‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫نقش نیروی جاذبه و حواس غیر بصری بر تصویر سازی ذهنی و مکانی نابینایان در طراحی منظر‬

‫گل ناز صابری‪ :1‬کارشناس ارشد رشته معماری منظر‪،‬موسسه غیر انتفاعی حافظ شیراز‬
‫دکترحسین فهیمی زاده‪ :‬دکترای طراحی شهری‬

‫چکیده‪:‬‬
‫نابینایان به واسطه تنوع محیطی‪ ،‬به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه قادر به کسب تجربیاتی می شوند که بسیاری از آنها توسط حواس ادراک مییشیوند دریافی ‪،‬‬
‫ذخیره سازی و یاد آوری اطالعات طی یک فرآیند پیچیده انجام میشود‪ ،‬ابتدا باید یک پدیده را احساس و ادراک کنیم‪ ،‬سپس آن را در حافظه خود ذخیره نمیوده‪ ،‬از‬
‫آن یک تصویر ذهنی بسازیم وآن را تداعی کنیم از آنجا که مفاهیم شناختی با استفاده از بینایی انسان شکل میگیرد‪ ،‬بدلیل اینکه نابینایان این چنیین تجربیه ای را‬
‫کسب نکردهاند پس درک کردن شکل شی برایشان پرسش برانگیز اس حال آنکه برای ادراک و تصویر سیازی ذهنیی احتییا بیه سیایر حیواس دارنید یکیی از ایین‬
‫حس های غیر بصری که میتوان از آن استفاده کرد نیروی جاذبه اس بنابراین‪ ،‬این مقاله نقش نیروی جاذبه در منظر را از جنبه حواس غیر بصری براساس تجربییات‬
‫و درک نابینا از محیط برسی کرده و آن را براساس فرآیند(ادراک با گذر کردن از مکان) تحلیل میکند در واقع نیروهای فیزیکیی در درک فایایی محییط و ارتبیا‬
‫انسان با لنداسکیپ بسیار تأثیرگذار تلقی شده و سازماندهی متفاوتی از درک فاا را فراهم نمودهاند همچنین‪ ،‬درک نیروی جاذبه به خودی خیود تحی تیأثیر بافی‬
‫محیطی که در آن قرار گرفتهاند‪ ،‬تشخیص داده میشود و عاملی جه تقوی حس مکان در نظر گرفته میی شیود ایین مقالیه بیا توجیه بیه ماهیی و رو تحقیی‬
‫توصیفی‪-‬تحلیلی‪ ،‬وتحلیل دادههای بدس آمده از برسی اصول رفتاری و ادراکی نابینایان نگاشته شده اس و تال انجام شیده از بازخوردهیای نتیایص مصیاحبههیا و‬
‫پرسشنامههای حاوری‪ ،‬به جه ادراک نابینایان از حواس غیر بصری‪،‬گشته اس‬

‫کلید واژهها‪ :‬نابینا‪ ،‬حواس غیر بصری‪ ،‬نیروی جاذبه‪ ،‬مکان‪ ،‬تصویر سازی ذهنی‪ ،‬منظر‬

‫‪۱‬‬
‫این مقاله بر گرفته از رساله کارشناسی ارشد معماری منظر ‪،‬گل ناز صابری‪ ،‬با عنوان طراحی منظر برای نابینایان با رویکرد ارتقاء حس مکان در حاشیه زاینده رود‬

‫‪۱‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬
 ‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫فرضیه پژوهش‪:‬‬
‫با توجه به محیطهای مدرن امروزی و رشد بینایی محور‪ ،‬ادراک از نظر روشن دالن ناگزیر مشکل شده اس و استفاده ازنشانهها و محرکهای غیر بصیری کیه از‬
‫طری سایر حواس خود(المسه‪ ،‬شنوایی‪ ،‬بویایی‪ ،‬چشایی) قابل درک میباشند‪ ،‬هستند یکی از این محرکهای طبیعی که کمک شایانی به این قشیر در جهی ییابی و‬
‫مکانیابی انجام میدهد‪ ،‬نیروی جاذبهای اس که در شیب راههها احساس میشود و میتواند نابینا را با تمامی حواس غیر بصری و تجربیه حسیی خیود بیه شناسیایی‬
‫مکان فرا خواند حال نکته حایز اهمی این اس که بتوان به کمک ضوابط و استانداردها درخور نابینا فاایی امن‪،‬متنوع با استفاده از ابزارهای معماری مهیا نمود‬
‫نابینا و نابینایی‬
‫به طور کلی نابینایان در تواناییهای دید به دو دسته اصلی تقسیم میشوند‪:‬‬
‫‪-۱‬گروه نابینایان مطل ‪ :‬فاقد هرگونه توانایی دید هستند ‪ -۲‬گروه نابینایان قانونی‪ :‬به طور صد درصد نابینا نیستند‪ ،‬اما توانایی دید آنها به اندازهای کم اس که‬
‫میتوان گف قادر به دیدن نیستند(شفیعی‪،‬شریفی درامد‪)۱831‬‬

