRi.ix.Si fapiens fueris, d/

bimetipfi eris.^p eo quod hebraice legit. Si lapias, lapias tibiipfi. Inde

lapiens et lapientia.ut in arte grammatica.

% Placenta.panis.torta.alIumptohe in fine.uel per continuitate

lecftionis thau pro hc. quod Hiero, collyrida interpretat. q.Regu. vi.
Singulis collyridam panis una. funt auteplacentg lagana collyridpdiV
uerfffpedes panum apud hebrgos.ut feribit Rabi Salomon Leuitid
vq .Et collyridas olei admixtione conlperlas panes qqj fermentatos.

Allumpto he inprinapio.cccpit.incepit.ut.i.Regu.iq.Ina'pia

et coplebo.et paulo luperius.Et oculi eius caligauerant. pro q hebrgi

legunt coeperunt caligare feu tenebrefeere. et Gencfis .iirj . Ilte coepit

inuocare nomen dni.pro quo leguthebrd.tunc coeptum eft ad uoca

dum nome domini.&.i.Regu.xxrj .Num hodie coepi pro eo cofulere
dominu.Inde nomen uerbale vhx>T\ ideft exordium, prindpiu.
“T" * •

initium.ut Prouerbiorum.ix.Prindpium fapientic timor domini.

171

Digitized by Google
 primVs
deuorauitlofeph.vbihebraicaueritashabet.Beftfa mala comedit eu
rapiens rapuit Iofeph.& per continuitate IccfHonis mutat heinthau,
Gen.i. Vt fint uobis in cfcam et euefiis animatibus terrf.pro orni ani/
mali tcrrf.&pluralic haioth.Ezechielis.i Et animalia ibat et reuerte/
.

bant.Inde nome propriu.hauah.qd nos dicimus eua fecundu grfeos,

qui fuasafpirationes non pronudant fortiter. fic autem dicit eoquod
fit mater omnium uiuentium,utdidtfcriptura.in quo uocabulo mu/

tatur iod in vau.ut fepe alias. ;

'^T^Robur .uirtus.fortitudo.exerdtus.Ezechielis.xxxvtj.Excrdtus
grandis nimis ualde.et psjcxrj .Fiat pax in uirtute tua.et Iiaif.lx.Forti/
tudo getium ucniet ribi.et loelis.p. Ficus et uinea dederunt uirtutem
fuam.quod feptuagintatranftulerunt fortitudinem (uam.

Subftanda.diuitif.mammon.Uaif.xxx. Portantes fuper hume

rosiumentorumdiuirias foas.

Sn Repcric fine iod quandoc^.et fignificat etia congregatione fiue

exercitum.fiaitfiiperiusprofeftumcumiod.ut Abdieuldmo.Ettraf
migratio exerdtus huius filiorum Ifrael.

Paruus murus. uel antemurale. threnorum fecundo. Luxitq*

antemurale, et murus pariter diftipatus cft.

^'t^Grada.oratio. deprecario.utlob.xli.Etad depcanducopofitis.
Rabifonafmpfithocuocabulu inter primitiua.ctfterpretatur firmi/
tatem fcu ualiditatc.quafi diceret diis ipfi Iob.no obmutefea medadis
fiiisetuerbispotetibus,etualida compofirione iua.fic enimhebraice
legitur. Alrjuero grammadd ludforum deriuarum putant ab
*

w
""
vt infra patebit g iterpofirionciod.ut in aliis pluribus fieri folet-
Medietas.finus.ut Ifaif .lxv.Retribua in finu eoru. &.ii).Regu

xxi) .Fluebat aut fanguis plagf in finu currus.qd hebrp exponunt. In

mediu feuconcauitatefiucprofondumcurrus.cuiapplaudit tranfla/
do chaldaica Ionathc.
p
^Sepes.murulus.paries.utEzech.xitj.etipfcfdificabatpariete.
^
Palatum.guttur.Candcof^.\p.Guttur tuum ficut uinum opd/
 LIBER
pe.et recipit terminationes ut in arte.Inde fignificat etiam expiatio et
facrificiu expiationis feu purgationis.Numeri.xxxi.Et aliquidin ute/
filia preparatum de caprarum pellibus et pilis et ligno expiabitur,
aw Secuit. excidit, fadit. cfdebat. Deuteronomij .xxix.Exceptis

lignorum cgforibus.
Frumentum. triticum.Ifaig.xxviij. Et ponet triticum per or/

dinem.Et Ioelis primo. Vlulauerunt vinitores fuper frumento.-

Obftruxit.occlufit.obturauit.qd Hiero.interpretat frenauit.

Ifaij.xlvitj. Et laude mea infrenabo te.fed hebrp exponut hoc de furo

re.ira.et magnanimitate.qua flatus narium indicat, ut de equis feribit
Virgihus.iq.Peorgicon.Colleiftuq? premes uoluitftib naribus igne,
vno eni uocabulo hebrgi et nares et furoris fremitu fignificari uolut.
fcilicet fimiliterautet D\OTn narcs quocp et furore fignificat.
v t docet Rabi Dauid kimhi in cometariis fuper Ifaia et in libro de radi
cibus. vnde mgri hebrgor^ fic traducut pdiiftu uerficulu.Et ,ppf lau/
de mea obturabo nares tibi.i.cotinebo tibi furore meu ad laude mea.
Rapuit cu ueloatate motus. pfalmojt. Infidiat ut rapiat pau/

perem rapere pauperem dum attrahit eum.

V irga.Ifaip.xi.Egrediet uirga de radice Ieflg.et Prouer .xiirj.

In ore ftulti uirga fiiperbif. quod Rabi Ionas exponit, propter uerba
qug loquitur ftultus. veniet fuper eum uirga fuperba.hoc eft procera
qua dabuntur in eum grandes percuffiones.
Vita.Gen.xxitj Vixit aut Sara.qd hebrgi legut.Erat uitgipfius
.

Saracentu.xxvtj.anni.inde "'Ip ucrbuideftvixit.Geh.xi.Porro Ar

phachfad uixit trigintaquicp annos. inde Pp aduerbiu iuradi. Nueri
xiirj.Viuoegoet implebit gloria dru uniuerfa terra.et eode modo.i.
Regu.xxv.viuit diis et uiuit anima tua .fignificat etia uiuus uF uiues.ut
Ifaie.xxxviq.viuens uiuens ipfe confitebitur tibi. et gs.lv. defeendant
in infernum uiuetes.et ut ait Rabi Iuda omnium illorum primiriuum
eft^ ut Gcnefis.xij.Et uiuat anima mea. Inde animans

fera.beftia.animal.Genefis.xxxvij.FerapeflIma comedit eum.beftia

169

Digilized by Google
 PRIMVS
FcfHnauit.Dciitcro.xxxrj .Et adcffe feftinant tepora. & ps.lxx
Dne ad adiuuandu me feftina. jas.cxix. Paratus (tun ct no fum tur /
batus. quod Hiero, in pfalterio de hebraica ueritate melius traduxit.
Feftinaui et non neglexi.Inde nome uerbalc feftinantes.pro quo tran
flationoftra habet acdncfti.Numeri.xxxrj. Nos autem ipfi armati 8d
acantfb.et Ecdefiaftis.rj.,p eo quod nos legimus. Quis ita deuorabic
et deliciis affluet ut ego .hebrei exponut. quis comedet et quis agilior
feftinantior aut promptior eft plus quam ego.

Apparetia macularum in uarietate nubiir tempore pluuig. qua

Ixxdterpretari funtphantafiam.Zacharig.x.Dominus fedtphatafias

8C pluuiam hiemalem dabit eis.pro quo tranflatio noftra legit.Et dns
fadet nubes et pluuiam imbris dabit eis. vbi Hieronymus ait. Neldo
quid uoletes (eptuaginta phantafias interpretati funt.fed Dauid kircv
hi in comentariis fuper duodedm caufam qua moueri potuerunt afli
gnat,quod a uifione talis dicfla eft apparitio in nubibus, nam

vifionisuerbueft.ut infra (equitur, Gcut et apud grgeos a phanizo.i.

appareo uenit deriuariuu uerbu a q phatafia et phatafma.i.apparitio.

Speculatus eft. vidit.contemplatus cft.gs.lvu7 .Lgtabitur iu/

ftus aim uiderit uinditftam.

xrm Pe<ftus.ut Exodi. xxix.Stiniefqj petfhifculumde ariete. &plu/

r aliter Leuitici.ix.Pe&ora eorum ct armos.

Confortauit. conlolidauit. fortitudinem addidit, vim intulit.

oppreflic.gs.cxlvfj. Quoniam confortauit Ieras portarum tuarum. &

Ilaig.liiri .Et dauos tuos conlolida.et Exodi.xrj vrgebantej Aegypti}
.

populu.&.'Genefis.xli.Nametillos oppreflerat rames, quod hebrgi

legunt.Et in ualuit fames in terra Aegypti. Inde fortis et fortitudo &
cgterafecundtr.m artem grammaticam.

Sus.Leuirid.xi.Et (iis qug cum vngulam diuidat no ruminat.

Peccauit.ut Iofug.vq .Peccauit Ifjrael.Inde monofyllabice pec

catu.threnoi?.i.PeccatupeccauitIerufale.ubicaretaleph.(icut alias fg

Digitized by Google
 LIBER
panis & choris. & Canticorum fcptimo. Quid uidebitis in Sulamite
nifi choros caftrorum.quod quidam ab inftrumento mufico dcriua/
ri putant. ut infra.

Rufiim.fufcum.ut Genefis tricefimo. Et quodaunq; rufum Sc

maailofum.de quo plenius infra.

Mifrrtus eft. peperdt. curauit. pro quo Hieronymus doluit

interpretatus eft.Ionfquarto.Tudolesluper hederam.quod feptua
intauerterutfic.Tupeperciftifuperaicurijita.frd melius frquitur.
g tego non parcam niniue.& plalmo.lxxij. Parcet pauperi inopi, &
vbi hebrgi exponunt fic.Mifrrebitur lupcr pauperem et inopem.

Extra.preter.Gcnefis.xix.Eduxerunteumetpofucrunt extra
duitatem. &C Ecdefiaftis framdo.proeoquod legimus.Qyisitade/
me.
uorabit et delitiis affluet ut ego .hebraicaueritas het plus pter

Platea-Ieremif frptimo. Etin plateis Ierufalem. Inde^*^^^

atrium exterius quam nos airiam uocamus. Ezechtelis.xliii). Cumcp

egredientur atrium exterius.quod aftiimit he in fine.et quandocp po
nitur fine he.

“YVn Album fru candidum .quod Hieronymus traduxit hyadnthi/

num.Eftcr odtauo.Fulgebat ueftibus regiis nyadnthinis uidelicet &
aeriis.fi*: eiuldem primo. Aeri} coloris et carbafini.alio loco tranftulit
farinam,fortafle propter eius albedinem.Genefis.xl. Qyod tria cani/
ftrafaring haberem, quod tamen partim Iudeorum ita tranlFenmt.
Tria caniftra alba. hoc eft ex uirgulris et uiminibus decorticatis et ah
quonim numero eit Dauid kimhi in libro de radicibus,
t>is facfla.de

partim uero putant ea ficdiri a fbraminibus.eoquod tales corbes uir/

gultis contexti fint fbraminofi.& hos frquitur Nicolaus delyra.eo q>
nor etiam foramen fignificat.ut patebit.
Optimus quifcp.& liberaliffimus.fignificanir enim prindpes
capitanei et magnates hoc nomine.utIeremig.xxvi).Etoesoprimates
luda et Icrufalem.qui apud Arabes loben quafi candidati dicuntur.

Spelunca.foramen .CanticoRt.v.Dilcdus meus mifit manum

jfoam per forame.et Nahu .ij .Et impleuit preda fpeluncas filas.
>67

Digitized by Google
 &

PRIMVS
fecundo.Polluit regnum & pnnripes eius.Malachig fecundo. Violas
padtum patrum noftrorum.& infra codem.Contaminauft ludas {an

«flificationem.Inde rh-hry ideftabfittanquam pollutu atcjj pro^

phanu.Gen.xvirj.Abfaate.Signiftcat etia fecere aliquid comtinc

publicare.ut Deutero.xx.Plantauit uincam et nccdu fecit ea comune
•i.publicauit.Inde dicit Lcui.xxi.Mcretrix.vile ,pftibul5.i. publica.

Cecidit, conquieuit. metatus eft.uenit.moratus eft.fecundo

Regum terrio.Et ueniat fuper caput Ioab.& Ieremig.xxx.In capite im

piorum conquiefcct.in alio loco traduxit vcniet.uteiufdem.xxiq.Et
tempeftas erumpes fuper caput impiorum ucniet. & threnorum.iiq.
Et non cccperunt in ea manus.quod hebrei exponunt.Et non metata
funt in ea caftra.uel non quieuerunt feu morabantur in ea loca, quia
in momento et abfcp mora fubuerfe eft Sodoma.utin eodem uerlu
patet.& fecundum hanc interpretationem exponit Rabi Ionashunc
verfum Ecdefiaftis quinto. Eli ct alia infirmitas pefllma fic. Eft et ma/
Ium ueniens uel cadens fdlicet in hominem.

rfrn Expedhuit.lperauit.Michef primo.pro eo qd nos legimus;

Quiainfirrnataeftinbonum.Rabi Iofeph .pater Dauidis kimhi.&

multi Iudgorum traduxcrunt.Quia cxpcdauituel fperauitad bonu.
&Genefis odauo. Expediatis amem ultra feptem diebus.quocfper
prothefin iod et apocopen he fepius inuenitur.

Fedt.formauit.creauit.pfalmo.xc.Autformaretiir terra &

orbis.IndenomenuerbaIe.Deuteronomq.xxxq. Oblinis es domini
creatoris tui.et pfelmo.li.Ecce enim iniquitatibus conceptus (um.pro
feftusfeu formatufliim. .. =

Arena.Iob.W.Quafi arena maris hgc grauior appareret.

Regum .xirj .Siait arena qug eft in litorc maris.
Profenu-laicu.i.Regu.xxi. Non habeo laicos panes ad manm
Affumit mem in prindpio et quandocp he in fine.& fignificat
chorum.ExodiJcv.EgreftfCp funt ornes mulieres poft eam cum tynv

Digilized by Google
 LIBER
men uerbale.in luperiori aut prime perlonj futuri teporis cftindiciu.
T\n Aflumit in pricipio mem.ct fignificat.regio.finis.ducacus.poiv>
tus. ps.cvij . Et deduxit cos in portu uolii tatis eoi^.i. ad fine uel locu.
Spina.de quo fupra.ut Canticorum.^. Siait liiiu inter ipinas.

wn Filum.Hierorwmus traduxit vitta.Caticorum.iirpSia.it

cocinea labia tua.fed Genefis.xiiq .filum interpretatus efta filo fubtc^
vitta

gminis ufep adeorigam.

Anxiatus eft.cotremuit.parturiuit.doluit.Ifiuc.xxirp Non par

turiui et non peperi.Ifaip.liirj.hinni qujnon pariebas.ct Michep.iirj.
Dole etfatagefiliafion.&ps.cxiirpproeoquodlegimus. A facie dni
mota cft terra.Hicronymus de Hebraica ueritate fic. A facie domini
contremifcit terra. hebrei fic. A fade dni parturita cft terra, aii no ab ,

fimile legitur ps.xcvij .Vidit et comota cft terra.& traffertur pro cru
datu inftar dolorum parturicntis.utloelis.rj.Afade eius crudabunt
populi. Inde uerbum tranfitiuum lecundum.contremifcereferic.utgs
xxix.Voxdominiconaitientis delertu et comoucbit dominus defer
tum cades.& geminat lamcd.

SSin Obftetricauit.prfparauitpartum.ps.xxix. Vox domini pre

parantis ccruos.pro quo Hieronymus de hebraica ueritate. Vox dni
obftctricas ceruos. Ide legit Iob .xxxix.parturietes cernas obleruafti.

Dolor .pfalmo.xlviq .Ibi dolor ficut parturientis.Indc uerbum

Ifaip.xxiij.Dolcbuntnim audierint.

Doluit.conftematus et dolore commotus eft.utEfter .iiij.

Quodaudiensconfternataeft.geminatoidlicet uerbo.Inde nomert

angufba.dol^r.Ilaij vicefimoprimo.Et anguftia poftcdit me.

Detraxit.infirmauit.truncauit.interemit . ut Ifaig vicefimoter

tio.Vt detraheret fiiperbiam omnis glorif.Inde nomen uerbale trun

catus, vulneratus.interfevftus.ut threnorum fecundo. Quali uulnera'
tus in platds.& eiufdem quarto.Melius fuit ocdfis gladio.

y* VioIauit.contaminauit.polluit.prophanauit. ut

165
Threnoru

Digitized by Google
 PRIMVS
Cubiculum.tertio Regum.xx.ln cubiculum quod erat intra
*vrn
cubiculum .& reperitur pofitum more aduerbq ad locum. quod deno
tat ultimum he quo fcribitur.Genefis.xlirj.Et introies cubiculu fleuit.
ponitur quandoqj pro penetralibus et partibus interioribus, ut Iob
nono.Et interiora auftri.Scribit namcp Rabi Abraham Ezraides.qd
funtquedam ftellgin parte meridionali,que cum nonuideantur ab
aquilonaribus,nominantur penetralia feu interiora auftri.ut (unt ftel
lg antar(fh'cp ,de quibus hoc loco Iob mencionem facit.

Renouauit.infburauit.Ifaif.lxi.Etinftaurabunt duitates de

fertas. S^pfelmo.drj Rcnouabitur ut aquilfiuuentus tua. Inde nome

deriuatur Ecdefiafbs primo.Nihil nouum fub folc.& didtur fic men
fispropter nouam lunam qugfedt initium menGscuiunibet apud he
breos.Gcut et latini mefem a grgeo mene ideft luna dixerut. Sc Gngule

trigintadiesdicuntur etpotiffimum primus dies menGs eo

dem uocatur nomine.quem nos kalendas appellamus . ut Ezechielis

xlvi.Etadorabitpopulusterrc ad oftium portg illius in febatisetin
kalendis coram domino, vbi prgfens nomen ponitur de quo agimus.

Debitor. Ezechiclis.xviij .Pignus debitori reddiderit.

Circuiuit.girauit.drdnauit.Inde iphgra. drculus.girum. dr d/

nus.Ifeif.xliirj.Etindrdnotornauit illud.et eiufdem.xl. Qui fedetfu
per girum terrg.Si Prouerbiorum ocftauo.quando certa lege &giro
vallabat abyllos

Propofuit.piigma.problema.exemplum.in quo aliquidarca

num latet quod difficile explicatur .ut Iudicum derimoquarro.Propo
nam uobis problema.& infra.Propone problema tuuJnde
gnigma.Gue arcanum problema.ut in loco prgnominato.

Oftendit.explanauit.enundauit.utIob deamoquinto. Often

dam tibi audi me.quod aliter paulo ante interpretatur Hieronymus

eiuldem deamoterrio.Etpiigmata perapite auribus ueftris.pro enu
dauones meas.aleph enim hoc loco in prindpio aflumptum facit no
164

Digitized by Google
 LIBER
foraminibus petrc.ct in Abdia. habitantem in (dfluris petrare. vbi irt
numero plurali mutat hefinalein vaiqquod eftnotandu.&Ionathan
chaldcusinfuatranflationechaldaica uertitinter duas petras.

nan Circudedit. cinxit. drculigauit.Exodi.xxix.Cingc(cp eos bal

theo, Aaro frilicet et liberos eius.eteiulHe.xq. Renes uros accingetis,

et Ezech.vr) .acdnget fe dlidis.pro q licbrgi. Induet alicia fiue faccos.
fignificat et cotrahi et coftnngi.ut.rj.Regu.xxq . Et contrahent in an^
guftiis iliis. pro quo hebrei.& claudent in uincuiis fuis.
hoc ide ponit
in libro pfalmorv per metathefin Uteraqt.gs.xviq.Et daudicauerut a
femiris (uis.pro quo hebrp i.& formidabunt a dauftris fuis. Sed rctfle
Claudicaueruc feaindum linguam chaldaicam catametathefin.

Acuit, agilitauit.uelodtauit. Habaaik.i. Et ueloaores lupis

velpcrtinis.Prouerbiofs.xxvq.Ferm ferro acuit, et homo acuit fade

amid fui.inde nome >?bale Ifa.xlix.Et pofuit os mcu qfi gladiu acutu.

Gauifus feulftatuseft.Exodi.xvirj. Lctatuscp eftlethrolug

orhibus bonis.et gs.xxt' .L^tificabis eu in gaudio, vbi quidam libri he^

braice imprefli uitio librarioqt habet, viuificabis eu.fed male.hoc etia
modo exponunt magiftri hebreorum uerfiailum Iob.iq.Non com/
putetur in diebus anni.(ic,Non gaudeat diebus anni.

DcCit.cellauit.dcreliqiiit.dimiCt.Geh.xli. pro eoqd Hiero.

rhetorice dreuloquedo traduxit.Et copia menfura excederet, hebrai
ca ucritas legit fic. Vfcp ad id qddefiit numerari, quonia no erat nu'
merus.Iob.iq.Ibiipqceftauerutatumultu.indenometerminus.finis.
noui(limus.utlfaic.liq.dcfpciffuetnoui(Iimu uiroR*. inde nome fub/
ftantiuuceflatio. j pquoHiero.quietetraftulit.I(aif.xxxviq.No alpt
cia hoiem ultra et habitatore qetis.fed.lxx.vcrbalif traduxerut fic. no
videbo homine adhuc cum habitatibus.ceflauit generatio mea. ut fit
pun <ftus poft habitantes .quod cft contra linguj hebraicf propricta/
tem.vbi ipla orthographia requirit poft fe genitiuum.

Spin? genus. quod trafiatio noftra paliuru nominat.Michcg

vt). Qui optimus in eis eft,quafi paliurus.

• 63

Digilized by Google
 PRIMVS
tuor uchcmc nte.
bus tuis-Itc in eodem.Tpter.duridam incantator
Tumor uel liuor carnis.Exodi.xxi.Liuore pro liuore.qd
alio in loco traflationra cicatrice
uertit.g3.Putruer5t corruptg funt
magiftros hebrgorum.quod
cicatrices mcg.dirir autem fic feamdum
et talis coniundio languinis
in tali percufflone congregetur fanguis,
poftqjdiuperftat ,apparetdiuerfis maculis. . .

Macula, uarietas.ct uidetur a fuperiori deriuatum

geminato medio .Ieremig.xii) .Aut pardus uarietates luas.

Vinduit.ligauit.tranllatio noftra habet ipofuit. Exodi.

xxix.

alligauerit do/
Et impones eis mitras.fcd rcdius Ilaig.xxx.In die qua
minus uulnus populi fui. , , .

Patina Guc patella.quod aflumit quandocp mcm

tnprina/

pio.de quo fupra.

Frixorium, fartago. ubi carnes friguntur .i.Paralippome/

non nono.Prgfedus erat eorum qug in fartagine frigebantur.

Tripudiauit.feftiuauit.celebrauit.fcriauit.Leuidd -xxitj.Ce/

lebrabitisferiasdni.vrj.dicbus.et infra. Celcbrabitifiqj lolennitatem

Ggnificat ferias,
eius.Item et mefe fepdmo fefta celebrabiris.vbi
folennitatem et fefta.
Pauor.tremor.Ilaig.xix.Et erit tra Iuda Aegipdis in pauore.

Bruchus, ali) dicunt locufta. tranllado noftra uarte tradudt.

fcilicct pro locufta bruchu ec ecoucrfo. Ucuitid.xi.atq5 locufta, fingfa

fccundu genus fuum.vbi paulo ante pro poliiit bruchum.

vt eft: bruchus in genere luo. quod tame frequeriflime locufta uertit.

Exodi.x.Et diuerla cfle indicat anialia.Ioelis. i. Rcfiduu locuftg come/
dit bruchus.led Rabi Dauidkimhi in libro de radidbus determinat
qd locufta fit genus,et bruchus Ipedes eius.aliqui dicut hoc uocabulu
etiam fignificarelumbos.dorfiim.leupofteriorahominis.Ecdcfiaftis
xi) .Impinguabitur locufta.quodipfi exponunt, onerabit
dorlum.
SriiTura.rima.forame.cauerna. CanticoRt.i) .Coluba mea in

i6z
 .

LIBER
lores tenebunt.

Nauta feu patronus nauis,qui gubernator diat. Ezcchidis

xxvrj .Sapieres tui T yre fuer ut in te, qui funt gubernatores tui. di<f:us
fortafle a funibus regedis in naui.a quibus et arbor nauis quam malu
dicunt ita nominatur.

Tfr&Vb Verfima.confilium.aftutia.malum ingenium, ut Proe

uerbiorum.xij.Confilia impiorum eft fraudulentia.

Sa* Cuneus, fodetas. congregatio.conuentus.gr ex.i.Regtu

um.x.

Obuium habebis grege prophetarer eodem.Et ecce aineus ,pphc'

tarum.&pro co quod nos legimus pfalmo .cxix.Funcs peccatorum
circumplexi funt.vcrius exponunt, catcrug peccatorum.

trhan Prcfidcs et caput alicuius couentus (eu cogrcgationis.fed

tranflario.lxx.fiaitettraflauonoftra legit funiculos. Zacharic.xi. Et
altera uocaui funiculos .
qd exponut uel a dolore.ucl a malo ingenio,
vel a deuaftatione.fdlicet rege malii. Exponut autem Zachariam fic.
vnarn uocaui Noam ideft dulcorem no decorem. intellige faccrdote.
& alii? uocaui hoblim .i.regem.fic Dauid kimhi in libro de radicibus.

Rofa.flos.Canricorum feamdo.Ego flos campi.

tw Amplexus eft. EcdeGaftis.irj .T empus amplexandi et tepus

loge fieri ab amplcxibus.fignificat et complicare.eiufdcm.iiq.Stultus

complicat manus.

^^^Cocgit.congregauit.coaceruauit.collegit.coniunxit.fbdauit.

Gen.xiirj.Omnes hi conuenerunt in uallem filueftrem, pro cogrega/

ucrunt.& Exodi.xxviii.Duas oras iumftas habebit. Inde.
Sodus. particeps. ps.cxix. Particeps ego fum oim timentia te.

& i focmino genere.foda et particeps.Malachip.rj .Et hoc gticeps tua

Incantauit.Dettlt.xviij.Ne fit malefiais nec incantator .& gs

Ivifj .Et uenefid incantantis fapienter.pro quo Hicronymus.Nec in/

cantatoris incantationes alienus. & Ifaic .?dvrj . Sta cum inantatori/
161

Digitized by Google
 PRIMVS
Excuffit.purgaiutdudicum.vi.CumcpGcdeon filius cius ex

cutem atcp purgaret frumenta quod tamen Hiero, aliter

.
traduxit.
Deuteronomrj.xxiirj.Si fruges collegeris oliuarum.pro excufferis.
Sic Ruth fecunda.Virga cgdens et excudens.

hsn Excuflitdebitorem.pignoris loco accepit.pignorauit. Deute

ronomij .xxiiri .Non accipies loco pignoris inferiorem et fuperiorem

molam.ctfignificandustranfFertabftulitpropignore.Iob.xxiiij.Ab/'

ftulerunt pro pignore bouem uidug.Inde pignus.EzcchicF

xxxiij .Et pignus reftinierit ille impius.

San
— -r*
Corrupit.deuaftauit.demolitus eft.diffipauit. difpcrdit.pu/

trefeat. Ecdefiaftis.iirj.DifTipct cuntfta opera manuu tuaru.Ifaif.xiij.

Vt difperdatoem terra.et Canti. tj
.Qiig demoliunt uineas.tranflado
noftra in Nehemia fimilitudine uoris fedutfta, traduxit a vanitate.qd
tamen per he feribit et no per heth.pro eo enim quod dicere deberet,
peccauimus foeditate foedad fumus fcu putrefecfti uel corrupd fumus
tibi.quo fignificato ipfum in Ifaia quoqj reperies ca .x. Et coputrefeet
iugum a facie olei.tame fic pofuit Nehemip.i.Peccauimus uanitate fe/
du(flifumus.& melius omnibus reperirc licet Mi cheg.ij. Propter im
mundidem eius corrumpetur putredine peffima.vbi ponitur et uer/
bum et nomen.

Sin Menfus uel pardtus eft.obligauit.irretiuit.illaqueauit. Pro/

uerbioR2.xiij .Ipfe fe in futur u obligat. Inde funiculus, regula, pertica.
funis.laqueus.Zacharif.rj.Funiculusmeforum.ee Amos .vij.Ethu/
mus tua fimiculo metiet .& Ifaig .xxxiij .Et oes funiculi eius no r upenf.
etEzechieliSjXXvij.Quf obuolutf et aftritftg erant funibus.

Sin Parturiuit.feupeperit.gs.vij.Ecceparturitiniufticiam.Inde

partus Ifaip.lxvi. Antequa ueniret partus eius. & Canticoru .

oftauo.pro eo quod nos habemus.Ibi corrupta eftmater tua. ibi uio

lata e genitrix tua.hebrfi legut Jbi parturire iufla eftade nome fdlicet

Sai? Dolor .fortafle a pariendo didus.Ifaif .xiij* T orfiones et do/

1 60

Digitized by Coogle
 LIBER
" '
TO oixtfr Mu obj

Amus.fibula.armilla.ut ExodLxxxv. Armillas ct inaures .&!

h dicitur fibulafic a lpina,cjuia per annululeu drculutranfcut

fpinp quibus ueftes fubnetfhmtur.fpina ucro nominat Canti/'

coru.ij.Sicutliliuinterfpinas.vndehicdrculus intra (e gerens fpina

nomen accepit, qua ppter ipfum (ppc pro drculo tranfFerunt.ut Ifaig

xxxvij.Ponam ego rirculum in naribus tuis.vbi per paragogen a (Tu/

mitiodin fine ficu talia pleracp.&pluraliccr legitur Ezechiclis .xxix.
vbi nos habemus.Et ponam frenum in maxillis tuis, ibi hebrei legut.
Et ponam fibulas (eu hamos in maxillis tuis. Acdpit edam pef epen/
thefim vau quod et (pinam et fibulam fignificat, ut fitpra dirit. Iob &
quadragefimo Aut armilla perforabis maxillam eius, quod hebrei
.

re<frius.& fpma perforabis.

Dilexit uehementer .Deuteronorfirj .xxxirj .Dilexit populos.

wn Afcondit.utIob.xxiiq.pro eo quod nos legimus. Opprefie/

runt pariter mafiietos tcrrc.hebrci habent.Simul abfeodiri fimt.fiait

recle ponitur eiufdem.v. A
flagello lingup abfironderis. &'.iit) Regu
.

vi.Qugablcondit filium (uum. Mutat aute quandocp aleph inhe,et

econuerfb he in aleph.de quo uide Dauid kimhi in libro primo aras
gramaricgjvbi de hoc uerbo et eius aeddentibus fingulare capitulum

pofuitinde nomen abfronfio Habacuk.it) pro eo quod ha

bemus nos. Ibi abfeondita eft fortitudo eius hebrei
. legunt. Et ibi ab/
fconfio fortitudinis eius.

rarto Patella in qua frixatur pafh.& (ecudum Rabi Salomone

foittaleinftrumcntuin fantftuarioin quo pinfebantur oblata azyma
in oleo.Leuirici.rj.vbi nos legimus craticula,Si autem cratiaila fuerit
facrificiu.ibi hebrpi legunt patellam.Hieronymus trafhilit {artagine.
Ezcchielis.iitj .Et tu fume tibi (artagine ferream .vbi capitur pro leui/
gali inftrumento fimili patellpquo parietes leuigant. Ad hoc chaldai
catranflatio tam Ionathp quam Onkeli concordat. Inueninir etfine
mem in libro Paralippomenon.
•59

Digitized by Google
 PRIMVS
atcp nepotibus hic acdpitur.quibus multiplicabunt regna fecundum
multitudinem populorunyuxta tranflationem chaldaicam Onkeli.
hoc igitur uocabulum et de herbis et de plantis et hominibus dicitur,
ficut et de fru<ftu legimus.frucfhis arboris et frutfrus uentris.

Brachium, gs.cxxxvi. In manu potenti et brachio excelfo.&

declinatur pluralif in utrocp genere.In mafailino Geri .xlix. Et diflo'

luta funt uincula brachiorum manuu illius. In foeminino Daniclis.x.
Brachia eius et qugdeorfumufcB ad pedes. Recipit quandocp aleph
inprincipio.utIob.xxxi.Etbrachiumcucumfuis ofEbus confringat.

Sparfit.diiperfit.proiecit.Exodi.ix.Etfpargatillum Moyles in

cglum.et Exodi jodiq .Partem autem refiduam fudit fuper altare,ideft

lpargendo proierit.nam mox eandem ditflione reltius interpretatus
eft.I0e uero iumptum fanguinem refparfit in populum.

Peluis.guttumum.Ieremig.Iij.Et urceos et pelues et cande'

labra. &pluraliter declinatur in mafculino et in foeminino.

Palmus. Ifaig jd.Etcglos palmo ponderauit.de quo fupra.

Mcnfurapalmi.Exodi.xxviij.Menfurampalmi habebit.

-Ofgrtti - : by-SoTigle
 LIBER
liddia ftitlatia fuper terra.Hicro.fic trafhilit. V t fhllc irrorates terra.'

thi Canis ucnaticus mir£ ueloci tatis . qui ab Ouidioli.irj.mcta

morphofeos uocatur 1 elapsa ucti uelodtate,iuxta que more gerrnam

eum quoqj canem uentumappellant.et galli a leporibus infectandis
leporarium nominant. alrj putJt efle auem fturnum.Hicro.gallum in
terpretat.Prouerbioru.xxx.Gallus fuedetus lumbos fuos. Sed Lyra
dicit quod no fignificetgallum.quidautemfitnon dicit.ali) feribunt
quod fit pardus.quia gradlis arca lumbos et tamen fortis, quia uero
hcc eft prophetia Salomonis de fiituris nos admonens, uerba iedreo
prophanis funt incerta quibus myfteria proponuntur.
Ortus eft.ut Ifaic.lx.Et gloria domini fiiper te orta eft. inde no

men uerbaleortus.quodredpitmemin prindpio.ut gs.cxiij. Afblis

ortu ufep ad occafum.et aedpit quandocp aleph in prindpio.ficcp in/
digenam ct omne origenariu fignificat,quafi inde ortum ut Leuitid .

xix.Sed fit quafi indigena inter uos,aduena qui habitauerit in uobis.

Lignum uiride femper recens,quod putant efle laurum, ps
xxxvrj.Vidi impium fuperexaltatum et eleuatumfiait cedros libani,
rectius, fiait laurum.

tJTfl Impetus, fluctus. tempeftas.imber ualidus.Ifaic.xxxij .Erit uir

ficut qui abfeonditur a uento et celat fe a tepeftate.& Iob.xxiit) . Quos
A
imbres montiu rigant.quod hebrpi legunt. riuis feu fluctibus mon
tium humecftabunair.Sed lonathas chaldeus imbrem ualidum ex nu
bibus ^plapfum putauit.ubi nos legimus Habacuk .iq.gurges aquare
trafiit.alio in loco tetru fetore foeminini ( pfluur) ,p ifto nomine intel
ligit fdlicet Ezcchielis.xxiq.Sicut fluxus equorum fluxus eorum.
Plantauit. feruit.foninauit.leuit.Iudicu.vi.Cuq^ feuiflet Ifrael.

Lide nomen partidpiale Ieminatu.Iatu.plantatu.jgs.xcvij v

p
eo qd nos legimus.Lux orta eftiufto.hcbrci habet. Lux feminataeft
iufto.Indefemen.Genefisprimo.J^^ ideftfoninifican/

tem fcmcn.pro quo legimus afferentem femen.& Numeri vicefimo

quar to.Et femen illius erit in aquas multas.qd pro liberis fdlicet filiis
•57

Digitized by Google
 PRIMVS
rugauit.et illa corrugatio potcft ob utram<$ inteperiem tam frigoris

qua caloris cocingere. putat alrj fic di&u qiiafi

ab gftu et calore.
Alienatum eft.horruit.eguit.fraudatum uel elongatum eft.ps

lxxvirj.No (unt fraudari a defyderio fixo.&.lviq.ps. Alienari (unt pec

catores a vulua.Iob.xix.Halitu meu exhorruit uxor mea . et quadocp
mutat he in alcph,etdidt alienario.qdHiero.traduxitnaufea.

Numer i.xi.Donec exeat per nares ueftras et vertat in nau(ea.alij ex/

ponuntlonginquuuel procul. Rabi Salomon gallus in comcntariis
fuper penrateuchu dirit Ce uidifte in libris cuiufda Moyfi,qd is audiue
rit lingua in qua gladius eo nomine uocat. Inde alienus.extra/

ncus.utps.bdx. Extraneus fatftuflum fratribus meis.Indeuenit

alienus uel alienigena.Leuiria'.xxi).Omnis alienigena non comedet

de fan(frificaris.& Ifaie.xlitj.l3t non fuit in uobis alienus.

Corona.peripheria.margo.complexus.bra<flca.Exodi.xxv.Fa/
-fl
ricfq* fupra coronam auream per circuitum.
Difperfit.Numeri.xvi.Et ignem huc illucqj difpergat.et Iere-’

mif.xlix.Difpergam eos in omneuentum.funt qui putant^ alienu

feu alienigenam inde nominari.de quo fupra ditftu eft.Indc

ideft difpergens. utleremie.xxxi.Qui difperiit ifrael cogregabit eu.

Circuligauit. rircudedit. cinxit. ut.q.Regu.xxi).Acrinxifti me

fortitudine ad prf liu.\mde quida hebrgi exponut huc uerficulum ps.-

cxxxix.Semita mea Sc funicitlu meu iueftigafti.fie.drcudedifti ut rabi
Iuda.uel drculigafti ut Rabi lofeph.qd Hiero, i pfalterio de hebraica
veritate traduxit euentilafb' .forte fecundu foperiore fignificationem
difperfionis.quafi femtta difperferit fecundu longitudine in ante et re
mo.etfimiculu hoc cftlarimdinem in forium deorfom dextrorfom et
finiftrorfum.fecundum Dauidkimhiinlibrode radidbus.
Rofddus humor .guttulariodeu pluuiolatio.qd.lxx. ftagon.

ideft gutta ftilla uel fttlliddium tranftulerut.nos legimus gs-lxxij .Sril

• 56

Digitized by
 LIBER
dus uenit in Samariam.
pJTj CIamauit.utBS.xxrj. Ad tc damauerunt ctfalui fe<fti funt.Inde
nomen clamor .Nehemif.v.Et fa&us eft damor populi,
AccerGuit.congregauit.conuocauit.ut Iudicum quarto.Qui ac
p
cerfitisZabulon& Nephthali.
Modicum .ut Ifaipcxvuj .Modicum ibi modicum ibi. & aedpit
quandoqj per protheGn in prinapio mem.
Pix.ut Ilaig.xxxiir).Et conuertentur torrentes eius in picem.et

erit terra eius in picem ardentem.

Habet argenta y enaru fuar u principia.et auro locus eft inq conflat.
Inde
pp^pp ideftfublimatu.purgatum.gs.xij.Purgatu feptuplu.
Copedes.ut ps.cxlix. Ad alligados reges eoi£ in copedibus.
1
Senuit.Gen .xxvfj .Senuit aut Ishac.Inde nome
^p ^ ideftfenex
Gen .xxiirj .Erat aut Abrahafrnex.aqderiuat nome pluralis numeri
tantu quod £tatc fenetfla Ggnificat H^ip^ ut Gen .xxxvrj.Eoqdin

fencctutc genuiflet eu.^p quo hebrgi lcgut.quia filius fenecftg fuit fibi.
T alia enim nomina conditione gtatis fignificantia pluralia funt tantu.

vt eft gtas puellaris et adolefcentig ac cfterg.Item alia orthographia

Gen.xlvit) .Oculi enim Ifrael caligabant prp nimia fenetftute.

Barba.ut ps.cxxxirj .Qyod defcedit in barbam .barbam Aaron.

^p^
ts?l Leuauit.erexit.utps.cxlv.Et erigit omnes elifos.fic Onkelus
chaldgus Exodi dedmoquarto.Leuantesfilij Ifrael oculos uiderunt.

prohebraico traducendo pofuithocprgfens uerbum.

Difljpauit.(ecudum noftra tranflationem.Iob. vi. Tempore

q
fuerit diflipati peribuqet ut incaluerint foluent de loco firo.quia uero
no reperio uerbu hoc alibi i ufu facrgfcripturg iedreo facilius patior
.

qd multi hebrgoi^ magiftri ipfum multipharia interptati funt. na rabi

Sadia exponit pro frigor e. Moyfep gaftilides ,p calore.alij tranlFer ut
'55

Digitized by Google
 PRIMVS
^Fornicatus illicito amore intentus eft.Deutero.xxxi. Populus

ifte cofurgcns fornicabitur poft deos alienos, inde putant aliqui deri

uari
ww . meritrix de
. quo fupra locuti fumus. Inde fornicator

et fornicatio nomina uerbalia.et fornicari uerbu. qup omnia legimus

Ofep.iirj .vbi uarip formp et mltiplex orthographia dus ^bi reperif.
Rcpulit.dereliquit.threnorum.ii. Repulit dhs altare fuum.

Vll FIuxit.ut Deutero.xxxirj. Dan catulus leonis fluet largiter de

Balan.vbilargiternoeftdetextu.etuerificataeft hpc benedi<fb'o ipfi

Dan ,pptcr Lefem qua regioem uicerut et obtinuerut Danitp vnde .

fluit Iordanis.utnotatRabiSalomogallus et allegat ui&oriade Lc/

fem,qd mutato nomine dan uocauerut.Ioiue.xix.quod eftlais. fecune
du Dauid kimhi in comentariis fuper quatuor .ad qd allegat id quod
fcribitIudicu.xviij.vocatonomTeriuitatisdan iuxta uocabulu patris
foi que genuerat Ifrael qup prius lais dicebaf.cu igit fluuius illedefce>
deret ab eo loco qui dan nominabat,et nome iuu inde aedperet quafi
iored.i.delcendesadan.meritoia benedieftio illa putabatur copleta,
qd dan flueret de bafan. Inde putat aliqui no recfle dia lordan a duo/
bus foribus,vno ior et altero dan vt Lyra feribit Hierony .Iequens,in
.

libro hebraicaRjqueftionu. vnu enim fonte efle Iordanis dicunt.qui

a Plynio in libro naturalis hiftorip.v.pameasuocat. et a ludpis lefem.
ficut ait Rabi Ishac. et ideo didtur iordan fecundum Rabi Iohanan
quafl ^^^ideftdeicendensa
O hoceftapameade.

.xxvii). Vtdi/
nja Dilperfit.et mutat he in vau.ut Deuteronomij
fpergaris per omnia regna terrp. ubi ponitur cuius di<fHcnis
ultimum he genus connotat.
Mutilauit.concidit.coftrinxit.brcuiauit. ut Iob.xvij. Dies mei

breuiabunmr .quod hebrei legunt.Dies md condfi feu mutilati font.

QjTf Indignatus eft.luccenluit.iratus fait.detcftatus eft.fremuit.Nu
meri .xxiq .Qua ratione detefter quem dominus non deteftatur.
Succcnfuit. impatiens et iratus contriftams eft. ut Gen.xl.Ad
quosaimintroiftetloleph maneetuidifleteos triftes. inde nome&
verbale Michcp.vi) .Iram domini portabo. et .i rj .Regum.xx. Furibun
'54
 LIBER
Pertemporaatemporibusanniadannum.vbihebrei fic legunt. Ad
tempora ftatadeannoinannum. Et ciufdem ultimo In temporibus
.

confoturis et in primitiis.ali) exponunt temporibus pararis.

Cantauit.plallit.gsjdvii.Pfallitedeonfopfallite.plallite regi

nro pfallitc.Indc .pfalmus.ut i titulo eiufde.indc

ideft cantus fdlicet auiu drea ver.uel putatio arbor£.CanricoH2.r).Te

pus putationis adiienit.ct ^^^'Jcanrio.carmc.gs.cxix.proeoqd

noslegimus.Cantabiles mihi erat iufoficatones tuc.Hicro.dchcbrai

ca ueritate recftius interpretat.Carmina mihi erant. Item in ps .cxvirj.
Fortitudo mea et laus dominus, defidtenimhic iod pronomen. non
laus mea.(|d tn fubitelligit fecudu Dauid kimhi in libro de radidbus.

Focditas.Foctor.odor malus.noftra tranflatio ad imitatio/

nem Theodorionis habet ramus a putatione arboris. Ezechielis.virj.

Et ecce applicant ramum ad nares fuas. Symmachi autem tranflario
foedum rauaimcp fo rutum de naribus procedetem in dei contemptu
fignificat.tefte Flicronymo in commentariis.

Germen .propago.Ifaif.xvi) .Et germen alienum fores.

Surculus.propago.utKaif.xxv .Quali calorefob nubetorre/

tepropaginem fortium marcefcere fades.

Genus delicariffimi et oprimi fnuftus. Gen .xliij. Sumite dc
optimis terrp frudtibus.
Secuit.putauit.inddit.Kaif .\r .Non putabitur et no fodietur .in

dc falxputatoria.utlfaif.xviij.Etprfcidcnturramufculi

eius falcibus.
Camelopardalis in trartflarionenofo-a.Deuteronomrj.xiirj.

Orygemcamelopardalim.altjuocanthoc nomine capras rupicolas.

Cauda.ut Deutero.xxvirj .Cofotuet te dns in caput et no in cau

dam.&prrdedinatinfccminino.utlfaif.vri.Aduabuscaudisririonu.
Caudam abfadit.cxtrema percuflit.prfddit.profecuit.Iofof .x.
Et extremos quofojj fogientium cfdite.
•55

Digitized by Google
 PRIMVS
vide domine et conlydera quoniam fefta fum vilis.

Repentur per ^ptheGn mcm fuftinulafeu tridens.pri

mo Regu.rj .Et habebarfufcinula tridente. & tale inftrumentu uocat

harpicellum.&pluraliter declinatur in foeminino. ut Exodi.xxvij.Et
fordpes atq? fuftinulas.

Abfcp.prcter.niQ.excepto.ut.iii].Rcgu .xxiifj. Nihilcprelidta

eft exceptispauperibus populi tcrrg: Inuenit et per paragogen iod.

Deutero.i .Prgter Caleb filium Iephong .fed ide iod quadoqj capit in
hac diftione ^noininalitcr.ut Ofeg.xii) Deum abfqj me nelties.
.

Vn Surculus.frutex.propago. ramufculus. Ifaig jcviij. Et prgdde

turramufculi.

Intemperies.procella.impetus.tcpeftas. utgs.xi. Spiritus

^pcellaRt pars calidseoRt.proqHiero.de hebraica ueritate traduxit.

Spiritus tempcftatum.utps.cxix.DeFe<!tio tenuit me.pro quo Hiero
nymus.horror obtinuit me.alij gftus.alij intemperies.

Prcfumpfit.ftatuit.cogitauit.threnoRt.iij .Fedt dnsqug cogita

uit.& Deuteronomrj.xix. Sicut fratri fuo fecere cogitauit.inde nome

verbale Iob.xvij. Cogitationes meg diflipatg

funt.etpcrprothefmacripitinprindpiomem Prouerbia
rum quinto. Vt cuftodias cogitationes.
Scelus.nephas.capitale crime.Le.xx.qui fiip uxore filia,duxe/

rit qq? matre eius/celus opatus e.et in hac fignificatioe redpit etia me
in pridpio Ccut pcedens uocabulu.ut Ieremig.xi.quid eft qd diledus
meus in domo mea fedt fceleramulta.dicutquida qd hgchgnificatio
deriuet ab illa fuperiori.quia eft peccatu ex pr opolito.
Tcpuslimitatuetdetcrminatu.utExdefiaftis.iq.Omnia tepus

habent.Inde quali a uerbo fifto (eu determino inuenitur

tntata
vel •i.ftata.limitata.coftituta.defminata.utNehemig.x

'52

Digitized by Google
 LIBER
aurum uel uicrum .Dicitur aute fic propter puritate ct tranfparentuL
Apparuit mundus.emendauit.purificauit.correxit.gs.cxix.In

quo corriget adolefcentioruiamfuam.Et Iob.xv.Quidefthomout

immaailatus ct ut iuftus appareat. Similiter ciufdem .xxv. Apparere
mundus.natusde muliere.
Meminit. recordatus eft. Ion f. ij. Domini recordatus (iim.&

Threnorum.v.Recordare domine. Inde monumeritu. me/

Tffi
moriale.memoria annales fiue hiftoria. Exodi.xxxix. In monumentu
filioru Ifrael .& Hefter .vi.Iuffitqj fibi afferri hiftorias et annales prio
rumtemporum.Ecdefiaftis.i.Noneft priorum memoria. Inuenitur
etiam abfcpnun finali in eode fignificato. Exodi. irj. Ex hoc me/

moriale meum in generatione et generationem .Reperit et cum mem

inprindpio ri-|2TQ commoncftufbo-utNumcri.v.pro eo quod
nos legimus.&oblatioinuefbgans adulterium hebraica ueritas ha/
.

bet.& memoriale commondadens crimen.

