MODYUL 3- PANITIKAN HINGGIL SA KAHIRAPAN

1. Introduksyon
Ang kahirapan ay kondisyon ng tao kung saan mayroon siyang kakulangan
sa mga pangunahing pangangailangan tulad ng pagkain at tubig. Kaakibat din
dito ang kabiguan ng mga tao na makakain ng tatlong beses. Ito ay isa sa
problema na hindi matapos- tapos at hindi rin mabigyan ng solusyon. Mahigit
kumulang 48% o 11.1 milyon ang bilang ng mga pamilyang Pilipino na nagsasabi
at itinuturing ang kanilang sarili bilang mahirap. Ito ay batay sa ikalawang
‘survey’ na ginawa ng SWS o Social Weather Stations. Sa araling ito mas lalo
nating bibigyan ng larawan ang totoong kahulugan ng kahirapan.
Noong unang panahon pa man, panahon ng patriarkang si Adan ay sinabi
ng Diyos sa kaniya na,“ …Kaya susumpain ko ang lupa, at kakailanganin mong
magpagal ng husto para sa iyong pagkain. Sa hirap, kakain ka ng pagkain mula
roon sa lahat ng araw ng iyong buhay. Pagpapawisan at pagpapagalan mo ang
para sa iyong pagkain…” (Gen. 3:17 at 19 New Country Vision) ay ipinahahayag
nito ang paghihirap na daranasin ng tao mula ng sila ay itakwil ng Diyos,
sapagkat ang bawat nanaisin ng tao ay kinakailangan niyang paghirapan o
pagpagalan.

2. Mga Inaasahang Bunga ng Pagkatuto

a. Maipaliliwanag mo ang sanhi at bunga ng mga suliraning panlipunan sa
pamamagitan ng mga makabagong akdang pampanitikan.
b. Matutukoy mo ang mga mapagkakatiwalaan at makabuluhang akdang
pampanitikan.
c. Matutukoy mo ang mga katangian ng mahusay na akdang pampanitikan na
may kabuluhang panlipunan
3. Pagtalakay sa Paksa
Sa panahong ito, ang kahirapan ay parang salot na nagdudulot ng bagabag sa
kaisipan at kalooban ng tao, na anupa’t kahit ang mga industriyalisado o
mauunlad na mga bansa ay apektado rin nito sa kabila ng pagsusumikap ng
mga namumuno na ito ay masolusyunan. Subalit ang katotohanan, lalong
dumarami ang naghihirap bunga ng iba’t ibang kadahilanan,
Mga halimbawang akdang pampanitikan ukol sa Kahirapan
Halimbawa 1
(Kanta ng Maalaala mo Kaya)
Basahin ang Script;
Charito: Kumusta mga Kapamilya!
(Kanta ng Maalaala mo Kaya)
Charito: Nandito na naman tayo para sa panibagong
(Kanta ng Maalaala mo Kaya)
Charito: Kwento ng buhay OFW
(Kanta ng Maalaala mo Kaya)
Charito: Muli, Magandang Hapon! Ako nga pala ang inyong lingkod…
(Kanta ng Maalaala mo Kaya)
Charito: DJ Chito!
Charito: At kasama ko nga pala ang ating panauhin sa hapong ito.
Ralph: Magandang Hapon sa inyo mga tagapakinig.
Charito: Kamusta ho kayo, Ginoong Ralph. Salamat sa pagpunta upang samahan
ako basahin ang panibagong kuwento at mensahe na pinadala n gating
tagapakinig.
Charito: Liham ng Isang OFW na Ina sa kanyang Ana
Dear Anak,

Sa aking pag-iisa ay wala akong ibang inisip kundi ang iyong kapakanan.Iniisip ko kung kumain
ka na ba at natutulog ka ba sa oras. Sa buong maghapong paghahanap- buhay ko ay ikaw ang
laman ng isip ko. Minsan, ang bigat ng aking mga dalahin sa aking puso. Mabigat ang aking
pakiramdam at pilit na pinipigil ang pagpatak ng aking luha. Minsan, dumarating ang
pagkakataong pinagsisihan ko ang pagkawalay ko sa iyo ngunit maninimbang naman ang pagsisi
kung hindi ko gagawin ito. Mas mahihirapan ang kalooban kong hindi man lang kita mabigyan
ng sapat na pagkain at magandang edukasyon. Mas mararapatin kong tiisin ang hirap na
dinaranas ko dito at lungkot ng pag-iisa kay sa makita kitang pinanonood ang iba at naiinggit sa
mga kapwa mo bata. Wala akong ibang hinangad kundi ang mapasaya ka at magkaroon ng
magandang bukas kapalit ang hindi ko paggabay sa iyo sa araw-araw. Mahal kong anak,
pagpasensiyahan mo na ang Nanay mo kung hindi mo ako kasama sa lahat ng oras. Wala ako sa
tabi mo para paliguan ka bago pumasok sa eskuwela, Hindi ako ang naglaba ng iyong mga damit
 at hindi ko man lang nagawa ang mga assignments mo at hindi man lang kita nagabayan sa
pagbilang at pagbasa .Ilang birthday na nga ba at ilang okasyon na hindi man lang tayo
nagkasama? Pagpasensiyahan mo na ako kung ang ating family picture ay kulang at idinikit lang
ang aking mukha para lang makitang may pamilya ka. Anak, darating ang oras at maiintindihan
mo ako. Huwag kang magdamdam at huwag magtanim ng sama ng loob sa akin. Minsan
kailangan nating gumawa ng paraan para mairaos ang buhay na ating inaasam. Mahal na mahal
kita anak. Hindi ko pinagsisihan na isilang kita sa mundong ito. Hayaan mo, konting tiis na lang
at makakasama mo na ako. Huwag kang manibago sa aking pagdating. Alam kong alam mo na
ang lahat. Ang aking pagtitiis dito ay para sa iyo at para sa ating dalawa. Huwag mo na lang
itanong kung bakit wala kang Tatay. Dahil kung nandiyan ang tatay mo ay hindi mo na rin
mararamdaman ang lahat at hindi mararanasang mawalan ng isang Ina sa lahat ng pagkakataon at
marahil nga hindi ka na rin magtatanong. Pilitin mo na lang intindihin ang lahat. Nandito pa ako,
anak. Mahal na mahal kita.

