XS C2 BNN QLPP 2

ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI
BÀI GIẢNG TOÁN CAO CẤP
CHƯƠNG 2 : BIẾN NGẪU NHIÊN VÀ

CÁC QUI LUẬT PHÂN PHỐI XÁC SUẤT
(PHẦN 2)
Giảng viên: ThS. Nguyễn Xuân Quý
Email: quynx2705@gmail.com
ThS. Nguyễn Xuân Quý TOÁN CAO CẤP
NỘI DUNG CHÍNH
1. BNN liên tục:
• Hàm mật độ
• Các số đặc trưng
• Một số phân phối liên tục thường gặp
2. Ví dụ và Bài tập
2
IV. HÀM MẬT ĐỘ CỦA BNN LIÊN TỤC
1. Hàm mật độ của bnn liên tục X (kí hiệu: f (x))
là đạo hàm bậc nhất của hàm phân phối của X:
f (x) = F 0(x)
Chú ý
• Hàm phân phối của bnn rời rạc thì liên tục trái, đồ thị
của nó có dạng bậc thang.
• Hàm phân phối của bnn liên tục thì liên tục trên R,
đồ thị của nó là đường liền nét.

3
Tính chất của hàm mật độ
• f (x) ≥ 0, ∀x
+∞
Z
• f (x) dx = 1
−∞
• P[a ≤ X < b] = P[a < X ≤ b] = P[a ≤ X ≤ b]
Zb
= P[a < X < b] = f (x) dx = F(b) − F(a)
a
Zx
• F(x) = f (x) dx
−∞
4
Ý nghĩa của hàm mật độ
Hàm mật độ của bnn X tại mỗi điểm x thể hiện mức độ tập
trung xác suất tại điểm đó, bởi vì:

0
f (x) = F (x)
F(x + ∆x) − F(x) P(x ≤ X < x + ∆x)
= lim = lim
∆x→0 ∆x ∆x→0 ∆x
5
VD 1. Cho hàm phân phối của biến ngẫu nhiên liên tục X có
dạng: 





 0 nếu x ≤ 0




F(x) = 

ax 2 nếu 0 < x ≤ 1






nếu x > 1

 1


a) Tìm a? b) Tìm hàm mật độ f (x)
c) Tìm xác suất để X nhận giá trị trong khoảng (0, 25; 0, 75).
6
Giải. a) Vì F(x) liên tục nên F(x) liên tục tại x = 1 ⇒ a = 1.
b) Áp dụng định nghĩa hàm mật độ:







 0 nếu x ≤ 0




0
f (x) = F (x) = 


2x nếu 0 < x ≤ 1




 0 nếu x > 1.



c) Ta có
P(0, 25 < X < 0, 75) = F(0, 75)−F(0, 25) = (0, 75)2−(0, 25)2 = 0, 5.
7
VD 2. Cho hàm mật độ của biến ngẫu nhiên liên tục X có dạng:

π π


a cos x nếu x ∈ − 2 ; 2



f (x) = 
π π


nếu x < − ; .

 0

2 2
a) Tìm a?
b) Tìm hàm phân phối F(x).
c) Tính P [0 ≤ X ≤ 2].
8
Giải. a) Theo tính chất hàm mật độ:

π
+∞
Z Z2
1
1= f (x)dx = a cos x dx = 2a ⇒ a = .
2
−∞ − π2
Rx
b) Áp dụng tính chất: F(x) = f (x) dx thì
−∞
π Rx
− với x ≤ − ta có F(x) = 0 dx = 0
2 −∞
π π
− với − < x ≤ ta có
2 2
− π2
Zx Z Zx
1 1
F(x) = f (x) dx = 0 dx + cos xdx = (sin x + 1)
2 2
−∞ −∞ − π2
9
π
− với x > ta có
2
− π2 π
Zx Z Z2 Zx
1
F(x) = f (x) dx = 0 dx + cos xdx + 0dx = 1.
2
−∞ −∞ − π2 π
2
Vậy ta có hàm phân bố:

π




 0 nếu x ≤ −
2



π π

1

F(x) = 
 (sin x + 1) nếu − < x ≤


 2 2 2
π


nếu x > .

