‫هبانی و هستنذات فقهی و حقىقی‬

‫شروع به جرم سرقت سایبری‬

‫جاؼیص جأییع‪3011/6/30 :‬‬ ‫جاؼیص ظؼیافث‪3011/3/13 :‬‬
‫*‬
‫__________________________________________ حجتالله فتحی‬

‫‪92‬‬ ‫چکیذه‬
‫با گستزش فضای مجاسی و جزایم ارتکابی در ایه حىسه‪ ،‬تدذو یه قدىاویه در ایده حدىسه ردزور‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬سال هجدهن ‪ /‬شمازه ‪ / 07‬پاییص ‪0077‬‬

‫یافت و قاوىوگذار ایزان در سال ‪ ۸۸۱۱‬قاوىن جزایم رایاوهای را به تصى یب رساوذ‪ .‬دو ه‬
‫مداده اس ایده‬
‫‪92‬‬
‫قاوىن بهطىر وامعیه به سزقت و کالهبزداری اختصاص پیذا کزد‪ .‬در قاوىن مشبىر شدزو بده جدز‬
‫سزقت سایبزی‪،‬جز اوگاری وشذ و با رو یکزد قاوىن مجاسا اسالمی مصىب ‪ ۸۸۳۱‬در گسدتزش‬
‫قلمزو شزو به جز ‪ ،‬شزو به جز سزقت سایبزی محل ابها و اختالف قزار گزفت‪ .‬مىرى ایه‬
‫مقاله بزرسی مباوی و مستىذا فقهی و حقىقی جز اوگاری شزو به جز سزقت سایبزی اسدت‪.‬‬
‫در ایه مقاله با گزدآوری اطالعا به روش کتابخاوهای و با روش تحلیل و تىصیفی‪ ،‬رمه طدز‬
‫دیذگاههای حقىقی‪ ،‬مستىذا و مباوی فقهی و حقىقی شزو به جز در سزقت سایبزی‪ ،‬ایه وتیجه‬
‫حاصل شذه که است اس وظز فقهی‪ ،‬جز اوگاری شزو به جز در سزقت سایبزی مىعی وذارد ولی‬
‫به علت ابها در مجاسا قاوىوی سزقت رایاوهای‪ ،‬مجاسا شزو به جز سزقت سایبزی ویش دارای‬
‫ابها است و قاوىن جزایم رایاوهای ویاس به اصال و باسوگزی دارد‪.‬‬

‫واژگاو کلیذی‪ :‬شزو ‪ ،‬سزقت سایبزی‪ ،‬حذ‪ ،‬تعشیز‪ ،‬قاوىن جزایم رایاوهای‪.‬‬

‫* ‪ُٚ‬ى هیئث ‪ٚ‬لمی پژوههگاه فؽهًگ و ايعیهه اقالهی‪ ،‬لن‪ ،‬ایؽاو‪.ٔfathiamoli@yahoo.comٕ .‬‬
 ‫هقذهه‬
‫اگؽ نطًی هباظؼت به قؽلث قایبؽی کًع و به لًع قؽلث‪ ،‬به ؼایايهی ظیگؽی يفىغ کًدع ولدی‬
‫به ظالیلی که ضاؼج اؾ اؼاظه هؽجکب اقث هىفك به ؼبایم ظاظهها يهىظ آیا نؽو٘ به خؽم هسمك ندعه‬
‫اقث؟ همچًیى اگدؽ کكدی بدا جأقدیف قدایث خ‪ٛ‬لدی الدعام بده فیهدیًگ ٕ‪ 1ٔFishing‬و ظؼیافدث‬
‫اْال‪ٚ‬ات ههن کاؼت بايکی نىظ ولی هىفك به ظؼیافث وخده اؾ زكدان يهدىظ آیدا ندؽو٘ بده خدؽم‬
‫قؽلث ؼایايهای هسمك نعه اقدث؟ یدا اگدؽ کكدی بدا اقدکیمؽ ٕ‪ 2ٔSkimmer‬الدعام بده ک یکدؽظو‬
‫اْال‪ٚ‬ات کاؼت بايکی نىظ ولی هىفك به ظؼیافث وخه اؾ زكان بايکی يهدىظ آیدا ندؽو٘ بده خدؽم‬
‫قؽلث هسكىن هینىظ؟ و ظؼ فؽٌ يعق نؽو٘ به خؽم ظؼ هىاؼظ فدىق‪ ،‬آیدا ندؽو٘ بده خدؽم آو‪،‬‬
‫خؽمايگاؼی نعه و هداؾات ظاؼظ؟ ظؼ فؽٌ هثبثبىظو پاقص‪ ،‬هداؾات لايىيی آو چیكث؟‬
‫لبل اؾ جًى یب لايىو هداؾات اقدالهی ‪ ۲۹‬ندؽو٘ بده خدؽم قدؽلث قدایبؽی خدؽم هسكدىن‬
‫يمینع چىو بؽ اقاـ لايىو هداؾات اقالهی هًىن ‪ 31۳1‬نؽو٘ به خؽم‪ ،‬خؽم يبىظ هگؽ آو کده‬ ‫‪03‬‬
‫يى لايىيی بؽ خؽمايگاؼی آو واؼظه نعه بانع‪ .‬هؽچًدع ظؼ لدايىو هدداؾات اقدالهی ‪ 31۳۱‬کحدان‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫ج‪ٛ‬ؿیؽات نؽو٘ به خؽم قؽلث خؽمايگاؼی نعه بىظ ولی اضحًاو به هىاؼظ هًدعؼج ظؼ هدىاؼظ لبدل‬ ‫‪03‬‬

‫ظانث‪ 3‬و با ‪ًٚ‬ایث به ایًکده ظؼ لدايىو خدؽاین ؼایايدهای هًدىن ‪ 31۱۱‬ندؽو٘ بده خدؽم ؼایايدهای‪،‬‬
‫خؽمايگاؼی يهعه بىظ ؼونى اقث که نؽو٘ به خؽم قؽلث قایبؽی يیدؿ خدؽم هسكدىن يمدیندع‪.‬‬
‫بًابؽایى بایع بؽؼقی نىظ که آیا بؽ اقاـ ْ‬
‫هاظه ‪ 3۹۹‬لايىو هداؾات اقالهی هًىن ‪ 31۲۹‬نؽو٘ بده‬
‫خؽم قؽلث ؼایايهای خؽم هسكىن هینىظ یا ضیؽ و ظؼ يىؼت خؽمبىظو هداؾات آو چیكث؟‬
‫لبل اؾ وؼوظ به بسث و ؼقیعو به پاقص‪ ،‬الؾم اقدث ج‪ٛ‬ؽید ‪ ،‬اؼکداو و هبدايی فمهدی و زمدىلی‬

‫‪ .۴‬فیهیًگ ٕ‪ٚ ٔFishing‬ملی هدؽهايه ظؼ خهث ظقحؽقی غیؽ لدايىيی بده اْال‪ٚ‬دات زكداـ و ههدن همچدىو يدام‬
‫کاؼبؽی‪ ،‬ؼهؿ ‪ٚ‬بىؼ افؽاظ و خؿ ییات کاؼجهای ا‪ٚ‬حباؼی اؾ ْؽیك لابل ا‪ٚ‬حماظ يهاو ظاظو اؼجباِ الکحؽويیکی اقث‪ .‬بده‬
‫کكی که اؾ ْؽیك فیهیًگ العام به جسًیل ياههؽو٘ اهىال ظیگؽاو هیکًع فیهؽ ٕ‪ ٔFisher‬گفحه هینىظ‪ .‬فیهدیًگ‬
‫بهْىؼ ه‪ٛ‬مىل اؾ ْؽیك ایمیل و پیام کىجاه يىؼت هیگیؽظ و کاؼبؽ ؼا به قىی واؼظکؽظو اْال‪ٚ‬دات ظؼ یدک پایگداه‬
‫ایًحؽيحی لالبی قىق هیظهع‪.‬‬
‫‪ .۵‬اقکیمؽ ٕ‪ ٔSkimmer‬به فؽظ یا ظقحگاهی هیگى یًع که با ؼول اقکیمیًگ ٕی‪ًٛ‬ی ک یکدؽظو غیؽلدايىيی ظاظههدای‬
‫يىاؼ هغًاْیكی کاؼت بايکی ؼوی یک کاؼت ظیگؽٔ العام به قؽلث اْال‪ٚ‬ات زكان بايکی ْ‪ٛ‬مههایم هیکًع‪.‬‬
‫هاظه ‪۹۸۸‬ق‪.‬م‪.‬ا‪.‬ت‪ :.‬هداؾات نؽو٘ به قؽلثهای هػکىؼ ظؼ هىاظ لبل جا پًح قال زبف ونالق جدا ٕ‪۷‬ۺٔ َدؽبه‬ ‫‪ْ .۶‬‬
‫هیبانع‪.‬‬
 ‫نؽو٘ به خؽم بؽؼقی نىظ و ب‪ٛ‬ع بؽ هىَى٘ بسث ی‪ًٛ‬ی نؽو٘ به خؽم قدؽلث ؼایايدهای جٓبیدك ظاظه‬
‫نىظ‪.‬‬

‫‪ .۱‬تؼریف شروع به جرم‬

‫ج‪ٛ‬اؼی هح‪ٛ‬عظی اؾ نؽو٘ به خؽم ظؼ آثاؼ زمىلی اؼائه ندعه اقدث کده البحده باجىخده بده هبدايی‬
‫هًحطب ظؼ نؽو٘ به خؽم‪ ،‬ایى ج‪ٛ‬اؼی هیجىايع جفاوت اقاقی با یکعیگؽ ظانحه بانع‪ .‬با ‪ًٚ‬ایدث بده‬
‫ایًکه ظؼ زمىق کیفؽی ایؽاو‪ ،‬هبًای ‪ٚ‬یًی ظؼ خؽمايگاؼی نؽو٘ به خؽم پػیؽفحه ندعه اقدث غالدب‬
‫ج‪ٛ‬اؼی يیؿ ياٖؽ به همیى هبًا اقث‪ .‬بهيٗؽ بؽضی اؾ زمىلعاياو‪ ،‬ندؽو٘ بده خدؽم ‪ٚ‬بداؼت اقدث اؾ‬
‫ایداظ همعهات هىيله هحًله به ‪ٚ‬مل هًٗىؼۿ ٕزائؽی ناهبا‪[ ،ٜ‬بیجدا ‪ ،‬و‪ ٔ۴۴‬بدهيٗؽ بؽضدی ظیگدؽ‬
‫نؽو٘ به خؽم ‪ٚ‬باؼت اقث اؾ نؽو٘ ‪ٚ‬ملیدات اخؽایدی خدؽمۿ ٕبداهؽی و ظیگدؽاو‪ ،31۲0 ،‬و‪ٔ۵۴۷‬‬
‫‪03‬‬ ‫بهيٗؽ بؽضی نؽو٘ به خؽم ‪ٚ‬باؼت اقث اؾ ؼفحاؼی که به هًٗىؼ ‪ٚ‬ملی يمىظو لًع هدؽهايده ايددام‬
‫نعه‪ ،‬لکى به خهث هاي‪ ٙ‬ضاؼخی به جسًیل يحیده هىؼظ يٗدؽ هًحهدی يگؽظیدعه اقدث ٕگلدعوؾیاو‪،‬‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪03‬‬ ‫‪ ،31۳۳‬وۻ‪.ٔ۴۹‬‬
‫هكحفاظ اؾ ْ‬
‫هاظه ‪۴۵۵‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ 1.‬ایى اقث که نؽو٘ به خدؽم آو اقدث کده ندطى لًدع اؼجکدان‬
‫خؽهی ؼا بًمایع و نؽو٘ به اخؽای آو کًع‪ ،‬لکى بهواقدٓه ‪ٚ‬اهدل ضداؼج اؾ اؼاظه او لًدعل ه‪ٛ‬لدك‬
‫بمايع‪.‬‬
‫بًابؽایى ظؼ نؽو٘ به خؽم‪ ،‬هؽجکب جًمین به اؼجکدان خدؽم گؽفحده و همدعهات اخدؽای خدؽم ؼا‬
‫فؽاهن کؽظه و نؽو٘ به اخؽای ‪ًًٚ‬ؽ هاظی خؽم هیيمایع‪ ،‬ظؼ ایى هؽزله اگؽ ضىظل به هدؽ ظلیدل اؾ‬
‫اظاهه کاؼ پهیماو نىظ و اؼجکان خؽم ؼا جدؽ کًدع اؾ ندمىل ندؽو٘ خدؽم ضداؼج اقدث ولدی اگدؽ‬
‫بهواقٓه اهؽی که ضاؼج اؾ اؼاظه هؽجکب اقث هىفك به اؼجکان خؽم هىؼظ يٗؽ يهىظ ‪ٚ‬مل او ندؽو٘‬
‫به خؽم هسكىن هینىظ‪ .‬هايًع آو که قاؼق با وؼوظ به هًؿل غیؽ ظؼ زیى خم‪ ٙ‬آوؼی وقدایل هًدؿل‬
‫ظقحگیؽ نىظ یا نطًی به لًع لحل‪ ،‬العام به جیؽايعاؾی به ايكاو هسمىو العهی يمایع ولی جیؽ او به‬
‫ظلیل ‪ٚ‬عم ههاؼت یا زؽکث ياگهايی نطى هىؼظ يٗؽ به هعف ايابث يکًع یا جًها هىخب خؽازث‬
‫نطى نىظ‪.‬‬

‫‪ْ .۴‬‬
‫هاظه ‪ ۴۵۵‬د هؽکف لًع اؼجکان خؽهی کؽظه و نؽو٘ به اخؽای آو يمایع‪ ،‬لکدى بهواقدٓه ‪ٚ‬اهدل ضداؼج اؾ اؼاظه او‬
‫لًعل ه‪ٛ‬لك بمايع‪ ،‬به نؽذ ؾیؽ هداؾات هینىظ‪...:‬‬
 ‫‪ .۲‬ارکاو شروع به جرم‬
‫باجىخه به ج‪ٛ‬اؼی نؽو٘ به خؽمۿ نؽو٘ به خؽم ظاؼای قه ؼکى اقث‪ .‬ؼکدى اول‪ :‬لًدع اؼجکدان‬
‫خؽمۿ ؼکى ظوم‪ :‬آغاؾ ‪ٚ‬ملیات اخؽایی خؽم و ؼکى قىم‪ :‬ه‪ٛ‬لك هايعو اؼجکان خدؽم بهواقدٓه ‪ٚ‬داهلی‬
‫که ضاؼج اؾ اؼاظه هؽجکب اقث‪.‬‬

