Nikolova Snezana-0

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
УНИВЕРЗИТЕТ “ СВ.КЛИМEНТ ОХРИДСКИ “ БИТОЛА
ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ – ПРИЛЕП
МОДЕЛИРАЊЕ И ОЦЕНКА НА ЕКОНОМСКАТА

ЕФИКАСНОСТ ОД КОРИСТЕЊЕТО НА
СОЛАРНАТА ЕНЕРГИЈА
Кандидат : Ментор
Снежана Николова проф. д-р Ѓорѓи Манчески
Досие бр. : 16/09
Прилеп ,
Октомври, 2016 година

Николова Снежана
Моделирање и оценка на економската ефикасност од користењето на соларната енергија
3
СОДРЖИНА
АПСТРАКТ 6
ABSTRACT 7
1.ВОВЕД 8
1.1.Предмет на истражување 8
1.2.Цел на истражување 8
1.3.Методологија на истражување 9
2.ЕНЕРГИЈА 12
2.1.Примарни извори на енергија - Необновливи и обновливи извори на енергија 13
2.2.Одржлив енергетски развој 16
2.3.Енергетска ефикасност 18
2.4.Директиви од ЕУ 20
3.СОЛАРНА ЕНЕРГИЈА 22
3.1.Производи од сончево зрачење 23
3.2.Технологија за користење на сончевото зрачење 24
4.ФАКТОРИ И РИЗИЦИ НА ДЕЈСТВУВАЊЕ ВРЗ РАЗВОЈОТ НА СОЛАРНАТА ЕНЕРГИЈА

ВО РМ 29
4.1.Енергетски пазар 30
4.2.Географска и политичка положба на земјата 37
4.3.Законодавна рамка 40
4.4.Административна регулатива 41
5.ПРЕДИЗВИЦИ ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА СОЛАРНАТА ЕНЕРГИЈА 43

5.1.ЕКОНОМИЈА 43
5.1.1.Намалување на зависноста од увоз на електрична енергија 48
5.1.2.Отворање нови работни места 51
5.1.3.Зголемување на животниот стандард и подобрување на социјалната политика во РМ 54
5.2.ЕКОЛОГИЈА 55
5.2.1.Заштита на животната средина 55
5.2.2.Глобално затоплување на земјината топка 58
5.2.3.Ефектот на стаклена градина 58
6.МОМЕНТАЛНАТА СОСТОЈБА ВО РМ И КОМПАРАТИВЕН ПРЕГЛЕД НА

ДОСТИГНУВАЊАТА НА ДРУГИТЕ ДРЖАВИ ВО СВЕТОТ 59
6.1.Енергетски биланс на РМ 59
6.2.Стратегија на РМ 62
6.3.Водење на енергетска политика според правилата на ЕУ 65
6.4.Повластена тарифа во земјата и регионот 69
4
7.ИСТРАЖУВАЊЕ И МОДЕЛ ЗА АНАЛИЗА НА ФОТОВОЛТАИЧНИ СИСТЕМИ 76

7.1.Методи на операциони истражувања 76
7.2.Дефинирање на 4 модели за инвестирање во фотоволтаични системи 79
7.2.1.Модел за едно домаќинство 79
7.2.2.Модел за деловен објект во кој се врши определена дејност 83
7.2.3.Модел за линија за селекција на отпад 87
7.2.4.Модел за ППЕЕ ( Фотоволтаична централа ) 91
7.3.Географска положба на Прилеп и климатски карактеристики 94
7.4.Споредба на излезни параметри 95
7.4.1.Добивање оптимално решение за користење на методот на теорија на игри 95
8.ЕКОНОМСКО – ФИНАНСИСКА АНАЛИЗА НА ИЗБРАНИОТ МОДЕЛ 96
8.1.Основни податоци 96
8.1.1.Постапки за поставување фотоволтаична ( соларна ) централа 96
8.2.Приходи 98
8.3.Инвестициски трошоци 98
8.4.Оперативни трошоци 98
8.5.Финансиска анализа 99
ЗАКЛУЧОК И ПРЕПОРАКИ 100

SUMMARY 101
ПРИЛОГ
ЛИСТА НА КРАТЕНКИ 102
ЛИСТА НА ТАБЕЛИ 102
ЛИСТА НА ГРАФИКОНИ 103
ЛИСТА НА СЛИКИ 103
ЛИТЕРАТУРА 104
5
АПСТРАКТ
Основна задача на овој магистерски труд е да се испитаат можностите за

искористување на обновливите извори на енергија–примарно, сончевата енергија за
производство на електрична енергија во Македонија, со посебен осврт на Прилепскиот
регион. Изработката на овој труд ќе биде врз основа на добиените податоци од
направеното истражувањето и можноста од поставување фотоволтаични системи за
производство на електрична енергија на различно утврдени модели на инвестиции. На крај,
преку прикажувањето на економско-финансиската анализа, треба да се добие краен
резултат со којшто треба да се оправда поставувањето на фотоволтаичната централа на
избраниот модел, а особено битно да се напомене е дека при донесувањето одлука и
добивањето оптимално решение ќе се искористи методот на теории на игри .
Сонцето е огромен и непресушен извор на енергија која енергија е достапна за сите .

Достапна – да, но науката и совршената технологија сеуште нé доволно го совладуваат
целосно користењето на сончевата енергија. Економската исплатливост и ефикасното
претворање на сончевата енергија во електрична енергија ќе ги користи човештвото а
планетата Земја нема да ги чуствува последиците од еколошките катастрофи, глобалното
затоплување и заканата еден ден да ги снема фосилните ресурси. Решение на овие
проблеми се фотоволтаичните системи.
Треба сите да сватиме дека инвестицијата во соларната енергија не е фантазија, туку

глобален тренд и реална потреба.
6
Abstrack
The main task of this master's thesis is to examine opportunities for using renewable sources
for energy–primary, solar energy in Macedonia, especially Prilep and its region. The manufacture
of this masters' thesis is based on received in formations from the research and opportunity for
setting photovoltaic for productions of electricity from different made models in next investments.
Finally through an analysis in economics and finance, we need to obtain a final result that will
prove the theory of the photovoltaic systems of thee chose model, and it's important to mention
that bringing a decision and getting an optimal solution will require the use of the method of
theory on games.
The sun is an immense and endless source of energy and available to everyone. Available-
yes, but science and technology still haven't exploited the entire use of the solar energy. While the
economic viability and the efficient transformation of solar energy into electrical energy is used
by man, the Earth won't endure the consequences of the ecological catastrophes, the global
warming and the threat of the fossils resources, one day, being completely used up. The solution
to all of these problems are the photovoltaic systems.
We need to acknowledge that investing in solar energy is not an fantasy, but a global trend
and a need.
7
ВОВЕД
1.1.Предмет на истражување
Овој магистерскиот труд е инспириран од случувањата во непосредното

окружување. Имено, кога станува збор за енергијата и потребата од неа е сé поголема,
може да се каже дека толку е поголема можноста за доведување до знак прашање начинот
за добивање на енергијата. Моделирањето и анализирањето на обновливите извори на
енергија може да се разгледува од најразлични аспекти. При тоа треба да се посвети
поголемо внимание на потребата за добивање електрична енергија од соларната енергија
којашто е од сé поголемо значење за економскиот развој на секоја држава, особено за
земјите во развој, каква што е Македонија. Но, не треба да се заборави фактот дека
придонесот од обновливите извори на енергија има големо значење за животната средина и
затоа е потребно да се цени сончевото зрачење, што е ресурс со постојан протек на
енергија, а таа енергија ветува спас за целата планета Земја.
Најчесто употребуваната изрека меѓу познавачите од областа на производството на

енергија со која се согласуваат едногласно сите, е тоа дека-сончевата енергија не може да
даде рационално решение за задоволување на сите енергетски човечки потреби кои се
резултат од современиот начин на живеење.
Но, целта на ова истражување е да се ублажи ова строго размислување, што не треба
да биде причина којашто ќе служи како изговор дека енергетските проблеми не можат да
се решат, тоа дури и да е делумично, или намалат со примената на сончевата енергија.
1.2.Цел на истражување
Целта на ова истражување е утврдување на сите постапки и дефинирање на модели

што ќе придонесат за изнаоѓање и утврдување на најповолната стратегија за користење на
обновливите извори на енергија што може да функционира во постојните општествено–
економски и политички услови на стопанисување на Македонија. Исто така би требало
овој труд да придонесе за поголема решителеност при донесувањето одлуки за
инвестирање во обновливите извори на енергија, зашто постојат сомневања за
исплатливоста од ваквите инвестиции во енергетскиот сектор. Целта на изградбата на овие
системи е да се инсталираат за да ги надополнуваат потребите од енергија во системот, а во
никој случај и целосно да ги заменат. Оправдано би било да се каже дека обновливите
извори на енергија се совршен одговор на настанатите проблеми во секторот на енергијата.
Но, треба да се дефинира дека тие се непостојани и непредвидливи и покрај тоа што
изворот на енергија е бесплатен, сепак, почетните инвестициски трошоци се многу високи,
така што ја ставаат на испитување исплатливоста на инвестициите во обновливите извори
на енергија.
Клучното прашање на овој труд, на коешто ќе се направи обид да се даде одговор е

прашањето: до кој степен и во кои аспекти соларната енергија ќе влијае врз развојот на
Р.Македонија?
8
1.3.Методологија на истражување
Истражувањето во економијата наложува потреба од анализа на реалните состојби

за да можат да се добијат соодветни резултати со коишто ќе може точно да се испитуваат
поставените модели и да се добие најоптималното решение, што ќе се заснова врз тестиран
метод, а во конкретниов случај, во овој магистерски труд, ќе се направат напори да се
добијат резултати врз основа на поставените ситуации, што ќе се решаваат со помош на
методот теорија на игри . И, на крај, со добивањето на конечниот резултат, ќе се добијат
потребните одговори што ќе бидат насочени да ги разрешат сите полемики околу
исплатливоста во инвестирањето во фотоволтаични системи за производство на електрична
енергија.
Целта на овој труд е да ги презентира кавантитативните и квалитативните анализи

што треба да обезбедат рамка за оценување, а резултатите од анализата, на крај, да
обезбедат насоки за дејствување и избор на најоптимална варијанта од предложените
модели на инвестиции.
Еден од најважните елементи од нашето секојдневие и од универзумот воопшто е

енергијата. Енергијата предизвикува да се случуваат сите движења околу нас.
Изворите на енергија човекот ги користи за да создаде енергија во форма, што ќе
биде употреблива за крајните корисници во секојдневниот живот и економијата.
Но, со зголемените потреби од енергија , човештвото е поставено пред дилемата:

дали ќе ги користи и натаму старите извори или ќе се определи за изнаоѓање нови извори
чиј потенцијал не може во целост да се искористи?
Без енергија нема живот. Таа е важниот двигател на целиот свет и животот на
Земјата воопшто. Енергијата не исчезнува, таа преминува од една во друга форма. Денес
енергијата сé повеќе е достапна насекаде , но сé повеќе ја нема. Најголем дел од
енергијата на земјата се обезбедува од многу важни природни суровини, меѓутоа брзината
на нивното трошење за добивање енергија е повеќекратно поголема од брзината на
нивното создавање, па затоа дадените насоки се движат кон помалку употреба на
необновливите извори, а сé поголемо користење на обновливите извори на енергија.
Европската унија има за цел да добие 20% енергија од обновливите извори до 2020
година. Со користењето на обновливите извори на енергија се јавуваат нови технолошки
иновации и можности за нови вработувања.
Соларната енергија е неисцрпен извор на енергија и секој час на Земјата од Сонцето
пристигнува доволно енергија, што може да ги задоволи (на глобално ниво) енергетските
потреби за цела една година. Но, денес, во светот се искористува многу мал процент од
соларната енергија за задоволување на светските енергетски потреби.
Растот на цените на енергенсите, остварувањето помала зависност од увоз на

енергенсите, контролата на издувните гасови што го предизвикуваат ефектот на стаклена
градина, а во согласност со Кјото протоколот и намалувањето на негативните влијанија на
животната средина, се основните причини за истражување и развој на постапките за
искористување на соларната енергија.
9
Соларната енергија претставува предизвик и можност за идните генерации . Таа е

енергија на сегашноста и иднината за чија експлоатација е потребно не само да се
размислува, туку и да се бараат најсоодветни технолошки решенија за нејзина примена,
особено ако се има предвид општата енергетска состојба во нашата земја, т.е. лошата
состојба со резервите на фосилните енергенси и изразитото богатство од сончева енергија .
Соларната енергија се добива преку соодветна технологија што ја искористува

енергијата од Сонцето. Оваа технологија е многу разновидна. Од друга страна, во последно
време особено користен производ е елекричната енергија што е добиена од сончевото
зрачење. Со промовирањето на обновливата енергија, како суштинска иновација на 21Век,
фотоволтаичните системи всушност се поставени на приоритетно место. Со практичната
примена на фотоволтаичните системи може да се докаже нивната исплатливост, бидејќи
би се зголемил бројот на потрошувачите кои ќе ги почувствуваат економските корисности
од нивното функционирање .
Недостигот на електрична енергија во регионов е причина за креирање регионален

пазар на електрична енергија. Сé додека енергијата е водечка сила на секоја индустрија,
развојот на енергетскиот сектор и либералниот–слободниот пазар на енергија ќе бидат
области што ќе гарантираат стабилност и профитабилност на новите инвестиции.
Македонија се карактеризира со слаб енергетски сектор што премногу е зависен од увоз на
енергенси, а со тоа е неконкурентен во регионалниот пазар на енергија. Успехот во
привлекувањето инвестиции во овој сектор зависи од улогата и водењето на политиката на
државата. Но, бидејќи македонскиот пазар е мал (од само 2 милиона потрошувачи,
вклучувајќи ги тука и индустријата, услужниот сектор и домаќинствата) во споредба со
соседните земји каде што има по неколку милиони потрошувачи, може да се констатира
дека тие се попривлечни и попрофитабилни.
Кога економијата би се насочила кон отворање нови бизниси од сферата на
производство на електрична енергија преку користење на обновливите извори на енергија,
тоа би значело не само заштита на животната средина, туку и намалување на трошоците за
увоз на потребните енергенси. Со користење на обновливите извори на енергија се отвора
можност за позитивни ефекти во економскиот развој на земјата.
Климатските промени се огромен предизвик, оттука, сончевата енергија претставува
идеална форма за експлоатација, особено од еколошки аспект, бидејќи не ја загадува
животната средина, ниту пак влијае врз климатските промени, што не е случај со
класичните извори на енергија. Заштитата на животната средина во енергетскиот сектор
подразбира дејствување првенствено преку користење на обновливите извори на енергија ,
избор на енергенси и современи технологии поволни за животната средина, квалитетно
законодавство и мониторинг, образование и влијание врз јавната свест, како и
промовирање позитивни примери.
Со најмногу просечни сончеви денови во годината и најмногу киловат/часови
сончево зрачење на метар квадратен Македонија спаѓа во земјите со најголемо сончево
зрачење во Европа, но не и во редот на земјите-лидери во искористувањето на соларната
енергија. Овој податок, сам по себе, ја наметнува потребата за можно искористување на
соларната енергија, т.е. нејзината ефикасност, ефективност и економичност.
10
Оттука, глобална заложба како и активностите, мерките што се преземаат за

зголемување на учеството на обновливите извори на енергија имаат за резултат
зголемување на енергетската ефикасност во финалната потрошувачка на енергија во
Македонија, а со тоа се придонесува за подобрување на конкурентноста на економијата,
главно, заради намалените трошоци за енергија.
Европската унија става посебен акцент и приоритет на производството на
електрична енергија од обновливи извори на енергија и создавање енергетска сигурност во
наредниот период. Од ова може да се заклучи дека е потребно да се води конкурентска
економска политика (покрај другото и со постигнување ниско ниво на јаглерод до 2020
година), а Македонија се приближува со имплементирањето на европските стандарди во
оваа сфера.
11
2.ЕНЕРГИЈА
“Енергија , тоа е клучниот проблем на

иднината – прашање на живот или смрт .
Сегашните извори на енергија се несигурни и ја
трујат нашата планета . Можеби ќе го преживееме
тоа труење , но ќе дојде и тој ден кога тие извори на
енергија ќе пресушат .”
 Nikola Tesla
На почеток најдобро е да се запрашаме, што всушност е енергијата, од каде

потекнува и каква може да биде?
Енергијата (Е) е капацитет на еден физички систем за заврши некоја работа (1). Таа
има свои извори и облици:
 Извори се : - Eнергија од Сонцето ;
- Енергија од Земјата ;
- Енергија од Гравитацијата .
 Облици се : - Акомулирана енергија (која се собира): потенцијална,
кинетичка, внатрешна енергија; и
-Трансформирана енергија (која преминува од еден во друг
облик): примарна енергија, секундарна енергија, крајна енергија и корисна
енергија (механичка, топлинска, светлинска, и хемиска) .
Сонцето е основен извор на енергија, кој испушта топлина, дава светлина и се што
може да биде неопходно за опстанок и живот во нашиот систем. На прв поглед премногу
едноставно, ѕвезда која ротира околу својата оска, но инзвонредно динамично и
променливо и целосната загонетка за него веројатно ќе поминат уште толку време и
прашање дали и тогаш точно ќе се откријаат сите тајни.
Енергијата која се добива од сонцето–соларната енергија е безбедна, бесплатна и
чиста енергија која е основа на животот на Земјината топка, постојан придружник на
човештвото и заштитник на животната средина. Секој час, од сонцето се ослободува
доволно енергија за ги задоволи глобалните енергетски потреби, само ако паметно го
искористи тоа цивилизацијата на глобално ниво.
___________________________
1–
Основи на енергетиката–проф.д-р Атанаско Тунески “Машински факултет–Скопје“
12
2.1.Примарни извори на енергија

Во современата ера кога енергијата и животната средина се најголемата грижа на
цивилизацијата може да се каже дека и кога станува збор за Македонија, таа не може да се
пофали дека внимава на користењето на природните ресурси, а со тоа и на животната
средина.
Со оглед на временската можност за нивното исцрпување, примарните видови
енергија се делат на:
 необновливи извори на енергија ( фосилни горива–јаглен, нафта, природен
гас) и
 обновливи извори на енергија (водата, сонцето, ветрот, биомасата,
геотермалната енергија и енергија на водената сила–морските струи и
бранови, плима и осека) .
Во Македонија во 2015 година има вкупно инсталирано 2.053,25 MW од кои:
 од необновливи извори инсталирано 1.935,49 MW или 94,3% од вкупното,
 додека од обновливи извори инсталирана моќ има 117,76 MW или 5,7% .
а).Необновливи извори на енергија

Необновливи извори на енергија се викаат, затоа што нивното настанување е
резултат на долг временски период од милиони години. Со нивното користење се
постигнуваат корисности преку добивањето електрична енергија, но за сметка на тоа се
загадува животната среднина и се јавува можен недостиг од нивно неконтролирано
црпење.
Од необновливи извори на енергија, во Македонија изградени се 3 типови на
елекричницентрали и тоа:
 термоелектроцентрали – 3 во РМ
 хидроелектроцентрали – 8 (големи) во РМ = 1.935 MW
 комбинирани постројки – 2 во РМ 94,3%
инсталирана моќ
График бр.1 : Процентуално учество посебно на необновливите извори во производство на
електрична енергија
комбинирани; 15%
хидроцентрали;
32%
термоцентрали;
53%
Извор : Регулаторна комисија на РМ во 2015 г.- Извештај за работа
13
б).Обновливи извори на енергија
Во обновливи извори на енергија во РМ спаѓаат:

 сонце – Фотовотаични централи – 102 во РМ
 ветар – Ветернаелектро централа – 1 во РМ = 117 MW
 биогас – Биогаснаелектро централа – 3 во РМ 5,7%
 вода – Малихидро централи – 62 во РМ инсталирана моќ
График бр.2 : Процентуално учество посебно во ОИЕ во производство на електрична

енергија
биогасни централи;
7%
ветернаелектро
централа; 41%
мали
хидроцентрали;
43%
фотоволтаични
централи; 9%
Извор : Регулаторна комисија на РМ во 2015 г.- Извештај за работа
Моментално во Македонија од овие инсталирани електрични централи очекувано и

добиено вкупно производство на електрична енергија во 2015 година изнесува
5.251.279.357 KWh енергија или посебно: - од необновливите извори е произведено
4.779.343.930 KWh или 60% од вкупната потрошувачка на електрична енергија, и од ОИЕ
е произведено 471.935.427 KWh или 6% во вкупната потрошена електрична енергија.
Разликата која е потребна да се надомести за да се задоволат потребите во земјата се
надополнуваат со увоз од 2.655.778.000 KWh кој по берзански цени од 45,47 €/MWh или во
вредност од 120 мил.€ кои средства државата во иднина треба да ги пренасочува кон
инвестиции на ОИЕ.
Кога станува збор за глобалните инвестиции во обновливите извори на енергија,
2015 година бележи по сите светски статистички извори светски рекорд од 329 милиони
долари инвестиција во чиста енергија, или најголем износ на инсталирани зелени
капацитети од енергија се во Кина со 110,50 милиони долари или споредбено 30% повеќе
од 2014 година, или со 64GW во ветар и 57 GW на сончеви фотоволтаични (PV) капацитети
пуштени во употреба (2).
_____________________________________
(2)-www.energymarketprice.com
14
График бр.3: Глобални инвестиции во чиста енергија по години (мил.$)

318 297 316 329
350 274 272
300
205 207
250 175
200 128
150 88
62
100
50
0
г
г
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
Извор : Bloomberg New Energy Finance
Од годишните инвестиции во ОИЕ=329 мил.$ (100%)пооделно се инвестирани во :

- Solar (сонце) 161,50 мил $ - 49%
-Biofuels(биогориво) 3,06 мил $ - 1%
-Wind (ветар) 109,64 мил $ - 33%
-Oter Res (други ОИЕ) 54,73 мил $ - 17%
Total : 328,93 мил $
График бр.4 : Збирно графичко прикажување на регистрираните повластени производители

на електрична енергија од ОИЕ во РМ–ажурирано последно до 29.08.2016 год.
60
50
40 Фотоволтаици
Мали Хидроцентрали
30
Ветерници
20
Биогас
10
0
2009 год 2010 год 2011 год 2012 год 2013 год 2014 год 2015 год 2016 год
Извор : Агенција за енергетика на Р.М.
Ако ги анализираме инвестициите во Македонија и во Европа во ОИЕ ќе

забележиме дека во 2015 година во Македонија се инвестирани – изградени 22 мали
хидроцентрали, 11 фотоволтаични централи и 2 биогасни централи на ОИЕ, за разлика од
Европските земји каде голем дел од новите инвестиции се насочени кон ОИЕ и
достигнуваат цифра од 329 мил.$.
15
2.2.Одржлив енергетски развој
Што всушност претставува одржливиот развој?

Светската комисија за животна средина и развој (позната како Brutland комисија) го
дефинира одржливиот развој како: “Развој кој ги задоволува потребите на сегашните
генерации, без да ја загрози можноста на идните генерации да ги задоволат своите потреби.
“Дефиницијата понатаму вели: “Во суштина, одржлив развој е процес на промени во
којшто користењето на ресурси, насочувањето на инвестиции, ориентацијата на
техничкиот развој и институционалните промени се во хармонија и ги зголемуваат како
сегашните, така и идните потенцијали, со цел да се задоволат човечките потреби и
аспирации “.(3)
Предизвиците од одржливиот развој кои се исправени пред секое општество како
најголема парадигма (модел, примерок), која се бори сама со себе од една страна а од друга
страна како да се создаде моќна економија но без да се уништи природата и природните
ресурси и зад себе да не се остави ништо. Економските показатели никако несмеат да бидат
во спротивност, доколку својот просперитет и развој се должи за сметка на човековата
сиромаштија и изумирање на природата и природните ресурси.
Значи првенствено на економијата и се спротивставува екологијата. Екологијата е
единствена во укажувањето на последиците од економскиот развој и катастрофалното
влијание од индустрискиот развој врз природата, снемувањето на природни ресурси,
проблемите од животната средина кои се нерешливи а се опасни по здравјето на
цивилизацијата на Земјата. Ова треба да ги освести политиките на глобално ниво како
своите идеи, желби и мерки како да ги насочи кон остварување на концептот на одржлив
развој. Всушност суштината на концептот на одржлив развој е најновиот предизвик на
современата цивилизација и тој претставува спој на сегашните потреби на економијата,
социјалата и технолошкиот развој усогласени со можностите на природата, природните
ресурси да ги овозможат тие потреби со што ќе се обезбеди подобар квалитет на живеење.
Сите овие потреби потребно е единствено да се темелат строго на принципот на
почитување на хиерархијата, постоење на принципот на принципиелност, како и
принципот на координација, оперативност и селективност како и постоење основно на
принципот на научност.
Извор : Одржлив развој - wikipedia
_____________________________________
(3)- Gro Harlem Bruntland(норвешки политичар, докторка и интернационален лидер за одржлив развој и
јавно здравје) .
16
Водењето на ваква политика за одржлив развој е особено важно како за сите така и
за Македонија која поради тоа има донесено “Стратегија за одржлив развој во Македонија
(2009–2030)“. Оваа стратегија има два дела: Првиот дел од извештајот го содржи
целокупниот стратешки план , Вториот дел е составен од потребната подршка за
имплементација на идејата за економски развој, кој ќе биде социјано одговорен и
еколошки прифатлив. Секоја стратегија се базира на претходните искуства и единствениот
приоритет на Македонија како земја кандидат за членство во ЕУ, е да ги почитува и
применува европските директив на однесување.
Процесот на изготвување на стратегија за одржлив развој се темели
пофлексибилниот приод кон животот и развојот на општеството. Учесниците кои се
инволвирани во процесот на развој на општеството треба основно да сватат дека без заемно
дејствување и ангажирање на сите, системот нема да опстои. За да се постигне
посакуваната цел потребно е да се зголеми свеста на сите во општественото движење, да се
вметне повисок степен на едукација се со цел да се разберат правилно последиците од
несериозното пристапување на одржливиот развој. Извештаите за проценка на ризик и
анализите на добиените вредности се изготвени од надлежните институции според
постојните закони и законски акти, тие се:
 Владата на РМакедонија, Министерството за финансии, Минстерство за
економија и сектор енергетика, Министерство за животна средина,
Министерство за правда, Министертсво за труд и социјала, Министерство за
надворешни работи, и Министерство за здравство и здравствена заштита.
Секое прашање од обврските на стратегијата, посебно ги разгледуваат и помагаат со
носење или измени на постоечките закони и акти за подобар исход во создавање на
одржлив развој. Акцијата која се презема за постигнување на одржлив развој во
Македонија се одвива во три фази:
- Прва фаза до 2010 година–Фокусирање
- Втора фаза од 2010 до 2015 година–Созревање
- Трета фаза од 2010 до 2030 година–Имплементирање
Целосното реализирање на оваа стратегија потребните финансиски средства треба
да ги обезбеди Македонија кои со оваа стратегија се планирани околу 30 милиони евра.
Ова значи колку што повеќе се штедат средсва за зачувување на животната средина
толку значително ќе се зголемат трошоците кои идните генерации ќе ги платат за нејзино
обновување. Енергетиката е најголемиот чинител за појавата на дизбаланс во екологија т.е.
прородата. Енергетиката има дирекно влијание како локално , регионално, национално така
и на глобално ниво. Таа има свој белег врз економијата, техничкиот развој, природните
енергетски ресурси, животната средина, човековото здравје и неговата социјална
сигурност. Одтука важноста од одржлив енергетки развој е посебен процес за
обезбедување на целосен одржлив развој. Вистинскиот процес може да се оствари развој на
енергетиката и одржување на животната средина само преку јасна сработена програма и
стратегија врз основа на концептот на одржлив развој. Не постои дилема решението е
развојот на енергетиката преку мерките на користење на ОИЕ со што ќе се остварат целите
за здрава и чиста животна средина.
17
2.3.Енергетска ефикасност
Енергетска ефикасност значи штедење на потрошувачката на електрична енергија