^^^mafculus (eu uirilis (exus .Gen .i.maldilu et focmina creauit eos.
Memoria uel monumcntum.Lcuitid.xxiiij.Vt fit panis

in monumentum oblationis domini.hebrp' exponunt.vt fit in odore

oblationis domini.alij.vt fitreprefentatio oblationis dni. Vnde illud
quod feribitur Ilaif.lxvi.Qui recordatur thuris.uertunt fic.qui odori
nat thus.Icarco rabi Dauid kimhi in cometariis hoc^bu
exponit ideltfiiffumigat.cuiaflentittranffatio chaldaica

Jonethf quia dicfHonem hanc interpretatur qui offert uel offerens.Si

mile cotingit Candcorum.i.nam ubi nos legimus, memores uberum
tuorum fuper uinum.ibi do<fH hebrforum exponut . odorificatus eft
amor tuus plus quam uinum.
Liguriuit.deuorauit.exedit.comeflauit. Deute.xxi. Comefla/

tionibus uaat ct luxurig atep couiuiis.fic epulones dicunt tpSS^t

Sed combibones ct potatores a ff ua Icuitate quidam di/

dum putabant ignominiofum.vile.abiedu.leue.threnorui.

•J'

Digitized by Google
 .

PRIMVS
codemiflo capite ueritus fum.ubi hebrpi legunt. ExpiBiet timui.&
Rabi Ionas expofuit. Subftiti feu retroceffi.

Serpfit.rcpfit.qup fimul Hiero, coprehcndens tranftulit Deu

teronomipxxrpCumfuroretrahentiu fuper terram at<|j ferperium.

& Michep.vi) .Velut reptilia terrp
Aprilis menGs.ut.it) .Regu.vi.In anno quarto menfezio ipfeeft

&
menfis fecundus regni Salomonis. fic didtur ab aparirione florum,
vndelonathaschaldpuslocufupra citatum interpretat menfe zif gev
mante feu florefcente,quia fdlicet in fecundo mendum gemant, reflo
reldint.ct germinant uniuerfa plantarum genera.
Amoenitas fecudum Ionatham chaldpum.pro quo.lxx. introitu.

Symmachus pingucdinc.Theodotio multitudine. Aquila et Hiero/ 1

nymus omnimodu trafh.ilerunt.Ifaic.lxvi.Et deliciis affluatis ab orni/

moda gloria cius.alio in loco licet Aquila omnimodum traduxerit,
tamen Hieronymus fpccicm interpretatus eft,vbi tranflatio noftra
legit pulchritudincm.ps.!. Et pulchritudo agri mecum eft.quia.Ixx.
orcotisidcftfpcdoGtastraduxerunt.qdtamcn Hieronymus inpfal/
tcrio fuo de hebraicaueritatc uniucrfitatcm tranfhilit. fcd eandem di
dionem.lxx.gs.lxxx.monios interpretari funtideft fingularis,hoc eft
aper .Et fingularis uerus depaftus eft eam.quod Hiero .in pfalterio de
hebraica ueritate omnes beftig agri uerrit.& iedreo feribunt hebrpo/
ru magiftri qd hpc didio fit genus ad oiaamalia fera et agrefba.

, m(
Flama.fdntillario.ut Ifaip.l.Ecce omnes uos accendentes ignem
p ]
acandi flammis,ambulate in lumine ignis ueftri,et in flammis quas
fuccendiftis de manu mea. ,

Oliua.Ieremip.xi.Oliuam uberem pulchram.&Leuirid.xxiiij.

V afferant
t tibi oleum de oliuis puriflimum.

fundatus eft-purus fuit.Iob.xv.Cpli non firnt mundi in con/

fpedu eius.Inde nome
^ .i.purus feu mudus.Lcui.xxiirj. Vt afferat

ww
tibi oleu de oliuis puriflimu.et Iob.viij.Si mudus et redus inccfferis.
Vitrum cryftallinum.ut Iob.xxvii).Non adpquabitur ei
150

Digite ed
 .

LIBER
mnoapala,nonauteminmafculinoapalo,ut quida mcndofc habet,
quod.irj .Regu.xxij .tranfFertur a Hiero.habena.Et habenas lauerunt
iuxta uerbu domini. Sed recftius fccundu Nicolaum de lyra. Et arma/
turas feu inftrumenta laucrunt.nam arma no tantuarrincu et pugilu,
fed etiam rufticorum et fo fibrum inftrumenta fiint.tefte Prifriano in
libro de. xrj. carminibus, ut Virgilius in primo georgicon.Dicendum
et duris qug Gnt agreftibus arma.

W Commouit.utEcdefiaftis.xq.Qyandocomouebunfcuftodes

&
domus. Efter v.Et no lolum non aflurrexifle fibi/ed nec motu qui
.

dem de loco feflionis (uc.quod hebraice fine ambagibus ficlegitur.&

nonlurrexitetnomouitab co.&reperit geminatis fyllabis prolatu
Habacuk.rj .Et dilatabuntur lacerantes te .boc.Infidiantes tibi, hcbrji
coinouentes te feu commotores tui.

Frcgit.infirmauit.conculcauit.Iob.xxxix.Obliuifatur quod pes

conculcet ea ideft franget. Inde conculcario.proftratio.con/

cuflio. Hieronymus tamen et leptuaginta interpretari funt infidias in

Abdia. Ponet infidias fubtcr te.quod Dauid kimhi Iudpus languore,
pcrcuftionc.et humiliatione cxpofuit in comentariis fuper .xrj. &alfj
aliter traduxerunt Ofef .v.Hicronymus ct Aquila fic.Et ludas uincu

lum (uum.lxx.uerofic.Etludas dolore (uum.Diritur eri5 cataplafma

vel emplaftrum quod vulneri apponit medicing loco.vnde Ifaie pri/
mo dicitur vmlnusctliuoretplaga tumens non eft circumligata nec
curata medicamine ideft cataplafmata .vbi ponitur

Ofatauit. ut.iiij. Regum.iiij.Eto(dtauitpuer fepties.hebrgi

jtranfleruntfternutauit.ut Rabi kimhi in comentariis fuper quatuor

allegans pro (e illud Iob.xli.Sternutario eius (plendor ignis, quod Sy
riace exponitur
„ .
Leuauit. feparauit. depoluit. ut Exodi.xxviij.Et a fe inuicem

rationale et fupcrhumcrale nequeant feparari .quod hebrgi fic legut.

Et non leuabitur (eu ieparabitur rationale de ephod

Expauit.quod Hieronymus dreuloquendo fic traduxit. Iccir/

•49

Digitized by Google
 PRIMVS
Ades.angulus.quod Hieronymus cornu traftulit.Zachariac
ttsl
ix.Ec quafi cornua al taris. & ps.cxliirj .vbi nos legimus. Filieeoru com
pofitf .rctftius Hieronymus in plalterio luo de hebraica ueritate inter
pretatur.Filie noftrg quafi anguli ornati.

VM Superliminarc.poftis.lime.additomeminprTdpioet he in fine.
iJeuceronomrj .vi.Scribefcf? eam in limine ct hoftiis domus tuf-& di/
citur fic a fublimando.

Vilipendit.fpreuit.ut threnoru primo.Omnes qui glorificabat

eam fpreuerun t ea.& inuenit geminato lamed in fine.ut leremig .xv.

Et leperaueris predofam a uili .ubi ponitur "SS^

tn Genus ferris.inde efcaucl alimentum. ut Gen.xlv.Ettod

dem afinas triticum in itinere pancfqj portantes.vbi dceft et farinam

vel efcamuel pulmentarium portantes. vt fit textus, afinas portantes
triticum et panem et efcam patri fuo ad iter .fic enim Hebraice ponit.

For mf. genus uel Ipedes.Ita etii exponit Rabilonas hunc uerfum
^
pfalmi.cxliir|.vbi nos legimus. Promptuaria eorum plena erutfhntia
ex hoc in iilud.Iple legit. Anguli nofhri pleni expromentes de genere
ingenus.probatexpofitionefuamper tranflationem chaldaicam.na
vbicumqj Gen.i.legimus
T* ideft forma genus uel Ipeaes.ibi On
kelus traduxit exponunt annum dicentes.Emittentcs de anno
in annum.quafi
^ alrj

effiet corruptum a

rm Meretrix.utIofu£.ij.Ingreflrfuntdomu mulieris meretrids.

alrj interpretant lixa qug dildirrit hinc inde ut conferat efcam. Siclo/*
nathas chaldcus tranlrert caupona \ nde Rabi Ionas fimiliter hunc
T
.

locum Ioelis.iij .Et pofuerut puerum in proftibulo expofuitfic Et tra .

diderunt puerum in tabernam cauponariam.ubi ponit

Wl
^ Arma.qnod inuenitur per prothefin aleph et fignificat in/

ftrumentu fodiendi et humandi, quod pala dicitur &C a Hieronymo

.

dimimmuc profertur Deutero.xxiij. Habebis locum extra caftra ad

quem egrediaris ad requifita natur egerens paxillam fdlicet in fccmi
148

Digitized by Google
 LIBER
^V( Aurum.iitj.Regum.vtj.Tuleruntq? inde argentum et aurum.
& quia nihil in rebus noftris purius eft auro,iccirco puritatem &i (ere
nitatem quocp fignificat.utIob.xxxvTj.Ab aquiloneauru uenit. ideft
ferenitas (eu puritas aeris.Sic enim tranfFertur ab hebrg is. Ab aquilo
ne ferenitas adducer,cora deo reuerendo decor Et Abraham Aben
.

Ezra hoc in loco intelligit (pledorem cgli.quoniam fperie aflimilatur

auro.& a regione aquilonis (plendor cgli aperitur.aii aftipulatur Ari
ftoteles i libro meteorologicon fecudo,ubi dirit ab anflo flare 7rvev(*«
A*fr7teov ideft uentum (plendidum conflat autem apud cum ctefias
.

aquilones e(Ie,qui a nautis uocatur dclicati.vnde etiam (oribit ip(e in

eodem libro ferenitatem euenire quam vmy.m appellat quafica/
rentem uento ac turbine.

Inquinauit.abominabile fedt et naufeabile.Iob.xxxirj . Abomi/ \

nabilis cifit in uita panis.

Prcmonuit.admonuit.cauit.docuit(euinftituit.ofl:edit. Exodi

xviij.Oftenda(qj populo cerimonias et ritus colendi . & Ecclcfiaftis

iirj .Qui nefdt prguidele in pofterum inde cautus
. et rircumfpetflus.

& prouidus.& prgmonitus.

Splendor .Ezech virj.Quafi afpe&us fpledoris et uiCo clecfhri.
.

Is.hic.ille.Rabi lonas intelligit relatiue qui qug quod.& redtiiis 'is

qui.ea qug.rd quod .ps.xxxrj .Et inftruam te inuia hac qua gradieris.
&gs.cxlij.lnuiahacquaambulaba.pleriqj arbitrantur ne invauefle
mutatum. ut fupra oftendimus.

an Fluxit.Ieremig.xlix.Quid
tua .exponunt hebrgi
gloriaris in vallibus tuis? fluxit uallis
(anguine interfectorum.
(dlicet

Temerauit. licenter patrauit.(uperbe egit. Exodi. xviij.eoquod

fuperbe egerint cotra eos.Inde fuperbus.petulans.teraerarius.

gs.cxix. Superbi inique agebant ufqj quacp.ct increpafti fuperbos.

Inde petulantia.tejieritas.(uperbia.ProuerbioR:.xxi.Super/

bus & arrogans uocatur indo<fhis,qui in ira operatur (uperbxam.

*47

Digitized by Google
 PRIMVS
fWCQ IT f

I Vpus.utlfaip vndedmo.Ec habitabit lupus cum agno.

5^^ Mufca .Ifaif .vr) .Sibilabit dns mufc£ que eft in extremo flumi

num Aegypti.
TOD os.donatio.portio legitima GerLxxx.Dotauit mc deus do/
.

tebona.Indeuerbum utin eodem uerficulo.

I molauit .lacrificauit .octidit.gs.l.Imola deo lacrifirium laudis.

& primo Rcgu primo.Et imolattit Elcana.indc nome lacrifidum per

Ifgol.itcm et alia deriuata qug legendo bibliam inuenies . Inde locus
fupcrquolacrificatur di<ftus eft ideft altare flue ara.Gene/
bvv-f-
fis ocffauo.Acdificauit autem Noah altare domino.

Sai Cohabitauit.ut Gcn.xxx.pro eo quod nos legimus.Etiam hac

vice mecum erit uir meus.veritas habet.Hac uice cohabitabit mihi uir

meus.inde ideft habita culum. ut tertio Regum-vii]. Aedificas

domum habitacuIu tuum.Si reapit quandocp in fine he afpi
jdificaui :

rarionem.utHabacuk tertio .Sol et luna fteterunt in habitaculo fuo.

Folliculus fiue cortex vuarum exterior. Numeri fexto.Quicqtiid

exuineaeflcpotcftabvua palla ad adnum non comedent, pro quo

hebrfific legunt. De omni quod fiuftum eritexviteuiniabadnisad
folliailum (eu corium vucnon comedat.
tranfiationem Hieronymi de he/
tn Is.ille.hic.ifte.ut ps.xxiiij.iuxta

braica ueritatc.quis ifte rex glorig.et infra.quis iple ifte rexglorig J&C
in malculino Icribitur per fggol ut fupra.in fccminino aut per holem.
vt Ecdefiaftis.i] .,p eo qd nos legimus.& gaudio dixi qd fruftra dea/
peris.hebraica ueritas habet.et Ietidp,quid ipfa fadsTet fcribit qncg
g
vaufinalelocohe^utgs.cxxxtj.Etteftioniameahfc q doceboeos.
qd eftucriufcp nueri et ois generis. ut Exodi.xv. pplo que redemifti.
etiftud quide in mafailino,hoc aut in fcemino.in gs.cxlq.In uia hacq
ambulaba.nuc innuero plurali.gs.lxi).Duohfcaudiui.ltemutatvau
in aleph,et adiungitur thau terminatio foennmna,et didtur ut
plalmo.cxxxq .Hgcrequies mea.
146

Digitized by GsOogle
 LIBER
. tv ovojwrn t<d Trr^?x^}xarna
^
Au litera alphabeti.eft etia coiun&io copulatiua lignificans
V et.ut Gen .i. In pridpio crcauit deus cglu et terra.Q/j
q$ UCro
no eft coiundh'o,quia no copulat aliquid ad aliquid, ut Gen.
xxij pro eo quod nos legimus. Die aut temo eleuatis oculis uidit locu
procul.hebraicaueritasnabet.IndietcrtioetIeuauit Abraha oculos
faos.Sed hoc modo couertit luturum in prgteritu et econuerlo. ut
in
principiis IibroRt fcilicetLeuitid.EtuocauitMoylen.Numeri.
Etlo/
cutus eft dns ad Moyien.Iolug.Et fiuftu eft poft morte Moyfi.Iudicu.
Etfaiftu eft poft morte lofug.Ruth.Et facftu eft in diebus iudids
iudiV
cum.IteSamuelis.Et fuit uir unus.Item Regu. Et rex Dauid lenuerat.
anno primo Cyri.Ite in principio Efter Et fadu eft in
Ite Ezrg.Et in .

diebus Ahafucri .Ite Ezechielis.Et fa<ftu eftin tricefimd anno.Itemlo

nc.Et fa&um eft uerbum domini.In omnibus iftis vau litera
ponitur
ab initio librorum quando nihil copular.Sed uerbu quod alias de
fui
coiugatione faturi erat temporiSjfecit hoc modo temporis prgteriti.
Similiter ccouerfb, vau ppofitum uerbo prgteriti.fadt ipfum
teporis
faturi .ut Exodi.xxv.Fadentcp mihi iandhiarium . & in coniequenter
capiculis.xxvi.&.xxvi) .In uerbo feries et fedetis.& per Icripturam
eram in plurimis locis.vt uidere licet in arte grammatica.

^ Caput alicuius rei retortu inftar literg vau. ut Exodi.xxvi.

Quaru
erunt capita aurea &bafcscneg.&riufdem.xxvij.Et capita earum cu
celaturis fuis argentea.

Moles. Numeri.xxi.pro eo quod legimus.Sicut fedt in mari

rubrojic faciet in torrentibus arnon.hebrp tranftmint uerbum

de
A
verbo fic. mole in mari ulcp ad torrentes arnon .Qug tranflatio pia
cet magiftro Salomoni gallo in comentariis faper pentateuchu.
Qui
putat hoc uocabulumGcdid quali ideft moles, utps.lv. Iacfb

faper dominum curam tuam.reftius molem tuam.

^\^\Regin Pp roprium nomen .Efter primo. Vafthi quoc£ regi/

nafedt conuiuium.
•*5

Digitized by Google
 PRIMVS
Gcutconfequcnter declaratur fdlicct ad dilatandu terminum fiitim,

hoc eft ut latiores faceret limites regionis fuc.exdderut etabftuleruc

montes galaad.Reperitur et quandocp traflatiue pro duitate mynita
et forti quafidnefia montibus .ut.i»).Regum.xv .pro eo quod nos ha
bemus.fctinterfedt omnes pregnantes eius et fadit eas.hebrforum
magiftri legunt.Et perailTit omnes urbes eius diruens.

TO Ocddit.interfedu.it Gcn.iiq.Confurrexit Cainaduerfusfra

trem fuum Abel & interfecit eum.& infra. Ornis qui oedderit Cain.
Ecclefiaftis tertio.T empus oeddendi et tempus fanandi.inde no/
men ocafio. ut Icremie.xr).Ec fan<ftifica eos in die ocafio
to>to
nis.& reperitur aliquando fine he finali.

Concepit. Iob.xv.Conccpit dolorem etpeperitiniquitatem.

& inuenitur per holcm loco camez. ut Ifaip.lix. Conceperunt dolore

et pepererunt iniquitatem, inde nomen ideftpregnansuel

qug cocepit.Gen.xxxvii) .De uiro aiius hge funt cocepi. pro ego funt
condpiens.ita enim habet (criptura.Inde
ITO concepdo.Gcn.it],
Muluplicabo crumnas tuas et conceptus tuos.et inuenitur mediante

iod Ruth.iirj.Ec dedit illi dns ut codpcret,,p dedit coceptu.

Exaiflrit.cotriuit.dcpofiiit.cuertit.deftruxit.utExodi.xv.De

pofuifti aduerfarios meos.&ps.lvirj .DeUs conteret dentes eoru.pro

quo Hieronymus.Deus exaite dentes eorum.

ravn Infidiatus eft. prorupit in uerba maligna.irruit.ut gs.lxtj.

Quoufqj irruitisin hominem. Quod Hieronymus in pfalterio deh?

braicaucr itate traduxit. Vfcp quo infidiamini contra uirum.

Delufit.fefellit.derifit.draimuenit.ut Gcn .xxxi.Sed et pater

vcfter ciraimuenit me.et Iudicum.xvi.Per tres uices meticus es mihi.

i44 '

Digitized by Google
 .

'LIBER
&ps.li.Ecce enim ueritatem dilexifti.& accipit he afpirationem in fi/
ne ut Ifaig.xjdrj .Ecce dies ueniunt diae dominus. & feruitpro
nominibus ficut eccum et ellum apud latinos.
TCH Modo UC1 huc.prefens uel lod uel tcmporis.quod utrocp mo
do Gmul inuenitur in noftra tranflatione. Gen.xv. Generatione aute
quarta reuertetur huc necdu enim completg funt iniquitates Amor/
reorum ufq? ad prgfens tempus.

W Pronomen foemininigenerisplurah'snumeri,tertigperfbng.ut
Numeri.xxvrj .pro eo quod legimus.Et ei in hereditatem fuccedant.
hebraicaueritashabet.EttraGrefarias hereditatem patris earum ad
eas.& per paragogen redpit etiam he in fine ideft ipfe uel illg.

ut Exodi primo.Ipfe enim obftetricandi habent frientiam.

non T acuit, filuit. Amos fexto.T ace ef non recorderis nominis

domini.& ab eo tranfitiuum Numeri dedmotertio Inter hec Caleb

.

compefcens murmur, hoc eft Glere fedt.

Subuertit. vertit. conuertit.Threnorum tertio.Tantum in
T&T!
meuertitet conuertit manum fuam.tranfFerturquandocp pro muta
uit.utLeuitid.xirj.Etpilosinafbum mutatos colorem. ideft ucrfbs.
vndederiuatur ideft verfatilis.Gen tertio JEt fiam/

meumoladium atcp ucrfatilem.Sificde cgteris deriuatis.

Compedes. vinaila.neruus.carcer. domus captiuorum.

Ieremig.xxix.Vt mittas eum in neruum et in carcerem.

Rheda uel quadriga.eft autem inftruftio uedurg. Ezechielis

xxirj.Et uenientGiper teinftru<fbi curru etrota.vel fecundum quofda

inftru(fho exerdtus.
Mons.ut Gen.xiitj.In motibus Seir ufqj ad capeftria.& gs.l.
nwo
Iumeta in motibus et boues.& per apocope inuenit fgpius^^ ut gs

xxiir).Quisafcedetin montedni.et inuenit in mafculino etinfccmino

genere Amos.i.Eoquod diffecuerit pregnantes Galaad.quod hebrg
orum quidam interpretannir .Eo quod diftecuerint montes Galaad
• 45

Digilized by Google
 PRIMVS
Vodferatio.coUatio.couerlatio.difltttatio.ut Ezechielis
riSttn
primo Quafi fonus erat mulutudinis.quod opinant uenire a
. trna
ide ft loquela feu uox,per prothefin he.

Multitudo.populus.cxcellentia.altitudo . copia.diuirig .vul/

gus.EzechieIis.xxxrj.Fili hois cane carme lugubre fuper multitudine

Aegypti .Ite fcquit infra. Et attraxerut ea et omnes populos eius, et fu
perius.In gladiis fbrtiudeiidamultitudinetua-& eiulHe.xxxix.Etuo/
cabituruallismultitudinis Gog.&Gen.xvi). Quia patre multarum
gentiu coftitui te.& Ecdefiaftis.v.Qui amat diuitias.vnde nolunt ma

mondici.i.pluto.quafi ‘Hcft plurimum leu copia, quod

tradatio noftra inlania traduxit.Smos.iq. Et uidete infaniasmultas.

qd alrj exponut copia leu diuitias multas. Significat etiam fremitus et
tumultus uulgi.ut.i.Regu.iiq.Qyis eft hic lonitus tumultus huius.

Proprium nomen duitatis vbifepulchru erit ipfius Gog

apud Ezechiclem. xxxix.
Extorruit.arefecit.^d tranflatio noftra expolliit tabuit. Ilafg

Ixiiq. Sicut cxuftio ignis tabelcerent.^d hebrfi exponut-Sicut ardore

ignis extorret.na ois ignis excelles.fonis.etmagnusdidt

ideft exurens.deficcans.et extorres.utlcribit Dauid kimhi in comen/

tariis fuper Ilaia.Dicunt aut hoc uerbum a uenire per ^pthe

finhealpirationis,etapocopen geminationis.ita quod in proximo

vocabulo iod et mem notpfint pluralis numeri.et pfalmo fexagelimo
odtauo traftulit Hieronymus in hebraica ueritate.Sicut tabefat cera
a lacie ignis.vbi comuni tranllatione legimus.Sicut fluit cera.
Fouea.dedpula.pedica.plagauenatorum.noftra trafla

tio legit miferia.ps.cxl.In miferiis no fubliftet.Scd Hiero, in hebraica

veritate traduxit fic.Deiides eos in foueas ut non relurgant.
En .ecce.ut Gen .xxx.pro eo quod nos habemus Gratum habeo
.
fi»
quod peds.hcbrp leguntJEcce tantum fiat fecundum uerbum tuum.
142

Digitized by Google
 .

LIBER
efle adamata, fic nominatu ^dfragat et diuidat robuftifllmas gemas'.

QljS^Huc.illuc .vit primo Regu.x. Vtrum nam uenturus cflet illuc.

Inde noftra tranfiario uerfum huc primo Regu.xiifj .fic habet. Et ecce
mulcicudo proftrata ec huc illuccft ftigiens.quod hebrgi dicunt expe/
«ftauit. fregit.diflipauit.diuifit.no enim hoc loco aduerbiu ede poteft,
fed uel uerbum uel participium.
Pronomen maiculini generis tertie perfonp pluralis numeri, ps
xcv.Etifti no cognouertint uias meas.ps-xxxvitj.Etlurne oailorum
meorum et ipium non eft mccu. & ponitur quaudocp pro uerbo iub
ftantiuo.ut Geh.xlviq.Et refpondit filq meifimt.&Tper paragogen
redpit he afpiratione rton gs.xx-. Ipfi obligati funt et ceddcrunt.

& aedpit per prothefin mem ut et fignificat illi.quod tranila

do noftra diuifit dicens.cx eis.Ezechielis.vq.Non ex eis et non ex po

pulo,neqt ex fonim eoru.hoc fic exponunt hebrgi.non illi.no diuites.
non illiilli. vbifitgeminatio fecundum eorum doiftrinam pro filiis fi
liorum fuorum.quod etiam tranfiatio chaldaica Ionethc probat.
Fremuit.perfonuit.vodTerauitJdiero.traduxit vexauit. Ifaig

xxix.Neq? nexabit eu rota plauftri.qd hebrgific.Et perlbnabitrota

plauftri cius fiue fremet.Significatetij perdidit.coiumpfit. interfedt.
coturbauit.Idqdiuprainuocabulo oftefumeft in primo eius

fignificatodecundo Regum -xxq .Fulgura et confumpfit eos. Similiter

pfialmo.xvirj .Fulgura mulriplicauit et conturbauit eos.
Coturbatus eft. fremuit, tumultuauit.rumores fedt.dama/

uit.ftridit.Hiero.traftulit fonuit.Ifaip.xvi.Super hocuenter meus ad

Moab quafi dthara fonabit.& eiufde.xvq .vt mftitudo maris fonaris.
fed poftea ca.xxq .traduxit fr equentia.vrbs freques.vbi hebrpi expo^

nut vrbs damoris fiue rumoris.Inde das

Ttet? fonitus. fremitus .

mor .& ex eo trafiatio nra legit ppIm,hoc eft uulgu et plebe nimultua
rem.Ifaifubifupraca.xvi.AuferetgloriaMoab fuper omni populo
multo.utiferiuspatebit.etinhac fignificatioe traduxit Hieronymus
Amos quinto. Aufer a me tumultum carminum tuorum
•4 •

Digitized by Google
 PRIMVS
(cum.8iabcofitetiauerbu.utfi dicere ab ultra ultrare,Gcut ab intra
intrarc.Micheg.iiq.,p eo quod nos legimus. Et eam que laborauerat
in gente robuftam.hebraica ucritas habet,fi latine dicere liccret.Etul
teriorata in gentem robufta.qd.lxx. volentes exprimere traduxerat.
Et repulfam hoc eft procul pulfam in gentem fortem. Ggnificat igitur

remote tam a loco quam a tempore.

praue geffit. .idem atm fuperiori uerbo

nbo Inique egit,

in fecundo eius Ggnifiato.Iob.iiq.Etin angelis fuisreperit prauitate.

Tranfiuit.iuit.ambulauit.abiit.gs.i.Beatus uir qui non abiit.

iVp
Et gs .cxix.Beati immaculati in uia qui ambulant in lege domini gs

lxxirj .Et lingua eoru trafiuit in terra.Inde nome uerbale Trtabffl

Iter.ambulario.Habacuk.iq. Ab itineribus et emi tatis eius.

Qyaflauit. concuffit. Hiero.interpretatur cecidit penultima

produfo.Iudicu.v.Vngulf equoi* cedderut ideft percuflerut. Sed

fecutidu magiftros hcbrgoru de equo qui quatit ungulam uelodter

currendo didturtjS^ Sed cu quatit non currendo diat ut

fiipraindaleth.ItemGgnifiat peffundare.conculare.Ifaif.xvi. Do/

mini gentium exdderunt pro conculauerunt.

ftVvn PeratuensGuepercuflbr.a fuperiori uerbo deriuatunome

vt Ifaig.xli. Percudens malleo eu q cudebat tuc teporis, ab

Iudiaim quinto.Percuffitqj Sifaram;

^Geus.ut Uerfit fupradi&o Iudicumquinto.Et dextera

ad fabrorum malleos.

Lapis predoGis.quemnominauittranflado noftra Iafpide.

Exodi .xxviij .In fccudo arbuculus fapphirus et iafpis.vbi legitur hec

per .pthefim iod.fed feribit do<fhffimus Abraham filius Ezrf,
di<flio

quod hifpanus quidam in literis excellendflimus dixerit hunc lapide

140

Digitized by GtJOgle
 LIBER
Vt* Laudauit.laudcmdixic.utps.cxix.Scptics in dic laudem dixi

tibi .& ps.cl.Omis (piritus laudet dnm .ubi ponit TrSVnn inde

allclu ia,dug funtdicftoneshallelu ucrbu imperatiui modi pluralisnu

meri, ia uero cft unia de diuinis nominibus.et (ignificat deu fiuc dnm.
Et ut rccfle docet bcatiffimus Dionyfius de ccdefiafttca hicrarchia ca.
de facra\mcStone.Alleiu ia (ignificat laudate dnm .Confucucrut aut
verbu hoc ei grpei et larini fine afpirationc tam in pricipio qua in fine
fcribere.eoqd tantumodo hcbraica penes nosafpirant ca,que p heth
ldeft dafian hoc eft forti afpiratione fcribunr.cptera que pfilen habet,
ideftqug per heferibuntur, apud nos carent alpiratione. vnde euhe^
brei dicant halleluiah .nos feribimus alleluia.

SS^Infaniuit.inique egit.ps.lxxv.Dixi iniquis nolite inique agere.

quod Hicro.traduxit.Dixi inique agetibus.nolite inique agere. Ali)

exponut.ftolidis ftolide agere flue (tuite, iuxta paradoxu Ciceronis.

Omnes (fultos infanirc.Indcinfania et (fulticia et error wbbw

vt Ecclcfiaftis.vrj .Et ut cognofcere impietate (fulti, et errore ipruden
tium.&eitifdc.x. Initiu ucrboRseius (fulticia,ct nouiffimu oris illius
error peffimus.Exderiuatis huius et fuperioris uerbi ^ppter literaru
codngit interpretationu uarictas.ut ps .dj.
vtriulcjj fimilitudine (epe
Et qui laudabat me aduerfum me iurabat.Hicro.fic. Exultates per me
lurabat.hebrp' noftri fic-Infultates mihi uel infatuates me,cotra me iu
rabat.Indc illud Nahu.ij .In itineribus coturbatg funt quadrigp.pro c|
lxx.intcrpretcs rraduxerut.cofundcntur currus, pro inique agentur,
ideft ducentur currus.

'SSjH Splenduit.luxit.Iob.xxix.Quando fplendebat lucerna eius lu

per caput mcu.vbi (bium ppnitur unum 1 fortificatum per dagges &
birek in prima.elf enim officium dagges ut coplcat defccftus.de quo
plenius in artcgrammatica.&Ifaie .xiij. Quoniam ftellf cgli et lplen/
*
dor earum non expandent lume (iium.de q (uperius uide in

tcsStc Trans.ultra. Amos.v-Et migrare uos faciam trans dama *

Digitized by Google
 PRIMVS
Quomodo.primo Paralip.xiq .Quomo polTum ad mc intro/

ducere arcam dei.Et conuertit he in aleph.de quo uocabulo dixi fupe

rius in prima litera.

DT* Perdidit. interfedt.& inuenitur per lyncopam iod literc. Deu/

teronomq.vq .Et interficiet illos donec penitusdeleat, ubi ultimum
memnondefubftantiaucrbi,led pronome relatiuu pluralis numeri
cft.& in lententia prgdida inuenies eius nomen ucrbale.

Clamauit.fremuit.coturbauit.comouit. tumultuatut.rumorcs

fedt.ipetuole rumigerauit.ut gs.lv.pro eo qd nos legimus.Con trifta

tus fum in exeratatioe mea et coturbatuflum.hebraica u critas habet.
Lamentabor in lermone meo et tumultuabor Quod Hiero, futuru
.

mutans in prgteritu traduxit fic. Humiliatuflum in meditatione mea

etconturbatus.&Ruth.i.vbi hocuerbu perifrafticos circumlocutus
eftinterpres dicens.Qyibus urbem ingreflis,velox apud eundos h/
ma percrebruit, cum fic hebraice legatur .Et fedum eft cum uenirent
In Bethlehem rumigerauit tota duitas luper eis, et dixerut .Numhgc
eft Noami?
^"^7 Voluit.paratus fuit.ut Deutcro.i.Cumcjj inftrudi armis perge
retis in monte.pro quo hebrp legunt.Voluiftis alcendcre montem,
vel parari eratis afeendere.
Mcnluraliquorum.utExodi.xxix.Etquartam partem hin;

Regia. palatiu. domus dominica.qua Grpd kyriakin, Germa

riikyrchen.Larini templum uocat.irj.Regu.vi. Et porricuserat ante

templu.et cgtera illic limilia.addit aut ftpe iod poft he per prothefin,
et fit quatuor litcraRi.led nuncp eft nifi didio diftyllaba.dedinat aute
in plurali tamaldiline qua fixmininc. Et nota dnmperlercmiamter
hocnome ^mlilTe. Icremip.vrj.Nolitecofidereinuerbis medatij di
centes. Templum domini templum domini templum domini eft.

Nihil enim fpirituflandus fruftra loquitur.

Obruit. ftupefedt. adduxit in admiratione uel in alienatione

A mentis.attonitumfetit. Quod Hieronymus opprefllt interpretatur.

Iob.xix.Etnonerubcfdtis opprimentes me.
138

Digitized by Google
 LIBER
quod erat extrudum.et eiufdem.iiij.Nam et reges fortifilmi
fuerunt
in Ierufalem.& fepe mutatur vau in iod et econuerfo.ut
infra dicetur
in TVp
Corruptela.peruerfitas.quod Hieronymus defyderiu
traftu
Iit,fortafrc putas efTe ab dc q fuperius tradauimus.ut Michcg

vi) .Et magnus locutus eftdefyderium anime fug.nam aliter traduxit

in ps.xxxvii) .de hcbraica ueritate.Et inueftigantes
mala mihi Joque/
batur infidias.fed comodius ante etim.Ixx. mateotitas ideft uanitates
interpretati fuiK.&J(ai .xlvrj.piitaucruntre(5tedtcifoueam
f in quam
quis inddit.quod eflc potfft defcriprio peruerfitans.
verutamen illic
Hieronymus aliquato melius fic enuciauit Irruet fuper
.
te calamitas *
hebrp autchocmo.Et cadet in teguerfitas qua no poteris
expiare.

^ Vf.ut Iercmic.xxi). Ve frater et ve foror .non plangent eum.ve

domine et uc inclyte. & inucnitur per defedum literc
Hieronymus fuper Ifaiam.xxix.fcribit eam intenedionem
lod.ut fupra.

vocatniocafudici. ‘
“
quadocn
_

T^. .
^'itianim.Prouer-xiij.Eft quaf? pauper cum in multis
Aumis ut.quod paulo inferius fubftantia tranfFertur.ut
fubftantia fe/
ltinata minuetur.fignificat etiam fads
uelfuffidentia. Prouerbiorum
xxx.quartum qd nuncp didtfuffidt.etigms uero nuncjj
didt fuffidc
Dormitauit.quod uocabuid drcumlocutus eftHieronymus.

Ilaif. Ivi. Videntes

uana.dormietes.etamatesIbmnia.Et.lxx.fic.Som/
niantes.ledulumamantes.dormitantes. »

Vf.hei.uoxdoloris.vtEzechielis.ij.Etfrriptf erantin eo
lamen
tariones & carmen ug.
Hfc.illa.ipfa.& frpe capitur pro partidpio
ieu uerbo fubftan/

tiuo.ut Gcn.xij .Quare non indicafti mihi quod

uxor tua elTet.
TVT? Fuit,crat: -Geh ,x.hic erat robuftus cora dno.verbu flibftatiuu.
Corrupit.deftruxit.adnihilauit.etin pafliuo euanuit.
periit.fu

git.Danielis fecundo.Et fomnus eius fugit ab eo.

'37
 PRIMVS
perfonam fenis.& Danielis.v.Dcum qui habet flatum tuum in manu
fua non glorificafti.Inde nomen idefl; magnificentia.gloria.

decor.fiuehonor.utgs.cxlv.Magnificentiarngloric famftitatis tug Io

quent.quod aliquanto comodius traduxit Hieronymus Decorem .

glorig magnitudinis tug et uerba mirabilium tuorum loquar nifi qd .

&
hod laudem confeflionem fignificat,non magnitudinem Item Da .

nielis quarto.Et in gloria decoris mei.

Decor.etfcribiturfcxpuncfHs.utDanicIis.xi. Et indignusde

coreregio.lxx.traduxeruntlamprotis ideft claritudo feu fpledor. ps.

cx.In (pledoribus fantftorum.quod Rabi Salomon gallus exponit fic.
Hoc tibi contigit in puritate claritudinis fan<ftg,qug fuerat in te ab ute
ro matris tug.Hiero.in pfalterio hebraicg ueritatis intellexit res litera
pro daleth .qua fimilitudinc abdu<ftus,interpretatus eft. In montibus
fan<ftis.& afluunt in fine he afpiratione,fiue coniuncftim thau,fitcp foe
minini generis.utProuerbiorum.xiiq.vbitranfFertur pro dignitate.
In multitudine populi dignitas regis.

tnrrn Amfnuftus et abrupta uiarum.& circuitus et ambages.

quod Hieronymus traduxit gloriofbs.Ifaig.xlv.Et gloriolos terrg hu

miliabo.fed Ionethas chaldgus furaia.vnde illud exponunt hebrgi fic.
Et abrupta uiarum gquabo.

Vg.heu. Amos.v.Etin cuntfHs qug foris funt dicetur vgug.

Laus.confcffio.ut primo Paralip.xxix.T ua eft domine magni

ficecia et potetia.et gloria atep uictoria.&laus.&; ps.ciirj. ConfefCone
& decorem induifti.omnia ab eo dcriuaufignificant virtutem et may
gnidecentiactconfeflione.Inde fdlicet a cofeffione laudis

ac Iaudatione.Gen .xlix.Iuda te laudabunt fratres mi.

^^^Erat.fiiit.ut Ecclefiaftis.q .pro eo quod tranflatio noftra habet.
t/V*-—»
Quid enim proderit homini de uniuerfo labore fuo.hebrgi legunt.
Nam quid eft homini de uniuerfo labore-Et Ezrg quinto.Templum
156

Digitized by Google
 .

LIBER
Sonitus feu ftrcpitus.etuerius refonantia fiue ccho. vnde illud

Ezechielis.vij Prope cft dies occifionis et no glorig montiuin quod

.
.

Symmachus traduxit.Prope eftdies feftinatonis etno recraftinatio/

nis.et.Ixx.fic.appropinquauit dies no cu perturbadone neqj aim do/
loribus.Theododon autem.Propc cft dies lamis non glorig mondu.
Sed huius idiomads pcriu fic interpretantur .prope eft dies damoris.
eiulatus.feu lu&us.ct no ccho uel fonitus mondu. talis enim fixflus &
non uerus eft hominu fonus.qui inter altiflimos montes uoce noftra
imitari conatur .vnde ideft damor leu ftrcpitus.quod Hiero

celeuma tranftuIit.Icremic.xxv.Celcuma quali calcandu condnctur.

itaenim uulgo dicitur .quamuis apud grgeos mediante s regulariter
cclcufma feribedum fit.Eft aut ccleulma damor nautaru et mutua co/
hortatio .ut apud Mardale.Lctos tigids ad celeufma remos. traduxic
edam Hieronymus alias idem uocabulu pro uoce calcandum, ut Iiaig
xvi. V
ox calcandum irruit. vocem calcandum abftuli.
Pofait.extendxt.porrexit.mifit.utIlaig.xi.Etm cauernamre/

ouli qui ablacftatus faerit manum faam mittet. et inuemtur quandocjj

ne primg fyllabg mutari in iod (ecundu doxftrina Rabi Iudg qui expo/
nitdicftam fcntenriam fic. Et in cauernam reguli ablaxftatus mittendo
mittet, aut ponens ponet.ficut threnorum.iij. Et pofuerunt Iapidem
faper me .de hoc infra dicemus in litera iod.
Conculcauit.cotriuit.utIob.xl .Et cotere impios in locofao.

Scabellum.I(aig.lxvi.T erra autem fcabellum pedum meofg.

& gs.cx.Doncc ponam inimicos tuos fcabellum pedum tuorum

Myrtus, ut Nehemig .virj .Frondes myrd et ramos palmaru.

& Ilaig.lv.pro vrrica crefcet myrtus.

Pulfauit./ppulit feu impulit-Numeri .xxxv . Si per odiu quis

homine impulerit.^ alibi Hieronymus deleuit interpretams eft,ma/

gis fenfam de fenfa,quam uerbum c uerbo.Dcuteronomrj .vi. Vt de
leret omnes inimicos tuos coram te.

vm Decorauit.glorificauit. honorauit.Leuitid .xix, Et honora

•55

Digitized by Google
 /

P.RIMVS
bunt in gutture fuo.quod non eft recte trandatum deleptuagin/
taqui grece traduxerut «^svicovoiv phonifulin debebat igitur icixta
proprietatem grf citaris dicere, non vodferabunt vel loquentur, vel
modulabutur .fed Hieronymus de hebraica ucritatc comodius inter
pretatur.No tonabunt in gutture fuo.uos exponere poftiimus.non
diflertabunt.vndelogica.rhetoricam.etpoctic«i.hebrpi fubuno arris

vocabulo coprehendentes nominant quali ut Gccro ait in

topids rationem dillercndi.leuetia modulos liue fonos effingendi,

quod Hicro.meditatione traduxit. ps.xix.Et meditatio cordis mdin
cofpc&u tuo fcmper.Ilaig.lix.Locuti fumus de corde uerba medaerj.
Et in eodem ca.Quafi columbe meditates gememus, nam columbaRz
et turturum uox diatur gcmitus.Inucnitur etiam geminato gimel gs.
xxxix.In meditarionemea exardefeet ignis.

Abltulit.amouit.utlfaig.xxvrj .pro eo quod nos legimus . me

ditatus eft in fpiritu luo duro per diem fftus.docfti hcbrgoru magiftri
legunt abftulitfdlicetfriuftus in uento fuo duro per dies orientales,
vndeeftillud Prouerbiorum xxv. Aufer rubigtnem de argento.&
.

aufer impietatem de uultu regis.

Diredtum.paratum.lecundum Rabi Ionam.ut Ezechielis.xlrj.

proeoquodnoslegimus.Quc uia erat ante ucftibulum leperatum

per uiam orientalem ingrediennbus.magiftri hebrforum fic legunt.
Oftiumm capite uic.eregione antemuralis re<fta.hoc eftdiredte uer/
fus pomerium liue peribolum uia flibfolana ingredientibus. Nofter
Lyra cum multis aliis interpretibus hoc loco proprietatem uocabuli
non accurate afpexit.exponit enim daufuram organizarionis putans
hic idem quod 'HVISi inftrumentum muticum.
quod ipfe appellat organum in titulo plalmi quarti. Ad ui&oriam in
organis plalmus Dauid.Et uritur longa perifrafi ad unius tantum uo
cabuli errorem colorandum.quanquam et Hieronymus quocp illud
capitulum le neldr e fatetur,propter interpretationum oblcuritatem.
allegans iUud Socraris.Hoc fdo quod nefdo.

•54

Digitized by Google
 /

LIBER

h dolentis interiecftio , cui (jr pe additur in prindpioafcph.

a vt Ioclis primo . Aa diei. Et leremic primo. Aa domine ne
fdo loqui.

Ecce.ucGenefis quadragefimofcpdmo.pro eo quod legimus.

Acdpite (emina & ferite agros.hebraica ucritas fic habet.Ecceuobis

femen, ferite terram.

H» Vacauit.euanuit ucl vanus fadlus eft.Inde vanitas uel tiacuu.

quae dieftiones ambae in una fentcnria inueniuntur .Teremiac fecundo.

Et ambulauerunt poft uanitatem,& vani facfd funt.Sic Ecclefiaftis
primo capitulo. Vanitas vanitatum & omnia vanitas-ideft adnihila/

W
tioquaodam.
Alt] Elephantem . ali) pauonem.alij arborem uocant hebe/

num.5i ideo uaric tranfFerunt loaim hunc Ezcchiclis vicefimofepttV

mo. Dentes eburneos & hebeninos comittauerunt in prerio tuo.
Scptuaginta.Dentes elephantinos &i)s qui introducebantur redde
bas merces tuas.Hieronymus in commentariis exponit. Dentes ebur
ncos eloquentiae candorem pollicentes, verumtamen h ebenini fune
tdeft nigri coloris;

“iSTt Aftrologus .
Quod Hieronymus iuxta Symmachum &
Theodotionc Augurem interpretatur .ali) arufpiccm . quadra/
Ifaig

gefimofcptimo. Saluent te augures ccli qui contemplantur fydera.

Ucifhus feptuagintafictraduxerunt.Saluamtefadant aftrologi qJi.

MM Oblatio donum.munus. Ofec oflauo.Hoftias offerent.

.

quod feptuaginta fic.SimuIant hofh'as.& fecundum Dauid Kimhi in

comentariis fuper duodecim putatur ortum eflcuocabulum a

ideft obmlit.adduxit.attulit.per geminationem fic ditfhim.

Diflertauit.meditatus eft.difputauit.ratiodnams cft. loaitus

cft.fonos feu uerba compofuit. ut pfalmo fepntagcfimofeprirno.Et

meditabor in omnibus operibus tuis .
& pfMmo.ocv.Et non dama
*JJ

Digitized by Google
 PRIMVS
riget manfuetos iniudido.& in eodem.dirige me in ueritate tua.

Via.ut Numeri.xxi. Via regia gradiemur. &jgs.i. V ia pecca

toru peribit etEzechielis.xix.Vnuquemc^ iuxta uias fuas iudicabo.

Inde uerbum Abacuk.iij. Viam feafti equis tuis in mari.

Veftigium. ut Deutero.ij. Quantum poteft unius pedis

Tffa
calcare ueftigium.

Traxit. tetendit, ut threnoru.rj.T etendit arcum fuum quafi

inimicus.&gs.lxiiij.Intenderuntarcum rem amaram. Hieronymus,
Tetenderunt (agittas.

Drachma uel folidus.ut Efrf.rj.Auri (olidos quadraginta

millia & mille.
Meridies.utDeuteronomij.xxxiij.Mare & meridiem poffi/
debit.et idem eft quod uel

Quffiuit.ut Leuittd.x.Cu qufreret Moy(es,exuftu reperit.

Pullulauit.germinauit. herbam fedt.Ioelis.ij.Quiagermina

uerut(perio(adeferti.Inde herba tenera et recens orta.Gen

primo.Germinet terra herbam uirentem.ea enim herba quando tra

&u temporis confolidata fuerit didnir yvy.

Pingucfcebat (eu pinguefetfhis eft.utDeutero.xxxi.Cumqt
ypi
comederint et (aturati crafliqj fuerint .inde pinguedo per (ex pun<fla.
pfalmo.lxitj.Sicut adipe et pinguedine.

Cinis, ut Leuitid primo.In loco in quo aneres effundi (olet.

K®?
hebraice.In locum rineris.vnde uerfiim hunc pfalmi.xx. Et holocau'
ftum tuum pingue fiat. exponunt hebrp quida . & holocauftum tuu
indneretur femper.

Lex.con fhtutio feu ius.Efter .i.Sdentiu leges ac iura maiorum.

»32

— —"-Digitized by Google
 LIBER
*
no Si pario (Iratum lapidc.& dicunt cum lucere ficut meridiem. unde
nomen accepit.Nam fignificat meridiem.

Tni Libertas.remiffio.Leuitid.xxv.Et uocabis remiflione ain/

<fh's habitatoribus terrgtuf.Inde quod eft liberum uocatur

vtExodi.xxx.Sume tibi aromata prima myrrhgele<%,ideft eius quae

libere fluit atqj fua fponte,non demum incilo cordce.Inde qujxla auis
dicTta efl quam quidam irundinemuocant.quia apud horni
nes etiam in domibus libere nidificat abfqj ullo timore .ficut Burgen.
inadditionep(almi.l\Tcxiiq.fentit.tranflatio.lxx.interpret$turtrygo/
na ideft turturem.fed Hieronymus auem, genus pro (pede.

Opprobrium.Danielis.xxj. Alt) in ignominiam et oppro-» -

briu (emper.qd orthographia decepti tranftulerunt.vtuideat femg.

