MỤC LỤC
Trang
TỔNG BIÊN TẬP
GS. TS. Lê Quang Cường
PHÓ TỔNG BIÊN TẬP
ThS. Vũ Thị Minh Hạnh
BAN BIÊN TẬP TS. Trần
Thị Mai Oanh TS. Nguyễn
Khánh Phương TS.
Khương Anh Tuấn
TÒA SOẠN
Viện Chiến lược và Chính sách Y tế
Ngõ A36 Hồ Tùng Mậu - Mai Dịch
Cầu Giấy - Hà Nội
Tel: (04) 3846 1590
(4) 3823 4167
Fax: (04) 3823 2448
Email: tapchichinhsachyte@hspi.org.vn
Giấy phép xuất bản số:
197/GP-BTTTT cấp ngày 23/6/2014
In 2.000 cuốn khổ 20,5x29,5
Chế bản in tại:
Công ty Hoàng Minh
NHÂN LỰC Y TẾ
▪ Phát triển nhân lực trong hệ thống khám chữa bệnh giai đoạn
2015 - 2020 1
ThS. Vũ Thúy Nga
▪ Chất lượng thực hành lâm sàng của sinh viên được đào tạo
bác sĩ đa khoa qua kết quả quan sát tại một số cơ sở đào tạo 8
CN. Đặng Lê Trí, ThS.Tạ Đăng Hưng, ThS. Trần Đức Thuận
▪ Thực trạng kết hợp Viện - Trường trong đào tạo thực hành bác
sĩ đa khoa 17
ThS. Tạ Đăng Hưng, CN. Đặng Lê Trí, ThS. Trần Đức Thuận
▪ Động lực làm việc của nhân viên y tế - Tổng quan từ một số
nghiên cứu 25
ThS. Hoàng Ly Na
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN
▪ Tổng quan về thực trạng triển khai thực hiện chính sách dân số,
33
sức khỏe sinh sản của một số nước trên thế giới và Việt Nam
ThS. Nguyễn Văn Hùng
▪ Tỷ lệ và một số yếu tố liên quan đến tiếp cận sàng lọc
trước sinh và sơ sinh của phụ nữ một số tỉnh, thành 40
TS. Nguyễn Thị Thu Nam, CN. Vũ Thị Thanh Nga
NHÌN RA THẾ GIỚI
▪ Tổng quan quốc tế và bài học kinh nghiệm cho thực hiện
mô hình Hỗ trợ y tế từ xa (Telemedicine) ở Việt Nam 51
ThS. Phùng Lâm Tới, TS. Khương Anh Tuấn,
TS. Nguyễn Thị Minh Hiếu
 Trang

GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI

▪ Những quy định về thi thăng hạng chức danh nghề
nghiệp viên chức chuyên ngành y tế 60
ThS. Vũ Thị Mai Anh

▪ Quy định về thủ tục cấp chứng chỉ hành nghề đối với người
hành nghề tại cơ sở khám chữa bệnh 62
ThS. Vũ Thúy Nga

▪ Chế độ trợ cấp, phụ cấp đối với cán bộ, công chức trực tiếp
làm chuyên môn y tế tại các cơ sở điều trị nghiện ma túy 64
CN. Ngô Phương Thảo

▪ Quy định về tiêu chuẩn chức danh Giám đốc, Phó

Giám đốc Sở Y tế 66
ThS. Vũ Thúy Nga

▪ Quy định về mã số, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp bác sĩ,
bác sĩ y học dự phòng, y sĩ 68
CN. Vũ Mạnh Cường

▪ Quy định mới về điều kiện để cơ sở y tế thực hiện

kỹ thuật mang thai hộ 70

ThS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh

TIN TỨC
▪ Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án kiểm soát mất
cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016 - 2020 72
CN. Ngô Phương Thảo

▪ Kế hoạch hành động quốc gia về kiểm soát nhiễm khuẩn

trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh giai đoạn 2016 - 2020 74
ThS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh

▪ Kế hoạch nhân rộng và phát triển mô hình phòng khám bác

sĩ gia đình tại Việt Nam, giai đoạn 2016 - 2020 76
CN. Vũ Mạnh Cường

▪ Sơ kết 5 năm thực hiện kế hoạch hành động phát triển y, dược
cổ truyền Việt Nam đến năm 2020 79
ThS. Vũ Thị Mai Anh
 Sè 17/2016

PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC TRONG HỆ

THỐNG KHÁM CHỮA BỆNH GIAI ĐOẠN
2015-2020
ThS. Vũ Thúy Nga1

Tóm tắt
Dù đã đạt nhiều thành tựu y học ngang tầm thế giới nhưng chất lượng nguồn nhân lực y tế
nói chung và trong hệ thống khám chữa bệnh của nước ta nói riêng vẫn còn nhiều bất cập. Cụ
thể như: số lượng nhân lực có trình độ chuyên môn cao còn ít, chất lượng không đồng đều, phân
bố chênh lệch giữa các vùng, miền, các tuyến...
Nhằm phát triển nhân lực y tế trong hệ thống khám chữa bệnh theo tinh thần Nghị quyết 46-
NQ/TW của Bộ Chính trị về “Công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ nhân dân trong tình
hình mới”, ngày 17/7/2015 Bộ trưởng Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 2992/QĐ-BYT phê duyệt
"Kế hoạch phát triển nhân lực trong hệ thống khám bệnh, chữa bệnh (KBCB) giai đoạn 2015-2020".
Kế hoạch này đề cập đến toàn bộ nhân lực của hệ thống KBCB trong toàn quốc, cả khu vực công lập
và ngoài công lập; không bao gồm khu vực KBCB thuộc các lực lượng vũ trang.
Bài viết này giới thiệu một số nội dung quan trọng trong chính sách phát triển nhân lực của
mạng lưới các cơ sở KBCB giai đoạn 2015-2020.

1. Quan điểm phát triển nhân lực trong hệ
thống khám bệnh, chữa bệnh giai đoạn
2015-2020:
1) Phát triển nhân lực KBCB theo tinh thần
Nghị quyết 46-NQ/TW của Bộ Chính trị về
“Công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức
khoẻ nhân dân trong tình hình mới” với quan
điểm “Nghề y là một nghề đặc biệt, cần được
tuyển chọn, đào tạo, sử dụng và đãi ngộ đặc
biệt” và theo quan điểm chung phát triển nhân
lực y tế Việt Nam trong Quyết định 816/QĐ-
BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế phê duyệt “Quy
hoạch phát triển nhân lực y tế giai đoạn 2012-
2020”.
2) Phát triển nhân lực KBCB dựa trên cơ sở
thực tiễn, kế thừa và phát huy những thành
tựu, kinh nghiệm, khắc phục những bất cập và
yếu kém để đáp ứng đầy đủ nhu cầu nhân lực
cho việc phát triển hệ thống KBCB, từng bước
đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe (CSSK)
ngày càng tăng của nhân dân.
3) Phát triển nhân lực KBCB trên cơ sở sự
cần thiết, tính cấp bách, tính khả thi và sự phù
hợp giữa các vùng kinh tế - xã hội ở Việt Nam.
Điều chỉnh dần những mất cân đối trong phân
1 Tạp chí Chính sách Y tế

1
NHÂN LỰC Y TẾ
bố nhân lực giữa các vùng kinh tế, các khu vực
thành thị và nông thôn, các chuyên ngành, ưu
tiên tăng cường nhân lực KBCB cho tuyến
huyện, xã, khu vực nông thôn, miền núi, hải đảo
và các vùng khó khăn về kinh tế – xã hội, góp
phần bảo đảm ngày càng công bằng hơn trong
cung cấp các dịch vụ KBCB cho nhân dân.
4) Giáo dục y đức luôn được chú trọng và
thực hiện song song với đào tạo chuyên môn
nghiệp vụ, đồng thời với phát triển năng lực
nghiên cứu khoa học y học, rút ngắn khoảng
cách trình độ công nghệ trong lĩnh vực KBCB
với các nước phát triển trong khu vực và thế
giới.
5) Tăng cường hợp tác quốc tế, thu hút
nguồn lực về tài chính và tiếp thu công nghệ
tiên tiến phù hợp với điều kiện Việt Nam trong
phát triển và phân bổ nguồn nhân lực KBCB.
2. Mục tiêu phát triển nhân lực trong hệ
thống khám bệnh, chữa bệnh giai đoạn
2015-2020
Mục tiêu chung: Phát triển đội ngũ nhân lực
KBCB đủ về số lượng, mạnh về chất lượng, hợp
lý về cơ cấu, theo hướng tối ưu về phân bố giữa
các khu vực và phân bố giữa các chuyên ngành,
đáp ứng yêu cầu chăm sóc sức khỏe (CSSK),
đặc biệt là chăm sóc sớm, dựa vào cộng đồng,
song song với phát triển kỹ thuật để góp phần
nâng cao chất lượng dịch vụ KBCB, thực hiện
mục tiêu công bằng, hiệu quả và phát triển.
Mục tiêu cụ thể: (1)Tăng nhanh số lượng
nhân lực, nhất là bác sỹ, thông qua các loại hình
đào tạo khác nhau, ưu tiên nhân lực cho các địa
phương còn nhiều khó khăn, các bệnh viện tuyến
huyện và trạm y tế xã; (2) Đặc biệt chú trọng
phát triển đội ngũ bác sỹ chuyên khoa, đáp ứng
nhu cầu phát triển kỹ thuật, nâng cấp bệnh viện,
nhằm nâng cao chất lượng KBCB; (3) Nâng cao
trình độ và năng lực quản lý điều hành
2
nhân lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản
lý bệnh viện; (4) Xây dựng chính sách và chế độ
đãi ngộ hợp lý cho nhân lực KBCB, đặc biệt là
các vùng miền núi, hải đảo, khó khăn, vùng có
nhiều đồng bào dân tộc thiểu số và một số lĩnh
vực chuyên khoa kém thu hút nhằm cân đối
phân bố nhân lực KBCB, góp phần nâng cao
chất lượng KBCB ở tuyến dưới.
3. Các chỉ tiêu về nhân lực y tế trong lĩnh vực
khám bệnh, chữa bệnh cần đạt vào năm 2020
Bên cạnh những nội dung liên quan đến việc
dự báo nhu cầu nhân lực KBCB đến năm 2020,
Kế hoạch của Bộ Y tế cũng đặt ra các chỉ tiêu
chung về nhân lực y tế cần đạt vào năm 2020
như: Trong lĩnh vực KBCB, đạt chỉ tiêu 8 bác
sỹ, 2 dược sỹ đại học và 16 điều dưỡng
trên10.000 dân; đạt 30% tổng số điều dưỡng có
trình độ cao đẳng và đại học; các bệnh viện đa
khoa tuyến tỉnh có trên 50% tổng số bác sỹ có
trình độ chuyên khoa cấp I trở lên (BSCKI và
BSCKII) và tương đương, ít nhất 20% tổng số
bác sỹ có trình độ chuyên khoa cấp II và tương
đương; các bệnh viện chuyên khoa tim mạch,
nhi (hoặc sản nhi), chấn thương chỉnh hình có
đủ bác sỹ làm việc, trong đó có ít nhất 50% tổng
số bác sỹ có trình độ chuyên khoa cấp I và cấp
II và tương đương; mỗi bệnh viện huyện có ít
nhất 5 bác sỹ chuyên khoa cấp I thuộc các
chuyên ngành chủ yếu, bao gồm nội khoa, ngoại
khoa, sản khoa, nhi khoa và truyền nhiễm; đạt
90% các trạm y tế xã (TYT) có bác sỹ hoạt động
và 95 % TYT xã có hộ sinh hoặc y sỹ sản, nhi;
đạt 90% tổng số lãnh đạo các bệnh viện được
đào tạo và cấp chứng chỉ về quản lý bệnh viện;
nhân lực KBCB trong khu vực ngoài công lập
phát triển đạt 10% tổng nhân lực KBCB; mức
gia tăng trung bình mỗi năm về số lượng cho cả
đào tạo mới và đào tạo liên tục đạt 120-150%.
Đối với các chuyên khoa, đến năm 2020
chuyên ngành ung thư tuyến trung ương phấn
 Sè 17/2016

đấu đạt 645 bác sĩ chuyên khoa, tuyến tỉnh là chuyên khoa; chuyên ngành tim mạch tuyến
1.210 bác sĩ chuyên khoa; chuyên ngành chấn trung ương là 260 bác sĩ chuyên khoa, tuyến
thương chỉnh hình tuyến trung ương là 440 tỉnh là 882 bác sĩ chuyên khoa (xem bảng 1).
bác sĩ chuyên khoa, tuyến tỉnh là 1.210 bác sĩ

Bảng 1.Chỉ tiêu phát triển nhân lực một số chuyên khoa tới năm 2020

Chuyên ngành chấn

Tuyến Chuyên ngành ung thư Chuyên ngành tim mạch
thương chỉnh hình
điều
Cơ BS chuyên Cơ BS chuyên Cơ BS chuyên
trị GB GB GB
sở khoa sở khoa sở khoa
Trung
13 3.220 645 13 2.200 440 11 1.300 260
ương
Tỉnh 46 6.050 1.210 63 6.300 1.260 63 4.410 882
Tổng
59 9.270 1.855 76 8.500 1.700 74 5.710 1.142
số

(Nguồn: Kế hoạch phát triển nhân lực trong hệ thống KBCB giai đoạn 2015-2020)

4. Nhu cầu nhân lực khám bệnh, chữa bệnh
đến năm 2020
ü Nhu cầu nhân lực theo chức danh chuyên môn
(bác sỹ, dược sỹ, điều dưỡng, kỹ thuật viên)
Theo dự báo nhu cầu nhân lực, đến năm
2020 phải đạt chỉ tiêu có 08 bác sĩ, 20 điều
dưỡng, 02 dược sĩ đại học và 08 kỹ thuật viên
trên 10.000 dân. Do đó, cần bổ sung 55.245 bác
sĩ; 83.851 điều dưỡng; 10.887 dược sĩ đại học và
hơn 65.261 kỹ thuật viên, 97.892 người thuộc
các nhóm chuyên ngành khác so với số lượng
nhân lực được thống kê năm 2011 (bảng 2).

Bảng 2. Nhu cầu nhân lực theo chức danh chuyên môn đến năm 2020

Chỉ tiêu Cần có năm

Năm 2011 Số cần
Chức danh chuyên môn (người) năm 2020 2020
(*) bổ sung
(**) (***)
Bác sĩ 44.104 8 99.351 55.245
Điều dưỡng 141.494 20 225.345 83.851
Dược sĩ đại học 16.875 2 27.762 10.887
Kỹ thuật viên 24.076 8 89.337 65.261
Các nhóm chuyên ngành khác 36.114 12 134.006 97.892

(Nguồn: Kế hoạch phát triển nhân lực trong hệ thống KBCB giai đoạn 2015-2020)
(*): Số liệu kiểm tra bệnh viện năm 2011- Cục Quản lý Khám, chữa bệnh.
(**): Số cán bộ trên 10.000 dân.
(***):Dự báo dân số Việt Nam năm 2020 là 97,5 triệu người,
mỗi năm nhân lực y tế bị giảm 5% do nghỉ hưu, chuyển công tác.

3
NHÂN LỰC Y TẾ

ü Nhu cầu nhân lực KCB theo vùng kinh tế
- xã hội
Về nhu cầu nhân lực trong hệ thống KBCB
theo vùng kinh tế - xã hội, đến năm 2020, khu
vực Đồng bằng sông Hồng cần có 22.947 bác
sĩ, 45.392 điều dưỡng, 4.589 dược sĩ đại học;
Khu vực Trung và miền núi phía Bắc cần có
13.297 bác sĩ, 37.604 điều dưỡng, 2.843 dược
sĩ đại học; Khu vực Bắc Trung bộ và duyên hải
miền Trung cần có 21.252 bác sĩ, 48.878 điều
dưỡng, 4.445 dược sĩ đại học; Khu vực Tây
Nguyên cần có 5.595 bác sĩ, 13.429 điều dưỡng,
1.221 dược sĩ đại học; Khu vực Đông Nam bộ
cần có 17.466 bác sĩ, 36.363 điều dưỡng, 3.534
được sĩ đại học; Khu vực Đồng bằng sông Cửu
Long cần có 18.794 bác sĩ, 43.679 điều dưỡng,
4.123 dược sĩ đại học (bảng 3).

Bảng 3. Dự báo nhu cầu nhân lực thuộc lĩnh vực KBCB
theo vùng kinh tế - xã hội đến năm 2020

Bác sỹ Điều dưỡng Dược sỹ đại học

Năm 2011 (*) Cần Cần Năm Cần Cần Năm Cần Cần
Các vùng
có bổ 2011 năm bổ 2011 năm bổ
kinh tế Tổng BS/ năm sung 2020 sung 2020 sung
10.000
BS 2020 (**) (**)
dân
Đồng bằng
10.696 5,3 22.947 12.251 20.387 45.392 25.005 378 4.589 4.211
Sông Hồng
Trung du
và miền núi 6.722 6,0 13.297 6.575 35.465 37.604 2.139 719 2.843 2.124
phía Bắc
Bắc Trung
Bộ và
8.982 4,7 21.252 12.270 30.712 48.878 18.166 510 4.445 3.935
Duyên hải
miền Trung
Tây
1.894 3,6 5.595 3.701 8.266 13.429 5.163 117 1.221 1.104
Nguyên
Đông
8.724 5,9 17.466 8.742 20.310 36.363 16.053 516 3.534 3.018
Nam Bộ
Đồng bằng
Sông Cửu 7.084 4,1 18.794 11.708 26.354 43.679 17.325 620 4.123 3.503
Long
Tổng số 44.104 99.351 55.247 141.494 225.345 83.851 16.875 27.762 10.887

(Nguồn: Kế hoạch phát triển nhân lực trong hệ thống KBCB giai đoạn 2015-2020)
(*): Số bác sĩ trên 10.000 dân.
(**): Dự báo dân số Việt Nam năm 2020 là 97,5 triệu người,
mỗi năm nhân lực y tế bị giảm 5% do nghỉ hưu, chuyển công tác.

4

ü Nhu cầu nhân lực theo các chuyên khoa
Nhu cầu và quy hoạch phát triển nhân lực
một số chuyên khoa Lao, Phong, Tâm thần,
Pháp y, Giải phẫu bệnh đã được đề cập tại đề án
“Khuyến khích đào tạo và phát triển nhân lực y
tế các chuyên ngành Lao, Phong, Tâm thần,
Pháp y và Giải phẫu bệnh giai đoạn 2013-2020”
được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bởi Quyết
định số 319/QĐ-TTg ngày 07/02/2013. Cụ thể
đến năm 2020, số lượng đào tạo nhân lực y tế
các chuyên ngành thuộc Đề án này khoảng 2.500
người, trong đó có 30 tiến sĩ; 30 thạc sĩ; 170 bác
sĩ chuyên khoa cấp 2; 570 bác sĩ chuyên khoa
cấp 1; 1500 bác sĩ đa khoa định hướng chuyên
ngành; 200 cử nhân xét nghiệm kỹ thuật định
hướng chuyên ngành giải phẫu bệnh và pháp y.
Bên cạnh đó, 90 - 100% bệnh viện, viện tuyến
trung ương; 70 - 90% bệnh viện, viện tuyến tỉnh
và các cơ sở đào tạo có đủ nhân lực các chuyên
ngành Lao, Phong, Tâm thần, Pháp y, Giải phẫu
bệnh; 50 - 70% bệnh viện tuyến huyện có đủ
nhân lực các chuyên ngành Lao, Phong, Tâm
thần…
Đối với các chuyên khoa, đến năm 2020 phấn
đấu đạt tỉ lệ bác sỹ/điều dưỡng chuyên khoa ung
thư là 1/2, tỉ lệ bác sĩ/giường bệnh chuyên khoa
ung thư là 1/5; đạt tỉ lệ bác sĩ/điều dưỡng chấn
thương chỉnh hình là 1/2, tỉ lệ bác
Sè 17/2016
sĩ/giường bệnh chấn thương chỉnh hìnhlà 1/5;
đạt tỉ lệ bác sĩ/điều dưỡng tim mạch là 1/2, tỉ lệ
bác sỹ tim mạch/giường bệnh chuyên ngành là
1/5; đạt 50% tổng số bác sĩ làm việc tại các cơ
sở nhi khoa được đào tạo chuyên ngành nhi, đạt
50% tổng số điều dưỡng làm việc tại các cơ sở
nhi khoa được đào tạo chuyên khoa cấp I nhi,
đạt 100% bệnh viện tuyến huyện, trong mỗi
chuyên khoa nhi, nội, ngoại, sản và truyền
nhiễm, có ít nhất 1 bác sỹ chuyên khoa cấp I.
Nhu cầu nhân lực chuyên khoa Sản, Nhi cần
được chú trọng trong phát triển nhân lực các địa
phương thuộc các khu vực Tây Nguyên và miền
núi phía Bắc, là hai khu vực có tỷ lệ chết trẻ em
< 1 tuổi cao nhất (64,4 ‰ và 43,8 ‰ so với
trung bình cả nước bằng 36,7 ‰ - Niên giám
thống kê Y tế, BYT, 2011).
Đối với chuyên khoa bác sỹ gia đình, đến
năm 2020 cần đạt 30% tổng số bác sĩ làm việc
tại trạm y tế xã được đào tạo về y học gia
đình, đạt 70% tổng số bác sĩ làm việc tại trạm
y tế xã được đào tạo phù hợp về chăm sóc sức
khỏe cộng đồng/y học gia đình.
ü Nhu cầu nhân lực theo tuyến bệnh viện
Đến năm 2020, tuyến trung ương sẽ cần 0,3
bác sĩ/ giường bệnh, tuyến tỉnh và tuyến
huyện sẽ cần 0,2 bác sĩ /giường bệnh (bảng 4).
5
NHÂN LỰC Y TẾ

Bảng 4: Nhu cầu nhân lực theo tuyến bệnh viện

Số giường Số giường
Số Tổng số BS/ GB BS/GB
Tuyến bệnh viện kế hoạch kế hoạch
cơ sở bác sỹ (*) (2011) (2020)
(*) (**)
Trung ương 36 20544 22640 4,999 0,20 0,3
Tỉnh 351 91587 103,254 17,260 0,16 0,2
Huyện 578 64404 69,442 11,608 0,16 0,2
Y tế các ngành khác 20 3547 690
Khu vực ngoài công cập 108 7804 11,595 1,845
Tuyến xã 49,470
Tổng số 1,093 187886 262,223 44,104 0,16 0,2
(Nguồn: Kế hoạch phát triển nhân lực trong hệ thống KBCB giai đoạn 2015-2020)
(*) Số liệu Kiểm tra bệnh viện, 2012
(**) Niên giám thống kê Y tế, BYT, 2011

5. Giải pháp thực hiện
Nhằm thực thi có hiệu quả “Kế hoạch phát
triển nhân lực trong hệ thống khám bệnh, chữa
bệnh giai đoạn 2015 - 2020”, trên cơ sở thực
hiện các giải pháp chung phát triển nhân lực y
tế Việt Nam đã nêu trong Quyết định 816/QĐ-
BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế phê duyệt “Quy
hoạch phát triển nhân lực y tế giai đoạn 2012-
2020”; Bộ Y tế cũng xác định các nhóm giải
pháp chính trong lĩnh vực nhân lực KBCB cần
phải thực hiện đồng bộ, bao gồm: giải pháp về
chính sách, giải pháp về đào tạo, giải pháp về
quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin, giải
pháp về tài chính.
Giải pháp về chính sách: bao gồm chính
sách về tăng cường tuyển dụng và đãi ngộ cho
đội ngũ KBCB tại khu vực nông thôn, miền
núi, địa bàn khó khăn; Tăng cường nhân lực
KBCB tại tuyến cơ sở và phát triển nhân lực
KBCB ngoài công lập; tận dụng một số các
nguồn nhân lực có tiềm năng khác...
Để tăng cường nhân lực KBCB tại tuyến cơ
sở, sẽ ưu tiên đáp ứng các yêu cầu chiến lược về
nguồn nhân lực CSSK cho kiện toàn và phát
triển y tế cơ sở; rà soát và điều chỉnh về chức
năng và “phạm vi thực hành” của cán bộ y tế,
nhất là bác sỹ, công tác tại tuyến xã, kiện toàn
đội ngũ y tế cơ sở, thúc đẩy mô hình bác sĩ gia
đình tại cơ sở; thí điểm các mô hình với các
phương thức chi trả hợp lý và khuyến khích gói
lợi ích trực tiếp cho cán bộ y tế cơ sở theo
hướng làm cho công tác CSSK cộng đồng trở
nên hấp dẫn hơn; đồng thời hỗ trợ kinh tế cho
tuyến huyện, thành thị để thu hút bác sỹ về làm
việc tại các trạm y tế cơ sở, đặc biệt với vùng
sâu, vùng đặc biệt khó khăn. Đẩy mạnh thực
hiện bồi thường, hoàn trả kinh phí đào tạo đối
với cán bộ được cử đi đào tạo theo hình thức cử
tuyển; Thực hiện chế độ luân phiên có thời hạn
đối với người hành nghề tại cơ sở khám, chữa
bệnh theo Quyết định số 14/2013/QĐ-TTg ngày
20/02/3013 của Thủ tướng Chính phủ nhằm tăng
cường nhân lực khám chữa bệnh cho tuyến cơ
sở, góp phần đào tạo nâng cao trình độ chuyên
môn cho cán bộ tuyến dưới.
Giải pháp về đào tạo: Thông qua các dự án
đào tạo để tăng số lượng bác sỹ chuyên khoa,
từng bước giải quyết sự thiếu hụt nghiêm trọng
về bác sỹ chuyên khoa thuộc 6 chuyên ngành

6
 Sè 17/2016

ưu tiên (Ung thư, tim mạch, chỉnh hình, nhi
khoa và truyền nhiễm và bác sỹ gia đình). Ưu
tiên đào tạo liên tục và đào tạo theo địa chỉ
cho các địa phương nhằm tăng cường số lượng
bác sỹ chuyên khoa tại tuyến cơ sở, đặc biệt là
đối với bệnh viện tuyến tỉnh và huyện. Trên cơ
sở đó, gia tăng cung cấp dịch vụ khám chữa
bệnh chuyên khoa ngay tại địa phương. Chú
trọng đào tạo bác sỹ và nhân viên y tế cho các
trạm y tế xã để có thể triển khai các hoạt động
đa khoa thực hành, vận hành mô hình bác sỹ
gia đình, thực hiện chính sách bảo hiểm y tế
và bao phủ CSSK toàn dân. Khuyến khích và
hỗ trợ người theo học các ngành học và bậc
học ưu tiên theo các định hướng phát triển,
cũng như một số chuyên ngành có sức thu hút
thấp, ít hoặc không có lợi thế thị trường. Đào
tạo một số lĩnh vực như chuyên ngành bác sỹ
gia đình và chăm sóc dựa vào cộng đồng, y
học phục hồi chức năng và một số chuyên
ngành thuộc khu vực công nghệ cao…
Giải pháp về quản lý và ứng dụng công
nghệ thông tin: Chú trọng nâng cao năng lực
và hiệu quả hoạt động của bộ máy quản lý và
các cán bộ quản lý trong các bệnh viện, nhất là
bệnh viện tỉnh và huyện. Tăng cường năng lực
lập kế hoạch và triển khai kế hoạch phát triển
nhân lực của các cán bộ quản lý về nhân lực
tại các Sở Y tế và các bệnh viện. Ứng dụng
rộng rãi công nghệ thông tin trong quản lý
nhân lực. Chuẩn hóa hệ thống thông tin quản
lý bệnh viện để hỗ trợ công tác quản lý nhân
lực cũng như công tác lập kế hoạch phát triển,
theo dõi, giám sát công tác tổ chức triển kế
hoạch/chính sách phát triển nhân lực.
Giải pháp về tài chính: Xây dựng cơ chế tài
chính, chế độ đãi ngộ đặc biệt và các điều kiện
liên quan bao gồm tăng phân bổ ngân sách cho
y tế nông thôn để thu hút, tuyển dụng và giữ
nhân lực y tế ở nông thôn, miền núi và các
vùng khó khăn và tạo điều kiện cho họ làm
việc có hiệu quả. Xây dựng chính sách tài
chính để tăng cường hơn nữa chương trình
đào tạo liên tục cho cán bộ y tế làm việc ở khu
vực nông thôn, miền núi và các vùng khó
khăn. Phối hợp với Bộ Tài chính để đảm bảo
kế hoạch mở rộng đào tạo cán bộ y tế theo địa
chỉ với mức hỗ trợ hợp lý hơn về tài chính như
chi phí đào tạo, ăn ở, đi lại./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam - Luật Khám chữa bệnh (2009).
2. Nghị quyết 46-NQ/TW của Bộ Chính trị về “Công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức
khoẻ nhân dân trong tình hình mới”.
3. Bộ Y tế - Niên giám thống kê Y tế, 2011.
4. Bộ Y tế - Niên giám thống kê Y tế, 2012.
5. Quyết định 816/QĐ-BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế phê duyệt “Quy hoạch phát triển nhân lực
y tế giai đoạn 2012-2020” ngày 16/3/2012.
6. Quyết định số 92/QĐ - TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án giảm quá tải bệnh
viện giai đoạn 2013 – 2020”.
7.Quyết định số 2992/QĐ-BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế phê duyệt "Kế hoạch phát triển nhân
lực trong hệ thống khám bệnh, chữa bệnh (KBCB) giai đoạn 2015-2020".

7
NHÂN LỰC Y TẾ

CHẤT LƯỢNG THỰC HÀNH LÂM SÀNG CỦA SINH

VIÊN ĐƯỢC ĐÀO TẠO BÁC SĨ ĐA KHOA QUA KẾT
QUẢ QUAN SÁT TẠI MỘT SỐ CƠ SỞ ĐÀO TẠO
CN. Đặng Lê Trí2, ThS. Tạ Đăng Hưng3, ThS. Trần Đức Thuận4

Tóm tắt
Thực hành lâm sàng là cấu phần đặc thù và bắt buộc trong chương trình đào tạo bác sỹ đa
khoa. Trong bối cảnh chỉ tiêu đào tạo tăng cao so với các năm trước, nhu cầu đánh giá chất
lượng thực hành sinh viên y khoa là rất cấp thiết. Kết quả quan sát không tham dự bằng phiếu
bán cấu trúc từ tháng 2 đến tháng 9 năm 2014 tại 5 cơ sở đào tạo y khoa và các cơ sở thực hành
cho thấy sinh viên hệ bác sĩ đa khoa có cơ hội thực hành các kỹ năng lâm sàng bệnh viện tại các
cơ sở thực hành đa dạng. Đa số sinh viên đều có ý thức học tập, nâng cao trình độ. Trong quá
trình tham gia thực hành, sinh viên nhận được sự hỗ trợ tối đa của giảng viên, của cơ sở thực
hành (trong điều kiện cho phép) và của bệnh nhân. Tuy nhiên, một số yếu tố liên quan đến chất
lượng đào tạo còn chưa đảm bảo ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo thực hành của sinh
viên. Để cải thiện các vấn đề nêu trên, các bên liên quan trong quá trình đào tạo bao gồm các
Bộ quản lý, các cơ sở thực hành và cơ sở đào tạo cần chủ động liên hệ, đề xuất phối hợp, cân
đối nguồn thu và chi cho đào tạo, nâng cao năng lực giảng dạy thực hành cho cán bộ, cải cách,
sửa đổi chương trình đào tạo và phương pháp dạy học đặc biệt là giảng dạy thực hành… Chất
lượng đào tạo thực hành lâm sàng cần phải được đảm bảo đúng với vai trò thiết yếu, bắt buộc
trong chương trình đào tạo bác sĩ đa khoa.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
So với các ngành nghề khác, nghề y có nhiều
đặc thù riêng do đó cán bộ y tế cũng là lực lượng
lao động đặc biệt, cần phải được tuyển chọn, đào
tạo với những quy định và yêu cầu chặt chẽ hơn
so với các ngành nghề khác. Mặc dù có nhiều
mô hình đào tạo khác nhau trên thế giới, nhưng
tựu trung chương trình đào tạo bác sỹ cho đến
khi đủ điều kiện hành nghề độc lập thông thường
có 3 giai đoạn [1,2], trong đó, thực hành bệnh
viện là cấu phần bắt buộc [3].
Thực hành với vai trò như nhân viên bệnh viện
giúp cho sinh viên có kinh nghiệm làm quen với
tất cả các loại môi trường bệnh viện, bao gồm
phòng mổ, khoa cấp cứu và các khoa phòng
khác nhau thông qua quan sát và làm việc.
2 Khoa Tổ chức và Nhân lực Y tế, Viện Chiến lược và
Chính sách Y tế, Bộ Y tế.
3 Khoa Tổ chức và Nhân lực Y tế, Viện Chiến lược và
Chính sách Y tế, Bộ Y tế.
4 Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Y tế,
Bộ Y tế.

