KABANATA I

Batayang Kaalaman sa Pag-aaral ng Panitikan

Ang panitikan ay salamin ng isang lahi at bawat bansa ay may natatanging panitikan na maaring
naimpluwensiyahan at nakaimpluwensiya sa iba. Matutunghayan ntin sa araling ito ang mga matatayog
at mararangal na kaisipan at damdaming hinabi sa pamumuhay, paniniwala at mga pangarap at adhikain
ng mga ninuno mula pa noong unang panahon hanggang sa kasalukuyan. Tatalakayin ang kahulugan ng
panitikan, anyo at uri, kahalagahan nito, impluwensiya nito sa buhay ng tao at ang panitikang Pilipino at
mga bahagi nito.

Aralin 1: Kahulugan, Anyo at Uri ng Panitikan

Ano ang Panitikan?

Kahulugan ng Panitikan mula sa mga Dalubhasang Pilipino

Ayon kay Hnorio Azarias, sa kanyang aklat na “Pilposopia ng Literatura”, ang Panitikan ay
pagpapahayag ng mga damdamin ng tao hinggil sa mga bagay-bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa
lipunan at pamahalaan, at sa kaugnayan ng kaluluwa sa Bathalang lumikha. Ang paraan ng pagpapahayag
at iniaayos s iba’t iba niyang karanasan at lagay ng kalooban at kaluluwa, na nababalot ng pag-ibig o
pagkapoot, ligaya o lungkot, pag-asa o pangamba.

Binanggit sa aklat ni Panganiban (2005), nabanggit na ang panitikan ay nagsasalaysay ng bhay,

pamumuhay, lipunan, pamahalaan, pananampalataya at mga karanasang kaugnay ng iba’t ibang uri ng
damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkauklam,
sindak at pangamba.

Ayon naman kay Arrogante (2004), ang panitikan ay isang talaan ng buhay kung saan naisisiwalat
ng isang tao ang mga bagay na kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay sa kanyang daigdig na
kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng malikhaing pammaraan.

Inilarawan naman ni Salazar (1995) ang panitikan bilang isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan
idinagdag pa niyang isa itong kasangkapang makapangyarihang maaring magpalaya sa isang ideyang
nagpupumiglas upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang karanasang pantao na natatangi
sa sangkatauhan.

Binanggit naman nina Buensuceso (2000) sa kanilang aklat na Panitikang Filipino na ang
panitikan ay isang sining ng maayos at magandang pagpapahayag ng damdamin ng tao, pasalita o pasulat
hinggil sa mga bagay-bagay na may kaugnayan sa kaniyang sarili o pakikitungo sa kapwa.

Pag-uuri ng Panitikan

May dalawang kaparaanan ng pag-uuri ng panitikan. Maaring mauri ito ayon sa pagsasalin at
ayon sa kaanyuan.
Ayon sa Pagsasalin
May tatlong paraan ng pag-uuri ng panitikan ayon sa pagsasalin. Maaring oral, pasulat at
elektroniko.

Oral na pagsasalin (Salindila)

Ang oral na paraan ay ang paglilipat ng panitikan mula sa dila at bibig ng tao. Noong hindi pa
marunong magsulat ang mga ninuno ng mga makabagong Pilipino, binibigkas lamang ang tula, awit,
epiko at iba pa. Kalimitang nagtitipon-tipon ang sinaunang mga Pilipino upang pakinggan ang mga
salaysay at mga kuwent. Paulit-ulit nilang pinakikinggan ang mga ito upang matanim sa kanilang isipan.
Sa ganitong palagiang pakikinig at pagbigkas ng panitikan ay nagawa nilang maisalin ito sa mga sumunod
na salinlahi.

Pasulat (Salinsulat)
Sa paraang salinsulat, isinatitik, isinulat, inukit, o iginuhit ng mga ninuno ng mga Pilipino ang
kanilang panitikan. Naganap ito noong natutuhan nila ang sinaunang abakada o alpabeto, kabilang na
ang mas naunang baybayin at mga katulad nito. Nagpahayag ng panitikan ang mga sinaunang Pilipino sa
balabak ng kahoy mula sa mg puno at mga dahon ng mga halaman. Ginamit nilang panulat o pang-ukit
ang matutulis na mga bato at kahoy. Sa pagdating ng mga Kastila, dinal nila sa Pilipinas ang makinang
palimbag o imprenta. Dahil sa teknolohiyang ito, napag-ingatan at naitala nang matagal ang karamihan
sa naunang mga katutubong panitikan ng Pilipinas, bagaman marami ring nawala at nakalimutan.

Elektroniko (Salintroniko)
Isang bagong kaparaanan ng pag-uuri ang salintroniko, o pagsasalin ng panitikan sa
pamamagitan ng kagamitang elektroniko. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang paggamit ng mga
kompyuter, compact disc, diskette, recorder (tulad ng tape recorder, mp3, mp4 format, USB), mga aklat
na elektroniko (hindi na binubuklat dahil hindi na yari sa papael, bagkus ay nasa mga elektronikong
anyo).

