‫وزارة التعليم العالي والبحث العلمي‬

‫جامعة ديالى‬
‫كلية القانون والعلوم السياسية‬

‫موانع ترقية املوظف‬

‫بحث تقدم به الطالب‬

‫رامي علي فالح كاظم‬

‫إلى عمادة كلية القانون والعلوم السياسية في جامعة ديالى‬

‫كجزء من متطلبات نيل شهادة البكالوريوس في القانون‬

‫بإشراف‬
‫م ‪ .‬م عال سامح لطفي‬

‫‪2018‬م‬ ‫‪1439‬هـ‬
 ‫اآلية القرآنية‬

‫بسم اهلل الرمحن الرحيم‬

‫‪‬فإإإإر ا َكِبإإإوا يف الفُلإإإكِ دَعَإإإوا اللإإإهَ مخلصإإإنَ لإإإه الإإإ ينَ فلمإإإ‬

‫نج همْ إلى البَر إ ا همْ يشْركُونَ ‪‬‬

‫ص ق اهلل العظيم‬

‫سو ة العنكبوت ‪ /‬اآلية (‪)65‬‬

‫‪ -‬أ‪-‬‬
 ‫االه اء‬

‫إىل اليت مل افِ حبقه لو أنين أشعلت هل األن مل مشع ً‬

‫‪ .................‬أمي ‪.‬‬

‫إىل وهج احملبة وص ق الع طفة إىل احلن ن الذي حيرك خب ي النفس واملش عر واألح سيس‬

‫‪..................‬أبي‬

‫إىل من أسكنتهم بن أضلعي واحتلوا نبضي ومس م جل ي‬

‫‪..................‬أخوتي أخواتي ‪.‬‬

‫الب حث‬

‫‪ -‬ب‪-‬‬
 ‫الشكر والتقدير‬

‫ر اهللتتتتتل ير لتتتتت م‬ ‫نستتتتتباهلل اتتتتتلم ير هللتتتتتن ر ل تتتتتهللل يف هللتتتتتن نبيمتتتتت ي تتتتتي ر هللتتتتت‬
‫تتتتن لتتتتل تتتتل ل تتتتي‬ ‫تتتتن ف تتتت هلهللتتتت‬ ‫لب ر اتتتتل لهلل ر تتتتكر هتتتتل امللتتتتن ينالبتتتتن ي‬
‫ير ستتتتت‬ ‫تتتتت‬ ‫ستتتتتلنن ير‬ ‫ا تتتتتن ستتتتتا لنن لتتتتتل يفستتتتت اتتتتتسنن ير تتتتتير ستتتتت لنن يرفتتتتت‬
‫ر لااتتتتتي ال انلهللتتتتت رإل ههللتتتتت ياتتتتتل‬ ‫ف تتتتت فاتتتتت ص يلستتتتتي ن ي تتتتت هللن ل لتتتتت اتتتتت فاتتتتت‬
‫ر ه رهللتتتتت ر لالنهللتتتتت ير لستتتتتل ر هل هللتتتتت ير لباتتتتت ر ال هللتتتتت يف تتتتت آ تتتتت ر هللاتتتتتهلل ر تتتتتل لهلل‬
‫تتتتن‬ ‫ر لهللتتتتللهلل يالتتتت ر هتتتت ي يل تتتتال ر تتتت هلل يرنتتتتن لتتتت ناتتتت ر اتتتتللر فتتتت يهتتتت ي‬
‫سلنن ‪.‬‬ ‫مثهللل ناللان يه هلل‬ ‫إلبلل ا ثن ل ل م ف‬ ‫ر ال‬ ‫ي‬

‫هللب تتتتت ر ال تتتتت اتتتتتير ل ر اتتتتتمل ير ب تتتتت هللل‬ ‫يرنتتتتتن لتتتتت يرهتتتتتب ر لبنتتتتتل ير ال تتتتتل‬
‫ال تتتتتت‬ ‫م هللتتتتتت ر ا تتتتتتي ر سهلللستتتتتهلل ير تتتتتتلني إلبتتتتتتل به ر ل تتتتتت‬ ‫ر تتتتت هللاتتتتتت هللتتتتتتل‬
‫‪.‬‬ ‫إلبلل ر ا‬

‫ر ال‬

‫‪-‬ج‪-‬‬
 ‫اقرار المشرف‬
‫ليرنتتتتتتت بل هللتتتتتتت ر ليستتتتتتت )‬ ‫تتتتتتتكر ر ا تتتتتتت ر للستتتتتتتي اانتتتتتتتير‬ ‫راتتتتتتته ر رفتتتتتتت ر‬
‫ي تتتتتي‬ ‫هللاتتتتت هللتتتتتل‬ ‫هتتتتتلي ب تتتتتي راتتتتتلر و تتتتتو م هللتتتتت ر تتتتتلني ير ا تتتتتي ر سهلللستتتتتهلل‬
‫و س ر لني ‪.‬‬ ‫ه ء ل لب الي نهلل اهل ر امل يلهللي‬

‫‪ -‬د‪-‬‬
 ‫قائمة المحتويات‬
‫ر‬ ‫ليرن بل هلل ر ليس‬ ‫ر ليضيع‬
‫رآلهلل ر لآنهلل‬
‫ر رء‬
‫ر امل ير ب هللل‬
‫ر لرل ر لال‬
‫‪1‬‬ ‫رل ل‬
‫‪1‬‬ ‫ر لهلل ر ا‬
‫‪1‬‬ ‫رسالب ر بهلللل ليضيع ر ا‬
‫‪2‬‬ ‫لام ر ا‬
‫‪2‬‬ ‫لنهههلل ر ا‬
‫‪-3‬‬ ‫ل هي بل هلل ر ليس ر ال‬ ‫ر ي‬ ‫ر لا‬
‫‪5-3‬‬ ‫لل هلل ر بل هلل‬ ‫رل ب ر ي‬
‫‪4-3‬‬ ‫بالهلل ر بل هلل‬ ‫ر لع ر ي‬
‫‪5‬‬ ‫الي ر بل هلل‬ ‫ر لع ر ثلنو‬
‫‪8-6‬‬ ‫رنيرع ر بل هلل‬ ‫ر ل ب ر ثلنو‬
‫‪6‬‬ ‫ر بل هلل الأل لهلل‬ ‫ر لع ر ي‬
‫‪8-7‬‬ ‫ر بل هلل ال بهلللل‬ ‫ر لع ر ثلنو‬
‫‪15-9‬‬ ‫ر لهلل ر بل هلل ير ر هل‬ ‫ر ل ب ر ثل‬
‫‪11-9‬‬ ‫ر لهلل ر بل هلل ير ر هل ههل ر رلر‬ ‫ر لع ر ي‬
‫‪14-11‬‬ ‫ر لهلل ر بل هلل ير ر هل ليس ر ال‬ ‫ر لع ر ثلنو‬
‫‪15-14‬‬ ‫ر لهلل ر بل هلل ير ر هل لير نهلل ر لبالل هلل ل ر ههل ر رلر‬ ‫ر لع ر ثل‬
‫‪28-16‬‬ ‫ر بالهلل ا لرل ر بل هلل‬ ‫ر ثلنو‬ ‫ر لا‬
‫‪18-16‬‬ ‫ر اهللا ر لنينهلل لرل ر بل هلل‬ ‫رل ب ر ي‬
‫‪21-19‬‬ ‫ر اهللا ر لنينهلل بل هلل‬ ‫ر ل ب ر ثلنو‬
‫‪28-22‬‬ ‫ر ليرن ر لنينهلل بل هلل‬ ‫ر ل ب ر ثل‬
‫‪25-22‬‬ ‫ر ا يالي ر نضال هلل‬ ‫ر لع ر ي‬
‫‪26-25‬‬ ‫س ب ر هلل مللن بل هلل ر ليس‬ ‫ر لع ر ثلنو‬
‫‪27-26‬‬ ‫و رسبللل‬ ‫ف ب هللل ضاهلل‬ ‫لن بل هلل ر ليس ر ل‬ ‫ر لع ر ثل‬
‫ب هللهلل ر رء ر ليس هلل‬
‫‪28-27‬‬ ‫ليرن ر لي‬ ‫ر لع ر لرا‬
‫‪29‬‬ ‫ر لبل‬
‫‪32-30‬‬ ‫رل ل ل‬
‫‪-‬ح‪-‬‬
 ‫المقدمة‬
‫ان نظاااااارق ا من اااااااع ماااااان اقااااااق ا ااااااوظرمر ا ماااااا م اااااا ق ظ ا اااااار نظااااااق ا م ظاااااااف‬
‫اااااار ا م ظااااااف اااااار م ا ن ا اااااا‬ ‫معااااااو ا ظااااااااع ا عرمااااااع لمارلااااااع م نااااااع ان اااااا‬ ‫حااااااا‬
‫ا ااااا ق ا وان اضااااا ننااااا ظاناااااا مااااان ا‬ ‫ا ا ااااا ان اعاااااان ل ظاااااااع مااااار ااااا ا‬
‫ا ى ا مع ‪.‬‬ ‫ن‬ ‫كا ق ل‬ ‫ا من احممر نع وه ونجر‬

‫اااا ا‬ ‫اااا ظاااا نظاااارق من اااااع اناااا لاااا ا ااااى قاااا ا ا ماااا‬ ‫ااااك ا‬ ‫اااان ااااامق اااا‬
‫ناااار حع م ااااا مح ااااا ا قااااواف‬ ‫إناااا ماااان ا اااانظق ان ا اااا ق نظاااارق ا من اااااع ظ ااااى ا اااا‬
‫اااااع مااااان نار نظااااارق ا من ااااااع اااااإ ا م ااااانل ظنرنااااان ا ا ااااارو ا اااااى نظااااارق ا من ااااااع‬ ‫ا من‬
‫ن‬ ‫اظاااااو ظ اااااق ا وان‬ ‫ااااا ماااااوظاق ا وان ا عرماااااع ا مجااااارر ا اااااى جماااااا‬ ‫ااااان اجاااااو‬
‫اااااا ر اااااان اعماااااا ا م ظااااااف‬ ‫ااااااو اااااا‬ ‫ا ماااااا ظاان‬ ‫ا ا م اااااان ا ااااااى نااااااا‬ ‫ا ااااااا‬
‫ا محااااارلى ااااان اعمااااا ا م ظاااااف ا مملااااا ن ن ااااا من مااااار اع اااااق ان ا جم ااااارو ا ماااااارن‬
‫اااارر ا وان ا عرمااااع نجاااار ا اااارن ن ااااق‬ ‫اااا ا ااااإن‬ ‫اااااان اااا اااا حارماااا ا ظاااااااع‬
‫اظو ا من اع ضمرنرم ر ‪.‬‬ ‫ر ون اخمن ق‬ ‫اخم ا ا‬
‫اوال ‪ -:‬اهمية البحث‬
‫م اناااااا من اااااااع‬ ‫ن م ضاااااا‬ ‫منلاااااا اقماااااااع قاااااا ا ا لحاااااا ماااااان اقماااااااع م ضاااااا ظ‬
‫ا م ظاااااف ا عااااارق اااااااان ا عوااااااو مااااان ا م ااااارا ا نظنااااااع ا مااااا انلمااااا لحا ااااار مااااار مااااا م‬
‫مااااار ان قااااا ا ا لحااااا اخاااااوق‬ ‫ن ااااار احاااااو م ضااااا ظر ا ااااارن ن ا وان‬ ‫اقمام ااااار مااااان‬
‫ا وان ا م ظااااااااف ا م اااااااامااو ماااااااان خااااااااومر ا وان ‪ ,‬اح اااااااا نظاااااااارق ا من اااااااااع اااااااان‬
‫م ظاااااف ا عااااارق اضااااامن ااااا ا م اااااوق ا ااااا ظاا مااااان خااااان ناااااع وه‬ ‫ا ااااا ظاا‬ ‫ا مااااا‬
‫ا ى اظ ى ا م م ار ا ظاااع ‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ونجر ا ق ا وان‬
‫ثانيا ‪ -:‬اسباب اختيار موضوع البحث‬
‫ظ اااااى مظااااااار مروااااااع‬ ‫ان من ااااااع ا م ظاااااف قااااا إمرحاااااع ا انناااااع م ظاااااف حنااااا‬
‫اااااا ع معملاااااان حاااااا‬ ‫اع أ‬ ‫أظ ااااااى م اااااا‬ ‫ا م اااااام‬ ‫ظااااااااع أخاااااان‬ ‫أ ل اااااام‬
‫ااااا ا ااااا م‬ ‫ا م ظاااااف ا قااااا ا محااااار لمننااااا ظمااااا أظ اااااى ااااا ا م‬ ‫مااااان ح ااااا‬
‫ممااااانجق إماااااار ممااااااان ا نملااااااع ااااا ا اااااا ك امااااا أ لممااااااان ا ااااا ك إن م لااااااا ا اااااا اق‬
‫ا م ظاااااف إ اااااى مح اااااا أقاااااوا ق اجااااا‬ ‫ااااا مااااان ا م ااااا‬ ‫عم ااااااع ا من ااااااع ا نااااا‬
‫ااااا امع معمااااا ظ اااااى مح اااااا األقاااااواف ا منجااااا‬ ‫ظ اااااى ا من ااااااع أن م ااااا ق ظ اااااى أ ااااا‬
‫من ر ‪.‬‬

‫(‪)1‬‬
 ‫ثالثا ‪ -:‬مشكلة البحث‬

‫ا ع ا ماع ‪-:‬‬ ‫ن ا‬ ‫ع ا لح‬ ‫م من م‬

‫مر ق ما ق من اع ا م ظف مر ق ان اظ ر ؟‬
‫مر ق اقماع ا من اع مر ق اقوا ر ؟‬
‫مر ق ا لاعع ا رن ناع من اع ؟‬
‫مرق م ان من اع ا م ظف ؟‬

‫رابعا ‪ -:‬منهجية البحث‬

‫ا مملاااااا‬ ‫ااااااك منامااااااع ا ماااااان‬ ‫ا نااااااا ا مح ا اااااا‬ ‫ا اااااامخوق ا لرحاااااا ا ماااااان‬
‫لاعع ا لح ‪.‬‬ ‫م‬

‫(‪)2‬‬
 ‫المبحث االول‬
‫مفهوم ترقية الموظف العام‬
‫نظاااانا ةقماااااع ا ماااا محم اااار ا من اااااع اااا ار لر ن اااالع ااااةوان ا ا م ظااااف اجاااا‬
‫ااا امع مااامق‬ ‫ضااا معاااراان ا ااا‬ ‫اظ ررقااار م رمااار مااان ا قممااارق ا ماااظاق ا جوااااع ا و اااع ااا‬
‫امق م اق ق ا ا ملح ا ى م لان قمر‪-:‬‬ ‫(‪)1‬‬ ‫ظى ا ر ر ‪.‬‬
‫‪ /‬مرقاع ا من اع ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ام‬
‫ا ارن ‪ /‬ان ا ا من اع ‪.‬‬ ‫ام‬

‫المطلب األول‬
‫ماهية الترقية‬
‫الفرع االول ‪ /‬تعريف الترقية‬
‫ا من اااع مااع ‪ -:‬ق ا منااون ن ااى ‪ ,‬ا ا اانرو ظااااع ا ااى ا م ظااف اظ ااى ماان ظاام ا ا ن ا‬
‫(‪)2‬‬ ‫ونجم ‪.‬‬
‫ا من ااااااع انااااا نحر ‪ -:‬ا ناااااو لر من ااااااع لمعنرقااااار ا منظامااااا ا ااااا اق ن ااااا ا م ظاااااف مااااان‬
‫اظ ااااااى ااااااك ان لاعااااااع ا منظاااااااق ا وان‬ ‫ظااااااااع معانااااااع ا ااااااى ظااااااااع ا م اااااام‬
‫اااااا ج اااااارظ م اااااام ار اواناااااااع ممعااااااوو اخم ااااااف ظااااااووقر ملعاااااار‬ ‫م مضاااااا ان ان اااااا اااااا‬
‫(‪)3‬‬ ‫ج رظ اوان ‪.‬‬ ‫ن ر‬ ‫خمنف ظن ف ا عم‬

‫ظااااااا ا اااااى ضااااا ا لااااان‬ ‫معااااانف ا من ااااااع ل ن ااااار ن ااااا ا م ظاااااف مااااان ضااااا‬
‫ماااااار ا نااااااو لر من اااااااع ااااااام‬ ‫(‪)4‬‬ ‫ااااااك ظاااااان نااااااا ن اااااا ا ااااااى ظااااااااع اظ ااااااى ‪.‬‬
‫اع‬ ‫اظ ااااااى ماااااان ا نااااااع لع ا م اااااا‬ ‫ا م اااااام‬ ‫ا م ظااااااف ا من ااااااى ظااااااااع اخاااااان‬
‫(‪)5‬‬ ‫ظاام ا حر اع ‪.‬‬ ‫م م‬ ‫ع ا من ظ اا‬ ‫ا‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬سليمان الطماوي ‪ ,‬ضمانات الموظفين بين النظرية والتطبيق ‪ ,‬مجلة العلووم االداريوة ‪ ,‬جامعوة بدوداد ‪,‬‬
‫العدد االول ‪ , 1969 ,‬ص‪. 380‬‬
‫)‪ )2‬لألمام العالمة ابي الفضل جموال الودين محمود بون مكورم ابون منظوور االلريقوي الم وري ‪ ,‬لسوان العورب ‪,‬‬
‫بيروت ‪ 1375 ,‬هـ ‪1956 ,‬م ’ ص‪.211‬‬
‫(‪ )3‬د ‪ .‬محمود عاطف البنوا ‪ ,‬الوسويط لوي القضواد االداري ‪ ,‬ط‪ , 2‬دار النهضوة العربيوة ‪ ,‬القواهر ‪,1999 ,‬‬
‫ص ‪. 191‬‬
‫(‪)4‬د ‪ .‬حسوين حموود المهودوي ‪ ,‬شور احكوام الوظيفووة العاموة ‪ ,‬دار الجماهيريوة للنشور والتوعيو‪ ،‬واالعووالن‪,‬‬
‫عمان ‪ ,‬بال سنة نشر ‪ ,‬ص‪. 138‬‬
‫(‪ )5‬د ‪ .‬عبد الدني بسيوني ‪ ,‬الوسيط لي القانون االداري ‪ ,‬مطاب‪ ،‬السعدني ‪ , 2007 ,‬ص ‪318‬‬