8

Chương trình đào tạo bác sỹ của Việt Nam
tương đối giống với hầu hết chương trình của
các nước khác trên thế giới, bao gồm các học
phần về khoa học cơ bản, y học cơ sở và y học
lâm sàng.Phần lâm sàng của chương trình bác
sỹ đa khoa dành phần lớn thời gian cho các
học phần nội, ngoại, sản, nhi. Mục tiêu đào tạo
sau khi kết thúc chương trình là các bác sĩ có
đầy đủ những kỹ năng nghề nghiệp cần thiết
đáp ứng với nhu cầu chăm sóc sức khoẻ ngày
càng cao của nhân dân. Tuy nhiên, vì nhiều lý
do, chất lượng chuyên môn của bác sỹ mới ra
trường đang nhận được sự quan tâm của công
luận và các nhà quản lý [1, 4, 5]. Mặc dù nhu
cầu đánh giá một cách khách quan, khoa học
về chất lượng thực hành của sinh viên y khoa
cũng như các yếu tố liên quan, tác động đến
chất lượng đào tạo thực hành rất cấp thiết, tuy
nhiên, trước năm 2014, ở Việt Nam chưa có
nghiên cứu nào thực hiện đầy đủ, khách quan
và khoa học về vấn đề này.
Đáp ứng nhu cầu trên, Viện Chiến lược và
Chính sách y tế - Bộ Y tế tiến hành nghiên
cứu: “Đánh giá thực trạng đào tạo thực hành
bác sỹ đa khoa tại một số cơ sở đào tạo năm
2014”. Ngoài các phương pháp thu thập thông
tin định lượng và định tính thường được sử
dụng như khảo sát bằng phiếu hỏi có cấu trúc,
phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm, một trong
những phương pháp được chú trọng trong
nghiên cứu là phương pháp quan sát. Các kết
quả thu được từ phương pháp quan sát đóng
góp quan trọng trong việc đánh giá chất lượng
đào tạo thực hành.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu tiến hành từ tháng 2 năm 2014
đến tháng 9 năm 2014 tại 5 cơ sở đào tạo được
lựa chọn chủ đích bao gồm Trường Đại học Y
Sè 17/2016
Hà Nội, Trường Đại học Y dược Thái Nguyên,
Trường Đại học Y dược Huế, Trường Đại học
Y dược Cần Thơ và Trường Đại học Y dược
Thành phố Hồ Chí Minh. Với mỗi cơ sở đào
tạo, nghiên cứu tiến hành quan sát 4 cơ sở
thực hành của 4 chuyên khoa gồm Nội, Ngoại,
Sản và Nhi. Tổng số cuộc quan sát thu được
sau nghiên cứu là 40, bao gồm 20 cuộc quan
sát cơ sở thực hành và 20 cuộc quan sát buổi
giảng thực hành. Phương pháp áp dụng trong
nghiên cứu là phương pháp quan sát định tính,
đối tượng quan sát được chọn ngẫu nhiên, tuy
nhiên số lượng các cuộc quan sát được lựa
chọn chủ đích do vậy kết quả chỉ phản ánh
thực trạng tại 5 cơ sở đào tạo nêu trên, không
đại diện cho toàn quốc.
Quan sát là phương pháp thu thập thông tin
thực nghiệm thông qua các tri giác như nghe,
nhìn,… để thu nhận các thông tin từ thực tế xã
hội nhằm đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của đề
tài. Với mục tiêu đánh giá chất lượng thực hành
lâm sàng của sinh viên bác sĩ đa khoa, nghiên
cứu sử dụng phương pháp quan sát không tham
dự. Trong nghiên cứu này, nghiên cứu viên
không tham gia vào nhóm đối tượng quan sát
mà đứng bên ngoài để thực hiện nhiệm vụ. Các
nội dung quan sát bao gồm: quan sát cơ sở thực
hành và buổi giảng thực hành.
Để tiến hành quan sát, nghiên cứu viên liên
hệ với cơ sở đào tạo và 4 bộ môn (Nội, Ngoại,
Sản và Nhi) để xác định thời khóa biểu thực
hành chi tiết trong tuần. Nghiên cứu viên lựa
chọn ngẫu nhiên trong thời khoá biểu một
buổi giảng thực hành lâm sàng tại bệnh viện
của mỗi bộ môn để tới quan sát. Trong quá
trình thu thập thông tin tại thực địa, một
nghiên cứu viên quan sát buổi giảng thực
hành, một nghiên cứu viên thực hiện nhiệm vụ
quan sát điều kiện cơ sở thực hành.
9
NHÂN LỰC Y TẾ
III. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
Chất lượng của một cơ sở đào tạo theo cách
đánh giá trước đây chủ yếu dựa trên kết quả đầu
ra. Ngày nay, cách đánh giá chất lượng đào tạo
trở nên hoàn chỉnh hơn, bao gồm các chỉ số đầu
vào hay cấu trúc và quá trình đào tạo, cuối cùng
mới là đầu ra [6]. Với mục đích kiểm định chất
lượng đào tạo y khoa với quy mô toàn thế giới,
Liên đoàn Giáo dục Y khoa Thế giới (WFME)
đã phát triển ba bộ Tiêu chuẩn toàn cầu nâng cao
chất lượng đào tạo y khoa từ năm 1998. Đến
nay, bộ tiêu chuẩn được thiết kế theo 9 lĩnh vực
[7]. Trong nghiên cứu này, một số tiêu chuẩn
liên quan tới các lĩnh vực có khả năng ghi
nhận bằng phương pháp quan sát được sử
dụng làm tiêu chuẩn đối chiếu với thực trạng
được ghi nhận từ các cơ sở thực hành.
3.1. Thực trạng đào tạo thực hành
3.1.1. Cơ sở đào tạo thực hành
Sinh viên hệ bác sĩ đa khoa có cơ hội tham
gia thực hành lâm sàng tại nhiều cơ sở thực hành
khác nhau. Các cơ sở thực hành được ghi nhận
trong nghiên cứu bao gồm nhiều loại hình với
các chức năng, quy mô khác nhau… Trong đó
chủ yếu là các bệnh viện đa khoa hoặc các bệnh
viện chuyên khoa phù hợp với học phần
10
thực hành của sinh viên. Xét về quy mô bệnh
viện, đa phần sinh viên có cơ hội thực hành tại
các bệnh viện hạng I và hạng II. Đặc biệt, sinh
viên của 3 cơ sở đào tạo tại Hà Nội, Huế và
TP.Hồ Chí Minh còn có cơ hội thực hành tại 3
bệnh viện hạng đặc biệt.
3.1.2. Điều kiện học tập, sinh hoạt của sinh
viên khi tham gia thực hành
Về điều kiện học tập của sinh viên: Toàn bộ
các buổi giảng bên giường bệnh cũng như thực
hành của sinh viên đều được thực hiện trực tiếp
tại các khoa, phòng của bệnh viện. Tuy nhiên,
với hình thức giảng bình bệnh án, nghiên cứu
ghi nhận được sự khác nhau ở các cơ sở thực
hành. Khoảng 40% (7/20) số cơ sở đáp ứng tốt
giảng đường, phòng học cho sinh viên với các
trang thiết bị hiện đại và phù hợp. Nhưng bên
cạnh đó vẫn có một số cơ sở thực hành (4/20 cơ
sở) hoàn toàn không có khả năng bố trí giảng
đường, phòng học cho sinh viên do điều kiện
không cho phép, sinh viên nghe giảng ngay tại
khoa, phòng, thậm chí là hành lang bệnh viện.
Quá tải bệnh viện được cho là một trong những
nguyên nhân chính khiến cho các cơ sở thực
hành phải tận dụng một phần hoặc toàn bộ
phòng dành cho cán bộ bệnh viện và phòng
dành cho sinh viên làm bệnh phòng.
 Sè 17/2016

“Sinh viên thực hành ngay tại các khoa, phòng của bệnh viện. Các buổi giảng bình
bệnh án cũng được thực hiện ngay tại các khoa, phòng. Khoa không có giảng đường riêng,
có 1 phòng họp được sử dụng cho cán bộ” - Quan sát điều kiện cơ sở thực hành.

Sinh viên thực hành ngay tại các khoa, phòng của bệnh viện. Tuy nhiên, do phòng ốc chật hẹp nên nhiều sinh
viên phải đứng bên ngoài theo dõi bác sỹ khi đi thăm khám bệnh nhân.

Đối với các cơ sở có khả năng bố trí giảng
đường cho sinh viên, chất lượng giảng đường
cũng không đồng nhất. Một số cơ sở có giảng
đường, phòng học đáp ứng tốt nhu cầu của sinh
viên. Bên cạnh đó, vẫn còn có những giảng
đường có diện tích nhỏ hẹp, thiếu điều kiện
ánh sáng, âm thanh phục vụ dạy và học,…
Tuy nhiên, việc bố trí cho sinh viên có được
điều kiện học tập cơ bản như vậy cũng đã là
một nỗ lực lớn của các cơ sở thực hành.

“Giảng đường đủ rộng cho khoảng 30

sinh viên có thể ngồi và quan sát được
giảng viên. Giảng đường được bố trí
ngay tại Khoa, thuận tiện cho sinh viên di
chuyển thăm khám và nghe giảng v.v…” -
Quan sát điều kiện cơ sở thực hành.
“Tuy nhiên, giảng đường tương đối xa
so với các khoa, phòng, do đó chưa thể tận
dụng cho các mục đích khác của sinh viên
như bảo quản đồ đạc, thay đồ, v.v…” - Giảng đường được bố trí ngay tại Khoa, thuận tiện
cho sinh viên thăm khám, nghe giảng
Quan sát điều kiện cơ sở thực hành.

11
NHÂN LỰC Y TẾ
Một số điều kiện khác phục vụ quá trình học
tập của sinh viên như tủ để đồ, phòng thay đồ
riêng, phòng nghỉ,… cũng đã có tại một số cơ sở
tuy nhiên đa phần không đồng bộ và không đầy
đủ. Đặc biệt, qua quan sát chưa ghi nhận được
các trang thiết bị thực hành tiền lâm sàng tại
bệnh viện. Có thể tại thời điểm tiến hành nghiên
cứu, sinh viên đã hoàn thành xong giai đoạn
thực hành tiền lâm sàng, các nghiên cứu viên
không có cơ hội quan sát đầy đủ các địa điểm
diễn ra quá trình thực hành. Với một số ít cơ sở
có phòng thực hành tiền lâm sàng chuyên biệt
mà nhóm nghiên cứu có cơ hội quan sát, biên
bản quan sát cũng ghi nhận tình trạng trống trơn
không có các trang thiết bị thực hành.
Về điều kiện sinh hoạt của sinh viên: Sinh
viên thực hành tại bệnh viện được sử dụng các
tiện ích thông dụng của bệnh viện mà không
phải chi trả bất cứ khoản chi phí nào ngoài học
phí. Tuy nhiên, việc sử dụng cho mục đích cá
nhân như sạc điện thoại, laptop ... là gần như
không có. Đồ dùng cá nhân mang theo phải tự
bảo quản. Phòng trực được sử dụng chung cho
nhiều khóa sinh viên với nhiều hình thức đào tạo
khác nhau. Hầu hết các cuộc quan sát không ghi
nhận được các cơ sở vật chất phục vụ cho sinh
viên như tủ để đồ, phòng thay đồ riêng, phòng
nghỉ,… Phòng học và bệnh phòng đủ ánh sáng,
đảm bảo vệ sinh, tuy nhiên do có nhiều sinh viên
thực tập cùng với người nhà bệnh nhân, phòng
ốc trở nên chật chội nên việc đảm bảo vệ sinh là
thách thức lớn và khó có thể để tất cả nhóm sinh
viên cùng thăm khám bệnh nhân và trao đổi về
trường hợp bệnh cụ thể.
3.1.3. Nội quy, quy định dành cho sinh viên,
giảng viên khi tham gia thực hành
Tại tất cả các cơ sở thực hành đều có những
quy định bắt buộc đối với sinh viên và được toàn
bộ sinh viên thực hiện tương đối nghiêm túc.
Sinh viên khi tham gia thực hành, dù là bình
12
bệnh án, vẫn phải đảm bảo các phương tiện thực
hành cá nhân như áo blouse, ống nghe, biển tên.
Các buổi giảng bình bệnh án, sinh viên phải có
sổ tay cá nhân để ghi chép. Việc mang theo sổ
cá nhân không quá bất tiện với sinh viên do có
thể để vừa vặn trong túi áo. Tuy nhiên, các quy
định này không thấy được thể hiện bằng hình
thức bảng nội quy, quy định tại các khoa, phòng.
3.1.4. Cơ hội tham gia thực hành bệnh viện
của sinh viên
Về môi trường thực hành bệnh viện: Đa số
các cơ sở đào tạo đều bố trí được cho sinh viên
thực hành tại các khoa, phòng. Tuy nhiên, không
phải cơ sở nào cũng đủ điều kiện để toàn bộ số
sinh viên thực hành cùng một thời điểm.
Nguyên nhân có thể xuất phát từ nhiều phía: cơ
sở vật chất phòng ốc không đảm bảo; số lượng
sinh viên quá đông; không đủ bệnh nhân,… Do
đó, một số trường hợp ghi nhận được, sinh viên
thực hành ngay tại hành lang. Một số cơ sở,
buồng bệnh quá đông bệnh nhân, các giường kê
sát nhau, không đủ điều kiện để cho nhóm
khoảng 10 sinh viên vào thăm khám.
Về số lượng bệnh nhân trong khoa, phòng: đa
số các cơ sở đào tạo đều rất đông bệnh nhân. Có
những nơi bệnh nhân phải nằm ra cả hành lang.
Tuy nhiên, cũng có những cơ sở chuyên khoa
mang tính nhạy cảm như Sản, Nhi, không có
tình trạng bệnh nhân phải nằm chung giường.
Bệnh nhân tương đối đông, mức độ hợp tác tốt.
Các quan sát ghi nhận thái độ thân thiện, vui vẻ
của bệnh nhân khi sinh viên thăm khám. Nhiều
bệnh nhân rất thích thú với các buổi giảng, có
thể thắc mắc, trao đổi thêm với bác sĩ, sinh viên
khi cần. Giường bệnh được bố trí hợp lý,
khoảng 7-8 giường được sắp xếp trong một
phòng có diện tích khoảng 20m2.Khoảng cách
giữa các giường bệnh đảm bảo cho nhân viên y
tế đi lại thăm khám. Tuy nhiên, khi có sinh viên
thực hành và tham dự buổi giảng bên giường

bệnh thì việc thăm khám, di chuyển của cán bộ
y tế cũng như bệnh nhân và người nhà bệnh
nhân rất khó khăn. Với một buổi giảng bên
giường bệnh cho khoảng 10-15 sinh viên, thì
việc theo dõi hướng dẫn của giảng viên đối
với sinh viên là tương đối hạn chế.
3.1.5. Giảng viên hướng dẫn thực hành
Đối tượng tham gia giảng dạy thực hành
cho sinh viên rất đa dạng về độ tuổi, kinh
nghiệm công tác, chức danh,… Có giảng viên
là lãnh đạo đơn vị đào tạo hoặc đơn vị thực
hành, trưởng và phó bộ môn; có giảng viên là
cán bộ trẻ, tuy nhiên cũng đã có kinh nghiệm
giảng dạy, thậm chí từ khi là bác sĩ nội trú. Đa
số các thầy cô tham gia giảng dạy kiêm nhiệm
bên trường và bệnh viện, tuy nhiên cũng có
những cán bộ bệnh viện chỉ tham gia hướng
dẫn tại bệnh viện. Thực tế này phù hợp với các
khuyến cáo về việc quy định các nội dung vị
trí, công việc, trách nhiệm và cân đối số lượng
cán bộ giảng dạy của các tổ chức đào tạo y
khoa trên thế giới [7, 8].
Nhìn chung, khả năng truyền đạt của giảng
viên có sức thu hút tốt đối với sinh viên. Giảng
viên ý thức được việc tạo điều kiện để sinh
viên thể hiện quan điểm cá nhân và coi đây là
cơ hội cho tất cả các sinh viên đều phải tham
gia vào tiết học. Giảng viên sẵn sàng lắng
nghe và phản hồi lại thắc mắc của sinh viên.
3.1.6. Hình thức, phương pháp tổ chức,
hướng dẫn thực hành
Phương pháp hướng dẫn học tập bao gồm các
bài giảng, giảng dạy theo từng nhóm nhỏ, học
tập theo phương pháp giải quyết vấn đề hoặc
dựa trên từng trường hợp, hỗ trợ học tập lẫn
nhau, thực hành, thực hành phòng lab, giảng dạy
bên giường bệnh, thực hành lâm sàng, đào tạo
kỹ năng thực hành lâm sàng trong phòng
Sè 17/2016
lab, thực hành tại cộng đồng và hướng dẫn
qua mạng [7, 9].
Có hai hình thức giảng thực hành lâm sàng
ở bệnh viện là giảng bên giường bệnh và bình
bệnh án. Trong tất cả các buổi học thực hành
tại bệnh viện, sinh viên có điều kiện được thực
hành cùng các sinh viên khác, thông thường 1
buổi giảng tập trung 10-15 sinh viên (giảng
bên giường bệnh) hoặc 40-50 sinh viên (bình
bệnh án). Sau khi nghe sinh viên đại diện
nhóm được phân công trình bày xong bệnh án,
giảng viên và các sinh viên khác đặt câu hỏi
cho các thành viên trong nhóm chuẩn bị.Giảng
viên là người đưa ra nhận xét cuối cùng về
phần chuẩn bị của nhóm sinh viên và truyền
đạt thêm các kiến thức mới.
Các buổi giảng thường diễn ra trong
khoảng 30 - 40 phút. Nhìn chung vẫn là hình
thức dạy và học quen thuộc, mang tính truyền
thống mà chưa có sự sáng tạo đột phá đáng kể
để khơi gợi tính chủ động của sinh viên.
Sinh viên khi tham gia được yêu cầu tuân
thủ quy định về thực hành bệnh viện. Tuy
nhiên, việc cụ thể hóa nội quy bằng các quy
định tại nơi thực hành còn chưa đồng nhất, có
cơ sở nội quy cụ thể, được dán ở bệnh viện
như trực đêm nếu nghỉ 1 buổi sẽ trừ 1 điểm
song nhiều cơ sở nội quy thực hành của sinh
viên hiện chưa được cụ thể hóa.
3.1.7. Sinh viên tham gia các buổi học lâm
sàng
Sinh viên có tinh thần và ý thức tập trung
trong giờ giảng.Tất cả các sinh viên đều có cơ
hội được góp ý, trao đổi về vấn đề được trình
bày trong lớp học.Tuy nhiên với mật độ trung
bình 40 - 50 sinh viên trong giảng đường thì
không đủ chỗ ngồi. Ở một số cơ sở, có sinh viên
phải đứng nghe giảng nên gặp khó khăn trong
13
NHÂN LỰC Y TẾ
việc ghi chép cũng như theo dõi giảng viên.
Quan sát được từ một số buổi giảng cho thấy
kiến thức sinh viên chưa sâu, do đó chưa thể
độc lập khai thác bệnh nhân khi không có
giảng viên hướng dẫn.
Sinh viên có ý thức tuân thủ các quy định
của cơ sở thực hành. Không sinh viên nào vi
phạm những quy định chung về trang phục
hay giờ giấc. Sinh viên biết và mạnh dạn đề
đạt ý kiến cá nhân với giảng viên về vấn đề
chuyên môn. Khả năng thích nghi của sinh
viên với điều kiện hạn hẹp của cơ sở thực
hành cũng được đánh giá cao.
3.2. Một số bàn luận về phương pháp
nghiên cứu
3.2.1. Ưu điểm của phương pháp quan sát
trong nghiên cứu đánh giá chất lượng thực
hành
Điểm mạnh của phương pháp quan sát
chính là cung cấp các hiện tượng xã hội cho
người nghiên cứu được quyền xem xét. Thay
vì dựa vào một số loại báo cáo mang tính chất
yêu cầu mọi người những gì họ sẽ làm gì trong
một tình huống nhất định, bạn thực sự quan sát
và ghi lại hành vi của họ trong tình huống đó.
Điều này, về nguyên tắc, tránh được nhiều vấn
đề liên quan đến sai số nhớ lại, sai số trong
quá trình khảo sát đối tượng. Khi áp dụng hình
thức phỏng vấn, đối tượng có thể không cung
cấp thông tin chính xác, hoặc họ có thể trả lời
theo những cách tương ứng với những gì được
xã hội mong muốn [10].
Quan sát có thể có nhiều hình thức đa dạng,
do đó có thể áp dụng trong nhiều bối cảnh [10].
Công cụ được sử dụng trong nghiên cứu là phiếu
quan sát bán cấu trúc, thông tin thu được dưới
dạng số liệu định tính là phù hợp cho nghiên cứu
viên định hướng được nội dung cần thu thập
cũng như có được thông tin xác đáng
14
nhất trong bối cảnh việc quan sát chỉ diễn ra 1
lần/1 địa điểm.
Quan sát có thể bổ sung cho phương pháp
tiếp cận khác, do đó nâng cao chất lượng các
bằng chứng sẵn có cho các nhà nghiên cứu [10].
Các kết quả thu được từ phương pháp này đã
góp phần bổ sung, xác minh kết quả thu được từ
các phương pháp khác, từ đó lột tả bức tranh
tổng thể về thực trạng đào tạo thực hành y khoa.
3.2.2. Hạn chế trong việc đánh giá chất
lượng thực hành sinh viên thông qua
phương pháp quan sát
Phương pháp này chỉ sử dụng cho các
nghiên cứu với đối tượng xảy ra trong hiện tại.
Tính bao trùm của quan sát bị hạn chế bởi vì
người quan sát không thể quan sát mẫu lớn
được. Do đó, các kết quả có được trong
nghiên cứu đều được chỉ rõ, chỉ mang tính
minh họa tại thời điểm nghiên cứu, không có
giá trị suy rộng cho cả quần thể trong một giai
đoạn. Bên cạnh đó, các quan sát có thể rất tốn
thời gian và nguồn lực [10]. Trong nghiên cứu
đánh giá chất lượng thực hành của sinh viên,
các nghiên cứu viên chỉ có điều kiện tiến hành
quan sát 1 lần tại 1 cơ sở của mỗi chuyên khoa
cũng do nguồn lực có hạn của nghiên cứu.
Không những vậy, kết quả của các quan sát
dễ bị sai lệch do ý kiến chủ quan của người quan
sát [10]. Để hạn chế nhược điểm này, trước khi
tiến hành thực địa, nghiên cứu rất chú trọng đến
khâu tuyển lựa và tập huấn cho nghiên cứu viên.
Ngoài ra, một điểm yếu nữa của quan sát là sự
hiện diện của quan sát viên có khả năng ảnh
hưởng đến hành vi của những người đang được
quan sát. Để tránh hoặc giảm thiểu tình trạng
này, phương pháp quan sát đôi khi cố gắng càng
kín đáo càng tốt [10]. Chính vì vậy, nghiên cứu
lựa chọn phương pháp quan sát không tham dự
với mục đích thu được kết quả chính xác nhất.
 Sè 17/2016

Trong thời gian tới, nếu nguồn lực cho Sinh viên có cơ hội thực hành các kỹ năng
phép, nghiên cứu đề xuất thực hiện quan sát để lâm sàng bệnh viện tương đối đầy đủ. Đa số
đánh giá chất lượng đào tạo thực hành trên sinh viên đều có ý thức học tập, nâng cao trình
quy mô rộng hơn, với tần suất cao hơn cho độ.Trong quá trình tham gia thực hành, sinh
mỗi địa điểm nghiên cứu. viên nhận được sự hỗ trợ tối đa của giảng
viên, của cơ sở thực hành (trong điều kiện cho
III. KẾT LUẬN
phép) và của bệnh nhân.
Sinh viên hệ bác sĩ đa khoa ở nước ta có cơ
Tuy nhiên, một số yếu tố liên quan đến chất
hội tham gia thực hành lâm sàng tại các cơ sở
lượng đào tạo còn chưa đảm bảo như phương
thực hành đa dạng. Điều kiện cơ sở vật chất,
pháp dạy truyền thống chưa phát huy hết năng
trang thiết bị học tập, sinh hoạt còn chưa đáp
lực sinh viên, quyền lợi sinh viên còn hạn chế,
ứng đủ nhu cầu của sinh viên, tuy nhiên, trong
quy chế thực hành chưa được niêm yết công
bối cảnh quá tải bệnh viện hiện nay, những điều
khai,… ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng đào
kiện hiện có đã thể hiện nỗ lực của cơ sở thực
tạo thực hành của sinh viên. Để cải thiện các
hành. Trong thời gian tới, để nâng cao và hoàn
vấn đề nêu trên, các bên liên quan trong quá
thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ quá
trình đào tạo bao gồm các Bộ quản lý, các cơ
trình đào tạo, về phía Bộ Y tế, cần có kế hoạch
sở thực hành và cơ sở đào tạo cần chủ động
tham mưu cho Chính phủ trong việc nâng cấp
liên hệ, đề xuất phối hợp, cân đối nguồn thu
các cơ sở đào tạo và thực hành. Về phía các cơ
và chi cho đào tạo, nâng cao năng lực giảng
sở đào tạo, cần tăng cường mối liên hệ với các
dạy thực hành cho cán bộ, cải cách, sửa đổi
cơ sở thực hành, chủ động tìm kiếm, liên hệ, mở
chương trình đào tạo và phương pháp dạy học
rộng mạng lưới cơ sở thực hành, có cơ chế giám
đặc biệt là giảng dạy thực hành… Chất lượng
sát chất lượng thường xuyên, liên tục; sớm ban
đào tạo thực hành cần phải được đảm bảo
hành chuẩn đầu ra đối với bác sĩ đa khoa. Cần có
đúng với vai trò thiết yếu, bắt buộc trong
cơ chế chi trả về tài chính giữa cơ sở đào tạo với
chương trình đào tạo bác sĩ đa khoa./.
bệnh viện thực hành đối với việc đưa sinh viên
đến thực hành tại bệnh viện.

15
NHÂN LỰC Y TẾ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Physician#cite_note-2. Truy cập lúc 8:00AM 16/7/2013
2. Nobuo Nara, Toshiya Suzuki and Shuji Tohda (2011), The Current Medical Education
System in the World. J Med Dent Sci 2011; 58:79-83.
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Clerkship_(medicine). Truy cập lúc 9:00AM 16/7/2013
4. Nguyễn Tiến Quyết (2009), Báo cáo về công tác tại tỉnh Cao Bằng và Bắc Kạn.
5. Fields B, Nghiêm Xuân Đức (2008), Health workforce training: Situation Analysis and
Initial Identification of Opportunities for Program Support ADB, Vietnam.
6. Nguyễn Thị Kim Tiến (2008), Một số vấn đề về chất lượng đào tạo nhân lực y tế.
7. Chương trình phát triển nguồn nhân lực y tế, Bộ Y tế (2013), Tài liệu tập huấn nâng cao
năng lực đảm bảo chất lượng giáo dục y khoa.
8. John A.Dent, Ronald M.Haden (2005), Hướng dẫn thực hành cho giảng viên y khoa.
9. Nguyễn Công Khanh (2013), Bộ tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ báo Đánh giá chất lượng trường
đại học y, điều dưỡng.
10. Humanities and Social sciences, University of Strathclyde, Advantages and
disadvantages of observation.

16
 Sè 17/2016

THỰC TRẠNG KẾT HỢP VIỆN - TRƯỜNG TRONG ĐÀO TẠO

THỰC HÀNH BÁC SĨ ĐA KHOA
ThS. Tạ Đăng Hưng5, CN. Đặng Lê Trí6, ThS. Trần Đức Thuận7

Tóm tắt
Nghiên cứu được tiến hành tại 5 trường đại học y đào tạo bác sĩ đa khoa (BSĐK). Nhóm nghiên
cứu sử dụng phiếu khảo sát sinh viên BSĐK năm cuối, kết hợp với nghiên cứu định tính với các cán
bộ quản lý trường đại học y và bệnh viện thực hành. Kết quả cho thấy các bệnh viện thực hành và
trường đại học y đào tạo BSĐK thuộc địa bàn nghiên cứu đều kết hợp để đưa sinh viên sang thực
hành tại bệnh viện 100% các bộ môn chính như Nội, Ngoại, Sản, Nhi của nhà trường đều có cơ sở
làm việc ở bệnh viện và có cán bộ được cử vào vị trí quản lý ở bệnh viện. Cán bộ giảng dạy được
tham gia khám chữa bệnh ở bệnh viện. Cán bộ bệnh viện tham gia quản lý và giảng dạy lâm sàng
cho sinh viên tương đối tốt. Tuy nhiên, hiện nay chưa có hướng dẫn hay quy định cụ thể về mặt tài
chính giữa trường và bệnh viện là một bất cập lớn trong cơ chế phối hợp viện - trường.

ĐẶT VẤN ĐỀ
Trên thế giới, trong đào tạo y khoa việc ứng
dụng kiến thức và kỹ năng lâm sàng trong thực
hành cần đạt được thông qua thời gian học
việc tại buồng bệnh. Nền tảng của những kinh
nghiệm này là đi buồng giảng dạy – tư vấn tại
phòng bệnh [1].Cũng theo nghiên cứu của
Spencer và cộng sự năm 2000, đối với các
sinh viên y khoa tiếp xúc trực tiếp với bệnh
nhân là điều quan trọng trong việc hình thành
lập luận lâm sàng, các kỹ năng giao tiếp, thái
độ nghề nghiệp và sự cảm thông [2].
Tại Việt Nam, thực hành lâm sàng tại bệnh
viện là cấu phần quan trọng và chiếm thời lượng
khá lớn trong chương trình đào tạo BSĐK. Các
trường đại học y khoa bắt buộc phải liên kết với
một hay nhiều bệnh viện để đưa sinh viên sang
thực tập lâm sàng và tham gia một số hoạt động
chuyên môn trong quá trình đào tạo. Bệnh viện
thực hành (BVTH) cũng đóng vai trò quan trọng
đối với chất lượng đào tạo sinh viên y khoa.
Từ những năm 1990 trở lại đây, hầu hết các
BVTH đã trở thành các chủ thể độc lập, không
nằm trong sự quản lý và chi phối trực tiếp của
các trường đại học y trừ những bệnh viện của
các trường mới được thành lập. Vì vậy, việc đưa
sinh viên sang thực hành ở bệnh viện gặp phải
những trở ngại, đặc biệt khi các bệnh viện đang
dần được tự chủ nhiều hơn. Để tạo điều kiện
5 Khoa Tổ chức và Nhân lực Y tế, Viện Chiến lược và
Chính sách Y tế, Bộ Y tế.
6 Khoa Tổ chức và Nhân lực Y tế, Viện Chiến lược và
Chính sách Y tế, Bộ Y tế.
7 Phó Viện trưởng, Viện Chiến lược và Chính sách Y tế,
Bộ Y tế.

17
NHÂN LỰC Y TẾ
tăng cường sự phối hợp giữa bệnh viện và
trường đại học y, Bộ Y tế đã ban hành một số
văn bản quy định, hướng dẫn như Thông tư
(TT) số 06/TTLB ngày 12/4/1995 quy định
“việc kết hợp trường đại học thuộc Bộ Giáo
dục và Đào tạo và BVTH thuộc ngành y tế
trong công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học
và phục vụ người bệnh” [3], TT số 04/BYT-
TT ngày 6/4/1996 quy định “về việc Trường
đại học Y thuộc ngành y tế và Bệnh viện trong
công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và phục
vụ người bệnh” [4] và gần nhất là TT số
09/2008/TT-BYT ngày 01/08/2008 về việc
“kết hợp giữa các cơ sở đào tạo cán bộ y tế với
các BVTH trong công tác đào tạo, nghiên cứu
khoa học và chăm sóc sức khỏe nhân dân”
(sau đây gọi là TT 09) [5].
Từ khi các TT hướng dẫn kết hợp viện –
trường được ban hành đến nay đã có nhiều vấn
đề mới xuất hiện do quá trình phát triển kinh tế-
xã hội cũng như sự thay đổi của cơ chế quản lý.
Mối quan hệ viện - trường chưa thực sự tạo điều
kiện thuận lợi cho học sinh, sinh viên ngành y tế
thực hành tại các bệnh viện và các cơ sở y tế
khác. Điều này ảnh hưởng không nhỏ tới chất
lượng đào tạo, đặc biệt là đào tạo BSĐK.
Trong bối cảnh nhu cầu chất lượng dịch vụ y
tế ngày càng cao và hội nhập với khu vực và
quốc tế, việc nâng cao đào tạo nhân lực y tế nói
chung và bác sĩ đa khoa nói riêng đang được các
nhà quản lý quan tâm, coi trọng và cần có những
chính sách thích hợp. Để góp phần tìm ra giải
pháp nâng cao chất lượng đào tạo thực hành
BSĐK Viện Chiến lược và Chính sách y tế đã
tiến hành nghiên cứu Đánh giá thực trạng đào
tạo thực hành bác sĩ đa khoa tại một số cơ sở
đào tạo trong 2 năm 2014 và 2015. Thực trạng
kết hợp viện - trường trong đào tạo thực hành
bác sĩ đa khoa là một nội dung quan trọng của
nghiên cứu này.
18
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu Đánh giá thực trạng đào tạo
thực hành bác sĩ đa khoa tại một số cơ sở đào
tạo được thiết kế là một nghiên cứu mô tả cắt
ngang, kết hợp định lượng và định tính. Nghiên
cứu được tiến hành tại 5 trường đại học y đào
tạo BSĐK (ĐH Y Hà Nội, ĐH Y Dược TP Hồ
Chí Minh, ĐH Y Dược Huế, ĐH Y Dược Cần
Thơ, ĐH Y Dược Thái Nguyên) từ tháng
02/2014 đến tháng 09/2014. Đối tượng nghiên
cứu bao gồm: lãnh đạo nhà trường,và lãnh đạo
phòng đào tạo đại học của 05 trường đại học y;
lãnh đạo BVTH; sinh viên BSĐK năm cuối.
Nghiên cứu sử dụng bộ câu hỏi tự điền để khảo
sát 1000 sinh viên được lựa chọn chủ đích và
hướng dẫn phỏng vấn sâu (PVS) để thu thập số
liệu. Nhóm nghiên cứu đã sử dụng phần mềm
Epi-data, SPSS 16 để quản lý và phân tích số
liệu định lượng. Dữ liệu định tính được tổng hợp
và phân nhóm xác định xu thế và trích dẫn trong
báo cáo. Nghiên cứu có thực hiện những biện
pháp hạn chế sai số. Vấn đề đạo đức cũng đã
được xem xét trong quá trình thu thập số liệu.
KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
Thực trạng kết hợp giữa bệnh viện và trường
y trong đào tạo thực hành bác sĩ đa khoa
Trước đây, mối quan hệ giữa các BVTH và
trường y rất mật thiết do các trường đại học y
đều sở hữu các BVTH. Hiện nay, do thay đổi cơ
chế quản lý, đa số các BVTH là chủ thể độc lập
không nằm trong sự quản lý của trường đại học
y. Do đó, để đảm bảo chất lượng đào tạo thực
hành lâm sàng, thực hiện theo đúng hướng dẫn
trong TT 09, hầu hết các cơ sở đào tạo (CSĐT)
thực hiện ký kết hợp đồng với các BVTH trước
khi đưa sinh viên sang thực hành. Tuy nhiên
một số trường đại học y vẫn đang làm theo
truyền thống, dựa trên mối quan hệ giữa các đơn
 Sè 17/2016

vị và lãnh đạo đơn vị, không thông qua thỏa
thuận hợp đồng.
Trong hợp đồng đào tạo, các trường đại học y
thường ghi rõ số lượng, số lượt sinh viên thực
hành và kinh phí chi trả cho bệnh viện. Về việc
tính toán kinh phí thì mỗi nơi có cách tính toán
khác nhau. Tuy nhiên, khoản chi trả này rất nhỏ
và cũng chỉ mang tính chất tượng trưng, khoảng
3.000 đ/ một sinh viên/1 tuần hoặc 50.000 đ/
một sinh viên/1 năm. Nguyên nhân được lãnh
đạo các trường đưa ra là chưa có văn bản hướng
dẫn cụ thể vấn đề này, TT 09 cũng chưa quy
định về chi phí đào tạo thực hành tại bệnh viện.
Việc chi trả kinh phí đào tạo thực hành phù
hợp với khuyến cáo của Sam Leinster trong
nghiên cứu về mối quan hệ giữa bệnh viện
thực hành và trường đại học y. Hai bên nên tự
chủ về tài chính và có sự chi trả khi sử dụng
dịch vụ của nhau [6].

“Trước khi năm học mới đến, nhà trường phải ký hợp đồng đào tạo với các bệnh viện.
Chưa có hướng dẫn cụ thể là sinh viên qua các bệnh viện phải trả bao nhiêu tiền. Hiện
nay, nhà trường chi cho 1 đầu sinh viên thực tập 1 tuần là 3.000 đ: 1.500 đ quản lý -
1.500đ hao mòn vật liệu”. (PVS Lãnh đạo Phòng Đào tạo)
“Mỗi năm sau khi ký hợp đồng với bệnh viện, nhà trường sẽ trả 50.000 đ/1 sinh viên/1
năm. Tuy nhiên, số tiền này cũng không có ý nghĩa với bệnh viện, vì trường và bệnh viện
cùng là công lập nên họ phải chấp nhận”. ( PVS Lãnh đạo Phòng Đào tạo)

Tuy nhiên, do hiện nay chưa có những quy
định cụ thể về chi phí thực hành lâm sàng nên
các trường đại học y cũng không có căn cứ chi
trả cho phía bệnh viện. Vì vậy kinh phí trong
hợp đồng đào tạo của các trường y khoa ký kết
với bệnh viện còn mang ý nghĩa tượng trưng.
Điều đó chưa thực sự khuyến khích bệnh viện
thực sự quan tâm đến hoạt động này.
Do kinh phí đào tạo không đáng kể, lại
không có cơ chế ràng buộc nên việc đưa sinh
viên sang bệnh viện thực tập vẫn chủ yếu dựa
vào uy tín và mối quan hệ của các thầy/cô.

