KOLOKWIUM HISTORIA 21.01.

22
Termin psychologia pochodzi od psyche, słowa ze starożytnej greki oznacza „umysł”; przyrostek – logia
oznacza „dziedzinę nauki”. Dosłownie oznacza „naukę o umyśle”.
PSYCHOLOGIA
To nauka o zachowaniu i procesach psychicznych. Obejmuje nie tylko wewnętrzne procesy umysłowe które
możemy obserwować jedynie pośrednio (jak myślenie, uczucia i pragnienia) ale również zewnętrzne
obserwowalne zachowania (jak mówienie, uśmiechanie się, bieganie). Psychologia jako nauka opiera się na
obiektywnych dowodach, które można zweryfikować.

Trzy sposoby uprawiania psychologii

Trzy główne typy: psycholodzy eksperymentalni, nauczyciele psychologii, nauczyciele psychologii i
psycholodzy – praktycy (lub specjaliści w dziedzinie psychologii stosowanej).

Dziedziny praktyki psychologicznej

(psychologii stosowanej): psycholodzy pracy i organizacji, psycholodzy sportu, psycholodzy inżynierii,
psycholodzy szkolni, psycholodzy rehabilitacji, psycholodzy kliniczni .

PSYCHOLOGIA A PSEUDOPSYCHOLOGIA. DEFINICJE I

RÓŻNICE
Pseudopsychologia
Błędne twierdzenia lub praktyki przedstawiane jako naukowa psychologia

Umiejętność z zakresu krytycznego myślenia

Umiejętność myślenia w sposób racjonalny i uporządkowany, tak aby zrozumieć związki pomiędzy faktami
lub koncepcjami. Najważniejsze umiejętności w zakresie krytycznego myślenia, opierają się na sześciu
następujących pytaniach:

1. Jakiej jest źródło informacji?

- czy wypowiada się ekspert w danej dziedzinie

- Czy osoba stanowiąca źródło informacji może coś zyskać na swoim twierdzeniu

2. Czy twierdzenie ma charakter umiarkowany czy kategoryczny?

- właściwa selekcja, do których twierdzeń będziemy odnosić się krytycznie

3. Jakie są dowody?
- aby wiedzieć coś na pewno potrzebne są badania naukowe

4. Czy wnioski mogą być zniekształcone przez tendencyjność w myśleniu?

- tendencyjność emocjonalna - skłonność do dokonywania sądów na podstawie postaw i uczuć, a nie
podstawie racjonalnej analizy dowodów

- Efekt potwierdzania - tendencja do zwracania uwagi na te dowody, które dopełniają i potwierdzają nasze
przekonania lub oczekiwania, przy jednoczesnym ignorowaniu pozostałych dowodów

5. Czy rozumowanie jest wolne od typowych błędów logicznych?

- jednym z błędów logicznych jest założenie, że zdrowy rozsądek może zastąpić dane naukowe

6. Czy zagadnienie wymaga ujęcia z wielu perspektyw jednocześnie?

Różnice
Psychologia opiera się na twardych, naukowych dowodach popartych badaniami naukowymi, natomiast
pseudopsychologia to jedynie praktyki przedstawiane jako naukowa psychologia, jednak nie poparte żadnymi
dowodami, ani badaniami, oparte na metodzie potwierdzenia spekulacjach i anegdotach.

DLACZEGO PSYCHOLOGIA MUSI BYĆ NAUKĄ?

- ponieważ musi być poparta badaniami naukowymi

- Ponieważ jest zawodem zaufania publicznego

 -
PIĘĆ KROKÓW METODY NAUKOWEJ W PSYCHOLOGII
Metoda naukowa
Jest sposobem poddawania hipotez obiektywnemu testowi zaliczony – odrzucony. est to składający się z 5
kroków proces empirycznego badania hipotez w warunkach zapewniających kontrolę wpływu tendencyjności i
subiektywności sądów.
Najistotniejszą cechą tej procedury testowej jest badanie empiryczne, zbiór obiektywnych informacji
zdobytych za pomocą dokładnych pomiarów opartych na bezpośrednim doświadczaniu. Empiryczne
poszukiwanie odpowiedzi na pytanie badawcze oznacza dokładne i systematyczne zbieranie dowodów.

Badanie empiryczne
Podejście badawcze, które opiera się na wykorzystaniu doświadczeń zmysłowych i obserwacji jako danych
źródłowych

Teoria
Testowalne wyjaśnienie zbioru faktów lub obserwacji. W nauce teoria nie jest zwykłą spekulacją ani
przypuszczeniem. Dobra teoria ma dwie właściwości: moc wyjaśniania faktów oraz istnieje możliwość
poddania jej testowi.

Pięć kroków metody naukowej

Postawienie hipotezy
metoda naukowa wymaga przede wszystkim testowalnej idei lub predykcji. Naukowcy nazywają ją hipotezą.
Jest to twierdzenie zawierające przewidywania wyników badania naukowego; twierdzenie opisujące związki
między zmiennymi uwzględnionymi w badaniu. Żeby hipoteza była testowalna, musi być potencjalnie
falsyfikowana – czyli wyrażona w takiej postaci, żeby można było wykazać jej prawdziwość lub
nieprawdziwość. Następnie naukowcy muszą dokładnie rozważyć, w jaki sposób hipoteza zostanie
przetestowana, co oznacza wyszczególnienie wszystkich aspektów eksperymentu w konkretnych terminach
zwanych definicjami operacyjnymi.

Definicje operacyjne
Są to obiektywne opisy pojęć zaangażowanych w badanie naukowe. Mogą na nowo formułować pojęcia
będące przedmiotem badania w terminach behawioralnych. Określają również procedury używane do
wprowadzania i pomiaru ważnych zmiennych będących obiektem badania

Przeprowadzenie testów w warunkach kontrolowanych

Grupa eksperymentalna
uczestnicy eksperymentu wystawieni na działanie czynnika, który jest przedmiotem badania.
Grupa kontrolna
uczestnicy eksperymentu służący jako porównanie dla grupy eksperymentalnej. Nie jest ona poddana
działaniu czynnika, który jest przedmiotem badania. Obie grupy powinny być identyczne.
Zmienna niezależna
warunek bodźcowy nazwany tak ponieważ eksperymentator zmienia go niezależnie od wszystkich innych
warunków eksperymentalnych. Przydział losowy – procedura stosowana w celu przypisania jednostek do
poszczególnych warunków eksperymentalnych, oparta wyłącznie na zasadzie przypadku.
Przydział losowy
Procedura stosowana w celu przypisania jednostek do poszczególnych warunków eksperymentalnych, oparta
wyłącznie na zasadach przypadku

Zebranie obiektywnych danych

Dane
pojedyncze informacje, zwłaszcza te zbadane przez badacza w celu przetestowania hipotezy.
Naukowcy odnoszą się do danych jako do zmiennych zależnych. Jest to poddawany pomiarowi wynik
badania; reakcje osób uczestniczących w badaniu.

Analiza wyników i akceptacja bądź odrzucenie hipotezy

Badacz sprawdza wyniki dane pod kątem tego czy hipoteza przetrwała test, czy musi zostać odrzucona.

Publikacja, krytyka i replikacja wyników

badacze dowiadują się czy ich praca może oprzeć się dokładnemu sprawdzeniu i krytyce społeczności
uczonych. Ważna jest odpowiedź na pytania: czy badana grupa została dobrana właściwie? Czy analizy
statystyczne są poprawne? Czy uzyskane wyniki można wyjaśnić za pomocą innych czynników? Mogą się
zdecydować na sprawdzenie badania metodą replikacji
Replikacja
W pracy badawczej termin ten oznacza ponowne przeprowadzenie badania w celu sprawdzenia, czy
uzyskane rezultaty będą takie same. W celu kontroli tendencyjności, replikacja jest często przeprowadzana
przez inną osobę niż oryginalne badanie

EKSPERYMENT, BADANIA KORELACYJNE, SONDAŻ,

OBSERWACJA, STUDIUM PRZYPADKU. CHARAKTERYSTYKA
METOD BADAWCZYCH. UMIEJĘTNOŚĆ OKREŚLENIA, DO
JAKIEGO OBSZARU BADAŃ WSKAZANE SĄ DANE METODY
BADAWCZE

Eksperyment
Rodzaj badania , w którym badacz kontrole wszystkie warunki, w tym zmienną niezależną, i bezpośrednio
nimi manipuluje

Do jakiego obszaru badań wskazany jest eksperyment?

- eksperyment jest wskazany do badań, w których chcemy zbadać związek przyczynowo-skutkowy

Badania korelacyjne
Forma badania, w której sprawdzane są związki między zmiennymi, pozbawiona jednak manipulacji zmienną
niezależną. Na podstawie badań korelacyjnych nie jest możliwe określenie związku przyczyna – skutek. Jest
eksperymentem naturalnym, który wystąpił przypadkowo w świecie poza laboratorium. Wadą jest to że nigdy
nie ma pewności iż obie grupy są faktycznie porównywalne, ponieważ nie dokonałeś losowego przydziału
osób do grup testowych, ani nie przeprowadziłeś manipulacji zmienną niezależną. Jeśli między zmiennymi nie
występuje żaden związek, to wówczas ich korelacja wynosi zero. Jeśli jednak dwie zmienne wskazują związek
polegający na zmienności w tym samym kierunku (kiedy rośnie poziom jednej zmiennej, rośnie poziom drugiej
zmiennej) to wówczas występuje między nimi korelacja dodatnia. Kiedy jedna zmienna spada, a druga rośnie,
wówczas wykazują one korelację ujemną, a współczynnik będzie miał w tym przypadku znak ujemny.

