saqarTvelos demokratiuli respublika

$ 1. saqarTvelo Tebervlis revoluciis Semdeg

Tebervlis revoluciis gamoZaxili saqarTveloSi. Tebervlis

revolucia saqarTvelosTvis moulodneli aRmoCnda. kavkasiis umaRlesi
xelisufali _ mefisnacvali nikoloz nikolozis Ze romanovi (imperator
nikoloz meoris biZa) da misi moxeleebi yvela zomas iRebdnen, rom
cnoba petrogradSi ganxorcielebuli revoluciis Sesaxeb xalxisaTvis
daemalaT da mxareSi simSvide SeenarCunebinaT. Tumca aseTi
mniSvnelovani movlenis damalva da xalxis informaciul vakuumSi
didxans yola SeuZlebeli aRmoCnda.
moskovis universitetis studentebma gogita faRavam da viqtor
nozaZem karlo CxeiZis davalebiT menSevikuri gazeTis _ `Tanamedrove
azris~ redaqcias Semdegi Sinaarsis daSifruli depeSa gamougzavnes
`mTavrobaZe gardaicvala, acnobeT naTesavebs da nacnobebs~. swored amis
Sedegi iyo gavrcelebuli gamonaTqvami: `revolucia saqarTveloSi
`fostiT miviReTo~.
4 martidan presaSi daiwyo petrogradis movlenaTa farTod
gaSuqeba. ambavi swrafad moedo warmoeba-dawesebulebebs, quCas. xalxi
axal ambavs sixaruliT Sexvda. Tbilisi sazeimo mitingebisa da
manifestaciebis qalaqad iqca.
axali xelisuflebis organizacia maSindel saqarTveloSi yvelaze
ufro popularulma social-demokratiulma, igive menSevikurma partiam
iTava. 4 marts Tbilisis saxalxo saxlSi muSaTa warmomadgenloba
Seikriba. airCies Tbilisis muSaTa deputatebis sabWo noe Jordanias
TavmjdomareobiT. sabWoSi umravlesoba social-demokratiulma partiam
moipova. aseve ganxorcielda droebiTi aRmasrulebeli komitetis
arCevnebi. masSi qalaqis TviTmmarTvelobis da muSaTa deputatebis sabWos
Tanabari raodenobis warmomadgenlebi Sevidnen. xsenebulma komitetma
Tavi adgilobrivi TviTmmarTvelobis umaRles organod gamoacxada.
revoluciis Sedegad Seqmnili droebiTi mTavrobis
gadawyvetilebiT 1917 wlis martSi amierkavkasiis mxaris samarTavad
Seiqmna `amierkavkasiis gansakuTrebuli komiteti~, e. w. `ozakomi~,
romelSic ruseTis saxelmwifo saTaTbiros wevrebi Sevidnen.
saqarTvelodan es pativi kita abaSiZes da akaki Cxenkels ergoT.
Tebervlis revoluciam ruseTis imperiis ararus xalxebs erovnuli
Tavisuflebis mopovebis da saxelmwifoebrivi damoukideblobisaken
swrafva gauZliera. poloneTSi, fineTSi, ukrainaSi amoqmeddnen erovnuli
Zalebi da damoukidebeli saxelmwifoebrivi mowyobis sakiTxi daayenes.
ruseTis droebiTi mTavroba dasmuli sakiTxebis gadawyvetas
SeZlebisdagvarad aWianurebda.
Tebervlis revoluciis Semdeg saqarTveloSi saxelmwifoebrivi
suverenitetis aRdgenis sakiTxi ar dasmula. politikur sarbielze
yvelaze ufro Zlieri poziciebi social-demokratiul partias gaaCnda.
menSevikebi erovnul sakiTxs meorexarisxovnad Tvlidnen da wina planze
revoluciis demokratiul monapovarTa SenarCunebas miiCnevdnen.
Tavidan maT erovnuli problemebisadmi gulgrili da nihilisturi
damokidebuleba hqondaT. isini ebrZodnen saqarTvelos avtonomiis
momxreebs da arc ruseTis sxva ganapira qveynebis damoukideblobisaken
swrafvas iwonebdnen.
erovnuli avtonomiisaTvis brZolis didi tradiciebi hqonda
qarTvel socialist-federalistTa partias, romelic avtonomiis
problemas Tavis programaSi mudam wina planze ayenebda. Tebervlis
revoluciis Semdgomi viTareba am programis ganxorcielebis saukeTeso
SesaZleblobas qmnida. magram swored am periodidan maTi praqtikuli
saqmianoba erTgvarad minelda _ revoluciis moulodneli gamarjvebiT
egzaltirebuli xalxis masa revoluciur mowodebebs ahyva da mTavari
Setevis warmarTvas socialuri usamarTlobis winaaRmdeg moiTxovda. am
dinebam socialist-federalistebic aiyolia. masebisagan izolaciis
SiSma isini aiZula socializmis moduri lozungisaTvis mieniWebinaT
upiratesoba.
socialist-federalisturi partiis memarjvene erovnul-
demokratiul fraqciaSi gaZlierda calke gamoyofis, anu damoukidebel
politikur partiad Camoyalibebis tendencia. am miswrafebas frTebi male
Seesxa da patriotulad ganwyobilma qarTvel inteligentTa erTma
jgufma 1917 wlis ivnisSi `erovnul-demokratiuli partia~ daafuZna.
axali partiis mesveurebi iyvnen: niko nikolaZe, spiridon kedia, giorgi
gvazava, revaz gabaSvili, petre surgulaZe, mixako wereTeli, aleqsandre
asaTiani, daviT(daTa) vaCnaZe, giorgi maCabeli, grigol veSapeli da
sxvebi. partiam gaaxmovana Tavisi politikuri programa, romelic sam
mTavar debulebas efuZneboda: erovnuli suverenoba, socialuri
cxovrebis kerZo sakuTrebis niadagze warmarTva da saxelmwifoebrivi
cxovrebis awyoba eris mTlianobisa da demokratiulobis principebze.
Tebervlis revoluciis Semdgomma viTarebam saqarTvelos
politikuri cxovrebis dRis wesrigSi partiaTa SemTanxmebeli organos
Seqmnis aucilebloba daayena. swored am mizniT sxvadasxvsa politikuri
partiebis warmomadgenlebma jer `erovnuli komiteti~, xolo Semdeg
`interpartiuli kreba~ daafuZnes. airCies aRmasrulebeli komiteti,
romelsac saTaveSi akaki Cxenkeli Caudga. `interpartiulma sabWom~
seriozuli samuSaoebi Caatara. pirvel rigSi aRsaniSnavia: erovnuli
fondis daarseba, qarTuli sajariso nawilebis formirebisa da skolebis
gaerovnulebis gzaze gadadgmuli nabijebi; qarTuli marTlmadidebluri
eklesiisaTvis gaweuli Tanadgoma-mxardaWera, da bolos erovnuli
yrilobis mowveva. imJamad ki sabWom warmomadgenlobiTi delegacia
gagzavna petrogradis demokratiuli partiebis TaTbirze, romelic 1917
wlis 14 seqtembers gaixsna; Tavyrilobas ruseTis imperiis sxvadasxva
regionebidan Casuli 1200 meti delegati eswreboda. mis muSaobaSi
monawileobas iRebda droebiTi mTavroba mTeli SemadgenlobiT.
TaTbiris mimdinareobas interesi Semata droebiTi mTavrobis
Tavmjdomaris aleqsandre kerenskis sityviT gamosvlam. demokratiul
TaTbirze qarTveli xalxis saxeliT sityva warmosTqva akaki Cxenkelma.
man am tribunidan xmamaRla ganacxada, rom qarTvel xalxs, qveynis
politikur partiebs erovnul sakiTxze ukve hqondaT Camoyalibebuli
saerTo azri da gamokveTili pozicia. Cven saqarTvelos erovnul-
teritoriul da politikur avtonomias viTxovTo _ xazgasmiT aRniSnavda
oratori.
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgena. qarTul
marTlmadidebel eklesias ruseTis carizmma avtokefalia 1811 wels
gauuqma. mas Semdeg moyolebuli qarTul eklesias warTmeuli
damoukideblobis aRsadgenad brZola ar Seuwyvetia. XIX saukuneSi am
mimarTulebiT brZola amao gamodga.
1905-1907 wlebis revoluciis periodSi qarTvelma sasuliero
moRvaweebma erovnul-demokratiul ZalTa mxardaWeriT qarTuli eklesiis
damoukideblobis aRdgenis sakiTxi daayenes. am faqtma ruseTis
saeklesio wreebis gaafTreba gamoiwvia. presaSi cxare polemika gaCaRda.
ruseTis sasuliero wreebis politikis reaqciuli xasiaTis gamosavlenad
qarTulma mxarem araerTi mamxilebeli dokumenti gamoamzeura. gamoica
masala Tu rogor eweodnen `wminda sinodis~ msaxurni saqarTveloSi
eklesia-monastrebis sistematur Zarcvas, qarTveli eris ganZeulis
gatanas, eswrafvodnen qarTveli eris garuseba-gadagvarebas. ruseTis
Sovinisturma wreebma Tavis mxriv gangaSi atexes _ Seecadnen TavianTi
`moRvaweoba~ qarTveli xalxisaTvis sasikeTod warmoedginaT da
qarTvelebi umadurobasa da mavne separatizmSi daadanaSaules. am mxriv
gansakuTrebiT aqtiurobda egzarxosi vostorgovi.
1917 wlis Tebervalis revoluciis Semdgom qarTuli
marTlmadidebeli eklesiis damoukideblobis aRdgenisaTvis xelsayreli
momenti dadga. 1917 wlis 12 marts mcxeTis sveticxovlis taZarSi aTi
aTasi adamianis winaSe sazeimod gamocxadda qarTuli eklesiis
avtokefaliis aRdgena. ruseTis droebiTi mTavroba iZulebuli gaxda
daedasturebina qarTuli samRvdeloebis eklesiis gadawyvetileba, Tumca,
Sesworeba Seitana im mxriv, rom avtokefalia ZalaSi unda Sesuliyo ara
teritoriuli, aramed erovnuli mniSvnelobiT. droebiTi mTavrobis am
gadawyvetilebiT avtokefalia vrceldeboda mxolod qarTulenovan
eklesia-monastrebze. am fandma qarTveli samRvdeloebis aRSfoTeba
gamoiwvia. sruli damoukideblobisaTvis brZolam Seupovari xasiaTi
miiRo. 1917 wlis 8-17 seqtembers TbilisSi Catarda sruliad saqarTvelos
saeklesio kreba, romelsac eklesiis msaxurebTan erTad qveynis saero
moRvawenic eswrebodnen (daaxloebiT 600 kaci). krebam SeimuSava da
daamtkica saqarTvelos avtokefaluri eklesiis marTva-gamgeobis
debuleba da airCia sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi. es
pativi wilad xvda episkoposs kirions (eriskacobaSi giorgi
saZagliSvils) cota xanSi sveticxovlis taZarSi moxda axladarCeuli
patriarqis kirion II aRsaydreba.
 saqarTvelos eklesiis mier 1811 wels warTmeuli avtokefaliis
aRdgena didi mniSvnelobis movlena iyo da saxelmwifoebrivi
damoukideblobis aRdgenisaken pirvel seriozul nabijs warmoadgenda.