Stimulus. primo Regum .xq.Vfcp ad ftimulum corrigendu.

Gradus fuper muros (eu in turnbus,ut (upra diximus in uee/

bo Inde Hieronymus maceria traduxit.Cantic03j.rj. In cauer

nismaccrif.&Ezechielistricefimooifbuotranftulitfepes Et cadent .

fepes et omnfc murus.Sed poftea in commentariis fe corrigens,expo -

nit munitiones. quod re<fhus idiomad con(onat.& Lyra didt fortali/

cia.quae Ioncthas chaldpis appcllauit magdalaia . Sunt autem (ecun
&
dum Rabi Salomonem petrae erecffee impendentes quafi caiurse
videantur .Onkeluschaldpus nominat gradus dragin Exodi vigefi/
mo.Non afeendes per gradus.
Sentis, (pina, carduus. Genefis.irj .Spinas et tribulos ger/

minabit tibi.

"^^^Inccfiit.iuit.calcauit.ambulauit.Deute.i.et ipfi dabo terra qua

calcauit.ee Nueri .xxiirj .Oriet ftella ex lacob.qd hebrp legut.Ince:

ftella de Iacob.fed Onke.exponit chaldaice.qd eleuabit rex de dor
lacob.Ite fignificat direxit, hoc cft recfte fedt incedere.ut ps.xxvl
• '
3

Digilized by Google
 .

PRIMVS
Cera.utMichecprimo.Sicutceraafade ignis.

Contriuit.cxtirmt.confumpCt.ProucrbioR2 .xx.Quimalcdi/

cit patri fuo ct matri extinguctur lumc eius in mediis tenebris. & Iiaif

xlirj. Contriti fimt.quafi linum extimfli funt . et pro eoquod habetur

pfalmo.cxvirj .Ciraimdederunt mc fiait apes . exarierunt Gcut ignis
in (pinis.quodq?Hieronymus traduxit. Extincfti funt quaG ignis fpt/
narum .hebrgi legunt.confumpti fimt ct diftipati
Opprobrium.vidum.calumnia.fcadalum. utgs.l.Etaduerfus

filium matris tup ponebas fcandalum. Hiero, traduxit opprobrium.

Pullauit.Canticorum.v. Vox diledti mei pulfantis.8£ Genefis

xxxiiyQuas fi plus in ambulando fecero laborare morietur uno die.

verius fic.Etpulfatg uno die morientur.
Attcnuauit.fubtiliauit.cominuit.contriuit.ut Exodi.xxxrj .Co

bullit et cotriuit.&Ifaig.xxix.Et erit Gcut puluis tenuis.& gs.xviifVc

lutum platearum dfclebo eos.Hiero.proiicia eos.hebrgi attenuabo uP
contera eos. aliqui hebrgorum errore Gmilitudinis vau et res dicunt
euacuabo eos.

^T enuem habens pellem luper pupilla oculi.quod Hieronymus

lippus tranftulit.Laiiud.xxi.Si gibbus G lippus.

Pellis.membrana.cutis.tela arancarum.Hieronymus traduxit

nihili. Ifaiy.xl.qui extedit uelut nihili cflos. Lyra exponit tela, hebrfi

cortinam.feu pelles.

n Exiguus.tenuis. puluis.propter fubtiliationem. ut Ifaif.xl.Ecce

infulf quaG puluis exiguus.

TO Tormentum bellicum.quod bombardam uocant, eoquod co

terat et comminuat muros.quod Hieronymus munitionem tranftu/

lit.EzechieIis.xxvi.Eta'rcumdabitte munitionibus.
Perfodit, tranffixit. confixit.Zacharic.xij.&afpidentadme

quem confixerunt, ct Numeri.xxv.Et perfodit ambos fimuluirum

frilicet & muUerem.
Lapis prfdofus. ut Efterprimo.Super pauimentum Gnaragdi/

150

Pigi l ge d ly Google
 LIBER
nem noftram fecundum fimilitudinem noftram. cuius proprietatem
Moyfesegyptius libro perplexorum primo explicauit.Sigmficatetia
exddit.proierit.diruit.vaftauit.compelaiit.confijmpfit.finiuit. Ofca:
x.Tranfire ferit Samaria regem fuu.vbi tranfiatio.lxx.mclius,(dlicet.
ProiedtSamariaregcmfuum. eteiuidem .xi. vbi nos legimus.SiCut V/fvrU,
mane tranfiit per tranfit rex.lxx.habent.Mane ,pie(fius elt rex. Quod
varie quidem in multis lods tranlFerunt multi, ut Ofcc.iirj. No<ftc ta
cere feci matrem tuam. pro quo.lxx. Noifti affimilaui
hebrgi exponunt.Compeldii congregationem mam.fic Sophonig.i.
matrem tuam, p
Contiaiit omnis populus Canaan.Scptuaginta. Affimilatus eftorhis
populus Canaan hebrei exponunt Excifus perdiuis. et deuaftatu*
. .
.

eft.ut didt Dauid kimhi in comentariis liiper duoderim. Solent it acp

promilcue interpretari tam a luperioriifto quam ab illo uerboderi/
uata.ut Ilaig.vi. Vgmihi quia tacui fecundum hebrgos. Foedatus Si
.

deuaftatuslum.Aliterfignificatetiamexpetftareuel fufbnere aut fu/

fcipere.utps.xlvirj.Sufcepimus deus mifericordiam tuam. Significat
etiam cogitare.ut ps .l.Exiftimafti inique quod ero tui Gmilis.& Hic/
rony mus ftc.Exiftirnafti me futurum umilem tui,

Vf^Cl^Similitudo.ut ps.xvij.pro eo quod nos lcgimus.Sufceperut

me ficut leo paratus ad prgdam .hebraica ueritas habet tefte Hierony

mo.Similitudo eius quali leonis delyderantis prgdam.

Sterquilinium.utlcremig.vixj.ln fterquilinium fuper fadem

terrg erunt.
Plorauit.lachrymatus eft.ut Ieremig odi). Ploras plorabit &
deducet oculus meus lachryma.vbi et uerbu et deriuatu inde nomen
inuenies.fignificatetialiquore.Exodi.x3tij.pro eoqd nos habemus.
Decimas et primitias tuas no tardabis offerre.cxponut hebrgi. pleni
tudine tua fdlicet frugu.et liquore tuu lalicet uini uel olei ne differas.

^Ip^i^Damafcus. Amos .itj.In plaga lecftuli et in damafd grabato.

vbi plures hebrgoru magiftri uolut daleth abundare quafi fyllabica
'
adiecfhone,ut alias Igpe inucnit quod fupra doaiimus.vt fit fenfus fu
per cruribus feu fuftentaculo grabati.& Genefis.xv.Et filius procura
toris domus megifte damafeus Eliezcr.
•29

Digitized by Google
 PRIMVS
Gen .xix.Egr eflus ad eos Lot ac poft tergu daudcns oftiu . &pluralif
declinat cu mafculina et fceminina terminatone.et inuenit per apoco

penS^l gs.cxli.Et oftium drcumftantig labiis meis, quod Hierony

mus traduxit. Serua paupertatem labiorum meorum.

Sanguis.ut Gen.ix.Qiiicumcp effuderit humanum (anguinem
fiindetur (anguis illius. &plural i ter fecundu hebrfos Gen.iiq.pro eo
quod habemus, vox fanguinis fratris tui clamat ad me.illi legunt, vox
(anguinum fratris tui clamat ad me.in plurali numero.quauis Onke/
Itis chaldgus etia nobifeu fingulariter traduxerit, fic comunitcr apud

nos in lingulari tranffertur,vbi apud hebrgos in plurali ponitur .ut

Zacharig.ix.Et auferam fanguinem eius de orc eius. nili quando eri/
men capitale et poenam ulrimi lupplicq fignificat. ut ps.li. Libera me
de fanguinibus.ideft a poena (anguinis.et etia fingulariter. quod Hie/
ronymus noxa interpretatus cft.Numeri.xxxv. Ablqj noxa erit qui
eum occiderit. fic et pluraliter .Deutero.xix.Ne fis (anguinis reus, qd
de uerbo ad uerbu hebraice legit.eritqj fuper te fanguines.i.ulcimum
(upplidum (eu poena (anguinis.fignificat etiam vinum rubeum.
ut Deuteronomij .xxxrj .Et (anguinem vuj biberent merariflimum.

Quieuit.filuit.expe<fhuit.threnoru.ir) .Bonum eft preftolari

cum filentio falutarc domini.&I ps.cvq .Et ftatuit ^pcella eius in aura,
quod Hiero.traduxit.Statuct turbinem in tranquilli tatem.ideltfilen
tiumuel quietem.ficlofujr.x. pro eo quod nos habemus. Sol contra
Gabaon ne monearis. hebrji legunt. Sol contra Gabaon quiefee uel
file uel expc<fta.uinc fcquit.& ftetit .i. quieuit.Indc id qd in ps. Ixij. le

gimus. Nonne deo fubiecfla erit anima mea.Hieronymus de hebrai/

caueritatetranftulit.Attamenaddeumfiletium anima mea.et infra.
Verumtamen deo (ubicdfaefto anima mea. verius multo Hierony/
mus. Verum tamen deo tace anima mea.

Afiimilauit.fimilisfe(flusefr.utps.cxliiij.homo uanitatifimi

lis fiufhts eft.&lEzechielis.xxxi. Cui fimilis facftus es in magnitudine

tua. Inde fimilitudo.Gen .1. Faciamus hominem ad imagi/
128

Digitized by Google
 LIBER
mentariis fupcr Ifaiam.Ionathas chaldfus interpretatur eretfHonem.

Faftigiu.culme.fecundu aliquos I6ig.xxxvuj.Du adhuc ordi

rer fuccidit me.pro a fummitate.alrj a languore et miferia.

Erexit, eleuauit. ut gs.xxx.Exaltabo te dne quonia fufcepift»

me.pro quo hebrei exponut.quOnia eleuaft» mc.cjd putaret aliqui co

Cordare dicendo fuiapere eft furlum capere,hoc eft cleuare. nifi.lxx.
traduxiflent elabes Cmplicif .i. cfpifti.Hiero.traduxit, quonia faluafti
me.Rabi Iacob filius Eleazari feribitp patha fub dalcth .Prouer .xxvi
vbi nos habemus.quomo pulchras fruftra habet claudus tibias, fic in/
deces eft in ore ftultot£parabola,hebrgilegut.erigitc crura a claudo
& parabola in ore ftultorum.
ntVs Rami. palmites.frondes.Ezechielis.xvTj .Relpidendbus ra
mis cius ad eam.Sc infra.palmites fuos extendit ad illam.

^7*7 Turbauit.Ezechier.xxxij .& no conturbabit eas pes hominis

vitra, necp ungula iumentorum turbabit eas.

Stillauit.ut Iob.xvi. Ad deu ftillat oculus meus.& gs.cxix.pro

eo qd traflatio.lxx.habet.Dormitauit aia mea prg tedio.Hiero. de he
braica ueritate recfHus traduxit fic.deftillauitanima mea prf ftuldcia.

Perfecutus eft.fuccedit. Abdias. & erit domus Iacob ignis,8d

domus Iofeph flamma, &C domus E(aufh'pula,& (uccendentineis.8£
Prouer .xxvi. pro eo qd habemus fic.Iabiatumedacu peffimo corde
fociata.hebrp lcgut.labia ardetia uel gfequentia. inde nome uerbale
ardor .Deu .xxvi tj.Percutiet te dnsegeftate.febre .frigore, et ardore,
fignificat etia gfequi.ut Gcn .xxxi.et ob qd pcftm meu fic exarfifti poft

mc.^ q hebrfi lcgut.dd p<ftm meu qd infequunis es poft me.&hpc

gquocatio diuerutate radt in traflationibus.ps jc.Du fuperbit impius
incendit pauper .vel fecundu Hiero.de hebraica veritate. In fiiperbia
impr) ardet pauper .qd hebrpi fic legut.In fiiperbia nocentiu perfecU/
donem patitur pauper leu fugatur.
Oftiu.ianua.ut Exodi.xxi.& applicabit ad oftiu et poftes.fk
 .

PRIMVS
Confregit in terra uicam mea.ideft cotriiut.&ps.xxxiiij.Ethumilcs
(piritu faluabis.re(ftius Hieronymus.Et confrados fpiritu faluabit. &
quandocp inuenitur pofitum vau pro aleph.
vsn Gantriuit.quaflTauit.humiliauit.iit ps.li . Cor contritu cthu'

miliatu deus no dcfpides. Sc in eode.Et cxultabut offa humiliata. &

fignificatidem cumucrboruperiorc
Egenus.inops.paupcr.ps.ix. Et fa<ftuseftdhs refugiu pauperi.
TS
Cuius fynonyma funt et

tranfladonem
fiSTOVl Gallus fylueftris jiel fecundum noftram
vpupa.utLcuitidjci.Vpupam quocp et uefpertilionem.

Vn Exhaufit.attenuauit.exiccauit.Uaif .xix. Attenuabuntur & fic/

cabunturriui fluminum.

V» Mifer pauper
.
.inops.ut fupra.& Leuirid.xiiij.Quod fi paup eft

& no poteft manus eius inucnire quf di<fla fiint . declinat mafculine

et focminine additis tcrminationibus.indc rfcn nome colle<friuu

paupertas, ficut iuuentus apud latinos.ut.iiij.Regu ultimo. Et de pau
peribus terrf reliquit uinitores et agricolas vbi hebraice collediue
.

poniuir.& de paupertate terrf,ideft de congregatione pauperum.

rh* i Cf (aries, coma, ut Canticorum. vij.Et comf capitis tui ficut

'
c
purpura regis. ‘

sin T ranfiliuit. faltauit. Canti .rj .lpcce ifte uenit faliens in motibus,

tranfiliens colIes.& Ifaif .xxxv.Tuncfaliet ficut ceruus daudus.

Haufit aquam.Exodi.ij.Infuper et haufit aquam nobifcum.&

paulo ante.Quf ucnerant ad hauriendam aquam.

Siiula.ut Ifiuf.xl.Ecce gentes quafiftilla fitule.

rH? Eleuauit.fiiftulit.Ifiuf.xxxviij .Attenuari funt oculi mei.pro

q
hebrf i exponut.Eleuati funt oculi mri.fecundu Dauid Kimhi in com
*z6
.

Digilized by Google
 LIBER
TVfVl Pepulit.euertit.guertit.crrarc uel labi fecit, ad mala induxit,

decepit.fupplantauit.et eftidem cufuperiori uerbo

ut pfalmo
xxxvi .ExpulG funt nec potuer ut ftare.et ps.cxl.Qiii
cogitauerut Cups
plataregrefliis meoside nome^bale.gs.ivi.et pedes
meos de lapfu.

Milium.ucEzechielis.iirj.Ec tu fume tibi fr umetum

cthordeu
& fabam. & lentem.& milium.& uidam.
Impetu feftinauit.impulit.Efter.it) .Feftinabant airforesqui

mifli erant. &ciufHem.vi.Et Aman feftinauit.

Vmj Opprcffit.coarcauit.cocgitui.utloelis.q.Vnufquifcj fratre

fuum non coartabit.

Suffidenua.abundantia.Malachigarj.Et effudero uobis benedi/

«ftionem ufep ad abundantia. &Exodi.xxxvi.Eoqd oblata

fufficerent
&
SC abundaret. Lcuidci.v.Sin aut no potuerit offerre pecus .i.
non
fit fuffiricntia pecudis.Significat etia fatis.ut
no fuf
Ifaig.xl.Ec libanus
fidet ad fuccendendffiet animalia eius non fuffident ad
holocauftum
ideft non erunt fatis.
Tranfmigrario temporis. & comuniter fic reperit cu mem
ideft de tempore in tempus.utlfaiguldmo.Et erit
menfis exmenfe.et
(abbatum ex fabbato.
Syllabica qugdam adie<ftio eft.etprgfertim cum
iungitur beth U/

t ere uelcaph. ut Ieremig.li.& labores populor ad nihilum & genfiu

in ignem erunt.quafi diceret in nihilum. & in ^ ignem.

^^Miluus.utDeutero.xiiq.Vulturcmac miluu iuxta genus fiiu.

S^pft eda focrmne.ut Ifaig.xxxiiij .Illic cogregati fut milui alf adalteRt.

Atramentu.ut Iere. xxxvi. & ego feribeba in uolumieatrameto.

Antemurale propugnaculum munitio. utEzechielis.iiij.Et
VT3 .

gdificabis munitionem.

tw Contriuit.coffegit.contudit. fuppreffit.humihauit.ps. cxliij.

Humiliauit in terra uita meam.pro quo Hiero . in hebraica ucritate.

‘ 2 5

Digitized by Google
 PRIMVS
pro co quod lcgimus.Iudicare coram 1H0 et expeda
eum Multi hev
.

brcorum exponunt,Iudicium coram dlo.ucl ultio.uel rigor. & in

ifto

fion, ficato frequens eft cius uocabuli ufus

apud magiftros hebrgor*,
ultionum
maxime autem cabalifticos.vnde eft illud de angelo^ lods
mifericordiaru. ut uidere licet in fcholijs cir ca arborem
dece nume
&
qua illuftris Ioannes picus Mirandulanus comes, ftate no
rationu.ex
phflofophus,tranftulit ^pprietate clementig
ftra omniu nobilifli mus
etiudierj in filis condufionibus cabaliftids.Hiero.etiam hoc nomen
Iob.xxxvi.Caula tua
traduxit caulamldlicetqug agituriniudido.ut
quafi imprj iudicata eft caufam iudiduqj redpiens.pro
quo hebreile

gunt.Iudidum iniqui complcuifti&c.

«t riy* Letatus eft.ut Iob.xli.pro eo quod legimusJEt tadem eius prg

letabitur moeror, uel ante

cepit ccreftas.hebrgi exponut.Et coram co
ipfijm gaudebit dolor .& profedo non tantu
miror tranflatione qua/
tum comentatore noftru de lyra,qui pene femg tranfit perfimdorie.
fortafle quod tantum honoris detulit fandis
dodoribus. Sed laudo
Ariftotelisfmtentiam Amicus Plato maior amica ueritas.

Durauit.habitauit.incoluitutgs.lxxxiirj.quam habitare in ta/

bcrnaculis peccatorum . pro habitare enim chaldaica expofidohoc
vocabulum tradudt.
Strues. Ezechielis-xxiiij .Compone quo<$ ftruem ofllu fub ea,
Inde ideft pyra rogus.ut eodem. Vg duitad (anguinum
cuius ego grandem fadam pyram.
Aetas.duratio;generatk>.utEcdeGaftis.i.Generatio prgterit,
& oencrado aduenit.&pluraliter dedinatur tam in mafculino quam
fccminino gencre.deriuatu fortafle a priori uerbo quafi quanto tem
• porc homo in hoc fgculo hitat uel durat,ipa fit generatio uel gtas fua.

\J^^Triturauit.Michcg.iiij .Surge et tritura filia Sion.et Ifaig.xxv.

Et triturabitur Moab fub eo ficut teruntur paleg in plauftro inde.
•^j^Tritura.Leuirid.xxvi.Apprehedetmeffiutrituravindemia.

Pygargus animal. Deutero.xiiij .Pygargum, orygem.alq

•

nominat vnicornem,eoquod Onkelus chaldeus traftuleric

"“Bigitizetfb?
 LIBER
Certauit.difceptauit.htigauit.iudido cotendit.iudi cauit.ut Geri
vi.pro eo quod nos legimus.Non permanebit fpiritus meus in horni
ne in gternum .hebraica ueritas habet feamdu Rabi Salomone et yrS 1

no difccptabit fpiritus meus in gternu.quod ex chaldaica expolitione

licet intelligere.non erigetur generatio putrida contendere cora me
m ptcrnum.Sed Rabi Iuda putat hoc ipfum uerbum a eflederi/

tutum hoc loco,quod fignificat uagina.ut.i.Paralip.xxi.Prfcepit dns

angelo et conuertit gladium fuum in tuginam.et aphyrefi locum efle
quafi dicat dominus.no uaginabitur fpiritus meus in homine quem .

imitatur Burgenfis in additionibus.quamuis eum q uida frater auda/

axlus non intclligens neq? hebraicu necp grgeum, (icut fgpe alias, ita
in hac quoqj expofirione multu temere reprehedat . Sed ego non de
lententia ut thcologus/ed de uocabulis ut gramatiais difputo.Item
contentione Si iudiciale quandam argumentatione fignificant deriua
ta eius.ut.rj.Regu.xix.Omnifcp populus certabat in eundis tribubus
Ifrael.ideftquibufciacpntentiofis mediis argumentabat.quod uidet
Ionathas chaldgus probare, cum exponit certabat. i.liquidabar feu iu'
ftificabat.Indecatafyncopen
^ filius Iacob et Balg anrillf. unde co/

gnominata eft una de.xrj .tribubus.Gen .xxx.Iudicauit mihi dominus

oie .et iccirco appellauit nome eius Dan.&.xlix Dan indicabit ppFm
.

fuu.ct feamdu quotidianam confuetudine mutatone vau in iod

y
.i.iudcx.ut ps.lxvirj .Patris orfanor^ et iudiris uiduaru.a uerbo
y^
ideft iudicauit.ut ps.lxxrj Judicabit populu tuu in iuftida. fimiliter Ec
dcfiaftis.vi.Et non poffit contra fbrtipre fe iudido cotendere. inde,

TNa Contentio.lis.rixa.utProuerbioRi.xv. Vir iracundus ,puo/

catrixam.Itemeiufdcmhbri.xvi.HomoperuerfusfufcitatIites.et.xxi
quam aim muliere litigiofa.Item eodem.quam cum muliere rixofa.
ideft litium fiue rixarum.

Prouinda.prpfidatus.utEfter.i. Super ccntu.xxvij.Pro/

uindas.ct fic didtur a poteftate iudicadi.eoqd prpfes fit iudexiudicu.

Rigor.iudidu.nomeafuperioriuerboderiuatum.ut Iob.xxxv.
 PRIMVS
Violg Mandragorg.vt Canticorum.vij. Mandragorgde/

derut odore.Et Gen.xxx.Rcperit madragoras quas matri Lig dedit.

& poftea.nifi etiam mandragoras filij mei tuleris.

ra Patiens.dolens.ma:rcns.vtthrcnoifc.i.Totadie mccrorc co

fedtam .maxime aute dicitur de patiente fluxu.quafi utLeuitid

qui patit fluxum feminis &c.et qu e menftruis tem

stv.Ifta eft lex cius

poribus feparatur.etquandocpmutatheliterain iod.ut threnoru.i.

Et cor meu mccres. inde nome dolor. moeror .paffio.anguflia.uc lob
vi. Nunc pre anguftiaabi mei fint.aflumit etia quandocp in princi/
piomem.vt ideftinfirmitasleupaffio.utDeutero.vtj.aufe/

ret dominus a te omne languorem et infirmitates Aegypti.Significat

etiam vcftimenta.ut.ij.Regum.x.Et prgeidit ueftes eoru me
dias Audebimus in ditftione mad.

wi Eiedt.impulit.euerrit.fiipplatauit.dctrufit.ut gs.xxxv. pro eo

quodlegimus.&angclus dni coartans eos. Hieronymus re<ftiusin
plalterio de hebraica ueritate traduxit.Et angelus domini impellat.ct
gs.cxviij .Impullus euerfuffiim ut cadere Hieronymus fic . Impullus
.

pellebar ut caderem.&ps.cxl. Qui cogitauerut lupplantare greftus

meos.etps.cxlvrj.pro eo quod legimus.difperfiones Oraclis congre/
gabit.Hierony . traduxit melius de hebraica ueritate Eie&os Ifrael
.

congregabit.Item mutatione vau in iod Lauit.utllkig.iiij.Et

fanguinem Hierulalem lauerit de medio eius.

Triuit.concuffitleuquaftauit.inde mortarium

Numeri.xi.Frangebat mola fiue terebat in mortario.

Tacuit.iiluit.ut Leuitici deamo. Quod audiens tacuit Aaron.

inde TttW Cauerna.lepulchrum.infernus.ut plalmo nonogefi/
moquarto.Paulo minus habitaflet in inferno anima mea. fortafle a
fiftione filentij .ut V irgilius in fexto.Dij quibus imperium eft anima
rum umbrgcp filentes.& chaos & phlegethon loca no<fle filentia late.
Item Hieremig.xlvij -Refrigerare et file.
1 22
 .

LIBER
tus.ftupidus. 8C quafi fyncopizans.

Concuffit. fremuit in morem equi irafcentis.item damauit.

Ttn
Nahum.iij.Voximpetus rot£,etequi frementis.

Sapinus arbor picea . feu alia cedri Ipecies. Hieronymus

.

traduxit vlmum,Ifaig.xli.Ponam in deferto abietem vlmum &buxu

fimul.noftrihebrfi fagum exponunt.

Vrfus.ut threnorum.iij. Vrfus infidians fedus eft mihi.

Pifcator.mutationeiodinvau.Ezechielis.xlvij.Et ftabuntfug
dia pifratores.inde
V$V1 inftrumentu pifcatorium quo pifces ca/
piuntur.trannationoftraquamnoslegimus,ne(do quem fmtorem /• •*

fignificari co uocabulo uoluit. Amos.iilj. Et reliquias ueftras in ollis /6

fcruentibus.Sed Aquila melius, et ad proprietate Iinguc aptius inter/
& •

a:
pretatus eft,in lebetibus pifticulots. chaldaica tranflado pifcatoriam
venationem intelligit.

yn Patruus.hoccft patris frater .ut Leuirid.xxv. Qui uolueritex

fratribus fuis redimet eum aut patruus aut patruelis.

*YH Amatus. diledus.ut Cantico.rj.Diledus meus mihi et ego dii.

yn Mamma,
rumprimo.Quia
vber. fecundum uulgatam tranflationem Cantico/»
meliora funt ubera tua vino -Sed hebrp' noftricx/
ponunt. Meliores funt dilediones &
amores tui quam vinum.Nos
autem vbcra interpretamur Canticorum feptimo.lbi dabo tibi ube/
ra mea.&; Proucrbiorum feptimo Veni inebriemur uberibus .Sed
.

iftius varietatis caufa eftorthografif varietas . Nam pro amicitia uel

diledione fcribitur cum vau.fed pro vberibus line vau.

Ahenum.fiuecaldariumfeumagnaolla.ut primo Regum fr»

eundo .Et mittebat eam in lebetem uel in caldarium Hieronymus 8C
.

feptuaginta tranftul erunt cophinum. ut pfalmo odogefimoprimo.

Manus eius in cophino feruierunt.redius ab olla tranfierunt.quod
Hieronymus de hebraica veritate traduxit.Manus eius a cophino re
/

ceflerunt. Varietas hyc propter fimilitudinem accidit literarum res

et daleth .yt fgpe alias
tzi

Digitized by Google
 PRIMVS .

Et in nomine dei noftri magnificabimur .Gc enim grcca tranflatio ha

bet.led crratiit in orthographia putas ucrbu ipfum a gadol deriuatu,
cum Gt ortum a dagal.unde Hieronymus in plalterio de hebraica ve/
ritate conatus eft recftius traducere dicens. Etin nomine dei noftri
ducemus choros.Quod ego magis ^ppric dia' putauerim, In nomine
& notabiles Gue nobiles erimus.

W
dei noftri infignes
Fnimentum.ut.ij Paralip,xxxn .Apothecas quocp frumenti.

vini 8£ olei.
.

Incubuit feu fbuit.ut folent aues fuper oua refidere. leremiae

'DO
xvrj .Perdix fouit,qug non peperit.
Pcrrexit.paululum& leniter mouit. item molliter incededo

ambulauit feu progreftus eft.Hieronymus traduxit uarie . Nam Ifaig

xxxviij.prorecogitationeipftim accepit. Recogitabo tibi oes annos
meos in amaritudine animp me£.ideft fecundum hebreos, Faria pro'
gredi feu commouebo omnes annbs meos ad amaritudi ne eft enim .

tranGtiuum ad tertium. vnde daleth pumfto dagges notatur per de/

feifhim tau.lxx.grgce tranftulerut ut nos legimus admirabile.pfalmo
xlrjdn locum tabernaculi admirabilis.Sed credo quod Gmilinido lite

rarum res et daleth uarietatem hanc effecerit, iicut fppe alias. Nam
Hieronymus in pfalterio de hebraica ueritate interpretatur aliter .ta
cebo ufep ad domum dei. Itidfi exponunt ambulabo cum eis. uel per/
gere eos faciam ufq$ ad domum dei. & Ifai£ .x . Migrauit Medemna.
Multam autem habet colluGoncm cum ideft mouit. Ifaif .x.8C
non Giit qui moueret pennam.
*TB
Auru.per cognatione daleth cuzauiquaG aurum
chaldaice
torn nominat,vide Onkelu Gen.q.vbi nafeit auiy.Si

auR: terrg illius optimu.didf aut ab hoc uocabulo aura

tributariuquorecognofamusdominiu.fecundu tranftatione quam

levimus liaig.xiir) .quomodo ceftauit exacftorC' quieuit tributum?
Stupefecit, obruit curis . inde eft quod reperimus apud Iere/

miam.xiiq. arni ideft conftematus mete. Hieronymus traduxit

vagus.quare futurus es ftcut uir uagus.hebrgi uero exponunt attoni/
zo
I

Digitized by Gougle
 LIBER
Inftin<ftus.indinatio.du<ftus.conluetudo.mos.utMichea?.rj.

Quali pecus in medio caularum.Quod.lxx.traduxerunt. quali grege

in medio cubili coru.fed hebrgi exponunt, ficut grex in luo du<fhi fcu
more.na chaldaica trafiatio exponit uerbu duxit g hoc uerbu

Gen.xxxi. Tulitcp omnem fubftantiam fuam et greges.ubiprohe/

braico ponit Onkelus vnde proprietate ^politi

vocabuli licebit agnolcere.a quo prgcedesdelertiatc^ folitudinis no

men uolunt quidam ortu efle,quod eo pecora ducant pafcedi caula.

Mrei Rates . ut. iij. Regum .v.Et ego componam ea in ratibus.

Apis.ut Ifaig.vrj .Et api qug eft in terra afiiir. &pluraliter

mafculine.ut Iudiaim.xiiq.Et ecce examen apum in ore leonis.

Adytum hoc eft locus
. fecretior templi unde promuntur
oraaila.& capitur etiam pro oracuIo.ut.irj.Regu. vi. Oraculu aut in
medio domus.& paulo fuperius .per circuitum templi oraculi. &
\Wl Mei. Ad terram fluentem
ut Exodi.irj. la<fte & meile.
rwsn Gibbus cameloru quo tamcp in in fella ledetur . Ilaig.xxx.

Et fuper gibbum camelorum thcfauros Ilios.

^5^ Multiplicatum eft.CTeuit.Geh .xlviij . Et crefcant in multitudi

nem fuper terram.

TW Pileis, ut Ifaif.l. Computrelcet pilas eorum fine aqua.SC

monolyllabum mafculini generis etiam lignificat pifcem .utlong

feamdo JEt prgparauit dominus pileem grandem inde pifcari et pi/ .

tcatorperparemptofiniod.Ieremig.xvi.Ecce ego mittam pifcatores

multos dicit dominus & pifcabuntur eos.
Signum exerdtus. vexillum Ceu quodlibet infigne.ut Numeri
fecudo.Singuii per turmas ligna atep uexilla et domos cognationum
Iliarum caftramctabuntur.indeuerbum infignirefingulari nota tan/
quam uexillo.vt Canticorum.v.diletftus meus candidus et rubicun^
dus eledlus ex millibus. pro quo hebraica ueritas habet, Infignis prg
decem millibus,uel fingulariter notatus ex mulus millibus fic gs,xx. .

1
19

Digitized by Googlc
 8

PRIMVS I

vituperium.ps.xxxi.Qyoniam audiui uitiiperationcm multora.Hie

ronymus in pfalterio de hebraica ueritate interpretatur uituperium.
Scn e<fta. fecundum tranflationem noftram Deutero .xxxiij.

Ferrum et £scalciamentutuum,ficut dies iuuetutistug ita et feneflus

tua.hcbrgific legunt. Et ficut dies tui,ualiditas tua. Onkelus chaldfus
ita tranftulit.Robuftus ficut ferru et es et ficut dies iuuentutis robur
.

tuum, quare fic exponunt hebrpi hancbencdi<Ttionc.Eris fortis etro

buftus in diebus fene<% ,ficut in diebus iuuetg.

CaricaMcftmalTaficuum.utlfaip.xxxviq .Etiuffit Haiasut

tollerent maflam de fiais.

.Quamobrem relinquet homo patrem

x>y? Adhefit.ut Genefis.rj
fuu & matre fuam,& adherebit uxori lug. Inuenitur etiam ultima per
zere.ut.iiq.Regum.irj. Verutame in peccatis Hieroboam fili) Nabat
qui peccare fecit Ifrael adhefit.& uerbum tranfitiuum Ezechielis.xxix
Et agglutinabo pifces fluminum tuorum fquamis tuis,pro laciam ad»
hercre.flgnificat quadocp perfequi.ut Ieremig jdij .Et fames pro qua
eftis folliciti adherebit uobis ideft perfequet ucl coprehendet uos.

Res.ut quarto Regum quinto.Et fi rem grandem dixiflet abi

propheta Item
. fignificat uerbum. ut Efter.vq.nec dum uerbum de

ore regis exierat. inde a<fhuu qd fignificat loqui, ut Amos.iq Audite

.

uerbu qd locutus eft dns.Et ponit Sj? uel

co ,ppter uel gratia alicuius vel luper aut de aliquo, ut Ecdefiaftis.uj.
Dixi in corde meo de filiis hominu.& tranlFerf lecundu ordinem, ut
gs.cx.Secundu ordine Mclchiledek.et Exodi, viij .pro relpofione ra/
naru.et arcui tus uerboqt dicit inquifitio in criminalibus.ut Deutero.
xxrj .Imponit ei nomen peffimum ideft opprobrium inquifirionis.
Peftis.peftilentia.uellues.utExodi.v.Nefbrteactidat nobis

peftis aut gladius. vnde deriuat uerbu tranfiriuu qd fignificat interi/

mere.ut gs.xvir).&: fubdis populos (ubme.quodhebrp exponunt.
Et occidis feu interimis populos fub me.
“Sia Deferntm.folitudo.vaftitas.ut Exodi.xix.In die hac vene/
runt in lolitudinem Simi.
1

Digitized by Google
 LIBER
CcrJtT a*j
m amilla.vber.Cantkorum.i,quia meliora (line ubera tua ufno.

MS3 Anhelauit. doluit.languit. infirmatus eft. ps.lxxxviij.Oculi

mei languenmt prg inopia.Hicro.tn hebraica ueritate. oculus meus

infirmatus eft ab afflicftione.cuius uerbum graue notat Leuitici.xxvi.
Et columat animas ueftras.ideft doler e et infirmare laciat animas ne'
ftras.fcribiturqp illic katafyncopm ipfius aleph. Inde nomen lob.xli.
Et faciem eius prgeepit egeftas ideft afthma uel difficilis anhelims.

Formidauit timuit Ibllidtus fuit.Ieremig.xlrj .Et fames pro

. .

qua cftis lollidti adhercbit uobis.&Ifaig.lvij. p quo follidta timuifti.

)

W^Volauit.ut Deutero-xxviij .In fimilitudinem aquile uolantis.

pro quo hebrgi iegunt.Sicut uolabit aquila, et inuenitur per dcfecftu
cataapocopenhcnnalis.plalmo.xviij.Etfecudo.Regu .xxij. Volauic
(uper pennas uentorum.

Auis immunda.quam Hieronymus Ixon nominauit Deute .

ronomij .xiiij .Ixon & uulturem ac miluum.

Fimus uel ftercora columbarum.iiij .Regum.vi.Et quar

ta pars cabi ftcrcorum columbarum quinq? argenteis.

an Denundauit fama condtauit diffamaiut.rumigeraiut.fedt

. .

loqui.Canticorum.vrj.proeoquod traffatio noftra habet. Labiilqt

et dentibus illius ad ruminandum-hebraica ueritas fic legit Fades lo .

qui uetera.fortaflisfcriptor errauit , ruminandum liribens pro rumi/

geradum ideft famandu Sc capitur in partem iufta et iniuftam.Nam
.

primo uerc famauit Iofeph fratres fiios.Gen .xxxvij Acculauitcp fra/

.

tres fuos apud patrem crimine peflimo.vbi hebraica ueritas ficlegit.

& fedt uenire Iofeph fama eoru malam ad patrem fiium .feaindo aut.
falfe diffamabant terram Chanaan qui cum Caleb erat. Numeri.xirj.

Detraxer untqi terrg qua afpexerant. vbi fcripturahebraicalegit fic.

Fecerunt exire infamia terrg qua uiderant. fic lama fiue ueraleu fella,
didtur quod inuenio quandocp.lxx.pfogon traftulifle idell
i • 7

Digitized by Google
 PRIMVS
'det dominus deus uerbum,nifireuelauerit(ccretum fuum ad feruos
fuos prophetas.& fine he cu daggcs ct prima hirek Ezechielis.xxirj.
.

Ipfi difcooperucruntignominiam dus. etiterum . Denudauic quocp

fornicationes fuas.pafliuum eius paulo infra inuenics. Et reuelabitur
.ignominia fornicationum marum. Inde nomen apertus, ut Ieremiae
xjcxij.Libru emptionis hunc fignatu,& librum hunc qui apertus eft.

Libellus.charta fiue mcbrana.Ifaig oiftauo.Sume tibi librum

grandem.

0'irSj, Specula .a corporis reucladonc dicfta.Ifaic tertio.Et fpe/

cula, & findones. ct vittas.

IpiSj* Rafit-Dcuteronomij .xxi.Quf radet cffariem, et arcumadet

vngues.& Indicum. xvi.Si rafum fuerit caput meu.& infra, vocauitcp

tonforem rafit. &
«*S Glomerauit.inuoluit.compegit.ut.iiq.Regu.rj. T ulitqj Elias
pallium (uum & inuoiuit illud.et percuflit aquas.
dHj Corpus imperfedum in quanmm corpus.in quo nulla confy/
deramr forma,quafi eflet materia formis priuata.pialmo,cxxxix. Inv
perfe<fhim meum uiderunt oculi tui. Taliter enim nominatur homo
in quo nulla eft fapientia,(ccundum magiftros h ebriorum.
n 6

\
/

Digitized by Google
 .

LIBER
‘Aegyptiiis libro .i.perplcxorum ca.xlix.tratftas de angclis.dicit quod

nonfint^^3\J^ ideft corpora, vtutur aut maxime illo uocabulo

in genere quantitatis continuf.vndc dicunt quod rcs qu ?

habet longum latum ct profundum .ut legimus in arte logica lapietis
phi Abenruld.qui apud nos propter ignorantiam grccarum literatg
di(fhis cft Auerrois.ob quandam charatftcrum ny ct rho fimilitudine
& intrichationcm ligma cu taf.ita enim grpee Icribitur *f*v§ovs' ideft
Abenruft.(|d maiores noftrihnguaru imperiti legerunt Aucrroys.
fiait in multis quoq? aliis paralogizatur Habeo ego eiuldem phililo
.

phi logicen opus proprium hebrairis literis confcriptum

W. Mola tunfilis.torcular.Iudicum.vi.Cuq? Gedeon filius cius ex/

cuteret atep purgaret frumeta in torculari.Etloclis tertio. Venite Si

dcfccnditc quia plenum eft torcular .^pluraliter Neemiae

%

xirj .In diebus illis vidi in Iuda calcantes torcularia in labbato. Alludit
fuperferiptio plalmi otftaui . Ad uitftoria luper Githith.diamtenim
preftantes hebrgoru prgceptores.quod eum plalmu Dauid compoz
foerit cum eflet in torcularibus Phtliftporum. quantumuis repugnet
Aben Azra.

Tranlmigrauit.abiit.exultauit.Hiero.traduxit tranfiatum eft.

primo Regum.iitj .Tranfiata eft gloria domini de Ifrael tranfitiuum.

eius ponitur .i.Paralip.ix.T ranflatiq; llint in Babylonem Ifaip .v. . &

Proptcrca captiuus dueftus eft populus meus.fic^jS^peregrinaiiif.

feuexultauic.utAmos.v.QyiaGalgalacaptiuaducetur.hebrpi expo
nunt expellendo repelletur Quod Hieronymus interpretatus eft
.

.Hodie abltuli opprobrium Aegypti auobis.

abftulit.Iofug quinto

hoc eft tranlmigrarc feci .unde firi tranfinigratio traducitur

AbdieuItimo.I3ttralmigratiocxerritushuiusfilioRj Ilracl.i.cxpulfio.

Apcruit.reuelauit.detexit.difcooperuit.Amos.irj .Quia no fit

"5

Digitized by Google
 PRIMVS
Diminuit .ut Deuteronomrj .iiij .Non addetis ad uerbum.nec

auferetis exeo ideftdiminuetis.pafliuu eius Numeri.ix. Qtf are frau/

damur ut non ualeamus oblationem ofFerre.pro eo quod legendum
eft.quare minuimur ideft deteriores fumus.

)^^^Dctrufit.diflxaxir;deuoluit.Iudicum . v. Torrens Cifon traxit

cadauera eorum.

Pugnus. Exodi.xxi.Et percuflerit alter proximum fixum Ia

pideuelpugno.perprothefinipfuxs aleph literf.

Stercora prffepiorum.utloelis.i.Computruerunt iu/

menta in ftercore eoRt.tranflatio.Ixx.habet in prgfepibus fixis

.
quida
ex hebreis ad uafa tranfferunt, quod mucore putrefiant Sed Rabi .

Dauid Kimhi fiip.xxj . dicit uocabulu hoc fignificare atomos pulueris.

Abiecit. expulit, rdeat. Geh.iirj .Ecce exicis me Hodie a facie

terrg .8c Iong,rj .Et ego dixi abie&ufliim a confpedu oculoru tuoru.

v» .Maturitas, fruticatio, propagines fru(fhferarum arborum.

excrefcentia frucfhxum.ab expellendo fhnfhxs ex arboribus de menfe

ad menfem.Cc Deutero,xxxirj . De pomis fhufhxu fblis ac lune.
vnsa Suburbiu.ut Numeri.xxxv.Et fub urbana fint pecoribus.

GcEzechielts quadragefxmoocftauo.

tTCrftd et De his uocabulis fupra locuti fumus in

verbo

Palpauit.attre&auit.ut Ifaig.lix.Palpauimus ficut cgd parie/

tem.&quafiabfcp oculis attre<flauimus.idem quod

WJi Pluuia. imber, ut Ifeif .Iv.Quomodo defcendit imber Sc nix

de cglo.a quo uerbum & participium Ieremig.xiirj. Nunquid funtin

fculptilibus gentium qui pluant. ututur etiam eo ipfb uocabulo Syri,
ftmulc^ cum illis magi ftri hebrjorum pro corpore . ut Rabi Moyfes
114

Digitized by Google
 LIBER
tribuetur hgreditas.

D*^5y Os offis.ProuerbioRt.xvrj .Spiritus triftis cxiccat olla. Inde di

rituroffeus fortis etualidus.Gcn.xlix.Ifechar afinus fortis.

Faftigium fcu gradus afcenfionis. varie nanq3 trandmur.nrj.

Regu.ix.Et unulqutfcp tollens pallium fuum,pofueruntfiib pedibus

eius in fimilitudinem tribunalis.hebraice fle legitur Et tulerunt unus
.

quifcp ueftimentu fliu,et pofucrunt fubter eum ad gradu afcenfionis.

Ggnificat enim gradu (olis in horologio.quod latine lolariu didmus.
Eft autem Iapis in foro publico fublimatus fignis horarvinfculptus.
de quo protenditur hafta quam gnomonem grece, ftilum latine uo'
camus-ufqj ad eam fublimitate promouerut Galaadite regem finim
Iehu fuppofitis ueftibus luis quibus afeenderat ufep ad lapide iolarij.
vnde Dauid Kimhi in comcntariis luis fuper quatuor,exponit gradu
afcenfionis ad afcenfione fupremam graduu illius lapidis.inftar trafla

tiois chaldaicg.Ionathas enl chaldcus traftulit

.i. ad gradum horologij (eu clauum in pariete umbram linearem de/-

monftrantem. alrj aliter exponunt.vide comentarios fuper uerficulu

hunc Canti.q.Coluba mea in foraminibus petrg in cauerna macerie.

Q^^Diflocauit.cofregit.utNumeri.xxiirj.Oflaqj coRt cofringent.

Horreum. fedreifHus area.ij.Regum.xxiiri.CuiDauidaic ut

emam a te arcam.&.i.Regum.xxirj Et diripiunt areas . In areis enim

.

habent orientales horrea fua.quare alterum fgpe aedpit pro altero.

tr& Obruit.confregit.fregit.contudit.vt gs.cxix.in gimel.Concu

piuit anima mea defyderarc.pro eo quod hebrp legunt. fraifta eft ani
ma mea ad voluptatem.fiue contrita, feu potius obruta multitudine
voluptatu.verbum eius graue ponitur threnorum .irj , Confregit ad
calculum dentes meos.quod non foluper famcch.fcd quandoq? per
Gn litcra feriptu inuenies.vt Leuidd.q.Et confringes in modu ferris.
quod frribitur fex pun effis inde fer .hoc eftdey

molitum, tufum.et detritum quafi ador,

• '3

Digitized by Google
 PRIMVS
nia hgc lapidibus prgciofis admodu polito^ foratis fora intrinfecus
& extrinfecus.vnde ucrficulum huncProuerbiorum.xxi. Raping im
pioRidetrahenteos.exponut.d{rmonimpiorudi{Iecabit foi forabit
eos.forta{Iequia attrahitur ct detrahit fora, ideo exponi poflitdifV
trahet.& Hieremic.xxx.procella ruens in capite impioru quiefeet. di
eunt hebrgi diftrahens,et Iofeph Kimhi interimens feu detruncans.

Guttur .Hieronymus traduxit collum. Proucrbiorum .i.

»

Et torques collo tuo.fed eiuldem tertio.Cira|da eas gutturi tuo.

Scalpfit.ut Iob .ij

.
Qui tefta laniem radebat. h ebrp legunt.&
tulit teftam ad fcalpendum le ea.

Scabies, ut Deuteronomrj .xxvirj .Scabie quoq? & prurigi-'

ne ita quod curari nequeas.
Granum uclfonenarboris-Hieronymus traduxit oliuam.

Ifaic.xvij .Duarum uel trium oliuarum in fummitate rami.

Indtauit.irritauit.prouocauit.ProuerbioR£.xv.Vir iracudus

prouocat rixas.& Deutero.ij. Videte ergo diligenter ne moueamini

con tra eos .i. ne irritetis eos .hgc oia et fimilia fignificat mouere litem.

TOS> Ruminauit.ut Lcui.xi.Etfus cu ungula diuidat no rumlat.

c|

trft Obolus feualiamonetamodica.ucExodi.xxx .Sidus uigind

obolos habet.

Guttur. ps.cxv.Non clamabunt in gutture luo.

Excidit.ut gs.xxxi.pro eo quod nos legimus.Ego autem diri in

exceflu mentis mepproierfhis fuma facie oculorum tuorum hebrji
.

legunt.exdfos lum ab oculis tuis.

Securis.a luperiori uerbo exdfionis fic dicfb.ut Deuterono/

mrj ,xix.Et in fucdfione lignorum lecuris fugerit manu.

Sors. Numeri triccGmotertio. Singulis ut fors cedderit ita

IIZ

Digitized by Google
 LIBER
ideftrecondit.inde Gaza.thdaurus.ucl focus quo repo

nitur aurum argentum feu ueftes predolg . Efter .iij.Et decem millia
talentorum appendam arcariis gazg tuj.

Cellarium repofitorium .i.Paralip.xxviij. Defcriptionern

TSft .

porticus & templi et cellariorum.

Mugiuit.utlob.vi.aut mugiet bos cu ate pfepe plenu deterit.

Abominatus eft.relpuit.Le.xxvi.Etabominabit uosaiamca.

Infonuit.increpauit.utZacharie.irj.Increpet dhs in te Satan.

Impetum fedt.comouit.difcurfauic.tremuit.utpfalmo.xvirj.
Commota cft bC contremuit terra.
Arx.ala.pinnaculu.Prouer.ix.utuocarentadarce et ad moenia

duitatis, cui additur aleph per prothefin . et didtur J^Jj^de quo

fupra tra&auimus.

m Vitis.ut GeneGs.xl. Videbam coram me uitem.

Lignum fbllans picem lot reGna.uolunt quidam cedri genus

efle.quod Onkelus chaldeus fenfit cum expofuit cadros. vnde quida
errantes lignum quadru hoc eft quadratu expoiuerunt .Gen.vi.Fac
tibi arcam de lignis quadrads.pro quo nos habemus de lignis leuiga
tis.Hierony. in libro de hebraids qugftionibus exponit bituminatis,
comuniter ludfi hoc lignu nominat abiete uel pinum .poflent quida
opinari lignum efle de cuius cortice fiunt hypodemata.nam aliqui ex
ponunt lignum leue,nihil uero cortice hoc leuius.