Przykład
Zakładamy, że chcemy zbadać hipotezę wpływu farby z zawartością ołowiu na dzieci przebywające w jej
oparach na prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń uczenia się. Taki eksperyment wymagał by
manipulacji zmienną niezależną - co oznaczałoby wystawienie dzieci na toksyczną substancje. Należy zatem
rozejrzeć się za eksperymentem naturalnym, który wystąpił przypadkowo w świecie poza laboratorium. Można
więc poszukać dzieci, które już zostały wystawione na działanie farby ołowiowej. Następnie należałoby
porównać te dzieci z inną grupą, która nie była narażona na ten czynnik. Dążąc do zwiększenia kontroli,
należy dopasować obie grupy, aby były porównywalne pod każdym względem (wiek, dochody rodzinne, płeć) -
za wyjątkiem ekspozycji na ołów.
Wady badań korelacyjnych
- nie mamy pewności czy obie grupy są faktycznie porównywalne, ponieważ nie dokonaliśmy losowego
przydziału, ani nie nie przeprowadziliśmy manipulacji zmienną niezależną
- Możemy pominąć ważne względy, pod którymi grupy bedą się różnić

Mylenie korelacji z przyczynowością jest jednym z podstawowych błędów logicznych myślenia krytycznego.

Korelacja może wskazywać istnienie silnego związku nawet, gdy ma charakter ujemny

Do jakiego obszaru badań wskazane są badania korelacyjne?

- badania korelacyjne wskazane są do badań, w których wykonanie eksperymentu jest niemożliwe
- Wykorzystuje się je do zbadania związku pomiędzy dwiema lub więcej zmiennymi
- Wykorzystuje się je jako wstępny sposób gromadzenia informacji na dany temat

Sondaże
Technika stosowana w badaniach opisowych, obejmująca zwykle zbieranie odpowiedzi od ludzi na
przygotowany wcześniej zestaw pytań

Zaleta
- potrafi zgromadzić łatwo dużą liczbę respondentów
Wada
- wartość sondażu zależy od szczerości badanych
Sondaż wykorzystywany jest przez ankieterów politycznych, konsultantów marketingowych, wielu badaczy z
dziedziny socjologii i psychologii.

Obserwacja w warunkach naturalnych

Forma badań opisowych obejmująca ocenę zachowania ludzi lub zwierząt w ich naturalnych warunkach
bytowania.

Wada
Wadą jest to że badacze jedynie obserwują i zapisują zachowania, nie manipulując środowiskiem. Wnioski
mają status wyłącznie hipotez.

Do jakiego obszaru badań wskazana jest obserwacja w warunkach naturalnych?

- badania nad praktykami wychowawczymi
- Badania nad nawykami w zakresie robienia zakupów
- Badania nad flirtowaniem w miejscu publicznym

Studium przypadku
Badanie obejmujące przypadek pojedynczej jednostki (lub w najlepszym przypadku kilku jednostek). Terapeuci
nazywają ją czasami metodą kliniczną.

Wady
Niezależnie od nazwy, wada tego podejścia polega na jego subiektywnym charakterze, znikomych rozmiarach
grup badawczych i braku kontroli nad zmiennymi, które mogły mieć wpływ na jednostki uczestniczące w
badaniu.

Do jakiego obszaru badań wskazane jest studium przypadku?

- do pogłębienia badania osób posiadających rzadkie problemy lub niezwykłe talenty

Kontrolowanie tendencyjności w badaniach psychologicznych

Pozostawiona bez kontroli tendencyjność badaczy może wpłynąć na to, w jaki sposób zaprojektują badanie,
zbiorą dane i zinterpretują uzyskane wyniki.

Tendencyjność emocjonalna
obejmuje najważniejsze przekonania jednostki, jej najsilniejsze preferencje, niekwestionowane założenia i
osobiste uprzedzenia.

 Efekt oczekiwań
wpływ osobistych przekonań badacza na wybór procedury badania doprowadzającej do spodziewanego,
końcowego wyniku. Powszechnie stosowanym sposobem kontrolowania efektu oczekiwań w badaniu leków
jest utrzymywanie pacjentów w nieświadomości (ślepocie) co do tego, czy otrzymują faktyczny lek, czy
placebo.

Placebo
substancja, która wydaje się być lekiem, choć nim nie jest, medycznie obojętna imitacja leku.

Próba podwójnie ślepa

procedura eksperymentalna w której badacze i badani pozostają niepoinformowani co do natury stosowanej
zmiennej niezależnej

ETYKA W PSYCHOLOGII. CZY WPROWADZANIE W BŁĄD

OSÓB BADANYCH JEST DOPUSZCZALNE W PSYCHOLOGII?
KWESTIA BADAŃ NA ZWIERZĘTACH. ETYCZNA POSTAWA
BADACZA
Oszustwo
Dokument Zasady Etyczne stwierdza, że uczestnictwo w badaniach powinno być dobrowolne i oparte na
pełnej informacji, co oznacza, że powinniśmy poinformować uczestników, jakie napotkają wyzwania, i stworzyć
im realną możliwość zrezygnowania z udziału. Złożoność sprawy, dopuszcza czasem wykorzystanie oszustwa
w pewnych sytuacjach, pod warunkiem, że nie naraża to osób nadanych na istotne ryzyko.

Badania na zwierzętach
Zwierzęta służą jako obiekt alternatywny względem ludzi w sytuacjach, gdy procedura jest ryzykowna lub
szkodliwa.

Na jakie pytanie metoda naukowa nie może odpowiedzieć

etyka, wartości, moralność, preferencje, estetyka, zagadnienia egzystencjalne, religia, prawo.

EFEKT HOROSKOPOWY. WYJAŚNIENIE NA CZYM POLEGA

JEDNA Z TYPOWYCH TECHNIK PSEUDOPSYCHOLOGII
Nazwa efekt Barnuma, inne okre lenia: efekt Forera lub efekt horoskopowy
W psychologii termin efekt Barnuma odnosi si do zjawiska polegaj cego na tym, i ludzie akceptuj
okre lone opisy osobowo ci jako trafne w odniesieniu do siebie, podczas gdy w rzeczywisto ci s to opisy
og lne, niejednoznaczne, niejednokrotnie o podw jnym znaczeniu, ale powi zane z cechami społecznie
po danymi, trudnymi z tego powodu do odrzucenia, co powoduje, e maj one charakter opis w
powszechnie akceptowanych. Efekt ten nasila si , gdy osoba zainteresowana jest przekonana, e analizy
zostały przygotowane specjalnie dla niej, pochodz od autorytetu, podkre lane s w nich gł wnie cechy
pozytywne. Tzw. o wiadczenia Barnuma to wieloznaczne okre lenia typu: Masz pewne wady, kt rych jeszcze
nie udało ci si zamieni w zalety; Czasami bywasz zbyt krytyczny dla siebie; Czasami masz potrzeb bycia
podziwianym przez innych. S to konstrukcje zdaniowe cz sto u ywane w stawianiu horoskop w, st d tak e
okre lenie efekt horoskopowy. Jak wida , istot o wiadcze Barnuma jest to, i praktycznie ka dy mo e si z
nimi identyfikowa .
ó
ż
ą
ś
ś

ę
ć

ś

ć
ś

ą

ś
ć
ę
ą
ę
ś
ó
ą
ę
ń
ś
ż
ą
ż
ś
ą
ą
ż

ą
ż

ó

ś

ó
ż
ó
ż
ó
ą

ą
ą
ę
ż
ż
ę
 ZAWÓD PSYCHOLOGA JAKO ZAWÓD ZAUFANIA
PUBLICZNEGO
- zaw d polegaj cy na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wi cy si z przyjmowaniem informacji
dotycz cych ycia osobistego i zorganizowany w spos b uzasadniaj cy przekonanie społeczne o
wła ciwym dla interes w jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez wiadcz cych usługi (orzeczenie
TK z 7 maja 2002 roku)
- posiadanie szczeg lnych cech moralnych i deontologicznych, charakterystycznych dla niekt rych zawod w.
- konieczno posiadania odpowiedniego wykształcenia, wysokich kwalifikacji zawodowych, do wiadczenia.
- niekierowanie si w wykonywaniu zawodu kryterium zysku.
ś
ó
ą
ś
ć
ż
ą
ę
ó
ó

ó

ą
ż
ą
ą
ę
ś
ą
ó
ś
ó

WĄTKI PSYCHOLOGICZNE W PRACACH WYBRANYCH

FILOZOFÓW: KARTEZJUSZ, AUGUST COMTE, JOHN LOCKE,
GEORGE BERKELEY, DAVID HUME, JOHN STUART MILL. JAK
POSZCZEGÓLNI MYŚLICIELE DEFINIOWALI CZŁOWIEKA,
JEGO UMYSŁ I ZACHOWANIE? CO UWAŻALI O POZNANIU?

KARTEZJUSZ
- Kartezjusz czerpał z doktryny zwanej dualizmem. Jest to pogląd, który mówi o tym, że ciało i dusza są
odrębnymi substancjami i działają niezależnie.

Umysł/dusza
- Umysł postrzegał jako niematerialny, uważał, że brakuje mu substancji fizycznej, ale jest zdolny do
myślenia i innych procesów poznawczych.
- Uważał, że umysł jest odpowiedzialny nie tylko za myślenie i rozumowanie, ale także za rozmnażanie,
spostrzeganie i ruch
- Umysł jest jak animator, który pociąga za sznurki ciała
- Uważał, że ciało jest jak maszyna, której działanie można wyjaśnić za pomocą praw mechaniki
- Twierdził, że mózg jest punktem węzłowym funkcji umysłu
- Uważał, ze umysł jest jednolity, a to oznaczało, że jego interakcja z ciałem musi zachodzić tylko w jednym
punkcje
- Twierdził, że umysł wpływa na ciało i poddaje się jego wpływom

Kartezjusz porównywał nerwy do rurek, przez które przepływała woda, a mięśnie i ścięgna do mechanizmów
napędowych i sprężyn. Uważał, że ruchy ciała często następują bez świadomej intencji człowieka.
Porównywał on kontrolę ruchu mięśni z mechanicznym funkcjonowaniem, które widział w kościele.

