KÜRESEL EKONOMİDE ÇALIŞMA EMEK VE SERMAYE

1.HAFTA

- Küreselleşme Tanımları
- Küreselleşme Olgusunun Özellikleri
- Küreselleşmeyi Ortaya Çıkaran Faktörler
- Küreselleşmenin Unsurları

1. Küreselleşme Tanımları
Küreselleşme 80‟li yıllardan itibaren, özellikle de 1989 yılında totaliter rejimlerin yıkılmasından
sonra “sihirli” bir kavram olarak sosyal bilimcilerin, medyanın ve siyasetçilerin dilinden
düşmemektedir.

Küreselleşme Hakkında Görüşler

Literatürde küreselleşme ile ilgili tanımlamaların iki ana kategori altında toplanabilir.

Birinci kategoridekiler karşılıklı bağımlılık (interdependence) ve karşılıklı bağlantılar

(interconnections), uluslar ötesi akımlar ve dünyanın tek bir yer haline gelecek şekilde süreçlerdeki
yoğunlaşmalardır.

- Bu çerçevede, “küreselleşme ülkeler arasındaki engellerin kaldırılma sürecini ve

- daha yakın ekonomik, politik ve sosyal etkileşimin teşvik edilmesini ifade etmektedir”
(Mittelmen,2002:5).

İkinci grup tanımlamalar; daha teorik bir yaklaşımla, zamanın ve mekânın sıkıştırılmasını
vurgulamaktadır.

A. Giddens‟a göre; “Küreselleşme, dünyadaki toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması olarak

tanımlanabilir. Uzak yerellikleri birbirine bağlayan bu yoğunlaşma öyle bir şekilde
gerçekleşmektedir ki, yerel olaylar kilometrelerce uzaktaki olaylar tarafından biçimlendirilmekte
ve bunun tersi de söz konusu olmaktadır”(Giddens,1998: 64).

Robertson, küreselleşmeyi, “hem dünyanın küçülmesini simgeleyen, hem de dünyanın bilincinin

bir bütün olarak güçlenmesine gönderme yapan bir kavram”(Robertson,1999:17) olarak
tanımlamaktadır.

Yeldan, küreselleşme olgusunu, “ulusal ekonomilerin dünya piyasalarıyla eklemlenmesi ve bütün

iktisadi karar süreçlerinin dünya kapitalizminin sermaye birikimine yönelik dinamikleriyle
belirlenmesi" olarak tanımlamaktadır”(Yeldan, 2001:34).

1
Küreselleşmeyi, emperyalizm ile ilişkilendirerek emperyalist egemenliğin bir aracı olarak
tanımlayan Tabb‟a göre emperyalizm; “egemen bir gücün bir başka halkın ticareti, yatırımları,
emeği ve doğal kaynakları üzerinde kendisi aracılığıyla denetim kurabilmesini sağlayan
sistemdir”(Tabb,2007:117).

Uluslararası Çalışma Örgütüne göre, ”küreselleşme; yeryüzündeki tüm halkların artan bir şekilde
karşılıklı bağımlılık sürecidir”(Çalış,2003:19).

Diğer bazı tanımlar;

“dünya ürünlerinin ve düşüncelerinin ayni anda her yerde bulunduğu küresel bir market”

“dünyadaki halkların tek bir dünya toplumu ve küresel toplum yönündeki faaliyetlerin bütünü”

“yaşadığımız dünyada, uluslar, toplumlar ve yerel gruplar arası karşılıklı ilişkilerin ve etkileşimlerin
genişlemesi, derinleşmesi ve hızlanması”

“Belirli fikirlerin, kavram ve teknolojilerin dünya ölçeğinde kullanılması”

“Küresel değerlerin evrensel nitelik kazanarak, ulusal kimlikleri ve sosyal yapıları etkilemesi”

“Dünyanın bir ekonomik bütün oluşturarak birbirine benzeme süreci”

Küreselleşme ne zaman başladı?

Küreselleşme ile ilgili teorik tartışmalarda en çok üzerinde durulan konulardan birisi
küreselleşmenin ne zaman başlamış olduğudur. Bu hususta

1. Küreselleşme olgusunun çok eski bir geçmişe sahip olduğu

2. Küreselleşme olgusunun yepyeni bir tarihsel gerçekliğe tekabül ettiğini

şeklinde farklı görüşler mevcuttur.

Ülkeler arasında büyük ve artan bir ticaret akışı ile sermaye yatırımının gerçekleştiği açık bir
uluslararası ekonomi olarak yorumlanırsa küreselleşmeyi yeni olarak ifade etmek mümkün
olmayacaktır. Çünkü gerçek anlamda bütünleşmiş bir dünya ticaret sistemi, 19. yüzyılın ikinci
yarısında önemli ölçüde oluşmuştur. Günümüzde küreselleşmeyi tanımlamadaki hakim görüş ise,
20. yüzyılın özellikle son çeyreğinde ortaya çıkan bir olgu olarak ele almaktadır.

Küreselleşme ile ilgili Farklı İsimlendirmeler

 Bilgi Çağı
 Yeni Dünya Düzeni
 Post Modern Çağ,
 Büyük Dönüm Noktası

2
  Yol Ayrımı
 Tarihin Kırılma Anı
 Tarihin Sonu
 Geç Kapitalizm

2. Küreselleşme Olgusunun Özellikleri

“Küreselleşme tanımları/olgusunun temelinde yatan dört farklı özelliğini/karakteristiğini
göstermektedir.

Birinci özellik; Küreselleşme, geleneksel siyasi, kültürel ve coğrafi sınırları giderek aşan yerin,

“toplumsal ağların ve faaliyetlerin oluşturulması ve mevcut olanlarını çoğaltılmasını

kapsamaktadır”

- Günümüzün uydu haber şirketlerinin ortaya çıkması, profesyonel ağların oluşturulması,

teknolojik yenilikler ve politik kararların bileşimi yoluyla gerçekleşmiştir. Bunlar, sınırları
düzenlemelerin ötesine uzanan yeni toplumsal düzenlerin ortaya çıkmasına olanak
sağlamaktadır.

İkinci özelliği;

Toplumsal ilişkilerin, faaliyetlerin ve karşılıklı bağımlılıkların genişlemesi ve yayılmasıdır.

- Bugün finans piyasaları dünyanın her yerine yayılmıştır ve dünyada elektronik ticaret yirmi
dört saat boyunca sürmektedir.
- Devasa büyüklükte alışveriş merkezleri dünyanın her yerinde ortaya çıkmıştır ve tüketicilere
dünyanın her bölgesinden ürünleri sunmaktadır.
- Toplumsal açıdan kapsamın genişlemesi süreci, sivil toplum kuruluşları, ticari kuruluşlar,
sosyal kulüpler ve birçok bölgesel ve küresel kuruluşlar ve birlikler için de söz konusudur.
Bunlar arasında Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği,
Afrika Birliği Örgütü, Güney Ortak Pazar Sınır Tanımayan Doktorlar, Uluslararası Af
Örgütü, Sorumlu Bilim İnsanları Birliği, Dünya Ekonomik Forumu, Microsoft ve General
Motor gibi sayısız kuruluş ve birlik bulunmaktadır.

Üçüncüsü;

Toplumsal değişimlerin ve faaliyetlerin yoğunlaşmasını ve ivme kazanmasını kapsamaktadır.

- İnternet, uzakta bilgileri ve görüntüleri sadece birkaç saniyede bir yerden diğerine
göndermekte ve uydular tüketicilere uzaktaki olayların gerçek zamanlı görüntülerini
sunmaktadır.

3
 - Giddens‟in belirttiği gibi, tüm dünyadaki toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması, yerel olayların
çok uzakta olup bitenler tarafından etkilenmesi ve biçimlendirilmesi, yerel olayların da
çok uzakta olanları biçimlendirmesi anlamına gelmektedir.
- Küreselleşmenin zaman ve mekânı daralttığı şeklindeki sıkça tekrarlanan ifade, olayların
giderek hızlandığı ve mesafelerin önemli ölçüde azaldığı anlamına gelmektedir.

Dördüncüsü;

Karşılıklı toplumsal ilişkilerin ve bağımlılıkların gelişmesi, yayılması ve yoğunlaşması durumu

“sadece nesnel, maddi düzeyde ortaya çıkmamaktadır.”

- Toplumsal karşılıklı bağımlılığın giderek artan belirtilerinin ve toplumsal etkileşimlerinin

büyük ivme kazanmasının insanlar tarafından giderek daha iyi fark edildiğine de işaret
etmektedir.
- Coğrafi sınırların ve uzaklıkların öneminin azaldığını fark etmeleri insanlarda, küresel
bütünün parçası olmaya başladıkları yönünde güçlü bir duyguyu ve düşünceyi
beslemektedir.
- Küresel karşılıklı bağımlılığa ilişkin bu sürekli deneyimler, giderek artan şekilde insanların
bireysel ve ortak kimliklerini yavaş yavaş değiştirmekte ve böylece dünya üzerinde
eylemde bulunma tarzlarını da çarpıcı biçimde etkilemektedir.

3. Küreselleşmeyi Ortaya Çıkaran Faktörler

Küreselleşme olgusunun ortaya çıkmasında çeşitli teknolojik faktörlerin etkisinden
bahsedilmektedir. Bunlar:

1. Yönetilebilirlik Krizi
2. Teknolojik Gelişme
3. Ekonomik Yapı
4. Siyasi Yapı

3.1. Yönetilebilirlik Krizi

1970„li yıllar boyunca yaşanan krizlere hantal şirket yapıları karşı durmamıştır. Pazar arayışı ve
enformasyon devriminden önce bir yönetilebilirlik krizi olarak ortaya çıkmıştır. Devlet açısından;
sosyal refah devletiyle sağlanan koruma ve yardımlar, geniş bir kesime yayılmamış ve süreklilik de
kazanmamıştır.

