‫مباحثی در تفکر انتقادی‬

‫سوگیریهای شناختی‬
‫‪Cognitive Biases‬‬
‫(شناسائی و پیشگیری از خطاهای ذهن)‬

‫بهمن شهری‬
‫پژوهشگر حوزه زبان‪ ،‬فرهنگ و آموزش‬

‫منبع‪bbcpersian.com :‬‬
‫تنظیم‪ :‬ابوالقاسم بیات‬
‫انتشار‪:‬‬
‫‪www.telegram.me/HubDigital‬‬
‫‪www.HubDigital.ir‬‬
‫پیشدرآمد‬
‫هر کس به اقتضای کار و زندگیاش‪ ،‬همواره در معرض قضاوت و تصمیمگیری است‪ .‬خواه مدیر یک سازمان باشد‬
‫یا استاد دانشگاه‪ .‬خواه یک کارمند یا دانشجو باشد یا یکک شکوروند و کنشکگر اتتمکا ی سیاسکی‪ .‬امکا ههکآ مدمکی‪،‬‬
‫مستعد بسیاری از خطاها‪ ،‬انحرافات و سوگیریها است‪ .‬سوگیریهای شناختی‪ ،‬خطاهای ههنی هستند که به صکورت‬
‫نظاممند منجر بکه گکرایش‪ ،‬نگکرش‪ ،‬وهکم یکا بکاور غلک شکده و بکر فراینکد اسکتدل‪ ،،‬ارزیکابی‪ ،‬یکادموری‪ ،‬ادراک و‬
‫تصمیمگیری افراد تاثیر میگذارند‪.‬‬
‫دو مقدمکه و ‪ ۲۵‬درس بکه بازشناسکی‬ ‫مجمو ه پیشرو ککه بکه همکت مقکای بومکآ بوشکوری فکراهم ممکده‪ ،‬در قالک‬
‫سوگیریهای ههآ مدمی می پردازد‪ .‬هر یک از منوا به صورت مجزا و هفتگی در زمسکتان ‪ ۱۳۹۷‬در سکایت بکی بکی‬
‫سی فارسی منتشر شده است‪ .‬مشنائی با ایآ سکوگیریها‪ ،‬مسکیر خکردورزی‪ ،‬قضکاوت و کنشکگری بوتکر را بکر انسکان‬
‫خواهد گشود‪ .‬به دلیل اهمیت مباحث مطروحه در من برای محاد افراد بهویژه اهل پژوهش و دانش‪ ،‬منوا را در یکک‬
‫فایل واحد گرد هم موردم‪ .‬سپاسگزار خواهم بود اگر ایآ مجمو ه را مفید یافتید من را به اشتراک بگذارید‪.‬‬

‫ابوالقاسم بیات‪ .‬اسفند ‪ .۱۳۹۷‬توران‬

‫‪1‬‬
 ‫فهرست‬
‫صفحه‬
‫‪۳‬‬ ‫مقدمه او‪ :،‬چگونه از شر تعصبات ههآ خالص شویم؟‬
‫‪۴‬‬ ‫مقدمه دوم‪ :‬چرا دانستآ سوگیریهای شناختی موم است؟‬
‫سوگیریهای شناختی‪:‬‬
‫‪۷‬‬ ‫‪ ..۱‬لنگرانداختآ‬
‫‪۹‬‬ ‫‪ ..۲‬راه حل دمِ دست‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪ ..۳‬اثر چشم و همچشمی‬
‫‪۱۴‬‬ ‫‪ ..۴‬ا تقادگرایی‬
‫‪۱۷‬‬ ‫‪ ..۵‬نقطه کور تعص‬
‫‪۱۹‬‬ ‫‪ ..۶‬پشتیبانی از انتخاب‬
‫‪۲۱‬‬ ‫‪ ..۷‬خوشهانگاری‬
‫‪۲۳‬‬ ‫‪ ..۸‬محافظهکاری‬
‫‪۲۵‬‬ ‫‪ ..۹‬فروپاشیانگاری‬
‫‪۲۸‬‬ ‫‪ ..۱۰‬قال بندی‬
‫‪۳۱‬‬ ‫‪ ..۱۱‬انگ بیدرنگ‬
‫‪۳۴‬‬ ‫‪ ..۱۲‬پَسنگری‬
‫‪۳۷‬‬ ‫‪ ..۱۳‬پیوندانگاری‬
‫‪۳۹‬‬ ‫‪ ..۱۴‬منفینگری‬
‫‪۴۲‬‬ ‫‪ ..۱۵‬اثر شترمرغ‬
‫‪۴۴‬‬ ‫‪ ..۱۶‬نتیجهنگری‬
‫‪۴۷‬‬ ‫‪ ..۱۷‬ا تماد بنفس کاهب‬
‫‪۵۰‬‬ ‫‪ ..۱۸‬نوموریگرایی‬
‫‪۵۲‬‬ ‫‪ ..۱۹‬تازگیانگاری‬
‫‪۵۴‬‬ ‫‪ ..۲۰‬ادراک گزینشی‬
‫‪۵۶‬‬ ‫‪ ..۲۱‬خودخدمتگرایی‬
‫‪۵۹‬‬ ‫‪ ..۲۲‬همپوشانیگرایی‬
‫‪۶۱‬‬ ‫‪ ..۲۳‬دوامنگری‬
‫‪۶۴‬‬ ‫‪ ..۲۴‬بردباختانگاری‬
‫‪۶۶‬‬ ‫‪ ..۲۵‬پیوست الف‪ .‬تأییدگرایی‬
‫‪۶۹‬‬ ‫پیوست ب‪ .‬میا شما ریزپرخاشگرید؟‬

‫‪2‬‬
 ‫مقدمه اول‪ :‬چگونه از شر تعصبات ذهن خالص شویم؟‬

‫مناسبات توانی در قرن بیست و یک‪ ،‬هر روز پیچیدهتر میشود‪ .‬پاسخ بسیاری از پرسشها بلی یا خیکر سکاده نیسکت‪.‬‬
‫هر روز اطال ات تدید مسائل را دگرگون میسازد‪ .‬پیچیدگی امور بدان معناست که باید موارتهای پیچیدهتری را‬
‫فرا بگیریم و منان را تمریآ کنیم تا بتوانیم شوروندانی مگاه در سطحی توانی باشیم‪ .‬یکی از ایآ موارتها یادگیری‬
‫و تمریآ ارزیابی انتقادی از خود و ا تقاداتمان است‪.‬‬
‫در چند سا‪ ،‬اخیر‪ ،‬پژوهشهای دانشگاهی بسیاری در حوزه گسترده لوم ههنکی انجکام شکده ککه هکدل اصلیشکان‬
‫شناخت ههآ و ملکردش است‪ .‬ایآ حوزه از لم که برخی از من با نوان لوم شکناختی نیکز یکاد میکننکد‪ ،‬ککامال‬
‫بیآرشتهای است؛ یعنی شامل پژوهشگران حوزههای متنو ی از لوم میشود؛ ص شناسی‪ ،‬روانشناسی‪ ،‬ککامپیوتر‪،‬‬
‫هوش مصنو ی‪ ،‬زبانشناسی‪ ،‬تامعهشناسی‪ ،‬فلسفه و غیره‪ .‬دستاوردهای فناوری اطال ات نیکز بکه رشکد و غنکای ایکآ‬
‫پژوهشها کمک کرده است‪.‬‬
‫ایآ حوزه لمی در پی یافتآ پاسخ پرسشهایی درباره نحوه شناخت و درک ما از توان اطرافمان است‪ .‬اینکه افکراد‬
‫چگونه درباره توان میاندیشند؟ چگونه محکی پیچیکده اتتمکا ی اطرافمکان را درک مکیکنیم؟ میکا مکانیسکمهای‬
‫پنوانی در ههآ وتود دارند که فوم و قضاوت ما را درباره تامعه و توان اطرافمان به ما دیکته میکنند؟ اگر وتکود‬
‫دارند چگونه مل میکنند؟ میا میتوان با شناخت ایآ مکانیسمهای پنوکان بکه درک متفکاوتتری از توکان رسکید؟‬
‫فرایند طبقهبندی اطال ات در ههآ و دسترسی به من چگونه است؟ چگونه قابلیتهای ههنی و بوکرهوری افکراد را بکا‬
‫شناخت بیشتر ههآ میتوانیم افزایش دهیم؟ چگونه در دام تعصبات ههنی میافتیم؟ و سوالتی از ایآ دست‪.‬‬
‫به باور بسیاری از دانشمندان ایآ حوزه‪ ،‬واقعیت اتتما ی در ههآ افراد‪ ،‬بر اساس اطال اتی که در ههآ دارنکد خلک‬
‫میشود‪ .‬پس ایآ واقعیتِ ساخته ههآ ما است که نحوه رفتارمان را در توان اتتما ی دیکته میکند نکه خکود دانکش‬
‫درون ههآ‪ .‬ایآ واقعیت ههنی ممکآ است حتی هیچ نسبتی با واقعیت بیرون از ههآ نداشکته باشکد‪ .‬دانشکمندان لکوم‬
‫ههنی فرایندهایی را که در من ههآ منحرل میشود و به تانبداری از قسمتی از واقعیت میپکردازد‪ ،‬توکتگیری یکا‬
‫سوگیری ههنی مینامند‪.‬‬
‫در پژوهشی مشترک‪ ،‬مارتی تی‪ .‬هَسِلتِآ (استاد روانشناسی و لوم ارتباطات در دانشگاه کالیفرنیکا در لسمنجلکس‪،،‬‬
‫پاو‪ ،‬اندروز (استاد روانشناسی و لوم ا صاب و رفتار در دانشکگاه اونتکاریو‪ ،،‬و دنیِکل نِتِکل (اسکتاد لکوم رفتکاری در‬
‫دانشگاه نیوکاسل‪ ،‬نشان دادند که چگونه توتگیریهای ههنی در افکراد تکامکل پیکدا میکننکد و انسکانها همچکون‬
‫اطرافشان به قضاوت و واکنش میپردازند‪.‬‬ ‫حیوانات از دریچه سازگاری با محی‬
‫به باور ایآ پژوهشگران تان داری ههآ الگویی نظاممند دارد که بکا رشکد و تکامکل سکوگیریهای ههنکی میتوانکد‬
‫قضاوت نادرست و تفسیر غیرمنطقی از امور توان را در پی داشته باشد‪ .‬با شناخت فرایندهایی که طی منوکا ههکآ بکه‬

‫‪3‬‬
‫تانبداری از قسمتی از اطال ات ورودی میپردازد و قسکمتی دیگکر از دانکش را نادیکده میگیکرد‪ ،‬میتکوانیم فراینکد‬
‫خردورزی‪ ،‬قضاوت و تصمیمگیری را بوینه کنیم‪.‬‬

‫مقدمه دوم‪ :‬چرا دانستن سوگیریهای شناختی مهم است؟‬

‫لوم شناختی یا همان لوم ههنی نحوه دریافت و استفاده از دانش و اطال ات را در ههآ افراد بررسی میکند‪ .‬برای‬
‫نیل به چنیآ هدفی محققان رشتههای گوناگونی مثل هوش مصنو ی‪ ،‬روانشناسی‪ ،‬زبانشناسی‪ ،‬فلسفه‪ ،‬انسانشناسی‪،‬‬
‫ص شناسی و مموزش و پرورش گرد هکم میمینکد و حکوزه لکوم شکناختی را گسکترش میدهنکد‪ .‬بنکا بکر تعریکف‬
‫دانشمند برتسته قرن بیستم‪ ،‬هربرت الکساندر سایمِآ‪ ،‬لکوم شکناختی یعنکی "مطالعکه هکوش و نظامهکای هوشکمند بکا‬
‫توتوی خاص به محاسبه رفتار هوشمندانه‪ ".‬سوگیری شناختی یکی از مباحث موم لوم شناختی است‪.‬‬
‫سوگیریهای شناختی‪۱‬خطاهایی هستند ههنی که به صورتی نظاممند به گرایش‪ ،‬نگرش‪ ،‬وهم یکا بکاوری غلک منجکر‬
‫میشوند و در تصمیمگیری‪ ،‬استدل‪ ،،‬ارزیابی‪ ،‬یادموری‪ ،‬ادراک و شناخت افراد تاثیر میگذارند‪.‬‬
‫لوم شناختی تعداد بسیاری از ایآ خطاهای ههنی را شناسایی کرده و زوایای متفاوتی از شرای ظوور و بروزشان را‬
‫بررسی کرده است‪ .‬فورست انواع خطاهای شناختی بسیار طولنی است‪.‬‬
‫دارا و نادار‪ ،‬پیر و توان‪ ،‬زن و مرد‪ ،‬هر کسی ممکآ است اسیر تمود ههآ شود‪ .‬تصکمیمگیری‪ ،‬انتخکاب و قضکاوت‬
‫محصو‪ ،‬فرایندهای ههنی هستند و ساز و کارهای ههکآ در نوایکت بکه فکرد قکدرت تصکمیمگیری‪ ،‬انتخکاب و داوری‬
‫میبخشند‪ .‬پرسش اینجاست که تا چه اندازه میتوان هدایت ایآ ساز و کارهای ههنی را در دست گرفت؟‬

‫شواهد فراوان حکایت از من دارد که منچه خودمگاهی می نامیم روایتی بیش نیست‪ .‬بر اساس یافته های تدید لوم‬
‫شناختی‪ ،‬در حقیقت ههآ‪ ،‬بوتریآ روایتی را که خوشایند ماست میسازد و ما من روایت را خودمگاهی میپنکداریم‪.‬‬
‫پرسشگری مدام درباره باورها‪ ،‬انتخابها و قضاوتهای خویش بوتریآ ابزار است تا روایت ههآ را به واقعیت توان‬
‫خارج نزدیک کنیم‪ .‬در ایآ میان شناخت ایآ سوگیریها نتایج ملی فراوانی دارد از تمله‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪cognitive biases‬‬

‫‪4‬‬
 ‫افزایش توان مدیریت زندگی روزمره‬
‫فوم سوگیریهای شناختی نیازمند تفکر درباره مثا‪،‬های واقعی در زندگیست‪ .‬مطالعه و تفکر درباره شرای متفکاوتی‬
‫که ما اسیر ههآ خود میشویم به افزایش مگاهی و در نتیجه کنتر‪ ،‬بیشتر در زنکدگی واقعکی میانجامکد‪ .‬بگذاریکد از‬
‫یک مثا‪ ،‬واقعی برای روشآ کردن قضیه استفاده کنم‪.‬‬
‫وظیفه نفس کشیدن را میتوان به مغز بسپاریم که بیشتر مواقع همینگونه است‪ .‬در ایآ حالت مکا بکدون اینککه متوتکه‬
‫باشیم نفس میکشیم‪ .‬پس تنفس میشود پدیدهای ناخودمگاه‪ .‬در یآ حا‪ ،‬هکر لحظکهای ککه اراده کنکیم میتکوانیم‬
‫کنتر‪ ،‬تنفس را در دست بگیریم و من را تبدیل کنیم به پدیدهای خودمگاه‪ .‬در ایآ حالت میتوانیم سر تش را کم و‬
‫زیاد یا من را کوتاه و بلند کنیم و در یک کالم طعم قدرت اراده را بچشیم‪ .‬مگاهی بیشتر از سکوگیریهای شکناختی‬
‫میتواند بسیاری از تصمیمها‪ ،‬واکنشهاو قضاوتهای پیشتر ناخودمگاه را به سمت هدایت خودمگاه ببرد‪ .‬بکه زبکانی‬
‫دیگر ههآ اسیر ما خواهد بود نه ما اسیر وی‪.‬‬

‫بوینهسازی فرایند تصمیمگیری‬

‫هر چه بیشتر درباره خطاهای ههآ بدانیم‪ ،‬کمتر اسیر خطاهایش میشویم و روند تصمیمگیری منطقیتر میشکود‪ .‬بکه‬
‫الوه در هر تصمیم و انتخاب زوایایی بررسی میشود که شاید ههآ پیشتر منوا را نمیدیده است‪.‬‬

‫افزایش درک ارتباط بیآ نسلی‬

‫هر چه بیشتر درباره تان داریهای ههآ بدانیم‪ ،‬بوتر میتکوانیم شکرای ههنکی انسکانها در موقعیتهکای مختلکف را‬
‫درک کنیم‪ .‬سآ و سا‪ ،‬امل مومی در شککلگیری یکا رهکایی از برخکی از سکوگیریهای شکناختیاند‪ .‬مکثال برخکی‬
‫سوگیرهای شناختی با بال رفتآ سآ و سا‪ ،‬تقویت و برخی به واسطه تجربه کمرنگ میشوند‪ .‬مگکاهی در ایکآ بکاب‬
‫گفتگوی همدلنه و درک بیشتری را در افراد با وتود تفاوت سآ فراهم میکند‪.‬‬

‫ابزار خودشناسی‬
‫سوگیری شناختی همیشه بد نیست‪ .‬بسیاری از منان ریشه تکاملی دارند‪ .‬به بیان دیگر تکامل مغز به گونهای بوده تا بکا‬
‫و سکریع نشکان‬ ‫سوگیری شناختی به محاسبه سود و زیان بپردازد و با تشخیص تودیدها و فرصکتها واکنشکی مناسک‬
‫دهد‪ .‬تصمیمگیری فرایندی پیچیده و دشوار است‪ .‬شناخت سوگیریهای شناختی‪ ،‬درک ملککرد ههکآ را افکزایش‬
‫میدهد‪ .‬به ایآ معنا درک سوگیریهای شناختی و اینکه در هر شرایطی چگونه مل میکننکد‪ ،‬ابکزاری اسکت بکرای‬
‫شناخت بوتر خویشتآ‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫درک بوتر اخبار و اطال ات‬
‫شناخت تانبداریهای ههآ به درک بوتر اخبار دریکافتی یکاری میرسکاند‪ .‬پیشکرفت فنکاوری و گسکترش رسکانهها و‬
‫شبکههای اتتما ی با ث شده هر روز حجم وسیعی از اخبار و اطال ات را دریافت کنیم‪ .‬تشخیص اخبار درسکت از‬
‫نادرسککت و درک پیامهککای پنوککان نیازمنککد مگککاهی بککالتر از سککاز و کارهککای ههن کی اسککت‪ .‬هککر چککه بیشککتر دربککاره‬
‫سوگیریهای شناختی بدانیم‪ ،‬کمتر احتما‪ ،‬دارد در تحلیل اطال ات دچار خطکا شکویم و بکالطبع احتمکا‪ ،‬قضکاوت و‬
‫واکنش غل نیز پاییآ میمید‪.‬‬

‫تقویت مزاداندیشی‬
‫مانع مزاداندیشی است‪ .‬هر چه بیشتر درباره من بدانیم کمتر اسیر سوگیریهای شکناختی میشکویم‪ .‬رهکایی از‬ ‫تعص‬
‫تانبداریهای ههآ به تفکر باز میانجامد و تقویت مزاداندیشی‪.‬‬
‫ام یا چیکزی نوشکته نشکده یکا مطالک‬ ‫درباره بسیاری از سوگیریهای شناختی در زبان فارسی تاکنون برای مخاط‬
‫اندکی موتود است‪ .‬به همیآ لت در یک سلسله تستار‪ ،‬بیست و چوار سوگیری شناختی موم را معرفکی و بررسکی‬
‫میکنم‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫سوگیریهای شناختی‬

‫‪ ..۱‬لنگر انداختن‬

‫لطفا بدون اینکه از تایی نگاه کنید به ایآ دو سؤا‪ ،‬بیندیشید‪ :‬به نظر شما تمعیکت مرژانتکیآ از ‪ ۶۴‬میلیکون نفکر بیشکتر‬
‫است یا کمتر؟ بسیار خ ‪ ،‬حال حدس میزنید حدودا چند نفر در مرژانتیآ زنکدگی میکننکد؟ لطفکا پاسکخ را پکیش‬
‫خودتان نگه دارید‪.‬‬
‫لنگر انداختآ نو ی سوگیری شناختی است که طی من ههآ در فرایند تصمیمگیری به نخستیآ اطال اتی که به دست‬
‫میمورد تکیه میکند‪ .‬ههآ روی اطال ات اولیه یا قسمتی از من گیر میافتد و زحمت تسکتجوی بیشکتر را بکه خکود‬
‫نمیدهد‪.‬‬
‫معمول وقتی ههآ لنگرش را در قسمت خاصی از اطال ات میاندازد‪ ،‬تان دار میشکود‪ .‬یکک سکناریوی فرضکی را‬
‫مرور کنیم‪ .‬سیروس میخواهد ماشیآ دست دوم بخرد‪ .‬هر تا میرود ماشیآ ببیند پکیش از هکر چیکز از سکا‪ ،‬سکاخت‬
‫ماشیآ و دد روی کیلومترشمار میپرسد‪ .‬به بارت دیگر سیروس چنان بر ایآ دو ارزش متمرکز میشود که ممکآ‬
‫است معیارهای دیگری را که در تصمیمگیری نقش دارد از یاد ببرد‪ ،‬مثل اینکه موتور ماشیآ در چه وضعیتی است یا‬
‫مصرل سوختش چگونه است‪ .‬غفلت ههنی سیروس ممکآ است انتخاب خوبی برایش به ارمغان نیاورد‪.‬‬
‫ههآ همیشه برای اولیآ اطال اتی که به دست میمورد ارزش خاصی قائل است‪ .‬فرض کنیکد رزیتکا از ماشکیآ حسکآ‬
‫خوشش ممده و به او پیشنواد فروش میدهد‪ .‬حسآ قیمت ماشیآ را ‪ ۵۰‬میلیون ا الم میکند‪ .‬هفته بعکد در حکالی ککه‬
‫رزیتا مماده خرید میشود‪ ،‬حسآ به او ا الم میکند که ماشیآ را ‪ ۴۰‬میلیون حاضر است واگذار کنکد‪ .‬رزیتکا در ایکآ‬
‫موقعیت گمان میکند که معامله خوبی در شرل انجام است‪ .‬اما اگر هفته قبل حسآ قیمت ماشیآ را ‪ ۳۵‬میلیون ا الم‬
‫میکرد‪ ،‬احتمال قیمت تدید چنیآ تاثیری بر رزیتا نمیگذاشت‪ .‬نخستیآ قیمتکی ککه بکه رزیتکا ا کالم میشکود تکاثیر‬
‫زیادی بر تصمیم نواییاش برای خرید دارد‪.‬‬

‫اثر لنگرانداختآ در مناسبتهای مختلف خودش را نشان میدهد‪ .‬مثال برخی رستورانها فورست انتظار دارند و از من‬
‫برای ثبت نام مشتریان استفاده میکنند تا به محض خالی شدن هر میز مشتری بعدی را تکایگزیآ کننکد‪ .‬حکال فکرض‬
‫کنید دو دسته مومان به رستورانی میروند که میانگیآ زمان انتظارش پانزده دقیقکه اسکت‪ .‬کارمنکد پکذیرش بکه یکک‬
‫گروه میگوید بیست دقیقه باید صبر کنند و به دسته دیگر نیمسا ت‪ .‬هکر دو دسکته امکا پکس از بیسکت و پکنج دقیقکه‬
‫نوبتشان میشود‪ .‬در چنیآ موقعیتی بسیار محتمل است که ا ضای گروه نخسکت پکس از یکک ربکع انتظکار کمککم‬

‫‪7‬‬
‫تحملشان را از دست بدهند‪ ،‬مدام به سا تشان نگاه کنند و شاید حتی اگر فرصتی دست دهد چیزی بگویند‪ .‬دسته‬
‫دوم اما از ایآ که پنج دقیقه زودتر به مقصود رسیدهاند‪ ،‬راضی و خوشحا‪ ،‬سر میز مینشینند‪.‬‬

‫دو دانشمند برتسته لوم شناختی‪ ،‬دَنیل کانمَآ و مموس تِوِرسکی‪ ،‬در یک تحقی مفصل در سا‪ ۱۹۷۴ ،‬ککه مفکاهیم‬
‫مومی از د‪ ،‬من پدید ممد‪ ،‬از شرکتکنندگان میخواستند سناریوهایی فکری را بخوانند و پاسخ دهنکد‪ .‬در یککی از‬
‫سناریوهای دو مرحلهای افراد باید در مرحله او‪ ،‬بدون اینکه از ماشیآ حساب استفاده کنند چند لحظه تامل کنند و به‬
‫صورت تقریبی حدس بزنند هشت ضرب در هفت ضرب در شکش ضکرب در پکنج ضکرب در چوکار ضکرب در سکه‬
‫ضرب در دو و ضرب در یک چند میشود‪ .‬در مرحله بعد گروه دیگری از شرکتکنندگان باید حدس بزننکد یکک‬
‫ضرب در دو ضرب در سه ضرب در چوار ضرب در پنج ضکرب در شکش ضکرب در هفکت ضکرب در هشکت چنکد‬
‫میشود‪.‬‬
‫از میانگیآ حدسهای گروه او‪ ،‬دد ‪ ۲۲۵۰‬حاصل شد و از میانگیآ حدسهای گروه دوم دد ‪ ۵۱۲‬به دسکت ممکد‪.‬‬
‫نخستیآ نکته قابل توته ایآ است که حدس هر دو گروه از واقعیت بسیار دور است‪ .‬تواب واقعکی در هکر دو مکورد‬
‫‪ ۴۰۳۲۰‬میباشد‪ .‬اما نکته مومتر ایآ است که افراد به دو مسئله یکسان که فق در صورت مسئله متفاوتنکد پاسکخهای‬
‫کامال متفاوتی میدهند‪ .‬چرا؟ پاسخ در نحوه حدس زدن ماست‪.‬‬
‫در واقع چون مغز زمان کافی برای محاسبه ندارد‪ ،‬دو دد او‪ ،‬را ضرب میکنکد و کدد پنجکاه و شکش را بکه دسکت‬
‫میمورد و سپس من را ضرب در شش میکند و همیآتا گیر میکند‪ .‬بعد ههآ با توته به اطال ات اولیه بکه حکدس‬
‫تقریبی دو هزار و اندی میرسد‪ .‬در مورد دوم یک ضرب در دو و ضرب در سه دد کوچکتری به دست میدهد‬
‫و ههآ به حدس حدود پانصد میرسد‪ .‬به بیان دیگر لنگر ههآ با ث میشود در یک نقطه گیر کنیم و تلوتر نرویم‪.‬‬
‫برای همیآ بیآ تواب واقعی و حدس و گمان ایآ قدر تفاوت وتود دارد‪.‬‬

‫ایآ مزمایش و نمونههای مشابه به روشنی اثر لنگرانداختآ را در حدسزدن و تصمیمگیری مشکار ساختند‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫قیمتگذاری بسیاری از کالها و خدمات بر اساس ایآ نوع سوگیری شکناختی انجکام میشکود‪ .‬اینککه بکه ایکآ نتیجکه‬
‫است یا خیر بستگی دارد که مغزمان کجا گیر میکند‪ .‬مطالعات نشکان میدهکد وقتکی قیمکت‬ ‫برسیم که قیمتی مناس‬
‫کالیی به تای مثال ‪ ۶۰‬دلر میشود ‪ ۵۹‬دلر‪ ،‬قیمت تدید نه تنوکا یکک دلر ارزانتکر اسکت بلککه ده دلر ارزانتکر‬
‫درک میشود‪ .‬در ایآگونه مواقع اثر لنگرانداختآ نمایان میشود و احتما‪ ،‬خرید بالتر میرود‪.‬‬
‫راستی تمعیت مرژانتیآ را چقدر حدس زدید؟ تمعیت کشورهای ممریکای تنکوبی ممککآ اسکت خیلکی موضکوع‬
‫مطالعه نباشد‪ .‬از طرفی مرژانتیآ بیشتر با مارادونا و مسی به خاطر میمید تا تمعیتش‪ .‬در نتیجه حدسش سخت اسکت‪.‬‬
‫تمعیت مرژانتیآ اندکی کمتر از چول و پنج میلیون نفر است‪ .‬میا دد ‪ ۶۴‬میلیون صکورت مسکئله در حدسکتان مکؤثر‬
‫بود؟‬
‫تلوگیری از لنگرانداختآ مسان است‪ .‬در مواتوه با هر موضو ی‪ ،‬هر انکدازه اطال کات میک تر و توتکه دقیک تری‬
‫داشته باشیم‪ ،‬کمتر احتما‪ ،‬دارد در دام لنگرهای ههآ بیفتیم‪.‬‬

