‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.

html‬‬

‫ﻣﺪ و ﻧ ﺔ ا ﻟ ﻘ ﻮا ﻧ ﻴﻦ ا ﻟ ﻮ ﺿ ﻌ ﻴ ﺔ‬
‫ا ﻟ ﺮ ﺋ ﻴ ﺴ ﻴﺔ ‹ ا ﻟ ﻌ ﻠﻮ م ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‹ ﻣ ﻠ ﺨﺼ ﺎ ت ‹ ﻣ ﻠ ﺨﺺ ﻛ ﺘ ﺎ ب ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ و ا ﻟ ﺘ ﻄ ﺒ ﻴ ﻖ‬

‫ﻟ ﻠﺪﻛ ﺘﻮر ﻣ ﺤﻤﺪ ا ﻟﺪ ﻗﺲ‬

‫ﻣ ﻠ ﺨ ﺺ ﻛ ﺘ ﺎ ب ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻨﻈ ﺮ ﻳﺔ و ا ﻟ ﺘﻄ ﺒ ﻴﻖ ﻟ ﻠ ﺪ ﻛ ﺘﻮ ر ﻣ ﺤ ﻤ ﺪ ا ﻟ ﺪ ﻗ ﺲ‬
‫] أ ﻇ ﻬ ﺮ [ ا ﻟ ﻤ ﺤ ﺘﻮ ﻳ ﺎ ت‬

‫ﺗ ﻠ ﺨ ﻴﺺ ﻣ ﻦ ﻃ ﺮف ا ﻟ ﻄ ﺎ ﻟ ﺒﺔ ﻓﺪ و ى‬

‫ﻳ ﻌﺪ ﻣﻮ ﺿ ﻊ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ أﺣﺪ أ ﻫ ﻢ ا ﻟﻤﻮ ﺿﻮﻋ ﺎ ت ﻓ ﻲ ﺣ ﻴ ﺎة ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﻌ ﻴﺶ ﺟﻤ ﻴ ﻌ ﻬ ﺎ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﻤ ﺘ ﺄ ﺻ ﻠﺔ ﻓ ﻲ ﺣ ﻴ ﺎ ﺗ ﻬ ﺎ ‪ .‬و ﻗﺪ ﺗ ﻨ ﺒ ﻬﺖ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت إ ﻟ ﻰ ﺣﻘ ﻴﻘﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﺄ و ﻟ ﺘ ﻬ ﺎ أ ﻫﻤ ﻴﺔ ﻛ ﺒ ﻴ ﺮة ‪ ،‬و ﻗ ﺎ ﻣﺖ‬

‫ا ﻟﺪر اﺳ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﺨ ﺘﺼﺔ ﻣ ﻦ أﺟﻞ ﻓ ﻬ ﻢ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ‪ ،‬و ﺗﻮﺟ ﻴ ﻬﻪ وﺟ ﻬﺔ إ ﻳ ﺠ ﺎ ﺑ ﻴﺔ ﻣ ﻦ أﺟﻞ ﺗ ﻨﻤ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ور ﻓ ﺎ ﻫ ﻴ ﺘﻪ ‪.‬‬

‫و ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﻨ ﺎ ا ﻟ ﻌ ﺮ ﺑ ﻲ ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺤ ﻴ ﻂ ا ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺨ ﻠ ﻴﺞ ﻳﻤ ﺮ ﺑﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ﺗ ﺤﻮ ل و ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ‪ ،‬ﺗ ﻌﻤﻞ ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ أ ﺑ ﻨ ﺎ ؤه ﺟ ﺎ ﻫﺪ ﻳ ﻦ ﻋ ﻠ ﻰ‬

‫ا ﻻ ﻧ ﺘﻘ ﺎ ل ﻣ ﻦ و ﺿ ﻊ ﻣ ﺘ ﺨ ﻠ ﻒ ا ﻟ ﻰ و ﺿ ﻊ ﻣ ﺘﻘﺪ م ‪ ،‬ﻣ ﻦ أﺟﻞ ا ﻟ ﻠ ﺤ ﺎ ق ﺑ ﺮﻛﺐ ا ﻟ ﺤﻀ ﺎرة ا ﻟ ﺴ ﺮ ﻳ ﻊ ‪ .‬و ﻻ ﺑﺪ ﻟﻪ ﻹ ﺗﻤ ﺎ م‬

‫ﻫ ﺬ ا ا ﻻ ﻧ ﺘ ﻘ ﺎ ل ا ﻟ ﺴ ﺮ ﻳ ﻊ أ ن ﻳ ﻌ ﺘ ﻤ ﺪ ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﻬ ﻢ ﻋ ﻤ ﻠ ﻴ ﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻲ أ و ًﻻ ‪ ،‬ﺛ ﻢ ا ﻟ ﻌ ﻤ ﻞ ﻋ ﻠ ﻰ إ ﺣ ﺪ ا ث ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‬

‫ﺛ ﺎ ﻧ ﻴ ًﺎ ‪.‬‬

‫و ﻻ ﺷ ﻚ أ ن ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻣ ﻌﻘﺪة ا ﻟ ﺘ ﺮﻛ ﻴﺐ ‪ ،‬ﻣ ﺘﺪ اﺧ ﻠﺔ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ﻣ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ﺑ ﺎﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ‬

‫و ا ﻷ و ﺿ ﺎع ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﻌ ﻴ ﺸ ﻬ ﺎ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ‪ ،‬ا ﻷ ﻣ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﺘ ﻄ ﻠﺐ ا ﻟ ﺘﺼﺪ ي ﻟ ﻬ ﺎ ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل ا ﻟﻔ ﻬ ﻢ‬

‫و ا ﻹ در ا ك ا ﻟ ﻌﻤ ﻴ ﻖ ﻟ ﻜﻞ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋﻲ ‪ :‬ا ﻟ ﻤ ﺪﺧ ﻞ ا ﻟ ﻨﻈ ﺮ ي‬

‫ﺗ ﻌﺪ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌﺼ ﺮ ا ﻟﻤ ﺎ ﺛﻞ ﻣ ﻦ أ ﻫ ﻢ ا ﻟﻤ ﺴ ﺎ ﺋﻞ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺸ ﻐﻞ ا ﻟﻔ ﻜ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ا ﻟ ﺤﺪ ﻳﺚ ‪ ,‬وﺧ ﺎ ﺻﺔ‬

‫ﺑ ﻌﺪ ا ﻟ ﺤ ﺮ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟﻤ ﻴ ﺘ ﻴ ﻦ ‪ ,‬ﻓﻘﺪ أﺧﺬ ت ا ﻟ ﺠ ﻬﻮ د ﺗ ﺘ ﺠﻪ ﻧ ﺤﻮ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﻴ ﺮ ا ﻟﻤ ﺨ ﻄ ﻂ ﻣ ﻦ أﺟﻞ ﺗ ﻨﻤ ﻴﺔ ﺣﻘ ﻴﻘﺔ ﻫ ﺎ د ﻓﺔ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﺤﺪ ث د اﺧﻞ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ‪ ,‬أ و ا ﻟ ﺘ ﺤﻮ ل أ و ا ﻟ ﺘ ﺒﺪ ل ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻄ ﺮ أ ﻋ ﻠ ﻰ ﺟﻮ ا ﻧﺐ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‪ .‬و ﺑﻤ ﻌ ﻨ ﻰ آﺧ ﺮ‬

‫ﻫﻮ ا ﻟ ﺘ ﺤﻮ ل ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻄ ﺮ أ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺧ ﻼ ل ﻓ ﺘ ﺮة ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺰ ﻣ ﻦ‪.‬‬

‫ﺻﻔ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ ﻋ ﻨﺪ ﺟ ﻲ ر وﺷﻲ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ﻋ ﺎ ﻣﺔ ‪ ,‬ﺗﻮﺟﺪ ﻋ ﻨﺪ أ ﻓ ﺮ ا د ﻋﺪ ﻳﺪ ﻳ ﻦ ‪ ,‬و ﺗﺆ ﺛ ﺮ ﻓ ﻲ أ ﺳ ﻠﻮ ب ﺣ ﻴ ﺎ ﺗ ﻬ ﻢ و أ ﻓ ﻜ ﺎر ﻫ ﻢ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻳﺼ ﻴﺐ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬أ ي ﻳﺆ ﺛ ﺮ ﻓ ﻲ ﻫ ﻴ ﻜﻞ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺎ م ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻜﻞ أ و ا ﻟ ﺠ ﺰء ‪,‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻫﻮ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﺤﺪ ث أ ﺛ ﺮ ا ﻋﻤ ﻴﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ‪ ,‬و ﻫﻮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻄ ﺮ أ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﻤﺆﺳ ﺴ ﺎ ت‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻛ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻄ ﺮ أ ﻋ ﻠﻰ ﺑ ﻨ ﺎء ا ﻷﺳ ﺮة ‪ ,‬أ و ﻋ ﻠﻰ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺎ م ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ي أ و ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳﻲ و ﻣ ﺎ إ ﻟﻰ ذ ﻟ ﻚ ‪,‬‬

‫ﻫﺬ ا ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻫﻮ ا ﻟﺬ ي ﻳﻤ ﻜ ﻦ ﺗ ﺴﻤ ﻴ ﺘﻪ ﺑ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﻳ ﻜﻮ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻣ ﺤﺪ د ا ﺑ ﺎ ﻟ ﺰ ﻣ ﻦ ‪ ,‬أ ي ﻳ ﻜﻮ ن ا ﺑ ﺘﺪ اء ا ﻣ ﻦ ﻓ ﺘ ﺮة ز ﻣ ﻨ ﻴﺔ و ﻣ ﻨ ﺘ ﻬ ﻴ ﺎ ﺑﻔ ﺘ ﺮة ز ﻣ ﻨ ﻴﺔ ﻣ ﻌ ﻴ ﻨﺔ ‪ ,‬ﻣ ﻦ أﺟﻞ‬

‫‪1 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﻣﻘ ﺎر ﻧﺔ ا ﻟ ﺤ ﺎ ﻟﺔ ا ﻟﻤ ﺎ ﺿ ﻴﺔ ﺑ ﺎ ﻟ ﺤ ﺎ ﻟﺔ ا ﻟ ﺮ ا ﻫ ﻨﺔ ‪ ,‬و ﻣ ﻦ أﺟﻞ ا ﻟﻮ ﻗﻮف ﻋ ﻠ ﻰ ﻣﺪ ى ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ‪ ,‬و ﻻ ﻳ ﺘ ﺄ ﺗ ﻰ ذ ﻟ ﻚ إ ﻻ ﺑ ﺎ ﻟﻮ ﻗﻮف‬

‫ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺤ ﺎ ﻟﺔ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑﻘﺔ ‪ ,‬أ ي أ ن ﻗ ﻴ ﺎ س ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻳ ﻜﻮ ن ا ﻧ ﻄ ﻼ ﻗ ﺎ ﻣ ﻦ ﻧﻘ ﻄﺔ ﻣ ﺮ ﺟ ﻌ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺎ ﺿ ﻲ‪.‬‬

‫‪ - 4‬أ ن ﻳ ﺘﺼ ﻒ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺑ ﺎ ﻟﺪ ﻳﻤﻮ ﻣﺔ و ا ﻻ ﺳ ﺘﻤ ﺮ ار ﻳﺔ ‪ ,‬و ذ ﻟ ﻚ ﻣ ﻦ أﺟﻞ إ در ا ك ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ و ا ﻟﻮ ﻗﻮف ﻋ ﻠ ﻰ‬

‫أ ﺑ ﻌ ﺎ ده ‪ ,‬أ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻨ ﺘ ﻬ ﻲ ﺑ ﺴ ﺮﻋﺔ ‪ ,‬ﻓ ﻼ ﻳﻤ ﻜ ﻦ ﻓ ﻬﻤﻪ ‪ ,‬و ﻟﺬ ﻟ ﻚ ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻳ ﻜﻮ ن و ا ﺿ ﺤ ﺎ ﻣ ﻦ‬

‫ﺧ ﻼ ل د ﻳﻤﻮ ﻣ ﺘﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺼ ﺎ د ر ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋﻲ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ا ﻟﻤﺼﺪر ا ﻟﺪ اﺧ ﻠ ﻲ‪ :‬أ ي ا ن ﻳ ﻜﻮ ن ﻗ ﺎ ﺋﻤ ﺎ ﻓ ﻲ د اﺧﻞ ا ﻟ ﻨ ﺴ ﻖ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬و إ ﻃ ﺎره ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻧﻔ ﺴﻪ ‪ ,‬أ ي ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ‬

‫ﻟ ﺘﻔ ﺎﻋ ﻼ ت ﺗ ﺘ ﻢ د اﺧﻞ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ) ﻣ ﺜ ﺎل‪ :‬ﻋ ﻨﺪ إ ﻗ ﺎ ﻣﺔ ﺟ ﺎ ﻣ ﻌﺔ د اﺧﻞ ﻗ ﺮ ﻳﺔ (‪.‬‬

‫‪ - 2‬ا ﻟﻤﺼﺪر ا ﻟ ﺨ ﺎر ﺟ ﻲ‪ :‬ا ﻟﺬ ي ﻳ ﺄ ﺗ ﻲ ﻣ ﻦ ﺧ ﺎر ج ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ا ﺗﺼ ﺎ ل ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺑ ﻐ ﻴ ﺮه ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت‬

‫ا ﻷﺧ ﺮ ى ) ﻣ ﺜ ﺎ ل‪ :‬ا ﻻﺣ ﺘ ﻜ ﺎ ك ﺑ ﺎ ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﺎ ت ا ﻷﺧ ﺮ ى ﻛ ﺎ ﻻﺳ ﺘ ﻌﻤ ﺎر و ا ﻟ ﺒ ﻌ ﺜ ﺎ ت (‪.‬‬

‫آ ﻟ ﻴ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ا ﻻﺧ ﺘ ﺮ اع و ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎف‪ :‬ﻳ ﺒﺪ و ﻓ ﻲ ا ﺑ ﺘ ﻜ ﺎر أ ﺷ ﻴ ﺎء ﺟﺪ ﻳﺪة ﻟ ﻢ ﺗ ﻜ ﻦ ﻣﻮﺟﻮ دة ﻣ ﻦ ﻗ ﺒﻞ ‪ ,‬ﻣ ﺜ ﺎ ل ذ ﻟ ﻚ‪ :‬اﺧ ﺘ ﺮ اع‬

‫ا ﻟ ﻜ ﻬ ﺮ ﺑ ﺎء و ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎرة ‪ ,‬أ و إ ﻋ ﺎ دة ﺗ ﺤ ﺴ ﻴ ﻦ ﻛﻔ ﺎءة ﻣ ﺨ ﺘ ﺮ ﻋ ﺎ ت ﻗﺪ ﻳﻤﺔ ‪ ,‬ﻛ ﺘ ﺤ ﺴ ﻴ ﻦ ﺻ ﻨ ﺎﻋﺔ ا ﻟﻘ ﻄ ﺎر ا ت و ا ﻟ ﻄ ﺎ ﺋ ﺮ ا ت ‪,‬‬

‫ﻛﻞ ذ ﻟ ﻚ ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺛﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ ﻗﺪ ﺗ ﺘ ﺮ اﻛ ﻢ و ﺗﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‪ .‬ﻛﺬ ﻟ ﻚ ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎ ﻓ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻲ‬

‫ﺗ ﻌ ﻨ ﻲ ﻣ ﻌ ﺮ ﻓﺔ أ ﺷ ﻴ ﺎء ﻛ ﺎ ﻧﺖ ﻣﻮﺟﻮ دة أ ﺻ ﻼ ‪ ,‬ﻛ ﺎﻛ ﺘ ﺸ ﺎف ا ﻟﻘ ﺎرة ا ﻷ ﻣ ﺮ ﻳ ﻜ ﻴﺔ ‪ ,‬أ و اﻛ ﺘ ﺸ ﺎف ﻋ ﻨ ﺎ ﺻ ﺮ ﺟﺪ ﻳﺪة ﻓ ﻲ‬

‫ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ‪ ,‬أ و اﻛ ﺘ ﺸ ﺎف ا ﻟﻘﻮ ا ﻧ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ‪ ,‬و ﻫﺬه ﺑﺪ ور ﻫ ﺎ ﺗﺆ د ي ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻨ ﻬ ﺎ ﻳﺔ إ ﻟ ﻰ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‪,‬‬

‫و ﺑ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ا ﻟ ﺤ ﺎ ل؛ ﻓ ﺈ ن ا ﻟ ﺤ ﺎﺟ ﺎ ت ﻫ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗﺪﻋﻮ إ ﻟ ﻰ ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎف و ا ﻻﺧ ﺘ ﺮ اع ‪ ,‬ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﺤ ﺎﺟ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻫ ﻲ اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‬

‫ﻓﻲ ا ﻟﻤﻘ ﺎ م ا ﻷ ول‪.‬‬

‫‪ - 2‬ا ﻟﺬﻛ ﺎء و ا ﻟ ﺒ ﻴ ﺌﺔ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ‪ :‬ﺑ ﻼ ﺷ ﻚ أ ﻧﻪ ﻟ ﻴﺲ ﺑﻤﻘﺪ ور أ ي ﻓ ﺮ د ا ﻻﺧ ﺘ ﺮ اع أ و ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎف ‪ ,‬إ ﻧﻤ ﺎ ﻳ ﺘ ﻄ ﻠﺐ ذ ﻟ ﻚ‬

‫ﻣ ﺴ ﺘﻮ ى ﻣ ﺮ ﺗﻔ ﻊ ﻣ ﻦ ا ﻟﺬﻛ ﺎء ‪ ,‬و ﻳ ﺮ ى ﻋ ﻠﻤ ﺎء ا ﻟ ﻨﻔﺲ أ ن ا ﻟﺬﻛ ﺎء ﻳ ﻜﻮ ن ﻣﻮر و ﺛ ﺎ و ﻣ ﻜ ﺘ ﺴ ﺒ ﺎ ‪ ,‬و ﻟ ﻬﺬ ا ﻟ ﻦ ﻳ ﻜ ﺘﺐ‬

‫ا ﻟ ﻨ ﺠ ﺎ ح ﻟ ﻠﻔ ﺮ د ا ﻟﺬﻛ ﻲ ﻣ ﺎ ﻟ ﻢ ﺗ ﺘﻮ ا ﻓ ﺮ ﻟﺪ ﻳﻪ ا ﻟ ﺒ ﻴ ﺌﺔ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ ﻟ ﺘ ﺴ ﺎﻋﺪه ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎف أ و ا ﻻﺧ ﺘ ﺮ اع‪.‬‬

‫‪ - 3‬ا ﻻ ﻧ ﺘ ﺸ ﺎر‪ :‬إ ن ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﺮﻋ ﺎ ت ﻟ ﻦ ﻳ ﻜ ﺘﺐ ﻟ ﻬ ﺎ ا ﻟ ﻨ ﺠ ﺎ ح ﻣ ﺎ ﻟ ﻢ ﺗ ﻨ ﺘ ﺸ ﺮ ﻋ ﻨﺪ أ ﻓ ﺮ ا د ﻛ ﺜ ﻴ ﺮ ﻳ ﻦ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺣ ﺘ ﻰ ﺗ ﻌ ﻢ ‪,‬‬

‫و ﺗﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‪.‬‬

‫ﻳ ﻌ ﺘ ﺒ ﺮ ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺤ ﺎ ﺣﺪ ﻳ ﺜ ﺎ ﻧ ﺴ ﺒ ﻴ ﺎ ﺑﻮ ﺻﻔﻪ در اﺳﺔ ﻋ ﻠﻤ ﻴﺔ ‪ ,‬و ﻟ ﻜ ﻨﻪ ﻗﺪ ﻳ ﻢ ﻣ ﻦ ﺣ ﻴﺚ‬

‫ا ﻻ ﻫ ﺘﻤ ﺎ م ﺑﻪ و ﻣ ﻼﺣ ﻈ ﺘﻪ ‪ ,‬و ﻗﺪ ﻛ ﺎ ن ﻳ ﻌ ﻨﻲ ﻣ ﻌ ﺎ ﻧﻲ ﻋﺪة ‪ ,‬ﻣ ﺨ ﺘ ﻠ ﻄ ﺎ ﻣ ﻊ ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺤ ﺎ ت أﺧ ﺮ ى‪ :‬ﻣ ﺜﻞ ا ﻟ ﺘﻘﺪ م ‪,‬‬

‫و ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر و ا ﻟ ﻨﻤﻮ ‪ ,‬و ﺳ ﺄ ﻗﻮ م ﺑ ﺘﻮ ﺿ ﻴ ﺢ ﻟ ﺘ ﻠ ﻚ ا ﻟﻤﺼ ﻄ ﻠ ﺤ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﺸ ﺎ ﺑ ﻬﺔ ﻟﻤﺼ ﻄ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘﻘﺪ م ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪:‬‬

‫ﺣ ﺮﻛﺔ ﺗ ﺴ ﻴ ﺮ ﻧ ﺤﻮ ا ﻷ ﻫﺪ اف ا ﻟﻤ ﻨ ﺸﻮ دة و ا ﻟﻤﻘ ﺒﻮ ﻟﺔ ‪ ,‬أ و ا ﻷ ﻫﺪ اف ا ﻟﻤﻮ ﺿﻮﻋ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﻨ ﺸﺪ ﺧ ﻴ ﺮ ا أ و ﺗ ﻨ ﺘ ﻬ ﻲ إ ﻟ ﻰ‬

‫ﻧﻔ ﻊ‪.‬‬

‫‪2 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫) و ﻳ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ا ﻟ ﺘﻘﺪ م ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻋ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬أ ن ا ﻟ ﺘﻘﺪ م ﻳ ﺤﻤﻞ ﻣ ﻌ ﻨ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﺤ ﺴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺴ ﺘﻤ ﺮ ﻧ ﺤﻮ‬

‫ا ﻷ ﻣ ﺎ م ‪ ,‬أ ي أ ﻧﻪ ﻳ ﺴ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ﺧﻂ ﺻ ﺎﻋﺪ ‪ ,‬ﻓ ﻲ ﺣ ﻴ ﻦ أ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن ﺗﻘﺪ ﻣ ﺎ أ و ﺗ ﺨ ﻠﻔ ﺎ ‪ ,‬و ﺑ ﺎ ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻲ ﻳ ﻜﻮ ن‬