но без да се намали квалитетниот начин на живот, а во процесот на производство се
подразбира со помала потрошувачка и без нарушување на квалитетните услови за работа
до зголемени финансиски ефекти. Имплементацијата од енергетска ефикасност во себе го
носи клучот за успех, кој ги отвора потенцијалните можностите во полето на енергетиката
од заштеда на електрична енергија, намалени трошоци за увоз на енергенси и елекетрична
енергија, а средствата од заштедите со енергетски ефикасно работење реално да се
искористат за подобрување првенствено на животниот стандард, работните услови,
квалитетниот начин на живеење, помалку согорување на фосилните горива, а тоа значи
помало загадување и помала емисија на стакленички гасови и најдобра досега преземена
иницијатива за заштита на животната средина.
Со решавањето на проблематиката на енергетската ефикасност во услови на послабо
развиена замја како што е Македонија, ќе се влијае врз сигурноста со снабдување на
електрична енергија, врз пазарот на електрична енергија и врз еколошките предизвици.
“1 евро инвестирано во енергетската ефикасност значи намалување од непотребната
инвестиција од 2,2 милиони евра во селот на снабдување со енергија“(4). Ова во наши
услови значи дека енергетската ефикасност е економски оправдана.
Табела бр.1: Распределба по сектори придобивки од ЕЕ за 2009-2020 година

Енергетски
Финансиск
заштеди во
Инвестици
и заштеди
мил.евра
мил.евра
Kt CO2 *
и во
ktoe
Сектор Социјални придобивки

во
Подобрен животен комфор

Подобрување на здравјето
Зголемена достапност на заштедите
Резиденцијален 200 162,35 3500 367,32 Подобрен семеен буџет
Намалена енергетска сиромаштија
Задоволни (посреќни) граѓани
Зголемена конкурентност на производот
Комерцијално услужен
49,6 210,8 1400 222,50 Подобри работни услови
сектор Создавање нови работни места
Зголемена корпоративна одговорност
Индустриски сектор 77,4 97,67 550 725,16 Зголемена конкурентност на производот
Создавање нови работни места
Подобрен семеен буџет
Зголемена безбедност во сообраќајот
Транспортен сектор 53,9 59,2 322 322,02 Подобрени состојби во животната средина
Поевтин транспорт
Повеќе слободно време за граѓаните
(*) 1 t CO2 =10 евра ( 5772кtCO2*10
Вкупно во мил.евра 380,9 530,02 57,7* 1637 €=57,7)
Извор : Стратегија за енергетска ефикасност
_____________________________
( 4 )-
Питер Јоханес –висок експерт за енергетика на Светска банка
18
Од досега направените анализи Македонија, со преземените мерки за енергетска

ефикасност само може да со создаде стабилна основа за создавање на конкурентна
економија и отворање на нови работни места кои ќе се ангажираат за подобрување и
постигнување на енергетската ефикасност.
Спроведувањето на стратегијата зависи колку Македонија се поткрепува на добро
изработени закони и правни мерки кои треба да бидат во согласно со Европските
директиви (приближување на иницијативата 20%-20%-20% со кои и енергетската
ефикасност треба да биде зголемена на 20% од базната 1990 година), тоа се Законот за
енергетика, Законот за градба, Правилник за енергетски карактеристики на градежните
објекти, Енергетски кодекс на градежните објекти, Енергетски инспекции и нивно
сертифицирање.
И стратегијата за енергетска ефикасност како и стратегијата за одржлив развој се
одвива во три фази и тоа:
 Првата фаза: 2010–2012 година во која се работи на усогласување на
законодавството ЕУ;
 Втората фаза: 2013–2016 година се врши ажурирање и анализа на
постигнатото за подготовки на третата фаза;
 Третата фаза: 2017–2020 година се одредуваат приоритетите на новите
состојби.
За да се добијаат посакуваните планирани придобивки од енергетската ефикасност,
на Македонија за спроведување на стратегијата и се потребни финансиски средства од 380
мил.евра според табела бр1.
Во зависност од тоа во која фаза се наоѓаме треба да се преземат следните
предвидени мерки и тоа:
 Инсталирање во индивидуални домаќинства за централно греење
 Проеки за социјално домување каде со првата фаза се издвоени 10,57 мил€
 Носење на енергетски кодекси за градежни објекти
 Означување и стандарди за енергетски карактеристики на електричните
апарати
 Замена на печки на дрво со високоефикасни модели

 Информативна кампања за подигање на свеста за енергетска ефиксност
 Примена на сончеви колектори
 Реконструкција на стари објекти .
Колку поголема заложба за постигнивање на енергетска ефикасност толку повеќе
потребно е анализирање на учеството на ОИЕ.
19
2.4.Директиви од ЕУ
Основна цел во Стратегијата за развој на енергетиката на Македонија е

искористувањето на обновливите извори на енергија. Големото влијание на развиените
европски земји врз енергетскиот сектор на Македонија само ги наметнува своите основни
задачи и тоа: постигнување на енергетска сигурност на земјата, производство на “зелена“
енергија, креирање на механизми и поставување на услови за одржлив енергетски развој
како и големата глобална заложба за заштита на човековата околина. Македонија која е
земја–кандидат за членство во ЕУ, настојува да ги усогласи своите политики развивајќи
соодветна законска рамка за енергетскиот сектор кој е основен столб за развивањето на
економијата во земјата, со законодавството на ЕУ кое нуди реформи во полето на
подржување и користење на обновливите извори на енергија. Регулаторната и законската
рамка за промовирање на обновливата енергија е опфатена со Националната стратегија за
интеграција на РМакедонија во ЕУ и Договорот за основање на енергетска заедница врз
кои Европската комисија го отценува напредокот на РМакедонија во полето на
користењето на ОИЕ. Очекуваните реформи во областа на енергетиката во РМакедонија се
спроведуваат согласно со принципите и стандардите утврдени во Директивите за
електрична енергија на ЕУ преку изготвувањето на “Стратегијата за искористување на
ОИЕ во РМ до 2020 година“ и “Акционен план за ОИЕ за РМ“. Залагањето на Р
Македонија е постојниот Закон за енергетика да го приближи до постојната правна
регулатива на Европската унија за обновливите извори на енергија кој ги содржи следните
Европските Директиви и тоа:
 Директива 2001 / 77 / ЕС – ( Промоција на електричната енергија
произведена од обновлививи извори за внатрешниот пазар со електрична енергија ) – оваа
директива поставила граница за ЕЕ произведена од обновливите извори да учествува со
21% во вкупната потрошувачка на ЕЕ, и има за задача да ги отстрани административните
бариери и да постави обврска за издавање на гаранции за потекло на производството на ЕЕ
од ОИЕ.
 Директива 2003 / 30 / ЕС – ( Промоција за користење на биогорива и други
обновливи горива за транспорт ) – оваа директива поставила за цел да се постигне 5,75%
учество на сите горива наменети за сообраќајот кои ќе се наоѓаат до 31.12.2010 год, кое
правило не е постигнато до крајниот рок.
 Директива 2009 / 28 / ЕС – (Промоција на користењето на енергија од
обновливи извори на енергија и отповикување на директива 2001 / 77 / ЕС и 2003 / 30 /ЕС)–
со оваа директива се отповикуваат претходните две директива на 31.12.2011 год.
Македонија врз основа на оваа директива изработува “Акционен план за обновливи извори
на енергија на РМ“ и “Стратегија за искористување на обновливи извори на енергија до
2020 година“. Најкарактеристично за директивата 2009/28/ЕС е тоа што со неа се дефинира
учеството на обновливи извори на енергија во финаланата потрошувачка и енергетската
ефикасност на ЕУ да достигне најмалку 20% како и намалување на емисијата на
стакленички гасови да се нализа за–20% до 2020 година.
20
Табела бр.2: Споредбени податоци по години за остварување на национални цели за

учество на ОИЕ во финална потрошувачка на енергија 2005-2020г на ЕУ по директива
2009/28/ЕС
Април 2015 ( % )
исполнување на
Обновли
2009/28/ЕС
Директива
2014 год
2005 год
2020 год
Ред.број
ва
Ознаки
Намалена
(%)
(%)
Држави Енергетска енергија
емисија на
ефикасност во
CO2
20 % финал.по
-20 %
трошува
чка 20 %
0 MK Македонија - - - - 18,5 21
1 BG Бугарија 9,4 18 20 15,8 16 16
2 HU Унгарија 4,3 9,5 10 26,6 13 13
3 LT Литванија 15 23,9 15 6,49 23 23
4 MT Малта 0 4,7 5 0,825 10 10
5 CZ Р.Чехословачка 6,1 13,4 9 39,6 13 13
6 EE Естонија 18 26,5 11 6,5 25 25
7 HR Хрватска - 27,9 11 9,2 20 20
8 RO Романија 17,8 24,9 19 42,99 24 24
9 PL Полска 7,2 11,4 14 96,4 15 15
10 SK Словачка 6,7 11,6 13 16,2 14 14
11 FI Финска 28,5 38,7 -16 35,9 38 38
12 SL Словенија 16 21,9 4 7,31 25 25
13 LV Летонија - 38,7 17 5,37 40 40
14 FR Франција 10,3 14,3 -14 236,3 23 23
15 EL Грција 6,9 15,3 -4 27,1 18 18
16 LU Луксембург 0,9 4,5 -20 4,48 11 11
17 NL Норвешка - 5,5 -16 60,7 14 14
18 CY Кипар 2,9 9 -5 2,2 13 13
19 SE Шведска 39,8 52,6 -17 43,4 49 49
20 AT Австрија 23,3 33,1 -16 31,5 34 34
21 UK Белика Британија 1,3 7 -16 175 15 15
22 PT Португалија 20,5 27 1 22,5 31 31
23 BE Белгија 2,2 8 -15 43,7 13 13
24 ES Шпанија 8,7 16,2 -10 119,9 20 20
25 IT Италија 5,2 17,1 -13 158 17 17
26 IE Исланд - 8,6 -20 13,9 16 16
27 DE Германија 5,8 13,8 -14 276,6 18 18
28 DK Данска 17 29,2 -20 17,8 30 30
Извор : https://en.wikipedia.org/wiki/EU_Renewable_Energy_Directive_2009/28/EC
https://en.wikipedia.org/wiki/Renewable_energy_in_the_European_Union
http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2015/2020-targets-overview-table_en.pdf
Според табелата можеме да заклучиме дека секоја земја ги има остварено
планираните директивите според “Стратегијата на ЕУ за користење на ОИЕ до 2020 г“
уште во април 2015 година со што ЕУ презема дополнителни мерки за зголемување на
границите со изработка на Стратегија до 2030 година каде уќеството на ОИЕ се зголемува
на 27%, енергетката ефикасност на 27% а се очекува со ваквото темпо на зголемено
користење на обновливи извори да се намали емисијата на стакленичките гасови на 40%,
со што целта ќе се освари за сигурен и одржлив енергетски систем. Македонија која е
сеуште на стартна позиција ќе и треба поголема ангажираност за да ги достигне
посакуваните резултати од поставената стратегија за 2020 година.
21
3.СОЛАРНА ЕНЕРГИЈА
“ Ако омразата може да се трансформира во

електрична енергија , тоа ќе биде доволно енергија за
целиот свет . “
 Nikola Tesla
Ако се потрудиме да изработиме приоритетна листа на денешните човечки потреби,

во модерно време на живеење, на начин кој го живее современиот човек со користење на
најсовремени технологии без кои денешните луѓе не можат да живееат, ќе забележиме дека
на сето тоа основен фактор е користењето на електричната енергија без која современиот
начин на живот не може да функционира. Современиот свет е незамислив без електрична
енергија, а таа го зазема највисокото место на листата на основни потреби на човештвото.
Потенцијално најголемиот извор на енергија е сонцето, кое е блескава ѕвезда чии
зраци пристигнуваат на земјата. Соларната енергија е безбедна, бесплатна и без никакво
штетно дејствување на животната средина, таа е основна нераскинлива врска за опстанок
на животот на Земјината топка и без неа нема развој на човештвото.
“Модерната човечка цивилизација може целосно да се напојува со соларна енергија,
доколку се искористи на правилен начин. Еден час енергија од сонцето може да ги
задоволи потребите за човекот за една година“(5)
Причини за неискористениот голем потенцијал на сончевата енергија се наоѓа во
недоволно развиените цивилизации, образованието, законските рамки како и постојаната
подршка за користење на фосилните горива.
_____________________________
(5)
професор Илија Насов – предавање на 12.04.2016 година
22
3.1.Производи од сончевото зрачење
Историски гледано, ако направиме една ретроспектива како луѓето гледале на

Сонцето и како ги сватиле позитивните страни од неговото зрачење можеме да заклучиме
дека доволно било тоа што се добивало само светлина и топлина.
Живееме брз и динамичен живот каде се наметнати безброј желби и потреби кој
сами посебе носат со себе и обврска од зголемување на потребата и користењето на
електричната енергија која е основната движечка сила во светот.
Од сончевото зрачење можеме да добиеме два производи и тоа:
 Топлинска примена; и
 Производство на електрична еенргија.
Топлинската примена се остварува на два на чина и тоа:
1. Греење на санитарна – техничка вода потребата од добивање на топла
вода не само домаќинствата своето место го има и во индустриските
објекти каде заштедата е огромна инвестицијата во вакви системи
изнесува околу 60.000,00 ден, заштедата од електрична енергија на
годишно ниво е 1500 KWh кој помножен по 5,56 ден електрична енергија
еднаков на 8.340,00 ден, 60.000 ден инвестирано поделено на 8.340 ден
потрошена/заштедена струја тоа значи дека инвестиција се враќа за 7
години . Државата за вакви инсталирани системи субвенционира околу
300 € или 18.000,00 ден.
2. Загревање и ладење на објекти .

 Во ладните зимски денови потребата од топол дом е голема и затоа
техниката на загревање на техничка вода може да биде
искористена со инсталација на подно греење каде циркулира низ
цевките топла вода загреана со помош на сончевото зрачење со
дополнително користење на друг обновлив извор како пелети,
дрво и др. Денес со развојот на техниката се дизајнирани фасадни
и прозорски панели кои се инсталираат на фасадите на објектите
или се инсталираат на прозорците и лесно се вклопуваат на
надворешниот изглед на објектот.
 Се почесто е користењето на техниката за ладење во летните
периоди и се очекува да го достигне својот успех во наредната
23
деценија каде се поклопува со достигнувањето на својот најголем

интензитет на сончево зрачење и потребата за ладење на
просториите на принцип каде се вклучува примената на хемиска
супстанца која се суши во контакт на топол воздух и со додавање
на влага се создава пареа при што околниот воздух се лади и тој
воздух се движи во просторија што се сака да се намали
температурата.
Производство на електрична енергија –во зависност од технологија која се

користи сончевото зрачење се претвора во електрична енергија.
3.2.Технологија за користење на сончевато зрачење

Се наоѓаме во свет во кој интензивно се користат обновливите извори на енергија, а
ние луѓето сеуште не сме свесни за тоа кој е начинот , на кој прицип се добива таа енергија,
која е таа технологија со која се добива енергија од тие извори. Новите технолошки
достигнувања во областа на енергетиката се комплексни и сложени, а од современата
технологија се очекува да се добие чиста и рециклирачка енергија за која до денес сеуште
се немаат добиено очекуваните резултати за која таа енергија ќе биде дефинирана како
“чудо од енергија“.
Ако се вратиме низ времето наназад во древните култури, без присуство на
технологија, на Сонцето се гледало првенствено како природно боженство со посебна
почит. Сонцето го користеле за ориентација низ просторот, потоа за градење на сопствени
домови каде се искорисувала светлината и топлината, продолжиле за користење на
преработка на храната и нејзино сушење, добивање санитарна топла вода, за да денес
зрачењето на Сонцето со помош на технолошките достигнувања и иновации може да се
користи за производство на електрична енергија.
Со помош на новата технологија може да се произведе електрична енергија од
сончевото зрачење врз основа на тоа кој принцип на работа се користи и тоа:
 Индиректно–оваа технологија е направена врз принципот “турбина“ со
загревање на течност се предизвикуваат одредени вртежи и се произведува
електрична енергија.
 Директно–оваа технологија е потикната со принципот на “фотоволтаичниот
ефект“ каде производството на електрична енергија е дирекно со
фотоволтаици.
А) СОЛАРНИ ТЕРМОЕЛЕКТРИЧНИ ЦЕНТРАЛИ – индиректно производство на
електрична енергија преку трансформација на енергијата на сончевото зрачење во
топлинска енергија каде температурата е повисока од 400°С и каде се користат соларни
системи со концентратори на сончевото зрачење, која енергија понатаму може да се
претвора во механичка и електрична енергија. Почеток на изградба на ваквите централи се
забележува кон крајот на 19-от век а денес се очекува позначаен удел на производството на
електрична енергија од оваа технологија посебно во земјите со големо ниво на сончево
зрачење. Принципот на работа на овие систем е врз база на акумулирање на топлинска
24
енергија, и во периодите на вишок на сончево зрачење топлината се акомулира во еден

резервоар, и по потреба се предава преку парогенератор со струење на флуид (масло) кон
друг резервоар каде на таков начин се одржува во работа централата и после заоѓањето на
сонцето.
Се разликуваат 4 видови на соларни термоелектрични централи и тоа (6):
Систем со цилиндрично параболични колектори

Ваквите системи работат работата на температура од 150 - 400°С , ефектот на цилиндрично
параболичните колектори се постигнува со внатрешната стаклена цевка која дирекно го
апсорбира сончевото зрачење и до 90% , главните ограничувања на оваа техника е тоа што
работи само под дирекно сончево зрачење каде му е потребно чисто небо без облаци за да
не се блокира дирекното зрачење . Овие системи се најпотврдена технологија досега при
високотемпературно искористување на сончевото зрачење и изградени се две централи во
САД во пустината “ Mojave “ со вкупна инсталирана моќ од 324 MW на површина од
2200000 m2 и годишно производство од 256.125 MWh .
Систем во вид на кула со централен приемник

Овие системи се базираат со оптичка концентрација во еден централен приемник поставен
на врвот на кула каде сончевото зрачење се претвора тука во топлинска енергија а со
загревање на флуид се врши транспорт на топлина, потоа се акомулира и претвора до
електрична енергија. Вакви централи има изградено во САД “Solar 1” и “Solar 2” со
инсталирана моќ од 10 MW.
______________________________
(6) Извор – предмет – Сончева енергија–Технички факултет Битола
25
 Систем со концентратор во вид на чинија

Овие системи рефлекторската површина е изработена од стаклени огледала во параболичен
облик и се најлесни за користење во комбинација со електраните на фосилни горива. Но
овие системи не се применети за комерцијални употреби поради високата вредност и тешка
конструкција за изработка.
 Линеарен Френлов рефлекторски систем

Линеарните френлови колектори претставуваат еден вид на варијанта на цилиндрично
параболични системи и се редат паралелно благо закривени огледала и ваква централа е
отворена во Битола прва од ваков вид во Македонија инсталирана моќ од 50 MW во
сопственост на Електрани на македонија (ЕЛЕМ) која е поврзана со ТЕЦ РЕК Битола.
Б) ФОТОВОЛТАИЧНИ ЦЕНТРАЛИ – од сите расположливи ОИЕ најискористена е

сончевта енергија т.е. претворањето на топлинската енергија во електрична енергија се
остварува со помош на технологијата на фотоволтаичниот ефект. Фотоволтаиците (PV) се
производ на новата технологија кои се направени од полупроводници кои дирекно
сончевото зрачење го претвораат во електрична енергија. Глобален тренд е намалување на
цените на овие технологии преку пронаоѓање на нови материјали со кои ќе се зголеми
ефикасноста и коефициентот на употребна вредност за повеќе произведени KWh
електрична енергија а намалување на тежината, големината и површината на панелите.
Крајната цел е новиот производ на PV да биде еконоски оправдан и достапен до сите
потенцијални корисници. Ова придонесува за развој и на пазарот се претставени нови
26
генерации сончеви ќелии кој досега се поминати две генерации а третата генерација на
фотоволтаици е во развој. Разликите од една до друга генерација е следен:
 Прва генерација на фотоволтаични ќелии – според физичката структура се
разликуваат : монокристален силициум и поликристален силициум.
1. Монокристален силициум – кристален силициум се добива како резултат
на сложен и бавен процес кој има висок степен на рефлексија (30% - 55%)
и во лабараториски услови имаат ефикасност преку 25%, а индустриски
произведените околу 14%-17% ефикасност. Негативната страна е високата
производна цена како резултат на сложениот производствен троцес со
доста високи трошоци на чинење.
2. Поликристален силициум – позитивни страни се поевтин и побрз процес
на производство, помала чуствителност на квалитетот на суровините од
кои се изработува, полесно сложување поради правоаголниот облик.
корисното дејство е за 2–3% помало од монокристалниот силициум, а
пазарот со фотоволтаици го покрива со 55% застапеност. Како негативни
страни се повеќе структурни дефекти, нечистотии, појава на граници со
што се спречува текот на електроните кое доведува до намалување на
излезната моќ.
 Втората генерација на фотоволтаични ќелии – поедноставниот технолошки
процес, тенкослојните технологии овозможуваат заштеда на материјал,
производниот процес е континуиран и не бара високи температури сето тоа за
пониски трошоци. Главен материјал од кои се изработени овие ќелии и поради
кои го носат називот е аморфниот силициум.
1. Аморфен силициум–кај овој вид на ќелии не постои уредна кристална
структура на валентни и проводни електрони, и се добива со термичко
разложување на силициум со водород. Всушност ова се тенки филмови од
аморфен силициум, кои лесно се виткаат, како што се тенки метални
фолии или пластика, а материјалот кој се користи за изработка е легура од
водород кој влијае врз квалитетот на фотоволтаикот .
 Третата генерација на фотоволтаични ќелии – оваа генерација сеуште е под
дејство на претходната генерација кај која производтвото е базирано на
тенкослојната технологија. Оваа генерација треба да се карактеризира со низок
степен на дефект, голема ефикасност зголемено производство на KWh енергија на
мала површина и користење на органска технологија. Се разликуваат:
тенкослојнисончеви ќелии со светлосно апсорбциони бои и органски полимерни
сончеви ќелии.
1. Тенкослојнисончеви ќелии со светлосно апсорбциони бои – овие ќелии
имаат едноставен и ефтин процес на производство, бидејќи се
изработуваат од материјали со ниска цена покажуваат ефикасност од
10%, а како недостатоци се боите кои на високи темпаратури се
деградираат .
2. Органски полимерни сончеви ќелии – овој тип на ќелии се карактеризира
со тенок слој (дебелина од 100 nm) и поради тоа нивната ефикасност е
27
многу мала од 6,77 % во споредба на останатите фотоволтаици, и овој тип

на ќелии е сеуште во развој.
Ако според претходното детално се разгледаат и споредат фотоволтаичните панели
ќе забележиме дека и покрај брзиот развој на технологијата и достапноста од третата
генерација на фотоволтаици, сепак најзастапени и најбарани се од првата генерација
(застапеноста е од 80-90%). Предноста е во нивната стабилност, сигурност, ефикасност,
едноставност за производство , издржливост на високи температури и ниски инсталациони
трошоци . Негативноста е во тоа што кристалниот силициум како материјал е скап, крут и
лесно кршлив.
Од друга страна втората генерација е застапена со околу 25% на пазарот и како
позитивни страни се тоа што се поефтини, пофлексибилни, имаат помал ризик на
оштетување, висок коефициент на апсорпција но негативна споредбена страна е помалата
ефикасност за околу 6 – 10 %.
Додека третата генерација се подобрува во структурата, содржи мали органски
молекули со висок степен на апсорција кои можат да работат на магливи денови и во
делови на денот кога има пониска осветленост и поефтин процес на производство.
Негативна страна е тоа што не поднесува високи температури ана мали и ниски
температури доаѓа до замрзнување и сериозно оштетување на технологијата а со тоа има
намален век на траење .
Табела бр.3 : Ефикасност и цени на трите генерации на фотоволтаици

Прва Втора Трета
генерација генерација генерација
Монокри Поликри Аморфен
CIS/CIG OPV
технологија - стални стални силициум CdTe DSSC
S (органски)
(sc-Si) (ps-Si) (a-Si)
Потврдена ефикасност % 20 - 24 6-8 10-12 8-10 8,8 8,3
Комерцијална
% 15-19 13-15 5-8 7-11 8-11 1-5 1
ефикасност
Потврдена максимална
% 23 16 7,1-10 12,1 11,2 - -
ефикасност
Максимална излезна
W 320 300 120 120 - -
моќ
Големина на модул m2 2 1,4-2,5 1,4 06-1,0 0,72 - -
Цена по ват USD <1.4 денес(1€) 0,8 (0,75€) 0,9 (0,75€) - -
Површина потребна по
m2 7 8 15 10 11 - -
KW
Висок коефициент
Искористеност на Средно производство
на производство и Развојна фаза
пазарот ( сеуште во развој )
продажба
Извор:https://www.irena.org/DocumentDownloads/Publications/RE_Technologies_Cost_Analysis-
SOLAR_PV.pdf
28
4.ФАКТОРИ И РИЗИЦИ НА ДЕЈСТВУВАЊЕ ВРЗ РАЗВОЈОТ НА СОЛАРНАТА

ЕНЕРГИЈА ВО Р.МАКЕДОНИЈА
“ Единственото нешто кое не можете да го

“ рециклирате “ е потрошеното време . “
 Анон
Развојот на соларната енергија во Република Македонија сеуште го нема добиено

