Lineer Cebir 5 - Hafta

MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LİNEER CEBİR DERSİ 5.
HAFTA
Elementer Matrisler ve A−1 Bulmak İçin Bir Yöntem
Bu bölümde bir matrisin (eğer varsa) tersini bulmak için bir algoritma geliştireceğiz
ve tersinir matrislerin temel özelliklerini tartışacağız. Bir A matrisi üzerinde 3(üç)
elementer satır operasyonu tanımlamıştık.
1) Bir satırı 0 6= c skaleri ile çarpmak.
2) İki satırın yerini değiştirmek.
SE
3) Bir satırı c skaleri ile çarpıp diğer satırla toplamak.
Eğer B matrisi; A dan bu listedeki işlemlerin uygulanmasıyla elde ediliyorsa; A

matrisi de B den
1) (Aynı) satırı 1
c
KÖ
skaleri ile çarpmak.
2) (Aynı) satırın yerini değiştirmek.

AN
3) Eğer B; A nın r1 satırını c ile çarpıp r2 satırını toplayarak elde edilmişse bu

durumda (−c)r1 + r2 ile A ya döner.
Tanım 0.0.1. A ve B matrisleri; biri diğerinden bir dizi elementer satır operasy-
D
onlarının uygulanmasıyla elde ediliyorsa bu matrisleri satır denktir denir.

AN
Tanım 0.0.2. In (n × n) birim matrisine bir tek satır elementer operasyonun

uygulanmasıyla elde edilen matrise elementer matris denir.
H
Örnek 0.0.3. (Elementer Matrisler

 ve Satır İşlemleri)
1 0 0 0    
  


 1 0 3 1 0 0
1 0  0 0 0 1     
 ,  ,  0

1 0 ,  0 1 0
 
 matrisleri elementer ma-

0 −3
 
 0 0 1 0     
  0 0 1 0 0 1
0 1 0 0
trislerdir.
   
1 0 1 0
  −→ (−3)r2 −→  
0 1 0 −3
1
   
1 0 0 0 1 0 0 0
   
   
 0 1 0 0   0 0 0 1 
  −→ r2 ←→ r4 −→  
   
 0 0 1 0   0 0 1 0 
   
0 0 0 1 0 1 0 0
   
1 0 0 1 0 3
   
0  −→ r1 ←→ r1 + 3r3 −→ 
   
 0 1 0 1 0 
   
0 0 1 0 0 1
SE
   
1 0 0 1 0 0
   
0 1 0  −→ 1r1 −→  0 1
   
 0 
   
0 0 1 0 0 1
Teorem 0.0.4.
KÖ
Eğer E; Im üzerinde bir satır operasyonun uygulanmasıyla elde
edilen elementer matris ve A m × n-tipinde bir matris ise; EA matrisi A üzerine
aynı satır operasyonunun uygulanmasıyla elde edilen matristir.
AN
Örnek 0.0.5.
 (Elementer
 Matrislerden
 Yararlanma)

1 0 2 3 1 0 0
   
A =  2 −1 3 6  ve E =  0 1 0  elementer matrisini düşünelim. E; I3
   
   
1 4 4 0 3 0 1
D
 
1 0 2 3
 
AN
ün 1.satırının 3 katının 3. satıra eklenmesiyle elde edilir. EA =  2 −1 3 6 

 
 
4 4 10 9
ve EA matrisi; A matrisine; matrisin 3. satırı; 1. satırın 3 katı ile 3. satırın
toplanmasıyla yani;
H
 
1 0 2 3
 
EA =  2 −1 3 6 
 
 
4 4 10 9
şeklindedir.
Bu bölümün başında söz ettiğimiz gibi; eğer E; I birim matrisi üzerinde bir
satır elementer operasyonun uygulanmasıyla elde edilen elementer matris ise E den
yeniden I yı üreten ikinci bir elementer satır operasyonu vardır. Bu operasyonlar
(işlemler) ters operasyonlar olarak adlandırılır.
2
Örnek 0.0.6. (Satır İşlemleri ve Ters Satır İşlemleri)
     
1 0 1 0 1 0
  −→   −→  
0 1 0 7 0 1
r2 ↔ 7r2 r2 ↔ 17 r2
     
1 0 0 1 1 0
  −→   −→  
0 1 1 0 0 1
r1 ↔ r2 r2 ↔ r1
SE
     
1 0 1 5 1 0
  −→   −→  
0 1 0 1 0 1
r1 → r1 + 5r2 r1 → (−5)r1
Teorem 0.0.7.
matristir.
KÖ
Her elementer matris tersinirdir ve tersi de yine bir elementer
Teorem 0.0.8. Eğer A n × n-tipinde bir matris ise aşağıdakiler denktir.