Yönetilebilirlik krizi ile ilgili olarak;

 Makro ve mikro düzeylerde yaşanan bir yönetim krizi

 Fordist üretim anlayışının meydana getirdiği,

4
 o Büyük fabrikalar ve devasa yönetim kadroları,
o Parçalara bölünmüş merkezileştirilmiş görevler,
o Hiyerarşik ve esnek olmayan örgütlenme,

şirketleri dayanıksız hale getirmiştir.

3.2. Teknolojik Gelişmeler

Küreselleşme, son yıllarda yaşanan teknolojik gelişmelerin hem nedeni hem de sonucudur.
Teknolojide meydana gelen yenilikler özellikle ulaşım ve telekomünikasyon alanlarında büyük
ilerlemelere neden olmuştur. Küreselleşme sürecini ortaya çıkaran ve hızlandıran çeşitli teknolojik
gelişmeler yaşanmıştır. Bunlar özetle:

 Uydu sistemleri ile uluslararası haberleşmenin hızlanması

 Yaşanan ekonomik ve siyasal gelişmelerden tüm dünyanın ayni anda haberdar olması
 Bilgisayar teknolojisinin ve programlarının gelişmesi
 İletişim alanındaki yenilikler ile sermaye hareketliliğinin artması
 Teknolojik devrimin en belirgin olarak ortaya çıktığı alanlar, bilişim, iletişim ve ulaşım
sektörleri
 Gelişmiş iletişim ağları, her topluma, aileye ve bireye ulaşarak tüketim ve eğlence normları
açısından evrensel bir kültür ortaya çıkmıştır.

Mikroelektronik, elektronik bilgi işlem sistemleri ve dijital iletişimin hızı,

o bilgiye dayalı bir ekonomi,

o ekonomik büyüme,
o ulusal rekabet gücü,
o çalışma organizasyonları ve
o işgücü nitelik düzeyi

Teknolojik gelişmede yaşanan bu gelişmeler küreselleşmenin ortaya çıkışında ve gelişiminde

önemli bir itici güç olurken bugün küreselleşmede yarattığı fırsatlarla teknolojik gelişmeye önemli
katkılar sağlamaktadır. Yani teknoloji-küreselleşme ilişkisi karşılıklı bir etkileşim içinde devam
etmektedir.

3.3. Ekonomik Yapı

1970 yılından sonra Bretton Woods Sistemi‟nin yıkılması, DTÖ‟nün kurulması, petrol
fiyatlarındaki artışa bağlı olarak yaşanan petrol krizi, gelişmiş ülkelerde iç piyasaların doyum
noktasına ulaşması gibi ekonomik faktörlere bağlı olarak dış ticaret, sermaye hareketleri ve
işgücünün dolaşımında ciddi seviyelerde serbestleşme eğilimleri yaşanmaya başlamıştır.

5
Mal, hizmetler, sermaye ve iş gücünün önündeki engellerin kalkarak ülkeler arasındaki
dolaşımlarının 1970 öncesine nazaran daha kolay bir şekilde gerçekleşmesi küreselleşme sürecini
hızlandırmıştır.

Dış ticaret, sermaye hareketleri ve iş gücünün dolaşımında yaşanan serbestleşmenin yanında 1970
sonrası çok uluslu şirketlerin sayılarında yaşanan artış ve bu artış sonucunda oluşan yeni
uluslararası iş bölümü çerçevesinde üretim daha geniş bir alana yayılmış ve üretimin hacmi ve
sınırları genişlemiştir. Bunun bir sonucu olarak her gün daha fazla para finans piyasalarında bir
ülkeden diğer bir ülkeye transfer olmaktadır.

Sonuç olarak küreselleşme olgusunun ortaya çıkmasında ve yayılmasında rol oynayan ekonomik
gelişmeler aşağıdaki gibi özetlenmektedir:

 Emek-yoğun ya da sermaye-yoğun üretim teknikleri yerine, küresel pazarlarda etkili

olabilecek teknolojiler
 Değişen tüketici profili ve tüketim kalıpları
 Ulusal pazara yönelik üretimin, karşısında küresel nitelikli yerli tüketici bulması
 Üretim ve diğer işletmecilik faaliyetlerinin küresel norm ve ilkelere uyumlu hale getirilmesi
 1970„li yıllarda başlayan petrol krizleri ve ekonomik açmazlar
 İç piyasaların doygunluğu, dış ticarete bu yıllardan sonra daha çok önem verilmesi,
 Yeni rekabet anlayışı ve üretim sistemlerinin yeniden yapılandırılması
 Yeni ekonomik yapı; çok uluslu şirketleri, ar-ge harcamalarının işletme maliyetleri içindeki
yüksek payını, nitelikli işgücünü ve sürekli eğitimi

Sonuç olarak; özellikle 1970‟li yıllardan sonra ekonomik yapıda meydana gelen bazı değişimlere
bağlı olarak dış ticaretin, sermaye hareketlerinin ve işgücünün dolaşımında yaşanan serbestleşmeyle
birlikte, çok uluslu şirketlerin sayısı ve yarattığı yeni rekabet ortamına bağlı olarak küreselleşme
süreci hızlanmıştır.

3.4. Siyasi Yapı

1940‟lı yılların sonunda başlayan Soğuk Savaş‟ın 40 yıl sonra sonlanması ve 1990‟ların başında
Sovyetler Birliği‟nin dağılmasından sonra piyasa ekonomisine yönelik güven duygusu artmıştır.
Bunun sonucunda kısa bir süre içerisinde tüm maliyetine rağmen, eski planlı-devletçi ekonomiler,
piyasa mekanizması süreci içerisinde, serbest ticaretin ve yabancı sermaye yatırımlarının
imkânlarından yararlanma çabası içine girmişlerdir. Başka bir ifade ile duvarların yıkılmasının
ardından, küreselleşmenin önündeki en büyük engellerden birisi aşılmıştır.

Küreselleşme olgusunun yayılmasında etken olan siyasi yönü olan gelişmeler:

6
  Ulus devlet yapılarının dönüşümü
 Ekonomik ve toplumsal dönüşüm,
 Küresel işletmeler, gönüllü kuruluşların ortaya çıkışı ve faaliyetleri
 Dünyanın tek kutuplu bir hal alması
 Serbest piyasa işleyişinin kuralları

4. Küreselleşmenin Unsurları
Küreselleşme olgusu çeşitli unsurları içeresinde barındırmaktadır. Bunlar:

1. Uluslararası Ticaret
2. Çokuluslu Şirketler
3. Uluslararası Sermaye Hareketleri
4. Uluslararası Rekabet
5. Bilgi Teknolojileri ve Bilgi Toplumu
6. Yeni Ekonomi

4.1. Uluslararası Ticaret

Ulusal ekonomilerin uluslararası ticaret hacimlerini göstermede temel ölçü, ihracat oranının gayri
safi yurt içi hasılaya oranıdır. Bu oranı esas almak suretiyle elde edilen veriler, küreselleşmenin son
otuz yıllık döneme ait bir olgu olduğu tezini desteklememektedir.

II. Dünya Savaşı„nı izleyen yıllar, dünyada uluslararası ticaretin belirgin bir hızla artarak, büyüme
ve istihdamın kaynağı olmuştur. 1948„den 21.yyıln başına kadar ticaret 17 kat artarken, hasıla artışı
6 kat olmuştur. Bu hususta etkili olan faktörler ise aşağıdaki gibidir:

 Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası kurulmuş.

 Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) kapsamında gümrük tarifelerinde
kademeli olarak önemli düşüşler, bu durum uluslararası ticaretin gelişiminde de etkili olmuş,
 Uzmanlaşma yolu ile üretimin dış pazarlara açılması
 Toplumsal ve kültürel tercihlerdeki değişime bağlı olarak tüketim anlayışındaki farklılıklar,
dış ticareti zorunlu hale getirmesi
 Finans sektöründe yaşanan gelişmeler

4.2. Çokuluslu Şirketler

Ticaretin genişlemesi ve sermayenin dolaşımındaki sınırların kalkması “çok uluslu şirketler”
(ÇUŞ) aracılığıyla gerçekleşmiştir.

ÇUŞ’lar özellikleri;

7
 o İktisadi faaliyetini, merkez ülke dışında birden fazla ülkede sürdüren iktisadi örgütlenmeler
o Sermayeyi dolaştırarak ticareti gerçekleştiren kurumlar
o 1950 ve 60„lı yıllardan itibaren uluslararası sermaye hareketlerinin hızlanması ve
haberleşme teknolojisindeki gelişmeler sayesinde dev konsern şekillerini almışlardır.
o Teknoloji ve pazarlama üstünlükleri, ürettikleri mallarda sahip oldukları ihtisaslaşma, ileri
teknik ve yetkide merkezileşme gibi avantajları iyi kullanan aktörlerdir.
o Hızla değişen tüketici ve pazar talepleri karşısında bu talebin karşılanmasını sağlarlar.
o Hammadde, emek kullanımı ve pazarlama aşamalarını farklı ülkelerden temin edebilirler.

Devletlerarasında sürdürülen ticaretin, sermaye birikimine dayalı olarak, işletmeler eliyle

gerçekleştirilmesi, hammadde kaynaklarının bol ve ucuz sağlanması ihtiyacı, farklı ülkelerde
faaliyetlerini sürdüren küresel şirketleri yaygınlaştırmıştır.