$ 2. saqarTvelos demokratiuli respublikis dabadeba

ganmarteba
saxalxo komisarTa sabWo _ ruseTis sabWoTa federaciuli
socialisturi respublikis (rsfsr) mTavrobis dasaxeleba 1917-dan 1946
wlamde;
saxalxo komisari _ oqtombris gadatrialebis Sedegad Seqmnili
sabWoTa mTavrobis (saxalxo komisarTa sabWos) wevrebi, ministrebi,
romlebic xelmZRvanelobdnen saxalxo komisariatebs (saministroebs);
1878 wlis berlinis traqtati _ saerTaSoriso xelSekruleba,
romelic gaformda 1878 1(13) ivliss berlinis kongresze. traqtatma adre
xelmowerili san-stefanos xelSekrulebis pirobebi ruseTisaTvis
sazianod Secvala.

1917 wlis oqtombris gadatrialeba da saqarTvelo. 1917 wlis

Tebervlis demokratiuli revoluciis Semdeg politikuri krizisi
ruseTSi TandaTan mwvavdeboda. droebiT mTavrobas xalxSi ar hqonia
avtoriteti, radgan igi praqtikulad ver wyvetda qveynis demokratiuli
gadaxalisebis praqtikul amocanebs, amasTan kvlav grZeldeboda omi da
sameurneo ngreva.
1917 wlis 25 oqtomberis gadatrialebis Sedegad, ruseTSi, sabWoTa
wyobilebam gaimarjva. gamocxadda zavis da miwis dekretebi. miRebul iqna
deklaracia erTa Tanasworobisa da TviTgamorkvevis Taobaze. Seiqmna
sabWoTa ruseTis mTavroba _ saxalxo komisarTa sabWo. misi Tavmjdomare
gaxda vladimer lenini (ulianovi), xolo nacionalur saqmeTa saxalxo
komisris posti ioseb stalinma (juRaSvili) Caibara.
amierkavkasiis demokratiulma partiebma (bolSevikebis garda)
oqtombris gadatrialeba Zaladobad monaTles da gadatrialebis
Sedegad xelisuflebaSi mosul Zalebs sruli undobloba gamoucxades.
1917 wlis noemberSi TbilisSi amierkavkasiis demokratiul
partiaTa da sazogadoebriv organizaciaTa samxareo centrebis
iniciativiT Sedga sazogadoebriobis TaTbiri, romelmac mxaris (samxreT
kavkasiis) samarTavad adgilobrivi mTavrobis Seqmnis gadawyvetileba
miiRo. 15 noembers dafuZnda mTavroba _ `amierkavkasiis komisariati~,
romlis Tavmjdomaredac arCeul iqna socal-demokrati evgeni gegeWkori.
imave dRes gadadga `ozakomi~.
`amierkavkasiis komisariats~ rTul pirobebSi mouxda moRvaweoba.
Tumca man droulad auRo alRo mxaris politikur situacias da
garkveuli nabijebi gadadga samxreT kavkasiis damoukideblobis
mosapoveblad.
saqarTvelos politikuri cxovrebis dRis wesrigSi dadga
erovnuli sabWos Seqmnis sakiTxi. es iniciativa wamoyenebuli iqna
interpartiuli sabWos mier. swored man iTava saqarTvelos erovnuli
yrilobis mowveva. xolo sababi misi mowvevisa gaxda qarTveli
Tavadaznaurobis survili mTeli Tavisi qoneba usasyidlod gadaeca
qarTveli xalxisaTvis.
qarTvelma Tavad-aznaurobam Tavisi winamZRolis, cnobili
sazogado moRvawis, kote afxazis xelmoweriT auwya sazogadoebriobas,
rom Tavisi wodebis saerTo qonebas amieridan igi qarTveli xalxis
sakuTrebad acxadebda da mas gadascemda. am erovnuli aqtis
gasaformeblad saWiro Seiqmna erovnuli yrilobis mowveva.
1917 wlis 19 noembers TbilisSi muSaobas Seudga sruliad
saqarTvelos pirveli erovnuli yriloba, romelsac 329 sruluflebiani
delegati eswreboda.
erovnuli yrilobis Tavmjdomareoba noe Jordanas daekisra. manve
gaakeTa mTavari moxseneba, qarTvel social-demokratTa lideri
moxsenebaSi xazgasmiT aRniSnavda, rom `misi prioriteti didi rusuli
saxelmwifos SenarCuneba iyo~.
yrilobam moiwona da miesalma TavadaznaurTa sakrebulos
patriotul gadawyvetilebas. yrilobam airCia `erovnuli sabWo~,
Camoayaliba seqciebi, Seqmna aRmasrulebeli komiteti. erovnuli sabWos
da misi aRmasrulebeli komitetis Tavmjdomared noe Jordania airCies.
amrigad, saqarTvelos erovnuli yriloba iyo meore
umniSvnelovanesi movlena saqarTvelos damoukideblobis gzaze; xolo am
yrilobaze arCeuli saqarTvelos erovnuli sabWo ki am damoukideblobis
Semzadebis faqtiuri mesveuri da sulisCamdgmeli.
oqtombris gadatrialebis Semdeg ruseTSi gaurkvevloba da
anarqia sufevda. ruseTis demokratiulad ganwyobili mosaxleobis
didi nawili damfuZnebeli krebis mowvevis molodinSi iyo. 1918 wlis
6 ianvars gaixsna damfuZnebeli kreba. es misi pirveli da ukanaskneli
Sekreba iyo. krebam imTaviTve Seurigebeli pozicia daikava
bolSevikebis mimarT, riTac maTi guliswyroma gamoiwvia.
gadatrialebis Sedegad xelisuflebaSi mosulma bolSevikebma
sayovelTaod arCeuli damfuZnebeli krebis deputatebi naZaladevad
garekes. es ise moxda, rom saxreT kavkasiidan arCeulma deputatebma,
irakli wereTelis garda, sxdomaze daswrebac ki ver moaswres.
`amierkavkasiis komisariatSi~ SemuSavda marTebuli azri garekili
damfuZnebeli krebis samxreT kavkasiaSi arCeuli deputatebisagan
Seqmniliyo adgilobrivi sakanonmdeblo organo. 1918 wlis 22 ianvars
Sedga am deputatebis pirveli sxdoma, romelsac 26 kaci eswreboda.
dadginda am SemadgenlobiT Camoyalibebuliyo `amierkavkasiis seimi~
(igive parlamenti) da misi mowvevis dRed 1918 wlis 10 Tebervali
dainiSna.
 brestis zavi da saqarTvelo. 1918 wlis 3 marts qalaq brest-
litovskSi sabWoTa ruseTsa da germanias Soris xelmoweril iqna sazavo
xelSekruleba, romlis pirobebi ruseTisaTvis umZimesi iyo.
brest-litovskSi molaparakebis dros kavkasiis sakiTxi pirvelad
1918 wlis 18 ianvars daisva. germaniis delegaciam sabWoTa mxares kiTxviT
mimarTa _ iyo Tu ara amierkavkasia sabWoTa ruseTis SemadgenlobaSi,
razec mopirdapire mxaris dasturi miiRo. pasuxis miRebisTanave
osmaleTma ruseTis armiis mier dakavebuli teritoriebis, maT Soris
yars-ardagan-baTumis olqebis dacla moiTxova im sababiT, rom es
teritoria oTxi saukunis ganmavlobaSi TurqeTs ekuTvnoda da 1878 wlis
berlinis traqtatiT iZulebiT waarTveso. TurqeTis delegaciis
pretenziebs germaniis warmomadgenelmac mxari dauWira. brestis sazavo
molaparakebaze amierkavkasiidan aravin miuwveviaT da misi teritoriebis
osmaleTisaTvis gadacemis Taobaze gadawyvetileba ruseTma ise miiRo,
rom maTTvis araferi ukiTxavT. brestis zavis meoTxe muxlis Tanaxmad,
