Malzeme ve Donanım I

Malzeme Bilgisi (Part 66 – 6)

Samsun Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Bakım ve Onarım Bölümü
Malzeme ve Donanım I
• 6.2 Aircraft Materials – Non-Ferrous

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

2
Alüminyum

• Saf Al yumuşak ve sünek yapıya sahip.

• Isı ve elektrik iletimi yüksek
• Korozyon dayanımı yüksek

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Manyetik özelliği yok.

3
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
4
 • 7075
• 2024
Önemli Al Alaşımları

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

5
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
6
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
7
Magnezyum ve Magnezyum Alaşımları
Uçakta kullanılan metallerden en hafifi
magnezyumdur. 1,7 g/cm3 yoğunluğa sahip. Saf halde
oldukça zayıf olan magnezyum alaşımlarda dayanımı
artırmaktadır.
Alüminyum alaşımlarına nazaran daha zayıf

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

alaşımlar oluştursa da, düşük yoğunluğu sebebiyle
ağırlık-dayanım oranı sebebiyle tercih
edilmektedir.

8
 Magnezyum, ısıl iletkenliği yüksek bir
metaldir. Büyük parçalar halinde yüksek ısılara
maruz kalabilir, ancak toz haline getirildiğinde
daha kolay tutuşur. Bu nedenle talaşlı imalat
süreci çok dikkatli gerçekleştirilmelidir. Döküm
(casting) zor ve tehlikelidir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Magnezyum alaşımları korozyona yatkındır.
Bu nedenle yüzeyin korozyon dayanımını
artıracak kimyasal işlemler ya da kaplama
(coating-cladding) işlemleri gereklidir.

9
 Mg alaşımları, wheel, piston engine crank,
türbine engine compressor casing, gearbox vs
yapımında kullanılır.
Bazı uçak ve helikopterlerin gövde yapısında
ağırlık sebebiyle kullanımları mevcuttur.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Mg alaşımları Amerikan standartlarında, ilk
harf ya da harfler esas alaşım elementini,
sonrasındaki sayı oranını, son ek ise ısıl işlem vs
gösterir.
ÖRNEK : AZ31 - T4
10
Titanyum
Yeşilimsi beyaz bir yapıya sahip olan titanyum,
yüksek dayanım-ağırlık oranına sahip. Yoğunluğu 4,5
g/cm3 . Alüminyuma oranla %60 daha ağır bir metal,
ancak mukavemeti 2 kat daha fazla. Çeliğe oranla
daha hafif ancak dayanımı neredeyse aynıdır.
Titanyumun, korozyon direnci mükemmel

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

seviyededir. Normal şartlar altında, stres, yorgunluk,
taneler arası ve ya galvanik korozyon, çukurlaşma ve
lokal hasarlanmalara açık değildir. Ancak belli şartlar
altında yanan azot ve oksijenle reaksiyona girmesini
önlemek için titanyum dioksit kaplama uygulanır.

11
 Titanyum ve alaşımları, yüksek mukavemet
gerektiren veya yüksek sıcaklıklarda çalışan gaz
türbini motorları, sıcak hava boruları, hidrolik
borular ve yapısal parçalar için korozyona dayanıklı,
yüksek mukavemetli cıvata ve bağlantı elemanları,
kompresör diskleri ve kanatçıkları yapmak için
kullanılır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Ayrıca yüzey sürtünmesinin alüminyum
kullanımını engellediği yüksek performanslı
uçakların kaplamasında da kullanılır.

12
Nikel ve Alaşımları
Nikel, gümüşi beyaz renkte korozyon direnci yüksek
bir metaldir. Sert, dövülebilir, sünek, ferromanyetik yapıda,
ısı ve elektrik iletkenliği orta seviyededir.
3 temel alaşım tipi vardır:
 Yüksek sıcaklıklarda kullanılan elektriksel direnç alaşımları

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

 Düşük genleşme katsayılı alaşımlar
 Yüksek sıcaklık korozyon dayanımlı alaşımlar (Superalloy)
Monel : Nikel-Bakır-Demir-Manganez
Inconel : Nikel-Krom-Demir
Nimonic : Nikel-Krom
13
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
14
Bakır ve Alaşımları
Kırmızı-kahverengi renklerinde, elektriksel ve
ısı iletimi çok yüksek olan bakır, dövülebilir ve sünek
bir yapıya sahiptir. Bakır genelde elektrik kablo
yapılarında kullanılır.

