VALENTINA KOSTIĆ, prof.

STEREOMETRIJA POLIEDRI

11.2. POLIEDRI

11.2.1. PRIZMA

Prizma je poliedar ograničen sa dva paralelna i

podudarna mnogougla i onoliko paralelograma
koliko stranica ima svaki od tih mnogouglova.

Elementi prizme

Visina prizme je rastojanje između paralelnih

ravni kojima pripadaju osnove prizme.

Dijagonale prizme:
dijagonala osnove
dijagonala bočne strane
dijagonala prizme – duž čije krajnje tačke
pripadaju osnovama prizme i ne pripadaju istoj
bočnoj strani.

35
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Dijagonalni presek prizme je presek prizme i

ravni koja prolazi kroz dve bočne ivice, koje ne
pripadaju istoj bočnoj strani, i koja seče osnove
prizme po dijagonalama.
Dijagonalni presek prizme je paralelogram čije su
dve naspramne stranice bočne ivice prizme, a
druge dve naspramne stranice su paralelne
dijagonale osnova.

VRSTE PRIZMI

Prava prizma
Prizma je prava ako su njene bočne ivice
normalne na ravni kojima pripadaju osnove.
Bočna ivica je ujedno i visina prizme. Bočne
strane su pravougaonici čije su dve naspramne
stranice, visine prizme.

Kosa prizma
Ako prizma nije prava, nazivamo je kosom.
Bočne ivice su duže od visine prizme. Bočne
strane su paralelogrami čije su dve naspramne
stranice, bočne ivice prizme.

Pravilna prizma
Prizma je pravilna ako je prava i ako su u
njenim osnovama pravilni mnogouglovi.

Paralelopiped
Paralelopiped je prizma u čijim su osnovama
paralelogrami.
Pošto su i bočne strane paralelogrami,
možemo reći da je paralelopiped prizma
ograničena paralelogramima.

Sve dijagonale paralelopipeda seku se u jednoj

tački koja ih polovi.
Presečna tačka dijagonala paralelopipeda je
njegov centar simetrije.

36
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Prav paralelopiped
Prav paralelopiped je paralelopiped kod koga
je bočna ivica normalna na osnove.
Bočna ivica je ujedno i visina prizme. Osnove
su paralelogrami, a bočne strane su
pravougaonici.

Pravougli paralelopiped
Pravougli paralelopiped je prav paralelopiped
sa pravouglim paralelogramima, tj.
pravougaonicima u osnovi.
Pravougli paralelopiped je ograničen
pravougaonicima. Odnosno, pravougli
paralelopiped je kvadar.

Kocka
Kocka je jednakovičan pravougli
paralelopiped, odnosno jednakoivičan kvadar.
Kocka je ograničena sa 6 podudarna kvadrata.

REŠAVANJE PRIZME

Površina P = 2 B + M
Zapremina V = B  H

37
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Prava prizma
Površina omotača jednaka je proizvodu visine i
obima mnogougla koji je u osnovi.
M = H  Oosnove

Kvadar
P = 2(ab + ac + bc)

V = a b c
dijagonale strana

d1 = a 2 + b 2 , d 2 = b 2 + c 2 , d3 = a 2 + c 2

dijagonala kvadra D = a 2 + b 2 + c 2

Kocka
površina P = 6  a 2
zapremina V = a 3

dijagonala strane kocke d = a 2

dijagonala kocke D = a 3

površina dijagonalnog preseka Q = a  d = a 2 2

11.2.2. PIRAMIDA

Elementi piramide

38
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Visina piramide je rastojanje vrha od osnove

piramide.

Apotema (visina bočne strane) je rastojanje

vrha od ivice osnove.

Dijagonalni presek piramide je presek piramide

i ravni koja sadrži vrh piramide i dijagonalu
osnove.
Dijagonalni presek piramide je trogao čije su
stranice dve bočne ivice i dijagonala osnove.

Ugao nagiba bočne ivice prema ravni osnove je

ugao između bočne ivice i njene ortogonalne
projekcije na ravan osnove.

39
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Ugao nagiba bočne strane prema ravni osnove

je ugao nagiba apoteme prema ravni osnove,
odnosno ugao između apoteme i njene
ortogonalne projekcije na ravan osnove.

Prava piramida
Definicija: Piramida je prava akko su joj sve
bočne ivice podudarne.
Svojstva prave piramide:
• bočne strane su jednakokraki trouglovi
(bočne ivice su kraci);
• vrh piramide se projektuje u centar opisane
kružnice osnove;
• visina piramide je rastojanje vrha od centra
opisane kružnice osnove;
• u osnovi prave piramide može biti samo
mnogougao oko koga se može opisati
kružnica;
• iz podudarnih pravouglih trouglova sledi da
je s 2 = H 2 + R 2 ;
• sve bočne ivice su nagnute pod istim uglom
prema ravni osnove.
Teorema: Piramida je prava akko se vrh
piramide projektuje u centar opisane kružnice
osnove.
Teorema: Piramida je prava akko su sve bočne
ivice nagnute pod istim uglom prema ravni
osnove.