ardaganis da yarsis olqebi, aWara baTumiTurT Turqebis xelSi
gadadioda.
TbilisSi ruseT-osmaleTis garigebis Sesaxeb sabWoTa ruseTis
sagareo saqmeTa ministris moadgilis l. karaxanis depeSis Sedegad zavis
xelmoweramde erTi dRiT adre, ukve 2 marts Seityves. imave dRes
amierkavkasiis seimisa da mTavrobis saxeliT nikoloz (karlo) CxeiZem da
evgeni gegeWkorma protesti ganacxades da yvela qveyanas acnobes, rom ar
scnobdnen brest-litovskis ukanono gadawyvetilebas.
1918 wlis 10 marts TurqeTma amierkavkasiis mTavrobas mosTxova
daecala zaviT miTiTebuli teritoria da iq Tavisi jarebis Seyvana
daiwyo. amierkavkasiis mxridan TurqeTma arsebuli problemebis
diplomatiuri gzebiT gadaWris winadadeba miiRo. 14 marts trapizonSi
daiwyo sazavo konferencia. TurqeTis mxare molaparakebis winapirobad
brestis xelSekrulebiT miTiTebuli teritoriebs daclas moiTxovda.
amasTan, TurqeTi amierkavkasiis mTavrobasTan molaparakebas
SesaZleblad Tvlida mxolod im SemTxvevaSi, Tu misi saxelmwifoebrivi
damoukidebloba iuridiulad iqneboda aRiarebuli. amierkavkasiis seimma
delegacia ukan gaiwvia. trapizonis konferenciaze Sesveneba gamocxadda,
rac realurad mis CaSlas niSnavda. TiTqmis erTi Tvis ganmavlobaSi
diplomatiuri brZolebiT gadaRlili amierkavkasiis sazavo delegacia
TbilisSi dabrunda. sapasuxod TurqeTis jarebi winsvlas agrZelebdnen.
saqarTvelos mcirericxovani armia ver axerxebda dampyrobTa moZalebis
SeCerebas. Turqebma baTumi da ozurgeTi daikaves. qveynis mTlianad
okupaciis safrTxe savsebiT realuri iyo. aseT viTarebaSi, seimi
iZulebuli Seiqna 1918 wlis 22 aprils amierkavkasiis damoukidebloba
gamoecxadebina. aseve garkveuli cvlilebi moxda amierkavkasiis
federaciul mTavrobaSic. mas saTaveSi akaki Cxenkeli Caudga. manve
SeiTavsa sagareo saqmeTa ministris postic. imave dRes gadawyda
TurqeTTan sazavo molaparakebis baTumSi ganaxleba.
 trapizonis molaparakebis CaSlidan baTumis konferenciamde erTi
Tve gavida. am periodSi TurqeTi SeuCerebliv axorcielebda Tavis
adrindel Canafiqrs _ samxreT saqarTvelos teritoriis mitacebas.
baTumSi amerkavkasiis delegacia ganaxlebuli saxiT Cavida. misi
xelmZRvaneli kvlav akaki Cxenkeli iyo. konferenciam mxolod erTi
sxdoma gamarTa.
am droisaTvis amierkavkasias imdenad uWirda, rom mTavroba
daTanxmda ecno brestis sazavo pirobebi da mis safuZvelze
warmarTuliyo molaparakeba. magram TurqeTis mxare am warmatebas ukve
aRar sjerdeboda; igi axal-axal pretenziebs ayenebda, romelTac,
saboloo jamSi, TurqeTis mier saqarTvelos okupacia unda mohyoloda.
`amierkavkasiis seimSi~ politikur partiaTa dapirispireba zavis
sakiTxma ukiduresobamde gaamwvava. azerbaijanuli musavaturi partia
aqezebda TurqTa dampyroblur RonisZiebebs da kavkasiis muslimur
mosaxleobaSi TurqeTTan amierkavkasiis SeerTebis propagandas eweoda.
sakuTari teritoriuli pretenziebi hqondaT seimSi moRvawe somxuri
daSnakuri partiis warmomadgenlebsac. aRsaniSnavia, rom baTumis
konferenciaSi Suamavlis statusiT germaniis delegaciac monawileobda.
arsebul kritikul situaciaSi saWiro iyo drouli da energiuli
qmedebebi. saqarTvelos gadarCenis iniciativa xelSi erovnulma sabWom
aiRo. 19 maiss akaki Cxenkelma oficialurad mimarTa germaniis
delegaciis xelmZRvanels general otto herman fon-losovs Careuliyo
amierkavkasia-osmaleTis davaSi, razedac dadebiTi pasuxi miiRo.
meore dResve baTumSi saqarTvelos erovnuli sabWos Tavmjdomare
noe Jordania Cavida da akaki CxenkelTan erTad molaparakeba gamarTa
germaniis delegacis TavkacTan, romlisganac mxardaWeris myari
garantiebi miiRo. amis Semdeg noe Jordania saswrafod dabrunda
TbilisSi. Seqmnil viTarebasTan dakavSirebiT noe Jordania mogvianebiT
werda: `dRis wesrigSi daisva saqarTvelos damoukideblobis
gamocxadeba. es iyo sruliad moulodneli, arasodes ar
gaTvaliswinebuli ambavi. misi gatareba Cvens revoluciur
organizaciebSi gaxda did Tavsamtvrev amocanad. am misiiT davbrundi
TbilisSi~.
am situaciaSi erovnuli sabWos warmomadgenlebis germaniaze
orientaciis aReba qveynis gadasarCenad gakeTebuli erTaderTi swori
arCevani iyo. qarTvel diplomatTa marTebuli varaudiT germanias im
momentSi TurqeTis Semakavebeli roli unda Seesrulebina. germaniis
baTumis sazavo molaparakebaSi Careva TurqeTis mxarem pirvelad
ukanonod aRiara, magram ver SesZlo Zlieri partniorisaTvis
winaaRmdegoba bolomde gaewia.
saqarTvelos germaniasTan urTierTobas myari safuZveli mxolod
im SemTxvevaSi eqneboda, Tu saqarTvelo damoukidebel saxelmwifod
Camoyalibdeboda.
1918 wlis 26 maiss TurqeTma amierkavkasiis federaciul mTavrobas
wauyena ultimatumi 72 saaTis ganmavlobaSi gadaewyvita axali
sazRvrebis, saqarTvelos teritoriaze TurqeTis jarebis gatarebis da
samxreT kavkasiaSi referendumis Taobaze Tanxmobis sakiTxi.
amierkavkasiis seimi 26 maisis dilis sxdomaze daiSala. 5
saaTisaTvis ki saqarTvelos erovnuli sabWos gafarToebuli sxdoma
dainiSna. sxdoma noe Jordaniam gaxsna gancxadebiT: `moqalaqeno! dRes
Tqven aq mowame iyaviT erTi istoriulis da imave dros traRikuli
aqtisa. am darbazSi mokvda erTi saxelmwifo da ai axla, amave darbazSi,
eyreba safuZveli meore saxelmwifos~.
mokle Sesavali sityvis Semdeg man waikiTxa `saqarTvelos
damoukideblobis aqti~ da saqarTvelos damoukidebloba gamoacxada.
`saqarTvelos damoukideblobis aqti~ xelmoweriT erovnuli sabWos
wevrebma da sxva gamoCenilma warmomadgenlebma daadastures. aqts asze
metma erovnulma moRvawem moawera xeli.
mefisnacvlis sasaxlesTan, sadac erovnuli sabWos sxdoma
tardeboda, uamravi xalxi Sekrebiliyo.
damswre sazogadoebas damoukideblobis aqtis teqsti ivane
zurabiSvilma gaacno. xalxi didi sixaruliT Sexvda saxelmwifoebrivi
suverenitetis aRdgenas. saxalxo zeimi gvian Ramemde gagrZelda.