Nagmamahal,

Inay

Charito: Grabe talaga ang buhay sa ibang bansa ho mga tagapakinig. Grabe sa
hirap ng buhay kailangan mo talaga magsakripisyo para sa ating
pamilya. Anong masasabi mo aming panauhin?
Ralph: Ang masasabi ko lamang ay talaga naman na iba talaga ang binibigay na
sakripisyo ng ating mga magulang upang masustentuhan ang kanilang pamilya
at mabigay ang lahat ng kailangan kahit na sila ay kumakaharap sa labis na
paghihirap.
Charito: At dahil diyan, may inihanda kaming kanta sa iyo dakilang ina ng
tahanan.
(Kanta: Napakasakit Kuya Eddie)
Charito: At diyan nagtatapos ang ating segment na maalaala mo kaya. Hanggang
sa muli, paalam.

4. Kahirapan sa Pilipinas

Paano natin ipapaliwanag ang kahirapan sa Pilipinas?

Philip Emmanuel Penaflor

Philip Emmanuel Penaflor

M&E Expert, WHH South Sudan at Welthungerhilfe
Published Oct 12, 2015
Bakit ba mahirap tayo kahit na umaangat daw ang ekonomiya ng ating
bansa? Ilang pangulo na ba ang nagsabing umuunlad na ang ekonomiya ng
bansa ngunit ito ba’y nararamdaman ng karaniwang mamamayan? Sino ba
ang nakikinabang sa pag-angat ng ating ekonomiya? Babalik tayo sa tanong
noon ng mga awtor o manunulat patungkol sa human development na
“Development for Whom?” “Para kanino ba ang pag-unlad”?

Masalimuot ang usaping kahirapan sa ating bansa. Kung tatanungin natin ang
mga mayayaman ang tiyak na sasabihin nila’y “marami kasi sa atin ang
tamad”. At hindi naman natin sila masisisi sa ganitong pananaw dahil
umagang-umaga pa lamang nakikipag-inuman na ang ibang mga kalalakihan
sa barangay, walang kusang magbanat ng buto, at naghahangad na lamang
ng biglaang kita na parang “instant coffee”. Ang iba sa halip na maghanap ng
kapakipakinabang na trabaho ay nagbabakasakali sa sugal, at habang natatalo
ay lalong nagpipilit na makabawi hanggang sa malulong sa sugal at
magkabaon-baon sa utang na lalong nagpapalugmok sa kahirapan. Ang
lalong nagpapabigat sa ganitong problema, wala na ngang trabaho, ayaw
magbanat ng buto, saksakan pa ng bisyo – sugal, alak o droga. Siga pa,
palaaway, nambubugbog ng asawa o mga anak. Kaya paano nga naman
aasenso?

Bakit nga ba marami sa atin ang tamad, batugan, ayaw magbanat ng buto,
pero nangangarap ng masarap na buhay? Ay di hanggang pangarap na lang
tayo?

Kung tatanungin naman ang mga aktibista kung bakit mahirap tayo ang
kanilang sasabihin ay “dahil sa pagkakasakal ng mga mayayaman
at naghaharing-uri sa lipunan” katulad ng mga panginoong may-lupa at mga
negosyante na madalas sila rin ang mga pinuno sa pulitika. At dahil sila ang
mga namumuno sa pulitika ang kanilang mga balakin at gawain ay patungo sa
higit na pagpapaibayo ng kanilang mga interes, ng kanilang mga negosyo at ng
kapakanan ng kanilang mga pamilya lamang. Kaya nga sila tumatakbo sa
pulitika ay upang ma-proteksiyunan ang kanilang mga negosyo at iba pang
mga interes, hindi talaga kapakanan ng mga tao ang layunin nila. Kaya patuloy
na lumalaki ang agwat ng mayaman at mahirap.
Kaya ano nga ba ang dahilan ng ating kahirapan? Katamaran nga ba? O ang
paghahari ng mga mayayamang panginoong may-lupa o may-negosyo?

Maaaring may katuwiran ang parehong argumento, at higit pa, sapagkat

maaaring may kaugnayan ang dalawang dahilang ito.

Ugat ng “katamaran” sa kasaysayan

Panahon pa ng mga Kastila’y naobserbahan na ang katamaran daw ng mga

“Indiyo” (“Indiyo” ang tawag noon ng mga Kastila sa mga katutubong
Pilipino). Ang kanilang obserbasyon, magtatrabaho lamang daw ng ilang oras
ang mga Pilipino pagkatapos ay uuwi na sa bahay at wala nang gagawin,
tatambay na kung baga, hanggang hapon na. Pagkatapos sa hapon naman ay
pupuntang muli sa linang na sinasaka magbubungkal ng kaunti tapos uuwi na
at kung may makakasama ay mag-iinom na ng “tuba” o kahit na anong
alak. Kaya naturingang tamad ang mga ninuno natin.

Ang hindi naisip ng mga Kastila ay magkaiba ang klima ng Pilipinas at

Espanya. Sa Espanya malamig at iba’t iba ang panahon, may tag-araw
(summer), may tag-yelo (winter), may tinatawag na tagsibol (spring) at
taglagas (autumn/fall). Sa Pilipinas dalawa lang ang panahon, tag-araw at
tag-ulan. Sa Espanya iba’t ibang panahon iba’t ibang pamamaraan ng
pagtrabaho, madalian ang pagtanim dahil tatlong buwan lang ang tagsibol,
kailangang mayroon sapat ng supply ng pagkain sa panahon ng taglamig dahil
walang tumutubo sa panahong ito. Samantalang sa Pilipinas napakasimple
lang ng panahon at sa buong taon ay maaaring magtanim, at noong panahong
iyon sagana sa kagubatan at mga hayop. At dahil mainit ang klima hindi
maaaring magtrabaho sa maghapon kung kaya nagpapahinga ang mga tao sa
tanghali hanggang hapon.

Hindi dahil sa katamaran ang dahilan kung bakit naghirap ang ating mga
ninuno. Ang dahilan ay ang pananakop ng mga Kastila na kumamkam ng ating
mga lupain. Nawalan ng lupang sasakahin ang mga Indiyo at ang mga ito’y
napunta sa kamay ng mga dayuhang mananakop. Ano’ng nangyari sa mga
Indiyong ninuno natin? Sila’y naging mga mangagawa sa mga malalawak na
hacienda ng mga Kastila at nang mga may dugong Kastila, na halos mistulang
alipin ng mga mananakop. Ang iba’y sapilitang pinagtrabaho sa mga
pagawaan ng “galleon” at sumasama sa paglaban sa mga pirata, at iba pang
mga gawain tulad ng paggawa ng mga Simbahan, mga gusali ng gobyerno at
ng mga kalsada. Ang tawag dito’y “polo” o “forced labor” at walang bayad.

