Bryman - Prevod PDF

Ален Брајман
МЕТОДИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Авторски права за македонското издание, 2015
Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола

Сите права се задржани
Издавач

Булевар 1 Мај бб, Битола
За издавачот
Проф. д-р Златко Жоглев

Ректор
Стручна редакција на преводот
Проф. д-р Петре Т. Георгиевски

Проф. д-р Златко Жоглев
Наслов на оригиналот
Social Research Methods, 2012 – Fourth edition

Alan Bryman
Oxford University Press
ISBN 978-0-19958805-3
Превод од англиски
Ружица Цацаноска
Соработници на превод
Даниела Андоновска Трајковска
Гордана Стојаноска
Стела Босилковска
Стручна редакција
Петре Т. Георгиевски
Златко Жоглев

2015
кратка содрЖина
ПРВ ДЕЛ 1
1 КАРАКТЕРОТ И ПРОЦЕСОТ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 3
2 СТРАТЕГИИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 18
3 НАЦРТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ 44
4 ПЛАНИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРОЕКТ И ФОРМУЛИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРАШАЊА 79
5 ДА ЗАПОЧНЕМЕ СО ПРЕГЛЕДУВАЊЕ НА ЛИТЕРАТУРАТА 97
6 ЕТИКАТА И ПОЛИТИКИТЕ ВО ОПШТЕС ТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 129
ВТОР ДЕЛ 157

7 КАРАКТЕРОТ НА КВАНТИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 159
8 ПРИМЕРОЧЕЊЕ 183
9 СТРУКТУРИРАНО ИНТЕРВЈУИРАЊЕ 208
10 ПРАШАЛНИЦИ ЗА САМОСТОЈНО ПОПОЛНУВАЊЕ 208
11 ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊА 245
12 СТРУКТУРИРАНО НАБЉУДУВАЊЕ 269
13 АНАЛИЗА НА СОДРЖИНАТА 288
14 СЕКУНДАРНА АНАЛИЗА И ОФИЦИЈАЛНА СТАТИСТИКА 310
15 АНАЛИЗА НА КВАНТИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 329
16 УПОТРЕБА НА ИБМ СПСС (IBM SPSS) ЗА ВИНДОУС (WINDOWS) 353
ТРЕТ ДЕЛ 377
17 КАРАКТЕРОТ НА КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 379

18 ПРИМЕРОЧЕЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 415
19 ЕТНОГРАФИЈА И НАБЉУДУВАЊЕ СО УЧЕСТВО 430
20 ИНТЕРВЈУИРАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 468
21 ФОКУС-ГРУПИ 500
22 ЈАЗИКОТ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 521
23 ДОКУМЕНТИТЕ КАКО ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ 542
24 АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 564
КОМПЈУТЕРСКИ ПОТПОМОГНАТА АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ:
25 590
КОРИСТЕЊЕ НВИВО (NVIVO)
vi Кратка содржина
ЧЕТВРТ ДЕЛ 611
26 НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА 613

ИСТРАЖУВАЊЕ СО МЕШАНИ МЕТОДИ: КОМБИНИРАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНОТО
27 627
И КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ
28 Е-ИСТРАЖУВАЊЕ: МЕТОДИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ НА ИНТЕРНЕТ 653
29 ПИШУВАЊЕ ЗА OПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 683
ТОЛКОВНИК 709
ЛИТЕРАТУРА 718
ИНДЕКС НА ИМИЊА 744
ИНДЕКС 750
ПОГОВОР 769
БЕЛЕШКА ОД ПРЕВЕДУВАЧИТЕ И СТРУЧНАТА РЕДАКЦИЈА 777
содрЖина
ПРВ ДЕЛ 1
ПОГЛАВЈЕ 1 КАРАКТЕРОТ И ПРОЦЕСОТ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 3
Вовед 4
Што се подразбира под општествено истражување? 4
Зошто се прави општествено истражување? 5
Контекстот на методите на општественото истражување 5
Елементи на процесот на општественото истражување 8
Преглед на литературата 8
Концепти и теории 8
Истражувачки прашања 9
Случаи на примерочење 11
Собирање на податоци 12
Анализа на податоци 13
Пишување за општественото истражување 14
Деликатноста на општественото истражување 15
Клучни укажувања 16
прашања за повторување 16
ПОГЛАВЈЕ 2 СТРАТЕГИИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 18

Вовед 19
Теорија и истражување 20
Каков тип на теорија? 21
Дедуктивна и индуктивна теорија 24
Епистемолошки размислувања 27
Епистемологија на природната наука: позитивизам 27
Интерпретативизам 28
Онтолошки размислувања 32
Објективизам 32
Конструкционизам 33
Поврзаност со општественото истражување 34
Истражувачка стратегија: квантитативно и квалитативно истражување 35
Влијанија врз водењето на општественото истражување 39
Вредности 39
Практични размислувања 41
viii
ПОГЛАВЈЕ 3 НАЦРТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ 44

Вовед 45
Критериуми за општествено истражување 46
Сигурност 46
Повторување 47
Валидност 47
Поврзаност со истражувачката стратегија 48
Нацрти за истражување 50
Нацрт за експеримент 50
Нацрт за пресечно истражување 59
Нацрт за лонгитудинално истражување 63
Нацрт за проучување на случај 66
Компаративен нацрт 72
Поврзување на истражувачка стратегија со истражувачкиот нацрт 76
ПОГЛАВЈЕ 4 ПЛАНИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРОЕКТ И ФОРМУЛИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ 79

ПРАШАЊА
Вовед 80
Дознајте што очекува од вас вашата научна институција 80
Размислете за вашата област на истражување 81
Користете го вашиот ментор 81
Управувајте со времето и со ресурсите 82
Формулирајте соодветни истражувачки прашања 85
Критериуми за евалуирање на истражувачки прашања 90
Напишете предлог за истражување 92
Подгответе се за истражување 92
Направете го вашето истражување и анализирајте ги резултатите 93
список за проверка 94
ПОГЛАВЈЕ 5 ДА ЗАПОЧНЕМЕ СО ПРЕГЛЕДУВАЊЕ НА ЛИТЕРАТУРАТА 97

Прегледување на постојната литература 98
Извлечете го максимумот од читањето 98
Систематски преглед 102
Наративен преглед 110
Пребарување на постојната литература 113
Електронски бази на податоци 113
Клучни зборови и дефинирање на параметрите за пребарување 118
Наведување референци во вашиот труд 120
Улогата на библиографијата 123
Избегнување плагијаторство 124
Содржина ix
ПОГЛАВЈЕ 6 ЕТИКАТА И ПОЛИТИКИТЕ ВО ОПШТЕС ТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 129

Вовед 130
Етички принципи 135
Повреда на учесниците 135
Недостиг на согласност со информирање 138
Нарушување на приватноста 142
Измама 143
Етиката и прашањето за квалитет 143
Тешкотии поврзани со носење етичка одлука 148
Новите медиуми и тешките одлуки 149
Политиките во општественото истражување 149
ВТОР ДЕЛ 157
ПОГЛАВЈЕ 7 КАРАКТЕРОТ НА КВАНТИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 159

Вовед 160
Главните фази на квантитативното истражување 160
Концептите и нивното мерење 163
Што е концепт? 163
Зошто треба да се мери? 164
Индикатори 164
Употреба на мерила со повеќе индикатори 166
Димензии на концептите 167
Сигурност и валидност 168
Размислувања за сигурноста и валидноста 173
Главни преокупации на истражувачите што се занимаваат со квантитативни истражувањa 175
Мерење 175
Каузалитет 175
Генерализација 176
Критика за квантитативното истражување 178
Критиките за квантитативното истражување 178
Дали е секогаш вака? 179
Обратен операционализам 180
Тестирање на сигурноста и валидноста 180
Примерочење 181
ПОГЛАВЈЕ 8 ПРИМЕРОЧЕЊЕ 183

Вовед во анкетното истражување 184
Вовед во примерочењето 186
Грешка во примерочењето 188
Видови примероци засновани врз веројатност 190
x
Едноставен случаен примерок 190

Систематски примерок 191
Стратификувано случајно примерочење 192
Повеќеетапно кластерско примерочење 193
Особините на примерокот заснован врз веројатност 195
Големина на примерокот 197
Апсолутна и релативна големина на примерокот 197
Време и трошоци 198
Без одговор 199
Хетерогеност на популацијата 200
Видови анализа 201
Видови на примерочења незасновани врз веројатност 201
Пригодно примерочење 201
Примерочење Снежна грутка 202
Квотно примерочење 203
Ограничувања на генерализирањето 205
Грешки во анкетното истражување 205
ПОГЛАВЈЕ 9 СТРУКТУРИРАНО ИНТЕРВЈУИРАЊЕ 208

Вовед 209
Структурирано интервју 209
Намалување на грешките поради променливост на интервјуистот 210
Прецизност и полесно обработување на податоците 211
Други видови интервјуа 212
Контексти на интервјуирање 213
Повеќе од еден интервјуиран 213
Повеќе од еден интервјуист 214
Лице в лице или по телефон? 214
Компјутерско потпомогнато интервјуирање 216
Водење интервју 217
Познавање на листата на прашања за интервју 217
Претставување на истражувањето 217
Пријателски однос 218
Поставување прашања 219
Забележување на одговорите 219
Јасни упатства 219
Редослед на прашањата 220
Потпрашување 223
Поттикнување 224
Завршување на интервјуто 225
Обука и надгледување 225
Проблеми поврзани со структурираното интервјуирање 227
Карактеристики на интервјуистите 227
Насочени одговори 227
Проблемот со значењето 228
Феминистичка критика 228
xi
ПОГЛАВЈЕ 10 ПРАШАЛНИЦИ ЗА САМОСТОЈНО ПОПОЛНУВАЊЕ 231

Вовед 232
Прашалник за самостојно пополнување или прашалник по пошта? 232
Вреднување (евалуирање) на прашалникот за самостојно пополнување во однос на
233
структурираното интервју
Предности на прашалникот за самостојно пополнување во споредба со
233
Недостатоци на прашалникот за самостојно пополнување во споредба со
234
Чекори за подобрување на стапката на одговореност на прашалниците по пошта 236
Изработување на прашалник за самостојно пополнување 237
Текстот да не е збиен 237
Јасно претставување на текстот 237
Вертикално или хоризонтално понудни одговори? 237
Јасни упатства за одговарање 239
Понудените одговори треба да се блиску до прашањето 239
Водење дневник како облик на прашалник за самостојно пополнување 239
Предностите и недостатоците на дневникот како метод за собирање податоци 243
ПОГЛАВЈЕ 11 ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊА 245
Вовед 246
Отворени или затворени прашања? 246
Отворени прашања 246
Затворени прашања 249
Видови прашања 253
Правила за составување прашања 254
Општи правила од ракав 254
Посебни правила за поставување прашања 255
Вињетa-прашања (според сценарио) 261
Пилот-истражување и прашања за претходно тестирање 263
Ползување на постојните прашања 264
ПОГЛАВЈЕ 12 СТРУКТУРИРАНО НАБЉУДУВАЊЕ 269
Вовед 270
Проблеми поврзани со анкетното истражување на општественото однесување 270
Зошто да не се набљудува однесувањето? 272
Протокол за набљудување 275
Стратегии за набљудување на однесувањето 276
Примерoчење 277
Примерочење луѓе 277
Примерочење во однос на времето 278
Дополнителни размислувања за примерочењето 278
Прашања за сигурност и валидност 279
Теренски стимулации како облик на структурирано набљудување 282
Критики на структурираното набљудување 283
xii
Од друга страна... 284

ПОГЛАВЈЕ 13 АНАЛИЗА НА СОДРЖИНАТА 288

Вовед 289
Што претставуваат истражувачките прашања? 291
Избирање примерок 293
Примерочење на медиуми 293
Примерочење на датуми 293
Што би се броело? 295
Значајни учесници 295
Зборови 295
Субјекти и теми 297
Наклонетост 298
Кодирање 298
План (листа) за кодирање 298
Упатство за кодирање 299
Потенцијални замки при изработувањето на шемите за кодирање 303
Предности на анализата на содржина 304
Недостатоци на анализата на содржина 306
ПОГЛАВЈЕ 14 СЕКУНДАРНА АНАЛИЗА И ОФИЦИЈАЛНА СТАТИСТИКА 310

Вовед 311
Податоци од други истражувачи 312
Предности на секундарната анализа 312
Ограничувања на секундарната анализа 315
Пристап до архивата на податоци 316
Официјална статистика 320
Потценување и реафирмирање на официјалните статистички податоци 324
Официјалните статистички податоци како форма на ненаметлив метод 325
ПОГЛАВЈЕ 15 АНАЛИЗА НА КВАНТИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 329

Вовед 330
Мал истражувачки проект 331
Податоци што недостигаат 333
Типови на варијабли 335
Униваријантна анализа 337
Табели на фреквенции 337
Дијаграми 337
Мерки на централна тенденција 338
Мерки на дисперзија 339
Биваријантна анализа 339
Поврзаност, а не каузалитет 341
xiii
Табели на контингенција 341

Пирсонов коефициент на корелација r 341
Спирманов коефициент rho 344
Phi и Крамеровото V 344
Споредување на просечните вредности и ета 344
Мултиваријантна анализа 345
Може ли поврзаноста да е привидна? 345
Може ли да постои посредувачка варијабла? 345
Може ли некоја трета варијабла да ја контролира поврзаноста? 346
Статистичка значајност 347
Хи-квадрат тест 348
Корелација и статистичка значајност 349
Споредување на просечни вредности и статистичка значајност 350
ПОГЛАВЈЕ 16 УПОТРЕБА НА ИБМ СПСС (IBM SPSS) ЗА ВИНДОУС (WINDOWS) 353

Вовед 354
Да започнеме со СПСС (ЅРЅЅ) 355
Почеток со СПСС (ЅРЅЅ) 355
Внесување податоци во прегледувачот на податоци (Data Viewer) 356
Дефинирање на варијаблите: називи на варијабли, вредности што недостигаат,
357
ознаки на варијаблите и вредносни ознаки на варијаблите
Рекодирање варијабли 359
Пресметување нова варијабла 359
Анализа на податоци со СПСС (ЅРЅЅ) 361
Генерирање табела на фреквенции 361
Изработување столпчест графикон 363
Изработување пита-графикон 363
Изработување хистограм 363
Пресметување аритметичка средина, медијана, стандардна девијација, распон,
363
графичко прикажување во рамка
Правење табела на контингенција, хи-квадрат и Крамеров коефициент V 366
Пресметување Пирсонов коефициент r и Спирманов коефициент rho 368
Изработување дијаграми на распрснување 368
Споредување на просечни вредности и ета 372
Изработување табела на контингенција со три варијабли 372
Дополнителни операции во СПСС (ЅРЅЅ) 373
Снимање на податоци 373
Пронаоѓање и повторно отворање на вашите податоци 374
Отпечатување на излезните податоци 374
ТРЕТ ДЕЛ 379
ПОГЛАВЈЕ 17 КАРАКТЕРОТ НА КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 379

Вовед 380
Главни чекори во квалитативното истражување 384
xiv
Концептите во квалитативното истражување 388

Сигурност и валидност во квалитативното истражување 389
Приспособување на сигурноста и на валидноста во квалитативното истражување 389
Алтернативни критериуми за проценување на квалитативното истражување 390
Најнови расправи за критериумите за квалитет на квалитативното истражување 393
Помеѓу критериумите на квантитативното и квалитативното истражување 394
Краток преглед на прашањето за критериумите 397
Главните преокупации на квалитативните истражувачи 399
Да погледнеме со очите на луѓето што се предмет на истражување 399
Опишување и нагласување на контекстот 401
Акцент врз процесот 402
Флексибилност и ограничена структура 403
Концепти и теорија што се темели врз податоци 404
Критика на квалитативното истражување 405
Квалитативното истражување е премногу субјективно 405
Тешко е да се реплицира 405
Проблеми со генерализација 406
Отсуство на транспарентност 406
Контрасти помеѓу квантитативното и квалитативното истражување 407
Сличности помеѓу квантитативното и квалитативното истражување 409
Феминизмот и квалитативното истражување 410
ПОГЛАВЈЕ 18 ПРИМЕРОЧЕЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 415

Вовед 416
Нивоа на примерочење 417
Намерно примерочење 418
Теоретско примерочење 418
Генеричко намерно примерочење 422
Примерочење снежна грутка 424
Не се примерочат само луѓе 427
Користење на повеќе од еден пристап за примерочење 427
ПОГЛАВЈЕ 19 ЕТНОГРАФИЈА И НАБЉУДУВАЊЕ СО УЧЕСТВО 430

Вовед 431
Пристап 433
Отворена наспроти прикриена етнографија 433
Пристап до затворени средини 435
Пристап до отворени/јавни средини 436
Тековен пристап 439
Клучни информатори 439
Улогите на етнографите 440
Активни или пасивни? 446
Теренски белешки 447
Видови теренски белешки 450
xv
Завршување на етнографското истражување 452

Може ли да постои феминистичка етнографија? 453
Подем на визуелната етнографија 455
Пишување (извештај) за етнографското истражување 462
Променливата природа на етнографијата 464
ПОГЛАВЈЕ 20 ИНТЕРВЈУИРАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 468

Вовед 469
Разлики меѓу структурираното интервју и квалитативното интервју 470
Поставување прашања во квалитативното интервју 471
Подготвување водич за интервју 472
Снимање и транскрипција 482
Телефонско интервјуирање 488
Интервјуирање за животна историја и интервјуирање за усна историја 488
Феминистичкото истражување и интервјуирањето во квалитативното истражување 491
Квалитативното интервјуирање наспроти набљудувањето со учество 493
Предностите на набљудувањето со учество во однос на квалитативното
493
интервјуирање
Предностите на квалитативното интервјуирање во однос на набљудувањето со
494
учество
Преглед 496
Список за проверка 497
ПОГЛАВЈЕ 21 ФОКУС-ГРУПИ 500

Вовед 501
Употреба на фокус-групите 503
Водење на фокус-групи 504
Колку групи? 505
Големина на групите 507
Степен на инволвираност на модераторот 508
Избирање на учесници 509
Започнување и завршување 513
Интеракцијата во сесиите на фокус-групите 513
Ограничувања на фокус-групите 516
ПОГЛАВЈЕ 22 ЈАЗИКОТ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 521

Вовед 522
Конверзациска анализа 522
Претпоставки за конверзациската анализа 523
Транскрипција и внимавање на деталите 525
xvi
Некои основни алатки за конверзациска анализа 525

Преглед 527
Анализа на дискурсот 528
Разоткривање на интерпретативниот репертоар 531
Изнесување факти 533
Критичка анализа на дискурсот 536
Преглед 538
ПОГЛАВЈЕ 23 ДОКУМЕНТИТЕ КАКО ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ 542

Вовед 543
Лични документи 544
Дневници, писма и автобиографии 544
Визуелни предмети 546
Официјални документи што потекнуваат од државата 549
Официјални документи што потекнуваат од приватни извори 550
Излезни податоци добиени од мас-медиумите 552
Виртуелни документи 554
Реалноста во документите 554
Интерпретирање на документи 556
Квалитативна анализа на содржина 557
Семиотика 559
Херменевтика 560
ПОГЛАВЈЕ 24 АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 564

Вовед 565
Општи стратегии за анализа на квалитативни податоци 566
Аналитичка индукција 566
Втемелена теорија 567
Основни постапки во квалитативната анализа на податоци 575
Фази и размислувања за кодирањето 576
Претворање на податоците во фрагменти 577
Проблеми со кодирањето 578
Тематска анализа 578
Наративна анализа 582
Секундарна анализа на квалитативни податоци 586
ПОГЛАВЈЕ 25 КОМПЈУТЕРСКИ ПОТПОМОГНАТА АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ: 590

КОРИСТЕЊЕ НВИВО (NVIVO)
Вовед 591
Дали КАКДАС (CAQDAS) е софтвер за анализа на квантитативни податоци? 591
Нема лидер во оваа индустрија 592
Недостиг на општа согласност за ползата од КАКДАС (CAQDAS) 592
Учење НВиво (NVivo) 593
xvii
Пребарување текст 603
Белешки 607
Зачувување проект во НВиво (NVivo) 607
Отворање на веќе постоен проект во НВиво (NVivo) 607
Заклучни согледувања 608
ЧЕТВРТ ДЕЛ 611
ПОГЛАВЈЕ 26 НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА 613

Вовед 614
Моделот на истражување во природните науки и квалитативното истражување 615
Квантитативното истражување и интерпретативизмот 617
Квантитативното истражување и конструкционизмот 618
Истражувачките методи и епистемолошките и онтолошките размислувања 618
Проблеми околу квантитативно-квалитативниот контраст 619
Однесување наспроти значење 620
Теорија и концепти што се тестираат со истражувањето наспроти теорија и
621
концепти што произлегуваат од податоците
Бројки наспроти зборови 621
Вештачко наспроти природно 621
Заемна анализа на квантитативното и квалитативното истражување 622
Квалитативен истражувачки пристап кон квантитативното истражување 622
Квантитативен истражувачки пристап кон квалитативното истражување 623
Квантификација во квалитативното истражување 624
Квазиквантификација во квалитативното истражување 624
Справување со раскажувањето преку лимитирана квантификација 624
ПОГЛАВЈЕ 27 ИСТРАЖУВАЊЕ СО МЕШАНИ МЕТОДИ: КОМБИНИРАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНОТО И 627

КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ
Вовед 628
Аргументите против истражувањето со мешани методи 629
Аргументот на вклопени методи 629
Парадигматски аргумент 629
Две верзии на дебатата за квантитативното и квалитативното истражување 631
Пристапи кон истражувањето со мешани методи 631
Анализа на содржината на статиите базирани врз истражување со мешани методи 633
Пристапи кон комбинирањето на квантитативното и квалитативното 635
истражување во истражувањето со мешани методи
Размислување за истражувањето со мешани методи 649
xviii
ПОГЛАВЈЕ 28 Е-ИСТРАЖУВАЊЕ: МЕТОДИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ НА ИНТЕРНЕТ 653

Вовед 654
Интернетот како предмет на анализа 654
Употребата на интернетот за собирање податоци од индивидуи 658
Онлајн етнографија 659
Квалитативно истражување со онлајн фокус-групи 663
Квалитативно истражување со онлајн лични интервјуа 668
Онлајн општествени анкети 670
Анкети по електронска пошта 670
Веб-анкети 671
Мешани методи за реализирање анкета 672
Прашања за примерочење 673
Краток преглед 679
Етички размислувања за истражувањето на интернет 679
Статусот на е-истражувањето 681
ПОГЛАВЈЕ 29 ПИШУВАЊЕ ЗА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 683

Вовед 684
Пишувајте за своето истражување 685
Започнете рано 685
Бидете убедливи 685
Добијте повратна информација 686
Избегнувајте сексистички и расистички јазик и јазик што содржи навреди за лицата со
686
посебни потреби
Структурирајте го својот ракопис 686
Пишување за квантитативно, квалитативно истражување и истражување со мешани 692
методи
Пишување за квантитативно истражување 692
Пишување за квалитативно истражување 695
Пишување за истражувaње со мешани методи 699
Академско пишување 704
ТОЛКОВНИК 709
РЕФЕРЕНЦИ 718
ИНДЕКС НА ИМИЊА 744
ИНДЕКС 750
ПОГОВОР 769
БЕЛЕШКА ОД ПРЕВЕДУВАЧИТЕ И СТРУЧНАТА РЕДАКЦИЈА 777
Предговор кон македонскиот превод на книгата
Методи на општественото истражување
Сè започна со писмо испратено до мене на 17 на шведски јазик, а исто така има и канадски и
август 1995 година. Писмото беше од главниот јужноафрикански изданија. Зачудувачки беше дека
уредник на една од најпрестижните издавачки книгата Методи на општественото истражување
куќи – Оксфорд jуниверзити прес (Oxford University доживеа понатамошни изданија и преводи по
Press) – прашувајќи ме дали сум заинтересиран за нејзиното објавување. Сега сум воодушевен дека
пишување на книга за методите на општественото ќе има и превод на македонски јазик. Како книга
истражување. Времето за пишување ваква книга напишана за студентите од општествените науки
беше совршено, бидејќи дотогаш веќе преку 20 во Обединетото Кралство може да биде значајна
години имав предавано за методите на истражување, и за македонските, шведските и за канадските
а преку 10-тина години имав пишувано за оваа студенти, како и за студентите од факултетите за
проблематика. Две или три години, откако стапивме бизнис и менаџмент? Со многу голема сигурност
во контакт, размислував за пишување учебник може да се одговори дека тоа е така заради тоа
на оваа тема, но не направив ништо, освен што што методолошките принципи се општи. Поинаку
размислував за предлогот. Писмото го содржеше кажано, тие често имаат значење и применливост
поттикот што ми требаше. Со уредникот се сретнавме што широко го надминуваат контекстот на нивната
и се договоривме за видот на книгата што би можела примена. Да ги земеме за пример принципите на
да се напише и којашто би направила разлика изработка на прашалници или на примерочење
за студентските разбирања на методолошките или на интервјуирање, кои имаат широка примена
проблеми и расправи. Испратив скица на книгата и се значајни за студентите и за истражувачите во
што ја имав замислено и ми беше понуден договор поширок опфат на контексти. Не може да се каже
што го прифатив. Сè беше како што треба, освен едно дека локалните културни контексти се безначајни;
нешто – да се има време да се напише. Книгата што јасно е дека тие се многу значајни. Сепак, основните
ја имав замислено задолжително требаше да биде принципи имаат широко значење, кое може да се
долга и затоа беше потребно подолго време за да се модифицира во зависност од околностите. Истото се
заврши. Не можев да го приложам ракописот сè до однесува и за многу расправи со кои се среќаваме
средината на 2000 година, а книгата беше објавена во полето на методите на истражување. Тие исто
во 2001 година. така можат да бидат значајни за студентите што
Книгата Методи на општественото живеат и дејствуваат во различни околности.
истражување беше веднаш, помалку или повеќе, Така, со големо задоволство го напишав овој
успешна, а јас бев воодушевен од тоа што многу краток предговор на Методи на општественото
универзитети ја прифатија за нивните предавања. истражување за преводот на македонски јазик.
Оттогаш беа објавени нејзини следни изданија, Не можев никогаш да замислам, откако го примив
а сега е објавено четвртото. Таа е преведена писмото речиси пред 20 години (одамна пред да
на шведски јазик, а има и канадска верзија, стане универзална електронската пошта), дека
објавена во третото издание. Следуваа изданијата книгата што ја напишав ќе има такво глобално
на казачки и на виетнамски јазик. Набргу по влијание. Ова е огромно задоволство, и искрено се
објавувањето на првото издание, следуваа надевам дека на студентите од Македонија ќе им
повратни информации од предавачите, а исто така биде корисна и значајна за нивните проучувања.
беше напишана нејзина верзија за студентите на
факултетите за бизнис и менаџмент. Методи на Ален Брајман
општественото истражување беше пишувана
имајќи ги предвид студентите од општествените
науки, но верзијата за студентите од факултетите
за бизнис и менаџмент Истражувачки методи на
бизнисот, беше скроена од мене и коавторот за
студентите што ги проучуваа тие предмети. Таа
книга сега го има своето трето издание и е преведна
Издавач:
Универзитет “Св.Климент Охридски” Битола
За издавачот:
Златко Жоглев
Лектура:
Катица Трајкова
Корици:
Тони Видевски
Компјутерска обработка:
Тони Видевски
Печат:
Печатница АД “Киро Дандаро” - Битола
CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје
303.01./303.8
БРАЈМАН, Ален
Методи на општественото истражување / Ален Брајман ; [превод од
англиски јазик Ружица Цацаноска ... и др.]. - Битола : Универзитет
"Св. Климент Охридски", 2014. - XLI, 821 стр. : илустр. ; 27 см
Превод на делото: Social research methods, 2012 / Alan Bryman. -

Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр. [718]-743. - Регистри
ISBN 978-9989-870-73-6
I. Bryman, Alan види Брајман, Ален
а) Социолошки истражувања - Методологија б) Техника на истражување
COBISS.MK-ID 98030346
ISBN-13978-9989-870-73-6
За авторот
Алан Брајман е избран во звањето професор по Организациско и општествено

истражување на Факултетот за менаџмент на Универзитетот во Лејчестер (University of
Leicester) во август 2005 година. Бил декан на Факултетот во 2008 и 2009 година. Пред
доаѓањето во Лејчестер, триесет и една година работи како професор по Општествено
истражување на Универзитетот Левборо (Loughborough University).
Неговите главни истражувачки интереси се насочени кон водството, особено
кон водство во високото образование, истражувачките методи (особено истражувањето
со мешани методи) и дизнизацијата и мекдоналдизацијата во модерното општество. Во
2003/2004 година го комплетира проектот заснован врз истражување со мешани методи
како дел од Програмата на Советот за економски и општествени истражувања (Economic
and Social Research Council’s Research Methods Programme). Ова истражување е употребено
за пишување на дваесет и седмото поглавје. Брајман исто така е заинтересиран за полето
на водството, а особено за водството во високото образование.
Брајман има многу објавени трудови во полето на општественото истражување, меѓу кои: Анализа на
кванититативни податоци со ИБМ СПСС 17, 18 и 19: Водич за општествените научници (Quantitative Data Analysis
with IBM SPSS 17, 18 and 19: A Guide for Social Scientists, Routledge, 2011) со Данкан Крамер (Duncan Cramer); Истражувачки
методи на бизнисот (Business Research Methods. Oxford University Press, 3rd edition 2011) со Ема Бел (Emma Bell); САГЕ-
енциклопедија на истражувачки методи во општествените науки (The SAGE Encyclopedia of Social Science Research
Methods. SAGE, 2004) со Мајкл Луис-Бек и Тим Футинг Лиjао (Michael Lewis-Beck and Tim Futing Liao); Дизнизација на
општеството (The Disneyization of Society. SAGE, 2004); Прирачник за анализа на податоци (Handbook of Data Analysis.
SAGE, 2004) со Мелиса Харди (Melissa Hardy); САГЕ-прирачник за организациски истражувачки методи (The SAGE
Handbook of Organizational Research Methods. SAGE, 2009) со Дејвид Бучанан (David Buchanan); и САГЕ-прирачник за
водството (The SAGE Handbook of Leadership. SAGE, 2011) со Дејвид Колинсон, Кејт Гринт, Бред Џексон и Мери-Ул-Бјен
(David Collinson, Keith Grint, Brad Jackson and Mary-Uhl-Bien).
Тој има објавено трудови во многу академски списанија, вклучувајќи ги: Списание за студии по менаџмент
(Journal of Management Studies), Човекови односи (Human Relations), Меѓународно списание за методологија на
општественото истражување (International Journal of Social Research Methodology), Тримесечник за водството
(Leadership Quarterly), Водство (Leadership), Истражувања во високото образование (Studies in Higher Education) и
Американски научник - бихевиорист (American Behavioral Scientist). Исто така, тој е во уредувачкиот одбор на: Водство
(Leadership), Квалитативни истражувања во организациите и менаџментот: меѓународно списание, (Qualitative
Research in Organizations and Management: An International Journal) и Списание за истражување со мешани методи
(Journal of Mixed Methods Research).
ПретставУваЊе на стУдентите
За многу читатели, една од основните причини поради која ќе ја користат оваа книга е да се
оспособат за започнување самостоен истражувачки проект и тоа најверојатно за прв пат. Имајќи
го ова предвид, во книгата ставив рамки со наслов Од искуството на студентите, коишто се
базирани на искуствата на студентите што студираат на додипломски и постдипломски студии од
општествените науки, а кои направиле истражувачки проект, кој обично бил дел од нивната теза/
дисертација во завршната година. Целта на овие делови е да дадат увид и совети базирани на
искуствата на вистински студенти и тоа со нивни сопствени зборови или, поинаку речено, да се каже
точно како е, според зборовите на Николс и Бејнон (Nichols and Beynon, 1977). Овој дел е заснован
врз збир од прашалници што беа пополнети од страна на студенти кои студираат на додипломски и
постдипломски студии на одделот за општествени науки на различни универзитети во Обединетото
Кралство. Целта на овој дел е да даде увид во искуствата на студентските истражувања. Профилот
на секој студент е даден подолу, а оригиналниот прашалник може да се преземе во аудиовизуелна
форма од онлајн центарот за ресурси на:
http://www.oxfordtextbooks.co.uk/orc/brymansrm4e/
Сега ќе ги претставам студентите што придонесоа за да се напишат различните делови со наслов
Од искуството на студентите. Бескрајно сум им благодарен поради тоа што беа подготвени да
ги споделат своите искуства од работата на истражувачкиот проект и се надевам дека тоа нивно
споделување, на читателите на оваа книга, ќе им биде полезно. Повеќето студенти помагаа и
во претходното издание на оваа книга, а нивните биографии, дадени подолу, ги одразуваат
истражувачките интереси што ги имаа во тоа време.
ребека Барнс (Rebecca Barnes)

Ребека Барнс беше во завршна фаза од пишувањето на докторатот на Факултетот за социологија
и социјална политика на Универзитетот во Нотингем (School of Sociology and Social Policy, University
of Nottingham). Во својата теза, Ребека го истражуваше проблемот со насилството и злоупотребата
во истополовите интимни врски меѓу жени. Нејзиното истражување е едно од неколкуте врвни
истражувања во Обединетото Кралство. Ребека примени квалитативна методологија, реализираше
полуструктурирано продлабочено интервју со четириесет жени што се изјаснија дека биле
злоупотребувани во претходните истополови врски. Таа го спроведе интервјуто во Англија и
во делови од Велс, користејќи онлајн приод и различни форми на објавување за да го состави
примерокот. Истражувачкото искуство на Ребека го зголеми нејзиниот интерес за методолошките
прашања, а особено интересот за етичките прашања што произлегуваат од истражувањето на
чувствителни теми. Подоцна е избрана како предавач по Социологија на Универзитетот во Дерби
(University of Derby), а нејзините предавања најмногу се поврзани со истражувачките методи.
Џез кларк (Jez Clark)

Џез Кларк дипломираше со највисоки почести (first class honor) на Универзитетот на Источна
Англија, Норвич (University of East England, Norwich), во 2007 година. Џез студираше Политика
во медиумите, а во завршната година стажираше во агенција за маркетинг во којашто пишуваше
за развојот на политичкото рекламирање. Во втора година, Џез го започна проектот Методи на
општествено истражување, испитувајќи ја студентската перцепција на академската провизија и
поддршка за време на студирањето. Неговиот извештај се фокусираше врз академските прашања
и проблемите со кои може да се соочи индивидуата, а исто така испитуваше дали службата за
студентски прашања на Универзитетот на Источна Англија (UEA) обезбедува соодветна поддршка.
Податоците беа собрани со прашалник со комбинирање на систематично примерочење
(составување примерок) според веројатноста и стратификувано случајно примерочење.
Податоците беа средени и анализирани (доколку прашањата дозволуваа кодирање) со програмата
xxiii
СПСС (SPSS), додека некодираните отворени одговори беа независно вреднувани.
Хана Крејн (Hannah Creane)

Хана Крејн дипломира на студиите по Социологија на право на Универзитетот во Дурхем
(Durham University) во 2007 година. Целта на истражувачкиот проект на Хана беше да ги испита
генерациските промени во детството. Хана отсекогаш се интересирала за развојот на личноста
од дете до возрасен човек, особено за општествената конструкција на детството. Интересот уште
повеќе се зголемил по завршувањето на пилот-проектот во 2005 година што го истражуваше
значењето на врските меѓу браќата и сестрите за развојот на детето. Проектот на Хана се базираше
на прашањето што го прави детето дете во однос на возрасните и до кој степен тоа се менува во текот
на генерациските промени. Нејзиното истражување се базираше врз девет полуструктурирани
интервјуа, а овој метод беше избран за да не ги ограничува одговорите на испитаниците. Таа
креираше три возрасни групи: 0–29, 30–59 и 60+, а потоа интервјуираше по тројца испитаници од
секоја возрасна група за да обезбеди еднаква застапеност на секоја генерација.
марк гирван (Marc Girvan)

Студентот Марк Гирван дипломираше во 2011 година на Универзитетот во Стретклajд
(University of Strathclyde) каде што студираше политика. Во третата година од студирањето, тој беше
дел од тимот што го реализираше квантитативното истражување со набљудување на предизборното
гласачко однесување на општите избори во 2010 година во Обединетото Кралство. Со користење
на експериментален истражувачки нацрт, групата состави два посебни прашалници, кои се
разликуваа во однос на структурата и формулацијата на прашањата. Испитаниците беа прашувани
како ќе гласаат на референдумот за независност на Шкотска. Целта беше да се одреди ефектот
врз гласањето на испитаниците преку менување на бројот на можности што им се достапни. Исто
така беше испитан и ефектот на емотивниот говор врз одговорот на гласачите преку менување на
формулацијата на прашањата во прашалниците.
корнелиус греб (Cornelius Grebe)

Корнелиус изработи докторат по Социјална политика и администрација на Универзитетот
во Нотингем (University of Nottingham). За својата теза тој реализираше квалитативно
истражување за анализа на германското усогласување на регулативите на платената работа и
регулативите за грижата за беспомошните. Корнелиус направил комбинација од контекстуална
општествена конструкционистичка парадигма за испитување и феминистичко видување на
анализата на регулативата за: породилното отсуство, отсуството од работа, грижата за децата,
антидискриминацијата и работното време. Тој се интересираше за тоа како регулативите го
оформуваат нашето разбирање на социјалниот проблем – некомпатибилноста меѓу платената
работа и грижата за беспомошните. Корнелиус направи анализа на документацијата, фокусирајќи
се врз пропишаната и предложената легислатива.
ејми најт (Amy Knight)

Ејми Најт дипломираше на Универзитетот во Портсмут (University of Portsmouth) во 2010
година со висока втора класа (upper second class) на Политика и социологија. Во третата година
на студии, Ејми спроведе примарно истражување за обрасците на однесување во однос на
рециклирањето во зависност од родот (машки и женски пол). Основната цел на истражувачкиот
проект на Ејми беше да се идентификуваат главните полови разлики во однос на навиките за
рециклирање на индивидуите, но и да се разбере причината за појавувањето на таквите разлики.
Ејми ги изработи и ги спроведе интервјуата и анкетите, собирајќи и квалитативни и квантитативни
податоци. Податоците беа внесени и претежно анализирани со употреба на програмата СПСС
(SPSS). Отворените прашања од интервјуто беа независно вреднувани.
сара Хенсон (Sarah Hanson)

Сара Хенсон заврши тригодишни додипломски студии со високи почести по Англиски јазик и
Социологија на Универзитетот во Дерби. Во завршната година, Сара работеше на својата дисертација
за социолошкото влијание на списанијата за жени преку комбинирање на контекстуална и кодирана
анализа. Со користење на развиен систем на анализа на содржина, којашто беше непристрасна,
Сара беше во можност да открие други значења зад насловните страници на списанијата. Добро
документираните феминистички теории и половата конструкција и стереотипи ѝ овозможија на
xxiv
Сара да ги декодира резултатите и на овој начин таа можеше да ги разбие насловните страници на
списанијата за да го обелодени нивното вистинско значење.
софи мејсон (Sophie Mason)

Софи Мејсон студираше на Универзитетот на Источна Англија (University of East England) и
заврши тригодишни додипломски студии по Општество, култура и медиуми. Во 2005/2006 година,
таа реализираше истражувачки проект, кој беше интегрален дел од студиската програма. Нејзиниот
проект се базираше врз погледите и искуствата на студентите на Универзитетот на Источна Англија.
Проектот вклучуваше и квалитативно и квантитативно истражување на индивидуално и на групно
ниво за што беа неопходни добри организациски вештини. Софи мислеше дека е важно да се земат
предвид погледите на студентите од сите демографски структури за да се постигне веродостојно
разбирање на индивидуалните искуства на универзитетот. Проектот траеше три месеци од
моментот на предложување до неговото завршување.
вилијам Џ. мејсон (William J. Mason)

Вилијам Џ. Мејсон ги започна додипломските студии по Социологија на Универзитетот во
Шефилд (University of Sheffield) во 2005 година. За време на завршната година од студиите тој
обезбеди финансирање за да продолжи на постдипломски студии преку наградната квота 1+3 на
Советот за економски и општествени истражувања (Economic and Social Research Council – ESRC).
Тогаш се стекна со звањето магистер по Методи на социолошко истражување и дипломира со 2:1.
Моментално е втора година на докторски студии. Истражувањето за докторатот на Вилијам се
фокусира врз ризичното однесување на младите луѓе и отпорноста на него. Овие теми се повикуваат
на концептите за етничка припадност, интеракција и идентитет. Беше употребен етнографски
пристап за да се соберат податоци што го одразуваат секојдневното искуство на младите работници
и младите луѓе во две зони во еден индустриски град на западот на Англија. Ова гледиште беше,
во голема мера, игнорирано во претходните истражувања во оваа област. Ваквите информации ќе
фрлат светлина врз улогата на организациите предводени од заедницата, затоа што овозможуваат
безбедно опкружување за младите луѓе, кое се однесува на концептуализацијата на ризичното
однесување и скриената мотивација за ризично однесување и како резултат на тоа се дава прилог
кон социолошкото разбирање на ризикот, етничката припадност, идентитетот и здравјето.
герет метјус (Gareth Matthews)

Герет заврши додипломски студии по Социологија на Универзитетот во Нотингем (University
of Nottingham) во 2002 година и потоа продолжи на магистерски студии по Истражувачки
методи. За време на студиите разви интерес за индустриска социологија или, поспецифично, за
марксистичкиот пристап на анализа на трудот, како резултат на неговото лично искуство во различни
работни опкружувања. Во овој момент пишува теза за вработувањето на работниците емигранти
во британската услужна индустрија, потпирајќи се врз податоци од продлабочено интервју
реализирано со вработени во хотели, барови и ресторани, но и со нивните менаџери во Брајтон
(Brighton) и областа Хов (Hove area). Тезата во голема мера се обиде да ги оспори врските што беа
неодамна направени меѓу теоретските, аналитичките и методолошките пристапи кон проучувањето
на работниот процес, со посебен акцент на можната улога на економско-географските перспективи
во повторното истакнување на претставата за местото во ревитализираната емпириска агенда.
алис Палмер (Alice Palmer)

Алис дипломираше со највисоки почести на Универзитетот во Шефилд (University of Sheffield) во
2009 година. Алис студираше Социологија и продолжи на Интернационалните магистерски студии
за детство (International Childhood Studies), кои ги заврши со особено истакнување. Истражувањето
на Алис беше за промената на улогата на мајките домаќинки, разбирањето на правата на децата
декларирани со конвенцијата на Обединетите нации од страна на младите луѓе и вкоренетите
искуства на децата. Алис работеше како истражувач за Групата за евалуациска политика (Policy
Evaluation Group) и истовремено студираше на докторски студии на Универзитетот во Шефилд.
Истражувачките методи на Алис ги откриваат нејзините феминистички начела и верувања во
креирањето на меѓусебните врски на релацијата истражувач и субјект. Истражувачките методи
што беа употребени во студиите вклучуваа продлабочено неструктурирано и полуструктурирано
интервју и фокус-групи.
xxv
изабела робинс (Isabella Robbins)

Изабела ги започна студиите од прв степен по раѓањето на своето трето дете и по дваесет
и петгодишната кариера како професионална медицинска сестра. Студираше социологија
за да може да го разбере светот во којшто живее. Дипломирајќи со почести по Социологија на
Универзитетот во Нотингем (University of Nottingham), зеде студентски кредит 1+3 од Советот
за економски и општествени истражувања (Economic and Social Research Council - ESRC) на
Универзитетот во Нотингем. Нејзиното истражување се однесуваше на современото мајчинство,
особено на прашањето како мајките се произнесуваат за одлуките за вакцинација. Нејзиниот
интерес за оваа проблематика потекнува од нејзиното лично искуство како мајка и од својствените
противречности и предизвици на мајчинството. За да го испита ова прашање, таа реализираше
студија со квалитативно истражување. Изабела само што ја поднесе докторската теза.
ерин сандерс (Erin Sanders)

Ерин неодамна магистрира по Родови студии и политика на колеџот Биркбек (Birkbeck
College) на Универзитетот во Лондон (University of London). Таа се интересираше за тоа како жените
се погодени од развојната политика, така што почна да истражува како сексуалните работнички се
погодени од политиката во различни земји во развој. Истражувачкиот проект на нејзината теза е
фокусиран врз невладините организации Таи, кои работеа со сексуални работнички, истражувајќи
до кој степен организациите го претставуваат интересот на жените. Нејзината студија беше
квалитативна и вклучуваше феминистичка методологија; беа реализирани полуструктурирани
интевјуа со претставници на НВО и сексуални работнички во Банкок (Bangkok) и Чјан Маи (Chiang
Mai). Ерин сега работи на својот докторат на Универзитетот во Нотингем, истражувајќи го женскиот
туризам на Тајланд.
Џек сајерс (Jack Sayers)

Џек Сајерс е студент на додипломски студии на Универзитетот на Источна Англија (University
of East England), Норвич (Norwich) каде што студира Филозофија и политика. Во втора година од
студиската програма беше дел од групата што студираше Методи на општествено истражување
за што напиша и извештај. Групата се фокусираше врз задоволството на студентите со сместувањето
на универзитетот – ги интервјуираше оние што имаа постојан престој во студентскиот дом за да
стигне до резултатите. Извештајот на Џек се фокусираше на услугите обезбедени од универзитетот
и во просториите за престој и на универзитетот воопшто. Тој го споредуваше степенот на
задоволство со условите кај испитаниците од машки пол и степенот на задоволство со условите кај
испитаниците од женски пол за да открие дали постои разлика во нивните ставови.
александра Шерер (Alexandra Scherer)

Александра е на втора година од докторските студии на Универзитетот во Сари (University of
Surrey) и во моментов собира податоци со помош на интервју со децата во лондонските основни
училишта. Истражувањето на Александра е поврзано со читањето на сликовници од страна
на децата – припадници на малцински групи. Пред да го започне студирањето обезбедено од
студентското кредитирање на Советот за економски и општествени истражувања (Economic
and Social Research Council - ESRC), Александра беше учителка во основно училиште. Таа беше
фасцинирана од продлабоченото читање на сликовниците од страна на децата. Александра имаше
дипломирано Англиска литература на Универзитетот во Манчестер (Manchester University) каде
што исто така и магистрира на Литература за деца и илустрации.
Џонатан сметерхам (Jonathan Smetherham)

Џонатан ја доби наградата Џон Вестергард (John Westergaard) од Универзитетот во Шефилд
(University of Sheffield) во 2009 за неговата дипломска работа на студиите по Социологија.
Истражувањето се состоеше од седумнеделна етнографска студија во рурална Гватемала, а тој ги
истражуваше импликациите од западните развојни агенди врз локалното население и притоа се
фокусираше врз работата на невладините организации. По дипломирањето, Џонатан работеше
за Канцеларијата за национална статистика (Office for National Statistics) каде што неговото
прво поставување вклучуваше координирање на владините придонеси со податоци во клучни
лонгитудинални студии, обезбедување поддршка на Виртуелната лабораторија за микроподатоци
(Virtual Microdata Laboratory) и помагање при транзицијата на Сигурносниот сервис за податоци
xxvi
(Secure Data Service). За тоа време, тој магистрира (M.Sc. (вонредно)) на Методи на општественото
истражувања на Отворениот Универзитет (Open University).
ема тејлор (Emma Taylor)

Ема Тејлор е студент на Универзитетот во Стретклajд (University of Strathclyde) во Глазгов
каде што студира на додипломски студии на Политика. Во третата година од студирањето, Ема го
слушаше предметот Истражувачки методи во политичките науки со којшто беше предвидено
изучување на истражувачките методи и изработување на групна проектна задача базирана врз
современото општественото прашање на изборот на групата. Запозната со неодамнешната промена
на законот за лиценцирање во Шкотска, групата одлучи да развие начини за да ги испита ставовите
за овие промени и на студентите и на јавноста. Извештајот се фокусираше врз испитување на
тоа дали Актот за лиценцирање (Шкотска) од 2005 година [2009] ќе има силен ефект врз пиењето
алкохол, ставовите и поддршката на законите за лиценцирање воопшто. За да се испитаат овие
претпоставки, Ема и нејзината група развија структурирана анкета, која беше реализирана со
непосредни интервјуа и вклучуваше случајно примерочење, по што податоците беа анализирани
со користење на PASW (Predictive Analytics SoftWare – PASW). Згора на тоа, во нејзината апсолвентска
година од Ема беше побарано да достави дисертација. Со оглед на тоа што нејзините интереси беа
поврзани со британското политичко поведение и со значењето на современите општествени и
политички прашања, таа одлучи да примени квантитативен пристап. Целта на нејзината студија
беше да утврди дали прашањето за значењето влијаеше врз излезеноста на гласачкото тело на
британските парламентарни избори во 2005 и во 2010 година. Поконкретно, Ема се фокусираше на
перципираната важност на војната во Ирак во 2005 година и финансиската криза во 2010 година,
употребувајќи ги податоците од студијата за британските избори.
Лили тејлор (Lily Taylor)

Лили Тејлор дипломира во 2007 на Универзитетот на Источна Англија (University of East
England) по Општество, култура и медиуми, достигнувајќи 2:1. За време на студирањето Лили ги
насочуваше своите интереси кон општественото истражување. Проектот на Лили со квантитативно
истражување ги истражуваше областите околу академскиот живот на Универзитетот на Источна
Англија (UEA), фокусирајќи се повеќе на студентското задолжување. Истражувачката методологија
се состоеше од прашалник со отворени и затворени прашања, реализиран во универзитетското
сместување и во околината на кампусот со користење техника на случајно примерочење. Со
испитување на факторите, какви што се: половата разлика, начинот на живеење, степенот на студии
и привремената работа, Лили беше во можност да ги издвои групите луѓе за кои е поверојатно дека
по дипломирањето ќе бидат во долгови, како и степенот до кој тие се загрижени поради тоа.
Џо томсон (Joe Thompson)

Џо Томсон студираше на Универзитетот на Источна Англија (University of East England) на
додипломски студии по Политика во медиумите. Во втората година на студии беше охрабрен да
влезе во тим кој би се ориентирал околу општественото истражување и индивидуална проектна
работа базирана на околната универзитетска животна средина. Како проектот на Џек Сајерс
така и проектот на Џо имаше цел да се обиде да ги процени и да ги разбере гледиштата на
студентите на Универзитетот на Источна Англија (UEA) со осврт на сместувањето и објектите во
кампусот. Неговиот извештај се фокусираше врз споредбата меѓу интернационалните студенти и
студентите од Обединетото Кралство/Европската Унија, така што ги расветли проблемите, какви
што се: безбедноста, односите во сместувачките објекти и услугите обезбедени од канцеларијата
за сместување. За да го изведе истражувањето, Џо употреби прашалник, како и комбинација на
методи за примерочење: стратификувано случајно примерочење и систематско примерочење
според веројатноста. Беа земени податоците собрани со интервјуто, а кои можеа да се кодираат,
беа анализирани и внесени со користење на програмата СПСС (SPSS) за обработка на податоци.
саманта вандермарк (Samantha Vandermark)

Саманта дипломираше во 2010 година со највисоки почести на Универзитетот во Сари (University
of Surrey) по Социологија, култура и медуми. Нејзината дисертација беше истражувачки проект што
се фокусираше на владиниот обид да го користи рекламирањето за да ја подигне свесноста и да ја
забрза акцијата за превенција на дебелината кај децата. Саманта формираше фокус-групи од мајки
што припаѓаат на различни социјални групи за да измери како социјалната класа, искуствата од
xxvii
детството и длабоко вкоренетите вредности влијаат врз родителекото постапување со храната. Со

семиотичка анализа и анализа на дискурсот на рекламните текстови се збогати истражувањето и
овозможи споредување меѓу владините пораки и родителските верувања.
Претставување на менторите
Девет ментори исто така дадоа полезна повратна информација со што овозможија да се
напишат текстовите во оваа книга со наслов искуство на менторите. Тие љубезно се согласија да
го споделат своето искуство од менторирањето на студентите кои работат на истражувачки проект
и, се надевам, дека ова ќе отвори нова интересна перспектива за читателите на оваа книга. Иако
тие анонимно ја дадоа повратната информација, би сакал да им се заблагодарам на институциите
во коишто работат, а тоа се: Универзитетот во Ејбериствит (Aberystwith University), Универзитетот во
Бангор (Bangor University), Универзитетот во Брунел (Brunel University), Универзитетот во Копенхаген
(University of Copenhagen), Универзитетот во Лејчестер (University of Leicester), Универзитетот
во Манчестер (University of Manchester), Универзитетот во Портсмут (University of Portsmouth),
Универзитетот во Роухемптон (University of Roehampton) и Универзитетот во Шефилд (University of
Sheffield).
водиЧ ниЗ книгата
За книгата •
•
Ако не може, тогаш зошто е тоа така?
Зошто некои луѓе мислат дека е несоодветно да се
употреби ваквиот модел?
Фокус врз книгата • Ако веќе користиме природонаучен модел, дали
Оваа книга е напишана имајќи предвид две групи на тоа значи дека правиме одредени претпоставки за
читатели. Првата група се додипломците на предметите: суштината на општествената реалност?
Социологија, Социјална политика, Антропогеографија • Исто така, дали авторите што го отфрлаат ваквиот
и Образование, кои во некој момент од своите студии модел, имаат алтернативна група претпоставки за
избрале предмет, или често повеќе од еден предмет, од суштината на општествената реалност?
областа на истражувачките методи. Книгата покрива • За кои видови истражувачки наоди се вели дека се
широк спектар на истражувачки методи, пристапи легитимни и прифатливи?
на истражување и начини на анализа на податоците, • До кој степен вредностите влијаат врз
така што, најверојатно, ќе ги задоволи потребите на истражувачкиот процес?
повеќето студенти што спаѓаат во оваа група. • Треба ли да бидеме загрижени за чувствата на
Втората група, којашто во повеќето случаи луѓето што не се дел од истражувачката заедница, а
се совпаѓа со првата, се состои од додипломци и коишто се однесуваат на она што им го правиме на
постдипломци кои работат истражувачки проект луѓето за време на истражувањето?
како дел од барањата на нивните студиски програми. Овие и многу други прашања на различни начини
Ова може да се појави во многу форми, но најчесто влијаат врз истражувањето, а токму тие ќе бидат
тоа е онаа форма што се состои од изработка на спротивставени на различни места во оваа книга. Иако
истражувачки проект од мал обем и презентација од суштинска важност е да се знае како да се истражува
на дисертација базирана на него. Покрај ова, од – како најдобро да се подготви прашалник, како да се
студентите често се очекува да изработат помали набљудува, како да се анализираат документи итн.,
проекти поврзани со одредени модули. Четвртото исто така е важно и општото познавање на пошироките
поглавје е напишано токму за студентите, кои работат проблеми што влијаат врз истражувачкиот процес.
на истражувачки проекти. На тој начин ова поглавје се Според тоа, убеден сум дека улогата на образованието
надградува на дискусијата за истражувачките прашања за истражувачките методи не се состои само во
во првото поглавје, повторно истакнувајќи ја оваа тема обезбедување вештини што ќе овозможат да се направи
што е централна во целокупниот истражувачки процес. сопствено истражување, туку, исто така, тоа треба да
Во поглавјата што се наоѓаат во вториот и во третиот обезбеди средство за критичка анализа на процесот на
дел, акцентот е ставен врз практичната реализација на истражување, но и за откривање на претпоставките врз
општественото истражување и поради тоа тие се многу кои е засновано истражувањето. Една од најважните
корисни, затоа што им помагаат на студентите при способности што се добиваат со разбирањето на
донесување на разумни одлуки во врска со нивното истражувачките методи и методологијата е сознанието
истражување, откако добро ќе се информираат за дека не треба да се земаат предвид доказите до кои се
проблематиката. Освен тоа, кога се обработува еден дошло случајно (во книги, списанија итн.).
истражувачки метод се испитува и неговата примена,
но и неговите ограничувања за да им се помогне Зошто да се користи книгата?
на студентите при донесување одлуки. Четвртиот Најверојатно има две причини поради кои оваа
дел, глава дваесет и девет, нуди совети за пишување книга во овој момент е во вашите раце. Една од
извештај за истражувањето. причините е затоа што треба да студирате еден или
За да им даде на студентите практични совети за повеќе модули на истражувачки методи за стекнување
истражувачка работа, оваа книга исто така го испитува на академско звање во некоја од општествените
и карактерот на општественото истражување. Ова науки или постои методолошка компонента на
значи дека се обрнува внимание на прашањата што се еден од вашите важни модули (на пример: модул за
поврзани со основните концепти за тоа што е потребно организациско поведение). Другата причина е затоа
за едно општествено истражување. На пример: што треба да реализирате истражување во полето на
• Дали природонаучниот модел на истражувачкиот општествените науки, најверојатно за дисертација
процес може да се примени за проучување на или за извештај од проект и ви се потребни некои
општеството? укажувања или упатства за тоа како да ѝ пристапите
xxix
на студијата. Можеби се прашувате зошто е потребно или фокус-група итн., се вештини што се релевантни
да студирате истражувачки методи како поле/подрачје и за истражувања во други сфери (како што се
и зошто луѓето, како што е авторот на оваа книга, фирми, организации во јавниот сектор итн.).
воопшто работат на општественото истражување. • Учењето за истражувачките методи со помош на
оваа книга ви овозможува изложување на многу
Зошто е важно да се проучуваат примери за истражувања од реалниот живот.
истражувачките методи? Отсекогаш сум учел многу со читање на други
истражувања и со откривање како другите го
За некои студенти нема смисла да се проучуваат направиле истражувањето и какви лекции научиле.
истражувачките методи. Тие мислат дека ако веќе Гледано од овој агол, книгата е полна со примери.
треба да прават истражување, тогаш зошто да не се Се обидов да ги илустрирам повеќето главни места
изучува само тоа што им е потребно за реализација со по еден, а често и со повеќе од еден пример.
на истражувањето. Со други зборови, зошто да не Повеќето од моите примери произлегуваат од
се побара токму тоа што е потребно за да се направи објавени истражувања и јасно е дека во ваков
истражувањето кога ќе дојде моментот да го спроведете случај ќе се соочите со тешкотија да направите
вашето истражување? Ова не само што е екстремно истражување на еквивалентно ниво поради
ризична стратегија туку ја запоставува и можноста ограничените ресурси, времето и искуството што
што ја нуди поучувањето и учењето за истражувачките ви се на располагање. Од друга страна, можете да се
методи. Особено треба да го имате на ум следново: приближите и важно е да научите за ориентирите
• Со обучувањето во методите на истражување вие што ги овозможува добрата практика во објавените
ќе бидете свесни за тоа што им е на располагање на трудови. Во сопственото истражување може да се
општествените истражувачи. Со други зборови, тоа случи да го искористиме добро познатиот термин,
ќе ве направи свесни за опсегот на истражувачките понуден од страна на Херберт Симон (Herbert
методи што можат да бидат употребени за собирање Simon, 1960), дека треба да се задоволите. (Симон
податоци и разновидноста на пристапите за нивна го скова овој термин за да ја истакне разликата
анализа. Ваквото сознание ќе ви помогне да го со моделот на рационално одлучување, кој беше
направите најсоодветниот избор за проектот, затоа доминантен во економијата. Тој тврдеше дека
што ќе треба да знаете која техника е соодветна, а кога работат во организација, луѓето почесто се
која не е за собирање и анализа на податоци. задоволуваат со донесување одлука, отколку што
• Со изучување на истражувачките методи вие ќе се обидуваат да го пронајдат најпогодниот начин за
знаете што треба, а што не треба да правите кога постигнување на дадените цели. Задоволувањето
се употребува одреден пристап за собирање или значи дека трагањето по најпогоден начин за
анализа на податоци. Така, откако ќе го изберете дејствување е совладано од принципот да се трага
истражувачкиот метод (на пример прашалник), поскоро по она што е задоволително отколку по
треба да бидете свесни за постапките што треба да она што е оптимално). Значајно прашање е да се
ги следите за да го примените правилно методот. знае на кој начин треба да задоволите и кои се
Исто така треба да сте свесни и за многуте стапици последиците од тоа задоволување.
што треба да ги избегнете. Така, мислам дека обучувањето во методите на
• Обучувањето во методите на истражување ви истражување може многу да понуди и дека читателите
овозможува увид во севкупниот истражувачки на оваа книга ќе ги идентификуваат можностите и
процес. Тоа овозможува широк поглед за да предностите што тоа ги овозможува.
се разбере како се прави истражувањето. Како Ерин Сандерс, една од студентите што придонесоа
такво, тоа фрла светлина врз различните етапи на за оваа книга, лично се изрази за полезноста на
истражувањето, па така можете да го планирате знаењето за методите на истражување за студентите
истражувањето и да размислувате за проблемите, што започнуваат истражувачки проект:
како што е поврзувањето на истражувачкиот метод
со истражувачките прашања. „Мислам дека студентите често читаат многу
• Обучувањето во методите на истражување ви за својот предмет на истражување и имаат
овозможува да сознаете што го прави добро или функционално знаење за литературата
лошо истражувањето. Значи, тоа дава платформа поврзана со нивната тема – но ретко читаат за
за развој на критичко познавање на границите методите и методологиите на истражување.
и ограничувањата на истражувањето за коешто Знаењето за истражувачките методи е
читате. Ова може да ви помогне при критичкото неверојатно полезно при реализирање на
читање на истражувањето со кое сте се соочиле истражувањето, а пречесто е оставено надвор
за важните модели во полињата, какви што од истражувачкиот процес“.
се Социологија на трудот или Социологија на
потрошувачката.
• Вештините што се стекнуваат преку изучување на
структура на книгата
истражувачките методи се преносливи. Да се знае Општественото истражување има многу
како да се примерочи, како да се креира прашалник, различни традиции, а една од најосновните е онаа на
како да се реализира полуструктурирано интервју која се заснова разликата помеѓу квантитативното и
xxx
квалитативното истражување. Структурата на оваа квантитативното истражување и како такво дава

книга и начинот на кој се пристапува кон прашањата и соодветен контекст за следните поглавја. Следните
методите почиваат врз оваа разлика. четири поглавја, во голема мера, се однесуваат на
Книгата е поделена на четири дела. аспектите на анкетното општествено истражување.
Првиот дел вклучува шест подготвителни поглавја. • Осмото поглавје се занимава со прашањата
Тој се занимава со основните идеи за карактерот на на примерочењето (анг. sampling) – како да се
општественото истражување: состави примерок и што треба да се земе предвид
• Во првото поглавје во главни црти се претставени при проценувањето што може да се заклучи од
некои од главните фази што се појавуваат во различните примероци. Тоа на почетокот содржи и
процесот на повеќето видови општествено воведување во анкетното истражување, кое служи
истражување. Тоа, исто така, има цел да истражи како позадина на дискусијата за примерочењето и
некои од начините на кои општественото воведување во предметот на следните три поглавја.
истражување е сместено во поширокиот • Деветтото поглавје се однесува на видовите
контекст во кој најразлични фактори влијаат врз интервјуирање што се дел од анкетното
одредувањето на начинот на којшто се прави истражување – тоа е структурираното
општественото истражување. На повеќето теми интервјуирање.
и области, кои се покриени со ова поглавје, се • Во десеттото поглавје се зборува за нацртот на
навраќаме многу подетално во подоцнежните прашалниците. Ова вклучува дискусија за тоа
поглавја. Целта на поглавјето е да овозможи како да се изработи прашалник за самостојно
увид во некои од основните работи поврзани со пополнување, каков што е прашалникот што се
размислувањето за методите на општественото испраќа по пошта.
истражување и нивното практикување. • Единаесеттото поглавје ги испитува проблемите
• Второто поглавје ги испитува прашањата, како околу тоа како да се поставуваат прашањата за
што е природата на врските меѓу теоријата и прашалникот и структурираното интервју.
истражувањето и степенот до кој природонаучниот • Дванесеттото поглавје го покрива структурираното
пристап е погодна рамка за проучување на набљудување како метод што бил развиен за
општеството. Токму овде за прв пат се среќава систематско набљудување на однесувањето.
разликата меѓу квалитативното и квантитативното • Тринаесеттото поглавје ја презентира анализата на
истражување. Тие се прикажани како различни содржината, метод што овозможува детална рамка
истражувачки стратегии со различни начини на за анализа на широк спектар документи.
концептуализација за тоа на кој начин треба да • Четиринаесеттото поглавје се занимава со анализа
бидат проучувани луѓето и општеството. Исто така на податоци собрани од други истражувачи или
е укажано дека разликата меѓу нив не се состои од официјални тела. Тука акцентот се префрла
само во собирањето квантитативни податоци туку врз начините на кои можеме да ги анализираме
и во нешто друго. квантитативните податоци.
• Во третото поглавје е претставена идејата за • Петнаесеттото поглавје презентира низа основни
нацрт за истражување. Ова поглавје овозможува алатки за анализа на квантитативните податоци.
воведување во основните рамки во коишто се Пристапот што е избран не е технички. Акцентот е
изведува општественото истражување, како што е врз тоа како да се избере метод на анализа и како
општественото истражување со анкета, пручување да се толкуваат резултатите. Нема презентирани
на случај и експерименталното истражување. формули.
Овие три поглавја го даваат основниот градбен • Шеснаесеттото поглавје посочува како да се
материјал за другиот дел на книгата. употребува компјутерски софтвер во форма на
• Четвртото поглавје ве води низ главните чекори СПСС (SPSS), најшироко користениот софтвер
што се вклучени во планирањето и креирањето за анализирање на квантитативните податоци,
на истражувачки проект. Тоа исто така вклучува и за да се имплементираат техниките научени во
дискусија околу истражувачките прашања – што петнаесеттото поглавје.
се тие, зошто се важни и како се формулираат. Третиот дел содржи девет поглавја од гледиште на
• Петтото поглавје е дизајнирано за да ви помогне квалитативното истражување:
да го започнете истражувачкиот проект преку • платформа за реализација на истражување.
претставување на главните чекори во правењето • Дваесет и деветтото поглавје е вклучено за
критички преглед на литературата. да помогне во пишувањето на извештај за
• Во шестото поглавје се разгледуваат начините на истражувањето, често запоставена област на
кои етичките прашања влијаат врз истражувачите истражувачкиот процес.
и видовите принципи што треба да се почитуваат. Четвртото издание
Вториот дел содржи десет поглавја што се Ова четврто издание и малку, но и многу се
однесуваат на квантитативното истражување: разликува од третото издание. Главните преработки се:
• Седмото поглавје го истражува карактерот на • Новото поглавје (првото поглавје), што го
xxxi
воведува читателот во содржините на оваа книга особено се интересирате за ваквите прашања,

преку изложување на некои основни прашања тогаш обрнете внимание на второто и на дваесет и
што влијаат врз сфаќањето на општественото шестото поглавје.
истражување и на факторите што влијаат врз него. • Анкетно истражување. Од осмото до
Во ова поглавје се дадени основните структурни единаесеттото поглавје се разработуваат темите
елементи на оваа книга, така што и на читателот ќе и прашањата што треба да ги земете предвид
му биде полесно. при анкетното истражување. Како дополнување,
• Новото поглавје (осумнаесеттото поглавје) за петнаесеттото поглавје се занимава со начините
примерочење во квалитативното истражување. за анализа на податоци собрани од анкетни
Во претходните изданија на книгата оваа тема истражувачи. Исто така, делови од дваесет и осмото
се среќава во неколку поглавја. Во ова издание поглавје се однесуваат на прашањата поврзани со
разгледувањето на проблемот со примерочење, со анкетата по е-пошта и со веб-анкетата.
кој се соочуваат истражувачите во квалитативните • Практични прашања што се однесуваат на
истражувања, е консолидирано. реализирање на квантитативното истражување.
• Додадени се некои нови полиња со текст Од Ова е во доменот на вториот дел. За повеќе
искуството на студентите, за да се разјасни информации би ве советувал да го прочитате
личното соочување на студентите со процес от на третото поглавје во коешто се претставени
општественото истражување. . најупотребуваните истражувачки нацрти, како
• Како дополнување на рамките со наслов Од што се нацртот на експериментално истражување
искуството на студентите има и нови рамки со и нацртот на пресечно истражување, како често
наслов Од искуството на менторите, кои даваат употребувани од страна на квантитативните
увид во размислувањето и ставовите на менторите истражувачи.
за изработување на дисертација и проект. Сите • Практични прашања што се однесуваат
ментори се извонредно искусни практичари и на реализирање на квалититативното
нивните мислења се многу корисни. истражување. Ова е во доменот на третиот дел.
Малите преработки вклучуваат: За дополнителни информации би ве советувал
• Нови делови во темите, какви што се интервјуирање да го прочитате третото поглавје во коешто се
за животната историја и променливиот карактер на претставени најупотребуваните истражувачки
етнографското истражување. нацрти, каков што е нацртот проучување на случај,
• Многу делови што се значително проширени често употребуван од страна на истражувачите на
и дополнети за да ги вклучат важните развојни квалитативни истражувања.
текови, каков што е делот Рамка за етика во • Анализирање податоци. Во петнаесеттото
истражувањето на Советот за економско и поглавје се зборува за анализа на квантитативни
општествено истражување. податоци, а во дваесет и четвртото поглавје –
• Беа ревидирани сите делови за кои се сметаше за анализа на квалитативни податоци, додека
дека е потребно тоа да се направи. Дваесет и шеснаесеттото и дваесет и петтото поглавје
осмото поглавје, кое се однесува на употребата ги воведуваат читателите во употребата на
на интернетот во општественото истражување, компјутерскиот софтвер за оваа намена. Ако
претрпе значителна ревизија со оглед на тоа дека вашиот модул на истражувачки методи не ги
во сферата на методологијата на истражување, тоа опфаќа прашањата поврзани со анализата, тогаш
е сфера којашто брзо се развива. не ги читајте овие поглавја.
• Беа претставени нови примери, а и некои примери • Формулирање истражувачки прашања. Како
од претходните изданија беа заменети со нови. што веќе споменав во овој водич, поставувањето
на истражувачки прашања е основен чекор во
како да се употребува книгата истражувачкиот процес. Во првото и во четвртото
поглавје можете да најдете информација за тоа што
Книгата може да се употребува на многу различни претставуваат истражувачките прашања, како се
начини. Како и да е, би ги охрабрил читателите првин формулираат, од што произлегуваат итн.
да го погледнат водичот низ поглавјето на почетокот • Работа врз сопствен истражувачки проект.
на секое поглавје, а потоа да кажат дека всушност не Се надевам дека оваа книга во целост ќе биде
им е потребен материјалот што е таму опфатен. Со применлива за студентите кои работат врз сопствен
прегледувањето на овој дел, читателите ќе го осознаат истражувачки проект или мини проект, но сепак во
распонот на прашања на кои оваа книга во суштина четвртото поглавје се дадени конкретни совети
упатува: во врска со ова прашање. Како дополнение би ви
• Пошироки философски и методолошки обрнал внимание на практичните совети што се
прашања. Доколку немате потреба да го издвоени, но и на списокот за проверка.
осознаете поширокиот философски контекст на • Пишување. Ова прашање е поврзано со
потпрашување во општественото истражување, претходното укажување. Лесно е да се заборави
можете да го игнорирате второто поглавје. Доколку дека вашето истражување треба да биде напишано.
xxxii
Ова е исто дел од истражувачкиот процес како поглавје. Исто така сакам да ви обрнам внимание на
и собирањето податоци. Во дваесет и деветтото ограничувањата од претераното придржување до
поглавје се дискутира за различни прашања за строгото разграничување меѓу двете истражувачки
пишување на истражувањето. стратегии во дваесет и шестото поглавје, додека
• Поголема одговорност на истражувачот. Важно дваесет и седмото поглавје ги истражува начините
е да се има на ум дека како истражувачи носиме за нивно обединување. Ако мислите дека ваквата
одговорност за луѓето и организациите што се разлика не ви е од помош, не ги читајте овие
учесници во нашите истражувачки активности. поглавја
Етичките прашања се поставуваат на многу места • Интернет. Интернетот сè повеќе има важна улога
во оваа книга, а шестото поглавје е посветено токму во истражувачкиот процес. На многу клучни места
на нив. Фактот дека едно цело поглавје е посветено посочив на некои важни веб-локации на кои можат да
на дискусијата за етиката зборува за нејзината се најдат клучни информации. Исто така, во петтото
важност, т.е. дека сите истражувачи треба да бидат поглавје дискутирав за употребата на интернетот
осетливи за етичките прашања. како за начин за пронаоѓање на референци за
• Контрастот меѓу квантитативното и вашиот преглед на литературата, уште една, сама
квалитативното истражување. Разликата меѓу по себе, важна фаза од истражувачкиот процес.
квантитативното и квалитативното истражување Ќе откриете дека многу од референците што ќе ги
е употребена на два начина: како начин за пронајдете при онлајн пребарувањето се достапни
организирање на истражувачките методи и и во електронска форма. Конечно, во дваесет и
методите за анализа што ви се на располагање; и како осмото поглавје се дискутира за употребата на
начин за претставување на пошироки филозофски интернетот како извор на материјал за анализа и
прашања за општественото истражување. Второто како платформа за реализација на истражување
поглавје ги истакнува главните разлики меѓу со такви истражувачки методи, како што се веб-
квантитативното и квалитативното истражување. анкетата, електронските фокус-групи и анкетите по
На ова, исто така, се надоврзува седумнаесеттото е-пошта.
водиЧ ниЗ ПрираЧникот
Водич низ поглавјето водич низ поглавјето

Целта на ова поглавје е да им даде насоки на студентите за тоа како да започнат со својот Секое поглавје започнува со водич низ поглавјето во којшто
истражувачки проект. Штом еднаш ќе се утврдат истражувачките прашања (видете го
четвртото поглавје), следниот чекор во секој истражувачки проект ќе биде да се пребара накратко се претставува содржината на поглавјето. Ова, на некој
постојната литература и да се напише критички преглед за неа. Главната задача во оваа
рана фаза, вклучува прегледување на главните идеи и истражувања што се однесуваат на
предметот на истражување. Ова ќе ја обезбеди основата за пишување на критичкиот прег-
начин, претставува мапа за движење низ поглавјето.
лед на литературата којшто чини важен дел од трудот. Со ова поглавје е предвидено на
истражувањето во фокус (рамка што се

студентите да им се дадат совети за тоа како да пребаруваат литература и како на идеите
на другите автори да им пристапат критички. Тоа воедно ќе им помогне да разберат што се
појавува низ основниот текст)

Често се вели дека трите најважни карактеристики на кои
треба да обрнете внимание кога купувате куќа се: локација,
Истражувањето во фокус 5.1. локација, локација. Аналогно на тоа, во учењето за истражувачките
Здравата исхрана меѓу младите методи тоа се: примери, примери, примери! Со рамките со наслов
Шеферд и коавторите (Shepherd et al. 2006) објавиле приказ за процедурите што тие ги ко-
ристеле за истражување на бариерите за здравата исхрана меѓу младите на возраст од 11 до
Истражувањето во фокус се добива сознание за лоцирањето на
16 години како и за факторите што ја олеснувале здравата исхрана. Во табелата 5.1, накратко
ги претставив главните фази за правење систематски преглед (скицирани во главниот текст) теориите и концептите за кои се дискутира во поглавјето преку
и соодветните процедури и практики во прегледот на Шеферд и коавторите. Овие автори
користеле методи за систематски преглед коишто ги развил Центарот за евиденција на поли- давање на вистински примери од објавени истражувања.
тики и практични информации и координирање (Evidence for Policy and Practice Information
and Coordinating Centre – EPPI) на Институтот за образование при Универзитетот на Лондон
клучен концепт (рамка што се појавува

низ основниот текст)
Во оваа рамка се објаснуваат клучните термини, на пример
со прашување Што е...? или со наведување на низа важни
Клучен концепт 5.1
карактеристики за некое прашање или за некоја тема. Овие рамки
Што е систематски преглед? ќе ви помогнат да ја изградите терминологијата за истражувачките
Систематскиот преглед се дефинира како „повторлив, научен и транспарентен процес...
методи, којашто потоа можете да ја примените врз сопствената
којшто има за цел да ја минимизира пристрасноста по пат на исцрпно пребарување на
публикуваните и непубликуваните студии и преку обезбедување на оправдување за одлуките, работа или ќе ви овозможат натамошно објаснување на идеите
процедурите и заклучоците на авторот на прегледот“ (Tranfield et. al., 2003: 209). Ваквиот
преглед честопати се контрастира со традиционалниот наративен преглед којшто ќе се
разработува во следниот дел. Поверојатно е дека поборниците на систематскиот преглед ќе
што можеби се тешко разбирливи. За брзо пронаоѓање, клучните
генерираат објективни и исцрпни описи на литературата, особено во областите во кои целта е концепти се дефинирани и во толковникот.
Продлабочено размислување (рамка

што се појавува низ основниот текст)
Општествените истражувачки методи понекогаш можат да бидат
многу комплексни: рамките со наслов Продлабочено размислување
Продлабочено размислување 5.2
Што комисијата за оценка на вашата теза очекува од
содржат дополнителна дискусија за некоја тема или за некое
вашиот преглед на литературата? прашање за да ве охрабрат подлабоко да размислувате за тоа или
Холбрук и коавторите (Holbrook et al., 2007) спровеле анализа на извештаите на комисиите да ви помогнат при објаснувањето на тековните дебати или некоја
за оценка на докторски тези. Тие анализирале 1310 извештаи за оценка на 501 теза во Ав-
стралија (најмалку двајца оценувачи прегледувале една докторска теза). Овие извештаи се
документи кои вообичаено се изработуваат, бидејќи испитувачите мора да ги обезбедат како
важна дискусија што се одвива помеѓу истражувачите. Целта на овој
дел од одбраната на докторатот. Во текот на пишувањето на извештајот, испитувачите, често-
пати, ако не и постојано, коментирале за прегледот на литературата. Иако овие заклучоци не
дел е да ви овозможи понапредно сфаќање на проблематиката,
така што ќе ве направи посвесни за сложеноста на употребата на
истражувачките методи.
совети и вештини (рамка што се појавува

низ основниот текст)
Совети и вештини
Користењето на систематскиот преглед во еден студент-
Овие рамки ви даваат совети и ве водат низ клучните аспекти
ски истражувачки проект на истражувачкиот процес. Со нив сакам да ви помогнам да ги
Пристапот на систематски преглед навистина содржи неколку елементи што не можат лесно
да се применат во еден студентски истражувачки проект поради ограничувањањата со вре-
избегнете грешките што студентите обично ги прават, имајќи
ме и ресурси. На пример, мали се можностите да соберете група експерти по методологија
и теорија кои редовно ќе се сретнуваат со вас за да дискутирате за границите на прегледот.
го предвид моето досегашно искуство со консултации и
Сепак, постојат некои аспекти на пристапот што можат да се применат во истражувањето
на студентите. На пример, многу е корисно редовно да се среќавате со вашиот ментор во менторирање на студенти. Рамките со наслов Совети и вештини
фазата на планирање на вашиот преглед на литературата за да ја дефинирате ширината на
исто така содржат информации што ќе ви помогнат да се стекнете
со вештини што се потребни за да станете компетентен истражувач.
xxxiv
Од искуството на студентите од искуството на студентите (рамка што

Стратегии за пронаоѓање на референци
Студентите кои обезбедија информации во врска со стратегиите за изработување преглед
се појавува низ основниот текст)
Рамките со наслов Од искуството на студентите
на литературата, користеа повеќе пристапи. За пребарувањето на списанијата, Ерин Сандерс
добила помош од неколку луѓе меѓу кои бил и нејзиниот ментор:
се напишани како резултат на интервјуирање на студенти

„Мојот ментор ми препорача неколку релевантни текстови. Во библиографиите на
овие текстови јас пронајдов и други извори. Исто така, детаљно ги пребарував списани-
јата за да најдам статии што се однесуваат на мојата тема. Контактирав и неколку
професори од таа област за да ги замолам да ми дадат конкретни сугестии. Потоа чи-
тав колку што можев повеќе откривајќи ги клучните теми и идеи.“ – истражувачи од различни универзитети од Обединетото
Пристапот на Хана Крејн бил фокусиран врз клучните имиња на социолози во социолошката
литература за детството: Кралство. Тие даваат вреден увид во истражувачката практика и
„На почетокот, прочитав неколку клучни учебници што ги покриваат општите аспе-
кти на социологијата и од нив ги извлеков имињата на главните социолози кои пишувале проблемите со кои се соочувале студентите пред вас. Овие рамки
ќе ви помогнат да ги предвидите и да ги решите истражувачките
проблеми во текот на изаботувањето на вашата дисертација или
проект.
Од искуството на менторите од искуството на менторите (рамка што

Како да ги налутите менторите на вашите трудови и да
си предизвикате проблеми: пет едноставни чекори се појавува низ основниот текст)
На менторите им беа поставени прашања во врска со некои од главните фрустрации
поврзани со менторирањето на трудовите на студентите. Во нивните одговори некои
теми се повторуваа. Овде се дадени некои едноставни начини како да го налутите вашиот
Рамките со наслов Од искуството на менторите се напишани
ментор и да си предизвикате проблеми.
• Не се појавувајте на претходно договорени менторски состаноци. И покрај
како резултат на интервјуирање на менторите на дисертации и
суровoста на оваа постапка, ако не се појавите на договорениот состанок, менторот
ќе почне да се загрижува поради можноста студентот да го изгубил текот на тези од различни универзитети од Обединетото Кралство и, како
истражувањето.
• Оставете го најголемиот дел од работата за последната минута. Менторите и рамките со налов Од искуството на студентите, обезбедуваат
сосема добро знаат дека истражувањето мора да има одмерено темпо, бидејќи тоа
во голема мера бара внимателно осмислување и бидејќи работите можат да тргнат
вреден увид во истражувачката практика и проблемите со кои се
соочувале студентите пред вас. Овие рамки ќе ви помогнат да ги
предвидите и да ги решите истражувачките проблеми во текот на
изработувањето на вашата дисертација или проект.
Список за проверка
Планирање на истражувачки проект
список за проверка
 Дали знаете кои се барањата што треба да ги задоволи вашиот завршен труд пропишани
од вашиот универзитет или оддел?
Во повеќето поглавја има список за проверка на прашањата
 Дали го контактиравте вашиот ментор? што треба да се имаат предвид пред да се вклучите во одредени
 Дали издвоивте доволно време за планирање, реализирање и пишување на вашиот
истражувачки проект? активности (како што е изработување преглед на литературата,
 Дали имате јасен распоред на времето за вашиот истражувачки проект со јасно утврдени
важни моменти за исполнување на определени задачи? изработка на план за структурирано интервју или водење на
фокус-група). Тие треба да ве потсетат на клучните укажувања
со кои сте се сретнале во текстот и на тој начин да ве потсетат
на што треба да внимавате или што треба да земете предвид при
Клучни укажувања
клучни укажувања
• Следете го упатството на вашата институција за изработка на дисертацијата.
• Размислувањето за предметот на вашето истражување може да ви одземе повеќе време,
затоа дајте си многу време за овој аспект на процесирање на трудот.
• Користете го вашиот ментор најмногу што е дозволено и послушајте ги неговите или
нејзините совети. На крајот на секое поглавје има група важни укажувања
• Внимателно планирајте го времето и бидете реални за тоа што можете да го постигнете
за времето кое ви е достапно. што треба да ги земете предвид, бидејќи се особено значајни.
• Формулирајте дел од истражувачките прашања за да го означат подрачјето на вашето
истражување. Нивната цел е да ви укажат на некои особено важни прашања и
да ја поттикнат вашата меморија за областа што се обработува во
поглавјето.
Истражувањето во фокус 5.1.

Здравата исхрана меѓу младите
Прашања за проверка
Шеферд и коавторите (Shepherd et al. 2006) објавиле приказ за процедурите што тие ги ко- На крајот на секое поглавје, исто така, има низа прашања што
ристеле за истражување на бариерите за здравата исхрана меѓу младите на возраст од 11 до
16 години како и за факторите што ја олеснувале здравата исхрана. Во табелата 5.1, накратко
ги претставив главните фази за правење систематски преглед (скицирани во главниот текст)
ќе ви помогнат да го проверите вашето знаење, т.е. да проверите
и соодветните процедури и практики во прегледот на Шеферд и коавторите. Овие автори
користеле методи за систематски преглед коишто ги развил Центарот за евиденција на поли-
колку сте ги разбрале клучните концепти и идеи.
тики и практични информации и координирање (Evidence for Policy and Practice Information
and Coordinating Centre – EPPI) на Институтот за образование при Универзитетот на Лондон
толковник
Категорија (Category) Во втемелената теорија, одредена категорија го На крајот од книгата се наоѓа толковникот во којшто се
зафаќа просторот меѓу почетните теоретски размислувања на истражувачот или
истражувателката за неговите или нејзините податоци и концептот и неговите
дефинирани основните поими. За многу термини е дадена
или нејзините разбирања на истите, којашто се смета како повисок степен на
апстракција. Според тоа, категоријата има средишна позиција во смисла на
дефиниција, којашто се наоѓа во соодветна рамка со наслов Клучен
апстракција помеѓу кодирањето и теоријата. концепт, но исто така се обезбедува и лесен начин за да се дознае
што се мислело со клучните термини.
водиЧ За онЛаЈн Центарот За ресУрси (ORC)
– ресУрси За наставниЦи
www.oxfordtextbooks.co.uk/orc/brymansrm4e/
Учебникот е придружен со целосна серија на онлајн ресурси,

коишто им се бесплатно достапни на наставниците. Сеопфатните
прилози ќе ви заштедат време за подготовка на лекциите,
планирање на семинарите и оценување на студентите. За да
се регистрирате и да добиете лозинка, едноставно следете ги
чекорите на почетната страница на Методи на општественото
истражување.
слајдови во Пауер поинт

Вклучена е низа од слајдови од електронска презентација
во Пауер поинт (Power Point), коишто можат да се приспособат
за употреба во текот на предавањата. Уредени според темата на
поглавјето и експлицитно поврзани со водичот за наставници,
овие слајдови, исто така, можат да се употребуваат и како
печатени материјали во текот на часот.
водич за наставници
Вклучен е и сеопфатен водич, како помошно средство во
наставата, наменет и за новите, но и за искусните наставници.
Во водичот има водич за читање, краток приказ на лекциите,
дополнителна обработка на тешките концепти и наставни
активности. Водичот е придружен со инструкции за тоа како
може најефективно да биде имплементиран во наставната
програма.
Проучување на случај
Секое поглавје е придружено со проучување на случај,
дополнето со три до пет прашања за дискусија. Тие можат да
бидат употребени за семинари или како задачи за студентите,
за стимулирање на групната работа и за независно критичко
мислење.
Прикази и табели од текстот

Сите прикази и табели што се во книгата се со висока
резолуција и можат да се искористат за презентација или да се
употребат во задачи и испитни материјали.
Банка на тестови
Овој ресурс, што може да се усогласува, содржи по десет
прашања за секое поглавје со вклучени одговори и повратна
информација и на тој начин можете да осмислите свој начин на
тестирање. Ова може да се употреби за да се обезбеди увид во
разбирањето и напредокот на студентите во текот на семестарот
или за сумативно оценување на крајот од семестарот.
водиЧ За OнЛаЈн Центарот За ресУрси (оЦр/
ORC) – ресУрси За стУденти
www.oxfordtextbooks.co.uk/orc/brymansrm4e/
Прашања со повеќе понудени одговори

Најдобар начин за да се зацврсти разбирањето на истражувачките методи е преку
зачестено и кумулативно проверување. За оваа цел, за секое поглавје од текстот има
серија прашања за самостојно пополнување со повеќе понудени одговори. Притоа,
веднаш ќе добиете повратна информација за одговорите што сте ги дале и на тој
начин ќе го зајакнете своето знаење за главните истражувачки концепти.
наведени веб-линкови
Серијата од наведени веб-линкови до најдобрите веб-локации за
општественото истражување, што се организирани по поглавја, овозможува да
се прошири разбирањето преку читање на најновите перспективи во областа на
прашањата за општествено истражување.
толковни картички
Онлајн картичките се дизајнирани за да помогнат при разбирање и
запомнување на клучните термини што се употребени во книгата. Картичките,
исто така, можат да се преземат на ајпод (iPod) или на друг пренослив уред за да
може во секој момент да се прави проверка.
студентски истражувачки комплет со алатки

Овој комплет со алатки е поделен во два главни дела:
1. Интерактивен водич за истражувачки проект, којшто чекор по чекор ве води
низ секоја од клучните истражувачки фази, водејќи сметка да не се прескокне
ниеден истражувачки чекор и обезбедувајќи водство и совет за секој аспект
на општественото истражување, почнувајќи од соработката со менторот, па сè
до начинот на организација и пишување на дисертацијата за да се постигне
максимален ефект.
2. Што треба, а што не треба да се прави во општественото истражување: брза и
практична листа за проверка којашто произлегува од искуството.
аудиозаписи за студентското искуство

Учете од вистинско истражувачко искуство на студенти што го завршиле
сопствениот истражувачки проект! Аудиозаписите во детали објаснуваат за
истражувачките проекти на студентите на додипломски и постдипломски
(магистерски и докторски) студии кои завршиле на најразлични студиски
програми во Обединетото Кралство. Учете од истражувачкиот процес низ кој
тие поминале и од проблемите што ги решавале во текот на истражувањето, т.е.
во секоја истражувачка фаза. Прашалниците што ги одговориле, исто така се
достапни во ОЦР како текстуален ворд-документ.
водич за користење на ексел при анализата на

податоци
Користењето на Ексел на напредно ниво може да биде еден од најтешките
аспекти на истражувачкиот проект. Овој интерактивен водич ве носи чекор по
чекор од почетните степени на користење на Ексел кон понапредните теми,
како што се: дескриптивна статистика, табели на контингенција, дијаграми/
графикони и регресија, како и статистичка значајност.
скратениЦи
ASA American Sociological Association (Американска социолошка асоцијација)
BCS British Crime Survey (Британска анкета за криминалот)
BFI British Film Institute (Британски филмски институт)
BHPS British Household Panel Survey (Британска панел-студија за домаќинства)
BPS British Psychological Society (Британско психолошко здружение)
BSA British Social Attitudes [survey] (Британска анкета за општествени ставови)
BSA British Sociological Association (Британска социолошка асоцијација)
Bovine Spongiform Encephalopathy (Говедска спонгиоформна енцефалопатија,

BSE
таканаречено кравјо лудило)
CA conversation analysis (анализа на конверзација)
computer-assisted personal interviewing (компјутерски потпомогнато лично

CAPI (каПи)
интервјуирање)
computer-assisted/aided qualitative data analysis software (софтвер за компјутерски

CAQDAS (какдас)
потпомогната анализа на квалитативни податоци)
computer-assisted telephone interviewing (компјутерски потпомогнато телефонско

CATI (кати)
интервјуирање)
CCSE Cultural Capital and Social Exclusion (Културeн капитал и општествено исклучување)
CCTV closed-circuit television (видеонадзор)
CDA (кад) critical discourse analysis (критичка анализа на дискурс)
CF cystic fibrosis (цистична фиброза)
CJD Creutzfeldt Jakob Disease (Кројцфелд-Јакобова болест)
CV curriculum vitae (биографија)
DA discourse analysis (анализа на дискурс)
ECA ethnographic content analysis (етнографска анализа на содржината)
EFS Expenditure and Food Survey (Анкета за потрошувачка и храна)
ENT ear, nose, throat (уво, нос, грло)
Evidence for Policy and Practice Information and Coordinating Centre (Центар за евиден-
EPPI (еППи)
ција на политики и практични информации и координирање)
ESDS Economic and Social Data Service (Служба за економски и општествени податоци)
ESRC Economic and Social Research Council (Совет за економско и општествено истражување)
FES Family Expenditure Survey (Анкета за семејна потрошувачка)

xxxvii
Flanders Interaction Analysis Categories (Категории на Фландерс за анализа на

FIAC (Фиак)
интеракција)
FMD foot and mouth disease (шап и лигавка)
FRE Framework for research Ethics (Рамка за истражувачка етика)
GHS General Household Survey (Општа анкета за домаќинства)
GLF General Lifestyle Survey (Општа анкета за животен стил)
HALS Health and Lifestyle Survey (Анкета за здравје и животен стил)
Harmonized European Time Use Studies (Усогласени проучувања на користењето на

HETUS
времето во Европа)
HISS hospital information support system (систем за поддршка на болнички информации)
HRT hormone replacement therapy (терапија со замена на хормони)
International Bibliography of the Social Science (Меѓународна библиографија на

IBSS
општествените науки)
ICI Imperial Chemical Industries (Владејачка хемиска индустрија)
IHS Integrated Household Survey (Интегрирана анкета за домаќинства)
IRB Institutional Review Board (Институционален рецензиски одбор)
International Social Survey Programme (Интернационална програма за општествени

ISSP
анкетни
ISP Internet service provider (Интернет-давател на услуги)
IT Information technology (Информациска технологија)
LFS Labour Force Survey (Анкета за работна сила)
MUD multi-user domain (мултикориснички домен)
NCDS National Child Development Study (Национална студија за развој на децата)
NFS National Food Survey (Национална анкета за исхрана)
NGO (нво) non-governmental organizations (невладини организации)
NHS National Health Service (Национална здравствена служба)
National Society for the Prevention of Cruelty to Children (Национално здружение за

NSPCC
превенција на суровоста кон децата)
National Statistics Socio-Economic Classification (Национална статистичка

NS-SEC
социоекономска
Non-Numerical Unstructured Data Indexing Searching and Theorizing (Ненумеричко

NUD*IST (нидист)
неструктурирано индексирање, пребарување и теоретско средување на податоци)
NVIVO QSR NUD*IST Vivo
ONS Office for National Statistics (Државен завод за статистика)
ONS Omnibus Survey (Анкета за јавно мислење)
Observational Research and Classroom Learning Evaluation (Истражување со

ORACLE (ОРАКЛЕ)
набљудување и евалуација на учењето во училница)
QLL qualitative longitudinal research (квалитативно лонгитудинално истражување)

xxxix
RAE Research Assessment Exercise (Оценување на истражувачката практика)
RCT ( киси) randomized controlled trial (контролирано испитување со случаен избор)
RDD random digit dialing (телефонско бирање по случаен избор)
REC (кеи) Research Ethics Committee (Комисија за етика во истражувањето)
REF Research Ethics Framework (Рамка за етика во истражувањето)
Research Governance Framework for Health and Social Care (Рамка за водење на на
RGF
истражувањето во здравствената и социјалната грижа)
Social Change and Economic Life Initiative (Иницијатива за општествена промена и

SCELI
економичен живот)
Social and Community Planning Research (Истражување за општественото планирање и

SCPR
планирање на заедницата)
SE standard error [of the mean] (стандардна грешка [на просечна вредност])
SPSS (сПсс) Statistical Package for the Social Science (Статистички пакет за општествени науки)
SRA Social Research Association (Асоцијација за општествено истражување)
SSCI Social Sciences Citation Index (Индекс за цитирање во општествените науки)
TB tuberculosis (туберколоза)
TDM Tailored Design Method (метод за изработување прашалник по мерка)
UKDA UK Data Archive (Архива на податоци на Обединетото Кралство)
Workplace Employment Relations Survey (Анкета за односите на вработените на

WERS
работното место)
WI Women’s Institute (Институт за жени)
WoK Web of Knowledge (Мрежа на знаење)

ПРВ ДЕЛ
Првиот дел од оваа книга има за цел да даде основа за поспецијализираните поглавја во вториот, третиот и
во четвртиот дел. Во првото поглавје се скицираат дел од основните идеи во промислувањето на методите на
општественото истражување. Второто и третото поглавје се однесуваат на два поима што постојано ќе се појаву-
ваат – поимот стратегија за истражување и поимот нацрт за истражувањето. Во второто поглавје се изнесува-
ат бројни размислувања што влијаат врз реализирањето на општественото истражување и се поврзуваат со темата
стратегија на истражувањето. Се распознаваат две стратегии за истражување: квантитативна и квалитативна.
Во третото поглавје се идентификуваат различните видови истражувачки нацрти што се користат во општественото
истражување. Четвртото и петтото поглавје на студентите им нудат совет за некои прашања за кои мора да размис-
луваат, доколку треба да подготвуваат универзитетски труд што се базира врз истражувачки проект од мал обем. Во
четвртото поглавје се обработуваат планирањето и формулирањето на истражувачките прашања, вклучувајќи ги
принципите и размислувањата што мора да бидат земени предвид при изработка на истражувачкиот проект од мал
обем, додека пак петтото поглавје е за тоа како да се почне прегледувањето на литературата. Шестото поглавје се за-
нимава со етиката во општественото истражување.
1
КАРАКТЕРОТ И ПРОЦЕСОТ
НА ОПШТЕСТВЕНОТО
ИСТРАЖУВАЊЕ
Краток преглед на поглавјето
4
Вовед 4
Што се подразбира под општествено истражување? 5
Зошто се прави општествено истражување? 5
Контекстот на методите на општественото истражување 8
Елементи на процесот на општественото истражување 8
Преглед на литературата 8
Концепти и теории 9
Истражувачки прашања 11
Случаи на примерочење 12
Собирање на податоци 13
Анализа на податоци 14
Пишување за општественото истражување 15
Деликатноста на општественото истражување 16
прашања за повторување
4 КАРАКТЕРОТ И ПРОЦЕСОТ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ
Водич низ поглавјето

Целта на ова поглавје е читателите да се запознаат со некои од фундаменталните размислувања за
водење на општествено истражување. Тоа почнува со концептуализација на тоа што ние го поимаме како
општествено истражување и со причините поради кои го правиме. Меѓутоа, главниот дел на ова поглав-
је потоа продолжува да разгледува три области:
• Контекстот на методите на општественото истражување. Тој бара разгледување на прашањата,
како што се: улогата на теоријата во однос на општественото истражување, улогата на вредностите, а
особено улогата на етиката во процесот на истражување, важноста на претпоставките за карактерот
на општествената стварност и како би требало да се создава знаењето за неа, како и начините на кои
политичките ставови можат да се материјализираат во општественото истражување.
• Елементите на истражувачкиот процес. Целата книга е посветена на елементите на општественото
истражување, но овде на основните фази им се дава прелиминарен третман. Утврдени елементи се:
преглед на литературата; формулирање концепти и теории; изработување на истражувачки праша-
ња; примерочење* (англ. sampling); собирање податоци; анализа на податоци и пишување за резул-
татите.
• Деликатноста на општественото истражување. Во овој дел се признава дека општественото
истражување честопати не се одвива според еден хармоничен, линеарен процес и дека истражува-
чите можат да се соочат со неочекувани ситуации и тешкотии. Воедно, се укажува дека за справување
со непредвидливи ситуации, од пресудно значење е запознавањето со карактерот на истражувачки-
от процес и со неговите начела.
Вовед
Сите прашања презентирани во овие три дела мно- се неуспехот да се усогласат истражувачките праша-
гу подетално ќе се обработат во натамошните поглавја, ња со методите на истражувањето, поставување двос-
но се изнесуваат и во овој дел за да им се овозможи на мислени прашања во прашалниците и впуштање во
читателите првично да се запознаат со нив. етички сомнителни постапки. Доколку очекувате да
Оваа книга се занимава со начините на кои општес- водите истражувачки проект, важно е да се стекнете
твените истражувачи ја работат својата работа. Со ова со образование за методите на истражување, но не
сакам да кажам дека таа се однесува на пристапите само за да бидете сигурни дека го следите точниот
што ги користат општествените истражувачи за да го редослед на постапките, туку за да стекнете чувство
реализираат истражувачкиот процес во сите негови за проценка што да изберете од тоа што ви е достап-
етапи – формулирање на цели на истражувањето, но. Второ, разбирањето на методите на општественото
избирање методи на истражувањето, обезбедување истражување е важно и од аспект на корисник на пуб-
учесници во истражувањето, собирање, анализира- ликувани истражувања. Кога луѓето се стремат кон
ње и толкување на податоците, како и дисеминација академски степен во општествените науки, тие многу
на резултатите. Разбирањето на методите на општес- читаат публикувани истражувања во областите што се
твените истражувања е важно поради неколку причи- значајни за нивните студии. Стекнувањето добра осно-
ни, но се издвојуваат две. Прво, поради надежта дека ва за истражувачкиот процес и познавањето на можни-
тоа ќе им помогне на читателите да избегнат многу те стапици можат да обезбедат критичка острина при
стапици коишто честопати се јавуваат пред релатив- читањето на истражувачките извештаи, што може да
но неискусните истражувачи кога се обидуваат да биде од непроценливa вредност.
направат општествено истражување; стапици како што
Што се подразбира под општествено истражување?
Терминот општествено истражување, како што се штествените научни полиња, како што се: социологија,
употребува во оваа книга, означува академско истра- хуманистичка географија, социјална политика, поли-
жување на теми поврзани со прашања значајни за оп- тички науки и криминологија. Според тоа, општестве-
*
составување примерок
КАРАКТЕРОТ И ПРОЦЕСОТ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 5
ното истражување е истражување коешто се потпира да ги протолкува наодите од истражувањето и како да

врз општествените науки, црпејќи од нив концептуална извлече заклучоци од нив. Со други зборови, она што
и теориска инспирација. Ваквото истражување мо- го издвојува тој вид на општествено истражување, за
же да биде поттикнато од развојот и од промените во којшто се расправа во оваа книга, е тоа што тој длабо-
општеството, како што се порастот на загриженоста за ко е вкоренет во идеите и интелектуалните традиции
безбедноста или за прекумерното пиење, а за да ги об- на општествените науки. Во оваа книга се елаборирани
јасни овие промени ги користи општествено-научните методите што се користат за креирање таков вид истра-
идеи. Тоа од општествените науки црпи идеи како да жување.
ги формулира истражувачките теми и прашања, како
Зошто се прави општествено истражување?
Во одредена мера, образложението за правење На пример, забележувајќи ја распространетоста на

општествено истражување е во главни црти дадено во користење на пораки преку мобилни телефони, еден
претходниот дел. Во академските кругови се водат ва- истражувач може да се заинтересира и да проучува во
кви истражувања, бидејќи во текот на читањето на ли- која мера тоа влијае врз карактерот и квалитетот на ин-
тературата за некоја тема или при размислувањето за теракцијата во општествениот живот. За да проникне
тоа што се случува во современиот општествен живот во пристапот на овој вид прашање, истражувачот во
се наметнуваат прашања. Тие можат да забележат праз- своето разгледување веројатно ќе се потпре врз ли-
нина во литературата, недоследност меѓу одреден број тературата за технологијата и врз литературата за оп-
студии или прашање на коешто во литературата не е штествената интеракција. Како што кажав во второто
даден одговор. Сето ова ги обезбедува општите окол- поглавје, не постои единствен повод зошто се прават
ности што ги поттикнуваат општествените истражува- вакви општествени истражувања, нагласени во оваа
ња во академските кругови. Други околности се кога книга, но во суштина тие се прават поради тоа што
општествениот развој дава интересна појдовна точка некои аспекти за тоа што се случува во општеството не
за испитување на определено истражувачко прашање. сме ги разбрале.
контекстот на методите на општественото истражување
Општественото истражување и методите што се по- • Како што укажува претходниот исказ, постојните
врзани со него не се сместени во вакуум. Во оваа книга знаења од областа за којашто истражувачот се
ќе се напоменат дел од факторите што го сочинуваат интересира, сочинуваат важен дел од подлогата
контекстот на општественото истражување. Факторите врз којашто се одвива истражувањето. Во практи-
што следуваат сочинуваат дел од контекстот на општес- ката ова значи дека некој што планира да води
твеното истражување и неговите методи: истражување мора да се запознае со литературата
• Теориите што ги користат општествените научници за дадената тема или за областа што го интересира.
за да ја разберат општествената стварност влијаат Мора да биде запознат со тоа што е веќе познато
врз тоа што се истражува и како се интерпретираат во областа на истражувањето за којашто се интере-
резултатите од тоа истражување. Со други зборови, сира за да може да ја надградува, а да не ризикува
достапните теоретски позиции многу влијаат врз да минува низ истиот пат како другите. Прегледува-
темите што се истражуваат. Според тоа, доколку њето на литературата е главно во фокусот на 5-тото
истражувачот се интересира за влијанието на ис- поглавје, а тоа е исто така компонента и на другите
праќањето пораки преку мобилни телефони врз поглавја, како на пример на 29-тото.
социјабилноста, сосема е веројатно дека ќе треба • Ставовите на истражувачот за карактерот на вр-
да ги земе предвид теориите што преовладуваат за ската меѓу теоријата и истражувањето, исто така
тоа како се користи технологијата и како таа влијае. влијаат и врз истражувањето. За некои истражувачи
На овој начин, теоријата преовладува и влијае врз теоријата е нешто на што тие се осврнуваат на поче-
општественото истражување. Тоа исто така дава токот на истражувачкиот проект. На истражувачот
свој придонес кон теоријата, бидејќи резултатите може да се гледа како на некој што се занимава со
од дадената студија ќе се внесат во фондот на оние значајни теоретски промислувања од кои се фор-
знаења на кои таа теорија се однесува. мулира хипотеза и последователно таа се тестира.
Алтернативен став е теоријата да се разгледува ка- на општествените феномени – дали се релативно

ко резултат на истражувачкиот процес – т.е. како инертни и надвор од нашето влијание или се во
нешто до кое се стигнува по реализирање на истра- голема мера производ на општествената интерак-
жувањето. Оваа разлика се одразува врз истражу- ција? Како и кај епистемолошките прашања, за кои
вањето, бидејќи првиот пристап подразбира дека претходно се расправаше, и овде ставот што го за-
низа теоретски идеи ги водат собирањето и анали- зема истражувачот за онтолошките прашања вли-
зата на податоците, додека вториот укажува на ед- јае врз начинот на којшто се води општественото
на поотворена стратегија во која теоретските идеи истражување. Оваа тема ќе биде главно во фокусот
произлегуваат од податоците. Се разбира, како што на второто поглавје.
честопати се случува во дискусиите од овој вид, • Вредностите на истражувачката заедница имаат
изборот е ретко така едноставен, како што тоа се значајни импликации за истражувачите. Тие можат
подразбира од описот на врската помеѓу теоријата да се јават во бројни форми. Низ годините, етички-
и истражувањето, но, сепак укажува дека постојат те прашања биле причина за дискусии и тоа многу
некои спротивставени ставови за улогата на теори- често предизвикувајќи значајни несогласувања, но
јата во однос на истражувањето. Оваа тема ќе биде нивната значајност доаѓа до израз дури неодамна.
главно во фокусот на второто поглавје. Денес е речиси невозможно да се прават одреде-
• Врз истражувачкиот процес влијаат претпоставки- ни видови истражување без да постои ризик од
те и ставовите за тоа како би требало да се води остро критичко спротивставување на истражувач-
истражувањето. Честопати се претпоставува дека ката заедница и можна цензура од страна на ор-
ќе се следи и дека би требало да се следи „научни- ганизациите во кои се вработени истражувачите.
от“ пристап во кој се формулира хипотезата и потоа Денес, постои разработен систем на тела коишто
се тестира со помош на прецизни техники за мере- заради заштита на етичкиот интегритет, внимател-
ње. Јасно е дека вакви истражувања постојат, но но ги разгледуваат предлозите за истражување, та-
во ниеден случај не е општо прифатен ставот дека ка што се намалува веројатноста за прекршување
ова е образец за водење истражување. Размислу- на етичките начела. Одредени видови истражува-
вањата од овој вид се опишуваат како епистемо- ња, како на пример истражувањата што вклучу-
лошки. Тие загатнуваат прашања и нè наведуваат ваат деца или ранливи групи на возрасни, бараат
да размислуваме како би требало да се проучува посебни одредби во поглед на етиката. Според
општествената стварност и дали e исправно да се тоа, етичките вредности и институционалните
прифати научниот пристап. Некои истражувачи му уредби што се појавија како реакција на бурните
даваат предност на пристапот со којшто се одбег- дискусии во врска со етичките прашања, влијаат
нува научниот модел, тврдејќи дека луѓето и нивни- врз одредувањето што и кој може да биде предмет
те општествени институции се нешто што е многу на истражување и како ќе се води истражувањето
различно од самата тематска содржина на научни- до таа мера што одредени истражувачки методи
кот и дека е потребен пристап што е поосетлив за и постапки се исфрлени од употреба. Друг начин
посебните квалитети на луѓето и нивните општес- на којшто вредностите на истражувачката заедни-
твени институции. Оваа тема ќе биде главно во фо- ца можат да влијаат врз истражувачот е тоа што во
кусот на второто поглавје. одредени полиња, како на пример во социјалната
• И претпоставките за карактерот на општествените политика, постои цврст став дека оние врз коишто
феномени влијаат врз истражувачкиот процес. По- се реализира истражувањето треба да бидат вклу-
некогаш се сугерира дека општествената стварност чени во истражувачкиот процес. На пример, кога
би требало да се разгледува како нешто што е над- општествените истражувачи водат истражување
вор од актерите на општествените збиднувања и за корисниците на услуги, честопати се укажува
врз коешто тие немаат контрола. Таа едноставно дека корисниците на услуги би требало да би-
постои, дејствува на нив и влијае врз нивните од- дат вклучени во формулирањето на прашањата
несувања, убедувања и вредности. На културата на и инструментите на истражувањето, како што се
една организација може да гледаме како на систем прашалниците. Иако овие ставови не се општо за-
на вредности и очекувани однесувања што силно стапени (Beckeretal, 2010), тие обликуваат едно раз-
влијаат врз оние што работат во организацијата и мислување според кое истражувачите на дадени
во која новорегрутираните треба да се социјализи- полиња можат да се чувствуваат принудени да се
раат. Но, ние можеме на неа да гледаме и како на осврнат на таквите ставови при планирањето на
ентитет што е во константен процес на повторно одредени видови на истражување. За етичките
формулирање и повторно оценување, затоа што прашања се зборува повеќе во шестото поглавје,
членовите на организацијата континуирано ја мо- но тие се споменуваат и во неколку други поглавја.
дифицират низ своите практики и малите иновации • Прашањето: За што служи истражувањето? е
во начинот на извршување на работите. Размислу- поврзано со претходната тема. Досега, јас тежне-
вањата од овој вид се опишуваат како онтолошки. ев да ја нагласам академската природа и функција
Тие нè наведуваат да размислуваме за карактерот на општественото истражување – имено, дека тоа
треба да придонесе за зголемување на фондот на со условувањето да се вклучат корисниците, мала

знаења за општествената реалност. Сепак, многу предност им се дава на истражувањата што се фо-
општествени научници сметаат дека истражува- кусираат на практиката.
њето би требало да има практична цел и дека тоа • Обуката и личните вредности на истражувачот не
треба да ја подобри реалноста што нè опкружува. можат да бидат игнорирани. Тие се дел од контек-
За некои истражувачи ваквиот акцент значи дека стот на методите на општествените истражувања
општествените науки би требало да се фокусираат затоа што можат да влијаат врз областа на истра-
врз прашања и теми што ќе имаат импликации врз жувањето, врз истражувачките прашања и врз ме-
практиката. За истражувачите во општествените тодите што се користат за истражување. Нашите
научни дисциплини, како социјалната политика, искуства и интереси честопати влијаат врз темите
се истакнуваат истражувањата со импликации што ги истражуваме. Како академски општествени
во практиката повеќе отколку што би можело тоа истражувачи, прашањата што нè интересираат
да биде во другите дисциплини. Постојат и истра- мора да се поврзат со поопштите дисциплини на
жувачки пристапи што се повеќе или помалку општествените науки. Еден пример, опишан во
осмислени исклучиво со цел да истражуваат пра- второто поглавје, е студијата на О’Рајли (O`Reilly,
шања што ќе имаат импликации врз секојдневниот 2000) за британските иселеници што живеат во
живот на луѓето, како на пример кај евалуациското Коста дел Сол. Темата ѝ била важна, бидејќи таа
(проценувачкото) истражување (evaluation и нејзиниот партнер планирале таму да живеат.
research) и акциското истражување, кои ќе бидат Овде јасно се востановува личниот интерес, но
споменати во третотото и во седумнаесеттото пог- тоа не е во целост така, бидејќи таа ја искористи-
лавје. Сепак, дури и во научните полиња како што ла темата како рамка за поставување прашања за
е социјалната политика, доследното нагласување транснационалната миграција, тема којашто во
на практичната примена не е универзално последниве години предизвикува голем интерес
прифатено. Во една анкета реализирана во 2005 кај општествените научници. Во второто поглав-
година истражувачите на социјалната политика во је ја спомнувам и мојата лична заинтересираност
Обединетото Кралство, Бекер, Брајман и Семпик за начините на кои се известува за општествените
(Becker, Bryman and Sempik, 2006), откриле дека 53 истражувања во масовните медиуми. Таа
проценти од оние што биле прашани сметале дека заинтересираност произлезе од едно непријатно
за истражувањето било еднакво важно тоа да има искуство, за коешто се зборува кај Хаслам и Брајман
потенцијална вредност за политиката и практика- (Haslam and Bryman, 1994), поради кое се разви
та и да води кон акумулирање на знаења, 34 про- моето интересирање за темата воопшто, што ме
центи сметале дека за истражувањето било поваж- поттикна да прочитам голем дел од литературата
но да има потенцијална вредност за политиката и за начините на коишто во медиумите се известува
практиката, а другите 13 проценти сметале дека за за достигнувањата во природните и во општестве-
истражувањето на социјалната политика поважно ните науки и да го развијам тоа во еден истражу-
било да води кон акумулирање на знаења. вачки проект. Исто така, општествените научници,
• Општественото истражување се изведува во еден како резултат на нивната обука, а понекогаш и на
поширок политички контекст. Оваа специфичност создадените лични склоности, честопати се при-
има многу аспекти, a некои од нив се споменати врзуваат кон одредени истражувачки методи или
во шестото поглавје. На пример, многу од општес- барем ги претпочитаат. Една од причините зошто
твените истражувања се финансирани од влади- во оваа книга се обидувам да покријам широк спе-
ни тела, а тие обично тежнеат да ја рефлектираат ктар на методи на истражување е мојата убеденост
ориентацијата на тековната влада. Ова би значело дека е важно за практиката и за потенцијалните
дека малку е поголема веројатноста одредени истражувачи да се запознаат со разновидноста на
истражувачки теми да добијат финансиска поддр- методите, како и со начинот на нивната употреба.
шка пред некои други. Понатаму, за дадено истра- Претпочитањето на одредени методи носи ризик
жување, што е поддржано од Советот за економски истражувачите да станат тесногради и ограничени
и општествени истражувања (Economic and Social во тоа што го знаат, а несомнено се случува токму
Research Council/ESRC), главното тело за финанси- таквите склоности често да испливаат на површина
рање на истражувања од општествените науки во и да влијаат врз водењето на истражувањето.
Обединетото Кралство, апликантите треба да по- • Невозможно е да се направи исцрпна листа на фа-
кажат на кој начин потенцијалните корисници на ктори што се релевантни за овој дел, но има изг-
истражувањето ќе бидат вклучени или ангажирани, леди оваа расправа да овозможи да се доловат
доколку истражувањето добие финансиска поддр- начините на коишто водењето на општественото
шка. Поимот корисник може да се толкува на не- истражување и изборот на истражувачки методи
колку различни начини, но за апликантот веројатно нема да бидат херметички запечатени за влијанија
е поедноставно да го покаже вклучувањето на ко- од поширок карактер.
рисниците кога истражувањето има поприменлив
фокус. Со други зборови, може да се сфати дека
елементи на процесот на општественото истражување
Во овој и во другиот дел од ова поглавје, според поглавје, прегледот на литературата не е само резиме
мое мислење, ќе ве запознаам со главните елементи на литературата што сте ја прочитале. Се очекува напи-
на повеќето истражувачки проекти. Вообичаено е оние шаниот преглед на литературата да биде критичен. Ова
што пишуваат учебници за методите на општествените нужно не значи дека од вас се очекува да бидете многу
истражувања да прават прикази на истражувачкиот критични кон авторите што сте ги прочитале, туку дека
процес, па како што ќе видите, на пример од приказите треба да ја процените значајноста на нивниот труд и ка-
2.1., 8.1. и 17.1., и јас не сум имун на ова искушение. ко секој податок се вклопува во наративниот дел што го
Во овој момент нема да се обидувам да ги наредам во создавате кога пишувате преглед на литературата.
низа различните фази или елементи на процесот на
истражување, поради тоа што тој во извесна мера ва- концепти и теории
рира во зависност од различните стратегии и пристапи Концептите се начинот на којшто ние го разбираме
на истражување. Сè што сакам да направам во овој светот. Во суштина, со нив ги означуваме аспектите на
момент е да ве запознаам со дел од главните елемен- општествениот свет, кои се чини дека ги имаат оние
ти – со други зборови, со елементите што се заеднички заеднички особености што нам ни изгледаат како
за сите или за најголем број од разновидните општес- значајни. Како што е прикажано во седмото поглавје,
твени истражувања. Некои од нив се веќе споменати општествените науки имаат цврста традиција на кон-
во претходниот дел, а попродлабочено и подетално за цепти од кои голем број се веќе дел од секојдневниот
нив ќе се зборува во подоцнежните поглавја. говор. Концептите како: бирократија, моќ, општествена
контрола, статус, харизма, процес на трудот, културен
Преглед на литературата капитал (видете пример за употреба на овој концепт
Постојната литература претставува важен елемент во Истражувањето во фокус 1.1.), мекдонализација,
во целокупното истражување. Кога наидуваме на тема отуѓување и слично, во голема мера претставуваат
или прашање што нè интересира, мораме да продол- дел од теоретското здание што го создавале генера-
жиме со читање и да утврдиме неколку работи. Треба ции и генерации општествени научници. Концептите
да осознаеме: се клучните состојки на теориите. Навистина, речиси
• што е веќе познато за темата; е невозможно да се замисли една теорија што во се-
бе нема вградено барем еден концепт. Концептите
• кои концепти и теории се користат за темата;
задоволуваат неколку потреби во водењето општес-
• кои методи на истражување се користат за темата; твено истражување. Тие се важни за тоа како ги органи-
• какви контроверзии има за темата и како таа се зираме и како ѝ ги најавуваме нашите истражувачки ин-
проучува; тереси на целната публика. Тие ни помагаат да размис-
• кои противречности постојат во евиденцијата луваме и да бидеме пометодични во определувањето
(доколку ги има); на тоа што сакаме да го откриеме, а во исто време ни
помагаат во организацијата на нашите истражувач-
• кои се истражувачите што значително придонеле
ки резултати. Во делот Контекстот на методите на
за истражувањето на оваа тема.
општествените истражувања накратко беше забе-
Многу теми имаат богата традиција на истражу- лежано дека врската меѓу теоријата и истражувањето
вање, па затоа многумина, како на пример студентите честопати се опишува како избирање помеѓу теориите
што изработуваат дипломски или магистерски трудо- што управуваат со истражувачкиот процес во сите не-
ви, веројатно не ќе бидат во можност да направат ис- гови фази и теориите како производ на истражувач-
црпен преглед на литературата во овие области. Од киот процес. Токму ова постојано се претставува како
суштинско значење е да ги утврдите и да ги прочитате контраст меѓу соодветните дедуктивни и индуктивни
клучните книги и статии, како и дел од главните автори пристапи кон односот теорија – истражување, што ќе
што пишувале во таа област. Како што јас укажувам во биде поопширно објаснето во второто поглавје. Како
петтото поглавје, од пресудна важност е да го знаете што може да се очекува, овој контраст има влијание
тоа што е веќе познато, за да не бидете обвинети дека врз концептите. Концептите можат да се разгледуваат
не сте си ја сработиле вашата домашна работа, наивно како нешта со коишто почнуваме и коишто ги прет-
откривајќи нешта што се веќе општо познати. Освен тоа, ставуваат клучните области за кои во истражувањето
способноста да ги поврзете вашите прашања, дискусии се собираат податоци. Со други зборови, ние можеме
и резултати на истражувањето со постојната литерату- да собираме податоци за да расветлиме еден концепт
ра е важен и корисен начин со кој ќе ја покажете веро- или поверојатно – неколку концепти и како тие се по-
достојноста и придонесот на вашето истражување. Се- врзуваат. Овој пристап е употребен во истражувањето
пак, како што ќе ви биде јасно по читањето на петтото опишано во Истражувањето во фокус 1.1. Алтернатив-
ниот став е оној според кој концептите се резултати на студенти кои аплицирале за прием на Универзитетот
истражувањето. Според вториов став, концептите ни Оксфорд. Дури и кога ја читаме литературата само како
помагаат да размислуваме за податоците што ги соби- корисници на истражувањето – на пример кога пишу-
раме и ги организираме. Се разбира, ова не се ставови ваме есеј – знаењето за тоа кои се клучните концепти,
што меѓусебно се исклучуваат. Во истражувањето че- кој ги создал и какви контроверзии ги опкружуваат
стопати почнуваме со клучни концепти што ни помага- (доколку ги има), може да биде од суштинско значење.
ат да се ориентираме кон нашата тема, но како резултат
на собирањето податоци и нивното интерпретирање, истражувачки прашања
голема е веројатноста да ги ревидираме овие концепти Истражувачките прашања попатно се споменува-
или од нашите размислувања да произлезат нови. ат во неколку прилики, а се насетуваат и во делови од
Една од причините зошто е толку важно да досегашната расправа.
се познава постојната литература во областа на Истражувачките прашања се исклучително важни
истражувањето (темата што се обработува во во процесот на истражување, бидејќи тие ве принуду-
претходниот дел) е што тоа нè предупредува за некои ваат да го земете предвид најважното
главни концепти што ги користеле истражувачите – што е тоа што сакате да го осознаете за областа за
пред нас и колку тие биле добри или ограничени за којашто се интересирате? Поголем број луѓе што започ-
разрешување на главните прашања. Во Истражување- нуваат со истражување поаѓаат од една општа идеја,
то во фокус 1.1. се дава пример за оваа тенденција во што е тоа што ги интересира.
којшто концептот за културен капитал се користи за Истражувачките прашања ве присилуваат да
можните увиди во процесот на примање или одбивање
Клучен концепт 1.1.

Што е истражувачко прашање?
Истражувачкото прашање е прашање во кое истражувачот експлицитно изјавува што сака да дознае. Цел-
та на истражувањето може да се презентира како една изјава (на пример: „Јас сакам да откријам дали (или
зошто)...“), но прашањето на истражувачот му наметнува да биде поексплицитен за тоа што ќе се истражува.
Истражувачкото прашање мора на крајот да има знак прашалник, во спротивно тоа не е прашање. Тоа мора да
биде испитувачко. Во Истражувањето во фокус 1.1. се дава пример на една студија со неколку истражувачки
прашања. Хипотезата во извесна смисла е форма на истражувачко прашање, но таа не се поставува како пра-
шање и дава претпоставка за тоа што ќе биде откриено.
Денскомб (Denscombe, 2010) дава корисен список на типови на истражувачки прашања. Листата што првпат
се појави во едно поранешно издание ја дополнува Вајт (White, 2009). Денскомб ги предлага следниве типови
истражувачки прашања:
1. Претпоставување на резултат (Дали y ќе се случи под околностите a и b?).
2. Објаснување на причините и последиците на една појава(Дали x влијае врз y или y е последица на x?).
3. Проценување на една појава (Дали y ги покажува бенефициите за коишто се тврди дека ги има?).
4. Опишување на една појава (Какво е y или какви облици добива y?).
5. Развивање на добра практика (Како можеме да го подобриме y?).
6. Зголемување на моќта на корисниците (Како можеме да го подобриме животот на оние за кои правиме
истражување?).
Вајт (White, 2009) не се согласува со последната категорија на Денскомб, тврдејќи дека нагласувањето на
политичките мотиви на овој вид може да го попречи реализирањето на висококвалитетно истражување. До
одредена мера оваа разлика на мислења може да се припише на разликите во гледиштата за целите на истра-
жувањето истакнати во делот Контекстот на методите на општествените истражувања. Вајт наместо шестиот
тип на истражувачко прашање, предлага алтернатива:
7. Споредба (Дали a и b се разликуваат во однос на x?).
Иако постојат многу начини според кои истражувачките прашања можат да се категоризираат и тешко да
се стигне до една нивна исцрпна листа, сепак овие седум типови грубо ни укажуваат кои се тие можности
за категоризација, истовремено свртувајќи ни го вниманието кон една контроверзија за поопштите цели на
размислувате многу попрецизно и поригорозно за жување да биде конфузно, така што нема да бидете
прашањето што е тоа што сакате да го откриете. Раз- сигурни на што се однесува тоа и за што собирате по-
вивањето на истражувачките прашања е попрецизно датоци. Не е важно колку добро сте го осмислиле пра-
стеснување и фокусирање врз тоа што вие сакате да го шалникот или колку вешто правите интервју; мора да
осознаете. бидете јасни во поглед на вашите истражувачки праша-
Според тоа, истражувачките прашања се важни. ња. Исто така не е важно дали вашето истражување е
Немањето истражувачки прашања или имањето ло- за проект со грант за истражување од 300 000 фунти, за
шо формулирани истражувачки прашања ве водат кон докторска теза или за проект од мал обем. Истражувач-
лошо истражување. Доколку не утврдите јасни истра- ките прашања се важни, бидејќи тие ќе:
жувачки прашања, постои голем ризик вашето истра-

Истражувачките прашања во една студија за културен капитал
Во фокусот на статијата на Зимдарс, Саливан и Хит (Zimdars, Sullivan and Heath, 2009) е регрутирањето
на студентите на Универзитетот Оксфорд. Запишувањето на универзитетите во Обединетото Кралство и
на елитните универзитети Оксфорд и Кембриџ, во последниве години е во фокусот на политички кон-
троверзии, бидејќи одбивањето да се запишат доволен број ученици од државните средни училишта се
смета за елитизам и ограничување на општествената мобилност. Службениците за упис на универзитети-
те Оксфорд и Кембриџ се особено често портретирани како луѓе што покажуваат класни предрасуди со
што ги ограничуваат животните шанси на младите без привилегирано потекло. Целта на истражувачите
е „да се процени дали културниот капитал се поврзува со успешниот прием на оние што конкурираат“
(Zimdars et al., 2009: 653). Потоа тие продолжуваат да ги скицираат своите истражувачки прашања:
„Експлицитно ги поставуваме следниве прашања:
1. На кој начин личностите што конкурираат за упис на Оксфорд се разликуваат според своето културно
учество и знаење за културата во зависност од образованието на нивните родители, општествената
класа, родот и етникумот?
2. Дали според културниот капитал може да се предвиди приемот на Оксфорд?
3. Ако е така, тогаш дали неговиот ефект останува и понатаму кога ние го изведуваме испитувањето?
4. Дали културниот капитал е поважен за прием на факултетите за уметност и хуманитарни науки,
отколку за прием на факултетите за природни науки?
5. До која мера културниот капитал посредува меѓу ефектот на припадноста на општествената кла-
са, образованието на родителите, приватното школување, етничката група и родот?“ (Zimdars et al.,
2009: 653).
На едно ниво, ова истражување бара да се покренат прашања што се релевантни за социјалната и
образовната политика. Како што е прибележано во делот Контекстот на методите на општестве-
ните истражувања, општественото истражување понекогаш истражува теми што треба да се справат
со политиката и практиката на тоа што се истражува. Но, истражувачите се исто така заинтересирани
да се потпрат и врз теоријата, а особено врз еден клучен концепт – концептот на Бурдие за културниот
капитал – којшто ќе им помогне да ги осознаат процесите што лежат во основата на нискиот степен на
прием на ученици коишто од државните средни училишта конкурираат на Оксфорд. Културниот капитал
се однесува на способноста на поединецот да се разликува себеси според културното искуство и компе-
тенции. Се тврди дека ваквата културна експертиза на средната класа ѝ овозможува да се репродуцира
себеси и културно и социјално и дека служи да се намалат социјалните и економските можности за де-
цата од работничката класа.
Зимдарс и коавторите првенствено се потпираат врз анкетните одговори на оние што конкурираа за
упис на Оксфорд во 2002 година. Од посебен интерес е што истражувачите откриле дека познавањето на
културата е поважен фактор за успешен прием на факултет, отколку самото учество во културата, преку
посета на музеи, галерии итн. Како што и самите автори го формулираат тоа: „Поважно е познавањето
на културата отколку самото учество во културата“ (Zimdars et al, 2009: 661). Како такви, овие резултати
само делумно ја поддржуваат идејата на Бурдие, барем што се однесува до прашањето за прием за упис
на Оксфорд.
• го водат вашето пребарување на литературата; литературата за правење нејзин преглед. Сепак, исто
• ве водат при вашето одлучување за тоа кој вид на- така е можно, ако не и веројатно, читањето литература
црт на истражување да користите; да ве поттикне да ги ревидирате вашите истражувач-
ки прашања и дури да ви сугерира некои нови. Поради
• ве водат при вашето одлучување какви податоци
тоа, во раната фаза на истражувачката студија истра-
да собирате и од кого;
жувачките прашања и литературата што се однесува
• ја водат вашата анализа на вашите податоци; на нив веројатно ќе бидат прилично испреплетени. На
• го водат вашето пишување за вашите податоци; почетокот од проектот на истражувањето се очекува
• ве одвраќаат од скршнување во непотребни насо- првиот контакт со литературата поврзана со областа
ки и што ве интересира да сугерира едно или две истра-
жувачки прашања, а натамошното читање што го во-
• им доловуваат на вашите читатели појасна
дат почетните истражувачки прашања да поттикнува
претстава за вашето истражување.
нивно ревидирање или можеби да создава некои нови.
Погоре беше укажано дека истражувачките праша- Повеќе за истражувачките прашања и како тие може да
ња ќе ви помогнат да го водите вашето пребарување на се развијат ќе се расправа во четвртото поглавје.
Од искуството на студентите
Генерирање и менување на истражувачките прашања
Хана Крејн, во едно електронско писмо, ги елаборира своите одговори во врска со нејзините истра-
жувачки прашања. Таа пишува:„Трите почетни истражувачки прашања што ги формулирав кога ја почнав
студијата беа: Што го прави детето дете?; Што го прави возрасниот возрасен?; и: До која мера може на де-
тето да се гледа како на „мини“ возрасен? Меѓутоа, додека ги запишував овие прашања, сфатив дека тие
веќе не беа прашањата што вистински би го воделе моето истражување. Студијата се развиваше и стана
еден емпириски одраз на генерациските промени во детството, отколку посебно разгледување на тоа
што всушност претставува детството. Сега ми се чини дека соодветни прашања за студијата како целина
се: Што го прави детето дете наспроти еден возрасен?; и: До која мера ова се изменило низ генерациите?“
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Хана, посетете го Онлајн центарот за ресурси што е дел од
прилогот кон оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
жување, па поради тоа речиси секогаш ќе мораме да

случаи на примерочење составуваме примерок.
Општественото истражување не секогаш се одне- Како што ќе видиме во подоцнежните поглавја,
сува само на луѓе. На пример, ние можеме да ја истра- постојат различни принципи на примерочење. Многу
жуваме содржината на масовните медиуми и да кори- луѓе примерочењето го поврзуваат со анкетирањето
стиме техника, како што е анализа на содржината, и потрагата по репрезентативни примероци. Овој
опфатена во 13-тото поглавје. Во една таква ситуација пристап кон примерочење постојано е во позадина
нашите податоци ги собираме повеќе од весници или на одбирање примероци за анкетирање на јавното
од телевизиски програми, отколку од лица. Поради мислење, какво што честопати го наоѓаме во весници-
ова, оние што пишуваат за методите на општетвеното те. Вообичаено, таквото примерочење се темели врз
истражување вообичаено го користат поимот случај за принципи, според кои се бара примерок што може
да покријат многу различни нешта за кои или од кои ќе да ја претставува пошироката популација и оттаму да
бидат собирани податоци. Често ако не и најчесто, слу- настапува како нејзин микропретставник. Ако весни-
чаите се луѓе. Во општественото истражување ретко ците не можат да ја потврдат репрезентативноста на
имаме можност да интервјуираме, набљудуваме или примероците користени во нарачаните анкети за јав-
да испраќаме прашалници до сите можни индивидуи но мислење, тогаш резултатите што ги соопштуваат
што се соодветни за нашето истражување, исто како во однос на перспективите на политичките партии би
што не сме во можност да ги прочитаме и да ги анали- имале мала значајност. Во осмото поглавје ќе се објас-
зираме содржините на сите статии и во сите весници нат принципите што се почитуваат во определувањето
поврзани со некоја област на медиумската содржина на репрезентативен примерок. Овие принципи не се
што нè интересира. Прашањата поврзани со времето и применуваат исклучиво само на анкетното истражу-
трошоците секогаш ќе го ограничуваат бројот на слу- вање, какво што е опишано во Истражувањето во фо-
чаите што ќе можеме да ги вклучиме во нашето истра- кус 1.1., туку можат да се применат и за други видови
истражување – на пример, кога се примеркуваат ста- Можно е, исто така, во оваа книга да се распоз-
тии во весниците за анализа на медиумските содржи- наат такви методи за собирање податоци што се по-
ни. Не сите форми на истражување на општествените малку структурирани или, кажано со други зборови,
науки им даваат предност на репрезентативните при- понеструктурирани. Посебно во третиот дел од кни-
мероци. Во неколку поглавја во третиот дел на кни- гава ќе се сретнеме со методи на истражување што
гата ќе се сретнеме со принципите за примерочење, истакнуваат еден поотворен став во процесот на
коишто не се темелат врз идејата за репрезентативност, истражување, така што ќе има помалку ограничувања
туку врз претставата дека примероците би требало да во поглед на нештата за коишто може да се дојде до
се селектираат врз основа на нивната соодветност на некое откритие. Истражувачот користи методи на
целите на истражувањето. Исто така, во истражува- истражување, како што се набљудување со учество
њето со проучување на случај (case study) може да и полуструктурирано интервју, за да може да остане
има само една или две единици за анализа. Целта на поотворен за контурите на она што треба да го знае
ваквото истражување е во длабочина да се разбере со цел концептите и теориите да можат да произлезат
селектираниот случај, односно случаите. Прашања- од податоците. Ова што беше изнесено погоре
та што ги повлекува примерочењето се релевантни претставува индуктивен пристап на теоретизирање и
и за ваквите истражувања. Тука, покрај случајот или концептуализирање. Ваквото истражување обично сè
случаите, прашањата мора да се селектираат според уште се приспособува за да одговори на истражувач-
критеирумите што се релевантни за истражувањето и ките прашања, но тие честопати се изразуваат во по-
индивидуите што се дел од контекстот на проучување малку експлицитна форма, отколку истражувачките
на случајот, а исто така мора да бидат избрани и спо- прашања што ги сретнавме во повеќе структурираното
ред одредени критериуми. Сепак, главната поента што истражување од видот што се среќава кај Истражува-
овде треба да се забележи е дека примерочењето е не- њето во фокус 1.1. Ова може да се види преку спореду-
избежен дел за повеќето, ако не и за сите видови оп- вање на особеноста на овие истражувачки прашања со
штествени истражувања и поради тоа претставува важ- оние на една студија на Џонс, Леонтович и Хиџс (Jones,
на фаза на секое истражување. Leontowitsch and Higgs, 2010) за пензионираните врвни
менаџери:
собирање податоци „Нашата цел беше да ги истражуваме искус-
За многумина собирањето податоци претставу- твата од пензионирањето, промените на стилот
ва клучна точка за секој истражувачки проект и по- на живеење и улогите во општеството, како и зна-
ради тоа веројатно не е за изненадување што во оваа чењата поврзани со пензионирањето кај оние
книга најверојатно се даваат повеќе објаснувања од повисоките слоеви на менаџментот што биле
и ѝ се посветува поголем простор на оваа фаза на предвреме пензионирани. Истражувачките пра-
истражувачкиот процес отколку во која било друга. шања опфатија: До која мера нашите испитаници
Некои од методите за собирање податоци што се опи- создаваат нова рамнотежа на активности? Дали
шани во оваа книга, како интервјуа и анкети, на мно- испитаниците создаваат нови дискурси во се-
гу читатели им се веројатно попознати од другите којдневниот живот? Дали стекнувањето слободно
методи. Некои методи бараат поструктуриран пристап време во пензионерскиот живот на испитаниците
кон собирањето податоци, односно истражувачот од- им создава нови напнатости во другите сфери од
напред ги скицира општите контури на тоа што треба нивните животи?“ (Jones et al., 2010: 105).
да се открие и за таа цел ги осмислува истражувачките
инструменти. Прашалникот е еден пример на таков Овие прашања се произлезени делумно од
инструмент; истражувачот востановува што треба да концептот за квазисубјект во модерните општества.
се знае за да се одговори на истражувачките праша- Исто така се објаснети со споменатиот концепт, според
ња што го насочуваат проектот, а потоа ги осмислува кој луѓето „стануваат автори на своите биографии –
прашањата за прашалникот со цел да се соберат автори што мора непрекинато да создаваат идентите-
податоците и да се одговорат истражувачките прашања. ти и биографски нарации со цел да им дадат значење
Слично како и структурираното интервју – вид интервју на животите што ги живеат соочени со несигурност“
што се употребува во анкетните истражувања – тоа (Jones et al., 2010: 104). За да ги истражуваат поставе-
опфаќа мноштво прашања осмислени точно за истата ните истражувачки прашања, биле применети делумно
цел. За несреќа, ние го користиме истиот збор – праша- структурирани интервјуа врз примерок од дваесет пен-
ње – и за истражувачките прашања и за видот на пра- зионери. Интервјуата биле осмислени „да ја потпомог-
шањата што се поставуваат во прашалниците и интерв- нат конверзацијата и да им овозможат на испитаниците
јуата. Тие се многу различни: истражувачкото прашање на свој начин да го опишат пензионирањето“ (Jones et
е прашање осмислено за да покаже која е целта на al., 2010: 104). Ова е, очигледно, помалку структуриран
истражувањето; прашањето во прашалникот е едно од пристап кон собирање податоци, што го одразува отво-
многуте прашања што се поставуваат во еден прашал- рениот карактер на истражувачките прашања.
ник којшто ќе помогне да се разјасни и да се даде од- Собирањето податоци, потоа, може да повлече
говор на едно или на повеќе истражувачки прашања. со себе различни видови пристапи во зависност од
степенот на структурираност на инструментите за разгледувале податоците за да ги извлечат клучните

собирање податоци, а оттука и на методите. Прашање- теми што можат да се издвојат и меѓу транскриптите и
то што се појавува во сите истражувања се однесува на во транскриптите. Еден од главните елементи за иден-
квалитетот. Како да направите добро истражување тификување на темите бил кодирањето на секој транс-
и како да знаете дека е добро кога ќе го прочитате? крипт. Со анализа на квалитативните податоци од овие
Иако проценувањето на квалитетот на истражувањето видови, кодирањето е процес со којшто податоците се
е тема што се поврзува со сите фази на истражувачки- расчленуваат на нивните составни делови, а овие дело-
от процес, сепак квалитетот на постапките за собира- ви потоа се именуваат. Потоа, аналитичарот бара дали
ње податоци се смета за клучен. Како што ќе видиме има повторување на секвенците на кодираниот текст
во неколку поглавја, проценката на квалитетот станува во и низ случаите и дали има врски меѓу различните
важно прашање за оние што го водат општественото кодови. Според тоа, во овој процес се случуваат многу
истражување, како и за креаторите на политиките што нешта: податоците се средуваат на тој начин што транс-
се интересираат за академско истражување. Ова стана криптите се приспособуваат да бидат попогодни за
многу позначајна тема од првото издание на оваа книга организирање, отколку што би биле кога истражу-
во 2001 година. Постојат неколку причини за поголе- вачот само би слушал и преслушувал снимки; преку
мата важност на проценката на квалитетот на истра- кодирање на транскриптите истражувачот ги разбира
жувањето од кои некои ќе бидат споменати во подоц- податоците; и податоците се интерпретираат, односно
нежните поглавја. Сепак, она што е клучно и што засега истражувачот настојува процесот на разјаснување на
треба да се забележи е дека со зголемената важност на податоците да го поврзе со истражувачките прашања
проценката на квалитетот на истражувањето се поја- што му ја дале појдовната точка, со литературата што се
вија дебати во врска со прашања од типот дали може да однесува на пензионирањето, а исто така и со теорет-
има критериуми за квалитет што можат да се применат ските идеи што авторите ги користат за да го расветлат
во сите форми на истражување. Како што ќе видиме, предметот.
особено во 17-тото поглавје, повеќето методолози се Фазата анализа на податоци во основа претставува
согласуваат дека е потребен пристапот „еден е добар редукција на податоците, односно таа се однесува на
за едно, друг за друго“, според којшто при примената редуцирање на големиот корпус податоци што истра-
на критериумите за квалитет треба да се има предвид жувачот ги собрал за да може да ги разјасни. Доколку
видот на истражување за кое тие се применуваат. истражувачот не го намали бројот на собраните пода-
тоци – на пример во случај на квантитативни податоци
анализа на податоци – со правење табели или вадење просечни вредности,
а во случај на квалитативни податоци – со групирање
Анализата на податоци е фаза што содржи не- на текстуалниот материјал во категории како теми – ќе
колку елементи. На прв поглед може да се мисли биде, повеќе или помалку, невозможно материјалот да
дека таа претставува примена на статистички тех- се интерпретира.
ники во обработувањето на податоците што се со- Следното прашање што треба да се има на ум при
брани. Меѓутоа, сосема настрана од фактот дека во анализа на податоците е дека таа може да се однесу-
никој случај сите податоци не се погодни за анализа ва на анализа или на примарните или на секундарни-
на квантитативни податоци и дека понекогаш се пре- те податоци. Кај примарната анализа на податоците,
земаат алтернативни пристапи дури и кога некои по- истражувачот или истражувачите што биле одговорни
датоци можат да бидат соодветни за вакви анализи, за собирање податоци ја водат и анализата, како што
кога се анализираат податоците, вистинската слика бил случајот со двете студии, онаа на Зимдарс и др.
е поинаква. Како за почеток, суровите податоци тре- (Zimdars et al., 2009) и онаа на Џонс и др. (Jones et al.,
ба да се организираат. Ова значи дека истражувачот 2010), опишани во ова поглавје. Секундарната анализа
мора да ги провери податоците за да востанови да- на податоци се појавува кога некој друг ги анализира
ли има некакви очигледни недостатоци. На пример, овие податоци. Денес, истражувачите што работат на
за видот на истражувањето што го воделе Џонс и др. универзитетите се поттикнуваат своите податоци да
(Jones et al., 2010) за предвремено пензионираните ги депонираат во архивите, што понатаму ќе им овоз-
врвни менаџери, важи дека обично за интервјуата можи на другите да ги анализираат веќе собраните
се прави аудиозапис, а потоа – транскрипција. При податоците. Со оглед на времето и на трошоците за
преслушување на снимките истражувачот треба да најголем дел од општествените истражувања, оваа
внимава на грешките што би можеле да влијаат врз постапка е разумна, затоа што ја зголемува веројат-
смислата на одговорите на испитаниците. Подготовка- ната исплатливост на истражувањето. Така може да се
та на податоците за транскрипција му овозможува случи некој истражувач да прави секундарна анализа,
на истражувачот да ги внесе транскриптите во комп- занимавајќи се со истражувачките прашања за кои се
јутерската софтверска програма за која се расправа интересира, без да мора да го помине оној долготраен
во 25-тото поглавје. Авторите на истражувањето, и исцрпувачки период во кој мора да собира примар-
што беше споменато (Jones et al., 2010), тврдат дека ни податоци. За секундарната анализа се дискутира
со внесувањето на транскриптите во софтверот во 14-тото и во 24-тото поглавје. Сепак, разликата меѓу
направиле тематска анализа. Ова значи дека тие ги примарната и секундарната анализа не е идеална. Во
клучниот концепт 14.1. јас презентирам еден пример Пишување за општественото

на секундарна анализа на податоци во која и самиот
учествував. За мене лично таа беше примарна анализа истражување
на податоци, бидејќи не учествував во собирање на по- Може да се тврди дека најфиниот дел од истражу-
датоците, додека за коавторите со коишто соработував вањето би бил бескорисен доколку на другите не им се
и што учестуваа во собирање на податоците, ова беше соопштат резултатите. Ние правиме истражување за да
секундарна анализа. може тоа да се претстави во писмена форма, со тоа
табела 1.1.
Фази во истражувачкиот процес на две студии
Пример, Џонс и др., 2010
Фаза Опис на фазата Пример, Зимдарс и др., 2009 (Zimdars et al., 2009)*
(Jones et al., 2010)
Критичко разгледување на по- Литература за општествената стратификација, бидејќи се Литература за пензионирањето и
Преглед на
литерату-
стојните истражувања што се поврзува со пристапот до образование и поимот културен поимот квазисубјект во втората
рата
однесуваат на појавите што нè капитал. модерна.

интересираат и на релевант-
ните теоретски идеи.
Идеите што го насочуваат Академско постигнување; културен капитал; општествено Предвремено пензионирање;
Концепти и
истражувачкиот процес и фр- потекло. квазисубјект; дискурс; животен

теории
лаат светлина врз интерпрета- стил.

цијата на податоците што ре-
зултираат од него. Овие резул-
тати даваат придонес кон нив.
Прашање што нуди 1. На кој начин оние што конкурираат за упис на Оксфорд се „До која мера нашите испитани-
експлицитен исказ што е тоа разликуваат во нивното знаење за културата и учеството ци креираат нова рамнотежа на
што истражувачот сака да го во неа во зависност од образованието на нивните активностите?
осознае. родители, општествената класа, полот и етникумот? Дали испитаниците креираат
Истражувачки прашања
2. Дали според капиталот на култура може да се предвиди нови дискурси во секојдневниот

приемот на Оксфорд? живот?
3. Ако е така, тогаш дали тоа и понатаму влијае и покрај Дали стекнувањето слободно
нашата контрола во текот на испитувањето? време во пензионерскиот живот
4. Дали културниот капитал е поважен за прием на факулте- на испитаниците им создава нови
тите за уметност и хуманитарни науки, отколку за прием тензии во другите сфери од нив-
на факултетите за природни науки? ните животи? (Jones et al., 2010:
5. До која мера културниот капитал посредува меѓу ефектот 105).
на припадноста на општествената класа, образованието
на родителите, приватното школување, етничката група
и родот? (Zimdars et al., 2009: 653).
Избирање на случаи (во овој „Репрезентативен примерок од 1700 лица што имаат Примерок од 20 предвреме пен-
примерочење
Случаи на
случај лица) што се релевантни британско образование и што конкурирале за прием на зионирани, почетно добиен пре-
за истражувачките прашања. Оксфорд за време на уписните рокови во 2002 година“ ку базите на податоци на органи-
(Zimdars et al., 2009: 653). зациите што работат со пензионе-
рани лица.
Собирање податоци од при- Анкетен прашалник. Податоци добиени за стекнатиот сте- Полуструктурирани интервјуа.
Собирање
податоци
мерокот за да може да се од- пен за секој апликант. Исто така, интервјуа со одговорните
говори на истражувачките за прием и следење на состаноците за прием на студенти.
прашања.
Менаџмент, анализа и интер- Статистичка анализа на податоците од прашалникот. Темат- Тематска анализа на транскрип-
Анализа на
податоци
претација на податоците. ска анализа на транскриптите на интервјуата. тите на интервјуата.
Дисеминација на истражува- Од истражувањето била напишана докторска дисертација Истражување запишано во

њето и неговите резултати. и статии (Zimdars et. al., 2009). Главни делови кај Зимдарс и форма на статија на Џонс и др.
др. (Zimdars et al., (2009): (Jones et al., 2010). Главни делови:
Пишување
• Вовед • Вовед
• Операционализација • Теоретска основа
• Истражувачки прашања • Методи
• Податоци и методи • Резултати
• Дискусија • Дискусија
• Прилог • Заклучок
* За дополнителни информации да се консултира Зимдарс (Zimdars, 2007).

овозможувајќи им на другите да прочитаат што сме на- • Преглед на литературата. Критички се разгледу-
правиле и што сме заклучиле. Може да се тврди дека и ва и се скицира тоа што е веќе познато за областа
пишувањето не би требало да биде дел од книгата во на истражување.
која се расправа за методите на општествените истра- • Методи на истражување. Овде се презентира-
жувања. Сепак, заради тоа што на истражувачот му е ат и се образложуваат користените методи на
многу важно да ги сподели резултатите, оправдано е и истражување (примерочење, методи за собирање
тоа да биде вклучено, па последното поглавје од оваа податоци, методи за анализа на податоци).
книга (29-тото) е посветено на оваа тема.
• Резултати. Се презентираат резултатите.
Постојат незначително мал број начини на кои се
пишува за општественото истражување што се • Дискусија. Се дискутира за резултатите во однос на
разликуваат во различните стилови на водење на нивните импликации врз литературата и врз прет-
истражувањето. На пример, поструктурираните видо- ходно претставените истражувачки прашања.
ви на истражување, како тие презентирани во Истра- • Заклучок. На читателот му се потенцира важноста
жувањето во фокус 1.1., понекогаш се пишуваат пои- на истражувањето.
наку од поотвореното истражување од видот претста- За овие елементи многу подетално се расправа
вен во статијата на Џонс и др. (Jones et al., 2010). Сепак, во 29-тото поглавје. И покрај тоа што тие не можат да
постојат некои суштински компоненти што во најголем се разгледуваат како една исцрпна листа, затоа што
дел ги содржат универзитетските трудови, тезите и правилата за пишување се разликуваат, сепак тие
статиите од истражувањата. Тоа се: се оние елементи што се повторуваат во финалните
• Вовед. Овде накратко се прикажува областа на извештаи. Во табелата 1.1. се резимирани седумте еле-
истражување и нејзиното значење. Во најголем број менти на истражувачкиот процес што се разгледуваат
случаи во овој дел се воведуваат и истражувачките во овој дел.
прашања.
деликатноста на општественото истражување
Би сакал да дадам финална забелешка пред да даде значење на потешкотиите што понекогаш истра-
продолжите со читање за да го истакнам фактот де- жувачите морале да ги надминат. Ова не значи дека
ка општественото истражување честопати не е толку општествените истражувачи прават измама кога пишу-
беспрекорно како извештаите за истражувачкиот ваат извештаи за своите студии, туку дека тие извештаи
процес што ги читате во книги како оваа. Целта на за резултатите и за тоа како е стигнато до нив имаат
оваа книга е да даде краток преглед на истражувач- тенденција да следат разбирлив образец со којшто се
киот процес, а истовремено да даде и совети како нагласуваат одредени аспекти на истражувачкиот про-
тој би требало да биде реализиран. Всушност, истра- цес, а не некои други. Тие се стремат да нагласат како
жувањето содржи погрешни почетоци, слепи ули- се стигнало до специфичните резултати презентирани
ци, грешки и присилни промени на истражувачките во извештајот и да користат стандардна методолошка
планови. Сепак, во книга како оваа, невозможно е да терминологија, од типот што е презентиран во оваа
се опфатат сите такви непредвидени ситуации, најм- книга за да се прикаже основниот процес. Вообичаено,
ногу поради тоа што многу од нив се еднократни и истражувачките извештаи ги прикажуваат различните
речиси е невозможно да се предвидат. Од споделените елементи за кои се дискутираше во претходниот дел –
искуства поврзани со истражувачкиот процес за кои се прегледува релевантната литература, се дискутира
се пишувало во изминатите години [на пр., соработ- за клучните концепти и теории, се презентираат истра-
ниците на П. Хамонд (P. Hammond, 1964); Бел и Њубај, жувачките прашања, се објаснуваат и се образложуваат
(Bell and Newby, 1977; Брајман (Bryman, 1988b); Таун- постапките на примерочење и методите за собирање
сенд и Барџес (Townsend and Burgess, 2009a); Страјнер податоци, се презентираат и се дискутира за резулта-
и Сидани (Streiner and Sidani, 2010)] знаеме дека тите и се извлекуваат важните заклучоци. Овој образец
истражувањето може да стане деликатно. Доколку оп- нема тенденција да ги истакне тешките моменти во
штественото истражување може да биде такво, тогаш истражувањето. Оваа тенденција не е карактеристична
зошто никогаш немаме таков впечаток кога во книги- само за општественото истражување: во 22-рото
те и академските списанија ги читаме истражувачките поглавје ќе се презентира студија за тоа како научни-
извештаи? Се разбира, истражувањето честопати ците го презентираат својот труд и како дискутираат
навистина се одвива релативно беспрекорно и покрај за него, а ова покажува дека исто така и овде постои
незначителните проблеми, главно продолжува да се тенденција од напишаниот приказ да се изостават
одвива според планот. Меѓутоа, се случува тоа што го извесни суштински аспекти за доаѓање до откритијата
читаме во извештаите за тоа како било реализирано [Гилберт и Малкеј (Gilbert and Mulkay, 1984)].
истражувањето да е релативно пречистено, без да се Исто така, без оглед на разновидните начини на
кои истражувањето може да скршне од патот, оваа кни- недостапни во клучните моменти, ненадејни промени
га може да се занимава само со давање општи насоки. во Законот за здравје и безбедност при работа, лош ква-
Таа не може да ја покрие секоја евентуална ситуација, литет на набавките, лош квалитет на работата, првично
така што сосема е можно, при релизирање на истражу- ископување што открива непредвидени проблеми –
вањето, да откриете дека овие општи насоки воопшто сите овие работи можат да предизвикаат значителни
не одговараат за околностите во кои вие самите се на- прекини, дури и на најдобро испланираниот проект за
оѓате. Важно е да бидете свесни за ваквата можност и градење. Меѓутоа, ни во еден миг не беше сугерирано
секое мало отстапување од она што се советува во оваа дека треба да се отстапи од принципите за градење и
книга да не го толкувате како проблем со вашите ве- раководење со градењето. Без овие принципи, менаџе-
штини и вашето разбирање. Од аспект на различните рите на проектот би биле во уште поголема загуба во
начини на кои општествените истражувачи би можеле обидот да откријат како да продолжат. Многу од ова се
да бидат попречени во своите истражувачки планови, однесува и на истражувачките проекти. Како што Таун-
би можело дури и да се тврди дека е мала вредноста на сенд и Барџес (Townsend and Burgess, 2009б) пишуваат
книгата за истражувачките методи којашто дава општи во воведот на нивната збирка од „истражувачки при-
насоки за водење на истражувањето. казни што не можете да ги прочитате во учебниците“,
Се подразбира дека јас не би поддржал таков став. две теми што се повторуваат во собраните извештаи се
Пред многу години бев вклучен во неколку студии за потребата за флексибилност и потребата за истрајност.
градежни проекти. Една од темите што се повторуваше Сепак, во исто време, од пресудна важност е да се раз-
во резултатите се однесуваше на различните начи- берат методолошките правила, како и многуте дебати и
ни на коишто градежните проекти можат да скршнат контроверзии поврзани за тие правила, а за кои се пи-
од планираната насока; непредвидливи временски шува во следните дваесет и осум поглавја. Овие начела
услови, неочекуван недостаток на клучни резер- даваат еден вид мапа на патеки по коишто треба да се
ви, болест, несреќи, разочарување на менаџерот во движиме.
изведувачите, клиентие што се предомислуваат или се
• Општественото истражување и методите на општественото истражување се вградени во пошироките
контекстуални фактори. Тие не се реализираат во вакуум.
• Реализирањето на општественото истражување го сочинуваат елементи што им се заеднички на сите
или барем на повеќето форми на општествено истражување. Овде се опфаќаат: правење преглед на
литературата; концепти и теории; истражувачки прашања; примерочење на случаи; собирање пода-
тоци; анализа на податоци и пишување за истражувачкиот резултат.
• Почитувањето на овие фази е тоа што го издвојува академското општествено истражување од другите
видови општествено истражување.
• Иако можеме да се обидеме да формулираме општи правила за реализирање на општественото
истражување, мора да признаеме дека работите секогаш не се одвиваат целосно по планот.
што се подразбира под „општествено истражување“?
• По што е специфично академското општествено истражување?
Зошто се прави општествено истражување?
• Доколку сега или во блиска иднина би започнале истражувачки проект, што би бил неговиот фокус
и зошто?
Контекстот на методите на општественото истражување
• Кои се главните фактори утврдени во ова поглавје што влијаат врз општественото истражување и
врз примената на методите на општественото истражување? Може ли да се сетите на некои што не
биле опфатени?
елементи на процесот на општествено истражување
• Зошто е важен прегледот на литературата при водење на истражувањето?

• Каква функција имаат концептите и теориите во водење на истражувањето?
• Зошто се охрабруваат истражувачите да ги утврдат своите истражувачки прашања? Какви видови
истражувачки прашања постојат?
• Зошто истражувачите треба да состават примерок? Зошто е важно да ги нагласат правилата со кои
го прават својот избор на примерочење?
• Изложете накратко еден или два фактора што влијаат за кој вид на инструмент за собирање податоци
ќе се определи истражувачот.
• Кои се главните разлики меѓу видовите на податоци анализирани од Зимдарс и др. (Zimdars et al.,
2009) и од Џонс и др. (Jones et al., 2010)?
• Како би можеле да го структурирате извештајот за резултатите на проектот што вие го реализиравте?
деликатноста на општественото истражување
• Кога веќе истражувањето не се одвива секогаш според планот, зошто воопшто треба да ги земаме
предвид методолошките начела?
Онлајн центар за ресурси (Online Resource Centre)

Посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за оваа книга за да го збогатите вашето знаење
за стратегиите на општественото истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се кори-
стејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори. Од Истражувачките студенски алатки ќе добиете
дополнителни упатства и инспирација.
2
СТРАТЕГИИ НА
ОПШТЕСТВЕНОТО
Вовед 19
Каков тип на теорија? 21
Дедуктивна и индуктивна теорија 24
Епистемолошки размислувања 27
Епистемологија на природните науки: позитивизам 27
Интерпретивизам 28
Онтолошки размислувања 32
Објективизам 32
Конструкционизам 33
Врска со општественото истражување 34
Истражувачка стратегија: квантитативно и квалитативно истражување 35
Влијанија врз водењето на општествено истражување 39
Вредности 39
Практични размислувања 41
СТРАТЕГИИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 19

Главната цел на ова поглавје е да покаже дека постојат разновидни размислувања што се составен
дел на општественото истражување. Разликата меѓу квантитативното и квалитативното истражу-
вање, којашто вообичаено се прави меѓу оние што пишуваат за општественото истражување и оние што
истражуваат, ќе биде разработена во однос на тие размислувања. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Kарактерот на врската меѓу теоријата и истражувањето, особено – дали теоријата е водилка на
истражувањето (познато како дедуктивен пристап) или е резултат од истражувањето (познато како
индуктивен пристап);
• Eпистемолошките прашања – прашањата што се однесуваат на она што се смета за соодветно зна-
ење за општествениот свет; еден од најважните аспекти е прашањето дали моделот на истражување
во природните науки е погоден за проучување на општествениот свет;
• Oнтолошките прашања – прашањата што се однесуваат на тоа дали општествениот свет се смета
како нешто надвор од општествените актери или како нешто што луѓето постојано го обликуваат;
• Начините на коишто овие прашања се поврзуваат со распространетата дистинкција во општестве-
ните науки меѓу двата вида стратегии за истражување: квантитативното и квалитативното истра-
жување; исто така, постои прелиминарна дискусија што ќе биде проследена во 27-мото поглавје,
во која се тврди дека, иако квантитативното и квалитативното истражување претставуваат различ-
ни пристапи кон општественото истражување, ние би требало да бидеме внимателни при нивното
раздвојување;
• Начините на кои вредностите и практичните прашања влијаат и негативно врз процесот на оп-
штественото истражување.
Вовед
Во оваа книга станува збор за општественото истра- на општествената реалност и со тоа како таа треба да
жување. Во неа се прави обид да им се помогне на тие се истражува. Сепак, можно е да се претера со оваа
што имаат одредено познавање од општествените нау- поента. Иако методите не се неутрални, тие не се ни
ки да разберат како треба да се води едно општестве- сосема обоени со интелектуалните склоности на истра-
но истражување и што повлекува тоа истражување. жувачите. Второ, се поставува прашањето, како се по-
Oд овие две намени на книгата, втората подразбира врзуваат истражувачките методи и истражувачката
поставување на општественото истражување во кон- практика со пошироката општествено-научна дејност.
текст на социологијата, што последователно значи Постојано се собираат податоци во врска со нешто. Тоа
посветување внимание на прашањето за улогата на нешто може да биде актуелен општествен проблем или
истражувањето во целокупниот потфат на дисциплина- повообичаено – некоја теорија.
та. Би било многу полесно да се навлезе во суштината Со ова не се сугерира дека теоријата целосно го
и да се истражи карактерот на методите на општестве- диктира истражувањето. Понекогаш, меѓу објавените
ното истражување, а потоа и да се даде совет како да публикации се наоѓаат и објавени постапки на
се изберат и да се применат најдобрите. На крајот на едноставно изнаоѓање факти. Фентон и коавтори-
краиштата, многумина можат да очекуваат една книга те (Fenton et al., 1998) направиле квантитативна ана-
со ваков наслов да се занимава главно со начините на лиза на содржината на прилозите за општествените
коишто можат да се употребуваат различните методи истражувања во британските масовни медиуми. Тие
што му се на располагање на истражувачот. ги истражувале националните и регионалните вес-
Но, водењето на општественото истражување не се ници, телевизијата и радиото, како и списанијата.
случува во еден затворен круг, херметички запечатен Тие се согласуваат дека една од главните причини за
за општествените науки и за разновидната интелекту- реализирање на истражувањето била да се утврди обе-
ална посветеност на општествените стручњаци. Овде мот и видот на истражувањата што се презентирани.
се особено значајни две поенти. Понекогаш и интересот за некој актуелен општествен
Прво, методите на општественото истражување се проблем поттикнува вакви истражувања. Мекигани и
тесно поврзани со различните визии за тоа како треба Бернард (McKeganey and Barnard, 1996) направиле ква-
да се проучува општествената стварност. Методите не литативно истражување што вклучувало набљудува-
се едноставно неутрални алатки; тие се поврзани со ње и интервјуа со проститутки во Глазгов и со нивните
начините на кои општествените научници ја предви- клиенти. Еден од факторите што се чини дека го пот-
дуваат врската меѓу различните погледи за карактерот тикнал ова истражување бил интересот за улогата на
20 СТРАТЕГИИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ
проститутките во ширењето на заразата со ХИВ-виру- публикации произлегуваат од личниот живот на истра-

сот (McKeganey and Barnard, 1996: 3). Друг случај е кога жувачот, како што е тоа случај со интересот на Зукин
се води истражување на некоја тема при искрснување (Zukin, 1982) за животот во поткровје, а којшто произ-
на пригодна ситуација. Интересот на Вестергард и легол од нејзиното живеење во едно поткровје во Њу-
коавторите (Westergaard et al., 1989) за ефектите од от- јорк. Друг пример е истражувањето на О’Рајли (O`Reilly,
пуштањето на работниците се чини дека бил длабоко 2000) за британските доселеници во Коста дел Сол
мотивиран од можноста што им се укажала кога една во Шпанија, а коешто произлегло од нејзиниот сон и
компанија за челик во Шефилд, близу до локацијата на сонот на нејзиниот партнер и самите тие да се преселат
Универзитетот во Шефилд, отпуштила голем број вра- во областа, како што всушност најпосле и направиле.
ботени. Една година по отпуштањето, менаџментот на Секако, мојот интерес за забавните паркови на Дизни
фирмата се обратил до авторите на студијата за да на- може да се бара во минатото кога го посетив Светот на
прават истражување за тоа што се случило со оние што Дизни во Флорида во 1991 година (Bryman, 1995, 1999),
биле отпуштени. Авторите направиле општествено додека пак мојот интерес за претставувањето на оп-
анкетно истражување, користејќи го, со најголемиот штествените научни истражувања во масовните медиу-
број отпуштени, пристапот на структурирано интерв- ми (Fenton et al., 1998) може речиси сигурно да се при-
ју. Се разбира, авторите биле под влијание на теории- пише на едно мое непријатно искуство со печатот об-
те и претходните истражувања за невработеноста, но јавено кај Хаслам и Брајман (Haslam and Bryman, 1994).
посебно спроведување на истражувањето на ефекти- Сепак, земајќи сè предвид, податоците од истражу-
те од отпуштањето не им било во план. Друг поттик вањата добиваат важност во социологијата кога ќе се
за истражување може да произлезе уште и од лични- разгледаат во однос на теоретските интересирања. Ова
те искуства. Лофленд и Лофленд (Lofland and Lofland, го загатнува прашањето за карактерот на врската меѓу
1995) напоменуваат дека голем број истражувачки теоријата и истражувањето.
Личното искуство како основа на истражувачкиот интерес
За своето истражување, Изабела Робинс се интересирала за начините на кои мајките ги носеле од-
луките за вакцинација на своите деца. За неа, оваа тема имала посебно значење. Таа пишува:
„Како мајка на три деца, јас се соочувам со некои тешки одлуки во поглед на одговорноста за нив.
Изучувајќи ја социологијата како зрел студент, се стекнав со алатки што ми помогнаа да го разбе-
рам мојот свет и да контекстуализирам дел од дилемите со кои се соочував. Всушност, јас донесов
тешка одлука за вакцинирањето на моите деца“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Изабела, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
Resourse Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
теорија и истражување
Определувањето на карактерот на врската меѓу каков тип на теорија?

