DoğalTakım;

F = Ft .et + Fn .en + Fz .ez dr = ds.et

B
U A− B =  F .dr
A

et .et = 1 en .en = 1 ez .ez = 1

et .en = 0 et .ez = 0 ez .en = 0
B B sB

U A− B =  F .dr =  ( Ft .et + Fn .en + Fz .ez ) . ( ds.et ) =  Ft .ds

A A sA

Kartezyen Koordinatlar:
F = Fx i + Fy j + Fz k dr = dxi + dyj + dzk
i .i = 1 j . j = 1 k .k = 1
i.j = 0 j .k = 0 i .k = 0

( )( )
B B
U A− B =  F .dr =  Fx i + Fy j + Fz k . dxi + dyj + dzk
A A
B
U A− B =  ( Fx .dx + Fy .dy + Fz .dz )
A

ÖRNEK 4.1:

 = 300 s = 1 m F = 120 N
Ft = F .cos 
s2 s2 = s

U1− 2 =  Ft .ds =  F .cos  ds = F .cos  .s

s1 s1 = 0

U1− 2 = F .cos  .s = 120.cos 30.1 = 104 N .m( Joule)

 Potansiyelin diferansiyeli: d
: x, y ve z cinsinden bir fonksiyon
B
U A→ B =  d =  AB = B −  A
A
B
U A→ B =  Fx .dx + Fy .dy + Fz .dz
A

   Fx      2
Fx = , Fy = , Fz =  =  =
x y z y y  x  y.x
     
   
Fy  y   2 Fz  z   2
= = = =
x x x.y x x x.z
  
 
Fx  x   2
= =
z z z.x

KORUNUMLU KUVVET ŞARTLARI:

Fy Fx Fx Fz Fy Fz
= = =
x y z x z y
Bu üç şartın da sağlanması gerekir.
  potansiyel fonksiyonun bulunması :
Potansiyel fonksiyonu x, y ve z değişkenlerinden oluşur.

Fx =   = Fx .x   d =  Fx .dx   =  Fx .dx + c1 ( y, z )
x

Fy =   = Fy .y   d =  Fy .dy   =  Fy .dy + c2 ( x, z )
y

Fz =   = Fz .z   d =  Fz .dz   =  Fz .dz + c3 ( x, y )
z
3adet  potansiyel fonksiyonunun eşit olması için;
c1 ( y, z ) , c2 ( x, z ) ve c3 ( x, y ) bunların bulunması gerekir.
ÖRNEK 4.2:

F = 2 xzi + 2 yzj + ( x 2 + y 2 ) k
Korunumlu Kuvvet olma şartları:
Fy Fx Fz Fx Fy Fz
= = =
x y x z z y
Fx = 2 xz Fy = 2 yz Fz = ( x 2 + y 2 )
Fy Fx Fy Fx
=0 =0 =
x y x y
Fz Fx Fz Fx
= 2 x, = 2x  =
x z x z
Fy Fz Fy Fz
= 2 y, = 2y  =
z y z y
olduğu için Kuvvet Korunumludur.
 B
U A→ B =  d =  AB = B −  A
A

 =  Fx .dx + c1 ( y, z ) =  ( 2 xz ) .dx +c1 ( y, z ) 

 = x 2 z + c1 ( y, z )

 =  Fy .dy + c2 ( x, z ) =  ( 2 yz ) .dy + c2 ( x, z ) 

 = y 2 z + c2 ( x, z )

 =  Fz .dz + c3 ( x, y ) =  ( x 2 + y 2 ) .dz + c3 ( x, y ) 

 = ( x 2 + y 2 ) z + c3 ( x, y )
c3 ( x, y ) = 0  c1 ( y, z ) = y 2 z , c2 ( x, z ) = x 2 z   = ( x 2 + y 2 ) z

b) A ( 0, 0,1) B = (1,1,3 )  U A→ B = B −  A
U A→ B = ( x 2 + y 2 ) z  − ( x 2 + y 2 ) z 
B A

U A→ B = ( xB2 .z B + yB2 .z B ) − ( x A2 .z A + y A2 .z A ) 
U A→ B = 12  3 + 12  3 − 02  1 − 02  1 = 6 N .m( Joule)
 ÖRNEK 4.3:

F = 4 xy 2 i − 8 x 2 yj Fx = 4 xy 2 Fy = −8 x 2 y
Fx Fy
= 8 xy, = −16 xy
y x
Fx Fy
 olduğu için kuvvet korunumsuzdur.
y x

U1− 2 =  F .dr r = − xi + yj

x = r.cos  y = r.sin 
r = − ( r.cos  ) i + ( r.sin  ) j r =b
dr = b.sin  .d i + b.cos  .d j = ( sin  i + cos  j ) . ( b.d )

U1− 2 =  F .dr =  ( 4 xy 2 i − 8 x 2 yj ). ( sin  i + cos  j ) . ( b.d )

x = −b.cos  y = b.sin  
F = 4 ( −b.cos  )  ( b.sin  ) i − 8 ( −b.cos  )  ( b.sin  ) j
2 2

F = −4b3 .cos  .sin 2  i − 8b3 .cos 2  .sin  j

 
2
U1− 2 =  F .dr 


2
U1− 2 =  ( −4b3 .cos  .sin 2  i − 8b3 .cos 2  .sin  j ). ( sin  i + cos  j ) . ( b.d )

 
2
4b .sin  2 4 4

(U1− 2 )1 = −  4b .sin  .cos  .d = −

4 3

 4 

u4
u = sin  , du = cos  .d   u .du = 3

4
 
2
8b .cos  2 4 4

(U1− 2 )2 = +  8b .cos  . ( − sin  .d ) =

4 3

 4 

v4
v = cos  , dv = − sin  .d   v .dv = 3

4
 
U1− 2 = −b .sin  + 2b .cos 2 
4 4 2 4 4

     
U1→ 2 = −24.  sin 4 − sin 4   + 25.  cos 4 − cos 4  
 2   2 
U1→ 2 = −16 − 32 = −48kJ
 POTANSİYEL ENERJİ:

1
Kinetik Enerji: T = m.v 2
2
Ağırlığın Potansiyel Enerjisi:Vg = mgh
1 2
Yayın Potansiyel Enerjisi:Vy = kx
2
V = − = − (B −  A ) =  A − B
U A − B =  = B −  A = VA − VB   = −V
   V V V
F= i+ j+ k =− i− j− k
x y z x y z
V V V
Fx = − Fy = − Fz = −
x y z

Yer çekimi ya da ağırlığın potansiyel enerjisi:

V
W = −mgj → Fy = −mg Fy = − = − mg
y
V y

V = − Fy .y   dV = −  F .dy
0 0
y

y −y

V1 = −  ( −mg ) .dy = mgy V2 = −  ( −mg ) .dy = −mgy

0 0
 Yayın Potansiyel Enerjisi:
Fyay = kx = Fx F = − Fx i = − ( kx ) i
V
Fx = −  V = − Fx .x
x
V x2 x2 x
kx 2 2
V =  dV = −  Fx .dx = −  ( −kx ) .dx =
0 x1 x1
2 x1
kx22 kx12 1
Yayın potansiyel Enerjisi : V = − = k ( x22 − x12 )
2 2 2
Yayın İşi:U = −V = − k ( x22 − x12 )
1
2
 x

NOT: Kuvvetin yaptığı iş bulunurken kuvvetin uygulandığı yöndeki

yerdeğiştirmeyi dikkate alacağız. İş hesaplanırken kuvvetin uygulama
doğrultusu ile hareketin ya da yerdeğiştirmenin doğrultusuna bakılır. Her
ikisi de aynı yönde ise İş pozitif olur. Farklı yönde ise iş negatif olur.
 ÖRNEK 4.4:

F kuvvetinin yaptığı iş “pozitif”

Fy yay kuvvetinin yaptığı iş “negatif “,
Ağırlık kuvvetinin yaptığı iş “pozitif” dir.
Fy

Fy
 y AC = r − r.cos  +  .sin 
x AC = r.sin  +  .cos 
Ağırlığın İşi: UW = W . y AC
F kuvvetinin İşi: U F = F .x AC
1
Yay kuvvetinin İşi: U yay = −Vyay = − k . 2
2
UW = W . y AC = W . ( r − r.cos  +  .sin  )
U F = F .x AC = F . ( r.sin  +  .cos  )
U top = UW + U F + U yay 
1
U top = W . ( r − r. cos  +  .sin  ) + F . ( r.sin  +  .cos  ) − k . 2
2