Sino ang gaganahang magtrabaho sa ganitong kalagayan? Araw-araw, taun-

taon, dekada kada dekada, at daang taon, ang mga ninuno natin ay naging
mga alipin ng mga mayayamang haciendero at walang nakikinitang paglaya sa
ganitong uri ng pagkaalipin, kung kayat napaniwala nila ang kanilang mga sarili
na iyon na talaga ang swerte ng kanilang buhay. Kailangang magtiis dahil sa
langit, ayon sa turo ng Simbahan, ay may nakalaang biyaya ng kaligtasan at
kaluwalhatian. Kaya tinawag na “fatalistic” ang mga mahirap dahil sa
paniniwalang ang kahirapan ang swerte nila sa buhay.

Ang mga ninuno natin sa gitna ng kaapihan at pagkaalipin ay madalas pang

inaalipusta ng mga mayayamang haciendero komo sasabihing sila’y mga
hampaslupa, walang pinag-aralan, mga bobo at ignorante, patay-gutom, at
ito’y natanim sa kanilang diwa sa mahabang panahon hanggang sa ngayon,
kung kaya’t ganoon na nga ang paniniwala ng mga mahihirap. Ang
pakiramdam nila’y kulang ang kanilang pagkatao, kakaiba sila sa mga
marangya at nakakataas sa lipunan. Kaya’t sa tuwing makakaharap sa mga
mayayaman ay sunud-sunuran lamang ang mga ito at wari’y nanginginig pa,
hindi makapangatwiran kahit na hindi makatarungan para sa kanilang ang
ipinagagawa o ang nais mangyari ng mga naghaharing uri.

Sa panahon ngayon ito’y nagaganap pa rin, katulad ng pagtrato ng mga

namamahala ng mga kumpanya sa kanilang mga empleyado o ng mga pinuno
ng pamahalaan o burukrasya sa mga karaniwang kawani nito, maging sa
Simbahan man sa pagitan ng mga pari at madre at ng karaniwang layko, o sa
tahahan mismo kung paano ituring ng mga amo ang kanilang mga katulong o
kasambahay. Dahil sa pag-tratong may pang-aalipusta ang mga mahirap ay
tuluyan nang nawalan ng tiwala sa sarili nilang kakayahan sa paniniwalang
wala silang magagawa dahil sa sila’y “pobre” lamang. At dahil dito’y hindi na
nagkaroon ng hangad na magsikap kaya’t naging “apathetic” na rin
sila. Nakaukilkil na sa kanilang mga puso, isip at kaluluwa na ganito na talaga
ang buhay. At ito’y namana natin sa ating mga ninuno hanggang sa ngayon.

Ngunit sa kabila ng kanilang mababang pagtingin sa sarili ang mga mahirap ay

nangangarap din na magkaroon ng magandang buhay, na maging katulad ng
mga mayayaman at naghaharing uri sa lipunan. Sa kanilang palagay ang
pagiging ganap na tao ay ang katulad ng mga mayayaman, at sa tingin nila
magiging ganap lamang ang kanilang pagkatao kung sila’y makaahon sa
kahirapan. Kaya nga marami sa mga mahihirap, na tinatawag na “masa”, ang
nalululong sa mga telenobela o mga palabas sa telebisyon lalo’t kung may
kuwento ng mahihirap na umasenso, pagka’t sa sandaling panahon ng
panonood ay nakakalimutan nila ang kanilang mga suliranin sa buhay at
nakikita nila ang kanilang mga sarili doon sa mga bida sa mga telenobela at
nangangarap na mangyari din ang pagtatagumpay sa kanilang buhay.

Ganito rin maipapaliwanag ang pagkakalulong ng mga mahihirap sa alak. Sa

karaniwang araw ang turing nila sa kanilang mga sarili’y mga hampaslupa,
walang kwenta at api, ngunit sa kaibuturan ng kanilang mga puso’y
naghahangad ding umasenso at makaahon sa kahirapan. Datapwa’t dahil wala
silang nakikinitang pag-asa sa abang kalagayan, ay idinadaan na lamang ang
kanilang mga problema sa pag-inom kung saan panandaliang nakakalimutan
nila ang kanilang abang kalagayan. Sa kalasingan nagkakaroon sila ng sariling
mundo, ang mundo na nais nilang manyari sa kanilang buhay na hindi
nangyayari sa tunay na buhay. Kapag sila’y nalalasing lumalabas sa kanilang
mga bibig ang mga hindi nila masabi sa karaniwang araw, katulad ng mga
hinaing, mga hinanakit, o mga hangarin nila sa buhay, kasama na rin ang
pagyayabang na kaya nilang gawin ang lahat.

Ang pagsakal ng mayayaman sa mahihirap

Dahil sa madilim na kasaysayang naglugmok sa ating mga ninuno sa

kahirapan, na naging dahilan upang bumaba ang kanilang pagtingin sa sarili
kung kaya’t nawalan na ng tiwala sa kanilang kakayahan, naging madali para
sa mga mayayaman ang pananamantala sa mahihirap tulad halimbawa ng
pangangamkam ng mga lupain. Ang mga mayayaman bukod sa mahuhusay
ang kanilang mga abogado, kaibigan pa nila ang mga huwes o ang mga
pulitiko, at maging ang Simbahan. Ang mahihirap, dahil sa walang sapat na
kaalaman, ni wala ngang kayang magbayad ng abogado at kung mayroon man
ay abogado ng gobyerno na wala ring magawa dahil sa kakampi ng
mayayaman ang mga huwes at mga pulitiko, kung kaya’t tahimik na
tatanggapin na lamang ang kanilang pagkatalo at pagka-api. Ganito rin ang
nagaganap kung ang isang mayaman ay nang-abuso ng isang mahirap,
halimbawa’y nanghalay ng puri ng isang babaeng mahirap, halimbawa’y ang
kanilang katulong, na babayaran na lamang ang pamilya upang manahimik
pagkat wala rin namang mararating ang kaso.

