İSİMLER

Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcüğün

kökü isimdir?
İSİM VE FİİL FARKI (KÖKLERDE)
A) İçindeki korkuyu bir türlü atamıyordu, uyuyamı-
Öncelikle bilinmesi gereken kök farkıdır. Bir kelime- yordu.
nin kökü isimken sonradan fiile dönüşmüş olabilir. B) Solgun bir gül oluyor dokununca, dizesi kimi ha-
tırlatır?
O halde diyebiliriz ki fiil kökleri; iş, oluş, ha- C) Dağ havasıyla daha bir gençleşmiş, güzelleş-
reket bildiren köklerdir. mişti.
D) Soğuk suların aktığı yüksekçe bir dağ köyüydü
burası.
O eve geldi. E) Çocuğun çağrısına kulak veren anne telaşla
ayağa kalktı.
Geldi kelimesinin çözümlemesi şöyle ola-
caktır: Gel - di

Ele alacağımız kök o halde “gel” olacaktır. Korkuyu > Kork-u+y+u > Kelime kökü üzerine -mek
Şimdi bakalım. “gel” kelimesi -mek, mak getirelim: Korkmak! O halde kökü fiildir.
alıyor mu?
Solgun > Sol-gun > Kökü üzerine -mek getirelim: Sol-
Gelmek! Aldığına göre bu net fiildir. mak! O halde kökü fiildir.

Gençleşmiş > Genç+leş-miş > Kökü üzerine -mek ge-

İsimler ise fiiller gibi iş, oluş, hareket bildirmezler. Bu tirelim: Gençmek! Olmadı. O halde kökü isimdir.
nedenle, sabit bir varlığın tümünü karşılarlar. Ve -
www.edebiyatveturkce.com

mak, mak ekini kullanmaya devam edelim: Soğuk > Soğu-k > Kökü üzerine -mek getirelim: So-
ğumak! O halde kökü fiildir.

Onu evde gördüm. Çağrısına > Çağır-ı+s+ı+n+a > Kökü üzerine -mek
getirelim: Çağırmak! O halde kökü fiildir.
Şimdi altı çizili kelimeye bakalım. Çözümlemesi
şöyledir: DENEME TAHTASI

Aşağıda kalın olarak yazılan kelimelerin isim mi fiil

Ev-de
mi olduğunu belirtin:

Ev kelimesi bir hareket bildirmez. Bu nedenle Bu konuda neler söyledi sana? …………..
sağlamayı da yapalım. -mek, mak ekini alıyor /…………
mu bakalım:
Anlatmak istediklerin neler? ……../…….
Ev-mek. Görüldüğü gibi sıkıntı var. O yüzden bu
Babamın ömrü hep bu tarlada çalışmakla geçti.
kelime kesinlikle isimdir. Şimdilik genel mantık
…………../………../…………
tam da böyledir.
İSİMLER – ADLAR

Günlük hayatta karşımıza çıkan birçok nesneyi ana-

Yalnız dikkat edin, -mak ve mek ekini sizin
bilmek için sembolleştirme yaparız. İşte bu sembol-
getirmeniz gereklidir. Cümle içerisinde yer alıyorsa
lere ad, isim denir.
örneğin, “bize anlatmak ister misin?” gibi bir cüm-
lede -mak, mek direkt yer aldığı için soruya göre ha- Örneğin bilgisayar sözcüğü, aklımızda hemen ait ol-
reket etmemiz gerekir. Eğer soruda bize anlatmak duğu nesneyi canlandırır.
kelimesinin türü sorulursa biz kelime üzerinde –mek
ekini gördüğümüz için son haline isim demek zorun- Nesnelerin dışında bir de madde olarak varlığı bulun-
dayız. Bu konu isim-fiil konusudur. O yüzden şimdilik mayan kavramlar vardır ki bunların da dildeki karşı-
dikkat etmeniz gereken, cümle içinde yer almaması lıkları yine isimlerdir: aşk, huzur vb.
ve sizin eklemenizdir.