Sulphur .Genefis.xix.Igitur dominus pluuit fu£ Sodoma

& Gomorram fulphur & ignem a domino de c£lo.

Serrauit.inde
VQgfa Serra.irj.Regum.vxj.pro eo quod le
gimusoia lapidibus prfdofis qui ad normam quandaatqj menfiira
tam intrinfecus quam extrinfecus (errati erant.hebrp fic habent. onv
hi

Digitized by Google
 PRIMVS
'na Retribuit.perfoluit.rcpcndit.rcddidit.utps.cxvi.Couertcre

anima mea in rcquiem tuam quia dominus benefeat tibi.pro quo he

braicaucritas habet tefteHicronymo.quia dominus reddidit tibi.&

pfalmo.cxix.Rrtribue feruo tuo .inde uicem dicunt

Abladtauit. ut Gcn.xxi. Creuit igitur puer ctabla(fbtus eft.

'«a
et Ofcg primo .Et ablacflauit eam que erat abfcfj mifericordia.

Camelus, ut Deuteronomrj dedmoquarto. Camelu lepore

X<)i?o>uAiov chccrogylium.

Fouea.Ecdefiaftis decimo.Qui fodit foueam incidet in eam.

Scribituretiampervau&dagges pun(fto.

-m Finiuit.defedt. conlummatus eft.uc pfalmo.xrj .Saluum me

fec domine quoniam defedt (amfKis. . .

^ Hortus.utGen.ij. Plantauerat autem dominus deus paradifum

voluptatis a prindpio.etCantico.iirj.homiscondufus foror mca.&

pfr ut codc,fons hortoi^.inuenif ena in fccminino genere fin

gulariter et pluraliter .ut Ifaif .i. velut hortus abfcp aqua . et paulo fu/
perius.Erubefcerisfuper hortis quos elegeratis.& per hirede Canti/
eorum fcxto.In hortum nucumdefoendi.vbi ponitur na*
Protexit. ut Ifaif.xxxvrj Et ^tegam duitate ifta utlalue ea.ubi
.

loco ablatp nun lrg ponit dagges.na integrfc legit eiulde .xxxi. qjteges
et liberanSjtranfies et laluans.ubi etiam ponit uerbumgraue et dele/
«Siuu^y fic ,ptcgct dns exeratuu IrFm.vnde nomen ^ptecftio

fcutum.pelia.dypcus.CanticoRx.iiij .Mille dypei pendent ex ea.dedi

natur tam in mafculino quam in focminino.
T egumcntu.alrj dicut fragmentu feu dctrimentu.alrj fcutu
feu^teiftionem.threnorum.itj .Dabis eis fcutu cordis labore tuum.
Inde uerbum nominale Ofof .xi.Protegam te Ifrael.

i^i^Furatus cft.furripuxt.Gen .xxxi.Cur furatus es deos meos.

1 1 o

Digitized by Google
 LIBER
poftideuocabulilmdudteiufdem.xviij.Omnitemporeeritexpro-'
brabdis. equidem miror hanc tranflationem,ficut et mulus alias.

Depdauit.CanticoRt.iiq .pro eo quod nos legimus. qug afce/

derunt de mote galaad.hebrfi exponut.capdli tuiCcut gregis capraRt

qug depilatg funt.vnde quod rafb capite feu caluu eft didt.

0^ Eciam.quoc£.et.qj.Gcn.xxxi.Etuendidit comedicqj preriuno

ftrum.hcbraica uerius habet.& comedit eoam predum noftrum.8c
fepius ponit i oratione Pharaonis,quado poft morte primogenitorg
dimifit filios Ifraer.dices Exodi.3ci) .Surgite egredimini a populo meo
et uos et fili) Ilrael.et infra.& oues ueflras et armeta aflumitc ut pede
ratis, et abeuntes benedirite etia mihi.Sed traflator ubicg traduxit et.

fignificat autem.et.quotiens a prindpio orationis deinceps multipli/-

catur .ut & pius et prudens.
Celeriter imbibit.ueloriter ingurgiuuit. Gen.xxiiij.pauxillu

aqup mihi ad bibendum prebe.ideft fac me ingurgitare feu inguture

paululum aqug de hydria.

Sdrpus.iuncus.arundo.papyrusexquacauanflintres lignu

leuiflunumJExodi fecundo. Sumpfit fifcellam fdrpeam idem quod

comuni magiftrorum lermone didmr

Menfura palme manus.feu pugnus. alii exponut cubitu fiue

vlna.primu traducit Iudicu.iij.qui fecit fibi gladiu anripite habentem

in mcdro capulu logitudinis palmp manus.quo nomie pygmgi dicut
a tatilla flatura.Ezechier.xxvi) .fed et pygmfi q erat in turribus tuis.
Aduerlum.cotra.quod ponit Habacuk.i.fed noftra traflatio

qualegimuscandedicflioneobmifitdices.facics eoruuetus urens, cu

legideberct.exaduerfumfaaebus eORj.vndc.lxx. retftius iterpretad
funt.cofumatio in ipios ueniet refiftetcs fadebus eoRt ex aducrlo.&

Ionathas chaldgus tranftulit «deft quod fignificat

, contra.hoc ideo comemini.quia funt aliqui putantes aipe&um uul/
tuum feu formam fignificare.
109

Digitized by Googk
 PRIMVS
ranuitlong .ij .Omnes gurgites tui et fluiftus tui (u per me tranfierut.

Lenticula.uasrotundulicut peluis. Hieronymus

'Tft uel rbo,
traduxit lampas.Zacharig.iiq.vna a dextris lapadis et una a finiftris.

Limes.terminus.regio.finis (eu confinium. tranflatio noftra

habet fimiliter et feptuaginta interpretati (untgalilf a.Haif .ix. Via ma

ris trans iordanem jgalil^g gendum.quibus etiam Matthpus euange
hfta confenat.fbrtaile quia grpd iam tranflationem.lxx.a(Tumpferat.
fed hebrp et fimul cum qs Symmachus traducunt terminu feu confi/
nium.&Ionethaschaldfus exponit urbes ^ppinquas gentium.quod
idem eft ficut confiniu gentium ^pluraliter Iofu£.xii) .Omnis uideli/
cet galilp philiftim.quod exponunt hebrp. omnes fines palffbnoRt,

feu uniuerfi limites philiftgorum et uenit a

. quod Hiero.
Aquilam imitatus traduxit tumulu harenaru fiue fabuli .quafi deriua

tum eflet aSj^ Ezechielis.xlvrj Aqug iftyquj; egrediunt ad tumulos

.

fabuli orietalis.Sed mea (entetia multo melius traduxit Symmachus

etiam in hoc loco pro confinio.iuxta hebrgorum interpretationem,
quanquam alrj dicant quod fit nomen proprium lod.
‘SSj^Gratia.contemplatione.ob .propter .Genefis .xij .& uiuat ani

ma mea ob gratiam tui.

sfa Tonfor. conator .membranarius.Ezechielis.v.Sume tibi gla

dium acutum radetium pilos .dicunt etiam chartularij .librari) .feribp.

&fenatores
w£s
T» Curis.ut Iob.xvi.Saccum conlui fiiper cutem meam.

Solitarius.orbus.dereli<fhis.Iob.ii).Sitnoxilla (blitaria.

Confiidit.mifcuit.cuius hithpael legit Prouer.xvij.Qui dimit

tit aquam caput eft iurgioR?,et antecp calumnia patiat iudidu deferit.
pro eo quod legendueftet.aperiens aqua,prindpiu eft litis, et ante/
quam cominifcetur feu confundit lis,defiftit.etuide quomodo paulo
i«8
 LIBER
quodlibet rotundu.vnde S^S^Sphfra.drculus.rota. quo no/

mine cglum uocat.ut ps.kxvq .Vox tonitrui tui in rota.unde nomen

^prium Galgale.Iofue.x.& inuenit uerbu hoc quadocp per fimplcx
lut eode.x.Io. voluite laxa ingeria ad os putei. et a uoluedo
fihsto
rhfr Volumen, libellus, epiftola. fcriptura.(cheduIa.eo modo
quo (olebat antiqui chartas uoluere no plicare, qui mos adhuc apud
orieiitales cernitur .Inde illud Zacharig.v. Et ecce uolumen uolans.

Palea Gue ftercus.utEzechielis.iiij.Etftercorequod egredic

de homine operies illud.Et Sophonig primo pluraliter Gc. Et corpo/

ra eorum Gcut ftercora.

Wn Idolum.didum Gc a fetore et abominatione.ut Deuterono.

xxix. Abominationes et fordesideftidola.uel dicitur a marmore niti

do tancp ebore,quod eo nomine uocatur unde fabricantur idola.

Craniu.tefta capitis. caluaria.caput. ut Exodi.xvi.Gomor

per lingula capita.cuius locum corrupto uocabulo ,pnuncianuis gol

gatha. uoletes dicere craniariu (eu caluariplocum.quodre&ius lege
remusgolgaIthaMatthp.xxvij.Etueneruntinlocu qui dicitur gol/
gatha .hebraice gulgoleth. fed fyriacegulgaltha.

Aceruus lapidum .Gen .xxxi.Afferte lapides qui congregante*

fecerunt tumulum.&pfr Ofepxrj .Altaria eoru quafi acerui,

Vortex.fcaturigo (eu eruptio fontis^pter circuitu quem quafi

ebuliendo facit in gtrum.CanticoRt.uq.Fons Ggnatus.&pPr

fontes ucl uortices.a uertendo girando et mouendo.qup tranflerunt

«Hieronymo irrigationes feu irrigua lofue jcv. et Iudicum.i.Dedit
vnde (cribitur
itaqj ei Caleb irriguum luperius et irriguum inferius .

Amos.v.Et reuelabit qfi aquaiudidu.qd hebrp exponunt, et abibit.

mouebit.dcuoliiefficutaqua.a^bo / Q qdpudhtspatha indicat.

procellp.fludus.et uoragines a circulis et globulis quibus fe gi/

bz

Digitized by Google
 PKTMVS
rupta gradi ualle reper it cria fine aleph.utIo%.virj .Inter qua et eo»
uallis erat media. et habet plurale numeRt more fccminino.ut Ezech.

vi -motibus et collibus.rupibus et uallibus.et eiufde.xxxv. In collibus

tuis et in uallibus tuis
TTO et in hoc fit ff pius uariatio ipfuis

Iod.mo ante aleph mo poft.fucccdit naqj loCO he afpirationis qua uo

cabulu hoc fibi qnq? aflu mit de q in arte gramatica tractat authores.
Neruus.utGen.xxxq .Qua obeaufam no comedunt filij Ifrael

neruum quiemaraiit.etpluaraliterlob.x.&neruis compegifti me.

Baailus . funis neruus lorum .ut Ifaif quadragcGmootfiauo.
. .

Neruus ferreus ccruix tua.

V* Par.coctaneus.co£uus.Danielis primo Pr? cfteris adulcfcem

.

tibus coeuis ueftris.

Claufit. ut Ncemip.vrj .Cumqj adhuc affiftercnt claufe port£

funtetoppilatp.proquo ueritas. claudant portas.

^^Crufta ex tunfis in puluere lapidibus parieti pauimetoue apta.
quida uolut fignificare cementu ex calce quo parietes leuigant. de rjs

minutulis et in puluere reda&is lapi!lislegitlfaic.xxvrj . & ifte ois frit'

«frus ut auferat p<ftm euis.cu pofuerit oes lapides altaris ficutlapides
aneris allifbs.feptuagintafic tranftulerunt quando pofuerit omnes
lapides ararum contritos quafi anerem comminutum.
"7 7J.Girauit.m0uit.u0luit.r0tauit.Gen.xxix.ct amoueamus Iapide

deoreputei.etGenocxiq.ucdeuoluat in nos calumnia et gs.xxxvtj. .

reuela dno uia tua.^p volue aut ,pmoue ad dnm uia tua. et exponut re
uela uel aperi ,ppf aliquas authoritates ubi ea fignificatio bene qdrat.

fed ea deriuant a ^pjS^ut infra patebit. ut ps.cxix.reuela ocTos meos

et Nu.xxrj .^ptinus aperuit dns odos Balaa .tn oefis etia pot couenire

ut moneat et girct, ppf cor? rotuditate et uolubfle motu.vn

(

rotf uolubiles dicunt. qd Hiero.arotuditate tornatiles traduxit Can.

v.maiuis meg tornatiles, alrj dicu t rotp aure£. alio in loco interpretat
orculi Efter.i.Qyi eburneis arculis inferti erar.ali) fphjras trafreru t.

— -Digitized by Google
 LIBER
cp comedit loaifta.

p» Radix.ftirps.gcrmcn.propago.Ifaig.3d .Et egredietur ufrgade

radice Iefle. \
^^Exddit.abfcidit.mddit.o^dinauit.dirpofiiit.ftatuit.Habaaik.ir}

Abfdndetdeouili peais.ps.lxxxvirj. Quotidiana lctflio habet, ctipfi

de manu tua repulfi funt.fed rcftius Hiero, in pfalterio de hebraica
veritate.qui de manu tua abfdfi funt. et. iit]. Regu.vi. Cum UCniilcnt
ad Iordanem cedebat ligna.Inde nome uerbale ut Gcn .3tv. L t lampas :

ignis tranfiens inter diuifiones illas.vocabulu iftud aliter tranfFertur

tmenoifc.irj.Iniindauerunt aqup fuper caput ineu.dixi peri), quod he
brei exponunt prgdeftinatus et ad id ordinatus fiim.Eft enim paftiuu
irfhcK:loco.&eiufdcm.iiij.Difpofitionemad pulchritudinem retulit
traflator cu dixit fapphiro pulchriores, quod rciftius interpretamur.
Sapphirus difpofitio eorum .fic Efter.i) .pro eo quod Iegimus.& quf
partura eftet. hebraica iteritas habet.et quid difpo ficum feu ordinatu
erat fuper eam.Similiter Leuitici.xvi. traflator infpretatus eft. Cucp
portauerit hircus ornes iniquitates eoru in terram folitariam , hebrgi
exponunt in terram deftinatam.fdlicet ut fuerit a pontifice ordinatu,
vel uerius in terram extra omnem hominum habitationem tanquam
' '
abfdfam et defpedfeni. •

Cunei, daui. leuinftrumenta quibus findunt ligna aut

aliud robur. Hieronymus traduxit cultros.rj.Rc.xrj.diuifitcp cultris,

quod Iudgi dicunt pugionibus feu cuneis ferreis.ali) uocant ferras.

WS Carbo.pruna.Prouer.xxv.prunas eni cogregabis fug caput

eius.gimel feribif per fegol diuifim legendo .tj.Regu.xxtj. Carbones

fuccefi funt ab eO.fed coiuntfhm feribit per patha.ut eodem.carbones
ignis.afTumit quandocp in fine thau focmininum.

Venter .nos legimus pctfius Leuitici.xi.cjcquid fuper pecflus

graditur. et Genelts.itj.Supcr peiftus tuu gradieris.fedOnkelus chal

dpus ventrem magis proprie traduxit.au aflentimur.
Vallis. ut Ifaig.xl.omisuallis exaltabit.et inuenitquocp in (ce/

mino genere Zacharig.xiiri.vallis magna ualde.^p q nos legimus prg

• 05

Digitized by Coogle
 .

PRIMVS
chaldgus, afcendere fe
congregauerunt.alh adduxerunt. Ionathas
alii
adduxerunt, qd couenit
<erunt.fepmaginta morabantur .ego dicere
& hiftorig & idiomati. / ...
Catulus leonis luda.
Pullus animalis feu catulus.utWen.xlix.
Hie
Horreum.et quilibet locus quo fruges reponuntur.
et rationabilius inu«v
ronymus proprietatem cius uocabulifagadus
frumenti, in comentarns
ftigauit.dices fignificare folliculum et theca
fuperduodedm.ubi legitur Haggei fecundo. Nunquidiam
femen
tranftulerunt aream.
in germine eft.Septuagintaucro

Gleba et portiuncula Hieronymus traduxit fordes.Iob

luti .

mea putredine et fordibus pulueris.

vrj .Induta eft caro ^
Totondit.Genefis.xxxi. Eo tempore ierat Laban ad todendas
pallores tui
ouesfuas.& primo Regum .xxv.Audiui quod toderent
monofyllabum.
greges tuos.& per apocopen ultimg literg reperitur
habet. 8C totondit ca^
lob primo .vbi 1 egimus. &tonfo capite.veritas
put fiuim.ltcm Amos feptimo.Poft tonfionem regis.
Thefaurarius feu cuftos arcg public5.Ezre.vij .Omnibus cu

ftodibus arcg publice.

et
^ Vellus.pfalmo.lxxij.Defcenditflcatpluuiain uellus.&

ludiaim foeto .Ponam hoc uellus lang in area.

Leuigatum.cgfum.rafumetpolitum.ee didtur de lapidibus

primo Paralip.xxrj.Ad cgdendos lapides et poliedos.Hiero.traduxit

lapides quadros.threnor5t.iq .Condufit uias meas Iapidibus quadris.

vi extorfit.prgdatus eft.ut Leuitid.vi.vel ui aliquid ex

jfty Rapuit.
torferit.et fequitur. reddet omnia qug per fraude uoluit obtinerc.ubi
veritas hebraica habet. reddet prgdam quam prgdatus eft . aut quoid
per calumniam obtinuit &c

Hieronymus traduxit columbam Geh.xv.Tur

'Vft Pullus.quod
turem quocp et columbam .fed eft etiam alterius fpedei.ut Deutero.
xxxrj .Sicut aquila prouocans ad uolandum pullos iuos.
Eruca, vermis nafcens in holeribus.IoeUsprimo.Refiduum eru

104!

Digitized by Google
 LIBER
gis fenfum quamuerbu exprimens Gctranftert.Si intrauit (olus, c tia
(olus exeat. Nicolausdelyraputat hoc nomen pannum Ggnificare.
nihil uero pro (eallegat.Sed cranflatio chaldaica lonathg proprietate
huius uocabuli nobis certe oftendit.pro cadaucre namcp (oi corpo/
re ponit.ut primo Regum. xxxi.Et tulerunt cadauerSaul et

cadauer filiorum eius.Ethebreorum magiftri pr^fentem dictionem

vfurpant comuniter ,p corpore in genere fubftantig.ut Rabi Moy (es
Aegyptius in libro primo perplexor u in capitulo .xlix. vbi docet qd
multa uerba dicuntur de cr eatore, ex quibus fi uocabula nude intelli'
gerent,aliqs podet opinari qd creator eflet^ corpus uiuu.

Habitauit.tanqua aduena feu inquilinus.gs*xv. Domini quis

habitabit in tabernacPo tuo.& Ifaif .xvi.habitabut apcf te ,pfugi mei.
Significat etia perarmatus eft.Gen.xxvi .& peregrinare i ea . vnde.

Peregrinus,aduena.inquilinus,Leuitid.xvrj.Etdeaducnisqui

peregrinantur apud uos.&pluraliter Haig.v. Aduene come

dent, inde alia deriuantur qug habitationem, conuendculum et hab i/
taculum fignifiant.plalmo.lv.Quonia nequidg in habitaculis eoru.
quod exponunt in conuenticulis eorum.

-m T imuit. expauit. ueritus eft.Iob terdo . Et quod uerebar acci/

dit mihi, inde timor feu pauor .ut Ieremij; (exto . Quoniam

gladius inimici pauor in draiitu . Gc legunt uerficulum himc Deute.

xxxrj .NiG iram inimicorum rimerem.pro quo nos legimus.Sed pro/
pter iram inimicorum diftuli.ali) uero ab
trsw ideft colletftio/

ne Gc legunt.Si non ira inimicorum colle&a et autfta fuiflet . diximus

(uprain aleph de hoc uocabulo.

Auxit.adduxit.congregauit.Habacuk primo .Traxit illud iri

fagena fua & congregauit in rete fittim Quicquid noftra tranflatio

.

dicat uel etiam (eptuaginta .Ita namq; Dauid Kimhimaximus apud

hebrfos uerborum criticus in fuis commentariis fuper duodedm ex/
ponit.ad hunc modum quidam intelligunt Oftam deamo. Vaccas
bethauen coluerunt habitatores Samarij.pro quo legunt timuerut.
103

Digitized by Google
 PRIMVS
Trufit.eduxit.extraxit.ps.xxij.quonia tu es qui extraxifb' me
deucntre.etuerbutranfitiuufecudu.utIob.xl.quod influat Iordanis
lnoseius.ideftqdfadatextraliiiordaneinoseius.ubi ponit

quida dicunt inde nome accepiflc fluuiu paradifl gehon,quod eduat

ad irrigandu hortu.quo nomxe lacus ctia hierofolymitanus uocabat,
qui Siloah didf.Significat etiam gemere et anxiari.Micheg .iiq Dole .

& fatage pro ingcmifce.ab co forcaffe quod edam eduat lachrymas.

Gens.nado.nam utruq? fuper eode ucrbo ponit Dcute.iiij. nec

eft alia natio tam grandis.Ite.qug enim eft alia gens fic indyta . hebrgi
nunc uocat eos qui no funtllraelitegoig .i.ethnicos et gentiles, lecun
du quod Ioelis.i.didt.Gens enim aicendit fuper terram meam, quod
tamen Ionathas chaldfus traduxit populus.
Exultauit.Ifaig.lxv. Et exultabo in Ierulale,et gaudebo in ppfo
meo.8d aptius Prouer .xxiij .Exultat gaudio pater iura.quauis habeat
traflatio comunis.gs.xxij .Sperauit in dno eripiat eu.et Hiero.confii/
git ad dnm.led redius.Exultauit fug dnm.Inde tranfitiuu alterum.ut

Ifaig prfdifto ca.Sed gaudebitis et cxultabitis.inde cxidtatio

paulo poft.Ecce ego creo Ierulalemexultationem.&reperit per apo

copen finalis alpirationis.01ef.ix.Noli letari Ifraclad exultationem
ficu t populi.

Confumptus cft.expirauit.interiit.obiit.Gen.xlix.Etobiitap/

pofitufq? eft ad
omnes perimus.inde nome
m
populu fuu.et Numeri.xvij.Ecce cofiimpti fumus,
laboras in extrcmis.ut gs.lxxxviij.

Pauper Ium ego et in laboribus a iuuentute Quod Hieronymus in

.

plalterio de hebraica ueritate tranflert erumnolus a iuuen tute.hoc

nos fatifcens.expirans.defeflus.dchilcens exponere poflumus.

Corpus.cadauer .et illa perlona materialis qug lingulare que<£

hominem drcumdat.Exodi.xxi.pro eo quod tranflatio noftra habet
Cum quali uefte intrauerit cum tali exeat.hebrgi legunt Si cum cor/
.

porc fito intrauit,cum corpore fuo exibit.& exponunt fic.Si in perlb

na fua 8C no cu altera perfona intrauit , Quod Onkelus chaldeus ma
• r.ox

Digiti by Google
 LIBER
gum.xviij -Et pronus iri terram pofuit faciem Tuam inter genua fua, •

Intus feumedium.iuIob.xxx.pro eo quod nos habemus, qui de

conuallibus ifta rapientes.hcbrei legut.ab intra ucl de intus expellet.
& afliimit he in finc.ut Iob.xx.Edudus et egfedics de uagina fua. pro
eo quod trafferri debuit.de interiori fiue de intus fcu de medio, nam

vbi in hebraico ponitur ideft de medio .ibi tranfiator chal/

dplspofuitl^^ Numeri.xvi.Seperamini de medio congregatio/

nis. vide in eo 'loco Onkelum.

^ Tergum.corpus.ut Ifaie.l. Corpus meum dedi pcrcutientibus.&

tranfFertur dorfum ProuerbioRi.x.Et uirga in dor (o eius qui indiget
corde.proptcrfimilintdinepronudarionis vau et beth .utfupra.Sic
Neemignono.Et proiecerunt legem cuii poft terga fua.&pluraliter

habet generis focminini.ut eodem ca.in fine.Et corporibus

noftris dominantur. quod redius a dcfcendit.ut infra. '

Cauea.congregario.utNahum.iij.pro congregarcdicut con/

gregario locuftp.

Locufta.amos.vrj .Et ecce fidor locuftf .fecudu.lxx.bruchus*

Latrodnatuseft.Genefis.xIix.Gad acdndus latrodnabitcu.

Idem quod dequofupra tradauimus.
rm Cadauer .corpus .ut Iudicum.xiiij.Nec tame uoluit indicare

quod mcl de corpore leonis afliimpferat.fortea

1

^^ traduquocl
aflumptaheafpirarioneauocabulo ^ deduatur-fimiliter Danielis

x.Et corpus eius quafi chryfolithus.didum quafi

Volauit.Numeri.xi.pro eo quod noftra traflario habet, vetus

aut egredies a dho arreptas tras mare coturnices dedit, hcbrfi legut.
Et fpus .pfedus eft a diro,et fedt uolare coturnices de mari. Et quaq?
fine vau in eo loco fcriba^tamcn in fupplcmcntu dus ponit camez.

Educator, qui edudt aliquid de potentia ad actum. Item prote/

dor .pfalmo.lxxi.Tu es protedor meus.
101

Digitized by Google
 PRIMVS
dite declinatur pluraliter mafculine et focminine.
*

Q Phyladeria ueftium.feu Emiculi in fimbriis. Deuterono,

jorij .Funiculos in fimbriis fades.

Fregit. abfeidi t. ps lxxv. Et omnia cornua peccatorum cofiw

.

gam.&leremig.xlvirj.abfcifum efl: cornu moab.

Cotempfit.opprobrauit.blafphemauit. Sophonif.ij. Audiut

opprobrium Moab,etblalphemias filiorum Ammon.

CircumfoipGt.fepiuit.condufit.circufdificauit.muro anxit.

threnoR?.iij .Circufdificauit aduerfiim me.item coduGt uias meas la/

pidibus.inde nomen Sepes.caula.maceria uel murus, ut Nu>

meri.xxij.pro eo quod nos habemus.in anguftiis duaru maceriaru,

quibus uinej dngebant.hebrp legunt fepes hinc.et fepes inde. re/ &
peritur tam in mafculino genere qua in fccminino.primu.ps.Ixxx.ut
quid deftruxifti maceria eius, fccundu. gs.lxxxix. deftruxifti omnes
fepes dus.Significat hoc uocabulo apud logicos definitio, eo q>ter/
minet 8C circumferibat rem definitam.

Aceruus manipulorufiue fhiguinariftis.utExodi.xxrj Si .

egreffus ignis inuenerit fpicas et compreh enderit aceruos fhtgum.

'JTjy Hic.utEzechidis.jdvij.Hiceftterminusin quopofudebitister

ram.etdiatloco fecundum Rabi Kimhi in commentariis fuper

Ezechiele/nutatione zain in gimel iuxta more ^e auus

alphabeti arcana et eleganti pracfhca plene tradatur in libro Iofeph

'
Catonis qui inferibitur hortus nucum. •

Medicatus cft.fanauit.ccffare fedt.depofuit.foluit.ut Ofef.v

Nec foluere poterit a uobis uinailu.quod feptuaginta tranftulerunt

ceflare faaet.et lonathas chaldpus expoit.no fadet quiefeere a uobis
flagellum.
Proftrauic.indinatus ad terra.pronus fuper uentre.utiij Rc
• 00

Digitized by Google
 '
LIBER
Hcdus. ut Gen .xxxviij .Mifit autein ludas hcdum capraru per

pallorem luum.& Iudicu.xv.Et attulit ei hedum de capris &pluralif.

declinat utroqj genere.in mafculino,ut Gen .xxvij Affer mihi duos

.

hedos optimos, in foeminino,ut Cantico.primo.Et pafce hedos tuos

iuxtatabcrnaaila pallorum.

Litora ripg ut Iolup tertio. Iordanis autem ripas aluei liii

. .

tempore mellis impleucrat.

>3S Magnificauit.magnus fuit.magnificatus eft.ut gs.ciirj . Domi

ne deus meus magnifica tus es uehementcr.&.i.Paralip.xxix.Magni'
ficauit ergo dominus Salomonem.&Gen.xIi.pro eo quod legimus
vno tantum regni lolio prgcedam te. verbum e uerbo lic legitur. tan^
tummodo fedem magnificabo lupra tuam uel lupra te.led potius
qug a fado latine componuntur,ea ueniunt hebraice a coniugatione

grauiS^J^qd ponit Efter.iq.Polthgcrex Aluerus exaltauit Aman.

pro magnificauit.& Genefis.xxv.pro eo quod noftra tranfiatio legit,
quibus adulds.hebraica ueritas habet.& magnificati funt pueri ideft

creuerunt.in eo &fimilibus femg feruat pudlus dagges. inde

magnus.Exodi.xi.Fuitq; Moyles uir magnus ualde.oia eiulcemodl

fignificant magnificentia. honorc.pulchritudinem. fla turam.fortita/
duiem et robur .Ezechielis.xvi.Et fornicata eft cum filiis Aegypti ui>»

anis tuis magnarum camium.ubi ponitur 'Va

Magnitudo uel magnum.fubftanriuunomen.ut Deutero.v.

Ecce oftendit nobis dns deus noftermaieftatem et magnitudine fua.

$C quandocjj Icribitur prima cu punefto furek.ut ps. ultimo . Laudate
&
eum fecundum multitudinem magnimdinis eius. quadoqj aedpit
he in fine cu liirekin penultima.ut ps.cxlv.Et magnitudinis eius non
eftfinis. Inuenies omnia inde deriuata fupereminenriam fignificare

qualitatis aut quantitatis.

V»* T urris.Canti.uij .Sicut turris Dauid collu tuu . & hetcro>

99

Digitized by Google
 PRIMVS
gum.xxrj .ponatur
*ras ct cum robufto perfecfiajs.
1» Gallus gallinaceus.Haif.xxrj.Sicutafportatur gallus gallina/

ccuSjitacnim le diditifle affirmat a fuo prgceptorc IudfoHierony/

mus m commentariis.
Lapis predofus Iob. . xxvirj . vbi trandatio noflra habet.

Excella et eminentia non comemorabuntur. ibi hebraica ueritashos

duos lapides prgdofiflimos notat,qui in raro funt ufu,dices. Ramoth
&gabis non comemorabuntur. nam comparatione eius hoc totum
obelifeo auferendum eft.Error autem interpreti actidit hic, propter
incuriam et negligentiamorthographif.quf multos %>c decepit.uc
patet in uar iis lods.
Coriandrum.ut Numeri.xi.Erat aut man quafi feme coriadri.

Fortuna dca.utlfaie.lxv.Quidilponitis fortunf menfam. Rabi

Moyfes cohen didt,quod fit ftella Iouis,et quod Iupiter in lingua Ce

darideftarabicaficuocet.etRabiDauidKimhi in comentariis Ifaiac

exponit pro fydere.

Collegit exer dtu,acdnxit le ad prflium.expediuit fe.utGefi.

xlix.Gad acdncfhis prgliabitur ante eum, et iple acagetur retrorfiim.

quem uerficulum Hieronymus in Ubro hebraicarum qujffionum fic
tranfiert.Gad latrunculus latroanabitur eum, et ipfe latrodnabitur
plantam, ettamenibiGedudexponitacrin<fhisetexpeditus.ego fup
plerem cohorte.ut.rj. Regum, xxq. In te enim curram aedeffus. quod

fimilif Rabi Salomon gallus.in fuperiori loco exponit ideii

expeditus.nos legimus eiufcemodi milites latrunculos .ut quarto Re

gum uicefimoquarto.Immifitqj ei dominus latruculos chaldforu &
latrunculos iyrif.etlatrunculosmoab,ctlatrucuIos filioi? Ammon.

vbi femper ponitur et Ionathas chaldgus

ponit, tanquam expeditionem bellicam.

T» Dilaniauit , dilacerauit . excoriauit . fcalpfit . Icremig, xlvi).

Vlq* quo condderis.

98
 LIBER
Folliculus lini.Exodi.ix.Et linu iam folliculos germinaret.
°
«e

ponitur enim illic uerbale

is» Calix.poculum.fcyphus.utGen.xliiq.Scyphum autem meu

(typhum argenteum pone in ore facd iunioris.nam vera ideft obeli/
Ico debet confodi.quod nos legimus.et predum quod dedit tririd.St!
Exodi.xxv.Tres fcyphi quafi in nuas modum per calamos fingulos.

Prcualuic. viguit. robuftus fuit. vires coepit.nos legimus cor/

roborauit.pfalmo.dq.Corroborauit mifericordia fua fuper timetes.

led Hieronymus in pfalterio de hebraica ueritate melius tranftulit.
Confortata eft mifericordia cius fuper amentes eum . ideft coualuit.
ita enim traduxitGen.xlix.Benedicfdones patris tui confortat^ funt.
Item Gen.vq.Et aqug prfualu erunt nimis fuper terram.inde nomen
fubftantiuum quod robur .fortitudinem, virtutem .uires.
potentiam interpretant .ut.ij .Paralip.xx.In manu tua eft fortitudo et
potenda.& j5s.lxxxix.Si aute in potentadbus.In alia coiugationis for
mareperimus gs.xrj .Linguam noftram magnificabimus.

quod Hieronymus traduxit in plalterio de hebraica ueritate. lingua

noftram roboremus.

Potens. fortis.robuftus.ut Gen.x.Ipfe coepit efle potens in

•terra.(equitur<^.&eratrobuftusuenator,ubiunum etidem uocabu

Ium mox aliter traduxit interpres.& Canticorum.iq.En lcftulum Sa

Dominus, caput, fuperior. ut Genefis.xxvq En dominum

tuum illum confhmi.focmininumdus Imperatrix, domi/

na.regina.ut Hieremig.xiq .Dic regi & dominatrid.

Vir .a mafatla uirtute et poteftate fopra mulicrcm.utProuer
bior um tricefimo. V
iam uiri in adulefcentula in alia forma ponitur
.

pfalmo dcdmooftauo Et cum uiro innocente innocens

eris. Cum tamen in eodem candeo quod feribitur feaindo Rc/

97

Digitized by Google
 PR1 MVS
nentes eandem diiftione de homine cuius oculo* fuper cilia obnubut
atep cohdenfant,quem ego dicerem fuper dliofiim.
Fouea.rifterna.palus.ct omnis aquarum conferuatio.ut Ifaie

xxx. Aut hauriatur parum aqug de fouea.hoc eft dc dfterna. ficenim

Onkclus chaldgus in fua tranflatione pro hebraico uocabulo

ponit nomen chaldaicum,Genefis tricefimofeptimo.
Superbiuit.exaltatus eft.tumuit.gs.cxxxi. Domine non eft ex

altatum cor meum ncc£ elati firnt oculi mei.vbi quadoq? he afpiratio
mutatur in aleph.inde fuperbus.gs.ri.Superbo oculo et infatiabili. in
alia etiam coniugationis forma inuenies hoc uerbum in Abdia.Si ex/
altanis fiieris ut aquila, quod exponunt quidam magiftri iudeorum
tranfitiue.fi exaltauerisfuplenidumuium.alijneiitralicer feu intran/

{itiue,ut hic.et in alia qcp forma ps.cxiq Qui in

.
altis habitat . ubi iod
finale fuperfluum eft.utlppe alias

Altitudo.fjs.dij. Quoniam (ecundum altitudine cgli a terra.

ut Leuitid.xiq. Vir de cuius capite capilli

tsa Caluus.depilatus .

fluunt,caluus et mundus eft.Inde ideftcaluidcsfeualope/

da.ut eodem loco.

Limes.terminus.finis.regio.Deuterono .xix.Non aflumes

feu tranfFeras terminos proximi tui.et (equitur uerbu inde deriuatu.

^7 terminauit. diffiniuit regionem agrorum.ut eode

^^ Limitauit .

loco (upra citato.Quos fixerunt priores.

Cafeus.utIob,x,Noneficutlacmulfiftime,et ficut cafeum

mc coagula fti'.

Collis, ut Zacharif.xiirj.De colle Remmon ad auftrum Ieru/

falem.& quadoq cataparagogen aftumit in fine he alpirationem. ut
Ieremif.l.De monte in collem tranfierunt.
Pilius.galerus,tiara.Exodi,xxvih.Et baltheosac tiaras

in gloriam 5C decorem.

Digitized by^
 LIBER
t»k 'Jnt t>w
E<fhim.utgs.cfi.Etfe<fhi(rumCaitpaflcrfolitarius tii teifto.

t & declinat heteroclite fecundum genus fcemininum plu/

raliter ut Sophonig primo.& eos qui adorat fuper
""
teifta militiam cfli.

W» Elatus eft.eleuatus eft et exaltatus. dominatus eft. et gloriofe

magnificatus eft.neutraliter.ut Exodi .xv.Catemus domino,gloriofe

enim magnificatus eft.quod uerbum e uerbo legitur. Superbiendo
fuperbiuit/eu dominando dominatus eft.8i Ifaig.xvi.fignificat arro/
gantiam et fuperbiam.ut Audiuimus fuperbiam Moab,fuperbus eft

m
valde.fuperbia eius et arrogantia eius SCc. inde

diat
Eouocabulo Hieronymus
fignificari
in comentariisfuperduodedrn
fremitu etfbnituaqugdccurrentis.Zacharif.xi.vbi
tranflario.lxx.didt.Vox rugientium leonum quia afHicfhus fremitus
Iordanis, fed retftius noftra uc legitur .vox rugitus leonum quia uafta
ta eft fuperbia Iordanis.quod etiam teftatur chaldaica tranfiatio Iona
the.qui exponit altitudo Iordanis.

Ifaie.xlviq .Dicite redemit dns feruum fiium

'na Luit.redcmit.ut
Iacob. inde & & multa alia deriuata inuenies Le/
uitid.xxv.Luitionemetredemptionemet liberationem fignificatia.

Item fignificat foedarc.inquinare.deturpare.obfcurare.ut Iob.iij .Ob

fairent eum tenebre &
umbra mortisdtem etia polluere.ut Danielis
primo.Propofuit autem Daniel in corde fuo ne pollueretur.
jj^JL Cacume.dorfum.altitudo.flimmitas.ut gs.cxxix.Supra dorfum

meu fabricauerut peccatores. Ite fignificat fiigdliiun.Leui.xiiq .et die

vq .radet capillos capitis,barbac^ et fugdlia.etqficp addit nunlra.ut
gs.lxviq. vbi nos legimus. Mos coagulatus.ibi Hiero.in pfalterio de
hebraica ueritate recfbus traduxit mos excelfus.duidaecontrarioex
ponut huilismos etcolh'culofus.i.gibberofus.etficderiuatafequeti.
Gibbus fdigibberofus.tractu fortaflis a dorfi altitudine.uc eni

Hiero.traduxit Le.xxi.fi fraiflo pede^i mau.fi gibbus .fi lippus. quacp

tharguHierofolymitanuitelligathocuocabuludeisqbus in utroqt
oculor finu fugdlioRt pili excrefcut.qd nuc coii fequunt Iudfi expo/
»5

Digitized by Google
 PRIMVS
montes pedes annundantis et prcdicantis pacem, annundatis bonu.

vbi ponitur nomen eius euangelifta.nudus.qui barbari/

ceambaflacordiatur.inde Prgnuumuel merces pro nu

do relato. vt.rj.Regu.uq. Cui oportebat me mcrccde dare nundo.

nra Inanis, deferta. vaftata.ut, Ilaig. v.Et ponam eam deferam.

Eft mcniura liquidoi^. quam Hieronymus alludens uocabulo

bathum traduxit Ezechielis.xlv. Statera iufta.ct ephi iuftu, et bathus

iuftus erituobis.

riS^virs;o.ut Gen. xxiiij.uirgoq? pulcherrima icognitauiro.

S^pluralitcr ut Amos.viij.Indie illa defident uirgines

pulchrj .nam pluralia malculini generis

gnificantintegritatcsleufignauirginitatis. ut Deutcro . xxn.dicens.

no inueni filiam tuam uirginem.pro eo quod legere deberemus.No
inueni in filia tua incorruptiones fiue integritates, et hccfuntfigna
virginitatis filiae meae.

vso Perfodit, inter fiedt.truddauk.EzechieP.3dti. Et truddabunt

te gladiis firis. i

Seperauit partitus eft,diuifit.ut Gen.xv.aues aut no diuifit.

Pars, diuifio. fepa ratio, portio fiue partitio.utGcn.xv. ubi

fupra.etutrafc£ partes contra fe altrinlecus poluit. &Canticoru.rj,

Similis efto diledle mi capreg hinnuloq? ceruor^ fiipcr motes bether.
vbi quidam ignari feriptores pofuerunt .1. pro .r. bcthel, fcdhcbrgi
legunt fiipcr montes partitionis feu feparationis.

/
i

Digilized by Google
 LIBER

triere Miflilia. lancef. tcla.iacula.fagittf.quoniam

ef haftg ex

arbore prius nominata,propteripGus proceritate fiunt.Hfero . aute

agitatores traduxit.et tranfiatio.lxx.expofuit cquites.Nahu.rj. Et agi
tatores confbpiti funt.lxx.fic.et equites timuerunt in exercitibus.vo/
luerunt enim pro uirili fua imitari chaldaica trandatione looathp .qui
excelfos et magnates exponit, et exerrituu magifiros.ee lofeph kimhi
putauit ita eos appellari a piceritatc arboris fiue cedri feu abietis.tefte
filio fuo i comctariis fug duodcd.ego laceatos feu baliltarios dicere.
Cyprcflus. Canti.i.T igna domomm noftrarum cedrina la/

quearia noftra cupreflina.

Fccdus.padum.ut Icremiy .xxxi.Ecce dies uenient dicit dns

Et feriam domui Ifrael et domui Iuda fccdus nouum.non fecundum

padum.ecce idem uocabulum dupliater traduxit.

Sioa Maturauit.ut Ioelis.irj .Mittite falces qnia maturauit meflis.

Coxit. ut Exodi .xrj .Non comedetis ex eo crudui quidInec

r co
«ftum aqua.et EzechicExxiiq .et difeodarfunt ofla illius in medio eius.

tnpa Suauis odor.aroma.ut Ifaig.irj .Et erit pro fuaui odore fetor.

et cum fexpudis aromaricu.ut Exodi.xxx.Sume tibi aromata primae

myrrhe . et dnamomi aromatid.ite et calami aromatid.ita eni legedu
eft.& Canticorum. v.Mefliii myrrham meam cum aromate meo.

Onerauit.ppprefIit.grauauit.Hieronymus iterpretatus eft

diripuit. Amos . v.Icdrco pro eo quod diripiebatis pauperem ubi po

nitur taouTu quod exponunt hebrfi DSDlaj? ideft one^

rauit intelligentes deprindpibus etiudidbus,authoritate allegatam.
Rabi lofeph kimhi putat Gn Iiteram pro famech poGtam, ut alias fepe
vide GiprainQ^^

yvz Caro.ps.cxlv.Et benedicat omnis caro nomini fando eius.

Annundauit.euangclifauit.ut Ifaig.lfj.Quam pulchri fuper

95

Digitized by Google
 PRIMVS
Benedixit.ut ps.cxvirj .Benedidus qui uenit in norme dhi.B«

nediximusuobisdedomodni.ItemGdutauit.ut GencGs.xlvrj. Qui

benedices illi.pro quo hebraica ueritas habet. Et falutauit Iacob Pha/
raonem.Item flexit genua. ut gs.xcv, fecundu hebraicam ueritatem.
venite adoremus.curuemur.fledamusgenua.8iGen.xxurj.Cumq»
camelos fedflet accumbere.
*^^^Blafphemauit.increpaiut,reprehendit,maledixit.utii),Regu

xxlpro eo quod nos legimus.Benedixit Naboth deu et rege, quam/

obrem eduxerut eum extra duitate,et lapidibus interfecerut. hebrei
trafferut Gc.blalphemauit.8i chaldaica traflario Ionathp het

ideft contempGt.vnde Lyra exponit benedixit .i. mal edixit. Gc Iob.ij.

Benedic deo,etmorere.hebrpi exponunt. increpa et reprehede deu.
rena Munus.donum.Genefis.xxxirj.Et fufdpe benedidionem

quam attuli dbi.ided fufdpe munus quod allatum eft tibi,

trana uel 'ana Genua.ut Deuteronomij .xxviij -Percutiat te
dominus ulcere peffimo in genibus et in
W» furis.

Fons.viuarium.ftagnum.pifdna.ut Canticorum feptimo.

Oatli tui Gcut pilan p in helebon.

tr& Vellis cuiufdaprgdoGffimf genus.alrj putat ede fcriniolum
prgdofoRiiocaliu.Hiero.traduxit gaza prpdoGun.Ezech.xxvrj.Ipfi
negodatores tui multiphariam inuolucris hiacynthi et polymitoru
gazarucp prpdofaiv.vbi feptuagita interptati Gint thclauros eledos.
Relplendenria.fidgur.corufiario. Idntillatio .ij . Regum.xxij.

MiGt fagittas fuas et difflpauit eos, fulgur et confumpGt eos. Signifv

cat et lapidem eiulcemodi.
Spinarum qupda fpedes,quas traflatio noftra tribulos

vocauit.Iudiaun. viij.Et cum reuerfiis fticro uidor in pace conteram

carnes ueftras aim fpinis tribulilcp deferri.
Arbor qupdam ex qua fiunt iacula Hieronymus traduxit.
.

abietem,alrj cedru.Ifaip.lv. pro faliuncula afcendet abies . 8i eiufdem

Ix. abies 8i buxus 8i pinus Gmul.

Digitized by Google
 LIBER
tms.utNurtieri.xvi.Sin autem nonam rem fecerit dominus,

ssrd Firmus.fanus.pinguis.crafrus.utIudicu.iTi. Erat aut Eglon

vir craffiis nimis.deriuata legedo inuenics.& fjrpe per defcifHx aleph
in fine he inuenies ut Ezechiclis,xxxiiii, Ecce ego ipfe iudico

inter pecus pingue et macilentum.

Gallinaceus, uel auis altilis. ut.irj Regii. iiij Excepta uena/

.

tioneceruorum caprearum atq? bubalorum, ctauium altilium, vbi

ponitur
trvostrwis ideft altilium faginatorumin fta

bulis,hoc cft ftabulantium.

Tft Grando, ut Exodi.ix.Ecce pluam cras hac ipfa hora grandine

.multam nimis.indeuerbum prima camez/ccunda patha.

tmi Relperfi puncftisfeu maculis, ut Genefis.xxxi. Varios nia>

ailolos atqj rcfperlbs.

Elegit.ut primo Regum, xvrj.Eligite ex uobis uirum.

Pranfascfficomedit.ij.Regu.xirj. Comedam de manu eius.

Inde deriuata nomina uerbalia ps.lxix.Et dederunt in eleam mea fel.

.et. ij.Rcgu.xirj. Infer cibu in condaui, et uefcar de manu tua . putat ex

hocintelligi uerficuluGcn.xKdrj.Eratcpuernu tempus, vbi lecundu
hebraicam ucritatem legedum eft(cum iam edet quali pafcuus ager)
quam certe parenthefim ciratmloquendo aliis uerbis expr effit inter
pres diccns.Erat enim vernum tempus,

hrft Ferrum.pfalmo,cv,Ferrumpertranfiitanimam eius.

Fugit.utfecundoRegum.xirj.Porro Ablolom fugies abiit.

Item conrignauit.claufit.ut infra.

Repagulum.haftile.tignu.vedis.utExodi.xxvi . pro eo qd

nos legimus.& eiufdem numeri ad occidentalem plaga.et fequit. qui

mittent per medias tabulas,hebraica ueritas fic habet.Et tignus tran/
fiens in medio tabulai? contignans a termino ad terminu.fignificat et
feram uelrepagulu.utIob.xxxviq.Etpofuiue(fie.i.repaguluet offa*.

9 '

Digitized by Google
 PRIMVS
etpluraliter D~\Wi vaccg .quod Hieronymus traduxit bubali.

Amos. vi. Aut arari poteft in bubalis, inde armentarius, ut

Amos feptimo.Scd armentarius ego fum.
Qucfiuit.ut Caii deorum quinto. Qiif fiui et non inucni illu.