‫‪1‬ـ‪ .۲‬قصذ ارتکاب جرم‬

‫یکی اؾ اؼکاو جسمك نؽو٘ به خؽم لًع اؼجکان خؽم جىقّ هؽجکب اقث‪ .‬لًع اؼجکان خدؽم‪،‬‬
‫هماو ؼکى ؼوايی و ه‪ًٛ‬ىی خؽم اقثۿ ‪ًًٚ‬ؽ ؼوايی یکی اؾ ‪ًٚ‬ايؽ ايلی نؽو٘ به خؽم اقث‪ .‬ؼکدى‬
‫ؼوايی ظؼ نؽو٘ به خؽم‪ ،‬هماو ؼکى ؼوايی اؼجکان خؽم جام اقث و هؽجکب جًمین لٓ‪ٛ‬ی و خؿهدی‬
‫بؽ اؼجکان خؽم گؽفحه اقث‪ .‬ایى گىيه يیكث که ظؼ نؽو٘ بده خدؽم‪ ،‬هؽجکدب جًهدا لًدع ندؽو٘ بده‬
‫اؼجکان خؽم ؼا ظانحه بانع بلکه هؽجکب لًع اؼجکان خؽم جام ؼا ظاؼظ و اؾ ایى خهث ؼکدى ه‪ًٛ‬دىی‬ ‫‪09‬‬
‫نؽو٘ به خؽم جفاوجی با ؼکى ه‪ًٛ‬ىی خؽم جام يعاؼظ‪.‬‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫به جًؽیر بؽضی اؾ زمىلعاياو ظؼ نؽو٘ به خؽم‪ ،‬لًع يؽیر هدؽهايه الؾم اقث و لًع جب‪ٛ‬ی‬ ‫‪09‬‬
‫کفایث يمیکًع ٕؼ‪ : .‬نمف ياجؽی‪ ،31۲6 ،‬ج‪ ،۴‬و‪۴‬ۼ‪.ٔ۵‬‬
‫يکحه ههن ظیگؽ ایى اقث که بعوو ازؽاؾ لًع اؼجکان خؽم‪ ،‬جهطیى نؽو٘ بده خدؽم و ‪ًٚ‬دىاو‬
‫هدؽهايه آو يیؿ همکى يیكث‪ .‬باجىخه به ایى ؼکى الؾم اقث لًع هحهن ظؼ ظقحؽقدی غیدؽ هدداؾ بده‬
‫قیكحن ؼایايهای غیؽ ازؽاؾ نىظ که آیا لًع او قؽلث ظاظهها و اْال‪ٚ‬ات الکحؽويیکی اقث یا يدؽفا‬
‫لًع او کًدکاوی و جدكف ظؼ قیكحن ؼایايهای اقث‪ ،‬هاظاهی که لًع قؽلث ظاظهها ازؽاؾ يهدىظ‪،‬‬
‫نؽو٘ به خؽم قؽلث قایبؽی يیؿ ازؽاؾ يطىاهع نع‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪ .۲‬آغاز ػملیات اجرایی جرم‬

‫ظوهیى ؼکى نؽو٘ به خؽم‪ ،‬آغاؾ ‪ٚ‬ملیات اخؽایی خؽم اقث‪ .‬با يدؽف لًدع هدؽهايده و ايددام‬
‫ا‪ٚ‬مال همعهاجی بؽای اؼجکان خؽم‪ ،‬نؽو٘ به خؽم هسمك يمینىظ بلکه هؽجکب بایع ب‪ٛ‬ع اؾ جًدمین‬
‫به اؼجکان خؽم‪ٚ ،‬ملیات اخؽایی خؽم هىؼظ يٗؽ ؼا آغاؾ کًع‪.‬‬
‫هًٗىؼ اؾ ‪ٚ‬ملیات اخؽایی نؽو٘‪ ،‬العام هؽجکب به اؼجکدان ‪ًًٚ‬دؽی هداظی خدؽم یدا همدعهات‬
‫هىيله به خؽم اقث به يسىی که اگؽ هاي‪ٛ‬ی ایداظ يمینع ‪ٚ‬اظجا خؽم هسمدك هیندع‪ .‬ظؼ بؽضدی اؾ‬
 ‫هًاظیك جمییؿ هؽزله همعهاجی اؾ هؽزله نؽو٘ بده خدؽم آقداو اقدث ولدی همیهده جمییدؿ هؽزلده‬
‫همعهاجی اؾ هؽزله نؽو٘ به خؽم آقاو يیكث‪ .‬هثال هؽگاه کكی به لًع لحدل ظیگدؽی کده هكدافؽت‬
‫اقث قن جهیه کًع و قن ؼا ظاضل غػا بؽیؿظ و لًعل ایى بانع که با آهعو آو نطى اؾ هكدافؽت‪،‬‬
‫غػای هكمىم ؼا بطىؼظۿ آیا هیجىاو گفث ؼیطحى قن ظؼ غػا با وي هؿبىؼ هًعاق نؽو٘ به خؽم‬
‫لحل اقث یا هًىؾ هؽزله همعهاجی اقث؟ ظؼزالیکه اگؽ نطى هىؼظ يٗؽ زاَؽ بىظ ؼیطدحى قدن‬
‫ظؼ ٖؽف غػای او به يسىی که ظؼ ه‪ٛ‬ؽٌ هًؽف آو غػا لؽاؼ گیؽظ هیجىايكث اؾ هًاظیك نؽو٘ به‬
‫خؽم بانع‪.‬‬
‫ْبك ؼویه لُایی و يٗؽ زمىلعاياو هؽگاه قاؼق با وؼوظ به هًؿل ههدغىل خمد‪ ٙ‬آوؼی اهدىال بده‬
‫لًع قؽلث بانع و ظؼ ایى زیى ظقحگیؽ نىظ نؽو٘ به قؽلث ياظق اقث ولی اگؽ ب‪ٛ‬ع اؾ باالؼفحى‬
‫اؾ ظیىاؼ و ‪ٚ‬بىؼ اؾ زیاِ هًؿل و ظؼزال باؾکؽظو ظؼن اجاق ظقحگیؽ نىظ آیا نؽو٘ به قدؽلث يدعق‬

‫‪00‬‬ ‫هیکًع یا يه؟ به ‪ٚ‬باؼت ظیگؽ ‪ٚ‬ملیات اخؽایی قؽلث اؾ کدا نؽو٘ هینىظ؟‬
‫بهيٗؽ هیؼقع با هحک زؽؾ و وؼوظ به زؽؾ به هًٗىؼ قؽلث‪ٚ ،‬ملیدات اخؽایدی قدؽلث ندؽو٘‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪00‬‬ ‫نعه و نؽو٘ به خؽم قؽلث هسمك نعه اقث هؽچًع قاؼق بؽ هیچ هالی وَ‪ ٙ‬یدع يکدؽظه باندع و‬
‫همايگىيه که بیاو نع هًٗىؼ اؾ ‪ٚ‬ملیات اخؽایی نؽو٘‪ ،‬العام هؽجکدب بده اؼجکدان ‪ًًٚ‬دؽی هداظی‬
‫خؽم یا همعهات هىيله به خؽم اقث به يسىی که اگؽ هداي‪ٛ‬ی ایدداظ يمدیندع ‪ٚ‬اظجدا خدؽم هسمدك‬
‫هینع‪.‬‬
‫ظؼ ؼأی نماؼه ‪ ۹‬ظ ۻ‪ ۴۷۶‬د ‪ ۵۴/۸/۵۵‬ظیىاو ‪ٚ‬الی کهىؼ آهعه اقدث‪ :‬۾يدؽف نکكدحى لفدل و‬
‫وؼوظ به ضايه غیؽ بؽای ظؾظی اؾ همعهات لؽیبه و نؽو٘ بده قدؽلث هسكدىن هیندىظ۽ ٕاهدیىپدىؼ‪،‬‬
‫‪ ،۴۶۶۳‬و‪ ٔ۴۷۵‬همچًیى ظؼ ؼأی نماؼه ‪ ۸‬ظ ‪ ۷۴۶‬د ‪/۵/۵‬ۺ‪ ۴‬کده ٖداهؽا بده اجفداق آؼات اقدث آهدعه‬
‫اقث‪ :‬۾کًعو پانًه ظؼ ضايه و وؼوظ آو به هًٗىؼ قؽلث‪ ،‬نؽو٘ به قدؽلث هسكدىن اقدث و ‪ٚ‬مدل‬
‫هؿبىؼ ؼا جهیه ب‪ُٛ‬ی همعهات خؿئیه يمینىظ جلمی کؽظ که هحهن لابل هداؾات يیكث۽ ٕهماؤ‪.‬‬
‫به جىخه به انحؽاِ ‪ٚ‬ملیدات اخؽایدی خدؽم اگدؽ کكدی بده لًدع قدؽلث ؼایايدهای بدا اقدکیمؽ‬
‫ٕ‪ ٔSkimmer‬العام به ک یکؽظو اْال‪ٚ‬ات کاؼت بايکی غیؽ کًع یا با ایداظ قدایث خ‪ٛ‬لدی الدعام بده‬
‫فیهیًگ ٕ‪ ٔFishing‬يمىظه و هدًی ‪ٚ‬لیه اْال‪ٚ‬ات کاؼت بايکی ضدىظ ؼا ظؼ ایدى قدایث ثبدث کًدع‬
‫يؽف ایى العاهات‪ ،‬نؽو٘ به خؽم قؽلث قایبؽی هسكىن يمیندىظ چدىو ایدى الدعاهات اؼجبداِ‬
‫هكحمین با ؼبىظو ظاظه يعاؼظ و ‪ٚ‬ملیات اخؽایی خؽم قؽلث قایبؽی هسكدىن يمیندىظ و ظؼ زکدن‬
 ‫ْ‬
‫قاضث غیؽ هداؾ کلیع ظؼ قؽلث قًحی اقث‪ .‬همايگىيه که قاضث غیؽ هداؾ کلیع‪ ،‬نؽو٘ به خدؽم‬
‫قؽلث هسكىن يمی نىظ يؽف ظؼیافث غیؽ هدداؾ اْال‪ٚ‬دات زكداـ کداؼت بدايکی هايًدع يدام‬
‫کاؼبؽی و ؼهؿ اول و ظوم‪ ccv ،‬و جاؼیص ايمُای کاؼت يیؿ نؽو٘ به خؽم قدؽلث قدایبؽی هسكدىن‬
‫يمینىظ اها اگؽ با ظؼیافث ایى اْال‪ٚ‬ات به لًع قؽلث هىفك به وؼوظ به قایث یدا قیكدحن بدايکی‬
‫نعه ولی به ظالیلی که ضاؼج اؾ اؼاظه هؽجکب اقث هىفك به ظؼیافث وخه يهىظ یدا بدا بعقدث آوؼظو‬
‫ؼهؿ و پكىؼظ کاه یىجؽ‪ ،‬به لًع قؽلث به کاه یىجؽ يفىغ کًع ولدی هىفدك بده بؽظاندث ظاظههدا يهدىظ‬
‫نؽو٘ به خؽم قؽلث قایبؽی هسمك نعه اقث‪.‬‬

‫‪3‬ـ‪ .۲‬هؼلقهانذو ارتکاب جرم بهواسطه ػاهل خارج از اراده او‬

‫قىهیى ؼکى نؽو٘ به خؽم آو اقث که هؽجکب بهواقٓه ‪ٚ‬اهلی که ضاؼج اؾ اؼاظه او اقث هىفدك‬
‫به اؼجکان خؽم يهىظ‪ٚ .‬عم اؼجکان خؽم جام یا يانی اؾ ايًدؽاف اؼاظی هؽجکدب اقدث یدا ياندی اؾ‬
‫‪03‬‬
‫‪ٚ‬ىاهلی که ضاؼج اؾ اؼاظه هؽجکب اقث‪ .‬اگؽ ه‪ٛ‬لدك هايدعو اؼجکدان خدؽم ياندی اؾ ايًدؽاف اؼاظی‬
‫هؽجکب بانع‪ ،‬هىَى٘ اؾ نمىل نؽو٘ به خؽم ضداؼج اقدث اهدا اگدؽ ه‪ٛ‬لدك هايدعو اؼجکدان خدؽم‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪03‬‬
‫بهواقٓه ‪ٚ‬ىاهلی ضاؼج اؾ اؼاظه هؽجکب بانع نؽو٘ به خؽم هسكىن هینىظ‪ .‬اْالق ۾‪ٚ‬اهل ضاؼج‬
‫اؾ اؼاظه او۽ ظؼ ْ‬
‫هاظه ‪۴۵۵‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬ناهل ‪ٚ‬اهل ضاؼج اؾ اؼاظه ظاضلی هايًع ‪ٚ‬عم ههاؼت و ‪ٚ‬اهل ضداؼج‬
‫اؾ اؼاظه بیؽويی هايًع ؼقیعو هاهىؼ هینىظ‪.‬‬
‫همًىظ اؾ ايًؽاف اؼاظی آو اقث که هؽجکب يؽفا بدؽ اقداـ جًدمین و اؼاظه ضدىیم بدعوو‬
‫ظضالث ‪ٚ‬اهل ضاؼخی اؾ اظاهه اؼجکان خؽم هًًؽف نىظ‪ .‬ظا‪ٚ‬ی و ايگیدؿه ؼوايدی ايًدؽاف اؾ خدؽم‬
‫جاثیؽی ظؼ هكاله يعاؼظ همکى اقث ايگیؿه ايًؽاف‪ ،‬جؽـ اؾ ظقدحگیؽی یدا جدؽـ اؾ آبدؽو‪ ،‬جدؽـ اؾ‬
‫هداؾات ظيیىی یا اضؽوی‪ ،‬ضدالث‪ ،‬ازكاـ گًاه یدا جدؽزن یدا پهدیمايی‪ 1‬باندع همده ایدى هدىاؼظ‬

‫‪ .۴‬گفحه نعه ايًؽاف اؼاظی ؼا يبایع با ازكاـ يعاهث و پهیمايی ضلّ کؽظ‪ ،‬ايًؽاف اؼاظی ظؼ هؽزله ا‪ٚ‬مال اخؽایدی‬
‫ؼوی هیظهع و پهیمايی هؽبىِ به ب‪ٛ‬ع اؾ اؼجکان خؽم اقث ٕؼ ‪ :‬اؼظبیلی‪ ،‬زمىق خؿای ‪ٚ‬مدىهی‪ ،‬ج‪ ،۴‬و‪۶۵۷‬ۿ‬
‫نمف ياجؽی‪ ،‬لايىو هداؾات اقالهی ظؼ يٗن زمىلی کًىيی‪ ،‬و‪۸‬ۼ‪ ٔ۵‬بهيٗؽ هیؼقع ایى جفکیک هبدایی يدعاؼظ و‬
‫للمؽو پهیمايی ا‪ٚ‬ن اؾ ايًؽاف اقث‪ .‬ظؼقث که ب‪ٛ‬ع اؾاؼجکان خؽم‪ ،‬ايًؽاف ه‪ًٛ‬ایی يعاؼظ ولیبه ایى ه‪ًٛ‬دا يیكدث‬
‫که پهیمايی جًها ب‪ٛ‬ع اؾ اؼجکان خؽم ه‪ًٛ‬ا يعاؼظ‪ .‬پهیمايی ناهل هؽزلده لًدع اؼجکدان خدؽمۿ هؽزلده ندؽو٘ بده‬
‫اؼجکان خؽم و هؽزله اؼجکان کاهل خؽم هینىظ و ه‪ًٛ‬ا ظاؼظ‪ .‬همکى اقث هؽجکب ب‪ٛ‬ع اؾ جًمین به اؼجکان خدؽم‬
‫پهیماو نعه و اؾ اؼجکان خؽم هًًؽف نىظۿ همچًیى همکى اقث هؽجکب ب‪ٛ‬ع اؾ آغاؾ ‪ٚ‬ملیات هدؽهايه و زدیى‬
‫اخؽای خؽم پهیماو نىظ و اؾ اؼجکان خؽم هًًؽف نىظ و ایُا همکى اقث ب‪ٛ‬ع اؾ اؼجکان خؽم جام پهیماو نىظ‪،‬‬
 ‫هًعاق ايًؽاف اؼاظی اقث‪ .‬لکى اگؽ ايًؽاف يحیده هداي‪ ٙ‬ضداؼخی هايًدع ؼقدیعو هداهىؼ باندع‬
‫هًعاق نؽو٘ به خؽم و هكحسك ‪ٚ‬مىبث اقث‪.‬‬
‫اگؽ بؿهکاؼ قایبؽی اؾ جؽـ که هىیث اؾ اظاهه قؽلث هًًؽف نىظ ‪ٚ‬ؽفا ايًدؽاف اؼاظی بدؽ‬
‫آو يعق اقث ولی اگؽ ‪ٚ‬اهلی ضاؼخی هايًع زُىؼ پلیف فحا‪ ،‬وخىظ قیكدحنهای ؼظیدان‪ ،‬وخدىظ‬
‫ظوؼبیىهای هعاؼ بكحه‪ ،‬ههعاؼهای اهًیحی ياظؼ ندعه اؾ قداهايه هدىؼظ جهداخن‪ ،‬هىخدب ايًدؽاف‬
‫بؿهکاؼ اؾ اظاهه قؽلث قایبؽی نع ايًؽاف اؼاظی يعق يمیکًع و نؽو٘ به خؽم ياظق اقث‪.‬‬