Teoretyczne rozważania Kartezjusza

- Mechaniczna koncepcja ciała - porównywał ciało do mechanizmu
- Teoria działania odruchowego - zewnętrzny bodziec wywołuje mimowolną reakcję, jak np. drgnięcie nogi,
gdy lekarz uderza pacjenta młotkiem.w kolano.
- Koncepcja oddziaływania psychofizycznego - umysł i ciało wzajemnie na siebie oddziałują
- Umiejscowienie funkcji psychicznych w mózgu
- Teoria idei wrodzonych (doskonałość, Bóg, nieskończoność, samoświadomość) i nabytych - wrodzone nie
są wytwarzane przez oddziałujące na zmysły przedmioty ze świata zewnętrznego, lecz mają swoje
źródło w umyśle, nabyte powstają w wyniku bezpośredniego pojawienia się bodźca zewnętrznego,
takiego jak dźwięk dzwonu lub widok drzewa

Jego hasło: Cogito ergo sum „Myślę więc jestem”

JOHN LOCKE
- John Locke czerpał z doktryny zwanej empiryzmem. Poglądy te dotyczyły poznania, że wiedza
zewnętrzna i wewnętrzna pochodzi z doświadczenia.

Umysł/dusza
- Locke interesował się głównie funkcjonowaniem poznawczym czyli sposobami nabywania wiedzy przez
umysł

- Dowodził, że ludzie rodzą się bez jakiejkolwiek wiedzy

- Przyznawał, że pewne pojęcia takiej jak idee Boga mogą wydawać się nam wrodzone, ale dzieje się tak
tylko dlatego, że nauczono nas tego w dzieciństwie

- Wyjaśniał pozornie wrodzony charakter pewnych idei w kategoriach uczenia się i nawyku

Locke uważał, że podczas życia człowiek nabywa nowych doświadczeń a dwóch drogach: poprzez
postrzeganie oraz przez re eksję.

Teoretycznie rozważania Locke’a

- teoria poznania

- Teoria asocjacji - składanie oraz rozkładanie idei na elementy prostsze

Jego hasło: Tabula rasa - człowiek jako niezapisana karta

GEORGE BERKELEY
- George Berkeley czerpał z doktryny zwanej materializmem. Odnosił się do niej w ten sposób, że
substancja materialna nie istnieje do której mamy pewność, jeśli nasze spostrzeżenia lub doświadczenie na
temat danego przedmiotu nie zajdzie, jakość jego znika. Stanowisko te nazwano potem mentalizmem.

- Berkeley najbardziej czerpał z dorobku John’a Locke. Irlandzki lozof zgadzał się z Lockiem w pewnych
kwestiach postrzegania świata np. To, że cała wiedza na temat świata zewnętrznego pochodzi z
doświadczenia, ale nie popierał rozróżnienia jakości pierwotnych i wtórnych. Wierzył w to, że istnieją tylko
jakości wtórne, czyli właściwości, cechy przedmiotów, które postrzegamy przez wzgląd na doświadczenia,
które możemy skojarzyć z nimi.

Umysł/dusza
- Berkeley uważał, że umysł jest głównym narzędziem, dzięki któremu rozumiemy świat. Stworzył
stanowisko, które mówi, że umysł interpretuje nasze wrażenia zmysłowe za pomocą skojarzeń ze
wcześniejszymi doświadczeniami.

Berkeley wierzył, że coś istnieje dla nas tylko wtedy kiedy możemy to obserwować lub doświadczyć, że cała
wiedza pochodzi z doświadczenia, ale nie uznawał jego rozróżnienia jakości pierwotnych i wtórnych.
Sugerował, że spostrzeżenia są jedyną rzeczywistością, jakiej możemy być pewni.

Berkeley zastosował zasadę kojarzenia do wyjaśnienia sposobu, w jaki dochodzimy do poznania

przedmiotów w realnym świecie. Uważał, że złożone idee są połączeniem prostych idei, które są odbierane za
pomocą zmysłów.

Teoretyczne rozważania Berkeley’a

- immaterializm

- Teoria widzenia

Jego hasło: spostrzeżenia jedyną rzeczywistością

AUGUST COMTE
- Twórca terminu i koncepcji pozytywizmu. Opierał się głównie na faktach, które były niepodważalne, gdyż
skupiał się na przedmiotach ścisłych oraz na tych, które można obiektywnie obserwować

- Pozytywizm, który wyznawał i stworzył, odrzucił dociekanie co do istnienia materii, duszy uznając je jako
niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem

- Był przekonany, że nauki zyczne osiągnęły stadium pozytywizmu i nie trzeba się już odwoływać do
niewidocznych sił czy religii w celu wyjaśnienia zjawisk naturalnych

Jego idee zostały tak silnie przyswojone przez społeczeństwo, że pozytywizm stał się dominującym
czynnikiem w Polsce w drugiej połowie XIX w.

Jego hasło: Nauka ponad wszystko

fi
fl
fi
DAVID HUME
- David Hume czerpał z wiedzy Berkeley’a, zgodził się z nim, że materialny świat nie istnieje dla podmiotu,
jeśli nie jest spostrzegany

- Poparł koncepcje Locke’a o łączeniu prostych idei w idee złożone, zrewidował i rozwinął teorię asocjacji

Umysł/dusza
- Uważał, że nauki powinny kierować się metodą eksperymentalną opartą na doświadczeniu (empiryzm)

- Pominął pojęcie Boga jako stałego obserwatora

Impresje - podstawowe składniki życia psychicznego odpowiadające wrażeniom i spostrzeżeniom, są silne i

wyraźne

Idee - umysłowe doświadczenia, jakie powstają bez udziału jakichkolwiek pobudzających przedmiotów,
wyobrażenia są słabymi kopiami impresji

Jego hasło: Istnieje świat realny, ale nie mamy sposobu, by się o tym dowiedzieć/ Poddanie w
wątpliwość Boga jako obserwatora

JOHN STUART MILL

- John Stuart Mill był przedstawicielem empiryzmu.

- Występował przeciwko mechanistycznemu stanowisku ojca Jamesa Milla - umysł odgrywa aktywną rolę w
kojarzeniu idei

- Zgadzał się z Johnem Locke, że umysł w czasie narodzin jest tabula rasa

Postulował nad nową dziedziną badań, którą nazwał etologią.

Doprecyzował syntezę twórcza - idee twórcze nabierają nowych właściwości, ze względu na połączenia idei
prostych (koncepcja kojarzenia idei tzw. „Chemia umysłu”)

Popierał pełnię praw nansowych kobiet. Stawiał związek małżeński na poziomie partnerskim, dwóch
równych sobie osób.

Pozostawał w myśleniu pod wpływem przeprowadzanych wówczas badań chemicznych.

Wkład w psychologii dowodził, że możliwe jest podjęcie naukowych badań nad umysłem - ludzki umysł
może być badany metodami naukowymi.

Jego hasło: Człowiek jako istota re eksyjna/Umysł odgrywa istotną rolę w kojarzeniu idei/Ówczesny
feminista

POJĘCIE MECHANICYZMU, DETERMINIZMU I EMPIRYZMU

Mechanicyzm
Doktryna głosząca, że procesy przyrodnicze są zdeterminowane mechanicznie i dają się wyjaśnić za pomocą
praw fizyki i chemii. Zakładano, że wszystko, co istnieje we wszechświecie, składa się z cząstek materii
będących w ruchu. Uważano, że fizyczny wszechświat działa w sposób uporządkowany, jak sprawnie
działający zegar lub inna dobra maszyna. Uczeni próbowali zdefiniować i opisać każde zjawisko przez
przypisanie mu wartości liczbowe, co miało znaczenie dla badań „maszynopodobnego” wszechświata.

Determinizm
Pogląd, że aktualne stany rzeczy są wyznaczone przez przeszłe zdarzenia. Rozumiejąc porządek i
regularność funkcjonowania jakiejś części, możemy przewidzieć zmiany jakie nastąpią. Pojęcie i zrozumienie
zasad działania i budowy od podstaw pozwala zrozumienie działania determinizmu.

fi
fl

Empiryzm
Doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie bodźce zmysłowe docierające do
naszego umysłu ze świata zewnętrznego, natomiast wszelkie idee, teorie itp. Są w stosunku do nich wtórne.
W empiryzmie podstawową rolę odgrywają wrażenia. Głównymi zasadami empiryzmu są: rozbiór świadomego
doświadczenia na elementy składowe, łączenie elementów składowych w złożone doświadczenia psychiczne
na drodze kojarzenia, skupienie uwagi na procesach świadomych

6 PERSPEKTYW W PSYCHOLOGII. CHARAKTERYSTYKA

PERSPEKTYWY BIOLOGICZNEJ, POZNAWCZEJ,
BEHAWIORALNEJ, HOLISTYCZNEJ, ROZWOJOWEJ,
SOCJOKULTUROWEJ.
Perspektywa biologiczna
koncentruje się na: układzie nerwowym, wkładzie wewnątrzwydzielnym, genetyce, właściwościach fizycznych
Wiodącą ideą jest to, że ciało można badać niezależnie od umysłu
Czym jest umysł ?
Ciało można badać niezależnie od umysłu
Funkcjonowanie mózgu jest powiązane z naszym poczuciem JA, własnej tożsamości, wspomnieniami,
ambicjami. Umysł jest produktem mózgu.
Człowiek to?
Istota fizyczna
Przyczyna zachowania
Fizjologiczna, ontogenetyczna, ewolucyjna, funkcjonalna
Współcześnie
Bio-psychologia, psychologia fizjologiczna, psychologia ewolucyjna
Przedstawiciel
Rene Descartes (Kartezjusz)
jego koncepcja wprowadziła rozdział między duchowym umysłem a fizycznym ciałem. Metoda ta pozwoliła
kościołowi utrzymać umysł poza obszarem badań naukowych, ale za to dopuścić badania nad ludzkimi
wrażeniami i zachowaniami jako opartymi na fizycznej aktywności układu nerwowego.
Współczesna perspektywa biologiczna
perspektywa psychologiczna, która poszukuje przyczyn zachowania w funkcjonowaniu genów, mózgu i
układu nerwowego oraz układu wewnątrzwydzielniczego (hormonalnego). Zajmuje się również
psychologicznymi skutkami urazów środowiskowych, jak wypadki lub choroby. W tym ujęciu umysł jest
produktem mózgu.
Dwa warianty motywu biologicznego:
Nauka o układzie nerwowym – wielodyscyplinarne badania wyższych funkcji układu nerwowego, zwłaszcza
mózgu, wyjaśniające, w jaki sposób powstają myśli, uczucia, motywy, świadomość, wspomnienia i inne
procesy psychiczne
Psychologia ewolucyjna – ujmuje zachowanie i procesy psychiczne w kategoriach genetycznej adaptacji
organizmów do przetrwania i reprodukcji. Zgodnie z psychologią ewolucyjną, drzewo gatunku ludzkiego
ukształtowały siły środowiskowe, faworyzując przetrwanie i reprodukcję jednostek o najbardziej
przystosowawczych celach psychicznych i fizycznych. Darwin nazwał ten proces selekcją naturalną. W jej
wyniku fizyczne właściwości naszego gatunku wyewoluowały w kierunku cech zapewniających najsilniejszym
organizmom przewagę we współzawodnictwie zasoby.