‫کم بینا‬

‫کم بینا‬
‫نابیناقانونی‬
‫نابینا‬ ‫نابینا‬
‫نابینا مطل‬
‫نیمه بینا‬

‫مدل ‪ :۱‬دسته بندی نابینا از نظر حد بینایی‪ -‬مآخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫حواس غیربصری‬
‫حسهای پنهان از جنبه ادراک نابینا در محیط را میتوان به صورت زیر بیان کرد‪:‬‬
‫‪-۱‬حس جه یابی(نیروی جاذبه) ‪ ۲‬حس بویایی ‪ 8‬حس شنوایی ‪ ۴‬حس بساوایی(هال ‪)۱83۴،‬‬
‫تصویر سازی ذهنی‬
‫ارتبا غیر بصری با فاا نیازمند توجه به سایر حواس به غیر از حس بینایی اس افراد نابینا در برخورد با یک فاای جدید و ناآشنا شیروع بیه سیاخ تصیویری‬
‫ذهنی و نقشه گونهای از مسیرها و جانمایی ریز فااها میکنند که مسلما هر چه این روابط راح تر و شفافتر باشند‪ ،‬احساس رضای آنها از آن فاا بیشتر اسی در‬
‫رابطه با مکان و تصویر ذهنی شکل گرفته از آن که موجب ایجاد معنا و حس در مکان میشود‪ ،‬شولتز به سه اصل عمده‪ ،‬اشاره دارد‪:‬‬

‫گونه شناسی‬ ‫مکان شناسی‬ ‫ریخت شناسی‬

‫‪ ۱‬حال روحی‪ ۲‬فهمیدن‪8‬‬ ‫تاکید کار طراح بر نظم و ویژگی های مُحیط و‬ ‫احساس محصوری و مرکزی در‬
‫گفتگو ‪ ۴‬هستی با دیگران‬ ‫استفاده از اصول گِشتالتی و هندسه‬ ‫محیط‬

‫مدل ‪ :۲‬سه اصل عمده شولتز در رابطه با مکان و تصویر سازی‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫تصویر سازی ذهنی عبارت اس از بازنمایی ذهنی یک شی یا رویداد غالب تصویر ذهنی از یک ریشه التین به معنی )‪( image‬مشیت مییشیود تصیویر سیازی‬
‫ذهنی نقش مهمی در تحول شناختی‪ ،‬عاطفی و اجتماعی بازی میکند به ویژه برای افرادی که از حوزه حس بینایی آسیب دیدهاند(هاردن و همکاران‪)۱831‬‬
‫تصویر سازی ذهنی نابینایان ازطریق صوت‬
‫ادراک بینایی و شنیداری کامال متفاوت از یکدیگر میباشند به تبع آن تصویرهای ذهنی نیز مشابه نخواهد بود تصویر سازی ذهنیی از طریی دییدار بیه صیورت‬
‫یکپاره انجام میگیرد اما تصویر سازی شنیداری که به تبع ادراک شنیداری اس به صورت تدریجی شکل میگیرد به این معنی که یک فرد نابینیا فایا را بیه صیورت‬
‫بخشهای بسیار کوچک که در بیرد سیسیتم ادراکیی وی مییباشید درک مییکنید و سیپس در ذهین خیود ارتبیا ایین تکیههیا را درک کیرده و بیه خیاطر میی‪-‬‬
‫سپارد(گماسایی‪ )۱811،‬در خصوص مبنای حسی تجسم سازی ذهنی برای افراد بینا و نیمه بینا‪ ،‬ادراک بینایی و المسه‪ ،‬و در خصوص افیراد نابینیا ادراک شینیداری‬
‫حایز اهمی اس افراد نیمه بینا و افرادی که به نحوی باقیماندهی بینایی آنان بیشتر اس اغلب به تصویر سازی ذهنی از طری بینیایی روی مییآورنید و در مرتبیه‬
‫بعد به تصویر سازی ذهنی‪ ،‬لمسی و شنوایی توسل میجویند‪ ،‬ولی در نابینایان تصویر سازی ذهنی از راه شنوایی در مرتبه نخس و تصویر سازی از طریی المسیه در‬
‫مرتبه دوم قرار دارد(هاالهان‪،‬کافمن‪ )۱833‬با این حال وجود تصویر سازی ذهنی بر مبنای سایر حواس مثال تصویر سازی ذهنی‪ -‬بویایی را نمیتوان انکار کرد‬

‫فرد بینا‬ ‫از طری بینایی‬ ‫تصویر سازی ذهنی‬ ‫لمسی‬ ‫شنوایی‬

‫فرد نابینا‬ ‫از طری شنوایی‬ ‫تصویر سازی ذهنی‬ ‫شنوایی‬ ‫لمسی‬

‫مدل ‪ :8‬تصویر سازی ذهنی در نابینا و بینا‪ -‬مآخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫انواع تصویرسازی ذهنی در نابینایان‬