‫‪ .۳‬شروع به جرم در جراین هطلق و هقیذ‬

‫بعوو نک ظؼ خؽاین همیع‪ ،‬نؽو٘ به خؽم همکى اقث و جؽظیعی ظؼ آو يیكث اها خؽیاو ندؽو٘‬
‫به خؽم ظؼ خؽاین هٓلك‪ ،‬هسل ضالف و جؽظیع وال‪ ٙ‬نعه اقث‪ ،‬بهيٗؽ ‪ٚ‬عهای اؾ زمىلعاياو نؽو٘ به‬
‫‪03‬‬ ‫خؽم ظؼ خؽاین هٓلك لابل جًىؼ يیكث ٕباهؽی و ظیگؽاو‪ ،31۲0 ،‬وۼ‪ ٔ۵۴‬و بهيٗؽ ‪ٚ‬دعهای ظیگدؽ اؾ‬
‫زمىلعاياو نؽو٘ به خؽم ظؼ خؽاین هٓلك يیؿ لابل جًىؼ اقث و ه‪ٛ‬حمعيع ظؼ خؽاین هٓلك نؽو٘ بده‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪03‬‬ ‫خؽم ؾهايی هسمك هینىظ که ؼفحاؼ هدؽهايه بهْىؼ کاهل جسمك پیعا يکًع ا‪ٚ‬ن اؾ آو که خؽم هؽکدب‬
‫یا قاظه بانع‪ .‬به ‪ًٚ‬ىاو هثال اگؽ خم‪ٛ‬ی به لًع ؾيا یا لىاِ یا آظمؼبایی که خؽایمدی هٓلدك هكدحًع‪،‬‬
‫هح‪ٛ‬ؽٌ نطًی نىيع ولی لبل اؾ آو که به هعف ضىظ بؽقًع با ظضالث انطايی ظؼ ظقدحیابی بده‬
‫هعف ضىظ ياکام نىيع‪ ،‬هؽجکب نؽو٘ به لىاِ به ‪ًٚ‬د یدا ندؽو٘ بده آظم ؼبدایی ندعهايع یدا هدثال‬
‫نطًی که العام به خ‪ٛ‬ل قًع ظولحی کؽظه و بطم ‪ٚ‬معهای اؾ قًع ؼا ایدداظ يمدىظه و جًهدا بطدم‬
‫ايعکی اؾ قًع بالی هايعه بانع‪ ،‬هؽجکب نؽو٘ بده خ‪ٛ‬دل ندعه اقدث ٕالهدام و بؽهدايی‪ ،31۲۱ ،‬ج‪،۴‬‬
‫و‪.ٔ۵۷۸‬‬
‫بهيٗؽ هیؼقع بهْىؼ هٓلك يمیجىاو گفث که نؽو٘ به خؽم ظؼ همه خؽاین هٓلدك لابدل جًدىؼ‬
‫اقث و همچًیى بهْىؼ هٓلك يمیجىاو گفث که ظؼ هیچیک اؾ خؽاین هٓلك‪ ،‬ندؽو٘ بده خدؽم لابدل‬
‫جًىؼ يیكث‪ .‬يٗؽ ظؼقث ایى اقث که ظؼ بؽضی اؾ خؽاین هٓلك هايًع فساندی و لدػف ندؽو٘ بده‬
‫خؽم لابل جًىؼ يیكث چىو بیى ‪ٚ‬ملیات اخؽایی و جسمك خؽم جام‪ ،‬فايلهای لابل جًىؼ يیكدث جدا‬

‫بله ظؼ ایى هؽزله ايًؽاف اؾ خؽم ه‪ًٛ‬ا يعاؼظ ولی پهیمايی ه‪ًٛ‬ا ظاؼظ‪ .‬بًابؽایى همکى اقث فؽظ اؾ جًمًن اؼجکان‬
‫خؽم پهیماو نىظ یا اؾ ب‪ٛ‬ع اؾ نؽو٘ ‪ٚ‬ملیات اخؽایی خؽم پهیماو نىظ یا ب‪ٛ‬ع اؾ اؼجکان خؽم پهیماو نىظ وهدیچ‬
‫ظاللث و ايسًاؼی يعاؼظ که پهیمايی جًها ب‪ٛ‬ع اؾ اؼجکان خؽم جام لابل جسمك اقث‪.‬‬
‫هؽزله نؽو٘‪ ،‬اؾ هؽزله خؽم جام‪ ،‬جمییؿ ظاظه نىظ و لابل جفکیک بانع ولی ظؼ بؽضی ظیگؽ اؾ خدؽاین‬
‫هٓلك هايًع قاضث کلیع به لًع اؼجکان خؽمۿ خ‪ٛ‬ل قًع‪ ،‬ؼنات‪ ،‬ؾيا و آظم ؼبایی‪ ،‬ندؽو٘ بده خدؽم‬
‫هحًىؼ اقث چىو بیى نؽو٘ به ‪ٚ‬ملیات اخؽایی خؽم و جسمك خؽم جام‪ ،‬هالؾهه لٓ‪ٛ‬ی و آيی وخدىظ‬
‫يعاؼظ و نؽو٘ به اؼجکان خؽم‪ ،‬هكلحؿم جسمك آيی خؽم يیكث‪ .‬بده ‪ٚ‬بداؼت ظلیدكجؽ ظؼ خؽایمدی کده‬
‫ظاؼای ‪ًًٚ‬ؽ هاظی هسكىـ بانًع هايًع قاضث کلیع به لًع اؼجکان خؽم‪ ،‬خ‪ٛ‬ل قًع‪ ،‬ؼنات‪ ،‬ؾيا‪،‬‬
‫لىاِ‪ ،‬آظم ؼبایی‪ ،‬نکكحى پلمپ‪ ،‬جؽویح قکه‪ ،‬نؽو٘ به خؽم هحًىؼ اقث و ظؼ خؽایمی که ‪ًًٚ‬دؽ‬
‫هاظی هسكىـ يعاؼيع هايًع جهعیع لفٗی و فسانی لفٗی نؽو٘ بده خدؽم هحًدىؼ يیكدث و فؽلدی‬
‫يمیکًع خؽم هٓلك یا همیع بانًع‪.‬‬
‫هثال ظؼ ؼنات همکى اقث ؼنىه ظهًعه با لًع ؼنىه پىلی ؼا به کاؼهًع بعهع و یا بده زكدان او‬
‫واؼیؿ کًع ولی با گؿاؼل کاؼهًع باؾظانث نىظ ؼونى اقث بؽ ایى ؼفحاؼ ؼانی هن بؽ هبًدای يٗؽیده‬
‫‪ٚ‬یًی و هن بؽ هبًدای يٗؽیده غهًدی ندؽو٘ بده اؼجهدات يدعق هیکًدع ٕؼ‪ : .‬اؼظبیلدی‪ ،31۲1 ،‬ج‪،۴‬‬ ‫‪03‬‬
‫وۼ‪ ٔ۵۵‬خؽم ؼنات ظاؼای ‪ًًٚ‬ؽ هاظی هسكىـ اقث و هؽزله نؽو٘ بده اؼجکدان خدؽم و هؽزلده‬
‫اؼجکان خؽم جام‪ ،‬لابل جمییؿ اقث‪ .‬لػا ْ‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫هاظه ‪۷‬ۼ‪۸‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬ج‪ٛ‬ؿیؽات يؽیسا بؽای نؽو٘ به خؽم اؼجهات‬ ‫‪03‬‬
‫ج‪ٛ‬ییى هداؾات کؽظه اقث‪ .‬همچًیى اقث اگؽ کكی به لًع آظم ؼبایی جالل کًع فؽظی ؼا به ‪ًٚ‬د‬
‫‪1‬‬

‫قىاؼ اجىهبیل کًع و بؽبایع ولی با هماوهث ْؽف و ؼقیعو هاهىؼاو ايحٗاهی هىفك به آظم ؼبایی يهىظ‬
‫نؽو٘ به خؽم ياظق اقث‪.‬‬
‫باجىخه به هٓالب فىق آیا قؽلث قایبؽی خؽم هٓلك اقث یا خؽم همیع اقث؟ بدهيٗؽ بؽضدی اؾ‬
‫يىیكًعگاو قؽلث ؼایايهای بؿهی اقث که يه هٓلك اقث و يه همیدع ٕ‪ٚ‬دالیپدىؼ‪ ،31۲۱ ،‬و‪ ٔ۹۱۲‬و‬
‫بؽضی اؾ يىیكًعگاو نؽو٘ به خؽم ظؼ قؽلث قایبؽی ؼا هىؼظ جهدکیک لدؽاؼ ظاظهايدع و ه‪ٛ‬حمعيدع ظؼ‬
‫فُای قایبؽ با کن ؼيگ نعو يمم ؾهاو و هکاو‪ ،‬ج‪ٛ‬ییى نؽو٘ به خؽم بكیاؼ ظنىاؼ اقث و همايًدع‬
‫خؽاین ْ‬
‫قًحی يمیجىاو هؽؾ بًعی ظلیمی هیاو گامهای نکل گیؽی خؽم ايدام ظاظ‪ .‬ايدام قؽی‪ ٙ‬بیهدحؽ‬
‫خؽاین ؼایايهای و ایًحؽيحی چهاؼ گام الؾم ظؼ نکل گیؽی خؽاین ْ‬
‫قًحی ی‪ًٛ‬دی لًدع هدؽهايده‪ ،‬فدؽاهن‬
‫قاؾی ؾهیًه آو‪ ،‬نؽو٘ به خؽم و ايدام کاهل آو ؼا اظغام کؽظه اقث و ظیگدؽ يمیجدىاو بده ؼازحدی اؾ‬
‫نؽو٘ به خؽم ظؼ فُای قایبؽی قطى گفث ٕؼَىی ايدل‪ ،31۲۱ ،‬و‪ ٔ3۹۹‬ظؼ ایدى جلمدی قدؽلث‬

‫‪ْ .۴‬‬
‫هاظه ‪۷‬ۼ‪۸‬ق‪.‬م‪.‬ا‪.‬ت‪ :..‬هداؾات نؽو٘ به ‪ٚ‬مل اؼجهات ظؼهؽ هىؼظ زعالل هداؾات همؽؼ ظؼ آو هىؼظ اقث‪.‬‬
 ‫قایبؽی هلسك به خؽاین هٓلك اقث که نؽو٘ به خؽم ظؼ آو لابل جًىؼ يیكث‪.‬‬
‫ْ‬
‫ایى ظیعگاه لابل يمع اقث چىو اوال قؽلث ا‪ٚ‬ن اؾ قؽلث قایبؽی و قدؽلث قدًحی خدؽم همیدع‬
‫اقث و جسمك نؽو٘ به خؽم ظؼ خؽاین همیع هىؼظ اجفاق زمىلعاياو اقث و ثايیا همايگىيه که گػنث‬
‫ظؼ همه خؽایمی که ظاؼای ‪ًًٚ‬ؽ هاظی هسكىـ بانًع و بیى ‪ٚ‬ملیات اخؽایدی خدؽم و جسمدك خدؽم‬
‫جام‪ ،‬فايلهای ؾهايی لابل جًىؼ بانع نؽو٘ به خؽم لابل جًىؼ اقدث و ظؼ غالدب خدؽاین قدایبؽی‬
‫اؾخمله قؽلث قایبؽی يیؿ هىَى٘ قؽلث ظاؼای ‪ًًٚ‬ؽ هاظی اقث و بیى ‪ٚ‬ملیات اخؽایی و جسمدك‬
‫خؽم جام فايله ؾهايی هحًىؼ اقث لػا نؽو٘ به خؽم قؽلث قدایبؽی لابدل جًدىؼ اقدث و قدؽلث‬
‫قایبؽی هلسك به خؽاین هٓلك يیكث‪.‬‬

‫‪ .۴‬هؼیار و ضابطه تحقق شروع به جرم‬

‫‪03‬‬ ‫ظؼ ضًىو ه‪ٛ‬یاؼ و َابٓه جسمك نؽو٘ به خؽم قده يٗؽیده هٓدؽذ اقدث‪ .۴ .‬يٗؽیده ‪ٚ‬یًدی‪.۵‬‬
‫يٗؽیه غهًی‪ .۶‬يٗؽیه هطحلّ‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪03‬‬
‫‪1‬ـ‪ .۴‬نظریه ػینی (‪)Objective‬‬
‫بؽ اقاـ يٗؽیه ‪ٚ‬یًی هال و ه‪ٛ‬یاؼ جهطیى نؽو٘ به خؽم‪ ،‬نؽو٘ بده اؼجکدان ‪ًًٚ‬دؽ هداظی‬
‫خؽم یا نؽو٘ به اؼجکان یکی اؾ کیفیات ههعظ خؽم اقث‪ .‬هثال با ‪ًٚ‬ایث به ایًکه ‪ًًٚ‬ؽ هاظی خدؽم‬
‫قؽلث ؼبىظو هال هًمىل ظیگؽی اقث نؽو٘ به خؽم ؾهايی هسمك هدیندىظ کده هؽجکدب بده لًدع‬
‫قؽلث بؽ هال هًمىل هح‪ٛ‬لك به غیؽ وَ‪ ٙ‬یع يمایع و ظؼزال بؽظانحى آو ظقحگیؽ نىظ ٕؼ‪ : .‬يىؼبهدا‪،‬‬
‫‪ ،31۱۱‬و‪ /3۲1‬ولیعی‪ ،31۳۹ ،‬ج‪ ،۹‬و‪۹۱1‬د‪ /۹۱3‬اؼظبیلی‪ ،31۲1 ،‬ج‪ ،۹‬و‪.ٔ13۳‬‬