Sa lipunan ang mayayaman ang nagdidikta ng mga kalakaran sa pulitika at sa

ekonomiya. Kailangang maproteksiyunan nila ang kanilang mga lupain at mga
negosyo, kaya kailangang may kakampi sila sa gobyerno lalo pa’t ang
gobyerno’y umaasa sa kanilang mga buwis. Kaya naman ang gobyerno’y
sunud-sunuran sa mga mungkahing mga patakaran o batas ng mga
mayayaman. Kaya nga kung may mga batas na magiging mapanira sa
kanilang mga interes, katulad na lamang ng reporma sa lupa o tinawag
na “Comprehensive Agrarian Reform Program”, ito’y puno naman ng butas
upang hindi talaga tuluyang maipamigay sa mga magsasakang walang lupa
ang mga lupain ng mayayaman. Karamihan sa mga naipamahagi nitong
nakaraang panahon ay lupang gobyerno, at hanggang ngayon maraming
lupaing prime agricultural land ay nasa kamay pa ng mag panginoong may
lupa o kaya na-i-convert sa layuning pang-industrial kaya’t hindi na
maipamahagi.

At upang tuluyang maisulong nila ang kanilang mga interes, ang mayayaman
na mismo ang mga namamayani sa pulitika bilang mga alkade, gobernador,
congressman, senador at iba pa, at sila ang mga may koneksiyon at
kapangyarihan upang magtalaga ng kanilang mga kaibigan sa gabinete at iba
pang mga katungkulan sa burukrasya upang kanilang maging mga
kakampi. Ang mga mayayaman ay wala naman talagang pakialam sa
karaniwang mamamayan. Pinapasok nila ang larangan ng pulitika upang
isulong ang interes ng kanilang pamilya at mga negosyo. Kaya may “political
dynasty” na kung saan ilang pamilya lamang ang naghahari sa isang lugar, o
kaya hindi napapalitan ang mga pinuno sa isang lugar at nagpapasalin-salin
lamang ito sa mga kasapi ng iisang pamilya. Ginagamit lamang nila ang
mahihirap upang patuloy silang manatili sa kanilang mga puwesto.

Paano ginagamit ng mga mayayaman ang mga mahihirap upang manatili ang
kanilang political dynasty? Dito pumapasok ang usaping “patronage politics” na
siyang laman o katangian ng tinatawag nating “traditional politics” o
“trapo”. Ang mga mayayamang pulitiko ay nagmimistulang mga “patron” ng
mga lugar na kanilang nasasakupan. Dahil sila’y patron, sa kanila tumatakbo
ang mga mahihirap tuwing may mga pangangailangan, halimbawa’y gamot,
pambayad sa ospital, pampalibing, pang-eskuwela ng mga bata, at iba pang
mga pangangailangan. Kaya nga ang mga bahay ng mga pulitiko ay palaging
maraming tao sa araw-araw sapagkat maraming mga mahihirap ang
dumudulog upang humingi ng kaunting tulong. Ang kaunting tulong na
kanilang natatanggap sa kanilang mga pulitiko ay kanilang tinatanaw
bilang utang-na-loob kung kaya’t sa susunod na eleksiyon iboboto nila ang mga
pulitikong ito bilang pagtanaw ng utang-na-loob. Ginagamit ng mga trapo ang
utang-na-loob na ito upang mapanatili sila sa kanilang mga puwesto.

Kaya ang kalakarang ito ang ibig sabihin ng patronage politics. Tinatangkilik ng
mga tao ang mayayamang pulitiko dahil sa mga kaunting tulong na
tinatanggap nila sa mga ito, kung kaya’t nananatili ang mga mayayamang
pulitiko sa kanilang mga puwesto. At ito ang ibig sabihing ng traditional
politics o “trapo”, na hindi kuwalipikasyon o kakayahan ng pulitiko o plataporma
de gobyerno ang tinitingnan ng mga tao, kungdi kung ano ang ibinibigay sa
kanila ng mga trapo na tinatanaw nilang malaking utang-na-loob. At dahil sa
ginagamit nga lang naman ng mga trapo ang mahihirap, walang tunay na
pagbabago sa kalagayan ng lipunan ang nagaganap kungdi ang patuloy na
pananamantala ng mga mayayamang pulitiko gamit ang kanilang
kapangyarihan, upang lalo pa silang yumaman sa pamamagitan ng kurapsiyon
at iba pang pang-aabuso sa gobyerno, samantalang ang mahihirap ay patuloy
na naghihirap, walang tunay na pag-asenso kungdi ang umasa na lamang
kakarampot na ibinibigay sa kanila ng mga trapo.

Ang masaklap hindi batid ng mga mahihirap na ang ginagamit ng mga trapo ay
nagmula rin naman sa buwis ng mga mamamayan ngunit sa akala nila’y
napakabuti na sa kanila ng mga trapo sa kaunting biyayang ambon. Ang mas
masaklap ang ibang ginagamit ng mg trapo ay galing sa pandarambong o
kaya sa mga illegal na gawain tulad ng illegal na pagtotroso, illegal na
pagmimina, illegal na pangingisda, huweteng, smuggling o droga. Natatakpan
ang kanilang mga illegal na gawain sa pamamagitan ng mga kaunting tulong
na ibinibigay sa mahihirap na dahil dito’y patuloy na naniniwala sa kabutihan ng
mga trapo.

Sa ating bansa ang pulitikang patronage politics o traditional politics ay

tinatawag ding “Oligarchy” na ang ibig sabihin ay pamumuno ng iilan lamang,
at sila ang tinatawag ng mga aktibista na “naghaharing uli” o “ruling
elite”. Kapag ang iilang mga naghaharing ito’y mga mayayaman lamang ang
tawag naman dito’y “Plutocracy”. Ito’y mga magkakaugnay na mga
terminolohiya. Ang Plutocracy na isang uri ng Oligarchy ay traditional politics o
“trapo”. Ang katangian ng mga trapo ay patronage o paggamit ng “utang-na-
loob” sa pamamagitan ng pamumudmod ng maliliit na tulong sa mga
mahihirap. At dahil sa patuloy nilang pananatili sa puwesto nagpapasalin-salin
lamang sa mga kasapi ng pamilya ang kanilang pamumuno sa pulitika. Ang
tawag dito’y political dynasty. At dahil interes lamang ng pamilya ang
mahalaga sa political dynasty ang mahihirap ay patuloy na naghihirap at
walang pag-asang makaahon sa kanilang kahirapan.

Paano tayo makakaalpas sa kahirapan at magkakaroon ng tunay na

pagbabago?

Nauna nang nabanggit na masalimuot ang usaping kahirapan sa

Pilipinas. Kaya hindi tamang sabihing mahirap ang mahihirap dahil sila’y mga
tamad. Maaaring iyan ay isang dahilan ngunit ayon sa naipaliwanag na, mas
malawak pa ang sanhi ng kahirapan sa bansa.