 1


2
1 1
c) Có P [0 ≤ X ≤ 1] = F (2) − F(0) = 1 − (sin 0 + 1) = .
2 2
10
2. Các số đặc trưng của bnn liên tục X
Nếu X là bnn liên tục có hàm mật độ f (x). Khi đó

+∞
Z
F Kỳ vọng của X là E[X] = x f (x) dx
−∞
+∞
Z
E g(X) =

F Nếu g(x) là một hàm của x thì g(x) f (x) dx
−∞
+∞
Z
h i
Đặc biệt: E X 2 = x2 f (x) dx
−∞
h i
F Phương sai của X là DX = E X 2 − (E[X])2
11
Tính chất của kỳ vọng E[X] (tương tự như BNN rời rạc)
1. Nếu X = a là hằng số thì E[X] = E[a] = a.
2. Nếu X ≥ Y thì E[X] ≥ E[Y].
3. (tính tuyến tính). Với mọi a, b ∈ R thì
E[aX + bY] = aE[X] + bE[Y].
12
√
F σ = DX gọi là độ lệch chuẩn của X.
F mod (X) là giá trị của X mà tại đó f (x) đạt cực đại.
→ BNN liên tục có thể có một mod, nhiều mod hoặc không
có mod (tùy theo đồ thị của hàm mật độ).
F med (X) là giá trị thỏa mãn P[X < med(X)] = 0, 5.
Chú ý
med(X)
Z
F(med(X)) = f (x) dx = 0, 5.
−∞
13
VD 3. Cho bnn X có hàm mật độ



2

Cx khi x ∈ [0, 1]



f (x) = 



khi x < [0, 1].

 0

a) Tìm C.
b) Tính kỳ vọng và phương sai của X.
c) Đặt Y = 2X − 1. Tính kỳ vọng của Y.
14
Giải. a) Ta có
Z+∞ Z1
1 1 C
1= f (x) dx = Cx2 dx = Cx3 = ⇒ C = 3.
3 0 3
−∞ 0
+∞
Z Z1
3 1 3
b) Kỳ vọng: E[X] = x f (x) dx = x.3x2 dx = x4 = .
4 0 4
−∞ 0
Z1 1 3
h i 3
Phương sai: E X 2 = x2.3x2 dx = x5 = ,
5 0 5
0
2
h i
2 2 3 3 3
suy ra DX = E X − (E[X]) = − = = 0, 0375.
5 4 80
3 1
c) E[Y] = E[2X − 1] = 2E[X] − E[1] = 2. − 1 = .
4 2
15
3. Một số phân phối liên tục thường gặp
3.1 Phân phối đều U(a, b)
Bnn X gọi là có phân phối đều trên đoạn [a, b], kí hiệu là
X ∼ U[a, b] nếu hàm mật độ của X là



 1



b−a khi x ∈ [a, b]
f (x) = 



 0
 khi x < [a, b].
a+b (a − b)2
Kỳ vọng: E[X] = Phương sai: DX =
2 12
16
VD 4. Giả sử rằng một phòng họp chỉ có thể được sử dụng
không quá 4h. Tuy nhiên, trên thực tế thời gian sử dụng phòng
họp trong thời gian dài hay ngắn đều xảy ra khá thường xuyên.
Có thể coi thời gian sử dụng phòng họp X là biến ngẫu nhiên
đều trên [0, 4].
a) Tìm hàm mật độ xác suất của X.
b) Tính xác suất để thời gian sử dụng phòng họp của một
cuộc họp nào đó kéo dài ít nhất 3h.
17
Giải.
a) Hàm mật độ của X có phân phối đều trên [0, 4] là



 1
 4 khi 0 ≤ x ≤ 4



f (x) = 


 0 khi x < [0, 4].


Z4
1 1
b) P [X ≥ 3] = dx = .
4 4
3
18
VD 5. Lịch chạy xe buýt ở 1 trạm như sau: Chiếc xe đầu tiên
khởi hành lúc 7h, cứ sau 15 phút lại có 1 chiếc xe khác đỗ ở
trạm. Giả sử 1 hành khách đến trạm trong khoảng từ 7h đến
7h30. Tính xác suất hành khách này phải chờ xe:
a) ít hơn 5 phút b) ít nhất 12 phút.
1 1
ĐS: P(A) = ; P(B) =
3 5
19
3.2 Phân phối mũ Exp(λ)
− Bnn X gọi là có phân phối mũ với tham số λ > 0, kí hiệu
là X ∼ Exp(λ) nếu hàm mật độ của X là


 1 − x
khi x > 0

λ
 λe



f (x) = 


khi x ≤ 0.

