Şehir Hukuku ve Şehir

Yönetimi
Prof.Dr. Şevkiye Şence TURK
Merkezden Yönetim ve Yerinden Yönetim
Kavramları
Yönetim Anlayışı

Merkezden Yönetim Yerinden Yönetim

Merkezden Yönetim Kavramı
• Merkezden yönetim, devletin topluma sunacağı hizmetlerin devlet merkezinden
ve tek elden yürütülmesidir. Merkezden yönetim ilkesinin uygulandığı ülkelerde,
idarî hizmetler devlet merkezinde bulunan ve sayıları belirli ve sınırlı olan bir veya
bir kaç yetkili tarafından planlanmakta, düzenlenmekte ve yürütülmektedir.

• Ancak devlet merkezinde bulunan ve sayıları belirli ve sınırlı olan bu yetkililerin

tüm ülke düzeyinde idarî hizmetleri yürütmeleri düşünülemeyeceğinden,
merkezdeki yetkililerin yanı sıra tüm ülkeye yayılmış bir teşkilâta da ihtiyaç vardır.
Merkezden Yönetim Kavramı
• Merkezî idarenin başkentteki yetkililerden oluşan teşkilatına merkez
teşkilatı, başkent dışındaki tüm ülkeye yayılmış teşkilâtına ise taşra
teşkilâtı denilmektedir. Bununla beraber, merkezî idarenin taşra
teşkilatında yer alan görevliler, idarî hizmetlerin görülmesi
konusunda kendilerine ait herhangi bir yetkiye sahip değildirler. Bu
görevliler, başkentteki yetkililerce atanırlar; onların emir ve
talimatları doğrultusunda hareket ederler ve de onlara hiyerarşi
olarak adlandırılan bir hukuki bağ ile bağlıdırlar.
MERKEZİ YÖNETİM

MERKEZ TEŞKİLATI

HİYERARŞİ
TAŞRA TEŞKİLATI
Özellikler

Tüm idari hizmetler merkezde toplanmıştır: Vatandaşlara sunulacak

tüm idarî hizmetler merkezde toplanmıştır. Bu hizmetlere ilişkin tüm
kararları almak ve uygulamak yetkisi merkezdeki sayıları belirli ve
sınırlı yetkililere ait olup, bu hizmetlerin yürütülmesinden doğacak
sorumluluklar da merkeze aittir.
Özellikler
Bir taşra teşkilatı bulunmaktadır: Merkezde toplanan idarî hizmetlerin tüm ülke
düzeyinde yürütülebilmesi, merkezin başkent dışındaki uzantısı olan taşra
teşkilâtında yer alan, merkezdeki yetkililerin emir ve talimatları doğrultusunda
hareket eden ve merkezdeki yetkililere aşağıdan yukarıya doğru hiyerarşik bir
bağ ile bağlı bulunan kamu görevlileri tarafından sağlanmaktadır.

Tüm kaynaklar merkezde toplanmıştır: İdari hizmetlerin yürütülmesi için gerekli

tüm parasal kaynaklar ile araç ve gereçler de merkezde toplanmıştır.
Olumlu Yönler-Olumsuz Yönler
Olumlu Yönler
Güçlü bir devlet yönetimi sağlaması,

Hizmetlerin daha az harcama ile rasyonel bir şekilde yürümesi,

İdari hizmetlerin yürütülmesi bakımından yöreler ve vatandaşlar

arasında birlik ve eşitliği mümkün kılması
Olumlu Yönler-Olumsuz Yönler
Olumsuz Yönler
Bürokrasinin artmasına neden olması, hizmetlerin yöresel
gereksinimlere göre yürütülmesindeki zorluk,

Halkın yönetimsel konulardan uzak kalması

Yetki Genişliği

• Merkezden yönetim sisteminin salt ve katıksız bir biçimde

uygulanması mümkün değildir. Merkezden yönetimin sakıncalarını
ortadan kaldırmak ve özellikle bu yönetim biçiminin yol açtığı
kırtasiyeciliği bertaraf ederek hizmetlerin taşrada gecikmeden
yürütülmesini sağlamak amacı ile yetki genişliği (tevsii mezuniyet)
ilkesinin uygulanması yoluna gidilmiştir.
Yetki Genişliği
• Yetki genişliği, merkezden yönetim sisteminin ortaya çıkardığı kamu
hizmetlerinin taşrada gecikme ile yürütülmesi sakıncasına karşı düşünülmüş
ve uygulamaya konulmuş bir önlemden ibarettir. Merkezden yönetim ilkesi,
salt ve katıksız bir biçimde uygulandığında, tüm yetki ve sorumlulukların
merkezde toplanması sonucunu doğururken; yetki genişliği ilkesi ile birlikte
uygulandığında merkezi idarenin taşra örgütündeki amirlerine belli
konularda merkeze danışmadan, merkez adına kendiliklerinden karar
alabilme imkanını vermektedir.
Yerinden Yönetim (Ademi Merkeziyet) Kavramı