Mundus.purus.ut{5s.xxiij.Innocens manibus et mudo corde.

inde puritas {5s.xvirj.Et fecundu puritatem manuu mearc,alias
munditie.fignificat etiam eledus.ut codegs.Etcum elcdochy

dus eris.Item fignificat foris.ut Iob.xxxix fecundu

. hebrgos, vbi nos
legimus. &
pergunt ad paftu.ibi IudeoRr magiftri interpretant fic. &
pergunt foras,uel cornupetunt foris. Item filius.utProucrbio.

xxxi.vbi nos lcgimus.Quid elede mi quid clede uteri mei, quid cie./
de uotoru meorum.ibi hebrp legunt.quid fili mi.quid fili uteri mei.
Gen .xlv.Ettotide
quidfili notorum meoRt.Itemfignificattriticu.ut
afinas triticum in itinere,panefqj portates.cuius inftar fic exponetur
verfuspfalmi.lxxrj.vbi ,peo quodlcgimus.eritfirmamentuin terra,
legunt nebrgi frumentu.namteftcBurgenfc,tranfiatio fecundum he
braica ueritate talis eft.Eritplacenta filamenti in terra ergo condu'
.

fionem huius uocabuli cum lententia .S. Hieronymi feriamus, qui in

apologetico contra Rufinupammachio fic fcribit.Bar apud hebrpos
diuerfe fignificat. dicit eni et filius.uteftiftud.Bar iona filius colubg.
& Bartolomeus filius Ptolomei.et Barchineus.et Barchifeus. et Bar/

rabas.Triticu quoqj et Ipinaru fefaculus.et eledus.ac purus.Hgc ide

Hieronymus.
Secr cuit. elegit, darificauit. inde dicit id quod feribit primo

Paralippo.xvi.Etpoft eum heman etldithun etreliquos cledos.hoc

cft prg daros.& uidetur multis uerbum primitiuum efle procedetis.
Finxit.creauit.Gen .i .In principio creauit deus cfl u et terram.

Sucddit uel exridit.cniit,ut Iofiio-xvij Afccnde in fyluam

. &
fucridc tibi fparia.& paulo infcrius.Sucddes tibi atep purgabis ad ha
bitandum (paria.
Res noua quo prius non fiiiqquam nos creaturam uoca/
90

v \
Digitized by Google
 \
LIBER
W5 Firmus.fortis.itiunitus.utNumeri.xiij, Sed cultores fotV

& urbes grandes atqj muratas.

tilfimos habet,

xryr% Munitio, fortificatio murorum. Zacharie,ix. Conuerti

mini ad munitionem.
Defhtit . uitauit . prohibitus eft. ut Gen.xi.Necdefiftenta

^
cogitationibus luis donec eas opere compleant.
Aurum.Iob.xxrj.pro eo quod noslcgimus.Dabit pro terra

filicem &c.hebrgoR2 magiftri traduaintfic.Etreponct

aui£. et in petra fluuioRt ophir,hoc eft auru obrizu
pro puluere
. &pFr
^ acuauit,dcftruxit, vaftauit.Nahum,ij,Quia
uaftatores diO

fipaucrunt eos.
Vas teftaceum quali guttumum,a fono nomen accipiens
cum in aquam mergitur, quod Hieronymus lagunculam traduxit.
Iercmic.xix. Vade & accipe lagunculam.
fodit, rupit, fodit, diuifit, dillecuit,
ut Amos.i.Eoqddiflecue
rit pregnates Galaad.Ifaie.lvirj
.Tunc er upet quali mane lumen tuu.’

Planicies. vallis.campus.Gen.xi.Inuener ut
campuin terra
Scnaar .ct Deu .vir) .In aiius capis et motibus eruput
fiuuioRt abyfli.
^Pill Semiflts uel dimidium pondus.ut Exodi.xxxviij
vbi nos legi
.

mus.oblatu eft autem ab rjs qui tranfietut.ibi veritas hebraica teftate

r^JicoIao de lyra fic habet.Dimidius fidus
per lingula capita.
PPji Qygfiuit-explorauit.ut Leuitid.xnj .Sin autem poft emunda
tionem rurfiis creuerit macula in cute/ion quiret amplius.

Mane . ut Gen.i. Et feftum eft uelpere et mane dies unus.8i

pluraliter ut ITaif.xxxirj .Efto brachium noftru in mane.di

«foxm fortafle a qucrendo.nam indpimus res qrere cu

mane Iucelcit.
Vacca fiuc bos. ut Genefis .xij.Fucruntcp eiouesScboues.

89

Digitized by Google
 PRIMVS
(fb.im.quia ftultus bruto fimilis eitinde ftultus. inGpicns. fii/

tuus.pfalmo.xdiij.Intelligite infipietes i populo. 8C pfalmo.xdj. Vir

infipiens non cognofcct.
Terruit. ftupefedt. Ifaie .xxi . Emarcuit cor meum, tenebrg

ftupefecerunt mc.

TiMiyaiY» Lutum, argilla.utlcremif .xxxvirj. Demcrfe/

runt te in cceno,et in lubrico pedes tuos.lubricum pro luto ponitur.

Cepe.utNumeri.xi.Porricjj&cepeet allia.

JTXS ProRiit.ut Gen.xxxvij .Quid prodeft fi occiderimus fratrem

noflrum.ideft qup aipiditas fiue licentia in malum.Nota quod figni/

ficant hec et inde deriuata iniuriam.fraudem.calumnia.et auaridam.
vt Exodi. xvir) .Et quioderint auaridam.
Compleuit.perfedt.utthrenoRt.ij.Compleuit Idmone fuu
quem prgeeperat a diebus antiquis.
Percuffit.vulnerauit.inddit.fidit a findo.ut Amos.ix. pro eo

quod nos legimus,auarida enim in capite omnium, hebrp legunt.Et

vulnerabit eos in capite omnes.uel fecundu Dauid Kimhi in comens
tariis hebraids fuper duodeam minor es. & inadit feu percufllt caput

omnium.quodfeptuaginta melius exprelldmntjficlcribentes.vt dii/

lecaretin capitibus omnium.
Pafta.mafla parata ad coquendupancm.ut Exodi duodeao.

T ulit igitur populus coniperiam farinam.

Tumuit.Hieronymus traduxit fubtritus eft.Deutero.viij.Ei
pes tuus non eft fubtritus.hebraice.pes tuus nunquam tumuit.

Inadit arbores.vindemiauit.ut Deuterono.uicefimoquarto,

Si uindemiaueris uineam niam.

Muniuit.utNumcri.xxxij.Paruulinoftriet quicquid habe/

re poilumus erunt in urbibus munius.

83

Digitized by CoogI
 LIBER
natus eft.fubiugauit,Hieronymus honefte traduxit habuit muliere,
vt Deutc.xxiiij.Si acceperit homo uxorem et habuerit eam. ciufde &
libri ca.xxi.uariando traduxit pro dormire cu ea. Et poftea intrabis

ad eam dormieftp cum illa. &

hoc modo omne qd prccminet ante &
ftat feu fubieftu aliquid habet dicit author. magifter. dominus

maritus.Exodi.xxi.Si habes uxorem et uxor egrediet fimul. pro quo

hebrei legunt.Si maritus uxoris eft et exibit uxor eius fecum. Signifiy
catmagiftrum.utGeh.xlix.Inuideruntcpei habentes iacula .i. periti
(agittarrj hoc eft magiftri baliftai^. Significat dominu feuprindpem.
Leuitia.xxi. Sed ne in prinape populi fui contaminabit. Deriuatale

«fHone cognofccs.ut eft { SSj? { ct cetera. Deo'

terono.xxrj.Si dormierituir cu uxore alterius pro maritata marito.

Combuftus eft. arfit. Numeri. xi, Vocauitcjj nome lod illius

incenfio.eo quod (iicccnfus fuiflet cotra eos ignis domini, et gs.xvirj.

Et carboncsfuccenfi funtab eo. & Exodi.iij. Et uidebat quodrubus
arderctet fequitur infra. Quare non comburatur rubus, liaif primo.
Etfuccendetur utrumqj fimul.

T ulitut Dcuteronomij.xxij.Et auferes malum de medio tui.

& eiufelem.xxvi. Attuli quod fancftificatu eft de domo mea. Si (equit

Nec fcparaui ea in qualibet imudida.ecccide uerbu traftulit fepaui.

Ardor.fucccnfio.Uaif.iifj.In fpiritu iudicrj et fpiritu ardoris.
*\SS
hebrei exponunt deftruftionem. deuaftadone. et extemiinationem.

Confumpfit. moleftauit. lffit. depaftus eft, eruit, ut Exodi, xxq

Si lc(eritqui(piam agrum ueluineam.

'
< •

Iumentum.ut loco (iipra dtato.Exodi.xxij.Et dimiferit iume

tumfuumutdepafcaturaliena.duo uocabula difees hac allegatione.

Defipuiunfaniuit. infatuatus eft.utIeremie,x,Pariter infipi/

entes & ftulri probabuntur.fbrtaffe a iumento (eu brutoftlperiori di

- '87

Digitized by Google
 PRIMVS
Jugatur defe&iuc. uLiij. Regum, viij. Aedificans gdificaui

domum habitaailum tuum.de hoc fadunt hebrgorum grammatici

mentionem in capitulo dc i)s qug in fine dcfidunt.

Stnuftura.gdilirium.ut Ezechielis.xl.Et mendis eft latitudine

gdificrj calamo uno.altitudincmquoq; calamo uno,& capitur in gra

matica hebreorum pro comugatione,

^ Filius.ut Exodi fecundo. Que concepit et peperit filium. Etplura

htcrtT^^utlobprimo.Natiqj funteifeptemfilq.inde fil**»

vt ps. cxxxvq. Filia Babylonis mifcra. ctpluraliter utlobfu/

penori loco. Et tres filias.didtur etiam pupilla oatli.ut ps.xvi.

Cuftodi me ut pupillam oculi. Quomodo autem hoc uocabulum fi/

gnificas filios uffilias reperiat diuerfis in lods legere pofthac poteris
in amplioribus grammatiris,

Vua acerba, ut Hicremig.xxxi.Patres comeder ut vuam acer

bam et dentes filiorum obftupucrunt. poteft etia fignificare quelibet
friufhim immaturum.

Petiit.qugfiuit.rogauit.ut Ifaig.xxi.Si qugritis qugrite conuer

dmini et uenite.et Ifaig.xxx, Et requifita in muro excelib.

Fedtproiicere ampullas. a feruendo dictum fecundu Dauid

Kimhi in comentariis Ifeig .eo quod aqua feruens tales fungos (eu uc/
Ceas proiidat.vndeHiero.ardere interpretatus eft Ifaig . bairj. Sicut

exuftio igni tabefcereLaqug arderet igni.inde uenit

ideftampuIlguelinflationes.puftuIf.veficg.utExodi.ix, Erunt enim

in hominibus et iumentis ulcera et uefieg.

Rccaldtrauit. ut Deuteronomrj .xxxiij. Incraflatus eftdile

(ftus&recalritrauic. S^Rem
cum muliere habuit, coiuit fubagitauit, maritauit, fubiugauit, domi/
86

Digilized by Google
 LIBER
fuperius ucrbum pro ifto.ut ct feptuaginta quoqj fecerunt, Abacuk
primo. Quare non afpids fupcr contemptores tacebis cum deuoraue
rit impius iuftiorem fe. Et nos legimus . Quare non refpids fuper

inique agentes &

taces deuorante impio iuftiorem fc. vbi ambg trafla
tiones non confyderauerunt puneftum dagges . Sed Hieronymus
gnauiter in commentariis hoc uerbum exponit dices .Cur pateris ab
impio Nabuchodonofor iuftum opprimi Ifrael Clarius intelligcs
.

Tbrenorum fecundo fignificatum dus. Prgripitauit dominus nec

peperat.pro deftruxit oi. perdidit.

“33^)21 Nifi.abfcp.prgter.cxcepto.utGenefisdedmoquarto.Ex/

ceptis rjs quae comederunt iuuenes. &aflumitin prindpio mem,ut

pfalmo dedmoo<ftauo. Quis deus preter dominum.

Deuaftauit.deftruxit.lacerauit.utNahumfecundo.Diflipa/

ta eft & fdfTa & dilacerata.

'F\Sa Nifi . prgtcr . ut Numeri undedmo.Nihil aliud recidunt

oculi noftri nifi man uel prfter man. aliquandovltimum iod non eft
de fiibftatia dictionis, (ed pronome primg perfonj fignificat. utOfcg
dedmotertio. Et deu abfcp me nefdes,& faluator non eft prfter me.

vbi etiam hfc dicftio fynonyma ponitur de qua par erit iudi

dum. ct pene in omnibus fignificat pr^tcr. exceptis admodu

pauds locis ubi pro non uel ne aedpitur. utlfaig dedmoquarto. Ce/
dentem populos in indignatione plaga infanabili.i. pro no ceflante.
& Ifaig dcdmo.Ne inairuemini fub uinculo.& tuncreapit in prind

pio mem uel lamed ficut fiipra oftendimus.

Locus cmincns.aliquid cxcclfum, ut pfalmo dedmootftauo.

Et fuper excelfa ftatues me.inde ab aldtudine altare diatur . ut tertio

Regum tertio. Illud quippe erat excelfum maximum Mille hoftias
holocauftum obtulit Salomon fuper altare illud.

Aedificauit,ut pfal.dj.Quia fdificauit dominus Sion.et con/

85

Digitized by Google
 PRIMVS
Y^^hiuetmuit, detritum eft,computruit.utDeuteronomrj.xxix
Non funt attrita veftimenta veftra. nec caldamcnta pedum ucftroRt
vetuftateconfumptafunt.indc^SiSi ideft vetula.

T error, ftupor. turbatio fubita. ut Ifaif.xvij . In tempore

vefperg et ecce turbatio uel ftupcfadio.ficut TOTO dequofupe-'

riusdidumeft.

Paulatim. clam. ut. i, Regu. xviij. Loquimini ad Dauid clam»

J^^Coartauit.clauCt.obturauit.coftrinxit.rcfrenauit.utps.xxxij

Incamoctfrcno maxillas eorum conftringe.ideftad conftringcndu

feu coartandum.fic enim legitur B(Wl

oSa Scrutatus eft.quefiuit, Hieronymus traduxit in propheta

Amos vellicauit.ut Amos feptio.Sed armentarius ego fumuellicans

Iycomoros.idem poftea expofuit in commentariis Amos ftrinxit.fed
apud hebrfoshocuerbumfignificat legere hoc eftcolligerefrudus
Cue bacas, tcftante Dauid Kimhi in fuis cominetariis hebraicisfuper
Amos prophetam*
Ingurgitauit.dcglutiuit.dcuorauit.ut Exodi feptFo .Sed deuo

rauituirgaAaronuirgaseorum.indenomen uerbale quod

Hieronymus in quotidiane ledionis noftry pr(d/
pfalterio traduxit
pitatio.licet feptuaginta melius cataponrifmos hoceft demerfiolcu
proprie ingurgitario fiuc abforptio. pfalmo. lrj . Dilexifti omnia uer/
ba prfdpitationis lingua dolofa.Gred autem.Dilexifh omnia uerba
abforptionis linguam dolofam . Quod idem fandus Hieronymus
eudemuerfumiuftiusdehebraicaueritatetrafterens fic interpretar.
Dilexifti omnia uerba ad deuorandum linguam dolofam.

Fortificatum per dagges fignificat deftruxit.perdidit.corru/

pit, oppreffit, quem pundum muld non confyderantes exponunt

Si

Digitized by Google
 LIBER
Malum.iniquu.utps.xIiWcrbum iniquum conftmierunt

aduerfum mc.inde nome dgmonis qui eft pater ois mali ut Nahu .{. .

lEt no adiiriet ulcra ut pemSfeat in te belial. vnde

q ex patre diabolo
funt dicunt filrjbelial.utludicum.xix.Venerut uiri duitatis illius filtj

belial.chaldaica trafiario exponit filios malirif quida hebrpoRr com>-

.

pofitu arbitrant a ctSjFqd mente noftra no patit ferri furfu.

SSj} Permifcuit.cofiidit.ut Geri .xi.Qyia ibi cofufum eft labiu u ni/

uerfgterrf .quod Hebraice legit.Quia ibi permifeuit feu cofitdit dns
labiuun!ucrfcterrc.S<: coucriionc ultime Ircin he aipirationc, ponit

ineodea.paulofijperius^S^yi.cofundamus ibi lingua eorum.

indeuolutderiuare^S^S^.i.permixta.qdHiero.coiperfumtra/

duxit Leuiridij .Simile cofperfg oleo et abfqj fermeto.uerbu Hoc tin

Stores inficere dicutundeSjil^.i.confufio.icelus. ut Leuitid.xx.Si

quis dormierit cu nuru fua.utercj moriatur .quia fcelus operati iunt.

indcS^*?^^ ideft macula oculi.qua Hieronymus albuginem nae

minauitjLaritid.xxi.Si albugine habes in oculo.ditftu fic a

ideft confiifione pupil% in oculo .a quo etiam Babylonia diefia

v "r‘
eftquafibalbel.inde.

Stramentum iumen torum ex diuerfis mixtum farno et palea

et quifqufliis.a cofufione flue mixtione diueribrum fic dicflum quod

.

Hiero .migma grgcc,n6 inuenies latinu, a mixtura uocauit . Ifaie.xxx

Comixtum migma comedent ficut inar ea uentilatum eft.
Cohtentus effiperftitit firme.ualuitjoboratus effiet conforta

tus. quanqua Hieronymus tormenta doloris effe uoluit.Iob.ix.Cum

dixero nequaquam italoquar.commutofadcmmeam,et dolore tor

queor.ubi ponit quod hebrp' exponunt. Si dixero obii

uifcar querelp me £, dimittam iram meam et confortabor,

85

Digitized by GoogI
 ;

PRIMVS
Arboris genus, quam aliqui morum, Hieronymus pyrunt'
toa
appellauit. fecundo Regum quinto.Et uenies ad cosexaduerfo pyra
rum.& cum audieris Ibnitum gradicntis,in cacumine pyrorum.

^2^ Fleuit.ut Ofeg duodccimo.Flcuit ct rogauit cu. & quandoq?

ponitur abfq? hc litera finali, ut Genefis quinquagefimo.Ruit fuper
faciem patris, et fleuit fuper cum,ct ofculatus eft cum.inde nomen
verbale ideft fletus.ut pfalmo triccfimo. Ad ucfperum demo/

rabitur fletus.quod et Se quandoq? etiam nominat.

‘

Vt Gencfis.xxxv.Vocatumcp eftnomc lod illiiis quercus fletus, inde

quocpriuoivfinus deriuat,adfimilitudinem lachrymaifc abudantiu..

Primogenitus, pfalmo odogefimonono. At ego primoge

nitum ponam illum, dedinatur heterodite pluraliter

uel Significat edam Angelu m. mammona

prefedum morti.qucm Hieronymus appellauit primogenita mors,

vt Iob deamoodauo.Et coniumat brachia illius primogenita mors,
eam Rabi lofeph putat cfle morbum loctalcm, quem fcquitur mors.
Lyra intelligit mortem anddpatam,quf prguenit monem naturale.
terr*

tuf offeres in domo domini dei tui.

"Sil Non uel ne, ut pfalmo derimofexto. Quoniam a dexteris eft

mihinecommouear.aflumitinfineiod.ut "*
ideft: non. fecudo
.
'-'* J.%. . i i

Regum primo, Clypeus Saul quafi non efletvndtis oleaRurfus ide

aflumitinprindpiomem.ut ^ 7^13 ideftnonuelfine.Iob quarto.

Tigris pernc,coquod non haberet predam.inde 'friSdS tantum*

modo.ut.non. prftcr.utLcuitid.xx.SC et
• • .
, e .

et cftera que negationem nifi.prftcr.fine.fignificant.ut pfalmo. xvirj

Quoniam quis deus prfter dominu.aut quis deus pcer deuaoftr u.
. fis

Digitized by Googl
 tIBER * '*

firmamento &c.ibi habet hebraica fcriptura.Et fecit differentiam inti

aquas qugfuntfub firmamento,et inter aquas que funt fuper firma/
mentum.fimiliterubifequitur.Etdiuidftdiemac node, ibi hebraice’
legitur -ad faciendum differebam inter diem et inter nodem, inuenic

^ fiam ut Ezechielis.X.Et imple manum tuam prunis ignis,

qngfunt inter cherubim.&acdpitprfpofitiones.qiuTdocp.etnonun/

1
quam articulos.fcd inuenitur quoq? declinari per numeros.

trtra Oua.utDeuteronomq.xxrj.Et matrem pullis uel ouis de/

fiiper inalbantem, eius fingulare in (acris literis raro legitur. in aliis
tame libris hcterodite imicnimus.quo edam nomine fingu/
'
* •
,

laris quidam liber infcriptuseft.

Fouca.cifferna.puteus.quafi Hieremic lexto. Sicut fri
• •
; i .
.

gidam facit dftema aquam fuam.

JV* Palariumxegia.refidenria.quod Hieronymus regni exor/

dium traduxit. Effer primo. Sufan duitas regni eius exordium fuit»

ideft palatium et refidentia.et habet pluralem numeru

*YS Domus.ut Exodi.xq -Neqj enim erat domus in qua non iace
ret mortuus.fignificat etiam profapia feu ftirpem. ut Deuteronomi)
xx v.Sicfiet homini qui non gdificat domum fratris fui. item nidum
& qdcumqj habitadilu-ut ps.lxxxiiij .Eteni paller inuenit fibi domu.

ws Intus uel intrinfecus.ut Genefis fcxto.Et bitumine linies intrire

feais et extrinfeais.& Ezechielis primo. V elut alpedum ignis intrin

feats per drcuinun cius.

Palatiu.aula.ut Effer feptimo

. £ eo quod nos legimus .
Qui
aimreucrfuseflet de horto nemoribus confito,et intraffet conuiur£
locum. hcbrpilegunt.Et rex reuertebatur de horto palati) addomtf
conuiim.
•• v 6i
-
....
.

Digitized by Google
 PR1MVS
Lubrice oblocutus eft uel protulit.ut Leuitid quito. Anima

qug iurauerit et ,ptulerit labiis fuis.8i in nomine uerbali mutataleph

inheliteram.
Sperauit.utpfalmo.xxvii) .Iaiplb (perauit cor meum.multas

&diuerfilfimashabetderiuatorumuariationes .quas ex artegranv

matica querere oportet, et ufu librorum'.

S\ja Vaauit.ociofiis fuit.utEcdeGaftis.xrj.EtodoG erunt molen

tes in minuto numero.
toa Venter .ut Prouer.xuj .Venter aut impiorum infaturabilis.
Pinef.Hieronymus traduxit T erebinthi fru&us.ut Gen.

xliij.Sta&es et terebinthi et amygdaIorum.& in thargum Ierufolimi

tano fumitur pro oleo aromatico.
Concauum.vacuu.inane.Exodi.xXvrj .Non (olidum led inane

& cauatum intrinfeais fodes illud.

Intellexit.DanielisultimoJEtegoaudiuiet non intellexi.

Intelligenua . quamuis Hieronymus uarie in diucrGs loca

tranfFerat.Nam prouer.iiij .interpretatus eft prudedam. Audite filif

dildplinam patris.et attendite ut fdaris prudentiam.& eiufdem.xxx.
traduxit fopienriam.Sniltiflimus (iun uirorum , et (apieda hominum
non eft mecum.Inde ideft intelligere.ut Prouer.xiiq .Sapien

dacallidieftintelligereuiamluam.Inde ut eode . Et docflrina

pnidentumfedlis.Inde ideft intelligencia.quod etia qua

doq? prudentiam et aliquando lapiendam traduxerunt, ut ps.cxlvi).

Et fapicnug eius non eft numerus, ct Gcde aliis deriuatis. in quorum
omnium expoGtione magis ,pprie loquunt Cabaliftp.cu de quinqua
gita portis intelligetig fcnbut.no pmdetie ne<£ fapietig.nec cognitio/
nisGuefdentig.oftendutqf multas inf lapienda et inteHigendam efle
differentias.qd altera eft iudid) altera gratig.ut in arbore decenume
rationu ea darius tra<ftantur.et Iob.xxvirj .in fine eius.
^"'3; Inter .ut Gen.i.ubi nos legimus. DiuiGtqj aquas qug erant fub
8®

Digitized by Google
 LIBER
bumenim domini contempGt.

Ka Diripuit, deprgdatus cft. tapintiutlfaipderimoocTauo.DiriV

puerunt flumina terram cius.nam Gipraoftendinuis quod in/

uenitur per apocopen, fcd et tunc addit he iiteram.et dicitur in

eodem prgdationis fignificato. qup quidem afpiratio ifpe mutatur in

alcph.uthic
Scintillatio.corufcatio.fulgur.utEzcchiclisprimo. Et anima/

lia ibant &reuertebanturinfimilitudmem fulguris corufcantis.ditftu

quafip^^ quod idem Ggnificat,efl: etiam nomen Iod.Iudicumpri

mo Etinuencrunt Adonibczekin bczek.
DiipcrGtquaG^^ iparGt,utp(almo,cxlvij.NcbulamGcut

anerem fpargct.et Ioelis tertio. quos difperfemnt in nationibus,

bra Horruit.abominatus eft,teduit,utZacharipundedmo. pro

eo quod nos legimus. G quidem et anima eorum uariauit inme.hc/
brei exponunt naufoiuit, abhorruit.

Probauit. temptauit.Zacharip. xiq ,Et probabo eos Gcutpro/

batur auru.et Ezechielis,xxi.Plaude Giper focmur quia (pbatum eft,

Arx, fortalidum. turris, propugnaculum,etrobuftiflimus

VW*
quifq?.tranflatiue loquendo,utIiai£.xxiij,In captiuitate traduxerunt
robuftoscius.
Elegit, ut gs.cxxxv, Quoniam Iacob elegit Gbi dominus.&
Iudicum quinto.Noua eliget dominus.

Adolelcens.iuuenis bellicoGis.uir cletflus, puer ualidus.ij.

Regum fexto.CogregauitautemrurGis Dauid oes cleflosexIfraeL

inde nomen adulefcentia et iuuentus, ut EcdeGaftis ,xi . Letare ergo
iuuenis in adulelccntia nia et in diebus iuuen tutis tup.
electis mds.
“iTQ Eledhjs,ut ps,lxxxix.Dilpoiui teftamentum
79

Digilized by Google
 PRIMVS
diflfipauitjfaif.xxiiij .Eccc dominus diffipauit terra. Et paulo inferius
Diftipationc diffipabitur terra,

VTOVanauit. nudauit.utlocoqfiipra.Ifrip.xxiiq.Et nudabit ea.

Puteus, dfterna. ut Genefis.xxxvrj.Miferuntctt eum in affer/
narmieterem qup non habebat aquam, et differt a ^ quod illud
manuartifids.hoc duce natura conflat. Item fignificat carcerem. ut
Genefis.xli.Protinus ad regis imperium edu<fhim de carcere Iofeph
totonderunt. Item fignificat fepulchruuclfbuea. quod Hieronymus
tradurit lacu m. ps.xxviq. . Ht ailimilabor defcendeubus in lacu, ideft
fepulchrum fecundum hebrpos. fignificat edam terram incultam &
in folitudinem redaftam &
locum defertum.

Confiifus eft. erubuit. ut pfalmo.lxxi. Cum confiifi fuerint &

reuerid qui quer ut mala mihi.&fupra pfalmo.lxx, Confimdan tur et
rcuereantur qui qugrunt animam meam.

Opprobrium, verecundia. cofufio,utgs.lxxxix.Perfudifti

eu confufione.Sf per epenthcfim quandocp redpit nun lram.et didt,

rav» Verecundia. confiifio. ut Ofee.x. Confiifio Ephraimca/

piet et confundetur. Inde tranfiduumhiphil\I^^^ ut pfalmo.liij.

Confiifi funt quoniam deus fpreuit eos.indc ideft confiifio

nem fadens.Prouerbiorum.x.Et putredo in ofTibus eius que confiifi

one res dignas gerit ideft confufionem (adt.

Rapuit, prpdatus cft.utIfaic.xMitj.Diffipationediffipabitur ter

ra.etdepredationeprcdabitur . Et geminata uldma litera inuenitur
per defe&um vau deprpdatus eft. diripuit, ut Ezechielis tricem

fimonono.Etdeprgdabuntur eos quibus prpdp fuerant. &promuv

datur quandoqj per apocopen unica zain litera. inde nomen uenit
verbale prgda.ut Eftcr nono. Prpdas de fiibftantiis comm
agere noluerunt.
tVQ Contempfit,vilefedt.fpreuit.utNumcridedmoqurto. Ver/
76

Digitized by Google
 LIBER
defpexit dies paruos.& Malachic.rj. Propter <§d et ego dedi uos con>
temptibiles. ubi ponitur

Irretiuit. inde itertit perplexus eft.obefrauit. confufiis

& dubius pro eo quod interpres traduxit.

fuit. Hcfter, ifj
.
cun&is&
Iudfis qui in urbe erat flentibus, hebraica ucritas habet,& duitas Su/
fan perplexa fuicinuenit etiam per defeiflu vau cuius loco furek pun
<ftus pronundatur Exodi.xiifj. vbi nos legimus coartati funt in terra»

ibi ponitur ideft oberrantes.irrctiti. dubi). confiifi.

'S^^Truncus.palusligneus.iraie.xliii). Antctruaim ligniprodda

eft autem (pedes ligni ut fit appofiriua conftriuftio (ecundu magifhru
Ionam .Palus lignum, quafi diceret lignu palum adorabo . ficut terra
puluerem 8c imbrem pluuiam»

Frutex .qd Hieronymus traduxit herbam.Iob.xl. Hinc motes

herbas ferunt, fignificat autem omne quod terra producit.ut funt fru
<flus et frutices, et palmites, et fic de quibufcumcp aliis qug media funt

inf herba et lignu. fimile eftS^ 1

' utgs.lxvq.terra dedit fru<ftu fuu.

Otflober menfis.ut.ii). Regum. vi.Et in anno undedmomenfe

but ipfe eft menfis ocftautts perfecfla eft domus, dicunt quidam hebrg

orum menfem eum uocari ideft diluuium Gencfis.vi.Ecce

ego adduca aquas diluuij fup terra.eo qd ille mefis abudet imbribus.

Pcfliindedit.conailcauit.inquinauit.ad nihilu deduxit, utps»

lx.Etip(ead nihilumdeduccttribuIatesnos.Hieronymus in tranfla/
tione hebraica interpretatur conculcabit.inde nome uerbale Zacha
rig.x. Et erunt quafi fortes conailcantes lumm in medio uiarum in
prelio.interdpitfin literam.ut Amos.wlctirco pro eo quod diripies
batis pauperem.

TP Linum, quod Hieronymus

Suftentata funibus byfTinis atqj purpureis,
byfliim interpretatur.Hefter.i»

Euacuauit,diffipauit.utNahum fecundo. diflipata eft etfdfla

8c dilacerata.&geminataulumaliterapp^^ dcuaftauit, uacuauit»

77

Digitized by Coogle
 PRIMVS
Nimium uelodtcr accelerauit. temere feftinauit, irruit conci/
tatus. et obruit inconfuIto.Ecclefiaftis.iirj.Ne temere quid loquaris.
& eiufdem. vrj.Ne uelox ad irafccndum.Hefter.vi.Et dto eum ad
fis

conuiuium quod regina parauerat pergere compulerunt.

Terror. turbatio.Hieronymus traduxit uelodter.Letutid

xxvi. Vifitabo uos uelodter in egeftate &c. quafi diceretur. Confti/

tuam fuper uos terrorcm.utrumqj igitur fignificabit.

rCCWZ Befba.animal.ut Deuteronomrj .xiiij. Hoc eftanimalqd

comedere debetis.

Pollex (eu pedica magna.ut Leuiria deamoquarto . Et fuper

pollices manus eius ac pedis dexteri. etpBr declinatur in foeminino

addito vau

Lentigo, albedo maligna cutis.Hieronymus traduxit macula

coloris candidi Leuidd.xiij .Sdat non efle lepram led maculam colo
ris candidi et hominem mundum. quod alij lentiginem exponunt.

Canduit . Leuitid. xiij. Vir fiue mulier in cuius cute candor

apparueritrinde^^^ luridum, candidum ut nix.

Venit, ut gs.xxxvi.Nonuenietmihipesfiiperbi£.quod per
sto
defedumvau iepius reperitur ut,i.Regum.uij.Timuerunt(p

philiftim dicetes. venit deus in caftra inde ideft: ^puentus,

•)
redditus.uuiij.Regu. virj.Reftitue ei omia qug lua iunt et uniuerfos
redditus agroru. variant eius deriuata & compofita miru in modum
per multas regulas grammatic£.tam abundanda quam defedu.

Approbrauit. defpexit.cotempfit.utProuerbioR2.xxirj. In auri

bus infipietum ne loquaris, quia deipiriut dodrina eloqurj tui. quod
fepius per iyncopam vau reperit^ ut Prouerbioi£. i. Sapienda at
cp
dodrinam ftuld deipidunt,&aperdus firibit Zacharif.iiij.Quis eni
76

-ttgiJized by Google
 LIBER
ru uobts eft quodfeparauituos deus. &infra,Seperamini de medio
congregationis huius, .r
r
Cartilago fiue extremum auris, ut Amos.iij.Sieruat paftor

de ore leonis duo crura aut extremum auriculg.

Stannum uel lithargyriu. Zacharig.iixj.Et uidebunt lapide

ftanneum in manu Zorobabel.* •

piS^BdeHaim .quod fecundu Prilaanum in primo eft genus Ia

pidis.ut Geri .
rj
.Ibicp inuenitur bdellium et lapis onychinus, funt qui
tralFerut carbunculu.tcfte Hiero.de hebraias qftionibtis.
}p bdellio

Rimatus eft. fartiuit. rimas et fiduras reftaurauitut ij.paralip

xxxiirj. V inftaurarent templu

t et infirma qii^cp fertiretinde
Via
rima.fiftura.ruina.et omne quod uenltreftaurandu.ut.iiij.Regu .xrj
Et inftauret farta tcfta domus fi quid rieceflariu uiderit inftauratoc.

Priuatio materig feu uacuum,ut Gen.i.T erra aute erat inanis

& uaaia. ftc etia Onkelus chaldaicetraduxit . fedfcribunt pr^ftarv

tiores hcbrgoru magiftri quod fi £rcs orhi forma carens.ut eft

materia prima, 8c aptitudo habendi fiue defyderium quod

monet materiam primam ad omnem forma naturalem, ut in primo
phyfid auditus libro determinauit Ariftoteles.

Smaragdus. uel alius quidam lapis ex gemmis enumeratis.

Efter.i.Super pauimentum fmaragdino et pario ftratum lapide, qui/
dam hebrgi genus quoddam marmoris dicunt efle.
T urbauit. terruit horruit ftupuit Hieronymus traduxit con
turbatus cftprimo Regu.xxvirj.Ingrcfla eft itaqj mulier illa ad SauL
conturbatus enim erat ualde. vbi hebrgi legut Et uidit ipfa quod Ille
.

tremuit uel ftupuit feu uerius quod attomfos erat ualde. fimiliter ps
vi. Et anima mea turbata eft ualde, & in fine.Erubelcant et coturben/
tur uehementer ideft terreantur,
, 75

Digitized by Coogle
 PRIMVS
Linum uel linteu.ut Leuitid.xvi.Tunica linea ueftietur.fcemi/
nalibus tincis uerenda cclabit.acdngetur zona linea ddarifti lineam
imponat capiti.

Mcdax.diuinus fiuediuinator.utlereinie.l.Gladiusad diuinos

«ius qui ftulti erut.(icIo(eph Kimhi in comen tar iis Hieremig allegas
thargum Ionethg.nam alij interpretantur mendaces.
Fui dmentum.baculus.haftile. veflis.ut exodi.xxy . Faaefcjue

fles de lignis fetim.

^^^Membra.fuldti.fortes.folitarrj.profunda.utlob.xvij. In pro/

(undilHmum infernum delcendent omnia mea.

Pondus.ut Exodi.xxx..pqualis ponderis erunt omnia, pro quo

liebraica feriptura habet badaim bad. quod Onkelus chaldpus inter

pretat pondus cupoder e. alrj unuqdq? feorfum qd media dicut ana.

^SlSoI us.fblitarius.generis omnis utriufqj numeri threnoru.!.

Qyomodo fedet (ola auitas.&Deute. xxxirj. Habitabit Ifrael confi/

deteret Iblus. quod Onkelus chaldgus traduxit in unione. Nicolaus
de lyra redpiens uerba Salomonis comentatoris vangionis exponit
pro fingulariter et nogregatim.Itepluraliter eodem ut fiipra modo
receptis articulis.ut Michep. vrj Habitantes (blos in (altu . inde com/
.

ponitur ideft dempto (olo. feu prpter. ut Leuitid.xxiij.

* e t r • > i

Exceptis {abbatis dni. (requen? eni reperit g apocopa alterius dalcth.

Solitarius, per epenthefim vau.ut Ofcp.virj. Onager (blita/

rius Gbi efiraim.&gs.cq. Sicut paller (binarius in teflo.
Excogitauit.finxit.mentitus eft. ut. iq . Regum, xi) .Quintade/
dma die menfis oflaui quem finxerat de corde (uo.
Diuifit, feparauit.ut Genefis primo. Et diuifit luce a tenebris.

Alia deriuata multa reperies ab eo. ut Numeri ,xvx. Nunquid pa/

74

Digilized by Google
 LIBER
v
^ S&r «37f rrlrr jrm
n ucl cum. & proponitur uel nomini ucl gerundiuis. Gene/
i fis primo.In principio creauit. et eodem tricefimotertio. Et
profequerer te cum gaudio & cum canticis & cum tympa/
nis & cum dtharis.
Pupilla.ut Zacharie.rj.Qyi enim tetigerit uos. tagit pupilla

oculi mei.Inuenitur autem perapherefin.ut threnoqi.rj. Nequaceat

pupilla oculi mi.
^J^SlDedarauit.enunciauit.enatTatut.explanauit.utDeuteron0 .

primo.Cocpit Moyfes explanare legem et dicere.

Puteus. dfterna.fons.Gen.xxvi.vbi nos legimus. Foderutqj

' in torrentem et repererunt aquam uiuam,ibi hebraica ueritas habet

Et foderunt feruilfhac in torrentem et inuenerunt dlic fontem aqug
viup ponitur autem h^c didio fgpe pro puteo in eodem capitulo.
.

Putruit. Fetuit. peflime oluit, ut Exodi. vq.Pifces quoqj in

fiuuio morientur, et putrefeet aquapro fetebit aqua, inde nomen uer

bale fetorem fignificans Ioelis .q. Et afeendet fetor eius . et uerbum
tranfitiuu fecundi ponit Ecdefiaftis.x.Mufcg morien tes perdut fuaui
tateungenti ideftfeterefadut.iimile uerbureperies Exodi, v. Videat
dns etiudicet . quoniafeterefedftisodorenoftru.omnia huiufmodi
fignificant ideft fetor ^ fignificant etiam odiofum efle &
naufeabile.ut Genefis.xxxiii).Odiofum fedftis me cananps.
Vue odibiles et mali faporis quas uocamus labrufeas.

vtIfaie.v.An qd expedaui qd faceret vuas et fecit labrufeas.

Efca. ferculum, dbus.ut Daniclis primo. Et confticuit ds rex an/

nonam per fingulos dies de abis fuis. • '

.

Spreui t.fefellit.preuaricatus cft.threnoq?.i. Ornes amia' du$

fpreuerut ea. et Hiere.xq.Bene eft oibus puaricatoribus qpuaricat.

^^Veftisuel ucftimentu. ut Exodi.xxvuj. Faaefqj uefte fanda

Aaron fratri tuo.et infra. Hoc erunt ueftimenta.

Noie.gratia. ppter.Gen.xij. Et uiuet aiamea ob gram tui.
il

71

Digitized by Google
 PRIMVS
nipotensbenedicettibi.In coloco textus hebraicus habet, a deo pi'
tris tui et a Sadai hoc cft ab omnipotente . ubi ponitur fimiliter

Gen.xli.vbi nos legimus, nec erat qui interpretaret, veritas habct.&f

nort erat interpres ex eis Pharaoni. fignificat etia prppofitionem cu.
ut GerLxlirj. Quos cu ille uidiffet et Beniamin fimul cum astite paulo
poft.quonia hodie mecumfuntcomefturi meridie, capit aliquando
pro lamed articulo datiuo.ut Leuitid.xvi. Cumcp madaucrit hircu
pro peccato populi inferet (anguine eius intra ueluficut prfceptu eft
de (anguine uituli.vbi hebraice fic legi t.Inferet (anguine eius intra ue
Ium. et laciet ipfi (anguini eius Gcut fecit fanguini uituli. fignificat etia

in uel ad.ut gs.lxxvirj.Et no eft creditus cum deo fpiritus eiire, quod
exponunt in deo.ubi ponit Et cum iod finali prima fortificata

(yllabaperdagges inuenit hortandi pro heus ueni mecum. ut Canti/

conim quarto. Veni de libano (ponfa, veni de libano.
Vomeres uel ferrameta quibus profeinditur terra, Hierony/

mus traduxit aratra Ioefistiij.Coddite aratra ueftra in gladios, quida

putant ligones efle quibus fodimus terram fiue bidentes.
J^^Tu.pronomefecundf perfone lingularis numeri, ut Deute.v.
Loquerifcfj ad nos et nos audientes fademus.&pluraliter ut

Gen.xlrj. Exploratores uos eftis.&afliimithocpronome in fingfari

quandocp he in fine ut ps .vi. Et tu domine ufep quo, quod
tamen (cemininum eius nuncp fadt.(ed(emper fine he reperitur con
trario aliorum nominum more.

^ V enit. ut I(aif . xxi. Venit mane & nox. et Iob.irj, Quia rimor
quem timebam euenit mihi, et reperies illud quadocp per defedum
aieph in priapio.et cornuta ta he in aleph in fine. ut Deute.xxxirj.qui
venit cu prinapibus ppPi et feat iuftidas dni.et mutat aliqn he finalis
in iod.ut Ilaifdvi. omnes bcftig agri ueni te ad deuorandum . fimiliter
mutatur aliquando aleph prindpalis in he.ut Ifaip.x-xi. Occurrentes
fidenti afferte aquam pro fadte uenireaquam.
^nj^Afina.Numeri.xxq.Etftrataafina ^pfeftus cft.fcribit ctiacu

vau poft thau,ut eode ca, reperies lepius.Cucj uidiflet afina angelu.
7*

Digitized by Gaogle
 LIBER
Ct tibi.fimiliter Gen efis.xij.vt bene fit mihi propter te.

^^^ Luats utDcuteron0lTlii* xv‘* Non P^nta^ ,s

* luaim

omnis arboris iuxta altare. & habet pruralem numeru malculinige/

neris ut Exodi. xxxiirj.lucofcp fuccidc.
Bene uel beatus.ut gs.primo Beatus uir qui no abiit, quod

hebrei quidam exponunt. Bene uiro qui non abiit.

Bcatitudo.ut Gen. xxx. Dixitcp lia. hoc^p beatitudine mea.

inde uerbum beatifico.ut eodem loco pro beatificabunt lcgimus.bea

tam quippe me dicent omnes mulieres.propterca appellauit eu afer.

GrefTus. vcftigium. inceflus. ut p(al.Ixxirj. Pene effufi lunt

-
greffus mei . & ponitur aliquando fine vau per cubus et g dagges
vt Iob.xxxi.Si declinauit grelliis meus de uia.omniahec et eis fimilia

fignificant femitam. viam. vefb'gium.inde uenit uerbum,

Aipbulauit.utProuer.ixEt ambulate per uias prudentiae.

Eft genus arboris quam alq cedrum alq lignum quod

barbarice prifilium uocant. multi mulus modis.
Articulus obliquorum cafiium.ut Gen .i. In prindpio creauit

deus cglum ct tcrram.ubi ante cp lum ponitur & ante terra etia
poniturj^ vbicp cum quoda alio appropriato 'articulo ha. Repe-»

rittir et quadocjj articulus efle redii feu nomina tini, fed raro.ut Exodi
x.vbi nos legimus. Reuocaueruntcjj Moylen & Aaron . ibi hebraica
fcripmra lecudum accomodata pundla fic habet, et reuocatus eft ipfe

Moyles et ipfe Aaron (dlicct colledtiue duotancp unus, expono iam

articulum per ipfe. habet eni talefepe fignificantia legregatg fubftatig

quafi fiuipfius.qd ex deriuatis eius cognofcit^XV^J^ ut Deu.ulrimo.

8C fepcliuit eu in ualle terrp Moab.qd hebrfi i xpon ut. et fepeliuit fe>

ipm in ualle. poniteni illic^J^^fic^^Y^ideftego ipfe

illiipfi uariando fecundum cafus . aliquando addita met particula.
Significat etiam in quibuldam locis de uel ab uel ex. ut Genefis qua/
dragelimonono.vbi nos legius,Deus pris tui erit adiutor tuus & om
7'

Digitized by Google
 &

PRIMVS
Radix.fcaturigo.oftoiLcfftifio.flu<fhis.riuus.torrens. decnr/

(iis aquarum,ut Numcri.xxi.ScopuIi torrentum inclinati funt, quod

Onkelus chaldcus efEifionem traduxit.
Colcus.iiefto.fcu tefticulus.ut Leuitia'.xxi,ubi ponit hernio

(us.ibihebraicaueritas habet compreffo uel attrito tcfticulo. quem

VlpianusdeuerborumGgnificationcuocat eAxaiav thlafiam.

SW Arbor .et eft nomen generale ad omnes arbores et oia ligna

(yluarum.utGen.xxi. Abraham ucro plantauit nemus.

et et Pcccauit, deli<Sum. mulda. utLeui.v.

quia per errorem deliquit in dnnueft etlocus immudus et deiolatus.

Magus.ut noftra tranfiatib habet Danielis fecudo. uerbum

huiufcemodi fufeitatur ab omni ariolo et mago & chaldgo. & paulo

ante.utconuocarenturarioli magi& &
malefici &chaldfi.Sedhe/
brgorum magifba dicunt efleaftrologum, Abraham Ezraides expo
nit prcdicfhim locum de medias.

^£j\P5^Sterais.utpfaImo centeGmodeamotertio.Etdc ftercore

erigens pauperem. & Nehemic fecundo. Et ad portam ftercoris.&

pluraliter ut threnoru.iirj. Amplexati funt fler cora.

Pharctra.utIob.xxxix. Super ipfum fonabit pharetra.

threnorum.iq.MiGt in renibus meis filios pharetrg fugideft lagittas.

Relatiuu omnis generis etutriufqj numeri quis qu£ quod.

qui, qup. qua. Numeri xii) Hpc funt nomina uiroru quos rmfitMoy/
. .

fes.Significat edam coniuntftionem quod. quia, quoniam, immo.ut

primo Regum. xv. Et ait Saul ad Samuelem,Immo audiui uocem do/

mini. Item quandoqj ponitur loco ideft.utRuth . iij. Et pro

uidebo ut bene fit dbi.ubi ponit.^\J^ nam in cjteris fimilibus loai

tionibusinucmes priorem diclionem.utDcuteronomrj.xtj, ut bene

70

Digitized by Google
 LIBER
Ara. ut Exodi, xxv. Arcam de lignis fetim compingite»
Lepus. ut Leuitid.xi.Lepus quoqj na et ipfc ruminat.

T erra.ut Genefis. ij,In die quo fecit dominus deus terram &t

cflum.tam pro elemento quam etiam pro patria.

IfllhBBoquium.lermo.quod noftra tranllatio uoluntatem tra

duxit. gs.xxi.Et uoluntate labiorum eius non fraudafti eum.

Dcfpdfauit.ut Deuteronomq uiccfimo. Quis efthomoqui

dclponfauit uxorem et non accepit eam.

Ignis, ut Leuitici nono.Et ecce cgrcflus eft ignis a domino &

deuorauit holocauftum.

^\JP\jjj5^Fundamenta.utIlaif.xvi.Hrjs quiletantur liiper muros

co<5fi lateris loquimini plagas fuas.quod hebrp exponunt ctDauid
Kimhi in comentariis luis fuper Ilaiam hocloco tradudt.i. fundamen
tis hoc eftuiris fortibus accp primariis.luper quibus fundabat regnu

Moab et maxime duitatis Kirharefoh. quod Hieronymus traduxic

Hieremig.xlviij.muri fidilis. .

Dolia, dphi.lecundu Lyram. uel vinada lecundu Hiero/

nymum Ofec. irj. Et ipfi relpecflant ad deos alienos et diligut uinada

vuarum.hebrgi tranllerunt lagenas.

^iMj^R^mi.palmites. queq* uirentia . tran (latio comunis

habet flores.ut CanticoRz.q.Fuldte me floribus. quod Hiero.in eius

libri omiliis de origine tranflatis omilia. ii). Cc expofuit . Confirmate

me in ungentis.
WlTM^Puls* offa.frixaoleo fimila.ut,i,Paralippomenon, xvL
Et frixam oleo fimilam.

THPK Fundamentum, utHiere.l, Ceaderunt fundamenta eius.

69

Digitized by Google
 PRIMVS
trfm»rotT^n^M^flia.mmfram literaheth.

Semita^ut Iob.xvi.Et femita per quam no reucrtar ambiiio.

aucrbo TT|S Wtt» aduena uiator

ideft coepit iter . inde

inde comitatus.
nwfc* portio,
^^^Prolongauit.utDeuteronomij.vi.Vtprolongeturdiestui.

^$Tardus.!ongusmtgs.drj.Mifcricors et miferator dominus

tardus ira fiue longanimis &C multum mifericors.