Anyo ng Panitikan
Ang panitikan ay mauuri sa dalawang anyo. Ito ay ang tuluyan at patula

Tuluyan ang anyo ng panitikan kapag ito ay nagpapahayag ng mga kaisipan at damdamin na
nasusulat sa karaniwang takbo ng pangungusap. Narito ang mga genre na kabilang sa anyong ito:

1. Alamat- Isang kathang- isip na pagssalaysay sa pinagmulan ng mga bagay, pook, halaman, at iba pa.
Hal.Alamat ng Pinya

2. Pabula- Ito ay likhang-isip lamang na ang mga gumaganap na tauhan ay mga hayop nunit kumikilos at
nag-iisip na parang sa tao. Hal. Ang Pagong at ang Matsing

3. Parabula- Mga kwentong karaniwang hango sa Bibliya. Tulad ng pabula, may layunin din itong
mag-iiwan ng aral sa mambabasa. Hal. Ang Alibughang Anak

4. Anekdota- Maikling salaysay na naglalayong umaliw o magbigay-aral sa mga mambabasa. Hal. Si Jose
Rizal at ang Tsinelas
5. Talambuhay- Isang sulatin na naglalahad ng buhay ng isang tao. Maari itong maging talambuhay na
pansarili o talambuhay ng ibang tao

6. Maikling kuwento- Ito ay nagsasalaysay tungkol sa isang pangunahing tauhan at kung paano niya
lulutasin ang kanyang suliranin. May impresyon o kakintalan itong naiiwan sa mga mambabasa. Hal.
Impeng Negro

7. Sanaysay- Isang sulatin na nagpapahayag ng kuro-kuro o opinion ng may-akda tungkol sa isang

suliranin, pangyayari o isyu sa lipunan. Hali. Landas Tungo sa Tagumpay ni Miramar Irabagon

8. Talumpati- Isa rin itong sanaysay bagamat higit na sinusulat upang bigkasin sa mga panlipunang
pagkakataon. Hal. Wikang Filipino: Mahalagang Salik sa Pagpapahayag ng Karapatang Pantao

9. Dula – Ito ay isang akdang sinulat upang itanghal sa entablado at teatro. Hal. Moses, Moses ni Rogelio
Sikat

10. Nobela- Isang mahabang salysay na nahahati sa mga kabanata. Ang mga pangyayari rito ay
sumasaklaw sa mahabang panahon at kinasasangkutan ng maraming tauhan. Hal. Bata, Bata, Paano ka
Ginawa ni Lualhati Bautista

11. Mito- Mga kuwento na nauukol sa buhay ng mga bathala.

12. Dagli- Ang dagli ay maikling kuwento rin. Naiiba lamang ito sa paraan ng pagsulat sapagkat ito ay
napakaikli ngunit tulad ng maikling kwento nagtataglay din ng mga element ng pagsalaysay tulad ng
tauhan, banghay, kakintalan, resolusyon at iba pa.

13. Kwentong Bayan- Isang salysay na naglalahad ng pangyayari na tuon sa mga gawain, paniniwala,
pagpapahalaga at kaugalian.

Patula ang anyo ng panitikang nagpapahayag ng mga kaisipan at damdamin na may bilang ng mga
pantig, tugma at aliw-iw. Ito ay may tatlong uri tulang pasalaysay, tulang paawit o liriko at tulang
padula

Ang tulang liriko o pandamdamin ay nahahati rin sa iba’t ibang uri. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:

1. Dalit- Mga tulang nagsasaad ng papuri sa Mahal na Birhen o sa Paginoon

2. Soneto- Mga tulang naglalaman ng labing-apat na taludtod. Ang mga halimbawa nito sa Ingles
ay ang Soneto ni Jose Garcia Villa.
3. Elehiya- Mga tulang nagpapahayag ng panimdim o pagkalumbay tungkol sa kamatayan.
Halimbawa nito ay ang Isang Punongkahoy ni Jose Corazon De Jesus
4. Oda- Mga tulangpaghanga o papuri sa isang bagay. Ito’y nasusulat sa isang masining na
pahayag.

Ang tulang pasalaysay ay nagsasalaysay ng buhay ng mga kaharian. Ito ay may tatlong uri: epiko, awit, at
kurido (metrical romance). Halimbawa ng Epiko ay ang Biag ni Lam-ang, halimbawa ng awit ay Florante
at Laura ni Francisco Baltazar at halimbawa ng Kurido ay ang Ibong Adarna.
Ang tulang padula ay isinulat at itinatanghal sa dulaan. Ang usapan ng mga gumaganap ay patula. Ang
halimbawa nito’y ang dulang “La India Elegante El Negrito Amante” ni Francisco Baltazar.

ARALIN 2
Salik na Nakaiimpluwensya sa Panitikan

Ang kaunlaran ng panitikan ay nasasalig sa iba’t ibang salik gaya ng kapaligirang pangheograpiya,
ang hilig ng mga tao, ang kanilang paningin sa kagandahan ng kanilang karanasan, ng kanilang
pagkamakabayan at ang mahalaga sa lahat y ang pagkakaroon ng mga henyo sa pagsulat s bawa’t bansa
Kung paano naiimpluwensyahan ng panitikan ang buhay ng tao ang pokus sa araling ito.