Perspektywa poznawcza
Koncentruje się na procesach poznawczych takich jak myślenie, uczenie się, pamięć i spostrzeganie, umyśle
rozumianym jako maszyna podobna do komputera, sposobach wpływania emocji i motywacji na myślenie i
spostrzeganie

Wiodąca ideą jest to, że metody nauki można zastosować do badania umysłu

Wilhelm Wundt (1832-1920) Koncepcja psychologii jako nauki o świadomych przeżyciach. Jest autorem
przełomowego spostrzeżenia: metody naukowe mogą być stosowane do badania umysłu, podobnie jak do
badania ciała.
Wundt – stanowisko: Zjawiska psychiczne są od fizycznych pochodne i dlatego należy je opisywać i
wyjaśniać w języku procesów fizjologicznych.

Według Wundta proste funkcje świadomości, takie jak odbiór wrażeń zmysłowych i spostrzeganie bodźców,
mogą być zbadane przez metody badania. Wyższe procesy, takie jak uczenie się, nie są możliwe do zbadania.

Strukturalizm - historyczna szkoła w psychologii poświęcona odkrywaniu podstawowych struktur, które

składają się na psychikę i myślenie. Strukturaliści poszukiwali „elementów” świadomego doświadczenia.
Została stworzona przez ucznia Wilhelma Wundta, Edwarda Brandforda Tichenera.

Funkcjonalizm - szkoła założona przez Wiiliama Jamesa, propagująca pogląd, że procesy psychiczne można
najlepiej zrozumieć w kategoriach ich adaptacyjnego celu i funkcji.

Introspekcja - proces zdawania relacji z własnych doświadczeń psychicznych.

Przedstawiciele
Wilhelm Wundt, Edward Bradford Tichener, Wiliam James

Przyczyny zachowania
Według Wundta:
Zachowania to zbiór czynności, które uwarunkowuje nasz umysł poprzez organizacje docierających do nas
bodźców.

Woluntaryzm - pogląd, że psychika ma zdolność do organizowania treści i przekształcania ich w procesy

myślowe wyższego rzędu

Trójwymiarowa teoria uczuć - teoria zaproponowana przez Wundta, która tłumaczyła wyjaśnienie stanów
uczuciowych, poprzez trzy czynniki: przyjemność/nieprzyjemność, napięcie/odprężenie, pobudzenia/
przygnębienia.

Czym jest umysł?

Według Wundta:
Umysł to machina, która poprzez organizowanie oraz łączenie prostych, elementarnych wrażeń i uczuć jest w
stanie interpretować otaczający nas świat
Apercepcja - proces aktywnej organizacji elementów psychicznych, to synteza twórcza, która przez składanie
elementów tworzy nowe właściwości.

Człowiek to?
Według Wundta:
Człowiek to istota, która dzięki świadomości, która składa się z wrażeń, wyobrażeń oraz uczuć, oraz dzięki
umysłowi, które łączy je w spójną całość, jest w stanie zrozumieć otaczający nas świat.

Współcześnie?
Perspektywa poznawcza - kolejne stanowisko w psychologii, której głównym przedmiotem są procesy
umysłowe, takie jak: uczenie się, pamięć, spostrzeganie i myślenie, interpretując je, jako formy przetwarzania
informacji.

Perspektywa behawiorystyczna
koncentruje się na: uczeniu, kontrolowaniu zachowania przez środowisko, bodźcach i reakcjach – z
wyłączeniem procesów umysłowych
Wiodącą ideą jest to, że psychologia powinna być nauką o obserwowalnych zachowaniach, a nie o procesach
umysłowych, środowisko nas kształtuje

Przedstawiciel
John Watson - stworzył dzieło zwane manifestem behawiorystycznym
John Watson – umysł w ogóle nie powinien być przedmiotem psychologii. Naukowa psychologia powinna
zajmować się jedynie obserwowalnymi zdarzeniami: bodźcami pochodzącymi ze środowiska i reakcjami
organizmu. Behawioryzm – powinien być nauką o zachowaniu i warunkach środowiska które je kształtują, z
wykluczeniem procesów umysłowych.
Behawioryści odrzucali wszelką naukę zainteresowaną subiektywnymi procesami umysłowymi, a w
szczególności introspekcję, nie interesowali się tym co ludzie myślą lub czują, chcieli natomiast wiedzieć jak
ludzie działają.

BEHAWIORYZM
Człowiek powinien być badany w warunkach odpowiadających jak najściślej warunkom eksperymentów ze
zwierzętami.
Zachowanie a nie świadomość przedmiotem psychologii

Przyczyna zachowania
Przyczyn naszych działań upatruje się w bodźcach środowiskowych, a nie w wewnętrznych procesach
umysłowych

Czym jest umysł ?

- uczucia nie są ważne, ważne są działania
- Zachowanie, a nie świadomość
- Zamiast stan psychiczny/psychika znaczącą rolę odgrywa bodziec, reakcja, nawyk

Człowiek to?
Odpowiedź na środowisko czyli jest wynikiem bodźców, które doświadcza

Współcześnie?
Analiza zachowania, zachowanie jako zdarzenie przyrodnicze

Perspektywa holistyczna
obejmuje: stanowisko psychodynamiczne które kładzie nacisk na nieświadomą motywację i zaburzenia
psychiczne. Stanowisko humanistyczne, które kładzie nacisk na zdrowie psychiczne i ludzki rozwój i potencjał.
Stanowisko oparte na pojęciu cechy i temperamentu, które kładzie nacisk na cechy osobowości i różnice
indywidualne.

Przedstawiciele
S. Freud
A. M. C. Rogers
Starożytni Grecy

Przyczyny zachowania
Osobowość i zaburzenia psychiczne wynikają głównie z procesów przebiegających w nieświadomości

Czym jest umysł ?

ID, EGO, SUPEREGO

Człowiek to?
Człowiek traktowany jest jako całość, a nie tylko jako zbiór wybranych procesów (takich jak uwaga,
spostrzeganie, pamięć lub emocje)

Współcześnie?
Holistyczne oznacza „całościowe”, co oznacza, że terapia holistyczna podchodzi do człowieka jako do całości.
Nie rozdziela go na poszczególne narządy i układy, ponieważ wszystkie narządy są ze sobą powiązane i
wzajemnie na siebie wpływają, tworząc jeden organizm.

Perspektywa rozwojowa
koncentruje się na: zmianach w funkcjonowaniu psychicznym w cyklu życia, dziedziczności środowisku
Wiodącą ideą jest to, że ludzie zmieniają się wraz z ujawnieniem się w czasie czynników wrodzonych i
wpływów środowiskowych.

Przedstawiciele
John Broadus Watson, Jean-Jacques Rousseas, Erik Erikson

Przyczyny zachowania
Male dzieci uczą się zachowania od swoich rodziców, a w przyszłości postępują podobnie

Czym jest umysł?

Jest to zaprogramowana biologicznie dyspozycja, podlegająca sukcesywnemu rozwojowi w ciągu życia

Człowiek to?
Człowiek to osoba stale rozwijająca się, której życie dzieli się na poszczególne etapy.

Jedna z głównych perspektyw wyróżniająca się znaczeniem przypisywanym naturze i wychowaniu oraz
przewidywalności zmian ujawniających się w całym życiu. Zgodnie z perspektywą rozwojową zmiana
psychologiczna wynika z interakcji między dziedzicznością zapisaną w naszych genach a wpływem naszego
środowiska. Pytania – co ma większy wpływ na to, kim się stajemy – natura czy wychowanie i stara się
uwzględnić oba te wpływy. Zakłada również że ludzie zachowują się i działają różnie w różnych fazach
swojego życia. Fizycznie rozwój może być ujmowany z perspektywy takich przewidywalnych procesów, jak:
wzrastanie, okres dojrzewania płciowego i przekwitanie. Natomiast psychologicznie rozwój może być
obserwowanych w nabywaniu języka, myślenia logicznego i przyjmowaniu różnych ról w cyklu życia.