‫‪۲‬ـ‪ .۴‬نظریه رهنی (‪)Subjective‬‬

‫بؽ اقاـ يٗؽیه غهًی‪ ،‬هال و ه‪ٛ‬یداؼ جهدطیى ندؽو٘ بده خدؽم‪ ،‬اؼاظه و خدؿم هؽجکدب بدؽای‬
‫اؼجکان خؽم اقث‪ .‬هؽ گاه هؽجکب ظؼ وَ‪ٛ‬یث لٓ‪ٛ‬ی و بعوو بؽگهث اؼجکان خؽم لؽاؼ گیؽظ نؽو٘‬
‫به خؽم هسمدك ندعه اقدث ٕؼ‪ : .‬يىؼبهدا‪ ،31۱۱ ،‬و‪ /3۲1‬ولیدعی‪ ،31۳۹ ،‬ج‪ ،۹‬و‪ /۹۱3‬اؼظبیلدی‪،‬‬
‫‪ ،31۲1‬ج‪ ،۹‬و‪.ٔ13۳‬‬
 ‫‪3‬ـ‪ .۴‬نظریه هختلط‬
‫بؽ اقاـ ایى يٗؽیه بؽای جمییؿ ا‪ٚ‬مال همعهاجی اؾ نؽو٘ بده اخدؽا‪ ،‬بایدع بدیى اف‪ٛ‬دال ۾هدحمى۽ و‬
‫۾ههکک۽ فؽق گػانث‪ .‬نؽو٘ به خؽم ف‪ٛ‬لی اقث که بعوو ابهام و بهْىؼ ؼونى بیايگؽ لًع قدىت‬
‫هؽجکب بانع و با ‪ًًٚ‬ؽ هاظی خؽم پیىيدعی يؿظیدک و ؼوندى ظاندحه باندع ٕاؼظبیلدی‪ ،31۲1 ،‬ج‪،۹‬‬
‫و‪.ٔ1۹3‬‬
‫بؽ اقاـ همه ه‪ٛ‬یاؼهای فىق‪ ،‬نؽو٘ به قؽلث قایبؽی لابل جًىؼ اقدث و همدًى هیجىايدع بدؽ‬
‫اقاـ یکی اؾ ه‪ٛ‬یاؼهای ‪ٚ‬یًی یا غهًی هباظؼت به خؽمايگاؼی قؽلث قدایبؽی يمایدع و بدؽ اقداـ‬
‫قیكحن جمًیًی ایؽاو که غالبا اؾ يٗؽیه ‪ٚ‬یًی ظؼ خؽمايگاؼی نؽو٘ به خؽم جب‪ٛ‬یدث هدیندىظ‪ ،‬هدال‬
‫ازؽاؾ نؽو٘ به خؽم ظؼ قؽلث قایبؽی‪ ،‬ظقحؽقی قاؼق به ظاظهها اقث‪.‬‬

‫‪ .۵‬هبانی حقىقی جرمانگاری در شروع به جرم‬ ‫‪03‬‬

‫با ‪ًٚ‬ایث به ایى که فؽٌ بؽ ایى اقث که ظؼ نؽو٘ به خؽم‪ ،‬هؽجکب هىفك به اؼجکدان خدؽم جدام‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫يهعه اقث ایى قىال هٓؽذ اقث که ظلیل و هبًای خؽمايگاؼی چیكث و چؽا بایع هؽجکب هداؾات‬ ‫‪03‬‬

‫نىظ؟ بهيٗؽ بؽضی اؾ زمىلعاياو اگؽ چه به لسدأ ‪ٚ‬یًدی بدیى ندؽو٘ بده خدؽم و خدؽم جدام جفداوت‬
‫هسكىقی وخىظ ظاؼظ ولی اؾ يٗؽ غهًی هیچ جفاوجی بیى ایى ظو وخىظ يعاؼظ ؾیؽا ظؼ هدؽ ظو يدىؼت‬
‫فا‪ٚ‬ل ‪ٚ‬ؿم و اؼاظه خعی بؽ اؼجکان خؽم ظاؼظ و ‪ٚ‬عم جسمك خؽم جاثیؽی بؽ زالث ضٓؽيدا هؽجکدب‬
‫يعاؼظ و هبًای هداؾات همیى زالث ضٓؽيا هدؽم اقدث يده يدؽفا ‪ٚ‬مدل اؼجکدابی ٕؼ‪ : .‬فلچدؽ‪،‬‬
‫‪۵‬ۼ‪ ،۴۶‬و‪۴‬ۼ‪۵‬د‪۵‬ۼ‪ /۵‬لیاقی و قلیمی‪۸ ،‬ۼ‪ ،۴۶‬و‪ ٔ۴۵۳‬بهيٗؽ بؽضی ظیگؽ هبًای هدداؾات هؽجکدب‬
‫ظؼ نؽو٘ به خؽم‪ ،‬يعهه زايله اقث و لکى چىو يعهه زايل ظؼ نؽو٘ به خؽم کمحؽ اؾ يدعهه‬
‫زايل اؾ خؽم جام اقث به هماو يكبث هداؾات هؽجکب ظؼ نؽو٘ به خؽم کمحؽ اؾ هؽجکب خؽم جام‬
‫اقث که هىافك با لا‪ٚ‬عه جًاقب خؽم و هداؾات اقث ٕؼ‪ : .‬فلچدؽ‪۵ ،‬ۼ‪ ،۴۶‬و‪۴‬ۼ‪۵‬دد‪۵‬ۼ‪ /۵‬لیاقدی و‬
‫قلیمی‪۸ ،‬ۼ‪ ،۴۶‬و‪ ٔ۴۵۳‬زفٕ اهًیث و يٗن اخحما‪ٚ‬ی‪ ،‬جمى یث ازكاـ ‪ٚ‬عالث و اهًیدث ظؼ آزداظ‬
‫خاه‪ٛ‬ه‪ ،‬يیايث اؾ اؼؾلهای هىؼظ زمایث خاه‪ٛ‬ه‪ ،‬زمایث کیفؽی اؾ هدًی ‪ٚ‬لیه‪ ،‬باؾظاؼيعگی ‪ٚ‬ام‬
‫و ضاو اؾ ظیگؽ هبايی زمىلی خؽمايگاؼی ظؼ نؽو٘ به خؽم اقث که جماهی ایى هبدايی ظؼ قدؽلث‬
‫قایبؽی خؽیاو ظاؼظ و خؽمايگاؼی نؽو٘ به خؽم ظؼ خؽاین قایبؽی اؾخمله قؽلث قایبؽی ؼا جىخیده‬
 ‫هیکًع‪.‬‬

‫‪ .۶‬هبانی فقهی جرمانگاری در شروع به جرم‬

‫اؾ يٗؽ هبايی فمهی خؽمايگاؼی يیؿ یکی اؾ قىاالت و ابهاهات خؽمايگاؼی نؽو٘ بده خدؽم ایدى‬
‫اقث که باجىخه به ایدى کده خدؽم جدام ظؼ ‪ٚ‬دالن ضداؼج هسمدك يهدعه اقدث ظلیدل و هبًدای فمهدی‬
‫خؽمايگاؼی و هداؾات نؽو٘ به خؽم چیكث؟ آیا اؾ يٗؽ فمهی نؽو٘ به خؽم‪ ،‬ؼفحاؼی زؽام اقث جدا‬
‫لابل ج‪ٛ‬ؿیؽ اقث یا ضیؽ؟ هًهات انکال ایى اقث که هًىؾ هکل هؽجکب گًداه و ف‪ٛ‬دل زدؽام يهدعه‬
‫اقث و هاظاهی که هؽجکب گًاه يهعه بانع به چه اقحًاظی اقحسماق ج‪ٛ‬ؿیؽ ؼا ظاؼظ؟‬
‫بهيٗؽ هیؼقع اؾ ‪ٚ‬مىم و اْاللات اظله‪ ،‬ههؽو‪ٚ‬یث خؽمايگاؼی ندؽو٘ بده خدؽم لابدل اقدحفاظه‬
‫اقث و بؽضی اؾ اظله بهْىؼ ضاو و بؽضی بهْىؼ ‪ٚ‬ام بؽ ههؽو‪ٚ‬یث خؽمايگاؼی ظؼ نؽو٘ بده خدؽم‬
‫‪02‬‬ ‫ظاللث ظاؼظ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫دع الل ّده‪ ‬لدال‪ :‬أ ّجدی أ ّهید ُؽ‬ ‫ٓ‬
‫ظؼ ؼوایحی اؾ اهیؽالمىهًیى‪ ‬آهعه اقث‪ :‬۾‪ّ ٚ‬ى الكدک ّىيی ‪ٚ‬دى أ ّبدی ‪ٚ‬ب ّ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ ََ‬ ‫َ‬ ‫َٓ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬
‫ال ُم ٓؤ ّه ًّی َى‪ّ ‬ب َؽ ُخل ي ًٓ َؽ ّايی کاو أ ٓقل َن َو َه َ‪ُ ٛ‬ه ّض ًٓ ّؿ ی ِؽ لع ن َى ُاه َو أ ٓظ َؼ َخ ُه ّب َؽی َس ٍاو لال َها ز َملک ‪ٚ‬لی َهدػا‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪02‬‬
‫َ ََ ً ُ َ َ َ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ َٓ َ‬ ‫ُ ٓ ٍُ ََ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫لال الؽ ُخل َه ّؽَث فم ّؽ ٓهث ّإلی الل ٓس ّن فمال أی َى أيث ّه ٓى ل ٓس ّن ال َم ٓ‪ّ ٛ‬ؿ َو کاو ضلفا ّه ًٓ ُه ثن لال ل ٓدى أيدک‬
‫َ ٓ ُ َ ً َ َ َُ ٓ َ َ َُ‬ ‫ٓ َ َ‬ ‫َ َُٓ َ ََ ُ َ َ‬
‫أ کلحه َلل ٓمث ‪ٚ‬لیک السع َو لک ٓى َقأَؽبک َ ٓدؽبا فدال ج‪ٛ‬دع فُ َدؽبه‪...‬ۿ قدکىيی اؾ اهدام يداظق‪‬‬
‫ّ‬
‫ؼوایث کؽظه که زُؽت گفحًع‪ :‬۾هؽظ يًؽايیای ؼا که جاؾه هكلماو نعه بىظ ضدعهث اهیؽالمدىيیى‪‬‬
‫آوؼظيع‪ .‬وی گىنث ضىکی ؼا بؽیاو کؽظه و ؼوی آو ؼا با قبؿی پىنايعه بىظ‪ ،‬زُؽت پؽقدیعيع‪ٕ :‬جدى‬
‫که هكلماو نعی پفٔ چه ‪ٚ‬اهلی با‪ٚ‬ث نع ایى کاؼ ؼا بکًی؟ هؽظ خىان ظاظ‪ :‬هؽیٍ بدىظم و جداؾه‬
‫ضىن نعم انحیاق ؾیاظی به ضىؼظو گىنث ظاؼم‪ ،‬زُؽت فؽهىظيع‪ :‬چؽا اؾ گىندث گىقدفًع ٕبدؿٔ‬
‫ْ‬
‫اقحفاظه يکؽظی؟ و ق ف گفحًع اگؽ آو گىنث ؼا هیضىؼظی بؽ جى زدع‪ 1‬خداؼی هدیکدؽظم ولدی جدؽا‬
‫هیؾين جا ظوباؼه ایى کاؼ ؼا ايدام يعهی‪ ،‬پف او ؼا هدىؼظ َدؽن لدؽاؼ ظاظ ‪...‬۽ ٕکلیًدی‪ ،3161 ،‬جۺ‪،‬‬
‫و‪۵۹۸‬د‪.ٔ۹66‬‬
‫ایى ؼوایث هًعالی اؾ نؽو٘ به خؽم اقث و بؽ خىاؾ ج‪ٛ‬ؿیؽ ظؼ نؽو٘ به خؽم ظاللث ظاؼظ چدىو‬
‫هؽچًع نطى هؽجکب ضىؼظو گىنث ضى يهعه بىظ ولی به ‪ٚ‬لث فؽاهنکؽظو همعهه هىيدله بده‬

