-Ngày 21 tháng 6 năm 2012, trong quá trình thi công mở rộng con đường “hành

hương tâm linh” từ thôn Trại Lốc lên di tích chùa Ngọa Vân (TX Đông Triều, tỉnh
Quảng Ninh), nơi vua Trần Nhân Tông hóa Phật, Đại đức Thích Quảng Hiển đã
phát hiện một chiếc hộp bằng vàng do máy xúc đào lộ ra từ sườn đồi.
-Việc phát hiện Hộp vàng Ngọa Vân – Yên Tử trên con đường hành hương lên
am Ngọa Vân, nơi vua Trần hóa Phật, góp tư liệu quan trọng vào nhận thức về di
tích am Ngọa Vân – “thánh địa” của Thiền phái Trúc Lâm.
-Căn cứ vào hình dáng và đặc biệt là các họa tiết trang trí, các nhà nghiên cứu
đều thống nhất niên đại chiếc hộp vào thế kỷ 14.
-Hộp vàng Ngọa Vân là một pháp khí của Phật giáo có tên gọi là Át già khí là
một thuật ngữ dùng để chỉ cốc/bát đựng nước thơm trong nghi lễ cúng dường
của Phật giáo.
-Hộp vàng Ngọa Vân mang dáng dấp của một bông sen đang độ mãn khai với
hai phần: phần thân và phần nắp. Tổng thể chiều cao hộp là 42mm trong đó phần
thân cao 28,4 – 32mm, đường kính thân 51mm. Thân hộp tạo nổi 11 múi, mỗi múi
như một cánh sen cong tròn, lòng múi trang trí văn hoa chanh.
-Tất cả hoa văn đều điển hình cho phong cách mỹ thuật thời Trần. Cánh sen
lớn, to mập được tạo tác với đường nét tinh xảo. Giữa các lớp cánh có một vòng
hạt cườm và hai đường chỉ nổi nhằm tăng độ hài hòa hình khối. Chính giữa tâm
nắp hộp được tạo lõm xuống (mô phỏng gương sen) khiến chiếc hộp nhìn từ trên
xuống trông giống hệt một đóa sen với nhiều lớp cánh đang nở. Tuy diện tích nhỏ,
nhưng các hoa văn đều được tạo tác bằng các đường nét chắc khỏe, sắc nét, thể
hiện trình độ điêu luyện của người thợ thủ công.
-Theo nghiên cứu, hộp được chế tác bằng kỹ thuật gò trên khuôn và tạo hoa
văn bằng kỹ thuật khắc, gò bằng tay – loại kỹ thuật luôn cho ra những sản phẩm
độc bản, thể hiện cung bậc cảm xúc riêng của người thợ ở từng thời điểm nhất
định. Các họa tiết hoa văn, nhất là nền gấm văn mây làm nền họa tiết hoa chanh
là họa tiết chính, cho thấy trình độ và kỹ thuật hết sức điêu luyện của nghệ nhân.
-Hộp vàng Ngọa Vân là di vật vô cùng quý giá không chỉ bởi được làm bằng
vàng mà hình dáng, hoa văn cũng được tạo tác rất hoàn hảo, bố cục chặt chẽ,
phản ánh tư tưởng và giá trị thẩm mỹ của triều đại quân chủ Phật giáo thân dân,
lấy tư tưởng Phật giáo mà cốt lõi là triết lý từ bi, hỷ xả, hòa quang đồng trần làm
động lực thúc đẩy việc xây dựng con người và xã hội. Hộp vàng Ngọa Vân – Yên
Tử là một tác phẩm nghệ thuật đỉnh cao trong sự phát triển mỹ thuật thời Trần.
-hộp vàng là hiện vật độc bản, chưa từng được phát hiện ở bất cứ đâu và có
giá trị đặc biệt về khoa học, lịch sử, mỹ thuật thời Trần. Hiện hộp vàng đang được
lưu trữ bảo quản tại Bảo tàng Quảng Ninh. Nghiên cứu thêm về hộp vàng sẽ giúp
ích rất nhiều trong việc tìm hiểu về cuộc đời vị vua-Phật Trần Nhân Tông nói riêng
và thiền phái Trúc Lâm nói chung.