Perspektywa socjokulturowa
koncentruje się na: wpływie społecznym na zachowanie procesy psychiczne jednostki, funkcjonowaniu
jednostek grupie, różnicach międzykulturowych
Wiodącą ideą jest to, że społeczne i kulturowe wpływy determinujące zachowania mogą zdominować wpływ
innych czynników

Przedstawiciele
Milgram
Zimbardo
Aronson
Wojciszke

Człowiek to?
Osoba, która poddawana jest wielu doświadczeniom, czynnikom środowiskowym

Współcześnie?
W żaden sposób nie neguje wcześniejszych perspektyw

KRYTYCZNA OCENA BEHAWIORYZMU. UMIEJĘTNOŚĆ

OCENY (WRAZ Z UZASADNIENIEM) KONCEPCJI
BEHAWIORYZMU ZE WSKAZANIEM NA MOCNE I SŁABE
STRONY
Mocne strony behawioryzmu
- stopniowe przybliżenie/uwrażliwienie w celu redukcji lęku jako świetna metoda terapeutyczna

- Metoda modelowania, oparta na uczeniu się poprzez obserwację, a następnie naśladowanie, współcześnie
możemy zauważyć to w szkołach, w rodzinach
- Ekonomia żetonowa, stosowana współcześnie w przedszkolach jako dobra metoda nagrody
- Kształtowanie zachowań, eliminacja złych nawyków lub uczenie się nowych nawyków, nabywanie zdolności
reagowanie na stres
- Warunkowanie awersyjne, współcześnie obcowanie z lękiem i zmiana doświadczeń
- Wgląd, polega na rozwiązywaniu problemów dzięki zrozumieniu elementów tego problemu, współcześnie
zastosowanie ma to w terapii behawioralnej, rozkładanie problemu na czynniki pierwsze

Słabe strony behawioryzmu

- behawioryści zajmują się badaniem uwarunkowań środowiskowych, pomijając wszystko to, co dzieje się
wewnątrz organizmu
- Pomijają świadomość w badaniach
- Wątpliwe i nieetyczne badania na zwierzętach
- Uczenie się sprowadzili do warunkowania
- Człowiek rodzi się jako tabula rasa - nie brano pod uwagę uwarunkowań genetycznych
- Techniki awersyjne - leczenie homoseksualizmu, stosowanie kolczatek, obroży elektrycznych
- Kary i nagrody - nagradzanie i karanie zachowania prowadzi do manipulowania człowiekiem, wpływania na
zachowanie innych

WARUNKOWANIE KLASYCZNE: WYJAŚNIENIE MECHANIZMU

Proces, w którym początkowo obojętny bodziec nabiera właściwości wywoływania reakcji przez skojarzenie go
z bodźcem, który wywołuje już podobną reakcje. Nazywane również warunkowaniem Pawłowa.
Po skojarzeniu obu bodźców (sygnałów) bodziec dotychczas obojętny, staje się bodźcem warunkowym, czyli
takim, który zaczyna wywoływać zachowanie, którego się uczymy. Reakcja ta, zwana warunkową, przypomina
reakcję powodowaną przez sam bodziec bezwarunkowy.

Przykład
W doświadczeniu Pawłowa dla psa widok miski z pożywieniem, która początkowo nie wywoływała ślinienia,
staje się bodźcem warunkowym wydzielania śliny.

Podstawowe zasady warunkowania klasycznego

Wygasanie
Słabnięcie i stopniowe zanikanie wyuczonej reakcji. Następuje w warunkowaniu klasycznym, gdy bodziec
warunkowy przestaje się łączyć z bodźcem bezwarunkowym.

Przykład
Przypuśćmy, że nauczyłeś psa ślinić się na odgłos dzwonka, a potem dzwonisz co 5 minut i nie dajesz mu
jedzenia. Z czasem zwierzę słysząc dzwonek, ślini się coraz mniej, aż w końcu ślinienie ustaje - reakcja
wydzielania śliny u psa wygasa. Jeśli dzwonek zabrzmi znowu następnego dnia, pies może ponownie ślinić
się podczas kilku kolejnych prób. Powrót określonego zachowania nazywamy samoistnym odnawianiem się
reakcji.

Samoistne odnawianie się reakcji

Ponowne pojawienie się wyuczonej reakcji po jej pozornym wygaśnięciu.

Warunkowanie wyższego rzędu

W warunkowaniu klasycznym procedura, w której bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym przez
skojarzenie z utrwalonym już bodźcem warunkowym.

Przykład

Powiedzmy, że pies nauczył się ślinić na dźwięk dzwonka. Teraz, zanim zadzwonimy, włączamy światło. Po
kilkakrotnym połączeniu światła i dzwonka pies nauczy się ślinić na sygnał świetlny, choć będzie on
prawdopodobnie wywoływał słabszą reakcję niż dzwonek.

Generalizacja bodźca
Po uwarunkowaniu tendencja do reagowania na bodziec, który jest podobny do zastosowanego w
warunkowaniu pierwotnym. W warunkowaniu klasycznym występuje, gdy czynnik przypominający bodziec
warunkowy powoduje reakcje warunkową.

Przykład

Pies z uwarunkowaną reakcją wydzielania śliny po usłyszeniu dźwięku środkowego C na pianinie może się
także ślinić, słysząc D, które jest o ton wyższe, choć D nie ma związku z jedzeniem.

Różnicowanie bodźców
Skłonność do zróżnicowanych reakcji na dwa lub więcej podobnych bodźców.

Przykład
Przypuśćmy, że u naszego psa wywołaliśmy uwarunkowane wydzielanie śliny po usłyszeniu środkowego C
na pianinie. Teraz zagramy to samo C na gitarze. Jeśli pies nie ślini się na dźwięk gitary, możemy powiedzieć,
że rozróżnia oba dźwięki.

Odwarunkowywanie
W warunkowaniu klasycznym proces łączenia bodźca warunkowego z bodźcem wywołującym reakcję
niezgodną z niepożądaną reakcją warunkową.

Przykład

Chłopiec bał się królików. Lubił też biszkopty z mlekiem. Stopniowo, przez kilka dni, przysuwano do niego
królika coraz bliżej. W końcu chłopiec mógł siedzieć z królikiem na kolanach, głaskać go jedną ręką, sięgając
drugą po biszkopty z mlekiem.

Odmianę tej metody, zwaną systematycznym odwrażliwianie (desensybilitacja), zastosowano później w

leczeniu fobii u dorosłych.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE: WYJAŚNIENIE

MECHANIZMU
Proces, w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji.

W analizie Skinnerowskiej, reakcja może prowadzić do jednego z trzech typów konsekwencji: typ obojętny,
wzmocnienie lub karanie.

Typ obojętny
Pierwszy typ jest obojętny wobec przyszłych zachowań: nie zwiększa, ani nie zmniejsza
prawdopodobieństwa pojawienia się określonego zachowania.

Wzmocnienie
Proces, w którym bodziec lub zdarzenie nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia
reakcji.

Przykład

Kiedy ucząc psa przybiegać do nogi, dajesz mu coś smacznego albo głaszczesz za poprawne wykonanie
zadania, posługujesz się wzmocnieniem

Karanie
Proces, w którym bodziec lub zdarzenie osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia.

Przykład
Jeśli pies wybiegając na ulicę, o mało nie wpadł pod samochód, zmniejsza się prawdopodobieństwo, że w
przyszłości znowu wyskoczy na jezdnię, kiedy będą jechały samochody.

POZYTYWNE I NEGATYWNE CZYNNIKI WZMACNIAJĄCE I

KARZĄCE
Wzmocnienie pozytywne
Procedura wzmacniania, w której po reakcji pojawia się lub intensy kuje się bodziec wzmacniający, wskutek
czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość.

Wzmocnienie negatywne
Procedura wzmacniania, w której po reakcji bodziec nieprzyjemny zostaje usunięty, zanika lub słabnie,
wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość.

Podział na pozytywne i negatywne można zastosować również do bodźców karzących: pozytywnym

czynnikiem karzącym jest pojawienie się czegoś nieprzyjemnego, negatywnym - uniknięcie nieprzyjemności.

PIERWOTNE I WTÓRNE
CZYNNIKI
WZMACNIAJĄCE I KARZĄCE
Pierwotny czynnik wzmacniający
Bodziec o naturalnym działaniu wzmacniającym, przede wszystkim zaspokajający potrzeby zjologiczne np.
Pożywienie, woda, głaskanie, przyjemna temperatura powietrza.

Pierwotny czynnik karzący

Bodziec o naturalnym działaniu karzącym, np. Wstrząs elektryczny, skrajne gorąco lub zimno, ból

Wtórny czynnik wzmacniający

Bodziec, który nabiera właściwości wzmacniających przez skojarzenie z innymi czynnikami wzmacniającymi.
(Pieniądze, chwała, sława, uznanie, dobre stopnie)

Wtórny czynnik karzący

Bodziec, który nabiera właściwości karzących przez skojarzenie z innymi czynnikami karzącymi. (Krytyka,
nagana, karcenie, złe stopnie, wygwizdanie, złośliwe gesty)

METODY WARUNKOWANIA INSTRUMENTALNEGO

Wygasanie
Osłabienie i stopniowy zanik wyuczonej reakcji. W warunkowaniu instrumentalnym następuje wtedy, gdy po
reakcji przestaje pojawiać się wzmocnienie.

fi
fi
Konsekwencje bezpośrednie i odroczone
Na ogół im wcześniej czynnik wzmacniający lub karzący pojawia się po reakcji, tym silniejszy jest efekt. Gdy
występuje odroczenie, pojawiają się inne reakcje i może nie nastąpić skojarzenie pożądanej bądź
niepożądanej reakcji z jej konsekwencjami

Generalizacja bodźca
W warunkowaniu instrumentalnym tendencja do pojawiania się (lub zanikania) reakcji wzmacnianej (lub
karanej) w obecności określonego bodźca, zachodzącą w obecności innego, podobnego bodźca.

Przykład

Gołąb, który nauczył uderzać się dziobem w narysowane kółko, może również reagować na lekki owal. Jeśli
natomiast ptak nie reaguje na owalną gurę, mówimy, że nastąpiło zróżnicowanie bodźców.

Różnicowanie bodźców
W warunkowaniu instrumentalnym tendencja do pojawiania się rekacji w obecności określonego bodźca i
niepojawiania się jej w obecności innego bodźca, podobnego, lecz różniącego się w jakiś sposób.

Nieco inne różnicowanie zachodzi, gdy zwierze lub człowiek uczy się reagować na bodziec tylko wtedy, gdy
pojawia się on w obecności innego bodźca, zwanego bodźcem różnicującym.

Bodziec różnicujący
Bodziec sygnalizujący, kiedy po określonej reakcji prawdopodobny jest pewien rodzaj konsekwencji. Bodziec
ten sygnalizuje, czy reakcja będzie opłacalna.