40
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Piramida sa apotemom
Definicija: Ako su sve apoteme piramide
jednakih dužina, kažemo da piramida ima
apotemu.
Svojstva piramide sa apotemom:
• vrh piramide se projektuje u centar upisane
kružnice osnove;
• visina piramide je rastojanje vrha od centra
upisane kružnice osnove;
• u osnovi prave piramide može biti samo
mnogougao u koji se može upisati kružnica;
• iz podudarnih pravouglih trouglova sledi da
je h 2 = H 2 + r 2 ;
• sve bočne strane su nagnute pod istim
uglom prema ravni osnove.
Teorema: Piramida ima apotemu akko se vrh
piramide projektuje u centar upisane kružnice
osnove.
Teorema: Piramida ima apotemu akko su sve
bočne strane nagnute pod istim uglom prema
ravni osnove.

Pravilna piramida
Piramida je pravilna ako je prava i ako je u
osnovi pravilan mnogougao.
Pravilna piramida ima sva svojstva koja imaju
prava piramida i piramida sa apotemom:
• sve bočne ivice su jednake;
• sve bočne strane su podudarni jednakokraki
trouglovi;
• sve apoteme su jednake;
• vrh piramide se projektuje u centar upisane
i opisane kružnice pravilnog mnogougla;
• visina piramide je rastojanje vrha od centra
mnogougla u osnovi;
• sve bočne ivice su nagnute pod istim uglom
prema ravni osnove.

41
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

• sve bočne strane su nagnute pod istim

uglom prema ravni osnove.

Tetraedar je trostrana piramida. Ograničen je

sa 4 trougla.

Pravilan tetraedar je jednakoivična trostrana

piramida. Ograničen je sa 4 podudarna
jednakostranična trougla.

REŠAVANJE PIRAMIDE

Površina P = B + M
1
Zapremina V = BH
3

Površina omotača piramide sa apotemom i

pravilne piramide jednaka je polovini
proizvoda obima osnove i apoteme.
Oosnove  h
M=
2

42
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

Veza između površine osnove i površine

omotača kod piramide sa apotemom i kod
pravilne piramide.
Površina osnove jednaka je proizvodu površine
omotača i kosinusa ugla koji bočne strane
zaklapaju sa ravni osnove.
B = M cos
Dokaz: Neka je h apotema piramide, a  ugao
koji bočna strana zaklapa sa ravni osnove. Tada
je projekcija trougla iz omotača deo baze
određen zajedničkom ivicom osnove i
podnožjem visine piramide, tj.

VAi Ai +1 ⎯⎯⎯⎯⎯⎯
projektuje se na
→ ОAi Ai +1
Po teoremi o površini projekcije, važi da je
P ( ОAi Ai +1 ) = P ( VAi Ai +1 ) cos .
Bi Mi

Omotač piramide se ortogonalno projektuje

na osnovu, pri čemu je
B1 + B2 + ... + Bn =
B
= M1 cos + M 2 cos + ... + M n cos
= ( M 1 + M 2 + ... + M n ) cos
M

Dakle, B = M cos  .

Pravilan tetraedar

a 3
apotema h =
2

a 6
visina H =
3
površina P = a 2 3

a3 2
zapremina V =
12

43
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

11.2.3. ZARUBLJENA PIRAMIDA

Kada se piramida preseče sa ravni paralelnoj

ravni osnove dobije se n-to ugao homotetičan
(sličan) sa osnovom. Deo piramide između tih
homotetičnih površi je n-tostrana zarubljena
piramida.

Homotetični mnogouglovi (n-to uglovi) nazivaju

se osnove, ili baze zarubljene piramide, a okolni
trapezi čine omotač. Rastojanje između osnova je
visina zarubljene piramide, a visine trapeza
nazvaju se apoteme zarubljene piramide.
P = B1 + B2 + M

V=
H
3
(
B1 + B1 B2 + B2 )
Zarubljena piramida je prava ako je nastala od
prave piramide, a pravilna ako je nastala od
pravilne.

44
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

11.2.4. PRAVILNI POLIEDRI

тетраедар хексаедар октаедар додекаедар икосаедар

45
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

11.2.5. ZADACI

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

46
VALENTINA KOSTIĆ, prof. STEREOMETRIJA POLIEDRI

9.

10.

11.

12.

13. Zapremina zarubljene piramide je V = 1720 m3 , a visina H = 20 m . Ako odgovarajuće ivice

osnpva stoje u srazmeri 5 : 8, odredi površine osnova.

47