ENM ERGONOMİ

İşe Bağlı Kas-İskelet Sistemi

Rahatsızlıkları (İKİSR)
● Çalışma yaşamının en önemli sorunlarından biri kas iskelet
sistemi rahatsızlıkları (KİSR)’dir (Warming, vd. 2009;
Dıraçoğlu, 2006).

● Amerika Birleşik Devletleri Çalışma Bakanlığı İKİSR’i

çalışma ortamındaki risk etkenlerine maruziyet sonucu
gelişen kas, sinir, tendon, eklem, kıkırdak ve spinal disklerin
hasarı veya hastalığı olarak tanımlamaktadır (Bureau of
Labor Statistics, 2002).
 İKİSR

● Avrupa’da her dört çalışandan biri sırt ve kas

ağrısından yakınmaktadır (Dilek, vd., 2016).

● İngiltere’de çalışanların %85’i hastalık ve yaralanma

riskinin en fazla kas iskelet sisteminde olduğunu
düşünmektedir. (Aaras, vd.,1998).

● İKİSR, tanı ve tedavi harcamalarına, iş günü kaybı ve

sigorta tazminat ödemelerine yol açar (Hengel, vd.,
2011)
 İKİSR
● Sık Görülen Mesleki Kas İskelet Hastalıkları
İKİSR öncelikle beli, boynu ve üst ekstremiteleri (Elleri, dirsekleri ve omuzları) etkiler. En sıklıkla bel ve el
tutulur.
1- Bel ağrısı,
2- Boyun ve üst ekstremite (Omuz, dirsek, el bileği ve el) hastalıkları.

● Başlıca Hastalıklar Şunlardır:

• Kas zorlanması, incinmesi,
• Bel ağrısı,
• Bel fıtığı,
• Boyun tutulması,
• Boyun fıtığı,
• Karpal Tünel Sendromu ( el bileğinde sinir tuzaklanması).
 Risk Faktörleri
İKİSR’in etkileri:
● Kişiye etkileri
● İşe ve topluma etkileri

İKİSR’e etken olan risk faktörleri:

● Bireysel faktörler
● İşle ilgili faktörler
● Psikososyal faktörler
Malzeme Elleçleme
(Manual Material Handling-MMH)

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 Malzeme Elleçleme
(Manual Material Handling-MMH)

Malzeme Elleçleme İşleri

● İtme
İş kazalarının %31’i elle malzeme elleçlemeden
● Çekme (manual material handling, MMH) kaynaklanır.
● Taşıma • Bel incinmeleri MMH yaralanma/incinmelerinin
● Kaldırma %71
● İndirme • Bel incinmeleri, işçiye verilen tazminatların
%25
• Bel incinmesinin ortalama maliyeti: $60,000

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

AĞIR FİZİKSEL ÇALIŞMA

● Manüel çalışmalar işçilerde bel ağrısı ve kas ağrılarına neden

olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Uzun süreli ağır fiziksel
çalışma işçilerin nefes alma hızı ile kalp atışlarını arttırır. Eğer
işçiler yeterli fiziksel şartlara sahip değil ise, çabuk yorulacaktır.
Eğer mümkün ise ağır işler için yardımcı araç gereç
kullanılmalıdır. Mekanik güç işçilerin maruz kaldığı riski azaltacak
ve verimini arttıracaktır.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 Ağır işleri organize ederken
aşağıdaki noktalara dikkat
edilmelidir:
● Ağır iş işçinin fiziksel kapasitesini
aşmamalıdır. Ağır fiziksel işlerin
● Ağır işler gün içine yayılmalı ve düzenlenebilmesi için
arada hafif işler yapılmalıdır. aşağıdaki faktörlerin bilinmesi
● Günlük çalışma içinde istirahat gereklidir:
periyotları bulunmalıdır. ● Yükün ağırlığı,
● İşçinin yükü ne sıklıkta taşıdığı,
● Taşınma uzaklığı,
● Yükün şekli,
● Yükü taşımak için gerekli
zaman.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