• Merkezden yönetimin tersine, yerinden yönetim (ademi merkeziyet),

topluma sunulacak bazı idari hizmetlerin devlet merkezinden ve tek
elden değil, merkezi idare teşkilatı içinde yer almayan ve merkezi
idare hiyerarşisine dahil olmayan kamu tüzel kişileri tarafından
yürütülmesidir.
Yerinden Yönetim (Ademi Merkeziyet) Kavramı
• Yerinden yönetim ilkesi, ya belli bir yöre ya da belli bir hizmet
itibariyle, iki biçimde uygulanmaktadır. Yerinden yönetim ilkesinin
belli bir yöre itibariyle uygulanmasına yerel yerinden yönetim
(mahalli ademi merkeziyet), belli bir hizmet itibariyle
uygulanmasına ise hizmet yerinden yönetimi (hizmet ademi
merkeziyeti) denilmektedir.
• Yerinden yönetim sisteminin yer yönünden uygulanması, bu sistemin
en eski uygulama biçimini oluşturmaktadır. Bu uygulama biçimi,
insanların toplum halinde yaşamaya başlamaları ile birlikte ortaya
çıkan müşterek ihtiyaçlarının karşılanması zorunluluğundan
doğmuştur. Özellikle büyük yerleşim merkezleri dışında yaşayan
insanlar, başta güvenlik olmak üzere birlikte yaşamaktan doğan
ihtiyaçlarını gidermek için örgütlenmişler ve bu ihtiyaçlarını bizzat
kendileri giderme yoluna gitmişlerdir.
Yerel yerinden yönetimin özellikleri

• Yerel yerinden yönetim kuruluşları merkezi idarenin, yani Devlet tüzel

kişiliğinin dışında yer alan kamu tüzel kişileridir. Bu kuruluşlar kamu
tüzel kişileri olduklarından, kendilerine özgü bir iradeye sahip olup,
Devletten ayrı malvarlıkları ve bütçeleri mevcuttur. Bu kuruluşlarda
çalışan kamu görevlileri merkezi idarenin hiyerarşisine dahil değildir.
Yerel yerinden yönetimin özellikleri

• Yerel yönetim kuruluşlarının kurucuları, bu kuruluşların hizmet

gördükleri yörenin seçmenleridir. Zira yerel yerinden yönetim, belli bir
yörede oturanlara salt o yörede oturdukları için ortaya çıkan ortak
ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tanınan bir özerkliği ifade etmektedir.
Bu nedenle, yerel yerinden yönetim kuruluşlarının organları, hizmet
gördükleri yörenin seçmenleri tarafından belirlenmektedir.
Yerinden yönetimin olumlu ve olumsuz yönleri
Olumlu Yönler
Yerinden yönetimin demokratik ilkelere uygunluğu,
Bürokrasinin azalması,
Hizmetlerin yerelin gereksinimlerine uygun yürütülmesi
Yerinden yönetimin olumlu ve olumsuz
yönleri
• Olumsuz Yönler
• Ülke bütünlüğünün etkilenmesi,
• Aynı idari hizmetlerin çeşitli yörelerde farklı bir biçimde yürütülmesi
• Mali denetimdeki güçlükler
Ülke Bütünü İçerisinde Kent Yönetimi

• Kent yönetimlerinin şekillenmesinde ülkelerin yönetim yapısı önemlidir.

Merkezden yönetimin daha baskın olduğu yada yerinden yönetimin daha
baskın olduğu ülkelerde kent yönetim yapıları da farklılaşmaktadır.