‫(‪)3‬‬
‫مااااان ا مااااا ظاان ظاااااااع اظ اااااى مااااان‬ ‫ا ااااان‬ ‫ا من ااااااع قااااا مااااانر مااااان ا ااااام‬
‫ظاامااااااا ل ااااااانان مااااااان ا ااااااا ع ا مخمناااااااع ا ااااااامنروا ا اااااااى ا ومااااااااع ا ا خماااااااارن ا‬
‫خملرن‪)1( .‬‬ ‫ا‬
‫ااااارن ن ا خوماااااع ا مونااااااع ن اااااق (‪)24‬‬ ‫اااااق اعااااانف ا م ااااان ا عنا ااااا ا من اااااا ااااا‬
‫ااااانع ‪ 1960‬ا معاااااو ا اننااااار نجاااااوه اااااو ظن ااااا ااااا ا مااااارو (‪ )6‬مااااان ااااارن ن ن امااااا‬
‫ااااااانع ‪ 2008‬ا معاااااااو " لرنااااااا انم ااااااار‬ ‫ااااااار ا عااااااارق ن اااااااق (‪)22‬‬ ‫مااااااا ظا ا و اااااااع ا‬
‫ا م ظاااااف مااااان ا ظاااااااع ا مااااا ا ااااام ر ا اااااى ظاااااااع م ااااا ااااا ا ونجاااااع ا ظ اااااى ا مر ااااااع‬
‫‪)2(.‬‬ ‫ونجم ملر نم ضمن مونج ا ظاا "‬

‫مااااااا و ا من ااااااااع ا اااااااى مح اااااااان من اااااااظ ا م ظاااااااف مااااااان ا نااااااارحامان ا ولااااااااع‬

‫ا مر ااااااع ‪ -‬ماااااان ا نرحاااااااع ا ولاااااااع امنماااااا ظ ااااااى ا من اااااااع ان انااااااعو ا م ظااااااف اوانااااااار‬
‫اظ اااااى مااااان م ااااام ار ا ااااا ق ا وان مااااا مااااار امنمااااا ظ اااااى اااااك مااااان‬ ‫ا اااااى م ااااام‬
‫ا م ااااارق ا نار ااااااع ‪ -‬مااااان‬ ‫اا ااااار ظ اااااى لعااااا‬ ‫ا ظاااااااع ماااااو ان‬ ‫ممااااااان ااااا نااااا‬
‫ا نرحاااااااع ا مر اااااااع ااااااا مناااااان مااااااان ماااااا و ا من اااااااع ا ااااااى ظااااااارو ناماااااا ا م ظااااااف‬
‫ا ونجاااااع ا من اااااى ا ا ااااار ا ظااااان مااااان ظن ام ااااار ا و نااااااع ‪,‬‬ ‫ا ااااامح لواااااااع منلااااا‬
‫(‪)3‬‬ ‫ن ا ا منمل ل ا من اع ‪.‬‬ ‫ا مل غ ا‬ ‫ح‬ ‫اا مر ا لن لر ن لع‬

‫ا من اااااااع رن ناااااار ‪ -:‬معناااااا ان انااااااون اااااانان ماااااان ا ج ااااااع ا مخمنااااااع لم اااااااو ا م ظااااااف‬
‫امحماااااا‬ ‫ا وان ماااااان ظااماااااا ا حر اااااااع‬ ‫ا منظاماااااا‬ ‫ظااااااااع اظ ااااااى اااااا ا م اااااام‬
‫ا ااااااى‬ ‫ار ا لاااااان ااضاااااار اممماااااا لمظاااااااار ظاااااااااع ا لاااااان لاااااار نج‬ ‫ا م ظااااااف م اااااا‬
‫اع اااااإن ا من ااااااع معاااااو مااااان اقاااااق ا حااااا ا ظ خرناااااع مااااا ظاان ا ااااا ان‬ ‫ا نظناااااار ا ااااا‬
‫(مااااارظ ) اااااو ضااااا ا حرجاااااع‬ ‫احم ااااا ن منرنااااا اوانااااااع مم وماااااع نجاااااو ان ظااااار ق ا ااااانا‬
‫مااااع قاااانق ا حرجاااار ا ن اااارناع ماااار ا من اااااع لر ن اااالع‬ ‫اااا‬ ‫ا ااااى ا م ااااوان مح ااااا ا اااا ا‬
‫‪)4( .‬‬ ‫م ظف ا و ع قرمع ظ ى مح ا ا ا‬

‫(‪ )1‬انسام علي عبد هللا ‪ ,‬حماية حق الموظف العام لي الترقية ‪ ,‬مجلة الرالدين للحقووق ‪ ,‬المجلود ‪ , 12‬العودد‬
‫‪ , 2012 , 54‬ص‪. 269‬‬
‫(‪ )2‬انظر نص الماد (‪ )6‬من قانون رواتب موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪ )22‬لسنة ‪ 2008‬المعدل ‪.‬‬
‫(‪ )3‬د‪ .‬ماجد راغب الحلو ‪ ,‬القانون االداري ‪ ,‬دار الجامعة الجديد ‪ ,‬االسكندرية ‪ , 2008 ,‬ص‪. 264‬‬
‫(‪ )4‬د‪ .‬سليمان سليم بطارسه ‪ ,‬نظام الوظيفة العامة لي المملكة االردنية الهاشمية ‪ ,‬ط‪ ,1997 , 1‬ص‪157‬‬

‫(‪)4‬‬
 ‫الفرع الثاني ‪ /‬شروط الترقية‬

‫ا ماع ‪-:‬‬ ‫ا من اع م م ظق لر ضن ن م ن ا ن‬

‫ونجع مر اع اظ ى من ونجم ا م ا م ر ‪.‬‬ ‫‪ -1‬معان ا م ظف‬

‫‪ -2‬ان م اااااا ن من اااااااع ا م ظااااااف ا ااااااى ظااااااااع مع اااااا لح ااااااق لاعم اااااار ا ظاااااااااع ا ماااااا‬
‫موانج ا ق ا وان ‪.‬‬ ‫ا م ر‬
‫ا ااااااانظق م ا نقااااااار‬ ‫‪ -3‬ا ااااااام ظاق ان ممااااااا ا ن ااااااا ا م ظاااااااف ا ماااااااناو من امااااااا ا ااااااان‬
‫م ا ظااع ا من ى ا ا ر ‪.‬‬
‫لاااا ا من اااااع ا ااااى‬ ‫ظاااااا‬ ‫اااا م اااام‬ ‫اااا‬ ‫‪ -4‬ا ماااار ا مااااوو ا ماااا اجاااا ان م ضاااا‬
‫اظ ى ‪.‬‬ ‫م م‬
‫‪ -5‬م ن ونجع رغن ‪.‬‬
‫مماحاااااا اااااا‬ ‫‪ -6‬ا اااااامنا ان اجماااااارظ ا م ظااااااف ا مااااااناو من اماااااا لنجاااااار ا مااااااونا ا اااااا‬
‫(‪)1‬‬ ‫حوم ا واناع ‪.‬‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬محمد بكر حسين ‪ ,‬الوسيط لي القانون االداري ‪ ,‬ط‪ , 1‬دار الفكور الجوامعي ‪ ,‬االسوكندرية ‪, 2007 ,‬‬
‫ص‪. 553‬‬

‫(‪)5‬‬
 ‫المطلب الثاني‬
‫انواع الترقية‬
‫‪-:‬‬ ‫مر ا‬ ‫ق‬ ‫من اع ان ا‬

‫الفرع االول ‪ /‬الترقية باألقدمية‬

‫اظممااااارو ا امااااان ا ظمنااااااع ا مااااا ا ضاااااا ر ا اااااانو‬ ‫م ااااا ق قااااا ه ا من ااااااع ظ اااااى ا ااااار‬
‫ظااااااااع معانااااااع مناااااا لوااااااااع معاناااااا ‪ ,‬ا ان مضاااااام ن ا من اااااااع لرأل وماااااااع قاااااا ان‬ ‫اااااا‬
‫ظااااااع مااااار ماااان مااااارنا ا معااااان ا اااار ا اااااى ظااااااع اظ اااااى‬ ‫ان ااااى ا ااااوق ا مااااا ظاان اااا‬
‫اااااا ماااااارنا ا معااااااان اااااا م ااااااك ا ظااااااااع ا ااااااان ماااااان م ظااااااف اظملاااااان‬ ‫ااااااإن م اااااار‬
‫ااااال اع ااااا ا معاااااان ااااا ا ظاااااااع ا ااااارل ع ان م ااااار ار ااااا ك‬ ‫ا‬ ‫ا ومااااااع ظ اااااى ا ااااار‬
‫(‪)1‬‬ ‫رو ) ‪.‬‬ ‫ا م ق (ا‬ ‫اظملن ا وماع ظ ى ا ر‬
‫ر من اااااااع لرأل وماااااااع معممااااااو ا ا ظ ااااااى ا عااااااع مرواااااااع قاااااا منمااااااا ا م ظااااااف ا‬
‫ااااا ف ا ومااااااع و ن ا نظااااان ا اااااى ا معاااااراان ا م ضااااا ظاع ا مااااا منظاااااى‬ ‫ااااا‬ ‫ا عرمااااا‬
‫اااااا ا اااااا م ااااااى ظ ااااااى ا وان ظاااااا ر ا ااااااارق‬ ‫ناااااار ح‬ ‫جرناااااا ا عماااااا ا اااااا ظاا‬
‫ااااار ااااا انان‬ ‫لم ااااا اع ا ومااااااع ا مااااا ظاان لااااا اجااااانار ا من ااااااع مااااامق قااااا ه ا م ااااا اع‬
‫ااااااا مظااااااااار ا من ااااااااع‬ ‫ا ااااااار‬ ‫(‪)2‬‬ ‫ل ااااااار ااااااا اجااااااانار ا من ااااااااع ‪.‬‬ ‫ا ااااااا اار ا معمااااااا‬
‫ا خنااااااع مااااا و ا اااااى اوخااااار‬ ‫لرأل ومااااااع ان ااااار ااااا ع ا م لاااااا منظقاااااع ظااااان ا عن ااااار‬
‫ا م ظااااااااف لااااااااو ماااااااان اااااااااارن ا ح اااااااارو ا م اااااااارحنر لااااااااان‬ ‫ا م نانااااااااع اااااااا نااااااااا‬
‫(‪)3‬‬ ‫ا م ظاان‪.‬‬

‫لااااااان ا م ظااااااف ا اااااافر ا ا مجااااااو‬ ‫اااااان اعااااااا قاااااا ه ا نا ااااااع ان اااااار م اااااار‬
‫مااااااا و ا اااااااى‬ ‫لر مااااااار‬ ‫معااااااا ظه ا اااااااارر ا ا خرمااااااا‬ ‫ا م ظاااااااف ا ااااااا‬ ‫ااااااا ظم ااااااا‬
‫ممنااااا ا مااااا خن ا ااااامارو‬ ‫اظ ااااارن ا اااااونا‬ ‫ااااا ا عمااااا‬ ‫ا ماااااارن‬ ‫اضاااااعرف ا حمااااار‬
‫ظااااااراف اظ ااااااى م ناااااا ا ااااااى قاااااا ه ا ظااااااراف‬ ‫ا وان ماااااان ا اااااااررا ا ممماااااارظ اااااا‬
‫‪)4( .‬‬ ‫ك من ضنن‬ ‫م ظاان من ن ق ا ارر ا ننحاع م مر‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬سليمان محمد الطماوي ‪ ,‬الوجيع لي القانون االداري ‪ ,‬دراسة مقارنة ‪ ,‬الكتاب الثاني ‪ ,‬دار الفكر‬
‫العربي ‪ ,‬م ر ‪ ,‬القاهر ‪ , 1975 ,‬ص‪. 356‬‬
‫(‪ )2‬د‪ .‬رمضووان محموود بطوويو ‪ ,‬حقوووق وواجبووات الموووظفين العموووميين ‪ ,‬المنظمووة العربيووة للتنميووة االداريووة ‪,‬‬
‫‪ ,2008‬ص‪. 217‬‬
‫(‪ )3‬د‪ .‬ماجد راغب الحلو ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 268‬‬
‫(‪ )4‬د‪ .‬محمود عاطف البنا ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 243‬‬

‫(‪)6‬‬
 ‫الفرع الثاني ‪ /‬الترقية باالختيار‬

‫من ااااااااع ا م ظاااااااف ا عمااااااا م لنااااااارر ظ اااااااى اجم اااااااروه‬ ‫قااااااا م ااااااا ق ظ اااااااى ا ااااااار‬
‫ظ اااااا م ظاااااف اااااواق‬ ‫منااااار‬ ‫ااااا خااااان من اااااظ نااااااا‬ ‫الم ااااارنه ااااا ظم ااااا لحاااااا‬
‫ا من اااااااع لر خمااااااارن قاااااا‬ ‫‪)1(.‬‬ ‫م ظااااااف اااااافر ضاااااا قاااااا ا ا خااااااان نغااااااق حوااماااااا‬
‫معمماااااو ا ر ااااار ظ اااااى ماااااو ا خوماااااع ا ا ومااااااع ‪ ,‬انمااااار ظ اااااى ا اااااارر‬ ‫ا من ااااااع ا مااااا‬
‫اممحرنااااار معاااااو‬ ‫ظااااارو ل ااااار ع م ااااارنان ا ارااااااع ا م ااااارل ر‬ ‫ا جاااااوان ا مااااا م ااااار‬
‫ماضاااااا ة اااااا‬ ‫‪ ,‬ر من ااااااع لر خماااااارن م ااااا ق ا ا ظ اااااى ا ااااار‬ ‫خنانااااار ااااا ا ا مااااان‬
‫ااااااام ا ظاااااااراف ا ظ اااااااى ااااااا ا ااااااا ق ا وان لمااااااا‬ ‫ا ا جاااااااون مااااااان ا مااااااا ظاان‬
‫ا نظااااان ظااااان ماااااو خاااااومم ق ا ا اااااومام ق ااااا ا ونجاااااع ا ا ظااااااااع ا ااااارل ع‪ ,‬مااااان ااااااق‬
‫معااااااااو قاااااااا ه ا من اااااااااع ظنناااااااانا ا ر ااااااااار قرماااااااار م ااااااااوق ا وان ن ا اااااااار ‪ ,‬ااااااااك ان‬
‫ا م ظااااااف ظنااااااومر ام ااااااو ان من اماااااا مم ااااااف ا ااااااى حااااااو لااااااان ظ ااااااى مااااااو م رناماااااا‬
‫اااااك‬ ‫ااااارا مخم ااااااع ظ اااااى االااااار‬ ‫ااااااعم جرقاااااوا ل ااااان‬ ‫اررمااااا ا م نااااااع ‪ ,‬إنااااا‬
‫(‪)2‬‬ ‫لآارن ااجرلاع ظ ى ا وان ام ر ‪.‬‬ ‫ممر انع‬

‫معناااااى حنااااااع ا وان ااااا ا خماااااارن من ااااااع ا ااااان قااااا ه ا حنااااااع‬ ‫ااااان اااااا‬
‫ا من اااااااع‬ ‫(‪)3‬‬ ‫اااااااو لاااااا ان ا م اااااان اضاااااا حااااااو وا معااااااراان نخمااااااارن ‪.‬‬ ‫ماااااان اااااا‬
‫اااااا ا ااااااونجر ا ظاااااااااع ا ع ااااااار ر خمااااااارن قاااااا‬ ‫لر خمااااااارن مجااااااو مجر اااااار ا ح ا اااااا‬
‫ر ااااااع ‪ -‬ان اااااق م ااااان ا حااااااو ‪ -‬من ااااااع ا اااااى قااااا ه ا ظاااااراف ا ع اااااع مااااان‬ ‫اااااا ع ا‬ ‫ا‬
‫خنااااااع اااااامن‬ ‫امااااار مم لااااا ا ظاااااراف ا اروااااااع مااااان ااااامر‬ ‫اااااك اضاااااحع ممماااااا‬
‫م اج اااااع ا م ا اااااف ا ناااااعلع‬ ‫ا ااااام ر اقم ااااار ا اااااون ظ اااااى ا اااااارو امخااااار ا ااااانانا‬
‫‪)4( .‬‬ ‫غانقر من ظنرنن ا ارو‬ ‫ا ا مارجاع ا م اان ا م جا‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬مليكة ال روخ ‪ ,‬القانون االداري " دراسة مقارنة " ‪ ,‬ط‪ , 6‬الشركة المدربية لتوعي‪ ،‬الكتاب ‪ ,‬الدار‬
‫البيضاد ‪ , 2006 ,‬ص‪. 405‬‬
‫(‪ )2‬د‪ .‬رمضان محمد بطيو ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 218‬‬
‫(‪ )3‬د‪ .‬محمود حلمي ‪ ,‬الجديد لي انظمة العاملين المدنيين بالجهاع االداري والقطاع العام ‪ ,‬مجلة العلوم‬
‫االدارية‪ ,‬السنة الخامسة عشر‪ ,‬العدد االول ‪ , 1973 ,‬ص‪. 103‬‬
‫(‪ )4‬هدى احمد محمد الح ‪ ,‬الترقية باالختيار لي الوظيفة العامة "دراسة مقارنة" ‪ ,‬رسالة ماجستير ‪,‬‬
‫جامعة القاهر ‪ ,‬كلية الحقوق ‪ , 2008 ,‬ص‪. 20‬‬