Mga Salik na Nakaiimpluwensiya sa Panitikan

1. Klima-Ano ang nagagawa ng init ng araw, lamig, ng unos, ng bagyo sa gawain at damdamin ng tao?
2. Hanapbuhay o tungkulin ng mga tao- Ang mga salita at pahayag sa panitikan ay kaugnay ng
hanapbuhay ng mga mamamayan.
3. Pook o Kinatitirhan- Ang heograpiya ay malaki ang nagagawang impluwensiya sa isipan at damdamin
ng mga tao. Kung ang pook na kinatitirhan ng mga tao ay may magagandang tanawin, mabundok,
madagat, sagana sa kabukiran, at mga halaman, ang mga ito ay siyang magiging laman ng panitikan ng
mga taong doo’y naninirahan.
4. Lipunan at Pulitika- Ang sistema ng pamahalaan, ang ideolohiya at ugaliing panlipunan gayundin ang
kultura ng mga tao ay nasasalamin sa panitikan ng bansa.
5. Edukasyon at Pananampalataya- Ang saklaw at laman ng panitikan ay naaayon sa edukasyon at
pananampalataya ng mga mamamayan. Kung busog ang isipan dala ng malawak na edukasyong
natutunan, ang mga ito ay mababakas sa panitikan ng lahi. Gayundin naman ang pananampalataya ay
laging pinapaksa ngkilalan makata at manunulat.

Impluwensiya ng Panitikan
Ang panitikan ay may dalawang impluwensiya sa buhay, kaisipan, at ugaliin ng tao.
Una, ito ay nagpapaliwanag sa kahulugan ng kalinangan at kabihasnan ng lahing pinanggalingan ng
panitikan. Pangalawa, dahil sa panitikan, ang mga tao sa sandaigdigan ay nagkakalapit sa damdamin at
kaisipan, nagkakaunawaan at nagkakatulungan. Malaki ang papel na ginagampanan ng panitikan sa
kasaysayan ng isang bansa sa iba’t ibang panahon. Tunghayan natin ang ilang mga akdang pampanitikang
nagdala ng malaking impluwensiya sa daigdig.

1. Ang Banal na Kasulatan na mula sa Palestina at Gresya. Ito ang naging batayan ng pananampalatayang
kristiyanismo.
2. Ang Koran na galling sa Arabia. Pinaka-bibliya ito ng mga Muslim.
3. Ang Iliad at Odessy ni Homer ng Gresya. Kinatutunan ito ng kanilang mitolohiya at palaalamatan.
4. Ang Mahabharata ng India na naglalaman ng kasaysayan ng mga dating Indo at ng kanilang
pananampalataya.
5. Ang Divina Comedia ni Dante Aliegheri ng Italya, na nag-uulat ng moralidad, pananampalataya at
pag-uugali ng mga Italyano ng panahong kinauukulan.
6. Ang Aklat ng mga Araw, na sinulat ni Confucius na naging batayan ng kalinangan, karunungan at
pananampalataya ng mga Intsik.
7. Ang Aklat ng mga Patay ng Ehipto na kinapapalooban ng mitolohiya at teolohiya ng mga taga-Ehipsio.
8. Ang Canterbury Tales ni Chaucer ng Inlatera na naglalarawan ng mga pag-uugali ng mga Ingles at ng
kanilang pananampalataya noong unang panahon.
9. Ang El Cid Compeador ng Espanya na nagpapahayag ng katangiang panlahi ng mga Kastla at ng
kanilang mga alamat at kasysayang pambansa noong unang panahon.
10. Ang Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe ng Estados Unidos na nagbukas ng mata ng mga
Amerikano sa kaapihan ng mga lahing itim at naging batayan ng simulain ng demokrasya.
11. Ang Sanlibo’t Isang Gabi ng Arabia at Persya, na nagsasaad ng mga ugaling pampamahalaan,
panlipunan, pangkabuhayan at panrelihiyon ng Silanganin.
12. Ang Awit ni Rolando na kinapapalooban ng Roncesvalles at Doce Pares ng Pransya na nagsasalaysay
ng gintong panahon ng sangkakristyanuhan at ng makulay na kasaysayan ng mga Pranses.

Palabuuan ng salitang Panitikan

Ang salitang panitikan ay binubuo ng unalping pang- salitang ugat na titik at hulaping -an. Ang
sistema sa pagkkabuo ng salita ay ayon sa ilang pagbabagong morpoponemiko kung saan ang unlaping
pang-ay nagigin pan- dahil sa impluwensiya ng salitang ugat na nagsisimula sa t (ang pang- ay nagiging
pan- kapag inilalapi ang salitang ugat na nagsisimula sa d, l, r, s, t). Inilapi ang pan- at kinaltas ang t sa
slitang titik kaya nabuo ang panitik. Ang paghuhulapi ng panlapin-an ang bumuo sa salitang kaya’t ito ay
naging panitikan na ang tanging kahulugan ay panulatan.

Kahulugan ng Panitikan Pilipino

Ang panitikang Pilipino ay mga pahayag na pasalita at pasulat ng mga tunay na damdaming
Pilipino hinggil sa mga nangyayari sa paligid,sa pamumuhay, sa paniniwalang pampulitika, pag-uugaling
panlipunan at pananampalatayang niyayakap ng mga Pilipino.