својот приоритет. Придобивките од користењето на обновливите извори на енергија во
голема мерка се занемарени, бидејќи сеуште не сме свесни дека Македонија е на високо
ниво на енергетска зависност од увоз на горива со што како “fitbec” се огромните
инвестиции во скапите електрани кои се економски неиздржливи, штетни за животната
средина и негативни за општеството.
Ако не се стреми да се изнаоѓаат нови решенија да се направат храбри чекори за
ефикасна употреба на енергијата, воведување на нови технологии, споведување на
либерализација на пазарот на електрична енергија, укинување на крутите и недемократски
закони и прописи, подигање на јавната свест за ефикасно користење и штедење на
енергијата сите овие параметри ќе претставуваат основни фактори кои го спречуваат
развојот на соларната енергија во Република Македонија.
Производството на енергија во Македонија од необновливите извори кои и
всушност се скапи природни ресурси, и според досегашното нивно искористување, таквите
резерви со тек на време стануваат ретки и скапи. Имплементирањето на можни инвестиции
во обновливите извори на енергија посебно за соларната енергија, за која на нејзина страна
е и добрата географска положба на Република Македонија со просечно 280 сончеви денови
или просечно 2339 сончеви часови (според табела бр.7), кои ќе бидат значаен потег за
обезбедување на одржливиот развој и иднината во енергетскиот сектор, од кои се очекува
да ги спречат сите ризици кои се јавуваат во развојот на енергијата како на локално,
национална така и на глобално ниво .
29
4.1.Енергетски пазар
Како најактуелна тема во 21-от век во сите општествени области од кои во голема
мера и зависи креирањето на било која економија во светот е движењето и растот на цената
на електричната енергија и нејзиното влијание врз општествените движења.
Ако направиме една ретроспектива наназад, ќе забележиме дека меѓу луѓето
се јавува најупотребуваното прашање а тоа е: колкава е цената на потрошената струја?
Меѓутоа од ова прашање произлегуваат други подпрашања и за разрешувањето на
дилемите околу тоа што всушност ние трошиме и за што добиваме сметки? Најнапред
потребно е да разраничиме два термини и тоа: што е струја и што е електрична енергија?
Разликата измеѓу нив е тоа што луѓето т.н. потрошувачите добиваат сметка
(фактура) за потрошена електрична енергија. Сите електрични апарати и машини трошат
електрична енергија а не трошат струја. Од ова на крај може да се изведе и заклучокот дека
сé се сведува на степенот на образование на луѓето кој се темели на образовниот систем, и
тоа колку сме едукативно образовани да ги сватиме овие различни поими и да ја
разграничиме суштината на нивното постоење.
Одговорот на поставените прашања се состои во следното ( 7 ):
 Струјата може да биде еднонасочна или неизменична која се мери во
ампери (a);
 Електричната енергија е производ на = напон * струја * време , и се
мери во киловат час (kwh).
Од дефинирањето на разликата меѓу поимите-струја и електрична енергија јасно е
дека за потрошената електрична енергија се добива сметка во која е “регулирана” цената
на електричната енергија по (*) потрошен kwh електрична енергија. Всушност од тука
произлегува и решавањето на најактуелниот проблем а тоа е “цената“. Регулирањето и
одредувањето на цената и не е така едноставен процес. Од таа цена зависат и многу
општествени, економски и социјални политики на било која земја. Настојувањето за
нејзино постојано зголемување само ја зголемува идејата како да се дојде до обратен
процес, пад на цената на електричната енергија, од кои фактори таа зависи и дали
употребата на современите технолошки достигнувања и користењето на обновливите
извори на енергија ќе бидат предизвик за нејзино намалување или ќе претставуваат само
ризик во снабдувањето со електрична енергија.
Скоро до почетокот на 21-от век Електростопанствата функционирале како
цврсти природни монополи со кои самата држава управувала. Република Македонија во
ништо не се разликувала во енергетскиот систем, кога како пример бил поранешниот
ЕСМ–Електростопанство на Македонија, и тој бил класичен пример за постоењето на
ваков природен монопол. Ваквото монополско поставување носело сосебе и одредени
негативности каде најзасегната страна биле потрошувачите, кои во такви услови каде не
постои , и е изоставен начинот на тргување со електрична енергија тие немале ниту
можност а ниту избор за купување на електрична енергија.
______________________________
(7) Извор – предмет Физика за 3-та година, д-р Невенка Андоновска, д-р Мирјана Јоноска,
д-р МимозаРистова
30
Вертикалното поставување на монополот било на следниот начин:
Производство
Пренос МОНОПОЛ
Дистрибуција
Снабдување
Потрошувачи
Но, ваквиот модел по подолг период се покажал како сложен, неефикасен, застарен
и со многу ризици врз развојот на енергетиката, економијата но и социјалниот стандард на
луѓето. Причините за настанување на периодот на “дерегулирање“ (усогласување со
постоечките потреби и донесените закони), и првите чекори во реформата на постоечката
монополска поставеност на ЕСМ, произлегувале од следните фактори кои имале
негативности во монополското работење, и тоа:
 Поради преголемата обемност на работење и неможност од ефикасно водење
на електроенергетскиот сектор,
 Реално правење на непотребно огромни трошоци кои произлегувале од
настанатите загуби во елекроенергетскиот систем а кои на крај се покриваат
преку финансиско оптеретување на потрошувачите,
 Непотребни инвестиции без да се согледуваат и пренасочат кон нови извори
на производство на електрична енергија,
 Лесен надзор и контрола во финансирањето од државата а со тоа и можно
мешање во работењето од политички причини,
 Непостоење на слободен пазар на електрична енергија.
Основната идеја која произлегува од дерегулацијата во електроенергетскиот сектор
е воведувањето на конкуренцијата во делот на производство, снабдување и продажба на
електрична енергија, каде со овој процес се носат нови правила и закони, како и економски
мерки со кои се уредуваат и насочуваат односите во енергетскиот сектор. Со зголемување
на конкуренцијата во овие деловите произлегува и обврската за зголемено производство,
беспрекорна испорака на електрична енергија, сите потенцијални потрошувачи би биле
еднакви и недескриминирани и подеднакви би добивале квалитетно снабдување со
електрична енергија по прифатлива пазарна цена, а новите потенцијални инвеститори во
делот на производство или идните трговци на пазарот на електрична енергија би
остварувале задоволителен профит од ново настанатите инвестиции. Додека во делот на
пренос и дистрибуција, истражувањата се сведуваат на тоа дека нема ниту економска ниту
техничка логика и да се воведува конкуренција, бидејќи со останувањето во рацете на
државата и со нејзино регулирање се доаѓа до заклучок дека државата нема да има големо
влијание врз формирањето на цената на пазарот. Задачата на државата во овој дел би била
31
преку формирање на органи на управување и мониторинг да се следи развојот на

енергетскиот сектор, усвојување на нови планови за работење, да се следи енергетскиот
биланс на РМ, создавање на повластени тарифи и водење нови политики во оформувањето
на цените на електричната енергија зависно од потребите на потрошувачите. Во спротивно
доколку државата преку своите органи и комисии утврди дека при истражување на
одредени случаеви има или имало тенденции на нарушување на пазарот, обврска да
презема санкции за непочитување на правилата и законските одредби .
Создавањето на пазар на електрична енергија е доста сложен процес за
разлика од постоечките пазари на производи и услуги, односно овој пазар е
специјализирано место со електронска и техничка подршка и трансакциите се прават во
виртуелна средина, бидејќи електричната енергија е доста специфичен и несекојдневен
производ. Специфичноста на електричната енергија која се јавува како производ на пазарот
се состои во следново:
 Одредени MWh треба да се испорачаат за одреден период на време,
 Трговијата се води во точно одредено време, час, минути ....,
 Во различен период од денот за 24 часа се постигнува различна цена,
 Економски неисплатливо е складирањето во големи количини,
 За стабилен пазарен систем потребно е да постои и баланс од време на време
помеѓу производството и потрошувачката.
Без точно дефиниран баланс може да се дојде до нарушување во целосното
снабдување со електрична енергија односно настанување на колапс во системот од цела
држава, а немањето на електрична енергија па тоа и би биле неколку минути или неколку
часови во најлошо сценарио, можат само да се пребројуваат економските и социјалните
штети.
Потрошувачка на ЕЕ
Производство на ЕЕ
баланс на пазар на електрична енергија

Светскиот тренд од либерализација на пазарот на електрична енергија ја зафаќа
пополека во одредени фази и Македонија. Со либерализацијата на пазарот се гарантира
енергетска стабилност и се очекува енергетска независност. Поставувањето на темелите за
либерализација на енергетскиот пазар е со носењето на Законот за енергетика во 2011
година.
32
Покрај носењето на Законот за Енергетика (8) и Правилата за пазар на електрична

енергија (9) следува паралелно и носењето на Акционен план за либерализација на пазарот
на електрична енергија во РМ (10) со кој точно се утврдуваат сите датуми кои треба да бидат
исполнети за Mакедонија ги има потпишано и спогодбите со Европската енергетска
заедница. Следењето на реализираните реформи и чекори за непречено одвивање на
слободниот либерален пазар се врши од страна на Регулаторната комисија за енергетика.
Позитивната страна на либерализацијата на пазарот на електрична енергија која треба да се
очекува, е дека конечно ќе се добие намалување на цената на електричната енергија која ќе
биде економски оправдана бидејќи тоа ќе значи дека не само стопанството како најголем
потрошувач на електрична енергија туку и до крајот на последната фаза со исполнување на
поставените услови од либерализацијата на пазарот и домаќинствата ќе добиваат намалени
трошоци за сметките за потрошена електрична енергија.
Функционирањето на пазарот на електрична енергија се спроведува од следните
лиценцирани учесници на пазарот на електрична енергија тоа :
Табела бр.4: Регистрирани учесници на пазарот на електрична енергија

Број на
Дејности во енергетскиот Регулиран пазар / Либерализиран
лиценцирани
сектор пазар
учесници
Пренос на ЕЕ 1 Регулиран пазар
Организирање и
1 Регулиран пазар
управувањесо пазарот на ЕЕ
Дистрибуција на ЕЕ 1 Регулиран пазар
Производство на ЕЕ 181 Регулиран пазар/Либерализиран пазар
Снабдување во краен случај
2 Регулиран пазар
со ЕЕ
Снабдување со ЕЕ 22 Регулиран пазар / Либерализиран пазар
Трговија со ЕЕ 75 Либерализиран пазар
Крајни потрошувачи 249 Либерализиран пазар
Балансирани групи 6 Либерализиран пазар
Извор : Регулаторна комисија за енергетика на Р.Македонија
Причината за вака разграничени учесници на пазарот е затоа што Македонија

сеуште има комбиниран пазарен систем, а либерализацијата се наоѓа во втората фаза од
Правилата на пазарот за електрична енергија . Во оваа фаза од 01.05.2016 година, право на
учество имаат потрошувачите кои го исполнуваат условот да имаат над 50 вработени и
вкупен годишен приход од 10 мил .евра.
_______________________________
(8)
Закон за енергетика - Сл.Весник на РМ бр.16/11,136/11 и 79/13
(9)
Правила за пазар на ЕЕ – Сл.Весник на РМ бр.57/12 ,168/12 и 91/12
(10)
извор – Регулаторна Комисија за енергетика на РМ
33
Наредна фаза на либералниот пазар е исполнување на крајните рокови како што е

редоследно наведено(11):
 До 30.07.2016 год–мали потрошувачи со потрошувачка на ЕЕ во 2015 година
над 1000 mwh,
 До 30.07.2017 год–мали потрошувачи со потрошувачка на ЕЕ во 2016 година
над 500 mwh,
 До 30.07.2018 год–мали потрошувачи со потрошувачка на ЕЕ во 2017 година над
100 mwh,
 До 30.07.2019 год–мали потрошувачи со потрошувачка на ЕЕ во 2018 година над
25 mwh,
 До 30.07.2020 год–домаќинства и сите останати мали потрошувачи на ЕЕ.
За да се оправда настојувањето за да постои либерален пазар на ЕЕ потребно е да се

направат подетални анализи за тоа колку навистина цената на потрошената електрична
енергија ќе биде намалена без да има скриени дополнителни трошоци од сите учесници
претходно наброени во табела бр.3, за кои крајните потрошувачи сеуште , мислам дека не
се доволно информирани. Основната компонента од кој се тргнува и се очекува намалена
цена на ЕЕ é вклучувањето на цената од обновливите извори на енергија, за кои по
Европските Директиви треба да бидат со 20% нивно учество во вкупната цена. Од тука се
очекува и сметките - фактурите на крајните потрочувачи да се намалени околу 20% одкако
ќе бидат вклучени во процесот на либерализација на пазарот на ЕЕ.
Формирањето на цената на либералниот пазар на ЕЕ е следна (12) :

Цена за Цена на ЕЕ Цена од Цена од
= мрежарина + ( дефинирана од + регулираниот + обновливи
лиценцираните пазар извори на
трговци на ЕЕ ) енергија
Цени по одлука (13) :

 Домаќинства – ниска тарифа 5,56 ден / kwh
 Домаќинства – висока тарифа 2,78 ден / kwh
Изнаоѓањето на просечна цена со цел да се потврди податокот од енергетската
европска статистика , а тоа би било на следниот начин :
(5,56 + 2,78 = 8,34 : 2 = 4,17 ден / kwh : 61,5 ден / еур = 0,067 еур)
 Индустрија – АЕЕ 8,66 ден / kwh
 Индустрија – РЕЕ 1,65 ден / kwh
(8,66 +1,65 = 10,31 : 2 = 5,155 ден / kwh : 61,5 ден / еур = 0,082 еур)
_____________________________
(11)
извор – Ационен план за либерализација на ЕЕ во РМ
(12)
Тарифен систем за цени на ЕЕ - Сл.Весник на РМ бр.27/12 и 113/14
(13)
извор – Регулаторна Комисија за енергетика на РМ – одлуки со важност од 01.07.2016 г.
34
Табела бр.5 : Споредбени цени на ЕЕ во Европа и Балканот – домаќинства и индустрија

2015 год (втор квартал)
Учество во
Составот на цените на ЕЕ по домаќинства за цената без
Индустриска цена -
2015 г( втор квартал) данок и такси
( 5 = 6 + 7 + 8 ) еур. ( 100%=9+10 )
Ред.број
Држави
Ознаки
еур.
еур.
Трошоци на
Трашоци на
( 4 = 5*61,5 )
цена во ден.
снабдување
снабдување
Енергија и
Енргија и
Даноци и
мрежата
мрежата
цена во
Вкупна
Вкупна
такси
еур.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1 XK Косово 3,75 0.061 0.021 0.028 0.013 43.0 57.0 0.081
2 RS Р.Србија 3,99 0.065 0.021 0.029 0.015 42.9 57.1 0.058
3 AL Албанија 5,04 0.082 0.068 0.000 0.014 100.0 0.0 0
4 BA Босна Херцеговина 5,10 0.083 0.033 0.038 0.012 46.3 53.7 0.061
5 MK Р.Македонија 5,16 0.084 0.067 0.004 0.013 94.1 5.9 0.081
6 MO Молдавија 5,41 0.088 0.060 0.028 0.000 68.4 31.6 0.077
7 BG Бугарија 5,90 0.096 0.058 0.022 0.016 72.4 27.6 0.078
8 ME Црна Гора 6,08 0.099 0.043 0.045 0.011 49.0 51.0 0.076
9 HU Унгарија 7,07 0.115 0.048 0.042 0.024 53.4 46.6 0.087
10 TR Турција 7,50 0.122 0.062 0.035 0.025 64.2 35.8 0.070
11 LT Литванија 7,62 0.124 0.052 0.035 0.038 59.8 40.2 0.100
12 MT Малта 7,81 0.127 0.099 0.022 0.006 81.8 18.2 0.137
13 IS Исланд 7,81 0.127 0.037 0.063 0.027 37.1 62.9 0
14 CZ Р.Чехословачка 7,93 0.129 0.038 0.068 0.024 35.7 64.3 0.078
15 EE Естонија 7,93 0.129 0.043 0.052 0.034 45.6 54.4 0.149
16 HR Хрватска 8,05 0.131 0.058 0.043 0.031 57.3 42.7 0.093
17 RO Романија 8,11 0.132 0.042 0.052 0.038 44.5 55.5 0.080
18 PL Полска 8,73 0.142 0.055 0.055 0.031 50.1 49.9 0.085
19 NO Норвешка 8,79 0.143 0.033 0.066 0.044 33.2 66.8 0.059
20 SK Словачка 9,34 0.152 0.048 0.075 0.029 39.0 61.0 0.112
21 FI Финска 9,41 0.153 0.053 0.048 0.052 52.2 47.8 0.071
22 SL Словенија 10,02 0.163 0.057 0.055 0.051 50.9 49.1 0.087
23 LV Летонија 10,14 0.165 0.053 0.057 0.055 48.4 51.6 0.118
24 FR Франција 10,33 0.168 0.060 0.051 0.057 54.0 46.0 0.095
25 EL Грција 10,88 0.177 0.095 0.028 0.054 77.3 22.7 0.115
26 LU Луксембург 10,88 0.177 0.062 0.071 0.044 46.7 53.3 0.089
27 LI Лихтејштајн 11,07 0.180 0.081 0.077 0.023 51.3 48.7 0.151
28 NL Норвешка 11,25 0.183 0.069 0.054 0.061 56.4 43.6 0.084
29 CY Кипар 11,32 0.184 0.109 0.038 0.038 74.2 25.8 0.141
30 SE Шведска 11,50 0.187 0.041 0.079 0.067 33.9 66.1 0.059
31 AT Австрија 12,17 0.198 0.065 0.059 0.074 52.1 47.9 0.105
32 UK Белика Британија 13,41 0.218 0.158 0.050 0.010 75.9 24.1 0.152
33 PT Португалија 14,08 0.229 0.068 0.047 0.113 59.0 41.0 0.115
34 BE Белгија 14,45 0.235 0.083 0.101 0.051 45.2 54.8 0.108
35 ES Шпанија 14,57 0.237 0.134 0.052 0.051 71.9 28.1 0.113
36 IT Италија 14,94 0.243 0.096 0.052 0.095 65.0 35.0 0.150
37 IE Исланд 15,06 0.245 0.133 0.066 0.046 66.6 33.4 0.135
38 DE Германија 18,14 0.295 0.074 0.069 0.152 51.9 48.1 0.149
39 DK Данска 18,69 0.304 0.038 0.056 0.210 40.6 59.4 0.091
Извор : Eurostat – www.ec.europa.eu/statistics
35
Ако се согледаат вкупните статистички расположливи податоци каква е цената на

ЕЕ во регионот и пошироко во Европа поделена на категории : цена за домаќинства и цена
за индустрија , може да се потврди , РМакедонија се наоѓа на 5-то место по ниската цена за
домаќинствата–табела бр.4 што значи државата сеуште со своите механизми на
дејствување ја одржува цената на ЕЕ на ниско ниво пред сé за да има социјален мир
бидејќи животниот стандард е на доста ниско ниво , но од друга страна само се закаснува
процесот на либерализација. Ова е важен фактор за движењето на цената на ЕЕ , која во
иднина најмногу ќе зависи од развојот и потикнување на државата за изнаоѓање на
средства за одредено субвенционирање во обновливите извори на енергија.
Последниот чекор за исполнување на условите од Правила за пазар на ЕЕ е
формирање на македонска Берза на електрична енергија (БЕЕ), од која треба да се
очекуваат предности за производителите, трговците но и за крајните потрошувачи кои
очекуваат да добиваат поквалитетна услуга, поголема конкуренција а пониски цени.
Поради задоцнување на процесот за целосно спроведување на либерализација на пазарот,
отпочнување со работа на БЕЕ е одложено и сеуште официјално не функционира во
Македонија и покрај долгото нејзино најавување а тоа представува огромен проблем во
секојдневното функционирање на енергетскиот пазар.
Отворањето на БЕЕ во Македонија не е само основна потреба во енергетскиот
систем, туку тоа ќе значи основен фактор за ефикасно, економично и нормално
фунционирање на либералниот пазар на ЕЕ. Со тоа Македонија само дополнително ќе се
доближи на очекувањата и исполнување на поставените барањата на ЕУ и нејзините
Директиви во областа на енергетиката. Додека во земјите членки на ЕУ и соседните
држави каде веќе има берзи на електрична енергија, јавно и на високо ниво на
транспарентност, се објавуваат до последен момент како се движат цените не електричната
енергија на официјален web портал.
Табела бр.6 : Движење на цената на ЕЕ на дел од европската берза
Земја / официјален Ден на Ден на € / MWh MWh
Побарувачка
претставник на Берза трговија испорака prices volumes
Дневно базно
33,74 3.034,00
оптеретување
Србија-SEEPEX 16.09.2016 17.09.2016
Дневно највисоко
36,19 1.932,80
36,66
Хрватска-CROREX 16.09.2016 17.09.2016 430,00
39,46
36,82
Романија-OPCOM 16.09.2016 17.09.2016 39.830,00
40,22
35,05
Унгарија-HUPX 16.09.2016 17.09.2016 47.170,00
37,87
33,01
Бугарија-IBEX 16.09.2016 17.09.2016 4.718,00
38,25
Извор : www.serbia-energy.eu
36
Исполнувањата на сите зацртани цели и задачи во енергетскиот систем - замената на

монополското работење, отпочнувањето со либерализација на енергетскиот пазар и
формирањето на БЕЕ-само би допринело во зајакнувањето на идеите во креирањето на
пазарната енергетска политика со која ќе се зголеми економската активнос во земјата,
зголемување на конкуренцијата, отворање на нови економски капацитети и зголемување
на работните места.
4.2.Географска и политичка положба на земјата
Република Македонија е сместана на Балканскиот полуостров, и го зафаќа

Југоисточниот дел на Европа. Се граничи со четири земји и тоа на југ со Република Грција,
север со Република Србија, исток со Република Бугарија и на запад со република Албанија
од кои Република Грција и Република Бугарија се земји членки на Европска унија, што
придонесува за поволната гео-политичка положба. Местоположбата на земјата зафаќа
површина од 25.713 км2 и точната географска положба е одредена со следните координати
т.н. крајно точки :
 север - (42° 22` - 22° 18`) ,
 југ - (40° 51` - 21° 08`) ,
 исток - (41° 43` - 23° 02`) ,
 запад - (41° 31` - 20° 28`) .
Значењето на поставеноста на земјата како централна балканска земја, која се
граничи со четири земји, и ако нема излез на море, голема улога играат транзитот
(движењето) на стоки од Балканот низ Република Македонија до централна, источна и
западна Европа и обратно, со што се дава можност за развивање не само на економската
туку и на политичка соработка со соседните земји.
РМакедонија се наоѓа во северниот умерен појас, и може да се забележи дека
владеат различни типови на клима и тоа: континентална, средоземна, субмедитеранска и
планинска. Просечната годишна температура изнесува 11,5°С, со најтопол месец во
годината–јули со просечна температура на воздухот од 22,1°С или забележани екстремни
температури до 40°С, а најстуден месец е јануари со просечна температура од 0,3 °С или
забележени екстремно ниски температури до - 30°С. Просечната облачност во последните
пет години била забележана околу 60%, додека врнежи се забележани во зимските и
37
есенските месеци и просечното годишно количество на врнежи изнесува 680 мм, во

населените места просечните врнежи изнесуваат од 500 до 1000 мм, а во планинските
предели достигнува и над 1000 мм/ м2. Ветровите во Македонија се честа појава во
зимските денови а просечната брзина достигнува до 70 километри на час, сепак тие не
доволно силни како во другите делови на Европа и во Светот.
Слика бр 5 : Прецизен дигитален модел на просечно годишно осончување и / или

јачина на сончевото зрачење во Република Македонија
Извор : Гис-Тримакс–Скопје
Според географската положба т.е. поблиската положба до еквадорот, зависат

количеството на топлина и интезитетот на сончевата радијација, Македонија добива околу
250 кг калории , или годишен сјај кој се движи во границите од 2.100 до 2.450 часови
годишно (14).
Ако подетално ги разгледаме сите климатски појави кои делуваат врз Македонија
ќе забележиме дека најповолни услови кои ги нуди природат тоа е сонцето и неговото
сончево зрачење кое, ако се разгледа и спореди со другите Еврпоски држави податокот за
просечните сончеви часови во Европа само го потврдува тврдењето дека Македонија се
наоѓа на високото четврто место според табела бр.6 и претставува добра основа за
инсталација на фотоволтаични системи за разлика од Германија која го држи водечкото
место за инсталирани фотоволтаични системи а споредбено има помалку сончеви часови за
околу 40% од Македонија.
_____________________________
(14)
извор – Википедија - https://mk.wikipedia.org/wiki/Географија_на_Македонија
38
Табела бр.7 : Просечни сончеви часови во Европа

Годишен просек
Држави на сончеви
часови
Грција 2771
Албанија 2544
Црна Гора 2480
Македонија 2339
Украина 2183
Франција 2172
Косово 2123
Србија 2112
Италија 2091
Бугарија 2035
Австрија 1930
Хрватска 1898
Шведска 1821
Финска 1780
Босна и Херцеговина 1769
Словенија 1712
Германија 1709
Норвешка 1624
Швајцарија 1566
Велика Британија 1348
Исланд 1268
Извор : www.currentresults.com/Weather/Europe
Ова е еден од најважните фактори зошто треба да се насочува Македонската
економија и енергетика кон развој на соларна енергија.
Меѓутоа и покрај добрата географска поставеност и позитивните природни услови
сепак заостануваат после моќта на политиката. Стабилноста на било која земја се отценува
преку политичката стабилност бидејќи политиката мора да биде мост помеѓу науката и
општествените потреби. Реформите кои се исправени пред Република Македонија а кои
треба да ги задоволат Европските и Светските апетити во стварност бараат многу знаење,
политичка волја и позитивна енергија за нивно спроведување. Политичките одлуки за
многу прашања кои се врзани со економскиот развој можат да го олеснат или воопшто да
го успорат или блокираат посакуваниот развој. Одржувањето на подолг рок и стабилноста
на политичките одлуки, планови и мерки можат само да даваат позитивни насоки за
реализација на многу барања кои се поставени пред Македонија за многу сектори меѓу кои
е секторот за енергетика. Инвестициите во енергетиката исто така зависат колкава е
политичката подршка за енергетските проекти. Лобирањето и добрите преговарачки
способности се неопходни за привлекување на инвеститорите и остварување на
посакуваните цели пред Енергетската заедница и Европски политики. Економскиот и
политички предизвик за енергетскиот сектор во Македонија и постоење на позитивна
инвестициона клима само ќе се обезбеди стабилно и сигурно движење кон одржлив
енергетски развој на Македонија.
39
4.3.Законодавна рамка
Еден од најважните фактори кој го потикнува развојот на ОИЕ не е можно без добро
подготвен закон и подзаконски акти со кои ќе се регулираат сите насоки и процедури на
имплементација на ОИЕ.
Во оваа рамка потребно е да се нагласи дека “Законот за енергетика” донесен во
“Сл.Весник на РМ, бр.16 од 10.02.2011 година” проблематиката на ОИЕ ги обработува сите
преземени мерки од страна на “Владата на РМ” за искористување на ОИЕ со законска
подршка од член 144 до 153.
Во член 144 од Законот за Енергетика се укажува на обврската на Владата на РМ на
секои 5 години да носи Стратегија на ОИЕ, а средствата за изготваната Стратегија обвзано
е да се обезбедат од Буџетот на РМ; член 145 став 1,2,3 и 4 се дефинираат целите, мерките
за подршка, повластена тарифа, издавање на сертификат за гаранција на потеклото на
електрината енергија, спонзорства и државна помош; член 146 став 1 обврска за носење на
Акционен план за ОИЕ за период од 10 години, со став 2 се дефинираат мерките за
искористување на ОИЕ, во став 3 се наведува обврската за носење на извештај за
реализацијата на Акциониот план на ОИЕ а со тоа се дава подршка за носење на новата
стратегија; член 147 издавањето на гаранција за потеклото од ОИЕ од 1 MWh и нагоре; и
член 148 се носи Правилникот за ОИЕ.
Од член 149 се потврдува статусот на повластен производител на ЕЕ од ОИЕ; член
150 откуп на произведената ЕЕ од ОИЕ по повластени тарифи; член 151 наведени се
условите кои треба да бидат исполнети од страна на ППОИЕ; член 152 обврската на
ППОИЕ да ја предава на операторот на пазарот на елeктрична енергија; и член 153 ги
наведува обврските на операторот на пазарот,склучување на договор со ППОИЕ, цените,
количините и начинот на плаќање се дефинираат со претходно склучениот договор и
обврската на снабдувачите и трговците при издавањето на фактурирањето на сметките да
се наведи процентот на учество на ОИЕ и просечната цена од став 7 на овој член.
40
4.4.Административна регулатива
Директивата 2009/28/ ЕС според која се врши промоција на обновливите извори

потребно е да се нагласи дека за да биде успешна завршена промоцијата потребно е
преземање на посебни мерки за неисполнување на барањата според член 13, 14,16, и од 17
до 21 член на директивата 2009/28/ЕС.
За исполнување на условите од директивата се преземени 13 мерки и тоа(15):