$ 3. saqarTvelos demokratiuli respublikis saSinao politika

mTavrobis pirveli RonisZiebani. 26 maiss erovnuli sabWos sxdomaze

Camoyalibda saqarTvelos pirveli mTavroba. mTavrobis Tavmjdomaris
posti noe ramiSvilma daikava. manve SeiTavsa Sinagan saqmeTa ministris
Tanamdebobac. mTavrobis wevrebi gaxdnen: grigol giorgaZe _ samxedro
ministri, akaki Cxenkeli _ sagareo saqmeTa ministri, giorgi Juruli _
finansTa da vaWroba-mrewvelobis ministri, giorgi lasxiSvili _
ganaTlebis ministri, noe xomeriki _ miwaTmoqmedebis ministri, Salva
mesxiSvili _ iusticiis da ivane lorTqifaniZe _ gzaTa ministeriebi.
„erovnulma sabWom“ mecnierebs saxelmwifo gerbis da droSis
proeqtebis SemuSaveba miando. daarsda e.w. `qarTuli fulis fondi~,
romelic momavali qarTuli valutis simyaris erT-erTi garanti unda
yofiliyo. fonds araerTma moqalaqem, maT Soris qalebmac Sewires
piradi Tanxa da Zvirfaseuloba.
vinaidan erovnuli sabWos deputatTa did umravlesobas social-
demokratebi Seadgendnen, mTavrobis Tavmjdomarec maTi warmomadgeneli
unda yofiliyo. marTalia noe ramiSvili social-demokratiuli partiis
erT-erTi gamocdili da gavleniani figura iyo, magram partiis
centralurma komitetma mainc amjobina, rom mTavrobas saTaveSi qveynis
nomeri pirveli social-demokrati Cadgomoda da TxovniT mimarTa noe
Jordanias, raTa mas mTavrobis Tavmjdomareoba ekisra.
 1918 wlis 24 ivniss saqarTvelos demokratiuli respublikis
mTavrobis Tavmjdomare gaxda noe Jordania. mTavrobis pirveli
Semadgenloba koaliciuri (mravalpartiuli) iyo.
axladCamoyalibebuli mTavrobis upirveles sazrunavs qveynis
usafrTxoebis uzrunveyofa Seadgenda. germaniasTan gaformda
xelSekruleba samxedro daxmarebis Taobaze. Sedegad qveyanaSi
germanelebis ori batalioni Semovida, xolo TbilisSi muSaobas Seudga
germanelebis samxedro-politikuri misia general fon kresis
meTaurobiT.
imavdroulad erovnulma sabWom miiRo kanoni SeiaraRebuli
Zalebis Seqmnis Taobaze. kanonis Tanaxmad saxalxo gvardia, romelic
social-demokratiulma partiam jer kidev 1917 wlis matr-aprilSi
Camoayaliba (moxaliseTa razmebi) da romelTa Senaxvac SewirulobebiT
xorcieldeboda, unda gadaqceuliyo saxelmwifo-samxedro
organizaciad. misi dafinanseba ki biujetidan unda momxdariyo. aseve
icvleboda gvardiis wyobac da struqturac. unda Seqmniliyo
artileria, metyviamfrqvevelTa razmi, cxenosanTa divizioni.
erovnuli sabWos gadawyvetilebiT iqmneboda regularuli armiac,
romelic saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis ZiriTad birTvs
warmoadgenda.
saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis ideologiur
safuZvels evropuli socializmi warmoadgenda. es ki imas niSnavda, rom
qveynis marTva demokratiul principebze unda agebuliyo. dasavlur
Rirebulebebze orientirebul qarTvel social-demokratebs misabaZ
qveynebad maSindel evropaSi Sveicaria da fineTi miaCndaT.
saqarTvelos erovnuli sabWos (parlamentis) da saqarTvelos
damfuZnebeli krebis moRvaweoba. saqarTvelos damoukidebeli
demokratiuli respublikis uzenaesi, sakanonmdeblo organo iyo erovnuli
sabWo. igi pirvel erovnul yrilobaze 1917 wels Camoyalibda da
damfuZnebeli krebis mowvevamde muSaobda. 1918 wlis oqtomberSi erovnul
sabWos „saqarTvelos parlamenti“ ewoda.
„saqarTvelos parlamenti“ ar iyo saerTo saxalxo arCevnebis
Sedegad Seqmnili. aqedan gamomdinare igi miCneuli iyo droebiT im
sakanonmdeblo organod, romelsac mTeli Zalaufleba xalxis mier
arCeuli damfuZnebeli krebisaTvis unda gadaeca. damfuZnebeli krebis
arCevnebi 1919 TebervalSi dainiSna.
damfuZnebeli krebis arCevnebma sazogadoebaSi sakmaod didi
interesi gamoiwvia. arCevnebSi 15 politikuri partia da organizacia
monawileobda. yvelaze meti deputati qveynis umaRles sakanonmdeblo
organoSi social-demokratebma gaiyvanes. maT 130 adgilidan 109 mandati
moipoves. erovnul-demokratebma da socialist-federalistebma rva-rva
adgili gadainawiles, xolo socialist-revolucionerebi 5 mandats
dasjerdnen.
damfuZnebeli krebis pirveli sxdoma 1919 wlis 12 marts Sedga.
krebis Tavmjdomared social-demokrati, gamocdili politikosi da
parlamentari nikoloz (karlo) CxeiZe airCies. krebam oTxi mudmivi
komisia Camoayaliba: saredaqcio, sareglamento, sakonstitucio da
safinanso-sabiujeto.
krebis pirvelsave sxdomaze ucvlelad damtkicda `saqarTvelos
damoukideblobis aqti~, romlis safuZvelzec 1918 wlis 26 maiss
saqarTvelos damoukidebloba gamocxadda. mas xeli damfuZnebeli krebis
yvela damswre deputatma moawera. damfuZnebelma krebam axali mTavroba
daamtkica. Tavmjdomared kvlav noe Jordania iqna arCeuli. sagareo
saqmeTa da iusticiis ministris portfeli evgeni gegeWkors Cabarda.
Sinagan saqmeTa, saxalxo ganaTlebisa da samxedro ministri _ noe
ramiSvili gaxda. aseve mTavrobis wevrebi gaxdnen: noe xomeriki _
miwaTmoqmedebis, Sromisa da gzaTa ministri, konstantine kandelaki _
finansTa da vaWroba _ mrewvelobis ministri.
1921 wlis 21 Tebervals damfuZnebelma krebam miiRo saqarTvelos
pirveli konstitucia.
saqarTvelos konstiuctia 17 Tavisa da 149 muxlisgan Sedgeboda.
zogadi debulebebis Semdeg igi akanonebda respublikis moqalaqeobas da
mis uflebebs, parlamentis prerogativas, aRmasrulebeli xelisuflebis
movaleobas, sasamarTlo xelisuflebis Sinaars anu masSi mkafiod iyo
asaxuli xelisuflebis danawilebis demokratiuli principi.
Tavisi moRvaweobis manZilze damfuZnebelma krebam daaxloebiT 126
kanoni miiRo. maT Soris: moqalaqeobis, adgilobriv organoTa arCevnebis,
qveynis Tavdacvis organizaciis, agraruli, sasamarTlo organizaciis,
erovnul umciresobaTa, saxalxo ganaTlebis organoebis gaerovnulebis
Sesaxeb.
qveyanaSi TviTmmarTvelobis gaumjobesebis mimarTulebiTac
gadaidga seriozuli nabijebi. Seiqmna erobebi da saqalaqo
TviTmmarTvelobebi. isini uSualod axorcielebdnen adgilebze
mmarTvelobas. xelisuflebis survili iyo centrsa da periferiebs
Soris Zalaufleba Tanabrad gadanawilebuliyo.
saqarTvelos pirveli respublikis periodi erovnuli energiis
aRmavlobiT gamoirCeoda. swored am dros moxda skolebis gaerovnuleba,
qarTuli universitetis (SemdgomSi ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universitetis), Tbilisis konservatoriis daarseba.
saqarTveloSi erovnuli universitetis daarsebis mcdeloba
bevrjer iyo, Tumca carizmis rusifikatoruli reJimis pirobebSi es
mcdelobani warumateblobisaTvis iyo ganwiruli. didi mecnieri ivane
javaxiSvili jer kidev 900-iani wlebidan amzadebda qarTuli umaRlesi
saswavleblis gaxsnas.
1918 wlis 26 ianvars, saqarTvelos erovnuli sabWos mxardaWeriT,
sazeimod gaixsna qarTuli universiteti. niSandoblivia, rom
universitetis gaxsna daviT aRmaSeneblis xsenebis dRes daemTxva. pirvel
reqtorad petre meliqiSvili airCies. universitetis profesorebi iyvnen:
eqvTime TayaiSvili, Salva nucubiZe, dimitri uznaZe, andria razmaZe, akaki
SaniZe, giorgi axvlediani, korneli kekeliZe da sxvebi.
 respublikis mTavrobam universiteti, romelic kerZo saswavlebels
warmoadgenda, 1918 wlis 3 seqtembers avtonomiis sruli SenarCunebiT
saxelmwifo universitetad gadaakeTa.
`qarTuli samusiko sazogadoebis~ TaosnobiT daarsda Tbilisis
konservatoria.
saintereso saxeebiT iyo warmoCenili imdroindeli saxviTi
xelovneba. mxatvarTa Zvel Taobas axalgazrdebic Seematnen, Tavisi
xelweriT gamoirCeodnen lado gudiaSvili, daviT kakabaZe, elene
axvlediani da sxvebi. mniSvnelovani iyo axalgazrda mxatvrebis parizSi