Ang Anim na Panahon ng Panitikang Pilipino

I. Ang Panahon ng Katutubong Panitikan mula sa kamula-mulaang panahon hanggang sa kayang
maabot ng mga mananaliksik hanggang sa pananakop ni Legaspi noong 1565. Ang katutubong panitikan
ay kraniwang palipat-dila o salimbibig ng mga matatanda at nagtataglayito ng impluwensiya ng kaisipang
Malayo-Indonesyo o Polinesyo
II. Panitikan Sa Ilalim ng Krus at Espada na nagsimula noong 1565 hanggang sa pag-aalsa ng mga
mnggagawa sa arsenal sa Cavite noong 1872 nang bitayin ang tatlong paring Pilipino na sina Burgos,
Gomez at Zamora. Ang panitikan sa panahong ito ay pawang panunulad, pagkabaguhan sa kaisipang
kanluranin ngunit pagkagising sa doktrina ng pg-ibig ng pagkakristyanismo.
III. Panitikan sa Pagkagising ng Damdaming Makabayan na mula noon 1872 hnggang 1896. Ang
panitikan sa panahon ng propaganda at himagsikan ay pawang naglalahad ng maaapoy na damdaming
makabayan at naging simulain ng pagkakaisang pambansa.
IV. Panitikan sa Paghihimagsik at Patuloy na Pakikipaglaban na mula noong 1896 hanggang sa panahon
ng pananakop ng Amerika. Ang panitikan sa panahong ito pawang naglalahad pa rin ng maaapoy na
damdming makabayan at panunuligsang pampulitika.
V. Panitikan sa Ilalim ng Amerika at sa Malasariling Pamahalaan na mula 1910-1941. Ang panitikan sa
panahong ito ay pag-aadbentura sa mga bagong anyo at diwa ng panitikan at sa kaisipang demokratiko.
VI. Panitikan ng Mabilis na Pagbabago na nagumpisa sa pananakop ng mg Hapon (1941-1945) hanggang
sa kontemporaryong panahon. Ang mga panitikan sa panahong ito ay pagpapaimbabaw at pagkapuril ng
henyong pampanitikan ang nangyari.
Mga Layunin sa Pag-aaral ng Panitikang Pilipino

Sa panlipunan, pambansa at pandaigdigang kaukulan, isa ang panitikan sa pinagbabatayan ng

pagkakaroon ng tagumpay at kabiguan ng isang bansa at ng ugnayan ng mga bansa. Ayon kay Panganiban
(2005) sa pag-aaral ng panitikan, nilalayon nito ang mga sumusunod:

1. Matanto ang kalinangang Pilipino, ang henyo n gating lahi at ang mga minanang yaman ng kaisipan.
2. Malamang tayo’y may marangal na tradisyon katulad ng sa ibang lahi.
3. Matalos ang mga kapintasan at kakulangan n gating panitikan at mapag-aralang ito’y maituwid
4. Makilala an gating kahusayan sa panitikan at ang mga ito’y lalong mapaningning at mapayaman.
5. Sapagkat tayo’y mga Pilipino. Kailangang tayo’y magmalasakit at tumangkilik sa sariling atin.

Aralin 3
Panahon ng Alamat

Tulad ng maraming dayuhang kabihasnan ang panitikan ng Pilipinas ay nagmula sa mga magkakaibang
lipon ng tao na may panahong magkakaagwat

Tunghayan ang ilang pangyayaring Pambansa sa panahong ito upang lubusang maunawaan ang
pagkakaugnay ng mga pangyayari sa ating panitikan.

1. Ang mga Ita – ayon sa kasaysayan sila ang unang pangkat ng mga taong nakarating sa ating kapuluan.
Kilala rin sila sa tawag na Agta, Ayta, Agta o Baluga. Ang mga ito ay nakarating sa ating bansa sa
pamamagitan ng paglalakad dahil sa ang ating pulo ay kakabit pa ng lupang Asya.

Ang mga sinaunang ay tumira sa mga kabundukan na may kalinangang katulad ng kanilang mga ninuno:
walang pamahalaan, walang panulat, walang sining, walang siyensya, bagamat sanay sa paggamit ng
busog at pana sa paghahanap ng pagkain.

2. Ang Mga Indonesyo- Sila ay nagmula sa mga lahing Monggol na nalahukan ng Kaukaso. Ang mga
Indones ay nandayuhan ng dalawang sapit
a. Unang Sapit- Binubuo ng mga Indonesyong may mapuputing balat at balingkinitan ang
pangangatawan.
b. Ang Ikalawang Sapit- Nakipamuhay muna at nakipaglahi sa pulo ng Papua bago nakarating sa
ating kapuluan kaya sila ay may malalaking pangangatawan, maitim na balat, makapal na labi,
malalaking ilong at pangahan.

May kabihasnan silang higit sa mga Negrito, may pamahalaan, nagsusuot ng damit, nagluluto ng pagkain
at nagsasaing sa tukil at marunong magpaningas ng apoy sa pamamagitan ng pagkikiskisan ng dalawang
tuyong kahoy na tinatawag na patpat.Mayroon din silang mga alamat, epiko, mga pamahiin at bulong na
pangmahiya.

3. Ang Mga Manggugusi- ang mga Intsik mula sa Fukien (Tsina)na nakarating dito na may lahing Hakka.
Sila ay tinawag na “manggugusi” dahil nilalagay nila ang bangkay ng kaanak sa isang gusi (jar) at ito’y
ibinabaon sa looban o mga kuweba. Ang pandarayuhan nila ay kumalat sa mga pulo ng Batanes at
Babuyanes, sa hilagang-silangang tabing dagat ng Luzon, sa Tayabas, Sorsogon, Samar, Silangang
Mindanao at Celebes gayundin sa Marinduque, Timog Mindanao, mga pulo ng Kalamyanes at Palawan
hanggang Borneo.