1. Првата мерка ги содржи сите потребни елементи од постоечката национална и
регионална регулатива кој се однесува на постапките за овластување, сертификација и
лиценцирање и просторно планирање за постројки, преносна и дистрибутивна мрежна
инфраструктура кои се реализираат преку:
 Законот за енергетика;
 Законот за градење;
 Закон за градежно земјиште;
 Закон за просторно и урбано планирање;
 Закон за земјоделско земјиште;
 Закон за концесии и јавно приватно партнерство;
 Закон за води;
 Закон за животна средина; и
 Закон за експропијација.
2. Втората мерка ги содржи надлежните министерства или органи како и нивните обврски
посебно во сите области:
 Влада на Република Македонија
 Министерство за економија–сектор енергетика
 Министерство за транспорт и врски
 Министерство за финансии
 Локална самоуправа
 Министерство за животна средина и просторно планирање
 Регулаторна комисија за енергетика
 Агенција за енергетика
 Катастар на недвижности
 Државен инспекторат за градежништво и урбанизам
 Оператор на електродистрибутивна мрежа (ЕВН Македонија АД)
 Македонски електропреносен систем оператор (МЕПСО АД)
3.Третата мерка се однесува на предвидената ревизија за издавање на овластување за
градба или проширување на објектите за производство на енергија со цел да се преземат
соодветни мерки доколку постои причина за тоа.
_____________________________
(15)
Акционен план за ОИЕ за РМ
41
4. Четвртата мерка се однесува на преглед на постоечките и планираните мерки на

регионално и локално ниво (начин на субвенционирање).
Клучните проблеми и непотребните бариери кои настануваат првенствено се од
голем број на инволвирани институции, недостиг на координација помеѓу инволвираните
органи а тие можат да бидат следни: детектирани пречки во процедурата за добивање
одобренија, сертификати и лиценци, нивото на администрација кое е одговорно за
спроведување на постапките, правилно информирање на производителот на обновлива
енергија или дали се добива правна помош на нивните барања, непостоење на меѓусебната
координација помеѓу различните административни органи, постоењето на едношалтерски
систем кој не функционира и непостоењето на временска рамка за одговор и просечно
време за одлучување на барањата, брзината на постапките зависат и од видот на
технологија, потреба од помали постапки за веќе инсталирани мали инсталации и се
бараат дополнителни информации, необјавени податоци за плаќањето на одредени
надоместоци, административни трошоци, непостоење на службени напатствија за одредени
постапки како и недоволни обуки за воведените новини при постапките за издавањето на
овластувањата, лиценците и сертификатите за користење на ОИЕ.
Можеме на крај да заклучиме дека за да се завршат сите овие големи процедури
потребни се 2 до 3 години кои се најголемите ризици на дејствување и спроведување на
развојот на ОИЕ.
Надминување на административните бариери, законските прописи и процедури
треба да ги намалат инволвирањето на големиот број на институции, намалување на
документацијата за поднесувања на барањата за користење на ОИЕ кои ќе значат
олеснување на потенцијалните инвеститори.
42
5.ПРЕДИЗВИЦИ ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА СОЛАРНАТА ЕНЕРГИЈА
5.1.Економија
“ Како што енергијата е основа на самиот

живот , идеите се извор на иновација , така
иновацијата е витален извор на сите човечки
промени , подобрувања и зголемен прогрес . “
 Ted Levitt
Треба да го имаме во предвид фактот дека не се само ограничени природните

фосилни ресурси туку и ограничените финансиски средства ја креираат во преден план
постоечката економија на земјата. Кога би се креирал таков план со кој ќе ги спои знаењето
и искуството од една страна и најновите технолошки достигнувања од друга страна, а сето
тоа во границите на дозволениот и ограничен буџет во земјата, би требало да се постигне
или да се приближи до точната цел која е поставена и е предизвик како на локално,
национално па се до глобално ниво–а таа цел е воведување на нови иновации кои се
клучен двигател на економијата.
Како нова иновација која допрва треба да се развива и гради, а која нуди можни
решенија за излегување од тешките ситуации со кои се справува државата, а кои во иднина
можат да предизвикуваат колапс на економијата е начинот на призводството на енергија.
Енергијата како посебен сектор во економијата има големо влијание. Современото
општештво т.н. современиот начин на живеење бара и голема потрошувачка на енергија а
со тоа треба реално да се очекува намалување на цената на електричната енергија, но во
овој случај тоа е во спротивност со пазарните закони наместо намалување имаме постојан
раст на трошоците за потрошената електрична енергија која со себе повлекува и
зголемување на трошоците на животниот стандард на луѓето. Од тие причини Македонија
е исправена пред предизвикот од спроведувањето на обновливите енергенси кои ги има
неограничено и што е најбитно за нивно обезбедување трошокот е “нула“.
Макроекономската политика на Македонија се стреми кон долгорочен одржлив
економски развој, економска стабилност, зголемување на конкурентноста на економијата,
зголемување на работните места а со тоа и одржување на повисоко ниво на животниот
стандард на населението. Оваа политика на долгорочен одржлив економски развој може
само да се остварува преку преземање на мерки и активности во : даночната, фискалната,
царинската политика, подршка на иновативноста, привлекување на домашни и странски
инвеститори, менување на економската инфраструктура на земјата, развој на човечки
ресурси, зголемување на извозната политика а намалување на увоз на енергенси како и
стабилност на цените со одржување на нивото на стабилен девизен курс на денарот во
однос на еврото како би се создале поволни услови и амбиент за долгорочен економски
развој кога се знае дека Македонија е зависна од голем увоз на електрична енергија и
енергенси и поради недостаток на производство на машински технологии, Македонија е
увозно зависна земја од новите технолошки достигнувања.
43
Ако се знае дека во економијата за секој производ влегуваат неколку главни

трошоци како што се: суровина, енергија и работната рака. Со чистата и евтина енергија, за
која се стреми Македонија да се добие со користењето на ОИЕ, практично ќе се реши
проблемот со конкурентноста на економијата. Цената на суровините кои се базираат на
светските берзи, а кои Македонија ги плаќа според диктирањето на развиените земји, е
само уште еден предизвик за вртење на вниманието на економијата кон создавање на
услови за масовна употреба на ОИЕ и намалување на работната рака, за намалување на
трошоците да се добие поконкурентен производ значи загрозување на животниот стандард
со посебен акцент на социјалната група на населението. Решение на тоа е само намалување
на цената на електричната енергија, односно треба да забележиме дека енергијата е
основната движечка сила на нашата економијата.
Индикаторот “Бруто–домашниот производ”–БДП (анг . Gross Domestic Product –
GDP) е централна макроекономска категорија, преку која се мери вкупната економска
активност на една земја ( 16). Нивото на развој на било која економија и животниот стандард
во општеството се прикажува преку основниот индикатор БДП по глава на жител. Колкава
е стапката на БДП ќе значи дали тоа општество создава дополнителни економски ресурси
кои ќе можата да ги задоволат тековните потреби на земјата и ќе создадат можност за
инвестирање во иднината, имплементација на нови технологии, создавање на
конкурентност во економијата, зголемување на вработувањата како би се решиле
социјалните и еколошките проблеми кои се во кохезија (врска) со движењето на
економијата.
Табела бр.8 : Индикатор бруто-домашен производ (БДП) во (%)
2016 г - до прво
Р.бр Држави 2012 г 2013 г 2014 г 2015 г
тромесечие
1 Македонија -0,5 2,9 3,5 3,7 3,7
2 Србија -1 2,6 -1,8 0,8 1,8
3 Црна Гора -2,7 3,5 1,8 3,4 3,7
4 Босна и Херцег. -0,9 2,4 1,1 2,8 2,6
5 Албанија 1,6 1,1 2 2,6 3,2
6 Косово 2,8 3,4 1,2 3,6 3,6
Извор : http://www.worldbank.org
Од статистички податоци можеме да заклучиме дека нашата економија се движи во

нагорна линија на долгорочен и стабилен “зелен“ развој на економијата. Македонија како
членка на Групацијата на Светска банка од 1994 година, најголемата финансиска подршка
ја добива од Меѓународната банка за обнова и развој (IBDR) за брзиот и позелен
економски развој преку одржливо искористување на природните ресурсите.
__________________________
(16)
– извор –(Wikipedia - GDP) википедија- БДП
44
Светска банка со своите забелешки смета дека најважни интервенции во

македонската економија треба да се направат во секторот на енергетика во насока на
создавање на нови инвестиции за чиста и ефикасна енергија.
Како механизми кои ги презема државата за финансиска подршка можеме да ги
разликуваме на (17 ):
 Мерки и активности кои ги презема државата како финансиска подршка а
кои ќе паднат на товар на крајните потрошувачи (разработено во 6-та тема)
се :
 Склучување на договор за повластена тарифа;
 Добивање на “зелени сертификати“–доказ за потеклото на
електричната енергија од ОИЕ;
 Објавување на тендер за купување на електрична енергија од
повластените производители на електрична енергија;
 Мерки и активности кои ги презема државата како финансиска подршка а
кои паѓаат на товар на даночните обврзници се:
 Фискални мерки:
 Данок на добивка–за разлика од другите балкански и европски
земји во Македонија овој данок бележи најнизок процент на
плаќање, може да се согледа следната табелата:
Табела бр.9 : Движење на данокот на добивка во Балканските и Европските земји
Р.бр Држави Данок на добивка
Балкански
1 Црна Гора 9%
2 Македонија 10%
3 Босна и Херцег. 10 %
4 Србија 15 %
5 Албанија 15%
Европски
1 Бугарија 10%
2 Словенија 17%
3 Хрватска 20%
4 Австрија 25 %
5 Грција 29 %
6 Италија 31,4 %
7 Франција 33,3 %
8 Германија 30,175 % - 33,325%
Извор : https://en.wikipedia.org
__________________________
(17)
– Програма на Владата на РМ 2014-2018
45
Даночни ослободувања–посебно е за странските инвеститори

кои се ослободени 10 години од неплаќање на данок на
добивка, данок на додадена вредност и персонален данок;
 Царински ослободувања – можност за увезените суровини и
опрема во царинскиот зелен канал на немаат данок;
 Инфраструктурна подршка–доделување на земјиште:
 Субвенции–отворање на нови работни места и стимулирање со
доделување на неповратни средства:
 Добивање на зелени кредити и доделување на грантови за подршка и
развој:
 Овие кредити ги издаваат банките кои се во сопственост на
земјите членки на ЕУ, и следејќи ги праксите од матичните
земји а во договор на државата даваат зелени кредити кои се
строго наменети за инвестиции за користење на обновливите
извори и изградба на соларни централи. Примамливите
кредити се со ниска каматна стапка во зависно од висината на
кредитното задолжување со грејс период на отплата, а
временскиот период на враќање за 84 месеци или 7 години,
толку колку што во просек се враќа инвестицијата за соларна
т.н. фотоволтаична електрана.
Примерок : Силк Роуд банка ад.Скопје (стар назив Алфа Банка – Скопје)
Информативен пример за Зелен еко кредит
Износ на кредитот 3.000,00 ЕУР 10.000,00 ЕУР 180.000,00 МКД 600.000,00 МКД
Рок на отплата 84 месеци 84 месеци 84 месеци 84 месеци
Грејс период 6 месеци 6 месеци 6 месеци 6 месеци
Износ на камата за време на грејс
757,00 денари 2.266,00 денари 1.125,00 денари 3.500,00 денари
период
Месечна рата од 6-тиот до 12-тиот
2.780,50 денари 9.124,50 денари 2.923,00 денари 9.596,50 денари
месец
10.146,50
Месечна рата после првата година 2.952,00 денари 9.828,00 денари 3.047,00 денари
денари
Фиксна каматна стапка за првата
4,90% 4,40% 7,50% 7,00%
година
Каматна стапка после првата година * 7,00% 7,00% 9,00% 9,00%
Годишна стапка на вкупни трошоци
6,05% 5,98% 8,93% 8,77%
(СВТ)
Провизија за администрирање на
0 денари 0 денари 0 денари 0 денари
кредит
Трошоци за аплицирање 0 денари 0 денари 0 денари 0 денари
Пресметана камата (за цело
времетраење 63.680,00 209.103,00
43.878,00 денари 144.603,00 денари
на кредитот, во услови на редовна денари денари
отплата на кредитот)
Трошоци за меница 200,00 денари 500,00 денари 200,00 денари 500 денари
63.880,00 209.603,00
Вкупни трошоци на кредитот 44.078,00 денари 145.103,00 денари
денари денари
Вкупен износ што го плаќа 44.078,00 денари + 145.103,00 денари + 243.880,00 809.603,00
корисникот на кредитот 3.000,00 евра 10.000,00 евра денари денари
Извор : http://www.silkroadbank.com.mk/2lt77ibn.html?tabid=1381&lang=mk
46
 Доделувањето на грантови преку Светка банка од

страна на Глобалната еколошка установа (GEF) остварени 100
проекти само за 2015 година со нивно целосно финансирање
вредно 177.186 SAD $ (18).
Мерките кои ги превзема државата, претходно образложени, го потврдува фактот

дека способноста за инвестирање во големи енергетски објекти на релативно мала
економија каква што е македонската, е невозможна за реализација и затоа се потребни
дополнителни финансиски средства. Вкупната инвестиција за реализација на
“Стратегијата за искористување на ОИЕ во РМ до 2020 година“ е проценета на вредност
од околу 1,5 милјарди евра, од кои само на фотоволтаичните системи отпаѓа на околу 80
мил.евра. Во стратегијата е планирано постепено преминување кон ефикасни објекти,
енергетски современи технологии со најсовршени техничко-технолошки решенија.
Интезитетот на овие технологии се должи на преземените мерки за енергетска ефикасност
односно штедење на енергија кое ќе биде едно од олеснувањата на економијата. Заштедата
на ресурси во циркуларната (кружна) економија е сршта на транзицијата во
нискојагленородна економија.
Економија
Енергетика
Екологија
На крај заклучокот е следен, за развиена Македонија потребни се инвестиции во

енергетскиот сектор, примарно насочување на мерките за заштеда на електрична енергија,
флексибилни политики кои ќе создадат услови за што поголемо искористување на
расположливата, еколошки прифатлива обновлива енергија, со посебно внимание на
соларната енергија.
__________________________
(18)
– http://gefsgpmacedonia.org.mk/dokumenti/gef_pmg_proekti_2005-2015.pdf
47
5.1.1.Намалување на зависноста од увоз на електрична енергија
Производството и потрошувачката на електрична енергија треба да биде

избалансирана, а тоа од економски аспект би значело и помалку зависни од увоз на
енергенси и електрична енергија. Но, Македонија е увозно зависна:
 примарно – од јаглен, гас и нафта кои претставуваат основни суровини без

кои би дошло до застој во целото општествено дејствување.
 секундарно – од електрична енергија која се увезува при поjaвени
недостатоци од тековното производство на електричните централи.
Основна стратешка цел во “Стратегијата за развој на енергетиката на РМакедонија

до 2035 година“–е намалување на увозната зависност. Мерки кои треба да се преземаат за
добивање на позитивни ефекти се :
1. Подобрување на енергетската ефикасност во сите сектори со зголемени
инвестициони активности;
2. Изградба на нови енергетски централи за производство нa електрична
енергија и топлинска енергија;
3. Употреба на обновливи извори на енергија;
4. Формирање на резерви на нафта и нафтени деривати.
Подетално ако се разгледа овој проблем на зголемување на увозот во енергенти и
електрична енергија можеме точно да утврдиме дека потеклото на ваквиот проблем лежи
во тоа што Македонија располага само со нискокалоричен (неквалитетен) јаглен.
Табела бр.10 : Увоз на енергенси ( илјади тони )
Р.бр ОПИС 2010 г 2011 г 2012 г 2013 г 2014 г
1 Енергенси 1.884 2.225 2.493 2.259 2.369
Извор : Државен завод за статистика
Табела бр.11: Увоз на електрична енергија по просечна-берзанска цена и вредносно

изразено
2010 г 2011 г 2012 г 2013 г 2014 г 2015 г
Kwh 1.602.312.654 2.748.752.144 2.741.486.597 2.490.617.776 3.072.754.050 2.655.778.000

€/mwh - - 63,56 59,06 49,51 47,10
€ - - 174 мил. € 147 мил. € 152 мил. € 125 мил. €
Извор : Извештаи за работата на РКЕ на РМ од 2010–2015 година
48
График бр.5 : Процентуално учество на увезена енергија во потребната енергија

40 2010 год
30,1 33,59
32,07
38,15 2011 год
30
30,5 2012 год
2013 год
20
20 2014 год
10 2015 год
2010 год 2011 год 2012 год 2013 год 2014 год 2015 год
Извор : Извештаи за работата на РКЕ на РМ од 2010–2015 година
Во зависно од погоре изнесеното можеме да заклучиме дека големиот процент кој

отпаѓа на увоз на енергија и увезени енергенси можеме да ја утврдиме узвозната зависност
на Македонија и уште поголемата причина за тоа да ги насочиме сите расположливи
средстава за зголемување на употребата на обновливи извори на енергија. Со исплатените
финансиски средства за увозот на електрична енергија и увозот на основните ресурси за
производство на електрична енергија на инсталираните термоцентрали , може тие средства
да се пренасочат во финансиска подршка на планираните проекти за инсталирање на
централи за ОИЕ. Со ваквото темпо на искористење на јагленот со кој располага РМ се
предвидува до 2035 година да резервите од оваа суровина бидат сведени на минимум, и
доколку РМакедонија не го пренасочи своето производство на ОИЕ тогаш ќе биде целосно
зависна од увоз на енергија каде предвидувањата за движењето на цената на берзите за
увезената енергија е околу 50 €/MWh, а периодот после тоа е предвидено да се зголеми на
90 € / MWh . Со ова се потвдува сериозноста на европските препораки за користење на
ОИЕ, меѓутоа со нагласување на предвидената“ Стратегија за развој на енергетиката до
2050 година“ се планираат да се исфрлат од употреба фосилните горива кои имаат штетно
дејство врз животната средина.
Табела бр.12 : Споредба на изградена Термоцентрала и Фотоволтаична централа
Термоцентрала Фотоволтаична
Основни податоци
на јаглен централа
Потребен инсталиран капацитет 200 MW 857 MW
Број на работни часови годишно 6000 h/год 1400 h/год
Произведена количина на електрична енергија 1200 GWh/год 1200 GWh/год
Специфична цена на инвестиција 1800 €/kw 1000 €/kw
Вкупна инвестиција 360 мил.€ 857 мил.€
Цена на гориво ( јаглен ) 20 €/t 0 €/t
Потрошувачка на јаглен за производство на 1 kwh електрич.е. 1,35 kg/kwh -
Потребна количина на јаглен за ова производство 1620 kt/год -
Трошок за гориво на годишно ниво 32 мил.€/год -
Вкупна потребна површина за изградба - 24 км2
Работен век 40 год 40 год
Вкупен трошок за гориво за 40 години 1296 мил.€ 0€
Вкупно –трошок за инвестиција и гориво за 40 години 1656 мил.€ 857 мил.€
Извор : „Декарбонизација на производство на електрична енергија„ од проф.д-р
Константин Димитров и м-р асс.Огнен Димитров
49
Од оваа табела може да се дадат одговори на многу дилеми и прашања но

истовремено да се потврди–инвестицијата во ОИЕ е оправдана и економски подржана,
бидејќи во оваа инвестиција трошокот е еднократен при изградбата, цената на потребното
гориво е „нула„ , емисија на штетни гасови нема и најважното е дека увозната зависност на
Македонија за енергенси нема да постои и нема да е на штета на економијата. Трошоците
кои се потребни за набавка на суровина ако ги пренасочиме кон инвестиција на ОИЕ тогаш
Македонија ќе биде енергетски независна. Уште една потврда за инвестирање во соларната
енергија.
50
5.1.2.Отворање нови работни места
Големите развиени земји во последната деценија се соочуваат со нов, глобален

предизвик, стимулирање на производство на електрична енергија од еколошки чисти и
обновливи извори. Овој предизвик со себе носи нови инвестиции кои значат одржлив
економски и енергетски развој, користење на современа зелена технологија и обезбедување
на ново отворени “зелени работни места“. Шансата за стабилна и просперитетна работа за
оние квалификувани професионалци кои се интересираат и кои немаат работа се точно
овие зелени професии, кои се појавуваат во секторите како нискојагленородна економија ,
декарабонизиран енергетски сектор, транспортниот секор без испуштање на штетни
издувни гасови, градежниот сектор со висока енергетска ефикасност и секторот за животна
средина со високи мерки на рециклирање на отпадот и заштита на природата.
Во суштина “зелените работни места“ се нераскинлива врска со производен процес
воден од заштита на квалитетот на животната средината и заштеда на енергија–енергетска
ефикасност. Дефинирањето на овој поим се одвива на три начини( 19 ):
 Индустриска – со вложениот труд се добива на производ или услуга со кои
се подобрува квалитетот на животната средина или извршување на некоја
економска активност.
Од аспект Професијата – нивото на технологиите ја формира потребата од стручни
работни места.
 Нормативна – за извршените работи обезбедување на достојни плати,
еднакви можности за излез од сиромаштијата.
Во современи услови на делување потребни се да се направат прецизни проценки и
проекции на работни места за да се надминат значителни недостатоци кои по некое
непишано правило се превидуваат за да потоа се има пречки на било која позиција од
работно место. Можноста да се идентификуваат бариерите поврзани со создавање на
зелените работни места во РМакедонија се големи бидејќи добар дел од работната сила во
Македонија својата егзистенција ја обезбедува во “сивата економија“ со скратено или
продолжено работно време без соодветно евидентирање и сезонско работење најчест
случај со градежништвото и земјоделството. Бариерите само ја задржуваат можноста од
промовирање на идеата за зелени работни места. Во основа бариерите можат да бидат : од
организационен карактер, финансиски, правни, политички, технички и најважното бариери
во системот на стручното образование и обуките за доквалификација на работната сила.
Образовниот систем мора да се прилагоди на новите побарувања на пазарот на труд, каде
младите треба да се свесни за неоподноста од знаење и поседувањето на вештини кои се
развиваат во овој процес на зелени работни места. Доколку не се отстранат овие бариери,
поради сеуште повисоката стапка на невработеност која за 2015 година е 27,3%, со
постојан тренд на намалување (подетално во табела бр.12) не се исклучува можноста од
иселување на младите особено од руралните подрачја каде емиграцијата е масовна, и затоа
__________________________
(19) ) –
проф.д-р Пеце Недановски–Унив.”Св.Кирил и Методиј“- Економски факултет Скопје – Зелени работни
места–потенцијал, можности, предизвици
51
овој зелен раст треба да ги потикне инвеститорите и институциите во носење на нови

засилени мерки за отворање на работни места преку имплементација на програмата на
ОИЕ.
Табела бр.13 : Движење на стапката на невработени лица

Стапка на
Стапка невработеност
Р.бр Држави Р.бр Години
За 2015 г во
Р Македонија
1. Германија 7,2 %
2. Франција 24,7 % 1. 2015 г 27,3 %
3. Италија 40,3 % 2014 г 28,0 %
4. Австрија 10,6 % 2013 г 29,0 %
5. Хрватска 43,0 % 2012 г 31,0 %
6. Словенија 16,3 % 2011 г 31,4 %
7. Бугарија 21,6 % 2010 г 32,1 %
8. Грција 49,8 %
Извор : http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Unemployment_statistics
Најголема примена на концептот “зелени работни места“ со досегашно искуство е

реализирано во високите развиени земји како САД, Канада, Австралија, Кина, Јапонија
како и земјите членки на ЕУ, преку стапката на невработеност која е доста ниска, според
табела бр.12 се докажува позитивниот тренд на вработување со ново отворените зелени
работни места како последица од употребата на ОИЕ. Европа сигурно чекори кон идејата
до 2050 година да премини на обновливи извори на енергија. Со планираните ново
отворени работно места во првичните донесени стратегии предвидени до 2020 година,
Европската комисија планирала над 5,7 милиони работни места кои со анализата според
статистичките податоци од Меѓународната агенција за обновлива енергија “IRENA“
развиените економии ги надминуваат своите очекувања.
Една од најдинамичните области на вработување се точно обновливите извори на
енергија каде се зависни од индустриските прегрупирања, напредокот на технологијата
како и најважниот клуч се несигурните национални политики. Инвеститорите ги
посочуваат првичните забелешки и соочувањето со новонастанатите проблеми од ниското
стручното образование и недостигот од одредени професии на расположливата работна
сила кои ги дефинираат како тесните грла на обновливите извори на енергија–занимања
кои се идентификуваат како “тешко да се потполнат“ подсектори на обновливите извори
на енергија и тоа:
 Енергија на ветрот – проектанти, аналитичари, ИТ инжинери, електричати
механичари и градежни работници;
 Фотоволтаичната енергија – монтери, одржувачи и соларни инспектори;
 Хидроенергијата – инжинери за одржување, техничари, електричари;
 Геотермалната – обучувачи и геотермални инжинери; и
 Биоенергијата – инжинери за дизајн, обучувачи како и сервисери.
52
За да се разберат целосно благодетите на овој тренд–креирање на нови работни

места од обновливи извори на енергија, може поблиску да се објасни со анализа на
графиконот бр.6 во кој се гледа раздвиженоста од отворените работни места по години:
График бр.6 : Најпобарувана работна сила во пооделни сектори
Сектори 2013г 2014г 2015г

Фотоволтаични системи *************** 2.273 2.495 2.772
Течни биогорива ************ 1.453 1.788 1.678
Ветар ********* 834 1.027 1.081
Биомаса ******** 782 822 939
Соларни сис.за греење/ладење ****** 503 764 822
Биогас ***** 264 381 382
Геотермална *** 184 209 204
Мали хидроцентрали ** 156 154 160
Концентрирачки сол.системи * 43 22 14
Работна сила 6,5 мил. 7,7 мил. 8,1 мил.
Извор : International Renewable Energy Agency – IRENA
Од ова може да се заклучи дека најефикасен модел на вработување во последните

години се обновливите извори на енергија. Најдинамични вработувања се во
подсекторскиот дел на фотоволтаичните (PV) вработувања и вработувањата во енергијата
на ветрот .
Генерално земено вработувањата во фотоволтаичните вработувања како
најинтересни вработувања кои го зазамаат првото место на вработување , наназад ако се
анализираат добиваат извесни тубуленции. Причината на водењето на нестабилните
политика во европски земји посебно во Германија кога државата ги напушта
субвенционирањата и намалување на тарифните модели во период на економката криза се
забелезале извесни отпуштање и банкротирање на производители или намалено
производство од 43% во 2007 год на 12% во 2012 год и пренасочување на производството
од Европа како водечка во оваа област, во Азија, Јапонија и Кина каде се бележи
зголемено производство од соларните фотоволтаични системи на 64% а со тоа се
ублажуваат проблемите на вработувањата на глобално ниво .
Оваа анализа е само доказ дека соларната фотоволтаична технологија е само доказ
дека нуди и ветува најдобри решенија за производство и пристап до почиста и
поекономична енергија.
53
5.1.3.Зголемување на животниот стандард и подобрување на социјалната политика во

Р.Македонија
Социјално зелениот раст треба во себе да ги опфати сите позитивни и негативни