‫=============‬

‫‪9‬‬
 ‫‪ ..۲‬راه حل دمِ دست‬

‫راه حل دم دست‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که طی من فرد احتما‪ ،‬وقوع یا تکرار هر رویداد را بر اسکاس تعکداد‬
‫دفعاتی که میتواند من احتما‪ ،‬را به یاد مورد میسنجد‪ .‬به همکیآ دلیکل راه حکل دم دسکت میتوانکد با کث خطکا در‬
‫قضاوت شود‪.‬‬

‫اگر از افراد بپرسیم کدام شغل خطرناکتر است‪ :‬پلیس یا چوببُر‪ ،‬از منجایی که ممکآ است مثا‪،‬هکای ممکادهای از‬
‫اخبار شلیک به ماموران پلیس در ههآ داشته باشیم‪ ،‬شاید نتیجه بگیریم پلیس بودن خطرناکتر است‪ ،‬در حکالی ککه‬
‫ممار نشان میدهد که چوببُرها مسی بیشتری در حیآ کار میبینند تا ماموران پلیس‪.‬‬

‫راه حل دم دست یک میانبر ههنی است که در ارزیابی مفاهیم یا تصکمیمها بکر من چکه ککه سکریعا بکه خکاطر مورده‬
‫میشود تکیه میکند‪ .‬راه حل دم دست یعنی اگر مثالی به یاد مورده میشود پس حتما موم بوده یا حداقل مومتکر از‬
‫نمونههایی بوده که به راحتی به خاطر نمیمیند‪ .‬تحت تاثیر راه حل دم دست‪ ،‬افراد تمایل دارنکد اطال کات تکازهتر را‬
‫اساس قضاوت قرار دهند و در نتیجه ههآ به سمت منوا سوگیری میکند‪.‬‬

‫مثال اگر از افراد بپرسیم که میا در زبان فارسی واژگانی که با حرل ب مغاز میشود تعداشان بیشتر است یا واژگانی‬
‫که حرل سومشان ب است؟ در ایآ حالکت افکراد راحکتتر واژگکانی را ککه بکا حکرل ب مغکاز میشکود بکه خکاطر‬
‫میمورند و در نتیجه احتما‪ ،‬اینکه نتیجه بگیرند واژگانی که با حرل ب مغاز میشود بیشکترند در حکالی ککه چنکیآ‬
‫نیست‪.‬‬

‫بارت راه حل دم دست را برای نخستیآ بار در سا‪ ۱۹۷۳ ،‬دو دانشمند برتسته لکوم شکناختی‪ ،‬ممکوس تورسککی و‬
‫دنیل کانمآ به کار بردند‪ .‬یکی از مشکارتریآ مثا‪،‬های راه حل دم دست‪ ،‬تاثیری است که نمونههای حی و حاضر بر‬
‫ههآ دارد‪ .‬مثال پس از دیدن یک فیلم قوی با موضوع فاتعه هستهای فرد ممکآ است متقا د شود که احتما‪ ،‬وقکوع‬
‫یک تنگ یا حادثه هستهای خیلی بالست‪ .‬نمونه دیگرش رانندگی است‪ .‬اگر فرد شاهد واژگون شدن یک ماشکیآ‬
‫در تاده باشد‪ ،‬تصور میکند احتما‪ ،‬اینکه خودش درگیر تصادل شود بالست‪ .‬هر چقدر ههکنش بیشکتر درگیکر من‬
‫فیلم یا تصادل باشد‪ ،‬صحنههای من فیلم یا تصادل در ههنش تکرار میشود و در نتیجه بکاور بکه نتیجکهگیریهایش‬
‫قویتر میشود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Availability heuristic‬‬

‫‪10‬‬
‫همانگونه که پیشتر اشاره شد‪ ،‬تکیه بر اخبار و اطال اتی که دردسترس هستند به تای توته به ممار و حقای احتمکا‪،‬‬
‫چنیآ سوگیری شناختی را بال میبرد‪ .‬مکثال فکردی ککه پیگیکر اخبکار اسکت ممککآ اسکت گمکان کنکد ککه تروریسکم‬
‫بزرگتریآ تودید برای تان افراد در توان است‪ .‬دلیل چنیآ برداشتی واضک اسکت‪ ،‬چکون مکدام دربکاره تروریسکم و‬
‫قربانیان من اخبار دریافت میکند‪ .‬با تحلیل ممار لل مرگ و میر به ایآ نتیجه میرسیم ککه کواملی همچکون اضکافه‬
‫وزن و تصادل صدها برابر بیشتر تان انسانها را میگیرد تا تروریسم‪.‬‬

‫دادنکد و از شکرکتکنندگان خواسکتند ککه‬ ‫روانشناسان دانشگاه کالیفرنیا در لسمنجلس اخیرا مزمایشکی را ترتیک‬
‫لوگوی شرکت اَپِل را از حفظ روی کاغذ بکشند‪ .‬از میان هشتاد و پنج دانشجوی دوره لیسانس فق یک نفر لوگو و‬
‫زوایایش را به درستی طراحی کرد‪ .‬در مرحله بعد به شرکتکنندگان تعدادی لوگوی مشابه نشان داده شد و از منکان‬
‫ایکآ ککه پنجکاه و دو نفکر از‬ ‫خواسته شد بگویند کدام لوگوی واقعی اپل است‪ .‬بیش از نیمی پاسخ غل دادند‪ .‬تال‬
‫شرکتکنندگان حداقل از یککی از محصکولت اپکل اسکتفاده میکردنکد امکا نتکایج تفکاوت معنکاداری بکیآ ککاربران‬
‫محصولت اپل و دیگران نشان نمیداد‪ .‬چطور ایآ اتفاق میافتد در حالی که قرار است لوگو طکوری طراحکی شکود‬
‫که همیشه در خاطر بماند؟ من هم لوگوی شرکتی که تزو شناختهشدهتریآهاست؟ دلیل من راه حل دم دست است‪.‬‬
‫لوگو همیشه پیش چشم ماست اما لزوما تزو مثا‪،‬های همیشه حی و حاضر در ههآ ما نیست‪.‬‬

‫راه حل دم دست احتما‪ ،‬وقوع هر رویداد را بر اساس در دسکترس بکودن اطال کات مربکوط بکه من واقعکه در حافظکه‬
‫کردیم‪ ،‬سریع بکه ههکآ‬ ‫حدس میزند‪ .‬اگر نمونههایی از یک رخداد به لت اینکه اخیرا دربارهشان اطال ات کس‬
‫متبادر شود‪ ،‬ههآ ممکآ است به اشتباه برداشت کند که من رخداد امری معمو‪ ،‬است‪ .‬تحقیقات نشکان میدهنکد ککه‬
‫هر بار اخبار مربوط به سقوط هواپیما از رسانهها پخش میشوند‪ ،‬برخی افراد ممکآ است تا مدتی گمان کنند سقوط‬
‫هواپیما امری معمو‪ ،‬است و از سفر با هواپیما خودداری کنند‪.‬‬

‫افراد به اطال اتی که در دسترس است بیش از حد ا تماد میکننکد‪ .‬مشککل زمکانی اسکت ککه ایکآ بیشا تمکادی بکه‬
‫تصمیم و رفتار تدید منجر میشود‪ .‬مثال وقتی شخص اخباری درباره رکود اقتصادی و اخراج گسترده کارمندان در‬
‫ادارات و شرکتها میخواند‪ ،‬احتما‪ ،‬بیشتری وتود دارد تصور کند شغلش در معرض خطر است‪ ،‬چه بسا بسیار هم‬
‫نگران و مضطرب شود‪.‬‬

‫نمونه دیگرش برمیگردد به زمانی که فجایع طبیعی رخ میدهد‪ .‬تحقیقات مختلف نشان میدهنکد ککه افکراد پکس از‬
‫یک فاتعه طبیعی بیشتر به خرید بیمههای منز‪ ،‬و دارایی رو میمورند‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫البته راه حل دم دست همیشه بد نیست و بسیاری اوقات با ث میشود با یکادموری لغزشهکای گذشکته از تکرارشکان‬
‫تلوگیری کنیم‪ .‬مشکل زمانی است که راه حل دم دست میشود تنوا منبع تصمیمگیری و قضاوت‪ .‬اگر پدیدهای در‬
‫ههآ پرُرنگتر است‪ ،‬دلیل نمیشود که من پدیده متکداو‪،‬تر یکا مومتکر باشکد‪ .‬بوتکر اسکت هکر گکاه زمکان انتخکاب و‬
‫تصمیمگیری فرا رسید‪ ،‬ابزارها و منابع مختلفی را به کار گیریم‪.‬‬

‫=================‬

‫‪ ..۳‬اثر چشم و همچشمی‬

‫اثر چشم و همچشمی‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که طی من‪ ،‬فرد ملی را فق بکه ایکآ دلیکل انجکام میدهکد ککه‬
‫دیگران نیز دارند همان کار را میکنند‪ .‬در ایآ حالت فرد به باورهای خود توته چندانی ندارد و پس از اینکه ملی‬
‫را انجام داد به باورهای خویش رتوع میکند‪ .‬اگر مل با باورهایش مطابقت داشت ارزش زیادی برای بکاور خکود‬
‫قائل میشود‪ ،‬اگر با باورش تناقض داشت‪ ،‬باورش را نادیده میگیرد‪.‬‬

‫تمایل به پیروی از ا ما‪ ،‬و افکار دیگران ناشی از گرایش افراد به همنوایی است‪ .‬گاهی اوقات هم به ایآ لت است‬
‫که تنوا منبع اطال ات فرد‪ ،‬دیگرانند‪ .‬هر دو دلیل اما شاهدی بر تمایل به همرنگی با تما ت است‪.‬‬

‫اثر چشم و همچشمی تاثیری چه بسا گسترده بر پدیدههای تمعی میگذارد‪ .‬رأی دادن یکی از اموری است که اثکر‬
‫چشم و همچشمی خیلی خوب در من پیداست‪ .‬تحقیقات نشان میدهد بسیاری از مردم تمایل دارند به فرد یکا حزبکی‬
‫رای دهنککد کککه گمککان میکننککد احتمککا‪ ،‬پیککروزیاش بالسککت بککه ایککآ امیککد کککه تککزو "برنککدهها" قککرار بگیرنککد‪ .‬در‬
‫نظرسنجیهای سیاسی اتتما ی نیز افراد در اثر چشم و همچشمی قایدشان را به قیده اکثریت تغییر میدهند‪.‬‬

‫روانشناس برتسته فقید و استاد ساب دانشگاه ییل‪ ،‬مظفر شریف‪ ،‬از نخستیآ کسانی بود که چنکیآ اثکری را در یکک‬
‫مزمون نشان داد‪ .‬وی القهمند بود بداند چگونه افراد قایدشان را به خاطر همرنگی با تما کت تغییکر میدهنکد‪ .‬بکه‬
‫همیآ منظور وی از شرکتکنندگان خواست در اتاقی تاریک به نقطه روشآ ککوچکی چنکد متکر منطرلتکر خیکره‬
‫شوند و تخمیآ بزنند چند بار نقطه روشآ به حرکت در میمید‪ .‬حقه مزمکایش در ایکآ بکود ککه نقطکه هکیچ حرکتکی‬
‫نداشت‪ .‬در واقع اگر حرکتی هم به ههآ میممد ناشی از نو ی توهم بصری بود‪ .‬روز او‪ ،‬افراد رقمهکای متفکاوتی را‬
‫هکر کردند‪ .‬اما از روز دوم تا روز چوارم‪ ،‬افراد بکر یکک یکا دو کدد تخمینکی توافک میکردنکد و بقیکه نیکز همصکدا‬

‫‪1‬‬
‫‪bandwagon effect‬‬

‫‪12‬‬
‫میشدند‪ .‬مظفر شریف بعدا در گزارش مفصلی از ایآ شبیهسازی نشان داد که چگونه هنجارهای اتتما ی در تامعه‬
‫بس مییابند و چوارچوب ارزیابی رفتار اتتما ی را شکل میدهند‪.‬‬

‫اثر چشم و همچشمی در سالمت تامعه نیز مؤثر است‪ .‬به نوان نمونه در هر تامعهای افرادی هستند که به روشهای‬
‫درمانی خاصی قیده دارند به ایآ دلیل که افراد زیادی به من باور دارند در حالیکه ایآ روشها هیچ پشکتوانه لمکی‬
‫ندارند‪.‬‬

‫اثر چشم و همچشمی در طرفداری از تیمهای ورزشی نیز مؤثر است؛ اگر تیمی لیگ را با چند پیکروزی پیکاپی مغکاز‬
‫کند‪ ،‬طرفداران بیشتری در ورزشگاه حضور پیدا میکنند‪.‬‬

‫تحقیقات درباره نحوه تصمیمگیری خریداران سوام در بورس نشان میدهد که بسیاری از خریداران بکه محکض ایکآ‬
‫که سر زبانها میافتد که ارزش فالن سوام در حکا‪ ،‬افکزایش اسکت‪ ،‬همکان سکوام را میخرنکد‪ .‬مقایسکه رفتکار همکیآ‬
‫خریداران نشان میدهد که چشم و همچشمی با ث میشود بسیاری از منان پیش از تصمیمگیری زمان کمتری را در‬
‫مقایسه با خریدهای دیگر صرل تحقی کنند‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫تای دیگری که چشم و همچشمی خودش را خوب نشان میدهد تلسات کاری است‪ .‬فرض کنید در یکک تلسکه‬
‫کاری هستیم و رئیس درباره موضو ی نظر موافقان و مخالفان را تویا میشود‪ .‬تحقیقات لوم شناختی نشان میدهد‬
‫در چنیآ موقعیتی هر چقدر اشخاص بیشتری نظر موافقشان را ا الم کنند‪ ،‬افراد بیشکتری تمایکل پیکدا میکننکد در من‬
‫گروه قرار گیرند حتی اگر در ابتدا مخالف فکر میکردهاند‪.‬‬

‫الم سیاست و تجارت نیز از اثر چشم و همچشمی برای دستکاری و نفوه در باورهای افراد بوره میگیرد‪ .‬بکه همکیآ‬
‫دلیل در تبلیغات سیاسی و تجاری دللتهای زیادی وتود دارد مبنی بر اینکه ده زیادی دارند فالن کار را میکنند‬
‫پس حتما فالن مل خوب یا قابل قبو‪ ،‬است‪ .‬اینجاست که ممکآ است فرد بدون اینکه ارزشها و باروهای شخصی‬
‫خویش را مرور کند اسیر چشم و همچشمی شود‪.‬‬

‫چشم و همچشمی با ث میشود فرد فارغ از باور و تمایل حقیقی خویش از دیگران پیکروی کنکد‪ .‬شکاید بوتکر باشکد‬
‫پیش از هر تصمیمگیری میزان تاثیرگذاری دیگران را بسکنجیم و مطمکئآ شکویم ککه بکدون فککر از دیگکران پیکروی‬
‫نمیکنیم‪.‬‬

‫====================‬

‫‪ ..۴‬اعتقادگرایی‬

‫ا تقادگرایی‪ ۱‬تمایلی است ههنی که در من فرد هر استدل‪ ،‬را با توته بکه باورپکذیری نتکایجش قضکاوت میکنکد بکه‬
‫تای اینکه قدرت استدل‪ ،‬را بررسی کند‪ .‬به بیان دیگر ا تقکادگرایی با کث میشکود فکرد در ارزیکابی اسکتدل‪،‬های‬
‫مختلف فق به ایآ نکته توته کند که نتایج هر استدل‪ ،‬چقدر با باورها و ا تقادات شخصی وی همخوانی دارد‪.‬‬

‫استدللی را میپذیرند ککه بکا باورهایشکان سکازگار اسکت بیمنککه حتکی‬ ‫معنای ایآ پدیده ایآ است که افراد اغل‬
‫منطقی بودن دلیل را در نظر بگیرند‪ .‬در ایآ حالت فرد تمایل دارد استدللی را حتی اگر منطقی و قالنی باشکد‪ ،‬در‬
‫صورتی که خارج از نظام ارزشی او باشد‪ ،‬رد کند‪.‬‬

‫الکساندر لوریا (‪ ،،۱۹۷۷-۱۹۰۲‬استاد دانشگاه قازان روسیه و از برتستهتریآ دانشمندان روانشناسی ا صکاب در قکرن‬
‫بیستم‪ ،‬در سا‪ ۱۹۷۶ ،‬پژوهشی را در میان کشاورزان بیسواد مسیای مرککزی انجکام داد تکا قکدرت اسکتدل‪ ،‬منکان را‬

‫‪1‬‬
‫‪belief bias‬‬

‫‪14‬‬
‫بسنجد‪ .‬او در مصاحبه با منان از ساختارهایی ایآ چنینی استفاده میکرد‪" :‬در کشور ملمکان شکتر وتکود نکدارد‪ .‬شکور‬
‫الف در ملمان واقع است‪ .‬میا در شور الف شتر وتود دارد؟"‬

‫پاسخهایی که گرفت شبیه ایآ تمالت بودند‪" :‬نمیدانم‪ ،‬مآ ملمان نرفتهام"‪" ،‬اگر شور بکزرگ اسکت ممککآ اسکت‬
‫شتر پیدا شود‪ ".‬وی مصاحبه را با طرح تمالتی نظیر "اگر هیچ شتری در کل ملمکان نباشکد چطکور؟" ادامکه مکیداد‪.‬‬
‫پاسخها دوباره شبیه همان پاسخهای پیشیآ بود یا چیزی شبیه به ایآ که "اگر شور الف کوچک اسکت ممککآ اسکت‬
‫تایی برای شترها نباشد‪".‬‬

‫از دیگر سؤالتی که لوریا پرسید رنگ خرسها بود‪ .‬گفتگویش با یکی از کشاورزان ایآ چنیآ بود‪:‬‬

‫لوریا‪" :‬در سرزمیآهای شمالی و خیلی دور که همه تا پوشیده از برل است خرسها همه سفید هستند‪ .‬منطقه الکف‬
‫در سرزمیآهای شمالی واقع است‪ .‬خرسهای من منطقه چه رنگیاند؟"‬

‫شرکتکننده در تحقی ‪" :‬خرسها انواع متفاوتی دارند‪ .‬نمیدانم‪ ،‬مآ فق خرس سیاه دیدم‪ .‬رنکگ دیگکری ندیکدم‪.‬‬
‫هر منطقه حیوانات خاص خودش را دارد‪".‬‬

‫لوریا‪" :‬درست است اما سؤا‪ ،‬مآ ایآ بود که خرسهای منطقه الف چه رنگیاند؟"‬
‫شرکتکننده‪" :‬ما همیشه درباره چیزی که به چشم میبینیم حرل میزنیم نه منچه نمیبینیم‪".‬‬
‫لوریا‪" :‬اما کلمات مآ چه پاسخی را القا میکند؟"‬
‫ببینید سؤا‪ ،‬شما را فق کسی میتواند چکواب دهکد ککه منجکا بکوده و اگکر کسکی منجکا نبکوده‬ ‫شرکتکننده‪" :‬خ‬
‫نمیتواند بر اساس حرلهای شما تواب دهد‪ .‬اگر مثال یک مرد شصت یکا هشکتاد سکاله خکرس سکفید دیکده‪ ،‬خک‬
‫مآ ندیدم پس نمیتوانم تواب دهم‪( ".‬در اینجکا یکک کشکاورز تکوان داوطلک‬ ‫میشود به او ا تماد کرد‪ ،‬اما خ‬
‫میشود و میگوید از حرل شما چنیآ بر میمید که خرسهای منطقه الف سفیدند‪،.‬‬

‫حال کدامیک از شما درست میگویید؟"‬ ‫لوریا‪" :‬خ‬

‫شرکتکننده‪" :‬او تواب خودش را دارد مآ هم تواب خودم را‪ .‬بیشتر از ایآ هم پاسخی برایتان ندارم‪".‬‬

‫لوریا از ایآ تحقی مفصل نتیجه گرفت که ا تقادگرایی اتازه نمیدهد افراد منطقی فککر کننکد زیکرا فقک بکه نتکایج‬
‫استدل‪ ،‬تکیه میکنند و وقتی نتایج خارج از باورهایشان است‪ ،‬کل استدل‪ ،‬را نادیده میگیرند‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫دانش هر فرد مجمو های است از حقای و ا تقادات فردی‪ .‬مسئله ایآ است که شخص در مراتعه به دانش شخصکی‬
‫خود برای کدام وزن بیشتری قائل است‪.‬‬

‫اثر ا تقادگرایی در تاهایی که فرد لزم است نتایج مشاهدهاش را گزارش کند بیش از پکیش نمایکان میشکود‪ .‬مکثال‬
‫محققی را فرض کنید که مشغو‪ ،‬بررسی تاثیر نماز در سالمتی است‪ .‬محققی که باز فکر میکند ابتکدا دادههکایش را‬
‫گردموری میکند و سپس نتایجش را مبتنی بر دادههایش گزارش میکند‪ .‬اما محققی که خودش به شکدت مکذهبی‬
‫است ممکآ است تفسیری از دادهها به دست دهد که در طرفداری از نماز به نوان امل سالمتی باشد‪ .‬محققکی نیکز‬
‫است ممکآ است از من قسمت از دادهها که به نفع نماز باشد صرلنظر کند‪.‬‬ ‫که ضد مذه‬

‫تنیفر کاپالن‪ ،‬استاد گروه ممار و احتمکا‪ ،‬دانشکگاه ایکالتی میشکیگان‪ ،‬در تحقیقکی در سکا‪ ۲۰۱۷ ،‬نشکان داد یککی از‬
‫چالشهای مموزش روشهای مماری‪ ،‬مقابله با ا تقادگرایی است‪ .‬در ایآ تحقی مشخص میشود که وقتی ممکار بکا‬
‫ا تقادات پژوهشگر در تناقض است‪ ،‬احتما‪ ،‬اینکه پژوهشگر اسیر ا تقادگرایی شود بسیار بالست‪ .‬کاپالن توصیه‬
‫میکند که باید به دانشجویان ممار شکگرایی را مموزش داد تکا در زمکان گکزارش و نتیجکهگیری تحکت تکاثیر ایکآ‬
‫سوگیری شناختی قرار نگیرند‪ ،‬چه وقتکی نتکایج بکا باورهایشکان سکازگار اسکت چکه وقتکی ککه خکارج از دایکره نظکام‬
‫ا تقادیشان است‪.‬‬

‫لَکک‪ ،‬روانشکناس بکالینی و اسکتاد دانشکگاه اکالهامکای مرککزی‪ ،‬شکاید مومتکریآ درسکی ککه بتکوان از‬ ‫از نگاه کَلِک‬
‫ا تقادگرایی گرفت مربوط است به مداب گفتگو‪ .‬وی بر ایآ باور است که به تای اینکه به طرل مقابل بگکوییم تکو‬

‫‪16‬‬
‫اشتباه فکر میکنی‪ ،‬بوتر است تبییآ کنیم چرا مآ فالن ا تقاد را دارم و از طرل مقابل بخواهیم برایمان روشکآ کنکد‬
‫که چرا وی ا تقادش چیز دیگری است‪ .‬ایآ گونه بوتر میتوان سکوگیری ا تقکادی را تشکخیص داد و احتمکال بوتکر‬
‫میتوانیم درک کنیم که میا داریم خودمان را گو‪ ،‬میزنیم یا نه‪ .‬ضمآ اینکه گفتگو سازندهتر خواهد بود‪.‬‬

‫وقتی مسئلهای خارج از نظام باورهای شخص است‪ ،‬صرل منطقی بودن و فورست کردن سود و مزایا کافی نیست تا‬
‫دیگران را قانع کنیم‪ .‬بر کس بوتر است تمرکز بر ایآ باشد که چگونه فالن چیز یک مسئله واقعی را برای افراد حل‬
‫میکند در یآ حا‪ ،‬که قرار نیست از نظام ا تقادیشان خارج شوند‪ .‬بیشتر افراد راه حل را بیشکتر از صکورت مسکئله‬
‫دوست دارند‪.‬‬

‫==================‬

‫‪ ..۵‬نقطه کور تعصب‬

‫را در قضاوتهای دیگکران تشکخیص میدهکد امکا در‬ ‫نقطه کور تعص ‪۱‬یک سوگیری شناختی است که فرد تعص‬
‫قضاوتهای خودش نه‪.‬‬

‫را نخستیآ بار امیلی پرونیآ‪ ،‬استاد روانشناسی دانشگاه پرینستون و همکارانش دانیل لکیآ و‬ ‫بارت نقطه کور تعص‬
‫لی راس‪ ،‬به کار بردند‪.‬‬

‫ظوور و بروز نقطه کور تعص در افراد متفاوت است‪ .‬به نظر میرسد نقطه کور تعص ‪ ،‬به نوان یک ویژگی فردی‬
‫پایدار‪ ،‬قابل اندازهگیری است‪ .‬تحقیقات نشان میدهند داشتآ چنیآ نقطه کوری به هنکر تصکمیمگیری ربطکی نکدارد؛‬
‫تقریبا همه میپندارند کمتر از دیگران تانبدارند‪ ،‬فارغ از اینکه میا خود تصمیمات خوبی میگیرند یا خیر‪.‬‬

‫نتایج یک تحقی در ایالت متحده حاکی است در میان ششصد شرکت کننده‪ ،‬بیش از ‪ ۸۵%‬باور داشتند از میکانگیآ‬
‫تامعه ممریکا کمتر تعص دارند و فق یک شرکتکننده قیده داشت که قطعا از میانگیآ تامعه متعص تر است‪.‬‬

‫تحقی مفصل و مشترک دانشمندان دانشگاه کارنگی ملون‪ ،‬دانشگاه کالج لندن‪ ،‬دانشگاه بوستون و دانشکگاه کلکرادو‬
‫هم مشکار کرد که باور به اینکه دیگران از ما متعص ترند ممکآ است بر قضاوت و رفتکار تکاثیر مخربکی بگکذارد از‬

‫‪1‬‬
‫‪Bias blind spot‬‬

‫‪17‬‬
‫تمله اینکه گوش فرد به مشورت‪ ،‬اندرز و توصیههای دیگران بسته شود‪ .‬افرادی که نقطکه ککور تعص شکان بشکدت‬
‫فعا‪ ،‬است حتی به شرکت در تلسات حرفهای‪ ،‬بازمموزی‪ ،‬پرورشی و مموزشی مقاومت نشان میدهند‪.‬‬

‫یک تحقی دیگر در میان پزشکانی انجام گرفت که از شرکتهای داروسازی هدیههای تبلیغاتی میگرفتند‪ .‬هنگامی‬
‫که از منوا پرسیده شد میا ایآ هدیهها در نوشتآ نسخه و تجویز دارو تاثیر دارد تقریبا همه گفتنکد خیکر‪ .‬سکؤا‪ ،‬بعکدی‬
‫ایآ بود که میا ایآ هدایا ناخودمگاه در تصکمیمات همکارانشکان تکاثیر میگکذارد؟ اکثریکت موافک بودنکد و چکون‬
‫پرسیده شد میا ممکآ است تصمیمات منان نیز ناخودمگاه تحت تاثیر هدایا قرار گیرد بیشتر شرکت کنندگان اظوکار‬
‫کردند که هیچ خاطرهای از نسخهای ندارند که تحت تاثیر هدایا نوشته شده باشد‪.‬‬