www.edebiyatveturkce.com
İsimler, kendi içerisinde 3 ana başlık altında işleni- NOT: Dünya, ay, güneş sözcükleri coğrafi anlamın
yor: dışında kullanılırsa cins isme dönüşür ve küçük
harfle yazılır.
1- Varlıklara Verilişine Göre:
Özel Adlar
Cins Adlar Ancak dikkat edilmesi gereken bir husus var: O
2- Varlıkların Maddesine Göre:
da kedinize vereceğiniz bir ismin özel olacağı.
Somut Adlar
Soyut Adlar Mesela, “kedi” kelimesi cins bir isimdir. Ancak
3- Varlıkların Sayısına Göre siz “Pamuk, çok güzel bir kedidir.” derseniz,
Tekil Adlar orada geçen Pamuk kelimesi özel ismi karşılar.
Çoğul Adlar
Topluluk Adları
3) SOMUT, SOYUT ADLAR
1) ÖZEL ADLAR Somutluk, soyutluk konusunu birebir “cümlede anlam
konusundan hatırlamalısınız. Kısacası beş duyu or-
Tüm dünyada kendi türünde sadece bir adet
ganımızdan biriyle fark edebiliyorsak somuttur, ede-
olması bakımından verilen adlardır. Kısacası eşi ben-
miyorsak soyuttur. Bunlar aynı zamanda isim niteliği
zeri olmayan varlıklara verilen adlardır.
taşır.
İnsan isimleri: Ali, Mehmet, Ayşe vs. özel adlardır.
Örneğin, tahta kelimesi somut bir isimdir. Çünkü
Çünkü bu isimlere sahip kişiler tüm dünyada sadece
tahta, hem görülebilir hem de dokunulabilir bir varlık-
bir adettir.
tır.
Kurum adları: Milli Eğitim Bakanlığı, Karacadağ
Soyut adlara bakacak olursak madde olarak hiçbir
Dershanesi…
www.edebiyatveturkce.com

varlığı bulunmayan ve sadece kavram olarak varlığı

Dil adları: Fransızca, Farsça, Kürtçe, Türkçe… kabul edilen isimlerdir diyebiliriz.

Yer adları: Diyarbakır, Adana, Çakırköy… Örneğin, “Nefret hissinin kişiye büyük bir zararı var-
dır.” cümlesindeki “nefret” kelimesi bir duygu olduğu
Ülke adları: Kıbrıs, Türkiye, İngiltere… için algılanamaz ve soyut bir isim olarak kabul edilir.

Kitap, dergi adları: Aşkı Memnu, Sözde Kızlar, Hür- “Onun düşünceleri çok parlaktı.” cümlesindeki parlak
riyet… kelimesi de somut anlam taşımaz. Mecazi bir anlamı
olduğu için soyutluk ön plandadır ve soyut bir isimdir.
Din ve mezhep adları: Hristiyanlık, Musevilik, İsla-
miyet… NOT: Bir isim her zaman somut ya da her zaman so-
yut olacak diye bir şey yoktur. Cümleye göre somut-
Hayvanlara verilen adlar: Pamuk, Kara… luk ya da soyutluk kazanır.

2) CİNS ADLAR 4) TEKİL, ÇOĞUL İSİMLER VE TOPLULUK

İSİMLERİ
Aynı cinsten olan varlıkların tümüne verilen addır.
Burada asıl ele alacağımız şey, bir isme -ler, lar eki
Vücudun organ isimleri: el, kol, ayak, bacak… gelmiş mi gelmemiş mi o olacaktır.

Akrabalık isimleri: amca, dayı, yeğen… Tekil isimler, -ler, lar eklerini almazlar ve bir varlığı
karşılarlar.
Hayvan isimleri: kedi, köpek, at…
• İnsan, düşünen bir varlıktır.
Araç, eşya isimleri: araba, otobüs, telefon…
Burada dikkat edilmesi gereken şudur: Bir kelime
İş, meslek isimleri: öğretmenlik, avukatlık… aynı anda Cins, tekil ya da çoğul olabilir. Örnekteki
gibi “insan” kelimesi -ler, lar ekini almadığı için kesin-
Kavramlar: düşünce, zekâ, temenni
likle tekildir. Aynı zamanda bir cins isimdir. O halde
Kısacası, kendi türünün tamamını karşılayan keli- diyebiliriz ki “insan” kelimesi cins, tekil bir isimdir.
melere cins adlar adı verilir.
• Bizim için tekillikte önemli olan sayıdır.

www.edebiyatveturkce.com
Çoğul isimler ise, -ler, lar ekini alarak birden fazla Not 1: “Aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisi yalın
olma anlamı taşırlar. hâldedir?” tarzındaki sorularda sizden istenen, keli-
melerin ek almaması değil, “hâl eklerini” almaması-
Hayvanlar, düşünme yetisinden çoğu zaman yoksun dır.
hareket ederler. “Burada yer alan
hayvanlar kelimesi birden fazla hayvanı temsil ettiği 2. YÖNELME – YAKLAŞMA HÂLİ
için çoğul isimdir.
-e, -a ekinin yönelme anlamı katması ile ortaya çıkan
NOT: -ler, -lar eki her zaman eklendiği isimlerin sa- hâldir. Bu ek, farklı görevler de üstlenebilir.
yıca çokluğunu bildirmez, onlara değişik anlamlar da
kazandırır. • Cümlenin ögelerinde dolaylı tümleç oluştu-
Aile anlamı: Ayşeler bize geldi. rabilirler.
• Neye, kime, nereye gibi sorulara cevap
Soy sop: Türkler buralara da sahiptir. oluşturur.