“Lãnh đạo nhà trường có quan hệ tốt với lãnh đạo bệnh viện sẽ dễ đưa sinh viên sang thực
tập hơn. Còn nếu lãnh đạo bệnh viện, hay lãnh đạo khoa nào không thích thì cũng rất khó cho
sinh viên. Trường chúng tôi có 60% giảng viên kiêm nhiệm và một số giữ những vị trí quan
trọng bên Bệnh viện Đa khoa TW nên sinh viên sang thực hành cũng thuận lợi hơn”.
(PVS Hiệu trưởng Trường Đại học Y)

Về việc kết hợp chức danh lãnh đạo, thực là phó “bên kia”. Tuy nhiên, việc bổ nhiệm lãnh
hiện theo hướng dẫn của TT 09, hầu hết các đạo còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như quy
trường đại học y và BVTH chính đều kết hợp trình bổ nhiệm, nhiệm kỳ, quy hoạch, cơ cấu tổ
chức danh lãnh đạo, trong đó trưởng “bên nọ” chức, Luật Công chức, Luật Viên chức. Để vẫn

19
NHÂN LỰC Y TẾ

có thể thực hiện hướng dẫn, một số nơi Hiệu
trưởng Trường Đại học y được mời làm phó
giám đốc danh dự của BVTH và ngược lại.
Việc kết hợp chức danh này cũng tương tự
như yêu cầu của hội đồng BVTH ở Canada
trong nghiên cứu của Maureen Topps năm
2010, để trở thành một BVTH, bệnh viện ấy
phải có ít nhất một lãnh đạo nhà trường nằm
trong Ban Giám đốc [7].
Trong tương lai, vấn đề kết hợp chức danh
lãnh đạo sẽ trở nên phức tạp hơn do có nhiều
quy định trong Luật Công chức và Luật Viên
chức không thuận lợi cho phối hợp nhân lực
giữa trường và bệnh viện.
Để có thể lắng nghe các ý kiến từ phía bệnh
viện, các trường đại học y có những biện pháp
khác nhau nhằm kết nối giữa nhà trường và
bệnh viện. Một số trường hàng năm tổ chức
hội nghị đào tạo hoặc giao ban giữa nhà
trường và bệnh viện, các trường y mời lãnh
đạo bệnh viện đến dự phát biểu ý kiến. Mục
đích nhằm tăng cường chia sẻ thông tin giữa
trường y với các bệnh viện, giải quyết nhanh
chóng và kịp thời những vấn đề trục trặc gặp
phải khi sinh viên đi thực hành.

“Mỗi năm nhà trường tổ chức gặp mặt giảng viên kiêm nhiệm vào 20/11. Cuối năm
chúng tôi nghe ý kiến họ góp ý. Sau khi tiếp thu ý kiến, nhà trường có hướng xử lý ngay.
Riêng với khoa Y, cứ 3 tháng 1 lần chúng tôi tổ chức giao ban với các bệnh viện”. (PVS
Trưởng phòng Đào tạo)
“Hàng năm, nhà trường tổ chức hội nghị đào tạo do hiệu trưởng chủ trì, có mời tất cả
lãnh đạo các bệnh viện tham gia đào tạo và giảng viên lâm sàng. Chúng tôi lắng nghe ý
kiến của các thầy nhằm nâng cao chất lượng đào tạo”. (PVS Trưởng phòng Đào tạo)

Thực trạng kết hợp giữa khoa thuộc bệnh
viện - bộ môn thuộc trường trong đào tạo
thực hành bác sĩ đa khoa
Hầu hết bộ môn lâm sàng ở các trường đại
học y khoa kết hợp rất tốt với các khoa tại
bệnh viện. Họ kết hợp với nhau về nhiều mặt
bao gồm chức danh lãnh đạo, giảng dạy thực
hành, quản lý sinh viên…
Về kết hợp chức danh lãnh đạo, 100% các
bộ môn Nội, Ngoại, Sản, và Nhi của 5 trường
trong nghiên cứu có cán bộ kiêm nhiệm làm
trưởng, phó khoa lâm sàng tại BVTH. Điều này
đóng vai trò rất quan trọng trong công tác đào
tạo vì sự ủng hộ của lãnh đạo khoa sẽ giúp sinh
viên có thể thực hành tốt hơn. Điều này cũng
phù hợp với hướng dẫn về kết hợp chức danh
lãnh đạo giữa khoa và bộ môn trong TT 09.

“Với Bộ môn Nội của tôi thì chủ nhiệm khoa của trường cũng là Trưởng khoa của Bệnh
viện TW… nên sinh viên sang thực hành sẽ thuận lợi hơn.”. (PVS Trưởng Bộ môn Nội)

20
 Sè 17/2016

Tuy nhiên, trong tương lai, điều đó có thể
không còn phát huy tác dụng nhiều do điều
này trái Luật Công chức, Luật Viên chức.
Cũng theo kết quả nghiên cứu của Robert M.
Heyssel và cộng sự khuyến cáo rằng để trường
đại học y và BVTH có thể hoạt động hiệu quả,
tổ chức bộ máy của 2 bên cần riêng biệt. Khi
sử dụng dịch vụ của nhau, cần có sự chi trả về
tài chính phù hợp [8].
Về kết hợp trong khám chữa bệnh, để tạo
thuận lợi cho công tác hướng dẫn sinh viên thực
hành, tại mỗi cơ sở thực hành các bộ môn lâm
sàng đều có văn phòng đóng tại bệnh viện.
Các cán bộ phụ trách văn phòng được mời
tham gia khám chữa bệnh nhằm trau đồi kiến
thức lâm sàng phục vụ công tác giảng dạy.
Về kết hợp trong giảng dạy thực hành cho
sinh viên, đa số các trường đại học y đều
khuyến khích các bộ môn mời bác sĩ ở BVTH
làm giảng viên thỉnh giảng. Điều này không
những giúp nhà trường bổ sung giảng viên, mà
còn tận dụng được những kinh nghiệm thực tế
của các bác sĩ để giảng dạy cũng như tạo điều
kiện hơn cho sinh viên khi đi thực hành.

“Nhà trường ra quy định bắt buộc các bộ môn phải mời giảng viên kiêm nhiệm. Hiện
nay bộ môn nào cũng có giảng viên kiêm nhiệm rồi. Vì giảng viên kiêm nhiệm cũng
thường là Trưởng khoa. Để sinh viên sang bệnh viện vào khoa cho thuận lợi”. (PVS
Trưởng phòng Đào tạo)

Ngoài những giảng viên lâm sàng, lãnh đạo sinh viên. Điều đó được thể hiện qua số liệu
khoa và các bác sĩ cũng thường xuyên hỗ trợ như sau:

Bảng 1. Tỷ lệ sinh viên thực hành tại bệnh viện được tiếp nhận sự học tập
từ các nhân viên y tế trong bệnh viện ngoài giảng viên được chính thức phân công

Cá nhân trực tiếp hỗ trợ sinh viên thực hành Số lượng (n) Tỷ lệ (%)

Bác sĩ trong khoa 915 91,5

Lãnh đạo khoa 209 20,9
Bác sĩ từ các khoa khác 122 12,2
Lãnh đạo bệnh viện 71 7,1
Khác 53 5,3

Bảng 1 cho thấy ngoài giảng viên được phân
công chính thức, sinh viên khi tham gia thực
hành còn nhận được sự hỗ trợ từ các bác sĩ trong
khoa (91,5%) hoặc từ lãnh đạo khoa (20,9%).
Một tỷ lệ nhỏ nhận được sự hỗ trợ trợ từ các bác
sĩ trong khoa khác (12,2%) hoặc từ lãnh đạo
bệnh viện (7,1%). Điều đó cho thấy sinh viên
vẫn có nhiều cơ hội học tập từ các bác sĩ tại
bệnh viện.

21
NHÂN LỰC Y TẾ

Về phối hợp trong quản lý, các bộ môn sử sinh viên khi thực hành tại các khoa của bệnh viện.
dụng sổ tay theo dõi thực hành lâm sàng để quản Bộ môn yêu cầu sinh viên xin chữ ký xác nhận của
lý việc thực hành của sinh viên. Sổ tay ghi rõ tên thầy/cô hướng dẫn lâm sàng hay bác sĩ công tác tại
thủ thuật, số lượt thực hiện thủ thuật của bệnh viện mỗi khi hoàn thành thủ thuật.

Bảng 2. Tình hình sử dụng sổ tay theo dõi thực hành lâm sàng của sinh viên

SV có sổ tay theo dõi thực hành lâm sàng Số lượng (n) Tỷ lệ (%)

Có 752 75,2
Không 245 24,5
Không biết 3 0,03

Bảng 2 cho thấy tương tự đối với việc sử có tới gần ¼ số sinh viên trong diện khảo sát
dụng sổ tay theo dõi thực hành lâm sàng, đa số phản ánh không có hoặc không biết về vấn đề
sinh viên cho biết có sử dụng sổ tay trong quá này. Điều đó cho thấy sổ tay lâm sàng vẫn chưa
trình thực hành lâm sàng (75,2%). Tuy nhiên, được toàn bộ các bộ môn lâm sàng sử dụng.

Bảng 3. Tình hình xác nhận sổ tay theo dõi thực hành lâm sàng

Giảng viên xác nhận trong sổ tay theo dõi thực hành lâm sàng
Số lượng (n) Tỷ lệ (%)
(N=752)

Có 583 77,5
Không 162 21,5
Không biết 7 0,9

Kết quả Bảng 3 cho thấy có 77,5% được
giảng viên xác nhận trong sổ tay. Ngoài ra,
21,5% sinh viên cho biết không được giảng viên
xác nhận và 0,9% sinh viên không biết có được
giảng viên xác nhận sổ thực hành hay không
mặc dù biết tới sự tồn tại của quyển sổ này.
Việc xác nhận sổ tay lâm sàng cho sinh
viên sau quá trình thực hành cũng được phản
ánh khác nhau qua các kết quả nghiên cứu
định tính. Một số đối tượng được phỏng vấn
cho biết, công tác này được thực hiện rất
nghiêm túc tại bộ môn.

“Bộ môn có sổ lâm sàng, các em đi lâm sàng có ghi trên đó, từng lần có chữ ký của bác
sĩ tại khoa, trước khi thi lâm sàng, các em cần đạt đủ chữ ký – chỉ tiêu mới được thi”.
(PVS giảng viên bộ môn lâm sàng)

22
 Sè 17/2016

Tuy nhiên, đa số các ý kiến ghi nhận được chưa được sử dụng hiệu quả để giám sát, thúc
cho rằng có sự tồn tại của sổ tay lâm sàng sinh đẩy học tập và đánh giá sinh viên.
viên, nhưng việc còn mang tính hành chính,

“Trong quá trình thực hành có một quyển sổ chung cho tất cả các em để các thầy đánh giá,
nhận xét. Tuy nhiên chỉ mang ý nghĩa điểm danh và tham khảo, không có ý nghĩa quyết định
nhiều trong việc chấm điểm thi thực hành”. (PVS Giảng viên hướng dẫn thực hành)

Ngoài ra, nhà trường cũng có cơ chế khác để Nhưng do điều kiện không cho phép nên nhà
phối hợp cùng bệnh viện giám sát sinh viên. trường cũng không thể giám sát liên tục.

“Bộ môn là đơn vị giám sát trực tiếp, có các giáo vụ bộ môn quản lý sinh viên. Giám
sát bộ môn có Phòng Đào tạo - Phòng Quản lý học sinh sinh viên - Thanh tra giáo dục.
Các tổ chức nếu tích cực sẽ thúc đẩy rất nhiều việc học thực hành của sinh viên”. (PVS
Phó Hiệu trưởng phụ trách đào tạo)
“Có các thầy cô đi giám sát. Phòng Đào tạo có đi giám sát, tuy nhiên chỉ lúc thi tốt
nghiệp hoặc quan sát đột xuất”. (PVS Lãnh đạo bệnh viện thực hành)

KẾT LUẬN
Bệnh viện thực hành và Trường Đại học y có
sự kết hợp tương đối tốt trong đào tạo BSĐK kết
hợp tương đối tốt do có truyền thống lâu đời, do
các bệnh viện lớn trước đây trực thuộc trường
đại học y về mặt hành chính. Hầu hết các bệnh
viện và trường đại học ký hợp đồng đào tạo hàng
năm và thực hiện tốt hợp đồng đã ký. Tuy nhiên,
chưa có hướng dẫn hay quy định cụ thể về mặt
tài chính giữa trường và bệnh viện, dẫn tới các
trường đại học y khoa công lập chỉ trả chi phí
thực hành mang tính hình thức nên chưa thực sự
khuyến khích các bệnh viện thực hành tham gia
công tác đào tạo.
kết quả thực sự do nhiều yếu tố tác động như
nhiệm kỳ, luật công chức, luật viên chức, quy
định bổ nhiệm cán bộ. Các trường đại học y
đào tạo BSĐK đã có nhiều biện pháp tích cực
để kết nối với các bệnh viện như: tổ chức hội
nghị đào tạo, họp giao ban với bệnh viện.
Về kết hợp giữa các khoa thuộc bệnh viện
và bộ môn thuộc trường đại học y đào tạo
BSĐK đã được tiến hành tương đối bài bản
theo TT 09, vừa kết hợp chức danh lãnh đạo,
vừa kết hợp trong quản lý sinh viên, giảng dạy
và lượng giá sinh viên.
KIẾN NGHỊ

Về kết hợp chức danh lãnh đạo giữa bệnh Bộ Y tế cần ban hành hướng dẫn giải quyết
viện và trường y đào tạo BSĐK đã được thực những vấn đề vướng mắc trong kết hợp viện -
hiện, nhưng còn mang tính hình thức chưa đạt trường như cơ chế tài chính, chi phí đào tạo,
quyền lợi của các bên tham gia vào công tác đào

23
NHÂN LỰC Y TẾ

tạo sinh viên ngành y tế, có tính khả thi và phù
hợp với hoàn cảnh kinh tế- xã hội hiện nay.
Cần có nghiên cứu tiếp theo sâu hơn và rộng
hơn về mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo và cơ sở
thực hành trong đào tạo nhân lực y tế để có thể
xây dựng bức tranh toàn cảnh về thực hành
lâm sàng của tất cả các ngành đào tạo: bác sĩ,
điều dưỡng; công lập và ngoài công lập, nhằm
cung cấp bằng chứng cho các nhà hoạch định
chính sách cải tiến và nâng cao chất lượng đào
tạo nhân lực y tế./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Searbrook MA (2004), "Clinical student’s initial reports of the education climate in a
single medical school", Medical Education 38(659-669).
2. Spencer J, Blackmore D, Heard S (2000), "Patient orientated learning: a review of the role
of the patient in the education of medical students", Medical Education. 34(851-857).
3. Bộ Y tế (1995), Quy định việc kết hợp trường đại học thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo và
bệnh viện thực hành thuộc ngành y tế trong công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và phục vụ
người bệnh, 06/1995/TTLB-BYT-BGD.
4. Bộ Y tế (1996), Quy định về việc trường đại học y thuộc ngành y tế và bệnh viện trong
công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và phục vụ người bệnh, 04/1996/TT-BYT.
5. Bộ Y tế (2008), Hướng dẫn việc kết hợp giữa các cơ sở đào tạo cán bộ y tế với các bệnh
viện thực hành trong công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và chăm sóc sức khỏe nhân dân, 09
/2008/TT-BYT.
6. Professor Sam Leinster (2013), Managing the relationship between medical schools and
clinical settings in the UK, School of Medicine, Health Policy and Practice, University of East
Anglia.
7. Maureen Topps (2010), "When a community hospital becomes an academic health centre",
Can J Rural Med. 15(1).
8. Robert M. Heyssel (1984), "The Challenge of Governance: The Relationship Of the
Teaching Hospital to the Unversity", Journal of Medical Education. 59 (March 1984).

24
 Sè 17/2016

ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA NHÂN VIÊN Y TẾ -

TỔNG QUAN TỪ MỘT SỐ NGHIÊN CỨU
ThS. Hoàng Ly Na8

Tóm tắt
Nhân lực y tế là thành phần quan trọng trong hệ thống y tế, là yếu tố chính đảm bảo hiệu quả
và chất lượng dịch vụ y tế. Nhân lực y tế được hiểu là những người tham gia vào hoạt động
chăm sóc và nâng cao sức khỏe cho con người, trong đó bao gồm về dịch vụ y tế, người làm
công tác quản lý, người không chuyên nhưng làm về y tế… Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế
giới (WHO), hiện có ít nhất 57 nước đang bị thiếu nhân viên y tế (NVYT) nghiêm trọng (thiếu
nhân lực y tế được hiểu là tỉ lệ cán bộ y tế < 2.3/1000 dân), để hệ thống y tế hoạt động hiệu quả
cần phải có đủ về số lượng, nhân viên có động lực làm việc và trình độ [1]. Ở Ấn Độ, mặc dù
chính phủ đã rất nỗ lực trong nâng cao nguồn nhân lực y tế, nhưng các chỉ số về y tế vẫn rất
thấp và chất lượng cung cấp dịch vụ tại các cơ sở công thường thấp [1]. Tỷ lệ NVYT tại các cơ
sở y tế (CSYT) công thiếu động lực làm việc rất cao, nhân lực y tế đặc biệt là nhân lực trình độ
cao chuyển dịch từ công lập sang tư nhân, từ nước này sang nước khác [18]. Từ khía cạnh của
nhà hoạch định chính sách, khó khăn lớn nhất hiện tại là thu hút nguồn nhân lực và tạo động lực
để NVYT làm việc tại các CSYT công. Mục tiêu của các nhà quản lý ngành y tế là phải làm sao
tạo ra được động lực để NVYT trong các CSYT có thể làm việc đạt hiệu quả cao nhất đảm bảo
được sức khỏe cộng đồng một cách tốt nhất. Bài viết này sẽ tập trung giới thiệu về động lực của
NVYT trên cơ sở tổng hợp từ một số nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam.

1. Khái niệm Động lực làm việc của nhân
viên y tế
Có nhiều định nghĩa khác nhau về “Động
lực” và “động lực làm việc”. Theo Hitt và cộng
sự: “Động lực là năng lượng đến từ mỗi cá nhân
và tham gia vào tạo định hướng, giúp họ kiên trì
nỗ lực để đạt được một mục tiêu cụ thể mà họ đã
tự đề ra chứ không phải dựa theo khả năng hay
do yêu cầu của môi trường” [6]. Theo Luthans:
“Động lực là một quá trình để định hướng, tạo
năng lượng và duy trì hiệu quả của
một hành động” [11]. Theo Robbins và cộng sự:
“Động lực là một quá trình của một cá nhân
định hướng và kiên trì nỗ lực để đạt được mục
tiêu đã đề ra” [16]. Trong đó, động lực làm việc
“được mô tả như một quá trình tâm lí để định
hướng, là nguồn năng lượng để duy trì hành
động để làm một công việc, một nhiệm vụ, một
vai trò hoặc một dự án nào đó” [1, 6].
8 Khoa Xã hội học y tế - Viện Chiến lược và Chính sách
Y tế

25
NHÂN LỰC Y TẾ
Tóm lại, động lực lao động là sự nỗ lực, cố
gắng từ chính mỗi người lao động mà ra. Động
lực làm việc là một quá trình, cơ chế phức tạp
chịu sự tác động của nhiều yếu tố khác nhau.
Mặc dù có những định nghĩa khác nhau về
động lực nhưng về bản chất của động lực lao
động có một số đặc điểm sau:
- Động lực lao động được thể hiện thông qua
những công việc cụ thể mà mỗi người lao động
phải đảm nhiệm và trong thái độ của họ đối với
cơ quan, công việc. Mỗi người lao động khác
nhau đảm nhiệm những công việc khác nhau và
vì thế họ có những động lực khác nhau để làm
việc. Do đó không thể có động lực lao động
chung cho mọi người lao động. Động lực lao
động được gắn liền với một công việc, một cơ
quan và một môi trường làm việc cụ thể.
- Động lực lao động có thể thay đổi thường
xuyên tùy thuộc vào các yếu tố khách quan. Tại
thời điểm này một lao động có thể có động lực
làm việc rất cao nhưng vào một thời điểm khác
động lực lao động chưa chắc đã còn trong họ.
- Động lực lao động mang tính tự nguyện
phụ thuộc chính vào bản thân người lao động,
người lao động thường chủ động làm việc
hăng say khi họ không cảm thấy có một sức ép
hay áp lực nào trong công việc. Khi được làm
việc một cách chủ động, tự nguyện thì họ có
thể đạt được năng suất lao động tốt nhất.
- Khi các điều kiện đầu vào khác không đổi
thì động lực lao động đóng vai trò quan trọng
trong sự tăng năng suất lao động. Tuy nhiên
động lực lao động chỉ là nguồn gốc để tăng năng
suất lao động chứ không phải là điều kiện để
tăng năng suất lao động bởi vì điều này còn phụ
thuộc vào trình độ, kỹ năng của người lao động,
vào trang thiết bị, cơ sở vật chất...
Có 3 nhóm yếu tố ảnh hưởng đến động lực
làm việc của mỗi cá nhân. Nhóm 1 là nhóm các
26
yếu tố về đặc điểm cá nhân như: thái độ, quan
điểm với công việc; nhận thức về năng lực của
bản thân; nhu cầu của cá nhân; các đặc điểm
tính cách của cá nhân. Nhóm 2 là nhóm yếu tố
liên quan đến đặc điểm cơ quan/tổ chức như:
mục tiêu, chức năng nhiệm vụ của cơ quan; văn
hóa, môi trường làm việc; các chính sách quy
định của cơ quan; cách thức quản lí của người
lãnh đạo. Nhóm 3 là các yếu tố liên quan tới đặc
điểm công việc như: tầm quan trọng của công
việc; đặc điểm, tính chất của công việc…
2. Các lí thuyết về động lực
Ø Lý thuyết nhu cầu của Maslow [19].
Abraham Maslow cho rằng con người có
nhiều nhu cầu, mong muốn được thỏa mãn và
được sắp xếp theo thứ tự nhất định. Theo ông
con người có 5 nhu cầu cần được thỏa mãn và
được sắp xếp theo thứ tự thỏa mãn từng nhu cầu
(1) nhu cầu thiết yếu, (2) nhu cầu an toàn, (3)
nhu cầu xã hội, (4) nhu cầu tôn trọng, (5) nhu
cầu tự thể hiện. Maslow đã chia các nhu cầu
này thành 2 cấp khác nhau là cấp cao (bao
gồm nhu cầu thiết yếu, nhu cầu an toàn và nhu
cầu xã hội) và cấp thấp (bao gồm nhu cầu tôn
trọng và nhu cầu tự thể hiện).
Học thuyết của Maslow cho rằng khi mỗi
một nhu cầu trong số các nhu cầu trên được
thỏa mãn thì nhu cầu tiếp theo trở nên quan
trọng hơn, cùng một thời điểm con người có
thể có nhiều nhu cầu nhưng sẽ luôn có một
nhu cầu được xác định là quan trọng hơn cả.
Sự thỏa mãn nhu cầu của các cá nhân sẽ đi
theo thứ bậc như trên và mặc dù không có nhu
cầu nào được thỏa mãn hoàn toàn nhưng một
nhu cầu đã được thỏa mãn thì không còn tạo
ra động lực được nữa. Do vậy Maslow cho
rằng để tạo ra được động lực cho nhân viên
người quản lý cần phải hiểu nhân viên đó
đang nằm trong thứ bậc nào của nhu cầu.

- Nhu cầu sinh tồn/thiết yếu: là mức thấp
nhất trong tháp nhu cầu bao gồm những nhu
cầu cơ bản của cuộc sống ví dụ như nước,
không khí, thức ăn… Theo lí thuyết này thì
nếu những nhu cầu này không được khỏa mãn
thì động lực làm việc chắc chắn là để thỏa mãn
những nhu cầu này.
- Nhu cầu an toàn: ví dụ như được đóng
bảo hiểm, trang bị bảo hộ lao động, điều kiện
làm việc an toàn lao động… để đảm bảo người
lao động khỏi những mối đe dọa về thể chất và
cảm xúc. Theo Maslow, nếu người lao động
cảm thấy bị đe doạ, làm việc trong môi trường
kém an toàn thì nhu cầu xa hơn trong tháp nhu
cầu sẽ không được đáp ứng cho đến khi nhu
cầu an toàn được thỏa mãn.
- Nhu cầu xã hội: ví dụ như nhu cầu kết
bạn, tạo mối quan hệ với đồng nghiệp, thuộc
vào một nhóm làm việc… Một khi nhu cầu
sinh lí và nhu cầu an toàn được thỏa mãn thì
một mức cao hơn là nhu cầu xã hội sẽ phát
sinh và cần được thỏa mãn.
- Nhu cầu được tôn trọng: ví dụ như thành
quả công việc được ghi nhận, được chú ý,
được mọi người tôn trọng… là một ngưỡng
cao hơn của nhu cầu.
- Nhu cầu tự hoàn thiện mình là mức cao
nhất trong thang nhu cầu của Maslow bao gồm
những nhu cầu về chân, thiện, mỹ, tính tự chủ,
sáng tạo, chủ động trong công việc… với
mong muốn phát triển toàn diện cả về thể lực
và trí tuệ của bản thân.
Ø Lý thuyết hai yếu tố của Frederic
Herzberg [5].
Học thuyết này cho rằng quan điểm để tạo
động lực làm việc là kết quả của sự tác động của
nhiều yếu tố nhưng được chia ra làm hai nhóm
yếu tố chính là nhóm yếu tố thúc đẩy và nhóm
Sè 17/2016
yếu tố cản trở. Trong đó: (1) Nhóm yếu tố thúc
đẩy, hay nhóm yếu tố nội tại bao gồm các nhân
tố then chốt để tạo động lực và sự thỏa mãn
trong công việc cho người lao động: cơ hội
thăng tiến, công việc thú vị, sự tôn trọng và ghi
nhận của xã hội đối với công việc, tính trách
nhiệm và độc lập trong công việc, được đối xử
phù hợp với khả năng, … (2) Nhóm yếu tố cản
trở hay nhóm yếu tố bên ngoài bao gồm các yếu
tố khiến người lao động cảm thấy chán nản,
không có động lực để làm việc như: tính an toàn
trong công việc, môi trường làm việc, chính
sách làm việc, cách thức quản lí, mối quan hệ
với lãnh đạo và đồng nghiệp… Nhằm tạo động
lực cho người lao động làm việc các nhà quản lí
cần hạn chế các yếu tố cản trở/yếu tố môi trường
khiến người lao động không có động lực và tăng
cường, củng cố các yếu tố thúc đẩy.
Ø Lý thuyết kỳ vọng của Victor Vrom
Lý thuyết kỳ vọng của Victor Vrom cho rằng
con người sẽ được thúc đẩy trong công việc để
đạt được mục tiêu trong việc nếu họ tin vào giá
trị của mục tiêu đó và những việc họ thực hiện
sẽ giúp họ đạt được mục tiêu đề ra, học thuyết
này nhấn mạnh vào mối quan hệ nhận thức.
Theo học thuyết này một sự nỗ lực nhất định sẽ
dẫn tới một thành tích nhất định và thành tích đó
sẽ dẫn tới một kết quả/phần thưởng xứng đáng.
Chính vì thế theo Victor Vrom các nhà quản lý
cần phải làm cho người lao động hiểu được mối
quan hệ trực tiếp giữa nỗ lực - thành tích, thành
tích - kết quả/ phần thưởng để từ đó người lao
động có động lực làm việc.
Ø Lý thuyết công bằng của Stacy Adam
Lý thuyết công bằng Stacy Adam đề cập tới
vấn đề nhận thức của người lao động về mức độ
đối xử công bằng và đúng đắn trong tổ chức. Lý
thuyết này đưa ra khái niệm về công bằng giữa
yếu tố đầu vào (nỗ lực của bản thân, sự đóng
27
NHÂN LỰC Y TẾ
góp, sự cam kết của cá nhân…) với yếu tố đầu
ra (lương, thưởng, sự thăng tiến…). Các cá
nhân trong tổ chức có xu hướng so sánh sự
đóng góp của họ và các quyền lợi mà họ được
hưởng với người khác. Theo J Stacy Adam để
tạo ra được động lực cho lao động, nhà quản
lý phải tạo được sự cân bằng giữa những đóng
góp và quyền lợi mà các cá nhân nhận được.
Nếu trong tổ chức tạo được sự công bằng thì
sẽ giúp thắt chặt mối quan hệ của mỗi cá nhân
với tổ chức, động viên và làm gia tăng sự hài
lòng của họ đối với công việc, từ đó họ sẽ làm
việc hiệu quả và gắn bó hơn với tổ chức.
3. Phương pháp đo lường động lực làm việc
của nhân viên y tế
Bởi vì động lực là một quá trình tâm lí rất
phức tạp nên nó rất khó để quan sát, ghi chép
và đánh giá một cách trực tiếp. Các nhà nghiên
cứu đã đo lường động lực theo bốn khía cạnh
như sau: (1) đo lường nhận thức, ví dụ đặt các
câu hỏi nhằm khơi gợi lại, nhận thức của
người lao động về động lực làm việc…(2) đo
lường hành vi bằng các nghiên cứu quan sát,
đo lường kết quả công việc… (3) Đo lường
quá trình sinh lí, hoạt động của não bộ. Trong
các nghiên cứu được tổng hợp dưới đây chủ
yếu sử dụng công cụ đo lường là các bảng hỏi,
phỏng vấn… được phát triển dựa trên lí thuyết
của Maslow và Herzberg.
4. Một số nghiên cứu về động lực làm việc
của NVYT
Ø Nghiên cứu Động lực và sự hài lòng về
công việc của NVYT và y tá ở một bệnh
viện công tại Cyprus [8]
Đây là nghiên cứu định lượng sử dụng bộ
công cụ gồm 19 yếu tố tạo động lực làm việc
được xây dựng dựa trên lí thuyết của Maslow’s
và lí thuyết hai yếu tố của Herzberg’s. 19 yếu tố
28
này được chia thành 4 nhóm chính gồm: (1)
Các yếu tố thuộc đặc tính công việc (tính tự
chủ, mục tiêu, cơ hội sáng tạo, nhiệm vụ rõ
ràng, khả năng kiểm soát công việc, kĩ năng
khai thác và ra quyết định); (2) Các yếu tố liên
quan đến thù lao (tiền lương, môi trường làm
việc, tiền lương hưu/trợ cấp và tiền nghỉ theo
chế độ); (3) Các yếu tố liên quan đến đồng
nghiệp bao gồm 5 items: làm việc theo nhóm,
niềm tự hào, sự đánh giá của đồng nghiệp,
giám sát và tính công bằng; (4) Các yếu tố liên
quan đến thành tựu lao động (ý nghĩa của
công việc, có được sự tôn trọng, xây dựng
được mối quan hệ giữa các cá nhân.
Nghiên cứu diễn ra tại Bệnh viện Đa khoa
(BVĐK) Nicosia (BV lớn nhất của Síp), bộ câu
hỏi được phát ngẫu nhiên tới 50% số bác sĩ và y
tá trong BV từ tháng 11-12/2008. Tổng số có
286 người trả lời phiếu trong đó có 67 bác sĩ và
219 y tá. Điều tra đã chỉ ra rằng thành tựu (ở
đây được đánh giá bằng những nỗ lực của bản
thân, khả năng thăng tiến trong công việc) là
một trong bốn yếu tố tạo động lực cho NVYT
làm việc, tiếp đến là thù lao, đồng nghiệp/lãnh
đạo và đặc điểm của công việc. Trong đó có
sự khác biệt giữa hai giới và bộ phận/khoa
phòng công tác trong việc coi thù lao là động
lực để làm việc. Nghiên cứu kết luận rằng các
nhà quản lí muốn tạo/nâng cao động lực làm
việc cho NVYT cần phải tính đến cả hai nhóm
yếu tố liên quan đến tiền lương và cả nhóm
yếu tố không liên quan đến tiền lương như cải
thiện môi trường làm việc, mối quan hệ với
lãnh đạo/đồng nghiệp…
Ø Nghiên cứu Động lực của NVYT ở Tanza-
nia: nghiên cứu trường hợp ở BV quốc
gia Muhimbili [12].
Nghiên cứu diễn ra tại BV quốc gia Muhim-
bili - Tanzania. Nghiên cứu nhằm tìm hiểu hiện
tại NVYT hài lòng như thế nào về công việc của