теоријата и истражувањето во никој случај не е едно-
ставна работа. Тука се соочуваме со неколку горливи Терминот теорија се употребува на многу различ-
прашања, но две особено се истакнуваат. Првото пра- ни начини, но најчесто значи објаснување на набљу-
шање е за која форма на теорија станува збор. Второто дуваните појави што се случуваат како по правило, на
прашање е дали податоците се собираат за да се про- пример, зошто е поголема веројатноста дека тие што
верат или за да се изградат теории. На општествениот страдаат од шизофренија потекнуваат од работничката
истражувач теоријата му е важна, бидејќи таа му класа, а не од средната класа, или зошто отуѓувањето од
дава подлога и логика за истражувањето што тој го работата варира во зависност од технологијата. Но, ва-
реализира. Таа му обезбедува и референтна рамка квите теории не претендираат да бидат предмет на ин-
за разбирање на општествените феномени и за терес на социолошката теорија, којашто, обично, многу
интерпретирање на истражувачките резултати. повеќе се фокусира врз теориите со повисоко ниво на
апстракција. Во примерите на ваквите теории се вбро- реалност, бидејќи тие веројатно се генерирале од Пар-
јуваат: структуралниот функционализам, симболички- соновото читање на истражувањата за реалноста или
от интеракционизам, критичката теорија, постстру- од неговите размислувања за неа и од пишувањето на
ктурализмот, теоријата за структурација и така натаму. другите за неа. Сепак, нивото на апстрактност на тео-
Токму овде ја забележуваме разликата меѓу теориите ретизирањето е толку големо што го отежнува нивно-
од претходниот тип што често се нарекуваат теории од то користење во истражувањето. Потоа, за целите на
среден обем (Merton, 1967) и големите теории што се истражувањето, Мертон тврди дека големите теории
користат на едно поапстрактно и поопшто ниво. Спо- имаат ограничена употреба во општественото истра-
ред Мертон, големите теории на истражувачите им ну- жување, иако, како што укажува примерот во Истра-
дат малку индикации за тоа како би можеле да го водат жувањето во фокус 2.1., една апстрактна теорија, како
истражувањето или да влијаат врз собирањето на ем- што е концептот на социјален капитал (Bourdieu, 1984),
пириските податоци. Па така, доколку некој би сакал да може на одреден начин да му користи на истражување-
ја провери теоријата или од неа да извлече заклучок то. Наместо тоа, теориите од среден обем „за да го об-
што би можел да се тестира, нивото на апстрактност ве- јаснат тоа што се набљудува, посредуваат меѓу општите
ројатно ќе биде толку големо што на истражувачот ќе теории на општествените системи што се премногу од-
му биде тешко да ги направи нужните поврзувања со далечени од посебните категории на општественото
реалниот свет. Се разбира, овде постои еден парадокс. однесување, организација и промена, а посредуваат и
Дури и многу апстрактните идеи, како што се поимите до оние детални и уредни описи на подробности што
на Парсон за обрасци на варијабли и функционалните воопшто не се генерализирани“ (Merton, 1967: 39).
услови, мора да имале некаква врска со надворешната

Големата теорија и општественото истражување
Батлер и Робсон (Butler and Robson, 2001) го употребуваат концептот на социјалниот капитал на
Бурдие како средство за разбирање на гентрификацијата на реоните на Лондон. Иако поимот соција-
лен капитал е влезен во секојдневна употреба, Батлер и Робсон ја следат Бурдиеовата теоретска упо-
треба на поимот, којашто го насочува вниманието врз општествените врски и меѓучовечките ресурси
што тие со социјален капитал можат да ги искористат за да ги остварат своите цели. И покрај тоа што
поимот го привлекол интересот на истражувачите на социјалната политика и на оние истражувачи што
се занимавале со социјалното исклучување, Батлер и Робсон сметаат дека неговата употреба во однос
на средната класа е помалку истакната. Приодот на Бурдие имплицира дека тие со социјален капитал
негуваат значајни врски во општеството и потоа тие врски ги користат како ресурси за своите цели.
Батлер и Робсон направиле полуструктурирани интервјуа со гентрификаторите во три централни ре-
они на Лондон. Поведени од тенденцијата гентрификацијата да се разгледува во поунитарни услови,
авторите избрале три реони за да го проучат она што тие го нарекуваат варијабилност на процесот.
За да ја постигнат дадената цел, реоните биле селектирани да ја отсликаат варијацијата токму на
следниве два фактора: должината на временскиот период во кој се одвивала гентрификацијата и
групациите на средната класа привлечени од дадениот реон. Селекцијата на реоните во поглед на
овие критериуми била потпомогната со податоците од пописот на населението. Од трите реони, во
однос на социјалниот капитал, Телеграф Хил бил најмоќен. Авторите (Butler and Robson, 2001: 2159)
сметаат дека тоа се открива во „високото ниво на доброволна соработка и чувството за географски
фокусирано единство“. Токму на овие квалитети на формирање мрежи на социјални групи се должи
успешната гентрификација на Телеграф Хил. Во Бетерси, една од другите две области, се јавува сосема
различен двигател на гентрификацијата според терминологијата на Бурдие. Овде, за гентрификација-
та, економскиот капитал бил позначаен од социјалниот капитал во Телеграф Хил. Улогата на економ-
скиот капитал во Бетерси може да се забележи во „конкурентскиот пристап до берзата на сè попоса-
куваните и скапи домови и ексклузивниот круг училишта со тежиште на приватното образование“
(Butler and Robson, 2001: 2159). Во првиот случај, двигател за гентрификација претставува социјалното
групирање, додека за Бетерси, тоа се силите на пазарот, а моделите на социјалното поврзување влија-
ат само делумно. Оваа студија претставува интересен пример за начинот на којшто еден општествен
теоретичар, за да ги расветли прашањата што се однесуваат на динамиката на современото урбано
живеење, може да ги употреби значително теоретскиот поим – социјалниот капитал и неговиот сро-
ден поим – економскиот капитал.
Генерално гледано, тогаш, не е големата теорија таа 2.2.). Тие на одреден начин варираат во размерите во
што вообичаено го насочува општественото истражу- кои се применуваат. На пример, теоријата на етикети-
вање. Поверојатно е дека теориите од среден обем ќе рање претставува теорија од среден обем во социоло-
бидат во фокусот на емпириското истражување. Всуш- гијата на девијација. Нејзините поборници се обидува-
ност, Мертон ја формулирал оваа идеја како средство за ле да ја разберат девијацијата во поглед на причините
премостување на она што тој го гледал како јаз што се и последиците на општествената реакција кон деви-
продлабочува помеѓу теоријата (во смисла на голема- јацијата. Се мислело дека таа може да се примени врз
та теорија) и емпириските откритија. Ова не значи дека голем број различни облици на девијација, вклучувајќи
пред неговото пишување за нив не постоеле теории од ги криминалот и менталната болест. За разлика од неа,
среден обем: секако имало, но тоа што Мертон го на- теоријата на диференцијална асоцијација на Клауард
прави беше потрага по разјаснување што подразбираат и Оулин (Cloward and Ohlin, 1960) била формулирана
општествените научници под поимот теорија кога пи- исклучително во врска со малолетничката деликвенци-
шуваат за односот помеѓу теоријата и истражувањето. ја, и во годините што следеле се тежнеело таа да биде
Теориите од среден обем, за разлика од големите во нејзиниот фокус. Според тоа, теориите од среден
теории, функционираат во ограничен домен, било да обем спаѓаат некаде помеѓу големите теории и емпи-
се работи за малолетничка деликвенција, расни пре- риските наоди. Тие претставуваат обиди да се разбере и
драсуди, постигнувања во образованието или за про- објасни еден ограничен аспект од општествениот живот.
цесот на работа (видете во Истражувањето во фокус

Теорија за процесот на трудот: теорија од среден обем
Во социологијата на трудот, теоријата за процесот на трудот може да се смета за теорија од сре-
ден обем. Објавувањето на Трудот и монополниот капитал (Braverman, 1974) поттикнало низа раз-
мислувања и истражувања за идејата за процесот на трудот, а особено за степенот до кој постоел
незапирлив тренд кон сè поголема контрола врз физичкиот работник и кон редуцирање на физич-
киот труд во име на технологијата. Едно конференциско издание на голем дел од овој труд било об-
јавено како Теорија за процесот на трудот (Knights and Willmott, 1990). П. Томпсон (Thompson, 1989)
ја презентирал теоријата во четири елементи: принципот дека процесот на трудот опфаќа создавање
вишок на вредност; потребата капиталистичките претпријатија постојано да ги трансформираат про-
изводствените процеси; барањето контрола врз трудот и есенцијалниот конфликт помеѓу капиталот и
трудот. Теоријата за процесот на трудот била во фокусот на значителен број емпириски истражувања
(Knights et al., 1985).
Дури и разликата голема теорија/теорија од сре- личните интерпретации на откритијата; истражувачот

ден обем во целост не ги разјаснува прашањата по- може да уочил занемарен аспект на една тема; одреде-
врзани со поставувањето на навидум едноставното ни идеи што, можеби, претходно не биле тестирани во
прашање: „Што е теорија?“ Ова е поради тоа што пои- голема мера (такви како идејата дека рециклирањето
мот теорија честопати се користи како да претставува можеби има одредници според полот, која го поттик-
малку повеќе од основна литература во една област на нала истражувањето опишано во Истражувањето во
општественото истражување. До одреден степен, оваа фокус 2.3.); истражувачот може да чувствува дека по-
идеја може да се примени за собирање на податоци, стојните пристапи што се користат во истражувањето
како што се оние што ги спомнавме погоре. Анализата на една тема се погрешни, и затоа се нуди поинаков
на претставувањето на општественото истражување во пристап итн.
медиумите Фентон со коавторите (Fenton et al., 1998) ја Општествените научници, понекогаш, се склони
направил како одговор на сличните анализи направе- на некој начин да го отфрлат истражувањето што очиг-
ни во САД, како и на студиите за претставувањето на ледно не се поврзува со теоријата – или во смисла на
истражувањата на природните науки во медиумите во големата теорија или на теоријата од среден обем.
неколку различни земји. Во многу случаи, основната Ваквите истражувања често се отфрлаат како наивен
релевантна литература што се однесува на една тема емпиризам (видете го Клучниот концепт 2.1.). Би би-
ја обезбедува главната тема на статијата или книгата ло грубо, да не речеме погрешно, да се означат како
и на тој начин служи како еквивалент на една теорија наивен емпиризам бројните проучувања во коишто се
(има пример во Истражувањето во фокус 2.3.). Литера- применува стратегија со која од научните публикации
турата во одредена област служи како поттик за истра- се извлекува теоријата, само затоа што нивните авто-
жување. Таа го поттикнува истражувањето на повеќе ри не биле преокупирани со теоријата. Ваквите истра-
начини: истражувачот може да се стреми да реши една жувања се условени и насочени кон истражувачки
недоследност меѓу различните откритија или меѓу раз- прашања што се појавуваат при прегледот на

Проследената литература како теорија: емоционалниот
труд и фризерите
Една компонента на студијата со мешани методи на Р. С. Коен (Cohen, 2010) за односите на
фризерите со нивните клиенти била анкетата со прашалник по пошта до сите салони и берберници
во еден град на север во
Англија. Од 328 фирми со коишто било контактирано, 40 проценти одговориле на прашалникот.
Целта на истражувањето била да се испита колку карактерот на односот со клиентот влијаел врз
пружањето услуга на емоционална основа во зависност од тоа дали работникот бил сопственик
на услужната фирма или вработен во неа. Податоците од нејзината анкета покажуваат дека
сопствениците повеќе остануваат да работат до доцна заради клиентите и се обидуваат да ги
вметнат меѓу веќе закажаните клиенти. Книгата на Хокшилд (Hochschild, 1983) во којашто таа го
сковала терминот емоционален труд и многуте студии што го прифатиле овој концепт служат како
почетна точка за истражувањето на Коен. Важноста на овој труд е евидентна од двете почетни
реченици на Коен:
„Откако Хокшилд (Hochschild,1983) првпат укажа дека работниците што даваат интерактивни
услуги во текот на својата работа вложувале емоционален труд, ова тврдење станува широко
прифатено. Меѓутоа односот на емоционалниот труд и социјалните интеракции клиент–
работник општо земено, добива изненадувачки малку внимание во структурните врски на
вработувањето...“ (Cohen, 2010: 197).
Според тоа, литературата за емоционалниот труд ја сочинува основата на проучувањето и
главниот поттик за интерпретацијата на резултатите, а дел од нив се добиваат од квалитативните
податоци од полуструктурираните интервјуа со одреден број сопственици и вработени. За
вработените, интеракциите со клиентите многу поверојатно добиваат облик на она што Хокшилд
(Hochschild, 1983) го нарекува површна глума, вештачка форма на емоционален труд и емоционална
ангажираност околу клиентот.

Што е емпиризам?
Поимот емпиризам се употребува со повеќе различни значења, но две се истакнуваат. Прво, тој
се употребува за да означи еден општ пристап кон проучувањето на стварноста, којшто укажува
дека е прифатливо само знаењето стекнато преку искуството и сетилата. Со други зборови, оваа
позиција значи дека идеите мора да бидат подложени на ригорозните видови тестирања пред да се
прифатат како знаење. Второто значење на терминот е поврзано со ова и се однесува на едно веру-
вање дека акумулирањето на факти е легитимна цел сама по себе. Ова второ значење понекогаш се
нарекува наивен емпиризам.
литературата. Собирањето и анализирањето на по- вен емпиризам и можеби – како прилично нескротлива
датоците последователно се приспособуваат за љубопитност. Како и да е, ова повторно би била груба
разјаснување или разрешување на истражувачко- и веројатно неточна проценка. На пример, авторите
то прашање – утврдено на почетокот. Литературата ги поврзуваат своите истражувачки резултати со онаа
служи како замена за теоријата. Во многу случаи тео- литература во којашто се објавени други истражува-
ријата е скриена или вметната во литературата. ња за проститутки во повеќе различни земји. Тие, исто
Навистина, истражувањето што се чини дека има така, ги расветлуваат нивните заклучоци потпирајќи
карактеристики на постапка на изнаоѓање факти не се врз идеите што во голема мера се составен дел од
би требало прерано да се отфрли како наивен ем- опремата со концептуални алатки на социологот. Еден
пиризам. Истражувањето на Мекигани и Бернард пример е поимот на Гофман (Goffman, 1963) – стигма
(McKeganey and Barnard, 1996) на проститутките и нив- и начинот на којшто стигматизираната индивидуа са-
ните клиенти е погоден пример. Навидум, дури и ако се ка да менаџира еден нарушен идентитет; друг пример
апстрахира интересирањето за заразата со ХИВ-виру- е концептот на Хокшилд (Hochschild, 1983) за емоцио-
сот, истражувањето би можело да се толкува како наи- налниот труд, термин што таа го сковала за да го озна-
чи начинот на којшто стјуардесите треба да изразуваат заклучоци за нивните импликации врз теоријата што
позитивни чувства како еден од условите за да се ја поттикнала целата постапка. Теоријата и базата на
вработат. Притоа, тие маестрално покажуваат љубезно истражувачки резултати врзани за даден домен на
однесување при справувањето со патниците од кои истражувањето повратно се надополнуваат со овие
некои можат да бидат екстремно напорни (видете го и откритија.
Истражувањето во фокус 2.3.).
Не е возможно од извештајот на Мекигани и Бер-
нард (McKeganey and Barnard, 1996) да се каже дали
концептите на стигма и емоционален труд влијаеле врз
Приказ 2.1.
собирањето на нивните податоци. Сепак, отворање- Процес на дедукција
то на ова прашање поттикнува размислување за дру-
го прашање: доколку кој било дел од истражувањето
е поврзан со теоријата, каква е улогата на таа теорија.
До овој момент имав намера да пишувам за теоријата
како за нешто што го води истражувањето и влијае врз
собирањето и анализата на податоци. Со други збо- 1. ТЕОРИЈА
рови, истражувањето се прави со цел да се одговори
на прашањата што се поставуваат од теоретските раз-
мислувања. Но, алтернативно гледиште е теоријата да
се разгледува како нешто што следи по собирањето 2. ХИПОТЕЗИ
и анализата на некои или на сите податоци поврзани
со еден проект. Ние овде почнуваме да ја осознаваме
важноста на еден друг фактор при разгледувањето на
врската меѓу теоријата и истражувањето – дали се по-
викуваме на дедуктивната или на индуктивната теори- 3. СОБИРАЊЕ ПОДАТОЦИ
ја.
дедуктивна и индуктивна теорија 4. РЕЗУЛТАТИ

Дедуктивната теорија го претставува
највообичаеното гле- диште за карактерот на врската
помеѓу теоријата и истражувањето во општествените
науки. Истражувачот, врз основа на она што е позна- 5. ХИПОТЕЗИТЕ СЕ ПОТВРДУВААТ
то во една посебна област и врз основа на теоретските
размислувања за таа област, дедуцира една хипотеза
ИЛИ ОТФРЛААТ
(или хипотези), којашто потоа мора да биде подложена
на емпириско истражување. Во хипотезата се вградени
концепите што ќе треба да се изразат во истражувачки
ентитети. Општествениот научник мора и вешто да де-
6. РЕВИЗИЈА НА ТЕОРИЈАТА
дуцира една хипотеза и потоа да ја расчлени на опера-
тивни поими. Ова значи дека општествениот научник
треба да прецизира како може да се собираат подато- Ова може да се забележи во примерот со финалните
ците за поимите што ја градат хипотезата. забелешки од студијата на Батлер и Робсон за гентри-
Овој став за улогата на теоријата во однос на истра- фикацијата во трите области на Лондон во коишто тие
жувањето е, во значителна мерка, видот на улогата што истакнуваат (Butler and Robson, 2001):
Мертон ја имал на ум за теоријата од среден обем, ко-
јашто, тврди тој, „главно се користи во социологијата за „Секоја од трите групи ги користела своите силни
да го води емпириското истражување“ (Merton, 1967: страни, онаму каде што ги имала. Гентрификаци-
39). Теоријата и од неа дедуцираната хипотеза се први јата, според ова, не може во која било смисла да се
по ред и тие го насочуваат процесот на собирање на посматра како унитарен феномен, туку треба да се
податоци (видете го Истражувањето во фокус 2.4. како истражува во секој случај посебно според нејзината
пример на дедуктивен пристап кон врската помеѓу тео- сопствена логика и резултати. Концептот на соци-
ријата и податоците). Редоследот може да се претстави јалниот капитал, употребен како интегрален дел на
како низа во којашто се одвиваат фазите прикажани на проширената концептуална рамка за разбирање на
приказот 2.1. сите форми на врските на средната класа, може, спо-
Последната фаза вклучува движење во спротивна ред тоа, да игра важна улога во правењето разлики
насока од дедукцијата – таа вклучува индукција, за- меѓу различни типови на општествени феномени“
тоа што истражувачот од своите резултати изведува (Butler and Robson, 2001: 2160).
Во овие три финални забелешки, тие покажува- да се има на ум е дека дедуктивниот процес се чини
ат како резултатите и нивните интерпретации можат многу линеарен – по една фаза следи друга, во јасен,
повратно да го збогатат и фондот на знаење што се логичен редослед. Меѓутоа, постојат многу примери
однесува на гентрификацијата во градовите и концеп- каде што тоа не е случај: ставот на истражувачот кон те-
тот на социјалниот капитал и неговата употреба – веќе оријата или научната литература можеби се променил
спомнат во третата забелешка. како резултат на анализата на собраните податоци; мо-
Сепак, иако овој елемент на индуктивност, несом- жеби други објавиле нови теоретски идеи или резулта-
нено, постои во наведениот пристап, обично се смета ти пред истражувачот да ги генерира своите резултати;
дека според ориентацијата е претежно дедуктивен. или, како што е случајот со Лејдер и коавторите (Layder
Дури уште поважно е да се има на ум дека, кога го при- et al., 1991), релевантноста на еден збир на податоци
менуваме овој дедуктивен пристап што вообичаено се за една теорија може да стане очигледна откако ќе се
поврзува со квантитативното истражување, тој често собeрат податоците.
не го следи прикажаниот редослед во својата чиста Сето ова може да изгледа многу изненадувачки и
форма. Како што претходно беше забележано, теори- збунувачки. Има одредена логика во идејата да се раз-
јата може да претставува малку повеќе од научната вијат теории, а потоа – да се тестираат. Во секојдневни-
литература за одредена тема во форма на акумулира- те ситуации, обично мислиме дека теориите се нешта
но знаење собрано од книги и статии. Исто така, дури што се прилично просветлувачки, но сепак треба да
и кога може да се распознае некоја теорија или тео- се тестираат за да се сметаат за валидни или корисни.
рии, експлицитните хипотези не се секогаш дедуцира- Всушност, иако, несомнено, овде се појавува процесот
ни од нив на начинот на којшто Кели и Де Граф (Kelley на дедукција (приказ 2.1.), тој повеќе се смета како оп-
and De Graaf, 1997) го направиле тоа, прикажано во шта насока за врската помеѓу теоријата и истражување-
Истражувањето во фокус 2.4. Тоа што понатаму треба то. Како општа насока, неговите општи контури можат

Студија базирана врз дедуктивен пристап
Кели и Де Граф (Kelley and De Graaf, 1997) укажуваат дека повеќе студии ги истражувале факторите
што влијаат врз религиозните убедувања на индивидуите, како родителите, училиштата и другарите, но
тие, исто така, тврдат дека постои добра основа за размислување дека нацијата во која се родени може
да биде важен фактор кај различни култури. Овие размислувања го сочинуваат она што тие го нареку-
ваат теорија, којашто го води нивното истражување и од којашто била изведена следнава хипотеза: „Лу-
ѓето што се родени во религиозни нации, пропорционално на ортодоксноста на нивните сограѓани, ќе
стекнуваат повеќе ортодоксни верувања отколку што тоа би се случило со луѓето родени во секуларни
нации“ (1997: 641). Во оваа хипотеза има две главни работи што ќе треба да се мерат: религиозноста
на нацијата (дали нацијата е религиозна или секуларна) и индивидуалната религиозна ортодоксност.
Авторите поставуваат хипотеза дека религиозната ориентација на семејството на индивидуата (дали
семејството е религиозно или секуларно) ќе влијае врз карактерот на врската меѓу религиозноста на
нацијата и религиозната ортодоксност.За да се проверат хипотезите, била направена секундарна ана-
лиза на анкетното истражување на голем примерок од петнаесет земји. Читателите од Велика Брита-
нија би ги интересирало да знаат дека податоците за британските и северноирските (и од Република
Ирска) испитаници биле добиени од анкетата за ставовите на Британците во 1991 година (Jowell et al.,
1992). Религиозната ортодоксност била мерена со четири анкетни прашања што се однесувале на ре-
лигиозното верување. Прашањата биле за тоа: (1) дали лицето верува во Бога, (2) какви биле нивните
верувања во Бога во минатото, (3) колку близок се чувствувал поединецот до Бога и (4) дали чувствува-
ле дека Бог се грижи за сите. За да се мери религиозноста на нацијата, петнаесетте нации биле класи-
фицирани во една од петте категории, почнувајќи од секуларни до религиозни. Класификацијата била
направена според „непондериран просек на одење на родителите во црква... и религиозното верување
во нацијата како целина“ (1997: 647). Религиозната ориентираност на семејството била мерена на скала
од пет нивоа, според одењето на родителите во црква. Хипотезите биле главно потврдени, и авторите
заклучуваат дека „религиозната средина на една нација има големо влијание врз верувањата на нејзи-
ните жители“ (1997: 654). Потоа се даваат главните црти на некои од импликациите на резултатите за
теориите за меѓународните разлики во религиозноста.
Оваа студија го покажува процесот според кој хипотезите се дедуцираат од постојната теорија, и
тие потоа го водат процесот на собирање на податоци за да можат да се проверат.
Приказ 2.2. често да се препознаат во општественото истражува-

ње, но исто така, честопати се случува да наидеме на
отстапувања од него. Сепак, во некои истражувања не
Дедуктивен и индуктивен пристап на вр- се прави никаков обид да се следи редоследот на фа-
ската меѓу теоријата и истражувањето зите претставен во приказот 2.2. Некои истражувачи
претпочитаат индуктивен пристап кон врската
помеѓу теоријата и истражувањето. Од гледиште на
индукцијата, теоријата е резултат на истражувањето.
Дедуктивен Со други зборови, процесот на индукција подразбира
пристап од набљудувањата да се извлекуваат заклучоци што
ТЕОРИЈА можат да се генерализираат. Во приказот 2.2. се прави
обид да се зафати суштината на разликата помеѓу инду-
ктивизмот и дедуктивизмот.
Сепак, како што дедукцијата содржи елемент на
индукција, веројатно и индуктивниот процес содржи
НАБЉУДУВАЊА / ЗАК ЛУЧОЦИ барем мал дел од дедукцијата. Откако ќе се заврши фа-
зата на теоретско разгледување на една низа податоци,
истражувачот можеби сака да собере други податоци
Индуктивен со цел да ги утврди условите во коишто една теорија
пристап ќе биде одржлива. Ваквата генерална стратегија често
се нарекува итеративна – таа подразбира постојано
НАБЉУДУВАЊА / ЗАК ЛУЧОЦИ надополнување меѓу податоците и теоријата. Тоа е осо-
бено очигледно во втемелената теорија, којашто ќе
биде изложена во 24-тото поглавје, но во меѓувреме,
важно е да се забележи дека индукцијата претставува
алтернативна стратегија за поврзување на теоријата и
ТЕОРИЈА истражувањето, иако таа содржи, исто така, и дедукти-
вен елемент.

Проучување базирано врз индуктивен пристап
Чармаз (Charmaz, 1991, 1997) се интересирала да истражи повеќе аспекти од искуствата на луѓето
со хронична болест. Една фаза од нејзиното истражување барала истражување само на мажи со хро-
нична болест. Во еден од нејзините извештаи (Charmaz, 1997), таа ги објаснува резултатите од нејзиното
истражување на 20 мажи што страдале од хронична болест. Најголемиот дел од нејзините податоци
произлегуваат од полуструктурираните интервјуа. Со цел да ја истакне разликата на одговорите на
мажите, таа ги споредила резултатите што се однесувале на мажите со едно паралелно проучување на
жени со хронична болест. Таа тврди дека клучна компонента на одговорите на мажите е стратегијата
на зачувување на своето јас. Иако искуството со хронична болест постојано барало промена на жи-
вотниот стил, што самата по себе предизвикувала промена во личниот идентитет, мажите сакале да го
зачуваат нивното чувство за себе потпирајќи се врз „базичните квалитети, атрибути и идентитети на по-
ранешното јас“ (1997: 49). Спротивно, жените биле понезависни во своите стратегии на зачувување на
своето јас при повторното преземање на поранешните идентитети. Своите теоретски размислувања за
податоците што ги добила, Чармаз ги поврзува со претставите на машките испитаници за идентитетот
на машкоста. Нејзиното акцентирање на идејата за зачувување на своето јас ѝ овозможило пристап до
факторите што влијаат дали еден маж со хронична болест „ќе го обнови позитивниот идентитет или ќе
потоне во депресија“ (1997: 57). Доколку тие не биле во состојба да пристапат кон активности што ќе им
овозоможат нивното чувство на поранешното јас да се прошири и на иднината (на пр., преку работа),
се зголемувала веројатноста тие да потонат во депресија.
Во оваа студија, индуктивниот карактер на врската помеѓу теоријата и истражувањето може да се
види во начинот на којшто Чармаз – наместо да ги формира теоретските идеи (таквите како поимот
зачувување на своето јас) пред собирањето на податоците – ги извлекувала од добиените податоци.
Сепак, како и со теоријата за дедуктивниот при- коишто генерираат интересни и корисни наоди, но чија
стап кон врската меѓу теоријата и истражувањето, теоретска важност не е сосема јасна. Тие нудат добри
исто така, треба да бидеме внимателни со употребата емпириски генерализации, но малку теорија. Второ,
на поимот во контекст на индуктивната стратегија. Иа- на многу сличен начин како што дедуктивната стра-
ко некои истражувачи несомнено развиваат теории, тегија се поврзува со квантитативниот истражувачки
подеднакво е потребно да се биде свесен дека многу пристап, индуктивната стратегија на поврзување на
често тоа што на крајот се добива може да биде мал- податоците и теоријата обично се поврзува со квали-
ку повеќе од емпириски генерализации од видот за кој тативниот истражувачки пристап. Не е коинциденци-
пишувал Мертон (Merton, 1967). Во Истражувањето во ја тоа што истражувањето на Чармаз (Charmaz, 1997),
фокус 2.5. се дава пример на истражување што може да наведено во Истражувањето во фокус 2.5., се базира
се класифицира како индуктивно, бидејќи од подато- врз длабински полуструктурирани интервјуа што обез-
ците добиени од интервјуираните мажи што страдаат бедиле квалитативни податоци во форма на детални
од хронична болест се развива теорија за тоа што е одговори на испитаниците на нејзините прашања. Се-
тоа што создава успешни механизми со кои мажите се пак, како што ќе покажеме подолу, овој опис на инду-
справуваат со една таква состојба. Всушност, анали- ктивната стратегија што се поврзува со квалитативното
тичката стратегија, што ја усвоила авторката (Charmaz, истражување не е сосема јасен: не само што голем дел
1997), била втемелената теорија, и секако дека голем од квалитативното истражување не генерира теорија,
број од најпознатите примери за индуктивното истра- туку, исто така, квалитативните испитувања во најмала
жување потекнуваат од оваа традиција (види ги други- мера се проследени со теорија.
те глави кај Штраус и Корбин (Strauss and Corbin, 1997) Полезно е да се размислува за врската помеѓу тео-
од коишто е земен примерот на Чармаз). ријата и истражувањето во смисла на дедуктивните и
Истражувањето на Чармаз (Charmaz,1997) е инте- индуктивните стратегии. Сепак, како што имплицира
ресна илустрација на индуктивен пристап. Особено претходната дискусија, прашањата не се толку јасно
треба да се забележат две поенти. Прво, како што разграничени како што тие понекогаш се презентира-
е претходно напоменато, овој пристап ја користи ат. Во голема мера, веројатно е подобро да се сметаат
втемелената теорија при анализата на податоците и дедуктивните и индуктивните стратегии како тенден-
при генерирањето на теоријата. За него први пишувале ции отколку како стратегии што стриктно се разликува-
Глејсер и Штраус (Glaser and Strauss, 1967), и честопати ат една од друга. Но, ова не се единствените прашања
се смета како особено моќен во смисла на генерира- што влијаат врз водењето на општественото истражу-
ње на теории од податоци. Ова пак е во спротивност вање.
со карактерот на бројни, наводно, индуктивни студии,
епистемолошки размислувања
Предметот на епистемологијата се однесува на е дескриптивна категорија – категорија што опишува

прашањето што (или што треба да) се смета како при- едно философско гледиште што може да се препознае
фатливо знаење во една дисциплина. Главен проблем во истражувањето – иако сè уште постојат несогласу-
во овој контекст е прашањето дали општеството може вања околу тоа што точно тоа опфаќа; за други, тоа е
и треба да се проучува според истите принципи, по- пејоративен термин употребен да се опише збирка на
стапки и етос како и природните науки. Гледиштето што необработени и често површни податоци.
ја потврдува важноста на имитирањето на природните Можно е, кај петте принципи во Клучниот концепт
науки е речиси секогаш поврзано со едно епистемо- 2.2. да се забележи поврзаност со некои од моментите
лошко гледиште познато како позитивизам (видете го што веќе беа разгледувани за односот помеѓу теорија-
Клучниот концепт 2.2.). та и истражувањето. На пример, позитивизмот има еле-
менти и на дедуктивниот пристап (вториот принцип) и
на индуктивната стратегија (третиот принцип). Исто та-
епистемологија на природната ка, помеѓу теоријата и истражувањето се повлекува при-
наука: позитивизам лично остра разлика. Улогата на истражувањето е да ги
проверува теориите и да подготви основа за развива-
ње закони. Но, секоја од овие врски помеѓу теоријата
Доктрината на позитивизмот е крајно тешко да се и истражувањето ја носи со себе импликацијата дека е
дефинира, па поради тоа е тешко на прецизен начин можно да се набљудува на начин што не е под влијание
накратко да се изложи, бидејќи авторите ја употребу- на теориите што постојат отпорано. Дури и теоретските
ваат на повеќе различни начини. За некои автори, таа термини што директно не можат да се набљудуваат, не се

Што е позитивизам?
Позитивизмот е епистемолошко гледиште што се залага за примена на методите на при-
родните науки при проучувањето на општествената реалност и пошироко. Но, поимот го над-
минува важењето на овој принцип, иако конститутивните елементи се разликуваат од еден
автор до друг. Сепак, позитивизам се презема за да ги наметне следниве принципи:
1. Само феномените и, оттука, знаењето потврдено од сетилата може вистински да се смета
како знаење (принцип на феноменализам).
2. Целта на теоријата е да генерира хипотези што можат да се проверат и коишто со тоа ќе
овозможат објаснувања на законите што треба да се проценат (принцип на дедуктивизам).
3. До знаењето е стигнато преку собирање на факти што ја обезбедуваат основата за законите
(принцип на индуктивизам).
4. Науката мора (и веројатно може) да се спроведува на начин што е вредносно неутрален
(односно – објективен).
5. Постои јасна разлика помеѓу научните и нормативните искази и верување дека првите се
вистинскиот домен на научникот. Овој последен принцип е имплициран од првиот, бидејќи
точноста на нормативните искази не може да се потврди со сетилата.
сметаат за научни во вистинска смисла на зборот; тие то отколку другите објаснувања на научната практика
мора да ја поминат ригорозноста на набљудувањето. (како што е критичкиот реализам – видете го Клучниот
Сето ова со себе ја носи импликацијата на поголем епи- концепт 2.3.).
стемолошки статус што му се дава на набљудувањето
отколку на теоријата. интерпретативизам
Би требало да се забележи дека е погрешно пози- Интерпретативизмот е термин даден на една
тивизмот да се смета за синоним на науката и научното. епистемологија сосем спротивна од позитивизмот
Всушност, философите на природните науки и филосо- (видете го Клучниот концепт 2.4.). Терминот ги опфа-
фите на општествените науки прилично јасно се разли- ќа погледите на авторите што се критички настроени
куваат во однос на тоа како најдобро да се опише на- кон примената на научниот модел во проучувањето на
учната практика, и уште од раните шеесетти години на општествениот свет и врз кои влијаеле различни инте-
минатиот век, почнува да се напушта ставот научната лектуални традиции, коишто подолу се претставени во
практика да се набљудува низ поимите на позитивиз- главни црти. Тие имаат заеднички став дека предметот
мот. Така, кога авторите зборуваат за ограничувањата на општествените науки – луѓето и нивните институции
на позитивизмот, не е сосема јасно дали тие мислат на – е фундаментално различен од оној на природните на-
философскиот поим или општо на научниот пристап. уки. Поради тоа, проучувањето на општествениот свет
Реализмот (особено критичкиот реализам), на при- бара поинаква логика на истражувачката процедура,
мер, е едно друго философско гледиште што претенди- логика што ја одразува различноста на човечките би-
ра да ја објасни природата на научната практика (виде- тија наспроти природниот поредок. Фон Рајт (Wright,
те го Клучниот концепт 2.3.). 1971) го опишал епистемолошкиот судир на мислења
Сржта на епистемолошките размислувања што ја како судир помеѓу позитивизмот и херменевтиката
обликуваат централната идеја во овој дел се состои (термин што е извлечен од теологијата и што, кога се
во тоа што од страна на некои автори и традиции се презема во општествените науки, се однесува на тео-
отфрла примената на каноните на природните науки ријата и методот на интерпретација на човековото де-
при проучувањето на општествената реалност. Овде се јствување). Овој судир ја одразува поделбата помеѓу
јавува проблем, затоа што не е лесно од позитивизмот нагласувањето на објаснувањето на човековото одне-
да се издвои моделот на природните науки како цел сување, коешто е главен елемент на позитивистичкиот
на нивниот критицизам. Со други зборови, не е сосема пристап на општествените науки и разбирањето на чо-
јасно дали тие ја критикуваат примената на еден општ вековото однесување. Второво повеќе се однесува на
научен пристап на природните науки или посебно емпатичкото разбирање на човековата акција отколку
примената на позитивизмот. Се води долга дебата за на силите за коишто се смета дека влијаат врз неа. Овој
соодветноста на научниот модел на природните на- контраст ги одразува долготрајните дебати што ѝ прет-
уки за проучување на општеството, но бидејќи објас- ходат на појавата на модерните општествени науки, а
нувањето што го нуди тој модел претендира во голема наоѓаат свој израз вотакви поими како што е поимот
мера да се поседуваат позитивистички тонови, се чини Verstehen (разбирање), а којшто Макс Вебер (Max Weber,
дека позитивизмот е повеќе во центарот на внимание- 1864–1920) го користе л на својот мајчин германски

Што е реализам?
Реализмот споделува две заеднички особини со позитивизмот: убедување дека природните и оп-
штествените науки можат и треба да ги применуваат истите видови на пристапи при собирање на пода-
тоци и при нивно објаснување и посветеност на ставот дека постои надворешна реалност кон која на-
учниците го насочуваат своето внимание (со други зборови, постои реалност што е одвоена од нашите
описи на таа реалност). Постојат две главни форми на реализам:
• Емпирискиот реализам едноставно тврди дека со употреба на соодветни методи реалноста може
да се спознае. Овој вид на реализам понекогаш се нарекува и наивен реализам како одраз на фактот
дека реалистите често си земаат здраво за готово дека постои совршена (или барем многу блиска)
усогласеност помеѓу реалноста и терминот што се користи за да ја опише. Како таков, тој „не успева
да докаже дека постојат трајни структури и генеративни механизми што се наоѓаат во основата и
што создаваат видливи феномени и појави“ и, затоа, тој е „површен“ (Bhaskar, 1989: 2). Ова е, веројат-
но, најчестото значење на поимот. Кога авторите го користат поимот реализам на еден општ начин,
тие упатуваат на ова значење.
• Критичкиот реализам е специфичен облик на реализам, чија определба е да ја спознае реалноста
на природниот поредок и настаните и дискурсите на општествениот свет, и смета дека „можеме са-
мо да го разбереме – и така да го менуваме – општествениот свет, доколку ги идентификуваме стру-
ктурите што ги генерираат тие настани и дискурси... Овие структури не се сами по себе очигледни
во образецот на настаните што може да се набљудуваат; тие можат само да се идентификуваат низ
практична и теоретска работа во општествените науки “ (Bhaskar, 1989: 2).
Критичкиот реализам имплицира две работи. Прво, тој имплицира дека, додека застапниците на
позитивизмот го заземаат гледиштето дека концептуализацијата на реалноста од страна на научникот,
всушност, директно ја одразува таа реалност, застапниците на реализмот тврдат дека концептуализа-
цијата на научникот е едноставно начин на кој се спознава таа реалност. Како што вели Баскар (Bhaskar,
1975: 250): „Тогаш, науката е систематскиот обид да се изразат во мисла структурите и начините на дејс-
твување на нештата што постојат и дејствуваат независно од мислата“. Застапниците на критичкиот реа-
лизам признаваат и прифаќаат дека категориите што тие ги употребуваат за да ја разберат реалноста се
веројатно од привремен карактер. Така, за разлика од претставниците на наивниот реализам, застап-
ниците на критичкиот реализам признаваат дека постои разлика меѓу предметите што се во центарот
на нивните истражувања и поимите што тие ги употребуваат за нив да ги опишат, објаснат и да ги раз-
берат. Второ, како последица на тоа, застапниците на критичкиот реализам, за разлика од застапниците
на позитивизмот, се сосема согласни во своите објаснувања да внесат теоретски термини што не се ди-
ректно пристапни за набљудување. Како резултат на тоа, хипотетичките ентитети што ги образложуваат
правилностите на природниот или на општествениот поредок (генеративните механизми на коишто
упатува Баскар) се сосема прифатливи за застапниците на реализмот, но не и за оние на позитивиз-
мот. Генеративните механизми ги бараат тие ентитети и процеси што се конститутивни за појавата од
интерес. За застапниците на критичкиот реализам, неможноста генеративните механизми директно да
се набљудуваат е прифатлива, бидејќи во теоретските образложенија тие можат да се внесат врз основа
на можноста да се набљудуваат нивните ефекти. За разбирањето на застапникот на критичкиот реали-
зам е важно и идентификувањето на контекстот што стапува во интеракција со генеративнот механизам
наменет да ја произведе правилноста што се набљудува во општествениот свет. Проценката на
контекстот е круцијална за критичките реалисти, бидејќи тој служи да фрли светлина врз условите што
го потпомогнуваат или го попречуваат функционирањето на каузалниот механизам. Она што го прави
критичкиот реализам критички е тоа што идентификувањето на генеративните механизми нуди мож-
ност за воведување промени што можат да ја трансформираат тековната ситуација. Следна забелешка
што може да се даде за критичкиот реализам е тоа што обликот на резонирање што се употребува за
идентификување на генеративните каузални механизами не е ниту индуктивен ниту дедуктивен. Блејки
(Blakie, 2004) го опишува како ретродуктивно резонирање, коешто бара изведување заклучок во врска
со каузалниот механизам што лежи во основа и е одговорен за правилностите што се набљудуваат во
општествениот свет. Во Истражувањето во фокус 26.1. се нуди пример на истражување што користи
критичко-реалистички пристап. Овој пример, во оваа фаза, може да биде корисен, иако тој се наоѓа во
многу подоцнежно поглавје.
јазик за пристапот што тој го застапувал. Вебер ја опи- чина и за последиците“ (1947: 88). Се чини дека овде
шал социологијата како „наука што се обидува интер- дефиницијата на Вебер ги опфаќа и објаснувањето и
претативно да ја разбере општествената акција со разбирањето, но клучна поента е тоа што задачата за
цел да даде каузално објаснување за нејзината при-

Што е интерпретативизам?
Интерпретативизмот е термин што вообичаено се користи за да се означи една алтернати-
ва на позитивистичката ортодоксност што со децении имала големо влијание. Тој се базира врз
ставот дека е потребна стратегија, којашто ги почитува разликите помеѓу луѓето и предметите на
природните науки и, оттаму, бара од општествениот научник да го разбере субјективното значење
на општествената акција. Неговото интелектуално наследство ги вклучува: Веберовиот поим раз-
бирање; херменевтичко-феноменолошката традиција; и симболичкиот интеракционизам.
каузалното објаснување повеќе се презема во интер- потребна епистемологија што ќе се позанимава со таа
претативното разбирање на општествената акција, разлика и ќе извлече корист од неа. Фундаменталната
а помалку – во надворешните сили што немаат значење разлика се наоѓа во фактот што општествената реал-
за оние што се инволвирани во таа општествена акција. ност има значење за човечките битија, а со тоа, значе-
Една од главните интелектуални традиции што се ње има и човековото дејствување – со други зборови,
смета за одговорна за антипозитивистичкото гледиште тоа има значење за нив, и тие дејствуваат врз основа на
е феноменологијата. Тоа е философија што се зани- значењата што им ги припишуваат на своите постапки
мава со прашањето како индивидуите го осмислуваат и на постапките на другите. Ова води до втората поен-
светот околу нив и како особено философот би требало та – имено, дека задачата на општествениот научник е
да ги смести претходните размислувања во своето сфа- да се обиде да го разбере „здраворазумското размис-
ќање на тој свет. Почетната примена на феноменоло- лување“ на луѓето и оттука – да ги интерпретира нив-
шките идеи во општествените науки му се припишува ните постапки и нивниот општествен свет од нивна
на делото на Алфред Шиц (Alfred Schütz, 1899–1959) чи- гледна точка. Токму ова специфично својство е она што
ја работа повеќето општествени научници од англиско- обично го нагласуваат општествените научници што ја
то говорно подрачје не ја откриле сè до преведувањето застапуваат феноменологијата. Според зборовите на
на неговите поважни дела од германски јазик во шее- авторите на текстот за истражувачките методи, чијшто
сеттите години од минатиот век, т.е. дваесет и повеќе пристап е опишан како феноменолошки, „феноменоло-
од дваесет години откако биле напишани. Врз негови- гот го смета човековото однесување... како производ
от труд големо влијание имал Веберовиот концепт на на тоа како луѓето го разбираат светот... Со цел да ги
разбирањето, како и философите феноменолози, како разбере значењата на однесувањето на едно лице, фе-
што e Хусерл. Гледиштето на Шиц е добро доловено во номенологот се обидува да ги гледа нештата од глед-
следниот пасус, којшто често се цитира: на точка на тоа лице“ (Bogdan and Taylor, 1975: 13–14,
нагласено во оригиналот).
„Светот на природата како што го истра- Во ова објаснување на концептот на разбирањето
жува научникот од природните науки не им и феноменологијата нужно беше да се одбегнат некои
’значи‘ ништо на молекулите, атомите и еле- комплексни прашања. Всушност, Веберовото истражу-
ктроните. Но, полето на набљудување на науч- вање на разбирањето е далеку покомплексно отколку
никот од општествените науки – општествената што на тоа укажува коментарот погоре, бидејќи емпа-
реалност – има специфично значење и стру- тичкото разбирање, коешто изгледа дека погоре се по-
ктура на релевантност за битијата што живе-
дразбира, не бил начинот на којшто тој го применувал
ат, дејствуваат и мислат во тие рамки. Со низа
здраворазумски конструкти тие претходно го (Bauman, 1978), додека прашањето што е, а што не е
одбрале и го интерпретирале овој свет што го вистински феноменолошки пристап кон општествени-
доживуваат како секојдневна реалност. Токму те науки е предмет на полемика (Heap and Roth, 1973).
овие нивни мисловни предмети го мотивираат, Меѓутоа, сличноста во делата на херменевтичко-фе-
а со тоа и го детерминираат нивното однесува- номенолошката традиција и на пристапот на разби-
ње. Мисловните предмети што општествени- рањето со нивното нагласување на општественото
те научници ги конструираат за да ја разберат дејствување како значајно за актерите и, оттаму, со
општествената реалност мора да се темелат потребата за интерпретирање од нивна гледна точка,
на мисловни предмети конструирани од здра- заедно со отфрлањето на позитивизмот, придонела за
воразумското мислење на мажите [и жените!] обликувањето на еден правец во размислувањето, ко-
што своето секојдневие го живеат во рамките јшто често го нарекуваме интерпретативизам (на пр., Џ.
на општествениот свет“ (Schutz, 1962: 59).
А. Хјуз, (J. A. Hughes, 1990)).
Разбирањето и херменевтичко-феноменолошката
Две поенти во овој цитат заслужуваат традиција не ги исцрпуваат интелектуалните влијани-
особено внимание. Прво, во цитатот се тврди дека по- ја врз интерпретативизмот. Многу автори сметаат дека
стои фундаментална разлика помеѓу предметот на при- и теоретската традиционална мисла во социологија-
родните и предметот на општествените науки и дека е та, позната како симболички интеракционизам, има-
ла дополнително влијание. Повторно, случајот не е ја, разбирањето и симболичкоинтеракционистичка-

јасно разграничен. За импликациите од емпириското та традиција можат да се сметаат како највлијателни.
истражување на идеите на основачите на симболички- Прифаќањето на интерпретативен став може
от интеракционизам, особено за дискусијата на Џорџ да означува дека истражувачот може да дојде
Херберт Мид (George Herbert Mead, 1863–1931) за на- до изненадувачки резултати или барем навидум
чинот на којшто нашето мислење за себе се јавува пре- изненадувачки резултати доколку во голема мера
ку процена на тоа како другите нас нè гледаат, жестоко заземе став на некој што е однадвор – тоа значи,
се дебатирало. Постоела една школа за истражување, позиција однадвор, којашто е надвор од конкретниот
позната како Ајовска школа, којашто, во голема мера, општествен контекст што се проучува. Истражувањето
се потпирала врз концептите и идеите на Мид, но про- во фокус 2.6. нуди интересен пример за ова.
должила во насока што повеќето би претпочитале да Се разбира, како што укажува примерот во
ја опишат како изразено позитивистичка според духот Истражувањето во фокус 2.6., кога општествениот на-
(Meltzer et al., 1975). Дури некои автори и тврделе дека учник зазема интерпретативен став, тој не го изложува
пристапот на Мид бил далеку подоследен на научниот само тоа како членовите на една општествена група
пристап на природните науки отколку што тоа вооби- го интерепретираат светот околу нив. Општествениот
чаено се признавало (McPhail and Rexroat, 1979). Сепак, научник речиси со сигурност ќе тежнее интерпретаци-
општата тенденција била да се смета симболичкиот ите што биле извлечени да ги постави во општествено-
интеракционизам како нешто што зазема интелектуа- научна рамка. Тука се одвива двојна интерпретација:
лен простор сличен на херменевтичко-феноменоло- истражувачот нуди интерпретација на интерпрета-
шката традиција, па затоа и како широко интерпрета- циите на другите. Всушност, се одвива трето ниво на
тивен во пристапот. Оваа тенденција, во голема мерка, интерпретација, поради тоа што интерпретациите на
произлезе од делата на еден студент на Мид, кој воедно истражувачот понатаму треба да бидат интерпретира-
бил и негов портпарол и толкувач – Херберт Блумер ни во смисла на концептите, теориите и научната ли-
(Herbert Blumer), и од делата на неговите следбеници тература на една дисциплина. Според тоа, земајќи го
(Hammersley, 1989; Collins, 1994). Блумер не само што предвид примерот во Истражувањето во фокус 2.6.,
го сковал терминот симболичка интеракција туку, исто укажувањето на Фостер (Foster, 1995) дека Риверсајд не
така, понудил и објаснување на делото на Мид, коешто е перципиран како област со висока стапка на крими-
имало категорично интерпретативни конотации. Прет- нал од страна на своите жители е всушност нејзината
ставниците на симболичкиот интеракционизам тврде- интерпретација на интерпретациите на нејзините ис-
ле дека интеракцијата се одвива на таков начин што питаници. Таа, потоа, имала дополнителна обврска да
поединецот континуирано го интерпретира симбо- ги смести своите интересни откритија во една општес-
личкото значење на својата околина (којашто ги вклу- твено-научна рамка, што и го направила поврзувајќи
чува и постапките на другите) и постапува врз основа ги со постојните концепти и дискусии во криминоло-
на ова припишано значење. Во истражувачка смисла, гијата за такви нешта како што се неформалната оп-
според Блумер (1992: 55), „позицијата на симболичка- штествена контрола, распоредите за надгледување
та интеракција бара студентот да го улови процесот на на месните соседства и прашањето на вдоменоста
интерпретација преку кој (учесниците) ги конструираат како можна причина за криминално однесување.
своите постапки“ – исказ што јасно ги изнесува негови- Целта на овој дел е накусо да изложи како епи-
те видувања за истражувачките импликации на симбо- стемолошките размислувања се поврзуваат со
личкиот интеракционизам и за мислата на Мид. истражувачката практика – особено оние што се
Треба да се сфати дека паралелизмот помеѓу сим- однесуваат на прашањето дали пристапот на при-
боличкиот интеракционизам и херменевтичко-фено- родните науки, особено позитивистичкиот, може да
менолошката традиција не треба да се преувеличува. И понуди легитимно знаење за општествената реал-
двете традиции се обединуваат во нивната антипатија ност. Ова е поврзано со претходниот дел во кој еден
кон позитивизмот и имаат заеднички интерпретативен дедуктивен пристап за врската помеѓу теоријата и
став. Сепак, симболичкиот интеракционизам е, барем истражувањето вообичаено се поврзува со едно по-
во рацете на Блумер и на голем број автори и истражу- зитивистичко гледиште. Во Клучниот концепт 2.2.
вачи што оделе по неговите стапки, еден вид општес- се прави обид да се укаже дека и индуктивизмот е
твена теорија што има карактеристични епистемоло- карактеристика на позитивизмот (третиот принцип),
шки импликации; наспроти тоа, херменевтичко-фено- но при елаборирањето и интерпретирањето на него-
менолошката традиција сама по себе се потврди како вата имплементација во општественоистражувачката
општ епистемолошки пристап. Можеби Блумер бил под практика, дедуктивниот елемент (вториот прин-
влијание на херменевтичко-феноменолошката тради- цип) е тој што тежнее да биде нагласен. Слично, тре-
ција, но за тоа нема конкретен доказ. Постојат други тото ниво на интерпретација, коешто еден истра-
интелектуални струи приврзани на интерпретативни- жувач што се впушта во интерпретативистичкото
от став, како што е влијанието на делата на филозо- истражување мора да го употреби, во голема мерка
фот Лудвиг Витгенштајн (Ludwig Wittgenstein, Winch
1958), но херменевтичко-феноменолошката традици-

Интерпретативизмот во практика
Фостер (Foster, 1995) спровела етнографско истражување користејќи набљудување со учество и
полуструктурирани интервјуа во една станбена населба во источен Лондон, наречена Риверсајд. Спо-
ред официјалната статистика за криминалот, населбата имала висока стапка на криминал. Сепак, таа
открила дека жителите не ја доживуваат населбата како област со висока стапка на криминал. Оваа
перцепција можела да се припише на повеќе фактори, но особено важна причина било постоењето
на „неформалната општествена контрола“. Жителите верувале дека постои одредена стапка на крими-
нал, но се чувствувале прилично сигурни, бидејќи неформалната општествена контрола овозможувала
стапката на криминал да се држи под контрола. Неформалната општествена контрола вклучувала по-
веќе разновидни аспекти. Еден аспект бил дека соседите често внимавале едни на други. Кажано со
зборовите на еден интервјуиран: „Ако слушнам некакво трескање или викање, јас излегувам. Ако има
влошување на ситуацијата, одам и пријавувам во полиција. Не го дозволувам тоа“. Друг аспект на не-
формалната општествена контрола е тоа што луѓето често се чувствувале безбедни бидејќи меѓусебно
се познавале. Друг испитаник рекол: „Не сум вознемирен… бидејќи луѓето, главно, се знаат меѓу себе.
Ние внимаваме на имотот на другите… Јас се чувствувам сосема безбедно, бидејќи ги знаете своите
соседи и знаете дека се таму… тие ве чуваат“ (Foster, 1995: 575).
е дел од тој вид на индуктивна стратегија опишан во усогласување. Така, одредени епистемолошки принци-
претходниот дел. Сепак, иако постојат вакви испреп- пи не мора уредно и дефинирано да одат рака под рака
летувања меѓу епистемолошките прашања и истражу- со истражувачките практики. До оваа поента повторно
вачката практика, важно е да не се претера со нив, би- ќе се дојде во неколку ситуации, и врз неа посебно ќе
дејќи тие се повеќе тенденции отколку крајни точки на се фокусира 26-тото поглавје.
онтолошки размислувања
Прашањата за општествената онтологија се одне- работата, вработените се назначуваат на различни ра-

суваат на карактерот на општествените ентитети. Цен- ботни места. Постои хиерархија. Таа има формулирана
тралната точка за ориентација овде е прашањето дали мисија. И така натаму. Степенот до којшто се присутни
општествените ентитети можат и треба да се сметаат за овие елементи зависи од организација до организаци-
ентитети што објективно постојат, т.е. имаат реалност ја, но кога размислуваме за нив, тежнееме кон ставот
што им е надворешна на општествените актери или дека организацијата е реалност што е надворешна за
дали тие можат и треба да се сметаат за општествени поединците во неа. Уште повеќе, организацијата прет-
конструкции изградени од перцепциите и акциите на ставува поредок, бидејќи таа врши притисок врз пое-
општествените актери. Овие гледишта често се опи- динците за да ги почитуваат нејзините барања. Луѓето
шуваат по наведениот редослед како објективизам ги учат и ги применуваат правилата и прописите. Тие
и конструкционизам. Нивните разлики можат да се ги следат стандардизираните постапки. Тие ги извршу-
илустрираат со упатување на два од најопштите и глав- ваат работите за коишто се назначени. Едни вработени
ни поими во општествената наука – организацијата и им наложуваат што да работат, а тие пак им наложуваат
културата. на други што да работат тие. Тие ги учат и ги примену-
ваат вредностите содржани во формулацијата на миси-
објективизам јата на организацијата. Доколку не го прават сето тоа,
Објективизмот е онтолошко гледиште што покажу- можат да бидат прекорени или дури и отпуштени. По-
ва дека општествените појави ни се спротивставуваат ради тоа, организацијата е сила што ги ограничува и ги
како надворешни факти што се надвор од нашиот до- инхибира своите членови.
фат или влијание (видете го Клучниот концепт 2.5.). Истото може да се каже и за културата. Културите и
Ние можеме да дискутираме за организацијата или супкултурите можат да се посматраат како ризници на
за една организација како за опиплив предмет. Таа има општите заеднички вредности и обичаи преку кои лу-
правила и прописи. Таа усвојува стандардизирани про- ѓето се социјализираат за да можат да функционираат
цедури за да се извршат работите. При распределба на како добри граѓани или целосно да учествуваат. Култу-
рите и супкултурите нè ограничуваат, бидејќи ние

Што е објективизам?
Објективизмот е онтолошко гледиште во коешто се тврди дека општествените појави и нивни-
те значења постојат независно од општествените актери. Тоа имплицира дека општествените поја-
ви и категориите што ние ги користиме во секојдневниот говор постојат независно или се одвоени
од актерите.
ги усвојуваме нивните верувања и вредности како извеле истражување во една психијатриска болница и
свои. Во случајот и на организацијата и на култура- предложиле дека ќе биде најдобро тоа да се концеп-
та, општествениот ентитет за којшто станува збор се туализира како „договорено уредување“. Наместо за-
појавува како нешто што за актерот е надвор од него земањето став дека уредувањето во организациите е
и со сопствена реалност што е речиси опиплива. Тој карактеристика што постои од претходно, тие тврдат
општествен ентитет има карактеристики на објект, а со дека тоа е нешто врз коешто се работи. Имало далеку
тоа и објективна реалност. Во голема мера, ова се „кла- помалку правила, и тие не биле толку ригорозно на-
сични“ начини на концептуализација на организација- метнувани како што би можело да се претпостави од
та и културата. класичната поставеност на организацијата. Навистина,
Штраус и коавторите (Strauss et al., 1973: 308) префе-
конструкционизам рирале да ги нарекуваат „многу помалку како наред-
би и многу повеќе како општи усогласувања“. Токму
Како и да е, ние можеме да земеме предвид ед- поради тоа што имало релативно малку прописи за
но алтернативно онтолошко гледиште – конструк- работата на докторите, сестрите и другиот персонал,
ционизмот (Клучен концепт 2.6.). Ова гледиште општественото уредување во болницата било резул-
му се спротивставува на тврдењето дека катего- тат на договорени обрасци на однесување, коишто
риите, како што се организацијата и културата, се самите биле производ на преговори помеѓу различ-
претходно дадени и пред општествените акте- ните инволвирани страни. Општественото уредување
ри – спротивставени како надворешна реалност е во состојба на постојана промена, бидејќи болни-
во чиешто обликување тие немаат никаква улога. цата е „место каде што бројни договори континуира-
Да ја разгледаме прво организацијата. Потпирајќи но се прекинуваат или се забораваат, но и каде што
се врз увидот во сознанијата на симболичкиот инте- континуирано се воспоставуваат, се обновуваат, се
ракционизам, Штраус и коаворите (Strauss et al., 1973) преразгледуваат, се отповикуваат, се ревидираат… Во

Што е конструкционизам?
Конструкционизмот е онтолошка позиција (којашто честопати се нарекува конструктивизам)
според којашто се тврди дека општествените феномени и нивните значења се во континуирана
реализација од страна на општествените актери. Тоа имплицира дека општествената интеракција
не само што ги продуцира општествените феномени и категории туку и дека тие се во состојба на
постојана ревизија. Во последните години, терминот почна да ја вклучува и идејата дека самите
толкувања на општествените истражувачи се конструкции. Со други зборови, она што истражува-
чот секогаш го изнесува повеќе е една специфична верзија на општествената реалност отколку
на реалност што може да се смета како дефинитивна. Знаењето се смета за неодредено, позиција
што потсетува на постмодернизмот (видете го Клучниот концепт 17.1. во којшто дополнително се
анализира ова гледиште). Ова значење на конструкционизмот обично се поврзува со онтолошката
верзија на терминот. Со други зборови, тие се поврзани значења. И двете значења се антитеза на
објективизмот (видете го Клучниот концепт 2.5.), но второто значење е антитеза и на реализмот
(видете го Клучниот концепт 2.3.). За првото значење може да е корисно да се размислува како за
конструкционизам во однос на општествениот свет; а за второто – како за конструкционизам во
однос на карактерот на знаењето за општествениот свет (и секако за природниот свет).
Сè повеќе поимот на конструкционизмот во однос на карактерот на знаењето за општествениот
свет се инкорпорира во поимите на конструкционизмот, но во оваа книга јас ќе го користам овој
термин врзан за првото значење според кое конструкционизмот се претставува како онтолошка по-
зиција во однос на општествените предмети и категории – односно таква што ги гледа како општест-
вени конструкти.
која било прагматична смисла на зборот, ова е бол- категорија како машкоста може да се третира како
ницата на моментот: ова е нејзиното општествено општествена конструкција. Овој поим имплицира дека,
уредување“ (Strauss et al., 1973: 316–317). Авторите твр- наместо да биде третирана како дистинктивен инер-
дат дека преокупацијата со формалните аспекти на ор- тен ентитет, машкоста се толкува како нешто чиешто
ганизациите (правила, организациски шеми, прописи, значење се конструира за време на интеракцијата. Тоа
улоги) има тенденција да го запостави степенот до кој значење најверојатно е крајно ефемерно, поради тоа
редот во организациите треба да биде постигнат во се- што ќе варира во зависност од времето и просторот.
којдневната интеракција, иако ова не значи дека фор- Овој вид став често покажува заинтересираност за ја-
малните аспекти немаат елемент на ограничување на зикот што се користи за претставување на категориите
дејствувањето на индивидуата. на особени начини. Според него, општествената реал-
Во многу голема мера, истото важи и за поимот кул- ност и нејзините категории не се надвор од нас, туку се
тура. Наместо културата да се смета како надворешна градат и се конституираат преку и во нашата интерак-
реалност што влијае врз луѓето и ги ограничува, таа мо- ција со нив. Оваа тенденција може да се види посебно
же да се земе како една реалност на повидок, којашто во анализата на дискурсот, којашто се истражува во
е во состојба на постојана конструкција и реконструк- 22-рото поглавје. Како што забележува Потер (Potter,
ција. Бекер (Becker, 1982: 521), на пример, наведува 1996: 98): „Светот … се конституира на еден или на
дека „луѓето постојано ја создаваат културата… Ниту друг начин, онака како што луѓето зборуваат, пишува-
еден збир на културни усогласувања… не обезбеду- ат и расправаат за него“. Ова значење на конструкци-
ва совршено применливо решение за кој било проб- онизмот претставува голема антитеза на реализмот
лем што луѓето треба да го решат во текот на денот, и (видете го Клучниот концепт 2.3.). Конструкционизмот
затоа тие мораат да ги преработат тие решенија за да често резултира со преокупација за претставување на
ги приспособат своите сфаќања на новата ситуација и општествените појави. Примерот во Истражувањето во
во духот на она што е поинакво во неа“. Како Штраус фокус 2.7. ја илустрира оваа идеја во однос на претста-
и коавторите, и Бекер признава дека конструкционис- вувањето на епидемијата на рак на дојка во САД.
тичкото гледиште не може да се турка до недоглед: Конструкционизмот, исто така, често се користи ка-
неопходно е да се сфати дека културата поседува ре- ко поим што ја одразува неодреденоста на нашето поз-
алност што „опстојува и претходи на учеството на одре- навање на општествениот свет (видете го Клучниот кон-
дени луѓе“ и ги обликува нивните гледишта, но таа не е цепт 2.6. и идејата за конструкционизмот за карактерот
инертна објективна реалност што само наметнува чув- на знаењето за општествениот свет). Меѓутоа, во оваа
ство на ограничување: таа дејствува и како референтна книга, јас ќе го употребувам овој термин во врска со
точка, но секогаш е во процес на формирање. поимањето дека општествените појави и категории се
Ниту трудот на Штраус и коавторите, ниту пак општествени конструкции.
трудот на Бекер, не го турка конструкционистичкиот
аргумент до крајност. Секој од нив со жалење го приз- Поврзаност со општественото
нава претходното постоење на предметите на своето истражување
интересирање (одделно организацијата и култура-
та). Меѓутоа, во секој од случаите, ние ја забележува- Прашањата за онтологијата на општествените на-
ме интелектуалната наклонетост кон нагласување на уки не може да се разделат од прашањата што се од-
активната улога на индивидуите во општествената несуваат на водењето на општественото истражување.
конструкција на општествената реалност. Сите автори Онтолошките претпоставки и посветеноста кон нив ќе
што го прифаќаат конструкционистичкото гледиште не влијаат врз начините на коишто се формулираат ис-
се подеднакво подготвени да го потврдат постоење- тражувачките прашања и според коишто се реализира
то или, барем, важноста на една објективна реалност. истражувањето. Доколку едно истражувачко прашање
Волш (Walsh, 1972: 19), на пример, пишува дека „ние не се формулира на начин што укажува дека организации-
можеме како научникот од природните науки да ја зе- те и културите се објективни општествени ентитети што
меме здраво за готово достапноста на однапред кон- дејствуваат врз поединците, тогаш истражувачот веро-
струиран свет на појави за истражување“ и наместо тоа јатно ќе ги истакне формалните аспекти на организаци-
мора „да ги истражуваме процесите што ја конструи- ите или верувањата и вредностите на припадниците на
раат општествената реалност“. Конструкционизмот, во културата. Од друга страна пак, ако истражувачот фор-
суштина, го повикува истражувачот повеќе да размис- мулира едно истражувачко прашање така што се нагла-
лува за начините на коишто општествената реалност сува слабоста на организацијата и културата како објек-
претставува тековно достигнување на општествените тивни категории, веројатно акцентот ќе биде ставен врз
актери отколку како за нешто што им е надворешно и активната инволвираност на индивидуите во конструк-
коешто целосно ги oграничува. цијата на реалноста. Во секој случај, може да се прет-
Конструкционизмот, исто така, сугерира дека кате- постави дека ќе се бараат различни пристапи кон пла-
гориите што луѓето ги користат обидувајќи се да го раз- нирањето на истражувањето и собирањето на подато-
берат природниот и општествениот свет се, всушност, ците. Понатаму во книгава, во Истражувањето во фокус
општествени производи. Категориите немаат вградени 20.8. се дава една илустрација на една студија со строга
суштински карактеристики; наместо тоа, нивното зна- посветеност на една конструктивистичка онтологија и
чење се конструира во и низ интеракција. Така, една нејзините импликации врз истражувачкиот процес.

Конструкционизмот во акција
Ланц и Бут (Lantz аnd Booth, 1998) прикажале дека ракот на дојка може да се третира како опш-
тествена конструкција. Тие напоменуваат дека податоците за Америка бележат пораст на појавата
на болеста од раните 1980-ти, што довело до опишување на овој тренд како епидемија. Авторите
анализирале спектар на популарни списанија, користејќи квалитативна анализа на содржината
(за краток опис на овој метод видете го Клучниот концепт 13.1.). Тие напоменуваат дека многу статии
го свртуваат вниманието кон начинот на живеење на современите жени, како што е одложувањето на
првото раѓање, диетата, консумирањето алкохол и правењето кариера. Авторите тврдат дека статиите
„...вината ја припишуваат на однесувањето на поединците, при што наведуваат долг список на
индивидуални ризични фактори (од кои многу не се својствени на однесувањето на ’традицио-
налните‘ жени) и нудат мудро осмислени рецепти за превенција. Жените се портретирани како
жртви на една подмолна болест, но, исто така, и како жртви на своето сопствено однесување
од коешто голем дел се однесува на контролата на раѓање… Овие статии укажуваат дека не-
традиционалните жени врз своите тела искусуваат патолошки реперкусии и поради тоа може-
би се одговорни за современата епидемија на рак на дојка“ (Lantz аnd Booth, 1998: 915–916).
Овој труд укажува на тоа како дадена општествена категорија, епидемијата на рак на дојка, се
прикажува во популарните списанија на посебен начин – начин што ги обвинува жртвите и, особе-
но, животниот стил на современата жена. На ова се упатува и покрај фактот што потврдува дека
случаите на рак на дојка кај жени што се помлади од 50 години се помалку од 20 %. Студијата на
Ланц и Бут е прилично репрезентативна за една конструкционистичка онтологија со укажување-
то дека епидемијата не е едноставно протолкувана како општествен факт, туку ѝ е припишано
особено значење (значење што ги обвинува жртвите на болеста). На овој начин, претставување-
то на болеста во популарните списанија е важен елемент на нејзината општествена конструкција.
истражувачка стратегија: квантитативно и квалитатив-

но истражување
Многу автори што пишуваат за методолошките пра- позиција во оваа насока, но многу автори наведуваат
шања сметаат дека е корисно да се направи разлика по- дека разликите се подлабоки од површното праша-
меѓу квантитативното и квалитативното истражува- ње за присуството или отсуството на квантификација.
ње. Статусот на ваквата дистинкција е нејасен, бидејќи За многу автори, квантитативното и квалитативното
речиси истовремено едни автори сметаат дека постои истражување се разликуваат во поглед на нивните епи-
фундаментален контраст, а други дека дистинкцијата стемолошки основи, како и во однос на други аспекти.
повеќе не користи или дури дека едноставно е Навистина, ако ги земеме областите што беа во фокусот
„вештачка“ (Layder, 1993: 110). Меѓутоа, не постојат на трите претходни делови – врската помеѓу теорија-
многу докази што наведуваат дека употребата на оваа та и истражувањето, епистемолошките размислува-
дистинкција се намалува, а од друга страна, постои зна- ња и онтолошките размислувања – може да се каже
чителен број докази за нејзината континуирана, дури и дека квантитативното и квалитативното истражува-
сè поголема актуелност. Дистинкцијата квантитативно/ ње формираат две различни низи на истражувачка
квалитативно ќе се применува многу во оваа книга, би- стратегија. Под истражувачка стратегија јас еднос-
дејќи таа претставува корисно средство за класифици- тавно подразбирам една генерална ориентација при
рање на различни методи на општественото истражува- водењето на општественото истражување. Во табелата
ње и корисно за решавање бројни прашања поврзани 2.1. накусо се претставени разликите помеѓу квантита-
со реализирањето на општественото истражување. тивното и квалитативното истражување во однос на
На прв поглед се чини дека во дистинкцијата кван- трите области.
титативно/ квалитативно нема голема разлика освен Според тоа, квантитативното истражување може да
фактот дека квантитативните истражувачи го користат се објасни како истражувачка стратегија што ја истак-
мерењето, а квалитативните истражувачи не го кори- нува квантификацијата при собирањето и анализира-
стат. Секако дека кај истражувачите постои предис- њето на податоците и којашто:
табела 2.1.
Фундаментални разлики помеѓу стратегиите на квантитативното и квалитативното истражување
Квантитативно Квалитативно
Главна ориентација кон улогата на теоријата Дедуктивна; Индуктивна;
во однос на истражувањето Проверување на теоријата Генерирање на теорија
Научен модел на природните
Епистемолошка ориентација Интерпретативизам
науки, особено – позитивизам
Онтолошка ориентација Објективизам Конструкционизам
стратегии, но неопходно е да се биде претпазлив при

• Бара дедуктивен пристап кон односот помеѓу тео- нивното остро раздвојување. Може да изгледа чудно
ријата и истражувањето, при што акцентот е ставен прво да се претстави елементарниот збир на разлики,
врз проверувањето на теориите; а потоа да се сугерира дека тие се проблематични. Те-
• Ги има инкорпорирано практиките и нормите на мата што постојано се наметнува во оваа книга е дека
научниот модел на природните науки, и особено на дискусијата за карактерот на општественото истражу-
позитивизмот и вање е онолку комплексна колку и водењето на истра-
• Го изразува ставот за општествената реалност како жување во реалниот свет. Може да откриете општи
надворешна објективна реалност. тенденции, но тие се само тоа – тенденции. Во реално-
Сосема различно од него, квалитативното истражу- ста, колку повеќе истражувате, толку повеќе сликата се
вање може да се објасни како истражувачка стратеги- усложнува.
ја што обично повеќе ги нагласува зборовите отколку На пример, вообичаено е квалитативното истражу-
квантификацијата при собирањето и анализирањето вање да се опишува како истражување што повеќе се
на податоците и којашто: занимава со генерирање отколку со проверување на
• Претежно го истакнува индуктивниот пристап кон теориите. Сепак, постојат примери на проучувања во
односот помеѓу теоријата и истражувањето, при коишто квалитативното истражување повеќе се кори-
што акцентот се става врз генерирањето на теори- стело за проверување отколку за генерирање на тео-
ите; рии. На пример, Адлер и Адлер (Adler and Adler, 1985)
• Ги има отфрлено практиките и нормите на научни- биле заинтересирани за истражување на прашањето
от модел на природните науки и на позитивизмот, дали занимавањето со спорт во високото образование
особено поради преферирањето да ги истакне на- во САД е поврзано со повисок или со понизок успех
чините на коишто поединците го интерпретираат во студирањето, што претставува прашање за коешто
својот општествен свет и постојната литература била недоследна. Ова е пример
• Вклучува гледање на општествената реалност како за употребата на постојната литература за една тема
дел од креацијата на поединците што е во постоја- што се користи како вид на замена за теоријата. Први-
но движење и развој. от автор бил четири години учесник – набљудувач на
Во суштина, разликата квантитативно/квалитатив- една програма за кошарка на еден универзитет, а обај-
но е многу поголема. Во седмото и во седумнаесеттото цата автори извеле „интензивни, снимени интервјуа“ со
поглавје подетално ќе се прикаже природата на кван- играчите. Откритијата ги навеле авторите на заклучок
титативното и потоа – на квалитативното истражување, дека занимавањето со спорт покажува дека веројатно
додека во 26-тото и во 27-мото поглавје дополнително ќе резултира со помал успех во академското образова-
ќе се истражуваат контрастните особини. Поточно, ние. Ова се случува поради тоа што учесниците во про-
еден број особини што ја чинат разликата произлегува- грамата постепено се откажувале од идеалистичките
ат од приврзаноста на стратегијата на квантитативното цели во врска со нивните академски кариери, а број-
истражување кон позитивистичката епистемологија ни фактори придонеле сè повеќе да се оддалечуваат
и од отфрлањето на таа епистемологија од страна на од академската цел. На пример, се цитира еден сту-
оние што ја применуваат стратегијата на квалитативно- дент: „Кога би бил студент како повеќето студенти, би
то истражување. Со други зборови, трите контрасти во можело добро да ми оди, но кога играте со оној ин-
табелата 2.1. се елементарни, но и фундаментални. тензитет како што играме ние, едноставно не можете
Сепак, заемната поврзаност на различните особи- да бидете натпросечен студент… Она кон што сега се
ни на квантитативното и квалитативното истражување стремам е само да бидам просечен студент... едностав-
не се така едноставни како што тоа се прикажува на но не можете да најдете време да исчитате сè“ (Adler
табелата 2.1. и како што се имплицира во претходниот and Adler, 1985: 247). Оваа студија покажува дека, иако
пасус. Добро е да се спротивстават двете истражувачки квалитативното истражување вообичаено е поврзано
со генерирање на теории, тоа може, исто така, да се се разбере како отпуштените од работа реагирале на
употреби и за нивно проверување. тоа искуство, односно како барале работа, дали биле
И згора на тоа, она што паѓа в очи е дека, иако про- заинтересирани да ја најдат и кои се нивните политич-
учувањето на Адлер и Адлер, според епистемолошката ки ставови. Како вакво, тоа има интерпретативистички
ориентација, е општо интерпретативистичко, со нагла- конотации, и покрај тоа што е изведено во квантитатив-
сувањето на тоа како спортистите од факултетот гледа- ното истражување.
ат на својата општествена ситуација, заклучоците имаат Поентата што е нагласена во овој дел е дека кван-
повеќе објективистички отколку конструкционистички титативното и квалитативното истражување претста-
конотации. На пример, кога авторите го опишуваат ака- вуваат различни истражувачки стратегии и дека секое
демскиот успех на студентите како да е „помалку одре- од нив има воочливи разлики во смисла на улогата на
ден од демографските карактеристики и искуствата во теоријата, епистемолошките прашања и онтолошки-
средното училиште отколку од структурата на нивно- те размислувања. Меѓутоа, разликата не е стриктна:
то факултетско искуство“ (Adler and Adler, 1985: 249), студиите, коишто имаат многу особини на една истра-
тие поставуваат општествен свет што е „таму некаде“ и жувачка стратегија, можат да имаат особина на друга.
којшто има формален, објективен квалитет. Тоа е при- Повеќе ќе зборувам за заедничките карактеристики
мер на квалитативно истражување поради тоа што не- на квантитативното и квалитативното истражување во
ма квантификација или пак има многу малку, но ги нема 26-тото поглавје. Не само тоа, туку многу автори тврд-
сите други особини прикажани во табелата 2.1. Исто ат дека и двете можат да се комбинираат во рамките
така, претходно споменатата студија на Вестергард и на еден опсежен истражувачки проект, а оваа можност
коавторите (Westergaard et al., 1989) за ефектите од от- прецизно се проучува во 27-мото поглавје. Во истото
пуштањето од работа е квантитативно проучување во тоа поглавје ќе го истражувам она што во последно
смисла на заинтересираноста за мерење на широка ле- време се нарекува истражување со мешани методи.
пеза концепти, но нуди малку докази за да се проверат Денес, овој термин многу се употребува и се однесува
теориите за невработеноста или за еден стресен нас- на истражување што ги комбинира методите и на кван-
тан во животот како што е отпуштањето. Наместо тоа, титативното и на квалитативното истражување.
нивните заклучоци се вртат околу настојувањето да

Мешани истражувачки методи – пример
Во 2001 година, во Британија избила епидемија на шап и лигавка, која имала големо влијание врз
движењето на луѓето. Пуртинга и коавторите (Poortinga et al., 2004) биле заинтересирани за тоа колку
јавноста им верува на информациите што ги пласирала владата и како тие ги перципираат ризиците по-
врзани со болеста. Таквите теми биле делумно корисни и поради тоа што истражувачите чувствувале де-
ка начините на кои јавноста реагира на кризата биле важна тема, но исто така и поради поврзаноста на
прашањето со влијанието што поимот ризично општество го има во изминатите години (Beck, 1992), а
којшто многу го привлече вниманието на социолозите. Во зенитот на болеста, меѓу втори и петти април
2001 година, на примероци во две области со контрастни карактеристики, истражувачите реализирале
анкета со прашалници за самостојно пополнување (видете го десеттото поглавје): Бјуд во Корнвол
и Норвич во Норфолк. Овие две области биле избрани бидејќи различно биле погодени од шапот и
лигавката. Прашалникот ги покривал следниве области: степенот на согласност со соопштенијата за
избувнувањето на болеста (на пример: „Мојот главен интерес за шапот и лигавката беше справувањето
со можните влијанија врз човековото здравје“); перцепцијата за тоа кој треба да се обвини; степенот на
согласност со соопштенијата на владата за справувањето со болеста; степенот на доверба во различни-
те извори на информации за болеста; и личните информации, како што се поврзаноста со сточарството
или туристичката индустрија. Покрај тоа бил применет квалитативниот истражувачки метод фокус-
група (видете го 21-вото поглавје). Во мај и јуни 2001 година, биле составени групите, и на членовите
на групите им биле поставени истите типови прашања покриени со прашалникот. Учесниците на фо-
кус-групите биле избрани од оние што во прашалникот одговориле дека сакаат да бидат вклучени во
дискусијата на фокус-групата. Реализирани се три дискусии со фокус-групи. Додека податоците од пра-
шалникот покажувале варијации за нешта како што е довербата во различни извори на информации,
фокус-групата открила „вредни дополнителни информации, особено за причините, рационализирања-
та и аргументите што се наоѓаат зад сфаќањето на луѓето на проблематиката поврзана со болеста шап
и лигавка“ (Poortinga et al., 2004: 86). Како резултат на ова, истражувачите биле во можност да добијат
покомплетна слика за кризата предизвикана од болеста шап и лигавка од онаа што би можеле да ја
добијат само со квантитативниот или само со квалитативниот истражувачки пристап. Оваа и другите
можни предности на мешаните истражувачки методи, понатаму ќе се анализираат во 27-мото поглавје.

Мешани истражувачки методи – пример
Вториот пример на истражување со мешани методи е веројатно една од најголемите студии
со ваков пристап во Обединетото Кралство– проектот Културниот капитал и општественото
исклучување (Cultural Capital and Social Exclusion – CCSE). Како и опишаното истражување во
Истражувањето во фокус 2.1., проектот Културниот капитал и општественото исклучување бил под
силно влијание на Бурдие и особено под неговото влијателно истражување за културниот капитал
и неговата улога во репродуцирањето на општествените поделби (Bourdieu, 1984). Иако проектот
Културниот капитал и општественото исклучување бил инспириран од истражувањето на Бурдие,
во исто време истражувачите имале извесна резерва за преземениот методолошки пристап,
за теоретскиот пристап и за неговата релевантност надвор од периодот и местото (Франција) во
коешто истражувањето било реализирано. Истражувањето било изработено врз основа на трите
истражувачки прашања:
• „Каков е карактерот на културниот капитал во Британија? Какви видови на општествено
исклучување се генерираат преку различната дистрибуција на културен капитал низ класните
позиции?“
• „Какви се врските меѓу економскиот, социјалниот и културниот капитал, особено – како
културниот капитал се поврзува со другите форми на капитал?“
• „Каква улога има културниот капитал во однос на постојните обрасци на општествено
исклучување? Како може поблиското познавање на ова да помогне во развивањето на културни
политики изработени да ги компензираат ефектите од општественото исклучување?“
(www.open.ac.uk/socialsciences/cultural-capital-and-social-exclusion/research-questions.php,
нагласувањето е изоставено (пристапено на 13 август 2010))
Секое од овие три истражувачки прашања било расчленето на неколку потпрашања. Со цел да
се одговори на истражувачките прашања, авторите примениле три главни истражувачки методи:
1. Дваесет и пет фокус-групи – секоја група составена од претставници од различни групи, на
пример, пакистанска средна класа, надзорници, самовработени.
2. Структурирано интервју на голем репрезентативен примерок од 1781 испитаник во Обединетото
Кралство.
3. Полуструктурирани интервјуа со 44 лица од 30 домаќинства. Интервјуираните биле примерочени
од анкетата врз основа на социо-демографските карактеристики и карактеристиките според
културниот капитал. Интервјуистите, исто така, воделе белешки за домаќинствата. Освен тоа,
биле водени 11 интервјуа со претставници на „елитата“, бидејќи се почувствувало дека тие не
биле доволно застапени во примерокот.
Според тоа, проектот Културниот капитал и општественото исклучување опфатил два
квалитативни истражувачки методи (фокус-групи и полуструктурирано интервјуирање) и еден
квантитативен (структурирано интервју). Примената на мешаните методи на ова истражување
овозможило неколку улоги за истражувачите. На пример, иако фокус-групите обезбедиле резултати
што можеле да се поврзат со резултатите од анкетите, тие исто така обезбедиле информации корисни
за осмислување на анкетните прашања. Во 27-мото поглавје ќе има и дополнително упатување за
корисноста на пристапот со мешани методи, додека компонентите на проектот Културниот капитал
и општественото исклучување ќе се обработат во поглавјата меѓу ова и 27-мото.
Извори: Силва и Рајт (Silva and Wright 2008); Бенет и коавторите (Bennett et al., 2009); Силва и
коавторите (Silva et al. 2009); www.open.ac.uk/socialsciences/cultural-capital-and-social-exclusion/
research-questions.php, (пристапено на 13 август 2010).
Во Истражувањето во фокус 2.8. и 2.9. презентирам ставување на двата пристапи, лесно е да се гледа на
примери на студии со мешани методи. Овде ги нив како на некомпатибилни. Како што покажуваат
презентирам делумно за да овозможам некој почетен примерите 2.8. и 2.9. во Истражувањето во фокус, тие
увид во можноста да се направи истражување со ме- можат да бидат успешно комбинирани во рамките на
шани истражувачки методи, но исто така и да покажам еден единствен проект. Оваа поента поподробно ќе
дека не мора и не треба остро да се одвои квантита- биде објаснета во 27-мото поглавје.
тивното од квалитативното истражување. Со спроти-
влијанија врз водењето на општественото истражување

Сега почнуваме да добиваме слика дека врз оп- • Формулирањето на нацртот за истражување и тех-
штественото истражување влијаат многу фактори. На никите за собирање податоци;
приказот 2.3. се прикажуваат влијанијата што се досега • Собирањето на податоците;
разгледувани, но се додаваат уште две – влијанието на • Анализата на податоците;
вредностите и на практичните размислувања. • Интерпретацијата на податоците;
• Заклучоците.
Вредности Поради тоа, постојат бројни точки во кои може да
Вредностите ги одразуваат или личните верува- се јават пристрасноста и наметнувањето на вредно-
ња или чувствата на истражувачот. На прв поглед, сти. Вредностите можат да се материјализираат во која
очекуваме дека општествените научници би требало било фаза во текот на истражувањето. Кај истражува-
да бидат вредносно неутрални и објективни во свое- чот може да се развие наклонетост или симпатија кон
то истражување. Најпосле, некој би можел да посака луѓето за коишто го прави истражувањето, а што не
да аргументира дека истражувањето што едностав- мора да биле присутни на почетокот на истражување-
но ја рефлектира личната пристрасност на тие што го то. На пример, кога истражувачите работат во рамки-
реализираат не може да се смета за валидно и научно, те на една стратегија на квалитативно истражување и
бидејќи е тесно испреплетено со субјективноста на тие посебно кога користат набљудување со учество или
што го изведуваат. Денес, општествените научници сè многу интензивно интервјуирање, сосема е вообичае-
поретко и поретко го застапуваат ваквото гледиште. но да станат благонаклонети кон луѓето што ги проу-
Емил Диркем (Emile Durkheim, 1858–1917) напишал чуваат, и тоа до степен што за нив ќе биде тешко да го
дека еден од заклучоците од неговиот императив, оп- разграничат својот став на општествени научници од
штествените факти да се третираат како предмети, бил перспективата на оние што се предмет на нивното про-
следниов: „мора да се искоренат сите однапред созда- учување. Можноста ова да се случи може да се зголеми
дени мислења“ (Durkheim, 1938: 31). Бидејќи вредно- под влијание на тенденцијата што Бекер (Becker, 1967)
стите се облик на однапред создадено мислење, него- ја идентификувал кај социолозите – да бидат многу
вото убедување било барем имплицитно да ги потисне наклонети кон слабите (нефаворизираните) групи.
кога го води истражувањето. Денес, веројатно, негово- Подеднакво, на општествените научници, луѓето што
то гледиште нема да се смета за уверливо, бидејќи сè ги проучуваат можат и да им бидат одбивни. Колин
повеќе се признава дека не е изводливо да се задржат Тарнбул (Turnbull, 1973), социјален антрополог, ги со-
вредностите што истражувачот целосно ги држи под општува резултатите од своето истражување на едно
контрола. Тие може да се наметнат во една или во сите африканско племе познато како Ик. Тарнбул бил запре-
фази на процесот на општественото истражување: пастен од она на коешто бил сведок: племе без љубов
• Изборот на истражувачката област; (и според него, племе што не може да се сака), кое свои-
• Формулирањето на истражувачкото прашање; те млади и многу стари членови ги остава да умрат. До-
• Изборот на методот; дека Тарнбул можел да ги истакне условите што довеле
до оваа состојба на нештата, тој многу искрено го изнел
своето разочарување за она на што тој бил сведок, осо-
Приказ 2.3. бено во текот на почетниот период на неговиот пре-
стој меѓу племето. Сепак, тоа разочарување е производ
на западните вредности за семејството, и најверојатно,
како што и самиот признал, тоа влијаело врз неговата
Влијанија врз перцепција на она за што тој сведочел.
општественото истражување Друго гледиште во врска со прашањето за
вредностите и пристрастноста е да се препознае
и признае дека истражувањето не може да биде
практични вредносно неутрално. За таа цел истражувачот не
размислувањеа треба да дозволи неконтролиран упад на вредности во
Теорија епистемологија истражувачкиот процес, треба да биде самокритичен
и на тој начин да покаже рефлексивност (видете го
општествено Клучниот концепт 17.5.) за улогата што ја имаат вакви-
те фактори. Како што Тарнбул (Turnbull, 1973: 13) го
истражување
формулирал тоа на почетокот на својата книга за пле-
мето Ик: „читателот има право да знае нешто за цели-
те, очекувањата, надежите и ставовите што авторот ги
вредности онтологија понесол на терен со себе, бидејќи тие сигурно ќе вли-
јаат не само врз начинот на којшто тој ги гледа нештата Останува да се расправа за уште еден пристап кога
туку дури и на тоа што гледа тој“. Истражувачите сè се работи за истражување што е свесно оптоварено со
повеќе се однапред подготвени да ги предупредат чи- прашањето за вредностите. Ова е ставот на одреден
тателите за своите пристрасности и претпоставки и број феминистички ориентирани истражувачи, коишто
како тие можеле да влијаат врз резултатите што следу- тврдат дека истражувањето што е наменето за жени ќе
ваат. Од средината на седумдесеттите години од мина- биде во согласност со општите политички потреби на
тиот век се бележи пораст на збирките месечни изве- жените само ако е вршено од жени. Мајс (Mies, 1993: 68)
штаи за тоа како всушност изгледа да се прави истра- тврди дека во феминистичкото истражување „посту-
жување наспроти обопштените прикази презентирани латот на вредносно неутрално истражување, за неу-
во учебниците за методите на општественото истражу- тралност и индиферентност кон оние што се предмет
вање (како што е овој!). Овие збирки често изгледаат на истражување, треба да се замени со свесна прис-
како „исповеди“ од коишто често еден елемент е под- трасност, којашто се постигнува со делумна иденти-
готвеноста на авторот отворено да зборува за својата фикација со оние што се предмет на истражувањето“
пристрасност. (нагласено во оригиналот).
Влијанието на феминизмот врз истражувачките прашања
Сара Хансон е многу јасна за влијанието на феминизмот врз нејзиното истражување и особено врз
нејзините истражувачки прашања.
„Мојот истражувачки проект беше фокусиран на претставувањето на жената преку насловните
страници на пет списанија за жени, комбинирајќи ја примената на феминистичката теорија со де-
кодирачки практики при анализа на содржина. Преку проектот, јас сакав да ја разберам природа-
та на списанијата за жени, влијанието што тие го имаат врз женското чувство за себе и идентитетот
и улогата што ја имаат списанијата. Ги поставив прашањата: дали списанијата за жени го создаваат
или го рушат женскиот идентитет и дали тие го охрабруваат себепочитувањето или себепреис-
питувањето. Сакав да ја искомбинирам теоријата со фактите, фокусирајќи се на значењата што
можат да се генерираат од презентацијата на слики и текст“.
Слично, за своето истражување на НВО (невладините организации) и сексуалните работнички во
Тајланд, Ерин Сандерс напиша „применив феминистичка методологија – и со неа се обидов да им при-
стапам на учесничките во истражувањето, посебно на сексуалните работнички, повеќе како ’пријател-
ка‘ отколку како ’истражувачка‘“. Таа исто така пишува:
„Одлучив да ја употребам феминистичката методологија, бидејќи сакав да го елиминирам дис-
балансот меѓу супериорноста и инфериорноста при создавањето на истражувачката врска. Со
оглед на тоа што постојат многу случаи на супериорност и инфериорност кога бела, ’западна жена‘
интервјуира ’небели‘, ’незападни‘ сексуални работнички, се надевав дека феминистичката мето-
дологија... ќе го елиминира дисбалансот на супериорноста и инфериорноста во истражувањето...“
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Сара и Ерин, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
Сепак, значењето на феминизмот во однос на ките вредности за сестринството и нехиерархискиот

вредностите оди уште подлабоко. Поконкретно, не- однос меѓу жените. Кај феминистките антипатијата кон
колку феминистички општествени истражувања од квантитативното истражување резултирала во префе-
раните осумдесетти години на минатиот век укажале рирање на квалитативното истражување. Со вредно-
дека принципите и практиките поврзани со кванти- стите на феминизмот, на квалитативното истражување
тативното истражување се некомпатибилни со феми- не се гледаше само како на поконзистентно; се гледаше
нистичкото истражување за жените. За авторите како и како на поприспособливо на тие вредности. Така,
Оукли (Oakley, 1981) квантитативното истражување феминистичкото квалитативно истражување почна
било ограничено со вредностите на мажите што да се поврзува со еден пристап во којшто истражува-
контролираат и кои можат да се видат во општата чот ја избегнува вредносната неутралност, а оние што
ориентација на истражувачката стратегија – контрола ги проучува ги третира и ги разбира и како луѓе, а не
на субјектот на истражувањето/испитаникот и само како испитаници што одговараат на прашањата
контрола на истражувачкиот контекст и ситуација. Ду- поставени во истражувачките инструменти. Ставот на
ри, на истражувачкиот процес се гледало како на едно- феминизмот за квантитативниот и квалитативниот при-
насочен сообраќај во којшто истражувачите извлекува- стап ги демонстрира начините на коишто вредностите
ат информации од луѓето што се проучувани и за воз- влијаат врз процесот на општественото истражување.
врат даваат малку или, уште повообичаено, ништо. За Од неодамна, ставовите на феминистките кон кванти-
многу феминистки, ваквата стратегија се граничела со тативното истражување почнаа да омекнуваат. Некол-
експлоатација и била некомпатибилна со феминистич- ку автори признаваат дека улогата на квантитативното
истражување е остварлива и прифатлива, посебно кога никој нема направено истражување во минатото, кван-
тоа се употребува заедно со квалитативното истражу- титативната стратегија може тешко да се употреби, би-
вање (Jayaratne and Stewart, 1991; Oakley, 1998). Ова дејќи не постои бројна претходна литература од која би
прашање ќе продолжи да се разгледува во 17-тото, 26- се извлекле насоки. Во тој случај, може да се претпочита
тото и 27-мото поглавје. еден понагласено истражувачки став, и, во тој поглед,
Постојат различни ставови за вредностите и за квалитативното истражување може подобро да ги за-
вредносната неутралност. Сè помал е бројот на авто- доволи потребите на истражувачот, бидејќи обично е
ри што отворено се приклонуваат кон гледиштето де- поповрзано со генерирање отколку со проверување
ка принципот на објективност може повеќе да се ко- на теоријата (видете ја табелата 2.1.) и со релативно не-
ристи сега отколку во минатото. Понекогаш се чини структуриран пристап кон истражувачкиот процес (ви-
дека квантитативните истражувачи пишуваат на начин дете го 17-тото поглавје). Една друга димензија може
што упатува кон една атмосфера на објективност (Mies, да се поврзе со карактерот на темата и на луѓето што
1993), но ние едноставно не знаеме до која мера тие се истражуваат. На пример, доколку истражувачот тре-
се приклонуваат кон ваквиот став. Денес постои по- ба да работи со индивидуи или групи инволвирани во
голема свесност за ограничувањата на објективноста, незаконски активности, како што е групното насилство
така што некои многу доверливи, да не речеме наив- (Patrick, 1973), растурањето на дрога (P. A. Adler, 1985)
ни изјави за предметот, како онаа на Диркем, паднаа во или длабоко прикриениот подземен свет на нелегална
немилост. Друг начин на којшто вредностите стануваат трговија со човечки органи (Scheper-Hughes, 2004),
релевантни за изведувањето на општественото истра- малку е веројатно дека со анкета ќе се стекне довер-
жување е преку придржување до етичките принципи бата на оние што се предмет на истражување или ќе се
или стандарди. Разгледувањето на ова прашање ќе воспостави нужната блискост со нив. Всушност, идејата
продолжи во шестото поглавје. за реализирање на анкетно истражување во ваквите
контексти или на овие испитаници, пред сè, изгледа
Практични размислувања смешно. Затоа, не е за изненадување што истражува-
чите во овие области претендираат да употребат ква-
Не би требало да ја запоставиме ниту важноста и
литативна истражувачка стратегија, каде што постои
значењето на практичните прашања за одлуките за
можност да се стекне довербата на испитаниците на
тоа како треба да се изведува општественото истражу-
истражувањето или дури и во некои случаи без да
вање. Постои одреден број различни димензии на ова
го откријат својот идентитет како истражувачи, туку
прашање. Како прво, изборот на истражувачка стра-
само етичките дилеми; за ова се расправа во шестото
тегија, нацрт или метод треба да се усогласи со специ-
поглавје. Наспроти ова, изгледа неверојатно дека хипо-
фичното истражувачко прашање на коешто се работи.
тезата во истражувањето опишано во Истражувањето
Ако сме заинтересирани да ја откриеме релативната
во фокус 2.4. била тестирана со еден квалитативен ме-
важност на одреден број различни причини за една
тод како што е набљудување со учество.
општествена појава, сосема е веројатно дека кванти-
Иако практичните размислувања може да изгле-
тативната стратегија ќе ги задоволи нашите потреби,
даат некако банални и неинтересни во споредба со
бидејќи, како што е прикажано во седмото поглавје,
возвишеното царство во коешто се сместени философ-
проценката на причината е една од нејзините најважни
ските дебати што ги избегнуваат ваквите дискусии за
особини. Од друга страна, ако сме заинтересирани за
епистемологијата и онтологијата, сепак тие се важни.
погледите на светот од страна на припадниците на
Целото општествено истражување претставува усогла-
одредена општествена група, токму една квалитатив-
сување на идеалното со можното. Поради тоа, ќе има
на истражувачка стратегија, којашто е чувствителна за
многу случаи во кои карактерот на темата или на пред-
тоа како учесниците го интерпретираат општествениот
метот на едно истражување и ограничувањата на еден
свет, може да биде насоката што треба да ја избереме.
истражувач во голема мерка влијаат врз одлуките за
Ако еден истражувач се интересира за тема за којашто
тоа како најдобро да се постапи.
Практично размислување за изборот на истражувачки метод
Еден од факторите што влијаеле Ребека Барнс да избере полуструктурирано интервју за своето
проучување на насилството во женските истополови интимни врски било тоа што таа сметала дека те-
мата е многу чувствителна и дека поради тоа постои потреба да ги набљудува емоционалните реакции
на интервјуираните. Таа пишува:
„Со оглед на чувствителноста на истражувачкото прашање, чувствував дека се најсоодветни
полуструктурираните длабински интервјуа. Ова ми даде можност искажувањето за сопственото зло-
употребување да го извлечам од жените во едно такво опкружување во коешто можев да ги набљуду-
вам нивните емоционални реакции на интервјуто и да дадам сè од себе за да се минимализира каква
било болка или друго негативно чувство што би било резултат на нивното учество во истражувањето“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
Resource Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
• Квантитативното и квалитативното истражување конституираат различни пристапи кон општестве-
ното истражување и повлекуваат со себе важни епистемолошки и онтолошки размислувања.
• Теоријата може да се опише како нешто што му претходи на истражувањето (како во квантитативното
истражување) или како нешто што произлегува од него (како во квалитативното истражување).
• Епистемолошките размислувања значително влијаат врз одредувањето на истражувачка стратегија.
Во голема мера, тие се концентрираат околу пожелноста да се употреби научниот модел на природ-
ните науки (конкретно позитивизмот) наспроти интерпретативизмот.
• Онтолошките размислувања за објективизмот наспроти конструкционизмот, исто така, претставуваат
важни димензии на контрастот квантитативно/квалитативно.
• Во различни периоди, вредностите можат да влијаат врз истражувачкиот процес.
• Исто така, важни фактори за донесување одлуки за истражувачкиот метод се практичните размислу-
вања.
• Феминистички ориентираните истражувачи претежно преферираат квалитативен пристап, иако по-
стојат одредени докази за промена на гледиштето во врска со ова.
• Кога би морале да реализирате некое општествено истражување, која би била темата и кои би биле
факторите што би извршиле влијание врз вашиот избор? Колку беше важно повикувањето на тео-
ријата во вашето определување?
• Со ваши сопствени примери, во кратки црти објаснете ја разликата помеѓу големата теорија и тео-
ријата од среден обем.
• Кои се разликите помеѓу индуктивната и дедуктивната теорија и зошто е важна таа дистинкција?
епистемолошки размислувања
• Што се подразбира под секој од овие термини: позитивизам, реализам и интерпретативизам? Зошто
е важно да се разбере секој од овие термини?
• Кои се импликациите на епистемолошките размислувања врз истражувачката практика?
онтолошки размислувања
• Кои се главните разлики помеѓу епистемолошките и онтолошките размислувања?
• Што се подразбира под поимите објективизам и конструкционизам?
• Кои теоретски идеи особено помогнале да се зголеми интересот за квалитативното истражување?
истражувачка стратегија: квантитативно и квалитативно истражување
• Накусо објаснете ги главните разлики помеѓу квантитативното и квалитативното истражување во
смисла на: односот помеѓу теоријата и податоците, епистемолошките размислувања и онтолошките
размислувања.
• До кој степен квантитативното истражување се користи само за проверување на теориите, а квали-
тативното истражување – за генерирање теории?
влијанија врз водењето на општественото истражување
• Кои се главните влијанија врз општественото истражување?
Онлајн центар за ресурси (Online Resource Centre) на

Посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online Resource Centre) со прилози за оваа книга за да го збо-
гатите вашето разбирање за стратегиите на општественото истражување. Консултирајте го веб-
линкот, тестирајте се користејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори и стекнете дополнител-
ни упатства и инспирација од Студенските истражувачки алатки (Student Reseacher`s Toolkit).
3
НАЦРТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ
Вовед 45
Критериуми за општествено истражување 46
Поврзаност со истражувачката стратегија 48
Нацрти за истражување 50
Нацрт за експеримент 50
Нацрт за пресечно истражување 59
Нацрт за лонгитудинално истражување 63
Нацрт за проучување на случај 66
Компаративен нацрт 72
Поврзување на истражувачката стратегија со истражувачкиот нацрт 76
НАЦРТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ 45

Фокусирајќи се врз различните видови нацрти за истражување, нашето внимание го насочуваме
кон различните рамки за собирање и анализирање на податоците. Нацртот за истражување се однесува
на критериумите што се употребуваат кога се проценува општественото истражување. Тој е, според тоа,
рамка за генерирање на докази што се приспособени и кон одредена низа на критериуми и кон истра-
жувачкото прашање за коешто се интересира истражувачот. Ова поглавје е структурирано на следниов
начин:
• Сигурноста, повторувањето и валидноста се опишуваат како критериуми за проценување на квали-
тетот на општественото истражување. За последниов критериум е потребно да се направи проценка
во однос на неколкуте критериуми опфатени во ова поглавје: валидностa на мерењето, интерната
валидност, екстерната валидност и еколошката валидност.
• Се проверуваат укажувањата дека ваквите критериуми главно се релевантни за квантитативното
истражување, како и наводот дека во врска со квалитативното истражување треба да се користи ед-
на поинаква низа на критериуми. За оваа алтернативна низа на критериуми, коишто се однесуваат на
проблемот на веродостојноста, е даден краток преглед.
• Потоа накратко се изложени пет значајни нацрти за истражување:
o Експериментален и на него сличните нацрти (како што е квазиекспериментот);
o Нацрт за пресечно истражување, чијшто најчест облик е анкетното истражување;
o Лонгитудинален нацрт и неговите различни облици, како што се панел-проучувањето и ко-
хортното проучување;
o Нацрт за проучување на случај;
o Нацрт за компаративно проучување.
• Секој нацрт за истражување се разгледува во однос на критериумите за евалуирање на истражувач-
ките резултати.
Вовед
Во претходното поглавје поимот истражувачка води применувањето на истражувачкиот метод и ана-

стратегија се претставува како една општа ориента- лизата на добиените податоци. Двата поими често се
ција кон општественото истражување. Специфичниот мешаат. На пример, еден од нацртите за истражување,
контекст за неговото претставување била разликата којшто ќе се обработи во ова поглавје – проучување на
меѓу квантитативното и квалитативното истражување случај, често се нарекува метод. Како што ќе видиме,
како различни стратегии. Сепак, донесувањето на од- проучувањето на случај бара детално истражување на
лука да се прифати една или друга стратегија нема да еден специфичен случај, којшто може да биде една за-
биде доволно за да се реализира целото истражување. едница, организација или личност. Но, штом ќе се од-
Ќе мора да се донесат две други клучни одлуки (заед- бере еден случај, потребен е истражувачки метод или
но со мноштво тактички одлуки за начинот на којшто истражувачки методи за собирање податоци. Со тоа
истражувањето ќе се изведува и начинот на којшто ќе што ќе се одбере една организација и ќе се одлучи да
се анализираат податоците). Овие одлуки се однесува- се проучува интензивно, нема да се обезбедат и пода-
ат на изборот на нацрт за истражување и на истра- тоците. Дали набљудувате? Дали правите интервјуа?
жувачки метод. На прв поглед овие два поими се чини Дали прегледувате документи? Дали употребувате пра-
како да означуваат нешто што е исто, но од пресудно шалници? Вие, всушност, можете да користите кој било
значење е да се направи разлика помеѓу нив (видете ги од овие методи или пак можете да ги користите сите
клучните концепти 3.1. и 3.2.). заедно, но пресуден е фактот дека избирањето на при-
Истражувачките методи можат да се поврзуваат стап за проучувањето на случај нема само по себе да ви
со различните типови на нацрти за истражување. На- обезбеди и податоци.
цртот за истражување претставува структура што го
46 НАЦРТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ

Што е нацрт за истражување?
Нацртот за истражување обезбедува рамка за собирање и за анализа на податоци. Изборот
на нацртот за истражување ги одразува одлуките за приоритет што им се даваат на одреден број ди-
мензии на истражувачкиот процес. Тие ја вклучуваат важноста што им се припишува на:
• Изразувањето на каузалните врски помеѓу варијаблите;

• Генерализирањето на поголеми групи индивидуи од оние што, всушност, се дел од истражувањето;
• Разбирањето на однесувањето и значењето на тоа однесување во неговиот специфичен општествен
контекст;
• Темпоралната проценка (односно напредувањето) на општествените феномени и нивната заемна
поврзаност.
клучен концепт 3.2.

Што е истражувачки метод?
Истражувачкиот метод е едноставно техника за собирање податоци. Тој може да опфати
еден посебен инструмент, како што е прашалник за самостојно пополнување или листа на
прашања за структурирано интервју или набљудување со учество, според кој истражувачот
ги слуша и ги набљудува другите.
Во ова поглавје ќе се разгледуваат пет раз- истражување. Сепак, пред да започнеме со прашање-
лични нацрти за истражување: нацрт за експеримент то за карактерот на овие нацрти и за разликите помеѓу
и неговите варијанти, вклучувајќи ги квазиекспери- нив, би било корисно да се разгледаат одредени пра-
ментите; нацрт за пресечно истражување или нацрт шања што во општественото истражување постојано се
за анкета; нацрт за лонгитудинално истражување; на- појавуваат и се испреплетуваат во некои од овие нацр-
црт за проучување на случај и нацрт за компаративно ти или во сите.
критериуми за општествено истражување
Трите најважни критериуми за проценка на оп- Сигурноста посебно се поврзува со квантитативно-

штественото истражување се: сигурност, повторува- то истражување. Квантитативниот истражувач веро-
ње и валидност. Секој од овие поими ќе се обрабо- јатно ќе биде заинтересиран за прашањето дали ед-
тува многу подетално во понатамошните глави, но во на мерка е стабилна или не. На крајот на краиштата,
меѓувреме може да биде од полза за една поприлично доколку би утврдиле дека тестовите на интелигенција
основна разработка. (IQ), чијашто намена е да бидат мерила за интелиген-
ција, се флуктуирачки, односно дека вредностите за
сигурност интелигенцијата на луѓето добиени со две или повеќе
тестирања често покажуваат екстремни разлики, тогаш
Сигурноста се однесува на прашањето дали резул-
нивната мерливост би била доведена во прашање. Би
татите од една студија се повторливи. Поимот обично
ги сметале за несигурни – не би можеле да имаме до-
се употребува во однос на прашањето дали мерилата
верба во нивната постојаност.
што се конструирани за концептите во општествените
науки (како што се сиромаштијата, деквалификацијата, Повторување
расните предрасуди, религиозната ортодоксија) се
доследни. Во седмото поглавје подетално ќе се освр- Поимот сигурност е многу близок до еден друг кри-
неме на идејата за сигурност, особено врз различните териум на истражувањето – повторувањето, и уште
начини на коишто таа може да се концептуализира. поспецифично, повторливоста. Понекогаш се случува
истражувачите да одлучат да ги повторат откритијата
на другите. Може да постојат мноштво различни при- мерилата навистина ги претставуваат концептите
чини за тоа, како што е чувството дека оригиналните што треба да ги означуваат. Доколку не ги претста-
резултати не одговараат на други докази што се реле- вуваат, тогаш ќе бидат доведени во прашање заклу-
вантни за доменот што се истражува. За да се реализи- чоците од проучувањето. Треба да се разбере дека
ра повторувањето, проучувањето мора да може да се валидноста на мерењето се однесува на сигурноста
повтори – тоа мора да биде повторливо. Ова е многу на резултатите: ако едно мерило на еден концепт
очигледна поента: доколку истражувачот не ги опише е непостојано, така што тоа флуктуира, затоа е и
своите постапки многу детално, повторувањето е не- непрецизно, тоа едноставно не може да понуди ва-
возможно. Исто така, за да ја процениме сигурноста лидно мерење на концептот за којшто станува збор.
на резултатите од едно мерење на даден концепт, по- Со други зборови, проценката на валидноста на ме-
стапките што го сочинуваат тоа мерење мора да бидат рењето однапред претпоставува дека едно мерило
такви што ќе може некој друг да ги повтори. Иронично е прецизно. Доколку едно мерило е непрецизно со
е тоа што повторувањето во општественото истражу- тоа што не дава стабилни вредности на мерењето
вање е невообичаено. Всушност, веројатно поблиску за основниот концепт, тоа не може да биде валид-
до вистината е да се каже дека е прилично ретко. Ко- но, бидејќи валидното мерило го одразува концеп-
га Буравој (Burawoy, 1979) открил дека сосема случајно тот што треба да го мери.
истражувањето што го водел по пат на проучување на • Интерна валидност. Интерната валидност глав-
случај во една фабрика во Соединетите Американски но се однесува на прашањето за каузалитет,
Држави веќе три децении порано го спровел еден друг прашање со коешто подетално ќе се позанимава-
истражувач (Donald Roy), тој размислувал на своето ме во седмото поглавје. Интерната валидност се
сопствено истражување да му пристапи како на повто- однесува на прашањето дали е издржан заклучо-
рување. Сепак, лошиот статус на повторувањето во ака- кот што вклучува каузална поврзаност помеѓу две
демскиот свет го убедиле да ја отфрли оваа опција. Тој или повеќе варијабли. Ако наведуваме дека x ја
пишува: „Јас знаев дека повторувањето на студијата на причинува y, дали можеме да бидеме сигурни дека
Рој нема да ми донесе дисертација, а да не спомнувам токму x е причина за варијацијата кај y, а не нешто
работа…, [Во] академските кругови се наградува ор- друго што произведува очигледен каузален однос?
игиналноста, а не повторувањето!“ (Burawoy, 2003: 650). Во студијата анализирана во Истражувањето во фо-
Меѓутоа, својството на истражувањето да биде повтор- кус 2.4. се цитираат авторите што заклучуваат де-
ливо – повторливоста – високо ја вреднуваат многу оп- ка „религиозната средина на една нација најмногу
штествени истражувачи во рамките на квантитативната влијае врз верувањата на нејзините граѓани“ (Kelley
истражувачка традиција. Видете во Истражувањето во and De Graaf, 1997: 654). Внатрешната валидност го
фокус 7.7. пример за повторување на студија. загатнува прашањето: дали можеме да бидеме си-
гурни дека религиозноста на нацијата навистина
Валидност го причинува варирањето во религиозната ори-
Следен и, на многу начини, најважен критериум во ентација и дека оваа, очигледно каузална врска, е
истражувањето е валидноста. Валидноста се однесу- автентична, а не произведена од нешто друго. При
ва на интегритетот на заклучоците што се генерираат дискутирањето за прашањата за каузалноста, воо-
од едно истражување. Како што ќе постапиме со кри- бичаено е факторот што има каузално влијание да
териумот на сигурност, така и поимот валидност ќе го се нарекува независна варијабла, а ефектот да се
разгледуваме подетално во натамошните поглавја, но нарекува зависна варијабла (видете го и Клучни-
во меѓувреме е важно да се знаат главните типови на от концепт 3.3.). Во случајот со истражувањето на
валидност што се вообичаено препознатливи: Кели и Де Граф, „религиознoто опкружување на ед-
• Валидност на мерењето. Валидноста на на нација“ била независна варијабла, а религиоз-
мерењето првенствено се применува за кванти- ното верување било зависната варијабла. Според
тативното истражување и при потрагата по мерила тоа, интерната валидност го загатнува прашањето:
за концептите на општествените науки. Валидно- колку можеме да бидеме сигурни дека независна-
ста на мерењето, исто така, често ја нарекуваме та варијабла навистина е барем делумно одговор-
валидност на конструктот. Во суштина, таа се на за варијацијата што била утврдена кај зависната
однесува на прашањето дали едно мерило што се варијабла.
конструира за мерење на еден концепт нависти- • Екстерна валидност. Екстерната валидност се
на го одразува концептот што треба да го означи. однесува на прашањето дали резултатите од едно
Дали тестот за мерење на интелигенција нависти- проучување можат да се генерализираат и надвор
на ги мери варијациите на интелигенцијата? До- од посебниот истражувачки контекст. Во истра-
колку ја земеме предвид студијата прикажана во жувањето на Пуртинга и коавторите (Poortinga
Истражувањето во фокус 2.4., тогаш постојат три et al., 2004) за болеста шап и лигавка, коешто
концепти што треба да се мерат за да се тестираат беше опишано во Истражувањето во фокус 2.8.,
хипотезите: националната религиозност, религиоз- податоците биле собрани од 229 испитаници од
ната ортодоксност и религиозната ориентација на Бјуд и 244 испитаници од Норвич. Може ли нивните
семејството. Потоа се поставува прашањето дали заклучоци

Што е варијабла?
Варијабла е едноставно атрибут според којшто случаите варираат. Случаите, очигледно, мо-
жат да бидат луѓе, но тие, исто така, може да вклучуваат нешта како што се: домаќинства, градо-
ви, организации, училишта и нации. Доколку еден атрибут не варира, тогаш тој е константа. До-
колку сите производни организации би имале ист сооднос на машки и женски менаџери, овој
атрибут на ваквите организации би била константа, а не варијабла. Општествените истражува-
чи ретко се интересираат за константите. Вообичаено е да се прави разлика помеѓу различните
типови на варијабли. Најосновната разлика е онаа помеѓу независните и зависните варијаб-
ли. Првите се верува дека имаат каузално влијание врз вторите. Покрај тоа, важно е разликата
меѓу варијаблите да се прави – дали е независна или зависна – во поглед на нивните мерни
својства. Ова е важно прашање во контекст на анализата на квантитативни податоци. Во 15-тото
поглавје се прави разлика меѓу следниве типови на варијабли: интервални/размерски вари-
јабли; ординални варијабли; номинални варијабли и дихотомни варијабли. Видете го об-
јаснението на овие главни типови на 335-тата страница и нивниот краток опис во табелата 15.1.
за ставовите за справување со епидемијата да се ге- лизирани на други примероци што се добиени од

нерализираат надвор од овие групи испитаници? Со истиот прашалник. Сепак, неприродноста на фа-
други зборови, доколку истражувањето не е екстер- ктот дека треба да се одговара на прашалник може
но валидно, утврдените ставови ќе важат само за 473 да значи дека наодите имаат ограничена еколошка
испитаници. Ако е екстерно валидно, би очекувале валидност.
утврдените ставови на испитаниците да важат како
ставови на најголемиот дел од популацијата во овие Поврзаност со истражувачката
два града во времето на избивањето на епидемијата. стратегија
Токму во овој контекст станува круцијално прашањето
како се селектираат испитаниците што ќе учествуваат Една одлика што паѓа в очи во врска со најго-
во истражувањето. Ова е една од главните причини лемиот дел од досегашната дискусија е што изгледа
зошто квантитативните истражувачи толку многу сака- дека таа е повеќе насочена кон квантитативното откол-
ат да генерираат репрезентативни примероци (видете ку кон квалитативното истражување. И сигурноста на
го осмото поглавје). резултатите и валидноста на мерењето во суштина
• Еколошка валидност. Еколошката валидност се се однесуваат на адекватноста на мерките што се нај-
однесува на прашањето дали научните наоди на очигледно предмет на интерес во квантитативното
општественото истражување се применливи во се- истражување. Интерната валидност се однесува на
којдневните природни општествени опкружувања апсолутноста на откритијата што определуваат една ка-
во кои се наоѓаат луѓето. Како што вели Сикурел узална поврзаност, прашање што најчесто е предмет на
(Cicourel, 1982: 15): „Дали нашите инструменти мо- интерес на квантитативните истражувачи. Екстерната
жат да ги опфатат секојдневните животни услови, валидност може да биде релевантна за квалитативното
мислења, вредности, ставови и базата на знае- истражување, но целото прашање за репрезентатив-
ње на оние што ги проучуваме токму онака ка- носта на испитаниците на кои се однесува предметот
ко што всушност и постојат во нивното природно на истражување има поочигледна примена во областа
окружување?“ Овој критериум се однесува на на квантитативното истражување поради преокупаци-
прашањето дали со општественото истражување јата со постапките на примерочење што ја максимизи-
понекогаш се продуцираат наоди што можат да раат можноста за генерирање репрезентативен приме-
бидат технички валидни, но да имаат многу малку рок. Прашањето за еколошката валидност се однесува
заедничко со она што се случува во секојдневниот на природноста на истражувачкиот пристап и се чини
живот на луѓето. Ако истражувачките наоди се еко- дека е значително релевантна и за квалитативното и за
лошки невалидни, тогаш тие се во одредена смисла квантитативното истражување.
артефакти од арсеналот на собраните податоци Некои автори се обиделе да ги применат концеп-
и аналитичките алатки на општествениот научник. тите на сигурност и валидност врз квалитативното
Колку повеќе општествениот научник интервенира истражување (на пр. Лекомт и Гец (LeCompte и Goetz,
во реалните ситуации или создава ситуации, како 1982), Кирк и Милер (Kirk и Miller, 1986), Перакила
што е лабораторија или дури и специјален простор (Peräkylä, 1997)), но други тврдат дека тоа што овие по-
за изведување интервјуа толку е поверојатно дека ими се втемелени во квантитативното истражување
наодите ќе бидат еколошки невалидни. Наодите до- ги прави неприменливи или несоодветни за квали-
биени од студијата што користи прашалници можат тативното истражување. Авторите како што се Кирк и
да имаат: а) валидност на мерењето и разумно ни- Милер (Kirk and Miller, 1986) ги примениле концептите
во на интерна валидност и б) екстерна валидност, на валидност и сигурност врз квалитативното истра-
во смисла дека откритијата можат да бидат генера- жување, но донекаде ја смениле смислата во којашто
тие ги користат поимите. Некои истражувачи што применуваат во други временски контексти.
практикуваат квалитативно истражување понекогаш • Потврдливост – претставува двојник на објектив-
предлагаат проучувањата што ги прават да се процену- носта – т.е. дали истражувачот дозволил неговите
ваат или да се евалуираат во согласност со поинакви лични вредности да му се наметнат во голема мера.
критериуми од оние што се користат за квантитатив- На овие критериуми ќе се навратиме во 17-тото
ното истражување. Линколн и Губа (Lincoln and Guba, поглавје.
1985) предлагаат да се бараат алтернативни поими и Хамерсли (Hammersley, 1992а) зазема еден вид
начини на проценување на квалитативното истражува- на средишна позиција. Всушност, иако ја предлага
ње. На пример, тие ја предлагаат сигурноста како кри- валидноста како важен критериум (во смисла дека
териум за тоа колку е добро едно квалитативно истра- еден емпириски опис мора да биде убедлив и веро-
жување. Секој аспект на доверливост има свој двојник достоен и треба да го земе предвид обемот и видот
во критериумите на квантитативното истражување. на употребените докази за еден опис), тој, исто така,
• Веродостојност – претставува двојник на интерна- ја предлага и релевантноста како критериум. Реле-
та валидност – т.е. колку може да им се верува на вантноста се проценува од гледна точка на важноста
наодите;. на темата во полето на истражување или на придоне-
• Преносливост – претставува двојник на екстерната сот што го дава во литературата за тоа поле. Дебатата
валидност – т.е. дали откритијата се однесуваат и на околу овие различни гледишта мора да е поврзана
други контексти. за различните цели, кои, според многу истражувачи
• Постојаност – претставува двојник на сигурноста што се занимаваат со квалитативни истражувања, се
на резултатите – т.е. дали е можно наодите да се дистинктивни за нивниот истражувачки занает.

Што е натурализам?
Натурализмот (naturalism) претставува интересен и, за среќа, редок пример на поим што не
само што има различни значења туку има и значења што всушност можат да бидат контрадиктор-
ни. Може да се утврдат три различни значења:
• Натурализам значи став кон сите предмети на истражувањето – без разлика дали во при-
родните или во општествените науки – како да припаѓаат на иста сфера и пос ледователна
посветеност на принципите на научниот метод на природните науки. Ова значење, коешто
има очигледни сличности со позитивизмот, укажува дека сите ентитети припаѓаат на ист ред
на нештата, така што не постои суштинска разлика меѓу предметите на природните и на оп-
штествените науки (Williams, 2000). За многу натуралисти, овој принцип подразбира дека не
би требало да постои разлика помеѓу природните и општествените науки во поглед на начи-
ните на кои тие ги проучуваат феномените. Оваа верзија на натурализмот всушност заговара
постоење на единство меѓу предметите на природните и на општествените науки и дека пора-
ди тоа нема причина општествените научници да не ги употребуваат пристапите на научници-
те од природните науки.
• Натурализам значи да се биде верен на природата на феноменот што се истражува. Спо-
ред Маца, натурализмот е „философски поглед што тежнее да остане верен на природата на
феноменот што се проучува“ и „бара верност кон природниот свет“ (Matza, 1969: 5, 8). Ова
значење на поимот претставува обединување на елементите на една интерпретативистичка
епистемологија и конструкционистичка онтологија што се разгледуваа во второто поглавје. Се
смета дека натурализмот верува дека луѓето му припишуваат значење на однесувањето и дека
тие повеќе се креатори на својата општествена реалност отколку пасивни објекти.
• Натурализам е стил на истражување што тежнее да го сведе на минимум продирањето на
неприродни методи за собирање податоци. Ова значење подразбира дека општествениот
свет би требало најмалку можно да се наруши кога се истражува (Hammersley and Atkinson,
1995: 6).
Второто и третото значење значително се преклопуваат, односно лесно може да се претстави
дека за да се изведе натуралистичко истражување во втората смисла, ќе биде потребен истра-
жувачки пристап што ги прифатил натуралистичките принципи во третата смисла. И второто и
третото значење се некомпатибилни, па дури и спротивни на првото значење. Авторите што се
потпираат врз интерпретатиивистичката епистемологија, натурализмот во првото значење го
гледаат како да не е веродостоен за општествениот свет, точно поради тоа што тој тврди дека не
постојат разлики помеѓу луѓето и предметите на природните науки; оттаму тој ја игнорира способ-
носта на луѓето да го интерпретираат општествениот свет и да бидат негови активни творци, и во
своето претпочитање да ги применува методите на природните науки, тој, всушност, употребува
неприродни методи за собирање податоци. Кога авторите се карактеризираат како антинатура-
листи, секогаш првото од трите значења е она од коешто всушност сметале да се оградат и да му
се спротивстават.
За дистинктивните особини на квалитативното жен дел во собирањето податоци, но понекогаш се

истражување ќе се зборува во понатамошните поглавја. наведува дека е применлива и во истражувањето со
Сепак би требало да се има на ум дека еден од прет- интервју, типично за истражувачите што се занимаваат
ходно наведените критериуми – еколошката валид- со квалитативни истражувања – пристап што е помалку
ност – може да бил формулиран пред сè во контекстот насочувачки од оној во квантитативното истражување
на квантитативното истражување, но во суштина тој е (видете го примерот во Истражувањето во фокус 2.4.).
една карактеристика што прилично добро покажува Можеме да очекуваме дека голем дел од квалитатив-
како напредува квалитативното истражување. Ква- ните истражувања ќе имаат поголема еколошка валид-
литативното истражување честопати вклучува еден ност од квантитативните истражувања.
натуралистички став (видете во Клучен концепт 3.4.). Општо земено, овие прашања во општественото
Ова значи дека истражувачот настојува да собере по- истражување се презентирани поради тоа што дел од
датоци во средини и во ситуации што настануваат при- нив ќе се појават во контекстот на анализирањето на
родно, наспроти фабрикуваните, вештачки ситуации нацртите за истражување во следниот дел, но на пове-
и средини. Оваа карактеристика веројатно е особено ќе начини тие претставуваат и базични размислувања
поволна за примена во етнографското истражување за некои од прашањата што ќе се истражуваат. На нив
во коешто набљудувањето со учество претставува ва- ќе се навратиме понатаму во книгата.
нацрти за истражување
Во оваа расправа за нацртите за истражување ќе ментални групи од кои секоја претставува различен
се разгледуваат пет различни типови: нацрт за експе- вид или ниво на независната варијабла. Токму тогаш
римент, нацрт за пресечно истражување или нацрт за ќе може да се одреди во која мера разликите помеѓу
анкета, лонгитудинален нацрт, нацрт за проучување на групите се одговорни за варирањето на нивото на за-
случај и нацрт за компаративно истражување. Варија- висната варијабла. Потоа, се применува манипулација
циите на овие нацрти ќе се разгледуваат во нивните по пат на интервенирање во дадена ситуација за да се
релевантни потточки. определи колкаво е влијанието на таа манипулација
врз испитаниците. Сепак, огромен број независни ва-
нацрт за експеримент ријабли со коишто општествените истражувачи се
занимаваат, не можат да се манипулираат. Доколку
Експериментите се прилично невообичаени во предмет на нашето интересирање би било влијанието
социологијата, но се користат во сродните области, ка- на полот врз работните искуства, ние не би можеле да
ко што се социјалната психологија и организациските манипулираме со полот, па на испитаниците да им го
науки, додека пак истражувачите на социјалната поли- менуваме полот – сега во машки, а потоа во женски.
тика ги користат понекогаш со цел да го проценат вли- Ако пак предмет на нашето интересирање би било
јанието на новите реформи или политики. Тогаш, зошто влијанието што го имаат варијациите во општествените
воопшто да се мачиме и нацртите за експериментите класи врз општествените и политичките ставови или
да ги претставуваме во контекстот на една книга за оп- врз здравјето, невозможно би било да ги распределу-
штествено истражување? Настрана од фактот дека по- ваме испитаниците во различни општествени класни
некогаш се користат, главната причина е дека еден ви- групи. Како и со огромниот број вакви варијабли и ни-
стински експеримент често се користи како критериум воата на општественото проектирање, што би требало
по којшто се проценува неексперименталното истра- да се земат предвид, излегуваат надвор од доменот на
жување. Експерименталното истражување честопати некакво сериозно размислување.
се посочува како критериум, бидејќи значително ја Пред да преминеме на поцелосна дискусија за на-
зголемува довербата во отпорноста на отстапувања и цртот на експериментотот, важно е да се претстави
веродостојноста на откритијата за каузалитет. Со други основната дистинкција помеѓу лабораторискиот и
зборови, вистинските експерименти имаат тенденција теренскиот експеримент. Како што покажува само-
да имаат висока интерна валидност. то име, лабораторискиот експеримент се изведува во
лабораторија или во една планирана ситуација, доде-
манипулирање ка теренските експерименти се одвиваат во реалните
животни средини, како што се училници и организации
Ако експериментите се толку успешни во овој ас- или ситуации што резултирале од имплементирање на
пект, тогаш зошто општествените научници не ги кори- реформи или на нови политики. Токму за експеримен-
стат во поголема мера? Причината е едноставна: со цел тите од вториот тип најголема е веројатноста да се во
да се изведе вистински експеримент, неопходно е да се допир со областите што се од интерес за општестве-
манипулира со независната варијабла за да се одреди ните истражувачи. За да се илустрира природата на
дали таа, во суштина, влијае врз зависната варијабла. манипулацијата и идејата за теренски експеримент, во
Испитаниците во експериментот веројатно ќе бидат Истражувањето во фокус 3.1. се опишува еден многу
распоредени во една од две или повеќе експери- познат дел од едно експериментално истражување.

Теренски експеримент
Како дел од една програма за истражување на влијанието на сугестивните предвидувања (на при-
мер кога нечии уверувања или очекувања за некој друг влијаат врз начиниот на однесување на втори-
от), Розентал и Џејкобсон (Rosenthal and Jacobson, 1968) направиле истражување за тоа дали очекува-
њата на наставниците за способностите на нивните ученици, всушност, влијаат врз успехот на ученици-
те што го покажуваат на училиште. Истражувањето било направено во САД, во место населено со луѓе
од пониска класа, каде што голем број од децата потекнувале од малцинските групи. Во пролетта 1964
година сите ученици пополниле тест што бил опишан како средство за идентификување на надежни –
односно ученици што веројатно би се истакнале во учењето. На почетокот на следната учебна година
сите наставници биле известени за имињата на учениците што биле идентификувани како надежни.
Всушност, 20% од учениците биле идентификувани како надежни. Меѓутоа, учениците биле тестирани
со конвенционален тест за интелигенција, а т.н. надежни ученици биле селектирани по пат на случаен
избор. Истото тестирање било повторно спроведено осум месеци по првото. Тогаш веќе истражувачи-
те можеле да ги споредат разликите помеѓу надежните и другите ученици во смисла на промените во
различните мерења на успехот што го покажувале на училиште, како што се: постигнатите вредности
на тестовите за интелигенција, способноста за читање и интелектуалната љубопитност. Бидејќи немало
докази дека постоела каква било разлика на способноста помеѓу надежните и другите ученици, инди-
кациите дека надежните, всушност, се разликувале од своите соученици можеле да му се припишат на
фактот што наставниците биле наведени да очекуваат дека првите ќе постигнат подобар успех од втори-
те. Резултатите покажале дека вакви разлики всушност постоеле, но дека разликите помеѓу надежните
ученици и нивните соученици главно се концентрирале во првите две или три години од школувањето.
Со други зборови, доказот за ефектот од очекувањата на наставниците бил парцијален. Меѓутоа, ова
претставува влијателен експеримент, бидејќи општо се верува дека обезбедува цврст доказ за ефектот
на очекувањето на наставникот. За корисен краток преглед на некои од последователните студии и
размислувања за студијата на Розентал и Џејкобсон видете кај Хамерсли (Hammersley, 2011: 106–109).
класичен експериментален нацрт биле сигурни дека тоа би се должело само на експери-
менталната манипулација.
Истражувањето во фокус 3.1. опфаќа најголем Со цел да се долови суштината на овој нацрт, ќе се
број од суштинските особини на она што е познато примени следново едноставно обележување:
како класичен експериментален нацрт, кој исто така (Наб) Набљудувањето што се прави во однос на за-
честопати се нарекува експеримент со случаен избор висната варијабла; може да има две или по-
на испитаници или контролирано експериментално веќе набљудувања, како што се вредностите
испитување со случаен избор – КИСИ (randomized постигнати на тестсовите за интелигенција и
controlled trial – RCT). Се формираат две групи, а тоа оценките за читање пред (преттест) и по
е она што ја формира експерименталната манипула- (посттест) експерименталната манипулација.
ција и оттука независната варијабла – во овој случај,
очекувањата на наставниците. Надежните ученици го (Експ) Експериментален третман (независна варијаб-
сочинуваат она што е познато како експериментална ла), како што е создавањето на очекувањата
група или третирана група, а другите ученици сочину- на наставниците. Нема Експ означува отсуство
ваат една контролна група. Експерименталната група на експериментален третман и го претставува
добива експериментален третман – очекувањата на искуството на контролната група.
наставниците – а контролната група не добива експе- Т Тајмингот (одбирање на времето) за
риментален третман. Зависната варијабла – успехот на набљудувањата на зависната варијабла, како
ученикот – се мери пред и по експерименталната ма- што е тајмингот на употреба на тестот за инте-
нипулација, така што може да се направи анализа пред лигенција (IQ).
и по тестирањето (видете во приказот 3.1.). И згора на
тоа, надежните и ненадежните биле распоредувани класичниот експериментален на-
во своите поединечни групи по пат на случаен избор. црт и валидноста
Токму поради случајното распоредување на учени-
ците во експерименталната и во контролната група, Што е целта на контролната група? Сигурно е дека
истражувачите можеле да бидат сигурни дека единст- она што им се случува на надежните ученици (експери-
вената разлика помеѓу двете групи бил фактот што на- менталната група) е она што нас навистина нè интере-
ставниците очекувале од надежните ученици да имаат сира? За да биде истражувањето вистински експери-
подобри резултати при учењето од другите. Доколку мент, тоа мора да ги контролира (со други зборови, да
утврделе разлика во успехот помеѓу двете групи, тие ќе ги елиминира)
Приказ 3.1.
класичен експериментален нацрт (со илустрација на ефектот на
очекувањата на наставникот врз IQ)
8 месеци
Т1 Т2
Експ Експериментална
Наб1 Наб2
Очекувања група
IQ IQ
на наставниците надежни
Распоредување
по случаен избор
Наб3 Нема Експ Наб4 Контролна
IQ Нема очекувања IQ група
на наставниците ненадежни
можните влијанија на конкурентните објаснувања на Овие закани се преземени од Кембел (Campbell, 1957)
едно каузално откритие, како што е тоа дека очекува- и од Кук и Кембел (Cook and Campbell, 1979), но тука
њата на наставникот имаат влијание врз успехот на уче- не се вклучени сите закани за интерната валидност на
никот. Тогаш би можеле да бидеме во позиција да за- коишто тие укажуваат.
земеме став дека едно вакво истражување има интер- Во случај на секоја од овие закани за интерната ва-
на валидност. Присуството на една контролна група и лидност од коишто секоја ги зголемува изгледите за
распоредувањето на испитаниците во експериментал- една конкурентна интерпретација на едно каузално
на и контролна група по пат на случаен избор, ни овоз- откритие, присуството на контролната група, заедно со
можуваат да ги елиминираме ваквите конкурентни об- случајното распоредување, ни овозможува да ги ели-
јаснувања. За да го разберете ова, размислете за некои минираме овие закани. Како резултат на тоа, нашата
конкурентни објаснувања што би можеле да се појават сигурност во каузалното откритие дека очекувањата
доколку не би постоела контролна група. Во тој случај на наставниците влијаат врз успехот на учениците, во
би се јавиле еден број потенцијални закани за интерна- голема мера се зголемува.
та валидност (видете во Истражувањето во фокус 3.2.).

Закани за интерната валидност (и како тие се појавуваат во
студијата на Розентал и Џејкобсон, 1968)
Следува листа на можните закани за интерната валидност на едно истражување и како влијанието
на секоја од нив се намалува во студијата на Розентал и Џејкобсон (Rosenthal and Jacobson, 1968) поради
тоа што таа е вистински експеримент:
• Историја. Ова се однесува на други настани, освен тој на манипулирањето со очекувањата на на-
ставниците, а коишто можат да се појават во опкружувањето и коишто можеби и биле причина за
повисоките вредности на резултатите на надежните. Подигнувањето на стандардите во училиште-
то од страна на директорот може да биде еден таков вид на настан. Доколку не постои контролна
група, не би можеле да бидеме сигурни дали очекувањата на наставниците или пак подигањето на
стандардите од страна на директорот го продуцирале подобриот успех на надежните. Кога постои
контролна група, тогаш можеме да кажеме дека и историјата би имала влијание врз испитаниците од
контролната група и оттаму, разликите помеѓу експерименталната и контролната група би можеле да
му се припишат само на ефектот на очекувањата на наставниците.
• Тестирање. Оваа закана се однесува на веројатноста дека испитаниците можат да станат поискус-
ни при решавање на тестот или можат да станат почувствителни за целите на експериментот како
резултат на преттестот. Присуството на контролна група, којашто веројатно ќе ги почувствува овие
ефекти, ни дозволува да ја отфрлиме оваа можност, доколку помеѓу експерименталната и контрол-
ната група постои разлика во нивоата на зависната варијабла.
• Инструментализација. Оваа закана се однесува на веројатноста дека промените во начинот на
којшто еден тест се спроведува би можеле да бидат објаснување за зголемувањето (или намалување-
то) на вредностите на резултатите помеѓу преттестот и поттестот – на пример доколку во тестот биле
внесени мали измени. Повторно, доколку постои контролна група, тогаш можеме да претпоставиме
дека и врз неа тестирањето има извршено влијание.
• Смртност. Таа се поврзува со проблемот на осипување во многу студии што траат долг временски
период, бидејќи испитаниците можат да си заминат. Учениците можат да ја напуштат областа или да
преминат во друго училиште. Поради тоа што овој проблем веројатно ќе ја погоди и контролната
група, возможно е неговата важност да се одреди како можна закана за влијанието и важноста на
очекувањата на наставникот.
• Созревање. Многу едноставно, луѓето се менуваат и начините на коишто тие се менуваат може да
имаат импликации врз зависната варијабла. Можеби оние ученици што се идентификуваат како
надежни се подобриле, без оглед на ефектот на очекувањата на наставниците. Созревањето треба да
влијае и врз испитаниците на контролата група. Доколку не би имале контролна група, би можело да
се аргументира дека која било промена во школскиот успех на учениците би можела да се припише
на можноста дека тие во секој случај би го подобриле својот успех. Контролната група ни овозможу-
ва да ја отфрлиме оваа можност.
• Селекција. Ако помеѓу двете групи се покажат разлики, што би се случило доколку селектирањето
не било по случаен избор, тогаш варијациите помеѓу експерименталната и контролната група би
можеле да се припишат на разликите што веќе постоеле кај испитаниците пред распределувањето
во групи. Меѓутоа, штом распределувањето во експерименталната и контролната група било по слу-
чаен избор, оваа можност може да се отфрли.
• Двосмисленост во врска со насоката на каузалното влијание. Самата претстава за поимите
независна и зависна варијабла претпоставува дека постои насока на каузалност. Меѓутоа, може да
има случаи кога во една студија временската низа е нејасна, така што не е можно да се утврди која
варијабла врз која влијае. Бидејќи очекувањата на наставниците се формирале во првите години на
образование, пред подобрувањето на успехот, во студијата на Розентал и Џејкобсон, правецот на ка-
узалното влијание е очигледен.
Меѓутоа, само затоа што истражувањето е предвидување? Постапката во голема мера се потпира
проценето како интерно валидно, не значи дека е и врз наставниците што беа заведени со експериментот,
беспрекорно и дека нема да поттикне прашања. Ко- но можно е да не биле сите подеднакво во заблуда. Ако
га се користи квантитативна истражувачка стратегија е така, ова би ја довело во прашање манипулацијата.
за да се евалуира една студија, може да се применат Второ, дали истражувањето е екстерно валидно?
дополнителни критериуми. Прво, тука е прашањето за Ова прашање се разгледува во Истражувањето во фо-
валидност на мерењето. Во примерот со студијата на кус 3.3.
Розентал и Џејкобсон, постојат два можни аспекта за Трето, дали откритијата се еколошки валидни?
ова. Еден аспект е прашањето дали успехот во учењето Тоа што истражувањето е повеќе теренски отколку
бил адекватно мерен. Мерките, како што се бодовите лабораториски експеримент се чини дека ја зголему-
за читање, се чини дека поседуваат номинална ва важноста на овој аспект на истражувањето на Ро-
валидност (face validity), во смисла што изгледаат како зентал и Џејкобсон. Исто така, фактот што учениците
да се соодветни за тоа што го мерат. Сепак, со оглед и наставниците изгледа дека малку (или воопшто не)
на контроверзноста околу тестовите за мерење на знаеле дека учествувале во експеримент, најверојатно
интелигенцијата и она што тие го мерат (Kamin, 1974), ја зголемило еколошката валидност, иако овој аспект
можно е да се чувствува несигурност за тоа до кој на истражувањето поттикнува огромни етички
степен добиените бодови на тестовите за мерење на прашања, бидејќи се чини дека измамата била значајна
интелигенција можат да се сметаат како показатели за и најверојатно нужен белег на истражувањето.
успехот на училиштето. Слично, кога ќе земеме некое Етичките прашања на многу начини претставуваат
друго мерило на авторите – интелектуалната љубо- друга димензија на валидноста на една студија и тие
питност – колку можеме да бидеме сигурни дека ова е, ќе бидат во фокусот на шестото поглавје. Фактот што
исто така, валидно мерило за успехот во учењето? Да- Розентал и Џејкобсон интензивно користеле разни ин-
ли навистина го мери она што треба да го мери? Вто- струменти за да го мерат успехот на училиштето, може
рото прашање, коешто се однесува на валидноста на да се смета за извор на грижи за еколошката валидност,
мерењето, е дали експерименталната манипулација иако ова е област во која би можело да се опфати, ако
навистина влијаела. Со други зборови, дали случајната не целото, тогаш најголемиот дел од квантитативното
идентификација на некои ученици како надежни адек- истражување.
ватно ги создава условите за да се испита сугестивното

Закани за екстерната валидност (и како тие се појавуваат во
студијата на Розентал и Џејкобсон, 1968)
Кембел (Campbell, 1957) и Кук и Кембел (Cook and Campbell, 1979) идентификуваат пет главни
закани за екстерната валидност и оттука и за можноста да се генерализираат заклучоците.
• Интеракција на селекцијата и третманот. Оваа закана го отвора прашањето: за кои општес-
твено-психолошки групи може да се генерализира еден наод. Дали тоа може да се генерализира
за голем број различни индивидуи, кои можат да се диференцираат според етничката припад-
ност, општествената класа, религијата, полот и типот на личност? На примерот од студијата на
Розентал и Џејкобсон, студентите главно припаѓале на пониските општествени слоеви, а голем
број од нив припаѓале на етничките малцинства. Ова може да се смета како ограничување на
можноста за генерализација на наодите.
• Интеракција на окружението и третманот. Оваа закана се однесува на прашањето кол-
ку можеме да бидеме сигурни дека наодите од една студија ќе можат да се применат во дру-
ги ситуации. Посебно, колку можеме да бидеме сигурни дека наодите на Розентал и Џејкобсон
можат да се генерализираат и за други училишта? Тука е и поопширното прашање за тоа колку
можеме да бидеме сигурни дека дејствувањето на сугестивните предвидувања може да се пре-
познае во вонобразовни окруженија. Всушност, Розентал и другите можеле да ја демонстрираат
улогата и значењето на сугестивните предвидувања во една широка лепеза на различни контек-
сти (Rosnow and Rosenthal, 1997), иако ова сè уште не дава одговор на прашањето дали специ-
фичните наоди, што биле добиени, можат да се генерализираат. Еден дел од основата за загри-
женост за наодите на Розентал и Џејкобсон е што тие имале огромна слобода за реализирање на
нивното истражување. Високото ниво на соработка од страна на училишните власти било многу
невообичаено и може да биде индикација дека тоа училиште било донекаде атипично, иако е
многу дискутабилно дали постои типично училиште.
• Интеракција на историјата и третманот. Оваа закана го загатнува прашањето дали наоди-
те можат да бидат генерализирани за минатото и за иднината. Истражувањето на Розентал и
Џејкобсон било направено пред 40 години. Колку можеме да бидеме сигурни дека наодите би
можеле да се применат денес? Исто така, нивното истражување било изведено во еден период
од училишната година. Дали ќе се добиеја истите резултати доколку истражувањето беше напра-
вено во различни временски точки во текот на годината?
• Интеракциски ефекти на преттестирањето. Како резултат на тоа што се претходно тестира-
ни испитаниците во еден експеримент, можно е тие да се сензитивизирале поради стекнатото
искуство поврзано со експерименталниот третман . Оттука следува дека е можно наодите да
не можат да се генерализираат на групите што не биле претходно тестирани, и секако, во реал-
ниот свет луѓето ретко претходно се тестирани на ваков начин. Оттаму, наодите можат да бидат
детерминирани делумно од еден ваков експериментален третман, а делумно од тоа како сен-
зитивирањето на преттестот влијаело врз начинот на кој испитаниците реагирале на третманот.
Ова можеби се случило во истражувањето на Розентал и Џејкобсон, бидејќи сите ученици биле
претходно тестирани на крајот на претходната учебна година.
• Реакциски ефекти на организирање на експериментот. Луѓето честопати, ако не и постојано, се
свесни за фактот дека тие учествуваат во експеримент. Нивната свесност за експериментот може
да влијае врз тоа како ќе реагираат на експерименталниот третман и оттаму да влијае врз мож-
носта за генерализирање на наодите. Поради тоа што се чини дека испитаниците на Розентал и
Џејкобсон не биле свесни за фактот дека учествувале во експеримент, овој проблем не е значаен
за студијата. Прашањето за реакциските ефекти и нејзините можни штетни ефекти е тема што
постојано се појавува во врска со многу методи на општественото истражување.
Четвртото прашање што би сакале да го во, иако досега не било прецизно повторено. Клерборн
разгледаме се однесува на прашањето на повторли- (Clairborn, 1969) е еден од првите истражувачи што на-
воста. Авторите многу јасно ги изложуваат постапки- правил повторување, применувајќи постапка што била
те и мерилата што ги користеле. Кога некој би сакал многу слична на онаа на Розентал и Џејкобсон. Истражу-
да го повтори, тој или таа, би можел/а од нив да добие вањето било изведено во три приградски училишта од
дополнителни информации доколку му/ѝ се потребни. средната класа, а времето на креирање на очекувањата
Оттука произлегува дека истражувањето е повторли- на наставниците било поинакво од она во оригинална-
та студија на Розентал и Џејкобсон. Клерборн не успе- лесно е по пат на случаен избор да се одредат субјекти
ал да ги добие истите наоди од студијата на Розентал и за различни експериментални услови во лаборатори-
Џејкобсон. Овој неуспех да се повтори истражувањето јата отколку да се направи истото во реалниот живот.
фрла сомнеж врз екстерната валидност на оригинал- Затоа, истражувачот има повисоко ниво на контрола
ното истражување и потсетува дека првите три закани и тоа веројатно ќе ја зголеми интерната валидност на
опишани во Истражувањето во фокус 3.3. можно е да студијата. Исто така, веројатно е дека лабораториските
одиграле важна улога за разликите меѓу двата збира на експерименти ќе бидат понепосредни за повторување,
резултати. бидејќи помалку се врзани за одреден контекст, што
Нацртот за класичен експеримент е основата на претставува тешкотија за репродуцирање.
контролираното испитување со случаен избор којшто Меѓутоа, лабораториските експерименти, како
сè повеќе и повеќе станува златниот стандарден нацрт оној опишан во Истражувањето во фокус 3.4., трпат
за истражувања во областите поврзани со здравството. неколку ограничувања. Прво, постои можност дека ќе
Целта на Контролираното испитување со случаен биде тешко да се утврди екстерната валидност. Тука е
избор – КИСИ е да се тестираат „алтернативните начини интеракцијата меѓу окружението и третманот, бидеј-
на справување со една ситуација“ (Oakley, 2000: 18). ќи лабораториската средина може да не е сродна на
Ова може да изискува споредување на влијанието на доживувањата и контекстите од реалниот живот. Исто
една интервенција со она што би се случило, доколку така, можно е да дојде до интеракција меѓу селекцијата
не би имало интервенција или споредување на и третманот. Во примерот на студијата на Хауел и Фрост
влијанијата на различни облици на интервенција (како (Howell and Frost, 1989), опишан во Истражувањето во
што се различни форми на третман на една болест). фокус 3.4., постојат неколку тешкотии: испитаници-
Токму селектирањето учесници за експериментот те биле ученици, коишто веројатно не биле типични
по пат на случаен избор е она што е клучно, затоа претставници на општата популација, така што нивните
што тоа значи дека учесниците во различните групи одговори на експерименталниот третман можат да се
во експериментот се всушност слични. Контроли- разликуваат: тие биле волонтери, а познато е дека во-
рано испитување со случаен избор – КИСИ е особено лонтерите се разликуваат од оние што не се волонтери
популарно во областите како медицината, во коишто (Rosnow and Rossenthal, 1997, петто поглавје); и биле
истражувачките прашања честопати се во следнава поттикнати да земат учество, што понатаму можеби ги
форма: „Какво е влијанието на Х?“ издвоило од другите, бидејќи не сите подеднакво можат
да одолеат на наговарања. Не се очекуваат никакви
Лабораториски експеримент проблеми на интеракција на ефектите на преттестира-
Многу експерименти во областите како социјална- њето, бидејќи, како и кај многу други експерименти, не
та психологија, повеќе се лабораториски отколку те- му претходело преттестирање. Сепак, сосема е можно
ренски експерименти. Една од главните предности на реактивните ефекти да биле поттикнати од начинот на
лабораториските експерименти во споредба со терен- којшто е организиран експериментот. Второ, еколошка-
ските е што истражувачот има многу поголемо влијание та валидност на студијата може да биде ниска, бидејќи
врз организирањето на експериментот. На пример, по- ние не знаеме колку откритијата се применливи во ре-
алниот свет и во секојдневниот живот. Сепак, додека

Лабораториски експеримент
Хауел и Фрост (Howell and Frost, 1989) биле заинтересирани за можноста харизматското
водство, поим поврзан со типовите легитимна власт според Макс Вебер, да претставува поефекти-
вен приод кон водството во организациите отколку другите типови на водство. Тие воделе лабора-
ториски експеримент со којшто ја споредиле ефективноста на харизматичното водство спротивно
од други два приоди – промислување и структурирање. Биле генерирани повеќе хипотези, вклу-
чувајќи ја следнава: „Лицата што работат со харизматичен водач ќе имаат поголем работен учинок
отколку лицата што работат со промислен водач“ (Howell and Frost, 1989: 245).
Сто четириесет и четири ученици доброволно учествувале во експериментот. Поради тоа
што се согласиле да учествуваат во експериментот, нивните оценки по предметите биле покачени
за 3%. Тие по случаен избор биле распоредени да работат под еден од трите типови водство. Нив-
ната работа била симулирана деловна задача. Сите три приоди на лидерство биле изведени од две
актерки. Во општа согласност со хипотезите, во поглед на мерките на работниот учинок, лицата што
работеле со харизматичните водачи, главно се рангирале повисоко отколку оние што работеле со
другите водачи, особено со примислените водачи.

Квазиексперимент
Од средината на осумдесеттите години една група истражувачи собираат медицински и пси-
хијатриски податоци за кохорта од над 10.000 британски државни службеници. Првата серија на
собирање податоци била меѓу крајот на 1985 и почетокот на 1988 година и се состоела од клинички
мерења (на пример на крвен притисок, ЕКГ, холестерол) и прашалник за самостојно пополнување,
а што генерирал податоци за здравјето, стресот и минорните психијатриски симптоми. Понатамош-
ните мерења за истата група се направени во 1989/1990 и 1992/1993 година. Одлуката донесена во
средината на осумдесеттите години од страна на тогашната Влада на Обединетото Кралство голем
дел од извршните функции на Владата да се пренесат на извршни агенции што тогаш веќе работеле
на покомерцијална основа, овозможила да се истражуваат ефектите врз здравјето во случај на по-
голема организациска промена. Фери и коавторите (Ferrie et al., 1998) ги објавуваат резултатите од
собирањето податоци во Фазата 1 и Фазата 3. Тие прават разлика меѓу три групи: оние што помину-
ваат низ промената, оние што предвидуваат дека врз нив ќе влијае промената и контролната група
од оние што не се засегнати од промената. Авторите откриваат значајни неповолни ефекти кај оние
што поминуваат низ промената и оние што ја предвидуваат промената во споредба со контролната
група, иако обемот на ефектите од поголемата организациска промена (или нејзиното предвидува-
ње) значајно варирал помеѓу мажите и жените. Во оваа студија се користел квазиекспериментален
нацрт во којшто контролната група се споредувала со две третирани групи. Таа ја носи ознаката
на класичен експериментален нацрт, но нема распоредување по пат на случаен избор. Субјектите
не биле распоредни во трите групи по случаен избор. Дали врз нив влијаеле промените (или се
предвидувало дека ќе влијаат) зависело од одлуките што ги носела Владата и од политиката на јав-
ните служби.
на студијата може да ѝ недостасува она што честопати то автори кои пишуваат за квазиекспериментирањето
се нарекува световен реализам, со неа може да се ги отфрлаат природните експерименти во коишто не-
доживе експериментален реализам (Aronson and Carl- ма контролна група или основа за споредување (Cook
smith, 1968). Второто значи дека субјектите многу се and Campbell, 1979), но повремено може да се наиде
задлабочени во експериментот и го сфаќаат многу се- на особено впечатлив природен експеримент со една
риозно. група (видете го примерот во Истражувањето во фокус
3.6.). Експерименталните нацрти, а особено квазиекс-
квазиексперименти перименталните, се особено значајни во евалуациски-
те истражувачки проучувања (видете го Клучниот кон-
Одреден број автори укажуваат на можно-
цепт 3.5. и Истражувањето во фокус 3.7.).
стите што ги нудат квазиекспериментите – односно,
Можеби токму поради разновидните
проучувањата што имаат одредени карактеристи-
тешкотии со квазиекспериментите коишто во овој дел
ки на експериментален нацрт, но што не ги исполну-
веќе ги спомнавме, Грант и Вол (Grant and Wall, 2008)
ваат сите барања во однос на интерната валидност.
нагласуваат дека во организациските истражувања
Идентификуван е огромен број различни видови
тие се користат релативно ретко. Меѓутоа, исто
квазиексперименти (Cook and Campbell, 1979) и не е
така забележуваат дека можат да постојат начини
препорачливо овде да ги опфатиме сите. Особено ин-
за решавање на важните прашања поврзани со
тересен облик на квазиексперимент се јавува во случа-
интерната валидност, а коишто ќе ги попречат
јот со природните експерименти. Тие се експерименти
квазиекспериментите. На пример, тие претпоставуваат
во смисла на тоа што бараат манипулација на општес-
дека би било можно да се зајакнат каузалните
твената ситуација, но само како дел од природно нас-
заклучоци и тогаш кога не е можно по пат на случаен
танат обид да се изменат општествените уредувања. Во
избор да се назначат учесници во експерименталната
вакви околности никако не е можно по пат на случаен
и контролната група и кога истражувачот е ограничен
избор испитаниците да се распоредат во експеримен-
или нема контрола врз експерименталната
талната и контролната група. Еден пример се дава во
манипулација. Ова би можело да се направи со барање
Истражувањето во фокус 3.5. Отсуството на распоре-
дополнителни информации коишто ќе помогнат да
дување по пат на случаен избор во истражувањето фр-
се отфрлат некои од конкурентските интерпретации
ла сомнеж врз интерната валидност на проучувањето,
за каузалната поврзаност, а коишто произлегуваат
бидејќи можно е групите да не биле еквивалентни. Се-
од отсуството на вистински експериментален нацрт.
пак, резултатите од ваквите проучувања се необорливи
Меѓутоа, не е веројатно дека еден таков став ќе наиде
поради тоа што не се вештачки интервенции во оп-
на наклоност кај авторите што имаат конзервативен
штествениот живот и поради тоа што токму оттаму
став во врска со потребата од експериментални нацрти
нивната еколошка валидност е многу висока. Повеќе-
заради генерирање цврсти каузални заклучоци.

Природен експеримент
Ефектите што насилството на телевизија ги има врз децата се една од најспорните области на
општественото истражување и најчест повод медиумите да станат особено гласни. Света Елена во
Јужниот Атлантик се покажа како вистинска лабораторија за истражување на разнообразните тврдења
кога во средината на деведесеттите години за првпат ја воведе телевизијата. Се следат навиките за
гледање телевизија на еден голем примерок на ученици, како и нивното однесување, а тоа ќе се прави
и во следните години. Раководителот на проектот, Тони Чарлтон (Tony Charlton) бил цитиран во Тајмс:
„Аргументот дека гледањето насилство на телевизија ги тера младите на насилство не е потврден... Де-
цата гледаат исто толку насилство, а во многу случаи и исти програми, како и британските деца. Но, тие
не излегуваат надвор и не го копираат тоа што го виделе на телевизија (Midgley 1998: 5)“. Еден извештај
за наодите објавен во Тајмс во април 1998 година утврдува дека „споделеното доживување на гледа-
њето телевизија влијаело помалку да се задеваат и тепаат, а повеќе да уживаат во книгите“ (Frean, 1998:
7). Резултатите произлегуваат од 900-минутната видеоснимка на деца во игра во текот на школските
одмори; дневниците што ги воделе околу 300 деца и проценувањето на наставниците. Извештаите за
истражувањето во академските списанија потврдуваат дека не постои доказ кој укажува дека воведу-
вањето на телевизија водело до зголемување на антисоцијалното однесување (на пример, Charlton et
al., 1998, 1999).

Што е евалуациско истражување?
Како што имплицира самото име, евалуациското истражување се занимава со проценување на
такви околности како што се општествените и организациските програми или интервенции. Суштин-
ското прашање што вообичано се поставува со овие студии е: дали интервенцијата (на пример, нова
политичка иницијатива или промена на организацијата) ги остварила своите предвидени цели. Еден
типичен нацрт може да содржи една група што е изложена на третман (односно новата иницијатива)
и една контролна група што не е. Бидејќи, честопати ниту е изводливо ниту е етички учесниците во
истражувањето да се распределат во двете групи по пат на случаен избор, ваквите студии обично се
квазиекспериментални. Употребата на принципите на експерименталниот нацрт е значително вко-
ренета во евалуациското истражување, но во последниве години се појавуваат и други пристапи. Се
појавуваат пристапи кон евалуацијата што се засновани врз квалитативното истражување. Иако по-
стојат различни мислења за тоа како треба да се направи квалитативното истражување, различните
ставови обично се обединуваат околу признавањето на важноста на едно продлабочено разбирање
на контекстот во којшто се случува интервенцијата и различните гледишта на засегнатите страни
(Greene, 1994, 2000).
Посон и Тили (Pawson and Tilley, 1997) застапуваат пристап што се потпира врз принципите на
критичкиот реализам (видете го Kлучниот концепт 2.3.) и којшто резултатите од една интервенција
ги смета како резултат на генеративните механизми и контекстите на тие механизми. За фокусот на
првиот елемент e потребно истражување на каузалните фактори што попречуваат или промовираат
промена кога се случува една интервенција. Пристапот на Посон и Тили ја поддржува употребата и
на квантитативните и на квалитативните истражувачки методи. Тили (Tilley, 2000) во кратки црти из-
ложува еден од првите примери на приодот во контекстот на евалуација на видеонадзорот на пар-
кинзите за коли. Тој забележува дека постојат неколку механизми со коишто видеонадзорот може
да го попречи криминалот врз колите, како на пример: застрашување на прекршителите; поголема
употреба на паркинзите за коли, коешто само по себе обезбедува надзор; поефективно работење на
обезбедувањето и поголема осетливост на возачите за заштитеноста на колата. Примерите на кон-
текстите се следниве: шаблони на користење (дали паркингот се полни и сe празни само за време на
најголемата фреквенција на сообраќајот или постојано); слепите точки на паркинзите; и достапно-
ста на други извори на криминал врз возилата за потенцијалните прекршители. Со други зборови,
дали механизмот има определени ефекти зависи од контекстот во којшто е инсталиран видеонадзо-
рот. Видот на евалуациското истражување, кое го застапувале Посон и Тили, ги мапира овие различ-
ни комбинации на механизмот и контекстот во однос на различните резултати.