Ayon sa isang batikang edukador na nagngangalang Paolo Freire mula sa

bansang Brazil, ang mga mahihirap, dahil sa napakatagal na pagkaalipin sa
mga dayuhang mananakop ay walang kakayahang iangat ang antas ng
kanilang kamalayan upang maunawaan ang kanilang tunay na kalagayan
pagkat para sa kanila, ayon kay Freire, napaniwala nila ang kanilang mga sarili
na ganito na nga ang swerte ng kanilang buhay, na ganun talaga ang buhay,
kung kaya’t wala nang kusang magsikap upang makaalpas sa ganitong
kalagayan. Kailangang itaas ang antas ng pag-iisip ng mga mahihirap ayon
kay Freire, upang maunawaan nila na ang buhay ay hindi “swerte-swerte”
lamang, at malaki ang kanilang magagawa sa pagbabago ng kanilang buhay
kung mababago ang kanilang pananaw sa buhay.

Ang mga mahirap na nagsikap at nakaalpas na sa kahirapan ay mga taong

tumaas na ang antas ng kanilang kamalayan, naunawaan nila na nasa kanilang
mga kamay ang ika-aasenso ng kanilang buhay, hindi “swerte-swerte” lang, o
hindi ang pagdulog na lamang sa mga pulitiko. Sa mga mayayamang bansa
na ang mga tao ay may kusa at masipag na naghahanap ng mga paraan
upang umasenso, hindi sila interesado sa pulitika. Para sa kanila ang pulitika ay
pagsasaayos ng mga alintuntunin sa pamahalaan upang ito’y makapagbigay
ng mga tama at sapat ng mga serbisyo sa ikakaayos ng buhay ng mga tao
hindi ng mga pulitiko lamang.
Makakaalpas tayo sa kahirapan kung mababago ang pananaw ng mga
mahihirap, na aasenso tayo kung magsisikap at hindi aasa sa iba. Hindi
ikakahiya ang pagbabanat ng buto sa marangal na paghahanapbuhay, at hindi
maghahangad ng agarang pagyaman kundi pagtitiyaga.

Kung pagbabago ng lipunan ang pag-uusapan, malaki ang magagawa kung

magsasama-sama ng lakas ang mahihirap. Hindi pagagamit sa mga trapo sa
maling pagtanaw ng utang-na-loob. Sa gayon ang mga mahihirap ay
makakawala sa pagkakasakal ng mga political dynasty na patuloy nang
mabubuwag kung hindi na tatangkilikin ng mga mahihirap. Hindi ipagbibili ang
boto tuwing darating ang eleksiyon at pipili ng mga kandidatong higit na
kuwalipikado at may maayos na platoporma de gobyerno lalo’t kung ang
programang ilalatag ay bunga ng konsultasyon sa mga tao.

Malaki ang papel na gagampanan ng mga pamilya. Sa pamilya mag-uumpisa

ang pagbabago kung ang mga magulang ay magbibigay ng magandang
halimbawa sa kanilang mga anak ng kasipagan, katapatan o “honesty”,
pagtutol sa pandaraya o kurapsiyon, pag-iisip ng tama at paggawa ng mabuti
at pagtulong sa kapwa.

Maraming pamilya sa lipunan natin ang napariwara na dahil ang mga

magulang mismo ang nagtuturo sa kanilang mga anak ng hindi
maganda. Karaniwan nang naririnig sa mga magulang ang ganito: “Anak,
dalawang klase lang ang tao sa mundo, ang mga manloloko at ang mga
nagpapaloko, kaya maging wais ka para hindi ka maloko”. O kaya, “Mas mabuti
pang ikaw na ang manloko huwag ka lang maloko”.Sa murang isipan ang mga
bata’y nahuhubog na kaagad sa pandaraya at kurapsiyon.

Kaya kailangang magbago ng pananaw sa buhay ang mga tao. Hindi swerte-
swerte lamang ang buhay. Kailangang maunawaan natin na may mga
balangkas o istruktura sa lipunan na siyang dahilan ng patuloy na
pagkakalugmok ng mga tao sa kahirapan. Kung tataas ang antas ng ating
kamalayan, bubuwagin natin ang oligarchy at patronage politics ng mga trapo
at mga political dynasty, hindi aasa na lamang sa kanila kundi magsusumikap
na makaahon sa kahirapan sa pamamagitan ng pagbabanat ng buto. Kung
nabuwag na ang oligarchy maaari tayong magsama-sama upang magtayo ng
bagong uri ng pamahalaan na tunay na para sa tao na tutugon sa kanilang
mga karapatan at pangangailangan bilang mga mamamayan ng bansa, at
hindi pamahalaan para sa interes ng iilan lang na naghaharing uri.

5. Pag-unawa sa kahirapan
Pag-unawa sa Kahirapan sa Pangkalahatan, Mga Uri, Mga Sanhi, at Mga Epekto
ng Kahirapan

• Pag-unawa sa Kahirapan Ayon sa mga Eksperto

• Mga Uri ng Kahirapan
• Mga Salik na Nagdudulot ng Kahirapan
• Epekto ng Kahirapan

Ano ang ibig sabihin ng kahirapan? Ang pag-unawa sa Kahirapan ay isang

kalagayan kung saan hindi nagawa ng isang tao ang kanyang pangunahing
pangangailangan tulad ng pagkain, damit, tirahan, edukasyon, at wastong
kalusugan.
Sa dami, ang kahirapan ay isang kondisyon kung saan ang pamantayan ng
pamumuhay ng mga tao ay ganap na kulang o "walang iba't ibang mga pag-
aari. Habang may husgado, ang paniwala ng kahirapan ay isang hindi karapat-
dapat na estado ng buhay ng tao. Ang kahirapan ay malapit na nauugnay sa
isyu ng kapakanan ng komunidad at ang pinakamababang antas na nakuha
batay sa pamantayan ng pamumuhay ng mga tao sa isang bansa. Ang
kahirapan ay naging isang pandaigdigang problema, kung saan ang bawat
bansa ay may mga miyembro ng lipunan na nasa ilalim ng linya ng kahirapan.