Pirinç (Brass)

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Pirinçler% 45'e kadar çinko ve bazen de az miktarda kalay, kurşun,
alüminyum, manganez ve demir gibi diğer metalleri içeren bakır esaslı
alaşımlardır, bu ilaveler çekme mukavemetini ve korozyona karşı direnci
arttırır.

15
 Tunç (Bronze)
Bronzlar, bazen daha az miktarda fosfor, çinko veya kurşun içeren%
25'e kadar kalay içeren bakır bazlı alaşımlardır. Düşük kalaylı bronzlar, iyi
elastik özelliklere sahip oldukları ve korozyona dirençli oldukları için yaylar
ve alet parçaları, borular ve borular için kullanılır. Yüksek kalay bronzları
genellikle dökülür ve ağır yüklere maruz kalan yataklarda kullanılır.

Tungum

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Tungum,% 81-86 bakır ve az miktarda nikel, silikon, alüminyum ve
çinko içeren bir alaşımdır. Yorulma ve korozyona karşı oldukça dayanıklıdır,
güçlü ve sünektir. Hidrolik ve diğer boru hatlarının yapımında kullanılır.
Bununla birlikte, uzun zaman ölçeklerinde kırılgan hale geldiği ve artık
uçaklarda kullanılmamaktadır.

16
Kurşun ve Alaşımları
Kurşun yeni kesildiğinde parlak bir görünüme
sahiptir, ancak zamanla oksitlenip mat gri halini alır.
Yoğunluğu 11,3 g/cm3 . Yumuşak, dövülebilir, korozyon
dayanımı yüksek ve erime noktası düşüktür.
Yumuşak lehim’in (soft soldering) önemli bir
bileşenidir. X ışınları dayanımı yüksektir. Motor ve
gövde elemanları tahribatsız muayene yöntemlerinde

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

sıklıkla kullanılır.

Not : Sert lehim bakır alaşımları, gümüş ve çinkodan oluşur.

Yumuşak lehim kurşun-kalay alaşımları
17
Diğer Metaller
Depleted Uranium
DU, nükleer zenginleştirme sürecinin bir yan
ürünüdür. Yoğunluğu kurşunun 1,7 katıdır.
Ağırlığından dolayı geçmişte denge ağırlıkları
üretmek için kullanılmıştır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Tungsten
Tungsten, ampul filamanlarında ve çeliklerde
alaşım elementi olarak kullanılan sert, yoğun,
korozyona dayanıklı bir metaldir. Tungsten bazlı
alaşımlar, denge ağırlıkları için büyük ölçüde DU’nun
yerini almıştır. DU'dan daha az yoğun olduğu için
ağırlıklar daha büyüktür. 18
Kadmiyum
Kadmiyum, çelik parçalar üzerinde korozyon
koruyucu kurban kaplama olarak kullanılan mavimsi
beyaz bir metaldir. Genellikle çelik bağlantı
elemanlarında ve bunların etkileşen parçaların
yapımında kullanılır.
Bununla birlikte, yüksek ısılı ortamlarda
kullanılırsa, kadmiyum, erime eğilimi gösterip çeliği