Квазиекспериментална евалуација
Кубер (Koeber, 2005) ги соопштува наодите од квазиекспериментот со којшто тој ја евалуирал
корисноста на мултимедијалните презентации (Power Point) и наставната веб-страница (Blackboard) за
предавање на предметот Вовед во социологијата на американските универзитети. Една група студен-
ти била експериментална група со тоа што била симултано поучувана за употреба на овие два вида на
презентирање на материјалот за учење; другата група била контролна група и нејзините испитаници
немале искуство со мултимедијалните методи и методите на веб-страниците. Немало распоредување
на испитаниците по случаен избор, но групите биле споредливи во неколку погледи. Поради тоа, ова
не е експеримент во вистинска смисла на зборот, но има карактеристики на типичен квазиекспери-
мент поради тоа што истражувачот се обидел да ги направи двата третмани колку што е можно пос-
поредливи. Тоа е евалуациска студија, бидејќи истражувачот настојува да ја евалуира корисноста на
двата методи за учење. Наодите се интересни, бидејќи било откриено дека (според завршните оценки
добиени по реализирањето на предметната програма) немало некоја потврда за постоење на значајна
разлика меѓу успехот на студентите што имале искуство со новите методи, и успехот на тие што имале
искуство со потрадиционалните методи. Сепак, студентите што ги научиле поновите методи полесно ја
следеле програмата со тоа што повеќе можеле на еден позитивен начин да ги восприемат различните
аспекти на предметната настава (на пример, осмисленоста на наставата, усогласеноста на наставата со
студентите и вредноста на наставата). Исто така, учесниците во експерименталната група помалку ги
перципирале барањата на наставата како тешки, а наставната оптовареност како голема.
Значење на експерименталниот на резултатите добиени од експерименталната група со

оние добиени од контролната група. На пример со екс-
нацрт периментот на Хауел и Фрост (Howell and Frost, 1989),
Како што е изнесено на самиот почеток, главната во Истражувањето во фокус 3.4., не постои контролна
причина за воведување на експериментот како нацрт група: истражувањето наметнува споредување на ефе-
за истражување е тоа што тој често се смета за крите- ктите на трите различни типови лидерство. Предноста
риум според којшто се проценува квантитативното на изведување на кој било вид на споредба, како што
истражување. Ова се случува во голема мера поради е оваа, е во тоа што појавата за којашто се интересира-
фактот што еден вистински експеримент ќе овозможи ме подобро ќе ја разбереме ако ја споредиме со неко-
ублажување на сомневањата во врска со интерната ва- ја друга, слична на неа. Примерот во којшто се тврди
лидност и ќе го одрази значителниот нагласок ставен дека харизматичното лидерство е ефективен облик на
врз одредувањето на каузалноста во квантитативното лидерство што го зголемува учинокот е многу поубед-
истражување. Како што ќе видиме во следниот дел, на- лив кога го гледаме во однос на другите облици на ли-
цртите за пресечно истражување од типот поврзан дерство. Така, додека специфичните размислувања што
за анкетното истражување, често се сметаат како се однесуваат на експерименталниот нацрт обично се
ограничени, поради проблемите на недвосмисленото поврзуваат со квантитативното истражување, можноста
припишување каузалност кога се употребуваат вакви за споредување во општественото истражување прет-
нацрти. ставува една поопшта лекција, којашто ги надминува
содржините и на истражувачката стратегија и на истра-
Логиката на споредбата жувачкиот нацрт. Со други зборови, додека експери-
менталниот нацрт вообичаено се поврзува со квантита-
Меѓутоа, пред истражувањето на овие прашања, тивната истражувачка стратегија, специфичната логика
важно е да се сврти вниманието на една важна општа на споредувањето обезбедува поуки што имаат широка
лекција на која нè учи проучувањето на експеримен- применливост и релевантност. Ова прашање подетално
тите. Централна карактеристика на кој било експери- се обработува подолу, со компаративниот нацрт.
мент е фактот што тој бара споредба; тој бара споредба

Што е нацрт за пресечно истражување?
Нацртот за пресечно истражување бара собирање податоци за повеќе од еден случај (обично
многу повеќе од еден) и на една точка во времето за да се собере база на квантитативни подато-
ци или податоци што можат да се квантификуваат за две или повеќе варијабли (обично многу
повеќе од две), коишто потоа се испитуваат за да се откријат обрасци на поврзаност.
нацрт за пресечно истра- На предностите на квантификацијата и на мерење-

то подетално ќе се осврнеме во седмото поглавје.
жување • Обрасци на поврзаност. Со нацртот за пресечно
Нацртот за пресечно истражување честопати се на- истражување можно е да се истражуваат само
рекува нацрт за анкета, но во сфаќањето на најголем односите меѓу варијаблите. Не постои временски
број луѓе идејата за анкета е толку тесно поврзана со редослед на варијаблите, бидејќи податоците за
прашалници и структурирано интервјуирање што нив се собрани повеќе или помалку истовреме-
повеќе се преферира поимот што звучи поопшто – на- но, а истражувачот не манипулира со ниту една
црт за пресечно истражување. Додека истражувачки- варијабла (затоа што тој/таа никогаш и не може
те методи поврзани со анкетите, без сомнение, често да го направи тоа). Ова го создава проблемот што
се користени во контекстот на пресечното истражу- во Истражувањето во фокус 3.2. е насловен како
вање, чести се и многу други истражувачки методи, Неодреденост на правецот на каузалното влија-
вклучувајќи го структурираното набљудување, ана- ние. Ако истражувачот открие поврзаност поме-
лизата на содржината, официјалните статистички пода- ѓу две варијабли, тогаш не може да биде сигурен
тоци и дневниците. Сите овие истражувачки методи ќе дали тоа означува каузален однос, бидејќи не се
се обработуваат во следните поглавја, но во меѓувреме присутни карактеристиките на експерименталниот
накратко ќе се прикаже основната структура на нацр- нацрт. Сè што може да се каже е дека меѓу вари-
тот за пресечно истражување. јаблите постои поврзаност. Ова не значи дека не е
Нацртот за пресечно истражување е дефиниран можно да се извлечат заклучоци за каузалноста од
во Клучен концепт 3.6. Во него се истакнуваат неколку истражувањето засновано врз нацртот за пресечно
елементи од оваа дефиниција: истражување. Како што ќе се прикаже во 15-тото
поглавје, постојат повеќе начини со коишто истра-
• Повеќе од еден случај. Истражувачите што го кори-
жувачот може да извлече одредени заклучоци
стат нацртот за пресечно истражување се интере-
за каузалноста, но овие заклучоци ретко ја имаат
сираат за промената на варијациите. Таа варијација
веродостојноста што ја имаат каузалните наоди што
може да биде во поглед на луѓето, семејствата, ор-
произлегуваат од експерименталниот нацрт. Како
ганизациите, националните држави или што било
резултат на тоа, на пресечното истражување посто-
друго. Промената може да се утврди само кога се
јано му недостасува интерна валидност, којашто ја
истражува повеќе од еден случај. Обично, истражу-
има кај најголем број експериментални истражува-
вачите што го користат овој нацрт селектираат мно-
ња (видете ги примерите во Истражувањето во фо-
гу повеќе од два случаи поради разнобразни при-
кус 3.8. и во Продлабочено размислување 3.1.).
чини: поверојатно е дека ќе наидат на варијации кај
сите варијабли за коишто се интересираат; можат Во оваа книга поимот анкета ќе се користи за
да направат порафинирана дистинкција меѓу слу- истражувањето што користи нацрт за пресечно
чаите и барањата на постапката за примерочење, истражување и во коешто податоците се собираат со
веројатно ќе побараат поголема бројност (видете прашалник или со структурирано интервју (видете го
го 8-то поглавје). Клучниот концепт 3.7.). Ова ќе ми овозможи да го за-
• Во една точка во времето. Во истражувањето со држам конвенционалното сфаќање за тоа што претста-
нацрт за пресечно истражување податоците за ва- вува анкетата, додека во исто време, признавам, дека
ријаблите што нè интересираат се собират, повеќе истражувачкиот нацрт за пресечно истражување има
или помалку, истовремено. Кога испитаникот ќе по- поширока релевантност – односно онаа што нужно не
полни прашалник што може да содржи 50 или по- се поврзува со собирањето на податоци со прашалник
веќе варијабли, одговорите се добиваат во речиси или со структурирано интервју.
исто време. Ова е спротивно на експериментални-
от нацрт. Така, во класичниот експериментален на- сигурност, повторливост и валид-
црт, некој во експерименталната група е претходно ност
тестиран, потоа е изложен на експерименталниот
Како се покажува пресечното истражување во
третман и потоа повторно е тестиран. Меѓу различ-
однос на претходно истакнатите критериуми за евалу-
ните фази може да поминат денови, недели, месеци
или дури и години. Во случајот со студијата на Ро- ирање на квантитативното истражување: сигурноста,
зентал и Џејкобсон (Rosenthal and Jacobson, 1968) повторливоста и валидноста?
поминале осум месеци помеѓу првото и второто • Прашањата на сигурноста и валидноста на мерење-
тестирање на учениците вклучени во студијата. то повеќе се однесуваат на квалитетот на мерилата
• Квантитативни податоци или податоци што што се применети за да се извлечат концептите за
можат да се квантификуваат. Со цел да се утвр- коишто истражувачот се интересира отколку на
дат варијациите меѓу случаите (и потоа да се испи- прашањата што се однесуваат на истражувачкиот
та поврзаноста меѓу варијаблите – види ја следната нацрт. За да ги насочиме прашањата на квалитетот
точка), неопходно е да се има систематски и стан- на мерилата, ќе мора да се разгледаат дел од пра-
дардизиран метод за мерење на варијацијата. Една шањата скицирани во 7-то поглавје.
од најважните предности на квантификацијата е • Повторливоста може да е присутна во најголем дел
што таа му дава доследен репер на истражувачот. од пресечните истражувања до степен до којшто

Нацрт за пресечно истражување и интерна валидност: при-
мер базиран врз анкета за здравјето и стилот на живеење
Блекстер (Blaxter, 1990) известува за дел од наодите од едно обемно пресечно истражување во
коешто податоците биле собрани со три методи: структурирано интервју, податоци за психолошката
состојба за секој испитаник, земени од страна на медицинска сестра и прашалник што испитаникот
самиот го пополнувал. Податоците биле собрани од примерок по случаен избор на околу 9 000 испи-
таници. Во еден момент Блекстер изложува дека постои поврзаност помеѓу тоа дали лицето пуши
и неговата исхрана. Но, како треба да ја интерепретираме оваа поврзаност? Блекстер е со право
претпазлив и не изведува заклучок за никаков вид на каузален однос помеѓу двете варијабли. Врз
основа на податоците, ние не можеме да заклучиме дали пушењето води кон одреден начин на ис-
храна или дали одредениот начин на исхрана предизвикува пушење или дали врската помеѓу двете
е, всушност, дело на трета варијабла, како што е посветеноста или индиферентноста кон здрав стил
на живеење. Оттаму, постои неодреденост на правецот на каузалното влијание.
Продлабочено размислување 3.1.

Правец на каузалитет: Дали сметате дека сексот е корисен за
Вашето здравје?
Во еден напис во рубриката за здравје во Гардијан (Guardian) бил даден преглед на податоците за
тоа дали сексот е корисен за здравјето. Во еден момент авторката се повикува на една студија на мажи
што се чини дека убедува дека сексот навистина му користи на здравјето, но и авторката чувствува дека
мора да признае дека постои проблем во определувањето на насоката, причина и последица:
Една студија за 1 000 мажи во Керфили (Caerphilly) открила дека тие што имале два или повеќе ор-
газми седмично, го смалиле својот ризик од смртност на половина во споредба со тие што имале
оргазам помалку од еднаш месечно. Но, иако авторите од студијата заклучиле дека сексот се чини
дека има заштитен ефект врз здравјето на мажите, секогаш постои можност дека поврзаноста мо-
же да биде и обратна – како прво, луѓето што се болни веројатно помалку ќе имаат секс (Houghton,
1998: 14).

Што е анкетно истражување?
Анкетното истражување вклучува нацрт за пресечно истражување според кој се собираат подато-
ците, претежно со прашалник или со структурирано интервју за повеќе од еден случај (обично многу по-
веќе од еден) и во една точка во времето со цел да се соберат голем број квантитативни податоци
или податоци што можат да се квантификуваат за две или повеќе варијабли (обично многу повеќе
од две), коишто потоа се испитуваат за да се откријат обрасци на поврзаност.
истражувачот детално ги опишува постапките за: Нацртите за пресечни истражувања повеќе про-
селектирање испитаници, осмислување мерила дуцираат поврзаности отколку откритија од што
на концепти; реализирање на истражувачки ин- може недвосмислено да се извлечат заклучоци за
струменти (како што е структурираното интервју каузалност. Сепак, на постапките за изведување
или прашалникот за самостојно пополнување); заклучоци за каузалност од податоците добиени со
и анализа на податоци. Повеќето квантитативни пресечно истражување ќе се навратиме во 15-тото
истражувања базирани врз нацрти за пресечно поглавје и покрај фактот што најголем број истра-
истражување до висок степен ги специфицираат жувачи сметаат дека добиените наоди за каузал-
ваквите постапки. носта ретко ја поседуваат онаа интерна валидност
• Интерната валидност е обично ниска. Како што по- што ја имаат наодите што произлегуваат од експе-
горе беше наведено, тешко е да се утврди насоката рименталните нацрти.
на каузалитет од податоците што се добиваат. • Екстерната валидност е висока, како што е тоа слу-
чај во истражувањето на Блекстер (Blaxter, 1990) за тролна група); и

здравјето и стилот на живеење, а во кое примеро- • По одреден временски период да се востановат
кот од којшто се собираат податоците е селектиран нивните навики за исхрана.
по пат на случаен избор. Кога примерокот не е Ваквиот истражувачки нацрт е речиси смешен, би-
селектиран по пат на случаен избор, се доведува дејќи практичните и етичките размисли ја ограничува-
во прашање екстерната валидност. На прашањата ат неговата изводливост. Ние би морале некои луѓе да
за примерочење посебно ќе се осврнеме во осмото ги поттикнеме да станат пушачи, па со оглед на докази-
поглавје. те за штетните ефекти на пушењето, ова би било сосема
• Бидејќи во голем дел од пресечните истражува- неетички. Исто така, со оглед на доказите за ефектите
ња се употребуваат голем број истражувачки ин- од пушењето, крајно неверојатно е да најдеме луѓе што
струменти, како што се прашалници за самостојно би биле подготвени да си дозволат да станат пушачи.
пополнување и протоколи за структурирано Ние би можеле да ги поттикнеме да станат пушачи, но
набљудување, еколошката валидност може да се тоа може да ја намали вредноста на какви било наоди
загрози, бидејќи самите инструменти ја прекинува- за ефектите врз исхраната, доколку сме уверени дека
ат „природната ситуација“, како што вели Сикурел економските согледувања играат важна улога во одно-
(Cicourel, 1982, видете го цитатот на 48-та страница). сот на ефектите од пушењето врз исхраната. Ова истра-
жување е во основа неизводливо.
неманипулативни варијабли Згора на тоа, некои од варијаблите, за коишто се
интересираат општествените научници и коишто че-
Како што беше напоменато на почетокот во де-
сто се сметаат како потенцијално важни независни
лот за експерименталниот нацрт, во голем, ако не и
варијабли, едноставно не можат да бидат манипули-
во најголем дел од општественото истражување, не
рани поинаку, освен со екстремни мерки. Нашата ет-
е можно да се манипулира со варијаблите за коишто
ничка припадност, возраст, пол и општествено потекло
сме заинтересирани. Ова е причината поради ко-
се додавки коишто никако не дозволуваат таков вид
ја во најголем дел од квантитативните општествени
манипулации какви што, според намерите и целите, во
истражувања се употребуваат повеќе нацрти за пре-
поголема или помала мера, се потребни за вистински
сечно истражување отколку експериментален на-
експериментален нацрт. За да се истражи влијанието
црт. Во случај да сакаме да добиеме интерно валид-
на полот врз можностите за вработување, еден маж
ни наоди за поврзаноста на пушењето и исхраната,
може да биде во состојба со облека и шминка да се
тоа што го истражувал Блекстер (Blaxter, 1990) (виде-
претстави како жена, како што е случај со ликот на Да-
те го Истражувањето во фокус 3.8.), тогаш би ни било
стин Хофман во филмот Тутси, но можноста да најдеме
потребно да манипулираме со една од варијаблите.
доволен број мажи што ќе учествуваат во експеримент
На пример, доколку веруваме дека пушењето влијае
осмислен да истражува едно такво прашање, изгле-
врз начинот на исхрана (можеби затоа што пушењето
да неверојатна (иако во Продлабочено размислување
е скапа навика што може да влијае врз подготвеноста
3.2. се дава интересен пример на манипулирање со
на луѓето да си дозволат одредени видови на храна), би
навидум неманипулативни варијабли). Покрај тоа, со
можеле да замислиме еден експеримент во којшто сме
право би можело да се расправа дека дури и кога би
ги презеле следниве чекори:
можеле да го реализираме овој нацрт за истражување,
истражувачот би ги истражувал ефектите што се само
• По пат на случаен избор, селектирање на примерок од надворешните знаци на полот, а би ги занемарувал
испитаници коишто не пушат; аспектите на субјективното и искуственото чувство на
• Утврдување на нивните тековни навики на исхрана; индивидуите за полот. Интересен е и случајот на еден
• Нивно распоредување по пат на случаен избор во маж од белата раса што се претставувал како црнец,
еден од трите експериментални третмани: страсни случајот е опишан во Продлабочено размислување
пушачи, умерени пушачи и непушачи (како кон- 3.2., но неизвесно е дали едно кратко

Манипулирање на неманипулативна варијабла: етничка
припадност
Во педесеттите години од минатиот век Џон Хауард Грифин (John Howard Griffin, 1961) го по-
црнел своето лице и видливите делови од телото и патувал низ американскиот Југ како црнец.
Притоа се однесувал соодветно, укажувајќи им должна почит на белците, скршнувајќи го погле-
дот. Тој бил третиран како црнец на повеќе начини, како на пример, морал да пие вода од чешми
означени за обоените. Целта на Грифин била да почувствува како е да се биде црнец во еден пер-
иод и регион на расна сегрегација.
пропатување како лице со обоена кожа може адекват- правоаголник од податоци што ги опфаќа варијаблите
но да го долови искуството што значи да се биде црнец од Наб1 до Набn и случаите од случај1 до случајn, како За
на американскиот Југ. Ваквото искуство се гради низ секој случај (кој може да биде лице, домаќинство, град,
долгогодишното лично искуство и свеста дека тоа така земја итн.) достапни се податоци за секоја од варијаб-
и ќе продолжи. Според тоа, иако опишаниот пример лите од Наб1 до Набn од коишто сите ќе бидат собрани
во Продлабочено размислување 3.2. нуди интересен во Т1. Секое поле во матрицата ќе содржи податоци.
случај со манипулирање на очигледно неманипулатив-
на варијабла – расната припадност – неизвесно е дали нацрт за пресечно истражување и
би можело наменски да се примени во еден експери- истражувачка стратегија
ментален контекст, особено поради неизвесноста за
наоѓање доволен број лица коишто би ги поднесувале Оваа расправа за нацртот за пресечно истражување
неизбежните непријатности и тешкотии. цврсто го поставува овој нацрт во контекстот на ква-
Од друга страна, самиот факт дека ние можеме нтитативното истражување. Воедно, и евалуацијата
да третираме одредени варијабли како неменливи на нацртот се потпира врз критериуми поврзани со
својства, ни нуди решение како да донесеме заклучоци квантитативната истражувачка стратегија. Би требало
за каузалноста во пресечното истражување. За голем уште да се напомене дека и покрај тоа квалитативно-
број од варијаблите, за коишто сме заинтересирани, то истражување честопати бара нацрт за пресечно
може да се претпостави дека им претходат на другите истражување. Прилично типичен облик на такво
варијабли. На пример, ако откриеме поврзаност поме- истражување е кога истражувачот користи неструкту-
ѓу етничкиот статус и консумирањето алкохол, ние мо- рирано интервју или полуструктурирано интервју со
жеме да прифатиме дека е поверојатно етничкиот ста- одреден број луѓе. Во Истражувањето во фокус 3.9. се
тус да биде независната варијабла, бидејќи временски илустрира една таква студија.
му претходи на консумирањето алкохол. Со други збо- Иако е нагласено во рамките на квалитативна-
рови, иако не можеме да го манипулираме етничкиот та истражувачка традиција, истражувачкиот нацрт за
статус, ние можеме да извлечеме заклучоци за каузал- студијата опишан во Истражувањето во фокус 3.9. има
носта од податоците за пресечно истражување. многу сличности со пресечните проучувања во кванти-
тативната истражувачка традиција, како кај Блекстер
структура на нацртот за пресечно (Blaxter, 1990). Освен тоа, овој истражувачки нацрт е и
многу популарен начин на спроведување квалитатив-
истражување но истражување. Истражувањето не било преокупира-
Не е лесно да се опише нацртот за пресечното но со такви критериуми на квантитативното истражува-
истражување во смисла на претходниот коментар, но ње, како што се интерната и екстерната валидност, по-
во приказот 3.2. се опфатени неговите главни особини, вторливоста, валидноста на мерењето итн. Всушност,
само што во овој случај Наб претставува едноставно би можело да се тврди дека стилот на интервјуто во вид
едно набљудување на една варијабла. на конверзација ја зголемило еколошката валидност на
Приказот 3.2. имплицира дека еден нацрт за студијата, за разлика од студијата што користи пофор-
пресечно истражување опфаќа собирање податоци за мални инструменти за собирање податоци.
низа варијабли (Наб1, Наб2, Наб3, Наб4, Наб5 … Набn) во
една е временска точка, Т1. Целта е да се создаде тоа
што Марш (Marsh, 1982) го нарекува во приказот 3.3.
Приказ 3.3.
Правоаголник од податоци во
Приказ 3.2. пресечно истражување
нацрт за пресечно истражување
Наб 1 Наб 2 Наб 3 Наб 4 ... Наб n
Случај1
Т1
Случај2
Наб 1
Наб 2 Случај3
Наб 3 Случај4
Наб 4
...
Наб 5
... Случајn
Наб n
Исто така, може да се воочи дека проучувањето живувањето на нешто, како што е вегетаријанството.
се занимавало со факторите што имаат влијание врз Сепак, главната причина за давање илустрацијата на
изборот на принципите на исхрана, како што се веге- ова проучување е што тоа има многу сличности со на-
таријанските. Самиот поим влијание, иако не во кон- цртот за пресечно истражување во квантитативното
текстот на јазикот на варијаблите што толку многу истражување. Тоа повлекло интервјуирање на многу
провејува низ квантитативното истражување, има цвр- голем број луѓе и тоа во една единствена временска
ста конотација за каузалност, индиректно наведувајќи точка. Токму како кај бројните квантитативни проучу-
дека истражувачите што употребуваат квалитативни вања што користат нацрт за пресечно истражување,
методи се интересираат за истражување на причини- испрашувањето на луѓето за првите влијанија врз
те и последиците. Исто така, за разлика од она што е нивното минато и сегашно однесување се базира врз
вообичаено во квантитативното истражување, овде нивните ретроспективни кажувања за факторите што
акцентот беше многу повеќе врз објаснувањето на до- во минатото извршиле влијание врз нив.

Квалитативното истражување во рамки на нацртот за
пресечно истражување
Бердсворт и Кеил (Beardsworth and Keil, 1992) воделе проучување за убедувањата и практиките на
вегетаријанците во врска со исхраната. Тие пишуваат дека нивната намера била да дадат придонес „кон
анализата на културните и социолошките фактори што влијаат врз обрасците на избор и избегнување
на храна. Специфичниот фокус е врз современото вегетаријанство, севкупноста од заемно поврзани ве-
рувања, ставови и практики ...“ (1992: 253). „Водени од список на прашања“, авторите извеле „релативно
неструктурирани интервјуа“ со 76 вегетаријанци и вегани во Источен Мидлендс (1992: 261). Примерокот
испитаници за интервју бил граден по пат на примерочење со снежна грутка. Интервјуата биле снимени
на лента и е направена транскрипција, што вродило со голем корпус квалитативни податоци.
нацрт(и) за лонгитудинално во рамките на панел-проучување: лица, домаќинс-

тва, организации, училишта итн. Пример за овој вид
истражување проучување е Панел-анкетата на британското дома-
Лонгитудиналниот нацрт претставува динстиктивен ќинство (British Household Panel Survey – BHPS) (видете
облик на истражувачки нацрт. Поради времето и тро- го Истражувањето во фокус 3.10.).
шоците што ги вклучува, овој нацрт релативно малку се Во кохортното проучувањето за фокус за собирање
користи во општественото истражување, па не се пред- податоци се селектира или цела кохорта луѓе или еден
лага да му се посвети големо внимание. Во обликот во примерок од нив по пат на случаен избор. Кохортата
којшто обично се среќава во предметите на општестве- е составена од луѓе што имаат заедничка карактери-
ните науки, како што се социологијата, социјалната по- стика, како што е иста седмица на раѓање, или коишто
литика и антропогеографијата, тој обично претставува имаат исто искуство, како што е невработеност или ста-
продолжение на анкетното истражување базирано врз пување во брак на ист ден или во истата седмица. При-
прашалник за самостојно пополнување или врз истра- мер за кохортно проучување е Националната студија
жување со структурирано интервју во рамките на еден за развојот на децата (National Child Development Study
нацрт за пресечно истражување. Последователно, во – NCDS) (видете го Истражувањето во фокус 3.11.). Едно
смисла на сигурноста, повторувањето и валидноста, ново кохортно проучување – Милениумско кохортно
лонгитудиналниот нацрт малку се разликува од пре- проучување на Советот на економски и општествени
сечното истражување. Сепак, потенцијалот на лонги- истражувања (ESRC) – започнало на преминот на се-
тудиналниот нацрт е во тоа што тој дозволува одреден гашниот милениум.
увид во временскиот редослед на варијаблите, а со Панел-проучувањето и кохортното проучување
самото тоа може да стане и поподатен за извлекување имаат слични карактеристики. Тие имаат слична стру-
заклучоци за каузалноста. ктура на нацртот: приказот 3.4. ја дава оваа структура
Со лонгитудиналниот нацрт се анкетира еден при- со јасен преглед дека во најмалку две временски на-
мерок и се продолжува да се анкетира најмалку уште враќања, податоците се собираат за истите варијабли
еднаш. Вообичаено е да се прави разлика помеѓу два и од истите луѓе. И двете проучувања се занимаваат со
вида на лонгитудиналниот нацрт: панел-проучување разјаснување на општествената промена и подобру-
и кохортно проучување. Со првиот вид, фокусот на вање на знаењето за каузалните влијанија со текот на
собирањето податоци во најмалку две (често и пове- времето. Второто значи дека во лонгитудиналните на-
ќе) прилики е врз еден примерок, обично селектиран црти лежи малку поголем потенцијал за справување
по случаен избор на национално ниво. Податоци- со прашањето за „неодреденоста на правецот на кау-
те можат да се собираат од различни видови случаи залното влијание“, со коешто се соочуваат нацртите на
пресечното истражување.

Панел-проучување за британското домаќинство
Панел-проучувањето за британското домаќинство (BHPS) започнало во 1991 година кога еден на-
ционален репрезентативен примерок од 10.264 лица во 5.538 домаќинства бил првпат интервјуиран за
шест главни области од интерес:
• Организација на домаќинството;
• Однесување на пазарот на трудот;
• Приход и имот;
• Домување;
• Здравствена состојба и
• Општествено-економски вредности.
Испитаниците на панелот се интервјуираат еднаш годишно. Како резултат на континуираното ин-
тервјуирање, можно е да се издвојат областите на општествена промена. На пример, Лори и Гершин
(Laurie and Gershuny, 2000) прикажуваат дека постојат промени во начините на кои двојките раково-
дат со парите. На еден релативно краток петгодишен период (1991/1995), постоел мал пад на пропор-
ционалниот дел мажи што имале последен збор за одлуките од финансиите и еден соодветно мал по-
раст кај тие што прикажувале рамноправност, но интересно е што овие трендови се однесуваат на
заедничките одговори на партнерите – околу една четвртина партнери дале различни поединечни
одговори за тоа кој имал последен збор!
За дополнителни информации видете на: http://www.iser.essex.ac.uk/ulsc/bhps/ (пристапено на
17 јануари 2011).
Панел-проучувањето на британските домаќинства постепено се заменува со лонгитудинална-
та анкета на домаќинствата во Обединетото Кралство (UK Household Longitudinal Survey), којашто се
базира врз многу поголем број панел-домаќинства, 40 000 домаќинства во регионот. Видете на: http://
www.iser.essex.ac.uk/uкhls/ (пристапено на 17 јануари 2011).

Националната студија за развојот на децата
Националната студија за развојот на децата (NCDS) се базира врз сите 17 000 деца родени во Велика
Британија во седмицата меѓу 3 и 9 март 1958 година. Во почетокот проучувањето било мотивирано од
интересот за нивоата на перинаталната смртност, но собраните податоци рефлектираат многу поши-
рок опфат на прашања отколку што имплицира овој фокус. Податоците за децата и нивните семејства
биле собрани кога децата биле на возраст од 7 години. Всушност, проучувањето на почетокот не било
планирано како лонгитудинално. Децата и нивните семејства се следеле до возраст од 11, 16, 23 и 33 го-
дини. Податоците се собирале за повеќе области, вклучувајќи ги тука: физичкото и менталното здравје,
семејството, родителството, занимањето и приходот и домувањето и животната средина.
За дополнителни информации видете кај Фокс и Фогелман (Fox and Fogelman, 1990); Хоџис (Hodges,
1998), и на: http://www.mimas.ac.uk/surveys/ncds/ (пристапено на 17 јануари 2011).
Една нова кохортна студија – Милениумското кохортно проучување, коешто започнало во
2000/2001 година, е базирана врз примерок составен од сите деца родени во Англија и Велс во период
од дваесет месеци, почнувајќи од први септември 2000 и сите деца родени во Шкотска и Северна
Ирска, почнувајќи од први декември 2000 година.
За дополнителни информации видете на:
http://securedata.ukda.ac.uk/sdata/msc.asp (пристапено на 17 јануари 2011).
Приказ 3.4. 1991 година биле извлечени податоци од 11.407 члена.

Проблемот со намалување, главно е во тоа што тие што
го напуштаат проучувањето можат во некои важни ас-
нацрт за лонгитудинално истра- пекти да се разликуваат од тие што остануваат, така што
жување вторите веќе не претставуваат репрезентативна група.
Постојат некои докази од панел-проучувањето дека
Т1 проблемот со намалувањето е намалување со текот на
Тn времето (Berthoud, 2000а); со други зборови, тие што не
Наб1
Наб 1 заминале по првиот или по вториот бран на собирање
Наб 2
Наб 2 податоци, најчесто остануваат во панелот. Второ, по-
Наб 3
Наб 3 стојат неколку упатства за тоа кој момент е најдобар за
Наб 4 ... спроведување на натамошните бранови на собирање
Наб 4
Наб 5 податоци. Трето, често се сугерира дека многу лонги-
Наб 5
... тудинални проучувања се лошо обмислени и дека тие
...
Наб n резултираат во собирање огромни количини податоци
Наб n
со недоволно јасен план. Четврто, постојат докази де-
Бидејќи во Т1 може да се идентификуваат одредени ка може да се појави ефект на панелно условување со
потенцијално независни варијабли, истражувачот е во што продолженото учество во едно лонгитудинално
подобра позиција да донесе заклучок дека наводните проучување влијае врз однесувањето на испитаници-
ефекти што се идентификувани во Т2 или подоцна се те. Менард (Menard, 1991) опишува едно проучување
случиле по независните варијабли. Овој аспект не се што се занимава со негата на членовите од фамилијата
занимава со целиот проблем за двосмисленоста на во којашто 52% од испитаниците укажале дека на пра-
каузалното влијание, но барем го опфаќа прашање- шањето за обезбедување нега за роднините одговори-
то на осознавањето која варијабла била прва. Погоре ле поинаку како резултат на своето учество во истра-
направените укажувања за нацртите на пресечното жувањето.
истражување во сите други аспекти се исти како оние Анкетите како Анкетата за општата состојба на
за лонгитудиналните нацрти. домаќинствата, Британската анкета на општествените
Нацртите за панел-проучувањата и кохортните ставови и Британската анкета на криминалот (видете
проучувања, исто така се разликуваат во важни аспе- ја табелата 14.1.), што се изведуваат редовно на приме-
кти. Панел-проучувањето, како она за британските роци од популацијата, не се вистински лонгитудинални
домаќинства (BHPS), што опфаќа многу години, може нацрти, бидејќи истите испитаници што ги анкетираат
да направи разлика меѓу ефектите на возраста (вли- не ги вклучуваат во секоја прилика. Можеби е подобро
јанието на процесот на стареење врз индивидуите) да се земат предвид како такви што вклучуваат
и кохортните ефекти (ефектите што се должеле на повторлив нацрт за пресечно истражување или нацрт
речиси истото време на раѓање), бидејќи предвидува за насочено истражување во коешто примероците се
испитаници родени во различни периоди. Ко- селектираат во секоја трета или четврта прилика. Тие
хортното проучување пак, може да направи разлика се во можност да ја скицираат промената, но не можат
само меѓу ефектите на стареење, бидејќи предвидува да се осврнат на прашањето за утврдување на насоката
истражување со сите учесници во примерокот што се на причината и последицата, бидејќи примероците се
родени во повеќе или помалку исто време. Исто така, секогаш различни.
едно панел-проучување, особено она што се спрове- Лесно е лонгитудиналните нацрти, повеќе или
дува на ниво на домаќинства, има потреба од правила помалку, да се поврзат исклучиво за квантитативно-
за да информира како да се постапи со новодојдените то истражување. Меѓутоа, и квалитативното истра-
членови во домаќинствата (на пример како резултат жување понекогаш има елементи на лонгитудинален
на брак или вселување на постари роднини), како и нацрт. Ова е посебно забележливо во етнографското
со напуштањето на домаќинството (на пример кога се истражување кога, за да се забележи промената што се
разведува бракот или децата заминувааат од домот). истражува, етнографот престојува подолг временски
И панел-проучувањето и кохортното проучување се период на една локација или интервјуата се изведуваат
соочуваат со слични проблеми. Прво, тука е проблемот во повеќе од една прилика. Како пример на последно-
со намалување на примерокот поради смрт, селење и во, видете го Истражувањето во фокус 3.12.
така натаму, сè до одлуката на субјектите во подоцнеж- Предвидено е најголем број лонгитудинал-
ните фази на истражувањето да се повлечат. Менард ни проучувања да бидат испланирани од самиот
(Menard, 1991) го наведува случајот со проучувањето почеток на начин што ќе овозможи испитаниците од
за адолесцентите во Соединетите Американски Др- примерокот да бидат следени во некој подоцнежен
жави кои земаат дрога каде што бројот на испитани- период. Но, може да се случи идејата за лонгитудинал-
ци се намалил за 55% во текот на осум години. Сепак, но проучување да им се јави на истражувачите откако
стапките на намалување во никој случај не се секогаш ќе помине некое време. Доколку има добра евиденција,
толку високи како овие. Во 1981 година Националната може да се појави можност повторно да се следат испи-
студија за развојот на децата успеала да обезбеди по- таниците од примерокот за втор бран или натамошно
датоци од 12.537 испитаници од првобитната кохорта собирање податоци. Истражувањето во фокус 3.13.
која броела 17.414, што е добар резултат, имајќи на ум нуди еден крајно необичен, но фасцинантен пример
дека поминале 23 години од раѓањето на децата. Во на лонгитудинален нацрт од САД и со планирани и

Квалитативно лонгитудинално истражување – проект
Временски пејзажи
Квалитативното лонгитудинално истражување (честопати означено со кратенката QLL), коешто
вклучува повторени квалитативни интервјуа со учесници на истражувањето, стана многу вообичаено на
преминот во новиот век. Ова е особено очигледно со проектот Временски пејзажи (Timescapes), којшто
претставува главен проект и е започнат во февруари 2007 година. Целта е преку инервју, и во неколку
наврати повторено интервју на испитаниците, да се зафатат општествените промени и промените во
текот на животот на луѓето во нивните размислувања и чувства. Овој проект опфаќа седум релативно
независни проекти. Со помош на овие проекти, истражувачите имаат за цел да го следат животот на
околу 400 лица. Еден од проектите е со наслов Машкоста, идентитетите и ризикот: преоден период
во животот на мажите како татковци и има за цел да го долови чувството на тие промени во машкиот
идентитет што се јавуваат кога за првпат се буди татковството. Оваа посебна студија се надоградува врз
едно истражување, коешто првобитно започнало во Норфолк во 1999 година, далеку пред да започне
проектот Временски пејзажи. Во 2000/2001 година биле интервјуирани триесет татковци, пред и по
раѓањето на нивното прво дете. Секој маж бил трипати интервјуиран (две интервјуа биле распоредени
по раѓањето на детето). Оваа група мажи повторно била следена во 2008 година. Дополнителна серија
интервјуа била водена со осумнаесет мажи од јужен Велс во 2008/2009 година по истиот образец, едно
интервју пред и две интервјуа по раѓањето. Во текот на интервјуата биле користени фотографии од
семејствата и мажи со нивните деца за да го поттикнат размислувањето за татковството. Користењето
на фотографиите во интервјуата се анализира во 19-тото и 20-тото поглавје. Материјалите на крајот ќе
бидат достапни за секундарна анализа (видете го делот за Секундарна анализа на квалитативните
податоци во 24-тото поглавје).
Гардијан, 20 октомври 2009

www.guardian.co.uk/education/2009/oct/20/timescapes-leeds-research-memories?INTCMP=SRCH
Веб-локација на проектот:
www.timescapes.leeds.ac.uk.
За дополнителни информации за проектите за машкоста, видете на:
www.timescapes.leeds.ac.uk/research-project/projects/masculinities-fatherhood-risk.php.
За некои методолошки размислувања за проектот Временски пејзажи, видете на:
www.timescapes.leeds.ac.uk/methods-ethics.
На сите погорни веб-локации пристапено е на 18 мај 2011 год.
со непланирани елементи. Со тоа што комбинира кван- ри и истражувањето на О’Рајли (О’Reilly, 2000)
титативно и квалитативно истражување, ова е воедно на заедницата на Британци што живее во Коста
и интересна илустрација на студија со мешани методи. дел Сол во Шпанија. Сè повеќе општествените
истражувачи се интересираат за проучување на
нацрт за проучување на случај онлајн заедниците (видете го 28-мото поглавје и
Базичното проучување на случај бара детална и ин- особено Истражувањето во фокус 28.4.);
тензивна анализа на еден случај. Како што забележува • Само едно училиште, како што се посебните сту-
Стејк (Stake, 1995), проучувањето на случај се занима- дии на Бол (Ball, 1981) и на Барџис (Burgess, 1983) на
ва со комплексноста и особената природа на случајот средното училиште Бичсајд и на Бишоп Мекгрегор;
којшто се доведува во прашање. Дел од најпознатите • Само едно семејство, како што е проучувањето
студии во социологијата се базираат врз овој тип на на- на Луис (Lewis, 1961) на семејството Сан-
црт. Тие вклучуваат истражување на: чез или истражувањето на Бранен и Нилсен
• Само една заедница, како што е студијата на (Brannen and Nilsen, 2006) на семејството на
Вајт (White, 1955) на Корнервил во Бостон, сту- нискоквалификуваните Британци, коешто опфаќа
дијата на Ганс (Gans, 1962) на Ист Енд во Бостон, четири генерации со цел да се разоткријат
истражувањето на Стејси (Stacey, 1960) за Банбе- промените на татковството со текот на времето;

Планиран и непланиран лонгитудинален нацрт
Во четриесеттите години од минатиот век, Шелдон и Еленор Глук на Правниот факултет на Хар-
вард направиле проучување за тоа како започнуваат и како се одржуваат криминалните кариери.
Проучувањето наметнало споредба на 500 деликвенти и 500 неделиквенти во Масачусетс. Примероците
биле изедначени според неколку карактеристики, како што се: возраста, етничката припадност и соци-
оекономскиот статус. Испитаниците од примерокот во тој период биле на возраст од околу 14 години и
биле повторно следени на возраст на 25 и 32 години. Податоците биле обезбедени на различни начини:
интервјуа со 1 000 испитаници, нивните семејства и различни клучни личности во нивните животи (на
пример социјални работници и професори од училиште); набљудувања на домот; и податоци од раз-
лични агенции што имале некаква врска со испитаниците и нивните семејства. Очигледно, податоците
за криминалната активност биле собирани за секој испитаник со истражување на податоците за поја-
вувањето на суд и условното пуштање на слобода. Додека сите овие извори на податоци продуцирале
квантитативни информации, квалитативните податоци понатаму биле собрани од одговорите на отворе-
ните прашања во интервјуата. Во средината на деведесеттите, Лауб и Сампсон (Laub and Sampson 2003,
2004) почнале повторно да ги истражуваат податоците за 500 мажи што биле вклучени во примерокот
на деликвенти. До тој момент требало да се веќе на возраст од 70 години. Биле пребарани регистрите
со податоци за починати и тие за криминална активност на сите 500 мажи за да се соберат податоци за
шемата на нивниот криминал по која сè уште дејствувале. Понатаму, тие успеале да најдат и да интервјуи-
раат 52 испитаници од оригиналниот примерок на деликвенти. Овие случаи биле селектирани врз осно-
ва на шемите по кои вршеле престап во текот на годините, како што се потврдило со податоците за кри-
минал. Интервјуата биле интервјуа за животна историја за да ги откријат клучните моменти на пресврт
во нивните животи и да откријат нешто за нивните доживувања. Ова е еден екстремно необичен пример
на лонгитудинално проучување што содржи планирани делови (првобитната серија на собирање по-
датоци проследена од двете серии на собирање податоци – единаесет и осумнаесет години подоцна) и
еден непланиран дел реализиран од Лауб и Сампсон по толку многу години по последната серија.

Проучување на случај
Холдавеј (Holdaway, 1982, 1983) бил полицаец којшто, покрај работата, реализирал истражу-
вање за докторат во неговата полициска станица што била лоцирана во градот. Неговиот главен
истражувачки метод бил етнографија, при што тој бил учесник набљудувач што ја набљудувал ин-
теракцијата, ги слушал разговорите, ги истражувал документите и ги запишувал своите впечатоци
и искуства како белешки од теренот. Претпоставените на Холдавеј не знаеле дека тој прави истра-
жување на своја одговорност и поради тоа тој бил прикриен истражувач. Во однос на етиката
(видете го 6-тото и 19-тото поглавје), ова е контроверзен метод. Истражувањето на Холдавеј обез-
бедува сознанија за карактерот на полициската работа и професионалната култура со којашто се
одликуваат полицајците.
• Само една организација, како што се студиите интервју за за усна историја); и

на само една фабрика на авторите, како Буравој • Еден единствен настан, како што е Кубанската ра-
(Burawoy, 1979), Полерт (Pollert, 1981) и Кејвендиш кетна криза – Елисон (Allison, 1971), настаните околу
(Cavendish, 1982) или на кражбите во еден локали- медиумското информирање за посебно прашање
тет, како што е само една пекарница – Дитон (Ditton, од една област (Deacon, Fenton and Bryman, 1999)
1977) или на само една полициска станица – Холда- и студијата за еден инцидент среде катастрофа
веј (Holdaway, 1982, 1983; видете го Истражувањето (Vaughan, 1996, 2004).
во фокус 3.14.) или на само еден центар за контакт
(Callgan and Thompson, 2002; Nyberg, 2009); Што претставува случај?
• Само едно лице, како што е познатото проучувања Терминот случај најчесто го поврзува проучувањето
за Стенли, Џек ролерот („The Jack Roller“ – Shaw, на случај за еден локалитет, како што е заедница или
1930); ваквите проучувања честопати се каракте- организација. Се тежнее акцентот да се стави врз едно
ризираат со тоа што користат животна историја интензивно истражување на средината. Постои тенден-
или биографски пристап (видете го делот во 20- ција проучувањата на случај да се поврзуваат со квали-
тото поглавје, за Интервју за животна историја и тативното истражување, но ваквата идентификација е
несоодветна. Несомнено точно е дека застапниците на од квалитативното истражување во рамките на нацртот

нацртот за проучување на случај честопати фаворизи- за пресечно истражување (видете го Истражувањето
раат квалитативни методи, како што се набљудувањето во фокус 3.9.). Сепак, таа е опишана како студија што
со учество и неструктурираното интервјуирање, бидеј- обезбедува „докази од проучување на случај“ од стра-
ќи овие методи се сметаат како посебено корисни во на на Дејвис и коавторите (Davies et al., 1994: 157), ве-
генерирањето на интензивно детално истражување на ројатно поради тоа што теренското истражување би-
еден случај. Сепак, во проучувањата на случај често има ло направено само на една локација. Јас претпочитам
место да се употребат и двете истражувања и кванти- поимот проучување на случај да го резервирам за оние
тативното и квалитативното истражување, пристап на случаи каде што случајот е во фокусот на интерес, како
којшто ќе се обрне внимание во 27-мото поглавје. И што тоа го кажува самото име. Студијата за Кидермин-
навистина, во некои случаи, кога едно испитување се стер во Продлабочено размислување 3.3. во ништо не
базира исклучиво врз квантитативното истражување, е повеќе студија на случај од истражувањето на Берт-
може да биде тешко да се определи дали е подобро да сворт и Кеил (Beardsworth and Keil, 1992) за Ист Мид-
се дефинира како проучување на случај или како нацрт ленс, што исто така се базира врз проучување на случај.
за пресечно истражување. Честопати, може истото да Истражувањето на Мекки и Бел (McKee and Bell, 1985)
се каже и за проучувањата на случај базирани врз ква- се занимава со искуствата со невработеност, за што ин-
литативното истражување. тервјуирале 45 двојки. Тоа не се однесува на Кидермин-
Како илустрација на тешкотиите при пишување- стер во вистинска смисла на зборот. Градот повеќе прет-
то за проучувањата на случај, разгледајте ја студијата ставува вид рамка за наодите отколку фокус на интерес.
опишана во Продлабочено размислување 3.3. Навидум Главната поента е што во анализата Кидерминстер не е
е слична со студијата на Бердсворт и Кејл (Beardsworth единица на анализа, туку тоа е токму примерокот.
and Keil, 1992) за вегетаријанците со самото тоа што е дел

Што претставува единица на анализа?
Мекки и Бел (McKee and Bell, 1985: 387) испитувале 45 двојки во една локација (Кидерминстер
во Вест Мидлендс) за да го истражат „влијанието на невработеноста на мажите врз семејните и
брачните односи“. Својот истражувачки инструмент го дефинираат како неструктурирано конвер-
зациско интервју. Во повеќето случаи, мажите и жените биле заедно интервјуирани. Интервјуата не
биле насочувачки, дозволувајќи им на брачните двојки значителна слобода да одговараат со свои
сопствени зборови и да изберат време за интервју. Нивното истражување се фокусирало на опсегот
на проблемите со коишто се соочувале невработените семејства, постапките што ги применувале за
да се справат со проблемите и нивните различни искуства. Така, фокусот во голем дел бил насочен
кон доживувањето на невработеноста од перспектива на двојките. Авторите, на пример, изложуваат
дека влијанието на невработеноста на сопрузите врз нивните сопруги често е поголемо отколку што
вообичаено се согледува, бидејќи истражувањата често го земаат невработеното лице како оска на
истражувањето. Двојките често известувале за промени во поделбата на домашните работи, што пак
дало поттик да им се постават прашања за нивните претстави за машкоста и идентитетот.
Дали оваа студија е проучување на случај за невработеноста во Кидерминстер или е подобро
да се гледа како проучување на невработените мажи и нивните жени реализирана врз нацрт за
пресечно истражување? Како што наведувам во текстот, не е од голема помош на неа да се гледа
како на проучување на случај, бидејќи Кидерминстер не е единица на анализата. Таа е студија за
реакците на еден примерок испитаници во врска со невработеноста; фактот што испитаниците
живеат во Кидерминстер не е значаен за истражувачките резултати. Сепак, не е секогаш лесно да се
направи разлика дали повеќе се работи за испитување од еден вид или повеќе од друг вид. Како што
овие размислувања имплицираат, важно е во себе да расчистите која е вашата единица на анализа.
Слично на тоа, Пауел и Батерфилд (Powell and бил вработен преку одделението за вработување и го-
Butterfield, 1997) ја презентираат квантитативната ана- дините на работно искуство – што едно по друго сепак
лиза на одлуките за унапредувањето во еден сектор влијаело врз унапредувањето. Влијанието на расата
на владата на Соединетите Американски Држави. Тие врз овие две варијабли било такво што обоените лу-
се интересирале да истражат во која мера расата вли- ѓе биле хендикепирани во поглед на унапредувањето.
јаела врз унапредувањата во секторот. Истражувачите Овде повторно среќаваме студија што има белези и на
откриле дека расата немала директно туку индиректно нацрт за пресечно истражување и на проучување на
влијание врз унапредувањето. Ова се должело на тоа случај, но овој пат истражувачката стратегија е кван-
што расата влијаела врз две варијабли – дали барателот титативна. Како и со истражувањето на Мекки и Бел
(McKee and Bell, 1985), изгледа дека е подобро и ова да секој вид на истражување може да се толкува како
се опише како нацрт за пресечно истражување откол- проучување на случај: истражувањето на примерок
ку како проучување на случај, бидејќи овој случај не е направен од населението на Велика Британија по слу-
вистинскиот предмет на интерес – тој е нешто повеќе чаен избор и на ниво на држава, би се сметало како
од локација што ги обезбедува резултатите. проучување на случај на Велика Британија! Но, треба
И за студијата на Вестергард и коавторите (Wester- да се согледа фактот дека кога се испитуваат посебни
gaard et al., 1989) за отпуштените работници во ед- истражувачки примери, тие може да покажат особи-
на фабрика за челик, би сакал да образложам дека ни на повеќе од еден истражувачки нацрт. Она што го
е проучување на случај за ефектите од отпуштање- издвојува проучувањето на случај е што истражувачот,
то во која е употребена квантитативна истражувачка обично, е заинтересиран да ги објасни уникатните осо-
стратегија со јасни индикации за нацрт за пресечно бини на случајот. Ова е познато како идеографски при-
истражување. Кај проучувањето на случај, случајот стап. Истражувачките нацрти, како што е нацртот за
е сам по себе предмет на интерес, а истражувачот пресечно истражување, се познати како номотетич-
има цел темелно да го објасни. Доколку не се напра- ки (nomothetic), бидејќи се однесуваат на генерирање
ви разлика од овој или од некој друг вид, станува не- тврдења што важат независно од времето и местото.
возможно проучувањето на случај да се издвои ка- Сепак, истражувањето може да има елементи и на два-
ко посебен нацрт за истражување, бидејќи речиси та пристапа (видете го Истражувањето во фокус 3.15.).

Нацрт за пресечно истражување со елементи на проучување
на случај
Понекогаш, истражувањето може да има елементи и на нацрт за пресечно истражување и на
проучување на случај. На пример, Леонард (Leonard, 2004) се интересирала за корисноста на поимот
општествен капитал за истражување на формирањето на соседството. Всушност, таа била заинтересирана
за прашања слични на студијата во Истражувањето во фокус 2.2. Таа го реализирала проучувањето во еден
католички станбен комплекс во Западен Белфаст, каде што извела полуструктурирани интервјуа со 246
индивидуи што живееле во 150 домаќинства. Нејзинте резултати се однесуваат на релевантноста на кон-
цептот на социјален капитал, затоа нацртот за истражување изгледа како нацрт за пресечно истражување.
Сепак, во одредени прилики, таа ја нагласува особеноста на Белфаст со неговата историја на недоамнеш-
ните конфликти и потрагата по политички решенија за тамошните проблеми. Во еден момент таа пишува:
„Во западен Белфаст, како што се развива мирот, на политичките лидери им е доверено поврзување на
неформалните мрежи на заедницата со поформални институционални мрежи“ (Leonard, 2004: 939). Како
што овој коментар имплицира, повеќе или помалку, невозможно е да се генерираат резултатите за форми-
рањето на заедницата без осврнување на посебните карактеристики на Белфаст и неговата бурна историја.
Типичната ориентација кон врската помеѓу тео- сигурност, повторливост и валид-

ријата и истражувањето кај нацртот за експеримент и
нацртот за пресечно истражување е дедуктивна. Спе- ност
цифичните истражувачки прашања што произлегуваат
Прашањето за тоа колку проучувањето на случај е
од теоретските интереси го насочуваат истражувачки-
успешно во однос на критериумите на истражувачки-
от нацрт и собирањето податоци. Меѓутоа, пристапот
от нацрт, наведени на почетокот на ова поглавје – ва-
има тенденција да е индуктивен кога во рамките на
лидноста на мерењето, интерната валидност, екстер-
нацртот за пресечно истражување се употребува ква-
ната валидност, еколошката валидност, сигурноста
литативна истражувачка стратегија, како што е случајот
и повторливоста – зависи во голем дел од тоа колку
во истражувањето на Бердсворт и Кејл (Beardswort
истражувачот смета дека тие се критериуми соодветни
and Keil, 1992). Со други зборови, дали еден нацрт за
за евалуацијата на тој вид истражување. За истражу-
пресечно истражување ќе биде индуктивен или де-
вање при проучувањето на случај, некои автори, како
дуктивен зависи од тоа дали ќе се користи квантита-
што е Јин (Yin, 2009), критериумите ги сметаат за соод-
тивната или квалитативната истражувачка стратегија.
ветни и предлагаат начини со коишто истражувањето
Истото може да се констатира и за истражувањето со
со проучување на случај може да се усоврши за да се
проучување на случај. Кога доминира квалитативната
зголеми неговиот потенцијал за исполнување на кри-
истражувачка стратегија, проучувањето на случајот
териумите; според други, како што е Стејк (Stake, 1995),
тежнее кон индуктивниот пристап; а ако преовладува
тие едвај се спомнуваат или воопшто не се спомнуваат.
квантитативната стратегија, студијата тежнее кон де-
Авторите на истражувањето со проучување на случај,
дуктивниот пристап.
кои се ориентираат првенствено кон квалитативната изборите. Како таков, тој предизвикал вистински
истражувачка стратегија, тежнеат да не ѝ придаваат интерес со што и станал суштински уникатен.
значење или да ја игнорираат важноста на овие фа- • Репрезентативен или типичен случај. Јас префе-
ктори, додека авторите врз кои силно влијаела кванти- рирам овој случај да го нарекувам егземпларен,
тативната истражувачка стратегија тежнеат да ги опи- бидејќи поимите на карактеристичност и типич-
шуваат како позначајни. ност можат понекогаш да доведат до конфузија. Со
Сепак, едно прашање, околу кое е сконцентриран овој вид случај „целта е да се опфатат околностите
голем дел од дискусијата, се однесува на екстерната и условите на секојдневната или вообичаената си-
валидност или можноста за генерализација на истра- туација“ (Yin, 2009: 48). Според тоа, еден случај мо-
жувањето со проучување на случај. Како е можно еден же да биде избран затоа што е типичен пример на
единствен случај да биде толку репрезентативен што една поширока категорија на којашто ѝ припаѓа.
би вродил со резултати што ќе можат генерално да се Поимот егземпларност имплицира дека случаи-
однесуваат и на други случаи? На пример, како може те честопати се избираат не поради тоа што се ек-
резултатите од истражувањето на Холдавеј (Halldaway, стремни или необични, на некој начин, туку бидејќи
1982, 1983), наведено во Истражувањето во фокус 3.14., тие или претставуваат совршен пример на една по-
широка категорија случаи или можат да обезбедат
да се генерализираат на сите полициски станици во Ве-
соодветен контекст за да се одговорат одредени
лика Британија? Секако, одговорот е дека не e можно.
истражувачки прашања. Пример за првиот вид си-
Важно е да се разбере дека истражувачите што кори-
туација е класичната студија на Линд и Линд (Lind
стат проучување на случај не се залажуваат дека е
and Lind, 1929, 1937) на заедницата Манси во Инди-
можно да се утврдат типични случаи што ќе можат да јана, САД, којашто тие неофицијално ја именувале
се користат како репрезентативни за одредена класа како Мидлтаун, токму затоа што се чинело дека
на објекти, без разлика дали е тоа класа на фабрики, претставува типичен пример на американскиот
медиуми за јавно информирање, полициски станици живот во тој период. Втората причина за селекти-
или заедници. Со други зборови, тие не сметаат дека рање егземпларни случаи е што тие му овозмо-
проучувањето на еден случај е примерок од една класа. жуваат на истражувачот да ги испитува клучните
општествени процеси. На пример, истражувачот
видови на случаи може да бара пристап до една организација, затоа
Во продолжение на прашањето за екстерна валид- што се знае дека имплементирала нова технологи-
ност, корисно е да се земе предвид дистинкцијата меѓу ја, а тој или таа сака да осознае какво е влијанието
различните видови случаи, а којашто некои автори по- на новата технологија. Врз истражувачот можно е
некогаш ја прават. Јин (Yin, 1984) разликува пет видови: да влијаеле различни теории за односот помеѓу
• Критичен случај. Овде истражувачот има добро технологијата и работата, како и обемната истра-
развиена теорија и случајот се избира поради тоа жувачка литература на таа тема, па оттаму бара да
што ќе овозможи подобро разбирање на околно- ги проучи влијанијата на некои од овие теориски и
стите во коишто хипотезата ќе важи или нема да ва- емпириски рамки на одреден локалитет.
жи. Студијата на Фестингер и коавторите (Festinger Случајот едноставно нуди контекст погоден за ра-
et al., 1956) на еден верски култ, чии членови веру- бота врз овие истражувачки прашања. Да земеме кон-
вале дека ќе дојде крајот на светот, е еден пример. кретен пример, студијата на Расел и Тајлер (Russell and
Фактот што настанот не се случил на назначениот Tyler`s, 2002) на една продавница од синџирот продав-
ден им овозможил на истражувачите да ги тестира- ници за деца од 3 до 13 години, по име„Рај за девојчиња“
ат проценките за тоа како луѓето реагираат на неис- во Обединетото Кралство. Истражувачите не ја избрале
полнетите очекувања. продавницата поради тоа што таа е критички и уникатен
• Екстремен или уникатен случај. Уникатниот или ек- пример, ниту пак поради фактот што таа обезбедувала
стремниот случај, какошто забележува Јин, е често контекст што никогаш порано не бил истражуван, туку
во фокусот на клиничките студии. Добро познатата поради нејзиниот капацитетот како истражувачки
студија на Маргарет Мид (Mead, 1928) за растењето локалитет што овозможува разјаснување на врската
во Самоа, се чини дека била мотивирана од нејзи- помеѓу полот и потрошувачката и комерцијализацијата
ното убедување дека земјата преставувала уника- на детството во современото општество.
тен случај. Таа тврдела дека за разлика од повеќе- • Обелоденувачки случај (revelatory case). Основа за
то други општества, адолесцентите во Самоа не овој случај постои „кога еден истражувач има мож-
минуваат низ период на анксиозност и стрес. Мид ност да набљудува и да анализира една појава што
ја заинтересирале токму тие фактори што се по- претходно била недостапна за научно истражува-
врзуваат со овој релативно безгрижен период од ње“ (Yin, 2009: 49). Како примери Јин ги наведува
нивниот живот поради можноста да послужат ка- студијата за Корнервил на Вајт (Whyte, 1955) и сту-
ко поуки за младината од Запад. Филдинг (Fielding, дијата за невработените црнци на Лajбоу (Liebow,
1982) направил истражување на една крајно дес- 1967).
ничарска организација, на Националниот фронт. • Лонгитудинален случај. Јин наведува дека еден
Иако Националниот фронт не бил единствен на случај може да биде избран поради можноста да
британската политичка сцена, сепак тој екстремно се истражува во две или повеќе временски точ-
се истакнувал во времето на истражувањето на ки. Меѓутоа, многу проучувања на случај содржат
Филдинг, а почнувал да добива и моќ за победа на лонгитудинален елемент, така што поверојатно е
дека еден случај ќе биде избран од две причини: и од случајот. Ова гледиште е многу поразлично од она
поради соодветеноста за истражувачки прашања што го заземаат анкетните истражувачи. Истражува-
на една од другите четири основи и поради мо- чите што користат анкетно истражување секогаш се
жноста да се проучува во текот на времето. преокупирани со можноста нивните откритија да се ге-
Секоја студија може да вклучува комбинација од нерализираат на поголеми популации и често користат
овие елементи, што е најрационалното образложение примерочење по случаен избор за да ја зголемат ре-
за избирање определени случаи. На пример, класична- презентативноста на примероците на коишто ги вршат
та студија на Маргарет Мид (Mead, 1928) за растењето своите истражувања, а со тоа да ја зголемат и екстерна-
во Самоа, што погоре е опишана како екстремен слу- та валидност на своите откритија. Истражувачите што
чај, има и елементи на критичен случај, бидејќи Мид користат студија на случај, ревносно тврдат дека тоа не
била свесна за можноста на студијата да докаже дека е целта на нивната работа.
реакциите на младите при влегувањето во тинејџерски
години не се детерминирани само од природата. Наме- Проучување на случај како интен-
сто тоа, растењето во Самоа го искористила како крити- зивна анализа
чен случај за да докаже дека културата има важна улога
Наместо тоа, истражувачите што користат
во развојот на човекот, што пак ѝ овозможило да фрли
проучување на случај, обично тврдат дека тие има-
сомнеж врз идеите на биолошкиот детерминизам.
ат цел да генерираат интензивно испитување на еден
Можеби дури во една многу подоцнежна фаза,
единствен случај во врска со кој тие, потоа, може да се
исклучителноста и значењето на случајот стануваат
впуштат во теоретска анализа. Централното прашање
очигледни (Radley and Chamberlain, 2001). Флајберг
од интерес е квалитетот на теоретското резонирање
(Flyvbjerg, 2003) дава пример за ова. Тој покажува како
во коешто се впушта истражувачот на проучувањето
тој се зафатил со студија за урбаните политики и плани-
на случај. Колку податоците успеваат да ги поткрепат
рање во Олборг во Данска, мислејќи дека тоа бил еден
теоретските аргументи што се генерираат? Дали те-
критичен случај. По завршувањето на својата теренска
оретската анализа е прониклива? На пример, дали
работа, за кратко време, тој открил дека тоа всушност
таа демонстрира поврзаности помеѓу различните
бил екстремен случај. Тој го пишува следново:
концептуални идеи што се развиени од податоците?
Круцијалното прашање не е дали резултатите можат
„Во почетокот, кога го осмислував Олборг ка-
пошироко да се генерализираат, туку колку успешно
ко критичен случај размислував на следниов начин:
истражувачот генерира теорија од резултатите.
доколку рационалноста и урбаното планирање би би-
ле слаби и покрај моќта во Олборг, тогаш, најверојат- Ваквото сфаќање на генерализацијата Јин (Yin, 2009)
но, тие би биле слаби насекаде, барем во Данска, би- го нарекува аналитичка генерализација, а Мичел
дејќи во Олборг рационалната парадигма на планира- (Mitchell, 1983) – теоретска генерализација. Ваквото
њето била посилна отколку на кое било друго место. гледиште, истражувањето преку проучување на случај
На крајот сфатив дека оваа логика беше погрешна, би- го сместува во индуктивната традиција за поврзаноста
дејќи моето истражување [на] локални врски на моќта помеѓу теоријата и истражувањето. Меѓутоа, еден на-
покажа дека една од највлијателните лица од власта црт за проучување на случај не е нужно поврзан со ин-
во Олборг, Комората за индустрија и финансии, била дуктивниот пристап, што може да се види во истражува-
суштински посилна од сите нејзини еквиваленти. По- њето на Адлер и Адлер (Adler and Adler, 1985), спомнато
ради тоа, наместо на крајот да заокружам еден крити- во првото поглавје. Според тоа, проучувањата на слу-
чен случај, непланирано заокружив еден екстремен чај можат да се доведат во врска и со генерирањето на
случај, во смисла што и рационалноста и власта беа теоријата и со проверувањето на теоријата. Понатаму,
невообичаено силни во Олборг, а мојата студија на како што тврди Вилијамс (Williams, 2000), истражувачи-
случај стана студија за тоа што всушност се случува те што применуваат проучувања на случај, честопати
кога силната рационалност ќе се здружи со силната се во позиција да прават генерализации потпирајќи
власт во областа на урбаната политика и планирање. се врз наодите од споредливи случаи, коишто други
Но, овој избор на Олборг како екстремен случај, ме- истражувачи ги испитувале. На ова прашање ќе се на-
не едноставно ми се случи, не го направив намерно“ вратам во 18-тото поглавје.
(Flyvbjerg, 2003: 426).
Лонгитудиналното истражување
Според ова, сè додека детално и критички не го и проучувањето на случај
испитаме случајот, нема да можеме секогаш да ја
согледаме неговата природа и важност. Истражувањето со проучување на случај често има
Една од стандардните критики на проучувањето на лонгитудинална димензија. Истражувачот, честопати,
случај е што не можат да се генерализираат резултати- повеќе месеци или години е член на една организација
те што произлегуваат од неа. Застапниците на истра- или на една заедница. Од друга страна, тој или таа, мо-
жувањето со проучување на случај се спротивставува- же да интервјуира лица во подолг временски период.
ат на наводите дека доказите што ги презентираат се Може дури и да внесе дополнителен лонгитудинален
ограничени поради нивната тесна екстерна валидност, елемент – анализирање на податоци од архива и ре-
тврдејќи дека целта на овој истражувачки нацрт не е троспективно интервјуирање. Пример за вакво истра-
да се генерализира за случаи или популации надвор жување има во Истражувањето во фокус 3.16.

Проучување на случај во Владејачката хемиска индустрија
Петигру (Pettigrew, 1985) реализирал истажување за употребата на експертиза во организа-
цискиот развој на Владејачката хемиска индустрија (Imperial Chemical Industries – ICI). Теренската ра-
бота ја реализирал во периодот помеѓу 1975 и 1983 година. Тој водел долги полуструктурирани ин-
тервјуа во периодот од 1975 до 1977 година и повторно во периодот од 1980 до 1982 година. Во текот
на теренската работа тој, исто така, прилично редовно контактирал со членовите на организацијата.
Тој пишува: „Континуираното собирање податоци во реално време беше збогатено со ретроспективно
интервјуирање и анализа на архивата ...“ (Pettigrew, 1985: 40).
Друг начин на којшто настанува лонгитуди- (cross-national research). Во една корисна дефиниција
нален елемент е кога на еден случај, што веќе бил про- Хентрес (Hantrais, 1996) наведува дека вакво истражу-
учуван, истражувачот се навраќа во една подоцнежна вање се случува
фаза. Особено интересен пример за ова е студијата за
Мидлтаун, што ја споменав претходно. Градот првобит-
но бил истражуван од Линд и Линд во 1924 и 1925 годи- Приказ 3.5.
на (Lynd and Lynd, 1929). Потоа, истражувачите повтор-
но го истражувале во 1935 година (Lynd and Lynd, 1937)
компаративен нацрт
за да ги разоткријат трендовите и промените. Во 1977
година заедницата повторно била истражувана (Bahr
et al., 1983), користејќи ги истите истражувачки инстру- Т1
менти, но со мали промени. Барџис (Burgess, 1987) исто Наб1
така бил заинтересиран за континуитетот и промената Случај 1 Наб 2
во средното училиште, што ги истражувал во раните се- Наб 3
думдесетти години (Burgess, 1983) и затоа го повторил Наб 4
истражувањето десет години подоцна. Меѓутоа, како Наб 5
што забележува, тешко е за еден истражувач да утвр- ...
ди до колкав степен промената е резултат на реални- Наб n
те разлики во текот на два временски периоди, а до
колкав степен – на други фактори, како што се новите
луѓе во училиштето, различните образовни прашања Наб 1
помеѓу двата временски периоди и можното влијание Случај n Наб 2
на претходното истражување. Наб 3
Наб 4
Наб 5
компаративен нацрт ...
Наб n
Вреди да се издвои уште еден вид нацрт – компа-
ративниот нацрт. Едноставно кажано, овој нацрт нало-
жува истражување на два контрастни случаи употре-
бувајќи, повеќе или помалку, идентични методи. Тој
ја отелотворува логиката на компарација со тоа што кога индивидуалци или тимови почнуваат да истра-
имплицира дека подобро можеме да ги разбереме оп- жуваат одредени прашања или појави во две или
штествените појави кога тие се споредуваат во однос повеќе земји со изразена намера да ги споредат
на два или повеќе спротивставени случаи или ситуа- нивните манифестации во различните општестве-
ции. Компаративниот нацрт може да се реализира во но-културни ситуации (институции, обичаи, тради-
контекст и на квантитативното и на квалитативното ции, вредносни системи, животни стилови, јазик,
истражување. Во рамките на првиот контекст, страте- обрасци на размислување), користејќи ги истите
гијата на собирање податоци ќе ја добие формата што истражувачки инструменти, без разлика дали да се
е скицирана во приказот 3.5. Овој приказ имплицира изведе секундарна анализа на националните пода-
дека постојат барем два случаи (организации, земји, за- тоци или да се реализира нова емпириска работа.
едници, полициски станици итн.) и дека податоците се Целта може да е да се бараат објаснувања за слич-
собираат од секој случај, обично во формат на нацрт за ностите и разликите или подобро да се осознае и
пресечно истражување. подлабоко да се разбере општествената реалност
Една од поочигледните форми на ваквото истражу- во различните национални контексти.
вање е накрсното културно истражување (cross-cultural
research) или накрсното национално истражување
Опишаното истражување на Кели и Де Граф проблеми, како што се: менаџирање и добивање фи-
(Kelley and De Graaf, 1997) во Истражувањето во фо- нансии за вакво истражување (видете Продлабочено
кус 2.4. претставува илустрација на накрсно културно размислување 3.4.); сигурност дека кога постојните по-
истражување што бара секундарна анализа на подато- датоци ќе се приложат за секундарна анализа, како што
ците од анкетата собрани од 15 нации. Друг пример е се официјални статистички податоци или податоци од
анкетното истражување на Гали (Gallie, 1978) за влија- анкети, ќе бидат споредливи во однос на категориите
нието на сè поголемата автоматизација на споредливи и методите за собирање податоци; сигурност дека ко-
примероци на индустриски работници во Англија и во га се собираат нови податоци, потребата да се преве-
Франција. Во објаснувањето на ставовите на работни- дат инструментите за собирање податоци (на пример
ците и релациите менаџмент – работници, Гали успеал листа за прашања за интервјуа) не ја поткопуваат ви-
да покаже дека националните традиции на индустри- стинската споредливост; и сигурност дека примероци-
ските релации биле поважни отколку технологијата – те на испитаници или организации се еквивалентни.
наод што бил важен за тезите за технолошкиот детер- Последниов проблем загатнува друг проблем, т.е. ду-
минизам што во тоа време бил сè уште актуелен. ри и кога преведувањето се изведува компетентно,
Накрсното културно истражување се соочува со

Форми на накрсно културно истражување
Како што кажува самото име, накрсното културно истражување бара собирање и/или анализа на
податоци од две или повеќе земји. Можни модели за изведување на накрсно културно истражување
се следниве:
1. Истражувачот, можеби заедно со истражувачкиот тим, собира податоци во повеќе земји. Истражу-
вањето на Гали (Gallie, 1978) за влијанието на сè понапредната автоматизација на индустриските
работници е еден пример за овој модел, поради тоа што тој зел споредливи примероци на инду-
стриски работници од две нафтени рафинерии во Англија и во Франција.
2. Една централна организација координира еден дел од работата на националните организации. Тру-
дот на Кели и Де Граф (Kelley and De Graaf, 1997), којшто се наведува во ова поглавје, нуди пример
на овој модел.
3. Секундарната анализа се извeдува врз податоци што се споредливи, но онаму каде што се огорани-
чува или не постои координација за нивно собирање. Овој вид на накрсна културна анализа мо-
же да се направи доколку истражувачите настојуваат да ги постават анкетните прашања во нив-
ната сопствена земја, а кои веќе биле поставени во друга земја. Со проследените податоци, потоа
културите може накрсно да се анализираат. Друг облик на овој модел е секундарна анализа на офи-
цијално собраните податоци, како што се статистичките податоци за невработеноста. Анализата на
Вол (Wall, 1989) за организирање на начинот на живеење на постарите лица во 18 европски земји
е еден пример на вакво истражување. Истражувањето открило значителна разновидност на фа-
кторите, како што се дали постарите лица живеат сами или дали тие се наоѓаат во домови за стари
лица. Сепак овој пристап се соочува со проблеми поврзани со дефицитот на многу форми на офи-
цијални статистички податоци (видете го 14-тото поглавје) и проблеми на накрсни варијации во
националните официјални дефиниции и постапки на собирање податоци.
4. Тимовите на истражувачи во земјите учеснички ги регрутира едно лице или тело коешто ја коор-
динира програмата, или алтернативно, истражувачи во различни земји со заеднички интереси
воспоставуваат контакт и ги координираат своите истражувања. Секој истражувач или група истра-
жувачи се одговорни за изведување на истражувањето во својата сопствена земја. Истражување-
то се координира со цел да се осигура споредливост на истражувачките прашања, на анкетните
прашања и на водењето на процедурите за реализирање на истражувачките инструменти (на пр.
Crompton and Birkelund 2000). Овој модел се разликува од вториот погоре во тоа што обично бара
специфичен фокус врз одредени истражувачки прашања. Можете да најдете пример во Истражу-
вањето во фокус 27.7.
5. Иако во смисла на координиран проект меѓу нациите, не е вистинско накрсно културно истражување,
овој модел може да се јави кога истражувачот го споредува она што е веќе познато во една земја
со ново истражување во друга земја. На пример, американскиот криминолог Ричард Рајт (Richard
Wright) направил значаен дел од истражувањето за уличните кражби во неговата сопствена зем-
ја, но бил заинтересиран колку резултатите за овој криминал се слични на оние во Обединето-
то Кралство. Американското истражување особено ја истакнало улогата што уличната култура ја
имала при мотивирањето на лицата да се впуштат во такви грабежи. Тој бил инволвиран во еден
проект што вклучувал употреба на полуструктуирани интервјуа со притворените улични крадци во
југозападна Англија (Wright et al., 2006). Всушност, истражувачот открил дека уличната култура во
Обединетото Кралство играла важна улога, слично како и во САД.
сè уште постои потенцијален проблем на нема- околностите во коишто една теорија ќе биде или нема
ње чувство за специфичните национални и култур- да биде издржана (Eisenhardt, 1989; Yin, 2003). Згора на
ни контексти. Од друга страна, накрсното културно тоа, самата споредба може да наведува на концепти
истражување помага да се намали ризикот од што се релевантни за појава на одредена теорија.
несогледување дека општествено-научните открити- На оваа констатација се однесува фактот за
ја се често, ако не и речиси постојано, специфични за зголемувањето на свеста дека проучувањето на случај
секоја култура. На пример, Кромптон и Биркланд на- и особено проучувањето на повеќе случаи можат да
правиле истражување употребувајќи полуструктури- имаат клучна улога за сфаќањето на каузалитетот.
рано интервјуирање со споредливи примероци на ма- Меѓутоа, оваа свесност одразува поинаква претстава
жи и жени, менаџери во банки, во Норвешка и во Бри- за каузалитетот од онаа што е опишана понапред во
танија. Тие откриле дека и покрај тоа што политиките во ова поглавје. Погоре, во расправата за независни и
Норвешка се позаштитнички настроени кон семејниот зависни варијабли, основната перцепција за причината
живот, банкарските менаџери во двете земји се бореле и последицата е индикативна за тоа што честопати се
да воспостават рамнотежа помеѓу својата кариера и се- нарекува сукцесионистичко сфаќање на причинското.
мејниот живот. Би можело да се поверува дека земјите Како што терминот сукцесионистичко имплицира,
со поголема приврзаност кон таквите политики ќе ги идејата за каузалитетот вклучува последица што
ублажат ваквите притисоци, но споредбеното, накрсно следува (т.е. произлегува) од независната варијабла
културно истражување од овој вид покажува колку е којашто ѝ претходи. Критичкиот реализам (видете го
лесно да се донесе таков погрешен заклучок. Клучниот концепт 2.3.) применува поинакво сфаќање
Компаративното истражување не треба да се тре- за каузалитетот што има за цел да ги пронаоѓа
тира како истражување што се занимава само со спо- генеративните механизми што се одговорни за
редби помеѓу нациите. Логиката на споредбата може правилностите забележани во општествениот свет
да се примени на разни ситуации. Иницијативата за и начинот на којшто тие дејствуваат во посебите
општествена промена и економски живот, опишана контексти. За критичките реалисти, проучувањата
во Истражувањето во фокус 7.1., вклучува идентични на случаите се важни за истражувањето во рамките
студии (главно, вклучувајќи анкетни истражувања) на на таа традиција, бидејќи интензивниот карактер
шест контрастни пазари на трудот што беа избрани на проучувањето на повеќе случаи ја зголемува
затоа што ги одразуваат различните обрасци на еко- сензитивноста на истражувачот за факторите
номска промена во раните осумдесетти години и потоа што стојат зад дејствувањето на обрасците што се
во блиското минато. Со избирање на значајни контра- набљудуваат во еден специфичен контекст (Ackroyd,
сти можеше да се портретира важноста што различ- 2009). Проучувањето на повеќе случаи нуди дури
ните обрасци ја имаа за бројните искуства и на рабо- и поголема можност, бидејќи истражувачот ќе
тодавците и на вработените. Ваквите нацрти наидуваат биде во позиција да го проучува дејствувањето на
на проблеми: можно е разликите, што се забележуваат генеративните каузални механизми во контрастни или
помеѓу контрастните случаи, да не се должат само на слични контексти. Според тоа, етнографската студија
истакнатите карактеристики на случаите. Според тоа, на Делбриџ (Delbridge, 2004) за две компании со високи
нужно е да се биде претпазлив кога се објаснуваат кон- перформанси на југот на Велс, можела во обете фирми
трастите помеѓу случаите со истакнување на нивните да идентификува обрасци на отпор и независност,
разлики. коишто постоеле и покрај напорите на менаџментот
Во однос на прашањата за сигурноста, валидно- да ја интензивира работата и да ја минимализира
ста, повторливоста и можноста за генерализирање, пасивноста во производствениот процес. Меѓутоа,
компаративната студија не се разликува од нацртот за се покажало дека двете фирми значително се
пресечно истражување. Компаративниот нацрт во ос- разликувале по степенот до кој влијаеле неформалната
нова претставува две или повеќе студии на пресечно организација и субверзијата и дека ова отстапување е
истражување изведени во, повеќе или помалку, исто резултат на квалитетот на меѓучовечките односи. Ова
време. го претставува каузалниот механизам, што доведува
Компаративниот нацрт може да се примени и со до различен степен на отпор во двете фабрики. Клучен
квалитативната истражувачка стратегија. Кога тоа ќе контекстуален фактор во едната од фирмите (во
се случи, тој добива облик на проучување на повеќе јапонско сопствеништво) било влијанието на културата
случаи (видете го Истражувањето во фокус 3.17.). Во на обвинување каде што секоја грешка морала да се
последниве години некои автори се залагале за по- припише на еден човек. Тоа влијело врз квалитетот
голема употреба на истражувањето со проучување на односот помеѓу работниците, поради споровите
на случај, што опфаќа повеќе од еден случај. Навис- и несогласувањата што произлегувале од таквата
тина во одредени области во општествената наука, ситуација. Значи, со употребата на проучувањето на
како организациските студии, со право таа станува повеќе случаи, Делбриџ бил во можност да покаже како
често употребуван истражувачки нацрт. Всушност, варијацијата во неформалната организација и отпорот
проучувањето на повеќе случаи се појавува секогаш (проучуваната правилност) можела да се разбере
кога бројот на испитуваните случаи е повеќе од еден. преку нејзиниот генеративен причински механизам
Главниот аргумент што оди во прилог на проучувањето (квалитетот на односите меѓу вработените) и преку
на повеќе случаи е што тоа го подобрува градењето на значајноста на контекстот (присуството на културата на
теоријата. Со споредување на два или повеќе случаи, обвинување или на нешто друго).
истражувачот е во подобра позиција за да ги утврди

Проучување на повеќе случаи во британските компании
Петигру и Вип (Pettigrew and Whipp, 1991) во своето проучување на факторите што придонесува-
ат за конкурентен успех меѓу големите британски компании, се решиле за пристап на проучување на
повеќе случаи. Тие истражувале осум компании што биле составени од една успешна и една неуспешна
компанија во секој од трите комерцијални сектори (производство на автомобили, трговско банкарство
и книгоиздателство). Во примерокот, исто така, била вклучена и една придружна компанија, избрана од
компаниите за животното осигурување. Со стратешки избраните компании на овој начин, тие можеле
да ги утврдат заедничките и различните фактори што претставуваат основа на успешното менаџирање
на промената.
Во Истражувањето во фокус 3.17. се опишува при- во Единбург и во Глазгов биле во првите пет проценти
стап за селектирање на проучување на повеќе случаи. на сиромашни реони во Шкотска. Со овој пристап на
Во овој пример, случаите биле селектирани поради селекција, откритијата што се заеднички за случаите
тоа што тие претставувале екстремни типови – име- можат да бидат исто толку интересни и важни како и
но, успешни и неуспешни фирми и поради нивното откритијата по коишто се разликуваат. Вредно е да се
функционирање во одредени комерцијални сектори. истакне дека, иако и компаративниот нацрт и пристапот
Во Истражувањето во фокус 3.18. се дава друг пример. на проучување на повеќе случаи се користеле во
Во овој пример, случаите биле селектирани врз основа Истражувањето во фокус 3.17. и 3.18., во првиот пример
на квантитативните индикатори за економската сиро- (3.17.) доминирала квалитативната, додека во вториот
маштија. На пример, економски сиромашните реони и (3.18.) – квантитативната истражувачка стратегија.

Проучување на повеќе случаи во шкотските соседства
Аткинсон и Кинтреа (Atkinson and Kintrea, 2001) се интересирале за влијанијата на она што се нареку-
ва реонски ефекти. Реонските ефекти, како што имплицира и самото име, се однесуваат на влијанијата на
живеењето или работењето во еден реон врз животните прилики и ставови. Прашањето за кое овие авто-
ри се интересирале се однесувало на импликациите што реонските ефекти ги имале врз доживувањето
на сиромаштијата на оние што биле економски немоќни. Поконкретно, дали доживувањето на сирома-
штијата се влошува ако некој живее во сиромашен реон или ако тој живее во економски мешан реон?
Дали веројатноста економски обесправените да доживеат социјално исклучување е поголема во еден
тип на реон отколку во друг (т.е. економски сиромашен или мешан)? За да направат споредба, истражува-
чите одбрале еден економски сиромашен реон и еден економски и социјално мешан реон во Глазгов. Тие
одбрале сличен пар на реони во Единбург, со тоа обезбедувајќи си уште еден елемент за споредување
поради поголемата раздвиженост на овој град во споредба со Глазгов. Така биле селектирани четири ре-
они и биле анкетирани лица од примероците во секој реон. Компарацијата на квалитативните податоци
ги насочувала истражувачите да заклучат дека, општо гледано, „полошо е да се биде сиромашен во сиро-
машен реон, отколку да се биде сиромашен во социјално мешан реон“ (Atkinson and Kintrea, 2001: 2295).
Сепак, не се сите автори убедени во вредностите се поврзува со целите на квалитативната истражувачка

на истражувањето со студија на повеќе случаи. Даер стратегија (видете го 17-тото поглавје).
и Вилкинс (Dyer and Wilkins, 1991) на пример, тврдат Клучот за компаративниот нацрт е неговата
дека во пристапот со проучување на повеќе случаи, способност да овозможи различните карактеристи-
обично истражувачот обраќа помалку внимание на ки на два или повеќе случаи да бидат појдовна точка
специфичниот контекст, а поголемо – на начините за за теоретските размислувања за контрастните наоди.
контрастирање на случаите. И згора на тоа, потребата Компаративниот нацрт е како хибрид затоа што во
да се моделираат споредби обично значи дека истра- квантитативното истражување тој често претставува
жувачот треба да востанови експлицитен фокус врз продолжување на нацртот за пресечно истражување,
самиот почеток, меѓутоа во критиките на проучувањето а во квалитативното истражување – продолжување на
на повеќе случаи се тврди дека во многу случаи може нацртот за проучување на случај. Тој дури покажува и
да е предност, доколку се прифати поотворен пристап. одредени особини што се слични со експериментите и
Ова настојување да се задржи контекстуален увид и квазиекспериментите кои, исто така, се потпираат врз
еден понеструктуриран истражувачки пристап реално капацитетот да направат споредба.
Поврзување на истражувачката стратегија со истражувачкиот нацрт
Конечно, можеме да ги составиме двете истражу- да содржи уште и трета колона за истражување со
вачки стратегии, обработени во второто поглавје, со мешани методи како пристап што ги комбинира и
истражувачките нацрти скицирани во ова поглавје. Та- квантитативното и квалитативното истражување. Тоа
белата 3.1. ја покажува типичната форма за секоја ком- не го направивме, бидејќи таквата табела би била
бинација на истражувачка стратегија и истражувачки премногу сложена со оглед на тоа дека истражувањето
нацрт како и неколку примери на коишто досега наи- со мешани методи може да вклучи и комбинирано
довме или коишто ќе се обработуваат во подоцнеж- користење на различни истражувачки нацрти и
ните глави. Табелата 3.1. упатува и на истражувачките методи (на пример: нацрт за пресечно истражување
методи со кои ќе се сретнеме во натамошните глави, и проучување на повеќе случаи). Сепак, во табелата
а коишто досега не ги споменавме. Толковникот ќе ви се вклучени квантитативните и квалитативните
овозможи брз пристап до термини што сè уште не ви се компоненти на некои од проучувањата со мешани
познати. Прецизно зборувајќи, табелата 3.1. би требало методи што се опишани во оваа книга.
табела 3.1.
истражувачка стратегија и истражувачки нацрт
Истражувачки Истражувачка стратегија
нацрт Квантитативна Квалитативна
Типична форма. Најголем број истражувачи што Нема типична форма. Сепак, Брајман (Bryman,
користат експериментален нацрт прават кванти- 1988а; 151–152) обрнува внимание на една студија
тативни споредби помеѓу експерименталната и во којашто квалитативните податоци за учениците
Експериментален контролната група во однос на зависната вари- биле собрани во рамките на еден квазиекспери-
јабла. ментален истражувачки нацрт.
Примери – во Истражувањето во фокус 3.2., 3.4.
Типична форма. Анкетно истражување или стру- Типична форма. Квалитативни интервјуа или фокус-
ктурирано набљудување на примерокот во една групи, една точка од времето. Квалитативна анали-
точка од времето. Анализа на содржина на при- за на содржина на збирка од документи за/од само
Пресечно мерок од документи. еден единствен период.
истражување Примери – во Истражувањето во фокус 2.9.; 3.8.; Примери – во Истражувањето во фокус 2.3.; 2.9.;
8.1.; 8.4.; 12.4.; 13.2.; 14.1. 3.9.; 20.4. (видете ја и табелата 1.1.); Продлабочено
размислување 3.3.
Типична форма. Анкетно истражување на еден Типична форма. Етнографско истражување во текот
примерок во повеќе наврати, како во панел- на долг временски период, квалитативно интервју-
проучувањето или во кохортното проучување. ирање во повеќе од едно навраќање или квалита-
Анализа на содржината на документите што се тивна анализа на содржина на документи од раз-
Лонгитудинален однесуваат на различни временски периоди. лични временски периоди.
Примери – во Истражувањето во фокус 3.10., Ваквото истражување е оправдано да се
3.11., 3.13. карактеризира како лонгитудинално кога се
изложува промената.
Примери – во Истражувањето во фокус 3.12., 17.4.
Типична форма. Анкетно истражување на само Типична форма. Интензивна студија со етнографија
еден случај со цел да се откријат важните особи- или квалитативно интервјуирање на само еден слу-
ни за неговата природа. чај што може да биде организација, живот, семејс-
Примери. Изборот на Лутон од страна на Гол- тво или заедница.
Проучување на дторп и коавторите (Goldthorpe et al., 1968) како Примери – во Истражувањето во фокус 2.6., 3.14.,
случај место за проверување на тезата за буржоази- 19.1., 20.4.
рање; студијата на Вестергард и коавторите
(Westergaard et al., 1989) за ефектите од отпу-
штањето во една челичарницна во Шефилд (Во
Компаративен Типична форма. Анкетно истражување во кое Типична форма. Етнографско истражување или ква-
има директна споредба помеѓу два или повеќе литативно истражување со интервју на два или по-
случаи, како кај накрсното културно истражува- веќе случаи.
ње. Примери – во Истражувањето во фокус 3.17., 3.18.,
Примери – во Истражувањето во фокус 2.4.; Гали 17.3.
(Gallie, 1978).
Дистинкциите не се секогаш совршени. Посебно во лонгитудинални проучувања на случај отколку како

некои квалитативни истражувања не е јасно дали сту- проучувања што припаѓаат на една или друга катего-
дијата е пример за лонгитудинален нацрт или за нацрт рија на истражувачки нацрт. Друга констатација што
за проучување на случај. Проучувањата на животните треба да се напомне е дека за експериментален истра-
истории, истражувања коишто се концентрираат врз жувачки нацрт нема типична форма во колоната за ква-
специфично прашање во текот на подолго време (на литативната истражувачка стратегија. Квалитативното
пр. Deacon, Fenton and Bryman, 1999) и етнографија- истражување во контекстот на вистински експеримен-
та, во којашто истражувачот графички ја прикажува ти е невообичаено. Сепак, како што е споменато во та-
промената во еден случај, се примери на проучувања белата, Брајман (Bryman, 1988а) упатува на квалитатив-
во коишто се вкрстуваат двата типа. Можеби е подо- ната студија на Хол и Гатри (Hall and Guthrie, 1981) во
бро ваквите студии да се концептуализирани како којашто се користи квазиекспериментален нацрт.
• Постои важна дистинкција помеѓу истражувачкиот метод и истражувачкиот нацрт.
• Неопходно е темелно запознавање со значењето на техничките поими што се користат како критери-
уми за евалуирање на истражувањето: сигурност, валидност, повторливост и видови на валидност (на
мерење, интерна, екстерна, еколошка).
• Исто така, неопходно е да се познаваат разликите помеѓу петте главни истражувачки нацрти што ги
обработивме: експериментален, пресечно истражување, лонгитудинален, проучување на случај и
компаративен нацрт. Во овој контекст е важно да се сфати дека поимот експеримент, што честопати
многу слободно се употребува во секојдневниот говор, има специфично техничко значење.
• Постојат разновидни потенцијални закани за валидност во неексперименталното истражување.
• Иако честопати се смета дека проучувањето на случај е единствениот вид на истражувачки нацрт,
тој всушност има неколку облици. Исто така е важно да се биде свесен за клучните прашања што се
занимаваат со карактерот на доказите од проучувањето на случај, односно за нивната екстерна ва-
лидност (можноста за генерализација).
• Имајќи ги предвид дефинициите што се користат во оваа книга, кои се главните разлики меѓу: истра-
жувачки метод, истражувачка стратегија и истражувачки нацрт?
Критериуми за општествено истражување
• Кои се разликите помеѓу сигурноста и валидноста и зошто се тие важни критериуми за евалуацијата
на општественото истражување?
• Изнесете го накратко значењето на: валидноста на мерењето, интерната валидност, екстерната ва-
лидност и еколошката валидност.
• Зошто некои квалитативни истражувачи се обидуваат да смислат алтернативни критериуми за
сигурноста и валидноста при проценување на квалитетот на истражувањата?
• Зошто некои квалитативни истражувачи не се обидуваат да смислат алтернативни критериуми за
сигурноста и валидноста за проценувањето на квалитетот на истражувањата?
нацрти за истражување
• Кои се главните истражувачки нацрти што накратко се изложени во ова поглавје?
• Еден истражувач смета дека лицата што читаат дневни весници од голем формат веројатно ќе зна-
ат повеќе за личните финансии отколку оние што читаат таблоидни весници. Тој интервјуира 100
испитаници за весниците што ги читаат и нивниот степен на знаење за финансиите. 65 лица читале
таблоидни весници, а 35 лица – дневни весници од голем формат. Тој открива дека читателите на
дневните весници од голем формат имаат во просек значително поголемо знаење за личните фи-
нансии отколку читателите на таблоидни весници. Така заклучува дека читањето на дневни весници
од голем формат го зголемува степенот на знаење за личните финансии. Оценете го неговото раз-
мислување.
нацрт за експеримент
• Колку се согласувате со ставот дека најголемата важност на експерименталниот нацрт за истра-
жувачот на општественото истражување што тој претставува модел за донесување заклучок за
причинската поврзаност помеѓу варијаблите?
• Во продолжение на претходното прашање, ако е тој толку корисен и важен, зошто не се користи
почесто?
• Што е квазиексперимент?
нацрт за пресечно истражување
• На кои начини анкетата служи како пример за истражувачкиот нацрт за пресечно истражување?
• Оценете го степенот до којшто истражувачот со анкета може да добие наоди со интерна валидност.
• До кој степен нацртот за анкета е посебно наменет за квантитативното истражување?
нацрт за лонгитудинално истражување
• Зошто лонгитудиналниот истражувачки нацрт може да биде супериорен во однос на нацртот за пре-
сечно истражување?
• Кои се главните разлики помеѓу нацртот за панел-проучувањето и нацртот за кохортното
проучување во лонгитудиналното истражување?
нацрт за проучување на случај
• Што е тоа проучување на случај?
• Дали истражувањето со проучување на случај е наменето исклучиво за квалитативното истражува-
ње?
• Кои се некои од принципите според кои би можеле да се селектираат случаите?
Компаративен нацрт
• Кои се главните предности на еден компаративен истражувачки нацрт?
• Зошто компаративното истражување може да придонесе за стекнување важни сознанија?
Онлајн центар за ресурси (Online Resource Centre) на:

Посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online Resource Centre) со прилози за оваа книга за да го збога-
тите вашето разбирање за нацртите за истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се
користејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори и стекнете дополнителни упатства и инспира-
ција од Студенските истражувачки алатки (Student Reseacher`s Toolkit).
4
ПЛАНИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧ-
КИ ПРОЕКТ И ФОРМУЛИРАЊЕ
НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРАШАЊА
Вовед 80
Дознајте што очекува од вас вашата научна институција 80
Размислете за вашата област на истражување 81
Користете го вашиот ментор 81
Управувајте со времето и со ресурсите 82
Формулирајте соодветни истражувачки прашања 85
Критериуми за евалуирање на истражувачки прашања 90
Напишете предлог за истражување 92
Подгответе се за истражување 92
Направете го вашето истражување и анализирајте ги резултатите 93
80 ПЛАНИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРОЕКТ И ФОРМУЛИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРАШАЊА

Целта на ова поглавје е да им понуди совет на студентите за некои прашања за коишто има
потреба да размислуваат, доколку треба да подготват академски труд базиран врз истражувач-
ки проект од мал обем. Сè повеќе од студентите на општествените науки се бара да направат ва-
ков труд како дел од барањата поставени за стекнување одреден степен на образование. За да се
направи истражување, што е цел на следните поглавја, од корист можат да бидат и поспецифичните
совети за тактиките за изведување општествено истражување и пишување теза за него. Токму
врз оваа основа е напишано и ова поглавје. Во него се анализираат голем број прашања што се
групираат околу овие јадра:
• Совет за времето;
• Совет за генерирање истражувачки прашања;
• Совет за правење проект;
• Совет за пишување предлог за истражување.
Вовед
Ова поглавје е напишано за да им даде совет на – барањата да се напише труд, најчесто во обем од
читателите кои, можеби, водат свој истражувачки 8 000 до 15 000 зборови. Особено ги имам предвид
проект. Во тој случај, поглавјата што следуваат во потребите на студентите на додипломски студии,
вториот, третиот и во четвртиот дел на оваа кни- но дел од забелешките во оваа книга ќе им бидат
га ќе ви понудат продлабочени информации за из- од голема помош и на студентите на програмите за
борите што ви се достапни и за начините за нивна постдипломски студии. Исто така, советите нави-
реализација. Но надвор од ова, како да почнете со стина се упатени до студентите што водат проект со
реализација на ваше сопствено истражување од мал компонента на емпириско истражување во коешто
обем? Овде мислам на ситуацијата што е сè почеста тие собираат нови податоци или, можеби, прават се-
во образовните програми на општествените науки кундарна анализа на постојните податоци.
дознајте што очекува од вас вашата научна институција
Вашата институција или катедра ќе лог-проект; дали има плагијаризам; кои се крајните
ви постави специфични барања во врска со рокови; колкава финансиска помош можете да оче-
карактеристиките што треба да ги има вашиот кувате (доколку има некаква) и така натаму.
труд, како и низа други прашања поврзани со таа Нашата препорака е едноставна: следете ги
проблематика. Тие барања вклучуваат: каков вид на барањата, инструкциите и информациите што ви
повез да се употреби; како треба да се презентира; се дадени. Доколку нешто во оваа книга е во спро-
дали се бара апстракт; колкави треба да бидат мар- тивност со упатствата и барањата на вашата инсти-
гините на страниците; каков да биде форматот на ци- туција, игнорирајте ја книгава! Јас искрено се наде-
тирање; колкав да биде бројот на зборовите; каква вам дека ова нема често да се случува, но доколку се
да биде структурата на трудот; колку можете да до- случи, држете се до упатствата што ви ги дава вашата
биете совет од вашиот ментор; дали се бара пред- институција.
ПЛАНИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРОЕКТ И ФОРМУЛИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРАШАЊА 81
размислете за вашата област на истражување
Најверојатно, ќе имате доволно време за размислување. Додека работите на различните мо-

размислување за тоа што ќе биде предмет на вашето дули, почнете да размислувате за тоа дали постојат
истражување пред да почнете со работа на ваши- некои теми што можат да ве заинтересираат и да ви
от труд. Треба да си дозволите повеќе време за понудат област за истражување.
користете го вашиот ментор
Најголем број од институциите што бараат завр- стиите што сте ги добиле, бидејќи критиките секогаш
шен труд или слична компонента ги распоредуваат ќе бидат проследени со образложенија и сугестии за
студентите на ментори. Институциите значајно се ревизија. Критиката не е личен напад. Дури и мен-
разликуваат во однос на тоа што може да се очекува торите редовно мора да поминуваат низ истиот
од менторите; со други зборови, се разликуваат во процес кога испраќаат труд до научно списание со
смисла на тоа каква и колкава помош е дозволено стручни рецензенти, кога аплицираат за грант за
менторите да им дадат на студентите што им се истражување или пак пријавуваат труд за конферен-
доделени. Исто така и студентите значително се раз- ција. Затоа, позитивно реагирајте на критиките и су-
ликуваат според тоа колку често им се обраќаат на гестиите и бидете задоволни што ви се дава прилика
своите ментори и колку ја користат нивната помош. да се позанимавате со слабостите во вашиот труд
Мојот совет овде е едноставен: користете го ваши- пред да биде земен за официјален преглед.
от ментор до максимумот на дозволеното и следете Дополнителна констатација е дека студентите
ги насоките што тој/таа ви ги дава. Вашиот ментор што од почеток заглавуваат или пак доцнат со сво-
ќе биде, речиси сигурно, некој што е добро упатен јот труд, понекогаш на таквата ситуација реагира-
во истражувачкиот процес и што е способен да ви ат на тој начин што ги избегнуваат своите ментори.
ја понуди својата помош и повратна информација во Подоцна се заплеткуваат во еден опасен круг по што
сите фази на вашето истражување, а во согласност доаѓа до запоставување на трудот, а можеби и до
со правилата на институцијата. Доколку менторот ги настојување набрзина да го завршат. Обидете се да
критикува вашите истражувачки прашања, вашата ја избегнете оваа ситуација соочувајќи се со фактот
листа на прашања за интервју, прелиминарните дека тешко ви е да продолжите со работа или дека
верзии на вашиот труд или што и да е друго, обидете доцните, па побарајте го вашиот ментор за совет.
се позитивно да реагирате. Постапете според суге-
Користете ги менторите
Неколку студенти пишуваат за улогата на нивните ментори што ја одиграле во нивните истражувачки
проекти. Изабела Робинс спомнува дека нејзиниот ментор одиграл многу важна улога во поглед на ана-
лизата на квалитативните податоци што ги добила:
„Темите што се појавуваа беа цврсто втемелени и поради тоа анализата не беше проблематична, но
претпоставувам дека проблемите произлегоа при пресликувањето на анализата во теорија. Со ова се
справив така што на средбите со менторот дискутирав за анализата, а потоа ги вклучив идеите што про-
излегоа од тие дискусии“.
Корнелиус Гриб ви го нуди следиов совет за односот со менторите:
„Научив да бидам многу јасен во врска со моите очекувања од моите ментори: каков вид на професи-
онален и личен однос да развивам и каква форма на поддршка всушност ми е потребна“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Изабела и Корнелиус, посетете го Онлајн центарот за ресурси
(Online Resourse Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Од искуството на менторите
Како да ги налутите менторите на вашите трудови и да си
предизвикате проблеми: пет едноставни чекори
На менторите им беа поставени прашања во врска со некои од главните фрустрации поврзани со
менторирањето на трудовите на студентите. Во нивните одговори некои теми се повторуваа. Овде се
дадени некои едноставни начини како да го налутите вашиот ментор и да си предизвикате проблеми.
1. Не се појавувајте на претходно договорени менторски состаноци. И покрај суровoста на оваа
постапка, ако не се појавите на договорениот состанок, менторот ќе почне да се загрижува поради
можноста студентот да го изгуби текот на истражувањето.
2. Оставете го најголемиот дел од работата за последната минута. Менторите добро знаат
дека истражувањето мора да има одмерено темпо, бидејќи тоа во голема мера бара внимателно
осмислување и бидејќи работите можат да тргнат во погрешна насока. Колку подолго студентите
ги запоставуваат своите завршни трудови, толку потешко им станува да направат темелно
истражување и да ги решат проблемите.
3. Игнорирајте ги советите што ви ги дава менторот. Менторите се екстремно искусни
истражувачи, така што игнорирањето на нивниот совет ќе ги иритира, а тоа сигурно нема да биде
во интерес на студентот.
4. Предавајте му лоши верзии од вашиот труд колку што е можно подоцна. Улогата на вашиот
ментор не е да го пишува трудот наместо вас, туку вие треба да му/ѝ предадете труд што ќе му/ѝ
овозможи да ви даде совет или сугестии, а не преработка на вашиот труд. Исто така, вашиот
ментор е ментор и на други студенти и има и други ургентни ангажмани, затоа е разумно да му/ѝ
овозможите доволно време да го разгледа вашиот труд со внимание.
5. Заборавете што ве учеа на вашиот модул за истражувачки методи или на вашиот модул за
обука за истражување. Инструкциите што сте ги добиле за тоа како да направите истражување
биле наменети да ги задоволат потребите што ќе ги имате во текот на истражувањето, а не да
претставуваат препрека што треба да се прескокне за да се продолжи понатаму.
Управувајте со времето и со ресурсите
Времето и ресурсите ги ограничуваат сите истра- да ја започнете и да ја завршите секоја фаза. Ве-
жувања. Залудно е да се работи на истражувачки пра- ројатно некои фази ќе бидат постојано во тек – на
шања и планови што не можат да се спроведат до крај пример, пребарувањето литература за нови ре-
поради недостиг на време или финансиски средства. ференци (видете подолу) – но тоа не би требало
Овде се релевантни две укажувања: да биде пречка за да се направи распоред на вре-
мето. Понекогаш за проектот на студентот се бара
1. Изработете распоред на времето – по можност обезбедување пристап до некоја организација, но
тоа да е усогласено со времето на вашиот ментор студентите, обично, го потценуваат времето што
– детално наведете ги различните фази на вашето може да е потребно за ова да се изведе. За своето
истражување (вклучувајќи го прегледот на лите- истражување за сервисите за чистење, Рајан (Ryan,
ратурата и пишувањето). Распоредот на времето 2009) потрошил околу две години, обидувајќи се да
би требало да ги специфицира различните фази обезбеди пристап до соодветна фирма.
со посебно внесени датуми на кои вие би требало
Управување со времето
Еден од најтешките аспекти на правење истражувачки проект за многу студенти е управувањето со
нивното време. Сара Хенсон била експлицитна за оваа констатација:
„Никогаш не го потценувајте времето што ќе ви биде потребно за да завршите еден голем про-
ект, како што е тезата за одбрана (дипломски, магистерски, докторски). Изберете тема што најмногу
ја сакате. Колку повеќе уживате во истражувањето, толку поинтересно ќе ви биде читањето. Бидете
организирани со: самолепливи белешки, папки, постер (со календар) за планирање, што и да е, што
од ден на ден ќе ве држи на вистинскиот пат и ќе ви помогне да не се оддалечите од целта на вашата
студија“.
И Хана Крин и Лили Тејлор мислат дека, доколку не го организирате добро сопственото време,
се јавува тенденција фазата за анализа да биде притеснета – честопати од непосакувани последици.
Всушност, од искуството со менторирањето на студентите за изработка на нивните трудови знам дека
тие си даваат премалку време за анализа на податоците и за пишување на трудот. Следува тоа што Хана
и Лили засебно одговориле на прашањето каков совет би им дале на другите:
„Завршете го истражувањето колку што е можно поскоро. Анализата е процес што е поприлично
динамичен и може да ви одземе многу време, затоа, колку поскоро ги соберете сите потребни податоци,
толку подобро. Тоа исто така значи дека ќе имате повеќе време да направите една, пред сè, поширока
анализа отколку само површно да ги забележувате појавените тенденции“.
Дајте си доволно време за да го изведете проектот; не го потценувајте времето што може да ви го
одземе анализата на податоци!
Ејми Најт сметала дека доволно добро си го организирала времето потребно за подготовка на
нејзината дипломска теза за родот и рециклирањето:
„Потребно е ефективно управување со времето кога комплетирате голем истражувачки проект,
каква што е дипломската работа или некој друг универзитетски труд. Големиот дел од летото меѓу втора
и трета година го поминав во собирање важна литература и составување на скицираните поглавја.
Би препорачала и поставување лични цели – на пример, поглавјето со преглед на литературата да го
завршите во рок од еден месец на почетокот на третата година на студии. Поставувањето лични цели
ми помогна многу, бидејќи така го распределив товарот на работата; тоа воедно придонесе да добивам
ефективни повратни одговори од мојот ментор и доволно време да ги направам потребните корекции“.
Ребека Барнс слично запишала за истото прашање:
„Јас исто така би издвоила повеќе време за анализата на податоци и за пишувањето на тезата,
главно поради тоа што е потребно многу време за да се регрутираат испитаници; овие фази од моето
истражување ги изведував под голем притисок поради недостигот на време“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Сара, Хана, Лили, Ејми и Ребека, посетете го Онлајн цен-
тарот за ресурси (Online Resourse Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/
brymansrm4e/.
2. Најдете кои ресурси можат, ако воопшто има сиски реални и изводливи. Замислената студија за
некакви, да ви бидат ставени на располагање вежбалниците, што е претставена во 15-тото погла-
за изведување на вашето истражување. На при- вје, е пример на истражување што би било извод-
мер, ќе добиете ли помош од вашата институција ливо во таков временски распоред, којшто обично
за покривање на трошоците за пат, фотокопира- се доделува за дипломски и постдипломски трудо-
њето, поштарината, канцеларискиот материјал, ви. Меѓутоа, за тоа истражување би биле потребни
административната помош и така натаму? Ќе би- можности, како што се: пишување прашалник на
де ли институцијата во можност да ви изнајми машина за пишување, а тоа е нешто што студен-
апаратура, како на пример опрема за снимање и тите денес можат самите да го направат со помош
транскрипција, доколку имате потреба да ги сними- на програмите за пишување; фотокопирање на
те и да направите транскрипт на вашите интервјуа? придружните писма и прашалници; поштарина за
Ги има ли, вашата институција, софтерските пакети испраќање на прашалници за какви било дополни-
што ви се потребни, како на пример Статистички телни писма до оние што не одговориле; поштарина
пакет за обработка на податоци на општествени- за враќање на прашалниците; и достапност на паке-
те науки – СПСС (SPSS) или пакет за квалитативна тот за обработка на квантитативни податоци како
анализа на податоци како НВиво (NVivo)? Овој вид Статистички пакет за обработка на податоци на оп-
информации ќе ви помогнат да утврдите колку ва- штествените науки – СПСС (SPSS).
шиот нацрт и методите за истражување се финан-
Дајте си време за обезбедување пристап и етичко одобрување
Една од причините зошто студентите не успеваат да ги завршат работите навреме кога реализираат
истражувачки проекти е поради тоа што најчесто не проценуваат колку време ќе им треба за да си
обезбедат пристап во одредена организација или други места и колку време ќе им треба за да добијат
официјално одобрение од комисијата за етика во истражувањето.

Прашањата за пристап главно се обработени во деветнасеттото поглавје, а етичките прашања –
во шестото. Некои институции имаат релативно површен пристап во поглед на етиката, под услов во
предлогот на студентот да нема јасно назначени етички прашања. Други институции сите предлози ги
поднесуваат на подетално испитување. Менторот А напишал:
„Криминологијата како предмет не е лесно податлива за спроведување емпириска студија за
пишување дисертација: студентот истражувач честопати посакува да проучува испитаници што се во
судир со законот или се кавгаџиски настроени, што пак загатнува низа етички прашања (согласност
со информирање; безбедност на истражувачот; доверливост на податоците; откривање). Ако се
земат предвид и потешкотиите за пристап, тоа значи дека времето што е потребно за одобрение
честопати е подолго од времето што го имаат студентите на располагање“.
Јасно е дека многу ментори се првите кои даваат совет во поглед на етиката и ги одвраќаат
студентите од етички сомнителните теми или пристапи. Менторот Ц напишал дека интервенирал
при изборот на тема и/или истражувачки методи на студентите „кога постои очигледна можност за
појавување етички проблеми, кога предложениот распоред е нереалистичен или доколку методите
не се во согласност со истражувачките цели“.
Менторот Ф запишал: „Темите ги избираат студентите – ако тие теми покренуваат етички или
практични прашања, ги поттикнувам студентите да размислат за својот избор и прашањата што
произлегуваат од темата“.
Менторот И имал сличен став: „Им помагам да ги остават темите за коишто може да се јават
проблеми поврзани со пристапувањето кон податоци, безбедноста при преземањето низа податоци
(особено во квалитативната теренска работа) или при справувањето со етички прашања“. Самиот
факт што вашите првобитни идеи за вашето истражување мора повторно да се разгледуваат заради
почитување на етиката, веројатно, малку ќе го забави вашето истражување, затоа е добро навреме да
се размислува за етичките прашања и за прашањата за обезбедување пристап.
Правење распоред на времето за пишување
Лили Тејлор мисли дека е корисно да се има распоред на времето со крајните рокови за различ-
ните делови на извештајот што требало да го напише:
„Јас направив прва верзија на мојот извештај и се погрижив да го завршам многу порано пред
крајниот рок. Тоа ми овозможи да го препрочитам својот труд и да направам корекции на потребните
места. Се потрудив и направив листа за проверка на поединечните делови со кратки рокови за
секој дел. Ова ми овозможи да бидам сигурна дека го дадов максимумот во својата работа и дека
напредував со едно стабилно темпо“.
Изабела Робинс пишува: „Изработив распоред на времето за пишување на трудот со внесен план
за тезата“. Корнелиус Гриб зазел сличен пристап при неговото пишување. Тој пишува: „Јас се договорив
со моите ментори и заедно одредивме рокови за предавање на верзии за секое поединечно поглавје
од трудот“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Лили, Изабела и Корнелиус, посетете го Онлајн центарот
за ресурси (Online Resourse Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/
brymansrm4e/.
Од искуството на студентите и на менторите

Оставете си доволно време за анализа и за пишување
Долго време мислев дека грешката што постојано се јавува кај студентите при подготовка на нивните
трудови е во тоа што многу од нив не издвојуваат доволно време за фазите: анализа и пишување. Како
резултат на тоа, двете фази се менуваат набрзина, а токму тие, всушност, бараат најмногу време за
рефлексија и преработка. Неколкумина од менторите изнесоа слични искуства со своите студенти.
Менторот Ц напишал дека еден од најчестите проблеми со коишто се соочувале студентите
кои работеле на теза бил неиздвојувањето „доволно време за преработување на верзијата“, а
според менторот Г тоа било „оставање на пишувањето до последна минута“. Неколкумина од нив
прокоментирале дека ги поттикнувале своите студенти да размислуваат за прашањата за анализа
пред собирањето податоци. Менторот Д пишува дека најчестата изјава на студентите е: „Ги собрав сите
овие податоци и сега не знам што да правам со нив!“ Овој ментор понатаму пишува дека ги поттикнува
студентите да размислуваат за својата анализа во текот на составувањето на истражувачките прашања
или набргу по нивното составување. Уште пред да почнат да размислуваат за нацртот на истражување,
тие веќе треба да имаат груба идеја како ќе изгледа нивната анализа (т.е. мора да имаат затоа што со таа
груба идеја ќе го поврзат нацртот на истражување со истражувачките прашања).
Неколку студенти направиле слични забелешки за своите лични искуства. На пример, Елис Палмер
го изнесува своето лично искуство во записот:
„Сè додека имате нешто напишано, на добар пат сте тоа да го напишете и подобро. Јас си поставив
за цел да напишам неколку стотици зборови дневно, без оглед на тоа дали имав инспирација. Кога ќе
почувствував дека ми оди добро, ќе напишев и повеќе, но најмалку што можев да сторам беше полека
да се движам кон целта, а тоа е помалку стресно отколку да не знаете до каде ќе бидете со работата за
една недела“.
Марк Гирван пишува за еден групен проект во којшто бил вклучен:
„НЕ оставајте ги нештата за подоцна! Нашиот проект трпеше поради непочитување на времето,
што значи дека ние немавме толку време колку што сакавме за да го напишеме извештајот за
истражувањето. Премногу беше оставено за последната минута, што значи дека трудот немаше
висок квалитет, а веруваме дека бевме способни да го постигнеме тоа“.
Од материјалот опфатен во овој дел може да соопштуваат дека за своето истражување успешно
се извлече јасна порака: издвојте доволно време договориле пристап до оние австралиски организации
за разновидните фази на истражувачкиот проект. што биле вклучени во низа истражувачки проекти во
Обезбедувањето пристап до податоци, анализирањето коишто тие учествувале. Меѓутоа се случиле одредени
на податоците и пишувањето за резултатите се особено промени во персоналот, т.е. лицата што се согласиле да
истакнати како фази за коишто студентите честопати им дадат пристап (честопати нарекувани вратари во
погрешно го планираат потребното време. Друг литературата за истражувачките методи) си заминале
проблем поврзан со времето е тоа што, понекогаш, или напреднале, така што истражувачите морале да
на комисиите за етика на истражувањето можно е воспостават нови релации и повторно да преговараат
да им треба повеќе време за донесување одлука за за термините за реализација на истражувањето. Со
одобрување на реализацијата на истражувањето од тоа значително се забавил истражувачкиот процес. Не
тоа што вие сте го предвиделе. Прашањето за етиката е можно да се предвидат вакви нарушувања во текот
подетално се разработува во шестото поглавје. Меѓутоа, на истражувањето. Покрај тоа што е важно да се сфати
потребно е да се забележи една непобитна констатација: дека тие нарушувања можат да се случат, потребно е
дури и при реално добро испланиран проект, некои да се внесе и малку флексибилност во распоредот на
неочекувани проблеми може да го променат вашиот истражување со што ќе може да се редуцира нивното
утврден распоред. На пример, МекДоналд, Таунсенд влијание.
и Вотерхаус (McDonald, Townsend и Waterhouse, 2009)
Формулирајте соодветни истражувачки прашања
Многу студенти сакаат да направат истражување за пишување да дојде до конфузија во врска со ваши-
во области за коишто се лично заинтересирани. Како от фокус. Но, доколку вашиот ментор не ве советува
што напоменав во 2-то поглавје, ова воопшто не е ло- поинаку, кога јас би бил на ваше место, со сигурност
шо, така што многу општествени истражувачи поч- би формулирал неколку истражувачки прашања, ду-
нуваат од оваа точка (видете исто така кај Лофланд и ри и да се помалку специфични од видовите прашања
Лофланд (Lofland and Lofland, 1995: 11-14)). Меѓутоа, со коишто честопати се среќаваме во квантитативното
вие мора да продолжите понатаму и да ги развиете истражување. Со други зборови, што е тоа што сакате
истражувачките прашања. Оваа препорака важи и за да го осознаете за областа што ве интересира?
квалитативното и за квантитативното истражување. Како што напоменав во првото поглавје, истра-
Како што се објаснува во 17-тото поглавје, квалитатив- жувачките прашања имаат многунаменска употреба,
ното истражување има помалку ограничувања од кван- а вие треба да му одолеете на искушението за
титативното, а во 19-тото поглавје упатувам на некои неформулирање или одложување на формулирањето
значајни студии што се чини дека не биле водени од на прашањата. Треба да запомните дека вашите истра-
специфични истражувачки прашања. Меѓутоа, ризично жувачки прашања мора да имаат јасен општествено-
е неограниченото истражување и може да води до со- научен пристап (на пример, социолошки).
бирање на премногу податоци, а кога ќе дојде време
Продалбочено размислување 4.1.

Извори на истражувачки прашања според Т. Г. Маркс
Т. Г. Маркс (Marx, 1997) ги предлага следниве можни извори на истражувачки прашања:
• Интелектуални загатки и контрадикции;
• Постојна литература;
• Повторување;
• Структури и функции. На пример, доколку укажувате на една структура како на тип на органи-
зација, можете да поставите прашања за тоа зошто постојат различни типови на организација,
но и кои се импликациите на тие разлики;
• Погрешна насока. Т. Г. Маркс го издвојува впечатокот, којшто се однесува на тоа дека некоја те-
оретска перспектива или значителен дел од работата може да тргне во погрешна насока и го
истакнува ставот дека треба да се истражат причините за тоа можно скршнување.
• Општествен проблем. Но запаметете дека ова е само извор на истражувачко прашање; вие сè
уште морате да ги утврдите научните (на пример, социолошките) прашања од општествените
науки што се однесуваат на општествениот проблем.
• „Празнини помеѓу официјалните верзии за реалноста и теренските факти“ (Marx, 1997: 113).
Еден пример овде е сличен со фасцинантниот етнографски опис на реториката на компанија-
та за јапонизираните работни практики и како тие функционираат во практиката на Делбриџ
(Delbridge, 1998).
• Контраинтуиција. На пример, кога се чини дека здравиот разум се спротиставува на вистините
на општествената наука.
• „Емпириские примери што предизвикуваат чудење“ (Marx, 1997: 114). Т. Г. Маркс ги дава како
пример девијантните случаи и атипичните настани.
• Нови методи и теории. Како тие можат да се применат во нови средини?
• „Нов општествен и технички развој, како и тенденциите во општеството“ (Marx, 1997: 114).
• Лично искуство.
• Спонзори и професори. Но, не очекувајте вашите професори да ви дадат детализирани
истражувачки прашања.
Т. Г. Маркс (Marx, 1997) предложил голем избор на же да резултира со собирање мноштво податоци без
можни извори на истражувачки прашања (видете во да се има јасно чувство за тоа што да се забележи или
Продлабочено размислување 4.1.). Како што се гле- за што да се прашуваат интервјуираните. Сепак, денес
да од оваа листа, истражувачките прашања можат да постои тенденција истражувачите што практикуваат
произлезат од многу различни контексти. Во приказот квалитативно истражување да имаат пофокусиран
4.1. се даваат главните чекори при развивањето на пристап во својата истражувачка работа (на пример,
истражувачките прашања. Понекогаш, во квантита- Хамерсли и Аткинсон (Hammersley and Atkison, 1995:
тивното истражување, истражувачките прашања се 24–29)).
поодредени од тие во квалитативното. Навистина, Како што покажува приказот 4.1., вообичаено за-
некои истражувачи на квалитативното истражување почнуваме со една општа истражувачка област којашто
застапуваат многу отворен пристап без истражувачки нè интересира. Таа може да произлезе од следниве
прашања. Ова е многу ризичен пристап, бидејќи мо- извори:
Влијанието на теоријата врз истражувачките прашања
Интересот на Ребека Барнс за феминистичките теории во поглед на патријархатот влијаел таа во фо-
кусот на своето истражување да го стави прашањето за злоупотребата во женските истополови врски:
„Уште како студентка се заинтересирав за темата злоупотреба во женските истополови врски.
Мојата прва средба со ова тематско подрачје беше всушност кога се зафатив со теоретската
анализа на феминистичките толкувања на семејното насилство (главно со акцент врз патријарха-
тот) и со анализата на начините на кои ова сфаќање беше ставено на испит со самото појавување
на информациите за злоупотребата и насилството во женските истополови врски. Благодарение на
ова станав свесна колку се ретки истражувањата во оваа област, особено во Обединетото Кралство,
каде што оваа тема беше речиси недопрена. Во тоа време се интересирав за програмата на пост-
дипломските студии и така решив за докторската дисертација да направам своја сопствена студија
за злоупотребата во женските истополови врски во Обединетото Кралство“.
Теоретските идеи го поттикнале интересирањето на Гарет Метју за работата на мигрантите. Во не-
говиот случај, тоа била теорија за работниот процес што била во фокусот на неговото теоретско раз-
мислување. Тој вели:
„Моето интересирање најмногу произлезе од едно прилично општо интересирање за маркси-
стичката теорија на процесот на трудот, којашто верувам дека е многу релевантна за сфаќањето на
содржината на современите облици на труд, исто како и за тврдењата за нив. Откако Брејверман го
објави ’Трудот и монополскиот капитал‘ во 1974 година, расправата за процесот на трудот доживеа
многу извртувања и пресврти, а клучните елементи на теоријата сега донекаде се различни од оние
што Брејверман ги образложи. Јас не тежнеам само да ја повторувам важноста на формулацијата
на Брејверман, туку се обидувам да го истражам просторот меѓу оваа и посовремените теоретски
тврдења – во светлото на стварните и перципираните промени во светот на трудот и работниците
... Во суштина, мојот приод произлегува од верувањето дека релациите во вработувањето не можат
едноставно да се прочитаат од анализите на содржината на работните ангажмани, туку мора да се
проучат преку анализа на силите што дејствуваат на различните нивоа (т.е. работното место, паза-
рот на трудот, државата итн.) и преку интеракцијата на овие сили со нужно контрадикторните цели
и притисоци од страна на работодавците“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека и Гарет, посетете го Онлајн центарот за ресурси
(Online Resourse Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Приказ 4.1.
Фази на селектирањето на истражувачките прашања
област на истражување
Загриженост за опасностите во врска со ризични ситуации
изберете аспект од областа на истражување

Варијации на загриженост за опасностите во врска со ризични ситуации
истражувачки прашања
Кои се ризичните подрачја што најмногу ги загрижуваат луѓето? Дали степенот на загриженост поради
постоењето ризик варира во зависност од возраста, полот, припадноста на општествената класа и образова-
нието? Дали родителите повеќе се грижат за ризикот отколку оние коишто не се родители? Кој е главниот извор
од каде што луѓето стекнуваат знаење за прашања поврзани со ризикот (весници, телевизија, семејство)? Дали
загриженоста поради ризикот влијае врз тоа како луѓето управуваат со својот секојдневен живот и доколку
влијае, тогаш – на кои начини? Дали загриженоста поради ризикот преминува во фатализам?
изберете истражувачки прашања

Кои се ризичните подрачја што најмногу ги загрижуваат луѓето? Дали степенот на загриженост за значењето на
ризикот варира во зависност од возраста, полот, припадноста на општествената класа и образованието? Дали
родителите повеќе се грижат за ризикот отколку оние што не се родители?
• Личен интерес/искуство. Како што истакнав во ерата. Ходсон јасно ги поставува овие две различни
првото и во второто поглавје, мојот интерес за те- гледишта како суштински конкурентни хипотези.
мата паркови започна со посетата на Светот на Слично на ова гледиште е она на Рајт и коавтори-
Дизни во Орландо 1991 година, а мојот интерес за те (Wright et al., 2006), кои собрале податоци со по-
претставување на општественото истражување во луструктуирани интервјуа применети на уличните
мас-медиумите – со едно непријатно соочување со крадци во Обединетото Кралство за да ги расвет-
печатот, опишано во првото и во второто поглавје. лат различните погледи кон мотивацијата за впу-
• Теорија. Некој може да се интересира за тестирање штање во овој криминал. Едно гледиште, коешто
или за истражување на аспектите на теоријата на ра- се потпира врз теоријата на рационален избор, ја
ботниот процес, за теоријата за ризичното општес- опишува уличната кражба како мотивираност од
тво или за импликациите на теоријата на актери потребата да се балансира меѓу желбата за финан-
– мрежи (Actor Network Theory) врз користење на сиска добивка и неопходноста од намалување на
технологијата во секојдневниот живот. веројатноста да се биде откриен. Другото гледи-
ште уличната кражба ја портретира како еден дел
• Истражувачка литература. Студиите поврза-
од културата на живеење во којашто извршителите
ни со истражувачката област како култура на
наоѓаат емоционална возбуда што им помага да го
консумирање можат да поттикнат интерес за
одржат посебниот стил на живот.
карактерот на искуството со купување во со-
временото општество. Пишувајќи за областа на • Нови случувања во развојот на општеството.
организациските студии, Сандберг и Алвесон Примерите можат да го вклучат развојот на интер-
(Sandberg and Alvesson, 2011) напоменуваат дека нетот и ширењето на нови модели на организација,
воочувањето празнини во литературата е главниот на пример центрите за контакт.
начин за утврдување на истражувачките прашања. • Социјален проблем. Еден пример може да биде
Главните стратегии за таа цел се: воочување влијанието на некои сектори во општеството што
превидени или неистражени области и утврдување гледаат на луѓето што бараат азил како на социјален
на области за истражување, што претходно не биле проблем. Се чини дека ова е една од главните при-
испитувани користејќи една посебна теорија или чини за пишување на трудот на Лин и Ли (Lynn and
гледиште. Загатки. Интересен пример за ова мо- Lea, 2003) во кој тие ги истражувале дискурсите во
же да се најде во истражувачката статија на Ход- кои се наоѓале барателите на азил во Обединетото
сон (Hodson, 2004) во којашто тој користи подато- Кралство (видете го Истражувањето во фокус 22.7.).
ци од проектот „Етнографија на работното место“ Овие извори на интерес не се исклучуваат ме-
(видете го Истражувањето во фокус 13.4.). Во оваа ѓу себе. На пример, истражувањето опишано во
статија тој забележува дека во текстовите за тру- Истражувањето во фокус 2.1. било мотивирано од
дот во современото општество се забележуваат најмалку два од горните извори: интересот да се истра-
две, пред сè, недоследни гледишта, кои се одне- жува концептот за социјалниот капитал (теорија) и сфа-
суваат на обемот до кој работните места денес ќањето на процесот на гентрификација (новиот развој
се извор на себереализирање во општеството. во општеството).
Некои автори ги сфаќаа современите работни Како што покажуваат овие видови на извори,
места како примамливи средини за луѓето; дру- ние честопати истражувањето го започнуваме со
ги автори сметаат дека посветеноста на луѓето на определување на општата истражувачка област ко-
социјализацијата со колегите на работа произлегува јашто нè интересира.
од нивната несигурност за работното место и кари- Оваа истражувачка област мора да ја стесниме за да
Нови случувања во развојот на општеството како мотив за
Лили Тејлор се интересирала за улогата на задолжувањето на студентите. Како, со други зборови,
влијае партиципацијата врз студентите?
„Денес сè повеќе студенти го одложуваат студирањето поради парите што ќе ги должат кога
ќе завршат. Јас верував дека тоа беше интересна област за анализа, бидејќи тогаш беше актуелна
дебатата за системот за плаќање школарина и партиципација. И покрај тоа што се претпоставува
дека студентите се интересираат и се загрижени за крајните рокови на есеите и следењето на пре-
давањата и семинарите, сепак денес се чини дека финансирањето е тоа што главно го оптоварува
најголемиот број студенти на универзитетот“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Лили, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
можеме да востановиме потесен фокус од којшто мо- • Не можеме да одговориме на сите истражувачки
жат да се развијат истражувачките прашања. Процесот прашања што се поставуваат. Ова не се однесува
на генерирање истражувачки прашања можеме да го само на прашањата за времето и цената на истра-
опишеме како низа од чекори што се предложени во жувањето. Тоа се однесува најмногу на фактот што
приказот 4.1. Низата фази треба да покаже дека со раз- мораме да го задржиме јасниот фокус, така што
вивањето на истражувачките прашања истражувачот нашите истражувачки прашања мора да бидат по-
се вклучува во процес на прогресивно фокусирање, врзани едно со друго и да чинат поврзана низа на
така што тој/таа се движи од општата истражувачка об- прашања.
ласт кон посебните истражувачки прашања. Во изведу- • Поради тоа ние мораме да ги одбереме прашањата
вањето на овој процес мораме да признаеме дека: што ќе се појават.
Карактерот на истражувачките прашања
Дел од студентите работеле со многу јасни и точно формулирани истражувачки прашања. На
пример, Ребека Барнс пишува:
„Моите истражувачки прашања беа: Какви облици и динамика на злоупотреба го сочинуваат
женското искуство во истополовите врски? Какви можности и предизвици го сочинуваат искус-
твото на жените кога бараат поддршка поради злоупотреба од партнерката во истополовите вр-
ски? Какво влијание има злоупотребата од партнерот жена врз идентитетот и биографијата на
жените? Колку описите на жените за злоупотребата од нивните партнерки во истополовите врски
се слични или различни во споредба со описите на жените злоупотребувани од партнерите во
хетеросексуалните врски?“
Изабела Робинс била исто така јасна со своите истражувачки прашања:
1. Како мајките носат одлуки за детската вакцинација? Поконкретно, дали својата одлука ја претста-
вуваат како прашање на морална обврска (кон своето дете/кон заедницата)?
2. Дали мајките сметаат дека имаат избор во однос на детската вакцинација? Доколку е така, во која
смисла сметаат дека имаат избор и кои ограничувања ги идентитификуваат (ако ги има) кога се
обидуваат да го реализираат својот избор?
3. Како жените се доживуваат себеси и своите одлуки за детската вакцинација во смисла на
дискурсот на ризик, одговорноста, автономноста и компетентноста?
4. Каква улога жените им доделуваат на своите партнери, мајки, браќа, сестри и на професионалци-
те при нивното носење одлука за детската вакцинација?
Други се одлучуваат за истражувачки прашања што се многу поопшти и што имаат поширок фокус.
Ерин Сандерс пишува за истражувачките прашања за нејзината студија:
„Кои се целите на политиката на женските невладини организации во Тајланд? Како овие цели
се поврзуваат со потребите на жените во секс-индустријата?“
Нешто слично пишува и Гарет Метју:
„Моите истражувачки прашања беа сосема општи: а) Каква е улогата на странските сезонски
работници во угостителскиот сектор во Обединетото Кралство? и б) Што можеме од тоа да
дознаеме за релевантноста и корисноста на марксистичката теорија за процесот на трудот?“
Гарет продолжува да пишува:
„Овие прашања произлегоа од моите теоретски интереси и од желбата тезата да биде водена
од откритијата и од теоретските насоки во однос на овие откритија во текот на курсот по истра-
жување. Не сакав да почнам со една посебна хипотеза и потоа да продолжам обидувајќи се да
ја потврдам или отфрлам, туку настојував да почнам со општо теоретско убедување за трудот и
потоа да останам отворен за следење на насоката на истражувањето водена од квалитативните
заклучоци до кои се стигнува постапно“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, Изабела, Ерин и Гарет, посетете го Онлајн цен-
тарот за ресурси (Online Resourse Centre) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/
orc/brymansrm4e/.
• Во процесот на селектирање треба да нè води прин- истражувачи. Исто така, за да добиете идеи, разгледајте
ципот според кој истражувачките прашања што ги некои други изработени универзитетски трудови. Т. Г.
избираме треба да се поврзани едни со други. До- Маркс (Marx, 1997) предложил голем избор на извори
колку не се поврзани, на нашето истражување ќе на истражувачки прашања (видете во Продлабочено
му недостасува фокус и не ќе можеме да дадеме размислување 4.1.). Треба да ви биде јасно дека за
конкретен придонес кон знаењето, како што тоа би истражувачките прашања најважно е тие да бидат
било случај, доколку истражувачките прашања се оправдани. Тие не треба слободно да лебдат во воздух.
поврзани. Затоа, во примерот даден во приказ 4.1. Вие треба да покажете како настануваат и зошто
истражувачките прашања, коишто се однесуваат на се важни вашите истражувачки прашања. Корисен
ризикот, се тесно поврзани. е списокот на извори на истражувачки прашања
Во Критериуми за евалуирање на истражувач- на Т. Г. Маркс во Продлабочено размислување 4.1,,
ките прашања се презентираат дел од сугестиите за но вие треба да ја прикажете поврзаноста меѓу
видовите размислувања што би требало да ги земете вашите истражувачки прашања и тие извори. Како
предвид кога ги развивате вашите сопствени истражу- што напоменав во третата точка во набројувањето
вачки прашања. на карактеристиките на истражувачките прашања,
коишто му претходат на овој пасус, истражувачките
критериуми за евалуирање на прашања „треба да имаат некоја врска/и со востанове-
ната теорија и истражувањата“, но исто така тие треба
истражувачки прашања да се поврзани, бидејќи поврзаноста мора да се покаже.
Истражувачките прашања за еден труд или проект Како пример можеме да ја разгледаме студијата од
ги манифестираат следниве карактеристики: Истражувањето во фокус 1.1. (видете ја и табелата
1.1.). Истражувачите започнуваат со наведување на
• Тие треба да бидат јасни, во смисла – да бидат раз-
истражувачки резултати, коишто покажуваат дека во
бирливи.
британската влијателна елита доминираат студентите
• Тие треба да бидат податливи за истражување – т.е. на Оксфорд и Кембриџ, што ги навело Зимдарс
треба да ви овозможат за нив да направите истра-
и коавторите (Zimdars et al., 2009) да ги наречат
жување. Ова значи дека нивното формулирање
не треба да биде многу апстрактно, па да го професорите од комисијата за прием на студенти
оневозможи формулирањето на поими што можат вратари за влез во елитата. Тие, за разбирање на овој
да се истражуваат. процес на општествена репродукција, ја напоменуваат
• Тие би требало да имаат некоја врска/и со воста- и потенцијалната значајност на теоријата за културна
новената теорија и со истражувањето. Ова значи репродукција на Бурдие, којашто„настојува да ја објасни
дека би требало да постои литература што може поврзаноста помеѓу општествената класа на потеклото
да ви помогне во разјаснување на истражувачките и општествената класа кон која се стреми личноста,
прашања и во определување на пристапот кон нив. укажувајќи на влијанието на културниот капитал врз
Дури и доколку откриете тема на која научниците достигнувањето во образованието (Zimdars et al., 2009:
од општествените науки едвај ѝ посветиле внима- 650). Во делот со наслов: „Истражувачки прашања“,
ние, не значи дека не постои релевантна литерату- авторите продолжуваат да пишуваат дека тие „имаат
ра (на пример за блиски или за теми што постојат цел да проценат дали културниот капитал е поврзан
паралелно). со успешниот прием на апликантите на Универзитетот
• Вашите истражувачки прашања треба да бидат по- Оксфорд “ (Zimdars et al., 2009: 653). Следејќи низа
врзани едни со други. Мали се шансите неповрзани- размислувања за темата, тие ги скицираат своите пет
те истражувачки прашања да се прифатливи, бидеј- истражувачки прашања, коишто може да се најдат во
ќи вие треба да развивате аргументација во вашиот
Истражувањето во фокус 1.1. Според тоа, авторите ја
труд. Не можете лесно да конструирате еден аргу-
мент, којшто се однесува на неповрзани истражу- оправдуваат и ја покажуваат значајноста на нивните
вачки прашања. истражувачки прашања преку идентификување на
еден општествен проблем и на литературата поврзана
• Тие треба да ги задоволуваат очекувањата дека со
нив може да се даде дури и најмал, но оригинален со него и потоа предлагаат користење на едно
придонес кон темата. востановено теоретско гледиште (теоријата за културен
капитал на Бурдие и нејзината улога во општествената
• Истражувачките прашања не треба да бидат ниту
премногу општи (па да ви бидат потребни огромни и културната репродукција) како убедливо објаснение
финансиски средства), ниту премногу конкретни за процесот на општествена и културна репродукција.
(па да не можете да дадете значителен придонес за Така, авторите го запознаваат читателот со мотивот и
подрачјето што го истражувате). оправданоста на своите истражувачки прашања
преку воспоставување на неколку врски со еден
Доколку ви е тешко да ги формулирате
општествен проблем, истражувачката литература
истражувачките прашања (или има потешкотија во дру-
поврзана со него и теоретската традиција.
гите фази на вашето истражување), секогаш е добро да
ги погледнете статиите во списанијата или истражувач-
ките монографии за да видите како постапиле другите
Проблемот со истражувачките прашања
Беа направени контакти со неколку од менторите за нивните ставови за искуствата со
студентите коишто прават мали проекти, трудови и тези. Тие беа замолени да одговорат на
прашањето дали мислат дека е важно студентите да формулираат истражувачки прашања.
Сите деветмина одговорија дека тоа е многу важно. Некои од нив укажаа на некои проблеми
со утврдувањето и формулирањето на истражувачките прашања како тешка област за многу
студенти. Кога беа запрашани за трите најчести проблеми на коишто наидуваат студентите во
трудовите, менторот А одговорил: „Нејасни истражувачки прашања“, додека менторот Д го
претставил одговорот на прашањето како драма:
Јас: „Кои се вашите истражувачки прашања?“
Студентот: „Сакам да работам на тема [тема х]?“
Јас: „Но, што сакате да откриете?“
Студентот: „[молк]“
Менторите на студентите им давале и корисен совет. Менторот А рекол: „Направете
скица на вашите истражувачки прашања и пробните методи: дајте му [на истражувањето]
реалистична димензија, а тоа треба да е изводливо за три месеци“. Менторот И рекол: „Задржете
ја фокусираноста врз вашите истражувачки прашања и не бидете премногу амбициозен кога
станува збор за обемот на вашата студија“. Менторот Х вели дека тој ги охрабрува студентите
„да се навраќаат на истражувачките прашања и на нивниот предог за да видат дали тој сè уште
соодветствува. Ги замолувам да размислуваат за тоа што всушност се обидуваат да откријат“.
Менторот Д, исто така пишувал за честиот проблем – студентите да избираат истражувачки
методи пред да ги формулираат истражувачките прашања. Слично напишал и менторот И:
„Иако ги поучуваме дека тие би требало да избираат методи и методологија во зависност од
карактерот на истражувачкото прашање, јас мислам дека некои студенти го избираат методот,
а потоа се одлучуваат за истражувачкото прашање“. Поинаку кажано, студентите одлучуваат
каков метод имаат намера да користат, а потоа размислуваат за можните истражувачки прашања.
До одредена мера, ова не е за изненадување, бидејќи и покрај поучувањето за примената на
истражувачките методи од методолозите и од учебниците, како оваа книга според која изборот
на методот би требало да биде обликуван од истражувачкото прашање или истражувачките
прашања, истражувачите не секогаш ја следаат оваа практика (Bryman, 2006b).
Истражувачките прашања даваат насока
Истражувачките прашања можат да ги водат студентите во ситуации кога „од шумата нема да можат
да ги видат дрвјата“. Студентите понекогаш чувствуваат дека се преплавени од собраните податоци.
Така, корисно е навраќањето на првобитните истражувачки прашања, како што советувал менторот И:
„Студентите, понекогаш, можат да бидат преплавени од мноштвото собрани податоци, така што
тешко им е да го организираат финалниот труд. Сè им изгледа релевантно. Јас ги поттикнувам да
одговорат на истражувачките прашања што тие самите ги поставиле на почетокот на работата не
обрнувајќи внимание на ништо друго. Им кажувам да ги запишуваат клучните прашања (обично
не повеќе од три) на картичка или да ги запишат на самолеплива белешка и да ги стават на видно
место над екранот на компјутерот“.
Менторот Д ги советувал студентите порано да размислуваат за прашањата за анализа и за
истражувачките прашања што ги поставуваат:
„Се обидувам да ги поттикнам да размислуваат за анализата за време или набргу по
формулирањето на истражувачките прашања. Додека да дојде време да размислуваат за нацртот
за истражување, тие треба да имаат груба идеја за тоа како треба да изгледа нивната анализа, т.е.
тоа мора да го направат, бидејќи мора да го поврзат нивниот нацрт за истражување со нивните
истражувачки прашања)“.
напишете предлог за истражување
При подготовката на вашиот труд, од вас може да се зошто се важни истражувачките цели)?
побара да напишете краток преглед или да скицирате • Кое е вашето истражувачко прашање или кои се ва-
план за предметот на вашиот истражувачки проект за шите истражувачки прашања?
тоа како имате намера да го реализирате. Ова е корисен • Што пишува во литературата за вашата тема или
начин да се подготвите за вашето истражување и тоа ќе за вашите цели и истражувачкото прашање или
ве поттикне да размислувате за многу од прашањата истражувачките прашања?
што се обработуваат во следниот дел. За изработување • Како ќе собирате релевантни податоци за ваше-
на предлогот за истражување (нацртот за истражување то истражувачко прашање? Со други зборови, кои
и методите, подрачјето во коешто ќе се одреди местото истражувачки методи имате намера да ги користи-
на вашето проучување и истражувачките прашања) од те?
вас ќе се побара да покажете знаење од литературата • Зошто истражувачките методи/извори што сте ги
во областа што се истражува со тоа што, на пример, ќе селектирале се соодветни за вашето истражувачко
треба да идентификувате неколку клучни автори или прашање?
важни истражувачки студии. Овие информации можат • Кои ресурси ви се потребни за да го направите ва-
да се користат како основа за определување на ментор шето истражување (на пример, поштарина, патни
кој е добро запознат со вашата област на истражувач- трошоци, софтвер) и како овие ресурси ќе бидат
ки интерес или кој има искуство со истражувачкиот финансирани?
пристап што го предлагате. Предлогот е, исто така, ко- • Каков е вашиот распоред на времето, според раз-
рисна основа за дискусија околу вашиот истражувачки личните фази на проектот?
проект со вашиот ментор, и доколку во предлогот има • Какви проблеми предвидувате при реализирање
распоред на времето за проектот, тоа ќе ви помогне на истражувањето (на пример: пристап до органи-
во планирањето на редовните средби со менторот, кој зациите)?
ќе го следи вашиот напредок. Правењето распоред • Кои се можните етички проблеми поврзани со ва-
на времето може да биде многу важно за да ве натера шето истражување?
да размислувате за аспектите на целиот истражувач- • Како ќе ги анализирате вашите податоци?
ки процес, како што се: различните фази на вашето
истражување и определувањето на времето за нивно Според ова, пишувањето предлог ќе ве натера да
реализирање, како и поврзувањето на низата тековни почнете со истражувачкиот проект и ќе ве поттикне да
цели кон кои сте насочени. Дури и да не ви се бара да формулирате реални цели за проектот. Во некои инсти-
направите предлог за истражување, корисно е да се туции за високо образование, предлогот за истражува-
прави распоред на времето за истражување, којшто ње може да обликува дел (иако многу мал) од целата
ќе му го покажете на вашиот ментор за да можете да проценка на трудот или извештајот што се продуцира
процените колку се реални вашите цели и дали имате од проектот. И покрај тоа што предлогот за истражува-
доволно време за секоја од компонентите на истражу- ње е работен документ и идеите што се изложуваат во
вачкиот процес. него можат да бидат преработени во текот на работата
Предлогот за истражување содржи бројни праша- на проектот, важно е да се има на ум дека доколку се
ња на коишто најверојатно ќе треба да одговорите: премислувате околу вашата област на интерес и на-
цртот за истражување, ќе потрошите скапоцено време
• Која е темата на вашето истражување или кои се це-
што ви е потребно за да го завршите трудот во предви-
лите на вашето истражување?
дениот рок.
• Зошто е важна темата на вашето истражување (или
Подгответе се за вашето истражување
Не почнувајте да собирате податоци сè додека резултати да не ги објасните вашите истражувачки

сосема јасно не ги утврдите вашите истражувачки прашања. Доколку е воопшто можно, направете ма-
прашања. Со овие истражувачки прашања најпрво ло пилот истражување за да утврдите дали добро
подгответе ги инструментите за собирање податоци. функционираат вашите инструменти.
Доколку вака не постапите, ризикувате со добиените Треба да размислите и околу прашањата за
обезбедување пристап и околу примерочењето. До- та за примерочење?

колку вашето истражување бара да обезбедите при- • Каква стратегија за примерочење ќе употреби-
стап до една или повеќе затворени средини како те (на пример примерочење засновано врз
една организација или соработка со нив, вие треба веројатност, квотно примерочење, теоретско
најпрво да сте сигурни дека ја имате неопходната доз- примерочење, пригодно примерочење)?
• Можете ли да го образложите вашиот избор за
вола за да ја завршите работата. Треба да размислите
начинот на примерочење?
и како ќе постапите за да си обезбедите пристап до
Додека се подготвувате за собирање податоци, вие
испитаниците. Овие прашања ве наведуваат на размис-
би требало да размислувате и дали постојат некакви
лувања за примерочењето, како што се следниве:
можни етички проблеми поврзани со вашите истражу-
• Кои се лицата што треба да ги вклучите во
проучувањето за да ги одговорите вашите истражу- вачки методи или со вашиот пристап за контактирање
вачките прашања? со луѓето (видете го 6-тото поглавје).
• Колку лесно можете да добиете пристап до рамка-
направете го вашето истражување и анализирајте ги ре-

зултатите
Бидејќи оваа книга најмногу се задржува на пра- ку водите анкета, почнете со кодирање на вашите
вење на вашето истражување и анализирање на ваши- податоци и внесувајте ги во Статистичкиот пакет
те резултати, не е неопходно во оваа фаза да се оди во за обработка на податоци на општествените науки
детали, но и покрај тоа еве неколку корисни сугестии (SPSS) или кој било друг пакет што ќе го употреби-
за практична работа. те откако ќе соберете разумна количина на завр-
шени прашалници. Во случајот со квалитативните
• Бележете сè што правите. За таа цел ќе ви биде податоци, како што се транскриптите на интерв-
корисен истражувачкиот дневник. Но, постојат и јуата, се применува истото и навистина тоа е спе-
други работи што треба да ги имате на ум. На при- цифична препорака од страна на поборниците на
мер, доколку правите истражување со прашалници втемелената теорија, според која собирањето на
по пошта, добро забележувајте кој ви одговорил податоците треба да се испреплетува со анализата.
за да знаете кого треба да го потсетите за да ви
одговори. Доколку една компонента на вашето • Запаметете дека транскрипцијата на снимените ин-
истражување е набљудување со учество, не се пот- тервјуа одзема многу време. Дозволете си барем
пирајте врз вашата меморија туку направете добри шест часа транскрипција за секој час од снимен
теренски белешки. разговор за интервју, барем во почетните фази на
транскрипцијата.
• Осигурајте се дека детално сте се запознале со
работата на техниката што ја употребувате за со- • Колку што е можно побрзо, запознајте се со некој
бирање на вашите податоци, како што се касето- пакет за анализа. Ова запознавање ќе ви помогне
фоните за снимање на интервјуирањето. Притоа, да утврдите дали дефинитивно имате потреба од
проверете дали е сè во ред (на пример, да не се него и да се осигурате дека не ви е потребно да
празни или полупразни батериите). знаете сè за него токму во мигот кога ќе треба да го
употребите за анализа.
• Не чекајте да ги соберете податоците за да почнете
со кодирање. Оваа препорака важи и за квантита- • Никогаш немојте да ја ризикувате вашата лична без-
тивното и за квалитативното истражување. Докол- бедност (видете во Совети и вештини, Безбедност
при истражување).
Безбедност при истражување
Во средината на декември 2002 година исчезнала една деветнаесетгодишна студентка, која само што
започнала да ја следи наставата по предметот Социологија и студиите на заедниците на Универзитетот
Манчестер Метрополитан. Се верувало дека таа, со цел да ја заврши домашната задача по предметот,
отишла да води интервју за животната историја со лице на возраст над 50 години. Бидејќи таа се инте-
ресирала за бездомништвото, се мислело дека отишла да интервјуира бездомник. Поради грижата за
нејзината безбедност, нејзиниот ментор ѝ советувал да оди со пријател и да го изведе интервјуто на
јавно место. Всушност, таа не отишла да води интервју, туку се упатила во Даблин. Од овој инцидент е
извлечена важна поука. Мора да имате на ум дека општественото истражување може повремено да ве
стави во потенцијално опасни ситуации. Вие би требало, по секоја цена, да избегнувате ризици и да одо-
леете на секаков обид да се ставите во ситуации каде што има реална можност за лична штета. Исто како
што треба да се осигурате дека не постои опасност за повреда на учесниците во истражувањето (како
што се препорачува во расправата за етичките принципи во 6-тото поглавје), „лицата што се вклучени во
раководењето со истражувањето на другите“ не би требало да ги ставаат студентите и истражувачите
во ситуации во кои тие можат да се повредат. Исто така, самостојните истражувачи треба да избегнуваат
такви ситуации. Понекогаш, како при интервјуата со бездомници, постои можност да се најдете во ри-
зична ситуација, во која, ако истражувачот се чувствува безбедно може да продолжи со интервјуто, но
сепак мора да се преземат мерки на претпазливост пред да се започне со интервјуирање. Советот што
менторот ѝ го дал на студентката – да повика некого со себе и да го води интервјуто на јавно место – бил
многу разумен поради потенцијално опасното интервју. Доколку имате мобилен телефон, држете го при
рака и нека ви биде вклучен. Апаратчето за аларм при напад на личноста исто така може да биде кори-
сно. Доколку вашите интервјуа или вашите периоди на набљудување се дел од една програма за работа,
добро е да востановите една рутина според која ќе останете во редовен контакт со другите. Меѓутоа, има
ситуации во кои не постојат очигледни причини да се мисли дека една ситуација може да биде опасна,
а сепак истражувачот да се соочи со ненадеен излив на навредливо или заканувачко однесување. Ова
може да се случи кога испитаниците реагираат непредвидливо на некое прашање од интервјуто или на
тоа дека се предмет на набљудување. Доколку забележите знаци дека ќе се појави таквото однесување
(преку говорот на телото), почнете да се повлекувате од истражувачката ситуација. Понатамошните упат-
ства за овие прашања можат да се најдат кај Крег и коавторите (Craig et al., 2000).
Ли (Lee, 2004) прави разлика меѓу два вида на опасност при теренската работа: амбиентал-
на и ситуациска. Првата се однесува на ситуациите што можат да се избегнат и во кои опасноста
е еден елемент на контекстот. Теренската работа во конфликтни ситуации, со какви што се соочил
истражувачот кој презел улога на обезбедувач (Hobbs et. al, 2003), ќе биде еден пример за овој вид
на опасност. Ситуациската опасност се јавува „кога присуството или активностите на истражувачот
предизвикуваат агресија, непријателство или насилство кај луѓето во средината во која се истражу-
ва“ (Lee, 2004: 1285). Проблемите што се однесуваат на безбедноста можат полесно да се предвидат
во случај на амбиенталната опасност, а потешко во случај кога се појавува ситуациска опасност.
Сепак, не може да се каже дека амбиенталната опасност е целосно предвидлива. Само по кратко
време, откако Ленкшир (Lankshear, 2000) го почнала своето истражување во една болничка лабара-
торија, сфатила дека постои можност да се изложи на влијание на опасен патоген материјал.
Извори: П. Баркам и Р. Џенкинс, „Стравовите за почетникот кој исчезнал во мисијата да зборува
со бездомникот“, Тајмс, 13 декември 2002 (P. Barkham and R. Jenkins, “Fears for Fresher who Vanished
on Mission to talk to the Homeless”, The Times, 13 Dec. 2002); С. Мекинтаер, „Како исчезнала Вики?“,
Дејли меил, 13 декември 2002 (S. McIntyre, “How did Viki Vanish?”, Daily Mail, 13 Dec. 2002); Р. Џенкинс,
„Потрагата по исчезнатата студентка“, Тајмс, 14 декември 2002 година (R. Jenkins, “Wasteland Search
for Missing Student”, The Times, 14 Dec. 2002).
Планирање на истражувачки проект
 Дали знаете кои се барањата што треба да ги задоволи вашиот завршен труд, а се пропишани од ва-
шиот универзитет или оддел?
 Дали контактиравте со вашиот ментор?
 Дали издвоивте доволно време за планирање, реализирање и пишување на вашиот истражувачки
проект?
 Дали имате јасен распоред на времето за вашиот истражувачки проект со јасно утврдени важни
моменти за исполнување на определени задачи?
 Дали имате доволно финансии и ресурси (на пример, пари да си овозможите патување до истражу-
ваната локација, опрема за снимање) за да го изведете вашиот истражувачки проект?

 Дали формулиравте некои од истражувачките прашања и дали дискутиравте за нив со вашиот мен-
тор?
 Дали можете да одговорите на утврдените истражувачки прашања со вашиот истражувачки проект?
 Дали си го обезбедивте потребниот пристап за изведување на вашето истражување?
 Дали сте запознати со софтверот за обработка на податоци што ќе го употребувате за анализа на
податоците?
 Дали досега им допуштивте на другите да го коментираат вашиот труд и дали одговоривте на нивните
забелешки во врска со трудот?
 Дали проверивте има ли можност да ви се постават некакви етички прашања во врска со вашето
истражување?
 Дали си дадовте доволно време за да обезбедите дозвола од комисијата за етика во истражувањето,
доколку тоа се бара за вашето истражување?
• Следете го упатството на вашата институција за изработка на дисертацијата.
• Размислувањето за предметот на вашето истражување може да ви одземе повеќе време, затоа дајте
си повеќе време за овој аспект на процесирање на трудот.
• Користете го вашиот ментор најмногу што е дозволено и послушајте ги неговите или нејзините сове-
ти.
• Внимателно планирајте го времето и бидете реални за тоа што можете да го постигнете за времето
што ви е достапно.
• Формулирајте дел од истражувачките прашања за да го означат подрачјето на вашето истражување.
• Пишувањето на предлог за истражување е добар начин за започнување на вашиот истражувачки про-
ект и охрабрување да поставите реални цели.
• На самиот почеток, размислете за обезбедувањето пристап и примерочењето, како и за тестирањето
на вашите истражувачки методи по пат на пилот-студија.
• Бележете сè што правите додека трае истражувањето и не чекајте сите ваши податоци да бидат собра-
ни за да започнете со кодирање.
управувајте со времето и со ресурсите
• Зошто е важно да направите распоред на времето за вашиот истражувачки проект?
Формулирајте соодветни истражувачки прашања
• Зошто се потребни истражувачки прашања?
• Кои се главните извори на истражувачките прашања?
• Кои се главните чекори за развивањето истражувачки прашања?
• Какви критериуми можат да бидат употребени за да се евалуираат истражувачките прашања?
напишете предлог за истражувачки проект
• Која е целта на предлогот за истражување и како тој може да се искористи?

Посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online Resource Centre) со прилози за оваа книга за да го
збогатите вашето знаење за стратегиите на општественото истражување. Консултирајте ги
веб-линковите, тестирајте се користејќи ги прашањата со повеќе понудени одговори и стекнете
дополнителни упатства и инспирација од Студенските Истражувачки алатки (Student Reseacher`s
Toolkit).
5
да ЗаПоЧнеме со ПрегЛедУва-
Ње на ЛитератУрата
Прегледување на постојната литература 98
Извлечете го максимумот од читањето 98
Систематски преглед 102
Наративен преглед 110
Пребарување на постојната литература 113
Електронски бази на податоци 113
Клучни зборови и дефинирање на параметрите за пребарување 118
Наведување референци во вашиот труд 120
Улогата на библиографијата 123
Избегнување плагијаторство 124
98 ДА ЗАПОЧНЕМЕ СО ПРЕГЛЕДУВАЊЕ НА ЛИТЕРАТУРАТА

Целта на ова поглавје е да им даде насоки на студентите за тоа како да започнат со својот истражу-
вачки проект. Штом еднаш ќе се утврдат истражувачките прашања (видете го четвртото поглавје), след-
ниот чекор во секој истражувачки проект ќе биде да се пребара постојната литература и да се напише
критички преглед за неа. Главната задача во оваа рана фаза вклучува прегледување на главните идеи и
истражувања што се однесуваат на предметот на истражување. Ова ќе ја обезбеди основата за пишува-
ње на критичкиот преглед на литературата, којшто претставува важен дел од трудот. Со ова поглавје е
предвидено на студентите да им се дадат совети за тоа како да пребаруваат литература и како на идеите
на другите автори да им пристапат критички. Тоа воедно ќе им помогне да разберат што се очекува од
нив во процесот на изработка на прегледот на литературата, но ќе им даде и некои идеи во врска со
вреднувањето на квалитетот на постојните истражувања.
Прегледување на постојната литература
Зошто треба да ја прегледате постојната литерату- Последново прашање укажува на тоа дека постои
ра? Најочигледна причина е тоа што сакате да дознаете можност со прегледувањето на литературата да ги ре-
што е веќе познато за областа што ве интересира, бидеј- видирате вашите истражувачки прашања.
ќи вашето истражување нема да биде откривање топла
вода. Со прегледувањето на литературата ќе покажете извлечете го максимумот од чита-
дека сте способни да се впуштите во научна критика, њето
базирана врз читањето и разбирањето на делата на
другите автори што ја истражуваат истата област. Освен Со оглед на тоа што, за да напишете критички прег-
ова, користењето на постојната литература за дадена лед, голем дел од времето во текот на почетните етапи
тема е средство за развивање дискусија за значајноста од вашиот истражувачки проект ќе биде исполнет
на вашето истражување и определувањето на насоката со читање на постојната литература, важно е да се
на движење при истражувањето. Понекогаш, во овој потрудите процесот на читање да ви биде уште еден
контекст се користи и споредбата со една приказна (ви- вид подготовка за правењето критички преглед. Да го
дете во Продлабоченото размислување 5.1.). Без разли- извлечете максимумот од читањето значи да ги развие-
ка какви различни сфаќања сте стекнале за процесот те вашите вештини за активно и критичко читање. При
на прегледување на литературата, важно е да ви е јасна читањето на постојната литература обидете се да го на-
целта што треба да ја постигнете со него. Компетент- правите следново:
ниот критички преглед на литературата е барем де- • Водете добри белешки, вклучувајќи ги деталите
лумно средство со коешто го потврдувате вашиот кре- од материјалот што го читате. Може многу да се
дибилитет како некој што е добро поткован за полето вознемирите ако откриете дека сте заборавиле да
што го избрал. Критичкиот преглед не е само чисто го забележите серискиот број на некоја прочитана
репродуцирање на теориите и мислењата на други- статија што треба да ја вклучите во библиографи-
те научници туку и интерпретирање на тоа што тие го јата. Поради ова, можеби ќе треба да одите во биб-
напишале, по можност, користејќи ги нивните идеи за лиотека во ситуација кога сте многу притеснети со
поткрепување на некое становиште или аргумент. Цел- време.
та на прегледувањето на постојната литература треба • Развивајте ги вештините за критичко читање.
да биде одговарање на следниве прашања: Пишувањето критички преглед на литературата
ќе треба да понуди повеќе отколку само резиме
• Што е тоа што веќе се знае за оваа област? на прочитаното. Бидете критични во вашиот при-
• Кои концепти и теории се релевантни за оваа об- стап секогаш кога имате погодна можност. Вреди
ласт? да се развиваат овие вештини и да се внесуваат
• Кои истражувачки методи и истражувачки страте- релевантните критички согледувања за време
гии се користени за проучување на оваа област? на водењето белешки. Развивањето на критич-
• Дали постојат некакви значајни контроверзии? ки пристап не значи нужно развивање на пристап
• Дали постојат некакви недоследности во открити- во кој постојано ќе ги критикувате делата на дру-
јата што се однесуваат на оваа област? гите. Тоа бара нешто повеќе од обична дескрип-
• Дали постојат неодговорени истражувачки праша- ција и поставување прашања за значајноста на
ња во оваа област? делата.
ДА ЗАПОЧНЕМЕ СО ПРЕГЛЕДУВАЊЕ НА ЛИТЕРАТУРАТА 99
Начини за концептуализирање на прегледот на литературата
Со својата студија за почетното истражувачко искуство на студентите со прегледот на литературата
за одбрана на теза, Брус (Bruce, 1994) утврдува шест квалитативно различни начини на кои постдиплом-
ците го доживеале или го разбрале процесот на правење преглед. Шесте сфаќања содржат:
1. Список. Прегледот на литературата се сфаќа како список со којшто се опфатени релевантните
наводи што ја претставуваат литературата за предметот.
2. Пребарување. Прегледот е процес на утврдување на релевантните информации, а во фокусот на овој
процес е пронаоѓањето или разгледувањето информации, коешто може да вклучува пребарување
на изворите (на пример: статија, база на податоци) за тие да се утврдат.
3. Прегледување. Студентите гледаат на прегледот на литературата и како на едно испитување на
минатите и сегашните ракописи или испитување на еден предмет; ова испитување може да биде
активно (критичко/аналитичко) или пасивно (дескриптивно).
4. Средство. За прегледот се смета и дека има влијание врз истражувачот, бидејќи се смета како
средство за учење, коешто води до подобрување на неговото знаење и сфаќање. Во рамките на
оваа концепција, прегледот служи како средство за самопроверка преку кое студентот ќе може да
ги провери своите идеи или да ги тестира своите перцепции.
5. Помошен процес. Прегледот на литературата може да се разбере како процес – директно поврзан
со истражувањето што треба да почне или е во тек, при што процесот му помага на истражувачот
да идентификува тема, да поткрепи една методологија, да обезбеди контекст или да ја промени
истражувачката насока. Според тоа, прегледот помага да се обликува текот на истражувањето на
студентот.
6. Приказ. Прегледот се сфаќа како напишана дискусија за литературата, потпирајќи се врз претходно
направените истражувања. Тој се фокусира врз „врамувањето на еден напишан дискурс за литера-
турата, кој може да биде востановен како составен дел на тезата или на друг истражувачки труд“
(Bruce, 1994: 223).
Овие шест сфаќања го одразуваат различниот однос на студентот кон литературата; првите
се индиректни – студентот работи со наводи што ја претставуваат основната литература, како што се
библиографски цитати, а последниве сфаќања се директни – студентот повеќе сака да работи со из-
ворни материјали отколку, на пример, со типичен апстракт. Наведените сфаќања можат да се сметаат
и како збирни, бидејќи студентот, кој процесот на прегледот на литературата го сфаќа како помошен,
може исто така да се држи и до сфаќањето дека тој е и истражувачки. Брус поради тоа препорачува сту-
дентите да се поттикнуваат да ги усвојуваат сфаќањата од повисоко ниво (3–6), поради тоа што токму
овие начини на изведување на преглед на литература (1–3) стануваат сè позначајни.
Тоа бара справување со такви прашања како: во приемаштво или изостанувањето од работа), за
каква релација е некој навод со другите наводи Х1 се направени малку истражувања или воопшто
што сте ги прочитале. Постојат ли воопшто некакви не се направени (еден аспект на Х) – ова тврдење
очигледни предности и недостатоци – можеби во можете да го образложите во критичкиот преглед
смисла на методологијата или во смисла на креди- на литературата. Друга можност е да постојат две
билитетот на извлечените заклучоци? Какви теорет- конкурентни гледишта за Х1, а вие да истражувате
ски идеи влијаеле врз тој навод? Што произлегува кое од нив ви нуди подобро разбирање. Во прегле-
од идеите и/или од резултатите на авторот? Кои дот на литературата можете да дадете краток опис
биле целите на авторот при реализирањето на на карактерот на разликите меѓу конкурентните
истражувањето? Кои се главните заклучоци и дали позиции. Во тој случај, прегледот на литература-
се тие оправдани имајќи ги предвид податоците та ви овозможува да го лоцирате вашето сопстве-
што ги дава наводот? Кои се претпоставките на но истражување во рамките на една традиција на
авторот? истражување во една област. Всушност, читањето
• Вашите истражувачки прашања треба да ве на литературата е, самото по себе, често важен из-
насочуваат во барањето литература, но и вие, исто вор на истражувачки прашања.
така, со критичкиот преглед на литературата, треба • Имајте на ум дека во дискусијата за вашите
да покажете зошто се важни вашите истражувачки резултати и заклучоци ќе имате потреба да се на-
прашања. На пример, ако еден од вашите аргумен- вратите на голем дел од прегледаната литература.
ти при определувањето на истражувачките пра- • Не се обидувајте, во прегледот на литературата, да
шања е дека, иако голем дел од истражувањата се ставите сè што сте прочитале (поради големиот труд
направени за Х (една општа тема или област, како што сте го вложиле во пронаоѓањето и читањето на
што е процесот на секуларизација, женското прет- материјалот). Тоа нема да ви помогне, бидејќи на
тој начин во прегледот ќе има и делови што не се раскажете приказна за истражувањето. Некои ко-
потребни. Бидејќи прегледот на литературата мора рисни размислувања за тоа како на овој начин
да ви помогне во развивањето на аргументација, да ја развиете таа приказна можете да најдете во
внесувањето на материјал со сомнителна реле- Продлабоченото размислување 5.1. Различните на-
вантност може да го отежни тој процес. чини на интерпретирање на прочитаната литерату-
• Имајте на ум дека читањето на литература ќе трае ра, презентирани таму, се извлечени од еден прег-
во текот на целиот истражувачки процес. Вие би лед на квалитативни студии на организации, а при-
требало да продолжите со барање и читање реле- стапите идентификуваат многу поширока примена,
вантна литература, повеќе или помалку, во текот вклучувајќи го и квантитативното истражување.
на целото истражување. Ова значи дека, доколку • Во Продлабоченото размислување 5.2. упатуваме
сте напишале критички преглед на литературата на студијата на Холбрук и коавторите (Holbrook
пред да почнете да собирате податоци, ќе треба да et al., 2007), во којашто авторите даваат некои
гледате на него како да е од привремен карактер. корисни сугестии за пишувањето преглед на лите-
Всушност, кон крајот на пишувањето на вашиот ратурата, извлечени од една студија на извештаите
труд, можеби ќе сакате да направите и комплетна на комисиите за оценка на докторски дисертации.
содржинска ревизија на вашиот преглед. Една од главните сугестии ја истакнува важноста од
• Немојте да правите само резиме на целата имањето сеопфатен преглед на литературата. Иа-
литература што сте ја прочитале. Не само што ко од кандидатите на докторски студии може да се
e досаднo да се чита такво едно резиме, туку очекува исцрпна критичка анализа, сепак ова мо-
тоа на читателот нема да му открие како сте ја же да биде потешко остварливо во дипломските и
интерпретирале прочитаната литература и како таа постдипломските трудови. Во најмала рака, тоа ука-
се вклопува во целиот ваш истражувачки проект. жува дека од суштинска важност е да се потрудите
Обидете се да ја искористите литературата за да во прегледот да ги внесете клучните референци.

Презентирање на литературата во статиите што се темелат
врз квалитативно истражување на организациите
Дополнителен корисен совет за тоа како вашиот труд да го поврзете со литературата може да се
добие од анализирањето на начините на кои се составени статиите за квалитативни истражувања на
организациите. Во своето истражување на овие статии, Голден-Бидл и Лок (Golden-Bidle and Locke,
1993, 1997) тврдат дека добрите статии во оваа област развиваат една приказна – т.е. една јасна и убед-
лива рамка околу која се структурира статијата. Оваа идеја сосема е во согласност со препораката на
Волкот (Wolccot, 1990a: 18) да се „утврди основната приказна што ќе ја раскажувате“. Истражувањето на
Голден-Бидл и Лок укажува дека начинот на кој авторот го презентира својот став за литературата прет-
ставува важна компонента на раскажувањето на приказната. Тие разликуваат два процеса на начините
на кои се презентира литературата:
1. Конструирање на интертекстуална кохеренција. Ова се однесува на начинот на кој постојното
знаење се претставува и се организира; авторот прикажува како наводите што придонесуваат
за истражуваната литература се поврзуваат еден со друг и со рефератот за прегледот на истра-
жувањето. Се употребуваат техниките:
• Синтетизирана кохеренција, која ги поврзува деловите од трудот што главно се сметаат
за неповрзани; теоријата и истражувањето, кои претходно се сметале како неповрзани, се
составуваат во една целина. Постојат два значајни модела што се истакнуваат:
I. Се организираат и се составуваат многу некомпатибилни референци (делчиња и дело-
ви);
II. Се воспоставуваат врски меѓу востановени теории или истражувачки програми.
• Прогресивна кохеренција, која го портретира создавањето на една област на знаење за која
има значителна мера на согласување.
• Некохерентност, која се јавува со согледувањето дека постојат бројни стручни прегледи што
даваат придонес за одредена истражувачка програма, но во значителна мера постои и несог-
ласување меѓу експертите.
Секоја од овие стратегии е осмислена за да даде простор за нов придонес на експертите.
2. Проблематизирање на ситуацијата. Со локализирањето на проблемот се поткопува издржаноста
на постојната литература. Утврдени се следниве техники:
• Нецелосност. Постојната литература не е сосема комплетирана; постои празнина (видете и кај
Сендберг и Алксесон – Sandberg and Alxesson, 2011).

• Недоволност. Во постојната литература се превидени оние начини на разгледување на феноменот
што нè интересира што можат значително да ни помогнат подобро да го разбереме; во тој случај
можат да се воведат алтернативни ставови или рамки.
• Несоодветност. Овде станува збор за залагање за алтернативно гледиште, кое е супериорно во
однос на гледиштето заземено во литературата. Тоа се разликува од „скудната проблематизаци-
ја“, бидејќи ја портретира постојната литература како „погрешна или неточна“ (Golden-Bidle and
Locke,1997: 43).
Клучна поента на описот на Голден-Бидл и Лок за начинот на којшто се интерпретира прочитаната
литература во ова поле е што него авторите го користат за да постигнат повеќе нешта:
• Да ја покажат својата компетентност осврнувајќи се на значајни трудови во таа област (Gilbert,
1977).
• Својот став за истражената литература да го развијат на начин што ќе покаже каков придонес ќе
дадат со својот критички преглед и како ќе го проследат.
• Празнините или проблемите што се утврдени во истражената литература да кореспондираат со
истражувачките прашања.
Идејата сопственото истражување да се напише како раскажување приказни се чини како кори-
сен потсетник дека критичкиот преглед на истражената литература, кој е дел од приказната, треба
континуирано да се поврзува со другиот дел од статијата и да не се смета како одвоен елемент.

Што очекува комисијата за оценка на вашата теза од
вашиот преглед на литературата?
Холбрук и коавторите (Holbrook et al., 2007) спровеле анализа на извештаите на комисиите за
оценка на докторски тези. Тие анализирале 1310 извештаи за оценка на 501 теза во Австралија
(најмалку двајца оценувачи прегледувале една докторска теза). Овие извештаи се документи што
вообичаено се изработуваат, бидејќи испитувачите мора да ги обезбедат како дел од одбраната
на докторатот. Во текот на пишувањето на извештајот, испитувачите, честопати, ако не и постоја-
но, коментирале за прегледот на литературата. Иако овие заклучоци очигледно се однесуваат на
една докторска теза, сепак карактеристиките што ги бараат оценувачите општо се релевантни и за
другите видови трудови, како што се дипломскиот или магистерскиот труд.
Извештаите биле анализирани со употреба на софтвер за анализа на квалитативни податоци
што се обработува во 25-тото поглавје. Анализата на овие извештаи укажува дека коментарите
што се однесуваат на прегледот на литературата биле од три основни вида:
1. Коментари за опфатеноста на литературата. Ова бил, во секој поглед, најчестиот вид ко-
ментари и укажувал на тоа дали кандидатот опфатил и разбрал поголем дел од литературата.
2. Утврдување на грешки. Овој вид на коментари се однесува на такви нешта како што е испушта-
ње на референците во библиографијата, погрешно наведување на референците и недоследна
презентација на референците и цитатите.
3. Коментари за употреба и примена на литературата. Иако ова бил најреткиот вид на ко-
ментари што ги давале оценувачите, тој најмногу го привлекува вниманието на Холбрук и
коавторите. Тој прави поткатегории на овој коментар:
• Литературата се користи (или не се користи) за да развие или поткрепи еден аргумент;
• Очигледно познавање на литературата;
• Развивање на критичко вреднување на литературата (способноста да се „одмери лите-
ратурата и да се подложи на критичка проценка за идеално да доведе до една нова и
интересна перспектива“ (Holbrook et. al., 2007: 348));
• Поврзување на литературата со резултатите;
• Демонстрирање дека се разбира дисциплинарниот контекст на литературата.
Една од главните теми што се провлекува низ последниве забелешки е дека студентот не треба
да направи само рутинско резиме на литературата само затоа што знае дека треба да направи
преглед на литературата. Наместо тоа, испитувачите бараат потврда дека кандидатот ја ко-
ристи литературата за да развие дискусија и да ја поврзе со своите резултати или да развие
дистинктивно гледиште за предметот. Сепак, без сомение, тоа што најмногу ги загрижува оце-
нувачите е потврдата за малата опфатеност на литературата, бидејќи тоа укажува на недоволна
ангажираност со предметот и негово нецелосно вреднување.
Претежно, прегледите на литературата имаат леди на литературата им недостасува темелност и дека

форма на наративни прегледи (повеќе за овој поим тие ја рефлектираат пристрасноста на истражувачот.
видете подолу). Ова значи дека, преку критичкото Поборниците на систематскиот преглед укажуваат де-
читање на литературата и нејзиното, донекаде, ка со прифаќањето на категорични процедури е пома-
сеопфатно проценување, се настојува да се направи ла веројатноста да се појави оваа пристрасност. Второ,
извесен преглед на научното поле. Таквите прегледи во областите како што е медицината, сè позначајно
на литературата можат да бидат вистински вовед е движењето според кое решенијата за болестите и
во презентацијата на некои емпириски резултати третманите треба да се темелат врз докази. Системат-
или теориски трудови (на пример: теза за одбрана ските прегледи на литературата честопати се сметаат
или статија целосно базирана врз прегледот на како придружен елемент на пристапите што се темелат
литературата во дадена област). Иако прегледите врз докази, бидејќи нивната цел е советите што им ги
продолжуваат да бидат норма за најголемиот број даваат на клиничките доктори и општите лекари да се
намени на прегледувањето на постојната литература темелат врз целата достапна евиденција. Се верува дека
во некоја област, сепак постои сè поголем интерес систематските прегледи на литературата се драгоцени
за еден поразличен пристап кон прегледувањето за тие што ги носат одлуките, особено во области каде
на литературата, познат како систематски преглед, што доказите за некои третмани се противречни (што е
којшто е предмет на разработка во следниот дел. чест случај во медицината).
Пристапот на систематскиот преглед почнува да
систематски преглед навлегува и во други области, како што е социјалната
политика, така што изготвувачите на политики и другите
Во последниве години многу се размислува за ќе можат да се потпрат врз прегледите што го сумираат
поимот систематски преглед (видете го Клучниот кон- билансот на докази во одредени области од практика-
цепт 5.1.). Тој претставува пристап кон прегледување на та. Тренфилд и коавторите го контрастираат системат-
литературата, којшто опфаќа експлицитни процедури. скиот преглед со она што тие го нарекуваат традици-
Систематскиот преглед на литературата е предмет на онален наративен преглед (предметот на разработка
интересирање поради две главни причини. Едната е во следниот дел). Пример на систематски преглед
што понекогаш се вели (видете, на пример, кај Тренфилд се дава во Истражувањето во фокус 5.1. Меѓутоа,
и коавторите (Tranfield et al., 2003)) дека на многу прег-

Што е систематски преглед?
Систематскиот преглед се дефинира како „повторлив, научен и транспарентен процес...
што има за цел да ја минимизира пристрасноста по пат на исцрпно пребарување на публикува-
ните и непубликуваните студии и преку обезбедување на оправдување за одлуките, процедурите
и заклучоците на авторот на прегледот“ (Tranfield et. al., 2003: 209). Ваквиот преглед честопати
се контрастира со традиционалниот наративен преглед што ќе се разработува во следниот дел.
Поверојатно е дека поборниците на систематскиот преглед ќе генерираат објективни и исцрпни
описи на литературата, особено во областите во кои целта е да се разбере дали една посебна ин-
тервенција дава конкретни резултати, отколку истражувачите што употребуваат традиционален
преглед, којшто честопати самите го опишуваат како неорганизиран. Систематскиот преглед што
вклучува само квантитативни студии претставува метаанализа (видете го Клучниот концепт 5.2.).
Во последно време големо внимание привлекува развојот на процедурите на систематскиот прег-
лед за квалитативните студии, особено во општествените науки. Метаетнографијата (видете го
Клучниот концепт 5.3.) е еден таков пристап кон синтезата на квалитативните заклучоци, но во мо-
ментов постојат неколку различни методи од кои ниту еден не е општоприфатен (Mays et al., 2005).
застапниците на систематскиот преглед признава- видот на користениот нацрт за истражување или

ат дека, за разлика од медицинската наука во којашто истражувачкиот метод. Во некои области, како ме-
овој вид прегледи е вообичаен и често високо ценет, дицината, постои строга хиерархија на истражувач-
областите на општествените науки честопати се кара- ките пристапи што се релевантни за прашањето
ктеризираат со ниско ниво на консензус во однос на „Што функционира?“ Ова значи дека ќе се опфатат
клучните истражувачки прашања поради различни- само трудовите што имаат вистински експеримен-
те теоретски пристапи. И згора на тоа, медицинската тален нацрт – честопати наречени контролирани
наука честопати е преокупирана со истражувачките испитувања со случаен избор – КИСИ, бидејќи само
прашања што ќе дадат одговори на прашањето „Што истражувањето базирано врз таков нацрт ќе гене-
функционира?“ Ваквите прашања се прилично погодни рира јасни заклучоци за причината и последица-
за систематскиот критички преглед во научни полиња та. Сепак, во најголемиот број општествени науки
како што е социјалната политика, но поретко се сретну- не постои општ консензус за тоа кој е најсоодве-
ваат во другите општествени науки како социологијата. тен пристап кон истражувањето. Врз основа на
Бидејќи систематскиот преглед привлекува го- строгата примена на формулираниот критериум за
лемо внимание во последниве години, треба да се вклучување, во текот на проценката ќе се создаде
разгледаат некои од неговите главни постапки. И список на сите излезени публикации врз коишто ќе
покрај тоа што описите на процесот на систематскиот се базира прегледот. На почетокот, пребарувањата
критички преглед малку се разликуваат меѓу себе, во вториот чекор ќе продуцираат огромен број
сепак имаат тенденција да ги опфатат следниве фази студии, кои можат да се вклучат во прегледот,
приближно по овој редослед: базиран врз пребарување со клучни зборови
1. Дефинирајте ја намената и обемот на прегледот. и со рачно пребарување на различни можни
Во прегледот треба да има јасен исказ за намената публикации. Но, бројот на овие студии постепено
(честопати во форма на истражувачко прашање), ќе се намалува, бидејќи истражувачките единици
така што ќе можат на доследен начин да се донесат се разгледуваат според степенот на согласност
одлуките за клучните прашања, како што се, какви со истражувачкото прашање и со критериумот за
видови на истражувања треба да се бараат и какви квалитет што истражувачите го користат. Во оваа
видови на примероци подразбира истражувањето. фаза, неопходен е детален опис на критериумот
Честопати се тврди дека, за систематскиот преглед, за квалитет. Ова веројатно ќе повлече со себе
истражувачот и неговиот тим треба да се соберат критериуми како, на пример, дали биле користени
на панел-дискусија за да се посоветуваат во врска соодветен нацрт за истражување и соодветни
со прецизната формулација на истражувачкото истражувачки методи и дали избраниот нацрт за
прашање, но и да си помогнат со предлози за истражување и избраните истражувачки методи
клучните зборови за втората фаза (подолу). биле применети според стандардите што добрата
2. Пронајдете студии што се релевантни за обемот истражувачка практика ги наметнува за тој нацрт
и намената на прегледот. Авторот на прегледот за истражување и за тие истражувачки методи.
треба да трага по студиите што се релевантни за Во исто време, ќе се проценува и соодветноста на
истражувачкото прашање. Пребарувањето ќе се студијата за истражувачкото прашање.
базира врз клучни зборови и термини релевантни 4. Анализирајте ја секоја студија и синтетизирајте
за намената, дефинирани во првата фаза. Стратеги- ги резултатите. Би требало да се користи
јата на пребарување мора да се опише во поими што формален протокол за да се забележат генералиите
овозможуваат таа да се повтори. Авторот на прег- на студијата како што се: датумот или датумите
ледот мора да размислува кои видови публикации за реализација на истражувањето, локацијата,
би требало да се инкорпорираат. Искушение е големината на примерокот, методите за собирање
да се трага по истражувања публикувани само во на податоци и главните резултати. Потоа, мора да се
рецензирани списанија, бидејќи со помош на клуч- направи синтеза на резултатите. Ако резултатите од
ните зборови релативно лесно можат да се најдат една група студии се квантитативни, најверојатно
во базите на податоци како што е Индексот за ци- ќе се прави метаанализа. Оваа фаза опфаќа пра-
тирање во општествените науки (Social Sciences вење на резиме за статистиката од квантитатив-
Citation Index за којшто подолу се кажува повеќе). ните податоци што ги дава секоја студија. Во слу-
Но, потпирањето само врз трудовите објавени во чајот со другите видови на систематски преглед,
рецензирани списанија ќе предизвика испушта- како оние – втемелени врз квалитативни истра-
ње на другите извори на докази, т.е. студиите за жувања или врз истражувања што претставуваат
кои е пишувано во книги, трудовите публикува- комбинација од квантитативни и квалитативни
ни во списанија што немаат стручна рецензија и студии, резултатите, честопати, се презентирани
таканаречената сива литература (на пр.: трудови од во извештај во облик на табели со сумарни
конференции и извештаи од разни тела). податоци придружени со наративен заклучок што
3. Проценете ги студиите од првиот чекор. Авторот ги поврзува клучните резултати. Денјер и Тренфилд
на прегледот можеби ќе сaка да го ограничи (Denyer and Tranfield, 2009) предлагаат прегледот да
бројот на студии, така што ќе ги прегледува само се структурира повеќе како истражувачки извештај
публикациите објавени во конкретен период во којшто јасно ќе се одредат: неговата намена,
или студиите што се однесуваат само на еден методите, резултатите, дискусијата за резултатите
регион или нација. Друг критериум може да биде и заклучокот.

Здравата исхрана меѓу младите
Шеферд и коавторите (Shepherd et al., 2006) објавиле приказ за процедурите што ги користеле за
истражување на бариерите за здравата исхрана меѓу младите на возраст од 11 до 16 години, како и за
факторите што ја олеснувале здравата исхрана. Во табелата 5.1. накратко ги претставив главните фази
за правење систематски преглед (скицирани во главниот текст) и соодветните процедури и практики
во прегледот на Шеферд и коавторите. Овие автори користеле методи за систематски преглед што ги
развил Центарот за евиденција на политики и практични информации и координирање (Evidence for
Policy and Practice Information and Coordinating Centre – EPPI) на Институтот за образование при Универ-
зитетот во Лондон (Institute of Education, University of London). ЕППИ има многу обемна веб-локација
што во детали го објаснува својот пристап и своите главни методи и дава цели извештаи на многу од
систематските прегледи што ги направиле неговите членови
(http://eppi.ioe.ac.uk/cms/Default.asph?tabid=53&language=en-US (пристапено на 2 август 2010)).
Една од карактеристиките, која е посебно вредна да се спомене, а која се однесува на резимето
во табелата 5.1., е таа дека проучувањата со интервенција (на пример, обучување на родителите за
начинот на исхрана и евалуирање на резултатите од таквата интервенција) и проучувањата без интер-
венција (на пример, една кохортна студија или една студија со интервју) биле издвоени за целите на
презентирањето на резимиран приказ на резултатите и проценувањето на квалитетот на проучувањата,
иако била направена финална матрица што ги синтетизирала клучните елементи во двата типа на
проучувања. Проценувањето на квалитетот на проучувањата е важна компонента на еден систематски
преглед, така што само сигурните докази даваат основа за такви нешта како што се промените на по-
литиката. За двата типа на проучувања се користеле различни критериуми за квалитет. За случајот со
проучувањата без интервенција, биле користени следниве седум критериуми:
I. Јасна теоретска рамка и/или преглед на литература;
II. Јасно формулирани цели и задачи на истражувањето;
III. Јасен опис на контекстот во којшто било реализирано истражувањето;
IV. Јасен опис на карактерот на примерокот и на начинот на составување;
V. Јасен опис на методите за собирање на податоци и за анализа;
VI. „Анализа на податоците од страна на повеќе од еден истражувач“ (Shepherd et. al., 2006: 242) и
VII. Дали биле обезбедени доволно информации за да му овозможат на читателот да види како
заклучоците биле изведувани од податоците.
По примената на соодветните критериуми за проучувањата со интервенција се покажало дека
само седум проучувања се сметаат како методолошки исправни. Ниту едно од осумте проучувања без
интервенција не било методолошки исправно во смисла на сите седум од погорните критериуми за
проценка, иако четири од нив задоволиле шест од седумте критериуми, а други две задоволиле пет од
седумте критериуми. Пет од осумте проучувања без интервенција, за собирање податоци користеле
прашалник за самостојно пополнување, две користеле фокус-групи и едно користело интервјуа.
Според тоа, категоријата проучувања без интервенција вклучува истражувачки методи поврзани и со
квантитативното и со квалитативното истражување. Многу често се случува систематскиот преглед, на
крајот, да биде реализиран со многу мал број на студии, бидејќи јасните критериуми за вклучувањето на
студиите, надополнети со критериумите за квалитет, претставуваат стандарди што многу малку истра-
жувања можат да ги исполнат. Кога ги презентираат своите синтези на својот преглед на резултатите,
авторите ги издвојуваат резултатите на седумте методолошки исправни студии со интервенција од
оние што припаѓаат на петнаесетте други студии со интервенција. Во поглед на резултатите од студии-
те без интервенција, авторите соопштуваат дека биле утврдени неколку бариери за здравата исхрана,
како и неколку фактори што ја потпомагаат здравата исхрана. На пример, тие пишуваат: „Факторите
што ја олеснуваат здравата исхрана опфаќаат: информации за хранливиот состав на артиклите/подо-
бра етикета на производот, родители и членови на семејството што обезбедуваат поддршка, здрава
исхрана за да се подобри или одржи сопствениот изглед, моќ на волјата и поголема достапност на
здравата храна/пониски цени на здравите ужинки“ (Shepherd et. al., 2006: 255). Авторите ги поврзале
овие резултати со студиите со интервенција тврдејќи дека „студиите во кои бариерите и погодностите
се споредуваат со ефективноста ни овозможуваат да го испитаме степенот до којшто потребите на
младите луѓе биле адекватно задоволени со евалуираните интервенции“ (Shepherd et. al., 2006: 255).
табела 5.1.
Чекори за систематски преглед што се однесуваат на систематскиот
преглед на пречките и поволностите за здравата исхрана кај младите
(Shepherd et al., 2006)
Чекори за систематскиот Постапки што кореспондираат кај Шеферд и коавторите (Shepherd et al., 2006)
преглед
1. Дефинирајте ги целта и А. Прашање за преглед: „Што е познато за пречките и погодностите за младите да се хранат здраво?“
областа на прегледот (Shepherd et al., 2006: 243).
2. Трагајте по студии Б. Авторите користеле комбинација од термини што се однесуваат на: здравата исхрана (на пример,
релевантни за опфатот и нутриционизам), подобрувањето на здравјето или причините за нарушено здравје или болест (на
целта на прегледот пример, ризични популации), но и термини што се индикативни за млади лица (на пример, тинејџер).
Освен што ги опфаќал „пречките и поволностите за здрава исхрана кај младите“, прегледот морало
да биде уште: или евалуација на резултатот (обично да се евалуира резултатот на една интервенци-
ја) или студија без интервенција (на пример, студија со интервју) на англиски. Понатаму, упатствата
биле формулирани посебно за секоја од видовите студии. Во примерот на студиите без интервен-
ција, прегледот требало: да биде за ставовите, погледите, искуствата итн. за здравата исхрана; да
обезбедува увид во личните дефиниции на испитаниците за здравата исхрана и за факторите што
негативно влијаат врз неа; и „да даде предност на гледиштата на младите луѓе“ (Shepherd et al., 2006:
241). Биле пребарани неколку електронски библиографски бази на податоци (вклучувајќи ги SSCI и
PsyclNFO). Биле пребарани и списоците на референци и други извори. Бројот на референци што во
почетокот изнесувал 7048, постепено бил сведен на 135 прегледи (за 116 студии). Од 116-те студии,
75 биле студии со интервенција, 32 – студии без интервенција и девет биле поранешни систематски
прегледи. По примената на целата низа критериуми за вклучување се добиле само 22 евалуации на
резултати и осум студии без интервенција што ги исполнувале критериумите за она што авторите го
нарекуваат длабински систематски преглед (Shepherd et al., 2006: 242).
3. Проценете ги студиите В. „Податоците за секоја студија биле независно внесувани од страна на двајца истражувачи во спе-
од втората фаза цијализирана компјутерска база на податоци“ (Shepherd et al., 2006: 241). При ваквото постапување,
авторите на прегледот настојувале да направат резиме за резултатите од секоја студија и проценка
за квалитетот на употребената методологија. Едни критериуми за квалитетет биле користени за
студиите со интервенција, а други – за студиите без интервенција. По примената на осум критериуми
за студиите со интервенција останале само осум студии проценети како методолошки исправни, а
резултатите од нив се во фокусот на резимето на авторите.
4. Анализирајте ја Г. Посебни синтези биле направени за двата типа на студии и уште една трета синтеза – за студии-
секоја од студиите те со интервенција и студиите без интервенција заедно. За оваа трета синтеза авторите напишале:
и синтетизирајте ги „Беше направена матрица во којашто беа распоредени идентификуваните пречки и погодности од
резултатите страна на младите [во студиите без интервенција] напоредно со описите на интервенциите вклучени
во длабинскиот систематски преглед на евалуациите на резултатите. Матрицата беше четирислојна
за аналитичките теми за да се окарактеризираат нивоата на коишто се покажа дека дејствуваат
пречките и погодностите: училиштето, семејството и пријателите, испитаникот и практичните и ма-
теријалните ресурси“ (Shepherd et al., 2006: 241). При формирањето на матрицата, во една колона
се резимирале пречките и поволностите идентификувани во студиите без интервенција, а постоеле
дополнителни седум посебни колони за седумте „интервенции евалуирани како исправни“ и 15
„интервенции евалуирани поинаку“.
Тренфилд и коавторите (Tranfield et al., 2003) се занимаваат секогаш со истражувачки прашања што
потсетуваат дека текот на правење систематски прег- испитуваат дали одредена независна варијабла има
лед обезбедува посигурни темели врз коишто ќе се одредени видови последици. Метаанализата на кван-
создава истражувањето, бидејќи овој вид преглед титативните студии го бара овој вид на истражувачко
се темели врз посеопфатно разбирање на тоа што прашање, но квалитативните студии и секако дел од ви-
ние го знаеме за предметот. Поради тоа, најверојат- довите на квалитативните истражувања не е неопходно
но ќе биде релевантен за истражувачите како начин да се во овој формат. Овој впечаток може да е создаден
на резимирање на заклучоците, така што тие што го поради тоа што многу од најраните систематски
применуваат нема да бидат единствените што ќе има- прегледи беа од типот „Што функционира?“ или „Дали
ат корист од систематските прегледи. Поборниците дејствува Х?“, во коишто за литературата за одредени
на систематскиот преглед го препорачуваат и поради видови интервенција вообичаено се правеше
неговата транспарентност; со други зборови, во него проценка и преглед. Во последниве години, голем
јасно се артикулирани основите врз коишто студиите спектар на истражувачки прашања влегоа во доменот
биле селектирани и начинот на којшто биле анализира- на систематскиот преглед со самото тоа што тој почна
ни и што овозможува да бидат повторливи. Понекогаш да ги вклучува и квантитативните и квалитативните
се укажува дека сите области од литературата не се по- студии без интервенција.
годни за правење систематски преглед, бидејќи тие не

Што е метаанализа?
Метаанализата вклучува резимирање на резултатите на голем број квантитативни студии и воде-
ње разновидни аналитички тестови за да се покаже дали конкретна варијабла има или нема влијание.
Со ова се обезбедува средство со кое може да се резимираат и споредат резултатите од голем број
квантитативни студии на одредена тема. Целта на овој пристап е со споредување на резултатите од
различни студии да се востанови дали конкретна варијабла има или нема одредено влијание. Според тоа,
метаанализата опфаќа соединување на резултатите од различните студии со цел да се направи проценка
на севкупното влијание преку коригирање на различните примерочни и непримерочни грешки што
можат да настанат во одредена студија. На некој начин, метаанализата се наоѓа помеѓу два вида актив-
ности обработени во оваа книга: правење преглед на литература за постојните студии во областа за која
се интересирате (фокусот на ова поглавје) и изведување секундарна анализа на податоците од другите
истражувачи (видете го делот за „Податоци од други истражувачи“ во 14-тото поглавје). Меѓутоа, оваа
техника се потпира врз сите релевантни информации што се достапни за секоја од истражуваните сту-
дии. Метаанализата не е секогаш изводлива, бидејќи во сите публикувани трудови не се содржани истите
информации што се однесуваат на употребените методи во студијата и големината на примерокот. Ме-
таанализата е чувствителна на проблемот познат како ставање на резултатите во фиока. Тој се јавува кога
истражувачот изведува студија и открива дека независната варијабла го нема планираниот ефект, па има
проблем да ги публикува своите резултати. Како резултат од ова, честопати се укажува дека резултатите
едноставно се ставени во фиока. Доколку овој проблем настане во доменот на истражувањето, резултати-
те од метаанализата ќе одат во корист на независната варијабла за којашто е утврдено дека има одредено
влијание, затоа што дел од резултатите што го оспоруваат ова влијание нема да бидат јавно достапни.

метаанализа на влијанието на интервенциите во водството
Аволио и коавторите (Avolio et al., 2009) направиле метаанализа настојувајќи да одговорат на
истражувачкото прашање: „Дали интервенциите во водството имаат влијание и ако е така – до кој
степен?“ Ова е значајно прашање, имајќи го предвид вниманието што честопати многу се дава на
концептот на водството и на сумата пари потрошена за обучување на водачите да покажат одреден
вид однесување. Аволио и коавторите сакале во својот преглед да ги вклучат сите експериментални
и квазиекспериментални студии за интервенциите во водството. Ова значи дека сите студии со нацрт
за пресечно истражување што се осврнуваат врз водството и инервенциите во водството не можеле
да бидат вброени во прегледот затоа што не вклучуваат интервенција во која има манипулирање
со независната варијабла. Потрагата на овие автори по сеопфатна низа од студии се состоела од
следните постапки:
1. Пребарување на осумнаесет електронски бази на податоци користејќи 124 клучни зборови и
фрази.
2. Прегледување на библиографиите на сите студии добиени преку пребарувачите на
електронските бази на податоци и на библиографиите на претходните метаанализи на научното
поле.
3. Испраќање е-писма до 670 истражувачи на водството со молба да го преиспитаат предложениот
список на студии.
4. Рачно пребарување на прирачниците и другите книги за водство.
Овој процес на пребарување продуцирал над 500 студии, коишто постепено биле сведени
на 200 студии што ги исполнувале критериумите на авторите. Главната причина за исклучување
на студиите била ако истражувањето не било студија со интервенција. Интересно, од 200 студии,
16 проценти не биле публикувани, со што се претпоставува дека метаанализите и другите видови
на преглед, коишто се темелат исклучиво врз публикувани истражувања, можеби испуштиле
значителен број студии, а тоа може да биде причина за пристрасност. Истражувањето на Хауел
и Фрост (Howell and Frost, 1989) што се опишува во Истражувањето во фокус 3.4. е едно од 200-те
вклучени студии. Авторите откриле цврста поврзаност меѓу интервенциите во водството и разните
видови резултати (како што се извршување на задачите, како во Истражувањето во фокус 3.4.). Со
други зборови, интервенциите во водството имаат значајно влијание врз разните типови независни
варијабли.

Што е метаетнографија?
Метаетнографијата е метод што се употребува за да се направи интерпретативна синтеза на ква-
литативното истражување и другите секундарни извори, станувајќи, на овој начин, двојник на ме-
таанализата во квантитативното истражување (Noblit and Hare, 1988). Таа може да се применува за
да ги синтетизира и анализира информациите за една појава што опсежно се истражува, како лаич-
ките искуства за дијабетeсот (видете во Истражувањето во фокус 5.3.). Сепак, овде сличноста завр-
шува, бидејќи метаетнографијата „не се однесува на развивањето општи сеопфатни генерализации,
туку повеќе – на интерпретациите на една квалитативна студија во друга“ (Noblit and Hare, 1988: 25).
Ноблит и Хеар го темелат својот приод врз идејата дека објаснувањата на сите општествени науки
се споредливи, инволвирајќи го истражувачот во еден процес на толкување на постојните студии
со својот сопствен поглед на светот, а низ кој се создава толкување за толкувањата на другите луѓе
за еден предмет. Метаетнографијата опфаќа седум фази што се преклопуваат и се повторуваат со
напредувањетo на синтезата:
1. Започнување. Во оваа фаза, со читање на интерпретативни трудови, истражувачот е инволвиран
во идентификување на предметот на интересирање врз којшто квалитативното истражување би
можело да има влијание.
2. Одлучување што е релевантно за почетниот интерес. За разлика од позитивистите, истражу-
вачите интерпретативисти не се занимаваат со правење исцрпен список на студии што би можел
да се вклучи во прегледот. Наместо тоа, почетната намера им е да утврдат какви погледи можат
да бидат веродостојни и интересни за синтеза на целната јавност.
3. Читање на студиите. Оваа фаза повеќе опфаќа детално и повторено читање на студиите откол-
ку – преминување на анализа на нивните карактеристики.
4. Утврдување како се поврзуваат студиите. Оваа фаза бара соединување на различните студии
преку утврдување на поврзаностите меѓу нив и метафорите употребени во нив.
5. Пренесување на проучувањата едни во други. Оваа фаза се однесува на интерпретирање на зна-
чењето на проучувањата во однос на нивната заемна поврзаност: дали тие пренесувања се ди-
ректно споредливи или реципрочни (така што концептите што ги користи секое проучување,
еден по еден, се интерпретираат во концепти што ги користат другите студии); дали се
спротивставени еден на друг како пренесувања што се побиваат или земени заедно претставу-
ваат еден став во расправата, кој не е ниту реципрочен ниту побиен.
6. Синтетизирање на пренесувањата. Истражувачот ги споредува различните пренесувања и по-
кажува како тие се поврзуваат една со друга. Оваа фаза може да вклучи нивно групирање во
различни типови.
7. Изразување на синтезата. Оваа фаза опфаќа пренесување на синтезата во форма што јавноста
за која е наменета ќе може да ја разбере.
Клучно за да се разбере овој пристап е дека синтезата главно повеќе се фокусира врз интерпре-
тациите и објаснувањата понудени во студиите што се вклучени отколку на податоците врз кои се
базираат овие студии. Така, метаетнографијата ги пренесува интерпретациите на едно проучување
во интерпретациите на друго.

Метаетнографија на лаичките искуства со дијабетесот
Кемпбел и коавторите (Campbell et al., 2003) соопштуваат за нивниот приод кон правењето метает-
нографија на студиите во областа на медицинската социологија за лаичките искуства со дијабетесот
и однесувањето на болните кон болеста дијабетес. Пребарувањето стигнало до десет статии што се
однесуваат на оваа област, а се засновани врз квалитативно истражување. Три биле исклучени поради
сосема различни причини: за едната се покажало дека не се базира врз квалитативно истражување;
доказите во втората биле оценети како премногу слаби за да оправдаат инклузија; а третиот труд –
поради резултатите што се наоѓале и во еден од седумте труда што требало да бидат вклучени. Седумте
труда можеле да се групират во три групи: реагирање на дијабетесот и на третманот; начинот на којшто
се разликуваат пациентите и докторите во своите перцепции на болеста; врските меѓу верувањата за
причините за дијабетес и справувањето со болеста. Една од темите што се појавува во четири статии, во
првата од овие три групи, била врската меѓу контролата и стратешкото мамење. Кемпбел и коавторите
напоменуваат дека во една студија била евидентирана значајноста на чувството за контрола на бо-
леста, коешто испитаниците го усовршиле преку справување со неа. Таквите луѓе се наречени спра-
вувачи. Друга студија констатирала слична врска меѓу лицата што чувствувале дека имаат контрола
врз својата диета и лицата – опишани како нејзини жртви. Нивниот став кон овој проблем со диетата
негативно влијаел врз нивната перцепција на дијабетесот со тоа што првата група имала малку пома-
лку негативна претстава за него. Некои испитаници биле способни стратешки, на флексибилен начин
да управуваат со својата диета, што понекогаш се перципирало како мамење без чувство на вина. Овие
размислувања потоа биле поврзани со резултатите од другите две студии во оваа група. Авторите пи-
шуваат:
„По разгледувањето на овие четири студии, се чини дека стратешкото мамење, коешто на еден про-
мислен и интелигентен начин ги избегнува медицинските совети со цел да постигне рамнотежа ме-
ѓу барањата на дијабетесот и начинот на кој лицето сака да го живее својот живот, било поврзано со
чувството на сигурност, чувството на помала вина, прифаќањето на дијабетесот и подобрувањето
на нивото на гликоза“ (Campbell et al., 2003: 678).
Покрај тоа, било утврдено дека, од седумте студии, шест концепти се значајни за заболените
од дијабетес поради тоа што им помагаат да постигнат рамнотежа меѓу контролирањето на болеста и
задржувањето на некаква контрола врз својот живот – на пример, потребата да прифатат нешто помал-
ку сервилен пристап кон докторите. Интересно е што авторите од својата метаетнографија можеле да
извлечат откритија што не биле презентирани во ниту еден од трудовите.
користењето на систематскиот преглед во еден студентски
истражувачки проект
Пристапот на систематскиот преглед навистина содржи неколку елементи што не можат лесно да
се применат во еден студентски истражувачки проект поради ограничувањата со време и ресурси. На
пример, мали се можностите да соберете група експерти по методологија и теорија, кои редовно ќе се
сретнуваат со вас за да дискутирате за границите на прегледот. Сепак, постојат некои аспекти на приста-
пот што можат да се применат во истражувањето на студентите. На пример, многу е корисно редовно
да се среќавате со вашиот ментор во фазата на планирање на вашиот преглед на литературата за да ја
дефинирате ширината на подрачјето на предметот и да стигнете до можните поими за пребарување. Во
оваа фаза, познавањето на предметот што вашиот ментор го има може да биде непроценливо. Исто та-
ка, еден пристап на систематски преглед кон литературата бара транспарентен начин на пребарување
и истражување на литературата, како и водење евиденција за тоа што било направено. Овие постапки
можат да се изведат во еден студентски истражувачки проект.
Меѓутоа, едно од ограничувањата на систематскиот користат за проценување на квалитетот на нивната

преглед произлегува од ситуациите во кои истражувач- методологија (видете го седмото и седумнаесеттото
ките прашања не можат да се дефинираат во смисла на поглавје). Се претпоставува дека со систематскиот при-
тоа дали има влијание на една конкретна варијабла или стап може објективно да се оцени квалитетот на една
кога границите на предметот се попорозни, поотворе- статија. Во поглед на тоа како да се постигне квалитетот
ни или поподложни на промена. Ова, честопати, се слу- на студиите, постои недоволно согласување, особено
чува во многу области на општествените науки. Друга кога се работи за квалитативното истражување. Но, на
критика кон пристапот е дека тој може да води до би- ова прашање ќе се навратиме во 17-тото поглавје.
рократизација на процесот на прегледување на лите- И згора на тоа, некои истражувачи би рекле дека
ратурата, бидејќи тој повеќе се однесува на техничките тие го мерат квалитетот на публикуваното истражу-
аспекти на реализацијата, а помалку на аналитичките вање според она што сметаат дека е интересно – ова
интерпретации што тој ги генерира. Третото можно може да ја вклучува или да не ја вклучува емпириската
ограничување на пристапот се однесува на неговата студија, но ваквиот став не е компатибилен со систе-
примена во квалитативните истражувачки студии, а матскиот пристап што бара статиите да се евалуира-
особено на проценките за методологијата, коишто ат во однос на методолошки критериуми. Освен тоа,
влијаат врз одлуките за квалитетот и со тоа одредуваат истражувачите во медицинските науки откриваат дека
дали одредена статија ќе биде вклучена во прегледот процесот на утврдување на релевантни квалитатив-
на литературата. Овие ограничувања произлегуваат ни студии бара повеќе време и не може да се направи
од разликите помеѓу квалитативното и квантитатив- врз основа на апстракт или резиме, т.е. на начинот на
ното истражување во однос на критериумите што се којшто може да се постапи со квантитативните студии
(Jones, 2004). Конечно, дали систематскиот преглед вен пристап кон разбирањето на општествените науки
има или нема смисла за вас, многу зависи од ваша- и ги користат квалитативните методи можат да мислат
та епистемолошка позиција (видете го првото погла- дека пристапот на систематскиот преглед е попробле-
вје). Ноблит и Хеар (Noblit and Hare, 1988: 15) тврдат: матичен. Истражувачите во образованието изразиле
„Позитивистите повеќе се интересираат за синтеза на слична загриженост за соодветноста на систематскиот
знаењето отколку интерпретативистите. Според нив, преглед во некоја област на проучување што е сосема
знаењето се акумулира. Прашањето е како најдобро различна од медицинската област, каде што и бил раз-
да се стигне до таа акумулација“. Поради овие причи- виен систематскиот критички преглед (видете го Прод-
ни, истражувачите што прифатиле еден интерпретати- лабоченото размислување 5.3.).

Дебати за улогата на систематскиот преглед во истражувања-
та на образованието
Дебатите за улогата на систематскиот приод во истражувањата на образованието се од потенцијална
важност за истражувачите на социјалната политика поради сличностите што ги споделуваат овие две
применети области на науката. Истражувањата и на образовните и на општествените политики се потпи-
раат врз низа општествено-научни дисциплини, вклучуваат проучувања на стручњаците, а понекогаш
се критикувани поради тоа што доволно не се фокусираат врз тоа што ги загрижува стручњаците и
креаторите на политики. Еванс и Бенефилд (Evans and Benefield, 2001) тврдат дека медицинскиот модел
на систематски преглед може да се приспособи за примена во истражувањето на образованието. Тој би
им овозможил на истражувачите „да кажат нешто попрецизно и насочено“ за ефективноста на посебни
интервенции или со други зборови да обезбедат доказ за тоа што функционира (Evans and Benefield,
2001: 538). Систематските прегледи, според тоа, би помогнале истражувачките докази да бидат поупо-
требливи.
Меѓутоа, Хамерсли (Hammersley, 2001) ја критикува самоувереноста кај заговорниците на систе-
матскиот преглед за супериорноста на позитивистичкиот модел на истражување, којшто се изразува
преку методолошките критериуми за евалуирање на валидноста на студиите (при што експеримен-
тите се вреднуваат повеќе) и преку експлицитните постапки што се користат за да се добијат прег-
леди што треба да бидат објективни. Овој став „или малку ги зема предвид или воопшто не ги зема
предвид прилично бројните критики упатени на овој модел, барем од средината на дваесеттиот век“
(Hammersley, 2001: 545). Згора на тоа, Хамерсли укажува дека дихотомијата, којашто се претставува
помеѓу систематскиот преглед по принципот на рационално почитување правила кај систематскиот
преглед и кај наративниот преглед по принципот на ирационалното расудување, е пренагласена, би-
дејќи дури и почитувањето на наједноставното правило вклучува елемент на интерпретација. Тој зак-
лучува:
„Потсетувам, сето ова значи дека правењето преглед на литературата само по себе е
дистинктивна задача. Не станува збор за синтетизирање на податоци или, барем, не постои причи-
на зошто би требало да мислиме дека прегледувањето мора да ја придобие оваа форма. Напротив,
тоа може да вклучува мислење за оценување на валидноста на резултатите и заклучоците на
конкретни студии и размислување за тоа како тие се поврзуваат една со друга, но и како нивна-
та заемна поврзаност може да се употреби за да се расветли областа што се истражува. Ова ба-
ра авторот на прегледот да се потпре врз своето неизнесено знаење, стекнато со искуството, и
да размислува за суштинските и методолошките прашања, а не само да применува проверливи
процедури“ (Hammersley, 2001: 549).
Пирсон и Кумбер (Pearson and Coomber, 2009) даваат некои докази што го поткрепуваат тврдењето
на Хамерсли дека систематскиот преглед нужно не повлекува елемент на интерпретација. Тие ги
соопштуваат резултатите од проучувањето со набљудување со учество што го направиле за процесот
на изготвување на еден систематски преглед. Доменот за кој биле заинтересирани авторите на
прегледот бил развивање упатство во врска со погрешната употреба на фактите. Пирсон и Кумбер
откриле дека тие што правеле преглед, при селектирањето на студиите што требало да се вклучат во
прегледот, им дале предност на размислувањата за интерната валидност на штета на размислувањата
за екстерната валидност. Исто така, тие што правеле преглед избрале да ја намалат значајноста на
еден вид интервенција – обучувањето за животни вештини – бидејќи еден извештај, којшто им бил
достапен, многу ја критикувал. Меѓутоа, Пирсон и Кумбер забележуваат дека нивното проучување
на заклучоците од студиите за животни вештини покажало дека постоел добар случај во којшто таа
интервенција (обучувањето за животни вештини) можеле да ја вклучат во насоките за третман. Според
тоа, еден извештај, што не бил селектиран со процесот на систематскиот преглед, изгледа дека бил
клучен за запоставувањето на обучувањето за животни вештини, што значело дека постоел степен на
субјективност во процесот на изготвувањето на прегледот.
Меклур (MacLure, 2005: 409) укажува дека давањето приоритет на систематскиот преглед ги
загрижува истражувачите на образованието, бидејќи „тој се спротивставува на сè она што не може
да се види, а со тоа ни да се контролира, изброи и да се осигури како квалитет“, со што ги дегради-
ра значајноста на читањето, размислувањето и интерпретирањето како активности што се клучни
за развојот на анализата и дискусијата. Иако во општественото истражување систематскиот преглед
досега не е општо прифатен, загриженоста што ја изразуваат истражувачите на образованието е од
потенцијална важност, особено за квалитативните истражувачи. Сепак, еден од најинтересните аспе-
кти на критиката на Хамерсли (Hammersley, 2001) е укажувањето дека систематскиот преглед не е
доследен на своите сопствени принципи, бидејќи се чини дека нема никакви или има многу малку
индикации за тоа дека систематските прегледи водат кон подобри докази (а оттаму веројатно и до
подобра практика што се темели врз докази)!
наративен преглед цел да ја разберат со нивното истражување. Според тоа,

процесот на прегледување на литературата е понесигу-
Истражувачите интерпретативисти (видете го рен процес на откривање, бидејќи не можете секогаш
второто поглавје за објаснување на интерпретати- однапред да знаете каде ќе ве однесе! Поради тоа, на-
визмот) можат да имаат сосема различни причини за ративните прегледи имаат тенденција да бидат помалку
прегледување на литературата за еден посебен пред- фокусирани и со поширок опфат отколку систематски-
мет, поради тоа што нивната цел е да го збогатат чове- те прегледи. Исто така и без исклучок, тие се помалку
ковиот дискурс (Geertz, 1973a) повеќе со генерирање експлицитни во врска со критериумите за исклучување
на разбирање отколку со акумулирање на знаење. За или вклучување на студиите. Еден пример на наративен
нив, прегледот на литературата е средство за стекнува- преглед се дава во Истражувањето во фокус 5.4.
ње прв впечаток за областа на темата што тие имаат за

наративен преглед на квалитативното истражување на водството
Пред неколку години, направив преглед на квалитативните истражувања за водството (Bryman,
2004b). Бидејќи истражувањето за водството е научно поле во коешто низ годините доминираат ква-
нтитативните истражувања, добив идеја дека можеби е интересно да се истражува порастот на ква-
литативните студии. Јас одлучив да ги истражувам само статиите што се појавиле во списанијата што
објавуваат само стручно рецензирани статии. За донесувањето на оваа одлука имаше две главни
причини: рецензираните трудови релативно лесно се пребаруваат во електронските бази на подато-
ци како што е Индексот за цитирање во општествените науки (Social Sciences Citation Index – SSCI), и
стручната рецензија нуди еден елемент на контрола на квалитетот, бидејќи само трудовите што го по-
минале процесот на рецензирање се прифатени за публикување. Стручната рецензија ги елиминира
статиите што не се доволно квалитетни за списанието со тоа што ги одбива веднаш или инсистира авто-
рите да направат суштинска ревизија, следејќи ги укажувањата на рецензентите. Освен нив, во прег-
ледот вклучив и статии што веќе ми беа познати, но и статии што ги пронајдов со рачно пребарување
на Тримесечникот за лидерство (Lidership Quarterly), една од најважните публикации за истражувачки
статии. Исто така ги прегледав и библиографиите на некои статии за да пронајдам дополнителни статии
што би ги вклучил. Оваа област ми беше интересна, бидејќи долго време се интересирав и за квалита-
тивното истражување и за научното поле на лидерството. Немав конкретен фокус за мојот преглед,
иако се интересирав општо за прашањето колку квалитативното истражување беше слично со кванти-
тативното, коешто доминираше во научното поле на лидерството.
Ги презентирав моите најважни резултати во една табела што накратко ги прикажува: годината на
издавање, секторот во кој истражувањето било спроведено, нацртот за истражувањето, употребените
методи, карактерот на клучните резултати, различните стилови на лидерството и лидерското однесу-
вање што беа нагласени во секоја студија. Во поднасловот на мојата статија го нареков критички, но и
пофалбен преглед. Тој беше критички поради тоа што истакнуваше некои севкупни недостатоци на ква-
литативното истражување за водството, но беше и пофалбен, бидејќи посочив некои од истакнатите
придонеси што квалитативното истражување ги има дадено во ова поле. Главниот недостаток на мојот
преглед е што моите заклучоци не ги покриваа и студиите што можеби останале заклучени во фиока,
бидејќи се фокусираа врз публикуваните истражувања.
Доколку главно применувате индуктивен пристап оглед дали се наменети да бидат појдовни точки за
(видете го второто поглавје), утврдувањето на сите некои сопствени истражувања на авторот на прегледот
главни теоретски и концептуални термини што ќе ја (на пример, кога литературата се прегледува како
дефинираат вашата област на проучување пред со- средство за да се специфицира тоа што е веќе позна-
бирањето на податоците е крајно проблематично, то во врска со темата за истражување, за потоа авторот
бидејќи во тој случај теоријата е резултат на студијата, да може да ги утврди истражувачките прашања што
а не нејзина основа. Оттука, во процесот на истражува- ќе ги прегледува) или како завршница сама по себе
ње на една тема, истражувачите можат да откријат пра- (средство за резимирање на тоа што е веќе познато во
шања за коишто претходно не мислеле дека можат да една област). Кога ќе испитуваме некои од примерите
бидат важни за нивната област на истражување. И како за пишување на истражувањето, во 29-тото поглавје,
резултат на ова, тие стануваат свесни за ограничувања- ќе забележиме дека литературата што е релевантна за
та на тематската област што првобитно имале цел да ја областа за која се интересира истражувачот секогаш
дополнат, па ова може да ги одведе до поимања што не критички се прегледува како средство за утврдување
ги предвиделе (Noblit and Hear, 1988). Затоа, за разлика зошто истражувачот го направил истражувањето и
од истражувачите што користат дедуктивен пристап, каков придонес тоа би дало. Ваквите прегледи се сè
поголема е можноста истражувачите интерпретативи- уште главно наративни. Споредени со систематските
сти, по анализата на собраните податоци, да го сменат прегледи, наративните можат да изгледаат како да се
својот став кон теоријата или литературата, па, оттаму, значително неорганизирани (што ги чини тешки за
да им треба и поголема флексибилност за напоредно повторување), со неизвесна сеопфатност, скудни при
модифицирање на границите на својот предмет на про- дискриминирање на видовите докази што ги користат,
учување. Ова значи дека наративниот преглед може иако ова е став што не се зема секогаш предвид (видете
повеќе да им одговара на квалитативните истражува- го Продлабоченото размислување 5.3.). Можеби ова ја
чи, чија истражувачка стратегија се темели врз една ин- објаснува причината за сè побројното инкорпорирање
терпретативна епистемологија и според кои системат- на постапки поврзани со систематските прегледи во
скиот преглед не би требало автоматски да се прифаќа наративните прегледи (видете го Продлабоченото
како подобар начин за прегледување на литературата. размислување 5.4.).
Најголем број прегледи се од наративен вид, без

Вклучување на постапките што се користат во систематскиот
преглед во наративните прегледи
екогаш е ризично да се шпекулира, но јас имам чувство дека дел од наративните прегледи вклучуваат
некои од постапките што се користат во систематскиот преглед. Иако некои автори, како оние веќе спо-
менати во Продлабоченото размислување 5.3., му приговараат на систематскиот преглед поради не-
говата тенденција кон механички пристап на прегледување на литературата, можно е некои автори на
прегледот да ги привлекува тоа што систематскиот преглед ги нагласува карактеристиките како што
се транспарентноста на начинот на реализација на прегледот или сеопфатноста на истражувањето на
литературата. Ова особено може да биде случај тогаш кога авторот на прегледот работи самостојно, би-
дејќи систематскиот преглед бара повеќе од едно лице за асистирање во фазите како што се: формулира-
ње на истражувачките прашања, селекција на клучните зборови и проценка на квалитетот.
Се обидов да вклучам некои постапки што се користат во систематскиот преглед во наративниот
преглед на литературата што го изведов за ефективноста на водството на ниво на одделот во високото
образование (Bryman, 2007с). Тие систематски постапки може да се видат во:
• Користењето на јасно формулирано истражувачко прашање што ќе го води прегледот. Прашањето
беше: „Какви стилови или пристапи кон водството се поврзуваат со ефикасното водство во високото
образование?“ (Bryman, 2007с: 693).
• Специфицирањето на постапките за пребарување на литературата така што тие би можеле да се
повторат, комбинирањето на клучни термини за пребарување на литературата во повеќе од една
електронска база на податоци (Центарот за информации за образовни ресурси – Educational
Resources Information Center, Гугл сколар – Google Scholar и други) и за рачното пребарување низ
библиографиите на бројни клучни статии. Беа користени термините: вод* или водач* или води* или
админист* плус термините високо образование* или универзитет* или академски плус ефективен*
(ѕвездичката е знак џокер за надополнување со карактери/букви така што вод* ќе ги одбере и
термините водач, водачи, водење и водство).
• Употребата на критериуми за проценка на квалитетот при одлучувањето кои статии би требало да бидат
опфатени со прегледот. Критериумите за проценка на квалитетот беа: „целите на истражувањето беа
јасно формулирани; јасен беше начинот за собирање на податоците (примерочење, инстражувачки
инструменти, начин на анализа на податоците), бидејќи тоа беше претставено на систематски начин,
но и јасно беше покажано како методите се поврзани со целите; беа обезбедени доволно податоци
за изведување на интерпретациите; и во главни црти беше претставен методот за анализа“ (Bryman,
2007c: 695). Од повеќе стотици статии подложени на овие критериуми, само дваесет статии беа
поврзани со истражувачкото прашање и воедно ги исполнуваа критериумите за проценка.
• Табеларно прикажување на стиловите на водство дадени во врска со ефективноста од водството,
прикажувајќи ги воедно и статиите во кои тие стилови биле идентификувани.
Прегледот беше несообразен за употреба на постапките за систематски преглед во неколку погледи,
како што е фактот дека опфати речиси исклучиво стручно рецензирани статии во научни списанија, со
што „сивата литература“ не беше вклучена како во случајот со метаанализата (види во Истражувањето
во фокус 5.2.). Во прегледот не беа вклучени огромен број статии пронајдени со пребарувањата, повеќе
поради неповрзаност со истражувачкото прашање отколку поради неисполнување на критериумите
за квалитет. Ова се должи на тоа што најверојатно најголем број идентификувани статии со онлајн
библиографските и рачните пребарувања биле всушност претходно стручно рецензирани од списанијата
во коишто се објавени со што веќе го поминале процесот на проценка на квалитетот.
Причини за пишување преглед на литературата
Следува список на причини за пишување преглед на литературата:
• Треба да знаете што е тоа што е веќе познато, а се однесува на вашата област на истражување,
бидејќи не сакате да ве обвинат за повторно откривање топла вода.
• Можете да учите од грешките на другите истражувачи со тоа што во иднина нема да ги
направите истите грешки.
• Можете да ги спознаете различните теоретски и методолошки пристапи кон вашата област на
• Прегледот може да ви помогне да развиете аналитичка рамка.
• Тој може да ве наведе во вашето истражување да земете предвид вклучување на некои вари-
јабли за коишто можеби не сте ни помислиле.
• Прегледот може да ви овозможи да формулирате дополнителни истражувачки прашања.
• Прегледот може да ви помогне во интерпретацијата на вашите наоди и
• Прегледот може да ви даде некои основи на кои ќе ги поставите вашите наоди.
• Прегледот се очекува!
Важноста на правењето преглед на литературата
Изгледа дека на Лили Тејлор не ѝ било потребно убедување во врска со неопходноста да се
прави преглед на литературата. Како што таа забележува:
„Разгледувањето на еден значаен труд што има врска со мојот беше корисно за мене,
бидејќи ми овозможи да имам увид во методологијата на тој труд и пристап до неговите клуч-
ни концепти и карактеристики“.
Неколку студенти сметаат дека литературата во нивната избрана област влијаела врз
нивните истражувачки прашања. На пример, Елис Палмер пишува за својот истражувачки труд за
менувањето на улогата на современата домаќинка:
„Најважниот начин за формулирање на истражувачките прашања беше долготрајното
читање за да се идентификуваат празнините во претходните истражувања. Меѓутоа, важно е
да се следи и личното чувство во определувањето што треба да биде истражувано, дури и
ако тоа веќе било истражувано, бидејќи со текот на времето, работите можеби се промениле“.
Ејми Најт напишала во врска со својот проект за рециклирање и половите разлики:

„Во моето обемно читање се фокусирав на темите за рециклирањето и половите разлики.
Разликите во степенот на грижа за околината во зависност од полот беа слични кај претходните
студии (жените покажуваа повисок степен на грижа за околината отколку мажите). Покрај
тоа, претходните публикувани истражувања беа убедливи за прашањето на навиките за
рециклирање и половите разлики. Моето интересирање беше поврзано со прашањето дали
тие степени на грижа за околината би можеле да се поврзат и со навиките за рециклирање, па
оттаму произлегоа и двете истражувачки прашања“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Лили, Елис и Ејми, посетете го Онлајн центарот за ре-
сурси со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Пребарување на постојната литература

Вообичаено, кога студентите започнуваат проект, следнава адреса:
имаат на ум неколку почетни референци. Тие веројатно http://wok.mimas.ac.uk/
произлегуваат од препорачаните извори во модулите (пристапено на 3 август 2010).
на предметот или во учебниците. Библиографиите што Индексот за цитирање, како целина, е познат и како
се даваат на крајот на поглавјата во книгата или во ста- Научна мрежа (Web of Science).
тиите, обично, нудат мноштво понатамошни релевант- Базата на Индексот за цитирање во општествените
ни и корисни референци. Пребарувањето на литерату- науки нуди референци и апстракти, а некои од библио-
рата се потпира, пред сè, на внимателното читање на теките додаваат линкови за целите текстови за статиите
книги, списанија и извештаи. По утврдувањето на не- на дел од најважните публикувани општествени списа-
колку клучни зборови, што ќе ви помогнат да ги одре- нија ширум светот. Поради тоа, таа е многу корисна ка-
дите границите на вашата избрана област на истражу- ко почетен извор во вашето пребарување на литерату-
вање (видете подолу), ќе можете да ги пребарувате еле- рата, бидејќи, доколку ефективно ја пребарувате базата
ктронските бази на податоци на публикувана литерату- на податоци, можете да бидете релативно сигурни дека
ра за да најдете трудови што се порано публикувани. сте го покриле поголемиот дел од поновите академски
списанија што можеби имаат објавено статии од темата
електронски бази на податоци што ве интересира. Овде се дадени неколку воведни
Библиографските податоци што се пристапни на упатства за пребарување на Индексот за цитирање во
интернет се скапоцен извор на списанија. Сè поголем општествените науки:
број на стручни списанија овозможуваат пристап до • Изберете ISI Web of Кnowledge Service;
електронскиот формат на целиот текст на статијата – • Изберете табулатор Web of Science;
обично се нарекуваат е-списанија. Бидејќи ќе треба да • Изберете Индекс за цитирање во општествените
проверите дали вашата институција може да ви даде науки (SSCI) со демаркирање на другите индекси
корисничко име и лозинка за да добиете пристап до под Citation Databases;
овие бази на податоци, погледнете на почетната веб- • Потоа можете да пребарувате според тема или спо-
страница на вашата библиотека или прашајте го библи- ред автор со внесување на соодветни термини или
отекарот. имиња во соодветните квадратчиња под Search for;
Најверојатно, најкорисниот извор за општестве- • Кликнете на Search. Забележете дека е
ните науки е Индексот за цитирање во општествените приспособено да се пребарува за периодот од 1970-
науки (Social Sciences Citation Index (SSCI)), кој целосно тата до денес; сепак ова можете да го промените
индексира над 1700 водечки списанија за општестве- користејќи повлекувачко мени под Timespan.
ните науки, кои ги покриваат сите општествени дис-
Особеност на Индексот за цитирање во општес-
циплини чии изданија датираат уште од 1970 година.
твените науки е целосната покриеност на содржините
За да се добие пристап до оваа веб-локација, за пове-
на списанијата, па така, освен истражувачки и научни
ќето корисници од Обединетото Кралство се потребни
трудови, оваа база на податоци содржи и рецензии
корисничко име на управувачкиот систем за пристап
на книги и истакнати трудови од уредувачите на
Атина и лозинка. На оваа локација можете да приста-
публикациите, коишто секогаш можете да ги најдете со
пите преку воведната страница на Мрежата на знаење
клучен збор.
(ISI Web of Кnowledge – WoK), со почетна страница на
Стратегии за пронаоѓање на референци
Студентите што обезбедиле информации во врска со стратегиите за изработување преглед на
литературата користеле повеќе пристапи. За пребарувањето на списанијата, Ерин Сандерс добила
помош од неколку луѓе меѓу кои бил и нејзиниот ментор:
„Мојот ментор ми препорача неколку релевантни текстови. Во библиографиите на овие
текстови јас пронајдов и други извори. Исто така, детално ги пребарував списанијата за да
најдам статии што се однесуваат на мојата тема. Контактирав и со неколку професори од таа
област за да ги замолам да ми дадат конкретни сугестии. Потоа читав колку што можев повеќе
откривајќи ги клучните теми и идеи“.
Пристапот на Хана Крејн бил фокусиран врз клучните имиња на социолози во социолошката
литература за детството:
„На почетокот, прочитав неколку клучни учебници што ги покриваат општите аспекти на со-
циологијата и од нив ги извлеков имињата на главните социолози што пишувале за детството и
особено за детството како општествена конструкција. Потоа ги прочитав книгите на некои од
клучните автори на полето на проучувањето на детството и едноставно продолжив да ги барам
имињата на социолозите на кои тие упатуваа. Продолжив вака, сè додека не видов дека имам
доволно литература за да ги поткрепам своите заклучоци и теории во врска со моето сопствено
истражување“.
Ребека Барнс продолжила утврдувајќи ги клучните текстови и потоа користејќи библиографии:
„Штом почнав да ги пронаоѓам основните текстови, процесот сè повеќе се забрзуваше, би-
дејќи можев да се потпрам врз библиографиите во овие извори за да ги утврдам другите реле-
вантни референци“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ерин, Хана и Ребека, посетете го Онлајн центарот за ре-
сурси со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Ќе треба да експериментирате со употребата на њето на цитирани референци (Cited Reference Search).

клучни зборови, бидејќи тој е вообичаениот начин Ова може да ви помогне да пронајдете други сродни
на кој се пребаруваат базите на податоци како што истражувања, а исто така да видите што мислеле дру-
се овие, иако можете да ги пребарувате и по името гите автори за вашата појдовна статија. Ова е особено
на авторот. На крајот, корисно е и пребарувањето на корисно доколку вашата статија е од пред неколку го-
линкот Times cited. Доколку најдете статија што е реле- дини.
вантна за вашиот труд, можете да кликнете и да погле- Многу е корисен и Скопус (Scopus), кој е достапен
днете во кои други статии ја цитирале. Ова ви помага на http://www.scopus.com/scopus/home.url (приста-
за две нешта. Прво, ви овозможува да видите како една пено на 3 август 2010).
статија е употребена во понеодамнешни истражувања, Скопус се опишува како „најголема база на апстра-
а особено дали била оспорувана. Второ, тоа дава слика кти и цитати на истражувачка литература и квалитет-
дали статијата и идеите во неа биле развиени со нови ни веб-извори“. За да влезете во базата на податоци ќе
податоци. На пример, во времето на пишувањето на ви биде потребно корисничко име на управувачкиот
ова поглавје (17 јануари 2011 година), мојот труд, пуб- систем за пристап Атина (Athens) или на некој друг
ликуван во 1999 година во списанието Социолошки систем за пристап, како и лозинка. На почетокот ваши-
преглед (Sociological Review) на тема Дизнизацијата на те потреби може да ги задоволи општото пребарување
општеството (Disneyization of Society), е цитиран во (General Search). Ова ви овозможува да пребарувате
дваесет и девет други трудови за сродни истражувачки одредени клучни зборови и/или автори. Треба да го
теми како што се емоционалниот труд и малопродаж- прецизирате временскиот интервал во кој се објавени
бата. Како и да е, важно е да се сфати дека е можно и трудовите што би сакале да ги пребарувате (тој оди
во некои други статии објавени во други списанија да наназад до 1960 година) и деселектирајте ги областите
е цитирана мојата статија. Причината што тие не би се на предметот што не се релевантни за вашето преба-
појавиле при пребарувањето на Индексот за цитира- рување. Целта на Скопус е да понуди поширок избор
ње во општествените науки е што одговорните за оваа на списанија отколку Индексот за цитирање во општес-
база на податоци прават селекција, што значи дека не е твените науки. Кога ќе селектирате конкретна тема,
возможно сите списанија да имаат влез. При процесот Скопус, како и Индексот за цитирање во општествени-
на селекција се зема предвид угледот и влијанието на те науки, ќе го извлече и ќе ви го понуди апстрактот со
списанието. сите референци за понатамошно испитување.
Во потрага по статии што цитираат статија што ве- За пребарување на референци се користи и Гугл
ќе ви е позната, можете да го користите и Пребарува- сколар (Google Scholar) – детално за употребата на оваа
алатка за пребарување видете во Совети и вештини, Ко- нет-пребарувачите се многу корисни за пребарување
ристење веб-информации. на сè и сешто. Меѓутоа, тие само пронаоѓаат локации, a
Во денешно време, многу академски издавачки не ги евалуираат. Затоа, бидете подготвени критички да
куќи, на веб-локациите на своите списанија, почнуваат гледате на тоа што сте го нашле. Запомнете дека секој
да нудат цели верзии на трудовите што ги објавиле; може да постави информации на мрежата. Токму затоа,
Cambridge University Press (Cambridge Journals Online) и кога ги разгледувате веб-локациите, треба да оцените
Sage (HighWire) се двата најзначајни примера. Повтор- дали се корисни информациите што сте ги пронашле.
но, во вашата библиотека треба да проверите кои од Треба да размислите за следниве нешта:
овие ресурси можете да ги користите и како да им при- • Кој е авторот на веб-локацијата и кој е неговиот мо-
стапите. Бидејќи веб-локацијата ИНГЕНТА (INGENTA) ну- тив за публикување?
ди верзии на цели текстови од различни издавачи, ќе • Каде се наоѓа веб-локацијата? Овде може да ви по-
имате пристап до комплетните текстови на статиите во могне веб-адресата, т.е. URL. Дали е тоа: академска
оние списанија на кои е претплатена вашата библиоте- веб-локација (.ас), владина веб-локација (.gov), веб-
ка. Покрај научните книги и списанија, архивите на вес- локација на некомерцијална организација (.org)
ниците можат да ви дадат и еден вреден дополнителен или на комерцијална организација (.com или .co)?
ресурс, преку кој можете да ги прегледате новите теми • Кога била ажурирана веб-локацијата? Многу веб-
што се појавувале во областите од општествен интерес. локации го покажуваат датумот кога се последен
Повеќето весници бараат да се претплатите за да мо- пат ажурирани, и според тоа можете да заклучите
жете да ги пребарувате нивните електронски бази на дали една локација добро се одржува.
податоци (на пример: Фајненшл тајмс (Financial Times),
Обидете се во вашето пребарување на литерату-
Дејли енд сандеј телеграф (Daily and Sunday Telegraph),
рата да користите сигурни веб-локации, како тие што
Тајмс (Times)). Сепак, најмногу академски библиотеки
ги спомнавме во ова поглавје. Повеќе за ова прашање
се претплатени на дел од весниците или на услуги ка-
видете во Совети и вештини, Користење веб-информа-
ко тие на Проквест (Proquest) или Лексис Нексис (Lexis
ции.
Nexis), кои ви овозможуваат да пребарувате неколку
Библиотечниот каталог на вашата институција е
весници одеднаш, но за пристап до нив можеби ќе ви
очигледниот пат за пронаоѓање книги, но тука се и
треба лозинка. Весниците и списанијата можат да бидат
каталозите на другите универзитети. Националниот
богат извор на информации за одредени теми што за
библиотечен каталог на Обединетото Кралство и
новинарите се извори за добри приказни, такви како:
Ирска за академски и специјалистички истражувачки
социјални проблеми, политички иницијативи или рас-
материјали (КОПАК (COPAC)) го содржи библиотечниот
прави на синдикати. Анализата во нив може да биде на
фонд на дваесет и седумте најголеми универзитетски
високо ниво. За еден академски труд, тие секогаш тре-
истражувачки библиотеки и Британската библиотека
ба да се сметаат како второстепени во однос на публи-
(British Library). КОПАК можете да го најдете на http://
куваната литература во книги и списанија, но поради
www.copac.ac.uk/copac (пристапено на 17 јануари
тоа што публикувањето на научни статии одзема зна-
2011).
чајно време, весниците можат да бидат единствен из-
Некоја позната веб-локација како Амазон
вор на информации за поновите настани.
Да кажам и едно предупредување во однос на кори- (Amazon) може, исто така, да биде многу корисна за
стењето на Гугл (Google) и другите пребарувачи. Интер- пребарување книги.
Користење на автоматско известување со е-порака
Еден начин како да го проширите вашето пребарување на литературата е со користење на
автоматските известувања со е-порака. Кога во списанието е публикувана темата за која се интере-
сирате, добивате автоматско известување со е-порака. Можете да добиете автоматско известување и
кога се публикувани статии со одредени клучни зборови или од одредени автори. Еден од главните
начини за активирање на услугата е автоматско известување со е-порака преку Зеток (Zetoc) преку
Британската библиотека. Ќе треба да се пријавите со корисничко име и лозинка. Корисничкото име
и лозинка обично ви ги овозможува управувачкиот систем за пристап Атина (Athens). За да го најдете
Зеток (Zetoc), одете на
http://zetoc.mimas.ac.uk/ (пристапено на 3 август 2010).
За да добивате автоматско известување штом се објават статии на назначени теми или од назначени
автори, можете да го користите и Скопус (Scopus). Одете на:
www.scopus.com/alert/form/MyAlerts.url (пристапено на 3 август 2010).
Постои и Scopus арр – апликација Скопус за ајфон, ајпод тач и ајпод, којашто може да се преземе од:
http://itunes.apple.com/app/scopus-alerts-lite-take-your/id365300810?mt=8 (пристапено на 3
август 2010).
Користење веб-информации
Интернетот ви нуди огромен и најразновиден извор на слободно достапни информации за општес-
твеното истражување на кои може брзо и лесно да им пристапите без да има потреба од склучување на
договори на универзитетот за добивање пристап до нив. Сепак, може да се појави проблем со нивната
доверливост, бидејќи добрата страна на интернетот да обезбеди пристап до огромно количество ин-
формации е воедно и неговата слаба страна, затоа што е многу тешко да се издвои тоа што е корисно и
веродостојно од тоа што е поедноставено и премногу комерцијализирано, преценето или едноставно
– ненаучно и неакадемско. Најлошото што може да ви се случи е да завршите цитирајќи веб-извори што
се едноставно целосно погрешни и неточни. Поради тоа, важно е да бидете селективни при користењето
на информации од интернет и да направите список на корисни веб-локации што ќе можете редовно да
ги проверувате за информации.
Меѓутоа, овие извори мора критички да се евалуираат. На пример, додека го пишував ова поглавје,
на Википедија (Wikipedia), којашто е многу популарна меѓу студентите, ја најдов следнава дефиниција за
квалитативното истражување:
„Квалитативното истражување е едно од двата главни пристапи кон истражувачката методологи-
ја во општествените науки. Квалитативното истражување го вклучува длабинското разбирање на
однесувањето на луѓето и причините што него го условуваат. Спротивно на квантитативното
истражување, квалитативното истражување се потпира врз причините за различните аспекти на
однесување. Едноставно кажано, со него се истражува зошто и како се носат одлуките, наспроти
– каде и кога во квантитативното истражување. Поради тоа, квалитативното истражување нема по-
треба од големи случајни примероци, туку првенствено – од помали, но фокусирани примероци
што ги категоризира во обрасци како главна основа за организирање и соопштување на резултати-
те“ (http://en.wikipedia.org/wiki/Qualitative_research (пристапено на 12 февруари 2007 година)).
Ова е една многу погрешна карактеризација и на квантитативното и на квалитативното истражување.
Таа имплицира дека истражувачите што користат квантитативни методи не се заинтересирани за истра-
жување на причините за различните аспекти на однесувањето. Ова е прилично неточно укажување. Це-
лата смисла на преокупираноста со каузалитетот и поимите независни и зависни варијабли, кои се дел
од основниот вокабулар на квантитативното истражување (видете го седмото поглавје), го означуваат
спротивното: квантитативните истражувачи се многу заинтересирани за истражување на причините што
го определуваат однесувањето. Од друга страна, и квалитативните истражувачи се заинтересирани да
истражуваат „што, каде и кога“ со самото тоа што често се впуштаат во описи за тоа што се случува при
одредени настани или поединечни пригоди, но и каде тие се случуваат, при што честопати изведуваат
заклучоци за временските растојанија на нивното случување. Понатаму, квалитативните истражувачи
ги „категоризираат ... податоците во обрасци“, но природата и карактерот на овие обрасци добиваат
поинаква форма. Ова е многу скудна дефиниција и карактеризација на квалитативното истражување и
го покажува ризикот од некритичкото користење на веб-изворите. Иако во Википедија се наоѓаат некои
многу добри содржини, мора да им се пристапува претпазливо, впрочем како што воопшто и треба да
им се пристапува на содржините од веб-изворите. Интересно е да се забележи дека цитатот наведен
погоре повеќе не може да се најде на: http://en.wikipedia.org/wiki/Qualitative_research (пристапено
на 3 август 2010).
Алатки за пребарување
Гугл има еден навистина корисен производ наречен Гугл сколар (Google scholar) на кој може да му се
пристапи од почетната страница на Гугл. Овој производ нуди едноставен начин на широко пребарување
на научната литература. Пребарувањата се фокусираат врз стручно рецензирани трудови, тези, книги,
апстракти и статии од издавачите на научна литература, професионалните здруженија, нерецензирани
збирки на трудови пред објавување, универзитети и други образовни организации. Гугл сколар ви овоз-
можува да видите колку често другите цитираат некој труд. Ова може да ви биде многу корисно при
проценувањето на важноста на една идеја или одреден научник. Видете на: http://scholar.google.com.
Тековни настани
За анализа на проучувањата на случаи и ажурираност на информации за современите општествени
прашања, веб-локацијата на вестите на Би-би-си (BBC) е прилично добро уредена и многу аналитична:
httр://www.bbc.co.uk.
Статистика на општествените трендови
Државната статистика содржи огромна количина на податоци за општествените трендови, кои се
достапни на нејзината веб-локација: http://www.statistics.gov.uk/.
Статистичките податоци за користењето на интернетот, за кои се зборува на почетокот на 28-мото

поглавје, се собрани при прегледувањето на оваа веб-локација.
Европската статистика за одредени земји, индустрии и сектори, може да се најде на веб-локацијата
Европа (Europa), портал на Европската Унија (European Union): http://europa.eu.index_en.html
Други корисни веб-локации, релевантни за истражувачките методи
Наставни ресурси и материјали за општествените науки: http://tramss.data-archive.ac.uk/
Архивираната веб-локација Интјут (Intute): http://www.intute.ac.uk/services.html
(Оваа веб-локација е затворена од јули 2011 година, но можат да се пребаруваат веќе поставените
содржини (пристапено на 24 април 2013)).
Проучување на онлајн истражувачки методи:
http://www.geog.le.ac.uk/ORM/
Квалитативна анализа на податоци:
http://onlineqda.hud.ac.uk/
Етика во истражувањето:
www.ethicsguidebook.ac.uk/ и
www.lancaster.ac.uk/researchethics/index.html
Пристап до разновидни податоци што можат да се употребат за секундарна анализа:
www.esds.ac.uk
(На сите наведени веб-локации во овој дел им беше пристапено на 3 август 2010, освен ако не е
поинаку наведено).
Прегледот на литературата како процес што се одвива во текот
на целото истражување или на целиот истражувачки процес
Прегледот на литературата честопати се смета како една одделна фаза од истражувачкиот процес,
но таа, всушност, секогаш е компонента на истражувачкиот процес што се одвива во текот на целиот
процес. Иако е-пораките, како автоматските известувања со е-порака на Зеток (Zetoc) (видете во Сове-
ти и вештини, Користење на автоматско известување со е-порака), можат да бидат корисен начин на
следење на најновата литература, тие исто така укажуваат дека прегледот на литературата не може да
се заврши во раната фаза на истражувачкиот процес. Ребека Барнс заклучува дека пребарувањето на
литературата е процес што се одвива во текот на целото истражување:
„Иако во подготвувањето на мојата докторска дисертација посветив подолго време на
прегледување на литературата, сепак овој процес се одвиваше и во текот на целиот истражувачки
процес. Јас ги користев електронските бази како Социолошките апстракти на Кембриџ (Cambridge
Sociological Abstracts) за да ги утврдам изворите што би ми користеле и имав и среќа, бидејќи на
интернет налетав на библиографија за истополовото семејно насилство... Исто така сум претплатена
и на автоматски известувања со е-пораки на Зеток (Zetoc), што значи дека наместо да си го трошам
времето во ажурирање на литературата што ја имам, мене ми стигнуваат информации за новите
статии веднаш штом ќе се објават“.
Не е необично искуството на Ребека. Изабела Робинс, која ја изработувала докторската теза во тоа
време, го опишува прегледот на литературата како „процес што трае околу шест години“, додека Сара
Ханон укажува дека е тешко да се заврши прегледот:
„Единствен проблем со кој се соочив беше тоа што не можев да престанам да читам; го завршив
мојот преглед на литературата и почнав да ја пишувам мојата дисертација, но постојано наоѓав и
читав нови книги, коишто потоа морав да ги вклучам во мојот преглед. Сето ова заврши така што,
откако го напишав прегледот, постојано го преработував“.
Џонатан Сметерхам зборува за слично искуство со прегледот на литературата за својата дипломска
работа, којшто го започнал со некаков материјал што веќе му бил познат, и потоа:
„Ги поставив истражувачките прашања, а потоа ги искористив како основа за правење на
подлабински и подетален преглед на литературата. Дотогаш веќе имав видено неколку големи
имиња што се повторуваа, па, за да стекнам подобар увид, почнав да ги пребарувам нивните научни
дела... Меѓутоа, по реализацијата на истражувачкиот проект на терен, суштински го преработив
прегледот на литературата, затоа што, во текот на собирањето на податоците, значително се промени
опфатот на моето проучување. Сепак, прегледот беше многу пофокусирана и поефикасна работа –
делумно поради наближувањето на крајниот рок, а делумно поради тоа што по истражувањето на
терен прегледот немаше истражувачки карактер, туку – јасност, концизност и фокусираност.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, Изабела, Сара и Џонатан, посетете го Онлајн центарот
за ресурси со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
клучни зборови и дефинирање на јазик соодветствуваат со странските термини што се

употребени во изворот што го пребарувате. На при-
параметрите за пребарување мер, како што може да се види во Истражувањето во
За сите овие електронски бази на податоци ќе тре- фокус 5.4., јас ги користев термините води* и админи-
ба да издвоите неколку соодветни клучни зборови што ст*, како и водач* (за користењето на ѕвездичката како
можат да се внесат во пребарувач и да ве одведат до знак џокер за надополнување со карактери видете
неколку соодветни референци. Статиите во списа- понапред во ова поглавје). Термините менаџмент и
нијата честопати содржат наведени клучни зборови. администрација ги употребив не затоа што мислам
Кога ќе пронајдете две или три статии релевантни за дека значат исто што и водство, туку затоа што уште
вашето истражување и во коишто се наведени клуч- отпорано знаев дека некои автори ги употребуваат ка-
ните зборови, можеби ќе биде корисно да употребите ко синоними за водство или како нешто што е многу
некои од овие клучни зборови што се релевантни за слично на водство. Бидете подготвени да експеримен-
вашето истражување за барање на други статии. Тре- тирате и да ги коригирате вашите клучни зборови во
ба да ги земете предвид и синонимите или алтерна- текот на истражувањето; при пребарувањето на ли-
тивните термини за да знаете кои термини во вашиот тературата, можно е да откриете дека постојат и други
формулации за предметот на вашето истражување.
Клучни зборови
За сите видови преглед – и наративен и систематски – користењето клучни зборови при преба-
рувањето на електронските бази на податоци за статиите е од врвна важност. Но, тоа не е лесно како
што изгледа. На пример, авторите на статијата наведена во Истражувањето во фокус 5.3. велат дека,
иако детално ја пребарувале литературата користејќи клучни зборови, дури откако ја комплетирале
својата метаетнографија за лаичките искуства со дијабетесот станале „свесни за едно друго метаетно-
графско истражување засновано на податоци од 43 квалитативни студии за преживеаното искуство со
дијабетесот“ (Campbell, 2003: 683). Не само што тие не можеле да ја откријат оваа статија, којашто била
објавена во 1988 година, туку во таа метаетнографија биле вклучени само три статии од седумте што
ги користеле Кемпбел и коавторите во својата. Пребарувањето по клучни зборови бара делумно екс-
периментирање и не би требало да се смета како активност што се реализира само еднаш во текот на
Во повеќето бази на податоци не се препорачува Во некои области за истражување постојат многу

како поим за пребарување да се впише насловот на ва- референци. Обидете се да ги утврдите главните и од
шиот проект, една реченица или долга фраза, бидејќи, нив одете кон другите. Преминете на следната фаза
освен ако некој не напишал нешто со ист наслов, вие на вашето истражување во моментот утврден во ва-
веројатно нема да пронајдете речиси ништо. Затоа тре- шиот распоред на времето за конечно да се извлечете
ба да размислувате за клучни зборови (видете во Сове- од библиотеката. Ова не значи дека вашето пребару-
ти и вештини, Клучни зборови). вање на литературата ќе заврши, туку дека треба да
Користењето на алатката ПОМОШ (HELP), која ја ну- продолжите понатаму. Побарајте совет од вашиот мен-
ди базата на податоци, е за да откриете како најефе- тор за тоа дали треба и натаму да пребарувате литера-
ктивно да ги користите клучните зборови. Советите за тура. Приказот 5.1. дава, во кратки црти, еден начин на
употребата на сврзниците или знаците за пребарување, пребарување на литературата. Најважната работа што
како на пример И, ИЛИ или НЕ (AND, OR, NOT) можат да мора да ја запаметите, како што се укажува во забеле-
бидат од особена корист. шката на дното од овој приказ, е
Приказ 5.1.
еден начин на пребарување на литературата
1. Читајте ги книгите или статиите што ви се познати или што другите ви ги препорачале за вашите
ПОТОА
2.а. Водете белешки во текот на читањето
б. Запишете ги клучните зборови што се употребуваат во прочитаната литература
в. Запишете ја литературата што може да биде релевантна и корисна да се следи, а на којашто ве

упатува веќе прочитаната литература
ПОТОА
3. Генерирајте клучни зборови што се релевантни за вашите истражувачки прашања
ПОТОА
4.а. Барајте во библиотеката и друга литература што се однесува на вашата тема
б. Спроведете онлајн пребарување користејќи соодветна електронска база на податоци
ПОТОА
5.а. Проверете колку се релевантни насловите и апстрактите.
б. Преземете ги наводите што сте ги селектирале (наназад сè до точка 2.а.)
в. Редовно проверувајте дали има нови публикации
Забелешка: Во секоја фаза водете белешки за тоа што сте направиле и кои се мотивите за одредени одлуки. Ова ќе ви користи за
да ве потсетува како се одвивале фазите и за да напишете опис и оправданост на вашата стратегија за пребарување на литера-
турата, а што може подоцна да биде дел од содржината на вашиот методолошки пристап. Кога правите белешки за литерату-
рата што ја читате, правете белешки за содржината и методот, како и за релевантноста на секој навод и размислувајте каков
придонес секој од нив дава кон вашиот критички преглед на литературата.
дека е добро да водите добра евиденција за процесот сте ги вклучиле сите референци и деталите за нив за да
за да имате увид во тоа што сте го направиле. Исто може адекватно да го процени опфатот и квалитетот на
така, кога на вашиот ментор ќе треба да му предадете вашиот преглед.
верзија од прегледот на литературата, проверете дали
наведување референци во вашиот труд
Наведувањето на литературата од други автори публикување – бројот на страницата од каде што е

претставува важна академска конвенција, бидејќи тоа земен цитатот. Сите книги, статии и други извори
ја нагласува вашата свесност за историскиот развој на што сте ги цитирале во текстот се даваат во еден
вашата тема, особено доколку употребувате харвард- список на референци на крајот на трудот, по азбу-
ски стил (или автор – датум) и покажува дека признава- чен ред, според презимето на авторот. Ова е нај-
те дека вашето истражување се изградува врз работата чест стил на наведување на референци во општес-
на другите автори. Според тоа, наведувањето референ- твеното истражување (применет и во оваа книга).
ци во вашиот преглед на литературата е еден начин на Всушност, тоа е стилот што ви препорачуваме да го
истакнување на вашето сфаќање и знаење за предме- користите доколку вашиот универзитет не бара да
тот. Во другите делови на вашиот труд, наведувањето постапувате според други упатства.
референци ќе послужи за малку поинакви цели – на • Фуснота или нумерација. Овој пристап содржи упо-
пример, тоа ќе го покаже вашето сфаќање за методоло- треба на нумерички горен индекс во текстот што се
шките размислувања или ќе ви помогне да го зацврсти- однесува на една белешка на дното од страницата
те својот аргумент. Референцата, понекогаш, се опишу- или на крајот од цитираниот навод проследен
ва исто така како цитат, а нејзиното наведување – како со референците во целина, заедно со бројот на
цитирање. страницата, доколку станува збор за директен ци-
Како што порано во ова поглавје споменав, клучна тат. Доколку изворот се цитира повеќе од еднаш,
вештина при пишувањето на вашиот преглед на лите- тогаш се дава кратенка од референцата по секој
ратура, според тоа, би било водењето евиденција за последователен цитат, поради што овој систем се
тоа што сте го прочитале, вклучувајќи ги тука и библи- нарекува краток наслов. Освен што се користат за
ографските детали за статијата или за книгата што ќе да упатат на изворите, фуснотите или напомени-
се најдат во вашата библиографија или референци. За те на крајот од трудот честопати се користат за да
поголемите истражувачки проекти може да е корис- обезбедат дополнителни детали, вклучувајќи и ко-
но да се употребуваат картотеки/датотеки за белешки ментари на авторот за изворот што се цитира. Ова
или софтверски пакети што се посебно изработени за е особено карактеристика на историскиот запис.
оваа цел, како Просајт (ProCite) или Ендноут (Endnote), Една од предностите на фуснотата или нумерич-
а за еден студентски истражувачки проект веројатно ќе киот стил е дека тој може помалку да го деконцен-
биде доволно за прочитаното да направите електрон- трира читателот во текот на читањето на текстот
ски запис во вордов документ, но при тоа имајте на отколку харвардскиот начин со којшто особено
ум дека во вашата финална библиографија можеби и долгите низи на референци можат на читателот
нема да ги вклучите сите тие записи. Како и да е, глав- да му создадат тешкотии да ја следи реченицата
ната работа на која треба да внимавате е постојано или пасусот. Понатаму, софтверските пакети, како
да ги ажурирате вашите библиографски податоци, Ворд, овозможуваат релативно едноставно вмет-
а не да го оставите тоа за накрај, кога ќе пишувате за нување на белешки, и многу студенти сметаат дека
истражувањето, односно кога најверојатно ќе бидете ова е погоден стил за наведување референци во
значително притиснати со време. нивниот труд. Но, студентите честопати го користат
Вашата институција веројатно ќе има свои упатства овој стил неправилно, бидејќи е прилично тешко
за тоа каков начин на наведување на референци треба да се користи како што треба, па понекогаш не се
да користите во вашиот труд, и ако е така, мора тоа да сигурни дали да вклучат или да не вклучат посебна
го почитувате. Постојат, сепак, два главни стила што се библиографија. Пристапот на наведување на ре-
користат: ференци во фуснота нужно не вклучува библио-
• Харвардски или автор – датум. Суштината на овој графија, но таа може да биде важна за оценување
систем е што, секогаш кога во вашиот труд го па- на трудот на студентот (видете во Продлабоченото
рафразирате аргументот или идеите на еден автор размислување 5.2.). Поради неговиот недостиг на
или авторите, треба веднаш по презимето на библиографија, вашата институција може ќе ви пре-
авторот или авторите во загради да внесете и го- порача да не го користите овој стил на наведување
дина на публикување. Доколку цитирате автор(и), референци.
цитатот го ставате во наводници, а зад годината на
Харвардскиот пристап и пристапот со употреба на фусноста за
наведување на референци
Подолу се даваат некои фиктивни примери на наведување на референци во публикуван труд. Обр-
нете внимание дека во публикуваните статии вообичаено има список на референци на крајот; книгите
во коишто се користи харвардски систем вообичаено имаат список на референци, додека пак за
библиографија се користи системот наречен краток наслов. Интерпункцијата на референците, како, на
пример, каде да се стави запирка или дали да се пишува целиот наслов со големи букви или само првиот
збор, значајно се разликува од извор до извор. На пример, со харвардскиот стил на наведување рефе-
ренци, во некои книги и списанија презимето на авторот во текстот се одвојува од годината со запирка,
на пример (Презиме, 1999), но во други нема запирка. Како и да е, главното нешто е да се биде доследен.
Изберете еден формат за ставање на интерпункциски знаци во вашите референци, како на пример оној
што е усвоен од некое водечко списание во областа на вашата тема, и потоа држете се до него.
Пример на харвардско наведување на референци на една книга
Во текстот:
Како што Презиме и Презиме (1999) тврдат, мотивацијата е еден широк концепт што опфаќа многу вна-
трешни и надворешни фактори...
... и во библиографијата или списокот на референци:
Презиме, А., и Презиме, С. (1999), Насловот на книгата во курзив. Место на издавање: Издавач.
Пример на харвардско наведување на референци со директно цитирање од книга
Сепак, честопати се прави превид за важноста на внатрешните фактори поради тоа што „студиите за мо-
тивација претежно се фокусираат врз влијанието на надворешните фактори“ (Презиме и Презиме 1999:
123).
Презиме, А. и Презиме, С. (1999), Насловот на книгата во курзив. Место на издавање: Издавач.
Пример на харвардско наведување на референци на статија од списание
Истражувањето на Презиме (2003) го свртува вниманието врз важноста на внатрешните фактори за де-
терминирање на мотивацијата на работниците... Се однесува на томот (изданието) на броевите
и во библиографијата или списокот на референци:
Презиме, А. (2003), „Наслов на трудот во списанието“, Име на списанието, 28(4): 109-38.
Броевите на изданието честопати не се вклучени, како што е случај со референците во оваа книга.
Пример на харвардско наведување на референци на едно поглавје во зборник
Како што Презиме (2001) укажува, врз индивидуалната мотивација за работа влијаат голем број вна-
трешни и надворешни фактори...
Презиме, А. (2001), „Наслов на поглавјето на книгата“, во Почетна буква од име. Презиме, (уред.), Нас-
лов на книгата во курзив. Место на издавање: Издавач, стр. 124-56.
Пример на харвардско наведување на секундарни референци
Многу внатрешни и надворешни фактори влијаат врз индивидуалната мотивација (Презиме 1993 ци-
тиран во Презиме 2004).
Презиме, А. (1993), Наслов на книгата во курзив. Место на издавање: Издавач, цитиран во Почетна
буква од име. Презиме, (2004), Наслов на учебникот во курзив. Место на издавање: Издавач.
пример на харвардско наведување на референци од интернет
Скопус себе се опишува како „најголема база на апстракти и цитати од научната литература и од ква-
литетни веб-извори“ (Скопус 2007).
Скопус (2007). www.scopus.com/scopus/home.url (пристапено на 5 август 2010).

Забелешка: Многу е важно да се даде датумот на пристапување, бидејќи некои веб-локации честопа-
ти се менуваат (или дури и исчезнуваат! Видете го за пример делот Совети и вештини, Користење веб-
информации).
пример на фуснота кога се наведува референца од книга
Од друга страна, истражувањето на Презиме3 го свртува вниманието кон влијанието на внатрешните
фактори врз мотивацијата на работниците...
... и во фуснотата:
3
А. Презиме, Наслов на книгата во курзив. Место на издавање: Издавач, 2000, стр. 170-7.
пример на фуснота кога се наведува референца од интернет
Скопус се опишува како „најголема база на апстракти и цитати од научната литература и од квалитетни
веб-извори“.39
... и во фуснотата:
39
Скопус (онлајн). Достапен на www.scopus.com/scopus/home.url (пристапено на 5 август 2010).
Запомнете дека од суштинска важност е, кога го подготвувате вашето наведување на референци во

текстот и библиографијата или списокот на референци, да ги почитувате конвенциите и стилот што
вашата институција ги препорачува за подготвување на есеј, труд или теза.
Користење на библиографски софтвер
Просајт (ProCite), Ендноут (EndNotе) и Референс менаџер (Reference Manager) се трите водечки
софтверски алатки базирани на Виндоус (Windows) што се употребуваат за публикување и составување
на библиографиите. Вашиот универзитет можеби има лиценца за некој од овие пакети. Академските
истражувачи, специјалистите за информатика и студентите ги користат за да креираат библиографски
записи еквивалентни на рачната форма на индексирани картички. Тие ви овозможуваат да ја составите
вашата лична база на податоци со референци. Овие внесени податоци потоа можат автоматски да се
форматираат според различните барања, на пример, да се усогласат со барањата за наведување рефе-
ренци што ги поставува некое научно списание. Друга предност на софтверот е што тој ви овозможува
да извлекувате референци директно од базите на податоци како што е Индексот за цитирање во оп-
штествените науки (Social Sciences Citation Index – SSCI). Софтверот има и опција за пребарување, што
може да ви помогне да лоцирате конкретна референца, иако досегот на овие карактеристики варира
од еден до друг пакет.
На крајот на краиштата, ова може да ви заштеди време и напор и да ја намали можноста за грешки.
Но, можеби и не вреди студентот во текот на истражувањето да издвојува време за учење како да го
користи софтверот само заради еднократно пишување на тезата. Од друга страна, вреди да се научи
доколку неговото познавање може да ви користи на подолг период, на пример, доколку размислувате
за изградување академска кариера или работа на докторска дисертација или доколку имате намера да
работите во област во која се вреднуваат истражувачките вештини. Повеќе детали за овие производи/
пакети можат да се најдат на следниве веб-локации:
www.procite.com
www.endnote.com
www.refman.com
Во случај да е оневозможен пристапот до некој од овие пакети, студентите можат бесплатно да
преземат слични пакети од интернет. Еден таков пакет е Библиоекспрес (BiblioExpress), поедноставена
верзија на пакетот Библиоскејп (Biblioscape). Овој пакет овозможува библиографско наведување на
референци и обезбедува широка корисничка поддршка од својата веб-локација, којашто вклучува и
преземање на бесплатен прирачник. Библиоексперс (BiblioExpress) на студентите им овозможува да
завршат најголем дел од активностите што се потребни за еден истражувачки проект. За повеќе детали
одете на
www.biblioscape.com/biblioexpress.htm
На сите споменати веб-локации во овој дел им беше пристапено на 5 август 2010.

Проблемот поврзан со употребата на секундарни извори
на литература
Внимавајте кога користите прикази на теории или на резултати од втора рака. Добро е поз-
нато дека тие понекогаш се погрешно претставени во публикациите – иако се надевам дека,
во оваа книга, тоа не е случај! Интересен случај е истражувањето Богатиот работник, кое по-
натаму во книгата се опишува во Истражувањето во фокус 24.8. Во ова истражување во 1960
година била направена анкета претежно на богатите работници во три фабрики во Лутон. Тоа
се смета за класично дело на британската социологија. Еден од авторите на книгите што биле
публикувани од тоа истражување спровел пребарување за книги и трудови што расправаат за
заклучоците на ова истражување. Плет (Platt, 1984) покажува дека неколку автори погрешно ги
интерпретирале резултатите. Следуваат примери за таквата погрешна интерпретација:
• Студијата била базирана само врз работници во автомобилската индустрија. Тоа не би-
ло така – само една од трите компании била фирма за автомобили.
• Студијата била базирана само врз примерочење на полуквалификувани работници или
работници во масовно производство. Тоа не било така – постоеле различни степени на
квалификации и технолошки вештини во упатството на примерокот.
• Истражувањето открило инструментализам, т.е. инструментална ориентација кон
работата. Ова е погрешно интерпретирање – инструментализмот бил заклучок за подато-
ците, а не заклучок сам по себе.
Констатацијата на оваа дискусија е дека треба да бидете претпазливи поради можноста
туѓите толкувања на теоретските идеи или на истражувачките резултати што ги користите да
се всушност неточни.
Улогата на библиографијата биде проблематично, бидејќи се ставате во позиција

на зависност од таа интерпретација што ја даваат
Што е тоа што една библиографија или список на авторите на секундарниот текст. Таа интерпретација
референци ги прави добри? На почетокот можеби ќе може да биде соодветна за некои делови во вашиот
мислите дека должината на тој список е добро мерило преглед на литературата, но малку наликува на игра-
само затоа што подолгата библиографија со повеќе та расипан телефон, бидејќи секогаш постои можност
референци може да имплицира дека авторот сеопфат- за различни интерпретации на оргиналниот текст, а
но ја пребарал постојната литература. Ова е без сом- колку повеќе се оддалечувате од оргиналниот извор,
нение вистина, но само до одреден степен, затоа што таа можност повеќе се зголемува. Затоа е добро да би-
воедно е важно библиографијата да покажува селе- дете внимателни при користењето референци од се-
ктивност и фокусираност. Тоа значи дека таа не треба кундарни извори и, доколку можете, навраќајте се на
да содржи сè што е некогаш напишано за предметот, оргиналниот извор, особено ако референцата е значај-
туку да го одразува мислењето на авторот за важноста на за вашиот предмет. Во Продлабоченото размислува-
и соодветноста на изворите. Ова негово мислење вклу- ње 5.5. се дава еден пример за тоа како, кога се цитира
чува и некои од проценките за квалитетот, за што веќе некој труд по долго време од неговото публикување,
зборувавме порано на почетокот од ова поглавје. Чест може да постои реинтерпретација и погрешно цити-
одлучувачки фактор за квалитетот е угледот на списа- рање. Следната карактеристика на добрата библио-
нието во кое се публикуваат статии. Меѓутоа, иако е графија произлегува од врската меѓу списокот на ре-
корисен овој индикатор, тој не е единствениот на кој ференци на крајот и начинот на кој тие се користат во
треба да се потпрете, бидејќи постојат статии што се главниот дел на текстот. Не треба ни да се каже дека
релевантни за вашиот предмет, а се објавени во списа- нема да биде од корист во списокот на користена
нија со помал углед – како, на пример, списанијата што литература да вметнувате референци што не сте ги ни
установите ги издаваат за своите вработени. Но, важно спомнале во текстот. Многу поимпресивно е доколку
е да сте свесни за овие проценки на квалитетот и, кога референците ги вметнувате во текстот на таков начин
ги правите, треба да се советувате со вашиот ментор. што ќе покаже дека детално сте ги прочитале и раз-
Другата важна карактеристика на добрата библиогра- брале теоретските гледишта од кои тие се напишани
фија се поврзува со наведувањето референци од секу- отколку да ги вметнете во текстот на начин што нема
ндарни извори. Тоа се случува кога упатувате на статија да покажува тесна поврзаност со тоа што се кажува
или на книга од којашто е даден цитат во друг извор, ка- во текстот. Конечно, Барнет (Barnett, 1994) расправа
ко на пример во учебник, а вие ја немате или не може- за тоа дека добрата библиографија не е индикатор
те да ја најдете оргиналната статија или книгата од која за квалитетен труд, при тоа укажувајќи дека некои од
е преземен цитатот. Сепак, ако премногу се потпирате највлијателните научни книги што воопшто се напи-
врз референци од секундарни извори, тоа може да шани немаат библиографија. Потпирајќи се врз идеите
на Бурдие (Bourdieu, 1984), тој укажува дека главната детерминанта, односно да ги разберете неговите веру-
цел на библиографијата е да ви овозможи да го раз- вања и диспозиции, комбинирани со ограничувањата
берете хабитусот што авторот тврди дека е неговата на ситуацијата во која се наоѓа.
избегнување плагијаторство
Кога го пишувате вашиот преглед на литературата, сонал, студентите се уште помалку убедени дека пла-
имајте на ум дека треба да избегнете да го плагирате гијаторството е погрешно и дека тоа треба да се каз-
трудот што го читате. Општопознато е дека плагија- нува. Истражувањето на еден австралиски универзитет
торството е деликатен поим. Во речникот The Concise покажува дека студентите не практикуваат толку
Oxford Dictionary поимот плагирање се дефинира како: плагијаторство во своите трудови колку што во тоа
„преземање и користење на (мисли, записи, изуми...) на верува наставниот кадар (J. Wilkinson, 2009). Главните
друго лице под свое име“. Слична дефиниција дава и причини за плагијаторство кај студентите, за коишто
англискиот онлајн речник Енкарта (Encarta UK English и наставниот кадар и студентите значително се
Dictionary): „...процес на копирање на идеите или согласуваат, се: незнаењето на правилата за цитирање,
напишаното дело на друга личност и тврдење дека е мрзливоста или лошото организирање на времето и
ваш оригинал!“ Плагијаторството не се поврзува само пристапот до готов материјал на интернет. Интересен
со литературата што ја читате во текот на подготовката податок од истражувањето е дека, за разлика од
на есејот или извештајот. Преземањето на пишан мате- наставниот кадар, студентите помалку се согласуваат
ријал на големо и без наведени автори од есеи од дру- со тврдењето: „Студентите добиваат адекватно
ги автори или од веб-локации е исто така контекст што упатство од страна на наставниот кадар за тоа што е
може да се плагира. [овде пренесено од збор до збор] неприфатливо при
Понатаму, можно е автоплагијаторство доколку наведување референци во трудовите“, што имплицира
авторот преземе материјал што претходно го напишал дека многу студенти сметаат дека не добиле доволно
и го претставил како оргинален труд. Плагијаторството упатства. Овие резултати упатуваат, во најмала рака, на
вообичаено се смета како облик на академска измама потребата да бидете сосема запознати со насоките за
и, како такво, според многу професори, тоа малку се соодветно наведување на референци и правилникот за
разликува од другите ситни академски прекршоци, та- плагијаторство што вашата институција го има усвоено.
кви како фабрикувањето на истражувачките резултати. Имајќи ја предвид целата оваа проблематичност и
Општоприфатен е ставот дека се зачестува плаги- на дефинирањето и на реакцијата кон плагијаторство-
јаторство меѓу студентите, иако е тешко јасно да се во- то, студентите можат да си го постават прашањето дали
станови дали е во суштина така. И навистина, тешко е треба сериозно да го сфатат плагијаторството. Мојот
точно да се утврди колку е раширено плагијаторството, одговор е дека студентите дефинитивно треба сери-
а постојат и мноштво значителни варијации при про- озно да го сфатат плагијаторството. Академската рабо-
ценувањето на неговата преваленција. Општо гледа- та високо ја вреднува оргиналноста на трудот што се
но, интернетот е еден од главните, ако не и главниот презентира во која и да е форма. Лажно да ги претста-
двигател на перципираниот пораст на плагијаторство- вувате идеите или трудовите на некој друг како лично
то. Леснотијата со која текстот од веб-страниците, од ваши во најдобар случај се смета за етички сомнително
статиите во електронските списанија, од е-книгите, од дело. Според тоа, иако постојат неколку неразјаснети
профитабилните онлајн есеи и од други бројни извори прашања во врска со плагијаторството, сепак неговата
може да се копира и потоа да се вметне во есеј честопа- значајност не смее да се превиди. Во академските кру-
ти се смета како еден од главните фактори за наводни- гови постои општоприфатена осуда на плагијаторство-
от пораст на плагијаторството кај студентите на уни- то и речиси секогаш се казнува кога ќе се открие во
верзитетите во Обединетото Кралство и во други земји. трудовите на студентите (а секако и на другите). Затоа
Високото образование се соочува со неколку треба по секоја цена да избегнувате да го плагирате
тешкотии поврзани со плагијаторството. Прво, уни- трудот на другите. Универзитетите се толку многу за-
верзитетите се разликуваат според своите дефини- грижени поради порастот на бројот на плагијати што
ции за тоа што е плагијаторство (Stefani and Carroll, се презентираат пред испитните комисии и веројат-
2001). Понатаму, тие се разликуваат според начинот ната улога на интернетот во сето тоа што сè почесто
на кој реагираат кога ќе го откријат. Се разликуваат и почесто за нивно откривање користат софтверски
и според типот и според строгоста на казните што ги пакети програмирани да го пребараат интернетот во
применуваат. Понатаму, дури и академскиот и другиот потрага по препознатливи синтагми (како на пример:
кадар на секој универзитет посебно имаат различен Turnitin UK, а за повеќе информации видете на http://
став за неетичноста на плагијаторството и за тоа како turnitin.com/static/index.html (пристапено на 5 август
треба да се постапи во тој поглед (Flint et al., 2006). По- 2010)). Со тоа, како што неколку автори (на пример,
стојат и докази дека, за разлика од академскиот пер- Меккивер (McKeever, 2006)) забележуваат дека токму
технолошкиот развој, што е општо перципиран ка- на намерното и формата на ненамерното плагирање.
ко поттикнување на зачестеноста на плагијаторство- И едната и другата форма можат да го поткопаат кре-
то – интернетот – за којшто општа перцепција е дека дибилитетот, а можеби и интегритетот на авторот. Исто
придонесува за појавата на плагијаторство, сè повеќе така, важно е да се разбере дека за многу, ако не и за
служи како појдовна точка за негово откривање. Дури повеќето институции едноставното копирање на голе-
и добро познатите и насекаде присутни пребарувачи ми делови текст и менувањето на неколку збора исто
како Гугл (Google) понекогаш се употребуваат да го така ќе се смета за плагијаторство.
откријат плагијаторството на студентите преку преба- Второ, немојте лажно да ги претставувате идеите на
рување по уникатните низи од зборови или синтагми. другите лица како лично ваши. Ова значи дека треба да
Од гледна точка на студентот, најважно прашање го наведете изворот на секоја идеја што ја презентирате,
е дека тој или таа треба по секоја цена да избегнува- а што не е лично ваша. Токму овој аспект на плагијаторс-
ат да плагираат, бидејќи казните можат да бидат строги твото доведе до тоа авторот на Кодот на Да Винчи, Ден
без оглед како студентот гледа на својот труд. Прво, не Браун (Dan Brown), да биде обвинет за плагијаторство.
крадете големи делови од некој текст без да објасни- Тврдењето на неговите тужители не било дека тој
те дека тие се всушност цитати. Со тоа укажувате дека презел големи делови од текстот од нивната книга и
тој текст не е ваш личен труд, туку дека цитирајќи изне- дека ги презентирал како лично негови. Не, во својата
сувате констатација. Инаку, лесно можат погрешно да тужба тие всушност тврделе дека тој ги украл токму
ве разберат. Во јуни 2006 година било соопштено дека нивните идеи што тие ги претставиле во својата книга
еден експерт за откривање плагијати при Лондонскиот Светата крв и светиот грал (The Holy Blood and the
економски факултет (London School of Economics) бил Holy Grail). Меѓутоа, со оглед на тоа што романсиерите,
обвинет за плагирање на туѓ труд во трудот што под за среќа, не наведуваат во своите романи референци
свое име го објавил на тема плагијаторство! Бил откри- за секоја идеја добиена од други, туку тоа го прават во
ен параграф во кој тој од збор до збор копирал публи- предговорот со наведени благодарности, така и Ден
куван извор од некој друг автор, а не било соодветно Браун, во својот предговор со наведени благодарности,
наведено дека тој дел е од друг извор. Обвинетиот се имал веќе спомнато дека се послужил со таа историска
бранел велејќи дека ова се должело на грешката про- книга за митот за гралот. Тужителите на Браун го из-
излезена од форматирањето. Во академските публи- губиле случајот, но постојат други значајни случаи на
кации вообичаена практика е многу долгите цитати да плагијаторство што се докажани. На пример, во 2003
се даваат како параграф што е вовлечен во однос на година, директорот за комуникации и стратегија на
главниот текст: премиерот на Обединетото Кралство издал кратко
соопштение за новинарите за сокриеното оружје во
Од гледна точка на студентот, најважно праша- Ирак. Се открило дека соопштението било копирано
ње е дека тој или таа треба по секоја цена да избег- од неколку извори, поради што стана познато како
нуваат да плагираат, бидејќи казните можат да би- забошотено соопштение. Фактот што толку голем дел
дат строги без оглед како студентот гледа на својот во соопштението бил преземен од туѓи текстови ја на-
труд. Прво, не крадете големи делови од некој текст малил неговата веродостојност во очите на другите.
без да објасните дека тие се всушност цитати. Со Една од најважните пораки од овој дел е дека
тоа укажувате дека тој текст не е ваш личен труд, ту- треба по секоја цена да го спречите плагирањето.
ку дека цитирајќи изнесувате констатација. Инаку, Но, да биде јасно дека исто така треба да знаете што
лесно можат погрешно да ве разберат. Во јуни пишува за плагијаторството во правилникот на вашиот
2006 година било соопштено дека еден експерт за универзитет и можеби на вашата катедра. Сосема
откривање плагијати при Лондонскиот економски настрана од фактот што е, а што не е плагијат, не постои
факултет (London School of Economics) бил обвинет можност да го импресионирате вашиот ментор докол-
за плагирање на туѓ труд во трудот што под свое ку при читањето на текстот му стане јасно дека големи
име го објавил на тема плагијаторство! Бил откриен делови од вашиот есеј или реферат се преземени од
параграф во кој тој од збор до збор копирал публи- друг извор, само со понекој ваш збор овде-онде низ
куван извор од некој друг автор, а не било соодвет- плагираниот текст. Всушност, во моето искуство, она
но наведено дека тој дел е од друг извор. Обвинети- што честопати го открива плагирањето е разликата во
от се бранел велејќи дека ова се должело на грешка- стилот, кој е честопати многу очигледен и го поттик-
та произлезена од форматирањето. Во академските нува менторот да ја испита можноста дали помал или
публикации вообичаена практика е многу долгите поголем дел од трудот што го доставувате е всушност
цитати да се даваат како параграф што е вовлечен плагијат. Меѓутоа, мора да се каже дека исто толку нема
во однос на главниот текст (Bryman, 2008: 108). да импресионираат ни честите цитати поврзани со ва-
ши реченици. Кога ми презентираат есеи од тој вид, јас
Поради тоа што цитатот не бил вовлечен во однос на честопати им велам на тие студенти дека е тешко точно
главниот текст, се чинело дека тоа е обичен параграф – да се востанови какви се нивните лични размислувања
лично негов. Додека овде можеби навистина се работи за темата.
за „ненамерно плагијаторство“ (Park, 2003), сепак не е Затоа, обидете се вашите идеи да ги изразите со
ни малку лесно да се направи разлика меѓу формата свои зборови и да ги наведете соодветно туѓите идеи.

Плагијаторството и авторските права во еден случај со роман
Американската писателка на романи за тинејџери Кавија Висванатан (Kaavya Viswanathan), автор-
ката на романот Како Опал Мета доби бакнеж, живост и живот (How Opal Mehta Got Kissed, Got Wild and
Got a Life), била тужена за плагирање на делови на пасуси од роман на друг автор – Кинсела (Kinsella), со
наслов Умееш ли да чуваш тајна (Can you Keep a Secret), вклучувајќи цели реченици за кои се утврдило
дека биле речиси идентични. Висванатан тврдела дека сличноста била ненамерна и ја припишувала на
својата фотографска меморија. Книгата, подоцна, била повлечена од продажба, а договорот на автор-
ката од 500000 долари со издавачот Литл Браун и компанија (Little Brown & Company) бил поништен
откако се утврдило дека биле искористени пасуси и од други писатели, вклучувајќи ги делата на Салман
Ружди (Salman Rushdie) и на Меган Мекаферти (Megan McCafferty). Клучното прашање, според Лосон
(Lawson, 2006), е дали младата романсиерка знаела што прави и дали признава дека тоа е плагијаторс-
тво. Тој бил задоволен, бидејќи случајот нагласил и дел од притисоците што издавачите ги наметнуваат
врз писателите со цел да остават свој белег на пазарот што нуди и други конкурентни облици на забава.
Иако овој случај ја нагласува натпреварувачката природа на обвинувањата за плагијат, како и
важноста да се утврди намерата на авторот, а што е многу тешко да се направи, тој воедно го сврту-
ва вниманието и кон проценката на моралот и големите казни што треба да му се одредат на авторот
доколку се докаже дека направил плагијат. Иако студентите на универзитетите не се во ситуација да
ризикуваат мултимилионски договори во долари на сличен начин како овие писатели, сепак плаги-
јаторството може многу да им наштети на нивното образование и нивните можности за напредок во
кариерата.
Извори: С. Голденберг, „Младата авторка го признава несвесно направениот плагијат“, Гардијан, 26 април 2006; М.
Лосон, „Грабеж во светот на зборовите“, Гардијан, 6 мај 2006.
((S. Goldenberg), “Star Young Author Admits Unconscious Plagiarism“, Guardian, 26 Apr. 2006 (“Fingers in the Word Till“,
Guardian, 6 May 2006).
За плагијаторство можете да се извлечете еднаш (пристапено на 5 август 2010)). Совети како да се избег-
или двапати, но тоа е толку врежано во свеста на мно- нува плагијаторство може исто така да се најдат во при-
гумина од нас што денес работат на универзитети- рачниците што институциите им ги нудат на студенти-
те што не постои можност редовно да успевате да се те, како и на
извлечете од него. Воедно и многу вознемирува кога http://www.jiscpas.ac.uk/ и на
ќе откриете дека вашиот личен труд ви го плагирале. http://www.plagiarism.org/ (на двете – пристапено на
Ми беше понудено да бидам надворешен член испи- 5 август 2010).
тувач на една докторска теза и открив дека студентот Заклучната констатација што треба да се забележи
презел големи делови од една од моите книги и ги е дека плагијаторството е како подвижна цел. Што е
презентирал како да се негов личен труд. Тоа многу плагијаторството, како да се дефинира, како може да се
ме вознемири. Еден колега на кого му го споменав открие, како да се казнува – сите овие и други прашања
инцидентот забележа дека само една работа е поло- постојано се менуваат додека го пишувам ова поглавје.
ша од плагијаторството, а тоа е плагијаторството на Ситуацијата е многу променлива, поконкретно и пора-
неспособен плагијатор – бидејќи студентот плагирал ди перцепцијата дека плагијаторството сè повеќе за-
труд на некој за којшто знаел дека ќе му биде надво- честува. Казните можат да бидат строги, како што бев
решен испитувач. Сепак, кога се присетувам на тоа, ко- сведок кога на студентите им се презентираа докази
легата не беше во право. Плагијаторството е погрешно, дека плагирале, но тие можат да бидат многу засра-
без оглед дали плагијаторот е вешт или збркан. Токму мувачки и загрижувачки. Пораката е едноставна: не го
поради оваа причина, во мај 2007 година, Гугл (Google) правете тоа и проверете дали точно знаете што е и како
забранил реклами на компаниите што пишуваат есеи се дефинира во вашата институција за да не згрешите
за студенти според нивните потреби правејќи некој ненамерен плагијат.
(http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/6680457.stm
Прашања што си ги поставувате кога прегледувате литература

 Размислувавте ли за тоа што од прегледот на литературата очекува вашата читателска публика?
 Дали вашиот список на референци е ажуриран за области што сега ве интересираат? Постојат ли но-
ви области што ве интересираат, а што имате потреба да ги пребарувате? Дали е прегледот сеопфатен
во разумни граници?
 Каква литература сте пребарувале најскоро?
 Што сте прочитале во поново време? Дали најдовте време за читање?
 Што спознавте од литературата? Дали со тоа на некаков начин се промени вашето сфаќање на пред-
метот врз кој работите?
 Дали вашите истражувачки прашања ги водат вашето пребарување на литературата и пишувањето
на прегледот? Дали читањето на литературата ве натера да размислувате за преработка на вашите
истражувачки прашања?
 Дали тоа што сте го прочитале има извршено влијание или на некаков начин влијае врз вашиот на-
црт за истражување? Дали тоа ви даде идеи за тоа за што треба да размислувате и да го вклучите?
 Дали сте се осврнале на кои било клучни контроверзии во литературата и различни начини на
концептуализирање на вашиот предмет?
 Дали пишувате белешки за тоа што сте го прочитале? Дали имате потреба да преиспитате како и што
од прочитаното се вклопува во вашето истражување?
 Дали сте усвоиле критички пристап кон презентирањето на вашиот преглед на литературата?
 Каква приказна имате намера да раскажете за литературата? Со други зборови, дали одлучивте каква
ќе биде пораката во врска со литературата што сакате да им ја пренесете на вашите читатели?
 Дали некој ја прочитал верзијата на вашиот преглед за да го види вашиот стил на пишување и моќта
на вашите аргументи во однос на литературата?
Извор: приспособено откај Брус (Bruce, 1994); Холбрук (Holbrook et al.,2007); Ројбер (Reuber, 2010).
• Пишувањето на прегледот на литературата е средство за прегледување на главните идеи и истражу-
вања што се однесуваат на областа што сте ја избрале како предмет на вашето интересирање.
• Со вешто изработен преглед на литературата вие се потврдувате себеси како компетентна личност
во областа на предметот.
• Голем дел од пишувањето на прегледот на литературата се темели врз читањето на делата на другите
истражувачи во областа на вашиот предмет; можеби ќе ви треба познавање на клучните вештини за
да го извлечете максимумот од вашето анализирање на литературата.
• Систематскиот преглед е метод што станува сè попопуларен во општественото истражување како
еден начин на зголемување на сигурноста на пребарувањето и прегледот на литературата.
• Наративниот преглед е потрадиционален пристап што има предности поради флексибилноста што
може да го направи посоодветен за индуктивно истражување и за нацрти за квалитативно истражу-
вање.
прегледување на постојната литература
• Кои се главните причини за пишување преглед на литературата?
• Како можете да проверите дали сте го извлекле најдоброто од вашето читање?
• Кои се главните предности и недостатоци поврзани со систематскиот преглед?
• За каков тип истражувачки прашања е најсоодветен систематскиот преглед?
• Кои се главните причини за правење наративен преглед на литературата?
• За каков тип истражување е најсоодветен наративниот преглед?
пребарување на постојната литература
• Кои се главните начини на пронаоѓање на постојната литература за вашиот предмет?
• Што е клучен збор и како тој се користи при пребарување на литературата?
наведување референци во вашиот труд
• Зошто е важно да наведете референци во вашиот труд?
• Кои се главните стилови на наведување референци што се користат во академската работа и кои од
нив ги преферира вашата институција?
• Каква е улогата на библиографијата и што е тоа што ја чини добрата библиографија?
избегнување плагијаторство
• Што е плагијаторство?
• Зошто истражувачите толку сериозно го сфаќаат?
.
Онлајн центар за ресурси на
за прегледувањето на литературата. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги пра-
шањата со повеќе понудени одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student Researcher’s
Toolkit) ќе добиете дополнителни упатства и инспирација.
6
ЕТИКАТА И ПОЛИТИКИТЕ ВО
ОПШТЕС ТВЕНОТО
Вовед 130
Етички принципи 135
Повреда на учесниците 135
Недостиг на согласност со информирање 138
Нарушување на приватноста 142
Измама 143
Етиката и прашањето за квалитет 143
Тешкотии поврзани со носење етичка одлука 148
Новите медиуми и тешките одлуки 149
Политиките во општественото истражување 149
130 ЕТИКАТА И ПОЛИТИКИТЕ ВО ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Етичките прашања се појавуваат во различни фази на општественото истражување. Ова поглавје
се занимава со прашања поврзани со етиката што можат да се појават во текот на реализирањето на
истражувањето. Професионалните тела на општествените науки се подготвени да укажат на етичките
прашања што можат да се појават, а дел од нивните изјави за етиката, критички ќе се разгледуваат во ова
поглавје. Етичките прашања не можат да се игнорираат, бидејќи директно се однесуваат на целината на
истражувањето и на дисциплините што се опфатени. Иако етичките прашања го конституираат главниот
акцент на ова поглавје, исто така се дискутира и за сродни прашања што се однесуваат на политиките на
истражувањето. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Некои познати и неславни примери во кои се прекршуваат етичките принципи, но важно е да се
погледнат, бидејќи грижата за етиката не се однесува само на овие екстремни случаи;
• Различните ставови што можат да се појават, на кои наидува етиката во општественото истражува-
ње;
• Значењето и функционирањето на четирите области во кои посебно се појавуваат етички прашања:
повреда на испитаниците; согласност со информирање; нарушување на приватноста и измама;
• Некои од проблемите што се однесуваат на носење етичка одлука;
• Некои значајни политички димензии на истражувањето, од обезбедување пристап до истражувач-
ките ситуации и до публикување на резултатите.
Вовед
Дискусиите за етиката во општественото истражу- http://www.the-sra.org.uk/documents.pdfs/
вање нè воведуваат во област во која улогата на вред- ethics03.pdf
ностите во истражувачкиот процес станува важна тема. • Британско психолошко здружение (British
Тие се однесуваат на прашања, како што се следниве: Psychological Society – BPS), Kодекс за однесување,
етички принципи и упатства (Code of Ethics, Ethical
• Како би требало да постапуваме со испитаниците Principles and Guidelines):
за кои правиме истражување? www.bps.org.uk/document-download$.cfm?file_
• Постојат ли активности во кои би требало или не uuid=E6917759-9799-434A-F313-
би требало да се ангажираме во нашите релации 9C35698E1864&ext=pdf
• Американска социолошка асоцијација (American
со нив? Sociological Association – ASA), Етички кодекс (Code
Прашањата за етиката во општественото истра- of Ethics):
жување ја вклучуваат улогата на професионални- www.asanet.org/galleries/default-file/Code%20
те асоцијации, како што се Британска социолошка of%20Ethics.pdf
асоцијација (British Sociological Association – BSA) и • Совет за економско и општествено истражување
Асоцијацијата за општествено истражување (Social (Economic and Social Research Council – ESRC), Рамка
за етика во истражувањето на Советот за еко-
Research Association – SRA), коишто направиле етич-
номско и општествено истражување, (видете
ки кодекси. На кодексите на Британската социолошка подолу во Совети и вештини Рамката за етика во
асоцијација и Асоцијацијата за општествено истражу- истражувањето на Советот за економско и оп-
вање ќе се осврнеме по неколку поводи. штествено истражувaње):
Изјавите за професионалните принципи честопа- www.esrcsocietytoday.ac.uk/ESRCInfoCentre/
ти ни се достапни на интернет. Дел од најкористените Images/Framework%20for%Research%20
етички кодекси можат да се најдат на следниве интер- Ethics%202010_tcm6-35811.pdf
нет-адреси: До сите овие изјави беше пристапено на 5 август
• Британска социолошка асоцијација (British 2010 г.
Sociological Association – BSA), Изјава за етичката
практика (Statement of Ethical Practice): Трудовите за етиката во општествената наука че-
www.britsoc.co.uk/NR/rdonlyres/801B9A62-5CD3- стопати се фрустрирачки поради четири причини:
4BC2-93E1-FF470FF10256/0/ 1. Авторите честопати многу се разликуваат еден од
StatementofEthicalPractice.pdf друг во однос на етичките теми и прашања. Со дру-
• Асоцијација за општествено истражување (Social ги зборови, тие се разликуваат во однос на ставот
Research Association – SRA), Етички упатства што е етички прифатливо, а што не е.
(Ethical Guidelines): 2. Се чини дека главните елементи од дебатата не на-
предувале многу. Истите укажувања, формулирани
ЕТИКАТА И ПОЛИТИКИТЕ ВО ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 131
во шеесеттите години од минатиот век, повторно озлогласеност. Впечатливо е што истражувањето,

се дебатирале на крајот на деведесеттите години што се опишува во Истражувањето во фокус 6.1. и
и на почетокот на сегашниот век. Една работа што 6.2., се поврзува со истражувањата што се појавиле
се променила е таа дека етичките теми се сè пове- неколку децении порано. Една од причините што
ќе во центарот на дискусиите за истражувањето. авторите (како мене!) се навраќаат на двата случаи,
Ова може да се должи на поголемата чувствител- делумно се поврзува со екстремноста на нивните
ност на етичките теми, но исто така и на поголема- етички престапи, но исто така, во последниве годи-
та заинтересираност за покажување добри етички ни би било тешко или најверојатно – невозможно
практики од страна на претставниците на универ- да се најдат такви јасни случаи на лоши етички пра-
зитетите, телата на истражувачките фондови и про- ктики. Оваа состојба денес е производ на поголема-
фесионалните здруженија. Еден општествен науч- та свесност за етиката меѓу општествените истра-
ник го насочил социолошкото размислување кон жувачи, како и поголемата значајност на етичките
актуелното истражувачко опкружување, укажувај- упатства и етичките истражувачки комитети. Ова
ќи дека денес интересот за етичките теми има кара- не значи дека е незамисливо истражување како
ктеристики на морална паника (Van den Hoonaard, Истражувањето во фокус 6.1. на Хамфриз или она
2001). на Милграм во Истражувањето во фокус 6.2., туку
3. Дебатите за етиката честопати ги надополнуваат до- дека помала е веројатноста тоа да се појави. Сепак,
бропознатите, да не кажам озлогласени, случаи на Истражувањето во фокус 6.2. вклучува делумно
наводно етичко прекршување. Овде се вклучени: повторување на Милграмовиот експеримент.
студијата на религиозниот култ од страна на маски- 4. Поврзан со последното укажување е фактот што
раните истражувачи (Festinger et al.,1956); користе- овие екстремни и озлогласени случаи на етич-
њето лажни пациенти во студијата за болниците за ки престапи имаат тенденција да се поврзува-
душевни болести (Rozenhan, 1973; во Истражува- ат со посебни истражувачки методи – посебно
њето во фокус 12.5.); теренскиот експеримент за прикриеното набљудување и измамата во експе-
проучување на очекувањата на наставниците во риментите. Повторно, проблемот со поврзување-
училницата на Розентал и Џејкобсон (Rosenthal and то на етиката со одредени студии (и методи) ука-
Jacobson, 1968; во Истражувањето во фокус 3.1.); жува дека интересот за етиката единствено или
прикриената етнографија на една полициска стани- првенствено се наоѓа во основата на некои мето-
ца на Холдавеј (Holdaway, 1982, 1983; во Истражува- ди, но не во сите. Како резултат на тоа може да се
њето во фокус 3.14.). Проблемот со ова нагласување добие впечаток дека другите методи, како што се:
на озлогласеноста е што од него може да се заклучи проучувањата со прашалници или отвореното наб-
дека етичките прашања се појавуваат само во та- људување, се имуни на етичките проблеми. Тоа не
кви екстремни случаи, а всушност можноста да е така. На пример, истражувањето со анкетирање
се направи етичко прекршување постои секаде. или отвореното набљудување на деца ќе загатне
Видете во Истражувањето во фокус 6.1. и 6.2. за многу етички прашања. Тоа може да не се случи ако
двата случаи што се прославиле поради својата се прави истражување за возрасни.

Озлогласениот случај на социологот воајер
Едно истражување, кое е општо познато поради својата етика (или поради недостиг од етика, мо-
же да се тврди), е озлогласената студија на Хамфриз (Humphreys, 1970) за средбите на хомосексуалци-
те во јавните тоалети („чајанките“). Истражувачкиот интерес на Хамфриз бил насочен кон сексот без
обврски (секс со случајни лица). Бидејќи целта била да ја расветли оваа област, тој ја презел улогата на
стражар – т. е. некој што внимава на можните натрапници додека мажите се состануваат и имаат секс
во јавните тоалети. Поради тоа што бил директно вклучен во овие сцени, Хамфриз имал можност да ги
запише регистрациите на колите на лицата коишто активно учествувале на средбите. Потоа тој можел
да ги пронајде нивните имиња и адреси, по што составил примерок од 100 активни гости на „чајанките“.
Направил интервјуа со лицата коишто биле идентификувани, но и со лица од еден дополнителен при-
мерок што му служел за споредба. Листата на прашања за интервју опфаќала теми за здравјето, а биле
вклучени и неколку прашања за сексот во бракот. Со цел да го намали ризикот да го запамтат, Хамфриз
чекал една година пред да контактира со испитаниците и ја променил својата фризура.

Озлогласениот случај на психологот – командант на нацистич-
киот концентрационен логор
Милграм (Milgram, 1963) се интересирал за околностите поврзани со употреба на бруталност во на-
цистичките концентрациони логори во Втората светска војна. Поконкретно, тој се интересирал за про-
цесите во кои една личност може да биде наведена сериозно да повреди друга личност, затоа што така
ѝ било наредено. За да го истражува ова прашање, Милграм направил лабораториски експеримент.
За улогата на учители биле регрутирани доброволци, коишто ги казнувале своите ученици (соучесни-
ци на експериментаторот), давајќи им електрошокови за дадените неточни одговори на прашањата.
Шоковите, се разбира, не биле вистински, а учителите/волонтерите тоа не го знаеле. Јачината на еле-
ктрошоковите постепено се зголемувала со зголемување на неточните одговори, сè додека учителите/
доброволците не одбиле да даваат електрошокови. Учениците биле обучувани да реагираат на зголе-
мувањето на јачината на електрошокот со симулирање на соодветни вресоци од болка. Во собата бил
еден друг соучесник на Милграм, кој го наведувал учителот/волонтер да продолжи да дава шокови,
укажувајќи дека тоа било дел од барањата на студијата, и дека тие не предизвикуваат трајна повреда и
покрај поболните вресоци. Студијата на Милграм покажува дека луѓето можат да бидат наведени да им
зададат многу голема болка на други, и како што тој увидел, на тој начин ги расветлил околностите што
воделе до хоророт во концентрационите логори.
Студијата за послушност загатнала сложени етички прашања, особено во однос на можната
повреда настаната од учесниците како резултат на експериментите. Треба да се напомене дека тоа
било направено пред повеќе од триесет години и е сосема неверојатно дека тоа денес може да се
смета како прифатливо за универзитетските комисии или всушност за повеќето истражувачи од
општествените науки. Меѓутоа, во 2009 год. Бургер (Burger, 2009) направил истражување, коешто го
опишал како делумно повторување на Милграмовиот експеримент. Бургер поставил хипотеза дека
би имало мали разлики или не би имало никакви разлики меѓу резултатите на Милграм и неговите
сопствени резултати четириесет и пет години подоцна. Повторувањето било делумно, поради неколку
причини, како што се: учесниците не го надминувале најниското симулирано ниво на напон што го
користел Милграм (150 волти; 79 проценти од учителите на Милграм ја преминале оваа точка);
учесниците биле интензивно набљудувани поради емоционалните и психолошките проблеми и биле
исклучувани, доколку имало доказ за вакви проблеми; биле исклучени лицата што студирале некој
вид психологија (бидејќи студиите на Милграм им биле добро познати); и, пред сè, биле вклучени
учесници од сите старосни категории, а не само лица на возраст до 50 години, како што било во
првобитните студии. Бургер, исто така, пресметал дека неговиот примерок бил етнички поразличен
од примерокот на Милграм. Повторувањето морало да биде делумно направено, бидејќи, како што
вели Бургер, „тековните стандарди за етичките постапки на учесниците, очигледно, ги исклучуваат
студиите на Милграм“ (Burger, 2009: 2). Бургер открил дека склоноста кон послушност била само малку
пониска од онаа од пред четириесет и пет години, иако, како што забележува А. Џ. Милер (A. J. Miller,
2009), приспособувањата што морал да ги направи Бургер најверојатно ги доведуваат во прашање
споредбите со резултатите на Милграм.
Етичките грижи на истражувачите не се однесуваат само на телевизијата како медиум. Во март
2010 година весниците информираат за документарен филм базиран врз наводно шоу „Игра сo смртта“
(Game of Death), кое се пренесувало во ударен термин на телевизија. Осумдесет натпреварувачи
потпишале договор, согласувајќи се да им даваат електрични шокови на други учесници. Шоковите
биле давани кога другиот натпреварувач не го погаѓал одговорот. Натпреварувачите биле бодрени
од публиката и од еден презентер, а шоковите продолжиле до највисокиот напон. Само шеснаесет
натпреварувачи запреле пред да дадат највисоко ниво на напон за електрошок, којшто би бил
фатален. Како и во експериментот на Милграм, учесниците што добивале електрошокови биле актери,
кои симулирале крикови на агонија, а самите шокови, секако дека биле лажни. Објаснување за оваа
програма, што се повикува на Милграм, може да се најде на:
http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/8573756.stm
www.independent.co.uk/news/media/tv-radio/the-evil-that-reality-television-contensants-
fo-19232218.html.
Исто така, следејќи ги вестите на Си-ен-ен (CNN), една вест на програмата содржела кратка снимка
и коментар од Бургер, којшто го извел предмалку споменатото повторување:
www.cnn.com/video/data/2.0/video/bestoftv/2010/03/17/cb.game.show.death.cnn.html
Снимка од оргиналните експерименти на Милграм може да се најде на Ју тјуб (You tube) и има
фасцинантна гледаност (на пример: www.youtube.com/watch?v=4C5Y8xG1I6A ).
На сите овие веб-локации им беше пристапено на 5 август 2010 г.
Во ова поглавје ќе ве воведам во основните етич- во етичките прашања што се појавуваат во односите
ки прашања и расправите околу етиката. Не се обиду- помеѓу истражувачите и учесниците во текот на истра-
вам да ги разрешам, бидејќи луѓето не се подготвени жувањето. Овој фокус, во никој случај, не ја исцрпува
за тоа. Тое е поради тоа што расправата за етиката сферата на етичките прашања и дилеми што се појаву-
речиси не отишла понапред од расправата што се ваат, а можат да се појават во однос на финансирањето
одвивала во шеесеттите години. Важно е да се биде на општественото истражување или како тие резултати
свесен за опфатените етички принципи и за карактерот ги користат лицата што не се занимаваат со истражува-
на интересот за етиката во општественото истражува- ње. Сепак, етичките прашања, што се јавуваат во текот
ње. Тој е насочен единствено кон тоа дали истражува- на истражувањето, најмногу ги засегаат студентите. Тие
чите се свесни за тоа дека вклучените лица можат да што пишуваат за истражувачката етика имаат различни
донесат поинакви одлуки, доколку се информирани гледишта на етичките прашања што се појавуваат во
за последиците од одредени избори. Ако не за друго, односот меѓу истражувачите и учесниците во истражу-
вие би требало да бидете свесни за можниот скандал вањето. Во Клучниот концепт 6.1. накратко се изложу-
што може да се јави, доколку направите одреден из- ваат некои од овие гледишта.
бор. Мојот главен интерес за етичките теми се наоѓа

Ставови за етиката
Авторите за етиката во општественото истражување можат да се окарактеризираат во однос
на нивните ставови за темата. Оттука, можат да се издвојат следниве ставови:
• Универзализам. Ставот на универзализмот зазема гледиште со кое етичките принципи не
треба никогаш да се прекршуваат. Кршењето на етичките принципи е погрешно во морална смис-
ла и му штети на општественото истражување. Овој став може да се препознае во трудовите на
Ериксон (Erikson, 1967), Дингвол (Dingwall, 1980) и Булмер (Bulmer, 1982). Сепак, Булмер укажал
на некои облици во кои прикриеното набљудување може да биде прифатливо. Еден облик на
прикриено набљудување е ретроспективното прикриено набљудување што се јавува кога еден
автор ги запишува своите искуства во општествената средина во која се наоѓа, но не го прави тоа
како истражувач. На пример, Ван Манен (Van Maanen, 1991b) по многу години ги опишал своите
искуства како одговорен за превозот на туристите во Дизниленд, каде што работел хонорарно.
Дури и еден универзалист како Ериксон (Erikson, 1967: 372) признава дека „би било апсурдно ...од
етички аспект да се инсистира дека социолозите каде и да одат секогаш треба да се претставуваат
како истражувачи и дека треба секој што фигурира во нивната размисла точно да го информираат
за своето истражување“.
• Ситуациона етика. Е. Гуд (Goode, 1996) тврдел дека измамата би требало да се разгледува од
случај до случај. Со други зборови, тој се залага за она што Флечер (Fletcher, 1966: 31) го наре-
кува ситуациона етика или поодредено принципиелен релативизам, став што се спротивста-
вува на универзалистичката етика на некои автори. Аргументот се претставува на два начина:
1. Целта ги оправдува средствата. Некои автори тврдат дека доколку не би се кршеле
етичките правила, ние никогаш не би знаеле за одредени општествени појави. Филдинг
(Fielding, 1982) во принцип се залага за оваа позиција во врска со неговото истражување
на Националниот фронт, една организација од екстремно десно крило, која станала по-
литички влијателна во седумдесеттите години. Без некој вид на прикриено набљудување,
ова важно движење и неговите барања не би биле истражувани. Слично на ова, за својата
студија со прикриено набљудување со учество за веб-локациите што ги поддржуваат
лицата што имаат проблеми со исхраната (познати како про Ана веб-локации (pro-ana web
sites) – видете го Истражувањето во фокус 28. 4.), Бротски и Џајлс (Brotsky and Giles, 2007:
96) тврдат дека измамата била оправдана „имајќи ги предвид обвинувањата насочени
кон заедницата про Ана (бидејќи тие добро го санкционирале самоизгладнувањето) и
можните придобивки од нашите резултати за клиничкото научно поле на проблемите со
исхраната“. Ова обично се поврзува со вториот облик на ситуационен аргумент за етиката
во општественото истражување.
2. Без избор. Честопати се укажува дека немајќи избор се впуштаме во прикривање на
нашите намери или чувства за да ги истражуваме темите за кои се интересираме. Овој став
може да се препознае во трудовите на Холдавеј (Holdaway, 1982) и Хоман и Булмер (Homan
and Bulmer, 1982). На пример, Бротски и Џајлс (Brotsky and Giles, 2007: 96) пишуваат: „Се
мислеше дека е сосема неверојатно да се добие пристап зa истражувачка што отворено би
ја изнела целта на своето истражување“.
• Етичкиот престап го има насекаде. Честопати се забележува дека речиси целото истражува-
ње вклучува елементи што се, во најмала рака, етички дискутабилни. Ова се случува секогаш
кога учесниците не се детално запознати со истражувањето или кога има промена во обемот
на информациите за истражувањето. Панч (Punch, 1994: 91), на пример, забележува дека „како
што и во општествениот живот има некој вид на прикривање, така ќе има прикривање и во
теренската работа“. Тој го цитира Генс (Gans, 1962: 44) како поддршка на овој став: „Доколку
истражувачот е сосема искрен за своите активности со лицата коишто е дел од примерокот,
тие ќе се обидат да ги сокријат постапките и ставовите што ги сметаат за непожелни, така што
ќе бидат неискрени. Оттука заклучуваме дека истражувачот мора да биде неискрен за да до-
бие искрени податоци“.
• Сè може да помине (повеќе или помалку). Авторите што ги обработуваат прашањата што се
однесуваат на ситуационата етика и признавањето на сеприсутноста на етичките престапи,
тврдат дека не постои менталитет сè може да помине, туку дека постои определена доза на
флексибилност во носењето етичка одлука. Сепак, Даглас (Douglas, 1976) тврди дека разни-
те измами во кои се впуштаат општествените истражувачи се незначителни во споредба со
тие што ги прават моќните институции во современото општество (масовните медиуми, поли-
цијата, индустријата). Неговата книга претставува попис на тактиките за правење измами на
испитаниците со цел да се стекне нивната доверба за да бидат отворени кон истражувачот.
Само неколку истражувачи се согласуваат со овој став. Дензин (Denzin, 1968) се приближува
до ставот сè може да помине, кога укажува дека општествените истражувачи имаат право да
го проучуваат кого било во која било средина под услов работата да има научна цел, да не ги
повредува учесниците и намерно да не ѝ штети на дисциплината.
• Деонтолошка наспроти последична етика. Уште една разлика што е предмет на интерес во
последниве години е таа помеѓу деонтолошката и последичната етика. Според деонтолошка-
та етика одредени дела се карактеризираат како лоши (или добри) во однос на другите или
се карактеризираат како лоши сами по себе. Според последичната етика се земаат предвид
последиците на едно дело за да се одлучи дали е тоа добро или лошо. Во однос на размислу-
вањето за етичките теми во општественото истражување, деонтолошките аргументи понеко-
гаш имаат тенденција да преовладуваат – во смисла на темите што се обработуваат подолу во
текстот и според тоа мамењето на учесниците во истражувањето или недавањето можност
за согласност со информирање се сметаат за етички погрешни. Консеквенцијалистичките ар-
гументи сепак, понекогаш се површни. На пример, понекогаш мислите дека аргументот со кој
една активност како прикриено набљудување е погрешна, бидејќи таа може да ѝ наштети на
професионалниот углед на општествениот истражувач или на организацијата. Затоа, етички
дискутабилната одлука за впуштање во прикриено набљудување неповолно би влијаела врз
другите општествени истражувачи.
Етички комитети
Освен запознавањето со кодексите од практиката што ги направиле неколку професионални
здруженија, како што се: Британската социолошка асоцијација (British Sociological Association), Амери-
канската социолошка асоцијација (American Sociological Association) и Асоцијацијата за општествено
истражување (Social Research Association), би требало да се запознаете и со етичките упатства на ва-
шиот универзитет или факултет. Повеќето високообразовни организации имаат етички комитети што
издаваат упатства за етичката практика. Овие упатства, честопати, се темелат врз кодексите што ги
развиваат професионалните здруженија или се под нивно влијание. Упатствата на универзитетите и
факултетите ќе ви обезбедат показатели за практиките што се сметаат за етички прифатливи. Поне-
когаш ќе треба да го поднесете вашиот предложен проект до етичкиот комитет на вашиот универ-
зитет или факултет. Ова веројатно ќе се случи, доколку постои сомневање дека е можно со вашиот
предложен проект да ги прекршите упатствата или доколку сакате да продолжите со истражувањето
за коешто и покрај тоа што знаете дека е етички дискутабилно, сепак би сакале да добиете дозвола за
продолжување.
Етичките упатства и етичкиот комитет постојат за да ги заштитат оние што учествуваат во истра-
жувањето, но тие ги заштитуваат и институциите, бидејќи ќе ги одвратат истражувачите од етички
неприфаливиот начин, што може на институциите да им се врати како бумеранг. Таквото однесување
може да им направи проблеми на институциите, доколку поради етички несоодветното однесува-
ње се поведе правен процес против нив или доколку се добие негативен публицитет. Сепак, етички-
те комитети со своите упатства постојат за да им помогнат и за да ги заштитат и истражувачите, така
што е помала веројатноста да се направи истражување коешто ќе ѝ наштети на нивната репутација.
Еден од најзначајните пристапи што го користат комитетите е да се побара од истражувачите да по-

кажат дали нивното истражување бара одредени постапки и активности (кои честопати произлегу-
ваат од професионалните упатства како Изјавата за етичката практика (Statement of Ethical Practice)
на Британската социолошка асоцијација (British Sociological Association – BSA) или Рамката за етика
во истражувањето (Research Ethics Framework – REF) на Советот за економско и општествено истражу-
вање (Economic and Social Research Council – ESRC) (видете во Совети и вештини Рамка за етика во
истражувањето на Советот за економско и општествено истражувања)), такви како прикриено
набљудување. На тој начин истражувачите се изјаснуваат дали е можно да се впуштат во етички ди-
скутабилни активности. Овој процес обично бара пополнување на образец за да покажете дека сте
размислувале за можните етички прашања што можат да произлезат од вашата студија. Овој образец,
веројатно има прашања како следново: „Може ли да има некаква повреда, непријатност за учесниците
во истражувањето, изложеност на физички или психолошки ризици?“ На ова прашање истражувачот
би требало да одговори со Да или Не. Доколку постои можност за впуштање во вакви активности, тогаш
предложеното истражување се одбележува и комитетот треба комплетно критички да го разгледува.
Потоа, од истражувачот се бара да обезбеди целосен опис на истражувањето и мотивот за користење
етички дискутабилна активност. Ова може во голем дел да го забави истражувањето, а секако постои и
можност етичкиот комитет да не даде дозвола за негова реализација.
Во последниве години истражувачките етички комитети (честопати наречени Институционални
рецензентски тела (Institutional Review Boards) – во САД), стануваат многу контроверзни. Некои автори
сметаат дека овие комитети се под големо влијание на истражувачкиот модел што се користи во при-
родните науки и поради тоа му штетат на општественото истражување, а особено – на квалитативните
истражувања (Lincoln and Tierney, 2004). За нив се смета дека отишле предалеку во однос на нивната
улога за заштита на институциите од незадоволни учесници во истражувањето, кои се подготвени да
поднесат тужба до суд (Van den Hoonaard, 2001). Понатаму, се сугерира дека тие го пренасочуваат вни-
манието од потребата да бидат постојано внимателни кон етичките проблеми што можат да се појават
во текот на истражувањето (Guillemin and Gillam, 2004). Со други зборови, постои грижа дека истражу-
вачот штом еднаш ја прескокне бирократската пречка на етичкиот комитет, може да мисли дека етич-
ките дилеми се решени. Ова, се разбира, не се случува, бидејќи етичките прашања можат да се појават
и постојано да се појавуваат во сите фази на истражувачкиот процес.
Етички принципи
Дискусиите за етичките принципи во општествено-

то истражување или попрецизно – етичките престапи,
Повреда на учесниците
имаат тенденција да се вртат околу одредени прашања Истражувањето што може да ги повреди учесни-
што повторно се појавуваат, но под различни маски, ците, многумина го сметаат за неприфатливо. Но, што
кои Дајнер и Крендал (Diener and Crandall, 1978) ги рас- се подразбира под повреда? Повредата може да има
пределуваат во четири главни области: повеќе аспекти: физичка повреда, повреда што се од-
1. Дали постои повреда на учесниците; несува на развојот на учесниците, губење на самопо-
2. Дали недостига согласност со информирање; чит, стрес и „наведување на испитаниците да прават
работи што се за осуда“, како што велат Дајнер и Кран-
3. Дали постои нарушување на приватноста;
дал (Diener and Crandall, 1978: 19). Во неколкуте студии
4. Дали постои измама. споменати во оваа книга, постои реална или потенци-
Јас ќе ги разгледам сите по ред, но би требало да јална повреда на учесниците.
се каже дека овие четири принципи делумно се прек- • Во студијата на Розентал и Џејкобсон (Rosenthal
лопуваат. На пример, тешко е да се замисли како може and Jacobson, 1968, во Истражувањето во фокус
да се вметне принципот на согласност со информира- 3.2.) е можно да имало негативно влијание врз
ње во истражување во кое учесниците биле измамени. интелектуалниот развој кај учениците коишто не
Сепак, не постои сомневање дека овие четири области биле идентификувани како талентирани, поради
прават погодна класификација на етичките принципи поголемото внимание што им било обрнувано на
во општественото истражување и за него. талентираните. Во студијата за еден религиозен
култ на Фестингер и коавторите (Festinger et al.,
1956), сосема е веројатно дека фактот што истра- немирила и во голем степен ги повредила жителите.
жувачите ѝ се придружиле на групата во одлучу- Овој пример се однесува и на темата за приватниот
вачкиот момент – блиску до проектираниот крај на живот, на која ќе ѝ се посветиме подолу.
светот – можеби ги подгреало заблудите на члено- Како што укажува последниов случај, темата за
вите на групата. доверливост создава посебни проблеми за многуте
• Многумина од учесниците во експериментот за облици на квалитативно истражување. Во квантита-
послушност кон авторитетот (Истражувањето во тивното истражување релативно лесно е податоците
фокус 6.2.) доживеале високо ниво на стрес и не- да останат анонимни, а резултатите да се соопштуваат
мир како последица на тоа што биле наведени да без притоа да се открие идентитетот на испитаниците.
даваат електрошокови. Може да се тврди дека и Меѓутоа, честопати ова е потешко изводливо во ква-
набљудувачите на Милграм ги наведувале испита- литативното истражување во кое треба да се посвети
ниците на дела што заслужуваат осуда. поголемо внимание на можната идентификација на
• Многумина од учесниците во истражувањето на личностите и местата. Честопати се прибегнува кон ко-
Хамфриз (Humphreys, 1970, во Истражувањето ристење на псевдоними, но со тоа целосно не се ели-
во фокус 6.1.) биле женети и веројатно се плаше- минира можноста за идентификација. Оваа тема соз-
ле дека ќе бидат откриени дека се активни хомо- дава проблем во однос на секундарната анализа на
сексуалци. Може да се претпостави дека поради квалитативните податоци (видете го 24-тото поглавје),
неговите методи можело да се случи некои од нив бидејќи многу е тешко, иако во ниеден случај не е не-
да бидат идентификувани против нивната волја. возможно, да се презентираат теренските белешки и
транскриптите на интервјуата на начин на којшто ќе
Изјавата за етичката практика на Британскaта
спречи идентификување на личностите и местата. Ка-
социолошкa асоцијација им наложувала на истражува-
ко што Алдерсон (Alderson, 1998) укажува, проблемот
чите „да ги претпостават и да ги избегнат последиците
лежи во можноста да се гарантира доверливоста и при
што можат да бидат предвидени како штетни“ за
секундарната анализа на ваквите податоци, што автен-
учесниците во истражувањето и „внимателно да се разг-
тично ги обезбедува примарниот истражувач.
ледува можноста дали истражувањето може да ги воз-
немири“. Слични мислења се изразуваат во Етичкото Една дополнителна област за етичко размислување
упатство на Здружението за општествено истражува- се поврзува со можноста за повреда на истражувачот,
ње, на пример кога се препорачува дека „истражувачот прашање со коешто ве запознав во Совети и вештини,
треба да се обиде да го минимизира вознемирувањето Сигурност при истражувањето (видете го четвртото
на личноста на испитаниците, но и на релациите што ги поглавје). Со други зборови, лицето што бара дозвола
остваруваат во нивната околина“. за своето истражување од етичкиот комитет, може
да биде поттикнато да ја разгледа можноста да биде
Темата за повреда на учесниците, понатаму, се на-
физички или емоционално повредено за време на
сочува кон етичките кодекси со препорака да се води
теренската работа. Дури и ако ваквото разгледување не
грижа за задржување на доверливоста на податоците.
се утврди во официјални рамки на некој вид образец за
Ова значи дека идентитетот и податоците за поединци-
етика, сепак треба многу сериозно да размислувате
те треба да се зачуваат како доверливи. Оваа забрана
за него.
значи дека, кога резултатите се публикуваат треба да
се преземат мерки што ќе гарантираат дека учесниците Потребата за доверливост може да ги презен-
во истражувањето не можат да бидат идентификувани. тира дилемите на истражувачите. Вестмарленд
Поучен во оваа смисла е примерот со студијата на Ви- (Westmarland, 2001) дискутирала за дилемите со кои
дич и Бенсмен (Vidich and Bensman, 1968) за американ- се соочила кога го набљудувала насилството на поли-
скиот град Спрингдејл (Springdale – псевдоним). Истра- цијата кон притворените лица. Таа тврдела дека, иако
жувањето се базирало на набљудување со учество од одредено ниво на насилство можело да се смета за
страна на Видич, кој престојувал во градот во период прифатливо, делумно за да се заштитат самите службе-
од две години. Публикуваната книга од истражување- ници и јавноста, се поставува прашањето до кој степен
то не била благонаклонета кон градот и кон неговото тоа не е повеќе прифатливо, така што истражувачот би
раководство, а била напишана, како што многумина по- требало да ги поткаже на некој авторитет лицата што
чувствувале, на еден навредувачки и укорувачки тон. се инволвирани. Освен тоа, насилството во ваков разу-
И за да бидат работите полоши, лицата можеле да се мен степен може да биде во согласност со полициска-
идентификуваат во објавената книга. Жителите на гра- та професионална култура. Проблемот за етнографот
дот на ова реагирале на тој начин што излегле на пара- го усложнува фактот што алармирањето за насилство
дата на 4 јули и многу од нив носеле беџови со своите може да резултира со губење на кредибилитетот на
псевдоними, а била поставена и слика со портрет на истражувачот меѓу службениците, предвремено пре-
Видич на која тој внимателно разгледува животински кинување на истражувањето или во иднина да му се
измет. Граѓаните исто така соопштиле дека нема повеќе оневозможи пристап. Во овој процес се доведува во
да соработуваат во реализирање на општествени прашање кариерата на истражувачот, а тоа се поврзу-
истражувања. Очигледно е дека публикацијата ги воз- ва со дискусијата за политичките теми
Заштита на податоците
Еден аспект на доверливоста и на постапувањето со неа се истакнува со примерот во Обединетото
Кралство, каде што Законот за заштита на податоците (Data Protection Act, 1998) им дава обврски на ли-
цата и организациите што имаат лични податоци за другите и им дава права на лицата чии информации
се чувани. На веб-страницата на одговорниот за издавање податоци, а во врска со Законот, се истакнува
следново:
Прво, во него (во Законот за заштита на податоци) се наведува дека секој што ги обработува личните
податоци мора да ги почитува осумте принципи според кои личните информации:
• Се обработуваат чесно и според законот;
• Се користат за ограничени цели;
• Се адекватни, релевантни и не се преобемни;
• Се точни и обновени;
• Не се чуваат повеќе отколку што тоа е неопходно;
• Се обработуваат во согласност со вашите права;
• Се безбедни;
• Не се пренесуваат во други земји без соодветна заштита.
Втората област што ја покрива овој Закон им дава важни права на индивидуите, вклучувајќи го и
правото да откријат какви лични податоци се чуваат во компјутерот и во повеќето хартиени записи.
(www.ico.gov.uk/what_we_cover/data_protection/the_basics.aspx (пристапено на 5 август 2010)).
Важно е овие принципи да се имаат на ум, бидејќи се знае дека е лесно да се дојде во судир со нив
кога се реализира општественото истражување. Сепак, делот 33 од Законот иззема дел од овие прин-
ципи од личните информации што се собираат за истражувачки цели. Според овој дел, истражувачот
мора да биде сигурен дека „податоците не се користат за да поткрепат мерки или одлуки во однос на
одредени индивидуи“ и дека „податоците не се обработуват на таков начин што би предизвикале зна-
чителна штета или страдање на лицето за кое се чуваат податоците“ (http://www.opsi.gov.uk/ACTS/
acts1998/80029--e.htm#33 (пристапено на 5 јули 2011)). Исто така, важно е тоа што е пропишано да се
прекине истражувањето само доколку „резултатите од истражувaњето или која било статистика што
следува од него се изведуваат и се достапни во форма од којашто е можно да се идентификуваат субје-
ктите што ги дале податоците“ ((http://www.opsi.gov.uk/ACTS/acts1998/80029--e.htm#33 (пристапе-
но на 5 јули 2011)). Овој услов повторно упатува на важноста на проверката на доверливоста и тоа што
индивидуите не можат да се идентификуваат.
Одговорностите на истражувачите во однос на доверливоста исто така се поставени во Рамката за
водење на истражувањето во здравствената и социјалната грижа (Research Governance Framework for
Helth and Social Care – RGF) од 2006 година. Владината рамка се однесува на обезбедување рамка за
истражување во областа на здравството и на социјалната заштита што ги намалува ризиците и обезбе-
дува благосостојба на учесниците во истражувањето. Владината рамка треба да ги покрие сите истра-
жувања во организациите, како што се болниците или агенциите за обезбедување на социјална грижа
и како таква таа го опфаќа секое истражување што се одвива на овие места. На пример, во делот 3.6.1.
се пропишува дека истражувачите се одговорни за „заштита на целовитоста и доверливоста на кли-
ничките и на другите податоци, но и сите податоци што се генерираат со истражувањето“ (http://www.
dh.gov.uk/assetRoot/04/12/24/27/04122427.pdf (пристапено на 5 август 2011)).
Холмс (Holmes, 2004) нуди некои важни и корисни сугестии за тоа како да се заштитат доверливоста
и податоците на учесниците. Нејзините совети се:
• Да не се запишуваат имињата и адресите на учесниците или писмената коресподенција на тврди
дискови;
• Да се употребуваат шифри за идентификување на папките со податоци и одвоено да се чува списо-
кот на учесници и нивните шифри за идентификување во посебна заклучена просторија;
• Да се обезбеди потпис од лицата што прават транскрипција со кој ќе потврдат дека ќе се
однесуваат согласно со Законот за заштита на податоците;
• Да се обезбеди ситуација во која транскриптите нема да ги содржат имињата на учесниците;
• Да се чуваат копии од транскриптите во посебни затворени простории.
Главна поента на овие Совети и вештини е да се зајакне истакнувањето дека постои околина
што многу сериозно се однесува кон темите за доверливост и заштита на податоците и дека е важ-
но за студентите и истражувачите воопшто да знаат кои се нивните обврски и што од нив се бара.
кон крајот на ова поглавје. Во феминистичката студија