ÇUŞ’ların etkileri

Olumlu etkileri;

o Uluslararası ticaretin hız kazanması, ekonomik gelişmenin finanse edilmesi, az gelişmiş

ülkelere teknoloji transferi, bulundukları ülkelerde gelir, refah ve istihdam artışları

Olumsuz etkileri;

o Üründe tekelleşme ile rekabet ve girişimciliği olumsuz etkilemesi, az gelişmiş ülke

ekonomilerini birinci dünya teknolojilerine bağımlı kılma, emek rekabetini piyasadan
uzaklaştırarak istihdamı azaltma,

Günümüzde çokuluslu şirketlerin yaklaşık %89„u Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve
Japonya merkezlidir.

4.3. Uluslararası Sermaye Hareketleri

Sermayenin sınırlarını belirleyen bir unsur olarak görülen ulus devletin küreselleşme sürecinde güç
kaybına uğraması, sermayenin uluslararası bir nitelik kazanmasına ve yatırım kararlarını alırken
coğrafi sınırların ortadan kalkmasına neden olmuştur.

Uluslararası sermaye hareketlerinin önemi, doğrudan yabancı yatırımların ortaya çıkmasına

dayanmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımlar ve kısa vadeli sermaye akımları, uluslararası sermaye
hareketlerinin temel görüntüsünü oluşturmaktadır.

II. Dünya savaşı sonrası uluslararası ekonominin üstünlüğü büyük ölçüde ihracata yönelik olma
eğilimine bağlı bir nitelik sergilemiştir.

Ülkelerin iç piyasalarına ulaşabilmek amacıyla üretim şubeleri açan çok uluslu şirketlerin yaygınlık
kazanmasının büyük rolü vardır.

8
 o Sermaye önündeki engellerin kaldırılmasının gerekliliği;
o Krizlerin etkilerinden kurtulmanın,
o büyümede sürekliliği sağlanmasına,
o ihracat artışlarına ve bir bakıma küresel piyasa payının genişlemesine bağlı olması,

Yeni rekabet anlayışında kontrolleri azaltan ve hareket özgürlüklerini artıran organizasyonlar,

yüksek kazanç şansına sahip olmuşlardır. Rekabet gücünün bu niteliği, ekonominin
küreselleşmesini ve sermayenin çıkarları ile ulus devletin çıkarlarının farklılaşmasına neden
olmuştur.

4.4. Uluslararası Rekabet

Teknolojik değişim rekabet anlayışını da değiştirmiştir. Uluslararası sermaye hareketleri önündeki
engellerin kalkması, haberleşme ve iletişim teknolojilerinin gelişimi ile sermaye dolaşımının hız
kazanması, birçok sektörün uluslararası rekabete açılmasına neden olmuştur. Fiziksel engeller
önemli ölçüde ortadan kalkarak açık ve rekabetçi bir yapı oluşmuştur.

Rekabeti; fiyat ve maliyet rekabeti, ürün farklılaştırma, kalite olarak yorumlayan düşüncede de
önemli değişimler meydana gelmiştir. Eskiye göre farklılık rekabetin uygulayıcısı olan firmaların,
rekabet güçlerini artırmak ve sektörde varlıklarını devam ettirmek için “yatırımlarını yönelttikleri
alan” ile “gerçekleştirdikleri yeniliklerin niteliği” nden kaynaklanmaktadır. Yeni dönemde fikri
mülkiyet, hızlı yenilik ve değişme rekabetin başlıca unsurları olmaktadır.

4.5. Bilgi Teknolojileri ve Bilgi Toplumu

1970„li yıllardan itibaren yaşanılan teknolojik gelişim, çalışma ve toplumsal hayat üzerinde de
önemli etkilere sahip olmuştur. Söz konusu teknolojik gelişmeler örneğin ürün, üretim süreçleri ve
hizmetlerin dijitalleşmesi, standartlarının gelişimi, internet teknolojilerinde yaşanan gelişim,
kablolu ve kablosuz iletişim sistemlerindeki teknik ilerlemeler, yazılım sistemlerinin geliştirilmesi,
şeklinde ortaya çıkmıştır.

Toffler„in ―üçüncü dalga, Drucker„ın ―kapitalist ötesi toplum, Bell„in ―endüstri sonrası toplum
olarak ifade ettiği yeni dönem, tarım ve sanayi toplumu dönüşümlerinin ardından üçüncü bir
dönüşümü ifade etmektedir.

Yeni toplum düzeni gücünü, bilgi üretiminden almaktadır. Bilgi, hayatın her alanında önem
kazanmış, bilgiye ulaşmanın kolaylaşması daha farklı değer yargılarının oluşmasına neden
olmuştur. Bilgi toplumunda organizasyonel başarının sırrı, bilgiye ulaşmak ve onu kullanabilme
becerisidir. Bu gerçek ―insan unsurunu ve onun geliştirilmesini içeren ―eğitim unsurunu, bilgi
toplumunun olmazsa olmaz bir parçası haline getirmiştir. Sanayi toplumunda var olan kas işçiliği
yerini daha çok hizmetler sektöründe örgütlenen fikir/bilgi işçiliğine bırakmıştır.

9
 4.6. Yeni Ekonomi
İktisadi faaliyetlerin hızla küreselleşmesi, mal, sermaye, teknoloji ve hizmetler ile üretim ve dağıtım
süreçlerinde serbestleşme ve deregülasyon eğilimlerini artırmıştır.

Küreselleşen dünyada özellikle üç alanda bu serbestleşme eğilimi gücünü göstermektedir. Bunlar:

1- Mal ve hizmetlerin ticaretinde uygulanan tarife ve tarife dışı ticaret engellerinde azalma
2- Ulusal piyasaların dalgalanmaya bırakılarak, dolaysız yabancı sermaye yatırımları ve
teknoloji transferlerinin önündeki engellerin kaldırılması,
3- Telekomünikasyon, finans ve sigorta gibi sektörlerde tekellerin ortadan kaldırılmasıdır.

Bilişim teknolojileri etrafında gerçekleşen yeni ekonomik yapılanmayı üçüncü Sanayi Devrimi
olarak nitelendirilmektedir.

Pazarlama faaliyetleri, dünya ölçeğinde yayılırken, şirket evlilikleri, satın almaları hız kazanmakta
ve çokuluslu şirketler karlılıklarını artırmaktadırlar.

Sermaye ve çalışma süreçleri yeniden şekillenmekte, sınıfsal dengeler değişmekte ve toplumsal

örgütlenmeler yeniden inşa edilmektedir.

Teknolojik gelişme ile birlikte çalışma süreci daha büyük bir hıza ve denetime tabi tutulmaktadır.

Üretim anlayışı, çalışanları, rekabet anlayışı farklılaşan yeni yapıda daha da güçlendirmiş ve etkin
konuma getirmiştir. Yönetim anlayışı hiyerarşik anlayıştan uzak, esnek bir yapılanma içerisindedir.
Yeni ekonomi, bir yandan işsizliği azaltacak yeni işler yaratmakta, yeni mesleklerin ortaya
çıkmasına neden olmakta, diğer yandan vasıfsız çalışanların, ya son derece korumasız bir şekilde
istihdamına ya da işsizliğine yol açmaktadır.

10
 2.HAFTA

 Küreselleşmenin Tarihsel Gelişimi

- “Modern Öncesi” Küreselleşme Dönem (1500 öncesi)
- “Erken Modern” Küreselleşme Dönemi (1500-1850)
- “Modern” Küreselleşme Dönemi (1850-1945)
- “Çağdaş” Küreselleşme Dönemi (1945 -…)

1. Küreselleşmenin Tarihsel Gelişimi

Küreselleşme ile ilgili teorik tartışmalarda en çok üzerinde durulan konulardan birisi
küreselleşmenin ne zaman başlamış olduğudur. Üç olasılık üzerinde durulmaktadır.(Ursavaş,
2020, s.9):

i. Küreselleşme tarihin başlangıcından beri var olan bir süreçtir. Ancak son yıllarda hızında
ani bir artış gerçekleşmiştir.
o İnsan grupları fetih, ticaret ve göç ile ilk kez tanıştıklarında dünya küçülmeye
başlamıştır.
o Kentleşme, iletişim ve ekonomik gereksinimler küreselleşme kavramını destekleyen
olgulardır.
ii. Küreselleşme, modernleşme ve kapitalizmin gelişmesi ile yaşıttır. Son yıllarda hızında artış
yaşanmaktadır.
o Büyük teknolojik yenilikler kapitalist piyasa sisteminin dünyaya yayılmasını
hızlandırmış ve yeni bir ekonomi ve sosyal ilişki ağı ortaya çıkarmıştır.
o Sermaye ve emek arasındaki ilişkilerin ciddi bir biçimde farklılaştığı, sermaye
birikimi amacına dönük olarak kâr maximizasyonunun temel motivasyon haline
geldiği, işgücünün ücretli çalışan formuna döndüğü, özel mülkiyetin ve rekabetin yer
aldığı kapitalist sistem doğmuştur.
iii. Küreselleşme sanayi ötesi toplum, modern ötesi toplum ve kapitalist düzenin çözülmesi ile
ilgili olarak son yıllarda ortaya çıkan yeni bir olgudur.
o 1970’lerde başlayan krizin etkisinden kurtulabilmek için kapitalizmin kendi
kendisini değiştirerek küresel bir boyuta sıçraması ve yeni küreselleşmenin 1990’lı
yıllarda başlayan bir süreç olduğu yorumudur.
o Yeni stratejilerle birlikte eski fordist endüstrilerden daha esnek ve sermaye-teknoloji
yoğun üretime doğru bir yapılanma hız kazanmıştır.