‫است که هر کس به نو ی درگیرش است‪.‬‬ ‫ایآ همان نقطه کور تعص‬

‫ایآ قضیه خودش را در شبکههای اتتما ی نیز نشکان میدهکد‪ .‬اغلک در شکبکههای اتتمکا ی نظراتکی مکیبینیم ککه‬
‫میکنند یا سیاستمدارانی که روزنامهنگاران را به همکیآ بوانکه سکرزنش‬ ‫دیگران را مدام متوم به تان داری و تعص‬
‫میکنند در حالی که همیآ افراد در ایآ خیا‪ ،‬باطلند که خود منصف و معتدلند‪.‬‬

‫نتیجه دم توته است و دم توته خطایی شناختی است‪ .‬در سا‪ ،۱۹۹۹ ،‬دو روانشکناس دانشکگاه‬ ‫نقطه کور تعص‬
‫هاروارد‪ ،‬دانیل سایمون و کریستوفر تارویس‪ ،‬مزمون نغزی را طراحی کردند‪ .‬منان ویدئویی از یک بکازی بسککتبا‪،‬‬
‫را برای شرکتکنندگان پخش کردند و از منان خواستند تعداد پاسهای هر تیم را بشمرند‪ .‬در حیآ من بازی‪ ،‬فردی‬

‫‪18‬‬
‫که خودش را به شکل گوریل درمورده بود به وس زمیآ بازی میرود‪ ،‬چند مشت به سینهاش میکوبد و از صکحنه‬
‫خارج میشود‪ .‬در کما‪ ،‬ناباوری نزدیک به نیمی از شرکتکنندگان چنان بر شمارش پاسها تمرکز کرده بودند که‬
‫کال گوریل را ندیدند‪ .‬نقطه کور محصو‪ ،‬بیتوتوی است‪.‬‬

‫کافی است پیش از قضاوت در باره نظر دیگران‪ ،‬نظر خودمان را مرور و بکه‬ ‫برای مقابله و تشخیص نقطه کور تعص‬
‫منابع لمی و افراد مطلع رتوع کنیم تا پشتوانه قویتری برای مرای خود فراهم موریم‪.‬‬

‫=================‬

‫‪ ..۶‬پشتیبانی از انتخاب‬

‫پشتیبانی از انتخاب‪ ۱،‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ تمایل دارد به گزینکهای ککه انتخکاب ککرده ویژگیهکای‬
‫مثبتی نسبت دهد‪.‬‬

‫فرض کنید ریحانه گزینه الف را بر گزینه ب ترتی میدهد‪ .‬اینجا بسیار محتمل است ریحانه خطاهای گزینه الف را‬
‫نادیده بگیرد یا کم اهمیت بشمارد اما خطاهای گزینه ب را برتسته کند‪ ،‬از ویژگیهای خوب گزینکه الکف مشککارا‬
‫سخآ بگوید و از ویژگیهای مثبت گزینه ب چشمپوشی کنکد‪ .‬بکرای نمونکه افکراد معمکول پکس از اینککه چیکزی را‬
‫میخرند احساس مثبتی دارند حتی اگر منچه را که خریدهاند نواقصی داشته باشکد از ایکآ رو پشکتیبانی از انتخکاب را‬
‫" قالنیسازی پس از خرید" هم نامیدهاند‪.‬‬

‫وقتی تصمیمی را که در گذشته گرفتیم مرور میکنیم‪ ،‬ههآ خاطرهها را چنان منحرل میکند که گکویی منچکه فکرد‬
‫انتخاب کرده بوتریآ گزینه ممکآ بوده است‪ .‬بنابرایآ هرگاه شخص از میان گزینهها دست به انتخاب میزند‪ ،‬تمایل‬
‫ههآ ایآ است که ویژگیهای بیشتر مثبت و کمتر منفی را به انتخابهایش نسبت دهد (و همینطور بکر کس دربکاره‬
‫گزینههای رد شده‪ .،‬در نتیجه فرد احساس خوبی به خود و انتخابش پیدا میکند و از تصمیمهای بکد کمتکر احسکاس‬
‫پشیمانی میکند‪.‬‬

‫در پژوهشی که سا‪ ۲۰۰۰ ،‬در دانشگاه پرینستون انجام گرفت برای شرکتکنندگان چوار سناریوی مختلف مطرح و‬
‫از منوا خواسته شد که گزینهای را انتخاب کنند‪ .‬شرکتکنندگان باید بیآ دو خانه‪ ،‬دو متقاضی شکغل‪ ،‬دو نفکر بکرای‬
‫قرار اشقانه و بالخره بیآ پرواز با دو شرکت هواپیمایی دست به انتخاب میزدند‪ .‬سناریوها طوری طراحی شده بود‬

‫‪1‬‬
‫‪Choice-supportive bias‬‬

‫‪19‬‬
‫که ویژگیهای مثبت و منفی هر گزینه تقریبا برابر بودند‪ .‬بعد از انتخاب‪ ،‬از شرکتکنندگان خواسته شد ویژگیهای‬
‫انتخابهایشان را به یاد بیاورند‪ .‬منان در مورد گزینه انتخابیشان ویژگیهکای مثبکت بیشکتری را بکه یکاد موردنکد‪ ،‬در‬
‫حالی که وقتی به گزینههای رد شده رسیدند بیشتر خصوصیات منفی را هکر کردند‪.‬‬

‫نتایج همیآ پژوهش و مطالعات مشابه نشان میدهند ککه بکا افکزایش سکآ و تجربکه‪ ،‬تکاثیر پشکتیبانی از انتخکاب بیشکتر‬
‫میشود‪.‬‬

‫یکی از راههای مبارزه با پشتیبانی از انتخاب ایآ است که درباره انتخابهایمان خوب بیندیشیم و سعی کنکیم دلیکل‬
‫اولیه انتخاب را دقی به خاطر داشته باشیم‪ .‬مثال ممکآ است معیارهایی را برای خرید ماشیآ مد نظر داشکته باشکیم امکا‬
‫بعد از اینکه ماشینی را میخریم ممکآ است معیارهای مثبتی را به من نسبت دهیم که اصال در میکان دلیکل اولیکهمان‬
‫تایی نداشتهاند‪ .‬یادموری دقی دلیل اولیه کمک میکند ببینیم ماشینی که خریدهایم تا چه حد پاسخگوی نیازهکای‬
‫واقعی ماست‪.‬‬

‫یک سناریوی فرضی دیگر را مرور کنیم تا قضیه روشآتر شود‪ .‬میالد برای خرید یک سری مایحتاج روزانه به بکازار‬
‫میرود‪ .‬در حالی که مشغو‪ ،‬خرید است از یک پیراهآ به شدت خوشش میمید‪ .‬پیراهآ هکم خوشکرنگ اسکت هکم‬
‫اندازه‪ .‬وقتی شریک زندگیاش از وی میپرسد چه شد که ایآ پیراهآ را خریدی‪ ،‬میالد شکروع میکنکد بکه قالنکی‬
‫سازی خریدش با تمالتی نظیر "واسه فالن مومونی که قراره بریم یه پیراهآ لزم داشکتم" یکا "دیکدم قیمکتش واقعکا‬
‫مناسبه" یا "واقعا تنسش خوبه و سالوا کار میکنه"‪ .‬در اینجا ههآ میالد بکه خکوبی از انتخکاب او پشکتیبانی میکنکد‪.‬‬
‫بعالوه گفتآ ایآ تمالت از سنگینی بار ذاب وتدان ناشی از خرید منی میکاهد‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫گاهی اوقات نیز ههآ از انتخاب پشتیبانی میکند چون فکرد نمیخواهکد بپکذیرد ککه تحکت تکاثیر تبلیغکات فروشکنده‬
‫تصمیم گرفته است‪ ،‬در نتیجه به تای پشیمانی انتخابش را قالنی میکند‪.‬‬

‫فناوری به پشتیبانی از انتخاب دامآ زده است‪ .‬دلیلش هم ایآ است که اطال ات زیادی که از طری فناوری به دسکت‬
‫میمید هر روز ما را به انتخاب مدام سوق میدهد و پشتیبانی از انتخاب نیز با ث میشکود مکدام در بنکد انتخابهکای‬
‫پیشیآ بمانیم‪ .‬در نتیجه شاید مگاهی درباره ایآ مفووم امروز بیش از هر زمانی مثمر ثمر است‪.‬‬

‫همه انسانها مدام در حا‪ ،‬انتخاب و تصمیمگیری هستند و هر تصمیمی انسان را به پیش میبرد‪ .‬در یآ حا‪ ،‬از هکیچ‬
‫تصمیمی نباید کورکورانه دفاع کرد یا پنداشت که من تصمیم در هر حالتی بوتریآ تصمیم بوده است‪ .‬تان استوارت‬
‫میل‪ ،‬فیلسول برتسته قرن نوزده‪ ،‬بر ایآ باور بود که ریشه نیمی از خطاهای مولک انسانی در خودداری از نقد پکس‬
‫از تصمیمگیری است‪.‬‬

‫===============‬

‫‪ ..۷‬خوشهانگاری‬

‫خوشهانگاری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ تمایکل دارد رد و نشکان یکک ارتبکاط را در میکان اتکزای یکک‬
‫مجمو ه پیدا کند در حالی که من اتزا تصادفی گرد هم ممدهاند؛ مثال وقتی شخص به ابرهکا یکا بکه رگکههای شکاخه‬
‫درختان نگاه میکند‪ ،‬در منها شکلهای معنادار میبیند‪.‬‬

‫دلیل نامگذاری ایآ سوگیری شناختی ایآ است که در لوم دادهکاوی و ممار‪ ،‬در اثر ایآ سکوگیری‪ ،‬محقک ممککآ‬
‫است تعدادی داده تصادفی را اشتباهی خوشهای از دادههای مرتب یا مشابه بپندارد‪.‬‬

‫تامِس گیلوویچ‪ ،‬استاد روانشناسی دانشگاه کُرنل‪ ،‬یکی از پژوهشگرانی اسکت ککه دربکارو خوشکهانگاری تحقیقکات‬
‫مفصلی انجام داده است‪ .‬بر طب تحقیقات وی ایآ وهم ناشی از نیاز انسان به دوراندیشی است و در حقیقکت بکا ایکآ‬
‫کار میکوشد در مجمو های از دادههای غیر مرتب ‪ ،‬ارتبکاطی معنکادار بیابکد‪ .‬کشکف ارتبکاط یعنکی پیشبینیپکذیری‬
‫بالتر‪ .‬قدرت پیشبینی بالتر یعنی تقویت اقبتاندیشی‪ .‬همه ایآها با ث میشود تکا در بیارتبکاطی ارتبکاط ببینکد و‬
‫دچار خوشهانگاری شود و الگوهایی را میبیند که در واقع وتود ندارند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪clustering illusion‬‬

‫‪21‬‬
‫دلیل دیگر ایآ است که مغز پیش از هر چیز موتودات و اشیا را به صورت طرحهای کلی درک میکند و سپس بکه‬
‫تزییات توته میکند‪ ،‬مثال از هیبت چیزی که از دور میبینکد سکریعا درک میکنکد یکک سکگ منجاسکت‪ .‬ادراک‬
‫ایآچنینی بسیار مفید است اما همیآ نوع ادراک با ث میشود طرحهایی را ببینیم که وتود ندارند‪.‬‬

‫ایآ قضیه حتی درباره درک شنیداری انسان صادق است‪ ،‬مثال انسان وقتی به سکر و صکدای بخکاری یکا ککولر گکوش‬
‫میدهد گاهی اوقات گمان کند صداهایی معنادار میشنود‪.‬‬

‫یکی دیگر از نمونههای خوشهانگاری مفوومی است که به "مغالطه دست گرم" مشوور است‪ .‬در ایآ مغالطکه برخکی‬
‫تصور میکنند که مثال وقتی یک بازیکآ بسکتبا‪ ،‬پرتابش به گل تبدیل میشود‪ ،‬اصکطالحا دسکتش گکرم میشکود و‬
‫احتما‪ ،‬اینکه پرتاب بعدیاش گل شود افزایش مییابد‪ .‬پژوهشها نشان دادهاند ارتباط مثبتی میان نتکایج پرتابهکای‬
‫مکرر وتود ندارد‪ .‬خوشهانگاری در ورزشهای دیگر نیز بیآ طرفداران شایع است‪.‬‬

‫یک مثا‪ ،‬تاریخی اثر خوشهانگاری برمیگردد به سا‪،‬های ابتدایی قرن بیست و یک که چند مورد سرطان پسکتان در‬
‫کارمندان یک استودیوی تلویزیونی در ایالت کوئینزلند استرالیا گزارش شد‪ .‬شایعات به سر ت قوت گرفت مبنی بر‬
‫اینکه احتمال محی کار از وامل اصلی است‪ .‬تحقیقات اما نشان داد با اینکه شیوع سرطان پسکتان در من سکازمان از‬
‫میانگیآ ایالت بالتر است اما ایآ کامال تصادفی اتفاق افتاده و ربطی به محی کار و سبک زنکدگی کارمنکدان منجکا‬
‫ندارد‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫مثا‪ ،‬دیگر ایآ نوع سوگیری به مغالطه قمارباز مشوور است‪ .‬مغالطه قمارباز باور غلطی است که بر اساس من فکرد بکه‬
‫اشتباه میپندارد احتما‪ ،‬یک پیشممد مستقل در یک سلسله ا ما‪ ،‬تصادفی به پیشممدهای قبلی وابسته است‪ .‬بر ایآ‬
‫اساس مثال یک تخته نردباز ممکآ است بعد از اینکه دو بار تفت شش میمورد به غل تصور کند احتما‪ ،‬منکه در‬
‫پرتاب بعدی هم تفت شش بیاید افزایش مییابد‪ .‬یا مثال یک پوکر باز بعد از ایآ که سه بار پشت سر هکم بکه لطکف‬
‫برگ مخر دستش رنگ میشود در دست بعدی به غل فکر کند احتما‪ ،‬رنگ بالست‪ .‬قمارباز به راحتکی میتوانکد‬
‫دچار ایآ وهم شود و شکستهای سنگینی بخورد در حالی که به راحتی میشود از دام خوشهانگاری گریخت‪.‬‬

‫کشف شکلهای معنادار در ابرها لذتبخش است‪ .‬اما اگر خوشهانگاری مبنای تصمیمگیری شود دیگر نمیتوان بکه‬
‫نتایج لذتبخش امیدوار بود‪ .‬بوتر است احتما‪ ،‬هر پیشممدی را ابتدا مستقل بررسی کنیم و بعد تصمیم بگیریم تا در‬
‫تله خوشهانگاری نیفتیم‪.‬‬

‫===============‬

‫‪ ..۸‬محافظهکاری‬

‫محافظهکاری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ اطال ات و شواهد قدیمی را بکر اطال کاتی ککه تکازه بکه دسکت‬
‫مورده ترتی میدهد‪.‬‬

‫محافظهکاری به نوان یک سوگیری شناختی ربطی به محافظهکاری در الم سیاست ندارد‪ .‬هر کسی در هکر طیکف‬
‫سیاسککی ممکککآ اسککت در بنککد ایککآ خطککای معرفت کی گرفتککار شککود‪ .‬در فراینککد تصککمیمگیری و قضککاوت وقت کی پ کای‬
‫محافظهکاری در میان باشد‪ ،‬ههآ وزن بیشتری برای دادههایی که از پکیش داشکته قائکل میشکود و بکه شکواهد تدیکد‬
‫اهمیتی نمیدهد‪ .‬مثال سا‪،‬ها طو‪ ،‬کشید تا مردم بپذیرند زمیآ گرد است زیرا همچنان بر درک قبلی که زمیآ صکال‬
‫است پافشاری میکردند‪.‬‬

‫تحقیقات دانشگاهی نشان میدهند که خریداران سوام در بازار بورس وقتی میبینند درممد یک شرکت چندیآ سا‪،‬‬
‫متوالی روند صعودی داشته‪ ،‬به ایآ باور میرسند که ایآ روند ادامه خواهد یافت در نتیجه دچار خکوشبینی بکیش از‬
‫اندازه میشوند‪ .‬ایآ خوشبینی‪ ،‬محافظهکاری را در منان تقویت میکند‪ .‬به همیآ منوا‪ ،‬وقتی خبرهایی درباره رونکد‬

‫‪1‬‬
‫‪Conservatism‬‬

‫‪23‬‬
‫نزولی سود همان شرکت دریافت میکنند‪ ،‬اطال ات تدید را کماهمیت میشکمارند و بکه سرمایهگذاریشکان ادامکه‬
‫میدهند یا خیلی دیر واکنش نشان میدهند‪ .‬محافظهکاری در سرمایهگذاری میتواند زیانبار باشد‪.‬‬

‫محافظهکاری میتواند روند پردازش اطال ات را در ههآ خدشهدار کند‪ .‬وقتکی ههکآ اطال کات پیچیکده فراوانکی را‬
‫دریافت میکند‪ ،‬فرد دچار دلوره و اضطراب میشود‪ .‬مسانتریآ گزینه پیش روی ههآ برای رفع نگرانی چسبیدن به‬
‫باورهای قبلی است و در نتیجه محافظهکاری رخ میدهد‪ .‬بر کس اگر فرد تالش کند بکه مرامکی و از روی حوصکله‬
‫درباره اطال ات دریافتی فکر کند و کمکم پیچیدگیشان را درک کند‪ ،‬روند پردازش اطال ات و واکنش به من از‬
‫گزند محافظهکاری در امان خواهد ماند‪.‬‬

‫اتازه دهید دو سناریوی فرضی را با هم بررسی کنیم‪.‬‬

‫سناریوی یک‪ :‬کیارش سالواست مشتری شرکت الف است‪ .‬شرکت الف محصولت ورزشی تولید میکند‪ .‬کیارش‬
‫سالواست از محصولت ایآ شرکت راضی است‪ .‬شرکت الف ا الم میکند که محصو‪ ،‬تدید ایآ شرکت پکس از‬
‫دو سا‪ ،‬انتظار دو ماه دیگر به بازار رضه میشود و در نتیجه پیشفروش محصو‪ ،‬را مغاز میکند‪ .‬کیارش به نکوان‬
‫یک مشتری وفادار محصو‪ ،‬را در ایام پیشفروش خریداری میکند‪ .‬دو هفته میگذرد و شایعاتی به گوش میرسند‬
‫مبنی بر اینکه محصو‪ ،‬تدید هنوز مماده ورود به بازار نیست‪ .‬کیارش ایآ شایعات را تدی نمیگیرد‪ .‬یکک مکاه بعکد‬
‫شرکت در اطال یهای بلند بال ا الم میکند که برخی مشکالت فنی با ث شده تحویکل محصکو‪ ،‬چنکد هفتکه قک‬
‫بیفتد‪ .‬کیارش در ایآ مرحله بدون خواندن تزییات ا المیه و تحقی درباره اطال ات تدید‪ ،‬بر مبنای تجربه گذشکته‬

‫‪24‬‬
‫از خرید صرلنظر نمیکند با اینکه مبلغ بالیی پرداخت کرده است‪ .‬در حقیقت محافظهکاری با ث میشود کیارش‬
‫به اطال ات تدید بیا تنا باشد در صورتی که شاید تصمیم اقالنهتر برای کیارش ایآ اسکت ککه مبلکغ پرداختکی را‬
‫پس بگیرد و منتظر بماند تا محصو‪ ،‬به بازار رضه شود و منگاه تصمیم بگیرد‪.‬‬

‫سناریوی دو‪ :‬دنیا پس از چندیآ ماه کار و تالش‪ ،‬تصمیم میگیرد خانوادهاش را در اولیآ تعطیالت به سکفر ببکرد‪ .‬او‬
‫پس از یک هفته تحقی ‪ ،‬یک بسته مسافرتی شامل پرواز و اقامت در یک هتل خکوب در یکک سکاحل بینظیکر را بکا‬
‫پیشخرید میکند‪ .‬یک هفته مانده به سفر‪ ،‬پیشبینی سازمان هواشناسی حکایکت از من دارد ککه‬ ‫قیمتی بسیار مناس‬
‫طوفانی شدید قرار است همان منطقه ساحلی را در همان ایامی که دنیا و خانوادهاش منجا هستند درنوردد‪ .‬او میداند‬
‫که با توته به ایآ اطال ات تدید باید سفر را لغو کند اما در یآ حا‪ ،‬دنیا دوست ندارد از سفر صرلنظر کند و در‬
‫نتیجه صدایی در ههنش میگوید "حال ببینیم چه میشود" یکا "حکال بکرویم اگکر خیلکی وضکع خکراب شکد فککری‬
‫میکنیم یا اصال از هتل بیرون نمیرویم‪ ".‬ایآ ندای محافظهکاری در ههآ دنیاست زیرا سخت اسکت تصکمیم خیلکی‬
‫خوبی را که پیشتر گرفته شده به خاطر شرای تدید لغو کرد‪.‬‬

‫میشود برخی تصمیمات خوب هیچگاه گرفتکه نشکوند در نتیجکه بایکد همیشکه حواسکمان بکه اثکر‬ ‫محافظهکاری سب‬
‫محافظهکاری تمع باشد‪ .‬نکته کلیدی در کاهش اثر محافظهکاری سکازگاری بکا موقعیکت تدیکد و اهمیکت دادن بکه‬
‫واقعیتهای ملموس است‪ .‬بوینهسازی تصمیمگیری ممکآ نیست مگر بدون تردید درباره تمام دادههای موتود فککر‬
‫و سپس تصمیم نوایی را اتخاه کنیم‪.‬‬

‫=================‬

‫‪ ..۹‬فروپاشیانگاری‬

‫فروپاشیانگاری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ گرایش به گذشتهنگری مثبت و میندهنگری منفی دارد و بکر‬
‫ایآ باور است که یک تامعه یا نواد رو به زوا‪ ،‬است‪.‬‬

‫در نتیجه ایآ سوگیری شناختی فرد به غل تصور میکند که قدیم گل و بلبل بکوده و در نتیجکه نگکاهی فکراقزده بکه‬
‫گذشکته در او شککل میگیککرد‪ .‬در ایکآ فراینککد ههنکی لحظککات سکخت و خککاطرات بکد گذشکته در ههکآ کمرنککگ و‬

‫‪1‬‬
‫‪Declinism‬‬

‫‪25‬‬
‫دشواریهای زمان حا‪ ،‬پر رنگ میشوند‪ .‬تحقیقات نشان میدهند که میان فروپاشیانگاری و مفووم نوستالژی رابطه‬
‫نزدیکی برقرار است‪.‬‬

‫برخی تحقیقات روانشناسی اتتما ی نشان میدهنکد ککه هرگکاه زمکان حکا‪ ،‬بکرای فکرد غیرقابکل تحمکل میشکود و‬
‫چالشهای فراوانی را پیش رویش میبیند‪ ،‬ههآ به فروپاشیانگاری روی میمورد‪ .‬در ایآ حالت ههآ از یک ساز و‬
‫کار اطفی استفاده میکند تا تحمل حا‪ ،‬را مسانتر کند‪.‬‬

‫نویسندگان بسیاری از قدیم تا به حا‪ ،‬از ایآ مفووم در مثارشان بوره بردهاند‪ .‬یک نمونکه کتکاب "انحطکاط و سکقوط‬
‫امپراطوری روم" اثر ادوار گیبون‪ ،‬مورخ انگلیسی است که در شش تلد در اواخر قرن هجدهم منتشر شد‪ .‬گیبون در‬
‫ایآ کتاب استدل‪ ،‬میکند که یکی از دلیل سقوط امپراطوری روم ایآ بکود ککه شکوروندان کمککم امیدشکان را از‬
‫دست دادند و کاهل شدند و زمام کار را به نااهالن سپردند‪ .‬در نتیجه توصیه میکند ککه در هکر تامعکهای‪ ،‬باورهکای‬
‫خرافی باید تایش را به خردورزی بدهد تا من تامعه از هم فرو نپاشد‬

‫اسوالد اشپنگلر‪ ،‬نویسنده و مورخ ملمانی نیز در کتابی تحت نوان "فروپاشی مغرب زمیآ" حدود یک قرن پیش بکه‬
‫ایآ مفووم میپردازد و پیشگویی میکند که تمدن مغرب زمیآ در شرل از هم پاشیدن است‪.‬‬

‫اما دلیل ههنی فروپاشیانگاری چیست؟ نتیجه یک پژوهش موم که سا‪ ۲۰۰۵ ،‬در دانشگاه اسکتفورد انجکام گرفکت‬
‫نشککان میدهککد کککه ههککآ افککراد پککس از هفتککاد سککالگی دچککار "پککرش خککاطره" میشککود کککه یکککی از دلیککل ش کیوع‬

‫‪26‬‬
‫فروپاشیانگاری در ایآ سنیآ است‪ .‬ایآ تحقی نشان میدهد که فرد پس از هفتاد سالگی خکاطرات مربکوط بکه ده تکا‬
‫سی سالگی را خیلی بوتر و شفالتر از خاطرات بعدی و میانسالی به خکاطر مکیمورد‪ .‬بکه بیکان دیگکر ههکآ افکراد از‬
‫خاطرات دوران نوتوانی و توانی ناگوان میپرد به خاطرات زمان حا‪ .،‬در اثر پرش خکاطره‪ ،‬گذشکتهای ککه در من‬
‫فرد سالم و سرحا‪ ،‬بوده با تزییات در یاد میماند و در نتیجه فرد به ایآ نتیجه میرسد که چقکدر قکدیمها همکه چیکز‬
‫بوتر بود‪.‬‬

‫مثبتنگری به گذشته دلیل دیگری است که دست در دست پرش خکاطره بکه شککلگیری فروپاشکیانگاری کمکک‬
‫میکند‪ .‬تحقیقات لوم شناختی نشان میدهند که هرچه سآ انسان بکالتر مکیرود‪ ،‬ههکآ تکرتی میدهکد خکاطرات‬
‫مثبت را یادموری کند تا منفی‪ .‬به الوه مغز کمکم خاطرات مثبت را پررنگ میکند و خاطرات منفی را کمرنکگ‪.‬‬
‫ندارد که امروز بدتر‬ ‫در نتیجه وقتی هم پرش خاطره وتود دارد هم خاطرات مثبت گذشته پررنگترند‪ ،‬تای تعج‬
‫از دیروز به نظر برسد‪ .‬به زبان لوم شکناختی‪ ،‬پکرش خکاطره در کنکار اثکر مثبکتنگری فروپاشکیانگاری را مسکتحکم‬
‫میکند‪.‬‬

‫باور به فروپاشیانگاری زمانی که همهگیر میشود مصیبتبارتریآ نتکایج را بکه دنبکا‪ ،‬دارد‪ .‬در ایکآ حالکت انتظکارات‬
‫مشترک تامعه کمک میکند به شکلگیری یک پیشگویی خودمحق اتتما ی‪ .‬به بیان دیگر فروپاشکیانگاری در‬
‫سط وسیع با ث میشود افراد امیدها و مرزوهایشان را از دست بدهند و نقکش اتتما یشکان را تکدی نگیرنکد‪ ،‬در‬
‫نتیجه فروپاشی در من تامعه به تدریج رنگ واقعیت به خود میگیرد‪.‬‬