 0

− Phân phối mũ thường dùng để mô phỏng khoảng thời gian
giữa hai lần liên tiếp xảy ra một sự kiện nào đó.
Kỳ vọng: E[X] = λ Phương sai: DX = λ2
20
VD 6. Tuổi thọ (năm) của một mạch điện tử trong máy tính
là một đại lượng ngẫu nhiên có phân phối mũ với kỳ vọng là
6, 25. Thời gian bảo hành của mạch điện tử là 5 năm. Hỏi có
bao nhiêu phần trăm mạch điện tử bán ra phải thay thế trong
thời gian bảo hành?
21
Giải. Gọi X là tuổi thọ của mạch thì X ∼ Exp(λ) và ta có
λ = E[X] = 6, 25.
Do đó
Z5 5
− 6,25
P(X ≤ 5) = f (x) dx = 1 − e ' 1 − 0, 449 = 0, 5506.
0
Kết luận: Có khoảng 55% số mạch điện tử bán ra phải thay
thế trong thời gian bảo hành.
22
3.3 Phân phối chuẩn N(a, σ 2) hoặc N(µ, σ 2)
− Bnn X gọi là có phân phối chuẩn: X ∼ N(a, σ 2), nếu hàm
mật độ của X là
(x−a)2
1 −
f (x) = p e 2σ2 , ∀x ∈ R.
2πσ 2
− Phân phối chuẩn thường dùng để mô phỏng các đại lượng
như chiều dài, khối lượng,...
Kỳ vọng: E[X] = a Phương sai: DX = σ 2
23
Chú ý


a = 0




F Khi 
 thì X ∼ N(0, 1) gọi là phân phối chuẩn tắc.

σ 2 = 1


1 − x2
− Hàm mật độ của pp chuẩn tắc là f (x) = √ e 2 .
2π
Zx
1 t2
− Hàm phân phối của pp chuẩn tắc là Φ(x) = √ e− 2 dt.
2π−∞
2 X−a
F Nếu X ∼ N(a, σ ) thì Z = ∼ N(0, 1).
σ
24
Zx Zx 2
1 − t2
Một số tính chất của hàm Φ(x) = f (x) dx = √ e dt
−∞ 2π−∞
• Φ(x) là hàm tăng
• Φ(0) = 0, 5; Φ(+∞) = 1
• Khi x > 0 thì

Zx
1 t2
Φ(x) = 0, 5 + √ e− 2 dt
2π 0
= 0, 5 + Φ0(x).
• Khi x < 0 thì Φ(x) = 1 − Φ(−x)

25
Chú ý
Zx
1 t2
− Với hàm Φ0(x) = √ e− 2 dt và với a, b > 0 thì
2π 0
• P[X < −a] = P[X > a] = 0, 5 − Φ0(a)
• P[a < X < b] = Φ0(b) − Φ0(a)
• P[−a < X < b] = Φ0(b) + Φ0(a)
2 X−a
− Nhờ công thức X ∼ N(a, σ ) ⇒ Z = ∼ N(0, 1) ta đưa
σ
về tính theo BNN chuẩn tắc Z.
26
VD 7. Cho X ∼ N(300, 502). Tính P[X > 362].
Giải.
X − 300
− Đặt Z = ⇒ Z ∼ N(0, 1).
50
− Khi X = 362 thì
362 − 300
Z= = 1, 24.
50
− Khi đó
P[X > 362] = P[Z > 1, 24]
= 0, 5 − Φ0(1, 24) = 0, 5 − 0, 3925 = 0, 1075.
27
VD 8. Cho X ∼ N(50, 102). Tính P [45 < X < 62].
X − 50
Giải. Đặt Z = thì Z ∼ N(0, 1).
10
Các giá trị của z tương ứng với x1 = 45 và x2 = 62 là
45 − 50 62 − 50
z1 = = −0, 5 z2 = = 1, 2.
10 10
Do đó
P [45 < X < 62] = P [−0, 5 < Z < 1, 2]
= Φ0(1, 2) + Φ0(0, 5) = 0, 3849 + 0, 1915 = 0, 5764.
28
VD 9. Một người cần mua một loại gioăng cao su có độ dày từ
0, 118cm đến 0, 122cm. Có hai cửa hàng cùng bán loại gioăng
này với độ dày là các biến ngẫu nhiên phân phối chuẩn với các
đặc trưng được cho trong bảng sau:
Độ dày trung bình Độ lệch chuẩn
Cửa hàng A 0, 12 0, 001
Cửa hàng B 0, 12 0, 0015
Hỏi người đó nên mua gioăng của cửa hàng nào?
29
Giải. Ta có X ∼ N(µ; σ 2).
• EXA = EXB = µ = 0, 12 σXA = 0, 001 σXB = 0, 0015.
• P[0, 118 ≤ XA ≤ 0, 122] = · · · = 0, 9546.
• P[0, 118 ≤ XB ≤ 0, 122] = · · · = 0, 817.
Vậy người đó nên mua gioăng ở của hàng A.
30
Xấp xỉ chuẩn của phân phối nhị thức
Nếu X là bnn theo pp nhị thức với kỳ vọng µ = np và phương
sai σ 2 = npq thì