за искуствата на насилство врз девојчињата, Бурман и
недостиг на согласност со инфор-
коавторите (Burman et al., 2001: 455) се соочиле со воз- мирање
немирувачки откритија, поради што биле приморани Прашањето за согласност со информирање во
да се запрашаат: „Што точно и колку би требало некому многу аспекти е област во рамките на етиката на оп-
да му се открива и како тоа би требало да се изведе?“ штественото истражување за којашто жестоко се деба-
Според тоа, важното наложување за заштита на довер- тира. Поголем дел од расправата се фокусира врз она
ливоста може истражувачот да го стави во дилеми што што на различни начини се нарекува маскирано или
воопшто не се лесни за решавање. прикриено набљудување. Ваквото набљудување мо-
Темата за доверливост е очигледно многу важна. же да го опфати прикриеното набљудување со учество
Израел и Хеј (Israel and Hey, 2004) ја третираат како од- (Клучен концепт 19.2.), едноставното набљудување или
воен и самостоен принцип на етиката. Како што забе- обмисленото набљудување (Клучен концепт 14.3.) во
лежуваат, доколку истражувачите не ја почитуваат до- кое вистинскиот идентитет на истражувачот е непознат.
верливоста на тоа што им е кажано, „кој би зборувал Овој принцип значи дека на можните потенцијални
со нив во иднина?“ (Israel and Hey, 2004: 94). Според тоа,
учесници во истражувањето би требало да им бидат
наспроти реалната неетичност на непочитување на до-
дадени толку информации, колку што им се потребни
вербата, постои и расправа со која тоа непочитување
за да донесат одлука за тоа дали би сакале да учеству-
може да им нанесе штета на идните генерации истра-
ваат во истражувањето. Прикриеното набљудување го
жувачи.
прекршува овој принцип, бидејќи на учесниците не им
Еден од проблемите поврзан со принципот за по-
се дава можност да одбијат соработка. Тие се вклучени
вреда на учесниците претставува неможноста да се
во истражувањето, без разлика дали тоа им се допаѓа
утврдат сите околности во кои може да постои по-
или не.
вреда, иако тоа не значи дека нема смисла да се бара
начин за заштита од повреда. Во врска со претходно Недостигот на согласност со информирање е ка-
кажаното, Кимел (Kimmel, 1988) го забележува при- рактеристичен за истражувањата претставени во
мерот на Кембриџ-Самервиловата студијата за млади Истражувањето во фокус 6.1. и 6.2. Во истражувањето
(Cambridge-Summerville Youth Study). Во 1939 година на Хамфриз недостига согласност за учество во истра-
бил направен експеримент со момчиња на возраст од 5 жувањето, бидејќи на лицата на кои тој им бил стражар,
до 13 години, кои биле идентификувани како лица што не им била дадена можност да одбијат да учествува-
ќе станат или можеби ќе станат деликвенти. Тие 506 ат во неговото истражување. Слични заклучоци мо-
момчиња биле подеднакво распоредени во однос на жат да се извлечат и за некои други студии со кои се
оваа карактеристика. Тие биле случајно назначени или запознавме во оваа книга, т.е. студиите на: Фестингер и
во експерименталната група во која биле превентивно коавторите (Festinger et al., 1956), Розентал и Џејкобсон
советувани или во нетретираната контролна група. Во (Rosenthal and Jacobson, 1968), Патрик (Patrick, 1973),
средината на седумдесеттите години на минатиот век, Холдавеј (Holdaway, 1982, 1983), Винлоу и коавторите
податоците биле повторно испитани и биле сосема (Winlow et al., 2001), Бротски и Џајлс (Brotsky and Giles,
шокантни: „Кај третираните испитаници многу повеќе 2007) и Пирсон (Pearson, 2009). Принципот на соглас-
отколку кај оние од контролната група биле евиденти- ност со информирање, исто така ја повлекува имплика-
рани знаци на алкохолизам и сериозни душевни забо- цијата дека дури и кога лицата знаат дека се замолени
лувања, тие умирале на помлада возраст, страдале од да учествуваат во истражување, тие треба да бидат це-
повеќе болести поврзани со стрес, имале тенденција лосно информирани за истражувачкиот процес. Како
да се занимаваат со помалку престижни занимања и да што се сугерира во Етичките упатства на Здружението
направат второ криминално дело“ (Kimmel, 1988: 19). за општествено истражување:
Со други зборови, третманот предизвикал низа не-
гативни последици за групата. Ова е еден екстремен „Истражувањата што вклучуваат луѓе би тре-
пример и се однесува на експерименталното истражу- бало да се темелат врз што поизводлива слободно
вање, кое не е нацрт за истражување што вообичаено дадена согласност со информирање. Дури и докол-
се користи во општественото истражување (видете го ку со закон им се наложува да учествуваат, сепак
третото поглавје). Сепак, тој покажува колку е тешко учесниците би требало да бидат колку што е можно
да се предвиди повреда на испитаниците. Етичкиот повеќе информирани. Со доброволното учество во
кодекс на Американската социолошка асоцијација истражувањето, лицата не би требало да стекнат
(American Sociological Association – ASA) укажува де- впечаток дека ним им се наложува да учествуваат.
ка, доколку постои некаква можност за повреда на Тие би требало да бидат свесни за своето право да
учесниците, согласноста со информирање, што е во одбијат учество во која било фаза, поради какви
фокусот на следниот дел, е неопходна: „мора да обез- било причини и да ги повлечат веќе дадените пода-
бедите согласност со информирање кога ризиците со тоци. Информациите, коишто веројатно би влијаеле
вклучување во истражувањето се поголеми отколку врз волјата на лицето да учествува, не би требало да
ризиците во секојдневниот живот. Онаму каде што се бидат намерно сокриени, затоа што ова би значело
претпоставува мал ризик или повреда, мора да се обез- одземање на важни средства за заштита на личните
беди согласност со информирање“. интереси на испитаниците“.
подолу во текстот. Она што е интересно во овој сегашен

Слично на ова, во изјавата на Британската социолошка контекст е што Британската социолошка асоцијација во
асоцијација (BSA) се вели: изјавата фактички остава подотворена врата за при-
криеното набљудување. Тоа се прави со фразата „колку
„Учеството во социолошкото истражување тре- што е можно“, а се однесува на согласноста со инфор-
ба, колку што е можно, да се темели врз слободно мирање во последниот цитат од изјавата, но Британ-
дадената согласност со информирање од страна ската социолошка асоцијација оди понатаму во однос
на проучуваните. Ова значи дека социологот има на прикриеното истражување:
обврска да објасни колку што е можно поцелосно и
со термини што им се јасни на учесниците, какво е „Постојат сериозни етички и правни теми при
истражувањето, кој го презема и кој го финансира, користење на прикриеното истражување, но во
зошто се прави и како тоа ќе се промовира“. одредени околности може да се оправда употреба-
та на прикриените методи. На пример, проблемите
Според ова, и покрај тоа што учесниците во експе- се појавуваат кога учесниците во истражувањето го
риментот на Милграм биле доброволци, што значи зна- менуваат своето однесување, бидејќи знаат дека се
еле дека учествуваат во истражување, сепак недостига проучувани. Истражувачите, исто така, можат да се
согласност со информирање, бидејќи тие не биле це- соочат со проблеми кога немаат пристап до сфери-
лосно информирани за карактерот на истражувањето те на општествениот живот поради моќни или тај-
и можните импликации врз нив. ни интереси... Сепак, прикриените методи ги кршат
Сепак, како што забележал Хоман (Homan, 1991: 73), принципите на давање согласност со информирање
применувањето на принципот на согласност со инфор- и можат да ја нарушат приватноста на проучуваните
мирање е „полесно да се каже отколку да се направи“. лица. На набљудувањето со или без учество во про-
Овде се истакнуваат најмалку две значајни укажувања: стори што не се јавни или при експериментална
• Многу е тешко на потенцијалните учесници да им манипулација на испитаниците без нивно знаење
се презентираат апсолутно сите информации што би требало да се прибегне само онаму каде што е
можеби би ги побарале за да дадат согласност со невозможно да се употребат методи за да се обез-
информирање. Всушност, релативно минорни пре- бедат основните податоци ... Во таквите студии е
стапи, веројатно, се присутни во најголем број оп- важно да се заштити анонимноста на учесниците
штествени истражувања, такви како што се: намер- во истражувањето. Идеално би било во случаи
но лошо проценување на времето потребно за ин- кога пред истражувањето не е обезбедена соглас-
тервју за да не се случи лицата да одбијат соработка ност со информирање, таа да се добие по неговото
и некажувањето на апсолутно сите детали за истра- завршување“.
жувањето поради страв тоа да не влијае врз нивни-
те одговори. Иако во оваа изјава тешко се прифаќа недостигот
• Поради тоа што во етнографското истражување на согласност со информирање во прикриеното истра-
истражувачот најверојатно ќе дојде во контакт со жување, сепак таа не е ниту категорично критична. Во
различен спектар на луѓе, не е изводливо апсолут- неа се вели дека со прикриеното истражување „можат
но секому да му се овозможи да даде согласност со да се избегнат одредени проблеми“ и тоа упатува, без
информирање, бидејќи тоа до крајни граници би користење на терминот, на можноста за реактивност,
го нарушило секојдневието. На пример, во делот поврзана со методите за отворено набљудување. Исто
од теренските белешки на Панч, во Истражување- така се вели дека со прикриените методи може да се
то во фокус 19.6., на пијаниот велосипедист не му помогне да се надмине проблемот на пристапување
била дадена можност да даде согласност со ин- до одредени видови на средини. Тој дел со себе пов-
формирање. Панч за полицијата не бил прикриен лекува признавање дека се загрозува принципот на
набљудувач учесник, но бил маскиран за оние на согласност со информирање, заедно со оној за приват-
кои полицијата наидувала во текот на неговата те- носта (видете подолу), но укажува дека прикриеното
ренска работа. Исто така, дури и кога сите учесни- истражување може да се употребува „онаму каде што
ци во истражувањето во одредена средина се свес- не постои можност да се употребат други методи за да
ни дека етнографот е истражувач, дискутабилно е се обезбедат основните податоци“. Овде, очигледно,
дали тие сите се слично информирани (а не пак – проблемот е во тоа како истражувачот да одлучи дали
идентично) за карактерот на истражувањето. навистина е невозможно на друг начин да се обезбедат
И покрај распространетата осуда на кршењето податоци, освен со прикриена работа. Слично е и во
на принципот на давање согласност со информира- Рамката за етика во истражувањето (Framework for
ње и ставот дека прикриеното набљудување е често Researh Ethics) на Советот за економско и општествено
изложено на обвинувања за неетичко однесување во истражување (ESRC) (видете подолу во Совети и
оваа смисла, сè уште, повремено, се појавуваат студии вештини, Рамката за етика во истражувањето на
што го употребуваат овој метод (на пример, Brotsky and Советот за економско и општествено истражување), во
Giles, 2007; Pearson, 2009). Одбраната е обично од типот која се предлага: „Би требало измамата да се употреби
целта ги оправдува средствата, за што се расправа (т.е. истражување без согласност) само како крајна
опција, т.е. кога не е возможна примената на друг одредена мера, се поврзува со прашањето за повреда
пристап“. на учесниците. Ериксон укажува дека ако принципот
Мислам дека, општо гледано, најчесто при- не се почитува и ако учесниците се повредуваат како
криените набљудувачи проценуваат, пред сè врз ос- резултат од учество во истражувањето, истражувачот
нова на предвидената тешкотија за обезбедува- има поголема вина, бидејќи тие не биле информира-
ње пристап во една средина или на предвидените ни. На пример, тој пишува: „Доколку ни се случи да по-
тешкотии поради реакција, отколку како резултат на вредиме лица што се согласиле да бидат испитаници,
проблемите што ги имаат доживеано. На пример, Хол- можеме барем да тврдиме дека тие знаеле нешто за
давеј (Holdaway, 1982: 63) напишал дека, како на по- ризикот во кој се инволвирале...“ (Erikson, 1967: 369).
лицаец, единствените алтернативи на прикриеното Иако ова може да изгледа како рецепт за барање лек
набљудување со учество му биле подеднакво неетич- за совеста на социологот, тоа укажува на една важна
ки (но помалку пожелни) или нереални. Слично, Хо- тема – имено, општествениот истражувач повеќе ќе
ман го оправдува своето користење на прикриеното биде оцрнуван во ситуација во која има негативно
набљудување со учество во една религиозна секта, вијание врз учесниците, а не е добиена согласност
поради тоа што групата имала многу негативен став со информирање, отколку кога би била обезбедена
кон социолозите и поради тоа се чинело „веројатно согласност со информирање. Меѓуто, дискутабилно
дека распространетоста на ваквата перцепција ќе ја е дали тоа значи дека истражувачот е помалку вино-
загрози ефективноста на теренскиот истражувач, кој се вен за таа повреда. Ериксон имплицира дека тие се
претставува како социолог“ (Homan and Bulmer, 1982: помалку виновни, но оваа импликација би можела да
107). Пирсон (Pearson, 2009) пишува дека користел предизвика несогласување.
прикриено набљудување со учество во истражувањето
на фудбалскиот хулиганизам, бидејќи неговите почетни обрасци за согласност со
напори да го направи истражувањето со интервју биле информирање
нереалистични: најтврдокорните насилни хулигани
го намалиле своето учество, додека ненасилните – го Сè повеќе истражувачи претпочитаат да добијат сог-
зголемиле. Темата за околностите во кои се кршат ласност со информирање од учесниците во истражува-
етичките принципи, како согласноста со информира- њето, на тој начин што им даваат да пополнат соодветни
ње, се смета за прифатлива и како таква повторно ќе обрасци. Предноста на овие обрасци е што тие им
се појави во расправата подолу. Исто така, мора да се даваат можност на испитаниците, уште на почетокот,
признае дека прикриеното набљудување со учество да бидат целосно информирани за карактерот на
може да им создаде проблеми на истражувачите, истражувањето и за импликациите од нивното учество.
поради нивната потреба да бидат доследни на ликот Понатаму, истражувачот има потпишано согласност, во
што го претставуваат. Пирсон (Pearson, 2009) мислел случај ако да се појават какви било реагирања од учес-
дека мора да се впушти во криминални дела со цел ниците. Најголем можен проблем е што барањето да се
да го продолжи своето истражување и поверно да го потпише образецот може да предизвика загриженост и
претстави својот идентитет помеѓу хулиганите со кои сомневање кај потенцијалните учесници и поради тоа
се дружел. на крајот да одбијат учество. Исто така, насоченоста
на квалитативните проучувања може да биде помалку
„Во една прилика, на пример, кога мислев дека предвидлива за разлика од квантитативните, поради
треба да ја докажам својата лојалност кон луѓето што е тешко да се подготват прецизни обрасци за
што ги проучував, самиот ѝ се спротивставив потпишување. Советите и вештините, Пример за
на мала група противнички навивачи во еден образец за согласност за интервју и Пример за лист
паб. Постапката беше обид за покажување пред за информирање за една студија, обезбедуваат
другите, бидејќи јас претпоставив дека групата би најавување за видовите карактеристики што можат
интервенирала и би спречила каков било сериозен да бидат земени предвид при барањето согласност со
физички конфликт. И покрај тоа, акцијата беше и информирање од учесниците. Многу корисен совет за
криминална (заканувачко однесување) и накратко обрасците за согласност и другите аспекти на етичката
претставуваше сериозно нарушување на редот. практика во однос на истражувањето ќе најдете на:
Моето оправдување за оваа акција тогаш беше www.ethicsquidebook.ac.uk/ (пристапено на 9 август
дека таа ја подобри мојата позиција на терен и јас 2010) и на:
бев прифатен за останатиот дел од сезоната како
тврдокорен и покрај моето постојано повлекување www.lancaster.ac.uk/researchethics/index.html
од посериозни напади“ (Pearson, 2009: 248–249). (пристапено на 9 август 2010 ).
Принципот на согласност со информирање, до

Пример за образец за согласност за интервју
• Јас, долупотпишаниот, ја прочитав и ја разбрав дадената информација за проучувањето ...
• Јас имав можност да поставам прашања за проучувањето.
• Јас разбрав дека учеството во проучувањето ќе опфати интервјуирање и аудиоснимање на
интервјуто.
• Ми беше дадено доволно време да размислам за мојата одлука и се согласувам да учествувам во
проучувањето.
• Разбирам дека до моите лични податоци, како што се името и адресата на работодавецот, нема да
имаат пристап лица што не се дел од проектот.
• Разбирам дека постои можност да бидам цитиран/а во публикации, извештаи, веб-страници и
други истражувачки резултати, но моето име нема да биде наведено.
• Се согласувам да ги пренесам моите авторски права од сите материјали што се однесуваат на
проектот на [име на истражувач].
• Разбирам дека во секое време можам да се повлечам од проучувањето и дека нема да ми
поставуваат прашања за тоа зошто повеќе не сакам да учествувам.
Име на учесникот: ________________________ датум: _____________
Име на истражувачот: _____________________ датум: _____________
[Базиран врз примери од Архивата на податоци на Обединетото Кралство (2009) и неколку универзитети во
Обединетото Кралство]
Пример за образец за информирање
Ви благодариме за согласноста да учествувате во ова проучување. Овој информативен лист дава
објаснување за тоа какво е проучувањето и како Вие би учествувале во него.
Целта на проучувањето е да [тука треба да се даде кусо објаснување за проучувањето].
За да се извлечат Вашите гледишта, еден од вклучените истражувачи во проучувањето на
Универзитетот [име на универзитетот] би Ве интервјуирал. Доколку се согласувате, тоа ќе биде
снимено и ќе трае приближно еден час. Од Вас ќе се побара, за неколку недели, да водите дневник
за работното место. За Вашето учество, за овој аспект на проучувањето, ќе се побара согласност од
Вашиот претпоставен. Деталите за реализиција ќе Ви се дадат тогаш кога ќе бидете инервјуиран.
Дадените информации во интервјуто и во дневникот за работното место ќе бидат користени за
истражувачки цели. Тие нема да бидат користени на начин на којшто ќе постои можност да бидете
идентификуван.
На крајот на проучувањето, анонимните истражувачки податоци ќе бидат архивирани во Архивата
за податоци на Обединетото Кралство за да им бидат достапни на другите истражувачи во согласност
со тековните постапки за споделување на податоците.
Проучувањето го разгледа Етичкиот комитет на Универзитетот [име на универзитетот] и му даде
поволна оценка.
Сите оправдани патни и материјални трошоци што сте ги направиле за да учествувате во
проучувањето ќе Ви се надоместат. Затоа, Ве молиме чувајте ги сите сметки.
Повторно Ви се заблагодаруваме за согласноста да учествувате во проучувањето. Доколку имате
некакви прашања за истражувањето, во која било фаза, контактирајте со нас.
[Адреси за контакт, телефон, адреси за е-пошта]
Обрасци за согласност со информирање
На Ребека Барнс етичките прашања ѝ биле најголема грижа, „...особено земајќи ја предвид
мошне чувствителната и емотивната природа на темата“. Таа изработила информација за учесни-
ците и образец за согласност за да им помогне „да ги разберат своите права и да ги посоветува за
можните негативни последици од учествувањето во истражувањето“. Ерин Сандерс пишува дека
таа не направила образец за согласност:
„Бидејќи жените што ги интервјуирав не можат да читаат на англиски и не можат да пишува-
ат на тајландски, немав потпишан образец за согласност. Јас можев да добијам вербална сог-
ласност – но сега сметам дека беше подобро да имав документ преведен на тајландски за да
можат учесниците да го разберат истражувањето, но исто така за да ги сфатат и своите права
и чекорите што ќе бидат преземени за да се заштитат нивните идентитети“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека и Ерин, посетете го Онлајн центарот за ресурси,
што ја надополнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
нарушување на приватноста приватност. На пример, кога лицата се согласуваат да

бидат интервјуирани, тие честопати можат да одбијат
Трета област што е важна за етиката е прашањето да одговораат на одредени прашања поради, според
за дозволениот степен на нарушување на приватноста. нив, оправдани причини. Честопати овие одбивања се
Правото на приватност е еден принцип што на многу- темелат врз чувството дека одредени прашања навле-
мина од нас многу ни значи, така што неговото прекр- гуваат во приватноста, која испитаниците не сакаат да
шување во име на истражувањето се смета за непри- ја изнесат во јавност без разлика на фактот што интерв-
фатливо. Тоа е поврзано со поимот согласност со ин- јуто е тајно. Како примери можат да се наведат праша-
формирање, бидејќи врз основа на целосното разби- њата за приходот, за религиозните верувања или за се-
рање на тоа што најверојатно би го повлекло со себе ксуалните активности.
вклучувањето на учесникот во истражувањето, тој или Вообичаено се мисли дека прикриените методи
таа во извесна смисла дознава дека може да се наруши го прекршуваат принципот на приватност поради тоа
приватноста во одредена мера. Изјавата на Британ- што на учесниците не им се дава можност да го одбијат
ското социолошко здружение директно се поврзува со нарушувањето на приватноста. Со овие методи, исто та-
цитатот на страница 139 во кој се вели дека: „Прикри- ка, се укажува на тоа дека учесниците можат да му откри-
ените методи ги кршат принципите на согласност со јат тајни или да му дадат информации на истражувачот
информирање, а можат да ја нарушат приватноста на што тие не би ги откриле или дале, доколку знаеле дека
лицата што се проучуваат“. Се разбира дека на учесни- се проучувани. Прашањето за приватноста постојано
кот во истражувањето, со обезбедување на согласност се поврзува со темите анонимност и доверливост во
со информирање, целосно не му се негира правото на истражувачкиот процес, област што веќе ја споменавме
Анонимност и доверливост
Ребека Барнс пишува дека во формуларот што го подготвила за да го информира учесникот, таа ја
избегнала строгата формулација за гарантирање на анонимност и доверливост.
„И покрај тоа што ги уверив учесниците дека би сторила сè за да ја зачувам нивната доверливост и
анонимност, сепак бев внимателна кон гарантирањето на доверливоста и анонимноста. Гаранцијата
не може да биде сто процентна поради факторите што не се под контрола на истражувачот, како на
пример кражба на доверливи документи. И покрај тоа, направив сè што можев за да ја осигурам
доверливоста и анонимноста, така што употребував псевдоними во транскриптите и понатаму; ги
собирав аудиолентите од интервјуата, транскрипциите и посебните детали за контактот со учесни-
ците. Исто така, кога правев транскрипција на интервјуто, ги менував специфичните детали од кои
учесникот би можел да се препознае, на пример областа во која живее, занимањето и други детали,
како пабовите или ноќните клубови што ги опишуваат учесниците. Сигурна сум дека деталите што
ги променив, на ниту еден начин не го менуваат значењето на изјавите на учесниците“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, посетете го Онлајн центарот за ресурси, што ја надо-
полнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
во контекст на прашањето за повреда на учесниците. што се преправале дека се ментално болни и Холда-
Изјавата на Британското социолошко здружение вос- веј (Holdaway, 1982) ги измамил своите претпоставени
поставува врска од овој вид: „Би требало да се почитува и колеги со тоа што рекол дека тој работи само како
анонимноста и приватноста на учесниците во истражу- полициски службеник; и Бротски (Brotsky and Giles,
вачкиот процес. Личните информации за учесниците 2007) се претставила како анорексична и на таа основа
треба да се чуваат во тајност. Во одредени случаи мо- објавувала пораки на веб-страницата на про Ана.
же да биде неопходно да се донесе одлука за тоа да- Етичкиот приговор кон измамата се чини дека се
ли е во ред да се запишуваат одредени видови тајни и задржува на две поенти. Прво, таа не е добра. Иако во
доверливи информации“. Упатството на Здружението за општествено истра-
Сè повеќе се загатнуваат прашањата за обезбеду- жување се признава дека измамата е распространета
вање анонимност и доверливост при запишување на во општествената интеракција, сепак таа не е пожелна.
информациите и зачувување на податоците за сите ме- Второ, тука е прашањето за професионалниот личен
тоди на општественото истражување. Со други зборо- интерес. Доколку општествените истражувачи станат
ви, додека прикриеното истражување може да напра- познати како душкала коишто поради својата професи-
ви проблем во врска со нарушувањето на приватноста, ја ги измамуваат луѓето, претставата за нашата работа
другите методи на општественото истражување ги негативно би влијаела, така што би можеле да имаме
посочуваат можните проблеми во однос на аноним- проблем со добивањето финансиска поддршка и со со-
носта и доверливоста. Ова е очигледно во случајот работката со идните можни учесници во истражување-
со истражувањето Спрингфилд (Vidich and Bensman, то. Како што пишува во Упатството на Здружението за
1968), базирано на отворено набљудување со учество. општествено истражување: „Сепак, останува должност
Во овој случај, поради недостиг на гаранции за заштита на општествените истражувачи и на нивните колеги да
на идентитетот на дел од членовите на заедницата, на- не продолжат со методите на истражување, што веро-
место одредени содржини да се задржат како приват- јатно негативно влијаат врз вредностите и чувствата на
ни, тие се појавиле во јавноста. човекот. Доколку и понатаму се применуваат таквите
методи, без разлика на методолошките предности, би
измама бил доведен во прашање угледот на општественото
истражување и заедничката доверба меѓу општестве-
Измамата се појавува кога истражувачите на поина-
ните истражувачи и општеството, која е предуслов за
ков начин ја претставуваат својата работа, отколку што
многу истражувања“. И Ериксон (Erikson, 1967: 369) твр-
таа е. Во експериментот на Милграм, опишан во Истра-
ди дека прикриеното набљудување „може да му наште-
жувањето во фокус 6.2., има измама, бидејќи учесни-
ти на угледот на социологијата во поширокото општес-
ците верувале дека даваат вистински електрошокови.
тво и да ги изолира перспективните области на истра-
Измамата на различни нивоа веројатно е многу раши-
жување од идните истражувачи“.
рена во ваквите истражувања, бидејќи истражувачите
Еден од важните проблеми во расправата за овој
честопати сакаат да го ограничат знаењето на учесни-
аспект на етиката, како што забележуваат дел од авто-
ците за карактерот на истражувањето за да реагираат
рите, е дека измамата е мошне распространета во
поприродно на експерименталниот третман.
општественото истражување (видете го ставот Етички-
Сепак, измамата во никој случај не се појавува иск-
от престап го има насекаде во Клучниот концепт 6.1.).
лучиво во експериментите во социјалната психологија.
Ретко изводливо или пак посакувано е обезбедување
Е. Гуд (Goode, 1996) на пример, во весници дал четири
на учесници со целосен опис за тоа какво е вашето
слични лажни огласи за барање партнер за врска. Тој
истражување. Како што Панч (Punch, 1979) открива
примил околу илјада одговори и можел од нив да на-
дека во инцидентот, што се опишува во Истражувањето
прави анализа на содржина. Дел од студиите што се
во фокус 19.6., тешко можел да му соопшти на младиот
опишуваат во оваа книга содржат измама: Розентал и
човек или на велосипедистот, кој се движи кривулесто
Џејкобсон (Rosenthal and Jacobson, 1968) ги измамиле
со својот велосипед, дека тој всушност не е полициски
учителите во верувањето дека одредени ученици под
службеник, а уште потешко – потоа надолго да го опи-
нивна одговорност најверојатно ќе напредуваат во
ше своето истражување. Булмер (Bulmer, 1982), чиј став
училиштето, иако тие всушност случајно биле одбрани;
е претежно универзалистички во етичка смисла (виде-
Фестингер и коавторите (Festinger et al., 1956) ги изма-
те го Клучниот концепт 6.1.), и покрај сè признава дека
миле членовите на култот со тоа што се претставиле
постојат примери како овој, кои најверојатно можат да
како лица што ја промениле религијата; колегите на
се оправдаат. Сепак, многу е тешко да се сфати каде ов-
Розенхан (Rosenhan, 1973) го измамиле персоналот
де би требало да се повлече линија.
за прием во болниците за душевни болести со тоа
етиката и прашањето за квалитет
Најверојатно, најинтересен факт поврзан со истражувањето на Советот за економско и општес-

развојот на истражувањето во насока на поддршка твено истражување (ESRC) се вели дека: „Истражување-
на етичките теми е тоа дека критериум за етичкиот то би требало да се планира и да се презема на начин
интегритет на едно истражување претставува него- којшто ќе го осигура неговиот интегритет, квалитет
виот квалитет. На пример, во Рамката за етика во и транспарентност“ (пасус 3). Видете повеќе за оваа
низа упатства во Совети и вештини, Рамка за етика во жи голем број од информациите што се однесуваат на
истражувањето на Советот за економско и општес- процесот на барање етичка дозвола за истражување-
твено истражување. Слично на ова, во списокот на то, кое ја опфаќа Националната здравствена служба и
критериуми за проценување на квалитетот на квалита- различните документи за тие процедури (www.nres.
тивните истражувачки студии се вклучува критериумот npsa.nhs.uk (пристапено на 5 август 2010)). Секој што
Изјава за разгледување на етичките теми (Spenser et размислува за правење општествено истражување за
al., 2003). Изработката на овој список на критериуми коешто ќе треба дозвола од Истражувачкиот етички
бил поврзан со еден извештај направен за Канцелари- комитет, би требало да знае три работи во врска со си-
јата на владиниот кабинет на Обединетото Кралство. стемот. Прво, тоа е бавен процес, затоа што за да се до-
Исто така, во Рамката за етика во истражувањето, бие дозвола, потребно е многу време. Второ, само на
која се опишува во Совети и вештини со наслов За- околу 15% од апликантите им се дава дозвола без до-
штита на податоците, се наведува дека „истражу- полнително разгледување. Најмногу апликанти (околу
вањето коешто не е доволно квалитетно за да му даде 64%) добиваат прашања на коишто мора да одговорат.
нешто корисно на постојното знаење е неетично“ (Ми- Околу 6 проценти веднаш се одбиени. Останатите, спо-
нистерство за здравство, 2005: параграф 2.3.1.). Инте- ред Истражувачкиот етички комитет, или не се во нив-
ресно е прашањето дали оваа врска што сè повеќе се на надлежност или се повлекуваат (Dixon-Woods еt аl.,
воспоставува меѓу етичкиот интегритет и квалитетот 2007). Трето, истражувачките етички комитети најчесто
на истражувањето е карактеристична за ориентација- го поставуваат прашањето за квалитетот на истражува-
та на Обединетото Кралство, онака како што алудираат њето (видете го Продлабочено размислување 6.1.).
Изреaeл и Хеj (Israel and Hey, 2004: 52). Згора на тоа, обезбедувањето дозвола за
Секој што има намера да прави општествено истра- истражување влијае врз истражувачкиот процес,
жување поврзано со Националната здравствена служба којшто пак за возврат може да влијае врз квалитетот
(National Health Service – NHS) или што го вклучува пер- на истражувањето. Графиња и коавторите (Graffigna
соналот или пациентите, ќе се соочи со дополнителна et al., 2010) информираат за своите искуства при
препрека така што ќе треба да обезбеди етичка дозво- обезбедување етичка дозвола за квалитативното
ла од Комисијата за етика во истражувањето (Research накрсно национално проучување за ставовите на
Ethics Committee – REC). Постои национална рамка младите кон сидата во Италија и во Канада. Двајцата
на истражувачките етички комитети во Обединетото италијански истражувачи биле сместени во одделот
Кралство и тоа е услов, кој спаѓа под Истражувачкиот за психологија на нивниот универзитет, а канадската
етички комитет, да се обезбеди дозвола. Пред 1 април истражувачка – во одделот за медицински сестри.
2007 год. системот беше предводен од Централната Биле собрани податоци од студентите со употреба
национална служба за етика во истражуавњето (Central на непосредни фокус-групи и онлајн фокус-групи,
Office of National Research Ethics Service), но сега тој e во двете земји (видете го 21-вото поглавје за
под Националнaтa служба за етика во истражувањето дискусија за непосредни фокус-групи и 28-мото
(National Research Ethics Service), којашто е дел од На- поглавје за онлајн фокус-групи). Истражувањето се
ционалната агенција за безбедност на пациентите однесувало на перципираната празнина меѓу тоа
(National Patient Safety Agency). Веб-страницата на На- што го знаеме за здравјето и заштитните мерки што
ционалната служба за етика во истражувањето содр- ги применуваме. Од италијанските истражувачи

Етиката и квалитетот во проучувањето на писмата од Истра-
жувачкиот етички комитет
Енџел и коавторите (Angel at al., 2008) направиле анализа на содржината (за краток опис на оваа
техника видете го Клучниот концепт 13.1.) на 141 писмо напишано во име на Истражувачкиот етички
комитет (Research Ethics Committee – RECѕ). Овие писма биле напишани до барателите на етичка доз-
вола за да се продолжи со истражувањето, вклучувајќи ја и Националната здравствена служба (NHS).
Анализираните писма биле од два типа: писма што упатувале на неповолна одлука (т.е. истражувањето
не можело да продолжи поради некои етички прашања) или на привремена одлука (т.е. било побара-
но објаснување за одредени прашања или барателот требало да наведе дека би се промениле некои
процедури во согласност со препораките на Комисијата за етика во истражувањето (REC)). Енџел и
коавторите откриле дека прашањата што се однесуваат на квалитетот на предложеното истражување,
а кои авторите ги нарекуваат научни прашања, биле поставени во 74% од анализираните писма. Нај-
честите три теми на кои се обрнувало внимание се однесувале на: примерокот, изборот на методите
и истражувачкото прашање. Најчеста поплака од Комисијата за етика во истражувањето (REC) била таа
дека оправданоста за користењето на некој метод била нејасна. Сепак, тие често носеле судови за со-
одветноста на еден метод или како тој би се применувал. Ова истражување покажува дека, барем што
се однесува до Комисијата за етика во истражувањето, разликата меѓу етиката и научниот квалитет не е
јасна и дека тие поими честопати се прелеваат еден во друг. Според тоа, во ниеден случај не може да се
разграничи што е, а што не е етичка тема.
Истражување во кое се избегнува вклучување на Национал-
ната здравствена служба (NHS)
Процесот за добивање етичко одобрение може да им биде одбивен на студентите. Ова секако бил
случај со Изабела Робинс, која решила да не оди преку Националната здравствена служба (NHS) за да
го реализира своето истражување за вакцинирањето на децата, поради проблемите околу добивањето
етичка дозвола.
„Избегнував да користам државни организации, т.е. Националната здравствена служба (NHS),
поради долгиот и проблематичен систем за обезбедување етичко одобрение. Ме советуваа са-
мата да си помогнам и да користам неформални групи. Така, испратив писмо за запознавање на
лидерите и челниците на организациските комитети што раководат со овие групи, скицирајќи ги
намерите и целите на мојот проект. Подготвив една брошура во која накратко го изложив моето
истражување и ги замолив лидерите на групите да ги растурат брошурите во просториите во кои
овие групи се собираат“.
Слично на тоа, менторот Ц, кога бил запрашан за трите најважни совети што им ги дава на
студентите кога започнуваат истражувачки проект, запишал : „Не водете истражување за пациенти или
за персонал на Националната здравствена служба (NHS) додека неколку месеци порано не доставите
барање за етичка дозвола до Националната здравствена служба (NHS)“. Оваа точка значајно се поврзува
со прашањето за давање доволно време за доставување на вашиот предлог за истражување за етичко
разгледување, како што е напоменато во четвртото поглавје.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Изабела, посетете го Онлајн центарот за ресурси, што ја на-
дополнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
било побарано да го поминат процесот за добивање постапките за согласност што ги утврдиле панелите
етичка дозвола за општествените науки, додека на Институционалните рецезентски тела (Institutional
канадската истражувачка, бидејќи била сместена во Review Boards) во Канада и Италија“ (Graffigna et al.,
оделот за медицински сестри, требало да го помине 2010: 348). Авторите сметале дека регрутирањето
процесот за добивање етичка дозвола за здравствените со техниката на случајно шетање продуцирало
науки. Првите, релативно послободно ја структурирале похетероген примерок за разлика од канадскиот
дозволата и значајно се потпирале врз совеста на примерок, кој бил составен преку постери и летоци.
истражувачите, иако за учесниците било потребно да се ИРБ (IRB) е кратенка за Институционален рецензиски
обезбедат обрасци за согласност. Бидејќи канадската одбор и е термин што се користи во Северна Америка
истражувачка морала да оди преку здравствените за истражувачки етички комитет. Канадскиот ИРБ
науки за да добие етичка дозвола, процесот бил многу (IRB) ја отфрлил техниката, бидејќи лицата можеле да
поструктуриран и нормиран во врска со техниката се почувствуваат дека се присилени да учествуваат.
за избирање на учесници за истражувањето, којашто Тие инсистирале и на многу подетализиран образец
била допуштена во Италија, но забранета за канадската за согласност, за разлика од оној што се барал во
студија. Графиња и коавторите ја нарекле случајно Италија. Авторите тврдат дека како резултат на
шетање, според која италијанските истражувачи таквата техника за регрутирање, канадските учесници
шетале низ кампусот собирајќи лица – заинтересирани повеќе се вложувале себеси и биле попосветени
за учество. Исто така и процесот за добивање дозвола на истражувањето, бидејќи тие морале активно да
бил подолг во Канада – делумно поради прашањето одговараат за литературата за проектот. Според тоа,
за доверливост на собраните податоци преку онлајн различните етички барања поминати во Италија и
фокус-групи. Авторите направиле анализа на дискурсот Канада влијаеле врз споредливоста на нацртите за
(видете го 22-рото поглавје) на податоците и откриле истражување и нивните резултати.
некои разлики меѓу канадските и италијанските Овој краток дел има цел само делумно да го сврти
студенти. На пример, италијанските студенти биле вниманието на начинот на кој етичките теми се повр-
помалку свесни за болеста, но биле повеќе склони зуваат со прашањата на квалитетот на истражувањето,
кон ирационални стравови за неа; а канадските поради тоа што постои значајно влијание врз овој раз-
студенти имале поголемо чувство за можноста да ја вој. Ова влијание се должи на тоа што сè поверојатно
контролираат болеста. Авторите тврдат дека, иако овие е дека комитетите што ги разгледуваат апликациите за
разлики можат да ги одразуваат накрсните културни етичка дозвола ќе даваат коментари и за квалитетот на
разлики, „можно е некои од овие промени да се должат предложените истражувачки процедури. Ако се веру-
на разликите при регрутирањето, примерочењето и ва дека квалитетот е една компонента на етичката об-
ласт, тогаш апликантите за етичка дозвола, покрај тоа општо земено, ја поддржуваат добрата етичка
што ќе треба да зборуваат за претходно покриените практика во истражувањето, се чувствува зголемена
теми во оваа книга, што се дел од традиционалниот фрустрација меѓу многумина од нив во врска со обемот
пристап за решавање етички прашања (согласност со на времето што треба да се посвети на чекање поради
информирање или повреда на испитаниците), можно долгиот процес за добивање дозвола, особено ако се
е да се најдат во ситуација самите да ги бранат своите вклучи Националната здравствена служба (NHS) и сè
одлуки во врска со: примерочењето, упатството за ин- почестите докази дека одлуките на етичките комитети
тервју или техничката страна на прашалниците. Барем, влијаат врз нацртот и квалитетот на истражувањата
како што покажува опишаниот пример на Графиња и (видете на пример кај Хамерсли (Hammersley, 2009) од
коавторите (Graffingna et al., 2010), одлуките на етичките Обединетото Кралство и А. Џ. Милер (Miller, 2009) од
комитети ќе влијаат врз текот на истражувањето. Не е за Северна Америка).
изненадување тоа што, иако општествените научници,
Рамка за етика во истражувањето изработена од Советот за
економско и општествено истражување
Во контекст на Обединетото Кралство, многу важно било издавањето на документот (Рамка за етика
во истражувањето – RЕF ) од страна на Советот за економско и општествено истражувања (ESRC) во
2005 година во којшто се дава преглед на етичките прашања и се обезбедува упатство за постапување
со етичките прашања. Оваа рамка била ревидирана во 2010 год. и била преименувана во Рамка за
истражувачка етика (Framework for Research Ethics – FRE). Советот (ESRC) е главна агенција во Обедине-
тото Кралство за финансирање на научни општествени истражувања. Тoj обезбедува финансирање и
за истражувачки проекти, кои обично ги водат професори коишто конкурираат за добивање поддршка
за значајни истражувања, но и за истражувања на постдипломски студии во вид на студентски кредити.
Во Рамката за етика во истражувањето (REF) се скицираат барањата на Советот во однос на етичката
практика или етичките практики за истражувањето што таа ги финансира. Има и поширок аспект спо-
ред кој Советот, преку Рамката за етика во истражувањето, има цел да влијае врз етичките практики
на општествените истражувања во целина; поинаку кажано, тој настојува да го прошири влијанието
врз истражувањето што тој го финансира на истражувањата што се од сличен вид. Рамката за етика во
истражувањето поставува шест принципи на етичкото истражување на страница 3:
1. Како што споменав погоре, етичкото истражување има голем квалитет. Според тоа, доколку сту-
дијата е лошо изработена, и покрај тоа што знаеме дека Советот (ESRC) нема да ѝ даде финансиска
поддршка, таа не е етичка.
2. „Истражувачкиот персонал и испитаниците мора целосно да бидат информирани за целта, методи-
те и намерите за можната употреба на истражувањето, што со себе го повлекува нивното учество и
какви ризици постојат (доколку ги има)“.
3. Мора да се зачува доверливоста на информациите и да се почитува анонимноста на учесниците.
4. Вклучувањето на учесниците во истражувањето мора да биде сосема доброволно.
5. „Во ниту еден случај не смее да се дозволи повреда на учесниците“.
6. „Мора да му се даде независност на истражувачот, а тој мора да е категоричен кон каков било
конфликт на интереси или пристрасност“. Ова го свртува вниманието врз можната улога на при-
страсноста кон која го насочуваат вниманието некои автори за етиката на истражувањето (Bell and
Bryman, 2007).
Впечатливо е тоа што со опфаќањето на прашањето за квалитет – во првиот принцип, на истражу-
вачкиот персонал – во вториот принцип и можните конфликти на интерес – во шестиот принцип, се
проширува доменот на етичките прашања кога се прави споредба со прашањата што ги истражувале
Дајнер и Крендал (Diener and Crandall, 1978), а беа разгледани погоре.
Исто така, од значителна важност се предлозите на Советот за економско и општествено истражу-
вање (ESRC) за начините на кои им се дава заслужено внимание на етичките прашања. Следуваат глав-
ните укажувања што се однесуваат на очекувањата на Советот во поглед на процесот на справување
со етичките теми:
• Советот (ESRC) не очекува да биде обезбедена етичка согласност пред поднесувањето на предлог-
проектот за финансирање. Сепак, барателите треба да прецизираат каква согласност им е потребна
во однос на етиката и како таа ќе биде обезбедена.
• Кога се рецензира еден предлог-проект, од рецензентите или оценувачите се бара да дадат комен-
тар за делот што се однесува на самопроценувањето. Ова може да води до одбивање, доколку ре-
цензентите или оценувачите чувствуваат дека самопроценувањето е целосно несодветно.

• Доколку барањето е успешно, Советот (ESRC) нема да ги ослободи фондовите без писмена потврда
од институцијата во која ќе се реализира истражувањето, дека е комплетирана етичката согласност,
која е скицирана во самопроценувањето.
• Во некои случаи ќе се бара само забрзана рецензија. Ова би било во случаи кога е мал ризикот за
повреда на учесниците или на другите. Таа нормално ќе опфати рецензирање од страна на еден
член (или можеби и повеќе) на етичкиот комитет на истражувањето.
• Кога се смета дека е потребна комплетна етичка рецензија, истражувачкиот етички комитет ќе го
стори тоа. Советот (ESRC) ги дава упатствата за избор на членовите на комитетите.
• Институциите мора на самото место да обезбедат механизми со кои ќе го надгледуваат тековниот
истражувачки проект, така што ќе бидат во тек со евентуалните промени во однос на вклучените
етички прашања во истражувањето.
Интересно е да се напомене дека Советот (ESRC) одредува кои видови истражувања не се соодвет-
ни за забрзана рецензија, т.е. проектите што вклучуваат повеќе од она што се нарекува минимален ри-
зик за повреда на учесниците или другите лица поврзани со истражувањето. Тоа се следниве примери:
• Истражување што вклучува ранливи групи;
• Истражување што вклучува лица со намалени способности;
• Истражување што опфаќа чувствителни теми;
• истражување што вклучува починати лица, делови од тело или други човечки органи;
• Истражување што користи административни податоци или доверливи податоци, особено кога
податоците треба да се поврзат и/или каде што учесниците може да се идентификуваат;
• Истражување што вклучува групи за кои е неопходна дозвола од старател или негувател (на пример
деца и постари лица);
• Истражување што има измама или недостиг на согласност со информирање;
• Истражување што вклучува пристап до податоци или лични/доверливи информации;
• „Истражување што би можело да поттикне психолошки стрес, немир или понижување или да
предизвика повеќе од минимална болка“ (FRE п. 9, нагласувањето е тргнато);
• Истражување што вклучува наметливи интервенции или истражувачки методи;
• Истражување што претставува закана за безбедноста на истражувачите;
• Истражување што вклучува лица од јавниот живот, ангажирани во истражувачка улога;
• Истражување што содржи испитувања надвор од Обединетото Кралство каде што можат да се
појават прашања што се однесуваат на локалните обичаи и практики;
• Истражување што вклучува собирање податоци онлајн, особено кога тие се однесуваат на визуелни
претстави и/или на чувствителни теми;
• Други истражувачки методи во коишто многу се истакнуваат визуелните и гласовните елементи,
поради проблемите поврзани со идентификувањето на луѓето;
• „Истражување во коешто може да има споделување на податоци за доверливи информации што ја
надминуваат почетно дадената согласност“ (FRE, п. 9, нагласено во оргиналот).
Една од највпечатливите особености на овој список е што тој е многу подолг за разлика од списокот
на Рамката за етика во истражувањето (REF) од пред пет години. Постојат многу други забелешки
што можат да се упатат на Рамката за истражувачка етика (Framework for Research Ethics – FRE), но
овие се особно важни. Се задржав на нив поради тоа што тие најверојатно влијаат врз активостите
што се однесуваат на етичката рецензија на универзитетите и на факултетите. Тоа би значело дека
многу студенти реализираат истражувачки проекти од различен вид и на различни нивоа. Рамката за
истражувачка етика (FRE) може да се најде на:
www.esrc.ac.uk/Images/Framework_for_Research_Ethics_tcm8-4586.pdf (пристапено на 5 јули 2011)
Етичката дозвола бара време
Во четвртото поглавје, во неколку наврати, беше спомената потребата од правилна
распределба на времето при подготовка на универзитетски труд. Многу од фазите траат подолго
отколку што можете да замислите. Во случајот со групниот проект на Ема Тејлор за анализа на
влијанието на законите против пиењето алкохол во Шкотска врз однесувањето и ставовите
кон пиењето, важна била должината на времето потребна за обезбедување етичка дозвола за
реализирање на прашалникот на студентите:
„...нашата група мораше да се соочи со многу етички бариери за тоа што би можеле да
ги прашаме луѓето и каде би можеле да им поставуваме прашања. На почетокот имавме
комплетно поинаков прашалник од оној што го употребивме – ова беше поради тоа што
првобитниот изглед на прашалникот беше отфрлен поради етиката, што значи дека требаше
комплетно да го промениме нашиот истражувачки проект, а сето тоа нè чинеше време и труд“.
Слично на тоа, Елис Палмер истакнала дека кога би можела да се врати назад уште „на самиот
почеток би водела поголема сметка за обезбедување документи поврзани со етичките прашања,
бидејќи поради тоа што не ги користев официјалните универзитетски етички обрасци доживеав
стресни ситуации со кои подоцна се справував“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ема, посетете го Онлајн центарот за ресурси што ја на-
тешкотии поврзани со носење етичка одлука
Тешкотијата на повлекување граница помеѓу етич- направени во истражувањата, накратко изложени

ките и неетичките практики може да се прикаже на не- во Истражувањето во фокус 6.1. и 6.2., но тие укажу-
колку начини. На неколку места се споменува дека не- ваат на проблемот на обезбедување на етички одлу-
кои лица од одредена средина можат да бидат свесни ки со информирање. Етичките кодекси се однесуваат
за статусот на истражувачот и карактерот на неговото на очигледно несоодветни практики, иако понекогаш
истражување. Прирачниците за интервјуирање се пол- оставаат простор за манипулација, како што забеле-
ни со совети за тоа како испитаниците да се наведат жавме, но помалку упатуваат на маргиналните области
отворено да зборуваат за себеси. Интервјуистите ед- на носењето етички одлуки. Навистина, учесниците во
ноставно честопати кажуваат дека интервјуто ќе трае истражувањето можат дури и да ги искористат упат-
помалку отколку што во суштина би траело. Жените мо- ствата против истражувачот тогаш кога бараат да се
жат да го искористат тоа што се жени за да влијаат врз постават границите на истражувањето на теренскиот
испитаничките во продлабочените интервјуа, со цел да истражувач (Punch, 1994).
навлезат во нивните животни приказни и да ги откријат Исто така, мора да се признае дека понекогаш до-
нивните скриени размислувања и чувства, посвету- аѓа до судир меѓу етички пожелното и практичното.
вајќи му се на феминистичкото истражување (Oakley, На пример, претходно беше забележано дека некои
1981; Finch, 1984). Квалитативното истражување често- истражувачи сакаат да обезбедат согласност со инфор-
пати е многу отворено, па како резултат на тоа истра- мирање од учесниците во истражувањето, барајќи од
жувачките прашања се или општи или специфицирани, нив да потпишат образец за согласност. Сепак, се по-
така што дискутабилно е дали етнографите можат со- кажува дека барањето да се потпише таков образец ја
одветно да ги информираат другите за карактерот на намалува желбата на можните учесници да се вклучат
истражувањето. Може да се случи, исто така, за дел од во анкетното истражување. На пример, една од нео-
испитаниците некои прашања да се вознемирувачки дамнешните студии во САД покажува дека 13 проценти
или да почувствуваат агресивно водење на дискусијата од испитаниците сакале да учествуваат во една студи-
во фокус-групата и поради тоа да се под стрес, особено ја, но не доколку од нив би било побарано да потпишат
доколку тие ненамерно откриле повеќе отколку што образец за согласност (Singer, 2003). Потоа се јавува
планирале. овој проблем: доколку се инсистира да се потпише сог-
Постојат, со други зборови, многу начини за изма- ласност, најверојатно примерокот ќе биде пристрасен
ма и според тоа – недостиг на согласност со инфор- (видете го осмото поглавје за расправата околу при-
мирање во општественото истражување. Се разби- страсноста при примерочењето). Ова ги навело Гроувс
ра дека овие примери се многу далеку од измамите и коавторите (Groves et al., 2004) да препорачаат дека за
анкетното истражување анкетарот е тој што би требало бидат заштитени. Овие упатства имаат проблематич-
да потпише образец, укажувајќи на тоа дека испитани- ни делови. На пример, кој одлучува дали материјалот
кот ја дал својата усна согласност со информирање. е чувствителен? Може да е многу дискутабилно пра-
шањето, што е тоа што се смета за чувствително или
новите медиуми и тешките одлуки нечувствително, па затоа постапувањето по него, како
Интернетот исто така наметна нови димензии правило, не е ни најмалку едноставно. Ваквите теми ги
на етичкото прашање за донесување одлуки во нагласуваат проблемите поврзани со носењето етичка
општествените истражувања. На пример, многу е прив- одлука. Методите за истражување на интернет ќе бидат
лечно да се користат: групи за вести (newsgroups), истражувани подоцна во 28-мото поглавје.
соби за муабетење (chatrooms), услуга за испраќање на Истражувачките методи што користат визуелни ме-
e-пошта на група приматели (listservs), групи за диску- диуми како фотографии, стануваат популарен додаток
сии по е-пошта и слично, како интересна база за истра- на традиционалните техники. Еден пример е развојот
жување на интеракцијата или како фокус на интерес. на визуелната етнографија, за којашто се расправа во
На ваквото демнење, во интернет-круговите се гледа 19-тото поглавје. Зголемувањето на интересот за визу-
со крајно неодобрување. Сепак, со исклучок на ваквата елните истражувачки методи, секако, е стимулирано од
осуда, етички дискутабилно е колку е прифатливо да се популарноста на дигиталните камери и сè поголемата
третираат ваквите тековни интеракции како документи достапност на видеокамерите. Сепак, визуелните мето-
што се подготвени за анализа. Бидејќи учесниците не ди, исто така, можат да доведат до соочување со некои
дале согласност на овој начин да се користат нивните тешки одлуки. Се разбира дека се посакува да се обез-
објави, може да се каже дека се крши принципот на сог- беди согласност од лицата што се појавуваат на фото-
ласност со информирање. Бидејќи може и да се тврди графиите, но постои можност тоа да не биде изводливо
дека во некои случаи ваквите објави спаѓаат во јавниот за секој учесник. Некои луѓе можат да бидат во поза-
домен, како што се писмата до весниците, не е неопход- дина и поради тоа – да се тргнат оттаму пред да биде
но да се бара согласност за учество. од нив побарана согласност. Понатаму, фотографијата
Во моментов предмет на дебата е дали електрон- е важна само кога се анализираат визуелните и неви-
ските комуникации се јавни или приватни. Пејс и Ли- зуелните податоци и поради тоа можно е да не се обез-
вингстон (Pace and Livingston, 2005: 39) тврдат дека беди согласност со информирање за лицата што се на
ваквите електронски комуникации би требало да се неа. Во мојата книга за Дизнизација (Bryman, 2004а)
користат за истражување само доколку: многу сакав да искористам една фотографија што ја
• Информациите се јавно архивирани и лесно до- направив додека бев во регионот Азија на Дизниевото
стапни; кралство на животните во Орландо, Флорида. Фотогра-
• Не се бара лозинка за да се пристапи кон инфор- фирав еден вработен, кој беше облечен во тематски
мациите; соодветна облека, поради тоа што држеше инсект за
• Материјалот не е чувствителен по природа; кој се заинтересиравме. Подоцна ми текна дека таа би
• Нема наведени забрани на стратегијата за користе- била одличен пример за тоа како може да се употреби
ње на материјалот на веб-страницата. човечкото тело за одразување на поставената тема, но
Овие автори укажуваат дека доколку овие околно- сметав дека не би било соодветно да се искористи по-
сти не постојат, треба да се обезбеди согласност со ин- ради тоа што недостига согласност со информирање.
формирање и таа би требало да биде обезбедена без Едно решение е да се покријат лицата на луѓето за да
да се отежнува тековната онлајн активност. Тие исто не може да се идентификуваат (за оваа стратегија се
така тврдат дека идентитетите и доверливоста мора да дискутира во 19-тото поглавје).
Политиките во општественото истражување
Сепак, етиката во ниеден случај не е единствениот обликувањето на заклучоците. Ова значи дека општес-
контекст што се однесува на општите принципи што се твениот истражувач никогаш не прави истражување
релевантни и што му се наметнуваат на општественото во морален вакуум – врз него ќе влијае широк спектар
истражување. Во одредена смисла, етичките прашања на претпоставки што сукцесивно ќе имаат импликации
се дел од пошироките размисли за улогата што ја врз реализацијата на истражувањето. Овој став е оп-
имаат вредностите во општественото истражување. штоприфатен меѓу општествените истражувачи, така
Но релевантноста на вредностите не се поврзува само што сè помалку се слушаат тврдења дека општестве-
со етичките димензии на истражувањето. Во второто ното истражување може да се реализира на сосема
поглавје, во Влијанија врз водењето на општестве- објективен и вредносно-неутрален начин. Иако кван-
ното истражување, беше забележано дека вредно- титативното истражување понекогаш се опишува како
стите се наметнуваат во сите фази на истражувачкиот истражување посветено на објективноста (на пример
процес – од изборот на областа на истражување до Линколн и Губа (Lincoln and Guba, 1985)), не е сосема
сигурно дека денес овој принцип е општоприфатен внатрешни работи – Home Office), ќе бидат под вли-
меѓу квантитативните истражувачи како посакуван и јание на идеите за релевантноста на нивната рабо-
како изводлив, како што истакнуваат квалитативните та и на нивното сфаќање на интересите на мини-
истражувачи. стрите. Како резултат на тоа, како што забележува
За авторите што пишуваат за општествените Хјуз (Hughes, 2000), за истражувањето од областа
истражувања позната е намерната пристрасност, ка- на криминалот, истражувањето на криминалот со
ко што ја нарекува Мајс (Mies, 1993: 68). Посебно меѓу огнено оружје во британската поткласа, веројат-
истражувачките – феминистки, не би било посакувано но ќе се смета како поповолно за да се финансира
(како и што тешко се остварува) да се прави истражува- отколку некое што се однесува на ситните престапи
ње за жените на објективен, вредносно-неутрален на- поврзани со државата. Морган (Morgan, 2000) наг-
чин, бидејќи тоа не би се совпаѓало со вредностите на ласува дека истражувањaтa, што обично се финан-
феминизмот. Наместо тоа, многу истражувачки – феми- сирани од Министерството за внатрешни работи,
нистки застапуваат таков став со кој се издигнува доб- се: емпириски; квантитативни; се однесуваат на
леста на посветеноста на жените и се изложуваат усло- трошоците и придобивките (користа) од иноватив-
вите за нивната обесправеност во општеството во кое ната политика; краткорочни (затоа што анализата
доминира мажот. Голем дел од ваквите истражувања се на врската помеѓу трошоците и користа повеќе се
насочуваат кон тоа да се промени ситуацијата на жени- однесува на непосредните влијанија отколку на
те и да се нагласи нашето сфаќање за обесправеноста долгорочните) и се некритични (во смисла што вла-
поради којашто тие страдаат. дината политика не се доведува во прашање, туку
Размислувањата од овој тип почнуваат да го се истражува ефективноста на начините за спро-
насочуваат вниманието кон начинот на кој политиките ведување на политиката). Покрај тоа, многу аген-
(во непартиска политичка смисла на функционирање ции прават рестрикција на тоа што можат истра-
– преку власт и борба за нејзина реализација) играат жувачите да пишуваат за добиените резултати на
важна улога во општественото истражување. Полити- тој начин што бараат да имаат увид во првичните
ката станува важен фактор во различни контексти и на верзии на сите предложени публикации. Дури и те-
различни начини: лата, како што е главниот основач на општествено-
• Истражувачите во општествените науки понекогаш то истражување во Обединетото Кралство, Советот
се ставени во позиција да заземат страна. Попре- за економско и општествено истражување (ESRC),
цизно, тоа е она што го прават многу феминистки сè повеќе ги моделираат своите истражувачки
– истражувачки кога се фокусираат на женската по- програми за тоа кои области се перципираат како
дреденост во семејството, на работното место, но и области од интерес во општеството и бараат да се
секаде и на можностите за подобрување на нивна- вклучат лица што не се научници во улога на евалу-
та позиција. Сепак, некои автори тврдат дека овој атори на истражувањето и неакадемска читателска
процес на заземање страна е застапен во голем дел публика. Таквите карактеристики се поврзуваат
од социологијата (видете во Продлабочено размис- со фактот што Советот за економско и општестве-
лување 6.2.). но истражување (ESRC) самиот се вовлекува во
• Во врска со ова е темата за финансирање на истра- еден политички процес на барање за да се обез-
жувањето. Организациите, како фирмите и влади- беди континуиран тек на финансирање од владата,
ните министерства, финансираат многу општестве- а за да го постигне тоа треба да биде во состојба
ни истражувања. Честопати ваквите организации се да покаже релевантност. Оваа предиспозиција
особено заинтересирани за резултатите на истра- на Советот (ESRC) била унапредена во 2009 год.,
жувањето. Самиот факт што некое истражување се кога се обврзал на тоа, што честопати се нарекува
финансира, додека друго истражување не се фи- агенда на влијание. Во барањата за финансирање
нансира, укажува на тоа дека политичките прашања на истражувањата по 17 февруари 2009 год. треба
можат да бидат инволвирани на тој начин што мо- „да има информации за можните влијанија на
жеме да претпоставиме дека таквите организации истражувањето, начините за реализација на таквите
ќе сакаат да инвестираат во студии што ќе им бидат влијанија и интердисциплинарни или иновативни
корисни и што ќе ги поткрепат нивните активности пристапи“ (www.esrc.ac.uk/ESRCInfoCentre/
и идеологии. Честопати тие се проактивни, затоа Support/esrcexpectations/faq.aspx (пристапено
што можат да контактираат со истражувачите за да на 6 август 2010)). За ова е потребно барателите
го изведат истражувањето или да објавуват повик за да ги специфицираат не само претпоставените
истражувачи за реализација на истражувањата во академски влијанија на предложениот проект
одредена област. Кога општествените истражува- туку и на неакадемските. Со специфицирањето
чи учествуваат во такви активности, тоа значи дека на неакадемските влијанија, се размислува за тоа
тие учествуваат на политичката арена, бидејќи ги кој може да има корист од истражувањето и како
приспособуваат своите интереси за истражување, тие можат да го користат. Агендата на влијание
па дури ги приспособуваат и истражувачките пра- вознемирила многу истражувачи кои мислеле
шања согласно со барањата и определбите на едно дека тоа значи дека барателите би требало точно
политичко тело. Телата, како владините министерс- да знаат што би можеле да откријат уште во фазата
тва (како што е Министерството за надворешни и на конкурирање (видете ја, на пример, статијата
Барањето ја критикува агендата на влијанија во
истражувањата на: www.timeshighereducation. на пример дали тие навистина работат за менаџ-

co.uk/story.asp?storyCode=406931&sectioncode= ментот. Не е мудро да се претпостави дека едно-
26 (пристапено на 6 август 2010)). Меѓутоа, главната ставно поради тоа што чуварите му дале пристап
поента е да се забележи дека во очите на многу на истражувачот, тие лесно ќе поминат во своите
истражувачи, агендата на влијание претставува натамошни контакти со лицата што ги проучуваат.
постепено наметнување на тоа што се смета дека Дел од учесниците во истражувањето, поради тоа
е пожелно и релевантно за истражување, а за да што немаат доверба или поради тоа што се сом-
не бидат загрозени идните текови на финансиска неваат во целта на општественото истражување,
поддршка од страна на владата. ќе прават опструкција на истражувачкиот процес.
• Обезбедувањето пристап исто така претставува Истражувачите, исто така, можат да се вмешаат во
политички процес. Пристапот обично го планира- внатрешната политика на организациите, како што
ат вратарите, кои се интересираат за мотивите на се на пример фракционерски судири и понекогаш
истражувачот: каква корист може да има органи- тие стануваат пиони во ваквите судири, доколку
зацијата од истражувањето, што ќе изгуби со учес- групите се обидат да ги вклучат за решавање на
твото во истражувањето во смисла на времето на некоја расправа.
персоналот и другите трошоци и потенцијалните • Кога истражувањето се реализира во тимови, по-
ризици за нејзиниот углед. Честопати вратарите литиката може да заземе заканувачки размери,
ќе бараат да влијаат врз процесот на одвивање на поради тоа што разликите во кариерата, другите
истражувањето, какви видови прашања можат да приговори на членовите на тимот, како и нивните
се постават и кој може, а кој не може да биде во фо- различни (а понекогаш и многу оддалечени) пер-
кусот на студијата, колку време ќе се потроши со се- цепции за нивниот придонес, можат да обликуваат
кој учесник во истражувањето, каква е интерпрета- некоја одвоена политичка арена. Малку е веројатно
цијата на резултатите и формата на секој извештај ова да биде сплет на околности што ќе влијаат врз
што се однесува на таа организација. Рајнер (Reiner, поголем дел од студентите и постдипломците, но
2000b) укажува на тоа дека полицајците, на пример, сепак треба да се земе предвид фактот дека сè
обично се грижат за тоа како ќе бидат претставени повеќе на студентите им се задаваат задачи за чија
во публикациите, во случај тоа портретирање да реализација е потребна тимска работа. Од друга
не е согласно со принципите на агенциите кон кои страна, менторите на постдипломските истражу-
тие се одговорни. Фирмите се исто така речиси вања и на дипломските трудови можат да се ева-
секогаш загрижени за тоа како ќе бидат претста- луираат преку бројот на одбранети дисертации
вени. Оттука, обезбедувањето пристап е речиси или дипломски работ за кои се одговорни, но и по
секогаш предмет на преговарање и како такво тоа нивниот квалитет. Поради тоа, општите политички
неизбежно се претвора во еден политички процес. процеси од овој вид можат да бидат релевантни за
Резултатот на ова преговарање честопати се опи- многу читатели на оваа книга.
шува како истражувачка зделка. • Може да постои притисок за да се ограничи
• Штом ќе обезбедат влез во организацијата, истра- објавувањето на резултатите. Хјуз (Hughes, 2000) го
жувачите најчесто откриваат дека влегувањето во наведува случајот со студијата за договор според
организацијата претставува еден константен про- која тужениот признава вина за помал прекршок
цес на преговарање за тоа што е дозволено, а што (а за возврат нема да му се суди за посериозен пре-
не е. Со други зборови, таму може да има неколку кршок) во британскиот правосуден систем, како
слоеви на вратари во секој истражувачки проект, случај кој одговара. Истражувачите откриле што е
така што темата за обезбдување пристап станува она што во тоа време се мислело дека претставу-
постојана карактеристика на истражувањето. На ва збунувачки нивоа на неформално преговарање
пример, за нивното истражување на товарните бро- што биле преземани за да покажат дека формал-
дови, Сампсон и Томас (Sampson and Thomas, 2003: ниот судски процес бил ослабнуван. Англискиот
171) најпрво барале пристап преку компаниите – правен естаблишмент барал да се спречи дисеми-
сопственици или менаџерските компании. Потоа нацијата на резултатите и бил убедуван да дозволи
откриле дека главниот вратар е речиси секогаш објавување, само доколку валидноста на заклучо-
капетанот. Капетаните се разликуваат по степенот ците ја потврди панел од научници.
на подготвеност при урамнотежување на истра- • Користењето на резултатите од страна на други
жувачките и на другите потреби на истражувачот лица може да биде главна точка за натамошни по-
и на нивните главни офицери, што претставуваат литички махинации. Во шеесеттите години од ми-
друг слој на пристап, затоа што биле задолжени натиот век, една студија, којашто покажала дека сè
за теренските истражувачи. Исто така постоеле уште постоело групирање и социјално класни раз-
големи разлики и меѓу овие офицери. Така, истра- лики во едно средно училиште (во време кога сред-
жувачите цитираат еден случај во кој еден главнен ношколското школување било политичка тема што
офицер сакал да свика состанок за тоа како да се само што ја изнела Лабуристичката влада), во тоа
спроведуваат интервјуата, а друг им давал многу време авторите што припаѓале на десното крило, а
поголема слобода во однос на таа работа. Покрај пишувале на теми од образованието, ја користеле
тоа, честопати на истражувачите се гледа со недо- како критика на средношколското задолжително
верба и резервираност кон нивните мотиви, како образование.
• Дополнителен аспект, што вреди да се спомене на овие истражувачки методи за разоткривање и

во овој дел, е оној што Севиџ (Savage, 2010) го испитување на општественото како сфера што не
опишува како политики на метод. Тој тврди дека била разгледувана од страна на други научници или
општествените науки, а особно социологијата, ако била, тогаш тоа било направено непрецизно
се јавуваат како дисциплини со кредибилитет и претежно несистематски. За Севиџ ова била
во Обединетото Кралство, бидејќи тие што ги една политичка битка, којашто тој ја нарекува
применуваат ја потврдуваат експертизата за јурисдикција, од којашто социологијата претежно
користење на одредени истражувачки методи излегува како победник. Меѓутоа, Севиџ тврди
што ги користеле на неутрален и општо на научен (видете исто така кај Севиџ и Бароус (Savage and
начин. Според тоа, употребата на техники за Burrows, 2007)) дека оваа надлежност била и под
примерочење, прашалници и интервјуирање од закана на други научници што ги користат истите
страна на научниците од постарата генерација, истражувачки методи за коишто социолозите
било дел од барањето постепено на социологијата бараат посебна експертиза, но и под закана
сериозно да се гледа како на научна дисциплина, поради појавувањето на нови видови податоци за
овозможувајќи им да создадат простор што ќе ги општествените прашања за коишто социолозите
издвојува од економистите во однос на нивната имаат мала или никаква улога. Како резултат на
експертизa. Тоа не значи дека социолозите од тоа, научното поле на истражувачките методи
постарата генерација во Обединетото Кралство може да се смета како арена во којашто постоеле
тврделе дека единствено тие биле стручни за да спротивставени тврдења за методолошкото
ги користат овие истражувачки методи; впрочем, искуство за осознавање на карактерот на
истражувачите на пазарот биле добро познати по општеството.
примената на овие методи. Тие пред сè, барале Ова се само мал број начини на кои можеме да збо-
да им се признае експертизата за користењето руваме за политиката во истражувачкиот процес.

Заземање страна во општественото истражување: спорот
меѓу Бекер и Гулднер
Кон крајот на шеесеттите години вниманието го привлекла дебатата помеѓу двајца водечки социо-
лози, кои биле предводници на ова научно поле во САД, а и подалеку: Хауард Бекер (Howard S. Becker,
1928–) и Елвин Гулднер (Alvin Gouldner, 1920–1980). Нивната дебата загатнала многу теми што се одне-
сувале на улогата на вредностите и политиката во истражувањето, но особено интересен аспект е тема-
та за заземање на страни во истражувањето. Бекер (Becker, 1967) тврдел дека не е можно да се направи
истражување врз коешто нема да влијаат нашите лични симпатии. Кога водиме истражување честопати
тоа го правиме во контекст на хиерархиски односи (полиција – криминал, менаџери – работници, до-
ктори – пациенти, учители – ученици). Бекер сфатил дека е тешко во контекстот на ваквите односи
да не се заземаат страни; наместо тоа, тој сметал дека поголема била дилемата околу одлучувањето
на која страна ќе бидеме. Бекер сознал дека во рамките на научното поле, во кое тој во тоа време
водел истражување – социологија на девијации – симпатиите на многу практиканти биле на страната
на подредените во овие хиерархиски односи. Во најмала рака, социологот на девијација ќе бара да
изрази или да претставува гледиште на криминалци, затвореници, пациенти со душевни болести и дру-
ги, дури и ако во тие претставувања не се забележува дека тој се идентификува со нив. Сепак, кога со-
циолозите на девијација заземаат гледишта на такви групи, Бекер тврдел дека поголема е можноста да
бидат обвинети за пристрасност, бидејќи тие им припишуваат кредибилитет на оние што општеството
ги одбегнува и во многу случаи ги презира. Зошто е поверојатно студијата што го нагласува гледиштето
на девијантните лица да се смета за пристрасна? Бекер нуди две причини: поради тоа што членовите на
групите од повисоките слоеви општо се смета дека имаат ексклузивно право да го дефинираат начинот
на работа во нивната сфера и поради тоа што се смета дека тие имаат покомплетна слика. Со други
зборови, кредибилитетот различно се распределува во општеството.
Гулднер (Gouldner, 1968) тврдел дека Бекер ги преувеличувал темите што ги опишувал, бидејќи не е
можно сите истражувања да бараат да се заземат страни. Тој исто така тврди дека е погрешно така да се
мисли, едноставно поради тоа што истражувачот сериозно зазема став што го има дел од општеството,
тоа не значи дека тој или таа нужно ја поддржува групата. Неодамна Лајблинг (Liebling, 2001) тврдела
дека е можно да се согледаат вредностите на повеќе од една страна. Земајќи го случајот со истражува-
њето на затворот во Обединетото Кралство, таа покажува дека не само што е можно да се признаат
предностите на различните страни, туку, исто така, е можно да се постапи така без да се навлече толку
многу гнев на двете страни – во нејзиниот случај – затворските чувари и затворениците.
Прашања за размислување во врска со етичките прашања
 Дали ги прочитавте и ги вклучивте во вашето истражување принципите поврзани со барем едно од
најзначајните професионални здруженија споменати во оваа книга?
 Дали ги прочитавте и ги вградивте барањата за правење етичко истражување во вашата институција?
 Дознавте ли дали сите предложени проекти треба да се поднесат до одделот/секторот во вашата ин-
ституција што е одговорен за контрола на етичките прашања?
 Доколку треба да се поднесат само одредени видови истражувања, проверивте ли за да дознаете
дали се бара дозвола за вашето предложено истражување?
 Дали сте сигурни дека нема изгледи за некаква повреда на учесниците во истражувањето?
 Дали вашето истражување е во согласност со принципот на согласност со информирање, така што
учесниците во истражувањето разбрале:
• за што е истражувањето;
• кои се целите на истражувањето;
• кој го спонзорира;
• какво е нивното вклучување во истражувањето;
• колку ќе трае нивното учество;
• дека нивното учество е доброволно;
• дека тие во кое било време ќе можат да се повлечат од учеството во проектот;
• што ќе се случи со податоците (на пример: како ќе бидат зачувани).
 Дали сте сигурни дека нема да се наруши приватноста на испитаниците?
 Дали разбравте дека вие не би требало да ги разоткривате информациите или ставовите на учесни-
ците во вашето истражување што вам ви ги откриле другите учесници?
 Дали презедовте чекори за да се осигурате дека учесниците на вашето истражување нема да бидат
измамени во однос на истражувањето и неговите цели?
 Дали презедовте чекори за да се осигурате дека ќе ја задржите доверливоста на податоците што се
однесуваат на учесниците во вашето истражување?
 Откако ги собравте податоците, дали презедовте чекори за да се осигурате дека не би можеле да се
препознаат имињата на учесниците и локацијата на вашето истражување (како што е името на орга-
низацијата или организациите во кои се реализира истражувањето)?
 Дали вашата стратегија за зачувување на вашите податоци во електронска форма е во согласност со
законот за заштита на податоците?
 Откако го завршивте вашето истражување, дали ги исполнивте обврските што се бараа од вас за
реализирање на истражувањето (на пример, поднесување на извештај до организацијата што ви
овозможила пристап)?
• Ова поглавје се однесува на ограничен избор на теми за етиката во општественото истражување, т.е.
се концентрира на етичките прашања што можат да се појават во контекстот на собирање и анализи-
рање на податоците. Мојот главен интерес е насочен кон односите меѓу истражувачите и учесниците
во истражувањето. Во текот на истражувањето можат да се појават и други етички прашања.
• Иако етичките кодекси и упатства на професионалните здруженија се од голема помош, сепак тие не
ги покриваат сите прашања и честопати оставаат простор за самостојност во пристапувањето кон
етичките теми.
• Главните области од интерес за етиката се однесуваат на: повреда на учесниците, недостиг на соглас-
ност со информирање, нарушување на приватноста и измама.
• Прикриеното набљудување и некои озлогласени студии претставуваат важни етички теми.
• Не се строго дефинирани границите меѓу етичките и неетичките практики.
• Авторите на етиката во општественото истражување имаат неколку различни ставови кон неа.
• Иако правата на учесниците во истражувањето се главен фокус на етичките принципи, прашањата за
професионалниот и личниот интерес се исто така важни.
• Понекогаш е тешко да се одвојат етичките теми од оние што се однесуваат на квалитетот на истражу-
вањето.
• Интернетот и другите нови медиуми отвораат нови простори и можности за етичко одлучување.
• Постојат политички димензии во однос на истражувачкиот процес што се поврзуваат со местото на
вредностите.
• Политичките димензии на истражувањето се однесуваат на темите за улогата и практикувањето на
моќта во различните фази на истражувањето.
• Зошто се важни етичките прашања во однос на спроведувањето на општественото истражување?
• Скицирајте ги главните ставови за етиката во општественото истражување.
етички принципи
• Дали повредата на учесниците во истражувањето се однесува само на физичката повреда?
• Кои проблеми се јавуваат при примената на овој етички принцип?
• Зошто за прашањето за согласност со информирање постојат жестоки дебати?
• Кои се главните проблеми со кои се поврзува примената на овој етички принцип?
• Зошто е важен принципот на приватност?
• Што менува измамата?
• Колку се корисни општопознатите студии, како експериментот со електрошоковите на Милграм и
студијата на Хамфриз за разбирањето на улогата на етичките принципи во општественото истра-
жување?
етиката и прашањето на квалитет
• Зошто темите за етиката понекогаш е тешко да се одвојат од темите за квалитетот на истражувањето?
• Дали е можно да се одржи одвојувањето на етиката од квалитетот на истражувањето?
проблеми на носење етичка одлука
• До кои граници новите медиуми истакнуваат нови области за прашањето на етиката?
• Колку е лесно да се реализира етичко истражување?
• Прочитајте едно од етичките упатства што се опишуваат во ова поглавје. Колку е тоа ефикасно за
заштита од етички престапи?
политиките во општественото истражување
• На што се мисли со укажувањето дека политиката има улога во општественото истражување?
• На кои начини политиките се манифестираат во општественото истражување?

за етиката и политиката на општественото истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирај-
те се користејќи ги прашањата со повеќе понудени одговори. Од Студентските истражувачки алатки
(Student Researcher’s Toolkit) ќе добиете дополнителни упатства и инспирација.
ВТОР ДЕЛ
Вториот дел од оваа книга се занимава со квантитативното истражување. Во седмото поглавје, преку анализа, се
опишуваат главните особености на истражувачката стратегија. Во осмото поглавје се расправа за начините на кои
се прави примерок врз којшто се изведува истражувањето. Деветтото поглавје се фокусира врз структурираното
интервју, коешто претставува еден од главните методи за собирање податоци во квантитативното истражување,
особено анкетата. Десеттото поглавје се занимава со друг важен метод за собирање податоци со анкета – прашалници
што самите испитаници ги пополнуваат. Единаесеттото поглавје дава упатства како да се поставуваат прашања во
структурираните интервјуа и прашалниците. Во дванаесеттото поглавје се расправа за структурираното набљудување,
метод што дава систематски пристап кон набљудувањето на луѓето. Во тринаесеттото поглавје се зборува за анализа на
содржината, како пристап што се разликува од другите и што претставува систематски приод кон анализата на широк
спектар документи. Во четиринаесеттото поглавје се расправа за можноста во истражувањето да се користат податоци
што ги собрале други истражувачи или официјални статистички податоци. Во петнаесеттото поглавје се презентира
дел од главните алатки што се потребни за спроведување анализа на квантитативните податоци. Во шеснаесеттото
поглавје се покажува како да се користи компјутерскиот софтвер во облик на Статистички пакет за општествени науки
(SPSS) – широко применуван пакет програми – за да се искористат техниките усвоени во петнаесеттото поглавје.
Овие поглавја ги обезбедуваат главните алатки за спроведување квантитативно истражување. Поаѓајќи од многу
општи прашања, како тие поврзани со генеричките особености на квантитативното истражување, овие поглавја се
насочени и кон многу практични прашања на спроведување анкети и анализирање на личните податоци.
7
КАРАКТЕРОТ НА
КВАНТИТАТИВНОТО
Вовед 160
Главни фази на квантитативното истражување 160
Концептите и нивното мерење 163
Што е концепт? 163
Зошто треба да се мери? 164
Индикатори 164
Употреба на мерила со повеќе индикатори 166
Димензии на концептите 167
Размислувања за сигурноста и валидноста 173
Главни преокупации на истражувачите што се занимаваат со квантитативни истражувања 175
Мерење 175
Каузалитет 175
Генерализација 176
Критика на квантитативното истражување 178
Критиките на квантитативното истражување 178
Обратен операционализам 180
Тестирање на сигурноста и валидноста 180
160 КАРАКТЕРОТ НА КВАНТИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Ова поглавје се однесува на карактеристиките на квантитативното истражување, пристап што
претставува доминантна стратегија за реализација на општествено истражување. Започнувајќи од
средината на седумдесеттите години од минатиот век, значењето на квантитативното истражување
се намалува за сметка на квалитативното истражување, коешто станува сè повлијателно. Сепак, тоа
продолжува силно да влијае врз многу области. Во голема мерка, акцентот во ова поглавје се става врз
тоа што вообичаено се подразбира под квантитативно истражување, иако понатаму во поглавјето се
дадени видовите на отстапување од идеалниот тип. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Главните чекори на квантитативното истражување, претставени како линеарен редослед на фази;
• Важноста на концептите за квантитативното истражување и начините на коишто може да се
изготват мерила за концептите; оваа расправа вклучува дискусија за индикаторот како значаен поим за
мерење на концептот за кој не постои директно мерило;
• Постапките за проверување на сигурноста и валидноста на процесот на мерење;
• Главните преокупации на квантитативното истражување што се опишуваат во смисла на четирите
карактеристики: мерење, каузалитет, генерализација и повторување;
• Некои критики што честопати му се упатуваат на квантитативното истражување.
Вовед
Во второто поглавје, квантитативното квантитативно истражување не треба да значи дека

истражување беше скицирано како посебна квантификацијата на аспектите на општествениот
истражувачка стратегија. Во поширока смисла беше живот е тоа што неа ја разликува од стратегијата на
опишано како истражување во кое: се собираат квалитативното истражување. Самиот факт дека таа
нумерички податоци; врската помеѓу теоријата и има различна епистемолошка и онтолошка позиција
истражувањето е дедуктивна; се претпочита пристапот укажува на постоењето на нешто далеку повеќе од
на природните науки (и посебно на позитивизмот), обичното присуство на бројки. Во ова поглавје ќе
но и како истражување во кое истражувачот има бидат претставени главните фази на квантитативното
објективистичка концепција за општествената истражување. Ќе се разгледуваат и дел од главните
реалност. Бројни други особености на квантитативното елементи на стратегијата, но и тоа како истражувачите
истражување беа претставени, а во ова поглавје решаваат некои прашања што се од интерес за тие
стратегијата ќе се разгледува многу подетално. што ги применуваат, како, на пример, грижата за
Досега би требало да биде многу јасно дека валидноста на мерењето.
опишувањето на истражувачката стратегија како
главни фази на квантитативното истражување
Во приказот 7.1. се скицирани главните фази на како што се укажува во приказот, сепак целта е да се
квантитативното истражување. Ова е, во голема мера, направи прикажување на главните фази и да се даде
идеално и типично опишување на процесот – опис што грубо укажување за нивните меѓусебни релации.
веројатно никогаш или ретко се наоѓа во овој чист облик, Дел од главните фази се обработуваат во
но сепак претставува корисно почетно укажување првото, второто и во третото поглавје. Фактот
за сериозно соочување со главните елементи на дека се започнува со теоријата укажува на
пристапот и поврзувањата меѓу нив. И покрај тоа што заземањето општ дедуктивен пристап кон
истражувањето е ретко толку линеарно и еднонасочно
КАРАКТЕРОТ НА КВАНТИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 161
Приказ 7.1. бара специфицирање на хипотезата, па, наместо тоа,

општествениот истражувач послободно ги употребува
теоретските постапки за собирање на податоци.
Процесот на квантитативното Поставувањето на хипотеза што ќе се проверува,
истражување многу е веројатно да се сретне во експерименталното
истражување. Другите истражувачки нацрти
понекогаш бараат проверување на хипотезата. Во
Теорија второто поглавје како пример беше наведена една
студија (видете во Истражувањето во фокус 2.4.) што
имала нацрт за пресечно истражување со употреба на
инструменти за општествено анкетно истражување што
Хипотеза вклучува тестирање на хипотезата. Меѓутоа, како по
правило, се забележува поголема веројатност втората
фаза да се сретне во експерименталното истражување.
Следната фаза наметнува потреба да се избере
Нацрт за истражување нацрт за истражување (тема што беше разгледана
во третото поглавје). Како што се гледа, изборот на
нацрт за истражување влијае врз многу прашања,
како, на пример, екстерната валидност на резултатите
Осмислување мерила за концептите
и способноста, подготвеноста на истражувачите да
им припишат каузалитет на добиените резултати.
Четвртата фаза бара изготвување мерила за концептите
Избирање локација (локации) за за коишто се интересира истражувачот. Овој процес
честопати се нарекува операционализација, термин што
првобитно потекнува од физиката и што се однесува на
операциите според кои се мери еден концепт, како на
пример температурата или брзината (Bridgman, 1927).
Избирање лица за истражувањето Аспектите на ова прашање ќе се разгледуваат подолу
(испитаници) во ова поглавје.
Следните две фази наложуваат избор на место за
истражување, а потоа – избор на лица или испитаници
(истражувачите што своето истражување го базираат
Реализација на инструментите за врз експеримент вообичаено го користат терминот
истражување/собирање податоци лица, додека пак истражувачите што користат
анкети, ги нарекуваат испитаници). Според тоа, во
општественото анкетно истражување, истражувачот
мора прво да одреди соодветен амбиент за своето
Обработување на податоците истражување. При тоа, можат да се донесат бројни
одлуки. Добро познатото истражување Богатиот
работник од Голдорп и коавторите (Goldthorpe et al.,
1968: 2–5) содржи две важни одлуки за местото за
Анализа на податоците истражување или амбиентот. Прво, на истражувачите
им била потребна заедница што е соодветна за
тестирање на тезата за буржоазирање (идејата дека
богатите работници, според своите ставови и животни
Резултати/заклучоци стилови, се доближуваат повеќе до средната класа).
Како резултат на ова размислување бил селектиран
Лутон. Второ, со цел да се добие примерок на
богати работници (шеста фаза), се одлучило да се
Пишување извештај за резултатите/ интервјуираат лицата што работеле за тројца од
заклучоците водечките работодавци во Лутон. И згора на тоа,
истражувачите сакале избраните фирми да покријат
низа производни технологии за да докажат во тоа
време дека технологиите влијаеле врз ставовите
поврзувањето на теоријата и истражувањето.
и однесувањето на работниците. Како резултат на
Вообичаено за скицирањето на главните фази на
овие размислувања биле избрани три фирми. Потоа
квантитативното истражување е да укаже дека
бил избран примерок од индустриските работници,
хипотезата се дедуцира од теоријата и дека таа се
повторно со почитување на критериумите за избор
тестира. Оваа идеја е инкорпорирана во приказот 7.1.
што се однесуваат на интересите на истражувачите
Сепак, голем дел од квантитативното истражување не
за буржоазирањето и за влијанието на технологијата
врз ставовите за работа и врз однесувањето. Во испитувањето и примерочењето лица/испитаници.

Истражувањето во фокус 7.1. се дава понов пример Во експерименталното истражување, овие две фази
на истражување што содржи слични размислувања веројатно вклучуваат назначување на лицата во
за избирањето на локациите на кои ќе се врши контролните и третираните групи.

Избирање места за истражување и примерочење испитаници:
Иницијативата за општествена промена и економичен живот
Иницијативата за општествена промена и економичен живот (SCELI) спроведе истражување на
шест пазари на трудот: Абердин (Aberdeen), Ковентри (Coventry), Киркалди (Kirkaldy), Нортемптон
(Northampton), Рочдејл (Rоchdale) и Свиндон (Swindon). Овие пазари на труд биле избрани за да ги
одразат контрастните модели на општествена промена од раните до средните осумдесетти години на
минатиот век и нивното непосредно минато. На секое место биле спроведени по три главни анкети:
Анкета за ставовите кон работата/претходните вработувања. На шесте локации било
спроведено интервју на случаен примерок од 6111 лица со помош на протокол за структурирано
интервју. Секое интервју содржело прашања за историјата на работата на индивидуата и за низата
ставови.
• Анкета на домаќинствата и на заедниците. Анкетата била спроведена врз околу една третина
од интервјуираните според претходно искажаните ставови. Испитаниците и нивните партнери
биле интервјуирани со протокол за структурирано интервју, а секој од нив самостојно пополнувал
прашалник. Анкетата се однесувала на области како што се: домашната распределба на работата,
активностите во слободното време и ставовите кон социјалната држава.
• Анкета за работодавците од првата линија. Од секој испитаник во интервјуто/анкетата за
ставовите кон работата/претходните вработувања е побарано да даде детали во врска со
својот работодавец (доколку е соодветно). Потоа бил употребен протокол за структурирано
интервју за интервјуирање на примерок од овие вработени. Протоколите за интервјуто покриваат
делови како што се родовата дистрибуција на работата, воведувањето нови технологии и односите
со синдикатите.
Најголемиот дел од резултатите е публикуван во серија томови, вклучувајќи ги и тие од Пен и
коавторите (Penn et al., 1994) и А. М. Скот (A. M. Scott, 1994). Овој пример јасно ги покажува начините
на кои истражувачите се инволвирани во одлуките за избирање и на локацијата (локациите) и на
испитаниците.
Седмата фаза опфаќа реализирање на пример за информации што се однесуваат на нешта

истражувачките инструменти. Во експерименталното како возраста на лицата, приходите, бројот на годините
истражување, тоа веројатно бара преттестирање поминати во училиште и така натаму. За другите
на испитаниците, манипулирање со независната варијабли, квантификацијата ќе повлече шифрирање
варијабла за експерименталната група и на информациите – односно нивно трансформирање
посттестирање на испитаниците. Во пресечното во бројки за да се олесни квантитативната анализа
истражување во кое се користат инструменти за на податоците, особено ако се прави компјутерска
анкета, тоа ќе опфати интервјуирање на испитаниците анализа. Шифрите служат како етикети што се ставаат
од примерокот со протокол за структурирано интервју на податоците за лицата за да овозможат компјутерска
или дистрибуирање на прашалник за самостојно обработка на информациите. Ова размислување нè
пополнување. Во истражувањето во коешто се користи воведува во деветтата фаза – анализата на податоците.
структурирано набљудување, оваа фаза значи дека Во оваа фаза, истражувачот е заинтересиран за
набљудувачот (или можеби истражувачите) ќе го користење бројни техники за квантитативна анализа
набљудува амбиентот и однесувањето на лицата за да го редуцира бројот на собраните податоци, за да
и потоа ќе назначи категории за секој елемент на ја тестира поврзаноста на варијаблите, за да ги развие
однесувањето. начините за презентирање на резултатите од анализата
Осмата фаза едноставно се однесува на фактот и така натаму.
според кој, штом се соберат информациите, треба Врз основа на анализата на податоците,
да се трансформираат во податоци. Во контекстот на истражувачот мора да ги интерпретира резултатите од
квантитативното истражување, ова веројатно значи анализата. Токму во оваа фаза се појавуваат резултатите.
дека тоа мора да биде подготвено за да може да се Истражувачот ќе ги разгледува поврзувањата меѓу
квантификува. За некои информации ова може да резултатите што се појавуваат во осмата фаза и
биде направено на еден релативно јасен начин – на различните мотиви што го поттикнале истражувањето.
Ако постои хипотеза, ќе се постави прашањето – дали фаза назад кон првата. Присуството на елементи и
е поткрепена. Какви се импликациите на резултатите на дедуктивизам (втората фаза) и на индуктивизам
врз теоретските идеи што ја чинат основата на (повратна спрега) укажува на позитивистичките
истражувањето? основи на квантитативното истражување. Слично,
Потоа истражувањето мора да се напише. акцентирањето на преобразувањето на концептите
Истражувањето не може да добие важност, освен во мерила (четвртата фаза) претставува укажување на
за задоволување на личната љубопитност на принципот на феноменологијата (в. Клучен концепт
истражувачот, додека не влезе во јавната сфера на 2.2.), којшто е исто така карактеристика на позитивизмот.
некој начин, преку тоа што ќе биде напишано како Токму кон оваа значајна фаза на преобразување на
труд за да се прочита на конференција, како извештај концептите во мерила треба да се насочи вниманието.
за агенцијата што го финансирала истражувањето, како Следуваат одредени размислувања што произлегуваат
книга или статија во списание за научни општествени од нагласувањето на мерењето при квантитативното
истражувања. При пишувањето за резултатите и истражување. Општо земено, овие размислувања се
заклучоците, истражувачот прави повеќе отколку однесуваат на валидноста и сигурноста на мерилата
едноставно изложување на откритијата или наодите што ги изработуваат научниците. Овие размислувања
пред другите: читателите мора да бидат уверени ќе бидат значително акцентирани во расправата што
дека заклучоците на истражувачот се важни и дека следува.
резултатите се цврсти. Според тоа, за значителен дел Како што се забележува, на почетокот на
од истражувачкиот процес е потребно убедување претставувањето на моделот во приказот 7.1., овој
на другите за важноста и валидноста на добиените редослед на фазите е еден вид на идеален и типизиран
резултати. опис, којшто веројатно ретко се сретнува во својот чист
Откако резултатите ќе се публикуваат, тие облик. На крајот на ова поглавје, делот Дали е секогаш
стануваат дел од фондот на знаење (или теоријата вака? се занимава со трите начини на коишто моделот
во слободна смисла на зборот) во нивната област. не може да се сретне во стварноста.
Според тоа, постои повратна спрега од единаесеттата
концептите и нивното мерење
Што е концепт? тенденција. Од овие размислувања, се стигнува до

концептот за општествена мобилност.
Концептите се градбените елементи на теоријата и Ако концептот се користи во квантитативно
претставуваат пунктови околу коишто се спроведува истражување, тој мора да се мери. Штом се измерат,
општественото истражување. Потребно е да се концептите можат да добијат форма на независни или
замислат само бројните концепти што се веќе спомнати зависни варијабли. Поинаку кажано, концептите можат
во врска со примерите за истражување претходно да дадат објаснение на одреден аспект на општествената
цитирани во оваа книга: реалност или можат да претставуваат нешта што сакаме
структура, агенција, општествена класа, да ги објасниме. Концептот општествена мобилност
начин на барање работа, деквалификација, може да се користи како можно објаснение на
емоционална сатисфакција, религиска одредени ставови (постојат ли разлики меѓу оние што
ортодоксност, религиозна ориентација, имаат тенденција на влошување на општествената
зачувување на своето јас, неформална мобилност и другите во смисла на нивните политички
општествена контрола, договорен ред, култура, склоности или општествени ставови) или како нешто
академско постигнување, очекувања на што треба да се објасни (кои се причините за промените
наставниците, харизматично водство, здрав на општествената мобилност). Исто така може да
животен стил, конверзија. се појави интерес за евидентирање на промените
Секој пример претставува ознака што им ја даваме во обемот на општествената мобилност со текот на
на елементите на општествената стварност, а коишто времето, или за промените на нивоата на општествена
се чини дека имаат слични карактеристики и дека мобилност меѓу сличните нации. Бидејќи започнавме
се значајни. Како што тоа Булмер (Bulmer, 1984: 43) со истражување на ваквите прашања, веројатно ќе
концизно го изложил, концептите се „категории за треба да се формулираат теории што ќе ни помогнат да
организирање на идеите и забелешките“. Така, кај спознаеме зошто, на пример, стапките на општествената
концептот на општествена мобилност се забележува мобилност се разликуваат меѓу различните земји или
дека некои луѓе ја подобруваат својата социоекономска се разликуваат со текот на времето. Со обидот да се
позиција во однос на своите родители, други остануваат допре објаснувањето на варијациите во стапките ќе се
приближно исти, а кај трети мобилноста има надолна генерираат сè понови концепти.
Зошто треба да се мери? да се укаже дека резултатите од мерењето не се

менуваат: врз нив влијае процесот на општествена
Постојат три главни причини за преокупираноста промена. Тоа значи дека мерилото треба да
со мерењето при квантитативното истражување: генерира конзистентни резултати, за разлика од
1. Мерењето допушта разграничување на оние што се јавуваат како резултат на природните
суптилните разлики во карактеристиките за промени. Прашањето дали едно мерило всушност
коишто станува збор помеѓу лицата. Ова е многу го поседува овој квалитет е поврзано со прашањето
корисно, бидејќи, иако честопати може да се за сигурноста, што беше воведено во третото
прави разлика меѓу луѓето во смисла на крајни поглавје и подоцна повторно ќе се разгледува.
категории, посуптилните разлики многу потешко 3. Мерењето обезбедува основа за попрецизни
се препознаваат. Можат да се забележат јасните проценки на степенот на поврзаност помеѓу
промени на степените на задоволство од работата концептите (на пример, преку анализа
– лица што ја сакаат и лица што не ја сакаат својата на корелацијата, која ќе се разгледува во
работа – но потешко се препознаваат малите петнаесеттото поглавје). Според тоа, ако се мери
разлики. и задоволството од работата и работите со кои
2. Мерењето овозможува средство за правење тоа може да се поврзе, како, на пример, болест
доследно мерило или инструмент за правење поврзана со стрес, би можело да се направат
на таквите разлики. Средството за мерење попрецизни проценки за тоа колку тесно се
обезбедува инструмент за доследно определување поврзани.
на разликите. Оваа доследност поврзува две
нешта: нашата способност да бидеме доследни со индикатори
текот на времето и нашата способност да бидеме
Со цел да се обезбеди мерило за концепт (честопати
доследни на другите истражувачи. Поинаку
опишано како операционална дефиниција, поим што
кажано, мерилото треба да биде нешто врз што не
произлегува од идејата за операционализација), нужно
влијае ниту времето на неговото спроведување
е да се има индикатор или индикатори за концептот (в.
ниту личноста што го спроведува. Очигледно, да се
Клучен концепт 7.1.). Бројни се начините за изработка
каже дека врз мерилото не влијае времето не значи
на индикаторите:

Што е индикатор?
Добро е овде да се направат две разлики. Прво, постои разлика помеѓу индикатор и мерило.
Мерилото може да се користи за да ги претстави нештата што релативно недвосмислено можат да
се бројат, како, на пример, индивидуалниот приход, приходот на домаќинство, возраста, бројот на
деца или бројот на години поминати во училиште. Поинаку кажано, мерилата се квантитативни. Ако
се интересираме за некои од причините за промена на индивидуалниот приход, тој може, на речиси
директен начин, да се изрази во бројки. Индикаторите се користат за да се преточат концептите што
се помалку директно мерливи. Ако се интересираме за причините за промената на задоволството
од работата, ќе ни бидат потребни индикатори што ќе го претставуваат концептот. Овие индикатори
ќе овозможат мерење на задоволството од работата, т.е. можат да се обработат квантитативните
информации како да се мерило. Индикаторот е нешто што се изработува или што веќе постои и што
се користи како да е мерило за концепт. Тој се смета за индиректно мерило за концепт, како што е
на пример задоволството од работата. Овде ја забележуваме втората разлика помеѓу директните и
индиректните индикатори за концептите. Индикаторите можат да бидат директно или индиректно
поврзани со концептите на кои се однесуваат. Според тоа, индикаторот за брачниот статус многу
подиректно се поврзува со својот концепт отколку еден индикатор (или група индикатори) што се
однесува на задоволството од работата. Ставовите секогаш треба да се мерат со групи на индиректни
индикатори. Тоа се однесува и на бројните облици на однесување. Кога се користат индикатори што
не се реално бројни величини, тие треба да се кодираат за да се претворат во бројки. Директноста
или индиректноста не се квалитети својствени за индикаторот: податоците од прашањето во анкетата
за остварената месечна сума можат да бидат директно мерило за личниот приход. Сепак, ако личниот
приход го сметаме како индикатор за припадност кон општествена класа, тој станува индиректно
мерило. Темата за индиректноста го загатнува прашањето од каде произлегува индиректното мерило
– односно како истражувачот изработува индикатор за некој концепт како, на пример, задоволството
од работата. Вообичаено, тој се темели врз здраворазумското разбирање на формите преку коишто
концептот се манифестира или на анегдотските белешки, т.е. квалитативната евиденција што се
однесува на тој концепт.
• Со прашање (или серии прашања), како дел • Со правење анализа на содржините во масовните
од протокол на структурирано интервју или медиуми – на пример, за да се утврдат промените
прашалник за самостојно пополнување; на важноста на едно прашање во масовните
прашањето (прашањата) може да се однесува(ат) медиуми, како, на пример, прашањето за СИДА
на изнесувањето став на испитаниците (на (Beharell, 1993).
пример, задоволството од работата), на нивната Индикаторите, потоа, можат да произлезат од
општествена ситуација (на пример, сиромаштијата) мноштво различни извори и методи. Многу често,
или на информирање за нивното однесување (на истражувачот мора да размислува дали ќе биде доволен
пример, активностите во слободното време); еден индикатор за еден концепт. Ова размислување
честопати се јавува кај истражувачите што користат
• Со бележење на однесувањето на индивидуите анкета. Истражувачот може да мисли дека подобро
користејќи протокол за структурирано е да постави повеќе прашања што се однесуваат на
набљудување (на пример, однесувањето на одреден концепт во структурираното интервју или
учениците во училница); во прашалникот за самостојно пополнување отколку
• Со официјалната статистика, како што е да има само еден индикатор за еден концепт (видете
користењето на статистичките податоци за пример во Истражувањето во фокус 7.2. и 7.3.).
стапката на криминал според Министерството за
внатрешни работи (Home Office crime statistics) за
да се мери криминалното однесување;

Мерило со повеќе индикатори за мерење на концепт
Истражувањето на Вестергард и коавторите (Westergaard et al., 1989) за ефектите од
отпуштањето од работа, опишано во второто и третото поглавје, било реализирано со
структурирано интервју со 378 работници во фабриката за челик, коишто биле отпуштени како
технолошки вишок. Дел од интересот на авторите бил дали посветеноста на испитаниците
на работата се разликува во зависност од статусот на вработеност (дали тие биле сè уште
невработени во времето на интервјуто, дали нашле работа или се пензионирале). Со цел да се
измери посветеноста на вработувањето, авторите им дале на испитаниците десет тврдења и ги
замолиле да го назначат степенот на согласување или несогласување на седумстепената скала
почнувајќи од да, во целост се согласувам до не, во целост не се согласувам. Дадена е и средишна
точка на скалата што овозможува неутрален одговор. Овој пристап кон истражувањето на група
ставови е познат како Ликертова скала, иако истражувачите во многу случаи повеќе користат
петостепена скала за одговори отколку седумстепена. Видете го Клучниот концепт 7.2. за опис на
Ликертовата скала. Десетте тврдења биле распоредени на следниов начин:
1. Работата е неопходна, но ретко се ужива во неа.
2. Не ми е многу важно да имам работа.
3. За мене, времето поминато на работа е време одземено од работите што сакам да ги правам.
4. Да се има работа е/беше многу важно за мене само поради тоа што ми носи пари.
5. Дури и ако заработам голема сума пари на спортска прогноза, јас би продолжил(а) да работам.
6. И кога придобивката од невработеноста би била навистина голема, јас сè уште би
преферирал(а) да работам.
7. Не би сакал(а) да бидам примател на социјална помош.
8. Набрзо ќе ми здосади ако не одам на работа.
9. Најважните работи што мене ми се случиле се поврзани со работата.
10. Сите чувства што ги имав во минатото, а што се во врска со постигнување нешто вредно се
поврзани со активностите на работа.
Всушност, авторите откриле дека одговорите на нивните испитаници не се разликувале многу
во зависност од тоа дали нашле работа по отпуштањето, дали сè уште биле невработени или пак
се пензионирале.

Што е Ликертова скала?
Истражувањето на ставовите е значајна област во многу анкети. Една од највообичаените техники за
спроведување вакво истражување е Ликертовата скала, наречена според Ренсис Ликерт (Rensis Likert),
кој го развил методот. Ликертовата скала, во основа, претставува мерило со повеќе индикатори или
со повеќе ставки, што се однесува на збир од ставови за дадена област. Целта на Ликертовата скала е
да го измери интензитетот на чувствата за областа за којашто станува збор. Во својот најчест облик, неа
ја сочинуваат серија на тврдења (познати како ставки), коишто се фокусираат врз одредено прашање
или тема. Секој испитаник потоа се замолува да го означи својот степен на согласување со тврдењето.
Вообичаено, форматот за означување на степенот на согласување е петостепена скала што почнува од
во целост се согласувам до во целост не се согласувам, но се користат и седумстепени и други форми на
скали. Обично постои една средна позиција на ниту се согласувам ниту не се согласувам или неодлучен
што ја означува неутралноста на испитаникот кон прашањето. На секој одговор на испитаникот за секоја
ставка му се припишува број (бодови), а потоа бодовите за секоја ставка се собираат за да го формираат
вкупниот збир. Нормално, поради тоа што скалите го мерат интензитетот, бодирањето се изведува така
што високиот степен на интензитет на чувства што се однесуваат на секој индикатор добиваат висока
вредност (на пример, на петостепената скала се припишуваат 5 бодови за изразито позитивните
ставови за прашањето, а 1 бод за многу негативните ставови). Мерилото за посветеноста на работата
што се опишува во Истражувањето во фокус 7.2. е пример на Ликертова скала. Промените на типичната
форма на означување на степените на согласување се скали што се однесуваат на фреквенциите (на
пример, од никогаш до секогаш) и проценувањето (на пример, од многу лошо до многу добро).
Постојат неколку укажувања што треба да се имаат на ум при правењето на Ликертовата
скала. Укажувањата што следуваат се особено важни:
• Ставките мора да бидат тврдења, а не прашања.
• Ставките мора да се однесуваат на истиот предмет (работа, организација, етнички групи,
невработеност, казнување на напаѓачите итн.).
• Ставките што ја сочинуваат скалата би требало да бидат меѓусебно поврзани (видете ја расправата
за интерната валидност во ова поглавје и во Клучниот концепт 7.3.).
Корисно е да се менува формулацијата, така што некои ставки ќе укажуваат на позитивен став за
феноменот за кој станува збор, а други – на негативен. Според тоа, во примерот во Истражувањето во
фокус 7.2., некои ставки укажуваат на негативен став за работата (на пример: Не ми е многу важно да
имам работа), а други – на позитивен став за работата (на пример; Набрзо ќе ми здосади ако не одам
на работа). Се советува користење на оваа варијанта за да се идентификуваат испитаниците што
покажуваат низи на одговори (видете ги деловите Низи на одговори во деветтото и десеттото поглавје).
Употреба на мерила со повеќе тоа може да не ја одразува вистинската состојба на

нештата за коишто лицата одговараат. Спротивно
индикатори на ова, прашањето може да опишува еден аспект
Кои се предностите на користењето на мерилото на концептот за кој станува збор. На пример, ако
со повеќе индикатори за мерење на концепт? Главната се интересирате за задоволството од работата, би
причина за неговото користење е признавањето било ли доволно да ги прашате луѓето колку се
дека постојат потенцијални проблеми поврзани со задоволни со својата плата? Речиси сигурно не,
сигурноста на само еден индикатор: бидејќи повеќето луѓе би тврделе дека има нешто
• Можно е еден единствен индикатор погрешно повеќе што е поврзано со задоволството од
да класифицира многу индивидуи. Ова може да работата отколку само задоволството од платата.
се должи на формулирањето на прашањето или Ваквиот единствен индикатор не опфаќа повеќе
може да биде резултат на недоразбирање. Но, ако аспекти од задоволството од работата, како, на
лицата се погрешно класифицирани преку некое пример, задоволството од условите, задоволството
прашање, доколку постојат повеќе индикатори, ќе со самата работа, но и со другите аспекти на
биде можно да се направи компензација. работната средина. Со поставувањето на бројни
• Еден индикатор може да опфати само еден дел од прашања, истражувачот може да добие пристап
основниот концепт или да биде премногу општ. кон повеќе аспекти на концептот.
Ако се поставува едно единствено прашање, тогаш • Можат да се направат и посуптилни разлики. На
тоа најверојатно ќе биде многу општо и поради пример, во мерењето на Вестергард и коавторите
(Westergaard et al., 1989) на посветеноста на oзначени со 7, a другите пет точки се бодираат

работата (видете во Истражувањето во фокус 7.2.), со 2, 3, 4, 5 и 6. Меѓутоа, во мерењето со повеќе
ако земеме само еден од индикаторите како индикатори, за десет индикатори, низата е
мерило, би биле во можност да ги подредиме лицата 10(10х1)–70(10х7). Во Клучниот концепт 7.2. се
само на скала од 1 до 7, претпоставувајќи дека дава дел од информациите за видот на скалата
одговорите што укажуваат на нема посветеност (Ликертовата скала) што во својата студија ја
би биле oзначени со 1, одговорите што укажуваат користеле Вестергард и коавторите.
на многу висок степен на посветеност би биле

Мерило со повеќе индикатори за мерење на друг концепт
Во истражувањето на Кели и Де Граф (Kelley and De Graaf, 1997) за религиозните верувања, два од
главните концепти за кои тие се интересирале, националната религиозност и семејната религиозна
ориентација, биле мерени со еден индикатор (видете во Истражувањето во фокус 2.4.). Меѓутоа,
религиската ортодоксност била мерена со четири анкетни прашања, а одговорите на тие прашања
овозможувале да се добијат бодови за секој испитаник. Одговорите за секое од четирите прашања
биле бодирани, а потоа се собирале со што се добивала бодовната состојба за религиозно верување.
Четирите прашања биле следниве:
1. Ве молиме означете кое тврдење дадено подолу најблиску го изразува Вашето верување во Бог:
- Јас не верувам во Бог.
- Јас не знам дали постои Бог и не верувам дека постои некаков начин тоа да се открие.
- Јас не верувам во Бог претставен како личност, туку верувам во постоење на некаква виша сила.
- Понекогаш, но не секогаш верувам во Бог.
- Иако имам сомнежи, мислам дека верувам во Бог.
- Јас знам дека Бог навистина постои и не се сомневам во тоа.
2. Што најдобро ги опишува Вашите верувања во Бог?
- Јас не верувам во Бог и никогаш не сум верувал(а).
- Јас не верувам во Бог, но верував.
- Јас сега верувам во Бог, но не верував.
- Јас сега верувам во Бог и отсекогаш сум верувал(а).
3. Колку се чувствувате дека сте блиску до Бог во најголем дел од времето?
- Јас не верувам во Бог.
- Воопшто не сум блиску до тоа.
- Не многу блиску.
- Прилично блиску.
- Екстремно блиску.
4. Постои Бог кој лично се грижи за секое човечко суштество.
- Во целост се согласувам.
- Се согласувам.
- Ниту се согласувам ниту не се согласувам.
- Не се согласувам.
- Во целост не се согласувам.
димензии на концептите земат предвид различните страни или компоненти на

тој концепт. Ваквото специфицирање на димензиите
Едно елаборирање на општиот пристап кон на еден концепт може да се направи со осврнување
мерењето е да се разгледа можноста дека концептот на теоријата и истражувањето – поврзани со тој
за кој се интересирате го сочинуваат различни концепт. Примерите од овој вид пристап можат да се
димензии. Овој став особено се поврзува со забележат во скицата на Симен (Seeman, 1959) за петте
Лазарсфелд (Lazarsfeld, 1958). Идејата врз којашто се димензии на алиенацијата (немоќност, безначајност,
темели овој пристап е дека, кога истражувачите бараат беззаконие, изолација и самоотуѓување). Брајман
да развијат мерило на еден концепт, би требало да ги и Крамер (Bryman and Cramer, 2011) го покажале
функционирањето на овој пристап со упатување на е сосема адекватно. Би било погрешно да се верува

концептот професионализација. Идејата е дека луѓето дека истражувањата што користат еден единствен
што имаат високо постигнување (многу бодови) на индикатор за клучните концепти се на некој начин
една димензија не мора да имаат високо постигнување некомплетни. Во секој случај, некои студии, како
(многу бодови) на други димензии, така што секој студијата на Кели и Де Граф (Kelley and De Graaf, 1997,
испитаник на крајот ќе има мултидимензионален видете во Истражувањето во фокус 7.3.), користат
профил. Во Истражувањето во фокус 7.4. се прикажува и еден индикатор и повеќе индикатори за мерење
употребата на димензиите во врска со концептот на на концептите. Од голема важност е дали мерењата
депрофесионализација во социологијата на трудот. се сигурни и дали тие валидно ги претставуваат
Сепак, во многу, ако не и во повеќето квантитативни концептите од коишто се извлечени. Сега ќе се
истражувања постои тенденција тие да се потпираат насочиме токму кон ова прашање.
врз еден индикатор за концептите. За многу цели ова

Утврдување на димензиите на еден концепт: случајот со
деквалификација
Примерот е земен од анкетното истражување на Маршал и коавторите (Marshall et al., 1988),
коешто првенствено се занимава со општествената класа во Британија. Истражувањето е базирано врз
структурирани интервјуа на случаен примерок на индивидуи на национално ниво. Една од сферите на
интерес на истражувачите била Брејверменовата теза (Braverman, 1974) за депрофесионализацијата
(видете го Истражувањето во фокус 2.2.). Врз основа на читањето литература за оваа тема, во тоа време,
авторите тврделе дека две важни компоненти или димензии на депрофесионализација што биле во
можност да ги расветлат биле квалификацијата како комплексна категорија и квалификацијата
како слобода. Овие две димензии „се централни за тезата дека работата се пролетаризира преку
деквалификација на занимањата“ (Marshal et al., 1988: 116). Квалификацијата како комплексна
категорија била мерена со едно прашање во интервјуто со коешто испитаниците биле прашани дали
нивната сегашна работа бара повеќе, помалку или скоро ист обем на квалификации како кога тие
првпат почнале со работа. Квалификацијата како слобода била мерена преку седум индикатори што
биле посебно обработени и не биле собрани. Со прашањата се барало испитаниците да одговараат
за такви нешта како, на пример, дали тие биле подготвени да ја намалат брзината на своето работење
или да иницираат нови задачи во својата работа. Ниту една од димензиите не содржела мерила што
значајно ја потврдиле тезата за деквалификација.
сигурност и валидност
И покрај тоа што поимите сигурност и валидност стабилност

изгледаат речиси како синоними, тие имаат сосема
различни значења во однос на проценката на мерилата Најјасен начин на проверување на
за концептите, како што беше забележано во третото стабилноста на мерилото е методот на тестирање
поглавје. и повторно тестирање. Тој опфаќа спроведување
на еден тест или мерило во една прилика и потоа
сигурност повторно спроведување на истиот тест или истото
Како што се укажува во Клучниот концепт мерило на ист примерок во друга прилика, односно:
7.3., сигурноста базично се однесува на прашањата за
доследност на мерењето. Постојат барем три различни Т1 Т2
значења на терминот. Тие накратко се изложуваат во
Клучниот концепт 7.3., а се разработуваат подолу. Наб1 Наб2
Би требало да очекуваме да откриеме значајна (designerism – преферирање да се купуваат производи

корелација меѓу Наб1 и Наб2. Корелацијата е и особено облека од познати дизајнерски марки).
мерило на интензитетот на поврзаноста помеѓу две Можеме да го реализираме мерењето врз примерок
варијабли. Оваа тема ќе се обработува во петнаесеттото од испитаници и истото тоа да го повториме по некое
поглавје во контекст на расправата за анализа на време. Ако корелацијата е ниска, мерењето ќе биде
квантитативните податоци. Да замислиме дека нестабилно укажувајќи на тоа дека не можеме да се
развиваме мерило со повеќе индикатори за мерење потпреме врз одговорите на испитаниците.
за што се претпоставува дека ќе го репрезентира
концептот што можеме да го наречеме дизајнеризам

Што е сигурност?
Сигурноста се однесува на доследноста на мерилото за даден концепт. Трите значајни фактори
што се дел од разгледувањето дали едно мерило е сигурно се:
• Стабилност. Разгледувањето бара да се постави прашање дали мерилото е стабилно во однос
на времето за да можеме да се увериме дека резултатите што се однесуваат на тоа мерење за
примерокот на испитаници не варираат. Ова значи дека, ако тестираме едно мерило за една група
и потоа повторно ја тестираме, ќе утврдиме дека со текот на времето постои мала промена на
резултатите. Во февруари 2010 година, Крис Грејлинг, министер за внатрешни работи во сенка,
бил остро критикуван од Управата за статистика на Обединетото Кралство за споредувањето на
статистичките податоци од крајот на деведесеттите години од минатиот век со тековните бројки
за да укаже дека постоело значајно зголемување на насилничкиот криминал откако лабуристите
ја презеле функцијата во 1977 година. Причината за критиката била промената на дефинирањето
на насилничкиот криминал, поради што се забележал директен пораст на криминалот за 35
проценти. Во овој случај, мерилото за насилнички криминал не било сигурно од аспект на
изведувањето на заклучоци порзани со промената со текот на времето. За овој настан видете
ја статијата Крис Грејлинг – обвинет за губење на довербата на јавноста во врска со бројките за
криминалот, www.thetimes.co.uk/tto/news/politics/article2030815.ece (пристапено на 9 август
2010).
• Интерна сигурност. Клучно прашање е дали се доследни индикаторите што ја сочинуваат скалата
или индексот – со други зборови, дали постигнувањата (бодовите) на испитаниците за секој еден
индикатор имаат тенденција да се поврзат со постигнувањата (бодовите) на другите индикатори.
• Доследност меѓу набљудувачите (и категоризаторите). Кога се вклучува голем дел од
субјективното мислење во такви активности какви што се забележувањето на набљудувањето или
претворањето на податоците во категории и каде што во ваквите активности се вклучува повеќе
од еден набљудувач, постои можност да нема доследност при нивното носење одлуки. Ова може
да се појави во бројни контексти, како, на пример, при анализа на содржината мора да се одлучи
како да се категоризираат единиците за анализа на медиумите; кога одговорите на отворените
прашања мора да се категоризираат или во структурираното набљудување, кога набљудувачите
мора да одлучат како да го класифицираат однесувањето на испитаниците.
Сепак, постојат бројни проблеми кај овој пристап многу охрабрувачки, бидејќи „дел од отстапувањата
за процена на сигурноста. Одговорите на испитаниците меѓу тестовите (на растојание од една година) би ги
во Т1 можат да влијаат врз одговарањето во Т2. Ова предизвикале вистинските промени на здравјето на
може да предизвика поголема доследност меѓу Наб1 луѓето“ (Berthoud, 2000b: 170). Не постои лесен начин
и Наб2 отколку што всушност постои. Второ, можно да се одвојат ефектите од недостигот на стабилност
е да има случувања меѓу Т1 и Т2 што ќе влијаат врз при мерењето од реалните промени на здравјето на
степенот на доследност. На пример, доколку се опфати луѓето во текот на годината за којашто станува збор.
долг временски период, промените на економијата Не постојат очигледни решенија за овие проблеми,
или на индивидуалните финансиски околности на освен да се воведе сложен нацрт за истражување и
испитаниците можат да влијаат врз нивните ставови да се преформулира истражувањето на сигурноста
и склоноста кон купување производи од познати во главен проект, сам по себе. Можеби поради овие
марки. На пример, Бертхоуд (Berthoud, 2000b) причини, во многу, ако не и во повеќето извештаи за
забележува дека индексот на заболени, направен во истражувачките резултати не се изведуваат тестови
Британската панел-студија за домаќинства (BHPS), за стабилност. Всушност, честопати се презема
постигнал висока сигурност со методот на тестирање лонгитудиналното истражување, токму за да се
и повторно тестирање. Тој забележува дека ова е утврдат општествените промени и нивните корелации.
интерна сигурност 0 (нема корелација и оттука произлегува дека нема

интерна доследност) до 1 (идеална корелација и оттука
Ова значење на сигурноста се применува за произлегува – целосна интерна доследност). Обично се
мерењето со повеќе индикатори како што се оние очекува дека еден резултат од 0,80 и над 0,80 укажува
разгледани во Истражувањето во фокус 7.2. и 7.3. дека постои прифатлив степен на интерна сигурност.
Кога имате повеќе ставки за мерење во коишто Не грижете се доколку добиете прилично нејасни
одговорите на секој испитаник се собираат за да го бројки. Понатаму, многу подетално ќе се разгледува
дадат вкупниот збир, постои можност индикаторите да значењето на корелацијата. Главната поента што треба
не се однесуваат на исти нешта, т.е. да им недостасува да ја извлечете во овој стадиум е дека корелацијата
кохерентност. Мора да сме сигурни дека сите наши утврдува како се поврзуваат блиските збирови на
индикатори за дизајнеризмот се поврзани еден со испитаниците на двете групи индикатори.
друг. Ако не се, некои од ставките можат всушност Денес, повеќето истражувачи користат тест за
да не се однесуваат на дизајнеризмот и оттаму – да интерна сигурност, познат како Кронбахова алфа (в.
покажуваат нешто друго. Клучен концепт 7.4.). Неговата употреба се зголемува
Еден начин на тестирање на интерната сигурност е како резултат на неговото инкорпорирање во
методот разделување на половина (split-half). Можеме компјутерскиот софтвер за анализа на квантитативните
да го земеме како пример мерењето на посветеноста податоци.
на работата (видете го Истражувањето во фокус
7.2.), коешто го развиле Вестергард и коавторите доследност меѓу набљудувачите (и
(Westergaard et al., 1989). Десетте индикатори би биле категоризаторите)
разделени во две половини со по пет во секоја група.
Индикаторите би биле распоредени случајно или врз Идејата за доследност меѓу набљудувачите
основа пар–непар. Потоа, меѓу збировите на двете (и категоризаторите) накратко се изложува во
половини, би се пресметал степенот на корелација. Клучниот концепт 7.3. Прашањата што се овде
Со други зборови, целта би била да се утврди дали вклучени, за оваа фаза, се премногу сложени за да
испитаниците што бележат висок збир за една од расправаме за нив накратко, на нив ќе се осврнеме
двете групи, бележат висок збир и за другата група во подоцнежните поглавја. Крамер (Cramer, 1998:
на индикатори. Пресметувањето на корелацијата ќе 14-то поглавје) дава многу детална обработка на
даде број, познат како коефициент, којшто варира меѓу оваа проблематика, како и на соодветните техники.

Што е Кронбахова алфа?
Во голема мера овде прескокнуваме многу материјал, но важно е да се проценат основните
карактеристики за тоа што значи овој многу употребуван тест. Тестот Кронбахова алфа е тест што често
се користи за тестирање на интерната сигурност. Тој во основа го пресметува просекот на сите можни
коефициенти за сигурност на делење на половини. Пресметаниот алфа-коефициент ќе варира меѓу
1 (што означува идеална интерна сигурност) и 0 (што означува непостоење на интерна сигурност).
Бројката 0,80 вообичаено се користи како правило од ракав за да го одбележи прифатливото ниво
на интерна сигурност, иако многу автори користат малку помала бројка. Во примерот со скалата за
посветеноста на работата, којашто ја изработиле Вестергард и коавторите (Westergaard et al., 1989:
93), алфа-коефициентот изнесувал 0,70, a тие го опишале како „задоволително ниво“. Во случајот со
мерењето на религиската ортодоксност на Кели и Де Граф (Kelley and De Graaf, 1997), составено од
четири индикатори, алфа-коефициентот изнесувал 0,93. Алфа-степените варирале меѓу 0,79 и 0,95
за секој од петнаесетте национални примероци од коишто произлегуваат податоците. Бертхоуд
(Berthoud, 2000b: 169) пишува дека минималната вредност на коефициентот од 0,60 е задоволителна, a
наведува и пример на индекс на болните лица, употребен во Британската панел-студија за домаќинства
(BHPS), којшто достигнал вредност од 0,77.
валидност дека индексот на животни трошоци (Retail Price Index)

вистински ја одразува инфлацијата и зголемувањето на
Како што напоменав во третото поглавје, животните трошоци. Повторно, се изразува сомневање
прашањето за валидноста на мерењето се однесува на за ваквите објаснувања на валидноста на мерењето. И
тоа дали мерилото на еден концепт вистински го мери секогаш кога студентите или предавачите расправаат
тој концепт (в. Клучен концепт 7.5.). Кога се расправа дали формалните испрашувања даваат прецизно
за тоа дали резултатот од индивидуалниот тест за мерило за академското постигнување, истовремено го
интелигенција вистински го мери или го одразува отвораат прашањето за валидноста на мерењето.
степенот на интелигенција на личноста, се загатнуваат Тие што пишуваат за валидноста разликуваат
прашањата за валидноста на мерењето на тестот за неколку начини за проценување на валидноста на
интелигенција во однос на концептот за интелигенција. мерењето. Овие видови вистински ги одразуваат
Исто така, честопати се слуша дека луѓето не веруваат начините за мерење на валидноста на едно мерило
за концептот. Во продолжение накусо ќе бидат валидноста на мерењето.

претставени овие различни начини за проценување на

Што е валидност?
Валидноста се однесува на прашањето дали еден индикатор (или група на индикатори), што се
изработува за да измери еден концепт, навистина го мери тој концепт. Во текстот се разгледуваат неколку
начини за утврдување на валидноста: номинална валидност, паралелна валидност, прогностичка
валидност, конструктивна валидност и конвергентна валидност. Овде терминот се користи како
кратенка за тоа што се опишува како валидност на мерењето од третото поглавје. Валидноста би
требало да се одвои од другите термини што се претставени во третото поглавје: интерна валидност,
екстерна валидност и еколошка валидност.
номинална валидност соодветствува со вистинскиот приход што се остварува

преку обложување. Авторите на дванаесет различни
Во најмала рака, истражувачот што развива ново начини ги прашале лицата што сочинувале голем
мерило би требало да утврди дека тоа има номинална случаен примерок на жители на Онтарио, Канада,
валидност – односно, дека мерилото јасно ја одразува колку потрошиле во последниот месец. Тие забележале
содржината на концептот за којшто станува збор. дека дури и малите промени во формулирањето
Номиналната валидност може да се утврди преку на прашањата можат да предизвикаат различни
поставување прашање на други лица: дали им изгледа проценки на расходот кај дел од испитаниците (ова
дека мерилото го мери концептот што е во фокусот на се однесува на прашањата за кои се расправа во
вниманието. Со други зборови, од луѓето, по можност единаесеттото поглавје). Сепак, со некои прашања се
лица со искуство или стручност во даденото поле, добиле одговори што биле подоследни на проценката
може да се побара да бидат во улога на судии за да на расходот на обложување по лице во Онтарио, што
утврдат дали им се чини дека мерилото го одразува послужило како критериум за паралелна валидност.
концептот за кој станува збор. Според тоа, номиналната Авторите, врз основа на резултатите од тестот на
валидност, во основа, претставува интуитивен процес. валидност и номиналната валидност, го препорачуваат
следново прашање:
Паралелна валидност
Истражувачот може да бара и да ја измери „Грубо земено, во текот на еден месец, колку
паралелната валидност на мерилото. Овде пари трошите на [посебна обложувачка активност]?
истражувачот користи критериум, врз основа на Поточно, сакаме да откриеме, во еден определен
којшто се знае дека случаите (на пример, луѓе) се месец, колку заработувате или губите или
разликуваат, и тој е релевантен за концептот за кој едноставно да направиме преглед на победи или
станува збор. Како пример може да послужи едно загуби“ (Wood and Williams, 2007: 68).
ново мерило за задоволството од работата. Критериум
може да биде апсентизмот, поради тоа што некои Прашањето барало собирање на проценките на
луѓе, за разлика од други, се сè почесто отсутни од испитаниците за нивниот расход во обложувањето за
работа (отсуства поради други причини, а не поради секоја од неколкуте обложувачки активности.
болест). Со цел да се утврди паралелната валидност
на мерилото за задоволство од работата, можеме да Прогностичка валидност
видиме колку е помала веројатноста луѓето што се Друг можен тест за валидноста на новото мерило е
задоволни со својата работа, за разлика од оние што не прогностичката валидност според која истражувачот
се задоволни, да бидат отсутни од работа. Ако беше ја користи иднината како критериум за мерилото
откриен недостаток при усогласувањето, како, на наместо да го користи тековниот момент, како што е
пример, ако беше откриено дека не постои разлика во случај со паралелната валидност. Со прогностичката
степените на задоволство од работата меѓу оние што валидност, истражувачот би зел предвид идни
честопати отсуствуваат, ќе се посомневавме во тоа дали нивоа на отсуство како критериум за испитување
нашето мерило вистински упатува на задоволството од на валидноста на новото мерило за задоволството
работата. И Вуд и Вилијамс (Wood and Williams, 2007) од работата. Разликата меѓу прогностичката и
расправаат за проблемот на поставување прашања на паралелната валидност се состои во тоа што во
испитаниците во прашалниците за тоа колку тие трошат паралелната валидност се користи критериум што се
на обложување, бидејќи кога самите соопштуваме однесува на иднината, а не критериум што се однесува
за трошоците во обложувањето, обично расходот не на сегашноста.
конструктна валидност на различни активности (на пример, учество на

состаноци, обиколување на својата организација,
Некои автори сметаат дека истражувачот би неформални дискусии итн.), можеме да ја разгледуваме
требало да ја процени и конструктната валидност неговата валидност преку следење на менаџерите и
на едно мерило. Така, истражувачот се поттикнува користење на нацрт за структурирано набљудување
да дедуцира хипотези од теоријата што е релевантна за да се забележи колку време се троши на различните
за концептот. На пример, извлекувајќи идеи за активности, како и нивната зачестеност. Покрај тоа
влијанието на технологијата врз искуството од што Вуд и Вилијамс (Wood and Williams, 2007) за своето
работата, истражувачот може да претпостави дека истражување користеле тест за паралелна валидност,
луѓето што се задоволни со својата работа помалку исто така користеле и дневник за да го проценат
е веројатно да ги работат работите рутински; тие пак расходот за еден дел од примерокот од нивните
што не се задоволни од својата работа е поверојатно испитаници, а потоа тоа можело да се спореди со
да ги работат работите рутински. Според тоа, можеме проценките добиени со прашалникот. Набрзо откако
да ја истражуваме оваа теоретска дедукција преку одговарале на анкетата, испитаниците почнале да водат
разгледување на поврзаноста помеѓу задоволството дневник, а продолжиле да го пополнуваат во период
од работата и рутинската работа. Сепак, потребно е од триесет дена. Овој тест за валидност им овозможил
со внимание да се пристапи кон интерпретирањето на истражувачите да го споредат тоа што фактички
на отсуството на поврзаност меѓу задоволството од го потрошиле во месецот, откако биле анкетирани
работата и рутината во работата во овој пример. Прво, (претпоставувајќи дека проценките во дневникот
или теоријата или дедукцијата што се изведува од неа биле точни), со она што испитаниците мислеле дека го
може да води кон погрешен пат. Второ, мерилото за потрошиле на обложување.
рутина на работата може да биде неиздржано мерило Интересен пример за конвергентна невалидност
за тој концепт. се опишува во Продлабоченото размислување 7.1. Во
овој пример, внимателно била осмислена Британската
конвергентна валидност анкета за криминалот (British Crime Survey – BCS) за
Според ставот на некои методолози, валидноста да обезбеди алтернативно мерило за нивоата на
на едно мерило би требало да се пресмета преку криминал што би послужило како проверка на
споредување со мерилата на истите концепти развиени официјалната статистика. Двата збира на податоци се
преку други методи. На пример, ако развиваме мерило собрани на два сосем различни начина: официјалната
за прашалник за тоа колку време трошат менаџерите статистика за криминалот се собрала како дел од

Случај на конвергентна (не)валидност: криминалната
статистика на Одделот за внатрешни работи
Една статија во Сандеј тајмс (Sunday Times) (Burrell and Leppard, 1994) објавила дека се лажни
тврдењата на Владата за падот на криминалот. На овој начин тоа се истакнува во воведниот пасус:
„Владиното навестување за големиот пад на криминалот е мит. Стотици илјади сериозни
криминални дела лесно отпаднале од полициските податоци, бидејќи вишите службеници
изманипулирале со статистиката за да ги исполнат новите цели на Министерството за внатрешни
работи... Експертите за криминал велат дека, во последната година, од официјалната статистика,
како резултат на полициското манипулирање со бројките, исчезнале барем 220 000 криминални
дела, вклучувајќи ги тука: кражбата, нападот, провалата и криминалот со коли“.
Што им ја дало на експертите за криминал и репортерите смелоста да тврдат дека гласно
најавуваниот пад на криминалот бил мит, затоа што со бројките врз коишто било направено тврдењето
се изманипулирало? Одговорот е дека податоците од Британската анкета за криминалот (British Crime
Survey – BCS)„во последно време укажувале дека криминалот реално, во текот на последниве две години,
побрзо се зголемил во споредба со осумдесеттите години од минатиот век“ (за детали од Британската
анкета за криминалот (BCS) видете во Истражувањето во фокус 7.2.). Во секој случај, спроведено е
структурирано интервју на голем случаен примерок на индивидуи. Анкетата не е базирана на нацрт
за панел-истражување, бидејќи исти лица не се интервјуираат во секое временско навраќање при
собирањето податоци. Британската анкета за криминалот е пример на она што е познато како анкета
за виктимизација. Со овој тип анкета, на примерокот од популацијата му се поставуваат прашања
за нивните искуства како жртви на криминал. Замислата е да се открие непријавениот криминал и
другиот криминал што не се појавил во официјалната статистика. Категориите на криминал што се
употребени во анкетата треба да ги одразат оние што се појавиле во официјалната статистика (Coleman
and Moynihan, 1996: 83–86). Анкетата од 1994 година открила дека имало значајно зголемување во
најголемиот број категории на криминал.
административната обработка на податоците за за концептите се применуваат строгите принципи што

криминалците во текот на работата на британскиот се погоре опишани. Всушност, вообичаено, мерењето
кривично-правен систем, додека, пак, Британската се презема во рамките на ставот што Сикурел (Cicourel,
анкета за криминалот подразбира собирање 1964) го нарекол мерење по наредба (англ. fiat). Со
податоци со интервју на национален примерок на терминот наредба (англ. fiat), Сикурел не мислел на
можни жртви на криминал. Во случајот претставен добро познатиот италијански производител на коли,
во Продлабоченото размислување 7.1. бил откриен туку на поимот декрет. Тој сметал дека најголем број
недостиг на конвергентна валидност. Сепак проблемот мерила едноставно се потврдуваат. Можат да се
со конвергентниот пристап при тестирањето на преземат прилично лесни, но минимални чекори за
валидноста се состои во тоа што не е многу лесно да се обезбеди сигурноста и валидноста на мерилото,
да се утврди со кое од двете мерила се добива како, на пример, тестирање на интерната сигурност
попрецизна слика. Британската анкета за криминалот, кога се изработува мерилото со повеќе индикатори и
според својот пристап кон мерењето на нивоата тестирањето на номиналната валидност. Но во многу,
на криминал, не е сосема беспрекорна, и во секој ако не и во повеќето случаи врз коишто се мери еден
случај, „вистинската“ слика за обемот на криминалот концепт не постои друго тестирање. Оваа поента
во секое време е речиси сосема метафизички поим дополнително ќе биде елаборирана.
(Reiner, 2000b). И покрај тоа што авторите на вестите Би требало да се има на ум и дека, иако сигурноста
во статиите биле подготвени да се потпрат врз делови и валидноста се аналитички лесно препознатливи, тие
на анегдотската евиденција за да ја поткрепат својата се поврзани, поради тоа што валидноста претпоставува
теза дека со бројките се изманипулирало и заедно со сигурност. Ова значи дека, ако вашето мерило не е
евиденцијата од Британската анкета за криминалот сигурно, тоа не може да биде ниту валидно (в. страница
фрлаат сомнеж врз официјалната статистика, сепак би 47). Ова важи и за секој од трите критериуми на
било погрешно да се брани ставот дека евиденцијата сигурност за коишто се расправа. Доколку мерилото
од анкетата нужно претставува дефинитивно и, според во текот на времето не е стабилно, тоа едноставно,
тоа, недвосмислено валидно мерило. имајќи го ова предвид, не може да биде ниту валидно.
Во Истражувањето во фокус 7.5. има краток Мерилото не може да го мери концептот за којшто се
опис за една нова скала што ја применува Ликертовата претпоставува дека е поврзано доколку се менува со
процедура во која се претставени некои од начините за текот на времето. Доколку мерилото се менува, тоа
вреднување на сигурноста и валидноста. може да мери различни нешта во различни случаи. Ако
на мерилото му недостасува внатрешна сигурност, тоа
размислувања за сигурноста и значи дека мерилото со повеќе индикатори вистински
валидноста мери две или повеќе различни нешта. Поради тоа,
мерилото не може да биде валидно. Конечно, ако нема
Според тоа, постојат многу различни начини доследност меѓу набљудувачите (и категоризаторите),
за истражување на вредноста на мерилата што се тоа значи дека набљудувачите нема да можат да се
изработуваат за да ги претставуваат концептите на усогласат за значењето на тоа што го набљудуваат, од
општествените науки. Сепак, расправата за сигурноста коешто произлегува дека тоа не може да послужи како
и валидноста е потенцијално погрешна, бидејќи би валидно мерило.
било погрешно да се мисли дека врз сите нови мерила

Развивање Ликертова скала: примерот за ставовите кон
вегетаријанците
Чин и коавторите (Chin et al., 2002) опишуваат како пристапиле кон развивањето скала што
требало да ги мери провегетаријанските или антивегетаријанските ставови. Тие забележуваат дека
невегетаријанците понекогаш го сметаат вегетаријанството за девијантно, и дека, како резултат на тоа,
кон вегетаријанците понекогаш се гледа со скепса, ако не и со непријателство. Авторите развиле скала
составувајќи триесет и три ставки. Секоја ставка претставува едно тврдење за коешто од испитаниците
се бара да го означат степенот на согласување или несогласување на седумстепената скала. Ставките
произлегле од: интервјуа и со вегетаријанците и со невегетаријанците; преглед на литературата за
вегетаријанството; теренски набљудувања (иако не е јасно на што или на кого); бура на идеи во рамките
на тимот и разгледување на скалата на ставови упатувајќи на други облици на предрасуди за можното
изразување и презентација. Ставките требало да расветлат четири области:
• Облиците на однесување во коишто се впуштаат вегетаријанците, а коишто се сметаат како
иритирачки – на пример: „Вегетаријанците премногу зборуваат за своите верувања и навики на
исхрана“ (можна дупла ставка – видете го единаесеттото поглавје);
• Несогласувањето со верувањата на вегетаријанците – на пример:„Вегетаријанците се преокупирани

со правата на животните“;
• Аспектите поврзани со здравјето на вегетаријанците – на пример: „Вегетаријанците премногу се
грижат за тежината“;
• Соодветното постапување со вегетаријанците – на пример: „Во ред е да се задева некој поради тоа
што е вегетаријанец“.
Скалата била тестирана врз примерок од студенти на универзитетите во САД. Некои ставки од скалата
биле испуштени, бидејќи покажале мала интерна доследност со другите ставки. Кронбаховата алфа
била испитана за другите ставки (21), така што се открило дека коефициентот е голем – 0,87 (в. Клучен
концепт 7.4.). Конструктивната валидност (видете погоре за значењето на овој термин) на скалата
била тестирана со барање до студентите да ги пополнат другите скали за коишто истражувачите
претпоставувале дека е можно да се поврзани со провегетаријанските или антивегетаријанските
ставови. Еден метод бил тоа што авторите поставиле хипотеза дека е поголема можноста луѓето со
авторитарни ставови да бидат антивегетаријанци. Ова било потврдено, иако поврзаноста меѓу овие
две варијабли била многу мала. Сепак, спротивно на нивната хипотеза, не било откриено дека скалата
за ставовите кон вегетаријанството била поврзана со политичкиот конзервативизам. Скалата била
интерно сигурна (за значењето на овој термин видете во Клучниот концепт 7.3.), но конструктивната
валидност била малку дискутабилна.

Проценување на интерната сигурност и паралелната и
прогностичката валидност на мерилото за организациската
клима
Петерсон и коавторите (Peterson et al., 2008) го опишале начинот за проверување на валидноста на
мерилото, коешто тие го развиле за организациската клима. Ова е послободен концепт што бил првпат
развиен во шеесеттите и седумдесеттите години на минатиот век, според којшто се земаат предвид
перцепциите на една организација од страна на нејзините членови. Биле развиени четири главни
димензии, базирани врз следниве поими:
1. Модел на меѓучовечки односи: чувство за припаѓање и доверба во организацијата и степенот до кој
постои обучување, добра комуникација и поддршка од надзорниот орган;
2. Модел на интерен процес: степенот на нагласување на формалните правила и на традиционалните
начини на завршување на работите;
3. Модел на отворени системи: степенот до којшто се вреднуваат флексибилноста и иновациите;
4. Модел на рационална цел: степенот до којшто се нагласени јасно дефинираните цели, нормите и
вредностите, поврзани со ефикасноста, квалитетот и високото постигнување.
Мерилото за организациска клима, коешто содржи 95 ставки во форма на Ликертовата скала
од четири точки (дефинитивно неточно, претежно неточно, претежно точно, дефинитивно точно),
било развиено и реализирано врз 55 организации во Обединетото Кралство со пополнување на
6869 прашалници – со стапка на одговарање од 57 %. Факторската анализа (в. Клучен концепт 7.6.)
била изведена за да го истражи степенот до кој постоеле различни групирања на ставки што имале
тенденција да одат заедно. Оваа постапка продуцирала седумнаесет скали, како што се, на пример:
автономија, инволвирање, иновација и флексибилност и јасност на организациските цели.
Интерната сигурност на скалите била проценета со користење на Кронбахова алфа. Се покажало
дека сите скали биле на ниво од 0,73 или погоре. Ова укажува на тоа дека скалите што го сочинувале
мерилото имале интерна сигурност.
Паралелната валидност била проценета со полуструктурирани интервјуа, кои се однесувале
на организациските активности на менаџерите, а биле спроведени со секој менаџер на компанијата.
Податоците од интервјуто биле кодирани за да се обезбеди критериум со којшто би можело да
се измери валидноста на скалите. Во најголем број случаи, било откриено дека скалите биле
критериумски валидни. На пример, истражувачот ја испитал корелацијата меѓу една скала, изработена
да го мери нагласувањето на традицијата и степенот до којшто биле усвоени практиките поврзани со
„новата производна парадигма“ (Peterson et al., 2005: 397), како што откриле податоците од интервјуто.
Корелацијата била –0,42, укажувајќи дека фирмите што биле перципирани како традиционални помалку
ги прифаќале новите производни практики. Овде, прифаќањето на новите производни практики се

третирало како критериум за да се оцени степенот до којшто скалата за мерење на перцепциите на
традицијата вистински биле поврзани со традицијата. Ако корелацијата била ниска или позитивна,
паралелната валидност на скалата би била неизвесна.
За да ја оценат прогностичката валидност, истражувачите побарале еден поискусен клучен
информатор за секоја компанија да пополни прашалник, една година по реализацијата на главната
анкета. Прашалникот требало да упати на две скали од кои било составено мерилото, од кои едната била
скалата за иновација и флексибилност. Било побарано од информаторите да ја проценат иновативноста
на својата компанија во повеќе области. На пример, корелацијата меѓу скалата за иновативност и
флексибилност и проценките на информаторите на иновативноста на своите компании во однос на
произведените продукти достигнала вредност на корелацијата 0,53. Ова укажува дека навистина
постоела корелација помеѓу перцепциите за иновативност и флексибилност и последователниот
индикатор за иновативноста.
главни преокупации на истражувачите што се

занимаваат со квантитавни истражувања
И квантитативното и квалитативното истражување феноменот, што значи – да ги испитаат причините.

можат да се сметаат како истражувања што презентираат Истражувачот може да бара да ги објасни расните
збир од различни и спротивставени преокупации. предрасуди во однос на личните карактеристики (како,
Овие преокупации ги одразуваат епистемолошките на пример, нивоата на авторитаризам) или во однос
основни убедувања за тоа што всушност го сочинува на општествените карактеристики (како, на пример,
прифатливото знаење. Во овој дел ќе бидат скицирани образованието или искуствата на општествената
и разгледани четири различни преокупации што можат мобилност). Во истражувачките извештаи честопати ќе
да се забележат во квантитативното истражување: наидете на поимите независни и зависни варијабли.
мерење, каузалитет, генерализација и повторување. Тие ја одразуваат тенденцијата да се размислува во
смисла на причини и последици. Расните предрасуди
мерење можат да се сметаат како зависна варијабла што треба
да се објасни, а авторитаризмот како една независна
Најочигледна е преокупираноста со мерењето,
варијабла што поради тоа влијае како причина врз
карактеристика што не е никакво изненадување во
предрасудите.
контекст на поголемиот дел од досегашната расправа
Кога се употребува експериментален нацрт за
во ова поглавје. Од позиција на квантитативното
истражување, независната варијабла е варијабла со
истражување, мерењето носи многу предности што
којашто се манипулира. Постои мала двосмисленост
беа погоре истакнати. Според тоа, не изненадува
за насоката на влијание на причината. Меѓутоа, со
тоа што прашањата за сигурност и валидност им се
нацртите за пресечно истражување, од видот што се
важни на истражувачите што прават квантитативни
употребува во општествените анкетни истражувања,
истражувања, иако ова не секогаш се манифестира во
постои двосмисленост за насоката на влијание на
истражувачката практика.
причината, бидејќи податоците што се однесуваат на
каузалитет варијаблите се собираат во исто време. Затоа, не можеме
да кажеме дека независната варијабла ѝ претходи на
Во повеќето квантитативни истражувања, зависната. Но, за да упатиме на независната и зависната
постои многу голем интерес за објаснувањето. варијабла во контекст на нацртите за пресечно
Истражувачите што користат квантитативни методи истражување, мораме да заклучиме дека едната ја
се ретко заинтересирани едноставно да опишат причинува другата, како во примерот во претходниот
какви се нештата, но подготвени се да кажат зошто пасус што се однесува на авторитаризмот и расните
нештата се такви какви што се. Ова акцентирање предрасуди. Мораме да се потпреме врз здравиот
честопати се зема како карактеристика на начините разум или теоретските идеи за да извлечеме заклучок
на кои се постапува во природните науки. Според за веројатниот временски след на варијаблите. Сепак,
тоа, истражувачите честопати не се интересираат, на секогаш постои ризик од погрешен заклучок (видете
пример, за расните предрасуди како феномен што пример за ова во Истражувањето во фокус 27.6.).
треба да се опише во смисла да се спознае колку Заинтересираноста за каузалитетот се одразува
предрасуди постојат во рамките на некоја група или во преокупираноста со интерната валидност,
колкав дел од луѓето вклучени во примерокот имаат којашто беше опишана во третото поглавје. Во
или немаат предрасуди. Наместо тоа, истражувачите него беше напоменато дека критериумот за добро
се повеќе насочени кон потребата да го објаснат квантитативно истражување е честопати степенот на
доверба во каузалните заклучоци на истражувачот. надвор од случаите (на пример, испитаниците) што
Истражувањето што покажува карактеристики на нацрт го сочинувале примерокот. Преокупираноста со
за експеримент, честопати повеќе се вреднува отколку генерализирањето може да се смета како обид да се
пресечното истражување, бидејќи се има поголема востановат резултатите на начин сличен како законите
доверба во каузалните резултати поврзани со нацртот во природните науки.
за експеримент. Истражувачите што се занимаваат со Примерочењето со почитување на принципот
квантитативни истражувања при што употребуваат случајност, што ќе се разгледува во осмото поглавје, е
нацрти за пресечно истражување постојано работат главниот начин со којшто истражувачите сакаат да се
на развивање техники што ќе им овозможат да генерира репрезентативен примерок. Оваа постапка,
направат каузални заклучоци. И покрај тоа, порастот во голема мера, ја елиминира пристрасноста при
на лонгитудиналните истражувања како Британската селектирањето на примерокот преку процесот на
панел-студија за домаќинства (BHPS) речиси сигурно случаен избор. Користењето постапка за случаен
ја одразува желбата на некои од истражувачите што избор не гарантира создавање репрезентативен
се занимаваат со квантитативни истражувања да ја примерок, бидејќи, како што забележавме во
подобрат својата способност за генерирање заклучоци осмото поглавје, постојат фактори што влијаат врз
што овозможуваат каузална интерпретација. користениот систем на селекција, коишто можат да
ја загрозат репрезентативноста на примерокот. Со
генерализација него се поврзува и ова размислување: дури и ако
При квантитативното истражување, истражувачот сме направиле репрезентативен примерок, за што е
вообичаено води сметка да може да каже дека тој репрезентативен. Едноставниот одговор е дека
резултатите можат да се генерализираат надвор тој ќе биде репрезентативен за популацијата од која
од границите на посебниот контекст во којшто бил избран. Ова е сигурно одговорот што ни го дава
било реализирано истражувањето. Според тоа, ако теоријата за примерочење. Прецизно зборувајќи,
студијата за расни предрасуди се реализира преку ние не можеме да генерализираме надвор од оваа
прашалник со голем број испитаници што одговараат популација. Ова значи дека, ако припадниците на
на прашањата, честопати сакаме да кажеме дека популацијата од којашто се зема примерок се сите
резултатите можат да важат за другите индивидуи што жители на една населба, град или регион или се сите
не се вклучени во студијата. Оваа забелешка сама се членови на една организација, можеме да правиме
открива во анкетното истражување во вниманието генерализација само за жителите на населбата, градот,
што честопати му се придава на прашањето како да се регионот или за членовите на организацијата. Но многу
направи репрезентативен примерок. Со оглед на тоа е привлечно да се видат резултатите со поизразена
што е тешко изводливо да се испратат прашалници или апликативност каде што, дури и ако примерокот бил
да се интервјуира целата популација (како на пример селектиран од еден поголем град како Бирмингем,
жителите на еден град, целата популација на една резултатите би биле релевантни за сите слични
земја или сите членови на една организација), мора да градови. Не би требало да правиме заклучоци надвор
се направи примерок. Меѓутоа, би сакале примерокот од популацијата од која бил избран примерокот, иако
да биде што е можно порепрезентативен со цел да истражувачите честопати прават така. Интересот да се
бидеме подготвени да кажеме дека резултатите не биде подготвен да се генерализира честопати е толку
важат само за посебната група врз која се реализира длабоко вкоренет што границите кон можноста за
истражувањето; поинаку кажано, сакаме да бидеме генерализирање (генерализибилноста) на резултатите
подготвени да ги генерализираме резултатите честопати се забораваат или се тргаат настрана.
Можноста за генерализација во еден студентски проект
За своето тимско анкетно истражување на студентите на својот универзитет, Џо Томсон сфатил
дека прашањата поврзани со сигурноста и валидноста се од голема важност. Тоа е посебно видливо од
следнава забелешка според која можноста за генерализирање на резултатите е посебно значајна:
„Повторно, главните размислувања беа сигурноста и валидноста на истражувањето. На овој
начин, употребените методи го одразуваат тоа; прашалникот помина низ период на модификација
при што ние како група не само што го тестиравме на нашиот примерок туку и добивме информации
од вработените што работеа во областа на којашто нашиот истражувачки проект се однесува. Ние
знаевме дека примерокот мора да биде репрезентативен за целиот универзитет, бидејќи бројот на
членовите на групата на интевјуирани студенти од различни студенски домови беше во сооднос со
бројот на студенти што живееја во овие живеалишта“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Џо, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за
оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Заинтересираноста за можноста за генерализирање необјективност и да се наметнат вредностите на

или екстерната валидност е особено голема меѓу истражувачот кога се истражува општествениот
истражувачите што се занимаваат со квантитативни свет отколку кога научникот од природните науки го
истражувања користејќи нацрти за пресечно истражува природниот поредок. Оттука, честопати
истражување и нацрти за лонгитудинално истражување. се смета за важно и потребно истражувачот јасно да
Иако постои интерес за генерализирањето во ги опише своите постапки за да може да се повтори
експерименталното истражување, како што укажува истражувањето, дури и ако тоа не се случи.
расправата за екстерната валидност во третото Друго прашање е дали истражувањето во
поглавје, сепак истражувачите што го користат овој стварноста е повторливо. Повторувањето не е
нацрт за истражување обично поголемо внимание им активност што ужива голем углед во природните
посветуваат на прашањата за интерна валидност. и општествените науки, бидејќи тоа честопати се
смета за здодевно и неинспиративно. Впечатливо
Повторување е што, во опишаниот пример во Истражувањето во
Во природните науки честопати се забележува фокус 7.7., активноста се опишува како „повторување
настојувањето да се редуцира до минимум и проширување на неколку претходни студии“
евентуалното контаминирачко влијание на (акцентирано), пренесувајќи го впечатокот дека таа
пристрасноста и личните норми на научникот. Врз практика не е само повторување.
резултатите од истражувањето не би требало да И згора на тоа, стандардните повторувања нема да
влијаат специфичните карактеристики, очекувања продуцираат привлечни статии, според мислењето на
или што и да е друго на истражувачот. Доколку голем број уредници на академски научни списанија.
пристрасноста и недостигот на објективност се Оттука, во ваквите списанија, далеку поретко се
присутни, тврдењата на природните науки дека со појавуваат повторувањата на истражувањата отколку
истражувањето треба да се обезбеди вистинска што тоа може да се претпостави. Друга причина за малата
слика за светот сериозно ќе бидат поткопани. Како стапка на публикувани повторувања е дека е тешко за
контрола врз влијанието на овие потенцијално штетни повторување во истражувањата на општествените
проблеми, научниците можат да бараат повторување, науки да се обезедат услови што се целосно идентични
односно – репродуцирање на секој реализиран на условите во оригиналната студија. Доколку постои
експеримент. Ако репликацијата (повторувањето) не некоја несигурност дека условите во повторувањето
успее, така што резултатите на научникот не ќе можат се идентични со првобитната студија, сите разлики
повеќе пати да бидат репродуцирани, ќе се појават во резултатите можат да бидат припишани повеќе на
сериозни прашања за валидноста на резултатите. нацртот за повторување отколку на некој недостаток
Според тоа, научниците честопати се обидуваат да ги во оригиналната студија. Донекаде, ова е случај со
објаснат своите процедури за да може експериментот истражувањето што се опишува во Истражувањето во
да се повтори. Исто така, општествените истражувачи фокус 7.7. Сепак, честопати се смета за клучно методите
што се занимаваат со квантитативни истражувања за генерализација на резултатите да бидат експлицитни
честопати гледаат на повторувањето, или попрецизно за да може да се повтори дел од истражувањето. Оттука,
на можноста за повторување, како на важен составен заклучуваме дека повторливоста честопати се смета
дел од нивната работа. Не е тешко да се разбере за важно својство на квантитативното истражување.
зошто: значително е поголема можноста да се појави

Повторување на една студија за цртаните филмови
С. Н. Дејвис (S. N. Davis, 2003: 412) спровела, според нејзините зборови, „повторување и проширување
на неколку претходни студии“. Повторувањето било направено на претходно истражување, поточно на
истражувањето на Л. Смит (Smith, 1994), кој направил анализа на содржината на ликовите во рекламните
цртани филмови што се емитуваат помеѓу детските телевизиски програми во САД. Анализата на содржина
е техника што помага, на систематски начин, да се обезбеди квантитативна анализа на различни видови
содржини. Таа детално се обработува во тринаесеттото поглавје. Дејвис (S. N. Davis, 2003) особено се
интересирала до која мера ликовите во цртаните филмови покажуваат стереотипизирање на улогата на
полот. Врз основа на претходните истражувања, Дејвис дедуцирала неколку хипотези што се однесуваат
на стереотипизирањето на улогата на полот на ликовите во цртаните филмови во деведесеттите години
од минатиот век. Еве неколку примери на такви хипотези:
• „Поверојатно е главните ликови да бидат од машки пол отколку споредните ликови“ (2003: 411);
• „Поверојатно е од машки пол да биде ликот што се вклучува во индивидуални активности отколку
ликот што се вклучува во групни активности “ (2003: 411);
• „Поверојатно е да бидат од машки пол ликовите што се вклучуваат во активности што опфаќаат многу
движења и акција отколку оние ликови што се портретирани со мал опсег на движење“ (2003: 411).
Дејвис го опишала своето истражување делумно како повторување и делумно како проширување,
поради тоа што истражувањето на Смит се однесувало општо на детските телевизиски програми, додека
нејзиното – само на анимираните цртани програми. Таа ја анализирала содржината на цртаните филмови
прикажани во период од еден месец во 1995 година. Еден цртан филм влегувал во примерокот само
еднаш, без разлика колку пати бил прикажуван. Со овој процес биле опфатени 167 цртани филмови
и 478 ликови. Нејзините резултати потврдиле дека рекламирањето преку детските цртани филмови
предизвикало кај децата навистина да постои стереотипизирање според полот. Меѓутоа, таа исто така
пишува:
„Бидејќи овој проект претежно го повтори истражувањето на Смит, тој ја покажува потребата за
продолжено повторување на овој тип на анализа, затоа што дел од резултатите од истражувањето
на Смит не беа репродуцирани во анализата. Разликите можат да се разгледуваат како функција за
попрецизно дефиниран примерок на телевизиските програми од коишто биле извлечени рекламите
или пак можат да покажуваат промена на методите во рекламирањето на производите за деца“ (S.
N. Davis, 2003: 421).
Истражувањето покажува дека повторувањето може да биде многу вредно при утврдувањето дека
резултатите од една студија не би требало да бидат премногу лесно прифатени. Од друга страна, втората
реченица во овој цитат покажува колку е тешко да се интерпретираат резултатите на една повторена
студија. Тешко е да се научи како да се интерпретираат евентуалните дивергенции во резултатите. Покрај
тоа, како што наведува Дејвис, тоа не значи дека првобитните резултати се „погрешни“, туку дека, при
примена врз различен вид на примерок, истиот тип на анализа би можел да даде различни резултати,
односно дека има промена во рекламните активности. Вообичаено е да се појават двосмислености од
овој вид при повторувањето на општественото истражување.
критика на квантитативното истражување
Со години квантитативното истражување со феноменолози ги обвинуваат општествените

своите епистемолошки и онтолошки основи било во научници што користат природонаучен модел
фокусот на голем дел од критичката јавност, посебно за проучување на општествениот свет дека го
на поборниците и претставниците на квалитативното третираат општествениот свет како да е ист со
истражување. Во голема мера, тешко е да се направи природниот поредок. Во таквата постапка, тие
разлика помеѓу различните видови критицизам што го свртуваат вниманието кон едно од главните
се однесуваат на различните понудени критички начела на позитивизмот – принципите на научниот
укажувања. Овде се вбројуваат: негативната критика метод можат и би требало да се применат врз сите
на квантитативното истражување во целина појави што се во фокусот на истражувањето. Како
како истражувачка стратегија; критицизмот на што тврди Шиц, овој начин на постапување во
квантитативното истражување на епистемолошка и основа укажува на прогледувањето низ прсти на
онтолошка основа и критицизмот на специфичните разликите помеѓу општествениот и природниот
методи и нацрти за истражување со коишто се поврзува свет. Уште поконкретно, како што беше забележано
квантитативното истражување. во второто поглавје, тоа значи неприфаќање и
ригидно грубо игнорирање на фактот дека луѓето
критиките на квантитативното го интерпретираат светот околу себе; спротивно
истражување на ова, оваа способност за саморефлексија
или интроспекција не може да се најде меѓу
За да се запознаеме со критиката на квантитативното предметите на природните науки („молекули,
истражување, накратко ќе се обработат четири видови атоми и електрони“, како што вели Шиц).
критики: 2. Процесот на мерење поседува вештачко и
1. Квантитативното истражувње не успева привидно својство за прецизност и точност.
да направи јасна разлика меѓу луѓето и Постојат бројни аспекти на оваа критика. Од една
општествените институции и „светот на страна, се расправа дека поврзаноста помеѓу
природата“. Изразот светот на природата мерилата развиени од општествените научници и
произлегува од трудовите на Шиц (Schutz, 1962), концептите што се претпоставува дека ги откриваат
а и цитатот од кој се зема овој израз може да се се повеќе претпоставени отколку реални; оттука
најде на страница 13 во оваа книга. Шиц и другите произлегува и идејата на Сикурел (Cicourel, 1964) за
„мерење по наредба“. Начинот на којшто се тестира нивните одговори се однесуваат на нивниот

валидноста, опишан во претходниот дел, не секојдневен живот. Луѓето можат да одговорат
може вистински да го реши овој проблем, бидејќи на едно прашање што е замислено да ги мери
тестовите сами по себе наметнуваат мерење по расните предрасуди, но вистинското однесување
наредба. Уште една причина зошто авторите на испитаниците може да се разликува од нивните
како Сикурел го сметаат за погрешен процесот на одговори (Продлабочено размислување 12.2.).
мерење е таа што при мерењето се претпоставува 4. Анализата на поврзаностите помеѓу варијаблите
дека кога, на пример, лицата од примерокот создава статичен поглед на општествениот
одговараат на прашање од прашалникот (коешто живот што е независен од животот на луѓето.
самото се смета за индикатор на концепт), тие на Блумер (Blumer, 1956: 685) расправа дека студиите
сличен начин ги толкуваат клучните термини во со тенденција за изнесување на поврзаностите
прашалникот. Според многу автори, испитаниците помеѓу варијаблите го пропуштаат „процесот на
едноставно не ги толкуваат овие термини на сличен интерпретација или дефиниција што се случува
начин. На овој проблем често се реагира на тој во групите составени од луѓе“. Ова значи дека,
начин што се користат прашања со утврден избор на пример, ние не знаеме како луѓето врз кои
на одговори. Сепак, овој пристап единствено нуди се спроведува истражувањето создаваат една
„решение на проблемот на значењето, едноставно очигледна поврзаност помеѓу две или повеќе
со игнорирање на проблемот“ (Cicourel, 1964: 108). варијабли. Оваа негативна критика ги вклучува
3. Потпирањето врз инструментите и првиот и третиот вид критика, што се претходно
постапките ја оневозможува поврзаноста помеѓу опишани, а според кои се игнорира значењето на
истражувањето и секојдневниот живот. Оваа настаните за индивидуите и дека не знаеме како
тема се однесува на прашањето за еколошка овие резултати се поврзуваат со секојдневните
валидност што беше загатнато во третото контексти, но овде се додава и еден друг
поглавје. Многу методи на квантитативното елемент – имено, се создава чувство за статична
истражување во голема мерка се потпираат општествена реалност одвоена од индивидуите
исклучиво врз спроведувањето на истражувачките што ја сочинуваат. Со други зборови, се смета
инструменти меѓу испитаниците (како, на пример, дека квантитативното истражување се темели на
структурираните интервјуа и прашалниците за објективната онтологија што ја материјализира
самостојно пополнување) или на контролирање општествената реалност.
на ситуациите за да се утврдат нивните ефекти Во овие видови критика може да се забележи
(како на пример во експериментите). Меѓутоа, примена на група ставови што се поврзани со
како што се прашува Сикурел (Cicourel, 1982), квалитативната истражувачка стратегија, поради што
како да знаеме дали анкетираните испитаници се открива комбинацијата на интерпретативистичката
имаат потребно знаење за да одговорат на едно епистемолошка ориентација (се нагласува значењето
прашање или дали темата е од слична важност во од аспект на индивидуата) и конструкционистичката
нивните секојдневни животи. Според тоа, доколку онтологија (се нагласува ставот дека општествената
испитаниците одговараат на група прашања реалност не е нешто што е надвор од индивидуите,
замислени да ги измерат расните предрасуди, туку е нивни производ). Иако негативните критики
можеме ли да бидеме сигурни дека тие се еднакво може да се чинат инкриминирачки, сепак, како што ќе
свесни за тоа што претставуваат тие и како се се види во седумнаесеттото поглавје, и истражувачите
манифестираат и можеме ли да бидеме сигурни што се занимаваат со квантитативни истражувања
дека подеднакво се интересираат за начините на остро ги критикуваат методите што се употребуваат во
поврзување со нивниот секојдневен живот? Може квалитативното истражување!
да се оди и понатаму и да се праша колку навистина
дали е секогаш вака?
Еден од проблемите што се јавуваат при да се појави како резултат на барем две главни
определувањето на секоја истражувачка стратегија, размислувања. Прво, таа се појавува бидејќи
нацрт за истражување или истражувачки метод е тоа методолозите и професорите по Методологија на
што, до одредена мера, секој истражувач секогаш истражување не можат да ја опишат секоја ситуација
истакнува еден идеален и типичен пристап кон што може да се јави во процесот на општетсвеното
истражувањето. Со други зборови, се тежнее да се истражување, така што се појавува тенденција за
создаде нешто што ќе ја претставува таа стратегија, објаснување на процесот на истражување врз основа
нацрт или метод, но сепак тоа нема да биде одразено на заедничките карактеристики. Така, еден модел на
во целост во истражувачката практика. Оваа празнина процесот на квантитативно истражување, како, на
меѓу идеалниот тип и вистинската практика може пример, моделот што е претставен на приказот 7.1.,
може да се смета како општа тенденција, а не како 7.1. Понекогаш, мерилата се развиваат на тој начин
конечен опис на сите квантитативни истражувања. што последователно се прави концептуализација.
Втора причина зошто може да се појави јаз е дека, Еден од начините на којшто ова може да се појави е
во голема мерка, кога пишуваме и предаваме за кога се користи статистичката техника позната како
истражувачките методи, ние во основа нудиме опис на факторска анализа (в. Клучен концепт 7.6.). Со цел
добра практика. Всушност, овие практики честопати да се измери концептот за харизматично водство,
не се проследени во публикуваните истражувања термин што во голем дел се должи на Веберовиот поим
со коишто студентите веројатно се сретнуваат на за харизматичен авторитет (Weber, 1947), Конгер и
реалните курсеви или наставните предмети што ги Канунго (Conger and Kanungo, 1998) развиле 25 ставки
следат. Пропустот да се прикажуваат постапките за обезбедување мерило со повеќе индикатори за
што се однесуваат на добрата практика не се должи мерење на концептот. Овие ставки произлегуваат од
нужно на некомпетентноста на дел од истражувачите читањето на постојната теорија и истражувањетo на
(иако во некои случаи и тоа може да биде), туку предметот, особено – литературата што е поврзана
најверојатно на проблемите поврзани со прашањата со харизматичното лидерство во организациите.
за времето, цената и изводливоста – поинаку кажано, Кога ставките биле реализирани врз примерок
прагматичните прашања што не можат да се избегнат на испитаници и резултатите биле подложени на
кога се прави општествено истражување. факторска анализа, било откриено дека ставките се
групираат околу шест фактори, од коишто, всушност,
обратен операционализам секој претставува една димензија на концептот за
Како пример за првата причина за харизматично лидерство:
појавувањето на јазот помеѓу идеалниот тип и реалната 1. Стратешка визија и артикулирано однесување;
истражувачка практика можеме да го земеме случајот 2. Чувствителност кон средината;
што јас го нареков обратен операционализам (Bryman, 3. Неконвенционално однесување;
1988а: 28). Моделот на процесот на квантитативно 4. Личен ризик;
истражување од приказот 7.1. укажува на тоа дека 5. Чувствителност кон потребите на членовите на
концептите се прецизираат, а потоа се обезбедуваат организацијата;
мерилата за нив. Како што забележавме, ова упатува 6. Акциона ориентација, за разлика од настојувањето
на потребата да се изработат индикаторите. Тоа да се задржи состојбата статус кво.
е основата на идејата за операционализација
Тоа што треба да се напомене е дека овие шест
или операционализам, поим што произлегува од
димензии не биле специфицирани на почетокот:
физиката (Bridgman, 1927) и укажува на дедуктивниот
врската помеѓу концептуализацијата и мерењето е
пристап кон истражувањето. Понекогаш, овој став
индуктивна. Ова не претставува ниту некаква необична
кон истражувањето го занемарува фактот што
ситуација кога станува збор за истражувањето (Bryman,
мерењето може да наметне многу повеќе од еден
1988а: 26–28).
индуктивен елемент на што се упатува во приказот

Што е факторска анализа?
Факторската анализа се користи во врска со мерењето со повеќе индикатори за да се утврди
дали групите на индикатори се стремат да се групираат за да оформат различни кластери, познати
како фактори. Нејзината главна цел е да се намали бројот на варијабли со кои истражувачот треба да се
занимава. Таа се користи во врска со мерењето со повеќе ставки, како Ликертовите скали, за да се види
до каде постои инхерентна структура за големиот број категории што честопати ги сочинуваат ваквите
мерила. Истражувачите понекогаш ја користат факторската анализа за да утврдат дали димензиите на
едно мерило, за кои тие претпоставуваат дека постојат, можат да бидат потврдени. Кластерите на
категориите што се откриваат со факторска анализа треба да се именуваат (на пример, иновација и
флексибилност или автономија во примерот даден во Истражувањето во фокус 7.6.). И покрај тоа што
тоа е сложена техника што го надминува нивото на оваа книга (видете кај Bryman and Cramer, 2011:
тринаесетто поглавје), сепак има значителна важност за развојот на мерилата во многу полиња на
општествените науки.
тестирање на сигурноста и што истражувачите не следат дел од препорачаните

практики. Класичен пример за оваа тенденција е
валидноста тоа што често, иако, како во ова поглавје, многу
Втората причина за јазот помеѓу идеалниот тип и време и напор се потрошени на претставување на
реалното истражување може да се појави поради тоа начините за утврдување на сигурноста и валидноста
на мерилата, овие постапки не се почитуваат. Постои Примерочење

доказ за анализите на публикуваните квантитативни
истражувања во организациските студии (Podsakoff Слично укажување може да се направи во однос
and Dalton, 1987), едно поле што во голема мера се на примерочењето, што ќе биде опишано во следното
потпира врз идеите и методите што се користат во поглавје. Како што ќе видиме, добрата практика
општествените науки, а авторите ретко ги соопштуваат цврсто се поврзува со примерочењето со почитување
тестовите за стабилноста на нивните мерила и дури на принципот случајност или веројатност.
уште поретко соопштуваат докази за валидност Сепак, прилично голем број истражувања се
(само три проценти од статиите даваат информации за темелат врз примероци што не се базираат врз
валидноста на мерењето). Голем број статии користеле принципот веројатност – односно примероци што
Кронбахова алфа, но поради тоа што таа е релевантна не се селектирани според принципите на веројатно
само за мерилата со повеќе ставки, мерејќи ја само примерочење, за коешто ќе се расправа во осмото
интерната доследност, стабилноста и валидноста на поглавје. Понекогаш користењето на примероците што
многу мерила што се користат во организациските не се базираат врз принципот веројатност се должи
науки се непознати. Ова нужно не значи дека мерилата на неможноста или на крајно тешкото добивање на
се нестабилни и неодржливи, туку дека едноставно не примероци базирани на веројатноста. Постои уште
знаеме. Речиси сигурно е дека причините зошто ретко една причина – времето и трошоците потребни за
се користат постапките за утврдување на стабилноста обезбедување примерок базиран на веројатноста
и валидноста лежат во трошоците и времето за се преголеми во однос на степенот на достапни
изведување на проценката. Истражувачите обично се ресурси. И трета причина е што, понекогаш, можноста
зафаќаат со работа на есенцијални прашања, така што да се проучува одредена група претставува многу
не сакаат да се впуштаат во подолготрајни активности добра прилика за да се пропушти. Повторно, ваквите
потребни за темелно утврдување на квалитетот на размислувања не би требало да се сметаат како
мерилата. Сепак, ова значи дека претходно наведената оправдување, па оттука не треба да се даваат причини
забелешка на Сикурел (Cicourel, 1964) за тоа дека за игнорирање на принципите на примерочење што
голем дел од мерењето во социологијата се изведува ќе се проучуваат во следното поглавје, поради тоа што
како „мерење по наредба“ има значајна тежина. непочитувањето на принципите на примерочењето
Напомените за недостигот од проценка на базирано врз веројатност влијае врз типот на
квалитетот на мерењето би требало да не се земаат статистичка анализа што може да се користи (видете го
како оправдување за читателите да ја занемарат оваа петнаесеттото поглавје). Наместо тоа, мојата цел е, како
фаза во својата работа. Мојата цел е, едноставно, да и претходно, да го свртам вниманието кон начините на
го свртам вниманието на дел од начините на кои кои може да се појави јаз помеѓу препораките за добра
практиките опишани во оваа книга не секогаш се практика и вистинската истражувачка практика.
следат и да укажам на причините за тоа.
• Квантитативното истражување може да се опише како линеарна серија на фази движејќи се од
теоријата кон заклучоците, а опишаниот процес во приказот 7.1. е идеален тип од кој има многу
отстапувања.
• За процесот на мерење во квантитативното истражување е потребно да се идентификуваат
индикатори.
• Утврдувањето на сигурноста и валидноста на мерилата е важно за оценување на нивниот квалитет.
• Квантитативното истражување може да биде опишано како истражување во кое се појавуваат
одредени преокупации, меѓу коишто најглавни се: мерење, каузалитет, генерализација и повторување.
• Истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања го критикуваат квантитативното
истражување. Овој вид критика се темели врз ставот дека моделот за истражување во природните
науки не е соодветен за проучување на општествената реалност.
Главни фази на квантитативното истражување
• Кои се главните фази на квантитативното истражување?
• До кој степен главните фази го следат точниот редослед?
• Дали фазите укажуваат на дедуктивен или на индуктивен пристап кон поврзаноста на теоријата и
истражувањето?
Концептите и нивното мерење
• Зошто на истражувачот што се занимава со квантитативно истражување му е важно мерењето?
• Која е разликата помеѓу мерило и индикатор?
• Зошто може да се случи да се преферираат пристапите на мерење со повеќе индикатори на
концептите во однос на оние што се потпираат само врз еден индикатор?
сигурност и валидност
• Кои се главните начини на размислување за сигурноста на процесот на мерење? Дали еден облик на
сигурност може да биде најважен?
• Додека валидноста претпоставува сигурност, сигурноста не претпоставува валидност. Дискутирајте.
• Кои се главните критериуми за проценување на валидноста на мерењето?
Главни преокупации на истражувачите што се занимаваат со квантитативни истражувања
• Накратко изложете ги главните преокупации на истражувачите што се занимаваат со квантитативни
истражувања. Кои причини можете да ги изложите во врска со нивната значајност?
• Зошто повторувањето може да биде важна преокупација за истражувачите што се занимаваат со
квантитативни истражувања, а за истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања
повторувањето да е многу ретко?
Критика на квантитативното истражување
• Клучниот проблем кај квантитативното истражување е неуспехот на практичарите соодветно да се
осврнат врз темата за значењето. Дискутирајте.
• Колку е значајно тоа што истражувачите што се занимаваат со квантитативни истражувања го
прифатиле моделот на природните науки за реализација на истражувањето за појавата на негативна
критика од страна на истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања?
• Зошто понекогаш општествените истражувачи не ја тестираат валидноста и/или сигурноста на
мерилата што ги употребуваат?