họ và nhận diện các yếu tố khiến họ không có/có
ít động lực để làm việc. Nghiên cứu cắt ngang
448 NVYT với phương pháp chọn mẫu ngẫu
nhiên 20% bác sĩ, y tá, nhân viên khác. Kết quả
cho thấy, gần 50% bác sĩ, 50% y tá không hài
lòng với công việc của mình, 67% nhân viên hỗ
trợ lâm sàng và 39% nhân viên hỗ trợ khác
không hài lòng với công việc. Yếu tố dẫn đến
tình trạng này gồm có lương thấp, thiếu hụt
thường xuyên các trang thiết bị thiết yếu, thiếu
sự đánh giá công việc một cách phù hợp, không
được tham gia/có tiếng nói trong các quyết định.
Ø Nghiên cứu Bảo đảm an toàn trong công
việc và tiền lương: yếu tố định hướng
động lực cho bác sĩ công tại Ấn Độ [18].
Nghiên cứu phỏng vấn 92 NVYT bằng bảng
hỏi tại cơ sở y tế công lập ở 3 bang của Ấn độ.
Nghiên cứu yêu cầu người tham gia xếp hạng
14 yếu tố quan trọng khiến họ làm công việc
hiện tại (14 yếu tố dựa theo lí thuyết hai yếu tố
của Herzberg về động lực). NVYT trong nghiên
cứu đã chỉ ra rằng yếu tố bên trong quan trọng
hơn nhóm yếu tố bên ngoài. Kết quả nghiên cứu
cho thấy công việc an toàn là một trong những
yếu tố quan trọng nhất tạo động lực làm việc,
tiếp đến là tính thú vị trong công việc, sự tôn
trọng và ghi nhận của những người xung quanh.
Trong 5 yếu tố được nhắc đến thì tiền lương và
công việc an toàn là hai yếu tố hàng đầu.
Ø Nghiên cứu Nhận diện những yếu tố tạo
động lực làm việc cho NVYT ở vùng nông
thôn phía Bắc Việt Nam [2].
Nghiên cứu định tính phỏng vấn 24 NVYT
tại tuyến quận/huyện tại 2 tỉnh Bắc Ninh và Lào
Cai. Bộ câu hỏi định tính đưa ra 5 yếu tố tạo
động lực gồm: (1) sự thông cảm và hỗ trợ từ
người lãnh đạo và đồng nghiệp; (2) sự tôn trọng
của người dân đối với công việc; (3) công việc
và thu nhập ổn định; (4) có cơ hội được đào tạo;
Sè 17/2016
(5) yêu công việc. 5 yếu tố khiến NVYT không
muốn làm việc gồm (1) thu nhập thấp; (2) khó
khăn về phương tiện đi lại; (3) không được cập
nhật thông tin; (4) thiếu kiến thức; (5) công việc
nặng nhọc và không có kế hoạch. Nghiên cứu đã
chỉ ra rằng động lực làm việc của NVYT bị ảnh
hưởng bởi cả yếu tố về tiền và yếu tố không
phải tiền. Động lực chính để NVYT làm việc là
sự tôn trọng, cảm thông của người quản lí, đồng
nghiệp và cộng đồng về công việc; tính ổn định
của công việc, thu nhập và đào tạo. Yếu tố khiến
NVYT không muốn làm việc đó là lương thấp
và điều kiện làm việc khó khăn.
Ngoài ra, còn có một số nghiên cứu như
“Động lực làm việc và một số yếu tố liên quan
đến động lực làm việc của NVYT tại BVĐK
huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp” năm 2014 của
Nguyễn Hoàng Sơn, luận văn thạc sĩ quản lí
bệnh viện, Trường Đại học Y tế công cộng.
Nghiên cứu “Động lực làm việc và một số yếu
tố liên quan của NVYT tại BVĐK Hoàn Mỹ
Minh Hải, Cà Mau” năm 2015 của Nguyễn Việt
Triều, luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lí
bệnh viện, Trường Đại học Y tế công cộng là
một số nghiên cứu khác về động lực làm việc
của NVYT tại Việt Nam. Những nghiên cứu này
cũng đều chỉ ra rằng yếu tố tiền lương là yếu tố
quan trọng nhất, tiếp đến là các yếu tố khác như
sự thăng tiến, sự thành đạt, mối quan hệ với
đồng nghiệp… Kết quả nghiên cứu này cũng
khá tương đồng với các kết quả nghiên cứu
trước đó và các nghiên cứu về động lực làm việc
của NVYT ở các nước đang phát triển.
Kết quả nghiên cứu
Có rất nhiều yếu tố tạo động lực làm việc cho
NVYT đã được các nghiên cứu chỉ ra, sự sắp
xếp mức độ ưu tiên của từng yếu tố có thể khác
nhau giữa các quốc gia, nơi làm việc, tuổi,
giới… của NVYT. Tuy nhiên, có 4 yếu tố quan
29
NHÂN LỰC Y TẾ
trọng phổ biến mà các nghiên cứu chỉ ra bao
gồm: sự tôn trọng và ghi nhận của cộng đồng,
thu nhập thỏa đáng, điều kiện làm việc đảm
bảo và tính thú vị trong công việc. Trong
những yếu tố này, theo thuyết hai yếu tố của
Herzberg thì yếu tố về tài chính và điều kiện
làm việc đảm bảo là hai yếu tố trong nhóm yếu
tố thì có 3 yếu tố thuộc về đặc điểm của công
việc đó là tính thú vị trong công việc, công
việc được tôn trọng và ghi nhận của xã hội.
- Sự tôn trọng và ghi nhận (thành tựu trong
công việc) là một trong những yếu tố tạo động
lực để NVYT làm việc, một số nghiên cứu còn
cho thấy đây là yếu tố đầu tiên, quan trọng nhất
để tạo động lực làm việc cho NVYT. Nghiên
cứu tại bệnh viện lớn nhất tại Síp cũng đã chỉ ra
những thành tựu trong công việc là yếu tố hàng
đầu tạo động lực làm việc cho cả bác sĩ và y tá
sau đó mới đến yếu tố về lương/thu nhập. Tuy
nhiên nhóm yếu tố về sự ghi nhận này được xếp
hạng khác nhau giữa hai giới và giữa các
khoa/phòng/bộ phận. Kết quả nghiên cứu này
cũng tương đồng với kết quả nghiên cứu tại Hi
Lạp khi chỉ ra thành tựu trong công việc là nhóm
yếu tố hàng đầu tạo động lực cho NVYT làm
việc, tiếp đến là yếu tố tiền lương/thưởng [13].
Nghiên cứu số ở Mali, Bangladesh cũng chỉ ra
rằng sự ghi nhận, tôn trọng của cộng đồng là
động lực lớn để CBYT làm việc [3, 4, 5]. Tuy
nhiên trong nghiên cứu tại Lào Cai và Bắc Ninh
ở Việt Nam thì yếu tố này lại không được đưa
vào là 1 trong 5 yếu tố tạo động lực làm việc
trong bộ câu hỏi phỏng vấn [2].
- Thu nhập thỏa đáng: là một trong những
yếu tố quan trọng được chỉ ra trong nhiều nghiên
cứu. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng lương/thưởng
là yếu tố tạo động lực lớn cho NVYT làm việc,
mặc dù vậy yếu tố tài chính này không phải là
yếu tố duy nhất gây thiếu hụt nguồn NLYT. Một
nghiên cứu tại Ấn Độ chỉ ra
30
rằng tiền lương chỉ đóng vai trò nhỏ và khi tăng
lương thì cũng không giải quyết được vấn đề về
thiếu hụt NLYT trong hệ thống y tế công lập
[14]. Nghiên cứu tại một số nước châu Á Thái
Bình Dương cũng chỉ ra rằng yếu tố tài
chính/lương là động lực quan trọng đặc biệt là ở
những quốc gia nơi mà tiền lương do chính phủ
chi trả không đủ để trang trải những nhu cầu
thiết yếu cho cuộc sống [4]. Điều này hoàn toàn
hợp lí theo thuyết nhu cầu của Maslow thì yếu
tố tiền lương/thu nhập chỉ nhằm thỏa mãn nhu
cầu thiết yếu/sinh tồn của người lao động và một
khi nhu cầu thiết yếu này chưa được thỏa mãn
thì người lao động làm việc chỉ để thỏa mãn nhu
cầu này. Nghiên cứu tại Fiji, Cam-puchia và
miền Bắc Việt Nam đã chỉ ra rằng lương thấp là
nguyên nhân chung khiến NVYT không hài
lòng với công việc và không có/có ít động lực
làm việc [2, 4]. Nghiên cứu tại Việt Nam chỉ ra
rằng lương/thu nhập hiện tại của NVYT không
đủ để chi trả cho những nhu cầu cơ bản của gia
đình họ nhưng họ vẫn làm việc tại CSYT công
để đảm bảo một công việc ổn định với nguồn
thu ổn định [2]. Còn lại, để tăng nguồn thu cho
gia đình, họ vẫn phải đi làm thêm tại CSYT tư
nhân. Nghiên cứu tại Peru chỉ ra rằng lương là
nguyên nhân quan trọng khiến NVYT phải đi
làm ở hai nơi (CSYT công và CSYT tư nhân).
Nghiên cứu tại Hi Lạp cho thấy sự so sánh về
động lực làm việc của NVYT tại CSYT công và
y tế tư nhân cho thấy yếu tố quan trọng thứ hai
tạo động lực cho NVYT tư nhân làm việc là
đồng nghiệp, thì đối với NVYT công lập đó lại
là tiền lương [13]. Nghiên cứu tại Tanzania cũng
chỉ ra rằng lương thấp là yếu tố quan trọng nhất
khiến cho NVYT tại đây không hài lòng với
công việc của họ [12].
- Điều kiện làm việc: Điều kiện làm việc
không thoải mái, thiếu trang thiết bị, thuốc và
các phương tiện khác tại Fiji, Samoa, Tonga,
 Sè 17/2016

Campuchia và Pakistan đã khiến cho cán bộ y tế
không hài lòng về công việc hiện tại [10]. Một
nghiên cứu tại Ấn độ cũng chỉ ra thiếu sự hỗ trợ,
giúp đỡ của lãnh đạo và đồng nghiệp cũng khiến
cho cán bộ y tế thiếu động lực làm việc [12].
Nhận định này cũng được chỉ ra trong nghiên
cứu tại Việt Nam, thiếu thông tin, thiếu hỗ trợ từ
đồng nghiệp là yếu tố khiến NVYT ít có động
lực để làm việc [2]. Nghiên cứu này cũng chỉ ra
rằng điều kiện làm việc là một trong những yếu
tố quan trọng để NVYT có động lực làm việc,
nhất là đối với ngành y tế, một ngành đòi hỏi
điều kiện làm việc hết sức đặc biệt.
- Sự thú vị trong công việc: Với mỗi cá nhân
thì sự thú vị trong công việc được định nghĩa
khác nhau, đó có thể là sự thử thách trong công
việc, cơ hội để sử dụng những kiến thức kĩ năng
đã được học, hay đó có thể là sự khỏe mạnh/
khỏi bệnh của người bệnh. Trong ngành y,
những thử thách chuyên môn đã tạo nên hứng
thú cho y, bác sĩ. Khi thấy công việc của mình
đạt kết quả như mong đợi là việc người bệnh
khỏi bệnh đã tạo nên hứng khởi để NVYT nỗ
lực hơn nữa trong công việc. Điều này cũng
tương đồng với kết luận của một số nghiên cứu
khác diễn ra tại Ấn Độ, Bangladesh, Đức, Mỹ
[9, 18, 15]. Một nghiên cứu tại Jordan và nghiên
cứu khác tại Georgia đã chỉ ra, niềm tự hào
trong công việc và giá trị mà công việc đó đem
lại là động lực cho NVYT làm việc [10]. Nghiên
cứu khác tại Benin và Kenya (châu Phi) sử dụng
phương pháp phỏng vấn sâu cũng đã chỉ ra tầm
quan trọng của các yếu tố không liên quan đến
tiền trong việc tạo động lực làm việc cho NVYT
[10]. Nghiên cứu định tính tại Việt Nam và
Tanzania cũng đã chỉ ra tầm ảnh hưởng của các
yếu tố phi tài chính này trong việc tạo động lực
làm việc [2, 12]. Nghiên cứu tại Đức còn nhấn
mạnh rằng yếu tố phi tài chính này còn quan
trọng hơn cả tiền lương/thưởng trong việc tạo
động lực làm việc của NVYT [9]./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Chen L, Evans D, Evans T, Sadana R, Stilwell B, Travis P, Van Lerberghe W, Zurn P,
Aschwanden C, McManus J, World Health Organization (WHO): Working Together for Health:
The World Health Report 2006. Geneva: WHO; 2006. Available at
http://www.who.int/whr/2006/whr06_en.pdf?ua=1
2. Dieleman M, Cuong PV, Anh LV, Martineau T: Identifying factors for job motivation of
rural health workers in North Viet Nam. Hum Resour Health 2003, 1:10.
3. Dieleman M, Toonen J, Touré H, Martineau T: The match between motivation and
perform-ance management of health sector workers in Mali. Hum Resour Health 2006, 4:2.
4. Henderson L, Tulloch J: Incentives for retaining and motivating health workers in Pacific
and Asian countries. Hum Resour Health 2008, 6:18.

31
NHÂN LỰC Y TẾ

5. Herzberg F, Mausner B, Snyderman BB: The Motivation to Work. 2nd edition. New York:
John Wiley & Sons; 1959
6. Hitt MA, Colella A, Miller CC: Organizational Behaviour: A Strategic Approach 2nd
edition. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons; 2006
7. Kanfer R: Motivation theory and industrial/organizational psychology. In Handbook of
Industrial and Organizational Psychology. Volume 1.
8. Lambrou P, Kontodimopoulos N, Niakas D: Motivation and job satisfaction among medical
and nursing staff in a Cyprus public general hospital. Human Resources for Health 2010, 8:26
9. Laubach W, Fischbeck S: Job satisfaction and the work situation of physicians: a survey at
a German university hospital. Int J Public Health 2007, 52:54-59.
10. Lehman U, Dieleman M, Martineau T: Staffing remote rural areas in middle- and low-income
countries: a literature review of attraction and retention. BMC Health Serv Res 2008, 8:19.
11. Luthans F: Organizational Behavior. 11th edition. New York: McGraw-Hill;2007
12. Manongi RN, Marchant TC, Bygbjerg IC: Improving motivation among primary health
care workers in Tanzania: a health worker perspective. Hum Resour Health 2006, 4:6.
13. Paleologou V, Kontodimopoulos N, Stamouli A, Aletras V, Niakas D: Developing and
testing an instrument for identifying performance incentives in the Greek health care sector.
BMC Health Serv Res 2006, 6:118
14. Peters DH, Chakraborty S, Mahapatra P, Steinhardt L: Job satisfaction and motivation of
health workers in public and private sectors: cross-sectional analysis from two Indian states.
Hum Resour Health 2010, 8:27.
15. Rahman SM, Ali NA, Jennings L, Seraji MH, Mannan I, Shah R, Al-Mahmud AB, Bari S,
Hossain D, Das MK, Baqui AH, El Arifeen S, Winch PJ: Factors affecting recruitment and
retention of community health workers in a newborn care intervention in Bangladesh. Hum
Resour Health 2010, 8:12
16. Robbins SP, Judge TA: Organizational Behavior. 13th edition. Pearson/Prentice-Hall:
Upper Saddle River, NJ; 2008
17. Theory in Industrial and Organizational Psychology. 2nd edition. Edited by Dunnette
MD, Hough L. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press; 1990:75–170.
18. Purohit B, Bandyopadhyay T. Beyond job security and money: driving factors of
motivation for government doctors in India. Human Resources for Health 2014, 12:12.
19. Maslow A H. A Theory of Human Motivation, Psychological Review 50 (1943):370-96.

32
 Sè 17/2016

TỔNG QUAN VỀ THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI, THỰC HIỆN

CHÍNH SÁCH DÂN SỐ, SỨC KHỎE SINH SẢN CỦA MỘT SỐ
NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
Ths. Nguyễn Văn Hùng9

Tóm tắt
Chiến lược Dân số và Sức khỏe sinh sản là một bộ phận trong hệ thống chính sách về Dân số,
chăm sóc sức khỏe sinh sản nhằm thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu về dân số, chăm sóc sức khỏe
sinh sản trong từng giai đoạn cụ thể. Trong quá trình triển khai thực hiện, có nhiều nguyên nhân
khách quan và chủ quan (ý chí chính trị của người lãnh đạo, nguồn lực v.v...) thúc đẩy hay cản
trở việc thực hiện thành công hoặc không thành công của các mục tiêu, chỉ tiêu. Do vậy, việc sơ
kết, tổng kết quá trình thực hiện chính sách (đột xuất, định kỳ, giữa kỳ..) giúp các nhà hoạch
định chính sách tìm hiểu được những kết quả đạt được, nhận diện những khó khăn, thách thức để
có hướng thay đổi phù hợp với tình hình thực tế.

1. Một số khái niệm liên quan
Chính sách dân số là những chủ trương
biện pháp của Đảng và Nhà nước đề ra và thực
hiện, nhằm ổn định dân số, tạo điều kiện cho
phát triển kinh tế - xã hội [2].
Theo Từ điển Bách khoa toàn thư, Chiến
lược là là chương trình hành động, kế hoạch
hành động được thiết kế để đạt được một mục
tiêu cụ thể, là tổ hợp các mục tiêu dài hạn và
các biện pháp, các cách thức, con đường đạt
đến các mục tiêu đó. Theo quan điểm này,
Chiến lược phải đảm bảo 3 thành tố chính:
- Xác định chính xác mục tiêu cần đạt.
- Xác định con đường, hay phương thức để
đạt mục tiêu.
- Định hướng phân bổ nguồn lực để đạt
được mục tiêu lựa chọn.
2. Kinh nghiệm triển khai, thực hiện chính
sách, chiến lược dân số/sinh sản/kế hoạch
hóa gia đình của một số nước trên thế giới
* Ấn Độ
Tăng dân số từ lâu đã là mối quan tâm của
Chính phủ Ấn Độ, vì vậy chương trình Dân số-
Kế hoạch hóa gia đình (DS-KHHGĐ) đã được
Chính phủ Ấn Độ ban hành tương đối sớm. Từ
những năm 1940, chính sách dân số của Ấn Độ
được triển khai thí điểm tại một số bang, thời
điểm này chính sách dân số tập trung vào “giảm
9 Phó trưởng Khoa Dân số và Phát triển - Viện Chiến lược
và Chính sách Y tế

33
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN
tỷ lệ sinh”. Đến năm 1952, chiến lược dân số
của Ấn Độ được triển khai trong phạm vi cả
nước với ưu tiên làm giảm khả năng sinh sản và
cải thiện sức khỏe sinh sản (SKSS) cho người
dân thông qua việc cung cấp các biện pháp tránh
thai (BPTT) kết hợp với quá trình tuyên truyền
vận động nâng cao nhận thức cho người dân đối
với vấn đề SKSS, KHHGĐ. Sau khi chiến lược
ra đời, nhu cầu sử dụng BPTT của người dân Ấn
Độ có xu hướng tăng hơn so với trước. Tuy
nhiên, vẫn còn có đến 13% số cặp vợ chồng
trong độ tuổi sinh đẻ không áp dụng các BPTT.
Do đó, tỷ lệ phụ nữ có thai ngoài ý muốn vẫn
chiếm đến 20%. Đến năm 1982, Luật Dân số
được Chính phủ Ấn Độ thông qua, một số mục
tiêu và chỉ tiêu lâu dài được đề cập đến vẫn là
giảm sinh, giảm tỷ lệ trẻ sơ sinh tử vong và tăng
tuổi thọ. Tuy nhiên, mặc dù đã ban hành chiến
lược dân số từ rất sớm nhưng dường như chương
trình DS-KHHGĐ của Ấn Độ vẫn chưa đạt được
hiệu quả cao [18].
Sau 18 năm triển khai thực hiện, đến năm
2000 Chính phủ Ấn Độ đã tổ chức tổng kết,
đánh giá “Xu hướng trong chính sách dân số của
Ấn Độ, kết quả triển khai Luật Dân số năm
1982”. Trên cơ sở đánh giá tổng kết, tháng 3
năm 2000 Ấn Độ ban hành chính sách dân số
mới, trọng tâm hướng tới của chính sách là cung
cấp dịch vụ KHHGĐ có chất lượng, cung cấp
thông tin, tư vấn đầy đủ tới người dân và đa
dạng hóa các biện pháp tránh thai [18].
* Philippines
Ngay từ những năm 1971, Philippines đã ban
hành chính sách dân số, chính sách này đã khẳng
định việc thực hiện KHHGĐ là một phần của
chiến lược phát triển quốc gia [10]. Sau khi ban
hành chính sách dân số, cứ 5 năm Chính phủ
Philippines tiến hành đánh giá chính sách một
lần. Các đánh giá này được tiến hành lồng trong
kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất
34
nước. Sự ra đời của chính sách dân số đã góp
phần đáng kể trong việc giảm tỷ lệ sinh trong
giai đoạn 1971-1987 (TFR giảm từ 4.8 xuống
còn 3.7) [14]. Mặc dù Chính phủ Philippines
đã nỗ lực nhằm giảm tỷ suất sinh, nhưng
dường như mức sinh của Philippines vẫn còn
tương đối cao. Các tác giả trên cho rằng,
nguyên nhân của việc thực hiện chính sách
dân số không hiệu quả là do việc đưa ra các
chế tài cũng như sự hỗ trợ tài chính trong thực
hiện chính sách không đầy đủ. Ngoài ra, hơn
80% người Philippines theo đạo Công giáo
cũng là một trở ngại lớn trong việc thực hiện
chính sách dân số của đất nước [17].
Có thể thấy Philippines đã thực hiện chính
sách DS- KHHGĐ tương đối sớm. Dưới sự lãnh
đạo của các thời Tổng thống khác nhau, Chính
phủ Philippines đã đưa ra những mục tiêu chiến
lược, những kế hoạch cụ thể nhằm giảm tỷ lệ
sinh. Không những thế, trong giai đoạn đầu tiên
của chính sách, Chính phủ Philippines đã tiến
hành song song hai việc triển khai và đánh giá
định kỳ chương trình dân số. Như vậy, việc ban
hành, thực hiện, đánh giá chính sách dân số của
Việt Nam và Philippines có nhiều nét tương
đồng. Ở Việt Nam, việc ban hành và đánh giá
chính sách dân số được thực hiện hiện thường
xuyên, liên tục.
* Nigeria
Năm 1988 Chính phủ Nigeria đã ban hành
chính sách dân số, đây là chính sách dân số
đầu tiên của Nigeria nhằm thay đổi hành vi
sinh sản của người dân hướng đến mục tiêu
cao nhất là “giảm số lượng trẻ em sinh ra
trong cuộc đời sinh đẻ của phụ nữ”. Trọng tâm
cơ bản của chính sách dân số của Nigeria thời
điểm này là “cung cấp các dịch vụ KHHGĐ
dễ dàng, giá cả phải chăng, an toàn và phù hợp
với văn hóa truyền thống”.

Tuy nhiên, sau 12 năm triển khai thực hiện,
chính sách dân số năm 1988 của Nigeria đã
phát sinh một số hạn chế, bất cập, đó là chính
sách DS-KHHGĐ thời điểm này mới chỉ quan
tâm đến cung cấp các BPTT. Đến năm 2000,
các cơ quan quản lý nhà nước, các nhà khoa
học, các tổ chức quốc tế đã tổ chức nhiều cuộc
hội thảo, rà soát, đánh giá lại kết quả thực hiện
chính sách dân số năm 1988. Đến năm 2004,
Chính phủ Nigeria đã ban hành chính sách dân
số mới, tập trung nhiều vào các nội dung dân
số và phát triển bền vững, lồng ghép vấn đề
dân số vào các vấn đề giáo dục, cải cách kinh
tế, phân bổ nguồn lực [13].
Lộ trình thực hiện chính sách giảm sinh của
Nigeria gần giống Việt Nam, giai đoạn đầu
thực hiện chính sách DS-KHHGĐ thông qua
việc cung cấp BPTT, giai đoạn sau hướng đến
việc cung cấp dịch vụ KHHGĐ có chất lượng
và khi quy mô dân số ổn định, mức sinh được
khống chế, chính sách dân số mới hướng đến
sự “phát triển bền vững”, những vấn đề dân số
mới được đưa vào phân tích, được lồng ghép
vào quá trình xây dựng chiến lược phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước.
* Singapore
Ngay từ năm 1969 Singapore đã đưa ra chính
sách khuyến khích các cặp vợ chồng thực hiện
quy mô gia đình, sinh ít con. Chính sách này đưa
ra quy định về nghỉ thai sản trong mỗi lần sinh
con, chi phí dịch vụ đỡ đẻ tăng theo các lần sinh.
Đến năm 1977, khi mức sinh tăng lên, chương
trình này tiếp tục đưa ra thông điệp 3 khoan (kết
hôn muộn, không vội sinh con đầu lòng, giãn
khoảng cách giữa hai lần sinh) [11]. Thông qua
việc triển khai chính sách này, mức sinh của
Singapore đã giảm xuống một cách đáng kinh
ngạc. Chính vì vậy, tháng 3 năm 1987, Chính
phủ Singapore đã quyết định thay
Sè 17/2016
đổi chính sách dân số nhằm hướng đến mục
tiêu nâng tỷ suất sinh [13].
Chính sách dân số của Singapore ban hành
đúng thời điểm, góp phần đưa Singapore từ một
quốc gia có tổng tỷ suất sinh cao trở thành quốc
gia có tỷ suất sinh thấp nhất Châu Á. Tuy nhiên,
do duy trì chiến lược này trong một thời gian dài
mà không có sự thay đổi nên nó trở lên không
phù hợp với nhu cầu phát triển của đất nước.
Điểm hạn chế trong chính sách dân số của
Singapore là việc quá chú trọng vào việc khuyến
khích các cặp vợ chồng, đặc biệt là những người
có trình độ cao sinh con trong khi đó quên đi
những người phụ nữ đơn thân, có nhu cầu sinh
con trong xã hội.
* Trung Quốc
Ngay từ những năm 1970, Chính phủ Trung
Quốc ban hành chính sách dân số bằng việc quy
định tuổi kết hôn tối thiểu, vấn đề tái hôn và
sinh con sau mỗi lần tái hôn (không được sinh
thêm con nếu trước đó đã có con). Đến năm
1979, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành chính
sách một con, đây là một quy định quan trọng
trong chương trình DS-KHHGĐ của Trung
Quốc, chính sách này đã giúp Trung Quốc ngăn
chặn quá trình bùng nổ dân số. Tuy nhiên, sau
gần 40 năm triển khai thực hiện dường như
chiến lược phát triển bền vững hướng đến vấn
đề giảm sinh đã không còn phù hợp. Chính vì
vậy, năm 2007 Chính phủ Trung Quốc đã quyết
định nới lỏng chính sách “một con”, một số đối
tượng đặc thù đã có “cơ hội” sinh nhiều hơn một
con, cụ thể như sau [15].
- Tại khu vực đô thị, nếu chồng là con một
và vợ là con độc được phép sinh đứa con thứ
hai.
- Người dân tộc thiểu số được phép sinh hai
hoặc nhiều hơn hai con.
35
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN
- Các gia đình có con bị khuyết tật về tâm
thần hoặc thể chất được sinh hai con.
- Hai vợ chồng là người Trung Quốc ở
nước ngoài và việc mang thai xảy ra trước khi
trở về Trung Quốc được sinh con thứ hai tại
Trung Quốc.
- Cả hai vợ chồng là người Trung Quốc ở
nước ngoài, có con đang sinh sống ở nước
ngoài, bố mẹ đã trở về Trung Quốc sinh sống
dưới 6 năm được phép sinh thêm con.
Việc triển khai chính sách dân số của Trung
Quốc có một số nét tương đồng và khác biệt
với chính sách dân số của Việt Nam, Việt
Nam là nước sớm ban hành chính sách dân số
(năm 1961), nhưng việc triển khai tổng kết,
đánh giá thường xuyên hơn. Hơn nữa trong
quá trình triển khai thực hiện, chính sách dân
số của Trung Quốc “hà khắc” hơn, tuy nhiên
hiện nay cả Việt Nam và Trung Quốc đều
đang đứng trước nhiều thách thức về vấn đề
dân số mới phát sinh như vấn đề người già, tỷ
số giới tính khi sinh v.v....
3. Quá trình triển khai, thực hiện các văn
bản lãnh đạo, văn bản quy phạm pháp luật
về dân số, sức khỏe sinh sản của Việt Nam
Ø Văn bản lãnh đạo của Đảng
Ngày 22 tháng 3 năm 2005, Bộ Chính trị đã
ban hành Nghị quyết 47-NQ/TW về “Tiếp tục
đẩy mạnh thực hiện chính sách DS-KHHGĐ”,
năm 2008 Ban Tuyên giáo Trung ương; Ban Cán
sự Đảng Bộ Y tế đã sơ kết đánh giá 3 năm triển
khai thực hiện, trên cơ sở đó tham mưu cho Bộ
Chính trị ban hành Kết luận số 44-KL/TW về
tiếp tục đẩy mạnh triển khai thực hiện Nghị
quyết này. Tiếp theo, năm 2014 được sự hỗ trợ
của Quỹ Dân số Liên Hợp quốc (UNFPA) Viện
Chiến lược và Chính sách Y tế đã đánh giá kết
quả 9 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 47-
36
NQ/TW, cung cấp bằng chứng để Ban Tuyên
giáo Trung ương tổ chức tổng kết 10 thực hiện
Nghị quyết. Trên cơ sở đó tham mưu cho Ban
Bí thư trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ban
hành Kết luận số 119-KL/TW ngày 14 tháng 01
năm 2016 và tiếp tục đề xuất Bộ Chính trị, Ban
Bí thư ban hành văn bản mới để chỉ đạo, lãnh
đạo công tác dân số trong giai đoạn tới.
Ø Văn bản quy phạm pháp luật
- Các văn bản liên quan đến chương trình
dân số - kế hoạch hóa gia đình.
• Ngày 09 tháng 1 năm 2003 Ủy ban Thường
vụ Quốc hội khóa 11 ban hành Pháp lệnh Dân số
số 06/2003/PL-UBTVQH11, sau 5 năm triển
khai thực hiện, Ủy ban Dân số, Gia đình và Trẻ
em đã có đánh giá về tính phù hợp, kết quả thực
hiện một số điều của Pháp lệnh Dân số. Nghiên
cứu đánh giá đã cung cấp bằng chứng để ngày
27 tháng 12 năm 2008 Ủy ban Thường vụ Quốc
hội ban hành Pháp lệnh số 08/2008/
UBTVQH12 Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của
Pháp lệnh Dân số năm 2003. Tiếp theo, năm
2013 Bộ Y tế đã tổng kết, đánh giá 10 năm thực
hiện Pháp lệnh Dân số năm 2003, trên cơ sở kết
quả đánh giá, Bộ Y tế trình Chính phủ, Quốc hội
cho xây dựng Luật Dân số.
• Ngày 3 tháng 06 năm 1993 Thủ tướng
Chính phủ ký Quyết định số 270/QĐ-TTg về
việc phê duyệt “Chiến lược DS-KHHGĐ đến
năm 2000. Sau 7 năm thực hiện, với sự hỗ trợ
của Quỹ Dân số Liên Hợp quốc, năm 2001 Ủy
ban Quốc gia DS-KHHGĐ đã đánh giá kết quả
7 năm thực hiện chiến lược. Kết quả đánh giá
khẳng định hoạt động truyền thông dân số thời
gian qua được triển khai rộng nhưng chưa sâu,
còn thiếu những mô hình truyền thông điểm; sản
phẩm truyền thông chưa phù hợp nhất là đối với
đồng bào các dân tộc ít người, vùng sâu, vùng
xa, vùng khó khăn. Nghiên cứu cũng đưa

ra đề xuất: trong giai đoạn tới chương trình dân
số cần bổ sung, tập trung vào các vấn đề nâng
cao chất lượng dân số. Kết quả nghiên cứu là
những bằng chứng quan trọng giúp Ủy ban Quốc
gia DS-KHHGĐ đề xuất Chính phủ ban hành
Chiến lược Dân số giai đoạn hai, Chiến lược
Dân số Việt Nam giai đoạn 2001-2010 trong đó
nội dung về nâng cao “chất lượng dân số” được
đánh giá là nhiệm vụ trọng tâm của chương trình
dân số giai đoạn này.
• Ngày 22 tháng 12 năm 2000 Thủ tướng
Chính phủ ký ban hành Quyết định số
147/2000/QĐ-TTg phê duyệt “Chiến lược Dân
số Việt Nam giai đoạn 2001- 2010”, đến năm
2009 Viện Dân số và Các vấn đề xã hội đã có
đánh giá 9 năm triển khai thực hiện chiến lược.
Báo cáo đánh giá khẳng định, xét trên phạm vi
cả nước, hai mục tiêu cụ thể của Chiến lược cơ
bản đã đạt được. Tuy nhiên hai mục tiêu đạt
được ở mức độ còn rất khác nhau giữa các vùng,
các tỉnh/thành phố. Toàn bộ 8 giải pháp nêu
trong Chiến lược đã được thực hiện thông qua
Chương trình mục tiêu quốc gia và đã đạt được
các kết quả cơ bản. Nghiên cứu cũng đưa ra đề
xuất chương trình dân số giai đoạn tới cần tập
trung giải quyết một số vấn đề chất lượng dân
số; thực hiện giảm sinh ở những địa phương có
mức sinh cao; ưu tiên đến tính chất vùng miền
trong thực hiện chương trình dân số... đây là
những thông tin nền tảng, quan trọng giúp Bộ Y
tế xây dựng Chiến lược DS, SKSS Việt Nam
giai đoạn 2011-2020.
- Các văn bản liên quan đến chương trình
chăm sóc sức khỏe sinh sản.
• Ngày 28 tháng 11 năm 2000, Chính phủ đã
ban hành Quyết định số 136/2000/QĐ-TTg phê
duyệt “Chiến lược Quốc gia về chăm sóc SKSS
giai đoạn 2001 - 2010”. Sau 9 năm triển khai
thực hiện, năm 2009 Trường Đại học Y tế Công
cộng đã đánh giá 9 năm thực hiện Chiến lược.
Sè 17/2016
Báo cáo đánh giá cho thấy Chiến lược đề ra 6
chỉ tiêu chung, trong đó có 4/6 chỉ tiêu có khả
năng hoàn thành vào thời điểm 2010. Trong số
20 chỉ tiêu cụ thể, chỉ có 8 chỉ tiêu được xác
định và về cơ bản có khả năng hoàn thành vào
2010, còn những chỉ tiêu khác không có khả
năng đánh giá do thiếu nguồn số liệu; Chiến
lược đề ra 7 giải pháp, kết quả thực hiện các giải
pháp về cơ bản đã được triển khai và mang lại
thành công. Báo cáo đánh giá cũng đã đưa ra các
đề xuất mà chương trình chăm sóc sức khỏe
trong thời gian tới cần tập trung đó là mở rộng
đối tượng ưu tiên sang vị thành niên và nam
giới, người cao tuổi; Tăng cường kinh phí đầu
tư: cả kinh phí trung ương và huy động kinh phí
địa phương dưới nhiều hình thức khác nhau, kể
cả trái phiếu Chính phủ hoặc vay ngân hàng;
Tiếp tục huy động nguồn lực từ các tổ chức
quốc tế; nâng cấp chất lượng cung cấp dịch vụ
chăm sóc SKSS. Kết quả đánh giá là bằng
chứng quan trọng để Bộ Y tế tổng kết 10 năm
thực hiện Chiến lược và đề xuất, tham mưu với
Chính phủ ban hành “Chiến lược DS-SKSS Việt
Nam giai đoạn 2011-2020”.
• Tóm lại
Trên thế giới, quá trình ban hành, triển khai
thực hiện, thay đổi chính sách dân số, sức khỏe
sinh sản, kế hoạch hóa gia đình phụ thuộc vào
những định hướng ưu tiên của chính phủ và quá
trình biến động dân số trong thực tế. Đơn cử
như Ấn Độ là nước sớm ban hành chính sách
dân số, nhưng chính sách dân số của Ấn Độ
cũng thường xuyên thay đổi, bổ sung do Ấn Độ
thực hiện không thành công chính sách giảm
sinh. Còn Singapore, tuy thực hiện chính sách
giảm sinh trong thời gian rất ngắn nhưng rất
hiệu quả nên việc thay đổi chính sách dân số của
quốc gia này chỉ chuyển từ chính sách giảm sinh
sang chính sách cung cấp dịch vụ KHHGĐ có
chất lượng cao và khuyến sinh.v.v.. Ngược lại
37
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN
tại Trung Quốc, chính phủ đã duy trì chính sách
1 con trong thời gian rất dài sau đó mới thay đổi
để một số đối tượng “đặc biệt” được sinh hơn 1
con. Ở Việt Nam, chính sách dân số của Đảng
và Nhà nước là nhằm nâng cao chất lượng cuộc
sống của mỗi người, mỗi gia đình và toàn thể xã
hội, phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế -
xã hội của đất nước, nâng cao chất lượng giống
nòi. Để đạt được các mục tiêu tốt đẹp đó, Đảng
và Nhà nước đã đề ra những chính sách dân số
phù hợp với điều kiện của nước ta. Từ năm
1961, Đảng và Nhà nước đã chính thức triển
khai chương trình dân số và kế hoạch hóa gia
đình (DS-KHHGĐ). Trong 30 năm đổi mới vừa
qua (1986), chính sách dân số đã được lồng ghép
vào chính sách phát triển kinh tế- xã hội. Trên
cơ sở thống nhất giữa lý luận với thực tiễn và
quan điểm phát triển, chủ trương, chính sách dân
số của Việt Nam chuyển từ tập trung vào giảm
sinh sang chính sách dân số toàn diện, khuyến
khích sự tự nguyện của người dân trong thực
hiện chính sách. Tại nước ta, việc ban hành và
đánh giá kết quả thực hiện Chính sách, Chiến
lược dân số, sức khỏe sinh sản diễn ra thường
xuyên, liên tục (định kỳ 5 năm tổng kết 1 lần).
Quá trình triển khai thực hiện chính sách dân số,
sức khỏe sinh sản ở Việt Nam và một số nước
trên thế giới có những điểm tương đồng
38
như: Chính sách dân số sau khi ban hành được
thực hiện thống nhất trong toàn quốc và đều có
những tổng kết, đánh giá hướng đến việc đề xuất
thay đổi chính sách cho phù hợp với quá trình
biến động dân số trong thực tế (tương tự như ở
Singapore, Trung quốc; Philipines). Tuy nhiên,
quá trình triển khai thực hiện chính sách dân số,
sức khỏe sinh sản ở Việt Nam và một số nước
trên thế giới cũng có điểm khác biệt. Tại Việt
Nam, việc tổng kết đánh giá về chính sách dân
số, sức khỏe sinh sản thực hiện thường xuyên
hơn một số nước… Trong 50 năm qua, Đảng và
Nhà nước đã có những định hướng chính sách
phù hợp, kịp thời với từng giai đoạn phát triển
của đất nước, từng bước được điều chỉnh theo
hướng bao quát, toàn diện hơn, chú trọng nâng
cao chất lượng dân số thích ứng với những biến
đổi về cơ cấu dân số. Nhờ đó, công tác DS-
KHHGĐ của Việt Nam đã đạt được những
thành tựu quan trọng như: Tốc độ gia tăng dân
số ngày càng giảm dần; mức sinh giảm mạnh và
đã đạt được mức sinh thay thế với số con trung
bình của mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ là
2,03 con, ít hơn 3 lần số con cách đây 50 năm;
tuổi thọ bình quân của người dân tăng lên, từ 40
tuổi (1960) lên 73 tuổi (2012); sức khỏe bà mẹ
và trẻ em được cải thiện.../.
 Sè 17/2016

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Đại học Y tế công cộng (2009), Báo cáo đánh giá Chiến lược Sức khỏe sinh sản giai đoạn
2001-2010.
2. Thủ tướng Chính phủ (2000), Quyết định số 136/2000/QĐ-TTg, ngày 28 tháng 11 năm
2000 về phê duyệt Chiến lược quốc gia về chăm sóc sức khoẻ sinh sản giai đoạn 2001- 2010.
3. Thủ tướng Chính phủ (2000), Quyết định số 147/2000/QĐ-TTg, ngày 22 tháng 12 năm
2000 về phê duyệt Chiến lược Dân số Việt Nam giai đoạn 2001 - 2010.
4. Thủ tướng Chính phủ (2011), Quyết định số 2013/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược Dân số
và Sức khỏe sinh sản Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020.
5. Tương Lai (1992), Để góp phần vào việc hoạch định chính sách dân số, tạp chí Xã hội
học, số 3/1992.
6. Ủy ban Quốc gia Dân số và Kế hoạch hóa gia đình (1999), Báo cáo nghiên cứu đánh giá
tình hình thực hiện Chiến lược dân số năm 1993.
7. Ủy ban Quốc gia Dân số và Kế hoạch hóa gia đình (2000), Báo cáo nghiên cứu đánh giá
tình hình thực hiện chính sách dân số ở Việt Nam.
8. Viện Chiến lược và Chính sách Y tế (2014), Đánh giá kết quả 9 năm thực hiện Nghị
quyết 47/NQ-TW của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chính sách dân số KHHGĐ.
9. Viện Dân số và các vấn đề xã hội (2009), Báo cáo đánh giá Chiến lược Dân số Việt Nam
giai đoạn 2001-2010.
Tiếng Anh
10. Alejandro N. Herrin.2002. Population Policy in the Philippines, 1969-2002.
11. B.T. Chính sách dân số Singapore. Truy cập từ tran http://giadinh.net.vn/nghien-cuu-trao-
doi/chinh-sach-dan-so-cua-singapore-1-20121226044619317.htm. Ngày truy cập 14/11/1015.
12. China's reproductive health and family planning.
13. CHUKS J. MBA (2008), Revisiting Aspects of Nigeria’s Population Policy
14. Herrin, Alejandro. Orbeta Jr., Aniceto. Acejo. Iris. Cuenca, Janet. del Prado, Fatima. An
Evaluation of the Philippine Population Management Program (PPMP). Philippine Institute for
Development Studies Discussion Papers Series No. 2003-18.
15. Improving China's reproductive health and family planning.
16. Mui Teng Yap, Fertility and Population Policy: the Singapore Experience, Journal of
Population and Social Security (Population), Supplement to Volume 1
17. Philippines National Statistics Office, National Demographic Survey, 1993 (May, 1994) p. 54
18. Population policy Pravinviraria India.
19. The Population Council, “Declaration on Population: The World Leaders Statement”.
Studies in Family Planning, No. 26, January, 1968
20. Theresa Wong Brenda S.A. Yeoh, Fertility and the Family: An Overview of Pro-natalist
Population Policies in Singapore, asian metacentre research paper series , No.12.