‫فروپاشیانگاری در قرن بیست و یکم ابعاد پیچیدهتری به خود گرفته است‪ .‬از یک طرل بشر در یکی از بوتریآ و پر‬
‫رون تریآ دوران تاریخ خویش قرار دارد‪ .‬میزان فقر‪ ،‬بیماری و مرگ و میر به لطف پیشرفتهای لمی پاییآتر از هر‬
‫زمانی است‪ .‬توامع بیشتر از هر دورانی تنوع دارند‪ .‬وضعیت برابری تنسیتی و حقوق دگرباشان و اقلیتها از گذشته‬
‫بوتر شده است‪ .‬از طرل دیگر‪ ،‬حجم وسیع اخبار و اطال ات ناخوشایند که دللت بر واقعیتهایی دارند که ممککآ‬
‫است حیات بشر را نابود سازد بیش از هر زمانی در معرض دید انسانهاست‪ .‬در نتیجه هر فردی به راحتی میتواند در‬
‫دام فروپاشیانگاری اسیر شود‪.‬‬

‫اگر تالش کنیم گذشته را دقیقا به خاطر بیاوریم و در یآ حا‪ ،‬با فاصله گرفتآ از زمان حکا‪ ،‬از دریچکهای بکازتر بکه‬
‫خودمان و تامعه بیندیشیم‪ ،‬کمتر احتما‪ ،‬دارد در بند فروپاشیانگاری گرفتار شویم‪.‬‬

‫================‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ ..۱۰‬قالببندی‬

‫افراد به هر انتخاب واکنشهای مختلف دارند‪ .‬اینکه هر انتخاب در چه قالبی به منان ارائه میشکود در واککنش منکان‬
‫مؤثر است‪ .‬تاثیر قال بندی‪۱‬بر تصمیمگیری‪ ،‬ههآ را دچار سوگیری میکند‪.‬‬

‫در قال بندی ویژگیهای اساسی یک مسئله تغییر نمیکند و افراد همچنان با گزینهها و نتایج یکسانی روبرو هسکتند‪،‬‬
‫منچه تغییر میکند چگونگی تفکر درباره من مسئله است که منجر میشود به انتخابهای مختلف‪.‬‬

‫فرض کنید قصد خرید چند قلم کال را از یک فروشگاه دارید‪ .‬بیآ ایآ دو گزینه کدام را احتمال انتخکاب میکنیکد‪:‬‬
‫گوشت دارای ‪ ۲۰‬درصد چربی یا گوشت ‪ ۸۰‬درصد خالص؟ کاندوم با دو درصکد احتمکا‪ ،‬نشکت یکا کانکدوم بکا ‪۹۸‬‬
‫درصد احتما‪ ،‬پیشگیری؟ با اینکه گزینهها یکسان است اما پژوهشها نشان میدهد احتما‪ ،‬اینکه بیشتر مردم گزینه با‬
‫قال بندی مثبتتر را بخرند بالتر است‪.‬‬

‫در تحقیقات پیشگامان لوم شناختی‪ ،‬مموس تورسکی و دنیل کانمَآ‪ ،‬در اوایل دهه هشتاد میالدی مشخص شکد ککه‬
‫ههآ قال ها را بر اساس دانشی که دارد به نوان ضرر یا فایده میبیند‪ .‬در نتیجه واژهبنکدی‪ ،‬زمکان‪ ،‬مککان و شکرای‬
‫انتخاب تاثیر زیادی در تصمیمگیری دارد‪ .‬به همیآ لت اثر قال بندی مفوومی موم در روانشناسی انتخاب است‪.‬‬

‫هر چقدر قال بندی ضرر را در ههآ تدا ی کند‪ ،‬تمایل به چشمپوشی از من انتخاب افزایش مییابد و بر کس اگر‬
‫فایده به خاطر بیاورد‪ ،‬ههآ توته بیشتری میکند‪ .‬ههآ همیشه فایده قطعی را به ضرر احتمالی و ضرر احتمکالی را بکه‬
‫ضرر قطعی ترتی میدهد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Framing effect‬‬

‫‪28‬‬
‫قال بندی یکی از قویتریآ سوگیریهای شکناختی اسکت‪ .‬قال هکا بکه روشهکای زیکادی میتواننکد بکروز کننکد؛ از‬
‫درگیری اطفی مخاط گرفته تا فشار اتتما ی‪.‬‬

‫مثبت با تصویری سودمند ارائکه میشکود‪ ،‬گکرایش بکه ریسکک در‬ ‫تحقیقات نشان میدهند وقتی یک گزینه در قال‬
‫منفی با تصویری مضر رضه میشود‪ ،‬گکرایش بکه ریسکک افکزایش‬ ‫ههآ افت میکند اما وقتی همان گزینه در قال‬
‫مییابد‪ .‬در توصیف نتایج انتخاب است که سود و زیان من گزینه خود را نشان میدهد‪ .‬مثال وقتی درباره یک حادثه‬
‫صحبت میکنیم موم است ببینیم در چه قالبی من را ارائه میدهیم؛ بر اساس ممار تلفات یا تعداد نجاتیافتگان‪.‬‬

‫تصمیمگیری درباره هر مسئله نیز ارتباط مستقیمی دارد با نحوه ارائه و تفسیر صورت مسئله‪ .‬ایآ قضیه بویژه در زمانی‬
‫که انسان دربارو مسائل مالی یا سالمتی میخواهد تصمیم بگیرد مومتر هم میشود‪.‬‬

‫بیماری را در نظر بگیرید که قرار است مل تراحی مومی انجام دهد‪ .‬اینکه پزشک چگونه ریسک مل تراحی را‬
‫قال بندی کند‪ ،‬در تصمیم بیمار بسیار موم است‪" :‬از هر صد نفری که ایآ مکل تراحکی را انجکام میدهنکد ده نفکر‬
‫تانشان را از دست میدهند" یا "از هر صد نفری که ایآ مل تراحی را انجام میدهند نود نفر سالم میمانند؟" هر‬
‫کدام از ایآ تمالت تاثیر مستقیم بر تصمیم بیمار دارد‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫استادی را در نظر بگیرید که تکلیف مومی را برای دانشجویانش طراحی کرده است‪ .‬وی تکاریخ مشخصکی را بکرای‬
‫دانشکجویان بکه ککار گیکرد تکا‬ ‫تحویل تکلیف در نظر میگیرد‪ .‬حال استاد میتواند دو نوع قال بندی را برای ترغی‬
‫مطمئآ شود منان به موقع تکلیف را تحویل میدهند‪ .‬در قال بندی مبتنی بر تنبیه استاد به دانشجویانش میگوید "هر‬
‫کس تکلیفش را تا فالن موقع تحویل ندهد سه نمره از نمرهاش کسر خواهد شد‪ ".‬در قال بندی تشوی محور او بکه‬
‫دانشجویان میگوید "هر کس تکلیفش را تا پیش از مولت مقرر تحویل دهد‪ ،‬سه نمره پاداش خواهد گرفت‪".‬‬

‫مثا‪ ،‬دیگر شرای بازپرداخت وام است‪ .‬بانک میتواند در قرارداد اخذ وام بنویسکد "اگکر بازپرداختهکا سکر مو کد‬
‫انجام نشوند‪ ،‬فرد یک درصد تریمه میشود" یا "اگر بازپرداختها سر موقع انجام شوند‪ ،‬فرد در پایان یک درصکد‬
‫پاداش دریافت میکند‪".‬‬

‫در پژوهشی از شرکتکنندگان خواسته شد موافقت یا مخالفتشان را با دو بارت "حمایت از ممنو یکت فحاشکی در‬
‫مکانهای مومی" و "مخالفت با ح فحاشی در مکانهای مومی" ا الم کنند‪ .‬با اینکه هر دو گزینه به یک مفووم‬
‫اشاره دارند‪ ،‬بیشتر شرکتکنندگان مخالف گزینه او‪ ،‬و مواف گزینه دوم بودند‪.‬‬

‫نظام قضایی یکی دیگر از حوزههایی است که تاثیر قال بندی در من بسکیار حیکاتی اسکت‪ .‬اسکتفانوس بیبکاس‪ ،‬اسکتاد‬
‫ساب حقوق و ترمشناسی در دانشگاه پنسیلوانیا و قاضی فعلی دادگاههای تجدید نظر در ایکالت متحکده‪ ،‬از کسکانی‬
‫است که در ایآ باره مطالعات مومی دارد‪ .‬تحقیقات وی نشان میدهند که بازداشت پیش از محاکمه تکاثیر مسکتقیمی‬
‫در پذیرش ترم دارد زیرا اگر متوم واقعا گناهکار باشد به ایآ نتیجه میرسکد ککه پکس از محکومیکت‪ ،‬مکدت زمکان‬
‫زندان پیش از محاکمه‪ ،‬ههآ را متقا د‬ ‫بازداشت از زمان زندانش کم خواهد شد‪ .‬دلیلش من است که بودن در قال‬
‫ضرر کمتر را بگیرد‪.‬‬ ‫میسازد که تان‬

‫قال بندی از تکنیکهایی است که در تبلیغات به کار میرود‪ ،‬مثال اینکه فالن شرکت در تبلیغ خکودروی تدیکدش‬
‫کدام را برتسته کند‪ :‬امنیت ماشیآ یا ملکرد موتور؟ ایآ امر برمیگردد به اینکه چه گروهی از مشکتریان را در چکه‬
‫رده سنی هدل قرار داده است‪.‬‬

‫قال بندی حتی در پیگیری اهدال شخصی موم است؛ اینکه میا در تستجوی نتایج خوب هستیم یا اتتناب از نتایج‬
‫بد؟ هر کدام از ایآ قال ها برنامه افراد را دچار تغییر میکند‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫هر پیامی به طرق مختلفی میتواند رضه و درک شود‪ .‬ایآ موم است که چه چیزی میخکواهیم بگکوییم امکا مومتکر‬
‫ایآ است که چگونه و در چه قالبی من را بیان کنیم‪.‬‬

‫====================‬

‫‪ .۱۱‬انگ بیدرنگ‬

‫انگ بیدرنگ‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که فرد در توضی و قضاوت رفتار دیگران بر شخصیت و ویژگیهکای‬
‫هاتی بیش از اندازه تاکید میکند و وامل محیطی و شرایطی را که من فرد در من قرار دارد نادیده میگیرد‪.‬‬

‫انگ بیدرنگ گرایشی است به ایآ باور که ا ما‪ ،‬و رفتار انسانها شخصیتشان را بازتاب میدهد و به قو‪ ،‬معرول‬
‫از کوزه همان برون تراود که در اوست‪.‬‬

‫لی دیوید راس‪ ،‬استاد دانشگاه استنفورد‪ ،‬تحقیقاتی مفصل را با همککارانش ادوارد تکونز و ویکتکور هکریس در دهکه‬
‫شصت میالدی سرپرستی و چند سا‪ ،‬بعد مفووم انگ بیدرنگ را برای نخستیآ بار مطکرح ککرد‪ .‬راس بکر ایکآ بکاور‬
‫است که ایآ سوگیری شناختی یک بنیان مفوومی برای رشته روانشناسی اتتما ی فراهم میکند‪.‬‬

‫ایآ مفووم بعدها با تحقیقات تدیدتر لوم شناختی بوتر و کاملتر شناخته شد‪ .‬بر ایآ اساس افراد رفتارهای بکه ظکاهر‬
‫از روی اختیار افراد را به شخصیت منوا نسبت میدهند و رفتارهای ظاهرا تصادفی را به شرای ‪.‬‬

‫انگ بیدرنگ در رانندگی خیلی رخ میدهد‪ .‬اگر کسی ناگوان تلوی ما بپیچد‪ ،‬اولیآ فکری ککه ممککآ اسکت بکه‬
‫ههآ برسد ایآ است که "چقدر وضی"‪ .‬بعید است در وهله نخست اینکه شاید من راننده باید به سر ت خودش را‬
‫به پرواز بسیار مومی برساند به ههنمان خطور کند‪ .‬از من طرل اگر ما ناگوانی تلکوی کسکی بپیچکیم‪ ،‬تمایکل داریکم‬
‫خودمان را قانع کنیم که چاره دیگری نداشتیم‪ .‬در ایآ حالت بر موقعیتی که در من قرار داریم تمرکز میکنیم‪ ،‬مکثال‬
‫ایآ که "دیرم شده" و از اینکه رفتار ما ممکآ است شخصیتمان را نشان دهد چشمپوشی میکنیم‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪fundamental attribution error‬‬

‫‪31‬‬
‫در یک پژوهش از شرکتکنندگان خواسته شد مقالتی را در موافقت یا مخالفت با فید‪ ،‬کاسترو بخواننکد و سکپس‬
‫برمورد کنند میا نویسنده طرفدار کاستروست یا مخالفش‪ .‬وقتی به شکرکتکنندگان گفتکه شکد هکر نویسکنده مزادانکه‬
‫موضع مواف و مخالفش را درباره کاسترو مطرح کرده‪ ،‬شرکتکنندگان منانی را که زبانی مثبت به کار گرفته بودند‬
‫هوادار کاسترو قلمداد کردند که قابل انتظار بود‪ .‬اما وقتی به منان گفته شد که موضع هر نویسکنده بکا پرتکاب سککه و‬
‫باز هم بیشکتر شکرکتکنندگان کسکانی را ککه دربکاره کاسکترو‬ ‫کامال از روی شانس مشخص شده‪ ،‬در کما‪ ،‬تعج‬
‫مثبت نوشته بودند هوادار وی و کسانی را که درباره کاسترو منفی نوشته بوند مخکالف وی قلمکداد کردنکد‪ .‬بکه زبکان‬
‫ساده‪ ،‬شرکتکنندگان قکادر نبودنکد بکه درسکتی تکاثیر محکدودیت شکرای نویسکندگان را ببیننکد و در هکر حکالتی بکه‬
‫نویسندگان انگ هواداری یا مخالفت میزدند‪.‬‬

‫تقصیر را گردن چی یا کی انداختآ نیز از تمله موضو اتی است که انگ زدن در من به چشم میمید‪ .‬مثال در یکک‬
‫پژوهش‪ ،‬شرکت کنندگان باید مقصر یک اتفاق بد را مشخص میکردند‪ .‬نتایج ایآ تحقی نشان میدهد که هر گکاه‬
‫اتفاق بدی برای دیگران میافتد‪ ،‬افراد حدود ‪ ۶۵%‬مواقع خود من شخص و رفتارش را مقصکر میداننکد‪ .‬امکا هکر گکاه‬
‫اتفاق بدی برای خود فرد میافتد‪ ،‬فق ‪ ۴۴%‬مواقع خودشان را مقصر میدانند و بقیه مواقع هکم تقصکیر را میاندازنکد‬
‫گردن شرایطی که در من گرفتار بودند‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫انگ بیدرنگ به خوبی نشان میدهد که در قضاوت چرا با دیگران سختگیریم در حکالی ککه بکر خودمکان راحکت‬
‫میگیریم‪ .‬هر انسانی نقشهای اتتما ی متفاوتی را به وده دارد‪ .‬یک نفر باید در تایی مادر باشد‪ ،‬در تای دیگری‬
‫معلم‪ ،‬فرزند‪ ،‬مشتری‪ ،‬دانشجو و غیره‪ .‬وقتی به خودمان مینگریم بر همه ایآ نقشها مگاهی داریکم پکس اهمیکت هکر‬
‫فق یک نقش و موقعیت را مشاهده میکند و‬ ‫موقعیت را به خوبی درک میکنیم‪ .‬در نگاه به دیگری اما ههآ اغل‬
‫در نتیجه به نقشهای متنوع فرد هیچ اهمیتی نمیدهد‪.‬‬

‫دو سناریوی فرضی دیگر را با هم مرور کنیم و بحث را به پایان ببریم‪.‬‬

‫سناریوی یک‪ :‬شادی برای خرید به فروشگاه محلهشان میرود‪ .‬برخورد کالمی مختصری بکیآ او و صکندوقدار تکازه‬
‫فروشگاه رخ میدهد‪ .‬وقتی از فروشگاه بیرون میمید به محض دیدن دوسکتش مکاترای برخکوردش بکا "صکندوقدار‬
‫وضی تدید" را تعریف میکند‪ .‬روز بعد که برای خرید میرود کامال مماده است که اگر اتفاقی افتکاد تکوابش را‬
‫خوب بدهد‪ .‬بر خالل انتظار طرل بسیار با احترام و ادب با وی برخورد میکنکد‪ .‬اینجکا شکادی نتیجکه میگیکرد ککه‬
‫احتمال دیروز برای صندوقدار تدید روز خوبی نبوده‪.‬‬

‫سناریوی دو‪ :‬فرض کنید دوستتان یوسف شما را با خود به یک مومانی میبرد‪ .‬منجکا وی شکما را بکه یککی دیگکر از‬
‫دوستانش به نام احمد معرفی میکند‪ .‬احمد سالم و احوالپرسی سردی میکند و بعد از تنوا دو سه دقیقه شما را ترک‬
‫میکند‪ .‬احتما‪ ،‬دارد در ایآ لحظه مدم با خود بگوید "چه مدم بیخودی‪ ".‬اگر کمی حساستر باشکیم‪ ،‬ممککآ اسکت‬
‫یک تکهای هم بارش کنیم‪ .‬اما از کجا معلوم احمد روز سختی را پشت سر نگذاشته‪ ،‬شاید مثال با شریک زندگیاش‬
‫همان روز به هم زده یا مثال قبل از همیآ مومانی با کسی حرفش شده‪ .‬در حقیقت وقتکی مکا دلیکل واقعکی را بدانکیم‬
‫رفتار احمد را قابل بخشش میدانیم زیرا ظرایف رفتارش را درک میکنیم اما وقتی هیچ اطال ی درباره دلیکل رفتکار‬
‫احمد نداریم‪ ،‬ههآ ترتی میدهد رفتار یا ویژگی را به شخصیت وی نسبت دهد‪.‬‬

‫به خاطر تاثیر انگ بیدرنگ افراد ممکآ است به چنان باوری برسند که از دیدشان هر کسی که ککار بکدی میکنکد‬
‫حتما مدم بدی است و کامال چشمشان را بر پیرامون من فرد ببندند‪ .‬ما البته خیلی مواقع هم قضاوت صحیحی از رفتار‬
‫دیگران داریم‪ ،‬اما نباید فراموش کنیم که ههکآ مکا در اثکر انکگ بیدرنکگ تمایکل دارد رفتکار دیگکران را بکر اسکاس‬
‫شخصیت افراد قضاوت و برای خویش تببیآ کنکد‪ .‬توتکه بکه ایکآ موضکوع خکود با کث میشکود از انکگ بیدرنکگ‬
‫خودداری کنیم‪.‬‬

‫================‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ ..۱۲‬پَسنگری‬

‫پَسنگری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ پس از ایآ ککه چیکزی اتفکاق میافتکد گمکان میکنکد از او‪ ،‬از من‬
‫خبر داشته است‪ .‬فردی که با پسنگری قضاوت میکند پس از ایآ که رویدادی اتفاق میافتد با گفتآ تمالتی شبیه‬
‫"ته ههنم از او‪ ،‬مطمئآ بودم" یا "الن که فکر مکیکنم از او‪ ،‬میدانسکتم چنکیآ خواهکد شکد" القکا میکنکد ککه من‬
‫رویداد قابل پیشبینی بوده در حالی که در واقعیت شواهد اندکی برای پیشبینی وتود داشته است‪.‬‬
‫پسنگری ممکآ است انحرال حافظه را در پی داشته باشد؛ زمانی که یادموری و بازخوانی خاطرات به نتایج نظری‬
‫کاهب میانجامد‪.‬‬
‫پسنگری در ایام انتخابات خودش را خوب نشان میدهد‪ .‬بعد از ایآ که رای صندوقها شمرده میشود و نام پیکروز‬
‫بیرون میمید‪ ،‬خیلیها فکر میکنند که از ابتدا میدانستند چه کسی پیروز میشود در حالی که در واقعیت پیشتر هیچ‬
‫حدسی نزده بودند؛ به بارت دیگر معما چو حل گشت مسان شود‪.‬‬
‫پسنگری حتی میتواند دامآ محققان را بگیرد‪ .‬تاریخنگاری را در نظر بگیرید که قرار اسکت نتکایج فکالن تنکگ را‬
‫توصیف کند‪ .‬وی به راحتی میتواند تحت تاثیر پسنگری بسیاری از نتایج تنگ را طوری گزارش کند گکویی ککه‬
‫همه قابل پیشبینی بودهاند‪ .‬یا پزشکی را در نظر بگیرید که قرار است گزارشی بنویسد دربارو نتایج مطالعکات بکالینی‬
‫درباره اثر چند دارو‪ .‬پسنگری میتواند با ث شود که وی به اشتباه گکزارش کنکد ککه بسکیاری از نتکایج را از پکیش‬
‫حدس میزده‪.‬‬
‫پدیده "از او‪ ،‬میدانستم" در طرفداری از تیمهای ورزشی نیز مشکار میشود‪ .‬مثال فرض کنید تیم محبوبتان در یک‬
‫فینا‪ ،‬حیاتی بازی را واگذار میکند‪ .‬پَسنگری میتواند شما را متقا د کند که شما از پیش مطمئآ بودید که تیمتکان‬
‫قرار است ببازد در حالی که در واقعیت شما پیش از بازی چنیآ حسی نداشکتید و بکا حساسکیت تمکام بکازی را دنبکا‪،‬‬
‫میکردید‪.‬‬
‫یکی دیگر از مواقعی که پسنگری میتواند پیامدهای زیانباری به همراه داشته باشد زمان امتحانات اسکت‪ .‬وقتکی بکه‬
‫زمان امتحان نزدیک میشویم‪ ،‬پسنگری میتواند دانشمموز را متقا د کند که پیشتر معلومات کافی بکرای امتحکان‬
‫کرده و ایآ تصور اشتباه میتواند با ث شود دانشمموز به اندازه کافی خودش را برای امتحان مماده نکند‪.‬‬ ‫را کس‬
‫زمان امتحان که فرا میرسد دانشمموز تازه با دیدن سؤالت میفومد منقدرها هم که فککر میککرده ممکاده نیسکت‪.‬‬
‫تحقیقات لوم شناختی نشان میدهد دانشمموزان با شناختآ پسنگری میتوانند درس خواندنشان را بوبود بخشند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Hindsight bias‬‬

‫‪34‬‬
‫پژوهشها نشان میدهد سه امل با ث پسنگری میشود‪ .‬اولیآ امل "انحرال حافظه" است‪ .‬در ایآ حالکت ههکآ‬
‫پیشبینی قبل از رویداد را به یاد نمیمورد‪ .‬امل دوم گرایش ههآ به دیدن رویداد به نوان "امکری اتتنابناپکذیر"‬
‫است‪ .‬وقتی ههآ به ارزیابی یک رویداد میپردازد تمایل دارد گمان کند که من رویداد حتما بایکد اتفکاق میافتکاده‪.‬‬
‫مخریآ امل نیز گرایش ههآ به "پیشبینکی پکذیری" اسکت‪ .‬ههکآ میپنکدارد ککه میتوانسکته من رویکداد را از قبکل‬
‫پیشبینی کند‪.‬‬
‫هرگاه هر سه امل در یک موقعیت با هم پدیدار شوند‪ ،‬احتما‪ ،‬پسنگری افزایش مییابد‪ .‬نمونهاش موقکع تماشکای‬
‫فیلم است‪ .‬فرض کنید در پایان یک فیلم تنایی متوته میشویم که قاتل کیست‪ .‬اینجا خیلی احتما‪ ،‬دارد فرد یادش‬
‫نیاید که از او‪ ،‬درباره شخصیت گناهکار داستان چگونه فکر میکرده‪ .‬به الوه به غل تصور کند که از او‪ ،‬معلکوم‬
‫بوده قاتل کیست‪ .‬در نتیجه فرد ممکآ است واقعا به ایآ باور برسد که از او‪ ،‬همه چیکز را دربکاره فکیلم میدانسکته در‬
‫حالی که در واقعیت همه ایآ تصورات پس از دیدن فیلم در ههنش نقش بسته است‪.‬‬

‫یکی از مطالعات برتسته کالسیک درباره ایآ مفووم در سا‪ ۱۹۷۵ ،‬در دانشگاه بری اورشلیم انجام گرفت‪ .‬در ایکآ‬
‫دادند تا پسنگری را در افراد بیازمایند‪ .‬در مرحله او‪ ،‬منوا از شرکتکنندگان‬ ‫پژوهش دانشمندان مزمایشی را ترتی‬
‫خواستند احتما‪ ،‬چندیآ پیامد سفر ریچارد نیکسون‪ ،‬رئیستموور وقت ایالت متحده‪ ،‬به پکآ و مسککو را بسکنجند‪.‬‬
‫پس از ایآ که ایآ مالقاتها انجام شد در مرحله بعدی پژوهش منان از شرکتکنندگان د وت کردند تا احتمالتی‬
‫را که برای هر نتیجه پیش از سفر مطرح کرده بودند به یاد مورند‪ .‬نتایج نشان داد شرکتکنندگان احتمکالتی را ککه‬
‫درباره نتایج واقعی سفر به یاد موردند‪ ،‬بسیار بیشتر از احتمالتی بود که پیشتر مطرح کرده بودند‪ .‬به بیان دیگر پس از‬

‫‪35‬‬
‫منکه نتایج واقعی سفر مشخص شد‪ ،‬شرکتکنندگان گمان میکردند که منان از ابتدا برای من نتایج احتما‪ ،‬بیشتری‬
‫را قائل شده بودند در حالی که در واقعیت ایآ گونه نبود‪.‬‬

‫یک نمونه پسنگری تاریخی برمیگردد به فروپاشی اقتصکادی سکا‪ .۲۰۰۸ ،‬در من هنگکام تحلیکلگران درتکه یکک‬
‫اقتصادی تفاسیر زیادی ارائه کردند که مضمونشان چیزی شبیه به ایآ بود‪" :‬منچکه اتفکاق افتکاده نتیجکه یکک سلسکله‬
‫پیشامدهای بدیوی است که مشکالت مالی را به دنبا‪ ،‬دارد‪ ".‬ایآ دسته از تحلیلها از ایآ غافل بودند که اگر حبکاب‬
‫به یقیآ تلویش خیلکی زودتکر گرفتکه میشکد‬ ‫مالی سا‪ ۲۰۰۸ ،‬ایآ قدر برای همه قابل پیشبینی بود‪ ،‬به احتما‪ ،‬قری‬
‫زیرا هیچ کس دوست ندارد به لحاظ مالی متضرر شود‪.‬‬

‫اثر پسنگری فق در باور افراد ظاهر نمیشود بلکه خود را در رفتار شخص نیز نشان میدهد‪ .‬پسنگری میتواند بکه‬
‫ا تماد به نفس کاهب منجر شود‪ .‬مثال فردی که مطمئآ است در فالن قضیه همه چیز را میتواند پیشبینی کنکد و در‬
‫نتیجه به موفقیت برسد‪ ،‬به راحتی میتواند خود را به خطر نامعقو‪ ،‬بیندازد‪ .‬ایآ اتفاق در بکازار زیکاد میافتکد‪ .‬مطالعکه‬
‫رفتار سرمایهگذاران بازار بورس نشان میدهد که پسنگری میتواند با ث شود فرد سرمایه زیکادی را تکایی معطکل‬
‫بگذارد که به تز ضرر ایدی ندارد به گمان اینکه همه چیز را از قبل میداند‪.‬‬

‫اطفی بازمیگردد‪ .‬افراد تحکت تکاثیر پسنگکری ممککآ اسکت وقکت و‬ ‫نمونه دیگر اثر پسنگری در رفتار به رواب‬
‫سرمایه زیادی را صرل رابطهای اشتباه کنند‪.‬‬