Przykład

W skrzynce Skinnera światło może służyć jako bodziec różnicujący do uderzania dziobem w kółko. Kiedy
światło jest włączone, dziobanie jest nagradzane; przy wyłączonym świetle jest bezskuteczne. Mówi się, że
światło sprawuje kontrole bodźcową nad dziobaniem, umożliwiając pojawienie się wzmocnienia po
wystąpieniu reakcji.

Kontrola bodźcowa
Kontrolowanie pojawienia się reakcji przez bodziec różnicujący.

Uczenie się zgodnie z rozkładem

Bodźce wzmacniające mogą być stosowane według różnych rozkładów, czyli schematów czasowych.
Podczas przyswajania reakcji uczenia jest zazwyczaj szybsze, jeśli reakcja będzie wzmacniana za każdym
razem, gdy się pojawi.

Wzmacnianie regularne
Rozkład wzmacniania, w którym odpowiednia reakcja jest wzmacniania za każdym razem.

Nieregularny (sporadyczny) rozkład wzmacniania

Rozkład wzmacniana, w którym odpowiednia reakcja jest wzmacniana tylko czasami, nie zawsze.

Rozkład o stałych proporcjach (SP)

Nieregularny rozkład wzmacniania, w którym wzmocnienie pojawia się tylko po stałej liczbie reakcji.

Przykład
Rozkłady o stałych proporcjach są często stosowane przez pracodawców w celu zwiększenia efektywności.
Według rozkładu o stałych proporcjach pracuje na przykład sprzedawca, który otrzymuje prowizję po
sprzedaniu określonej liczby towarów oraz robotnik, którego wynagrodzenie wzrasta po wytworzeniu
określonej liczby produktów (tzw. Praca akordowa)

fi
Rozkład o zmiennych proporcjach (ZP)
Nieregularny rozkład wzmacniania, w którym wzmocnienie pojawia się po zmiennej liczbie reakcji.

Przykład

Klasycznym przykładem rozkładu o zmiennych proporcjach jest wypłacanie premii w automatach do gry.
Jednorazowa wygrana podsyca nadzieje. Gracz wykorzystuje szanse znajdowania się przed automatem w
jednym z tych szczęśliwych momentów, kiedy wypłata następuje po niewielkiej liczbie reakcji.

Rozkład o stałych odstępach czasowych (SO)

Nieregularny rozkład wzmacniania, w którym wzmacniania jest pierwsza reakcja po upływie stałego czasu od
ostatniego wzmocnia.

Przykład
W schemacie SO-10 szczur dostaje kolejną porcje pokarmu, gdy naciska drążek co 10 sekund. Wcześniejsze
naciśnięcie drążka nie przyspieszy nagrody. Zwierzęta tresowane w rozkładzie o stałych odstępach
czasowych wyrabiają sobie silne poczucie czasu.



Rozkład o zmiennych odstępach czasowych (ZO)
Nieregularny rozkład wzmacniania, w którym wzmacniana jest reakcja w różnych odstępach czasu od
ostatniego wzmocnienia.

Przykład

Schemat ZO-10 oznacza, że odstęp czasowy wynosi średnio 10 sekund, lecz jest zmienny dla każdego
wzmocnienia. Ponieważ zwierzę lub człowiek nie może przewidzieć, kiedy nastąpi nagroda,

Poziom reakcji jest stosunkowo niski, lecz stały. Idąc na ryby, nie wiemy, czy złapiemy coś w ciągu pięciu
sekund, w ciągu 30 minut czy w ogóle nam się nie uda. W tych warunkach będziesz sprawdzał wędkę co 5
minut.

Kształtowanie
Procedura warunkowania instrumentalnego, w której są wzmacniane stopniowe przybliżenia pożądanej
reakcji. Jest stosowane, gdy spontaniczne pojawienie się reakcji zgodnej z oczekiwaniami jest mało
prawdopodobne.

Stopniowe przybliżenia
W warunkowaniu instrumentalnym procedura kształtowania zachowań uszeregowanych według
wzrastającego podobieństwa lub zbliżenia do rekacji zgodnej z oczekiwaniami

WGLĄD
Forma uczenia się polegająca na rozwiązaniu problemu dzięki (często nagłemu) zrozumieniu, jak powiązane
są elementy sytuacji lub jak można je przeorganizować, aby dojść do rozwiązania. Dla behawiorystów wgląd
jest rezultatem, a nie sposobem uczenia się

CHARAKTERYSTYKA TERAPII BEHAWIORALNEJ

Terapia behawioralna
Zwana też mody kacją zachowania - stosuje prawidłowości uczenia się do bezpośredniego wprowadzania
pożądanych zmian w zachowaniu klienta/pacjenta. Terapeuci opowiadający się za tym podejściem bazują na
prawidłowościach warunkowania i uczenia się przez obserwację. Pomagają klientom przerwać takie
szkodliwe zachowania dla nich samych, jak nadmierne objadanie się, palenie czy lękowe unikanie
nieszkodliwych bodźców. Pomagają też w nabywaniu adaptacyjnych wzorców zachowania, jak umiejętności
społeczne. Terapeuci behawioralni mogą umożliwić klientom uzyskanie wglądu we własne dezadaptacyjne
zachowanie, co oznacza, że uświadamiają im warunki, w jakich zachowania te się pojawiają. Budują ciepłe
fi
relacje z pacjentem, ale warunkują zmiany zachowania przemianami oczekiwań dotyczących własnej
skuteczności wywołanej specy cznymi procedurami bazującymi na prawidłowościach uczenia się.

Metody redukcji lęku w terapii behawioralnej

Zatapianie

Systematyczne odwrażliwianie
Proces, w którym pacjent stopniowo uczy się radzenia sobie z coraz to bardziej niepokojącymi bodźcami.
Dzięki priedziwwarunkowaniu lęku pojawiającego się w reakcji na każdy z tych bodźców. Bodźce zostają
ułożone w pewną hierarchie według zdolności wywoływania lęku. Za pomocą wyobraźni lub wyświetlanych
obrazów klient posuwa się z wolna w górę tej hierarchii, dopóki nie osiągnie założonego celu - braku reakcji
lękowej na najbardziej lękotwórczą scenę. Systematyczne odwrażliwianie opiera się na założeniu, że reakcje
lękowe są wyuczone i uwarunkowane, można je zatem przeciwwarunkować Luc wygasić.
Przeciwwarunkowanie polega na wywołaniu w warunkach lękotwórczych takiej reakcji, która jest niemożliwa
do pogodzenia z lękiem. Jest nim na przykład rozluźnienie mięśni. Pozostawanie w obecności bodźca
lękotwórczego podnosi także przekonanie o własnej skuteczności.

Modelowanie
Metoda ta oparta jest na uczeniu się przez obserwację. Klienci obserwują, a następnie naśladują inną osobę,
która zbliża się do lękotwórczego obiektu albo w jakiś inny sposób sobie z nim radzi. Podobnie jak
odwrażliwianie, modelowanie nasila przekonanie człowieka o własnej skuteczności w radzeniu sobie z danym
problemem.

Warunkowanie awersyjne
Polega ono na kojarzeniu nieprzyjemnych bodźców z niepożądanymi impulsami, aby awersja przeniosła się z
owych bodźców na impulsy.

TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ ALBERTA BANDURY

Socjobehawioryzm
Ujęcie zwane społecznym uczeniem się, które stanowi odbicie szerszego ruchu poznawczego w psychologii.
Teorie społecznego uczenia się wyznaczają trzecie stadium w rozwoju behawiorystycznej szkoły myślenia.

ALBERT BANDURA
Kwestionuje on całkowite odrzucenie przed Skinnera procesów psychicznych czy poznawczych i proponuje
zamiast tego socjobehawioryzm, który później nazwał ujęciem społeczno-poznawczym

TEORIA SPOŁECZNO-POZNAWCZA
- jest mniej skrajną formą behawioryzmu Skinnera w ujęciu Bandury

- Bandura podkreślał, że na rozkłady wzmocnień zewnętrznych wpływają takie procesy myślowe, jak
przekonania, oczekiwania i instrukcje

- Reakcje nie są automatycznie wyzwalane przez bodźce zewnętrzne, są natomiast uruchamiane, inicjowane
przez daną osobę

- Zewnętrzne wzmocnienie zmienia zachowanie, ponieważ osoba jest świadoma tego, że reakcja jest
wzmacniana, i oczekuję, że następnym razem, gdy pojawi się dana sytuacja, otrzyma w następstwie
zachowywania się w taki sam sposób to samo wzmocnienie.

- Możemy uczyć się przez wzmocnienie zastępcze, czyli obserwując, jak inni ludzie się zachowują, i widząc
konsekwencje ich zachowań 

fi
Wzmocnienie zastępcze
Koncepcja Bandury, według której uczenie się może zachodzić poprzez obserwowanie zachowania innych
ludzi i jego następstw, a nie tylko poprzez osobiste doświadczanie wzmocnienia

- Bandura sugeruje, że nie ma bezpośredniego powiązania między bodźcem a reakcją czy też między
zachowaniem a wzmocnieniem, jak to zauważył Skinner. Między bodziec a reakcję wstawiony jest
mechanizm pośredniczący i są nim procesy poznawcze

- Zdaniem Bandury, czynnikiem zmiany zachowania danej osoby nie jest faktyczny rozkład wzmocnień, ale
raczej to, jak ta osoba go interpretuje. Zamiast uczenia się przez bezpośrednie doświadczenie
wzmocnienia, uczymy się poprzez modelowanie, obserwowanie innych ludzi i wzorowanie własnego
zachowania na ich zachowaniu.

Poczucie skuteczności
Poczucie szacunku do siebie i własnej kompetencji w zmaganiach z problemami życiowymi.

Mody kacja zachowania

Celem, który przyświecał Bandurze w opracowaniu społeczno-poznawczego podejścia do behawioryzmu,
była zmiana lub mody kacja tych zachowań, które społeczeństwo uważa za nienormalne lub niepożądane.

