თავდაპირველად ,,პოლისი“ გეოგრაფიულ ტერიტორიას აღნიშნავდა.

მხოლოდ
მოგვიანებით გახდა ის ქალაქ-სახელმწიფოს სინონიმი. ყოველ პოლისს ჰქონდა
საკუთარი მმართველობა, ჰყავდა ჯარი, ჰქონდა ხაზინა, ჭრიდა საკუთარ მონეტას.
თითოეულ პოლისში ადგილობრივი, სხვა პოლისებისგან განსხვავებული, კანონები
მოქმედებდა. პოლიტიკური ორგანიზების ეს ფორმა ბერძნებს მთელი ანტიკური ხანის
განმავლობაში ჰქონდათ. მათ თავიანთი კულტურის აყვავების ხანაში ერთიანი
სახელმწიფო არ შეუქმნიათ. პოლისების სიმრავლის მიუხედავად, ბერძნები თავს ერთიანი
ბერძნული სამყაროს წევრებად მიიჩნევდნენ, რადგან ჰქონდათ ერთი ენა , თაყვანს
სცემდნენ ერთი და იმავე ღმერთებს და საერთო ბერძნულ რელიგიურ დღესასწაულებებზე
იკრიბებოდნენ.

ყველაზე მნიშვნელოვან პოლისებს შორის იყო ათენი და სპარტა. მიუხედავად იმისა , რომ
მათი პოლიტიკური სტრუქტურები მრავალფეროვანი და განსხვავებული იყო, ერთ-ერთი
საერთო იყო მოქალაქის კონცეფციის შექმნა. გარდა ამისა, ქალაქ-სახელმწიფოებში
ცხოვრობდნენ სხვა თავისუფალი მკვიდრნიც, მაგრამ არა მოქალაქეები და
საზოგადოების ქვედა ნაწილში - მონები.

ჰეროდოტე წერდა, რომ ყველაზე დიდ ფასეულობას კანონის წინაშე თავისუფლება და

თანასწორობა წარმოადგენდა. ეს სიტყვები კი სწორედაც ათენის დემოკრატიას
ასახავს. ,,ათენი- დემოკრატიის სამშობლო“. დროთა განმავლობაში ათენი მთელი
ბერძნული ცივილიზაციის ცენტრი იყო. მასში ფილოსოფიამ მიაღწია ისეთ სიმაღლეებს ,
რომლებიც არასოდეს უნახავს და ის ასევე იყო ადგილი, სადაც დემოკრატია
ვითარდებოდა.

ათენთან ერთად ძველ საბერძნეთში იყო ერთ-ერთი მთავარი პოლის სპარტა. მათ ორი
განსხვავებული პოლიტიკური, სოციალური და მმართველობის სისტემა ჰქონდათ და
სხვადასხვა დროს შეეჯახნენ ერთმანეთს. სპარტას ცენტრალიზებული მმართველობა
ჰქონდა, თუმცა მის ტერიტორიაზე არ იყო არცერთი გალავანშემოვლებული ქალაქი.

,,ერთ სახელმწიფოში მმართველობის მუდმივი ფორმა არ არსებობს და მან შეიძლება

ცვლილება განიცადოს დადებითიდან უარყოფითი ფორმისაკენ“

ერთმა პირმა, უმცირესობაამ და უმრავლესობამ შესაძლოა მართონ სწორად ან

არასწორად. ამის გათვალისწინებით ვიღებთ პოლიტიკური მოწყობის 6 ფორმას: 3 სწორ
(მონარქია, არისტოკრატია და პოლიტეა ) და 3 არასწორ (ტირანია, ოლიგარქია და
დემოკრატია) ფორმას.

მონარქია
უძველესი, ,,პირველი და ღვთიური წარმომავლობის“ ფორმაა. არსებობს
პატრიარქალური და აბსოლიტური მონარქია. აბსოლიტური მონარქიის დროს
ხელისუ-ფალისთვის არ არსებობს კანონი. იგი თითქოს ღმერთია ადამიანებს
შორის, მისთვის არ არსებობს კანონი, რადგან თავად არის კანონი.
არისტოკრატია
არისტოკრატიის დროს ძალაუფლება ღირსეული უმცირესობის ხელშია და ეს წყობილება
შესაძლებელია იმ საზოგადოებაში, რომელშიც პირადი ღირსება ფასდება . ღირსების
გრძნობა კეთილშობილთა თვისებაა, ასე რომ არისტოკრატიის დროს კეთილშობილები
მართავენ

პოლიტეა (რესპუბლიკა)

პოლიტეა უმრავლესობის ძალაუფლებაა.