X − np
√ → Z ∼ N(0, 1) khi n → +∞.
npq
VD 10. Xác suất bình phục của một bệnh nhân mắc bệnh máu
hiếm là 0, 4. Nếu 100 người mắc bệnh này thì khả năng có ít
hơn 30 người được cứu sống là bao nhiêu?
31
Giải. Đặt X là BNN chỉ số bệnh nhân được cứu sống. Khi đó
X là một biến ngẫu nhiên có phân phối nhị thức. Do n = 100
là đủ lớn, ta có thể có được kết quả khá chính xác khi dùng
đường cong chuẩn để xấp xỉ với

√ p √
µ = np = 100.0, 4 = 40, σ = npq = 100.0, 4.0, 6 = 24.
√
Vậy ta có thể xấp xỉ X bởi biến ngẫu nhiên chuẩn N(40; 24).
X − 40
Khi đó Z = √ ∼ N(0, 1)
24
32
Vậy xác suất để có ít hơn 30 người được cứu sống trong 100
bệnh nhân là
 
 30 − 40 
P[X < 30] = P Z < √ 

24
= P[Z < −2, 05] = P[Z > 2, 05]
= 0, 5 − Φ0(2, 05)
= ???
33
VD 11. Một kì thi trắc nghiệm có 80 câu hỏi mà mỗi câu có 4
phương án trả lời, trong đó chỉ có một phương án đúng. Tính
xác suất để một sinh viên chọn ngẫu nhiên có thể trả lời đúng
từ 25 đến 30 câu hỏi trong 80 câu hỏi.
34
Giải. Xác suất để sinh viên trả lời đúng 1 câu trong 80 câu hỏi
1
là . Nếu X là số câu trả lời đúng của sinh viên thì X là biến
4
ngẫu nhiên có phân phối nhị thức và
30
X
P[25 ≤ X ≤ 30] = P80(x).
x=25
Khi đó:
r
1 √ 13 √
µ = np = 80. = 20, σ = npq = 80. . = 15.
4 44
√
⇒ X ∼ N(20, 15)
35
X − 20
Đặt Z = √ ∼ N(0, 1) và
15
 
 25 − 20 30 − 20 
P[25 ≤ X ≤ 30] = P  √ ≤Z≤ √ 

15 15
= P[1, 29 ≤ Z ≤ 2, 58]
= Φ0(2, 58) − Φ0(1, 29)
= ???
36
Sinh viên tự giải
1. Thời gian để sản xuất một sản phẩm loại A là một BNN
tuân theo luật phân phối chuẩn với các tham số µ = 10 và
σ = 1 (đơn vị là phút). Tính xác suất để một sản phẩm loại
A được sản xuất trong khoảng thời gian từ 9 phút đến 12
phút.
37
2. Đường kính của một loại chi tiết do một máy sản xuất có
phân phối chuẩn với kỳ vọng 20mm, phương sai 0, 22. Tính
xác suất lấy ngẫu nhiên một chi tiết thì được chi tiết
(a) có đường kính trong khoảng 19, 9mm đến 20, 3mm.
(b) có đường kính sai khác với kỳ vọng không quá 0, 3mm.
38
3. Cho biến ngẫu nhiên X tuân theo luật phân phối chuẩn
N(µ, σ). Biết rằng X lấy giá trị nhỏ hơn 60 với xác suất
0, 1003 và lấy giá trị lớn hơn 90 với xác suất 0, 0516.
Tính µ và σ.
39