AN
a) A tersinirdir.
b) Ax = 0 denklemi yalnızca aşikar çözüme sahiptir.

D
c) A nın satırca indirgenmiş eşolan formu In .

AN
d) A elementer matrislerin bir çarpımı olarak ifade edilir.
Teoremin ispatı mantıksal olarak (a) ⇒ (b) ⇒ (c) ⇒ (d) ⇒ (a) şeklinde yorum-
larnır.
H
Örnek 0.0.9.
 (Ters
 Bulma Algoritması)
1 2 3
 
A= 2 5 3  matrisinin tersini bulunuz.
 
 
1 0 8
 
1 2 3 1 0 0
 
A= 2 5 3 0 1 0  A nın yanına I yazılarak parçalanmış şekli elde edilir.
 
 
1 0 8 0 0 1
3
Parçalanmış matrisin sol yanına uygulanan satır operasyonlarının aynı anda
sağ tarafa uygulayarak sol yanda I (birim) matrisi elde edene kadar devam edilir.
Sonuçta sağ tarafta oluşan matris başlangıçtaki matrisin tersidir.
   
1 2 3 1 0 0 1 2 3 1 0 0
   
−→  0 1 −3 −2 1 0  −→
   
 2 5 3 0 1 0 
   
1 0 8 0 0 1 1 0 8 0 0 1
r2 ↔ (−2)r1 + r2 r3 ↔ r3 + (−1)r1
SE
   
1 2 3 1 0 0 1 2 3 1 0 0
   
 0 1 −3 −2 1 0  −→  0 1 0 −2 1 0  −→
   

0 −2 5 −1 0 1

KÖ
r3 → 2r2 + r3

0 0 −1 −5 2 1

r3 → (−1)r3
   
1 2 3 1 0 0 1 2 3 1 0 0
AN
   
 0 1 −3 −2 1 −→  0 1 0 13 −5 −3  −→
   
0 
   
0 0 1 5 −2 −1 0 0 1 5 −2 −1
r2 → r2 + 3r3 r1 → r1 + (−2)r2
D
   
AN
1 0 3 −25 10 6 1 0 0 −40 16 9
   
 0 1 0 13 −5 −3 −→  0 1 0 13 −5 −3
   
 
   
0 0 1 5 −2 −1 0 0 1 5 −2 −1
r1 → r1 + (−3)r3
H
 
−40 16 9
 
Yani A−1 =  13 −5 −3  olur.
 
 
5 −2 −1
Eğer n × n-tipinde bir A matrisi tersinir ise önceden bilenemez; buna rağmen
son teoremdeki (a) ve (c) A nın satırca indirgenmiş eşolan formu In değilse; tersinir
olmadığını söyler.
4
Örnek 0.0.10.
 (Bir Matrisin
 Tersinir Olmadığını Gösterme)
1 6 4
 
A =  2 4 −1  matrisinin varsa tersini bulunuz.
 
 
−1 2 5
   
1 6 4 1 0 0 1 0 0 −40 16 9
   
 2 4 −1 0 1 0  −→  0 1 0 13 −5 −3
   

   
−1 2 5 0 0 1 0 0 1 5 −2 −1
r3 → r1 + r3 , r2 → r2 + (−2)r1
SE
 
1 6 4 1 0 0
 
−→  0 −8 −9 −2 1 0 
 
 
r3 → r2 + r3 KÖ0 0 0 −1 1 1
olur. Satırlardan biri 0 olduğundan A matrisinin tersi yoktur. Çünkü sol tarafta
hiçbir zaman birim matris oluşmaz.
AN
SORU: Aşağıda verilen homojen sistemlerin çözümleri varsa bulunuz.
x1 + 2x2 + 3x3 = 0
a) 2x1 + 5x2 + 3x3 = 0
D
x1 + 8x3 = 0
AN
x1 + 6x2 + 4x3 = 0
b) 2x1 + 4x2 − x3 = 0
−x1 + 2x2 + 5x3 = 0
H
      