1
 o Teknolojik ilerlemelerle birlikte bu eğilimin yoğunlaşması sendikal gücün
zayıflamasına, sosyal harcamaların azaltılmasına, serbestleştirilmeye, özelleştirmeye
ve rekabet gücünü artırmaya yönelik bir vurguyla sonuçlanmıştır.

Tarihsel perspektiften bakıldığında üç farklı küreselleşme gelişim ve süreci ortaya atılmasına

rağmen bu süreçlerin birbirinin reddini gerektirmeyeceği, birleştirici ve sınıflayıcı bir tarihsel süreç
tanımlanabileceği iddia edilmektedir. Buna göre, küreselleşmenin gelişiminin sosyal hayatın üç
bölgesi olan ekonomi, siyaset ve kültür dönüşümü yoluyla izlenmesi gerektiğini savunmaktadır.
Bu alanların her birinin üç çeşit değişimden (mübadele) oluştuğunu savunmaktadır. Bunlar;
materyal değişim, güç değişimi ve sembolik değişimdir.

 Materyal değişim ticaret, ücretli-emek, sermaye birikimi gibi unsurları içermektedir;

o Sosyal düzeni yerel alanlara bağlama eğilimindedir. Bunun başlıca nedeni mal
üretiminin üretim faktörlerinin (emek, beceri, sermaye ve hammadde) bileşenlerini
içermesidir. Yerel olarak üretilen ürünlerin ticareti tüccar, denizci ve finansör gibi
uzman aracılarla uzun mesafelerde gerçekleşir
 Güç değişimi parti üyeliği, seçim, yasaların yürürlüğe girmesi, uluslararası ilişkilere atılım
ve yönetim gibi unsurları içermektedir;
o Sosyal düzeni coğrafi olarak genişletilmiş bölgelere bağlama eğilimindedir. Bir
bölgeyi işgal eden, o bölgenin nüfusunu kontrol etme ve topraklarını genişletme
eğilimindedir. Bu nedenle siyasi değişimler, ulus devlet toplumlarıyla örtüşen
bölgesel sınırların korunmasında önemlidir. Ulus devletlerarasındaki değişimler
(savaş, diplomasi, ittifaklar ve sömürgecilik) devletlerin bölgesel egemenliklerini
sağlamlaştırması için çok önemlidir.
 Sembolik değişim ise sözlü iletişim, yayın, reklam, bilgi alışverişi, eğitim, halka açık
gösteri, gibi unsurları içermektedir;
o Sosyal düzeni mekânsal sınırların dışında bırakmaktadır. Semboller hızla ve
herhangi bir yerde çoğaltılabilir ve insan temeline hitap ettiklerinden evrensel bir
öneme sahiptir.

Kısacası

 materyal değişimler yerel,

 gücün mübadelesi uluslararası
 sembolik mübadeleler ise küreseldir

Bu değişim süreçlerinin hiçbiri birbirinden bağımsız değildir. Örneğin,

 ekonomide yer alan firmalar birçok maddi alış verişi içermekle birlikte

2
  aynı zamanda yöneticiler ve işçiler arasındaki güç alış verişlerini,
 çalışma normları ve kuralları gibi sembolik alış verişi de içermektedir.

Küreselleşme 4 Döneme ayrılmaktadır.

i. Modern Öncesi Küreselleşme Dönem

ii. Erken Modern Küreselleşme Dönemi
iii. Modern Küreselleşme Dönemi
iv. Çağdaş Küreselleşme Dönemi

1.1. “Modern Öncesi” Küreselleşme Dönem (1500 öncesi)

 15. yüzyılın sonlarında Avrupa coğrafi keşifler ile ekonomik gelişmeleri izlemek mümkün.
 Kuzeybatı Avrupa’da ormanların temizlenmesi, yeni köylerin kurulması ve Avrupa’nın
kolaylıkla ekilebilen tüm toprakları tarıma açılmıştır.
 Tarımsal faaliyetlerde daha büyük gelişmelerin sağlanması yeni ürünlerin ekilmesine,
sulama kanallarının açılmasına ve daha pahalı yenilikler
 Avrasya ve Hint Okyanusu ticareti gibi ekonomik etkileşimin bu dönemde önem
kazanmıştır.
o Hint alt kıtasından gelen Müslüman tüccarlar Afrika’nın doğu kıyısında kalıcı bir
varlık oluşturmuşlardır.
o Bu dönemdeki ticari akışların miktarını ölçmek zor olsa da asıl önemli olan
seçkinler arasındaki etkileşimin yoğunlaşması gibi, bu tür akışların kültürel ve sosyal
fikirlerin ve teknolojinin yayılmasına yol açtığının bir göstergesidir.
o Bu dönemdeki etkileşim hızı mevcut sınırlı teknoloji ve ilkel altyapı nedeniyle daha
sınırlı düzeyde kalmıştır.
 Avrupa ticaretinin göze çarpan özelliği herkesin kullandığı zorunlu malların ticaret
içerisinde büyük yer tutmasıdır. Yünlü dokumalar, tahıllar, balık gibi oldukça yaygın
tüketim alanı olan mallar, bölgelerarası ticaret malları durumuna gelmiştir.
o Zenginler için yapılan lüks mallar ticaretin çok küçük bir kısmını oluşturmaktadır.
o Bu dönemin ticaretinde ulaşım ve iletişimdeki zorluklar ve pahalılık nedeniyle
birbirine uzak bölgelerdeki ticaret daha çok yükte hafif, pahada ağır mallar üzerinden
yapılmaktadır.
 Avrupa’nın karaların içlerine kadar sokulan denizleri, uzun ve ağır akan ırmakları,
toprakların büyük bölümünde su ulaştırmasından yararlanmasına olanak sağlamıştır.
o Avrupa günlük tüketim mallarını uzak pazarlara ulaştırmak için deniz
taşımacılığından yararlanmak üzere başka toplumların sahip olduklarından çok
daha elverişli bir konuma sahiptir

3
 1.2. “Erken Modern” Küreselleşme Dönemi (1500-1850)
Bu dönem genel olarak Batı’nın yükselişi olarak görülen bir dönemdir. Coğrafi keşifler, yeni
kaynak ve pazar arayışları küreselleşme olgusunun bugünkü biçimiyle ortaya çıkmasında etkili
olmuştur.

Coğrafi keşifler sayesinde bulunan yeni yollar teknoloji, hayvan, bitki, hastalık ve benzeri her şeyin
yayılımını hızlandırmıştır

Sömürgeciliğin “merkantalist aşaması” olarak da adlandırılan bu dönem, ticari kapitalizmin

dünyaya yayılmasının ilk aşamasını da kapsamaktadır.

İlk olarak denizaşırı ülkelerdeki keşiflerle ticaret genişlemiştir. Ticaretin genişlemesinin bir sonucu
olarak Avrupa’ya akan değerli madenler fiyatları yükselterek ticari kapitali büyütmüş ve tüccar
sınıfını zenginleştirmiştir.

İkinci olarak, tarımsal üretim tekniğinin değişmesi, geleneksel geçimlik ekonomi düzeninin de
değişmesine yol açmış ve tarımsal üretim piyasaya yönelmiştir

 Bu dönemin en belirgin özelliklerinden biri de dış ticarette imtiyazlı şirketlerin tekeller

oluşturmasıdır
- Erken modern küreselleşme döneminde coğrafi keşiflerin getirdiği sömürgeleştirme yoluyla
Avrupa’nın siyasi ve askeri imparatorlukları geliştikçe, yeni ekonomik küreselleşme
biçimleri de oluşmuştur.
- 1488-98 yıllarında Ümit Burnu’nun keşfedilmesi ve Hindistan’a yapılan yolcuktan sonra, bu
keşifleri izleyen üç yüzyılda dünya uzak mesafeli ticarette önemli bir dönüm noktası
yaşamıştır. Uzak mesafeli ticareti mümkün kılan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, İngiliz
Doğu Hindistan Şirketi, Hudson’s Bay Şirketi gibi imtiyazlı ticari tekeller ortaya çıkmıştır.
- İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, İngiliz tüccarlar tarafından krallık izniyle kurulmuş ve
zamanla en büyük ticari organizasyonlardan biri ve İngiliz sömürgeciliğinin Asya’daki
temsilcisi haline gelmişlerdir. Bu şirket bu bölgedeki baharat ticaretinde tekel haline
gelmiştir
 Bu dönemde küresel ekonomik akışlar açısından özellikle önemli olan diğer bir faaliyet ise
Atlantik köle ticaretidir. Aslında 1400’lü yıllarda Portekizliler ve İspanyollar Atlantik adalarında
şeker kamışı üretiminde köle kullanma sürecini başlatmışlardı.
- Amerika’nın keşfinden sonra, bu toprakların şeker kamışı üretmek için uygun olması, yeni
keşfedilen topraklarda üretim yapmayı cazip hale getirmiştir. Zaman içinde şeker kamışı
dışında tütün, kahve, pamuk gibi ürünlerin üretilmesi için oluşturulacak alanlarda iş gücü
sorunu ortaya çıkmıştır. Yerli kölelerden sınırlı olarak yararlanılsa da işgücü ihtiyacının
giderek artması Afrikalı kölelerin kullanılmasını cazip hale getirmiştir.