XS C2 BNN QLPP 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

XS C2 BNN QLPP 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI

BÀI GIẢNG TOÁN CAO CẤP

CHƯƠNG 2 : BIẾN NGẪU NHIÊN VÀ

Giảng viên: ThS. Nguyễn Xuân Quý

NỘI DUNG CHÍNH

1. BNN liên tục:

• Các số đặc trưng

• Một số phân phối liên tục thường gặp

IV. HÀM MẬT ĐỘ CỦA BNN LIÊN TỤC

1. Hàm mật độ của bnn liên tục X (kí hiệu: f (x))

là đạo hàm bậc nhất của hàm phân phối của X:

của nó có dạng bậc thang.

đồ thị của nó là đường liền nét.

Tính chất của hàm mật độ

Ý nghĩa của hàm mật độ

trung xác suất tại điểm đó, bởi vì:

a) Tìm a? b) Tìm hàm mật độ f (x)

Giải. a) Vì F(x) liên tục nên F(x) liên tục tại x = 1 ⇒ a = 1.

b) Áp dụng định nghĩa hàm mật độ:

b) Tìm hàm phân phối F(x).

Giải. a) Theo tính chất hàm mật độ:

2. Các số đặc trưng của bnn liên tục X

Nếu X là bnn liên tục có hàm mật độ f (x). Khi đó

1. Nếu X = a là hằng số thì E[X] = E[a] = a.

2. Nếu X ≥ Y thì E[X] ≥ E[Y].

3. (tính tuyến tính). Với mọi a, b ∈ R thì

E[aX + bY] = aE[X] + bE[Y].

có mod (tùy theo đồ thị của hàm mật độ).

F med (X) là giá trị thỏa mãn P[X < med(X)] = 0, 5.

VD 3. Cho bnn X có hàm mật độ

b) Tính kỳ vọng và phương sai của X.

c) Đặt Y = 2X − 1. Tính kỳ vọng của Y.

3. Một số phân phối liên tục thường gặp

3.1 Phân phối đều U(a, b)

X ∼ U[a, b] nếu hàm mật độ của X là

VD 4. Giả sử rằng một phòng họp chỉ có thể được sử dụng

đều trên [0, 4].

a) Tìm hàm mật độ xác suất của X.

cuộc họp nào đó kéo dài ít nhất 3h.

a) Hàm mật độ của X có phân phối đều trên [0, 4] là

VD 5. Lịch chạy xe buýt ở 1 trạm như sau: Chiếc xe đầu tiên

khởi hành lúc 7h, cứ sau 15 phút lại có 1 chiếc xe khác đỗ ở

trạm. Giả sử 1 hành khách đến trạm trong khoảng từ 7h đến

a) ít hơn 5 phút b) ít nhất 12 phút.

3.2 Phân phối mũ Exp(λ)

− Bnn X gọi là có phân phối mũ với tham số λ > 0, kí hiệu

là X ∼ Exp(λ) nếu hàm mật độ của X là

− Phân phối mũ thường dùng để mô phỏng khoảng thời gian

Kỳ vọng: E[X] = λ Phương sai: DX = λ2

là một đại lượng ngẫu nhiên có phân phối mũ với kỳ vọng là

thời gian bảo hành?

Giải. Gọi X là tuổi thọ của mạch thì X ∼ Exp(λ) và ta có

thế trong thời gian bảo hành.

3.3 Phân phối chuẩn N(a, σ 2) hoặc N(µ, σ 2)

− Bnn X gọi là có phân phối chuẩn: X ∼ N(a, σ 2), nếu hàm

như chiều dài, khối lượng,...

Kỳ vọng: E[X] = a Phương sai: DX = σ 2

• Khi x > 0 thì

• Khi x < 0 thì Φ(x) = 1 − Φ(−x)

• P[a < X < b] = Φ0(b) − Φ0(a)

• P[−a < X < b] = Φ0(b) + Φ0(a)

VD 7. Cho X ∼ N(300, 502). Tính P[X > 362].

P[X > 362] = P[Z > 1, 24]