1 2 3 x 0 1 2 3
  1     
C
. özüm: a)  2 5 3   x2  =  0  ve A =  2 5 3  dersek A−1 =
      
      
1 0 8 x3 0 1 0 8
 
−40 16 9
 
 13 −5 −3  olup sistemin yanlızca aşikar (0, 0, 0) çözümü vardır.
 
 
5 −2 −1
5
      
1 6 4 x1 0 1 6 4
      
b)  2 4 −1   x2  =  0  ve  2 4 −1  tersinir olmadığından
      
      
−1 2 5 x3 0 −1 2 5
sistemin aşikar olmayan çözümleri vardır.
ÖDEV: Aşağıda verilen matrislerin elementer matris olup olmadığını belir-

leyiniz.
 
1 0
a)  
−5 1
SE
 
−5 1
b)  
1 0


1 1 0
c)  0 0 1


0 0 0





KÖ
AN
 
2 0 0 2
 
 
 0 1 0 0 
d) 
 

 0 0 1 0 
 
D
0 0 0 1
 
AN
1 0
e)  √ 
0 3
 
0 0 1
H
 
f)  0 1 0
 

 
1 0 0
 
1 0 0
 
g)  0 1 9
 

 
0 0 1
6
h)  
−1 0 0
 
 
 0 0 1 
 
0 1 0
ÖDEV: Aşağıda verilen E elementer matrisi ve A için EA çarpımını A ya uygun

satır operasyonunu uygulayarak elde ediniz.
   
0 1 −1 −2 5 −1
a) E  ,A =  
1 0 3 −6 −6 −6
SE
   
1 0 4 2 −1 0 −4 −4
   
b) E  0 1 0 ,A =  1 −3 −1
   
5 3 
   

0 −3 1

c) E  0 1 0

1 0 4
2 0 1



 ,A =



1 4


 2 5 
 KÖ 3 −1
   
0 0 1 3 6
AN
   
−6 0 −1 −2 5 −1
d) E  ,A =  
0 1 3 −6 −6 −6
D
SORU Aşağıda verilen matrislerin eğer varsa terslerini bulunuz.

 
AN
1 4
a)  
2 7
 
−3 6
b) 
H

4 5
 
−1 3
c)  
3 −2
 
6 −4
d)  
−3 2
7
 
3 4 −1
 
e)  1 0 3
 

 
2 5 −4
 
1 2 0
 
f)  2 1 2
 

 
0 2 1
 
−1 3 −4
 
SE
g)  2
 
4 1 
 
−4 −2 −9
 
1 1
5 5
− 25

h) 



1
5
1
5
− 45
1
5

1
10
1
10



 KÖ
1 0 1
 
AN
i)  0 1 1 
 
 
1 1 0
 √ √ 
2 3 2 0
D
 √ √ 
j)  −4 2
 
2 0 
 
0 0 1
AN
 
2 6 6
 
k)  2 7 6 
 
 
H
2 7 7
 
1 0 0 0
 
 
 1 3 0 0 
l) 



 1 3 5 0 
 
1 3 5 7
8
 
2 −4 0 0
 
 
 1 2 12 0 
m) 



 0 0 2 0 
 
0 −1 −4 −5
 
−1 0 1 0
 
3 −2 6
 
 2 
n) 



 0 0 2 0 
 
0 −1 −4 −5
SE
 
0 0 2 0
 
 
 1 0 0 1 
p)  
C
 0 −1


2 1
. özüm: a)
3 0 
5 −3


KÖ
   
1 4 1 0 1 4 1 0
AN
  −→   −→
2 7 0 1 0 −1 −2 1
r2 ↔ r2 + (−2)r1 r2 ↔ −r2
D
   
1 4 1 0 1 4 1 0
  −→   −→
0 1 2 −1 0 1 −2 1
AN
r1 ↔ r1 + (−4)r2
 
1 0 −7 4
olup  olur.
0 1 2 −1
H
d)    
6 −4 1 0 6 −4 1 0
  −→  
−3 2 0 1 0 0 1 2
r2 ↔ 2r2 + r1
olduğundan verilen matrisin tersi yoktur.
9
i)
   