‫‪ )۱‬تصویرسازی ذهنی‪ -‬لمسی ‪ )۲‬تصویر سازی ذهنی‪ -‬شنیداری‬

‫‪۲‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬
 ‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫‪)1‬تصویرسازی ذهنی لمسی‬

‫المسه یک راه اصلی اس که نابینا به کمک آن مفاهیم متعددی کسب میکند لونفلد از دو نوع تصویرسازی ذهنی یاد میکند‬
‫الف) لمس ترکیبی‪ :‬مربو به اشیایی اس که اندازه آنها کوچک اس که شخص میتواند آنها را با یکی از دستان یا هر دو دس محصور کند و به وسیله حس‬
‫تصویری از آن شئ را در ذهن بسازد‬ ‫المسها‬
‫ب) لمسی تحلیلی‪ :‬روشی اس که در آن فرد قسم های مختلف شئ را لمس میکند و سپس به طری ذهنی قسم های مجزا را با یکدیگر ترکیب میکند و سعی‬
‫میکند از آنها یک تصویر کلی گشتالتی از راه تصویر سازی ذهنی تحلیلی بسازد ومربو به اشیاء بسیار بزرگ میباشد(ساداتی‪)۱833‬‬
‫‪)2‬تصویر سازی ذهنی شنیداری‬
‫راه دیگری که نابینایان به وسیله آن مفاهیم متعددی را در ذهن خود تصویر سازی میکنند‪ ،‬حس شنیداری اس بنابر اصل جبیران حسیی‪ ،‬نابینیایی کیه فاقید‬
‫تجربهی بینایی واز قرار معلوم‪ ،‬فاقد تصویر سازی ذهنی بینایی هستند‪ ،‬میتوانند بر پایه حس شنوایی به تجسم ذهنی مبادرت ورزند( منافی‪ )۱838‬وقتیی از تجسیم‬
‫سازی یا تصویرسازی شنیداری سخن به میان میآوریم‪ ،‬طبیعتا توجه ما به محرکها و الگوهای صوتی‪-‬کالمی میشود در واقیع تجسیم شینیداری جیایگزین تجسیم‬
‫دیداری میشود تاثیر پذیری روانی نابینایان از الگوهای صوتی‪-‬کالمی مستلزم قوی بودن حس شنوایی آنان اس (‪) 1997،Lowporet‬‬

‫ترکیبی‬
‫لمسی‬
‫تصویر سازی ذهنی‬ ‫تحلیلی‬
‫شنیداری‬ ‫شنیداری‬

‫مدل ‪ :۴‬دستهبندی تصویر سازی ذهنی‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫تصویر سازی بر پایه حواس‬

‫حس بویایی و پوستی نیز بر تصویرسازی ذهنی موثر اس اما کم رنگتر از تصویر سازی ذهنی بر مبنای شنیداری و لمسی اس تصویرسازی ذهنیی بیه اعمیال‬
‫انسان شکل میدهد این تصویرها‪ ،‬تشکیل شده از تصویرهای ذهنی جزییتری هستند که ترکیب آنها‪ ،‬عملکرد همزمان انسان‪ ،‬برنامهریزی برای حرک در مکیانهیای‬
‫مختلف و انجام کارها و چگونگی احساس محیط اطراف انسان را روشن میکند اگر این تصویر سازی ذهنی جزیی‪ ،‬بر یکدیگر منطب باشند‪ ،‬موجیب تقویی یکیدیگر‬
‫میشود و در غیر این صورت‪ ،‬یکی بر دیگری غالب میشود تصاویر ذهنی که هر لحظه از زمان در ذهن داریم امکیان رشید و حرکی و تکیاپوی انسیان را در جهیات‬
‫خاص فراهم میکند(سلطانی کوهبنانی‪ )۱81۲‬بنابراین‪ ،‬انسان اعم از بینا و نابینا میتواند تجسم صحیحی از اشیا و اشخاص و به طیور کلیی محییط داشیته باشید در‬
‫کودکان نابینا‪ ،‬اکتشافهای لمسی و شنیداری میتواند جای خالی اکتشافهای دیداری را پر کند برکلی(نظریه پرداز تجربی) معتقد اس کیه اخیتالف فاحشیی بیین‬
‫تصویر سازی ذهنی از طری دیدن‪ ،‬لمس کردن و شنیدن وجود دارد افراد نابینا و بینا دارای قدرت تجسم سازی ذهنی یکسان اما با مبنای حسی متفاوتی هسیتند و‬
‫مطاب نظر وی‪ ،‬تجسم ذهنی نتیجه تحول دراز مدت اس بنابراین‪ ،‬در صورت عدم وجود یکی از ابعاد‪ ،‬مانند آنچه در افیراد نابینادییده مییشیود‪ ،‬نتیایص تجسیمهیای‬
‫ذهنی هرگز قابل قیاس با نتایص افراد بینا نیس (‪ )1977 pocock‬البته سن وقوع نابینایی نیز بر تصویر سازی ذهنی موثر اس‬