страни на оштественото делување и да се максимизира нивото на вклученост во сите
аспекти на државата за поодржлива економија. РМакедонија се карактеризира со висок
степен на социјален диспаритет (нееднаквост) што во голема мера го отежнува креирањето
и имплементацијата на енергетските политики од причина што нискиот степен на социјала
е проследен од низок степен на образование, кое е од претходното образложение е еден од
приоритетите за вработување а со тоа и зголемување на животниот стандард.
Во основа секој нареден чекор е поврзан од претходниот проблем .
Р Македонија се карактеризира со значителна економска , социјална и културна разлика по
различни урбани или рурални области. Социјалните групи се разликуваат во поглед на
примањата и вработувањата, знаење и вештините, обазованието и професиите, возраста и
полот, урбаната или руралната локација. Откако се препознаат проблемите можат со
партиципативен пристап да ги спроведуваат зелените политики. Со носење на мерки,
најлесно можи самата држава да помогни на социјално ранливите категории во процесот на
економското преструктуирање.
Една од мерките кои државата ги презема а се наведени во самата стратегија за
развој на енергетиката е во делот на субвенционирање т.е. субвенционирањето не е едно
насочено само спрема производителите на обновливите извори на енергија туку и
субвенционирање на потрошувачите со посебно внимание на социјалните групи со
изготвување на посебни програми. Обезбедување на благосостојба за сите жители на
општеството и не е така помалку важно од било која идеја која се сака да се постигни.
Со цел да се заштитат социјално загрозените домаќинства од 2010 година се
спроведуваат измени во Законот за енергетика и подзаконските акти и со примена на
европската директива 2003 /54 / ЕС која се грижи за социјално необезбедените груги со
неплаќање на сметки или ослободување делумично од настанатите трошоци за потрошена
Енергетската сиромаштија во себе вклучува одреден број на причини како:
Домаќинства со слаби финансиски приходи, цената за плаќање на сметкита да не
надминува од 10%, неефикасна употреба на енергијата, слабо енергетски ефикасни домови,
финансиски преотеретено семејство (случај каде поради болест, стари изнемоштени
неподвижни лица, пензионери, мали деца и невработени лица кои се најголем дел од денот
или постојано присутни во домот). Доколку не се реагира навреме тогаш државата може да
се соочи и со поголем проблем поради недоволно користење спрема потребите на овие
категории а тоа доведува до здравствени проблеми за кој државата дополнителни ќе има
проблеми.
Со проектот “енергетска сиромаштија“ се опфатени постојаните корисници на
социјална помош со субвенционирање на 12 евра од сметка и во 2014 година се пријавени
за ваквиот вид на субвенција за 22 000 домаќинства кои ќе го користат проектот“ Програма
за субвенционирање на потрошувачката на енергија“.
54
5.2.Екологија
“ Човекот во 20-от век веројатно на Земјата и

направи повеќе штета отколку во текот на целото
нејзино постоење . “
- Zak Iv Kusto
5.2.1.Заштита на животната средина
Најголемиот предизвик на денешницата претставува заштитата на животната

средина. Квалитетот на воздухот е основната причина за водење на здрави животни навики
во комфорната средина и окружување. Секојдневно се соочуваме со климатските промени
кој вооедно претставуваат досега најголемата закана на екологија. Ако подетално се
разгледуваат настанатите климатски промени низ годините тогаш се предвидуваат можни
сценарија со кои ќе се соочи во иднина планетата земја. Во денешно време загрозувањето
на животната средина потекнува од скори сите зголемени економски и социјални човечки
потреби и активности.
Целта на анализата е да се утврдат кои се влијанија врз животната средина делуваат,
детектирање на проблемите, сведување на трошоците на минимум како и да се направи
оптимален избор на модели и мерки за заштита на животната средина. Една од основните
мерки кои ги воведе РМакедонија според Европските директиви е зголеменото учество на
ОИЕ, и изготвувањето на основната Стратегија за развој на енергетиката во која
единствената состојба која има најмногу предизвици е заштитата на животната средина од
емисијата на гасови и стакленички гасови.
Во делот на усогласување на енергетските политики на РМакедонија со Европските
директиви за ОИЕ, преземени се пакет мерки “20-20-20” во кои најголемата заложба на
светско ниво е намалување на емисијата на стакленички гасови на 20%, за да втората
стратегија до 2035 година се потпише за намалена емисија сега на 40% и планираната
стратегија до 2050 година залагањето да биде со највисок процент на намалување од 80%
до 95% споредбено земено со 1990 година.
Табела бр.14 : Проекција на CO2
Р.бр ОПИС 1995 г 2000 г 2005 г 2010 г 2013 г 2014 г

1 CO2 емисии во
100% 99,8% 103% 94,8% 88,1% 83,9%
ЕУ (%)
Извор : www.ec.europa.eu/eurostat
Р.бр ОПИС 2010 г 2011 г 2012 г 2013 г 2014 г 2015 г

1 CO2 емисии во
15.855 16.280 16.647 16.959 17.239 18.574
Македонија ( kt )
55
График бр.7 : Емисија на CO2 по сектори
6% 5% 10%
енергетика
9%
топлина
транспорт
9% индус.процеси
отпад
61% земјоделство
Од оваа табела може да се забележи дека единствениот сектор кој најмногу

отскокнува при загадувањето на воздухот со емисии на стакленички гасови, е во секторот
енергетика, и затоа сите преземени мерки, стратегии, политики, позаконски акти, и
усогласување со европските политики се насочени кон заменување на фосилните горива со
користење на ОИЕ. Климатските промени се огромен предизвик за сите. Без преземање
мерки за климатските промени се очекува да се уништат природните ресурси и да влијаат
врз животната средина. Овие промени кој се глобален проблем можат да се решаваат
единствено само преку дефинирање на финансиски пристап.
Табела бр.15 : Инвестиции и трошоци за заштита на животната средина во 000 илјади ден
Година Инвестиции Трошоци
2013 737.506 47.388

2014 740.947 103.949
2015 553.553 53.577
Извор : Државен завод за статистика на Р Македонија
Загадувањето на животната средина влијае врз здравјето на човекот, живите

организми и растенијата. Стаклените честички влијаат на здравјето на човекот а неговите
токсични дејства го уништуваат централниот нервен систем, кардиоваскуларни болести,
честа главоболка, вртоглавица, замор и редуцирана ментална способност и во најлош
случај смрт на човекот. Како резултат на тоа статистиката бележи изгубени работни
денови, земање на боловања , здравствени прегледи за кои произлегува економски трошок
од 253 мил.евра годишно или 3,2% од БДП, забележени 1350 смртни случаеви.
Воспротивно со преземање на мерки за ублажување на штетните емисиите на CO2 и
исфрлање од употреба на фосилните ресурси и наметнување на употребата на ОИЕ може
да се одбегнат 800 смртни случаеви годишно или заштеда на трошоците во здравството
околу 151 мил.евра годишно (20).
__________________________
(20)- “
Зелен раст „ на РМ-проценка за земјата
56
РМакедонија презема мерки кои преку изготвување и донесување на стратешки

документи а тоа се: Закон за животна средина, Третиот национален план за климатски
промени и Првиот двегодишен ажуриран извештај за климатските промени. Една од
мерките кои ги планира Македонија да ги преземе е изградбата на Соларни електрани со
кои се планира да се ублажат емисиите на CO2 на 37 kt помалку.
Табела бр.16 : Детален преглед на мерката Соларни електрани

Политика/мерка за ублажување Соларни електрани
Тип Техничка
Опис Изградба на соларни електрани
Сектор Снабдување со енергија
-Уредба за повластени тарифи за ЕЕ од

Релевантни плански документи,закони и 17.04.2013 ;
регулаторни акти -Стратегија за развој на енергетиката на РМ;
-Стратегија за ОИЕ
Се предвидува изградба на дополнителни

Претпоставки за моделирањето
180 MW соларни електрани до 2035 година
Времанска рамка за реализација 2016 – 2035
Редукција на CO2 (kt) vo 2030 год. 37,2

Специфични трошоци (€/t) во 2030 год. -21,9
Извор : Национални придонеси кон климатски промени – РМ, јуни 2015
Врз основа на ова може да се заклчи дека изградбата на Фотоволтаичните централи

не се закана за животната средина и нема испуштање на никакви штетни емисии на CO2 .
Генерално не се забележани негативни влијанија од инсталирањето и експлоатацијата на
фотоволтаичните централи кои приизготвување на документација за отпочнување со
работа од страна на министерството за животна средина овие влијанија се краткотрајни и
незначителни, но единствена забелешка останува од несоодветно управување со настанат
отпад, но бидејќи временскиот рок на употреба е над 20 години тогаш неможе да стане
збор за нарушување на квалитетот на животната средина. Откако ќе го помине својот
животен век оваа техника , донесени се закони за регулирање на тие промени со законот за
електронски отпад.
57
5.2.2.Глобално затоплување на земјината топка

Емисијата на стакленички гасови е причината за глобалното затоплување. Ефектите
од емисијата ќе предизвикаат големи економски и социјални последици . А како последици
се зголемените температури, врнежите зголемени на м2, глечерите се топат а се
зголемуваат нивоата на морињата а се почести се непредвидени брзини на ветрови , појави
на суши или се почести поплави. Предизвик на сите земји е Кјото Протоколот со кој се
дефинирал глобалното маналување на емисијата на стакленички гасови на 8% , а
температурите да не се зголемат за повеќе од 2°С, а тоа е граница над која несмеат да се
движат бидејќи тоа се неповратни последициврз еко-системите и планетата Земја.
5.2.3.Ефектот на стаклена градина

Од согорувањето на фосилните горива се зголемува концентрацијата на јаглерод
диоксид (CO2) заедно со водената пареа (H2O) и метанот (CH4) се причина за зголемена
температура на воздухот а тој ефект се нарекува стаклена градина. Овој ефект се однесува
на прекумерното зголемување на температурата на површината на земјината топка.
Зголемувањето на температурата се должи на тоа што сончевите зраци кои доаѓаат на
површината на земјата носат и топлина, тие се одбиваат и треба да се движат кон свемирот
меѓуто тие остануваат во атмосверата блиску до земјината површина.
Табела бр.17 : Позитивни и негативни влијанија од употребата на сончевата енергија
Употреба на Позитивно влијание на сончевата енергија

Негативно влијание на
сончева
Економија Социјала Екологија сончевата енергија
енергија
Економски
Создавање на
оправдани Намалена
работни места
инвестиции емисија на
Создавање на Подобрување на стакленички Намалување на
нови работни животниот гасови работните места во
места стандард јагленовиот сектор
Изградба на Можност за
Придобивки за
фотоволтаични намалување
јавното здравје
централи на увозот
Подобрување Заштита на
на трговскиот Заштитување на животната
биланс социјално средина Постоење ризик од
Создавање на загрозените енергетска стабилност
енергетска семејства
сигурност
Извор : Стратегија за енергетиката во РМ до 2035 година
58
6.МОМЕНТАЛНАТА СОСТОЈБА ВО Р.МАКЕДОНИЈА И КОМПАРАТИВЕН

ПРЕГЛЕД НА ДОСТИГНУВАЊАТА НА ДРУГИТЕ ДРЖАВИ ВО СВЕТОТ
“ Успехот не е финален , неуспехот не е

фатален – храброста да се продолжи, е она што е
важно . “
-Vinston Cercil
6.1.Енергетски биланс на Р. Mакедонија
Со носењето на Законот за Енергетика задолжително е и носењето на Правилникот

за енергетски биланси и енергетска статистика, врз кој се изработуваат и планираат сите
биланси од претходни извршени анализи и усогласувања од страна на Министерството за
Економија–сектор Енергетика и Агенцијата за енергетика на РМ.
Под Енергетски Биланс се подразбира–“индикативен плански документ и во истиот
се прикажуваат потребите од вкупните количества на енергија и од одделните видови
енергија во Републиката и можностите за нивно обезбедување со производство од
домашните капацитети и од увоз“ (21).
Основните показатели врз кои се разработуваат енергетските биланси се (22):
произведената електрична енергија, увозот, потрошените количини на електрична енергија
и ако постојат услови за извоз на вишокот на електрична енергија . За точно да се планира
колку на Македонија и е потребно количество електрична енергија и колку всушност се
потребни количини на електрична енергија за да се задоволат основните потреби на
државава, потребно е да знаеме колку точно троши Македонија во одреден период, а тоа е
всушнот и основната појдовна точка за да знаеме колку треба да произведуваме или во
обратен случај за колку ќе имаме недостаток од електрична енергија која ќе се задоволува
преку увоз. Меѓутоа, прогнозирањето на потрошувачката на електрична енергија зависи од
многу фактори и тоа: временски, економски, културни, фактори од социјална природа, и од
други фактори кои не можат прецизно да бидат дефинирани а произлегуваат како резултат
и последица од други појави. Врз основа на добро планираната потрошувачка на
електрична енергија нареден чекор е да се направи добра анализа на целокупното
производството на електрична енергија, од кои извори доаѓа најголемото произведено
количество и кои мерки на претпазливост треба да се преземат за да не дојде до повеќе
потрошено од произведеното количество на ЕЕ, со што би се зголемил трошокот на
државата за направениот увоз. Ако таквата ситуација е постојана, Македонија да е зависна
од увоз за да се покријаат недоволните количини од ЕЕ, тогаш со Стратегијата за развој на
енергетиката на РМ за период до 2035 година и Стратегијата за искористување на
обновливите извори на енергија во РМ за период до 2020 година се поставуваат високи
цели и задачи, преземање на мерки на зголемeна енергетска ефикасност и зголемување на
____________________________
(21 )
Закон за енергетика
(22)
Правилник за енергетски биланси и енергетска статистика –Сл.весник бр.138 од 05.10.2011 г.
59
стимулациите за поголемо искористување на обновливите извори на енергија.

На енергетскиот биланс треба да се гледа со посебно внимание бидејќи тој има свој
придонес во развојот на економијата.
Со зголемување на уделот на обновливите извори на енергија во енергетскиот
биланс треба да се очекува стимулирање на одржливиот развој. Моменталната состојба со
ОИЕ во Македонија се прикажани според табела бр.17.
Табела бр.18 : Регистар на електроцентрали за производство на електрична енергија од

ОИЕ до 28.08.2016 година
Тип на Мали
Фотоволтаични Ветерници Биогас Вкупно
електроцентрали Хидроцентрали
Број на електроцентрали 102 62 1 3 168
Вкупно инсталирана
16,71 59,25 36,8 4,999 117,76
моќ [MW]
Планирано годишно
21.411,00 213.861,00 100.000,00 41.791,80 377.064,00
производство [MWh]
Извор : Агенција за енергетика на Р.М.
Точните изработени енергетски биланси само можат да помогнат при планирањето

и изработувањето на потребните планови и стратегии но со добро и прецизно
изработување правците и насоките кои ќе се преземат треба да дадат позитивни резултати .
Табела бр.19 : Преглед на произведено/потрошено и увоз за 2015 година
2013 2014 2015 15/13 15/14

рб опис
kwh kwh kwh (%) (%)
Вкупна потрошувачка на
1 8.167.059.655 8.055.055.910 7.907.057.357 -3,18% -1,84%
Вкупно производство на
2 5.487.364.391 5.052.688.631 5.283.566.214 -7,26% 4,56%
Производство на е.е. од
необновливи извори 5.458.100.281 4.726.032.033 4.920.330.787 -9,85% 4,11%
Термоцен.,Хидроц.,и комб.
Производство на
елект.енергија од обновливи 218.341.598 326.656.598 363.235.427 166,36% 111,20%
извори
3 Увоз 2.490.617.776 3.072.754.050 2.655.778.000 6,63% -13,57%
Извор : Регулаторна комисија за енергетика на РМ извештај за 2015
Според овој податок може да се заклучи : дека треба да се охрабрува идејата дека
увозот за 2015 г е намален во споредба со 2014 г скоро за целогодишно производство на
електрична енергија од ОИЕ, што значи доколку се стреми државата да го следи овој тренд
увозната зависност ќе биде намалена , а потрошувачката треба да има исто така тренд на
намалување со преземајнето на мерките за заштеда и енергетска ефикасност на целата
60
држава. Од друга страна ова значи и намалени емисии на штетни стакленички гасови и
заштита на животната средина .
График бр.8 : процентуално учество на сите сектори во финалната потрошувачка на

комерцијалени неенергетски
услужен ; 12% потреби; 3%
сообраќај; 28% домаќинства; 25%
земјоделство и
шумарство; 1%
индустрија; 31%
Извор : Стратегија за развој на енергетиката во РМ за период до 2035 година
Располагањето со досегашните податоци и според сценаријата врз кои се планира

развојот на енергетиката ќе се забележи раст во поглед на употребата на ОИЕ, намалено
учество на необновливите–фосилните енергенси и сведено на минимум увозот на енергија.
График бр.9 : Вкупно потребна енергија – проекција за 2035 година
Биомаса; 7%
Јаглени; 24%
ОИЕ; 11%
Увоз на енергија;
2%
Природен гас; 23% Нафта; 33%
Извор : Стратегија за развој на енергетиката во РМ за период до 2035 година
Значи ако се задржиме на ОИЕ-споредба на 2015 година со 2035 година од 5,7%

учество се зголемува дупло на 11% и овој зголемен процент, според мое мислење ќе падне
на зголеменото инвестирање во фотоволтаичните системи.
61
6.2.Стратегија на Р. Македонија
Политиката за искористување на ОИЕ на РМ се дефинира со “Стратегијата за

искористување на ОИЕ во РМ до 2020 година“ кој е клучен документ за креирање и
имплементација на енергетската политика на РМ кој го има донесено Владата на
РМакедонија на 07.09.2010 година врз основа и во согласност со член 144 став 2 од
Законот за енергетика објавен во “Сл. весник на РМ 16/2011”. Овој документ кој е од
стратешко значење се носи на секои пет години и се однесува на период за наредните десет
години.
Постојаните напори кои се прават како на национално така и на глобално ниво за
решавање на проблемот околу загадувањето на животната средина, за потеклото на тоа
загадување кое доаѓа со користењето на фосилните ресурси за производство на електрична
енергија, недостатокот кој се подрива со увозна зависност на земјата за енергија, како да се
обезбеди сигурност при снабдувањето на енергија и уште многу прашања за кои ќе се
обезбеди одговор само со зголемено учество на обновливите извори на енергија. Паралелно
на преземањето на голем број на активности и засилени мерки за користење на
обновливите извори на енергија треба да се преземат активности за успешно да се
спроведат мерките за штедење на енергијата и добивање на енергетска ефикасност во
финалната потрошувачка на енергијата. Со растот на процентуалното учество на
обновливите извори на енергија во крајната финалната потрошувачка на енергија, доведува
до подобрена конкуренција измеѓу расположливите ресурси, намалување на трошоците на
произведената енергија како и добивање на чиста економија.
Изготвувањето на оваа стратегија е врз прифатените директиви од законската
легислатива на ЕУ за промоција и користење на обновливите извори на енергија во која
спаѓаат: ветрот, сончевата енергија, хидроенергијата, геотермалната енергија, биомаса,
биогасови, енергија на бран, енергија на плима и осека. Основната и главна цел на оваа
стратегијата е да се добијаат информации со детална анализа на тоа колкав е
расположливиот потенцијал од обновливите извори на енергија, дали географската
поставеност на земјата има допринос со располагањето на овие извори, какво ќе биде
влијанието на обновливите извори врз целиот енергетски систем, дали тоа ќе влијае врз
формирањето на цената, можноста од подржување на државата за можните потенцијални
инвеститори, колку е можно поверодостојно да се испланира колкаво ќе биде
производството од инсталираната моќ на овие извори, колкаво е нивното учество во
целокупното производство, процентуалното учество во финалната потрошувачка, како за
крај на тоа дали ќе се постигне посакуваната заштита на животната средина од
користењето на обновливите извори т.н. можноста од намалување на емисиите на
стакленичките гасови со користењето на овие извори.
Од расположливите видови на обновливи извори посебно внимание од оваа
стратегија ќе се посвети на сончевата енергија со посебен осврт на фотонапонските
системи. Со носењето на оваа“ Стратегија за искористување на ОИЕ во РМ до 2020
година“ не бележи посебно искуство и затоа планирањето на очекуваните вредностите се
претежно земени од искуствата на развиените земји. Географската позиција и клима во
РМакедонија, со просечно годишно зрачење од 1 385 kwh/m2 и просечно дневно зрачење
62
од 3,8 kwh/m2, ја прави земја со висик потенцијал за искористување на сончевата енергија

од просечните Европски земји ( 23 ).
 И ако Македонија располага со голема расположливост на сончева енергија , таа во

моменталната состојба на донесување на стратегијата, располага само со
инсталирани термални системи за добивање на топла вода, додека за да се определи
влијанието на произведена енергија од фотонапонски ситеми врз
електроенергетскиот систем, бидејки се наоѓа во почетна фаза на имплементација
на овие системи, може само да определи некакво ограничување за нејзината вкупна
застапеност во електроенергетски биланс на земјата.
 Во стратегијата, според Регулаторната комисија се имаат донесено одлуки и
правилници со кои се уредуваат дадените субвенции т.н. повластени тарифи за
секоја технологија посебно зависно од тоа каква се инвестиционите трошоците и
каков е економскиот ефект ќе има врз формирањето на цената на електричната
енергија. Ако е предвидено да се ограничи инсталирањето на ФС на 10 MW, од нив
планирано производство од 14 000 MWh по планирана повластена тарифа (од 260
до 300 eur/MWh–или земена 268 eur/MWh), ако пазарната цена на ЕЕ би се движела
од 60 до 80 eur/MWh, тогаш би имале зголемени трошоци кои би се движеле од 2,63
до 2,91 eur или во процент изразено од 0,31% до 0,46% би била зголемена цената на
електричната енергија поради повластените тарифи за ФС.
 Определување на цели за обновливите извори на енергија–Планираното
искористување на на ОИЕ (фотонапонските системи) се разликува на две нивоа:
o Планирање до 2020 година :

 Планирање на фотонапонски системи од:
a) Планирано инсталирање на 10-30 MW и
b) Планирано производство од 14-42 GWh;
 Планирано учество на ФС во потрошувачката на финална енергија е 21%,
начинот на кој се добива овој процент е на следниот начин:
a) се определува долна граница од 14 GWh; и
b) горна граница на производство од 42 GWh.
c) се предвидуваат 4 сценариа на движење и тоа:
1. сценарио = 14 GWh
вкупно = 84 : 4 = 21% планирано учество
__________________________
( 23 )
- Податоци од “Стратегија за искористување на ОИЕ во РМакедонија до 2020 година”
63
 Планирано учество на ОИЕ во производство на електрична енергија се

планира да изнесува околу 25% а на ФС како самостоен дел (поред
претходните претпоставени податоци) би изнесувал околу 0,5% учество.
o Планирање до 2030 година :

 Планирање на фотонапонски системи од:
а) Планирано инсталирање на 20-40 MW и
b) Планирано производство од 28-56 GWh;
 Планирано учество на ФС во потрошувачката на финална енергија е од 21%
до 28%, начинот на кој се добива овој процент е на следниот начин:
а) се определува долна граница од 28 GWh; и
b) горна граница на производство од 56 GWh .
c) се предвидуваат 2 сценариа на движење и тоа:
 сценарио со долна граница од 28 GWh каде се
предвидува од сите заедно ОИЕ произведена ЕЕ да биде
8.781 GWh а вкупна потрошувачка на финална енергија
да биде 41.710 GWh или 8.781*100/41.710=21%
планирано учество, и
 сценарио со долна граница од 56 GWh каде се
предвидува од сите заедно ОИЕ произведена ЕЕ да биде
10.646 GWh а вкупна потрошувачка на финална
енергија да биде 38.560 GWh или
10.646*100/38.560=28% планирано учество.
 Планирано учество на ОИЕ во производство на електрична енергија се
планира да изнесува околу 30% а на ФС како самостоен дел (според
претходните претпоставени податоци) би изнесувал околу 1 % учество.
 И како најважен сегмент кој се планира со оваа стратегија е оценката за

ефективност на технологиите за користење на ОИЕ и нивното влијание врз
намалување на стакленичките гасови на годишно ниво, кои во 2020 година можат да
бидат редуцирани со ОИЕ.
Планираните резултати кои можат да се постигнат 2020 година би биле смалување на

вкупните емисии на стакленички гасови за околу 7,8% со користење и употреба на ОИЕ,
меѓутоа освен оваа придобивка можат да се набројат и други кои ќе бидат насочени кон
одржлив и чист развој, која ќе ги вклучи и сите сегменти на делување како од економски,
социјален и еколошки аспект.
64
6.3.Водење енергетска политика според правилата на ЕУ
Во изминатиот век кога Европа била исправена пред предизвиците за постигнување

на мир и просперитет преку зајакнување на меѓунационалните односи, последните 20-тина
година се соочува со нови предизвици кои претставуваат можност за развој и создавање на
услови за енергетска безбедност. Поголемата закана за енергетската безбедност е фактот
што производството на енергија и ако бележи раст во своите статистики никако да ги
задоволи потребите од неа кои се, сé поголеми. Така, грижата е оправдана кога станува
збор за обезбедувањето на енергија, намалување на увозната зависност на било која земја
каде причината потекнува од недостаток од балансирано трошење на енергија колку што
има произведено енергија, зголемени трошоци за заштита на животната средина како
резултат на сеуште користењето на фосилните ресурси со кои штетата на екологијата е
преголема на глобално ниво отколку добивката која се очекува да се добие.
Токму затоа не само на локално, национално туку и на глобално ниво се решава овој
проблем на енергетската небезбедност преку изготвување на стратегии, планови, договори,
закони и енергетски политики со кои ќе се гарантира некаква сигурност во ова поле на
делување. Пристапувањето на проблемите со голема сериозност може да го привлече
вниманието на пошироката јавност како и подигање на свеста за можните штети кои
настануваат или ќе настанат во блиска иднина.
РМакедонија како кандидат за членство во ЕУ треба да се движи по строгите
правила и барања почитувајќи ги европските регулативи и директиви во доменот на
обновливата енергија, производството, нејзината употреба, потенцијалниот пазар и
заштедата на енергија. Зголемената побарувачка на енергија во индустријата, јавниот
сектор и домаќинствата како резултат на брзиот развој на РМакедонија се причина за
развој на енергетскиот сектор. Но, се очекува економскиот развој на земјата да придонесе
за уште поголема потреба од енергија. Македонија како доста мала земја која нема излез
на море, и без сопствени природни ресурси како нафта и гас само се дава слика за
проблематична состојба во создавањето на енергетска безбедност, кое е едно од
најдискутираните прашање на европско и светско ниво. Објаснувањето на терминот
“енергетска безбедност“–претставува постојаност на енергетските извори по пристапни
цени, обезбедувањето на долгорочен план е снабдување со енергија во согласност со
економските можности и еколошките потреби и краткорочно кога се реагира брзо на
ненедејни промени во билансот на понуда и побарувачка на енергија.
Последните статистики од истражувањата на Светскиот енергетски совет (24),
Македонија ја рангираат за енергетската безбедност на 112 место, за одржување на
животната средина на 116 место за 2015 година од испитувани 130 земји. Тоа е само уште
еден факт дека Македонија длабоко треба да го решава проблемот кон насочување и
искористување на обновливите извори за производство на енергија, бидејќи се наоѓа во
состојба на недостиг или воопшто ги нема претходно споменатите природни ресурси и
фосилните горива.
__________________
(24)-
http://www.worldenergy.org/data/trilemma-index/
65
За да се почне со барање на излез од постоечката состојба треба да се