Sanatio, reparatio, ut Nehe.iirj.Quod obdu<fht eflet cica

trix muri lerulalem.quod hebrpi legunt, quod acceflerit lanatio feu

reparatio muris Ieriualem.
Syrus.ut.rj. Regum. x.ConduxcruntmercedeSyrumrehob.

Significat et Syriam qufcum fit duplex lecundu Strabone Iibro.xvi.

nominat CoelolyTiafluminugrgceMelbpotamia quod fit media inf
duo fluminafita Euphrate etTigrim.utlcntitPlinius libro, v. Altera
vero Syrophoenidaqug mercatoribus plena eft. namMelbpotamia
agricolis et pecoribus gaudet, vndefcriptura duas fyrias comemorat
primo Parahp.xix.Miferunt mille talenta argenti ut conduceret fibi
de aram naharaim ideft Syria melopotamia.et de aram maacha ideft
fyrophoenida.

Domus. palatium.lar.penates.penetrale.ut.iij.Regu.xvi.
Ingreflus eftpalatiu et liiccedit fe cu domo regia.

vt Hieremif. vi. Surgite 8t afcedamus in noefie et dififipemus domos

eius.ubi cedat holem propter coniuncfiam le<fiionem. inuenitur etia
in hac diefiione he alpirario pro aleph . ut Amos .iifj. Et proiidemini
in harmonadidtdominus.quod Symmachus traduxit in armenia.&
feptuaginta montem remmon. Aquila montem armona.Theodo/’
tion montem mona. quinta editio motem excellum.Lyra didt quod
eft nomen regionis longinqug ultra terram aflyriorum.

Arboris genus. quod aliqui cedrum aliqui pinum nominant,

Iiaif.Klmj.Plantauitpinum quam pluuianutriuit.

Digitized by Google
 LIBER
TV^C°llegiL decerpfit, Candcor^v. Mefluimyrrfiam meam cu
aromatibus meis. pro quo hebrfi legunt decerpfi uel collegi myrrha
meam.fimiliterps.lxxx. Vindemiat eam omnesqui prgtcrgrediunt
viam .pro colligunt uel decerpunt.
y^^j5^Stabula.p r£fepia,ut.q.Pa ralippomeno,xxxrj.Etpr£fepia
omniumiumentorum.fimiIiter.iij.Regum.iiij.EthabebatSalomon
quadraginta millia prgfepia equorum.
trjgL eo.ut Amos.iq.Nuqd rugietleo in laltu. etpFr

vt.iij . ReguLx, Et duo leones ftabat iuxta manus fingulas . inuenit etia
fine afpiratione he in fine^j^ideft lco.utNumeri.xxiij,Eccc popu

lusutleena confinget et quafi leo erigemr. etpluraliter ut

tertio Regum decimo et duodeamo.Leunculi flantes.
Altare HolocauftoRj.utEzechielis.xliii.Et ariel .xq. cubi/

torum in longitudine.etper fimilitudinem tranffertur ad Hierulale

qug uocaturSj^*^^ ut Ifai^.xxix, Vf ariel ariel duitas qua expu/

gnauit Dauid.

vJ^^^Fortis.ftrenuus/magnus. robuftus quafi leo.utfj, Regii

quod hebrgi exponunt.duos

xxiq.Ipfepercuflitduos leones moab.
fortiflimosMoab.uel duos magnos etfuperiores fecundum expofi/
tionem chaldaicam.et componitur a leone et fortitudine.

Angelus magnus. ut Ifaic.xxxiq.pro coquodlegimus.ecce

videntes clamabunt foras, hebrgi exponunt. ecce angeli eorum dama

bunt.ut in comentariis Dauid Kimhi fuper Ifaiam proph etam.
Cedrus. utEzechielis.xii.Ettulitmedullamcedri. etinfra.Ec

fumam ego de medulla cedri fublimis.&pluraliter Cantico

rum quinto.Eledus ut cedri.

Summum domoRj tignum fcu culmen, quod Hieronymus
attenuare et, Ixx, cedrum expofuerunf.
tn

Digitized by Googl
 PRIMVS
^Recon At. r e p°fuit. ut .iin.Reg5.xX.Aufc r e n t o ra qucfuntin

domo tua ct quf condiderunt patres tui. Si Ilaie.xxirj. Mon condens

turnec» reponentur. .

Thefaurus.Nehe.x. Ad gazophylacium in domo thefaun.

&infceminino^^^^utpfalmo.cxxxv. Qyi producit uentos

de thefauris fuis.
'

Hircus fi,ucftris • noftra ulJt cfl e tragelaphum, ut

Deuteronomtj .xiirj .Bubalum tragelaphum pigargum.

Maledixit.excCTauit.ut Deute.xxvirj.Maledicftus eris in dul

tate et maledi(fhis in agro.& inuemt cu

fimplid ^ ut.xxrj. Numeri.
Veniioit et maledic ppfo huic, ubi ponit he in fine, et fine he ut infra
code.noui eni qd benedi<flus fit cui benedixeris.et maleduffus in que
maledices maledicet.
maledcfla cogefferis.ubipoit^V
i.

^^Infidiatus eft.ut Deute.xix.Si quis aut odio habes proximu

infidiatus fuerit uite eius.inde nome uerbale

infidif.utps.

x,Sedet in infidiis cu diuitibus.inde etia ^jjjPpaulo

inferius in eo

demca.Nomereieft^^&piuralif^^l^ fpecula ex qua

«{bidentes infidiamur.& ponitfimilc feneftra uel catara<fh cgli.

&
ut Gch.vrj.Et catarafl? c?li apertefuntJ Ifaif.lx.
Et quafi columbae
fumariu traduxit Ofef.xiq.Et ficut fu/
ad fencftxas fuas.quod Hiero,
mus defiimario.vultdicere.de foramine uel feneftra fumarij.
Texuit. intrichauit. plexit. utIudicum.xvi.Siinquitfeptem

crines capitis mei aim lido plexeris.

^^j cl at richa.complexio.ut ludi, eodem capitulo quo fupra.

^j^^Purpura.utExodi.xxv, Hyadnthu et purpura coccucp.

Arcula, capfella. ut primo Regum .vi. Ponetis incapfellam
adlatus eius.
Textor.ut primo Regum.xvij.Haftile authaftf eius erat

quafi liciatorium texentium, multa inde deriuantur.

n 66

)igitized by Google
 LIBER
ideft vittaEzechielis.xliiq.Vittclinee.indeucnit
Catt
ticorum.irj.Tabmiaculum cortinis uclatum.
*VaW‘l>us fuitletflande flirpeSein. aiius cognatio in oriente
habitauit.ut Gen..x. Quando diuifo funt terre et infulg focundu
femi
lias filiorum Nop.vndeleftan cu liberis fuis fortiliiTimu
Indif fluuiu
Gangem et proxima illi terra omniu ditiffima poiledit . cius duo filij
Ophir et Heuilah largiffimas aurifodinas fortia funt. quapropter re
giones illp nomina fumpfer ut a duobus illis dnis et poflefloribus fuis
Ophir et Heuilah. ut Gch.ij.Nomen vni Phifon ipfe eft quirircuit
omne terra Heuilah ubi nafcit aurum.& auru terre illius optimu eft.
De altero fcribiurj.Regu.ix.Mifitcjj Hiram in claffo illa feruos fuos
viros nauticos et gnaros maris cu fornis Salomonis, qui cu ueniflenr
in Ophir fomptu inde aurum quadringentos viginti talentor^ dem
lerut ad regem Salomone, illud auru ex ophir nos obrizum nomina
mus, tefte Hieronymo fuperHieremiam .x.quafi ophirizum.

Velox. hy» Reliquit, deftinauit. Hiero, expo

fuicrefrruauit.Gcn.xxvipNunquid no rcferuafti ait et mihi benedi/
«fhone. quali diceret, none releruafti apud te mihi benedictione. ita
exponut hebrgi. ItcmEccle.rj. Htoia qu£ dcfyderauerut oculi mei no
negaui cis. ubi ueriras habet no dimili uel reliqui ab eis. Multi traffiv
runt feparaui diuifl.ut Numeri. xi.Ecaufera de Ipiritu tuo tradamq?
tis.et infra auferens de Ipiritu.&c,

hyssApud•iuxta.ut Leuitid. vi. Et pones iuxta altare Ipoliabitur

prioribus ueftimetis. & in focminino Gen. xxxfx. vbi nos le
&
gimus ille reculabat ftupru. veritas habet, et no exaudiebat eam ut
cocumberet apud eam cum effet focum.

Aliquis ex primoribus et magnatibus honoratus.magiftra/

tus.utExodi .xxiiq.Nec Itiper eos qui procul reccflerat de filiis Ifrael

mifitmanulua.proquoleguthebrp'.& ad magnates fou honoratos
filioru Ifrael no mifit manu fua.cui cocordat traflatio chaldaica One
keliq traduxit .magiftratus. dnos. magnos.honoratos*

65

Digilized by Google
 . PRIMVS
D5 5»^ Defvt. defcdt.
confummatum eft. ut Gcn . xl vi) .
Quare mori/

mur cora tc deficiente pecunia. inde nome uerbalc defcflns.

vt Proucrbiorum.xxvi.Cumdefeccrint ligna extinguetur ignis.

DDlS Nifiquod . veruntamen . fed. ut Numeri.xiij.Sed cultores
for tiffimos habet & urbes grandes, ponitur quandocp pro non.ue!
nullus.utlfaic.xlv.Qyoniaabfcp menoneftdeus.hocdidt feriptura
quia no eft.uel quia nullus abfqj me . Significat et finem alicuius rei.
quado ultra nihil eius eft.ut ps.lxvi).Benedicat nos deus deus nofter
benedicat nos deus et metuant eum omnes fines terrg ;

Id quod no eft.et nihil.ut Ifaie.xli. Ecce uos eftis ex nihi!o.&

opus ueftrum ex eo quod non eft.

T^JPGl^Vipera.ut Ifaig.xxx. Vipera et regulus uolas.& eft {pedes

ferpentis»

Continuit fe.diflimulauit,mutauitfadem.fimulauit uultu.ut

Gcn.xliij.Rurfumqj lota facie egrefius continuit fe.&Eftcr. v, Et dif

Gmulata ira reuerfus in domum luam,fignificat etia fortificari et forti
terfehabere.
Inundatio,flu<fius.fortis dccurlus.torrens.lxx. traduxerunt

tck>khoc eft fons.ut gs.xvit). Et apparuerunt fontes aquaru. quod

Hieronymus in hebraica ueritate interpretatus eft . Et apparuerunt
effiifiones aquaru-Etlob fcxto.Sicuttorrens qui raptim tranfit in co
uallibus.Significatetiamfortcm.ut fopra uifom eft. Iob.xq. vbinos
habcmus.& eos qui opprefli font releuat,ibi hebrpi legunt, & ligami
na fortium difloIuit,funt qui exponunt ciiwfiuras uinculorum. nam
fignificat etiam uinculum.

Cinis.Gen.xvirj.Cum fim puluis et dnis.qui alionomineuo

catur Leuitid. vi.T olletq? cineres quos uorax ignis cxuftit.

Velamen. tegumenw.irj.Regum.xx. Et mutauit afperfione

pulucris. ,p et mutabat velamic fug oculos eius.g metathefin^^

Digitized by CoogI
 LIBER
Ira. ut gs.cxxxviii.et fuper iram inimicorum meoru extendifU

manu tua.licct quida textus hebraia' eo qd nos legimus

conuerlb modo habeant .i. & fuper inimicos meos mittes

manum tuam. cfteRtpfalmo.xcv.C^iurauiin ira mea fi introibutin
requiem meam.

W8 Naris.ut gs.cxv.Nares habent non odorabunt,et

ws ut Gen, Et fpirauitinfadem eius graculum

Facies. ii. uitf.

fcfiB Circumdedit.drcumplexus eftut gs.xl. Circumdederat me

mala quorum non eftnumcrus,

Conftrirudt.dnxit.Exodi.xxix. Quod conftringes baltheo

et pones tiaram in capite eius.

Superindumentum quo caput cingimus ad humeros ufqt.

quod nos luperhumcrale appellamus, ut. xxviii. & xxix. Exodi SC

. .

eft inftar pepli quod a flamine flaminium romani dixerut. quo apud
nos Stieuos noftrg mulieres caput uelant.& Ionathas chaldeus fuper
ilIud.ii.Regu.vi. Porro Dauid erat acdndhis ephod lineo, tranftert-
peplum dc lino.acapit edam in fine he utfignificet fimiliter in fcemi/
nino genere capitis tegumentu ut Exodi.xxviii.Ipla quoqj textura et
cundla operis uariet?s &c.

7i555< etJj^jQjj^ De his ditfhonibus uidimus lupra in alephiodj

Piufdc. coxit, u t Gen . xix. Et coxit azima & comederat, inde
nomen ucrbale TCltS Piftor. ut Gen.xl. Pincerna regis Aegypti

& pi ftor domino luo.

V
?S* Caligauit.inde riSsa? Caligo.Prouerbioru vii.In notftis
tenebris S>C caligine.fimiliter et^?)^^ ut Iob.xun fine.

ucl Rota.utEzechiefprimo. Apparuit rota una.

Digitized by Google
 PRIMVS
Doluit. fgr e tulit, defperauit. fecudo Regum, xrj Pcraidlt^ .

dominus parttuluquempeperit uxor uri? Dauid et dcfpcratus eft.

inde flagellu.dolor.defperano.Muld uolunt homine ab
“** • •
i .
• .

afflieftione fic dici, ut (dant gentes quoniam homines funt.gs. ix.

Penus.repofitoriu annong. cella fr umetaria. ut Deute.xxviii.

emittet dominus benedicflionem fuper cellaria tua.

rws Mors.utExodi.xxi.Si autem mors fuerit fubfecuta.reddet

animam pro anima.

Recollegit.retraxit.congregauit.utGen.xxx, Abftulit deus

opprobriu meum.i.retraxit.& Hiere.x.Congrega de terra confufio

dem tua.Futuru eius habet Micheg.ii. Congregatione congregabo
Iacob totu te ubi ponit no»» no»
item confummauit. finiuit

terminauit.inde mo finis.utEccIefiaftis ultimo. Finem loquendi

pariter omnes audiamus, feduidetur aliam radicem habere, ut infra
patet in Utera famech.
Vinduit.Iigauit. u t.uij.RegS.xxiif . Vinduit# eum Pharao
necho in ribla. inde*""^^]^ vi<fKis.utGen.xxxix,tradiditqj Iofeph

in carcere tibi LtincfK regis cuftodiebant.pro vinduntur.

& quadoqj deponit aleph ab initio. ut ecdefiaftis.iii). Quod et de car

cere catenifep infdu quis egrediat ad regnu,ubi ponitur

proa~iTOi<n
Etiam. quoc£. utLeuitid.xxvi. Ego quocp hgc fatiauobis.
etenim.adhucifuper.etpfalmo.xcvi.Eteni correxifti orbe terrg qui
non comouebitur.& quandocumcp additur d ^ fignificat omnino

itacp dei quatomagis. ut.iij. Re.viq.Quatomagis domus hgc quam

pdificaui tibi.& Gen .iq.Cur prgeepit uobis deus ut non comederetis
ex omni ligno.ideft.eft ne omnino ita quod prgeepit vobis dcus.On
kelus exponit vere, qugGuite. quafi diceret eftnc uerum.

Digitized by Google
 LIBER
reximus et creflifumus.& quando^ deponit alepfi in principio &
ut Gen ,xlii. Omnes filii unius uiri fumus,

Linea.perpendiculum.amuflis.rcgula latomi. quod Hiero,

trullam interpretat Amos.vii. Quid tu uides amos. et dixi trullam;
fbrtafle a terendo di<flam quod ea murus teredo leuiget.fed maiores
noftri non pro tali inftrumento fed pro poculo trullam pofuerut,ut
eftapud Horatium' fecundo fermonu . Qui vrientanu feftis potare
diebus Capana (olitus trulla, melius igit Ionathan chaldfus din ideft
iuftificatorium uocat quo febri utuntur appenlo plumbo,

^Ego .ut Genefis,xv..Noli timere Abram ego ,pte<fk>r tuus.

Coegit. compulit, vimfecit. inde nomen vioIeda,ut

Efter primo, Nec erat qui nolentes cogeret ad bibendum.

Iratus efLiucceniuit. ut pfalmo fecundo. Ne quando irafeat

dominus & pereatis de uia.
wa» Auis in lege prohibita. Leuitid.xi. quam interpretes tam

varie tranfFer ut ut neldam quid cui creda,alii enim palumbem fylue

ftrem.alii picum.alii miluum,alii graculum. Hieronymus appellat ca
radryon.ab eo fortaife quod criftam in uerdee geftare uideat, cuius
quoldam hebrgos uocabulum hoc uoluifle upupam
inftar inuenio
Ggnificare.Sed Dauid Kimhi feribit magiftros luos proripere quod/’
dammiluigcn us elle.
Clamauit, ftriditprf dolore.fingulduit uel gemuit, ut Ezech,

xxurj.Ingemifce tacens, mortuorum luftum non fedes,inde.

Vorifmtio.gemitus.ftridor.ut gs,di, V audiret gemitus

t

compeditorum et (bluer et filios interemptor um. nomen uerbale.

quadrupes unum ex prohibitis Leuitid.xi.quod

aliqui eriaumappelIant.Hieronymus Mygalen;

Homo.ut pfelmo ,dii.homo ficut foenum dies eius, etplu'

raliter et fccmininu fine aleph ideft mulieres.

6t

Digitized by Google
 PRJMVS
vbi nos habemus didte iufto quoniam bene, melius r.os.ut patet per
traflationem chaldaicam.

Heri.nocfte prpterita.ut Gen ,xxxi, Sed deus patris tui heri

dixit ad me.

et
TSQuo.ut.ps.cxxxix. Quo ibo a fpiritu tuo et quoafade

tua fugiam. et Canticorum, v. Qyo abiit dileifhis tuus.

O obfecrantis par tiaila, ut gs, cxviii. O dorrue faliium me fac

o domine bene prolperare. .

•

Hgc di&io etiam fignificat o ficut fuperior. quauis illa feribat

in fine per alcph. et hpc per he. ut gs. cxvi. O domine libera animam
mc5.& inferius.O domine qa ego feruus mus. interpretant quadocp'
obfecro.utExodi.xxxrj.Obfecro.peccauit ppfsiftepcflm maximu.

Luxit a lugeo, cotrifhtus et mocftus cft.utlfaip.irj. Et moere/

bunt atcp lugebunt porte eius.

Fatauit.formim permifit inridere.fbrte tradidicut Exodi.xxi

Qui autem non cft infidiams fed deus illum tradidit in manus dus.

WEgo .ut Gen.xv.Ego dominus qui eduxi te de vr chaldgoRi.

'MS Nauis.ut Kaif.xxxiii.No tranfibit fuper eum nauis remigum.

Dirit etiam claflis.ut.iij.Regum.ix.ClafIern quoqj feat rex Salomo»

Significat etiam nauem. ut Ione, primo . Et inuenit nauem

euntem in diarfis.

Sufpirauit.gemuit.Ionf primo. Quid ingemuit animal,

Gemitus.utIlaif.Xxxv, Fugient dolor & gemitus. &diat

fecundum Dauid Kimhi fltfpirium.

Nos utgs.xx.Ipfi obligati funt et ceaderut nos autemfur

60

Digitized by Google
 . LIBER
Fides, creditu. utDeiite.xxxij. Generatio eni per/

ucrla eft. et infideles fifij.ubiinhebrfo habet &filij in quibus non eft

fides, exponunt hebrfi ideft ueritas. Significat etiam adieiftiue fidele,
ut ProucrbioRkxx.Multihominesmilericordes uocant, virum aute
fidelem quis inueniet.quafi exponeret, viru credentiaRi.fi gramatice
liceret.inde^VjJ$j52j fiddis.Numeri.xrj.Seruus meus Moyles qui in

omni domo mea fidelis eft. fignificat & firmum.

Veritas.ut plalmo.xxxvi.Et ueritas tua ufep ad nubes.

Artifex leu opifex. ut Can. vij. Que fabricata fut mau artificis»

^2pj^uel^\i^ Alumnus.Nutridus. utEfter.ipQyi fuit nutri-'

cius filig fratris fui EdifEe.

Prjmaluit. confortatus etfortificatus eft. utps.cxlij. Libe/

ra mc a perlequentibus me quia confortati lunt luper me. & Iolue,i.

Confortare et cfto robuftus. pro
T^B
^‘D^Subrubicundusfeu vulpecularis color .ut Zacharic.vi. Et
in quadriga quarta equi uarij et fortes, pro quo ultimo hebrp expo/
nuntluciderubefccntes,
Dixit.ut Ifaif.lxvi.Hjc dixit dns deus, mlta deriuat ab eo.

Verbum. frrmo.eIoqiuum.ut gs.xrj. Eloquia domini elo/

quia cafta,ideftlermones dei fermones puri.Gmiliter ut ps,

ooocviq. Quoniam audiuerunt uerba oris tui.

Extremu rami.palmes in lummitate arboris quod proprie

verber dicitur. ut Ilaie. xvrj Et ficut excuflio oleg duarum uel trium
.

oliuarum in lummitate rami.

Magnificauit. exaltauit. elegit, prpamauit . laudauit ut

Deu.xxvi. Dns elegit te hodie, et paulo fuperius. Dnm elegifti ho/

die.inde quida exponunt illud Ifaig,irj.
^ Eligite lau/

date amate iuftum quia bonum, ab ideft laus uel amor.

59

Digitized by Google
 PRIMVS
"
ut Numeri. x*v.proeo
5J^^uel’Q^P°P ulus tr bus -P rofa P ia
- > *

quod traflario noftra dicit pridpis nobiliffimi Madianitat^.hebraica

capias populorum familig Madianitarum.& Cicn . xxv.
lc<flio habct
nucrus ab
Duo Jeci pricipes tribuu fuaR2.ubi pluralis ponit
fcd plurale alterius efl: Q^^^ut gs.cxvq.Laudate euoes populi.
Cubitus. menfura.ut Genefis fexto. Ec cubito confummabis

fummitatem eius.

Frons, poftis fiue fupcrliminare.ut Haif.vi.Et commota funt

{uperliminaria cardinum.

Andlla.Genefis.xxi.Eiice anallambanc & filium eius.

mas Saccus, ut Genefis .xlirj. Imple laccos eomm frumento
quantu poliunt capere, et pone pecunia finguloru in lummitatc lacd.

Fiat uerum.deriuatum a fuperiori falicet uero.ut Deuterono

mij. xxvi).Et dicet omnis populus amen.& Hieremipxi. Et relpondi

dixi arnen domine.

Verus.uerum.feu ueritas.ut Hieremig.x. Dominus autem

ideus ueruseftiple deus uiuens.& gjs.li. Ecce enim ueritate dilexifti.

Vas Defcdt . imbedllis. infirmus fiiit. et Ifpe geminato 1 profer'

tur VVa^ nt Nchemig quarto .

Quid ludp fariunt imbedlles.

EcVVa^ ilaipxvi. traduxit Hieronymus defertumefle quonia

fuburbana hefiebon deferta funt ideft defecerunt. nam aliter ide iter'
bum traduat ps.viMiierere mei domine quonia infirmus fum. eius
foemininum ponitur Ieremipxv.lnfirmata eft qtif peperit feptem.

Dia^Vere.utGene{is.xvii}.Num uere paritura fum anus.

I Pro uero credidit.ut Genefis.xv. Credidit Abrabam deo.

& gs.cxvi, Credidi propter qdlocutulfum.iibi ponit

58
rmv

Digtfeed by-Google
 LIBER
nos et centuriones.ibi hebr aica ueritas habet, et pone luper eos priti
&
apes millium prindpes centenorum,

uel^JpH^Armenta.boues.Deute.vq. Oleo et armeris

gregibus ouiumtuai?. et Deute.xxviij . & greges armentoru tuoru.

Inde Tvv3'Vo ideft robufto foctu p!cnf, ut pfal. cxliii], Oucs

eorum foctolf.
Docuit, ut Iob.xxxirj.T ace docebo te lapiendam.

^^7^ Prcceptor.magiftcr.dux.doctor.utpfalmo.lv. Tuueroho

mo unanimis dux meus & notus meus.
ttiSsBos . et fcribit g 1 fortificatum .ut gs. cxliiij.Boucs eorp cralTf.

^^]^Molcftauit.coeraut.angariauit.opprelfit.utIudicu,xvi. vbi

hoc uerbum Hieronymus permulta rircumlocutus cft dicens, Iugif

adhcrerctfpadum quieri non tribuens.pro affligeret cum.

tl55^Si.ut Exodi primo.Simafaxlus fuerit interfidtc cum.fi fcemina

referuate.ponitautequadoqj qaan procedente qugfiriuo

^ ut Exo,
xvij.Eftne deus in nobis an no. Item pro fiue.ut Ecdcfiaftis ultimo.
Siuc bonum fiue malum.& cum prgdi&o queGtiuo
^ fignificat num
ut Numeri. xvrj.Num ufc£ ad internecionem cuncfri delendi fumus.
Et aim^jp fignificatfed.utpfal. primo.Sedinlege domini uoluntas

eius.exponut etia pro uere cu in mulris aliis tum in hoc loco Numeri
xvi.Sin aute nouam rem fecerit dns.ut fit. vere nonam rem fadet do
minus, aedpit aliquado £ itacj uel quodfi.utExo.xx. Quod fi altare
& defignare uidetur negarione fdlicet no. ut gs.
lapideu feceris mihi.
lxxxix.Semel iuraui in fantflo meo Dauid mentiar & pfalmo, xcv.
fi .

vt iuraui in ira mea fi introibunt in requiem meam.

Mater.ut Gencfis tertio. Mater cunctorum uiuentium. &plura

liter J^^^^Matrcs.utThrenorum.i], Matribus fuis dixerunt.

T7

Digitized by Google
 PRIMVS
nauerunt Gmul inutiles BufH funt.

£|S Manipulauit.uel collegit fafpculos.inde fafaculus.ma

nipidus.utGen.xxxvij.etecce nos manipulantes manipulos, quod

magis latinc Hieronymus fic.Putaba nos ligare manipulos in agro.
Idem edam in fceminino eadem Cgnificadone profertur eodem quo

fupra loco & in plurali ut illic.

Vticp. certe, expletiua particula.utp(almo.lvirj.Siuere utfcjr

iuftidam loquimini,

t^nS^Mutus. ut in titulo pfaImi.lvi.Ad uicioriam fuper co/

lumba muta. quod Dauid Kimhi exponit columba paladj.et Exodi
quarto.aut quis fabricatus eft mutum.

Viduatus .utHieremig,li.Qyoniam no fuit uiduatus Ifrad

et Iuda a domino deo fuo.

Vidua. ut Gen.xxxviij .Edo uidua in domo patris tui

donec crefcatfela.

^th^Viduitas.utffiuj.liiij. Et opprobrij viduitatis tugnon

recordaberis amplius.

Arboris genus quod quercu interpretant, ut Ofeg.iirj.Sub/

tus quercum &populu et terebinthum.ubi et reperiesquid

Gt.ut fupra monftratu efiinde pluralit Ezechielis.xxvij.

Quercus de bafan.&^i^S^ quod etiam querceta Cgnificat et pia/

nidcsarboribusordinccoGtas.vndeHiero.conualle traftulit. Gen.

xviij. Apparuit aut d dns in coualle Mamrc. quali diceret.in campo,
in planide,ubi arbufta flue querceta mamre fita fuerunt.

MiIle.utNumeri.xxxi,mille uiri de lingulis tribubus eligant,’

EtpPr ut Exodi.xviij •ubi nos legimus coftitue ex ds tribui

Digitized by Google
 LIBER
Heus uocandi compofita di<fb'o ideft ad et iod quod fi
gnificatme.fignificatenimhucadme.ut Exodi. xxxii. Si quiseltdni
lungatur mihi, quali diceret. Quis eft domini heus huc, et fic proprie
legendum eflet.

.V Ad.de quo liipra ut dixit dominus ad Moyfert.

Significat quandocp de uel ab.ut Gch. xli. Omnefcp prouinrig

veniebant in Aegyptum ut emerent cfcasalofcph. Significat contra,
erga,aducrfiim.ut.i.Rcgum,xxVi.Quis cstu qui clamas erga uel ad/
uerlus regc.Nam no ad regem led ad Abner Dauid clamabat Sfpe .

edam figmificat in.dcfignans non tantum ad locum fed etia quadocp

in loco.uu.Regu.xvii.Htmifit Dauid manum luam in
peram, ecce
ad locum.& percudit Plnlidcu in fronte, ecce in loco.uel lecundu he
brf os. percudit eum fuper frontem.nam et alias fignificat (iiper.ut di
cit Rabi Kimhi in comcntariis liiper quatuor.i.Regu.ii). Omnia qug

locutus lum liiper domu eius.fignincat et coram. Sic igitur uarie pro
iententig comoditate poteris interpretari. ut fepelite mecu patribus

rneisin Ipclunca dupliq- ubi Genefis .xlix,bis ponitur primo

pro cum.fccundo pro in.

wb#. Pcus.ut Habacuk tertio.Deus ab auftro ueniet,

Deus, ut Exodi,iii,Deus hebrforum uocauit nos;

,CT*nH^ Deus.ut Gen.i.In pripapio creauit deus cglum et terram

& fecundum Hiero.ad Marcella comunis numeri eft.quodetunus
deus fic uocetur et plures ut ideft celum et cgli.ut apud nos

t athenc. thebe. &

fecundu Moylen Aegyptiu in libro perplexo^ pri/
mo hoc nome couenit deo.angelis. et hominibus admiratioe dignis.
Inuenitur ct pro idolis& iudiribus.vbi enim nos legimus Exodi. xxi.
Offerat eudnsdiisetapplicabif ad oftiu.cxponut hebrgi indicibus.
Sic etia chaldaica trafiatio habet,adducat eu magifter luus ad iudice.

Fetuit. corruptus ct inutilis fa&useft. utlob.xv»

Quanto magis abominabilis et inutilis homo, et gs.xiiii. omnes dedi

55

Digitized by Google
 PRIMVS
vehementer cum inuenerint fepulchnutii

rt3S Iurauit.ut Iudicum.vii. Mille et centum argenteo* quos (e

par aueris et fixper quibus me audiente iuraueras.

Execrado.iurametum.ut Gen.xxvi.Sit iuramentu inter no*

& ineamus fcedus.&pluralif exeeradones. malednfbones.

ut Deutc.xxx.Omn es autem maledi&iones has conuertet fuper ini/

micos tuos.inde^Sj^?l .i.labor.fatigatio. ut threnoriLuj. Dabis

eis (cutum cordis laborem tuum.

'SK Plange.querulare.utIoelisprimo.PlagequaGuirgo acdn<3a

(acco. fic enl Ionathas chaldgus plan<flu traduxit eo pones

Ezechielis.xix.& tu afliime plantfhim fuper prindpes Ifrael,

Cauda.utLeuidd.iij. Adipem et caudam totacu renibus,

td» Arbor.Hiero.traduxitterebinthu.Gen,xxv.Atille infodit

eas fubter terebinthum quf eft poft urbem fichem. eande ditftionem
podea traduxit pro quercu Iofue ultimo, et tulit Iapidem pergran/
dem pofoitqj eum fubter quercum qug erat in fancfoiario domini. qd
alii exponunt de tilia, alii uero exponut limen fecundu Ionathan chal.

qui in terpretat qd eft ianug lime ut fopdc^Jj^ diximus.

Idola, drj gentiu. ut Kai? prio. Confundentur enim ab idolis

quibus (acrificauerunt.

.'^7^ Nomen fontis unde oritur fluuius vbal ut foprain ea di<fKo/

ne oftendimus.et melius uidetur Danielis. viii.

Pars indedinabilis de qua fupra uidimus. Ggnificat aut qntj

nifi.utNumeri.xxii.EtnifiaGnadedina(Ietde uia.& fic in pluribus

aliis lods.nam paulo foperius affirmatiuam condiconem fignibeatin
eodem capitulo.Si quomodo pofltm pugnans abigere eum,
54

Digitized by Google
 LIBER
Arator.agricola.utHicrcmif.InEt collidam in te agricolam

&iugaleseius.

% Non.ut ps.cxxi.Non det in comotionem pedem tuum.ct figni

qd unde.fimilia (unc
ficat ide | iSjj^ i
^^ | £5^7
quf negationem Cgnificanr.8<; fcaindum aliquos ponit
ideft fupra uel conrra.uu.Regum.xxvii.Contra meridiem iudf . ue/

tutamen ^7^5 perffgolproad traducimus. ut ct dixit dominus ad

MoyfenExodi.x.&fic dc aliis loris, fignificat etiam

nonne uel num. ut.i.Regum.xxviiJn quem irruifti

Vhodie, pro quo
per patha

fcnbitur nonne irruiftis hodie fdlicet interrogatiuc.

^Deus .ut ps.l.Deus deorum dominus loaitus eft.& fortis. Exo.

xv. Quis fimilis tui in fortibus domine. & gs.xlii. ad forte uiuum.qd
nos male legimus ad fontf.nam etia.lxx. traduxerat ifchyron.i, forte.

T amen.fed.tantum.nifi.folum.preter.
NihiLres nullius momeri.idolum uanum.dcmoniu. Hiero.

traduxit peruerfum dogma. ut Iob.xiq. Prius uos oftendens fabrica/

tores medarij.et cultores peruerfot^ dogmatu.&pIuralir

idola.dfrhonia.utLeuirid.xix.Nolitecouertiadidolanecdeoscon/

flatiles lacietis uobis.forfkad ab .i.no deriuatu ^[a nihil fitboni.

Grando, ut Ezechielis.xiij.Et dabo lapides pergrades.

pro grandinis.

Vf doletis ululanris et eiulantis eft.ut Michef vij. Vf mihi.

.

& ab eiulatu fic dicitur. ut Iere.xl viij. vlulate et clamate, et pa ulo poli

ideo fug Moab eiulabo.ttbi ponit in pria gfona futuri tgis

Fortiter. Hieronymus traduxit uehemef , ut Iob.iij. Gaudetqt

Digitized by Google
 PR1MVS
Nicolaus de lyra dicit quod fit nomen propriu deferti fed negligenf
& incaute alpexit orthographiam, nam manfionem Ilraelitica deferti
fignificac.fcribitur in fineper mem.ut Niuneri.xxxiii.De fochoth ue
nerunt in ctham que eft in extremis finibus folitudinis. Gum uero
proprium eftaluei Iordanis ut hieferibitur pernun in fine , & Exodi
xiiii.notatur edam alueus maris eodem uocabulo cum legitur. Cucp
ext endiflet Moy fes manu contra mare reuerfum eft primo diluculo
ad priorem locum ideft ad alueum confuetum

TS Sed.at.uerutamen.autquide.certe.etia.lalte, ut Exodi.x. Sed

nunedimitte peccatum mihi etiam hacuice.&Gen.xxix.Os quidem
meiun es et caro mea. Significat edam quamut.ps.lxxiii.Quambo
nus Ifracl deus.Coponitur et cu ideft uerutame ut fit

tantumodo.ut Numeri. xq, Num tantumodo per Moyfen locutus

eft dominus.

Comedit,ut Deute.viii. Vt cS comederis et feturatus fueris,

hi» Efca uel uicfh.is.ut Genefis.xlii. De terra Canaan ut emamus

vicfhii neceflaria.

Deuorauit,confumpfit. combufficut iiii. Regum. i.Defcedat

& uidebat quod rubus arderet

ignis de c$lo et deuoret te. et exodi, iii.
et non combureretur. & Deute.iiii.Dns deus tuus ignis columes eft.

Ades gladii, ut Hierernif.xlvi.Deuorabit gladius et latu/

rabitur.aliasadesgladiifaturabitur.fic Culter ad imo/

v :
~
fandum propter acuitatemficdicftus. ;

Siquidem, certe, itacp, autem, uero. ut ps.lxxxii.Vosautem

^3^ *
ficut homines moriemini.

Indinauit . flexit, curuauit. diucrdt. copulit.ut ProuerbiW

xvi. Anima laborantis laborat fibi quia compulit ad illud os fuum.&
fignificat idem quod ut ps. exivi. Dominus erigitelilos. pro

quo hebrji exponunt inclinatos recuruos.

52

Digitized
 LIBER
larinc a uiro querere quod mulieri conueniret Gait nos in linguali e/

braica (acere conlueuimus.didt etia Si. plurali?

namqdinucnit ideft mulieres ab deriuatur.

\2^Vnufquifcjj.ueI quilibetuel quifc^.ut Exodi. xxv. vbi nos le

gimusexpandentes alas et operientes oraculu-refpidantcp fe mutuo
verfis vuldbus.ibi hebraica ueritas habet. & erunt expandentes alas
fuperne uiciiTim pletftentes alas cor: fuper propidatoriu et alpedhis
eorum quilqjad fratre fuum. in eodem fignificato etiam in foemini
no genere dia tur ut eiufdcm.xxvi.pro eo qd nos legimus

quincp cordne fibi iungent mutuo, illic hebraica ueritas habet, qulqj
cortinf erunt iun&f una qugqj ad lororem luam.

Heros uir magnus et caput ate^ papuus.ut Iudicu. vrj. no eft

hoc medole eni legit
aliud nifi gladius Gedeonis fili] Ioasuiri Ifrael.
Ifraclitf led potius uiri Ifrael ideft capitis Ifracl.& primo Rcgu .xxvi»
Nunquid non uir tu es.

Homo patridus SC nobilis. Ada uero homo plebeius c uulgo

utgs. xlix. vbi nos legimus. Quiqj terrigenp et filrj hoim. Habraica
veritas habet tam filrj plebei quam filii patridi hoc eft filii

Imago nigra in pupilla oculi.et capitur pro pupilla ut

ps.xvii. Cuftodi me ut pupillam oculi. Et uolunt quida dicere qd
hf c fit forma diminuduorum apud hebrgos fdlicet
Durus.fortis, robuftus ut Numeri .xxiiii, Robuftum quide

eft habitaculum tuu.&Deutcronomii.xxi.arculocu tus eft interpres

eam ditfdoncm dicens. 8C ducent eam ad uallem aipera atep faxofam.
pro forti & dura.
^
Nome Aluci fluuialis.ut gs.lxxiiii.T u ficcafti fluuios ethan.

Hieronymus iuxta priorem fignificationem traduxit flumina forda.

5 '
 -

LIBER
wfrjS Foratudo.robur. uirtus. auxiliu, poteftas. utgs.xxfj. Tu
autem domine ne elongaueris auxiliu tuum a me.inde fortis ut

Exodi.xv.Qyis fimilis tui in fortibus domine . & pro deo fortiffimo

ponit, ut Gen.xxxuj.Inuocauit fuper illud fortiflimu deu Iirael.

Arbor.querais.utIudicu.ix. Et conftituerutre

gem Abimelcch iuxta quercu que ftabat in Sichem . & ubi Habet in
' t
hebraico jp arbore i genere VJ? ibi chaldpus exponit arbor
uel lignum.

'V* ’
Aries. Gen.xxi). Vidit<5 poft tergum ariete. &pluraliter gs,
.

* ~xxix.Affertedominofiliosarietum.

— Cerui}s.utps.xli).Quemadmodu ceruus defyderat, fimiliter

^7*)^
“T"

etiam Gen.xlix.Nepthalim ceruus emiffus. &p!uralif po/

-t- r-" „ N

nitur Canticorum*», Adiuro uos filig Ieruiale per capreas ceruofcft

camporu,& eft comunis generis.Na in fceminino Hiere .xiirj.ponit

cenia in agro peperit fdlicet

Lime.frons cdifidi.fr ontifpiaum uel cir curtantia liminum uel

margo fcneftrai* de cuius uocabuli uaria interpretatione uide Hiero

nymum in commentariis fuper Ezechidem.xl.ubi reperies

trS^ d5 fr°te frgliminari poftibus limine.

Margines feneftrarum.

Si.utEfter.vii. Atqj urina in feruos et famulas uenderemur.

pro atq? fi in feruos rc,
49

Digitized by Google
 PRTMVS
poR: uerGculu noli regibus olamucl rioli regibus dare uimiffl.
quitur quod franftationoftra no habet. et principibus non Gt Gcera
(eu ebrietas.

^ Vg.ut Ecdefiaftis , x. Vg tibi terra cuius rex cft puer.

Vg.utEcdefiaftis quarto, Vg foli qui ccdderit,compoGtu

ab ^ ideftug.& i|S ideftei.

Vultur.utLeuitid.xi.MiluurnacuuIturem iuxta genus Giu.

-T “

— Inimicatus eft, ut Exodi .xxirj. Inimicus ero inimids tuis.

inde^ inimicus.i.Regum.xviij.&fe<ftus cltSaulinimi
cus Dauid. & ^
inimidda.ut Gcnefis.iii.& inimidaa pona
inter te et muliere.

TS* AfflicfHo.pemides. calamitas, interitus. Prouerbioru primo.

Ego quocp in interitu ueftro ridebo. & ps. xvii. prguen erunt me in
die afflidionis meg.
Vapor, quod tranGatio noftrafontemnominat.GeneGs.ii.'

Sed fons afeendebat e terra.fed alii nubem interpretanutr.Gcut On'

kelus chaldgus traduxit.
Quomodo, ut Genefis, xxxix. Quomodo ergo polium hoc

malu fecere, quod per paragoge h aipirationis diritur qnqj

Threnorum primo. Quomodo fedet fola duitas, quod aliquando

per geminatum caph feribitur ut Canticorum quinto..

Expoliaui me tunica mea quomodo induar illa, laui pedes meos quo
modo inquinaboillos.
TW* Vbi. deriuatum ab ^ ut Canticoi* primo. Vbi pafcas ubf *

^ cubes in meridie.
r Dominus.auxiliator.fortis.potens,robuftus.EzechieIis .xvii
Sed et fortes terrg tollet.
48

Digitized by Google
 liber
quod paulo fuperius pofuit cu diceret, vener fitqj ad aream atad qttg
fita cfttrans Iordane. &fecudumhebrpos tefte Nicolao de lyra, atad
non eft nomen proprium hoc loco.fed area hpc fepta luit (pinis unde
area fpinaifc duflaeft.cgo inuenio Gcnefis tertio in tranflatione chal/
daica Onkelu hoc efle uocabulo ufum cu liter a hebraica habet (pinas
& tribulos germinabit tibi, traduxit Onkelus chaldcus pro tribulis
atadin pluraliter.alias tranflado noftra uerdt rhamnum.ps.lviij. Pri
ufcfjintelligerentfpinp ueftrp rhamnum.
Occuluit.daufit.obftruxit. obturauit,utIfa.xxxiii. Quiobttt

rat aures fuas ne audiat fanguine^^^ occultum claufum Ezcch.

xl.Et feneftras obliquas in thalamis, qd Ionathas chaldaice traduxit

feneftras ocultas.& tranflado.lxx.habet feneftras abfeonditas.

TlW Funis inftita. Hieronymus traduxit tapete Prouerbiorum

vij.Intexui funibusle<ftulum meum ftraui tapetibus pi<ftis ex pgypto,

& proprie eft tendiculum uel zona.
Strroxit.urgebat.daufit.obturauit.utps,!xix.Neqjab(brbe

at me profundum neq* urgeat fuper me puteus os (uum.Malc nan<£

traduxit qui ait. et ne coronet fuper me puteus os (uum,hoc enim per
aleph feribitur illud autem per ain literam.

^ Vbi,ut Genefis quarto. Vbi eft Abel frater tuus,& eft qupfiduu

Iod.redpit in fine quandoq? h ut.

TTR \^i.Genefis,xvirj,VbieftSaraiixortua.et ab eodem uoca/

bulo V deriuatur
TOT* vbi et TOTfc ubi.
^ Infula.utUaip.xx.Et dicet habitator infidphuius.&pluralir

ut Hiere.ij.trafite ad infulas cethim.uelQ’'*^ EzechieF.xxvi. Et tur

/
babuntur infulp in mari. Et ponitur ^ fppe pro non per apocopen
(nunliterp.utProuer.xxxi.
47 •

Digitized by Google
 primVs
Amethyflus.ut Exodi,xxvirj.tertio ligurius achates &
amethyftus.alii exponunt pro cryftallo.
Alius uel alter, ut ps.dx.Et epifcopatum eius acdpiet alter»

multa deriuan/
“tW6? Poft.i.Efr£.vr).Pofth£cautem ucrba.unde
tur.ut
-
mng ultimum, nouiflimum. poftremum. finis. Deute/
i

ronomii.xxxii. Vtinam laperentet intelligerent et nouilfima eorum

prouiderent.

Retrorfum uel pofterius.utGen.ix. Et incedentes re/

~ —
trorfum operuerunt ucrenda patris fiii»
tnnm“ Vltimi.Genefis tnicefimo tertio. Lya uero et filios eius
in fecundo loco.Rachel autem Iofeph in nouillimo.
Tardauit,ut Deuteronomii, xxiii.cum uotu uoueris domio
" deo tuo non tardabis reddere.
Dux, utEfrg.viii. Satrapis qui erant in conlpccftu
:
:
regis et dudbus.fimiliteretEfter.iii»

Mulp ex equa et onagris manfiiefecffis fecundu

v
"r*
: :
“ *•

Pliniumlibro.vtii.ca. xliiii, veloces in curfii pro quo Hieronymus

traduxit veredarios celeres.utEfter.viii.Egrefficjjfunt veredarii ce/
Icrcs nundos perferentes.
Declinauit.uctbgauit.ut Ofi^.xi.Et dedinaui ad eum ut ucfee/
:
'”retur.quafi diceret uefbgia duxi fuper eum. VndeGen.xxxfii»

fcribitur.et ego fequarpaulatimueftigiaeius.ubi ponitur

j t-
•
*
.1
ideft uefhgia fequedo per paragoge iod,et eius natura eft fignificare
pedctennm.planepaulatimlaltem. .

Tribulus feti genus lpinarum.quod aliqui carduum uocant.

Genefis ultimo. Quod aim uidifiTent habitatores terry canaa
dixerunt, vbi verba finit diminuta in noftra tranfiadone. Namfic
legi deberet, et uidic habitator terrg canancy Iutfhun in areaatad,
46

Digitized by Google
 LIBER. -v.-
dum aliquos hebrpos tranfFertur.unus non redimit.redimat firtguli.
velredimatquilqj.utfit P ro fi cut alias ponitur
\

pro TMS inde •»

,
“™ fimulinunum. et afliimit quandoqj iodin

ftae ficut ut Geri. xiiij. Fratris efcol & fratris Aner.

Soror.ut Canticoiv.virpSoror noftra parua et ubera non
—
habet.In plurali forores ut in grammatica.

Vnus.utEzech.3txxvrj.et rex unus erit oibus' imperans. et

'lenius meus Dauid rex lug eos & paftor imus erit olm eoiv.
BT« Paud.utGen.Jcxix.Etuidebantillipauddies prc amoris

W
magnitudine. 8d feaindum hancfignificationemulta deriuant ab eo.
CarcAim.pratum farni, fcu ulua.utIob.vii). Nuquid
^poteft Idrpus abfqj humore aut crefcere carechim fine aqua,
Apprehendit. tenuit,utExodi.3c\r .Dolores. alias tremores te
uircre

tws * . «

nuertmt habitatores philiftim. vnde parddpialiterCanticorum.irj.

Omnestcnentesgladios.&eodeca. tenui eum ideft apprehendi eu.
ficut eiuldem ca. feaindo capite nobis uulpes.inde uenit.

^^5$ Ideft apprehenfio. pofleflio. ius utendi fruendi.hgreditas.

vt Geh. 3txiii.Date mihi ius fepulchri uobifcu . et eiulHc.xlvii. Iolepfi
vero patri et fratribus luis dedit pofleffionem in Aegipto.

'Vri? Potentia faailtas.Hieronymus traduxit urinam in gs.cxnc.

Vtinam dirigant uip mep. quidam optatio mea.alij oratio mea.boc.
grpcc traduxerut «T*Aov ophelon quod ab utili urinam didmus quali

vrilenam.8d.iiij.Regu. v.Vrinafuifletdns meus.ubi ponit

8d eft obfecrantis per prppofirione aleph .na abfqj eo rogare etorare

8d obfecrarc fignificat. ut Exodi, xxxrj. Moy fes autem orabat dominu

deum (uum. ubi ponitur

domine m/,
V “
8d exponit Ionathas chaldeus bone

45

Digitized by Google
 PRIMVS
^ Tunc.utExodi.xv,Tuc cecinit Moyfcs et fili) Ifrael.&quadocp
“fcribitur in fine iod.ut^^gs. cxxiiii. Forfitan uiuos deglutiflent

nos .quod hebrp exponunt certe.utiqj.tum,

Hyflbpusherba*utExodi.xii. FafdcuIiimcJj hyfiopi tingite
« m languine.
ifai

Abiit,receffit,defea'cutDeuteronomi) .xxxii, Videbit quod

infirmata fit manus.quod Hebrgi exponut. videbit quod abiit robur.