- do zmiany zachowania wykorzystywane są techniki modelowania

PROBLEM KARY I NAGRODY. UMIEJĘTNOŚĆ UZASADNIENIA,

W JAKI SPOSÓB NALEŻY KORZYSTAĆ Z METODY KARY I
NAGRODY, BY MODELOWAĆ SKUTECZNIE POŻĄDANE
ZACHOWANIA I ELIMINOWAĆ NEGATYWNE

Problem kary

1. Często wymierza się kary nie adekwatne lub w stanie pobudzenia, nie zastanawiając się nad własnym
postępowaniem. Nawet gdy nie dajemy się ponieść złości, często nie pojmujemy właściwego
zastosowania kary.

2. Ukarany często reaguje lękiem, obawą lub złością. Negatywne reakcje emocjonalne stwarzają zazwyczaj
więcej problemów, niż rozwiązuje kara. Surowo ukarany nastolatek może nie zareagować
posłuszeństwem i szacunkiem, ale na przykład oddać uderzenie albo uciec z domu.

3. Skutek kary jest czasami krótkotrwały, ściśle uzależniony od obecności karzącej osoby lub od
okoliczności.

4. Większość złych zachowań trudno ukarać od razu. Kary, podobnie jak wzmocnienia, są skuteczniejsze,
kiedy pojawiają się jako reakcja natychmiastowa.

5. Kary dostarczają niewiele informacji. Jeżeli kara następuje bezpośrednio po złym zachowaniu, może
ukaranemu wskazać, czego nie powinien robić. Nie komunikuje natomiast, jak powinien postępować.

6. Działanie, które ma być karą, może się okazać wzmocnieniem, ponieważ oznacza zainteresowanie.
Zwrócenie na siebie uwagi może się okazać tym, czego brakuje winnemu.

fi
fi
Problem z nagrodą

Zewnętrzne czynniki wzmacniające

Wzmocnienia nie związane ściśle ze wzmacnianą czynnością. Przykładem mogą być pieniądze, nagrody i
pochwały.

Wewnętrzne czynniki wzmacniające

Wzmocnienia ściśle związane ze wzmacnianą czynnością takie, jak zadowolenie z pracy i uznanie.

Zewnętrzne czynniki osłabiają motywację wewnętrzną.

Kara
Karanie ma na celu wyeliminowanie niepożądanych zachowań dziecka. Powinno być
stosowane wtedy, jeżeli nie pomaga prośba, perswazja, upomnienie, czy polecenie. Kara jest
naprawdę skuteczna tylko wówczas, jeżeli dziecko rozumie, za co i dlaczego zostało ukarane.
W związku z tym powinna być ona dostosowana do wieku, okoliczności, rodzaju przewinienia i
indywidualnej wrażliwości dziecka. Kara jest skuteczniejsza, jeżeli karzący jest dla dziecka
autorytetem, osobą, na której dziecku zależy. Jako metoda wychowania spełnia ona swoje
funkcje, jeśli jest stosowana świadomie, konsekwentnie. Powinna uczyć dziecko
odpowiedzialności i przewidywania rezultatów swojego postępowania, a także wywołać chęć
zmiany dotychczasowego zachowania się.

Warunki skuteczności kary:

▪ powinna być ona adekwatna do winy i sprawiedliwa (nie można np. karać dziecka za coś, co zrobiło
niechcący lub dawać surowej kary za drobne przewinienie)

▪ powinna być stosowana konsekwentnie

▪ powinna uwzględniać okoliczności, wiek dziecka, motywy jego czynu

▪ powinna następować bezpośrednio po przewinieniu

▪ powinna być dla dziecka zrozumiała - należy mu wytłumaczyć, dlaczego zostało ukarane

Nagroda
Nagradzanie dziecka ma na celu zachęcanie go do właściwego postępowania, podtrzymuje i
utrwala pozytywne cechy i zachowania dziecka. Dziecko, które jest nagradzane, nabiera wiary
w siebie, zaufania do swoich możliwości, czuje, że jest kochane i akceptowane przez
rodziców. Poza tym otrzymywanie nagród jest dla dziecka źródłem pozytywnych uczuć,
radości, dobrego samopoczucia. Dzięki nagradzaniu umacniają się więzi emocjonalne między
dzieckiem a osobami nagradzającymi. Nagrody powinny być związane z tym, co dziecko lubi,
co sprawia mu przyjemność. Nagradzać dzieci trzeba nie tylko za to, co zrobiły dobrze, ale
również za powstrzymanie się od złego zachowania. Im młodsze dziecko, tym nagrody
powinny być bardziej konkretne, jednak z wiekiem powinno się raczej zastępować nagrody
rzeczowe pochwałami, akceptacją - słownym wyrażaniem naszej aprobaty i zadowolenia z
zachowania dziecka. Dziecko powinno wiedzieć za co i dlaczego dostaje nagrodę, powinno
też na nią zapracować. Nadmierna ilość nagród uzyskiwanych bez odpowiedniego
uzasadnienia i bez wysiłku ze strony dziecka powoduje, że ich wartość maleje, a nagradzanie
przestaje być skuteczne.

TRÓJSYSTEMOWA KONCEPCJA OSOBOWOŚCI FREUDA.

UMIEJĘTNOŚĆ WYJAŚNIENIA POJĘĆ: ID, EGO, SUPEREGO
Według Freuda osobowość składa się z trzech głównych części: id, ego i superego.

 Id
Najprymitywniejsza struktura, całkowicie nie wiadoma; struktura pop dowa bez zahamowa i logiki. Kieruje
si zasad przyjemno ci. W psychoanalizie część umysłu obejmująca impulsy seksualne i agresywne

- obecne jest przy narodzeniu

- Jest rezerwuarem wszystkich energii psychicznych i wrodzonych instynktów

- Jest obojętne wobec rzeczywistości obiektywnej i nie ulega wpływom środowiska, kultury i nauki

- Działa zgodnie z zasadą przyjemności, która polega na dążeniu do zmniejszenia napięcia, unikaniu bólu i
osiąganiu przyjemności

- Gdy w id nagromadzi się energia, odczuwamy nieprzyjemne napięcie, które można rozładować poprzez
działania odruchowe, objawy zyczne lub myślenie życiowe

Ego
Zapewnia organizmowi bezpiecze stwo i przetrwanie, kieruj c si zasad rzeczywisto ci. Ocenia sytuacj pod
k tem realnych mo liwo ci działania; uzgadnia wymagania otoczenia z pop dami. Jest cz ciowo wiadome.
W ramach nie wiadomej cz ci ego funkcjonuj mechanizmy obronne (nie wiadome strategie ego, słu ce
zniekształcaniu rzeczywisto ci w celu zmniejszania l ku). W psychoanalizie część umysłu reprezentująca
rozsądek, rozum i racjonalną samokontrolę; pośredniczy pomiędzy id a superego

- jest sędzią nadzorującym instynktownymi potrzebami wobec wymagań społecznych

- Kieruje się zasadą rzeczywistości, która polega na poszukiwaniu społecznie akceptowanego ujścia dla
energii instynktów

Superego
Najmłodsza struktura; pocz tkowo stanowi prymitywn reprezentacj norm, zakazów i nakazów
pochodz cych z identy kacji z rodzicami i introjekcji (nie wiadome przejmowanie cudzych pogl dów i postaw)
społecznych warto ci.

Podsystemy superego:

- Sumienie

Zestaw norm i nakazów, które dotycz przede wszystkim niepo danych zachowa . - Ideał ego

Zawiera wzory, ideały, zasady wła ciwego post powania.

W psychoanalizie część umysłu reprezentująca sumienie, moralność i normy społeczne

- system, który osobowość wykształca najpóźniej

- Osądza działania id, wzbudza uczucia pozytywne jeśli zrobiliśmy coś dobrego, a uczucia nieprzyjemne,
kiedy naruszamy reguły

ą
ę
ą
ą
ś
ż
ś
ś
fi
ś
ę
ą
ś
ś
fi
ń
ś
ą
ś
ą
ę
ę
ą
ś
ą
ż
ą
ę
ę
ę
ą
ś
ę
ń
ś
ę
ś
ń
ą
ś
ż
ą
ę
STADIA ROZWOJU OSOBOWOŚCI
Freud twierdził, że osobowość rozwija się w dzieciństwie. Dziecko przechodzi określone procesy w pięciu
stadiach. Stadia te nazwał psychoseksualnymi, ponieważ uważał, że rozwój psychiczny zależy od
zmieniającej się ekspresji energii seksualnej w różnych częściach ciała w miarę dojrzewania dziecka.

Stadia psychoseksualne

1. Stadium oralne
- pierwsze 12 do 18 miesięcy życia

- Niemowlęta wchłaniają świat jak pożywienie - ustami, które są ośrodkiem wrażeń w pierwszym stadium
rozwoju według Freuda

- Osoby, których rozwój zatrzymał się na stadium oralnym, jako dorośli szukają zaspokojenia w takich
czynnościach jak picie, palenie i objadanie się.

- Przyjemno płynie z usatysfakcjonowania pop d w oralnych: ssanie, ucie, jedzenie i gryzienie dostarcza
seksualnej graty kacji, poniewa zmniejsza nieprzyjemne seksualne podekscytowanie. Energia libido jest
inwestowana w erogenne sfery oralne. Je li energia nie jest uwalniana albo jest nadmierna nast puje
frustracja.

2. Stadium analne
- od 2 do 3 lat

- Początek rozwoju ego, gdy dziecko staje się świadome siebie i wymagań rzeczywistości

- Najważniejszym problemem w tym stadium jest, zdaniem Freuda, kontrolowanie wydzielin organizmu,
lekcja samokontroli, jakiej dziecko się uczy. Fizjologiczna potrzeba wydalania powoduje napi cie, kt re jest
uwalnianie przez wydalanie. To pobudzenie analne i zwi zana z nim redukcja napi cia s przyjemne.
Społecze stwo reprezentowane w osobach rodzic w, wymaga zast pienia niekontrolowanego wydalania –
kontrolowanym. Dlatego dziecko poddawane jest treningowi czysto ci.