1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0
   
−→ −→
   
 0 1 1 0 1 0   0 1 1 0 1 0 
   
1 1 0 0 0 1 0 −1 1 1 0 −1
r3 → r1 − r3 r3 → r2 + r3
   
1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0
   
−→ −→
   
 0 1 1 0 1 0   0 1 1 0 1 0 
SE
   
0 0 2 1 1 −1 0 0 1 12 21 − 12
r3
r3 → 2
r2 → r2 − r3




1 0 1
 0 1 0 − 12
0 0 1 12
1 0
1
2
1
2
0
1
2
− 21





KÖ −→




1 0 1
 0 1 0 − 12
0 0 1 12
1
2
− 12
1
2
1
2
1
2
1
2
− 21





r1 → r1 − r3
AN
KÖŞEGENSEL, ÜÇGENSEL VE SİMETRİK MATRİSLER

Bu bölümde çeşitli özel formlara sahip matrisleri inceleyeceğiz. Bu matrisler
uygulamaların geniş bir çeşitliliğinden doğar ve ilerleyen çalışmalarda önemli rol
D
alır.
AN
Tanım 0.0.11. Köşegen üzerindeki bileşenler hariç bütün 

bileşenler 0 olanmatrise
  6 0 0 0
  1 0 0  
  0 −4 0 0 
 
2 0   
köşegensel matris denir. Örneğin; , 0 1 0 ,  gibi.
  
H
0 −5

   0 0 0 0 
0 0 1  
0 0 0 8
Genel olarak n × n tipinde köşegensel bir D matrisi;
 
d 0 ··· 0
 1 
 0 d2 · · · 0 
 
D= 
 ···
 

 
0 0 · · · dn
şeklindedir.
10
Köşegensel bir matris tersinirdir olması için gerek ve yeter şart köşegen üzerindeki
bileşenlerin hepsinin birden sıfırdan farklı olmasıdır. Yani
 
1
0 ··· 0
 d1 
 0 d12 · · · 0
 

D= 
 ···
 

 
0 0 · · · d1n
ÖDEV: DD−1 = I = D−1 D olduğunu gösteriniz.

 
d 0 ··· 0
 1
SE

 0 d2 · · ·
 
0 
SORU: k bir pozitif tamsayı ve D =   olmak üzere Dk
 ···
 

 
0 0 ··· dn
matrisi; 
k

dk
 1
 0
D =
KÖ 0
dk2

···
···
0
0 



 ···
 

 
AN
k
0 0 ··· dn
olduğunu gösteriniz.
C
. özüm: Tümevarımispat
yöntemiyle gösterelim.
D

0 ··· 0
d
 1 
d2 · · · 0 
 
 0
AN
k = 1 için; D1 =   olup doğrudur.

 ···
 

 
0 · · · dn
0
 
dm
0 ··· 0
H
 1 
m
d2 · · · 0 
 
 0
k = m için Dm =   doğru olsun.
 ···
 

 
m
0 · · · dn
0
  
m
d 0 ··· 0 d 0 ··· 0
 1  1 
 0 dm · · · 0   0 d2 · · ·
   
2 0 
Dm+1 m
=D D=  
 ···  ···
  

  
0 0 · · · dmn 0 0 ··· dn
11
 
dm+1
1 0 ··· 0
 
dm+1 ···
 
 0 2 0 
olup Dm+1 =  olur.
 ···
 

 
0 0 ··· dm+1
n
ÖRNEK
 (Köşegensel
 Matrislerin Tersleri ve Kuvvetleri)
1 0 0
 
A =  0 −3 0  olmak üzere A−1 , A5 , A−5 matrislerini bulunuz. A−1 =
 
 
0 0 2
SE
     
1 0 0 1 0 0 1 0 0
     
1 5 −5 1
0 − 3 0 ,A =  0 −243 ,A =  0 − 243 0  olur.
     

