PRAWA I OBOWIĄZKI PRACODAWCY ORAZ PRACOWNIKA W ZAKRESIE BHP I OCHRONY PRACY .

Przepisy dotyczące praw i obowiązków pracodawcy oraz pracownika są zawarte w dziale czwartym
Kodeksu pracy, natomiast ich rozwinięcie znajduje się w innych częściach tego kodeksu oraz w ustawach w
rozporządzeniach rządowych.
Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika są ze sobą ściśle związane, ponieważ większość obowiązków
pracodawcy jest jednocześnie prawami pracownika. Prawa te pod wpływem zmieniającej się sytuacji
społeczno- gospodarczej ulegają od początku ich ustalenia (XIX w.), ciągłym zmianom.
Są to głównie zmiany zabezpieczające prawa pracownika.
Zgodnie z Kodeksem pracy odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy spoczywa na pracodawcy
(dyrektorze, właścicielu firmy).
Prawa pracodawcy:
– swoboda w doborze pracownika,
– wprowadzanie sankcji wobec pracownika.
Pracodawca podlega wielu obowiązkom, które wynikają z różnych aktów prawnych.
Pracodawca odpowiada za stan bhp w zakładzie pracy oraz jest obowiązany chronić zdrowie i życie
pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim
wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Pracodawca jest obowiązany między innymi ( w zakresie bezpieczeństwa):
 utrzymać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z
nimi związane, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
 zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych
pracowników;
 wyposażać maszyny, inne urządzenia techniczne i narzędzia pracy w odpowiednie zabezpieczenia (środki
ochrony zbiorowej);
 zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i
ewakuacji pracowników;
 organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
 informować pracowników o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy i o zasadach
postępowania w razie awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu;
 dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej, odzież roboczą i obuwie robocze;
 zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne;
 zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w
zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
ponadto pracodawca jest zobowiązany:
 zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania
pracy oraz ich podstawowymi uprawnieniami;
 organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiąganie przez
pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości
pracy;
 organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie jej uciążliwości, zwłaszcza pracy monotonnej i
pracy w tempie ustalonym z góry;
 przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, rasę, religię,
narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie,
orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w
pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy;
 terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie;
 ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych;
 stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły zawodowej lub szkoły wyższej
warunki sprzyjające przystosowaniu się do wykonywania pracy;
 zaspakajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników;
 stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy;
 prowadzić i przechowywać w postaci papierowej i elektronicznej dokumentację w sprawach związanych
ze stosunkiem pracy, gromadzić akta osobowe pracowników i dokumenty dotyczące: chorób
zawodowych, ewidencji czasu pracy i wynagrodzeń, wydawania odzieży i środków ochrony indywidualnej;
 przechowywać dokumentację pracowniczą w sposób gwarantujący zachowanie jej poufności ,
integralności, kompletności oraz dostępności w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem
przez okres zatrudnienia, a także przez okres 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym
stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł, chyba, że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres
przechowywania dokumentacji pracowniczej;
 wydawać świadectwa pracy;
 wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego oraz przeciwdziałać
mobbingowi;
 uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących piersią oraz pracowników
niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
Obowiązki osoby kierującej pracownikami
Pracownikami kierują:
• kierownik zakładu pracy,
• zastępcy kierownika zakładu pracy,
• kierownicy jednostek organizacyjnych w zakładzie,
• brygadziści, majstrowie, mistrzowie,
• pracownicy, którym dano do pomocy innych pracowników i uczyniono ich odpowiedzialnymi za
wykonanie zleconych zadań.
Osoby kierujące pracownikami są obowiązani:
• organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp;
• dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
• organizować, przygotowywać i prowadzić pracę;
• uwzględniać zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi oraz
innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy;
• dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń do pracy i wyposażenia technicznego;
• dbać o sprawność środków ochrony zbiorowej;
• dbać, aby pracownicy stosowali środki ochrony osobistej zgodnie z przeznaczeniem;
• egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp;
• zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Każdy pracownik ma prawo do:
 swobody nawiązywania stosunków pracy;
 odpłatności pracy;
 równości wobec współpracowników (zakaz dyskryminacji);
 ochrony uprawnień wynikających z prawa pracy;
 wolności tworzenia i przystępowania do organizacji zawodowych;
 pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach;
 odstąpienia od wykonywania pracy (łącznie z oddaleniem się z miejsca zagrożenia, ale pod warunkiem
niezwłocznego zawiadomienia przełożonego o zaistniałych okolicznościach i pozostania do jego
dyspozycji) w przypadkach, gdy:
- od pracownika wymagana jest szczególna sprawność, a jego stan psychofizyczny nie zapewnia
bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób;
- warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym,
 rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy w sytuacji, gdy:
- zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie
pracownika, a pracodawca nie przeniesie go do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i
kwalifikacje;
- pracodawca dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.
Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń
przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
W szczególności pracownik jest obowiązany:
 znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu
oraz poddawać się egzaminom sprawdzającym;
 przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych;
 przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy;
 przestrzegać regulaminu pracy;
 przestrzegać zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy;
 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przestrzegać wydawanych w tym zakresie zarządzeń i wskazówek przełożonych;
 dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
 współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i
higieny pracy;
 stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży roboczej i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem;
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego
zauważonym w zakładzie pracy oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w
rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
 dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie i zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie
mogłoby narazić pracodawcę na szkodę;
 poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować
się do wskazań lekarskich;
Według Kodeksu cywilnego pracownik ma zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy
a także nie może świadczyć pracy na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną.