Pag-unawa sa Kahirapan Ayon sa mga Eksperto

Upang higit na maunawaan kung ano ang ibig sabihin ng kahirapan, maaari
naming sumangguni sa mga opinyon ng mga eksperto at pigura tungkol sa
kahulugan ng kahirapan, kabilang ang:

1. Hall at Midgley
Ayon sa Hall at Midgley ang paniwala ng kahirapan ay isang kondisyon ng
materyal at panlipunang pag-agaw na nagiging sanhi ng mga indibidwal na
mamuhay sa ilalim ng isang disenteng pamantayan ng pamumuhay, o mga
kondisyon kung saan ang mga indibidwal ay nakakaranas ng kamag-anak na
pag-agaw kumpara sa ibang mga indibidwal sa lipunan.
2. Faturachman at Marcelinus Molo
Ayon kay Faturachman at Marcelinus Molo, ang paniwala ng kahirapan ay ang
kawalan ng kakayahan ng isang tao o maraming tao (sambahayan) upang
matugunan ang kanilang pangunahing pangangailangan.

3. Reitsma at Kleinpenning
Ayon kay Reitsma at Kleinpenning, ang pagkakaunawa sa kahirapan ay ang
kawalan ng kakayahan ng mga indibidwal upang matugunan ang kanilang mga
pangangailangan, kapwa materyal at hindi materyal.

4. Suparlan
Ayon kay Suparlan, ang kahulugan ng kahirapan ay isang mababang
pamantayan ng pamumuhay dahil sa mga kakulangan sa materyal sa isang
bilang o klase ng mga tao kung ihahambing sa umiiral na pamantayan ng
pamumuhay sa nakapaligid na pamayanan.

5. Friedman
Ayon kay Friedman, ang paniwala ng kahirapan ay ang hindi pagkakapantay-
pantay ng mga pagkakataon upang mabuo ang kapangyarihang panlipunan sa
anyo ng mga assets, mapagkukunan sa pananalapi, mga pampulitikang
organisasyon ng lipunan, mga social network, kalakal o serbisyo, kaalaman at
kasanayan, at impormasyon.

6. Levitan
Ayon kay Levitan, ang paniwala ng kahirapan ay ang kakulangan ng mga kalakal
at serbisyo na kinakailangan upang makamit ang isang disenteng pamantayan
ng pamumuhay.

7. National Development Planning Agency (BAPPENAS)

Ayon sa BAPPENAS, ang kahulugan ng kahirapan ay isang sitwasyon ng
kumpletong pag-agaw dahil sa mga sitwasyong hindi maiiwasan ng isang
taong may kapangyarihang mayroon sila.

Basahin din: Pag-unawa sa Globalisasyon Ayon sa mga Eksperto

Mga Uri ng Kahirapan

Sa pangkalahatan, maraming mga uri ng kahirapan na umiiral sa lipunan. Ang
mga sumusunod ay mga uri at halimbawa ng kahirapan:

1. Paksa na Mahihirap
Ang ganitong uri ng kahirapan ay nangyayari dahil ang isang tao ay may
sariling katwiran sa pamamagitan ng pag-aakalang ang kanyang mga
pangangailangan ay hindi sapat na natutugunan, kahit na ang tao ay hindi
masyadong mahirap.

Halimbawa: pana-panahong mga pulubi na lumilitaw sa malalaking lungsod.

2. Ganap na Kahirapan
Ang ganitong uri ng kahirapan ay isang anyo ng kahirapan kung saan ang isang
tao / pamilya ay may kita sa ibaba ng pamantayan ng pagiging karapat-dapat
o sa ilalim ng linya ng kahirapan. Hindi matutupad ng kanyang kita ang pagkain,
damit, pabahay, edukasyon at pangangailangang pangkalusugan.

Halimbawa ng ganap na kahirapan: mga pamilya na hindi kapani-paniwala.

3. Kakaugnay na Kahirapan
Ang ganitong uri ng kahirapan ay isang anyo ng kahirapan na nangyayari dahil
sa impluwensya ng mga patakaran sa pag-unlad na hindi pa nahahawakan sa
lahat ng antas ng lipunan. Ang patakaran ay nagtataas ng hindi
pagkakapantay-pantay ng mga kita at pamantayan sa kapakanan

Halimbawa: ang dami ng kawalan ng trabaho dahil sa kakulangan sa trabaho.

4. Likas na Kahirapan
Ito ay isang kahirapan na nangyayari dahil ang mga likas na paligid ay mahirap
makuha para sa mga likas na yaman. Dahil dito ang lokal na pamayanan ay
magkaroon ng mababang produktibo.

Halimbawa: ang mga tao sa kontinente ng Africa na ang lupain ay tuyo at baog.

5. Mahihirap sa Kultura
Ito ang kahirapan na nangyayari bilang isang resulta ng mga gawi o saloobin ng
mga taong may nakakarelaks na kultura at hindi nais na mapabuti ang kanilang
pamantayan ng pamumuhay tulad ng modernong lipunan.
Halimbawa: ang tribong Bedouin na matatag na nagpapanatili ng mga
kaugalian at tinanggihan ang pag-unlad ng mga panahon.

6. Struktural Kahirapan
Ang kahirapan na ito ay nangyayari sapagkat ang istrukturang panlipunan ay
hindi nakakonekta ang komunidad sa mga umiiral na mapagkukunan.

Halimbawa: Papuans na hindi nakikinabang sa Freeport.

Mga Salik na Nagdudulot ng Kahirapan

Matapos maunawaan ang paniwala ng kahirapan at mga uri nito, kailangan din
nating malaman kung ano ang sanhi nito. Ang mga sumusunod ay ilan sa mga
pinaka-karaniwang sanhi ng kahirapan:

1. Porsyento/rate ng Paglago ng populasyon

Ang mataas na rate ng kapanganakan ay magreresulta sa pagtaas ng
populasyon ng isang bansa na nagiging malaki. Kung ang rate ng paglago na
ito ay hindi proporsyonal sa paglago ng ekonomiya, kung gayon ito ay
magreresulta sa mga rate ng kahirapan ay tataas sa isang bansa.

2. Mataas na rate ng Walang trabaho

Ang limitadong trabaho ay nagdudulot ng mataas na kawalan ng trabaho sa
isang bansa. Ang mas walang trabaho ang rate ng kahirapan ay tataas din.

Ang pagtaas ng kawalan ng trabaho ay maaari ring magdulot ng iba pang mga
problema na nakakagambala sa publiko. Halimbawa ang paglitaw ng mga
nagkasala ng krimen, pulubi, at iba pa.