     
0 0 12 0 0 32 0 0 1
32
oldukça kolaydır.

d 0 0

KÖ
UYARI Köşegensel matris çarpanı içeren matrislerin; çarpımını haesaplamak
a11 a12 a13

 
d1 a11 d1 a12 d1 a13

 1    
 =  d2 a21 d2 a22 d2 a23
    
 0 d2 0   a21 a22 a23
AN

    
0 0 d3 a31 a32 a33 d3 a31 d3 a32 d3 a33
    
a a a d 0 0 da da da
 11 12 13  1   1 11 2 12 3 13 
D
 =  d1 a21 d2 a22 d3 a23

    
 a21 a22 a23   0 d2 0 
    
a31 a32 a33 0 0 d3 d1 a31 d2 a32 d3 a33
AN
şeklindedir.
Tanım 0.0.12. Esas kösegen üstündeki bütün bileşenleri 0 olan karesel matrise
alt üçgensel matris ve esas kösegen altındaki bütün bileşenleri 0 olan karesel matrise
H
üst üçgensel matris denir. Alt üçgensel yada üst üçgensel matrislere üçgensel matris
denir.   
a11 a12 a13 a14 a 0 0 0
   11
  
 0 a22 a23 a24   a21 a22 0 0
ÖRNEK: (Üst ve Alt Üçgensel Matrisler) 
  ve 
 
 0 0 a33 a34   a31 a32 a33 0
  
0 0 0 a44 a41 a42 a43 a44
UYARI: Köşegensel matrisler; hem üst hemde alt üçgensel matrislerdir. Çünkü
esas köşegen üstündeki ve altındaki bütün bileşenler sıfırdır. Ayrıca eşolan formdaki
12
karesel bir matris üst üçgenseldir. Çünkü esas köşegen altındaki bütün bileşenler
sıfırdır.
Aşağıdaki teorem; üçgensel matrislerin temel özelliklerinden bazıları listeler.
Teorem 0.0.13.
a) Bir alt üçgensel matrisin transpozu üst üçgensel matristir ve bir üst üçgensel
matrisin transpozu alt üçgensel matristir.
b) Alt üçgensel matrislerin çarpımı; alt üçgensel matris ve üst üçgensel matrislerin
SE
çarpımı üst üçgenseldir.
c) Üçgensel matrisin tersinir olması için gerek ve yeter şart köşegen üstündeki
bütün bileşenlerin sıfırdan farklı olmasıdır.
KÖ
d) Tersinir bir üst üçgensel matrisin tersi üst üçgenseldir ve tersinir bir alt üçgensel
matrisin tersi alt üçgenseldir.
   
1 3 −1 3 −2 2
AN
   
ÖRNEK: A =  0 2 4 , B =  0 0 −1  olmak üzere A, B matris-
   
   
0 0 5 0 0 1
lerin tersini AB, BA matrislerini hesaplayınız.
D
 
3 7
1 −2 5
 
−1
AN
C özüm: A tersinirdir. B tersinir değildir. A = 1 2 

 olur.
−

.  0 2 5 

1
0 0 5
   
3 −2 −2 3 5 −1
H
   
AB =  0 , BA =  0 0 −5 
   
0 2 
   
0 0 5 0 0 5
elde edilir.
Tanım 0.0.14. A karesel matrisi için A = AT ise A ya simetrik matris denir. Yani
esas kösegen matrisler simetriktir.
ÖRNEK: (Simetrik Matrisler)
13
 
  d1 0 0 0
 1 4 5
  
7 −3   
  0 d2 0 0 
 
 ,  4 −3 0

,   matrislerinin transpozisyonları
−3 5    0 0 d3 0  
5 0 7  
0 0 0 d4
kendilerine eşittir dolayısı ile simetrik matrislerdir.
Teorem 0.0.15. Eğer A ve B aynı tipten simetrik matrisler ve k herhangi bir

skaler olmak üzere;
a) AT simetriktir.
SE
b) (A ± B) simetriktir.
c) kA simetriktir.
İspat:
a) (AT )T = A = AT
KÖ
b) (A ± B)T = AT ± B T = A ± B
AN
c) (kA)T = kAT = kA
UYARI: Simetrik matrislerin çarpımı; simetrikolmak 

zorundadeğildir. 
1 2 −4 1
D
ÖRNEK: (Simetrik Matrislerin Çarpımı) A =  , B =  , C =