Abartma: Adamın dünyalar kadar malı vardı.

ÖRNEKLER
Benzerlik: Şanlı tarihimiz Fatihlerle doludur.
• Aklına bir sürü şey geliyor bu aralar.
Saygı: Müdür Beyler henüz gelmedi. • Sana bu soruları sormak istemiyorum.

Topluluk isimleri ise görünüşte -ler lar eki almamış

NOT 1: Yönelme, yaklaşma hâl eki edatlarla kullanı-
durumdadır ancak anlam olarak topluluğu temsil labilir.
eder.
• Sabaha doğru onunla görüştük.
Mesela, aile kelimesi anlam olarak birden fazla in-
www.edebiyatveturkce.com

sanı içinde barındırdığı için görünüşte tekil olsa da

NOT 2: Yönelme hâl eki bazen edatların yerini tuta-
anlam olarak çoğuldur. Sorusu da aynen bu şekilde
bilir.
gelir: “Aşağıdakilerden hangisinde topluluğu temsil
eden bir kelime vardır?”
• Dün kızıma yeni bir kıyafet aldım.
Topluluk isimlerine örnek: millet, ordu, sürü, bölük, • Dün kızım için yeni bir kıyafet aldım.
kurul…
NOT 3: Kullanıldığı kelimelerde farklı anlamlar oluş-
NOT: Bazen bir kelimenin topluluk ya da tekil ad ol- turabilir.
ması cümledeki anlamına bağlıdır. İsimler, ad aktar-
ması yapılarak cümle içinde topluluk adına dönüştü- • Kalemi masaya koydu. (Üzerine)
rülebilir. • Kalemi kutuya yerleştirdi. (İçine)

• Sınıf yarın pikniğe gidecek. (Topluluk) NOT 4: Zaman anlamı katabilir.

• Dün sabah sınıf boyanmış. (Tekil)
• Haftaya görüşeceğiz bu konuları.

İSMİN HÂLLERİ
1.3. BULUNMA - KALMA HÂLİ

Durum ekleri, Türkçe içinde getirildiği isim soylu söz-

cüğe yönelme, yaklaşma, belirtme, ayrılma gibi an- -de, -da eki; cümle içerisinde bir yerde olma anlamı
lamlar katar. Bunun yanı sıra hâl ekleri, isim soylu katar.
sözcükleri başka kelimelere bağlama görevi de üstle-
nebilir. • Cümle içerisinde nerede, neyde, kimde so-
rularına cevap vererek dolaylı tümleci oluş-
1. YALIN HÂL turabilir.
• -de, -da eki benzeşmeye uğrayarak -te, -ta
olabilir.
Hiçbir hâl ekinin yer almadığı isim soylu sözcükler-
dir.
ÖRNEKLER
• Galatasaray, kötü bir futbol sergiliyor.
Altı çizili sözcükler, yalın hâlde olan isimler- • Gönlüm İzmir sahillerinde kaldı.
dir. Görüldüğü gibi hiçbir hâl eki bulunma-
maktadır.
NOT 1: Bulunma hâl eki bazen sıfat görevi üstlene-
rek yapım ekine dönüşebilir.

www.edebiyatveturkce.com
 • Bu senenin en gözde takımı Galatasa- ÖRNEKLER
ray’dır. sıfat (Nasıl takım?)
• Kitabı bana getirmeni istiyorum.
• Sözde uyarılarla gözümü boyuyor resmen.
• Bu hayatı hafife almaktan vazgeç.
• Sözlerimi geri alamam.
NOT 2: Zaman anlamı katabilir. Zaman anlamı kattı-
ğında ise zarf tümleci oluşturur. Ne zaman sorusuna
cevap verir. NOT 1: İyelik ekiyle karıştırılmamalıdır. İyelik eki olan
-i; neyi, kimi sorularına cevap vermez. “Onun” kelime-
sini kabul eder. Belirtme hâl eki ise bu kelimeyi kabul
• Son haftalarda bir form düşüklüğü var etmez.
onda.

• Hisleri kâğıda dökemiyorum.

1.4. AYRILMA - UZAKLAŞMA - ÇIKMA HÂLİ

(Burada yer alan -i eki belirtme hâl ekidir. Aynı za-

-den, -dan ekiyle kurulur. Anlam olarak bir yerde ay- manda “onun” kelimesini kabul etmez. “Onun hisleri
rılma anlamı katar. kâğıda dökemiyorum.” Görüldüğü gibi “onun” kelime-
sini cümleyle beraber okuduğumuzda bozukluk or-
• Benzeşmeye uğrayarak -ten, -tan olabilir. taya çıktı. O zaman bu ek, belirtme hâl ekidir.)