‫(‪)7‬‬
‫اااااام ا ظااااااراف‬ ‫اااااااررا‬ ‫ر من اااااااع لر خمااااااارن ممماااااارظ ل ن اااااار ما اااااار ا مجاااااار‬
‫ااااااار ع‬ ‫مح ااااااا لاع ا‬ ‫ااااااان اع ال ااااااار ان ااااااار اااااااو ماااااااامر ا لااااااار‬ ‫ل نااااااا ر ا عنرنااااااان‬
‫(‪)1‬‬ ‫ظ ى اخن ار ا ظااع ا عرمع ‪.‬‬ ‫ا ق ار ممر ا ان ظ ى ان ا عم‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬محمود عاطف البنا ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 243‬‬

‫(‪)8‬‬
 ‫المطلب الثالث‬
‫اهمية الترقية واهدالها‬
‫لااااان مانضااااا ر ظاااااو ا ااااا‬ ‫ارمااااا اقاااااوا ر ااااارماع‬ ‫احمااااا نظااااارق ا من ااااااع ااااا‬
‫جااااااا و قااااااا ا ا نظااااااارق‬ ‫نا ااااااااع ظم ااااااااع رن نااااااااع مر ااااااااع ‪ ,‬محااااااامق ماااااااا‬ ‫ملاااااااننا‬
‫اااااان ا ناااااار ر ا عاااااارق ح اااااان ااااااان‬ ‫ماااااان اقااااااق قاااااا ه ا قااااااواف مح ااااااا‬ ‫ا اااااارن ن‬
‫مااااااان ااااااااق مح اااااااا منااااااا حع‬ ‫ا منا ااااااا ا عرماااااااع لرنمظااااااارق ا اااااااناو ااااااا ا م ااااااارق ا‬
‫ا م ظااااااف ا عاااااارق ا مرواااااااع ا معن اااااااع اخااااااانا مح ااااااا مناااااا حع ا ماااااا ا نان ا ممعاااااارم ان‬
‫‪.‬‬ ‫اناع ن‬ ‫م ا ج رظ ا وان ‪ ,‬ق ا مر نعر ج‬

‫الفرع االول ‪ /‬اهمية الترقية واهدالها للجهاع االداري‬

‫احمااااااا ا ج ااااااارظ ا وان من اااااااظ ا ناااااااوان ااااااا ا مجممعااااااار ا حواااااااااع لخرناااااااع‬

‫ا عااااااار ق ا حواااااااااع اون ااااااا ان ا ااااااالا ا ماااااااا‬ ‫جماااااااا و‬ ‫ااااااا ظناااااااننر ا حااااااار‬
‫نقااااار ‪ ,‬اااااان ا ااااا ن ا مااااان خااااان ان ااااارر ج اااااارظ‬ ‫مح اااااا اظوقرنقااااار ن رقام ااااار م‬
‫اممر ااااااى ماااااا ا م اااااا نا ا ااااااناعع ا را ااااااع‬ ‫لحااااااا‬ ‫اوان وااااااااق ا حن ااااااع ا محااااااوا‬
‫ااااااو اناااااالر ماااااان ا ارلاااااا ان ا ج اااااارظ ا وان‬ ‫حااااااار ا معرناااااان‬ ‫ا ا اااااار ا اااااانا‬
‫م ااااا انه ام ااااان ان اااااا و نمااااارا م ق اااااع ماااااان ا و اااااع‬ ‫مح ااااان ا و اااااع اوانمااااا‬ ‫ا ااااا‬
‫قاااااا ه ا و ااااااع ا مرواااااااع مم اضااااااعع اااااار وان‬ ‫رناااااا ام رنااااااار‬ ‫ا مجمماااااا ‪ ,‬حمااااااى اااااا‬
‫ااااااان مااااان ا حاااااارن ا ضااااا‬ ‫ا ح ااااانع مااااا ا م رناااااار ا مم اضاااااعع ام ااااان ان م ااااا ن ااااا‬
‫مااااان ا وان ا ااااااااع ماااااا ام رنااااااار مرواااااااع قرا ااااااع ماااااان قاااااا ا ا من اااااا لااااااوأ ا ااااااو‬
‫اااااااك ظااااااان ناااااااا اقممرم ااااااار‬ ‫ا حواااااااااع منظاااااااى ج رظقااااااار ا وان نظرااااااااع لر ماااااااع‬
‫عم ااااااع منمااااااع قااااا ا‬ ‫اعاااااو ا عمااااا و ا ا ااااان‬ ‫ا جرنااااا ا ن ااااارن ا ااااا‬ ‫لر عننااااان ا ل ااااان‬
‫(‪)1‬‬ ‫ا ج رظ مح ا غرارم ا واناع ‪.‬‬

‫لاااااااار ما ان لنظاااااااارق اوان اح اااااااا ا مناااااااار ر ا عرمااااااااع لر ضاااااااار ع مناااااااا حع‬ ‫لااااااااوأ‬
‫من اااااااع‬ ‫ا ااااااى ا نظاااااارق ا اااااارن ن‬ ‫م ناااااا‬ ‫ا م ظااااااف ا عاااااارق ا محاااااانك ج اااااارظ ا وان‬
‫اقاااااوا ر اضاااااحع ضااااامن‬ ‫ااااا ن نظااااارق ا من ااااااع اقمااااااع لاااااان‬ ‫لنااااارر ظ اااااى مااااار ااااال‬

‫(‪ )1‬د ‪ .‬وليووود سوووعود القاضوووي ‪ ,‬ترقيوووة الموظوووف العوووام ‪ ,‬دراسوووة مقارنوووة ‪ ,‬ط‪ , 1‬دار الثقالوووة ‪ ,‬دار الثقالوووة ‪,‬‬
‫‪ ,2012‬ص‪.133‬‬

‫(‪)9‬‬
 ‫اااااا ا و ااااااع ام اااااان ااجرظقاااااار اااااا ا ن اااااار‬ ‫ج اااااارظ ا وان‬ ‫ا اااااارن ا ا اااااا ا منظاماااااا‬
‫ا مر اع ‪-:‬‬

‫‪ -1‬ان نظااااارق ا من ااااااع حاااااو انظماااااع ا خوماااااع ا مونااااااع اعاااااو مااااان اقاااااق ا حااااا ا ظ ا وانااااااع‬
‫ااااا ا‬ ‫منمااااااع ا امااااااع ا مااااا ماااااان ا ج ااااارظ ا وان مح اااااع لااااا ك ا نااااار ر ا عااااارق‬
‫اوناك حرجاااااار ا م ظااااااف ا ن اااااارناع م ااااااوق ا ن اااااا‬ ‫ا نظاااااارق ا اااااا ق ظ ااااااى ا اااااار‬
‫ا م ظاااااف ا عااااارق ا ناااااى ج اااااوه اااااا ظ لر من ااااااع‬ ‫امنمااااا ظ اااااا لااااا‬ ‫ا مااااان ا ااااا‬
‫اضاااااارظف‬ ‫ألظ ااااااى ونجاااااار ا اااااا ق ا وان‬ ‫ناااااا‬ ‫امرنااااااا‬ ‫مح ااااااا م عرماااااا‬
‫قااااااا ا ااااااا اااااااانع‬ ‫اررمااااااا‬ ‫ا اااااااعى ن ااااااا انمرجامااااااا‬ ‫مااااااان ظم ااااااا ا ااااااا ظاا‬
‫قااااااا‬ ‫اح ااااااا ا نااااااار ر ا عااااااارق ا ااااااا‬ ‫لنااااااا ن ااجرلااااااااع ظ اااااااى ا ج ااااااارظ ا وان‬
‫م ااااااعى ا و ااااااع مح ا اااااا ظاااااان نااااااا ج رظقاااااار ا وان‬ ‫اااااامى ا اااااا‬ ‫ا ااااااوف ا‬
‫رظ امااااا لج ااااا و‬ ‫ااااانظم‬ ‫اااااارر قااااا ا ا ج ااااارظ ظاااااارو‬ ‫اااااك ظااااان ناااااا ن ااااا‬
‫ان ونام ق ا ظ لر من اع ‪.‬‬ ‫عا ق م‬ ‫ا م ظاان ا مضرظاع‬
‫اااااام ا ظااااااراف ا ظ ااااااى اااااا‬ ‫‪ -2‬ا اااااا ق نظاااااارق ا من اااااااع اااااا خ اااااا نظرماااااار ظااااااااار‬
‫ا م اااااااارنا ا مم اجااااااااو ضاااااااامن‬ ‫ا خلاااااااانا‬ ‫احمااااااااارظ ا ج اااااااارظ ا وان لاااااااار ع‬
‫ااااا اظاااااواوقر م قا ااااار منعااااار م ااااانال ر‬ ‫ا مااااا نظم ااااار ا و اااااع ا ااااا م‬ ‫ا ااااارنه‬
‫ظ اااااى حااااا ا ظ‬ ‫ا حماااااى ا اااااى خااااارنج ا و اااااع اااااعار حنااااا‬ ‫ااااار ا خااااار‬ ‫ا اااااى ا‬
‫ظااااااااع م اااااون ا ممااااااظ ا لاااااوا اضااااارف ا اااااى اااااك ان قااااا ا ا نظااااارق اعمااااا ظ اااااى‬
‫اااااك‬ ‫مم ااااااع احمارجااااار ا ج ااااارظ ا وان لعنرنااااان ل اااااناع لاااااواخ قااااا ا ا ج ااااارظ‬
‫اااام ا ظااااراف ا ظ ااااى اااا ا م اااام ار ا واناااااع لماااان قااااق اظ ااااق ل لاعااااع ا عماااا‬
‫ا ااااا ظ اااااى ماظانااااااع ا و اااااع نا ااااار اظاااااواو اظااااارو م قاااااا‬ ‫ظن ااااا ا مااااان ا ااااا‬
‫ا اااااااااج‬ ‫م اااااااااما ظنرنااااااااان ل اااااااااناع جوااااااااااو مااااااااان خااااااااارنج ا ج ااااااااارظ ا وان‬
‫(‪)1‬‬ ‫ظراا ق ظوق ا م ن من ر ‪.‬‬ ‫ا م ظف ا ظضرر ظ ى ا ل رر‬
‫‪ -3‬مااااااان اقاااااااق اقاااااااواف ا من ااااااااع ج ااااااارظ ا وان ا عمااااااا ظ اااااااى اظاااااااواو ااااااارون مااااااان‬
‫ار‬ ‫ا ن اااااارر ا واناااااااان ماااااان واخاااااا قاااااا ا ا ج اااااارظ اااااارونان ظ ااااااى محماااااا م اااااا‬
‫اااااك ظااااان‬ ‫ا ظاااااااع ا عرماااااع ماااااون ان قاااااق منااااارظ قااااا ا ا ج ااااارظ م ااااا نم ر‬
‫ا م ظااااااف ا عاااااارق‬ ‫ناااااا‬ ‫نظاااااارق ا من اااااااع‬ ‫نااااااا ا م لااااااا ا م ضاااااا ظ ا عاااااارو‬
‫ا وان ا ااااااااا‬ ‫ان قااااااااا ا ا اااااااااناا‬ ‫ا مجاااااااااو ا ااااااااافر مننااااااااا اوان م ااااااااا‬

‫الح محمد ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 44‬‬ ‫(‪ )1‬هدى احمد‬

‫(‪)10‬‬
 ‫معظاااااااق مناحااااااا ا ظاااااااااع ا عرماااااااع ‪ ,‬اااااااا ن اقااااااان ناااااااوان ا ااااااانانا‬ ‫ظااااااارا‬
‫اااااااعم ظ ااااااى‬ ‫ا ونااااااع ا ااااااان من مااااار ماااااا مناااااا حع ا ظاااااااع ح اااااان اااااانقر‬
‫ناااااا م ااااا ان ا ج ااااارظ ا وان اضااااارف ا اااااى‬ ‫مااااا ا ا منااااارظ ا مااااا م اااااف ااااا‬
‫اااااامر انااااا‬ ‫ا ااااام‬ ‫اع ا مننااااا ا ااااا‬ ‫اااااا ن ا اااااان محمااااان م ااااا‬ ‫اااااك انااااا‬
‫ا اااااى قااااا ا ا مننااااا ممااااار ا ااااا ن ااااا ا اااااان‬ ‫نااااا‬ ‫ا ناااااى مااااار ل اااااع‬ ‫اااااو لااااا‬
‫ا اااااااع ااااااا ا‬ ‫ا اااااااماروم مااااااان ا خلااااااان ا‬ ‫ا لااااااان ااااااا انم ااااااارر ا ج ااااااارظ ا وان‬
‫حمارجاااااار ا ظااااااااع ا عرمااااااع ا عاااااارم ان ا اااااار مح ا اااااار ناااااار ر‬ ‫ما ماااااا‬ ‫ا ااااااناا‬
‫ا عرق ‪.‬‬
‫ظ مااااااااع م ضااااااا ظاع‬ ‫‪ -4‬ان ا م لاااااااا ا ااااااا اق نظااااااارق ا من ااااااااع ا اااااااراق ظ اااااااى ا ااااااا‬
‫ر ااااااع ماااااا ظا ا ج اااااارظ ا وان لعوا ااااااع قاااااا ا ا نظاااااارق‬ ‫رن ناااااااع اااااا امع اح اااااار‬
‫ان ‪.‬‬ ‫ن ظر من ا حمناق ا مملرو لان ا ن رر ا م‬ ‫اخ‬
‫ااااا ا ظاااااااع ا منر ااااالع‬ ‫‪ -5‬اخاااااانا ا ااااا ق نظااااارق ا من ااااااع ل ضااااا ا م ظاااااف ا منر ااااا‬
‫ظااااااااااع ا ان‬ ‫ظ مااااااااع خلااااااانا‬ ‫مااااااا قن‬ ‫ااااااار مااااااار احم ااااااا مااااااان ااااااااررا‬
‫محاااااوو ااااا‬ ‫ظاااااراف لحاااااا‬ ‫ا من ااااااع م ااااا ق ا ر ااااار ظ اااااى نظااااارق ا ماااااونج ا وان‬
‫اااااا رم ر لممااااااان‬ ‫ظااااااااع ظرمااااااع ونجااااااع ا اااااااع معانااااااع مخم ااااااف اخمنرناااااارم ر‬
‫ااااااارر ا م ظااااااف مماااااار احاااااامق محواااااااو‬ ‫لاعااااااع ا عماااااا‬ ‫ا ونجااااااع ا ا ااااااااع ح اااااا‬
‫ااااااااار‬ ‫ارم‬ ‫م ااااااااا‬ ‫ااااااااا رم‬ ‫ااااااااا م ظاااااااااف لر ج ااااااااارظ ا وان‬ ‫اخمنرنااااااااار‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ق ا وان‬

‫الفرع الثاني ‪ /‬اهمية الترقية واهدالها للموظف العام‬

‫اااااا ا و ااااااع‬ ‫اعااااااو ا عنناااااان ا ل اااااان ا عنناااااان ا حر ااااااق ا محاااااانك ج اااااارظ ا وان‬
‫ا حوااااااااع لخرنااااااع اااااا و ناااااار‬ ‫عم اااااااع ا منماااااااع اااااا ا ااااااو‬ ‫ا اعااااااو ا عماااااا و ا ا اااااان‬
‫ا عنلاااااااع ا ماااااا مام اااااان معظم اااااار ااااااان ا ا لاعاااااااع ا مناااااارواع ماااااان قناااااار امااااااى‬
‫اقمماااااااارق اج ااااااااظ ا و ااااااااع ا واناااااااااع لاااااااار م ظف ا عاااااااارق ن ا وان ا ح اااااااانع مم اااااااا‬
‫ان ان ااااااررقر‬ ‫جاااااا و ا ااااااار ا عنرناااااان ا ظاااااااااع ا عرمااااااع ااااااو حظاااااا معظااااااق ا ااااااو‬
‫ااااا ج رظقاااااار ا وان اح اااااا ا عوااااااو ماااااان ا مظاااااااار ا مرواااااااع‬ ‫نظااااارق من اااااااع م ضاااااا ظ‬
‫امح ااااا لااااا ك ا مااااا اظن‬ ‫ا م ر ااااا ا نا ااااااع ا ولااااااع ا ا ر ااااااع م ظاااااف ا عااااارق حاااااا‬
‫‪-:‬‬ ‫ك امر ا‬ ‫لان ا من حع ا عرمع ا من حع ا خرنع نجم‬ ‫ا من‬

‫الح محمد ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 46-45‬‬ ‫(‪ )1‬هدى احمد‬