идентификуваат главните проблеми кои оневозможуваат да се има посакуваната енергетска
состојба, кои можат да се поделат на: надворешни и внатрешни фактори и ризици на
енергетската безбедност. Како надворешни фактори без разлика дали се од економски,
политички или пак од климатски карактер и кои имаат потенцијал да влијаат врз
снабдувањето со енергија на РМакедонија можат да бидат посочени неколку и тоа:
поставување на грчкото ембарго, немање независен излез на море , зависност од увоз на
нафта и гас, кризата во Украина. Додека внатрешните фактори се природни катастрофи
предизвикани од различна природа како поплави, пожари, недостаток на природните
ресурси и потребата да се замени со увоз на суровини и финална енергија, и ризици како
последица на човечкиот фактор од носење на неподобни политички или економски одлуки.
Еден од приоритетите на Енергетската стратегија и ублажување на проблемот со
снабдување на енергија е зголеменото учество на ОИЕ, каде до некаде се постигнува таа
енергетска сигурност преку максимално користење на сите расположливи домашни
ресурси. Неискористениот потенцијал на обновливи извори според “ Стратегијата за
искористување на обновливите извори на енергија на РМ до 2020 година “ е 3 795 GWh, а
учеството на обновливите извори во финалната потрошувачка до 2020 година изнесува
21%, кој процент до сега не е надминат и покрај позитивните показатели за развој на
ваквите централи.
Сите истражувања и анализи упатуваат на тоа како да се намали или дали е
возможна иднина ако резервите на јаглен, со кои располага Македонија во моментов, се
намалени и ако во истражувањата од страна на енергетските експерти со ваквото темпо на
искористување на јагленот во догледно време резерви ќе нема а најголемата негативна
страна е загадувањето на животната средина, испуштање на стакленички гасови и
глобалното затоплување. Што тоа ќе значи за енергетскиот сиситем и дали само
останувањето на обновливите извори ќе се одржува нивото на енергетска безбедност се
дискутабилни прашања за кои ќе требаат подетални анализи, бидејќи сонцето и ветрот
имаат свои специфичности во нивното користење бидејќи зависи од природните услови,
климата, ден/ноќ за соларната енергија, како и производството на новите технологии за
користење на обновливите извори се со многу големи инвестициски трошоци а позитивна
страна е чистата и здрава средина.
Политиките кои се насочени кон намалување, штедење на електричната енергија
односно подобрување на енергетската ефикасност заедно со развојот на нови извори на
обновлива чиста енергија, нудат беспрекорни можности за движење во правец на
декарбонизиран и чист енергетски сектор. Европските политики за енергетски и климатски
промени ќе бидат фокусирани на енергија која е прифатлива и достапна за сите , зелена
енергија согласно поставените цели до 2030 год. Имплементација на законодавството на
ЕУ врз енергетските политики на Македонија се одразува преку обврските од
склучувањето на меѓународните договори со кои Македонија е поблиску до европските
енергетски политики.
66
Македонија како потписник на повеќе меѓународни договори и конвенции од

областа на енергетиката и заштита на животната средина е само чекор поблиску на
посакуваната цел а тие договори се (25):
 Договор за енергетска повелба;
 Договор за основање на Енергетска заедница;
 Статут на ИРЕНА (Меѓународна агенција за обновлива енергија );
 Регионална асоцијација на енергетски регулатори ( ERRA );
 Совет на европските регулатори за енергетика (CEER);
 Рамковна конвенција на ОН за климатски промени;
 Кјото Протокол;
 Меѓународна унија за заштита на природата (IUCN)
Во овој дел РМакедонија на меѓународен план остварува соработка со повеќе
државни и владини организации од Италија, Германија, Словенија, Бугарија и Србија; како
и со меѓународни ораганизации како: Светска банка, Меѓународна банка за обнова и
развој, УНДП, УНЕЦЕ, УНЕСКО.
Од сите овие договори, конвенции и спогодби, најголемо значење има Договорот за
енергетска заедница со кој Р Македонија се обврзува да го прилагоди и имплементира
националното законодавство со законодавството и политикита на ЕУ во областа на
енергетиката, одржлив енергетски развој, обновливите извори на енергија, енергетска
ефикасност и животната средина. Европската комисија е надлежна да ги следи случувањата
и да ги процени достигнувањата во Македонија спроред правилата кои се одредени со овие
договори, како првенствено достигнување на пакетот за енергија и клима “20-20-20” до
2020 година, денес се зголемуваат очекувањата на ЕУ со новите протоколи до 2030 година
каде се зголемуваат проекциите за намалување на емисиите на стакленички гасови на 40%,
а се зголемува употребата и енергетската ефикасност на 27%. Денес се предвидуваат да
настанат реформи во Европската рамка со нов патоказа за “ Европа 2050” кој претставува
најдолгорочниот план донесен во рамките на ЕУ, чија основна цел е да помогне да се одвои
економскиот раст и својот развој да го одели од користењето на природните ресурси, да го
подржи проектот на премин од ниско-јагленородна економија кон чиста и одржлива
енергија со зголемено учество и употреба на обновливи извори на енергија, подобрена
конкурентност, модернизација на транспортот и лобирање за енергетска ефикасност.
Границите на овој патоказ се искачуваат до 80% на намалување на штетните емисии и од
40–60% на користење на обновливите извори на енергија.
Ако од претходното истражување можеме да ја согледаме моменталната состојбата
на РМакедонија, кое ќе биде само показател за да може да направиме споредба со
состојбите на другите држави на балканот и членките на ЕУ за да заклучиме што треба да
направи за да ги постигне поставените цели на усвоените планови и стратегиите.
Инвестициите во соларната енергија остануваат и го продолжуваат глобалниот
трендот на зголемување од 12% во развиените земји и земјите во развој;
____________________________________
(25)
- Агенција за енергетика на РМакедонија,и
- Министерство за животна средина
67
Табела бр.20 : Инвестиции во ОИЕ(споредбено со PV) зголемени/намалени 2004-2015 година

во мил.$
инвестиции соларнаPV ветар биомаса мали хидр. геотермална биогорива океан

Вкупно мил.$ 161 110 6 4 3 2 0,2
% 12% 4% -29% -42% -35% -23% -42%
Извор: UNEP, Bloomberg New Energy Finance
Во Македонија може да се забележат од 2010–2014 година со вкупно инсталирани
капацитети отпаѓаат 27 GW.
Споредбено со балканските(26) и европските земји Македонија може да се оцени
каде се наоѓа и на кои нови правци треба да се насочува кон користење на соларната
енергија.
Табела бр.21 : Фотоволтаични централи инсталирани во ЕУ (MW)

Држави на ЕУ 2015 во (MW) по жител
Германија 39.763,0 489.80
Италија 18.924,0 311.30
Шпанија 4.921,0 106.00
Грција 2.613,0 241.70
Бугарија 1.021,0 141.70
Австрија 935,3 108.90
Словенија 257,4 124.80
Хрватска 44,8 10.60
Вкупно во ЕУ (во GW) 94.57 186.10
Извор : https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_energy_in_the_European_Union
Албанија се карактеризира од вкупно 27,5% учество на ОИЕ во целокупното
производство, најголем процент на учество има во биомаса 9,4% и малихидроцентрали со
17,5% во PV капацитети само со 0,5% учествува.
Црна Гора, ОИЕ користи вкупно 32,5% или пооделно на биомаса отпаѓа 17%,
малихидроцентрали со 15,5% ,соларната енергија не е застапена.
Исто и во Србија,ОИЕ вкупното учество е 15,1% од кои 7,9% отпаѓа на биомаса и
7,1% учествуваат малитехидроцентрали, солрната енергија во 2014 година достигнува до
6GW инсталирано фотоволтаични централи .
Босна и Херцеговина исто како и Албанија се со 27,5% учество на ОИЕ, кои со
19,2% отпаѓаат на биомасата, 6,5% се малитехидроцентрали, но поради слабата економска
состојба други иницијативи за инвестиции во други ОИЕ како соларната нема иницијативи.
Косово како и останатите балкански земји ОИЕ има со 12,4%(11,8% биомаса и 0,6%
на малихидроцентрали но соларната енергија не се користи. Македонија во споредба со
овие балкански земји е во солидна состојба со учество во ОИЕ со 5,7% вкупно од кои(0,8%
ФЦ, 2,85% на М.Х., 1,8% на ветер и 0,28% на биогас).
(26)
- Извор : https://ec.europa.eu/eurostat
68
6.4.Повластена тарифа во земјата и регионот
Основната цел за зголемено учеството на обновливите извори на енергија во целокупното

производството на ЕЕ треба да биде потикната и поткрепена со голем број на различни
активности и мерки за субвенционирање од страна на државата . Изнаоѓањето на мерки кои
се реални за спроведување на енергетските политики и европските директиви спрема кои
се стеми да ги подржува било која земја, значи придонесување кон развој и поголема
конкурентност на енергетскиот пазар на глобално ниво. Со постигнување на целта преку
регулираните субвенции за зголемено учество на обновливите извори на енергија, крајниот
резултат би бил ефикасна економија, задоволна социјална категорија и грижливост на
човековата околина заштитена од негативното влијание од досегашните фосилни начини
на производство на ЕЕ.
Со позитивната примена на мерките за субвенционирање на произведената “зелена”
енергија од обновливи извори на енергија во сите енергетски биланси се бележи зголемен
раст и зголемено учество како во билансите за производство така и учество на ЕЕ од ОИЕ
во билансите за потрошувачка на ЕЕ. Најмногу истакнати мерки преку кои се очекува
најпозитивно влијание на економијата од користењето на обновливите извори на енергија
се: програми за локален одржлив развој, енергетска ефикасност, зачувување на животната
средина, добивање на зелена чиста енергија каде охрабрувањето и подршката доаѓаат
преку одобрување на грантови, заеми и зелени кредити со поволни ниски каматни стапки.
Меѓутоa едно е јасно дека сите мерки кои се преземаат имаат ист резултат, промовирање на
идејата за искористување на обновливите извори на енергија.
Постојат широк опсег мерки кои владите од ЕУ ги користат за подршка на
производството на електрична енергија од ОИЕ, кои можат да бидат поделени во две
категории (27) :
 Инвестициска поддршка (грантови, ослободување од извесни даноци, попусти при
купување определен вид материјали ) и
 Оперативна поддршка (повластени цени, зелени сертификати, тендери,
ослободување од различни даноци и сл.).
Според Директивите на ЕУ и проследените истражувања се забележува дека
ефикасна подршка имаат мерките кои се пазарно ориентирани т.н. мерки за оперативна
подршка кои за нивно спроведување се користат различни инструменти како инструменти
за утврдување на квоти и утврдување на цени. Разликата меѓу овие инструменти е што со
инструментите за утврдување на квоти се базираат на примена на зелените сертификати со
кои се потврдува веродостојноста за потеклото на електричната енергија од обновливите
извори на енергија и правото да се тргува на либералниот пазар со што се овозможува
остварувањето на целите на поставените директиви.
_________________
(27)
- Базна студија за обновливи извори на енергија во РМ (потпишан договор во Брисел,јануари 2008
год)
69
Додека со инструментите за утврдување на цените спаѓаат примената на разните

повластени тарифи(FIT)(28), премии и фискална политика. Овие три вида на дел од мерки се
преземаат само на домашните производители на електрична енергија од ОИЕ кои ја имаат
референцата – повластени производители и кои се обврзани да ја предадат произведената
електрична енергија на електроенергетскиот систем на државата. Кога станува збор за
повластена тарифа таа претставува(29)“ однапред утврдена сума за произведено количество
на енергија (парична единица / KWh)“ која повластена тарифа е донесена од страна на
регулаторна комисија со носење на одлука , и точно назначено од кога настапува во сила
по објавување во службен весник на државата. Повластената тарифа во себе ги има
вкалкулирано трошоците настанати на операторите на мрежата, таа е определена на точно
загарантиран рок за откуп и за различен тип технологија висината е различна во зависно од
тоа која технологија посилно се промовира има највисока вредност за другите технологии
кои се користат за ОИЕ имаме скалесто намалување на повластената тарифа.
Премиите претставуваат посебен “додаток на пазарната цена на електричната
енергија“(30) и целта на нивното воведување е зголемување на конкуренцијата во
производстводството на енергија.
Додека фискалната политика всушност претставува збир на даночни намалувања
или целосно ослободување се со цел стимулирање на ОИЕ. Овие даноци се наменети за
оние кои користат конвенционални извори, а ефектите се со високите даноци да се насочат
производителите кон користење на новите технологии за користење на ОИЕ каде има
даночни ослободувања.
Посебни специфични ситуации кај примената на повластената тарифа има што
постојат определени граници на субвенционирање на фотоволтаичните електрани.
Определувањето на границите на субвенции пред се зависи од вкупната инсталирана
моќност која со давањето на субвенции се потикнува градба на вакви централи и развој на
нови технологии за користење на сончената енергија. Најголемата причина за примената на
разни субвенции во сверата на фотоволтаичните централи се високите инвестициони
трошоци, каде распределбата на овие фотоволтаични централи зависи од специфичните
географски положби и постоечката соларна радијација. Од начинот на поставување на
фотоволтаичните централи во некои држава зависи и колкава ќе биде висината на
повластената тарифа, така можноста за поставување на овие централи на слободни земјени
површини и поставување на постоечки изградени објекти, поставување на фасадите од
градежните објекти се само возможни ситуации кои во разни држави различно се
субвенционираат.
Праксата покажала дека РМакедонија согледувајќи ги искуствата на понапредните
земји со доста појаки економии во областа на потикнувањето, развојот и примената на
обновливите извори на енергија во своите политики акцент става на
______________________
(28)ANG.
feed-in-tarif (FIT) – Повластена тарифа
(29)
Инструменти за утврдување на цени (Базната студија за ОИЕ)
(30)
Стратегија за искористувањена на ОИЕ во РМ до 2020 година
70
ограничување на инсталираниот капацитет на сончевите електрани кои ќе го носат називот

повластени производители на електрична енергија од ОИЕ и ќе користат повластени
тарифи.
Ограничувањата се однесуваат , прво на вкупниот инсталиран капацитет (MW) во
зависно од тоа каква технологија користи и второто ограничување се однесува на
инсталираниот капацитет за секоја електрана посебно.
Табела бр.22 : Инсталиран капацитет на електрани на ОИЕ за повластена тарифа

Вкупен
капацитет за кој Инсталиран капацитет по
Тип на
се применуваат електрана за примена на
електроцентрали
повластени повластена тарифа
тарифи (MW)
Фотоволтаични електрани со
4 До 50 kw
инсталирана моќност до 50 kw
Фотоволтаични електрани со
14 До 1 mw
инсталирана моќност над 50 kw
Извор : Сл.Весник на Р.Македонија бр.56/13 – Одлука за вкупна инсталирана моќност
На ППЕЕ произведена од ОИЕ
Ограничувањата се поставуваат за да може самата држава да се заштити и тоа да не

се наруши снабдувањето со електрична енергија од технички аспект и од економски аспект
да не се зголемат трошоците на потрошувачи бидејќи обезбедувањето на средствата за
исплаќање на производителите по повластени тарифи се прави токму преку плаќањето на
сметки на крајните потрошувачи.
Изработените економски анализи се прават врз основа на претпоставки околу:
степен на изграденост на фотоволтаичните електрани и тоа претпоставуван на максимално
ниво до 1 mw; претпоставен фактор за производство на електрична енергија од
фотоволтаичните централи е пресметано со оптоварување од 1 400 h/год; просечна цена на
електрична енергија на пазарот на големо претпоставена е во границите од 60 eur/mwh
(ниска вредност) и до 80 eur/mwh (висока вредност); повластената тарифа за
фотоволтаичните електрани претпоставена на 420 eur/mwh (состојба во 2009 г); ако
вкупната потрошувачка на електрична енергија во Р.Македонија изнесува 10 500 GWh; и
сето тоа да се случува на либерализиран пазар каде крајната цена на електричната енергија
ќе биде во согласност со цените на пазарот на електрична енергија на големо.
Врз база на овие претпоставени податоци (31) посебно изразени за фотоволтаичните
електрани, дополнителни трошоци за набавка на ЕЕ од повластените тарифи на ФЕ би била
0,5 еур, или процентуално изразено, зголемувањето на трошоци за набавка на ЕЕ поради
повластената тарифа на ФЕ ќе биде во границите од 0,6% до 0,8% во зависност од тоа како
се движи цената на ЕЕ на пазарот. Овие пресметки за вкупно инсталираните електрани
од ОИЕ и нивното влијание врз цената на ЕЕ на крајните потрошувачи ќе биде во
границите од 1,4% до 3,1% за дистрибутивните потрошувачи , и од 1,9% до 4,2% за
_______________________
(31)-Базна студија за ОИЕ (стр79 и 80)
71
директните потрошувачи. Според тоа релативното мало зголемување на цената за крајните

потрошувачи може да се обезбеди да се финансираат повластените тарифи за околу
600 000 MWh годишно планирано производство на ЕЕ од ОИЕ, кој до сега според табела
бр.17 имаме произведено 377 064 MWh што значи дека има сеуште доволно простор за
зголемување на инвестиции во централи за ОИЕ .
Врз основа на погоре изнесеното може да се забележи дека со овие анализи може
точно да се утврди колкаво влијание има повластената тарифа врз цената на електричната
енергија на крајните потрошувачи доколку се изградени овие централи , и во спротивно со
утврдувањето на нивното влијание да се реагира за зголемување или намалување на
поставените ограничување.
Во Законот за енергетика децидно е изнесено дека целокупното производство од
повластените производители на електрична енергија од ОИЕ треба да го откупи ОПЕЕ но
не е точно никаде наведено како и од каде ОПЕЕ ќе ги обезбеди и надомести сите тие
средства и трошоци за таквиот откуп на енергија. Според пропишаните одредби од
посочениот Закон за енергетика и Правилникот за пресметка на цените на електричната
енергија овие трошоци имаат третман на “пренесени трошоци“ каде операторот преку
тарифата ги пренесува своите трошоци на крајните потрошувачи. Таа тарифа во себе ги
содржи сите трошоци за непрекинато производство и снабдување со електрична енергија а
тие се: трошоци за управување со ситемот, за покривање на техничките загуби и
одржување на системот и сервисирање, покривање на трошоците настанати за организација
на пазарот, балансирање на тој пазар и т.н. Со воспоставување на либерализиран пазар,
ОПЕЕ отстапувањето на електричната енергија на корисниците на системот (снабдувачите)
сето тоа се завршува по регулирани цени или по пазарни цени, и ако се дојде до ситуација
ако повластените тарифи за електрична енергија произведна од ОИЕ е повисока од
регулираните или пазарните цени тогаш се доаѓа до ситуација на финансиски дефицит за
кој дефицит е потребно да се надомести со нови извори на прибирање на финансиски
средства за да не настани недостаток на електрична енергија кој недостаток ќе го осети и
ќе се наруши целиот систем на функционирање во државата. Затоа секоја земја има свои
механизми за прибирање на тие неопходни средства за покривање на повластените
производители, но во услови каде сеуште се заостанува во целосната процедурата на
функционирање на пазарните правила. РМакедонија како релативно мал пазар изнаоѓањето
на средства преку формирање на посебни фондови тоа би значело само дополнителни
трошоци со што би се зголемила непотребно цената на електричната енергија, затоа
воведува тарифа за користење на преносниот систем. Всушност таа тарифа е разликата
помеѓу набавната цена (повластената тарифа) и продажната цена (регулираната
цена) која е внесена во оваа тарифа за користење на преносниот систем што на крај ја
плаќаат крајните потрошувачи, и на ваков начин ќе се применува оваа тарифа се до
моментот кога целосно ќе се либерализира пазарот на електрична енергија.
Бенифит од предложениот модел од кој ќе се финансира повластената тарифа на
повластените производители на електрична енергија преку давањето на шанса за
промовирање и користење на ОИЕ за да се стасаат поставените енергетски цели на
глобално ниво и зголемените потреби од електрична енергија заради наметнатите модерни
72
животни потреби, се обезбедува на транспарентен начин, подеднакво учество на сите

корисници во енергетскиот систем и со минимални трошоци без наметнување на
дополнителни тошоци за kwh потрошена електрична енергија.
Табела бр.23 : Движење на повластената тарифа во Република Македонија
Повластена тарифа за
Временски период на
Одлуки за фотонапонски систем производство на
користење
(објавени во сл.весник на Р.М.) електрична енергија
повластена тарифа
(€cents/KWh)
Сл. Весник на РМ бр.112/08 за
46 ( ≤ 50 kw )
фотоволтаични електрани кои добиле 20 год
41 ( > 50 kw )
одобрение за градба од 01.09.2008 год
38 ( ≤ 50 kw )
34 (50 kw – 1 000 kw )
30 ( ≤ 50 kw )
26 (50 kw – 1 000 kw)
16 ( ≤ 50 kw )
12 (50 kw – 1 000 kw)
Извор : Сл.Весник на Р.Македонија
Според официјалните предложени цени на откупување на електричната енергија од

ФЕ , државата треба да обезбеди средства во висина од 4,5 милиони € или 278 мил.ден.
Табела бр.24 : Откуп на ЕЕ од ППЕЕ – Фотоволтаични електрани во 2015 година
Откуп на ЕЕ Откуп на ЕЕ од
Тип на Број на Инсталир
од ППЕЕ ППЕЕ
електроцентрали ФЕ ана моќ
(кWh) (денари без ддв)
Фотоволтаични електрани 101 16.663,33 21.782.436 278.938.770
Извор : Извештај за работата на РКЕ на РМ во 2015 година
Меѓутоа споредбените податоци се најдобри за точно се утврди до каде е

имплементирањето на европските директиви и планираното со стратегијата за ОИЕ(32) :
Во 2015 година годишното производство на електрична енергија на ППЕЕ изнесува
263.613 mwh , споредбено 2014 г =81.948 mwh, 2013 г=38.442 mwh, 2012 г=18.106 mwh,
2011 г=9.624 mwh и 2010 г= 2.214 mwh .
Просечната цена која се добива на произврдена електрична енергија за €/mwh :
2015 г=103 € ,2014 г=112 € ,2013 г=137€, 2012 г=138€, 2011 г=131€, 2010г=102€.
Врз основа на ова вкупниот годишен трошок за откупена ЕЕ по повластена тарифа –
произведеното по просечната цена на ниво на сите ОИЕ ќе биде : во
2015г=24.136.268мил.€(од кои само 4,5 мил. € се за ФЕ) , 2014 г=9.179.822мил.€, 2013
г=5.274.422мил.€, 2012г=2.502.742мил.€, 2011г=1.263.934мил.€ и 2010г=226.819мил.€.
_______________________
(32)-извор - АД МЕПСО Р Македонија
73
Табела бр.25 : Движење на повластената тарифа низ Европските земји

Повластена тарифа Времетраење
Р.бр
Држави Забелешка
€centi / KWh (години)
1 Грција 0.115€(≤100kwh)
0.090€(>100kwh)
20 -
0.095€
( neograniceno)
2 Црна Гора 0.15€
12 -
(neograniceno)
3 Македонија 0.16€(≤50kw)
20 -
0.12€(>50kw)
4 Словачка 0,09894€(≤30kw) 15 -
5 Франција 0.1440€(≤36kw)
0.1368€(36-100kw) 20 -
0.0612€100kw-12mw)
6 Романија 108-220€(за секој mw) 6 Зелен сертификат
7 Србија 0.2066€(≤30 kw) 12
-
0.2066-0.1625€(30-500kw)
8 Италија 0.176€(1-3kw)
0.165€(3-20kw)
0.151€(20-200kw)
20 -
0.124€(200kw-1mw)
0.113€(1mw-5mw)
0.106€(≥5mw)
9 Бугарија Bgr 0.21181(≤5kwh)
Bgr 0.20397(5-30kwp)
20 -
Bgr 0.16912(30-200kwp)
Bgr 0.14468(200kwp-1mwp)
10 Австрија 0.115€(5-200kwp) 13 -
11 Хрватска Hrk 1.91(≤10kw)
Hrk 1.70(10-30kw) 14 -
Hrk 1.54(30kw-1mw)
12 Шпанија 0,283€(≤20kw)
30 -
0,15675€(≥20kw)
13 Холандија - - За секој купен PV намален
данок до 44%
14 Словенија 0.06675€(≤50kw) 15
-
0.06149€(50kw-1mw)
15 Германија 0.1231€(≤10kw)
0.1197€(10-40kw)
20 -
0.1071€(40kw-500kw)
0.0853€(≤10mw)
16 Малта 0,155€(≤40kw)
20 -
0,15€(≥40kw)
17 Луксембург 0,264€(≤30kw) 15 -
18 Брисел 0,204€(за сите kwh) 10 -
http://www.pv-magazine.com/services/solar-incentives-and-fits/feed-in-tariffs-in-
europe/#axzz4LhvbBvJu
74
Најновите информации за најновиот предложен модел за субвенционирање на

обновливите извори на енергија во ЕУ, повластените тарифи ќе останат во сила само за
мали производители додека големите повластени производители на произведената енергија
ќе ја пласираат на слободниот пазар за која ќе си обезбедуваат сами место на берзата.
откуп на ЕЕ од ППЕЕ
Цена / MWh
по повластена тарифа
откуп на ЕЕ по
цена на слободниот
пазар на големо
(во случај на увоз)
Одреден период
Според сликовитото прикажување се наметнува прашањето зошто со повластената тарифа

треба да се зголемат придобивките од производството на ЕЕ од обновливите извори на
енергија. Самата слика ја прикажува основната особина која се добива со повластената
тарифа а тоа е стабилност на цената на пазарот на ЕЕ на подолг период.
Придобивките од влијанието на повластената тарифа можат да се согледаат од:
 Добро дизајнирање на енергетската политика;
 Со повластената тарифа се стабилизира цената на ЕЕ што претставува основа за
привлекување на нови инвестиции;
 Можност за воведување на усовршени “зелени“ технологии за користење на ОИЕ;
 Поставените услови, загарантираниот откуп, намалувањето на инвестициските
трошоци сето тоа преку повластената тарифа е резултат за брз економски развој;
 Стабилната и долгорочна цена е одраз на подобрување на животната средина;
 Создавањето на слободни работни места е ефектот на сите претходни наведени
придобивки од повластената тарифа.
Меѓутоа за разлика од откупената ЕЕ по цена на слободниот пазар т.н. движењето на
цената на европската берза, каде висина на цената се менува постојано според потребите и
побарувачката во различен период каде може да биде различна, тоа може да доведе до
нестабилност во сите сектори на економијата на било која држава.
Можеме да заклучиме дека повластената тарифа (feed in tariff - “FIT”) е
најефективниот механизам за стимулирање на одржливата енергија , инструмент за
потикнување и развој на ОИЕ. Успехот од воведувањето на повластената тарифа е во
интерес на енергетската политика, а повластената тарифа се разликува од една држава во
друга, бидејќи искуството од Европа покажува дека FIT политиката е само одраз на широк
спектар на префинети политики во кои повластената тарифа е само клучен елемент во
нивниот успех и ефикасност.
75
7.ИСТРАЖУВАЊЕ И МОДЕЛ ЗА АНАЛИЗА НА ФОТОВОЛТАИЧНИ СИСТЕМИ
7.1.Метод на операциони истражувања