‫ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ أﻛ ﺜ ﺮ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ؛ ﻷ ﻧﻪ ﻳ ﺘﻮ ا ﻓ ﻖ و و ا ﻗ ﻊ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت " و ا ﻗ ﻊ ا ﻟ ﺘﻘﺪ م و و ا ﻗ ﻊ ا ﻟ ﺘ ﺨ ﻠ ﻒ " ‪,‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﻟ ﻴ ﺴﺖ د ا ﺋﻤ ﺎ ﻓ ﻲ ﺗﻘﺪ م ﻣ ﺴ ﺘﻤ ﺮ ‪ ,‬و إ ﻧﻤ ﺎ ﻳ ﻌ ﺘ ﺮ ﻳ ﻬ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﺨ ﻠ ﻒ أ ﻳﻀ ﺎ (‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘﻄﻮ ر ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋﻲ ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﻨﻤﻮ ا ﻟ ﺒ ﻄ ﻲء ا ﻟﻤ ﺘﺪر ج ا ﻟﺬ ي ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺗ ﺤﻮ ﻻ ت ﻣ ﻨ ﺘ ﻈﻤﺔ و ﻣ ﺘ ﻼﺣﻘﺔ ‪ ,‬ﺗﻤ ﺮ ﺑﻤ ﺮ اﺣﻞ ﻣ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ﺗ ﺮ ﺗ ﺒ ﻂ ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ ﻛﻞ‬

‫ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ﻻﺣﻘﺔ ﺑ ﺎ ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑﻘﺔ‪.‬‬

‫) ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ا ﻳ ﺠ ﺎ ﺑ ﻲ ﻳ ﻨﻤﻮ ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ أ ﻓﻀﻞ ‪ ,‬و ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن ﺗ ﺮ اﺟ ﻌ ﻲ ا ﻧ ﺘ ﻜ ﺎ ﺳ ﻲ ﻗﺪ‬

‫ﻳ ﺤﻤﻞ ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر أ و ا ﻟ ﺘ ﺄﺧ ﺮ ‪ ,‬ﻓ ﻴ ﻜﻮ ن ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻫﻮ ا ﻷﻛ ﺜ ﺮ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ و و ا ﻗ ﻌ ﻴﺔ ﻟ ﺤ ﺎ ﻟﺔ‬

‫ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ‪ ,‬ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻻ ﻳ ﺤﻤﻞ ﻣ ﻌ ﻨ ﻰ ا ﻟ ﻄﻔ ﺮة ﺑ ﻴ ﻨﻤ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻳ ﺤﻤ ﻠﻪ (‬

‫ا ﻟ ﻨ ﻤﻮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪:‬‬

‫ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﻨﻀﺞ ا ﻟ ﺘﺪر ﻳ ﺠ ﻲ و ا ﻟﻤ ﺴ ﺘﻤ ﺮ ﻟ ﻠ ﻜ ﺎ ﺋ ﻦ وز ﻳ ﺎ دة ﺣ ﺠﻤﻪ ا ﻟ ﻜ ﻠ ﻲ أ و أﺟ ﺰ اءه ﻓ ﻲ ﺳ ﻠ ﺴ ﻠﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ‬

‫ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌ ﻴﺔ ‪ ,‬و ﻳ ﺘﻀﻤ ﻦ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻛﻤ ﻴ ﺎ وﻛ ﻴﻔ ﻴ ﺎ ‪ ,‬و ا ﻟ ﻐ ﺎ ﻳﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ﻫﻮ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ذ ا ﺗﻪ‪.‬‬

‫) ﻳ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻋ ﻦ ﻣﺼ ﻄ ﻠ ﺢ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ﻋﺪة ﻧﻘ ﺎ ط ﻫ ﻲ‪ - 1 :‬ﻳ ﺸ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻨﻤﻮ‬

‫إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺰ ﻳ ﺎ دة ا ﻟ ﺜ ﺎ ﺑ ﺘﺔ ﻧ ﺴ ﺒ ﻴ ﺎ ‪ ,‬و ا ﻟﻤ ﺴ ﺘﻤ ﺮة ﻓ ﻲ ﺟ ﺎ ﻧﺐ و اﺣﺪ ﻣ ﻦ ﺟﻮ ا ﻧﺐ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة‪ .‬أ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻴ ﺸ ﻴ ﺮ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﺤﻮ ل‬

‫ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻲ و ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺎ م و ا ﻷ د و ار و ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ﻗﻮ ا ﻋﺪ ا ﻟﻀ ﺒ ﻂ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬و ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن ﻫﺬ ا ا ﻟ ﺘ ﺤﻮ ل إ ﻳ ﺠ ﺎ ﺑ ﻴ ﺎ‬

‫أ و ﺳ ﻠ ﺒ ﻴ ﺎ و ﻻ ﻳ ﺘﺼ ﻒ ذ ﻟ ﻚ ﺑ ﺎ ﻟ ﺜ ﺒ ﺎ ت إ ﻃ ﻼ ﻗ ﺎ‪ - 2 .‬ﻳ ﻜﻮ ن ا ﻟ ﻨﻤﻮ ﺑ ﻄ ﻴ ﺌ ﺎ و ﺗﺪر ﻳ ﺠ ﻴ ﺎ‪ .‬أ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻴ ﻜﻮ ن‬

‫ﻋ ﻠ ﻰ ﻋ ﻜﺲ ذ ﻟ ﻚ ‪ ,‬ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن ﺳ ﺮ ﻳ ﻌ ﺎ و ﻳ ﺘﻀﻤ ﻦ ﻗﻔ ﺰ ا ت إ ﻟ ﻰ ا ﻷ ﻣ ﺎ م أ و إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺨ ﻠ ﻒ‪ - 3 .‬ﻳ ﻐ ﻠﺐ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‬

‫ا ﻟ ﻜﻤ ﻲ‪ .‬ا ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻴ ﻐ ﻠﺐ ﻋ ﻠ ﻴﻪ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻜ ﻴﻔ ﻲ ‪ ,‬ذ ﻟ ﻚ ﻷ ن ا ﻟ ﻨﻤﻮ ﻳ ﺘ ﻌ ﻠ ﻖ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻐ ﺎ ﻟﺐ ﺑ ﺎ ﻟ ﺠ ﺎ ﻧﺐ ا ﻟﻤ ﺎ د ي ﻣ ﻦ‬

‫ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‪ .‬أ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻴ ﺘ ﻌ ﻠ ﻖ ﺑ ﺎ ﻟ ﺠ ﺎ ﻧﺐ ا ﻟﻤ ﻌ ﻨﻮ ي‪ - 4 .‬ﻳ ﺴ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ﻓ ﻲ ﺧ ﻂ ﻣ ﺴ ﺘﻘ ﻴ ﻢ ‪ ,‬ﺑ ﺤ ﻴﺚ ﻳﻤ ﻜ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻨ ﺒﺆ‬

‫ﺑﻤ ﺎ ﺳ ﻴﺆ و ل إ ﻟ ﻴﻪ‪ .‬أ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻼ ﻳ ﻜﻮ ن ﺳ ﻴ ﺮه ﻣ ﺴ ﺘﻘ ﻴﻤ ﺎ ﺑ ﺎ ﺳ ﺘﻤ ﺮ ار ‪ ,‬و ﻗﺪ ﺗ ﻌﺪ د ت ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻧ ﺤﻮ‬

‫ا ﺗ ﺠ ﺎ ﻫﻪ‪ .‬وﻛﻤ ﺎ ﺳ ﺒ ﻖ ا ﻹ ﺷ ﺎرة ‪ ,‬ﻓ ﻲ أ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن إ ﻟ ﻰ ا ﻷ ﻣ ﺎ م ﻓ ﻴﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺘﻘﺪ م ‪ ,‬ﻛﻤ ﺎ ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن إ ﻟ ﻰ‬

‫ا ﻟﻮر اء ﻓ ﻴﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﺨ ﻠ ﻒ (‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻨ ﻤ ﻴﺔ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺠ ﻬﻮ د ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺒﺬ ل ﻹﺣﺪ ا ث ﺳ ﻠ ﺴ ﻠﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔ ﻴﺔ ‪ ,‬و ا ﻟ ﻬ ﻴ ﻜ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﻼز ﻣﺔ ﻟ ﻨﻤﻮ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ‪ ,‬و ذ ﻟ ﻚ‬

‫ﺑ ﺰ ﻳ ﺎ دة ﻗﺪرة أ ﻓ ﺮ ا ده ﻋ ﻠ ﻰ ا ﺳ ﺘ ﻐ ﻼ ل ا ﻟ ﻄ ﺎ ﻗﺔ ا ﻟﻤ ﺘ ﺎﺣﺔ إ ﻟ ﻰ أ ﻗﺼ ﻰ ﺣﺪ ﻣﻤ ﻜ ﻦ ‪ ,‬ﻟ ﺘ ﺤﻘ ﻴ ﻖ أﻛ ﺒ ﺮ ﻗﺪر ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺤ ﺮ ﻳﺔ‬

‫و ا ﻟ ﺮ ﻓ ﺎ ﻫ ﻴﺔ ﻟ ﻬﺆ ﻻء ا ﻷ ﻓ ﺮ ا د ﺑ ﺄ ﺳ ﺮ ع ﻣ ﻦ ﻣ ﻌﺪ ل ا ﻟ ﻨﻤﻮ ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌ ﻲ‪.‬‬

‫) ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﺘ ﻨﻤ ﻴﺔ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻫﻮ أ ﻗ ﺮ ب ا ﻟﻤﻔ ﺎ ﻫ ﻴ ﻢ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻣﻘ ﺎر ﻧﺔ ﺑﻤﻔ ﺎ ﻫ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﺘﻘﺪ م و ا ﻟ ﻨﻤﻮ‬

‫‪3 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫و ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ‪ ,‬و أ ن ا ﻟﻤﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﺤﺪ ﻳﺚ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻳ ﺘ ﻄ ﺎ ﺑ ﻖ و ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﺘ ﻨﻤ ﻴﺔ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﺑ ﺎ ﻟ ﺮ ﺟﻮع إ ﻟ ﻰ‬

‫ﻣﻀﻤﻮ ن ا ﻟﻤﻔ ﻬﻮ ﻣ ﻴ ﻦ‪ .‬ﻟ ﻜ ﻦ ا ﻟﻤﻔ ﻬﻮ م ا ﻟﻤ ﻄ ﻠ ﻖ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬ﻳ ﻌ ﻨ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﺤﻮ ل أ و ا ﻟ ﺘ ﺒﺪ ل ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻄ ﺮ أ‬

‫ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻣ ﺘﻀﻤ ﻨ ﺎ ﺗ ﺒﺪ ل ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺎ م ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ و ا ﻷ د و ار و ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ﻗﻮ اﻋﺪ ا ﻟﻀ ﺒ ﻂ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ "‬

‫إ ﻳ ﺠ ﺎ ﺑ ﺎ أ و ﺳ ﻠ ﺒ ﺎ " ‪ ,‬ﻓﻲ ﻫﺬه ا ﻟ ﺤ ﺎ ﻟﺔ ﻓﻘﻂ ﻳ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ﻋ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻨﻤ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘﻲ ﻫﻲ ﻓﻲ ا ﻟﻤ ﺤﺼ ﻠﺔ ا ﻟ ﻨﻬ ﺎ ﺋ ﻴﺔ ذ ا ت ﺑ ﻌﺪ‬

‫إ ﻳ ﺠ ﺎ ﺑ ﻲ ﺑ ﺎ ﺳ ﺘﻤ ﺮ ار ‪ ,‬أ ي ﻻ ﺗ ﺘﻀﻤ ﻦ ا ﻟ ﺒ ﻌﺪ ا ﻟ ﺴ ﻠ ﺒ ﻲ ‪ ,‬أ ي أ ن ا ﻟ ﺘ ﻨﻤ ﻴﺔ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻴﺔ " إ ﻳ ﺠ ﺎ ﺑ ﻴﺔ " د ا ﺋﻤ ﺎ ‪ ,‬ﻓ ﻲ ﺣ ﻴ ﻦ أ ن‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻗﺪ ﻳ ﻜﻮ ن أ ﻳﻀ ﺎ ﻧ ﻜﻮ ﺻ ﺎ (‪.‬‬

‫ا ﻟﺪ ر اﺳﺔ ا ﻟ ﺴﻮ ﺳ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪.‬‬

‫ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ د ر اﺳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪:‬‬

‫ﺗ ﺄ ﺗ ﻲ ا ﻟﺼ ﻌﻮ ﺑﺔ ﻓ ﻲ در ا ﺳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻲ ‪ ,‬ﻣ ﻦ ﻛﻮ ن ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ﻻ ﺗ ﺴ ﻴ ﺮ ﻋ ﻠ ﻰ و ﺗ ﻴ ﺮة و اﺣﺪة‬

‫ﻓﻲ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ‪ ,‬و ﻻ ﺑ ﻄ ﺮ ﻳﻘﺔ ﻣ ﺘ ﺸ ﺎ ﺑﻬﺔ ﻣ ﻊ ﺑ ﻌﻀﻬ ﺎ ‪ ,‬ﻓ ﻠ ﻜﻞ ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻇ ﺮ و ﻓﻪ ا ﻟ ﺨ ﺎ ﺻﺔ ا ﻟ ﺘﻲ ﺗﻤ ﻴ ﺰه ﻋ ﻦ ﻏ ﻴ ﺮه ﻣ ﻦ‬

‫ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻷﺧ ﺮ ى ‪ ,‬ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﻈ ﺮ وف ا ﻟﻤ ﺘ ﻌ ﻠﻘﺔ ﺑ ﻨ ﻈ ﺎ ﻣﻪ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬و ﺛﻘ ﺎ ﻓ ﺘﻪ ﺑﻮﺟﻪ ﻋ ﺎ م‪.‬‬

‫ﻫ ﻨ ﺎ ك ﺟﻤ ﻠﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ﺗﺆ ﺛ ﺮ ﻓ ﻲ در ﺟﺔ و ﺗﻮﺟ ﻴﻪ ﻫﺬ ا ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻣ ﻨ ﻬ ﺎ‪ :‬ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣﻞ ا ﻟﺪ ﻳﻤﻮﻏ ﺮ ا ﻓ ﻲ ‪ ,‬و ا ﻷ ﻳ ﻜﻮ ﻟﻮﺟ ﻲ ‪,‬‬

‫و ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻲ ‪ ,‬و ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ي وﻏ ﻴ ﺮ ذ ﻟ ﻚ‪.‬‬

‫و ﺗ ﺄ ﺗ ﻲ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ در ا ﺳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻣ ﻦ ﻣ ﻈ ﻬ ﺮ ﻳ ﻦ‪:‬‬

‫ﻃ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ا ﻟﻤﺪر وﺳﺔ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬

‫ﻣﻮ ﻗ ﻒ ا ﻟ ﺒ ﺎﺣﺚ – ا ﻟﺪ ار س ‪ -‬ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟﻤ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮة‪.‬‬ ‫‪-2‬‬

‫و ﺗ ﺄ ﺗ ﻲ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ در ا ﺳﺔ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻟ ﻸﺳ ﺒ ﺎ ب ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪:‬‬

‫ﻃ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ﺗ ﻌﻘﺪ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‪ ,‬ﻧ ﻈ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﺄ ﺛ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ و ﺗ ﺄ ﺛ ﺮ ﻫ ﺎ ﺑ ﻈﻮ ا ﻫ ﺮ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﻴﺔ و اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﺣﺪ‬ ‫‪-1‬‬

‫ﺗ ﻌ ﺒ ﻴ ﺮ ا ﺑ ﻦ ﺧ ﻠﺪ و ن و د ور ﻛ ﺎ ﻳ ﻢ ‪ ,‬ﻓﺪر ا ﺳﺔ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟﺼ ﺮ اع ‪ ,‬أ و ا ﻟ ﺘ ﻌ ﺎ و ن ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺗ ﺴ ﺘﺪ ﻋ ﻲ در ا ﺳﺔ ﻇﻮ ا ﻫ ﺮ‬

‫ا ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﻳﺔ و ﺳ ﻴ ﺎﺳ ﻴﺔ وﻏ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ‪ ,‬ﺑ ﺎ ﻹ ﺿ ﺎ ﻓﺔ إ ﻟ ﻰ ﻛﻮ ن ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻣ ﺘ ﺮ ا ﺑ ﻄﺔ ﻣ ﻊ ﻏ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ‪ ,‬ا ﻷ ﻣ ﺮ ا ﻟﺬ ي‬

‫ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ ﻓﺼ ﻠ ﻬ ﺎ ‪ ,‬و در ا ﺳ ﺘ ﻬ ﺎ ﺑ ﺸ ﻜﻞ ﻣ ﻨ ﻌ ﺰ ل ﻋ ﻦ ﻏ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ‪ ,‬ﻣﻤ ﺎ ﻳﻘﻮ د ﻧ ﺎ إ ﻟ ﻰ ﺻ ﻌﻮ ﺑ ﺎ ت‪.‬‬

‫ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ إﺧﻀ ﺎع ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة إ ﻟﻰ ا ﻟﻘ ﻴ ﺎ س ا ﻟﺪ ﻗ ﻴ ﻖ ‪ ,‬ﻷ ﻧﻬ ﺎ ﻣ ﺘ ﻌ ﻠﻘﺔ ﺑﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺑ ﺸ ﺮ ي ﻣ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻣ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ‬ ‫‪-2‬‬

‫ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻃ ﻒ و ا ﻟﻤ ﻴﻮ ل ‪ ,‬و ا ﻟﺪ و ا ﻓ ﻊ و ا ﻻ ﺳ ﺘ ﺠ ﺎ ﺑﺔ ﻟ ﻠﻤﺆ ﺛ ﺮ ا ت ا ﻟ ﺨ ﺎر ﺟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫و ﺑ ﻨ ﺎء ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﺼ ﻌﻮ ﺑﺔ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑﻘﺔ ‪ ,‬ﻳ ﺘ ﺮ ﺗﺐ ﻋ ﻠ ﻴ ﻬ ﺎ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ إﻋ ﺎ دة إﺟ ﺮ اء ا ﻟ ﺘ ﺠ ﺮ ﺑﺔ ﻣ ﺮة أﺧ ﺮ ى ‪ ,‬ﻷ ن ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة‬ ‫‪-3‬‬

‫ﺗ ﻜﻮ ن ﻗﺪ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ت ‪ ,‬ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺻﻔﺔ أﺳ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ﻣ ﻦ ﺻﻔ ﺎ ت ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‪ .‬رﻏ ﻢ أ ن ا ﻟ ﺘ ﺠ ﺮ ﻳﺐ أ ﻣ ﺮ ﻣ ﻬ ﻢ‬

‫ﻣ ﻦ أﺟﻞ ﺻ ﻴ ﺎﻏﺔ ا ﻟﻘﻮ ا ﻧ ﻴ ﻦ و ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ‪ ,‬و ا ﻟ ﺘ ﺄﻛﺪ ﻣ ﻦ ﺻ ﺤﺔ ا ﻟ ﻨ ﺘ ﺎ ﺋﺞ ا ﻟﻤ ﺘﻮ ﺻﻞ إ ﻟ ﻴ ﻬ ﺎ‪.‬‬

‫ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ ﺣﺼ ﺮ ﻣ ﺠﻤﻞ ا ﻟﻔ ﺮ و ض ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﻌ ﻠﻞ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻧ ﺎ ﻫ ﻴ ﻚ ﻋ ﻦ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ ا ﻟﻔﺼﻞ‬ ‫‪-4‬‬

‫ﺑ ﻴ ﻨ ﻬﻤ ﺎ ‪ ,‬و ﺗﺼ ﻨ ﻴﻔ ﻬ ﺎ ‪ ,‬ﻓ ﻲ أ ﻳ ﻬ ﺎ أﺳ ﺎﺳ ﻲ ‪ ,‬و أ ﻳ ﻬ ﺎ ﺛ ﺎ ﻧﻮ ي ‪ ,‬و ﻣ ﺎ إ ﻟ ﻰ ذ ﻟ ﻚ‪.‬‬

‫أ ﻣ ﺎ ا ﻟﺼ ﻌﻮ ﺑﺔ ا ﻟ ﺜ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ﻓ ﻲ در ا ﺳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﺘ ﺎ ﺗ ﻲ ﻋ ﻦ ﻃ ﺮ ﻳ ﻖ ﻣﻮ ﻗ ﻒ ا ﻟ ﺒ ﺎﺣﺚ أ و ا ﻟﺪ ار س ﻟ ﻠ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة‬

‫‪4 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ا ﻟﻤ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮة ‪ ,‬و ذ ﻟ ﻚ ﻟ ﻸﺳ ﺒ ﺎ ب ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪:‬‬

‫ﻣﻮ ﻗ ﻊ ا ﻟ ﺒ ﺎﺣﺚ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟﻤﺪر وﺳﺔ ‪ ,‬ﻓ ﺎ ﻟ ﻨ ﻈ ﺮة إ ﻟ ﻴ ﻬ ﺎ ﺗ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ﻣ ﻦ ﺷ ﺨﺺ ﻵﺧ ﺮ ‪ ,‬و ذ ﻟ ﻚ ﺣ ﺴﺐ‬ ‫‪-1‬‬

‫ﻣﻮ ﻗ ﻊ ا ﻟ ﺸ ﺨﺺ ا ﻟﻤ ﻼﺣ ﻆ ‪ ,‬ﻷ ن ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻼﺣﻆ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ‪ ,‬ﺷ ﺒ ﻴﻪ ﺑ ﺎ ﻟﻤ ﻼﺣﻆ ﻟ ﻠ ﻌ ﺎ ﻟ ﻢ ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌ ﻲ ‪ ,‬ﺣ ﻴﺚ ﻳﻘ ﻒ‬

‫د ا ﺋﻤ ﺎ ﻓ ﻲ و ﺿ ﻊ ﻧ ﺴ ﺒ ﻲ ﻣ ﻦ ﺣ ﻴﺚ ا ﻟ ﺰ ﻣ ﺎ ن و ا ﻟﻤ ﻜ ﺎ ن ‪ ,‬ﻓ ﺎ ﻟﺬ ي ﻳ ﺮ اه ﻫﻮ ﺟ ﺰء ﺻ ﻐ ﻴ ﺮ ﻣ ﻦ ﻋ ﺎ ﻟ ﻢ و ا ﺳ ﻊ ‪ ,‬ﻓ ﺘ ﻜﻮ ن‬