‫یکی از راهکارهای مبارزه با پسنگری ایآ است که تالش کنیم چیزهایی را به یاد بیاوریم که هیچگاه اتفاق نیفتادند‬
‫با اینکه احتما‪ ،‬وقوعشان زمانی بال ارزیابی میشدند‪ .‬با مرور ههنکی چنکیآ رویکدادهایی‪ ،‬ههکآ میتوانکد دیکدگاهی‬
‫متعاد‪،‬تر به منچه واقعا اتفاق افتاده پیدا کند و از دام پسنگری بگریزد‪.‬‬

‫=====================‬

‫‪36‬‬
 ‫‪ ..۱۳‬پیوندانگاری‬

‫پیوندانگاری‪۱‬پدیدهای است که ههآ خیا‪ ،‬میکند پدیده الف به پدیده ب رب دارد در حالی که در واقعیت بیآ من‬
‫دو پدیده ارتباطی معنادار وتود ندارد‪.‬‬

‫پیوندانگاری زمانی رخ میدهد که فرد به اشتباه بیش از اندازه به یک نتیجه تکیه میکند و از نتایج دیگر چشمپوشی‬
‫میکند‪ .‬بگذارید سناریوی فرضی زیر را مرور کنیم‪.‬‬

‫تاناتان برای گذران تعطیالت برای نخستیآ بار در مرش به توران سفر میکند‪ .‬اولکیآ روزی ککه میخواهکد سکوار‬
‫مترو شود یک نفر خیلی بیادبانه هلش میدهد و تلوتر سوار میشود‪ .‬او بعد تصمیم میگیکرد بکرود یکک رسکتوران‬
‫خوب‪ .‬منجا نیز پیشخدمت رستوران خیلی صبانی با وی برخورد میکنکد‪ .‬از رسکتوران ککه بیکرون مکیمیکد از یکک‬
‫رهگذر درباره نشانی مقصد بعدیاش میپرسد و طرل خیلکی بیحوصکله تکوابش را میدهکد‪ .‬وقتکی بعکدا دوسکتان‬
‫تاناتان از وی درباره سفرش میپرسند‪ ،‬وی با یادموری خاطرات ناخوشایند سکفر نتیجکه میگیکرد "تورانیهکا خیلکی‬
‫بیادبند" یا "ساکنان شورهای بزرگ بینزاکتند‪ ".‬مشکل اینجاست که تاناتان تمکام لحظکات دیگکر سکفر را نادیکده‬
‫میگیرد‪ .‬زمانهایی که سوار مترو شده و هیچ مشکلی پیش نیامده‪ ،‬رستورانهای دیگری که رفته و همه چیکز خکوب‬
‫بوده‪ ،‬تاکسیهایی که سوار شده و با رانندگان خوشمشربشان همکالم شده‪ ،‬هیچ کدام در خکاطرش نمیمانکد‪ .‬در‬
‫نتیجه به راحتی اسیر پیوندانگاری میشود در حالیکه ارتباط معناداری بیآ زندگی در هر شور یا کشور و رفتکار تمکام‬
‫مردمان منجا وتود ندارد‪.‬‬

‫پیوندانگاری را نخستیآ بار لورن چَپمَآ‪ ،‬محق دانشگاه ایلینوی تنوبی در شکور کاربونکدیل‪ ،‬در سکا‪ ۱۹۶۷ ،‬بکه ککار‬
‫برد‪ .‬پدیدههایی همچون خرافکات‪ ،‬ا تقکاد بکه سکحر و تکادو و تعصکبات قکومی قبیلکهای همکه تکا حکدی تحکت تکاثیر‬
‫پیوندانگاری هستند‪ .‬در اینگونه موارد ههآ دو گروه مستقل پیشامد را به اشتباه به هم پیوند میزند‪.‬‬
‫بررسیهای متعددی در لوم شکناختی ثابکت کردهانکد ککه ههکآ بکیآ دو گکروه از خکاطرات تبعکیض قائکل میشکود‪:‬‬
‫خاطراتی را که به مسانی به یاد میمورد‪ ،‬بیش از اندازه موم تلقی میکند و خاطراتی را که به سختی به یاد میمورد‪،‬‬
‫کمتر از حد معمو‪ .،‬به بارت دیگر هرگاه چیزهایی را راحتتر به یاد میموریم‪ ،‬احتما‪ ،‬بیشتری وتود دارد ربطکی‬
‫بیآ منوا برقرار کنیم در حالی که ممکآ است هیچ ارتباطی واقعا با هم نداشته باشند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Illusory correlation‬‬

‫‪37‬‬
 ‫اتازه دهید با پنج مثا‪ ،‬فرضی قضیه را روشآ کنم‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬یک‪ :‬موسا کالس پنجم است‪ .‬وی بر ایآ باور است که همه معلمهکا انسکانهای خکوبی هسکتند در نتیجکه بکه هکر‬
‫معلمی ا تماد میکند‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬دو‪ :‬شوروز مربی فوتبا‪ ،‬است‪ .‬او ا تقاد دارد هرگاه لباس خاصکی را میپوشکد تکیمش برنکده میشکود در نتیجکه‬
‫سعی میکند در بیشتر مسابقات همان تامه را بر تآ کند‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬سه‪ :‬زهرا دانشمموز دبیرستان است‪ .‬او امتحان مومی را که چوارشنبه پیش داده خکراب میکنکد و بکه ایکآ بکاور‬
‫میرسد که چوارشنبهها برایش بدشانسی میمورند‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬چوار‪ :‬داریوش گوشی همراه تدیدی خریده اسکت‪ .‬او در تقکال بکرای یکادگیری و اسکتفاده از امکانکات تدیکد‬
‫گوشی تصمیم میگیرد استفاده از فناوری را به کناری نود زیرا به ایآ باور میرسد که استفاده از تکنولکوژی ککاری‬
‫دشوار است‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬پنج‪ :‬ساناز به وقت گذرانی در کافیشاپهای مختلف القه زیادی دارد‪ .‬در یکی از کافیشاپها‪ ،‬فنجان قوکوه‬
‫روی لباسش چپه میشود‪ .‬او دیگر به ایآ کافیشاپ نمیرود چون گمان میکند که ممکآ است ایکآ اتفکاق دوبکاره‬
‫رخ دهد‪.‬‬

‫در تمامی ایآ مثا‪،‬ها ههآ بیآ پدیدهها پیوندی غیرواقعی برقرار میکند و به نتایج اشتباهی میرسد‪.‬‬

‫‪38‬‬
‫پیوندانگاری یکی از مؤلفههای باورهای نژادپرستانه است‪ .‬در رسانهها هر گکاه اتفکاقی رخ میدهکد‪ ،‬تمایکل شکدیدی‬
‫خبر ممکآ است به غل‬ ‫وتود دارد که ملیت‪ ،‬رنگ پوست‪ ،‬قومیت‪ ،‬تنسیت و زبان برتسته شود‪ .‬در اینجا مخاط‬
‫گمان کند بیآ ایآ ویژگیهای شخصی و اتفاقی که افتاده ارتباط وتود دارد و در نتیجه ممکآ است هر بار فردی را‬
‫با همان مشخصهها ببیند به اشتباه وی را مستعد خطا بداند در حالی که خبر همیشه درباره یک یکا چنکد نفکر اسکت نکه‬
‫تمامی مردمانی که به یک گروه تمعیتی تعل دارند‪.‬‬

‫پیوندانگاری در پیشبینی نیز اثرگذار است‪ .‬فرض کنید شرویآ در فکر ایآ است که تعطیالت بکرود سکاحل‪ .‬خبکری‬
‫میخواند که در همان ساحل مقصد کوسه یک نفر را کشته پس فکر سفر به من ساحل را از سر دور میکند‪ .‬تصمیم‬
‫شرویآ خطاست‪ ،‬زیرا احتما‪ ،‬حمله کوسه بکه خکاطر نکرفتآ او افکزایش پیکدا نمیکنکد‪ .‬ایکآ سکوگیری از منجکا روی‬
‫میدهد که هیچگاه درباره میلیونها انسانی که به سالمتی شنا میکنند و هیچ مشکلی برایشکان پکیش نمیمیکد مطلبکی‬
‫نمیخوانیم‪.‬‬

‫خبر قرار است درباره اتفاقاتی سخآ بگوید که در حالت ادی اتفاق نمیافتند وگرنه خبر نمیشدند اما تکیه بیش از‬
‫خبر‪ ،‬ههآ را در دام پیوندانگاری میاندازد‪.‬‬ ‫اندازه بر برخی توان‬

‫هر گاه احساس کردیم بیآ دو پدیده ارتباطی وتود دارد‪ ،‬کافی است هر دو پدیده را فارغ از هر نتیجهای کنکار هکم‬
‫بگذاریم و خوب فکر کنیم و ببینیم میا ارتباط منوا معقو‪ ،‬و منطقکی بکه نظکر میمیکد یکا خیکر‪ .‬تفککر از روی صکبر و‬
‫حوصله به الوه رتوع به منابع لمی و افراد مگاه پیوندانگاری و تاثیرات مخربش را به حداقل میرساند‪.‬‬

‫==================‬

‫‪ ..۱۴‬منفینگری‬

‫منفینگری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ وزن بیشتری برای اخبار و اطال ات منفی قائل میشود حتکی اگکر‬
‫نسبت اطال ات منفی و مثبت یکسان باشد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Negativity bias or effect‬‬

‫‪39‬‬
‫منفینگری ریشه تکاملی دارد زیرا وظیفه مغز شناسایی هر تودید در کمیآ است تا بتواند راهحلی برایش پیدا کنکد و‬
‫احتما‪ ،‬بقا را افزایش دهد در نتیجه به سر ت به هر گونه اطال ات منفی واکنش نشان میدهد‪ .‬در زندگی مدرن ایآ‬
‫سوگیری در بسیاری از موارد مفید نیست‪.‬‬

‫در یک پژوهش کس گروهی چند نفر را به شرکتکنندگان نشان دادند‪ .‬در ایآ کس همه خندان بودند تز یک‬
‫چنکد تملکه بیکان‬ ‫نفر که اخمو و ناراحت بود‪ .‬از شرکتکنندگان خواسته شد واکنش خود را به ایآ کس در قال‬
‫کنند‪ .‬اکثریت قری به اتفاق به فرد اخموی در کس واکنش نشان دادند‪ .‬نتایج چنیآ پژوهشهایی نشان میدهد که‬
‫چیزهای مثبت تاثیر کمتری بر افراد دارند در قیاس با چیزهای منفی حتی اگر تاثیرشان به لحاظ اطفی برای فرد کم‬
‫و بیش یکسان باشد‪ .‬منفینگری در فرایندهای تصمیمگیری‪ ،‬نتیجهگیری‪ ،‬ارزیابی‪ ،‬بکرمورد هزینکه و یکادگیری مکؤثر‬
‫است‪.‬‬
‫نمونه دیگر منفینگری در ارتباطات زبانی قابل مشاهده اسکت‪ .‬تحقیقکات زبانشناسکی شکناختی نشکان میدهکد افکراد‬
‫ممکآ است یک بارت توهیآممیز را از زبان یک فرد سا‪،‬ها در خاطر داشته باشند در حالی که تعداد بیشکماری از‬
‫واژگان و تمالتی را که وی بر زبان مورده به راحتی فراموش کنند‪.‬‬

‫حساسیت بیش از اندازه مغز به اخبار منفی در مراحل اولیه پردازش اطال ات رخ میدهد‪ .‬تان تی‪ .‬کِیسکیوپو‪ ،‬اسکتاد‬
‫فقید لوم شناختی دانشگاه میشیگان‪ ،‬در یک پژوهش به تعدادی شرکتکننده سه مد‪ ،‬تصویر نشکان داد‪ :‬تصکاویری‬
‫که احساسات مثبت را برمیانگیختند (مانند یک منظره زیبا یا یک غذای خوشمزه‪ ،،‬تصاویری که احساسات منفی را‬
‫برمیانگیختند (مثل تنازه یک گربه یا صورتی مسی دیده‪ ،‬و تصاویری اری از احساسات (مانند تصویر اشیا‪ .،‬وی‬
‫همزمان تحریک الکتریکی قشر مغز را ثبت میکرد‪ .‬مطالعات کِیسیوپو به روشنی نشان داد که مغز بکه تصکاویر منفکی‬
‫واکنش قویتری نشان میدهد در نتیجه دیدگاه ما به شدت تحت تاثیر اخبار منفی است تا اخبار مثبت‪.‬‬

‫نحوه تعامل زوجها یکی از مواردی است که منفینگری در صورت غفلکت میتوانکد تبعکات سکنگینی داشکته باشکد‪.‬‬
‫تحقیقات زیادی حاکی است که در زوجهای راضی بیآ احساسات منفی و احساسات مثبت تعاد‪ ،‬وتکود دارد و در‬
‫انصال را بیشتر ر ایت میکنند‪ .‬در حالیکه مطالعات درباره زوجهای به شکدت‬ ‫نتیجه در رفتارشان با یکدیگر تان‬
‫ناراضی نشان میدهد که منفینگری با ث میشود منان فق بر رفتار منفی طرل مقابل و در نتیجه احساسکات منفکی‬
‫تمرکز کنند‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫ایآ قضیه در رواب دوستانه نیز صادق است‪ .‬دوستانی که درباره احساسات منفی که بکه هکم دارنکد همدلنکه گفتگکو‬
‫میکنند در رفاقتشان تعاد‪ ،‬به وتود میمورند‪ .‬در حالی که وقتی منفیگری در میان باشد‪ ،‬ههآ قوکر و بیا تنکایی‬
‫را واکنش مناس تلقی میکند تا از احساسات منفی خودداری کند‪ .‬در ایآ حالت رفاقت کمکم از بیآ میرود‪.‬‬

‫توصیه روانشناسان شناختی ایآ است که در هر گونه رابطه اطفی در کنار واکنش به رفتارهای منفی‪ ،‬به رفتارهکای‬
‫مثبت دیگری حتی بیشتر واکنش نشان دهیم تا اثر منفینگری ناخودمگاه به حداقل برسد‪ .‬همیآ فرمو‪ ،‬ساده میتواند‬
‫از طالق و بومخوردن دوستیها و خرابشدن رواب با دیگران بکاهد‪.‬‬
‫برای روشآ شدن ایآ که منفینگری تا چه اندازه مؤثر است سه مثا‪ ،‬فرضی را با هم مرور میکنیم‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬یک‪ :‬بوناز کارمند یکک شکرکت خصوصکی اسکت‪ .‬مکدیر شکرکت گکزارش مفصکل بکازخورد ملککرد ماهانکه‬
‫کارمندان را برای منان میفرستد‪ .‬ملکرد بوناز بسیار مثبت ارزیابی شده است‪ .‬با ایکآ حکا‪ ،‬ههکآ بونکاز چنکد روزی‬
‫درگیر دو تمله انتقادی از کل گزارش میشود‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬دو‪ :‬ملی خجالتمور سا‪،‬ها پیش از سروش سر زده است اما او هنوز ناخودمگاه همان خاطره را خیلی شکفال‬
‫به یاد میمورد‪ .‬در حالی که سروش در طی ایآ سا‪ ،‬کارهای مثبت فراوانی انجام داده که به ههنش نمیمید‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬سه‪ :‬دیروز امیر بحثی شدید با استادش داشت‪ .‬نتیجه بحث بسیار خوب بود و او به خواستهاش رسید‪ .‬با ایآ حکا‪،‬‬
‫او امروز صبانی و ناراحت است‪ .‬چرا که مدام چند تملهای را که وس بحث شنیده بود به یاد میمورد‪ .‬در تمکامی‬
‫مثا‪،‬های بال منفینگری تأثیرش را ناخودمگاه بر تای میگذارد‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫برای غلبه بر منفینگری راههای گوناگونی وتود دارد‪ .‬هر بار تجربهای را پشت سر میگذاریم‪ ،‬تالش کنیم فورستی‬
‫از تنبههای مثبت من تجربه را در ههآ مرور کنیم‪ .‬ایآ اندازهگیری کمک میکند ههآ دریافتی نزدیک بکه واقعیکت‬
‫را از من تجربه پیدا کند‪ .‬هر چه بیشتر فورست کردن ههنی را تجربه کنیم‪ ،‬راحتتر میتوانیم من را تبکدیل بکه یکک‬
‫ادت کنیم‪ .‬در ایآ صورت زمانی که تجربهای در کل مثبت است از من لذت میبریم و اتازه نمیدهیم یک یکا دو‬
‫تنبه منفی کل تجربه را ناخوشایند کند‪.‬‬

‫هنگامی که احساس خوبی داریم‪ ،‬تالش کنیم مدتی من حس را نگه داریم‪ .‬به بیان دیگر بکه خودمکان فرصکت لکذت‬
‫بردن از احساسات مثبت را بدهیم‪ .‬بسیاری اوقات وقتی چیزی خوب است انسان دوست دارد سریع تجربهاش به اتمام‬
‫برسد‪ .‬در حالی که وقتی حسی منفی است‪ ،‬تمایل دارد در من حس مدتی باقی بماند‪ .‬بر همکیآ منکوا‪ ،‬فکرد میتوانکد‬
‫کامال خودمگاه در زمانی که حس مثبتی دارد به خودش زمان بیشتری بدهد و اصطالحا حس من تجربه را زنده نگه‬
‫دارد‪ .‬رویاپردازی و مثبتانگاری هم در به حداقل رساندن اثر قدرتمند منفینگری نقشی موم ایفا میکنند‪.‬‬

‫حواس انسان در مناسبتهای مختلف باید به منفینگری و اثرات مخربش تمع باشد‪ .‬به قو‪ ،‬وینستون چرچیکل طکرز‬
‫تغییرات بزرگی میشود‪.‬‬ ‫نگرش ممکآ است مسئلهای کوچک به نظر بیاید اما موت‬

‫=================‬

‫‪ ..۱۵‬اثر شترمرغ‬

‫افسانهای قدیمی حاکی از من است که هرگاه شترمرغ از چیزی بترسد‪ ،‬سر خویش را زیر شآ فرو میبرد بدیآ گونه‬
‫به گمان خود از شر دشمآ در امان است‪ .‬اثر شتر مرغ‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههکآ مایکل اسکت از برخکی‬
‫مسائل دائما چشمپوشی کند و اصطالحا خودش را قایم کند‪ .‬در ایآ گونه مواقع فرد ترتی میدهکد سکرش را مثکل‬
‫کبک زیر برل پنوان کند‪.‬‬
‫در پژوهشهای مدیریت منابع انسانی ایآ سوگیری شناختی به شکل "صل کل بودن" خود را نشکان میدهکد‪ .‬افکراد‬
‫برای ایآ که مبادا رابطهشان با کسی شکرمب شود از بسیاری از مسائل چشکم میپوشکند و منجکا ککه از منکان انتظکار‬
‫سکازمانی نیازمنکد‬ ‫میرود واکنش نشان دهند‪ ،‬به مد حواسشان را پرت میکنند‪ .‬برای افرادی که در سلسکله مراتک‬

‫‪1‬‬
‫‪Ostrich Effect‬‬

‫‪42‬‬
‫پشتیبانی یا حمایت هستند‪ ،‬اثر شترمرغ در چنیآ موقعیتهایی نتایج زیانباری دارد‪ .‬اثر شترمرغ همچنیآ با ث میشود‬
‫برخی مسائل موم در رواب انسانی حل نشده باقی بمانند و محی کار غیرقابل تحمل شود‪.‬‬
‫دان گالی و اورلی سِید‪ ،‬استادان دانشکده لوم مالی دانشگاه بری اورشلیم‪ ،‬ایآ اصطالح را نخسکتیآ بکار در سکا‪،‬‬
‫‪ ۲۰۰۶‬به کار بردند‪ .‬منوا در مطالعه رفتار سرمایهگذاران بازار بورس به ایآ نتیحه رسیدند که وقتی بکازار در موقعیکت‬
‫بدی قرار دارد‪ ،‬بسیاری از سوامداران از بررسی مداوم اخبار بازار و وضعیت سرمایهشان خودداری میکنند‪.‬‬
‫اثر شتر مرغ با ث میشود افراد از حضور در هر موقعیتی که ممکآ است در نظرشان منفی تلوه کند اتتناب کننکد‪.‬‬
‫فردی که تحت تاثیر اثر شترمرغ رفتار میکند ترتی میدهد از هر شرایطی که ممککآ اسکت کمکی نکاراحتی پکیش‬
‫میشود فرد اطال ات ضروری فراوانی را از دست بدهکد زیکرا تکرتی‬ ‫بیاید دوری گزیند‪ .‬ایآ خطای شناختی سب‬
‫میدهد با من اطال ات کاری نداشته باشد‪ .‬در نتیجه هم خود فرد دچار خطای بنیادی در قضاوتهایش میشود هکم‬
‫ا تماد دیگران را به تدریج از دست میدهد زیرا در تاهایی که لزم است یا حضور ندارد یا واکنشی نشان نمیدهد‪.‬‬

‫اثر شترمرغ خود را در رواب ناسالم و موقعیتهای سخت بکه خکوبی نشکان میدهکد‪ .‬افکراد تحکت تکاثیر ایکآ خطکای‬
‫شناختی منچه را باید ببینند نمیبینند و کاری را که باید انجام نمیدهند‪ .‬در ظاهر مسئله گم میشود اما هیچگکاه حکل‬
‫نمیشود‪ .‬با قایم شدن هم کاری سر و سامان نمیگیرد‪.‬‬

‫اثر شترمرغ خیلی اوقات در میان افرادی که انسانهای واقعا خوبی هستند بیشتر نمود پیدا میکند زیکرا منکان دوسکت‬
‫دارند هیچ کس از دستشان ناراحت نشود‪ .‬چنینی رفتاری اما تنبه تاریک ادب بیش از حد است‪ .‬منان همواره به غل‬

‫‪43‬‬
‫گمان میکنند چون کاری نکردیم و حرفی نزدیم پس هیچکس از ما چیزی به د‪ ،‬نگرفته در حالی ککه بکا سککوت‪،‬‬
‫بزننکد بکه ویکژه بکه منوکایی ککه بوشکان‬ ‫پنوان شدن و واکنش نشان ندادن ممکآ است حتی بیشتر بکه دیگکران مسکی‬
‫نزدیکترند و انتظار حمایت بیشتری دارند‪.‬‬

‫مدیریت رفتار سازمانی امری است پیچیده‪ .‬تحقیقات نشان میدهد تا همه مزادانکه دربکاره مشککالت سکخآ نگوینکد‪،‬‬
‫مواردی مانند از زیر کار در رفتآ رشد میکند و فرسودگی شغلی در میان نیروهای ارزشمند سازمان افزایش مییابد‪.‬‬
‫در نتیجه محی کار مال برای بسیاری غیرقابل تحمل میشود‪.‬‬

‫افراد بوتر است هیچگاه خود را از دریافت اطال ات محروم نکنند زیرا صرل داشتآ اطال ات نمیتوانکد مسکیبی بکه‬
‫تصمیم نوایی بزند‪ .‬در زمان تصمیمگیری با پرسیدن چند سؤا‪ ،‬ساده میتوان اثر شترمرغ را تشخیص داد‪ .‬میکا کالوه‬
‫بر منچه میدانم اطال ات بیشتری هم هست که میتوانم به دست مورم؟ میا من اطال ات را دنبا‪ ،‬میکنم یکا از منوکا‬
‫چشم میپوشم؟ در صورت چشمپوشی چرا من اطال ات اضافی را نادیده میگیرم؟‬

‫اگر در پاسخ به هر کدام از ایآ سؤالت فرد به ایآ نتیجه برسد که دلیل اصلی ایآ است که حوصله سر و کله زدن با‬
‫به یقیآ گرفتار اثر شترمرغ شده است‪.‬‬ ‫اطال ات تدید را ندارد‪ ،‬به احتما‪ ،‬قری‬

‫ایآ به من معنا نیست که هیچگاه نباید از هیچ اطال اتی چشمپوشی کرد‪ .‬گاهی اوقات باید مگاهانه برخی اطال کات‬
‫را نادیده گرفت بویژه زمانی که مسئله هیچ ربطی به ما ندارد و مسئولیت تصمیمگیری متوته فرد نیست‪ .‬وقتی کاری‬
‫از دستمان ساخته نیست‪ ،‬لزم نیست اطال ات بیشتری دریافکت کنکیم چکون احتمکال دریافکت اطال کات بیشکتر فقک‬
‫حالمان را بدتر میکند‪.‬‬

‫در نوایت منچه در گزینش اطال ات موم است تصمیمگیری با مگاهی کامل و از روی اندیشه است بویژه زمانی که‬
‫درباره ورود به موقعیتی ناراحتکننده میاندیشیم؛ میا اتتناب از من موقعیت به نفع ما و اطرافیان است یا صرفا ریشه‬
‫در ترس از مواتوه با واقعیت دارد؟ اندیشیدن به چنیآ پرسشهایی تاثیر منفی اثر شترمرغ را کاهش میدهد‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫=================‬
‫‪ ..۱۶‬نتیجهنگری‬

‫نتیجهنگری‪ ۱،‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ وقتی برای تصمیمگیری به قضاوت مینشیند به تکای منککه ککل‬
‫فرایند تصمیمگیری و کیفیتش را مد نظر قرار دهد فق به نتایج تصمیم اهمیت میدهد‪.‬‬

‫گاهی اوقات نتایج یک تصمیم خوب از مب درمیمید در حالی که خود تصمیم لزوما خوب نبوده؛ اگر پو‪ ،‬زیادی‬
‫در شرطبندی بردیم به ایآ معنا نیست که خود شرطبندی تصمیمی اقالنه بوده است‪.‬‬

‫نتیجهنگری با ث میشود فرد به وقایع گذشته بیتوته باقی بماند و وقایعی را که منجر به یک نتیجه میشوند نادیده‬
‫بگیرد و در وض بر نتیجه تاکیکد زیکادی کنکد‪ .‬بکرخالل پسنگکری‪ ،‬فکرد نتیجکهنگر رویکدادهای قبلکی را تحریکف‬
‫نمیکند بلکه کال منوا را فراموش میکند‪ .‬یک مثا‪ ،‬فرضی را با هم مرور میکنیم‪.‬‬

‫اردشیر سرمایهگذار است‪ .‬او تصمیم میگیرد در امالک سرمایهگذاری کند چرا که متوته میشود از سرمایهگذاری‬
‫همکککارش شککده اسککت‪ .‬مشکککل تصککمیم اردشکیر اینجاسککت کککه فقک بککه نتیجککه‬ ‫در ایککآ بخککش سککود خککوبی نصکی‬
‫سرمایهگذاری همکارش توته میکند و واملی همچون رضه و تقاضای کنونی بازار مسکآ‪ ،‬تفکاوت نکرخ بوکره و‬
‫وضعیت کلی اقتصاد را در تصمیمگیری لحاظ نمیکند‪.‬‬

‫قماربازها نیز خیلی اوقات اسیر نتیجهنگری میشوند‪ .‬هر چند ممارها نشان میدهد که در کل قمارخانه همیشکه برنکده‬
‫است اما بسیاری از قماربازها به بردهای بزرگ دیگکر قماربکازان اشکاره میکننکد تکا شکرطبندیهای پیدرپیشکان را‬
‫توتیه کنند‪ .‬نتیجهنگری در ههآ قمارباز ایآ باور را شدت میبخشد که اگر به بکازی ادامکه دهکد شکانس بکردن پکو‪،‬‬
‫گندهتر ادامه مییابد و در نتیجه با ث میشود کازینو را ترک نکند‪.‬‬