‫‪ .۴‬هًٗىؼ اؾ زع ظؼ ایًدا هداؾات اقث يه زع ايٓالزی‪ .‬چىو ضدىؼظو گىندث ضدى بده اخمدا٘ هكدلمیى ظاؼای‬
‫‪ٚ‬مىبث همعؼ يیكث‪.‬‬
‫خؽم و جسمك نؽو٘ به اؼجکان خؽم ضىؼظو گىندث ضدى ‪ ،‬هدىؼظ ج‪ٛ‬ؿیدؽ لدؽاؼ گؽفدث‪ .‬و ظلیدل آو‬
‫پیهگیؽی اؾ اؼجکان خؽم بیداو ندع‪ .‬ؼوندى اقدث گىندث ضدى هىَدى‪ٚ‬یحی يدعاؼظ و ظؼ قدایؽ‬
‫هسؽهات يیؿ ایى زکن لابل جكؽی اقث‪ .‬فلكفه هداؾات نؽو٘ به خدؽم ی‪ًٛ‬دی پیهدگیؽی اؾ جکدؽاؼ‬
‫ََ َ ٓ‬
‫خؽم ٕفالج ُ‪ٛ‬عٔ يیؿ ظؼ قایؽ هىاؼظ اؾخمله قؽلث قایبؽی خاؼی اقث‪.‬‬
‫ظؼ هىؼظ نؽو٘ به خؽم قؽلث‪ ،‬يى ضاو هن واؼظ نعه و ظؼ ؼوایدث يدسیسه زلبدی اؾ اهدام‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ً َُ َ َ َ َ ٓ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َٓ ُ َ َ‬
‫ياظق‪ ‬آهعه اقث‪ :‬۾ َقألث أ َبا ‪ٓ ٚ‬ب ّع الل ّه‪ٓ ٚ ‬ى َؼ ُخل ثم َب َبیحا فأ ّضدػ ل ٓبدل أو ی ًّدل ّإلدی ندی ٍت لدال‬
‫ٍ‬
‫ً َ َ َٓ ٓ‬ ‫َ َ ٓ ُ َ َٓ َٓ‬
‫ی َ‪ٛ‬ال ُب ف ّئو أ ّضػ َو لع أض َؽ َج َه َحا‪ٚ‬ا ف َ‪ٛ‬لی ّه المٓ ُ‪ ...ٙ‬زلبی هیگىیع اؾ اهام ياظق‪ ‬ظؼ ضًىو هؽظی‬
‫پؽقیعم که ظیىاؼ ضايهای ؼا قىؼاش کؽظ و لبل اؾ آو که چیؿی ؼا بگیؽظ ظقحگیؽ ندع زُدؽت فؽهدىظ‬
‫هداؾات هینىظ پف اگؽ ظقحگیؽ نع ظؼزالیکه هحا٘ ؼا اؾ هًؿل ضاؼج کدؽظه بدىظ خدع لٓد‪ ٙ‬بدؽ او‬
‫خاؼی هینىظ ‪...‬۽ ٕکلیًی‪ ،3161 ،‬جۺ‪ ،‬و‪.ٔ۵۵۷‬‬
‫قًع و ظاللث ایى ؼوایث يیؿ بؽ ههؽو‪ٚ‬یث هداؾات ظؼ نؽو٘ به خؽم جام اقدث‪ .‬همکدى اقدث‬ ‫‪33‬‬
‫گفحه نىظ نایع هداؾات به ‪ٚ‬لث قىؼاشکؽظو ظیىاؼ اقث يه به ‪ٚ‬لث نؽو٘ به قؽلث‪ ،‬اهدا بده لؽیًده‬
‫ً َ َ َٓ ٓ‬ ‫َ ٓ ُ َ َٓ َٓ‬
‫اظاهه ؼوایث که آهعه اقث ۾ف ّئو أ ّضػ َو لع أض َؽ َج َه َحا‪ٚ‬ا ف َ‪ٛ‬لی ّه المٓ ُ‪ٙ‬۽ ه‪ٛ‬لىم هدیندىظ هدداؾاجم بده‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪33‬‬
‫‪ٚ‬لث نؽو٘ به قؽلث اقث‪.‬‬
‫ٍّ َ َ َ َ ً َ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ َ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫ظؼ ؼوایث ظیگؽی اؾ اهیؽ المىهًیى‪ ‬آهعه اقث ۾أيه أ ّجی ّب ّلى يمب بیحا ف‪ٛ‬اخلىه و أضػوه فمدال‬
‫َ ُٓ ٓ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ٓ َ ُ َ ٓ ََ َ َ ً َ َ َ ٓ َ َ ُٓ ً َ َ َ ٓ َ َ ٓ َ َ َ َ‬
‫دى َظضدل ال َبیدث َو أضدػ‬ ‫‪ّ ٚ‬دلحن ‪ٚ‬لی ّه و َؽبه و لال ال یمٓ‪ ٙ‬هى يمب بیحا و ال هى کكدؽ لفدال و ال ه‬
‫ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ ً‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ َ َ‬
‫ال َم َحا٘ زحی یط ّؽ َخ ُه ّه َى ال ّس ٓؽ ّؾ َو لک ٓى یُ َؽ ُن َ ٓؽبا َو ّخی‪ٛ‬ا َو ی ٓس َب ُف َو یغؽ ُم َها أف َكدع ُهۿ ظؾظی کده بده‬
‫ضايهای يمب ؾظه بىظ‪ ،‬ظقحگیؽ نع و يؿظ ‪ٚ‬لی‪ ‬آوؼظيع‪ .‬زُؽت فؽهىظ‪ :‬پیم اؾ ظؾظی او ؼا گؽفحیدع‪.‬‬
‫زُؽت‪ ‬او ؼا ج‪ٛ‬ؿ یؽ کؽظ و ؾظ و گفث‪ :‬زکن کكی که به ضايهای يمب ؾيع یا لفلدی بهدکًع یدا واؼظ‬
‫ضايهای نىظ و چیؿی بؽظاؼظ ولی هًىؾ آو ؼا ضاؼج يکؽظه‪ ،‬لٓ‪ ٙ‬يیكث‪ ،‬بلکه نعیعا ؾظه هینىظ و به‬
‫زبف هیافحع و غؽاهث انیای اؾ بیى بؽظه ؼا هیظهع ٕهغؽبی‪ ،31۱۱ ،‬ج‪ ،۵‬و‪۶‬ۺ‪.ٔ۷‬‬
‫قًع ؼوایث َ‪ٛ‬ی اقث ولی ظاللث آو بؽ هداؾات نؽو٘ به خؽم قؽلث جام اقث هطًىيدا‬
‫َ َ ٓ َ ََ َ ٓ َ‬ ‫َ‬
‫که ظؼ ایى ؼوایث جًؽیر نعه اقث ۾و ال َه ٓى َظضل ال َبیث َو أضػ ال َم َحا٘۽ و بؽ کكی که واؼظ ضايهای‬
‫نىظ و چیؿی بؽظاؼظ ولی هًىؾ آو ؼا ضاؼج يکؽظه‪ ،‬لٓ‪ ٙ‬يیكث‪ .‬ظؼایى فؽاؾ هىَى٘ قىؼاشکؽظو ظیىاؼ‬
‫هٓؽذ يهعه اقث و ه‪ٛ‬لىم هینىظ ج‪ٛ‬ؿیؽ به ‪ٚ‬لث نؽو٘ به خؽم اقث‪.‬‬
‫‪ٚ‬الوه بؽ ؼوایات فىق اظله ظیگؽی يیؿ بؽ خىاؾ ههؽو‪ٚ‬یث ج‪ٛ‬ؿیؽ ظؼ نؽو٘ به خؽم ظاللث ظاؼظ‪.‬‬
 ‫ظؼ نؽو٘ به خؽم گاهی العاهات همعهاجی ايددام ندعه گًداه و زدؽام اقدث و گداهی الدعاهات‬
‫همعهاجی ايدام نعه گًاه و زؽام يیكث هايًع آو که کكی بؽای قؽلث واؼظ هلک غیؽ ندعه و ب‪ٛ‬دع اؾ‬
‫وَ‪ ٙ‬یع بؽ هال هًمىل ظیگؽی ظقحگیؽ نىظۿ ظؼ ایى فؽٌ وؼوظ به هلک غیؽ بعوو اغو هالدک زدؽام‬
‫اقث و هؽجکب اؾ بان لا‪ٚ‬عه الح‪ٛ‬ؿیؽلکل ف‪ٛ‬ل زؽام‪ ،‬بؽ اقاـ يٗؽ بكیاؼی اؾ فمها‪ 1‬اقحسماق ج‪ٛ‬ؿیؽ‬
‫ظاؼظ ولی اگؽ العاهات ايدام نعه زؽام يبانع آیا هؽجکب اقحسماق ج‪ٛ‬ؿیدؽ ظاؼظ؟ ندهیعاول ظؼ همدام‬
‫ْ‬
‫بیاو جفاوت زع با ج‪ٛ‬ؿ یؽ ظه فؽق بیاو هیکًع‪ .‬فؽق چهاؼم ؼا ایى بیاو هیکًع که ج‪ٛ‬ؿ یدؽ جداب‪ ٙ‬هفكدعه‬
‫اقثۿ اگؽچه ه‪ًٛ‬یث يبانع ٕنهیع اول‪[ ،‬بیجا ‪ ،‬ج‪ ،۵‬و‪ ٔ۴۷۶‬بدؽ ایدى اقداـ اگدؽ ؼفحداؼی ظاؼای‬
‫هفكعه بانع‪ ،‬ج‪ٛ‬ؿیؽ هؽجکب آو ؼفحاؼ‪ ،‬ههؽو٘ اقث و هً‪ ٙ‬نؽ‪ٚ‬ی يعاؼظ و نؽو٘ بده خدؽم بده ‪ًٚ‬دىاو‬
‫ؼفحاؼی که ظاؼای هفكعه اقث‪ ،‬لابلیث خؽمايگاؼی ؼا ظاؼظ‪ .‬لايىيگػاؼ باجىخه به هبًای هػکىؼ ج‪ٛ‬ؿیدؽ‬
‫ؼا هًسًؽ به اؼجکان هسؽهات نؽ‪ٚ‬ی يکؽظ و ظؼ ضًدىو يمدٍ همدؽؼات زکدىهحی يیدؿ ا‪ٚ‬مدال‬
‫هداؾات ج‪ٛ‬ؿیؽی ؼا ههؽو٘ ظايكث‪ْ .‬‬
‫هاظه ۻ‪۴‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬همؽؼ هیظاؼظ‪ :‬۾ج‪ٛ‬ؿ یؽ هداؾاجی اقث که ههمىل‬
‫‪33‬‬
‫‪ًٚ‬ىاو زع‪ ،‬لًاو یا ظیه يیكث و به هىخب لايىو ظؼ هىاؼظ اؼجکدان هسؽهدات نؽ‪ٚ‬ددی یدا يمدٍ‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪33‬‬ ‫همؽؼات زکىهحی ج‪ٛ‬ییى و ا‪ٚ‬مال هیگؽظظ۽ ظؼ لدىايیى کیفدؽی کهدىؼ‪ًٚ ،‬داویى هدؽهايده هح‪ٛ‬دعظی‬
‫وخىظ ظاؼظ که ایى ‪ًٚ‬ىاو ظاؼای زؽهث نؽ‪ٚ‬ی يیكحًع ولی لايىيگػاؼ به ‪ٚ‬لث وخىظ هفاقع يكبث به‬
‫خؽمايگاؼی و ج‪ٛ‬ییى کیفؽی العام کؽظ هايًع ‪ٚ‬عم ثبث وال‪ٛ‬ه يکاذ ظائن یا ‪ٚ‬عم ثبث وال‪ٛ‬ه ْدالق کده‬
‫‪ٚ‬عم ثبث آو نؽ‪ٚ‬ا انکالی يعاؼظ ولی لايىو گػاؼ به ‪ٚ‬لث وخىظ هفاقع هحؽجدب بدؽ ‪ٚ‬دعم ثبدث ایدى‬
‫ولای‪ٙ‬ۿ ‪ٚ‬عم ثبث ایى ولای‪ ٙ‬ؼا خؽمايگاؼی کؽظ‪ 2.‬همچًیى هًاظیمی چدىو ضؽیدع و فدؽول و زمدل‬

‫‪ .۴‬بهيٗؽ بكیاؼی اؾ فمهای اهاهیه ظؼ اظاؼ هطحل لا‪ٚ‬عه الح‪ٛ‬ؿیؽ لکل ف‪ٛ‬ل زؽام نداهل اؼجکدان همده گًاهداو ا‪ٚ‬دن اؾ‬
‫يغیؽه و کبیؽه هینىظ‪ .‬نیص ْىقی فمیه لؽو پًدن ٕهبكىِ‪ ،‬جۻ‪ ،‬وۼ‪ ،ٔ۹‬هسمك زلی فمیه لؽو هفدحن ٕندؽائ‪ٙ‬‬
‫االقالم‪ ،‬ج‪ ،۷‬و‪ٚ ،ٔ۴۸۸‬الهده زلدی فمیده لدؽو هفدحن ٕاؼنداظ اَلغهداو‪ ،‬ج‪ ،۵‬وۼۺ‪ ۴‬و لىا‪ٚ‬دعاَلزکام‪ ،‬ج‪،۶‬‬
‫وۻ‪ ،ٔ۸۷‬فیٍ کانايی فمیه لؽو یاؾظهن ٕهفاجیرالهدؽائ‪ ،ٙ‬ج‪ ،۵‬و‪ ،ٔ۴۳۹‬و اؾ فمهدای ه‪ٛ‬ايدؽ‪ ،‬قیعابىالماقدن‬
‫ضىئی ٕجکملة المًهاج‪ ،‬و‪ ٔ۸۸‬و وزیع ضؽاقايی ٕهًهاج الًالسیى‪ ،‬ج‪ ،۶‬و‪ ٔ۸۳۶‬ایى ظیعگاه ؼا پػیؽفحهايع‪.‬‬
‫هاظه‪ 0۲‬لايىو زمایث اؾ ضايىاظه هًىن ‪۴‬ۼ‪ :۴۶‬چًايچه هؽظی بعوو ثبث ظؼ ظفاجؽ ؼقمی به اؾظواج ظائن‪ْ ،‬دالق‬ ‫‪ْ .۵‬‬
‫یا فكص يکاذ العام یا پف اؾ ؼخى٘ جا یک هاه اؾ ثبث آو ضىظظاؼی یا ظؼ هىاؼظی که ثبث يکاذ هىلث الؿاهی اقدث‬
‫اؾ ثبث آو اهحًا٘ کًع‪َ ،‬مى الؿام به ثبث وال‪ٛ‬ه به پؽظاضث خؿای يمعی ظؼخه پًح و یا زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه هفدث‬
‫هسکىم هینىظ‪ .‬ایى هداؾات ظؼ هىؼظ هؽظی که اؾ ثبث ايفكاش يکاذ و ا‪ٚ‬الم بٓالو يکاذ یا ْالق اقحًکاف کًدع‬
‫يیؿ همؽؼ اقث‪.‬‬
‫قددالذ گددؽم‪ 1،‬اقددحفاظه غیددؽ هددداؾ اؾ لباـهددای ؼقددمی ی دا هحسعاله دکل هددأهىؼاو کهددىؼهای‬
‫بیگايه‪ 2،‬ؼايًعگی بعوو گىاهیًاهه ؼقمی‪ 3،‬اؾ ایى لبیل هسكىن هینىيع‪.‬‬
‫بؽ ایى اقاـ نؽو٘ به خؽم به ‪ٚ‬لث هفكعههایی که ایداظ هیکًع لابلیث خؽمايگاؼی ظاؼظ و ظؼ‬
‫خؽاین قایبؽی يیؿ زفٕ اهًیث الحًاظی‪ ،‬اخحما‪ٚ‬ی و ؼوايی خاه‪ٛ‬ه الحُات ظاؼظ هؽجکدب ندؽو٘ بده‬
‫خؽم قایبؽی‪ ،‬بعوو هداؾات يبانع‪.‬‬
‫ظوهیى هبًای فمهی بؽای خؽمايگاؼی نؽو٘ به خؽم‪ ،‬زؽهث همعهه زؽام اقدث‪ .‬اؾ يٗدؽ فمهدی‬
‫همعهه واخب‪ ،‬واخب اقث ولی آیا همعهه زؽام يیؿ زؽام اقث؟ اگؽ همعهه زؽام‪ ،‬زؽام بانع نؽو٘‬
‫به خؽم اؾ خهث آو که همعهه ف‪ٛ‬ل زؽام اقث اقحسماق کیفؽ ؼا ضىاهع ظانث‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫همًىظ اؾ همعهات زؽام‪ ،‬همعهاجی اقث که اؼجکان زدؽام جىلد بدؽ آيهدا ظاؼظ و جدا ولحدی آو‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫همعهات جسمك پیعا يکًًع‪ ،‬ف‪ٛ‬ل زؽام جسمك پیعا يمیکًع‪.‬‬
‫الىال و ظیعگاههای فمهی ظؼ ضًىو زؽهث یا ‪ٚ‬عم زؽهدث همعهده زدؽام هطحلد اقدث و‬ ‫‪39‬‬
‫چهاؼ ظیعگاه وخىظ ظاؼظ ٕفاَل لًکؽايی‪ ،31۱3 ،‬ج‪ ،۷‬و‪.ٔ۹۶۴‬‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪39‬‬
‫‪1‬ـ‪ .6‬دیذگاه نخست‪ :‬حرهت هقذهه حرام هطلقا‬
‫بهيٗؽ بؽضی اؾ فمها همعهه زؽام‪ ،‬هٓلما زؽام اقث‪ٚ .‬الهه يؽالی و قیعهسمع زكیًی ندیؽاؾی‬
‫هىافك ایى ظیعگاه هكحًع‪ٚ .‬الهه يؽالی هیفؽهایع همعهه چًايچه قبب بانع زؽام اقث و اگؽ ندؽِ‬
‫و به لًع اؼجکان ه‪ًٛ‬یث بانع يیؿ زؽام اقث ٕيؽالی‪ ،‬ۺ‪ ،۴۷۴‬و‪۴‬ۺٔ کالم زكیًی نیؽاؾی هٓلدك‬
‫اقث و ٖهىؼ ظؼ زؽهث همعهه زدؽام بدهْىؼ هٓلدك ظاؼظ ٕزكدیًی ندیؽاؾی‪[ ،‬بیجدا ‪ ،‬ج‪ ،۵‬و‪ٔ۵۷‬‬