• Nereden, kimden, neyden sorularına cevap • Kalemi yere düşmüş sanırım.

vererek dolaylı tümleci oluşturabilir.
(Buradaki -i eki, iyelik ekidir. Belirtme hâl eki değildir.
ÖRNEKLER “Onun kalemi yere düşmüş sanırım.” dediğimiz za-
man ‘onun’ kelimesi cümleyle uyumlu olduğundan
ötürü iyelik eki olarak görev yapar.)
•
www.edebiyatveturkce.com

Biri benden bir şey çaldı.

• Hislerimden emin olamıyorum hiçbir za- NOT 2: İyelik ekiyle belirtme hâl eki bir arada buluna-
man. bilir. Bu eklerden en sonda yer alan belirtme hâl eki-
dir.
NOT 1: Sıfat yapma görevi üstlenerek yapım ekine
dönüşebilir. • Numarasını kimden aldın acaba?

• İçten sözleriyle beni kendimden ge- (Numara+s+ı+n+ı şeklinde ayırdığımızda ilk -ı eki
Sıfat (Nasıl söz?) iyelik ekidir. Onun numarası şeklinde kullanılır ve iye-
çirdi. lik eki görevlidir. İkinci -i eki de belirtme hâl eki göre-
vindedir.)
NOT 2: Zarf tümleci oluşturabilir. Bu tarz durum-
larda genel olarak sebep bildirir. İSİM ÇEKİM EKLERİ

• Beni üzdüğünden bu hâle geldim.

1. ÇOKLUK EKİ
NOT 3: İlgi hâlinin [-(n)ın] yerini tutabilir.
Çokluk, çoğulluk eki olarak ele alınan -lAr eki ifade
• Sorulardan bazıları sıkıntılı çıkmış. olarak birden fazla anlamı katar. Çokluk eki, isim
soylu kelimelere getirilir.
• Soruların bazıları sıkıntılı çıkmış.

• Sular yanar, güneşler söner içimde.

1.5. BELİRTME- YÜKLEME HÂLİ

Sözcükte anlam sorularının vazgeçilmezlerinden biri

İsmin -i hâli olarak bilinir. Çekime göre -ı, -u, -ü ola- olarak -ler ekinin kattığı anlamı soran sorular karşı-
rak değişebilir. nıza çıkacaktır. Bu soru tiplerine dikkat etmek gere-
kir.
• Neyi, kimi, nereyi gibi sorulara cevap vere-
rek belirtili nesneyi oluşturabilir. • Çokluk anlamı katar.
• ÖSYM’nin en çok tercih ettiği soru tiplerine Gözlerimin ardına saklanır hatıralar.
sahiptir. • Abartma anlamı katar.
Ateşler içinde yanıyor evladım, çok terle-
miş.
• Benzerleri anlamı katar.
Bu ülke ne Atatürkler yetiştirir, bilmiyorsun.