за стратегиите на општественото истражување. Консултирајте ги веб-линковите, тестирајте се
користејќи ги прашањата со понудени одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student
Researcher’s Toolkit) ќе добиете дополнителни упатства и инспирација.
8
ПРИМЕРОЧЕЊЕ
Вовед во анкетното истражување 184
Вовед во примерочењето 186
Грешка во примерочењето 188
Видови примероци засновани врз веројатност 190
Едноставен случаен примерок 190
Систематски примерок 191
Стратификувано случајно примерочење 192
Повеќеетапно кластерско примерочење 193
Особини на примерокот заснован врз веројатност 195
Апсолутна и релативна големина на примерокот 197
Време и трошоци 198
Без одговор 199
Хетерогеност на популацијата 200
Видови анализа 201
Видови примерочења незасновани врз веројатност 201
Пригодно примерочење 201
Квотно примерочење 203
Ограничувања на генерализирањето 205
Грешки во анкетното истражување 205
184 ПРИМЕРОЧЕЊЕ

Ова поглавје и трите што следуваат по него најмногу се однесуваат на принципите и на практиките
поврзани со општественото анкетно истражување. Принципите на примерочење не се однесуваат
исклучиво на анкетното истражување туку и на изборот на документи за анализа на содржина (видете го
13-тото поглавје). Сепак во ова поглавје акцентот ќе биде ставен врз примерочењето при избирање на
лица на кои ќе им бидат поставени прашања со интервју или со прашалник. Тука се разгледуваат:
• Улогата на примерочењето во врска со целиот процес на правење анкетно истражување;
• Поимите што се однесуваат на генерализација (познати и како екстерна валидност) и на
репрезентативниот примерок; репрезентативниот примерок му овозможува на истражувачот да ги
генерализира резултатите од примерокот на популацијата;
• Поимот примерок заснован врз веројатност – односно, оној што минува низ процес на случаен
избор;
• Главните типови на примерок засновани врз веројатност; едноставен случаен примерок; систематски
примерок; стратификуван случаен примерок и повеќеетапен кластерски примерок;
• Важните прашања што се поставуваат при одлучувањето за големината на примерокот;
• Различните типови на примероци незасновани врз веројатност, вклучувајќи и квотно примерочење
што многу се употребува во истражувањето на пазарот и анкетите на јавното мислење;
• Можните извори на грешки во анкетното истражување.
Вовед во анкетно истражување

Ова поглавје се однесува на важните аспекти прашања, може да се почне со планирање на работата
на водењето анкета, но поради тоа што постојат многу на терен. Во практика, одлуките за постапките на
други фази, тоа сепак претставува само една нецелосна примерочење се поклопуваат со истражувачкиот
слика за него. Во ова поглавје се занимаваме со инструмент, а тие на приказот 8.1. се претставуваат како
прашањата што се опфатени при изборот на дел од низата фази. Приказот треба да ги илустрира
лица за анкетно истражување, иако опфатените главните фази на анкетата, а овие поинакви фази
принципи еднакво важат и за другите пристапи во (фазите што се различни од оние што се однесуваат
квантитативното истражување, како на пример, за на примерочењето, а што ќе се обработат во ова
анализата на содржината. Деветтото, десеттото и поглавје) ќе бидат проследени во деветтото, десеттото,
еднаесеттото поглавје се однесуваат на аспектите на единаесеттото, петнаесеттото и шеснаесеттото
собирање на податоци при реализирање на анкетата, поглавје.
додека пак 15-тото и 16-тото поглавје се однесуваат на Анкетниот истражувач треба да реши каков
прашањата за анализа на податоците. тип на популација му соодветствува на истражувањето
На приказот 8.1. се претставени главните на темата, а исто така треба да формулира еден
фази вклучени во правењето анкетно истражување. истражувачки инструмент и да одреди како треба
На почеток, истражувањето ќе започне со општите да се реализира. Со истражувачки инструмент
истражувачки проблеми што би требало да се се означува, едноставно, нешто како протокол
истражуваат. Следува постепено фокусирање, така за структурирано интервју или прашалник за
што тие стануваат истражувачки прашања што можат самостојно пополнување. И покрај тоа, постојат и
да имаат форма на хипотези. Сепак, тоа не мора да неколку различни начини за реализирање на овие
се случи. Преминувањето од истражувачки теми на инструменти. На приказот 8.2. се претставени главните
истражувачки прашања веројатно ќе биде резултат типови на кои веројатно ќе се наиде. Во деветтото
на читање на соодветна литература, како што се на поглавје се обработуваат типовите од 1 до 4. Во 10-
пример, релевантните теории и докази (видете го тото поглавје се обработуваат типовите 5 и 6. Општо,
првото и четвртото поглавје). во контекст на користењето на интернет, во 28-мото
Откако ќе се формулираат истражувачките поглавје се обработуваат типовите од 7 до 9.
ПРИМЕРOЧЕЊЕ 185
Приказ 8.1.
Фази на реализирање на општествено истражување
Проблем(и) што би се истражувал(е)
Преглед на литературата/теориите за темата/областа
Формулирање на истражувачко прашање/истражувачки прашања
Размислете дали е соодветно применување на анкета (во спротивно, разгледајте алтернативен нацрт за
општествено истражување)
Размислете каков тип на популација ќе биде соодветен
Размислете каков вид нацрт за примерок ќе се користи
Разгледајте дали постои рамка за примерочење што може да се користи
Одлучете се за големината на примерокот
Одлучете се за начинот на реализирање на инструментот (лице в лице; телефонски; по пошта; по електронска

пошта; на веб)
Развијте прашања (и изработете алтернативи на одговорите за затворените прашања)
Прегледајте ги прашањата и проценете ја номиналната валидност
Пилот-прашања
Прегледајте ги прашањата
Финализирајте го прашалникот/листатата на прашања
Составете примерок од популацијата
Реализирајте го анкетирањето со прашалник или интервјуто со листа на прашања за интервју на составениот

примерок
Направете анкетно интервју барем со едно од лицата што не се вклучени во примерокот
Трансформирајте ги пополнетите прашалници/листите со прашања во податоци, коишто се подготвени за

внесување во компјутер (кодирање)
Внесете ги податоците во програмата за статистичка обработка како СПСС (SPSS)
Анализирајте ги податоците
Интерпретирајте ги резултатите
Размислете за импликациите на резултатите врз истражувачките прашања

Приказ 8.2.
главни начини за реализирање на анкета
Анкета
Структурирано интервју Прашалник за самостојно пополнување
Лице во лице Телефонска контролирано Преку пошта Интернет

5 6
Лист+молив CAPI Лист+молив CATI Еmail Web

1 2 3 4 9
вметнато Приложено
5 6
Забелешка: КАПИ (CAPI) е компјутерски-потпомогнато интервјуирање - лице в лице; КАТИ (CATI) е компјутерски-
потпомогнато телефонско интервјуирање.
вовед во примерочењето
Многу од читателите на оваа книга ќе бидат бара долго време за да се изедначат сите работи, во
студенти на универзитет или на колеџ. Во одреден споредба со испраќањето прашалник по пошта (видете
момент од вашиот престој на универзитет (отсега го 10-тото поглавје). Речиси е сигурно дека ќе треба да
ќе го користам овој термин за да ги опфатам и составите примерок од целата популација на студенти
колеџите) може да си поставувате прашања околу на вашиот универзитет.
ставовите на вашите колеги за различни нешта, за Речиси секогаш кога спроведуваме квантитативно
нивното однесување во одредени области или за истражување се соочуваме со потреба од примерочење.
нивното потекло. Ако сте решиле да истражувате Во ова поглавје речиси целосно ќе се занимавам со
една или да ги истражувате сите овие три области, прашањата што се однесуваат на примерочењето во
можете да размислувате за водење структурирани општественото анкетно истражување, кое опфаќа
интервјуа или да испраќате прашалници за да дознаете собирање податоци со структурирано интервју или
нешто за нивното однесување, ставови и потекло. прашалник. Другите методи на квантитативното
Се разбира, ќе мора да размислите како најдобро истражување го земаат предвид примерочењето,
да ги подготвите интервјуата или прашалниците, а како што ќе се види во 12-тото и 13-тото поглавје кога
прашањата за одлуките што би требало да ги донесете поединечно ќе го разгледуваме структурираното
за изработување на овие истражувачки инструменти набљудување и анализата на содржина. Опфатените
и нивното реализирање ќе бидат елаборирани од принципи што се однесуваат на овие други методи
деветтото до единаесеттото поглавје. Сепак, пред на примерочење се повеќе или помалку идентични,
да стигнете до овој момент, сигурно ќе се соочите со но честопати и други размислувања се појавуваат во
проблем. Да речеме дека вашиот универзитет е многу преден план.
голем и има околу 9 000 студенти. Неверојатно е дека ќе Но дали ќе биде доволен некој стар примерок?
имате време и ресурси да ги анкетирате сите студенти. Би било ли доволно да застанете насред вашиот
Најверојатно нема да бидете во состојба да испратите кампус (ако е изводливо) и потоа да ги интервјуирате
прашалници до сите 9 000 студенти ниту пак ќе можете студентите што поминуваат покрај вас и сте во можност
сите да ги интервјуирате, бидејќи водењето анкетно да ги интервјуирате? Или пак, би било ли доволно да
истражување со интервју е значително поскапо и отидете во вашиот студентски сојуз и да побарате лица
коишто ќе бидат интервјуирани? Или повторно – да споменати во претходниот пасус, нема да ви обезбедат
испратите прашалници на секој студент со којшто го репрезентативен примерок од сите студенти на
слушате предметот? универзитетот. За да можете да ги генерализирате
Одговорот, секако, зависи од тоа дали вашите резултати од примерокот на популацијата
сакате да ги генерализирате вашите резултати за од која тој е составен, примерокот мора да биде
целата студентска заедница на универзитетот. Ако репрезентативен. За објаснување на клучните термини
така постапите, трите стратегии за примерочење, на примерочењето, видете го Клучниот концепт 8.1.

Основни термини и концепти на примерочењето
• Популација. Во суштина тоа е целина на единици од којашто се избира примерок. Се користи
терминот единици, бидејќи не се составува примерок само од лица – истражувачот може да направи
примерок од целината на: нации, градови, региони, фирми, итн. Финч и Хејс (Finch and Hayes,
1994) на пример, дел од своето истражување го базираат врз случаен примерок на желби. Оттука
произлегува дека оваа популација била популација на желби. Според тоа, терминот популација има
многу пошироко значење од значењето во секојдневната употреба, според кое обично се поврзува
со популацијата на една нација.
• Примерок. Сегментот од популацијата што се избира за истражување. Тој е една подгрупа на
популацијата. Методот на избирање може да се базира на случаен или на неслучаен пристап
(видете подолу).
• Рамка за примерочење. Список на сите единици на популацијата од кој ќе се избира примерокот.
• Репрезентативен примерок. Примерок што точно ја отсликува популацијата, бидејќи претставува
микрокосмос на популацијата.
• Пристрасност при примерочење. Искривување на репрезентативноста на примерокот, што се
појавува кога дел од единиците на популацијата (или попрецизно – рамката за примерочење)
имаат мали шанси или немаат шанси да бидат избрани за да се вклучат во примерокот.
• Примерок заснован врз веројатност. Примерок што се избира кога се користи случаен избор, па
така секоја единица од популацијата може да биде избрана. Општо се претпоставува дека кога
се користи овој метод на избор на примерок од популацијата, најверојатно од него ќе произлезе
репрезентативен примерок. Целта на примерочењето засновано врз веројатноста е грешката на
примерочење да се сведе на минимум (видете подолу).
• Примерок незаснован врз веројатност. Примерок што се избира со користење на метод на
неслучајно примерочење. Во суштина, ова укажува дека поголема е веројатноста да се изберат
едни единици од популацијата, отколку други.
• Примерочна грешка (грешка во примерочењето). Грешка на резултатите што произлегува од
истражувањето, а којашто се должи на разликата помеѓу примерокот и популацијата од која тој се
избира. Ова може да се јави дури и ако се користи примерочење засновано врз веројатност.
• Непримерочна грешка (грешка што не произлегува од примерочењето). Грешка во резултатите
добиени од истражувањето што се должи на разликите помеѓу популацијата и примерокот што
се јавуваат како резултат на: а) недостатоците во пристапот за примерочење, како на пример –
неадекватна рамка за примерочење или – категоријата без одговор; б) од проблеми што се
поврзани со начинот на поставување прашања, како што е лошата формулација на прашањата или
лошото спроведување на интервјуирањето или в) грешка во обработувањето на податоците.
• Без одговор. Извор на грешка што не произлегува од примерочењето, а што најверојатно ќе се појави
кога се составува примерок од луѓе. Тоа се случува секогаш кога некои единици на примерокот
одбиваат да соработуваат, кога не може да се контактира со нив или кога поради некоја причина не
можат да ги обезбедат бараните податоци (на пример, поради ментална попреченост).
• Попис. Попишување на целата популација. Според тоа, ако пред сè се собираат податоци за
сите единици од една популација, а не само за еден примерок на единици од таа популација,
тогаш податоците се сметаат како податоци од попис. Изразот попис вообичаено се однесува
на комплетното броење на сите членови на популацијата на една држава – односно државен
попис. Попишувањето се случува еднаш во десет години во Обединетото Кралство, иако не е
сосема сигурно, во времето на пишувањето на овој дел, дали пописот ќе се изведе. Сепак, во еден
статистички контекст, исто како и терминот популација, поимот попис има пошироко значење.
Зошто со претходно наведените стратегии за чекори за да се сведе пристрасноста на апсолутен

составување примерок од студенти не може да минимум.
се направи репрезентативен примерок? Постојат Постојат три извори на пристрасно примерочење
различни причини за тоа, меѓутоа се издвојуваат (за објаснување на клучните термини, видете го
следниве: Клучниот концепт 8.1.):
• Првите два пристапа многу зависат од достапноста 1. Доколку се користи метод на примерочење што
на студентите во текот на периодот или во текот не е заснован врз веројатност и метод што не
на периодите, кога нив ги барате. Веројатно во тој е заснован врз случајност. Доколку методот што
период, сите студенти нема да ви бидат подеднакво се употребува за примерочење не се базира
достапни, така што примерокот нема да ги на случајноста, постои можност човечкиот суд
претставува овие студенти. да влијае врз избирањето, при што е поголема
• Тие, исто така, зависат и од студентите што одат веројатноста некои единици на популацијата
на овие локации. Не значи дека сите студенти ќе да бидат избрани во примерокот за разлика од
поминат покрај местото на коешто сте сместени или други. Овој извор на пристрасност може да биде
да одат во студенскиот сојуз точно во потребното елиминиран со користење на примерочење
време. Нивното движење веројатно е поврзано со базирано врз принципот веројатност или
предавалните во коишто се одржуваат предавања, случајност за коешто постапката се опишува
студенските домови во коишто живеат или други подолу.
места што се поврзани со нивните социјални 2. Доколку рамката за примерочење е неадекватна.
навики. Повторно, ако престојувате само на овие Доколку рамката за примерочење не е обемна,
локации, би можеле да ги пропуштите студентите доколку е непрецизна или пак има друг вид
што не ги посетуваат често тие места. сличен недостиг, примерокот што се составува не
• Можно е, дури и веројатно, врз вашите одлуки може да ја репрезентира популацијата, дури и ако
за тоа на кои лица ќе им се обратите да влијаат се користи методот на случајно примерочење/
вашите лични ставови за тоа колку се пријателски примерочење засновано врз веројатноста.
или кооперативни лицата за кои се интересирате 3. Доколку некои од единиците на примерокот
или според тоа колку пријатно се чувствувате при одбијат да учествуваат или не може да се
интервјуирањето студенти од ист (или спротивен) контактира со нив – со други зборови, ако не
пол, како и според многу други белези. постои одговор. Проблемот без одговор е во тоа
• Проблемот со третата стратегија е што студентите што оние што се согласуваат да учествуваат можат
од вашата студиска програма по дефиниција да се разликуваат од оние што не се согласуваат.
го избираат истиот предмет како и другите од Некои од разликите можат да бидат значајни за
групата и поради тоа нема да претставуваат истражувачкото прашање или истражувачките
репрезентативен примерок на цела популација прашања. Доколку се достапни податоците, би
студенти. било можно да се провери колку произлезениот
Со други зборови, во секој од трите пристапи за примерок, се разликува од популацијата кога
примерочење, вашите одлуки за тоа кој да се избере постои ситуација без одговор. Честопати, за да
во примерокот се под големо влијание на личните се види дали карактеристиките на примерокот
ставови, достапноста на испитаниците или од вашиот ја одразуваат целата популација можат да се
имплицитен критериум, со јазикот на анкетното разгледуваат карактеристиките на учесниците
примерочење, ваквите органичувања значат дека во примерокот, како што се родот или возраста
вашиот примерок ќе биде пристрасен. Пристрасниот или во случајот со студентската популација – дали
примерок е оној примерок што не ја претставува избраните единици во примерокот и нивните
популацијата од којашто бил избран. Пристрасноста во карактеристики ја рефлектираат целата студентска
примерочењето ќе се појави доколку дел од единиците популација во однос на распределеноста на
на популацијата имаат мала шанса или немаат шанса студентите по факултети. Меѓутоа, обично е
да бидат избрани. При составувањето на вашиот невозможно да се утврди дали постојат разлики
примерок треба да ја елиминирате пристрасноста меѓу популацијата и примерокот ако има грешка од
колку што е можно повеќе. Всушност, општо земено, категоријата без одговор, во смисла на подлабоки
многу е тешко да се елиминира пристрасноста и да фактори, како што се ставовите или обрасците на
се направи навистина репрезентативен примерок. однесување.
Треба да сме сигурни дека се преземени сите потребни
грешка во примерочењето
За да се процени значајноста на грешката во сакаме да составиме примерок од 50. Замислете,
примерочењето за добивање репрезентативен исто така, дека една од варијаблите за којашто сме
примерок, разгледајте ги приказите 8.3.– 8.7. заинтересирани е дали лицата гледаат сапунски
Замислете дека имаме популација од 200 лица и опери и дали популацијата е подеднакво поделена
Приказ 8.3. Приказ 8.4.

гледање сапунски опери во Примерок со многу мала
популација од 200 грешка на примерочење
Гледаат опери Не гледаат опери Гледаат опери Не гледаат опери
оооооооооо|оооооооооо оооооооооо|оооооооооо

Примерок без грешка во Примерок со некоја грешка во
примерoчењето примерочењето
Гледаат опери Не гледаат опери Гледаат опери Не гледаат опери
меѓу тие што гледаат и тие што не гледаат. Оваа постои мала вредност на грешката на примерочење,
поделба се претставува со вертикална линија што така што имаме една личност повеќе која не гледа
ја дели популацијата на двe половини (приказ 8.3.). сапунски опери и една повеќе – која гледа, тогаш таа
Ако примерокот е репрезентативен, би требало да ситуација ќе изгледа како на приказот 8.5. На приказот
очекуваме нашиот примерок од 50 да биде подеднакво 8.6. гледаме многу повеќе лица што не гледаат сапунски
поделен во однос на оваа варијабла (приказ 8.4.). Ако опери. Овој пат, постојат плус три лица што не ги гледаат
Приказ 8.7. и плус три лица што ги гледаат сапунските опери. На

приказот 8.7. се забележува дека има многу значаен
степен на отстапување, бидејќи има 35 лица во
Примерок со голема грешка при примерокот што не ги гледаат сапунските опери, кој е
примерочењето многу поголем од 25 (број на лица што би требало да
влезат во примерокот).
Важно е да се процени дека, како што се укажува
Гледа опери Не гледа опери погоре, примерочењето засновано врз веројатност
не ја елиминира и не може да ја елиминира грешката
оооооооооо|оооооооооо на примерочење. Дури и во добро изработен
оооооооооо|оооооооооо примерок добиен со почитување на принципот
веројатност, постои можност да се провлече грешка
оооооооооо|оооооооооо на примерочење. Меѓутоа, поголема е можноста
оооооооооо|оооооооооо грешката на примерочење да се држи под контрола со
примерочењето засновано врз веројатноста отколку
оооооооооо|оооооооооо со примерочењето незасновано врз веројатноста,
оооооооооо|оооооооооо така што тоа не завршува како што е претставено во
приказот 8.7. И згора на тоа, примерочењето засновано
оооооооооо|оооооооооо врз веројатноста му дозволува на истражувачот да
користи тестови за статистичка значајност што му
оооооооооо|оооооооооо овозможуваат да изведе заклучоци за популацијата од
оооооооооо|оооооооооо која бил избран примерокот. На ова ќе се осврнеме во
15-тото поглавје.
оооооооооо|оооооооооо
видови примероци засновани врз веројатност

Замислете дека сме заинтересирани за 450 , односно 1 од 20
консумирањето на алкохолот од страна на студентите 9 000
на универзитетот и за варијаблите што се поврзани со
промената на степенот на консумирање алкохол. Може Ова е познато како делење на примерокот и се
да одлучиме да го реализираме нашето истражување изразува како
на најблискиот универзитет. Така, нашата популација
ќе ја сочинуваат сите студенти на тој универзитет, n,
што значи дека ќе бидеме во можност нашите N
резултати да ги генерализираме само на студентите
на тој универзитет. Не можеме да претпоставиме дека каде n ја претставува големината на примерокот, а N –
степените на консумирање на алкохол и нивните големината на популацијата.
корелации ќе бидат еднакви со оние на другите Клучните фази на составувањето на нашиот
универзитети. Можеме да одлучиме да го реализираме едноставен случаен примерок можат да се претстават
нашето истражување само на популација составена вака:
од редовни студенти, така што ќе ги изоставиме
1. Определете ја популацијата. Одлучивме дека
вонредните студенти. Замислете, исто така, дека на
популацијата ќе ја сочинуваат сите редовни
универзитетот има 9 000 редовни студенти.
студенти на универзитетот. Тоа е нашето N и во овој
едноставен случаен примерок случај изнесува 9 000.
2. Изберете или изработете целосна рамка за
Едноставниот случаен примерок е најосновниот примерочење. Најверојатно, универзитетот има
облик на примерок на веројатност. Со случајното канцеларија во којашто се чуваат податоците за
примерочење, секоја единица на популацијата сите студенти. Тоа ќе ни овозможи да ги исклучиме
има еднаква можност да се вклучи во примерокот. оние што не го исполнуваат нашиот критериум за
Замислете дека поради тоа што имаме доволно вклучување – односно вонредните студенти.
пари, решаваме да интервјуираме 450 студенти 3. Решете каква ќе биде големината на вашиот
на универзитетот. Ова значи дека веројатноста за примерок (n). Одлучивме тој да содржи 450
вклучување во примерокот е единици.
4. Запишете ги сите студенти од популацијата и 0918

назначете им последователни броеви од 1 до N. Во 0045
нашиов случај, ова ќе биде од 1 до 9 000. 3189
5. Со помош на табела на случајни броеви или 5768
компјутерска програма што може да генерира 4016
случајни броеви, изберете n (450) различни 8358
случајни броеви што се наоѓаат помеѓу 1 и N (9 000). 8306
6. Студентите на кои се однесуваат случајните броеви 3840
n (450) го сочинуваат примерокот. 1757
За овој процес, впечатливи се две укажувања. 9415
Прво, речиси не постои можност да се манифестира
човековата пристрасност. Студентите не би биле Сепак, два од добиените броеви, 9 188 и 9 415, се
избрани врз таков субјективен критериум како на поголеми од бројот 9 000. Бидејќи немаме студент
пример, дали тие изгледале пријателски и дали биле на кого се однесуваат овие броеви, решението е
достапни. Изборот на оние што ќе се интервјуираат се едноставно: ги занемаруваме овие бројки. Ова значи
изведува сосема механички. Второ, процесот не зависи дека студентот штој се означува со бројот 45 ќе биде
од достапноста на студентите. Тие не мора да се движат првиот што ќе биде вклучен во примерокот; студентот
во близина на оној кој интервјуира за да бидат вклучени шот се означува со бројот 3 189 ќе биде следниот;
во примерокот. Процесот на селекција се прави без студентот – означен со бројот 5 768 ќе биде следниот
нивно знаење. Тој им е непознат сè додека со нив не итн.
контактира лицето што го спроведува интервјуто и не Сепак, оваа, донекаде комплицирана постапка, во
им каже дека тие се дел од една општествена анкета. одредени околности може да се замени со постапка за
Петтата фаза се однесува на можноста да се систематско примерочење (видете го следниот дел) и
употреби табела на случајни броеви. Таа може да со правење на список на компјутер (видете во Совети и
се најде во прилозите на многу статистички книги. вештини, Генерирање случајни броеви).
Табелите се направени во колони на петоцифрени
броеви, како на пример: систематски примерок
Систематскиот примерок е варијација на
09188 едноставниот случаен примерок. Со овој вид примерок,
90045 директно ги избирате единиците од рамката за
73189 примерочење – односно, без претходно регрупирање
75768 во табела на случајни броеви.
54016 Знаеме дека ќе избереме еден студент од 20. Со
08358 систематскиот примерок, би почнале со случаен избор
28306 меѓу 1 и 20, со можно користење на двете последни
53840 цифри во една табела на случајни броеви. Ако го
91757 направиме ова со десетте случајни броеви што се
89415 дадени погоре, првиот релевантен број ќе биде 54 016,
бидејќи тоа е првиот број во кој последните две цифри
Прво нешто што се забележува е дека, поради тоа даваат број што се наоѓа меѓу 1 и 20, а во овој случај –
што се петоцифрени броеви и максималниот број од 16. Ова значи дека шеснаесеттиот студент од рамката
којшто можеме да составиме примерок е 9000 што е за примерочење ќе биде првиот во нашиот примерок.
четирицифрен број, ниту еден од случајните броеви Според тоа, ние го земаме секој дваесетти студент од
не одговара, освен 09188 и 08358, иако претходниот списокот. Така редоследот ќе биде овој:
е поголем од најголемиот можен број. Одговорот е
дека ние би требало да земеме само четири цифри од 16, 36, 56, 76, 96, 116 итн.
секој број. Да ги земеме последните четири цифри. Ќе
добиеме:
Генерирање случајни броеви
Употребата на методот за генерирање случајни броеви, што е опишан во текстот, може да се смета
како класичен пристап. Меѓутоа, далеку посоодветен и побрз начин е компјутерски да се генерираат
случајни броеви . На пример следнава веб-страница обезбедува случаен онлајн генератор што е многу
лесен за користење: www.psychicscience.org/random.aspx (пристапено на 9 август 2010).
Generate random integers between and (додадено од преведувачите).
Ако сакаме да избереме 450 единици од популација составена од 9 000 единици,тогаш треба да се
внесе следново: бројот 450 по ознаката Generate (генерирај), бројот 1 по ознаката random integers between
(случајни цели броеви помеѓу) и 9 000 по and. Ќе треба да избереме with no repeats (без повторувања)
од паѓачкото мени. Ова значи дека ниту еден случаен број нема да биде избран повеќе од еднаш. Потоа
едноставно притиснете на GO и во рамката со излезни информации дадена подолу ќе се појават 450
случајни броеви. Потоа можете да ги копирате случајните броеви и да ги внесете во документот.
Овој пристап ја избегнува потребата да се означат случај – студирање на одреден факултет) и избирање
со броеви имињата на студентите за потоа да се видат на едноставен случаен примерок или систематски
имињата на студентите чии броеви се извлечени преку примерок од секој произлезен стратум. Во
процесот на случаен избор. Важно е да сме сигурни
дека нема подредување во рамката за примерочење,
бидејќи ова може да доведе до добивање пристрасен табела 8.1.
примерок. Ако постои некакво подредување во
списокот, најдобро решение е тој да се преуреди.
Предности на стратификуваното
стратификувано случајно приме- Хипотетички
рочење Стратификуван
едноставен
Факултет Популација случаен или
Во нашето измислено проучување за студентите примерок
систематски
на универзитетот, една од особеностите што сакаме да примерок
ја покажеме е пропорционалното претставување на Хуманистички
различни факултети на кои студентите се запишуваат. науки
1 800 90 85
Дисциплината што ја студира студентот може да се смета
Општествени
како релевантна за широкиот спектар карактеристики науки
1 200 60 70
на однесување што имаат важност за студијата на
Природни
пиењето. Генерирањето на едноставен случаен 2 000 100 120
науки
примерок или систематски примерок може да создаде
такво претставување во коешто пропорционалната Применети
науки
1 800 90 84
застапеност на студентите на хуманистички науки во
примерокот ќе биде еднаква со онаа во студентската Инженерство 2 200 110 91
популација и така натаму. Според тоа, ако има 1 800
студенти на факултетот за хуманистички науки, при ВКУПНО 9 000 450 450
делењето со 20 за нашето примерочење, би требало да
очекуваме да имаме 90 студенти во примерокот од овој
факултет. Сепак, поради грешката на примерочењето, претставениот примерок, ако има пет факултети, би
најверојатно овој резултат нема да се појави и дека ќе имале пет стратуми, со тоа што во секој стратум ќе
има разлика, така што може да бидат, да речеме, 85 или има онолку единици колку што е една дваесеттина
93 од овој факултет. од вкупниот број студенти на секој факултет, како
Бидејќи е речиси сигурно дека универзитетот во табелата број 8.1., која исто така покажува еден
има податоци за тоа кој студент каде студира или хипотетички резултат на користењето на едноставен
всушност може да има одвоени рамки за примерочење случаен примерок, што претставува дистрибуција на
за секој факултет, би било возможно да се обезбеди студенти од факултетите што не ја одразува најдобро
примерок во којшто студентите ќе бидат соодветно целата популација.
претставени според тоа на кој факултет студираат. Предноста на стратификуваното случајно
Пожелно е студентите да бидат прецизно претставени примерочење во случај како овој е јасна: тоа
според тоа на кој факултет студираат. Во јазикот овозможува да се состави примерок – дистрибуиран
на примерочењето, ова значи стратификување на на сличен начин како и популацијата согласно со
популацијата според одреден критериум (во овој критериумот за стратификување. Ако користите
пристап на едноставно случајно или систематско
примерочење, може да добиете дистрибуција како стратификување, тогаш можат да се користат парови на
онаа на стратификуваниот примерок, но тоа е малку критериуми или неколку критериуми (како на пример
веројатно. Овде се релевантни две укажувања. Прво, и припадноста на факултет и родот и припадноста на
можете рационално да направите стратификувано категориите: дипломец или постдипломец).
примерочење само кога е релативно лесно да се Стратификуваното примерочење е навистина
идентификуваат или да се распределат единиците во изводливо само кога се достапни релевантни
стратум. Доколку ова не е можно или би било многу информации. Поинаку кажано, кога податоците се
тешко да се направи, стратификуваното примерочење достапни, тие овозможуваат брза идентификација на
нема да биде изводливо. Второ, вие можете да користите единици од популацијата во смисла на препознавање
повеќе од еден критериум за стратификување. критериум за стратификување (или критериуми), па
Според тоа, може да се случи да сакате да правите разумно е да се користи овој метод на примерочење.
стратификување и според припадноста на факултет Но, најверојатно тоа не е економично, бидејќи
и според родот или според припадноста на факултет идентификувањето на единиците на популацијата за
и според тоа дали студентите се на додипломски стратификување бара голема работа, затоа што не
или на постдипломски студии. Ако е изводливо да се постои достапен список за единците на стратумот.
идентификуваат студентите според овие критериуми за
Примерочење засновано врз веројатнист во еден
студентски проект
Џо Томсон ја опишува процедурата за примерочење што тој и другите членови на неговиот тим
ја примениле за нивната студија на студенти кои живеат во студенски домови на Универзитетот на
Источна Англија како стратификуван случаен примерок. Она што следува е описот, кој укажува
дека тие употребиле пристап на систематско примерочење за да најдат студенти во студенските
домови:
„Стратификуваното случајно примерочење беше користено за да се одлучи во кои студенски
домови би одел секој член на тимот и би добил одговори на прашалникот. Овој метод на
примерочење беше очигледниот избор, затоа што тоа значеше дека нема да има пристрастност
во изборот на тоа каде ќе оди тој што го спроведува интервјуто, но и дека ќе се задржи
репрезентативниот карактер на истражувањето.
Методот на стратификувано случајно примерочење, познат како процес на случајна прошетка,
беше користен кога се реализираа интервјуата. Секој член на истражувачката група беше означен
со број од 4 до 8, како чекор за распределување при примерочењето: јас бев означен со бројот
7, а мој блок за интервјуирање беше Блок на куќи на Колеман 1. Ова значи дека за реализација на
интервјуата, би одел до куќата на Колеман и би тропнал на седмата врата и потоа на 14-тата, секој
пат додавајќи 7, сè додека не ги завршам петте интервјуа. Кога не би ми одговориле на 6-тата врата,
би се вратил на првиот стан, но секој пат додавам еден за да избегнам периодичност. Овој метод
на примерочење бил утврден според принципите на стандардизација, сигурност и валидност“
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Џо, посетете го Онлајн центарот за ресурси, што ја на-
Повеќеетапно кластерско приме- целта е да се интервјуира примерок што се извлекува

од широко дисперзираната популација, како на пример
рочење популацијата на една нација, на голем регион или дури
Во примерокот со кој се занимаваме, студентите и на еден голем град.
што треба да бидат интервјуирани се сместени на Еден начин на којшто е можно да се справиме со
еден универзитет. Тие што интервјуираат ќе мора овој потенцијален проблем е да се користи кластерско
да ги договорат своите интервјуа со студентите во примерочење. Со кластерското примерочење,
примерокот, но поради тоа што сите се наоѓаат на примарната единица на примерочењето (првата
една локација (дури и кога универзитетот е лоциран фаза од постапката на примерочење) не се однесува
на повеќе места), тие нема многу да патуваат. Меѓутоа, на составување на примерок од единиците на
замислете да сакавме национален примерок на популацијата, туку на групирање на овие единици. Тоа е
студенти. Се подразбира дека интервјуистите би последново групирање или составување на единиците
морале да го пропатуваат Обединетото Кралство за да на популацијата познати под терминот кластери.
ги интервјуираат студентите во примерокот. Ова многу Замислете дека сакаме да составиме национален
би го издолжило истражувањето и би ја зголемило репрезентативен примерок од 5 000 студенти. Ако
неговата цена. Ваков проблем се појавува секогаш кога примениме едноставно случајно или систематско
примерочење, ќе добиеме широко дисперзиран • Левборо (Loughborough).

примерок што ќе бара многу патување од страна на Овој список е добар, но од интервјуистите сè
лицата што го реализираат интервјуто. Едно решение уште би се барало многу да патуваат, бидејќи десетте
може да биде да се направи примерок од универзитети универзитети се многу оддалечени еден од друг.
и потоа од студенти од секој од универзитетите во Северноамериканските и австралиските читатели што
примерокот. Методот на примерочење со веројатност го анализираат овој последен коментар, гледајќи во
би требало да се користи во секоја фаза. Според тоа, картата на Обединетото Кралство можат да помислат
можеме по случаен пат да направиме примерок дека универзитетите се всушност многу блиску еден
од десет универзитети од целата популација на до друг!
универзитети, така што ќе добиеме десет кластери, а Едно можно решение е да ги групираме сите
потоа да интервјуираме 500 случајно избрани студенти универзитети на Обединетото Кралство по региони
на секој од десетте универзитети. (видете го Истражувањето во фокус 8.1. за пример на
Сега замислете дека резултатот од примерочењето овој вид пристап) и случајно да составиме примерок
на десетте универзитети го дава следниов список: од два региони. Потоа може да се направи примерок
• Глазгов Каледонски (Glasgow Caledonian), од пет универзитети од секој од двата списоци на
• Единбург (Edinburgh), универзитети за да се направи примерок од 500
• Тисајд (Tesside), студенти од секој од десетте универзитети. Според тоа,
• Шефилд (Shefild), постојат неколку одвоени фази:
• Универзитетски колеџ во Свонси (University College • групирање на универзитетите на Обединетото
Swansea), Кралство според критериумот регион и
• Лидс Метрополитен (Leeds Metropolitan), составување примерок за двата региони;
• Универзитет во Улстер (University of Ulster), • составување примерок од пет универзитети од
• Универзитетски колеџ Лондон (University College секој од двата региони;
London), • составување примерок од 500 студенти од секој од
• Саутемптон (Southampton), десетте универзитети.
Во фокусот на истражувањето 8.1.

Пример на повеќеетапен кластерски примерок
За својата студија на општетвената класа во современа Британија, Маршал и коавторите (Marshall
et al., 1988: 288) составиле примерок за да реализираат „2 000 интервјуа со случаен избор на мажи на
возраст од 16 до 64 и жени на возраст од 16 до 59 години што немаат редовно образование“.
• Примерочење на парламентарните изборни единици
- Парламентарните изборни единици биле распоредени според критериумот регион (ги има
единаесет).
- Изборните единици биле распоредени на една од трите групи на густина на популацијата во
рамките на стандардните региони.
- Потоа, овие подгрупи биле прераспоредени според гласањето за политичката партија што ја
претставува изборната единица на претходните општи избори.
- Потоа бил направен список од овие подгрупи според зголемувањето на стапката на сопственоста.
- Потоа бил составен примерок од 100 парламентарни изборни единици.
- Според тоа, парламентарните изборни единици биле стратификувани во однос на четири
варијабли: регион; густина на популација (население); гласање за политичка партија на
последните избори и стапка на сопственост.
• Примерочење на областите за гласање
- Од секоја примерочена изборна единица биле избрани две области за гласање.
• Примерочење на испитаници
- Од секоја примерочена област биле извлечени по деветнаесет адреси по систематски пат.
- Била избрана по една личност од секоја адреса според одреден број претходно утврдени
правила.
Во одредена смисла, кластерското примерочење е може ќе сакаме да стратификуваме примерок на

секогаш повеќеетапен пристап, бидејќи секогаш прво универзитети, во смисла на тоа дали тие се „стари“
се составува примерок од кластери, а потоа нешто или „нови“ универзитети – односно, тие што ги
друго – се составува примерок од другите кластери или добиле своите статути по Белиот документ за високо
единици на популацијата. образование од 1991 год., Високо образование: нова
Многу примери на повеќеетапното кластерско рамка. Во секој од двата региони би можеле да ги
примерочење бараат стратификација. На пример, групираме универзитетите според критериумот стар/
нов универзитет и потоа да ги избереме двата или трите критериуми: критериум регион, густина на населението
универзитети од секој од двата стратума по регион. (популацијата), изборно однесување и сопственост.
Во Истражувањето во фокус 8.1. се дава пример на Предноста на повеќеетапното кластерско
повеќеетапен кластерски примерок. Тој е составен од примерочење веќе би требало да биде очигледна:
три фази: примерочење на парламентарните изборни тоа на интервјуистите им овозможува да бидат многу
единици, примерочење на областите за гласање повеќе географски концентрирани отколку во случај
и примерочење на испитаниците. На еден начин, со едноставен случаен или стратификуван примерок.
постојат четири фази, бидејќи се составува примерок Предноста на стратификувањето е уште поголема,
од адресите од областите за гласање и потоа се бидејќи кластерите можат да бидат стратификувани
составува примерок од испитаниците од секоја адреса. како стратум. Сепак, дури и кога се користи многу
Меѓутоа, Маршал и коавторите (Marshall et al., 1988) ја ригорозна стратегија за примерочење, грешката на
претставиле својата стратегија за примерочење, која примерочењето не може да биде избегната, како што
опфаќа само три фази. Парламентарните изборни покажува примерот во Истражувањето во фокус 8.2.
единици биле стратификувани според четири

Британска анкета за криминалот од 1992
Британската анкета за криминалот (British Crime Survey – BCS), финансирана од Министерството за
внатрешни работи, е редовна студија направена врз национален примерок изведен од жителите на
Англија и Велс. Анкетата била направена осум пати, во периодот меѓу 1982 и 2000 година, а се прави
еднаш годишно од 2001 година. Во секое реализирање биле интервјуирани над 10 000 испитаници.
Главна цел на анкетата била да собере информации за искуствата на испитаниците како жртви на
криминал. Постои и компонента за самопроценка во која избраните во примерокот се интервјуираат
за нивните ставови кон криминалот и за информациите за криминалот што го направиле. Пред 1992
година, Британската анкета за криминалот користела електронски список како рамка за примерочење.
Потпирајќи се врз еден избирачки список како рамка за примерочење, може да дојде до проблем
и покрај очигледната ригорозност и принципиелност – во него не се вклучени лица што не се
регистрирани – проблем што бил влошен со локалниот данок, данок по глава (на жител), поради што
се појавиле многу нерегистрирани лица, бидејќи некои од нив не сакаат да бидат откриени за да не
плаќаат данок. Во 1992 година, како рамка за примерочење бил употребен Поштенскиот адресар што
оттогаш се користи. Неговата главна предност пред избирачкиот список како рамка за примерочење
е тоа што тој почесто се дополнува. Но, и тој не е совршен, бидејќи во него ги нема бездомниците.
Примерокот на Британската анкета за криминалот е стратификуван мултиетапен кластерски примерок.
Со постапката на примерочење биле извадени 13 117 адреси на постојано место на живеење. Како и во
повеќето анкети, постоеле многу анкети без одговор од испитаниците, а 23,3 проценти од 13 117 адреси
биле прогласени за невалидни интервјуа. Само помалку од половина од овие случаи целосно одбиле
да учествуваат. И покрај тоа што примерокот за Британската анкета за криминалот е ригорозно избран
и е многу голем, едно разгледување на анкетата од 1992 год. од страна на Елиот и Елинфорт (Elliot and
Ellinfworth, 1997) покажува дека има грешка во примерочењето. Со споредување на дистрибуцијата на
одговорите на испитаниците со пописот од 1991 год., тие покажуваат дека одредени општествени групи
не се претставени најсоодветно: сопствениците, домаќинствата што немаат автомобил и невработените
мажи. Сепак Елиот и Елинфорт покажуваат дека, како што се зголемува нивото на криминал на
сопственоста во одредени делови од поштенскиот адресар, стапката на добиени одговори (видете го
Клучниот концепт 8.2.) се намалува. Со други зборови, испитаниците што живеат во областите со високи
стапки на криминал сè помалку се согласуваат да бидат интервјуирани. Тешко е да се утврди колку оваа
тенденција влијае врз податоците на Британската анкета за криминалот, но значајноста на ова кратко
излагање е дека дури и кога се избира примерок од овој карактер, постоењето или непостоењето на
грешка на примерочење не може, а да не се земе предвид. Можноста за поголемо проширување на
грешките кога нивото на прецизност на примерочење не може да се постигне, како во примерот на
Британската анкета за криминалот, е исто така веројатна.
особини на примерокот заснован врз веројатност
Причината поради која примерочењето да се изведуваат заклучоци за целата популација од

засновано врз веројатност е толку важна постапка во информациите добиени од случајниот примерок.
општественото анкетно истражување лежи во можноста Со други зборови, наодите што произлегуваат
од примерокот можеме да ги генерализираме на вредност на популацијата (μ), но со познати граници

популацијата. Ова не значи дека со податоците за на грешка. Просекот, или посоодветно аритметичката
популацијата и со податоците за примерокот исто средина, е просекот на примерокот.
се постапува. Ако го земеме примерот за нивото на За да се осврнеме на ова укажување, треба да
консумирање на алкохол во нашиот примерок од 450 користиме некои од основните статистички поими. Тие
студенти, кои ќе ги третираме како број на единици на се презентирани во Совети и вештини, Генерализирање
алкохол – консумиран во претходните седум дена, ќе од случаен примерок на популацијата, а може да бидат
дознаеме дека просечниот број единици, коишто се прескокнати ако се бара само општо поимање на
консумирани од страна на студентите од примерокот постапките за примерочење.
(х), можат да се користат за да се процени просечната
Генерализирање од случаен примерок на популацијата
Да речеме дека просечната вредност на примерокот е 9,7 единици на консумиран алкохол (просечната
количина на консумиран алкохол во претходните седум дена во примерокот). Клучно размислување
овде е: колку доверба можеме да имаме во тоа дека просечната вредност на консумирање алкохол од
9,7 единици има можност да се најде во популацијата, дури и кога се користи примерочење засновано
врз веројатноста. Ако земеме неограничен број примероци од една популација, пресметаната просечна
вредност на варијаблата, што се разгледува во секој од примероците, ќе се разликува од просечната
вредност на популацијата. Овие варијации можат графички да се претстават како крива во облик на
ѕвоно позната уште и како нормална дистрибуција (видете го приказот 8.8.). Обликот на дистрибуцијата
укажува на тоа дека има групирање на просечните вредности на примероците околу просечната
вредност на популацијата. Половината од просечните вредности на примероците ќе бидат на или под
просечната вредност на популацијата; а другата половина ќе бидат на или над просечната вредност на
популацијата. Како што се движиме кон лево (на или под просечната вредност на популацијата) или кон
десно (на или над просечната вредност на популацијата), кривата опаѓа, што значи дека има сè помалку
примероци чии просечни вредности значајно отстапуваат од просечната вредност на популацијата.
Отстапување на просечната вредност на примероците од просечната вредност на популацијата
претставува грешка на примерочење и се мери со статистичка мерка позната како стандардна грешка
на просечната вредност. Ова е проценка за тоа за колку просечната вредност на примерокот може да
се разликува од просечната вредност на популацијата.
Приказ 8.8.
дистрибуција на средни вредности на примерокот
број на примероци
-1.96 просечна вредност +1.96

SE SE
Забелешки: 95 проценти од просечните вредности на примерокот би се наоѓале во рамките на осенчената област. SE =

стандардна грешка на просечната вредност.
Ова размислување е важно бидејќи теоријата на примерочење ни кажува дека 68 проценти од
просечните вредности на примероците ќе се наоѓаат меѓу +1 и –1 од стандардната грешка од просечната
вредност на популацијата и дека 95 проценти од сите просечни вредности ќе се наоѓаат помеѓу +1,96
и –1,96 од стандардните грешки од просечната вредност на популацијата. Токму втората калкулација
е клучна, бидејќи неа индиректно ја користат анкетните истражувачи при соопштување на нивните
статистички резултати. Тие вообичаено користат 1,96 стандардни грешки како клучен критериум за тоа
колку доверба можат да имаат во своите резултати. Во основа, критериумот укажува дека вие можете да
бидете 95 проценти сигурни дека просечната вредност на популацијата се наоѓа помеѓу +1,96 и –1,96
грешки на примерочењето од просечната вредност на примерокот.
Ако еден примерок се избира според принципите на веројатност, знаеме дека може да бидеме 95
проценти сигурни дека просечната вредност на популацијата ќе се наоѓа меѓу просечната вредност на
примерокот +1,96 и –1,96 помножена со стандардната грешка на просечната вредност. Ова е познато
како интервал на доверба. Ако просечниот степен на консумирање алкохол во претходните седум дена
во нашиот примерок од 450 студенти е 9,7 единици, а стандардната грешка на просечната вредност е 1,3,
можеме да бидеме 95 проценти сигурни дека просечната вредност на популацијата ќе се наоѓа помеѓу
9,7 + (1,96 х 1,3)
и
9,7 – (1,96 х 1,3)
односно помеѓу 12 248 и 7 152.
Ако стандардната грешка беше помала, тогаш распонот на можните просечни вредности на
популацијата ќе беше помал; ако стандардната грешка беше поголема, распонот на можните просечни
вредности на популацијата ќе беше поголем.
Ако се прави стратификуван примерок, стандардната грешка на просечната вредност ќе биде
помала, бидејќи варирањето меѓу стратумите суштински се елиминира поради тоа што популацијата
ќе биде точно претставена во примерокот благодарение на критериумот за стратификување или
употребениот критериум. Ова го покажува начинот на којшто стратификацијата придонесува за
дополнително зголемување на прецизноста во процесот на примерочење засновано врз веројатност,
бидејќи се елиминира можниот извор на грешката на примерочење.
За споредба, еден кластерски примерок без стратификација покажува поголема стандардна грешка
на просечната вредност отколку еден едноставен случаен примерок. Ова се појавува бидејќи не се
обрнува внимание на можниот извор на разлики меѓу студените (односно поголемата застапеност на
студенти од еден универзитет што може да влијае врз степенот на консумирање на алкохол). Ако, на
пример, некои универзитети имале култура на обилно пиење во кое учествувале голем број студенти и
ако овие универзитети не биле избрани поради процедурата за селектирање на кластери, тоа значи дека
би бил занемарен еден важен извор на варијабилност. Тоа исто така укажува дека просечната вредност
на примерокот би била на ниската страна, но тоа е нешто друго.
големина на примерокот
Како професор по истражувачки методи и автор апсолутна и релативна големина

на книги од оваа област, честопати ми поставуваат
прашања за методолошки теми. Прашањето што на примерокот
најчесто ми се поставува е поврзано со големината на Едно од најосновните размислувања, што може
примерокот – „Колку би требало да биде голем мојот најмногу да изненади, е тоа дека апсолутната
примерок?“ или „Дали мојот примерок е доволно големина на примерокот е важна, а не неговата
голем?“ Одлуката за големината на примерокот не е релативна големина. Ова значи дека примерокот
едноставна; таа зависи од бројот на случаи и на ова заснован врз веројатност извлечен од цела популација
прашање не може да се даде еден конечен одговор. на Обединетото Кралство составен од 1 000 лица
Ова е, честопати, извор на големо разочарување за има исто толку голема валидност како и примерокот
оние што поставуваат вакви прашања. Освен тоа, заснован врз веројатност извлечен од целата
врз повеќето од одлуките поврзани со времето, за
популација на САД, што исто така брои 1 000 лица и
големината на примерокот влијаат прашањата за
покрај тоа што САД имаат многу поголема популација.
времето и трошокот. Поради тоа, речиси секогаш
Тоа исто така значи дека, како што расте големината
одлуката за големината на примерокот претставува
на примерокот, така расте и неговата прецизност.
компромис меѓу притисоците од времето и трошокот,
Ова значи дека се стеснува интервалот на доверба
потребата за прецизност и други дополнителни
од 95 проценти што се опишува во Совети и вештини,
размислувања на кои сега ќе се освренеме.
Генерализирање на случаен примерок на популацијата.
Меѓутоа, еден голем примерок не може да ја гарантира единствена проценка на една варијабла. Во повеќето
прецизноста, така што веројатно е подобро да се каже анкети целта е да се генерираат многу заклучоци
дека, како што се зголемува примерокот, се зголемува за варијаблите што го обликуваат истражувачкиот
и можноста за поголема прецизност на примерокот. инструмент. Тој забележува дека обично анкетните
Ова значи дека, како што се зголемува примерокот, се истражувачи не се во позиција однапред да го одредат
намалува грешката на примерочењето. Поради тоа, „потребниот степен на прецизност“ (Fowler, 1993: 34). И
важна компонента на секоја одлука за големината на згора на тоа, бидејќи грешката на примерочење ќе биде
примерокот би требало да биде колкава грешка на само една компонента на секоја грешка што се појавува
примерочење е подготвен некој да толерира. Колку е во проценката, не е реално да се поставува барање за
помала вредноста на грешката на примерочење што употребата на посакувано ниво на прецизност како
може да се толерира, толку поголем треба да биде фактор при донесувањето одлука за големината на
примерокот. Фоулер (Fowler, 1993) предупредува дека примерокот. Наместо тоа, ова укажување, до одреден
овој критериум не може едноставно да се прифати. Тој степен, се реализира произволно без да се пресметува
тврди дека, во практиката, истражувачите не ги базираат прецизно.
своите одлуки за големината на примерокот врз една и
Големина на примерокот и примерочење засновано врз
веројатност
Како што напишав во текстот, прашањето за големината на примерок е нешто што најчесто ги
интересира студентите, но и другите лица. Во основа, ова е една област во која големината навистина
е важна – колку е поголем примерокот , толку е поголема веројатноста тој да биде репрезентативен
(доколку примерокот е случајно избран), независно од големината на популацијата од која е извлечен.
Меѓутоа, кога студентите прават проекти, тие своето истражување треба да го направат со многу
ограничени ресурси. Треба да се обидете да дознаете од вашиот оддел дали има некакви упатства со
кои се претпоставува минимална големина на примероците. Ако не постојат вакви упатства, ќе треба да
ја реализирате вашата мини анкета на таков начин што, со оглед на должината на времето и ресурсите
што ви се достапни, ќе го зголемите до максимум бројот на интервјуа што можете да го направите или
бројот на прашалници што можете да го испратите по пошта. Исто така, во многу, ако не и во повеќето
случаи, може да се случи да не ви се укаже можност да составите вистински случаен примерок. Важно е
да објаснете и да образложите како сте постапиле. Објаснете ги тешкотиите на коишто сте наишле при
составувањето случаен примерок. Објаснете зошто не сте можеле во примерокот да вклучите повеќе
испитаници. Но и покрај сè, не правете неиздржани заклучоци за вашиот примерок. Не тврдете дека
примерокот е репрезентативен или дека сте составиле случаен примерок, кога е очигледно дека ниту
едното ниту другото не е вистинито. Со други зборови, бидете искрени и кажете што сте направиле.
Луѓето побрзо ќе ја прифатат вашата свесност за ограничувањата на вашиот нацрт за примерок отколку
тврдењата за примерокот, што очигледно се неточни. Исто така, покрај сè, вашиот примерок може да
има многу добри карактеристики – обемот на вклучените испитаници, добрата стапка на одговори,
високиот степен на соработка со фирмата... Не заборавајте да ги истакнете позитивните особини на
примерокот во исто време со признавањето на неговата ограниченост.
време и трошоци што не стагнира, сепак процесот на зголемување

на прецизноста станува побавен (колку се успорува
Во овој контекст, стануваат многу важни растењето на прецизноста толку опаѓа и грешката на
размислувањата за времето и трошоците. Во примерочење на просечната вредност). Веројатно,
претходниот пасус јасно се укажува дека поголемиот во таков момент, врз размислувањата за големината
примерок е попрецизен (бидејќи грешката за на примерокот многу влијаат прашањата за времето
примерочење ќе биде помала). Меѓутоа, општо и трошоците, бидејќи со настојувањето да се зголеми
земено, во примерок составен од 1 000 единици, прецизноста, се зголемуваат и трошоците. Како што
забележливо е дека како што се зголемува примерокот, Хејзелриг (Hazelrigg, 2004: 85) концизно вели: „Колку е
почнувајќи од 50, 100, 150 и така натаму до 1 000, така поголем примерокот извлечен од популацијата, толку
се зголемува и прецизноста. По одредена точка, (х) се приближува до μ; но приближувањето се јавува
честопати околу точката 1 000, острото зголемување со стапката на намалување (која значи дека кај многу
на прецизноста помалку се забележува и покрај тоа малите примероци се намалуваат и трошоците)“.
Без одговор Committee) во 1975 година укажале на слична појава

кај компаниите за маркетиншки истражувања. Сепак,
Меѓутоа, размислувањата за грешката на анализата што ја направил Смит (Smith, 1995) на оваа
примерочење не завршуваат овде. Би требало да се тема укажува дека наспроти популарното уверување, не
има на ум проблемот поврзан со неодговарањето. постојат доследни докази за таквото опаѓање. Згора на
Повеќето примероци од анкетите имаат одреден број тоа, Смит покажува дека е тешко да се одвојат општите
анкети во кои се забележува категоријата без одговор. трендови кај стапките на одговореност од такви
Според тоа, најверојатно само некои од испитаниците варијабли, како што се: предметот на истражувањето,
од нашиот примерок ќе се согласат да учествуваат во типот на испитаникот и количеството на вложен
истражувањето. Ако нашата цел е да обезбедиме што е напор за зголемување на бројот на испитаници
можно повеќе од 450 студенти да бидат интервјуирани за индивидуалните анкети. Меѓутоа, прегледот на
и ако мислиме дека може да има стапка без одговор од појавата на категоријата без одговор во САД, базиран
20 проценти, препорачливо е да се направи примерок врз стапките на категоријата без одговор за различни
од 540 до 550 лица, поради тоа што околу 90 од нив постојани анкети, укажува дека постои намалување
нема да одговорат. на подготвеноста на домаќинствата да учествуваат
Од особена важност е темата без одговор, а во анкети (Grouvs et al., 2004). Уште еден доказ за ова
особено – одбивањето да се учествува, бидејќи некои е истражувањето на Барух (Baruch, 1999) во врска
истражувачи укажуваат дека во многу земји опаѓаат со статиите базирани врз прашалници, објавени во
стапките на одговори во општествените анкети (видете 1975, 1985 и 1995 година, во пет академски списанија
го Клучниот концепт 8.2.). Тоа укажува дека луѓето од областа на менаџментот. Оваа статија открива
сè повеќе одбиваат да учествуват во општественото просечна (средна) вредност на стапката на одговори
анкетно истражување. Во 1973 година една статија од 55,6 проценти, иако – со многу големи варијации
во американскиот весник Бизнисвик (Business Week) околу овој просек. Просечната стапка на одговореност
објави напис со наслов, Јавниот молк на корисниците во текот на три години била 64,4 проценти во 1975, 55,7
на анкетата. Весникот им поставил прашање на проценти во 1985 и 48,4/52,2 проценти во 1995 година.
компаниите за анкети за нивните искуства и открил Двата проценти биле добиени за 1995 година, бидејќи
значајна загриженост за опаѓањето на стапките на поголемиот број се однесувал на едно списание што
одговореност. Слично е и во Британија, соопштението публикувало голем дел од истражувањето за топ-
од работната група за истражување на Друштвото за менаџерите што имале тенденција да даваат послаба
истражување на пазарот (Market Research Society) и стапка на одговори. Било откриено дека стапките на
сопштението на Комитетот за развој (Development одговореност биле ниски – 10 проценти и 15 проценти.

Што е стапка на одговореност?
Поимот стапка на одговореност е често тема на анкетното истражување во општествените
науки. Кога се реализира анкета во општествените науки, без разлика дали се употребува
структурирано интервју или прашалник за самостојно пополнување, постојано се случува
некои испитаници од примерокот да одбијат да учествуваат (тоа се означува како без одговор).
Стапката на одговореност е, според тоа, процентот од лицата во примерокот, коишто всушност
се согласиле да учествуваат. Меѓутоа, малку посложено од тоа е пресметувањето на стапката
на одговореност. Прво, нема да се вклучи секое лице коешто одговара: ако испитаникот не
одговорил на голем број прашања или ако постојат јасни индикации дека не го сфатил/а сериозно
интервјуто или прашалникот, подобро е да се користи само бројот на употребливите интервјуа
или прашалници како броител. Секогаш може да се случи некој во примерокот да не биде погоден
или да не е соодветен испитаник или да не може да се контактира со него. Според тоа, стапката на
одговореност се пресметува на следниот начин:
Број на употребливи прашалници
х100
Вкупен примерок – непогодни или неконтактибилни членови на примерокот
Друго интересно прашање во врска со категоријата кај коишто постои особено голема тенденција за мали
без одговор е колку далеку истражувачите треба да стапки на одговореност. Меѓутоа, зголемувањето
одат за да ја зголемат стапката на одговореност. Во на стапките на одговореност кај анкетите што се
10-тото поглавје, се дискутира за одредени чекори, засноваат врз интервју може да се покаже како скапо.
коишто можат да се преземат за да се подобрат Тејтлер и коавторите (Teitler et al., 2003) презентираат
стапките на одговореност на прашалниците по пошта расправа за преземените чекори со коишто се
зголемува стапката на одговореност на американски за спроведување анкета, стапката на одговореност

примерок, којашто било тешко да се постигне, а тоа најчесто е значително пониска. Во компонентата
се родителите на новородени деца, од кои повеќето на анкетата за културниот капитал и општественото
не биле во брак. Тие откриле дека иако постоел доказ исклучување (Cultural Capital and Social Exclusion –
дека зголемувањето на стапката на одговореност од CCSE), проект опишан во Истражувањето во фокус
почетните 68 на 80 проценти значело дека конечниот 2.9., почетниот главен примерок имал стапка на
примерок повеќе наликувал на популацијата од одговореност од 53 проценти (Bennett et al., 2009).
којашто бил извлечен, сепак не се постигнало многу. Со Истражувачите одлучиле да го дополнат почетниот
други зборови, подобрувањето на карактеристиките примерок на различни начини; еден од нив бил да
на примерокот наложува непропорционално трошење се има примерок што вклучува повеќе припадници
на ресурсите. Сепак, ова не значи дека не би требало да од етнички малцинства, во голем дел поради тоа
се преземат чекорите што би ги подобриле стапките на што главниот примерок не опфатил доволен број
одговореност. На пример, следењето на испитаниците припадници на етнички малцинства. Сепак, стапката
што во почетокот не одговориле на прашалникот по на одговореност во примерокот со поголемо етничко
пошта, секогаш резултира во подобрена стапка на шаренило била значително пониска од стапката на
одговореност за мали дополнителни трошоци. Една одговореност постигната во главниот примерок.
студија на Бренан и Шарбоне (Brenan and Charbonneau, Истражувачите пишуваат: „Општо, во примероците
2009), базирана врз анкета сo жителите на Нов Зеланд, со поголемо етничко шаренило има тенденција да се
обезбедила недвосмислен доказ за подобрување на појави помала стапка на одговореност во споредба
стапката на одговореност што можела да се постигне со пресечните анкети“ (Thomson, 2004: 10). Постои
со барем две дополнително испратени е-писма до тврдење дека прифатливата стапка на одговореност
испитаниците во анкетата со прашалници по пошта, зависи од типот на примерокот и темата на којашто се
што имаат тенденција да остварат помали стапки на однесуваат интервјуто и прашалникот. Иако очигледно
одговореност отколку анкетата базирана врз интервју. се посакува да се постапи најдобро што може за да
Очигледно, може да помогне и една чоколада се максимализира стапката на одговореност, важно
испратена заедно со прашалникот! е истражувачот да биде свесен за ограничувањата
Како што укажува претходно споменатата студија што се појавуваат со малата стапка на одговореност,
за стапките на одговори на Барух (Baruch, 1999), т.е. за големата веројатност резултатите да бидат
постојат големи разлики во стапките на одговореност необјективни. Најверојатно, во иднина, имајќи
што се јавуваат при реализирањето на анкетите во предвид дека постојат граници за степенот до кој
општествените науки. Тешко е да се претпостави анкетните истражувачи можат да ја зголемат стапката
колкава треба да биде стапката на одговореност. на одговореност, сè поголем напор ќе се вложува за да
Студијата на Барух се фокусира врз истражување на се подобрат начините за проценување и коригирање
бизнис-организациите и, како што тој забележува, на претпоставената необјективност на резултатите
кога високите менаџери се единици во примерокот (Groves, 2006).

Проблемот без одговор
Во декември 2006 година во една статија во Тајмс беше објавено дека било запрено
проучувањето на тежината на британските деца, бидејќи многу семејства одбиле да учествуваат.
Проучувањето што го нарачало Министерството за здравство покажало дека, на пример, 14
проценти од децата на возраст меѓу 10 и 11 години имаат преголема тежина, а 17 проценти од нив
се дебели. Сепак, авторот во Тајмс забележал дека извештајот за истражувањето што го направило
Министерството за здравство укажува на тоа дека ваквите бројки „веројатно систематски го
потценуваат преовладувањето на преголемата тежина и дебелината [кај Хоукс (Hawkes, 2006:
24)]. Причината за оваа пристрасност во статистиката е што родителите биле во состојба да не им
дозволат на нивните деца да учествуваат, а оние родители чии деца биле потешки, најверојатно
така постапиле. Како резултат на тоа, примерокот бил необјективен за оние што биле помалку
тешки. Авторите на извештајот заклучиле дека примерочењето не е објективно, бидејќи
забележале дека повеќе деца биле евидентирани како дебели во областите во коишто имало
помала стапка на одговореност.
Хетерогеност на популацијата поголем примерок за да ја одрази разновидната

популација. Кога таа е релативно хомогена, како на
Треба да се размислува и за хомогеноста и пример – популација од студенти или од лица со иста
хетерогеноста на популацијата од која се составува професија, отстапувањето е помало и според тоа
примерокот. Кога една популација е многу хетерогена, примерокот може да биде помал. Може да се заклучи
како една цела земја или град, ќе биде потребен
дека колку е поголема хетерогеноста на популацијата, категории, има 49 полиња во табелата (т.е. 7х7). За да
толку треба да биде поголем примерокот. има соодветен број на случаи во секое поле, се бара
прилично голем примерок. Да претпоставиме дека
вид на анализа Маршал и коавторите реализирале анкета врз многу
Конечно, истражувачите би требало да го имаат помал примерок во којшто на крајот имало само 150
на ум видот на анализата што имаат намера да ја парови. Кога би се направил истиот вид на анализа што
направат. Во овој пример зборуваме за табелата на ја примениле Маршал и коавторите, би било откриено
контингенција. Табелата на контингенција ја покажува дека овие 150 парови се многу дисперзирани низ 49-те
поврзаноста меѓу две варијабли на табеларен начин. полиња на табелата. Најверојатно, многу од полињата
Таа покажува како промената на една варијабла влијае би биле празни или би имало многу мали бројки во
врз промената на друга варијабла. За да го разберете нив што би го отежнало изведувањето заклучоци за
ова укажување, разгледајте ја основната структура на тоа што било претставено во табелата. Всушност, многу
една табела во студијата за општествената класа во од полињата во конкретната табела кај Маршал и
Британија на Маршал и коавторите (Marshall, 1988). коавторите имаат многу мали бројки во нив (8 полиња
Ова истражување беше опишано во Истражувањето во го содржат бројот 1 или 0). Овој проблем би бил дури
фокус 8.1. Табелата се базира врз 589 невенчани двојки и понагласен ако тие имале многу помал примерок
што живеат заедно (1 178 испитаници) од примерокот на парови. Последователно, размислувањата
во којшто двата партнера се вработени. Авторите имаат за големината на примерокот треба да бидат во
за цел во табелата да покажат дали паровите се од иста согласност со видовите анализа што следуваат, како
или од различна општествена класа, согласно со шемата што е на пример размислувањето околу прашањето за
со седум категории на Голдторп за класифицирање на бројот на полиња во табелата. Во случај како овој, ќе се
општествената класа. Резултатот е табела во којашто, бара поголем примерок во зависност од карактерот на
поради тоа што секоја варијабла ја сочинуваат 7 анализата што треба да се направи како и од карактерот
на варијаблите за кои станува збор.
видови примерочења незасновани врз веројатност
Терминот примерочење незасновано врз генерализираат резултатите, бидејќи не се знае за која

веројатност е во основа општ термин што ги опфаќа популација е репрезентативен овој примерок. Тие се,
сите облици на примерочење што не се водат според едноставно, група наставници што му се достапни на
правилата на претходно претставеното примерочење истражувачот. Тие, речиси сигурно, не ги претставуваат
засновано врз веројатност. Поради тоа не е за наставниците како целина – самиот факт што тие ја
изненадување што терминот опфаќа голем обем на избираат оваа студиска програма ги прави различни
различни типови на стратегии за примерочење од кои од другите наставници.
барем една е – квотниот примерок – според некои, тој Ова не значи дека пригодните примероци не
е речиси еднакво добар како и примерокот заснован би требало никогаш да се употребуваат. Да кажеме
врз веројатност. Во овој дел ќе се обработуваат дека нашиот предавач/истражувач развива една
три главни типови на примероци засновани врз група прашања што треба да ги мерат лидерските
неверојатност: пригоден примерок, примерок снежна преференции на наставниците. Многу е пожелно
грутка и квотен примерок. таквиот истражувачки инструмент да се тестира пред
да се употреби во истражување, а реализирањето
Пригодно примерочење врз група што не е дел од главната студија може
Пригодниот примерок е сè она што едноставно да биде легитимен начин за изведување на некоја
му е достапно на истражувачот поради неговата прелиминарна анализа за овие прашања, како на
пристапност. Замислете дека еден истражувач кој пример, дали испитаниците имаат тенденција да
предава на универзитет се интересира за видовите одговараат на идентични начини на едно прашање
карактеристики што наставниците ги бараат кај или дали едно прашање честопати се пропушта кога
нивните директори. Истражувачот може да реализира наставниците одговараат на него. Со други зборови,
прашалник врз неколку групи студенти од кои сите за оваа цел, пригодното примерочење може да биде
студираат вонредно на магистерски студии. Голема прифатливо, но не е и идеално. Втор вид на контекст
е можноста истражувачот да ги добие назад сите во кој може да биде барем делумно прифатливо да
или речиси сите прашалници, така што стапката се користи пригоден примерок е кога се укажува
на одговори ќе биде висока. Можат да се добијат можност да се соберат податоци од пригоден
многу интересни резултати, но проблемот со ваквата примерок, а тој претставува премногу добра прилика
стратегија за примерочење е што не е возможно да се за да се пропушти. Податоците нема да допуштат
да се генерираат од нив конечни резултати, поради
проблемот со генерализирањето, но тие можат да примероците засновани врз веројатност (Bryman,

бидат појдовна точка за натамошно истражување или 1989а: 113–14). Општественото истражување е,
да овозможат поврзување со постојните резултати во честопати, базирано врз пригодно примерочење.
една област. Во Истражувањето во фокус 8.4. е даден пример за
Би требало и да признаеме дека пригодното користење пригодни примероци во општественото
примерочење има позначајна функција, отколку што се истражување. Примерочењето засновано врз
претпоставува. Сигурно, во областа на организациските веројатност подразбира обемна подготовка, така што
студии, се забележува дека пригодните примероци поради тешкотиите и потребните трошоци, тоа често
се многу чести и навистина позначајни отколку се избегнува.

Пригодно примерочење
Милер и коавторите (Miller, 1998) се интересирале за теориите што се однесувале на
улогата на пазарењето во конструирање на идентитетот во современото општество. Поради
тоа што многу дискусии за оваа тема се за трговските центри, тие започнале студија во која
комбинирале квантитативни и квалитативни истражувачки методи со цел да ги истражат
ставовите на купувачите во два трговски центра на Лондон: Брент Крос (Brent Cross) и Вуд Грин
(Wood Green). Една фаза од истражувањето барала реализирање на структурирани интервјуа со
купувачите, кои ги напуштале центрите. Интервјуата, главно, биле водени за време на викендите
во јуни и јули 1994 година. Купувачите биле интервјуирани откако ќе ги поминеле главните излези,
иако во мал број случаи – биле интервјуирани на споредните излези. Авторите ни кажуваат: „Ние
не се обидувавме да обезбедиме квота (видете подолу) или случаен примерок, туку баравме од
секое лице што поминува, кое очигледно не гледаше во друга насока, или кое не ја менуваше
својата патека, да пополни прашалник“ (Miller et al., 1998: 55). Ваквата стратегија за примерочење
продуцира пригоден примерок, бидејќи можат да се интервјуират само луѓето што ги посетуваат
овие центри и кои сами избрале да пазаруваат во определеното време.
Примерочење снежна грутка пристап кога составував примерок од британските

посетители на Дизниевите забавни паркови (Bryman,
Во одредени аспекти примерочењето снежна 1999).
грутка е облик на пригоден примерок, но би било Во Истражувањето во фокус 8.5. се опишува
добро тоа да се одвои од другите, бидејќи привлекува составувањето на примерокот снежна грутка на
големо внимание во изминатите години. Со овој корисниците на марихуана којашто, честопати, се
пристап кон примерочење, истражувачот, на почетокот, смета како класична студија за употребата на дрога.
воспоставува контакт со мала група луѓе што се важни Интересен е коментарот на Бекер за овој начин
за темата на истражувањето и потоа ги користи за да на составување на примерокот снежна грутка:
воспостави контакти со другите. Јас користев ваков „Примерокот, се разбира, во никаква смисла не е

Примерок снежна грутка: студијата на Бекер за
корисниците на марихуана
Во една статија, првпат објавена во 1953 година, Бекер (Becker, 1963) објаснува како составил
примерок од корисниците на мариухана. Тој пишува:
„Водев педесет интервјуа со корисници на марихуана. Кога ја направив оваа студија бев
неколку години професионален танцов музичар и моите први интервјуа беа со луѓе што ги
сретнав во музичкиот бизнис. Ги замолив да ме поврзат со други корисници што би сакале да
дискутираат за своите искуства со мене... Сепак, на крајот, половина од педесетте интервјуа
беа направени со музичари, а другата половина опфаќаше широк спектар на луѓе, вклучувајќи
физички работници, механичари и други професионалци“ (Becker, 1963: 45–46).
случаен; би било невозможно да се извлече случаен општествено-економски групи, регион на живеење и

примерок, бидејќи никој не го познава карактерот на комбинации од овие категории. Меѓутоа, за разлика
целината од кој тој би морал да се изведе“ (Becker, 1963: од стратификуваниот примерок, примерочењето на
46). Она што овде Бекер, всушност, го кажува (и истото лицата не се изведува случајно, бидејќи конечниот
укажување важи за мојата студија за посетителите на избор му се остава на интервјуистот. Информациите
Дизниевите забавни паркови) е дека не постои достапна за стратификацијата на популацијата на Обединетото
рамка за примерочење на популацијата од која се зема Кралство или за одредени региони можат да се добијат
примерокот и поради таквата тешкотија пристапот на од извори, како што е пописот и од анкети базирани
примерочење снежна грутка е единствено изводлив. врз примероци засновани врз веројатност како:
И згора на тоа, дури и ако може да се направи рамка Општата анкета за домаќинствата, Британската анкета
за примерочење на корисниците на марихуана или за општествени ставови и Британската панел-студија за
на британските посетители на Дизниевите забавни домаќинства.
паркови, таа би била речиси сигурно неточна, бидејќи Штом ќе се одлучи за категориите и за бројот на
станува збор за популација што постојано се менува. лица што ќе се интервјуираат во секоја категорија
Лицата постојано би почнувале и би прекинувале да (познати како квоти), интервјуистите треба да ги
користат марихуана, додека пак во забавните паркови изберат лицата со кои ќе ги пополнат овие категории.
постојано пристигнуваат нови посетители. Квотите, вообичаено, ќе бидат заемно поврзани. На
Проблемот со примерочењето снежна грутка е начин сличен на стратификуваното примерочење,
тоа што најверојатно така добиениот примерок нема популацијата може да биде поделена во стратуми
да биде репрезентативен за популацијата, иако, како според, на пример: полот, општествената класа,
што веќе укажав, во некои околности може да биде возраста и етничката припадност. Податоците од
проблематична самата претстава за една популација. пописот можат да се користат за да се утврди бројот на
Меѓутоа, општо земено, примерочењето снежна лица што би требало да бидат во секоја подгрупа. Бројот
грутка не се користи во квантитативната истражувачка на интервјуираните од секоја група би ја отсликувал
стратегија, туку во квалитативната: и студијата на Бекер популацијата. Најверојатно, секој интервјуист ќе бара
и мојата беа изведени во квалитативна истражувачка лица што ќе ги исполнат неколкуте квоти на подгрупите.
рамка. Водењето сметка за екстерната валидност Според тоа, интервјуистот може ќе знае дека меѓу
и можноста за генерализација во голема мера не различните подгрупи на лица, тој или таа мора да најде
се доведуваат во прашање кај квалитативната и да интервјуира петмина азијци на возраст од 25 до 34
истражувачка стратегија, како што тоа е случај со години, жени од пониската средна класа во областа во
квантитативната истражувачка стратегија (видете го која треба да работи интервјуистот (да речеме, Вирал
17-тото поглавје). Во квалитативното истражување, (Wirral)). Интервјуистот, обично ги прашува лицата
примерочењето најверојатно ќе биде водено од што му се достапни за нивните карактеристики (иако
теоретското примерочење, отколку од некој вид полот веројатно ќе биде очигледен) со цел да ја одреди
на статистичко примерочење, на кое се однесува нивната соодветност за одредена подгрупа. Штом се
ова поглавје (видете го Клучниот концепт 18.3.). направи квотата на подгрупата (или комбинацијата
Примерочењето снежна грутка повеќе си одговара на подгрупните квоти), интервјуистот нема повеќе да
со стратегијата за теоретско примерочење на бара лица од таа подгрупа.
квалитативното истражување отколку со пристапот Изборот на испитаници му се остава на
на статистичко примерочење на квантитативното интервјуистот со што му се поставува и барање
истражување. Ова не значи дека примерочењето снежна за исполнување на сите квоти, обично во одреден
грутка е сосема ирелевантно за квантитативното временски период. Ако на улица ви пристапила некоја
истражување: примерочењето снежна грутка може да личност носејќи бележник и протокол за интервју и
биде подобар пристап за откривање на релациите меѓу ви поставила прашања за вашата возраст, занимање
луѓето за разлика од конвенционалното примерочење итн., пред да ви постави серија прашања за даден
засновано врз веројатност, кога истражувачот треба да продукт или нешто друго, тогаш сигурно сте наишле на
се фокусира врз односите меѓу луѓето или да ги одрази интервјуист кој требало да пополни квотен примерок.
врските меѓу нив (Coleman, 1958). Понекогаш, тој/таа ќе реши да не ве интервјуира,
бидејќи вие не ги исполнувате критериумите што тој/
квотно примерочење таа ги бара за да ја пополни квотата. Ова може да се
Во општествените научни истражувања, квотното должи на тоа што веќе е исполнета определената
примерочење релативно ретко се применува, но тоа квота или критериумот за исклучување од примерокот,
многу се користи во комерцијалните истражувања, бидејќи тоа значи дека не се бара лице со одредени
како на пример во истражувањата на пазарот и во карактеристики што вие ги поседувате.
испитувањето на јавното мислење. Целта на квотното Честопати на квотнитот примерок му се упатуваат
примерочење е да продуцира примерок што ќе ја бројни критики:
отсликува популацијата во смисла на релативните • Поради тоа што изборот на испитаници му се
димензии на лица што припаѓаат на различни категории препушта на интервјуистот, застапниците на
како: род, етничка припадност, старосни групи, примерочењето засновано врз веројатност
тврдат дека квотниот примерок не може да биде • Поради тоа што не се бара повторно јавување,
репрезентативен. Примерокот може точно да квотниот примерок полесно се применува. Не
ја прикаже популацијата во смисла на доволен е нужно да се биде во контакт со лицата што би
број карактеристики – дефинирани според требало повторно да се контактира со нив или да
квотите. Меѓутоа, врз изборот на интервјуираните се запишат лицата што одбиваат соработка. Се
неповолно може да влијаат перцепциите на појавуваат и такви кои одбиваат да учествуваат,
интервјуистите за тоа колку пријателски изгледаат се разбира, но не е неопходно (и всушност –
луѓето или дали интервјуистот остварува невозможно) да се биде во контакт со нив.
невербално поврзување со нив (контакт со очи) • Кога брзината е од суштинско значење, квотниот
(за разлика од повеќето од нас кои гледаме во примерок, во споредба со огромниот примерок
земја и ги разминуваме, колку што е можно побрзо, заснован врз веројатност, е од непроценлива
бидејќи не сакаме да не вознемируваат во нашето вредност. Весниците често треба да знаат како
слободно време). националниот примерок на гласачи размислуваат
• Лицата што се во близина на интервјуистот за време за одредена тема или како тие, во тоа време, имаат
на интервјуто и поради тоа му се достапни, можат намера да гласаат. Или, ако ненадејно се случи некој
да не бидат типични претставници на групата. поголем настан, како на пример терористички
Постои ризик, на пример, вработените со полно инцидент, како лондонските бомби од јули 2005
работно време да не бидат соодветно застапени, и година, медиумите можат да бараат повеќе или
поради тоа лицата што се вклучени во примерокот помалку моментална претстава за ставовите на
да не ја репрезентираат целата група. нацијата за личната безбедност или за општите
• Интервјуистот одлучува дали некому ќе му се реакции на луѓето. Повторно, квотниот примерок
обрати врз основа на судовите што ги носи поради ќе биде многу побрз.
одредени карактеристики што ги забележува кај • Исто како и пригодното примерочење, тој е корисен
лицата што поминуваат покрај него. Тоа е особено кога се работи на развивање на нови мерки или
изразено кај проценките за возраста. Овие одлуки истражувачки инструменти. Би било корисно да се
понекогаш ќе бидат погрешни – на пример кога употреби за истражувачки труд од кој може да се
интервјуистот не му се обраќа на некое лице што генерираат нови теоретски идеи.
може да ја пополни претходно утврдената квота, • Иако за квотниот примерок не би требало да се
поради тоа што тој за него направил погрешна пресметува стандардната грешка на просечната
проценка (на пример дека личноста е постара вредност, таа често се пресметува. Како што Мосер и
отколку што изгледа). Во овој пример може да се Келтон (Moser and Kalton, 1971) забележуваат, некои
препознае и одредена пристрастност. автори тврдат дека користењето на неслучаен
• Исто така, се тврди дека широката употреба метод за квотното примерочење не би требало
на општествената класа како квота, може да да служи како бариера за таквото пресметување,
предизвика тешкотии, заради тоа што постои бидејќи можноста да биде извор на грешка е мала
проблем да се обезбеди ситуација во која во споредба со другите грешки што може да се јават
интервјуираните се правилно распределни во во анкетите (видете го приказот 8.9.). Меѓутоа, тие
соодветните класни групи (Moser and Kalton, 1971). продолжуваат да тврдат дека барем кај случајното
• Не е дозволено да се пресмета стандардна грешка примерочење истражувачот може да ја пресмета
на просечната вредност на квотниот примерок, вредноста на грешката на примерочење и тој не
поради тоа што методот на неслучајна селекција мора да се грижи за нејзиното можно влијание.
оневозможува да се пресмета обемот на можните Постојат и некакви докази со коишто се укажува
вредности на популацијата. дека кога квотните примероци ќе се споредат со
Сето ова го прави квотниот примерок несоодветен случајните примероци, тие честопати се пристрасни.
и неомилен меѓу академските истражувачи во областа Тие неадекватно малку ги претставуваат лицата од
на општествените науки. Меѓутоа, некои аргументи му пониските општествени стратуми, лицата што работат
одат во прилог: во приватниот сектор и во прозводството и лицата што
• Тој е поевтин и побрз за разлика од анкетното имаат екстремни вредности на приходот, а неадекватно
интервју на споредлив примерок заснован врз многу ги претставуваат жените во домаќинства со деца
веројатност. На пример, интервјуистите не мора и лицата од поголемите домаќинства. Од друга страна,
да потрошат многу време одејќи од еден до друг треба да се признае дека примероците засновани
испитаник. врз веројатност честопати се и пристрасни – на
• Интервјуистите не мора повторно да им се јавуваат пример, често се укажува дека тие неадекватно малку
на лицата што не им биле достапни при првото ги претставуваат мажите и вработените (Marsh and
обраќање. Scarbrough, 1990; Butcher, 1994).
ограничувања на генерализирањето
Една поента, што честопати целосно не се Може дури да постои и друго ограничување за
прифаќа е таа што дури и кога се прави примерок генерализирањето, на кое укажува примерокот на
заснован врз веројатност, сите резултати можат да се Лант и Ливингстон (Lunt and Livingstone, 1992). Тие
генерализираат само за популацијата од којашто се пишуваат дека истражувањето било реализирано во
составува примерокот. И покрај тоа што оваа поента е септември 1989 година. Тема што во овој контекст
јасна, лесно е да се помисли дека резултатите од едно ретко се дискутира е таа дека речиси е невозможно
проучување можат да имаат некој вид на поширока да се процени дали постои временско ограничување
апликативност. Ако ја земеме за пример нашата за резултатите што се генерираат. Сосема настрана од
замислена студија за консумирање алкохол меѓу фактот дека треба да прифатиме дека резултатите не
студентите на еден универзитет, сите резултати можат можат (или барем не би требало) да се генерализираат
да се генерализираат само за тој универзитет. Со други надвор од областа Оксфорд, дали постои точка во
зборови, би требало да бидете многу претпазливи којашто мораме да кажеме, „Добро, овие резултати
кога правите генерализации за студентите на други важат за областа Оксфорд, но работите се менуваат
универзитети. Постојат многу фактори што можат и ние повеќе не мислиме дека тие може да важат за
да покажат дека нивото на консумирање алкохол тој или за кој било друг локалитет?“ Ние, сепак, бевме
е повисоко (или пониско) во однос на студентите навикнати да мислиме дека нештата се промениле
како целина. Може да има поголема (или помала) во случај на некоја значајна промена. Да земеме
концентрација на пабови во близина на универзитетот едноставен пример: никој не би бил подготвен да
или барови во кампусот, може да има поразвиена (или претпостави дека резултатите на една студија од
понеразвиена) култура на пиење на овој универзитет 1980 година за буџетирањето и личните финансиски
или универзитетот може да регрутира поголема (или обичајни практики на студентите на универзитетот би
помала) стапка на студенти што имаат поголем приход. можеле да важат за студентите во раниот дваесет и
Исто така можат да влијаат и многу други фактори. први век. Сосема настрана од промените што можат
Подеднакво би требало да бидеме внимателни при природно да се појават, ерозијата и виртуелното
генерализирањата што се однесуваат на локалитетот. растурање на системот на студенски грантови ги
Студијата на Лант и Ливингстон (Lunt and Livingstone, менуваат начините на кои студентите го финансираат
1992: 173) за обичаите на консумирање била заснована своето образование, вклучувајќи ја можеби поголемата
врз прашалник по пошта, испратен до „241 лице кое застапеност на хонорарната работа (Lucas, 1997),
живее во Оксфорд или во неговата околина во текот на поголемата зависност од родителите и користењето
септември 1989 година“. Иако резултатите на авторите на кредити. Но, дури и кога не постои извор за
претставувале фасцинантно откритие за современите релевантна промена од овој вид што може да се
обрасци на консумирање, би требало да бидеме одреди или препознае, не постои помала можност (или
внимателни околу претпоставувањето дека тие би дури веројатност) за резултатите да бидат временски
можеле да се генерализираат надвор од границите на одредени. Оваа тема не е возможно да се елаборира
Оксфорд и неговото опкружување. без дополнително истражување (Bryman, 1989b).
грешки во анкетното истражување

Можеме да размислуваме за поимот грешка, како за активностите или настаните што се поврзуваат
поим што се користи во голем број случаи, а е изграден со процесот на примерочење и способноста за
од следниве четири главни фактори (приказ 8.9.): генерализирање или екстерната валидност на
1. Грешка на примерочење. За нејзино дефинирање резултатите. Примерите за неа се: непрецизната
видете го Клучниот концепт 8.1. Овој вид грешка рамка за примерочење и категоријата без одговор.
се појавува поради тоа што крајно е неверојатно 3. Постои и грешка што се поврзува со реализирањето
дека некој ќе состави вистински репрезентативен на истражувачкиот процес. Можеме да ја наречеме
примерок, дури и кога се користи примерочење грешка при собирање на податоците. Овој извор
засновано врз веројатност. на грешка опфаќа такви фактори како: лошо
2. Можеме да направиме разлика што може да се формулирање на прашањата во прашалниците за
смета како грешка поврзана со примерочењето. самостојно пополнување или во структурираните
Ова е грешка што спаѓа во категоријата грешка интервјуа, користење оскудни техники за
што не произлегува од примерочењето (видете интервјуирање и слабости што се појавуваат при
го Клучниот концепт 8.1.), а се појавува од реализирањето на истражувачките инструменти.
Приказ 8.9.
Четири извори на грешка во општественото анкетно истражување
ГРЕШКА
Грешка Грешка Грешка при Грешка при

на поврзана со собирање обработка на
примерочење примерочењето податоци податоците
4. Конечно, постои и грешка при обработка на примерочењето, а се однесуваат на прашањето за

податоците. Таа се појавува поради погрешното валидноста на мерењето на коешто се осврнав во 7-то
постапување со податоците, т.е. тоа се грешки при поглавје. Меѓутоа, врз видовите фази што би требало
шифрирањето на одговорите. да ги сведат изворите на овие грешки на минимум во
Третиот и четвртиот извор на грешки се контекстот на општественото анкетно истражување, ќе
однесуваат на факторите што не се поврзани со се осврнам во текстот од 9-тото до 11-тото поглавје.
• Примерочењето засновано врз веројатност е механизам за намалување на пристрасноста при
изборот на примероците.
• Запознајте се со клучните технички термини во литературата за примерочење, како на пример:
репрезентативен примерок, случаен примерок, категорија без одговор, популација, грешка на
примерочење итн.
• Случајно избраните примероци се важни бидејќи допуштаат генерализирање на популацијата и
поради тоа што имаат точно одредени добри страни.
• Како што се зголемува примерокот, така се намалува грешката на примерочење.
• Квотните примероци можат да обезбедат интересни податоци, но најважно е да се биде свесен за
нивните ограничувања поврзани со можноста за генерализирање.
• Примерочењето и грешките поврзани со примерочењето претставуваат само два извори на грешки
при општествените анкетни истражувања.
• Што значи секој од следниве термини: популација, примерочење засновано врз веројатност,
примерочење засновано врз неверојатност, рамка за примерочење, репрезентативен примерок и
примерочна грешка и непримерочна грешка?
• Кои се целите на примерочењето?
• Кои се главните основи за појавување пристрасност при примерочењето?
Грешка во примерочењето
• Каква е важноста на грешката во примерочењето за постигнување репрезентативен примерок?
видови примероци засновани врз веројатност
• Што претставува примерочењето засновано врз веројатност и зошто е тоа важно?
• Кои се главните видови примероци засновани врз веројатност?
• Колку стратификуваниот случаен примерок нуди поголема прецизност отколку едноставниот
случаен или систематски примерок?

• Ако водите анкетно интервју со околу 500 испитаници во Манчестер, каков вид на примерок
заснован врз веројатност би избрале и зошто?
• Една истражувачка се позиционира на аголот на една улица и замолува да интервјуира едно од пет
лица што поминуваат покрај неа. Таа продолжува да постапува на овој начин сè додека не добие
примерок од 250. Колкава е веројатноста таа да добие репрезентативен примерок?
особини на примерокот заснован врз веројатност
• Истражувачот се интересира за нивоата на задоволство од работата меѓу физичките работници
во една фирма што претрпува промени. Фирмата има 1 200 физички работници. Истражувачот
избира едноставен случаен примерок од 10 проценти од популацијата. Тој го мери задоволството
од работата на Ликертова скала составена од десет ставки. Високото ниво на задоволство се бележи
со 5, а ниското ниво на задоволство со 1. Просечната вредност на задоволството од работа е 34,3.
Стандардната грешка на просечната вредност е 8,58. Што претставува 95-процентниот интервал на
доверба?
Големина на примерокот
• Кои фактори би ги зеле предвид кога одлучувате за големината на вашиот примерок при составување
на примерок заснован врз веројатност?
• Што претставува категоријата без одговор и зошто таа е важна за прашањето дали на крајот ќе
составите репрезентативен примерок?
видови примерочења незасновани врз веројатност
• Дали се корисни примероците засновани врз неверојатност?
• Во какви околности можете да употребите примерочење снежна грутка?
• „Квотните примероци не се навистина случајни примероци, но во однос на генерирањето
репрезентативен примерок постои мала разлика меѓу нив што придонесува за нивната
распространета употреба во истражувањата на пазарот и анкетите за јавното мислење“. Дискусија.
ограничувања на генерализирањето
• „Проблемот со генерализирањето на популацијата не се однесува само на составувањето
репрезентативен примерок“. Дискусија.
Грешки во анкетното истражување
• „Како што и самото име укажува, грешката што не произлегува од примерочењето се однесува на
изворите на грешки што не се дел од процесот на примерочење“. Дискусија.

за стратегиите на општественото истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се ко-
ристејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student
9
СТРУКТУРИРАНО
ИНТЕРВЈУИРАЊЕ
Вовед 209
Структурирано интервју 209
Намалување на грешките поради променливост на интервјуистот 210
Прецизност и полесно обработување на податоците 211
Други видови интервјуа 212
Контексти на интервјуирање 213
Повеќе од еден интервјуиран 213
Повеќе од еден интервјуист 214
Лице в лице или по телефон? 214
Компјутерски потпомогнато интервјуирање 216
Водење интервју 217
Познавање на листата на прашања за интервју 217
Претставување на истражувањето 217
Пријателски однос 218
Забележување на одговорите 219
Јасни упатства 219
Редослед на прашањата 220
Потпрашување 223
Поттикнување 224
Завршување на интервјуто 225
Обука и надгледување 225
Проблеми поврзани со структурираното интервјуирање 227
Карактеристики на интервјуистите 227
Низа (серии) одговори 227
Проблемот со значењето 228
Феминистичка критика 228
СТРУКТУРИРАНО ИНТЕРВЈУИРАЊЕ 209

Структурираното интервју е едно од различните форми на истражувачкото интервју, коешто
во анкетното истражување всушност најчесто се употребува. Целта на структурираното интервју е
интервјуирањето на испитаниците да биде стандардизирано, така што разликите меѓу интервјуата во
кој и да е истражувачки проект ќе се сведат на минимум. Како резултат на ова, постојат многу упатства
за тоа како би требало да се изведе структурираното интервјуирање, така што разликите во начинот на
спроведување на интервјуата се мали. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Причините зошто, при анкетното истражување, структурираното интервју е значаен истражувачки
метод; ова прашање со себе повлекува размислување за важноста на стандардизацијата на процесот
на мерење;
• Различните контексти на интервјуирање, како на пример користењето на повеќе од еден интервјуист
и дали водењето на интервјуто е лично или е по телефон;
• Различните предуслови за структурирано интервјуирање што вклучуваат: воспоставување на
пријателски односи со интервјуираниот; поставување на прашањата онака како што се појавуваат
во листата на прашања за интервју; точно забележување на тоа што го кажуваат интервјуираните;
обезбедување на јасни инструкции за листата на прашања за интервју во врска со редоследот на
прашањата и внесувањето на одговорите и придржувањето кон редоследот на прашањата според
листата;
• Проблеми поврзани со структурираното интервјуирање, вклучувајќи ги: влијанието на интервјуистот
врз испитаниците и можноста за систематска пристрасност при одговарањето (позната како низи на
одговори); се анализира и феминистичката критика на структурираното интервју, којашто отвора
посебен збир од проблеми поврзани со методот.
Вовед
Во општествениот живот, интервјуто често се Во интервјуто на општествените истражувања,
појавува, бидејќи постојат многу различни видови целта е од интервјуираниот или испитаникот, како
интервјуа. Постојат интервјуа за работа, медиумски што честопати се нарекува во анкетното истражување,
интервјуа, интервјуа што ги реализираат социјалните интервјуистот да извлече најразлични информации:
работници, полициски интервјуа и интервјуа за за однесувањето на испитаникот или за однесувањето
оценка. Постојат и истражувачки интервјуа што ќе се на другите, за ставовите, нормите, верувањата и
обработуваат во ова и во други поглавја (како на пример вредностите. Постојат многу различни типови или
во 20-тото и 21-вото поглавје). Овие различни видови стилови на истражувачко интервју, но видот што
интервјуа имаат заеднички карактеристики, како на првенствено се употребува во анкетното истражување
пример извлекување информации од интервјуираниот е структурираното интервју, кое е во фокусот на ова
и почитување на одредени правила за варирање поглавје. Во ова поглавје накратко ќе се споменат
на степенот на формалност или експлицитност при другите видови интервјуа, но за нив подетално ќе се
спроведувањето на интервјуто. расправа во подоцнежните поглавја.
структурирано интервју
Истражувачкото интервју е истакната стратегија овој вид интервју се акцентира во ова поглавје.
за собирање податоци и во квантитативното Структурираното интервју е едно од двата главни
и во квалитативното истражување. Анкетното начини на реализирање на анкетниот истражувачки
истражување е, најверојатно, главниот контекст во инструмент, и неговите главни облици се накратко
којшто општествените истражувачи употребуваат скицирани во приказот 8.2. Овој приказ би требало да
структурирано интервју (видете го Клучниот концепт се консултира како основа на ова и на 10-тото поглавје.
9.1.) за квантитативното истражување, а токму
210 СТРУКТУРИРАНО ИНТЕРВЈУИРАЊЕ

Што е структурирано интервју?
Структурираното интервју, коешто понекогаш се нарекува стандардизирано интервју, бара
интервјуистот да реализира листа на прашања за интервју. Целта е на сите интервјуирани да им се
обезбеди точно истиот контекст на интервјуирање. Ова значи дека секој испитаник се испрашува на
сосема ист начин. Целта на овој стил на интервјуирање е со сигурност да се овозможи да се групираат
одговорите од интервјуираните, а тоа може да се постигне само доколку овие одговори се јавуваат
како одговор на идентични прашања или поттикнувања. Се претпоставува дека интервјуистите точно
ги читаат прашањата по истиот редослед по којшто се наведени во листата на прашања. Вообичаено
прашањата се многу конкретни и многу често на интервјуираниот му нудат избор од утврдени низи на
одговори (овој тип на прашања честопати се нарекува затворен, ограничен, однапред подготвен за
шифрирање или со утврден избор на одговори). Структурираното интервју е карактеристичен облик на
интервју во анкетното истражување.

Чести извори на грешки во анкетното истражување
Покрај грешките поврзани со примерочењето, постојат и многу извори на грешки во анкетното
истражување. Ова е список на главните извори на грешки:
1. Лошо формулирано прашање;
2. Начинот на кој интервјуистот го поставува прашањето;
3. Интервјуираниот погрешно го разбрал интервјуто;
4. Проблеми со меморијата на интервјуираниот;
5. Начинот на кој интервјуистот ги забележува информациите;
6. Начинот на кој се обработуваат информациите при шифрирањето или внесувањето на податоците
во компјутер.
Анкетните истражувачи го претпочитаат ги има една варијабла. Секако дека овие вредности
стуктурираното интервју поради тоа што тоа покажуваат варијации. Тоа би можело да биде
промовира стандардизација и на поставувањето на прашањето за консумирање алкохол од страна на
прашањата и на забележувањето на одговорите. Оваа студентите, што беше обработено во делови од осмото
особеност има две тесно поврзани добри страни од поглавје. Студентите ќе се разликуваат според бројот
аспект на квантитативното истражување: намалување на алкохолни единици што ги консумираат (како на
на грешките што произлегуваат од различниот начин приказот 9.1.). Сепак, некои испитаници можат да бидат
на поставување на прашањата и поголема точност и непрецизно класифицирани во однос на варијаблата.
лесно обработување на одговорите на испитаниците. За ова постојат голем број причини (видете го
Продлабоченото размислување 9.1.).
намалување на грешките поради Повеќето варијабли ќе содржат елемент на грешка,
променливост на интервјуистот така што е корисно да се земе предвид дека варијацијта
се состои од две компоненти: вистинска варијација и
Стандардизацијата и на поставувањето на грешка. Поинаку кажано:
прашањата и на забележувањето на одговорите
значи дека, ако интервјуто соодветно се врши, варијација = вистинска варијација + варијација
варијациите на одговорите на испитаниците ќе се
поради грешка.
должат на „вистинската“ или „реалната“ варијација, а
не на контекстот во којшто се реализира интервјуто. Целта е, компонентата грешка да се сведе на
Да земеме едноставен пример, кога поставуваме минимум (видете го приказот 9.2.), бидејќи грешката
прашање што се претпоставува дека е индикатор на има обратен ефект врз валидноста на едно мерило.
некој концепт, ние сакаме грешката да ја сведеме на Ако компонентата грешка е многу висока (видете го
минимум, а тоа е тема што беше спомената на крајот на приказот 9.3.), валидноста ќе биде загрозена.
осмото поглавје. Одговорите на едно прашање можеме
да сметаме дека ги конституираат вредностите што
Приказ 9.1 ги забележуваат одговорите. Нема потреба да се каже

дека овие два извора на променливост меѓусебно не
се исклучуваат; тие можат да коегзистираат, дури и да
Варијабла продолжат да го усложнуваат проблемот. Во поглед
на значајноста на стандардизацијата, речиси не е ни
чудно што некои автори преферираат структурираното
интервју да го наречат стандардизирано интервју
(на пример, Опенхајм (Oppenheim, 1992)) или
Варијација стандардизирано анкетно интервју (на пример,
Приказ 9.2
Фоулер и Менџиуан (Fowler and Mangione, 1990)).
Прецизност и полесно обра-

Варијабла со мала грешка ботување на податоците
Како и прашалниците за самостојно пополнување,
најголем број од структурираните интервјуа содржат,
главно, прашања што различно се именуваат: затворени,
ограничени, однапред кодирани или со утврден избор
Вистинска Варијација на одговори. Оваа тема подетално ќе се обработува во
варијација поради грешка 11-тото поглавје. Меѓутоа, во оваа дискусија, овој тип
на прашања има голема релевантност. Со затвореното
прашање на испитаникот му се дава ограничен избор
Приказ 9.3 на можни одговори. Со други зборови, интервјуистот
на испитаниците им нуди два или повеќе можни
Варијабла со значителна грешка одговори и ги замолува да го изберат одговорот или
одговорите што се однесуваат на нив. Во идеална
ситуација, оваа постапка едноставно ќе бара од
интервјуистот да штиклира одговор или одговори
што ги избира испитаникот, да го заокружи избраниот
Варијација одговор или да примени слична постапка. Предноста
Вистинска на оваа постапка е што се намалуваат можностите
варијација поради грешка за варијабилност на интервјуистот: не се јавува
Тоа што е значајно за грешките на стандардизацијата проблемот дали интервјуистот ќе успее да забележи
во структурираното интервју е што постои можност сè што кажува испитаникот или дали погрешно ќе
да се помалку нагласени два извора на варијација го протолкува неговиот одговор. Ако се поставува
поради грешки (вториот и петтиот во Продлабоченото отворено прашање, интервјуистот може да не успее
размислување 9.1.), бидејќи можноста за варијација во да забележи сè што кажал испитаникот, може да го
однесувањето на интервјуистот во овие две подрачја видоизмени кажаното или погрешно да го протолкува.
(поставување прашања и забележување на одговорите) Меѓутоа, како што ќе видиме во 11-тото поглавје,
е редуцирана. затвореното прашање во контекстот на анкетното
Значајноста на стандардизацијата, а со тоа и истражување има и други предности. Една предност
редуцирањето на варијабилноста на интервјуистот е што е особено важна во контекстот на оваа расправа
следнава: претпоставувајќи дека во интервјуто нема е таа што затворените прашања многу го олеснуваат
проблем со прашањето поради конфузни термини или обработувањето на податоците. Кога се поставува
двосмисленост (тема што ќе се разгледува во 11-тото отворено прашање, одговорите треба да се сортираат
поглавје), сакаме колку што е можно повеќе да бидеме и да се кодираат со цел да се направи анализа на
сигурни дека варијацијата што ја откриваме се однесува квантитативните податоци. Оваа постапка не само
на вистинската варијација меѓу интервјуираните, а не на што е напорна, особено ако има голем број отворени
различниот начин на кој прашањата биле поставувани прашања и/или има голем број испитаници, туку
или на кој одговорите биле забележувани во текот на таа исто така овозможува друг извор на грешка (во
реализирањето на анкетата по пат на структурирано Продлабоченото размислување 9.1. – наведен под број
интервју. Варијацијата може да се појави на два начина. шест) – односно сосема е веројатно дека ќе се појави
Прво, интраинтервјуистичка варијабилност со грешка како резултат на варијациите при кодирањето
којашто интервјуистот не е доследен на начинот на кој на одговорите.
ги поставува прашањата и/или ги бележи одговорите. Кога се поставуваат отворени прашања,
Второ, кога има повеќе од еден интервјуист, може интервјуистот треба да запише колку што е можно
да постои интеринтервјуистичка варијабилност, повеќе од тоа што се кажало. Поради тоа, одговорите
односно интервјуистите да се разликуваат меѓу себе можат да се состојат од повеќе реченици. Овие
според начинот на кој ги поставуваат прашањата и/или одговори мора да се анализираат и потоа да се
категоризираат, така што одговорот на секое лице за шифрантите да има варијации при забележувањето
некое прашање да може да се групира со одговорите или шифрирањето на одговорите. Секако дека, ако
на другите испитаници за истото прашање. Потоа, некои испитаници погрешно разберат некои термини
секоја категорија одговори ќе се нумерира за да можат во алтернативните одговори што им се понудени или
да се внесат одговорите во компјутерската база и да се ако одговорите не го содржат соодветниот избор на
направи квантитативна анализа. Овој главен процес е можности, прашањето нема да овозможи валидно
познат како кодирање и подетално ќе се анализира во мерење. Сепак, тоа е посебна тема, и на неа ќе се вратам
11-тото поглавје. во 11-тото поглавје. Главната поента што сега треба да
Кодирањето овозможува уште еден извор се забележи во врска со затворените прашања е дека,
на грешка. Прво, ако се прекршат правилата за во споредба со отворените, тие редуцираат еден можен
распределување на одговорите по категории, општо извор на грешка и многу полесно се обработуваат за
познати како кодекс за кодирање, варијацијата што се анализа на квантитативните податоци.
набљудува нема да ја отсликува вистинската варијација
во одговорите на интервјуираните. Второ, може да други видови интервјуа
постои разлика во начините на кои се категоризираат Структурираното интервју во ниту еден случај
одговорите. Како што е случај со интервјуирањето, не е единствениот тип на интервју, но тоа е сигурно
и овде можат да постојат два извора на грешка: главниот тип на интервју што може да се сретне во
интракодерска варијабилност, според која постојат анкетното истражување и воопшто во квантитативното
разлики во тоа како кодерот во различни временски истражување. За жал, за да се истакнат различните
периоди ги применува правилата за распределување форми на истражувачко интервју во истражувачката
на одговорите во категориите и интеркодерска методологија, авторите применуваат најразлични
варијабилност, според која кодерите се разликуваат термини. Клучниот концепт 9.2. претставува еден обид
еден од друг според начинот на кој ги применуваат да се опфатат некои од главните термини и типови.
правилата за распределување на одговорите во Сите форми на интервју, скицирани во Клучниот
категориите. Ако се појавува едниот или другиот извор концепт 9.2., со исклучок на структурираното
на варирање (или двата), барем дел од варијациите во интервју и стандардизираното интервју, првенствено
одговорите кај интервјуираните нема да го одразат се употребуваат во квалитативното истражување, и
вистинското варирање, т.е. ќе се јават како резултат на токму во тој контекст повторно ќе ги разгледуваме
грешка. подоцна. Тие ретко се употребуваат во квантитативното
Кај затвореното прашање овој проблем вешто истражување, особено во анкетното, бидејќи
се одбегнува, бидејќи испитаниците сами се отсуството на стандардизација при поставувањето
распределуваат по категории. Процесот на шифрирање прашања и забележувањето одговори го отежнува
потоа е едноставно нумерирање на секоја категорија групирањето и подготвувањето на одговорите. Ова не
одговори и внесување на тие броеви во компјутерската значи дека тие немаат никаква улога. На пример, како
база на податоци. Поради тоа, не е ни чудно што овој што ќе видиме во 11-тото поглавје, неструктурираното
тип на прашање честопати се нарекува прашање со или полуструктурираното интервју може да има
однапред шифриран одговор, бидејќи одлуките за важна улога во осмислувањето на алтернативни
шифрирање на одговорите обично се донесуваат како одговори со утврден избор, кои им се даваат на
дел од изработката на листата на прашања, односно испитаниците во затворените прашања што се типични
пред да им се постават прашањата на испитаниците. за структурираното интервју.
Постои многу мала можност кај интервјуистите или

Главни видови интервјуа
• Структурирано интервју. Видете го Клучниот концепт 9.1.
• Стандардизирано интервју. Видете го Клучниот концепт 9.1.
• Полуструктурирано интервју. Ова е термин што покрива голем број на примери. Вообичаено,
тој се однесува на еден контекст во кој интервјуистот има низа прашања што се главно дадени
во листата на прашања за интервју, но во неа може и да се менува редоследот на прашањата.
Во таквата рамка прашањата се често поопшти од оние во рамката што вообичаено се сретнува
во листата на прашања за структурирано интервју. Интервјуистот вообичаено има и слобода да
постави дополнителни прашања како реакција на одговорите за кои мисли дека се значајни.
• Неструктурирано интервју. Ова интервју обично има само список на прашања или теми што треба
да се опфатат, најчесто познат како упатство за интервју или потсетник. Стилот на поставување
прашања обично е неформален. Формулирањето и редоследот на прашањата ќе се разликува од
интервју до интервју.
• Интензивно интервју. Овој термин го употребуваат Лофланд и Лофланд (Lofland and Lofland, 1995)
како алтернативен термин за неструктурирано интервју. Спрејдли (Spradely, 1979) го употребува

терминот етнографско интервју за да означи форма на интервју што е речиси идентична со
неструктурираното интервју.
• Квалитативно интервју. Се чини дека за некои автори со овој термин се означува
неструктурираното интервју (на пример, Мејсон (Mason,1996)), но сè почесто тоа е општ термин
што опфаќа полуструктурирани и неструктурирани интервјуа (на пример, Рубин и Рубин (Rubin and
Rubin,1995)).
• Длабинско интервју. Како што е случај и со терминот квалитативно интервју, тоа понекогаш
се однесува на неструктурирано интервју, но почесто се однесува и на полуструктурирано и на
неструктурирано интервју. Се чини дека се зголемува употребата на овој термин.
• Фокусирано интервју. Ова е термин што го дале Мертон и коавторите (Merton et al., 1956) за интервјуто
во кое се поставуваат претежно отворени прашања што им се поставуваат на интервјуираните за
специфична ситуација или настан што за нив е од некаква важност, а за истражувачот – предмет на
интересирање.
• Фокус-група. Ова е исто како фокусираното интервју, само што интервјуираните дискутирааат во
групи за одредената тема. За подетално дефинирање на фокус-групата видете го Клучниот концепт
21.1.
• Групно интервју. И покрај тоа што некои автори го сметаат овој термин како синоним за фокус-
групата, сепак може да се направи разлика меѓу фокус-групата и ситуацијата во која членовите на
една група дискутираат за многу нешта што можат да бидат само делумно поврзани.
• Интервју за усна историја. Ова е неструктурирано или полуструктурирано интервју во кое
испитаникот се замолува да се сети на настаните од своето минато и да се произнесе за нив.
Вообичаено постои група на специфични истражувачки интереси што се однесуваат на одредена
епоха или настан, и затоа има некоја сличност со фокусираното интервју (видете во Интервјуирање
за животната и усната историја во 20-тото поглавје).
• Интервју за животната историја. Тоа е слично со интервјуто за усна историја, но целта на овој тип
неструктурирано интервју е да ги разјасни информациите за целата биографија за секој испитаник
(видете во Интервјуирање за животна историја и интервјуирање за усна историја во 20-тото
поглавје).
контексти на интервјуирање
Кај типичното интервју, интервјуистот стои или текот на интервјуто колку што е можно да се спречи
седи пред испитаникот поставувајќи му низа прашања присуството и внесувањето на други лица во текот на
и забележувајќи ги одговорите. Сепак, има неколку интервјуирањето на испитаникот. Истражувањата во
можни отстапувања од него, иако овој модел е кои се интервјуира повеќе од едно лице вообичаено
најчестиот контекст за интервју. се применуваат во квалитативното истражување, иако
тоа не е секогаш случај: во студијата на Пал (Pahl, 1990)
Повеќе од еден интервјуиран за начините на кои двојките ги контролираат парите е
користено структурирано интервјуирање на двојките и
Во случајот со групното интервју или фокус-групата, на мажите и жените одвоено.
постојат повеќе од еден, а вообичаено многу повеќе од
еден испитаник или интервјуиран. Ниту овој контекст не
е единствениот контекст во кој се интервјуира повеќе
Повеќе од еден интервјуист
од една личност. Мекки и Бел (McKee and Bell, 1985), Ова е многу невообичаена ситуација во
на пример, интервјуирале двојки во нивната студија општественото истражување поради големите
за влијанието на невработеноста на мажот, додека во трошоци потребни за да се испратат две (или секако
моето истражување за посетителите на Дизниевите за повеќе од две) лица за да интервјуираат некое трето
забавни паркови, не само што во интервјуто учествуваа лице. Бекхофер и коавторите (Bechhofer et al., 1984)
двојките туку – честопати и нивните деца (Bryman, опишуваат истражување во кое две лица интервјуирале
1999). Меѓутоа, многу е невообичаено структурираните испитаници со многу разновидни занимања. Меѓутоа,
интервјуа да се употребуваат за овој вид на испитување. и покрај тоа што нивниот пристап бил донекаде
Во анкетното истражување, речиси секогаш една корисен за нив, нивниот стил за интервјуирање бил
одредена индивидуа е субјект на испитувањето. од неструктуриран вид што вообичаено се користи
Всушност, во анкетните интервјуа, препорачливо е во во квалитативното истражување, тие тврдат дека
не постои некоја веројатност присуството на втор е многу често во комерцијалните области од типот
интервјуист да оствари некоја дополнителна вредност на истражување на пазарот, при што обично е во
во контекстот на структурираното интервјуирање. форма на компјутерски потпомогнато телефонско
Лице в лице или по телефон? интервјуирање (CATI; видете подолу), во академското
Трета причина зошто типичното интервју општествено истражување далеку повообичаено е да
може да не се реализира е што интервјуата сè почесто се читаат извештаи на студии базирани врз интервјуа
можат да се реализираат преку телефон наместо што се спроведуваат лице в лице (во Истражувањето во
лице в лице. Додека телефонското интервјуирање фокус 9.1. погледнете интересен пример за ова).

Телефонска анкета на невработените во Шведска
Норденмарк и Странд (Nordenmark and Strandh, 1999) информираат за резултатите од една
интересна студија за менталното здравје меѓу невработените во Шведска. На почетокот на 1996 година,
од регистарот на сите невработени лица што го водел Шведскиот совет за пазар на трудот (Sweedish
Labour Market Board) биле извлечени имиња и бил направен национален случаен примерок од 3500
испитаници. Со испитаниците од примерокот била реализирана телефонска анкета. Стапката на
одговореност била 74 проценти. Во листата на прашања за интервју имало прашања за такви теми како
што се: „ментално здравје, економија, работен однос, верба во иднината, однесувањето при барање
зголемување на платата и при барање работа“ (Nordenmark and Strandh, 1999: 585). Речиси две години
подоцна, учесниците во истражувањето биле повторно интервјуирани по телефон со многу слични
прашања. Ова е, според тоа, пример за панел-студија. Авторите нè информираат дека само дел (околу 6
проценти) од 26-те проценти што не одговориле, не одговориле поради тоа што одбиле да учествуваат;
остатокот – поради проблемите при контактирање со испитаниците.
Телефонските интервјуа имаат неколку предности несоодветното испитување од страна на

во однос на интервјуата што се реализираат лице в интервјуистот. Интервјуата можат да се снимаат,
лице: така што може да се процени квалитетот на
• Ако ја разгледуваме нивната ефикасност низ податоците, но ова ги отвора прашањата што
временска призма, тие се далеку поевтини и се однесуваат на заштитата на податоците и
побрзи за реализација. Ова се должи на тоа што, доверливоста, и затоа оваа постапка мора
за индивидуалните интервјуа, интервјуистите внимателно да се применува.
мора да потрошат многу време и финансиски • Телефонското интервјуирање има уште една
средства за да дојдат до испитаниците. Ова предност во однос на потврдата (не толку
уште повеќе се нагласува кога еден примерок јасна како што некој може да посака) дека, во
е географски дисперзиран, а тоа е проблем интервјуата што се реализираат лице в лице, врз
што само делумно се ублажува со стратегиите одговорите на испитаниците понекогаш влијаат
за составување кластерски примерок за карактеристиките на интервјуистот (на пример,
реализирање интервјуа лице в лице. Се разбира класата, етничката група) и секако и самото
дека телефонските интервјуа одземаат време, негово или нејзино присуство (што укажува на
и изнајмените интервјуисти мора да се платат, тоа дека може да се случи интервјуираните да
но цената на реализирањето на телефонско дадат такви одговори какви што мислат дека од
интервју сè уште е пониска во споредба со нив се очекува). Оддалеченоста на интервјуистот
интервјуирањето што се спроведува лице в од интервјуираниот при телефонското
лице. И згора на тоа, општата ефикасност на интервјуирање значително го отстранува овој
телефонското интервјуирање се подобрила со можен извор на пристрасност. Бидејќи личните
појавата на многу распространетата употреба карактеристики на интервјуистот не можат да
на компјутерски потпомогнатото телефонско се видат поради фактот што тој не е физички
интервјуирање (КАТИ) во комерцијалните присутен, може да се намали веројатноста
кругови. интервјуистот да влијае врз одговорите на
• За разлика од интервјуто што се реализира интервјуираните.
лице в лице, телефонското интервју е полесно Телефонското интервјуирање, во споредба со
за контролирање. Ова е особена предност интервјуто што се спроведува лице в лице, има
кога има неколку интервјуисти, бидејќи е одредени ограничувања:
полесно да се проверат нивните отстапувања • Очигледно е дека лицата што немаат сопствен
при поставувањето прашања, како на пример телефон или што не се контактибилни по телефон
преформулирањето на прашањата или не можат да се интервјуираат на тој начин.
Бидејќи ова е, најверојатно, карактеристика на во позиција да реагираат на знаците на збунетост

посиромашните домаќинства, постои можност за или немир на лицата на испитаниците кога им се
пристрасност при правењето примерок. Исто така, поставува прашање. При интервјуирањето лице
многу луѓе не сакаат да ги дадат своите податоци в лице, интервјуистот може да реагира на вакви
во телефонскиот именик – односно нивните знаци со повторно поставување на прашањето
телефонски броеви не можат да се најдат во или со обидување да се разјасни значењето на
телефонскиот именик и затоа овие лица не можат да прашањето, иако сето тоа мора да се изведе на што
се интервјуираат по телефон. Едно можно решение е можно постандардизиран начин. Дополнителен
за последниов проблем е случајното бирање проблем што произлегува од неможноста
телефонски број. Со оваа техника компјутерот интервјуистот да набљудува е што понекогаш
случајно избира телефонски броеви во претходно од интервјуистите може да се побара да соберат
одредената географска област. Ова не само што дополнителни информации во своите посети (на
е случаен процес што ги следи правилата за пример, дали куќата на испитаникот е трошна).
составување примерок заснован врз веројатност Вакви информации не можат да се соберат преку
(обработено во осмото поглавје) туку тој исто така телефонски интервјуа.
овозможува да се контактира со домаќинства што • Честопати се случува цел на интервјуто да бидат
ги нема во телефонскиот именик. Но тој не може, одредени лица во домаќинствата или во фирмите.
секако, да обезбеди пристап до лицата што немаат Поинаку кажано, не може кој било од домаќинството
телефон. или фирмата да биде соодветен. Ова барање
• На испитаниците со оштетен слух, телефонското веројатно произлегува од специфицирањето на
интервјуирање веројатно ќе им биде многу популацијата од која треба да се состави примерок,
потешко отколку непосредното интервјуирање. а тоа значи дека би се интервјуирале лица што
• Времетраењето на едно телефонско интервјуирање имаат одредена функција или позиција или имаат
веројатно не е подолго од 20 до 25 минути, додека посебни карактеристики. Веројатно е потешко
интервјуата што се спроведуваат лице в лице можат преку телефонско интервју да се утврди дали токму
да бидат многу подолги (Frey, 2004). такво лице одговара на прашањата.
• Не е јасно дали стапките на одговореност на • Интервјуистот не може по телефон да користи
прашањата (видете го Клучниот концепт 8.2.) се визуелни средства, како на пример показни
пониски кај анкетите со телефонско интервју или картички (видете подолу) од кои испитаниците
кај анкетите преку интервју што се спроведува можат да бидат замолени да ги изберат своите
лице в лице, бидејќи постојат малку цврсти докази одговори, а не може да користи ниту дијаграми,
за ова прашање. Меѓутоа, постои општо убедување ниту фотографии.
дека со телефонските интервјуа се постигнуваат • Постојат некои докази што укажуваат на тоа дека
малку пониски стапки на одговореност отколку со квалитетот на податоците што произлегуваат
интервју што се спроведува лице в лице (Frey and од телефонските анкети е послаб во споредба
Oishi, 1995; Shuy, 2002; Frey, 2004). со квалитетот на податоците од интервјуата
• Постојат некои докази што наведуваат на тоа дека што се спроведуваат лице в лице. Холбрук и
телефонските интервјуа имаат помалку успех при коавторите (Holbrook et al., 2003) зборуваат за низа
поставувањето на прашања за чувствителни теми, експериментирања со начинот на спроведување
како, на пример, користењето дрога и алкохол, на анкета во САД со помош на долги прашалници
приходите, враќањето даноци и здравјето. Меѓутоа, со коишто се открило дека кај испитаниците
доказите за ова не се сосема цврсти, иако се интервјуирани по телефон имало поголема
доволни за да укажат на тоа дека, кога прашањата веројатност дека: ќе одговараат со немам мислење
од овој вид се бројни, посоодветно е да се користи или не знам (повеќе за оваа тема видете во 11-
интервју што се спроведува лице в лице (Shuy, тото поглавје); ќе одговараат на ист начин на низа
2002). тематски поврзани прашања; ќе даваат општествено
• Развојот на телефонските комуникации, како, на пожелни одговори; ќе бидат внимателни со
пример, зголемената употреба на телефонските интервјуто и веројатно ќе бидат незадоволни
автоматски секретарки и другите видови записи поради времето одземено за интервјуирање
на повици и мобилната телефонија, речиси (и покрај тоа што се секогаш пократки од
сигурно има обратен ефект врз телефонските интервјуирањата лице в лице). Интервјуираните по
анкети во поглед на стапките на одговореност телефон вообичаено и помалку се задлабочуваат
и вообичаената тешкотија на обезбедување во процесот на интервјуирање. И покрај тоа што, од
пристап до испитаниците преку конвенционалната една страна, овие резултати треба внимателно да
фиксна телефонија. Домаќинствата што имаат се разгледуваат поради можноста студиите од овој
само мобилни телефони претставуваат посебен вид да се под влијание на такви фактори како што
проблем. е употребата на долг прашалник на национален
• Интервјуистите не можат да го набљудуваат примерок, сепак тие нудат интересен материјал за
испитаникот преку телефон. Ова значи дека не се размислување.
компјутерски потпомогнато на прашањата. Меѓутоа, постојат многу малку докази

што укажуваат на тоа дека квалитетот на податоците
интервјуирање што произлегуваат од компјутерски потпомогнатите
Во последниве години се зголеми употребата интервјуа се очигледно подобри во споредба со
на компјутерот за интервјуирање, особено кај типот интервјуата бележени со молив/пенкало на хартија
на комерцијалното анкетно истражување што го (Couper and Hansen, 2002). Ако интервјуистот е
реализираат организациите за истражување на цел ден на терен, може или да го однесе дискот со
пазарот и за јавното мислење. Има два главни формати снимени податоци во канцеларијата за истражување
за компјутерски потпомогнато интервјуирање: или со помош на модем да ги испрати податоците
компјутерски потпомогнато лично интервјуирање преку телефонска линија. Можно е технофобичните
– КАПИ (CAPI) и компјутерски потпомогнато испитаници да бидат малку вознемирени од
телефонско интервјуирање – КАТИ (CATI). Со помош на реализирањето интервју преку компјутер, но, општо
персоналните компјутери се реализира многу висока земено, се чини дека е предодреден подемот на
стапка на телефонски интервјуа. Кај организациите за ваквото интервјуирање.
комерцијални анкети, денес, речиси целото телефонско Што се однесува до професионалните
интервјуирање е од типот КАТИ, и овој тип интервју интервјуисти, потврдено е дека тие, општо земено, го
станува еден од најпопуларните формати за ваквите сакаат компјутерски потпомогнатото интервјуирање,
фирми. Главните причини за зголемената употреба честопати чувствувајќи дека тоа го подобрува имиџот
на КАПИ се тоа што зголемената преносливост и на нивната професија, иако постојат многумина
финансиската достапност на лаптоп-компјутерите и што се загрижени поради можноста да настанат
зголемувањето на бројот и квалитетот на софтверски некои технички проблеми при интервјуирањето,
пакети што обезбедуваат платформа за изработување како и поради непогодноста на компјутерот да се
на листи на прашања за интервју даваат поголеми коригираат можните грешки онака како што тоа може
можности да се користат за интервјуа лице в лице. да се направи со молив/пенкало. Она што понекогаш
КАПИ и КАТИ ни приближно не ги инфилтрирале ги вознемирува интервјуистите е фактот што, додека го
академските анкетни истражувања до тој степен до спроведуваат интервјуто преку компјутер, тие можат
којшто успеале тоа да го направат со комерцијалните да го видат само тековниот дел од листата на прашања
анкетни истражувања, иако е можно оваа слика (Couper and Hansen, 2002). Еден можен проблем што
значително да се менува благодарение на нивните се однесува на КАПИ и КАТИ е „погрешниот клик“, при
бројни предности. Навистина, анкетниот елемент на што интервјуистот со помош на глувчето штиклира
студијата со мешани методи, Културниот капитал погрешен одговор. Не е познато дали ова е поверојатно
и општественото исклучување (ССЅЕ), опишана во да се случи кога интервјуто се спроведува со помош
Истражувањето во фокус 2.9., беше спроведен со на компјутер отколку кога се употребува пенкало и
КАПИ (CAРI). Во секој случај, многу од големите бази хартија. Како што се забележува во Истражувањето
на податоци што се користат за секундарна анализа во фокус 2.9., во студијата Културниот капитал и
(видете примери во 14-тото поглавје) произлегуваат од општественото исклучување (ССЅЕ) квалитативните
студиите со компјутерски потпомогнато интервјуирање интервјуа биле реализирани со некои од анкетираните
што го реализирале комерцијалните организации или испитаници. Делумно ова било направено за да можат
големите организации за општествени истражувања. на учесниците во фазата на полуструктурираното
Со компјутерски потпомогнатото интервјуирање, интервју да им постават прашања за некои одговори
прашањата што ја сочинуваат листата на прашања што тие ги дале во анкетното интервју. Како резултат
за интервју се појавуваат на екранот. Како што на тоа, истражувачите откриле дека понекогаш било
интервјуистот го поставува секое прашање, со помош забележано дека испитаникот дал одговор што во
на тастатурата тие го внесуваат соодветниот одговор основа е неточен. На пример, за еден испитаник во
(за отворените прашања) или со помош на глувчето анкетното интервју било забележано дека претпочита
избираат од понудените одговори (за затворените да јаде надвор во италијански ресторани, а всушност
прашања) и преминуваат на следното прашање. Она требало да наведе индиски (Silva and Wright, 2008).
што е поважно, добрата страна на овој процес е што Како што истражувачите забележуваат, иако не е
кога се поставуваат филтер-прашањата (видете во возможно да се дознае како се појавила оваа грешка,
Совети и вештини, Инструкции за интервјуистите за сепак погрешното внесување е една можна причина.
употребата на филтер-прашање), со цел одредени Расправата во претходниот дел за телефонското
прашања да можат да се прескокнат според дадените интервјуирање и за КАТИ во овој дел претпоставува
одговори на испитаникот, компјутерот може да биде дека медиумот е телефонска линија. Меѓутоа, со
програмиран да премине на следното релевантно огромното зголемување на употребата на мобилните
прашање. Ова ја отстранува можноста интервјуистите телефони има изгледи дека во иднина тие ќе ја имаат таа
случајно да поставуваат несоодветни прашања или улога. Бидејќи најверојатно не се достапни списоците
да не постават релевантни прашања. Како такво, на корисниците на мобилни телефони така како што
компјутерски потпомогнатото интервјуирање се достапни телефонските именици, истражувачите
го зголемува степенот на контрола врз текот на веројатно најмногу го користат телефонското бирање
интервјуирањето, а со тоа може да ја подобри по случаен избор (random digit dialing – RDD) кога
стандардизацијата на поставувањето и бележењето сакаат да направат интервју преку мобилен телефон.
Зувалак (Zuwallack, 2009) ги соопштува резултатите
од некои КАТИ-проекти реализирани по мобилен се зголемуваат анкетите по мобилен телефон. Зувалак

телефон во САД за темите поврзани со здравјето. исто така соопштува дека една анкета преку мобилен
Истражувачите откриле дека многумина спуштиле телефон е поскапа од иста таква анкета преку фиксна
телефонска слушалка кога било контактирано со телефонска линија.
нив, но тие што прифатиле да одговараат на мобилен Едно дополнително укажување што треба да се
телефон се покажале како полезно дополнување има предвид во врска со компјутерски потпомогнатото
на конвенционалното анкетирање преку статична интервјуирање е дека во овој дел не се опфатени
телефонска услуга, бидејќи многу од нив имале анкетите реализирани преку интернет. Причината за
карактеристики што се честопати неадекватно ова е што посоодветно е овие анкети да се разгледуваат
претставени во ваквите анкети, како на пример: како прашалници за самостојно пополнување отколку
помладите од возрасната популација и малцинствата. како анкети за структурирано интервјуирање (видете го
Од посебен интерес е што голем процент од испитаници приказот 8.2.). Во ваквите анкети не постои интервјуист
живееле во домаќинства без фиксна телефонска како личност што усно поставува прашања. Анкетите
линија, што укажува дека, ако се зголемува бројот на реализирани преку интернет се обработуваат во 28-
домаќинства само со мобилен телефон, значајно ќе мото поглавје.
водење интервју
Темите поврзани со реализирањето на интервјуа којшто интервјуистите ги поставуваат прашањата, а

овде се анализираат на еден многу општ начин. Покрај што претставува извор на грешки.
анализираните прашања овде, очигледно постои
важната тема за тоа како да се формулираат прашањата Претставување на истражувањето
во интервјуто. Оваа тема ќе се разгледува во 11-тото На можните испитаници мора да им се обезеди
поглавје, бидејќи многу од правилата за поставување веродостојно објаснување за истражувањето во
прашања се однесуваат на прашалниците за самостојно коешто се замолени да учествуваат и за коешто ќе
пополнување, на техниките како прашалниците по потрошат дел од нивното драгоцено време. Овој
пошта, како и на структурираните интервјуа. Треба аспект на реализирање на истражувачко интервју е од
да се додаде и дека упатството што се однесува на посебна важност токму во мигот кога се покажува дека
реализирањето на интервјуа содржано во ова поглавје стапката на одговореност на анкетното истражување
се однесува и на структурираните интервјуа. Рамката е во опаѓање, иако, како што беше забележано во
за изведување на интервјуирањето реализирано осмото поглавје, не сите се согласуваат со ваквите
во квалитативното истражување (како, на пример, докази. Воведното образложение може да биде усно
неструктурирано и полуструктурирано интервјуирање претставено од страна на интервјуистот или да биде
и фокус-групи) се обработува во подоцнежните напишано. Во многу случаи, на испитаниците може да
поглавја. им се презентира истражувањето и на двата начина.
Тоа може да биде во усна форма, во такви ситуации
Познавање на листата на прашања како кога интервјуистите воспоставуваат контакт со
за интервју испитаниците на улица, кога службено и ненајавено
навраќаат во нивните домови или ги бараат по
Пред да интервјуира некого, интервјуистот телефон. Напишаното образложение ќе биде потребно
би требало одлично да ја познава листата на за да им укаже на испитаниците дека некој лично
прашања. Дури и ако вие сте единствената личност или по телефон ќе контактира со нив за да побара
што реализира интервјуа, потрудете се добро да интервју. Испитаниците често ќе се сретнуваат со двете
ја запомните. Интервјуирањето може да им биде форми – на пример, кога им испратиле писмо и потоа,
стресно на интервјуистите, и можно е оптовареноста во процесот на интервјуирање, кога му поставуваат
со стандардните постапки за интервју, како што се прашања на интервјуистот со цел да дознаат за што
филтер-прашањата (видете во Совети и вештини, е всушност истражувањето. Важно е и двата описа да
Инструкции за интервјуистите за употребата на бидат доследни, затоа што тоа може да биде и тест!
филтер-прашање), да предизвика анксиозност кај Претставувањето на истражувањето вообичаено
интервјуистите, и поради тоа тие да пропуштат да би требало да содржи делови од информациите што
постават некои прашања или да постават погрешни се скицирани во Совети и вештини, Теми и прашања
прашања. Ако се вклучени два или повеќе интервјуисти, што треба да ги содржи воведното образложение.
тие треба да бидат сосема обучени и запознати со тоа Бидејќи интервјуистите ја претставуваат врската
што се бара од нив, како и со начинот на реализирање меѓу истражувањето и испитаникот, тие имаат важна
на листата на прашања. Обучувањето е особено важно улога за зголемување на стапката на одговореност на
за да се намали можноста од варирање на начинот на анкетата. Освен тоа, би требало да се имаат на ум и
следниве укажувања: значи дека многу брзо мора да се воспостави врска

• Интервјуистите би требало да бидат подготвени што ќе го охрабри испитаникот да сака (или барем да
повторно да се јавуваат ако интервјуираните се биде подготвен) да учествува и да истрае до крајот на
излезени или ако не се достапни. Ова значи дека интервјуто. Доколку некој елемент на пријателскиот
веројатно ќе треба да ги земат предвид работата однос не може да се воспостави, може да се случи
на луѓето и навиките во слободното време – на некои испитаници на почетокот да се согласат да
пример, нема потреба да им се телефонира дома бидат интервјуирани, но потоа, поради долгото
на луѓето што работат во текот на целиот ден. време за интервјуирање или поради природата
Понатаму, лицата што живеат сами може да се на прашањата што се поставуваат, да решат да го
колебаат дали да отворат врата кога надвор е прекинат учеството. Иако ова правило во основа го
темно поради страв од криминал. наведува интервјуистот да биде пријателски настроен
• Бидете сигурни во себе. Луѓето повеќе ќе ве кон испитаниците и да им помогне да се ослободат,
прифаќаат и ќе се согласуваат да одговорат на важно е со ова да не се претерува. Премногу блиските
прашањата од интервјуто доколку верувате дека односи можат да резултираат во подолго времетраење
навистина тоа ќе се случи. на интервјуто, и испитаникот ненадејно да се повлече,
• Уверете ги луѓето дека не сте продавач. Поради бидејќи потрошил премногу време на оваа активност.
тактиката на одредени организации чии Исто така, расположението на пријателство може
претставници непотребно велат дека прават да предизвика испитаникот така да одговара на
пазарно или општествено истражување, многу луѓе прашањата за да го задоволи интервјуистот. Поради
станаа сомничави кон луѓето што велат дека сакаат тоа, воспоставувањето на блиски односи меѓу
да им постават неколку прашања. интервјуистот и испитаникот претставува деликатно
• Облечете се на начин што ќе биде прифатлив за урамнотежување. И згора на тоа, веројатно многу
голем број луѓе. полесно е да се воспостави добра комуникација при
• Објаснете дека ќе бидете среќни да го усогласите
интервјуто што се спроведува лице в лице отколку во
своето време со времето што ќе му одговара на
телефонското, бидејќи при телефонското интервју,
испитаникот.
интервјуистот не е во состојба да испраќа очигледни
Пријателски однос визуелни сигнали на пријателство, како на пример:
смешкање или задржување на добар контакт со
Честопати се укажува дека е важно интервјуистот поглед што честопати се сметаат како спроводници за
да воспостави пријателски однос со испитаникот. Ова остварување и задржување на пријателски односи.
Теми и прашања што треба да ги содржи воведното
образложение
Постојат неколку работи што треба да се внесат во воведното образложение за потенцијалниот
испитаник во истражувањето. Следниов список ги опфаќа главните теми:
Идентитетот на личноста што контактира со испитаникот треба да биде јасен.
1. Идентификувајте ги покровителите што овозможуваат да се реализира истражувањето, на пример:
универзитетот, агенцијата за истражување на пазарот.
2. Споменете го секој финансиер или, ако сте студент, објаснете дека правите дипломски труд,
магистерска теза или истражување за докторска теза.
3. Со општи термини навестете за што е истражувањето и зошто е важно и дајте навестување за видот
на информациите што треба да ги собирате.
4. Наведете зошто е избран испитаникот, на пример, може да е избран по случаен пат.
5. Објаснете дека учеството е доброволно.
6. Убедете го испитаникот дека нема да биде идентификуван или препознат на некој друг начин. Ова
обично може да се постигне укажувајќи на тоа дека, кога податоците се внесуваат во компјутер, се
внесуваат без имиња и генералии и дека анализата ќе се прави на ниво на целина.
7. Убедете ги за доверливоста за која било дадена информација.
8. Обезбедете му можност на испитаникот да постави какви било прашања – на пример, дајте му
телефон за контакт доколку воведот за истражувањето е во писмена форма или, ако е во усна
форма, едноставно прашајте го испитаникот дали има некакви прашања.
Овие укажувања се исто така релевантни за придружното писмо што ги проследува прашалниците
по пошта со тоа што истражувачите што го користаат овој метод не треба да заборават да стават
адресиран плик со марка!
Поставување прашања треба постојано да се потенцира општото

предупредување дека треба да се постави прашањето
Порано беше укажано дека една од целите на така како што е напишано. Тоа исто така треба да го
структурираното интервју е да се обезбеди ситуација имате на ум и при вашето сопствено истражување.
во која на секој испитаник ќе му се постават исти
прашања. Потсетете се дека во Продлабоченото Забележување на одговорите
размислување 9.1. беше кажано дека различните
Идентично предупредување од идентични причини
начини на поставување на прашањата претставуваат
може да се забележи во врска со запишувањето на
можен извор на грешка во анкетното истражување.
одговорите од страна на интервјуистите, а тоа е дека
Иако структурираното интервју треба да ја редуцира
одговорите на испитаниците треба да се внесуваат
таа грешка, сепак не може да гарантира дека таа
што е можно поточно. Доколку не се постапува на
нема да се појави, бидејќи секогаш постои можност
овој начин, може да се случи интервјуистите да ги
интервјуистите да ги украсат прашањата или на друг
искривуваат одговорите на испитаниците, а со тоа да
начин да го променат поставувањето прашања. Постојат
внесат и грешка. Вакви грешки помалку се можни кога
многу докази дека ова се случува, дури и кај центрите
интервјуистите треба само да ги распоредат одговорите
за општествени истражувања што имаат голема
на испитаниците според некоја категорија, како што се
репутација за својата ригорозност при почитувањето
постапува со затвореното прашање. Овој процес може
на точниот методолошки протокол (Bradburn and
да бара одреден степен на интерпретација од страна
Sudman, 1979). Проблемот со ваквото отстапување од
на интервјуистот, но далеку е помала грешката што
договорениот начин на поставувањето прашања беше
се внесува отколку кога се запишуваат одговорите на
погоре претставен: веројатно ќе се појави разлика
отворените прашања (Fowler and Mangione, 1990).
во одговорите на испитаниците, којашто нема да ја
одразува вистинската ситуација – поинаку кажано, Јасни упатства
можно е да се појави грешка. Токму поради тоа, многу
е важно интервјуистите да ја почитуваат важноста на
прецизното формулирање на прашањата што треба да Покрај упатствата за поставување прашања
ги постават. и забележување на одговори, на интервјуистите
Можете да кажете: „Дали ова навистина е им се потребни упатства за листата на прашања
важно?“ Со други зборови: „Сигурно ли е дека мали за реализација на интервјуто. Тоа особено ќе биде
отстапувања при формулирањето на прашањата ќе потребно кога во интервјуто има филтер-прашања.
предизвикаат значајна разлика во одговорите на Филтер-прашањата бараат интервјуистот да поставува
испитаниците?“ Додека влијанието на отстапувањето во некои прашања само на некои испитаници, а не на сите.
формулирањето на прашањата очигледно се разликува На пример прашањето:
од контекст до контекст и во секој случај е тешко точно
да се квантификува, експерименталните истражувања „За која политичка партија гласавте на последните
за формулацијата на прашањата докажуваат дека дури регуларни избори?“
и малите отстапувања при формулирањето можат да
влијаат врз одговорите (Schuman and Presser, 1981). Во претпоставува дека испитаникот всушност гласал. Оваа
трите експерименти во Англија што се реализирани опција може нè упатува на прашањата со утврден избор
од Истражувањето за општественото планирање на одговори, така што еден од тие одговори би бил: „Не
и планирање на заедницата (Social and Community гласав“. Сепак, подобро решение не е да се претпостави
Planning Research) се заклучува дека врз значителен нешто за однесувањето на испитаниците за време на
број прашања во интервјуто влијае начинот на изборите, туку да им се постави прашање дали тие
поставување на прашањата од страна на интервјуистот. гласале на последните регуларни избори, а потоа да
Истражувачите проценуваат дека, за околу две се филтрираат оние што не гласале. Потоа, претходно
третини од прашањата што биле разгледувани, споменатото прашање за гласањето за политичка
интервјуистите придонеле за помалку од 2 проценти партија може да им се постави на испитаниците што
од вкупното отстапување кај секое прашање (M. всушност гласале. Слично, во една студија за храна,
Collins, 1977). Навидум, оваа вредност на грешка е нема смисла прашањата за јадење месо да им се
мала, но истражувачите го гледаат тоа како причина за поставуваат на вегетаријанците. Веројатно најдобро
загриженост. би било прво да се филтрираат вегетаријанците, а
Потоа, клучната поента што се појавува е важноста потоа да им се постави посебна серија прашања. Во
на интервјуистите да им се пренесе колку е значајно Совети и вештини, Инструкции за интервјуистите за
прашањата да ги поставуваат токму така како што употребата на филтер-прашање, се нуди едноставен
се напишани. Постојат многу причини поради кои пример што се однесува на замислената студија за
интервјуистите ги поставуваат прашањата на различен консумирање алкохол. Тука треба да се забележи дека
начин, како, на пример, колебање да се постават овој пример ја истакнува потребата интервјуистот да
одредени прашања поради непријатност (M. Collins, има јасни упатства. Ако не се дадени вакви упатства,
1977), но, за време на обучувањето на интервјуистите, постои ризик на испитаниците да им бидат поставени
несоодветни прашања (што може да ги иритираат) предизвика ситуација во којашто одредени прашања
или интервјуистот ненамерно да пропушти да случајно ќе се испуштат, бидејќи интервјуистот може да
постави прашање (што ќе придонесе за недостиг на заборави да ги постави прашањата што ги прескокнува
информации). во текот на интервјуто. Исто така, промената на
редоследот на прашањата може да влијае врз
редослед на прашањата одговорите на прашањата: ако на некои испитаници
Освен што интервјуистите се предупредуваат за претходно им било поставено прашање што требало
важноста да не се отстапува при поставувањето на да им се постави во момент кога на другите не треба
прашањата и при забележувањето на одговорите, да им се постави, се појавува извор на променливост
треба да им се укаже и на важноста на придржувањето при поставувањето прашања и според тоа – и можен
кон редоследот на поставувањето прашања. Како прво, извор на грешка.
отстапувањето од редоследот на прашањата може да
Инструкции за интервјуистите за употребата на филтер-
прашање
Секое од прашањата што следува содржи упатство за интервјуистот за тоа како да продолжи:
1. Консумиравте ли во последниве дванаесет месеци некакви алкохолни пијалаци?

Да
Не
(Ако Не, продолжете со четвртото прашање.)
2. (Да се постави прашањето ако интервјуираниот одговорил Да на прашањето 1.)
Кои од следниве алкохолни пијалаци најчесто ги консумирате?
(Прашајте го испитаникот да го избере пијалакот што најчесто го пие и штиклирајте само една
категорија.)
Пиво
Жесток пијалак
Вино
Ликери
Друго Прецизирај
3. Колку често консумирате алкохолни пијалаци?
(Побарајте од интервјуираниот да ја избере категоријата што е најблиску до неговата или нејзината
тековна практика.)
Дневно
Повеќето денови
Еднаш или двапати неделно
Еднаш или двапати месечно
Неколку пати во годината
Еднаш или двапати во годината
4. (Да се постави прашањето ако интервјуираниот одговорил Не на прашањето 1.)
Дали некогаш сте консумирале алкохолни пијалаци?
Да
Не
Многу истражувања се изведени на темата за студија во САД открила дека испитаниците помалку
редоследот на прашањата, но ефектите врз одговорите кажувале дека нивните даноци биле превисоки кога
на испитаниците настанати поради нередоследно претходно биле прашани дали, во одредени области,
поставување на прашањата во прашалникот или треба да се зголеми трошењето на Владата (Schuman
листата на прашања за интервју покажале многу малку and Presser, 1981: 32). Очигледно, некои испитаници
доследност или воопшто и ги немало. Во различни ја перципирале недоследноста меѓу барањето
прилики се манифестираат различни влијанија. Една за поголемо трошење и пониските даноци, така
што соодветно ги приспособиле своите одговори. интервјуто да си поставуваат прашања зошто им

Истражувањето за жртвите од криминалот во САД се поставуваат очигледно неважни прашања. Ова
укажува дека претходните прашања можат да влијаат значи дека прашањата за личните информации,
врз важноста на подоцнежните теми (Schuman and како прашањата за возраста, општественото
Presser, 1981: 45). Испитаниците биле прашани дали потекло итн., не треба да се поставуваат на
биле жртви на криминал во претходните дванаесет почетокот на интервјуто.
месеци. На некои испитаници претходно им била • За да им се привлече вниманието на испитаниците,
поставена серија прашања за нивните ставови кон во листата на прашања за интервју треба да се
криминалот, додека на други не. Испитаниците на поставени колку е можно понапред прашањата
кои им биле поставени прашања за нивните ставови, за кои се претпоставува дека им се позначајни на
информирале за значително повеќе криминал во испитаниците. И покрај тоа што ова укажување
споредба со оние на кои тие прашања не им биле може да му противречи на претходното, затоа
поставени. што е можно прашањата што се однесуваат на
Мејхју (Mayhew, 2000) дава интересна приказна темата за истражување да не им се значајни на
за редоследот на прашањата во Британската анкета за испитаниците, сепак тоа посочува дека прашањата
криминалот. Во секое спроведување на Британската поврзани со темата на истражување за коишто
анкета за криминалот било вклучено прашањето: се претпоставува дека ќе предизвикаат интерес
треба да се постават колку што е можно повеќе во
„Земајќи предвид сè, би можеле ли да кажете дека почетниот дел од интервјуто.
полицијата во оваа област добро или лошо работи?“ • Можните вознемирувачки прашања или прашањата
што можат да предизвикаат анксиозност треба да
Во 1988 година, на некои испитаници ова прашање се остават за подоцна. Всушност, истражувањето
им било поставено двапати по грешка! На сите треба да се осмисли на таков начин за да се
испитаници тоа им било поставувано на почеток, а на обезбеди ситуација во која испитаниците нема да
околу половина им било поставено истото прашање се чувствуваат непријатно, но мора да се признае
уште еднаш, но подоцна, заедно со прашањата за дека, за одредени теми, ова нема да биде возможно.
контактот со полицијата. Од оние на кои прашањето • Кај долгата листа на прашања или прашалник,
им било поставено двапати, 66 проценти еднакво прашањата треба да се групираат во делови,
ја вреднувале работата на полицијата, 22 проценти бидејќи со тоа му се овозможува подобар тек на
попозитивно и само 13 проценти понеповолно ја процесот отколку ако се скока од една тема на
вреднувале работата на полицијата. Мејхју укажува на друга.
тоа дека, како што течело интервјуто, така испитаниците • Во секоја група прашања, општите прашања би
станувале почувствителни за темите поврзани со требало да им претходат на посебните. Во Совети
криминалот и поради тоа покажале повеќе разбирање и вештини, Редослед на прашања за темата за
за притисоците врз полицијата. лични карти, има пример на еден таков редослед
Меѓутоа, тешко е да се извлечат општи поуки што е составен по препораките на Галуп (Gallup,
од вакви истражувања, барем делумно, бидејќи 1947, кај Foddy, 1993: 61–62). Примерот покажува
експериментите со редоследот на прашањата не како пристапот може да функционира во врска со
секогаш ги откриваат очигледните ефекти врз личните карти што во последниве години се поле за
промената на редоследот според кој се поставуваат расправа и за некои контроверзии во Обединетото
прашањата, дури и во случаите каде што може Кралство. Редоследот на прашањата се прави
легитимно да се очекуваат ефектите. Постојат две така што се земаат предвид бројни особености.
општи поуки: Осмислен е да ги востанови степените до коишто
1. Во една анкета, редоследот на прашањата не треба испитаниците имаат познавања за личните карти
да се менува (освен ако редоследот на прашањата пред да се постават прашања за таа тема и пред да
не е предмет на студијата!). се направи разлика меѓу испитаниците што имаат
2. Истражувачите треба да бидат почувствителни за многу големи познавања и оние што немаат. Според
можните импликации на претходните прашања врз Фоди (Foddy, 1993), второто прашање е секогаш
одговорите на прашањата што следуваат. отворено за да можат да се откријат гледиштата
на испитаниците за темата што се обработува.
Следуваат правилата што понекогаш се предлагаат
Сепак, изгледа веројатно дека, ако се изведе пилот-
за редоследот на прашањата:
истражување што дава потврдни резултати, би
• Почетните прашања би требало да се дирекно можело да се размисли и за затворено прашање,
поврзани со темата на истражувањето за којашто укажување што важи подеднакво и за четвртото
испитаникот бил информиран. Ова ја елиминира прашање.
можноста испитаниците во почетната фаза на
Редослед на прашања за темата за лични карти
1. Дали сте слушнале за лични карти?
Да ________ Не ________
2. Кое е Вашето мислење за личните карти?
_________________________________________________
3. Дали ги одобрувате или не ги одобрувате личните карти?
Ги одобрувам ________ Не ги одобрувам ________
4. Зошто ги одобрувате (не ги одобрувате) личните карти?
5. Колку се силни Вашите ставови во врска со ова?
Многу силни _______
Силни _______
Воопшто не се силни _______
• Дополнителен аспект на правилото според кое отколку врз прашањата што се однесуваат на
општите прашања би требало да им претходат на мислењата и ставовите.
посебните е што се тврди дека, кога пред општо • Во текот на интервјуто, понекогаш се случува
оди посебно прашање, во главите на испитаниците испитаниците да одговорат на прашање што треба
се игнорира аспектот на општото прашање што е да се постави подоцна во интервјуто. Поради
обработено со посебното, бидејќи тие чувствуваат влијанието на редоследот на прашањата, кога
дека веќе го одговориле. Според тоа, ако едно интервјуистот ќе стигне до прашањето што веќе се
прашање за тоа како луѓето размислуваат за одговорило, би требало да го повтори.
висината на платата што ја добиваат му претходи Сепак, влијанието на редоследот на прашањата
на општото прашање за задоволство од работата, останува едно од најфрустрирачките полиња на
постојат основи испитаниците да не ја земат структурираното интервју и нацртот за прашалник
предвид платата кога одговараат за задоволството поради недоследните докази и поради тоа што е тешко
од работата. да се формулираат генерализации или правила од
• Понекогаш се препорачува прашањата за доказите што укажуваат на неговото функционирање.
мислењата или ставовите да бидат пред прашањата Во Продлабоченото размислување 9.2. се зборува
за однесувањето и знаењето. Ова е поради тоа што за интересната расправа од пред неколку години
се смета дека врз прашањата за однесувањето и за редоследот на прашањата во една студија за
знаењето помалку влијае редоследот на прашањата општествената класа.