mivlineba. saintereso fenomenad warmoCnda TviTnaswavli mxatvari niko
firosmanaSvili (firosmani), romelic Semdgom mTel msoflioSi aRiares.
mravalferovnebiT gamoirCeoda Teatraluri cxovreba.
mniSvnelovani roli iTamaSa parizidan dabrunebulma giorgi jabadarma,
romelic saTaveSi Caudga qarTul Teatralur studias. stabilurad
muSaobdnen quTaisisa da baTumis Teatrebi.
ekonomikuri mdgomareoba. saqarTvelos demokratiul respublikas
mZime ekonomokuri memkvidreoba ergo. ngrevis saerTo viTarebaSi, roca
sagareo da saSianao vaWrobis gzebi da saSualebani ukiduresobamde
daxSuli da SezRuduli iyo, mrewvelobisa da vaWrobis Seuferxebeli
funqcionireba SeuZlebeli gaxda. qveyanaSi ar iyo saWiro nedleuli,
moZvelebuli da gacveTili iyo samuSao teqnika. TandaTan Zlierad iCenda
Tavs pirveladi moTxovnilebis saganTa nakleboba. gansakuTrebiT mZime iyo
sasursaTo mdgomareoba. am viTarebaSi ayvavebas ganicdida spekulacia,
rasac mTavroba energiulad ebrZoda.
ekonomikuri cxovrebis yvelaze mZime periodi damoukideblobis
gamocxadebis pirveli Tveebi iyo. mTavroba Znelad, magram TandaTan
mainc arTmevda Tavs arsebul problemebs. Seiqmna specialuri fondi
muSebisaTvis. daarsda satarifo palata. mTavrobam moaxerxa manganumis
warmoebis gaerTianeba da misi eqsportis nacionalizacia. aigo rigi
axali sawarmoebi. saqarTvelo agraruli qveyana iyo. mosaxleobis
umetesoba soflad cxovrobda. aqedan gamomdinare Zalze mniSvnelovani
iyo, Tu rogor ganxorcieldeboda agraruli reforma. misi gatareba, jer
kidev 1917 wels „amierkavkasiis komisariatis“ TaosnobiT daiwyo.
reformis Semdgomi srulyofa damoukideblobis periodSi adgilebze
samazro erobaTa mier xorcieldeboda. reformis Sedegad mTavrobis
xelSi gadavida 640.000 heqtari miwa, tye, sazamTro da sazafxulo
saZovrebi. gamoica kanoni safondo miwebis Sesyidvis Sesaxeb. miwis
safasuri glexebs ganvadebiT unda daefaraT. agraruli reformis
Sedegad garkveuli raodenobis miwa gadaeca umiwo da mciremiwian
glexebs. erobebs daekisraT tyeebis movla-patronoba. kerZo
iniciativisaTvis gzis micemam soflis meurneobis ganviTarebis pirobebi
gaaumjobesa. meurneobis rig tradiciul dargebSi (mevenaxeoba-meRvineoba,
meabreSumeoba, mexileoba) daiwyo aRmavloba, rac qveynis ekonomikuri
gaZlierebis safuZvlebs qmnida.
 respublikis mTavrobam saimedo safuZvelze, axal principebze
dayrdnobiT, aawyo sabanko saqme. Seqmna sakuTari fuli, romlis simtkice
1921 wlisaTvis didad aRemateboda mezobeli saxelmwifoebis, maT Soris
rusuli bonebis simtkices. mimdinareobda saxelmwifos biujetis
normalizacia ise, rom saqarTvelos sxva saxelmwifoebisgan vali ar
auRia.
brZola qveynis erTianobis SesanarCuneblad. saqarTvelos pirveli
respublikisTvis mtkivneuli problema iyo afxazeTis sakiTxi.
damoukideblobis gamocxadebisTanave TbilisSi Camovida afxazeTis
saxalxo sabWos delegacia da Semdgomi urTierTobebis Taobaze
mTavrobasTan gamarTa molaparakeba. 1918 wlis 8 ivniss saqarTvelos
mTavrobasa da afxazeTis erovnul sabWos Soris daido xelSekruleba,
romliTac afxazeTi saqarTvelosTan ganuyoflobas adasturebda.
saqarTvelos mTavroba ki Tavis mxriv respublikis SemadgenlobaSi
afxazeTs farTo avtonomiur uflebebs aRuTqvamda.
afxazeTze mravalTa Soris Tvali denikinsac eWira (anton
denikini–TeTrgvardieli generali, romelic samoqalaqo omSi ebrZoda
sabWoTa xelisuflebas, iyo erTiani da ganuyofeli ruseTis momxre,
aqedan gamomdinare iyo saqarTvelos demokratiuli respublikis mteri).
man gagris aRebac daapira, magram wiTel armielebTan damarcxda.
1919 wlis 13 Tebervals airCies afxazeTis saxalxo sabWo, romlis
Tavmjdomare gaxda arzayan (dimitri) emuxvari. igi male afxazeTis
mTavrobas (komisariats) Caudga saTaveSi, xolo misi adgili varlam
ServaSiZem daikava. am sabWoSi yvela rodi idga erT poziciaze, magram
proqarTuli Zalebi umravlesobaSi iyvnen da swored maTi ZalisxmeviT
1919 wlis 20 marts miiRes `aqti afxazeTis avtonomiis Sesaxeb~.
aseve mosagvarebeli iyo e.w. `saxreT oseTis~, anu igive samaCablos
problema. mTavroba maT sTavazobda msoflioSi arsebuli standartebis
gaTvaliswinebiT kulturul-nacionalur avtonomias. sabWoTa ruseTi
aqtiurad ereoda saqarTvelos saSinao saqmeebSi. is osebs aqebda
saqarTvelos mTavrobis sawinaaRmdego ZirgamomTxreli saqmianobaSi da
sanacvlod jildod politikur-teritoriul avtonomias hpirdeboda.
swored am mizniT Crdiloeli mezobeli os separatistebs iaraRiTa da
sxva sabrZolo masalebiT uxvad amaragebda. maTi mizani saqrTvelodan
gamoyofa da ruseTTan SeerTeba iyo. am periodSi osebma kremlis
miTiTebiT sami seriozuli SeiaraRebuli gamosvla moawyves.
aqedan yvelaze mZime Sedegebi 1920 wels ganxorcielebul amboxebas
mohyva. aSkara iyo qveynis teritoriuli mTlianobis xelyofis mcdeloba.
ajanyebis Caqroba mTavrobam valiko juRelis xelmZRvanelobiT saxalxo
gvardias daavala. sxvadasxva wyaroebiT dasturdeba, rom am samxedro
operaciis ganxorcielebisas qarTuli SenaerTi zedmeti simkacriTac ki
moqmedebda. ajanyeba CaaxSves.
ajanyebis likvidaciis Semdeg samaCablos osuri mosaxleobis
nawili (ZiriTadad SeiarRebuli dajgufebis wevrebi) CrdiloeT oseTSi
gaixizna. Sesabamisad `samxreT oseTis~ avtonomiis sakiTxi dRis
wesrigidan moixsna.
qveynis mTavrobisaTvis aseve mniSvnelovani iyo aWaris
(`samuslimano saqarTvelos~) problemis gadawyveta.
1918 wlis 4 ivnisis baTumis xelSekrulebis Sedegad saqarTvelos
axladSeqmnili damoukidebeli respublika iZulebuli gaxda
TurqebisaTvis axalcixisa da axalqalaqis mazrebic daeTmo. osmaleTis
xelisuflebam samxreT-dasavleT saqarTveloSi Caatara referendumi. igi
seriozuli darRvevebiT Catarda da Turqebma maTTvis sasurveli Sedegi
miiRes. saqarTvelos mTavrobam referendumis Sedegebi ukanonod CaTvala
da TurqeTis mTavrobas protestiT mimarTa. TurqeTis okupacia didxans
aRar gagrZelda. inglisTan dadebuli mudrosis zavis Sedegad (1919 w.)
Turqebi iZulebulni gaxdnen okupirebuli teritoriebi saswrafod
daecalaT.
1918 wlis noemberSi samcxeSi adgilobrivma begebma `axalcixis
mTavroba~ Seqmnes da misi saqarTvelosgan gamoyofac moindomes.
saqarTvelos xelisuflebis davalebiT generalma abel mayaSvilma
axalcixis mxareSi maleve aRadgina wesrigi. adgilobriv
miwaTmflobelebs antisamTavrobo qmedebebisaken server-beg aTabagi
mouwodebda. igi samcxis aTabagTa ukanaskneli warmomadgeneli iyo.
serveri cdilobda am mxareSi `qarTvelobis~ niSan-wyali moespo da es
ZirZveli qarTuli miwebi TurqeTisTvis mieerTebina.
1919 wels gamocxadda e.w.`yarsis respublikis~ (igive samxreT
dasavleT kavkasiis) mTavroba. axladgamomcxvari respublika Tavis
kuTvnil teritoriad yarsis, ardaganisa da baTumis olqebs moiazrebda.
imave wlis ianvris bolos server-begma seriozuli ajanyeba wamoiwyo.
amboxebulebma axalcixis aReba SeZles. saqarTvelos mTavrobam am
gamocdasac gauZlo. qarTulma jarma general giorgi kvinitaZis
sardlobiT separatistuli Zalebi gaanadgura da axalcixe da
axalqalaqi kvlav daibruna. aWaraSi antiqarTul qmedebebs zRvari 1919
wlis 31 agvistoss baTumSi mowveulma qarTvel mahmadianTa
warmomadgenlebis yrilobam daudo. igi `samuslimano saqarTvelos
ganmaTavisuflebeli komitetis~ mier iqna mowveuli. yrilobam miiRo
rezolucia, sadac sagangebod iyo aRniSnuli, rom `amieridan da
samaradisod baTumi da baTumis olqi SeuerTdes Tavis bunebriv
samSoblos, saqarTvelos respublikas~.