2 3 1 0
     
AN
−4 3 −2 1 2 1
  olmak üzere AB =  , AC =   olup AC simetrik,
3 −1 −5 2 1 3
AB simetrik değildir.
Teorem 0.0.16. A ve B simetrik iken AB nin simetrik olması için gerek ve yeter
H
şart AB = BA olmasıdır.
İspat: (AB)T = B T AT = BA = AB olur.
Simetrik Matrislerin Tersinirliği
 Genel olarak
 simetrik bir matris tersinir olmak zorunda değildir. Örneğin; D =
0 0 0
 
 0 d2 0  matrisi tersinir değildir fakat DT = D olduğundan simetriktir.
 
 
0 0 d3
14
Teorem 0.0.17. Eğer A tersinir simetrik matris ise A−1 de simetriktir.
İspat: (A−1 )T = (AT )−1 = A−1 olur.
AAT ve AT A Çarpımları
AAT ve AT A formatındaki matris çarpımları uygulamaların çeşitliğinden doğar.
Eğer A m × n tipinde bir matris ise AT n × m tipinde bir matristir. Bu durumda
AAT m × m tipinde ve AT A n × n tipindedir. Ayrıca (AAT )T = (AT )T AT = AAT
ve (AT A)T = AT (AT )T = AT A olduğundan çarpımarı daima simetriktir.
SE
ÖRNEK:
 (Bir Matrisin
 ve Transpozunun Çarpımı)
1 −2 4
A=  olmak üzere;
3 0 −5
   
AAT = 

1 −2 4
3 0 −5




1
KÖ
4 −5
3
 
 

=
10 −2 −11
 −2 0   −2 4 −8 

−11 −8 41



ve  
21 −17
AN
AT A =  
−17 34
olur.
Dolayısı ile AAT ve AT A çarpımları simetriktir.
D
Bu bölümden sonra AAT ve AT A matrislerinin tersinir olması için A nın üzerinde

AN
genek-l şartları elde edeceğiz. Ancak A nın karesel olması özel durumda aşağıdaki
sonuca sahip oluruz.
Teorem 0.0.18. Eğer A tersinir bir matris ise AAT ve AT A matrisleri tersinirdir.
H
İspat: A tersinir olduğundan (AT )−1 = (A−1 )T olup AT de tersinirdir. Tersinir

matrislerin çarpımı tersinir olduğundan AAT ve AT A çarpımları tersinirdir.
BU BÖLÜMDE NELER ÖĞRENDİK
Kavramlar
• Köşegensel matris
• Alt üçgensel matris
15
• Üst üçgensel matris
• Üçgensel matris
• Simetrik matris
Kazanımlar
• Köşegensel bir matrisin tersinir olup olmadığını belirler.
• Köşegensel matris içeren çarpımı hesaplar
SE
• Bir matrisin üçgensel olup olmadığını belirler.
• Transpoz işleminin köşegen ve üçgensel matrislere nasıl etki yaptığını anlar.
KÖ
• Bir matrisin simetrik matris olup olmadığını belirler.
SORULAR
1) Aşağıda verilen matrislerin tersinir olup olmadığını belirleyiniz.
 
AN
2 0
a)  
0 −5
 
4 0 0
D
 
b)  0 0 0 
 
 
0 0 5
AN
 
−1 0 0
 
c)  0 2 0 
 
 
H
1
0 0 3
 
−1 0 0 0
 
 
 0 3 0 0 
d)  
 0 0 −3 0 
 
 
0 0 0 2
C
. özüm: (a), (c), (d) matrisleri tersinir, (b) matrisi tersinir değildir.
2) Aşağıda verilen işlemleri yapmadan (gözlemleyerek) belirleyiniz.
16
  