Расправа за редоследот на прашањата
Интересен пример за тоа како прашањето поврзано со влијанието на редоследот на
прашањата станало фокус на контроверзија има во истражувањето на Маршал и коавторите
(Marshall et al., 1988), кое подетално е опишано во Истражувањето во фокус 7.4. и 9.2. Во критиката на
истражувањето, Саундерс (Saunders, 1989) расправа дека редоследот го открива она што тој го нарекува
социјалистичко предубедување, укажувајќи дека вредностите се отворено вметнати во истражувањето
(видете го приказот 2.3.). Саундерс тврди дека ова било откриено поради тоа што на испитаниците уште
на почетокот им биле поставени тешки прашања во врска со општествените класи, а дури подоцна
биле прашани на која група мислат дека ѝ припаѓаат. Саундерс (Saunders, 1989: 4) пишува:
„Само еден поглед на нивниот прашалник открива дека испитаниците, од почетокот на
интервјуто, биле бомбардирани со прашања за правото на класата. По не помалку од 28 детални
прашања за класниот систем, испитаниците биле прашани за тоа дали мислат дека тие припаѓаат
на некоја класа и дали, освен тоа, во нивната класа случајно постои и некое друго групирање во
кое се идентификуваат себеси. Не е ни чудно што повеќето од нив се согласиле дека припаѓаат на
една или на друга класа... и дека тие не можеле ниту да помислат на некој друг идентитет... Потоа,
вооружени со своите резултати, авторите заклучиле дека сите ние сме класно ориентирани и дека
другите идентитети се далеку помалку важни“.
Двајца од авторите на книгата одговориле со храбро негирање! Тие одговориле вака:

„На прашањето за класата му претходеа 30 суштински ставки. Шест од нив немаа очигледна врска
со прашањето за општествени идентитети; на пример, тие извлекоа перцепции за економското
работење на Британија... Не помалку од 17 ... беа посебно изработени за интервјуираните да го
видат светот во услови што се поинакви од оние на општествената класа. Тие ги наведуваа луѓето
за самите себе да размислуваат како за потрошувачи... како за гласачи... како за членови на етнички
или родови групации; како за вработени ... накратко, како за сè друго, освен за припадници на
општествена класа со којашто се идентификуваат. На интервјуираните им беа поставени прашања
и за тоа дали постојат некакви важни конфликти во Британија денес, пред воопшто да се спомене
поимот општествена класа. Потоа, и само тогаш, им беа поставувани прашања за нивната
перцепција на Британија како специфично класно општество“ (Marshall and Rose, 1989: 5).
Ова е интересна расправа што ја загатнува темата за улогата на вредностите и пристрасноста
во општественото истражување, но и поради тоа што се поврзува со темата за редоследот на прашањата,
додека во исто време ја покажува проблематичноста на тоа да се биде категоричен во врска со
темата. На пример, додека одговорот на Маршал и Роуз е убедлив, можеби токму релативниот број
на прашања за општествената класа што им претходеле на прашањата за идентитетот е факторот што
влијаел и на којшто Саундерс алудира. И покрај тоа, расправата корисно укажува на тешкотијата да се
изведат конечни докази за влијанието на редоследот на прашањата.
Потпрашување четири недели или бројот на станбени задруги

во кои испитаникот има сметки, а испитаникот
Потпрашувањето е многу проблематична област за одбива одговарајќи со општи термини („Многу
истражувачите што користат структурирано интервју често“ или „Обично одам во станбената задруга
како метод. Честопати се случува на испитаниците да секоја недела“), тогаш интервјуистот треба да биде
им треба помош при одговарањето на прашањата. Еден упорен за да обезбеди бројка од испитаникот. Ова
очигледен пример е кога е јасно дека тие не го разбираат обично подразбира повторување на прашањето.
прашањето – кога бараат дополнителни информации Интервјуистот не би требало да погодува бројка
или кога јасно кажуваат дека со мака се обидуваат да врз основа на претходно добиениот одговор и
го разберат прашањето за да дадат соодветен одговор. потоа да му ја понуди на испитаникот, бидејќи тој
Вториот вид ситуација е кога интервјуистот се сретнува можеби не ќе сака да ѝ противречи на бројката што
со испитаник што не дава целосен одговор, така што му ја сугерира интервјуистот.
мора да се побараат повеќе информации. Проблемот Сепак, од аспект на стандардизирањето на
во секоја од ситуациите е очигледен: интервенцијата поставувањето на прашањата во анкетите со
на интервјуистот може да влијае врз испитаникот, а структурирано интервјуирање, потпрашувањето би
исто така интервенциите на интервјуистите можат да требало да се сведе на минимум (претпоставувајќи
бидат различни. Се појавува можен извор на грешка – дека тоа не може да биде елиминирано), бидејќи
кога варирањето на одговорите на испитаниците не ја вметнува грешка. Тоа се случува бидејќи е невозможно
одразува вистинската варијација. интервјуистите да поставуваат прашања на доследен
Некои од општите тактики во однос на начин, но и поради тоа што интервјуистот влијае на
испитувањето се следниве: повеќе начини, т.е. карактеристиките на интервјуистот
• Ако се бараат дополнителни информации, обично влијаат врз одговорите на испитаникот (Groves et al.,
во контекст на отворено прашање, може да се 2004: 281–282).
користат стандардни прашања, како на пример:
„Може ли да кажете малку повеќе за тоа?“ или Поттикнување
„Има ли други причини зошто така мислите?“ или
Поттикнувањето се појавува кога интервјуистот
едноставно „Мммм...?“
на испитаникот му сугерира можен одговор на некое
• Ако на презентираното затворено прашање
прашање. Клучниот предуслов овде е дека сите
испитаникот одговара така што интервјуистот
испитаници еднакво ќе се поттикнуваат. Сите затворени
нема да знае кој од понудените одговори треба да
прашања повлекуваат со себе стандардизирано
го забележи, тогаш интервјуистот би требало да
поттикнување, бидејќи на испитаникот му се дава
ги повтори претходно утврдените алтернативни
список на можни одговори од којшто тој прави избор.
одговори и да му објасни на испитаникот дека
Неприфатливо поттикнување би било кога на отворено
одговорот треба да биде избран токму од
прашање се сугерираат можните одговори само на
понудените одговори.
некои испитаници, како на пример на оние за кои се
• Ако интервјуистот треба да дознае информација
чини дека им е тешко да смислат соодветен одговор.
што треба да се квантификува, како на пример:
Во текот на интервјуто лице в лице, постојат
бројот на посети на станбени задруги во последниве
неколку околности во кои би било подобро Ликертовата скала почесто се нарекуваат ставки
интервјуистот да користи показни картички отколку да отколку прашања, бидејќи, стриктно зборувајќи,
ги чита алтернативните одговори. Показните картички на испитниците не им се поставуваат прашања,
(понекогаш наречени флеш-картички) ги покажуваат туку им се презентираат тврдења за кои тие
сите одговори од кои испитаникот треба да направи се замолуваат да ги наведат своите степени на
избор, а му се даваат на испитаникот во различни согласност. За пример видете го Истражувањето
моменти од интервјуирањето. Во следниве три видови во фокус 7.2. и 7.5. Би било мачно по десет пати
контексти е подобро да користат показни картички гласно да се читаат сите пет или седум можни
отколку гласно да се чита целата низа на можни одговори. Исто така, можеби би било премногу
одговори: да се очекува испитаниците еднаш гласно да ги
• Може да постои многу долга листа на можни читаат одговорите, а потоа да се бара од нив да
одговори. На пример: на испитаниците може да им ги запаметат можните одговори за целата група
се постави прашање кои дневни весници најчесто прашања за која тие се однесуваат. Очигледно
ги читаат. Бидејќи ќе биде здодевно гласно да се решение е една показна картичка што може да се
чита список на весници, подобро е да му се подаде користи за целата група и на која испитаниците
на испитаникот списокот од којшто треба да се можат постојано да се навраќаат. Како што беше
направи изборот. споменато во Клучниот концепт 7.2., повеќето
• Понекогаш, за време на интервјуирањето, на Ликертови скали од овој вид се составени од пет
испитаниците им се презентира група прашања за степени за согласување/несогласување, а ова е
кои се понудени истите можни одговори. Пример за поконвенционален пристап што се илустрира во
оваа стратегија е Ликертовото скалирање, пристап показната картичка во Совети и вештини, Показни
за мерење на ставовите за што се расправаше картички.
во Клучниот концепт 7.2. Компонентите на
Показни картички
Картичка 6
Целосно се согласувам
Се согласувам
Не сум одлучен/одлучна
Не се согласувам
Целосно не се согласувам
• Некои луѓе не сакаат да ги откријат личните Друга показна картичка). Оваа постапка очигледно
податоци како – своите години или приходи. Еден не ќе биде соодветна доколку истражувањето бара
начин да се неутрализира влијанието на ваквото точна возраст или точни приходи. Од слични
поставување прашања е на испитаниците да им причини, ова може да важи и за чувствителните
се презентираат возраста и приходот поврзани со сфери, како на пример: бројот на сексуални
буква или број приложен до секоја група. Потоа тие партнери или сексуални практики.
може да бидат замолени да кажат која буква/број
се однесува на нив (видете во Совети и вештини,
Друга показна картичка
Картичка 11
1. Под 20
2. 20–29
3. 30–39
4. 40–49
5. 50–59
6. 60–69
7. 70 и повеќе
Потребата за структура во едно анкетно интервју
Анкетното истражување на Џо Томсон за студентите и нивните ставови за сместувањето и
капацитетите на неговиот универзитет било дел од еден тимски проект. Откако тој или другите
членови на неговиот тим ја тестирале листата на прашања за интервју, заклучиле дека не била
доволно структурирана. Бидејќи мислеле дека треба да биде поструктурирана, решиле да користат
показни картички (тој ги нарекува со нивното друго вообичаено име знаковни картички).
Групата поради тоа користела пригоден примерок за да тестира дали прашалникот би бил
успешен за реализација во општествена средина, реализирајќи по еден прашалник на едно лице во
текот на неделата. Следната недела групата дискутирала за проблемите со кои се соочила кога го
реализирала пилот-прашалникот, изнесувајќи ја меѓу другите загриженоста дека немаат стандардна
постапка за интервју, што значело дека одредена пристрасност би можела да влијае врз резултатите.
Оттаму групата решила да се користат знаковни картички со кои би се понудувале одговорите на
прашањето за да се избегнуваат сугестивни прашања и слично. Откако ги направиле овие промени,
ја добиле финалната верзија на прашалникот.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Џо, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за
Завршување на интервјуто текстови за анкетното истражување и за практиката

за интервјуирање, имаат тенденција да бидат полни
Не заборавајте ги вообичаените учтиви со препораки како е најдобро интервјуистите да се
постапки, како, на пример, да им се заблагодарите обучат. Ваквите препораки вообичаено се упатуваат на
на испитаниците за времето што го одвоиле. Но, во контекстите во кои истражувачот најмува интервјуист
периодот непосредно по интервјуто, неопходно е да за да реализира голем дел од интервјуата или дури и
бидете внимателни, бидејќи понекогаш испитаниците да ги реализира сите интервјуа. Тој има и значителна
се обидуваат да започнат дискусија со интервјуистот важност во истражувањето во коешто неколку
за целта на интервјуто. Интервјуистите треба да се интервјуисти (што можат да бидат соработници или
воздржат од дополнителна елаборација, бидејќи најмени интервјуисти) се ангажираат во една студија,
испитаниците можат тоа да го прекажат на други лица, бидејќи треба да се избегне ризикот интервјуистите да
а тоа може да влијае врз објективноста на резултатите. ги поставуваат прашањата на различен начин.
За многу читатели на оваа книга, кои планираат
обука и надгледување да прават истражување, ваквите ситуации можеби
Во неколку прилики се спомена потребата нема да бидат релевантни, бидејќи тие самостојно
интервјуистите да се обучуваат. Стандардните ќе собираат податоци. Вие можеби правите
дипломски труд, вежба за предметот по истражувачки • Користење соодветни стилови на потпрашување;

методи, можеби сте постдипломец што реализира • Точно забележување на тоа што се кажува;
истражување за магистерски труд или за докторска • Задржување на стил на интервјуирање што не
теза. Повеќето лица во една ваква ситуација не можат влијае врз одговорите на испитаниците.
да си го дозволат луксузот да најмат истражувач Фоулер (Fowler, 1993) наведува докази што
за да направи интервјуирање (иако можеби ќе укажуваат на тоа дека обуката што трае помалку од
најдете некој што ќе може малку да ви помогне). Кога еден ден ретко дава добри интервјуисти.
интервјуирате самостојно, во извесна смисла ќе мора Надгледувањето на интервјуистите за овие
да се обучите себеси за да ги следите постапките и прашања може да се оствари преку:
погоре дадената препорака. Ова е многу поразлична
• Проверување на стапки на одговореност кај
ситуација од онаа на еден голем истражувачки
поединечните интервјуисти;
институт или агенција за истражување на пазарот, која
• Снимање барем на дел од интервјуата;
се потпира врз армија најмени интервјуисти што ги
• Разгледување на пополнетите листи на прашања
изведуваат интервјуата. Секогаш кога се ангажираат
за интервјуа за да се утврди дали некое прашање
лица што не се професионални интервјуисти, освен
е испуштено или дали прашањата се соодветно
главниот истражувач, и тие имаат потреба од обука и
пополнети;
надгледување во следниве области:
• Повторни јавувања на испитаниците од примерокот
• Контактирање со можните испитаници и (обично околу 10 проценти) за да се утврди
претставување на проучувањето; дали биле интервјуирани, но и за да се добие
• Гласно читање на прашањата така како што се информација за однесувањето на интервјуистите.
напишани и следење на инструкциите во листата Во Истражувањето во фокус 9.2. е даден пример
на прашања за интервју (на пример, во врска со на дел од елементите на истражувањето со повеќе
филтер-прашањата); интервјуисти.

Пример на истражување со повеќе интервјуисти
Овој пример е од студијата на Маршал и коавторите (Marshall et al., 1988), т.е. еден тим на
социолози од Универзитетот во Есекс (University of Essex) за општествените класи во современа
Британија (видете го Истражувањето во фокус 7.4.). Интервјуирањето го извел водечкиот
независен институт за општествени истражувања, Истражување за општественото планирање
и планирање на заедницата (Social and Community Planning Research – SCPR). Истражувањето
имало цел да состави примерок од 2000 испитаници (1770 бил реално остварениот број; детали за
постапката за составување на примерок видете во Истражувањето во фокус 8.1.).
„За анкетата беа ангажирани 123 интервјуисти. Беа одржани шест целодневни сесии за
обука на коишто присуствуваа сите членови на тимот на Есекс, а на сите интервјуисти им
беа дадени детални упатства во писмена форма. Првите три интервјуа реализирани од секој
интервјуист беа подложени на контрола за да се дадат соодветни критички коментари. Во
текот на теренската работа, работата на интервјуистите беше подложена на контрола, така
што 10 проценти од дадените адреси беа повторно дадени за повикување. Исто така, 36
интервјуисти беа придружени од надгледувачи на терен...“ (Marshall et al., 1988: 291).
Проблеми поврзани со структурираното интервјуирање

Иако структурираното интервју е често на интервјуистите поради грешка во мерењето, туку
користен метод во општествените истражувања, да го свртат вниманието врз ограничувањата при
се идентификуваат одредени проблеми поврзани извлекувањето заклучоци од доказите. Сè што во овој
со него со текот на годините. Овие проблеми не се момент треба да се забележи е дека е речиси сигурно
својствени само за структурираното интервју, бидејќи дека карактеристиките на интервјуистите влијаат
тие можат да се поврзат и со сродните методи, врз одговорите на испитаниците, но дека обемот и
како на пример – со прашалникот за самостојно карактерот на влијанието не се очигледни и веројатно
пополнување при анкетните истражувања или се разликуваат од еден до друг контекст.
дури и со полуструктурираното интервјуирање во
квалитативните истражувања. Сепак, вообичаено е низа (серии) одговори
структурираното интервју да се смета како фокус за
идентификување на некои ограничувања, кои ќе бидат Некои автори сметаат дека структурираното
накратко анализирани подолу. интервју е особено подложно на дејствувањето врз
испитаниците на она што Веб и коавторите (Webb et al.,
карактеристики на интервјуистите 1966: 19) го нарекуваат низа (серии) одговори (response
sets), што тие ги дефинираат како„ирелевантни, но важни
Постојат докази дека карактеристиките на извори на несогласување“. Овој облик на пристрасен
интервјуистите можат да влијаат врз одговорите на одговор е посебно релевантен за повеќестраните
испитаниците, но, за жал, нема соодветна литература индикатори за мерење (видете го седмото поглавје),
за оваа тема за да можат да се изведат конечни каде што испитаниците одговараат на една група на
генерализации. Во голем дел, оваа двосмисленост
сродни прашања или на ставки, како во Ликертовата
за пошироките импликации на експериментите што
скала (видете во Клучниот концепт 7.2.). Поимот низа
се однесуваат на влијанието на карактеристиките
(серии) одговори укажува на тоа дека луѓето одговараат
на интервјуистот се должат на неколку проблеми,
на сериите прашања на доследен начин, но тоа е она
како што се: тешкотијата да се раздвои влијанието
што е ирелевантно за концептот што се мери. Два од
на различните карактеристики на интервјуистот
(како: раса, пол, општествено-економски статус); најзначајните типови на низи на одговори се познати
интеракцијата на карактеристиките на интервјуистот и како пасивна согласност (позната и како кажување да
карактеристиките на испитаниците и интеракцијата на и ефект на кажување не) и остварување на општествено
кои било набљудувани влијанија и темата на интервјуто. пожелен ефект.
И покрај сè, несомнено постојат некакви докази дека
влијанието на карактеристиките на интервјуистите Пасивна согласност
може да се открие. Пасивната согласност се однесува на тенденцијата
Етничката припадност на интервјуистите е област некои лица да се согласуваат или да не се согласуваат
што привлекува големо внимание. Шуман и Пресер со низа прашања или ставки. Замислете еден
(Schuman and Presser, 1981) наведуваат една студија испитаник што одговорил дека се согласува со сите
во којашто од испитаниците се бара да изберат двајца ставки во Истражувањето во фокус 7.2. Проблемот е
или тројца од нивните омилени актери или забавувачи. што согласноста со дел од ставките укажува на понизок
Испитаниците многу почесто ги споменувале обоените степен на посветеност кон работата (од прватата до
актери или забавувачи кога биле интервјуирани од четвртата ставка), додека согласноста со другите ставки
обоени интервјуисти отколку кога биле интервјуирани укажува на висок степен на посветеност кон работата
од необоени. Шуман и Конверс (Schuman and Converse, (од петтата до десеттата ставка). Една од причините
1971) интервјуирале 619 обоени од Детроит, во
зошто истражувачите што го употребуваат овој вид
1969 година, веднаш по атентатот на Мартин Лутер
повеќестрано мерење користат фрази во коишто се
Кинг. Истражувачите откриле значајни разлики во
искажани спротивни ставови (односно некои ставки
одговорите што ги добиле обоените и необоените
укажуваат на висок степен на подготвеност, а други –
интервјуисти за околу една четвртина од поставените
на понизок степен на подготвеност за работата) е да
прашања.
Иако оваа пропорција е многу се елиминираат оние испитаници што се чини дека
вознемирувачка, фактот што се чинело дека повеќето одговараат на низа одговори во рамката на пасивна
прашања главно не биле под влијание не значи согласност.
дека во голем дел и ја поттикнува сигурноста дека Пристрасност поради општествена
не е откриен фактор на конзистентна пристрасност.
Слично, неубедливи резултати се јавуваат во
пожелност
експериментите со други карактеристики на Ефектот на општествена пожелност се однесува
интервјуисти. Овие забелешки не би требало да ја на доказите дека некои одговори на испитаниците се
намалат можната значајност на карактеристиките
поврзуваат со нивната перцепција за општествената со значењето во структурираното интервјуирање го

пожелност во овие одговори. Поверојатно е да се свртуваат вниманието кон идејата дека анкетните
избере одговор што се перципира како општествено истражувачи претпоставуваат дека интервјуистот и
посакуван отколку одговор што не е тоа. Овој феномен испитаникот споделуваат исти значења за термините
се покажува во студиите за ментално здравје при што се употребуваат во прашањата и во одговорите
користењето психијатриски иновации. Се смета во интервјуто. Всушност, проблемот со значењето
дека овие иновации не се однесуваат на хронично покажува дека во истражувањето со структурирано
менталните болни, туку на лицата со мали неврози интервју едноставно се заобиколува можноста
и анксиозности. Во истражувањето во Њујорк, интервјуистот и испитаникот да не споделуваат исти
Доренвенд (Dohrenwend, 1966) забележал дека системи на значење и поради тоа да укажуваат на
Порториканците многу повеќе од другите етнички различни нешта во својата употреба на зборовите.
групи ги перципираат прашањата во пописот како Проблемот со значењето се разрешува со негово
непожелни. Ова значи дека она што истражувачот игнорирање.
го открил не била поврзаноста меѓу етничката група
и менталното здравје, туку меѓу етничката група Феминистичка критика
и перцепциите за општествената пожелност на Феминистичката критика на структурираното
одговорите. Подоцнежното истражување укажало интервјуирање е тешко да се одвои од критиката
дека отстапувањето во општествената пожелност на против квантитативното истражување воопшто, а
симптомите на ментална болест било поврзано со којашто накратко се изложува во второто поглавје.
перципираното преовладување на овие симптоми кај Сепак, за многу феминистички општествени
пријателите и познаниците на испитаниците (Philips, истражувачки, структурираното интервју полесно ги
1973). Присуството на ефектите на општествената симболизира ограничувањата на квантитативното
пожелност се покажува и во други опкружувања (како истражување за разлика од другите методи, делумно
на пример Arnold and Feldman, 1981). поради неговата распространетост, но делумно и
Досега, затоа што овие облици на грешка во поради неговиот карактер. Со неговиот карактер
одговорите не се откриени, тие претставуваат се означува фактот дека структурираното интервју
извори на грешки при мерењето на концептите. претставува пример на асиметричната поврзаност
Меѓутоа, иако некои автори предложиле отворена меѓу истражувачот и субјектот што се смета како една
осуда на општественото истражување врз основа на од компонентите на квантитативното истражување:
евидентирањето на низите на одговори (на пример истражувачот извлекува информации од испитаникот
кај Филипс (Phillips, 1973)), важно е да не се претерува на истражувањето и не му дава ништо за возрат. На
со овие резултати. Не можеме да бидеме сигурни пример, советот што се дава во сите стандардни
колку овие ефекти се распространети, и до одреден учебници, како што е овој, имплицира дека добрата
обем свесноста за нив води кон појава на мерки за комуникација му користи на интервјуистот, но и покрај
ограничување на нивното влијание врз податоците тоа би требало да се внимава тој однос да не стане
(на пример, со елиминирање на случаите врз кои премногу близок. Ова значи дека прашањата што ги
очигледно влијаеле или преку обука на интервјуистите поставиле испитаниците (на пример, за истражувањето
за да го ограничат можното влијание на ефектот на или за темата на истражувањето) би требало да бидат
општествената пожелност со тоа што нема многу да се учтиво, но одлучно прекинати затоа што треба да се
спријателуваат со испитаниците и со тоа што нема да избегне преголема блискост и затоа што тоа може да
покажуваат критички однос кон нивните одговори). влијае врз подоцнежните одговори на испитаниците.
Проблемот со значењето Ова е совршено валиден и соодветен совет од
аспект на предноста на правилата на структурираното
Критиката на податоците од анкетното интервју интервјуирање и неговата потрага по стандардизација
и на резултатите собрани со слични техники ја и по валидни и сигурни податоци. Сепак, од
развиле општествените научници под влијание на феминистичка гледна точка, кога жените интервјуираат
феноменолошките и другите интерпретативистички жени, доаѓа до јаз меѓу нив, којшто, во комбинација со
теории споменати во второто поглавје (Cicourel, 1964, влијанието на хиерархискиот однос меѓу интервјуистот
1982; Filmer et al., 1972; Briggs, 1986; Mishler, 1986). и испитаникот, е некомпатибилен со вредностите на
Критиката се врти околу она што честопати накратко феминизмот. Се создава впечаток на искористување,
се нарекува проблем со значењето. Суштината на но искористувањето на жените е токму она против
аргументот е дека, кога луѓето комуницираат, тие што феминистичката општествена наука настојува да
тоа го прават така што не само што се потпираат врз се бори. Оукли (Oakley, 1981) во своето истражување
општоприфатените значења туку исто така симултано за раѓањето на децата открива дека честопати
и создаваат значења. Значење во оваа смисла е нешто испитаничките ѝ поставувале прашања. Тоа биле
што дејствува и нешто што се остварува – тоа не е следниве прашања што ги типизираат проблемите што
едноставно однапред дадено. Алузиите на проблемот ги има феминистка во улога на интервјуист:
појавувањето на грешки поврзани со влијанието на

„Дилемата околу тоа да се биде феминистка во интервјуистот.
улога на интервјуист би можела да се резимира Констатацијата на Оукли е дека, кога би се
преку земањето предвид на практичното постапувало во согласност со овие учебнички
применување на некои од стратегиите правила, тоа би било неодговорно за една феминистка
препорачани во учебниците за одговарање на во една ваква ситуација. Токму овој вид критики
прашањата на интервјуираните. На пример, тие на структурираното интервјуирање, и секако на
совети се дека на прашањата како што се ’Од каде квантитативното истражување воопшто, ги отвори
излегува бебето?‘, ’Дали епидурален анестетик портите за настапување на период во кој многу голем
може да ги парализира жените?‘ и ’Зошто е опасно број феминистички општествени истражувачки открија
да се остави бебе само во куќата?‘ интервјуистот дека квалитативното истражување е покомпатибилно
треба да одговори вака: ’Не сум размислувала со нивните цели и норми. Во поглед на интервјуирањето,
за тоа доволно за да можам токму сега да ви оваа тенденција резултира во претпочитање на форми
одговорам‘ или со гест на климање со глава, кој на интервјуирање како што се неструктурираното и
сугерира дека ова е тешко прашање“ (Goode and полуструктурираното интервјуирање и фокус-групите.
Hatt, 1952: 198; Oakley, 1981: 48). Тие ќе бидат разгледувани во подоцнежните поглавја.
Сепак, како што се забележа во второто поглавје, кај
Ваквата препорака сè уште се појавува во феминистичките истражувачки се јавува извесно
учебниците за анкетно истражување. На пример, омекнување на ставовите во поглед на улогата на
Гроувс и коавторите (Groves et al., 2004: 283) ја даваат квантитативното истражување. На пример, Волби
следнава препорака: и Михил (Walby and Myhill, 2001) покажуваат како
1. Интервјуистите треба да се воздржат од анекетите за насилство против жените, коишто се
искажување на ставови и мислења за темите посветени на разоткривање на ваквото насилство
опфатени со анкетниот инструмент. (повеќе отколку општите анкети за криминалот
2. Интервјуистите би требало да се воздржат од како BCS) откриваат повисоки нивоа отколку што
презентирање на лични информации што би можеле се мислело дека има. Со обрнувањето поголемо
да доведат до пристрасност затоа што самото внимание врз прашањата како што се обезбедувањето
изведување заклучок за нивните претпочитања поголема приватност во интервјуто и посебна
или вредности од страна на испитаниците може да обука за почувствително интервјуирање, посебно
биде релевантно за содржината на интервјуто. наменетите анкети во некои земји се покажуваат
3. Иако мал неформален разговор за неутрални теми, како поинструктивни кога се работи за причините
како на пример времето или домашните миленици, и случувањето на насилството врз жените. Ваквото
може да помогне да се постигне слободна истражување што се базира врз структурирано
комуникација, во најголем дел, интервјуистите интервјуирање не би изгледало недоследно на
треба да се фокусираат врз задачата. целите на повеќето феминистички истражувачки
и секако може да биде од значителна важност за
Ова е всушност добар совет од аспект на
многу жени. И покрај сè, сè уште постои тенденција
намалување на грешките што можат да се случат
квалитативната истражувачка стратегија да го задржи
поради влијанието на интервјуистот врз одговорите
местото на омилена стратегија за многу феминистички
на испитаниците. Ваквиот совет може да го редуцира
истражувачки.
• Структурираното интервју е истражувачки инструмент што се употребува за стандардизација на
поставувањето прашања и честопати на бележењето на одговорите со цел грешките поврзани со
интервјуистот да се сведат на минимум.
• Структурираното интервјуирање може да се изведе лице в лице или по телефон.
• Важно е да се почитува формулирањето и редоследот на прашањата кога се води анкетно истражување
со структурирано интервју.
• Иако постојат некои докази дека карактеристиките на интервјуистите можат да влијаат врз одговорите
на испитаниците, резултатите од експериментите на оваа тема се доста несигурни.
• Низите на одговори може да им штетат на податоците произлезени од структурираните интервјуа, и
треба да се преземат чекори за да се идентификуваат испитаниците што даваат такви одговори.
• Структурираното интервју ги симболизира карактеристиките на квантитативното интервју што
феминистичките истражувачки не го сакаат – особено поради недостигот на реципроцитет и аспектот
на искористување како недостаток.
структурирано интервју
• Зошто е важно при интервјуирањето за анкетното истражување да се сведат на минимум
отстапувањата на интервјуистот?
• Колку успешно се редуцираат отстапувањата на интервјуистот при структурираното интервју?
• Зошто еден анкетен истражувач би сакал повеќе да користи пристап со структурирано интервју
отколку пристап со неструктурирано интервју за собирање податоци?
• Зошто листите на прашања за структурирано интервју вообичаено содржат најмногу прашања од
затворен тип?
Контексти на интервјуирање
• Дали воопшто постојат околности во кои би можело да се преферира да се водат структурирани
интервјуа со повеќе од еден интервјуист?
• „Се преферира телефонско јавување поради пониските трошоци во споредба со интервјуата што се
спроведуваат лице в лице.“ Дискутирајте.
водење интервју
• Подгответе воведно претставување на една студија за физичките работници во фирма во која веќе
ви е обезбеден пристап.
• До која мера добрата комуникација е важна компонента на структурираното интервјуирање?
• Колку е убедлив доказот според кој редоследот на прашањата можат значително да влијаат врз
одговорите?
• Колку е убедлив доказот според кој карактеристиките на интервјуистите можат значително да
влијаат врз одговорите?
• Која е разликата меѓу потпрашување и поттикнување? Колку се тие важни и кои опасности демнат
при нивната употреба?
проблеми поврзани со структурираното интервјуирање
• Што се низи на одговори и зошто е можно да се важни?
• Кои се главните проблеми поради кои структурираното интервјуирање е критикувано од страна на
феминистичките истражувачки?

за стратегиите за општествено истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се кори-
стејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student
10
ПРАШАЛНИЦИ ЗА
САМОСТОЈНО ПОПОЛНУВАЊЕ
Вовед 232
Прашалник за самостојно пополнување или прашалник по пошта? 232
Вреднување (евалуирање) на прашалникот за самостојно пополнување во однос на структурираното
интервју 233
Предности на прашалникот за самостојно (индивидуално) пополнување во споредба со 233
Недостатоци на прашалникот за самостојно пополнување во споредба со структурираното интервју 234
Чекори за подобрување на стапката на одговореност на прашалниците по пошта 236
Изработување на прашалник за самостојно пополнување 237
Текстот да не е збиен 237
Јасно претставување на текстот 237
Вертикално или хоризонтално понудни одговори? 237
Јасни упатства за одговарање 239
Понудените одговори треба да се блиску до прашањето 239
Водење дневник како облик на прашалник за самостојно пополнување 239
Предности и недостатоци на дневникот како метод за собирање податоци 243
232 ПРАШАЛНИЦИ ЗА САМОСТОЈНО ПОПОЛНУВАЊЕ

Прашалниците што ги пополнуваат испитаниците самостојно и структурираното интервју
(обработено во претходното поглавје) се едни од главните инструменти за собирање податоци кога
се користи нацрт за општествена анкета. Сè додека интернетот не стана платформа за реализирање
прашалници (видете го 28-мото поглавје), прашалниците испратени по пошта или по електронска пошта
беа веројатно најчестата форма за собирање податоци. Честопати се користи терминот прашалник за
самостојно пополнување, бидејќи тој е поинклузивен од терминот прашалник по пошта. Во ова поглавје
се разгледуваат:
• Предности и ограничувања на прашалникот во споредба со структурираното интервју;
• Како да му пристапиме на можниот проблем на малите стапки на одговореност што е честопати
особеност на прашалникот по пошта;
• Какви прашалници треба да се осмислат за да го олеснат одговарањето на испитаниците и да бидат
помалку подложни на грешки;
• Користењето на дневниците како облик на прашалници за самостојно пополнување.
Вовед
Во вистинска смисла на зборот, поголемиот дел интервјуист. Сепак, постои една тенденција, речиси
од претходното поглавје беше за прашалниците. конвенција, терминот прашалник да се резервира за
Структурираното интервју е во многу, ако не и во контексти во кои испитаниците самостојно пополнуваат
најмногу аспекти прашалник што го реализира една низа од вообичаено затворени прашања.
Прашалник за самостојно пополнување или прашалник

по пошта?
Прашалникот за самостојно пополнување спроведување, како на пример кога истражувачот им
понекогаш се нарекува прашалник за самостојно поделува прашалници на сите ученици во одделението
спроведување. Во оваа книга ќе се применува првиот и ги собира повторно откако ќе бидат пополнети.
термин. Со прашалникот за самостојно пополнување, На пример, Смит и Мекви (Smith and McVie, 2003)
испитаниците одговараат на прашањата така што опишуваат како на голем примерок на млади во
самостојно го пополнуваат прашалникот. Како метод, Единбург употребиле ваков инструмент за својата
прашалникот за самостојно пополнување може лонгитудинална кохортна студија на криминалот
да се јави во неколку различни облици. Веројатно поврзан со трансформациите во текот на младешкиот
најзабележливиот од овие облици е прашалникот и адолесцентниот развој. Тие пишуваат:
по пошта или прашалникот по е-пошта; како што
„Главно, прашалниците беа пополнувани од
и самото име укажува, прашалникот му се испраќа
сите ученици во едно одделение, а под надзор на
на испитаникот по пошта. Испитаниците обично се
еден или двајца истражувачи. ... Колку што беше
замолуваат, по пополнувањето, инструментот да го
можно, клупите беа раздвоени, и во најголем број
испратат по пошта; друга форма на враќање е кога се
случаи прашалниците беа пополнети во услови
бара испитаниците да ги остават своите пополнети
како за испит, со строго неодобрување на разговор
прашалници во некоја кутија на одредена локација,
меѓу испитаниците или ѕиркање во прашалниците
на пример во заедничката училишна просторија
на другите“ (Smith and McVie, 2003: 183).
или во канцеларијата на надзорникот во фирмата.
Терминот поштенски прашалници се користи за да Во овој случај, можеме да забележиме дека
се направи разлика меѓу прашалниците испратени прашалникот самостојно се спроведува, но ниту се
преку поштенскиот систем и прашалниците пратени испраќа ниту се враќа по пошта. Ова може да се нарече
по електронска пошта, за кои се расправа во 28- надгледувано самостојно пополнување на прашалник.
мото поглавје. Терминот прашалник за самостојно Оттаму, терминот прашалник за самостојно
пополнување исто така покрива форми на пополнување е поинклузивен термин отколку
ПРАШАЛНИЦИ ЗА САМОСТОЈНО ПОПОЛНУВАЊЕ 233
прашалник по пошта, иако веројатно е вистина кога речиси на сите форми на прашалник за самостојно
за вториот се вели дека е најистакнатата форма на пополнување. Кога укажувањата ќе се однесуваат
прашалник за самостојно пополнување. посебно или исклучиво на прашалници испратени по
Во расправата што следува ќе се употребува овој пошта, ќе се користи терминот прашалник по пошта.
термин тогаш кога укажувањата ќе се однесуваат
вреднување (евалуирање) на прашалникот за самостојно

пополнување во однос на структурираното интервју
На многу начини, прашалникот за самостојно очигледна кај телефонските интервјуа, поради
пополнување и структурираното интервју се многу пониските цени на телефонските трошоци во однос
слични методи на општественото истражување. на патувањето и времето потрошено за патување. Но,
Очигледна разлика меѓу нив е дека, кај прашалникот дури и во споредба со телефонското интервјуирање,
за самостојно пополнување нема интервјуист што ќе прашалниците по пошта се поисплатливи.
поставува прашања; наместо тоа, испитаниците мора
самите да го читаат секое прашање и да одговараат Побрзи за реализација
самостојно. Освен оваа очигледна, но главна разлика, Прашалниците за самостојно пополнување
тие се неверојатно слични. Сепак, поради тоа што нема можат да бидат испратени по пошта или да бидат
интервјуист при спроведувањето на прашалникот за дистрибуирани на друг начин во многу голем број во
самостојно пополнување, истражувачкиот инструмент исто време. Илјадници прашалници можат да бидат
мора да биде разбирлив, а прашањата мора да бидат испратени по пошта одеднаш, а на примерок со таа
посебно лесни за одговарање. Впрочем, испитаниците големина, дури и со цел тим на интервјуисти, ќе треба
не можат да бидат обучени така како интервјуистите, многу време за да се реализираат лични интервјуа.
ниту да се снаоѓаат со истражувачкиот инструмент Сепак, важно е да се има на ум дека одговорените
како што би можел самиот истражувач. прашалници не се враќаат сите одеднаш и дека може
Како резултат на тоа, прашалниците за самостојно да поминат неколку седмици додека сите пристигнат
пополнување, споредени со структурираните назад. Исто така, секогаш се јавува потреба да се
интервјуа, имаат тенденција: испратат придружни писма и/или прашалници на оние
• Да имаат помал број на отворени прашања, бидејќи што пропуштиле да ги вратат назад, а тоа е тема на која
полесно е да се одговара на затворени прашања; ќе се навратиме подолу.
• Да имаат нацрти лесни за следење со цел да се отсуство на влијание на интервјуистот
минимизира ризикот испитаникот да го погреши
редоследот на филтер-прашањата или ненамерно Во деветтото поглавје беше напоменато дека
да испушти прашање; различни студии покажуваат дека карактеристиките
• Да бидат пократки за да се намали ризикот од на интервјуистите (и испитаниците) можат да влијаат
замор на испитаникот, бидејќи веќе се покажало врз одговорите што луѓето ги даваат. Иако резултатите
дека на испитаникот на кого му станало заморно од овие истражувања се малку двосмислени во
одговарањето прашања во долг прашалник однос на нивните влијанија, се наведува дека
полесно ќе му биде да го фрли прашалникот во карактеристиките, како што се етничката припадност,
канта за отпадоци отколку да го пополни до крај. полот и социјалното потекло на интервјуистите можат
да влијаат врз одговорите што ги даваат испитаниците.
Предности на прашалникот за Кога испитаникот пополнува прашалник за самостојно
самостојно (индивидуално) пополнување, ваквите влијанија се елиминирани,
бидејќи нема присутен интервјуист. Меѓутоа, оваа
пополнување во споредба со предност веројатно многу внимателно мора да се
структурираното интервју земе предвид, бидејќи во досегашните истражувања се
малобројни доследните обрасци што би укажале на тоа
Поевтини за реализирање кои видови карактеристики на интервјуистот влијаат врз
одговорите. Веројатно, присуството на интервјуистот
Интервјуирањето може да биде скапо. Предност на има поголема важност во однос на тенденцијата
прашалникот за самостојно пополнување е тоа што е луѓето да даваат општествено пожелни одговори кога
поевтин за реализација во случај кога имате примерок интервјуистот е присутен. Истражувањето на Садман
што е географски многу дисперизиран. Поради и Бредбурн (Sudman and Bradburn, 1982) укажува дека,
времето и трошоците за патување што интервјуистите ако со некое прашање се создава можност за појава на
би требало да ги вложат во таков случај, прашалникот ваква пристрасност, тогаш прашалниците по пошта се
по пошта е многу поевтин. Оваа предност не е толку пофункционални од интервјуата лице в лице. Постои
и една тенденција испитаниците во своите одговори Сепак, оваа констатација укажува на тоа дека, кога
да ја прикриваат важноста на активностите што им истражувачката проблематика е важна за испитаникот,
создаваат анксиозност или за коишто се чувствителни. можно е да се постигне висока стапка на одговореност
Туранжо и Смит (Tourangeau and Smith, 1996) убедливо (Altschuld and Lower, 1984). Ова значи дека прашалникот
истакнуваат дека испитаниците обично наведуваат за самостојно пополнување може да биде добар избор
поголема употреба на дрога и алкохол, како и за истражувачите кога прашањата им се многу важни
повисока цифра на сексуални партнери и абортуси во на испитаниците, а особено кога се има на ум и многу
прашалниците за самостојно пополнување отколку во пониската цена на чинење.
структурираните интервјуа.
Проблемот со поставување на други типови
Без променливост кај интервјуистот прашања
Кај прашалниците за самостојно пополнување не Освен што е важно да не поставувате многу
постои ризик од менување на редоследот или начинот прашања што не се релевантни за испитаниците, како
на поставување прашања од страна на интервјуистите. што веќе е укажано, подеднакво е важно и бројот
на отворени прашања да биде сосема мал (бидејќи
Поголема погодност за испитаниците
испитаниците честопати не сакаат многу да пишуваат).
Прашалниците за самостојно пополнување се Прашањата со сложени структури, како на пример
попогодни за испитаниците, поради тоа што тие можат филтер-прашањата, би требало да се избегнуваат колку
да пополнат прашалник кога тие сакаат и со брзина што што е можно повеќе (бидејќи испитаниците честопати
им одговара. сметаат дека се тешки за проследување).
недостатоци на прашалникот Прашалникот може да биде читан како една

целина
за самостојно пополнување во
Испитаниците можат да го прочитаат целиот
споредба со структурираното прашалник пред да го одговорат првото прашање. Кога
интервју ова се случува, ниту едно од поставените прашања не
е вистински независно од другите. Тоа, исто така, значи
не овозможува поттикнување на испитаникот дека вие не можете да бидете сигурни дека прашањата
биле одговарани по точен редослед. Исто така, може
Доколку испитаниците имаат тешкотија при
да се појави проблемот на влијанието на редоследот
одговарање на некое прашање, нема кој да им помогне.
на прашањата (видете го деветтото поглавје). Кога
Јасноста и недвосмисленоста на поставените прашања
прашалникот се одговара во контекст на една веб-
е секогаш важна, но ова особено важи за прашалникот
анкета, тогаш прашалникот може да биде поставен
за самостојно пополнување, бидејќи нема интервјуист
така што испитаникот ќе може да гледа само еден мал
што може да им помогне на испитаниците да ги
дел од прашањата во текот на одговарањето (28-мо
разберат прашањата што им се нејасни, а потоа и да ги
поглавје).
одговорат. Исто така, големо внимание мора да му се
посвети на подготвувањето на прашалникот за да биде не се знае кој одговара
лесен за пополнување; инаку – доколку упатствата се
Во прашалниците по пошта, вие никогаш не
нејасни, прашањата ќе бидат ненамерно испуштени.
можете да бидете сигурни дали соодветната личност
не овозможува потпрашување одговарала на прашалникот. Ако е испратен прашалник
по пошта до одредена личност во едно домаќинство,
Не постои можност испитаниците да се насочуваат
може да се случи прашалникот да го пополни некој
при елаборирањето на одговорот. Насочувањето може
друг во домаќинството. Исто така не е можно да се
да биде многу важно кога се поставуваат прашања од
има контрола врз наметнувањето одговори од страна
отворен тип. Интервјуистите честопати се обучени
на неиспитаниците (како, на пример, другите членови
да извлечат што е можно повеќе од испитаниците.
на едно домаќинство). Слично, ако еден прашалник
Сепак, овој проблем главно се однесува на отворените
е испратен до еден менаџер на една фирма, задачата
прашања, кои во голема мера не се користат во
може едноставно да биде зададена на некој друг.
прашалникот за самостојно пополнување.
Оваа предност на структурираното интервју пред
не овозможува поставување многу прашања прашалникот по пошта не важи кога тоа се реализира
што за испитаниците немаат важност по телефон, бидејќи може да се појави истиот проблем.
Кај некои дискутанти постои мислење дека, кога
За разлика од интервјуто, поголема е веројатноста
прашалникот за самостојно пополнување се спроведува
ваквите прашалници да ги заморат испитаниците ако
преку интернет (еден облик на реализирање на
тие содржат прашања што не им се многу важни и
прашалници што се обработува во 28-мото поглавје),
што ги перципираат како досадни. Поради ризикот
проблемот што не се знае кој одговара на прашањата се
прашалникот да заврши во канта за отпадоци, важно
влошува поради склоноста на некои веб-корисници да
е да не се поставуваат голем број нерелевантни
симулираат онлајн идентитети (Couper, 2004).
прашања во прашалникот за самостојно пополнување.
не можат да се соберат дополнителни податоци да не одговараат на некое прашање отколку кога ги

испрашува интервјуист. На пример, прашањата што
Со интервјуто, од интервјуистите може да се бара му изгледаат досадни или неважни на испитаникот
да соберат некои фрагменти/поединечни информации најверојатно ќе бидат прескокнати. Доколку прашањата
за домот, училиштето, фирмата или за што и да е. Ова не се одговорени, се создава проблем на недостиг од
не може да се реализира со прашалници испратени податоци потребни за креираните варијабли.
по пошта, но ако тие им се поделат на испитаниците
во едно училиште или фирма, собирањето вакви Пониска стапка на одговореност
дополнителни податоци станува изводливо. Еден од најштетните недостатоци е што анкетите
непогодни за поставување прашања во со прашалници по пошта вообичаено резултираат со
поголем број пониски стапки на одговореност (видете го Клучниот
концепт 8.2.) во споредба со студиите што користат
Како што погоре посочив, поради можноста од
интервјуа. Значајноста на стапката на одговореност е
замор на испитаникот, долгите прашалници се ретко
во тоа што, сè додека не се докаже дека оние што не
изводливи. Тие понекогаш можат да резултираат
дале одговори не се разликуваат од оние што дале
со поизразена тенденција да не бидат воопшто
одговори, постои веројатност за појава на ризик
одговорени поради одбивната должина.
од пристрасност. Со други зборови, ако, како што е
несоодветни за некои типови на испитаници и веројатно, постојат разлики меѓу оние што дале
одговори и оние што одбиле да дадат одговори, тогаш
Испитаниците со ограничена писменост или со
може да се очекува резултатите што се однесуваат
недоволно познавање на англискиот нема да бидат во
на примерокот да бидат невалидни. Ако стапката на
можност да одговорат на прашалникот. Иако втората од
одговореност е ниска, тогаш најверојатно и ризикот за
овие две тешкотии не може да биде сосема надмината
пристрасност на резултатите ќе биде поголем.
кога се користат интервјуа, кога се употребуваат
Менџиуан (Mangione, 1995: 60–61) ја дава следнава
прашалници по пошта е поголема веројатноста за
класификација во групи за стапките на одговореност
појава на тешкотии од овој вид.
на прашалниците по пошта:
Поголем ризик од пропуштање на податоци Над 85 % одлична
Поради тоа што во ваквите прашалници, за разлика 70–85 % многу добра
од интервјуата, нема потпомогнување или насочување, 60–69 % прифатлива
поголема е веројатноста да бидат делумно одговорени. 50–59 % едвај прифатлива
Исто така, поради тоа што испитаниците самостојно ги Под 50 % неприфатлива.
пополнуваат прашалниците, полесно им е да одлучат
Стапка на одговореност
Стапките на одговореност се важни поради тоа што колку е пониска стапката на одговореност, толку
повеќе прашања ќе се загатнат за репрезентативноста на примерокот. На некој начин, овој проблем
може да се сретне само кај примероците по случаен избор. Кај примероците што не се составени со
методот на веројатно примерочење, може да се каже дека стапката на одговореност претставува
помал проблем, бидејќи примерокот не би бил репрезентативен за една популација, дури и ако во
него сите учествувале! Анкетите со прашалници по пошта особено често се поврзуваат со ниските
стапки на одговореност, и, како што покажува класификацијата на Менџиуан, според некои авторитети,
неприфатлива е стапката на одговореност под 50 проценти. Од друга страна, во многу публикувани
статии се соопштува за резултати од студиите што се далеку под овој процент на стапката. Во едно
испитување на публикуваните студии во областа на организациското истражување во периодот 1979–
1983 година, Мичел (Mitchell, 1985) открил дека стапката на одговореност се движи од 34 до 94 проценти.
Поради тоа, ако вие постигнете ниска стапка на одговореност, не разочарувајте се. Иако авторите како
Менџиуан (Mangione, 1995) можат да ја сметаат стапката од 30 проценти како неприфатлива (и тој
можеби има право за ваквата проценка), сепак голем дел од публикуваните истражувања постигнуваат
мала стапка на одговореност. Клучната поента е да се препознаат и признааат импликациите од
можните ограничувања од ниската стапка на одговореност. Од друга страна, ако вашето истражување
се темели врз пригоден примерок, би било иронично да се тврди дека е помалку значајна малата стапка
на одговореност. Поради помалите трошоци и брзото реализирање, на многу студенти попривлечни
им се прашалникот по пошта и другите облици на прашалник за самостојно пополнување. Поентата на
оваа дискусија е дека не би требало да ја отфрлите употребата на овие техники поради ниската стапка
на одговореност.
Чекори за подобрување на • Јасните инструкции и привлечниот изглед

на прашалникот ја подобруваат стапката на
стапката на одговореност на одговореност на прашалниците по пошта. Дилман,
прашалниците по пошта Смит и Кристиjан (Dillman, Smyth and Christian,
2009), како дел од она што тие го нарекуваат метод
Поради тенденцијата анкетите со прашалник по за изработување прашалник по мерка (Tailored
пошта да генерираат пониска стапка на одговореност Design Method – TDM), препорачуваат потемни и/
во споредба со анкетите со структурирано интервју или поголеми букви за прашањата, а посветли и/
(и импликациите што ги имаат врз валидноста или помали – за понудените одговори. Меѓутоа,
на резултатите), голем дел од размислувањата и колку што е важно да се обрне внимание на
истражувањата одат во насоки на подобрување на естетиката на прашалникот, толку е од извонредна
стапката на одговореност кај анкетите. Најчесто се важност и доследноста при користењето на видот
сугерираат следниве мерки: на фонтот и неговото усогласување. На пример, ако
• Напишете добро придружно писмо, објаснувајќи користите поголеми букви за прашања, проверете
ги мотивите за истражувањето, објаснувајќи дали така сте постапиле со сите прашања и дали
зошто е тоа важно и зошто е избран испитаникот; не користите поголеми букви и за други делови на
споменете го спонзорот, ако го имате, и приложете прашалникот.
ја гаранцијата за доверливост. Советите што се • Не дозволувајте прашалникот да изгледа
изнесени во Совети и вештини со наслов Теми непотребно голем. Дилман и коавторите (Dillman et
и прашања што треба да ги содржи воведното al., 2009) препорачуваат печатење на прашалникот
образложение (во деветтото поглавје), а во врска со во форма на книга или користење на фотокопир
видот на прелиминарното писмо што би можело да за да се намали големината на прашалникот и
се испрати до испитаникот пред да биде замолен за да има форма на брошура. Исто така, оваа форма
интервју, можат да вродат со добри резултати. дава впечаток дека се има многу попрофесионален
• Со прашалниците по пошта секогаш треба да биде пристап.
приложен и придружен плик со вашата адреса и со • Како и при структурираното интервјуирање
поштенска марка или барем со платена поштарина (видете го деветтото поглавје), почнете со прашања
за враќање на пополнетиот прашалник. што можат да го интересираат испитаникот.
• Лицата што не одговориле на првото обраќање, Оваа препорака се однесува на прашањето на
ќе треба да ги потсетувате, можеби, со уште две релевантноста на темата (видете понапред во
или три писма. Важноста на потсетувањата не е текстот), но е особено заначајна во контекстот
пренагласена – тие навистина помагаат. Пристапот на истражувањето што, можеби, има ограничена
што јас го претпочитам е испраќање на писмено важност за испитаникот.
потсетување две седмици по прелиминарното • Постои извесна контроверзија за тоа колку
писмо, при тоа повторно нагласувајќи ги е значајно за стапката на одговореност на
карактерот и целите на анкетата и укажувајќи на прашалниците и личното обраќање во главното
тоа дека можат да се обратат на некој од членовите писмо, вклучувајќи ги тука името и адресата на
на истражувачкиот тим или да ми се обратат испитаникот (Baumgartner and Heberlein, 1984).
мене за нов примерок од прашалникот, доколку Како и да е, една од карактеристиките на методот
оригиналниот се изгубил. Две седмици подоцна, на за изработување прашалник по мерка, пристапот
сите испитаници што во меѓувреме не одговориле, што го застапуваат Дилман и коавторите (Dillman et
се испраќа следно писмено потсетување со al., 2009), е настојувањето овие детали да се наоѓаат
нов примерок на прашалникот. Овие писмени на главните писма, а секое писмо треба да е лично
потсетувања имаат видлив ефект врз стапката потпишано.
на одговореност. Некои автори се залагаат за • Јас сум наклонет кон ставот дека прашалниците
продолжување со постапката писмени потсетувања по пошта, воопштено, би требало да содржат
кога не добиваат одговор. Доколку стапката на колку што е можно помалку отворени прашања,
одговорени прашалници е загрижувачки ниска, бидејќи луѓето честопати ги одвраќа очекувањето
секако дека би биле пожелни вакви натамошни од нив да напишат многу. Всушност, многу автори
писмени потсетувања. на оваа тема препорачуваат што е можно помалку
• Не изненадува воопшто што стапката на отворени прашања во прашалниците за самостојно
одговорени прашалници е подобра кога тие се пополнување.
пократки отколку кога се подолги. Меѓутоа, ова не • Стапката на одговореност ја зголемува давањето
е експлицитно правило поради тоа што е тешко да паричен надоместок. Поефектно е доколку парите
се утврди кога еден прашалник станува предолг. одат со прашалникот отколку ако им се вети дека
Исто така, резултатите укажуваат дека за стапките ќе им се дадат штом ќе го вратат пополнетиот
на одговорите не може тукутака да се издвои само
прашалник. Очигледно е дека испитаниците нема
влијанието на должината на прашалниците туку и
важноста што темата (темите) на истражувањето подмолно да си ги земат парите и да го фрлат
ја има(ат) за испитаниците, како и карактерот на прашалникот! И доказите укажуваат дека многу
примерокот. Можно е испитаниците да покажат мали суми пари позитивно влијаат врз стапката на
голема толерантност кога прашалниците содржат одговореност, но дека поголемите суми нужно не ја
многубројни прашања доколку тие прашања се на подобруваат уште повеќе.
тема што ги интересира.
изработување на прашалник за самостојно пополнување
текстот да не е збиен ќе бидат од затворен тип, она што внимателно треба

да се процени е дали понудените одговори треба да
Поради добро познатиот проблем со ниските се постават вертикално или хоризонтално. Многу
стапки на одговореност конкретно на прашалниците често, карактерот на одговорите ќе наметнува нивно
по пошта, понекогаш се претпочита да се направи вертикално поставување поради нивната должина.
инструмент што изгледа колку што е можно пократок Многу автори преферираат вертикална форма секаде
за да се намали веројатноста од одвраќање на каде што е можно, бидејќи, во некои случаи каде
можните испитаници. Меѓутоа, ова е речиси секогаш што се изводливи двете поставувања, може да се
грешка. Како што Дилман и коавторите (Dillman et al., јави конфузија кога се користи хоризонтална форма
2009) забележуваат, привлечната форма веројатно (Sudman and Bradburn, 1982). Анализирајте го следново:
ќе ја зголеми стапката на одговореност, меѓутоа
тактиките што понекогаш се користат за да изгледа Што мислите за успехот во работата на
прашалникот пократок отколку што е реално – како, на премиерот откако тој ја презеде функцијата?
пример, редуцирање на маргините и просторот меѓу (Ве молам, штиклирајте го соодветниот одговор.)
прашањата – придонесува текстот да изгледа збиен, а Многу __ Добар__ Просечен __ Слаб __ Многу __
со тоа и непривлечен. Исто така, доколку прашањата добар слаб
се премногу блиску, постои ризик тие ненамерно да се
испуштат. Постои ризик дека, ако прашалникот се одговара
Ова не значи дека треба да бидете бесмислено набрзина, бараното обележување може да биде
штедри во користењето на просторот, бидејќи ова поставено на погрешно место – на пример, да
нужно не обезбедува привлечна форма, така што ќе се обележи добар место просечен. Исто така, со
ризикувате прашалникот да изгледа многу голем. Како вертикалната форма прашањата се подобро издвоени
и со многу други теми во општествените истражувања, од одговорите. И покрај тоа што, до одредена мера,
потребно е да се одржува стабилен курс меѓу можните овие можни проблеми можат да бидат избегнати
крајности. со разумно користење на проред и варијациите на
печатените букви (задебелени, закосени, потцртани
Јасно претставување на текстот букви...), сепак создаваат значителни грижи. Следна
Далеку поважно од изработувањето на прашалник причина зошто вертикалните подредувања можат да
за самостојно пополнување што ќе изгледа пократок бидат посупериорни е што тие се веројатно полесни
е да се осигури дека тој има изглед што е лесен за за шифрирање, особено кога во прашалникот се
читање, како што нагласуваат Дилман и коавторите појавуваат претходно определените шифри. Многу
(Dillman et al., 2009), и што го олеснува одговарањето често, прашалниците за самостојно пополнување се
на сите прашања што му се важни на испитаникот. распоредуваат така што на десната страна на секое
Препорачувањето на потемни и/или поголеми букви прашање ќе има две колони: едната – за податоците
за прашањата и посветли и/или помали букви за што се однесуваат на прашањето, а се ставени во
понудените одговори, според Дилман и коавторите, е матрица за податоци; другата – за сите претходно
пример за едно размислување, а барем една промена на дадени шифри. Во втората колона се заокружува
стиловите на буквите (на пример: различните фонтови соодветната шифра со која се означува одговорот
и големини на буквите, затемнетите букви, курзивот и на испитаникот за подоцна да се внесе во компјутер.
големите букви) може да го подобри изгледот, но тие Според тоа, треба да се направи избор меѓу формите
мора да се користат на доследен начин. Ова последно претставени во Совети и вештини, Затворено прашање
укажување значи дека треба да се погрижите да во хоризонтална форма и во Совети и вештини,
користите еден стил за давањето општи упатства, друг Затворено прашање во вертикална форма. Во вториот
за насловите, можеби трет за посебни упатства (како во случај, не само што има помалку нејаснотии за тоа каде
Преминете на седмото прашање), четврт за прашања да се стави ознаката за обележување на одговорот
и петти за утврдени одговори. Мешањето на стиловите туку и шифрирањето е полесно. Сепак, кога има една
на пишување, односно повременото користење еден серија прашања со идентична форма на одговори, како
ист стил и за општи упатства и за прашања, може да ги во Ликертовата скала, ако се употребува вертикална
збуни испитаниците. форма ќе се зафати премногу простор. Еден начин на
справување со овој вид прашања е користењето на
вертикално или хоризонтално кратенки со придружно објаснување. Еден пример
понудени одговори? може да се најде во Совети и вештини, Форматирање
на Ликертова скала. Четирите ставки се земени од
Имајќи на ум дека повеќето прашања во осумнаесетстепената Ликертова скала за мерење на
прашалникот за самостојно пополнување најверојатно задоволството од работата (Brayfield and Rothe, 1951).
Затворено прашање во хоризонтална форма
Што мислите за успехот во работата на премиерот откако тој ја презеде функцијата? (Ве молам,
штиклирајте го соодветниот одговор.)
Многу добар ____ Добар ____ Просечен ____ Слаб ____ Многу слаб ____54321
Затворено прашање во вертикална форма
Што мислите за успехот во работата на премиерот откако тој ја презеде функцијата? (Ве молам,
штиклирајте го соодветниот одговор.)
Многу добар ____ 5

Добар ____ 4
Просечен ____ 3
Слаб ____ 2
Многу слаб ____ 1
Форматирање на Ликертова скала
Во следнава група прашања е дадено едно тврдење. Од вас се бара да го обележите степенот на вашето
согласување или несогласување со секое тврдење, означувајќи:
целосно се согласувам (ЦС),
се согласувам (СС),
неодлучен/а (Н),
не се согласувам (НС) или
целосно не се согласувам (ЦНС).
(Ве молам, означете го вашиот степен на согласување со заокружување на соодветниот одговор.)
23. Мојата работа мене ми е како хоби.
ЦС СС Н НС ЦНС
24. Мојата работа обично е доволно интересна, така што не се досадувам.

25. Се чини дека моите пријатели повеќе се интересираат за својата работа.

26. Јас повеќе уживам во мојата работа отколку во моето слободно време.
Утврдување на низите на одговори во

Ликертова скала
Јасни упатства за одговарање
Секогаш давајте јасни упатства за тоа како
Една од предностите на користењето на затворени сакате испитаниците да ги означат своите одговори
прашања е што тие можат да бидат однапред кога одговараат на затворени прашања. Дали тие
шифрирани, претворајќи го со тоа процесот на треба да го штиклираат, да го заокружат или да го
обработка на податоци за компјутерска анализа во подвлечат соодветниот одговор или, можеби, треба
сосема едноставна задача (повеќе за ова видете во да ги избришат несоодветните одговори? Исто така,
единаесеттото поглавје). Меѓутоа, треба да се посвети во многу случаи, можно е испитаниците да изберат
внимание на бодирањето на ставките презентирани во повеќе од еден одговор. Дали е ова прифатливо за вас?
Совети и вештини, Форматирање на Ликертова скала. Ако не е, тоа треба да го назначите во вашите упатства,
Ние можеме, на пример, прашањето 23 да го бодираме на пример:
вака:
(Ве молиме, изберете еден одговор што најдобро
Целосно се согласувам = 5 ги изразува вашите ставови со штиклирање на
Се согласувам = 4 соодветното квадратче.)
Неодлучен = 3
Не се согласувам = 2 Ако ова не го разјасните и ако некои испитаници
Целосно не се согласувам = 1 одберат повеќе од еден одговор, ќе морате нивните
одговори да ги третирате како неодговорени. Ваквата
Според тоа, поголемата цифра со која се бодираат можност го зголемува ризикот од недостиг на податоци
ставките (5 или 4) укажува на задоволство од работата, а за некои испитаници. Ако ви е прифатлив изборот
малата цифра (1 или 2) укажува на помало задоволство на повеќе од понудените одговори, тоа треба да го
од работата. Истото важи и за 24-тото прашање. објасните, на пример:
Меѓутоа, кога ќе дојдеме до 25-тото прашање, сликата
е поинаква. Овде, согласувањето укажува на недостиг (Ве молиме, изберете ги сите одговори што
од задоволство од работата. Тука, показателот на најдобро ги изразуваат вашите ставови, со
задоволство од работата е несогласувањето. Ова штиклирање на соодветните квадратчиња.)
прашање би морале обратно да го шифрираме, така
што: Често се прави грешка со тоа што овие упатства се
испуштаат, па испитаниците се или несигурни како да
Целосно се согласувам = 1 одговараат или прават несоодветни избори.
Се согласувам = 2
Неодлучен = 3 Понудените одговори треба да се
Не се согласувам = 4
Целосно не се согласувам = 5
блиску до прашањето
Ова е едноставно и очигледно, иако честопати се
Смислата на вклучувањето вакви низи на
отстапува од ова барање – имено, никогаш не би требало
одговори е да се идентификуваат луѓето што преку
да си дозволите едно прашање со понудени одговори да
низата штиклирани одговори покажуваат пасивна
се протега на две одвоени страници. Честа грешка е кога
согласност (видете го деветтото поглавје). Ако некој би
на местото каде што останува еден мал простор на дното
ги заокружил сите осумнаесет понудени одговори, во
од страницата се вметнува прашањето, а понудените
случајот кога некои од нив укажуваат на недостиг од
одговори – на следната страница. Ваквата постапка
задоволство од работата, може да се претпостави дека
носи ризик испитаниците да заборават да одговорат на
испитаникот го вознемириле понудените одговори, а
прашањето или да штиклираат на друга група понудени
одговорите не би можеле да дадат валидна проценка
одговори (проблем што особено е веројатен кога се
на задоволството од работата за таа личност.
користат различни прашања со иста форма на понудени
одговори, како што е случај со Ликертовата скала).
водење дневник како облик на прашалник за

самостојно пополнување
Кога истражувачот е особено заинтересиран различни значења (видете Клучен концепт 10.1.). Во
за прецизно проценување на различните видови фокусот на нашето внимание е токму првото од трите
однесување, тогаш дневникот му дава можност за значења – тоа што Х. Елиот (Elliott, 1997) го нарекува
посериозен пристап, иако тој е сè уште релативно дневник по којшто се води истражувачот, особено
недоволно употребуван метод. Во општествените во контекст на неговата употреба во квантитативното
истражувања терминот дневник има во извесна мера истражување. Кога се користи на овој начин, дневникот
што истражувачот си го води има функција слична на користење на времето, со тоа што е така осмислен за
онаа на прашалникот за самостојно пополнување. да можат оние што го водат речиси едновремено да
Би можело уште да се каже и дека дневникот што го внесуваат податоци за обемот на времето потрошено
води истражувачот е алтернативен метод за собирање за одредени активности, како на пример: подготовка
на податоци за проучување. Тој може да се смета на храна, грижа за децата, грижа за себе, хранење итн.
како еквивалент на структурираното набљудување Честопати, проценките за обемот на време потрошено
(видете го дванаесеттото поглавје) во контекстот на различни активности се сметаат како поточни
на истражувачките прашања што се во рамките на за разлика од проценките во прашалникот, бидејќи
квантитативното истражување. Во методите што случувањата се помалку подложни на проблемите
вклучуваат водење дневник спаѓа и набљудувањето, поврзани со сеќавањето или на проблемите поврзани
поради тоа што личноста што го води дневникот го со тенденцијата да се заокружуваат одговорите во кои
набљудува сопственото однесување. се искажува поголем или помал обем на поминато
Корти (Corti, 1993) прави разлика меѓу време (Fisher and Lаyte, 2004). Меѓутоа, поради
структурирани дневници и неструктурирани времето, водењето дневник претставува поголемо
дневници. Истражувачите што се занимаваат со оптоварување за испитаниците отколку одговарањето
квантитативни истражувања можат да ги користат на прашалник, а може и да се тврди дека тоа условува
и едните и другите. Истражувањето за тоа како се промени во однесувањето. Саливен исто така барала
користи времето од страна на лицата од машки, од двојките во дневниците да забележуваат колку
односно од женски пол, а кое е претставено во задоволство им причиниле различните активности.
Истражувањето во фокус 10.1., дава пример за Оваа информација ја забележувале во исто време со
структуриран дневник. Конкретниот вид на дневник штиклирање на понудена петостепена скала (скала од
во ова истражување честопати се нарекува дневник за 1 до 5), како што е Ликертовата.

Дневникот во општественото истражување
Постојат три главни начини на кои се користи терминот дневник во контекстот на општественото
1. Дневникот како метод за собирање податоци. Овде истражувачот осмислува една структура за
дневникот и потоа бара од примерокот составен од лица што ќе водат дневник да се пополнуваат
составните инструменти на дневникот со цел да се направат повеќе или помалку едновремени
записи за тоа што го прават во текот на своите активности. Х. Елиот (Elliot, 1997) овој вид на
користење на дневникот го нарекува дневник по којшто се води истражувачот. Ваквите дневници
можат да се користат за собирање на податоци и во квантитативното и во квалитативното
истражување. Понекогаш, собирањето податоци на овој начин се надополнува со лично интервју
во коешто на оној што го води дневникот му се поставува прашање за да се разјасни што тој или
таа мислел/а со одредени забелешки. Овој дневник-интервју, како што честопати го нарекуваат
(Zimmerman and Wieder, 1977), обично се употребува кога лицата што ги водат дневниците го
запишуваат своето однесување повеќе во прозна форма наместо едноставно да го искажат во
мерни единици времето поминато во различни видови активности.
2. Дневникот како документ. Дневникот во овој контекст е дневник што се пишува спонтано, а
не на барање на истражувачот, и што може да се користи како извор на податоци за анализа.
Историчарите честопати ги користат дневниците во оваа смисла, но и општествените истражувачи
наоѓаат во нив корисен материјал кога работат на општествено и научно значајни теми. Како што
забележува Скот (Scott, 1990), ваквите дневници, честопати, се преплетуваат со автобиографија.
Блоговите (веб-дневниците), коишто го претставуваат она што може да се смета за онлајн
дневник, може исто така да се искористат како материјал врз којшто може да се направи анализа.
На дневниците како документи ќе се осврнеме подоцна во 23-тото поглавје.
3. Дневник на истражувачките активности. Истражувачите понекогаш водат белешки за тоа
што прават во различните фази како еден вид потсетник (aide-mėmoire). На пример, познатиот
социјален антрополог Малиновски (Malinowski, 1967) го водел озлогласениот дневник за своите
активности (озлогласен, бидејќи во него го открил своето гадење од луѓето што ги проучувал и
неговите недолични врски со жените). Се укажува дека истражувачите на овој начин можат да ги
користат блоговите (Wakeford and Cohen, 2008). Овој вид дневник, честопати, се испреплетува со
теренските белешки на етнографите, за што повеќе се пишува во 19-тото поглавје.

Студија за половите и нивното користење на времето
базирана врз проучување на дневник
Саливен (Sullivan, 1997) ги соопштува резултатите од една студија за начините на кои користењето
на времето поминато дома се поврзува со полот. Таа ги користела податоците за користеното време
од дневниците, а ги собирала во текот на реализирањето на истражувањето на ниво на домаќинство
за потребите на проучувањата за Иницијативата за општествена промена и економичен живот
(SCELI) на кои упатуваме во Истражувањето во фокус 7.1. Податоците биле собирани од членовите
на домаќинствата во период од една седмица, така што се обезбедиле информации од дневници на
приближно 1300 лица. Во текот на денот, на секои петнаесет минути, лицата што воделе дневници
ги наведувале своите активности во изминатите петнаесет минути. Поради тоа што дневниците ги
пополнувале неколку членови на едно домаќинство, било возможно да се направи споредување
на нивните дневници за да се види дали тие истовремено се ангажирале во одредени активности.
Анализата во оваа статија се базирала само врз оние двојки за кои постоеле податоци за барем 6,7
дена валидни информации. Со ова се добиле податоци за 408 двојки.
Саливен (Sullivan, 1997: 225) пишува:
„Во дневник-брошурата се бараше двојките да запишуваат што правеле во секој момент
и дали правеле нешто друго во исто време, а последователното шифрирање на активностите
предвидуваше одвивање на најмногу четири истовремени активности во секоја секвенца од
петнаесет минути. ... Во дневниците на СКЕЛИ (SCELI) се водени записи за четириесет и една
главна група активности, но за целите на оваа анализа, домашните задачи се групирани во седум
категории...“
Седумте категории биле (рангирани според фреквентноста на севкупното време што жените
го поминале извршувајќи ја задачата): готвење, чистење/средување на облеката, грижа за децата,
купување/пазарење, градинарски работи, најразлични ситни работи/активности „направи сам“ и
трошоци за патувања во рамките на државата. Со анализата на овие податоци, Саливен е во можност
да ги покаже разликите меѓу мажите и жените, како и должината на времето во кое заеднички ги
извршуваат задачите.
Крук и Лајт (Crook and Light, 2002) употребиле било многу потешко да се шифрираат податоците
неструктурирани дневници за користењето на од неструктурираните белешки за општите типови
времето. Студентите од еден универзитет биле на однесување од видот што го проучувала Саливен
замолени една седмица да водат дневник за нивните (Sullivan, 1977; видете во Истражувањето во фокус
различни видови активности на учење и поучување во 10.1.). Структурираните дневници посебно се погодни
различни делови од денот. Дневниците биле поделени за испитување на накрсните културни разлики во
на петнаесетминутни интервали, така што сите студенти поглед на користењето на времето – видете го за
морале за секој интервал да забележуваат „детали пример Истражувањето во фокус 10.2.
за својата активност, местото и видот на ресурсите Корти (Corti, 1993) укажува дека лицето што го
за учење што можеби ги користеле“ (Crook and Light, подготвува дневникот би требало:
2002: 162). Различните активности биле групирани во • Да обезбеди експлицитни упатства за лицата што ќе
три типа: настава, индивидуално учење и заедничко водат дневници;
учење (т.е. учење со колега). Тие имале можност да ги • Да искаже на јасен и недвосмислен начин во
прикажат најразличните модели и различниот обем на кои временски периоди треба да се бележи
време за учење што биле вообичаени за студентите во однесувањето – т.е. ден, дваесет и четири часа,
текот на еден ден. седмица;
Користењето на неструктурирано бележење на • Да обезбеди модел на пополнет дел од дневникот;
однесувањето ги има истите видови проблеми како • Да обезбеди список за проверка на „предметите,
оние поврзани со шифрирањето на одговорите во настаните или однесувањето“ што може да ја
структурираното интервју со отворени прашања – поттикне меморијата на луѓето – но, списокот не
имено, природата на задачата да одзема многу време треба да биде застрашувачки долг или сложен;
за да се спроведе и ризикот од внесување грешка • Да вклучи утврдени квадратчиња или колони за
при кодирањето на одговорите (видете го 11-тото внесување на времето кога назначената активност
поглавје за расправа за овие теми). Сепак, пристапот почнала и кога завршила (за дневниците од видот
на неструктурирано бележење ќе биде помалку што го користела Саливен (Sullivan, 1996), коишто
проблематичен доколку претходно се дадат инструкции покажуваат како луѓето го распоредуваат своето
за тоа што се бара и кога видовите на однесување време).
што нè интересираат се покарактеристични. Би

Проектот Усогласени проучувања на користењето на времето
во Европа
Дневниците за користење на времето нудат големи можности за накрсни проучувања на културите.
Проектот Усогласени проучувања на користењето на времето во Европа (HETUS) ги координира
проучувањата базирани врз дневник за дневно користење на времето кај голем број европски нации
(видете Fisher and Layte, 2004). Процесот на собирање на податоците бара водење два дневника – еден
за користење на времето во работната седмица и еден за користење на времето во викенд. Теренската
работа опфаќа период од дванаесет месеци, така што се покриваат различните активности што се
одвиваат во текот на тој период. Тие што ги водат дневниците самостојно пополнуваат и запишуваат со
свои зборови што правеле во текот на секој десетминутен интервал во текот на денот. Тие подоцна се
шифрираат во кластери на активности. Дневниците, исто така, обезбедуваат информации за тоа дали
некој друг бил присутен, како и за локацијата на која се одвивале тие здружени активности. За повеќе
информации, видете:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-RA-08-014/EN/KS-RA-08-014-EN.PDF
(пристапено на 16 декември 2010).
Дневникот, главно, се пополнува на хартија, но сè повеќе се зголемува бројот на дневниците од овој
вид што можат да се пополнат на компјутер со кликнување во соодветното квадратче. Како пример,
видете ја сликата 10.1. на дел од дневник за еден ден од проектот ХЕТУС (HETUS).
слика 10.1.
едноставен дневник со внесени податоци според проектот Усогласени
проучувања на користењето на времето во европа (HETUS)
Adult example page 2/3
110
Eurostat ■ Harmonised European Time Use Surveys

What were you doing? What else were you doing? Where were you? Were you alone or together with
Record your main activity for each 10-minute Record the most important parallel Record the location or somebody you know?
period from 10.00 am to 13.00! activity. the mode of transport
Indicate if you used, in the main or parallel e.g. at home, Mark "yes" by crossing
activity, a computer or internet. at friends' home, With other household members
You do not need to record the use of a at school, at workplace, Alone Partner Parent Household Other Other
Only one main activity on each line! computer or internet during working time. in restaurant, in shop, member household persons
Distinguish between travel and the activity that is on foot, on bicycle, in car, up to 9 member that you
Time the reason for travelling. on motorbike, on bus, … years know
10.00-10.10 Work Coffe break Workplace

10.10-10.20
10.20-10.30
10.30-10.40
10.40-10.50
10.50-11.00
11.00-11.10
11.10-11.20
11.20-11.30
11.30-11.40 Lunch break: had lunch Talked with colleagues Canteen

11.40-11.50 --"-- --"-- --"--
11.50-12.00 --"-- --"-- --"--
12.00-12.10 Lunch break: went to the supermarket On foot
2008 Guidelines - Annex IV
12.10-12.20 Lunch break: bought food Supermarket

12.20-12.30 Lunch break: went back to work On foot
12.30-12.40 Work Workplace
12.40-12.50
12.50-13.00
Adult example
Страница на дневник од проектот Усогласени проучувања на користењето на времето во Европа. Преземено од:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-RA-08-014/EN/KS-RA-08-014-EN.PDF (страница 110)
Извор: Eurostat. Препечатено со дозвола.
Предности и недостатоци (Coxon, 1994). Ако ваквите информации би се

собирале со прашалник, постои голем ризик да се
на дневникот како метод за јават проблеми во врска со присетувањето на нив и
собирање податоци со заокружувањето на одговорите (видете ја првата
точка во листата што следува).
Студиите што се користат за да ја илустрираат
употребата на дневниците, исто така, укажуваат на Од друга страна, дневниците можат да страдаат од
неговите потенцијални предности: следниве проблеми:
• Кога се бараат многу прецизни проценки за • Тие се поскапи за разлика од интервјуата што се
фреквенцијата и/или за обемот на потрошеното спроведуваат лице в лице (поради трошоците
време за различни форми на однесување, поврзани со избирање на лица што ќе водат
дневникот речиси сигурно дава повалидни и дневници и поради проверувањето дали
посигурни податоци за разлика од прашалниците. дневниците се соодветно пополнети).
• Кога се бараат информации за редоследот на • При водењето дневници може да се јави опаѓање
различни типови на однесување, дневникот може на бројот на забелешките, бидејќи луѓето можат да
да даде подобри резултати за разлика од анкетите одлучат дека им е доста од задачата за пополнување
или интервјуата. на дневникот.
• Првите две предности можат да се употребат за • Претходното укажување зборува за можноста дека
да укажат дека структурираното набљудување би лицата што водат дневници, со текот на времето,
било изводливо, но структурираното набљудување можат да станат помалку истрајни.
е веројатно помалку погодно за продуцирање • Понекогаш не се успева да се внесат деталите
на податоци за индивидуалното однесување од доволно брзо, така што тоа повлекува проблеми
сензитивен тип, како, на пример, сексуалното поврзани со сеќавањето.
однесување. И покрај сè, иако со структурирано Сепак, истражувачите што користат метод на
интервју можат да се соберат податоци за вакво дневник, како на пример Коксон и Саливен, тврдат
однесување, веројатно дека испитаниците помалку дека податоците што произлегуваат од дневниците се
ќе сакаат да откриваат детали од типот прикажан попрецизни за разлика од еквивалентните податоци
во истражувањето на сексуалното однесување базирани врз интервјуа или анкети.
со проучување на дневници од страна на Коксон
• Како што беше напоменато во неколку прилики, многу од препораките што се однесуваат на
прашалникот за самостојно пополнување важат или речиси се еднакви и за структурираното интервју.
• Во анкетните истражувања повеќе се употребуваат затворените прашања отколку отворените.
Кодирањето претставува посебен проблем кога се занимаваме со одговори на отворени прашања.
• Структурираните интервјуа и прашалниците за самостојно пополнување имаат свои сопствени
добри и лоши страни, но конкретен проблем со прашалниците пратени по пошта е што тие честопати
продуцираат ниска стапка на одговореност. Сепак, може да се преземат мерки за да се зголемат
стапките на одговореност на прашалниците по пошта.
• Формулацијата на затворените прашања и општиот изглед/форма се важни за прашалникот за
самостојно пополнување.
• Дневникот по којшто се води истражувачот е можна алтернатива на употребата на прашалници и
интервјуа кога истражувачките прашања многу прецизно се однесуваат на аспекти на однесувањето
на човекот.
прашалник за самостојно пополнување или прашалник по пошта?
• Дали се исти прашалникот за самостојно пополнување и прашалникот по пошта?
вреднување (евалуирање) на прашалникот за самостојно пополнување во однос на
• „Ниските стапки на одговореност што често се јавуваат при истражувањето со прашалник по пошта
значат дека структурираното интервју е секогаш посоодветен избор.“ Дискутирајте.
• Кои мерки треба да се преземат за да се зголемат стапките на одговореност кај прашалникот по
пошта?
изработување на прашалник за самостојно пополнување
• Зошто обично прашалниците за самостојно пополнување, главно, се составени од затворени
прашања?
• Зошто вертикалната форма за формулирање на затворени прашања може да биде подобра форма
од хоризонталната?
водење дневник како облик на прашалник за самостојно пополнување
• Кои се главните видови на дневници што се користат за собирање на податоци во општествените
науки?
• Дали постојат некои околности кога пристапот со дневник може да биде подобар за употреба
отколку прашалникот за самостојно пополнување?

за прашалниците за самостојно пополнување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се кори-
11
ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊА
Вовед 246
Отворени или затворени прашања? 246
Отворени прашања 246
Затворени прашања 249
Правила за составување прашања 254
Општи правила од ракав 254
Посебни правила за поставување прашања 255
Вињета-прашања (според сценарио) 261
Пилот-истражување и прашања за претходно тестирање 263
Ползување на постојните прашања 264
246 ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊА

Ова поглавје се однесува на размислувањата поврзани со поставувањето прашања, коишто се
користат во структурираните интервјуа и анкетите од видовите за коишто се дискутираше во претходните
поглавја. Како такво, тоа продолжува да се фокусира врз анкетното општествено истражување со коешто
се започна во осмото поглавје. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Темите вклучени во одлучувањето дали да се користат или кога да се користат отворени или
затворени прашања;
• Различните видови прашања што можат да се постават во структурираните интервјуа и анкети;
• Правилата што треба да се имаат на ум кога се изработуваат прашањата;
• Вињета-прашања што им се презентираат на испитаниците со сценарио, при што тие се замолуваат
да се изјаснат во однос на сценариото;
• Важноста на тестирањето на прашањата;
• Можноста за користење прашања што веќе се користеле во претходните анкетни истражувања.
Вовед
За многумина темата како да се постават ваквите истражувачки инструменти отколку само
прашањата ја претставува суштината на тоа како најдобро да се формулираат прашањата.
размислувањата за користењето на анкетните Сепак, нема сомнение дека темата за начинот на
инструменти на општествените науки, како на пример поставувањето на прашањата е од клучен интерес за
интервју или прашалник за самостојно пополнување. анкетниот истражувач, и не е за изненадување што овој
Како што во претходните две поглавја се настојуваше аспект на изработување на анкетни инструменти е во
да се укаже, постојат многу повеќе работи што се центарот на вниманието во последниве години и што
однесуваат на изработката и реализирањето на преокупира многу активни истражувачи.
отворени или затворени прашања?
Едно од најзначајните размислувања за многу отворени прашања

истражувачи е дали да постават прашања во отворена
или во затворена форма. Оваа разлика првпат беше Отворените прашања за општествениот истражувач
претставена во деветтото поглавје. Темата дали да имаат и добри и лоши страни, иако, како што укажува
се постави прашање во отворена или во затворена дискусијата што следува, поради тешкотиите поврзани
форма е важна за нацртот на истражувањето и со со обработувањето на одговорите на отворените
структурираното интервју и со прашалникот за прашања, најчесто се употребуваат затворените
самостојно пополнување. прашања.
Кога на испитаниците им се поставува отворено
прашање, тие можат да одговорат како што сакаат. Предности
Со затвореното прашање им се презентира низа Иако анкетните истражувачи вообичаено
на утврдени различни одговори од коишто мора преферираат да користат затворени прашања, сепак
да изберат соодветен одговор. Сите прашања во отворените прашања имаат одредени предности пред
Совети и вештини, Инструкции за интервјуистите за затворените, коишто се накратко опишани подолу во
употребата на филтер-прашање (во 9-тото поглавје) набројувањето:
се од затворен вид. Такви се и ставките на Ликертовата • Испитаниците можат да одговараат со свои
скала во Истражувањето во фокус 7.2. и во Совети и зборови. Тие не се присилени да одговараат со
вештини, Форматирање на Ликертова скала (во 10- истите зборови како оние што им се наметнуваат со
тото поглавје). Тие обликуваат посебен вид затворени понудените одговори.
прашања. Тогаш, кои се предностите и ограничувањата • Тие овозможуваат да се добијат необични одговори.
на овие два типа на форматирање прашања? Можни се одговори што анкетниот истражувач
ПОСТАВУВАЊЕ ПРАШАЊА 247
можеби не ги ни замислувал (и што поради тоа не промена во посткодирањето на одговорите, а

би се нашле во базата на утврдени можности). оттаму и за грешка во мерењето (па поради тоа и
• Прашањата не им сугерираат на испитаниците недостиг на валидност). Ова е облик на грешка во
одредени видови одговори. Оттаму, можат да се обработувањето на податоците (видете приказ 8.9.).
извлечат корисни информации за нивото на знаење Истражувањата во фокус 11.1. и 11.2. се занимаваат
на испитаниците, како и за нивното разбирање на со аспекти на кодирањето на отворените прашања.
проблематиката. Може да се разгледа и важноста • Тие бараат поголем напор од испитаниците.
на темите за испитаниците. Испитаниците ќе зборуваат подолго отколку кога
• Тие се корисни за истражување нови области или одговараат на затворени прашања или би требало
на оние за кои истражувачот има ограничено да пишуваат многу подолго ако се работи за
знаење. прашалник за самостојно пополнување. Поради
• Тие се корисни за генерирање утврдени одговори. тоа, честопати се истакнува дека во прашалниците
Ова е еден аспект на којшто повторно ќе се за самостојно пополнување отворените прашања
навратиме. имаат ограничена корист. Поради вложувањето
поголем напор, многу потенцијални испитаници
Недостатоци одбиваат да соработуваат, затоа што мораат
Сепак, во отворените прашања се јавуваат опширно да пишуваат. Тоа може да го влоши
одредени проблеми за анкетниот истражувач: проблемот со ниските стапки на одговореност,
посебно на прашалниците по пошта (видете го
• Тие одземаат многу време за реализација. 10-тото поглавје).
Интервјуираните се склони да зборуваат подолго • Во истражувањето базирано врз структурирани
отколку што обично се случува кога се работи за интервјуа, постои можност за различно
соодветно затворено прашање. забележување на одговорите од страна на
• Одговорите мора да се кодираат, а за тоа е интервјуистите. Оваа можност веројатно се
потребно многу време. Клучниот концепт 11.1. јавува како резултат на тешкотијата за буквално
накратко го скицира карактерот на кодирањето и запишување на исказите на испитаниците.
дава некои размислувања за неговото користење. Очигледно решение е да се користи лента за
Секое отворено прашање бара читање на сите снимање. Сепак, тоа не е секогаш изводливо
одговори, потоа изнаоѓање на темите што ќе – на пример, во средина во која има врева.
се употребат за кодирање и потоа повторно Исто така, транскрипцијата на одговорите на
прегледување на одговорите за да можат да снимените отворени прашања е многу долга и
се шифрираат за внесување во компјутерска вклучува дополнителни трошоци на една анкета.
програма. Во основа, овој процес е идентичен со Со проблемот со транскрипцијата постојано се
оној во анализата на содржината и понекогаш се соочуваат истражувачите што се занимаваат
нарекува посткодирање за да се направи разлика со квалитативни истражувања, користејќи
од кодирањето, каде што истражувачот изработува полуструктурирани и неструктурирани интервјуа
рамка за преткодирање пред да го реализира (видете го 20-тото поглавје).
анкетниот инструмент и честопати вклучува
однапред внесени кодови во прашалникот (како
во Совети и вештини, Обработување на затворено
прашање). Сепак, покрај тоа што одзема повеќе
време, посткодирањето може да биде несигурен
процес, бидејќи тоа може да отвори можност за

Што е кодирање?
Кодирањето е клучна фаза во квантитативното истражување. Многу облици на податоци што се
значајни за општествените истражувачи во основа се неструктурирани. На пример: одговорите на
отворени прашања во интервјуа и анкети; статиите во весници; телевизиските програми и однесувањето
во училница. Со цел да се квантификуваат и анализираат ваквите материјали, општествениот истражувач
мора да ги кодира. Кодирањето подразбира две главни фази. Во првата фаза, неструктурираниот
материјал мора да се категоризира. На пример, кога станува збор за одговори на отворено прашање,
истражувачот мора да ги разгледа одговорите на луѓето и да ги групира во различни категории.
Истражувањето во фокус 11.1. дава примери за овој процес. Во втората фаза, истражувачот мора да ги
означи со бројки категориите што се прават. Оваа фаза е, во голема мерка, произволен процес, затоа
што тие бројки се едноставно ознаки што ќе овозможат квантитативно да се обработи материјалот.
Според тоа, кога Шуман и Пресер (Shuman and Presser, 1988; видете во Истражувањето во фокус 11.3.)
поставувале прашање за карактеристиките на занимањето што луѓето најмногу ги преферираат,

одговорите биле групирани во единаесет категории: плата, чувство на исполнетост, контрола на
работата, пријатна работа, безбедност, можност за напредување, малку работни часови, работни
услови, придобивки, задоволство, други одговори. На секоја од овие единаесет категории потоа би
требало да ѝ се допише број, како на пример: 1 – за плата, 2 – за чувство на исполнетост, 3 – за контрола
на работата, 4 – за пријатна работа итн.
Постои значајна разлика меѓу преткодирање и посткодирање. Многу затворени прашања во
инструментите на анкетното истражување однапред се кодираат (видете за пример Совети и вештини,
Обработување на затворено прашање). Ова значи дека испитаниците се замолуваат да одговараат
обележувајќи за себеси една категорија што веќе е означена со број. Посткодирањето се јавува кога
одговорите на отворено прашање се кодираат или кога се бројат темите во статиите од весниците што
се однесуваат на одредена тема, како во анализа на содржината (видете 13-то поглавје).
Кога се кодира, потребно е да се води сметка за три основни принципи (Bryman and Cramer, 2011):
1. Категориите не смеат да се преклопуваат. Ако се преклопуваат, со броевите со кои се означени не
може да се направи разлика меѓу категориите.
2. Списокот на категории мора да биде комплетен и според тоа – да ги опфати сите можности. Ако
тоа не се направи, дел од материјалот не ќе може да се кодира. Тоа е причината зошто, за да се
кодира одредена категорија на информации, како на пример одговорите на отворено прашање,
понекогаш се вклучува категоријата други.
3. Би требало да постојат јасни правила како да се назначуваат кодовите, за лицето што кодира да има
упатства за видовите одговори што би требало да бидат опфатени со еден посебен код. Овие правила
треба да гарантираат дека тие што вршат кодирање се постојано доследни во назначувањето на
материјалот во категориите и, ако повеќе лица вршат кодирање, дека тие се доследни едни на други.
Терминот рамка за кодирање честопати се користи за да ги опише низите на кодови што би требало
да се применат врз неструктурираните податоци и правилата за нивна употреба. Во анализата
на содржината и структурираното набљудување, терминот упатство за кодирање честопати се
преферира за да ги опише листата на кодови за секоја ставка на информации и правилата што се
применуваат.
Квантитативните податоци понекогаш исто така се рекодираат. На пример, ако имаме податоци за
точна возраст на секое лице во еден примерок, можеби ќе сакаме да ги групираме по возраст. Мотивот
за оваа постапка се опишува во 15-тото поглавје, а постапката за повторното кодирање со компјутерска
програма се опишува во 16-тото поглавје.
Кодирањето, исто така, се појавува во квалитативното истражување, но улогата што тоа ја има и
неговата важност многу се разликуваат во однос на квантитативното истражување. Кодирањето во
квалитативното истражување се опишува во 24-тото поглавје, а постапката за кодирање со компјутерска
програма за анализа на квалитативните податоци се опишува во 25-тото поглавје.

Кодирање на отворено прашање
Кодирањето на отвореното прашање обично бара читање и препрочитување на транскриптите на
одговорите на испитаниците и формулирање на посебни теми од нивните одговори. Потоа треба да
се направи рамка за кодирање, којашто ќе ги идентификува типовите на одговори што се однесуваат
на секое прашање и нивните поединечни кодови (т.е. броеви). Планот за кодирање може да биде
неопходен за да се води евиденција за правилата што треба да се следат во идентификувањето на
одредени видови одговори што се однесуваат на една тема. Броевите што се распоредени за секое
прашање сега можат да се користат за компјутерско обработување на податоците.
Чарлс и Кер (Charles and Kerr, 1988) реализирале интервјуа со 200 жени од Британија, во врска
со консумирањето храна во домот. Нивните интервјуа биле од полуструктуриран вид (видете го
Клучниот концепт 9.2.), така што прашањата биле отворени. Чарлс и Кер користеле квалитативна
истражувачка стратегија, но, за неколку од прашањата што тие ги поставиле, откриле дека е корисно
да се квантификуваат одговорите на испитаниците. Според тоа, додека голем дел од презентирањето
на нивните резултати е во облик на пасуси од транскриптите на интервјуата, што е класичен начин на
презентирање на вакви резултати во квалитативните истражувања (видете го 20-тото поглавје), некои од
нивните резултати далеку повеќе упатувале на видот што вообичаено се сретнувал во квантитативното
истражување. Како што велат авторите: „Материјалот што ние го имаме е... квалитативен, бидејќи
ние вклучивме многу отворени прашања што на жените им дадоа можност слободно да зборуваат,
и квантитативен, бидејќи примерокот е доволно голем за да продуцира употребливи статистички
податоци“ (Charles and Kerr, 1988: 7).
Една од нивните анализи е табелата на контингенција (видете го 15-тото поглавје), која ја покажува
поврзаноста помеѓу општествената класа на машкиот партнер и обврската за подготвување оброци.
Втората варијабла била кодирана така што биле направени пет категории за обврската: сам си ги
подготвувам сите јадења; претежно сам, понекогаш партнерот; двајцата или заедно (50/50); главно
сам со помош од партнерот и/или понекогаш од децата; и други. Веројатно, мажите во класите I и II
повеќе учествувале за разлика од оние во друг ите општествени класи. Друга табела пак ја покажува
поврзаноста меѓу класата и поводите да се пие алкохол во домот. Втората варијабла ја сочинуваат
следниве категории: Божик и специјални поводи; Божик, специјални поводи и кога има друштво; во
други случаи, но не честопати; еднаш неделно или повеќе; во домот никогаш не се пие и други. Овие
категории се генерирани откако се собрале податоците, по што следувал процес на разграничување
на веројатни категории, а потоа систематски е извршено кодирање на секој одговор на испитаниците
за да се утврди како би требало да се кодира во однос на ваквите случаи како што се обврската за
подготвување оброци и поводите за консумирање алкохол во домот.

Кодирање на многу отворено прашање
Фоди (Foddy, 1993) ги соопштува резултатите на една вежба во која тој на мал примерок од
неговите студенти им поставил прашање „Занимање на вашиот татко е (беше) ...“ и барал три детали:
карактер на бизнисот, обем на бизнисот и дали е сопственик или вработен. Во одговарањето на
прашањето за обемот на бизнисот, одговорите биле многу различни: „голем“, „мал“, „многу голем“,
„3000 акри“, „семејство“, „мултинационален“, „200 луѓе“ и „Филипс (Philips)“. Овде проблемот е
очигледен: вие едноставно не можете да ги споредите и според тоа да ги групирате одговорите на
луѓето. Во извесна смисла, проблемот само делумно има врска со тоа како да се кодира отворено
прашање. Тоа исто така се должи на непрецизноста на прашањето. Ако, наместо тоа, Фоди ги
прашал „Колкумина се (биле) вработени во организацијата на Вашиот татко?“, би требало да добие
на располагање поспоредлива група на одговори. Друго прашање е дали на неговите студенти им
била позната оваа информација. Сепак, вежбата ги илустрира можните проблеми при поставување
на отворено прашање, особено прашање како ова на кое му недостасува разбирлива референтна
точка за проценување големина.
Затворени прашања избор. Видете Совети и вештини, Обработување на

затворено прашање за пример базиран врз Совети
Во повеќе наврати, предностите и недостатоците и вештини, Затворено прашање во вертикална
на затворените прашања се навестени во дел од форма (видете го 10-тото поглавје).
укажувањата што се однесуваат на отворените • Затворените прашања ја подобруваат
прашања. споредливоста на одговорите. Со посткодирањето
секогаш постои проблем во врска со знаењето
Предности
колку се навистина споредливи одговорите на
Затворените прашања им ги нудат на истражувачите испитаниците што добиваат одреден код. Како
следниве предности: што претходно е забележано, назначувањето
• Одговорите лесно се обработуваат. На пример, на кодови на одговорите на луѓето може да
испитаникот во прашалникот што самостојно го биде несигурно (видете ја шестата точка во
пополнува или интервјуистот, користејќи листа на Продлабоченото размислување 9.1.). Проверките
прашања за структурирано интервју, ќе забележи се нужни за да се осигуриме дека постои голема
или ќе заокружи еден одговор од понудените. мера на усогласеност помеѓу луѓето што го прават
Потоа, соодветниот код може речиси механички кодирањето и дека тие, со текот на времето, не ги
да произлезе од селектираниот одговор, бидејќи менуваат своите практики. Во основа, затворените
кодовите од преткодирањето претходно се прашања го избегнуваат овој проблем.
приложени настрана до одговорите со утврден • Затворените прашања на испитаниците можат
да им го разјаснат значењето на некое прашање.
Испитаниците, понекогаш, е можно да не се сигурни редуцираат оваа можност, иако сè уште останува
за тоа што опфаќа прашањето, па достапноста на потенцијалниот проблем интервјуистите да мора
одговорите може да им помогне да си ја разјаснат да го толкуваат тоа што ним им се кажало за
ситуацијата. да можат да ги одредуваат одговорите според
• Затворените прашања не им претствуваат категории.
тешкотија при пополнувањето на интервјуистите
и/или на испитаниците. Попрецизно кажано, Недостатоци
поради тоа што не се очекува од интервјуистите Сепак, затворените прашања покажуваат и
и испитаниците опширно да пишуваат, а наместо одредени недостатоци:
тоа мора да забележат или заокружат одговори, • Нема спонтаност во одговорите на испитаниците.
затворените прашања се полесни и побрзи за Секогаш има можност да се појават интересни
одговарање. одговори што не се покриени со дадените утврдени
• Во интервјуата, затворените прашања ја намалуваат одговори. Едно решение за овој можен проблем е
можноста за варијабилност при забележувањето да се овозможи користење на отворено прашање за
на одговори во структурираното интервјуирање. генерирање категории (видете во Истражувањето
Како што е кажано во деветтото поглавје, доколку во фокус 11.3.). Исто така, може да биде добро да
интервјуистите не ги запишуваат со точност се вклучи категоријата на одговори „други“ и, со
одговорите на испитаниците, се создава основа за користењето на оваа категорија, да им се овозможи
необјективност (пристрасност) од којашто може да на испитаниците да наведат што мислат.
произлезе и невалидност. Затворените прашања ја
Обработување затворено прашање
Што мислите за успехот во работата на премиерот, откако тој ја презел функцијата?
(Ве молам штиклирајте го соодветниот одговор)
Многу добар ____ 5

Добар ____ 4
Просечен ____ 3
Слаб ____ 2
Многу слаб ____ 1

Споредба на резултатите за отворено и затворено прашање
Шуман и Пресер (Schuman and Presser, 1981) направиле експеримент за да утврдат колку може
да се подобрат одговорите на затворените прашања ако прво се постават како отворени, а потоа од
нив се генерираат категории на одговори според добиените одговори од испитаниците. Тие поставиле
прашање за тоа што бараат луѓето во работата, и во отворена и во затворена форма. Притоа биле
користени различни примероци. Тие откриле значајни разлики меѓу двете групи одговори (60 проценти
на категориите од отворена форма не можеле да бидат вклучени во затворената форма на одговори).
Потоа ги ревидирале затворените категории под влијание на одговорите добиени со отворените
прашања. Тие повторно го реализирале отвореното прашање и преработеното затворено прашање на
два големи примероци американски државјани. Прашањето и одговорите што тие ги добиле следуваат
во продолжение.
„Следново прашање се однесува на работата. Луѓето бараат различни нешта во една работа. Кое од
петте нешта што следуваат најмногу го преферирате во работата? [затворено прашање]. Што најмногу
преферирате во работата? [отворено прашање].“
Затворена форма Отворена форма
Одговор % Одговор %
Работа што добро се плаќа 13,2 Плата 16,7

Работа што дава чувство на исполнетост 31,0 Чувство на исполнетост 14,5
Работа што нема преголема контрола и 11.7 Контрола на работа 4,6
самиот носите многу одлуки
Работа што е пријатна и луѓе со кои 19,8 Пријатна работа 14,5
е убаво да се работи
Работа што е сигурна + мала 20,3
можност да се биде отпуштен 20,3 Безбедност 7,6
96% 57,9%
Од примерокот Од примерокот
Можност за напредување 1,0

Малку работни часови / многу слободно време 1,6
Работни услови 3,1
Придобивки 2,3
Задоволство/работата му се допаѓа 15,6
Други / НЗ (не знае), НП (неприменлив) 4,0 Други одговори 18,3
Со ревидираната форма за затворените прашања, Шуман и Пресер биле во можност да откријат

многу повисоки стапки на примерокот чиишто одговори на отвореното прашање кореспондирале со
затвореното. Тие тврдат дека новото затворено прашање било подобро од претходното и исто така –
подобро од отвореното. Сепак, сè уште вознемирува фактот што само 58 проценти од испитаниците што
одговараат на отвореното прашање можат да се вклучат под исти категории како оние што одговараат
на затвореното. Исто така, дистрибуциите се многу различни: на пример, двојно повеќе испитаници
одговориле за чувството на исполнетост во затворената форма отколку во отворената. Покрај сè,
експериментот покажува дека е пожелно да се генерираат одговори со изнуден избор од претходно
поставените отворени прашања.
Затворени прашања и анализа на квантитативни податоци
Џо Томсон и неговите колеги студенти, кои формирале тим за да реализираат истражување за
студентите на нивниот универзитет, им дале предност на затворените прашања поради леснотијата со
која тие можеле да се анализираат користејќи го софтверот СПСС што се обработува во 16-тото поглавје.
Кога ја ревидирале листата на прашања за интервју, што била изработена откако го реализирале
пилот-истражувањето, се фокусирале врз прашања како што се следниве:
„Дали имало премногу отворени или затворени прашања што не обезбедиле доволно
квалитативни или квантитативни податоци или дали би требало прашањата да бидат ставени на
една дихотомна скала или скала за рангирање. Бидејќи резултатите од прашалникот требало да
се анализираат користејќи компјутерска програма за анализа на податоците (ЅРЅЅ), групата ги
претпочитала затворените прашања за да се добијат утврдени одговори што можат да се доведат
во корелација за да се прикажат трендовите“.
Сепак, Софи Мејсн, која исто така била член на еден тим што правел анкетно истражување на
универзитетот на којшто студирал Џо, сознала дека комбинацијата на затворени и отворени прашања
нуди одредени предности: „Со употребата и на отворени и на затворени прашања се овозможи
да се добијат неопходните статистички податоци, како и мислењата и искуствата на секој студент
поединечно“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Џо и Софи, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
Resource Center) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm3e/.
• Може да биде тешко да се понудат наметнати одговори. Повторно, може да биде пожелна
одговори што меѓусебно се исклучуваат. Утврдените категоријата други за да се обезбеди широк спектар
одговори што им се понудуваат на испитаниците не на одговори.
би требало да се преклопуваат. Ако се преклопуваат, • Може да се случи испитаниците различно да ги
испитаниците не ќе знаат кој одговор да го одберат интерпретираат понудените одговори. Секогаш
и, така, произволно ќе изберат еден, а може да има проблем кога се поставува прашање, поради
се случи и да обележат два одговора. Ако еден тоа што одредени термини испитаниците може
испитаник забележал два или повеќе одговори различно да ги толкуваат. Ако ова се случи,
кога се бара еден, тоа би значело дека ќе мора да го тогаш валидноста ќе се доведе во прашање.
третирате одговорот на испитаникот како податок Понудувањето на наметнат избор на одговори
што недостасува, бидејќи не би можеле да знаете може и да го влоши овој потенцијален проблем,
кој од забележаните одговори го претставува бидејќи може да постои разлика во сфаќањето на
вистинскиот. Една од најчесто сретнуваните форми клучните термини во одговорите.
на овој проблем може да се види во следниве • Може да се случи затворените прашања да влијаат
категоризации според возраста: иритирачки врз испитаниците кога тие не се во
18–30 можност да најдат категорија за која ќе мислат дека
30–40 се однесува на нив.
40–50 • Во интервјуата, големиот број затворени прашања
50–60 може да го отежне воспоставувањето добри
60 и повеќе. односи, бидејќи е помала веројатноста испитаникот
Во која група би се сместил некој на возраст од 40 и интервјуистот да започнат разговор. Интервјуто
години? покажува голема мерка на безличност. Сепак,
• Тешко е да се овозможи наметнатите одговори ако се земе предвид дека обемот до кој добрите
да претставуваат исцрпна листа. Сите можни односи се посакуван атрибут на структурираното
одговори би требало вистински да ги задоволуваат интервјуирање е доста тешко да се утврди (видете
потребите, иако во практиката ова може да биде го деветтото поглавје), ова, нужно, не претставува
тешко остварливо, бидејќи ова правило може да голем проблем.
резултира во претерано долги списоци на можни
Дилемите за отворените и затворените прашања
Во текот на своето истражување на студентите на универзитетот во Источна Англија, Џо Томсон се
соочил со класичната дилема за користењето на отворени и затворени прашања. Тој пишува:
„Бидејќи резултатите беа анализирани користејќи СПСС (ЅРЅЅ), беа поставени повеќе
затворени прашања за кои јас сметам дека го ограничуваат видикот и не му даваат можност на
интервјуираниот за лично изразување, нудејќи му посебен избор на одговори. Беше решено ова
прашање да се занемари, бидејќи најважно беше тоа што резултатите можеа да се анализираат и да
се извлечат обрасци. Иако отворените прашања обезбедуваат квалитативни податоци, тие тешко
можат да се применат за некој вид скала, па, според тоа, тешко се споредуваат“.
Како што забележува тој, затворените прашања не даваат голема можност за лично изразување
на испитаниците, но податоците што од нив произлегуваат се полесни за анализа. Од друга страна,
отворените прашања можат да дадат пообилни квалитативни податоци, но не е лесно да се направи
квантитативна анализа.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Џо, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online Resource
Center) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
видови прашања
Добро е да се има на ум дека, кога се користи за овој вид, бидејќи на личноста ѝ се поставуваат
структурирано интервју или прашалник за самостојно прашања за однесувањето во домаќинството или
пополнување, веројатно ќе бидат поставени различни во семејството.
видови прашања. Постојат различни начини за нивно • Прашања за ставови. Прашањата за ставовите се
класифицирање. Во продолжение ќе прикажеме многу чести и во истражувањето со структурирано
неколку значајни видови прашања: интервју и во истражувањето со прашалници за
• Прашања за лични податоци (факти). Има самостојно пополнување. Ликертовата скала е
прашања што му се поставуваат на испитаникот за една од најчесто сретнуваните форми за мерење на
да даде лични податоци, како, на пример, податоци ставовите.
за: возраст, образование, занимање, брачен статус, • Прашања за верувања. На испитаниците честопати
приход итн. Во овој вид прашања се вклучуваат им се поставуваат прашања за нивните убедувања,
и прашања за поведението. Ваквите прашања веројатно, религиозни и политички. Друг облик
за податоци можеби мора да се потпираат врз на поставување прашања за верувањата е кога
меморијата на испитаниците, како на пример кога се прашуваат испитаниците дали веруваат дека
се прашува за нешта како што се: фреквенцијата одредени нешта се вистинити или невистинити – на
на одењето во црква, колку често одат во кино или пример, се поставува прашање дали испитаникот
кога последен пат јаделе во ресторан. верува дека на Обединетото Кралство му е подобро
• Прашања за податоци за другите (факти за како членка на Европската Унија. Освен тоа, во
другите). Како со претходниот вид, и со овој се една анкета за криминал, од испитаниците може
бараат лични податоци за другите понекогаш да се побара да одговорат дали веруваат дека се
во комбинација со личните податоци за зголемува стапката на одредени видови криминал.
испитаникот. Еден пример за вакво прашање • Прашања за нормативните стандарди и
би било она за приходот на домаќинството, што вредности. Испитаниците можат да бидат замолени
бара од испитаниците да размислат за своите да назначат кои принципи на однесување влијаат
приходи во комбинација со/покрај приходите на врз нив или кои принципи многу им значат.
нивните партнери. Со прашањето на Чарлс и Кер Извлекувањето на вакви норми на однесување
(Charles and Kerr, 1988) за тоа кој се ангажира во веројатно значително се преклопува со прашањата
подготвувањето храна (видете во Истражувањето за ставовите и убедувањата, бидејќи нормите и
во фокус 11.1.) се бара жените да кажат што прават вредностите можат да бидат конструирани како
тие, но исто така и што прават нивните сопрузи поседување норми и вредности.
кога подготвуваат оброци. Навистина, ваквото • Прашања за знаење. Понекогаш може да се
истражување се критикува, бидејќи зависи од употребат прашања за да го „тестираат“ знаењето
можните искривени ставови на испитаниците за за некоја област на испитаниците. На пример, како
нивното сопствено однесување и однесувањето дел од нивната студија за улогата на масовните
на другите (Beardsworth and Keil, 1977). Како и кај медиуми во јавното поимање на науката, Харгривс
прашањата за личните податоци, и овде одговорот и коавторите (Hargreaves et. аl, без датум) ги
е зависен од присетувањето. замолиле испитаниците да одговорат на голем број
• Прашања со кои се информира за факти. прашања за знаење што се однесуваат на научните
Понекогаш, луѓето што се интервјуираат или што теми. Прашањата, во 2002 г., им биле поставени
пополнуваат прашалник ги поставуваме повеќе во на 1000 испитаници во две временски навраќања
позиција на информатори отколку на испитаници за да се утврди дали има некаква промена во
што одговараат на прашања за нив самите. Овој вид степените на знаење. Во едно прашање се вели:
прашања може да се најде во одредени контексти, „Некои скорешни истражувања укажуваат дека е
како кога луѓето се прашуваат за нешта како што можно да постои поврзаност помеѓу вакцината
се големината на фирмата за која работат, кој е за заушки, морбили и рубеола (MMR) и кој вид
нејзин сопственик, дали тој користи одредени медицински проблем?“ На испитаниците им биле
технологии и дали има некои посебни функции. дадени пет можни одговори: слепило, дислексија,
Ваквите прашања, во основа, се однесуваат на Даунов синдром, аутизам и не знам. Приближно
карактеристиките на еден ентитет што тие го еднаков сооднос на испитаници од примерокот
познаваат, во случајов, фирмата. Сепак, прашањата (две третини) дале точен одговор за аутизам во
со кои се информира за факти можат исто така секое навраќање.
да се однесуваат на однесувањето: прашањата Повеќето протоколи за структурирано интервју и
на Чарлс и Кер (Chares and Kerr, 1988) се примери прашалници за самостојно пополнување ќе содржат
повеќе од еден, а честопати и неколку од овие типови
прашања. Важно е да се има предвид разликата помеѓу • Кога се прават скали како Ликертовата, најдобро
различните видови прашања. За ова постојат бројни е да не се мешаат различни видови прашања. На
причини: пример, поради тоа што ставовите и убедувањата
• Корисно е да се имаат предвид разликите бидејќи изгледаат слично, може да се случи да дојдете
тие ве принудуваат да си разјасните за што во искушение да употребите иста форма за
поставувате прашања, иако – преку општи поими. комбинирање прашања за нив. Сепак, најдобро
• Тоа ќе ви помогне да се заштитите да не е да не се прави ова, а наместо тоа да се има
поставувате прашања во несоодветна форма. На одвоени скали за ставовите и за убедувањата. Ако
пример, Ликертовата скала е сосема несоодветна ги комбинирате, прашањата не ќе можат реално да
за поставување на прашања за факти поврзани со мерат исти нешта, така што се загрозува валидноста
однесувањето. на мерењето.
Правила за составување прашања

Со текот на годините се создаваат бројни правила се открие сопственоста на автомобилот, прашањето
(но и такви што се вадат од ракав) што се однесуваат е неадекватно, најмногу поради двосмисленоста на
на тоа како се поставуваат и како не се поставуваат зборот има. Прашањето може да биде интерпретирано
прашања. И покрај сè, ова е една од областите во како: лично поседување автомобил; имање пристап
којашто најлесно се прават грешки. За почеток, до автомобил во домаќинстовото; и „имање“ службен
постојат три едноставни правила од ракав. Треба да автомобил или автомобил за бизнис. Според тоа, еден
се напомене дека утврдените правила што следуваат одговор со да може или не може да биде индикативен
служат како средства за избегнување натамошни за сопственоста на автомобил. Ако сакате да дознаете
грешки. дали вашиот испитаник има автомобил, прашајте
го дирекно за овој предмет. Слично, нема ништо
општи правила од ракав погрешно во прашањето:
„Колку деца имате?“
Секогаш имајте ги на ум вашите истражувачки
прашања
Сепак, ако сакате да се осврнете на животниот
Прашањата што ќе ги поставите во прашалникот стандард на едно лице или домаќинство, клучно
за самостојно пополнување или во структурираното прашање е колку деца живеат во домот.
интервју би требало секогаш да се планираат за да
бидат одговор на вашите истражувачки прашања. Ова Како вие би одговориле на него?
прво правило од ракав има барем две импликации.
Прво, тоа значи дека вие би требало да бидете сигурни Правилото од ракав број три е самите да се ставите
дека поставувате прашања што се однесуваат на во позиција на испитаник. Поставете си го себеси
вашето истражување. Осигурете се, со други зборови, прашањето и обидете се да одговорите. Доколку вака
дека прашањата што ги поставувате во прашалникот постапите, постои барем можноста да се манифестира
ќе ви овозможат да се осврнете на истражувачките и да стане очигледна двосмисленоста што е својствена
прашања. Со сигурност може да се каже дека нема на прашањето „Дали имате автомобил?“ и неможноста
да сакате, во некоја подоцнежна фаза, да откриете да открие кој е сопственикот на автомобилот. Ајде да
дека сте заборавиле да вклучите некои клучни кажеме, исто така, дека има прашање што следува по
прашања. Второ, тоа значи дека речиси нема смисла во претходното:
поставувањето прашања што не се во врска со вашите
истражувачки прашања. Исто така, не е фер да им го „Дали оваа недела го возевте автомобилот?“
трошите времето на испитаниците за одговарање на Повторно тоа изгледа наивно, но, ако се ставите
прашања што имаат мала вредност. во улога на испитаник, ќе ви биде очигледно дека
Што сакате да дознаете? фразата „оваа недела“ е неодредена. Дали тоа значи
последните седум дена или дали тоа значи неделата
Правилото од ракав број два е да одлучите што во која се одвива анкетирањето, врз што, секако, ќе
точно сакате да дознаете. Разгледајте го навидум влијаат такви нешта како дали прашањето се поставува
наивното прашање: во понеделник или во петок. Делумно, оваа тема
се загатнува поради тоа што тој што ги изработува
„Дали имате автомобил?“
прашањата не одлучил за што е прашањето. Исто, едно
Што настојува прашањето да открие? Дали е тоа моментално размислување, во коешто вие самите се
сопственоста на автомобилот? Ако се настојува да ставате во позицијата на испитаникот, може да ја открие
проблематичноста на одговарањето на ова прашање. Избегнувајте долги прашања

Ако се земат предвид овие правила од ракав и
правилата што следуваат, а коишто се однесуваат на Вообичаено се верува дека долгите
поставувањето прашања, тогаш тоа може да помогне прашања се непожелни. Во структурираното интервју,
во избегнувањето на поочигледните стапици. интервјуираниот може да заборави што сака да
одговори на прашањето, а во прашалникот што
Посебни правила за поставување испитаникот самостојно го пополнува може да се
случи да ги испушти ваквите прашања или површно
прашања да ги прочита, па така да не им посвети доволно
внимание. Сепак, Садмен и Бредбурн (Sudman and
Избегнувајте двосмислени термини во Bradburn, 1982) укажуваат дека е подобро овој совет
прашањата да се однесува на прашањата за ставовите отколку на
Како мерки за фреквенција, избегнувајте ги оние за однесувањето. Тие тврдат дека, кога фокусот е
термините, како на пример: често и редовно. Тие врз однесувањето, во интервјуата, подолгите прашања
се многу двосмислени, бидејќи испитаниците при имаат одредени позитивни карактеристики – на
нивната употреба може да се случи да се раководат пример: поради даденото време за да се одговори
според различни референтни рамки. Понекогаш прашањето, тие овозможуваат испитаникот побрзо да
нивното користење е неизбежно, но, речиси секогаш се присети. Меѓутоа, општо земено, се советува да се
кога постои алтернатива што ќе овозможи да се поставуваат кратки прашања.
измери конкретната фреквенција, таа мерка треба да Избегнувајте двојни прашања
се преферира. Така, во прашањето како ова:
Двојни прашања се всушност оние прашања што
„Колку често одите во кино? содржат две прашања во едно. Проблемот со овој
Многу често ______ вид прашања е тоа што испитаниците не знаат како е
Доста често ______ најдобро да одговорат. Да го земеме прашањето:
Не многу често ______
Воопшто не ______“ „Колку сте задоволни со платата и условите
на вашата работа?“
со исклучок на воопшто не, термините во категориите
на одговорот се двосмислени. Наместо тоа, обидете се Овде проблемот е очигледен: испитаникот може
да поставите прашање за вистинската фреквенција, да биде задоволен со едно нешто, но не и со друго.
како на пример: Не само што испитаникот не ќе биде сигурен како да
„Колку често вообичаено одите во кино? одговори туку и секој понуден одговор најверојатно
(Ве молиме, забележете која категорија е најблиску нема добро да го изрази степенот на задоволство со
до бројот за тоа колку пати одите во кино.) платата и условите. Слично, прашањето:
Повеќе од еднаш неделно „Колку често сопругот ви помага при готвење
Еднаш неделно и чистење?“
Двапати или трипати месечно
Еднаш месечно го има истиот проблем. Мажот може многу да помага
Неколку пати годишно при готвењето, но може воопшто да не чисти, така што
Еднаш годишно кое било наведување на фреквенцијата на помагањето
Помалку од еднаш годишно “. би било двосмислено и би предизвикало несигурност
Освен тоа, вие можете едноставно да ги кај испитаниците.
прашате испитаниците за тоа колку пати во последниве Истото правило важи за одговорите со утврден
четири недели биле во кино. избор. Во Истражувањето во фокус 11.3., еден од
Зборовите, како на пример зборот семејство, се одговорите на Шуман и Пресер (Schuman and Presser,
исто така двосмислени, бидејќи луѓето имаат различни 1981) е:
претстави за тоа кој го сочинува семејството. Како што
претходно забележав, зборовите како има може исто „Работа што е пријатна и луѓе со кои е убаво
така да бидат извори на двосмисленост. да се работи“.
Важно е и да се има на ум дека одредени често
Иако во овој одговор постои симетрија меѓу двете
употребувани зборови, како на пример вечера и
идеи – пријатна работа и добри луѓе – не постои нужна
книга, за различни луѓе означуваат различни нешта.
кореспонденција меѓу нив. Некому може да му е важна
За некои, вечера е лесна ужина, додека за други, таа е
пријатната работа, но тој или таа можат да бидат
богат вечерен оброк. Слично, некои луѓе ги сметаат за
релативно индиферентни за тоа колку се пријатни
книги магазините или каталозите и брошурите, додека
нивните колеги. Друг пример за двојно прашање се
други оперираат со многу поограничени дефиниции.
дава во Продлабоченото размислување 11.1.
Во вакви случаи, би било неопходно да се утврди што
Поставувањето двојни прашања е многу честа
подразбирате вие под овие термини.
карактеристика дури и на добро познатите анкети. Во случајот со секое од овие прашања,

Тиминг (Тimming, 2009) укажал дека вакви прашања истражувачите на Анкетата за односите на вработените
има во Анкетата за односите на вработените на на работното место (WERS) го користат изразот
работното место (Workplace Employment Relations вработени или претставници на вработените.
Servey – WERS) од 2004 г. Прашалникот може да се најде Тиминг тврди дека испитаниците можеле да имаат
на: www.wers2004.info/pdf/Vol%201%20(part%20 сосема различни ставови за вработените во споредба
2)%20-%20Technical%Report.pdf (пристапено на 1 со претставниците на вработените за тоа колку се добри
февруари 2011). менаџерите во овие три области. Поточно кажано,
Оваа анкета се споменува во 14-тото поглавје. На истражувачите би требало да им постават посебни
пример, во едно од прашањата што им се поставуваат прашања и за вработените и за претставниците на
на вработените се вели: вработените. Понатаму, тој открил седум други двојни
прашања во прашалникот на Анкетата за односите на
„Општо, би можеле ли да кажете колку се добри вработените на работното место (WERS). Во однос на
менаџерите на ова работно место во ...“ едно од другите двојни прашања, Форт и коавторите
Потоа се набројуваат три области, и испитаникот (Forth et al., 2010: 58), како реакција на статијата на
мора да одговори според скалата: многу добри, добри, Тиминг, тврдат дека поставувањето посебни прашања
ниту добри ниту лоши, лоши, многу лоши (постои и „веројатно малку би придонело кон целиот фонд на
опција Не знам). Трите области се: знаење што се појавил од Анкетата за односите на
„...барањето мислења од вработените или од вработените на работното место (WERS), а нужно би
претставниците на вработените; го издолжило прашалникот“. Ова претставува разумно
укажување, и укажувањето што неколку пати се
...одговарањето на предлозите од
нагласува во оваа книга е дека сите истражувачи мора
вработените или од претставниците на
да се справуваат со овие практични размислувања.
вработените;
Сепак останува проблемот: испитаниците нема да
...допуштањето вработените или бидат сигурни како да одговорат на повеќето двојни
претставниците на вработените да влијаат прашања.
врз конечните одлуки“.

Усогласување на прашањето со одговорите на затворените
прашања (и на некои двојни прашања)
Додека се подготвуваше првото издание на оваа книга, читав еден роман во кој издавачот вметнал
прашалник, којшто треба да се пополни и да се врати на испраќачот. Во еден дел на прашалникот
имаше серија на ставки во врска со квалитетот на книгата, а во стилот на Ликертовата скала. Во секој
случај, се замолува испитаникот да означи дали одреден атрибут е: лош, прифатлив, просечен, добар
или извонреден. Меѓутоа, во секој пример, ставките беа презентирани како прашања, на пример:
„Дали пишувањето е елегантно, без прекини, имагинативно?“
Овде проблемот е што на ова прашање може да се одговори со да или со не. Во поголем дел, може
да има градации и на да и на не, како на пример: сосема/точно; во голема мерка; во одредена мерка;
воопшто не. Сепак, со лош или со одличен не може да се одговори на ова прашање. Проблемот е во тоа
што прашањата би требало да бидат презентирани како тврдења, како на пример:
„Ве молиме назначете го квалитетот на оваа книга за секој од следниве критериуми:
Елеганцијата на пишување:
Мала
Прифатлива
Просечна
Добра
Одлична “.
Секако, јас малку ја изменив смислата во овој случај, бидејќи, како што е веќе кажано, прашањето
е проблематично, затоа што тоа е двојно прашање. Всушност, тоа е тројно прашање, затоа што содржи
три прашања што се однесуваат на три атрибути на пишувањето. Ставовите на читателите за трите
својства можат да се разликуваат. Се поставува слично прашање:
„Дали во сижето има конфликт, пресврти и решение?“
Повторно, прашањето не само што наведува да се одговори со да или со не, туку тоа, всушност,
се однесува на три атрибути. Како би одговориле ако имате различни ставови за секој од трите
критериуми?
Може да се тврди дека ова е ситничарење: кога некој го чита прашањето, очигледно ќе знае дека од
него се бара да го оцени квалитетот на книгата преку трите атрибути. Проблемот е што едноставно не
знаеме какво може да биде влијанието на одвоеноста на прашањето од одговорот, па добро би било
точно да ја поставите врската меѓу прашањето и одговорите (а да не поставувате ни двојни ни тројни
прашања).
Избегнувајте многу општи прашања

„Ако сте платени на норма или по договор на
Лесно е да се постави општо прашање кога дело, дали квалитетот на производот претставува
всушност се бара одговор на посебно. Проблемот основа за незаконско намалување на исплатите?“
со многу општите прашања е што им недостасува (Bottomore and Rubel, 1963: 215)
референтна рамка. Според тоа, прашањето
„Колку сте задоволни со вашата работа?“
изгледа добронамерно, но му недостасува прецизност. Избегнувајте прашања со коишто всушност се
Дали прашањето се однесува на платата, условите, поставуваат две прашања
карактерот на работата или на сето ова? Ако постои Двојното прашање е вистински пример за
можност за вакви различни интерпретации, а прекршување на ова правило, но, и покрај тоа, постои
испитаниците веројатно се разликуваат и според прашање како:
своите интерпретации, тогаш и ова ќе биде извор
на грешка. Моето омилено општо прашање доаѓа од „За која политичка партија гласавте на
Работничката анкета (Enquete ouvriere) на Карл Маркс, последните општи избори?“
прашалник што бил испратен до 25 000 француски Што ако испитаникот не гласал? Затоа, подобро е да
социјалисти и други (иако очигледно нема податоци се постават две одвоени прашања:
дали некој бил вратен). Последното (стотото) прашање
гласи: „Дали гласавте на последните општи избори?
Да _____
Каква е општата, физичката, интелектуалната и Не _____
моралната состојба на мажите и жените вработени
во вашата струка? (Bottomore and Rubel, 1963: 218) Ако – ДА, за која политичка партија гласавте?“
Исто така и со следното прашање на некој начин
Избегнувајте сугестивни прашања може да се постават повеќе прашања:
Сугестивни прашања или прашања што наведуваат „Колку се ефективни вашите различни
се оние што се чини дека го водат испитаникот во стратегии за барање работа?
определена насока. Прашањата од видот „Дали се
согласувате со ставот дека ...?“ спаѓаат во овој вид Многу ефективни
прашања. Очигледен проблем со ваквото прашање Доста ефективни
е што тоа на испитаниците им сугерира конкретен Не се многу ефективни
одговор, иако тие може да го отфрлат секој сугериран
Не се воопшто ефективни “.
одговор. Меѓутоа, најмалку посакувано е испитаниците
да се чувствуваат притиснати да одговорат во одредена Очигледно е дека, ако испитаникот користи повеќе
насока. Прашањето како: од една стратегија за барање работа, тогаш проценката
на ефективноста ќе се разликува за секоја стратегија.
„Би се согласиле ли за натамошно намалување
Пред сè е потребно да се изнајде механизам за
на даноците, дури иако е можно да
проценување на успехот на секоја стратегија место
бидат редуцирани социјалните мерки за
да се присилуваат испитаниците да најдат средна
најсиромашните делови на популацијата?“
вредност за успешноста на различните стратегии.
може да биде тешко некои луѓе да го одговорат во
смисла на фискална чесност.
Но, уште еднаш, Маркс ми е изворот на едно
омилено сугестивно прашање:
Избегнувајте прашања што содржат негации Употребата на акроними како ТУК (TUC) може
да биде проблем, бидејќи некои луѓе можеби не се
Проблемот со прашањата што содржат не или запознати со нивното значење.
слични формулации е што испитаникот што самостојно
го пополнува прашалникот или е интервјуиран
може лесно да го испушти тој збор. Ако ова се случи,
Дали испитаникот го поседува неопходното
испитаникот веројатно одговара на спротивен начин знаење?
од оној што се претпоставува. Има прилики кога е Не вреди да им се поставуваат на испитаниците
невозможно да се избегнат негативни одговори, но многу прашања за работи за кои тие немаат знаење.
прашањето како што е следново треба да се избегнува Многу е неизвесно дали е можно да се извлечат
колку што е можно повеќе: корисни податоци за употребата на компјутерот од
„Дали се согласувате со ставот дека студентите испитаници што никогаш не користеле или не дошле
не би требало да земаат заеми за да го во директен контакт со него.
финансираат своето високо образование?“ Осигурете се дека има симетрија меѓу
Наместо тоа, прашањето би требало да има затвореното прашање и понудените одговори
позитивна формулација. Целосно би требало да се
Често се прави грешка кога едно прашање
избегнуваат прашања со двојна негација, бидејќи е
и понудените одговори се во расчекор. Во
тешко да се одговара на нив. Како пример од овој
Продлабоченото размислување 11.1. се опишува еден
вид, Опенхајм (Oppenheim, 1966) го дава следново
ваков пример.
прашање:
Осигурете се дека понудените одговори во
„Би сакале ли повеќе да не користите
немедицински шампон?“ затвореното прашање се урамнотежени
Многу е тешко да се утврди значењето на Многу честа грешка кога се поставуваат затворени
одговорите да или не. прашања е неурамнотеженоста на одговорите што
Еден контекст во кој е тешко да се избегне се понудуваат. На пример, замислете дека на еден
употребата на прашања со негации е кога се планира испитаник му е понудена серија опции, како на пример:
Ликертова скала на ставки. Бидејќи веројатно сакате „Одлично
да идентификувате испитаници што нудат низи на Добро
одговори и поради тоа сакате да ја промените насоката
Прифатливо
на поставувањето прашања (видете го деветтото
поглавје), користењето на негациите ќе биде тешко да Лошо “.
се избегне. Во овој случај, изборот на одговори е избалансиран
Избегнувајте технички термини во насока на одговор што се фаворизира. Изборите
одлично и добро се позитивни, прифатливо е
Користете едноставен јасен јазик и избегнувајте неутрален или има средишна позиција, а лошо е
употреба на жаргон. Не поставувајте прашање како негативен одговор. Со други зборови, одговорите
следново: повеќе одат во корист на еден позитивен отколку на
негативен одговор, така што е потребен дополнителен
„Дали некогаш се чувствувате отуѓен од
негативен одговор за избор (можеби многу лошо).
работата?“
Проблемот овде е што многу испитаници не ќе знаат Проблеми со меморијата
што значи отуѓен, а освен тоа веројатно на различни Не се потпирајте премногу врз протегањето
начини ќе го толкуваат, дури и ако е тоа термин што го на сеќавањата на луѓето до тој степен до којшто
познаваат. одговорите на многу од нив најверојатно би биле
Разгледајте го следново прашање: неточни. Би било убаво да се имаат конкретни одговори
„Во последниве години опаѓа влијанието на ТУК на едно прашање за тоа колку пати испитаниците
(TUC – Trades Union Congress) врз националната оделе во кино во претходните дванаесет месеци, но
политика. малку е веројатно повеќето од нив точно да се присетат
на настаните за еден ваков долг временски период
Сосема се согласувам (веројатно ќе биде поразлично за оние што воопшто
Се согласувам не отишле на кино во изминатиот период или биле
Неодлучен/неодлучна само еднаш или двапати во претходните дванаесет
Не се согласувам месеци). Поради оваа причина, во сличното прашање
споменато погоре, временската рамка се однесувала
Сосема не се согласувам “. претежно на само еден месец.
Подобро да се избере соодветен одговор наметнат избор за овој вид на ситуација поврзана со
отколку да се штиклира сè што соодветствува формулацијата на прашањата.
од понуденото Не знам
Понекогаш, кога поставуваме прашање што му Една област на контроверзија кога се поставуваат
овозможува на испитаникот да одбере повеќе од еден затворени прашања е дали да се понуди опција
одговор, постои упатство со ваква формулација: „Ве не знам или опција немам мислење. Овој проблем
молиме, штиклирајте сè што одговара“. Како пример претежно се поврзува со прашањата што се однесуваат
може да се наведе прашањето за тоа кој вид редовни на ставовите. Главниот аргумент за вклучување на
вежби ги правел испитаникот во претходните шест опцијата не знам е тоа што, доколку не се вклучи, се
месеци. Прашањето може да изгледа вака: ризикува да се присилуваат луѓето да изнесат ставови
што всушност ги немаат. Конверс и Пресер (Converse
„Во кои од следниве активности сте се and Presser, 1986: 35–36) цврсто го застапуваат ставот
ангажирале во текот на последниве шест месеци? дека на испитаниците би требало да им се понуди
(Ве молиме, штиклирајте сè што одговара.)
опција не знам, но тврдат дека таа би требало да се
Одење на гимнастика реализира со употребување на филтер-прашање за
Спорт да ги одвои оние што немаат свое мислење за темата.
Возење велосипед на улица Ова значи дека интервјуистот треба да постави две
прашања од кои второто ќе се однесува само на оние
Џогирање испитаници што имаат свое мислење.
Долги прошетки Друг аргумент што се однесува на опцијата не знам
Друго (Ве молиме наведете) ________________“. е што, ако таа опција им се понуди на испитаниците,
тогаш тие ќе можат да ја изебрат во ситуација кога
Ова прашање може да се постави на поинаков не би сакале многу да се измачуваат размислувајќи
начин, т.е. да се употреби конвенционалната форма на на поставената тема. Поинаку кажано, ако се понуди
наметнати одговори: опцијата, може да се случи некои испитаници воопшто
да не размислуваат за темата. Една серија експерименти
„Дали во текот на последниве шест месеци сте се водена во САД укажува дека многу испитаници што
ангажирале во следниве активности? велат дека немаат мислење за дадената тема всушност
Да Не имаат свое мислење (Krosnik et al., 2002). Било откриено
Одење на гимнастика дека испитаниците со понизок степен на образование
биле особено наклонети кон избирањето на опцијата
Спорт не знам и дека и на подоцнежните прашања во
Возење велосипед на улица прашалникот поверојатно било да изберат не знам.
Џогирање Подоцнежното откритие укажува на еден вид ефект
Долги прошетки од редоследот на прашањата, тема на којашто се
осврнав во осмото поглавје. Тоа покажува дека, како
Друго (Ве молиме наведете) ____________“.
што се продолжува со поставувањето прашања,
Лесно е да се претпостави дека овие два начина испитаниците сè повеќе и повеќе се заморуваат или им
на поставување прашања во коишто постои можност станува досадно и поради тоа се склони кон неволност
за повеќе од еден одговор се еквивалентни. Сепак, во давањето одговори. Истражувачите заклучуваат
постои убедлив доказ дека од овие две форми дека не се зголемува квалитетот на податоците со
подобра е втората (прашањето со наметнат избор). вклучувањето на опцијата не знам и дека дури може и
Смит и коавторите (Smith et al., 2006) покажале дека да спречи некои испитаници да изнесат свое мислење
формулацијата на прашање со наметнат избор што најверојатно го имаат. Како резултат на тоа, овие
овозможува да се избираат повеќе опции. Како истражувачи се на мислење дека е подобро да не се
резултат на ова, Дилман и коавторите (Dillman et понудува опцијата не знам, освен во ситуации во кои
al., 2009) го застапуваат користењето на формата со ќе се покаже дека е неопходна.
Вообичаени грешки кога се поставуваат прашања
Во изминативе години имам прочитано многу проекти и трудови базирани врз структурирани
интервјуа и прашалници за самостојно пополнување. Забележав дека се повторуваат мал број грешки.
Овде набројуваме дел од нив:
• Прекумерна употреба на отворени прашања. Студентите понекогаш вклучуваат премногу отворени
прашања. И покрај тоа што може да биде разбирливо давањето отпор кон затворените прашања,
иако тоа не е нешто со што се согласувам, отворените прашања веројатно ќе ја редуцираат стапката
на одговореност и ќе ви создадат проблеми при анализата. Сведете го нивниот број на апсолутен
минимум.
• Прекумерна употреба на прашања што бараат одговор да/не. Понекогаш студентите вклучуваат
многу прашања што обезбедуваат само одговор да/не. Ова е, обично, резултат на безволно
размислување и подготвување. Реалноста ретко се вклопува во овој вид одговори. Разгледајте го
ова прашање:
„Дали сте задоволни со можностите за промоција во фирмата?

Да ________
Не ________“.
Тоа не го зема предвид фактот дека испитаниците не можат да бидат едноставно задоволни или не.
Луѓето речиси секогаш се разликуваат според интензитетот на нивните чувства за вакви работи. Па
така, зошто да не се преформулира вака:
„Колку сте задоволни со можностите за промоција во фирмата?
Многу задоволен/задоволна
Задоволен/задоволна
Ниту задоволен/задоволна ниту незадоволен/незадоволна
Незадоволен/незадоволна
Многу незадоволен/незадоволна “.
• Студентите честопати не успеваат да дадат јасни упатства за начинот на одговарање на прашањата во

прашалниците за самостојно пополнување. Прецизирајте дали испитаниците треба да штиклираат,
да заокружат, да избришат или да направат нешто друго. Ако се бара само еден одговор, тогаш
проверете дали сте дале такво упатство – на пример: „штиклирајте го одговорот што е најблизок
до вашиот став“.
• Бидете внимателни кога им овозможувате на испитаниците да изберат повеќе од еден одговор.
Понекогаш тоа е неизбежно, но прашањата што овозможуваат повеќе од еден одговор, честопати
се мачни за анализирање. Ако сакате да поставите прашање на кое испитаниците треба да изберат
повеќе одговори, тогаш земете го предвид претходно дадениот совет за употреба на форма со
наметнати одговори (којашто е полесна за анализа) наместо таа во којашто се бара да се штиклираат
сите одговори што одговараат.
• И покрај тоа што јас секогаш предупредувам за проблемите на преклопување на категориите, сепак
студентите сè уште формулираат затворени одговори што заемно не се исклучуваат. Покрај тоа,
некои категории можат да бидат испуштени. На пример:
„ Колку пати неделно користите јавен превоз?

1–3 пати
3–6 пати
6–9 пати
Повеќе од 10 пати “.
Во овој случај, не само што испитаникот не ќе знае каде да го внесе својот одговор доколку е тој 3 или
6 пати, туку не постои ни одговор за некој што би сакал да одговори дека 10 пати неделно користи јавен
превоз.
• Студентите, понекогаш, понудуваат одговори што не кореспондираат со прашањето. На пример:

„Дали редовно одите на вежбање во вашата сала?
Повеќе од еднаш неделно
Еднаш неделно
2 или 3 пати месечно
Еднаш месечно “.
Проблемот овде е што одговорот на прашањето логично е или да или не. Сепак студентот многу
разбирливо сака да добие некоја претстава за фреквенцијата (нешто со што јас би се согласил имајќи
го предвид моето второ укажување во ова набројување). Проблемот е што прашањето и категориите
на одговорот не соодветствуваат. Студентот треба прво да дознае дали испитаникот оди на вежбање,
па потоа би требало да постави прашање за фреквенцијата, на пример:
„Колку често одите на вежбање месечно?

Повеќе од еднаш неделно
Еднаш неделно
2 или 3 пати месечно
Еднаш месечно “.
• Студентите понекогаш не даваат временска рамка во своите прашања (и тоа соодветна). Според
тоа, прашањето „Колку заработувате?“ нема да успее, бидејќи тоа на испитаникот не му укажува
на временската рамка. Дали прашањето се однесува на неделната, месечната или на годишната
заработка? Друг, иако поинаков проблем е што на испитаниците треба да им се каже дали бројката
што се бара би требало да биде во бруто (т.е. сумата пред да се одбијат давачките за данок,
осигурување итн.) или во нето (т.е. по одбивањето). Бидејќи прашањето за платата е чувствително,
честопати е најдобро, наместо да се постави прашањето на овој начин, да се даде низа на групирани
приходи на показна картичка (на пример: под 10000 £; 10000–19999 £; 20000–29999 £ итн.).
• Сетете се на дадениот совет во текстот за важноста на форматирањето што им олеснува на
испитаниците во одговарањето и што исто така ја редуцира веројатноста да направат грешки при
одговарањето. Додека го пишував ова преработено издание, добив карта од еден мајстор кој
изведуваше некоја работа во мојата куќа, којашто морав да ја испратам до мојата локална служба за
стандарди на занаетчиската работа. Таа содржеше даден број прашања за тоа колку сум задоволен
со некои аспекти од неговата работа. На крајот од краткиот прашалник беше понудено следново
прашање (или дали се тоа две прашања?):
„Ве молиме штиклирајте ја категоријата за вашата возраст:

Под 50 Ο 60–64 Ο 65–74 Ο
75+ Ο Маж Ο Жена Ο“.
Тешко е да се утврди каде започнува ова прашање. Еден очигледен проблем е тоа што се чини
дека се претпоставува дека никој не може да биде на возраст помеѓу 50–59 во низата категории на
возраст. Вториот проблем е што дел од одговорите што се однесуваат на возраста се ставени во
вториот ред. Ова е навистина непожелно. Ако вашите категории на одговор имаат хоризонтална
форма, задржете ги во една линија. Ако тоа не можете да го направите поради проблеми со просторот,
ставете ги одговорите вертикално. Сепак, најбизарен аспект е што категориите маж и жена очигледно
се појавуваат во ист ред со категориите на возраст. Исто така, тие се појавуваат без прашање! Обидете
се да не ја заборавите важноста на доброто форматирање и сетете се дека луѓето можат да бидат и на
возраст помеѓу 50 и 59!
Ако никогаш не сте направиле некој од овие „гревови“, вие сте на добар пат да направите
прашалник што би се истакнал пред другите, доколку го имате предвид и другиот совет што го давам
во ова поглавје!
вињета-прашања (според сценарио)
Една форма на поставување претежно затворени сценарио. Во Истражувањето во фокус 11.4. се опишува
прашања што се користи во однос на испитувањето еден профил што се користи во контекстот на едно
на нормативните стандарди на луѓето е техниката проучување за обврски кон семејството во Британија.
на вињета-прашања. Техниката во основа се состои Целта била да се извлечат нормативните судови на
од презентирање на едно или повеќе сценарија на испитаниците за тоа како членовите на семејството
испитаниците, а потоа ги прашувате како би реагирале треба да реагираат кон блиските што имаат некаква
кога би наишле на околности од претставеното потреба и кој реално би требало да реагира.

Вињета-прашања за утврдување на семејните обврски
Џим и Маргарет Робинсон се брачен пар во своите рани четириесетти години. Родителите на Џим,
кои живеат неколку стотици милји подалеку, имале сериозна сообраќајна несреќа и им е потребна
долготрајна дневна грижа и помош. Џим е нивниот единствен син. Тој и неговата жена заедно работат
во раководството на Електростопанство и се во состојба да направат трансфери, така што можат да
работат близу неговите родители.
Е-картичка
а. Според картичката, што би требало да направат Џим и Маргарет?

Да се преселат блиску до родителите на Џим.
Родителите на Џим да се преселат кај Џим и Маргарет за да живеат заедно.
Да им дадат пари на родителите на Џим за да им помогнат во плаќањето за дневна грижа.
Да остават родителите на Џим самостојно да си направат свои сопствени аранжмани.
Да направат нешто друго (НАВЕДЕТЕ ШТО).
Не знам.
б. Фактички, Џим и Маргарет се подготвуваат да се преселат и да живеат блиску до родителите на Џим,

но наставниците во училиштето на нивните деца велат дека селењето може лошо да се одрази врз
образованието на нивните деца. И двете деца наскоро ќе треба да полагаат завршна матура (којашто ѝ
претходеше на сегашната државна матура), завршни испити.
Што би требало да направат Џим и Маргарет? Би требало ли да се преселат или да останат?

Да се преселат.
Да останат.
в. Зошто мислите дека би требало да се преселат/да останат?

Прашајте буквално сè.
г. Џим и Маргарет решиле да се преселат и да живеат блиску до родителите на Џим. Една година
подоцна умрела мајка му на Џим, а здравствената состојба на татко му се влошила така што тој имал
потреба од целосна нега.
д. Дали Џим и Маргарет би требало да ја напуштат работата и да се грижат за татко му на Џим?

АКО ДА:
Кој би требало да ја напушти работата, Џим или Маргарет?
Да, Џим би требало да ја напушти својата работа.
Да, Маргарет би требало да ја напушти својата работа.
Не, ниту еден не би требало да ја напушти својата работа.
Не знам/ Зависи.
Извор: Финч (Finch, 1987: 108)
Вињетата се планира да ги извлече стандардите Џим и Маргарет се подготвени да се преселат; потоа

на испитаниците што се однесуваат на семејните знаеме дека тие се подготвени; потоа дознаваме дека
обврски во однос на неколку фактори: карактерот на тие всушност решиле да се преселат што нè наведува
грижата (дали е долготрајна или краткотрајна и дали на прашањето дали еден од нив би требало да биде
бара директно ангажирање или само обезбедување негувател цело време.
на ресурси); значајноста на географската близина; На многу аспекти на темите што се извлечени со
дилемата околу платената работа и грижата и родовата сериите (низите) на прашања може да им се пристапи
компонента за тоа кој би требало да ја напушти преку ставките за ставови, како на пример:
работата, ако се мисли дека некој секако треба да ја
„Кога една вработена двојка решава дека еден од
напушти работата. Ситуацијата со која се соочуваат
нив би требало да се грижи за родителите, жената
Џим и Маргарет, а според тоа и испитаникот, постепено
би требало да биде таа што ќе ја напушти својата
се прецизира. На почетокот не сме свесни за тоа дали
работа.
Сосема се согласувам делумно ќе се гледа како на нешто што се рефлектира

Се согласувам врз нив, дури и ако самите прашања не се однесуваат
на нив.
Неодлучен/неодлучна
Едно очигледно барање од вињета-техниката е
Не се согласувам што сценариото мора да биде уверливо, така што треба
Сосема не се согласувам “. да се вложи голем напор во креирањето уверливи
ситуации. Финч укажува на некои дополнителни
Предноста на вињета-прашањата пред едно вакво размислувања што се однесуваат на овој стил на
прашање за ставови е што тие тесно се поврзуваат со поставување прашања. Горе-долу е невозможно да
изборот во една ситуација и како такви ја редуцираат се утврди колку претпоставки се прават за ликовите
можноста за импулсивен одговор. Финч (Finch, 1987) во сценариото (како, на пример, за нивната етничка
исто така тврди дека, кога предметот е чувствителна припадност) и какво значење тие претпоставки
материја (во овој случај, се занимава со семејните можат да имаат за валидноста и споредливоста на
односи), постои можност испитаниците да ги сметаат одговорите на луѓето. Исто така, тешко е да се утврди
прашањата за заканувачки. Испитаниците можат во колкава мера одговорите на луѓето ги одразуваат
да чувствуваат дека ќе им се суди според нивните нивните нормативни ставови и како, во реалноста, тие
одговори. Финч тврди дека, поради тоа што прашањата самите би дејствувале кога би се соочиле со видовите
се однесуваат на други луѓе (згора на тоа – фиктивни избори дадени во сценаријата. Сепак, и покрај оваа
ликови), може да се случи да се појави дистанца помеѓу воздржаност, вињета-техниката гарантира сериозно
испрашувањето и испитаниците, а тоа да резултира разгледување кога истражувачкиот фокус се однесува
во контекст што е помалку заканувачки. Меѓутоа, на област што е погодна за овој стил на поставување
тешко е да се поверува дека испитаниците нема прашања.
да почувствуваат дека на нивните одговори барем
Пилот-истражување и прашања за претходно тестирање
Секогаш е пожелно, доколку тоа е можно, да на реализирањето квалитативни интервјуа во

направите пилот-проучување пред да ги реализирате подготвувањето за анкета, најмногу поради оваа
прашалниците за самостојно пополнување или причина.
структурираните интервјуа врз вашиот примерок. • Пилот-истражувањето на листата на прашања за
Всушност, пилот-истражувањето на вакви инструменти интервју може да им обезбеди некакво искуство
не е потребно само за да се провери дали анкетните на интервјуистите за неговата употреба, така што
прашања се добри туку и за да се осигури дека може да им влее поголема доверба.
истражувачкиот инструмент е добар како целина. • Доколку секој (или приближно секој) што одговара
Пилот-проучувањата можат да бидат особено важни за на прашање го направи тоа на идентичен начин,
истражувањето базирано врз прашалник за самостојно податоците што ќе се добијат најверојатно нема
пополнување, бидејќи интервјуистот нема да биде да бидат од интерес, поради тоа што не формираат
присутен за да ги разјаснува сите недоразбирања. Исто варијабла. Пилот-проучувањето овозможува
така, кога станува збор за интервју, по реализирањето идентификување на ваквото прашање.
на само неколку интервјуа можат да се согледаат • Во анкетното интервју, можно е да се
константните проблеми за потоа да може да се идентификуваат прашањата поради коишто
одговори на нив. Што се однесува до прашалниците испитаниците се чувствуваат непријатно и да се
за самостојно пополнување, поради тоа што се открие некаква тенденција да се изгуби интересот
испраќаат или се разделуваат во голем број, можат да на испитаниците, на одредени места.
се јават значајни загуби пред некој проблем да стане • Прашањата што се чини дека нема да бидат
очигледен. разбрани (поверојатно е да бидат дел од
Еве некои намени на пилот-проучувањето во интервју отколку од прашалник за самостојно
анкетното истражување: пополнување) или прашањата што често не се
• Ако главното истражување користи претежно одговараат би требало да се разјаснат. Проблемот
затворени прашања, отворени прашања можат што може подоцна да се јави, а се однесува на
да бидат поставени во пилот-проучувањето за да прескокнувањето на прашањата, може да се должи
генерираат утврден избор на одговори. Глок (Glock, на конфузната или заканувачката формулација, на
1988), на пример, ги пренагласува доблестите лошо формулираните упатства или на нејаснотиите
во позиционирањето на листата на прашања за подобрување.

интервју или прашалникот. Каква и да е причината, Пилот-проучувањето не би требало да се
ваквото испуштање податоци е непожелно, и спроведува со лица што можат да бидат дел од
пилот-проучувањето може да биде значајно за примерокот што потоа би се користел за целата студија.
идентификување на проблемот. Една причина за ова е што, ако сакате да користите
• Пилот-студиите му овозможуваат на истражувачот примерочење базирано врз веројатност, избирајќи
да ја утврди адекватноста на упатствата за број на членови на популацијата или примерокот,
интервјуистите или за испитаниците што самостојно тоа може да влијае врз репрезентативноста на секој
ги пополнуваат прашалниците. последователен примерок. Ако е можно, најдобро е
• Можно е да се разгледа дали распоредот на да се пронајде мал број на испитаници што можат да
прашањата е добар и дали е неопходно да се споредат со луѓето од пропулацијата од којашто ќе
се преместат некои од нив за да се направи биде земен примерокот за целата студија.
Ползување на постојните прашања
И уште едно финално укажување во врска со прашања е честа практика меѓу истражувачите.
поставувањето прашања: би требало исто така да На пример, истражувачите што ја развиле скалата
размислите барем за дел од вашиот прашалник или за замислена да ги мери ставовите кон вегетаријанците
листата на прашања за интервју да употребите прашања (Истражувањето во фокус 7.5.) употребиле неколку
што други истражувачи веќе ги користеле. Ова може постојни прашања направени за мерење на други
да ви изгледа како поткраднување, па би ви советувал концепти за кои тие се интересирале, како концептите
да контактирате со истражувачите за употребата на за авторитарност и политички конзервативизам.
прашањата што тие ги направиле. Меѓутоа, користењето Овие други мерила имале познати својства во смисла
постојни прашања ви овозможува да употребите на нивната сигурност и валидност. Слично на ова,
прашања врз коишто, во извесна смисла, веќе се Волклејт (Walklate, 2000: 194) опишува како, при
реализирало пилот-истражување. Ако се реализирало развивањето на анкетниот инструмент за примена кај
некакво веродостојно и валидно тестирање, вие можните жртви на криминал, таа и нејзините колеги
ќе имате информација за мерењето на квалитетот користеле „испробани и тестирани прашања земени
на постојните прашања што ги употребувате. Друга од претходно постојните анкети за криминалното
предност на употребата на постојни прашања е што прогонување, приспособени за да ги земат предвид
тие ви овозможуваат да правите споредби со другото нашите, пред сè, локализирани интереси“.
истражување. Ова може да ви овозможи да истакнете Архивата на податоци на Обединетото Кралство
дали се појавила промена или дали резултатите се (UK Data Archive – UKDA), што се труди да ги
однесуваат на вашиот примерок. На пример, ако го подобри стандардите во анкетните истражувања
истражувате задоволството од работа, користењето на Обединетото Кралство, има многу добра база на
на една од стандардните скали за задоволството од прашања со обезбеден пристап до прашалниците
работата ќе ви овозможи да ги споредите вашите од главните анкети (вклучувајќи го и пописот на
резултати со резултатите на другите истражувачи. Од населението) и со нив поврзаните коментари, што во
друга страна, употребувањето на истите прашања голема мера го олеснува дизајнирањето анкети. До
како некој друг истражувач може да ви овозможи базата може слободно да се пристапи преку следнава
да утврдите дали локацијата на вашиот примерок страница: http://surveynet.ac.uk/sqb (пристапено на 28
влијае врз разликата во резултатите. Иако треба да септември 2010 г.).
бидете премногу внимателни при извлекувањето Базата на прашања вклучува прашања од главните
заклучоци од ваквите споредби меѓу вашите податоци анкети. Тие се презентирани во контекстот на
и резултатите на другите истражувачи, во секој случај прашалникот во кој се појавуваат и се проследени
резултатите ќе бидат од корист. со технички детали. Механизмот за пребарување
Во најмала рака, разгледувањето на прашањата ви овозможува да барате посебен прашалник или
што другите ги употребиле може да ви даде некои ви овозможува со помош на клучни зборови да ги
идеи за тоа како најдобро да им пристапите на вашите пронајдете примерите во кои се користеле темите во
прашања, дури и ако решите да не ја употребувате прашалниците.
истата формулација. Користењето на постојните
Обезбедете си помош при планирањето на прашањата
Кога ги планирате прашањата, како што погоре сугерирав, обидете се да се ставите во позицијата
на некој од когошто се бара да одговара на прашањата. Ова може да биде тешко, бидејќи некои (ако
не и сите!) од прашањата можеби не се однесуваат на вас – на пример: ако сте млад студент, а правите
анкета на пензионери. Сепак, обидете се да замислите како би одговориле. Ова значи не само да
се сконцентрирате на самите прашања туку исто така и на поврзаноста меѓу прашањата. На пример,
дали филтер-прашањата функционираат на очекуваниот начин? Потоа тестирајте го прашалникот врз
лица што ги познавате, како да правите пилот-проучување. Побарајте од нив да бидат критични и да
размислат колку добро прашањата се поврзани меѓу себе. Исто така, погледнете во прашалниците и
во листите на прашања за структурирано интервју што ги направиле другите искусни истражувачи. Тие
можеби не поставиле прашања за вашата тема, но начинот на кој тие ги поставиле прашањата може да
ви даде идеја што да примените, а што да избегнувате кога планирате вакви инструменти.
 Размислете за прашањата за вашата листа на прашања за структурирано интервју или за прашалникот
за самостојно пополнување
 Дали изработивте јасен и детален начин на претставување на истражувањето на интервјуираните и
на испитаниците во анкетата?
 Разгледавте ли дали има постојни прашања што други истражувачи ги користеле за да ја истражуваат
темата, а коишто можеби ги задоволуваат вашите потреби?
 Дали прашањата ви овозможуваат да одговорите на сите истражувачки прашања?
 Може ли да се изостават сите прашања што не се стриктно релевантни за вашите истражувачки
прашања?
 Се обидовте ли да се ставите во позиција да одговарате на колку што е можно повеќе прашања?
 Дали направивте пилот-истражување на прашалникот со некои соодветни испитаници?
 Ако станува збор за листа на прашања за структурирано интервју, се осигуривте ли дека упатствата
се јасни за вас, но и за сите што се вклучени во интервјуирањето (на пример, кај филтер-прашањата,
дали е јасно кои прашања би требало да бидат испуштени)?
 Ако станува збор за прашалник за самостојно пополнување, се осигуривте ли дека упатствата им се
јасни на испитаниците (на пример, кај филтер-прашањата, дали е јасно кои прашања би требало да
бидат испуштени)?
 Дали се јасни упатствата за тоа како да се запишуваат одговорите (на пример, дали да се штиклира,
да се заокружи или да се избрише; дали се дозволува повеќе од еден одговор)?
 Дали вклучивте колку што е можно помалку отворени прашања?
 Дали им овозможувате на испитаниците да ги означат степените на интензитет во своите одговори,
така што тие да не бидат принудени да одговорат со да или со не секаде каде што може да се зборува
за интензитет на чувствување?
 Сигурни ли сте дека прашањата и нивните одговори не надминуваат една страница?
 Дали социодемографските прашања се ставени на крајот од прашалникот?
 Дали прашањата што се однесуваат на темата за истражување се на почетокот или многу блиску до
почетокот?
 Презедовте ли чекори за да бидете сигурни дека прашањата што ги поставувате навистина ви ги
обезбедуваат потребните информации?
 Презедовте ли чекори за да бидете сигурни дека не постојат:
• Двосмислени термини во прашањата или во понудените одговори?
• Долги прашања?
• Двојни прашања?
• Многу општи прашања?
• Сугестивни прашања?
• Прашања што бараат одговор за две или повеќе работи?
• Прашања што содржат негации?
• Прашања во кои се употребуваат технички термини?
 Дали сте сигурни дека вашите испитаници го имаат неопходното знаење за да ви одговорат на
прашањата?
 Дали постои соодветна усогласеност помеѓу вашите прашања и понудените одговори?
 Дали сте сигурни дека понудените одговори се урамнотежени?
 Дали некое од вашите прашања премногу се потпира врз меморијата на вашите испитаници?
 Дали сте сигурни дека постои категорија други (или слична категорија, како на пример несигурен
или ниту се согласувам ниту не се согласувам), така што на испитаниците не им се наметнува да
одговорат на начин што не е индикативен за нивното мислење или однесување?
Ако користите Ликертова скала:
 Дали вклучивте некои ставки што можат да бидат наведени по обратен редослед со цел да ги
минимизираат низите на одговори?
 Дали сте сигурни дека ставките навистина се однесуваат на одреден кластер ставови за да бидат
групирани?
 Дали сте сигурни дека листата со понудени одговори е исцрпна?
 Дали сте сигурни дека понудените одговори не се преклопуваат?
• Додека отворените прашања без сомнение имаат одредени предности, затворените прашања
вообичаено се преферираат во анкета поради леснотијата на поставување прашања, запишување и
обработување одговори.
• Ова укажување особено се однесува на прашалникот за самостојно пополнување.
• Видовите отворени прашања што се употребуваат во квалитативното интервјуирање имаат корисна
улога во однос на формулирањето на одговорите со утврден избор и во пилот-истражувањето.
• Клучно е да се научат правилата за поставување прашања за да се избегнат некои поочигледни замки.
• Не заборавајте: секогаш кога поставувате прашања треба да се ставите во позиција на испитаник за да
се осигурите дека ќе генерирате податоци соодветни за вашите истражувачки прашања.
• Пилот-истражувањето или претходното тестирање може да ви ги расчисти проблемите при
формулирањето прашања.
отворени или затворени прашања?
• Какви тешкотии предизвикуваат отворените прашања што се презентираат во анкетното
• Зошто се преферираат затворените пред отворените прашања во анкетното истражување?
• Какви се ограничувањата на затворените прашања?
• Како можат да се подобрат затворените прашања?
видови прашања
• Кои се главните видови прашања што веројатно би се користеле во структурирано интервју или во
прашалник за самостојно пополнување?
правила за составување прашања
• Што е погрешно во секое од следниве прашања?
• Колкава е вашата годишна плата? Под 10000 £ _______
10000–15000 £ _______
15000–20000 £ _______
20000–25000 £ _______
25000–30000 £ _______
30000–35000 £ _______
35000 £ и повеќе _______
• Дали некогаш се чувствувавте отуѓен од вашата работа?
Цело време _______
Честопати _______
Повремено _______
Никогаш _______
• Колку сте задоволен од финансирањето на образовните и социјалните сервиси во вашата област?
Многу задоволен _______
Претежно задоволен _______
Ниту задоволен ниту незадоволен _______
Претежно незадоволен _______
Многу задоволен _______
• Каков е вашиот брачен статус?
Сам/а _______
Женет/Мажена _______
Разведен/а _______
вињета-прашања (според сценарио)
• Во кои околности е соодветно да се користат вињета-прашања?
пилот-истражување и прашања за претходно тестирање
• Зошто е важно да се прави пилот-истражување на прашањата?

ползување на постојните прашања

• Зошто може да биде корисно да се употребуваат прашања што други ги изработиле?