www.edebiyatveturkce.com
 • Aynı adı taşıyan anlamı katar.
Sınıftaki Melihler ayağa kalksın.
• Topluluk anlamı katar.
Türkler, Orta Asya’dan göçtüler.
• “-gil” ekinin yerini tutar. Ancak böyle kulla-
nımlarda “yapım eki” görevi üstlenir.
Dün gece halamlarda kaldık.
2. HÂL EKLERİ
İsmin hâlleri konu başlığı altında verilmiştir.
3. TAMLAMA EKLERİ
İsim tamlamalarının oluşmasında etken olan ekler-
den biri de tamlama ekleridir. Bu ekler “ilgi hâli ve iye-
lik eki” olmak üzere iki grupta incelenir.
DİKKAT!
İlgi hâli ve ilgi eki karıştırılmamalıdır. İlgi eki, ÖSYM
tarafından “-ki” eki kabul edilmektedir. Soru bankala-
rında bu husus gözden kaçırılmaktadır.
3.1. İLGİ HÂLİ - TAMLAYAN EKİ
İlgi hâli, “-ın, -in -un, -ün, -ım, -im” olarak kabul edilir.
Kaynaştırma ünsüzü olan “n” sesini de alarak “-nın, -
nin, -nun, -nün” şekline bürünebilirler.
Sahip olma anlamı katar.
İsim tamlamasında “tamlayanı” oluşturur.
• Sabahın ışıkları sarıyor dört bir yanımı.
• Sevginin ufak bir yansıması vardı içimde.
Not 1: Sahiplik ilgisi kurulmak zorundadır. Dikkat edi-
lirse Türkçede sesteş ek çok fazladır. Bu yüzden ek-
lerin anlam ilgisini çözerseniz soruları doğru çözme
ihtimaliniz artacaktır. Örneğin birinci cümlede geçen
“ışık” ifadesi neye ait sorusu sorulursa “sabahın” ifa-
desi tespit edilebilir. O hâlde burada yer alan “-ın” eki
ilgi hâlidir.
Sorularda bu ek sorulurken “Sahiplik ilgisi katmıştır?”
gibi ifadelere başvurulur.
3.2. İYELİK-SAHİPLİK EKİ (TAMLANAN EKİ)
Bir şeye ait olma anlamı katan bu ek, şahıslara göre
çekimlenmektedir. “-ım, -ın, -ı, -mız, -nız, -ları” şek-
linde ele alınırlar.
• İsim tamlamalarında tamlananı oluşturur.
• Bir şeye ait olma anlamı katması yönüyle
“iyelik” adını almaktadır.
TEKİL ÇOĞUL
1. Çayım Çayımız
2. Çayın Çayınız
3. Çayı Çayları
www.edebiyatveturkce.com
Not 1: İyelik eki, sesteş bir ek olduğu için karıştırıl-
ması muhtemeldir. Bu yüzden iyelik eki sorulduğunda
aitlik anlamı katıp katmadığına bakmak gerekir.
• Benim kitaplarım saklı bu cennette.
(İlgi hâli) (İyelik eki)
Bir şeye ait olma ve bir şeye sahip olma anlamların-
dan yola çıkarak bu durum çözülebilir.)
• Ben çok başarılıyım.
(Bir isim veya isim soylu sözcük yüklem olmuşsa ve
orada -ım ekini görüyorsanız bunun “ek fiil” olduğunu
unutmamalısınız. Zaten bir şeye ait olma anlamı kat-
madığı için iyelik eki diyemeyiz.)
• Satım işine son veriyoruz.
(Bu kelimede sat- eyleminden türetilen satım ismini
görmekteyiz. Buradaki -im eki artık yapım eki göre-
vindedir.)
Çoğul eki ve üçüncü tekil iyelik ekinin birleşimi
olan "-leri" ile üçüncü çokluk iyelik eki olan "-leri"
eki karıştırılmamalıdır. Bu ikili arasındaki farkı
şöyle algılayabilirsiniz
• Türk devletleri
Bu örnekte tamlayan (Türk) tekil bir ad olduğu için
tamlananda yer alan ekler şöyle sıralanabilir:
"Devlet+ler+i" yani bu sıralamada tamlayan tek
bir varlık olduğu için üçüncü çoğul eki olan "-leri"
yok, "-ler" eki ile "-i" ekinin birleşimi vardır.
• Hatıraların sözleri
Bu örnekte tamlayan "hatıralar" çoğul olduğu için
tamlananda yer alan ek, üçüncü çoğul iyelik eki
olan "-leri" ekidir.
Kısacası tamlayan tekil ise tamlananda yer alan
"-leri" eki "çokluk eki olan -ler ile üçüncü tekil iye-
lik eki olan -i eki"nin birleşimidir
Tamlanan çoğul ise tamlananda yer alan "-leri"
eki, doğrudan üçüncü çokluk iyelik ekidir.
İSİMLERDE KÜÇÜLTME
İsimlere -cık, -cek, -cağız, -msi, -mtrak gibi isimden
isim yapan ekler getirilerek anlamsal bir azalma, kü-
çülme ifadesi katan durumdur.
ÖRNEKLER
• Kadıncağız bir anda korkudan donakaldı.
• Minik kedicik, soğuktan üşüyordu.
 • Bu ev, büyükçeydi bize göre. BİRLEŞİK İSİMLER
• Elindeki kıyafet pembemsiymiş ama gör-
Birden çok sözcüğün bir araya gelerek yeni bir şeyi
memişim. karşılaması sonucu ortaya çıkan isimlerdir.
NOT 1: Maymuncuk, bademcik, arpacık, gelincik
• Aslan+ağzı > aslanağzı > İki adet ismin bir
gibi kelimelerde kalıplaşma söz konusudur. Bu ne-
araya gelerek yeni bir kelime ortaya çıkar-
denle bunlarda küçültme anlamı yer almaz. Cümle-
ması durumudur.
nin anlamına göre hareket edilmelidir.
• Çek+yat > çekyat > İki fiil, bir araya gelerek
yeni bir kavramı karşılamıştır.
• Maymuncuk, muzu görünce kendinden
• Bilgi+sayar > Bir isim ve bir fiil, bir araya
geçti. (Küçültme)
gelerek yeni bir kavramı karşılamıştır.
• Elindeki maymuncuğu bana uzat da kapıyı
açalım. (Kalıp ad)
İSİM TAMLAMALARI
NOT 2: Bu ekler, bazen küçültme haricinde de an- İsim tamlamaları, aynı zamanda bir tamlama öbeği-
lamlar katabilir. dir. Tamlamalar, iki ögeden oluşur: Tamlayan, tam-
lanan. Tamlayan ve tamlanana ait ekler de bulun-
• Anneciğimi çok özledim. (Sevgi) maktadır: iyelik eki, ilgi hâli eki.
• Kadıncağız soğuktan tir tir titredi. (Acıma)
• Bana beş liracık uzatsan ya. (Azımsama) İLGİ HÂLİ EKİ / TAMLAYAN EKİ
Bir ismin, diğerine bağlanmasını sağladığı için “ilgi
İSİMLERDE YAPI
hâli” olarak da adlandırılır. Tamlayan eki olarak bili-
nir.
İSİM KÖKÜ
www.edebiyatveturkce.com

