9/24/19

VIỆN NGÂN HÀNG – TÀI CHÍNH

Bộ môn Lý thuyết Tài chính Tiền tệ MỤC TIÊU

Sinh viên cần nắm được:

• Khái niệm, vai trò của NSNN
CHƯƠNG 3: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC • Các nguồn thu của NSNN
• Các khoản chi tiêu NSNN
• Phân tích nguyên nhân và tác động của vấn
đề thâm hụt NSNN tới nền kinh tế xã hội
• Mục tiêu và công cụ của chính sách tài khóa

Ngô Thanh Xuân, M.B.A

1

3.1. Tổng quan về Ngân sách Nhà nước
3.1.1. Khái niệm: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản
thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một
khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền
quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của
Nhà nước.
( trích Điều 4 – Chương 1 – Luật NSNN Số 83/2015/QH13 )
3.1. Tổng quan về Ngân sách Nhà nước
Đặc điểm của NSNN:
- Các khoản thu của NSNN không mang tính hoàn trả
trực tiếp là chủ yếu.
- Các khoản chi của NSNN mang tính toàn diện, lâu
dài.
- Đối tượng sở hữu: nhà nước. Đối tượng quản lý: kho
bạc nhà nước.
- Là quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước, luôn chứa
đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng

3.1. Tổng quan về Ngân sách Nhà nước 3.1.2. Vai trò của Ngân sách Nhà nước
Bản chất của NSNN:
- Vai trò điều tiết trong lĩnh vực kinh tế
• Xét về hình thức và pháp lý: NSNN là một bản dự toán
thu và chi, 1 đạo luật, do cơ quan lập pháp của quốc gia phê - Vai trò điều tiết trong lĩnh vực xã hội
chuẩn và được cơ quan hành pháp thực hiện.
- Vai trò điều chỉnh trong lĩnh vực thị trường
• Về bản chất kinh tế: NSNN là hoạt động phân phối tài
nguyên quốc gia thông qua việc hình thành và sử dụng quỹ
tiền tệ của nhà nước. Quá trình này làm phát sinh các mối
quan hệ kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể khác (doanh
nghiệp, cá nhân, tổ chức xã hội, tổ chức quốc tế, các tổ chức
tài chính trung gian)
• Về phương diện xã hội: NSNN là công cụ kinh tế nhằm
phục vụ cho việc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của
Nhà nước.

1
 9/24/19

Điều tiết trong lĩnh vực kinh tế

Điều tiết trong lĩnh vực xã hội
Ø Công cụ thuế (ưu đãi thuế quan, giảm thuế, miễn thuế) - Cung cấp hàng hóa công cộng
- Duy trì hoạt động của bộ máy Nhà
ØChính sách và quy định của Nhà nước (khoản chi kinh tế, đầu
nước
tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng, chính sách thu –
- An ninh quốc phòng
chi ngân sách)
- An ninh xã hội
- Hoạt động văn hóa, y tế, giáo dục,
v.v…
- Phân phối thu nhập (thu nhiều của
người giàu, chi nhiều cho người
nghèo)

Điều tiết trong lĩnh vực thị trường 3.2. Thu ngân sách Nhà nước
3.2.1. Khái niệm
Thu NSNN bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các
- Ổn định giá cả
khoản thu từ HĐKT của Nhà nước, các khoản đóng góp của
• Điều chỉnh chính sách thuế
• Điều chỉnh thu/chi NSNN các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu
• Sử dụng “quỹ” dự trữ về khác theo quy định của pháp luật.
hàng hóa và tài chính 3.2.2. Đặc điểm
- Kiểm soát lạm phát - Gắn liền với chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước
• Điều chỉnh chính sách thuế - Gắn với các quá trình kinh tế và sự vận động của các phạm
• Thắt chặt chi tiêu NSNN trù giá trị

3.2.3. Phân loại thu NSNN THU TRONG NƯỚC

Thu trong nước

Nguồn thu trong khâu
Theo phạm vi sản xuất
Thu ngoài nước
THU NGÂN Nguồn thu trong khâu
SÁCH lưu thông – phân phối
Thu trong cân
Theo tính chất đối
cân đối ngân Nguồn thu từ hoạt
sách động dịch vụ
Thu ngoài cân
đối