4
 - 1500’lü yılların başında köle ticareti için başlıca Pazar Portekiz ve İspanya iken;
Amerika’nın keşfedilmesi ile Atlantik ötesinde yeni oluşan köle pazarları önemli hale
gelmiştir. Transatlantik köle ticaretine ilişkin rakamlar farklılık gösterse de on milyondan az
olmayan bir köle ticareti yapıldığı düşünülmektedir.
- Afrika’dan ihraç edilen kölelerin %5’inden azı 1600 yılından önce, %14’ü 1600-1700 yılları
arasında, %75’i ise 1700-1800 yılları arasında yenidünyaya ulaşmıştır.
- Köle ticareti coğrafi keşiflerle birlikte özellikle Amerika’nın keşfedilmesi ile yeni ve verimli
toprakların ekilmesi için işgücüne duyulan ihtiyaçla birlikte artmıştır.
 Erken modern küreselleşme döneminden itibaren İngiltere coğrafi keşiflerle birlikte birçok
bölge üzerinde hakimiyet sağlamıştır.
- Bu bölgelerde hakim güç olmak; hem ucuz hammadde kaynaklarına, iş gücüne ve gıda
maddelerine ulaşmak, hem de üretilmiş mallar için yeni pazarlar elde etmek ve bu pazarları
kontrol altında tutmak demektir
- Ticari kapitalizm aşamasında İngiltere büyük sermaye birikimi sağlayabilmiştir (Kazgan,
2002:25). Bütün bu avantajlar bilimsel bilginin üretime dönüştürülmesiyle birlikte
İngiltere’de sanayi devrimini ortaya çıkarmıştır.
1.2.1. Küreselleşmenin ortaya çıkmasına zemin hazırlayan “Merkantilizm” (1500-1800)

Merkantilizm, ham madde ihracatını sınırlayan ve mal ithalatını siyasi erk tarafından
yetkilendirilmiş belirli özel sektör üzerinde imtiyazlar halinde vererek tekelleşmelerin olağan kabul
edildiği bir sistemdir. Merkantilist dönem için zenginlik, Kral hazinesinin doluluk oranıyla
paraleldir. Ham madde ithalatının serbestleştirilmesi ve ihracatının kısıtlanması; mal ihracatının
belirli imtiyazlar dahilinde verilmesi ve ithalatının sınırlandırılması, ülke içerisinde büyük bir
birikim oluşumuna sebep olmuş.

Zenginliğin Kaynağı; Nasıl ki insanlar para biriktirdikçe zenginleşiyor ise ülkeler de kıymetli
maden biriktirmek suretiyle zenginleşmektedir. Dolayısıyla zenginleşmek isteyen ülkenin altın ve
gümüş gibi kıymetli madenlere sahip olması gerekmektedir.

Dünya Zenginliğinin Belli Bir Zaman İçin Sabit; Merkantilistlere göre dünyanın zenginliği
sabittir. Dolayısıyla birisinin zenginleşmesi, ancak bir diğerinin fakirleşmesi pahasına söz konusu
olabilecektir. Bunun için de daha fazla kıymetli maden biriktirmeye dayalı politikalar
uygulanmalıdır. Bu politikaları uygulayacak olan güç ise güçlü, korumacı ve müdahaleci bir
devlettir.

Dış Ticaret; İhracatın ithalattan fazla olması, dış ticaret fazlası, ülkeye gelen kıymetli madenin
ülkeden çıkan kıymetli madenden fazla olduğu anlamına geldiği için ülke zenginliğinde artış
meydana gelecektir.

5
İhracatın teşvik edilmesi; Merkantilistler mamul mal ihracatını teşvik ederken, ham madde
ihracatına karşı çıkmaktadırlar. Çünkü ham maddelerin işlenmiş biçimde ihraç edilmeleri
durumunda daha fazla getiri elde edilecektir. Ayrıca, ihracatı arttırmak için ihracata konu olan
malların yurt içi tüketiminin engellenmesi gerektiği ileri sürülmüştür.

Üretim tüketimden fazla olmalıdır; Yurt içi tüketim için gerekenden fazla mal üretilirse fazla
üretilen mal dışarıya satılabilir. Yani ihraç edilebilir. Doğal olarak ihraç edilen mallar karşılığında
kıymetli maden elde edilecektir.

İthalatın yasaklanması; Merkantilistler ülkeden kıymetli maden çıkışına yol açtığı için ithalata
karşı çıkmışlar; dış ticarette korumacı politikalar izlemişlerdir. Yalnızca ham madde ve nitelikli iş
gücü ithalatına izin vermişlerdir.

Devlet Ekonomiye Aktif Müdahalesi; Merkantilistler, devletin aktif müdahalesinden yana

olmuşlardır. Devletin güçlü olması durumunda ihracatı teşvik edici, ithalatı yasaklayıcı politikaları
(gümrük vergileri vb. kısıtlamalar ve yasaklamalar) uygulama gücü olacaktır.

Güçlü Devlet Anlayışı; Merkantilistler devletin güçlü bir ordu ve donanmaya sahip olmasını
arzulamışlardır. Coğrafi keşiflerin ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sömürgecilik faaliyetlerinin
revaçta olduğu bir dönemde güçlü bir ordu gerek sömürgeler elde etmek, gerekse yapılan ticareti
kontrol edebilmek için son derece önemlidir.

1.2.2. Merkantalizm ve Avrupa Kapitalizmin Gelişimi

Her çareye başvurarak sermaye birikimi sağlamak üzere sömürgeler edinmenin, ihracat için yeni dış
pazarlar aramanın savunulduğu, buna karşılık iç pazarın yabancı mallara karşı sıkı sıkıya korunduğu
bir dönem söz konusuydu. Bu dönemde yaşanan gelişmeler özetle aşağıda yer almaktadır (Kaya ve
Aydemir, 2011):

 Bir taraftan daha çok kısa mesafeli, temel ihtiyaçlara yönelik ve ortaçağ şehir pazarlarında
görülen yerel ticaret varken, diğer taraftan çok az düzeyde lüks ve kıt malların mesafeli
ticareti yapılmıştır.
 Savaş zamanlarında ganimetler muzaffer devletlerin gelirlerinin artmasına sebep olurlar
fakat bu süreç kısa vadelidir.
 Afrika, Hindistan ve Amerika kıtasındaki sömürgeleşme hareketlerinden gelen altın ve
gümüş gibi değerli madenler ise Portekiz ve İspanyol hanedanlarına yüzyıllarca ek gelir
olmuştur.
 Sermaye yoğun ve teknolojik olarak donanımlı ordu ve donanmaların ortaya çıkmasıyla
birlikte 1500’li senelerden sonra ganimet gelirlerini vergilerden elde edilen gelirlerle

6
 tamamlamak ve zaman içerisinde tamamıyla ikame etmek için devletler üzerindeki baskılar
arttı
 Protestanlığın ortaya çıkmasıyla birlikte Afrika, Amerika kıtası ve okyanuslarda yayılma
politikaları yaygınlık kazandı.
 15. yüzyılın sonlarında ve 16. Yüzyılın başlarında Avrupa’da denize kıyısı olan bazı
ülkelerin gelişmesine bağlı olarak ticaret çarpıcı bir şekilde artmıştır. (Kaya ve Aydemir,
2011).
 1648–1815 döneminde İngiliz devleti Avrupa’nın en süratli büyüyen ekonomisini idare
ediyordu.

1.3. “Modern” Küreselleşme Dönemi (1850-1945)

Modern küreselleşme dönemi bazen endüstriyel kolonyalizm olarak da adlandırılmaktadır

Merkantilist politikaların zamanla işlemediği görülmüştür.

15-18. yüzyıllar arasında Batı Avrupa ülkelerinin iktisat politikasına yön veren Merkantilist
görüşler 17. yüzyılın özellikle ikinci yarısından itibaren yavaş yavaş değişmeye, ticari
kapitalizmden sınai kapitalizme geçiş aşamasını yansıtmaya başlıyordu. Bunun dedenleri (Kaya ve
Aydemir, 2011, Ursavaş, 2020):

1. 18. yüzyıl içinde devam eden fiyat artışları, gelir bölüşümünü “kar” olarak gelirden pay alan
kapitalist sınıf lehine değiştirmişti; bu sınıfın tasarruf gücü büyük ölçüde artmıştı.
2. İkincisi teknik buluşlar, insan gücünün makine ile ikame edilmesini ve ev-sanayinden
fabrika-sanayine geçişi hazırlamıştı.
3. Üçüncüsü, yatırımların karlılığını sağlayacak geniş bir piyasa, gerek ülke içinde gerek
denizaşırı ülkelerde sağlanmıştı. Daha önceki dönemde geçimlik tarım üretiminin =>
piyasaya dönük ticari üretime dönüşmesi, iç piyasayı genişletmiş; deniz aşırı ülkelerdeki
ticari şirketlerin faaliyetleri ise dış piyasayı genişletmiştir. Piyasanın bu şekilde
genişlemesinin sonucu olarak artan talebi karşılamak üzere daha fazla üretim yapılabilmesi
ise makineleşme sürecini hızlandırmıştır
4. Dördüncüsü, üretim girdileri piyasası oluşuyor, üretim faktörleri serbestçe piyasadan satın
alınabiliyordu. Feodal sistemin yıkılması ve tarımın ticarileşmesi toprağı, emek hizmetini ve
hammaddeleri, serbestçe piyasadan satın alınabilir duruma getirmiştir. Üretim girdilerinin
piyasada serbestçe alınıp satılabilmesi bu girdilerin kiralanabilmesini ve ücretli işçi sınıfını
ortaya çıkmasını sağlamıştır

7
Merkantilist politikaların zamanla işlememe nedenleri;

 Birincisi, dış ticaret fazlasının sürekli aynı ülkelerde toplanması, o ülkelerde kıymetli maden
stokunun artmasına neden olmuştur. Diğer bir ifadeyle, o ülkelerdeki para stoku artmıştır.
Para stokunun artması ise paranın değerinin düşmesine yani enflasyona yol açmıştır.
 İkincisi, tek taraflı dış ticaret fazlası vermeye dayalı bir iktisat politikası sürdürülebilir
değildir. Zenginliğin sürekli aynı ellerde toplanması, ticari partnerlerin yoksullaşması
anlamına gelmektedir. Ticari ortakların yoksullaşması ise bir süre sonra ticaret yapma
imkânının ortadan kalkmasına neden olmaktadır.