39
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN

TỶ LỆ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN TIẾP CẬN SÀNG

LỌC TRƯỚC SINH VÀ SƠ SINH CỦA PHỤ NỮ
Ở MỘT SỐ TỈNH, THÀNH
TS.Nguyễn Thị Thu Nam10, CN. Vũ Thị Thanh Nga11

Tóm tắt
Kết quả nghiên cứu “Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp tăng cường khả năng tiếp cận
dịch vụ sàng lọc, chẩn đoán trước sinh và sơ sinh (SLCĐ-TS&SS) tại một số tỉnh/thành phố” do
Viện Chiến lược và Chính sách y tế thuộc Bộ Y tế thực hiện trong năm 2014 cho thấy: Tỷ lệ phụ
nữ tham gia nghiên cứu tiếp cận các dịch vụ xét nghiệm sàng lọc chẩn đoán trước sinh
(SLCĐTS) còn khá thấp (30%) và có sự tương quan với trình độ học vấn, kiến thức về SLCĐTS
và địa bàn hiện đang sinh sống. Nhóm phụ nữ có kiến thức đúng về SLCĐTS có khả năng tiếp
cận dịch vụ cao hơn nhóm không có kiến thức 2,3 lần; nhóm phụ nữ có trình độ đại học/sau đại
học có khả năng tiếp cận dịch vụ cao hơn 3,7 lần so với nhóm có trình độ tiểu học; khả năng tiếp
cận dịch vụ của nhóm phụ nữ có sự khác biệt giữa các địa bàn nghiên cứu cao nhất ở Hà Nội
(45%), tiếp đến là Thái Nguyên (40%), Thừa Thiên Huế (31%). Tỷ lệ tiếp cận dịch vụ sàng lọc
sơ sinh (SLSS) tại 5 tỉnh/ thành phố điều tra là 23% (253/1.102). Tuy nhiên tỷ lệ này không thể
phản ánh mức độ tiếp cận của người dân vì tại các địa bàn nghiên cứu dịch vụ này hoặc không
được cung cấp thường xuyên hoặc chỉ cung cấp cho đối tượng ưu tiên thuộc đề án.

1. Đặt vấn đề
Theo báo cáo của Tổng cục Dân số-Kế hoạch
hóa gia đình (DS-KHHGĐ)12, ở Việt Nam mỗi
năm ước tính có khoảng hơn 1 triệu trẻ em được
sinh ra, trong số đó có khoảng 22.000 - 30.000
trẻ sơ sinh bị dị tật bẩm sinh. Can thiệp sớm các
dị tật, dị dạng thai nhi thông qua sàng lọc trước
sinh cùng với phát hiện, can thiệp và điều trị
sớm các bệnh chuyển hóa, di truyền thông qua
chất lượng giống nòi, góp phần nâng cao chất
lượng dân số.
Từ năm 2007, Tổng cục DS-KHHGĐ đã xây
dựng và triển khai Đề án “Nâng cao chất lượng
dân số thông qua xây dựng và mở rộng hệ thống
10 Phó Trưởng khoa Dân số và Phát triển - Viện Chiến lược
và Chính sách Y tế
11 Nghiên cứu viên khoa Dân số và Phát triển.

SLSS giúp giảm tỷ lệ tàn tật, giảm tỷ lệ trẻ thiểu 12 Tổng cục DS-KKHGĐ 2012, Báo cáo kết quả thực hiện

năng trí tuệ là việc làm câ thiêt́ nhằm cải thiện đề án nâng cao chất lượng dân số thông qua xây dựng và
mở rộng hệ thống sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh
từ 2007-2011”.

40

sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh” nhằm
phát hiện sớm các dị tật, dị dạng thai nhi thông
qua sàng lọc và can thiệp sớm. Để chuẩn hóa
và đồng bộ hoạt động này, năm 2010 Bộ Y tế
đã ban hành Quyết định 573/QĐ-BYT ngày
11/02/2010 về Quy trình SLCĐ-TS&SS bao
gồm các hoạt động về tuyên truyền, vận động,
giáo dục về sàng lọc; tư vấn trước và sau sàng
lọc về lợi ích cũng như những rủi ro có thể xảy
ra của SLCĐ-TS&SS; các kỹ thuật, xét
nghiệm thực hiện trong sàng lọc; phân tuyến
kỹ thuật về sàng lọc. Đề án đã triển khai được
6 năm và được mở rộng qua các giai đoạn; giai
đoạn đầu triển khai ở 20 tỉnh (năm 2007) và
giai đoạn 2 mở rộng tại 51 tỉnh/thành phố
(năm 2013). Ba trung tâm sàng lọc khu vực
được thành lập, chịu trách nhiệm hỗ trợ về
chuyên môn, kỹ thuật là: Bệnh viện Phụ sản
Trung ương (hỗ trợ 18 tỉnh phía Bắc); Trường
Đại học Y dược Huế (hỗ trợ 13 tỉnh miền
Trung và Tây Nguyên); Bệnh viện Từ Dũ -
TP. Hồ Chí Minh (hỗ trợ 20 tỉnh phía Nam).
Trong giai đoạn 2007-2011, 3 Trung tâm
sàng lọc khu vực đã thực hiện sàng lọc trước
sinh cho 35.915 thai phụ, phát hiện các bất
thường nhiễm sắc thể và bất thường khác cho
5.147 thai phụ, theo dõi và điều trị sau sinh cho
18.541 thai phụ. Về sàng lọc sơ sinh, tổng số trẻ
sơ sinh được sàng lọc bằng mẫu máu gót chân
qua quản lý đề án là 282.070 trường hợp. Tuy
nhiên, cũng theo báo cáo trên còn nhiều vấn đề
bất cập trong khâu tổ chức mạng lưới cung cấp
dịch vụ khiến tỷ lệ tiếp cận của người dân tới
SLCĐ-TS&SS chưa cao như khâu lập kế hoạch
và cung cấp mẫu giấy thấm máu gót chân chưa
kịp thời, trang thiết bị cho kỹ thuật sàng lọc
trước sinh và sơ sinh còn thiếu và chưa đồng bộ
đáp ứng yêu cầu kỹ thuật,v.v…
Mặc dù đề án sàng lọc trước sinh và sơ sinh
(SLTS&SS) đã được thực hiện trong một số
Sè 17/2016
năm gần đây tại nhiều địa phương trong cả nước
nhưng ngoài các báo cáo định kỳ từ các địa
phương triển khai đề án chưa có nghiên cứu nào
được thực hiện nhằm đánh giá về khả năng tiếp
cận dịch vụ SLTS&SS của phụ nữ mang thai ở
cơ sở y tế và các yếu tố ảnh hưởng. Xuất phát từ
bối cảnh đó, Viện Chiến lược và Chính sách
Y tế đã triển khai nghiên cứu “Đánh giá thực
trạng và đề xuất giải pháp tăng cường khả
năng tiếp cận dịch vụ SLCĐ-TS&SS tại một số
tỉnh/thành phố”13.
2. Đối tượng, địa bàn và phương pháp
nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 6/2013
đến tháng 6/2014. Đây là nghiên cứu mô tả cắt
ngang, sử dụng phương pháp định lượng kết
hợp định tính để tính tỷ lệ tiếp cận dịch vụ
SLCĐTS&SS từ phụ nữ đang mang thai
hoặc/và có con dưới 2 tuổi. Hồi cứu các dịch
vụ chăm sóc thai nghén không quá dài và do
đó hạn chế sai số do nhớ lại.
Nghiên cứu được thực hiện tại 2 thành phố
lớn Hà Nội và Hồ Chí Minh là nơi có mạng lưới
dịch vụ y tế phát triển, có các cơ sở y tế tư nhân
cung cấp dịch vụ SLCĐ-TS&SS; và 4 tỉnh Thái
Nguyên, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế, Hậu
Giang đã tham gia Đề án “Nâng cao chất lượng
dân số thông qua xây dựng và mở rộng hệ thống
sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh”, có thời
gian triển khai các dịch vụ trên 2 năm, được
đánh giá vào loại tốt và trung bình thông qua
báo cáo định kỳ. Mỗi tỉnh/thành, chọn ngẫu
nhiên 1 xã ở khu vực nông thôn và 1 phường ở
khu vực thành thị. Nghiên cứu áp dụng phương
pháp chọn mẫu phân tầng, ước tính tỷ lệ người
13 Xin xem báo cáo nghiên cứu để có thông tin về khả năng
của mạng lưới cung cấp dịch vụ và các khuyến nghị
nâng cao hiệu quả của dịch vụ. Bài viết này chỉ trình bày
tỷ lệ tiếp cận từ phía người phụ nữ.
41
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN
phụ nữ từ chối tham gia nghiên cứu là 10%,
hiệu lực thiết kế mẫu là 2, do đó tổng số phụ
nữ cần mời tham gia theo thiết kế tại 4 tầng
thiết kế là 1.724, mỗi tỉnh, thành là 290. Số
phụ nữ được phỏng vấn trong thực tế tại các
địa bàn nghiên cứu là 1.438 (đạt 84%).
Trong tổng số này, có 230 phụ nữ đang
mang thai, chiếm 16,0%, trong đó chỉ có 90
phụ nữ mang thai lần đầu, chiếm 6,3%. Cả 90
phụ nữ đang mang thai lần đầu đều ở tuần thai
thứ 12 trở lên.
Trong tiền sử thai sản, chỉ có 4,2% phụ nữ
tham gia đã từng phá thai. Tỷ lệ này thấp hơn
so với tỷ lệ phá thai trong vòng 5 năm trước
của Điều tra Y tế quốc gia 2001-2002 ở nhóm
25-34 tuổi (29,3%).
Có 151 phụ nữ (11.2 %) có tiền sử thai lưu,
sảy thai hoặc tử vong sơ sinh. Với riêng từng
yếu tố nguy cơ, tỷ lệ bản thân phụ nữ tiếp xúc
trực tiếp hoặc sinh sống trong môi trường hóa
chất/tia độc hại là 5,8% (n=84) và tỷ lệ có gia
đình có thành viên bị dị tật bẩm sinh là 3,1%
(n=45) trong tổng số phụ nữ tham gia nghiên
cứu. Các số liệu thu thập được làm sạch, mã
hóa, nhập liệu và phân tích bằng phần mềm
SPSS 16.0 và R.3.1. Các test thống kê như X2
được áp dụng cho các thống kê mô tả.Thống
kê hồi qui đa biến áp dụng để kiểm soát nhiễu
và tìm các yếu tố ảnh hưởng/liên quan đến
biến phụ thuộc:
- Tiếp cận dịch vụ SLCĐ-TS&SS. Các
nhóm biến số độc lập bao gồm: nhân khẩu học
xã hội; thái độ và niềm tin về dịch vụ; kiến
thức về SLCĐ-TS&SS;
- Mức độ hài lòng khi tiếp cận các dịch vụ.
Các nhóm biến số độc lập bao gồm: khoảng
cách địa lý; chi phí dịch vụ; các thủ tục hành
chính; đánh giá của phụ nữ về chất lượng tư
vấn, sàng lọc và chẩn đoán;
42
Một số khái niệm được sử dụng trong
nghiên cứu bao gồm:
- Dịch vụ SLTS được giới hạn ở dịch vụ
siêu âm và xét nghiệm máu sàng lọc.
- Dịch vụ SLSS được giới hạn ở dịch vụ
xét nghiệm máu gót chân
- Kiến thức đúng về SLTS khi người tham
gia nghiên cứu chọn 2 đáp án: 1) Để phát hiện
sớm các bệnh/tật của thai nhi để can thiệp và
điều trị kịp thời và 2) Tất cả phụ nữ mang thai
cần được sàng lọc.
- Kiến thức đúng về SLSS khi người tham
gia nghiên cứu chọn 2 đáp án: 1) Để phát hiện
sớm một số bệnh/dị tật mà trẻ mắc phải
và/hoặc Giúp can thiệp và điều trị sớm các
bệnh/dị tật đã phát hiện và 2) Tất cả trẻ sơ
sinh cần được sàng lọc.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Tỷ lệ tiếp cận dịch vụ sàng lọc, chẩn
đoán trước sinh và các yếu tố ảnh hưởng
Tỷ lệ tiếp cận dịch vụ sàng lọc và chẩn
đoán trước sinh
Tỷ lệ phụ nữ tham gia nghiên cứu được
tiếp cận với các dịch vụ xét nghiệm SLCĐTS
là 30% (n=432). Tuy nhiên, có thể trên thực
tế, tỷ lệ tiếp cận này cao hơn nhiều vì thông
tin này dựa theo kết quả phỏng vấn người phụ
nữ. Có thể nhiều phụ nữ đã từng tiếp cận các
xét nghiệm SLTS trong quá trình thai nghén
nhưng kết quả bình thường nên bác sĩ không
thông tin hay tư vấn cho họ biết về bản chất
các xét nghiệm mà họ đã thực hiện.
Tỷ lệ phụ nữ tiếp cận các dịch vụ xét nghiệm
SLCĐTS cao nhất ở Hà Nội (45%), tiếp theo là
Thái Nguyên (40%), Thừa Thiên Huế (31%). Tỷ
lệ này thấp nhất ở Quảng Bình và Hậu Giang
(tương ứng là 18% và 17%) (p<0,001). Điều
 Sè 17/2016

này khá tương đồng với thực trạng cung cấp
dịch vụ SLCĐTS ở các địa bàn nghiên cứu. TP
Hà Nội và Thừa Thiên Huế đều có trung tâm
sàng lọc tuyến trung ương nên các dịch vụ sẵn
có và thuận tiện hơn so với Quảng Bình, Hậu
Giang. Thái Nguyên hiện cũng đang đẩy mạnh
đầu tư trang thiết bị và đào tạo để mở rộng cung
cấp dịch vụ SLCĐTS. Tuy nhiên, tỷ lệ tiếp cận
các dịch vụ này lại tương đối thấp ở TP.Hồ Chí
Minh, nơi dịch vụ rất đa dạng và sẵn có với cả
y tế công lập và ngoài công lập. Tỷ lệ này
cũng tương đồng với tỷ lệ biết và có kiến thức
đúng về SLCĐTS ở nhóm phụ nữ tham gia
nghiên cứu tại TP.Hồ Chí Minh. Kết quả này
có thể do việc lựa chọn ngẫu nhiên địa bàn có
nhiều phụ nữ lao động nhập cư ở huyện Củ
Chi, TP Hồ Chí Minh.

50%
45%
45%
40% p<0,001
40%
35% 31%
30% 26%
25%
20% 18% 17%
15%
10%
5%
0%
Hà Nội Thái Quảng Thừa Thiên Thành phố Hậu
Nguyên Bình Huế Hồ Chí Minh Giang

Biểu đồ 1. Tỷ lệ phụ nữ có con dưới 2 tuổi/đang mang thai đã tiếp cận

các dịch vụ xét nghiệm SLCĐTS theo tỉnh/thành

Các yếu tố liên quan đến việc tiếp cận dịch
vụ sàng lọc và chẩn đoán trước sinh
Phân tích về các yếu tố nhân khẩu xã hội cho
thấy, trình độ học vấn, kiến thức về SLCĐTS và
địa bàn hiện đang sinh sống là 3 yếu tố có liên
quan đến tiếp cận và sử dụng các dịch vụ
SLCĐTS của phụ nữ mang thai (Áp dụng
phương pháp stepwise để lựa chọn các biến
vào mô hình đa biến) (Bảng 2).
Kết quả cho thấy nhóm phụ nữ có kiến thức
đúng về SLCĐTS có khả năng tiếp cận dịch vụ
xét nghiệm SLCĐTS cao hơn nhóm không có
kiến thức đúng là 2,3 lần. Nhóm phụ nữ có trình
độ đại học/sau đại học có khả năng tiếp cận dịch
vụ cao hơn nhóm trình độ tiểu học là 3,7 lần.

43
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN

Bảng 1. Mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu xã hội với sử dụng các dịch vụ SLCĐTS

Tỷ suất chênh thô Tỷ suất chênh hiệu chỉnh P P

Yếu tố
(95% CI) (95% CI) (Wald’s test) (LR-test)

Trình độ học vấn < 0,001

Tiểu học 1 1
Trung học cơ sở 2,2 (1,3-3,6) 1,8 (1,1-3,0) 0,033
Trung học phổ thông 2,3 (1,4-3,9) 1,3 (0,8-2,3) 0,323
Trung cấp/dạy nghề 2,3 (1,4-4,0) 1,6 (0,9-2,8) 0,113
Đại học/sau đại học 6,2 (3,7-10,3) 3,7 (2,1-6,7) < 0,001

Kiến thức SLCĐTS <0,001

Không 1 1
Có 2,5 (1,1-2,5) 2,3 (1,9-3,1) <0,001

Địa bàn hiện sinh sống 0,003

Quảng Bình 1 1
Hà Nội 2,2(1,4-3,5) 1,8(1,1-3,0) 0,041
Thái Nguyên 1,4(0,9-2,3) 1,3(0,8-2,1) 0,365
Thừa ThiênHuế 0,8(0,5-1,3) 0,9(0,6-1,5) 0,675
TP.Hồ Chí Minh 2,0(1,1-3,5) 1,6(0,9-3,0) 0,145
Hậu Giang 0,5(0,3-0,9) 0,6(0,3-1,1) 0,105

Thu nhập gia đình 0,35

Dưới 10 triệu đồng/tháng 1 1
Trên 10 triệu đồng/tháng 1,6(1,1-2,4) 0,8(0,5-1,3) 0,351

Mô hình đã kiểm soát các yếu tố tuổi, nghề
nghiệp, môi trường tiếp xúc độc hại, gia đình
có người dị tật bẩm sinh đối với tiếp cận dịch
vụ SLCĐTS của phụ nữ mang thai.
Khi kiểm tra riêng rẽ mô hình hồi qui đơn
biến, địa bàn hiện sinh sống là một yếu tố liên
quan có ý nghĩa đối với việc tiếp cận dịch vụ
SLCĐTS của phụ nữ mang thai Chúng tôi
phân tích yếu tố này sở dĩ biến địa bàn có thể
là một biến phụ thuộc tổng hợp, bao hàm yếu
tố tác động ẩn khác mà trong bảng hỏi không
đo lường được như sự sẵn có của dịch vụ, chất
lượng dịch vụ, thông tin truyền thông về
chương trình tại địa bàn… Tuy nhiên, khi
phân tích mô hình hồi qui đa biến, chỉ còn yếu
tố địa bàn Hà Nội là có khả năng tiếp cận với
dịch vụ SLCĐTS cao hơn Quảng Bình. Kiểm
tra ảnh hưởng tương tác (interaction term) cho
thấy biến địa bàn sinh sống và trình độ học
vấn có tương tác nhất định (p=0,008). Điều
này có thể lý giải tại sao trong mô hình hồi qui
đa biến, chỉ còn địa bàn Hà Nội, nơi có tỷ lệ
trình độ đại học/sau đại học cao trong số phụ
nữ tham gia nghiên cứu, là có ý nghĩa so sánh
với địa bàn Quảng Bình.

44
 Sè 17/2016

Có nhiều lý do khiến phụ nữ mang thai không
tiếp cận với các dịch vụ xét nghiệm SLCĐTS,
trong đó lý do phụ nữ chưa từng biết đến
SLCĐTS hoặc không biết dịch vụ này được
cung cấp ở đâu chiếm tỷ lệ cao nhất 47%. Đối
với nhóm phụ nữ đã biết đến SLCĐTS, họ vẫn
chưa tiếp cận dịch vụ này với một số lý do sau:
tự cho mình không thuộc nhóm nguy cơ
(46,4%), do cán bộ y tế không tư vấn về SLTS
trong khi khám thai (25,5%), không có tiền chi
trả dịch vụ (11,1%) và do khoảng cách quá xa
(6,4%). Trong số phụ nữ có kiến thức về
SLCĐTS và không tiếp cận dịch vụ, có tới 49%
cho hay lý do là không biết dịch vụ cung cấp ở
đâu và do bác sĩ khám không tư vấn hay trao
đổi về vấn đề này.
Biều đồ 2 cho thấy trong số các dịch vụ
SLCĐTS, siêu âm là loại dịch vụ được tiếp
cận nhiều nhất. Siêu âm tuần thai 11-14 và 16-
20 chiếm tỷ lệ tương ứng là 87% và 66%. Số
liệu phân tích cũng cho thấy khối tư nhân bắt
đầu tham gia cung cấp dịch vụ SLCĐTS và
chủ yếu là siêu âm (18% và 14% siêu âm sàng
lọc tuần 11-14 và 16-20).
Tỷ lệ sinh thiết gai rau và xét nghiệm ối
thấp và phụ nữ ở nhóm này cũng đã tiếp cận
với các xét nghiệm siêu âm sàng lọc và double
test, triple test.

100%
90% 87% Chung

80% Tư nhân
70% 66%
60%
50%
39%
40%
31%
30%
18%
20% 14%
10% 4% 4% 6% 7%
0%
S.A tuần Double S.A tuần Triple Sinh thiết Chọc ối
11-14 test 16-20 test gai nhau

Biểu đồ 2. Tỷ lệ sử dụng các dịch vụ SLCĐTS trong số phụ nữ tiếp cận SLCĐTS

Nhìn chung, phụ nữ lựa chọn/tiếp cận các
dịch vụ SLCĐTS ở khu vực y tế công lập vì 3
lý do chính là: theo chỉ định của nhân viên y tế
(50%), tin tưởng vào trình độ chuyên môn của
cán bộ y tế (43%) và cơ sở vật chất tốt (26%)
(Biểu đồ 3). Những phụ nữ lựa chọn dịch vụ
SLCĐTS ở khu vực y tế tư nhân cũng vì tin
tưởng vào trình độ chuyên môn của cán bộ y tế
(46%). Bên cạnh đó, 3 lý do chính khác khiến
phụ nữ chọn dịch vụ ở khu vực tư nhân là do
người quen giới thiệu (25%), không mất thời
gian chờ đợi (25%) và thủ tục thuận tiện (21%).

45
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN

gần nhà 10%

7%
người quan giới thiệu 25%
10%
BV tư
không mất thời gian 25%
8%
thủ tục thuận tiện 21%
11%
thái độ niềm nở 18%
13%
có đăng ký bảo hiểm 24%
21%
cơ sở vật chất tốt 26%
14%
chỉ định của nhân viên y tế 50%
46%
chuyên môn tốt
43%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Biểu đồ 3. Lý do lựa chọn dịch vụ cung cấp ở khu vực công/tư

3.2. Tỷ lệ và các yếu tố liên quan đến việc
tiếp cận dịch vụ sàng lọc sơ sinh
Tỷ lệ tiếp cận dịch vụ lấy máu gót chân sau
sinh 48 giờ để sàng lọc sơ sinh chung cho 5
tỉnh/thành điều tra trong giai đoạn 2011-2013 là
23% (253/1.102). Tỷ lệ ở các tỉnh điều tra
được trình bày ở Bảng 3 và sự khác biệt giữa
các năm không có ý nghĩa thống kê (p=0,12).
Còn theo nhận định của các cán bộ cung cấp
dịch vụ tham gia phỏng vấn sâu tỷ lệ này dao
động từ 15% tới 30% tùy địa bàn.

Bảng 2. Tỷ lệ trẻ được sàng lọc sơ sinh qua các năm tại địa bàn nghiên cứu

Số được thực hiện sàng lọc sơ sinh

Năm Tổng số trẻ sơ sinh
Số trẻ Tỷ lệ
2011 140 26 18,5%
2012 488 105 21,5%
2013 474 122 25,7%

Biểu đồ 4 trình bày tỷ lệ tiếp cận dịch vụ sàng
lọc sơ sinh theo tỉnh/thành phố và qua các năm
2012 và 2013 theo số liệu thống kê của Tổng
cục DS-KHHGĐ và theo phiếu điều tra (không
tính năm 2011 vì không có số liệu thống kê).
Theo số liệu thống kê, tỷ lệ SLSS ở các tỉnh
trong năm 2013 thấp hơn năm 2012, trừ TP. Hồ
Chí Minh (Quảng Bình không có số liệu thống
kê năm 2012). Tỷ lệ giảm nhiều nhất ở Thái
Nguyên và Hậu Giang với lý giải nguyên nhân
chính là đối tượng được hưởng dịch vụ SLSS
miễn phí bị thu hẹp lại, trong khi xã hội hóa
dịch vụ này còn chưa triển khai được.
Số liệu điều tra ở các tỉnh cao hơn rất nhiều
so với số liệu báo cáo do địa bàn được lựa chọn
điều tra là các địa bàn đã triển khai các kỹ thuật

46
 Sè 17/2016

90%
80%
80%
70% theo báo cáo theo điều tra
60%
50% 44% 44% 45%
40% 30% 30% 29% 34%
30% 27% 26%
20% 23%
20% 16% 14% 15%
10%
10% 7% 6% 3% 5% 8% 5%
0%
2012 2013 2012 2013 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013
Hà Nội Thái Nguyên Quảng Bình Thừa Thiên Thành phố Hậu giang
Huế Hồ Chí Minh

Biểu đồ 4. Tỷ lệ tiếp cận dịch vụ SLSS năm 2012, 2013 theo tỉnh/thành

SLCĐTS&SS, trong khi đó tỷ lệ thống kê là tỷ
lệ trên toàn tỉnh/thành phố. Tuy nhiên, sự so
sánh tỷ lệ giữa mẫu điều tra và thống kê chỉ
mang tính tương đối do mẫu phiếu chia theo
tỉnh và theo năm tương đối nhỏ. Riêng ở
TP.Hồ Chí Minh, tỷ lệ SLSS được thống kê
trong cơ sở dữ liệu của Tổng cục DS-KHHGĐ
cao hơn so với Báo cáo tổng kết năm 2013 của
Chi cục DS-KHHGĐ và cao hơn rất nhiều so
với các tỉnh khác và cả TP Hà Nội, nơi khá
tương đồng về hệ thống cung cấp dịch vụ.
Điều này có thể phản ánh chất lượng số liệu
thống kê thu thập chưa đảm bảo.
Nhóm nghiên cứu không phân tích mối liên
quan giữa các yếu tố nhân khẩu xã hội của
người phụ nữ và khả năng tiếp cận dịch vụ vì
trên thực tế dịch vụ SLSS được cung cấp tùy
theo thời điểm mẫu giấy thấm máu gót chân
sẵn có tại cơ sở. Bên cạnh đó, do có sự điều
chỉnh về đối tượng được miễn phí dịch vụ
SLTS&SS theo Thông tư 20/2013/TTLT-
BTC-BYT, trong khi chưa có địa phương nào
xây dựng biểu giá để cơ sở y tế trên địa bàn có
cơ sở chủ động triển khai dịch vụ.
Trong số phụ nữ có con không được tiếp
cận dịch vụ SLSS, có 91% phụ nữ cho biết họ
không biết đến dịch vụ này hoặc không được
cán bộ y tế giới thiệu. Chỉ có 9% từ chối dịch
vụ SLSS, trong đó chiếm tỷ lệ nhiều nhất là do
sợ con đau (8,5%).
Trong 253 trẻ sơ sinh được lấy máu gót chân
phục vụ SLSS, tỷ lệ được lấy máu ở cơ sở y tế
công lập cấp huyện (chủ yếu là bệnh viện
huyện) chiếm đa số (44%, n=111), tiếp đó là cơ
sở y tế cấp tỉnh và cấp trung ương (cùng chiếm
27%, n=68). Trong khi đó tỷ lệ này ở các bệnh
viện tư nhân chỉ chiếm 1,6% (n=4). Có sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê về tuyến y tế giữa các
tỉnh/thành, nơi trẻ sơ sinh nhận dịch vụ sàng lọc.
Tại TP Hà Nội, phụ nữ báo cáo trẻ sơ sinh nhận
dịch vụ này nhiều nhất ở Bệnh viện Phụ sản
Trung ương (81%). Trong khi đó trẻ sơ sinh ở
Quảng Bình, TP. Hồ Chí Minh, Thừa ThiênHuế
lại nhận dịch vụ nhiều nhất ở các cơ sở y tế cấp
tỉnh (Bệnh viện Phụ sản/Khoa Sản BV tỉnh,
Bệnh viện Đại học Y dược đóng trên địa bàn,
trung tâm CSSKSS tỉnh) (tỷ lệ tương ứng ở các
tỉnh/thành là 43%, 85% và 63%). Còn ở Thái

47
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN

Nguyên và Hậu Giang, trẻ sơ sinh nhận dịch
vụ chủ yếu ở cơ sở y tế cấp huyện (bệnh viện
huyện, trung tâm y tế huyện) (tỷ lệ tương ứng
93% và 89%).
Có 71% (180/253) phụ nữ được thông báo và
tư vấn về SLSS trước khi cán bộ y tế lấy máu
gót chân cho trẻ sơ sinh. Nếu chỉ tính riêng các
cơ sở y tế công lập từ cấp huyện đến cấp trung
ương, tỷ lệ này là 88%, trong đó ở các cơ sở y tế
cấp huyện là 90%, cấp tỉnh là 84% và cấp trung
ương là 91%. Sự khác biệt này không có ý nghĩa
thống kê. Tuy nhiên, tỷ lệ phụ nữ được
thông báo/tư vấn khi cán bộ y tế lấy máu gót
chân trẻ sơ sinh để làm sàng lọc có sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê giữa các tỉnh/thành
phố (Biểu đồ 14, trong đó tỉnh Quảng Bình bị
loại khỏi so sánh do số phụ nữ có trẻ sơ sinh
nhận được sàng lọc quá ít, n=7). So với Hậu
Giang, phụ nữ được tư vấn khi cán bộ y tế lấy
máu gót chân trẻ sơ sinh cho sàng lọc ở Hà
Nội cao hơn gấp 5,4 lần (95%CI 2,2-13,2), ở
Thái Nguyên cao hơn gấp 3,1 lần (95%CI 1,3-
7,3), và ở Thừa Thiên Huế cao hơn gấp 7,3 lần
(95%CI 2,5-21,7). Tỷ lệ này ở TP Hồ Chí
Minh không có sự khác biệt so với Hậu Giang.

100%
86%
90% 82% p<0,001
80% 72%
70%
60% 52%
50% 46%
40%
30%
20%
10%
0%
Hà Nội Thái Nguyên Thừa Thiên Thành phố Hậu Giang
Huế Hồ Chí Minh

Biểu đồ 5. Tỷ lệ phụ nữ được tư vấn khi cán bộ y tế lấy máu gót chân trẻ sơ sinh theo
tỉnh/thành phố

Giải thích lợi ích SLSS 45%

Giải thích rủi ro SLSS 16%

Khuyên gia đình chấp nhận SLSS 29%

Cả 3 nội dung trên 19%

Biểu đồ 6. Các nội dung tư vấn về SLSS cho phụ nữ trước khi cán bộ y tế cung cấp dịch vụ

48

Tất cả phụ nữ có con nhận dịch vụ SLSS cho
biết cán bộ y tế lấy máu sàng lọc vào thời điểm
trong vòng 48h sau sinh và thường ở cơ sở y tế
nơi người phụ nữ sinh nở. Trong đó, 96% phụ
nữ cảm thấy hài lòng hoặc không có gì phàn nàn
về dịch vụ nhận được. Lý do chủ yếu là họ hiểu
về lợi ích của xét nghiệm SLSS và việc lấy máu
Em không biết kết quả, sau khi sinh em được xuất viện em cũng không có kết quả và
người ta cũng không trả lời nên em chẳng biết thế nào, chẳng biết hỏi ở đâu.
(PVS Phụ nữ nhận dịch vụ sàng lọc sơ sinh ở cơ sở y tế cấp huyện)
Hiện nay gia đình trẻ phải để lại thông tin
liên lạc, số điện thoại để được thông báo nếu
kết quả sàng lọc bất thường. Nếu kết quả sàng
lọc bình thường, gia đình trẻ sẽ không nhận
được thông báo gì. Trong số 253 bà mẹ cho
biết có con được nhận dịch vụ SLSS, chỉ có
51% cho rằng họ biết kết quả xét nghiệm của
con. Điều này chứng tỏ thông tin về cơ chế trả
lời kết quả không được thông báo kỹ lưỡng
cho gia đình trẻ.
4. Kết luận
Tỷ lệ phụ nữ hiểu về SLTS&SS tương ứng
là 48% và 38%. Đây không phải là một tỷ lệ
cao nhưng đã phản ánh tác động của hoạt động
thông tin giáo dục - truyền thông tại cộng
đồng, đặc biệt khi tạo được nhu cầu muốn biết
thêm thông tin về SLTS&SS cho phụ nữ.
Kết quả nghiên cứu cho thấy có 30% phụ nữ
tiếp cận dịch vụ SLTS. Tuy nhiên tỷ lệ này
không đánh giá đúng được mức độ tiếp cận dịch
Sè 17/2016
xét nghiệm nhanh gọn, không gây ra vấn đề gì
cho con họ.
Biểu đồ 5 thể hiện kết quả tỷ lệ các nội dung
được tư vấn trước sàng lọc. Tuy nhiên, giải thích
về cơ chế nhận trả kết quả SLSS nên được xem
là một trong những nội dung tư vấn trước sàng
lọc để tránh băn khoăn cho gia đình trẻ.
vụ của người phụ nữ khi tính sẵn có của dịch vụ
không đảm bảo. Siêu âm sàng lọc là dịch vụ
được sử dụng nhiều nhất. Trong khi ở thành phố
và các trung tâm lớn, phụ nữ thường tiếp cận với
các cơ sở y tế cấp trung ương hoặc thành phố thì
phụ nữ ở nông thôn thường nhận dịch vụ ở cơ sở
y tế cấp huyện. Có kiến thức về SLTS là yếu tố
liên quan tới tăng khả năng tiếp cận dịch vụ của
người phụ nữ. Người dân đã bắt đầu chi trả tiền
túi cho các xét nghiệm SLTS.
Tỷ lệ tiếp cận SLSS trong nghiên cứu này
là 23%. Tuy nhiên tỷ lệ này chỉ có thể phản
ánh phần nào khả năng đáp ứng của dịch vụ
cung cấp mà không thể phản ánh mức độ tiếp
cận của người dân vì dịch vụ này hoặc không
được cung cấp thường xuyên hoặc chỉ cung
cấp cho đối tượng ưu tiên.
Để mở rộng tiếp cận của phụ nữ tới dịch vụ
SLCĐTS&SS, cần đẩy mạnh các hoạt động
thông tin, giáo dục, truyền thông để nâng cao
kiến thức cho phụ nữ./.
49
DÂN SỐ VÀ SỨC KHỎE SINH SẢN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tổng cục DS-KKHGĐ 2012, Báo cáo kết quả thực hiện đề án nâng cao chất lượng dân số
thông qua xây dựng và mở rộng hệ thống sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh từ 2007-2011”.
2. World Health Organization. 1978. Primary health care. Report of the International
Conference on the Primary Health Care, Alma Ata. Geneva, Switzerland
3. Wasant P, Liammongkolkul S. Prenatal genetic screening for Down syndrome and open
neural tube defects using maternal serum markers in Thai pregnant women. Southeast Asian J
Trop Med Public Health 2003;34 Suppl 3:244-8.
4. TCDS-KHHGĐ. Một số điều cần biết về sàng lọc trước sinh và sơ sinh. Hà Nội.
5. Boyd PA, Devigan C, Khoshnood B, Loane M, Garne E, Dolk H. Survey of prenatal
screening policies in Europe for structural malformations and chromosome anomalies, and their
impact on detection and termination rates for neural tube defects and Down's syndrome. BJOG
2008;115(6):689-96.
6. Palomaki G, Knight G, Lambert-Messerlian G. Four years' experiences with an
interlaboratory comparison program involving first-trimester markers of Down syndrome. Arch
Pathol Lab Med 2010;134:1685-1691.
7. Lichtenbelt K, Alizadeh B, Scheffer P, Stoutenbeek P, Schielen P, Page-Christiaens L.
Trends in the utilization of invasive prenatal diagnosis in The Netherlands during 2000-2009.
Prenatal diagnosis 2011;31(8 ):765-72.