‫تصویر ‪ -۱‬ذهنی کودک نابینای مادرزاد از سم چپ به راس (انسان‪،‬سرسره‪،‬گل)‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫حس مکان‬
‫حس مکان‪ ،‬به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات کم و بیش آگاهانه آنها از محیط خود اسی کیه شیخص را در ارتبیاطی درونیی بیا محییط قیرار‬
‫میدهد به طوری که فهم و احساسات فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می‪-‬شیود)‪ (Dourish. Harison1996‬برداشی کلیی حاصیل از تعیاریف‬
‫حس مکان نشان می دهد که حس مکان حاصل ارتبا درونی انسان‪ ،‬تصورات ذهنی او و ویژگیهای محیطی اس از سوی دیگر متأثر از زمینههای عینیی و بیرونیی‬
‫در محیط مانند طرح‪ ،‬منظره‪ ،‬بو و صدا اس که نشان میدهد حس مکان مفهومی پیچیده از احساسات انسان نسب به محیط اس و در اثر انطباق و استفاده انسیان‬
‫از مکان به وجود می آید‪ ،‬به این معنا که حس مکان امری از پیش تعیین شده نبوده بلکه از تعامل انسان با مکان زندگی روزمره ایجاد میشود(فالح ‪)۱831 ،‬‬

‫‪۳‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬
 ‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫مدل ‪ :6‬عوامل تشکیل دهنده حس مکان‪ -‬ماخذ‪ ( :‬نگارنده)‬ ‫مدل ‪ :1‬مفهومی حس مکان‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫نحوه ارتبا انسان با محیط برای کشف حس مکان‬

‫تصور مکان از‬
‫تعامل انسان با‬
‫جه‬ ‫روح قوی مکان‬
‫مکان‬
‫روانی(تعاملی)‬

‫مدل ‪ :3‬کشف حس مکان‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫حواس در مکان یابی‬

‫جه یابی و حرک افراد نابینا باید فاا را به گونهای طراحی کنیم که فرد نابینا بتواند به محیط آشنا یا ناآشنا وارد شده و با بهرهگیری از ترکیب این دو مهیارت‪،‬‬
‫تحرک و جه یابی‪ ،‬مستقل حرک نماید(بمانیان‪ )۱818‬پیش نیاز جه یابی این اس که شخص نابینا باید قبل از اینکه قصید حرکی نمایید درک کیاملی از خیود‬
‫داشته باشد تا بتواند به نحوی کارکردی خود را با محیط ارتبا دهد چنانچه این سلسله تعقیب شود‪ ،‬پیشرف در آگاهی شناختی از مرحله عینی به مرحلیه انتزاعیی‬
‫خواهد رسید)هیل ‪ ،‬پاندر‪) ۱81۰ ،‬‬

‫نیروی جاذبه‬

‫حس المسه‬ ‫درک مکان‬ ‫حس شنوایی‬

‫حس بویایی‬

‫مدل ‪ :3‬مفهومی درک مکان توسط حواس‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫ادراک مکان توسط نیروی جاذبه‬

‫هرگاه نابینا در پی یافتن مکانی باشد و تنها اختالف سطح و غیر همسطح بودن عامل اصلی باشد نابینا گاها خود را در تراز پایین رفیتن ییا بیاال رفیتن احسیاس‬
‫میکند و این اثر همان نیروی جاذبه اس که نابینا را جه یابی میکند‬
‫ادراک مکان توسط شنوایی‬
‫نابینا میتواند بیا اطمینیان از آنچیه توسیط شینوایی درک مییکنید‬ ‫درک موقعی به کمک صداهای محیط میباشد هر مکان دارای یک شناسنامه صوتی اس‬
‫فاای اطراف خود را شناسایی کند‬
‫ادراک مکان توسط بویایی‬
‫جنس ودمای هوای خروجی از فااها‪ ،‬مسیرهای مختلف را شناسایی نماید مسیر و داالن حرکتیی بیاد‬ ‫فرد نابینا قادر اس از طری تفاوتگذاری در جه وز‬
‫راهنمای خوبی جه هدای نابینایان اس‬
‫ادراک مکان توسط لمسی‬
‫زمانی که نابینا قصد یافتن مکانی را داشته باشد که بر حسب گام نباشد آنگاه‪ ،‬مکان یابی لمسی ابزار این جستجو خواهد بود(بمانیان‪،‬دباغی‪،‬احمدی‪)۱818،‬‬
‫چگونگی درک فضا توسط نیروی جاذبه‬
‫ایجاد شیب قابل درک ‪ ۱/۱۲%‬در مسیرحرک ‪ ،‬مکان یابی نابینا را آسان تر میکند در واقع جه دار بودن مسیر به سم باال یا پیایین مییتوانید فیرد نابینیا را‬
‫کمک نموده و این نیروی فیزیکی بر فرد غالب شود و نابینا با ادامه دادن به حرک خود بیشتر این حس را ادراک میکند‬