$ 4. saqarTvelos demokratiuli respublikis sagareo politika

qveynis sagareo politikuri doqtrina. saqarTvelos

saxelmwifoebrivi suverenitetis aRdgenis momentSi saerTaSoriso
viTareba ukiduresad rTuli da daZabuli iyo. msoflio omi, marTalia,
male dasrulda, magram meomar saxelmwifoTa bed-iRbali jer kidev
gadauwyveteli rCeboda. amasTan saqarTvelos CrdiloeTiT mZvinvarebda
samoqalaqo omi, romlis Sedegebs Cveni qveynisTvis arsebiTi mniSvneloba
eniWeboda.
saqarTvelos parlamentma da mTavrobam Tavisi sagareo politikis
safuZvlad neitraliteti gamoacxada. qveyana mxolod TavdacviT
poziciaze idga da yvela saxelmwifosTan keTilmezobluri da
mSvidobiani urTierTobebis damyareba surda. pirveli rigis amocanas
Seadgenda urTierTobis mogvareba mezobel azerbaijanTan da somxeTTan,
romlebic 1918 wlis maisSive damoukidebel saxelmwifoebad
Camoyalibdnen. did siZneleebTan iyo dakavSirebuli sazRvrebis sakiTxi,
radgan istoriuli samarTlianoba da faqtobrivi sinamdvile, carizmis
mravalwliani batonobis Sedegad, urTierTSesabamisobaSi ar modioda.
1918 wels saqarTvelos orientacia germaniaze hqonda aRebuli.
germania irwmuneboda, rom cnobda saqarTvelos damoukideblobas,
daexmareboda mas finansurad saxelmwifo struqturebisa da
SeiaraRebuli Zalebis SeqmnaSi. ruseTsa da germanias Soris brest-
litovskis xelSekrulebis damatebiTi punqtebiT germanelebma sabWoTa
ruseTisagan saqarTvelos damoukideblobis cnobis piroba moipoves.
saqarTvelosaTvis am monapovars didi mniSvneloba hqonda. germaniasTan
kavSiri, misi mfarveloba qarTul mxares TurqeTis agresiul zraxvaTa
aRkveTis garantias aZlevda.
germaniis mfarvelobaze damyarebuli imedebi gacruvda. 1918 wels
noemberSi germaniaSi daiwyo revolucia, romelmac daamxo kaizeruli
(saimperatoro) mTavroba. gauqmda brest-litovskis xelSekrulebac. omSi
damarcxebuli germaniis jarebma datoves amierkavkasia. mudrosis zaviT
TurqeTsac unda gaeyvana samxedro nawilebi amierkavkasiaSi mitacebuli
teritoriidan. amierkavkasia inglisis gavlenis zonaSi aRmoCnda. 1918
wlis dekemberSi baqosa da baTumSi inglisis armiis nawilebi Sevidnen.
damoukideblobis mopovebis eqvsi Tvis Semdeg saqarTvelos sagareo
politika, misi bed-iRbali arsebiTad inglis-safrangeTze aRmoCnda
damokidebuli. amiT evropasTan siaxlovis miswrafeba ar Secvlila.
saqarTvelo CaerTo evropuli politikuri cxovrebis orbitaSi rogorc
damoukidebeli subieqti, amieridan misi momavali parizis sazavo
konferenciis gadawyvetilebebze iyo damokidebuli.
somxeT-saqarTvelos konfliqti. 1918 wlis 7 dekembers saqarTvelos
mTavrobisaTvis Seutyobineblad da yovelgvari winaswari molaparakebis
gareSe somxeTis SeiaraRebulma razmebma sanaianis da alaverdis
teritoria daikaves. am aqciis Semdeg somxeTis mTavrobam saqarTvelos
mTavrobas warudgina ultimatumi axalqalaqis da borCalos mazrebis
daclis Sesaxeb. saqarTvelos mTavrobis mxriv mSvidobiani molaparakebis
mcdelobam nayofi ver gamoiRo.
19 dekembers saxalxo gvardias da armias Setakeba mouxda
mowinaaRmdegesTan. somxeTis jari damarcxda da iZulebuli gaxda ukan
daexia. somxeTis jars aseTive warumatebloba xvda javaxeTSic. qarTuli
jari Setevaze gadavida da daibruna Sulaveri da sadaxlo. somxeTis
terioriaze SesaWreli gza gaxsnili aRmoCnda. swored am dros
konfliqtSi inglisis mxedrobis amierkavkasiis sardloba Caeria. man
pirvel rigSi moiTxova is, rom saqarTvelos jars daecala borCalos da
axalcixis mazrebi, romelTac ori saxelmwifos sazavo konferenciamde
TviT daikavebda. saqarTvelos mTavrobis daJinebiTi moTxovniT
axalqalaqis mazraSi SeinarCunes qarTuli administracia, xolo
borCaloSi dawesda neitraluri zona. SeTanxmebisamebr, misi marTva
Sereul administracas unda ganexorcielebina. 1919 wlis Tebervlis
dasasruls Seikriba saqarTvelo-somxeTis warmomadgenelTa konferencia,
romelmac neitraluri zonis Sereuli mmarTveloba daadastura.
saqarTvelos sakiTxi parizis sazavo konferenciaze. sagareo
asparezze saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavrobis erT-erT
mTavar sazrunavs ucxo saxelmwifoTa mier respublikis
damoukideblobis cnoba warmoadgenda. es sakiTxi parizis sazavo
konferenciaze unda gadawyvetiliyo.
igi safrangeTis dedaqalaqSi 1919 wlis 18 ianvridan 1920 wlis 19
ianvramde mimdinareobda. es iyo pirvel msoflio omSi gamarjvebul
saxelmwifoTa Sekreba, romelsac damarcxebul qveynebTan samSvidobo
SeTanxmeba unda SeemuSavebina. konferenciaSi 27 saxelmwifos aTasze meti
delegati monawileobda. saqarTvelos mTavrobis dadgenilebiT
konferenciaze gaigzavna delegacia karlo (nikoloz) CxeiZis, noe
ramiSvilis, niko nikolaZis, grigol rcxilaZis da spiridon kedias
SemadgenlobiT.
saqarTvelos delegaciam konferencias warudgina memorandumi,
sadac qveynis damoukideblobis kanonzomierebas asabuTebda da
mokavSireTa sabWosagan damoukideblobis oficialur aRiarebas
moiTxovda.
saqarTvelos delegaciis wevrebs, amis garda, calke Sexvedrebi
hqondaT inglisis, safrangeTis, aSS-s warmomadgenlebTan. delegacias
yvelgan Tavazianad iRebdnen, dapirebebsac ar iSurebdnen, magram
realurad saqme win ver midioda. faqtia, rom amierkavkasiis mimarT
sazavo konferenciis monawile TiToeul qveyanas sakuTari interesebi
hqonda. yvelani cdilobdnen TavianTi gavlenis sferoSi moeqciaT
strategiulad da ekonomikurad mravalmxriv xelsayreli qveyana. swored
am periodSi warmoiSva azri amierkavkasiaze `mandatis~ Sesaxeb, ris
mopovebasac aqtiurad eswrafodnen inglisis da aSS-s saxelmwifo
mesveurebi. sazavo konferenciis dReebSi inglisisa da amerikis sagangebo
misiebi swavlobdnen amierkavkasias yvela im monacemiT, rac `mandatis~
dawesebis aucileblobas sWirdeboda. aSS-is prezidentis vilsonis
miTiTebiT somxeTSi sagangebo komisrad dainiSna polkovniki haskeli,
romelsac mTeli amierkavkasiis samandato marTvelobisaTvis Semzadeba
evaleboda.
1919 wlis maisSi inglisis mTavrobam miiRo gadawyvetileba Tavisi
jarebis saqarTvelodan gayvanis Taobaze. inglisi Tavis gankargulebaSi
saqarTvelodan mxolod baTumis olqs itovebda. parizSive gadawyda, rom
inglisis adgils saqarTveloSi italia daikavebda. italia marTlac
didad iyo dainteresebuli saqarTvelos bunebrivi simdidreebiT
(gansakuTrebiT qvanaxSiriT) da perspeqtivaSi did ekonomikur gegmebs
iTvaliswinebda. Tbiliss 1919 welsve ewvia italiis mTavrobis sagangebo
misia polkovnik melkiade gabas meTaurobiT. saqarTveloSi gasagzavnad
italiaSi Camoyalibda sagangebo razmebic. magram male italiis
mTavrobaSi cvlilebebi moxda da saqarTvelos mimarTac damokidebuleba
Seicvala. mTavrobis axali Tavmjdomare franCesko saverio niti
saqarTvelosTan kavSirisgan Tavs ikavebda.
saqarTvelos delegaciis diplomatiuri mcdelobani parizSi
warmatebiT ver dasrulda. evropis politikurma mesveurebma saqarTvelos
mimarT didi simpaTiebi gamoavlines da mas moraluri mxardaWerac
aRuTqves, magram amaze Sors isini ar wasulan. mxolod konferenciis
bolos gaxda SesaZlebeli saqarTvelos damoukideblobis faqtiuri
aRiareba. pirvelad es nabiji gadadga argentinam (1919 w. 15 seqtemberi),
xolo 1920 wlis 20 ianvars saqarTvelo de faqtod cno inglisma,
safrangeTma da italiam, imave wlis 7 Tebervals ki _ iaponiam.
saqarTvelo-ruseTis 1920 wlis 7 maisis xelSekruleba. 1920 wlis
damdegidan saqarTvelos sagareo viTareba garTulda. bolSevikebma
denikinis armia ara marto samxreT ruseTis teritoriidan, aramed
CrdiloeT kavkasiidanac gandevnes. 1920 wlis aprilis bolos wiTeli
armiis nawilebi baqoSi Sevidnen. azerbaijanSi sabWoTa xelisufleba
damyarda.
es faqti saqarTvelosaTvis cudi niSani iyo magram saqarTvelos
mTavroba moaxloebul katastrofas mTeli siRrmiT ver iazrebda. mas
imedi hqonda, rom dasavleTis qveynebi aRsdgebodnen saqarTvelos
dasacavad. `Cven ara varT marto, mTeli evropa ganurCevlad partiisa da
mimarTulebisa CvenTan aris~, acxadebda noe Jordania.
saqarTvelos mTavrobam damoukideblobis SenarCunebis saimedo
garantiad ruseTTan samSvidobo xelSekrulebis dadeba CaTvala. am
misiiT mTavrobis rwmunebulis rangSi damfuZnebeli krebis wevri
grigol urataZe yvelasTvis saidumlod moskovSi gaigzavna. swored
grigol urataZisa da sabWoTa ruseTis sagareo saqmeTa saxalxo
komisris moadgilis lev karaxanis xelmoweriT 1920 wlis 7 maiss ruseT-
saqarTvelos Soris daido xelSekruleba. am xelSekrulebis pirvelive
muxliT sabWoTa ruseTma yovelgvari pirobis gareSe cno saqarTvelos
saxelmwifos damoukidebloba, xolo xelSekrulebis meore muxliT man
aiRo valdebuleba ar Careuliyo saqarTvelos saSinao saqmeebSi.
xelSekrulebas axlda e.w. `saidumlo oqmi~ romlis ZaliTac
bolSevikebs saqarTveloSi Tavisufali moqmedebis saSualeba eZleodaT,
anu maTi muSaoba sruliad legalur xasiaTs iRebda.
saqarTvelos sakiTxi `erTa ligaSi~. `erTa liga~ Seiqmna 1920 wels,
aSS-is prezidentis vudro vilsonis iniciativiT. `erTa ligis~ wevroba
sagareo usafrTxoebis mxriv saimedo garantia iyo saqarTvelosaTvis.
amitom iyo, rom saqarTvelos delegaciam parizSi miiRo gadawyvetileba,
radac ar unda dajdomoda, mieRwia `erTa ligaSi“ gawevrianebisaTvis. am
axladSeqmnil saerTaSoriso organizaciis prezidiums saqarTvelos
delegaciis mier memorandumi waredgina.
dokumenti gansaxilvelad gadaeca specialur komisias, romelsac
norvegiis warmomadgeneli, cnobili mkvlevari doqtori fritiof nanseni
Tavmjdomareobda.
komisiam Seiswavla dokumentTan dakavSirebuli sakiTxebi da igi
gansaxilvelad 1920 wlis 16 dekembers Semdgar `erTa ligis~ yrilobaze
gaitana. TviT fritiof nanseni, agreTve, samxreT afrikis warmomadgeneli
lord rober sesili mxars uWerdnen saqarTvelos miRebas `erTa ligaSi~
da `bolSevikuri safrTxisagan~ mis dacvas moiTxovdnen. inglisis
warmomadgeneli herbert fiSeri ki eWvs gamoTqvamda, rom `erTa ligas~
ar hqonda SesaZlebloba materialurad daxmareboda `ruseTis sazRvarze
myof am mamac patara saxelmwifos~ da yrilobas urCevda misi miRebisagan
Tavi Seekavebina. `erTa ligis~ 24 wevridan saqarTevlos miRebas mxari
mxolod aTma dauWira.
momavalSi sakiTxi kvlav unda dasmuliyo. manam saqarTvelos
ufleba eZleoda mieRo monawileoba `erTa ligis~ saerTo xasiaTis
teqnikur organizaciebSi.

$ 5. sabWoTa ruseTis mier saqarTvelos pirveli respublikis okupacia

ganmarteba
rkp (b) _ ruseTis komunisturi partia (bolSevikebi)
kavbiuro _ kavkasiis biuro

1920 wlis 20 ivniss TbilisSi Camovida sabWoTa ruseTis saelCo s.