• Kent yönetimlerinin değerlendirilmesinde ülke yönetim sistemi ve politik

sistem içerisinde kent yönetiminin yeri ve çeşitli düzeylerdeki yönetimler
arası ilişkiler belirleyicidir.
Ülke Bütünü İçerisinde Kent Yönetimi

• Merkezden yönetimin güçlü olduğu ülkelerde merkezi yönetimin yerel

yönetimler üzerinde önemli bir denetimi söz konusu olmaktadır. Bu
denetim mekanizmaları ise, yönetimde tıkanıklara ve baskılara neden
olabilmektedir. Çoğu kez bu tıkanıklıkların giderilmesi yerel yönetimin
üst düzey yöneticilerinin merkezdeki yetkililer ile enformal ilişkilerle
çözümlenebilmektedir.
İdarenin Bütünlüğü İlkesi
• Yerinden yönetimin güçlü olduğu ülkelerde de merkezi yönetimle ilişkiler
önem taşımaktadır. Burada genellikle merkezi yönetimin yerel yönetimler
üzerindeki etkisi mali yapının denetimi ile söz konusudur.

• Ülkemizde, 1982 Anayasası’nın 123. Maddesine göre, “İdare kuruluş ve

görevleri ile bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve
görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına
dayanmaktadır “ denilmektedir.
İdarenin Bütünlüğü İlkesi

• Bu durum kent yönetimleri açısından düşünüldüğü zaman, kent

yönetimlerinde merkezi idare kuruluşları bulunmaktadır. Bu
kuruluşlar, Anayasa’nın 126. Maddesinde belirtildiği üzere, coğrafya
durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre,
illere, iller de diğer kademeli bölümlere ayrılmaktadır. İllerin idarisi
yetki genişliğine dayanmaktadır.
Hiyerarşik Denetim

• Merkezi yönetim, yetki ve görevler bakımından ast-üst diğer bir

deyimle memur- amir biçiminde teşkilatlanmışlardır. Bu biçimde
örgütlenme hiyerarşik bir yapılanmayı ortaya çıkarır. Bu yapı içerinde
bulunan üstlerin astları denetlemesine hiyerarşik denetim denir.
Hiyerarşik Denetim
• Hiyerarşik üstler, emri altında bulunan personelin işlemlerini her zaman
denetlemek ve onlara yön verme durumundadırlar. Üstler aslarının
işlemlerini yapılmadan denetleyebileceği gibi yapıldıktan sonra da
denetleyebilir.
• Üstlerin astları üzerinde denetim yapabilmesi için yasal bir dayanağa ihtiyaç
yoktur. Üstlerin sevk ve idare etme görevi astları denetleme yetkisini de
birlikte içerir. Astlar, üstlerinin emirlerini yerine getirirken yasalarla birlikte
üstlerin yönetim anlayış ve politikaları doğrultusunda hareket ederler.
Hiyerarşik Denetim

• Hiyerarşik denetimde, denetimi yapan üst ile denetlenen ast aynı

kuruluş içindedir. Oysa idari vesayet denetiminde, merkezden yönetim
ve yerel yönetim birimi olmak üzere iki ayrı kamu tüzel kişiliği söz
konusudur. İdari vesayeti merkezin kanundan doğan sınırlı bir
yetkisidir ve belli işlemlere aittir. Hâlbuki hiyerarşik denetimde sınırlı
ve belli olmayan geniş bir yetkidir.
Yerel Yönetim

• Merkezi yönetim kuruluşları dışında, Anayasa’nın 127. Maddesinde

belirtildiği gibi, il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek
ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve
karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel
kişilikleri olan yerel yönetimler de bulunmaktadır.
İdarenin Bütünlüğü

• Ülkemizde merkezi idare, yerel yönetimler üzerinde mahalli

hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi,
kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve
mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda
belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.
İdari Vesayet
• İdari vesayet, İdari bir denetimdir. Bu sebeple ancak idari makamlar tarafından icra edilir.
İdari vesayet, esas itibariyle devletin genel menfaatlerini, devletin birliğini, kamu
hizmetlerinin ahenk ve tutarlılığını sağlamak ve korumak gayesiyle konulmuştur.

• İdari vesayetin konusu kanuna dayanır ve kanunla sınırlıdır. İdari vesayet, kanunla
merkezdeki bir organ, makam veya merkeze bağlı bir memura tanındığı ve merkeze ait bir
yetki olduğu için hiyerarşik tabaka ve dereceler içinde kullanılmaz.

• İdari vesayet, yerel yönetim birimlerinin kararları, işlem ve eylemleri, organları ve

personelleri üzerinde kullanılır
Öğrenilen kavramlar
• Merkezden Yönetim
• Yerinden Yönetim
• Merkezi Yönetim
• Yerel Yönetim
• Hiyeraşik Denetim
• Vesayet Denetim
• Yetki Genişliği