OBOWIĄZKI PRACODAWCY w zakresie ochrony pracy kobiet.

Ochrona pracy kobiet opiera się na zbiorze przepisów prawnych i środków organizacyjnych mających na celu
zapewnienie warunków do ochrony zdrowia pracującej kobiety oraz realizacji funkcji macierzyńskiej.
Przepisy Kodeksu pracy (rozdział VIII) i aktów wykonawczych uwzględniają przede wszystkim:
✔ zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i
awansu zawodowego oraz warunków pracy;
✔ ochronę stosunku pracy kobiet w ciąży i w okresie urlopu macierzyńskiego;
✔ zakaz zatrudniania kobiet w ciąży i opiekujących się dziećmi w wieku do 4 lat w godzinach
nadliczbowych i w porze nocnej, a także delegowania ich poza stałe miejsce pracy;
✔ uprawnienia służące do zapewnienia właściwej opieki dziecku (urlop macierzyński, urlop
wychowawczy, przerwy na karmienie dziecka, inne zwolnienia od pracy).
✔ zakaz zatrudniania kobiet przy pracach im wzbronionych- szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla
zdrowia; WAŻNE! Zakaz ten ma charakter bezwzględny, co oznacza, że przy pracach wymienionych w
wykazie nie można zatrudniać kobiet nawet za ich zgodą;
Wykaz obejmuje prace:
• związane z wysiłkiem fizycznym, transportem ciężarów i wymuszoną pozycją ciała,
• w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,
• w hałasie i drganiach,
• pod ziemią, poniżej powierzchni gruntu i na wysokości,
• w podwyższonym i obniżonym ciśnieniu,
• w narażeniu na działanie substancji chemicznych,
• w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
• narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego
• i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych,
• grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi.
WAŻNE! Część prac wymieniona w wykazie jest całkiem wzbroniona w okresach, gdy zdrowie kobiety podlega
szczególnej ochronie – to znaczy w okresie ciąży i w okresie karmienia.
Pracodawca ma obowiązek sporządzić wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, które
występują w jego zakładzie. Zgodnie z art. art. 1041 Kodeksu pracy wykaz prac wzbronionych kobietom powinien zostać
umieszczony w regulaminie pracy.
DZIAŁ  DZIEWIĄTY
Zatrudnianie młodocianych
Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat. Pracodawca jest obowiązany
zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z
dokształcaniem się.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

 ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową;
 przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania
zawodowego.
Pracodawca, zatrudniający pracowników młodocianych, ma obowiązek zapewnić im szczególną ochronę
zdrowia podczas pracy, uwzględniając ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia i nieświadomości
potencjalnych zagrożeń. W tym celu zgodnie z Kodeksem pracy:
 zapewnia im pracę w warunkach niestwarzających zagrożeń dla bezpieczeństwa i zdrowia;
 zapewnia im nadzór nauczycieli i instruktorów praktycznej nauki zawodu;
 informacje o zagrożeniach;
 organizuje przerwy w pracy w celu odpoczynku w warunkach odizolowania od czynników uciążliwych i
szkodliwych dla zdrowia;
 prowadzi ewidencję pracowników młodocianych;
 przekazuje informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego;
 zmienia rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązuje umowę o pracę i
wypłaca odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia, jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża
zdrowiu młodocianego.
Pracodawcom zatrudniającym pracowników młodocianych nie wolno:
 zatrudniać ich w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, która przypada między godzinami
22.00- a 6.00 (jeśli młodociany nie ma jeszcze 15 lat, to porę nocną wydłuża się o 2 godziny i przypada
ona wtedy między 20.00 a 6.00;
 zatrudniać ich przy pracach wzbronionych młodocianych tj. związane z nadmiernym wysiłkiem
fizycznym, wymagające wymuszonej pozycji ciała, zagrażające prawidłowemu rozwojowi
psychicznemu, w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych, biologicznych i
pracach szczególnie niebezpiecznych, określonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów.

Pracodawca przyjmujący pracowników młodocianych/ uczniów zapewnia im organizację pracy / zajęć

praktycznych/ praktyk zawodowych z uwzględnieniem odrębnych aktualnych przepisów dotyczących
ograniczeń, nakazów zakazów.
Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe
✔ Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac.
✔ Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego
młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.
✔ Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby
medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich
prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach.
✔ Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy,
uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu
zajęć szkolnych młodocianego.
✔ Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę. Czas pracy
młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Do czasu pracy
młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć
szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.
 ✔ wprowadza przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy jeżeli dobowy
wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny;
✔ Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14
godzin. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin
nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.
✔ Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może
przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego
nie może przekraczać 2 godzin.
✔ Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i
35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak
przekraczać 6 godzin.
✔ Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w
wymiarze 12 dni roboczych. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w
okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, pracodawca może, na jego
wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. Z upływem roku pracy młodociany
uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym
kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał
przed ukończeniem 18 lat.
Wypowiedzenie umowy o pracę z pracownikiem młodocianym jest dopuszczalne:
1)niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku
dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
2) ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
3) reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
4) stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.

Kwoty wynagrodzeń pracowników młodocianych (uczniów) określone w oparciu o przeciętne wynagrodzenie

to kwoty minimalne. Pracodawca może wypłacać uczniom wynagrodzenie wyższe - czy to w postaci wyższego
wynagrodzenia zasadniczego, czy też w postaci premii uznaniowej za wyniki pracy czy za wyniki w nauce.
Stosunek procentowy wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1, wynosi:
1) w I roku nauki – nie mniej niż 5%;2) w II roku nauki – nie mniej niż 6%;3) w III roku nauki – nie mniej niż 7%.