‫تصویر ‪ -۲‬درک مکان نابینا از طری جاذبه‪ -‬ماخذ‪( :‬فرزین‪،‬ا وشیبانی‪،‬ا ‪)۱831‬‬

‫‪۴‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬
 ‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫چگونگی درک فضا توسط شنوایی‬

‫نابینا با توجه به نوع صدا جنس صدا ثب میکند صداهایی از اماکن‪ ،‬فااها‪ ،‬مصالح و عملکرد هر فاا نیز برای او قابیل درک اسی هرکیدام نشیانهای انحصیاری‬
‫برای خود دارند که نه تنها برای نابینا قابل فهم اس ‪ ،‬بلکه در بسیاری موارد‪ ،‬برای نابینا یک نشانه محسوب میشود توجه به طنین و بازگشی صیدا بیرای شناسیایی‬
‫شدت و عم صدا برای درک فاصله منبع صوتی و توجه به سم منبع برای درک جه و سم منبع نابینا را قادر به درک موقعی خود و ییا محییط اطیراف میی‪-‬‬
‫نماید (مقدم‪،‬مهدی زاده‪)۱816‬‬

‫تصویر‪ -8‬درک مکان نابینا از طری ایزوله سازی از الودگی صوتی‪ -‬ماخذ‪( :‬شریفی درامدی‪)۱831‬‬

‫چگونگی کنترل فضا توسط بویایی‬

‫در ساختار مسیرهای ورود هوا‪ ،‬مانند کریدورهای سبز‪ ،‬شبکه سیالی از بو بهوجود میآورند‪ ،‬که توسط نابینا قابل درک بوده و سم حرکی و شیدت آن معیرف‬
‫مسیر حرک اس که نشانه قابل ادراکی از آن فاا خواهد بود که هرکدام برای نابینا یک مسیر امن و یا یک نشانه اس‬

‫تصویر‪ -۴‬کنترل و ادراک فاا توسط محرکات بویایی‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫چگونگی درک فضا توسط المسه‬
‫برای افراد نابینا به عنوان ابزار‪ ،‬در معرفی و با جستجوی فاا نقش بسیار مهمی را ایفا میکند این عمل خود تابع حالتی از بدن اس به این معنی که محیدوده‪-‬‬
‫ای را که نابینا قادر اس به کمک لمس شناسایی نماید را باید با احتساب اندامی‪ ،‬مانند دس و پا و ابعاد آنها در واحد حرک و توجه به حالی بیدن بررسیی نمیود‬
‫لذا با بررسی چگونگی حرکات آن در فاا و در نتیجه به دامنه تشخیص حس المسه پیبرد(بمانیان‪،‬دباغی‪)۱818‬‬

‫تصویر‪ -6‬مسیر هندسی منظم(ادراک لمسی)‪ -‬ماخذ‪( :‬شریفی درامدی‪)۱831 ،‬‬ ‫تصویر ‪ -1‬ادراک اجسام در محیط‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫مهارتهای حرکتی مستقل زمینه دیگری اس ‪،‬که زمینهای قابل توجه در بحث نابینایان پیدا میکند که هرکدام از موارد عنوان شده در ذیل به نوبه خیود سیهم‬
‫زیادی در تصویر سازی و درک مکان ایفا میکند ‪ -۱‬قرار گرفتن در یک خط مستقیم‪ -۲‬دورزدن (چرخش) ‪ -8‬حال پویا (دینامیک)(شریفی درامدی‪)۱831‬‬
‫یافتهها‬
‫در این پژوهش به مصاحبه با چندین نفر از نابینایان که طب جامعه آماری معین شدهبود اعم از افراد متفاوت از نظر دید بینایی پرداختهاییم وپیس از تحلییل و‬
‫پاالیش نتایص به استناد از پاسخنامه به تحلیل فرضیهها و آزمونهایی با استفاده از نرم افزار ‪ spss‬در خصوص موارد تاکیدی پرداختیهاییم در نمیودار(‪ )۱‬بیا توجیه بیه‬
‫جامعه آماری ذکر شده از ‪ 838‬نفر کل نابینایان که در خصوص ویژگیهای فیزیکی مسیر و راهها پرسش شده اس باالترین امار درصدی با ‪ ،11%‬مربیو بیه مسییر‪-‬‬
‫های فراخ و پهن بوده اس و رتبه دوم مربو به شیب راهه با شیب مالیم ومسیرهای مسطح منظم اس که ‪ 13%‬از نابینایان آن را تایید و مناسب بیرای حرکی در‬
‫لنداسکیپ میدانند‬