4. Ang Mga Dumating sa Mai-i- Ito ang matandang pangalan ng Mindoro. Ayon sa saliksik ay may tala sa
Kanton na may isang bapor ng Arabe na dumating doon noong 982 A.D. na may kalakal galing sa Mai-i.

5. Ang Mga Bumbay- Ang pulo ng Indonesya at ang ating pulo ay malimit daw na mabanggit sa mga
“Kuwento ng Diyataka” at sa ilan sa mga epiko at tulang pasalaysay noong unang panahon ng Budhismo
sa India, mga ilang taon bago inianak si Kristo. Dalawang sapit ang pandarayuhan ng mga Bumbay.
a. Unang Sapit- nangyari noong ika-12 dantaon mula sa Borneo at sila ay may dalang
pananampalatayang Beda (Sumasamba sa kalikasan at araw.
b. Ikalawang Sapit ay nangyari noong ika-13 dantaon na may pananampalatayang Bramin
(naniniwala sa reincarnation at karma)

Aralin 4 Panahon ng Epiko

Ang kapanahunan ng mga epiko ay bahagi ng matandang panitikan. Nagmula ito sa pali-palibot ng taong
1300 A.D. at nagtapos sa panahon ng pananakop ni Legaspi noong 1565. Maituturing na isa sa mga
pinakamatagal ng panitikang Pilipino ang mga epiko.

May salaysay ng kabayanihan ang halos bawat pangkat etniko kaya’t mayaman ang matandang panitikan
sa epiko na nagpasalin-salin sa bibig ng tao.

Ang Epiko
Mahabang tulang pasalaysay na inaawit o binibigkas. Ito ay tungkol sa mahiwagang pangyayari at
kabayanihan ng isang mamamayan. Ang katangian makikita sa epiko ay ang pagkakaroon ng kaisahan ng
banghay, mabilis na aksyon, paggamit ng mga kwentong may kababalaghan, at ng nakatitinag-damdamin
at dakilang paksa. Ang ating mga ninuno ay naglayong gamitin ang epiko para pangritwal at ipangaral sa
mga mamamayan ang kani-kanilang mga tungkulin sa sambayanan. Dahil sa mabagal ang takbo ng buhay
noong panahong iyon, maaring may impluwensiya pa ang kapanahunan ng alamat sa kapanahunan ng
epiko dahil ang kaugalian, tradisyon, pamahiin at pananampalataya ay patuloy pa rin sa karamihan sa
mga pulo at mga barangay na natitira.

Ang mga Malay

Ang pandarayuhan ng mga Malay dito sa atin ay may tatlong sapit:
a. Ang unang sapit ay ang mga Malay na mamumugot o headhunters na naparito sa pagitan ng
taong 200 B.C. at taong 100 A.D. Ang mga ito ay may pananampalatayang pagano. Ang mga
inanak nila ay ang mga Igorot, Bontok, at Tinggiyan

b. Ang Ikalawang Sapit - Ay ang mga Malay na may Alibata. Sila’y naglakbay sa pagitan ng 22
hanggang 1300 A.D. Sila ang mga ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano, Pangasinan,
Kapampangan. Ang ninuno ng ng mga Bisaya at Tagalog ay nakarating dito noong 700 A.D. mula
sa Borneo, sila ay tumigil muna sa Panay at pagkaraan ng ilang taon, ang mga Tagalog ay
nagtuloy sa Mindoro at Taal
 c. Ikatlong Sapit - Ang mga Mahometanong Malay. Sila’y dumating dito noong 1300 at 1500 taon
at sila ang mga ninuno ng mga Morong hindi Maranaw. Nagdala sila ng epiko, alamat, kuwentong
bayan at pananampalatayang Islam.

Impluwensiya ng Kambodya
Sa matandang tradisyon at talaalamatan ng Palawan at Mindoro at ilang pulo ng kapuluan ng Sulu ay
may mga tiyak na katangian ng mga alamat ng Kambodya (Indo-Tsina). Sa Sulu ay may mga alamat na
bumabanggit sa bayaning “Orang Dampuan” bayaning siames noong unang panahon. Ang matandang
alpabeto ng mga taga-Palawan at Mindoro ay katulad ng mga silabaryo sa peninsula ng Indo-Tsina.

Ang ating kapuluan ay sinakop ni Madjapahit sa kalagitnaan ng ika-14 na dantaon nang siya ay nasa Java
sa Indonesyo. Ang mga kalapit bansang nasakop niya gaya ng Indo-Tsina, Kambodya, Siam, Annam at
Tongkin ay binigyan ng kapahintulutan na magdala at magbili ng mga kalakal. Kaya’t ang ating bansa ay
nagkaroon ng impluwensiya ng mga banggit lalo na sa panitikan. Ayon pa rin sa aklat ni Salazar (1995) ,
ang mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na lugar.

Ang Pananakop ng mga Intsik

Ang mga Intsik ang sumakop sa buong Malaysia at timog Silangang Asya sa ilalim ng ikalawang
eperador ng angkan ng Ming na si Yung Lo. Ayon sa aklat ni Panganiban (2005), sinasabing sila’y
nakarating dito noong 1405, 1408, at 1417. Si Cheng Ho, ang manlalakbay na Intsik ay nanakop sa
Pangasinan, Mindoro, Sulu at Maynila. Ngunit noong 1435. Si Cheng Ho ay binawian ng buhay kayat
nanghina ang pamumuno ni Yung Lo kaya’t napatigila ng pananakop na ng Tsina Pilipinas. Ayon sa
pilologo, ang lu-song ay salitang Intsik na nangangahulugang “South of the storm belt” at ang sung-song
ay nangangahulugang “north of the storm belt”. Kung ito’y totoo, hindi mapag-aalinlangan na angsalitang
Luzon o lusong ay mula sa salitang Intsik.