50

TỔNG QUAN QUỐC TẾ VÀ BÀI HỌC KINH
NGHIỆM CHO THỰC HIỆN MÔ HÌNH HỖ TRỢ Y TẾ
TỪ XA (TELEMEDICINE) Ở VIỆT NAM
ĐẶT VẤN ĐỀ
Telemedicine là một khái niệm được đưa ra
từ những năm 1970, với ý nghĩa là “hỗ trợ y tế
từ xa”. Sự ra đời telemedicine trên thế giới đã
hỗ trợ tích cực cho việc cung ứng dịch vụ y tế
tại các khu vực xa xôi, nơi người dân khó tiếp
cận với các dịch vụ y tế như vùng núi, biên
giới, biển, đảo… Qua hơn 40 năm hình thành
và phát triển trên thế giới, telemedicine đã cho
thấy những hiệu quả đáng kể trong việc cung
ứng các dịch vụ y tế, xóa bỏ sự bất công bằng
trong tiếp cận với các dịch vụ y tế và nâng cao
trình độ cán bộ y tế tại vùng sâu, vùng xa
thông qua đào tạo liên tục.
Tại Việt Nam, điều kiện địa lý khó khăn vẫn
là một trong những trở ngại lớn nhất trong tiếp
cận và sử dụng dịch vụ y tế của người dân [1].
Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực thực hiện
bao phủ y tế toàn dân và sự phát triển, ứng dụng
mạnh mẽ công nghệ thông tin, telemedicine có
thể là một công cụ hỗ trợ đắc lực nhằm tăng sự
tiếp cận với dịch vụ y tế cho khu vực vùng sâu,
vùng xa và xóa bỏ khoảng cách giữa các khu
vực trong sử dụng dịch vụ y tế. Hiện nay ở Việt
Nam, mặc dù việc triển khai Telemedicine đã
được thực hiện ở một số nơi nhưng vẫn còn nhỏ
lẻ, rải rác và chưa có chiến lược, hành lang pháp
lý cụ thể. Bài viết này nhằm cung cấp một số
Sè 17/2016
BS. Phùng Lâm Tới14, TS. Khương Anh
Tuấn15, TS. Nguyễn Thị Minh Hiếu16
thông tin cơ bản về khái niệm về Telemedicine
và kinh nghiệm áp dụng tại một số quốc gia trên
thế giới có thể là bài học kinh nghiệm cho Việt
Nam trong phát triển Telemedicine.
PHƯƠNG PHÁP
Tổng quan tài liệu mô tả, sử dụng các công
cụ tìm kiếm như Google, Google Scholar,
Pubmed, ScienceDirect. Các từ khóa chính
được sử dụng trong quá trình tìm kiếm bao
gồm: “telemedicine”, “telehealth”, “mHealth”,
“teleCare “eHealth”, “policy”, và “implemen-
tation”. Các kết quả được tổng hợp và trình
bày theo các nhóm vấn đề quan tâm: khái
niệm, nội dung và các hình thức thực hiện,
nguyên tắc và các điều kiện để triển khai thực
hiện Telemedi-cine cũng như các kinh nghiệm
thực hiện tại một số nước trên thế giới.
KẾT QUẢ
1) Khái niệm telemedicine
Telemedicine là một khái niệm được đặt ra
từ những năm 1970, với ý nghĩa là “hỗ trợ y tế
14 Khoa Quản lý dịch vụ y tế, Viện Chiến lược và Chính
sách Y tế
15 Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Y tế
16 Phó Trưởng khoa Quản lý dịch vụ y tế
51
NHÌN RA THẾ GIỚI

từ xa”. Thuật ngữ này có nghĩa là việc sử dụng
công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) để
nâng cao hiệu quả trong tiếp cận với sự chăm
sóc và thông tin y tế của bệnh nhân[1]. Sau
nhiều lần chỉnh sửa, bổ sung của các nhà khoa
học trên thế giới, đến năm 1998, Tổ chức Y tế
thế giới thống nhất sử dụng mô tả về telemedi-
cine là sự cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức
khỏe tại các vùng xa xôi thông qua công nghệ
thông tin và truyền thông nhằm trao đổi các
thông tin trong điều trị, phòng chống các bệnh
tật, chấn thương, nghiên cứu và đánh giá và cho
mục đích đào tạo liên tục các cán bộ y tế[2].
Telemedicine cũng cần được phân biệt với
những khái niệm khác có chung một bản chất là
hỗ trợ hoặc cung cấp dịch vụ y tế từ xa thông
qua ứng dụng công nghệ thông tin truyền thông
như teleHealth, telecare, eHealth hay mHealth,
tuy nhiên phạm vi và nội dung của những hình
thức này có những điểm khác nhau [3] cụ thể là:
• TeleHealth: có ý nghĩa rộng hơn so với
Telemedicine. Telehealth là hình thức bao gồm
cả các dịch vụ từ xa, gồm cả lĩnh vực lâm sàng
và phi lâm sàng, phòng bệnh, đào tạo, nghiên
cứu, giao ban và hỗ trợ chuyên môn….
• Telecare: là hình thức chăm sóc và theo dõi
trực tiếp, liên tục từ xa cho bệnh nhân và là một
phần của telehealth (VD: theo dõi các chỉ số
sinh học từ xa qua các monitor đối với người
già, bệnh nhân nặng, bệnh nhân đặc biệt…)
• Ehealth: khác so với teleHealth, eHealth
không chỉ áp dụng cho việc hỗ trợ vùng sâu,
vùng xa, mà ngay cả các khu vực gần, lân cận
và không có khó khăn về địa lý thông qua ứng
dụng công nghệ thông tin số. Trong khi đó,
teleHealth chỉ là hỗ trợ cho các vùng ở khoảng
cách xa nhưng qua ứng dụng cả công nghệ
thông tin số hoặc phương tiện thông tin truyền
thông.
• mHeath: là việc áp dụng eHealth thông
qua các thiết bị thông tin di động như điện
thoại đi động, máy nhắn tin, máy tính bảng…
Thực tế, nhiều nước đều coi telemedicine
và telehealth là một vì đều nhằm chăm sóc sức
khỏe cho các nhóm dân cư ở xa, khó tiếp cận
với dịch vụ y tế.

eHealth

teleHealth
mHealth

(cung cấp các dịch vụ dự phòng, nâng cao

sức khỏe và điều trị bệnh từ xa)

telepharmacy
Telemedicine Tele-
teleradiology care
(điều trị)
teledermatilogy

Telepsychiatry...

Hình 1: Phạm vi của eHealth, teleHealth, telecare, telemedicine và mHealth[3]

52

Hiện nay có nhiều loại hình hỗ trợ y tế từ
xa khác nhau. Các loại hình áp dụng tùy theo
hình thức thực hiện, các mức độ hoạt động và
theo các nhóm hoạt động khác nhau. Một số
loại hình thường gặp hiện nay:
Điện thoại (telephone)
Điện thoại là công cụ đơn giản, phổ biến
nhưng đồng thời cũng góp phần tích cực trong
các hoạt động hỗ trợ từ xa. Sử dụng điện thoại
giúp cán bộ y tế có thể trao đổi các nội dung
chuyên môn với nhau một cách nhanh chóng.
Đồng thời, nó cũng giúp các cán bộ y tế theo dõi
bệnh nhân tại nhà, nhắc lịch và các vấn đề liên
quan đến tăng cường tuân thủ điều trị. Trong các
tình huống khẩn cấp, điện thoại cũng là kênh
thông tin tiện dụng để người dân liên lạc với các
cán bộ y tế để xin tư vấn về y tế. Ngày nay, với
sự phát triển của công nghệ, các điện thoại
smartphone được sử dụng rộng rãi. Đây cũng là
kênh thông tin hứa hẹn nhiều triển vọng trong
việc triển khai các ứng dụng chăm sóc, theo dõi
và giám sát sức khỏe (mHealth)…
Bộ đàm (PTT)
Nếu như điện thoại có thể sử dụng thường
xuyên, liên tục thì bộ đàm hay các phương tiện
liên lạc sóng ngắn khác thường được sử dụng
trong các hoạt động khẩn cấp và không có
sóng điện thoại hoặc sóng điện thoại kém. Các
hoạt động thường thấy như hỗ trợ khẩn cấp
trong các tình huống thiên tai, thảm họa, hoặc
ở các khu vực biển, đảo.
Email và các dịch vụ web-based
Với sự bùng nổ của internet, các ứng dụng
thông qua internet như Email, các dịch vụ web-
based cũng là một loại hình hữu hiệu trong hỗ
trợ y tế từ xa. Về phía góc độ của các cán bộ y
tế, các thông tin lâm sàng, kể cả các tập tin và
hình ảnh tĩnh có thể trao đổi với nhau một cách
Sè 17/2016
thuận tiện. Các cán bộ y tế có thể hỗ trợ chẩn
đoán cho đồng nghiệp, đọc các kết quả chẩn
đoán hình ảnh, giải phẫu bệnh từ xa vào thời
điểm phù hợp mà không phải ngay lập tức.
Đối với bệnh nhân, họ có thể truy cập các
cổng thông tin của các đơn vị khám chữa bệnh
để gửi các dữ liệu/thông tin về bệnh của họ và
sẽ được nhận lại sự tư vấn cũng như chẩn
đoán của cán bộ y tế.
Hội thảo trực tuyến (tele-conference)
Hình thức hội thảo trực tuyến (tele-confer-
ence) được xem là hiện đại và hữu ích đối với cả
cơ sở và cán bộ y tế. Hình thức này có thể áp
dụng đối với các cuộc giao ban trực tuyến, hội
chẩn và trao đổi chuyên môn, hướng dẫn kỹ
thuật trực tiếp và đào tạo từ xa. Đặc điểm của
hình thức này là cho hình ảnh động trực tiếp và
có chất lượng cao nên các thông tin trao đổi
được gửi đi và nhận phản hồi một cách đồng
thời và chính xác. Hình thức này giúp giảm
thiểu các chi phí và thời gian đi lại cho các hoạt
động giao ban, hội chẩn và đào tạo cho cán bộ ở
khu vực vùng sâu, vùng xa hoặc các đảo xa bờ.
Giám sát từ xa (telemonitoring)
Hình thức giám sát từ xa (telemonitoring) là
công cụ hỗ trợ các cán bộ y tế có thể theo dõi
bệnh nhân, đặc biệt là các bệnh nhân mạn tính
các tiến triển bệnh, các dấu hiệu sinh tồn hay hỗ
trợ trong việc tuân thủ điều trị của bệnh nhân
bằng ứng dụng công nghệ thông tin. Về cơ bản,
các thiết bị theo dõi bệnh nhân vẫn tương tự như
các thiết bị mà cán bộ y tế thường sử dụng và
được thiết kế đơn giản để bệnh nhân có thể tự
theo dõi ở nhà. Các thiết bị này được gắn với
một hệ thống truyền tin đến đầu mối giám sát
(cán bộ y tế). Qua đó cán bộ y tế có thể theo dõi
và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường của
bệnh nhân, ví dụ tăng đột ngột huyết áp và điều
trị kịp thời trước khi nó trở nên trầm trọng.
53
NHÌN RA THẾ GIỚI

Đồng thời, các bác sỹ sẽ có được các thông tin
quan trọng trong quá trình chăm sóc liên tục của
bệnh nhân. Telemonitoring cho phép họ kiểm tra
huyết áp, nhịp tim, đường huyết, nồng độ oxy
trong máu, cân nặng và tình trạng sức khỏe khác.
Phẫu thuật từ xa thông qua hệ thống
robots (tele-robotic surgeons)
Phẫu thuật từ xa thông qua hệ thống robot là
hình thức telemedicine hiện đại nhất và đòi hỏi
yêu cầu cực kỳ cao không chỉ với hệ thống kỹ
thuật mà còn đối với chuyên môn và kỹ năng
của các cán bộ vận hành. Ban đầu, hình thức này
được sử dụng nhằm mục đích hỗ trợ cho các
bệnh nhân ở khu vực xa xôi có thể được phẫu
thuật kịp thời bởi các nhà phẫu thuật ở điểm
đầu, thông qua hệ thống robot. Tuy nhiên, sau
đó hình thức này áp dụng cho cả các bệnh nhân
tại chỗ và nhằm mục đích phẫu thuật cho các chi
tiết nhỏ, các vùng nội tạng phía sâu trong cơ thể.
Nhìn chung, các hình thức telemedicine
được áp dụng với các mức độ khác nhau tùy
thuộc mục đích khác nhau, phụ thuộc vào yêu
cầu trợ giúp khác nhau và đi cùng với các điều
kiện về chi phí và tài chính khác nhau. Đối với
các khu vực còn khó khăn về tài chính, cần
lựa chọn các hình thức telemedicine đơn giản
nhưng vẫn đáp ứng được các chức năng trợ
giúp từ xa.

Tele-robotic
surgeons

Tele-Conference
Nguồn lực và chi phí

Email/web-based

Điện thoại

Hàm lượng thông tin truyền tải trong 1 đơn vị thời gian

Hình 2: Đặc điểm của một số hình thức áp dụng telemedicine

2. Điều kiện để triển khai telemedicine
Để triển khai telemedicine, cần có các điều
kiện khác nhau, nhưng nhìn chung có 4 nhóm
điều kiện chính bao gồm: (1) Điều kiện về chính
sách, (2) Điều kiện về cơ sở hạ tầng và kỹ thuật,
(3) Điều kiện về nhân lực và (4) Điều kiện về tài
chính và cơ chế chi trả. Trong đó các điều kiện
về chính sách sẽ quy định cụ thể, tạo hành
lang pháp lý cho nhóm điều kiện còn lại. Các
nghiên cứu trên thế giới cũng chỉ ra rằng các
nhóm điều kiện này cần được áp dụng đồng
bộ cùng lúc với nhau.
(1) Điều kiện về chính sách
Trong các nhóm điều kiện để đạt được sự thành
công trong triển khai các dịch vụ telemedicine,

54

chính sách và luật pháp luôn là một yếu tố quan
trọng cần thiết và đi đầu. Do vậy, muốn triển
khai telemedicine một cách đồng bộ và có hiệu
quả, cần có những chiến lược ở cấp độ quốc gia
và những chính sách cụ thể cho việc áp dụng
telemedicine trong chăm sóc sức khỏe. Cần có
một hành lang pháp lý quy định cụ thể về các
yếu tố liên quan đến các dịch vụ telemedicine.
Các chính sách cần đề cập đến tất cả các cấu
phần để vận hành và duy trì telemedicine như hệ
thống quy chuẩn, hướng dẫn lâm sàng, nguồn
nhân lực, điều kiện hành nghề, chính sách bảo
mật, đạo đức và cơ chế tài chính chi trả cho các
hoạt động telemedicine.
(2) Điều kiện về cơ sở hạ tầng và kỹ thuật
Theo như các loại hình telemedicine đã được
nêu ở trên, dựa vào yếu tố kỹ thuật người ta có
thể xếp vào 2 nhóm chính là nhóm đồng bộ
(real-time) và nhóm không đồng bộ (stored and
forward). Nhóm đồng bộ yêu cầu trong quá trình
hoạt động, người cung cấp dịch vụ và sử dụng
dịch vụ ở hai điểm đầu và cuối cần có mặt cùng
lúc và cùng trao đổi thông tin. Nhóm này áp
dụng cho hầu hết các lĩnh vực như cấp cứu, phục
hồi chức năng, tim mạch, nhi khoa… Tuy nhiên,
yêu cầu kỹ thuật để có thể áp dụng được loại
hình này tương đối phức tạp và tốn kém như
phải lắp đặt các thiết bị đồng bộ ở cả 2 điểm đầu
và cuối. Bên cạnh đó, cần có một đường truyền
tương đối tốt và ổn định để có thể cho chất
lượng hình ảnh và âm thanh đảm bảo. Trong khi
đó, nhóm không đồng bộ chủ yếu sử dụng công
nghệ thông tin truyền thông để truyền đi các dữ
liệu y học như bệnh án điện tử, hình ảnh, dấu
hiệu sinh học… với mục đích tham vấn, đánh
giá ở một thời gian thuận tiện. Nhóm này không
yêu cầu bên cung cấp và bên sử dụng dịch vụ
cần có mặt cùng lúc. Một ví dụ điển hình và rất
hay gặp của nhóm không đồng bộ là thư điện tử
(email) [19]. Dựa trên căn cứ
Sè 17/2016
phân loại như vậy, các yêu cầu về mặt máy móc,
trang thiết bị cũng như đường truyền sẽ khác
nhau giữa hai nhóm. Tuy nhiên, sự khác biệt rõ
rệt nhất về yêu cầu kỹ thuật giữa hai nhóm này
có lẽ là về đường truyền. Hệ thống telemedicine
phải có đường truyền internet băng thông rộng,
công nghệ hình ảnh hoặc thiết bị ngoại vi và có
đội ngũ cán bộ kỹ thuật IT. Tại Mỹ, FDA yêu
cầu đối với hệ thống phẫu thuật từ xa cần đảm
bảo bác sỹ phẫu thuật và hệ thống phẫu thuật
phải ở cùng trong một phòng với bệnh nhân.
Thông thường, hệ thống phẫu thuật thông qua
robot này gồm 3 cấu phần: (1) Bảng điều khiển
dành cho bác sỹ phẫu thuật, (2) Hệ thống truyền
tải hình ảnh điện tử gắn với màn hình và (3) Hệ
thống cánh tay robot. Theo tác giả Hammad Du-
rani và Shariq Khoja, một số rào cản trong quá
trình triển khai telemedicine từ các nước trên thế
giới liên quan đến vấn đề kỹ thuật bao gồm:
(1) Phần mềm không tương thích giữa các quốc
gia hoặc giữa các tổ chức trong cùng một nước;
(2) Sự ùn tắc mạng internet dẫn đến chậm trễ
trong việc truyền tải các hình ảnh và video cũng
như các âm thanh, hội thoại; (3) Chi phí thông
tin liên lạc và trang thiết bị lớn; (4) Các vấn đề
thông tin liên lạc khác như sự thay đổi địa chỉ IP
và cấu hình của mạng lưới tiếp nhận, sự đứt
hỏng các dây cáp tại các mạng lưới máy chủ hay
sự thay đổi hệ thống cáp tại các trang web lưu
trữ không có giấy phép; (5) Cung cấp các dịch
vụ telemedicine mà các cán bộ và bác sỹ chưa
được đào tạo; (6) Cơ sở hạ tầng nghèo nàn và
thách thức về vấn các đề hậu cần khác[20].
(3) Điều kiện về nhân lực
Rõ ràng, telemedicine sẽ giúp giảm gánh
nặng về việc thiếu hụt nhân lực y tế, nhất là
nhân lực y tế làm việc tại các vùng sâu, vùng xa.
Thêm vào đó, các hoạt động đào tạo áp dụng
telemedicine cũng sẽ hỗ trợ đắc lực trong việc
nâng cao trình độ nhân lực y tế ở các vùng khó
55
NHÌN RA THẾ GIỚI
khăn. Tuy nhiên, để vận hành các hoạt động
telemedicine có hiệu quả, một yêu cầu được đặt
ra là cần có nguồn nhân lực được đào tạo bài bản
cả về y học lẫn công nghệ thông tin truyền thông
[17, 20]. Bác sỹ thực hiện khám chữa bệnh
thông qua telemedicine không những cần có
chứng chỉ về y học mà còn cần có cả chứng chỉ
về telemedicine để có thể thực hiện khám chữa
bệnh từ xa cũng như các ứng dụng khác của
telemedicine. Nếu như trong các hoạt động giao
ban, hội chẩn hoặc đào tạo, các bác sỹ có thể
tiến hành sử dụng telemedicine giữa 2 điểm đầu
- cuối với sự hỗ trợ của các cán bộ kỹ thuật IT
thì trong các hoạt động chăm sóc, tư vấn bệnh
nhân từ xa, theo dõi bệnh nhân tại nhà các bác sỹ
lại chủ yếu phải tự thực hiện các hoạt động này.
Do đó, các bác sỹ cần có khả năng làm việc độc
lập trong các hoạt động chuyên môn liên quan
đến telemedicine. Hiện nay, nhiều trường đại
học Y khoa trên thế giới đã đưa công nghệ thông
tin truyền thông vào chương trình giảng dạy như
một môn học, khóa học hay thậm chí là chương
trình đào tạo chuyên khoa.
(4) Điều kiện về tài chính
Các điều kiện về tài chính quan tâm đến 2
vấn đề lớn: một là nguồn tài chính cho việc thiết
lập ban đầu hệ thống telemedicine và hai là
nguồn tài chính cho việc duy trì thường xuyên
các hoạt động telemedicine. Chi phí cho việc
thiết lập cơ sở hạ tầng, trang thiết bị, vấn đề đào
tạo con người và các chi phí vận hành cho
telemedicine là không nhỏ [18]. Tuy nhiên, hiện
nay các thông tin bằng chứng về chi phí cho các
chương trình telemedicine chưa đầy đủ và thiếu
tính đại diện. Đặt trong bối cảnh các chương
trình telemedine ở các nước vẫn chỉ đa số áp
dụng nhỏ lẻ, rải rác dựa theo các dự án với các
mục tiêu cụ thể, dẫn đến chưa có được các thông
tin về tài chính một cách đầy đủ. Thêm vào đó,
khi chưa có chính sách quy định cụ thể,
56
telemedicine chưa được đặt vào trong hoạt động
chung của hệ thống y tế, các cơ chế liên quan
đến tài chính chưa được cụ thể hóa sẽ là một rào
cản lớn cho việc hoạt động lâu dài. Chỉ một số ít
quốc gia như Australia đã đưa các dịch vụ
telemedicine trở thành một nhóm dịch vụ y tế
chính thức và người dân được hưởng quyền lợi
giống như các dịch vụ khác của chương trình
Medicare, Medicaid [15]. Nói tóm lại, ngoài
việc quan tâm đến vấn đề chi phí cho việc thiết
lập hệ thống telemedicine, cơ chế chi trả và
thanh toán với bảo hiểm y tế cũng là một việc
quan trọng cần thực hiện để có thể duy trì các
hoạt động telemedicine.
3. Thực trạng và bài học áp dụng telemedi-
cine tại một số nước trên thế giới
Nhìn chung trên toàn thế giới, việc áp dụng
các hình thức hỗ trợ y tế từ xa ở các nước là rất
đa dạng, từ đơn giản đến phức tạp tùy theo điều
kiện thực tế của từng nước. Các hoạt động
telemedicine ở các nước có thể xếp vào 3 nhóm
chính: (1) Chăm sóc bệnh nhân (bao gồm cả
chẩn đoán, điều trị và chăm sóc liên tục), (2) Tư
vấn, hội chẩn (tele-consultation) và (3) Đào tạo
từ xa (đào tạo liên tục). Tại Canada, đến năm
2011, các hoạt động telemedicine có 187.385
hoạt động lâm sàng, 44.600 hoạt động đào tạo
và 27.538 hoạt động quản lý, điều hành. Thêm
vào đó, có gần 2.500 bệnh nhân được theo dõi
tại nhà thông qua telemedicine [12]. Telemedi-
cine tại Anh chủ yếu được áp dụng trong cấp
cứu, các chuyên khoa như da liễu, chăm sóc sức
khỏe người cao tuổi và giáo dục y học. Nhật
Bản, trong giai đoạn những năm 1997 – 2004 đã
phát triển 1006 dự án về telemedicine được triển
khai, trong đó, lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh
(teleradiology) chiếm tỷ lệ cao nhất với 37% và
chăm sóc tại nhà (telehomecare) chiếm tới 1/3
các chương trình [14]. Còn tại Mỹ, các chương
trình telemedicine được triển khai bao

gồm: ứng dụng telemedicine của NASA, ứng
dụng telemedine trong đáp ứng thảm họa, ứng
dụng telemedicine trong bộ quốc phòng Mỹ và
các chương trình telemedicine tại một số bang
[10]. Tuy nhiên, thực tế là telemedicine vẫn
chưa được lồng ghép vào trong hệ thống y tế ở
hầu hết các nước. Đa phần các nước triển khai
telemedicine dưới hình thức các chương trình,
các dự án mà chưa coi đó là một thành phần
của hệ thống y tế.
Các báo cáo đánh giá về sự thành công của
các chương trình telemedicine đều nhấn mạnh
đến sự hỗ trợ, cam kết của chính phủ để đưa ra
những chiến lược, chính sách cụ thể [10, 17, 18].
Tuy nhiên, theo báo cáo của WHO, năm 2010,
mới chỉ có khoảng 25% các nước thành viên của
WHO hiện có chiến lược hoặc chính sách ở cấp
độ quốc gia về việc triển khai telemedicine.
Thậm chí ngay cả trong nhóm nước phát triển
cũng rất ít nước ban hành đầy đủ các chính sách,
luật pháp liên quan đến triển khai
telemedicine[18]. Điều này sẽ gây khó khăn rất
lớn trong quá trình triển khai và hoạt động của
telemedine. Một nghiên cứu về các kinh nghiệm
của Nauy trong triển khai xây dựng mô hình cho
rằng, những cam kết mạnh mẽ của Chính phủ
thông qua một chiến lược quốc gia là điều kiện
tiên quyết đảm bảo thành công của mô hình
(Xây dựng một cơ sở hạ tầng vững mạnh, xây
dựng các quy định nghiêm ngặt trong việc sử
dụng các kỹ thuật y tế từ xa, xây dựng các tiêu
chuẩn bao gồm DICOM; xây dựng bệnh án điện
tử; chỉnh sửa luật cho phù hợp với những thay
đổi về mặt công nghệ; điều chỉnh các quy định
cho phép hoàn lại chi phí cho các dịch vụ y tế từ
xa) [7]. Sự thành công trong việc triển khai
telemedicine tại Canada được cũng biết đến nhờ
vai trò quan trọng của chính phủ. Việc đầu tư
ngân sách cho các dự án telemedicine của chính
phủ đã thúc đẩy các
Sè 17/2016
ngành kỹ thuật đầu tư công nghệ, cho vay
hoặc hỗ trợ công nghệ để triển khai. Đồng
thời, chính phủ cũng đầu tư ngân sách cho
việc nghiên cứu, nâng cao tính ứng dụng cho
các hoạt động của telemedicine [12].
Một yếu tố rào cản quan trọng khác cho việc
triển khai telemedicine ở hầu hết các nước là
nguồn lực cho telemedicine quá cao. Các nước
đang phát triển khi triển khai tele-medicine còn
gặp khó khăn do cơ sở vật chất chưa phát triển
và thiếu năng lực chuyên môn kỹ thuật. Các vấn
đề pháp lý, liên quan đến quyền riêng tư và bảo
mật thông tin của bệnh nhân, sự cạnh tranh về
các ưu tiên cho hệ thống y tế và sự thiếu nhận
thức về nhu cầu cũng là những cản trở cho việc
triển khai telemedicine tại nhiều nước[18].
Để có thể triển khai một cách bài bản và
đồng bộ telemedicine, cần có yêu cầu về mặt
thông tin đối với hàng loạt vấn đề quan tâm. Tuy
nhiên theo báo cáo của WHO, 70% các quốc gia
thành viên cần thêm thông tin về chi phí và chi
phí hiệu quả; 60% cần thông tin liên quan đến
chuyên môn lâm sàng, các hướng dẫn lâm sàng
cho telemedicine; 50% cần thêm thông tin về
mặt các điều kiện cơ sở hạ tầng cần thiết cho
việc triển khai [1]. Do đó, để cung cấp thông tin
cho việc hoạch định chính sách và triển khai
telemedicine có hiệu quả, không thể không nhắc
đến vai trò của các đơn vị nghiên cứu khoa học.
Tính đến năm 2010, có đến hơn 50% các quốc
gia thành viên WHO báo cáo rằng các đơn vị
nghiên cứu hiện đang tham gia trong việc phát
triển các giải pháp telemedicine ở quốc gia họ.
Sự tham gia của các đơn vị nghiên cứu trong
việc phát triển telemedicine là một giải pháp
hữu ích trong bối cảnh ở các quốc gia chưa có
những chính sách và chiến lược cụ thể cho
telemedicine cũng như nguồn lực còn hạn chế
[18].
57
NHÌN RA THẾ GIỚI

KẾT LUẬN
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy không thể phủ
nhận được tính hữu dụng và tính phổ biến ngày
càng rộng trên toàn thế giới của telemedicine.
Telemedicine đã được nhiều nước sử dụng như
một giải pháp giúp làm giảm sự chênh lệch về
khả năng tiếp cận dịch y tế của người dân cũng
như đảm bảo sự hỗ trợ kỹ thuật, nâng cao năng
lực chuyên môn của cán bộ y tế ở khu vực vùng
khó khăn, vùng hẻo lánh.
Tuy nhiên để thực hiện được các hoạt động
telemedicine một cách có hiệu quả thì ngoài
việc đảm bảo về cơ sở hạ tầng về thông tin, kỹ
thuật thì cũng cần có những điều kiện bắt buộc
kèm theo đó là phải xây dựng được một kế
hoạch ứng dụng telemedicine lồng ghép trong
kế hoạch tổng thể chung của hệ thống y tế. Mặt
khác phải xây dựng được các hàng lang pháp lý
cho việc thực hiện các hoạt động chuyên môn
qua telemedicine riêng cho cho mỗi hình thức
bao gồm các quy định hướng dẫn về phạm vi
chuyên môn, hướng dẫn lâm sàng, yêu cầu về
năng lực cán bộ cũng như các quy dịnh riêng về
quản lý, giám sát chất lượng dịch vụ. Ngoài ra
cũng cần phải xây dựng được các phương thức
tài chính phù hợp bao gồm cơ chế chi trả cho
các dịch vụ thuộc lĩnh vực telemedicine, nguồn
kinh phí để duy trì, vận hành hệ thống bao gồm
cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đường truyền v.v… Bên
cạnh đó, các yếu tố như chứng chỉ hành nghề,
vấn đề đạo đức, bảo mật thông tin của cơ sở dữ
liệu cũng cần được quan tâm ngay từ khi bắt tay
vào triển khai tele-medicine./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Y tế và Nhóm đối tác Y tế (2014), Báo cáo chung tổng quan ngành Y tế năm 2014,
Tăng cường dự phòng và kiểm soát bệnh không lây nhiễm
2. Bộ Y tế (2013), Niên giám thống kê Y tế 2012.
3. Liezl van Dyk (2014), "A Review of Telehealth Service Implementation Frameworks", Int.
J. Environ. Res. Public Health, 11, tr. 1279 - 1298.
4. Gunnar Hartvigsen (2013), Ten Lessons for Successful Implementation of Telemedicine
Services in North Norway, Scandinavian Conference on Health Informatics 2013, Copenhagen,
Denmark.
5. J. Norum, S. Pedersen, J. Stormer và các cộng sự. (2007), "Prioritisation of telemedicine
services for large scale implementation in Norway", J Telemed Telecare, 13(4), tr. 185-92.
6. P. Zanaboni, U. Knarvik và R. Wootton (2014), "Adoption of routine telemedicine in
Norway: the current picture", Glob Health Action, 7, tr. 22801.
7. G. Hartvigsen, M. A. Johansen, P. Hasvold và các cộng sự. (2007), "Challenges in
telemed-icine and eHealth: lessons learned from 20 years with telemedicine in Tromso", Stud
Health Technol Inform, 129(Pt 1), tr. 82-6.

58
 Sè 17/2016

8. D. Debnath (2004), "Activity analysis of telemedicine in the UK", Postgrad Med J,

80(944), tr. 335-8.
9. Jude E. Edwards và Leila A. Halawi (2007), "Telemedicine usage in France and the U.S:
an exploratory investigation using the technology acceptance model.", International Journal of
Business Research 7 (5).
10. Mansour Saeed Alharthi (2012), Telehealth Practice in Eight Countries: New Zealand,
Australia, the USA, Canada, UK, Malaysia, China and India. , Massey University.
11. J. Picot (1998), "Telemedicine and telehealth in Canada: forty years of change in the use
of information and communications technologies in a publicly administered health care system",
Telemed J, 4(3), tr. 199-205.
12. Telehealth Benefits and Adoption (2011), Connecting People and Providers Across
Canada, Gartner.
13. T. Takahashi (2001), "The present and future of telemedicine in Japan", Int J Med
Inform, 61(2-3), tr. 131-7.
14. T. Hasegawa và S. Murase (2007), "Distribution of telemedicine in Japan", Telemed J E
Health, 13(6), tr. 695-702.
15. National Rural Health Alliance (2013), Fact sheet: Ehealth and telehealth in rural and
remote Astralia.
16. Richard e Scott và Maurice Mars (2015), "Telehealth in the developing world: current
status and future prospects", Smart Homecare Technology and TeleHealth, 3, tr. 25-37.
17. Subrahmanyam Kodukula và Mariyam Nazvia (2011), "Evaluation of Critical Success
Factors for Telemedicine Implementation", International Journal of Computer Applications 12
(10), tr. 29-36.
18. World Health Organization (2010), Telemedicine: Opportunities and developments in
Member States, Report on thesecondglobalsurvey on eHealth, Geneva.
19. George J. Mandellos, George V. Koutelakis, Theodor C. Panagiotakopoulos và các
cộng sự. (2009), "Requirements and Solutions for Advanced Telemedicine Applications", trong
Carlos Alexandre Barros de Mello, chủ biên, Biomedical Engineering.
20. H. Durrani và S. Khoja (2009), "A systematic review of the use of telehealth in Asian
coun-tries", J Telemed Telecare, 15(4), tr. 175-81.