‫هاظه‪ ۹‬لايىو لايىو هداؾات لاچاق اقلسه و ههمات و ظاؼيعگاو قالذ و ههمات غیؽهداؾ هًىن ‪۳‬ۼ‪ :۴۶‬هدؽکف‬ ‫‪ْ .۴‬‬
‫بهْىؼ غیؽهداؾ قالذ گؽم یا قؽظخًگی یا قالذ نکاؼی یا لٓ‪ٛ‬ات هؤثؽ یا ههمات آيها ؼا ضؽیعاؼی‪ ،‬يگهعاؼی یا‬
‫زمل يمایع یا با آيها ه‪ٛ‬اهله ظیگؽی ايدام ظهع‪ ،‬به جؽجیب ؾیؽ به زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی هسکىم هینىظ‪...:‬‬
‫هاظه ۺ‪۸۸‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ :.‬هؽکف ‪ٚ‬لًی و بهيىؼت غیؽ هداؾ لباـهای ؼقمی یا هحسعالهکل هأهىؼاو کهىؼهای بیگايه یا‬ ‫‪ْ .۵‬‬
‫يهاوها یا هعالها یا قایؽ اهحیاؾاتظولثهای ضاؼخی ظؼ ایؽاو ؼا هىؼظ اقحفاظه لؽاؼ ظهع به نؽِ ه‪ٛ‬اهله هحمابل و یا‬
‫ظؼ يىؼجی که هىخب اضحالل ظؼ يٗن ‪ٚ‬مىهی گؽظظ ههمىل همؽؼاتهاظه فىق اقث‪.‬‬
‫هاظه ‪۵۶‬ۺق‪.‬م‪.‬ا‪ :.‬هؽکف بعوو گىاهیًاهه ؼقمی العام به ؼايًعگی و یا جًعی وقایل هىجىؼی کده هكدحلؿم ظاندحى‬ ‫‪ْ .۶‬‬
‫گىاهیًاهه هطًىو اقث‪ ،‬بًمایع وهمچًیى هؽکف به هىخب زکن ظاظگاه اؾ ؼايًعگی وقایل يملیه هىجىؼی همًى٘‬
‫بانع به ؼايًعگی وقائل هؿبىؼ هباظؼت وؼؾظ بؽای باؼ اول به زبفج‪ٛ‬ؿ یؽی جا ظو هاه یا خؿای يمعی جدا یدک هیلیدىو‬
‫ؼیال و یا هؽ ظو هداؾات و ظؼ يىؼت اؼجکان هدعظ به ظو هاه جا نم هاه زبف هسکىم ضىاهع نع‪.‬‬
 ‫ْ‬
‫ازحماال چىو ه‪ٛ‬حمعيع بیى زؽهث یک نیت و زؽهث همعهات آو هالؾهه وخىظ ظاؼظ‪ ،‬بًابؽایى همه‬
‫ْ‬
‫همعهات زؽام‪ ،‬هسکىم به زؽهث غیؽی هیبانًع‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪ .6‬دیذگاه ّ‬
‫دوم‪ :‬ػذم حرهت هقذهه حرام هطلقا‬
‫ْ‬
‫بهيٗؽ هههىؼ فمهای اهاهیده هايًدع زلدی‪ٕ ،‬زلدی‪ ،‬ۼۺ‪ ،۴۶‬ج‪ ،۵‬وۻٔ اهدام ضمیًدی‪ٕ ،‬ضمیًدی‪،‬‬
‫‪ ،۴۷۴۸‬ج‪ ،۴‬و‪۷‬ۼ‪۴‬دد‪ ،ٔ3۲۱‬آیث الله ضىئی‪ٕ ،‬ضدىیی‪ ،‬ۻ‪ ،۴۷۴‬ج‪ ،1‬و‪ ٔ۶۷۳‬آیدث اللده گل ایگدايی‪،‬‬
‫ٕگل ایگايی‪ ،۴۷۳۶ ،‬ج‪ ،۵‬و‪ ٔ۶۹۵‬آیث الله قبؿواؼی‪ٕ ،‬قدبؿواؼی‪ ،3031 ،‬ج‪ ،۴۴‬و‪ ٔ۶۴۹‬آیدث اللده‬
‫قیعجمی ْباْبایی لمی‪ْٕ ،‬باْبایی لمی‪ ،30۹1 ،‬وۺ‪ ٔ۴‬همعهه زدؽام هٓلمدا زدؽام يیكدث‪ .‬چدىو‬
‫ْ‬
‫ه‪ٛ‬حمعيع بیى زؽهث یک نیت و زؽهث همعهات آو هالؾههای وخىظ يعاؼظ‪ ،‬بًدابؽایى هدیچیدک اؾ‬
‫ْ‬
‫همعهات زؽام هسکىم به زؽهث غیؽی يمیبانًع‪.‬‬

‫‪30‬‬ ‫‪3‬ـ‪ .6‬دیذگاه ّ‬

‫سىم‪ :‬حرهت هقذهه حرام در صىرت ػلت تاههبىدو برای ارتکـاب‬
‫فؼل حرام‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪30‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫همعهه زؽام‪ٚ ،‬لث ْ‬
‫جاهه بؽای جسمك زؽام بانع‪ ،‬زؽهث غیؽی پیدعا هدیکًدع و‬ ‫بهيٗؽ بؽضی اگؽ‬
‫گؽيه هسکىم به زؽهث غیؽی يطىاهع بىظ‪ .‬ایى ظیدعگاه ؼا هؽزدىم آضىيدع ضؽاقدايی پػیؽفحده اقدث‬
‫ٕآضىيع ضؽاقايی‪ ،301۲ ،‬وۻ‪.ٔ۴۵‬‬
‫به ایى بیاو که اگؽ همعهه زؽام‪ٚ ،‬لث جاهه جسمك زؽام بانع‪ ،‬بهگىيهای که پف اؾ ايدام همعهده‪،‬‬
‫غی الممعهه هن جسمك پیعا کًع‪ ،‬هايًع لؽاؼ ظاظو آجم ؼوی ظقث نطى کده ‪ٚ‬لدث جاهده قدىضحى‬
‫ظقث اقث‪ .‬چًیى همعههای زؽام اقث هؽچًع هىاؼظ کمی اؾ همعهات ایىگىيه هدیباندع و بیهدحؽ‬
‫همعهات زؽام بهگىيهای اقث که اهکاو ظاؼظ فؽظی جمام همعهات ف‪ٛ‬ل هسؽهی ؼا آهاظه کًع‪ ،‬اها پف‬
‫اؾ ايدام همه همعهات‪ ،‬اؼاظه اؼجکان زؽام يًمایع‪ ،‬ؾیؽا اضحیاؼ و اؼاظه هکلد ‪ ،‬آضدؽیى خدؿت ‪ٚ‬لدث‬
‫اقثۿ ایىگىيه همعهات زؽام‪ ،‬زؽام يمیبانع‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪4‬ـ‪ .4‬دیذگاه چهارم‪ :‬حرهت هقذهه حرام در صىرت هقذهه هىصله بىدو‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ظؼ همعهه ف‪ٛ‬ل زؽام همکى اقث کكی بگى یع‪ :‬ها يمیجىايین همعههای ؼا که اآلو هکل ايددام‬
‫هیظهع‪ ،‬هسکىم به زؽهث یا ‪ٚ‬عم زؽهث بًمایین بلکه بایع ظؼ ايحٗاؼ آیًعه بمايین‪ ،‬اگؽ به ظيبال ایى‬
 ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫همعهه د یا همعهات د غی الممعهه هن جسمك پیعا کؽظ د هؽچًع با اؼاظه هکل بانع د ه‪ٛ‬لىم هینىظ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫که آو همعهات‪ ،‬زؽام بىظهايع ولی اگؽ غی الممعهه جسمك پیعا يکؽظ ه‪ٛ‬لىم هینىظ کده آو همدعهات‬
‫زؽهث يعانحهايع ٕفاَل لًکؽايی‪ ،31۱3 ،‬ج‪ ،۷‬و‪.ٔ۹۶۴‬‬
‫هؽچًع زؽامبىظو همعهه زؽام بؽ ضالف يٗؽ هههىؼ اقث ولی به ظلیل ؼوایث قدکىيی‪ ،‬لا‪ٚ‬دعه‬
‫الح‪ٛ‬ؿیؽ و خىاؾ ج‪ٛ‬ؿیؽ ظؼ هىاؼظی که ظاؼای هفكعه اقث‪ ،‬وایُا بهاقحًاظ ظیعگاه فمهدایی کده همعهده‬
‫زؽام ؼا زؽام هیظايًع‪ ،‬هداؾات نؽو٘ به خؽم اؾخمله ظؼ قؽلث قایبؽی هٓدابك بدا هدىاؾیى فمهدی‬
‫اقث‪.‬‬

‫‪ .۷‬دیذگاههای حقىقی در هجازات شروع به سرقت سایبری‬

‫باجىخه به ایى که هداؾات نؽو٘ به خؽم‪ ،‬فؽ٘ بؽ هداؾات خؽم ايلی اقث ابحعات بایع هدداؾات‬
‫قؽلث قایبؽی ههطى نىظ جا ب‪ٛ‬ع اؾ آو بحىاو هداؾات نؽو٘ به قؽلث قایبؽی ؼا ههطى کؽظ‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫‪1‬ـ‪ .7‬هجازات سرقت سایبری‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪33‬‬
‫هىَى٘ قؽلث قایبؽی و همچًیى هداؾات قؽلث قایبؽی اؾ يٗؽ زمىلی هسل اضحالف اقدث‬
‫و بهيٗؽ بكیاؼی اؾ لُات و زمىلعاياو هىَى٘ قؽلث قایبؽی ْ‬
‫هاظه ‪ 3۹‬لايىو خؽاین ؼایايهای اقدث‬
‫ْ‬
‫و هاظه ‪ 31‬لايىو خؽاین ؼایايهای‪ ،‬کالهبؽظاؼی ؼایايهای هسكىن هینىظ ٕؼ‪ٓٚ : .‬اؼؾاظه و ايًاؼی‪،‬‬
‫‪ ،31۲۲‬و‪ /۲1‬قالهی‪ ،31۲0 ،‬و‪ /313‬ؼَىی ايل‪ ،31۲۱ ،‬و‪.ٔ۳0‬‬
‫فًل قىم لايىو خدؽاین ؼایايدهای هًدىن ‪ 31۱۱‬بده قدؽلث و کالهبدؽظاؼی هدؽجبّ بدا ؼایايده‬
‫اضحًاو ظاظه نعه اقث که ظاؼای ظو ْ‬
‫هاظه بده ندماؼههای ‪ 3۹‬و ‪ 31‬اقدث‪ .‬اؾ ٖداهؽ ‪ًٚ‬دىاو فًدل‬
‫هاظه ‪ 3۹‬اضحًاو به قدؽلث ایًحؽيحدی و ْ‬
‫هداظه ‪ 31‬اضحًداو بده کالهبدؽظاؼی‬ ‫اقحفاظه هینىظ که ْ‬

‫ایًحؽيحی ظاؼظ و يٗؽات بكیاؼی اؾ زمىلعاياو و آؼای هساکن هىافك ایى ظیعگاه اقث ٕؼ‪ٓٚ : .‬داؼؾاظه‬
‫و ايًاؼی‪ ،31۲۲ ،‬و‪ /۲1‬قالهی‪ ،31۲0 ،‬و‪ /313‬ؼَىی ايل‪ ،31۲۱ ،‬و‪.ٔ۳0‬‬
‫هاظه‪۷۳‬ۺق‪.‬م‪.‬ا‪ْ ٕ .‬‬
‫هاظه ‪ 3۹‬لايىو خؽاین ؼایايهایٔ همؽؼ هیظاؼظ‪ :‬۾هؽکف بهْىؼ غیؽهداؾ ظاظههای‬
‫هح‪ٛ‬لك به ظیگؽی ؼا بؽبایع‪ ،‬چًايچه ‪ٚ‬یى ظاظهها ظؼ اضحیاؼ يازب آو بانع‪ ،‬به خدؽای يمدعی اؾ یدک‬
‫هیلیىو ٕ‪ ٔ۴.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال جا بیكث هیلیىو ٕ‪ ٔ۵۳.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال و ظؼ غیؽ ایى يىؼت به زبف‬
‫اؾ يىظ و یک ؼوؾ جا یک قال یا خؿای يمعی اؾ پًح هیلیىو ٕ‪ ٔ۸.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال جدا بیكدث هیلیدىو‬
 ‫ٕ‪ ٔ۵۳.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال یا هؽ ظو هداؾات هسکىم ضىاهع نع۽‪.‬‬
‫هىَى٘ ایى ْ‬
‫هاظه ؼبىظو غیؽ هداؾ ظاظههای هح‪ٛ‬لك به ظیگؽی اقث کده اگدؽ بده ؼول ک یکدؽظو‬
‫قؽلث ندىظ هدداؾات آو خدؽای يمدعی اؾ یدک هیلیدىو ٕ‪ ٔ۴.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیدال جدا بیكدث هیلیدىو‬
‫ٕ‪ ٔ۵۳.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال و اگؽ به ؼول کاتکؽظو قؽلث نىظ هداؾات آو زدبف اؾ يدىظ و یدک ؼوؾ‬
‫جا یک قال یا خؿای يمعی اؾ پًح هیلیىو ٕ‪ ٔ۸.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال جا بیكث هیلیدىو ٕ‪ٔ۵۳.۳۳۳.۳۳۳‬‬
‫ؼیال هیبانع‪.‬‬
‫ْ‬
‫ظؼ همابل ایى ظیعگاه ظؼ خىابیه هؽکؿ جسمیمات فمهی زمىلی لىه لُاییه‪ ،‬هاظه ‪ 31‬لدايىو خدؽاین‬
‫ؼایايهای به ‪ًٚ‬ىاو ‪ًًٚ‬ؽ لايىو خؽم قؽلث ؼایايهای اقحًاظ نعه اقث‪ .‬ظؼ خىابیه ندماؼه ‪ 3/3۱۱6‬آو‬
‫هؽکؿ ظؼ ضًىو ‪ًًٚ‬ؽ لايىيی خؽم قؽلث ؼایايهای آهعه اقدث‪ :‬۾خدؽم قدؽلث ؼایايدهای ظؼ ْ‬
‫هداظه‬
‫هاظه ‪ 31‬لايىو خؽاین ؼایايهایٔ هً‪ٛ‬کف نعه اقث‪ .‬ایى ْ‬
‫هاظه همؽؼ هیظاؼظ‪ :‬هؽکف بهْىؼ‬ ‫‪۷۴‬ۺق‪.‬م‪.‬ا‪ْ ٕ .‬‬

