TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ - ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

BỘ MÔN TÂM LÝ – GIÁO DỤC

Chương 2
CÁC PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

 KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG PHÁP NCKH
Khái niệm và đặc điểm phương pháp nckh

 khái niệm

• tổ hợp cách thức, con đường thu thập, xử lý thông

tin để nhận thức, khám phá đối tượng (thực hiện
MĐ, nhiệm vụ NC)

• HĐ có đối tượng: chủ thể NC sử dụng các cách

thức, biện pháp, thủ thuật → khám phá, tác động
đến đối tượng → MĐ nghiên cứu

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG PHÁP NCKH
Khái niệm và đặc điểm phương pháp nckh

 đặc điểm

• có nhiều cấp độ

• có tính chủ quan và khách quan

• tính mục đích

• gắn với nội dung cúa các vấn đề NC

• tính logic và tính kế hoạch

• PP cần có sự hỗ trợ của các công cụ, PT kỹ thuật

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 KHÁI NIỆM VỀ PHƯƠNG PHÁP NCKH
Phân loại phương pháp NCKH

 dựa theo trình độ nhận thức KH chung của loài người

• nhóm PP nghiên cứu thực tiễn

• nhóm PP nghiên cứu lý thuyết

• nhóm PP toán học

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

 thu thập thông tin KH trên cơ sở NC các văn bản,

tài liệu đã có bằng các thao tác tư duy logic → rút ra
các kết luận KH cần thiết

PP phân tích & tổng hợp lý thuyết

• PP phân tích lý thuyết

NC các văn bản, tài liệu LL khác nhau về 1 chủ đề

phân tích thành bộ phận, từng mặt → hiểu chủ đề

toàn diện; phát hiện xu hướng, trường phái nc

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

PP phân tích & tổng hợp lý thuyết

• PP tổng hợp lý thuyết

liên kết, sắp xếp các tài liệu, thông tin lý thuyết đã
thu thập được → tạo một hệ thống lý thuyết đầy đủ,
sâu sắc về chủ đề NC

• phân tích và tổng hợp thống nhất biện chứng với

nhau

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

PP phân loại & hệ thống hóa lý thuyết

• phân loại
sắp xếp các tài liệu KH thành một hệ thống logic
chặt chẽ theo từng mặt, đơn vị kiến thức, vấn đề KH
có chung dấu hiệu bản chất or cùng hướng phát
triển

• hệ thống hóa
sắp xếp tri thức KH thành một hệ thống trên cơ sở
một mô hình lý thuyết

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

PP mô hình hóa

NC các hiện tượng KH = XD các mô hình giả định về

đối tượng & dựa trên mô hình đó → NC trở lại đối
tượng

PP lịch sử

tìm nguồn gốc phát sinh, quá trình phát triển và biến
hóa của đối tượng → phát hiện bản chất & QL

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

PP giả thuyết

NC đối tượng = dự đoán bản chất của đối tượng &

tìm cách chứng minh các dự đoán đó

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

 trực tiếp tác động vào đối tượng có trong thực

tiễn → bộc lộ bản chất & quy luật vận động của các
đối tượng

PP quan sát khoa học

•… thu thập thông tin về đ/tượng = tri giác một cách

hệ thống các đ/tượng & các nhân tố liên quan

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

PP quan sát khoa học

• tác dụng

 hình thức quan trọng của nhận thức kinh nghiệm

 có thông tin về đ/tượng → tìm tòi & khám phá tiếp

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

PP quan sát khoa học

• phân loại

 quan sát trực tiếp

 quan sát gián tiếp

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

PP quan sát khoa học

• chức năng

 thu thập thông tin

 kiểm chứng

 đối chiếu

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
PP quan sát khoa học

• các bước tiến hành quan sát

 xác định đối tượng quan sát; phương diện của đối
tường quan sát

 lập kế hoach

 lựa chọn phương thức quan sát

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
PP quan sát khoa học

• các bước tiến hành quan sát

 tiến hành quan sát

 xử lý tài liệu

 kiểm tra các kết quả quan sát

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Phương pháp điều tra

• …khảo sát một nhóm đối tượng trên một diện rộng
nhất định → phát hiện qui luật phân bổ, trình độ phát
triển, những đặc điểm về định tính & định lượng của
các đối tượng cần nghiên cứu

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra

• phân loại

 điều tra cơ bản

 điều tra xã hội học

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra

• các bước tiến hành

 XD kế hoạch điều tra

MĐ, đối tượng, địa bàn, nhân lực, tài chính…

 XD mẫu phiếu điều tra

các thông số, tiêu chí cần làm sáng tỏ

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra

• các bước tiến hành

 chọn mẫu điều tra

đại diện cho số đông

chú ý các đặc trưng của đối tượng

chú ý: chi phí điều tra, thời gian, nhân lực

chon mẫu ngẫu nhiên or chọn mẫu có chủ định

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra

• các bước tiến hành

 xử lý tài liệu thu thập được

thủ công; công thức toán học or phần mềm

 kiểm tra lại kết quả NC

= điều tra lại or sử dụng các PP hỗ trợ khác

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra
• điều tra bằng bảng hỏi (Anket)

 thu thập thông tin cần thiết trên phạm vi rộng

= phiếu hỏi (câu hỏi đóng & mở) nhanh

 câu hỏi được thiết kế KH → xử lý số liệu thuận lợi

 kết quả (độ chính xác, khách quan) thu được phụ
thuộc:
chất lượng câu hỏi
thái độ người trả lời
cách xử lý số liệu
PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp
 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra
• câu hỏi trong bảng hỏi (Anket)

 mỗi câu hỏi phải có MĐ cụ thể

 hệ thống câu hỏi: kiểm tra, bổ trợ nhau

 các câu hỏi được cấu trúc:

từ cái chung → riêng; đơn giản → phức tạp

 câu hỏi đóng/ mở: 10/2

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra
• cấu trúc một bảng hỏi (Anket)

PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KiẾN

dành cho (đối tượng trả lời)….