Çaydanlığın kulpu
Sözcüğün parçalanamayan, anlamlı en küçük yapı Tamlayan Tamlanan
biriminin tür olarak “isim” olması durumudur.
Çaydanlık+ın kulpu
Kökle ilgili bilgileri, notun başında verdik zaten. İlgi hâli eki

BASİT İSİMLER İYELİK EKİ / TAMLANAN EKİ

Basit isimler; hiçbir şekilde yapım eki alıp yeni bir ke- İyelik eki, sahiplik bildirir. Kelimenin neye, kime ait ol-
lime türetmemiş, başka bir sözcükle bir araya gelip duğunu bildirmek için kullanılır. Tamlananda kendine
birleşik sözcük oluşturmamış isimlerdir. yer bulur.

Çekim eki alabilirler. Bu onların basitliğini de- • Kitap+ım > kitabım

ğiştirmez. • Kitap+ın > kitabın
• Kitap+ı > kitabı
Odalar > Oda+lar > Oda sözcüğü sadece çekim eki • Kitap+ımız > kitabımız
almıştır. O halde bu sözcük yapısına göre basittir. • Kitap+ınız > kitabınız
• Kitap+ları > kitapları
Hastayı > Hasta+y+ı > Hasta sözcüğü sadece çekim
eki almıştır. O halde bu sözcük yapısına göre basittir. Ünlü ile biten kelimelerde iyelik ekleri şöyle olabilir:

• Araba+m > arabam

TÜREMİŞ İSİMLER
• Araba+n > araban
Yapım eki alan ve yeni bir anlam kazanan isimlere • Araba+s+ı > arabası
türemiş isimler denilir. • Araba+mız > arabamız
• Araba+nız > arabanız
• Giyim> Giy-im > Giy- fiilinin üzerine yapım
• Araba+ları > arabaları
eki gelerek isimleşmiş ve türemiş bir isim
olmuştur. Görüldüğü gibi tamlayan verilmese de getirildiği is-
• Alemci > Alem+ci > Alem isminin üzerine - min, kime veya kimlere ait olduğunu göstermeye ya-
ci yapım eki gelerek yeni bir anlam türet- rar bir ektir.
miştir ve türemiş bir isim olmuştur.

www.edebiyatveturkce.com
 Ayça ismi, -ın tamlayan ekini almıştır.
Sözler ismi ise -i iyelik ekini alarak tamlamayı kur-
İyelik eki ile belirtme hâl eki birbirine karıştırılabilir. Bu muştur. Sözler kime ait? Ayça’ya! Demek ki belirtili
iki ek aynı anda beraber de bulunabilir. Dikkat etme- isim tamlaması ilgisi tam anlamıyla kurulmuştur.
miz gereken husus da şu:
Araya giren sıfat da sözler kelimesini nitelemektedir.
➢ Kitabı yolda düşürmüşsün. Nasıl sözler? Saçma sözler. O halde soruda araya
sıfat girmiş belirtili isim tamlaması sorulduğunda ak-
Başına “onun” kelimesini getirelim> Onun kitabı lımıza gelecek olan örnek bellidir.
yolda düşürmüşsün. Olmadı! O halde buradaki -ı eki
iyelik eki değil, belirtme hâl ekidir. Tamlayan ya da tamlanan zamir olabilir.

Eğer hem belirtme hem de iyelik eki kelime içeri- ➢ Onun telefonu ilgimi çok çekiyordu.
sinde varsa ne yapılmalı?
Yukarıdaki cümlede “onun telefonu” kısmı belirtili isim
➢ Telefonunu kaybetmiş. tamlamasıdır.
(Onun telefonunu kaybetmiş)
Tamlayan > Onun
Telefon + u + n + u Tamlanan > telefonu
İsim Kök + iyelik + kaynaştırma + belirtme eki
Onun kelimesi “zamir”dir. O, kişi zamiri üzerine ilgi
İki ek üst üste ise belirtme eki en sonda yer alır. hâli eki getirilmiş ve telefon kelimesiyle bağlantı sağ-
Tamlama içerisine dâhil olan ek iyelik olur, dışında lanmıştır.
kalan ek ise belirtme hâl eki olur.
➢ Sözlerinin çoğu sinirlerimi bozmak için ye-
Onun telefonu /nu terliydi.
www.edebiyatveturkce.com

Tamlayan Tamlanan
Cümlede var olan “Sözlerinin çoğu” grubu belirtili isim
TAMLAMA ÇEŞİTLERİ tamlaması oluşturur.

