Pierwsze spory filozoficzne

mgr Damian Mazur

Zagadnienia poruszane na lekcji

 Zasada rzeczywistości – monizm a pluralizm

 Zmienność rzeczywistości – wariabilizm a statyzm
 Eleaci (Parmenides i Zenon z Elei) – początki rozumowania, dowodzenia
oraz argumentacji
 Reductio ad absurdum – paradoksy Zenona z Elei
 Myśl filozofów starożytnych w filozofii nowożytnej i współczesnej
 ZASADA RZECZYWISTOŚCI

MONIZM PLURALIZM
MONIZM
 monizm [gr. mónos ‘jedyny’],
 pogląd filozoficzny przeciwny pluralizmowi, który sprowadza całą rzeczywistość
do jednej wspólnej zasady.
 Typowymi monistami byli pierwsi filozofowie greccy;
 Monizm ma postać:
a) spirytualizmu, gdy twierdzi, że wspólna zasada, tworzywo rzeczy jest natury
duchowej;
b) materializmu, gdy za wspólne tworzywo wszystkich rzeczy uznaje materię;
c) panteizmu, gdy przypisuje wspólnej zasadzie boskość;
d) emanacjonizmu, gdy głosi, że cała zróżnicowana rzeczywistość wyłania się z
pierwszej zasady;
e) solipsyzmu, gdy odrzuca istnienie rzeczywistości poza podmiotem
poznającym;

 monistyczny charakter mają dziś niektóre koncepcje przyrodnicze (powszechny

ewolucjonizm) i ekologiczne (pojmowanie przyrody jako jednego organizmu o
wspólnej zasadzie).
PLURALIZM
 pluralizm [łac. pluralis ‘mnogi’],
 pogląd filozoficzny z dziedziny metafizyki, przeciwstawny monizmowi,
zgodnie z którym każdy istniejący byt jednostkowy jest odrębną strukturą,
niesprowadzalną do jakiejś jednej, wspólnej wszystkim bytom, zasady, która
je konstytuuje;

 pluralizm wynika z przekonania, że odrębność i jedność są właściwością

każdego bytu i wyraża się w niesprzeczności („jeden byt nie jest drugim
bytem”) i tożsamości („każdy byt ma w sobie powody go stanowiące”);
 odmianą pluralizmu jest dualizm;
 ZMIENNOŚĆ RZECZYWISTOŚCI

WARIABILIZM STATYZM
WARIABILIZM

 wywodząca się od Heraklita z Efezu metafizyczna teoria, głosząca

powszechną i ciągłą zmienność wszystkiego, co istnieje;
STATYZM

 metafizyczna teoria, głosząca powszechną stałość, niezmienność

wszystkiego, co istnieje;
ELEACI
grecka szkoła filozoficzna działająca VI–V w. p.n.e. w Elei;

 eleaci ufali wyłącznie rozumowi i dedukcji, sądzili, że myśl zawsze odtwarza

coś istniejącego, natomiast zmysły ulegają złudzeniom;
 odrzucając poznanie zmysłowe negowali wielość rzeczy i ich ruch;
 przyjmowali, że istnieje tylko jeden byt, niezmienny i nieuchronny;
 do eleatów należeli m.in. Zenon z Elei i Melissos z Samos;
 eleaci występowali przeciwko jońskiej filozofii przyrody;
Zenon z Elei, Zḗnōn,
ur. ok. 490, zm. ok. 430 r. p.n.e.,

 filozof grecki; jeden z eleatów, uczeń i przyjaciel Parmenidesa z Elei, jego

następca w szkole eleackiej;
 uważany za twórcę dialektyki jako sztuki prowadzenia sporów przez
zestawienie pojęć; bronił tezy o jedności i niezmienności bytu (monizm),
starając się przez paradoksy wykazać niemożliwość wielości i zmiany.
Parmenides z Elei, Parmenídēs,
ur. ok. 540, zm. ok. 470 p.n.e.,

 filozof grecki, twórca szkoły eleatów;