59
GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI
NHỮNG QUY ĐỊNH VỀ THI THĂNG HẠNG CHỨC DANH NGHỀ
NGHIỆP VIÊN CHỨC CHUYÊN NGÀNH Y TẾ
Ngày 29/12/2015, Liên Bộ Y tế - Nội vụ đã
ban hành Thông tư liên tịch số 56/2015/TTLT-
BYT-BNV quy định về tiêu chuẩn, điều kiện,
nội dung, hình thức thi thăng hạng chức danh
nghề nghiệp viên chức chuyên ngành y tế.
Thông tư quy định cụ thể như sau:
6 tiêu chuẩn, điều kiện đăng ký dự thi
thăng hạng chức danh nghề nghiệp viên
chức chuyên ngành y tế
Thông tư quy định viên chức được đăng ký
dự thi thăng hạng chức danh nghề nghiệp khi
có đủ 6 tiêu chuẩn, điều kiện sau:
1- Đơn vị sự nghiệp công lập có nhu cầu.
2 - Đang giữ chức danh nghề nghiệp có cùng
4 chữ số đầu trong mã số chức danh nghề
nghiệp với chức danh nghề nghiệp đăng ký dự
thi thăng hạng (trừ thăng hạng từ chức danh y
sĩ lên chức danh bác sĩ hoặc bác sĩ y học dự
phòng).
3 - Có khả năng đảm nhiệm hoặc đang làm
việc ở vị trí công việc phù hợp với hạng chức
danh nghề nghiệp đăng ký dự thi thăng hạng.
4 - Được cơ quan, tổ chức, đơn vị sử dụng
viên chức đánh giá hoàn thành tốt nhiệm vụ
trong thời gian ba năm liên tục tính đến thời
điểm nộp hồ sơ, có phẩm chất đạo đức tốt;
không trong thời gian bị thi hành kỷ luật hoặc
đã có thông báo về việc xem xét xử lý kỷ luật
theo quy định của pháp luật.
60
ThS. Vũ Thị Mai Anh17
5 - Được cơ quan, tổ chức, đơn vị có thẩm
quyền quản lý hoặc sử dụng viên chức cử tham
dự thi thăng hạng chức danh nghề nghiệp.
6 - Có đủ tiêu chuẩn của hạng chức danh
nghề nghiệp đăng ký dự thi.
Nội dung, hình thức thi thăng hạng chức
danh nghề nghiệp viên chức chuyên ngành
y tế
Theo Thông tư, các môn thi thăng hạng chức
danh nghề nghiệp viên chức chuyên ngành y tế
gồm các môn: Kiến thức chung; Chuyên môn,
nghiệp vụ; Ngoại ngữ và Tin học với những quy
định cụ thể về thời gian, nội dung và hình thức
thi khác nhau đối với từng kỳ thi.
Môn Kiến thức chung có hình thức thi tự
luận, thời gian thi 180 phút đối với kỳ thi
thăng hạng chức danh nghề nghiệp từ hạng II
lên hạng I, từ hạng III lên hạng II; kỳ thi thăng
hạng chức danh nghề nghiệp từ hạng IV lên
hạng III thời gian thi 150 phút.
Môn thi Chuyên môn, nghiệp vụ, đối với kỳ
thi thăng hạng chức danh nghề nghiệp từ hạng
II lên hạng I sẽ viết và trình bày, bảo vệ đề án
hoặc xây dựng quy trình chuyên môn, kỹ thuật
và trình bày, bảo vệ quy trình chuyên môn, kỹ
thuật; thời gian viết đề án hoặc xây dựng quy
17 Phó Trưởng khoa Xã hội học y tế, Viện Chiến lược và
Chính sách Y tế

trình chuyên môn, kỹ thuật: 8 giờ (480 phút),
trình bày và bảo vệ đề án hoặc quy trình
chuyên môn, kỹ thuật: 30 phút. Kỳ thi thăng
hạng chức danh nghề nghiệp từ hạng III lên
hạng II trắc nghiệm hoặc thực hành (do Hội
đồng thi quyết định), thời gian thi: trắc nghiệm
45 phút hoặc thực hành 30 phút. Kỳ thi thăng
hạng chức danh nghề nghiệp từ hạng IV lên
hạng III cũng thi trắc nghiệm hoặc thực hành
(do Hội đồng thi quyết định), thời gian thi:
trắc nghiệm 30 phút, thực hành 15 phút.
Môn Ngoại ngữ được quy định thời gian từ
60 - 90 phút tùy kỳ thi. Môn Tin học từ 30 - 45
phút. Miễn thi môn Ngoại ngữ đối với viên chức
có một trong 5 điều kiện sau đây: (1).Viên chức
tính đến ngày 31/12 của năm tổ chức thi thăng
hạng chức danh nghề nghiệp có tuổi đời từ đủ 55
tuổi trở lên đối với nam và từ đủ 50 tuổi trở lên
đối với nữ; (2).Viên chức đang làm việc ở
Sè 17/2016
vùng dân tộc thiểu số, có chứng chỉ đào tạo
tiếng dân tộc thiểu số do cơ sở đào tạo cấp theo
thẩm quyền (không áp dụng trong kỳ thi thăng
hạng II lên hạng I); (3).Viên chức là người dân
tộc thiểu số đang làm việc ở vùng dân tộc thiểu
số (không áp dụng trong kỳ thi thăng hạng II lên
hạng I); (4). Viên chức có bằng tốt nghiệp đại
học thứ hai là bằng ngoại ngữ; (5). Viên chức có
bằng tốt nghiệp theo trình độ đào tạo hoặc ở
trình độ cao hơn so với trình độ đào tạo chuyên
môn, nghiệp vụ quy định của tiêu chuẩn chức
danh nghề nghiệp thi thăng hạng mà học tập ở
nước ngoài hoặc học bằng tiếng nước ngoài ở
Việt Nam. Miễn thi môn Tin học đối với viên
chức đã tốt nghiệp từ trung cấp chuyên ngành
công nghệ thông tin trở lên.
Thông tư liên tịch này có hiệu lực từ ngày
15/2/2016./.
61
GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI
QUY ĐỊNH VỀ THỦ TỤC CẤP CHỨNG CHỈ HÀNH NGHỀ
ĐỐI VỚI NGƯỜI HÀNH NGHỀ TẠI CƠ SỞ KHÁM CHỮA BỆNH
Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số
41/2015/TT-BYT ngày 16 tháng 11 năm 2015
sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số
41/2011/TT-BYT ngày 14/11/2011 của Bộ
trưởng Bộ Y tế hướng dẫn cấp chứng chỉ hành
nghề đối với người hành nghề và cấp giấy
phép hoạt động đối với cơ sở khám bệnh, chữa
bệnh. Trong đó, hướng dẫn thủ tục cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề và điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề. Thông tư này áp dụng đối với người
hành nghề và cơ sở khám bệnh, chữa bệnh
trong phạm vi toàn quốc, riêng người hành
nghề và cơ sở khám bệnh, chữa bệnh kết hợp
quân dân y, người hành nghề và các cơ sở
khám bệnh, chữa bệnh thuộc thẩm quyền quản
lý của Bộ Quốc phòng thì thực hiện theo quy
định của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng.
Theo Thông tư, người đề nghị cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề và điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề thuộc thẩm quyền quy định tại Khoản 1
Điều 26 Luật Khám chữa bệnh19 gửi 1 bộ hồ
sơ về Cục Quản lý khám, chữa bệnh - Bộ Y tế;
đối với người hành nghề y học cổ truyền gửi 1
bộ hồ sơ về Cục Quản lý y, dược cổ truyền.
Trường hợp người hành nghề đã được Bộ Y
tế cấp chứng chỉ hành nghề nhưng tại thời điểm
đề nghị bổ sung hoặc thay đổi phạm vi hoạt
động chuyên môn, người hành nghề làm việc tại
62
ThS. Vũ Thúy Nga18
cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thuộc thẩm quyền
quản lý của Sở Y tế thì nộp hồ sơ về Sở Y tế để
đề nghị bổ sung hoặc thay đổi phạm vi hoạt
động chuyên môn. Trường hợp người hành nghề
được Sở Y tế cấp chứng chỉ hành nghề nhưng
tại thời điểm đề nghị bổ sung hoặc thay đổi
phạm vi hoạt động chuyên môn, người hành
nghề làm việc tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh
thuộc thẩm quyền quản lý của Bộ Y tế hoặc Sở
Y tế khác thì nộp hồ sơ về Bộ Y tế hoặc Sở Y tế
có thẩm quyền quản lý cơ sở khám bệnh, chữa
bệnh đang hành nghề để đề nghị bổ sung hoặc
thay đổi phạm vi hoạt động chuyên môn.
Trường hợp tại thời điểm đề nghị cấp, cấp lại
hoặc điều chỉnh phạm vi hoạt động chuyên môn
18 Tạp chí Chính sách Y tế
19 Điều 26 Luật Khám bệnh, chữa bệnh quy định thẩm quyền
cấp, cấp lại và thu hồi chứng chỉ hành nghề như sau:
1. Bộ trưởng Bộ Y tế cấp, cấp lại và thu hồi chứng chỉ
hành nghề đối với các trường hợp sau đây:
a) Người làm việc tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thuộc
Bộ Y tế;
b) Người làm việc tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thuộc
các bộ khác, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 và
khoản 3 Điều này;
c) Người nước ngoài đến hành nghề khám bệnh, chữa
bệnh tại Việt Nam.
2. Giám đốc Sở Y tế cấp, cấp lại và thu hồi chứng chỉ
hành nghề đối với người làm việc tại cơ sở khám
bệnh, chữa bệnh trên địa bàn quản lý, trừ trường hợp
quy định tại khoản 1 và khoản 3 Điều này.
3. Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định việc cấp, cấp lại và
thu hồi chứng chỉ hành nghề đối với người làm việc tại
cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thuộc thẩm quyền quản lý.

trong chứng chỉ hành nghề, người hành nghề
không làm việc tại cơ sở khám bệnh, chữa
bệnh nào thì nộp hồ sơ về Sở Y tế nơi có hộ
khẩu thường trú để đề nghị cấp, bổ sung hoặc
thay đổi phạm vi hoạt động chuyên môn.
Người đề nghị cấp, cấp lại hoặc điều chỉnh
phạm vi hoạt động chuyên môn trong chứng
chỉ hành nghề thuộc thẩm quyền quy định tại
Khoản 2 Điều 26 Luật Khám bệnh, chữa bệnh
gửi 1 bộ hồ sơ về Sở Y tế tỉnh.
Về trình tự cấp chứng chỉ hành nghề,
Thông tư quy định trình tự xem xét đề nghị
cấp, cấp lại chứng chỉ hành nghề hoặc điều
chỉnh phạm vi hoạt động chuyên môn trong
chứng chỉ hành nghề như sau:
Khi nhận được hồ sơ đề nghị cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề, Bộ Y tế hoặc Sở Y tế tỉnh (cơ quan tiếp
nhận hồ sơ) gửi cho người đề nghị cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề Phiếu tiếp nhận hồ sơ theo quy định.
Trong thời gian quy định tại các khoản 2, 3
Điều 28 Luật Khám bệnh, chữa bệnh kể từ
ngày ghi trên Phiếu tiếp nhận hồ sơ, Tổ thư ký
phải tiến hành thẩm định hồ sơ. Nếu không có
yêu cầu bổ sung thì phải trình thủ trưởng cơ
quan tiếp nhận hồ sơ để cấp, cấp lại chứng chỉ
hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi hoạt động
chuyên môn trong chứng chỉ hành nghề; nếu
không cấp, cấp lại chứng chỉ hành nghề hoặc
điều chỉnh phạm vi hoạt động chuyên môn
trong chứng chỉ hành nghề thì phải có văn bản
trả lời và nêu rõ lý do.
Sè 17/2016
Trường hợp hồ sơ đề nghị cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề chưa hợp lệ thì trong thời hạn 10 ngày
làm việc, kể từ ngày ghi trên Phiếu tiếp nhận
hồ sơ, cơ quan tiếp nhận hồ sơ phải có văn bản
thông báo cho người đề nghị cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề để hoàn chỉnh hồ sơ. Văn bản thông báo
phải nêu cụ thể là bổ sung thêm những tài liệu
nào, sửa đổi nội dung gì.
Thông tư còn nêu rõ, khi nhận được văn bản
yêu cầu hoàn chỉnh hồ sơ, người đề nghị cấp,
cấp lại chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh
phạm vi hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ
hành nghề phải sửa đổi, bổ sung theo đúng
những nội dung đã được ghi trong văn bản và
gửi về cơ quan tiếp nhận hồ sơ. Ngày tiếp nhận
hồ sơ bổ sung được ghi trên Phiếu tiếp nhận hồ
sơ. Nếu cơ quan tiếp nhận hồ sơ không có văn
bản yêu cầu sửa đổi, bổ sung thì phải cấp, cấp
lại chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh phạm
vi hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ
hành nghề trong thời gian quy định.
Trường hợp người đề nghị cấp, cấp lại
chứng chỉ hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi
hoạt động chuyên môn trong chứng chỉ hành
nghề đã bổ sung hồ sơ nhưng không đúng với
yêu cầu thì cơ quan tiếp nhận hồ sơ sẽ thông
báo cho người đề nghị cấp, cấp lại chứng chỉ
hành nghề hoặc điều chỉnh phạm vi hoạt động
chuyên môn trong chứng chỉ hành nghề để
tiếp tục hoàn chỉnh hồ sơ theo quy định.
Thông tư này có hiệu lực thi hành từ ngày
01 tháng 01 năm 2016./.
63
GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI
CHẾ ĐỘ TRỢ CẤP, PHỤ CẤP ĐỐI VỚI CÔNG CHỨC,
VIÊN CHỨC TRỰC TIẾP LÀM CHUYÊN MÔN Y TẾ
TRONG CÁC CƠ SỞ ĐIỀU TRỊ NGHIỆN MA TÚY
Ngày 06/04/2016, Thủ tướng Chính phủ đã
ban hành Nghị định số 26/2016/NĐ-CP của
Chính phủ quy định chế độ trợ cấp, phụ cấp đối
với công chức, viên chức và người lao động làm
việc tại các cơ sở quản lý người nghiện ma túy,
người sau cai nghiện ma túy và cơ sở trợ giúp xã
hội công lập, không áp dụng đối với các cơ sở
thuộc lực lượng vũ trang. Nghị định này có hiệu
lực từ 01/06/2016, thay thế Nghị định số
114/2007/NĐ-CP ngày 3/7/2007 của Chính phủ.
Nghị định số 26/2016/NĐ-CP quy định công
chức, viên chức làm việc tại cơ sở quản lý người
nghiện ma túy và người sau cai nghiện ma túy
gồm: Cơ sở điều trị nghiện tự nguyện; cơ sở cai
nghiện bắt buộc (cơ sở điều trị nghiện bắt buộc);
cơ sở xã hội; cơ sở đa chức năng; cơ sở quản lý,
dạy nghề và giải quyết việc làm cho người sau
cai nghiện ma túy được hưởng trợ cấp đặc thù.
Trong đó, có một số nội dung đáng chú ý sau:
Phụ cấp ưu đãi đối với công chức, viên
chức trực tiếp làm chuyên môn y tế tại cơ
sở quản lý người nghiện
Công chức, viên chức chuyên môn y tế trực
tiếp khám, điều trị, chăm sóc, xét nghiệm cho
người nghiện ma tuý bị bệnh HIV/AIDS thì
mức phụ cấp ưu đãi y tế là 70%. Mức phụ cấp
50% được áp dụng đối với công chức, viên
64
CN.Ngô Phương Thảo20
chức trực tiếp làm chuyên môn y tế và người
trực tiếp làm các công việc trông coi, bảo vệ,
vận chuyển, phục vụ người nghiện ma tuý bị
nhiễm HIV/AIDS tại các cơ sở ở vùng có điều
kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Công
chức, viên chức trực tiếp làm chuyên môn y tế
và người trực tiếp làm các công việc trông coi,
bảo vệ, vận chuyển, phục vụ người nghiện ma
tuý bị nhiễm HIV/AIDS tại các cơ sở ở các
vùng còn lại thì mức phụ cấp là 40%. Mức
phụ cấp 35% áp dụng đối với công chức, viên
chức chuyên môn y tế và người trực tiếp phục
vụ người nghiện ma tuý trong quá trình điều
trị cắt cơn, giải độc cho người nghiện ma tuý
tại các cơ sở ở vùng có điều kiện kinh tế - xã
hội đặc biệt khó khăn. Còn mức phụ cấp 30%
áp dụng đối với công chức, viên chức chuyên
môn y tế và người trực tiếp phục vụ người
nghiện ma tuý trong quá trình điều trị cắt cơn,
giải độc cho người nghiện ma tuý tại các cơ sở
ở các vùng còn lại.
Phụ cấp với người công chức, viên chức
trực tiếp làm chuyên môn y tế tại các cơ sở
trợ giúp xã hội
Theo Nghị định này, mức phụ cấp 70% áp
dụng đối với công chức, viên chức thường
20 Khoa Xã hội học Y tế, Viện Chiến lược và Chính sách Y
tế

xuyên, trực tiếp xét nghiệm, khám, điều trị,
chăm sóc, nuôi dưỡng, trợ giúp người bệnh
HIV/AIDS, phong, lao, tâm thần; người khuyết
tật đặc biệt nặng. Mức phụ cấp 60% áp dụng đối
với công chức, viên chức thường xuyên, trực
tiếp xét nghiệm, khám, điều trị, chăm sóc, nuôi
dưỡng, trợ giúp cho người cao tuổi không tự
phục vụ được, trẻ em dưới 4 tuổi. Mức phụ cấp
50% áp dụng đối với công chức, viên chức
thường xuyên, trực tiếp xét nghiệm, khám, điều
trị, chăm sóc, nuôi dưỡng, trợ giúp người khuyết
tật nặng. Mức phụ cấp 40% áp dụng đối với
công chức, viên chức thường xuyên, trực tiếp xét
nghiệm, khám, điều trị, chăm sóc, nuôi dưỡng,
trợ giúp trẻ em từ 4 tuổi trở lên, đối tượng cần
bảo vệ khẩn cấp, người cao tuổi. Mức phụ cấp
30% áp dụng đối với công chức, viên chức quản
lý, phục vụ không trực tiếp xét nghiệm, khám,
điều trị, chăm sóc, nuôi dưỡng, trợ giúp đối với
người nhiễm HIV/AIDS, phong, lao, tâm thần;
người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng; người
cao tuổi không tự phục vụ được, trẻ em dưới 4
tuổi.
Mỗi công chức, viên chức chỉ được hưởng
một loại phụ cấp ưu đãi theo nghề với mức
phụ cấp ưu đãi cao nhất quy định tại Nghị định
này. Công chức, viên chức thuộc đối tượng áp
dụng của chính sách quy định tại Nghị định
này, đồng thời thuộc đối tượng áp dụng của
chính sách cùng loại quy định tại văn bản quy
phạm pháp luật khác thì chỉ được hưởng một
mức cao nhất của chính sách đó.
Sè 17/2016
Mức tiền phụ cấp ưu đãi theo nghề được
hưởng = mức lương cơ sở x (hệ số lương
ngạch, chức danh nghề nghiệp, bậc hiện
hưởng + hệ số phụ cấp chức vụ lãnh đạo (nếu
có) + % (quy theo hệ số) phụ cấp thâm niên
vượt khung (nếu có)) x mức phụ cấp ưu đãi
theo nghề được hưởng.
Thời gian không tính hưởng phụ cấp ưu
đãi nghề
Nghị định quy định về thời gian không được
tính hưởng phụ cấp ưu đãi theo nghề như sau:
- Thời gian đi công tác, làm việc, học tập ở
nước ngoài hưởng 40% tiền lương theo quy
định tại Khoản 4 Điều 8 Nghị định
204/2004/NĐ-CP.
- Thời gian đi học tập ở trong nước liên tục
trên 3 tháng, không trực tiếp làm chuyên môn
theo nhiệm vụ được phân công đối với công
chức, viên chức.
- Thời gian nghỉ việc không hưởng lương
liên tục từ 1 tháng trở lên.
- Thời gian nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội
theo quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội.
- Thời gian tạm giam, tạm giữ, tạm đình chỉ
công tác hoặc đình chỉ làm chuyên môn từ 1
tháng trở lên.
- Thời gian được cơ quan có thẩm quyền điều
động đi công tác, làm việc không trực tiếp làm
chuyên môn liên tục từ 1 tháng trở lên./.
65
GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI
QUY ĐỊNH VỀ TIÊU CHUẨN
CHỨC DANH GIÁM ĐỐC, PHÓ GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ
Ngày 16 tháng 10 năm 2015, Bộ trưởng Bộ
Y tế ban hành Thông tư số 32/2015/TT-BYT
quy định về tiêu chuẩn chức danh Giám đốc,
Phó Giám đốc Sở Y tế thuộc Ủy ban nhân dân
tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Thông
tư này quy định về tiêu chuẩn chung, tiêu
chuẩn cụ thể và các tiêu chuẩn khác đối với
chức danh Giám đốc, Phó Giám đốc Sở Y tế.
Cụ thể như sau:
Về tiêu chuẩn chung, Thông tư quy định
Giám đốc, Phó Giám đốc Sở Y tế phải đảm
bảo 3 tiêu chuẩn sau:
- Tiêu chuẩn về phẩm chất chính trị: Có tinh
thần yêu nước, tận tụy phục vụ nhân dân, kiên
định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã
hội; thực hiện tốt, có ý thức và trách nhiệm đấu
tranh bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng,
chính sách và pháp luật của Nhà nước; Có bản
lĩnh chính trị vững vàng, trung thành tuyệt đối
với Đảng, Nhà nước, Tổ quốc và dân tộc.
- Tiêu chuẩn về đạo đức, lối sống: Gương
mẫu về đạo đức, lối sống; thực hiện tốt quy chế
dân chủ tại cơ quan, đơn vị; có khả năng tập hợp
quần chúng, đoàn kết nội bộ; Cần kiệm liêm
chính, chí công vô tư; không tham nhũng và kiên
quyết đấu tranh chống tham nhũng; thực hành
tiết kiệm, chống lãng phí; trung thực, không cơ
hội, gắn bó mật thiết với đồng nghiệp và nhân
dân, tôn trọng đồng nghiệp, được đồng nghiệp
tín nhiệm; Có tinh thần trách nhiệm,
66
ThS.Vũ Thúy Nga21
dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm và có
lòng say mê học hỏi, nghiên cứu, sáng tạo, năng
động để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao;
Thực hiện tốt văn hóa công sở, có ý thức tổ chức
kỷ luật cao giữ gìn trật tự kỷ cương hành chính.
- Tiêu chuẩn về hiểu biết: Nắm vững lý luận
chủ nghĩa Mác - Lê nin và tư tưởng Hồ Chí
Minh; Nắm vững chủ trương, đường lối của
Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước về
lĩnh vực y tế và các lĩnh vực liên quan để vận
động vào công tác quản lý, chỉ đạo ngành y tế ở
địa phương; Có trình độ chuyên môn, hiểu biết
chuyên sâu về nghiệp vụ quản lý và có kinh
nghiệm trong tổ chức, điều hành hoạt động y tế
ở địa phương; Nắm bắt được tình hình chính
trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc
phòng của địa phương, đất nước, các nước
trong khu vực và trên thế giới.
Các tiêu chuẩn cụ thể bao gồm: Tiêu chuẩn
về năng lực và kinh nghiệm công tác, trình độ.
Theo Thông tư, bên cạnh các tiêu chuẩn về
phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, hiểu biết,
Giám đốc Sở Y tế cần có trình độ chuyên môn
sau đại học về y, dược, y tế công cộng, quản lý
y tế; ưu tiên người tốt nghiệp đại học chuyên
ngành y; đang giữ ngạch chuyên viên chính
hoặc các ngạch tương đương trở lên. Đồng thời,
tốt nghiệp các khóa đào tạo, bồi dưỡng chương
21 Tạp chí Chính sách Y tế
 Sè 17/2016

trình lý luận chính trị cao cấp (theo quy định đào tạo, bồi dưỡng về quản lý y tế dành cho
trước đây là trung cấp chính trị trở lên), chương lãnh đạo Sở Y tế hoặc chứng chỉ hoàn thành
trình quản lý hành chính nhà nước ngạch chuyên chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ dân số - kế
viên cao cấp; có chứng chỉ hoàn thành chương hoạch hóa gia đình đối với Phó Giám đốc Sở
trình đào tạo, bồi dưỡng về quản lý y tế dành Y tế phụ trách dân số - kế hoạch hóa gia đình.
cho lãnh đạo Sở Y tế. Giám đốc Sở Y tế phải có
Đặc biệt, Thông tư 32/2015/TT-BYT nêu
thời gian từ 2 năm trở lên đảm nhiệm chức vụ
rõ Giám đốc Sở Y tế, Phó Giám đốc Sở Y tế
Phó giám đốc Sở Y tế hoặc Giám đốc các đơn vị
phải sử dụng được ít nhất một ngoại ngữ
sự nghiệp y tế công lập tuyến trung ương, tuyến
thông dụng: Anh, Nga, Pháp, Đức, Trung
tỉnh hoặc là người đứng đầu, cấp phó của người
Quốc trình độ trung cấp bậc 3 trở lên; đối với
đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp
những tỉnh có đa số đồng bào dân tộc thiểu số
tỉnh, hoặc Bí thư, Chủ tịch UBND cấp huyện.
sinh sống thì có thể thay bằng tiếng dân tộc
Đối với người đứng đầu, cấp phó của người
thiểu số. Có trình độ tin học văn phòng để áp
đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp
dụng tin học trong công tác quản lý, điều hành
tỉnh, hoặc Bí thư, Chủ tịch UBND cấp huyện
và chuyên môn nghiệp vụ.
phải đáp ứng tiêu chuẩn trình độ chuyên môn về
Về tiêu chuẩn khác, Giám đốc Sở Y tế, Phó
y tế.
Giám đốc Sở Y tế phải có đủ sức khỏe để làm
Phó Giám đốc Sở Y tế cần có trình độ chuyên
việc có hiệu quả, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ
môn sau đại học một trong các chuyên ngành y,
được giao. Tuổi bổ nhiệm lần đầu giữ chức vụ
dược hoặc chuyên ngành khác phù hợp với lĩnh
Giám đốc, Phó Giám đốc Sở Y tế không quá 55
vực công tác đảm nhiệm; Đang giữ ngạch
tuổi đối với nam và không quá 50 tuổi đối với
chuyên viên chính hoặc các ngạch tương đương
nữ. Ngoài ra, trường hợp đặc biệt do cấp có
trở lên; Tốt nghiệp các khóa đào tạo, bồi dưỡng
thẩm quyền xem xét, quyết định.
chương trình lý luận chính trị cao cấp, quản lý
hành chính nhà nước ngạch chuyên viên chính Thông tư này có hiệu lực thi hành kể từ
trở lên; có chứng chỉ hoàn thành chương trình ngày 02 tháng 12 năm 2015./.

67
GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI
QUY ĐỊNH VỀ MÃ SỐ, TIÊU CHUẨN CHỨC DANH NGHỀ
NGHIỆP BÁC SĨ, BÁC SĨ Y HỌC DỰ PHÒNG, Y SĨ
Ngày 27/5/2015, Bộ Y tế và Bộ Nội vụ đã
ban hành Thông tư liên tịch số 10/2015/TTLT-
BYT-BNV quy định mã số, tiêu chuẩn chức
danh nghề nghiệp bác sĩ, bác sĩ y học dự
phòng, y sĩ. Theo Thông tư này, mã số, phân
hạng chức danh nghề nghiệp bác sĩ, bác sĩ y
học dự phòng, y sĩ được quy định như sau:
- Nhóm chức danh bác sĩ, bao gồm: Bác sĩ
cao cấp (hạng I) có mã số V.08.01.01; bác sĩ
chính (hạng II) có mã số V.08.01.02; bác sĩ
(hạng III) có mã số V.08.01.03.
- Nhóm chức danh bác sĩ y học dự phòng,
bao gồm: Bác sĩ y học dự phòng cao cấp (hạng
I) có mã số: V.08.02.04; bác sĩ y học dự phòng
chính (hạng II) có mã số: V.08.02.05; bác sĩ y
học dự phòng (hạng III) có mã số: V.08.02.06
- Chức danh y sĩ: Y sĩ hạng IV có mã số
V.08.03.07.
Về tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp: Các
bác sĩ, bác sĩ y học dự phòng, y sĩ phải tận tụy
phục vụ sự nghiệp chăm sóc, bảo vệ và nâng cao
sức khoẻ nhân dân; hiểu biết và thực hiện đúng
quy tắc ứng xử của viên chức ngành y tế; thực
hành nghề nghiệp theo đúng quy chế, quy định,
quy trình chuyên môn kỹ thuật và các quy định
khác của pháp luật; không ngừng học tập nâng
cao trình độ, năng lực chuyên môn nghiệp vụ;
tôn trọng quyền của người bệnh; trung thực,
khách quan, công bằng, trách nhiệm, đoàn kết,
68
CN. Vũ Mạnh Cường22
tôn trọng và hợp tác với đồng nghiệp trong
thực hành nghề nghiệp.
Về trách nhiệm và tiêu chuẩn về trình độ
đào tạo, bồi dưỡng đối với bác sĩ cao cấp:
Về trách nhiệm: bác sĩ cao cấp có trách
nhiệm chủ trì tổ chức, thực hiện khám bệnh,
chữa bệnh; chủ trì tổ chức xử trí cấp cứu, cấp
cứu thuộc chuyên khoa, trường hợp do tuyến
dưới chuyển đến; chủ trì hội chẩn chuyên môn
thuộc lĩnh vực được giao; chủ trì giám sát, kiểm
tra, đánh giá, cải tiến chất lượng khám bệnh,
chữa bệnh trong phạm vi chuyên môn được
giao. Ngoài ra, bác sĩ cao cấp còn chịu trách
nhiệm quản lý và hướng dẫn sử dụng thiết bị y
tế phục vụ chẩn đoán, can thiệp điều trị, cấp cứu
trong phạm vi chuyên môn được giao; nghiên
cứu đề xuất hoặc tham gia xây dựng chiến lược,
chính sách, kế hoạch phát triển về công tác
chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân
dân của ngành, địa phương...
Về tiêu chuẩn về trình độ đào tạo, bồi
dưỡng: bác sĩ cao cấp phải tốt nghiệp bác sĩ
chuyên khoa cấp II hoặc tiến sĩ y học (trừ
chuyên ngành y học dự phòng); có trình độ
ngoại ngữ bậc 4 (B2) trở lên theo quy định tại
Thông tư số 01/2014/TT-BGDĐT ngày
24/1/2014 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban
22 Khoa Xã hội học y tế- Viện Chiến lược và Chính sách Y
tế

hành Khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng
cho Việt Nam; có trình độ tin học đạt chuẩn kỹ
năng sử dụng công nghệ thông tin cơ bản theo
quy định tại Thông tư số 03/2014/TT-BTTTT
ngày 11/3/2014 của Bộ Thông tin và Truyền
thông quy định Chuẩn kỹ năng sử dụng công
nghệ thông tin; có chứng chỉ bồi dưỡng bác sĩ
cao cấp (hạng I).
Viên chức thăng hạng từ chức danh bác sĩ
chính (hạng II) lên chức danh bác sĩ cao cấp
(hạng I) phải có thời gian giữ chức danh bác sĩ
chính (hạng II) hoặc tương đương tối thiểu là 06
năm, trong đó có thời gian gần nhất giữ chức
danh bác sĩ chính (hạng II) tối thiểu là 02 năm.
Về trình độ đào tạo, bồi dưỡng đối với chức
danh y sĩ: Tốt nghiệp y sĩ trình độ trung cấp; có
trình độ ngoại ngữ bậc 1(A1) trở lên theo quy
định tại Thông tư số 01/2014/TT-BGDĐT ngày
24/01/2014 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban
hành khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho
Sè 17/2016
Việt Nam hoặc có chứng chỉ tiếng dân tộc đối
với vị trí việc làm có yêu cầu sử dụng tiếng
dân tộc; có trình độ tin học đạt chuẩn kỹ năng
sử dụng công nghệ thông tin cơ bản theo quy
định tại Thông tư số 03/2014/TT-BTTTT
ngày 11/3/2014 của Bộ Thông tin và Truyền
thông quy định chuẩn kỹ năng sử dụng công
nghệ thông tin.
Thông tư liên tịch này có hiệu lực thi hành
kể từ ngày 16/7/2015 và bãi bỏ tiêu chuẩn
nghiệp vụ các ngạch bác sĩ, y sĩ quy định tại
Quyết định số 415/TCCP-VC ngày 29/5/1993
của Bộ trưởng, Trưởng ban Ban Tổ chức -
Cán bộ Chính phủ về việc ban hành tiêu chuẩn
nghiệp vụ các ngạch công chức ngành y tế; bãi
bỏ các quy định về danh mục các ngạch bác sĩ,
y sĩ ban hành kèm theo Quyết định số
78/2004/QĐ-BNV ngày 03/11/2004 của Bộ
trưởng Bộ Nội vụ về việc ban hành danh mục
các ngạch công chức và ngạch viên chức./.
69
GIỚI THIỆU CHÍNH SÁCH MỚI
QUY ĐỊNH MỚI VỀ ĐIỀU KIỆN ĐỂ CƠ SỞ Y TẾ
THỰC HIỆN KỸ THUẬT MANG THAI HỘ
Ngày 01/07/2016, Chính phủ đã ban hành
Nghị định 98/2016/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung
một số điều của Nghị định 10/2015/NĐ-CP
ngày 28/1/2015 quy định về sinh con bằng kỹ
thuật thụ tinh trong ống nghiệm và điều kiện
mang thai hộ vì mục đích nhân đạo.
Cụ thể, Nghị định 98/2016/NĐ-CP sửa đổi,
bổ sung khoản 2 Điều 7 về cơ sở vật chất,
trang thiết bị y tế và nhân sự để thực hiện kỹ
thuật thụ tinh trong ống nghiệm; sửa đổi điểm
c khoản 1 Điều 9 và Điều 13 về cơ sở khám
bệnh, chữa bệnh được phép thực hiện kỹ thuật
mang thai hộ vì mục đích nhân đạo tại Nghị
định số 10/2015/NĐ-CP.
Về cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế và
nhân sự để thực hiện kỹ thuật thụ tinh
trong ống nghiệm:
Về cơ sở vật chất: có phòng hồi sức cấp cứu;
có phòng xét nghiệm nội tiết sinh sản có thể
cung cấp kết quả trong ngày; có đơn nguyên
riêng cho việc thực hiện kỹ thuật thụ tinh trong
ống nghiệm diện tích tối thiểu là 500m2 (kể cả
lối đi) và các phòng: Tiếp đón bệnh nhân; khám
nam, nữ; chọc hút noãn; lấy tinh trùng; lab nuôi
cấy; siêu âm; xét nghiệm và lọc rửa tinh trùng
đáp ứng các tiêu chuẩn theo khuyến cáo của Tổ
chức Y tế thế giới (WHO).
Về trang thiết bị y tế: có tối thiểu các trang
thiết bị y tế gồm 2 tủ cấy CO2; 3 tủ ấm; 1 bình
70
ThS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh 23
trữ tinh trùng; 1 máy ly tâm; 1 tủ sấy; 1 bình
trữ phôi đông lạnh; 2 máy siêu âm có đầu dò
âm đạo; 1 kính hiển vi đảo ngược; 2 kính hiển
vi soi nổi; 2 bộ tủ thao tác.
Về nhân sự: người trực tiếp thực hiện kỹ
thuật thụ tinh trong ống nghiệm phải đáp ứng
các yêu cầu: Có chứng chỉ hành nghề theo quy
định của Luật Khám bệnh, chữa bệnh; có văn
bằng hoặc chứng chỉ hoặc chứng nhận đã
được đào tạo về kỹ thuật thụ tinh trong ống
nghiệm do cơ sở đào tạo trong nước hoặc
nước ngoài cấp; có xác nhận đã thực hành ít
nhất 20 chu kỳ điều trị vô sinh bằng kỹ thuật
thụ tinh trong ống nghiệm của cơ sở đã được
Bộ Y tế công nhận đủ điều kiện thực hiện kỹ
thuật thụ tinh trong ống nghiệm.
Liên quan đến văn bằng hoặc chứng chỉ đào
tạo về kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm, Nghị
định 98/2016/NĐ-CP đã sửa đổi điểm c khoản
1 Điều 9 Nghị định số 10/2015/NĐ-CP như
sau: “Bản sao hợp pháp văn bằng hoặc chứng
chỉ hoặc chứng nhận đã được đào tạo về kỹ
thuật thụ tinh trong ống nghiệm do cơ sở đào
tạo trong nước hoặc nước ngoài cấp”.
Về điều kiện cơ sở khám bệnh, chữa
bệnh được thực hiện kỹ thuật mang thai hộ
vì mục đích nhân đạo:
23 Khoa Xã hội học y tế, Viện Chiến lược và Chính sách Y
tế