Инвестирањето во фотоволтаичните системи е доста актуелна тема која има потреба
од многу анализи секако не само на техничкиот дел кој е основа за понатамашните
анализи, но секако без подршка на економско – финансиските анализи нема да биде
комплетно, прецизно и доволно јасно која е целта што се сака да се постигне.
А целта е: Најдобро техничко решение со кое ќе се добиваат максимално најмногу
произведена електрична енергија по kW/h за најниска оправдана економска цена на чинење
на инвестицијата.
Точно од тука потекнува и идеjата за изработака на овој магистерски труд:
 Прво, да се анализираат сите расположливи технички достигнувања од
првата и втората генарација на фотоволтаични ќелии и да се потврди со
висината на трошокот кој тип на фотоволтаичен модул е економско –
технички оправдан;
 Второ, дефинирање на точно избрани локации за инсталирање на
фотоволтаичната централа (ова истражување ќе биде за претходно
дефинирани различни четири локации , со различна големина зависно од
ограничувањата на инсталираната моќ според индивидуалните потреби);
 Трето, идејата насочена кон искористување на кровните површини како
расположливи слободни површини без да се нарушува животната средина и
споредбено со инсталација на земјена површина;
 Четвртата, идеја која можеби и е клучниот одговор на посакуваните
инвестиции дали е изводливо фотоволтаичните системи за производство на
соларна електрична енергија да бидат сомостојно изведени за сопствена
потрошувачка (објект кој е веќе на електричната мрежа од ЕВН РМ или
објект кој е надвор од елктричната мрежа како недостапни локации за
приклучок во ЕВН) или приклучени на електричната мрежа за дирекна
продажба и да го добиваат статусот на повластен производител на
За сите податоци претходно е потребно за различните локации да се определат
точните географски координати, на која надморска височина се наоѓаат и со каков
потенцијал на соларна (сончева) ирадијација располагаат посочените локации (измерените
податоци за сончевите зрачења се добиени од посебен симулациски програм).
Од сите овие понудени варијанти на инвестиција, на крај треба да се избере еден
понуден модел за кој ќе се изведат финасиските резултати кои треба да ја оправдаат
направената инвестиција. Но не и секогаш, најдоброто решение не é и секогаш
најзадоволително. Но од анализата на крај треба да бидат задоволни не само инвеститорите
туку и задоволно и општеството со процесот на користење на соларната енергија, повисок
степен на развој на економијата, заштитена животната средина од исцрпување на
природните ресурси и загадувањето од емисија на штетните гасови во атмосверата.
76
Методологијата која е поставена во овој труд ќе ја претстави комплексната анализа

на техничко – економските параметри за секој модел посебно од кои ќе зависи крајниот
резултат.
Влезни параметри на разгледување ќе бидат:
А. Технички:
 Координати на понудената локација,

 Број на сончеви денови по месеци,
 Видови на PV ќелии,
 Карактеристики на PV ќелии,
 Трошоци по тип на PV ќелии,
 Трошоци за потребана техничка опрема (кабли, инвентори, акомулатори и
друго),
 Метална конструкција,
 Потреба од обезбедување и подготовка на расположлива кровна површина
за инсталација или обезбедување на земјоделска површина,
 Планирање на трошоци за материјали, административни трошоци,
оперативни трошоци и трошоци за работна рака,
 Потреба од кредит.
Б. Економски:
 Годишно производство на електрична енергија,

 Можни загуби во системот,
 Реално инсталиран капацитет (во предвид земени инсталираната моќ
намалена за загубите во системот),
 Месечни и годишни приходи од продажба на електричната енергија,
 Инвестициски трошоци,
 Амортизација на опремата,
 Динамика на враќање на вложената инвестиција,
 Споредбени параметри на приход и трошок,
 Нето профит,
 Амортизација на кредит или проценка на потребни сопствени финансиски
средства.
77
- Карактеристики по тип и инсталациона цена на фотоволтаичен панел
Монокристални Поликристални Аморфни

Mодел
PV PV PV
Димензии (мм) 1450*950*50 1400*1000*50 1253*643*37
Тежина (kg) 15.5 19.5 14.7
Pmax (W) 250 260 40
Imp(A) 8.38 8.52 0.87
Vmp(V) 29.9 30.51 46
Isc(A) 8.92 9.09 1.0
Voc(V) 37.8 37.65 61
Umax(Vdc) 1000 1000 1000
Инсталациона цена
1 euro 0.75 euro -
( 1 панел*W )
78
7.2.Дефинирање на 4 модели за инвестирање во фотоволтаични системи
7.2.1. Домаќинство – ИНСТАЛАЦИЈА НА КРОВ(потреби за пет члено семејство) :

Основни показатели за проектирањето на фотоволтаичниот систем за потребите на
едно семејство се :
 1. Координати на локација : - 41°20`57.5``N (север) 41.349309 (југ)

21°33`34.5`È (исток) 21.559588 (запад)
 2. Надморска височина : - 656 m
(33)
 3. Сончево зрачење :
МЕСЕЦ Hh Hopt H(32) Iopt T 24h NDD
Јануари 1590 2430 2420 60 0.1 513
Февруари 2440 3390 3380 53 1.3 430
Март 4020 4950 4940 42 6.0 317
Април 5010 5450 5460 28 10.5 158
Мај 6020 5970 5990 16 15.6 28
Јуни 7080 6660 6700 8 19.6 6
Јули 7320 7110 7140 13 22.7 0
Август 6530 6920 6930 24 22.5 8
Септември 4690 5640 5640 39 17.3 54
Октомври 3320 4600 4570 51 12.2 221
Ноември 2010 3130 3110 60 6.6 408
Декември 1350 2120 2100 62 1.6 550
ГОДИШНО 4290 4870 4870 33 11.3 2693
2
Hh – Зрачење на хоризонтална рамнина (Wh/m /ден)
Hopt – Зрачење на оптимална коса рамнина (Wh/m2/ден)
H(32) – Зрачење на 32° (Wh/m2/ден)
Iopt – Оптимална наклонетост
T24h – 24 часовна просечна температура
NDD – Број на сончеви денови
_____________________________
(33)-
http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php
79
Проектирање на потребна PV електроцентралацентрала koja ќе ги задоволи

потребните количини од електрична енергија на семејството – годишната потрошувачка на
електрична енергија е 6.009 KWh и платени се 26.255,00 денари т.е. 427 €/KWh.
Платени
Потрошен
МЕСЕЦ потрошени
KWh
KWh/ден
Јануари 576 2.498,00
Февруари 627 2.632,00
Март 494 2.131,00
Април 646 2.758,00
Мај 421 1.824,00
Јуни 359 1.550,00
Јули 403 1.729,00
Август 485 2.080,00
Септември 334 1.895,00
Октомври 655 2.843,00
Ноември 425 1.821,00
Декември 584 2.494,00
ГОДИШНО 6.009 KWh 26.255,00 ден
4. Значи дека централата треба да биде “ 5 KW “ за да го исполни

потребниот капацитет од електрична енергија.
 5. Инвестициски трошоци за користење на сопствени потреби

(1 варијаната)
5 KW
Единечна Вкупна цена
фотоволтаична Количини Рабат
цена € €
електроцентрала
Панели-моно 20 250 € 10 % 4.500 €
Метална
5 100 € 10 % 450 €
конструкција
Акомулатори 8 276 € 10 % 1.987 €
Контролери 4 80 € 10 % 288 €
Кабли 25 m 5€ 10 % 112 €
Инвентор 1*5kwh 4500 € 10 % 3.600 €
ВКУПНО 10.937 €
80
 6. Инвестициски трошоци за продажба на електрична енергија

(2 варијанта)
5 KW
цена € €
електроцентрала
Панели-моно 20 250 € 10 % 4.500 €
Метална
5 100 € 10 % 450 €
Кабли 25 m 5€ 10 % 112 €
Инвентор 1*5kwh 4500 € 10 % 3.600 €
 7. Површина на кров за фиксна конструкција -

За 1 панел Вкупна
Вкупно панели
површина површина
Монокристални
1,632 m2 20 32,64 m2
панели 250W
 8. Тежина на панели -
За 1 панел Вкупно Вкупна
Тежина ( kg) панели тежина(kg )
15.5 kg 20 310 kg
панели 250W
 9. Производство на енeргија по варијанта и модел –
По симулационен модел е пресметано производство на електрична енергија за

определен модел на монокристални панели и на точно определена локација. Заради
потребната споредба, пресметките од симулацијата се направени од 1 KW номинална моќ.
Инклинација на модул: 32.0° (оптимум)
Ориентација (азимут) на модулите: 0.0°
Номинална моќ на PV систем: 1.0 KW
Проценети температурни загуби: 9,0% (користејќи локални амбиентална
температура)
Проценети рефлектирачки загуби: 2,6%
Останати загуби (кабел , инвентер и др): 17,6%
Комбинирани PV системски загуби: 27,0%
81
Приход од
Повластена
продажба на
МЕСЕЦ Ed Em тарифа за
електрична
€ / KWh
енргија (€)
Јануари 9.52 295 0.16 47,20
Февруари 13.30 371 0.16 59,36
Март 18.70 579 0.16 92,64
Април 20.10 602 0.16 96,32
Мај 21.50 667 0.16 106,72
Јуни 23.50 704 0.16 112,64
Јули 24.90 771 0.16 123,36
Август 23.90 742 0.16 118,72
Септември 20.00 601 0.16 96,16
Октомври 16.90 523 0.16 83,68
Ноември 11.90 358 0.16 57,28
Декември 8.34 258 0.16 41,28
Просечно месечно
17.7 539 0.16 86,24
годишно
ГОДИШНО 6 .470 KWh 0.16 1.035,20 €/KWh
Ed – просечно дневно производство на електрична енергија од даден систем (KWh)
Еm- просечно месечно производство на електрична енергија од даден систем (KWh)
ЗАКЛУЧОК :
1. Првата варијанта да се инсталира PV за потребите на едно семејство нема да се исплати

бидејќи ќе се судри со проблем во ладните месеци кога потребите од електрична енергија
се дупло повеќе од произведените (споредба на табелите), инвестицијата е 10.937€ ако
годишно се троши 427€ = инвестицијата ќе се врати за 25 години што е неисплатливо на
долг период и ризик од недостиг на електрична енргија.
2. Втората варијанта да се инвестира за да се продава : 8.662 € / 1.035,20 € =8 години и
3 месеци ќе се врати инвестицискиот трошок и наредните 7 години се има чист приход од
1.035,20€ , со можност во понатамошниот период да продолжи да ја продава електричната
енергија (оваа техника има околу 40 години рок на употреба).
Сумарум: oд овие понудени две варијанти подобра варијаната е втората-целосно да

се продава на електричната енергија во мрежата на електродистрибутибниот систем.
82
7.2.2.Деловен објект во којшто се врши определена дејност-ИНСТАЛАЦИЈА НА

КРОВ
Основни показатели за проектирањето на фотовотаичниот систем за потребите на
деловен објект се:

21°30`26.4`È (исток) 21.507322 (запад)
(34)
Јануари 1590 2450 2430 61 0.0 513
Февруари 2450 3420 3400 53 1.3 430
Март 4040 4990 4970 42 6.0 317
Април 5050 5500 5510 28 10.5 158
Мај 6050 5990 6020 16 15.5 28
Јуни 7100 6690 6720 8 19.6 6
Јули 7360 7140 7180 13 22.6 0
Август 6580 6970 6990 24 22.5 8
Септември 4710 5680 5680 39 17.2 54
Октомври 3340 4640 4620 52 12.1 221
Ноември 2000 3140 3120 60 6.5 408
Декември 1320 2070 2050 62 1.6 550
ГОДИШНО 4310 4900 4900 33 11.3 2693
2
_____________________________
(34)-
83
Проектирање на потребна PV електроцентрала koja ќе ги задоволи потребните

количини од електрична енергија на деловниот објект–годишната потрошувачка на
електрична енергија е 45.756 KWh и платени се 398.303,00 денари т.е. 6.477 €/KWh .
Платени
Потрошен
МЕСЕЦ потрошени
KWh
KWh/ден
Јануари 5632,50 49.765,00
Февруари 3471,50 32.078,70
Март 4552,31 40.773,06
Април 3645,43 32.232,84
Мај 3359,00 28.954,07
Јуни 3237,60 27.100,42
Јули 4106,79 30.528,19
Август 3801,49 29.337,79
Септември 3320,75 25.943,45
Октомври 3185,96 28.028,68
Ноември 3153,42 29.247,24
Декември 4295,14 44.313,00
ГОДИШНО 45.756 KWh 398.303,00 ден
4.Значи дека централата треба да биде “ 50 KW “ за да го исполни

потребниот капацитет од електрична енергија и вишокот од електрична енергија
можат да го продадат.
 5. Инвестициски трошоци за сопствени потреби (1 варијанта)
50 KW
Единечн Вкупна цена
а цена € €
централа
Панели-моно 200 250 € 15 % 42.500 €
Метална
400 m 15 € 10 % 5.400 €
Инвентор 1*50kwh 9000 € 10 % 8.100 €
Акомулатори 80*(12v/220ah) 276 € 10 % 19.872 €
Контролери 40*(24v/50 a) 80 € 10 % 2.880 €
Кабли 100 m 5€ 10 % 450 €
84

50 KW
Единечн Вкупна цена
а цена € €
централа
Панели-моно 200 250 € 15 % 42.500 €
Метална
400 m 15 € 10 % 5.400 €
Инвентор 1*50kwh 9000 € 10 % 8.100 €
Кабли 100 m 5€ 10 % 450 €

1,632 m2 200 326,4 m2
панели 250W
15.5 kg 200 3100 kg
панели 250W
 9. Производство на енргија по варијанта и модел –

потребната споредба , пресметките од симулацијата се направени од 1 KW номинална моќ.
Инклинација на модул : 32.0° (оптимум)
Ориентација (азимут) на модулите : 0.0°
Номинална моќ на PV систем : 1.0 KW
Проценети температурни загуби : 9,0% (користејќи локални амбиентална
Проценети рефлектирачки загуби : 2,7%
Останати загуби (кабел , инвентер и др) : 17,6%
Комбинирани PV системски загуби : 27,0%
85
Приход од
€ / KWh
Јануари 92.20 2980 0.16 476,8
Февруари 134.00 3740 0.16 598,4
Март 188.00 5830 0.16 932,8
Април 203.00 6080 0.16 972,8
Мај 216.00 6700 0.16 1072,0
Јуни 235.00 7060 0.16 1129,6
Јули 250.00 7760 0.16 1241,6
Август 241.00 7480 0.16 1196,8
Септември 202.00 6060 0.16 969,6
Октомври 171.00 5290 0.16 846,4
Ноември 120.00 3600 0.16 576,0
Декември 81.50 2530 0.16 404,8
178 5430 0.16 868,8
годишно
ГОДИШНО 65 .100 KWh 0.16 10.417,60 €/KWh
ЗАКЛУЧОК :
1. Првата варијанта да се инсталира PV за потребите на деловниот објект нема да се
исплати бидејќи ќе се судри со проблем во ладните месеци кога потребите од електрична
енергија се дупло повеќе од произведените (споредба на табелите), инвестицијата е 79.202
€ ако годишно се троши 6.477 € = инвестицијата ќе се врати за 12 години и 2 месеци што е
неисплатливо на долг период и ризик од недостиг на електрична енергија.
За разлика од зимските денови во летните денови има вишок на електрична енергија
од 65 100 kwh произведена минус 45 756 kwh потребна=19.344 kwh повеќе за продавање
19.344 kwh * 0,16 €/kwh=3.095,00 € годишно.
Ако се искористат за враќање на инвестицијата тогаш имаме нова ситуација:
79.202 € инвестиција / (6477 € + 3095 € = 9572 €) = инвестицијата се враќа за 8 години и 2
месеци.
2. Втората варијанта да се инвестира за да се продава : 56.450 € / 10.417,60 € = 5 години и
4 месеци ќе се врати инвестицискиот трошок и наредните 10 години се има годишен чист
приход од 10.417 €.
Сумарум : oд овие понудени две варијанти подобра варијаната е втората- целосно да се

продава на електричната енергија во мрежата на електродистрибутибниот систем.
86
7.2.3.Индустриски објект – линија за селекција на отпад-ИНСТАЛАЦИЈА НА КРОВ

индустриски објект се:

21°28`47.5`È (исток) 21.479872 (запад)
(35)

Јануари 1570 2400 2380 61 0.3 510
Февруари 2460 3430 3410 54 1.9 427
Март 4050 5000 4990 42 6.5 317
Април 5070 5520 5530 28 11.0 158
Мај 6140 6080 6100 16 16.0 27
Јуни 7090 6670 6710 8 20.4 6
Јули 7320 7090 7130 12 23.7 0
Август 6570 6960 6980 24 23.5 8
Септември 4710 5680 5670 39 18.0 53
Октомври 3320 4600 4580 52 12.7 219
Ноември 2000 3130 3110 60 6.8 405
Декември 1310 2060 2040 52 2.1 546
ГОДИШНО 4310 4890 4890 33 11.9 2676
2
_____________________________
(35)-
87
Проектирање на потребна PV електроцентрала koja ќе ги задоволи потребните

количини од електрична енергија на индустрискиот објект–во зависно од инсталираните
машини за работа , во овој процес ќе има 17 машини со инсталирана снага од 149,6 KW
(ако се работи 2 смени *8h=16 h и 25 работни денови*12 месеци, во предвид и загубите во
системот 30%, потрошувачката претпоставено е 502.530 kwh).
4.Значи дека централата треба да биде “ 150 KW “ за да го исполни

потребниот капацитет од електрична енергија или можат да се приклучат и
продаваат електрична енергија.
 5. Инвестициски трошоци за сопствени потреби (1 варијанта)

(панелите се пресметуваат 150 KW = 150000W : 250W панел=600 панели)
(конструкцијата е 100 € од KW)
(да се земат во предвид работењето на машините во две смени со што
дополнителните потреби од електрична енергија да се дополната од мрежата
со систем – “on grid” систем).
150 KW
цена € €
централа
Панели-моно 600 250 € 50 % 75.000 €
Метална
1200 m 15 € 10 % 16.200 €
Инвентор 3*50kwh 9000 € 10 % 24.300 €
Акомулатори 240*(12v/220ah) 276 € 10 % 59.616 €
Контролери 120*(24v/50 a) 80 € 10 % 8.640 €
On grid систем 1 2880 € 10 % 2.592 €
Кабли 300 m 5€ 10 % 1.350 €
ВКУПНО 187.698 €

150 KW
цена € €
централа
Панели-моно 600 250 € 50 % 75.000 €
Метална
1200 m 15 € 10 % 16.200 €
Инвентор 3*50kwh 9000 € 10 % 24.300 €
Кабли 300 m 5€ 10 % 1.350 €
ВКУПНО 116.850 €
88

1,632 m2 600 979,2 m2
панели 250W
15.5 kg 600 9 300 kg
панели 250W

потребната споредба, пресметките од симулацијата се направени од 1 KW номинална моќ.
Проценети температурни загуби: 9,4% (користејќи локални амбиентална
Приход од
€ / KWh
Јануари 281 8720 0.12 1046,4 €
Февруари 400 11200 0.12 1344,0 €
Март 564 17500 0.12 2100,0 €
Април 608 18200 0.12 2184,0 €
Мај 655 20300 0.12 2436,0 €
Јуни 701 21000 0.12 2520,0 €
Јули 740 23000 0.12 2760,0 €
Август 719 22300 0.12 2676,0 €
Септември 603 18100 0.12 2172,0 €
Октомври 505 15700 0.12 1884,0 €
Ноември 357 10700 0.12 1284,0 €
Декември 242 7500 0.12 900,0 €
532 16200 0.12 1944,0 €
годишно
ГОДИШНО 194 .000 KWh 0.12 23.306,4 €/KWh
89
ЗАКЛУЧОК :
1. Првата варијанта да се инсталира PV за потребите на деловниот објект потребно
е подетална анализа бидејќи ќе се судри со проблем од недостиг на електрична енергија во
периоди кога е намалено(во услови на магла, врнежи, облачно или присуство на снег) или
воопшто не произведува електрична енергија(во ноќните часови).
Вториот проблем кој треба да се разреши точно да се знае какво ќе биде
оптеретувањето од страна на производниот процес (ако се работи една смена во зимскиот
период и ако се работи две смени во летниот период).
Проблемот на недостиг не елктрична енергија може да се надополнува со
електрична енергија која ќе се добива од мрежата, но тука треба да се има во предвид дека
покрај вложената инвестицијата ќе се има обврска за плаќање на порошената електрична
енергија од ЕВН (или набавка од слободниот пазар).
Во оваа варијанта не е за потценување и размислувањето доколку линијата работи
една или две смени (пресметката за две смени работа * 8h=16h работни, 25 работни
денови*12месеци = 300денови * 16h=4800 работни часови и ако потрошувачката со земени
во предвид загубите од 30% е околу 502.530 kwh и ако се плати по цена од 0,082 €(во тема
4.1 енергетски пазар-стр.34 од темава за вредноста на индустриската цена) ќе изнесува
трошокот за електрична енергија од 41.207 € или пресметката би била, инвестицијата е
187.698,00 € / 41.207€ =4 години и 5 месеци или 53 месеци, што е доста занимливо за
понатамошна анализа од аспект ако се исплати првично доста висока инвестиција, потоа
според високиот векот на користење и до 40 години значи можат да се покриваат
трошоците за набавената електрична енергија од ЕВН, или ако тие средства од
произведената енергија ги пренасочат за зголемување на ФЕ за да може целосно да се
покрива системот од сопствено производство или опција која може да се користи ако се
зголеми ФЕ и има во нареден период вишок од енергија да ја продава бидејќи со целосната
либерализација на пазарот може да се јави во улога на ППЕЕ и да создава профит во корист
на правното лице.
2. Втората варијанта да се инвестира за да се продава : 116.850 € / 23.306,40 € = за 5
години ќе се врати инвестицискиот трошок и наредните 10 години се има годишен чист
приход од 23.306,4 €.
Сумарум : oд овие понудени две варијанти подобра варијаната е втората - целосно да се

продава на електричната енергија во мрежата на електродистрибутивниот систем без да се
соочуваат субјектите со споменатите проблеми но не се исклучува варијантата да се
одлучува во понатамашниот период на подобра клима да се инвестира за сопствени
потреби.
90
7.2.4. Фотоволтаична електроцентрала - повластен производител на електрична

енергија-ИНСТАЛАЦИЈА НА ЗЕМЈА
ФЕ се:
 1.Координати на локација : - 41°22`12``N (север) 41.37001343 (југ)

21°37` 4`È (исток) 21.61802530 (запад)
 2.Надморска височина : - 778 m
(36)
 3.Сончево зрачење :
Јануари 1560 2330 2330 60 -0,5 523
Февруари 2210 2920 2920 51 0,7 452
Март 3780 4570 4570 41 5,4 343
Април 4700 5070 5070 27 9,9 181
Мај 5620 5570 5570 16 15,0 43
Јуни 6730 6370 6370 8 19,0 14
Јули 7030 6860 6860 13 22,0 4
Август 6280 6660 6660 24 21,9 17
Септември 4460 5310 5310 38 16,6 72
Октомври 3170 4320 4320 51 11,5 239
Ноември 1960 3010 3010 60 5,9 421
Декември 1360 2110 2110 62 1,2 556
ГОДИШНО 4080 4600 4600 32 10,7 2865
2
_____________________________
(36)-
91
Проектирање на PV електроцентрала е само за производство и продажба на

електрична енергија по повластена тарифа за 15 години добива статус на повластен
производител од ОИЕ – зелен сертификат ( потврда за потеклото на електричната
енергија ).
4.Значи дека централата може да биде “ 50 KW “ во зависност од можноста

да се инвестира.
 5. Инвестициски трошоци за сопствени потреби (1 варијанта)- “0”

50 KW
цена € €
централа
Панели-поли 192 260 € 15 % 42.432 €
Конструкција 400 м 15 € 10 % 5.400 €
Кабли 100 м 5€ 10 % 450 €
Инвентори 1*50kwh 9000 € 10 % 8.100 €
 7. Површина -
1,622 m2 192 311,4 m2
панели 250W

определен модел на поликристални панели и на точно определена локација. Заради
потребната споредба , пресметките од симулацијата се направени од 1 KW номинална моќ.
Проценети температурни загуби: 8.9% (користејќи локални амбиентална
92
Приход од
€ / KWh
Јануари 91.9 2850 0.16 456,0
Февруари 114 3200 0.16 512,0
Март 173 5360 0.16 857,6
Април 187 5600 0.16 896,0
Мај 200 6200 0.16 992,0
Јуни 223 6700 0.16 1072,0
Јули 240 7430 0.16 1188,8
Август 230 7140 0.16 1142,4
Септември 189 5680 0.16 908,8
Октомври 160 4950 0.16 792,0
Ноември 116 3470 0.16 555,2
Декември 83.7 2590 0.16 414,4
168 5100 0.16 816,0
годишно
ГОДИШНО 61.200 KWh 0.16 9.787,20 €/KWh

ЗАКЛУЧОК :
1. Првата варијанта да се инсталира PV електрана која ќе троши од сопственото
производство – не постои потрошувач .
2. Втората варијанта да се инвестира за да се продава : 56.382 € / 9.787,2 € = за 5 години и
7 месеци ќе се врати инвестицискиот трошок и наредните 10 години се има годишен чист
приход од 9.787,00 €.
Сумарум : Целосно да се продава на електричната енергија во мрежата на

електродистрибутибниот систем.
93
7.3.Географската положба на Прилеп и климатските карактеристики

Општина Прилеп се наоѓа во централниот дел на јужното подрачје на РМ, на
географска положба според координатите - 41°21`22`` северна географска широчина и
21°35`7`` источна географска должина според Гринич. Градот Прилеп се наоѓа на
надморска височина од 620 – 650 метри, а на ридестите падини и до 680 метри и на
повисоките места достигнува повисока надморска височина, додека прилепското поле го
сочинува северниот дел од наголемата котлина во Македонија а тоа е Пелагонија која е
ограничена со високи планини до 1500 м коишто даваат умерена – континентална клима.
Температурата која што достигнува во летните периоди е 33,5°С и проследено со големо
сончево озрачување, забележано и до 2865 сончеви денови на одредени локации.
Територијата на Прилеп и неговата околина претставуваат една од најважните стратешко –
политички подрачја на Балканот.
Во општина Прилеп живеат 73.925 жители на површина од 1675км2 (37), и има
развиено повеќе стопански гранки како тутунска индустрија, метална, индустрија за
неметали, хемиска,текстилна, дрвна индустрија, рударство, земјоделство, прехрамбена
индустрија,трговија и занаетчиски работи. Од ова може да заклучиме дека во Прилеп
најголеми потенцијални потрошувачи на електрична енергија се домаќинствата,
индустријата и објектите под Локална Самоуправа.
Табела бр.26: Вкупна потрошувачка на електрична енергија во општина Прилеп со посебен
осврт на потрошувачката на електрична енергија за ЛС
Посебно за локална Год.потрош. на

самоуправа по енергија во %
локална сектори kwh/g
индустрија;
27% самоуправа Општински услуги 16.600 0.66%
домаќинств ; 18%
а; 27%
Социјални грижи 220.363 8.74%
сообраќај;
29% Култура 81.208 3.22%
Основно образование 329.895 13.08%
Средно образование 263.327 10.44%
Улично осветлување 1.610.000 63.58%
Вкупно 2,521,393 100%
Извор : Програма за енергетска ефикасност во опшина Прилеп
Со стратегијата за ЕЕ, секоја општина се задолжени да донесат “Стратегија за ЕЕ на

општинските објекти” со што се изработени врз база на претходно изработена програма со
која се разработил потенцијалот за енергетска заштеда и можноста за реализација со што се
планирани енергетски заштеди до 37,6% или вкупна заштеда од 26.943.245,00 ден (38). Во
општина Прилеп искористувањето на сончевата енергија е на самиот почеток но има
изградено една Фотоволтаична електрана во с.Лагово со инсталирана моќ од 993,6 KW.
____________________
(37)-
https://mk.wikipedia.org/wiki
(38)-Програма за ЕЕ на Општина Прилеп
94
7.4.Споредба на излезните параметри
Според квалитативните и квантитативните информации добиени за