1. Epiko ng Iloko- Biag ni Lam-ang

a. Hininalaw ni Pedro Bukaneg sa wikang Samtoy o Iloko noong 1640. Pinanganak siya noong
Marso 1592. Itinapon siya sa ilog ng abra dahil ipinanganak siya na bulag. Siya ay ipinaampon sa
paring Agustino at dinala sa Manila. Tinagurian siyang Ama ng Panitikang Iloko
b. Don Juan at Namongan - mag asawa na taga-Nalbuhan.
c. Hilaw na sampalok, pias (kamias) at daligan (balimbing); hinog na bayabas, dalanghita at buko;
talaba, hipon, kabibe at mga damong-dagat - paboritong kainin ni Namongan habang naglilihi
d. Ikapitong buwan - humiling si Namongan ng balitang - uri ng papag na mataas ang dakong
ulunan.
e. Kulog at kidlat - ginamit ni Don Juan upang mapitas upang magawa ang balitang.
f. Panggatong, tapayan, kalan, palayok at panggamot na mga dahon - iba pang handa ni Don Juan
para sa panganganak ni Namongan.
g. Nakipaglaban si Don Juan sa mga Igorot ngunit hindi na siya nakita ulit.
h. Marcos -matandang maninisid na nagpaanak kay Namongan.
i. Gibuan - piniling ninong sa binyag ni Lam-ang.
j. Hinamon ni Lam-ang ang mga Igorot kung saan pinaulanan siya ng sibat ng mga ito ngunit nasalo
niya lahat ang mga ito.
k. Natalo ni Lam-ang ang mga Igorot at umagos ang kanilang mga dugo sa ilog Vigan.
 l. Naligo si Lam-ang sa ilog Amburayan.
m. Donya Ines Kanoyan ng Kalanutian - niligawan ni Lam-ang.
n. Puting tandang at alagang aso - sinama ni Lam-ang upang umakyat ng ligaw kay Donya Ines
o. Sumarang - isa pang manliligaw ni Donya Ines. Nagtangkang pumigil kay Lam-ang
p. Natangay si Sumirang ng sibat ni Lam-ang hanggang sa ika-siyam na bundok.
q. Pinapagaspas niya ang pakpak ng kanyang puting tandang at ang palikuran ng dalaga ay gumuho
sa lupa. Pinaungol ni Lam-ang ang kanyang aso at ang gumuhong palikuran at natindig muli.
r. Si Donya Ines ay Iniwan na ng kanyang kapatid na si Unnayan kay Lam-ang.
s. Pangingisda ng rarang - isang kaugalian sa Nalbuan.
t. Nagkaroon ng pangitain si Lam-ang na kakainin siya ng isdang berkakan. Pag nangyari ito
sasayaw ang kanilang hagdan, magbabakbakan ang mga nakasabit sa dingding at magkakapiraso
ang kanilang kalan.
u. Nagpatulong si Donya Ines kay Marcos na ipasisid ang mga buto ni Lam-ang. tinakpan niya ang
mga ito ng bidang (tapi)

2. Epiko ng mga Ifugao- Hudhud at Alim

a. Aliguyon na taga-Gondanhan- bayani ng mga taga-Ipugaw.
b. 2 tribo na magkalaban
i. Taga-Hanaga - pinamumunuan ni Amtalao at anak niyang si Aliguyon
ii. Mag-amang Pangaiwan at anak niyang Pumbakhayon - isa pang tribo
c. Amtalao at Dumulao– ang mga magulang ni Aliguyun
d. Tandang at ibong Idao - hiningian ni Aliguyon ng palatandaan tungkol sa pagpapatuloy ang
matagal nang nahintong alitan ng 2 tribo.
e. Palayan ng Daligdigan - pinuntahan ni Aliguyon kung saan naroon si Pumbakhayon. Kung saan
naglaban si Aliguyon at Pumbakhayon.
f. Daulayan - bayaw ni Pumbakhayon
g. Bugan - napangasawa ni Aliguyon
h. Napaurong ni Aliguyon ang kalaban sa bakod na bato at sa kulungan ng manok. Ngunit siya
naman ang naitaboy sa hagdanang palayan patungo sa ilog.
i. Isa’t kalahating taon - tagal ng paglalaban ni Aliguyon at Pumbakhayon. Ngunit napansin ni
Aliguyon na walang tumutubo sa kanilang palayan kaya nagpaalam muna siya uuwi sa Hannanga.
j. Dumalao -
k. Aginaya - napangasawa ni Pumbakhayon; kapatid ni Aliguyon
l. Nagpaalam si Pumbakhayon upang umuwi sa Daligdigan.
m. Niligawan ni Daulayan si Bugan. Pumunta siya sa Daligdigan upang ipaghiganti ang akalang patay
na si Pumbakhaon.
n. Hiniling ni Daulayan na siya ang makikipaglaban kay Aliguyon.
o. Inasinta ni Aliguyon ang kalaban at tinamaan ito sa pagitan ng tansong pulseras sa binti.
p. Kwintas ni Daulayan- kapalit ng buhay ni Daulayan na ipinagkaloob ni kay Aliguyon.
q. Si Aliguyon lamang ang pinahintulutan maging ni Pumbakhayon.
r. Pangaiwan - ama ni Bugan