‫‪۵‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬
 ‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫نمودار‪ :۲‬ارزیابی مصالح مناسب کف سازی برای نابینایان‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬ ‫نمودار ‪ -۱‬تحلیل ویژگی مسیر مناسب از دیدگاه نابینایان‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫با توجه به این که نابینایان با ابزار کمکی یعنی عصای سفید رنگ‪ ،‬مسیر و سطح کف‪ ،‬را لمس میکنند و جویای جه ییابی و حرکی خیود هسیتند بیا در نظیر‬
‫گرفتن سواالتی در زمینه مصالح مختلف و عام وپرکاربرد در کف سازیها که ‪،‬کدام یک از مصالح اسفال ‪ ،‬بیتن‪ ،‬چمین‪ ،‬سینگ فیر ‪ ،‬خیاک و گیل میتوانید مناسیب‬
‫باشد؟به پرسش و تحلیل پرداختهایم با استخرا دادهها از نمودار(‪ )۲‬در میابیم که هرچقدر نابینا به نابینایی مطل نزدیکتر میشود و از درجه بینایی محروم میشیود‬
‫نوع رفتار با مصالح ضعیفتر میشود در واقع سوق به سم مصالحی محکم‪ ،‬مسطح‪ ،‬ومنعکس صدا پیدا میکند در واقع این تصمیمگیری نتیجه اتفاقهای غافلگیرانیه‪-‬‬
‫ای اس که نابینا در دوران زندگی خود همیشه در تعامل با مسیرهای حرکتی در محیط دچار مشکالت میشود اما نکته مهم این اس که قدرت بینایی هرچقدر کیم‬
‫در نابینا باعث تنوع طلبی میشود و طالب اس که به شناخ بیشتری از محیط و مصالح برسد‬
‫نمودار(‪ )8‬براساس سواالت در پرسشنامه درخصوص عملکردهای مکان در فااهای شلوغ و دنص ارامش بخش حاصل میشود نتایص حاصل از نمودار بر ایین میی‪-‬‬
‫ایدکه در نابینایان با توجه به عوامل و فاکتورهای روحی و روانی افراد هر چقدر درجه بینایی کمتر میشود میل نابینا به سکوت و آرامش بیشتر شده و باالعکس هرچیه‬
‫درجه بینایی باالتر باشد مخاطب نابینا میل به هیجانات و طبیعتی شلوغ پیدا میکند پس میتوان اینگونه نتیجهگیری کرد که نابینایان با توجه به کیم شیدن بینیایی‬
‫بیشتر احتیا به متمرکز شدن روی حواس غیر بصری خود هستن و با اغتشا موجب اشفتگی آنها در مسیر و جه یابی میشوند‬

‫نمودار ‪ :۴‬ارزیابی فاای دنص و شلوغ برای نابینایان‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬ ‫نمودار ‪ :8‬رتبهبندی حواس غیر بصری در ساخ تصویر ذهنی نابینا‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫براساس پرسشنامه و مصاحبه حاوری با نابینایان که نمودار (‪ )۴‬گویای استنتا آن اس ‪ ،‬این چنین اس که نابینا برای ساخ تصویر ذهنیی از محییط مسیلما‬
‫احتیا وافر به حواس غیر بصری دارد که هرکدام از این حواس با توجه به شرایط مکانی و زمانی و رو به رو شدن با اجسام متفاوت بوده و حالتی نسبی دارد امیا ایین‬
‫نمودار به استناد از پاسخنامهها مشهود اس و میتوان این گونه تحلیل کرد که حواس شنوایی که جزء حواس دور اس در اولویی سیاخ تصیویر ذهنیی در محییط‬
‫موثر اس و همچنین حواس چشایی که جزء حواس نزدیک اس در برخی از موارد میتواند با بویایی یک عملکرد را به عهده گرفته اما حس بویایی قویتر اس‬
‫آزمون فرضیه اول‬
‫در فرضیه پژوهش عنوان شد که به نظر میرسد بین مسیرهای شیب دار و جه یابی نابینایان رابطه معنی داری وجیود دارد فرضییه میورد اشیاره را مییتیوان‬
‫اینگونه صورت بندی نمود‪ H1 :‬به نظر میرسد بین رابطه مسیرهای شیب دار و جه یابی نابینایان رابطه معنی داری وجود دارد ‪ Ho:‬به نظیر مییرسید بیین رابطیه‬
‫مسیرهای شیب دار و جه یابی نابینایان رابطه معنی داری وجود ندارد‬

‫جدول ‪ :۱‬نتایص حاصل از ازمون همبستگی پیرسون‪ -‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬

‫جه یابی‬ ‫متعیر مستقل‬
‫‪۰/۴۰۴‬‬ ‫ضریب همبستگی(‪r‬‬
‫‪۰/۰۲۰ p=value‬‬ ‫معنی داری‬ ‫مسیرهای دارای شیب مالیم(شیب راهه)‬
‫‪838‬‬ ‫تعداد نمونه اماری‬