3. Mababang Antas ng Edukasyon

Ang mga komunidad na may mababang antas ng edukasyon ay may
kakulangan sa sapat na mga kasanayan, pananaw at kaalaman. Kaya hindi sila
makikipagkumpitensya sa mga taong may mataas na pinag-aralan sa mundo
ng trabaho at negosyo. Ginagawa nito ang pagtaas ng kawalan ng trabaho at
kahirapan.
4. Mga Likas na Kalamidad
Ang mga likas na sakuna ay sanhi ng kahirapan na hindi maiiwasan dahil
nagmula sa kalikasan. Ang mga likas na sakuna tulad ng tsunami, pagbaha,
pagguho ng lupa, atbp, ay magdudulot ng pinsala sa imprastraktura pati na rin
sa sikolohikal.

Ang mga pangunahing natural na sakuna ay maaaring maging sanhi ng mga

tao na makaranas ng kahirapan dahil sa pagkawala ng mga pag-aari.

5. Hindi pantay na Pamamahagi

Ang kawalang-katuwiran sa pattern ng pagmamay-ari ng mga mapagkukunan
ay magiging sanhi ng kawalan ng timbang sa pamamahagi ng kita. Sa
pangkalahatan, ang mga taong limitado lamang ang mga mapagkukunan at
may mababang kalidad ay nasa ilalim ng linya ng kahirapan.

Basahin din: Pag-unawa sa Pamamahala ng Stress

Epekto ng Kahirapan
Sa pangkalahatan, ang kahirapan ay magkakaroon ng negatibong epekto sa
lipunan. Ang mga sumusunod ay ilan sa mga epekto ng kahirapan na madalas
mangyari:

1. Tumaas na krimen
Ang kahirapan ay madalas na nauugnay sa krimen. Hindi nang walang dahilan,
dahil ang mahihirap ay may posibilidad na gumawa ng anumang bagay upang
matugunan ang mga pangangailangan ng kanilang buhay, kabilang ang
paggawa ng krimen. Ang ilang mga uri ng krimen ay pagnanakaw, pagnanakaw,
pagmamakaawa, pandaraya, at pagpatay pa rin.

2. Mataas na rate ng Kamatayan

Ang mga komunidad na nakatira sa ilalim ng linya ng kahirapan sa
pangkalahatan ay walang access sa sapat na kalusugan. Nagdudulot ito ng
mataas na rate ng namamatay sa mahihirap.

Bilang karagdagan, ang mahinang nutrisyon ay isang problema din na madalas

na nangyayari sa mga mahihirap na komunidad. Ang mahinang paggamit ng
nutrisyon ay nagdudulot ng mahinang kalusugan at pisikal na pag-unlad ng
mahihirap.

3. Pag-access sa Sarado ng Edukasyon

Ang gastos ng edukasyon ay lubos na mataas na nagreresulta sa mga
mahihirap na komunidad na hindi maabot ang mundo ng edukasyon. Lalo pa
nitong pinapalala ang kalagayan ng mga pamayanang hindi kapani-paniwala
dahil ang kakulangan ng edukasyon ay nagpapahintulot sa kanila na hindi
makipagkumpetensya at hindi makabangon mula sa kahirapan.

4. Parami nang parami ang Walang trabaho

Ang mahihirap na hindi nakakakuha ng access sa edukasyon ay mahihirapang
makipagkumpetensya sa mundo ng trabaho o negosyo. Ito ay magiging sanhi
ng pagtaas ng kawalan ng trabaho.

5. Ang paglitaw ng Salungatan sa Komunidad

Ang isang pakiramdam ng pagkabigo at hindi kasiyahan ng mahihirap ay
karaniwang kumikilos sa mga pagkilos ng anarkista. Sa katunayan, ang mga
salungatan sa mga nuances ng SARA ay madalas na lumitaw sa komunidad
bilang isang paraan upang maibulalas ang pagkabigo ng mga mahihirap.