Modern küreselleşme döneminin özellikleri;

- Bu dönemde sanayiye dayalı kapitalist sistemin gelişmesinde önemli unsurlardan biri de

“ulaşım ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerdir.”
- Demiryolu sistemleri ve telgraf gibi ulaşım ve iletişim teknolojisinin yükselişi ile kapitalist
sistemin yayılması hızlanmıştır. 19. yüzyılın ilk yarısında demiryollarının ve buharlı
geminin gelişmesinden dolayı ulaşımın birim maliyetleri düşmüş ve telgrafın icadıyla
birlikte iletişim süreleri azaltılmıştır.
- İletişimdeki gelişmeler göz önüne alındığında ülkelerin daha uzak bölgelerdeki siyasi etkisi
kolaylaşmış ve Avrupa’da çekirdek ve sömürge çevresi arasındaki ticaret ve finansal
yatırımın artmasıyla daha önce benzeri görülmemiş düzeyde ekonomik küreselleşme
ortaya çıkmıştır
- Yine bu dönemde “içten yanmalı motorların icadı” sanayide “daha güçlü makinelerin
kullanımı” sağlamış ve böylece “üretim daha hızlı ve verimli hale gelmiş” tir. İçten yanmalı
motorların kullanımı aynı zamanda karayolu araçlarının kullanımını da yaygınlaştırmıştır.
Örneğin; otomobil bireysel tüketim malı haline gelmiştir. Böylece “kitlesel tüketime dönük
üretim” başlamıştır.
- Bu dönemi özellikle ilk dönemden farklı kılan unsur küreselleşme süreçlerini destekleyen
“kurumların rolü” olmuştur. Örneğin, ekonomik alanda “çok uluslu bankaların önemi
artmış” ve altın standardı ticaret ve finans sektörlerini düzenlemiştir. Altın standardı dünya
ticaretinde daha önceki dönemlerde görülmemiş bir yükselişe ve uluslararası ekonomik
sistemin istikrarlı olmasına zemin hazırlamıştır.
- Modern küreselleşme dönemi Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kesintiye uğramıştır. Savaşla
birlikte küresel ticaret ve yatırımda önemli miktarda gerileme meydana gelmiş ve altın
standardı döneminin de son bulacağı Büyük Buhran yaşanmıştır.
- 1929 Büyük Buhran ile birlikte ülkeler korumacı ekonomi politikaları izlemiş; sosyal devlet,
işçi haklarının gelişimi gibi kurumsal değişimler ortaya çıkmıştır

8
 - İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise küresel ekonomik sistemin yeni kural ve kurumlarını
oluşturacak bir hegemonya olarak ABD ortaya çıkmıştır.
- 1800’lü yıllarda uluslararası ticaret seviyesinin toplam GDP içerisindeki oran %2
seviyelerinde iken bu durum 1870 yılında %15 ve 1900’lü yılların başında %18 seviyelerini
bulmuştur.

1.4. Çağdaş Küreselleşme Dönemi (1945 -…)

 Çağdaş küreselleşme başlangıcı => İkinci Dünya Savaşı’dır.
- Amerika, “Sovyet Komünizmini zayıflatmak amacıyla” “açık bir uluslararası ticaret sistemi”
yaratmak için çalışmıştır.
- ABD, “pazarları açma ve dünyayı serbest piyasa sistemine teşvik etmek” için Dünya Ticaret
Örgütü (WTO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel
Anlaşması (GATT) gibi bir dizi uluslararası kurum ve anlaşmayı faaliyete geçirmiştir.
- GATT ile düzenlenen serbest ticaret arayışı Büyük Bunalım ve İkinci Dünya Savaşı’nın
olumsuz etkilerini ortadan kaldırmanın bir yolu olmuştur.
- Uluslararası kurumların temel görevi; dünya piyasalarında “sermaye önündeki engellerin
kaldırılmasın” ve “neo-liberal politikaların uygulanmasını sağlamak” Böylece dünya ticaret
sistemi bu kuruluşlar aracılığıyla kurumsallaşmış ve serbest ticaretin desteklenmesi ve
üretimin uluslararası hale getirilmesi kolaylaştırılmıştır
- Bu uluslararası kuruluşların uyguladığı politikalar ile geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler,
“sermaye hareketliliği” ve “doğrudan yabancı yatırımlar ile teşvik edilerek” küresel sisteme
entegre edilmiştir
 İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeni uluslararası iş bölümü => “üretimin uluslararasılaşması” ve
“sanayileşmenin yayılmasıyla” ilişkili olarak dünya çapında ortaya çıkan işbölümünün yeni bir
biçimi olarak tanımlanmaktadır.

Küreselleşmenin daha önceki evrelerinde küresel ekonomi, ticaret ve yatırımda temel bir “çekirdek
ülke ve çevre ülke etrafında dönen ve sömürge” üzerine kurulu bir iş bölümü ile karakterize
edilmiştir

Yeni uluslararası işbölümü ise 1960 ve 1970’lerde çekirdek ülkelerin kârlarının azalması ve
şirketlerin giderek daha fazla yatırım yapıp yurtdışında bulunan ucuz üretim faktörlerini ve yeni
pazarları takip etmesiyle gelişmiştir. Bu dönemde

(i) ulaşım ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler,

(ii) (ii) dünya emek rezervinin ortaya çıkışı ve
(iii) (iii) artan sermaye hareketliliği yeni uluslararası iş bölümünü kolaylaştırmıştır

9
 Yeni uluslararası iş bölümünün ortaya çıkmasıyla birlikte şirketler artık üretimlerini, daha ucuz
üretim girdilerinin (emek, hammadde) olduğu bölgelere taşımakta ve üretime uluslararası bir boyut
kazandırmıştır.

 Küreselleşmenin çağdaş döneminde aslında daha önceki dönemlerde gerçekleşen sanayi devrimi
süreci bilgi devrimine dönüşmüştür.
 1980’lerde bilgi devrimi ortaya çıkmaya başladığında ve çok daha fazla insanın küresel olarak
hareket etmesini, iletişim kurmasını ve seyahat etmesini sağladığında tüm bunları teşvik eden ve
geliştiren küresel bir güç yapısı oluşturulmuş oldu.
 Bu yapının oluşmasında iki temel teknolojik özellik dikkat çekmektedir. Birincisi; fiziksel olarak
daha kaliteli taşımacılık ile maliyetlerin düşmesi, ikincisi ise telekomünikasyon, dijital sistemler,
uydu teknolojisinin gelişmesi ile uluslararası bilgi akışı kolaylaşmış ve hızlanmıştır
 Ulaşım ve iletişim teknolojisindeki değişimler bu dönemde ekonomik faaliyetleri belirli şekillerde
etkileyerek küreselleşmenin yayılmasını hızlandırmıştı
- İlk olarak iletişim ve işlem maliyetleri ve süreleri hızlı bir şekilde düşmüştür. Örneğin, daha
önce yapılmayan mevsimlik ürünlerin ticareti, tasarım işi gibi birçok mal ve hizmet ticareti
yapılabilir hale gelmiştir.
- İkinci olarak, küresel iletişim sistemleri, şirketlerin üretim, planlama ve finansal
faaliyetlerini daha geniş bir yelpazede verimli bir şekilde koordine etmelerini mümkün
kılmaktadır.
- Üçüncü olarak, bilgi kendi başına ticarete dönüşmüştür. Örneğin; yatırım danışmanlığı,
yazılım sistemleri tasarımı ve programlama, telekomünikasyon hizmetleri, televizyon
haberciliği gibi hizmetler ortaya çıkmıştır.
- Dördüncü olarak, sermaye sabit varlıklara dönüştürüldüğü ana kadar para biçiminde
oldukça hareketli bir konuma gelmiştir.

10
 3. Hafta

 Küreselleşme Sürecini Güçlendiren Düşünce Akımları

- Siyasal liberalizm
- İktisadi liberalizm
- Neo-liberalizm

1. Küreselleşme Sürecini Güçlendiren Düşünce Akımları

Liberalizm, özgürlüğün ve eşitliğin önündeki temel engelin devletin bizatihi kendisi olduğunu ve
bundan dolayı da devletin mutlaka, özellikle ekonomik alanın dışına çıkarılması gerektiğini
vurgulamaktadır.

Liberallerin minimal devlet anlayışı, aslında pazarın büyümesini, serbest rekabetin arttırılmasını ve
demokrasinin gelişmesini hedeflemektedir

Siyasal liberalizm; merkantilizmi, ithal ikameci stratejiyi ve dış ticarette korumacılığı reddeden iktisadi
liberalizm ve Keynes’in politikalarını eleştiren neo-liberalizm akımları öne çıkmaktadır.

1.1. Siyasal liberalizm

Liberalizmin siyasi boyutu, Batı Avrupa’da ortaçağ düzeninin çözülmesiyle gündeme gelen ulus
devletlerin sosyal, siyasal ve ekonomik kapsamlı örgüt oluşturma çabalarının, eski düzen yerine yeni
düzen yaratma girişimlerinin, hemen her alanda yeni meşruiyet dayanakları aramanın bir sonucu olarak
doğmuş ve gelişmiştir.