‫با توجه به جدول فوق میزان سطح معنی داری)‪ (p=value‬بدس آمده برابر با ‪ ۰/۰۲۰‬میباشد‪ .‬میباشد که این امر بیانگر معنیی داری رابطیه مسییرهای شییب‬
‫دار و جه یابی نابینایان میباشد لذا با عنای به نتایص مندر در جدول فوق فرضیه ‪ Ho‬رد و فرضیه ‪ H1‬پژوهش پذیرفته میشود از این رو می توان بیان نمیود کیه‬
‫بین مسیرهای شیب دار و جه یابی نابینایان رابطه معنی داری وجود دارد از طرف دیگر میزان ضریب همبستگی در جدول فیوق مثبی بیوده و نشیان دهنیده آن‬
‫اس که بین مسیرهای شیب دار و جه یابی رابطه مستقیمی وجود دارد‬

‫‪۶‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬
 ‫شماره ‪ 01‬تیر ‪0931‬‬ ‫سال دوم‬

‫آزمون فرضیه دوم‬

‫فرضیه پژوهش بیان میکند که( درک مکان با طرح وارههای حواس غیر بصری نابینایان متناسب اس ) با توجه به فرضیه دوم‪ ،‬فرضیههیای ‪ H1‬و ‪ Ho‬را میی‪-‬‬
‫توان اینگونه صورت بندی نمود‪:H1:‬حس مکان با طرح وارههای حواس غیر بصری نابینایان متناسب نیس ‪ :Ho‬حس مکان بیا طیرح وارههیای حیواس غییر بصیری‬
‫نابینایان متناسب اس در جه آزمون این فرضیه از آزمون آماری ‪ T‬تک نمونهای بهره گرفته شد یافتههای حاصل از آزمون آماری فرضیه فوق به شرح جیدول زییر‬
‫اس ‪:‬‬
‫جدول ‪ : ۲‬نتایص حاصل از ازمون ‪ -T‬ماخذ‪( :‬نگارنده)‬
‫حد متوسط‪۲/1 :‬‬
‫حد باال‬ ‫حد پایین‬ ‫سطح معنی دار)‪(sig‬‬ ‫اختالف میانگین‬ ‫اماره‪t‬‬ ‫انحراف معیار‬ ‫میانگین‬ ‫تعداد‬ ‫گروه‬

‫‪۰/11‬‬ ‫‪۰/31‬‬ ‫‪۰/۰8‬‬ ‫‪۰/6۲‬‬ ‫‪۱1/18‬‬ ‫‪۰/68‬‬ ‫‪8/۰1‬‬ ‫‪838‬‬ ‫نابینایان‬