‫ا ﻟﻤ ﻼﺣ ﻈﺔ ﻣ ﺤﺪ و دة ‪ ,‬و ﻗﺪ ﺗ ﻜﻮ ن ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﺎرة ﻣ ﻦ ﻋ ﺎ ﻟ ﻢ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻻ ﺗﻤ ﺜ ﻠﻪ ﺗﻤ ﺜ ﻴ ﻼ ﺻ ﺎ د ﻗ ﺎ ‪ ,‬ﺑ ﺎ ﻹ ﺿ ﺎ ﻓﺔ‬

‫إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺘﺼﻮر ا ت ا ﻟﻤ ﺴ ﺒﻘﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳﺼ ﻌﺐ ا ﻟ ﺘ ﺤ ﺮ ر ﻣ ﻨ ﻬ ﺎ ‪ ,‬ﻣ ﻊ ﻣ ﻼﺣ ﻈﺔ أ ن ﻫﺬه ا ﻟ ﺘﺼﻮر ا ت ﻗﺪ ﺗ ﻜﻮ ن ﻣ ﺴ ﺘﻤﺪة‬

‫ﻣ ﻦ و ا ﻗ ﻊ ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﻣ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ﺗﻤ ﺎ ﻣ ﺎ ﻋ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﻤﺪر و س‪.‬‬

‫أ ﻳﺪ ﻳﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ا ﻟ ﺒ ﺎﺣﺚ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺠ ﻌ ﻠﻪ ﻳ ﻌ ﻄ ﻲ أﺣ ﻜ ﺎ ﻣ ﺎ ﺗ ﺘﻤ ﺎ ﺷ ﻰ ﻣ ﻊ أ ﻓ ﻜ ﺎره ‪ ,‬و ﻫﺬه ا ﻷﺣ ﻜ ﺎ م ﻏ ﺎ ﻟ ﺒ ﺎ ﻣ ﺎ ﺗ ﻜﻮ ن‬ ‫‪-2‬‬

‫ﻣ ﺴ ﺘﻤﺪة ﻣ ﻦ أ ﻳﺪ ﻳﻮ ﻟﻮﺟ ﻴ ﺘﻪ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗﺆ ﺛ ﺮ ﻋ ﻠ ﻰ ﻧﻔ ﺴ ﻴ ﺘﻪ ور ﻏ ﺒ ﺎ ﺗﻪ ﻋﻤﻮ ﻣ ﺎ ‪ ,‬ا ﻷ ﻣ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ اﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮة‬

‫ا ﻟﻮ ا ﻗ ﻌ ﻴﺔ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟﻤ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮة‪.‬‬

‫وﻋﻤﻮ ﻣ ﺎ ﺗ ﺘ ﻄ ﻠﺐ در اﺳﺔ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ أ ن ﻳ ﺘ ﺰ و د ا ﻟ ﺒ ﺎﺣﺚ ﺑﻮﺳ ﺎ ﺋﻞ ا ﻟ ﺒ ﺤﺚ ا ﻟ ﻌ ﻠﻤ ﻲ ‪ ,‬و أ ن ﻳ ﺘ ﺠ ﺮ د ﻣ ﻦ‬

‫ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻃﻔﺔ ‪ ,‬و أ ن ﻳ ﺒ ﺘ ﻌﺪ ﻋ ﻦ إﻋ ﻄ ﺎء ا ﻷﺣ ﻜ ﺎ م ا ﻟﻤ ﺴ ﺒﻘﺔ ‪ ,‬ﻣ ﻦ أﺟﻞ إ در ا ك ا ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟﻤ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮة ‪ ,‬و ﺗﻘﺪ ﻳ ﻢ ﻧ ﺘ ﺎ ﺋﺞ‬

‫ﺻ ﺤ ﻴ ﺤﺔ‪.‬‬

‫ﺗﻔ ﺴ ﻴ ﺮ ﻋ ﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪:‬‬

‫ﻫ ﻨ ﺎ ك ﻣ ﻦ ﻳ ﺮ ى ﺑ ﺄ ن أ ي ﻣﻮ ﻗ ﻒ اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻳ ﻜﻮ ن ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻷر ﺑ ﻌﺔ ﻋﻮ ا ﻣﻞ أ ﺳ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ﻛﻞ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ اﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ و ﻫ ﻲ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺒ ﻴ ﺌﺔ ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌ ﻴﺔ و ا ﻟ ﺠﻤ ﺎﻋ ﺎ ت ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ‪ ,‬و ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺋﺪة ‪ ,‬و ا ﻟﻤ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮ ا ﻟ ﺒ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ و ا ﻟ ﺴ ﻴ ﻜﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ‬

‫ﻟ ﻸ ﻓ ﺮ ا د‪.‬‬

‫و ﻟﺬ ﻟ ﻚ ﻓ ﺈ ن أ ي ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ﻋ ﺎ ﻣﻞ أ و أﻛ ﺜ ﺮ ﻣ ﻦ ﻫﺬه ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ‪ ,‬ﻓ ﺈ ﻧﻪ ﻳ ﺴ ﺘﺪﻋ ﻲ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺗﻮ ا ﻓﻘ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻷ ﻧ ﺴ ﺎ ق‬

‫ا ﻟﻤ ﺮ ﺗ ﺒ ﻄﺔ ﺑ ﺎ ﻟ ﺴ ﻠﻮ ك ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ‪ ,‬ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﺤ ﺎ د ث ﻻ ﻳ ﺤﺪ ده ﻋ ﺎ ﻣﻞ و اﺣﺪ ‪ ,‬و إ ﻧﻤ ﺎ ﻳ ﺘ ﻢ ﺑﻤ ﺴ ﺎﻋﺪة ﻋﻮ ا ﻣﻞ‬

‫أﺧ ﺮ ى ‪ ,‬و ﺗ ﻜﻮ ن ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟﻔﺼﻞ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ﻣ ﻦ ﺑ ﺎ ب ا ﻟﻔ ﺮ ﺿ ﻴﺔ ﻣ ﻦ أﺟﻞ ا ﻟ ﺘ ﺤ ﻠ ﻴﻞ و ا ﻟﺪر اﺳﺔ‪.‬‬

‫و ﻳ ﺮ ى ﻫ ﺮ ﺑ ﺮ ت ﻟ ﻴﻮ ﻧ ﺒ ﺮ ﺟ ﺮ أ ن ﻫ ﻨ ﺎ ك ﺳ ﻠ ﺴ ﻠﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ﻳﻤ ﺮ ﺑ ﻬ ﺎ ا ﻟﻔ ﺮ د ﻗ ﺒﻞ أ ن ﻳ ﺄﺧﺬ ﺑ ﺎ ﻟ ﻨﻤﻂ ا ﻟ ﺠﺪ ﻳﺪ و ﻫ ﻲ‪:‬‬

‫ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻹﺣ ﺴ ﺎ س‪ :‬و ﻫ ﻲ ﺗ ﺘﻤ ﺜﻞ ﻓ ﻲ أ و ل ﺳﻤ ﺎع أ و ﻣ ﻌ ﺮ ﻓﺔ ﺑ ﺎ ﻟﻤﻮ ﺿﻮع ا ﻟ ﺠﺪ ﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬

‫ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻻ ﻫ ﺘﻤ ﺎ م‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ﺗ ﺠﻤ ﻴ ﻊ ا ﻟﻤ ﻌ ﻠﻮ ﻣ ﺎ ت ﺣﻮ ل ا ﻟﻤﻮ ﺿﻮع ا ﻟ ﺠﺪ ﻳﺪ ‪ ,‬ﺑ ﻐ ﺮ ض ﺗ ﺤﺪ ﻳﺪ در ﺟﺔ‬ ‫‪-2‬‬

‫ﻓ ﺎ ﺋﺪ ﺗﻪ‪.‬‬

‫ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘﻘ ﻴ ﻴ ﻢ‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ اﺧ ﺘ ﺒ ﺎر ا ﻟﻤ ﻌ ﻠﻮ ﻣ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﺴ ﺘﻘ ﺎة ﻋ ﻦ ا ﻟﻤﻮ ﺿﻮع ا ﻟ ﺠﺪ ﻳﺪ ‪ ,‬و ﺗﻔ ﺴ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ و ﻓ ﻖ‬ ‫‪-3‬‬

‫ا ﻟ ﻈ ﺮ وف ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺋﺪة ‪ ,‬و در ا ﺳﺔ ﻣﺪ ى ﻣ ﻼ ﺋﻤ ﺘ ﻬ ﺎ ﻣ ﻦ أﺟﻞ ا ﻷﺧﺬ ﺑ ﻬ ﺎ‪.‬‬

‫ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻤ ﺤ ﺎ و ﻟﺔ‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ اﺧ ﺘ ﻴ ﺎر ا ﻟﻔ ﻜ ﺮة و در ا ﺳﺔ ﻛ ﻴﻔ ﻴﺔ ﺗ ﻄ ﺒ ﻴﻘ ﻬ ﺎ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬

‫ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺒ ﻨ ﻲ‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺴ ﻠ ﻴ ﻢ ﺑ ﺎ ﻟﻤﻮ ﺿﻮع ا ﻟ ﺠﺪ ﻳﺪ و اﻋ ﺘﻤ ﺎ ده ‪ ,‬ﻟ ﻴ ﺄﺧﺬ ﻣ ﻜ ﺎ ﻧﻪ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻨﻤﻂ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺋﺪ‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫إ ن ﻫﺬه ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺨﻤﺲ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑﻘﺔ ﻻ ﺗ ﺄ ﺗﻲ د ا ﺋﻤ ﺎ ﻣ ﺮ ﺗ ﺒﺔ ‪ ,‬و إ ﻧﻤ ﺎ ﻗﺪ ﻳ ﻄ ﺮ أ ﻋ ﻠ ﻴﻬ ﺎ ﺗ ﻐ ﻴ ﻴ ﺮ ﺑ ﺈ ﺿ ﺎ ﻓﺔ ﻋ ﻨ ﺎ ﺻ ﺮ‬

‫‪5 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﺟﺪ ﻳﺪة ‪ ,‬أ و ﺣﺬف ﺑ ﻌﻀﻬ ﺎ ‪ ,‬و ﻗﺪ ﺗ ﺘﺪ اﺧﻞ ﺑ ﻌﺾ ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ﻣ ﻊ ا ﻷﺧ ﺮ ى‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻊ ا ﻟﻘ ﺮ و ي و ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ي ‪:‬‬

‫إ ن اﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻟ ﺮ ﻳﻔ ﻴﺔ ﻋ ﻦ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ﻳﺔ ﻳ ﻜ ﺸ ﻒ ﻋ ﻦ ﻣﺪ ى اﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺑ ﻴ ﻨﻬﻤ ﺎ‪ .‬و ﻳ ﺒﺪ و ا ﻻﺧ ﺘ ﻼف‬

‫ﻓﻲ ﻋﺪة ﻣ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮ أ ﻫﻤﻬ ﺎ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﻌ ﺰ ﻟﺔ ا ﻟ ﻨ ﺴ ﺒ ﻴﺔ ﻓﻲ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻟ ﺮ ﻳﻔ ﻴﺔ ‪ ,‬ﺧ ﺎ ﺻﺔ ﻋ ﺰ ﻟﺔ ا ﻟ ﻌ ﺎ ﺋ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘﻲ ﻣ ﻦ ﻣﻬ ﺎ ﻣﻬ ﺎ إﺷ ﺒ ﺎع ﺣ ﺎﺟ ﺎ ت أ ﻓ ﺮ ا د ﻫ ﺎ‬ ‫‪-1‬‬

‫ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﻳﺔ و ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‪ .‬و ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﻌ ﺮ وف أ ن ا ﻟ ﻌ ﺎ ﺋ ﻠﺔ ﺗﻀ ﻢ ﻣ ﺠﻤﻮﻋﺔ ﻣ ﻦ ا ﻷﺳ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﻟ ﻌﻤﻞ‬

‫ا ﻟ ﺠﻤ ﺎﻋ ﻲ و ا ﻹ ﻧ ﺘ ﺎ ج ا ﻟﻤ ﺸ ﺘ ﺮ ك ‪ ,‬وﺳ ﻴ ﻄ ﺮة ا ﻟ ﻌ ﺎ د ا ت و ا ﻟ ﺘﻘ ﺎ ﻟ ﻴﺪ ﻋ ﻠ ﻰ ﺳ ﻠﻮ ك أ ﻓ ﺮ ا د ﻫ ﺎ ﺑ ﺸ ﻜﻞ و ا ﺳ ﻊ ‪ ,‬ا ﻻ ﻣ ﺮ‬

‫ا ﻟﺬ ي ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺑﻮﺟﻪ ﻋ ﺎ م‪ .‬أ ﻣ ﺎ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ﻳﺔ ﻓ ﺈ ن ﺣ ﻴ ﺎة ا ﻷﺳ ﺮة ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ أﻛ ﺜ ﺮ‬

‫ﺗ ﻌﻘ ﻴﺪ ا ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﻳﺔ و ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳ ﻴﺔ و ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‪ ,‬و ﻫ ﻲ ﺗ ﺴ ﺘﺪﻋ ﻲ ﺗﻮ ا ﻓﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ﻫﺬه ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت ‪,‬‬

‫ﻣﻤ ﺎ ﻳﺆ د ي ﺑ ﺎ ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻲ إ ﻟ ﻰ ﺳ ﺮﻋﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌﺪ ﻳﺪ ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺎ ﻻ ت‪ .‬ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﺠﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ﻳﺔ ﺗ ﻜﻮ ن ﻣ ﺮ اﻛ ﺰ‬

‫ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﻴ ﺮ ‪ ,‬ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻟ ﻠ ﺘﻔ ﺎﻋﻞ ا ﻟﻤ ﺒ ﺎﺷ ﺮ ﺑ ﻴ ﻦ أ ﻓ ﺮ ا د ﻫ ﺎ ‪ ,‬أ ﻣ ﺎ ﻓﻲ ا ﻟ ﺘ ﺠﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟﻘ ﺮ و ﻳﺔ ‪ ,‬ﻓ ﺈ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻳﻀ ﻌ ﻒ ﻟ ﺒ ﺴ ﺎ ﻃﺔ‬

‫ﻣ ﺜﻞ ﻫﺬه ا ﻟ ﺘﻔ ﺎﻋ ﻼ ت ﺑ ﻴﻦ ا ﻷ ﻓ ﺮ ا د ﻓ ﻴﻬ ﺎ‪.‬‬

‫ﺑﺪ ا ﺋ ﻴﺔ ﺗﻘ ﺴ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﻌﻤﻞ و ا ﻟ ﺘ ﺨﺼﺺ ﻓﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﻘ ﺮ و ي ‪ ,‬و ﻳ ﺸ ﻜﻞ ا ﻟ ﻌﻤﻞ ا ﻟ ﺰ ر اﻋ ﻲ ا ﻟﻘ ﻴﻤﺔ ا ﻟ ﻌ ﻠ ﻴ ﺎ‬ ‫‪-2‬‬

‫ﻟﺪ ﻳﻪ ‪ ,‬ﺣ ﻴﺚ ﻳﻘﻮ م ا ﻟ ﺘ ﺨﺼﺺ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻐ ﺎ ﻟﺐ ﻋ ﻠ ﻰ أ ﺳ ﺎ س ا ﻟ ﺠ ﻨﺲ و ا ﻟ ﺴ ﻦ ‪ ,‬ﻟ ﻴ ﺘ ﻨ ﺎ ﺳﺐ و ا ﻟ ﻌﻤﻞ ا ﻟﻤ ﻄ ﻠﻮ ب‬

‫ﺗ ﺤﻘ ﻴﻘﻪ‪ .‬أ ي أ ن ﻃ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ا ﻟ ﻌﻤﻞ ا ﻟ ﺰ ر اﻋﻲ ﻓﻲ ا ﻟﻘ ﺮ ﻳﺔ ﻻ ﻳ ﺴ ﺘﺪﻋﻲ ا ﻟ ﺘ ﺠﺪ ﻳﺪ ‪ ,‬و إ ﻧﻤ ﺎ ﻳ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﻟ ﺮ ﺗ ﺎ ﺑﺔ و ا ﻟ ﺜ ﺒ ﺎ ت‬

‫ا ﻟ ﻨ ﺴ ﺒ ﻲ‪ .‬و ﻟﺬ ﻟ ﻚ ﻳ ﻜﻮ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺿ ﻌ ﻴﻔ ﺎ و ﻓ ﻲ ﻣ ﺠ ﺎ ل ﻣ ﺤﺪ و د‪ .‬أ ﻣ ﺎ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ي ﻓ ﻴ ﻜﻮ ن ﺗﻘ ﺴ ﻴ ﻢ‬

‫ا ﻟ ﻌﻤﻞ و ا ﺳ ﻌ ﺎ و ا ﻟ ﺘ ﺨﺼﺺ ﻣ ﺘ ﻨﻮﻋ ﺎ ‪ ,‬ا ﻷ ﻣ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﺘ ﻄ ﻠﺐ ﺗﻮﺳ ﻴ ﻊ ﺣ ﺠ ﻢ ا ﻟ ﺴﻮ ق ﻣ ﻊ ﺗ ﻨﻮع ا ﻟ ﻨ ﺸ ﺎ ط‬

‫ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ي ‪ ,‬و وﺟﻮ د ﻣ ﺠ ﺎ ﻻ ت ﻋﻤﻞ ﺟﺪ ﻳﺪة ﺗﻔ ﺘﻘ ﺮ إ ﻟ ﻴ ﻬ ﺎ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻟﻘ ﺮ و ﻳﺔ ‪ ,‬و ﻟ ﻬﺬ ا ﻓ ﺈ ن ﻣ ﺠ ﺎ ﻻ ت ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺗ ﻜﻮ ن‬

‫ﻋﺪ ﻳﺪة و ﻣ ﺘ ﺴ ﻌﺔ ‪ ,‬و ﻳ ﺒﺪ و ذ ﻟ ﻚ ﺑﻮ ﺿﻮ ح ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﺼ ﻨ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫ﻋﺪ م ﺗ ﻨﻮع ا ﻟﻮﺳ ﺎ ﺋﻞ ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ﻟﺪ ى ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﻘ ﺮ و ي ‪ ,‬ﺣ ﻴﺚ ﻳ ﻜ ﺘﻔ ﻲ ﺑﻮ ﺳ ﺎ ﺋﻞ ﺑ ﺴ ﻴ ﻄﺔ و ﻣ ﺤﺪ و دة‬ ‫‪-3‬‬

‫ﺗﻔﻲ ﺑﻤ ﺘ ﻄ ﻠ ﺒ ﺎ ت ﺣ ﻴ ﺎ ﺗﻪ ‪ ,‬ﻛ ﺎﺳ ﺘ ﻌﻤ ﺎل ا ﻟﻤ ﺤ ﺮ ا ث ا ﻟ ﺨ ﺸ ﺒﻲ ﻓﻲ ا ﻟ ﺰ ر اﻋﺔ ‪ ,‬ا ﻟﺬ ي ﻣﻀﻰ ﻋ ﻠ ﻴﻪ آ ﻻف ا ﻟ ﺴ ﻨ ﻴ ﻦ ‪ ,‬و ﻣ ﺎ‬

‫ز ا ل ﻗ ﺎ ﺋﻤ ﺎ د و ن أ ن ﻳ ﻄ ﺮ أ ﻋ ﻠ ﻴﻪ ﺗ ﻐ ﻴ ﻴ ﺮ ﻳﺬﻛ ﺮ ‪ ,‬ﻛﻤ ﺎ أ ن ا ﻟﻘ ﺮ و ﻳ ﻴ ﻦ ﻻ ﻳﻘ ﺒ ﻠﻮ ن ﻋ ﻠ ﻰ اﺳ ﺘ ﻌﻤ ﺎ ل ا ﻟ ﻜﻤ ﺎ ﻟ ﻴ ﺎ ت ‪ ,‬و ﻻ‬

‫ﺗ ﺸ ﻜﻞ ﺟ ﺰء ا ﻣ ﻦ ﺳ ﻴ ﻜﻮ ﻟﻮﺟ ﻴ ﺘ ﻬ ﻢ أ و ﺣﻮ ا ﻓ ﺰ ﻫ ﻢ إ ﻻ ﺑ ﺎز د ﻳ ﺎ د ﺗ ﺄ ﺛ ﻴ ﺮ ا ﻟﻤﺪ ﻳ ﻨﺔ ﻓ ﻴ ﻬ ﻢ‪ .‬و ﻳﺆ د ي ﺗ ﻨﻮع ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻴ ﺎ‬

‫و اﺳ ﺘ ﻌﻤ ﺎ ﻻ ﺗﻬ ﺎ ﻓ ﻲ ﻋ ﺎ ﻟ ﻢ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ي إ ﻟﻰ ﺗ ﺮ اﻛﻤ ﺎ ت ﺛﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ ﻣ ﺘ ﻌﺪ دة ﺗ ﻌ ﺠﻞ ﻣ ﻦ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ﻛ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟﻤ ﺠ ﺎ ﻻ ت‪ .‬ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻴ ﺎ و ا ﺳ ﺘ ﻌﻤ ﺎ ﻻ ﺗ ﻬ ﺎ ﻋ ﺎ ﻣﻞ أﺳ ﺎﺳ ﻲ ﻣ ﻦ ﻋﻮ ا ﻣﻞ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺜ ﺒ ﺎ ت ا ﻟ ﻨ ﺴ ﺒ ﻲ ﻟ ﻠ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﻘ ﺮ و ي ‪ ,‬و ﻳ ﻈ ﻬ ﺮ ذ ﻟ ﻚ ﻓ ﻲ ﺻ ﻌﻮ ﺑﺔ ا ﻟ ﺤ ﺮ ا ك ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‬ ‫‪-4‬‬

‫و ا ﺳ ﺘ ﺎ ﺗ ﻴ ﻜ ﻴﺔ ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ا ﻟ ﻌ ﺎ د ا ت ا ﻟﻤ ﺘ ﺒ ﻌﺔ ‪ ,‬ا ﻷ ﻣ ﺮ ا ﻟﺬ ي ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ إﻋ ﺎ ﻗﺔ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ‪ ,‬ﻓ ﻲ ﺣ ﻴ ﻦ أ ن ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‬

‫ا ﻟ ﺤﻀ ﺮ ي ﻳ ﺘﺼ ﻒ ﺑﺪ ﻳ ﻨ ﺎ ﻣ ﻴ ﻜ ﻴﺔ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ ﺑ ﺸ ﻜﻞ ﻋ ﺎ م ‪ ,‬و ﺑ ﺎ ﻟ ﺘ ﻜ ﻴ ﻒ ا ﻟ ﺴ ﺮ ﻳ ﻊ ﻣ ﻊ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‪.‬‬