-
- Osoby, które zatrzymały się w tym stadium, stają się, według Freuda, zamknięte w sobie, przesadne na
punkcie czystości i porządku. Mogą też jednak nabywać cech dokładnie przeciwnych, stając się niechlujne
i niezorganizowane

3. Stadium edypalne (falliczne)

- od 3 do 6 roku życia

- Przyjemno i problemy zwi zane s ze sfer genitaln . Stymulacja tej sfery dostarcza napi cia –
uwolnienie go sprawia przyjemno . Problem pojawia si gdy pop d seksualny w tym wieku jest
skierowany na rodzica płci przeciwnej – kompleks Edypa i Elektry.

- Doznania seksualne chłopców są już zlokalizowane u chłopców w penisie, a u dziewcząt w łechtaczce

- W tym stadium, według Freuda, dziecko nieświadomie pragnie posiąść rodzica przeciwnej płci i pozbyć się
drugiego rodzica. Nazywa się to kompleksem Edypa

- Zdaniem Freuda chłopcy i dziewczęta stadium edypalne przechodzą inaczej.

- Chłopcy odkrywają w tym okresie przyjemność i dumę z posiadania członka.

- U chłopców obecny jest lęk kastracyjny, czyli nieświadomy lęk chłopca przed wykastrowaniem przez
własnego ojca. Przyczynia się do rozwiązania kompleksu Edypa.

ń
ś
ś
ć
ć
fi
ą
ż
ś
ć
ą
ś
ą
ę
ó
ó
ą
ą
ę
ę
ś
ą
ż
ę
ą
ę
ę
ę
ó
- Lęk kastracyjny hamuje u chłopców pożądanie wobec matki i uznaje autorytet ojca, identy kując się z nim.
Pojawia się superego.

- U dziewcząt pojawia się zazdrość o członek chłopców i pragnienie, aby otrzymać dziecko od własnego
ojca jako dar.

- U kobiet nie rozwija się tak silne moralne superego jak u mężczyzn

- W wieku 5-6 lat, kiedy kompleks Edypa zostaje rozwiązany, ustala się wzorzec osobowości dziecka, jednak
nieuświadomione kon ikty z rodzicami, nierozwiązane ksacje i poczucie winy, jak również stosunek do
własnej i przeciwnej płci pozostają, zdaniem Freuda, na całe życie

4. Stadium latentne (utajone)

- trwa od końca stadium edypalnego do okresu dojrzewania

- Dziecko rozpoczyna regularny tryb życia, chodzi do szkoły, zawiera przyjaźnie, nabywa pewności siebie
oraz uczy się ról społecznych określających prawidłowe zachowania

- Psychiczne doświadczenia i pobudzenia, które występowały w stadiach wcześniejszych są teraz, zdaniem

Freuda, wypierane, dlatego dzieci ulegają tzw. Amnezji dziecięcej - nie są zdolne przypomnieć sobie
czegokolwiek z pierwszych lat życia

5. Stadium genitalne
- zaczyna się w okresie dojrzewania

- Wyznacza początek dojrzałej seksualności

- Energia seksualna jest teraz umiejscowiona w genitaliach i stopniowo zostaje nakierowana na stosunek
płciowy

- Według Freuda nie każdy osiąga fazę dojrzałości. Niektórych przed dojściem do dojrzałej seksualności
genitalnej powstrzymują mechanizmy obronne ego i przemieszczenie energii instynktownej

- Około 12 r. . libido zaczyna ponownie wzrasta . Pojawiaj si bardziej dorosłe zachowania seksualne,
zainteresowanie płci przeciwn .

- - Według Freuda w tej fazie przyjemno czerpana jest ze stosunk w seksualnych z płci przeciwn .

MECHANIZMY OBRONNE EGO

Kiedy czujemy się zaniepokojeni lub zagrożeni z powodu sprzeczności pomiędzy pragnieniami Id a
wymaganiami sumienia i regułami społecznymi, ego oferuje nam narzędzie zmniejszające napięcie.
Narzędziem tym są mechanizmy obronne, które charakteryzują się dwiema właściwościami: odrzucają lub
przekształcają rzeczywistość oraz działają nieświadomie.

Mechanizmy obronne to strategie stosowane przez ego w celu zapobiegania lub łagodzenia lęku wywołanego
wewnętrznymi kon iktami.

Wyparcie
Niedopuszczanie do świadomości niepokojących myśli, wspomnień i emocji. Pojęcie to odnosi się do wysiłku
umysłu, aby nie akceptowane uczucia i myśli zamknąć w nieświadomości, nawet nie zdając sobie z tego
sprawy.

Projekcja
Główny mechanizm obronny polegający na wypieraniu lub przypisywaniu komuś innemu własnych nie
akceptowanych lub niepokojących uczuć. Celem projekcji staje się przeważnie kozioł o arny, bezbronna
osoba lub grupa, oskarżana przez jednostki, które czują się niepewne lub zagrożone.

ż
fl
ą
fl
ą
ś
ć
ć
fi
ą
ę
ó
fi
ą
fi
ą
 Reakcja upozorowana
Mechanizm polegający na tym, iż nieświadome uczucie, które budzi w nas niepokój, w świadomości zostaje
przekształcone w jego przeciwieństwo.

Regresja
Cofnięcie się do wcześniejszego etapu rozwoju lub sposobu funkcjonowania pod wpływem wstrząsu, w
którymś z późniejszych etapów.

Według Freuda osobowość rozwija się w kilku etapach od narodzin do dojrzałości. Każdy nowy etap stwarza
jednak pewne frustracje i lęki. Jeśli stają się zbyt silne, to normalny rozwój bywa zahamowany i dziecko może
się za ksować na pewnym etapie, na przykład może nie wyrosnąć z uczuciowego uzależnienia.

Zaprzeczanie
Polega na nieprzyznawaniu, że zdarzyło się coś nieprzyjemnego lub że doświadczamy „zakazanych” uczuć.

Intelektualizacja
Nieświadome kontrolowanie emocji i impulsów przez ich silne uzależnienie od wyjaśnień racjonalnych lub
lozo cznych.

Przemieszczenie i sublimacja
Poprzez te dwa pojęcia, kierujemy emocje (przeważnie gniew i pożądanie seksualne) na przedmioty,
zwierzęta lub osoby, które nie są rzeczywistymi obiektami naszych uczuć.

Przemieszczenia dokonujemy, kiedy prawdziwy przedmiot uczuć zdaje się stanowić zbyt duże zagrożenie w
bezpośredniej konfrontacji.

Jeśli przemieszczenie służy wyższym celom kulturalnym lub społecznie użytecznym, jak tworzenie sztuki lub
wynalazków, proces ten nazywamy sublimacją.

Rozegranie w działaniu
Polega na tym, że osoba wyraża lub powtarza nieświadome zachowania, najczęściej o charakterze
impulsywnym tzn. Odbiegające od typowego zachowania. Związek z rozegraniem w działaniu mu
odreagowywanie, tj. Wyładowanie emocjonalne, dzięki któremu osoba uwalnia się od afektu traumatycznego.

Humor
Jest sposobem obrony przed lękiem, świadomością starzenia się i śmierci, przed popędami seksualnymi lub
odruchami agresji, a także (u mężczyzn) przed niepokojem o sprawność seksualną, o czym świadczy wielka
liczba dowcipów na te tematy.

- Teoria psychoanalityczna opiera się na poglądzie, że każdy człowiek w ciągu całego życia znajduje się w
stanie kon iktu, próbując zrównoważyć wewnętrzne sprzeczności pomiędzy id a superego oraz
zewnętrzne kon ikty pomiędzy własnymi pragnieniami a wymaganiami środowiska

- Freud twierdził, że nieświadomość jest pierwotna i uniwersalna. Nieświadomość trwa zawsze.

CHARAKTERYSTYKA TERAPII PSYCHOANALITYCZNEJ

(PRZEŁAMYWANIE OPORU, ANALIZA MARZEŃ SENNYCH,
METODA WOLNYCH SKOJARZEŃ)
Psychoanaliza jest metodą kliniczną stworzoną przez Freuda celem uzyskania wglądu w kon ikty leżące u
podłoża problemów pacjenta. Wgląd może oznaczać wiele rzeczy, w tym wiedzę o doświadczeniach, które
doprowadziły do kon iktów i dezadaptacyjnego zachowania, rozpoznanie nieświadomych uczuć i kon iktów,
a także świadomą ocenę czyichś zachowań, myśli i uczuć.

fi
fi
fi
fl
fl
fl
fl
fl
Psychoanaliza pomaga klientowi wyrazić wyparte uczucia i pragnienia. Freud był przekonany, że dzięki temu
zostaje uwolniona energia stłumiona kon iktami i poczuciem winy. Uwolnienie to określał mianem katharsis.
Przynosi ono ulgę dzięki osłabieniu sił atakujących ego.

Swobodne skojarzenia
Metoda swobodnych skojarzeń polega na doprowadzeniu klienta do relaksacji i poproszeniu go, aby mówił
mówił o wszystkim, co przychodzi mu na myśl. Podstawowa reguła polega na tym, aby nie nie cenzurować
żadnej z myśli przychodzących do głowy. Psychoanalitycy nie wierzą, aby proces wolnych skojarzeń był
przypadkowy i swobodny, gdyż według nich wyparte impulsy domagają się bowiem wyzwolenia.

Ego nie ustaje w wysiłkach wyparcia nieakceptowanych impulsów i zagrażających kon iktów. W
konsekwencji u klienta pojawia się opór przed przypominaniem i omawianiem zagrażających treści.

Analiza marzeń sennych

Freud często prosił swoich klientów, aby notowali krótko treści swoich snów tuż po obudzeniu, tak by później
mogły się one stać przedmiotem analizy podczas sesji terapeutycznej. Freud uważał, że treść snów jest
uwarunkowana nie tylko zdarzeniami bieżącymi, ale także procesami nieświadomymi. Uważał, że
nieświadome impulsy wyrażają się w snach w postaci spełnienia pragnień.

Jednak nieakceptowane impulsy seksualne i agresywne są przenoszone na inne obiekty i sytuacje w

zależności od kultury i czasów, w jakich klient żyje. Obiekty te stają się symbolami nieświadomych pragnień.
fl
fl