‫همان گونه که در جدول (‪ )8‬مشاهده میشود میزان میانگین بدس آمده برای نابینایان بیشتر از میانگین نظری مورد نظر یعنی عدد‪ ۲/1‬میباشد و میزان سیطح‬
‫معنی داری محاسبه شده بیشتر از ‪ ۰/۰1‬اس از این رو میتوان نتیجه گرف که فرض ‪ Ho‬پذیرفته میشود و در مقابل فرض مقابل پذیرفته نمیشود میتیوان ادعیا‬
‫نمودکه با توجه به مثب بودن حدهای باال و پایین درک مکان با طرح وارههای حواس غیر بصری نابینایان متناسب بوده اس‬
‫نتایج‪:‬‬
‫نابینا برای درک فاا ورویارویی با محیط به دلیل اختالل در سیستم بیناییشان از سیستم ادراک شنوایی و المسه استفاده بیشتری مییکننید بنیابر ایین مبنیای‬
‫حسی تصویر سازی ذهنی برای بینا و نابینا با یکدیگر متفاوت اس آن ها در تصویرسازی ذهنی لمسی و شنیداری توسل میجویند و بینیا از حیس بینیایی اسیتفاده‬
‫میکنند در زمینه تصویرسازی ذهنی شنیداری از الگوهای صوتی میتوان برای تشخیص وبازنمایی ویژگیهای محیط استفاده کرد نابیناییان بیا اسیتفاده از الگوهیای‬
‫صوتی موجود در محیط دس به ساختن تصویرهای ذهنی میزنند که این نوع الگوها در منظر نابینا میتواند همان فااهای طراحی شده بادر نظر گرفتن صیدای آب‬
‫در فوارهها‪ ،‬اب نماها‪ ،‬خش خش برگها‪ ،‬وز باد تولید شده از کریدورهای سبز‪ ،‬صدای پرندگان و که در این مرحله به تصویر سازی ذهنی _شنیداری میرسد‬
‫ابزار دیگرحس بویایی اس که با احساس بوی خاصی تصویر خاصی را به شخص یا پدیدهای میدهند نابینایان با تجزیه و تحلیل صیداها‪ ،‬بوهیا و تجزییه تحلییل‬
‫لمسی از پدیدهها شی را به ذهن میسپارند و براساس این تجربه ذهن خود را سازمان میبخشند پس میتوان به طور کلی این چنین گف ‪ :‬زمانی که نابینا در محییط‬
‫قرار میگیرد انتخابی ناخودآگانه جز تعامل با محیط ندارد پس همین نکته باعث میشود حواس غیر بصری او به دلیل عدم بهرهوری از حس بینایی بیشتر از فیرد بینیا‬
‫برانگیخته شود حال با حواس خود محرکات و نشانههای غیر بصری را که کالبد محیط و مکان را تشکیل میدهد را گاها با لمس باف یا شنیدن اصوات دور و نزدییک‬
‫یا استشمام بوی محصور شده در آن محیط یا حتی با تفاوت تعادل خود در شیبراههها که همگی اطالعات مکانی محسوب مییشیوند بیه مرحلیهی ادراک و ارزییابی‬
‫اطالعات آن مکان میرسد و سپری شدن این فرآیند موجب تصویر سازی ذهنی و مکانی شده ونهایتا با انجام مکرر این فرآیند به صورت اکتسابی هربار موجیب ارتقیاء‬
‫حس مکان در نابینا میشود‬
‫منابع‪:‬‬
‫بمانیان م‪ ،‬خامنه دباغی م‪ ،‬احمدی ف‪(۱818،‬تدقی انگارههای موثر بر طراحی مناسب پارکهای شهری جه استفاده نابینایان)‬ ‫‪۱‬‬
‫پاالسمای‪ ،‬معماری و ادراک حسی‪ ،‬انتشارات گنص هنر‪ ،‬ترجمه رامین قدس‪۱81۰،‬‬ ‫‪۲‬‬
‫تقوی مقدم ا‪ ،‬مهدی زاده غ‪(۱816،‬تبیین اصول و راهکارهایی جه طراحی و ساخ پارک شهری برای استفاده از نابینایان‬ ‫‪8‬‬
‫سلطانی کوهبنانی س ‪ ۱81۲،‬مقاله تصویرسازی ذهنی در کودک نابینا‪ ،‬ماهنامه کودک‪ ،‬شماره‪13‬‬ ‫‪۴‬‬
‫شاهرضا گماسایی م‪ ،۱811،‬مقاله تصویر سازی و احساس و ادراک در ذهن نابینایان‪ ،‬ششمین کنفرانس بین المللی روانشناسی و اجتماعی‬ ‫‪1‬‬
‫شفیعی ر‪ ،‬شریفی درآمد پ‪( ،‬نابینایی و ادراک محیط‪،‬اصفهان نشر سپاهان ‪۱831‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪-‬وربرگ شولتزرک‪ ،۱833 ،‬روح مکان‪ :‬به سوی پدیدارشناسی معماری(م ر شیرازی‪,‬مترجم) تهران‪:‬رخدادنو‬ ‫‪3‬‬
‫فالح محمد صادق‪ ،۱831 ،‬مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهنده ان نشریه هنرهای زیبا شماره ‪۲6‬‬ ‫‪3‬‬
‫فرزین‪،‬ا وشیبانی‪،‬ا ‪(۱831‬ادراک نابینایان از معماری و ضوابط والگوهای طراحی برای انان)باغ نظر‬ ‫‪1‬‬
‫قنبران‪ ،‬ع و بهرامی دوس ‪ ،‬پ(امکانات ارتقا توان غنای حسی در سطح ادراک نابینایان از فاای معماری)‪ ،‬مجموعه مقاالت‪۱818‬‬ ‫‪۱۰‬‬
‫کارمونا‪ ،‬م و هی ‪ ،‬ت وترانک و تیسدل‪ ( ،‬مکان های عمومی فااهای شهری ابعاد گوناگون طراحی شهری)‪۱81۱‬‬ ‫‪۱۱‬‬
‫منافی ا‪(۱838،‬کتاب های لمسی‪-‬تصویری)پایان نامه کارشناسی‪ :‬شیراز موسسه اموزشیعالی سوره‬ ‫‪۱۲‬‬
‫م هاردن‪ ،‬مایکل‪ ،‬درو‪ ،‬کلیفورد‪ ،‬اگن‪( ،‬روانشناسی و اموز کودکان استثنایی‪ ،‬ترجمه حمید علیزاده‪ ،‬کامران گنجی‪ ،‬انتشارات دانژه تهران ‪۱831‬‬ ‫‪۱8‬‬
‫هال ا‪، ۱83۴،‬بعد پنهان‪،‬منوچهر طبیبیان‪،‬انتشارات دانشگاه تهران‬ ‫‪۱۴‬‬
‫‪15. pocock, douglas,and ray hudson. Images of the urban Environment. New york: colum‬‬
‫‪16. Lowporet, E & Miller, B.S(1997). Development Auditor perception in the Blind children. journal of visual Ipmairment and‬‬
‫‪blindness.‬‬

‫‪۷‬‬
‫معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران‬