kirovis meTaurobiT. es saelCo 400-ze met TanamSromels aerTianebda,
rac Cveulebrivi diplomaturi urTierTobisaTvis uCveulo movlena iyo.
saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebisaTvis brZolis mTavar Stabs
im droisaTvis warmoadgenda baqo, sadac moTavsebuli iyo rkp (b)
kavbiuro da me-11 armiis samxedro revoluciuri sabWo. am organoebs
jer kidev 1920 wlis aprilSi, baqoSi sabWoTa xelisuflebis
damyarebisTanave ewadaT Tbilisisaken gamolaSqreba. am mizniT
gamoiwvies kidec sasazRvro incidentebi, magram es mcdelobebi
warumatebeli gamodga. samxedro revoluciuri sabWos wevrs sergo
orjonikiZes imdenad eCqareboda saqarTveloSi wiTeli armiis Semosvla,
rom saqarTvelo-ruseTis xelSekrulebis gaformebac xels ar aZlevda.
amitomac oyo, rom saqarTvelos mTavrobis specialuri warmomadgenlis,
grigol urataZis rostovidan moskovSi gamgzavrebas yvelanairad
abrkolebda.
rkp (b) kavbiurom saqarTveloSi wiTeli jarebis Seyvana 1920 wlis
noemberSi, somxeTSi sabWoTa xelisuflebis damyarebisTanave moiwadina,
magram leninma da trockim es aqcia saerTaSoriso TvalsazrisiT maSin
mizanSeuwonlad CaTvales. 1921 wlis ianvris damdegs s. orjonikiZe da s.
kirovi kavbiuros saxeliT rkp (b) centralur komitets kvlav udgenen
moxsenebas saqarTvelos dauyovneblivi gasabWoebis Sesaxeb. XI armiis
sardlobas ukve hqonda saqarTvelos dapyrobis gegma, rac lenins 1920 w.
18 dekembers waredgina. kavbiuros pozicias erTgulad icavda i. stalini.
1921 wlis TebervalSi kremlisaTvis xelsayreli dro dadga:
wiTelma armiam dasavleTiT moigeria poloneTis Seteva, xolo samxreTSi
daamarcxa vrangelis armia. amasTan momzadda savaWro xelSekruleba
inglisTan. inglisis premierma loid jorjma saqarTvelos sakiTxi
sabWoTa ruseTis saSinao saqmed CaTvala.
Tebervlis Sua ricxvebisaTvis rkp (b) politbiuro mTlianad
iziarebda damoukidebel demokratiul saqarTveloze Tavdasxmis azrs. 15
Tebervlis TariRiT i. stalinma s. orjonikiZes gaugzavna qarTulad
daSifruli depeSa `axlave Seutie, dasturia, aiRe qalaqi~.
saqarTvelos okupaciis gegma winaswar iyo dagegmili da igi
azerbaijanisa da somxeTis dapyrobis gagrZelebas warmoadgenda.
saqarTvelos winaaRmdeg samxedro operacia saidumlod da didi
sifrTxiliT mzaddeboda.
wiTeli armiis SemoWra saqarTveloSi. saqarTvelos okupacia aseTi
scenariT iyo dagegmili: saqarTveloSi unda momxdariyo arsebuli
mTavrobis winaaRmdeg SeiaraRebuli gamosvla. ajanyebulT unda
SeedginaT mTavroba, romelic saqarTvelos mSromelTa saxeliT sabWoTa
ruseTs daxmarebisaTvis mimarTavda.
ajanyebis inscenireba 1921 wlis 11 Tebervals lores raionSi e. w.
`neitralur zonaSi~daiwyo. moulodneli Tavdasxmis gamo zonaSi
ganlagebuli qarTuli nawilebi damarcxdnen. 15 Tebervals mterma axali
fronti gaxsna. azerbaijanis mxridan sazRvrebi me-11 armiam gadmolaxa.
saqarTvelos sazRvrebSi SemoWra ganxorcielda darialis xeobiT,
mamisonis uReltexiliT, Savi zRvis sanapiroze soWis mimarTulebiT.
brZolaSi saqarTvelos winaaRmdeg Caebnen me-8, me-9 da me-13 armiebi. 16
Tebervals saxeldaxelod Sedga saqarTvelos droebiTi mTavroba, _ e. w.
`revoluciuri komiteti~ (revkomi), romelic kremlSi Semdegi
SemadgenlobiT dakompleqtda: f. maxaraZe (revkomis Tavmjdomare), m.
oraxelaSvili, S. eliava, a. gegeWkori, b. kvirkelia, an. nazaretiani da
sxv. niSandoblivia, rom revkomis arc erTi wevri ar yofila ajanyebis
raionSi, xolo misi Tavmjdomare f. maxaraZe leninma saqarTveloSi
okupaciis Semdeg moavlina.
saqarTvelos mTavrobam qveynis TavdacvisaTvis sagangebo zomebi
miiRo. 17 Tebervals samxedro Zalebs saTaveSi axali mTavrsardali
generali giorgi kvinitaZe Caudga. 18 Tebervals iaRlujis sanaxebSi
qarTvelma meomrebma moipoves TvalsaCino sabrZolo warmateba. tyved
igdes 1600 rusi jariskaci da sabrZolo qoneba. rusebs damatebiTi
Zalebi mouvidaT. daiwyo Seteva Tbilisze kojor-tabaxmelas mxridan. am
raionSi sami dRe mimdinareobda Seupovari brZolebi, sadac
gansakuTrebiT isaxeles Tavi Tbilisis samxedro skolis iunkrebma. maT
mteri qoroRlis cixis, kumisis da vaSlovanis iqeT gandevnes.
Tbilisis karibWesTan gaafTrebuli brZolebi 17-24 Tebervals
mimdinareobda. mxolod 24 Tebervals, RamiT, gaica brZaneba mcxeTisken
ukandaxevisa da Tbilisis ubrZolvelad datovebis Sesaxeb. es
gadawyvetileba mTavrobam da sardlobam miiRo imasTan dakavSirebiT,
rom mteri dedaqalaqze sxva mxridanac moiwevda da qarTuli mxedrobis
alyaSi moqcevis realuri saSiSroeba iqmneboda.
25 Tebervals wiTeli armiis nawilebi TbilisSi ubrZolvelad
Sevidnen. baqodan s. orjonikiZem lenins depeSiT acnoba: `Tbilisze
frialebs sabWoTa xelisuflebis wiTeli droSa. _ gaumarjos sabWoTa
saqarTvelos!~
Tbilisis datovebis Semdeg qarTul jars wiTeli armiis
nawilebTan brZolebi hqonda mcxeTasTan, gorTan, osiaurSi, suramis
uReltexilze. igi Seupovrad icavda Tavs kaxeT-zaqaTalis xazze,
mdinare bzifTan.
quTaisis moalaparakeba. TurqeTis aWaraSi SeWram saqarTvelos
demokratiuli respublikis mTavroba iZulebuli gaxada sabWoTa
ruseTTan molaparakebaze daTanxmebuliyo. pirveli rigis amocanad
saqarTvelos mTavrobas TurqeTis aneqsiis aRkveTa miaCnda da
SesaZleblad Tvlida am sakiTxze sabWoTa mxaresTan molaparakebebi
gaemarTa.
es molaparakeba quTaisSi 1921 wlis 17-18 marts Sedga. masSi
sabWoTa mxridan abel enuqiZe, mamia oraxelaSvili da aleqsandre
svaniZe monawileobdnen. saqarTvelos demokratiuli respublikis
mTavrobis mxridan ki noe Jordanias moadgile da samxedro ministri
grigol lorTqifaniZe. sabWoTa mxarem molaparakebis winapirobad
saqarTvelos demokratiuli mTavrobis mier kapitulaciis winaswar
aRiareba wamoayena, razec lorTqifaniZem kategoriuli uari
ganucxada. davis Semdeg mxareebi SeTanxmdnen, rom momxdariyo
saomari moqmedebis dauyovneblivi Sewyveta. pirveli respublikis
mTavroba sabWoTa ruseTis jarebs nebas rTavda baTumis olqSi
Sesuliyo da TurqeTis samxedro nawilebi gandevna q. baTumSi, mis
raionebSi, rkinigzis xazze baTumidan sajavaxomde rCeboda
demokratiuli mTavrobis administracia da xelisufleba, xolo
sabWoTa jari baTumSi Sedioda rogorc `megobruli Zala~
demokratiuli respublikis mTavrobisa da misi mxedrobisadmi.
demokratiuli mTavroba, romelic am droisTvis baTumSi imyofeboda,
dapirebas iZleoda, rom gagzavnida cariel vagonebs baTumis olqSi
wiTeli armiis nawilebis saCqarod Sesayvanad. am molaparakebaze
demokratiuli respublikis mTavrobam ar aRiara kapitulacia da
qveynis Semdgomi bedis gadawyveta qarTvel xalxs miando. 1921 wlis 17
marts baTumSi Catarda saqarTvelos damfuZnebeli krebis bolo
sxdoma, sadac miiRes gadawyvetileba saqarTvelos pirveli
respublikis mTavrobis saswrafod emigraciaSi wasvlaze. 18 marts
demokratiuli respublikis mTavrobam damfuZnebeli krebis
deputatebis erT nawilTan erTad datova saqarTvelo da
konstantinepolis gavliT gezi safrangeTisaken aiRo.
sabWoTa ruseTma warmoebuli omis gziT ganaxorciela saqarTvelos
pirveli demokratiuli respublikis samxedro intervencia da okupacia,
romelic TandaTanobiT mis srul aneqsiaSi gadaizarda.
sabWoTa xelisuflebis damyarebiT saqarTvelom dakarga erovnuli
damoukidebloba da saxelmwifoebrivi suvereniteti. ganxorcielda misi
meored dapyroba. amjerad ukve sabWoTa ruseTis mier.