‫(‪)11‬‬
‫اااااا ع م ااااان ظع م ظاااااف ا عااااارق ااااا مح اااااا م ر ااااا مروااااااع‬ ‫‪ -1‬اعاااااو نظااااارق ا من ااااااع‬
‫م ظاااااف ‪ ,‬ا ناااااو ل اااااار‬ ‫ا جممااااارظ‬ ‫مااااا و ا اااااى مح اااااان ا م ااااام اان ا معا ااااا‬
‫ا ممااااااارظا ا ماااااا اممماااااا ل اااااار ا م ظاااااااف ا عاااااارق ا ماااااا ا اااااامموقر ماااااان من اااااااظه‬
‫مااااان ا مع ااااا ق ان ا نامااااا ا جااااااو اعاااااو مااااان اقاااااق ا عنرنااااان ن ااااا ا ااااان‬ ‫ا نظااااارم‬
‫ا معن ااااااااع اااااااو ا مااااااا ظاان ااااااا مخم اااااااف ونجااااااارم ق ا ظااااااااااع لخرناااااااع مااااااا‬
‫اااااار اااااا ا‬ ‫ا ظواااااارو ا اااااانا م اااااار اف ا حااااااار ا معا اااااااع ا ا ماااااااع نظاااااارق ا من اااااااع‬
‫ظاااااااارو نامااااااا ا م ظاااااااف لرظواااااااارو اخمنرنااااااارم‬ ‫ا ما ااااااا ق ا اااااااراق ظ اااااااى ا ااااااار‬
‫اااااا رم ا ظاااااااااع ااااااو ا اااااا ن ااااااللر ج قنااااااار اااااا العاااااارو ا م ظااااااف ا عاااااارق ظاااااان‬
‫اعماااااا‬ ‫خناااااااع ن ا م ظااااااف ا اااااا‬ ‫ا ااااااممن ظم اااااا ا اااااا ظاا مح ا اااااار ماااااارن‬
‫اااااا ظاااااا ظاااااان ف مرواااااااع نااااااعلع اااااا غااااااار ا م لااااااا ا م ضاااااا ظ ا اااااا اق‬
‫مااااا اخن اااااار ا ظاااااااع‬ ‫نظااااارق ا من ااااااع ‪ ,‬اااااو ا جااااار اااااارق لااااار ظمااااا امعااااارن‬
‫ا عرماااااع ااااا ا ااااارن مااااان ا ضااااان ن ان انااااارح ا من ااااااع ا حااااار ظ ا مااااارو ا مناااااااق‬
‫‪.‬‬ ‫نا‬ ‫امنك ا ان ا ا‬ ‫اح ن من م م اه ا جممرظ‬ ‫ا من ا‬
‫ااااالر حرجااااار ا م ظاااااف‬ ‫‪ -2‬اعاااااو نظااااارق ا من ااااااع مااااان اقاااااق ا حااااا ا ظ ا نا ااااااع ا وا عاااااع‬
‫اااا ونجااااع لااااان ماااان‬ ‫اح اااا‬ ‫قاااا ا لر ماااار‬ ‫اماااا اااا ا عماااا ا اااا ظاا‬ ‫اااا مح ااااا‬
‫ماااااااان ا ضاااااااان ن ماااااااا ان ا ماااااااان ا نا اااااااا‬ ‫اااااااام نان ا نا اااااااا‬ ‫ماناااااااارن ا‬ ‫ا‬
‫ظااماااا ا م اااا ق ا من اااااع اااا ا ااااعرن ا م ظااااف ل امااااع‬ ‫م ظااااف ا عاااارق اااا ن اااار‬
‫قااااا ا ا م ظاااااف‬ ‫ج اااااوه ظم ااااا مااااار محم ااااا مااااان معااااارن ا م اااااوان ا م اااااناق ماااااا‬
‫مجاااااانو‬ ‫ااااااا‬ ‫اااااا ا ج ااااارظ ا وان‬ ‫ل ناااااا ظضاااااا ا عااااار‬ ‫الواظااااا اااااا ظم ااااا‬
‫ا اااااع نااااامرر معمااااا ضااااامن ن ااااار قااااا ا ا ج ااااارظ قااااا ا ا مااااان اااااا ان ااااا معن اااااار‬
‫ا ناااااى‬ ‫لااااا‬ ‫اااااع‬ ‫ا م ظاااااف اظااااااو مااااان انملر ااااا ا نا ااااا لعم ااااا ممااااار او عااااا‬
‫معظااااااظ ا مااااا‬ ‫نضااااار ا ااااا ام ظااااان ظم ااااا ا ااااا ظاا‬ ‫ااااالا ا نااااا‬ ‫ج اااااوه ااااا‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ا ع ن را ا‬ ‫لنا‬

‫(‪ )1‬وليد سعود القاضي ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 136-135‬‬

‫(‪)12‬‬
‫م ظااااااف ا عااااااارق ا ان‬ ‫اااااام نان ا اااااا ظاا‬ ‫‪ -3‬ا ااااااوف نظاااااارق ا من اااااااع ا ااااااى مح ااااااا ا‬
‫اعمااااا ضااااامن ن ااااار ا ج ااااارظ ا وان ا ا مااااار اااااعن انااااا ااااان ا اااااوق‬ ‫ا م ظاااااف ا ااااا‬
‫ناااااا‬ ‫ظ اااااا م قنماااااا‬ ‫وناماااااا‬ ‫ااااااال ى م رناااااا م ماااااار اظواو‬ ‫ظااماااااا لاااااا‬ ‫اااااا‬
‫ظ ااااااى ا ضااااااا ماااااانو و مااااااارو‬ ‫حناااااا‬ ‫ا ااااااعى وااماااااار ممااااااااان م اااااارن ظم ااااااا‬
‫ضااااا نا‬ ‫اممر اااااى مااااا مم لااااار ا ااااانم ا معا ااااااع ماااااا قااااا ا ا مااااان اااااا و‬
‫ااااااا ا عمااااااا ا ااااااا ظاا لر ضااااااار ع عاااااااوق اااااااع ن قااااااا ا ا م ظاااااااف لااااااا ونى‬ ‫م ااااااا‬
‫اااااك حرجمااااا ا وااماااااع‬ ‫ااااام نان ا ااااا ظاا ا حماااااى ا معا ااااا‬ ‫ونجااااار ا مااااان ا‬
‫اااا م ااااو ن اااا‬ ‫ماااار امنماااا ظ ااااى ااااك ماااان مج اااا و مضاااامن‬ ‫مماااااان ظااماااا‬
‫م ا ااااار ظ اااااى مااااار ااااال ملااااانظ اقمااااااع ا من ااااااع‬ ‫ا لحااااا ا اااااوااق ظااااان ظمااااا ا ضااااا‬
‫ااااان‬ ‫ااااار‬ ‫ااااا‬ ‫م ظاااااف ا مااااا م ااااا ق ا ر ااااار ظ اااااى ممااااااان ا من اااااظ ا ااااارن ن‬
‫محاااااوو لر ضااااار ع ظاااااارو مع اااااع ااااا ا جااااان مااااان قنااااار اضااااامن ا م ظاااااف ا عااااارق‬
‫ظاام ‪.‬‬ ‫م وم ا م ممن لعم ا ظاا و ن ا حرجع مماان م رن ظم ا‬
‫معااااااارنف‬ ‫‪ -4‬اعمااااااا نظااااااارق ا من ااااااااع ااااااا ا ظاااااااااع ا عرماااااااع ظ اااااااى منمااااااااع اااااااونا‬
‫معاناااااع خلااااانا‬ ‫ا م ظاااااف ا عااااارق ا ا مضااااا م لاااااا قااااا ا ا نظااااارق مااااا ا ن ااااان‬
‫ظم ااااااااع ااااااا ا م ظاااااااف ا من ااااااار من ااااااااع ااااااا ك مع اااااااو ا وانا ا عرماااااااع و نا‬
‫معمااااااا‬ ‫محااااااوا‬ ‫مونالاااااااع م قا اااااااع مخم اااااااع ح اااااا مم لاااااار ا عماااااا ا اااااا ظاا‬
‫منمااااااااع ا معااااااارنف ا م ااااااارنا ا م نااااااااع م ظاااااااف ا نظنااااااااع ا م لا ااااااااع ظ اااااااى‬
‫ااااااك اح اااااان ماااااان ااااااونا ا م ظااااااف ماااااان خاااااان امرحااااااع ا ااااااان‬ ‫اااااا‬ ‫ا اااااا ار‬
‫ظ اااااااى ا لعاااااااار ا ع مااااااااع‬ ‫ا مم ر ااااااااع ن محااااااار لر اااااااو نا ا مونالااااااااع ا حنااااااا‬
‫ونامااااا ا قنااااااع ا ع ااااااع ا معن ااااااع ا ااااا ن‬ ‫ا ااااا مااااان موان ااااا‬ ‫ا مااااان ا ااااا‬
‫ااااا مجااااار حارمااااا‬ ‫ظاامااااا‬ ‫راااااا ممااااار اعااااا و ظ اااااا لر ارااااااو ااااا مجااااار‬ ‫مااااان‬
‫(‪)1‬‬ ‫ا خناع ‪.‬‬

‫اااااا ا ظااااااااع ا عرمااااااع جاااااا ا ماااااان ا معاااااار ن‬ ‫ااااااو اخ اااااا‬ ‫‪ -5‬ان نظاااااارق ا من اااااااع ا عاااااارو‬
‫قااااا ا ا مااااان العاااااوقق ظااااان اجااااا ار‬ ‫ا م انااااا لاااااان جماااااا مااااا ظا ا ج ااااارظ ا وان‬
‫ا م اااااارحن ا منقاااااا نماجااااااع نضاااااار اااااا م ظااااااف ا منرظاااااا لم عاااااا‬ ‫ا ماااااا من ا اااااا ر‬
‫م ضااااا ظاع ظرو اااااع لعااااااوا‬ ‫من امااااا ا اااااا ل ااااا‬ ‫ممااااا‬ ‫ا ااااام ا ا ااااا‬ ‫ا ااااا ظاا ا ااااا‬
‫( اااااا ح اااااا‬ ‫ظاااااان ا مناااااار ر ا خناااااااع مح ا اااااار ملااااااوأ (ا جاااااان م رلاااااا ا عماااااا )‬

‫(‪ )1‬وليد سعود القاضي ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪.137‬‬

‫(‪)13‬‬
‫ااااا ماااااا قااااا ه ا لاااااااع ا ظااااااااع ا مااااا ا ااااا وقر‬ ‫ااااا ح ااااا ظم ااااا ) ا عمااااا‬ ‫م ونمااااا‬
‫ا ااااا و ا معااااار ن ا ماااااارقق لاااااان ااااار ق ا عمااااا ا وان اح ااااا منااااا حع ا م ظاااااف ا عااااارق‬
‫(‪)1‬‬ ‫احمارجرم ا جممرظاع ا ن رناع ‪.‬‬ ‫اح‬ ‫اظاو من انمرجام‬

‫الفرع الثالث ‪ /‬اهمية الترقية واهدالها للمواطنين المتعاملين م‪ ،‬الجهاع االداري‬

‫ااااااا ا و اااااااع ا ر ااااااار ظ اااااااى م اااااااواق ا خاااااااومر‬ ‫ن ااااااار ا ج ااااااارظ ا وان‬ ‫اننااااااا‬
‫ا عرمااااااع ا مخم اااااااع ماااااا ا نان ا ممعاااااارم ان ماااااا قاااااا ا ا ج اااااارظ ا عماااااا ظ ااااااى مح ااااااا‬
‫ع ا اااااان‬ ‫اااااا‬ ‫مناااااار ح ق ا م اااااان ظع ا م اااااارقمع اااااا انجاااااارظ معاااااارمنم ق ل اااااانظع‬
‫حماااااى ان احاااااو ا ا ااااارر اااااو ا ااااا معلاااااانا جااااااوا ظااااان ا وان ا عرماااااع اااااران ‪ :‬ان ا وان‬
‫ا حوااااااااع معااااااو خرومااااااع جماااااارقان مممماااااا لر اااااا ع ماااااان اجاااااا اوار ا خااااااومر ا عرمااااااع‬
‫ااااا ع‬ ‫غراااااع اااا حااااو ام اااار انماااار‬ ‫ظ ااااى ا جاااا ا ماااا ‪ ,‬ا ج ااااظ ا واناااااع ا اااا‬
‫ان امضااااااح اقماماااااا‬ ‫جماااااارقان نظاااااارق ا من اااااااع نظاااااارق ظاااااااا‬ ‫اناااااار ا خااااااومر‬
‫ااااااا ‪ ,‬ا‬ ‫ا م ظااااااف ا عاااااارق ا عرماااااا‬ ‫اقوا اااااا اااااا مح ااااااا مناااااا حع ا ج اااااارظ ا وان‬
‫ماااااا ا نان ا عاااااارواان ا ممعاااااارم ان ماااااا قاااااا ا ا ج اااااارظ اقماااااااع‬ ‫ا لاااااا ان ا ااااااا‬ ‫اناااااا‬
‫ا ن ر ا مر اع ‪-:‬‬ ‫اقوا ر اضحع ام ن ااجرظقر‬ ‫لن‬

‫ااااااع ا ااااااوااق م اااااا ان‬ ‫‪ -1‬ا ا اااااارن نظاااااارق ا من اااااااع اعماااااا ظ ااااااى محااااااااظ ا ماااااا ظاان‬
‫ااااااا ا عمااااااا‬ ‫ا ماااااااارن‬ ‫ااااااااررام ق خلااااااانام ق م ااااااارنام ق ا ظااااااااااع ا خااااااان‬
‫ألظ اااااااااى ونجااااااااار ا ظاااااااااااع‬ ‫ا نااااااااا‬ ‫ننم ااااااااارر لر عمااااااااا ا وان‬ ‫ا ااااااااا ظاا‬
‫نا اااا ااااا ن مااااا ا ن ا ممعرماااا ماااا ا ج ااااارظ‬ ‫ا عرمااااع اااا ن قااااا ا ا ماااان اااا ا ااااا‬
‫ظ اااااااى ا خاااااااومر ا عرماااااااع ا مااااااا احمااااااارج ا ا ااااااار‬ ‫ا وان جااااااا ا منامااااااار حنااااااا‬
‫ع ا اااااان ناااااان ا ج اااااارظ‬ ‫مناااااار ح ل اااااا‬ ‫م اااااا ا ظم اااااااع انجاااااارظ معرمنماااااا‬
‫ا اااااااا وه ا معاااااااار ن‬ ‫ا وان ا م اااااااا ر ل ضاااااااا ا عنرناااااااان ا ل ااااااااناع ا لناااااااارر ا اااااااا‬
‫ااااااا ا ن رااااااااع ظوقااااااارن‬ ‫قااااااا ا اااااااا و‬ ‫ا ااااااا ظاا‬ ‫ا ماااااااارقق ا نضااااااار ا نا ااااااا‬
‫م ااااااوام ر ماااااا ا ن‬ ‫ا خومااااااع ا عرمااااااع ااااااا‬ ‫مح ااااااان م اااااام‬ ‫ن رقاماااااا‬ ‫ا مجمماااااا‬
‫‪)2( .‬‬ ‫ظى ا ج ا م‬

‫(‪ )1‬وليد سعود القاضي ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪.138‬‬

‫(‪ )2‬د‪ .‬رمضان محمد بطيو ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 227‬‬

‫(‪)14‬‬
‫ع ا اااااااان ماااااااا ا ن‬ ‫‪ -2‬ان ا ج اااااااارظ ا وان ظنااااااااومر ا ااااااااوق خومرماااااااا ا عرمااااااااع ل اااااااا‬
‫ااااانمع انظمماااا ا ظااااااااع من ااااار نظااااارق ا من اااااع ا اااااراق ظ اااااى ا ااااا‬ ‫ا عاااارو ل ااااال‬
‫ا مااااا ا اااااوم ر‬ ‫معاااااو ا ااااا ر‬ ‫من ااااااع ظرو اااااع ااااا ن اااااك اااااا و ا اااااى انخاااااار‬
‫ا مااااا ا ن نماجاااااع مع اااااف ا م ظاااااف ا عااااارق ا انحنا ااااا ااااا اوار ظم ااااا ا نااااارم ظااااان‬
‫ااااا ن ا مممااااا لمظااااااار نظااااارق ا من ااااااع قااااا ا‬ ‫اااااع نه لااااار ظ ق ا ظاااااوق ا م ااااار ا ااااا‬
‫ااااااا ن ظ ااااااى ا ماااااا ا ن ا عاااااارو ا اااااااان ماااااان‬ ‫اااااا معااااااو ا اااااا ر‬ ‫ا نخااااااار‬
‫اااااا ا جاااااا ر ا ااااااى ا ضاااااارر ا وان‬ ‫لخرنااااااع ا ا نغاااااا‬ ‫ا ج ااااااو ا ماااااار‬ ‫ا اااااا‬
‫ااااااا ف ا ماااااا ا ن ا عواااااااو ماااااان ا نا اااااار‬ ‫ا ما اااااا لر عواااااااو ماااااان ا ضاااااارار ا اااااا‬
‫ا جاااااا ان ا ماااااا ام اااااان ماروا اااااار لم لااااااا ا نظمااااااع ا واناااااااع ا ظاااااااااع ا مخم اااااااع‬
‫ظ مااااااع نااااارالع مح اااااا‬ ‫ااااا ا و اااااع م لا ااااار م ضااااا ظار ااااا امر رامااااار ظ اااااى ا ااااا‬
‫(‪)1‬‬ ‫ارم ‪.‬‬ ‫من حع ا مجمم لجما‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬رمضان محمد بطيو ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 228‬‬

‫(‪)15‬‬
 ‫المبحث الثاني‬
‫التعريف بقرار الترقية‬
‫لاااااااو مااااااان ا معنااااااااف ل ااااااانان‬ ‫من ااااااااع نااااااا‬ ‫لعاااااااو ان لانااااااار ا م اااااااااف ا ااااااارن ن‬
‫ا ج ع ا مخمنع لإنوانه ‪.‬‬ ‫ا من اع من حا لارن لاعم‬

‫المطلب االول‬
‫الطبيعة القانونية لقرار الترقية‬
‫ا م ظااااااف ا عاااااارق ظ ااااااى ا من اااااااع ان انااااااون ل اااااار اااااانان اوان‬ ‫حناااااا‬ ‫ا اااااامن‬
‫ا ومااااااع ا‬ ‫مااااان ا ج اااااع ا وانااااااع ا مخمناااااع ااااا ار رنااااا قااااا ه ا من ااااااع ظ اااااى ا ااااار‬
‫مااااار ان ا من ااااااع م ااااا ع م وانااااااع اااااةوان مااااان‬ ‫ا خماااااارن ‪ ,‬مرظاااااوا ا من ااااااع ا ظامااااااع‬
‫ع ظاااااان م مضااااااار ا ناااااار ر ا عاااااارق‬ ‫ااااااا لعااااااوقر ا م اااااا‬ ‫مجاااااان‬ ‫حااااااا ا اااااا ا اااااا‬
‫ان ااااااا ا لعاااااااو ا ااااااامخواق ا وان‬ ‫مااااااان ااااااااق ااااااا ن حااااااا ا م ظاااااااف‬ ‫حرجاااااااع ا عمااااااا‬
‫ااااا ا ااااار امنمااااا‬ ‫خمنرنااااا ر لااااا جنار ا من ااااااع امااااار لااااا قااااا ا ا جااااانار ااااان حااااا‬
‫ظ ااااااى م ااااااااف ظن ااااااع ا م ظااااااف لاااااار وان ظ ااااااى ان اااااار ظن ااااااع منظاماااااااع لاااااا ن اح اااااارق‬
‫اجلااااار انمااااار م اااااممو ملر ااااان مااااان‬ ‫ا ظاااااااع ا عرماااااع ل ااااا مااااار ممضااااامن مااااان ح ااااا‬
‫ااااا من اااااظ ا م ظاااااف اجااااا ان اااااامق‬ ‫ا ااااا انان ا ااااا اار ا منظماااااع ااااار ان ا معاااااوا‬
‫ااااا ضااااا ر قااااا ه ا ااااا انان ظ اااااا ااااا ن معااااااان ا م ظاااااف ا نااااا ا من امااااا ا ن ااااا‬
‫نواااااااع اااااا‬ ‫اااااانانا‬ ‫ااااااامق لنااااااو ن اااااانانا اواناااااااع ماااااان ا ج ااااااع ا مخمنااااااع قاااااا‬
‫ااااا ا ااااا ن اوا‬ ‫حر اااااع ظ اااااى حاااااو ظ اااااى رظاااااو ا ح ااااارق ا ااااا انو لااااار انان ا ااااا اار ‪,‬‬
‫اعااااااانف‬ ‫(‪)1‬‬ ‫ا من ااااااااع قااااااا ناااااااو ن ا ااااااانان ا وان ل ااااااار مااااااان ا ج اااااااع ا مخمناااااااع ‪.‬‬
‫ا ااااانان ا وان ل نااااا ‪ " :‬إظااااانن ا وان ظااااان اناوم ااااار ا م ظماااااع لمااااار ااااار مااااان ااااا ع‬
‫لم مضاااااااى ا اااااااا انان ا اااااااا اار ل نااااااااو ان اااااااارر ا معااااااااوا أ إ ماااااااارر احااااااااو ا منا ااااااااظ‬
‫اااااارن ا ااااااوف مناااااا مح ااااااا ا مناااااا حع‬ ‫ا رن ناااااااع ممااااااى اااااارن مم ناااااار جااااااراظا رن ناااااار‬
‫‪)2( .‬‬ ‫ا عرمع‪".‬‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬سليمان سليم بطارسه ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 167‬‬