фотоволтаичната технологија, како и од добиените анализи што се направени претходно
може да се добие оптимално решение од сите предложени модели. Од сите модели и
варијанти детално обработени и анализирани може да се изнесат некои ставови за начинот
на избор за најповолен модел на инвестирање .
Сите модели ефикасно би ја оправдале сопствената инвестиција доколку се
насочени кон продавање на произведената електрична енергија, бидејќи за сопствени
потреби(домаќинство) е скапа и долг е рокот на повраток на инвестициските трошоци, во
обратен случај доколку се продава тогаш во зависност од висината на вложените средства
се очекува за краток рек да се вратат средствата и да се очекува добивање на одреден
профит.
Не е лош вториот моделот каде се каде ќе се користи за сопствени потреби и
вишокот да се продава со тоа ќе се покриваат и некои тековни трошоци од работењето.
Третиот модел доста интересен за размислување бидејќи настанува ситуација кога и
да ја користи за сопствени потреби и да ја продава временскиот рок е скоро ист каде во
нареден период како ваков систем може да се јави како конкурентен на пазарот (претходно
образложено(стр.90).
Четвртиот модел денес е најраспостранет и веќе се користи неколку години,
најисплатлив во денешни услови на пазарот на електрична енергија каде имаш само чист
приход со минимални понатамошни трошоци, но се поставува прашањето што по истекот
на рокот од потпишувањето на договорот за откупување на електричната енергија по
повластената тарифа, кога државата нема со сигурност да стои зад целосниот откуп. Дали
тогаш на пазарот ќе се достигне посакуваната цена или таа ќе зависи од конкуренцијата ?
7.4.1.Добивање оптимално решение со користење на методот на теорија на игри

Предвидена комбинација на трошоци за посебен модел и добивање на оптимално решение:
ТРОШОК
1 варијанта Деловен Индустриски PV
Домаќинство
за сопствени објект објект електроцентрала
потреби
10.937 79.202 187.698 0
панели
Поликристални
9.947 69.852 171.198 0
панели
Аморфни
силиконски - - - -
панели
95
Според податоците и пресметките за сопствени потреби не одговараат на потребите и

инвестицискиот трошок е премногу висок.
ТРОШОК
Деловен Индустриски PV
2 варијанта Домаќинство
објект објект електроцентрала
за продажба
8.662 56.450 116.850 56.450
панели
Поликристални
7.672 47.100 100.350 56.382
панели
Аморфни
силиконски - - - -
панели
Според нареднава анализа производство на електрична енергија за продажба е

исплатлива инвестиција и најдобра варијанта е ФЕ со поликристални панели.
8.ЕКОНОМСКО-ФИНАНСИСКА АНАЛИЗА НА ИЗБРАНИОТ МОДЕЛ
8.1. Основни податоци

Како најповолен модел за пресметка е - изградбата на фотоволтаична електроцентрала.
8.1. Постапки за поставување соларна фотоволтаична електроцентрала

Постапката за поставување и изградба на ФЕ е поделена на неколку фази и тоа:
Прва фаза
 Инвеститор
Во РМакедонија доколку се инвестира во ФЕ со капацитет до 1MW не му е потребно
овластување од надлежен орган за изградба на енергетски објект .
 Подготвителни работи
Се изработува пред-физибилити студија, во која се анализира за локацијата и цената.
 Решавање на имотно правни работи
Во овој дел се решава прашањето на земјиштето кое ќе користи: дали е во државна
сопственост или приватна сопственост.
96
 Согласност за приклучок на преносниот или дистрибутивниот систем

Се поднесува барање за приклучок до ЕВН или ЕЛЕМ.
 Изготвувањестудии за оценка на влијанието врз животната средина или елаборат
за заштита на животната средина
Се бара позитивно мислење од изработената студија за оценка на влијанието на ФЕ врз
средината.
Втора фаза
 Одобрение за градба
Со барањето за градба се доставува и согласноста од Министерството за транспорт и врски
и од Локалната Самоуправа за приклучок на ФЕ во електро-енергетскиот систем.
Трета фаза
 Започнување постапка за добивање на лиценца за вршење на енергетска дејност
По добивањето на одобрение за градба започнува постапката на добивање лиценца од РК
на РМ.Се поднесува барање и во зависност од тоа дали има формални или нема
недостатоци кои треба да се отстранат се извршува технички преглед и во рок од 15 дена
треба да издаде одобрение за употреба на градбата .
 Издавање лиценца за вршење на енергетска дејност
Доколку се исполнат сите услови се издава лиценца од РК на РМ.
Четврта фаза
 Упис во регистарот на постројки кои користат ОИЕ
АЕ на РМ издава потврда за привремен производител се додека РКЕ на РМ не издаде
трајна лиценца и код на регистарот на ОИЕ.
 Барање за стекнување статус на повластен производител
Ова барање се доставува до Агенцијата за енергетика на РМ во кое се поднесуваат сите
потребни документи од упис во централен регистар, лиценца за вршење на дејност,
тапографска карта,потврдата за приклучокот за пренос во системот, распоред на опремата,
шеми, очекувано производство, уплатени средства за барањето. АЕРМ издава решение со
висина на инсталирата моќ.
 Барање за користење на повластени тарифи
Ова барање се доставува до Регулаторната комисија за енергетика и се склучува договор по
моменталните повластени тарифи.
 Остварување на правото на стимулативни мерки
Право на избор на инвеститорот да ги користи стимулативните мерки или слободно да
настапува на пазарот.
 Обезбедување гаранции за потеклото на електрична енергија од ОИЕ
Добивање на зелен сертификат – гаранција за потеклото на електричната енергија од ОИЕ.
Петта фаза
 Вклучување на преносниот систем или дистрибутивниот систем
Инвеститорот во оваа фаза склучува договор со операторот на пазарот, ставање под напон
и вклучување на постројката.
97
8.2.Приходи
Основен и единствен основ за остварување на приход е продажбата на електрична енергија.
 Приход остварен по месеци:
МЕСЕЦ Приход од продажба на е.енергија(ден)
Јануари 28.044,00
Февруари 31.488,00
Март 52.742,40
Април 55.104,00
Мај 61.008,00
Јуни 65.928,00
Јули 73.111,20
Август 70.257,00
Септември 55.891,20
Октомври 48.708,00
Ноември 34.144,80
Декември 25.485,00
ВКУПНО 601.912,50 ден
8.3.Инвестициски трошоци
50 KW ФЕ Вкупна цена Ден
Панели-поли 2.609.568,00
Конструкција 332.100,00
Кабли 27.675,00
Инвентори 498.150,00
ВКУПНО 3.467.493,00 ден
8.4.Оперативни трошоци
50 KW ФЕ Вкупна цена Ден.
Физибилити студија 184.500,00 ден
Истражување -
Стратегија -
Проценка на животна средина -
Проект -
Пресметка на трошоци -
Развој 153.750,00 ден
Дозволи и одобренија -
Правна подршка -
Сметководствена подршка -
Управување со проекти -
Земјиште – 1000м2 92.250,00 ден
Трафостаница 615.000,00ден
Техничка служба-инжинеринг 123.000,00 ден
Обуки 20.000,00 ден
Вкалкулирани плати 360.000,00 ден
Даноци 60.000,00 ден
ВКУПНО 1.608.500,00 ден
98
8.5.Финансиска анализа-Биланс на Успех ( приходи / расходи)
50 KW ФЕ Вкупна цена Ден.

Приход 601.912,50 ден
Инвестициски трошок 3.467.493,00 ден
Оперативни трошоци 1.608.500,00 ден
ЗАГУБА 4.474.080,50 ден
Враќање на средствата: - Вкупно направени трошоци 5.075.993,00

Вкупно планирани приходи 601.912,50
5.075.993,00 / 601.912,00 = 8,43 години вратени инвестициските трошоци
Наредните 7 години остварува добивка
Единствен трошок е вкалкулираната плата и минимално одржувањето
Животен век на траење – 40 година
Трошок за гориво – нула
Направен отпад – нула
Загадување на животната средина со штетни гасови – нула
(или помалку за 335кг количество CO2 од 1kw произведена од PVво споредба со ТЕЦ)
Создавање на звук при работа – нула
График бр.10: Враќање на инвестиционите вложувања
4000 3350 3952

21462748
3000 1545
943
2000
341
1000
0
-260
-1000 -862
-2000 -1464
-2668 -2066
-3000
-3270
-4000 -3872
-5000 -4474
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
20
Добиено крајно решение на избраниот модел за движењето на трошоците и

приходите за 15 години колку што се има склучено договор за ППЕЕ од ОИЕ.
99
9.ЗАКЛУЧОК И ПРЕПОРАКИ
Целата на изработениот труд само го потврди фактот дека добиениот производ од

ОИЕ претворен во бројки во суштина претставува само потикнување на поголема потреба
за размислување и потрага по вистината дали се има потреба да се инвестира во сончевата
енергија.
Прикажувањето на реалната слика на денешницата ќе ги истакне наметнатите
разлики кои произлегуваат од општественото живеење само се повеќе ги дефинираат
проблемите со кои треба да се соочува човештвото а тоа се:
- Потребата на населението од енергија се поголема , но природни ресурси се
помалку;
- Желбата на човекот за подобар живот се поголема , но парите за реализаци се
помалку;
- Се повеќе понапредна технологија , но енергија се помалку;
- Со помалку енергенси, поголемо затоплување на земјината топка.
Но решението е во мудрото спојување на науката со хуманоста на човекот.
Што да очекуваме од енергијата која може слободно да ја добиеме без да и
наштетуваме на природата и дали ваквата добиена енергија ќе претставува преспектива на
иднината или е само заблуда од потрагата за подобар живот овој труд само малку нуди
одговор кој со добиени позитивни резултати од користењето и инвестирањето во соларната
енергија, може да биде во корист не само на инвеститорот туку има и општествено добро.
Економската исплатливост на овие предизвици да се добие модел со кој ќе се посака да се
докаже позитивната страна на соларната енергија, кој беше прашање на време, мислам дека
денес е време сериозно да се прифати ризикот бидејќи крајните резултати на трудот
потврдија дека исплатливоста е на сериозно прифатливо ниво со кое најголеми добивки се
во иднината.
Резултатите се потврда дека најисплатлива инвестиција е изградба на
фотоволтаична електрана која ќе ја продава добиената енергија и ќе придонесува за
зголемување на енергетската стабилност на земјата. Но во овој труд, е наметнато
прашањето кога и домаќинствата како најголеми потрошувачи на енергија како и
индустријата ќе се вклучат во системот на производство на чиста енергија од една страна а
кој ќе имаат бенефит со кој можат да си обезбедат сигурна иднина. Негативниот и
долгорочен ризик кој е реална кочница да не се вложува во домаќинствата и индустријата
кој ќе го користат сопственото производство за сопствени потреби во моментов е доста
скапо на подолг период, но во иднина со намалени цени за пронаоѓање на нови технологии
се очекува да се смени правецот на инвестирање.
Овој труд ги спои и основните компоненти на човековото живеење: економијата,
екологијата и социјалата, кој на крај можеби ќе дизајнираат таков модел на енергија кој ќе
ги надмине човечките потреби кој на крај ќе го потврди овој развој дека е одржлив.
Сончевата енергија е ветување на иднината кое содржи обезбедување на стабилна,
долгорочна и безбедна енергија, развиена економија, социјална стабилност, чиста и здрава
животна средина.
100
Со овој труд се потврди следното враќањето на инвестицијата е клучниот момент за

избор на најповолен модел и кој ќе го даде најоптималното решение :
1модел-1 варијанта- 25 години , 2 варијанта-8,3 години вратена инвестиција ;
2модел-1 варијанта- 8,2-12,2 години , 2варијанта -5,4 години
3модел-1 варијанта- 4,5 години , 2 варијанта -5 години
4модел-1 варијанта- (нема) , 2 варијанта – 5,7 години .
Изборот е направен и покрај сите позитивни и негативни страни за изградба на
фотоволтаична електричнацентрала која своите средства ќе го поврати за 67 месеци.
Препораки кои можат да произлезат од сите овие согледувања за ОИЕ со посебен
осврт на фотоволтаичните системи за поголем замав од нив е потребно да се надминат
административните и законските бариери бидејќи ова подрачје изобилува со доволно
сончеви денови, кои само можат да помогнат за енергетската стабилност во државата.
СУМАРУМ
Од овој труд може да се заклучи дека Македонија има огромен потенцијал за

соларни фотоволтаични електрани од кои придобивки брои општеството во секторите на
индустријата и домаќинствата кои се најголемите потрошувачи на електрична енергија.
Фотоволтаичните електрани во иднина ќе бидат главни играчи во производството на
електрична енергија од расположливите обновливи извори на енергија. Сите предвидувања
и очекувања водат само кон единствена цел-фотоволтаичните електрани ќе бидат главниот
столбна енергетиката за производство на чиста, безбедна и ефтина електрична енергија за
целата нација.
SUMMARY
From this master thesis we can conclude that Macedonia has a huge potential for solar
(PV) power plants from which the society has an advantage in the industry sectors and
households, which are the largest consumers of electricity.
PV will be the main players in the production of electricity from the available renewable
resources of energy in the future. All predictions and expectations lead to only one target-PV to
be the main source of a clean, safe and cheap electricity production for the whole nation.
101
ПРИЛОГ
ЛИСТА НА КРАТЕНКИ
Е - Енергија
ЕЕ - Енергетска ефикасност
ОИЕ - Обновливи извори на енергија
БЕЕ - Берза на електрична енергија
ОПЕЕ - Оператор на пазар на електрична енергија
ППОИЕ- Повластен производител на електрична енергија
БОС - Балансни групи
ФЕ - Фотоволтаични електрани
ФС - Фотоволтаични системи
PV - Фотоволтаици
ЕСМ - Електростопаство на РМ
БДП -бруто домашен производ
FIT -feed-in-tariff ( повластена тарифа )
IBDR -Меѓународна банка за обнова и развој
GEF -Глобална еколошка установа
АЕРМ -Агенција за енергетика на РМ
РКЕ -Регулаторна комисија за енергетика на РМ
CO2 - јаглерод диоксид
W -ват (1W)
KW -киловат (1000W=1KW)
MW -мегават (1000KW=1MW)
GW -гигават (1000MW=1GW)
KWh -киловат-час (потрошена електрична енергија)
ЛИСТА НА ТАБЕЛИ
Табела бр.1: Распределба по сектори придобивки од ЕЕ за 2009-2020 година
Табела бр.2: Споредбени податоци по години за остварување на национални цели за
учество на ОИЕ во финална потрошувачка на енергија 2005-2020г на ЕУ по директива
2009/28/ЕС
Табела бр.3 : Ефикасност и цени на трите генерации на фотоволтаици
Табела бр.4: Регистрирани учесници на пазарот на електрична енергија
Табела бр.5 : Споредбени цени на ЕЕ во Европа и Балканот – домаќинства и индустрија
2015 год (втор квартал)
Табела бр.6 : Движење на цената на ЕЕ на дел од европската берза
Табела бр.7 : Просечни сончеви часови во Европа
Табела бр.8 : Индикатор бруто-домашен производ (БДП) во (%)
Табела бр.9 : Движење на данокот на добивка во Балканските и Европските земји
Табела бр.10 : Увоз на енергенси
102
Табела бр.11: Увоз на електрична енергија по просечна-берзанска цена и вредносно

изразено
Табела бр.12 : Споредба на изградена Термоцентрала и Фотоволтаична централа
Табела бр.13 : Движење на стапката на невработени лица
Табела бр.14 : Проекција на CO2
Табела бр.15 : Инвестиции и трошоци за заштита на животната средина во 000 илјади ден
Табела бр.16 : Детален преглед на мерката Соларни електрани
Табела бр.17 : Позитивни и негативни влијанија од употребата на сончевата енергија
Табела бр.18 : Регистар на електроцентрали за производство на електрична енергија од
ОИЕ до 28.08.2016 година
Табела бр.19 : Преглед на произведено/потрошено и увоз за 2015 година
Табела бр.20: Инвестиции во ОИЕ(споредбено со PV)зголемени/намалени 2004-20015
година во мил.$
Табела бр.21 : Фотоволтаични централи инсталирани во ЕУ (MW)
Табела бр.22 : Инсталиран капацитет на електрани на ОИЕ за повластена тарифа
Табела бр.23 : Движење на повластената тарифа во Република Македонија
Табела бр.24 : Откуп на ЕЕ од ППЕЕ – Фотоволтаични електрани во 2015 година
Табела бр.25 : Движење на повластената тарифа низ Европските земји
Табела бр.26: Вкупна потрошувачка на електрична енергија во општина Прилеп со посебен
осврт на потрошувачката на електрична енергија за ЛС
ЛИСТА НА ГРАФИКОНИ
График бр.1 : Процентуално учество посебно на необновливите извори во производство на
График бр.2 : Процентуално учество посебно во ОИЕ во производство на е. енергија
График бр.3: Глобални инвестиции во чиста енергија по години (мил.$)
График бр.4 : Збирно графичко прикажување на регистрираните повластени производители
на електрична енергија од ОИЕ во РМ–ажурирано последно до 29.08.2016 год.
График бр.5 : Процентуално учество на увезена енергија во потребната енергија
График бр.6 : Најпобарувана работна сила во пооделни сектори
График бр.7 : Емисија на CO2 по сектори
График бр.8 : процентуално учество на сите сектори во финалната потрошувачка на
График бр.9 : Вкупно потребна енергија – проекција за 2035 година
График бр.10: Враќање на инвестиционите вложувања
ЛИСТА НА СЛИКИ
Слика бр.1: Систем со цилиндрично параболични колектори
Слика бр.2: Систем во вид на кула со централен приемник
Слика бр.3: Систем со концентратор во вид на чинија
Слика бр.4: Линеарен Френлов рефлекторски систем
Слика бр 5 : Прецизен дигитален модел на просечно годишно осончување и / или јачина на
сончевото зрачење во Република Македонија
103
Преглед на користени материјали
Литература
 Проф.д-р Ѓорѓи Манчески – „Квантитативни методи во деловното
одлучување „
 Tibos Kis,Marija Cileg,Dragan Vugdelija,Otilija Sedlak - „Квантитативни
методи во економијата „
 Универзитет „Св.Кирил и Методиј„ Технолошко-Металуршки факултет –
„Основи на инжинерска техника„ – д-р Ирена Мицкоска
 „Обновливи-одржливи извори на енергија„- Студенски збор Скопје 2008 –д-р
Славе Арменски
 Ѓорѓи Тончев “ Фотоволтаици , ветерогенератори , водород , ДЕЛ 1, Ековат
Технологии , Софија , Бугарија , 2005
 проф.д-р Благоја Стеваноски, „ Сончева енергија „ – Машински факултет -
Битола
 проф.д-р Атанаско Тунески „Основи на енергетиката„ – Машински факултет
– Скопје
 „Физика„ д-р Невенка Андоновска , д-р Мирјана Јоноска, д-р Мимоза
Ристова
 Мијаковски В.„Обновливи извори на енергија„книга 1 : Основи, Технички
факултет – Битола
 „Декарбонизација на производство на електрична енергија„ од проф.д-р
Константин Димитров и м-р асс.Огнен Димитров
 проф. д-р Пеце Недановски – Унив.” Св.Кирил и Методиј “- Економски
факултет Скопје – Зелени работни места –потенцијал , можности ,
предизвици
 G.Masters ”Renewable and Efficient Electric Power Systems”,John
Wiley&Sons,New York,2004
 R.Messenger”Photovoltaic System Enginnering” CRC Press,Boca Raton,1999
 M.G.Simoes,F.AFarret:Renewable Energy Systems: Desing and Analysis with
Induction Tehnology,CRC Press,2004
 Third Generation Photovoltaics: Advanced Solar Cells,M.A.Green, Springer 2005
 Tomas Markvart,”Solar Electricity” , John Wiley & Sons 1999
 Handbook of Photovoltaic Science and Engineering , A.Luque and S.Steven, John
Wiley & Sons 2003
 Luque Antonio, hegedus steven(2002),Handbook of Photovoltaic Science and
Engineering
104
Прирачници и закони,институции
 Прирачникза изградба на електрани за производство на електрична енергија

од обновливи извори на енергија – Фотоволтаични електрани,Агенција за
енергетика на РМ ,Скопје 2011
 Програма за енергетска ефикасност во општина Прилеп за период од 2012 до
2014г.
 Базна студија за обновливи извори на енергија во Р.Македонија- МАНУ
 Стратегија за искористување на обновливите извори на енергија во
Р.Македонија до 2020 година
 Стратегија за развој на енергетиката во РМ за период до 2035 година
 Акционен план за обновливи извори на енергија за РМ
 Енергетски биланс 2013-2017 година
 Стратегија за унапредување на енергетска ефикасност во РМ до 2020 година
 Национална стратегија за Механизмот за чист развој
 Национални придонеси кон климатски промени на РМ
 Законот за енергетика
 Закон за животна средина
 Влада на Република Македонија
 Министерство за економија – сектор енергетика
 Министерство за транспорт и врски
 Министерство за финансии
 Локална самоуправа
 Министерство за животна средина и просторно планирање
 Регулаторна комисија за енергетика
 Агенција за енергетика
 Оператор на електродистрибутивна мрежа (ЕВН Македонија АД)
 Македонски електропреносен систем оператор (МЕПСО АД)
 Производство на електрична енергија (АД ЕЛЕМ)
 Статут на IRENA (Меѓународна агенција за обновлива енергија)
 Регионална асоцијација на енергетски регулатори (ERRA)
 Совет на европските регулатори за енергетика (CEER)
 Државен завод за статистика (ДЗС)
 Службен весник на РМ
105
Интернет страници
 http://www.valentin-software.com/en/products/photovoltaics/0/pvsol-online-
calculation
 http://valentin.de/calculation/pvonline/pv_system/en
 http://www.cadwaresoft.com/dnnsite/en-us/download/bluesol/documentation.aspx
 http://pvcalc.org/pvcalc
 http://solarpowersimulator.com/index.php
 http://pvwatts.nrel.gov/pvwatts.php
 http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php#
 http://www.pv-magazine.com/services/solar-incentives-and-fits/feed-in-tariffs-in-
europe/#axzz4LhvbBvJu
 https://en.wikipedia.org/wiki/Renewable_energy_in_the_European_Union
 https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_energy_in_the_European_Union
 http://data.worldbank.org/indicator/EG.USE.COMM.FO.ZS
 http://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?year=2014&country=FYROM
&product=RenewablesandWaste
 http://www.vis-viva-energija.com/energija-danas-i-sutra/
 http://www.grejanje.com/strana.php?pID=336
 http://www.worldenergy.org/data/trilemma-index/
 https://en.wikipedia.org
 http://www.worldbank.org
 www.currentresults.com/Weather/Europe
 https://mk.wikipedia.org/wiki/Географија_на_Македонија
 www.serbia-energy.eu
 www.ec.europa.eu/statistics
 https://www.irena.org/DocumentDownloads/Publications/RE_Technologies_Cost_
Analysis-SOLAR_PV.pdf
 https://en.wikipedia.org/wiki/EU_Renewable_Energy_Directive_2009/28/EC
 https://en.wikipedia.org/wiki/Renewable_energy_in_the_European_Union
 http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/csr2015/2020-targets-overview-table_en.pdf
 www.energymarketprice.com
 International Renewable Energy Agency – IRENA
 Bloomberg New Energy Finance
106

Nikolova Snezana-0

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nikolova Snezana-0

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

УНИВЕРЗИТЕТ “ СВ.КЛИМEНТ ОХРИДСКИ “ БИТОЛА

ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ – ПРИЛЕП

МОДЕЛИРАЊЕ И ОЦЕНКА НА ЕКОНОМСКАТА

Досие бр. : 16/09

Октомври, 2016 година

4.ФАКТОРИ И РИЗИЦИ НА ДЕЈСТВУВАЊЕ ВРЗ РАЗВОЈОТ НА СОЛАРНАТА ЕНЕРГИЈА

5.ПРЕДИЗВИЦИ ЗА СПРОВЕДУВАЊЕ НА СОЛАРНАТА ЕНЕРГИЈА 43

6.МОМЕНТАЛНАТА СОСТОЈБА ВО РМ И КОМПАРАТИВЕН ПРЕГЛЕД НА

7.ИСТРАЖУВАЊЕ И МОДЕЛ ЗА АНАЛИЗА НА ФОТОВОЛТАИЧНИ СИСТЕМИ 76

ЗАКЛУЧОК И ПРЕПОРАКИ 100

Основна задача на овој магистерски труд е да се испитаат можностите за

Сонцето е огромен и непресушен извор на енергија која енергија е достапна за сите .

Треба сите да сватиме дека инвестицијата во соларната енергија не е фантазија, туку

Овој магистерскиот труд е инспириран од случувањата во непосредното

Најчесто употребуваната изрека меѓу познавачите од областа на производството на

Целта на ова истражување е утврдување на сите постапки и дефинирање на модели

Клучното прашање на овој труд, на коешто ќе се направи обид да се даде одговор е

Истражувањето во економијата наложува потреба од анализа на реалните состојби

Целта на овој труд е да ги презентира кавантитативните и квалитативните анализи

Еден од најважните елементи од нашето секојдневие и од универзумот воопшто е

Но, со зголемените потреби од енергија , човештвото е поставено пред дилемата:

Растот на цените на енергенсите, остварувањето помала зависност од увоз на

Соларната енергија претставува предизвик и можност за идните генерации . Таа е

Соларната енергија се добива преку соодветна технологија што ја искористува

Недостигот на електрична енергија во регионов е причина за креирање регионален

Оттука, глобална заложба како и активностите, мерките што се преземаат за

“Енергија , тоа е клучниот проблем на

На почеток најдобро е да се запрашаме, што всушност е енергијата, од каде

2.1.Примарни извори на енергија

а).Необновливи извори на енергија

Извор : Регулаторна комисија на РМ во 2015 г.- Извештај за работа

б).Обновливи извори на енергија

Во обновливи извори на енергија во РМ спаѓаат:

График бр.2 : Процентуално учество посебно во ОИЕ во производство на електрична

Извор : Регулаторна комисија на РМ во 2015 г.- Извештај за работа

Моментално во Македонија од овие инсталирани електрични централи очекувано и

График бр.3: Глобални инвестиции во чиста енергија по години (мил.$)

Од годишните инвестиции во ОИЕ=329 мил.$ (100%)пооделно се инвестирани во :

График бр.4 : Збирно графичко прикажување на регистрираните повластени производители

Извор : Агенција за енергетика на Р.М.

Ако ги анализираме инвестициите во Македонија и во Европа во ОИЕ ќе

2.2.Одржлив енергетски развој

Што всушност претставува одржливиот развој?

Извор : Одржлив развој - wikipedia

Енергетска ефикасност значи штедење на потрошувачката на електрична енергија

Табела бр.1: Распределба по сектори придобивки од ЕЕ за 2009-2020 година

Сектор Социјални придобивки

Подобрен животен комфор

Од досега направените анализи Македонија, со преземените мерки за енергетска

 Замена на печки на дрво со високоефикасни модели

Основна цел во Стратегијата за развој на енергетиката на Македонија е

Табела бр.2: Споредбени податоци по години за остварување на национални цели за

“ Ако омразата може да се трансформира во

Ако се потрудиме да изработиме приоритетна листа на денешните човечки потреби,

3.1.Производи од сончевото зрачење

Историски гледано, ако направиме една ретроспектива како луѓето гледале на

2. Загревање и ладење на објекти .

деценија каде се поклопува со достигнувањето на својот најголем

Производство на електрична енергија –во зависност од технологија која се

3.2.Технологија за користење на сончевато зрачење

енергија, и во периодите на вишок на сончево зрачење топлината се акомулира во еден

Систем со цилиндрично параболични колектори