‫نتیجهنگری در الم تجارت و در محی های کار خود را به شکل دیگکری نشکان میدهکد‪ .‬تاکیکد بکیش از انکدازه بکر‬
‫ملکرد کارمندان به شکلگیری فرهنگی نتیجهمحور میانجامد ککه کارمنکدان بکر اسکاس نتکایج ملکردشکان مکدام‬
‫قضاوت میشوند‪ .‬ایآ نتایج معمول نتیجه نوایی مثل میزان فروش و تذب مشتری را در نظر میگیرند نه کل ملکرد‬
‫و شرای کارمندان را‪ .‬نتیجهنگری در ایآ موارد ممکآ است به تبعیض منجر شود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Outcome bias‬‬

‫‪45‬‬
‫تاناتککان بککارون و تککان س کی هِرش کی‪ ،‬اسککتادان دانشککگاه پنس کیلوانیا‪ ،‬در سککا‪ ۱۹۸۸ ،‬در تحقیقککی بککه شککرکتکنندگان‬
‫سناریوهایی فرضی دادند‪ .‬یکی از ایآ سناریوها درباره پزشکی بکود ککه بایکد دربکاره یکک تراحکی حیکاتی تصکمیم‬
‫میگرفت‪ .‬سناریو بر اساس نتایج تراحی طراحی شده بود (در ایآ مورد زنده ماندن یا نماندن بیمار‪ ،،‬به یکک گکروه‬
‫از شرکتکنندگان سناریو با نتیجه مثبت و به گروه دیگر با نتیجه منفی داده شد با ایآ ککه در هکر دو سکناریو درصکد‬
‫موفقیت تراحی یکسان بود‪ .‬از منان خواسته شد به کیفیت تصمیم پزشک پیش از تراحی نمره دهنکد‪ .‬نتیجکه اینککه‬
‫گروهی که سناریو با نتیجه بد را داشتند نمره پاییآتری به تصمیم پزشک دادند تا گروه دیگر‪.‬‬

‫نتایج ایآ تحقی و پژوهشهای مشابه نشان داد وقتی قرار است دربکاره کیفیکت تصکمیمهایمان قضکاوت کنکیم‪ ،‬بوتکر‬
‫است فق نتیجه را در نظر نداشته باشیم و شرایطی را هم که منجر به من تصمیم شده در نظر بگیریم‪.‬‬

‫مدیری را تصور کنید که باید تصمیمی موم بگیرد‪ .‬دادهها و تیمش همه میگویند تصمیم الف درست است اما او به‬
‫دلش افتاده که تصمیم ب بوتر است‪ .‬پس از کمی تامل همان تصمیمی را میگیرد که به دلش افتاده بود‪ .‬نتیحه خوب‬
‫از مب در میمید‪ .‬از اینجا به بعد مدیر فرضی داستان ما ممکآ است به راحتی در دام نتیجهنگری بیفتکد تکا منجکا ککه‬
‫حتی ممکآ است باز دفعه بعد هم فق به حس خودش ا تماد کند تا ممار و احتمالت و مشکورتهای کارشناسکان‪.‬‬
‫مشکل منجاست که بخت همیشکه یکار نیسکت و اگکر مقکای مکدیر اسکیر نتیجکهنگری شکود بکه احتمکا‪ ،‬فکراوان بیشکتر‬
‫تصمیماتش در دراز مدت غیرمنطقی و همراه با شکست خواهد بود‪.‬‬

‫‪46‬‬
‫نتیجهنگری بر قضاوت ما درباره تصمیم دیگران نیز مکؤثر اسکت‪ .‬بیشکتر افکراد در قضاوتهایشکان دربکاره تصکمیمات‬
‫دیگران‪ ،‬به ویژه بالدستیهایشان‪ ،‬بر نتیجه تصمیم تمرکز میکنند تا کیفیت اترا یا موقعیت یا حتی هکدل اولیکه من‬
‫تصمیم‪ .‬ایآ مسئله در سازمانها خود را نشان میدهد‪ .‬خیلی اوقات مدیران و کارمندان سازمان به راحتی ممکآ است‬
‫قربانی نتیجهنگری دیگران شوند حتی زمانی که انرژی و اندیشه زیادی را پای تصمیمهایشان گذاشتهاند‪ .‬کافی است‬
‫نتیجه خوب نباشکد‪ ،‬منگکاه همکه برنامکهریزیها‪ ،‬اندیشکهها‪ ،‬مشکورتها‪ ،‬فکداکاریها‪ ،‬تحقیقکات و دیگکر فراینکدهای‬
‫تصمیمگیری فراموش میشوند‪.‬‬

‫بوتریآ راه برای درک صحی تصمیمها و قضاوت درباره کیفیتشان ایآ است که کل فرایند را مد نظر قکرار دهکیم‪.‬‬
‫چه شرای اولیهای منجر به فالن تصمیم شد؟ در هنگام تصمیمگیری چه اطال اتی در دسترس بود و از چه چیزهایی‬
‫باخبر نبودیم؟ میا میتوان فرایند دیگری را تصور کرد؟ میکا از مشکورت و بکازخورد دیگکران اسکتفاده ککردیم؟ میکا‬
‫پژوهش کافی پیش از فرایند تصکمیمگیری انجکام شکد؟ میکا از همکه منکابع موتکود اسکتفاده ککردیم؟ میکا اساسکا من‬
‫تصمیمگیری لزومی داشت؟ اهدال اولیه از چنان تصمیمی چه بودند؟ میا به همه اهدال مورد نظر رسیدیم؟‬

‫چنیآ پرسشهایی کمک میکنند تا اثر نتیجهنگری در قضاوتهایمان به حداقل برسد و فرایند تصکمیمگیری بوبکود‬
‫پیدا کند‪.‬‬

‫=================‬

‫‪ ..۱۷‬اعتماد بنفس کاذب‬

‫ا تماد به نفس کاهب‪۱‬نکو ی سکوگیری شکناختی اسکت ککه اطمینکان فکرد بکه داوریهکایش فراتکر از دقکت ینکی من‬
‫داوریها است‪ .‬برخی افراد بیش از اندازه به تواناییهاشان اطمینکان دارنکد و ریسککهای بزرگتکری را در زنکدگی‬
‫روزمره میپذیرند‪ .‬تحقیقات نشان میدهد ا تماد به نفس کاهب در میان نخبگان پدیدهای شایع است زیرا بیشترشکان‬
‫به غل گمان میبرند که همیشه ح با منواست‪.‬‬

‫افراد در اثر ا تماد به نفس کاهب مسائل اخالقی را ممکآ است دست کم بگیرند‪ .‬وقتی پای داوری اخالقی به میکان‬
‫میمید‪ ،‬بیشتر مردم گمان میکنند از دیگران اخالقیتر مل میکنند‪ .‬نتایج یک تحقی تدید نشان میدهد که بیش‬
‫از نیمی از افراد خود را به لحاظ اخالقی در ده درصد بکالی تامعکه میداننکد‪ .‬خیلیهکا بکه سکادگی گمکان میکننکد‬

‫‪1‬‬
‫‪Overconfidence effect‬‬

‫‪47‬‬
‫مدمهای خیلی خوبی هستند و در هر چالش اخالقی کار درست را انجام میدهنکد‪ .‬مطالعکات نشکان میدهنکد در اثکر‬
‫ا تماد به نفس کاهب خیلیهکا در ایکآ بکاره ککه چقکدر بکه نیازمنکدان کمکک میکننکد یکا چقکدر بکرای فعالیتهکای‬
‫خیرخواهانه و داوطلبانه وقت میگذارند اغراق کنند‪.‬‬

‫شود فرد بدون تأمل کاری را انجام دهد و ایآ درسکت تکایی اسکت ککه‬ ‫ا تماد به نفس بیش از اندازه میتواند سب‬
‫احتما‪ ،‬سر زدن مل غیراخالقی بسیار بالست‪.‬‬

‫به باور دانیل کانمَآ‪ ،‬دانشمند برتسته لوم شناختی‪ ،‬ا تماد به نفس کاهب خطیرتریآ سوگیری شناختی اسکت‪ .‬یکک‬
‫دلیلش ایآ است که قوه داوری انسان در مقابل ایآ سوگیری بسیار مسی پذیر است‪ .‬نتایج یک پکژوهش مفصکل در‬
‫ایالت متحده حاکی است که ‪ ۹۳‬درصد افراد بر ایآ باورند که کیفیت رانندگیشان از میانگیآ تامعه بالتر است در‬
‫حالی که ایآ قضیه به لحاظ مماری غیر ممکآ است‪.‬‬

‫دلیل دیگر ایآ است که ا تماد به نفس کاهب به راحتی راه را برای خطاهای شناختی دیگر همکوار میکنکد‪ .‬بکه بیکان‬
‫دیگر ا تماد بیش از حد به خودمان و داوریهایمان با ث میشود که خود را اری از خطا بدانیم‪ .‬در چنیآ شرایطی‬
‫فرد به راحتی در دام انواع سوگیریهای شناختی میافتد‪.‬‬

‫در اثر ا تماد به نفس کاهب برخی از مومتکریآ فجکایع انسکانی رخ داده اسکت؛ غکرق شکدن تایتانیکک‪ ،‬فاتعکه اتمکی‬
‫چرنوبیل‪ ،‬نابودی فضاپیماهای کلمبیا و چَلنجِر و لکة نفتی خلیج مکزیک در سا‪.۲۰۱۰ ،‬‬

‫‪48‬‬
 ‫خود را خیلی دست بال گرفتآ‪ ،‬به شکلهای مختلف ظاهر میشود‪ ،‬گاهی فرد الکی گمان میکند بر اوضکاع مسکل‬
‫است در حالی که مدتهاست کنتر‪ ،‬اوضاع از دستش خارج شده‪ .‬ا تماد به نفس ککاهب با کث اشکتباه محاسکبه در‬
‫برنامهریزی میشود‪ .‬فرد بورهوری خویش را دست بال میگیرد‪ ،‬در محاسبه مدت زمان مورد نیاز دچار خطا میشود‬
‫و پایان کار به تأخیر میافتد‪.‬‬

‫ا تماد به نفس کاهب چنان میتواند رشد کند که فرد همکه تصکمیمات را بکر اسکاس نظکرات خکودش بگیکرد و هکیچ‬
‫توتوی به واقعیتها و مشورتهای کارشناسان نکند‪ .‬فرض کنید در بازار بورس چند سوم مده خریدهاید که چند‬
‫سا‪ ،‬است حسابی سود میدهد‪ .‬ایآ میتواند اطمینان خاطرتان را چنان بال ببرد که گمان کنیکد هکر سکومی ککه شکما‬
‫دست رویش بگذارید طال میشود‪ .‬در ایآگونه مواقع فرد فق بر اساس منچه به دلش مینشیند مل میکند نه منچه‬
‫واقعا دارد اتفاق میافتد‪.‬‬

‫بیشتر افراد گمان میکنند از دیگران باهوشتر‪ ،‬صادقتر‪ ،‬بورهورتر و اخالقیترند‪ .‬واقعیت ایآ است ککه بیشکتر افکراد‬
‫کمابیش در یک حد هستند‪ .‬فرد در اثر ا تماد به نفس کاهب انتظاراتی غیرواقعی پیکدا میکنکد و در نتیجکه در برابکر‬
‫شکست و ناامیدی مسی پذیر میشود‪.‬‬

‫با پنج مثا‪ ،‬فرضی اثر ا تماد به نفس کاهب را در مناسبتهای مختلف بیشتر بررسی کنیم‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬یک‪ :‬سامان گمان میکند مسیریابِ خیلی خوبی اسکت‪ .‬چنکان بکه خکودش مطمکئآ اسکت ککه هیچگکاه از نقشکه‬
‫استفاده نمیکند‪ .‬او به سفری طولنی میرود و گم میشود‪ ،‬بکه تکای اینککه از دیگکران مسکیر را بپرسکد یکا از نقشکه‬
‫استفاده کند‪ ،‬صدها کیلومتر راه اضافه را با ماشیآ طی میکند‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬دو‪ :‬فرزاد خود را خیلی باهوش میپندارد و برای امتحانی موم به اندازه کافی مطالعه نمیکند و بر خالل انتظار‬
‫میکند‪.‬‬ ‫خودش یکی از پاییآتریآ نمرات کالس را کس‬

‫مثا‪ ،‬سه‪ :‬قاسم گمان میکند همسرش هیچگاه او را ترک نمیکند چرا که کشته مرده اوست‪ .‬او من قدر از همسرش‬
‫سوءاستفاده میکند که ناچار میشود او را ترک کند‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫مثا‪ ،‬چوار‪ :‬نیلوفر قصد ادامه تحصیل دارد و گمان میکند تنوا دانشگاهی که شایسکته اوسکت هکاروارد اسکت و فقک‬
‫برای ورود به هاروارد تقاضا میدهد‪ .‬شش ماه بعد او از هاروارد پذیرش نمیگیرد و یک سا‪ ،‬شانس ادامکه تحصکیل‬
‫در دانشگاههای دیگر را از دست میدهد‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬پنج‪ :‬هلیا نامزد انتخابات رئیس تمووری است و چنان به پیکروزی خکود اطمینکان دارد ککه از دیکدار مسکتقیم بکا‬
‫شوروندان مناط مختلف خودداری میکند‪ .‬هفته بعد او انتخابات را به رقیبش واگذار میکند‪.‬‬

‫راهکارهای فراوانی هستند که با به کارگیریشان میتوان اثر ا تماد به نفس کاهب را به حداقل رسکاند؛ در زنکدگی‬
‫روزمره به واقعیتهای ینی همیشه توته کنیم‪ .‬با خودمان صادق باشیم‪ .‬به انتقاد دیگران بویژه افراد مکورد ا تمکاد بکا‬
‫صبر و حوصله گوش دهیم‪ .‬از مقایسه خودمان با دیگران خودداری کنیم‪ .‬در پایبندی به تعود تکدی باشکیم و وقتکی‬
‫کاری را قبو‪ ،‬میکنیم در محاسبه انرژی و زمانی که باید صرل کنیم واقعگرا باشیم‪.‬‬

‫هر چند راهکارهای فوق در به پاییآ رساندن اثر ا تماد به نفس کاهب نقش دارنکد امکا نبایکد فرامکوش ککرد تکا ایکآ‬
‫راهکارها بد‪ ،‬به ادت نشوند نمیتوان از شر ا تماد به نفس کاهب در امان ماند‪.‬‬

‫===============‬

‫‪ ..۱۸‬نوآوریگرایی‬

‫نوموریگرایی‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که فرد برای فوایکد یکک محصکو‪ ،‬تدیکد بکیش از انکدازه ارزش قائکل‬
‫میشود در حالی که به محدویتهای همان محصو‪ ،‬اهمیتی نمیدهد‪ .‬از ایآ منظکر فکرد میپنکدارد ککل تامعکه بایکد‬
‫نوموری را بدون هیچ تغییری بپذیرد‪.‬‬

‫تولیدکنندگان محصولت دیجیتا‪ ،،‬نوموریهای هر کالی تدیکد را بکیش از هکر چیکز تبلیکغ میکننکد‪ .‬گکرایش بکه‬
‫نوموری با ث میشود خریداران گمان کنند اگر مخریآ محصو‪ ،‬من شرکت را نخرند یا مخریآ مد‪ ،‬گوشی همراه‬
‫میافتند‪ .‬در ایآ حالت ههآ وزن زیکادی بکرای نوموریهکای من محصکو‪ ،‬قائکل‬ ‫را نداشته باشند‪ ،‬از بقیه تامعه ق‬
‫میشود اما در واقعیت ممکآ است چند مد‪ ،‬طو‪ ،‬بکشد تا مجموع نوموریهای یک شرکت به تغییرات مده منجر‬

‫‪1‬‬
‫‪Pro-innovation bias‬‬

‫‪50‬‬
‫شود‪ .‬مثال خیلی اوقات مجموع امکانات یک گوشی همراه با مد‪ ،‬بعدیاش تفاوت چندانی ندارد اما نوموریگرایی‬
‫مقاومت در برابر خرید مخریآ مد‪ ،‬را کاهش میدهد‪.‬‬

‫گاهی اوقات حتی محصو‪ ،‬تدیدتر بوتر نیست با اینکه چند نوموری دارد‪ .‬کما اینکه بسیاری از شکرکتها بکه لکت‬
‫اشکالت فنی یا مسائل دیگر تولید محصو‪ ،‬تدید را بعد از چندی متوقف میکنند‪ .‬امکا نکوموریگرایی نمیگکذارد‬
‫فرد محدودیتها را به روشنی ببیند و همیشه از ایآ که مخریآ مد‪ ،‬هر چیزی را میخرد دفاع میکند‪.‬‬

‫یکی از مثا‪،‬های معرول تاثیرات نوموریگرایی در افکار مومی برمیگردد به دهه پنجاه و شصت مکیالدی‪ .‬در من‬
‫سا‪،‬ها با پیشرفت هر روزه فناوریهای اتمی و نوموریهای ناشی از من‪ ،‬باوری همگانی پدید ممده بکود ککه انکرژی‬
‫اتمی به زودی و احتمال در اوایل قرن بیست و یکم تایگزیآ همکه سکوختهای فسکیلی خواهکد شکد‪ ،‬کارکردهکای‬
‫نظامی انرژی اتمی به حداقل خواهد رسید و به تایش نوموریهای انرژی اتمی راهکارهای فراوانی برای بسیاری از‬
‫مسائل بشر خواهد داشت‪ .‬خوشبینانه گمان میرفت که در سراسر توان انرژی اتمی برای همه چیز از صکنعت تولیکد‬
‫دارو تا مولدهای برقی به کار گرفته خواهد شد‪ .‬ایآ باور سا‪،‬های بعد نیز ادامه یافت‪ .‬مثال راتر اسمیت‪ ،‬مدیر امکل‬
‫وقت تنرا‪ ،‬موتورز‪ ،‬در سا‪ ۱۹۸۶ ،‬پیشبینی میکرد با شروع قرن تدید در تامعهای بدون کاغکذ زنکدگی خکواهیم‬
‫کرد‪.‬‬

‫‪51‬‬
‫ایآ باور و موارد مشابه تحت تاثیر نوموریخواهی شکل میگیرند‪ .‬در واقع ایآ سوگیری شکناختی مکانع از توتکه بکه‬
‫محدویتهای هر نوموری است‪ .‬مثال در مثا‪ ،‬بال با اینکه فناوری انرژی اتمکی فصکل تدیکدی را در لکم و صکنعت‬
‫گشود اما محدویتها و خطرات فراوانکی را نیکز بکه همکراه داشکت‪ .‬محکدویتهایی ککه تکا همکیآ امکروز بسکیاری از‬
‫دانشمندان و پژوهشگران را به خود مشغو‪ ،‬کرده است‪ .‬به همیآ دلیل پیشبینیهای ایآ چنینکی هیچگکاه بکه واقعیکت‬
‫نپیوستند‪.‬‬

‫نکته دیگری که خیلی اوقات از یاد میرود ایآ است که بسیاری از نوموریها در طی زمکان مکورد اسکتقبا‪ ،‬مکومی‬
‫واقع نمیشود‪ .‬شاید اگر فورستی از اخترا ات بشری تویه کنیم بوتر بتوان دریافت که چکه تعکداد زیکادی خالقیکت و‬
‫نوموری به دلیل مختلف موف نشدند تایی در زندگی بشر پیدا کنند‪.‬‬

‫نوموریگرایی میتواند هزینههای گزافی را به انسان تحمیل کند‪ .‬بوتریآ راه ایآ است که پیش از هکر خریکدی فکرد‬
‫کامال به نیازهایش بیندیشد و ببیند نوموری مد نظر چقدر نیازهایش را برطرل میکند؟ میا محصکو‪ ،‬تدیکد تفکاوت‬
‫معناداری با محصو‪ ،‬قبلی دارد؟ میا هزینه خرید محصو‪ ،‬تدید در قیکاس بکا محصکولت مشکابه منطقکی اسکت؟ میکا‬
‫نیازهایی که با محصو‪ ،‬تدید برطرل میشوند نیازهای ضروریاند؟‬

‫اندیشیدن به چنیآ پرسشهایی به فرد کمک میکند در انتخاب و خرید‪ ،‬از اثر نوموریگرایی به دور باشد‪.‬‬

‫===================‬

‫‪ ..۱۹‬تازگیانگاری‬

‫تازگیانگاری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که طکی من ههکآ وزن بیشکتری بکرای اطال کات تکازه قائکل میشکود تکا‬
‫دادههای قبلی‪ .‬تجربه تازگیانگاری برای هر کسی مشناست‪ .‬گاهی اوقات وقتی برای نخستیآ بار با موضکو ی مشکنا‬
‫میشویم به غل گمان میکنیم من موضوع برای بقیه نیز تازگی دارد اما بعد میفومیم که سالیان زیکادی از مکر من‬
‫موضوع میگذرد‪.‬‬

‫مرنولد زویکی‪ ،‬استاد زبانشناسی دانشگاه استنفورد‪ ،‬برای نخستیآ بار ایآ بکارت را در سکا‪ ۲۰۰۵ ،‬بکه ککار بکرد‪ .‬او‬
‫فومید افراد در مواتوه با واژه یا بارتی که برایشان تدید است به غل تصور میکنند ککه من واژه یکا بکارت تکازه‬

‫‪1‬‬
‫‪Recency illusion‬‬

‫‪52‬‬
‫وارد زبان شده در حالی که من کلمه یا بارت سا‪،‬ها در من زبان کاربرد داشته است‪ .‬وی مطالعات بیشتری انجکام و‬
‫تعریف تازگیانگاری را گسترش داد‪" :‬باوری ککه فکرد بکر اسکاس من میپنکدارد منچکه بکه تکازگی متوتکهاش شکده‬
‫پدیدهای متاخر و تازه است‪".‬‬

‫یک مثا‪ ،‬فرضی را با هم مرور کنیم‪ .‬تواد سا‪،‬های زیادی است ککه اخبکار روز را دنبکا‪ ،‬نمیکنکد‪ .‬او از امکروز ککه‬
‫فرصت یافته‪ ،‬تصمیم دارد اخبار روز را پیگیری کند‪ .‬اینجاست که ایآ سوگیری شناختی میتواند نقش بازی کند‪ .‬به‬
‫ایآ معنا که بسیاری از مفاهیمی را که تواد برای اولیآ بار میشنود‪ ،‬برایش ایآ تصور را ایجاد میکنکد ککه احتمکال‬
‫ایآ مفاهیم برای دیگران نیز تدید است و تازگی دارند در حالی که من مفاهیم سا‪،‬ها وتود داشتهاند‪ .‬اینجاست که‬
‫تواد در دام تازگیانگاری میافتد‪.‬‬
‫تازگیانگاری خود به پدیدهای میانجامد که از من با نوان «وهم تکرار»‪ ۱‬نیز یاد میشکود‪ .‬فکرض کنیکد متنکا پکس از‬
‫سا‪،‬ها تصمیم میگیرد ماشینش را وض کند‪ .‬به همیآ دلیل شروع میکند به مطالعکه و تحقیک دربکاره خودروهکای‬
‫میکنند‪ .‬وهم تکرار که خود نتیجه توته گزینشی است با ث‬ ‫مختلف‪ .‬در ایآ میان یک یا دو ماشیآ نظرش را تل‬
‫میشود متنا هر تا میرود همان ماشیآها را بیند‪ .‬حتی ممکآ است وس یک فیلم یا یکک تبلیکغ تلویزیکونی دوبکاره‬
‫همان ماشیآ ظاهر شود‪ .‬اینجاست که متنا ممکآ است در وهکم تککرار گرفتکار شکود و نتیجکه بگیکرد در انتخکاب من‬

‫‪1‬‬
‫‪frequency illusion‬‬

‫‪53‬‬
‫ماشیآ درست مل کرده چون همه تا هست در حالی که واقعیت ایآ است که متنا پیش از من توتوی به ماشکیآها‬
‫نداشته و اکنون توته گزینشی به ماشیآها دارد‪.‬‬

‫تازگیانگاری ممکآ است با ث شود موقعیت تاریخی در درک پدیدهها را دست کم بگیریم‪ .‬سناریوی خیالی زیکر‬
‫را در نظر بگیرید‪ .‬ثمان رئیس یک شرکت خدمات مالی است‪ .‬خیلی اتفاقی مطلبی را درباره پکرورش خالقیکت در‬
‫کارکنان میخواند و از یک روش پیشنوادی من خوشش میمید‪ .‬گمان میکنکد من روش خیلکی تدیکد اسکت‪ .‬روز‬
‫بعد کارکنان را تمع میکند و از منان میخواهد همان روش را به نوان وظیفه روزانه اتکرا کننکد‪ .‬در اینجکا ثمکان‬
‫اسیر تازگیانگاری میشود و بر اساس من تصمیم میگیرد‪ .‬به الوه وی نمیداند که به لحاظ تکاریخی من روش در‬
‫چه موقعیتی و به چه لتی به کار رفته است و میا اساسا با شرای فعلی شرکت وی تور درمیمید یا خیر؟‬

‫اگر اطال اتی برای ما تدید است به ایآ معنی نیست که برای بقیه هم تازگی دارد‪ .‬بوتر است پیش از هر چیز درباره‬
‫هر منچه برایمان تدید است مطالعه کنیم تا درکی درست و تاریخی از قضیه به دست موریم‪.‬‬

‫==============‬

‫‪ ..۲۰‬ادراک گزینشی‬

‫ادراک گزینشی‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ هر منچه را درست میپندارد دریافکت میکنکد و هکر چکه را‬
‫مخالف پندارد نادیده میگیرد‪ .‬در ایآ فرایند فرد اطال ات را گزینشی دریافت میکند‪ .‬به زبان ساده فکرد تصکویر را‬
‫من طور که دوست دارد میبیند نه من گونه که واقعا هست‪.‬‬
‫معلمی را در نظر بگیرید که بیآ شاگردانش استثنا قائل میشود‪ .‬وی ممککآ اسکت بکه راحتکی از خطکای دانشممکوز‬
‫محبوبش چشمپوشی کند در حالی که اگر همان خطا از دانشمموز دیگری سر زند واکنش نشان دهد‪ .‬یکا بکر کس‬
‫پیشرفت دانشمموزی را که به او القه ندارد نادیده بگیرد در حکالی ککه بکرای کوچککتریآ پیشکرفت دانشممکوز‬
‫محبوبش پاداش در نظر گیرد‪.‬‬

‫اثر ادراک گزینشی در موقعیتهای مختلفی در زندگی واقعی خود را نشان میدهد‪ .‬با چوکار مثکا‪ ،‬فرضکی مسکئله را‬
‫مرور کنیم‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Selective perception‬‬

‫‪54‬‬
‫مثا‪ ،‬یک‪ :‬صادق برای خرید چند قلم میوه به بازار میرود‪ .‬او همیشه میوههایی را انتخاب میکند که به ز مش مکزه‬
‫خوبی دارند‪ .‬او در حالی چنیآ تصمیمی میگیرد که هیچگاه میوههای دیگر را امتحان نکرده تا ببیند میا از طعمشکان‬
‫خوشش میمید یا خیر؟‬
‫مثا‪ ،‬دو‪ :‬شاهیآ طرفدار پر و پا قرص یک حزب سیاسی است‪ .‬وی در هر شکرایطی بکه من حکزب رأی میدهکد زیکرا‬
‫گمان میبرد من حزب باورهایش را نمایندگی میکند صرل نظر از ایآ که میا من حزب واقعا به پیشرفت تامعهاش‬
‫کمکی میکند یا خیر؟‬
‫مثا‪ ،‬سه‪ :‬هما مطالعات فراوانی درباره ضرر و زیان سیگار کشیدن داشته اسکت‪ .‬او هکر گکاه فکرد تدیکدی را مالقکات‬
‫میکند بر اساس اینکه میا طرل سیگار میکشد یا خیر تصمیم میگیرد با او ارتباط برقرار کند یا نه‪.‬‬
‫مثا‪ ،‬چوار‪ :‬سمیه طرفدار پر و پا قرص تیم فوتبا‪ ،‬بنفش است‪ .‬هر زمان که بازی تیم محبوبش را میبیند بکه خطاهکای‬
‫بازیکنان حریف واکنش نشان میدهد اما به خطاهای تیم محبوبش بیا تنا است‪.‬‬