‫(‪ )2‬د‪ .‬سليمان محمد الطماوي ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 475‬‬

‫(‪)16‬‬
‫ااااار وان لناااااام ر ا ااااا ع ا عرماااااع ا مااااا م اااااعى مح اااااا منااااا حع ظرماااااع ‪ ,‬مناااااون‬
‫ا م اااااااا ا اااااااانان م اااااااان ظام ماااااااان‬ ‫ا اااااااانان ا وان لر من اااااااااع لإناوم اااااااار ا منااااااااانو‬
‫ا اااااامنروه ا ااااااى ا اااااا انان ا اااااا اار احااااااو اااااااانا رن نااااااار قاااااا ان اااااارر ا حاااااا ا اااااا ام‬
‫ا جاااااانارا ا ماااااا‬ ‫م ظااااااف منااااااون ا وان ا مخمنااااااع اااااانان ا من اااااااع اااااا ا اااااا‬
‫معاااااان ا ااااانان ا وان لر من ااااااع لعاااااو‬ ‫مناقااااار منر ااااالع مااااار ق ا ظم ااااار ا م ااااان ل ااااا‬
‫م ظاااااف‬ ‫ظمااااان رن ناااااار انمااااا ااااااارنا رن نااااااع قااااا معاااااوا ا حااااا ا من اااااظ ا ااااارن ن‬
‫ا ااااان مااااان مااااارنا ناااااو ن ا ااااانان لحاااااا‬ ‫لر من ااااااع اعاااااو نر ااااا ا لمجااااانو ناااااو نه‬
‫ا م جااااا‬ ‫ماااار ا اااا‬ ‫حاااا‬ ‫اجاااا ظ ان انااااون ا اااانان ماااا انخاااارر اااااارنه ا ااااى ماااارنا‬
‫اااارن‬ ‫اااا ع ا واناااااع ظنااااو ا ماااارنا ا م اااانن نااااار ألناااا ااااو امخ ااااف اااان‬ ‫ماااان م ااااااو‬
‫ا اااااا ن ا نجاااااارر احارناااااار اااااا‬ ‫ممح اااااار لااااااان ماااااارنا انااااااوان ا اااااانان ماااااارنا ا نااااااار‬
‫م ااااا غر جوااااااع مااااار ااااا حر اااااع معااااااان احاااااو‬ ‫حاااااو و ضاااااا ع رامااااار ظ اااااى ا ااااالر‬
‫(‪)1‬‬ ‫ا م ظاان م انجرر ا ارن ا ى مر لعو اوار خومع ا ع ق مان ‪.‬‬

‫اجااااا ظ ان ا ااااا ن ااااا‬ ‫مااااان ج اااااع ارنااااااع ااااا ن ااااانان ا من ااااااع لعاااااو ااااانانا اواناااااار‬
‫اااارن ناااارونا مناااااا ح ااااق ناااارون ظاااان ج ااااع ضاااارااع لإ ماااارر‬ ‫اااا حاااار‬ ‫اااااان نجعاااا ا‬
‫اااااانان ا من اااااااع ا ااااااى معااااااوا ا من ااااااظ ا اااااارن ن‬ ‫اااااانان من اااااااع غااااااان نااااااحار ااااااا و‬
‫ظاااااااع اظ اااااى مااااان ا ظاااااااع ا حر ااااااع ا لمااااار انملااااا‬ ‫م ظاااااف ااااا ار مااااان ج اااااع ااااام‬
‫اممارظامااااا ااااا ا ااااا ن ا وان ظ ا ااااار ا ماااااظاق ااااارن ن‬ ‫ارم‬ ‫اااااك مااااان ظاااااارو ااااا م ااااا‬
‫واخاااااا ا اااااارن ا م اااااان ظاع لإنااااااوان اااااانان ا من اااااااع نااااااحاحر خر ااااااار ماااااان ا عااااااا‬
‫‪)2(.‬‬ ‫ا خمارن‬ ‫ا وماع ا ظ ى ا ر‬ ‫ار رن ظ ى ا ر‬

‫م ماااااااظق ا وان ظناااااااو اجااااااانار ا من ااااااااع لرأل ومااااااااع لر منماااااااا ا ااااااا انو ااااااا‬ ‫لحاااااااا‬
‫و ن من ااااااع ا اااااوق ا ان ااااار‬ ‫ااااارن ن احااااا‬ ‫اااااف ا ومااااااع مااااار ق ا ااااان قنااااارك مااااارن‬
‫ماااااناه امنر اااا مااااا منااااا حع ا عمااااا‬ ‫مم ااااك ا ااااا ع ا م وانااااااع ااااا محواااااو ا ااااا ا ااااا‬
‫مااااااار م ماااااااظق ا وان ظناااااااو اجااااااانار ا من ااااااااع لر خماااااااارن لرملااااااار مااااااار ا اااااااننه ا ااااااارن ن‬
‫ااااااك ضااااااامرن اخمااااااارن ا ااااااا لاااااااان‬ ‫اااااااارر ا ماااااا ظاان‬ ‫م اااااام‬ ‫ا اااااا اار ااااااار‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬سليمان سليم بطارسه ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 168‬‬

‫(‪ )2‬م ‪.‬م التخار رشيد خليل ‪ ,‬ترلي‪ ،‬الموظف لي ظل تعدد التشريعات العراقية ‪ ,‬بحث منشور لي مجلة جامعة‬
‫تكريت ‪ ,‬المجلد ‪ , 3‬العدد ‪ , 2016 , 29‬ص‪. 15‬‬

‫(‪)17‬‬
 ‫ا اااااان مااااان م ظاااااف ااااا ا جاااااوان‬ ‫ا ظاااااااع ا ظ اااااى ظناااااو م ااااار‬ ‫ا مااااا ظاان مااااا‬
‫(‪)1‬‬ ‫ا اراع ان ى ا وق ‪.‬‬

‫ا اااان معنااااف ا ااانان ا وان انااا ااانان م اااظق نظااانا ألنااا مااان مظااارقن امماااارظا‬
‫ا وان لعاااوقر ااا ع ظرماااع م اااعى ا اااى مح اااا منااا حع ظرماااع لناااو ن ااانان ا من ااااع مااان‬
‫ناااون ااانان‬ ‫جرنااا ا وان اعاااو نر ااا ا و ن ان ام اااف ناااار ه ظ اااى م ا اااع ا م ظاااف ا ااا‬
‫نانااااااع ا نااااااحع‬ ‫ان اااااانان ا وان نااااااحار م اااااان‬ ‫ا من اااااااع ناااااار ح ‪ ,‬ا ااماااااان‬
‫ناااون ااانان لمن امااا ا ااامح و ن غاااانه مااان ا مااا ظاان‬ ‫ا ااانمع قااا ان ا م ظاااف ا ااا‬
‫ناااانحام ألوار م ماااار قاااا ه‬ ‫خلنماااا‬ ‫ان ا اااام ا ظااااااع ا ظ ااااى ونجااااع ج ااااع اررماااا‬
‫ا ظاااااع لمااار ان ا م ظاااف ا عااارق ا ااام من اااظا منظاماااار ااا ن ا معاااوان ا ظااااااع ا نااارون‬
‫ااار ااا انان ا ااا اار ا ااانانا ا نااارون ل ااا ا ا ااا ن م ااان ظ اااى ا م ظاااف ا عااارق و ن‬
‫ا م ظااااف اااانان ا من اااااع اماااان ظق ا ا ااااون‬ ‫ان مم ااااف ظ ااااى نضااااره اااا ك اااا ن لاااا‬
‫ا ااااا ع ا مخمناااااع ان منااااا حع ا من ااااا م مضااااا ان ا ااااام ا م ظاااااف ا من اااااى ا ظاااااااع‬
‫ا من اااى ا ا ااار ظاااوق منااااا ا م ظاااف ااانان ا من ااااع مااان ااا ن ا ضااانان لر منااا حع ا عرماااع‬
‫‪)2(.‬‬

‫ااانان ا من ااااع مااا‬ ‫ا ااا‬ ‫اااةوان ا مااان ا ااا‬ ‫م ظاااف ا عااارق قااا حااا‬ ‫مااار قااا حااا‬
‫ا مناا اااع اا م اج ااع ا ماان ا م ظااف ماان ج ااع ا وان ماان ج ااع ارناااع ا ا رناا من اااع‬
‫ا اااااممو‬ ‫ا م ظاااااف ا عااااارق ممح ااااا لناااااو ن ااااانان اوان مااااان ا ج اااااع ا مخمناااااع لر مااااار‬
‫ا م ظاااف ح ااا ااا ا من ااا مااان ااانان ا وان لر من ااااع ا ان ا من ااااع ا ظامااااع ا ا م راااااع‬
‫م ظااااف م راااااار لر ااااماارر ا مااااو ا م اااانن لر اااارن ن انمااااارر م اناااا ا من اااااع اااا ا‬ ‫ممح اااا‬
‫ا اار نااو ن اانان من ا ماان جرناا ا ج ااع ا واناااع ا مخمنااع ا ا ن اانان ا ج ااع‬ ‫ا اامن‬
‫ااانانا‬ ‫ا وانااااع ااا قااا ه ا حر اااع ااانانا ر اااار م اااوا حااا ا م ظاااف ااا ا من ااااع اااا‬
‫من امااا لعاااو ان ا ااام ى‬ ‫من اااار ألنااا ا ااامح ا من ااااع مااان خااان مااار اااننه ا ااارن ن ل جااا‬
‫ااا ع ا وان ااا قااا ه ا حر اااع م ااا ن م ااااو لضااان ن اناااوان ااانان‬ ‫ا ماااو ا نظماااع من ااااع‬
‫‪)3(.‬‬ ‫لر من اع‬

‫(‪ )1‬م ‪.‬م التخار رشيد خليل ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 15‬‬
‫(‪ )2‬د‪ .‬سليمان محمد الطماوي ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 481‬‬
‫(‪ )3‬م ‪.‬م التخار رشيد خليل ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 16‬‬

‫(‪)18‬‬
 ‫المطلب الثاني‬
‫الطبيعة القانونية للترلي‪،‬‬
‫ا مظامااااااار غااااااان رل ااااااع حناااااان اخم اااااااف‬ ‫لماااااار ان ا ظااااااااع ا عرمااااااع اجلاااااار‬
‫ضاااااامرنر معانااااااع‬ ‫رناااااا لر م رلاااااا قناااااارك ح اااااا‬ ‫مااااااواقر ماااااان ظااااااااع ا ااااااى اخاااااان‬
‫ااااا ن ان مو ااااا‬ ‫ا من اااااا‬ ‫م ظاااااف ااااا م اج اااااع ا وان مااااان الااااانظ قااااا ه ا ح ااااا‬
‫انناااانف ا ااااى اااا ماااار ا اااانأ ظ ااااى ا م ظااااف ا عاااارق ماااان مماااااان اااا من ااااظه ا اااارن ن‬
‫اااااك لرنم ر ااااا مااااان ونجاااااع ظااااااااع ا اااااى ونجاااااع ظااااااااع اخااااان ممااااار امنمااااا ظ اااااا‬
‫ا حاااااا ‪ ,‬ماااااان قناااااار‬ ‫ماااااان قناااااار ان اااااا ا اااااامنظق لااااااان ا اجاااااا‬ ‫ظااااااارو اااااا ا ناماااااا‬
‫قاااااا ا من ااااااا حاااااا ا م ظااااااف ا عاااااارق اااااا م اج ااااااع ا وان ؟ ا ا اااااارن حاااااا‬ ‫ا م اااااار‬
‫ااااةوان ل ااااا م ر‬ ‫امنمااااا ظ ااااى ن اااا ر قاااا ا ا حااااا ؟ اق قاااا حاااا‬ ‫ا م ظااااف ماااار ا اااا‬
‫اااااااك ا ا نا ان قنااااااارك منااااااا حع‬ ‫م ظاااااااف ظناااااااو نغلم ااااااار ااااااا‬ ‫ا م وانااااااااع ممنحااااااا‬
‫ااااارر ا ااااارن ن ا وان نجاااااو‬ ‫ا اااااى انار‬ ‫ااااار مااااان جااااانار ا من اااااا ؟ لااااار نج‬ ‫ممح ااااا‬
‫ا م ظااااااف ا عااااااارق لرظملااااااارنه احاااااااو‬ ‫ا من ااااااا ضااااااامن ح ااااااا‬ ‫ان ااااااق اونجااااااا ا م ضااااااا‬
‫ا م ماااااع م ظاااااف مااااان ق مااااان اااااا ن ان ا من اااااا اعاااااو ح ااااار م ظاااااف ا عااااارق‬ ‫ا ح ااااا‬
‫غاااااانه مااااان ا ح ااااا‬ ‫ااااا ظاااااارو ا نامااااا‬ ‫لمااااار امنمااااا ظ اااااا مااااان ناااااا مااااارو امماااااا‬
‫نااااا مجااااانو ناااااع و ا م ظاااااف ماااااوانج‬ ‫ا مر ااااااع ااااا حااااار اااااق امح ااااا ا ناااااا ا مااااارو‬
‫ماااان ق ماااان ااااان ان ا حاااا‬ ‫‪)1(.‬‬ ‫ا اااا ق ا اااا ظاا امااااا ناعاااار اولااااار اااا اظاااااو ماااان ااااونه‬
‫ممنملاااااااع ظ اااااااى ا م ااااااار ا م ظاااااااف‬ ‫ا منملااااااار ح ااااااا‬ ‫ا عااااااان ا‬ ‫ااااااا ا من اااااااا‬
‫ظااااااااع ا عرمااااااع ألناااااا ام ااااااك منا ااااااظ رن ناااااااع لر ن اااااالع اااااا ه ا اااااانانا مجعاااااا اااااا‬
‫‪)2(.‬‬ ‫ا مرا ر ممى رن ق ه ا نانا غان م ن ظع‬ ‫من حع‬

‫ح ااااار م ظاااااف‬ ‫لااااارن ا من اااااا اااااا‬ ‫قااااا ا ا ااااا‬ ‫ا اااااو ا اااااو م ن ااااا امرن ا مااااار‬
‫ر ح ااااا انحنااااان ااااا ان م ماااااظق ا وان حاااااو و ا ااااارن ن قااااا‬ ‫ااااا ا ااااام ى ااااان‬
‫‪)3(.‬‬ ‫ا رن ناع‬ ‫ع ا من ا ن من ا ا من ا م ى ا ن‬ ‫م معم‬

‫(‪ )1‬د ‪ .‬انووور احموود ريسووان ‪ ,‬الوسوويط لووي القووانون االداري ‪ ,‬الوظيفووة العامووة ‪ , 2 ,‬دار النهضووة العربيووة ‪,‬‬
‫القاهر ‪ , 1997 ,‬ص‪. 218‬‬
‫(‪ )2‬خالد حماد محمد ‪ ,‬النظام القانوني لترقية الموظف العام (دراسة مقارنة بين االردن والكويت) ‪ ,‬رسالة‬
‫ماجستير ‪ ,‬كلية الحقوق ‪ ,‬جامعة الشرق االوسط ‪ , 2012-2011 ,‬ص‪.55‬‬
‫(‪ )3‬د‪ .‬سليمان الطماوي ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 386‬‬

‫(‪)19‬‬
‫ظااااااااع قاااااا ا معرماااااا ظ ااااااى ان اااااار‬ ‫اماااااار ا اااااا ان ا خاااااا ن (لر جرناااااا ا خناااااا )‬
‫اااار اااا ا ا ما اااا ق اعملاااان ن ا من ااااا ح اااار‬ ‫اااام نان اااا ن ق‬ ‫م نااااع اااار اااامع ا ااااو ا ق ا‬
‫اااااا ا م ر لااااااع لاااااا‬ ‫م ظااااااف ا حاااااا‬ ‫م ظااااااف اجاااااا ظ ااااااى ا وان ان م مااااااظق لاااااا‬
‫ا ضااااامرنر ا مااااا امممااااا ل ااااار ا م ظاااااف ااااا م اج اااااع‬ ‫لرظملااااارنه احاااااو اقاااااق ا ح ااااا‬
‫ااااااا لعااااااا‬ ‫ااااااا ن ا و اااااااع لنظنااااااااع ا حااااااا ا م م ااااااا‬ ‫اااااااو اخااااااا مج ااااااا‬ ‫ا وان‬
‫ااااا ا من اااااا ‪:‬‬ ‫من ااااار ا حااااا ا م م ااااا ا ممع ااااا لااااار ح‬ ‫ا ااااارا ا مااااا ظنضااااا ظ اااااا‬
‫ااااا ا من اااااا االااااا‬ ‫ااااا ن ا و اااااع ا اااااى ان ا حااااا‬ ‫قلااااا ا اااااااع ا عرماااااع ااااا مج ااااا‬
‫من مرنا نو ن ا نان ا وان ل ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫م ظف من مرنا ا مح ر‬