3. Epiko ng Bikol- Ibalon at Aslon

Nagsasalaysay ng isang panahong ang lupain ay saganang-sagana.
a. 2 Bundok: Bundok ng Amuyaw at Bundok ng Kalawitan.
 b. Bugan at Wigan - magkapatid na nakaligtas sa sakuna.
c. Nagpaningas ng apoy si Bugan sa bundok ng Kalawitan na nakita naman ni Wigan na nasa
bundok ng Amuyaw.
d. Bathalang Makanungan - pumigil kay Bugan na magpakamatay. Nagpakasal kay Wigan at Bugan.
e. Nagkaroon ng 9 na anak si Wigan at Bugan - 5 lalaki at 4 na babae. Ang 4 na lalake ay nagpakasal
sa 4 na babae.
f. Igon - bunsong anak na walang asawa.
g. Nakaranas sila ng tagtuyot at naisipang ialay si Igon kay Maknungan. Isinumpa sila ni
Makanungan at sinabing maghihiwalay ang magkakapatid. Kapag silang nagkita, sila’y
magpapatayan.

4. Epiko ng Tagalog-Kumintang
Kasaysayan ng mga pakikidigma ng mga kawal nina Datu Dumangsil ng Taal, Datu Balkasusa ng Quezon
at Bai ng Talim. Tungkol sa kasaysayan ng pagsugo ng Haring Salodan sa kanyang 3 anak na sina Bagtas,
Mandukit at Dikyaw buhat sa kaharian ng Madjapahit tungo sa Mai at Luzon na bahagi noon ng
Kaharian ng Lontok.

i. Ubalon ng Bikol
a. Baltog - anak ni Haring Handiong na namuno sa Samar; isang mandirigmang manlalakay na
binaybay ang Samar hanggang sa Ibalon
b. Gunaw - malaking baha
c. Buwayang nagliliparan at higanteng baboyramo - nakasalamuha ni Baltog
d. Oriol - ahas na may mukha ng babai na hindi mapatay ni Baltog.

ii. Maragtas ng Bisayas

Kasaysayan ng 10 magigiting, matatapang at mararangal na datu na tumakas sa kalupitan ni Sultan
Makatunao ng Borneo. Nagtungo sila sa Panay at binili niya ito kay Haring Agtang na si Marikudo. Ang
mga datu ay pinamunuan ni Datu Puti.
a. Paglalakbay mula Borneo hanggang sa pulo ng Panay
b. Sultan Makatunao - malupit at masamang sultan ng Borneo.
c. Pabulanan - asawa ni Datu Paiborong; nais halayin at angkinin ni Sultan Makatunao.
d. Humingi ng tulong si Datu Paiborong kay Datu Sumakwel.
e. Sumakwel - mabait, magalang at matalino; alam ang kasaysayan ng maraming bansa at marami
siyang alam tungkol sa paglalayag; ayaw sa balak na paglaban; bagong kasal kay Kapanigan
f. Datu Paiborong at Datu Bangkaya - bumisita kay Sumakwel
g. Datu Puti - pinuntahan ni Sumakwel; punong ministro ni Makatunao
h. Nagpasya sina Sumakwel at Datu Puti na palihim na pag-alis nilang 10 datu sa Borneo. Parehong
bihasa sa paglalayag
i. Biniday o barangay - malalaking bangka na ginamit ng 10 datu sa pagtakas.
j. Sa 10 datu, 6 ang may asawa ta 4 ang binata - Domingsel, Balensuela, Dumalogdog at Lubay.
k. Datu Bangkaya - kasal kay Katorong na kapatid ni Sumakwel
l. Pabulunan - asawa ni Datu Paiborong
m. Kabiling - asawa ni Datu Domangsol
n. Ribongsapaw - asawa ni Datu Padihinog
o. Pinampangan - asawa ni Datu Puti
p. Bisya o Bisaya - tawag sa mga taga-Borneo
 q. Palawan - tirahan ng mga Ati na mababait at namumuhay nang tahimik. Mayaman na pulo
r. Panay o Aninipay - pulong pinuntahan ng 10 datu
s. Mga Ita - kilala sa pagiging matapat at matulungin sa kapwa
t. Marikudo - hari ng Aninipay; mabuting pinuno
u. Embidayan - kapulungan ng mga Ati; kung saan tinanggap ni Marikudo ang mga panauhin
v. Look ng Sinogbuhan - kung saan mula ang mga Bisaya lulan ng 10 baranggay.
w. Maniwantiwan - asawa ni Marikudo.
x. Itak, kampit at insenso - binigay ng mga bisaya sa mga lalaking Ati
y. kuwintas, panyo at suklay - binigay ng mga bisaya sa mga babaing Ati
z. Tumugtog ang Bisaya sa kanilang solibaw, pluta at tambol habang ang mga lalaki naman ay
nagsayaw pandigma, ang sinurog
aa. gintong salakot at gintong batya - ipinakuha ni Datu Puti mula sa kanilang baranggay at binigay
kay Marikudo.
bb. Buwang Kiling o Abril - buwan ng pagtatanim
cc. Buwan ng bagyo-bagyo o Oktubre - buwan ng pag-aani
dd. Lupang kapatagan at kanilang mga bahay - ibinigay ng mga Ati sa mga Bisaya
ee. Katurong - asawa ni Datu Bangkaya
ff. Balinganga - anak ni Datu Bangkaya
gg. Aklan - Kung saan tumira si Datu Bangkaya, Katurong at Balinganga
hh. Ilehay at Ilohay - anak ni Datu Paiborong at Pabulanon
ii. Magkakasama naninirahan sina Lubay, Dumalogdog, Dumangsol, Padahinog at Sumakwel sa
Malandog.
jj. Narating nila Datu Puti, Datu Domingsel at Datu Balensala ang pulo ng Luzon at dumaong ang
mga ito sa Look ng Balayan.
kk. Taal - kung saan nanirahan si Domingsel at Balensala kasama ng mga taga-ilog.
ll. Bumalik sina Datu Puti at Pinampangan sa Borneo.