2

THU NGOÀI NƯỚC
Nguồn thu từ vay nợ
Nguồn thu từ viện trợ
Thuế
- Khái niệm: Là khoản thu có tính bắt buộc, được quy định
thành luật, do các tổ chức kinh tế và các tầng lớp dân cư nộp
vào NSNN. => Thể hiện mối quan hệ phân phối lại thu nhập.
Thuế ko mang tính hoàn trả trực tiếp.
- Vai trò:
- Thuế là khoản thu chủ yếu & quan trọng nhất của NSNN
- Thuế là công cụ quản lý và điều tiết tiết vĩ mô nền kinh tế
- Thuế là công cụ điều hòa thu nhập và thực hiện bình đẳng, công
bằng XH
Thuế
2. Các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm (%) giữa ngân
sách trung ương và ngân sách địa phương:
a) Thuế giá trị gia tăng, không kể thuế giá trị gia tăng hàng hóa
nhập khẩu quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;
b) Thuế thu nhập doanh nghiệp, không kể thuế thu nhập doanh
nghiệp của các đơn vị hạch toán toàn ngành quy định tại điểm d khoản 1
Điều này;
c) Thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao;
d) Thuế chuyển lợi nhuận ra nước ngoài, không kể thuế chuyển
lợi nhuận ra nước ngoài từ lĩnh vực dầu, khí quy định tại điểm đ khoản
1 Điều này;
đ) Thuế tiêu thụ đặc biệt thu từ hàng hóa, dịch vụ trong nước;
e) Phí xăng, dầu.
9/24/19
THU TRONG CÂN ĐỐI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Thuế
Phí, lệ phí
Các hoạt động kinh tế
của nhà nước
Các khoản thu khác
Thuế
1. Các khoản thu ngân sách trung ương hưởng 100%:
a) Thuế giá trị gia tăng hàng hóa nhập khẩu;
b) Thuế xuất khẩu thuế nhập
c) Thuế tiêu thụ đặc biệt hàng hóa nhập khẩu;
d) Thuế thu nhập doanh nghiệp của các đơn vị hạch toán toàn ngành;
đ) Các khoản thuế và thu khác từ dầu, khí theo quy định của Chính phủ;
e) Tiền thu hồi vốn của ngân sách trung ương tại các tổ chức kinh tế, thu
hồi tiền cho vay của ngân sách trung ương (cả gốc và lãi), thu từ quỹ dự trữ tài
chính của trung ương, thu nhập từ vốn góp của Nhà nước;
g) Viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức quốc tế,
các tổ chức khác, các cá nhân ở nước ngoài cho Chính phủ Việt Nam;
h) Các khoản phí, lệ phí nộp vào ngân sách trung ương;
i) Thu kết dư ngân sách trung ương;
k) Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật;
Thuế
- Các yếu tố của Thuế:
- Đối tượng tính thuế (tính dựa trên hàng hoá, thu
nhập…)
- Đối tượng nộp thuế: là người trực tiếp thanh toán
thuế với NN
- Đối tượng chịu thuế: là người có thu nhập chịu sự
tác động của thuế
- Thuế suất, biểu thuế -> mức thuế phải nộp
- Yếu tố miễn, giảm thuế
3
 9/24/19

Phí & Lệ phí Khoản thu khác

- Lệ phí: Là khoản thu của NSNN khi các tổ chức và cá
- Bán và cho thuê tài sản nhà nước
nhân được các pháp nhân hành chính nhà nước thực
- Đầu tư vốn của nhà nước
hiện một số thủ tục hành chính liên quan đến các quyền
và lợi ích của họ.
- Phí: là một khoản thu mang tính chất bù đắp, do các tổ
chức và cá nhân nộp, khi được hưởng một lợi ích hoặc
sử dụng một DV công cộng do NN cung cấp.

THU NGOÀI CÂN ĐỐI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 3.3. Chi ngân sách Nhà nước
3.3.1. Khái niệm
Chi NSNN là quá trình phân phối, sử dụng quỹ NSNN
VAY TRONG theo những nguyên tắc nhất định cho việc thực hiện các
NƯỚC
chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước
3.3.2. Đặc điểm

VAY NƯỚC - Gắn với nhiệm vụ kinh tế, chính trị, xã hội
NGOÀI - Là các khoản cấp phát không hoàn trả trực tiếp