‫یک تحقی کالسیک درباره ادراک گزینشی در دهه پنجاه میالدی نشان داد که افراد هر منچه را بخواهند میبینند و‬
‫بر کس‪ .‬در ایآ پژوهش از تعدادی از دانشجویان دانشگاه پرینستون و کالج دارتموث خواسته شد فیلم یک مسکابقه‬
‫فوتبا‪ ،‬نسبتا خشآ بیآ ایآ دو دانشگاه را تماشا کنند‪ ،‬سپس تعداد تقریبی خطاهای هر تیم را تخمیآ بزننکد‪ .‬یافتکههای‬

‫‪55‬‬
‫تحقی نشان داد که هر گروه تعداد خطاهای تیم مقابل را تقریبا دو برابر واقعیت گزارش کرد که حکایت از ادراک‬
‫گزینشی شرکتکنندگان داشت‪.‬‬

‫یکی از مومتریآ دلیل ادراک گزینشی ایآ است که افراد هر روز با دادههای بسکیار زیکادی مواتکه میشکوند و در‬
‫نتیجه نمیتوانند به همه منان توته یکسانی نشان دهند؛ ههآ انتخاب میکند که به چه چیزی واکنش نشان دهد‪.‬‬

‫ادراک گزینشی در طراحی تبلیغات تجاری نیز نقش دارد‪ .‬مصرلکنندگان ممکآ است از یک تبلیغ بیشتر خوششان‬
‫بیاید یا کمتر فق بر اساس اینکه درباره فالن شرکت یا محصو‪ ،‬چه قیدهای دارند‪.‬‬

‫ادراک گزینشی میتواند با ث از دست رفتآ فرصتهای زیادی شود و در روند تصمیمگیری اخال‪ ،‬وارد کنکد‪ .‬در‬
‫مسائل موم باید مراق بود تحت تاثیر ادراک گزینشی قرار نگیریم‪.‬‬

‫*****‬

‫‪ ..۲۱‬خودخدمتگرایی‬

‫خودخدمتگرایی‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ موفقیکت را بکه خکود فکرد و توانکاییاش نسکبت میدهکد و‬
‫شکست را به وامل بیرونی‪ .‬در ایآ حالت فرد در داوری بیش از اندازه ازخودراضی تلوه میکند‪.‬‬

‫میپنکدارد دور نگکاه دارد‪ .‬ایکآ تمایکل امکا گکاهی چنکان قکوت‬ ‫ههآ تمایل دارد خود را از هر منچه تودید و مسکی‬
‫میگیرد که هم خطا و توهم ایجاد میکند هم به خدمت ارج و قرب نوادن به خویش درمیمید‪ .‬در ایآ حالت افکراد‬
‫هیچ انتقادی را نمیپذیرند یا مدام ا تبار هر انتقادی را زیر سؤا‪ ،‬میبرنکد‪ ،‬همیشکه از توانمنکدیها و دستاوردهایشکان‬
‫سخآ میگویند و چشمانشان را به روی خطاها و شکستهایشان میبندند‪.‬‬

‫دانشمموزی را فرض کنید که هر بار نمره خوبی میگیرد‪ ،‬من را به تالش و اسکتعدادش نسکبت میدهکد و بکر کس‬
‫اگر نمرهاش خراب شود‪ ،‬همه کاسه کوزهها را سر معلم و سؤالت بد امتحان میشککند‪ .‬مربکی فوتبکالی ککه هکر بکار‬
‫تیمش برنده میشود‪ ،‬تاکتیکهای تیم و کار گروهی خوب را دلیل بُرد میپندارد اما اگر تیمش ببازد‪ ،‬زمیآ و داور‬

‫‪1‬‬
‫‪Self-serving bias‬‬

‫‪56‬‬
‫و خشونت تیم حریف و خالصه هر کسکی تکز خکودش مقصکر اسکت‪ .‬فکردی ککه اسکتعداد و شایسکتگیاش را دلیکل‬
‫استخدامش میداند اما درباره تای قبلی که تقاضای شغلش را رد کرد بکاور دارد ککه مصکاحبهکننده از او خوشکش‬
‫نیامده‪ .‬هر سه شخصیت در بند خودخدمتگراییاند‪.‬‬

‫خودخدمتگرایی گاهی اوقات بر کس میشود‪ .‬تحقیقات حکایت از من دارد افکرادی ککه دچکار افسکردگیاند یکا‬
‫زت نفسشان پاییآ است مبتال به مد‪ ،‬بر کس خودخدمتگرایی میشکوند‪ .‬در ایکآ حالکت انسکان گمکان میکنکد‬
‫اتفاقات مثبت و موفقیت حاصل شانس و وامل بیرونی است در حالی که مسئولیت هر شکست و اتفکاق بکد را فقک‬
‫متوته خودش میداند‪.‬‬

‫افراد درباره ایآ که چقدر وقایع زندگی و پیممدهایشان تحت هدایتشان است متفاوت میاندیشند‪ .‬هکدایت خیلکی‬
‫چیزها در زندگی از دست ما خارج است‪ .‬در روانشناسی شخصیت مفوومی هست تحت نوان "کانون هدایت" که‬
‫تولیآ راتِر (‪ ،،۲۰۱۴ -۱۹۱۶‬استاد برتسته و فقید روانشناسی دانشگاه ایالتی اهایو‪ ،‬برای نخستیآ بکار در سکا‪۱۹۵۴ ،‬‬
‫معرفی کرد‪ .‬کانون هدایت بارت است از ایآ که تا چه اندازه خودمان را مسئو‪ ،‬وقایع زندگی و نتایجشان میدانیم‬
‫تا چه اندازه وامل بیرونی و خارج از هدایتمان‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫کانون هدایت به دو گروه درونی و بیرونی تقسیم میشود‪ .‬فردی که دارای کانون هدایت درونی است بیشتر خود را‬
‫مسئو‪ ،‬نتایج زندگیاش میداند‪ .‬در وض شخصی که کانون هدایتش بیرونی است بخت و اقبا‪ ،‬و وامل خکارج از‬
‫کنتر‪ ،‬را دلیل پیشامدهای زندگیاش میداند‪ .‬طبیعتا افرادی که از کانون هدایت درونی بوکره میبرنکد بیشکتر در دام‬
‫خودخدمتگرایی میافتند‪.‬‬

‫مطالعات تدیدتر لوم شناختی نشان میدهنکد افکراد در فرهنگهکای فردگکرا راحکتتر گرفتکار خودخکدمتگرایی‬
‫میشوند تا فرهنگهای تمعگرا‪ .‬در فرهنگهای تمعگرا شکست و موفقیت متاثر از ماهیت تمعکی اتتمکاع اسکت‬
‫در نتیجه افراد رفتار فرد را در ارتباط با کل تامعه نگاه میکنند‪ .‬در مقابل در فرهنگهای فردگرا تاکید بر شناسکایی‬
‫فرد به نوان مسئو‪ ،‬نوایی شکست یا پیروزی است‪ .‬نکته مثبت فرهنگهکای فردگکرا در مقابکل قدرشناسکی بیشکتر از‬
‫افراد است‪.‬‬

‫یکککی دیگککر از یافتککههای موککم تحقیقککات لککوم شککناختی حککاکی از من اسککت کککه توانترهککا بیشککتر مسککتعد‬
‫خودخدمتگراییاند‪ .‬هر چه سآ بالتر میرود‪ ،‬تجربه شخص نیز بیشتر میشود‪ .‬تجربه بیشتر یعنی یادموری و درک‬
‫نمونههای بیشتری از وقایع و اتفاقات‪ .‬هر چقدر ههآ نمونههای بیشتری در اختیار داشکته باشکد‪ ،‬بوتکر میتوانکد رونکد‬
‫مسئولیتپذیری را تحلیل و هدایت کند‪ .‬در نتیجه با بال رفتآ سآ و تجربه‪ ،‬میل به خودخدمتگرایی کاهش مییابد‪.‬‬

‫خودخدمتگرایی در هر شکلی میتوانکد فرصکتهای گرانبوکای رشکد و ممکوختآ را از انسکان بگیکرد‪ .‬وقتکی نقکاط‬
‫ضعفمان را درست بشناسیم و به انتقاد گوش دهیم پیشرفت میکنیم‪ .‬امکا اگکر گوشکمان را بکه هکر منچکه مکا را نقکد‬
‫میکند بستیم و همه مشکالت را انداختیم گکردن شکرای و دیگکران‪ ،‬دیگکر چیکز تدیکدی دربکاره خودمکان کشکف‬
‫نمیکنیم‪.‬‬

‫*********‬

‫‪58‬‬
 ‫‪ ..۲۲‬همپوشانیگرایی‬

‫همپوشانیگرایی‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ا ضای تمع تمایل دارند بیشتر درباره موضو اتی که برای همکه‬
‫مشناست گفتگو کنند و کمتر برای موضو اتی وقت صرل کنند که برخی ا ضا از من مگاهی ندارند‪ .‬به زبان ساده‪،‬‬
‫همپوشانیگرایی گرایش به صحبت درباره اطال ات مشترک تمع است‪.‬‬

‫همپوشانیگرایی میتواند پیامدهای زیانباری در تصمیمگیریهای گروهی داشته باشد‪ .‬وقتی ا ضای تمع اطال اتی‬
‫را که بقیه ندارند به اشتراک نمیگذارند‪ ،‬نمیتوان انتظار داشت تصمیمات کامال مگاهانکه اخکذ شکوند‪ .‬بگذاریکد بکا‬
‫یک مثا‪ ،‬فرضی قضیه را روشآ کنم‪.‬‬

‫شاهرخ و دوستانش تصمیم میگیرند پس از اتمام کار بروند سکینما‪ .‬مو کدش ککه فکرا میرسکد قکرار میشکود تمکع‬
‫تصمیم بگیرد چه فیلمی تماشا کنند‪ .‬همه خستهاند و هر چه تصمیمگیری به درازا بینجامد زمان نیز از دسکت مکیرود‪.‬‬
‫یکی فیلمی را پیشنواد میکند و بیشتر تمع موافقت خودشان را ا الم میکنند‪ .‬شاهرخ قبال من فیلم را دیکده اسکت و‬
‫به نظرش فیلم بدردنخوری است‪ .‬برخیها در ایآ مرحله نظرشان را مشکارا ا الم میکنند‪ .‬شاهرخ ترتی میدهد به‬
‫خاطر تمع چیزی نگوید‪ .‬دلیل ایآ امر گیرافتادن در دام همپوشانیگرایی است‪.‬‬

‫در مثا‪ ،‬بال هیچگاه تواب درست و قطعی برای اینکه چه فیلمی را تماشا کنیم وتود ندارد‪ .‬بحثِ سلیقه است‪ .‬وقتی‬
‫پای تواف تمع در میان باشد احتما‪ ،‬همپوشانیگرایی بالتر میرود‪.‬‬

‫گارولد استاسکر‪ ،‬اسکتاد روانشناسکی دانشکگاه میکامی در اوهکایو‪ ،‬و ویلیکام تکایتِس‪ ،‬اسکتاد روانشناسکی دانشکگاه فنکی‬
‫مرکانزاس‪ ،‬در پژوهشی مشترک در سا‪ ۱۹۸۵ ،‬نشان دادند افراد وقتی در یکک گکروه قکرار میگیرنکد بیشکتر تمایکل‬
‫دارند در گفتگو همپوشانی کنند با اینکه طبیعتا گفتگو درباره اطال اتی که دیگران از من بیخبرند روشنگرتر است‪.‬‬
‫همپوشانیگرایی زمانی که قرار است تمع درباره موضو ی قضاوت کند و به تواف نوکایی برسکد شکدت میگیکرد‪.‬‬
‫یک دلیل میتواند محدودیت زمان باشد‪ .‬فرد ترتی میدهد ساز مخالف نزند تا قضیه سریعتر تمع شکود‪ .‬بکر کس‬
‫اگر تمرکز تمع رسیدن به بوتریآ تصمیم ممکآ و محدویت زمانی کمتر باشکد‪ ،‬هکر ککس راحکتتر نظکرش را بیکان‬
‫میکند‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Shared information bias‬‬

‫‪59‬‬
‫تصمیمگیری تمعی دشواریهای خاص خکود را دارد‪ .‬دلیکل مکده دیگکری ککه با کث همپوشکانیگرایی میشکود‬
‫اضطراب ناشی از بیان نظر متفاوت در تمع است‪ .‬بیشتر افراد از اینکه مخالف تمع شناخته شوند بیزارنکد‪ .‬بکه کالوه‬
‫حرل زدن در تمع دهای را سراسیمه میکند‪ .‬ا ضای یک تمع به شورتشان در میان دیگران اهمیت میدهنکد و‬
‫دوست ندارند به مبروشان لطمهای وارد شود‪ .‬وانگوی منوا گمان میکنند با بیان نظر مخالف ممکآ اسکت پیونکدهای‬
‫اطفیشان با دیگکران در خطکر قکرار بگیکرد‪ .‬در نتیجکه اطال اتشکان را گزینشکی بکا دیگکر ا ضکای تمکع در میکان‬
‫میگذارند‪.‬‬

‫تحقیقات متعددی نشان میدهند که هر چه ا ضکای یکک تمکع اطال کات بیشکتری را بکا دیگکران در میکان بگذارنکد‬
‫تصمیمات گروهی بوتر و موف تری اخکذ میشکود‪ .‬راهکارهکای مومکی ککه بکه ایکآ امکر کمکک میکنکد بارتنکد از‬
‫اختصاص زمان بیشتر به بحث وگفتگو درباره تصمیم تمعی‪ ،‬اتتناب از بحثهای کلی‪ ،‬اهمیت دادن به تنوع نظرات‬
‫و گفتگو درباره موضو ات تدید برای اتتناب از تکرار‪.‬‬

‫با به کارگیری ایآ راهکارها و با تمریآ بردباری در برابر نظرات مخکالف و منتقکد میتکوان امیکدوار بکود فکرد دیگکر‬
‫مجبور نباشد برای رسوا نشدن همیشه همرنگ تما ت باشد‪ .‬گوناگونی رنگها به زیبایی گروه میافزاید‪.‬‬

‫===============‬

‫‪60‬‬
 ‫‪ ..۲۳‬دوامنگری‬

‫دوامنگری‪ ۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ فق نمونکههای زنکده و موفک را در نظکر میگیکرد و در نتیجکه در‬
‫داوری موقعیت خطا میکند‪ .‬بگذارید با چند مثا‪ ،‬خیالی دوامنگری را در موقعیتهای متفاوت نشان دهم‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬یک‪ :‬بومآ گمان میکند مموزش کامپیوتر تجارت خوب و پردرممدی است‪ .‬در نتیجه بکه ایکآ میاندیشکد ککه‬
‫یک مؤسسة مموزش کامپیوتر افتتاح کند‪ .‬مشکل بومآ اینجاست که فق نمونههای موف را دور و برش دیده است‪.‬‬
‫او هرگز از افراد زیادی که تجارتشان شکست خورده چیزی نشنیده است‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬دو‪ :‬مقالت فراوانکی را بکا نکاوینی مشکابه "پکنج ککاری ککه بیشکتر ثروتمنکدان انجکام میدهنکد" یکا "ده کادت‬
‫نویسندگان بزرگ و موف " میتوان یافت‪ .‬میا معنای چنیآ مقالتی ایآ است که انجام دادن من کارهکا یکا پیکروی از‬
‫من ادتها انسان را ثروتمند یا نویسندهای موف میکنکد؟ خیکر‪ ،‬چکون مدمهکای زیکادی هسکتند ککه ایکآ کارهکا را‬
‫کردهاند و هیچگاه ثروتمند یا نویسنده نشدند‪ .‬اینجا فق به کسانی که باقی ماندند توته میشود نه منانی ککه بکه هکر‬
‫دلیلی در راه ثروتمندشدن یا نویسنده شدن دوام نیاوردند‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬سه‪ :‬در برخی متون گاهی به اد اهایی برمیخوریم که مثال فالن بنای تاریخی در فالن دوره از تکاریخ موندسکی‬
‫خیلی پیشرفته بوده زیرا فالن بنا هنوز از من دوره باقی است‪ .‬ایآ نتیجه غیر منطقی است چرا که باید نسبت تعداد بناها‬
‫به تعداد باقیمانده را دانست تا بتوان قضاوت درستی از موندسی من دوران داشت‪ .‬پس فقک نمیتکوان دربکاره همکان‬
‫یک ساختمانی که دوام مورده نتیحه گرفت زیرا که بناهای فراوانی هم از همان دوران از بیآ رفته است‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬چوار‪ :‬حامد بیست سا‪ ،‬است که ماشینش را سوار میشود‪ .‬او معتقکد اسکت خودروهکای قکدیمی خیلکی بوتکر از‬
‫ماشیآهای تدید هستند‪ .‬دلکیلش هکم ماشکیآ خکود او اسکت ککه مثکل سکا ت ککار میکنکد‪ .‬در اینجکا حامکد در اثکر‬
‫دوامنگری فق نمونه موف خودش را معیار قرار میدهد و مد‪،‬های مشابه خودرویش را حساب نمیکند ککه از رده‬
‫خارج شدهاند‪ .‬به الوه تعمیر و نگوداری منظم خودش را دست کم میگیرد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Survivorship bias‬‬

‫‪61‬‬
‫دوامنگری یکی از مفات تحلیلهای کالن مالی است زیرا گاهی اوقات به باورهای بسیار خوشبینانهای میانجامد‪ .‬به‬
‫نوان نمونه گاهی اوقات در تحلیل ملکرد مالی موف اقتصاد یک شور در طو‪ ،‬ده سا‪ ،،‬دوامنگری با ث میشکود‬
‫تحلیلگر‪ ،‬تمام شرکتهایی را که دیگر نیستند از محاسبات حذل کند‪.‬‬

‫از دیگر پیامدهای دوامنگری باور غلطی است مبنی بر اینکه موفقیت یک شخص یا گروه حتما وابسته به ویژگیهای‬
‫خاصی بوده که من فرد یا گروه داشته و نقش بخت و اقبا‪ ،‬در من صفر در نظر گرفته میشود‪ ،‬در حالیکه شکانس در‬
‫هر موفقیتی نقشی ولو کم دارد‪.‬‬

‫ایآ پندار غل که برای موفقیت باید فق به افراد موف نگریست ناشی از دوامنگری است‪ .‬وقتکی شکسکت از چشکم‬
‫پنوان میشود‪ ،‬تفاوت میان شکست و موفقیت نیز از نظر دور میماند‪.‬‬

‫دوامنگری در پیشبینیهای پزشکی نیز میتواند نتایج گرانبوایی در پی داشته باشد‪ .‬وقتی بیمکاری مولککی تشکخیص‬
‫داده میشود نوبت به پیشبینی میرسد‪ .‬در اینجا بیمار لزم است بداند حکدودا چقکدر فرصکت زنکدگی دارد‪ .‬خیلکی‬
‫اوقات در اینگونه پیشبینیها بیمارانی که بالفاصله پس از تشخیص درگذشتهاند به حساب نمیمیند‪ .‬در نتیجه ممکآ‬
‫است پیشبینی دقی نباشد‪.‬‬

‫دوامنگری خود را در بخش "خدمات مشکتریان" نیکز نشکان میدهکد‪ .‬مطالعکات حکایکت از من دارد ککه بسکیاری از‬
‫مشتریان در صورت نارضایتی سخنی نمیگویند‪ .‬مدیران هم القه دارند بکه کسکانی بیشکتر توتکه کننکد ککه صکدای‬
‫رضایت منکان میبندنکد‪ .‬ایکآ در حالیسکت ککه گکروه نخسکت‬ ‫نارضایتیشان بلند است‪ .‬در نتیجه کمر همت به کس‬

‫‪62‬‬
‫ممکآ است دیگر شانسی به من شرکت ندهند و از خرید بیشتر از من سکازمان صکرل نظکر کننکد‪ .‬دوامنگکری اینجکا‬
‫با ث میشود فق به منانی توته شود که موف میشوند صدایشان را بلند کنند و دیگران اصال به حساب نیایند و در‬
‫نتیجه سازمان ضرر کند‪.‬‬

‫یکی از مثا‪،‬های تاریخی دوامنگری برمیگردد به تنگ توانی دوم‪ .‬در برهکهای از تنکگ‪ ،‬ارتکش ایکالت متحکده‬
‫گروهی از بوتریآ مماردانان را د وت کرد با استفاده از دادههای تمعموری شکده نقکاطی را روی هواپیمکا مشکخص‬
‫شود‪ .‬چنیآ زرهکی وزن هواپیمکا و مصکرل سکوخت را افکزایش مکیداد و قکدرت‬ ‫کنند تا زره تقویتی رویشان نص‬
‫مانورش کم میشد‪ .‬در نتیجه تعییآ دقی ایآ نقاط اهمیتی فوقالعاده داشت‪.‬‬

‫در ایآ میان ریاضیدانی به نام مبراهام والد نظری متفاوت از بقیه ارائه کرد‪ .‬دادههکا همکه حکایکت از من داشکت ککه‬
‫بیشتر گلولهها به با‪،‬ها‪ ،‬دم‪ ،‬دماغه و بدنه اصابت کرده است‪ .‬نتیجه منطقی ایآ بود که باید در همیآ نقکاط زره ایمنکی‬
‫کرد‪ .‬اما والد با ایآ نتیحهگیری مخالف بود‪ .‬او فومید دادهها از هواپیماهایی تمعموری شکده ککه از تنکگ‬ ‫را نص‬
‫سالم بازگشته بودند‪ .‬ایآ بدان معنا بود که اصابت گلوله به با‪ ،،‬دم‪ ،‬بدنه و دماغه نتوانسته هواپیمکا را از ککار بینکدازد‪.‬‬
‫بر کس هواپیماهایی که موتورشان هدل گلوله قرار گرفته بود هیچیک به مشیانه بازنگشتند‪ .‬پکس او نتیجکه گرفکت‬
‫که زره تقویتی باید روی موتورها نص شود‪.‬‬

‫مثالهای فوق نشان میدهد دوامنگری خطاهای فراوانی را در پی دارد‪ .‬برای تلوگیری از چنیآ خطاهایی نبایکد فقک‬
‫نمونههای تسته گریخته را به حساب مورد‪ .‬در تحلیل اطال ات و دادهها بایکد تکالش ککرد همکه نمونکهها را در نظکر‬
‫گرفت‪ ،‬چه منانی که موف شدند و دوام موردند چه منانی ککه بکه هکر دلیلکی شکسکت خوردنکد چکرا ککه "مردگکان‬
‫حکایت نمیکنند‪".‬‬

‫============‬

‫‪63‬‬
 ‫‪ ..۲۴‬بردباختانگاری‬

‫باختانگاری‪۱‬نو ی سوگیری شناختی است که ههآ یک موقعیت را یک بازی میپندارد که گویی در من بردِ یکی‬
‫یعنی باخت دیگری‪.‬‬
‫محققان لوستانی دو دانشگاه گدانسک و دانشگاه لوم اتتما ی و انسانی ورشو در سا‪ ۲۰۱۵ ،‬ایآ سوگیری شناختی‬
‫را معرفی کردند‪ .‬بر اساس تعریف ایآ پژوهشگران‪ ،‬بردباختانگاری بر پیشفرضی پنوان استوار است که گکویی در‬
‫رواب اتتما ی خوشی و موفقیت مقدارش محدود است‪ ،‬موفقیت یکی یعنی شکست دیگری و بر کس‪ .‬ایکآ بکاور‬
‫با ث میشود انسان به غل فکر کند که حتی موفقیت اقتصادی یک نفر به قیمت فقیر شدن فکردی دیگکر بکه دسکت‬
‫ممده است‪.‬‬

‫بردباختانگاری در شرای متفاوتی خودش را نشان میدهد‪ .‬چند مثا‪ ،‬خیالی را با هم مرور میکنیم‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬یک‪ :‬تومینه فعا‪ ،‬سیاسی است‪ .‬وی باور دارد هر کشوری که مرفهتر میشود کشور دیگری فقیرتر میشود‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬دو‪ :‬مندرانیک در یک حزب سیاسی فعا‪ ،‬است‪ .‬وی مسئو‪ ،‬مذاکرات مومی با حزب دیگری است تا طرحی را‬
‫و در نتیجه امکان منافع مشترک برای دو طکرل غیکر‬ ‫اترا کنند‪ .‬وی قیده دارد برد حزبش یعنی باخت حزب رقی‬
‫ممکآ است‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬سه‪ :‬موریس تصور میکند مدمهایی که موارتهای ملی دارند استعداد کمتری دارند و بر کس افراد هر چکه‬
‫استعدادشان بیشتر است موارتهای ملیشان کمتر است‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬چوار‪ :‬سل قیده دارد اختصاص امکانات بیشتر به مواترانی که در کشورش هسکتند بکه معنکی از دسکت رفکتآ‬
‫امکانات برای هموطنان اوست‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬پنج‪ :‬رضا گمان میکند دخترش هر چه بیشتر به شوهرش ش بورزد یعنی خانوادهاش را کمتر دوست دارد‪.‬‬

‫مثا‪ ،‬شش‪ :‬تمشید پنج مستاتر دارد‪ .‬هر سا‪ ،‬حتی اگر احتیاج مالی نداشته باشد اتاره را افزایش میدهد‪ .‬او دوسکت‬
‫ندارد به مستاترانش ببازد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Zero-sum bias‬‬

‫‪64‬‬
‫همه ایآ مدمهای خیالی گرفتار بردباختانگاریاند‪ .‬بدون شک موقعیتهکای زیکادی در زنکدگی از الگکوی بکرد یکا‬
‫باخت پیروی میکنند‪ .‬اما واقعیت ایآ است که در بیشتر مواقع چنیآ چیزی حاکم نیست‪.‬‬

‫دَن میگِآ‪ ،‬استاد روانشناسی و ص پژوه دانشگاه گولف در کانادا‪ ،‬ایآ سوگیری شکناختی را مطالعکه ککرده اسکت‪.‬‬
‫وی به ایآ نتیجه میرسد که بردباختانگاری ریشه تکاملی دارد‪ .‬هزاران هزار سا‪ ،‬بشر در دستههای کوچک زندگی‬
‫میکرده و غذایی را که از شکار و کشاورزی به دست میمورده هخیره میکرده چکرا ککه منکابع غکذایی و همچنکیآ‬
‫تفتیابی برای ا ضای هر دسته محدود بوده است‪ .‬در نتیجه امکانات بیشتر برای یک نفر به معنکای امکانکات کمتکر‬
‫برای دیگران بوده است‪.‬‬

‫امروز اما قضیه متفاوت است‪ .‬همه زندگی رصه برد و باخت نیست‪ .‬در موقعیتهای فراوانی شرای بکرد بکرای همکه‬
‫طرلها مویاست‪ .‬رقابتی دیدن شرای در تایی که هیچ رقابتی نیست‪ ،‬در بوتریآ حالت نتیجهای تز از دسکت رفکتآ‬
‫فرصتها ندارد و در بدتریآ حالت پیامدهای ناگواری دارد‪.‬‬