‫‪33‬‬ ‫غیؽهداؾ اؾ قیكحنهای ؼایايهای یا هطابؽاجی با اؼجکان ا‪ٚ‬مالی اؾ لبیدل واؼظ کدؽظو‪ ،‬جغییدؽ‪ ،‬هسدى‪،‬‬
‫ظاظهها یا هطحلکؽظو قیكحن وخه یا هال یا هًف‪ٛ‬دث یدا ضدعهات یدا اهحیداؾات‬
‫ایداظ یا هحىل کؽظو ‪‎‬‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪33‬‬ ‫هالی بؽای ضىظ یا ظیگؽی جسًیل کًع‪ٚ ،‬الوه بؽ ؼظ هال به يازب آو به زبف اؾ یک جا پًح قال یا‬
‫خؿای يمعی اؾ بیكث جا یکيع هیلیىو ؼیال یا هؽ ظو هداؾات هسکىم ضىاهع نع۽‪.‬‬
‫ظلیل ایى اضحالف يٗؽ به ابهام لايىو خؽاین ؼایايهای بؽ هیگؽظظ‪ .‬ظؼ لايىو خؽاین ؼایايهای فًدل‬
‫هاظه به نماؼههای ‪ 3۹‬و ‪ 31‬اقث بده قدؽلث و کالهبدؽظاؼی هدؽجبّ بدا‬ ‫قىم ایى لايىو که ظاؼای ظو ْ‬

‫هداظه ‪ 31‬غکدؽی اؾ ‪ًٚ‬دىاو قدؽلث و کالهبدؽظاؼی‬ ‫هداظه ‪ 3۹‬و يده ظؼ ْ‬

‫ؼایايه ه‪ًٛ‬ىو نعه اقث و يه ظؼ ْ‬
‫هاظه ‪ 3۹‬و هن ْ‬
‫هاظه ‪ 31‬لايىو خدؽاین ؼایايدهای اؾ يٗدؽ هسحدىا بدا‬ ‫ؼایايهای يهعه اقث ظؼزالیکه هن ْ‬
‫قؽلث ْ‬
‫قًحی قاؾگاؼی ظاؼظ ولی هیچکعام اؾ ظو ْ‬
‫هاظه هدػکىؼ جًاقدبی بدا هفهدىم ايدٓالزی خدؽم‬
‫کالهبؽظاؼی ْ‬
‫قًحی يعاؼظ‪.‬‬
‫همچًیى ظؼ ایى که اگؽ قؽلث قایبؽی واخع نؽایّ زع بانع آیا زع قدؽلث بدؽ قداؼق اخدؽات‬
‫هینىظ یا ضیؽ هسل اضحالف اقث و بهيٗؽ بؽضی ؼابٓه بیى زکن قؽلث ْ‬
‫قدًحی و قدؽلث قدایبؽی‬
‫‪ٚ‬ام و ضاو هٓلك اقث به ایى ه‪ًٛ‬ی که ظؼ لايىو هداؾات ؼایايهای زکن قؽلث يكبث بده قدؽلث‬
‫قایبؽی جطًدیى ؾظه اقدث و جًهدا هداؾاتهدای همدؽؼ ظؼ لدايىو خدؽاین ؼایايدهای ظؼ ضًدىو‬
‫قؽلثهای قایبؽی لابل ا‪ٚ‬مال اقث ٕؼَىی ايل‪ ،31۲۱ ،‬و‪.ٔ۱۲‬‬
‫ظؼ همابل ایى ظیعگاه بهيٗؽ هیؼقع لايىو خؽاین ؼایايهای يمیجىايع هطى قؽلث هىخدب زدع‬
‫بانع و اگؽ قؽلث قایبؽی واخع نؽایّ قؽلث هىخب زع بانع ج‪ٛ‬عظ ه‪ًٛ‬ىی هسكدىن هیندىظ و‬
‫هٓابك لا‪ٚ‬عه‪ ،‬هداؾات انع که قؽلث زعی اقث ا‪ٚ‬مال هینىظ‪.‬‬

‫‪2‬ـ‪ .۷‬هجازات شروع به سرقت سایبری‬

‫لبل اؾ جًىیب لايىو هداؾات اقالهی ‪ ۲۹‬ندؽو٘ بده خدؽم قدؽلث قدایبؽی‪ ،‬خدؽم هسكدىن‬
‫يمینع چىو بؽ اقاـ لايىو هداؾات اقالهی هًىن ‪ 31۳1‬نؽو٘ به خؽم‪ ،‬خؽم يبىظ هگؽ آو کده‬
‫يى لايىيی بؽ خؽمايگاؼی آو واؼظه نعه بانع و نؽو٘ به خؽم هىَدى٘ ْ‬
‫هداظه ‪6۱۱‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬ج‪ٛ‬ؿیدؽات‬
‫يیؿ ناهل قؽلث ؼایايهای يمینع چىو هىَى٘ آو قؽلثهای لبدل اؾ ْ‬
‫هداظه ‪6۱۱‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ 1.‬ج‪ٛ‬ؿ یدؽات‬
‫بىظ‪ .‬ظؼ لايىو خؽاین ؼایايهای هًىن ‪ 31۱۱‬نؽو٘ به خؽم قؽلث ؼایايهای‪ ،‬خؽمايگاؼی يهعه بىظ و‬
‫يى لايىيی وخىظ يعانث‪ ،‬لػا جا لبل اؾ جًىیب لايىو هداؾات اقالهی هًىن ‪ 31۲۹‬ندؽو٘ بده‬
‫خؽم قؽلث ؼایايهای خؽم يبىظ‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫زال بایع بؽؼقی نىظ که آیا بؽ اقاـ ْ‬
‫هاظه ‪ 3۹۹‬لايىو هداؾات اقالهی هًدىن ‪ 31۲۹‬ندؽو٘‬
‫به خؽم قؽلث ؼایايهای خؽم هسكىن هینىظ یا ضیؽ و ظؼ يىؼت خؽمبىظو هداؾات آو چیكث؟‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪33‬‬
‫بهيٗؽ بؽضی اؾ يىیكًعگاو چىو ظؼ لايىو خؽاین ؼایايهای بؽای نؽو٘ بده خدؽم قدؽلث ؼایايدهای‬
‫خؽمايگاؼی يهعه اقث نؽو٘ به خؽم قؽلث ؼایايهای خؽم يمیبانع ٕقالهی‪ ،31۲0 ،‬و‪.ٔ۳۱‬‬
‫بهيٗؽ هیؼقع ایى ظیعگاه جام يیكث و ظؼ لايىو هداؾات اقالهی هًىن ‪ 31۲۹‬ظاهًه نؽو٘ بده‬
‫خؽم جىق‪ٛ‬ه پیعا کؽظه اقث و نؽو٘ به خؽم‪ ،‬ظؼ همه خؽاین‪ ،‬خؽمايگاؼی نعه اقث هگدؽ ظؼ خدؽاین‬
‫ج‪ٛ‬ؿیؽی ظؼخه ‪ ۳ ،6‬و ‪ .۱‬و بعوو نک ازکام و همؽؼات لايىو هداؾات اقالهی هًىن ‪ ۲۹‬اؾ لبیل‬
‫ازکام ج‪ٛ‬عظ‪ ،‬جکؽاؼ‪ ،‬جطفی ‪ ،‬ج‪ٛ‬لیك‪ ،‬ه‪ٛ‬اويث و اؾخمله نؽو٘ به خؽم ظؼ هىؼظ همه خؽاین اؾخملده‬
‫خؽاین قایبؽی خاؼی اقث و بًابؽایى اگؽ هداؾات لايىيی قؽلث قایبؽی زع یا ج‪ٛ‬ؿیدؽ ظؼخده ‪ ۱‬بده‬
‫باال بانع نؽو٘ به قؽلث آو يیؿ خؽم هیبانع‪.‬‬
‫هاظه ‪۴۵۵‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬هًىن ‪ ۲۹‬همؽؼ هیظاؼظ‪:‬‬
‫۾هؽکف لًع اؼجکان خؽهی کؽظه و نؽو٘ به اخؽای آو يمایع‪ ،‬لکى بهواقٓه ‪ٚ‬اهل ضداؼج اؾ اؼاظه‬
‫او لًعل ه‪ٛ‬لك بمايع‪ ،‬به نؽذ ؾیؽ هداؾات هینىظ‪:‬‬

‫‪ْ .۴‬‬
‫هاظه ‪۹۸۸‬ق‪.‬م‪.‬ا‪.‬ت‪ :..‬هداؾات نؽو٘ به قؽلحهای هػکىؼ ظؼ هىاظ لبل جا پًح قال زدبف وندالق جدا ٕ‪۷‬ۺٔ َدؽبه‬
‫هیبانع‪.‬‬
 ‫ال د ظؼ خؽائمی که هداؾات لايىيی آيها قلب زیات‪ ،‬زبف ظائن یا زبف ج‪ٛ‬ؿیؽی ظؼخه یدک جدا‬
‫قه اقث به زبف ج‪ٛ‬ؿیؽی ظؼخه چهاؼ‬
‫ن د ظؼ خؽائمی که هداؾات لايىيی آيها لٓ‪ُٚ ٙ‬ى یا زبف ج‪ٛ‬ؿیؽی ظؼخه چهداؼ اقدث بده زدبف‬
‫ج‪ٛ‬ؿیؽی ظؼخه پًح‬
‫پ د ظؼ خؽائمی که هداؾات لايىيی آيها نالق زعی یا زبف ج‪ٛ‬ؿیؽی ظؼخه پًح اقدث بده زدبف‬
‫ج‪ٛ‬ؿیؽی یا نالق یا خؿای يمعی ظؼخه نم۽‪.‬‬
‫ْ‬
‫هاظه ‪3۹۹‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬اگؽ هداؾات لايىيی خؽم اؼجکابی‪ ،‬قلب زیات‪ ،‬زدبف ظائدن‬ ‫بهاقحًاظ بًع ال‬
‫یا زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه یک جا قه بانع‪ ،‬هداؾات نؽو٘ به اؼجکان ایى خؽم‪ ،‬زبف ج‪ٛ‬ؿ یدؽی ظؼخده‬
‫چهاؼ ٕزبف بیم اؾ پًح جا ظه قالٔ اقث‪ .‬و بهاقحًاظ بًع ن ْ‬
‫هاظه هؿبىؼ اگؽ هداؾات لدايىيی خدؽم‬
‫اؼجکابی‪ ،‬لٓ‪ُٚ ٙ‬ى یا زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه چهاؼ بانع‪ ،‬هداؾات نؽو٘ به اؼجکان ایى خؽم‪ ،‬زدبف‬
‫ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه پًح ٕزبف بیم اؾ ظو جا پًح قالٔ اقث‪ .‬بهاقحًاظ بًعپ ْ‬
‫هداظه هؿبدىؼ اگدؽ هدداؾات‬
‫‪33‬‬ ‫لايىيی خؽم اؼجکابی‪ ،‬نالق زعی یا زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه پدًح باندع هدداؾات ندؽو٘ بده اؼجکدان‬
‫خؽم‪ ،‬زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی یا نالق یا خؿای يمعی ظؼخه نم ضىاهع بىظ‪.‬‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪33‬‬ ‫بًابؽایى اگؽ هداؾات لايىيی خؽم اؼجکابی‪ ،‬خؽای يمعی یا زبف اؾ يىظ و یک ؼوؾ جدا یدک قدال‬
‫بانددع‪ ،‬نددؽو٘ بدده خددؽم آو‪ ،‬خددؽم يمیبانددع‪ .‬اگددؽ ب ددػیؽین هددداؾات لددايىيی قددؽلث ؼایايددهای‬
‫هاظه ‪ 3۹‬لايىو خؽاین ؼایايهایٔ اقث که همدؽؼ هدیظاؼظ‪ :‬۾هدؽکف بدهْىؼ غیؽهدداؾ‬ ‫هاظه‪۷۳‬ۺق‪.‬م‪.‬ا‪ْ ٕ .‬‬‫ْ‬