Tamlama çeşitleri tartışmalara konu olan bir başlıktır. Tamlayan > Sözlerinin
Elbette tüm tartışmaları bir kenara bırakıp tüm tam- Tamlanan > çoğu
lama çeşitlerini yazacağız.
Çoğu kelimesi, belgisiz zamirdir. Çok kelimesi, iyelik
eki alarak tamlananla bağlantı kurmuştur.
1. BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI
Tamlayan ve tamlananın da kendilerine ait Belirtili isim tamlamalarında tamlayan dü-
olan ekleri aldığı isim tamlaması türüdür. şebilir. Bu tarz tamlamalara “tamlayanı düş-
müş isim tamlaması” denilir.
➢ Kuşların cıvıltıları sokakları dolduruyordu.
➢ Dün gece, evine hırsız girmiş.
Yukarıda var olan altı çizili öbek, belirtili isim tamla-
ması grubudur. Altı çizili sözcükte ev, birine aittir. Bu aitliği, başına
“onun” getirerek kurabiliyorsak tamlayanı düşmüş
Kuşlar+ın cıvıltı+ları demektir.
İlgi hâli eki İyelik eki
Tamlayan Tamlanan Onun evine> Tamlama kurulabildi. Demek ki yukarı-
daki cümlede tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması
Tamlayan ile tamlanan arasına sıfat girebi- vardır.
lir.
➢ Sohbetini çok sevmiştim oysa.
➢ Ayça’nın saçma sözleri beni çileden çıkarı-
yordu. Altı çizili sözcük olan sohbet kelimesi iyelik eki almış-
tır. Bu iyelik eki ile sohbetin birine ait olduğunu anla-
Altı çizili grupta Ayça’nın sözleri kısmı belirtili isim maktayız. Kelimenin başına “onun” zamirini getirerek
tamlamasıdır. Bunu nereden anladık peki? tamlama kurup kurmadığını öğreneceğiz.

Ayça+n+ın sözler+i ➢ Onun sohbetini çok sevmiştim.

Görüldüğü gibi tamlama kuruldu.

www.edebiyatveturkce.com
 Soru tipleri tam da size verdiğimiz gibidir. Bu soru tip-
lerine biraz göz atalım:

1) Aşağıdakilerden hangisinde tamlananı,

Tamlayanı düşmüş isim tamlaması vardır de- tamlayandan önce söylenmiş bir belirtili
nilmedikçe sorularda bu tarz yapıları görmeye- isim tamlaması vardır?
ceğiz. Tamlayan eksik olduğundan ötürü tam ➢ Kağıtlara camlarını örteyim pencerenin.
bir tamlama kurulduğu söylenemez.
2) “Bu, resimlerdekilerden hangisinde belirtil-
mektedir?”
Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Yukarıdaki cümlede geçen -den ekinin
görevi nedir?
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan,
➢ Resimdekilerden hangisi
cümlenin farklı yerlerinde olabilir.
Resimdekilerin hangisi
➢ Sesi pek çıkmıyordu bu saatlerde çocuğun. Tamlayan eki görevindedir.

Bu tarz cümlelerde iyelik eki ve ilgi hâli ekini tam ta- 3) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamla-
nıyor olabilmemiz gereklidir. yanı düşmüş bir isim tamlaması vardır?
➢ Bu cüzdanı kardeşi yolda bulmuş.
Tamlayan > çocuğun > çocuk + un (Onun) kardeşi
Tamlanan > sesi > ses + i
4) İsim tamlamalarında zamirler de tamlayan
➢ Kırılmıştı işte bir kere kalbi geminin. olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uy-
Tamlayan > geminin > gemi + n + in gun bir tamlama vardır?
Tamlanan > kalbi > kalp + i
www.edebiyatveturkce.com

➢ Onun kardeşi bu köyde öğretmenmiş.