&Iob.xiii).Quomodofirecedantaquf demari.eft etia nomen lapi-»
dismoftrantisuiamtranfeuntibus fecundu Ionathan chaldgu

Prpceptor & fdentiaru inueftigator.Ecds.xii. & inueftigans compo

fuit parabolas multas.
MN* Auris.ut Exodi, xxix. et pones fiig extremu auriculg dexterg
&
Aaron filioRt eius.& habet in plurali utj5s,.xl. aures

auteperfetiftimihi.undeuenit ,i. obedit, ut ProuerbioRt. xvii

Malus obedit linguf iniquf.
Ferramenta quibus manus ligantur ideft maniqr (eu catene

fiue compedcs.utHieremif.xl. Quando tulit eum uintfHi catenisin

medio omniu.& quandocp (cribit fine aleph.ut arca finem libri p(al
morum Ad alligandos reges eorum in compedibus.
TW Cinxit.accinxit,i,Re.ii,Etinfirmiacdn<fbfunt robore, vbi he

braica ueritas het.Infirmi acaxerut robur. unde nome j^bale

ideft tingulum.Ilaig.v.Cingulurn renum eius.
ra. rogus, caminus, qd Hier o. traduxit arula Hiere.xxxvi.8i
“polita erat arula cora eo plena prunis, qd fecundu hebrjos expo
utdu (eqt
ni pofiet.8i rogus ante eu ardens.uel potius jp foco ponit
et^iedtinignequieratfiiper arula ideft focu donec confumeretur
omne uolu me igne qui erat in arula ideft (uper focum.
Heu dolentis et lu&us uox.ut Ezechidis.vi.ct dic heu ad ornes
“abominationes malorum domus Ifrael.
Frater.utps.xIix.Fraternoredimit.redimathomo.qnod (ecu
M

Digitized by Google
 .

LIBER
Xevi. Alluxerunt fulgura eius orbi terrp. fecundum gramaticam ideft
fecerunt lucere fulgura orbe.nam terre no ponit quod fi pollemus la

tinc.utiqj exponeremus ludficauerut magis ,pprie.qd falteillumina/

uerut dicamus. vnde .i.fedat lucere hoc eft illuminet gs . Ixvii,

Illuminet uultu filum fug nos. inde luminare etpluralit fce/

minine ^^^Jj^foutGen.i.FecitCp deus duo luminaria magna.

dedinaf mafailinc inuenit etiam
Efter.viii. Iudeis autem noua lux oriri uifa eft.
TW» Ut

Chaldforu eft uallis.uel loci ,pprium nome.multi ut coueniat

ftipcriori uocabulo dixeruc efie luftratione chaldcoR» quam diisfuis
peragebant.namluftrareilluminare dicimus, ut Virgilius. Poftera
&
phoebea luftrabatlapade terras. poccftutrucp fignincare idem uo
cabulu.tamlocuuallisin chaldgain quo Aran natus eft.utfcribitur
Gen.xi. Et mortuus eft Aran ante Tharah patre fiium in terra natiui
tatis fuf in vr.chaldgore.qua etiam luftratione ignis chaldeoru idolis
jfolencm a quo idololatrig crimine deus Abraha preferuamt.ut Gen
xv.Ego dominus qui eduxi te de vr chaldpof?. multa de hoc fingunt
in libro de agricultura Aegiptioru.tefte Rabi moyfe pgiptio in per/
plexorum libro.ii). ca. xxx.
Cauemula in qua uoluit feafpis.ut Ifaig.xi, Etdeleftabic
rn^ti
ifansab ubere fiiperforamineafpidis&incauernareguli &c. fer ibit

autem in plerifqt codidbus per iod loco vau fic

Hcrbp uirides ad uefcendu aptf & uifum afpeftu flluftran

tes.abuluftrationeficdicfipleaindumagiftros hebrporu, ut.iiii.Re.
irr|. Et egreffus eft unus in agrum ut colligeret herbas.
uuia.utIob.xxxvrj.Frumentu delyderatnube&nubes fpar
git lumen fuu.pro quo melius hebraica ueritas habet nubes fpargit
pluuiamfuam.
Fulgur.utlob.xxxvq.ubilegitintraflationenoftra . & lumen
illiusfug termios trj. exponit ab hebrpis et fulgur illius lug alas fre.
Signu. ut Deute. xirj. Et^pduxitfignu aut portentu, et euene
rit fignu et portentu, fiSf fignificat fiam ut infra in gramatica.
45

Digilized by Google
 LIBER
Ponitur edam hoc ucrbum fcpcpro placet.item pro dccer.

vtProuerbioqt.xxvi. Quomodo nix in effate ct pluuic inmcflc.fic

indecens eft ftulto gloria. quod ucrbum euerbo dicitur fic. non decec
ftultogloria.uelnon placet, uel no eft pulchra fcu decorum ftulto.
Dcriuata & denominata abillofcpcpcr dcfc<ftu alcph aut vau repe/'
riuntur.quod ex arte grammatica diicere licet. Toqo/i
.Mb.aijnjtnob
Beftiam quanda monltrofi generis fignificat. fed quo apudla
tinos appellet nomine uel cuius fit nature nihil certi potuerunt inter'
Sed requiefeem ibi befbceSi
prctesinucnirelfaip.xiii.ubi fcribitur .
replebuntur domus eorum Ohim.quod Hieronymus tranfiulit dra
conibus. Aquila typhonibus.Symmachus dimifit uerbti abiq? inrcrp
tatione ohirn fiatt Sc lonathas chaldcus qui more chaldgoifc mutauit
m in n dices ohin. Septuaginta et Thcodotion traduxerat clamores
vel lonitus. Alii Martichoras ct barbari uocant Marder.multi hebrg
orum dicunt efle feles marinos, prpeeptor meus expofuit cercopes.
Nicolausdelyraputatauesefle magnas (blitudinc amantes. Tanta
diucrfitas ignorantia eius nominis profitet. cu qbus trafeo.

Vc ut Numeri, xxi.vg tibi Moab perifti popule camos.

Stultus,utOfee.ix.SritotcIfiaelftulturnpropheta. unde no

menijiS» fine iod ftultitia Prouerbiorum,v. in multitudine-

ftultirigfue decipietur.

'S^lSSiq ugfitiuu.fi fortc.nonefi.nunquidfi.Gen.xvirj. Si fuerint

“quiquaginta iufti in duitatc.&fic confcqucter . &
fignificat qncp

abfq? fi tantummo forte feu forfitan, ut lofuc.ix. Forte in terra quae

nobis forte debetur habitatis.

dSts* ctsSjS Veru, ^pfec^o, vere. certe, verutamen.alioquin.uc

lob.ii.alioquin mitte manu tua.quauis Hiero. exponat qn<^,p utina
ut Iob.xi.atqj utina deus loqueret tccu.fed tii ^pprie fignificat ueru»

4/

Digitized by Google
 PRIMVS
Python dgmon.&ars pythoniffandi.utLeuttid.xx. Vir fiue

w
mulier in quibus pythonicus uel diuinationis fuerit fpiritus.
Torris uel rido.utZacharie.iij.Nunquid non ifte torris eft
erutus de igne/cuius plurale ponitur in Haia. vij 'Cor tuum ne fbrmi /
det a duabus caudis ddonum fumigantium illorum.

Propter.caufa.graua.utlofue.xiirj.Nolli quid locutus fit

dominus ad Moyfen. Homine dei de me & te in cadesbame. vbi ma/
gis proprie debuit traflerri propter me & propter vel gratia mei
te.

8i gratia tui. vel mei caufa et tui caufe. vel deniqj fuper caufa mea Sc
fuper caufa tua. hoc ultimu eft propriiflimu.nam comuniter ponitur

prgponendo g? ideft fuper. Nu meri. xrj ‘propter uxorem eius.

DefyderauiUit Ifsug .xxvi. Anima mea defyderaui te in nofte.

vbi anima eft feptimi caftxs.nam defyderaui eftprimg pfone prgteriti

perfeCti indicatiui modi.
Defyderium nomen uerbale ab TOK uerbo fupcriori,ut
Deutcronomrj.xrj. vbi textus in noftra tranflatione eftobfcuratus
&
cum legitur.Si autem comedere nolueris te efus carniu delcCtaue
rit.ocdde& comede iuxta benediCtionem domini dei tui qua dedit
nam de uerbo ad uerbu textus ita legitur. Verun
tibi in urbibus tuis,

tamen in omni defyderioanimgtugocddes Sc comedes carnes iuxta

benediftionem dni dei tui in omnibus portis tuis, ubi ponitur 5^^
pro defyderio & uoluptate.inde «T»
ideft defyderata ueldefy/
J

derabilis.uel placens. quod noftra traflatio habet formofa . Cantico/'

rum primo. Nigra fumfed formofa. aliud nome uerbale

idem quoddelyderium.cxij.ps.Defyderiupeccatorum peribit, didt

etiam finis.terminus.uel limcs.Gen/xlix.Doncc ueniret defyderium
collium gternoRt.quod hebrgi exponunt finis uel tcrminus.& a 'pafli
uo uenit ideft defyderabiles fe&g funt pro eo quod Canti/
.

eorum primo^capitulo legitur. Pulchrg funt geng tug Gcut turtur u.

40

Digitized by Google
 LIBER
WVbi ,utOft&xiij,Vbieftrextuus.

Tetendit tentoria, quod Hieronymus expofuithabitauit, ut

Gen.xirj .Lot uero moratus eft in oppidis qug erant arca Iordane et

habitauitin fodomis.& nomen uerbale ab eo deriuatu

Vrta ideft
tentoriu. tabernaculum. utPf.ocxxi. Si introiero in tabemaculu do/
mus mef . Sic Iofue. vrj . Et abfcondiin terra contra mediu tabernaaili
mei. Et inuenit per ablationem alcph Ifaig.xitj.Necponet ibitetoria

arabsfic pro code ca.Stellf cgli &

fplendor eaRt non expandent lumen fuum*Ab eius traGtiuo fecunda

quod ponit lob.xxv. «r ideft feriet extendere Gue fpargere

fru expandere quodnofter tranflator perineuria traduxit Gc. Ecce

luna etiam no fplendet.quodGlatinepoflemus magis proprie exte/
dffcabit uel fparfificabit diceremus.Et caue ne putes idem efle uerbu
quodfcribiturlob.xli, Sternutabo eius fplendor ignis, ubi ponitur

Srw
v
&,xxix.eiufdem
i»
libri, Quando fpledebat lucerna eiusfliper

caput meu. ubi ponitur Quando enim fplendore fignificat

inprimitiuo (uo nullum habet alcph naturaliter.

[
Aloes.utCanticors.iirj.Mirrha et aloes cu omnibus pri

mis ungentis, Alrj dicunt genus eflearomatis qd medici fendalum

arabes zandel uocant. ponit & ~” in eodem GgnificatoPro/

uerbioRi. vq.Mirrha & aloe. -

Tfc Vel.aut.G,utLeuitici.i.Si autem de auibus Holocaufti oblatio

fixeritdno. de turtiu-ibus uFpullis columb£.ubi noftra imprefTio
habet et pro uel fed male. ,
:

39

Digitized by GoogI
 PRIMVS.
Periftillium. columna auxiliaris uel balis ut Exodi, xxxviii.

ad bafemmplu
Ccncum bafesfa&e funt de cetum talentis, talentum
rali adne uel adanim ut
eodem ca.paulo fupcrius. inde TVVTss •».

fundatio uel fulcimentum.

Magnifiaim.fort£.excelIens, admirabile honoratu ps. vui.

Domine dominus nofter quam admirabile eft nomen tuum.Et figni

magnum EzechieP.xvii.& erit in cedrum magnam, item infav
ficat
minino fine iod ct Ggnificat grande.vt eodem ca.utfirin

ponitur .dextera tua ma

uin eam grandem, cuius paffiuum Exodi, xv.
gnificataeft pro^TV^^T^V

yy-y-^ Lodix hkfuta.utgen.xxv.In morem pellis hifpidus. uoca

fur etiam ucftisquedampilola babylonica hoc

nomine ut Iofue.vii.
vidi enim inter (polia pallium coccineum.
Menfis februarius ut Efter.ix. Igitur duodedmi menfis que
i

adaruocariiam diximus.

^p^^SolidusEfrf.Nnii-Etcraterasaureos.xx.qughabebatfoli/
' '
dos millenos. .

Dilexit ut Gcn.xxxvii.Ifracl autem diligebat Iofeph.inde no

men uerbale amor uel amidda Caticorum,iii. Alcen Ium

purpureum media charitate conftrauit.fignificat etiam dile&am . ut

eode capitulo. Adiuro uosfilig Ierufalem per capreas ceruofcjranv
porum.ne fufritetis necp euigilare fadaris dile<ffom. cgtera huiufmoi
qufre in eodem lib,ro.
Vox clamantis cum dolore Ioclis primo. Aha diei quia ,ppe
v

eft dies domini. Et Iercmif primo Aaa domine nefido loqui. .

;

'Digitized by Google
 ,

LIBER
fuerit, cuius focmininum eodem capitulo ponitur SC

in loco ulceris cicatrix alba apparuerit Gue fub ruia, A color e hoc ue /
nit vocabulu lapidis ideft (ardius Exodi.xxvii) . alii uocant ru/

binum lapidem,

Solum.Terra fubrufe.ut GeneCs fexto. Cumcp ccepiflent

homines multiplicari fuper terram,unde homo dicTh-is eft.

0*^ Homo primus GeneGs fecundo . erant autem uterqj nudus

Adam & uxor eius.fic nominatus ab ideft terra de qua

fumptus eft. GeneGs terno capitulo Vt operaretur terram de qua

.

Gimptus eft. Item Ggnificat totam humanam naturam ut Numeri, irj.

&
Ab homine ufcp ad pecus. GeneGs primo.Creauit deus hominem
&
mafculum focminam creauit eos.

Dominus, ut Haigprimo.Propter hoc ait dominus dominus

exerdtuu,& habet in plurali "'^‘^J^coniuncfHlcgedo. uP

diuifim ideft domini.&pluraliter fic(gpe de deo dicitur qui eft fuper

omnia unus.De primo ut pfalmo.lvi. Confitemini dominis dnoru»
vbi noftra tranflatio habet domino, veritas autem dominis.De (ecu/
do fic fcribitur Malachig primo.Et fi dominus ego fiun ubi eft rimor
meus, quo in loco hebraice ponitur pluraliter domini, dicunt hebrfi
hoc fieri obdiuinfmaieftaris reuerenriam . Quidam diftinguut no/
&
men hoc prophanum a (aero per punfta camez patha.Hoc (den

dum eft quod tetrafyllabum adonai femper facrum et nucjj

prophanum eft.
57

Digitized by Google
 .

PRIiMVS.
Epiftola.utNcemif.vi.Ec epiftolam habebat in manu fua

fortafte a fuperiori uerbo

&
deriuatum a colligedo duftum. eo quod
in epiftola multorum negoria
&uerba plura colligantur. habet in&
paralipomenon xxx . . Scripfitcp epiftolas ad
plurali

Ephraim & Manaflen.

Nummus.utprimoRegumfecundo.Et offerat nummu

ar gcnteum & tortam panis,

Mocftus eft. affli<ftus.infirmatus.triftis.& moerore confum,

ptus eft. per conuerfionem uerbi quod idem fignificatut ps.

tebtviq. ubi diatur oaili mei languerunt prf inopia, veritas habet
oculus meus infirmatus eft ab afflidioe uel moerore confumptus e ii.

W» Rutilauit, rubuit, ut threnorum.iiq. Rubicundiores cbore an

tiquo. quod uerius traducitur rubuerunt fplendorefeu afpechi plus

quam aurum uel coralliusfiuemargarita.undc nomen uerbaleruti/
lus uelut ignis
'
ut Nahum fecundo. Clipeus fortium eius
"e* i

igninis . Quod alio in loco Hieronymus tranfFertrubricatum.Eo»

pluraliter Exodi vicefimoquinto. & pelles arietum ru/

bricatas at potius rutilantxum.a quo nomen qualitatis rubi/
*
... "

t
'T*
l

eundus ruber ut canticoru. v.Dileifhis meus cadidus et rubicudus.

vnde Q^^J^Eiau diatur Gcn ,xxv. quam ob caufam uocatumeft

nome eius Edom.Sfpe geminat ut rufum uel rubeu Vt

l^e.xiq.Veftis lanea fiuelineaqleprahabuerit in ftamie atep fubtc/

gmle aut certe pellis uel qcquid ex pelle cofeiftu e fi alba ufrufe mada
36

Digitized by Google
 LIBER,
n-Sj,» Nomen proprium loci in Ifaia nominati.
Stagnum,fofla.lacus. ut pfalmo ,cvi. Pofuic defer tum in fta/

ium aquarum . & in plurali fortificat m primiuuum per dagges

Ferreus drculus ucl hamus.ut Iob xl.Nunquid pones dreu

:
—
lum in naribus eius.
Cacabusfiueahenumquodfoprafocum pedet, quod nos

caldarenominamus.alii ollam interpretantur, ut Iob .xli. Sicut olle

fuccenfg atep feruentis . hoc ita edet dicendum . de naribus eius uel
meis exibit fumus ficut olle feruentis ct caldaris.

vtos« Iuncus ab eo deriuatum quod apud Ifaiam ,xxx\r.

didtur. ut viror calami ct iund.quod hebrgot^ dolores uoeat ^Q-^

Crater ut Exodi. xxiiij. Tulit itacpMoyles dimidiam partem

languinis 8d mifit in crateras.& habet in plurali . & in nu/

mero lingulari ut Canti, vii. Vmbilicus tuus crater tornatilis.

Ala excrdtus.& ab Hieronymo tradudtur agme.utEzech,

xvp.Et omnes profugi eius cum uniuerfo agmine foo gladio cadet,
& didtur quali

Pelues quo manus lauant. Hieronymus traduxit phia/

las.Ezrf primo.Phialg aure? triginta.

^5*^ Collegi t.ut Deuteronomr) .xxviij. Et uinum non bibes nec

colliges exea.
5»

Digitized by Google
 PRIMVS
Iofiif . x.Et dominus mifit fuper cos lapides magnos de cglo. fic edam
coniun<fbm proferendo Exodi, xxxix. Et parauer ut lapides

onychinos aftri&os & induios auro.

\5iSK Baltheus facerdotalis Exodi.xxix,Cingefcp baltheo.
Cathedra ubi pari» (edet tempore partus.uel ubi figulus

(edet laborando Exodi primo. Quando obftetricabitis hebreas.

Prffepe.Prouerbiorum.xiiij.Vbinon funt boues prjfepe

vacuum eft.
PuluisutNahum primo Et nebule . puluis pedum eius.&

Canticoru .irj.& uniuerfi pulucris pigmentarii ubi ponit

HESS
Pr£u aluit Inde abir ualidus ideft potens et robuftus Genefis

.xxxxix.Per manus potentis Iacob.de quo uocabulo fupra diximus.

Ala uolucrum Si penng & membrum ut ps. liirj. Quis dabit

mihi penas fiait columbp.uerius alas, unde deriuatur quae

dictio partem fignificat arca pofteriora uoIucrum.uel etiam alam ut

Iob.xxxix.Pennaftruthionis fimilis eft pennis herodij.

rass Fafaculus ut Exodi duodecimo . Acapietifqj fafaculum

hyflopi & tingetis in languine.

w Nux ut Canticorum fexto.In hortum nucum defeendi.

Vw* Gutta. ftillauel emanatio.Iobtricefimooftauo.Vel quis ge'

nuit ftillas roris, inde agallim nome proprium lod in Ilaia nominati.
34

Digitized by Google
 LIBER.
Mucro; gladius, inde uenit diftridHo fcu frendor gladjj.in
~ Ezediiele
Di ftri<5H°. paiaor . fred° r . (bmtvis . fr cmitU3 . ftrid°r
v v — : •'
gladquel mucronis.
Fortis.ftrenuus.primas.angclus.cglu.fegmatus.ps.lxxviij.

Panem angeloru manducauit homo.Item deus, ut (jrpe in gs.cxxxii.

Tabernaculum deo Iacob,& itet?, votum uouit deo Iacob.

Oberrauit.impegit.conuolutuseft.perplexus & implicatus

cft.Ifaipx.8£conuolueturinfuperbiafumi.
Y
Luxit, fic Ofc£.x.quia luxit fuper eum populus eius.firruliter

lob.xiiii. vnde ducit nomen uerbale ideftludHis uel plJdltis,

Gcnefis ultimo. Quod cuuidiflent habitatores terrf canaan dixer ut

lanctus magnus alias ludius grauis eft ifte Aegiptiis.

{ Sed. profedio. utiep. fed et.atqui.Gencfis.xvii.Sed et Sara

:
. uxor tua pariet tibi filium.
/35^ Planides.qd Hieronymus no traftulit Iudicu.xi. Pcrcuflitqj

ab aroer uftp dum uenias in Minnith.xx. duitates, et ufep ad abel qug

eftvindsconfitaidcftad planidem uinearu. fimiliter .i. Regum vi. ,

vfcp ad abel magnam ideft ad planidem.

Riuus (eu fluuius.fed Symmachus tranftulit paludem,& Ce/

ptuaginta atep Hieronymus portam.Danielis. viii. Vidi aute in uifio

ile efle me (uper portam vlai.ubi ponitur vbal . Eft autem fecundum
hebrgorum grammaticos vbal proprium nomen fluuii, et vlainome
fbnris unde oritur vbal ut infra.
*
i_
P$Lap is fiib uoce malculina eft generis feminini , ut Gen . xxix.

& os dus gradi lapide claudebat, Et in plurali • ^"3

• 1 **P

Digitized by Google
 *

*
PRIMVS
yi’St wa

Ater honore et cura diuifim fcribiturpun&o camez

ctate
EzechieP.xxrj. Patrem et matre contumeliis affecerunt in te»
p
Coniuncffim uero pudo patha ut Gen.xvrj. Pater multaru
gentium.Et recipit in fine paragogen iod.& dicitur Gen.x» '98
Pater oim filiorum Heber Dedinatur in plurali ficut' nomina foe
.

minina utNumeri.xxxviij.Accefleruntprinapes patrum

per familias GallacLSignificat etiam eo nomine et maior, et dominus

& author. et magifter.Inuenitur et in Daniele ideft pater

tuus, vide magiftru Paulu Epm Burgenfem in additone pfal.fecudi»

Virgultum fiue lignum uirefcens, palmes aut furculus inue/

apocopen ultimi b geminati etia fortificatu pun<ffo dagges in

niitur p

numero plurali Canticorum foeto . Defcendi in hortum nucum ut

uidere ideft amcmauirgultafeu ligna uiridia atq? fnnfUfera.

quod Hieronymus poma tranftulit.

Spica cu nouis frugibus tritid feu hordd, torrefiuffa igne?
• T« •*

uocabulu alludens ad (uperior em palmite furculum fiue uirgultum,

cuius inftar (pica fruges gerit» Vnde melis nouaffc fruguquianobis
Iulius ab hebrfis menfis
rsg fiue
98 nominatur»
Perijt.Ifaif,lvij.Iuftusperijt,Etpfiprio. Viap<ftoRt peribit,
—

Volui t.Deuteronomi]i.xxiii. et no uoluit domlus deus tuus

audire Balaam. inde deriuatur uocabulu (eques.

TJ2LV98
, V
-T»
Voluptas, & per apocopen ultim£ literj
•
. eo quod qui

taret fine uoluptatis dicitur pauper.

Pauper.inops.ut ps,lxx.Ego uero egenus et pauper,

*•* *
*
32
 LIBER
fitmat.fccunda thau patha per dagges fit tha (olidum quidem, cui co
fonat thauraphatu ct fibilans.&[ (ii erit thath.colligc totum & fit

matthadr trpSir quatuorfyllabas habet, pna^sdfeua muflat

vocem uixfonfibilem et non filet, quia (equitur uocalis.focuda he vau
holem fecit ho. tertia iod camez fedt ia obliquum, quarta qufhirik fe
cit ki.au' additur iod uocalis que non pronunciatur quia no pitn<fiat,

ad hoc confonat mcm ideft m ct fit kim. comprehede omnes (yllabas

& fit Iehoiakim nomen apud Syros idem et unum cum eli.et eliakim

vt fcribit Philo Iudcus. Vnde Iehoiakim pater Marig uirginis cogno

minauirEli.Triaenimut dixi fi£c nomina Aegyptus &C Syriis (une
fynonyma.Hi.Hiakim,etIehoiakim. duas habet fyKabas.

prima mem hirik fecit mi, cui confonat res ideft r et fit mir . (eua naq*
finali taris ratone no pronundat.fecuda iod camez fedt ia obliquum»

cui confonat m
mem finale daufiim ideft et fic eft iam. comprehende
fingula& fit luriam illibata uirgo nata hucufcp de fenguine regali
Dauid .quam nos uocamus Mariam theotocon.
duas habet fyllabas.prima iqd zere fedtie. cui afiribitur

he lenis alpiratio cum (ubnotarione foua.qug non legitur.ut patet fit

&
pra de proferendo non proferendo in principio, fecunda dexteru
fin cum vau (urekfedt fu fpumans.cui rurfiis afrribitur he tenuis fla/
tus ct non legitur quia non pumfhtur. comprehende fingula et fit
Ihefiih.nomeilludpentagrammatonfuper omnia exceKum.de quo
aliqua in Capnione noftro edidimus, plura poft hac feuente deo fori
pturi.cum formo hebraicus noftris hominibus me docete fiuftus erit
norior.
Habes Dionyfi frater qug de literis atqj (yllabis ad tui docTtrinam cof
ligercpotuimus.uberiora pcepta in quibus ante omnia teipfom ex
erceas. ut quamprimum in legedo promptus fias.Nunc ad duftionu
proprietates acdngimur.quas in foripturis hebraids maxime, dilige/
terafpidasuelim.fic enim multas et maxime intricatas labyrinthos
Aarfcvgivecx; in theologia cum honore fommo potes cuadere.
3 '

Digitized by Google
 PRIMVS,
1
quia finit fyilabam fequente confonan te. fecunda lamcd hirik faritl/.
au additur iod uocalis que non pronunciaf quia non puntftatur.colli
ge fingula et fit hcfli. duas habet (yllabas. prima rnra camez

fadt na obliquum, fecuda heth va furekfadt hu anhelu. iunge mem

finale ideft m et erit hum. collige totum et fit nahum, duas

habet fyllabas.prima atn camez fadt a obliquum &gutturale. fecuda

mem vau holcm fadt mo. cui confonat famech ideft s et fic eft mos.
collige &fit amos. tres habet {yllabas . prima mem patha

fadt ma.quia ucro thau rcripit dagges icarco quafi gemina partim
priori cofonat fyllabg &
fit mat. fecuda thau camez fadt tha obliquu.

terda thau hirik cum fibilo raphe fadt thi.cui fubiungitur iod uocalis
fine pundo.& ideo non legitur. collige totum et fit matthachi*

tlDV ^ uas habet fyllabas.prima iod vau holem fadt io. fecunda fa
mech zere fadt fe.cui confonat phe finale fic erit feph. collige et fit Io/
feph.qui didt iunior et cognoinat arfes, vzjr tres habet fy liabas.

prima iod patha fadt ia.fecunda ain feua muflat uocem a uel e incerta
In gutture. terda nun zere fadt ne. cui fubiungitur he alpirado tenuis
qug non pronundatur.comprehende fingula et fit Iaaneh qui duTtus

eft hir canus fecundus. wa duas habet fyllabas.prima mem pa/

tha fadt ma. cui confonat lamed ideft 1 et fic fit mal. qui feua finalitads
ratione non legitur, terda caph hirik per dagges fadt ki aii additur
iod uocalis fcripta fed non legitur quia non puntftatur. comprehede

fingula et fit malki duas habet (yllabas. prima lamed zere fadt

le. fecundavau digamma folicum et hirik fadunt vi. cui foperadditur

iod fed no legit, comprehende fingula et fit leui. duas habet

fyllabas.pria mem patha fadt ma.&comunicato thau propf dagges

3»

Digitized by Crtogle
 LIBER
na obliquum, cui adde nun finale &
erit non. comprehende fingula
&fitIohanon. rmv
treshabetfyllabas.primaiod faia murtae

uocem et profertur cum roncho breuiflimo nec filet . fcquitur enim

vocalis, fecunda he vau fiu-ek feac hu alpiratione leni. tertia daleth
camez fecit da obliquum . cui additur he tam exilis flamsut percipi
nequeat.unde non pronuncianir quia no pundatur. collige totum
et fit Iehudadi(fhjsHircanus primus.
MDV duas
filabas habet. prima iod vau hole facit io.lecunda femech' 'zere fedt
le redum. cui fubiungitur phe finale ideft fet erit feph . nam caph &
phelemperinfinealpirannir.quamuis raphe eis no luperponanir, }
&
hec ualde notato.comprehede fingula fi t lofcph qui didt primus,
duas habet fyllabas. prima dexterum fin & mem camez fe
ountfchma obliquum et fpumans.nam no legitur. quia
feua fub fin
finetmemfuntconnexiles.fecundaainhirikfeciti cui addit ioduoca
lis ut fit diphthongus impropria, collige totum et fit fchmai. qd ultra

montani dicunt femai. TWftJ tres habet fyllabas

.
prima mem

patha fedt ma.quia uero (equens thau dagges in uentre cotinet,ideo

quafi geminata parum priori lyllabg confonat &
fit math . fecunda

maulolidum& patha fedunteha. cui cofonat alteru thauraphatum

& fit thath cum fibilo finali.nam feua no pronundatureoq? finalis fit
fequentecofonante. tertia iod camez fedtiaobliquum.aiilubiungit
he tenuis Ipiritus fed no pronuntiatur quia non pundlatur.compre
hende fingula et fit matthathiah. duashahetfyllabas.pria

mem camez fedt maobliquu.lecudaaleph vauholefedto diphtho/

gum inpropria. cui fi cofonet thafraphatu fit oth cu fibilo finali . con/

iiedle et fit maoth. duas habet fyllabas.prima nun patha fedt

>. * »

ha redlu. fecunda gimel hirik fedt gi.& addit iod uocalis qug eo non
^mundat cp no puncffet.cui cofonat daleth.i.de et erit gid . collige &
Gtnagid duas het fy liabas. pria heth fpgol fedt hg obliquu

etanhelu,cuicofonatfemech.i,s etfithes.nam feua non pronundat

29

11

Digitized by Google
 i

PRIMVS.
quatuor habet fyllabas, prima i°d aleph holemfedt io.
T» •

fecunda fin dexteram hirik ferit fi fpumans . quia uero iod continet
dagges.ideo quafi geminata utrinqj feruit. tertia iod confonans ca &
mez faaut ia obliquum, quarta hcvau fiirek ferit hu tenui flatu, com
prehende et fit lofchiiahu . tres habet fyllabas. prima iod

feua ferit e muflans ideft uocem fubitaneam et obtufem pronuntiat .

autem quia iod et caph non fiint connexiles.feamda caph raphatum

cum hatefcamez ferit cho cui cofbnatnun.& feua non legitur propf
finem fyllabg. fic fit chon. tertia iod camez faat ia obliquum cui fub' .

iungit in fine hc flatus lenis &inperceptibilis qui no legitur compre .

hende modo et fit Iechoniah ille ui<ftus in Babylone qui cognominat

Iehoiachin filius Iehoiakim filrj Iofie, quatuor ha

bet fyllabas. prima fin dextera feua mufiat uocem fpumante. ^pnunti
atur autem feua quia (equit uocalis.fecunda aleph patha faat a rctftu
cui fonat lamed cum feua quod non profertur & fic fit al . tertia thau
dagges hirik fit thi durum ac (olidum, quarta aleph zere ferit e recftu
cui confonat lamed ideftlct erit eLcomprehende et fit fchcalthiel pa

ter ipfius phadaia‘et auus ipfius Zor obabcl, quatuor

" -

.
*
r ' 1

habet fyllabas. prima zain feua fatit uocem fubitaneam tenui fibilo. et
profertur quia zain et res non funt conexiles.fecunda res kibuz fatit
ni. tertia beth daggeflatum & camez feriunt ba (olidum et obliquu.
quarta beth raphatu hoc eft digama golicum et fcgol feti ut vg. aii cu
additur lamed ideft 1 erit uel. comprehede fingPa et fit zerubaugl ille
filius phadaia et nepos ipfius Salathiel. duas habet fyllabas.

priaresfcgol ferit rgobliquu.fecuda fin dexteRt et camez fedut fcha

obliquu et fpumas. cui fubiungit ain gutturalis.q no indicat aliud nifi
motugulg.alif no profertquia.no pun<ftat.coprchcde et fitrgfe. qui
cognominat mefollam. tres fyllabas het pria ipdvau hole
.

io.fecunda heth camez ha obliquum & anhelum , tertia nun camez

z8
?;

Digitized by Googte
 LIBER,

phat, comprehende lingula et fit Ichofchaphat . Qpp duas habet

fyllabas.primaiodcofbnanscuvauholemfadtio.fecuda res cameZ
faatraobliquum.cuiconfbnatmemfinalisideftm ficerit ram.com'
prehende et fit loram. quatuor habet fyllabas. prima

alcphpatha fadtarcdtu.ctquia preponit hatcf ideo correpta fylfa/

bam in telligas. fecunda heth patha ferit ha redtum et anhelur. cui con
fonat zain tenuis fibilus et fit haz.ct fcua no leginir quia finit fyllaba.
tertia iod camez facit ia obliquum.quarta he vau flirek farit hucum
afpirationclcni.comprchendcfingulaetfitahaziahu. Qpp duas
habet fyllabas.prima iod vauholem facit io.fecunda thau raphatum

erit tham. comprehende fingula et fit iotham.

w
camez facit tha obliquu fibilans. cui confbnatmem finalis ideft

labas.primaalcph camez faritaobhquu.fccuda heth camezfaatha

8i m
duas habet fy!^

obliquum et anhelum propter flatu forte ipfius heth.cui cu zain con

fonat fibilus tenuis erit haz.comprehende fingula et fit ahaz.
quatuor habet fyllabas.prima heth hirik fadt hi anhelu;

i cui cofbnat zain tenuis fibilus fub quo feua non profert quia finit fyl/
labam.etficfithiz.fecundaqufTiirikfadtki. tertiaiod camez fadtia
obliquu. et quia corinet dagges in uentre ideo quafi geminata ,pfert
fjrta he vau furek fadt hu leni flatu. conedie fingula et fit hizkiiahu,
duas habet fyllabas fecundu dtramotanos.pria mem nun

patha fadt mna. quia fcua tacet & no legitur eocp confonatcs in prin
cipio dieffionis funt connexiles iuxta regulam fuperius datam, fecuda
fin dexterumcum ffgol facit fle obliquum & fpumans ac geminandut
propter dagges in uentre. cui fubiungit he tenuis quf no pronundaf
quia non pundbttur. coprehcnde fingula et fit mnafle. duas

het fyllabas.pria aleph camez farit a obliquu. fecunda mem vau hole
fadtmo. cui fi confonct nun ideft n critrnon.colligctotu etfit amon.
=7

Digitized by Google
 PRIMVS
cui iungitur iod fine pun&o Sc facit diphthongum ai . comprehende
& fit i) (ai, duas habet fyllabas.prima daleth camez fadt da

obliquum.fecundavauconfonanshirikfadtvi.cuxfi cofonet daleth

finale ideft d er it vid. comprehende lingula et fit Dauid.

duas habet lyllabas. prima fin dexterum cum feua tacet fumando
quia cum initiodidbonisdug connexilesponuntur.etfub prima feri
bitur feua. tunc atra montes feua non legitur.ergo dicita. fin dexteRt
cum lamed holem fadt fio Ipumando ut fit fchlo. lecuda mem holem
ladt mo.cui luperadditur lenis alpiratio qug non pronundatur.com
prehende lingula et fit Ichlomoh, quatuor fy liabas ha/

bct. prima res feua mullat uocem &C non filet quia lequitur uocalis.fit
ergorelubitaneum.lecundahethpatha farithareckim& anhelum,
tertia beth digama policum cum feua quod pronudatur.quiafequi/
turuocalis quapropter mullat uocem et fit fe. quarta ain camez fadt
a obliquum gutturale.cui conlonat mem finale ideft m et didtur am»
comprehende lingula et fit RehafeamuelRohoboam, tres

lyllabas habet, prima aleph hatefpatha fadt a breue et re<£him.lecuda

beth digamma cum hirik ladt vi. aiifiibiungitur iod partim uocalis
&
qug non pronundatur. iccirco ponitur in uentre iod dagges quali
fit iod geminatum, tertia iod conlonansaim camez ladt ia obliquu.

cui fuperadditur he alpiratio lenis.qug no pronundatur quia no pun

(Ttatur . collige totum et fit a vqah . duas habet lyllabas. prima

aleph patha fadt a re<fhim.(eaindalamech camez fadt la obliquu cu

fibilo acuto, cui lubiimgitur aleph quod non pronundatur quia non

pun<ftatur. quatuor habet fyllabas. prima iod leua

*** i

mullat uoce et profertur.quia lequitur uocalis. lecuda he holem vau

ladt ho. tertia fin dexteRt camez fadt la obliquu et fpumofum. quarta
phe raphatu camez ladt pha obliquum,cui cofonat teth,i, t et fic cric
z6
?(>

Digitized by Google
 LIBER.
omnia etfit hczron. B5 monofyllabu,rcs camez faat ra obliquu.
cui fi cofonet mcm terminalis ideft m fit ram, asTS® quatuor
habetfyllabas.primaain patha facitarciftum& gutturale. quiauero
fcqucns mem in medio di(ftionis pofitum in uentre fuo continet pun
<fkim dagges.ideo tancjj litera gemina eftpronundanda , quapropf
tam priori fyllabg cofonat quam pofteriori. In eo autem a> prirng fyl/
labgconfonatfaat am.fecunda mcm hirikfadt mi,aii fubiungit iod
uocalis qug cum non pun&atur etiam non pronundatur.iuxta regu/
lam fuperiorc capitulo datam circa eius pridpium . tertia nun camcz
faat na obliquum. quarta dalcth camcz fadt da obliquum dediiiado
ad o.auficoibnetbcthraphatumideft digama golicum erit daf fiue
dab. comprchendefingula etfit Amminadab.reftius Amminadaf.

VWl tres habet fyllabas.prima nun patha faat na rectu, fccuda

heth feua muflat uoce cum expreflo anhelitu et faat a ucl e obtufiim.
tertia findextcrumSCvauaim holem faauntfcho.cuifi cofonet nun
finale.i. n erit xon fiue fchon. comprehende fingula et fit Nahafohon

fcuNahefchon, duas habet fy liabas .prima Gnfiniftrum

.

patha fadt (a reiflum et aaitum.cui fi cofon et lamed ideft 1 fit/al.nam

feua non pronundat propter finalitati? ratione, feainda mcm carne?
fadt ma obliquu. cui adiugitur aleph &no leginir quia no puniftt.
comprehende totum et fitSalma, duas habet fyllabas. prma

beth aim dagges et holem faaut bo folidum no afpiratum. ceuda&

ain patha faa t a redlum et gutturale. cui cofona^ zain tenu»fibilus
& eft az, comprehende fingula et fit boaz, duas ha>et fylla/

bas. prima ain holem fadt o gutturale. fecuda beth raphau cum zere
fila t ue reiflum . cui cofonat daleth et fit vcd. collige & erit oueduP
dbed per digama." \J^' (
duas habet fyllabas . prima^od confonans
*r •

. cum hirik fadt rj . fecunda fin dexterum camcz fact fcha obliquum;
25
*r

Digitized by Google
 PRIMVS
fiipcr ocdpitium ipGus vau et facit ho cu anhelo fpiritu.cui fi cofonet
res ideft r erit hor. comprehende fingula et fit nahor. duas

habet fyllabas.prima thau per dagees ergo no fibilat. fic thau camez
facit tha obliquum. fecunda res patna facit ra.cui fi fubiungatur heth
ideft flatus fortis erit rah. comprehende fingula et fit tharah.

DTQ3K tres fyllabas habet. prima aleph patha fecit a reftu , cui (i

confbnctbeth raphatum ideft digama golicum fit ab. i. af. et eius feua
non legitur, quia brfiintliterg connexiles.uelueriusquiabeth termi
nat fy liabam. fecunda res camez facit ra obliquu. tertia he camez ferit
ha obliquum cum minimo flatu, quia he eft pfile ideft afpiratio lenis,
cui fi confbnet mem terminalis ideft m erit ham . conne&e fingula &
fitafrahamfeuabraham per digama goliaim, duas habet

fyllabas.prima iod hirik ferit rj.ubi prior eft confonans et pofterior

vocalis.aiificonfonetzadefitijz.feamdaheth camez facit ha obii/
quum &anhelu .cui fi confbnet quferit hak.comprehende fingula
&fitijzhak. tres habet fyllabas.primaiod confonans cum

patha faat ia re<ftu. fecunda aui feua muflat uocem in gutture, et fede
exiguum e uel a non airo utrum.tertia qufholem faat ko. cui fi con/
fonet beth raphatum ideft digama golicum erit koffiue cob . compre
lende fingula et fit Iaacob uel laecof. TYYffV
1
tres habetfyllabas.

prina iod feua fecit ie.& pronunriat quia (equit uocalis . feamda he
vau fitek ferit hu leniter, terriadaleth camez ferit da obliquum, cui
fi addatir lenis afpiratio erit dah minime afpiratum. coprehende fin/
gula & f t iehudah.
^^3 duas habet fyllabas.prima pe g dagges
cum fggollirit pe obliquum.fecuda res fggol ferit rg obliquu . au' fi
confbnet zale ideft z erit rez. comprehende &
fit pgrez.^*^^

duas habet fyllabas.prima heth fggol hgobliquum et anhelum. cui fi

confbnet zadefithgz.& feua filet quia finit fyllabam. fecunda res vau
holcm ferit ro. cui f*confbnetnunfinalis.i.n erit ron. comprehende
zi
2L,

Digitized by GOogle
 LIBER
fecit fcha obliqu ct fpumas. fecuda lamedpatha fedt Ia reiftu cui fi adf>
iungat hcth fortis afpirario erit lah anhclu . comphende fingula ct fic
fchalah. duas habet fyllabas. prima ain cu zere ferit e retftu in

ruma gutturis.qa ain eft Ira gutturalis.fecunda beth raphatu cuiggo!

fecit digama foli cum et c obliquu ideft vg. cui fi confonet res erit vgr

comprehende fingula ct fit Eugr, duas habet fyllabas. prima

pe Iggol pe obliquum.^ profertur pget non phe feu fe.quia litera pe

habet pundtu dagges in uentre.fecunda lamed fegol fedt lg.cui fi con
fonet gimel erit lgg. comprehende fingula et fit pcigg. duas ha

bet fyllabas.prima res feua muftat re.breuiffimo roncho. fecunda ain \

vau (urek fedt inpropriam diphthongu v ut iupra ca. quinto, quia ;
uero quando poft confonantem fiib qua feribitur feua fequit uocalis
tunc feua femper pronuriatur.icdrco feua uocem licet exigua habet,
comprehende fingula et fit Reu.quod noftra biblia legit ragau. con/
fucuitnacp Hieronymus fepe an te liceram ain qug eft: gutturalis g po
nere.utoftcndat motum gutturis fiue ruminis debere uocalem ain

jpcedere.ficfeatin G0m0rraGen.xix.3d hebraice feribif

rrp2
Et in Gomor menfura Exodi, xvi. quod fcribit etficde alqs.

optimum feftu fedes difdpule.fi huius non obliuifcaris.

duas habet fyllabas, prima fin finiftrum. ideft Gbilus acutus cum feua
fedt fe fubitaneum.nam feua non filet.fed pronundatur ex regula iu
perioris capituli, qug didt ficlnalrjs uero no conexilibus ta in primis
quam in medqslyllabis feua non filet fedmuflat.fecuda res vau cum
furek fedt ru. cui fi confonet gimel ideft
g erit rug. comprehende fin/

gula & fit ferug.

‘vfni duas habet fyllabas . prima nun camez

fedt na obliquum, fecunda heth et vau cum holcm qui puftus fignat
*5

Digitized by Google
 PRIMVS»
Et nota qd ea in finefemg afpirat.pronundat<^ ficut chi grpca uTch.

quatuor habet (yllabas.prima mem feua muflTat uoce

(ubicanca et exile fiue tu e inteliigas fiue a. nihil curo dumodo ficiiix

cSprchenGbilis fonus. qua ,ppter quida loquunc mc quida ma. ethic
memoriptup ponas ueliminfigne notam, ut pofthac recorderis me
hoc in loco tibi dixtfTe,c|d ,ppt inftatanea et ta exigua Ioni apprehefi/
C onem Seua a diuerfis diuerfimode pronudat fecundu diuerfas uoca
tiu uoccs.Ego uero iuxta mores Iudporum Alemanip fempcr ex feua
ronchu.i.(bnitu nariu coripio pn breuiflimu et obtu(um.notato hpc.
quia no oibus in locis oia prpdpimus. fecuda fyllaba thau vaufurek
facit thu fibilas propt? rapne. tercia fin dextru et fpgol fedutfchgobli/

quu et fpumas.obltquu ,ppcer fpgol.fpumas propf purnflu addexte

ramipfiusfincofimantisfixprapofitu. que (olet aliqui in ipfius liter*
humeris ponere fic fimilif de finiftro intellige . alii? aut de dagges
iudicandu eft.qui pudus oino in uentre locat, quarta fyllaba lamed
patha fecit la,cui fubiudo heth forti afpirauoni orit lah anhelu.conv

prehede fingfa et fit methufchplah. ToS duas habet (yllabas. pria

lamed camezfedt ja obliquu. fecuda mcfpgol fentmpobliquu.au

fi iungat caph finale raphatu,i.ch fit lampch, duashetfyllabas.

pria nun hole fit no.fecuda heth patha ferit ah et no ha .coprehende

fingPa et fit noah iuxta regula in fiiperiore ca. data, monofylla/
bumcoftituit exfin^dextrocu zereqd ferit fehe. cui fi lugat me.i.m
fit fchem, tres habet (yllabas. pria a patha ferit a redu

cui fi cofimetres.i.r fit ar. fecuda pe raphani cu patha ferit pha, cui (i
conlonet caph raphatu fit phach.na feuafiibferiptu no legit. iuxta re'
gula in fiiperiore ca.data.q> in fine ta fyllaba^r c|! didionu fiue plures
fintconlonatesfeu una (olafemg feua lilet.habes igit arphach. terria
(in dextru patha ferit fcha (pumas. ari fi cofimet daleth. i.d erit fchad.
comprehende fingula et fit arphachfehad quod in noftra biblia Ar'

fexad legimus. ^|S\E7 duas habet fyllabas, pria ImdextRtcucamez

riF»
“ zz

Digitized by Google
 LIBER
thau raphatu.i. thau blefu et fibilas.dic ergo fic fchin zere (Hic. iugtf
thau fibilas fit fcheth.hunc fibilu exprimere no poflu g feriptura no/

ftra nifi fupponedo iaccnte linea, duas habet fy flabas pria

.

alcph hatefffgol facite obliquetbreue,pp£hatef.eafyllaba generat

ronchufncorreptlulecudanun vauholir et fit no. iunge fin dextra
& ipumofum Gc oritur noffh copr ehede luigula etfitEnofch, ^"'p
Duas het fyllabas.pria qufzere fadt ke aii iungit iod g diphthogu q
cft qulta n uero. et fit kgi.iccLa nun camez fari t n a obii qu cui addedo
aliud nun .i. n fit nan. coprchende lingula et fit keinan. Habet autcnl
nun finale aliam figura quam antecedis, quia eft una de quiqj termi/
nalibuscofonantibusfupra notatis, 7^3 quinc£ habet fyl

labas, prima mempatha fadt marecftu. fecunda he hatefpatha fadt

ha leniter correptu propf hatef. terda lamed patha Ia . quarta lamed
feua muifat fubitaneu e. pronundatur autem et no tacet .quia cumle
^/
quit uocalis puntftata femper pronundat feua. ut in fuperiore capitio
patuit. quinta aleph zere fadt e retilum.au fiibiungendo lamed ideft
leritcLcomprehendefingulaetfit Mahalaleel, duas habet

fyflabas. prima iod camez fadt ia obliquum, eft aute iod confonanS.
quauis enim fit htera uocalis IdTicetaptitudine.tameulus hic dus eft
cofbnans. &
regulariter femper iod irt prindpio fyllabg eft confonas
aftu.quod memento difdpule.fecuda res fegol fadt re groflumfiue
obliquum cui fubiungedo daleth ideft d erit red coprehede lingula
.