Özellikle elle taşımanın olduğu işlerde yapılması
gerekli iyileştirmeler şöyle sıralanabilir:

Yükün ağırlığı azaltılmalı;

● Yükün ağırlığını azaltın,
● Bir seferde taşınacak yük miktarını (sayısını) düşürün,
● Fazla yükler için birden fazla kişiyi devreye sokun.
Depolama teknikleri geliştirilmelidir;
● Uygun yükseklikte raflar, paletli standlar ve destekler
kullanılmalıdır.
● Paletlerde yük taşırken yükü yaymak amacıyla paletin ortasına
yerleştirin.
Taşıma mesafesini en aza indirilmeli;
● Çalışa alanının yeniden düzenleyin,
● Üretim ve depolama alanını yeniden planlayın.
Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
Özellikle elle taşımanın olduğu işlerde yapılması
gerekli iyileştirmeler şöyle sıralanabilir:
Daha kolay taşıma sağlanmalı;
➢Yükün ağırlık merkezi işçiye yakın olacak şekilde planlanmalıdır.
➢Vücudun eğilmesini engellemek için depolama yapılan yer bel
hizasında veya daha yukarda olmalıdır,.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

Daha kolay taşıma sağlanmalı;
➢Yükü bel yüksekliğine kadar mekanik kaldıraçlarla taşıyın.
➢Yükü taşımak için birden fazla kişi gerekebilir.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 KALDIRMA TEKNİKLERİ

Doğru Kaldırma Yanlış Kaldırma

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
BEDENEN YAPILAN TAŞIMACILIKTA
ALINACAK GÜVENLİK TEDBİRLERİ

✓Durun ve düşünün.

✓Yük kaldırımını planlayın.

✓Yük nereye yerleştirilecek sorgulayın

✓Uygun yardımcı ekipmanlar kullanın

✓Yardıma ihtiyaç olup olmadığını sorgulayın

✓Yük üzerinde varsa engelleri çıkarın

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 ✓Ayaklarınızı bacaklarınızı açarak dengeli
şekilde yerleştirin

✓Eğilirken dizler bükülmeli ve sırt düz

tutulmalıdır. Bu durumda vücudun dengesini
sağlamak için harcanacak güç an aza
indirilecektir.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

✓Sağlam şekilde kavrayın

✓Kollarınızı bacaklarınız tarafından oluşturulan sınırlar içinde

tutmaya çalışın

✓Kanca kavrayışı yaparak parmaklarınızı düz tutun.

✓Taşınacak gereçler bütün avuç içiyle kavranıp kollar düz

tutulduğunda yük bütün vücuda dağılacağından harcanacak kuvvet
daha az olacaktır.

✓Çene içeride tutulmalıdır. Boynu uzatarak çeneyi içeri çekmek

omurgayı kilitleyecektir. Böylece belde meydana gelebilecek
sakatlıklar önlenir.

✓Sırt düz tutulmalıdır. Böylece karın bölgesindeki baskı azalacak,

diskler üzerindeki basınç eşit derecede olacak ve sırt kaslarının
çalışması tehlikeli bir pozisyonda olmayacaktır. Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
✓Yükü ani itmeyin, çekmeyin ve kaldırmayın

✓Yük taşıma hareketini yavaşça yapın

✓Kalkarken yükün kontrolünüz altında

kalmasını sağlayın

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 ✓Yükü kendinize yakın tutun

✓Dönüş yaparken gövdenizi döndürmeyin

✓Yükün ağır kısmını gövdenize yakın tutun

✓Yükü bırakın

✓Yerleştirmeyi sonrasında yapın

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
NIOSH Kaldırma Denklemi (NIOSH 1991)
● Kaldırma kavramaları ve kaldırma boyunca dönme kalitesini
açıklamak için geliştirilmiştir.