‫‪6 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ﻗﺪ ﻳ ﻤ ﺎ وﺣﺪ ﻳ ﺜ ﺎ ‪:‬‬

‫ﻳ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻲ ﻣ ﻦ ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻊ إ ﻟ ﻰ آﺧ ﺮ ‪ ,‬ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ا ﻻﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ‪ ,‬و ﻟﻮ ﺗ ﺠ ﺎ وز ﻧ ﺎ ﻫﺬ ا‬

‫ا ﻻﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﻨﻮﻋ ﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﻌ ﺎ ﺻ ﺮة ا ﻟ ﻴﻮ م ‪ ,‬و و از ﻧ ﺎ ﺑ ﻴ ﻦ ﻣ ﺴ ﻴ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﻮ اﺣﺪ ﻋ ﺒ ﺮ‬

‫ا ﻟ ﻌﺼﻮر ﻷ ﻣ ﻜ ﻨ ﻨ ﺎ ﻣ ﻦ ﻣ ﻼﺣ ﻈﺔ ا ﻻﺧ ﺘ ﻼف ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ‪ ,‬و ﻳ ﺴ ﺘﺪ ل ﻋ ﻠ ﻰ ذ ﻟ ﻚ ﻣ ﺎ ﻛ ﺎ ن ﺳ ﺎ ﺋﺪ ا ﻣ ﻦ أ ﻧﻤ ﺎ ط ﻓ ﻜ ﺮ ﻳﺔ‬

‫و ﺳﻤ ﺎ ت ﻣ ﺎ د ﻳﺔ ﻣ ﻌ ﻴ ﻨﺔ ‪ ,‬و إ ﻟ ﻰ ﻣ ﺎ أ ﺻ ﺒ ﺤﺖ ﻋ ﻠ ﻴﻪ ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﺴﻤ ﺎ ت و ا ﻷ ﻧﻤ ﺎ ط ا ﻟ ﻴﻮ م ‪,‬‬

‫و ﻳ ﻌﻮ د ذ ﻟ ﻚ إ ﻟﻰ ﻋ ﺎ ﻣ ﻠ ﻴ ﻦ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺜﻮرة ا ﻟﺼ ﻨ ﺎﻋ ﻴﺔ ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﺜﻮرة ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻏ ﻴ ﺮ ت ا ﻷ و ﺿ ﺎع ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ‪ ,‬ﻣ ﻦ أ ﻧ ﻈﻤﺔ وﻋ ﺎ د ا ت و ﻗ ﻴ ﻢ اﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻴﺔ ‪,‬‬ ‫‪-1‬‬

‫ﻓ ﺄ وﺟﺪ ت أ و ﺿ ﺎﻋ ﺎ ﺟﺪ ﻳﺪة ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺎ ﻻ ت ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ‪ .‬ﻓ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ت ﻛ ﺜ ﻴ ﺮ ﻣ ﻦ ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ا ﻷ ﺑ ﻨ ﻴﺔ‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻣ ﺜ ﺎ ل‪ :‬ﻗ ﻴﻤﺔ ا ﻟﻮ ﻗﺖ ‪ ,‬و ﻗ ﻴﻤﺔ ا ﻟ ﻌﻤﻞ ‪ ,‬و ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻷ ﺳ ﺮ ي و ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳ ﻲ و ا ﻟﺪ ﻳ ﻨ ﻲ و ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ي‬

‫وﻏﻴ ﺮ ﻫ ﺎ‪.‬‬

‫ا ﻻ ﺗﺼ ﺎ ل ا ﻟﻮ اﺳ ﻊ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﻌ ﺎ ﺻ ﺮة ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻟ ﻠ ﺘﻘﺪ م ﻓ ﻲ وﺳ ﺎ ﺋﻞ ا ﻻ ﺗﺼ ﺎ ل ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ‬ ‫‪-2‬‬

‫أ د ت ﺳ ﺮﻋﺔ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻻ ﻧ ﺘ ﺸ ﺎر ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ‪ ,‬و إ ﻟ ﻰ ﺳ ﺮﻋﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺑﻮﺟﻪ ﻋ ﺎ م ‪ ,‬و ﻗﺪ أ د ت ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟ ﻬ ﺠ ﺮة ا ﻟﻮ اﺳ ﻌﺔ‬

‫ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟ ﻴﻮ م إ ﻟ ﻰ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ‪ ,‬ﻣﻤ ﺎ ﻗ ﺎر ب ﺑ ﻴ ﻦ أ ﻧﻤ ﺎ ط ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ إ ﻟ ﻰ ﺣﺪ ﻛ ﺒ ﻴ ﺮ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت‪.‬‬

‫و ﻟﺬ ﻟ ﻚ ﻳ ﻼﺣ ﻆ ﺗ ﺸ ﺎ ﺑ ﻬ ﺎ ﻛ ﺒ ﻴ ﺮ ا ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟﺼ ﻨ ﺎﻋ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺘﻘﺪ ﻣﺔ ﻋﻤﻮ ﻣ ﺎ ‪ ,‬وﻛﺬ ﻟ ﻚ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت‬

‫ا ﻟ ﻨ ﺎ ﻣ ﻴﺔ ﻧﻔ ﺴﻬ ﺎ‪.‬‬

‫و ﺑﻮﺟﻪ ﻋ ﺎ م ‪ ,‬ﻳ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ا ﻟ ﻴﻮ م ﻋ ﻦ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻷ ﻣﺲ ﻓ ﻲ ﻋﺪة ﺟﻮ ا ﻧﺐ ﻣ ﻨ ﻬ ﺎ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ا ﻟ ﻴﻮ م أ ﺳ ﺮ ع و أﻋﻤ ﻖ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻗﺪ ﻳﻤ ﺎ ‪ ,‬ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻟ ﻠ ﺜﻮرة ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ‪ ,‬و و ﺳ ﺎ ﺋﻞ‬ ‫‪-1‬‬

‫ا ﻻ ﺗﺼ ﺎ ل ا ﻟ ﻌﺪ ﻳﺪة‪ .‬ﻓ ﺎ ﻧ ﺘ ﺸ ﺎر ﻋ ﺎ دة ‪ ,‬أ و ﻧﻤﻂ ﺟﺪ ﻳﺪ ﻓ ﻲ ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻣ ﺎ ﻳ ﻨ ﺘﻘﻞ ﺑ ﺴ ﺮﻋﺔ إ ﻟ ﻰ ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﺑ ﻌ ﻴﺪة‪.‬‬

‫ﺑ ﻌ ﻜﺲ ﻣ ﺎ ﻛ ﺎ ن ﺳ ﺎ ﺋﺪ ا ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟﻘﺪ ﻳﻤﺔ ‪ ,‬و ﻳ ﻜﻮ ن أ ﺷﺪ ﻋﻤﻘ ﺎ ‪ ,‬ﺣ ﻴﺚ ﻳﺼﻞ إ ﻟ ﻰ ﻓ ﺌ ﺎ ت ﻋﺪ ﻳﺪة ﻓ ﻲ‬

‫ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ‪ ,‬و ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺗﻮ ا ﻓﻘ ﻴﺔ ﻛ ﺜ ﻴ ﺮة‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﺮ ا ﺑ ﻂ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻟ ﺤ ﺎ ﻟ ﻴﺔ ز ﻣ ﺎ ﻧ ﺎ و ﻣ ﻜ ﺎ ﻧ ﺎ ‪ ,‬ﺣ ﻴﺚ ﺗﻘ ﻊ ﻓ ﻲ ﺳ ﻼﺳﻞ ﻣ ﺘ ﺘ ﺎ ﺑ ﻌﺔ ‪ ,‬و ﻳ ﺘ ﺮ د د ﺻﺪ ا ﻫ ﺎ ﻓ ﻲ‬ ‫‪-2‬‬

‫ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﻋﺪ ﻳﺪة ‪ ,‬ﺑ ﻌ ﻜﺲ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﻘﺪ ﻳ ﻢ ا ﻟﺬ ي ﻛ ﺎ ن ﻳ ﺤﺪ ث ﻓ ﻲ ﺻﻮرة ﻣ ﻨﻔﺼ ﻠﺔ – ﻣ ﺘﻘ ﻄ ﻌﺔ – ﻣ ﺘ ﺒﻮﻋﺔ‬

‫ﺑﻔﺘ ﺮ ا ت ﻫﺪ وء ﻣﻦ أﺟﻞ إﻋ ﺎ دة ا ﻟﺒ ﻨ ﺎء‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻴﻮ م ﻣ ﺘﻮ ﻗ ﻌ ﺎ ﻓ ﻲ ﻛﻞ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ‪ ,‬و ﻫﻮ د ﻻ ﻟﺔ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﻴﺔ ‪ ,‬أ ي أ ن ﻛﻞ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻣ ﺘﻮ ﻗ ﻊ‬ ‫‪-3‬‬

‫ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ﺧ ﻼف ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑ ﻖ‪ .‬ﻟﻘﺪ ﻛ ﺎ ﻧﺖ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺻ ﻌ ﺒﺔ وﻏ ﻴ ﺮ ﻣ ﺴ ﺘ ﺤ ﺒﺔ ﻟﺪ ى ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت‪ .‬ﻓ ﻼ‬

‫ﺗ ﺘﻘ ﺒﻞ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺑ ﺴ ﻬﻮ ﻟﺔ ‪ ,‬ﺑ ﻌ ﻜﺲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟ ﺤ ﺎ ﻟ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺄﺧﺬ ﺑ ﺎ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺑ ﺸ ﻜﻞ أﺳ ﺮ ع‪ .‬و ﻳ ﻌﻮ د ذ ﻟ ﻚ إ ﻟ ﻰ‬

‫أ ن ﻋﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻷ ﺳ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ﺑﺪ أ ت ﺗ ﺘ ﻼ ﺷ ﻰ ﻷﺳ ﺒ ﺎ ب ﻋﺪ ﻳﺪة‪.‬‬

‫إ ن ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻴﻮ م ذ و ﻃ ﺎ ﺑ ﻊ إر ا د ي ﻣ ﺨ ﻄ ﻂ و ﻫ ﺎ دف و ﻣﻘﺼﻮ د ‪ ,‬ﺗﺼ ﻨ ﻌﻪ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت و ﻓ ﻖ إر ا د ﺗ ﻬ ﺎ‬ ‫‪-4‬‬

‫ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺧ ﻄ ﻂ ا ﻟ ﺘ ﻨﻤ ﻴﺔ ‪ ,‬ﺑ ﻴ ﻨﻤ ﺎ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻛ ﺎ ﻧﺖ ﺗ ﺘ ﻢ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑ ﻖ ذ ا ت ﻃ ﺎ ﺑ ﻊ ﻋ ﺸﻮ ا ﺋ ﻲ و ﺗ ﻠﻘ ﺎ ﺋ ﻲ‪.‬‬

‫‪7 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎﻋﻲ ‪ -‬ﻧﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت‬

‫أ و ًﻻ ‪ :‬ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟ ﺤ ﺘ ﻤ ﻴ ﺔ ‪:‬‬

‫و ﻫ ﻲ ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺮﻛ ﺰ ﻓ ﻲ در ا ﺳ ﺘ ﻬ ﺎ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻋ ﻠ ﻰ ﻋ ﺎ ﻣﻞ و اﺣﺪ ﻓ ﺤ ﺴﺐ‪ ،‬و ﺗﻔ ﺘ ﺮ ض ﻛﻞ‬

‫ﻼ و ا ﺣ ﺪ ًا ‪ ،‬ﻛ ﺎ ﻻ ﻗ ﺘ ﺼ ﺎ د ‪ ،‬ا ﻟ ﻤ ﻨ ﺎ خ أ و ﻏ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ﻫ ﻮ ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣ ﻞ ا ﻟ ﻮ ﺣ ﻴ ﺪ ا ﻟ ﺬ ي ﻳ ﺤ ﺮ ك‬
‫ﻧ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻣ ﻦ ﻫﺬه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت أ ن ﻋ ﺎ ﻣ ً‬

‫ﻛﻞ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ا ﻷﺧ ﺮ ى‪ ،‬و ﻟﺬ ﻟ ﻚ ﻓ ﺈ ن ﻫﺬه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ﺗﻮ ﺻ ﻒ ﺑ ﺄ ﻧ ﻬ ﺎ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ) اﺧ ﺘ ﺰ ا ﻟ ﻴﺔ ( أ ي أ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﺨ ﺘ ﺰ ل ﻛﻞ‬

‫ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ﻓ ﻲ ﻋ ﺎ ﻣﻞ و اﺣﺪ‪ ،‬و ﺗ ﻌ ﺘ ﺒ ﺮ أ ن ﻫﺬ ا ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣﻞ ﻫﻮ ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣﻞ ا ﻟ ﻜ ﺎ ﻓ ﻲ وﺣﺪه ﻟ ﺤﺪ و ث ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‪.‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟ ﺤ ﺘ ﻤ ﻴ ﺔ ﺗ ﻔ ﺘ ﺮ ض أ ن ا ﻷ ﻣ ﻮ ر ﻣ ﺤ ﺪ د ة ﺳ ﻠ ﻔ ًﺎ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟ ﺤ ﺘﻤ ﻴﺔ ا ﻟ ﺠ ﻐ ﺮ ا ﻓ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﻫ ﻨ ﺎ ك اﻋ ﺘﻘ ﺎ د ﻗﺪ ﻳ ﻢ ﺑ ﺄ ن ﺛﻤﺔ ﻋ ﻼ ﻗﺔ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﻴﺔ ﺑ ﻴ ﻦ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ا ﻟ ﻄﻘﺲ ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻌ ﻴﺶ ﻓﻲ ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ن و ﺑ ﻴ ﻦ ﻃ ﺎ ﺑ ﻌﻪ‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪ ،‬و ﻣ ﻦ أﺷ ﻬ ﺮ ا ﻟ ﻌ ﻠﻤ ﺎء ﻓ ﻲ ﻫﺬ ا ا ﻟﻤ ﺠ ﺎ ل ﻫ ﻨ ﺘ ﺠ ﺘﻮ ن ﻓﻘﺪ ذ ﻫﺐ إ ﻟ ﻰ ا ﻟﻘﻮ ل ﺑ ﺄ ﻧﻪ إ ذ ا ﻛ ﺎ ﻧﺖ ا ﻟ ﻈ ﺮ وف‬

‫ا ﻟ ﺠ ﻐ ﺮ ا ﻓ ﻴﺔ ﻫ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺤﺪ د ﺻﻔ ﺎ ت ا ﻟ ﻨ ﺎ س و ﺳ ﻠﻮﻛ ﻬ ﻢ‪ ،‬ﻓ ﺈ ن ﻫﺬه ا ﻟﺼﻔ ﺎ ت و ذ ا ك ا ﻟ ﺴ ﻠﻮ ك ﻟ ﻦ ﻳ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ إ ﻻ إ ذ ا‬

‫ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ت ا ﻟ ﻈ ﺮ وف ا ﻟ ﺠ ﻐ ﺮ ا ﻓ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻟ ﺤ ﺘﻤ ﻴﺔ ا ﻟ ﺒ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﺗ ﺘ ﺄ ﺳ ﺲ ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﺮ ﺿ ﻴ ﺔ ﻣ ﺆ د ا ﻫ ﺎ أ ن ا ﻟ ﻨ ﺎ س ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻢ ﻳ ﻨ ﻘ ﺴ ﻤ ﻮ ن إ ﻟ ﻰ أ ﺟ ﻨ ﺎ س ‪ ،‬و ﺟ ﻤ ﺎ ﻋ ﺎ ت ﻣ ﺘ ﻤ ﻴ ﺰ ة ﺑ ﻴ ﻮ ﻟ ﻮ ﺟ ﻴ ًﺎ ‪،‬‬

‫و أ ن ﻧﻮﻋ ﻴﺔ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ﻟﺪ ى ﺷ ﻌﺐ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺸ ﻌﻮ ب ﻫ ﻲ ﻣﺆﺷ ﺮ ﻋ ﻠ ﻰ ﻗﺪر ا ﺗﻪ ا ﻟ ﺒ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ‪ ،‬و أ ن ا ﻷﺟ ﻨ ﺎ س ﺗ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ﻓ ﻲ‬

‫ﻗﺪر ﺗ ﻬ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ﺗ ﻄﻮر ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ و ﺗ ﻨﻤ ﻴ ﺘ ﻬ ﺎ‪ ،‬و ﺗﻘﻮ م ا ﻟ ﺤ ﺘﻤ ﻴﺔ ا ﻟ ﺒ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﺮ ﺿ ﻴﺔ ﺳ ﺎ د ت ﻓ ﻲ‬

‫ﻣ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﻗﺪ ﻳﻤﺔ ﻣ ﻨﺬ ا ﻟﻘﺪ م‪ ،‬و ﻫ ﻲ ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﺨ ﺎ ﺻﺔ ﺑ ﺘﻔﻮ ق ﻃ ﺒﻘ ﺎ ت د اﺧﻞ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻋ ﻠ ﻰ ﻃ ﺒﻘ ﺎ ت أﺧ ﺮ ى‬

‫و ار ﺗ ﺒ ﺎ ط ﻫﺬ ا ا ﻟ ﺘﻔﻮ ق ﺑ ﺎ ﻟ ﺨﺼ ﺎ ﺋﺺ ا ﻟ ﺒ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫و ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻟ ﺒ ﻴﻮ ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳ ﺘ ﻢ ا ﻟ ﺘ ﺮﻛ ﻴ ﺰ ﻋ ﻠ ﻴ ﻬ ﺎ ﻣ ﺎ ﻳ ﻠ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬أ ﺛ ﺮ ا ﻻ ﻧ ﺘ ﺨ ﺎ ب ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌ ﻲ و ا ﻻ ﺻ ﻄ ﻨ ﺎﻋﻲ ﻋ ﻠﻰ ا ﻷﺷ ﻜ ﺎل ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ﻟﻬ ﺮ م ا ﻟ ﺴ ﻜ ﺎ ن‪.‬‬

‫ر ﻓﺾ ا ﻟ ﺘﻔ ﻜ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻌ ﻠﻤﻲ ا ﻟﻤ ﻌ ﺎ ﺻ ﺮ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟ ﺤ ﺘﻤ ﻴﺔ ﻷﺳ ﺒ ﺎ ب ﻣ ﻨﻬ ﺎ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬أ ﻧﻬ ﺎ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت اﺧ ﺘ ﺰ ا ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ﻣ ﺘ ﺤ ﻴ ﺰة إ ﻟ ﻰ ﺗ ﺒ ﺮ ﻳ ﺮ أ ﻓ ﻜ ﺎر ﺑ ﻌ ﻴ ﻨ ﻬ ﺎ‪ ،‬ﻛ ﺘﻔﻮ ق ﺷ ﻌﺐ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺸ ﻌﻮ ب أ و ﺳ ﻴ ﻄ ﺮة ﻣ ﻦ ﺷ ﻌﺐ ﻋ ﻠ ﻰ‬

‫آﺧ ﺮ‪.‬‬

‫‪ . 3‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ﻏ ﻴ ﺮ ﻋ ﻠ ﻤ ﻴ ﺔ ﻷ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﺆ ﻛ ﺪ ﺳ ﺒ ﺒ ًﺎ و ا ﺣ ﺪ ًا د و ن ﺗ ﻤ ﺤ ﻴ ﺺ ﻋ ﻠ ﻤ ﻲ د ﻗ ﻴ ﻖ ﻓ ﻲ ا ﻷ ﺳ ﺒ ﺎ ب ا ﻷ ﺧ ﺮ ى ‪.‬‬

‫‪ . 4‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﻗﺪ أ د ت إ ﻟ ﻰ ﻛ ﺜ ﻴ ﺮ ﻣ ﻦ ا ﻟﺼ ﺮ اﻋ ﺎ ت ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﺸ ﻌﻮ ب‪ ،‬ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ا ﻟ ﺘﻔﻮ ق ا ﻟ ﻌ ﺮ ﻗ ﻲ ﻟ ﺸ ﻌﺐ‪.‬‬

‫‪ . 5‬أ ﻧ ﻬ ﺎ و ّﻟ ﺪ ت أ ﺷ ﻜ ﺎ ًﻻ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻌ ﻨ ﺼ ﺮ ﻳ ﺔ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎ ﺳ ﻴ ﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳ ﻌ ﺎ ﻧ ﻲ ﻣ ﻨ ﻬ ﺎ ﻋ ﺎ ﻟ ﻤ ﻨ ﺎ ا ﻟ ﻤ ﻌ ﺎ ﺻ ﺮ ‪ ،‬ﻛ ﺎ ﻟ ﻌ ﻨ ﺼ ﺮ ﻳ ﺔ‬

‫ا ﻟﺼ ﻬ ﻴﻮ ﻧ ﻴﺔ‪.‬‬

‫ﺛ ﺎ ﻧ ﻴ ًﺎ ‪ :‬ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺔ ا ﻟ ﺘ ﻄ ﻮ ر ﻳ ﺔ ‪:‬‬

‫‪8 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫و ﻫ ﻲ ا ﻻ ﻋ ﺘ ﻘ ﺎ د ﺑ ﺄ ن ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت ﺗ ﺴ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ﻣ ﺴ ﺎ ر و ا ﺣ ﺪ ﻣ ﺤ ﺪ د ًا ﺳ ﻠ ﻔ ًﺎ ﻋ ﺒ ﺮ ﻣ ﺮ ا ﺣ ﻞ ﻳ ﻤ ﻜ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻌ ﺮ ف ﻋ ﻠ ﻴ ﻬ ﺎ ‪.‬‬

‫و ﻳ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮ ﻳ ﺮ ﻳﻮ ن ﻋ ﻠ ﻰ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﺗ ﺘﺼﻞ ﺑﻤ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر أ ي ﻋﺪ د ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳﻤ ﺮ ﺑ ﻬ ﺎ ﻣ ﺴ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﺣﻮ ل ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻣﻞ ا ﻟ ﺮ ﺋ ﻴ ﺴ ﻲ ا ﻟﻤ ﺤ ﺮ ك ﻟ ﻠ ﺘ ﻄﻮر‪ ،‬ﻫﻞ ﻳ ﻈ ﻬ ﺮ ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻷ ﻓ ﻜ ﺎر و ا ﻟﻤ ﻌ ﺘﻘﺪ ا ت أ م ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‬