Cơ sở khám bệnh, chữa bệnh được thực hiện
kỹ thuật mang thai hộ vì mục đích nhân đạo phải
đáp ứng các điều kiện như: Có ít nhất 2 năm
kinh nghiệm thực hiện kỹ thuật thụ tinh trong
ống nghiệm (quy định cũ 1 năm), kể từ ngày
được Bộ Y tế cho phép thực hiện kỹ thuật này;
Tổng số chu kỳ thụ tinh trong ống nghiệm tối
thiểu là 1.000 chu kỳ mỗi năm trong 2 năm.
Về hồ sơ, thủ tục đề nghị công nhận cơ
sở được thực hiện kỹ thuật mang thai hộ vì
mục đích nhân đạo:
- Hồ sơ đề nghị công nhận cơ sở được thực
hiện kỹ thuật mang thai hộ vì mục đích nhân
đạo, gồm: Công văn đề nghị Bộ Y tế công
nhận cơ sở được thực hiện kỹ thuật mang thai
hộ vì mục đích nhân đạo theo Mẫu số 3a tại
Phụ lục ban hành kèm theo Nghị định này; Tài
liệu chứng minh đã thực hiện tổng số chu kỳ
thụ tinh trong ống nghiệm tối thiểu là 1.000
chu kỳ mỗi năm trong 02 năm.
- Hồ sơ đề nghị công nhận cơ sở được thực
hiện kỹ thuật mang thai hộ vì mục đích nhân
Sè 17/2016
đạo lập thành 01 bộ và gửi trực tiếp hoặc gửi
qua đường bưu điện về Bộ Y tế.
- Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ
ngày nhận đủ hồ sơ, Bộ Y tế phải xem xét hồ
sơ và ra quyết định công nhận cơ sở được thực
hiện kỹ thuật mang thai hộ vì mục đích nhân
đạo. Trường hợp hồ sơ chưa hợp lệ, Bộ Y tế
phải có văn bản thông báo, nêu rõ lý do gửi cơ
sở đề nghị được thực hiện kỹ thuật mang thai
hộ vì mục đích nhân đạo để hoàn chỉnh hồ sơ.
Ngoài ra, Nghị định này cũng cho phép Bệnh
viện Phụ sản Trung ương, Bệnh viện Đa khoa
Trung ương Huế, Bệnh viện Từ Dũ TP Hồ Chí
Minh đang thực hiện kỹ thuật mang thai hộ vì mục
đích nhân đạo theo quy định tại khoản 2 Điều 13
Nghị định số 10/2015/NĐ-CP ngày 28/01/ 2015
của Chính phủ quy định về sinh con bằng kỹ thuật
thụ tinh trong ống nghiệm và điều kiện mang thai
hộ vì mục đích nhân đạo không phải thực hiện
theo quy định tại khoản 2 Điều này.
Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày
01/7/2016./.
71
TIN TỨC
THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ PHÊ DUYỆT ĐỀ ÁN KIỂM
SOÁT MẤT CÂN BẰNG GIỚI TÍNH KHI SINH GIAI
ĐOẠN 2016-2025
Ngày 23/3/2016, Thủ tướng Chính phủ đã
ký ban hành Quyết định số 468/QĐ-TTg về
việc phê duyệt Đề án Kiểm soát mất cân bằng
giới tính khi sinh, giai đoạn 2016-2025.
Nhằm khống chế có hiệu quả tốc độ gia
tăng tỷ số giới tính khi sinh, tiến tới đưa tỷ số
giới tính khi sinh trở lại mức cân bằng tự
nhiên góp phần nâng cao chất lượng nguồn
nhân lực, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước, Đề án đã đề ra các mục
tiêu cụ thể là giảm tốc độ tăng tỷ số giới tính
khi sinh xuống dưới mức 0,46 điểm phần
trăm/năm, để tỷ số này dưới mức 115 vào năm
2020; Ở các tỉnh có tỷ số giới tính khi sinh từ
115 trở lên, giảm tỷ số giới tính khi sinh ít
nhất 0,4 điểm phần trăm/năm trong giai đoạn
2016-2020; Giảm tốc độ gia tăng tỷ số giới
tính khi sinh, tạo cơ sở thuận lợi để đưa tỷ số
này đạt khoảng 107 sau năm 2025, đưa tỷ số
giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên.
Để đạt được các mục tiêu trên, các giải
pháp được đưa ra gồm:
- Truyền thông nâng cao nhận thức và thay
đổi hành vi đối với công tác kiểm soát mất cân
bằng giới tính khi sinh. Cung cấp đầy đủ,
thường xuyên các thông tin về tình trạng mất
cân bằng giới tính khi sinh, nguyên nhân và hệ
lụy của tình trạng này cho lãnh đạo các cấp
chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội và
người có uy tín trong cộng đồng.
72
CN. Ngô Phương Thảo24
- Triển khai đồng bộ, có hiệu quả các hoạt
động truyền thông cho các cặp vợ chồng, những
người đứng đầu dòng họ và gia đình, nam nữ
thanh niên chuẩn bị kết hôn và những người
cung cấp dịch vụ có liên quan về tình trạng mất
cân bằng giới tính khi sinh, lựa chọn giới tính
thai nhi, nhất là giới và bình đẳng giới bằng các
hình thức tiếp cận và thông điệp phù hợp…
- Xây dựng, thử nghiệm và thực hiện các
chính sách nhằm hỗ trợ, nâng cao vai trò, vị
thế của phụ nữ và trẻ em gái trong gia đình,
cộng đồng và xã hội. Nghiên cứu, xây dựng
chính sách hỗ trợ về vật chất, tinh thần cho
các cặp vợ chồng sinh con một bề gái thuộc hộ
nghèo, cận nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số
thuộc vùng khó khăn, đặc biệt khó khăn,
người dân đang sống tại các xã đảo, huyện
đảo, cho cha mẹ sinh con một bề gái khi hết
tuổi lao động nhưng không có lương hưu. Xây
dựng các chuẩn mực, giá trị xã hội phù hợp
nhằm thực hiện có hiệu quả bình đẳng giới,
loại trừ dần nguyên nhân sâu xa của hiện
tượng lựa chọn giới tính khi sinh.
- Nâng cao hiệu lực thực thi những quy định
của pháp luật về kiểm soát mất cân bằng giới
tính khi sinh. Phổ biến, giáo dục những quy định
của pháp luật về nghiêm cấm các hình thức
24 Khoa Xã hội học y tế - Viện Chiến lược và Chính sách
Y tế

lựa chọn giới tính thai nhi, đẩy mạnh các hoạt
động kiểm tra giám sát thực thi pháp luật liên
quan đến việc lựa chọn giới tính thai nhi.
- Từng bước hoàn thiện thể chế, chính sách
pháp luật quy định về kiểm soát mất cân bằng
giới tính khi sinh và các nội dung có liên quan,
rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy
phạm pháp luật về kiểm soát mất cân bằng
giới tính khi sinh theo hướng quy định chi tiết,
cụ thể hơn các hành vi vi phạm, tăng cường
khả năng ngăn ngừa và phát hiện vi phạm,
tăng mức xử phạt vi phạm, nâng cao và làm rõ
trách nhiệm của các cơ quan chức năng…
Bộ Y tế chủ trì, tổ chức, hướng dẫn triển khai
thực hiện Đề án này trên phạm vi cả nước, theo
dõi, đôn đốc, kiểm tra, tổng hợp tình hình thực
Sè 17/2016
hiện và định kỳ báo cáo Thủ tướng Chính phủ
theo quy định, hàng năm tổ chức sơ kết, tổng
kết tình hình thực hiện Đề án. Các bộ, ngành
liên quan trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ
có trách nhiệm tổ chức, triển khai, thực hiện
Đề án theo quy định của pháp luật. Ủy ban
nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương có trách nhiệm tổ chức, triển khai thực
hiện các nội dung của Đề án; thanh tra, kiểm
tra việc chấp hành các quy định của pháp luật
về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi; xử
lý các trường hợp vi phạm theo quy định của
pháp luật; chủ động cân đối và phân bổ các
nguồn lực cho các hoạt động của Đề án trên
địa bàn; hàng năm tổ chức sơ kết, tổng kết
việc thực hiện Đề án gửi Bộ Y tế để tổng hợp
báo cáo Thủ tướng Chính phủ./.
73
TIN TỨC
KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG QUỐC GIA VỀ KIỂM
SOÁT NHIỄM KHUẨN TRONG CÁC CƠ SỞ
KHÁM BỆNH, CHỮA BỆNH GIAI ĐOẠN 2016-
2020
Ngày 15 tháng 04 năm 2016, Bộ Y tế đã
ban hành Quyết định 1426/QĐ-BYT về việc
phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về
kiểm soát nhiễm khuẩn trong các cơ sở khám
bệnh, chữa bệnh giai đoạn 2016-2020.
Nhiễm khuẩn bệnh viện (NKBV) hay còn
gọi là nhiễm khuẩn liên quan đến chăm sóc y
tế là một trong những thách thức và mối quan
tâm hàng đầu trên toàn thế giới. NKBV đã và
đang là gánh nặng cho người bệnh (NB), các
cơ sở khám bệnh, chữa bệnh (KBCB) trên
toàn cầu, đặc biệt ở các nước chậm phát triển
và đang phát triển trong đó có Việt Nam do
làm tăng tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ tử vong, kéo dài
thời gian nằm viện, tăng sử dụng kháng sinh,
tăng đề kháng kháng sinh của vi khuẩn và tăng
chi phí điều trị. Vì thế, thời gian qua Bộ Y tế
đã đưa kiểm soát nhiễm khuẩn là một ưu tiên
của ngành y tế. Nhiều chính sách đã ban hành
nhằm tăng cường năng lực kiểm soát nhiễm
khuẩn như thiết lập hệ thống tổ chức kiểm soát
nhiễm khuẩn từ trung ương đến các bệnh viện;
Tăng cường sự phối hợp giữa y tế dự phòng và
hệ điều trị trong phòng chống dịch bệnh; Tăng
cường chất lượng quản lý khám bệnh, chữa
bệnh,…
Để “Nâng cao năng lực kiểm soát nhiễm
khuẩn trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh
74
ThS. Hoàng Thị Mỹ Hạnh25
nhằm tăng cường chất lượng khám bệnh, chữa
bệnh, bảo đảm an toàn cho người bệnh, nhân
viên y tế và cộng đồng”, Kế hoạch đã đề ra 6
mục tiêu cụ thể sau: (1) Bổ sung, hoàn thiện các
chính sách pháp luật, quy trình kỹ thuật và các
tài liệu chuyên môn về kiểm soát nhiễm khuẩn;
(2) Củng cố, kiện toàn hệ thống tổ chức và nhân
lực lĩnh vực kiểm soát nhiễm khuẩn; (3) Tăng
cường các hoạt động chuyên môn kiểm soát
nhiễm khuẩn trong các cơ sở KBCB, đặc biệt
đẩy mạnh công tác giám sát nhiễm khuẩn bệnh
viện và giám sát tuân thủ các quy trình kiểm
soát nhiễm khuẩn; (4) Tăng cường đào tạo,
nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế về kiểm
soát nhiễm khuẩn; (5) Đẩy mạnh truyền thông
về kiểm soát nhiễm khuẩn; (6) Đầu tư nguồn
lực, cơ sở hạ tầng, phương tiện, trang thiết bị
nhằm đáp ứng yêu cầu kiểm soát nhiễm khuẩn.
Ngoài ra, Kế hoạch đã đề ra 5 nhóm giải
pháp thực hiện, bao gồm: Giải pháp về cơ chế
chính sách; Giải pháp về tổ chức và nhân lực;
Giải pháp về đào tạo, nghiên cứu khoa học và
hợp tác quốc tế; Giải pháp về truyền thông; Giải
pháp về cơ sở hạ tầng, trang thiết bị và kinh phí.
25 Khoa Xã hội học y tế - Viện Chiến lược và Chính sách
Y tế

Để thực hiện kế hoạch, Bộ Y tế đã giao Cục
Quản lý Khám, chữa bệnh làm đầu mối triển
khai thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về
KSNK, xây dựng các đề án, dự án cụ thể trình
Bộ Y tế phê duyệt. Hướng dẫn triển khai thực
hiện Kế hoạch hành động quốc gia về KSNK
cho các đơn vị; theo dõi, giám sát việc thực hiện
và báo cáo Lãnh đạo Bộ Y tế về việc triển khai
thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về
KSNK… Cục Y tế dự phòng phối hợp cùng với
Cục Quản lý Khám, chữa bệnh và các Vụ, Cục
liên quan xây dựng hướng dẫn phòng ngừa và
kiểm soát lây nhiễm các bệnh truyền nhiễm
trong BV. Các Sở Y tế và Y tế các Bộ, ngành
xây dựng và ban hành Kế hoạch hành động của
tỉnh về nâng cao năng lực KSNK dựa trên cơ sở
của Kế hoạch hành động quốc gia về KSNK;
Chỉ đạo các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh trực
Sè 17/2016
thuộc xây dựng và thực hiện chương trình và kế
hoạch hành động KSNK; Phối hợp với Bộ Y tế,
cơ quan chuyên môn, các Hội KSNK thực hiện
giám sát thường xuyên và đánh giá định kỳ việc
thực hiện Kế hoạch hành động KSNK tại các cơ
sở KBCB trực thuộc; Tổng hợp, báo cáo thực
hiện Kế hoạch hành động của tỉnh về KSNK về
Bộ Y tế. Các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh xây
dựng và ban hành Kế hoạch hành động về
KSNK tại đơn vị dựa trên cơ sở Kế hoạch hành
động về KSNK của quốc gia và của tỉnh; Lập kế
hoạch hằng năm về KSNK để làm cơ sở thực
hiện, đánh giá việc thực hiện và báo cáo kết quả
về Bộ Y tế, Sở Y tế theo yêu cầu để tổng hợp;
Ưu tiên đầu tư nguồn lực cho công tác KSNK,
bảo đảm thực hiện đúng Mục tiêu và tiến độ của
Kế hoạch hành động quốc gia về KSNK tại đơn
vị./.
75
TIN TỨC

KẾ HOẠCH NHÂN RỘNG VÀ PHÁT TRIỂN MÔ HÌNH PHÒNG

KHÁM BÁC SĨ GIA ĐÌNH TẠI VIỆT NAM, GIAI ĐOẠN 2016 -
2020
CN. Vũ Mạnh Cường26

Mô hình bác sĩ gia đình (BSGĐ) là hệ thống
y tế cơ sở gần dân nhất, chăm sóc toàn diện và
liên tục cho người bệnh, có mối quan hệ lâu dài
và bền vững với người bệnh. BSGĐ là người
biết rõ từng người bệnh trong hoàn cảnh và gia
đình của họ, xem xét vấn đề sức khỏe của người
bệnh trong hoàn cảnh của cộng đồng và lối sống
của người đó trong cộng đồng. Tuy nhiên, tại
nước ta hiện nay hoạt động BSGĐ là mô hình
mới, chưa được quan tâm, đầu tư tương xứng;
nhiều hạn chế, bất cập và hiệu quả chưa cao.
Xuất phát từ thực tiễn bước đầu tiếp cận mô hình
BSGĐ ở nước ta và kinh nghiệm ở các nước trên
thế giới cho thấy nếu phát triển mô hình BSGĐ
sẽ góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức
khỏe ban đầu theo hướng toàn diện và liên tục,
giúp sàng lọc bệnh tật, chuyển tuyến phù hợp,
góp phần giảm quá tải bệnh viện tuyến trên. Do
đó, ngày 27/4/2016, Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành
Quyết định 1568/QĐ-BYT phê duyệt kế hoạch
nhân rộng và phát triển mô hình phòng khám
BSGĐ tại Việt Nam, giai đoạn 2016-2020.
Mục tiêu của Kế hoạch:
Nhằm nhân rộng và phát triển mô hình
phòng khám BSGĐ trên phạm vi toàn quốc để
cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản,
toàn diện, liên tục cho cá nhân, gia đình và cộng
đồng, góp phần tăng cường chất lượng chăm
sóc sức khỏe ban đầu và giảm quá tải bệnh
viện, giai đoạn 2016-2020, ngành y tế sẽ tập
trung thực hiện 02 mục tiêu sau:
1. Hoàn thiện mô hình phòng khám BSGĐ:
Hoàn thiện mô hình phòng khám BSGĐ phù
hợp thực tiễn Việt Nam; Xây dựng và hoàn
thiện được hệ thống các văn bản pháp quy về
hoạt động của BSGĐ; Tăng cường đào tạo
nguồn nhân lực Y học gia đình.
2. Nhân rộng và phát triển mô hình phòng
khám BSGĐ theo lộ trình để bảo đảm đến
năm 2020 có khoảng 80% các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ương triển khai mô hình
phòng khám BSGĐ trên phạm vi toàn tỉnh.
Mô hình tổ chức và nhân lực, cơ sở vật chất
và trang thiết bị y tế của mô hình phòng
khám bác sĩ gia đình:
Về mô hình tổ chức, mô hình phòng khám
BSGĐ được xác định như sau:
- Trạm y tế tuyến xã hoạt động theo nguyên
lý Y học gia đình.
- Phòng khám BSGĐ: Phòng khám BSGĐ
tư nhân (bao gồm cả phòng khám chữa bệnh
26 Khoa Xã hội học y tế, Viện Chiến lược và Chính sách Y
tế

76

ngoài giờ hành chính có nhu cầu hoạt động
theo mô hình phòng khám BSGĐ); Phòng
khám BSGĐ thuộc bệnh viện đa khoa tuyến
huyện (bệnh viện nhà nước).
Về nhân lực, cơ sở vật chất và trang thiết
bị y tế của mô hình phòng khám BSGĐ:
ü Trạm y tế xã:
- Trạm y tế tuyến xã hoạt động theo nguyên
lý Y học gia đình, bảo đảm đủ nhân lực theo quy
định tại Thông tư số 33/2015/TT-BYT ngày 27
tháng 10 năm 2015 của Bộ trưởng Bộ Y tế
hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ của trạm y tế
xã, phường, thị trấn; Có bác sĩ đa khoa được đào
tạo tối thiểu 3 tháng về Y học gia đình.
- Cơ sở vật chất và trang thiết bị y tế theo
quy định tại Quyết định số 4667/QĐ-BYT
ngày 07 tháng 11 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ
Y tế về việc ban hành bộ tiêu chí quốc gia về y
tế xã giai đoạn đến 2020.
ü Phòng khám bác sĩ gia đình (bao gồm
Phòng khám BSGĐ tư nhân và Phòng
khám BSGĐ thuộc bệnh viện đa khoa
tuyến huyện):
- Về cơ sở vật chất và trang thiết bị: Địa điểm
cố định, tách biệt với nơi sinh hoạt gia đình, phải
có nơi đón tiếp người bệnh, có buồng khám bệnh,
tư vấn sức khỏe diện tích ít nhất là 10m2; Ngoài ra,
tùy theo phạm vi hoạt động chuyên môn đăng ký,
phòng khám còn phải đáp ứng thêm các điều kiện
phù hợp với hình thức tổ chức và phạm vi hoạt
động chuyên môn đã đăng ký; Có thiết bị ứng
dụng công nghệ thông tin trong quản lý sức khỏe
và khám bệnh, chữa bệnh.
- Về trang thiết bị y tế: Có đủ trang thiết bị,
dụng cụ y tế phù hợp với phạm vi hoạt động
chuyên môn mà phòng khám đăng ký.
- Về nhân sự: Người chịu trách nhiệm
chuyên môn của phòng khám phải có chứng chỉ
Sè 17/2016
hành nghề BSGĐ (Trong giai đoạn thí điểm,
bác sỹ đa khoa được đào tạo về Y học gia đình
3 tháng); Người trực tiếp khám bệnh, chữa
bệnh và quản lý sức khỏe phải được đào tạo
về Y học gia đình.
Riêng đối với Phòng khám bác sĩ gia đình
thuộc bệnh viện đa khoa tuyến huyện (bệnh viện
nhà nước) thì các bác sĩ, điều dưỡng của bệnh
viện có thể luân chuyển tham gia khám bệnh,
chữa bệnh tại phòng khám bác sĩ gia đình.
Các nhiệm vụ phòng khám bác sĩ gia đình:
Trong Kế hoạch nhân rộng và phát triển mô
hình phòng khám BSGĐ tại Việt Nam giai đoạn
2016-2020, nhiệm vụ của phòng khám BSGĐ
cũng được nêu rõ. Cụ thể, phòng khám BSGĐ
được tham gia khám bệnh, chữa bệnh: sơ cứu,
khám bệnh, chữa bệnh đối với các bệnh thường
gặp, thực hiện việc chăm sóc sức khỏe, sàng lọc
phát hiện sớm bệnh, tật và khám bệnh, chữa
bệnh tại phòng khám và tại nhà người bệnh; có
hồ sơ theo dõi sức khỏe toàn diện liên tục cho cá
nhân và gia đình theo quy định của Bộ Y tế;
Tham gia quản lý bệnh nghề nghiệp, chăm sóc
sức khỏe bà mẹ, trẻ em, người cao tuổi; giới
thiệu chuyển tuyến tùy theo tình hình bệnh tật
của người bệnh; Được thực hiện các dịch vụ kỹ
thuật tại gia đình người bệnh, bao gồm: khám
bệnh, kê đơn thuốc một số bệnh thông thường;
thực hiện một số thủ thuật: thay băng, cắt chỉ,
lấy mẫu máu, mẫu nước tiểu để xét nghiệm, khí
dung, tiêm, truyền dịch; Tham gia các dịch vụ
chăm sóc giảm nhẹ; Phục hồi chức năng và nâng
cao sức khỏe; Tư vấn sức khỏe.
Nhân rộng và phát triển mô hình phòng
khám BSGĐ
ü Kiện toàn, thành lập các mô hình phòng
khám BSGĐ: Trạm y tế tuyến xã hoạt động
theo nguyên lý Y học gia đình, phòng khám
77
TIN TỨC
BSGĐ tư nhân, phòng khám BSGĐ thuộc
bệnh viện đa khoa nhà nước.
ü Thành lập được các mô hình phòng khám
BSGĐ tại các tỉnh, thành phố trong cả nước
theo lộ trình để bảo đảm đến năm 2020 có
ít nhất 80% các tỉnh, thành phố trực thuộc
Trung ương triển khai mô hình phòng
khám BSGĐ. Giám đốc Sở Y tế các tỉnh,
thành phố trực thuộc Trung ương căn cứ kế
hoạch và điều kiện cụ thể của địa phương
để lựa chọn đề xuất thời điểm triển khai mô
hình phòng khám BSGĐ phù hợp. Lộ trình
thực hiện cụ thể như sau:
- Năm 2016: Duy trì, phát triển, nhân rộng
mô hình phòng khám BSGĐ tại các tỉnh, thành
phố trực thuộc Trung ương đã triển khai thực
hiện thí điểm mô hình phòng khám BSGĐ.
- Năm 2017: Duy trì, phát triển mô hình
phòng khám BSGĐ tại các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ương đã triển khai phòng
khám BSGĐ, nhân rộng thêm một số tỉnh để
bảo đảm có ít nhất 20% các tỉnh thành phố
trực thuộc Trung ương triển khai thực hiện mô
hình phòng khám BSGĐ.
- Năm 2018: Duy trì, phát triển mô hình
phòng khám BSGĐ tại các tỉnh, thành phố trực
78
thuộc Trung ương đã triển khai phòng khám
BSGĐ, nhân rộng thêm một số tỉnh để bảo
đảm có ít nhất 40% các tỉnh thành phố trực
thuộc Trung ương triển khai thực hiện mô
hình phòng khám BSGĐ.
- Năm 2019: Duy trì, phát triển mô hình
phòng khám BSGĐ tại các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ương đã triển khai phòng
khám BSGĐ, nhân rộng thêm một số tỉnh để
bảo đảm có ít nhất 60% các tỉnh thành phố
trực thuộc Trung ương triển khai thực hiện mô
hình phòng khám BSGĐ.
- Năm 2020: Duy trì, phát triển mô hình
phòng khám BSGĐ tại các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ương đã triển khai phòng
khám BSGĐ, nhân rộng thêm một số tỉnh để
bảo đảm có ít nhất 80% các tỉnh thành phố
trực thuộc Trung ương triển khai thực hiện mô
hình phòng khám BSGĐ.
Ngoài ra, Kế hoạch cũng nêu cụ thể về việc
xây dựng và hoàn thiện hệ thống các văn bản
pháp quy về hoạt động của BSGĐ; Ứng dụng
công nghệ thông tin; Đào tạo nguồn nhân lực
Y học gia đình; Đào tạo nguồn nhân lực Y học
gia đình; Tăng cường truyền thông về mô hình
phòng khám BSGĐ./.

SƠ KẾT 5 NĂM THỰC HIỆN KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG
PHÁT TRIỂN Y, DƯỢC CỔ TRUYỀN VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020
Nhằm đánh giá kết quả đã đạt được trong
công tác phát triển y, dược cổ truyền sau 5 năm
thực hiện Quyết định số 2166/QĐ-TTg ngày
30/11/2010 của Thủ tướng Chính phủ về phát
triển nền y, dược cổ truyền Việt Nam đến năm
2020, Bộ Y tế đã tổ chức Hội nghị trực tuyến
tuyến “Sơ kết 5 năm triển khai thực hiện Quyết
định số 2166/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ
về Kế hoạch hành động phát triển y, dược cổ
truyền Việt Nam đến năm 2020” với 63
tỉnh/thành phố vào ngày 20/5/2016. Bộ trưởng
Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến chủ trì hội nghị.
Đến dự hội nghị có bà Lâm Thị Phương Thanh,
Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban
Tuyên giáo Trung ương; đại diện một số Bộ,
ban, ngành Trung ương; Lãnh đạo UBND
tỉnh/thành phố, Lãnh đạo Sở Y tế và một số sở,
ban, ngành liên quan tại các tỉnh/thành phố trực
thuộc Trung ương; Lãnh đạo Bộ Y tế, Lãnh đạo
các Vụ, Cục, Tổng cục, Thanh tra Bộ, Văn
phòng Bộ Y tế, đại diện Công đoàn Y tế Việt
Nam; Lãnh đạo các đơn vị trực thuộc Bộ Y tế;
các cơ quan thông tấn, báo chí.
Báo cáo kết quả 5 năm triển khai Quyết định
số 2166/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về
Kế hoạch hành động phát triển y, dược cổ truyền
Việt Nam đến năm 2020 cho thấy, sau 5 năm
triển khai thực hiện, việc phát triển y, dược cổ
truyền đã đóng góp chung vào thành tựu của
ngành Y tế và trong lĩnh vực bảo vệ, chăm sóc
sức khỏe nhân dân. Theo đó, mạng lưới quản lý
Sè 17/2016
ThS.Vũ Thị Mai Anh27
nhà nước về y, dược cổ truyền được củng cố và
hoàn thiện; 49% Sở Y tế có cán bộ chuyên trách
về y, dược cổ truyền; mạng lưới khám chữa
bệnh bằng y học cổ truyền (YHCT) được củng
cố và mở rộng; số bệnh viện YHCT tỉnh tăng từ
53 bệnh viện (năm 2010) lên 58 bệnh viện (năm
2015); tỷ lệ khám bệnh bằng YHCT, kết hợp
YHCT với y học hiện đại tăng 6,2% ở tuyến
huyện; tăng 6,2% ở trạm y tế so với năm 2010,
góp phần quan trọng trong chăm sóc sức khỏe
toàn diện của nhân dân ở tuyến y tế cơ sở; đã cơ
bản xây dựng hoàn chỉnh hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật lĩnh vực YHCT và các lĩnh vực
khác có liên quan; tăng cường mối quan hệ giữa
Bộ Y tế với các tổ chức hội nghề nghiệp và các
hội liên quan để huy động các tổ chức hỗ trợ đầu
tư, nguồn nhân lực tham gia công tác khám chữa
bệnh, đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe nhân
dân.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Kế
hoạch hành động của Chính phủ về phát triển y,
dược học cổ truyền vẫn còn nhiều khó khăn,
thách thức như: Nhu cầu chăm sóc sức khỏe
bằng YHCT, kết hợp YHCT với y học hiện đại
ngày càng cao trong khi ngân sách và nguồn lực
dành cho lĩnh vực này còn hạn chế; chưa có
chính sách ưu tiên phát triển công tác khám,
chữa bệnh bằng YHCT; phân bổ nhân lực
27 Phó trưởng khoa Xã hội học y tế, Viện Chiến lược và
Chính sách Y tế
79
TIN TỨC

YHCT chưa hợp lý; chính sách ưu đãi đầu tư Kết luận tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Y tế
nuôi trồng dược liệu chưa cụ thể; một số cấp Nguyễn Thị Kim Tiến ghi nhận và đánh giá cao
chính quyền chưa nhận thức đầy đủ về vai trò những kết quả nổi bật mà ngành đã đạt được
và tầm quan trọng của y, dược cổ truyền… trong việc phát triển mạng lưới, nâng cao chất
Sau khi tập trung phân tích làm rõ một số khó lượng khám, chữa bệnh bằng phương pháp
khăn, thách thức trong phát triển YHCT, hội YHCT. Nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ giai đoạn
2016-2020, Bộ trưởng yêu cầu Cục Quản lý Y,
nghị đã nêu rõ nhiệm vụ trọng tâm cần thực hiện
Dược cổ truyền xây dựng chương trình, kế
trong giai đoạn 2016-2020. Trong đó, nhấn
hoạch đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực, cán
mạnh mục tiêu trọng tâm trong thời gian tới là
bộ, y, bác sỹ giỏi nghề theo hướng “cầm tay chỉ
tạo bước chuyển biến rõ nét trong công tác kế
việc” để nâng cao chất lượng phục vụ, tạo sự đột
thừa, bảo tồn và phát triển mạnh YHCT, kết hợp
phá tại các đơn vị khám, chữa bệnh bằng
YHCT với y học hiện đại trong bảo vệ, chăm
phương pháp YHCT. Đồng thời yêu cầu các
sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân; củng cố và
cấp, ngành, địa phương, doanh nghiệp và người
phát triển mạng lưới y, dược cổ truyền và Hội
dân cùng chung tay đẩy mạnh công tác ứng
Đông y Việt Nam; nâng cao chất lượng khám,
dụng dược liệu, thuốc dược liệu nhằm thương
chữa bệnh bằng y, dược cổ truyền. Các báo cáo
mại hóa các sản phẩm dược liệu, thuốc cổ
tham luận tại hội nghị đã chia sẻ về một số kết
truyền; ưu đãi, khuyến khích việc nuôi trồng
quả và kinh nghiệm trong việc phát triển YHCT,
dược liệu, sản xuất, lưu thông thuốc YHCT trên
nuôi trồng dược liệu tại các địa phương; những
thị trường; có cơ chế thu mua dược liệu từ địa
khó khăn, hạn chế và đề xuất các giải pháp để
phương với phương thức thanh toán đơn giản,
đạt mục tiêu phát triển y, dược cổ truyền trong
phù hợp. Tăng cường tuyên truyền, vận động
giai đoạn 2016- 2020. Đại diện một số địa
người dân khám chữa bệnh YHCT và sử dụng
phương đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Y tế và
nguồn thuốc dược liệu sẵn có để chữa bệnh, kết
các Bộ, ngành liên quan áp dụng mô hình thông
hợp khám chữa bệnh giữa YHCT và y học hiện
tuyến đối với các bệnh viện y, dược học cổ
đại để đạt hiệu quả cao nhất. Các cơ quan, đơn
truyền; xây dựng cơ chế chính sách đặc thù về
vị liên quan cần chú trọng việc đổi mới cơ chế
bảo hiểm y tế, khám, chữa bệnh để phát triển
tài chính, đấu thầu thuốc trong YHCT; tăng
nguồn lực y, dược học cổ truyền chất lượng cao;
cường kiểm tra, kiểm soát chất lượng dược liệu
có chính sách ưu tiên đào tạo nhân lực về y,
nhập khẩu; huy động các nguồn vốn cho công
dược học cổ truyền cho các tỉnh miền núi, biên
tác phát triển y, dược cổ truyền./.
giới khó khăn…

80
 THỂ LỆ VIẾT VÀ GỬI BÀI ĐĂNG
TẠP CHÍ CHÍNH SÁCH Y TẾ

Bài gửi đăng trên Tạp chí Chính sách Y tế viết bằng tiếng Việt hoặc tiếng Anh, là
bài chưa đăng và chưa gửi đăng ở bất kỳ tạp chí nào khác. Bài gửi đăng tạp chí bằng
bản in và bản điện tử trình bày theo cỡ chữ 13 Times New Roman, dùng bộ mã Uni-
code. Các thuật ngữ tiếng Việt theo từ điển Bách khoa Việt Nam; chữ viết tắt phải có
chú thích lần đầu. Có chú thích đầy đủ các bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, bảng biểu. Tên bản
đồ, sơ đồ, hình vẽ nằm phía dưới hình, tên bảng biểu nằm phía trên bảng biểu.
Dung lượng bài viết từ 4 - 10 trang in khổ A4. Bài gửi đăng phải có phần tóm tắt
phản ánh nội dung chính của bài viết nhưng không quá 200 từ. Có danh mục tài liệu
tham khảo và chỉ nêu những tài liệu tham khảo có trích dẫn trong bài viết. Tài liệu
tham khảo được đánh số đặt trong dấu ngoặc vuông theo thứ tự xuất hiện trong bài
báo và được ghi trong danh mục tài liệu tham khảo theo quy cách sau:
Đối với các tài liệu là bài báo trong tạp chí: tên tác giả, tên bài báo, tên tạp chí
(in nghiêng), tập, năm xuất bản, trang đầu của bài báo. Ví dụ:
[1] Bleich SN, Ozaltin E & Murray JL, How does satisfaction with the heath-
care system relate to patient experiences. Bullein of the World Health Organization
87, 2009, 271-278.
Đối với các tài liệu là sách: tên tác giả, tên sách (in nghiêng), nhà xuất bản, nơi
xuất bản, năm xuất bản. Ví dụ:
[2] Phương, Đ.N, Y tế Việt Nam trong quá trình đổi mới, Nhà xuất bản Y học,
Hà Nội, 1999.
Bài không được đăng, Tạp chí không trả lại bản thảo.
Địa chỉ liên hệ:
Tạp chí Chính sách Y tế, Viện Chiến lược và Chính sách Y tế
Ngõ A36 Hồ Tùng Mậu, phường Mai Dịch, quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội
ĐT: 04 3823 4167; máy lẻ 3104 / 5342;
Email: tapchichinhsachyte@hspi.org.vn.