Basahin din: Kahulugan ng Konsepto sa Sarili

6. PANITIKAN Balita
Halimbawa 2;
Basahin ang isang halimbawa ng Balita
Ang himpilan ng mamamayan at sandigan ng malayang pamamahayag. Ito ang
tagapagpahayag, kapisanan ng mga brodkaster ng Asya
Mula sa bulwagang pambalitaan ng _____ narito ang matapang na
maghahatid ng nagbabagang mga balita. Ang inyong mga tagapagbalita Diane
at Miladyne, ito ang Balitang Asya Ngayon!
Miladyne:
Magandang umaga, Asya. Ako ang inyong kabalitaan sa hapong ito, Miladyne
Regodon para sa ulo ng mga nagbabagang balita sa Asya ngayong araw.
Diane:
Porsyento ng kahirapan sa Asya, alamin.
Miladyne:
Dahilan ng patuloy na pagtaas ng paghihirap ng mga tao sa Asya
Diane:
Epekto ng kahirapan sa iba't ibang aspeto.
Miladyne:
Solusyon na naiisip ng mga bansa sa Asya sa pagputol sa kahirapan…Patuloy
ang pagkakakilanlan ng Asya dahil sa pagganda ng ekonomiya nito ngunit halos
kalahati ng mga tao sa bansa ay mahihirap kaya't pumapangalawa na ang Asya
sa kahirapan sumunod sa Africa. Ayon sa World Bank Report, nasa 783 milyon na
tao sa Asya ang pahirap ng pahirap o nasa "extreme poverty" mula sa Urban at
Rural na lugar sa bawat bansa. Nangunguna ang bansang Bangladesh, pampito
ang Pilipinas, at pinakamahirap ang Sri Lanka.
Diane:
Ang kahirapan ay nagmumula sa iba’t ibang dahilan. Ang ilan sa mga ito ay
ang:…Korupsyon na alam naman natin na hanggang ngayon ay hindi matigil
patuloy lamang na nangyayari at lumalala.Ang populasyon ng mga tao na
patuloy na dumarami na kung saan ay hindi na nagiging sapat ang mga
kakayahan ng bawat pamilya na mabigyan ng araw-araw na pangagailangan
ang kanilang pamilya.Ang isa pa na nagiging dahilan ay ang kakulangan sa mga
oportunidad sa pagkakaroon ng trabaho ng mga mamamayan.
Diane, Nag-uulat!
Miladyne:
Sa paglawak ng porsyento ng kahirapan sa Asya, marami ang naaapektuhan.
Mula sa Sri Lanka, marami ang mga hindi nakakapag-aral dahil sa kakulangan
sa pantustos nito, kinalaunan ay hindi sila nakakapagtrabaho o kaya'y nasa
ilalim ng "income inequality" sa bansa nila. Isa ring epekto ng kahirapan sa Asya
ay ang hindi pagtanggap sa Urbanisyason kung kaya't patuloy ang pagbaba ng
kanilang ekonomiya
Diane:
Para sa solusyon sa kahirapan, tawagin natin si Samantha, para sa kaniyang
pag-uulat.
Samantha:
Magandang Araw sa inyong lahat, .Ang ilan sa mga solusyon sa kahirapan na
nararanasan sa Asya ay ang: …Pagkakaroon ng mga oportunidad na magkaroon
ng magandang trabaho at pagtaas ng sweldo na makakatulong sa bawat tao na
magkaroon ng kakayahan na masustentuhan ng tama at sapat ang kanilang
mga pangangailangan sa kanilang pamumuhay na makakabawas sa taas ng
porsyento ng kahirapan. Pagiging bukas sa publiko ng gastos ng gobyerno upang
malaman kung saan nga ba napupunta ang pera ng mga tao at kung ito ba ay
nagagamit ng maayos at tama ito na magiging tulay upang maiwasan ang
korupsyon na nagpapatindi ng kahirapan.Pagkakaroon ng mura o libreng
pagpapagamot. Isa sa nagiging gastusin ng mga tao ang pagbabayad sa
pagpapagamot at pagbili ng gamot sa panahon ng karamdaman na kung saan
ang pera ng mga tao ay dito na lamang napupunta kaysa sa kanilang
pangangailangan sa araw-araw kung kaya ang pagkakaron ng mura o libreng
pagpapagamot ay makakatulong upang mabasawan ang kahirapan.
Samantha Nag-uulat!
Balik sa iyo, Diane.
Diane:
Maraming Salamat, Samantha…At iyan ang mga maiinit at sariwang balita
ngayong araw. Ako si Diane nag-uulat.
Miladyne: At ako si Miladyne
Miladyne at Diane: Ito ang Balitang Asya Ngayon!
6. PANITIKAN Balita
6.1. Balagtasan
Halimbawa 3
Balagtasan
Gobyerno at Solusyon
Narrator: Isang maganda at mapagpalang araw sa inyong lahat halina't
tunghayan ang balagtasan sa isyu ng kahirapan sa global na kaanyuan. Halina't
ating malaman sino ang may kasalanan gobyerno ba o mali ang solusyong
ipinatupad.
Halina't ating simulan sa pananalita ng Gobyerno.
GOBYERNO: Ako'y nagtataka, habang lumilipas ang mga taon pataas nang pataas
ang porsyento ng mga bata at matanda ang namamatay sa gutom. Libo-libong
mga pamilya ang nasa kalagayang naghihikahos anupa't isang kahig, isang
tuka. Ako'y nababahala at natatakot na baka dumating ang panahon na ang
mamayan kong mahal ay wala ng makain. Kaya ako'y nag isip ng solusyon,
nakipag-usap sa maraming mga bansa upang masolusyunan ang lumalaking
problemang ito. GLOBALISASYON!! Ang solusyon
SOLUSYON: Solusyon ba ang hanap? Bakit pangsarili ang nasa isip? Dahil sa
globalisyon malayang nagpapalitan ng mga produkto ang mga bansa. Masarap
pakinggan na ang pangunahing layunin nito ay masolusyunan ang tumitinding
kahirapan. Ngunit bakit ang resulta lalong yumayaman ang mayayaman at
lalong naghihirap ang mga mahihirap. AT BAKIT PARANG KASALANAN KO PA? Ako
na solusyon na naisip lamang ng may pusong makasarili. Ngunit ako pa ang
naging daan upang makamit nila ang ang pangsariling hangarin.
GOBYERNO: Solusyon, solusyon, solusyon. Bakit parang ikaw ang nababahala?
Pinag isipan ka ng maraming matatalinong utak sa buong mundo. Mag hunos dili
ka. Wala kang magagawa isa ka lamang kathang isip lamang. Ako ang gobyerno,
may karapatan at maykapangyarihan. Hawak ko ang batas at hawak ko ang tao,
anuman ang naisin ko, makakamit ko
SOLUSYON: Gobyerno, gobyerno, isang kaawa-awang nilalang. Pinagkaitan ng
pusong dalisay at mapagmahal. Ika'y maging matalino. Iwasan ang pagiging
sakim, puso'y pairalin. Ano pa ang pakinabang ko na ako ang solusyon kung kayo
rin naman ang makikinabang. Mas mabuti nalang na hindi ako naisip ng mga
utak niyong mapurol, natuto pa sana ang mga tao na makuntento sa kung anong
meron sila, at hindi pa sana sila nahawaan ng kasakiman ninyo.
GOBYERNO: Solusyon. Masyadong matabil ang iyong dila. Ako'y gobyerno na mas
matalino, kaya ako'y nag-isip ng bagong solusyon upang mabigyan ka ng
katahimikan. Ang naisip naming mga bansa ang SDGs na may layuning
matuldukan ang kahirapan at pagkagutom sa buong mundo mula sa taong 2015
hanggang sa taong 2023. Maraming benepisyo at aking tinitiyak na ang
pakinabang nito ay para sa mamayan kong mahal. Ako'y may puso din,
marunong magmahal. Mangako man ako, sisikapin kong maisasakatuparan.
SOLUSYON: Ha Ha Ha. Gobyernong sana'y mambola at magpaikot ng tao. Ika'y
gumising na, padaluyin mo ang dugo sa iyong puso. Gisingin mo ang kalooban
mo sa tunay na sitwasyon at kalagayan ng mundo. Hindi sapat ang talino upang
makapag-isip ng solusyon, ang mahalaga dapat may pusong tapat at
mapagmahal. Ako'y hindi magsasalita ng mahaba, sapagkat ako'y solusyon
lamang ni minsan hindi binigyan ng karapatang magsalita sa madla. Paalam na
aking mamayan, kayo'y maging matiisin, maging masipag at matiyaga sikaping
maabot ang mataas ng karunungan alang-alang sa magandang kinabukasan.
Narrator: Salamat sa inyong dalawa, salamat sa inyong mga tagapakinig. Muli
natunghayan ang mainit na balagtasan ng dalawa nating katunggali. Walang
talo at walang nagwagi. Ang mahalaga naitindihan ninyo lahat ng kanilang
sinabi. Hehehe!