‫ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻴ ﺎ و ا ﻟ ﻌ ﻨ ﺎ ﺻ ﺮ ا ﻟﻤ ﺎ د ﻳﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﺗ ﺘﺼﻞ ﺑﻮﺟ ﻬﺔ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ‪ ،‬ﻫﻞ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻳ ﺴ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ﻣ ﺴ ﻠ ﻚ ﺧ ﻄ ﻲ ﺗﻘﺪ ﻣ ﻲ أ م ﻳ ﺴ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ﻣ ﺴ ﻠ ﻚ د ا ﺋ ﺮ ي ﺑ ﺤ ﻴﺚ‬

‫ﻳ ﻌﻮ د ﻣ ﻦ ﺣ ﻴﺚ ﺑﺪ أ‪.‬‬

‫أ‪ .‬ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟ ﺨ ﻄ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﻫ ﻲ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ﺗ ﻬ ﺘ ﻢ ﺑ ﺎ ﻟ ﺘ ﺤﻮ ﻻ ت ا ﻟ ﺘﻘﺪ ﻣ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺴ ﺘﻤ ﺮة أ و ا ﻟﻤ ﻄ ﺮ دة ا ﻟﻤﻮ ﺻ ﻠﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻨ ﻬ ﺎ ﻳﺔ إ ﻟ ﻰ ﻫﺪف ﻣ ﺤﺪ د‪،‬‬

‫و ﻳﻤ ﺮ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻓ ﻲ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ﺗ ﺤﻮ ﻟﻪ ﻧ ﺤﻮ ﺗ ﺤﻘ ﻴ ﻖ ﻫﺬ ا ا ﻟ ﻬﺪف ﺑﻤ ﺮ اﺣﻞ أ و ﺧ ﻄﻮ ا ت ﺛ ﺎ ﺑ ﺘﺔ‪.‬‬

‫و ﻟﻘﺪ ﺳ ﺎر ا ﻟﻔ ﻜ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ي ا ﻟﻤ ﺒ ﻜ ﺮ ﻓ ﻲ ﺧ ﻄ ﻴ ﻦ ر ﺋ ﻴ ﺴ ﻴ ﻴ ﻦ ﻓ ﻲ ﺗ ﺤﺪ ﻳﺪه ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟ ﺘ ﺮﻛ ﻴ ﺰ ﻋ ﻠﻰ ﻋ ﻨﺼ ﺮ و اﺣﺪ ﻣ ﻦ ﻋ ﻨ ﺎ ﺻ ﺮ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ أ و ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ و ﺗ ﺤﺪ ﻳﺪ ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺰ ﻣ ﻨ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘﻲ‬

‫ﺳ ﺎ ر ت ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت و ﻓ ﻘ ًﺎ ﻟ ﻌ ﺬ ا ا ﻟ ﻌ ﻨ ﺼ ﺮ ‪ ،‬ﻛ ﺎ ﻟ ﻘ ﻮ ل ﺑ ﺄ ن ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت ﻣ ﺮ ت ﺑ ﻤ ﺮ ﺣ ﻠ ﺔ ا ﻟ ﺼ ﻴ ﺪ ﺛ ﻢ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠ ﺔ‬

‫ا ﻟ ﺰ ر اﻋﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﺑ ﺪ ًﻻ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﺮ ﻛ ﻴ ﺰ ﻋ ﻠ ﻰ ﻋ ﻨ ﺼ ﺮ و ا ﺣ ﺪ ‪ ،‬ﻣ ﺎ ل ﺑ ﻌ ﺾ ا ﻟ ﺘ ﻄ ﻮ ر ﻳ ﻴ ﻦ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻟ ﻠ ﺘ ﻄ ﻮ ر ا ﻟ ﻜ ﻠ ﻲ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎ ء ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻲ‬

‫أ و ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﻲ‪ ،‬و ﺗ ﺤﺪ ﻳﺪ ا ﻟﻤ ﺮ اﺣﻞ ﺑ ﺸ ﻜﻞ ﻛ ﻠ ﻲ د و ن ا ﻟ ﺘ ﺮﻛ ﻴ ﺰ ﻋ ﻠﻰ ﻋ ﻨﺼ ﺮ ﺑ ﻌ ﻴ ﻨﻪ‪.‬‬

‫و ﺗ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻳﺔ ا ﻟ ﺨ ﻄ ﻴﺔ ﺑ ﺘ ﺤﺪ ﻳﺪ ﻣ ﺮ اﺣﻞ ﺗﻘﺪ ﻣ ﻴﺔ ﺗ ﺴ ﻴ ﺮ ﻧ ﺤﻮ ﻫﺪف ﻣ ﺤﺪ د‪.‬‬

‫و ﻳ ﺴ ﺘﺪ ل ﻛﻮ ﻧﺖ ﻋ ﻠ ﻰ ﺧﻀﻮع ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ﻟ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮة ا ﻟ ﺘﻘﺪ م و ا ﻻر ﺗﻘ ﺎء ا ﻟﻤ ﻄ ﺮ د ‪ ،‬ﺑ ﺄ ﻧ ﻬ ﺎ ﻣ ﺮ ت ﺑ ﺜ ﻼ ث ﻣ ﺮ اﺣﻞ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌﺼﻮر ا ﻟﻘﺪ ﻳﻤﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟﻘ ﺮ و ن ا ﻟﻮ ﺳ ﻄ ﻰ ا ﻟﻤ ﺴ ﻴ ﺤ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ا ﻟ ﺘ ﻨ ﻈ ﻴ ﻢ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ا ﻟﺬ ي ﻗ ﺎ م ﻏﺪ اة ا ﻟ ﺜﻮرة ا ﻟﻔ ﺮ ﻧ ﺴ ﻴﺔ‪.‬‬

‫و ﺗﻘ ﺮ ﻳ ﺮ ﻛﻮ ﻧﺖ ﻳﺆﻛﺪ ﻓ ﻜ ﺮ ﺗﻪ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ا ﻻر ﺗﻘ ﺎ ﺋ ﻲ‪ ،‬و ﻳ ﺰ ﻳﺪ ﻋ ﻠ ﻰ ذ ﻟ ﻚ ﺑ ﺄ ن ا ﻻر ﺗﻘ ﺎء و ا ﺿ ﺢ ﻓ ﻲ ﻣ ﻈ ﻬ ﺮ ﻳ ﻦ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﺣ ﺎ ﻟ ﺘ ﻨ ﺎ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﺘ ﻨ ﺎ ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﺘﻘﺪ م ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ﻧ ﻈ ﺮه ﻣ ﻈ ﻬ ﺮ ﻣ ﻦ ﻣ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ا ﻟ ﻌﻘ ﻠ ﻲ‪ ،‬و ﻗﻮ ا ﻧ ﻴ ﻨﻪ ﻣ ﺴ ﺘﻤﺪة ﻣ ﻦ ﻗﻮ ا ﻧ ﻴ ﻦ ﺗ ﻄﻮر‬

‫ا ﻟﻔ ﻜ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗﺼﻮر ا ﻧ ﺘﻘ ﺎ ل ا ﻟ ﺘﻔ ﻜ ﻴ ﺮ ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻲ ﻣ ﻦ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﻼ ﻫﻮ ﺗ ﻴﺔ إ ﻟ ﻰ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻔ ﻠ ﺴﻔ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﻴ ﺘ ﺎ ﻓ ﻴ ﺰ ﻳﻘ ﻴﺔ‪.‬‬

‫وﻋ ﻨﺪ ﻫ ﻨ ﺮ ي ﻣﻮﺟ ﺎ ن ﻓ ﻲ ﻛ ﺘ ﺎ ﺑﻪ ) ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟﻘﺪ ﻳ ﻢ ( ﻓ ﻴﻔ ﺘ ﺮ ض أ ن ﻣ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻨﻮ ﻟﻮﺟ ﻲ و ﻧ ﻈ ﻢ ا ﻟﻘ ﺮ ا ﺑﺔ‬

‫ﺗ ﺮ ﺗ ﺒﻂ ﺑﻤ ﺨ ﺘ ﻠ ﻒ ا ﻟﻤﺆ ﺳ ﺴ ﺎ ت ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ و ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳ ﻴﺔ‪.‬‬

‫ﻟﻘﺪ و ﺿ ﻊ ﺗﻘﺪ م ا ﻟ ﻨﻮع ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻲ ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل ﺛ ﻼ ث ﻣ ﺮ اﺣﻞ ر ﺋ ﻴ ﺴ ﻴﺔ ﻟ ﻠ ﺘ ﻄﻮر ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﺪ ﻧ ﻴ ﺎ ﻣ ﻦ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺒﺪ ا ﺋ ﻴﺔ‪ ،‬و ﻫ ﻲ ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻨﺬ ﻧ ﺸ ﺄة ا ﻟ ﺠﺬ ور ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ وﺣ ﺘ ﻰ ﺑﺪ ا ﻳﺔ ا ﻟﻔ ﺘ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪9 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻮﺳ ﻄ ﻰ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺒﺪ ا ﺋ ﻴﺔ و ﻫ ﻲ ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻦ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ﺻ ﻴﺪ ا ﻷ ﺳﻤ ﺎ ك ﻟ ﻠ ﺤﺼﻮ ل ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻐﺬ اء و ﻣ ﻌ ﺮ ﻓﺔ‬

‫ا ﺳ ﺘ ﺨﺪ ا م ا ﻟ ﻨ ﺎر ﺣ ﺘ ﻰ ا ﻟﻔ ﺘ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﻌ ﻠ ﻴ ﺎ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺒﺪ ا ﺋ ﻴﺔ‪ ،‬و ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻦ اﺧ ﺘ ﺮ اع ا ﻟ ﺴ ﻬ ﻢ و ا ﻟﻘﻮ س وﺣ ﺘ ﻰ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 4‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﺪ ﻧ ﻴ ﺎ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺒ ﺮ ﺑ ﺮ ﻳﺔ و ﻫ ﻲ ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻨﺬ ا ﺑ ﺘ ﻜ ﺎر ﺻ ﻨ ﺎﻋﺔ ا ﻟﻔ ﺨ ﺎر إ ﻟ ﻰ ا ﻟﻔ ﺘ ﺮة ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 5‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻮﺳ ﻄ ﻰ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺒ ﺮ ﺑ ﺮ ﻳﺔ‪ ،‬و ﻫ ﻲ ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻨﺬ ا ﺳ ﺘ ﺌ ﻨ ﺎ س ا ﻟ ﺤ ﻴﻮ ا ﻧ ﺎ ت ﻓ ﻲ ﻧﺼ ﻒ ا ﻟ ﻜ ﺮة ا ﻟ ﺸ ﺮ ﻗ ﻲ‪ ،‬و ﻓ ﻲ‬

‫ا ﻟ ﻐ ﺮ ب ﻣ ﻨﺬ ز ر اﻋﺔ ا ﻟﺬرة و ا ﻟ ﻨ ﺒ ﺎ ﺗ ﺎ ت ﺑﻮ اﺳ ﻄﺔ ا ﻟ ﺮ ي إ ﻟ ﻰ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 6‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﻌ ﻠ ﻴ ﺎء ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺒ ﺮ ﺑ ﺮ ﻳﺔ‪ ،‬و ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻨﺬ ا ﺑ ﺘ ﻜ ﺎر ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ﺻ ﻬ ﺮ ا ﻟ ﺤﺪ ﻳﺪ ا ﻟ ﺨ ﺎ م ﻣ ﻊ ا ﺳ ﺘ ﺨﺪ ا م أ د و ا ت ﺟﺪ ﻳﺪة‬

‫إ ﻟﻰ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 7‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻤﺪ ﻳ ﻨﺔ‪ ،‬و ﻫﻲ ﺗ ﺒﺪ أ ﻣ ﻨﺬ اﺧ ﺘ ﺮ اع ا ﻟ ﺤ ﺮ وف ا ﻷ ﺑ ﺠﺪ ﻳﺔ ا ﻟﻤ ﻨ ﻄﻮ ﻗﺔ و اﺳ ﺘ ﺨﺪ ا م ا ﻟ ﻜ ﺘ ﺎ ﺑﺔ ﺣ ﺘﻰ و ﻗ ﺘ ﻨ ﺎ‬

‫ا ﻟ ﺤ ﺎ ﺿ ﺮ‪.‬‬

‫ب ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟﺪ ا ﺋ ﺮ ﻳﺔ ‪:‬‬

‫ﻳ ﺬ ﻫ ﺐ أ ﺻ ﺤ ﺎ ب ﻫ ﺬ ه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت إ ﻟ ﻰ أ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻳ ﺘ ﺠ ﻪ ﺻ ﻌ ﻮ د ًا و ﻫ ﺒ ﻮ ﻃ ًﺎ ﻓ ﻲ ﺗ ﻤ ﻮ ﺟ ﺎ ت ﻋ ﻠ ﻰ ﺷ ﻜ ﻞ أ ﻧ ﺼ ﺎ ف‬

‫د و ا ﺋ ﺮ ﻣ ﺘ ﺘ ﺎ ﺑ ﻌﺔ و ﺑ ﻨ ﻈ ﺎ م ﻣ ﻄ ﺮ د‪ ،‬ﺑ ﺤ ﻴﺚ ﻳ ﻌﻮ د ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻣ ﻦ ﺣ ﻴﺚ ﺑﺪ أ ﻓ ﻲ د ورة ﻣ ﻌ ﻴ ﻨﺔ‪.‬‬

‫و ﺗ ﻨﻘ ﺴ ﻢ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟﺪ ا ﺋ ﺮ ﻳﺔ إ ﻟﻰ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﺑ ﻌ ﻀ ﻬ ﺎ ﻳ ﻔ ﺴ ﺮ ﺟ ﺎ ﻧ ﺒ ًﺎ ﻣ ﺤ ﺪ و د ًا ﻣ ﻦ ﺟ ﻮ ا ﻧ ﺐ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎ ة ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻴ ﺔ أ و ﻳ ﺸ ﺮ ح ﻇ ﺎ ﻫ ﺮ ة أ و ﻧ ﻈ ﺎ ﻣ ًﺎ ا ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻴ ﺎ و ا ﺣ ﺪ ًا ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﺑ ﻌ ﻀ ﻬ ﺎ ا ﻵ ﺧ ﺮ ﻳ ﻬ ﺪ ف إ ﻟ ﻰ ﺗ ﻔ ﺴ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺮ ى ا ﻟ ﻌ ﺎ م ﻟ ﻠ ﺘ ﺎ ر ﻳ ﺦ ‪ ،‬ﻣ ﺘ ﻨ ﺎ و ًﻻ ﺟ ﻤ ﻴ ﻊ ا ﻟ ﻈ ﻮ ا ﻫ ﺮ و ا ﻟ ﻨ ﻈ ﻢ و ا ﻷ ﻧ ﺴ ﺎ ق‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ د و ن أ ن ﻳ ﺮﻛ ﺰ ﻋ ﻠﻰ ﻇ ﺎ ﻫ ﺮة و اﺣﺪة أ و ﻧ ﻈ ﺎ م ﺑﺬ ا ﺗﻪ‪.‬‬

‫ﻳ ﺮ ى ا ﺑ ﻦ ﺧ ﻠﺪ و ن أ ن ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻲ ﻛ ﺎ ﻟﻔ ﺮ د ﻳﻤ ﺮ ﺑﻤ ﺮ اﺣﻞ ﻣ ﻨﺬ و ﻻ د ﺗﻪ ﺣ ﺘﻰ و ﻓ ﺎ ﺗﻪ‪.‬‬

‫و أ ن ﻟ ﻠﺪ و ل أﻋﻤ ﺎر ﻛ ﺎ ﻷﺷ ﺨ ﺎ ص ﺳﻮ اء ﺑ ﺴﻮ اء‪ ،‬وﻋﻤ ﺮ ا ﻟﺪ و ﻟﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻌ ﺎ دة ﺛ ﻼ ﺛﺔ أﺟ ﻴ ﺎ ل‪ ،‬و ا ﻟ ﺠ ﻴﻞ أر ﺑ ﻌﻮ ن ﺳ ﻨﺔ‪،‬‬

‫ﻓ ﻌﻤ ﺮ ا ﻟﺪ و ﻟﺔ إ ذ ن ﻣ ﺎ ﺋﺔ وﻋ ﺸ ﺮ و ن ﺳ ﻨﺔ‪.‬‬

‫و ﻓﻲ ﻫﺬه ا ﻷﺟ ﻴ ﺎل ا ﻟ ﺜ ﻼ ﺛﺔ ﻳﻤ ﺮ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺑﻤ ﺮ اﺣﻞ ﺛ ﻼ ث ﻫﻲ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﻨ ﺸ ﺄة و ا ﻟ ﺘ ﻜﻮ ﻳ ﻦ ‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺒﺪ ا وة‪ ،‬و ﺗ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﻟ ﺨ ﺸﻮ ﻧﺔ و ا ﻟ ﺘﻮﺣﺶ‪ ،‬ﻛﻤ ﺎ ﺗ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ﺑﻮﺟﻮ د‬

‫ا ﻟ ﻌﺼﺒﻴ ﺎ ت‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﻨﻀﺞ و ا ﻻﻛ ﺘﻤ ﺎ ل ‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻤ ﻠ ﻚ‪ ،‬و ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ ﻳ ﺘ ﺤﻮ ل ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻟ ﻠ ﺤﻀ ﺎرة‪ ،‬و ﺗ ﺘ ﺮﻛ ﺰ ا ﻟ ﺴ ﻠ ﻄﺔ ﻓ ﻲ‬

‫ﻳﺪ‬

‫ﺷ ﺨﺺ‪ ،‬أ ﺳ ﺮة أ و أ ﻣﺔ و اﺣﺪة ﺑ ﻌﺪ أ ن ﻛ ﺎ ﻧﺖ ﻋ ﺎ ﻣﺔ و ﺷ ﺎ ﺋ ﻌﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﻬ ﺮ م و ا ﻟ ﺸ ﻴ ﺨﻮﺧﺔ ‪ :‬و ﻫ ﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺮف‪ ،‬ا ﻟ ﻨ ﻌ ﻴ ﻢ أ و ا ﻟ ﺤﻀ ﺎرة‪ ،‬و ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ ﻳﻔﻘﺪ ا ﻟﻔ ﺮ د ﻛﻞ‬

‫ا ﻟ ﻌﺼﺒﻴ ﺎ ت‬

‫و ا ﻟ ﺨ ﺸﻮ ﻧﺔ و ﻳ ﺒ ﻠ ﻎ ا ﻟ ﺘ ﺮف ذر و ﺗﻪ‪ ،‬و ﻳﺆ د ي ا ﻟ ﻨ ﻌ ﻴ ﻢ ﺑ ﺎ ﻟﺪ و ﻟﺔ إ ﻟ ﻰ ا ﻻ ﻧﻘ ﺮ ا ض و ا ﻟ ﺰ و ا ل‪ ،‬و ﻳ ﻨ ﺘ ﻬ ﻲ ا ﻷ ﻣ ﺮ ﺑ ﺎ ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‬

‫إ ﻟﻰ ا ﻟﻬ ﺮ م‪.‬‬

‫‪10 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﻳ ﻌ ﺘ ﺒ ﺮ ا ﻟﻤﻔ ﻜ ﺮ ا ﻹ ﻳ ﻄ ﺎ ﻟ ﻲ " ﻓ ﻴ ﻜﻮ " ﻣ ﻦ أ ﺑ ﺮ ز ﻣﻔ ﻜ ﺮ ي ا ﻟﻘ ﺮ ﻧ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺑ ﻊ ﻋ ﺸ ﺮ و ا ﻟ ﺜ ﺎ ﻣ ﻦ ﻋ ﺸ ﺮ‪.‬‬

‫و ﻗﺪ و ﺿ ﻊ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳﺔ د ا ﺋ ﺮ ﻳﺔ ﻓ ﻲ ﺗ ﻄﻮر ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﻣﺆ د ا ﻫ ﺎ أ ن ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻲ ﻳﻤ ﺮ ﺑ ﺜ ﻼ ث ﻣ ﺮ اﺣﻞ ﻫ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﺪ ﻳ ﻨ ﻴﺔ أ و ا ﻹ ﻻ ﻫ ﻴﺔ ‪ :‬و ﻓ ﻴﻬ ﺎ ﻳ ﺮ ﺟ ﻊ ا ﻟ ﻨ ﺎ س ﻛﻞ ﺷﻲء إ ﻟﻰ ا ﻵ ﻟﻬﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺒ ﻄﻮ ﻟ ﻴﺔ ‪ :‬و ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ ﻳ ﺮ ﺟ ﻊ ﻛﻞ ﺷ ﻲء إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻌ ﻈﻤ ﺎء و ا ﻷ ﺑ ﻄ ﺎ ل‪.‬‬

‫‪ . 3‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ‪ :‬و ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ أ ﺻ ﺒ ﺤﺖ ا ﻟ ﺠﻤ ﺎ ﻫ ﻴ ﺮ أ و ا ﻟ ﺸ ﻌﻮ ب ﻫ ﻲ ا ﻟﻤ ﺤ ﺮ ك ا ﻟ ﺤﻘ ﻴﻘ ﻲ ﻟ ﻜﻞ ﺷ ﻲء‪.‬‬

‫و ﻳ ﺆ د ي ﻣ ﻨ ﻄ ﻖ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳ ﺘ ﻪ إ ﻟ ﻰ أ ن ا ﻹ ﻧ ﺴ ﺎ ﻧ ﻴ ﺔ ﻻ ﺗ ﺴ ﺘ ﻘ ﺮ و ﻟ ﻜ ﻨ ﻬ ﺎ ﺗ ﺴ ﻴ ﺮ ﺳ ﻴ ﺮ ًا د ا ﺋ ﺮ ﻳ ًﺎ ‪ ،‬ﻓ ﻌ ﻨ ﺪ ﻣ ﺎ ﺗ ﺴ ﺘ ﻘ ﺮ ﻓ ﺘ ﺮ ة‬

‫ﻣ ﻌ ﻴ ﻨﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻷﺧ ﻴ ﺮة ﻓ ﺈ ﻧ ﻬ ﺎ ﺳ ﺮﻋ ﺎ ن ﻣ ﺎ ﺗ ﻌﻮ د ا ﻟﻘ ﻬﻘ ﺮ ي إ ﻟ ﻰ ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻷ و ﻟ ﻰ‪ ،‬و ﻟ ﻜ ﻦ ﺑ ﺸ ﻜﻞ ﻣ ﻐ ﺎ ﻳ ﺮ‬