‫اااااانع ‪ 1988‬ماااااان‬ ‫ن ااااااق (‪)40‬‬ ‫قاااااا ا قاااااا ا ااااااا اااااارن ن ظان ا مع اااااااق ا عاااااار‬
‫م اااااان اح اااااارق قاااااا ا ا اااااارن ن ظ ااااااى‬ ‫ا م م اااااالع ل اااااا "‬ ‫احمااااااناق ا ح اااااا‬ ‫جاااااا‬
‫ا مااااااا ا م ااااااال ر اناااااااحرل ر لااااااا ناااااااو نه احماظااااااا ن جماعااااااار لمااااااانامل ق‬ ‫ا ح ااااااا‬
‫ق اااااا ا من اااااااع ا من ااااااا‬ ‫ا ع ماااااااع منرناااااال ق ا واناااااااع منملاااااارم ق لجمااااااا ح اااااا‬
‫اااارناع لاااا نااااار‬ ‫رناااا‬ ‫اظااااو ا رن ناااااع ا واناااااع ا ماااا‬ ‫اااار‬ ‫ااااك‬ ‫ااناااارر خااااومم ق‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ق ا ا رن ن "‬

‫م ظاااااف ظ اااااى ج مااااا ماااااا ح ااااا ااااا ا نامااااا‬ ‫ا ا ااااارن ا من اااااا حااااا اناااااا‬
‫ام اااااف‬ ‫ا ااااان ل ااااا م اااااك ا ح ااااا‬ ‫اجعااااا ا ااااالع‬ ‫مااااار ا ااااا‬ ‫ا جااااارظ ا م ر اااااآ‬
‫لرنااااا مااااار واق ان احاااااع‬ ‫قنااااارك ااااال م نااااا ما اااااان ا ااااالع‬ ‫‪ ,‬اااااا‬ ‫ظناااااو ا من اعااااار‬
‫ح اااااار‬ ‫ج ل اااااار اااااارن ا من ااااااا ااااااا‬ ‫ااااااا‬ ‫ا من اعاااااار نناااااا ظ ااااااى جاااااا اظ ا من ااااااا‬
‫مااااار ان مااااان ا لاااااوا‬ ‫اعنااااا ا منااااا‬ ‫اااااك ان ا جااااا اظ‬ ‫م م ااااالر قااااا ما اااااان نااااار‬
‫اااااان ن ا ج ااااااع‬ ‫ممخاااااا ه ا ج ااااااع ناعااااااع مناااااا‬ ‫ان ا نظاااااارق ااااااق ا جاااااا ا من ااااااا‬
‫ضاااااا لاااااار ج اظ‬ ‫اماااااا ن ااااااوا ر حااااااان ا اااااامح ر ا م ظااااااف ونجااااااع اااااارغن‬ ‫نلماااااار‬
‫ااااا قااااا ا ا اضااااار مااااار‬ ‫عااااا‬ ‫ممنمااااا ظ اااااى ا ج اااااع مخر ااااااع عاااااوق ا من اااااا‬ ‫حماااااى‬
‫احااااااظ ا ج اااااع ا مخمناااااع ظ اااااى ااضااااار نااااا ا قااااا ا ا ااااانأ ا ا رنااااا ماااااناه ااااا ك ا‬
‫‪)2(.‬‬ ‫جرقم‬ ‫من‬ ‫ملارن ملننا ن اض ا ا رن‬

‫(‪ )1‬الماد (‪ )44‬من قانون وعار التعليم العالي العراقي رقم (‪ )40‬لسنة ‪. 1988‬‬
‫(‪ )2‬د ‪ .‬محمد بن عبد الععيع الرشيد ‪ ,‬حوق مكتسوب ولويك مكرموة ‪ ,‬وحيفة سوبق االلكترونيوة ‪ ,‬العودد ‪, 14‬‬
‫‪ , 2001‬دار هومة ‪ ,‬االردن ‪2015 / 8/8 ,‬‬

‫(‪)20‬‬
‫اااااا ا ا اااااان (‪ )1‬ماااااان‬ ‫ااااااو ناااااا‬ ‫اااااا حااااااان ان ناااااار ناااااان ان ا م اااااان ا عنا اااااا‬
‫اااااانع ‪ 1960‬ا معااااااو ظ ااااااى‬ ‫ا ماااااارو (‪ ) 19‬ماااااان اااااارن ن ا خومااااااع ا موناااااااع ن ااااااق (‪)24‬‬
‫انااااا " اجااااا ظ من اااااا ا م ظاااااف ا اااااى ا ونجاااااع ا مااااا م ااااا ونجمااااا ل ااااان " ا ااااامخواق‬
‫ان اااااا ا لعااااااو‬ ‫اااااااااو ان حاااااا ا م ظااااااف اااااا ا من ااااااا‬ ‫معلااااااان ا جاااااا اظ ظنااااااو ا اااااان‬
‫اااااار ماااااار مم ااااااا ا مناااااا حع ا عرمااااااع‬ ‫خمنرناااااارم ر لاااااا جنار ا من ااااااا‬ ‫ا اااااامخواق ا وان‬
‫ح اااااار م م اااااالر م ظااااااف انماااااار اااااا ع م واناااااااع‬ ‫اااااا حااااااو و ا اااااارن ن ا اناااااا ااااااا‬
‫اااااا ا من ااااااا‬ ‫ا رن ناااااااع ان ا حاااااا‬ ‫ااااااةوان اااااان من ااااااا ا ماااااان ا اااااام ى ا اااااان‬
‫حماااااى انااااام‬ ‫لر مااااار‬ ‫ان ااااا لعاااااو ناااااو ن ااااانان اوان مااااان ا ج اااااع ا مخمناااااع لااااار من ا‬
‫ا من اااااا ااااااانه انااااالر ح ااااار ا اااااظق ناااااو ن ااااانان ل ااااار مااااان ا ج اااااع ا مخمناااااع ا ان‬
‫ل ااااا ا لعاااااوه ااااا ا ااااارن‬ ‫اااااا‬ ‫ن ااااا ر ا حااااا اماااااظامن مااااا ناااااو ن ااااانان ا من اااااا‬
‫اااا نع اااااق‬ ‫قااااا ا قاااا ماااار اجاااا ان نون اااا‬ ‫اااا ا ا حاااا‬ ‫ا ضاااا ال ا م ااااناعاع ا م اااانن‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ر انمر م او لح ا ج ع‬ ‫م‬ ‫ا من ا ا‬ ‫ان ا ح‬

‫(‪ )1‬الماد (‪ / 19‬الفقر اوال) من قانون الخدمة المدنية رقم (‪ )24‬لسنة ‪ 1960‬المعدل ‪.‬‬

‫(‪)21‬‬
 ‫المطلب الثالث‬
‫الموان‪ ،‬القانونية للترقية‬
‫ل اااااال‬ ‫انااااااون ماااااان ا ج ااااااع ا واناااااااع ا مخمنااااااع ااااااا‬ ‫ان اااااانان ا من ااااااا ااااااو‬
‫انمااااار‬ ‫ااااامح ر ا من اااااا‬ ‫ا ااااانظق م ا نقااااار ااااا ا م ظاااااف‬ ‫انماااااارر ااااان مااااان ا ااااان‬
‫ااااارن ااااانان‬ ‫لر مااااار‬ ‫و ن من اعااااا‬ ‫جااااا و مااااارن ا م انااااا ممع ااااا لااااار م ظف محااااا‬
‫ااااا ار مااااان لااااا‬ ‫قااااا ه ا م انااااا محاااااوو‬ ‫لناااااون ا لعاااااو ظ ا قااااا ا ا مااااارن‬ ‫ا من اااااا‬
‫ام ااااان اااااةوان ا ضااااار ع ظ ا ااااار ا ا م ااااا ا ااااار‬ ‫ظ اااااى ااااالا ا حنااااان‬ ‫ا م ااااان‬
‫مااااار ان قااااا ه ا م انااااا م ماااااع محااااانق ا م ظاااااف مااااان ا من اااااا خااااان ماااااو معاناااااع ماااااظ‬
‫ماااان اقااااق قاااا ه ا م اناااا قاااا ماااار‬ ‫مناااا ظناااا ا من ااااا‬ ‫لااااظ ا ا ماااارن ا ا م اناااا ا اااا‬
‫ا ماع ‪-:‬‬ ‫ا ان‬ ‫نه‬ ‫امق‬
‫الفرع االول ‪ /‬العقوبات االنضباطية‬
‫ان ا ع لااااااااع ا نضاااااااالر اع م ظااااااااف ا عاااااااارق ا ا م ااااااااف لخومااااااااع ظرمااااااااع " ل ن اااااااار‬
‫مانضاااااااا ا وان ل اااااااانان اوان ماااااااان ج ااااااااع مخ ااااااااع لاااااااا ك لحاااااااا‬ ‫ا جااااااااظار ا اااااااا‬
‫ا مخاااااار ف م ااااااناعر ا واناااااااع‬ ‫اااااا‬ ‫ا م ظااااااف ا م ااااااف لخومااااااع ظرمااااااع ل اااااال‬
‫نماااااا ا م اااااان ا عنا اااااا ظ ااااااى م ااااااا ا ع لااااااع ا نضاااااالر اع ظ ااااااى‬ ‫‪)1(.‬‬ ‫ا نر اااااا "‬
‫ا م ظااااااف اااااااارن ملعاااااااع ع لااااااع ا نضااااااالر اع ان ماااااان اقااااااق قاااااا ه ا ع لاااااار ا مااااااا‬
‫ااااارن ن‬ ‫‪)2(.‬‬ ‫نو ظ اااااى ااااالا ا حنااااان ااااا‬ ‫اجااااا ظ نضااااا ر ظ اااااى ا م ظاااااف ا مااااا‬
‫ق ‪-:‬‬ ‫نع ‪ 1991‬ا معو‬ ‫ر ا عرق ن ق (‪)14‬‬ ‫انضلر م ظا ا و ع ا‬
‫‪ /‬اااااااا نظااااااان ‪ -:‬معاااااااو ظ لاااااااع اااااااا ا نظااااااان مااااااان ا ع لااااااار ا مااااااا ا ااااااامحوا ر‬ ‫ا‬
‫ااااار ا عااااارق ن ااااااق (‪)14‬‬ ‫ااااارن ن انضاااااالر مااااا ظا ا و اااااع ا‬ ‫ااااا‬ ‫ا م ااااان ا عنا ااااا‬
‫ا ااااااامن ا م ااااااان ان م جااااااا ظ لاااااااع اااااااا ا نظااااااان ل اااااااعرن‬ ‫ااااااانع‪ 1991‬ا معاااااااو‬
‫‪)3(.‬‬ ‫م ظف امنم ظ ا ر م خان ا من ا مو اناع ا ن‬ ‫محنان ا ج‬

‫(‪ )1‬محموود احموود رحيوول ‪ ,‬المسوونولية االنضووباطية لموودقق الحسووابات الماليووة لووي القووانون العراقووي ‪ ,‬رسووالة‬
‫ماجستير ‪ ,‬معهد البحوث للدراسات العربية ‪ ,‬القاهر ‪ , 2013 ,‬ص‪. 96‬‬
‫)‪ )2‬الماد (‪ )8‬من قانون انضباط موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪ )14‬لسنة ‪ 1991‬المعدل‪.‬‬
‫(‪ )2‬الماد (‪ / 8‬الفقر ‪ )1‬من قانون انضباط موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪ )14‬لسنة ‪ 1991‬المعدل ‪.‬‬

‫(‪)22‬‬
 ‫اااااا‬ ‫ظ ا اااااار ا م اااااان‬ ‫ارنااااااار ‪ /‬ظ لااااااع ا ناااااا ان ‪ -:‬قاااااا ماااااان ا ع لاااااار ا ماااااا ناااااا‬
‫عااااان اعاااااو ا اااااان ج ااااارمع‬ ‫انم ااااا‬ ‫ظ اااااى ا م ظاااااف ا مخااااار ف ا ااااا‬ ‫ا ااااا انان ماااااان‬
‫ظ لااااااع ا ناااااا ان ل ااااااعرن ا م ظااااااف محنانااااااار لر مخر اااااااع‬ ‫مااااااان‬ ‫ماااااان ا اعاااااا ا‬
‫امنمااااااا ظ اااااااى قااااااا ه ا ع لاااااااع مااااااا خان‬ ‫ظاامااااااا‬ ‫محاااااا انه مااااااان ا خااااااان ل اجلااااااار‬
‫‪)1(.‬‬ ‫مع ا ن‬ ‫ا من ا ا ا ظارو مو‬

‫اااااااا ا ناماااااااا ماااااااان ا ع لاااااااار‬ ‫اااااااا ا ناماااااااا ‪ -:‬معااااااااو ظ لااااااااع‬ ‫ار ااااااااار ‪ /‬ظ لااااااااع‬
‫ا نضااااالر اع ا مااااا اجااااا ظ نضااااا ر م اع ااااار ظ اااااى ا م ظاااااف ا مخااااار ف ا ااااا ن اااااك‬
‫ممجاااااار ظ ظ اااااان اااااااارق لاااااا من‬ ‫اااااا ا ااااااا م ماااااان ناماااااا ا م ظااااااف مااااااو‬ ‫لح ااااااق ا‬
‫مااااان‬ ‫‪)2(.‬‬ ‫ا ع لاااااع‬ ‫ااااان‬ ‫محناااااان مااااا ن اااااا ا مخر ااااااع ا مااااا انم ل ااااار ا ااااام جل‬
‫(‪)3‬‬ ‫ا ارن ا م ممنم ظ ى م ا ق ه ا ع لع ق ‪-:‬‬

‫ماااااااو‬ ‫ااااااا ا نامااااااا‬ ‫‪ -1‬مااااااا خان ا من اااااااا ا ا ظاااااااارو خم اااااااع ا ااااااا ن ااااااا حر اااااااع‬
‫ممجر ظ خم ع اارق ‪.‬‬
‫اااا‬ ‫اااا ا ناماااا‬ ‫اااا ن احااااو ظاااان اااا ااااا ق ماااان اااااارق‬ ‫‪ -2‬ماااا خان ا من ااااا ا ا ظااااارو‬
‫حر ع مجر ظ مو ا ع لع خم ع اارق ‪.‬‬

‫نالعاااااار ‪ /‬ظ لااااااع ا ماااااا لا ‪ -:‬ا اااااا ن ااااااك ل ااااااعرن محنااااااان ا جاااااا ا ااااااى ا مخاااااار ف‬
‫غاااااااان مااااااان‬ ‫ااااااا‬ ‫ااااااالر ا مااااااا جع ااااااا‬ ‫ا اااااااعنه لر مخر ااااااااع ا مااااااا انم ل ااااااار ا‬
‫امنمااااا ظ اااااى‬ ‫ا ااااا ظاا‬ ‫اجمنااااار ا مخر ااااااع مح اااااان ااااا‬ ‫جااااا‬ ‫ا ر ااااا ا اااااا‬
‫‪)4(.‬‬ ‫نع احو‬ ‫ق ه ا ع لع م خان ا من ا ا ا ظارو مو‬

‫ااار ااااارن مروااااع ظ اااى ا م ظاااف‬ ‫ا نامااا ‪ -:‬معاااو مااان ا ع لااار ا مااا‬ ‫خرم ااار ‪ /‬ظ لاااع ان ااار‬
‫مااان نامااا ا م ظاااف ا ان‬ ‫ن ااار م ااام‬ ‫ااا ا نامااا‬ ‫ااا م ااال ا اااى حاااو مااار ظ لاااع‬
‫ن ااار منااار جاااظرا منااا‬ ‫ا نامااا‬ ‫اااى م ااام ا نامااا لنممااا امااار ظ لاااع ان ااار‬ ‫ا ع لاااع ا‬
‫لن ااالع ما ااااع مااار ان مااار اخم اااارن ااا ا اااا رن ا ممنمااا ظ ا مااار ااا ا ظاااارو ا ا مااا خان ااا‬

‫(‪ )1‬الماد (‪ / 8‬الفقر ثانيا) من قانون انضباط موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪ )14‬لسنة ‪ 1991‬المعدل‬
‫(‪ )2‬الماد ( ‪ /8‬الفقر ثالثا) من قانون اعاله ‪.‬‬
‫(‪ )3‬البندين (أ‪ -‬ب) الماد (‪ / 8‬الفقر ثالثا ) من القانون اعاله ‪.‬‬
‫(‪ )4‬الماد (‪ / 8‬الفقر ثالثا) من قانون العاملين المدنيين بالدولة رقم (‪ )47‬لسنة ‪ 1978‬المعدل ‪.‬‬

‫(‪)23‬‬
‫ا ناماااا ل اااا مل ااااغ ماااان ناماااا ا م ظااااف لن اااالع‬ ‫ظ لااااع ان اااار‬ ‫مااااان‬ ‫‪)1(.‬‬ ‫ا من ااااا‬
‫مظاااو ظ ااى اانمان ااامق اااك‬ ‫م اا ظاان اامع ا اا ن‬ ‫مااو‬ ‫(‪ )% 10‬ماان ناملاا ا اا ن‬
‫امنمااا ظ اااى قااا ه ا ع لاااع مااا خان‬ ‫انم لااا‬ ‫لااا من محناااان ا اااعن ا م ظاااف لر اعااا ا ااا‬
‫‪)2(.‬‬ ‫نمان‬ ‫ا من ا ا ا ظارو مو‬