* Đề dẫn và cách trả lời

* Nội dung các câu hỏi chính

* Một số câu hỏi phụ

* Lời cảm ơn

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp phỏng vấn
•… điều tra bằng hệ thống câu hỏi để trả lời trực tiếp
tựa quan sát gián tiếp (nhờ người quan sát); sau đó
hỏi lại kết quả quan sát của họ

• qui trình thực hiện phỏng vấn

* Chuẩn bị

* Tiếp xúc với người được phỏng vấn

* Phỏng vấn

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn_phỏng vấn

• B1_chuẩn bị phỏng vấn

* soạn bảng ND phỏng vấn (rõ ràng, theo chủ đề,

logic)
* tập huấn cho người đi phỏng vấn

• B2_tiếp xúc với người được phỏng vấn

* sắp xếp thời gian tiện cho người được phỏng vấn

* lựa chọn địa điểm (yên tĩnh, riêng tư)

* tạo thái độ thân mật → cảm giác tích cực

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn_phỏng vấn

• B3_ phỏng vấn

* trao đổi rõ MĐ PV và cách sử dụng kết quả

* đảm bảo giữ kín thông tin với người được PV

* có thái độ ghi nhận và tiếp thu ý kiến

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn_phỏng vấn

• các vật dụng cần thiết cho phỏng vấn

* giấy , bút

* bảng ND câu hỏi

* máy ghi âm

• các kỹ thuật phỏng vấn

* truy bám im lặng

* truy bám thăm dò

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Phương pháp thực nghiệm khoa học

•… nhà NC chủ động tạo tác động đến đối tượng

NC trong những điều kiện được khống chế nhằm
xác định mối quan hệ nhân quả giữa từng nhân tố

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp thực nghiệm khoa học
• mục đích:
→ kiểm chứng giả thuyết, khẳng định or
bác bỏ những biện pháp, cách thức nào đó

• đặc điểm

* Thường xuất phát từ một giả thuyết (phỏng đoán)

* gồm 02 biến số (độc lập & phụ thuộc)

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp thực nghiệm khoa học
+ biến độc lập:
tác nhân tác động đến đối tượng thực nghiệm

+ biến phụ thuộc

biến đổi do tác động của biến độc lập

→ đối tượng

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp thực nghiệm khoa học
• kết quả thực nghiệm phụ thuộc:
+ đối tượng thực nghiệm

+ các đ/k thực nghiệm

• đối tượng thực nghiệm (mẫu or nghiệm thể):

+ nhóm thực nghiệm - được lựa chọn ngẫu nhiên

+ nhóm đối chứng - số lượng & trình độ ↑ ngang nhau

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp thực nghiệm khoa học

• phân loại

+ theo môi trường thực hiện: TN tự nhiên &

TN trong phòng thí nghiệm

+ theo mục đích: TN tác động & TN thăm dò

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp thực nghiệm khoa học
• các bước tiến hành

+ XĐ mục đích, XD giả thuyết trên cơ sở

phân tích các biến độc lập

+ XĐ đối tượng (mẫu): chia thành 02 nhóm

(có thể chọn ngẫu nhiên or chọn mẫu đại diện)

+ XĐ thời gian, địa điểm, các phương tiện hỗ trợ

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp thực nghiệm khoa học
• các bước tiến hành

+ Xác định các tiêu chí để đo đạc:

nhận thức or hành vi,…

+ Tiến hành TN

+ Xử lý kết quả → phân tích mlh nhân quả của các

biến số

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp phân tích & tổng kết kinh nghiệm
• … nghiên cứu, xem xét lại những thành quả của
HĐ thực tiễn trong quá khứ để rú ra những kết luận
bổ ích cho thực tiễn & KH

• mục đích
tìm ra các giải pháp hoàn hảo hơn trên cơ sở phân
tích những giải pháp, kinh nghiệm đã có từ thực tiễn

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp chuyên gia
• …nhà NC sử dụng trí tuệ của đội ngũ những người
có trình độ cao, am hiểu sâu về lĩnh vực mà người
NC quan tâm để xin ý kiến đánh giá, nhận xét của
họ về vấn đề NC o r dịnh hướng cho người NC

+ PP này ít tốn thời gian & sức lực nhất

+ kết quả NC chủ yếu dựa vào kinh nghiệm của

chuyên gia

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp

 HỆ THỐNG CÁC PHƯƠNG PHÁP NCKH
Nhóm phương pháp toán học

* Dùng tư duy logic toán học để XD logic nghiên cứu

* Dùng toán học thống kê như một công cụ xử lý các tài

liệu được từ các PP NC khác nhau (quan sát, phỏng
vấn, điều ta, thực nghiệm

PP luan NCKH_Chuong 3 Vic_dopp