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

zayıflatabilir. Kadmiyum kaplı parçalar bu nedenle
asla motorun sıcak bölümlerinde kullanılmamalıdır.
Aynı zamanda titanyum ile reaksiyona girer ve
ikisinin temas etmesine izin verilmemelidir.
Saf kadmiyum ve bileşiklerinin çözeltileri
yutulduğunda toksiktir. 19
Krom
Yüksek performanslı çeliklerde kullanılmasının
yanı sıra krom kaplama malzemesi olarak önemlidir.
Kayma ve sızdırmazlık özelliklerini iyileştirmek,
aşınmayı önlemek ve kalın tabakalarda korozyonu
önlemek için sert krom kaplama kullanılır.
Krom bileşikleri toksiktir ve uygun güvenlik
önlemleri alınarak kullanılmalıdır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

20
Metal Yorgunluğu
Kesin olarak bir korozyon şekli olmasa da,
yorgunluk bununla yakından ilişkilidir. Her biri
diğerinin gelişimini hızlandırabilir ve birlikte ciddi,
yıkıcı bir tehdit oluştururlar.
Kısaca, yorgunluk, tekrarlanan döngüsel
yüklemeye tabi tutulan bir bileşenin, nihai arıza
yükünden çok daha düşük bir gerilim seviyesinde

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

sonunda başarısız olacağı fenomendir.
Yorulma, metal yapıdaki mikroskobik kusurlardan
veya hatalardan kaynaklanabilir. Bunlar, boşluklar,
çatlaklar, taneler arası korozyon, çizikler, kusurlar,
çukurlar veya mikro çatlaklar olabilir.
21
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
22
 Bir uçağın, yorgunluk yükleri operasyon doğasına,
uçuşun gerçekleştiği ortama ve uçaktaki handling
işlemlerine göre değişebilir. Karşılaşılabilecek tipik yükler
şunlardır:
• Atmosferik rüzgarlar
• Manevralar
Taksi

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

•

• Yer hizmetleri
• İniş etkisi
• Yer-hava-yer döngüleri.

23
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
24
 Gelişen üretim teknolojisi ve kazanılan deneyim
ve tecrübelerle emniyet payı ve yorgunluk ömrü
uzatılabilmektedir.
Kullanılan yöntemler şunları içerir:
• dikkatli tasarım ile stres sebeplerinin ortadan kaldırılması,
örn. deliklerin konumu vb.
• modern bağlantı elemanlarının kullanımı

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• yüksek yüzey kalitesi
• Arızaların tespit edilmesini ve onarılmasını sağlamak için
bakım programlarının geliştirilmesi.

25
 Bakım alanında, yorulma sebepli çatlaklarının
başlangıcını tespit etmek ve yayılmasını önlemek
için tüm muayene ve onarımların en yüksek
standartlarda yapılması önemlidir.
Ağır inişler ve türbülans yoluyla uçuş gibi
olağandışı olaylar, üreticinin talimatlarına uygun

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

olarak kapsamlı bir şekilde araştırılmalıdır.

26
Shoot Peening
Yorulma çatlakları yalnızca çekme gerilmesi
(tensile strenght) alanlarında gelişeceğinden, bunları
önlemek için kullanılan ana yöntem, hassas olduğu
bilinen bileşenlerde ve alanlarda bir sıkıştırma
gerilimi tabakası indüklemektir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

27
Roto Peening
Shoot peening uygulanamayan daha küçük ve zor
alanlarda uygulanan yorgunluk ömrü uzatma
işlemidir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

28
Cold Working
Bağlantı elemanı deliklerinin çevresinde çeşitli
yöntemlerle compressive stress indüklenebilir. Kritik
alanlarda en yaygın olarak 'soğuk işleme' veya 'soğuk
genleşme' kullanılır. Bu işlemde delik delinir, genişletilir
ve çapakları alınır. Elektrikli bir çektirme aletine monte
edilmiş bir mandrel ve yağlanmış bir manşon daha sonra

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

deliğe sokulur. Kovan oturtulmuş haldeyken, mandrel
içinden çekilir, bu da deliğin genişlemesine ve etrafındaki
malzemenin sıkışmasına neden olur. Soğuk işlenmiş bir
deliğin yorulma ömrü, düz bir delikten 3 ila 10 kat daha
iyidir.

29
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
30