‫رو ااااااار ‪ /‬ظ لاااااااع منظاااااااا ا ونجاااااااع ‪ -:‬قااااااا مااااااان ا ع لااااااار ا مااااااا ننااااااا ظ ا ااااااار‬
‫ظاااااو مااااان ا ع لااااار ا خ اااااان ظ اااااى‬ ‫ا ااااا انان ا ااااارل ع ضااااان ظااااان ا ااااارن ن ا نر ااااا‬
‫ااااا‬ ‫حاااااار ا م ظاااااف مااااان ا اااااوقر ا ا مااااار ننااااا لر ع لااااار ا ااااارل ع ا ان ااااار مماااااا‬
‫ماااااار ظ لااااااع منظااااااا ا ونجااااااع ا ظاااااااااع ارنا ماااااار‬ ‫ح ا م اااااار ناااااا ظان ماااااان ا ع لاااااار ا‬
‫ل ااااار ا اااااى ا ونجاااااع ا مااااا ناااااظ ا ا ااااار ا ااااا ن لااااا من‬ ‫منظاااااا نامااااا ا م ظاااااف ا معر ااااا‬
‫امنم ظ ى ق ه ا ع لع ‪:‬‬ ‫انم ل‬ ‫محنان ا عن ا ا م ظف لر اع ا‬
‫اظاااو أ مع امااار خوماااع م خااا لنظااارق‬ ‫ااا انان ا أنظماااع ا‬ ‫‪ .1‬لر ن ااالع م ظاااف ا خرضااا‬
‫ا اااونجر ا مر ااااع ا من اااا ‪ :‬منظاااا نامااا ا م ظاااف ا اااى ا حاااو األوناااى ونجاااع ا مااا و ن‬
‫ونجماااا ملر اااان ماااا منحاااا ا عاااان ا ا ماااا نر اااار اااا ا ونجااااع ا منااااظ من اااار (ل ااااار‬
‫اارن ام رضااره لاا‬ ‫ا عاان ا م اانن اا ا ونجااع ا منااظ ا ا اار) اعاارو إ ااى ا ناماا ا اا‬
‫ا ع لاااع مااا ماااو ان ا ماااو‬ ‫ااان‬ ‫ااان ا مااان مااارنا‬ ‫منظاااا ونجمااا لعاااو ضااارا اااان‬
‫ا ع لع‪.‬‬ ‫ن‬ ‫نامل األخان ل‬ ‫ا م ضاع‬
‫اظاااو أ مع امااار خوماااع م خااا لنظااارق‬ ‫ااا انان ا أنظماااع ا‬ ‫‪ .2‬لر ن ااالع م ظاااف ا خرضااا‬
‫اارن‬ ‫ظااارومان ماان نام ا ا م ظااف اعاارو إ ااى ا نام ا ا ا‬ ‫اانمان‪ :‬مخاااا‬ ‫ا ظااارو ا‬
‫ا ع لاااع مااا‬ ‫ااان‬ ‫ااان ا مااان مااارنا‬ ‫ام رضاااره لااا منظاااا ونجمااا لعاااو ضااارا اااان‬
‫ا ع لع ‪.‬‬ ‫ن‬ ‫نامل األخان ل‬ ‫مو ان ا مو ا م ضاع‬
‫اظاااااااو ا مع امااااااار خوماااااااع‬ ‫ااااااا انان ا انظماااااااع أ‬ ‫‪ .3‬لر ن ااااااالع م ظاااااااف ا خرضااااااا‬
‫اااااان اع ماااااان ناماااااا‬ ‫ااااااان ظاااااااروا‬ ‫م خاااااا لنظاااااارق ا ظااااااارو ا اااااان اع ‪ :‬مخاااااااا‬
‫ا ع لاااااع‪.‬‬ ‫ااااان‬ ‫ا م ظاااااف مااااا ماااااو ان ا ماااااو ا م ضااااااع ااااا ناملااااا األخاااااان لااااا‬
‫(‪)3‬‬

‫(‪ )1‬محمد احمد رحيل ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 98‬‬

‫(‪ )2‬الماد (‪ / 8‬الفقر خامسا) من قانون انضباط موظفي الدولة موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪)14‬‬
‫لسنة ‪ 1991‬المعدل ‪.‬‬
‫(‪ )3‬الماد (‪ / 8‬الفقر سادسا) من قانون انضباط موظفي الدولة موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪)14‬‬
‫لسنة ‪ 1991‬المعدل ‪.‬‬

‫(‪)24‬‬
‫ااااارلعر ‪ /‬ظ لاااااع ا انااااا ‪ -:‬م ااااام ظ لاااااع ا انااااا لمنحااااااع ا م ظاااااف ا مخااااار ف ظااااان‬
‫ااااااان‬ ‫ااااااالر ا مااااااا ا ااااااام جل‬ ‫ا ظاااااااااع ماااااااو محاااااااوو ل ااااااانان ا انااااااا امضااااااامن ا‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ك ظ ى ا نح ا م‬ ‫ا ع لع‬
‫اااااان ا ا ا ظ اااااا ا م ظااااااف‬ ‫مظاااااااو ظ ااااااى ااااااان‬ ‫م اااااا ظاااااان اااااانع‬ ‫‪ -1‬مااااااو‬
‫اااااا ا ماااااان ا ار اااااااع‬ ‫لاااااارانمان ماااااان ا ع لاااااار ا مر اااااااع ا ل حااااااوقر ماااااانمان انم اااااا‬
‫ااااااى عاااااان ا اااااام ج‬ ‫ا ع لااااااع ا‬ ‫اااااان‬ ‫اااااان ا ماااااان ماااااارنا‬ ‫خاااااان ا خماااااا‬
‫معر لم ل حوقر ‪-:‬‬
‫‪ -‬ا م لا‬
‫ا نام‬ ‫‪ -‬ان ر‬
‫‪ -‬منظا ونجع‬
‫ا ا اااااجن ظااااان جناماااااع غاااااان‬ ‫‪ -2‬ماااااو ل راااااا ااااا ا اااااجن ا ا ح اااااق ظ اااااا لااااار حل‬
‫معملااااان ماااااو‬ ‫اااااك اظملااااارنا مااااان مااااارنا ناااااو ن ا ح اااااق ظ اااااا‬ ‫مخ اااااع لر ااااانف‬
‫م اااااااامنو مناااااااا انناااااااارف ا ن اماااااااا‬ ‫اماااااااا ماااااااان ضاااااااامن مااااااااو ا اناااااااا‬ ‫م‬
‫اااااااح ا ااااااااو ان قااااااا ه ا ع لاااااااع لااااااار نغق مااااااان ان‬ ‫ا منااااااان ع ااااااا خااااااان ماااااااو‬
‫ااااااق ااااااا ن اانقاااااار ماااااان حااااااا من ااااااا ا م ظااااااف ا ان ا عاااااانف‬ ‫ا م اااااان ا عنا اااااا‬
‫ا ااااااامح ا من اااااااا خااااااان ا امااااااان‬ ‫جااااااان ظ اااااااى ان ا م ظاااااااف ا معر ااااااا ل ااااااار‬
‫‪)2( .‬‬ ‫ن‬ ‫ام‬
‫الفرع الثاني ‪ /‬سحب اليد كمان‪ ،‬لترلي‪ ،‬الموظف‬
‫اااااع ا ظااااااع ظاااان ا م ظااااف‬ ‫ااااح ا اااااو (ا اااا ف ظاااان ا عماااا ) ا نااااو لاااا ا اااا ر‬
‫ااا رم ا ظااااااع ظاااوق ارمااا لملر ااان اظمر ااار ااار م ظف‬ ‫ا ااا ر ر م مااار اااا و ا اااى ناااظ‬
‫اااع ا اااا حارظااار ظ اااى ا نااار ر‬ ‫ااااوه ظااان ا ظمااار ا م‬ ‫م جااا ا اااا م ماااع م اااح‬ ‫ا عااارق ا ااا‬
‫ا عااارق ضااامرن ظوا اااع م ضااا ظاع محر ماااع ا م ظاااف ا مخااار ف لجااا ا ااا وه ا اااو ر خر اااار‬
‫نااان مااان جرنلنااار ان‬ ‫‪)3(.‬‬ ‫اااو امرن ااا ر ااا اااق م اااف ااااوه ظااان ا عمااا‬ ‫مااان ا مااا انا ا مااا‬
‫ا ااااوف ماااان قاااا ا ا جاااانار قاااا ضاااامرن ظوا ااااع م ضاااا ظاع محر مااااع ا م ظااااف ا مخاااار ف‬
‫ا اار قاا ا مااار نناا ظ ااا ا مااارو‬ ‫ااا ان ظم اا ظ اااى مجنااار ا ضاااع ا ا مح اااا‬ ‫حمااى‬
‫ااانع ‪ 1991‬ا معاااو‬ ‫ااار ا عااارق ن اااق (‪)14‬‬ ‫(‪ ) 16‬مااان ااارن ن انضااالر مااا ظا ا و اااع ا‬

‫(‪ )1‬الماد (‪ / 8‬الفقر سابعا) من قانون انضباط موظفي الدولة موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪)14‬‬
‫لسنة ‪ 1991‬المعدل ‪.‬‬
‫(‪ )2‬الماد (‪ /9‬الفقر اوال وثانيا) من قانون موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪ )14‬لسنة ‪ 1991‬المعدل ‪.‬‬
‫(‪ )3‬د‪ .‬نعيم عطية ‪ ,‬موان‪ ،‬الترقية ‪ ,‬بحث منشور لي مجلة قضايا الحكومة ‪ ,‬العدد‪ , 1971 , 3‬ص‪. 611‬‬

‫(‪)25‬‬
‫ع اااى واانمااا ان م اااح ااااوه مااان‬ ‫ظ اااى انااا " ا ا ا اااف ا م ظاااف مااان ج اااع ا اخمنااار‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ا ظااع ا ع مو ا م اف "‬

‫ااااا مااااان ا ااااا ظان نااااااا‬ ‫قااااا ا ان ا ج اااااع ا مخمناااااع ل اااااح ااااااو ا م ظاااااف قااااا‬
‫اااااا ان ل اااااارره اااااا ا ظااااااااع مضاااااان‬ ‫ممجاااااار ظ (‪ ) 60‬ا ماااااار ا ا ماااااانار‬ ‫ا ااااااواان مااااااو‬
‫احااااا ماااان اج اااا‬ ‫اااا ا عماااا ا اااا‬ ‫لر مناااا حع ا عرمااااع ا ااااو ااااا ان ظ ااااى ااااان ا مح ااااا‬
‫ن ا ا ا ااااارن‬ ‫ظاامااااا لعاااااو انم ااااارر ا ماااااو ا مااااا‬ ‫اعااااارو ا اااااى ناااااا‬ ‫ظ اااااى ا مح اااااا‬
‫جناااااع ان م نااااا ل اااااح ااااااو ا م ظاااااف‬ ‫قنااااارك محااااا ن ان ااااا ا اااااى ظاااااااع اخااااان‬
‫‪)2(.‬‬ ‫ا منح ع من مناح ا مح ا‬

‫الفوورع الثالووث ‪ /‬منوو‪ ،‬ترليوو‪ ،‬الموظووف الحا وول علوو تقوودير ضووعيف لووي اسووتمار تقيوويم اداد‬
‫الموظفين‬

‫ااااااار‬ ‫اوار ا م ظاااااااف‬ ‫ام ااااااان معنااااااااف م اااااااااق اوار ا م ظاااااااف ل نااااااا قااااااا اااااااار‬
‫مااااان ظمنااااااع محاااااوو‬ ‫اجلرمااااا ا ظااااااااع ا ااااامنروا ا اااااى معاااااراان ن ااااار محاااااوو خااااان‬
‫ا ملر اااااان م ظااااااف لااااااارن ناااااانحام ماااااان اااااام ا ظاااااااااع ان‬ ‫ا اااااا ق لاااااا ا ااااااناا‬
‫م اااااون ا م ظاااااف ظ ااااا ى ا ااااامر ا ظاااااااع قااااا مااااار ننااااا ظ اااااا ا ا ااااان‬ ‫ااااان الااااا‬
‫اااااانع‬ ‫(‪ ) / 1‬ماااااان ا ماااااارو ا مر ااااااعع ظ اااااان ماااااان اااااارن ن ا خومااااااع ا موناااااااع ن ااااااق (‪)24‬‬
‫‪ /‬و) ماااااان ا ماااااارو‬ ‫ن صنااااااار ‪ ,‬ماااااار نناااااا ظ ااااااا ا ا اااااان (ا‬ ‫‪ 1960‬ا معااااااو ا ماااااا‬
‫اااااانع ‪2008‬‬ ‫اااااار ا عاااااارق ن ااااااق (‪)22‬‬ ‫(‪ ) 6‬ماااااان اااااارن ن ن اماااااا ماااااا ظا ا و ااااااع ا‬
‫ا م ظاااااف ظ اااااى م اااااوان ضاااااعاف ااااا‬ ‫ا معاااااو ‪ ,‬لنااااارر ظ اااااى مااااار م اااااوق ااااارن حنااااا‬
‫ونجااااااع‬ ‫ا ااااااممرن م ااااااااق اواااااااا ا اااااا ن ااااااللر اااااا ماااااا خن ا من ااااااا ا ظااااااوق من اعاااااا‬
‫لاااااااع حاااااااا ان ا اااااااممرن ا م اااااااااق م ظاااااااف قااااااا ا مااااااا ملاااااااان ماااااااو م ااااااا ن‬ ‫ام‬
‫ا ملر ااااان منحااااا‬ ‫ا م ظاااااف مااااان ظومااااا خااااان ماااااو خوممااااا ا ااااارل ع ام ااااانى اااااناا‬
‫ناااااان ماااااان جرنلناااااار ان اا اااااارف من ااااااا ا م ظااااااف لناااااارر ظ ااااااى‬ ‫ا اااااامح‬ ‫ا م ااااااوان ا اااااا‬
‫‪)3(.‬‬ ‫ا ملر ن‬ ‫م ااق اواا من خن ناا‬

‫(‪ )1‬الماد (‪ )16‬من قانون انضباط موظفي الدولة والقطاع العام رقم (‪ )14‬لسنة ‪ 1991‬المعدل ‪.‬‬
‫(‪ )2‬الماد (‪ )19 , 18‬من قانون انضباط موظفي الدولة والقطاع العام رقوم (‪ )14‬لسونة ‪ 1991‬المعودل علو‬
‫االثار والنتائج المترتبة عل عقوبة سحب اليد للموظف العام ‪.‬‬
‫(‪ )3‬د‪ .‬نعيم عطية ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 617‬‬

‫(‪)26‬‬
‫ا ملر اااااان مع ماااااار و ا ااااااع‬ ‫مم اااااان ان ا اااااا ن ا راااااااو اااااا حاااااار املاااااا ا ااااااناا‬
‫اضاااااااحع و ن ا انحاااااااارظ م ظاااااااف لحاااااااا ا ااااااا ن واااااااا منااااااا ن اضااااااار ظااااااان‬
‫اااااك‬ ‫لاعاااااع ا ظمااااار ا مااااا ا ااااانف ظ ا ااااار ا ان ا ااااا ن م اااااااق ا م ظاااااف مااااان خااااان‬
‫اضااااااحع اااااا ظم اااااااع‬ ‫اااااا حاااااار ظااااااوق املاااااار معااااااراان و ا ااااااع‬ ‫و ن جااااااو‬ ‫ا ااااااناا‬
‫ا ملر اااااان ا عااااااوار م ظااااااف امنحاااااا م ااااااوان ضااااااعاف‬ ‫ا م ااااااااق ا ان احماااااا ا ااااااناا‬
‫لاااا ك اااارن ظم اااااع من ااااا ا م ظااااف ماااان خاااان ا ااااممرن ا م ااااااق‬ ‫ا ق اااا ا ااااى ا من ااااا‬
‫ا مااااااا مااااااا ان لن رااااااااع ا م ااااااارف ا اااااااى‬ ‫ام ااااااان ان ا ااااااا ن ااااااار محر ااااااان ا ا ع ااااااا‬
‫‪)1(.‬‬ ‫ا مح ر ا م ظف لر من ا‬

‫الفرع الراب‪ / ،‬موان‪ ،‬اخرى‬

‫رن نااااااااع ام ااااااان ان مااااااا و‬ ‫مضااااااامن ااااااارن ن ا خوماااااااع ا عنا ااااااا ظ اااااااى ننااااااا‬
‫لر نماجاااااع ا اااااى مااااا خان من اااااا ا م ظاااااف أل ااااالر ظاااااو مااااان ا ما اااااع ظ اااااى اااااك مااااار‬
‫ا م ‪-:‬‬

‫‪ -1‬ا جااااارظا لاااااو ن نامااااا ‪ -:‬مااااا و ا جااااارظ ا مااااا ممااااانر م ظاااااف لاااااو ن نامااااا‬
‫ااااااك ن ا جاااااارظ لااااااو ن‬ ‫ا ااااااى ماااااا خان من اعاااااا ا ااااااى ا ونجااااااع ا ماااااا ا اااااامح ر‬
‫ا ح ااااا‬ ‫رنااااا احااااانق مااااان لعااااا‬ ‫معاااااو خوماااااع ع ااااااع مجظااااااع لر مااااار‬ ‫نامااااا‬
‫ا ممااااااارظا ا ماااااا اممماااااا ل اااااار ا ناناااااا ماااااان ا ماااااا ظاان ا م ااااااممنان لر خومااااااع ا‬
‫منضااااااااع ا ننااااااا‬ ‫ا ممممعاااااااان لإجااااااارظا اظماروااااااااع لنامااااااا مااااااارق ا لإجااااااارظا‬
‫اااااار ا عاااااارق ن ااااااق‬ ‫مع اماااااار م اااااا ا مناااااااا اااااارن ن ن اماااااا ماااااا ظا ا و ااااااع ا‬
‫محم اااااا ا جاااااارظا‬ ‫اااااانع ‪ 2008‬ا معااااااو لاااااار ا ن (‪ ) 9‬مناااااا ظ ااااااى اناااااا‬ ‫(‪)22‬‬
‫ااااااامح ر ا ااااااارن ن‬ ‫لاااااااو ن نامااااااا ظ اااااااى اخااااااامنف ان اظ ااااااار محوااااااااو مااااااارنا ا‬
‫‪)2(.‬‬ ‫ا من ا‬ ‫م ظف لر ن لع عن‬
‫نااااااع ا ع اااااار م ااااارا ع ا عوا اااااع‬ ‫‪ -2‬ا جااااارظا ا ممن حاااااع لنااااارر ظ اااااى ااااارن ن ا اااااااع ا‬
‫ن ا اااااا ان‬ ‫‪ -:‬اعااااااو ا ماااااا ظاان ا م اااااام ان ل ح اااااارق ا ماااااارو (‪ ) 6‬ماااااان ا اااااارن ن ا ماااااا‬
‫مناااااون لح اااااق ااااانانا ا اااااااع لإجااااارظ اظماروااااااع لنامااااا مااااارق خااااان ا ماااااو ا مااااا‬
‫امنقق من ل قااع ا ممااظ ‪.‬‬ ‫حان ا ل‬ ‫اج ظ ق ا ر ا ظمنا‬