რესპუბლიკური საზოგადოება იმ ადამიანებისგან შედგება , რომლებიც ბუნებით მეომარნი

არიან, მაგრამ ძალუძთ, ქვეყანა კანონის საფუძველზე მართონ. ამ კანონის თანახმად,
უმაღლესი თანამდებობები ღარიბებსაც ერგებათ, თუ ისინი ღირსეულნი არიან.

ტირანია

ტირანული ხელისუფლება ვერ თანხმდება ადამიანურ ბუნებასთან ,,პატივის ღირსია ის ,

ვინც ქურდს კი არ მოკლავს, არამედ ტირანს“

ოლიგარქია

ოლიგარქია, ისევე როგორც არისტოკრატია, უმცირესობის ძალაუფლებაა, ოღონდ არა

ღირსეულთა , არამედ მდიდართა.

დემოკრატია

დემოკრატია კანონზეა დაფუძნებული. ის ,,ყველაზე ასატანი ფორმაა პოლიტიკური

მოწყობის უარეს ფორმებს შორის“, იგი თავისუფალი და ღარიბი (უღირსი ) უმრავლესობის
ძალაუფლებაა.

კავშირი სხვადასხვა პოლიტიკურ წყობილებას შორის

ოლიგარქია-უმცირესობის ძალაუფლება, გადადის რა ერთი კაცის ხელში, დესპოტურ

მმართველობად იქცევა, ხოლო, თუ უმრავლესობის ხელში გადავა, დემოკრატიად იქცევა .
სამეფო, მონარქია გადაიქცევა არისტოკრატიად ან პოლიტეად, ის, თავის მხრივ ,
შესაძლოა, იქცეს ოლიგარქიად, ტირანიად, ტირანია კი - დემოკრატიად.

დემოკრატია და მოქალაქეთა კონცეფცია

პოლიტიკურ და სოციალურ სფეროში ეჭვგარეშეა, რომ ბერძნული პოლისის მიერ

შემოტანილი ერთ-ერთი დიდი სიახლე იყო მოქალაქის კონცეფციის შექმნა .

უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ახალმა პოლიტიკურმა სისტემამ, დემოკრატიამ, ვერ მოაღწია

საბერძნეთის ყველა პოლისამდე. ერთ-ერთმა ყველაზე მნიშვნელოვანმა, სპარტამ
შეინარჩუნა თავისი მთავრობა არისტოკრატიის საფუძველზე.

სპარტა
ათენთან ერთად, სპარტა გახდა თავისი დროის სხვა დიდი პოლიცია. მისი ძალა
ემყარებოდა მის სამხედრო ძალას.

სპარტას არმია ერთადერთი პროფესიონალი იყო მთელ საბერძნეთში . მის თითოეულ

კომპონენტს მიიღო ფერმა და მუშაობისთვის საჭირო მონები.
მისი წარმოშობა ხუთი სოფლის კავშირშია. ესენი უკვე შეკრებილნი იყვნენ ქალაქ-
სახელმწიფოში, იპყრობდნენ ახლომდებარე ქალაქებს. დროთა განმავლობაში , მათი
ძალაუფლება გაიზარდა და მათ დაიწყეს შეტევა სხვა ქალაქ-სახელმწიფოებზე .

სპარტას მთავრობა არასდროს განვითარებულა დემოკრატიისკენ. პოლისის სათავეში

მებრძოლებისგან შემდგარი კასტა იდგა.

მისი ძალა იმდენად დიდი გახდა, რომ მისი დამარცხებისათვის მთავარ პოლისებს შორის
დიდი ალიანსი უნდა გაფორმებულიყო.

როგორც მილიტარიზებული და არისტოკრატიული საზოგადოება. სპარტას ჰქონდა

უნიკალური მახასიათებლები. ამრიგად, მხოლოდ სპარტელებად შეიძლება ჩაითვალოს
მხოლოდ ქალაქის სახელმწიფოს დედ-მამებში დაბადებული. მისი ერთადერთი
სამსახური სამხედრო სამსახური იყო. ისევე როგორც პოლისის დანარჩენ ნაწილში , აქ
მოქალაქეებს ერთადერთი ჰქონდათ პოლიტიკური უფლებები, რისგანაც ქალები
გამოირიცხნენ.