$ 6. qarTveli xalxis brZola saokupacio reJimis winaaRmdeg

1921 wlis Teberval-martis omis Sedegad sabWoTa ruseTma

saqarTvelos demokratiuli respublikis okupacia moaxdina.
Tavdapirvelad mTeli Zalaufleba revkomebis xelSi gadavida. es iyo
droebiTi sagangebo organoebi romlebic pirvelad SemoiRes ruseTSi
samoqalaqo omis dawyebisTanave safrangeTis 1789 wlis revoluciis
gamocdilebiT. revkomebi komunisturi partiis mier iniSnebodnen. maT
xelT epyraT samoqalaqo da samxedro Zalaufleba, mowodebuli iyvnen
daeTrgunaT reJimis mowinaaRmdege Zalebi. revkomebis ZiriTad
daniSnulebas adrindeli saxelmwifoebrivi struqturebis ngreva da
axali xelisuflebis organizaciuli ganmtkiceba Seadgenda.
saqarTvelos revkomi rkp (b) kavbiuros mier 1921 w. 16 Tebervals
Camoyalibda filipe maxaraZis, mamia oraxelaSvilis, Salva eliavas,
aleqsandre gegeWkoris, besarion kvirkvelias da sxv. SemadgenlobiT. es
organo ganuxrelad axorcielebda kremlis interesebs. wiTeli armiis
saqarTvelos teritoriaze winsvlis kvaldakval iqmnebodnen
sagubernio, saqalaqo da samazro revkomebi. 1921 wlis 24 marts revkomma
daiTxova saqarTvelos damfuZnebeli kreba. 26 marts ki demokratiuli
respublikis armiisa da saxalxo gvardiis saerTo demobilizacia
gamoacxada. 6 marts revkomi aqveynebs brZanebas saxalxo komisarTa
sabWos droebiTi Semadgenlobis Sesaxeb. mis Tavmjdomared filipe
maxaraZe dainiSna. sagareo saqmeTa komisris posti ergo mamia
oraxelaSvils, xolo Sinagan saqmeTa komisari besarion kvirkvelia
gaxda. 22 martis dekretiT gauqmda iqna demokratiuli respublikis
senati da sasamaTlo dawesebulebani.
xalxma ver igua misTvis ucxo da Zalad Tavsmoxveuli
xelisufleba. daiwyo saokupacio reJimis sawinaaRmdego moZraoba.
1922 wels daarsda `damoukideblobis komiteti,~ romelSiac
gaerTiandnen social-demokratiuli, socialist-federalistur,
erovnul-demokratiuli, socialist-revoluciuri da `sxivistTa~
partiebis warmomadgenlebi. komitetis Tavmjdomared irCies social
demokrati nikoloz qarcivaZe, xolo misi dapatimrebis Semdeg
konstantine andronikaSvili. imave wels Camoyalibda `samxedro centri~
general. k. afxazis, a. andronikaSvilis, v. wulukiZis, g. ximSiaSvilis
da r. musxeliSvilis SemadgenlobiT.
saqarTvelos revkomma `kontrevoluciasTan~ sabrZolvelad 1921
wlis 7 oqtombris dadgenilebiT saqarTvelos yvela kuTxeSi Seqmna
gansakuTrebuli daniSnulebis razembi (`Coni~). razmebi yalibdebodnen
samxedro saqmeSi gavarjiSebuli komunistebisagan. maT daurigdaT
iaraRi da miecaT davaleba mTavrobis organoebis daZaxebisTanave
CaexSoT yvela antisabWouri aqcia.
svaneTis ajanyeba 1921 wlis zafxulSi daiwyo. mas saTaveSi edgnen
mosostr dadiSqeliani, nestor gardafxaZe, biZina pirveli. ajanyebulma
svanebma misasvleli gzebi gadauketes wiTeli armiis nawilebs.
mimdinareobda mosaxleobis SeiaraReba da mzadeba quTaisze
gasalaSqreblad. svaneTidan ajanyeba raWa-leCxumsac gadaedo.
mosalodneli iyo dasavleT saqarTvelos erTiani amboxi, manam ki,
vidre daiwyeboda saerTo saxalxo gamosvla, moqmedebdnen calkeuli
partizanuli razmebi, romelbic Tavs esxmodnen xelisuflebis
adgilobriv organoebs da revkomisa da sagangebo razmebis
warmomadgenlebs angariSs usworebdnen.
seqtemberSi svanebis SeiaraRebulma razmebma daamarcxes da
ganaiaraRes iq mdgari rusuli samxedro nawilebi da 6 Tve
umklavdebodnen rusebis dasaxmareblad quTaisidan daZrul axal-axal
samxedro nawilebs. svaneTis gamosvlasTan erTad navaraudebi iyo
ajanyeba xevsureTsa da kaxeTSi. kaxeT-xevsureTis ajanyebas ukve
`damoukideblobis komiteti~ da `samxedro komisia~ xelmZRvanelobda.
ajanyebas saTaveSi edga qaquca (qaixosro) ColoyaSvili, damoukidebeli
saqarTvelos armiis mamaci oficeri, romelic emigraciaSi ar wasula.
1921 wlis gazafxulidanve qaqucam kaxeTsa da xevsureTSi Zlieri
partizanuli razmi Camoayaliba. am razmma, iseve rogorc svanebma fSav-
xevsureTisaken misasvleli gzebi gadaketa. misive iniciativiT
partizanuli razmebi Seiqmna qarTlSi. ajanyebulebs kavSiri hqondaT
saqarTvelos kaTolikos-patrirqTan ambrosi xelaiasTan. 1922 wlis
agvistoSi qaquca ColoyaSvilis razmma duSeTis raionSi warmatebuli
operacia ganaxorciela. `Seficulebma~ JinvalTan moiges brZola
ruseTis jarTan, xolo Semdeg xevsureTSi gadainacvles da iq
gamagrdnen. qaqucas da misi SeficulTa razmis msgavsi qmedebebi
mosvenebas ukargavda sabWoTa xelisuflebas.
qaqucas razmebis aRmosaCenad da maT gasanadgureblad isini
sistematiurad didi raodenobis diversiul dajgufebebs gzavnidnen.
maT daapatimres da daxvrites partizanuli razmebis mesveurebi
qarTlsa da kaxeTSi. amis Semdeg antisaokupacio moZraoba Senelda da
qaquca ColoyaSvilis razmic iZulebuli gaxda Tavi droebiT
xevsureTisaTvis Seefarebina.
wiTeli armiis nawilebi xevsureTSi Sevidnen da qaqucas razmi
alyaSi moaqcies. qaqucam SeZlo alyis garRveva da Tavis razmTan
erTad Tavdapirvelad kaxeTSi, xolo Semdeg ki CrdiloeT kavkasiaSi
gadavida. ajanyeba xelisuflebam daamarcxa da mis organizatorebs
saSineli terori mouwyo. ajanyebis warumateblobas samxedro centris
Cavardna mohyva. samxedro centris wevrebi da erovnuli moZraobis sxva
mesveurebi (15 kaci) daxvrites.
saqarTvelos mosaxleobis did guliswyromas iwvevda
bolSevikuri mTavrobis is RonisZiebebi, romlebic qritianuli
eklesiis winaaRmdeg iyo mimarTuli. marto 1922-1923 wlebSi
bolSevikebma daangries 1500 eklesia. ganadgurda didZali saeklesio
qoneba, romelTagan bevri erovnul ganZs warmoadgenda.
qarTvelma inteligenciam mtkivneulad aRiqva didi saeklesio
moRvawis, erovnul-ganmanTavisuflebeli moZraobis sulieri moZRvaris
ambrosi xelaias dapatimreba. mas sasikvdilo ganaCenic gamoutanes, Tumca,
xalxis winaaRmdegobis gamo male patimrobidan gaanTavisufles.
kaTalikos-patriarqis dapatimrebis mizezi gaxda misi memorandumi genuis
saerTaSoriso konferenciisadmi, romelSic ambrosi xelaia amxelda
bolSevikebis antidemokratiul mmarTvelobas da evropis qveynebs
mouwodebda mxari daeWiraT qarTveli xalxis ganmaTavisuflebeli
brZolisTvis.
1924 wlis agvistos ajanyeba. `damoukideblobis komiteti~ da
`samxedro centri~ sayovelTao SeiaraRebul gamosvlisaTvis
emzadebodnen. 1923 wels parizidan saqarTveloSi aralegalurad
Camovidnen valiko juReli da benia CxikviSvili; isini ajanyebis
moTaveebs saeTaSoriso mxardaWeris realuri SesaZleblobiT
amxnevebdnen.
ajanyebis uSaualo samzadiss adgilebze e.w. `paritetuli
komiteti~ xelmZRvanelobda. 1924 wlis ivnisSi erovnul-demokratuli
partiis yrilobam ajanyebis Taobaze moismina `damoukideblobis
komitetis~ Tavmjdomaris moadgilis iason javaxiSvilis moxseneba.
gadawyda sayovelTao gamosvla agvistos Sua ricxvebSi, kerZod, 17
ricxvSi dawyebuliyo. ajanyebis mTavarsardlad generali spiridon
WavWavaZe dainiSna.
saqarTvelos `Cekam~ miagno ajanyebis mesveurTa kvals da maT
winaaRmdeg saSineli terori da represiebi daiwyo. daapatimres g.
winamZRvriSvili, n. xomeriki, g. faRava, v. juReli da sxva moTaveebi.
ajanyebis warmateba ukve saeWvo gaxda. juRelma cixidan
`damoukideblobis komitets~ miwera kidec xeli aeRoT ajanyebaze.
magram `damkomis~ xelmZRvanelobam CaTvala, rom juRelis rCeva TviT
Cekas mier iyo inspirirebuli. 24 agvistos `damkomis~ sxdoma kvlav
Seikriba. gadawyda ajanyeba 29 agvistos diliT adre ganTiadze
dawyebuliyo.
ajanyebis mesveurTa gegmiT gamosvlis centri Tbilisi unda
yofiliyo. adgilobriv Zalebs qaquca ColoyaSvilis da mixeil
laSqaraSvilis razmebi unda daxmarebodnen. ganzraxuli iyo Tavdasxma
vazianis saartilerio polkzec.
 am operaciis meTauroba polkovnik a. cagurias hqonda
davalebuli. aseve dagegmili iyo ajanyeba yvela mazraSi.
gansakuTrebul mniSvnelobas ajanyebis meTaurni baTumis placdarms
akisrebdnen, magram swored ajanyebis wina dReebSi daapatimres
baTumis mTeli saajanyebo Stabi general furcelaZis meTaurobiT. am
viTrebaSi ajanyebis warmatebaSi daeWvda `damkomi~ da mTavarsardali
spiridon WavWavaZec. partiaTa Soris gaCaRda dava gamosvlis
gadadebis Taobaze. WiaTuraSi ajanyeba dagegmilze erTi dRiT adre
28 agvistos daiwyo. swored am faqtma iTamaSa sabediswero roli:
mTavrobis sagangebo organoebs saSualeba miecaT ajanyebis
salikvidacio RonisZiebebi droulad wamoewyoT.
1924 wlis ajanyebas mainc masobrivi xasiaTi hqonda.
gansakuTrebiT xalxmravali iyo gamosvlebi Sorapnis, guriis,
samegrelos, kaxeTis rig raionebSi, aseve svaneTSi. qaixosro
ColoyaSvilma duSeTis aReba moaxerxa, magram damxmare Zalis gareSe
Tbilisze veRar gailaSqra da iZulebuli gaxda TavSesafris
saZieblad Tavis SeficulebTan erTad TurqeTSi gadasuliyo. wiTeli
jari ajanyebulebis winaaRmdeg energiulad ibrZoda. WiaTura-
SorapanSi ajanyebis salikvidacio RonisZiebebs samxedro nawilebi i.
talaxaZis meTaurobiT axorcielebdnen. SorapanSi daxvrites
rkinigzis vagonebSi gamomwyvdeuli asobiT udanaSaulo adamiani.
represiebi ganxorcielda senakisa da zugdidis mazrebSi. senakis
mazris komunisturi razmis meTaur daviTaias mowodeba zutad asaxavs
sabWoeli bolSevikebis damokidebulebas ajanyebulebisa da saerTod
erovnuli Zalebisadmi `TviTeul komunists gvwyuroda RvinosaviT
gvesva ajanyebulTa sisxlio~ aRniSnulia masSi. senakSi a. gegeWkoris
miTiTebiT 500 kaci daxvrites. saerTod oficialuri cnobiT
daixvrita 980 adamiani, araoficialuri wyaroebiT ki daxvretili iyo
4000 kaci.
1921-1924 wlebSi saqarTvelos revoluciuri da sabWoTa
struqturebis saqmianoba xalxis interesebs ar Seesabameboda.
saqarTvelo demokratiuli marTvelobidan erTbaSad sabWoTa
diqtaturis viTarebaSi aRmoCnda.