‫(‪ )1‬د‪ .‬نعيم عطية ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 618‬‬

‫(‪ )2‬الماد (‪ / 9‬الفقر اوال) من قانون الخدمة المدنية رقم (‪ )24‬لسنة ‪ 1960‬المعدل ‪.‬‬

‫(‪)27‬‬
 ‫‪ -3‬معااااا ن من اااااا ا م ظاااااف ا اااااى ا ونجاااااع ا مر ااااااع ا منحااااا ا عااااان ا ااااان اع نااااا‬
‫ظ اااااا ا م ااااان ا عنا ااااا ل ااااارن ن‬ ‫ناملااااا ا حاااااو ا ظ اااااى ونجمااااا ‪ -:‬قااااا ا مااااار نااااا‬
‫لم جلاااااا امناااااا ماااااان من ااااااا ا م ظااااااف ا ااااااى‬ ‫ا اااااا‬ ‫‪)1(.‬‬ ‫ا خومااااااع ا موناااااااع ا نر اااااا‬
‫ناملااااااا ا حاااااااو ا ظ اااااااى ونجمااااااا لمعناااااااى ان‬ ‫نااااااا‬ ‫ا ونجاااااااع ا مر ااااااااع ونجمااااااا‬
‫ام ااااااان من اعااااااا ا اااااااى ا ونجاااااااع‬ ‫ا م ظاااااااف ا حرنااااااا ظ اااااااى ااااااا رو ا ظواوااااااااع‬
‫ا اااااى ن رام ااااار مااااان ااااااق امااااانر‬ ‫ا ار ااااااع انمااااار ال اااااى ااااا ا ونجاااااع ا نالعاااااع نااااا‬
‫من اعااااار ا انااااا امااااانر ا نامااااا و ن ا عنااااا ان‬ ‫نامااااا ا ونجاااااع ا ار ااااااع نام لااااار اااااا‬
‫ام اااااااان‬ ‫اااااااا ك ا م ظااااااااف ا حرناااااااا ظ ااااااااى اااااااا رو ا ل اااااااار نا‬ ‫ا اااااااا ظاا‬
‫ا ااااااى‬ ‫ااااااى انماااااار ال ااااااى اااااا ا ونجااااااع ا ارناااااااع ناااااا‬ ‫من اعاااااا ا ااااااى ا ونجااااااع ا‬
‫من اعاااار ا اناااا اماااانر‬ ‫ااااى ناملاااار ااااا‬ ‫ن رام اااار ماااان اااااق اماااانر ناماااا ا ونجااااع ا‬
‫اااااارن ا جااااااون لر م اااااان ا عنا اااااا ان‬ ‫ناااااان اناااااا‬ ‫ناماااااا و ن ا عناااااا ان ا اااااا ظاا‬
‫ا مااااا ام ااااان ان ماااااارن مااااان لااااا‬ ‫نااااانار من اااااار ة ااااا ر‬ ‫ا ضااااار اااااك لااااان‬
‫‪)2(.‬‬ ‫ا م ظاان ا ا و اان ا مرلعان ر‬ ‫لع‬

‫(‪ )1‬الماد (‪ / 9‬الفقر اوال) من قانون الخدمة المدنية رقم (‪ )24‬لسنة ‪ 1960‬المعدل ‪.‬‬
‫(‪ )2‬د‪ .‬نعيم عطية ‪ ,‬م در سابق ‪ ,‬ص‪. 620‬‬

‫(‪)28‬‬
 ‫خاتمة‬
‫نحااااا ا ااااالر حرجااااار ا مااااا ا نان ظااااان ناااااا‬ ‫ظ اااااى ا ااااانغق مااااان أن امجاااااره ا اااااو‬
‫اااا ا ع اااا و األخااااان إ أنناااار نأاناااار‬ ‫ااااق ااااامق إ‬ ‫ماااار ا وماااا م ظااااا ا وان ماااان خااااومر‬
‫ا اااااام رن ل اااااار‬ ‫اااااا مجاااااار ا ظااااااااع ا عم ماااااااع أ اااااا ا‬ ‫عاااااا ا م ااااااناعر‬ ‫اااااااف‬
‫ضااااا ا ن اااااراظ ا مااااا محااااار ظ مح اااااا ا من ااااااع ااااا ا ظاااااااع‬ ‫ااااا‬ ‫مااااان ماااااق ا م ااااان‬
‫ااااامنمرجر‬ ‫ا‬ ‫مااااان خااااان لحاااااا ا اااااى لعااااا‬ ‫اااااو م نااااا ا لرحااااا‬ ‫ا عم مااااااع ل قاااااوا ر‬
‫ا م نار ‪-:‬‬
‫‪ -1‬ا من ااااا ا نااااو لاااا انم اااار ا م ظااااف ماااان ا ظااااااع ا ماااا ا اااام ر ا ااااى ظااااااع م اااا‬
‫ا ونجع ا ظ ى ا مر اع ونجم ملر نم ضمن مونج ا ظاا ‪.‬‬
‫ا لاعااااع ا رن ناااااع من اااااع ماااان ا ا اااارر ماااان ظااااو ان ا من اااااع‬ ‫‪ -2‬جاااا و خاااانف حاااا‬
‫مااااان ق‬ ‫ا م ظاااااف ا مااااا اجااااا منح ااااار اااااااره ظناااااو مااااا ن ااااان‬ ‫حااااا مااااان ح ااااا‬
‫ا خرناااااع م ظاااااف انمااااار ااااااوخ ضااااامن‬ ‫مااااان ا ح ااااا‬ ‫مااااان اااااان ان ا من اااااا اااااا‬
‫ا خرنع ل ا ا ما ق ‪.‬‬ ‫ما ق ا معاان مح م ا ن‬
‫مااااااو ا رن ناااااااع‬ ‫‪ -3‬قناااااارك ظااااااو ا اااااالر ماااااا و ا ااااااى من اااااااع ا م ظااااااف لاااااا ا مر اااااا‬
‫ا ونا اااااااع قااااااا مااااااار ا ااااااامى لم ااااااانا‬ ‫ظ ا ااااااار لااااااار انان م ضااااااا‬ ‫ا مننااااااا‬
‫ق منظق لن ن و ا ع ظرو ع ‪.‬‬ ‫لر‬ ‫ا من ا ا ان م ك ا‬

‫التو يات‬
‫‪ -1‬ن نااااا لااااارن م ااااا ن ا ااااالر م ااااانا من ااااااع ا م ظاااااف منظماااااع لنااااا ن اضاااااحع‬
‫و ا ع ظرو ع جما ا م ظاان ‪.‬‬
‫ظاااااوق‬ ‫ر اااااع لم لاااااا ا ااااا انان ا نر ااااا‬ ‫‪ -2‬ا اااااظاق ظان ا مر ااااااع ا ااااا ظانا ا خااااان‬
‫انوان ا مع امر اخن من ل ر مخر اع م ك ا انان ‪.‬‬

‫(‪)29‬‬
 ‫الم ادر‬
‫ا نصن ا ناق‬
‫اوال ‪ /‬الكتب والمنلفات‬
‫ااااااا ا ااااااارن ن ا وان ‪ ,‬ا ظاااااااااع ا عرماااااااع ‪,‬‬ ‫اااااااا‬ ‫‪ -1‬و ‪ .‬انااااااا ن احماااااااو نا ااااااارن ‪ ,‬ا‬
‫ج‪ , 2‬وان ا ن ضع ا عنلاع ‪ ,‬ا رقن ‪. 1997 ,‬‬
‫‪ ,‬ااااااااااان اح ااااااااااارق ا ظاااااااااااااع ا عرماااااااااااع ‪ ,‬وان‬ ‫‪ -2‬و ‪ .‬ح اااااااااااان حمااااااااااا و ا م اااااااااااو‬
‫لااااا ‪ ,‬مااااان و ن ااااانع‬ ‫ا ظااااانن‪ ,‬مااااان و ن محااااا‬ ‫ا جمرقانااااااع ن ااااان ا م ظاااااا‬
‫‪.‬‬ ‫ل‬
‫اجلاااااار ا ماااااا ظاان ا عماااااا ماان ‪ ,‬ا منظمااااااع‬ ‫‪ -3‬و‪ .‬نمضاااااارن محمااااااو ل ااااااا ‪ ,‬ح اااااا‬
‫ا عنلاع منماع ا واناع ‪. 2008 ,‬‬
‫‪ -4‬و‪ .‬ااااااا امرن ااااااا اق ل رن ااااااا ‪ ,‬نظااااااارق ا ظاااااااااع ا عرماااااااع ااااااا ا مم اااااااع ا نونااااااااع‬
‫ا ر ماع ‪. 1997 , 1 ,‬‬
‫‪ ,‬ا اااااا جاظ اااااا ا اااااارن ن ا وان ‪ ,‬ونا ااااااع م رننااااااع‬ ‫‪ -5‬و‪ .‬اااااا امرن محمااااااو ا ماااااار‬
‫‪ ,‬ا مر ا ارن ‪ ,‬وان ا ا ن ا عنل ‪ ,‬منن ‪ ,‬ا رقن ‪. 1975 ,‬‬
‫اااااا ا اااااارن ن ا وان ‪ ,‬م اااااارل ا ااااااعون ‪,‬‬ ‫ااااااا‬ ‫‪ -6‬و ‪ .‬ظلااااااو ا مناااااا ل ااااااا ن ‪ ,‬ا‬
‫ل ‪. 2007 ,‬‬ ‫من و ن مح‬
‫‪ -7‬و‪ .‬مرجااااااااااااو ناغاااااااااااا ا ح اااااااااااا ‪ ,‬ا اااااااااااارن ن ا وان ‪ ,‬وان ا جرمعااااااااااااع ا جواااااااااااااو ‪,‬‬
‫نوناع ‪. 2008 ,‬‬ ‫ا‬
‫اااااااا ا اااااااارن ن ا وان ‪ , 1 ,‬وان ا ا اااااااان‬ ‫ااااااااا‬ ‫‪ -8‬و‪ .‬محمااااااااو ل اااااااان ح ااااااااان ‪ ,‬ا‬
‫نوناع ‪. 2007 ,‬‬ ‫ا جرمع ‪ ,‬ا‬
‫اااااااا ا اااااااارن ن ا وان ‪ , 1 ,‬وان ا ا اااااااان‬ ‫ااااااااا‬ ‫‪ -9‬و‪ .‬محمااااااااو ل اااااااان ح ااااااااان ‪ ,‬ا‬
‫نوناع ‪. 2007 ,‬‬ ‫ا عنل ‪ ,‬ا‬

‫اااااااااا ا ضاااااااااارر ا وان ‪ , 2 ,‬وان‬ ‫ااااااااااا‬ ‫‪ -10‬و ‪ .‬محماااااااااا و ظاااااااااار ف ا لناااااااااار ‪ ,‬ا‬
‫ا ن ضع ا عنلاع ‪. 1999 ,‬‬

‫‪ ,‬ا ااااااااااااارن ن ا وان " ونا اااااااااااااع م رنناااااااااااااع " ‪, 6 ,‬‬ ‫‪ - 11‬و‪ .‬م ا اااااااااااااع ا نااااااااااااان‬
‫ا ن ع ا ممنلاع م ظا ا مر ‪ ,‬ا وان ا لاضرر ‪. 2006 ,‬‬

‫(‪)30‬‬
‫ااااارن ا عااااان ‪ ,‬ةمااااارق ا عنماااااع الااااا ا اضااااا جمااااار ا اااااوان محماااااو لااااان م ااااانق‬ ‫‪-12‬‬
‫‪ 1375 ,‬قـ ‪1956 ,‬ق ‪.‬‬ ‫ا منن ‪ ,‬لان‬ ‫الن منظ ن ا نا‬

‫‪ -13‬اااااااو ااااااع و ا رضاااااا ‪ ,‬من اااااااع ا م ظااااااف ا عاااااارق ‪ ,‬ونا ااااااع م رننااااااع ‪ , 1 ,‬وان‬
‫ا ا ر ع ‪ ,‬ظمرن ‪. 2012 ,‬‬

‫ثانيا ‪ /‬الرسائل واالطاريح‬

‫من ااااااع ا م ظاااااف ا عااااارق (ونا اااااع م رنناااااع‬ ‫‪ -1‬خر اااااو حمااااارو محماااااو ‪ ,‬ا نظااااارق ا ااااارن ن‬
‫‪ ,‬جرمعاااااااع ا ااااااان‬ ‫اااااااا ) ‪ ,‬ن ااااااار ع مرج ااااااامان ‪ ,‬ااااااااع ا ح ااااااا‬ ‫لاااااااان ا نون ا‬
‫‪. 2012-2011 ,‬‬ ‫ا‬
‫ا ح اااااارلر ا مر اااااااع اااااا‬ ‫اع ا نضاااااالر اع مااااااو‬ ‫‪ -2‬محمااااااو احمااااااو نحااااااا ‪ ,‬ا م اااااا‬
‫ونا ااااااار ا عنلااااااااع ‪,‬‬ ‫ا ااااااارن ن ا عنا ااااااا ‪ ,‬ن ااااااار ع مرج ااااااامان ‪ ,‬مع اااااااو ا لحااااااا‬
‫ا رقن ‪. 2013 ,‬‬
‫‪ -3‬قااااااو احمااااااو محمااااااو ناااااار ر ‪ ,‬ا من اااااااع لر خمااااااارن اااااا ا ظااااااااع ا عرمااااااع "ونا ااااااع‬
‫‪. 2008 ,‬‬ ‫م رننع " ‪ ,‬ن ر ع مرج مان ‪ ,‬جرمعع ا رقن ‪ ,‬اع ا ح‬

‫ثالثا ‪ /‬البحوث والدراسات‬

‫‪ -1‬ان ااااااارق ظ ااااااا ظلاااااااو هللا ‪ ,‬حمرااااااااع حااااااا ا م ظاااااااف ا عااااااارق ااااااا ا من ااااااااع ‪ ,‬مج اااااااع‬
‫‪ ,‬ا مج و ‪ , 12‬ا عوو ‪. 2012 , 54‬‬ ‫ا نا وان ح‬
‫‪ -2‬ق ‪.‬ق ا مخااااااارن ن ااااااااو خ اااااااا ‪ ,‬من اااااااا ا م ظاااااااف ااااااا ظااااااا معاااااااوو ا م اااااااناعر‬
‫ا عنا ااااااع ‪ ,‬لحاااااا من اااااا ن ااااا مج ااااااع جرمعااااااع م ناااااا ‪ ,‬ا مج ااااااو ‪ , 3‬ا عااااااوو ‪, 29‬‬
‫‪. 2016‬‬
‫‪ ,‬ضااااااامرنر ا مااااااا ظاان لاااااااان ا نظنااااااااع ا م لاااااااا ‪ ,‬مج اااااااع‬ ‫‪ -3‬و‪ .‬ااااااا امرن ا مااااااار‬
‫‪. 1969 ,‬‬ ‫ا ع ق ا واناع ‪ ,‬ا عوو ا‬
‫‪ -4‬و‪ .‬محمااااااا و ح مااااااا ‪ ,‬ا جوااااااااو ااااااا انظماااااااع ا عااااااارم ان ا ماااااااوناان لر ج ااااااارظ ا وان‬
‫اااااار ا عاااااارق ‪ ,‬مج ااااااع ا ع اااااا ق ا واناااااااع ‪ ,‬ا اااااانع ا خرم ااااااع ظ اااااان‪ ,‬ا عااااااوو ا‬ ‫ا‬
‫‪. 1973 ,‬‬
‫م نماااااع ‪ ,‬ناااااحااع‬ ‫اااااا‬ ‫‪ -5‬و ‪ .‬محماااااو لااااان ظلاااااو ا عظااااااظ ا ن ااااااو ‪ ,‬حااااا م م ااااا‬
‫من ناع ‪. 2015 / 8/8 ,‬‬ ‫ل ا‬

‫(‪)31‬‬
‫‪ -6‬و‪ .‬نعااااااق ظ ااااااع ‪ ,‬م انااااا ا من ااااااع ‪ ,‬لحااااا من ااااا ن ااااا مج اااااع ضااااارار ا ح ماااااع ‪,‬‬
‫ا عوو‪. 1971 , 3‬‬

‫رابعا ‪ /‬القوانين‬

‫نع ‪ 1960‬ا معو ‪.‬‬ ‫‪ -1‬رن ن ا خومع ا موناع ن ق (‪)24‬‬

‫اااااانع ‪1991‬‬ ‫اااااار ا عاااااارق ن ااااااق (‪)14‬‬ ‫‪ -2‬اااااارن ن انضاااااالر ماااااا ظا ا و ااااااع ا‬
‫ا معو ‪.‬‬
‫نع ‪ 1978‬ا معو ‪.‬‬ ‫‪ -3‬رن ن ا عرم ان ا موناان لر و ع ن ق (‪)47‬‬
‫نع ‪ 2008‬ا معو ‪.‬‬ ‫‪ -4‬رن ن ن ام م ظا ا و ع ن ق (‪)22‬‬

‫(‪)32‬‬