‫و ﺑ ﺼ ﻮ ر ة أ ﻛ ﺜ ﺮ ر ﻗ ﻴ ًﺎ ‪.‬‬

‫ا ﻫ ﺘ ﻢ ا وز ﻓ ﺎ ﻟﺪ ﺷ ﺒ ﻨ ﺠ ﻠ ﺮ و ﻫﻮ ﻣ ﻦ أﺷ ﻬ ﺮ أ ﺻ ﺤ ﺎ ب ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟﺪ ا ﺋ ﺮ ﻳﺔ ﻓ ﻲ ﻛ ﺘ ﺎ ﺑﻪ ﺳﻘﻮ ط ا ﻟ ﻐ ﺮ ب أ و إ ﻧ ﻬ ﻴ ﺎر‬

‫ا ﻟ ﻐ ﺮ ب ﺑ ﺎ ﻟ ﺤﻀ ﺎر ا ت و ﺷ ﺒ ﻬ ﻬ ﺎ ﺑ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻟ ﻜ ﺎ ﺋ ﻨ ﺎ ت ا ﻟ ﺤ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗﻤ ﺮ ﺑﻤ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﺸ ﺒ ﺎ ب‪ ،‬ا ﻟ ﺮ ﺷﺪ ﻓ ﺎ ﻟ ﺸ ﻴ ﺨﻮﺧﺔ‬

‫ا ﻟﻤ ﺤ ﺘﻮ ﻣﺔ‪.‬‬

‫ﻳﻤ ﺜﻞ ا ﻟﻔ ﻴ ﻠ ﺴﻮف أر ﻧﻮ ﻟﺪ ﺗﻮ ﻳ ﻨ ﺒ ﻲ أ ﻓﻀﻞ ﻣ ﻌ ﺮ ﻓﺔ ﻟ ﺘ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟﺪ ا ﺋ ﺮ ﻳﺔ‪ ،‬و ﻳ ﺘﻀ ﺢ ذ ﻟ ﻚ ﺑﺼﻮرة ﺟ ﻠ ﻴﺔ ﻓ ﻲ‬

‫ﻛ ﺘ ﺎ ﺑﻪ در ا ﺳﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎر ﻳ ﺦ‪.‬‬

‫ﻓﻘﺪ ﺣﺼ ﺮ ﻧ ﻄ ﺎ ق ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻓ ﻲ ﺛ ﻼ ث أﺣﻮ ا ل أ ﺳ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ﻫ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﺣ ﺎ ﻟﺔ ا ﻟ ﺘﻮ از ن أ و ا ﻟ ﺘ ﻜ ﺎ ﻓﺆ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻻ ﻧ ﺘﻘ ﺎ ل إ ﻟ ﻰ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ا ﻟ ﻼ ﺗﻮ از ن‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﺣﻞ ا ﻷز ﻣﺔ أ و ا ﻟﻤ ﺸ ﻜ ﻠﺔ‪ ،‬أ ي ا ﻻ ﻧ ﺘﻘ ﺎ ل إ ﻟ ﻰ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ﺟﺪ ﻳﺪة‪.‬‬

‫و ﻗﺪ أﺟﻤﻞ ﺗﻮ ﻳ ﻨ ﺒ ﻲ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ا ﻻ ﻧ ﻬ ﻴ ﺎر ا ﻟ ﺤﻀ ﺎر ي ﻓ ﻲ ﺛ ﻼ ث ﻧﻘ ﺎ ط ‪:‬‬

‫‪ . 1‬إﺧﻔ ﺎ ق ا ﻟ ﻄ ﺎ ﻗﺔ ا ﻹ ﺑﺪ اﻋ ﻴﺔ ﻓﻲ ا ﻷ ﻗ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺒﺪﻋﺔ‪ ،‬وﻋ ﻨﺪ ﺋﺬ ﺗ ﺘ ﺤﻮل ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻷ ﻗ ﻠ ﻴﺔ إ ﻟﻰ أ ﻗ ﻠ ﻴﺔ ﻣ ﺴ ﻴ ﻄ ﺮة‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﺗ ﺮ د أﻏ ﻠ ﺒ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻋ ﻠ ﻰ ﻃ ﻐ ﻴ ﺎ ن ا ﻷ ﻗ ﻠ ﻴﺔ ﺑ ﺴ ﺤﺐ ا ﻟﻮ ﻻء ﻟ ﻬﺬه ا ﻷ ﻗ ﻠ ﻴﺔ وﻋﺪ م ﻣ ﺤ ﺎﻛ ﺎ ﺗ ﻬ ﺎ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﻳ ﺴ ﺘ ﺘ ﺒ ﻊ ا ﻟ ﺜﻘﺔ ﺑ ﻴ ﻦ أ ﻗ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟ ﺤ ﺎﻛﻤﺔ و أﻏ ﻠ ﺒ ﻴﺔ ا ﻟﻤ ﺤ ﻜﻮ ﻣﺔ‪ ،‬ﺿ ﻴ ﺎع وﺣﺪة ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‬

‫و ا ﻧ ﻬ ﻴ ﺎره‪.‬‬

‫أ ﻧ ﻤ ـ ﺎط ا ﻟ ﺜﻘ ـ ﺎ ﻓﺔ ‪:‬‬

‫أ و ًﻻ " ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ـﺔ ا ﻟ ﺤ ﺴ ﻴ ـﺔ ‪:‬‬

‫ﺗﻮﺟﺪ ﻋ ﻨﺪ ﻣ ﺎ ﺗ ﺘﻘ ﺒﻞ ﻋﻘ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺠﻤ ﺎ ﻫ ﻴ ﺮ ﺣﻘ ﻴﻘﺔ ا ﻷ ﺷ ﻴ ﺎء و ﻧ ﺴ ﺘ ﻄ ﻴ ﻊ ﻣ ﻼﺣ ﻈ ﺘ ﻬ ﺎ ﺑ ﺎ ﻷﻋﻀ ﺎء ا ﻟ ﺤ ﺴ ﻴﺔ‪ ،‬و ﻟﺬ ﻟ ﻚ ﻻ‬

‫ﺗ ﻬ ﺘ ﻢ ا ﻟ ﺤﻀ ﺎرة ا ﻟ ﺤ ﺴ ﻴﺔ ﺑ ﺎ ﻟ ﺒ ﺤﺚ أ و ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎف " ا ﻟﻤ ﻌ ﺮ ﻓﺔ ا ﻟﻤ ﻄ ﻠﻘﺔ " و إ ﻧﻤ ﺎ ﻧ ﺤﻮ ا ﺳ ﺘ ﺨﺪ ا م " ا ﻷ ﻣ ﺒ ﻴ ﺮ ﻳﻘ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫) ا ﻟﻤ ﻼﺣ ﻈ ـﺔ ( ﻛﻤﺼﺪر ﻟ ﻠ ﺤﻘ ﻴﻘﺔ‪.‬‬

‫ﺛ ـ ﺎ ﻧ ﻴ ًﺎ ‪ :‬وﺟ ﻬﺔ ﻧﻈ ﺮ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟﺼﻮ ر ﻳﺔ ‪:‬‬

‫‪11 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﻫ ﻲ ﻋ ﺒ ﺎرة ﻋ ﻦ إﺣ ﺴ ﺎ س ر وﺣ ﻲ‪ ،‬ﺣ ﻴﺚ ﺗ ﻌ ﺘﻤﺪ ﺗ ﻠ ﻚ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ﻋ ﻠ ﻰ إ ﺗ ﺠ ﺎه د ﻳ ﻨ ﻲ إ ﻟ ﻰ ﺣﺪ ﺑ ﻌ ﻴﺪ‪ ،‬و ﻣ ﻦ ﺛ ﻢ ﺗ ﻌ ﺘﻤﺪ‬

‫ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﺪ ﻳ ﻦ و ا ﻟﻮﺣ ﻲ ﻛﻤﺼ ﺎ در ﻟ ﻠ ﺤﻘ ﻴﻘﺔ‪ ،‬و ﻻ ﺗ ﻬ ﺘ ﻢ ﺑ ﺎ ﻟ ﺠﻮ ا ﻧﺐ ا ﻷ ﻣ ﺒ ﻴ ﺮ ﻳﻘ ﻴﺔ‪.‬‬

‫ﺛ ـ ﺎ ﻟ ﺜ ًﺎ ‪ :‬ﺟ ﺎء ت ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﻤ ﺜ ﺎ ﻟ ﻴﺔ ﻣ ﺰ ﻳ ﺠ ًﺎ ﻣ ﻦ ا ﻷ ﻧ ﻤ ﺎط ا ﻟ ﺤ ﺴ ﻴﺔ و ا ﻟﺼﻮ ﺗ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫و ﻟ ﻜ ﻲ ﺗﻮﺟﺪ ﻫﺬه ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟﻤ ﺜ ﺎ ﻟ ﻴﺔ ﻓ ﻴ ﺠﺐ أ ن ﺗ ﺘ ﻌ ﺎ ﻳﺶ أ و ﺗ ﺘﺼ ﺎﺣﺐ ﻋ ﻨ ﺎ ﺻ ﺮ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺤ ﺴ ﻴﺔ و ا ﻟﺼﻮر ﻳﺔ ﻓ ﻲ‬

‫ﻧ ﻤ ﻂ ﻣ ﺘ ﻨ ﺎ ﺳ ﻖ ‪ ،‬ﻫ ﺬ ا ا ﻟ ﺨ ﻠ ﻖ ﻳ ﻤ ﺜ ﻞ ﻣ ﺜ ﻠ ﺜ ًﺎ أ ﺑ ﺴ ﺘ ﻤ ﻮ ﻟ ﻮ ﺟ ﻴ ًﺎ ‪.‬‬

‫ر ا ﺑ ﻌ ـ ًﺎ ‪ :‬ﺗ ﻜ ﺎ ﻣ ﻞ ا ﻟ ﻨ ﺴﻖ ا ﻟﻔ ﻜ ﺮ ي " ا ﻟ ﺴﻮ ر و ﻛ ﻴ ﻦ "‬

‫ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻄ ﻠ ﻖ ﻋ ﻠ ﻴﻪ " ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟﻤ ﺨ ﺘ ﻠ ﻄﺔ " و ﻫﻮ ﻣ ﺮﻛﺐ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺤ ﺴ ﻴﺔ و ا ﻟﺼﻮر ﻳﺔ ﺑﺪ و ن " ﺳ ﺒﺐ "‬

‫ﻛﻤﺼﺪر ﻟ ﻠ ﺤﻘ ﻴﻘﺔ و ﻳ ﺠﺐ أ ن ﺗ ﻌ ﺘﻤﺪ ﻫﺬه ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ إ ﻟ ﻰ ﺣﺪ ﻣ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻷ ﻣ ﺒ ﻴ ﺮ ﻳﻘ ﻴﺔ‪ ،‬ا ﻟ ﺰ ﻫﺪ و ا ﻟ ﺘﻘ ﺸ ﻒ ) ا ﻟﻮ ﻻء (‪.‬‬

‫ﻧ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﺑ ﺎر ﻳ ﺘﻮ أ و ﻧ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﺗﻮ ﻳ ﺒ ﻨ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬إ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﻔ ﺘ ﺮ ض ﻣ ﺨ ﻄ ﻄ ًﺎ ﺗ ﻄ ﻮ ر ﻳ ًﺎ ﺛ ﺎ ﺑ ﺘ ًﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ﻛ ﻞ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت د و ن ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ إ ﻟ ﻰ و ا ﻗ ﻊ ﻫ ﺬ ه ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت‬

‫وﺳ ﻴ ﺎ ق أ ﺑ ﻨ ﻴ ﺘﻬ ﺎ ا ﻟﺪ اﺧ ﻠ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﻌ ﺘ ﺒ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ﺣ ﺘﻤ ﻴﺔ أ و ﺿ ﺮ ور ﻳﺔ ﻓ ﻲ ﻛﻞ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت‪.‬‬

‫‪ . 3‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﻬﻤﻞ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻣ ﺘ ﻌﺪ د ا ﻟ ﺨ ﻄﻮ ط‪ ،‬ﻓ ﺎ ﻟ ﺘ ﻄﻮر أ ﻣ ﺎ ﺧ ﻄ ﻲ و إ ﻣ ﺎ د ا ﺋ ﺮ ي‪.‬‬

‫‪ . 4‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﻔ ﺘ ﺮ ض أ ن ا ﻟ ﺘ ﻄ ﻮ ر إ ﻣ ﺎ أ ن ﻳ ﻜ ﻮ ن ﺗ ﻘ ﺪ ﻣ ﻴ ًﺎ أ و ر ﺟ ﻌ ﻴ ًﺎ ‪ ،‬و ﻫ ﻲ ﺑ ﺬ ﻟ ﻚ ﺗ ﻤ ﻬ ﻞ أ ﺷ ﻜ ﺎ ل ا ﻟ ﺘ ﻄ ﻮ ر ا ﻷ ﺧ ﺮ ى‬

‫ا ﻟﻮ ﺳ ﻴ ﻄﺔ‪.‬‬

‫ا ﻟﺼﻮ ر ا ﻟ ﺤ ﺪ ﻳ ﺜ ـﺔ ا ﻟ ﺘﻄﻮ ر ﻳ ـﺔ ‪:‬‬

‫أ ‪ .‬ﻧﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻣ ﺮ اﺣ ﻞ ا ﻟ ﻨ ﻤﻮ ‪:‬‬

‫و ﻫ ﻲ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻗﺪ ﻣ ﻬ ﺎ و ا ﻟﺖ ر وﺳ ﺘﻮ ﻓ ﻲ ﻛ ﺘ ﺎ ﺑﻪ‪ ،‬و ﺗﻘﻮ م ﻫﺬه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﺮ ﺿ ﻴﺔ ﻣﺆ د ا ﻫ ﺎ أ ن ا ﻟ ﻨﻤﻮ‬

‫ا ﻻ ﻗ ﺘ ﺼ ﺎ د ي ﻓ ﻲ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت ﺟ ﻤ ﻴ ﻌ ًﺎ ﻳ ﻤ ﺮ ﺑ ﻤ ﺮ ا ﺣ ﻞ ﻣ ﺤ ﺪ د ة ‪.‬‬

‫وﺣﺪ د ر وﺳ ﺘﻮ ﻣ ﺮ اﺣﻞ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ﺑ ﺎ ﻵ ﺗ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ا ﻟ ﺘﻘ ﻠ ﻴﺪ ي‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ﺷ ﺮ و ط ا ﻟ ﺘ ﻬ ﻴﺆ ﻟ ﻼ ﻧ ﻄ ﻼ ق‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻻ ﻧ ﻄ ﻼ ق‪.‬‬

‫‪ . 4‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻹ ﺗ ﺠ ﺎه ﻧ ﺤﻮ ا ﻟ ﻨﻀﺞ‪.‬‬

‫‪ . 5‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻻﺳ ﺘ ﻬ ﻼ ك ا ﻟﻮ ﻓ ﻴ ﺮ‪.‬‬

‫ب ‪ .‬ﻧﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻻ ﻟ ﺘﻘ ﺎ ء أ و ا ﻟ ﺘﻘ ﺎ ر ب ‪:‬‬

‫و ﺗ ﺘ ﺄﺳﺲ ﻫﺬه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻋ ﻠﻰ ﻓ ﺮ ﺿ ﻴﺔ أﺳ ﺎﺳ ﻴﺔ‪ ،‬ﻫ ﻲ أ ن ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻢ ﻗﺪ دﺧﻞ إ ﻟﻰ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ﺟﺪ ﻳﺪة و ﻫﻲ ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ‬

‫ا ﻟ ﺘ ﺼ ﻨ ﻴ ﻊ ا ﻟ ﻜ ﺎ ﻣ ﻞ ‪ ،‬و ﻟ ﻠ ﺘ ﺼ ﻨ ﻴ ﻊ ﺧ ﺎ ﺻ ﻴ ﺔ ﺟ ﻮ ﻫ ﺮ ﻳ ﺔ ﻫ ﻲ إ ﻧ ﻪ ﻳ ﺠ ﻌ ﻞ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت ﻣ ﺘ ﺸ ﺎ ﺑ ﻬ ﺔ ‪ ،‬و ﻳ ﺨ ﻠ ﻖ ﻧ ﻈ ﻤ ًﺎ‬

‫‪12 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﻣ ﺘ ﺸ ﺎ ﺑ ﻬﺔ‪.‬‬

‫و ﻳﻘﻮ م ﻫﺬ ا ا ﻟ ﺘ ﺸ ﺎ ﺑﻪ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﻤ ﻈ ﺎ ﻫ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﺎ ﻟ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻹ ﻧ ﺘ ﺎ ج ا ﻟﻮ ا ﺳ ﻊ ا ﻟ ﻨ ﻄ ﺎ ق ا ﻟﺬ ي ﻳ ﻌ ﺘﻤﺪ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﻤ ﻬ ﺎر ا ت‪ ،‬ا ﻟﻤ ﻨ ﺎ ﻓ ﺴﺔ و ﺗﻘ ﺴ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﻌﻤﻞ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻟ ﺤ ﺮ ا ك ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ ا ﻟ ﺮ أﺳﻲ و ا ﻷ ﻓﻘﻲ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﺗ ﻄﻮر ا ﻟ ﺘ ﻌ ﻠ ﻴ ﻢ و ﺗﻔ ﺮ ﻋﻪ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﺮﻛ ﻴ ﺰ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﻌ ﻠ ﻴ ﻢ ا ﻟﻔ ﻨ ﻲ ا ﻟﻤ ﺘ ﺨﺼﺺ و ا ﻟ ﺘ ﻌ ﻠ ﻴ ﻢ ا ﻹ د ار ي‪.‬‬

‫‪ . 4‬ا ﻟ ﺘ ﺤﻀ ﺮ وز ﻳ ﺎ دة ﺳ ﻜ ﺎ ن ا ﻟﻤﺪ ن‪.‬‬

‫‪ . 5‬ﺗ ﺤﻘ ﻴ ﻖ در ﺟﺔ ﻣ ﻦ ا ﻷ ﻧﻔ ﺎ ق ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ‪.‬‬

‫‪ . 6‬ﻧﻤﻮ ا ﻻﻋ ﺘﻤ ﺎ د ا ﻟﻤ ﺘ ﺒ ﺎ د ل و ﺗ ﻨ ﺎ ﻗﺺ ﻓ ﺮ ص ﻗ ﻴ ﺎ م ا ﻟ ﺤ ﺮ ب‪.‬‬

‫ﻧﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻧ ﻬ ﺎ ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎ ر ﻳ ﺦ‬

‫ﻗﺪ ﻣ ﻬ ﺎ ا ﻟﻤﻔ ﻜ ﺮ ا ﻷ ﻣ ﺮ ﻳ ﻜ ﻲ ﻓ ﺮ ﻧ ﺴ ﻴﺲ ﻓﻮﻛﻮ ﻳ ﺎ ﻣ ﺎ ﺑ ﻌﺪ ﺳﻘﻮ ط ا ﻻ ﺷ ﺘ ﺮ اﻛ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻻ ﺗ ﺤ ﺎ د ا ﻟ ﺴﻮ ﻓ ﻴ ﺘ ﻲ و د و ل‬

‫أ ور و ﺑ ﺎ ا ﻟ ﺸ ﺮ ﻗ ﻴﺔ‪ ،‬و ﺗ ﺘ ﺄ ﺳﺲ ﻫﺬه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻋ ﻠ ﻰ آر اء ﻫ ﻴ ﺠﻞ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮ ﻳ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﻨ ﻈ ﺮ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻋ ﻠ ﻰ أ ﻧﻪ‬

‫ا ﻧ ﻄ ﻼ ق ﻧ ﺤﻮ ا ﻟ ﻜﻤ ﺎ ل‪ ،‬ا ﻟ ﻌﻘﻞ ا ﻟ ﻜ ﺎ ﻣﻞ‪ ،‬ا ﻟﺪ و ﻟﺔ ا ﻟ ﻜ ﺎ ﻣ ﻠﺔ و ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ ا ﻟﻤ ﻄ ﻠﻘﺔ‪ ،‬إ ﻧﻪ ﺗ ﻄﻮر ﻧ ﺤﻮ ا ﻟﻤ ﻄ ﻠ ﻖ ﻳ ﺨ ﺘﻤﻪ‬

‫ﻗ ﺎ ﻧﻮ ن ا ﻟ ﺠﺪ ل و ﻳ ﺴ ﻌ ﻰ ﺑﻪ إ ﻟ ﻰ أ ﻓﻀﻞ ا ﻟﺼﻮر و أﻛﻤ ﻠ ﻬ ﺎ‪.‬‬

‫ا ﻟ ﻠ ﻴ ﺒ ﺮ ا ﻟ ﻴﺔ ا ﻟ ﻤ ﻌ ﺎ ﺻ ﺮة ‪:‬‬

‫و ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗﻤ ﺜ ﻠ ﻬ ﺎ أ ﻣ ﺮ ﻳ ﻜ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ أ ﻧ ﻬ ﺎ أ ﻟ ﻐﺖ ﻓ ﻜ ﺮة ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗﺔ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﺴ ﺎ دة و ا ﻟ ﻌ ﺒ ﻴﺪ‪ ،‬ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻛ ﺎ ﻧﺖ ﻣﻮﺟﻮ دة ﺑ ﺸ ﻜﻞ أ و‬

‫ﺑ ﺄﺧ ﺮ ﻓﻲ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﻢ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳ ﻴﺔ ا ﻷﺧ ﺮ ى‪.‬‬

‫ا ﻟ ﻠ ﻴ ﺒ ﺮ ا ﻟ ﻴﺔ ا ﻟﺪ ﻳ ﻤﻘ ﺮ ا ﻃ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻇ ﻬ ﺮ ت ﺑ ﻌ ﺪ ا ﻟ ﺜ ﻮ ر ة ا ﻟ ﻔ ﺮ ﻧ ﺴ ﻴ ﺔ و ا ﻟ ﺜ ﻮ ر ة ا ﻷ ﻣ ﺮ ﻳ ﻜ ﻴ ﺔ ﻓ ﻘ ﺪ " ﺑ ّﺪ ﻟ ﺖ ا ﻟ ﺮ ﻏ ﺒ ﺔ ﻏ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻌ ﻘ ﻼ ﻧ ﻴ ﺔ ﻓ ﻲ ا ﻻ ﻋ ﺘ ﺮ ا ف‬