Statüye dayanan toplumsal yapıların yerini, eşit sivil vatandaşlar arasında sözleşmeye dayalı ilişkilerin
almasıyla, feodal hiyerarşik düzen yıkılmış ve farklı politik yapılar meydana gelmiştir.

Bu ideolojide devletin, topluma benzer şekilde, üyelerinin karşılıklı rızasıyla bir arada tutulan
gönüllü bir birlik olarak var olması öngörülmektedir.

Burada iki temel problem söz konusudur. Bunların

 ilki; bireysel özgürlüklerin kapsamının genişletilmesi,

 ikincisi; buna bağlı olarak devlet otoritesi ile bireysel özgürlük arasındaki ilişkilerin çözüme
kavuşturulmasıdır.

Liberalizm taraftarlarının, idari düzenin işleyişini sınırlandırmak için başvurdukları kurumsal araçlar
federalizm, çift meclis ve kuvvetler ayrılığı ilkesidir. Bu mekanizma; seçilen iktidarın ve
parlamentonun farklı güçler arasında paylaştırılmasıyla sağlanacaktır. Bireysel özgürlüklerin
geliştirilmesi ve değer kazanması; ancak meşruiyetini yönetilenlerin serbest seçimlerle oluşturduğu
yapıdan alan bir yönetim ile mümkün olabilecektir.

1
Siyasal Liberalizm; devlet otoritesinin her anlamda ve her alanda kısıtlanmasına vurgu yapan,
devletin toplumdaki bireylerin özgürlüklerine ve yaşam tarzlarına hiçbir şekilde karışmaması
gerektiğini ileri süren ve toplumsal ve kültürel yaşamın düzenlenmesinde hiçbir belirleyici rol
üstlenmemesi gerektiğinin altını çizen bir öğretidir.

Siyasal liberalizmin kurucusu olarak John Locke (1632-1714) kabul edilir ve kendinden sonra gelen
David Hume, Jeremy Bentham, John Stuart Mill, Lord Acton ve Edmund Burke gibi düşünürler
Locke’dan etkilenmişledir.

Bu yazarlar hep birlikte, insanların aydınlanmış kişisel çıkar, akılsallık ve özgür seçim tarafından
yönlendirildiği bir dünyayı öngören toplum sözleşmesi kuramını vurgulayarak, devletin bireylerin
yaşamına en az düzeyde müdahale etmesini savunmuşlardır.

Siyasal liberalizmin gelişiminde katkısı olan önemli bir diğer düşünür de John Rawls’dur. Rawls
1972’de yazdığı “A Theory of Justice” adlı kitabında bir toplumsal sözleşme kuramı ortaya koymuş ve
bu çerçevede, yurttaşların kendi toplumsal statülerini öğrenmeden önce ve başkalarının bilgisinden
yoksunken oluşturulacak yurttaş hakları ve yükümlülüklerini içinde barındıran bir sözleşme
tasarlayarak, adil toplumu ortaya çıkaracak ahlâki temeli ortaya koymayı amaçlamıştır.

Özet bir anlatımla; siyasal liberalizm, bireylerin birtakım özgür seçim hakları olduğuna işaret etmekte
ve bu hakların korunması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Bu bağlamda yaşam, mülkiyet, söz, ifade,
basın, din ve vicdan özgürlüğü, keyfi olarak tutuklanmama (Berktay, 2008, s. 64), oy hakkı vasıtasıyla
ülke yönetiminde söz sahibi olma (Marshall, 2005, s. 456) gibi konular bireyin temel haklarıdır ve
bunlar devlet tarafından engellenmemelidir. Ayrıca siyasal liberalizm, bu hakların belli başlı
anayasalarla garantiye alınmasını istemektedir. Buradan hareketle liberal politikanın kalbinde, “devlet
ile sivil toplum arasındaki net ayrımın” yattığını söylemek mümkündür (Berktay, 2008, s. 64-65).

1.2. İktisadi Liberalizm

18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de ortaya çıkan sanayi devrimi makineleşmeyi doğurmuş, Fransız
Devrimi ise devlet müdahaleciliğini savunan merkantilizmin ve ekonomi-politik bir sistem olan
korporatizmin yerine üretim ve ticaret özgürlüğünü, yani iktisadi liberalizmi getirmiştir (Akçetin ve
Akçetin, 2013, s. 17).

İktisadi liberalizmin temeli “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” felsefesi üzerine kuruludur
(Çiftlikli, 1993, s. 4).

Merkantilizme tepki olarak ortaya çıkan liberal bakış açısının kökleri, David Hume’un altın
birikiminin zenginliği arttıracağı yönündeki görüşü yıkması ve Adam Smith’in 1776’da yazdığı
“Milletlerin Zenginliği”(Wealth of Nations) adlı kitabında, ulusal zenginlik ve gücün kaynağının
ekonomik büyüme olduğu, ekonomik büyümenin de, üretim, ekonomik uzmanlaşma ve iş bölümü ile
mümkün olduğu savına dayanır.

2
Bu görüş, merkantilist devletin, korumacı politikalarla ticareti ve büyümeyi engelleyerek refah
düzeyini gerilettiğini ileri sürer (Koyuncu, 2013, s. 98). Dolayısıyla korumacılığın terkedilerek
ithalatta serbestleştirmeye gidilmesi öngörülür. Bununla birlikte içe dönük; ithal ikameci sanayileşme
stratejisi yerine, fiyat mekanizması çerçevesinde dışa dönük ve ihracata yönelik bir ekonomik hedef
alınır (Hiç, 1992, s. 1-2’den aktaran Çiftlikli, 1993, s. 4).

Liberal görüş, merkantilizmin sıfır toplamlı uluslararası ekonomi modeline karşı çıkar.

A. Smith, devletlerin ticareti ve yatırım fırsatlarını açık hâle getirerek ülkelerin özel ekonomik
avantajlarından (bazılarında düşük işgücü ücretleri varken bazılarında hammadde bolluğu olabilir)
yararlanmalarından ortak çıkar sağlayacağını belirtir. Bu nedenle, devletlerin gümrük tarifelerini
düşürerek uluslararası ekonomik faaliyetlere getirilecek sınırlamaları azaltmalarını ve hem malların
hem de hizmetlerin arz-talep çerçevesinde serbestçe hareket etmesini önerir (Koyuncu, 2013, s. 98).

Liberal iktisat anlayışını savunanlar, serbest rekabete dayalı politikaların ekonomiyi en iyi iktidardan
bile daha iyi yöneteceğini söylerler. Bu bağlamda toplumda bazı insanların zenginleştikçe
zenginleşmelerinin, bazılarının ise giderek daha fazla yoksullaşmalarının ekonomik yasalara uygun
olduğunu kabul etmektedirler.

Ekonomiye devlet müdahalesi gereksizdir. Çünkü, ekonomik yasaların işleyişi piyasa arz ve talebini
otomatik olarak belirleyecek ve bu duruma uyum sağlayabilenler kazançlı çıkarken, sağlayamayanlar
zarar görecektir. Böylelikle belli bir kimsenin hâkimiyeti altında olmayan, fakat herkes tarafından
idare edilen bir ekonomik düzen oluşacak ve herkes bir tüketici, bir üretici vasfıyla ekonomiyi
yönetme güç ve yetkisine sahip olacaktır. Yani, toplumda yaşayan herkes hem yöneten hem de
yönetilen konumundadır

Özetle; “bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” düşüncesine dayanan iktisadi liberalizm, serbest
piyasa ekonomisini, devletin ekonomideki payının azaltılmasını, üretimi sınırlandıran bütün engellerin
ortadan kaldırılmasını, mal ve hizmetlerin yurtiçinde ve yurtdışında serbestçe dolaşabilmesini ifade
etmektedir. Kısacası, bireylerin ekonomik açıdan özgür olmaları hedeflenmekte ve dolayısıyla
serbestçe ekonomik aktivitelerde bulunmaları, yani ekonomik girişimcilik hakkına sahip olmaları
öngörülmektedir.

1.3. Neo-liberalizm
Küreselleşmenin iktisadi bir ideolojik söylemi olarak ortaya çıkan neoliberalizm, devletin
ekonomideki üretici, tüketici, dağıtıcı ve düzenleyici işlevinin sona ermesini, kamu hizmetlerinin özel
sektörün himayesine devredilmesini ve siyasal yetkilerin yerel otoriteler ve sivil toplum kuruluşlarıyla
paylaşılmasını önermektedir.

Neo-liberal politikaların ortaya çıkış serüveni, 1980’lere kadar hâkim olan sosyal devlet anlayışının
önemini yitirmesi ve yerine yeni sağ siyasetin ortaya çıkmasıyla ilişkilidir.

3
Küreselleşme, bu süreçte hem liberal ve muhafazakâr değerleri kapsayan çağdaş bir siyaset tarzını öne
çıkarmış, hem de yenidünya düzenine uygun/uyumlu bir neo-liberal düzen meydana getirmiştir.

Neo-liberalizmin amacı, devlet müdahalesinin en aza indiği, kendiliğinden işleyen ve kendine özgü
kurallarıyla varlığını sürdüren piyasa mekanizmasını yaratmaktır. Neo-liberal ideolojide, devlet
müdahalesinin sadece ekonomide değil, toplumsal ve siyasal sistemde de asgari düzeyde tutulması
gerektiği savunulmaktadır.