Belirtili isim tamlamalarında birden çok tam-
5) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ad
layan, bir tamlanana bağlanabilir ya da bir-
takımı arasına tamlananın sıfatı girmiş-
den çok tamlanan, bir tamlayana bağlanabi-
tir?
lir.
➢ Ağacın pencereye değen dallarını kesmek
➢ Adamın evi, arabası, parası yanıp kül ol- gerekir.
muştu.
2. BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI
Tamlayan > Adamın > Adam + ın
Tamlanan > evi > ev + i Tamlayanının ilgi hâli ekini almadığı, tamlananın ise
Tamlanan > arabası > araba + s + ı iyelik ekini aldığı tamlama çeşididir.
Tamlanan > parası > para + s + ı
➢ Yaz güneşi içimi eritiyor.
➢ Sokakların, caddelerin, mahallenin dili ol-
Tamlayan > Yaz
muştu resmen.
Tamlanan > güneşi
Tamlayan > Sokakların > sokaklar + ın
Örnekte de görüldüğü gibi tamlayan ilgi hâli eki almaz
Tamlayan > caddelerin > caddeler + in
ancak tamlanan iyelik ekini almaya devam eder.
Tamlayan > mahallenin > mahalle + n + in
Tamlanan > dili > dil + i
➢ Merdiven altında üretim yapılıyor.
NOT 1: -den hâl eki bazen isim tamlamalarında tam-
Tamlayan > Merdiven
lananın yerini tutabilir.
Tamlanan > altı
➢ Adamlardan biri, mahallede olay çıkardı.
Belirtisiz isim tamlaması, bir ismin sıfatı ola-
rak kullanılabilir.
Sağlamayı şöyle yapabiliriz:
➢ Kül rengi masayı çok sevmişti.
➢ Adamların biri mahallede olay çıkardı.
Cümlede altı çizili olan grup belirtisiz isim tamlama-
PEKİ SORULARDA NASIL KARŞIMIZA ÇI- sıdır. Kül, tamlayan; rengi ise tamlanandır. Bu grup,
KAR? masa sözcüğünün sıfatı olmuştur. Nasıl masa? Kül
rengi masa!

www.edebiyatveturkce.com
 Belirtisiz isim tamlamaları önüne sıfat ala- Aslında bir tamlayan ve tamlananın içinde başka bir
bilir. isim tamlamasının daha olması durumudur.

➢ Pili hiç bitmeyen cep telefonu istiyordu. ➢ Bilgisayar kolunun düğmeleri parçalanmış.

Tamlayan > Cep Birinci tamlama > Tamlayan > Bilgisayar

Tamlanan > telefonu Tamlanan > kolu
Sıfat > pili hiç bitmeyen
İkinci tamlama > Tamlayan > Kolunun
➢ Yolda eskimiş çocuk hırkası bulmuştu. Tamlanan > düğmeleri

Tamlayan > Çocuk Görüldüğü gibi birinci tamlama olan “bilgisayar

Tamlanan > hırkası kolu”na ilgi hâli eki getirilerek üçüncü bir isme bağ-
Sıfat > eskimiş lanmış ve zincirleme isim tamlaması oluşturulmuştur.

Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan,

tamlananın sebebini bildirebilir.

➢ Bugün kar fırtınası bekliyor yetkililer.

Zincirleme isim tamlamalarında araya sıfat
Bu cümlede kar fırtınası, belirtisiz isim tamlamasıdır. girme durumunda direkt iki farklı tamlamanın
Tamlayan olan “kar”, fırtınanın sebebini bildirmekte- bir arada olmasına dikkat edin.
dir.
• İstanbul’un serin denizlerine daldım.
➢ Yine bir sel baskını olacağını söylediler.
Bu, araya sıfat girmiş belirtili isim tamlaması-
www.edebiyatveturkce.com

Bu cümlede sel baskını, belirtisiz isim tamlamasıdır.

Tamlayan olan “sel”, baskının sebebini belirtmekte- dır. Zincirleme isim tamlaması değildir.
dir.

Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan,

tamlananın nereye ait olduğunu belirtebilir.

➢ Adana karpuzu bu sene de ülkeyi doyura-

cak.

Örnek cümlede altı çizili ifade belirtisiz isim tamlama-

sıdır. Tamlayan olan “Adana”, karpuzun nerede ye-
tiştirildiğini belirtmektedir.

Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan,

tamlananın neyden üretildiğini belirtebilir.

➢ Bugün canım gül reçeli istiyor.

➢ Kayısı hoşafı içmeye ne dersin?

Örneklerde yer alan gül reçeli ve kayısı hoşafı bir ad

takımıdır. Gül ve kayısı, hoşaf ve reçelin neyden üre-
tildiğini belirtmektedir.

NOT: Belirtisiz ad takımlarında sıfat, tamlamanın ge-

nel olarak tamamını karşılar. Bu nedenle belirtisiz ad
takımlarında tamlayan ile tamlanan arasına sıfat gi-
remez.

Örneğin “eski devlet bakanı” ifadesi doğru bir ifade-

dir. “Devlet eski bakanı” denirse eğer yanlışlık yapıl-
mış olunur.

3. ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI

www.edebiyatveturkce.com