‫ﺑ ﺎ ﻟﺪ و ﻟﺔ أ و ا ﻟﻔ ﺮ د‪ ،‬و أﺣ ﻠﺖ ﻣ ﺤ ﻠ ﻬ ﺎ رﻏ ﺒﺔ ﻋﻘ ﻼ ﻧ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻻﻋ ﺘ ﺮ اف ﺑ ﺎ ﻟﺪ و ﻟﺔ أ و ا ﻟﻔ ﺮ د‪ ،‬ﻋ ﻠ ﻰ أﺳ ﺎ س ا ﻟﻤ ﺴ ﺎ و اة‬

‫" ‪ .‬و ﻳ ﻌ ﻨ ﻲ ذ ﻟ ﻚ أ ن ا ﻟ ﻠ ﻴ ﺒ ﺮ ا ﻟ ﻴ ﺔ ا ﻟ ﺪ ﻳ ﻤ ﻘ ﺮ ا ﻃ ﻴ ﺔ ﻗ ﺪ ﺣ ّﻠ ﺖ ﻣ ﻌ ﻀ ﻠ ﺔ ا ﻟ ﺼ ﺮ ا ع ا ﻟ ﺘ ﺎ ر ﻳ ﺨ ﻲ ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل ﻗ ﻴ ﻤ ﺔ ا ﻟ ﻤ ﺴ ﺎ و ا ة ‪،‬‬

‫و ﻫ ﻲ ﺑﺬ ﻟ ﻚ ﺗ ﻜﻮ ن ﻗﺪ أ و ﻗﻔﺖ ا ﻟ ﺘ ﺎر ﻳ ﺦ ﻋ ﻦ ا ﻟ ﺤ ﺮﻛﺔ‪.‬‬

‫ﺛ ﺎ ﻟ ﺜ ًﺎ ‪ :‬ا ﻟ ﻨﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎ ﺋ ﻴﺔ ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔ ﻴﺔ‬

‫ﺣ ﺎ و ﻟﺖ ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔﺔ أ ن ﺗﻔ ﻬ ﻢ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻓ ﻲ ﺿﻮء ﻇ ﺮ و ﻓﻪ ا ﻟﻤ ﻌ ﺎ ﺻ ﺮة و ﻓ ﻲ ﺿﻮء ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﺘ ﺒ ﺎ د ﻟﺔ ﺑ ﻴ ﻦ‬

‫ﻣ ﻜﻮ ﻧ ﺎ ﺗﻪ‪.‬‬

‫و ﺗ ﻌ ﺘﻤﺪ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎ ﺋ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ﺗ ﺤ ﻠ ﻴ ﻠ ﻬ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ ﻣﻔ ﻬﻮ ﻣ ﻴ ﻦ ر ﺋ ﻴ ﺴ ﻴ ﻴ ﻦ ﻫﻤ ﺎ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔﺔ‪.‬‬

‫ﻳ ﺸ ﻴ ﺮ ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻌ ﻼ ﻗ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﺴ ﺘﻤ ﺮة ا ﻟ ﺜ ﺎ ﺑ ﺘﺔ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟﻮﺣﺪ ا ت ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪13 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫و ﻳ ﺸ ﻴ ﺮ ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔﺔ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻨ ﺘ ﺎ ﺋﺞ أ و ا ﻷ ﺛ ﺎر ا ﻟﻤ ﺘ ﺮ ﺗ ﺒﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻨ ﺸ ﺎ ط ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ﻳ ﻜ ﺸ ﻒ ﻋ ﻦ ا ﻟ ﺠﻮ ا ﻧﺐ ا ﻟ ﻬ ﻴ ﻜ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺜ ﺎ ﺑ ﺘﺔ‪.‬‬

‫ﺗ ﺸ ﻴ ﺮ ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔﺔ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺠﻮ ا ﻧﺐ ا ﻟﺪ ﻳ ﻨ ﺎ ﻣ ﻴﺔ د اﺧﻞ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔﺔ ا ﻟ ﻜ ﻼﺳ ﻴ ﻜ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﺗ ﺸ ﻴ ﺮ إ ﻟ ﻰ ا ﻹ ﺳ ﻬ ﺎ ﻣ ﺎ ت ا ﻟ ﻮ ﻇ ﻴ ﻔ ﻴ ﺔ ا ﻟ ﻤ ﺒ ﻜ ﺮ ة ‪ ،‬ﻓ ﻬ ﻲ ﺗ ﻤ ﻴ ﻞ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻲ ﺑ ﺎ ﻋ ﺘ ﺒ ﺎ ر ه ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ًا ﺗ ﻮ ا ز ﻧ ﻴ ًﺎ‬

‫ﺗ ﺪ ر ﻳ ﺠ ﻴ ًﺎ ﻻ ﻳ ﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﻫ ﺪ م ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎ ء ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻲ أ و ﺗ ﺒ ﺪ ﻳ ﻠ ﻪ ‪ ،‬و إ ﻧ ﻤ ﺎ ﻳ ﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ا ﺳ ﺘ ﻤ ﺮ ا ر ه ﻓ ﻲ ﺣ ﺎ ﻟ ﺔ ﻣ ﺘ ﻜ ﺎ ﻣ ﻠ ﺔ‬

‫ﻣ ﺘﻮ از ﻧﺔ‪.‬‬

‫ﻫ ﻨ ﺎ ك إﺳ ﻬ ﺎ ﻣ ﻴ ﻦ ﻣ ﻦ ا ﻹ ﺳ ﻬ ﺎ ﻣ ﺎ ت ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔ ﻴﺔ ا ﻟ ﻜ ﻼﺳ ﻴ ﻜ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﻳ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻣ ﻦ وﺟ ﻬﺔ ﻧ ﻈ ﺮ ﻫ ﺮ ﺑ ﺮ ت ﺳ ﺒ ﻨ ﺴ ﺮ ﻓ ﻲ ﺿﻮء ﻧﻔﺲ ا ﻟﻘﻮ ا ﻧ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳ ﺘ ﺤﻮ ل ﺑ ﻬ ﺎ ﻋ ﺎ ﻟ ﻢ‬

‫ا ﻟﻤ ﺎ دة‪،‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﺘ ﺤﻮ ل ﻣ ﻦ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ا ﻟ ﻼ ﺗ ﺠ ﺎ ﻧﺲ و ا ﻟ ﻼ ﺗ ﺤﺪ د ا ﻟ ﻰ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﺠ ﺎ ﻧﺲ و ا ﻟ ﺘ ﺤﺪ د و ا ﻻ ﻧ ﺘ ﻈ ﺎ م‪.‬‬

‫‪ . 2‬أ ﻣ ﺎ أ ﻣ ﻴﻞ د ورﻛ ﺎ ﻳ ﻢ ﻓﻘﺪ ﻗﺪ م ﻧ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺗ ﺸ ﺒﻪ إ ﻟ ﻰ ﺣﺪ ﻛ ﺒ ﻴ ﺮ ﻧ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﻫ ﺮ ﺑ ﺮ ت ﺳ ﺒ ﻨ ﺴ ﺮ ‪،‬‬

‫ﺣ ﻴﺚ ا ﻧ ﻄ ﻠ ﻖ د ورﻛ ﺎ ﻳ ﻢ ﻓ ﻲ ر ؤ ﻳ ﺘﻪ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻣ ﻦ ﻣ ﻨ ﻈﻮر و ﻇ ﻴﻔ ﻲ ﻳ ﺘ ﺄ ﺳﺲ ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﻜ ﺮ ﺗ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ و ا ﻟ ﺘﻀ ﺎ ﻣ ﻦ‪.‬‬

‫ﻓ ﺘﻘ ﺴ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﻌﻤﻞ ﺗﺼ ﺎﺣ ﺒﻪ ﺿ ﺮ ورة ﻣ ﺨ ﺘ ﻠﻔﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻲ ﺗ ﺘﻤ ﺜﻞ ﻓ ﻲ ز ﻳ ﺎ دة ا ﻟ ﺴ ﻜ ﺎ ن وز ﻳ ﺎ دة‬

‫ا ﻟ ﻜ ﺜ ﺎ ﻓﺔ ا ﻷﺧ ﻼ ﻗ ﻴﺔ‪.‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت إ ذ ن ﺗﻤ ﻴﻞ ﻓ ﻲ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ أ و ﺗ ﻄﻮر ﻫ ﺎ إ ﻟ ﻰ أ ن ﺗ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ ﻓ ﻲ ﻣ ﻜﻮ ﻧ ﺎ ﺗ ﻬ ﺎ‪ ،‬ﺑﻞ إ ن ﺣﺪ و ث أﺷ ﻜ ﺎ ل ﻣ ﻦ‬

‫ا ﻟ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ز ﻳ ﺎ دة ا ﻟ ﻜ ﺜ ﺎ ﻓﺔ ا ﻷﺧ ﻼ ﻗ ﻴﺔ ) ﺗ ﻨﻮع ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ‪ ،‬ا ﻻ ﺗ ﺠ ﺎ ﻫ ﺎ ت‪ ،‬ا ﻟﻤ ﻴﻮ ل و ا ﻟﻤ ﻌ ﺘﻘﺪ ا ت (‪.‬‬

‫و ﻫﺬ ا ﺑﺪ وره ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺗﻘ ﺴ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﻌﻤﻞ‪.‬‬

‫ﻧﻈ ﺮ ﻳﺔ ‪ :‬ا ﻟ ﺘﻮ ا ز ن ا ﻟﺪ ﻳ ﻨ ﺎ ﻣﻲ‬

‫ﺗ ﺮﻛ ﺰ ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﻜ ﺮة ا ﻟ ﺘﻮ از ن ا ﻟﺪ ﻳ ﻨ ﺎ ﻣ ﻲ ﻓ ﻲ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‪.‬‬

‫إ ن ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻋ ﻨﺪ ﺑ ﺎرﺳﻮ ﻧ ﺰ ﻫﻮ أﺣﺪ ا ﻷ ﻧ ﺴ ﺎ ق ا ﻷﺳ ﺎﺳ ﻴﺔ ﻟ ﻠﻔ ﻌﻞ و ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺣﺪ د ﻫ ﺎ ﻓ ﻲ أر ﺑ ﻌﺔ أ ﻧ ﺴ ﺎ ق ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟ ﻨ ﺴ ﻖ ا ﻟ ﻌﻀﻮ ي‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻧ ﺴ ﻖ ا ﻟ ﺸ ﺨﺼ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‪.‬‬

‫‪ . 4‬ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ‪.‬‬

‫و ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺑﺪ وره ﻳ ﻨﻘ ﺴ ﻢ إ ﻟ ﻰ أر ﺑ ﻌﺔ أ ﻧ ﺴ ﺎ ق ﻓ ﺮﻋ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د‪.‬‬

‫‪14 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫‪ . 2‬ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬ا ﻟ ﺮ و ا ﺑﻂ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 4‬ﻧ ﻈ ﻢ ا ﻟ ﺘ ﻨ ﺸ ﺌﺔ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‪.‬‬

‫و ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻛ ﻨ ﺴ ﻖ ﻳ ﻌ ﻴﺶ ﻓ ﻲ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ﺗﻮ از ن ) ا ﻟ ﻜ ﺎ ﺋ ﻦ ا ﻟ ﻌﻀﻮ ي‪ ،‬ا ﻟ ﺸ ﺨﺼ ﻴﺔ و ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ (‪ ،‬و ﻫﻮ ﻳ ﺘﻮ از ن ﻣ ﻦ‬

‫ا ﻟﺪ اﺧﻞ ﺣ ﻴﺚ ﻳ ﺤﻘ ﻖ أ ﻧ ﺴ ﺎ ق ﻋ ﻼ ﻗ ﺎ ت ﻣ ﻨ ﺘ ﻈﻤﺔ و ﻣ ﺘﻮ از ﻧﺔ‪.‬‬

‫ﻋ ﻨﺪ ﻣ ﺎ ﻳ ﺘ ﻌ ﺮ ض ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻟ ﺤ ﺎ ﻟﺔ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ‪ ،‬ﻓ ﺈ ﻧﻪ ﻻ ﻳﻔﻘﺪ ﺧ ﺎ ﺻ ﻴﺔ ﺗﻮ از ﻧﻪ ‪ ،‬ﻓ ﻬﺬ ا ا ﻟ ﺘﻮ از ن د ﻳ ﻨ ﺎ ﻣ ﻲ و ﻣ ﺴ ﺘﻤ ﺮ ‪ ،‬ﻟﺬ ﻟ ﻚ‬

‫ﻓ ﺈ ﻧ ﻪ ﻳ ﻤ ﻜ ﻦ ﻟ ﻠ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻊ د ا ﺋ ﻤ ًﺎ ﻣ ﻦ أ ن ﻳ ﺘ ﻜ ﻴ ﻒ ﻣ ﻊ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻟ ﺠ ﺪ ﻳ ﺪ ة و ﻳ ﺪ ﻣ ﺠ ﻬ ﺎ د ا ﺧ ﻞ ﺑ ﻨ ﺎ ﺋ ﻪ ‪.‬‬

‫ﻫ ﻨ ﺎ ك ﻧﻮﻋ ﻴ ﻦ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺸ ﺮ وع ا ﻟ ﺒ ﺎر ﺳﻮ ﻧ ﺰ ي ‪:‬‬

‫أ ‪ .‬ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﻗﺼ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﻤ ﺪ ى ‪:‬‬

‫و ﻫ ﻲ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺗ ﻈ ﻬ ﺮ د اﺧﻞ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻧ ﺘ ﻴ ﺠﺔ ﻋﻮ ا ﻣﻞ د اﺧ ﻠ ﻴﺔ‪ ،‬أ و ﻋﻮ ا ﻣﻞ ﺧ ﺎر ﺟ ﻴﺔ‪ ،‬إ ن ﻫﺬه ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺗ ﺤﺪ ث‬

‫ﺗ ﺄ ﺛ ﻴ ﺮ ًا ﻋ ﻠ ﻰ ﺣ ﺎ ﻟ ﺔ ا ﻟ ﺘ ﻮ ا ز ن ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳ ﻨ ﺘ ﻈ ﻢ ﻓ ﻴ ﻬ ﺎ ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻊ ‪.‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻌ ﺎ ت ﻟ ﺪ ﻳ ﻬ ﺎ ﻗ ﺪ ر ة ﺗ ﻜ ّﻴ ﻔ ﻴ ﺔ د ا ﺧ ﻠ ﻴ ﺔ ﻧ ﺎ ﺗ ﺠ ﺔ ﻣ ﻦ ﺣ ﺎ ﻟ ﺔ ا ﻟ ﺘ ﻮ ا ز ن ا ﻟ ﺪ ﻳ ﻨ ﺎ ﻣ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳ ﺘ ﻤ ﻴ ﺰ ﺑ ﻬ ﺎ ﻫ ﺬ ا ا ﻟ ﻤ ﺠ ﺘ ﻤ ﻊ ‪.‬‬

‫و ﻓ ﻲ ﺿﻮء ﻫﺬه ا ﻟ ﺮ ؤ ﻳﺔ ﻓ ﺈ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﻗﺼ ﻴ ﺮة ا ﻟﻤﺪ ى د اﺧﻞ ا ﻟ ﻨ ﺴ ﻖ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺗ ﺘﺼ ﻒ ﺑ ﻌﺪة ﺧﺼ ﺎ ﺋﺺ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﺗﺪر ﻳ ﺠ ﻴﺔ ﻻ ﺗﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ا ﻧ ﻬ ﻴ ﺎر ا ﻟ ﻨ ﺴ ﻖ أ و ﺗ ﻐ ﻴ ﺮه ﺑ ﺸ ﻜﻞ ﺟﺬر ي‪.‬‬

‫‪ . 2‬أ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﺮ ﺗ ﺒ ﻂ ﺑ ﻌﻤ ﻠ ﻴ ﺘ ﻴ ﻦ ﻣ ﻼز ﻣ ﺘ ﻴ ﻦ ﻫ ﻢ ) ا ﻟ ﺘﻮ از ن و ا ﻟ ﻼ ﺗﻮ از ن ( و ﺗ ﻌ ﺘ ﺒ ﺮ ا ﻷ و ﻟ ﻰ د ا ﺋﻤﺔ ‪ ،‬أ ﻣ ﺎ ا ﻟ ﺜ ﺎ ﻧ ﻴﺔ ﻓ ﻬ ﻲ‬

‫ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ﻋ ﺎر ﺿﺔ‪.‬‬

‫‪ . 3‬إ ن ﺟﻮ ﻫ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻫ ﻨ ﺎ ﻫﻮ ا ﻟ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎ ﺋ ﻲ ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔ ﻲ‪ ،‬ﻓﻤ ﺰ ﻳﺪ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ د اﺧﻞ ا ﻟ ﻨ ﺴ ﻖ‬

‫ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ ﻳ ﻌ ﻨﻲ ﺗ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ ﻣ ﻜﻮ ﻧ ﺎ ﺗﻪ و ﺗ ﻌﺪ د و ﻇ ﺎ ﺋﻔﻪ‪.‬‬

‫‪ . 4‬أ ن ا ﻻ ﺗﻔ ﺎ ق ا ﻟ ﻌ ﺎ م ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و أ د و ا ت ا ﻟﻀ ﺒﻂ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ ﻫﻤ ﺎ ا ﻟ ﻠﺬ ا ن ﻳ ﺤﻔ ﻈ ﺎ ن ﻟ ﻠ ﻨ ﺴ ﻖ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‬

‫ﺗﻮ از ﻧﻪ و ﺗ ﻐ ﻴ ﺮه ا ﻟﻮ ﺋ ﻴﺪ‪.‬‬

‫ب ‪ .‬ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴﺮ ا ت ﺑ ﻌ ﻴﺪة ا ﻟ ﻤﺪ ى ‪:‬‬

‫و ﻫ ﻲ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت و ا ﺳ ﻌﺔ ا ﻟ ﻨ ﻄ ﺎ ق ﺗ ﺤﺪ ث ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﺘ ﺮ ا ت ﻣ ﺘ ﺒ ﺎﻋﺪة‪ ،‬و ﻟﻘﺪ ﻓ ﺴ ﺮ ﺑ ﺎرﺳﻮ ﻧ ﺰ ﻫﺬه ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل‬

‫ﻣﻔ ﻬﻮ م ا ﻟ ﻌﻤﻮ ﻣ ﻴ ﺎ ت ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻳﺔ‪ ،‬و ﻳﻘﺼﺪ ﺑ ﺎ ﻟ ﻌﻤﻮ ﻣ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻄﻮر ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﺠﺪ ﻳﺪ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎ ﺋ ﻲ ا ﻟﺬ ي ﻟﻪ ﻗﺪرة ﻋ ﻠ ﻰ‬

‫ا ﻻ ﺳ ﺘﻤ ﺮ ار و ا ﻟ ﺒﻘ ﺎء‪ ،‬و ﻳ ﺨ ﻠ ﻖ ﺑﺪ وره ﺗ ﺠﺪ ﻳﺪ ا ت و ﺗ ﻄﻮ ﻳ ﺮ ا ت أﺧ ﺮ ى‪.‬‬

‫ج ‪ .‬ﻧﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﺤﺪ ﻳﺚ ا ﻟﻮ ﻇ ﻴﻔ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﻳ ﺤﺪ ث ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎ ﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ﻫﺬه ا ﻷ ﺑ ﻨ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘﻘ ﻠ ﻴﺪ ﻳﺔ ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل ﻋﻮ ا ﻣﻞ ﺧ ﺎر ﺟ ﻴﺔ ﻧ ﺎ ﺗ ﺠﺔ ﻋ ﻦ ﻋﻤ ﻠ ﻴﺔ ا ﺗﺼ ﺎ ﻟ ﻬ ﺎ‬

‫ﺑﻤﺼﺪر ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺤﺪ ﻳ ﺜﺔ ا ﻟ ﻐ ﺮ ﻳ ﺒﺔ ‪ ،‬ﻓ ﺎ ﻻ ﺗﺼ ﺎ ل ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ﺑ ﺎ ﻟ ﺤﻀ ﺎرة ا ﻟ ﻐ ﺮ ﺑ ﻴﺔ ﻳﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﻧ ﺸ ﺮ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺤﺪ ﻳ ﺜﺔ‬

‫ﻓ ﻲ ﺷ ﻜﻞ د و ا ﺋ ﺮ ﺗ ﺘ ﺴ ﻊ ﺑ ﺎﺳ ﺘﻤ ﺮ ار إ ﻟ ﻰ أ ن ﺗ ﺸﻤﻞ ﻗ ﻄ ﺎﻋ ﺎ ت ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﺑ ﺄﺳ ﺮه‪.‬‬

‫‪15 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﻓ ﻌ ﻨﺪ ﻣ ﺎ ﻳ ﺤﺪ ث ﻫﺬ ا ا ﻻ ﺗﺼ ﺎ ل ﺗ ﺒﺪ أ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺘﻘ ﻠ ﻴﺪ ﻳﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺨ ﺮ و ج ﻣ ﻦ ﺟﻤﻮ د ﻫ ﺎ و ﺗ ﺸ ﻬﺪ ﻋﻤ ﻠ ﻴ ﺎ ت ﺗ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ‬

‫و ا ﺳ ﻌﺔ ا ﻟ ﻨ ﻄ ﺎ ق ﺗﺆ د ي إ ﻟ ﻰ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ﻫ ﺎ ﻟ ﻜ ﻲ ﺗﻘ ﺘ ﺮ ب ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻨﻤﻮ ذ ج ا ﻟﻤ ﺜ ﺎ ﻟ ﻲ ا ﻟﻘ ﺎ ﺋ ﻢ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ا ﻟ ﻐ ﺮ ﺑ ﻴﺔ‪.‬‬

‫إ ن ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻ ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻲ ا ﻟ ﻤ ﺮ ﺗ ﺒ ﻂ ﺑ ﻌ ﻤ ﻠ ﻴ ﺘ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻨ ﻤ ﻴ ﺔ و ا ﻟ ﺘ ﺤ ﺪ ﻳ ﺚ ﻟ ﻴ ﺲ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ًا ﺟ ﺬ ر ﻳ ًﺎ ﺑ ﻞ ﻫ ﻮ ﺗ ﻐ ﻴ ﺮ ﺗ ﺪ ر ﻳ ﺠ ﻲ ) ﺧ ّﻄ ﻲ‬