‫در توامع بومپیوسته قرن بیست و یک موفقیت و شکست هر کس افراد بسیاری را تحت تکاثیر قکرار میدهکد‪ .‬شکاید‬
‫بوتر باشد در موقعیتهای گوناگون‪ ،‬همدیگر را در رسیدن به موفقیت تمعی یاری کنیم و از بردباختانگکاری غیکر‬
‫ضروری فاصله بگیریم‪.‬‬

‫‪65‬‬
 ‫=============‬

‫پیوست الف‪.‬‬
‫‪ ..۲۵‬تأییدگرایی‬

‫سوگیری تاییدی یکی دیگر از مشوورتریآ انواع توتگیریهای ههنی است‪ .‬اصطالح سوگیری تاییدی‪ ۱‬را نخستیآ‬
‫بار پیتر واسآ (‪ ،،۱۹۲۴-۲۰۰۳‬روانشناس برتسته دانشگاه کالج لندن استفاده کرد‪ .‬وی یکی از پیشگامان روانشناسکی‬
‫استدل‪۲،‬یکی از شاخههای لوم ههنی‪ ،‬است‪ .‬ایآ شاخه از لکوم ههنکی نحکوه تفککر و اسکتدل‪ ،‬را در افکراد مطالعکه‬
‫میکند؛ فرایندهایی که منجر به نتیجهگیری در ههآ میشود و چگونه ایآ فرایندها روند حل مسکئله و تصکمیمگیری‬
‫را شکل میدهند‪ .‬از دید واسآ‪ ،‬افراد بالفاصله به اطال ات و دانشی تمایل پیدا میکنند که پیشفرضها‪ ،‬دریافتهکا‬
‫و باورهایشان را تایید میکند‪.‬‬
‫به زبان ساده‪ ،‬توتگیری تاییدی یعنی تمایل ما به پذیرش باورهایی خاص‪ .‬به بیان دیگر هنگکامی ککه بکاوری در مکا‬
‫شکل میگیرد تنوا اطال اتی را میپذیریم که باورهای پیشیآ مکا را تاییکد میکنکد و در کیآ حکا‪ ،‬اطال کاتی را ککه‬
‫درباره باورهایمان شبوه ایجاد میکند یا کال نادیده میگیریم یا از اساس رد میکنیم‪ .‬ایآ نوع مواتوه با باورهایمکان‬
‫ممکآ است همچون مخدری مل کند و ما را در برابر واقعیتهای اطرافمان کرخت سازد‪ .‬اینگونه است که ممکآ‬
‫است دریافت ما بخش بزرگی از واقعیت بیرون از ههآ را منعکس نکند‪.‬‬
‫بگذارید با مثا‪ ،‬در حوزه باورهای مذهبی‪ ،‬سیاسی و اتتما ی بحث را کمی روشکآتر دنبکا‪ ،‬کنکیم‪ .‬فکرض کنیکد بکه‬
‫لحاظ مذهبی باور دارید قدرت یا قدرتهایی مسمانی وتود دارد که بر ما نظارت میکند‪ ،‬اگر انسان خوبی باشیم به‬
‫ما یاری میرساند و سرنوشت ما را پس از مرگ تعییآ میکند؛ یا به لحاظ سیاسی باور داریم فکالن سیاسکتمدار و یکا‬
‫فالن دولت همیشه بدرستی مل میکند یا بر کس باور داریم فالن سیاستمدار یا فالن دولت هیچگاه به حک نبکوده‬
‫است؛ یا به لحاظ اتتما ی باور داریم که گروهی از افراد بر دیگران برتری دارند و ایآ برتری به خاطر یک ویژگی‬
‫فردی است مثال رنگ پوست‪ ،‬ملیت‪ ،‬قومیت‪ ،‬زبان‪ ،‬ثروت‪ ،‬باور مذهبی‪ ،‬خاستگاه تنسکیتی‪ ،‬نکاتوانی تسکمی‪ ،‬سکآ و‬
‫سا‪ ،،‬شغل و غیره‪.‬‬
‫در تمامی موارد بال توتگیری تاییدی با ث میشود در هر متنی‪ ،‬ا م از دیداری و شنیداری‪ ،‬توتهمان مستقیما بکه‬
‫شود که به نحکوی ایکآ باورهکارا تاییکد میکننکد‪ .‬در نتیجکه منوکا را احتمکال‬ ‫سمت واژگان‪ ،‬بارات و تمالتی تل‬
‫سریعتر در حافظه ثبت میکنیم و در گفتار و نوشتارمان بیشکتر از منوکا اسکتفاده مکیکنیم‪ .‬هکر کجکا بکه اطال کاتی بکر‬

‫‪1‬‬
‫‪Confirmation bias‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Psychology of reasoning‬‬

‫‪66‬‬
‫میخوریم که همان دریافت ما از من قدرت مسمانی‪ ،‬من سیاسکتمدار یکا من برتریتکویی اتتمکا ی را مثبکت تلکوه‬
‫میدهد‪ ،‬به من توته ویژه میکنیم و تذبش میشویم و بر کس‪.‬‬
‫توتگیری تاییدی حتی بر شکلگیری مناسبات و رواب اتتما ی تاثیرگذار است‪ .‬مثال در رواب اتتما ی ا کم از‬
‫حقیقی و مجازی‪ ،‬خودمان را در معرض من دسته از موقعیتهای اتتما ی قرار میدهیم که رویککرد مثبتکی بکه ایکآ‬
‫باورهای ما دارند‪ .‬بیشتر با افرادی همنشینی میکنیم که یکا مثکل مکا یکا بسکیار شکبیه مکا فککر میکننکد‪ .‬فرصکت درک‬
‫چشماندازهای متفاوت را از خودمان میگیریم‪ .‬شکاید حتکی بکدون اینککه متوتکه شکویم‪ ،‬هکر کسکی ککه من قکدرت‬
‫مسمانی‪ ،‬من سیاستمدار خاص یا من ا تقاد به برتریتویی را به چالش بکشد در ههنمان سانسور مکیکنیم و بکا منکان‬
‫وارد گفتگو نمیشویم‪ .‬حتی ممکآ است ناخواسته با رفتار و گفتارمان با ث رنجش دیگران شویم فق به ایآ دلیکل‬
‫که اندیشه و شیوه زیست متفاوتی دارند‪.‬‬
‫یک باور غل اما شاید رایج ایآ است که تفکر بسته فق متعل به افکراد کمتکر تحصکیلکرده بکا موقعیکت اتتمکا ی‬
‫پاییآتر است‪ .‬در حالی که در طو‪ ،‬تاریخ دانشمندان و نخبگان دانشگاهی بسیاری بودهاند که در برابکر دسکتاوردهای‬
‫تدید لمی مقاومت میکردهاند‪ .‬شواهد فراوان نشان میدهد که توتگیری تاییدی ایآ مقاومکت را معمکول از دو‬
‫طری انجام می دهد‪ :‬توته گزینشی به دادههای لمی موتود و نادیده گرفتآ دادههایی که باورهای پیشیآ را باطکل‬
‫میکند‪.‬‬
‫توتگیری تاییدی حتی ممکآ است بر زندگی اقتصادی ما تاثیرگذار باشد از سرمایهگذاریهای کالن مالی گرفته‬
‫تا خرید روزانه‪ .‬مثال به لت اینکه باور داریم یک کال همیشکه خکوب اسکت یکا یکک اسکتراتژی در سکرمایهگذاری‬
‫همیشه سودمور است‪ ،‬شواهد غل بودن باورهایمان را نمیبینیم‪ .‬در ایآ صورت ممکآ است به لحکاظ مکالی متضکرر‬
‫شویم و خودمان را از کیفیت بالتر و سود بیشتر محروم کنیم‪ .‬اما چاره چیست؟‬
‫اگر میخواهیم فکری باز داشته باشیم‪ ،‬نمیتوانیم قسمتی از باورهایمان را بسته نگه داریم و اتازه شکنیدن‪ ،‬خوانکدن‪،‬‬
‫صحبت کردن و نوشتآ درباره منوا را از خودمان بگیریم‪ .‬در ایآ صورت‪ ،‬قسمتی از باورهای ما هیچگاه دچار تغییکر‬
‫نخواهد شد و در نتیجه چیز تدیدی نخواهیم مموخت‪.‬‬
‫راهکارهای متنو ی هستند که با یادگیری و بکه کارگیریشکان میتکوان از دام تانبکداری ههکآ گریخکت؛ اینککه در‬
‫انتخاب منابعی که دادههای ورودی را برای ههنمان فراهم میکند گزینشکی مکل نکنکیم‪ .‬منکابعی را ککه از من اکثکر‬
‫اطال ات و دانشمان را دریافت میکنیم شناسایی کنیم و به چالش بکشیم‪ .‬از تنوع استقبا‪ ،‬کنیم و بکه منکابع تدیکد‪،‬‬
‫متفاوت و متنوع فرصت پذیرش بدهیم‪ .‬برخی از ایآ راهکارها در بافتهای متفاوت را با هم مرور میکنیم‪.‬‬
‫در زندگی فردی‪ ،‬فرصت خواندن‪ ،‬دیدن و شنیدن کتابها‪ ،‬فیلمها و داستانهای متفکاوت را بکه خودمکان بکدهیم‪ .‬در‬
‫شیوه زیستمان هر از چند گاهی تفاوت ایجاد کنیم‪ .‬مکثال موسکیقی متفکاوت گکوش کنکیم و اخبکار روزانکهمان را از‬

‫‪67‬‬
‫رسانههای متفاوت دریافت کنکیم‪ .‬غکذاها و طعمهکای مختلکف را تجربکه کنکیم‪ .‬در موقعیتهکای پیچیکده و لحظکات‬
‫تصمیمگیری به خودمان فرصت تفکر خارج از چوارچوب بدهیم‪.‬‬
‫در گفتار و نوشتار‪ ،‬کلید واژگان‪ ،‬بارات و تمالتی را که اکثر مواقع استفاده میکنیم دوباره شناسایی کنیم و به یاد‬
‫بیاوریم منان را از کجا‪ ،‬چه کسی یا چه منبعی فراگرفتهایم؟ از خودمان بپرسیم ککه چکرا برخکی واژگکان‪ ،‬بکارات و‬
‫تمالت ممکآ است ما را ناراحت کند؟ با تامل درباره زبانمان به قسمتهایی از باورهایمکان ککه سالواسکت تغییکری‬
‫نکردهاند دسترسی پیدا کنیم و منان را مورد سنجش انتقادی قرار دهیم‪.‬‬
‫در حوزه مالی‪ ،‬سبد خرید روزانه را متنوع کنیم‪ .‬پیش از هر تصمیم اقتصادی بزرگ ا م از سرمایهگذاری و خرید و‬
‫فروش داراییهایمان‪ ،‬درباره استراتژیهای گوناگون مطالعه کنیم‪ .‬تالش کنیم اطال ات متنو ی درباره شرای بکازار‬
‫بکه دسککت بیککاوریم و نظکر کارشناسککان اطرافمککان را تویککا شکویم‪ .‬تمککام گزینککههای موتکود را سککبک سککنگیآ و بعککد‬
‫تصمیمگیری کنیم‪.‬‬
‫در رواب اتتما ی ا م از حقیقی و مجازی به ایآ موضوع بیندیشیم ککه چکرا بکه یکک سلسکله موقعیتهکای خکاص‬
‫اتتما ی تمایل بیشتری داریم و بر کس؟ با استفاده از فناوریهکای تدیکد و امکانکات موتکود در اینترنکت‪ ،‬دانکش‬
‫خودمان را درباره هر منچه دربارهاش برداشت منفی داریم افزایش دهیم‪ .‬از هر فرصتی برای سفر و ممکوختآ دربکاره‬
‫فرهنگهای متفاوت و مداب و رسوم دیگران استفاده کنیم‪ .‬دوستان تازهای پیدا کنیم که متفاوت از ما فکر میکنند‪.‬‬
‫از معاشرت با افرادی که شیوه زیستشان با ما فرق دارد استقبا‪ ،‬کنیم‪ .‬از وارد شدن به گفتگوی انتقادی هکراس بکه د‪،‬‬
‫راه ندهیم و شیوههای تفکر انتقادی را بیاموزیم‪.‬‬
‫شناخت توتگیریهای ههنیمان لزوما به ایآ معنا نیست که قرار است باورها و ارزشهکای فردیمکان را از دسکت‬
‫بدهیم‪ .‬بر کس‪ ،‬شناخت ههآ و نحوه سوگیریاش ممکآ است از ما انسکانی منطقیتکر بسکازد ککه بتکوانیم باورهکای‬
‫خودمان و دیگران را بوتر درک کنیم‪ ،‬از موقعیتهای متفاوت اتتما ی شناخت بوتری به دسکت بیکاوریم‪ ،‬موقعیکت‬
‫فردیمان را در تامعه ارتقا ببخشیم‪ ،‬ناخواسته دیگران را ناراحت نکنیم‪ ،‬قدرت ارزیابی ملکرد خودمان و دیگکران‬
‫را به شیوهای انتقادی افزایش دهیم‪ ،‬در شرای متفاوت اتتما ی و موقعیتهای پیچیده تصکمیمات بوتکری بگیکریم و‬
‫قضاوت منطقی و تفسیر دقی تری از واقعیتهای توان اطرافمان داشته باشیم‪ .‬در چنیآ شرایطی‪ ،‬نزاع و تنش تکایش‬
‫را به گفتگوی انتقادی با خودمان و دیگران میدهد‪.‬‬

‫نتیجه اینکه همه ما ممکآ است تعصبات بیجایی داشته باشیم‪ .‬تفکر و رفتار بکر اسکاس کلیشکههای غلک از هکر کسکی‬
‫میتواند سر بزند‪ .‬هیچ کسی مصون از تانبداری ههآ و پیامدهای من نیست‪ .‬رهایی از تعصبات ما را بکه انسکانی مزاد‬
‫اندیش تبدیل میکند اما رهایی از توتگیریهکای ههنکی ککار یکک روزه نیسکت‪ .‬بکا توتکه بکه حجکم اطال کات و‬
‫پیچیدگی مناسبات دنیای امروز ممکآ است هر روز تصورات نادرستی در ما شکل بگیکرد‪ .‬بکه همکیآ دلیکل ارزیکابی‬

‫‪68‬‬
‫انتقادی از باورهایمان را باید موارتی به شمار مورد که همیشه نیازمندش هستیم‪ .‬لزم است هر از چند گاهی خودمان‬
‫و ههنمان را از محوطه مسایش بیرون ببریم‪.‬‬

‫============‬

‫پیوست ب‪.‬‬

‫آیا شما ریزپرخاشگرید؟‬

‫پژوهشگران حوزه "تنوع فرهنگی" و " دالت اتتما ی"‪ ،‬با پیشرفت ابزارهای لمی‪ ،‬به مشکاهده‪ ،‬بررسکی و تحلیکل‬
‫دقی رفتار و زبان افراد تامعه میپردازند و در پی راهکارهایی هستند تا با به کارگیری و ممکوزش منوکا‪ ،‬مقولکههایی‬
‫همچون تبعیضنژادی و تنسیتی و به حاشیه راندن اقلیتها به حداقل برسد‪.‬‬

‫یکی از مفاهیمی که در ایآ حوزه در سالیان اخیر مود توته بسیاری از محققکان بکوده اسکت‪ ،‬ریزپرخاشکگری اسکت‪.‬‬
‫ریزپرخاشگری چیست؟ و شناخت من چه اهمیتی میتواند داشته باشد؟‬

‫اصطالح "ریزپرخاشگری" را چستر پییرس‪ ،‬استاد لوم تربیتی دانشگاه هاروارد در سا‪ ۱۹۷۳ ،‬ابداع ککرد و سکپس‬
‫پژوهشگران دیگر‪ ،‬مطالعه درباره من را گسترش دادند‪ .‬بنا به تعریف دِرالد سکو‪ ،‬اسکتاد روانشناسکی دانشکگاه کلمبیکا‪،‬‬
‫ریزپرخاشگری یعنی "به کار بردن بارات گفتاری کوتاه و حرکات و اشارات کالمی و غیرکالمی که‪ ،‬چه سکووی‬
‫چه مدی‪ ،‬حاوی توهیآ‪ ،‬سرزنش و تحقیر دیگران باشد"‪.‬‬

‫به طور خاص‪ ،‬ریزپرخاشگری از طری پیامهایی نوفته در درون بارات‪ ،‬تمالت و حتی حرکات و اشارات دست و‬
‫صورت‪ ،‬توهیآهای نژادی‪ ،‬تنسیتی و اتتما ی را حمل میکند‪ .‬در بسیاری از اوقات‪ ،‬گوینده ممکآ اسکت نکه تنوکا‬
‫قصد توهیآ نداشته باشد بلکه هدفش نو ی تعریف و تمجید باشد‪.‬‬

‫در ایآ صورت‪ ،‬گوینده ناخودمگاه به توهیآ و سرزنش طرل مقابل دست میزند بدون منکه از رفتار خود و واق‬
‫من مگاهی داشته باشد زیرا ریزپرخاشگری ممکآ است ظاهر ناخوشایندی نداشته باشد اما منجر به سرکوب‪ ،‬تمسخر‬
‫و سرزنش اقلیتها شود‪ .‬یادگیری و شناسایی ریزپرخاشگری به ما کمک میکند تا در گفتار و رفتارمان از به حاشیه‬
‫راندن دیگران و تبعیض رفتاری حتی بصورت کامال سووی خودداری کنیم‪.‬‬

‫‪69‬‬
‫در ایآ تا به معرفی و بررسی اتمالی مثا‪،‬هکایی از ریزپرخاشکگری‪ ،‬بکر اسکاس انکواع پیامهکای ککه منتقکل میکننکد‪،‬‬
‫میپردازم‪ .‬لطفا توته داشته باشید که ریزپرخاشگری در اکثر موارد انواع متفاوتی از تکوهیآ و تحقیکر را همزمکان در‬
‫پی دارد‪.‬‬

‫‪ -‬کلیشه های نژادی‪ ،‬تنسیتی‪" :‬ایو‪ ،،‬بوت نمی مد"‬

‫تصور کنید فردی در تعریف از فرزند دیگری میگوید‪:‬‬

‫"ایو‪،‬؛ به دخترت نمیاد اینقد فعا‪ ،‬باشه!"‬

‫را‬ ‫ایآ ریزپرخاشگری‪ ،‬فارغ از هر نیتی که گوینده داشته باشد‪ ،‬خواسکته یکا ناخواسکته‪ ،‬گروهکی بزرگتکر از مخاطک‬
‫تحقیر میکند و به حاشیه میراند‪ .‬پیام ایآ ریزپرخاشگری ایآ است که دخترها معمول فعا‪ ،‬نیستند‪ .‬ایکآ پیکام حامکل‬
‫یک کلیشه تحقیرممیز تنسیتی است‪.‬‬

‫در مثالی دگر تصور کنید که مثال یک فرد سفیدپوست به دوست رنگیآ پوستش‪ ،‬پس از اینکه مسکئلهای مشککلی را‬
‫حل کرده‪ ،‬بگوید‪:‬‬

‫"ایو‪ ،‬پسر؛ بوت نمیاد اینقد باهوش باشی"‬

‫ایآ ریزپرخاشگری به معنای ایآ است که "معمول رنگیآ پوستان به اندازه سفیدپوستها باهوش نیستند"‪ .‬با بکه ککار‬
‫بردن ایآ بارت‪ ،‬یک کلیشه تبعیض ممیز نژادی تقویت میشود‪ ،‬حا‪ ،‬منکه در ظاهر ممکآ است تعریکف و تمجیکد‬
‫محسوب شود‪.‬‬
‫در واقع ساختار ایآ ریزپرخاشگری به ایآ شکل است‪:‬‬

‫· ایو‪،‬؛ به (‪ ،...‬نمیاد (‪،...‬‬

‫میکنیکد و هکر‬ ‫در ایآ ساختار‪ ،‬هر اسمی را درون پرانتز او‪ ،‬قرار دهیکد‪ ،‬او را بکه گروهکی (احتمکال اقلیکت‪ ،‬منتسک‬
‫را‪ ،‬همراه بکا‬ ‫توصیف و یا ملی را در پرانتز دوم قرار دهید‪ ،‬من را از ویژگی من گروه نمیدانید و فرد مورد مخاط‬
‫پنوان‪ ،‬به حاشیه میرانید‪ .‬ایآ نوع تمالت حتی اگر به قصد تعریف باشد‪ ،‬پیامی تز سکرزنش و تحقیکر‬ ‫نو ی تعج‬
‫ندارد‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫‪ -‬غریبه سازی‪" :‬تدا اهل کجایی؟"‬
‫پرسشهایی همچون‪:‬‬

‫"اهل کجایی؟کجا بزرگ شدی؟"‬

‫یا باراتی مثل‪:‬‬

‫"چقد لوجه (‪،...‬ت خوبه؛ شما بوش چی میگیآ"‬

‫را هدل قرار میدهند و پیام کلیشکان ایکآ اسکت‪:‬‬ ‫شامل پیام های تحقیرممیزی هستند که محل تولد و زبان مخاط‬
‫و بکه حاشکیه رانکدن او‪،‬‬ ‫"شما احتمال غریبکه هسکتید"‪ .‬ریزپرخاشکگریهای اینچنینکی بکه تکز غریبکه سکازی مخاطک‬
‫کلیشههای تحقیرممیز قومی و نژادی را تقویت میکند‪.‬‬

‫موکاتر و خکارتی‬ ‫در دو مثا‪ ،‬مخر‪ ،‬زبان و بویژه لوجه گروهی از افراد هدل حمله قرار میگیرد بویژه اگر مخاط‬
‫باشد‪ .‬حتی ممکآ است مردم یک کشور که اهل مناط متفاوتی هستند از ایآ گونه تمالت به کرات استفاده کننکد‪.‬‬
‫یک نمونه دیگر از ایآ نوع ریزپرخاشگری تمالتی از ایآ دست است بکویژه‪ ،‬همکانطور ککه هککر شکد‪ ،‬زمکانی ککه‬
‫مکالمه بیآ فرد بومی و یک مواتر باشد‪:‬‬

‫حساب تو از بقیه (‪،‬ها تداست! شما ا تبار (نام شور‪ ،‬کشور‪ ،‬هستی!‬

‫به حاشیه رانده میشود‪.‬‬ ‫به مخاط‬ ‫با گفتآ ایآ تمالت‪ ،‬به صورت مشکارتری اقلیت منتس‬

‫‪ -‬افسانه شایسته سالری‪" :‬بوتریآها همیشه موف اند"‬

‫یک نوع از ریزپرخاشگری زمانی است ککه در برخکی از محی هکای ککاری‪ ،‬ایکآ پیکام میخواهکد منتقکل شکود ککه‬
‫کارکنان من محی ‪" ،‬شایستهتریآ" ها هستند‪ .‬پیام مخفی ایآ نوع ریزپرخاشگری ممکآ اسکت ایکآ باشکد ککه افکراد‬
‫متعل به گروههای اقلیت به هر دلیلی تزو شایسته ها نبودند‪ .‬به نوان مثا‪ ،،‬باراتی از ایآ دسکت را در نظکر بگیریکد‬
‫که به یک خانم رنگیآ پوست که موف به استخدام در یک محی کاری نشده است‪ ،‬به قصد نصیحت و یا توصکیف‬
‫محی کاری‪ ،‬گفته شود‪:‬‬

‫‪71‬‬
 ‫"هرکسی زحمت بکشه حتما موف میشه"· "اینجا تنسیت و نژاد در استخدام نقشی نداره"‪.‬‬

‫در ایآ صورت‪ ،‬پیام پنوان چنیآ تمالتی ایآ است که زنان یا رنگیآپوستان برای منکه به حقشان برسکند بایکد بیشکتر‬
‫زحمت بکشند و اگر تاکنون به حقشان نرسیدهاند‪ ،‬احتمال شایسته نبودهاند‪.‬‬

‫‪ -‬تحقیر افراد دارای معلولیت‪" :‬مخی؛ نازی"‬

‫برخی رفتارها و بارات میتواند به نکوهش افراد دارای معلولیت منجر شود‪ .‬در ایآ نوع ریزپرخاشگری‪ ،‬فرد دارای‬
‫معلولیت فردی تعریف می شود که کارکرد فیزیکی و ههنی "پاییآتری" از انسان های "معمولی" دارد‪ .‬برخی افراد‬
‫در مواتوه با افراد دارای معلولیت مثال یک فرد نابینا‪ ،‬با صکدای کوتکاه یکا بلنکدتر از معمکو‪ ،،‬صکحبت میکننکد و از‬
‫چشمانداز خودشان "ر ایت" حا‪ ،‬منوا را میکنند‪ ،‬غافل ازینکه پیام ایآ رفتار تحقیرممیز است‪ .‬مثا‪ ،‬دیگری از ایکآ‬
‫نوع ریزپرخاشگری استفاده از بارتهایی است همچون‪:‬‬

‫"مخی" "نازی" "طفلی" " زیزم"‬

‫در مواتوه با افراد معلو‪ ،‬و بویژه کودکان دارای معلولیت‪ .‬در ایآ نوع ریزپرخاشگری‪ ،‬گوینده به گمان خود به ابراز‬
‫محبت میپردازد اما حقیقت پیام چیزی تز نکوهش و ترحم نیست‪.‬‬

‫فورست انواع ریزپرخاشگری و مثا‪،‬های من در ایآ نوشته کوتاه نمیگنجکد‪ .‬ایجکاد کذاب وتکدان‪،‬پاییآتر دانسکتآ‬
‫چند نمونه دیگر از انواع ریزپرخاشگری بر اسکاس هکدل پیکام اسکت؛ امکا‬ ‫درته شوروندی و نکوهش شغل مخاط‬
‫منچه در همه ریزپرخاشگریها وتود دارد‪ ،‬برتریتویی گوینده و قکرار دادن خکود در موقعیکت فرادسکت و تحقیکر‬
‫مخاط در موقعیت فرودست است؛ مکانیسمی که با ث میشود کلیشه های تبعیض ممیز بشدت تقویت شوند‪.‬‬

‫از منجا که معمول ریزپرخاشگری ظاهر ناخوشایندی ندارد‪ ،‬ممکآ است فارغ از واق ناگوارش بکد‪ ،‬بکه گفتکار و‬
‫رفتار ادی شود‪.‬‬

‫ریزپرخاشگری در اکثر فرهنگها و زبانها کم و بیش وتود دارد‪ .‬با شناسایی و مطالعه بیشتر درباره ریزپرخاشگری‪،‬‬
‫میتککوان از تککوهیآ و سککرزنش و ایجککاد احسککاس ناخوشککایند در دیگککران بخصککوص وقتکی غرضکی در میککان نیسککت‪،‬‬
‫تلوگیری کرد‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫ایآ مساله به افزایش احترام متقابل و رواداری فارغ از رنگ پوست‪ ،‬تنسییت‪ ،‬ملیت‪ ،‬ناتوانی تسکمی‪ ،‬لوجکه‪ ،‬شکغل‪،‬‬
‫زبان و مذه منجر خواهد شد‪.‬‬

‫سوگیریهای شناختی‬
‫‪Cognitive Biases‬‬

‫بهمن شهری‬
‫پژوهشگر حوزه زبان‪ ،‬فرهنگ و آموزش‬

‫منبع‪bbcpersian.com :‬‬
‫تنظیم‪ :‬ابوالقاسم بیات‬
‫انتشار‪:‬‬
‫‪www.telegram.me/HubDigital‬‬
‫‪www.HubDigital.ir‬‬

‫‪73‬‬