მმართველობა

სპარტას ორი ბასილევსი (მეფე) მართავდა. ისინი მემკვიდრეობით იღებდნენ მეფის

ტიტულს. მათი უფლებები მკვეთრად იყო შეზღუდული (ისინი, შეიძლებოდა,
გადაეყენებინათ, დაესაჯათ, მათ შორის, სიკვდილითაც). გერუსიაშიც მათ თითო -თითო ხმა
ჰქონდათ. მათი პრივილეგია მხედართმთავრობა იყო.

ათენი
ათენი, სპარტასგან განსხვავებით, განვითარებას სამხედრო ძალაზე არ აკეთებდა. მისი
მნიშვნელობა ემყარებოდა საზღვაო საქმიანობას. პირველად სწორედ ათენში
შემოიღეს ,,მოქალაქის ‘’ ცნება და ჩაისახა მმართველობის ფორმა-დემოკრატიაც თუმცა
თავიდან ათენში არისტოკრატია ფლობდა.
შუა საბერძნეთში მდებარეობს ატიკის ოლქი. ატიკის მთავარი ქალაქი იყო ათენი . 
        ათენის ცენტრს წარმოადგენდა აკროპოლისი _ მას მოსახლეობა მტრის შემოსევის დროს
აფარებდა თავს. აკროპოლისი თავდაპირველად ციხე-სიმაგრეს წარმოადგენდა ...

ათენის დემოკრატია;
ძ.წ. 594 წელს რეფორმით სოლონმა:
1. აკრძალა გლეხების დამონება, რომლებსაც ვალის გადახდა არ შეეძლოთ. 
2. გააუქმა ძველი ვალები და დამონებული ათენელები გაათავისუფლა . უცხოეთში მონად
გაყიდული ათენელები სახელმწიფომ გამოისყიდა და დააბრუნა . 
3. ათენის მოქალაქეებს უფლებები და მოვალეობები მათი ქონების მიხედვით გაუნაწილა .
ათენის მოსახლეობა ქონების მიხედვით ოთხ ფენად დაყო.  
4. სოლონის რეფორმების საფუძველზე ჩამოყალიბდა ათენის სახალხო კრება ,
რომელიც უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანოსა წარმოადგენდა.
5. სოლონის რეფორმის საფუძველზე დაარსდა სახელმწიფო საბჭო, იგივე ოთხასთა
საბჭო ანუ “ბულე”, რომელიც წარმოადგენდა მართვა-გამგეობის უმაღლეს ორგანოს. 
6. სოლონის რეფორმის საფუძველზე შეიქმნა “ნაფიც მსაჯულთა” სასამართლო, 
7. სოლონმა თავისი მომზადებული რეფორმით ათენში დაამკვიდრა თავისუფალი
ადამიანის ანუ მოქალაქის ცნება.

სოლონის მმართველობის შედეგად ათენის მართვის შემდეგი სისტემა ჩამოყალიბდა:

სახალხო კრება იყო პოლისის მართვის უმაღლესი ორგანო და ხმის მიცემის უფლება ათენის ყველა მოქალაქეს
ჰქონდა. მოქალაქეებს შეეძლოთ, ნაფიცი მსაჯულების გამხდარიყვნენ.
საზოგადოების ფენები
სოლომონმა მოსახლეობა რამდენიმე წოდებად დაყო. პირველ წოდებას
მიაკუთვნა ისინი, ვისაც ხუთასი მედიმნი მოსავალი მოსდიოდა. მეორე წოდებას
მიაკუთვნა ისინი, ვისაც ცხენის (საბრძოლო) გამოკვება შეეძლო ან სამასი
მედიმნი მოსავალი მოდიოდა. შემდეგი იყვნენ ისინი ვისი მოსავალიც ორას
მედიმნს შეადგენდა. და შემდეგ ყველა დანარჩენი-უფრო ნაკლები შემოსავლით.
სოლომონმა გადაწყვიტა დიდი თანამდებობები მდიდრებისათვის დაეტოვებინა,
როგორც ეს ძველად იყო, ხალხს კი საშუალება მისცა, მართვა-გამგეობაში მიეღო
მონაწილეობა. იმათგან, ვინც ერთი წლის განმავლობაში არქონტად იყო,
სოლონმა არეოპაგის საბჭო შეადგინა. არეოპაგი სახელმწიფო საქმეთა
ზედამხედველი და კანონთა დამცველი იყო.
სოლონი თვლიდა, რომ ყველა მოქალაქე ვალდებული იყო, მკაფიოდ
გამოეთქვა თავისი პოლიტიკური პოზიცია. მან შემოიღო კანონი, რომელიც პატივს
ჰყრიდა მოქალაქეს, თუ ის შინაური მღელვარების დროს რომელიმე მხარეს არ
მიემხრობოდა.