3 0 0 2 1
  
a)  0 −1 0   −4 1 
  
  
0 0 2 2 5
 
 −4 0 0

1 2 −5  
b)   
 0 3 0 
−3 −1 0  
0 0 2
  
5 0 0 −3 2 0 4 −4
  
SE
c)  0 2 0   1 −5 3 0 3 
  
  
0 0 −3 −6 2 2 2 2
   
2 0 0 4 −1 3 −3 0 0

d)  0 −1 0


0 0 4


 1

2 0
−5 1 −2
KÖ


 0 5 0 

0 0 2



C
. özüm:
 
AN
6 3
 
a)  4 −1 
 
 
4 10
D
 
−4 6 −10
b)  
12 −3 0
AN
 
−15 10 0 20 −20
 
c)  −10
 
2 6 0 6 
 
H
18 −6 −6 −6 −6
3) Aşağıda verilen matrisler için A2 , A−2 , A−k (k bir tamsayı) hesaplayınız.

 
1 0
a)  
0 −2
 
−6 0 0
 
b)  0
 
3 0 
 
0 0 5
17
 
1
2
0 0
 
c)  0 13 0 
 
 
1
0 0 4
 
−2 0 0 0
 
−4 0 0 
 
 0
d)  
0 −3 0 
 
 0
 
0 0 0 2
4) Aşağıda verilen matrislerin simetrik olup olmadığını belirleyiniz
SE
 
−8 −8
a)  
0 0
b) 


2 −1
1 2



KÖ
0 −7
c)  
AN
−7 7
 
3 4
d)  
4 0
D
 
0 1 2
AN
 
e)  1 5 −6 
 
 
2 6 6
 
2 −1 3
H
 
f)  −1 5 1 
 
 
3 1 7
 
0 0 1
 
g)  0 2 0 
 
 
3 0 0
C
. özüm: (a), (b), (e), (g) simetrik değil, (c), (d), (f ) simetriktir.
18
5) Aşağıda verilen matrislerin tersinir olup olmadığını belirleyiniz.
 
−1 2 4
 
a)  0 3 0 
 
 
0 0 5
 
0 1 −2 5
 
 
 0 1 5 6 
b) 
 
 0 0 −3 1 

 
0 0 0 5
SE
 
2 0 0 0
 
 −3 −1 0 0 
 
c)  
C
 −4 −6 0 0 


0 3 8 −5


KÖ
. özüm: (a) tersinir, (b) ve (c) tersinir değil.
AN
6) Aşağıda verilen matrislerin simetrik olması için Bilinmeyenleri bulunuz.

 
4 −3
a)  
a + 5 −1
D
 
2 a − 2b + 2c 2a + b + c
 
b)  3
AN
 
5 a+c 
 
0 −2 7
T
. özüm: a) A = A olduğundan a + 5 = −3 olup a = −8 bulunur.
C
H
7) Aşağıda verilen şartları sağlayan köşegensel bir A matrisi bulunuz.

 
1 0 0
 
5
a) A =  0 −1 0 
 
 
0 0 −1
 
9 0 0
 
b) A−2 =  0 4 0 
 
 
0 0 1
19
C
. özüm:
   
1 0 0 1 0 0
   
a) A =  0 −1 0  alınırsa A5 =  0 −1 0  olur.
   
   
0 0 −1 0 0 −1
   
1
0 0 3
9 0 0
   
1 −2
b) A =  0 2 0  alınırsa A =  0 4 0  olur.
   
   
0 0 1 0 0 1
SE
8) Aşağıdakilerin doğru olup olmadıklarını belirleyiniz.
a) Köşegen bir matrisin transpozuda köşegendir.
KÖ
b) Üst üçgensel bir matrisin transpozuda köşegendir.
c) Bir üst üçgensel matris ile bir alt üçgensel matrisin toplamı köşegensel matri-
stir.
AN
d) Köşegen bir matrisin tersinir olması için gerek ve yeter şart köşegen üzerindeki
bütün bileşenlerin pozitif olmasıdır.
e) Köşegensel bir matris ve alt üçgensel bir matrisin toplamı alt üçgensel matri-
D
stir.
AN
f) Bir matris hem simetrik hem de üst üçgensel matris ise köşegensel matristir.
g) Eğer A ve B n × n tipinde ve A + B simetrik olacak şekilde matrisler ise A ve

B simetriktir.
H
h) Eğer A ve B n×n tipinde ve A+B üst üçgensel matris olacak şekilde matrisler
ise A ve B üst üçgenseldir.
i) Eğer A ve B n×n tipinde ve A+B alt üçgensel matris olacak şekilde matrisler
ise A ve B alt üçgenseldir.
j) Eğer A2 simetrik ise A da simetriktir.
20

Lineer Cebir 5 - Hafta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lineer Cebir 5 - Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LİNEER CEBİR DERSİ 5.