5. Epiko ng mga Bisaya- Maragtas, Lagda, Haraya, at Hari sa Bukid.

a. Haraya - alituntunin ng kabutihang-asal at mga salaysay na halimbawa ng mga naturang tuntunin

b. Lagda - katipunan ng mga bata o kautusan na dapat tuparin ng mga mamamayan. Nakaloob ang
“Kodigo ni Kalantiaw”
c. Hari sa bukid - tungkol sa haring nakatira sa tuktok ng bundok Kanlaon sa Negros. Ang haring ito
ay nagbibigay biyaya sa mabubuti at nagpaparusa sa masasama.
d. Hinilawod - tungkol sa pag-iibigan nina Alunsina at Paubari at ng kanilang 3 anak
e. Darangan: Epiko ng mga Muslim
● Darangan - isa sa pinakamatanda at pinakamahabang epiko sa Pilipinas
● Ang ibang bahagi ng darangan ay nasusulat sa Arabic na ang tawag ay Kirini na kumalat sa
lalawigan ng Lanao.
● Dr. Francisco G. Tonogbanua - ang balangkas ng Darangas ay katulad ng sa “Ramayana”
punong-puno ito ng pakikipagsapalaran sa pag-ibig, romansa, sa kabila ng kapayapaan at
digmaan.
● 25 - kwento ng darangan
● Binibigkas ng matatandang makatang Maranaw, mga labing-apat na gabing sunod-sunod
● Naglalaran ng pagkawala ng kaharian ng Bumbaran at ng matandang tahanan ng mga
Maranao.
 ● Ang kaharian ay matatagpuan sa Cotabato, Mindanao sa panahon ng panunungkulan ng
unang Sultang Diwantada o Gibom.
● Bantugan - pinakapopular sa darangan
● Indarapatra - isinalin sa Ingles ni G. Najeev Saleeby

Bantugan
a. Prinsipe Bantugan - kapatid ni Haring Madali mula sa kaharian ng Bumbaran
b. Naiingit ang Hari sa prinsipe kaya pinagbawal sa lahat ng nasasakupan na kausapin si Bantugan.
c. Paparuhasan ng kamatayan ang kung sinuman na makipagusap sa prinsipe
d. Prinsesa Datimbang at kapatid niyang hari - nakahanap sa bangkay ni Bantugan
e. Pumasok sa bulwagan ang isang loro na nagsabing ang bangkay ay kay Bantugan.
f. Lumipad sa langit si Madali kasama ang isang kasangguni upang bawiin ang kaluluwa ni
Bantugan.
g. Haring Miskoyaw - dating kaaway ni Haring Madali; sumalakay sa Bumbaran nang ipinagdiriwang
ang muling pagkabuhay ni Bantugan

5. Epiko ng mga Moro-Darangan: Bantugan, Indarapatra at Sulayman at Daramoke-a-Babay

Indarapatra at Sulayman
a. Kurita - unang halimaw; may katangi-tanging lakas at maraming paa
b. Tarabusaw - ikalawang halimaw na nakatira sa Bundok Matutum; napakapangit
c. Pah - ikatlong halimaw; nakatira sa bundok ng Bita; isang dambuhalang ibon na may malalapad
na pakpak
d. Ikaapat na halimaw ay ibong mga 7 ulo at may 7 pares na mata
e. Haring Indarapatra - hari ng Mantapuli
f. Prinsipe Sulayman - kapatid ni Haring Indarapatra; inutusan na ipaghiganti ang mga buhay na
nasawi
g. Sumugod si Indarapatra sa bundok ng bita upang ipaghiganti si Sulayman at inalis ang pakpak ng
ibong nakadagan sa katwan ng kapatid.
h. Bundok Kurayan - kung nasan ang halimaw na may 7 ulo.

6. Epikong Hiram sa Malay-Bidasari

Bidasari - epiko-romansang Malay; orihinal na nakasulat sa wikang Malay na isinalin sa Maranawa at

inangking sarili ng mga Moro. Isinalin sa wikang Ingles ni Chauncey Starkweather.
a. Sultan ng Kembayat - 10 taon nang kasal nang malaman na nagdadalang tao ang Sultana.
b. Ibong Garuda - salot ng kaharian
c. Diyuhara - nakapulot sa sanggol na nagngangalang Bidasari
d. SUltan Mongindra ng Indrapura - 2 taon nang kasal kay Sultana Lila Sari na selosa