1929 Büyük Bunalımını izleyen dönemde Keynes’in talep yönlü politikaları dünya ülkelerinde 1960’lı
yılların sonlarına kadar başarıyla uygulanmış, bu arada devletin iktisadi hayattaki rolü ve
fonksiyonlarının genişlemesinden kaynaklanan kronik bütçe açığı, yüksek vergi yükü ve enflasyon
gibi sorunlar da artmaya başlamıştır (Aktan, 1994, s. 26-27’den aktaran Günsoy, 2006, s. 185).

Petrol krizlerinin ardından ortaya çıkan stagflasyon olgusuna yeterli çözümü geliştiremeyen
Keynesgil görüş8 klasik görüş tarafından yoğun eleştirilere maruz kalmıştır.

Neo-liberal iktisatçılar, bugünün gelişmiş ülkelerinin serbest piyasa kurallarına dayalı politikaları
sayesinde büyüyüp zenginleştiklerini ve devlet müdahalesine dayalı ekonomi yönetimlerinin
başarısızlığa sürüklendiğini ileri sürmektedirler. Ticari serbestleşmeyi savunarak, dış ticaretin ve
finansal hareketlerin devlet aracılığıyla değil piyasa kuvvetleri tarafından yönlendirilmesini teşvik
etmektedirler. Bu iktisatçılara göre, gelişmekte olan ülkeler, devletin ekonomiye müdahaleci
politikaları yüzünden sıkıntıya düşmekte ve bu politikalar krizlere, işsizliğe ve yoksulluğa neden
olmaktadır.

Neo-liberal akıma göre, Keynesyen politikalar sonucu kârlar üzerinde baskı yaratan unsurlar ortadan
kaldırılmalı ve devletin sermayenin egemenliğini benimsemesi sağlanmalı, böylece Keynesyen
iktisadın tüketim ve talep odaklı politikaları yerine, üretimi ve arzı esas alan politikalara öncelik
verilmelidir (Müftüoğlu, 2001, s. 264’ten aktaran Işık, 2010, s. 23-24). Bu politikalar doğrultusunda
1970’lerde yaşanan krizin nedeninin, yüksek ücretler ve emek piyasası katılıkları olduğu öne
sürülmüştür.

1973-1980 arasında, gelişmiş kapitalist ülkelerde verimlilik artışlarının gitgide yavaşlaması ve petrol
şoku sonucu stagflasyonist eğilimlerin etkisini güçlü bir şekilde hissettirmesi, bu ülkeleri sermaye
birikim sürecinin devam ettirilmesi konusunda yeni alternatifler bulmaya sevk etmiştir. Bu dönemde,
Reagan-Thatcher rejimlerinin hâkim olduğu bir ortamda neo-liberalizmin yükselişe geçtiği
sanayileşmiş ülkeler için, dünya nüfusunun önemli bir oranını oluşturan azgelişmiş ülkeler
bulunabilecek çareler hususunda en etkili çıkış yolu olmuştur.

Bu dönemde sanayileşmiş ülkeler, kendi geleceklerine yön vermek adına azgelişmiş ülkelerin küresel
sistemin içine çekilmesini birtakım nedenler doğrultusunda gerekli görmüşlerdir. Bu nedenlerden

4
  Birincisi, azgelişmiş ülkelerin sosyalist bloka ek olarak ayrı bir güç olarak ortaya çıkması ve
mevcut güçler dengesini sorgulayarak küresel boyutta yeni bir iktisadi düzen kurgulama
arayışına girmesidir.
 İkincisi, başta yeni sanayileşen ülkeler olmak üzere azgelişmiş ülkelerde hızlanan sanayileşme
girişimlerinin, sanayileşmiş ülke sanayilerinin uluslararası rekabet gücünü baltalayacağı
düşüncesidir.
 Üçüncüsü ise, borç krizinin sanayileşmiş ülkelerin mali piyasalarında yarattığı derin sarsıntı
neticesinde azgelişmiş ülkelerin borçlarını ödeyebilmesinin ancak ihracata yönelmeleri
suretiyle mümkün olabileceği şeklindeki değerlendirmelerdir

1980’li yıllara gelindiğinde, aynı amaçlar doğrultusunda birlikte hareket eden IMF ve Dünya
Bankası’nın çalışmalarıyla neo-liberal politikalar azgelişmiş ülkelerin çoğunluğunda uygulamaya
konulmuştur. Söz konusu politikalar,

 mal ve faktör piyasalarının fiyat müdahalelerinden arındırılması,

 dış ticaretin ve finansal piyasaların liberalleştirilmesi,
 kamu işletmelerinin özelleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması,
 dolaysız yabancı yatırımlar ile sermaye hareketlerinin liberalleştirilmesi,
 eğitim ve sağlık sektörü dâhil tüm sosyal hizmet alanlarında özelleştirme uygulamalarının
artması ve
 işgücü piyasalarının esnek bir yapıya kavuşturulması

gibi amaçlar doğrultusunda bu ülkeleri piyasa ekonomisi şartlarına göre biçimlendirme yolunda etkili
olmuştur.

Özünde bir ekonomi-politik sistem olan neo-liberalizm, sermayenin devletin egemenliğinden

çıkmasını, emeğin ve ücretin piyasa koşullarında belirlenmesini ve ekonomik aktivitelerin serbest
piyasa mekanizmasına bırakılmasını öngören bir anlayışı savunmaktadır. Dolayısıyla bu ideolojinin
belirgin özelliği, finansal işlemlerin alanını kısıtlayan tüm ulusal ve uluslararası düzenlemeleri
kaldırmak, devletin kamu çıkarı için sosyal politika uygulamalarına izin vermemek, sermayenin
serbestleşmesini sağlayarak kendiliğinden dengeye gelen bir piyasa mekanizması oluşturmak ve dünya
üzerindeki bütün bölge ve ülkelere aşama aşama yayılarak kendisini de küreselleştirmektir

Neo-liberal düşüncenin temeli aslında post-modernite üzerine kurulmuştur. Postmodernizm, yönetim

ve organizasyon düşüncesi açısından, yaratıcılığın dinamiğinin farklılıklar olduğunu ifade eder. Bu
bağlamda, içinde bulunduğumuz konjonktürde, bireyciliğe aşırı önem verilmesi ve bireyciliğin
güçlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. İnsanlara; kesin doğru olarak kural ve ilkeleri dayatmak
yerine, onları tamamen serbest bırakmalı ve kendi istediklerini yapma konusunda fırsat verilmelidir.
Bürokratik ve formel yapılar yerine, etkinliği ve motivasyonu arttırma hedefiyle onların özgür
iradelerini ve inisiyatiflerini kullanmalarına olanak sağlanmalıdır.

5
Aşağıda yer alan kaynaklardan derlenerek oluşturulan ders notu niteliğindedir.

1. KAYNAKÇA
Aracı, M. (2011), Küreselleşme Sürecinde İnsan Kaynakları Uygulamalarındaki Dönüşüm: Kayseri Örneği,
Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Ataman, K. (2020), Küreselleşmenin Sosyokültürel Düşünce Yapısının Analizi Ve Türkiye, Sakarya

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Aydemir, C. Ve Kaya, M. (2007), Küreselleşme Kavramı ve Ekonomik Yönü, Elektronik Sosyal Bilimler
Dergisi www.e-sosder.com ISSN:1304-0278 Bahar-2007 C.6 S.20, s.260-282.

Bayar, Fırat, (2008), “Küreselleşme Kavramı ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye” Uluslararası Ekonomik
Sorunlar Dergisi, Sayı.25, s.25-34.

Ceyhan, T. (2016), Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Yoksulluk Sorunu, Eskişehir Anadolu Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Çımrın, F.K. (2009), Küreselleşme Sürecinde Sosyal Bir Hareket Olarak Karşı Küreselleşme Hareketleri/
Türkiye Sosyal Forumu Örneği, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Ekren, G.K. (2008), İktisadi Küreselleşme Süreci İçinde Ülkelerarası Kaynak Aktarım Mekanizmalarının
Analizi; Türkiye Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Elçin, Bora, (2012) Küreselleşmenin Tarihçesi.

Günaydın, D (2011), Küreselleşmenin Refah Devleti Sağlık Politikalarına Etkileri: Türkiye Örneği, Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Gürbüz, Y. (2018), Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de İşgücünün Yapısal Değişimi: Küresel Aktörlerin Rolü,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Kartal, Zeki (2007), Kavramsal Ve Tarihsel Yönleri İle Küreselleşme, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 8(2), s.251-264.

Kaya, M. ve Aydemir, C. (2011), Küreselleşmenin Tarihsel Gelişimi, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi, C.1, S.1, s.14-36.

Özaydın, M. (2007). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ve Avrupa Birliğinde Sosyal Politikalarda Yaşanan
Değişimin Analizi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Özkar, S. (2010), Küreselleşme Ve Emek Piyasaları: Profesyonel İşgücünün Yeniden İnşası, T. C. Ege
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

Şahin, K. (2006), Türkiye’de Küreselleşme Tartışmaları Işığında Ulus Devlete Bakış, Sakarya Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Şavluk, M. (2021), Küreselleşme Sürecinde Türk Dünyasında IMF Politikalarının Ekonomik Analizi:
Kazakistan Örneği, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi.

Ursavaş, N. (2020), Küreselleşme, Demokrasi Ve Ekonomik Performans: Kulüp Yakınsama Analizine Göre
Sınıflanmış Ülkeler Üzerine Ampirik Analiz, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Doktora Tezi.

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/guncel_ekonomik_sorunlar/1/index.html#konu-4

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/iktisadi_dusunce_tarihi/1/index.html#konu-2

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/ders/ekonomik_faaliyetler/6/index.html