Üç temel bileşen
● – Önerilen Ağırlık limiti_ - Recommended weight limit (RWL)
● – Yük Sabiti - Load constant
● – Çarpanlar - Multipliers

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 NIOSH Kaldırma Denklemi (NIOSH 1991)

● Orjinal NIOSH yönergesi 1981 yılında geliştirilmiştir, faaliyet sınırı ve

maksimum kabul edilebilirlik sınırı kullanılmıştır.
● 1991 Gözden geçirilmiş NIOSH modeli :

Kaldırma indeksi (KI)= Parça Yükü / Önerilen Kaldırma Limiti

Lifting Index (LI) = (Load Weight / Recommended Weight Limit (RWL)

● LI < 1 Kabul edilebilir LI > 1 Kabul edilemez

● RWL = LC*HM*VM*DM*AM*FM*CM

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)

NIOSH Yük Kaldırma Yönergesi

• RWL = LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM
– LC = Yük Sabiti / Load Constant = 51 lbs (23 cm)
– HM = Yatay Çarpan / Horizontal Multiplier = 10/H (25 /H)
• H: Yükün ağırlık merkezinin dirsekler arası orta noktadan uzaklığı,
25 cm ≤ H ≤ 63 cm (10 ≤ H ≤ 25 inc.) (H< 25 cm ise H= 25; H > 63 ise değişken koşullar)
– VM = Dikey Çarpan / Vertical Multiplier = 1 – 0.0075|V-30| (1-(0.003|V-75| ))
• V: Yükün ağırlık merkezinin yüksekliği, V ≤ 175 cm (0 ≤ V ≤ 70 inc)
– DM = uzaklık Çarpanı / Distance Multiplier = 0.82 + 1.8/D (0.82 + 4.5/D)
• D: Yükün başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki dikey uzaklık,
25 cm ≤ D ≤ (175-V) cm (10 ≤ D ≤ 70 inc) D < 25 cm ise D= 25
– AM = Asimetri Çarpanı / Asymmetry Multiplier = 1 – 0.0032A
• A: El ve ayaklar arasındaki açı, 0 ≤ A ≤ 135 derece (A> 135 ise iş yeniden tasarlanır)
– FM = Frekans Çarpanı / Frequecny Multiplier = Tablo 4-7
Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)
● LI = Yük (Load) / RWL

24
Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
1. NIOSH Kaldırma Denklemi (1991)

• Tavsiye edilen Ağırlık Limiti= RWL = LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM

• RWL max= 23 kg= 226 N.

• Tavsiye edilen Ağırlık Limiti= RWL = LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM

• LI= Yük Ağırlığı/ RWL

25
Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları
 V değeri inch
olarak
verilmiştir.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 Kavrama Çarpanı
• Optimal Kutu: Kulpları yada tutacakları olan, düz ve
kaymaz yüzeyleri olan, en az 16’’x12’’ (40x39 cm)
olan kutu ve sandıklar

• Optimal Tutmaç: Silindir şeklinde, düz ve kaymaz

yüzeye sahip, 0,75-1,5’’ (1,9-3,8 cm) çaplı, 4,5’’ (11,3
cm) den uzun, ve en az 2’’ (5 cm) aralığı olmalıdır.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)
Kaldırma İndeksi (Lifting Index)
– Tehlike seviyesini gösterir (LI ≥ 1,0, tehlikeli demek)
– LI = Yük (Load) / RWL
LI’i yüksek olan işlerin ve çalışma ortamların değiştirilmesi gerekir:
– En düşük ve yüksek noktalar değiştirilebilir
– Kaldırma ve eğmek için masalar kullanılabilir
– Konteyner ve kulp tasarımları değiştirilebilir
– H kısaltılabilir

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)
Ağırlığı 30 lb olan bir kutuyu yerden arabanın
bagajına yüklemek istiyoruz
• Almak için 90° bir dönme hareketi
• Yer seviyesi→ Vor = 0
• Bagaj → Vdes = 25’’, D = 25’’
• Hor = 10’’ and Hdes = 25’’
• Tek harekette kaldırma, FM = 1
• Küçük, kompakt bir kutu fakat kesikler yok CM
= 0.95