‫و ﺗ ﻘ ّﺪ ﻣ ﻲ ( ‪.‬‬

‫ر ا ﺑ ﻌ ـ ًﺎ ‪ :‬ا ﻟ ﻨﻈ ﺮ ﻳ ﺎ ت ا ﻟ ﻤ ﺎ د ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎ ر ﻳ ﺨ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﺗ ﺮﻛ ﺰ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ت ا ﻟ ﺜﻮر ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﺗ ﻨﻘﻞ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻣ ﻦ ﺣ ﺎ ﻟﺔ إ ﻟ ﻰ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ﻣ ﺘ ﻨ ﺎ ﻗﻀﺔ‪ ،‬ﻓ ﺎ ﻟﻤ ﺎ د ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎر ﻳ ﺨ ﻴﺔ ﺗ ﺮﻛ ﺰ‬

‫ﻋ ﻠﻰ ا ﻟﺼ ﺮ اع و ا ﻟ ﺘ ﻨ ﺎ ﻗﺾ‪.‬‬

‫ﻓ ﺎ ﻟﺼ ﺮ اع ﻫﻮ ا ﻟﻤ ﺤ ﺮ ك ا ﻷ ﺳ ﺎ ﺳ ﻲ ﻟ ﻠﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‪ ،‬و ﺗ ﺎر ﻳ ﺦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﻫﻮ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﺤ ﻠ ﻴﻞ ا ﻷﺧ ﻴ ﺮ‪ ،‬ﺗ ﺎر ﻳ ﺦ ا ﻟﺼ ﺮ ا ﻋ ﺎ ت‬

‫ﺑﻴﻦ ا ﻟ ﻄﺒﻘ ﺎ ت‪.‬‬

‫أ ‪ .‬ا ﻟ ﻨﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟ ﻤ ﺎ ر ﻛ ﺴ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﻼ ﺧ ﺎ ﺻ ًﺎ ﻣ ﻦ أ ﺷ ﻜ ﺎ ل‬
‫ﺗ ﻨ ﻈ ﺮ ا ﻟﻤ ﺎرﻛ ﺴ ﻴﺔ إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺤ ﻴ ﺎة ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ ﻋ ﻠ ﻰ أ ﻧ ﻬ ﺎ د ا ﺋ ﺒﺔ ا ﻟ ﺤ ﺮﻛﺔ‪ ،‬و ﺗﻤ ﺜﻞ ﺣ ﺮﻛ ﺘ ﻬ ﺎ ﺷ ﻜ ً‬

‫ﺣ ﺮﻛﺔ ا ﻟﻤ ﺎ دة‪ ،‬ﺣ ﻴﺚ إ ﻧ ﻬ ﺎ ﺗ ﺤ ﺘﻮ ي ﻓ ﻲ د اﺧ ﻠ ﻬ ﺎ ﻋ ﻠ ﻰ د و ا ﻓ ﻊ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ و ﺗ ﻨ ﻄ ﺒ ﻖ ﻋ ﻠ ﻴ ﻬ ﺎ ﻧﻔﺲ ﻗﻮ ا ﻧ ﻴ ﻦ ﺣ ﺮﻛﺔ ا ﻟﻤ ﺎ دة‪.‬‬

‫ﻳ ﺘ ﺄﺳﺲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ ﻋ ﻠﻰ أﺳ ﺎ س ا ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ي ﻳ ﻨ ﺤﺼ ﺮ ﻓﻲ ﻋ ﻼ ﻗ ﺎ ت ا ﻹ ﻧ ﺘ ﺎ ج و أ ﻧﻤ ﺎ ط ا ﻹ ﻧ ﺘ ﺎ ج ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺋﺪة ﻓ ﻲ‬

‫ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎر ﻳ ﺨ ﻴﺔ‪ ،‬أ ي أ ن ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﻫﻮ ا ﻟ ﺮﻛ ﻴ ﺰة ا ﻷ ﺳ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻲ ﻳ ﺮ ﺗ ﻜ ﺰ ﻋ ﻠ ﻴ ﻬ ﺎ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‪.‬‬

‫و ﻟﻘﺪ ﻣ ﻴ ﺰ ﻣ ﺎرﻛﺲ ﻓ ﻲ ﺗ ﺎر ﻳ ﺦ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت ﺑ ﻴ ﻦ ﺧﻤﺲ ﻣ ﺮ اﺣﻞ ﺗ ﺒﺪ أ ﺑ ـ ‪:‬‬

‫‪ . 1‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺒﺪ ا ﺋ ﻴﺔ أ و ا ﻟﻤ ﺸ ﺎﻋ ﻴﺔ ا ﻟ ﺒﺪ ا ﺋ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻣ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻹ ﻧ ﺘ ﺎ ج ا ﻷﺳ ﻴﻮ ي‪.‬‬

‫‪ . 3‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻹ ﻗ ﻄ ﺎﻋ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 4‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺮ أﺳﻤ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ . 5‬ا ﻟﻤ ﺮ ﺣ ﻠﺔ ا ﻟ ﺸ ﻴﻮﻋ ﻴﺔ‪.‬‬

‫ﻓ ﻴ ﻨ ﻈ ﺮ ﻣ ﺎرﻛﺲ إ ﻟ ﻰ ا ﻟﺼ ﺮ اع ا ﻟ ﻄ ﺒﻘ ﻲ ﻋ ﻠ ﻰ أ ﻧﻪ ﺣ ﺎ ﻟﺔ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻌ ﺎ ت‪.‬‬

‫ب ‪ .‬ﻧﻈ ﺮ ﻳﺔ ا ﻟ ﺘ ﻨ ﻤ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﺎ ﺑ ﻌﺔ ‪:‬‬

‫ﺗ ﺮ ﺗ ﺒﻂ ﻫﺬه ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ ﺑ ﺘﻮ ﺻ ﻴ ﻒ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ د و ل ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻢ ا ﻟ ﺜ ﺎ ﻟﺚ‪ ،‬إ ن ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ د و ل‬

‫ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻢ ا ﻟ ﺜ ﺎ ﻟ ﺚ ﻫ ﻮ ﺑ ﻨ ﺎ ء ﻣ ﺘ ﺨ ّﻠ ﻒ ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺑ ﻊ ﻣ ﺤ ﻜ ﻮ م ﺑ ﻨ ﻤ ﻂ ﻣ ﻌ ﻴ ﻦ ﻟ ﺘ ﻘ ﺴ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﻌ ﻤ ﻞ ا ﻟ ﺪ و ﻟ ﻲ ‪.‬‬

‫ﻋﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‬

‫ﻋ ﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻴ ﺔ‪0‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﻋ ﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﻗ ﺘ ﺼ ﺎ د ﻳ ﺔ‪0‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﻋ ﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﻳ ﻜ ﻮ ﻟ ﻮ ﺟ ﻴ ﺔ‪0‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪16 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫ﻋ ﻮ ا ﺋ ﻖ ﺳ ﻴ ﺎ ﺳ ﻴ ﺔ‪0‬‬ ‫‪-‬‬

‫أ ﻫ ﻢ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋﻖ ا ﻻﺟ ﺘ ﻤ ﺎ ﻋ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﺔ ا ﻟ ﺘﻘ ﻠ ﻴﺪ ﻳﺔ ‪:‬‬

‫أ [ ﻃ ﺒ ﻴ ﻌﺔ ا ﻟ ﺒ ﻨ ﺎء ا ﻟ ﻄ ﺒ ﻴ ﻌﻲ‬

‫ب [ ا ﻟﻤ ﻴﻞ ﻟ ﻠﻤ ﺤ ﺎ ﻓ ﻈﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻻ ﻣ ﺘ ﻴ ﺎز ا ت‬

‫ج [ ﻋ ﺰ ﻟﻪ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‬

‫د[ ا ﻟﻤ ﺤ ﺎ ﻓ ﻈﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ا ﻟ ﺨﻮف ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ‬

‫ﻫ ـ [ ﺗﻤ ﺎﺳ ﻚ ا ﻟ ﺠﻤ ﺎﻋﻪ‬

‫و ـ ﻋﺪ م ا ﻟ ﺘ ﺠ ﺎ ﻧﺲ ﻓ ﻲ ﺗ ﺮﻛ ﻴﺐ ا ﻟﻤ ﺠ ﺘﻤ ﻊ‬

‫ـ أ ﻣ ﺎ ر ا ي ﻃ ﺎﺣﻮ ن ﻓ ﻲ ﻛ ﺘ ﺎ ﺑﻪ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ أ ن ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﻪ ﻫ ﻲ ‪:‬‬

‫أ [ ا ﻹ ﻟ ﺘ ﺰ ا م ا ﻟﻤ ﺘ ﺒ ﺎ دل د اﺧﻞ ا ﻷﺳ ﺮة و ا ﻟ ﺠﻤ ﺎﻋ ﺎ ت ا ﻟﻘ ﺮ ا ﺑ ﻴﻪ و ا ﻷ ﺻﺪ ا ﻗ ﺎء‬

‫ب [ د ﻳ ﻨ ﺎ ﻣ ﻴ ﻜ ﻴ ﺎ ت ا ﻟ ﺠﻤ ﺎﻋﻪ ا ﻟﺼ ﻐ ﻴ ﺮه‬

‫ج [ اﻟ ﺮ أي اﻟ ﻌﺎ م‬

‫‪ 2‬ـ ا ﻟ ﻨﺰ اﻋ ﺎ ت‬

‫أ [ اﻟﺘ ﺤ ﺰ ﺑﺎت‬

‫ب [ ذ و و ا ﻟﻤﺼ ﺎ ﻟ ﺤﺔ ا ﻟ ﺨ ﺎ ﺻﺔ ) ا ﻟ ﺠﻤ ﺎﻋ ﺎ ت ا ﻟﻤﺼ ﻠ ﺤ ﻴﺔ (‬

‫ج [ ﻣﺼ ﺎ در ا ﻟ ﺴ ﻠ ﻄﺔ‬

‫أ ﻫ ﻢ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋﻖ ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﻳﺔ ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ رﻛﻮ د ﺣ ﺮﻛﺔ ا ﻻﺧ ﺘ ﺮ اﻋ ﺎ ت و ا ﻻﻛ ﺘ ﺸ ﺎ ﻓ ﺎ ت ا ﻟ ﻌ ﻠﻤ ﻴﺔ‬

‫‪ 2‬ـ ا ﻟ ﺘ ﻜ ﻠﻔﺔ ا ﻟﻤ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‬

‫‪ 3‬ـ ﻣ ﺤﺪ و د ﻳﺔ ا ﻟﻤﺼ ﺎ در ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﻳﺔ ‪ ،‬ﺧﺼ ﺎ ﺋﺺ ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ا ﻟﻤ ﺘ ﺨ ﻠ ﻒ ‪ :‬ـ‬

‫أ [ أ ﻧﻪ ا ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ﺗﻘ ﻠ ﻴﺪ ي‬

‫ب [ ﻳ ﺘﺼ ﻒ ا ﻻ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ا ﻟﻤﺪ ﻳ ﻨﻲ ﻓ ﻴﻪ ﺑﻀ ﻌ ﻒ ا ﻹ ﻧ ﺘ ﺎ ج‬

‫ج [ ﻳ ﺘﻤ ﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﻗ ﺘﺼ ﺎ د ا ﻟ ﺸ ﺮﻛ ﺎ ت ﻣ ﺘ ﻌﺪ دة ا ﻟ ﺠ ﻨ ﺴ ﻴ ﺎ ت ‪.‬‬

‫أ ﻗ ﺴ ﺎ م ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋﻖ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﻋﻮ ا ﺋ ﻖ ﺳ ﻴ ﺎﺳ ﻴﻪ د اﺧ ﻠ ﻴﻪ‬

‫‪ 2‬ـ ﻋﻮ ا ﺋ ﻖ ﺳ ﻴ ﺎﺳﺔ ﺧ ﺎر ﺟ ﻴﻪ‬

‫‪17 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫* ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋ ﻖ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ا ﻟﺪ اﺧ ﻠ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ﺿ ﻌ ﻒ ا ﻷ ﻳﺪ و ﻟﻮﺟ ﻴﺔ ا ﻟ ﺘ ﻨﻤﻮ ﻳﺔ‬

‫‪ 2‬ـ ﺗ ﻌﺪ د ا ﻟﻘﻮ ﻣ ﻴ ﺎ ت‬

‫‪ 3‬ـ ﻋﺪ م ا ﻻﺳ ﺘﻘ ﺮ ار ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳ ﻲ‬

‫* ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋﻖ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎ ﺳ ﻴﺔ ا ﻟ ﺨ ﺎ ر ﺟ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﺎﺳ ﻴﺔ ا ﻻ ﻣ ﺒ ﺮ ﻳ ﺎ ﻟ ﻴﺔ‬

‫‪ 2‬ـ ا ﻟ ﺤ ﺮ و ب ا ﻟ ﺨ ﺎر ﺟ ﻴﺔ‬

‫* ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ا ﻟﻤ ﻨ ﺸ ﻄﺔ ﻷﺣﺪ ا ث ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ ا ﻟ ﺒ ﻴ ﺌﺔ أ و ا ﻟﻤ ﻜ ﺎ ن‬

‫‪ 2‬ـ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ا ﻟ ﺘ ﺎر ﻳ ﺨ ﻴﺔ‬

‫‪ 3‬ـ ا ﻟ ﻌﻮ ا ﻣﻞ ا ﻟ ﻨﻔ ﺴ ﻴﺔ‬

‫‪ 4‬ـ ﻧﻮﻋ ﻴﻪ ا ﻟ ﺘ ﺮ ا ث و ﻃ ﺒ ﻴ ﻌ ﺘﻪ‬

‫‪ 5‬ـ ا ﻟ ﺘﻮ اﻛﻞ‬

‫‪ 6‬ـ ﻣ ﻌ ﺎ ﻳ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﺘﻮ ا ﺿ ﻊ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﺋﺪة‬

‫‪ 7‬ـ ﺗﻀ ﺎر ب ا ﻟ ﺴﻤ ﺎ ت ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ‬

‫‪ 8‬ـ ا ﻟ ﻨ ﺘ ﺎ ﺋﺞ ﻏ ﻴ ﺮ ﻣ ﺘﻮ ﻗ ﻌﻪ ﻟ ﻠ ﺘ ﺠﺪ ﻳﺪ‬

‫‪ 9‬ـ ا ﻟﻤ ﻌ ﺘﻘﺪ ا ت ا ﻟ ﺸ ﻌ ﺒ ﻴﺔ‬

‫‪ 1 0‬ـ ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ا ﻻ ﺗ ﺠ ﺎ ﻫ ﺎ ت و ا ﻟ ﺘﻘ ﺎ ﻟ ﻴﺪ‪ :‬ا ﻟ ﺘﻘ ﺎ ﻟ ﻴﺪ ‪ ،‬ا ﻻﻋ ﺘﻘ ﺎ د ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺤﻆ و ا ﻟ ﻨﺼ ﻴﺐ ‪ ،‬ا ﻟ ﺘ ﻌﻘﺐ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻲ ‪ ،‬ا ﻟ ﺸ ﻌﻮر‬

‫ﺑ ﺎ ﻟ ﻌ ﺰة و ا ﻟ ﻜ ﺮ ا ﻣﺔ ‪ ،‬ﻣ ﻌ ﺎ ﻳ ﻴ ﺮ ا ﻟ ﺘﻮ ا ﺿ ﻊ‬

‫* ا ﻟﻤ ﻌﻮ ﻗ ﺎ ت ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﻴﺔ ﻟ ﻠ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ﺣ ﺴﺐ ر أ ي ﻋﺪ ﻟ ﻲ أ ﺑﻮ ﻃ ﺎﺣﻮ ن ‪:‬‬

‫ا ﻟﻘ ﻴ ﻢ و ا ﻻ ﺗ ﺠ ﺎ ﻫ ﺎ ت ‪ -‬ا ﻟ ﺒ ﻨ ﻴ ﺎ ن ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓﻲ ‪ -‬ا ﻷ ﻧﻤ ﺎ ط ا ﻟ ﺤ ﺮﻛ ﻴﺔ‬

‫* ا ﻟ ﻌﻮ ا ﺋﻖ ا ﻟ ﺴ ﻴ ﻜﻮ ﻟﻮ ﺟ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ا ﻟ ﺘ ﺒ ﺎ ﻳ ﻦ ا ﻟ ﺘﺼﻮر ي و ا ﻹ در اﻛ ﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﺜﻘ ﺎ ﻓ ﺎ ت ‪:‬‬

‫ا ﻻ ﺗ ﺠ ﺎه إ ﻟ ﻰ ا ﻟ ﺤ ﻜﻮ ﻣ ﻴ ﻴ ﻦ‬

‫ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮة إ ﻟﻰ ا ﻟﻬﺪ ا ﻳ ﺎ‬

‫ا ﻻﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﺘ ﺨ ﻴ ﻠ ﻲ ﻟ ﻸ د و ار‬

‫اﺧ ﺘ ﻼف ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮة إ ﻟﻰ ا ﻟ ﻐ ﺮ ض ا ﻟ ﺤﻘ ﻴﻘﻲ‬

‫‪ 2‬ـ ا ﻟﻤ ﺸ ﺎﻛﻞ ا ﻻ ﺗﺼ ﺎ ﻟ ﻴﺔ ‪:‬‬

‫ﻣ ﺸ ﺎﻛﻞ ا ﻟ ﻠ ﻐﺔ ‪ -‬ﻣ ﺸ ﺎﻛﻞ إ ﻳﻀ ﺎﺣ ﻴﺔ ‪ -‬ﻣ ﺸ ﺎﻛﻞ ا ﻟ ﺘ ﻌ ﻠ ﻢ‬

‫‪18 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬

‫ﻣﻠﺨﺺ ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺘﻐﻴﺮ ﺍﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ﻟﻠﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﻗﺲ‬ ‫‪https://qawaneen.blogspot.com/2021/01/Social-change.html‬‬

‫در اﺳ ﺎ ت ﻋ ﺮ ﺑ ﻴﺔ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ‬

‫ﻓ ﻲ ا ﻟﻘ ﺴ ﻢ ا ﻷﺧ ﻴ ﺮ ﺗ ﻨ ﺎ و ل ا ﻟ ﻜ ﺎ ﺗﺐ ﻓ ﻴﻪ ﻋﺪة در ا ﺳ ﺎ ت ﻋ ﺮ ﺑ ﻴﺔ ﺣﻮ ل ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ و ﺗﻤ ﺜ ﻠﺖ ﻓ ﻲ‬

‫د ر ا ﺳ ﺔ ﺣ ﺴ ﻦ ا ﻟ ﺴ ﺎ ﻋ ﺎ ﺗ ﻲ‪0‬‬

‫د ر ا ﺳ ﺔ ﻣ ﺤ ﻤ ﺪ ﻋ ﻠ ﻲ ﻣ ﺤ ﻤ ﺪ‪0‬‬

‫در اﺳﺔ ﻋ ﺒﺪ ا ﻟ ﻜ ﺮ ﻳ ﻢ ا ﻟ ﻨﺼ ﺎر ا ﻟ ﺘﺼ ﻨ ﻴ ﻊ و ا ﺛ ﺮه ﻓ ﻲ ﺣﻔ ﺮ ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﻓ ﻲ ﻣﺪ ﻳ ﻨﺔ ﺑ ﻐﺪ ا د ‪.‬‬

‫د ر ا ﺳ ﺔ ﻋ ﺒ ﺪ ا ﻟ ﺒ ﺎ ﺳ ﻂ ﺣ ﺴ ﻦ‪0‬‬

‫د ر ا ﺳ ﺔ ﻣ ﺤ ﻤ ﺪ ا ﻟ ﺪ ﻗ ﺲ‪0‬‬

‫و ﷲ ا ﻟﻤﻮ ﻓ ﻖ‪.‬‬

‫ا ﻟﻤﻤ ﻠ ﻜﺔ ا ﻟ ﻌ ﺮ ﺑ ﻴﺔ ا ﻟ ﺴ ﻌﻮ د ﻳﺔ‬

‫وز ارة ا ﻟ ﺘ ﻌ ﻠ ﻴ ﻢ ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻲ‬

‫ﺟ ﺎ ﻣ ﻌﺔ ا ﻷ ﻣ ﺎ م ﻣ ﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﻮ د ا ﻹﺳ ﻼ ﻣ ﻴﺔ‬

‫ﻛ ﻠ ﻴﺔ ا ﻟ ﻌ ﻠﻮ م ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‬

‫ﻗ ﺴ ﻢ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎع و ا ﻟ ﺨﺪ ﻣﺔ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻴﺔ‬

‫ﻣ ﻠ ﺨﺺ ﻛ ﺘ ﺎ ب ‪:‬‬

‫ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋ ﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ و ا ﻟ ﺘ ﻄ ﺒ ﻴ ﻖ ﻟ ﻠﺪﻛ ﺘﻮر ﻣ ﺤﻤﺪ ا ﻟﺪ ﻗﺲ‬

‫ﻣ ﻌ ﻠﻮ ﻣ ﺎ ت ﻧ ﺸ ﺮ ا ﻟ ﻜ ﺘ ﺎ ب‪:‬‬

‫اﺳ ﻢ ا ﻟ ﻜ ﺘ ﺎ ب‪ :‬ا ﻟ ﺘ ﻐ ﻴ ﺮ ا ﻻﺟ ﺘﻤ ﺎﻋﻲ ﺑ ﻴ ﻦ ا ﻟ ﻨ ﻈ ﺮ ﻳﺔ و ا ﻟ ﺘ ﻄ ﺒ ﻴ ﻖ‬

‫ا ﻟﻤﺆ ﻟ ﻒ ‪ :‬ا ﻟﺪﻛ ﺘﻮر ﻣ ﺤﻤﺪ ا ﻟﺪ ﻗﺲ‬

‫ا ﻟ ﻨ ﺎ ﺷ ﺮ‪ :‬د ار ﻣ ﺠﺪ ﻻ و ي ﻟ ﻠ ﻨ ﺸ ﺮ و ا ﻟ ﺘﻮز ﻳ ﻊ‪ ،‬ﻋﻤ ﺎ ن‪.‬‬

‫ﺳ ﻨﺔ ا ﻟ ﻨ ﺸ ﺮ ‪ 2 005 :‬م‪.‬‬

‫‪19 sur 19‬‬ ‫‪19/12/2022, 23:54‬‬