3.3.3. Phân loại chi NSNN 3.3.3. Phân loại Chi NSNN
Chi kiến thiết kinh tế
• Chi thường xuyên: Những khoản chi có tính chất thường
Chi văn hóa xã hội xuyên để duy trì “ đời sống quốc gia”. Được tài trợ bằng các
Theo chức khoản thu không mang tính hoàn trả của NSNN.
năng, nhiệm Chi quản lý hành chính
vụ nhà nước § Chi sự nghiệp kinh tế
Chi an ninh quốc phòng § Chi cho y tế
CHI NGÂN § Chi cho giáo dục, đào tạo
SÁCH Chi khác
§ Chi cho văn hóa, xã hội

Chi thường xuyên § Chi quản lý nhà nước, đảng, đoàn thể
Theo tính
chất các § Chi cho an ninh, quốc phòng
khoản chi
Chi đầu tư
§ Chi duy trì hoạt động của các cơ quan, bộ máy Nhà nước

4
 9/24/19

3.3.3. Phân loại NSNN 3.3.3. Phân loại NSNN

• Chi đầu tư phát triển: Các khoản chi làm tăng thêm tài sản • Chi trả lãi vay
quốc gia hoặc tạo ra những lợi ích trong tương lai • Năm 2017, ước tính bội chi ngân sách của Việt Nam là 115,5
• Nhằm 2 mục tiêu: nghìn tỷ đồng. Trong cơ cấu chi ngân sách, Việt Nam đã chi
- Tăng thêm tài sản cho Nhà nước
hơn 238 nghìn tỷ trả nợ gốc và lãi vay...
- Tạo ra lợi nhuận
à Chủ yếu đầu tư vào lĩnh vực mà tuyệt đại bộ phận người dân đều
được hưởng: Chi cho tu bổ, kiến thiết và xây dựng mới; Chi thành lập các
doanh nghiệp nhà nước, góp vốn vào công ty; Chi phí đầu tư liên quan đến
sự tài trợ của Nhà nước

3.4. Thâm hụt ngân sách Nhà nước 3.4. Thâm hụt ngân sách Nhà nước
3.4.1. Khái niệm 3.4.2. Nguyên nhân
Là tình trạng xảy ra khi tổng các khoản chi ngân sách vượt quá - Chủ quan
các khoản thu trong cân đối của ngân sách o Cơ cấu thu chi ngân sách thay đổi
Các chỉ tiêu phản ánh thâm hụt
o Bất cập trong quản lý điều hành ngân sách của Nhà nước
• Mức thâm hụt ngân sách = Thu trong cân đối – (Chi thường
o Thất thu thuế
xuyên + Chi đầu tư phát triển)
o Đầu tư công kém hiệu quả
• Tỷ lệ thâm hụt ngân sách
o Nhà nước huy động vốn để kích cầu
Mức thâm hụt NS
o Chưa chú trọng tới mối quan hệ giữa chi đầu tư phát triển và chi
Tỷ lệ thâm hụt NS = ------------------------- x 100%
thường xuyên
GDP
o Quy mô chi tiêu của CP quá lớn

3.4. Thâm hụt ngân sách Nhà nước 3.4. Thâm hụt ngân sách Nhà nước
3.4. 3. Tác động
3.4.2. Nguyên nhân
– Nợ công
- Khách quan – Lạm phát tăng (vay nợ)
o Diễn biến bất thường của chu kỳ kinh doanh – Lãi suất thị trường tăng (CP phát hành TP)
o Khủng hoảng kinh tế – Đầu tư sản xuất trong nước giảm, tăng trưởng chậm
– Tỷ lệ thất nghiệp
o Thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh…
– Cán cân thương mại (nhập siêu, cắt giảm chi tiêu trong
nước)
– Sự ổn định của đồng tiền (LS tăng, nhu cầu chuyển ngoại
tệ -> nội tệ tăng -> nội tệ tăng giá)