 przeciwstawiając się jońskiej filozofii przyrody, głosił teorię jedynego bytu
(monizm), który jest wieczny (bez początku i bez końca), ciągły, niezmienny
i niepodzielny;
 odróżniając poznanie zmysłowe i umysłowe, zdecydowanie opowiedział
się za samodzielnością tego drugiego (racjonalizm), utożsamiając zarazem
myśl i byt;
Reductio ad absurdum – paradoksy
Zenona z Elei
 Zbiór kilku paradoksów pochodzących od greckiego filozofa, Zenona z Elei.
 Są to paradoksy, które łączy ukazanie trudności w
rozumieniu czasu i przestrzeni jako wielkości ciągłych, które można w
związku z tym dzielić w nieskończoność.
 Oprócz znaczenia czysto filozoficznego, paradoksy te mają też
znaczenie matematyczne i fizyczne.
Dychotomia
 Sprinter ma do przebiegnięcia skończony dystans. Zanim jednak pokona
całą odległość, musi najpierw dobiec do 1/2 długości, ale zanim
dobiegnie do 1/2, musi najpierw dobiec do 1/4, ale zanim dobiegnie do
1/4, musi najpierw dobiec do 1/8, i tak w nieskończoność.
 Wynika z tego, że biegacz ma do przebycia nieskończoną liczbę odcinków
o skończonej długości.
 Ponieważ nie da się pokonać nieskończonej liczby odcinków w
skończonym czasie, biegacz nigdy nie ukończy biegu

 Co więcej, biegacz nie może nawet zacząć biegu, bo ten sam paradoks
stosuje się również do dystansu dowolnie zmniejszonego: tak samo, jak nie
da się (według powyższego rozumowania) dobiec na dystans 100 m, nie
da się również na dystans jednego metra ani na dystans jednego milimetra.
Achilles i żółw
 Achilles i żółw stają na linii startu wyścigu na dowolny, skończony dystans.
Achilles potrafi biegać 2 razy szybciej od żółwia i dlatego na starcie
pozwala oddalić się żółwiowi o 1/2 całego dystansu. Achilles, jako
biegnący 2 razy szybciej od żółwia, dobiegnie do 1/2 dystansu w
momencie, gdy żółw dobiegnie do 3/4 dystansu. W momencie gdy Achilles
przebiegnie 3/4 dystansu, żółw znowu mu „ucieknie”, pokonując 7/8
dystansu. Gdy Achilles dotrze w to miejsce, żółw znowu będzie od niego o
1/16 dystansu dalej, i tak w nieskończoność.

 Wniosek: Achilles nigdy nie dogoni żółwia, mimo że biegnie od niego dwa
razy szybciej, gdyż zawsze będzie dzieliła ich zmniejszająca się odległość.
Strzała
 Załóżmy, że wystrzelona z łuku strzała pokonała określony dowolny odcinek
drogi. Można więc powiedzieć, że w momencie wystrzelenia znajdowała
się ona na początku tej trasy, a po dotarciu do celu – na końcu. Pytanie
jednak, gdzie przebywała w trakcie pokonywania tej drogi. Można
odpowiedzieć, że w 1/4 czasu pokonywania tego odcinka musiała być
niewątpliwie w 1/4 odcinka. Gdy zadamy pytanie, gdzie była po 1/2 czasu
lotu, znowu można odpowiedzieć, że w 1/2 odcinka. Po 3/4 czasu – w 3/4
odcinka, i tak dalej w nieskończoność.
 Możemy sobie wyobrażać dowolną chwilę lotu, w którym strzała
znajdowała się w jakimś konkretnym punkcie, w konkretnej odległości od
łucznika. Czyli możemy powiedzieć, że skoro w każdej chwili znajdowała się
w jakimś konkretnym punkcie, więc w każdej chwili była w spoczynku.
Niemożliwe jest zatem, aby w każdej chwili czasu strzała pozostawała w
spoczynku i poruszała się jednocześnie.
 Filozofia starożytna a filozofia
współczesna

XXI determinizm
w. historiozofia
opatrzność
kosmologia
istota świata
Zagadnienia do dyskusji

 Czy istnieje jedna zasada rzeczywistości czy wiele zasad?

 Czy rzeczywistość jest zmienna czy niezmienna?
 Czy świat ma swój cel, do którego zmierza?
 Czy rzeczywistość jest dziełem przypadku czy jest celowa?
 Na czym polegają paradoksy myślenia?
 Czy wszystko można zredukować do absurdu?
Źródła

 https://encyklopedia.pwn.pl/
 https://pl.wikipedia.org/wiki/Paradoksy_Zenona_z_Elei