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 ● RWLor = 51(10/H)(1-0,0075|V-30|)(.82+1.8/D)(1-.0032A)FMxCM
= 51 (10/10) (1-0,0075|0-30|) (.82+1.8/25) (1-0.0032*90)(1)(0,95)
= 23,8 lbs
● RWLdest = 51(10/H)(1-0,0075|V-30|)(0,82+1.8/D)(1-0,0032A)FMxCM
= 51 (10/25) (1-0,0075|25-30|) (0,82+1.8/25)(1-0,0032*0) (1)(0,95)=
51(0.4)(0.963)(0.892)(1)(1)(0.95)
= 16,6 lbs
● LI = Load / RWLdest = 30 / 16,6 = 1,8
İyileştirme??

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)
Aşağıdaki durumlardan herhangi birisi oluştuğunda düzeltilmiş NIOSH denklemi
uygulanmaz
– Tek el ile kaldırma/indirme
– 8 saatten daha fazla kaldırma/indirme
– Oturarak veya diz çöekerek kaldırma/indirme
– Sınırlı çalışma ortamında kaldırma/indirme
– Değişken, stabil olmayan parçaları kaldırma/indirme
– Taşırken, iterken veya çekerken kaldırma/indirme
– El arabaları veya kürekler ile kaldırma/indirme
– Yüksek hızda kaldırma/indirme (30 in./sec den daha hızlı)
– Kabul edilemeyen ayak/yer kavraması ile kaldırma/indirme (yer ve ayak
yabanı arasında sürtünme katsayısı <0.4 )

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)
Uygun malzeme elleçleme teknikleri geliştiriniz!
● Mümkün olduğunca kaldırma işinden kaçınınız
● Mümkünse araba veya kaldırma araçları kullanınız
● Yardım alınız
● Taşınacak parçaları vücudunuza yakın tutunuz
● Düzgünce (yumuşak) kaldırınız
● Kaldırırken dönme harketinden sakınınız
● Bacak kasları yardımıyla kaldırınız
● Aşırı uzanmadan kaçınınız
● Yük ağırlığını azaltınız
● Kaldırırken sırtınızı dik tutunuz

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

 NIOSH Kaldırma Denklemi(NIOSH 1991)

Uygulamalar
● MMH-malzeme elleçleme ile ilişkili yaralanmalar üretim kaybı ve
sağlık maliyetleri açısından önemli bir maliyet getirirler.
● İş tasarımındaki değişiklikler uygun modeller yardımıyla
değerlendirilebilirler.

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

Ödev

Dr. Öğr. Üyesi Ilgın ACAR ders notları

1. NIOSH Kaldırma Denklemi (1991)

RWL = LC x HM x VM x DM x AM x FM x CM

• H’nin ölçülemediği durumlarda, H aşağıdaki eşitlikler

kullanılarak tahmin edilebilir.

• W: Sagital düzlemde kutunun genişliği.

• V:Ellerin yere olan dikey uzaklığı/ yükün ağırlık
merkezinin dikey yüksekliği.
37
NIOSH Tekli İş Örneği

a) Yapılan iş için RWL’yi hesaplayın. (Sagital düzlemde kutunun genişliği=8

inch. alınız).

b) İyileştirme gerekiyor mu? Gerekiyorsa işi yeniden tasarlayın.

c) Yeniden tasarım önerilerinize göre iyileştirme sonrası yeni RWL değerini

hesaplayınız.

38
Kaynakça

● Bridger R.S(2008).Introduction To Ergonomics, 3rd

Edition.
● http://en.wikipedia.org/wiki/Anthropometry
● http://personal.cityu.edu.hk/~meachan/Online%20
Anthropometry/Chapter1/Ch1-7.htm
● IME3420 Lecture Notes by Tycho Fredericks, PhD
and Anil Kumar, PhD.