1) Bir satırı 0 6= c skaleri ile çarpmak.

2) İki satırın yerini değiştirmek.

Eğer B matrisi; A dan bu listedeki işlemlerin uygulanmasıyla elde ediliyorsa; A

2) (Aynı) satırın yerini değiştirmek.

3) Eğer B; A nın r1 satırını c ile çarpıp r2 satırını toplayarak elde edilmişse bu

onlarının uygulanmasıyla elde ediliyorsa bu matrisleri satır denktir denir.

Tanım 0.0.2. In (n × n) birim matrisine bir tek satır elementer operasyonun

Örnek 0.0.3. (Elementer Matrisler

ün 1.satırının 3 katının 3. satıra eklenmesiyle elde edilir. EA =  2 −1 3 6 

Teorem 0.0.8. Eğer A n × n-tipinde bir matris ise aşağıdakiler denktir.

b) Ax = 0 denklemi yalnızca aşikar çözüme sahiptir.

c) A nın satırca indirgenmiş eşolan formu In .

d) A elementer matrislerin bir çarpımı olarak ifade edilir.

SORU: Aşağıda verilen homojen sistemlerin çözümleri varsa bulunuz.

ÖDEV: Aşağıda verilen matrislerin elementer matris olup olmadığını belir-

ÖDEV: Aşağıda verilen E elementer matrisi ve A için EA çarpımını A ya uygun

SORU Aşağıda verilen matrislerin eğer varsa terslerini bulunuz.

KÖŞEGENSEL, ÜÇGENSEL VE SİMETRİK MATRİSLER

Tanım 0.0.11. Köşegen üzerindeki bileşenler hariç bütün 

ÖDEV: DD−1 = I = D−1 D olduğunu gösteriniz.

k = 1 için; D1 =   olup doğrudur.

a11 a12 a13

 =  d1 a21 d2 a22 d3 a23

C özüm: A tersinirdir. B tersinir değildir. A = 1 2 

ÖRNEK: (Simetrik Matrisler)

Teorem 0.0.15. Eğer A ve B aynı tipten simetrik matrisler ve k herhangi bir

UYARI: Simetrik matrislerin çarpımı; simetrikolmak 

ÖRNEK: (Simetrik Matrislerin Çarpımı) A =  , B =  , C =

İspat: (AB)T = B T AT = BA = AB olur.

Simetrik Matrislerin Tersinirliği

İspat: (A−1 )T = (AT )−1 = A−1 olur.

Bu bölümden sonra AAT ve AT A matrislerinin tersinir olması için A nın üzerinde

İspat: A tersinir olduğundan (AT )−1 = (A−1 )T olup AT de tersinirdir. Tersinir

• Alt üçgensel matris

• Köşegensel bir matrisin tersinir olup olmadığını belirler.

• Köşegensel matris içeren çarpımı hesaplar

• Transpoz işleminin köşegen ve üçgensel matrislere nasıl etki yaptığını anlar.

2) Aşağıda verilen işlemleri yapmadan (gözlemleyerek) belirleyiniz.

3) Aşağıda verilen matrisler için A2 , A−2 , A−k (k bir tamsayı) hesaplayınız.

4) Aşağıda verilen matrislerin simetrik olup olmadığını belirleyiniz

6) Aşağıda verilen matrislerin simetrik olması için Bilinmeyenleri bulunuz.

7) Aşağıda verilen şartları sağlayan köşegensel bir A matrisi bulunuz.

a) Köşegen bir matrisin transpozuda köşegendir.

g) Eğer A ve B n × n tipinde ve A + B simetrik olacak şekilde matrisler ise A ve

j) Eğer A2 simetrik ise A da simetriktir.

You might also like