5

3.4. Thâm hụt ngân sách Nhà nước
3.4.4. Biện pháp khắc phục
§ Tăng thu
§ Giảm chi
§ Phát hành tiền
§ Sử dụng dự trữ ngoại hối
§ Vay nợ trong nước
§ Vay nợ nước ngoài
Khắc phục thâm hụt ngân sách Nhà nước
(2) Vay trong và ngoài nước
a. Vay trong nước: chủ yếu thông qua PH các CK
Chính phủ; ở VN, Kho bạc NN đảm nhiệm việc này.
• Ưu điểm: Không gây lạm phát; Tập trung được tiền
nhàn rỗi từ dân cư, dễ triển khai, tránh được KH nợ
nước ngoài.
• Nhược điểm: Nguy cơ kìm hãm hoạt động SXKD của
nền KT; Gánh nặng trả lãi trong tương lai (trừ khi tiền
vay dùng đầu tư vào dự án có sinh lời).
Khắc phục thâm hụt ngân sách Nhà nước
(3) Dự trữ ngoại hối: SD nguồn dự trữ ngoại tệ quốc
gia (gồm ngoại tệ mạnh và vàng) để bù đắp thâm hụt
NSNN.
• Ưu điểm: Là biện pháp tương đối chu toàn: đảm bảo
ổn định tỷ giá, không gây lạm phát;
• Nhược điểm: Cần có sự minh bạch, tinh toán kỹ
lưỡng
9/24/19
Khắc phục thâm hụt ngân sách Nhà nước
(1) Phát hành tiền: tốt nhất trong TH kinh tế suy thoái
vì có thể giúp kích cầu, đẩy mạnh đầu tư.
• Ưu điểm: Bù đắp NSNN được đáp ứng nhanh chóng,
không phải trả lãi, không thêm gánh nặng nợ nần.
• Nhược điểm: Có nguy cơ tạo ra tổng cầu quá lớn ->
gây lạm phát tăng nhanh.
Khắc phục thâm hụt ngân sách Nhà nước
(2) Vay trong và ngoài nước
b. Vay nước ngoài: thông qua việc nhận viện trợ hoặc
vay nợ từ các Chính phủ nước ngoài, các định chế tài
chính thế giới (WB, IMF, ADB…), các TC liên chính
phủ, TC q.tế... dưới h.thức PH trái phiếu hc tín dụng.
• Ưu điểm: hữu hiệu, không gây lạm phát;
• Nhược điểm: gánh nặng nợ tăng; nền ktế lệ thuộc vào
nước ngoài. Nguồn vốn không hoàn lại (ODA) ngày
càng hiếm.
Khắc phục thâm hụt ngân sách Nhà nước
(4) Tăng thuế: (Đồ thị Laffer)
Trong thực tế, BP này khó áp dụng, tốn kém và phụ
thuộc vào nhiều yếu tố: sức chịu đựng của nền ktế, hiệu
quả của hệ thống thu, hiệu suất của từng loại thuế…
6
 9/24/19

Khắc phục thâm hụt ngân sách Nhà nước 3.5. Tổ chức hệ thống NSNN – Phân cấp NSNN

(5) Cắt giảm chi tiêu NSNN 3.5.1. Tổ chức hệ thống NSNN
Hệ thống ngân sách Nhà nước được tổ chức phù hợp với hệ thống
• BP mang tính tình thế nhưng rất quan trọng trong
hành chính theo từng nước, trong đó quy định cụ thể các cấp ngân
tr.hợp bội chi NSNN và lạm phát cao;
sách Nhà nước
• Trên góc độ của kinh tế học, cắt giảm chi tiêu NSNN
3.5.2. Phân cấp NSNN
nhằm giảm tổng chi và thâm hụt NSNN là biện pháp
Giải quyết tất cả các mối quan hệ giữa chính quyền trung ương với
“tiêu cực” -> giảm hđ đầu tư phát triển
các cấp địa phương có liên quan tới hoạt động ngân sách
Þ Biện pháp toàn diện & lâu dài: Nâng cao hiệu quả
- Quan hệ về chế độ chính sách
công tác quản lý & điều hành NSNN
- Quan hệ về mặt vật chất
- Quan hệ về chu trình ngân sách

3.6. Năm ngân sách và chu trình ngân sách 3.7. Chính sách tài khóa
3.6.1. Năm ngân sách 3.7.1. Khái niệm
Là khoảng thời gian mà trong đó dự toán thu - chi tài
chính của nhà nước đã được phê chuẩn có hiệu lực thi Là hệ thống các chính sách tài chính của Chính phủ, thực
hành hiện trong năm tài chính nhằm tác động đến các định
3.6.2. Chu trình ngân sách
hướng phát triển kinh tế thông qua thu và chi tiêu ngân
Là một giai đoạn bao gồm 3 bước:
sách
Lập dự toán Thực hiện Quyết toán
ngân sách ngân sách ngân sách

3.7. Chính sách tài khóa Thuật ngữ

3.7.2. Mục tiêu

Tăng trưởng kinh tế • Ngân sách Nhà nước

• Thâm hụt ngân sách
Đảm bảo việc làm
• Thu ngân sách
Kiểm soát lạm phát
• Chi ngân sách
3.7.3. Công cụ • Thuế, phí, lệ phí
• Năm ngân sách
Thuế • Chu trình ngân sách

Chi tiêu Chính phủ