&fitiargd.^}^l duas habet iyllabas, prima heth cum hatef

patha fadt ha retftum & breuc , recftum propter patha . breue

propter hatef.& forti anheloqj flatu eftpronundanda.quia eft dafia
et afpiratio fortis, qug cum ad latinitatem tranftertur deDet a nobis
per h fcribi.nam altera fdlicet pfile afpiratio apud latinos non feri/

biturfed uocalis fola quam afpirat. fecudanun vau holem fadt no,
cui fifbiucfk) caph raphato ideft ch erit noch . comprehende lingula
Sc fit Hanoch.Caph autem oblonga non habet figuram ei fimilem
quf in uerfu alphabeti ponitur quia eft una de quinqj terminalibus,
.
zi

Digilized by Google
 PRIM VS,
Schlomo Dauid tjfchai obed Boaz Salma Nahfchon

rtoSw ty7 '«r psp ^'a vtchp

Ahaziahu loram Ichofchaphat A(a Abia Rchabaam

«sunir !*oi* Ttat< oj>5p-*

lofchiahu Amon Mnafle Hiskiahu Ahaz Iotham

Iehuda Iohanan
vtai? wsia
Rela Zerubabel
w
Schealthiel
nni’
Iechonia

jwr litri' yp-i baa^V'piSt?'ip tvis’

Hefli Nagid Maoth Mathathia Semci Iofeph

'Son -Tji frisffa rtwp •yrop tor

Nahum

^
Leui Melki Iane Iofeph Matthathi Amos

rh. npv 'f>wa otag

Iehoiakim Mathath

”
Virgo •
Maria n-inir npto
Miriam
duas habet fy liabas, aleph camez fadt a obliqu. eft igit ea fylla

bainf aetouocemedia ^feredarfecuda fyllaba daleth camez fimilif

da.et iu<flo mem dam ea nt Adamuquia uero duo camez fefe colequc
pofterius ad uoce o dediat.io dicut Adom. claudit aut mem nec eft
CFis ei lrg quf i uerfu alphabeti notaiLquia ex quiqj terminalibus una
e folu t fine locada . monofyllabu nome eft. cuius pria cofonas

uocatur fin dextru.ideft fchinfpumofum, feamda uero cofonans eft

z«
20

Digitized by Google
 LIBER
DE DOCTRINA EMPERICA
Ofttot& tam uariaselementorum et fyllabarum regulas,
opinor apprime quautiliflimu fore, imo ad artifiaujegedi
fermenecellariu. ele(fta quedauocabula in mediu afferre.

qu£ no fint auribus tuis omnino peregrina nec tamen no difficilia co.
prehenfione fimul atqj ^latione ut illis os &
(piritu conformes, (olet
enim qug aliena penitus exiftut.iuxtac« huius linguj idioma detrito
loquendi calle aberrant.fppe animum Neophyti terrore aut delpe/
ratione prindpio auer tere prgfertim in eo ftudio quod adhuc noftra
lingua illuftratum non eft. Econtrario acddit,ut is qui operam &C ini
pendiuadinina quedam artis applicat, maxime quidem nolit drca

vulgaria & omnino trita fudare propter laude uirtuus adipilcenda,

qupfemper drca ardua uerfar. Vnde conucnieseffeduxi prgdaram
Mari£ uirginis profapiam erudiendis ^pponere. qua ffpe inecdefia
licet indode ^pnundatam feftis exercere diebus audierunt . nec tame

Gcuulgodecatata. ut no totis oporteat uiribus ad fyllabas colligedas

intedere. Quare fenfibus hjc imis res eft non parua reponas.
INCIPIT GENEALOGIA MARIAE VIR
GINIS EX aVA HOMO NATVS EST
REX RE G V M IESVS DEVS OPT. MAX,
,

Hanoch Iared Mahalaleel Cainan Enos Scth Adam

'gV. unas iw nTg -

Eu er Sala Arfachfchad Sem Noa Lamech Methufelach

'nb'? 'wss-.i? ow rji t&S

ijzhak Afraham Tharah Nahor Serug Reu Pgl^g

PPT. topi xripvn

Amminadab Ram Hczron Perez Iehuda Iaacof

’
to ircrd itjffr apg
•9

Digitized by Google
 PRI M V S.
Ezra illo fcriba.nam diffyllabu cftco quod zain no continet puniftu
dagges.Secunda exceptio eft; Quando una eademep confonans in
/ medio didtionis geminatur ideft conlequeter bis ponitur. tunc (I pti'
ma confonans per feua notatur.regulariter feua pronundatur .ut •

Alleluia.nam fi feua non pronunciaretur.tunc contexti!

Alluia diceretur criflyllabum.nunc uero tetrafyllabum eft. ideft lati'

date deum.Hgc de feua confonatium dicfla fint. Quando autempoft
fequitur uocalis. tuc feua femp
s" confonantemfub qua feribitur feua
pronunriatur.ut theena ficus, & audient. trif

(yllabum qup ambo leguntur Gen.iij. mearatriflyllabu

fpeluncaeiufdem.xxiq.Item Sumite, eiufdem, xliq, quod eft

diftyllabum.et fic de aliis de camez etiam hui

fimilibus. Illud quoCJj
afferre perplacet, quod ufus nos hatftenus magis quam ars docuic»
Nam quoties duo fefe camez confequunmr.pofterius ad pronuncia
tionem ipfius ouocalis declinat feu quod pluribus eftin more pri/
.

mum o retflum.fecudum a obliquum fonat.quod&in monofyllabis

/ eque aeddit. prgfertim in lamed definentibus. in ijs dictionibus&
quarum antecedens litera per camez 8C fequens per feua feribitur.
/ .

Obferuatur id etiam a quibufdam in polyfyllabis diCtionibus cum ul

rima per camez feribitur et fequitur diCtio monofyllaba. qug omnia
continentur his exemplis.
B® Ethmoch •
j . Adom Chol Hochma

i .ia Ttivi? .

•o’!3S ^3 •

,
rtosr;
quod ad ultimum interpretat fufeipia eum Ifaip.xlq.at uero in primis
quifcp admonedus eft me no iam doCtis feribere fed rudibus.quibtW
lacfte opus fit no folido abo, Quapropf de legedo tantu pcepta polii

ccor no de fcribedo.In hoc enim rudimentoRt libro falte hoc unute

docebo. ut fcriptalegas.no ut legedaferibas. Nam fin ali?, ego certe
multa conficere ingenq et ratis indiria.qu£ «fi adnuete deo noonfitta
pofteacg te fenfero elemetarios limites egreflum.altiora dcfydcrare^ -
‘
18

Digitized by Google
 LIBER,
profeta. Gc obferuandum eft in ternis conexibilibusfi quainueniant.
lola enim tertia pun (flabitur uoce quam imitetur, duarum aut prpee/
dentium quflibet puncflum feua lubiundu habet qui filet 8C quieta t.
vt ftran 8C ftrepan.ln ahaftran et ahaftrepan Efter. \n'rj . & Ezrc. irj.

atcp.viij.In aliis uero no connexilibus tam in primis quam in mediis

fyllabis ieua no filet fed mullat.ut Iemin Dextera, & ^p**^*^
debarim ucrba,& lcfchonoth linguf .fimilif
• •
; ;

docebunt ubi metd non fiintconnexflesJn fine autem' tam fyllabaru

quam di<flionum fiue plures fint cofonantes feu una Iblaicmper feua

filet, ut ideflBaltfchazer. Daniefis.iiq . Darnel

aiius nomen Baltalar. habet quippe tres fyllabas. et prima definit in

duas confonantes.l. et. equarum quflibet tcribitur per feua. attamen
po legitur uox led uirtus ambaru conlonantiu deleniit pun (flo patha
quod lubbeth lignatum ell.quapropter ita legitur balt. exemphun
regule in fine didionis ubi fimiliter pun(fla feua fileeut in nomine
Artaxerxis Ezrp. vi]. quod fcribitur et kgitur
* * *
“ '

l •
v
Arthahlchaflt .Non abfimiliter putabis fore iudicandu de unica con
fonante quf uel fyllabam finit uel di(flionem. quia leua pundus fiib

flla notatus non profertur fed filceut nomen arboris quod

profert libne.Itcm GcCaftor,i.fiyphus.Item^5\EKl?"

rjlafchar quod nos legimus Ilachar.Hfcautem regula de medio die

tffaonis duas habet exceptiones maxime quidem memorabiles, quas

optimum eft non ignorarejprima exceptio. Cum in medio didionis

duf conlequenter pofite uidentur confonantes quarum prima in le
,

continet pundum dagges fiibfcribiturcp feua.eo calu profertur con/

fanans fortiter ac fi eflet gemina propter dagges. ut fiipra patuit. &
leua profertur luo more breuiter admodum, ut qu°dle

giturSifleratrilTyllabum,Iudicum.iiii,Nonautemficin 4*

«7

Digitized by Google
 .

PRIMVS
fCTipta.fimiliterhcth.offidumenimillarum liter ai£ in fine di<ftionu

eft puncfto cuiqj Ipiritum poftergare.accomodarecp uel afperum uel

lenem quamuis in feribendo he&heth differant, nam he terminalis
nuncp puncftatur, fed heth terminalis quandocg putftum fubiecfcum
habet, ut quod pronunciatur Ruah et non ruha.Dignu nota

profcdk». nec obliuioni dandu cp dixi aim fuerit heth terminalis, ni

fialialiterafequatur.iplaquafi aliam fimul lyllaba idpies flatu fui .

priore ordine accomodat. ut ideftru ruho.

“•*irnrv . i

Sed quando ipfum fibiipfi finalefyllabam eflfidt.tunc uox pun<fH fub '

ic<fti prpcedit flatum.& flatus fortis ipfam prolatione uods cofequif.

Cgterum nec id te lateat qualis ufus in pu<ffo feua cofueuit obferuari.

Solet enim ea quandoq? proferri quandoq? non .In confonantibus
nanqj connexilibus alio ultra alpes alio atra more utuntur. Sunt aut
connexilcs binarig feaindum Prifdani do<ffrinam in fine libri primi

artis gramaticg.BD.GD.CT.PT.MN.SB.SC.SL. SM. SP. ST.

Et apud hebrgos fiait de s ita de z iudicandu eft. Omnes quocff mute
preccdunt tres liquidas fingulariter lingulas. fdlicet Ln.r.le d huic m
loium prgponi poliun t, cd'g.t.In fine uero di<fh'onis omnes liquidg
inueniuntur ante s.fed tres tantum prgcedunt x.uelcs.Idlicet.l.n.r
Ternarigitem capitales poterunt cohgrere. fex. ftr. Ipr. fimiliter. fcU
ftl.fpl. Finales aute cum funt liquida primu. deinde muta, tertio s.Illo

acairate cofyderato^ammaduertendum eft qp feua punctus quoties

confonantibus lubferibitur connexilibus apud germanos folet quie>
Icere atep lilere.apud italos uero &
hilpanos paululu moueri ac muf/
fitare ceu fi quoddam e ualde exilelubaudias. quod experimur infii
prapofitobibliginitio ubi muta et liquida funt una co

ncxiles.ideo feua lub beth a Germanis no profert. dicut enim brefith

ficut latini breuis. Capiamus fecundi libri biblig initium, et inuenitur

’
fecunda di<fh'o ubi connexiles funt fin. ergo feuapundhis

quiefdt et filet dtra motes ideftingermania.muflat aut ultra motes

dicut enim germani fmoth. Itali et hilpani femoth.Iambice prima fefe
licet ualde correpta. firrulif ideftHilpanus.
* • * rT“
J " .
 LIBER,
i
DE PROFERENDO VEL NON PROFERENDO
< N confidendis autem fyllabis uocales qugda proferuntur,
i quadam uero non profcriitur.Nam qugcumq? habent unu
depundis uocalibus illg proferunt fecundum uoce pundi
fibi adnexi. Exdpiuntur ambgafpirationes in fine fyllabe. cu m fub eis
notatur feua. exemplum de he.iirpRc.x. w&twp ideft, et inter

ll
ferieu.exeplumde heth,I(aif.lii).^^ T^Y^i^.i*rt dciydcrauimus ;

eum.quia no pronundantur nifi Iequatur uocalis altera. Qug autem

nullum pundu habent. tametfifcripte fint. tamen non proferuntur,
led aedpit ipfo lyllaba uoce luam a pundo in eadem fyllaba litcra uo/
cale prf cedente, exripit i od finalis m tribus Ipedebus /prima quado
per dicrefim (oluit diphthogus ut tuncdierefis forit diflyllabu

oi.Secuda fpedes qn pcedit v lurek ut triflyllabu. i.lulpclus,

,Terda fpedes. Quado iod ^molaliter adii dt qtenus g (e fignificet ut

triflyllabu ideft fodes mea,Iftis tribus Ipedebus uocalis iod fi/

nalis quamuis no pundet tamen nihilominus profertur naturali luo

lono falicet I.in aliis aut manet regula. q darius explicada. liceat
exepli caufo prima bibligdidione I maus (umere, eft
q
brefi th. in q didioe uides duas uocales literas lalicet aleph et iod.Qj
fi aleph e didione tollas nihilomius leget brclith.qa fub res colonate
pudus fedet q zere uocat.ergo cu res et zere fodat re. uideus aleph
ad uoce re no neceffario accedere/eode mo de iod Ira uocali iudican/
du eliqfino efletlcripta.no minus colbnans linet pudus hirik foce
ree fi. coiundocjj thau fieretfith.et ficbrefith.qd no lolu in medio di/
dionudiligef ueRtetiain fine ualidius eft colyderadum. nam fecuda
didio biblic bara.i.creauit.coftituit ex beth et camez.i, ba.&

res camcz.i.ra ubi aleph qcfdt et filet tactfi fer iptu . Eft qn dug Ire uo
cales in finedidioisfiletquantuuislcribatutjj^^ hi.i. hec.n am he
I
Ira et pudus hirikfociuthi.cgteralilent.Illuaqcp 'inprimis notanda .
iOCALl
eft. vocale hc alpiratonis notainfine didionununq; ^nudari/ taetfi
15

Digitized by Google
 PRIMVS
memoria teneas, multu enim ualebit ad fyllabas pronudandas. Acce
dit ad hoc etia notiaa diphthongoR: quarum expeditione ufqj huc
.

referuauimus. na abfcp his nec fyllabas nec dictiones refte leges.Eft

aute diphthongus duaRt uocum lub unico pundo comixtaRz mono/
fyllabica eloqutio.DiphthongoRtaligdicunt ,pprig.aliguero impro
prip.Diphthongi proprig funt fex^f.ef.ifiu.ei.oi.prima diphthogus
eftaf.utthaffic yp\ Ezechiclis.ix.Signathaufuper frontes uiroru.

Similiter EfafGeh.xxv.Et uocatum eft nomen eiusElau.Se/

eunda efut Kifief ideft noueber fic Zacharie.vij .in quarta

mefis noni qui eft Cafleu.T crtia if.ut zif ideft aprilis fic iij. Re.

vi.In anno quarto menfe ziu.Etlicfet Romani pro rjs dicantau.ei.iu.

Grcd tamen in hoc imitantur Hebrpos.ut cum dicunt Aft ocrator
autocr ator id eft i mpcrator.Efangelio n pro cuan gelio n ideft Euan/
elium. Ifgcni os pro Eugenios ideft barbatus, debet tamen hoc loco
P leniter et ndfortitcrfonarcficut digama golicum quonda. quo
latini inucnerunt v confonante.tefte Prifaano in li.i.quod adhuc ho
die nominari poteft digama golicu . Quarta diphthongus ,ppria eft
ai.Gcut apud latinos Virgilius. Aulai in medio libabat pocula bachi.
Ita quocf hebraice hai fic ideft viuus.Pf.xlq . Sitiuit anima mea

ad deum fortem viuu. vel ai per camez ut '\pttelg. Quinta diphtho

gus eft ei.ut heil fic^T^ ideft diuitig feu abundantia, Iob.xx. iuxta

multitudinem adinuetionum fuaRz.quomodo etiam latini. eretius T

in Andria.Hei metui a Chrifide. Sexta diphthongus eft oi.ut hoi fic
ideft vgJererh.xxrj.Vf frater et ue fo ror, qd latini in efiniunt

vt hoe.Oratius in odis.Heu hoe parce liber[CgteRt alig dicunt diph/

thongi inproprig.quauTsenim duabus fub una fyllaba uocalibusfcri
bant. tamen in ipfa prolatione no eft plurium uocu comixtio.led una
tantum uoxfonat.Sunt autem inproprig diphthongi numero tres.I

IvPtt 0 P i J
Vt T* uel O ut uel V ut uel Hgc ita/
que de diphthongis paucula fuffidant rudibus.
«4

Digitized by Google
 d

LIBER,
De feua.
fchuth qur zok poz ipH nis lgm igch hhet hefd gad ab

rw “i? ps ya v$ di T tori it? as

Ex quibus alphabetis & pucfhs ita fyllabas cofice. alcph patha a beth .

patha ba. gimelpatha ga.dalethcamez do. he camez ho. vau zere ve,
zain zere ze.heth fygol hg.tcth fpgol t£.iod fygol ip. caph holem eo;
lamed holem lo.mcm holem mo.nun hatefcamez no.lamech hatef/
Camez fo. aleph et vau furek v .ain ct vau furck v.ain kibuzit. peki/
buz piLlade ldbuz zii. qof kibuz qu. fin fcheua fch, taffcua th.
V t autem ad ulteriora radlior tibi pateat aditus, oportebit primo te/

pare uires.preparare os & calamu. iugiter inftare ut poft agnitione

elementorum et lyllabarufdentiam.addi<flionum poflis prolarione
peruenirc. id fiet fi te prius iii multaru fyllabarv connexione diligeter
exerceas, quomodo Demofthenem aiunt lapillis in os proiedis Iram
rho grpcam qua uitiolingue diu proferre non poterat.ftudio inde/,
feffo acimmenfo labore multum et fype repetrj (Te. quatenus ex logo'
laltem ufu nihil obftaret quin rho ipfum eloquerer, quod cum ia co
tigiflecfert dixifle ucrbis grgas eurika to rho rerorcumeno. ut ofte/
deret q> labor im.pbus omnia uindt.Reuemmur igit ad fyllabas . 8c
experiamur quid fibi cohfretes effidacut fi dicas aleph patha beth iS
exoritur ab beth patha gimelbag.gimel patha daleth gad. he patha
fdain hald. quod iccirco fic no ta ut ac curate memoria teneas quonia y-
in epilogo elemetORt audierisSuplex efle z. unu ualde lene qd uocac
zain. 8c ut ea leias ^latiois molliaaC^ pateat, ego tibi Jp zain afcripli
(Hain.qle et Hieronymus prior me fedt.na cudebuiflet firibere librat
Ezrg p zain.Jcripfi t lilHrg.fahcet ^p zain (H. aliud eft z alpeRt et uocac
zadeqd pronundat lucut tfiut ezem quafi etfan.fic ez quafi ets. me/
meqto igit te habere duo z falicet zain et z ade, unu lene alteqz duRt,
[duo s falicet famech et fin.&uo t thau et teth.et adhuc ambobus his
mollius d ideft daleth. qua Iram daleth ea de caufa multi etiaaliquatu
lum fibilant,et qd nos iod ipfi ius dicut, Item qo fet cafatcp ambobus
.

his mollius gimel.duasafpirationes he et hetn.q rum prima leniter

uo a falicet aleph et ain qrum pritnu in
efflat, fecuda fortit? anhelat.
.

ore, fecundu in gula, Hor u oim Gc lepe meminerim.ut ea ipe fidelius

•3

Digitized by Google
 PRIMVS
tur Beth cum patha iunftu fit Bal.Hic te mihi pileis prgbeas & ferulg
afueTcas uelim.Nam de fingulis literis atq$ pun&is experiemur mon
ftrato ad oculu exemplo, quapropter arrige aures et intede oculos.
A Re<ftum.
thafa ra qa za pa a fa na ma da chaia tahhazavaha daga ba a

A Obliquum.
dia fa ra qa za pha a fa na madacha ia ta hha zavahadagabaa

E re<fhim
thefe re qezepee fe ne medecheietehhefdevehedegebe e
p\p pparapp jtn irpp JsidaAii
E obliquum.
thg (g rg qg zg pg g (g ng mgdgchgig tg hhglHgvghgdg ggbg g
pujp^app iapansp. ippp 5. ais
t
thifchi ri qt' ziphii fi ni mi di chi ^ ti hhilHivi hi di gibi 1

pw pp yapo i pSa ?\? p ^pp^as?

O reflum.
tho fcho ro qo zo po o (o no mo lo co io to hho fdo vo ho do go bo o

P vjppyapoi P OVa v PPVi PPsaw

obliquum.
tho (eho ro qo zo po o lo no mo lo co io to hho fdo vo ho do go bo o

p ipppyspDipSa-pn i i m^a»
thufit ni qiizupiiu (ii niimuluoiiutuhhu fdii vuhudiigubiiii

p ipppyaypipSa'pp.1
.
*• '• *• '• '• '• '• 'i '» •• •• *' *'• *'•
.ipp>,ap!
•# '• '• '» *• **

IZ
ll

Digilized by Google
 LIBER

ALPHABETVM XXJI. LITER ARVM

Vocales fex ^ y? * ^ 5^ Reliquf funt confonantes. Afpiratio

lenis
&vau.
^ Afpiratiofcrris
^ Vocales fimul &t confonantes iod.
Confonantes principales fimul mediafhmp funt, &
.

yni^a Confonantes terminales tantum %!\ T V D

Confonantes
VCf y®,“TSo’OT
fubftantiales.

Confonantes acaden tales. 'Wa nianxia

Confonantes afpirande uel roborandg rr&z
-os
Sibilus Samech &Sin finiftri.pronundaturficut figma.feu s Roma/
norum fobrili & acuto fono. Sibilus fin dcxtri.fit dentibus dire<fte
coniun<fbs,&ab eis lingua retra<fta inftar fonitus impetuofaRj aqi^»
Sibilus zade ficut ts fcaber durus et afper. Sibilus zain ficut fd te/
nuis 8d blandus. Sibilus thau lingua inter foperiores & inferiores
dentes inferta & ore blefo. Sibilus bph afpirati
hoc eftraphefo/
prapofitofit applicatione radicum lingug ad vuuiamfauds.afthma
exprimendo ficut grfd folent in litera Ai, Pronundatio licerg ain
oritur in rumine gutturis.Gcut aleph in oris concauo. Puncfia uo/
cum funt.X. A patha- et camcz^ E zere etlhirik- fubter.Ohole
-
•

. fupra.ethatefcamez^-; Vfurek^etkibuz Vox autem exilis

-
-.
&
obtufa feua Punifta compofita hatefpatha
• — .•
hatefcamez^.; et ha/
,
teflcgol Dages in uentre literg forris.in media dicfbone geminat
. ; .

literam. Raphe —
fupra literam leni flam afpirans. Putuftus unus *
quando q? ponitur in he finali. & fignificat relationem rei ad rem.uo
caturq? mappik
DE SYLLABIS.
Abes materiam literarum. et formam pun diorum, quibus
h inter fe applicatis componitur fyllaba de qua nunc a diffini
.

tione indpientes differ emus.Syllaba cft applicatio litcrg ue!

literarum ad uocumpun<fb. Nam fiBeth cum patha fodabit fit Ba.
Eodem modo quo apud ladnos. fi b & a iungantur . Similiter fi poft
beth fequat lamcd cupathafoaatu.fic Bla.Si jfa ante lamed inucnia/
 PRIMVS.
morefemper proferenda. non habet obliquiorem fc. producitur aut
cumiodfuperadditur. Accedit quarta uocalis O. fimplidter ore ro/
tundo enunrianda.cuiusloco hebrp unum punctum (iiperponunt.
& uocatur Holem.debetqj rccfle proferri atep (ubtiliter . ut in addo,
beneuolus . fubdolus Eregione folet inueniri uox aliqua.qug ab o
.

&
ad a declinet, fitef; media inter o a. fed plus accedat (ono ad o quam
camez fupra memoratum. ideocp uocatur HatefCamez. Confueuit
autem ab indiftincfte profer cntibus.femper loco ipfius o pronudari.
vtCodorlaomerrexElamitarum.& fubfcribitur lineamento ipfius
Camez prfpofitis duobus puncfbsalternatiue inuicem conflantibus
(ic-t-: Quinta Romanorum uocalis eft V.ad quam uoce effingenda
folet Vau acapi cu puiftfto in uentre eius indufo fic ^ uocatcp Surck.
Collateralis dus eft: collecfbo labiorum. & feribitur tribus pu<fh's fca/
lariter feu gradualiter fibi inuicem fubiumfhs fic & nominat kibuz.
•••

habet qj eum fonum quent apud gallos V folicet commixtione i ikv

calis.Eft autem uox media inter v & i qualem olim grga fug literf hy
pfilo dedere. Vnde folebat in uentre ipfius v notam uocalis i ponere
fic ^ .quam poftea eximetes fubtcradnexucrunt fic y u tin harpyia.
Dcfcripfimus hebreorum uoces claras nouem numero pRcftiat alia
vox ebes.obtu!a.& tam exilis.ut ucl uix uel nuncp audiatur . et uocat
fcua.fcribiturqj ad fimilitudinem hatef fiipra oftenfi. duobus putfris
alternatiue inuicem fubiuncftis fic Vnde folet quandoq? eo uoca/
:

bulo hatef nuncupari.ut in hac dictione comprimo . feu amraphd.ii

per m labia claudas. non poteris ad ulteriorem fy liabam procedere.,
nifi os rurfum aperueris, eaq? uocula qup tunc apertione labioru ex/

oritur, quantulacuqj ctquantumuisfitbreuiufcula didturfaiaquafi

proferas comoprimo amaraphcl. Eft enl indifcrctus fontis, qui pro/
pter fui tenuitatem uix queat fenfu apprehendi. Proponitur autem
Hatef fupra memoratum tribus uodbus. Patha.Camez.ct Scgol.8i
diae hatefpatha.hatcfcamez.&: hatdfcgol . ideft rapidi atcpuclox.
indicatqj uocem corrcptam.Reponitur quadocp in he finali putftus.
qui relationem pronominale fignificat.& uocatur Mappik . fed nihil
ad pronundationem pertinet.
EP1LOGVS DE ELEMENTIS.
Complctflamur itacp breuibus.qup hucufcj; docuimus.ut d^o diifta

perdpiant animi dodlcs, tcncantq? fideles,

IO
 LIBER

lingue fibilum ficut ct quibulHam gentibus confuetudo eft literam s.

ore ruftico et (pumante proferre»

DE VOCIBVS»
Vnc ad fecunda parte elemetoru. quas cfle uoces diximuS,
n manu apponamus.Eft autem uox fecudum Ariftotelem iri
libro de Anima fecudo aeris refpirati ab anima in partibus
,

uocalibus percuffio ad arteria^. Ea fit apud latinos quinque, apud

Hebrpos autem decem modis.Latini enim uocum notas cum cfteris
literis infertas habent.Hebrgi aute folumodo habitu uocales literas

in alphabeto. Voces auteacftuales extra uerfum alphabeti pofuerut»

V
Quapropter aliud eft apud coldem uocalis.et aliud uox. ocalis eft
literaquaprimuaptain uocem arterialem prodire.adhibicis domici
liorum fiioru uarietatibus. Sed uoces (untpunda literis coher entia,
qug ridum oris pro literarum diuerfitate aperiunt . V
t autem uoces

hebrforum clarius intelligas . procedam fecundum uocales latinas.

A.E.I.O. V.quaru fingulc una dempta.bilariam diuiduntur.lcilicet
in uocem fubtilefiue redam . et uoce groflam fiue obliquam . etfic
A
erut uoces decem ut experiemur. redu hac linea notat —
- foletqj

^pferri more italoru.a.ficut in appello et affedus et parapfide.diatqj

patha.Aobliquumfignathoclincamento^fitqj daufioreorisridu. ~ «
«t a (uperiore declinat (ono paululum, ad O
germanis certe crebrum
inloquedo.Vndequam illi lyluam uocant Orcyniam. Ariftoteles
ea in meteorologids fcnbit Arcyniam.&uerius tancp ab Harce ideft
pice cognominata.Et quod grfds marmarosa nobis marmor didt.
Medium eft igitur per partidpationem inter a italieum.& o id quod
vocamus camez. Sequitur uocalis fecunda latinorum.E. cuius inftar
hebrp duo punda tenent fic 8C uocamr zere proferturCp fubtilii?
. .
.

vtEin epigramate.Erigone.Emadpare,Enim.EnnuIa.Contrauero
groflum imitantes fueuorumE.fcribunttnbuspundis fic... et nomi/ / „

natur Sfgol.dedinat autem in pronundando ab e ad a.utficupias

‘

inter e& a itaheum aliquod per partidpationem inuenire medium,

quafi earum uocalium comixtione. apte proferas Segol.dum tamen
&
ab e inripias in a delinas uno hiatu, fic fueui e pronunaant in error»
ergo, extra. efle.teflara.T ertiam latinorum uocalem imitatur pudus
vnuslubieduslic • &uocatur Hirik.qu£cumfit uoxpurglaanicaus

Digitized by Google
 .

PRIMVS.

mitiua didtionu denotat ut .Accidentales

aute que fimul etiam gr amat icas pafliones atep inflexioes deriuaduo
rumcp formationes indicant et fecundum Rabi Mofe Kimhi funt iftg

wmDttnsatw Sed Rabi Mofe benGebirolficeas

ama flisS®T» Acddcntaliu ahx
colligit
.
. folent capiti

busdicfbonu praeponi tantu.ut\JJ^S

^
^ alieuero tam in pricipio
quam in fine reperiuutur.ut tl ^ Conlonantium item
siliqug (olent duplicem pronundationis modum fufeipere . poflunt
enim uelleniteruel fortiter ,pnundari.&funtfex^^J^]3
Quando enim quadam mollide ac leuifpiritu proferuntur, tunc aut
llipra capitaearum ponitur uirgula iacens quae nominatur raphe fic
— aut cer tejfTno fuperponatur nihilominus tamen fuperpofita intel
ligitur.Sic Beth. loco V confonantis enudatur.Caph.loco chigrpcg
litergque apud nos ualet ch.Itcm Pe. loco phi qug valet .F.nel.ph
.

SimiliterThau. loco thita quplatinis ualet th.cmtitqj m pronuaan

do hebraicc linguam blefam.Si enim llipra thau lineam raphe iacen
tem confpexeris.opertebittein fibilando linguam inter fuperiores
& inferiores dentes collocare. & fonitu emittere quale anferes folent
cum iracundia monetur ad uindidam. Contra uero enumeratg lite/
rx fi pundo in uentre pofito notetur, qui pundus Dagges nominat,
tunc fortius ac duriufcule nec ultra liquide pronundantur . Solet
enim pu<ffus dagges ita literas fortificare, ut fxpe unica litera pro ge
minis habeatur. Dug uero funt que necp dagges necp raphe fufdpiut
fobce tTethet quf. Penultima autem Sin.duplidter quocp enim/
datur. Si enim in (iniftro latere fupraponatur ei pundus. exprimet
uocem figma uel s acuto fibilo. Quod fi idem pudus in latere dextro
fupraponatur. tunc emittet fbnitumaqug uehemetis ex altis nipibus
impetu labentis et fpumantis.unde illud pofthacbreuitatis caufaSin
dexterum uel s fpumofum fiue fpumans appellabo.ad fignificandum
fpumantis aqug fonitu.quem &
imitabimur cu fuperiores et inferio/
res dentes direde conedimus linguam a dentibus retrahedo. Eum
fonu germani per fch. Itali per fci. Galli per x uF ch fignificare conar.
Vndeliterafm Italia feribit fcin. Gallia etiam Celtica xin ucl chin. et
Sueuia fchin.Quoqmo fcripferis ltelbgito pingue fpumofum & lati/
8
 LIBER

rarum qugdam funt uocalcs, qugdam Conlbnantes. Vocales appd

lant que hiatu (olo ex intimis pulmonibus aptp funt depromi, po/
tiffimum animi adminiculo frete. Dicuntur autem uocaies ad uocem
exprimenda apoores.nullo extraneo utentes inftrumento.nifi tantu
fpiritus uarietate .ut Domicilium tamepofTident He
& Heth in prgcordiis.Amin gutture. AJcph et Iodin oris concauo.
Vau in riciu.Ex his binp prodeunt afprrationes. Lenis ut He . fortis f
ut Heth. ficut apud grg cos Dafia& pfile. oriuturquocp diphthongi
/ - m
qugda.Na Aleph et Vau .fimilkcrainct vau faciunt o uel u. aleph
? -f- & iod.fi gnificant iuel e Vau in fi ne fine holem uel iurek lignificat di
.

gama golicu.et facit diphthongu afuel ef. ficut apud grgcos «v et tu

/
Similiter iod in fin e no pundtatu.fetit diphthongu.co mifcrnrio lkv'
V
cem i atm prccedcte punCto.ut hgc infra latius patebu t|Et ficut apud
brinos et uquandocp funt uocaies quandocp confonantes ita vau
i .

& iod in hcbrgorum (crmone.Confonates funt cum palari SC labioRt ,v

minifterioutuntur.Vocalcsfunt cumfolo exprimuntur oris hiatu.
Quando autem confonantium numero habentur, tunc uel pro fim/ />:

plice alluimini conlbnateuc! pro duplice.omninofeaindudotfb-ina :

Priiciani Cgfarienfis grammaricp arris libro primo. Colbnantes iunt

literp qug uodbus adiundlg.inftrumentorum adminiaila in pronun
dando requirunt. Inftrumenta lunt.labia.lingua.dentes.et palatum.
Confonantium uero alig funt biformes alip uniformes . Biformes di/
cunturqupfub uno nomine duplices charadlerespoflident.&lunt
munero quincp.Caph.Mem.Nun.Phe.Zadc.Earum autem figurg
uas in alphabeti uerfu politas cernimus principales nominantur
.

Stg. jQ V} ^
qup in prinapio didbonum fiue etiam in me
dio tantum locari debent. &
nunquam in fine. Teminales autem
figurae dicuntur iftp. quae fblum in fine didho/
^ t}
num inucniuntur politae. uno tantum uerficulo excepto. Iiaiae nono.
Multiplicabitur eius imperium . ubi Mcm terminalis dufrionem
inchoat .
quod myfterium airiorem requirit indaginem .quam quae
ad grammaticum fpeclct Reliquae funt uniformes cundig . quod
.

&
vbique oleorum una fola charadteris ipede fcribantur.Eftetalia
xxii literai? partitio. Ex eis enim undedm funt fubltatiales tantu.8i
.

rcliqug undeci fimul etia actidetales. Subftantiales funt qug folu pru

Digitized by Google
 PRIMVS.

nomen ingrediantur di<ftionem,fed cp aptitudme fua prpbeanrappli

cationcm uocis ad uocalia inftrumenta. Iam uerum cflcconfpirisqd
Stagirita philofophus in libri de cplo uolumine terrio fcripfit.cleme/
tum efle in quod alia corpora diuiduntur. aim infit uelpotendauel
adu . Inde literas iuxta Prifciani fententiam elementorum uocabu/
lo nuncupauerunt.quia coniundp litcralcm uocem quali corpus ali/
quod componunt. et ingrediuntur quidem fylfebas cude alphabeti
literp potenda tantum.uoces autem adu iplo atq; endelechia licut fi .

e flent literg colores. & punda lumen. Ne igitur a confucta latinis fe/
mita omnino abcrre.quo noftri facilius aliena difeat Libuit elemeta
hebraicainduas parteis diuidere. Nam alia uocabimus literas.alia
voces . Lyterf funtalphabedfigna.Vocesfuntadditapu(fb.Necmi
reris peregrina hcc &C inaudita, oportet eni te in hebraids alif inftitui
quam ucl in grecis uel in ladnis.quoniam ab illis diucrfa eft hebrgont
loquela. At qui ex Ammoniiperipatetia fenteria. infuo deinterpre
latione Ariftotelis commento. Cum gens quplibet propriis utatur
vodbus.peculiares etiam literarum notas afdfdt.no naturales fcd
politas. qu£ pro modo fue linguf conftituti loco habcantur.Idq; cer/
nitur ea i natione potiflimu, que ut Cicero uoluit in oratioe Pro.L.
Flacco.femperromanis moribus fuit aduerla. quo fit. ut etiam cotra
rio Romanis more feribere uideantur. Latini enim a finiftra fcribunt
ad dexteram.Iudpi uero a dextera ad finiftram . Et ficut Aegiptii dex
terius fe grccis feribere iadant Herodoto authoreln libro cui titulus
eft Euterpe.ita Iudci fefedextrorfiimLatinos autem finiftrorfum
.

ducere calaequm arbitrantur. quod putat lapidum et feminum iadu

patere. Accedit etiam commodum, quod Beth. Caph.Lamed.Phe*
et Quf.hoc eft.B.C.L.P.& Q^conuerfis inter fe figuris pingut La/
tiqi atq* Iudpi.ut facile credas in hoc Rudimentoru libro fepe alienis
8i infuetis prgeeptionibus opus for e.

DELITEEgS.

Vdiuifti elementorum diuortia . bifariam feparata. Pri/

a mae partes literarum funt . Vocum punda fecundas
obtinent. De primis eft priore loco dicendum. Lite

Digitized by Google
 LIBER.

DE ELEMENTIS.
Vas et uiginri hebreoru litcras eflc. per quas fcribimus
d omne quod hebraiceloquimur.non folum Iudgorudo/
gmata.uerumetiam chrilbanorum prgcepta fiiutteftes.
quod Syrorum quoq? lingua et Chaldeorum.authorc Hieronymo
approbat.Eorumelementoru hoc modo notant figurg nominacp.

vau he daleth gimel beth aleph

V h lene d g b a
H i
*

famed caf iod teth heth fdain

tl
c . i t h forte z
s *
.•
}
zade pe ain fiungeh nun mem
z
‘

P a » s n m
r D V. D 1 13

thau sin res quf

t s r q
n V
Quod autem Socrates in Cratilo Platonis cum Hermogene loqu it. -
elementorum nomina proferimus, ipla uero elemeta nequaqua.
id per quam maxime in hebraids locum habet. uis enim literg Ibla di/
tfoonibus infmtur.uox autem ipfius deforis fubiungitur. nam aliud
nihilBeth.Vau.Mem.etPeexprimut.nifi labiorum gefticularione.
fiouDaleth.Teth.Lamed.Nun.Thau lingug impulfum.etZain.
Samech Sin. Res. Zade. dentium exibilantem crepitum. Similiter
.

&
Gimel.Caph.Qyf Iod confonans.palati vuulecp commotionem.
H?c illarum eftuirtus liter arum atep poteftas. non ut tote fecundum
5

Digitized by Google
 PRIMVS.

deinceps altiora deo annuente daturus. qup ad arcanam Pythagorae

difciplin am et artem Cabalifhcadeferuiunt . a nemine prorfus intel/
letfla nifi hebraice prgdo<fto.Re<fte uero Iperauerim quoflibet religi
onis chriftianp ftudiofos no ta libenter a ludds qua abs te lacerdote
& a memetipfo quancp uxorio ifta fufdpere Rudimenta hebraica.
&
quippe utrifep chriftianis. et ex paretibus chriftiais Georgio Elifta
Phorcefis municipii ciuibus ^pgnaris.Hortor ergo tejmi Dionyfi. ut
&
ad laude gloria dei opdm maximi atep utilitate facrg lcripturp.fi/
i .

mul etia ad prpparatione abftrufiftimaRZ artiu.ct antigffimf prifcoRt

philofophip hunc librum pluribus idoneis induftriifq? hominibus
impertiaris, quatenus auxiliare nomen dei fummi coipicue agnofeat»
diligenter ametur. &feruetiflime laudetur, quod eft benedi&um in
QxuIaiNunc in calce prpfauonis hoc unu admonuifieteuelim.quocl
hic liber contrario latinis more legedus eft. Qui enim primus putat
quintemio. is ultimus extat.T ranuierlandus igitur liber eft. et lecun
dumfingula eius folia a,dextera legedus ad finiftram. Eodem modo
qupcumcp funt hebraice fcripta. fuum a dextera ad finiftram fumunt
tramitem.In ipfis autem foliis queeume^ latina (cribuntur.eamore
launorum a finiftra leguntur ad dexteram. Hpc tu notabis quam dili
gen tiflime. Nos iam ad elementa ipfofcjj literas pergimus.
 LIBER.

fcrfpfi ari titulus extabat H-^^^^ideftMicropcdia.wanno poft

pi<ftonibus Gallig Aquitanis publice legi accf? illic in Iure Ciuili
Ca/
thedram mcrui.Regrefliis inde in Sueuiam uxore mihi du<fra iumpfi
Doftoris in(ignia.popularcs caufas apud tribunalia &
iudiccs excr/
cens.Cumqj me ad Sereniflimum Imperatorem Fridcricum tertia
indytus princeps Eberhardus Probus isqiti poftea in fpledidiflimis
Vangionu Comitiis a Max . Acmiliano Romaoru rege uno imperii
confcnfu Dux primus Vuirtenbergenfium aucTtoratus eil.de cuius
patriciis ego quocp Confuleram.Tumreperi ea in legatione Iudcu

docftum fimul atep literatu nomie Iacobu Iehiel Loans imperiali mu

nificetia &do<floremMedidnf et Equitem auratu. Is me iupraqua

dici qiieat.fidcltterliterashebraicasprimusedocuit.Poftuero lega/

tusRhoma ad Alexandrum fextum qui reliqui fuerant ea in lingua
canones . eosaCefinatenfi Iudco fdlicet Abdia filio lacobi fphurno
petiui qui me quotidie toto legationis tempore perqua humaniter
in hebraids erudiuit no fine infignis mercedis impendio. Quod icar
co germane frater ad te feribo ut animaduertas. et %>ius cu tua mete
reuoluas.quantis laboribus temporibus &
impenfis hebraicf lingug
fola initia fortitus fim. qug tibi nunc longe uberiora trado quam acce
perim.Di<ftionariu enim hebraicu multo & acri ftudio folus cofed.
& exerdtameta cetera qug tibi et oculis et animo uidere licebit. Sane
recordatus miferos noftra gtate Iudgoru cafiis.qui non tam ex Hifpa
nig quam etia Gcrmanig noftrg finibus pulfi . cogutur alias fibi fedes
qugrere atq? ad Agarenos diuertere.quo fiituru cft ut tandehebrai
ca lingua aim facrarum literarum magna pemide penes nospoflet
definere atep euan efcere, mecu ipfe coftitui ad tradenda Chrifhanis
hebraid fermonis peritiam hoc libro prima fundamenta iaccr e pro
Clementis pape quinti facra conftitutione de magiftris lata.Quod
cum ante me inter latinos nemo fedfle appareat,Spero inde gratiam
haud mediocrem & apud pofteros laude abfcpinuidia non intermo
ritura confequi.T ribus itacp uoluminibus totu negorium adiuuante
&
deo confidam.Primum erit de literis, fy liabis. duffaonibus ufep ad
ca uocabula qug a K indpiut,Secundu de dieftionibus inchoantibus
ab. L.ufcp ad finem uocabularii.T er tium de arte grammatica et eius
exerdtatione.Infcriptio huius libri eft de rudimentis hebraids eo qd
non iamdotftisfed rudibus ac erudiendis ea uolumina copofuerim.
5

Digilized by Google
 PRIMVS.

rem maiores noftri fugerut, qui prope mea fenteria cft infinitus. uel
fiif dignitati putauere impar. quod fummis diuinarum humanarucp

reRi dilaplinis relidis.quafi ludi magiftri ad puerilia elementa fe co/

u erreret. Ego mileratus tam fandas literas. indolui mea ftate ftudio
fos diutius hebraicflingug fderia carere, quapropter illoru ingenio
feuens aulusfum. licet fupra modum fbrfan temere.primus omnium
& tam graue pondus meis humeris imponere,& fimul offerre me la
tratibus mordaciu. urinam iudaitis folu. Necp a dignitate uiri doda
reputauialicnum.adelemetaria conlbrtia dedinare Aurelii Opilii
exemplo.qui non cft dedignatus poftphilofophiam primo . deinde
artem rhetoricam.nouiflime gramarica fedari.Nihil aliter de Ateio
T
Prftextato philologo Suetonius raquillus teftat . Simile quocp de
Valerio Catone qui didus eft Latina Syren.Fateor itaejj arcalitera
rum rarionem.pueroru efle ftudia.et efle me eria eo nunc prouedu.
utpartimmephilolbphupartim iurifconlultum arbitrentur, his de
caulis maxime, tum quod ex Capnione noftro que gdidimus de uer/
bo mirifico non nihil quod uere philolophigacccdat fibi perfuadeat
polle exandari, tum quod iam annos coplures fuper forrifllmis fue/
uis confoederatos prindpes dignitatem triumuiratus.no ambitione
led eledione mera fim confecucus.eumcp honorem ufip in hunedie
feruare me fenriant inconculTum attfB fandu . attame nihil me huius
elemetarif arris dilpudet. quoniam ab ineunte protinus adulelcenria
illudiplum exufii mihi fuit eftcp in mor e lemper. contemplationibus
magnis ludicras difdplinas adiugere.femper difeendo docere li non
fummos uiros.at infimatds.Pottea enim cp anno aetatis meg duode/
uigefimoPrildani Cglarienfis literaria ftudia in Ichola Pariliorum
aggrelTusfum.biennio poftapud Rauracos dicftionariu collegi', que
appellauiBreuiloquum. eo tempore atep eodem Bafileg dsRhcnu
inlocofub Andronico Contoblaca natione grgeo linguam grpeam
didid. quam elaplis inde quatuor annis inter Gallos primo apud Ge
nabu quas nuc Aurelianas uocant feminaui. ubi tempore protrado
et Iuri Ciuili dedi opera et fili a dodoribus honore Papinianiftarii
.

decoratus. Anno Dni.M.CCCC.LXXIX.Vide mi frater quanta

tircumlpedione tutam duxi Nam uniuerlam fhpem quam difeendo
&
impendi.docendo acquifiui. fimul enim didid latinoru iura do/ &
cui grgeorum prfcepta.de quibus tunc artem grammatica grgee con/
 LIBER.

IO ANNIS REVCHLIN PHORCENSIS

LL.DOC. AD DION YSIVM FRATREM
SVVMGERMANVM DERVDIMENTIS
HEBRAICIS LIBER PRIMVS
Erffpe mihi cogitanti de comuni facrarum literat*
ia<fhira
p Dionyfi frater, que cum multitudine fophifmatum
annis fu
perioribus tum maxime nuncpropter eloquetitig ftudium
& poetarum amoenitatem non modo negliguntur. uerumetia a qua
plurimis conteptui habentur.in mente uenit tande
oportuni aiiufda
remedq.nefantfra biblip fcripturaucl aliquando tota pereat
. et fimul

animarum noftrarum progreflus cum fuaui cantu Sirenum quas

ne
Vlyflcs quideaudiret ad inferos abeat. Ad iftu autem modu
ei peri/
culo fuccurrcndu putaui.Primum omnium.cum fit in
animis noftris
(nefcio unde) infitu mulcy uarietatis dcfyderiu.quo fit
ut uerfef in ore
illud adagium. uilefdt quotidianu.erit necefle ueterem fan<fbrp lite/
rarum dignitatem in nouam faciem latinis hominibus ha&enus ineo
gnitamreuerri. ut nimia familiaritate quotidiang leAonis
explofa.
&
nouum natiuu in diuina feriptura dicendi genus, quale os dei loeu
tum eft.nofmetipfi non fine quada inauditi ac recentis nuper ftudn
admfrationeapprehendamus.Tunc enim tollit omnium interpreta
tionu comune faftidium.cum illa ipfa ueteris teftarfienti biblia
in fua
primordiali hoc eft hebraica lingua.& legi a noftris et itelligi
poffit.
haud fecus necp alio more atq? primaria eius inrtitutio a fummo ret*
conditore inchoata defyderat. Quod plane fieri nequit.fi non prius
hebraicorum uocabulorum proprietatem et uera conditione
fermo
nis a quo fonte omnis theologia fcaturiuit auido conatu
libenter afle
quamur. Cuius dodrina quamuis fitpuerilis. tamen quia fubrilior
quedam cognitio quam ea literarum ratio alit.confuetudo hebraiae
loquele ac uetuftiflimomm librorum le<fh'o crebra confirmat,
ex ea
prcccprione oritur.no tantum no uenit contemnenda . uerum
etiam
tan^ omnium prfftantiflimanon aliter qua liberi noflri infantes ex/
ofculanda.ettorisbrachrjs amplexanda. Cum igimrhebraicf bibjise
paffim in Italia imprimatur.quas fibi quifcjj pauco ere mercari
facile
queat. nccjj tame ex omi literadiTImon: hoim numero in
hucvfcp die
inuctus fit unus uel itealf. qui
#fcHflima theologia lingua hebraica
gramaticonz more chriftianis demoftraret, fbrtafle qd uftantu labo/

Digitized by Google
'4 i’

p R I N C I p I v M
LIBRI

Digitized by Google
lADOSATCSIO r-.T-li-.O

A. Lombartii
via Vr -Jl.-a n. 1-v-li/
Tei. VyJlOd
Mi

Digitized by Googlc