‫ظاظههای هح‪ٛ‬لك به ظیگؽی ؼا بؽبایع‪ ،‬چًايچه ‪ٚ‬یى ظاظهها ظؼ اضحیاؼ يازب آو بانع‪ ،‬به خؽای يمعی‬
‫اؾ یک هیلیىو ٕ‪ ٔ۴.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال جا بیكث هیلیىو ٕ‪ ٔ۵۳.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال و ظؼ غیؽ ایدى يدىؼت‬
‫به زبف اؾ يىظ و یک ؼوؾ جا یک قال یا خؿای يمعی اؾ پًح هیلیىو ٕ‪ ٔ۸.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال جدا بیكدث‬
‫هیلیىو ٕ‪ ٔ۵۳.۳۳۳.۳۳۳‬ؼیال یا هؽ ظو هداؾات هسکىم ضىاهع نع۽‪.‬‬
‫چىو هن زبف هىَى٘ هداؾات قؽلث ؼایايهای و هن خؿای يمدعی قدؽلث ؼایايدهای کمحدؽ اؾ‬
‫ظؼخه پًح هكحًع ٕزبف همؽؼ ظؼ هداؾات قؽلث ؼایايهای ظؼخه ‪ ۹‬و خؿای يمعی همدؽؼ ظؼ قدؽلث‬
‫ؼایايهای ظؼخه ‪ ۳‬اقثٔ نؽو٘ به قؽلث ؼایايهای خؽم يطىاهع بىظ‪.‬‬
‫بًابؽایى اگؽ هداؾات لايىيی قؽلث ؼایايهای هداؾات همؽؼ ظؼ ْ‬
‫هداظه ‪ 3۹‬لدايىو خدؽاین ؼایايدهای‬
‫بانع نؽو٘ به خؽم قؽلث قایبؽی خؽم يیكث‪ .‬اها اگؽ ْ‬
‫هاظه ‪ 31‬لايىو خؽاین ؼایايهای ؼا يیدؿ قدؽلث‬
‫ؼایايهای ظايكحین ظؼ يىؼجی که قؽلث ؼایايهای ظاؼای نؽایّ ْ‬
‫هاظه ‪ 31‬لدايىو خدؽاین ؼایايدهای باندع‬
 ‫باجىخه به آو که هداؾات لايىيی آو یک جا پًح قال ؾيعاو اقث که بؽ اقاـ ْ‬
‫هاظه ‪ 3۲‬لايىو هداؾات‬
‫اقالهی ظؼخه ‪ ۱‬هسكىن هینىظ‪ ،‬نؽو٘ به خؽم آو يیؿ خؽم بدىظه و هكدحًعا بده بًدع پ ْ‬
‫هداظه‪3۹۹‬‬
‫لايىو هداؾات اقالهی‪ ،‬هداؾات نؽو٘ به خؽم آو زبف ج‪ٛ‬ؿیؽی یا نالق یا خؿای يمدعی ظؼخده ‪6‬‬
‫ضىاهع بىظ‪.‬‬
‫ظؼ يىؼجی که ازؽاؾ نىظ قؽلث واخع همه نؽایّ زع بىظه اقث و ب ػیؽم کده لايىيدا هدداؾات‬
‫قؽلث قایبؽی واخع نؽایّ زع‪ ،‬لٓ‪ ٙ‬یع اقث‪ ،‬ظؼ ایى يىؼت هداؾات نؽو٘ بده قدؽلث‪ ،‬زدبف‬
‫ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه پًح ٕزبف بیم اؾ ظو جا پًح قالٔ اقث و ظؼ همدیى فدؽٌ اگدؽ قدابما ظو بداؼ زدع‬
‫قؽلث بؽ قاؼق اخؽات نعه بانع که هداؾات زع قؽلث بؽای ایى قاؼق ظؼ هؽجبه قدىم زدبف ابدع‬
‫اقث یا قه باؼ زع قؽلث بؽ او خاؼی نعه بانع که هداؾات زعی ایى قاؼق ا‪ٚ‬عام اقث نؽو٘ به‬
‫ْ‬
‫هاظه ‪3۹۹‬ق‪.‬م‪.‬ا‪ .‬زبف ج‪ٛ‬ؿ یؽی ظؼخه چهاؼ ٕزبف بیم‬ ‫قؽلث قایبؽی هیجىايع هكحًعا به بًع ال‬
‫اؾ پًح جا ظه قالٔ بانع‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫نتیجه‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪33‬‬
‫باجىخه هكحًعات فمهی نؽو٘ به خؽم‪ ،‬خؽمايگاؼی نؽو٘ بده خدؽم قدؽلث قدایبؽی همًى‪ٚ‬یدث‬
‫فمهی يعاؼظ و هٓابك با هىاؾیى فمهی اقث اها باجىخه ابهام ظؼ هداؾات قدؽلث قدایبؽی‪ ،‬ندؽو٘ بده‬
‫خؽم قؽلث ؼایايهای يیؿ هبهن اقث و چًايچه هداؾات قؽلث قایبؽی جًها خؿای يمعی و زدبف اؾ‬
‫يىظ و یک ؼوؾ جا یک قال زبف هىَى٘ ْ‬
‫هاظه‪۷۳‬ۺق‪.‬م‪.‬ا‪ْ ٕ .‬‬
‫هاظه ‪ 3۹‬لايىو خؽاین ؼایايهایٔ بانع نؽو٘‬
‫به خؽم قؽلث قایبؽی خؽم يیكث و فالع ‪ًٚ‬ىاو هدؽهايه اقث و چًايچه هداؾات زع قدؽلث ؼا ظؼ‬
‫هىؼظ قؽلث قایبؽی ؼوا ظايكحین ظؼ يىؼجی که قؽلث قایبؽی لابل جٓبیك بؽ قدؽلث زدعی باندع‬
‫هداؾات نؽو٘ به خؽم آو يیؿ هٓابك نؽو٘ به خؽم قؽلث زعی ضىاهع بىظ‪.‬‬
 ‫هنابغ‬
‫‪ .۴‬آضىيع ضؽاقايی‪ ،‬هسمعکاٖنبىزكیىۿ کفایةاألصىلۿ لن‪ :‬آلالبیث‪ ،‬ۼ‪۴۷۳‬ق‪.‬‬
‫‪ .۵‬اؼظبیلی‪ ،‬هسمع‪ٚ‬لیۿ دمىق جصای ػمىهیۿ چ‪ ،۵‬جهؽاو‪ :‬يهؽ هیؿاو‪۶ ،‬ۼ‪.۴۶‬‬
‫‪ .۶‬الهام‪ ،‬غالهسكیى و هسكى بؽهايیۿ دزآهدی بس دمىق جصای ػمىهیۿ جهؽاو‪ :‬يهؽ هیؿاو‪،‬‬
‫‪۸‬ۼ‪.۴۶‬‬
‫‪ .۷‬اهیىپىؼ‪ ،‬هسمعجمیۿ لايىو کیفس همگايی و آزای دیىاو کشىزۿ جهدؽاو‪ :‬ايحهداؼات ندؽکث‬
‫قهاهی چاپ‪.۴۶۶۳ ،‬‬
‫‪ .۸‬باهؽی‪ ،‬هسمع‪ ،‬ؼَا نکؽی و ‪ٚ‬لیاکبؽضداو ظاوؼۿ يگسش ی ب س دم ىق ج صای ػم ىهیۿ‬
‫‪32‬‬ ‫جهؽاو‪ :‬هدع‪۷ ،‬ۼ‪.۴۶‬‬
‫‪ .۹‬زائؽی ناهبا‪ ،ٜ‬قیع‪ٚ‬لیۿ شسح لايىو هجاشات ػمىهیۿ [بیخا ‪[ :‬بیيا ‪[ ،‬بیجا ‪.‬‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪32‬‬ ‫ۺ‪ .‬زكیًی نیؽاؾی‪ ،‬قیعهسمعۿ األسئلة واألجىبة اثًاػشس زسالةۿ [بیيا ‪[ ،‬بیجا ‪.‬‬
‫زكیًی نیؽاؾی‪ ،‬قیعهسمعۿ الفمه‪ ،‬البیئةۿ بیؽوت‪ :‬هؤقكة الى‪ٚ‬یاإلقالهی‪۴۷۵۳ ،‬ق‪.‬‬ ‫ۻ‪.‬‬
‫ْ‬
‫زلی‪ ،‬زكیىۿ دلیل الؼسوةالىثمیۿ يد ‪ :‬هٓب‪ٛ‬ة الًد ‪ ،‬ۼۺ‪۴۶‬ق‪.‬‬ ‫ۼ‪.‬‬
‫ْ‬
‫زلی‪ ،‬خ‪ٛ‬فؽبىزكىۿ شسائغالسالم؛ جهؽاو‪ :‬ايحهاؼات اقحمالل‪ ،‬ۼ‪۴۷۳‬ق‪.‬‬ ‫‪.۴۳‬‬
‫ْ‬
‫زلی‪ ،‬زكىبىیىق بىهٓهؽۿ إزشاداألذهاو إلی أدکامالیماو؛ جسمیك فاؼـ السكىوۿ‬ ‫‪.۴۴‬‬
‫لن‪ :‬يهؽ اقالهی‪۴۷۴۳ ،‬ق‪.‬‬
‫ْ‬
‫‪ .۴۵‬زلی‪ ،‬زكىبىیىق بىهٓهؽۿ لىاػداألدکام؛ لن‪ :‬يهؽ اقالهی‪۴۷۴۶ ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .۴۶‬ضمیًی‪ ،‬قیعؼوذاللهۿ المکاسب المذسهة؛ لن‪ :‬هؤقكه جًٗین و يهؽ آثاؼ اهام ضمیًدی‪،‬‬
‫‪۴۷۴۸‬ق‪.‬‬
‫‪ .۴۷‬ضىیی‪ ،‬قیعابىالماقنۿ الحًمیخ فی شسح الؼسوةالىثمیۿ لدن‪ :‬جسدث اندؽاف آلدای لٓفدی‪،‬‬
‫ۻ‪۴۷۴‬ق‪.‬‬
‫‪ .۴۸‬ضىیی‪ ،‬قیعابىالماقنۿ فمه الشیؼة کحاب الطهازةۿ چ‪ ،۶‬لن‪ :‬هؤقكه آفاق‪ ،‬ۻ‪۴۷۴‬ق‪.‬‬
‫‪ .۴۹‬ضى یی‪ ،‬قیعابىالماقنۿ جکملةالمًهاجۿ لن‪ :‬هعیًةال‪ٛ‬لن‪۴۷۴۳ ،‬ق‪.‬‬
‫ۺ‪ .۴‬ؼَىی ايل‪ ،‬قیعهسكىۿ ۾بؽؼقی هداؾاتهای قؽلث قایبؽی ظؼ زمىق ایؽاو۽‪ ،‬هجله‬
 ‫فمه و هبايی دمىق اسالهیۿ ل‪ ،31۲۱ ،۹‬و‪۱۳‬د‪.66‬‬
‫ۻ‪ .۴‬ؼَىی ايل‪ ،‬قیعهسكىۿ سسلث ایًحسيحیۿ هههع‪ :‬بًیاظ پژوهمهای اقالهی‪.31۲۱ ،‬‬
‫ۼ‪ .۴‬قبؿواؼی‪ ،‬قیع‪ٚ‬بعاَل‪ٚ‬لیۿ ههرباألدکام ف ی بی او الذ الل والذ سامۿ جسمیدك هؤقكده‬
‫المًاؼۿ لن‪ :‬ظفحؽ آیثالله قبؿواؼی‪۴۷۴۶ ،‬ق‪.‬‬
‫‪ .۵۳‬قالهی‪ ،‬زمیعهۿ بسزسی و جطبیك سسلث سایبسی و کالهبسدازی سایبسیۿ جهؽاو‪ :‬ايحهاؼات‬
‫هدع‪.31۲0 ،‬‬
‫‪ .۵۴‬نمف ياجؽی‪ ،‬هسمعابؽاهینۿ لايىو هجاشات اسالهی دز يظن کًىيیۿ جهدؽاو‪ :‬يهدؽ هیدؿاو‪،‬‬
‫‪۹‬ۼ‪.۴۶‬‬
‫‪ .۵۵‬ياي‪ٛ‬ی‪ ،‬پؽو یؿۿ دمىق جصای ػمىهیۿ جهؽاو‪ :‬گًح ظايم‪۷ ،‬ۺ‪.۴۶‬‬
‫‪ْ .۵۶‬باْبایی لمدی‪ ،‬قدیعجمیۿ األيىازالبهی ة ف ی المىاػدالفمهی ةۿ لدن‪ :‬ايحهداؼات هسالجدی‪،‬‬
‫‪۴۷۵۶‬ق‪.‬‬ ‫‪33‬‬
‫‪ْ .۵۷‬ىقی‪ ،‬هسمعبىزكىۿ المبسىط؛ [بیخا ‪ :‬المکحبة المؽجُى یه‪.۴۶۸۴ ،‬‬

‫دمىق اسالهی‪ /‬دجثالله فحذی‬

‫‪ٚ .۵۸‬الی پىؼ‪ ،‬زكىۿ دمىق کیفسی فًاوزی اطالػاتۿ جهؽاو‪ :‬ايحهاؼات ضؽقًعی‪.31۲۱ ،‬‬ ‫‪33‬‬
‫‪ٚ .۵۹‬اهلی ٕنهیع اولٔ‪ ،‬هسمعبىهکیۿ المىاػد والفىائد؛ لن‪ :‬هکحبة المفیع‪[ ،‬بیجا ‪.‬‬
‫ۺ‪ٓٚ .۵‬اؼؾاظه‪ ،‬ق‪ٛ‬یع و خالل ايًاؼیۿ دمىق جصای اخحصاصی جساین زایايهایۿ جهدؽاو‪ :‬يهدؽ‬
‫هیؿاو‪.31۲۲ ،‬‬
‫ۻ‪ .۵‬فاَل لًکؽايی‪ ،‬هسمعۿ اصىل فمه شیؼهۿ لن‪[ :‬بیيا ‪۴ ،‬ۻ‪.۴۶‬‬
‫ۼ‪ .۵‬فلچؽ‪ ،‬خىؼج پیۿ هفاهن بًیادی دمىق کیفسیۿ جؽخمه قدیعههعی قدیعؾاظه ثدايیۿ چ‪،۶‬‬
‫هههع‪ :‬ظايهگاه ‪ٚ‬لىم ؼَىی‪۵ ،‬ۼ‪.۴۶‬‬
‫‪ .۶۳‬فیٍ کانايی‪ ،‬هسمعزكدىۿ هفاجیخالش سائغ؛ لدن‪ :‬کحابطايده آیثاللده هؽ‪ٚ‬هدی يدفدی‪،‬‬
‫[بیجا ‪.‬‬
‫‪ .۶۴‬لیاقی‪ ،‬خاللالعیى و ازكاو قلیمیۿ ۾ؼو یکؽظ لدايىو هدداؾات اقدالهی ‪۵‬ۼ بده خدؽاین‬
‫ياجمام۽‪ ،‬هجله آهىشههای دمىق کیفسیۿ پاییؿ و ؾهكحاو ‪۸‬ۼ‪ ،۴۶‬و‪33۳‬د‪.31۱‬‬
‫‪ .۶۵‬کلیًی‪ ،‬هسمعبىی‪ٛ‬مىنۿ الکافیۿ جسمیك ‪ٚ‬لیاکبؽ غفاؼیۿ جهؽاو‪ :‬ظاؼالکحدب اإلقدالهیه‪،‬‬
‫‪.۴۶۹۶‬‬
‫‪ .۶۶‬گل ایگايی‪ ،‬قیعهسمعؼَاۿ کحاب الذجۿ لن‪ :‬ظاؼالمؽآو الکؽین‪۴۷۳۶ ،‬ق‪.‬‬
 ‫‪ .۶۷‬گلعوؾیاو‪ ،‬ایؽجۿ بایسحههای دمىق جصای ػمىهیۿ جهؽاو‪ :‬يهؽ هیؿاو‪.31۳۳ ،‬‬
‫‪ .۶۸‬هسكددًی‪ ،‬هؽجُ دیۿ دوزه دم ىق ج صای ػم ىهی ٕکلی دات زمددىق خدؿأۿ چ‪ ،۵‬جهدؽاو‪:‬‬
‫کحابطايه گًح ظايم‪۸ ،‬ۺ‪.۴۶‬‬
‫‪ .۶۹‬هغؽبی‪ ،‬ابىزًیفه‪ ،‬ي‪ٛ‬ماوبىهسمع جمیمیۿ دػائنالسالمۿ چ‪ ،۵‬لن‪ :‬هؤقكده آلالبیدث‪،‬‬
‫‪۸‬ۻ‪۴۶‬ق‪.‬‬
‫ۺ‪ .۶‬يؽالی‪ ،‬ازمعبىهسمعههعیۿ ػىائداألیام؛ لن‪ :‬ايحهداؼات ظفحدؽ جبلیغدات اقدالهی زدىؾه‬
‫‪ٚ‬لمیه لن‪ ،‬ۺ‪۴۷۴‬ق‪.‬‬
‫ۻ‪ .۶‬يىؼبها‪ ،‬ؼَاۿ شهیًه دمىق جصای ػمىهیۿ جهؽاو‪ :‬گًح ظايم‪۸ ،‬ۻ‪.۴۶‬‬
‫ۼ‪ .۶‬وزیع ضؽاقايی‪ ،‬زكیىۿ هًهاجالصالذیى؛ لن‪ :‬هعؼقه اهام بالؽ‪ ،‬ۻ‪۴۷۵‬ق‪.‬‬
‫‪ .۷۳‬ولیعی‪ ،‬هسمعيالرۿ دمىق جصای ػمىهیۿ جهؽاو‪ :‬قمث‪۵ ،‬ۺ‪.۴۶‬‬

‫‪33‬‬
‫دمىق اسالهی‪ /‬هبايی و هسحًدات فمهی و دمىلی شسوع به جسم سسلث سایبس ی‬

‫‪33‬‬