12
СТРУКТУРИРАНО
НАБЉУДУВАЊЕ
Вовед 270
Проблеми поврзани со анкетното истражување на општественото однесување 270
Зошто да не се набљудува однесувањето? 272
Протокол за набљудување 275
Стратегии за набљудување на однесувањето 276
Примерочење луѓе 277
Примерочење во однос на времето 278
Дополнителни размислувања за примерочењето 278
Прашања за сигурност и валидност 279
Теренски стимулации како облик на структурирано набљудување 282
Критики на структурираното набљудување 283
Од друга страна... 284
270 СТРУКТУРИРАНО НАБЉУДУВАЊЕ

Структурираното набљудување е метод што релативно малку се користи во општествените
истражувања. Тоа опфаќа директно набљудување на однесувањето и забележување на тоа однесување
во однос на категории што се конструираат пред да почнат да се собираат податоци. Во ова поглавје се
разгледуваат:
• Ограничувањата на анкетното истражување за проучување на однесувањето;
• Различните видови набљудување во општественото истражување;
• Потенцијалот на структурираното набљудување за проучување на однесувањето;
• Начините за изработка на протоколот за набљудување;
• Различните стратегии за набљудување на однесувањето во структурираното набљудување;
• Прашањата за примерочење во истражувањето со структурирано набљудување; со овој метод,
примерочењето не се однесува само на испитаниците туку и на времето и контекстите;
• Прашањата за сигурноста и валидноста во структурираното набљудување;
• Стимулации од теренот како вид структурирано набљудување; во овој случај истражувачот
активно интервенира во општествениот живот и забележува што се случува како последица на
интервенцијата;
• Некои критики на структурираното набљудување.
Вовед
Структурираното набљудување е метод за истражување што овозможува само да се извлекуваат

систематско набљудување на однесувањето на заклучоци за однесувањето. Во анкетното истражување,
индивидуите во однос на воспоставени категории. испитаниците честопати сами известуваат за своето
Тоа е техника со која истражувачот постапува според однесување, но има добри причини да се мисли дека е
експлицитно формулирани правила за набљудување можно ваквите известувања да не бидат сосема точни.
и за забележување на однесувањето. Една од Структурираното набљудување претставува можно
главните предности е што таа овозможува директно решение, поради тоа што бара директно набљудување
да се набљудува однесувањето, наспроти анкетното на однесувањето.
Проблеми поврзани со анкетното истражување на

општественото однесување
Поглавјата од осмото до единаесеттото се на пример структурираното интервју или прашалникот
занимаваат со неколку различни аспекти на за самостојно пополнување, тие се соочуваат со
анкетното истражување. Во текот на скицирањето одредени карактеристични тешкотии, а некои од нив
на постапките што се однесуваат на анкетата, се се споменуваат во почетните поглавја. Во Совети и
идентификуваат одредени проблеми со техниките со вештини, Проблеми со употребата на анкетното
коишто вообичаено се поврзуваат. До одреден степен, истражување за испитување на однесувањето се
недостатоците на анкетите се воочени од практичарите идентификуваат некои од тешкотиите за истражување
што развиле постапки за справување со нив или на однесувањето кога се употребуваат анкетните
барем до одреден степен за намалување на нивното методи. Набројувањето, во ниеден случај не е исцрпно,
влијание. Кога за проучување на однесувањето на но тоа содржи некои од главните елементи.
испитаниците се употребуваат анкетните техники, како
СТРУКТУРИРАНО НАБЉУДУВАЊЕ 271
Проблеми со употребата на анкетното истражување за
испитување на однесувањето
• Проблем на значење. Луѓето можат да се разликуваат според сопствените толкувања на клучните
термини во едно прашање (видете го Продлабоченото размислување 12.1.).
• Проблем со пропуштање. Кога испитаниците одговараат на прашањето, може ненамерно да ги
пропуштат клучните термини во прашањето (видете го Продлабоченото размислување 12.1.).
• Проблем со меморија. Тие можат погрешно да се сеќаваат на аспектите на појавувањето на одредени
форми на однесување.
• Ефект на општествена пожелност. Тие можат да покажат тенденција кон одговарање на начини
за коишто мислат дека се во согласност со нивните перцепции на пожелност за одредени видови
одговор.
• Прашање што претставува закана. Може да се чини дека некои прашања се заканувачки и поради
тоа е можно на тие прашања да не се добие искрен одговор.
• Карактеристики на интервјуистот. Одредени карактеристики на интервјуистот можат да влијаат
врз добиените одговори.
• Јаз меѓу наведеното и вистинското однесување. Може да се случи да има разлика помеѓу исказите
на испитаниците во врска со нивното однесување и нивното вистинско однесување во стварноста
(видете го Продлабоченото размислување 12.2.).

Прецизно известување во врска со однесувањето и
проблемите на значење и пропуштање
Белсон (Belson, 1981) реализирал детални проучувања за тоа како луѓето ги толкуваат прашањата
што биле планирани да ги мерат ставовите и однесувањето. Во листата на прашања за структурирано
интервју било вметнато едно прашање за однесувањето, реализирано врз педесет и пет возрасни
Британци и тоа гласело вака:
„Навечер кога го вклучувате вашиот телевизор, дали општо продолжувате да гледате до крајот на
вечерта или дали гледате само една или две програми?“ (Belson, 1981: 59)
Преземените интензивни интервјуа по реализираните структурирани интервјуа откриле дека
испитаниците не го толкуваат прашањето сосема исправно. Дваесет и пет испитаници неисправно го
протолкувале; другите, во принцип, го протолкувале исправно, но со различни степени на точност.
Заеднички проблем бил што прашањето било направено за да упати на тоа кога испитаниците сами
го вклучувале телевизорот. Тоа исправно го протолкувале триесет и осум испитаници, но петнаесет
го протолкувале прашањето како да значи ситуација кога системот бил претходно вклучен – и тоа не
нужно од страна на испитаникот (проблем на значење). Девет испитаници изгледа не ја забележале
фразата кога го вклучувате телевизорот (проблем на пропуст). Слично на тоа, десетмина во своите
одговори не го зеле предвид делот до крајот на вечерта, додека околу зборот општо се намножиле
неколку толкувања. Ние овде ги забележуваме проблемите на пропуст и соодветно на тоа и проблемите
на значењето.

Јаз меѓу изјавеното и вистинското однесување
Ова е еден од најпознатите случаи на проблеми, расчекор меѓу тоа што луѓето велат дека прават
(или веројатно ќе направат) и нивното вистинско однесување. Прашалниците ги отсликуваат ставовите
на луѓето и известувањата за нивното однесување, но може легитимно да се постави прашање, колку тие
соодветствуваат на стварното однесување. Проучувањето на расните предрасуди што го реализирал
Ла Пјер (LaPiere, 1934) пред многу години, ја илустрира оваа тема. Тој поминал две години патувајќи со
еден млад кинески студент и неговата сопруга за да утврди дали ќе им биде забранет влезот во хотели
и ресторани. Тие двапати ги прокрстариле САД. Не им бил дозволен влез во еден од 66 хотели, а во
сите 184 ресторани и гостилници им било овозможено да влезат. Поради можноста неговото присуство
да влијае врз реалните реакции, Ла Пјер настојувал да не учествува при обезбедување пристап до
разновидните установи, а се чини дека дури и дополнително ги отежнувал ситуациите со цел на двојката
да не ѝ биде дозволен пристап:
„Секогаш кога беше можно јас му дозволував на мојот кинески пријател да преговара за
сместување... или пред мене ги праќав во ресторан. На овој начин се обидував да се елиминирам
себеси како фактор на влијание. Понекогаш влегувавме во елитни ресторани и хотели по
напорен и прашлив ден по патиштата, а запиравме во неугледни кампови кога бевме дотерани“
(LaPiere, 1934: 232).
По шест месеци Ла Пјер испратил прашалници до хотелите и рестораните што претходно ги посетиле.
Едно од поставените прашања било: „Ќе прифатите ли кај вас да угостите лица од жолта раса?“
Од добиените одговори, 92 проценти од рестораните и 91 процент од хотелите рекле не. Студијата
на Ла Пјер едноставно, но впечатливо го илустрира расчекорот што може да постои меѓу информациите
во врска со однесувањето и вистинското однесување. Исто така би требало да се забележи дека
поставеното прашање е малку нејасно, а тоа е една карактеристика која обично не се истакнува кога се
зборува за оваа многу цитирана студија. Ќе ...? може да биде толкувано како поставување прашање што
може да се однесува на иднината или да ја навести идната стратегија на угостителскиот објект. Не е јасно
зошто многу поочигледната формулација Дали виe...? не била употребена, иако тоа укажување нема
значително влијание врз резултатите и нивните импликации за анкетното истражување.
Зошто да не се набљудува однесувањето?

Едно очигледно решение на воочените проблемие Се покажало дека структурираното набљудување
е директно да се набљудува однесувањето на може да се смета како една алтернатива за анкетните
луѓето, наместо да се користат прашалниците како методи на истражување. По сè, од аспект на различните
истражувачки инструменти за да се добијат вакви проблеми што се идентификувани во Совети и вештини,
информации. Во ова поглавје го скицирам методот Проблеми со користењето анкетни истражувања за
наречен структурирано набљудување (видете во испитување на однесувањето, очигледно решение
Клучен концепт 12.1.), којшто честопати се нарекува би било да се набљудува однесувањето на луѓето,
систематско набљудување. наместо да се користат анкетни прашалници. Сепак,
Речиси исто како и со интервјуто (видете во Клучен структурираното набљудување не привлекло многу
концепт 9.2.), постојат многу различни видови пристапи следбеници и наместо тоа, постои тенденција да
кон набљудувањето во општественото истражување. се користи во одредени специфични истражувачки
Клучниот концепт 12.2. ги скицира главните области, како на пример кога се испитува однесувањето
начини на реализирање студии со набљудување во на учителите и учениците и интеракцијата меѓу нив.
општествените истражувања.

Што е структурирано набљудување?
Структурираното набљудување, честопати наречено систематско набљудување, претставува
техника со којашто истражувачот постапува според точно формулирани правила за набљудување и
бележење на однесувањето. Правилата ги информираат набљудувачите за тоа што би требало да бараат
и како би требало да го бележат однесувањето. Секоја личност, која е дел од истражувањето (ние ќе ги
нарекуваме овие личности учесници) се набљудува во однапред одреден период според определени
правила. Овие правила се претставени во она што обично се нарекува протокол за набљудување, а
којшто има многу сличности со протоколот, односно листата на прашања за структурирано интервју
со затворени прашања. Целта на протоколот за набљудување е да се осигура дека однесувањето на
секој учесник систематски се бележи, така што ќе биде можно да се соберат податоци за однесувањето
на сите учесници во примерокот за секој тип на однесување што се бележи. Правилата според кои
се прави протоколот за набљудување се поконкретно определени, со цел прецизно да ги насочуваат
набљудувачите до определените аспекти на однесување што се потребни за студијата. Податоците
што произлегуваат на ваков начин, значително наликуваат на податоците од прашалникот во тоа што
постапките генерираат информации за различни аспекти на однесувањето коишто е возможно да се
третираат како варијабли. И покрај сè, истражувањето со структурирано набљудување вообичаено се
потпира врз нацртот за пресечно истражување (видете во Клучен концепт 3.6. и приказите 3.2. и 3.3.).

Главни видови на истражување со набљудување
Следуваат главните видови на истражување со набљудување во општественото истражување.
• Структурирано набљудување. Видете го Клучниот концепт 12.1.
• Систематско набљудување. Видете го Клучниот концепт 12.1.
• Набљудување со учество. Ова е еден од најпознатите методи на истражување во општествените
науки. Тој првенствено се однесува на квалитативното истражување и бара релативно долготрајно
целосно вклучување на набљудувачот во општествената средина во којашто тој или таа сака да го
набљудува однесувањето на членовите на таа средина (група, организација, заедница итн.) и да
ги извлече значењата што ги припишуваат во своето опкружување и однесување. Набљудувачите
учесници значително се разликуваат според тоа колку учествуваат во општествените средини во
коишто самите се лоцираат. Видете го Клучниот концепт 19.1. и општо 19-тото поглавје за подетална
разработка.
• Набљудување без учество. Ова е термин што се употребува за да опише една ситуација во којашто
набљудувачот набљудува, но не учествува во тоа што се случува во општествената средина.
Набљудувачите што користат структурно набљудување обично не се учесници, бидејќи тие ја
набљудуваат општествената средина, но ретко учествуваат во тоа што се случува. Терминот може
исто така да се користи за неструктурирано набљудување.
• Неструктурирано набљудување. Како што самото име укажува, неструктурираното набљудување не
повлекува со себе користење на протокол за набљудување за да се бележи однесувањето. Наместо
тоа, целта е колку што е можно подетално да се бележи однесувањето на учесниците со цел да се
развие наративен опис на тоа однесување. Во извесна смисла, поголемиот дел од набљудувањето
со учество е неструктурирано, но терминот неструктурирано набљудување обично се користи во
комбинација со набљудување без учество.
• Едноставно набљудување и обмислено набљудување. Веб и коавторите (Webb et al., 1966) пишуваат
за видови набљудување во коишто набљудувачот е ненаметлив и оние што ги набљудува не
го забележуваат. Со простото набљудување, набљудувачот не влијае врз ситуацијата што се
набљудува; во обмисленото набљудување, набљудувачот влијае врз ситуацијата за да ги набљудува
ефектите од интервенцијата. Овие два вида набљудување се без исклучок видови на набљудување
без учество и можат да бараат структурирано или неструктурирано набљудување.
Главен во секое проучување со структурирано на тоа како учителите зборуваат и како учениците
набљудување ќе биде протоколот за набљудување зборуваат. Може да се направи споредба меѓу
или шемата за кодирање. Протоколот ги одредува учителите од аспект на тишината или нередот што го
категориите на однесување што се набљудуваат и како има на часовите. Всушност, користејќи го распоредот
однесувањето би требало да се распределува кон овие според Категориите на Фландерс за анализа на
категории. Најдобро е да се погледнат примерите за интеракцијата, дојдовме до заклучок дека говорот
да се прикаже што тој опфаќа. Еден од најпознатите сочинува две третини од времето во училницата. Две
протоколи за набљудување на училниците се третини од тој говор е говор на учителот. Корисно е да
Категориите на Фландерс за анализа на интеракција се разбере што се случува на часовите, а тоа може да
(Flanders Interaction Analysis Categories – FIAC) што го биде корисно за востановување информации за тоа
изработил Фландерс (Flanders,1970). Овој протокол бил кои стилови се чини дека се најефективни. На пример,
развиен во САД, но значително многу се користи и во дали се постигнуваат подобри испитни резултати од
други земји. Набљудувачот набљудува една училница учителите што повеќе зборуваат на час во споредба
во текот на часот и секои три секунди распоредува со учениците или поефективни се учителите што им
еден број категории кон типот на активности што овозможуваат на учениците повеќе да зборуваат?
се случуваат во тој период од три секунди (видете го Шемата може да се користи и при обуката на учителите
приказот 12.1. за различните типови на активности во со цел да им помогне на обучуваните да станат свесни за
основата на ФИАК (FIAC). Поинаку кажано, во секоја карактеристиките на сопствениот стил на поучување и
минута, набљудувачот ќе запише дваесет броеви од евентуално да ја преиспитуваат неговата соодветност.
кои секој се поврзува директно со шемата за кодирање. Интересно е да се помисли за тоа како една
Од овие податоци ќе произлезат голем број шема, како оваа, може да се користи за реализација
карактеристики. На пример, има можност да се на наставата во високото образование, а посебно на
споредуваат стиловите на учителите, коишто се часовите по вежби и на семинарите. Во
однесуваат на нешта како релативното истакнување
Приказ 12.1.
Фиак
1. Прифаќа мислења
(на пример, го прифаќа и го разјаснува ставот или
Одговор емоционално-искуственото гледање на еден ученик)
2. Пофалува или охрабрува
3. Прифаќа или користи идеи на ученици
Говор на учителот
4. Поставува прашања
5. Предава
Иницијатива
6. Дава насока
7. Критикува или оправдува авторитет
_____________________________________________________________________
Говор на учениците 8. Говор на ученикот – одговор

9. Говор на ученикот – иницијатива
_____________________________________________________________________
Тишина 10. Тишина или збрка
следнава измислена шема, фокусот е ставен врз

учителот. Категориите можат да бидат: Приказ 12.1.
Ментор:
1. Поставување прашања упатени до групата; Лист за кодирање на замислена
2. Поставување прашања упатени до поединец; студија на ментори на универзитет
3. Одговарање на прашање поставено од член на
група; 3 3 3 3 10 10 10 10 10 10 10 10
4. Одговарање на коментар на член на група;
5. Дискутирање на тема; 10 10 10 10 10 10 7 7 7 8 8 8
6. Правење подготовки;
7. Молчење. 8 8 8 8 8 8 8 8 11 11 11 11
Студент/и 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11
8. Поставување прашање;
9. Одговарање на прашање од менторот; 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 4 1
10. Одговарање на коментар на менторот;
11. Одговарање на прашање од друг ученик;
Забелешка: Секое поле претставува интервал од пет секунди
12. Одговарање на коментар од друг ученик; и секој ред претставува една минута. Бројот во секое поле
13. Разговарање за подготовки. се однесува на кодот што се користи за да се претстави една
Можно е да сакаме да го кодираме тоа што се категорија на однесување што се набљудува.
случува на секои пет секунди. Листот за кодирање за
Броевите во секое поле се кодови што се користат
период од пет минути во текот на обучувањето може
за да ја претстават класификацијата на однесувањето.
потоа да изгледа како на приказот 12.2. Во оваа матрица,
Според тоа, горното лево поле го има бројот 3 што
секое поле претставува интервал од пет секунди, така
опишува ментор кој одговара на прашање што го
што еден ред содржи дванаесет интервали од по пет
поставува член на групата. Ние можеме да се обидеме
секунди, т.е. една минута.
да го поврземе обемот на времето во коешто се
ангажирал менторот во посебни активности со некои
работи, како на пример: бројот на студенти во групата;
распоредот на просторот; склоноста кон дисциплина;
полот на менторот; возраста на менторот итн.

Набљудување на однесувањето во англиските училници
Блечфорд и коавторите (Blatchford et al., 2003) реализирале истражување за влијанието на
големината на одделението врз однесувањето на учениците. Тие сакале да ја испитаат можноста или
претпоставката дека колку се зголемува големината на групата толку се зголемува и невниманието на
учениците, а како резултат на тоа се јавуваат проблематични односи меѓу децата. Компонентата на
набљудувањето на ова истражување се базирала врз набљудувањето на децата во големите и малите
претшколски групи (на возраст 4–5 години). Авторите (2003: 21–22) го опишале својот пристап како
опфаќање на:
„...директни набљудувања на избрани деца со претходно развиени категории и со 5-минутни листи
за набљудување поделени во континуирани примероци на време од 10 секунди. Протоколот бил
спроведен така што децата биле набљудувани едно по едно... Протоколот содржел категории што
нуделе опис на поминатото време во три социјални модалитети – кога се со: своите учители,
другите деца и кога не комуницираат. Во секој од овие три модалитети, поткатегориите се
однесуваат на: работата, процедуралните, социјалните и споредните активности. ...Целта беше да
се набљудуваат [шест случајно одбрани] деца во секое одделение, пет пати дневно во текот на три
дена. Во просек, бројот на пополнети листи за набљудување беше по 14 за секое дете ... Временски,
секое дете беше набљудувано 69 минути“.
Во статијата на Блечфорд и коавторите (Blatchford et al., 2003) се нагласуваат податоците што се
однесуваат на интеракцијата меѓу децата и однесувањето на „споредните активности“. Интеракцијата
меѓу децата била набљудувана и кодирана во однос на следниве категории: задача, процедура
(организација и раководење на одделението), социјална, безделничење, агресивен/на, помош и
нејасна.
Протокол за набљудување
Очигледно е дека изработувањето план за пример за кодирање на однесувањето на еден

бележење на набљудувањата претставува клучен чекор универзитетски наставен час, можеме да се
во структурираното набљудување. Размислувањата за соочиме со проблем заради тоа што тринаесетте
изработување на протокол за набљудување се многу категории не претставуваат исцрпна листа – ако
слични со размислувањата за создавање листа на се случи некој студент да му тропне на вратата
прашања за структурирано интервју. Треба да се земат на професорот и му постави прашање (што
предвид следниве размислувања: најверојатно ќе се однесува на предметот што
• Неопходен е јасен фокус. Ова укажување има професорот го предава под претпоставка дека
две страни. Прво, на набљудувачот би требало да студентот е дел од некоја друга група студенти
му биде јасно кој или што точно (или и едното и што ги слушаат предавањата на професорот). Еден
другото) ќе се набљудува. На пример, ако се луѓе набљудувач што не е запознат со универзитетскиот
во фокусот на вниманието, набљудувачот треба живот, можеби нема да биде сигурен за тоа дали
прецизно да знае кој треба да биде набљудуван. однесувањето треба да се кодира во смисла на
Исто така, набљудувачот треба да знае кои аспекти овие тринаесет категории или дали кодирањето
на средината (ако средината се зема предвид) ќе се би требало да биде одложено. Можеби најдобро
набљудуваат и дали тоа ќе се забележува. Втората ќе биде да се има дополнителна категорија за
смисла на потреба да се има јасен фокус е таа кодирање на однесувањето, којашто можеме да ја
што истражувачкиот проблем треба да биде јасно наречеме прекин. Поради тоа честопати е пожелно
поставен, така што набљудувачот ќе знае кои од да се реализира одреден обем на неструктурирано
многуте нешта што се случуваат во некоја средина набљудување пред конструирањето протокол за
треба да се бележат. набљудување и според тоа да постои мало пилот-
• Како што се случува со поставувањето затворено истражување за тоа за да можат да се претпостават
прашање во листата на прашања за структурирано можните проблеми поврзани со инклузивноста.
интервју или во прашалникот за самостојно • Системот за бележење мора да биде лесен за
пополнување, облиците што ги добива секоја работа. Не се пожелни сложени системи со
категорија на однесување мора заемно да се многу видови однесување. Во голема мера, како
исклучуваат (т.е. да не се преклопуваат) и да бидат и интервјуистите што употребуваат протокол,
и инклузивни. Ако го земеме предвид претходниот односно листа на прашања за структурирано
интервју, и набљудувачите треба да бидат обучени, кога се дискутира за наставната тема. Поради тоа
но и покрај тоа, ако набљудувачот се соочи со што може да биде тешко да се направи разлика меѓу
премногу опции, може лесно да се збуни. двете ситуации, може да биде потребно толкување
• Проблем може да претставува тоа што некои од страна на набљудувачот. Ако се бара вакво
протоколи за набљудување бараат од набљудувачот толкување, тогаш треба да постојат разбирливи
да ги интерпретира однесувањата на учесниците. упатства за набљудувачот (видете го примерот во
На пример, може да биде тешко да се направи Истражувањето во фокус 12.2. во коешто се чини
разлика меѓу ситуација кога студент одговара на дека би било неопходно толкување).
прашањето поставено од друг студент и ситуација

Набљудување на работата
Џенкинс и коавторите (Jenkins et al., 1975) ги соопштуваат резултатите од истражувањето
реализирано за да ја измери природата на различни професии. Истражувањето било фокусирано врз
неколку различни видови професии во одреден број различни видови организации. Бил изработен
протокол за набљудување за проценка на карактерот на дваесет аспекти (димензии) на работа што се
набљудуваат. Повеќето од димензиите биле мерени со повеќе од еден индикатор, секој од нив бил во
форма на прашање коешто набљудувачите морале да го одговорат на шестстепената или седумстепената
скала. Потоа биле собрани одговорите за секоја димензија. Бидејќи истражувањето имало претежно
психолошка димензија, повеќето од дваесетте димензии се однесувале на проблематиката поставена
на процесот на трудот како дел од социологијата на трудот (на пример кај Брејверман (Braverman,1974)).
Една димензија се однесувала на контрола на темпото на работа, а ја сочинувале три набљудувани
индикатори како на пример:
„Колкава контрола има работникот во определувањето на сопственото темпо на работа?“
Друга димензија била автономија, којашто ја сочинувале четири единици, како на пример:
„Работата на поединецот му овозможува самостојно да донесува многу одлуки“.
Повеќето од набљудувачите биле студенти на универзитет. Процедурата за реализирање на
набљудувањето била следнава: „Секој испитаник бил набљудуван двапати за еден час. Набљудувањата
биле организирани така што од едно до друго набљудување требало да поминат барем два дена,
набљудувањата биле обично правени во различни периоди на денот и секогаш биле реализирани од
двајца различни набљудувачи“ (Jenkins et al., 1975: 173).
стратегии за набљудување на однесувањето
Постојат различни начини за да се направи концепт едно навидум секуларно општество. Уште еднаш,
за тоа како би требало да се бележи однесувањето: набљудувањето започнало со настан (нечие
• Можеме да бележиме настани. Ова значи чекање приоѓање до скалата). Истражувањето во фокус
нешто да се случи и потоа бележење на тоа што 12.3. опфаќа еден неодамнешен пример на вакво
следува. Во основа, токму ова Ла Пјер (La Piere, истражување. Според Веб и коавторите (Webb,
1934) го направил (видете во Продлабочено 1966) ова е пример за обмислено набљудување,
размислување 12.2.), бидејќи тој чекал кинеската бидејќи истражувачите ја наместиле ситуацијата.
двојка да преговара за влез во секој хотел или Дискусијата за стимулациите од теренот,
ресторан и потоа бележел дали ѝ бил дозволен понатаму во ова поглавје, дава дополнителни
влез или не. Се сеќавам дека пред многу години примери за овој вид истражување.
прочитав во еден весник дека некој поставил скала • ување. Варијација на оваа тема може да се најде
над еден тротоар и потоа набљудувал дали луѓето во истражувањето прикажано во Истражувањето
претпочитале да поминат под скалата или дали го во фокус 3.6. Децата во Света Елена биле снимени
ризикувале животот соочувајќи се со сообраќајот. во период од две недели и тоа во текот на нивниот
Значителен број ја претпочитале втората опција, одмор наутро, на ручек и попладне. Потоа, лентите
потврдувајќи го постоењето на суеверие во биле кодирани користејќи го
и 20 минути отпаѓало на работа која се одвивала

Протоколот за набљудување на однесувањето на во реален контекст. Набљудувачите потоа обично
игралиште (The Playgound Behaviour Observation поминувале дополнителни 15 минути настрана
Schedule), што претставува еден инструмент од работата, пополнувајќи го инструментот за
за бележење на појавувањето на 23 видови набљудување“ (Jenkins et al., 1975: 174). Оваа
однесување (на пример: игри, игра на фантазија; последна студија е пример на она што Мартин и
имитација на лик; антисоцијално и просоцијално Бејтисон (Martin and Bateson, 1986) го опишуваат
однесување) и групирање во зависност од како континуирано бележење, според кое
однесувањето (на пример, дали однесувањето го набљудувачот набљудува проширени периоди,
манифестира една личност, еден пар или 3–5 или 6 така што се овозможува да се мерат фреквенцијата
и повеќе деца)... Посебен протокол за набљудување и времетраењето на облиците на однесување. Тие
на однесувањето на игралиште се пополнувал за го контрастираат овој пристап со примерочење
секој сегмент од 30 секунди. (Charlton et al., 1998: 7). на време.
• Примерочењето на време е дополнителен пристап
кон набљудување на однесувањето. Пример би
• Можеме да набљудуваме и да бележиме
можела да биде студијата на училиштата, позната
набљудувања за многу долги временски периоди.
како проектот ОРАКЛЕ (ORACLE) (Истражување со
Набљудувачот гледа и забележува, помалку или
набљудување и евалуација на учењето во училница
повеќе, континуирано. Шемата за набљудување на
–, кај Galton et al., 1980). Во ова истражување биле
Фландерс ја прифаќа оваа стратегија. Друг пример
набљудувани по осум деца (по четири од двата пола)
е проучувањето на карактеристиките на работата
од секое одделение во коешто било реализирало
од Џенкинс и коавторите (Jenkins et al., 1975), за
набљудување за околу четири минути, но во
коешто било потребно набљудување на секој
десет одвоени прилики. Една механичка направа
работник во две прилики, но за период од еден
правела врева на секои дваесет и пет секунди
час во секоја прилика (видете во Истражувањето
и секогаш кога тоа ќе се случело, набљудувачот
во фокус 12.2.): „Часот за набљудување бил така
правел белешка за активностите и однесувањето на
структуриран, што набљудувачот поминувал 10
учителот и учениците во согласност со протоколот
минути за да се запознае со работата, 30 минути
за набљудување. Примерочењето на временските
за да ги набљудува посебните работни активности
периоди било случајно.

Дали кавалерството исчезнува?
Иако овој тест едвај би можел да се смета за истражување, сепак ќе го прикажеме: фирмата за
гуми Континентал (Continental) подготвила таканаречени тестови покрај патот со коишто открила дека
британските возачи не биле расположени да ѝ помогнат на привлечна русокоса жена на возраст околу
дваесеттина години, која се обидува да промени гума (McVeigh, 2006). Овие тестови што биле во форма
на обмислено набљудување, биле реализирани во пет британски градови. Во градовите, 97 проценти од
мажите поминале покрај неа, додека таа стоела покрај патот обидувајќи се да ја намести резервната
гума. Кавалерството било многу поголемо во Њукастл и тоа меѓу возачите на црвени коли! Колумнистот
на Тајмс (Times), којшто известувал за ова истражување, пишува дека една анкета, за која деталите не се
дадени, открила дека повеќе од половината британски мажи тврделе дека би застанале да ѝ помогнат на
една жена која во вакви околности се мачи да промени гума. Овој очигледен расчекор меѓу вистинското
и наведеното однесување потсетува на студијата на Ла Пјер (La Piere, 1934) опишана во Продлабочено
размислување 12.2.
Примерочење
Исто како и во анкетното истражување, и Примерочење луѓе

во структурираното набљудување неопходно
е примерочењето. Сепак, со структурираното
Кога се примерочат лица, размислувањата – многу
набљудување, прашањата за примерочење не се
слични со оние презентирани во 8-мото поглавје од
однесуваат единствено на примерочењето лица, туку
аспект на примерочењето со почитување на принципот
и на други нешта.
веројатност, избиваат во прв план. Ова значи дека
набљудувачот ќе треба да состави идеален случаен дополнителни размислувања за

примерок. Во истражувањето на Крол и Мозес (Croll and
Moses, 1985) за децата со посебни образовни потреби примерочењето
од голем број различни училишта, за набљудување Досега споменатите постапки се согласуваат
биле избрани триесет и четири училници. Сите деца со принципите на примерочење засновано врз
биле на иста возраст. На почетокот секој учител бил веројатност, бидејќи е изводливо да се направи
интервјуиран за да се одреди кои деца во неговото рамка за примерочење на индивидуи. Сепак, поради
или нејзиното одделение биле сметани како деца со различни причини ова не е секогаш можно. Во
посебни потреби. И покрај тоа, децата биле тестирани студиите во јавните домени, како погоре споменатото
за проверка на способноста за читање и за невербално истражување за суеверието, нема основа за случајно
резонирање за да се утврди кои се оние што имаат примерочење, бидејќи не можеме лесно да направиме
посебни потреби, но кои не биле идентификувани од рамка за примерочење од луѓето што шетаат по улица.
страна на учителите. За реализација на структурираното Слично на ова, не е изводливо да се направи рамка
набљудување биле избирани по случаен пат најмногу за примерочење на интеракции. Рајс (Reiss, 1976),
до шест деца со посебни потреби од секое одделение; на пример, пишува за проблемот за составување
исто така четири деца што не биле идентификувани случаен примерок на средбите меѓу полициските
како деца со посебни потреби претставувале еден вид службеници и јавноста. Проблемот со правење на
контролна група. На овој начин биле избрани 280 деца, истражување со структурирано набљудување на една
од кои 151 биле идентификувани како деца со посебни ваква тема се состои во тоа што тоа не е соодветно за
потреби, а другите 129 служеле како контролни специфицирање на рамката за примерочење и поради
субјекти. Учителите не знаеле точно кои деца биле тоа му ја ограничува можноста на истражувачот да
набљудувани. Секое дете било набљудувано во период состави примерок со почитување на принципот
од пет минути, а потоа набљудувачот продолжувал да го веројатност.
набљудува наредното дете според претходно утврден Како што се укажува во 8-мото поглавје,
случаен ред. На крајот, секое дете било набљудувано размислувањата што се однесуваат на примерочење
вкупно два часа. Ова било направено со голем број засновано врз веројатност, главно произлегуваат од
кратки периоди на набљудување. Во истражувањето грижата за екстерната валидност (или можноста за
претставено во Истражувањето во фокус 12.1., шесте генерализација) на резултатите. Сепак, ваквите грижи
ученици во секој клас биле случајно избрани, но под целосно не се надминуваат со прибегнување кон
услов да бидат избрани во примерокот три момчиња примерочење засновано врз веројатност. На пример,
и три девојчиња. Во студијата за карактеристиките на ако за релативно краток временски период се реализира
работата (Истражувањето во фокус 12.2.), индивидуите студија со структурирано набљудување, веројатно
што биле набљудувани на работа биле случајно ќе се постават прашања за репрезентативноста на
избрани (Jenkins et al., 1975). резултатите. Ако истражувањето било реализирано
во училишта, а набљудувањата биле реализирани кон
Примерочење во однос на крајот на школската година, кога учителите и учениците
времето најверојатно посветуваат поголемо внимание на
испитувањата, тогаш така добиените резултати можат
Како што покажува поимот примерочење на време
да влијаат врз набљудувањата во различен период
(видете погоре), честопати е неопходно да се осигура
во академската година. Така, може да се заклучи
дека во случај кога одредени индивидуи се избираат
дека мора да му се придаде важност на прашањето
во повеќе од една прилика, тие да не се набљудуваат
за одбирање на времето за набљудување. Со овој
секогаш во исто време во денот. Ова значи дека ако за
потенцијален проблем се занимавало Истражувањето
набљудување во неколку различни прилики, за кратки
со набљудување и евалуација на учењето во училница
периоди, случајно се изберат одредени индивидуи,
(ORACLE), осигурувајќи се дека учителите и секој целен
пожелно е случајно да се изберат периодите за
ученик биле набљудувани во шест прилики во текот
набљудување. На пример, не би било пожелно
на секое од трите школски тримесечја. Понатаму, се
одреден/а ученик/чка во училницата да се набљудува
поставува прашањето за тоа како се избираат местата
секогаш на крајот од денот. Тој или таа може да биде
во кои ќе се одвива структурираното набљудување?
уморен/а и ова може да придонесе за создавање
Можеме ли да процениме дали тие самите се
лажен впечаток за однесувањето на ученикот/чката.
репрезентативни? Без сомнение тоа ќе се реши ако
Во истражувањето претставено во Истражувањето во
се преземе постапка на случајно примерочење на
фокус 12.1., секое дете било набљудувано во одделни
училишта. Сепак, ако се земе предвид тешкотијата за
периоди во три различни денови. Како резултат на
обезбедување пристап до средини, како на пример
ова се намалува можноста за влијание на одредено
училишта и бизнис-организации, може да се случи
необично однесување што тој или таа може да го
организациите до кои е обезбеден пристап да не се
покаже во само една или две прилики и кое би можело
репрезентативни за популацијата на соодветните
да ги искриви проценките на истражувачите за секое
единици.
дете.
Мартин и Бејтисон (Martin and Bateson, 1986) • Примерочење на однесувањето, според кое се
посочуваат друга група разлики меѓу типовите на набљудува цела група и набљудувачот бележи
примерочење во структурираното набљудување: кој бил инволвиран во еден определен вид на
однесување.
• Примерочење ад либитум, според кое
набљудувачот бележи сè што се случува во Повеќето истражувања со структурирано
моментот; набљудување се чини дека ги користат првите два
• Фокусирано примерочење, според кое одредена типа: шемата на Фландерс ФИАК (FIAC) е еден пример
индивидуа се набљудува за одредено време; на примерочење ад либитум според желбата на
набљудувачот ги бележи сите примери на сите набљудувачот; истражувањето на Галтон и коавторите
облици на однесување според протоколот за (Galton et al., 1980), Крол и Мозес (Croll and Moses,
набљудување; 1985), Блечфорд и коавторите (Blatchford et al., 2003; во
• Детално примерочење, според кое цела група Истражувањето во фокус 12.1.); Џенкинс и коавторите
индивидуи внимателно се набљудуваат во еднакви
(Jenkins et al., 1975; во Истражувaњето во фокус 12.2.)
временски интервали и за тоа време се бележи
однесувањето на секоја индивидуа. Стратегијата и истражувањето на Бакл и Ферингтон (Buckle and
на примерочење допушта да се набљудува и да се Ferrington,1994), наведено во Истражувањето во фокус
бележи само еден или два типа на однесување; 12.4., се примери за фокусирано примерочење.

Студија за крадење од продавница
Бакл и Ферингтон (Buckle and Ferrington, 1994) ги соопштуваат резултатите од повторувањето на
една претходна студија за крадење од продавница во оддел на продавница во Питерборо (Buckle and
Ferrington, 1994). Повторувањето било реализирано во слична продавница во Бедфорд. Купувачите биле
случајно избрани според тоа како влегувале во продавницата и биле следени од двајца набљудувачи
пред да ја напуштат. Набљудувачите бележеле такви детали како: цена на купените производи; пол,
раса и проценка на возраст; и однесување. Во Питерборо, 486 луѓе ја сочинувале базата за примерокот,
а во Бедфорд базата ја сочинувале 502. Во продавницата деветмина краделе, а шест крадци имало во
Бедфорд. Многу било чудно тоа што крадците на продавниците биле, пред сè, мажи на возраст под 25
години (во Питерборо) или над 55 (во Бедфорд). Згора на тоа, повеќето крадци на продавниците купиле
производи. Повеќето крадци од продавниците краделе ситни производи, коишто имале релативно
мала вредност. Стратегиите за примерочење и набљудување барале случајно примерочење на луѓе,
проследено со континуирано бележење на однесувањето за краток или подолг период, во зависност
од тоа колку долго лицето останало во продавницата.
Прашања за сигурност и валидност
Еден автор заклучил дека во споредба со сигурност

интервјуата и прашалниците, структурираното
набљудување обезбедува: а) посигурни податоци за Истражувачите што го практикуваат
настаните; б) поголема прецизност во одбирање време, структурираното набљудување се грижат за степенот
траење и зачестеност (фреквенција); в) поголема на интернабљудувачката доследност. Во основа,
прецизност на временскиот редослед на варијаблите оваа тема бара разгледување на степенот до кој
и г) попрецизни и поекономични реконструкции на двајца или повеќе набљудувачи што набљудуваат исто
важни општествени настани од голем обем (McCall, однесување се согласуваат околу внесувањето кодови
1984: 277). Ова е многу силна потврда за успешноста за тоа однесување во протоколот за набљудување. Овој
на структурираното набљудување, но како што Меккол главен механизам за проценување на оваа компонента
забележува, постојат неколку прашања за сигурноста на сигурност, статистички се нарекува капа (cappa)
и валидноста со кои се соочуваат истражувачите што (видете го Клучниот концепт 12.3.; оваа издвоена рамка
го применуваат овој метод. Некои од овие прашања се може да се игнорира ако се чувствувате недоволно
слични со оние со кои се соочуваат истражувачите кога сигурни во оваа фаза за да се насочите кон посложени
се обидуваат да развијат мерила во општественото статистички теми).
истражување (видете го 7-мото поглавје) и посебно Второто размислување во однос на сигурноста
во анкетното истражување. Сепак, одредени теми се е степенот на доследност при користење на
специфични за структурираното набљудување. протоколот за набљудување во однос на времето –
т.е. интернабљудувачката доследност. Ова е секако некои фактори, како што се измореност и опаѓање на
проблематична забелешка поради капацитетот, а вниманието. Сепак, ова укажување не би требало да
честопати и поради потребата луѓето да се однесуваат се пренагласува поради тоа што истражувачите од
на различни начини во различни прилики и во проектот ОРАКЛЕ (ORACLE) успеале да постигнат висок
различни контексти. Проценувањето на доследноста степен на сигурност во многу од нивните мерења и
на набљудувањето во сите можности е многу тешка навистина напишале две критики за структурираното
работа. Процедурите за проценување на овој аспект набљудување според кои „нема сомнение дека
на сигурност се во основа слични со оние што се набљудувачите можат да бидат обучувани за да
користат за темата за доследност меѓу набљудувачите користат сложени протоколи за кодирање со
(и категоризаторите). Истражувањето на Џенкинс и значителна сигурност“ (Delamont and Hamilton,
коавторите (Jenkins et al., 1975) упатува на темата за 1984: 32). (Со користењето на коефициентот на Скот,
доследност меѓу набљудувачите (и категоризаторите) опишан во Клучниот концепт 12.3., било откриено дека
во однос на времето и открива дека мерилата биле дури просечниот степен на интернабљудувачка сигурност за
и полоши во овој поглед (видете го Истражувањето во различни компоненти на однесувањето на учениците
фокус 12.2.). бил 0,90.) Можно е високите степени на сигурност
Секако дека не е лесно да се оствари сигурноста во да се должат на факторите својствени за школската
структурираното набљудување. Ова е значајно поради училница и на фактот што постои долга традиција
фактот што валидноста претпоставува сигурност на истражувања со структурирано набљудување во
(видете го 7-мото поглавје). Понекогаш може да биде училиштата, така што веќе постои одредено искуство
тешко да се оствари сигурност, поради влијанието на поврзано со оваа проблематика.

Кохенова капа
Оваа издвоена рамка може да се игнорира ако се чувствувате недоволно сигурни во оваа фаза за да
се насочите кон посложени статистички теми.
Кохеновата капа (Cohen`s cappa) е мерка за степенот на согласност за кодирање на единици од
две лица. На пример, таа може да се примени при кодирање на сите текстуални информации, како
при анализа на содржината на статиите во весници, така и при одговори на прашањата на отворено
интервју, како и при кодирање на набљудувањето. Слично како кај Кронбаховата алфа (видете го
Клучниот концепт 7.4.), на крајот ќе добиете коефициент кој се движи меѓу 0 и 1. Колку коефициентот
е поблиску до 1, толку ќе биде поголема усогласеноста и интернабљудувачката конзистентност.
Коефициентот што се движи меѓу 0,75 до 1, се смета за многу добар; ако коефициентот е меѓу 0,6 и 0,75,
се смета за добар; и ако е меѓу 0,4 и 0,6, се смета за солиден. Значењето на овој коефициент е тоа што
тој го мери степенот на согласност меѓу набљудувачите, со исклучување на секоја согласност што би
се појавила случајно. Крол (Croll, 1986) се осврнува на многу слична статистика, т.е. на коефициентот на
усогласеност на Скот, којшто може да се толкува на идентичен начин.
Вредностите на капа коефициентот во студијата за карактеристиките на работата, опишана во
Истражувањето во фокус 12.2., претежно биле во категоријата солидно. Двете единици опишани во
Истражувањето во фокус 12.2. имале капа вредности од 0,43 и 0,54 (Jenkins et al., 1975). Овие вредности
не се многу охрабрувачки и укажуваат дека кодирањето на карактеристиките на работата не било
сигурно. Наспроти него, капа коефициентите за различните мерила што се користеле во истражувањето
со набљудување на ангажирањето на учениците во одделението на Блечфорд и коавторите (Blatchford
et al., 2009) што се споменува и на друго место во ова поглавје, се движи меѓу 0,80 и 0,77, што укажува
на висок степен на интернабљудувачка конзистентност.
валидност Првата од овие две теми едноставно значи дека во

структурираното набљудување неопходно е да се обрне
Валидноста на мерењето се однесува на прашањето внимание на истите видови теми што се однесуваат
дали едно мерило го мери тоа што треба да мери. на проверувањето на валидноста (проценување на
Валидноста на секое мерило ќе зависи од: надворешната валидност, критериумската валидност
• Тоа дали мерилото го одразува концептот што се итн.) што се среќава во истражувањето базирано на
планира да го мери (видете го седмото поглавје) и интервјуа и анкети. Вториот аспект на валидност –
• Грешката што произлегува од спроведувањето на грешка во применувањето – се однесува посебно на
мерењето во истражувачкиот процес (видете го две нешта:
деветтото поглавје).
• Дали протоколот за набљудување се реализира од ситуацијата. Пример за ова укажување е

како што треба? Ова е исто како и укажувањето студијата на Харви и коавторите (Harvey et al., 2009),
дека интервјуистот што користи протокол, односно којашто барала проценување на една програма за
листа на прашања за структурирано интервју промовирање на употребата на мрежи за кревети
треба да ги почитува правилата за спроведување третирани со инсектицид за да се редуцира стапката
на инструментот. Ако постои разлика во на маларија во перуанскиот Амазон. Четворица
забележувањето меѓу набљудувачите или во однос набљудувачи надгледувале шеесет домаќинства
на времето во кое се забележува, тогаш мерилото континуирано во дваесет и четири периоди во
е несигурнo и според тоа не може да биде ниту четири провинциски села. Набљудувачите ги
валиднo. Според тоа од суштинско значење е информирале селаните што ги набљудувале дека
да се обезбеди ситуација во која набљудувачите не смеат да стапуваат во интеракција едни со други
во целост ќе знаат како треба да се реализира за да се редуцира реактивноста. Набљудувачите
протоколот. забележале 339 примери на реакциски ефект.
• Дали луѓето го менуваат своето однесување Всушност, тие се состоеле од ситуации во кои
поради тоа што знаат дека се набљудувани? Ова учесниците го поздравувале набљудувачот или
е пример за тоа што е познато како реакциски стапувале во интеракција со него за работи што
ефект (видете го Клучниот концепт 12.4.). И покрај не се поврзани со превенцијата од маларија. Само
сè, ако луѓето го приспособуваат начинот на кој во две прилики постоеле докази за реактивност,
се однесуваат, бидејќи знаат дека се набљудувани којашто се однесувала на целите на студијата. Во
(можеби поради тоа што сакаат набљудувачот да ги овие две прилики било јасно дека селаните го
види во подобро издание), нивното однесување ќе промениле своето однесување како резултат на
мора да се смета како атипично. Како резултат на присуството на набљудувачот. Следува извадок од
ова, тешко можеме да сметаме дека резултатите од теренските белешки на набљудувачот:
истражувањето со структурирано набљудување се
индикативни за тоа што се случува во стварноста.
Како што забележува Меккол (McCall, 1984), постои „...18:20: Ја облеков кошулата со долги ракави,
доказ дека во структурираното набљудување се бидејќи има многу комарци. Триесет и три
појавува реакцискиот ефект, но дека општо земено, годишниот млад човек влегува во својата соба и
учесниците во истражувањето свикнуваат да бидат јас го гледам како се враќа со својата кошула со
набљудувани, така што истражувачот во основа долги ракави. Мислам дека тој ја облече кошулата
колку што подолго е присутен, толку станува сè бидејќи ме виде мене како ја облекувам мојата“
помалку наметлив. И покрај сè, би требало да се има (Harvey et al., 2009: 14).
на ум дека често свесноста на луѓето за присуството
на набљудувачот е намалена како резултат на Овие резултати се многу уверливи
влијанието на некои други фактори. На пример, и укажуваат дека реакцискиот ефект од
учителите и учениците треба да исполнат многу набљудувањето не е толку проблематичен колку
задачи што ги одразуваат барањата на училницата, што можеби се претпоставува.
така што се ограничува можноста набљудувачот
многу да влијае врз однесувањето, во зависност

Реакциски ефект
Веб и коавторите (Webb et al., 1966: 13) пишувале за реакцискиот ефект на мерењето, т.е.
според нив „тоа што набљудуваниот знае дека учествува во научно истражување, може да влијае
негативно врз добиените податоци“. Тие разликуваат четири компоненти на овој ефект:
1. Ефектот на заморче – свесност дека се тестира. Како примери за овој вид, за кои пишувале
Веб и коавторите, се наведуваат ефектите што се однесуваат на тоа дека учесникот сакајќи да
остави добар впечаток или мислење се однесува на начин (или изразува ставови) што не е
својствен за него.
2. Избор на улога. Веб и коавторите тврдат дека учесниците честопати се ставени во искушение
да прифатат еден посебен вид на улога во истражувањето. Еден пример е оној во кој
постои добро познатиот ефект во експерименталното истражување (но кој може да има и
поширока употребливост), според кој некои индивидуи се обидуваат да ги откријат целите на
истражувањето и тоа што го зборуваат и го прават го усогласуваат со своите перцепции (што
секако можат да бидат погрешни) за овие цели.
3. Мерењето како средство за промена. Самиот факт дека истражувачот е во еден контекст во кој
вообичаено не е присутен, може да услови работите да бидат поинакви. На пример, фактот
дека во аголот на училницата седи набљудувач, значи дека постои место и столче на кое некој
седи, што инаку би било празно. Овој факт може да влијае врз однесувањето.
4. Насочени одговори. Ова е тема што првенствено се однесува на истражувањето со прашалник
за самостојно пополнување и истражувањето со интервју и се појавува кога испитаникот

одговара на група прашања на доследен, но несоодветен начин. Примери од овој вид на ефект
се проблемите со мерењето, како што е ефектот на општествена пожелност и доследното
одговарање со да или не на прашањата или доследното согласување или несогласување со
ставките без да се земе предвид значењето на прашањето или ставките).
Реакциските ефекти веројатно се појавуваат во секое истражување во кое учесниците знаат дека
се во фокусот на истражувањето. Веб и коавторите повикуваат на поголемо користење на тоа што
тие го нарекуваат ненаметливи мерки или нереакциски методи за чија примена не е потребно
учесниците да знаат дека се дел од истражувањето (за повеќе информации видете го Клучниот
концепт 14.3.).
теренски стимулации како облик на структурирано

набљудување
Саланчик (Salancik, 1979) го употребува во Продлабочено размислување 12.2.) кога тој го

терминот теренски стимулации за да опише облик на организирал кинескиот пар да бара влез во хотелите
истражување со набљудување што има многу заеднички и рестораните со цел да ги набљудува ефектите
карактеристики со структурираното набљудување. од нивните обиди, користел стимулација од терен.
Иако тој ги класифицира стимулациите од теренот Според тоа, стимулација од терен е проучување во кое
како квалитативен метод, всушност подобро е тие да истражувачот дирекно интервенира и/или манипулира
се земат предвид при користење на квантитативна во/со природната средина со цел да набљудува што се
истражувачка стратегија, бидејќи истражувачот, случува како последица од таа интервенција. Сепак, за
вообичаено, настојува да ги квантификува резултатите разлика од повеќето структурирани набљудувања, во
од своите интервенции. Ако се земе класификацијата стимулацијата од терен учесниците не знаат дека се
понудена во Клучниот концепт 12.2., тоа е всушност врши проучување за нив. Една позната стимулација од
обмислено набљудување. Дел од студијата на Ла Пјер терен се опишува во Клучниот концепт 12.5.
(La Piere, 1834) бил стимулација од теренот (видете

За теренската стимулација
Дејвид Розенхан (Rosenhan,1973) е еден од осумте лица што настојувале да остварат прием како
пациенти во болници за душевно болни во САД. Бидејќи дел од нив (тие се опишуваат како лажни
пациенти) настојувале да влезат во повеќе од една болница, се обратиле до дванаесет болници.
Секој лажен пациент бил поучен да кажува дека тој или таа слуша гласови. Сите успешно оствариле
прием, а единаесет од дванаесет биле примени со дијагноза на шизофренија. Набргу откако биле
примени, лажните пациенти биле инструирани да прекинат со покажување на какви било симптоми.
И покрај фактот што сите лажни пациенти биле здрави, поминало долго време пред повеќето од нив
да бидат пуштени. Должината на хоспитализацијата варирала меѓу седум и дваесет и два дена, а во
просек изнесувала деветнаесет дена. Во четири од болниците, лажните пациенти им се обратиле на
психијатрите и сестрите со барање да бидат пуштени, не повеќе од еднаш дневно. Лажните пациенти
ги бележеле одговорите на нивните барања: 71 процент од психијатрите одговориле со вртење глава
и 88 проценти од сестрите постапиле исто така. Розенхан ова го посочува како доказ дека ментално
болните стануваат беспомошни и обезличени. Студијата била многу контроверзна поради тоа што
многу психијатри настојувале да ги доведат во прашање нејзините резултати, додека други ги загатнале
етичките теми на кои се упатува во шестото поглавје (како што е употребата на измама).
табела 12.1.
ситуациониот тест на даниел (1968): случајот со сместувањето
Ситуациониот тест на Даниел (1968): случајот со сместувањето
Реакција кон барањето за сместување Бр.
На Западноиндиецот му е кажано дека пансионот бил даден; на другите
двајца им било кажано дека бил празен 38
На Западноиндиецот му била побарана повисока кирија отколку на другите 4
На Западноиндиецот и Унгарецот им било кажано дека пансионот
е изнајмен 2
На Западноиндиецот и на Унгарецот им била побарана повисока кирија 1
Сите заинтересирани ја добиле истата информација 15
ВКУПНО 60
Некои од стимулациите на терен можат да имаат Истражувањето на Даниел јасно укажува дека
форма на експериментален нацрт (видете го третото поради тоа што Унгарецот во ретки случаи бил
поглавје). Наведениот пример е студијата на Даниел дискриминиран, бојата на кожата, а не етничката
(Daniel, 1968) за расната дискриминација во Британија припадност е услов за појава на дискриминација.
во шеесеттите години од минатиот век. Даниел Биле реализирани слични проучувања во кои
направил студија за конвенционалните ставови меѓу се истражувало во ситуации на: купување куќа,
емигрантските групи за да ги утврди степените на вработување и осигурување на кола. Интересно било
дискриминација. И покрај сè, тој составил ситуациони тоа што истражувачите честопати откривале дека
тестови за да ги поткрепи своите резултати. На овие тестови покажувале дека дискриминацијата била
пример, во една група на ситуациони тестови, поголема, отколку што покажувале анкетите за ставови,
тој ја истражувал дискриминацијата во областа веројатно поради тоа што е тешко некој да дознае дали
на сместувањето. Биле избрани шеесет огласи за бил навистина дискриминиран.
изнајмување стан од одреден број региони. Намерно Иако ваквите истражувања даваат некои многу
биле исклучени огласите во коишто се наведувало не впечатливи резултати и го заобиколуваат проблемот
за обоени или само за Европејци. Во тој период не било на реакциски ефект со тоа што учесниците на
незаконски сопствениците на станови да поставуваат истражувањето не се предупредени за фактот дека се
вакви услови во своите огласи. На секој сопственик на набљудувани, како во случајот со лажните пациенти
стан му се обратиле сите: Западоиндиец; бел Унгарец во Истражувањето во фокус 12.5., сепак се појавуваат
и бел Англичанец. Барателите се претставувале со етички проблеми, како на пример кога се прави
идентични карактеристики, но се разликувале во однос измама. Згора на тоа, очекувано е да се ограничи
на етничката припадност. Барателот барал сместување степенот до кој може да се користи протоколот за
за брачна двојка без деца. Во половина од барањата набљудување, бидејќи прекумерната употреба ќе го
(т.е. триесет), апликантите прифатиле улоги на луѓе разоткрие набљудувачот. Сè што по правило може да
со професија. Во овие улоги тие барале поскап стан. се направи е да се започне со ограничено кодирање,
Другата половина играле улоги на општи работници. посебно на карактерот на ефектот на интервенцијата,
Во петнаесет од шеесет случаи, тројцата баратели како во студиите на Ла Пјер (LaPiere, 1934) и Даниел
добиле исти информации (на пример: изнајмен, сè (Daniel, 1968) или да се вклучи ограничен обем на
уште празен). Ова значи дека дискриминацијата се дополнително набљудување, како во истражувањето
појавила во останатите четириесет и пет случаи (видете на Розенхан (Rosenhan, 1973).
ја табелата бр. 12.1.).
критика на структурираното набљудување
И покрај тоа што структурираното набљудување за генерализација. Сепак, постојат други сфери на
не се употребува многу во општествените истражувања, критика што бараат дополнително разгледување:
тоа е многу контроверзно. Одредени критики се • Постои ризик од наметнување на една
содржат во дел од претходната расправа што се потенцијално несоодветна или ирелевантна рамка
однесува на прашањата за сигурноста и валидноста, за средината што се набљудува. Ова укажување е
како и во расправата околу прашањето за можноста слично на проблемот со затвореното прашање во
прашалниците. Овој ризик е особено голем ако

таа средина малку се познава. Едно решение на
од друга страна...
овој проблем е на структурираното набљудување Јасно е, од претходниот дел, дека постојат
да му претходи период на неструктурирано неоспорни ограничувања на структурираното
набљудување за да можат да се специфицираат набљудување. Сепак, мора да се запамети дека, кога
соодветни варијабли и категории. отвореното однесување е во фокусот на анализа и
• Бидејќи тоа се концентрира врз непосредно можеби прашањата за значењето се помалку значајни,
видливо однесување, структурираното
структурираното набљудување е речиси сигурно
набљудување е ретко во можност, покрај
однесувањето да ги опфати и намерите. Понекогаш попрецизно и поефективно отколку барањето луѓето
кога намерите се значајни, нив ги припишуваат да одговараат за своето однесување во прашалници.
набљудувачите. Според тоа, во шемата на ФИАК Исто така, во претходниот дел се вели дека при
(видете го приказот 12.1.), категоријата учителот набљудување на однесувањето честопати е неопходно
пофалува или охрабрува значи припишување на да му се припише значење, но тоа не значи дека секогаш
мотив за нешто за што зборува учителот. Слично се случува. Со повеќето категории на однесување
соопштуваат и Блечфорд и коавторите (Blatchford што ги користеле Блечфорд и коавторите (Blatchford
et al., 2009: 668) дека една од категориите за et al., 2009), многу малку се бара да се идентификува
набљудување на однесувањето на учениците што мотивот за извршување на задачите. Исто така, ако се
ја употребиле во својата студија за влијанието на собира видеоевиденција, истражувачот има можност
асистентите на учителот врз ангажираноста на
во детали да ја прегледува евиденцијата и да не брза
учениците за време на часот била: Индивидуата не
работи на задачата (пасивен): целното дете не се со донесувањето одлука за тоа што го набљудува.
ангажира за време на активноста, како на пример На пример, Сампсон и Ројденбуш (Sampson and
’фантазира‘. Во основа, проблемот е во тоа што Raudenbush, 1999) направиле видеоснимки на улиците
структурираното набљудување не му овозможува на Чикаго за да востановат мерка за општествениот
на набљудувачот да го разбере значењето на неред што вклучува такви индикатори како: јавно
однесувањето. консумирање алкохол, продажба на дрога, улична
• Постои тенденција структурираното набљудување проституција и тепачки меѓу возрасни или жестоки
да генерира мноштво фрагментирани податоци. расправии.
Овде проблем може да биде обидот да се состават Исто така може да се смета дека структурираното
податоците за да продуцираат целосна слика или набљудување е метод што дава најдобри резултати
настојувањето да се најдат општи теми што заедно
кога се надополнува со други методи. Бидејќи тоа
ги поврзуваат фрагментираните податоци. Со други
зборови, станува тешко да се забележи поголемата ретко може да ги покаже причините за набљудуваните
слика што стои зад сегментите на однесување обрасци на однесување, ќе биде од голема корист ако
што вообичаено ги открива структурираното се дополни со друг метод што може да ги истражува
набљудување. Се укажува, на пример, дека во причините. Деламонт (Delamont, 1976) во нејзиното
истражувањето со структурирано набљудување истражување во едно училиште открила дека ФИАК
на менаџерите на работа постои практика според би биле корисни како средство за истражување на
која истражувачите ќе најдат малку евиденција различностите меѓу учителите во однос на стиловите
за планирање на нивната секојдневна работа на поучување. Сепак, таа била во можност да опфати
(на пример, Mintzberg, 1973) која се должи на дел од причините за квантитативните разлики што
употребата на методот за фрагментирање на ги препознала само поради тоа што реализирала
менаџерските активности во посебни делови. Како
набљудување со учество и полуструктурирано
резултат на ова, понекогаш планирањето, кое може
да биде еден елемент во мноштвото менаџерски интервјуирање (два од главните методи на
активности, станува незабележително (Snyder and квалитативното истражување) во различни училишни
Glueck, 1980). одделенија. На пример, таа споредила двајца учители
• Честопати се укажува дека структурираното по латински, кои биле слични во одредени аспекти,
набљудување го занемарува контекстот во којшто но се разликувале во однос на „пропорционалната
се појавува однесувањето. Деламонт и Хамилтон застапеност на поставувањето прашања во однос на
(Delamont and Hamilton, 1984), на пример, предавањето во нивниот говор“ (Delamont, 1976: 108).
забележале дека истражувањето ОРАКЛЕ (ORACLE) Овие разлики во стилот на поучување ги отсликуваат
открило дека стиловите на учителите биле поврзани различните ставови за поучувањето и разликите во
со нивната возраст. Сепак, тие тврдат дека ваквите индивидуалното однесување. Блечфорд (Blatchford,
резултати можат вистински да бидат разбрани само
2005) известува дека податоците што биле собрани во
„ако се собираат таков вид податоци за кариерите
на учителите и животните истории како што тоа истражувањето, за кое се соопштува во Истражувањето
било направено во истражувањето ОРАКЛЕ“ (1984: во фокус 12.1., биле дел од една поголема студија
9). Секако, кога би биле собрани вакви податоци, за влијанието на големината на одделението. Биле
оваа критика би имала мала тежина, но поради употребени и други методи и тоа: анкетирање на
тенденцијата на истражувачите со структурирано учителите на три месеци за да утврдат какви се нивните
набљудување да се концентрираат врз отвореното проценки за распоредот на времето меѓу различните
однесување се појавува овој вид на критика. активности во училниците; анкетирање на учителите на
крајот на годината, поставувајќи прашања за нивните откривање на различни корелации на однесување

искуства за влијанието на големината на одделението; (различни од однесувањето за кое се известува), како
и проучувањето на случај на мали и големи одделенија, на пример факторите на општественото потекло.
опфаќајќи полуструктурирано набљудување на Со нив, исто така, можат да се постават прашања за
настани и полуструктурирани интервјуа на учителите ставовите и да се истражуваат објаснувањата што ги
и директорот. нудат луѓето за своето однесување. Како резултат на
тоа, истражувачите, користејќи прашалници, можат да
Во лабораториските експерименти во добијат информации за некои фактори, коишто може
областите како социјална психологија, набљудувањето да се прикриваат зад обрасците на однесување што ги
со различни структурни нивоа е сосема вообичаено, разоткриваат. Исто така, не се сите форми на однесување
но во општествените истражувања структурираното подложни за структурирано набљудување, т.е. постојат
набљудување не се користи често. Можеби една форми на однесување за кои анкетното истражување
од главните причини е што иако интервјуата и или дневниците што ги водат истражувачите (видете
прашалниците се ограничени во смисла на нивните го Клучниот концепт 10.1.) се единствените можни
капацитети точно да го преточат однесувањето, како средства за да се пристапи кон нив. Сепак, колку повеќе
што е забележано погоре, сепак тие нудат можност се употребува структурираното набљудување, толку ќе
да се обелоденат информации и за однесувањето биде полесно да се користи овој метод, бидејќи на тој
и за ставовите и општественото потекло. Поинаку начин можат да се добијат сигурни мерки во области
кажано, тие се пофлексибилни и нудат можност за како што е образованието.
Истражување со структурирано набљудување
 Дали јасно ги дефиниравте истражувачките прашања?
 Дали примерокот што би се набљудувал е релевантен за вашите истражувачки прашања?
 Можете ли да го образложите вашиот пристап кон примерочењето?
 Дали вашиот протокол за набљудување прецизно покажува кои видови однесување треба да бидат
набљудувани?
 Дали категориите за набљудување се изработени така што нема потреба набљудувачот да толкува
што се случува?
 Дали сте сигурни дека категориите на однесување не се преклопуваат?
 Дали сите различни категории на однесување овозможуваат да одговорите на вашите истражувачки
прашања?
 Направивте ли пилот-истражување на вашиот протокол за набљудување?
 Дали се јасни упатствата за кодирање?
 Дали категориите за однесувањето се инклузивни?
 Дали е лесно тековно да се внесуваат податоци за однесувањето?
• Структурираното набљудување е пристап кон проучувањето на однесувањето којшто претставува
алтернатива на мерките што се засновани врз анкета.
• Него го сочинуваат прецизни правила за бележење на однесувањето.
• Структурираното набљудување најчесто се користи за ограничен број облици на однесување, како на
пример на оние што се јавуваат во училиштата.
• Структурираното набљудување со анкетното истражување има заеднички проблеми што се

однесуваат на сигурноста, валидноста и можноста за генерализација.
• Реакцискиот ефект мора да биде земен предвид, но не би требало да се преувеличува.
• Теренските стимулации претставуваат една форма на структурирано набљудување, но при нивно
користење можат да се појават тешкотии од етичка природа.
• Прашањата со структурираното набљудување се однесуваат на проблемот да се припише значење на
однесувањето и да се обезбеди соодветна рамка за бележење на однесувањето.
проблеми поврзани со анкетното истражување на општественото однесување
• Кои се главните ограничувања на анкетното истражување што се однесуваат на проучување на
однесувањето?
Зошто да не се набљудува однесувањето?
• Кои се главните карактеристики на структурираното набљудување?
• До која мерка тоа обезбедува подобар пристап кон проучување на однесувањето во споредба со
анкетите или структурираните интервјуа?
протокол за набљудување
• Што е протокол за набљудување?
• „Протоколот за набљудување е сличен со прашалникот за самостојно пополнување или со
структурираното интервју, а се разликува во тоа што во структурираното набљудување не се
поставуваат прашања“. Дискутирајте.
• Подгответе ваш протокол за набљудување на една област на општествена интеракција во која сте
редовно вклучени. Прашајте ги луѓето со кои вообичаено сте во интеракција во овие ситуации,
колку според нив, тој протокол одговара на тоа што се случува. Испуштивте ли нешто?
стратегии за набљудување на однесувањето
• Кои се главните начини со кои однесувањето може да биде бележено во структурираното
набљудување?
• Идентификувајте дел од главните стратегии за примерочење во структурираното набљудување.
прашања за сигурност и валидност
• Колку размислувањата за сигурност и валидност во структурираното набљудување ги отсликуваат
прашањата со кои се соочивме во врска со поставувањето прашања во структурираните интервјуа
и прашалниците за самостојно пополнување?
• Што е реакциски ефект и зошто може да биде важен во истражувањето со структурирано
набљудување?
теренски стимулации како облик на структурирано набљудување
• Какви се стимулациите од теренот и какви етички прашања наметнуваат?
Критики на структурираното набљудување
• „Главниот проблем со структрурираното набљудување е што тој не ни овозможува пристап до
намерите што се кријат зад однесувањето“. Дискутирајте.
• Колку се согласувате со ставот дека структурираното набљудување дава најдобри резултати кога се
употребува во комбинација со други истражувачки методи?

13
13
АНАЛИЗА НА СОДРЖИНАТА
Вовед
Што претставуваат истражувачките прашања?
Избирање примерок 289
Примерочење на медиуми 291
Примерочење на датуми 293
Што би се броело? 293
Значајни учесници 293
Зборови 295
Субјекти и теми 295
Наклонетост 295
План (листа) за кодирање 298
Упатство за кодирање 298
Потенцијални замки при изработувањето на шемите за кодирање 298
Предности на анализата на содржината 299
Недостатоци на анализата на содржината 303
308
308
АНАЛИЗА НА СОДРЖИНАТА 289

Анализата на содржината е пристап кон анализата на документи и текстови (што може да бидат
во печатена форма или визуелни) со којшто се настојува да се квантификува содржината во смисла на
претходно определени категории, на систематичен начин и на начин што може да се повтори. Тој е многу
флексибилен метод што може да се примени врз различни медиуми. Во одредена смисла, анализата
на содржината не претставува истражувачки метод, бидејќи таа повеќе е пристап кон анализата на
документите и текстовите отколку средство за собирање податоци. Сепак, таа обично се третира
како истражувачки метод поради својот карактеристичен пристап кон анализата. Во ова поглавје се
• Видовите истражувачки прашања што соодветствуваат на анализата на содржината;
• Како да се пристапи кон примерочењето на документите што треба да се анализираат;
• Кој вид од составните елементи на документите или на текстовите се од значење за анализата на
содржината;
• Како да се кодира, што е најверојатно централна и најкарактеристична фаза од анализата на
содржината;
• Предностите и недостатоците на анализата на содржината.
Вовед
Замислете си дека ве интересира обемот

„Анализа на содржината е која било техника
и карактерот на интересот што го покажуваат
за изведување заклучоци со објективно и
мас-медиумите, како на пример весниците, во однос
систематско идентификување на специфицирани
на сигурноста на Фејсбук и забраната да се објавуваат
карактеристики на пораките“ (Holsti, 1969: 14).
лични податоци. Вие би можеле да поставите прашања
како што се следниве:
Впечатливо е дека и двете дефиниции упатуваат
• Кога за првпат почнале да се појавуваат вести на
на две својства: објективност и систематичност. Првото
оваа тема?
својство значи дека, како што е случајот со протоколот за
• Кои весници биле најбрзите во предизвикувањето
набљудување (12-то поглавје), правилата се очигледно
интерес за темата?
однапред специфицирани за распоредувањето на
• Кои весници покажале најголем интерес за темата? суровиот материјал (како, на пример, новинарските
• Во кој момент почнал да опаѓа интересот на приказни) во категориите. Објективноста во оваа
медиумите? смисла се препознава во тоа што има транспарентност
• Дали се промениле ставовите на новинарите за на процедурите за распоредување на суровиот
темата – на пример, во смисла на за/против Фејсбук материјал во категории, така што, колку што е можно
или за/против посебните судски налози. повеќе, се намалува индивидуалната пристрасност
Ако сакате да ги одговорите ваквите истражувачки на тој што ја прави анализата. Тој едноставно ги
прашања, најверојатно ќе треба да употребите анализа применува правилата за коишто станува збор.
на содржината. Својството на систематичност значи дека примената
Веројатно најпознатата дефиниција за анализа на на правилата се прави на доследен начин, така што
содржината е следнава: пристрасноста повторно се потиснува. Благодарение
на овие две својства, секој би можел да ги применува
„Анализата на содржината е истражувачка правилата и да стигне до истите резултати (во најдобар
техника за објективен, систематски и квантитативен случај). Тоа значи дека процесот на анализа е таков што
опис на манифестираната содржина на имплицира дека тој што ја прави анализата не може
комуникацијата“ (Berelson, 1952: 18). да влијае со својата пристрасност врз резултатите
од истражувањето. Својството на систематичност
Друга, добро позната и очигледно слична значи дека врз резултатите на аналитичарот не
дефиниција е следнава: влијае неговата или нејзината пристрасност. Секако
дека правилата за кои овде станува збор можат
290 АНАЛИЗА НА СОДРЖИНАТА
да ги отсликуваат интересирањата и насоченоста (поточно – броењето одредени зборови) и насоченоста

на истражувачот, а со тоа и да произлезат од таа кон темите во текстот, а коешто повлекува извлекување
субјективна пристрасност, но клучната констатација е на одредени идеи од текстот (Beardsworth, 1980).
дека, штом еднаш се формулирани правилата, тогаш Втор елемент во дефиницијата на Берелсон што не
тие можат (или би требало) да бидат така осмислени се наоѓа во дефиницијата на Холсти е споменувањето
што при нивната примена не ќе може да се провлече на комуникацијата. Во книгата на Берелсон (Berelson,
пристрасноста. 1952) биле опфатени истражувања на комуникацијата,
И дефиницијата на Берелсон упатува на научно поле што посебно се занимава со весници,
квантитативниот опис. Анализата на содржината е телевизија и други мас-медиуми. Со тоа што Холсти се
цврсто вкоренета во квантитативната истражувачка осврнува општо на пораките се зголемува можноста
стратегија, затоа што целта е да се креираат за многу широка применливост на анализата на
квантитативни описи на суровиот материјал врз содржината, и тоа надвор од специфичните граници на
основа на категориите одредени според правилата. мас-медиумите и средствата за масовна комуникација.
Својството на квантификација придонесува за општото Анализата на содржината станува применлива кај многу
чувство на систематско и објективно применување на различни облици на неструктурирани информации,
неутралните правила, така што на еден систематски како што се транскриптите на полуструктурираните
начин и со извесна сигурност може да се каже дека, на и неструктурираните интервјуа (на пример, Bryman,
пример, во текот на одреден период во којшто било Stephens and A Campо, 1996); применлива е дури и кај
возможно темите за СИДА/ХИВ да бидат во преден квалитативните проучувања на случаи на организации
план на медиумското внимание, весникот Тајмс и (на пример, Истражувањето во фокус 13.4.). Притоа, не
другите весници од тој тип многу повеќе ги покривале е неопходно медиумот што се анализира да биде во
овие теми отколку таблоидните весници, освен Сан печатена форма. Истражувањето се реализира врз:
(Beharrell, 1993). • Визуелните претстави (како и текстот) во женските
Впечатливи се други два елемента во дефиницијата и машките списанија за да се испита степенот
на Берелсон, особено кога ќе се стават наспроти до кој пораките за телесниот изглед родово се
дефиницијата на Холсти. Прво, Берелсон споменува определуваат (Malkin et al., 1999);
манифестирана содржина. Ова значи дека анализата • Родовите улоги во цртаните филмови (S. N. Davis,
на содржината се занимава со разоткривање на 2003; видете го Истражувањето во фокус 7.7.);
очигледната содржина на статијата за којашто станува • Информативните програми на радио и телевизија
збор, т.е. откривање за што всушност се работи. (видете го за пример Истражувањето во фокус
Холсти не споменува вакво нешто, алудирајќи на 13.1.);
специфицираните карактеристики. Тој уште и во • Говорите, како што е говорот на британската
значителна мера остава простор за правење анализа кралица (John and Jennings, 2010) и говорите во
на она што се нарекува латентна содржина – т.е. Европскиот парламент (Proksch and Slapin, 2010);
значењето што се наоѓа под површинските индикатори • Некролозите (Fowler and Bielsa, 2007);
на содржината. Разоткривањето на една ваква латентна • Текстовите на популарните песни за да се откријат
содржина значи толкување на значењата што се наоѓаат промени во претставата за жените (Marcic, 2000).
под површината, како, на пример, дали постои впечаток Сепак, постои мала неизвесност околу тоа дека
за тоа дека авторот го сфаќа прашањето за СИДА/ХИВ главната употреба на анализата на содржината е во
како прашање важно единствено за заедницата на истражувањето на печатените текстови и документи, и
хомосексуалците и нивните сексуални практики или особено на написи во мас-медиумите. Во овој поглед,
како прашање што може да има низа импликации што анализата на содржината е еден од повеќето пристапи
ги вклучуваат и хетеросексуалците. Понекогаш иста кон истражувањето на текстови што се развиваат со
таква разлика се прави меѓу насоченоста кон текстот текот на годините (видете го Клучниот концепт 13.1.).

Што е анализа на содржината?
Анализа на содржината е еден пристап кон анализата на документите и текстовите со којшто се
настојува да се квантификува содржината во смисла на однапред утврдени категории, на систематичен
начин и на начин што може да се повтори.
Анализата на содржината може да се спореди со други два пристапа кон анализа на содржината на
комуникацијата:
• Семиотика. Проучување/наука на/за знаците. Тоа е пристап кон анализа на документите и другите
феномени што ја нагласува важноста на барањето продлабочено значење за овие феномени.
Семиотиката се занимава со разоткривање на процесите на создавање значење и на начините
на кои знаците се дизајнирани за да влијаат врз актуелните и потенцијалните корисници на овие
знаци. Овој пристап ќе се разгледува во 23-тото поглавје.
• Етнографска анализа на содржината. Овој термин го употребил Алтајд (Altheide, 1996) за да означи
пристап кон документи што ја истакнува улогата на истражувачот при конструкцијата на значењето
на текстовите и во текстовите. Овој пристап понекогаш се нарекува квалитативна анализа на
содржината. Како и во повеќето пристапи што се опишуваат како етнографски, се нагласува тоа
дека категориите треба да произлезат од податоците и дека треба да се признае важноста на
разбирањето на значењето во контекстот во којшто се појавува дадената единица (и категориите
што произлегуваат од неа), којашто е предмет на анализа. Овој пристап ќе се разгледува во 23-тото
поглавје.
Кога во ова поглавје се употребува терминот анализа на содржината, тој се однесува на квантитативната
анализа на содржината – т.е. на првиот од трите облици на анализа што се претставени во ова набројување,
односно на видот на анализата што го опишуваат Берелсон (Bereleston, 1952) и Холсти (Holsti, 1969).
Што претставуваат истражувачките прашања?
Како и во повеќето квантитативни истражувања, • Дали истражувачите што имаат посебен статус
неопходно е прецизно наведување на истражувачките (на пример, професори) или оние што доаѓаат од
прашања, бидејќи тие ќе водат и кон изборот на одредени институции (на пример, од престижни
медиумот чијашто содржина ќе се анализира, како и кон универзитети) ќе добијат поголем простор во
листата за кодирање. Ако истражувачките прашања не споредба со другите?
се јасно формулирани, постои ризик да се анализираат Ваквите прашања изгледа дека се однесуваат на
несоодветни медиуми или во планот за кодирање тоа: кој (информира); што (се информира); каде (за
да се испуштат клучните елементи. Веројатно е дека темата се информира); местото (локацијата на која
поголемиот број анализи на содржината повлекуваат единиците се анализираат); колку (се информира) и
неколку истражувачки прашања. Истражувањето зошто (се информира за темата).
опишано во Истражувањето во фокус 13.1. се однесува Како и во многу случаи на анализа на содржината,
на информирањето за општественонаучните истражувачите биле подеднакво заинтересирани
истражувања во британските мас-медиуми. Само и за пропустите при информирањето и за тоа што
по себе тоа не е многу прецизно и одвај го насочува се информира. На пример, често биле испуштани
истражувачот во изборот на медиум што ќе биде детали за статусот на истражувачот/истражувачите и
предмет на анализа или во развивањето на план за за истражувачките методи. Ваквите пропусти самите
кодирање. Сепак, како и повеќето истражувачи, и по себе можат да бидат интересни, бидејќи тие можат
Фентон и коавторите (Fenton et al., 1998) имале на ум да откријат што им е важно, а што не им е важно на
точно определени истражувачки прашања, како што се репортерите и на нивните уредници.
следниве: Друг вид прашање што често се појавува во
• Колку се информира за општественонаучните анализата на содржината е прашањето што не им
истражувања? било значајно на истражувачите што го анализирале
• Дали одредени мас-медиуми даваат информирањето за општественонаучните
непропорционален обем на информации за истражувања:
општественонаучните истражувања? Колку со текот на времето се менувал обемот на
• На кои места во медиумите постои тенденција да се покриеност на темата?
информира за општественонаучните истражувања Ова истражувачко прашање посебно си го
(на пример, повеќе во специјализирани отколку во поставуваат истражувачите што бележат трендови
општи новинарски написи)? во однос на покриеноста за да укажат на постојаното
• Дали се посветува поголемо внимание на некои менување на интересот на медиумите. Еден пример
теми за разлика од некои други? за овој вид истражување е студијата на Милер и
• Дали медиумите им даваат предност на одредени Рајли (Miller and Reilly, 1995) за обработувањето на
дисциплини од општествените науки? застрашувачките вести во врска со храната во
• Дали мас-медиумите имаат тенденција да британските медиуми. Тие покажуваат како весниците
информираат за истражувања што се реализирани ја обработиле темата околу појавата на салмонела
со посебни методи? во јајца, што било во фокусот на еден огромен обем
• Што е тоа што има тендeнција да го поттикне на написи за салмонелата во текот на дваесет дена
информирањето за општественонаучните во декември 1988 година, по соопштенијата на
истражувања? министерот во британската влада и контроверзиите
што следеле потоа. Сепак, во единаесетте месеци следните дванаесет месеци обемот на покриеноста бил
пред тоа салмонелата ретко ја имало во вестите, а во

Пример за анализа на содржината: општественото
истражување во британските мас-медиуми
Фентон и коавторите (Fenton et al., 1988) спровеле истражување во коешто употребиле анализа
на содржината за утврдување на обемот и карактерот на информирањето за општественонаучните
истражувања во британските мас-медиуми. Бил составен примерок од осумдесет и еднодневно
медиумско покривање во периодот од 26 мај 1994 до 31 март 1995. Авторите велат: „Во нашиот
примерок беше кодирана секоја медиумска тема во која се спомнува оригинално истражување
спроведено од општествен научник или општественонаучна институција без оглед дали се домашни
или странски, заедно со секоја ситуација во којашто општествениот научник (идентификуван во таа
содржина) коментирал за општествените теми“ (Fenton et a., 1988: 24). Во набљудуваните медиуми
влегувале:
• 12 национални весници – 6 весници од голем формат – и 7 таблоиди; 5 од 12-те весници излегуваат
само во недела;
• 4 локални весници – по 1 што се купува и по 1 бесплатен од Нотингам и од Манчестер;
• 5 списанија – 2 неделни женски изданија, 2 месечни женски изданија и 1 месечно машко издание;
• 13 национални и локални телевизиски програми на вести, коишто во тоа време ги покривале сите
четири телевизиски канали што тогаш се емитувале, а можеле да се гледаат преку антена;
• 6 неделници од истражувачкото новинарство/телевизиски општествени репортажи;
• 5 неделни/дневни телевизиски дискусии на определени теми/магазински програми;
• Сите телевизиски ад хок-програми што се емитувале во ударно време, а за кои се мислело дека се
релевантни;
• Национални радиовести во живо што се емитувале и на Радио 4 и на Радио 5;
• 9 национални програми за истражувачко новинарство/социјални или општествени репортажи/
студиски дискусии на определени теми и магазински програми што се емитувале на Радио 4;
• Локални радиовести во два региона: Би-би-си радио Нотингам (BBC Radio Nottingam) и Би-би-си
ГМР (BBC GMR);
• Локално радио за тековни работи на Би-би-си ГМР со учество на слушателите преку телефон (BBC
GMR Talkback).
Истражувачите откриле 466 случаи во коишто се информира за општествени истражувања.
Дополнително биле кодирани 126 вести во кои општествените научници имале улога на експерти.
Истражувачите ги вклучиле случаите на експертиза во голем дел од своите анализи, бидејќи бројот
на вести во кои се известувало за општественонаучните истражувања бил значително помал од
очекуваниот.
Секоја вест била кодирана според определен број карактеристики, како што се на пример:
• Изворот на написот (на пример, од кој весник е или од која телевизиска програма е);
• Темата на истражувањето;
• Општественонаучната дисциплина на истражувањето за кое се известува;
• Кога не била спомената општественонаучната дисциплина, дисциплината што се подразбира;
• Професионалниот статус на истражувачот;
• Користениот главен истражувачки метод.
значително помал во споредба со декември 1988 зголемувала стапката на труење со салмонела. Слично,
година. Таа постепено се намалува и на крајот Бехарел (Beharrell, 1993) направил табела за промените
престанува во текот на следните четири години. Сепак, на обемот на покриеноста на темите за СИДА/ХИВ во
ова намалување на обемот на покриеноста се појавува весниците во Обединетото Кралство за периодот 1988–
и покрај јавната здравствена евиденција според која се 1991.
избирање примерок
Постојат неколку фази при избирањето примерок На пример, Блај и коавторите (Bligh et al., 2004) го
за анализа на содржината. Поради тоа што анализата на разгледувале укажувањето на Вебер (Weber, 1947) за
содржината е метод што може да се примени врз многу тоа дека харизматични лидери се појавуваат во период
различни видови документи, овде ќе се разгледува на криза. Тие ја анализирале реториката во говорите
случајот во кој анализата на содржината се применува на претседателот Џорџ В. Буш пред и по терористичките
врз мас-медиумите. Сепак, основните принципи имаат напади на Светскиот трговски центар, Пентагон и летот
општа релевантност за големиот спектар на примени 77 на 11 септември 2001. Авторите откриле дека не
на анализата на содржината. само што неговите говори имале похаризматична
реторика во споредба со говорите пред нападите
Примерочење на медиуми туку дека и медумското претставување на Буш станало
Многу студии за мас-медиумите бараат похаризматично. Во овој случај, клучниот датум – 11
специфицирање на проблемот за истражување со септември – бил во основа одреден, иако можеби е
користење на формулацијата репрезентирањето важно да се одлучи во која временска точка анализата
на Х во мас-медиумите. Х можат да бидат синдикати, на содржината треба да се прекине, бидејќи е интересно
застрашувачки вести за прехранбените продукти, прашањето за долготрајноста на харизматичниот
криминал, возење под дејство на алкохол или тон во говорите и во медиумското претставување.
општественонаучни истражувања. Но, кои мас-медиуми Последниот од анализираните говори бил од 11 март
можат да бидат предмет на анализа? Дали тоа ќе бидат 2002 година, со што се загатнало интересно прашање
весници, телевизија, радио, списанија или нешто друго? за тоа колку долго, по кризата, може да се очекува да
Ако се изберат весници, тогаш, дали тоа ќе бидат сите трае харизматичниот стил.
весници, таблоидите или весниците во голем формат? Важноста на датумите е поочигледна кај
А ако се изберат таблоидите и весниците во голем истражувачкото прашање што опфаќа тековен
формат, тогаш дали ќе бидат опфатени сите тие и дали општ феномен, како на пример претставувањето
ќе се вклучат тука и неделните весници? Ако се прави на општественонаучните истражувања или на
примерок составен од весници, вклучувајќи ги и оние криминалот. Принципите за примерочењето засновано
неделните, дали тие ќе бидат национални, локални врз веројатност, скицирани во осмото поглавје,
или и национални и локални? И дали во примерокот можат лесно да се приспособат за примерочење на
ќе влезат и бесплатните весници? Ако се анализираат датуми. На пример, можно е да се состави систематски
весниците, дали ќе се анализираат сите написи во нив примерок од датуми со случајно избирање на еден
– на пример, дали ќе се опфатат воведните статии и ден од неделата и потоа избирање на секој n-ти ден
писмата до уредникот? потоа. Или весниците од понеделник можат да ја дадат
Во истражувањето претставено во Истражувањето првата група весници за примерокот, по него можат
во фокус 13.1. се покрива многу голем спектар на да следуваат весниците што излегуваат во вторник од
мас-медиуми, што е прифатливо, бидејќи авторите не следната недела, потоа – од средата од неделата итн.
биле во можност да пронајдат голем број соодветни Еден важен фактор е тоа дали фокусот ќе биде
написи (вести што ги покриваат општественонаучните врз тема за којашто е потребно да се води евиденција
истражувања). Вообичаено, истражувачите се решаваат за појавата паралелно со нејзиното случување, па во
за еден или веројатно за два вида мас-медиуми, по што тој случај истражувачот може да започне во кое било
можат да состават примерок во рамките на тој вид време, и клучна одлука е кога да престане или дали е
или во рамките на тие видови мас-медиуми. Студијата неопходно да се враќа во некои претходни временски
на Бехарел (Beharrell, 1993) за информирањето и периоди за да избере медиуми од еден или од повеќе
претставувањето на СИДА/ХИВ во британските периоди во минатото. На пример, ако Џегер (Jagger,
мас-медиуми се концентрирала врз сите национални 1998) сакала да испитува дали има забележлива
весници и неделници во периодот од ноември 1988 промена на начините на кои мажите и жените
до август 1991, а како резултат на тоа бил составен самите се претставуваат во личните огласи (видете
примерок од над 4000 написи. го Истражувањето во фокус 13.2.), таа очигледно би
требало да ги анализира рубриките од претходните
Примерочење на датуми
Понекогаш, појавувањето на еден феномен
во голема мера го определува временскиот период.

На патот до љубовта
Џегер (Jagger, 1998) известува за анализата на содржината на 1094 лични огласи во два шкотски
весника и два весника што имаат главно читателска публика токму од Британија. Примерокот на
огласи бил избран за два четиринеделни периода: март 1996 и мај 1996. Истражувањето главно се
однесувало на следните три прашања:
• Каква е „релативната важност на средствата и изборот на стил на живот како показатели на
идентитетот и на посакуваните карактеристики за мажите и жените“ (1998: 799)?
• Колку се разликуваат мажите и жените според степенот до кој тие самите себеси се рекламираат
и според тоа како ги опишуваат партнерите што ги преферираат (или што се идеални) во смисла
на телесните карактеристики?
• До која мера „постојат традиционалните стереотипи за мажественост и женственост“ (1998: 799)?
Џегер всушност ја забележала тенденцијата кај значителен процент од огласувачите самите да
се рекламираат со својот избор на животен стил, нешто што не било зависно од родот. Таа исто така
открила дека жените, за разлика од мажите, ја истакнуваат важноста на економската стабилност на
партнерот што го преферираат. Исто така, кај жените постоела и малку поголема склоност самите
себе да се рекламираат со својот физички изглед. Меѓутоа, исто така и мажите се претставувале
како слаби, што укажува дека одредени стандарди за изгледот на телото не важат повеќе само за
еден пол. Џегер исто така открила дека мажите почесто самите себе се рекламирале со „женски“
термини и жените со „машки“ термини – резултат што пред сè изненадува. На едно поопшто ниво,
нејзините резултати укажуваат на важноста на телото при конструирањето на идентитетот кај
мажите и кај жените во современото општество. Во една подоцнежна публикација, Џегер (Jagger,
2005) ги истражува начините на кои потрошувачката култура влијаелa врз себепретставувањето во
истиот примерок од лични огласи. Таа покажува дека постои разлика меѓу мажите и жените во однос
на важноста на возраста на лицето и како тоа неа ја преставува.
години. Таа можела да земе споредливи примероци Во овој пасус се истакнуваат три поенти. Прво,
од десет и дваесет години порано, а можеби дури и постои интерес, на кој штотуку се алудираше, да се
повеќе. направи промена преку враќање назад во времето, т.е.
Вард (Warde, 1997) бил заинтересиран за промените анализа на претходните изданија на мас-медиумите.
при претставувањето на храна (што би требало да се Второ, Вард сакал да обезбеди ситуација во која
јаде и како би требало да се јаде) во рубриките за храна списанијата ќе се избираат од четири различни
во женските списанија. Тој пишува: временски точки во секој од двата дванаесетмесечни
периоди со цел да се осигури дека временските
фактори нема премногу да влијаат врз резултатите. Ако
„Мои примарни извори беа првите најчитани тој изберел списанија само од ноември, во нив можел
женски неделни списанија и пет најчитани да наиде на бројни содржини поврзани со божикната
месечни списанија во два периоди од по храна, додека, пак, врз резултатите од списанијата од
дванаесет месеци – 1967–1968 и 1991–1992. еден летен месец може да влијае поголемата достапност
Списанијата беа примерочени во средината на на одредена храна, како на пример одредено овошје.
месеците ноември, февруари, мај и август секоја Тој решил да ги покрие четирите сезони со цел да се
година со цел да се контролира сезонската намали влијанието на овие фактори. Трето, постои
промена во содржините на рубриките за очигледен интерес да се подобри репрезентативноста
храна... Од избраните списанија јас извлеков на рецептите и според тоа и можноста за обопштување
систематски примерок на рецепти. Со тоа беа на резултатите со употреба на примерочење по
добиени 114 рецепти во првата година, а 124 веројатност во форма на систематски примерок (осмо
во подоцнежниот период, така што, имајќи го поглавје).
предвид нивниот случаен избор, тоа би требало
да биде доволно за да се направат некои
генерализации за рецептите и промените во
текот на времето“ (Warde, 1997: 44–45).
Што би се броело?
Очигледно, карактерот на истражувачките прашања на вестите од дадена област и да се започне со

што се разгледуваат многу влијае врз одлуката за тоа разоткривање на дел од механизмите вклучени во
што треба да се земе предвид во текот на анализата на продукцијата на информации за јавна употреба.
содржината. Анализата на содржината нуди можност
да се анализираат различни видови единици за Зборови
анализа. Следниве видови единици за анализа почесто Иако може да изгледа како здодевна работа,
се сретнуваат и можат да се користат како упатства на понекогаш со анализата на содржината се забележува
видовите предмети што може да бидат во фокусот на фреквентноста на појавувањето на одредени зборови.
вниманието. Сепак, вашите истражувачки прашања Меѓутоа, почестото користење на некои зборови
значајно го определуваат тоа што вие навистина би на сметка на други може честопати да има големо
сакале или што треба да го земете предвид. значење, бидејќи тоа може да открие склоност
Значајни учесници кон сензационализирање на одредени настани.
На пример, Денинг и коавторите (Danning et al.,
Особено во контекстот на масмедиумското 1988) во британскиот печат во доцните шеесетти
известување, она што е важно да се кодира се главните години од минатиот век забележале тенденција да
лица во секоја вест и нивните карактеристики. Од овие се сензационализира информирањето за нередите
расмислувања веројатно ќе произлезат следниве лица на фудбалските натпревари. Употребата на такви
што се бележат во текот на анализата на содржината: емотивни зборови како хулиган и простак, заедно со
• Кој е автор на веста (на пример, репортери заклучоците за терминот војна, е очигледно значајна.
специјализирани или неспецијализирани за вести)? Како алтернатива можеле да се употребат помалку
• Кој е во главниот фокус на веста (на пример: драматични термини. Всушност, живописните описи
политичар, експерт, портпарол на владата, на насилството на фудбалските мечеви можат да
претставник на една организација)? создадат еден вид морална паника за којашто пишува
• Кој дава дополнително мислење (на пример: Коен (Cohen, 1973). Иако Денинг и коавторите не
политичар, експерт, портпарол на владата, направиле анализа на содржината на ваквите вести,
претставник на една организација или некој на нивната анализа укажала на потенцијалната важност
улица)? на изборот на одредени зборови, а на занемарувањето
• Каков е контекстот на веста (на пример: интервју, на други. Во својата студија, Џегер (Jagger, 1998) во
соопштение за избувнување на непријателства или личните огласи (видете го Истражувaњето во фокус
една болничка посета на некој министер)? 13.2.) броела такви зборови како слаб и непушач за да
разоткрие некои од карактеристиките што се чинело
Во случајот со анализата на содржината на
дека се пожелни.
информирањето за општественонаучните истражувања
Една варијација на пребарувањето за тоа како се
во мас-медиумите (видете го Истражувањето во фокус
појавуваат одредени зборови е испитувањето како
13.1.) се вклучени следните значајни чинители:
клучните зборови се јавуваат во контекст со различни
• Авторот на веста (на пример, тип на соработник); зборови. Хансен (Hansen, 1995) дава интересен пример
• Вид на веста (на пример, во случај на печатени во студијата за информирањето за болеста кравјо
медиуми, дали за истражувањето се пишувало во лудило (BSE) во весникот Тудеј (Today). Тој открил дека
една општа статија, специјализирана статија или во вестите во кои се појавила болеста кравјо лудило
некој друг контекст); (BSE) честопати содржеле други значајни зборови,
• Деталите за истражувачот што бил најзначаен во како што се говедско, храна, месо, фунта (£), влада и
веста (на пример, детали за личноста, за статусот и забрана. Зачестеното појавување на овие зборови во
дали тој или таа бил/била во улога на истражувач комбинација со луд, крава и болест го навеле Хансен
или експерт во контекстот на веста); (1995: 159) да заклучи дека „постои јасна индикација...
• Каков е поводот за веста (на пример, промоција дека репортажата се фокусирала: 1) врз опасноста
на извештај, нова истражувачка иницијатива или што ја наметнува болеста за една клучна компонента
конференција); на британската исхрана, 2) врз цените и 3) врз тоа што
• Деталите за главните (доколку ги има) автори на го прави владата или врз тоа што би требало да го
коментарите за истражувањето; направи“. Анализирањето на овие клучни придружни
• Сите други учесници. зборови може да биде појдовна точка за натамошна
Главната цел за бележење на ваквите детали е да систематска анализа (видете го подолу делот Субјекти
се откријат главните протагонисти во информирањето и теми). Хансен забележува дека зачестената појава
на одредени зборови сугерира одредени типови
дискурс. На пример, тој идентификува еден дискурс електронските вести се дискутира за користењето
за пренесувањето на болеста кравјо лудило (такви на овој вид анализа во контекстот на електронските
зборови како што се: инфицирани, заразува, шири весници. Некои примери на анализа на содржината
итн.) и еден дискурс што нагласува ризик и закана во кои се нагласуваат зборовите можат да се најдат во
(такви зборови како што се: безбеден, ризик, стравови, Истражувањето во фокус 13.3.
опасност итн.). Во Совети и вештини, Броење зборови во
Броење зборови во електронските вести
Зголемувањето на достапноста на вестите од печатените медиуми во електронска форма, како што
се: ЦД-РОМ (CD-ROM) и електронските бази на податоци, е од голема помош при пребарувањето и при
броењето клучни зборови во ваков контекст. Повеќето од главните весници на Обединетото Кралство
и многу странски весници се достапни во електронска форма, преку нивните веб-локации или преку
веб-локацијата Британски медиуми онлајн (British Media Online) www.wrh.zen.co.uk/brithnews.htm
(пристапено на 7 октомври 2010 г.),
што служи како подлога за лансирање на различни електронски весници. Весниците потоа можат
да се пребаруваат со клучни зборови и фрази. За да им пристапите, веројатно ќе ви треба лозинка
(на пример, Athens authentication), особено ако сакате да им пристапите тогаш кога не сте на вашиот
универзитет или факултет.
Понатаму, со користење на Лексис Нексис (LexisNexis) можат да се изведат некои едноставни анализи.
Оваа база на податоци ја сочинуваат статии од голем спектар на весници. На пример, Бердсворт и Брајман
(Beardsworth and Bryman, 2004) го користеле Лексис Нексис профешнл (LexisNexis Professional) за да ја
пребараат оваа база на податоци за периодот од 1985 до 2002 година, за да ја утврдат фреквентноста
на клучните зборови што се однесуваат на болеста кравјо лудило (ВЅЕ), како што се: говедска
спонгиоформна енцефалопатија (Bovine Spongiform Encelphalopathy), БСЕ (ВЅЕ), КЈД (CJD) и Кројцфелд-
Јакобова болест (Creuzfeldt Jakob Disease). Тие ги внесле во табела броевите на извештаите што барем
еднаш употребиле еден од овие термини во секој весник за секоја година. Нивната анализа покажува
мало зголемување во медиумското известување околу 1990-тата, па потоа кулминација во средината
на деведесеттите, кога болеста привлекла голем дел од интересот на медиумите, и потоа – повторно
намалување на зачестеноста на информирањето. Тие исто така покажуваат дека слична тенденција се
јавува и кај статистиката за потрошувачката на говедско и телешко во Обединетото Кралство. Оваа статија
го покажува користењето на постапката на едноставно броење што може многу да открие и којашто
многу се олеснува поради достапноста на електронските (во овој случај – онлајн) мас-медиуми. Сепак,
Лексис Нексис (LexisNexis) треба внимателно да се користи. Дикон (Deacon, 2007) укажува на неколку
слабости при неговото користење во споредба со вообичаеното рачно пребарување. На пример, тој
напоменува дека постои значителна загуба на информациите, поради тоа што не се вклучени визуелните
елементи на медиумското информирање и поради тоа што на вестите им се пристапува изолирано, а не
во однос со другите вести.

Компјутеризирана анализа со клучни зборови
Сил и коавторите (Seale et al., 2006) ги соопштуваат резултатите на една студија во која Сил ги
презел сите објави на интернет од еден ден (20 април 2005) на онлајн форумите на двете најмоќни
веб-локации во Обединетото Кралство поврзани со ракот на дојка и на простата. Клучни зборови во ова
истражување биле зборови што се појавувале со невообичаена фреквенција во споредба со другите
зборови во корпусот што се анализира. Во овој случај, Сил и неговите колеги биле заинтересирани за
фреквентноста на клучните зборови во објавите за ракот на дојка во споредба со објавите за ракот
на простата. Пребарувањето на клучните зборови било направено со специјалниот софтвер наречен
Вордсмит (Wordsmith):
www.lexically.net/wordsmith/ (пристапено на 11 октомври 2010).
Сил и коавторите (Seale, 2006: 2581) потоа ги употребиле „овие информации за да ја олеснат
интерпретативната квалитативна анализа фокусирајќи се врз значењата на кластерите на зборови
поврзани со клучните зборови“. Според тоа, Сил и неговите колеги ја користат оваа квантитативна
анализа на зборови како појдовна точка за натамошно продлабочено квалитативно истражување
на поврзувањата на зборовите. Тие откриле дека мажите што имаат рак повеќе користеле зборови
поврзани со истражување (на пример, проучување), третман (на пример, радикална простатектомија)
и тестови и дијагнози (на пример, биопсија) во споредба со жените кога тие дискутираат за рак на дојка.
Напротив, жените, дискутирајќи за рак на дојка, биле повеќе склони да употребуваат клучни зборови
што се однесуваат на чувства (на пример, исплашен) и на луѓе (на пример, семејство), а и да употребуваат
суперлативи (на пример, најдобро).
Во една подоцнежна студија, од април 2005, бил користен истиот аналитички пристап за објавите
на интернет-форумите за рак на дојка, рак на простата и сексуално здравје (Seale et al., 2010). Анализата
била споредена со едно паралелено истражување на квалитативни интервјуа со лица што дискутирале
за своите искуства на рак на дојка и рак на простата и за проблемите за сопственото сексуално
здравје (вкупно 140 интервјуа). Авторите известуваат дека постои разлика во тоа што го нарекуваат
ориентација на двата формата. Во интервјуата било нагласено известувањето за минатото, најверојатно
поради тоа што форматот на интервју ги поттикнувал нарациите за минати искуства со болеста.
Ваквата фокусираност е специфична карактеристика на студиите за здравје и болест врз кои влијаеле
наративната анализа и претставата за наративните прикази на болеста (видете го 24-тото поглавје).
Објавите на интернет претставувале размена на информации и поддршка и поради тоа се однесувале
на непосредното искуство со болеста. Сил и коавторите претпоставуваат дека ова значи дека објавите
на интернет нудат подобар пристап до искуствата од болеста што не се направени за потребите на
интервјуистот. Објавите на интернет се јавуваат спонтано и поради тоа допуштаат поголема слобода
за темите што се појавуваат, а што се однесуваат на искуството на тој што страда (на пример, честата
дискусија за чоколадото меѓу оние што објавуваат во врска со ракот на дојка), додека пак влијанието на
интервјуистот било очигледно (на пример, 622 пати во прашањата биле користени однос или односи). И
покрај тоа што авторите тврдат дека кај интервјуистите постои тенденција да ги спречуваат директните
изразувања на искуствата поврзани со болеста со тоа што настојуваат да извлечат приказ за болеста и
поради тоа што имаат предвид претходно утврдени прашања, сепак треба да се каже дека понекогаш
на објавите им недостасува можноста да се прави нивно попродлабочено испитување со што ќе можат
да се добијат значајни податоци. Сил и коавторите тврдат дека, иако тие не се беспрекорни како
извори на податоци за болеста, особено за истражување на чувствителни теми во кои постои сомнеж
за вистинитоста во извештаите од интервјуата, потребно е објавувањата на интернет за искуствата со
болеста сериозно да се земат предвид, особено кога се имаат предвид времето и средствата потрошени
на примерочење, како и спроведувањето и транскрибирањето на квалитативни интервјуа.
субјекти и теми интервју, етнографија и, секако, анализа на содржината.

Сепак, кога процесот на кодирање е тематски и
Често во анализата на содржината истражувачот кога ваквите категоризации се честопати релативно
треба да го кодира текстот според одредени субјекти едноставни, треба да се примени интерпретативен
и теми. Во основа, она што се бара е да се направи пристап. Во овој момент, тој што ја прави анализата не
категоризација на појавата или појавите што се се интересира само за манифестираната содржина туку
предмет на интерес. На пример, во случајот со исто така и за латентната содржина. Неопходно е да се
анализата на содржината на информирањето за истражува под површината со цел да се поставуваат
општественонаучните истражувања во британските попродлабочени прашања за тоа што се случува. Во
мас-медиуми, Фентон и коавторите (Fenton et al., 1998) студијата за општественонаучните истражувања во
направиле класификација на главните дисциплини мас-медиумите (видете го Истражувањето во фокус
на општествените науки што ја сочинувале основата 13.1.), секое истражување било класифицирано
на истражувањето што се презентира (видете го според областа на предметот на истражување
Истражувањето во фокус 13.1.). Ова довело до (Fenton et al., 1998). Биле употребени шеесет и две
класификација во седум категории: социологија, категории, кои биле групирани во седум главни
социјална политика, економија, психологија, бизнис и области: економија на Обединетото Кралство и на
менаџмент, политички науки и интердисциплинарен странските земји; политика на Обединетото Кралство
пристап. Истражувањата што произлегувале од и на странските влади; општествена интеграција и
други општествени дисциплини не биле вклучени во контрола; здравство; демографија; општа анализа
студијата. Друга тема на интерес била методологијата на на општеството и стилови на живот. Друг пример за
истражувањето што се презентира, а како резултат на интерпретација произлегува од испитувањето на
тоа истражувањата биле класифицирани во следниве истражувачот на тоа што се опишува како дисциплина
категории: анкета/прашалник по електронска пошта, за којашто се изведува заклучок, вклучена во делот
на истражувањето што се презентира. Ова прашање кодирана според тоа дали коментарот на уредникот
се поставува поради тоа што, во многу случаи (околу за истражувањето бил позитивен, негативен или само
60 проценти од сите вести во кои се информирало за – дескриптивен. Во многу случаи, неопходно било да се
општественонаучните истражувања), во веста не била извлече заклучок за тоа дали воведниот коментар бил
спомената општественонаучната дисциплина, така што имплицитно позитивен или негативен доколку немало
било неопходно да се извлече заклучок за тоа за која очигледни индикации за вакви вредносни позиции. Со
дисциплина станува збор. ваква анализа може да се открие дали во вестите што се
кодираат може да се распознае дека постои некој став
наклонетост или осудување, но и да се утврди неговиот карактер.
Повисоко ниво на интерпретација ќе биде
Друг начин на кој наклонетоста може да се
потребно за истражувачот да покаже дека постои
открие со анализата на содржината е преку кодирање
наклонетост во текстот што го анализира. На пример,
на идеологиите, убедувањата или принципите.
тоа може да се случи кога истражувачот сака да открие
Џегер (Jagger, 1998) ги кодирала личните огласи
дали новинарите, при информирањето за некоја тема
според тоа дали биле употребени категориите за
во медиумите, се наклонети или не се наклонети кон
родови стереотипи – мажественост или женственост
некој нејзин аспект, како што е, на пример, откривањето
– кога огласувачите се опишувале себеси (видете
на ставовите на новинарите за справувањето на
го Истражувањето во фокус 13.2.). Таа добила
владата со појавата на застрашувачки вести за
изненадувачки резултати според кои жените за разлика
прехранбените продукти. Во случајот со студијата
од мажите биле повеќе склони кон саморекламирање
на Фентон и коавторите (Fenton et al., 1998; видете го
во смисла на машки стереотипи, додека мажите повеќе
Истражувањето во фокус 13.1.) за информирањето за
биле склони да се саморекламираат во смисла на
општественонаучните истражувања, секоја вест била
женски стереотипи.
кодирање
Како што покажува поголемиот дел од претходната и упатство за кодирање. Исто така, најверојатно,
дискусија, кодирањето е клучна фаза во правењето студентот ќе сака да ги бележи податоците, така што
анализа на содржината. Во шемата за кодирање ќе се вклучат деталите за повеќе од еден престапник
постојат два главни елемента за анализа на содржината: и за повеќе од една жртва. Поинаку кажано, многу
изработување на план за кодирање и изработување често, едно криминално дело со себе повлекува
на упатство за кодирање. За да ја илустрираме повеќе извршители и/или жртви, така што би требало
нејзината употреба, да замислиме еден студент што да се бележат деталите за секое од овие клучни лица
се интересира за информирањето за криминалот во (возраст, пол, занимање, опис на жртвата). Сепак, за
еден локален весник. Студентот избира да се фокусира да ја поедноставиме илустрацијата, ќе речеме дека се
врз информирањето во врска со криминални случаи работи за еден извршител и една жртва.
влезени во судска процедура, каде што жртвата е пред
сè личност, а не организација. За да се поедностави План (листа) за кодирање
ситуацијата, ќе ги имаме само следниве варијабли: Листата на кодови е образец во којшто ќе се внесат
1. Вид престап; сите податоци што се однесуваат на една вест. Во
2. Пол на извршителот; приказот 13.1. се дава пример за план за кодирање.
Планот во голема мера е поедноставен со цел да се
3. Општествена класа на извршителот;
олесни дискусијата за принципите на кодирање во
4. Возраст на извршителот; анализата на содржината, а особено – на конструкцијата
5. Пол на жртвата; на планот за кодирање.
6. Општествена класа на жртвата; Секоја од колоните во приказот 13.1. претставува
димензија што се кодира. Називите на колоните ја
7. Возраст на жртвата;
покажуваат димензијата што се кодира. Празните
8. Опис на жртвата; полиња на образецот за кодирање се местата на коишто
9. Позиција на веста. се впишуваат кодовите. Еден образец се употребува за
Анализата на содржината обично содржи секоја единица (вест) што се кодира. Потоа, кодовите
многу поголем број на варијабли од овој пример, но можат да се пренесат во компјутерското досие за
едноставна илустрација како оваа може да помогне податоци за анализа со софтверски пакет како што е
за започнување на примената на план за кодирање СПСС (ЅРЅЅ, видете го 16-тото поглавје).
Приказ 13.1.
План за кодирање
Пол на жртвата
Број на случај
Вид престап II
Вид престап I
Занимање на
извршителот
Позиција на
Возраст на
Возраст на
жртвата
жртвата
жртвата
Опис на
Година
Пол на
Месец
веста
Ден
Упатство за кодирање корисна.

Кога еден инцидент повлекува со себе повеќе од
Навидум, планот за кодирање во приказот 13.1. е еден престап, тогаш планот за кодирање и упатството
празен и изгледа како да не нуди многу информации за овозможуваат да се евидентираат два престапа. Но, ако
тоа што да се прави и каде тоа да се прави. Овде влегува има повеќе од два престапа, тогаш студентот мора да
во употреба упатството за кодирање. Упатството направи проценка за тоа кој е најзначајниот прекршок.
за кодирање претставува листа на инструкции за Студентот би требало, исто така, да го третира како прв
лицата што кодираат, којашто ги содржи и сите главниот прекршок што се споменува во статијата.
можни категории за секоја димензија што се кодира. Планот за кодирање е клучен, бидејќи тој им
Тоа содржи: список на сите димензии; различните нуди на тие што кодираат комплетни списоци за сите
категории што спаѓаат во секоја димензија; броевите категории, за секоја димензија што тие ја кодираат и
(т.е. кодовите) што одговараат на секоја категорија; и упатство за тоа како треба да се толкуваат димензиите.
упатство за тоа на што се однесува секоја димензија, Тоа е така затоа што со користењето на овие списоци
како и сите фактори што треба да се имаат предвид и на ова упатство ќе се пополни таков план за
при одлучувањето за тоа како да се распореди секој кодирање каков што е претставен во приказот 13.1.
посебен код за секоја димензија. Приказот 13.2. содржи Дури и ако истражувате сами, како што е студентот
упатство за кодирање што може да му соодветствува што прави анализа на содржината за потребите на
на планот за кодирање претставен во приказот 13.1. својот дипломски, магистерски труд или докторска
Упатството ги содржи сите димензии што би можеле теза, важно е да посветите многу време за создавање
да се користат во процесот на кодирање, знаците на упатства за кодирање. Додека не се соочите со
упатството за тие што кодираат и видовите на списоци проблемот на интеркодерска сигурност, сè уште
на категории што биле направени за секоја димензија. ќе ви биде значајно прашањето за интракодерска
Упатството за кодирање ги содржи занимањата сигурност (видете подолу).
и на извршителот и на жртвата. Тоа ја користи Во приказите 13.1. и 13.2. се даваат примери
категоризацијата на општествените класи на Голдторп од видови статии што можат да се сретнат. Двата
и се темели врз краткиот преглед на Маршал и потекнуваат од Нотингам ивнинг пост (Nottingham
коавторите (Marshall et al., 1988: 22). Во оваа шема се Evening Post).
додаваат три дополнителни категории што можат Потоа, кодирањето на инцидентите би се додало на
да бидат употребени во весниците: невработен, планот за кодирање, како што се покажува на приказот
пензиониран и домаќинка. Има и категорија за 13.1., и податоците од секој образец би се внесле како
друго. Кривичните дела се категоризирани според еден ред на податоци во некоја компјутерска програма
категоризацијата што ја користела полицијата за како што е СПСС (ЅРЅЅ).
евидентирање на криминалот во согласност со Кодирањето на инцидентот на приказот 13.1. ќе
правилата на Министерството за внатрешни работи. Би изгледа како што е прикажано на приказот 13.3., а
можеле да се употребуваат многу посуптилни разлики, податоците би биле следниве:
но поради тоа што студентот можеби не планира да
испитува голем примерок на вести, посоодветно е да 123 27 12 02 1 1 17 46 1 17 –1 3 16 2.
се користат поопшти категории. Тие имаат уште една
предност – можат да се споредуваат со податоците Се забележува дека вестите на приказот 13.2.
од Министерството за внатрешни работи. И покрај содржат податоци за втор престап, којшто се кодира
тоа што евидентираната статистика за криминалот е како 16 под категоријата Вид престап II. Приказот 13.4.
критикувана поради тоа што ѝ недостасува сигурност содржи образец што ќе се комплетира за единицата
и валидност (видете го 14-тото поглавје), сепак на приказот 13.2. Би се направил следниов ред на
споредбата на овие податоци со информирањето за податоци:
криминалот во локалните весници би можела да биде
Приказ 13.2.
Упатство за кодирање
Вид престап I 10. VIIa Полуквалификувани и неквалификувани

физички работници (надвор од земјоделието)
1. Насилство против личност
11. VIIб Земјоделски работници
2. Сексуални престапи
12. Невработен
3. Грабеж
13. Пензиониран
4. Провала во куќа
14. Домаќинка
5. Провала на друго место
15. Студент
6. Киднапирање на лице
16. Друго
7. Кражба на велосипед
17. Непознато
8. Кражба на продавници
9. Кражба на возило
Возраст на извршителот
10. Кражба на моторно возило
Забележете возраст (–1 ако е непозната)
11. Попречување на возило во возење и расипување
на возило
12. Друг вид кражба и чување украдена стока
13. Измама и фалсикфикување 1. Машки
14. Незаконско уништување туѓ имот 2. Женски
15. Прекршоци поврзани со дрога 3. Непознат
16. Други престапи
4. Организација (ако жртвата е организација како во
случаите на измама)
Пол на извршителот
1. Машки Занимање на жртвата
2. Женски
Исто како за занимањето на извршителот
3. Непознат
Ако не е соодветно познато, означете го со 99
Занимање на извршителот
Возраст на жртвата
1. I. Високообразовани професионалци, раководители Забележете возраст (–1 ако е непозната; –2 ако не е
и службеници; менаџери во големи претпријатија; соодветно)
големосопственици
2. II Професионалци, раководители и службеници Опис на жртвата
со пониско образование; високообразовани 1. Жртва одговорна за криминал
техничари; менаџери во мали бизниси и 2. Жртва делумно одговорна за криминал
индустриски претпријатија; контролори на 3. Жртва што воопшто не е одговорна за криминал
немануелни работници 4. Несоодветно
3. IIIa Работници што извршуваат рутински работи
во администрација и трговија Вид престап II (кодирајте ако е спомнат втор престап
4. IIIб Работници во персонални служби за истиот инцидент; шифрирајте 0 ако нема втор
5. IVa Сопственици на мали претпријатија, занаетчии престап)
итн. со вработени
6. IVб Сопственици на мали претпријатија, занаетчии Исто како за Вид престап I
итн. без вработени
7. IVв Фармери и малосопственици; самовработени Местоположба на новинарскиот напис (позиција на
рибари веста)
8. V Техничари со пониско образование, 1. Насловна страница
контролори на физички работници 2. Внатре
9. VI Квалификувани физички работници 3. Последна страна
слика 13.1.
информирање за криминалот во локалните весници I
слика 13.2.
информирање за криминалот во локалните весници II
Приказ 13.3.
Пополнет план (листа) за кодирање на вестите на приказот 13.1.
Возраст на
Возраст на
жртвата
жртвата
жртвата
Опис на
Година
Пол на
Месец
веста
Ден
123 27 12 02 1 1 17 46 1 17 –1 3 16 2
Приказ 13.4.
Пополнет план (листа) за кодирање на вестите на приказот 13.2.
Возраст на
Возраст на
жртвата
жртвата
жртвата
Опис на
Година
Пол на
Месец
веста
Ден
301 04 07 03 1 1 17 24 1 5 –1 3 0 2
301 04 07 03 1 1 17 24 1 5 –1 3 0 2. можни категории би требало да им бидат достапни

на лицата што кодираат.
Ваквите обрасци би се пополнувале за секоја • Јасни инструкции. Лицата што кодираат би требало
вест во рамките на избраниот период или избраните да бидат сигурни за тоа како треба да толкуваат што
периоди определени во студијата. претставува секоја димензија и кои фактори треба
да се земат предвид кога се внесуваат кодови за
Потенцијални замки при секоја категорија. Понекогаш, тие мора да бидат
изработувањето на шемите за многу детални. Лицата што кодираат би требало да
имаат мала слобода или да немаат никаква слобода
кодирање при кодирањето на единиците на анализата.
Постојат неколку потенцијални опасности при • Точно да се знае единицата што е предмет
изработувањето на шеми за кодирање за анализата на на анализа. На пример, во студијата за
содржината, и тие се многу слични со опасностите што општественонаучните истражувања во
се јавуваат при изработката на структурирано интервју мас-медиумите (видете го Истражувањето во
и протоколи за структурирано набљудување. фокус 13.1.), авторите откриле дека е неопходно
• Дискретни димензии. Димензиите треба да бидат да се направи јасна разлика меѓу единицата
сосема одвоени; со други зборови, меѓу нив не од медиум (на пример, статија во весник) и
би требало да има концептуално или емпириско општественонаучното истражување за кое се
преклопување. На пример, во истражувањето информира. Според тоа, некои од забележаните
претставено во Истражувањето во фокус 13.1. податоци се однесувале на единицата на медиумот,
е неопходно да се утврди разликата помеѓу а други забележани податоци се однесувале на
дисциплината и темата на истражување, дури и ако истражувањето на кое се повикувале. Содржината
тие имаат сличен обем. била анализирана преку три профили на
• Категории што меѓусебно се исклучуваат. општественонаучните истражувања за секоја
Обезбедете ситуација во која нема да единица на секој медиум, бидејќи честопати во
има преклопување на категориите што се медиумското информирање за истражувањето
категоризирани во секоја од димензиите. Ако се споменуваат повеќе од едно испитување. Во
категориите не се исклучуваат меѓусебно, лицата студијата претставена во Истражувањето во фокус
што кодираат нема да бидат сигурни како да го 7.7. бил составен примерок од 167 цртани филмови,
кодираат секој новинарски напис. а ликовите во овие цртани филмови претставувале
• Исцрпна застапеност на категориите. Сите единици на анализата. Како резултат на тоа, биле
кодирани и анализирани карактеристиките на
478 ликови. Слично, во замислената студија за единици. Ако ова се случи, можеби би било неопходно
информирањето на медиумите за криминалот во да се размисли за поделба на категоријата на повеќе
локалниот печат, можел да се евидентира повеќе категории за да може да се направи попрецизна
од еден престап по единица од медиум. Треба да се разлика меѓу единиците што се анализираат.
разјасни разликата меѓу единицата од медиум (на Сигурноста на кодирањето претставува
пример, статија во весник) и темата што се кодира дополнителна потенцијално значајна област.
(видот на престапот). Во практиката, истражувачот Кодирањето мора да се направи на доследен
се интересира и за двете, но треба да се земе начин. Како и кај структурираното набљудување,
предвид разликата помеѓу нив. кодирањето мора да биде доследно од страна на
За да може да се подобри квалитетот на шемата лицата што кодираат (интеркодерска сигурност) и
за кодирање, особено е препорачливо да се секој што кодира мора да биде доследен во секое
направи пилот-истражување на првите верзии на време (интракодерска сигурност). Важен дел на
шемата. Пилот-истражувањето ќе помогне да се пилот-истражувањето на шемата за кодирање ќе биде
идентификуваат проблемите при употребувањето тестирањето на доследноста од страна на лицата што
на шемата за кодирање, како што се: несигурноста за кодираат, и, доколку времето дозволува, треба да се
тоа кои категории да се користат кога се разгледува направи и тестирање на интракодерската сигурност.
одредена димензија или откривањето дека нема код Процесот на мерење на сигурноста е речиси идентичен
што е достапен за да покрие еден посебен случај. на оној што е накратко обработен во контекстот на
Пилот-истражувањето ќе помогне да се идентификува структурираното набљудување во Клучниот концепт
и да се евидентира дали има тенденција во една 12.3.
категорија да се вклучат исклучително голем број
Предности на анализата на содржината
Анализата на содржината има неколку предности 12.4. и Клучниот концепт 14.3.). Ова треба да се
што ќе бидат наведени во продолжение: прифати со претпазливост. Сигурно нема да има
• Анализата на содржината е многу транспарентен реакциски ефект кога предмет на анализа се статии
истражувачки метод. Шемата за кодирање и од весници или телевизиски програми. Статиите во
постапките за примерочење можат јасно да се весниците очигледно не се напишани поради тоа
образложат, така што ќе можат да се повторат што однапред се знае дека можеби еден ден врз
и да продолжат студиите. Поради ваквата нив ќе се прави анализа на содржината. Од друга
транспарентност, за анализата на содржината се страна, кога анализата на содржината се прави врз
вели дека е објективен метод за анализа. документи како што се транскрипти на интервјуа
• Овој метод лесно овозможува одреден обем или етнографски материјали (на пример, Hodson,
на лонгитудинална анализа. Неколку од 1996; видете го Истражувањето во фокус 13.4.),
погоре опишаните студии му овозможуваат иако самиот процес на анализа на содржината не
на истражувачот да ги следи промените на овозможува реакциски ефект, документите што
фреквенциите со текот на времето (Warde, 1997; се предмет на анализа делумно биле изложени на
Bligh et al., 2004). Периодите можат да бидат такво влијание.
многу долги, како што е анализата на Вард (Warde, • Ненаметливоста на анализата на содржината може
1997) поврзана со женските списанија, во два да биде значајна за многу студенти. За студентите
периоди оддалечени дваесет години, или да бидат што реализираат истражување за потребите на
многу кратки временски интервали, како што е своите дипломски или постдипломски трудови
истражувањето на Блај и коавторите (Bligh et al., (можеби за дисертација), анализата на содржината
2004) за говорите на претседателот Буш во месеците има предност за користење, затоа што таа обично
пред и по 9 септември 2001. Слично на ова, можат не бара од нив да поминуваат низ истиот процес
да се истражуваат промените во нагласувањето за добивање етичка дозвола за истражување
во информирањето за криминалот во локалните низ којшто најчесто поминуваат студентите што
весници во текот на два многу различни периода. избираат методи за кои им се потребни учесници
• Анализата на содржината честопати погодно во истражувањето. Ова не значи дека студентите
се опишува како ненаметлив метод, термин треба да избираат истражувачки методи што им
што го дале Веб и коавторите (Webb et al., 1966) овозможуваат избегнување на сè потешките етички
за да упатат на метод со којшто учесниците во контролни процедури, затоа што, како што се
истражувањето не го земаат предвид истражувачот образложува во првото и во четвртото поглавје, тие
(видете Клучен концепт 14.3.). Поради тоа тој е треба да направат поврзување на истражувачките
нереакциски метод (видете ги Клучниот концепт методи со истражувачките прашања. Сепак,
сите укажувања треба да се земат предвид при • Анализата на содржината овозможува да се

планирањето на студентскиот истражувачки генерираат информации за општествените групи
проект. до кои е тешко да се обезбеди пристап. На пример,
• Овој метод е многу флексибилен. Тој може да се поголемиот дел од нашето знаење за социјалното
примени врз различни видови неструктурирани потекло на елитните групи, како на пример
текстуални информации. Иако анализата на високото свештенство, директорите на компаниите
содржината честопати се поврзува со анализата и воените лица со највисоки чинови, произлегува од
на содржините во мас-медиумите, таа има многу анализата на содржината на такви публикации како
поширока примена. Истражувањето во фокус Кој е кој (Who`s Who) и Буркеовата аристократија
13.4. претставува пример за една необична, но (Burke`s Peerage) (Bryman, 1974).
интересна примена на анализата на содржината.
Значајноста на транспарентноста на анализата на
содржината
Во истражувањето на насловните страници на женските списанија, Сара Хенсон сметала дека
транспарентноста на истражувачкиот метод што го избрала е важна. Таа пишува:
„Мојата менторка, Кристин, многу влијаеше врз моите истражувачки методи, бидејќи
јас никогаш порано немав направено толку големо истражување. Поради тоа имав потреба на
добар начин да го организирам моето истражување и пишување. По запознавањето со Методите на
општественото истражување на Брајман (второ издание) и поглавјето за анализата на содржината,
бев подготвена да направам голем дел од истражувањето во рамките на една контролирана
околина; вкупниот број на зборови во мојот прилог со табели од истражувањето беше над 2000.
Анализата на содржината дозволува да се направат многу различни видови истражувања, а
собирањето податоци да биде лесно спроведено и податоците да бидат проучени овозможувајќи ви
методична работа во текот на декодирањето и анализирањето. Поради вклучувањето на анализата
на содржината во мојот труд беше олеснето движењето низ текстот, и токму тоа му овозможува на
оценувачот да ги види математичките обработки, обезбедувајќи доказ за тоа како стигнав до моите
заклучоци“.
Убаво е да се знае нечиј труд што има влијание!
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Сара, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online

Анализа на содржината во едно квалитативно истражување
на работното место
Ходсон (Hodson, 1996: 724) ги соопштува резултатите од една анализа на содржината на
„етнографските проучувања што се објавени во книга, а се базирани на долготрајни периоди на
директни набљудувања“. Постои одлична веб-локација за етнографскиот проект за работното
место, што може да се најде на:
www.sociology.ohio-state.edu/rdh/Workplace-Ethnography-Project.html (пристапено на 7
октомври 2010).
Како метод, етнографијата, која детално ќе се разгледува во 19-тото поглавје, бара еден долг
период на набљудување со учество со цел да се разбере културата на една општествена група.
Анализата на содржината на Ходсон се концентрира врз етнографските проучувања на работните
места што се публикувани во облик на книга (т.е. не биле земени предвид публикуваните статии,
бидејќи во нив ретко имало доволно детали). Биле евалуирани илјадници проучувања на случаи
за да се утврди кои од нив ќе влезат во примерокот. Примерокот бил составен од проучувања од
различни земји. Според веб-локацијата на Етнографскиот проект за работното место:
www.sociology.ohio-state.edu/rdh/Workplace-Ethnography-Project.html (пристапено на 7
октомври 2010),
тековните и финалниот запис се опишани вака: „Проучувањето генерираше 204 етнографски
случаи. Овие случаи произлегоа од 156 посебни книги, бидејќи набљудувањата за кои се
информираше во некои книги овозможуваа кодирање на повеќе случаи“.
Кај Ходсон (Hodson, 1996) секој случај бил кодиран според еден од петте типови на организација
на работното место (занает, директен надзор, производствена лента, административна и физичка
работа). Ова била независната варијабла. Различните зависни варијабли и контролни варијабли
(изгледа дека варијаблите имале влијание врз поврзувањата меѓу независните и зависните
варијабли) биле исто така кодирани.
Овде се наведени две од варијаблите и нивните кодови.
РАБОТНИЦИ:
Задоволство од работата
1 = многу мало; 2 = мало; 3 = просечно; 4 = големо; 5 = многу големо
Автономија
1 = никаква (задачите на работниците целосно зависат од други фактори, како што се
машините или организацијата на работата); 2 = мала (работниците повремено имаат
можност да избираат меѓу процедури или приоритети); 3 = просечна (редовно постои
можност да се изберат процедурите или да се постават приоритетите во рамките на
одредени ограничувања); 4 = голема (постои значајна слобода во одредувањето на
процедурите и избирањето приоритети); 5 = многу голема (потребно е логично толкување
за да се реализираат општопоставените цели) (Hodson, 1996: 728).
Резултатите на Ходсон укажуваат дека некои песимистички описи за шемите за учество на
работниците (на пример, дека тие вистински не дозволуваат учество и не секогаш имаат корисно
влијание врз работникот) се некомплетни. Подетален третман на ова истражувње може да се најде
кај Ходсон (Hodson, 1999). Покрај оваа прва публикација од 1996, многу други се публикувани во
влијателни списанија, вклучувајќи ја статијата за општествената исполнетост на работното место
(Hodson, 2004) што беше опишана во четвртото поглавје.
Не само што од веб-локацијата се обезбедуваат список на публикации што произлегуваат од
проектот (вклучувајќи и статии што можат да се преземат во пдф-формат) и сите информации за
кодирање туку исто така можете да ги преземете податоците во СПСС (ЅРЅЅ), т.е. во софтверот што
ќе се обработува во 16-тото поглавје.
недостатоци на анализата на содржината
Како и сите истражувачки техники, и анализата на предвид ваквите размислувања. Овие прашања
содржината има одредени ограничувања, опишани во подетално ќе се разгледуваат во 23-тото поглавје.
продолжение: • Речиси е невозможно да се изработат упатства
• Анализата на содржината може да биде добра колку за кодирање за коишто нема да биде потребно
што се добри и документите врз кои таа се изведува. одредено толкување од лицата што кодираат.
Скот (Scott, 1990) препорачува проценување на Лицата што кодираат мора да се потпрат врз своето
документите според одредени критериуми, како знаење за секојдневниот живот како припадници
што се: автентичност (дека документот е тоа за што на општата културна рамка на живеење за да можат
се смета дека е); веродостојност (дали има основи да го кодираат материјалот со којшто се соочуваат
за размислување дека содржините на документот (Cicourel, 1964; Garfinkel, 1967). Врз основа на
биле преправени или на некој начин се преправаат) степенот до којшто тоа се појавува, се доведува во
и репрезентативност (дали истражуваните прашање дали е оправдано да се претпостави дека
документи се репрезентативни за сите можни постои соодветност во толкувањето меѓу лицата
релевантни документи, бидејќи, ако одредени што се одговорни за продуцирање на документите
видови документи се недостапни или веќе не што се анализираат и лицата што ги кодираат
постојат, ќе се загрози можноста за генерализација). (Beardsworth, 1980).
Кога се прави анализа на содржината на документи • Можат да се појават одредени проблеми
како што се писмата, посебно е важно да се земат кога целта е да се открие латентната, а не
манифестираната содржина. Во потрагата по анализа на содржината се подготвени да поработат

традиционалните индикатори за мажественоста на одговарање на прашањата зошто, коишто се
и женственоста (Истражувањето во фокус појавуваат во нивните истражувања, и заради
13.2.) или во извлекувањето заклучок за една тоа дополнително собираат податоци. Ваквите
општественонаучна дисциплина (Истражувањето практики можат да вклучат квалитативна анализа
во фокус 13.1.) се зголемува можноста да се направи на содржината (на пример, Групата за медиуми
погрешна претпоставка. на Универзитетот во Глазгов – Glasgow University
• Со анализата на содржината е тешко да се одговори Media Group, 1976) и/или интервјуа со новинари и
на прашањата што започнуваат со зборот зошто. со други лица (на пример, Fenton et al., 1998).
На пример, Џегер (Jagger, 1998: 807) открила дека • Понекогаш за истражувањата во кои се користи
„телото на партнерот, неговата привлечност, анализа на содржината се мисли дека не се
облик и големина им биле помалку важни на базираат врз теорија. Лесно е да се види зошто
лицата што даваат лични огласи [оглас за партнер] е можно да се појави нетеоретскиот пристап.
отколку кога преку огласите се нудат себеси Со истакнувањето на мерењето во анализата на
(саморекламирање) (видете го Истражувањето содржината може лесно и несвесно да се придонесе
во фокус 13.2.). Зошто? И заклучокот дека истото за создавање на ситуација во која се обрнува
важело и за мажите и за жените е, како што укажува повеќе внимание на тоа што е мерливо отколку на
Џегер, уште поголемо изненадување. Но, повторно, тоа што е теоретски значајно или важно. Сепак, не
зошто? Можеме да шпекулираме, но нашите мора да значи дека анализата на содржината не
предложени одговори обично можат да бидат се базира врз теорија. Џегер (Jagger, 1998, 2005)
само шпекулации и ништо повеќе. Слично на ова, ги поставила своите резултати за личните огласи
Фентон и коавторите (Fenton, 1998) откриле дека во контекст на тековните идеи за консумеризмот
социологијата е четвртата најчеста дисциплина и за изгледот на телото. Фентон и коавторите
во која припаѓаат општественонаучните (Fenton, 1998) ја спровеле споменатата анализа
истражувања за кои се информира (видете го на содржината со еден сеопфатен пристап што ја
Истражувањето во фокус 13.1.). Сепак, Фентон и нагласува важноста на проучувањето на процесот
коавторите, исто така, претпоставувале дека се на масовната комуникација од нејзиниот зачеток до
работи за одредена научна дисциплина тогаш кога нејзината крајна реализација и важноста на моќта
дисциплините не биле експлицитно претставени и на водењето расправа во рамките на тој процес.
од страна на новинарите. Социологијата била Анализата на содржината на Ходсон (Hodson, 1996)
дисциплина за која истражувачите извлекувале за етнографското истражување на работното
најмногу заклучоци, т.е. дисциплина што не место била поткрепена со теоретските идеи што
била експлицитно претставена од страна на произлегле од работата на влијателните автори
новинарите, и поради тоа истражувачите морале како Блаунер (Blauner, 1964) и Едвардс (Edwards,
да претпоставуваат за која дисциплина станува 1979), коишто се однесувале на развивањето на
збор. Иако овој заклучок е интересен, може само да начините на организацијата на работното место и
се шпекулира за причините за неговото појавување нивното влијание врз искуствата на работниците.
(Fenton et al., 1998). Понекогаш, тие што користат
Анализа на содржината
 Дали јасно ги дефиниравте вашите истражувачки прашања?

 Дали збирот што се состои од документи за анализа е релевантен за вашите истражувачки прашања?
 Можете ли да го образложите вашиот пристап кон примерочењето?
 Дали сте сигурни дека вашите димензии не се преклопуваат?
 Дали сте сигурни дека категориите што спаѓаат во секоја од димензиите не се преклопуваат?
 Дали се исцрпно застапени категориите што ги употребувате за секоја димензија?
 Дали сите димензии ви овозможуваат да одговорите на вашите истражувачки прашања?
 Направивте ли пилот-истражување за вашиот план за кодирање?
 Дали се јасни упатствата за кодирање?
 Ако вашето истражување се базира на мас-медиумите, можете ли да го оправдате временскиот опсег

што го покривате?
 Дали е јасно определена единицата за анализа?
• Анализата на содржината во голем степен се сместува во рамките на квантитативната истражувачка
традиција во која се истакнува мерењето и одредувањето на јасни правила што ја изразуваат
сигурноста.
• Иако, вообичаено, се поврзува со анализата на содржината на масовните медиуми, таа всушност е
многу флексибилен метод, којшто може да се примени врз голем спектар на појави.
• Важно е да бидете прецизни при формулирањето на истражувачките прашања за да можете да ги
определите единиците за анализа и да утврдите што точно ќе се анализира.
• Важно е прецизно да утврдите што ќе се брои.
• Планот (листата) за кодирање и упатството за кодирање се клучни фази во подготвувањето за анализа
на содржината.
• Анализата на содржината станува особено контроверзна кога се користи за да открие латентно
значење и латентни теми.
• Врз кои видови документи и медиуми може да се примени анализата на содржината?
• Каква е разликата меѓу манифестирана и латентна содржина? Како влијае оваа разлика врз
анализата на содржината?
што претставуваат истражувачките прашања?
• Зошто е особено важно да се прецизираат истражувачките прашања во анализата на содржината?
• На кои општи видови истражувачки прашања се однесува анализата на содржината?
избирање примерок
• Какви посебни прашања за примерочење наметнува анализата на содржината?
што би се броело?
• Што може да се брои во текот на правењето анализа на содржината?
• До кој степен би требало да ја проучувате латентната содржина кога се занимавате со анализа на
содржината?
Кодирање
• Зошто кодирањето е клучно во анализата на содржината?
• Која е разликата меѓу план за кодирање и упатство за кодирање?
• На кои работи треба да внимавате кога изработувате план за кодирање и упатства?
предности на анализата на содржината
• „Една од најзначајните предности на анализата на содржината е нејзината огромна флексибилност,
бидејќи таа може да се примени врз голем спектар на документи.“ Дискутирајте.
недостатоци на анализата на содржината
• До кој степен се намалува ефективноста на анализата на содржината кога лицата што кодираат
треба да го интерпретираат значењето?
• Колку им недостасува теорија на студиите со анализа на содржината?

за анализата на содржината. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги прашањата
со избор од повеќе одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student Researcher’s Toolkit) ќе
добиете дополнителни упатства и инспирација.
14
СЕКУНДАРНА АНАЛИЗА И
ОФИЦИЈАЛНА СТАТИСТИКА
311
Вовед
312
Податоци од други истражувачи
312
Предности на секундарната анализа
315
Ограничувања на секундарната анализа
316
Пристап до архивата на податоци
320
Официјална статистика
322
Сигурност и валидност
324
Потценување и реафирмирање на официјалните статистички податоци
325
Официјалните статистички податоци како форма на ненаметлив метод
327
327
СЕКУНДАРНА АНАЛИЗА И ОФИЦИЈАЛНА СТАТИСТИКА 311

Ова поглавје ги разгледува можностите што се поврзуваат со анализата на податоци што биле
собрани од други лица. Постојат два главни типа за кои се дискутира во ова поглавје:
• Секундарна анализа на податоци што ги собрале други истражувачи;
• Секундарна анализа на официјални статистички податоци, т.е. статистички податоци што ги собрале
службите на владата во текот на својата работа или посебно за статистички цели.
Во ова поглавје се разгледуваат:
• Предностите и недостатоците на спроведувањето секундарна анализа на податоци што ги собрале
други истражувачи, особено во однос на големиот број низи на податоци што главно се базираат
врз многу квалитетни истражувања, чиешто реализирање е без исклучок надвор од материјалните
можности на студентите;
• Како да се обезбедат вакви низи на податоци;
• Потенцијалот на официјалните статистички податоци во поглед на сигурноста и валидноста;
• Сè поголемото давање значење на потенцијалот што го имаат официјалните статистички податоци
во последно време, а коешто следи по период на запоставување како резултат на критиките упатени
кон него;
• Сознанието дека официјалните статистички податоци претставуваат една форма на ненаметлив
метод, т.е. метод што не е подложен на реакција од тие што се проучуваат, како и на фактот дека тие
всушност не се учесници во истражувањето.
Вовед
Многу од техниките што досега се обработени Овде настапува секундарната анализа.
– анкетното истражување со прашалник или Секундарната анализа ја нуди оваа можност.
структурирано интервју, структурираното Клучниот концепт 14.1. содржи кратка дефиниција на
набљудување и анализата на содржината – можат да секундарната анализа и посочува една или две нејзини
бидат екстремно долготрајни и скапи за реализација. карактеристики. Како што почетниот пасус укажува, во
Особено студентите може да се случи да немаат ниту ова поглавје се занимаваме со:
време ниту финансиски средства за да прават обемни 1. Секундарната анализа на податоците што ги
истражувања. Освен тоа, знаеме дека голем број собрале други истражувачи;
квантитативни податоци се собрани од социолозите,
2. Секундарната анализа на податоците што ги
но и од други лица. И згора на тоа, многу организации,
собрале различни институции во текот на својата
најчесто владините служби и нивните претставници,
работа.
собираат податоци што се презентираат во форма
на статистички податоци и можат да бидат корисни Една значајна форма на вакви податоци
за општествените научници. Не е ли подобро да се е официјалната статистика за областите на
анализираат ваквите податоци наместо да се собираат општествениот живот, како што се: криминалот,
нови? Од ова би имале корист и граѓаните, бидејќи нема невработеноста и штрајковите. За општествените
да бидат вознемирувани од интервјуистите ниту пак од истражувања е дискутабилно користењето на ваквата
прашалниците што се испраќаат по пошта. официјална статистика, а понатаму во текстот ќе се
разгледуваат аспектите на претстојната дебата.
312 СЕКУНДАРНА АНАЛИЗА И ОФИЦИЈАЛНА СТАТИСТИКА

Што е секундарна анализа?
Секундарна анализа е анализа на податоци спроведена од истражувачи што веројатно не се
вклучени во собирањето на податоците, за цели што речиси сигурно не ги претпоставувале тие што
биле одговорни за собирањето податоци. Секундарната анализа може да опфати анализа или на
квантитативни (Dale et al., 1988) или на квалитативни податоци (Corti et al., 1995), но во ова поглавје
ќе се занимаваме со анализата на квантитативни податоци. До одреден степен, тешко е да се сфати
каде почнуваат и завршуваат примарната и секундарната анализа. Ако еден истражувач што е вклучен
во собирањето податоци во анкетно интервју анализира дел од податоците од што ќе произлезат
одредени публикации, а по одредено време одлучи да ги преработи податоците, не е сосема јасно
дали подоцнежната анализа на претходно собраните податоци е примарна или секундарна анализа.
Вообичаено, под секундарна анализа се подразбира анализа на податоци што други ги собрале, но,
како што се гледа од овој пример, тоа не мора да биде случај.
На пример, јас бев вклучен во секундарна анализа на податоци за изборот на храна, за ставовите и
практиките на еден примерок жители на Лестершир (Beardsworth, 2002). Оваа анализа го рефлектираше
и мојот интерес и интересите на првиот автор на истражувањето. Анализата се занимава со влијанието на
полот врз ставовите за исхраната и изборот на храна, т.е. нешто што не беше во фокусот на претходната
анализа на овие податоци. Јас не бев вклучен во собирањето на податоците ниту пак во планирањето
на истражувањето, но коавторите на статијата во која се претставени резултатите од анализата беа
вклучени во овие фази на истражувањето. Дискутабилно е дали тоа за нив беше секундарна анализа,
но за мене – сигурно беше. Анализата покажува дека жените, за разлика од мажите, веројатно повеќе
го прифаќаат она што го нарекуваме доблестен начин на исхрана, кој подразбира осетливост и
подготвеност да се дејствува во согласност со етичките и нутритивните принципи што се почитуваат
во многу западни општества. Статијата покажува и дека овие принципи имаат и една застрашувачка
компонента, поради тоа што често се препознаваат кај жените што имаат чувство на вина, нарушувања
во исхраната и загриженост за изгледот на телото.
Податоци од други истражувачи

Постојат неколку причини зошто секундарната на секундарната анализа, бидејќи тоа ќе ви овозможи да
анализа би требало да се смета за сериозна потрошите повеќе време за анализа и интерпретација
алтернатива на собирањето нови податоци. Овие на податоците. Покрај тоа, едноставно, поради немање
предности на секундарната анализа ги обработуваат време и средства, веројатно нема да бидете во позиција
Дејл и коавторите (Dale et al., 1988) од кои јас го да продуцирате низи на податоци со сличен квалитет.
позајмив најголемиот дел од следниве забелешки. Понатаму, како што се укажува во натамошниот дел
При разгледувањето на различните предности на од текстот за предностите на секундарната анализа,
секундарната анализа, ги имам предвид специфичните можеби и ќе можете да направите анализа што би била
потреби на студентот што води мал истражувачки незамислива доколку сте се потпирале врз податоци
проект на додипломски студии или – еден позначен што сами сте ги собрале.
труд на постдипломски студии. Меѓутоа, ова не
значи дека секундарната анализа е најсоодветна Предности на секундарната
за студентите или е релевантна само за студентите.
Сосема спротивно: секундарната анализа би требало
анализа
да ја земат предвид сите општествени истражувачи, и, Секундарната анализа на студентите што водат
всушност, Советот за економско и општествено истра- истражувачки проект им нуди бројни предности. Тие се
жување (ESRC) бара апликантите за истражувачки скицирани подолу:
грантови што предлагаат собирање на нови податоци • Пари и време. Како што напоменав на почетокот,
да покажат дека нема релевантни податоци во секундарната анализа нуди можност за пристап
Архивата на податоци на Обединетото Кралство (UK до податоци со добар квалитет за мал дел од
Data Archieve) (видете подолу). средствата што би ги издвоиле при самостојното
Причината за нагласувањето на аспектите на собирање податоци. Во Архивата на податоци,
секундарната анализа за студентите едноставно се сместена во Универзитетот во Есекс, во Колчестер,
темели врз моето лично искуство според кое тие достапни се бројни низи на податоци. Дури и не
мислат дека, за секое истражување што го изведуваат, морате да одите во Колчестер за пребарување
мора да се собираат примарни податоци. Ако вашиот податоци. Архивата има многу добра веб-локација
ментор не ве советува поинаку или ако вашиот што може да се пребарува на различни начини, на
оддел или универзитет не ви обезбедува некаква пример преку клучни зборови (видете подолу).
документација, треба да се размисли за користењето
• Податоци со висок квалитет. Многу од низите Survey – BSA) (видете го Истражувањето во фокус
податоци што често се користат за секундарна 14.1.) и Британската панел-студија за домаќинствата
анализа се со изразено висок квалитет. Со ова (BHPS; видете го Истражувањето во фокус 14.1.
се мисли на неколку работи. Прво, постапките и 14.2.), податоците се собрани од организации
за примерочење се ригорозни и во повеќето за општествени истражувања што развиваат
случаи резултираат со колку што е можно структури и контролни постапки за проверка на
порепрезентативни примероци. Бидејќи квалитетот на податоците што се појавуваат.
организациите одговорни за овие проучувања • Можност за лонгитудинална анализа. Делумно
страдаат од истите проблеми поврзани со поврзан со последново укажување е фактот што
недобивањето одговор од испитаниците како и сите секундарната анализа може да понуди можност
други, вообичаено се користат добро востановени за лонгитудинално истражување, кое, како што
постапки за потсетување на оние што не дале е забележано во третото поглавје, поретко се
одговори за да може овој проблем да се сведе применува во општествените науки поради
на минимум. Второ, примероците се честопати потребното време и потребните трошоци.
национални или барем покриваат многу различни Понекогаш, како што е случајот со Британската
региони на Велика Британија или на Обединетото панел-студија за домаќинствата во која се
Кралство. Степенот на географската покриеност употребува нацрт за панел, можно е графички
и големината на примерокот на ваквите низи на да се прикажат трендовите и поврзаноста во
податоци, без исклучок, се достигнуваат само текот на времето. Ваквите податоци понекогаш се
преку истражувања за коишто се потребни многу анализираат пресечно, но постојат и очигледни
материјални средства. Незамисливо е студентските можности за лонгитудинална анализа. Исто така,
проекти да можат барем да се приближат до со низите на податоци, како што се Општата
покриеноста што ја достигнуваат овие низи на анкета за домаќинствата и Британската анкета за
податоци. Трето, многу низи на податоци биле општествените ставови за коишто се собираат
генерирани од бројни искусни истражувачи, и, во слични податоци во дадено време, најчесто и
примерот на некои од големите низи на податоци, поради тоа што одредени прашања во интервјуто
како Општата анкета за домаќинствата (General се повторуваат секоја година, можат да се утврдат
Household Survey – GHS), Британската анкета за одредени трендови (како што се промени во
општествените ставови (British Social Attitudes мислењето или промени во однесувањето).

Религијата во Британија и тезата за верување без припаѓање
Верувањето без припаѓање, како што укажува и самата фраза, има намера да посочи дека
религијата не опаднала во современото британско општество во смисла на обемот до кој постојат
религиозните верувања, туку, пред сè, фразата укажува дека тоа што всушност опаѓа е лојалноста кон
институционалната религија, со оглед на тоа што религиозните верувања се сè уште значително силни.
Оваа теза ја истражувале Воас и Крокет (Voas and Crockett, 2005), коишто направиле секундарна анализа
и на Британската панел-студија за домаќинствата (BHPS) и на Британската анкета за општествените
ставови (BSA). За анализата на Британската панел-студија за домаќинствата, авторите ги зеле предвид
студиите 1 (1991) и 9 (1999–2000), фокусирајќи се на три прашања:
1. Дали испитаникот смета дека припаѓа на некоја религија и, ако е така, која е таа. Ова прашање се
користи за да ја означи религиозната припадност на личноста.
2. Колку често испитаникот оди на религиозните служби или средби. Ова прашање вообичаено се
користи како индикатор за учество.
3. Колку религиозните верувања влијаат врз неговиот или нејзиниот живот. Испитаниците одговарале
според следнава скала: не влијаат; малку влијаат; влијаат; многу влијаат. Ова прашање е земено за
да го покаже интензитетот на верувањето и неговото влијание врз животот на испитаникот.
Резултатите ги навеле Воас и Крокет (Voas and Crockett, 2005: 15) да укажат дека: „опаѓањето на
религијата е главно резултат на разликите меѓу генерациите; секоја возрасна кохортна група е помалку
религиозна од претходната“. Исто така, истите податоци не одат во прилог на потврдувањето на тезата
верување без припаѓање: доколку нешто опаѓа, религиозното верување побрзо опаѓа од припаѓањето.
Тие ги истражувале податоците од Британската анкета за општествените ставови (ВЅА), коишто
можеле да се разгледуваат за многу подолг период (1983–2002). Податоците биле истражувани како
континуирани временски серии за секоја година за којашто имало податоци за религиозно припаѓање
и верување. Тие покажуваат дека доминантниот ефект бил ефектот на кохорта, односно секоја кохорта
(биле издиференцирани пет кохорти) била помалку религиозна (во смисла на припаѓање, следење и
верување) во однос на претходната. Во целина, овие лонгитудинални податоци укажуваат дека тезата
верување без припаѓање не може емпириски да се потврди.

Домашна работа: пример за секундарна анализа
Бонд и Сејлс (Bond and Sales, 2001) направиле секундарна анализа во четвртиот круг на собирање
податоци (1994) на Британската панел-студија за домаќинства (BHPS). Тие се интересирале за
организацијата на домашната работа кај двојките каде што и двајцата партнери биле на работоспособна
возраст и биле вработени. Од 9481 интервјуирано возрасно лице во текот на ова временско навраќање
за собирање податоци, 981 двојка одговарала на критериумите поставени од истражувачите. Бонд
и Сејлс се интересирале за варијаблите поврзани со обемот на времето што мажите и жените го
поминуваат во домашна работа и нивното споделување на домашните работи. Во врска со претходната
од овие зависни варијабли, авторите покажуваат дека, на пример, времето посветено на домашни
обврски било обратнопропорционално на релативната економска моќ на партнерот и дека мажите
посветуваат повеќе време на домашните работи ако нивната партнерка поминува подолго време на
работа. Споделувањето на задачите било поголемо кај жените што работат повеќе часови, но мажите
преземале само мал дел од домашната работа што останувала несработена по работењето на жената.
И згора на тоа, мажите со поголема економска моќ од нивните партнери споделувале помалку задачи
од мажите што биле без таква моќ. Ваквата студија овозможува истражување на една важна тема преку
релативно репрезентативен примерок за којшто би било потребно вложување на голем напор за да се
состави.
И покрај тоа што кај ваквите низи на податоци, лица. Лесно е да се забележи дека широк спектар на
испитаниците се разликуваат од година до година, така разновидни подгрупи можат да се идентификуваат
што со текот на времето не може лесно да се востановат за слични видови анализи.
казуални заклучоци, сепак е можно да се утврдат и да • Можност за пресечно-културна анализа.
се измерат/да се проценат трендовите. Истражувањето на културите претставува
• Анализа на подгрупи. Кога изворите на податоци своевиден интерес за научните работници на
се големи примероци (како што се Општата полето на социологијата во време кога тие се
анкета за домаќинства – GHS и Британската панел- повеќе приспособени на процесите поврзани со
студија за домаќинства – BHPS), постои можност за глобализацијата и со културните разлики. Лесно
проучување на подгрупа што е прилично голема. може да се заборави дека многу заклучоци не би
Многу често, со цел да се проучат посебните требало да важат за земји во коишто истражувањето
категории на лица, единствено изводливо е да не било реализирано. Меѓутоа, истражувањето
се спроведуваат мали локализирани студии на културите им поставува своевидни бариери
поради трошоците. Големите низи податоци на општествените истражувачи. Присутни
честопати можат да произведат прилично големи се очигледни бариери што се однесуваат на
репрезентативни примероци на национално ниво. трошоците и реалните тешкотии за спроведување
На пример, Арбер и Гилберт (Arber and Gilbert, 1989) на истражувањето во различни земји, особено кога
ја искористиле Општата анкета за домаќинства јазичните и културните разлики се значителни.
(GHS) за да издвојат примерок од над 4500 постари Секундарната анализа на споредливи податоци
лица што живеат во индивидуални домаќинства. од две или повеќе земји претставува можен модел
Во 1980 година, испитаници на возраст од 65 и за истражување на културите. За да се направи
повеќе години биле замолени да дадат одговори ваква анализа, потребна е одредена координација
на разновидни прашања во врска со нивната за да можат да се споредуваат поставените
способност за извршување одредени задачи. Овие прашања. Пример за ваква координација ни
информации биле користени за пресметување на нуди истражувањето за религиозноста на Кели
индексот на попреченост. Нивоата на попреченост и Де Граф (Kelley and De Graaf, 1997), опишано во
потоа можеле да се поврзат со моделите на грижа Истражувањето во фокус 2.4. и во Истражувањето
за постарите. Како што Арбер и Гилберт (Arber во фокус 7.3. Авторите вака го опишуваат процесот:
and Gilbert, 1989: 75) забележуваат: „Големиот
примерок, високата стапка на одговори (82 „Податоците се од модулот религија од 1991
проценти) и репрезентативноста како резултат на година на Интернационалната програма за
големината на примерокот придонесуваат Општата општествени анкетни истражувања (ISSP), којашто
анкета за домаќинства (GHS) да биде вреден извор претставува интернационален конзорциум
на податоци за да се надополнат, за да се прошират првенствено составен од академски организации
и систематски да се тестираат резултатите и што спроведуваат анкетни истражувања...
теоретските идеи што призлегуваат од малите Секоја година, Интернационалната програма
квалитативни и ограничени студии“. И покрај тоа за општествени анкетни истражувања (ISSP)
што податоците не ги засегаат постарите лица креира модул што содржи секогаш исти прашања,
сместени во институции што обезбедуваат грижа исти категории на одговори и ист редослед за
за стари лица, сепак анкетата обезбедува вреден сите земји во коишто се врши анкетирањето.
извор на висококвалитетни податоци за старите ... Сите примероци се големи репрезентативни
национални примероци на возрасни. Најчесто се последнава точка), континуирано се појавуваат

спроведуваат лице в лице, т.е. преку интервјуа, нови методи за анализа на квантитативните
и тоа врз стратификуван случаен примерок... податоци. Дисциплините како што се статистиката
проследен со поднесување прашалник за и економетријата континуирано развиваат нови
самостојно пополнување, којшто го содржи техники за анализа, додека пак некои техники се
модулот на Интернационалната програма за развиваат и во рамките на општествените науки.
општествени анкетни истражувања (ISSP)...“ (Kelley Како што се шири свеста за овие техники и се
and De Graaf, 1997: 642). признава нивната потенцијална релевантност,
истражувачите се интересираат за нивна примена
Резултатите на Кели и Де Граф се базираат врз
врз нови низи на податоци.
секундарната анализа на податоците за петнаесет
• Поголеми обврски за општествениот истражувач.
националности опфатени со истражувањето. Се чини
За сите видови општествени истражувања,
дека се зголемуваат можностите за ваква меѓукултурна
учесниците во истражувањата отстапуваат дел
анализа на културите. На пример, клучните прашања
од своето време, и тоа обично без надоместок.
користени во Анкетата за работната сила (LFS) се
Логично е луѓето да очекуваат дека податоците
искористени и во еквивалентни анкети спроведени од
во чиешто генерирање учествувале би требало
земјите членки на ЕУ.
максимално да се обработат. Меѓутоа, поголемиот
• Повеќе време за анализа на податоците. Токму дел од општествените истражувања се хронично
поради тоа што собирањето на податоците долго недоволно анализирани. Првите истражувачи
трае, честопати се ограничува времето за анализа можат да одлучат да ги анализираат само
на податоците. И покрај тоа што е лесно да се податоците што се однесуваат на централните
мисли дека собирањето на податоци е тешка фаза, истражувачки прашања или може да се случи да го
а анализата на податоци – релативно едноставна, изгубат интересот кога нова група истражувачки
сепак тоа овде не е случај. Не е едноставна работа прашања им се наметнува во нивната имагинација.
да се одлучи што ќе се прави со податоците – Со овозможувањето достапност на податоците за
тоа бара сериозно размислување, а честопати и секундарна анализа се зголемува веројатноста тие
подготвеност да се разгледа можноста за учење да бидат поцелосно искористени.
непознати техники за анализа на податоци. И покрај
тоа што секундарната анализа без исклучок бара ограничувања на секундарната
менаџирање со мноштвото податоци – делумно
за да се запознаете со податоците и делумно за да
анализа
можете да ги организирате во потребниот облик Горенаведеното набројување на предностите на
(видете подолу) – што не е за потценување, сепак секундарната анализа звучи речиси премногу добро
фактот што сте ослободени од собирање нови за да биде вистинито. Всушност, не постојат многу
податоци значи дека вашиот пристап кон анализата ограничувања, но сепак треба да се обрне внимание на
на податоците може да биде подобро осмислен. следниве ограничувања:
• Повторената анализа може да понуди нови • Недостасува упатеност кон податоците.
толкувања. Лесно е да се заземе ставот дека, Кога собирате ваши сопствени податоци, при
откако ќе се анализира една низа на податоци, генерирањето на низата на податоци, не е воопшто
од податоците не може да се извлече ништо чудно што сте многу упатени во нивната структура
понатаму. Со други зборови, што може да се добие и нивните карактеристики. Меѓутоа, неопходен е
со прегледување на податоците што ги анализирал период на запознавање со податоците што другите
некој друг? Всушност, податоците можат да се ги собрале. Морате да се запознаете со спектарот на
анализираат на толку многу различни начини варијабли, со начините на коишто тие се кодираат
што е многу неверојатно да се исцрпи можноста и со различните аспекти на организирањето на
за натамошна анализа. Може да се претпостават податоците. Не треба да се потцени периодот
неколку можности. Истражувачот што прави на запознавањето со големите сложени низи на
секундарна анализа може да одлучи да го разгледува податоци, бидејќи тој може да биде многу значаен.
влијанието на одредена варијабла врз врските • употребени за секундарна анализа се познати
меѓу варијаблите што се предмет на интерес. како хиерархиски низи на податоци, како што
Можно е првите истражувачи да не претпоставиле се: Општата анкета за домаќинства (GHS) и
ваква можност. Второ, појавувањето на нови Британската панел-студија за домаќинства (BHPS).
теоретски идеи може да поттикне анализи што не Проблемот овде е што податоците се собираат
можеле да бидат земени предвид од примарните и се презентираат и на ниво на домаќинство и на
истражувачи. Со други зборови, појавувањето на ниво на индивидуа, но исто така и на други нивоа.
ваквите нови теоретски насоки може да поттикне При секундарната анализа мора да се одлучи кои
повторно размислување за релевантноста нивоа на анализа ќе се користат. Ако се одлучи да
на податоците. Трето, може да се употреби се анализираат податоците на ниво на индивидуа,
алтернативен метод за анализа на квантитативните тогаш податоците на ниво на индивидуа мора да се
податоци и со тоа да се понуди можност за поинакво извлечат од низата на податоци. За секое ниво ќе се
толкување на податоците. Четврто (и поврзано со користат различни податоци. Според тоа, на ниво на
домаќинство, Општата анкета за домаќинства (GHS) да не се собираат од аспект на одредена тема

обезбедува податоци за такви варијабли како што што многу би нè интересирала. Кај другите низи
се бројот на автомобили и потрошувачките трајни на податоци е потребно да се обрне поголемо
добра, додека на индивидуално ниво можат да се внимание на квалитетот на податоците, иако,
најдат податоци за приходите и вработувањето. вообичаено, во архивите во кои тие се депонираат
Дејл (Dale, 1987) се интересирал за фазите на се прават одредени темелни проверки на
животниот циклус и користел податоци на ниво квалитетот.
на домаќинство од Општата анкета за домаќинства • Отсуство на клучни варијабли. Поради тоа што
(GHS) од 1979 г. за да востанови типологија на секундарната анализа подразбира анализа на
фазите на животниот циклус што опфаќале податоци собрани од други лица за сопствени цели,
четиринаесет категории и различни корелации на може да се случи една или повеќе клучни варијабли
различните категории, како што е расположливиот да не бидат застапени. На пример, можеби ќе треба
нето-приход по домаќинство. да истражувате дали постои поврзаност помеѓу две
• Немање контрола врз квалитетот на варијабли и тогаш кога се имаат предвид една или
податоците. Во неколку наврати се дојде повеќе други варијабли. Таквата анализа е позната
до поентата дека секундарната анализа им како мултиваријантна анализа, област на којашто
нуди можност на студентите и на другите да ќе се осврнеме во следното поглавје. Може да нè
ги истражуваат податоците со далеку повисок разочара неможноста да се истражува значењето
квалитет во споредба со податоците што тие или на поинаков начин теоретски важната
самите можат да ги соберат. Меѓутоа, оваа поента варијабла, а тоа може да се случи кога, на пример,
важи главно за низите податоци како што се при собирањето на податоците, ќе се појави
податоците од Општата анкета за домаќинства теоретски пристап што ќе укаже на важноста на
(GHS), од Британската панел-студија за варијаблата. Очигледно, кога истражувачите сами
домаќинства (BHPS) (видете го Истражувањето во ги собираат примарните податоци, веројатноста
фокус 3.10.), од Британската анкета за криминалот ова да се случи ќе биде помала.
(ВСЅ) (видете го Продлабоченото размислување
7.1.), од Националната студија за развој на Пристап до архивата на податоци
децата (NCDS) (видете го Истражувањето во Веројатно главен извор на квантитативни податоци
фокус 3.11.), од Иницијативата за општествена за секундарна анализа ќе ви биде Архивата на податоци
промена и економичен живот (SCELI) (видете го на Обединетото Кралство на Универзитетот во Есекс,
Истражувањето во фокус 7.1.) и од Британската иако може да се случи некои од вашите предавачи
анкета за општествени ставови (ВЅА) (видете го да имаат низи на податоци што се подготвени да ви
Истражувањето во фокус 2.4.). И покрај тоа што ги стават на располагање. Најдобар начин за барање
квалитетот на податоците никогаш не треба да се податоци од Архивата е да се пребарува нејзиниот
земе здраво за готово, сепак во случајот со овие онлајн каталог. Пристап до овој каталог може да добиете
низи на податоци е логично да се сфати дека тој ако ја посетите почетната страница на Архивата на
е обезбеден, иако не може да се каже дека нужно податоци на Обединетото Кралство на: www.data-
ги исполнува сите потенцијални потреби за archive.ac.uk (пристапено на 28 јануари 2011)
секундарната анализа, бидејќи податоците можат
слика 14.1.
каталог на службата за економски и општествени податоци
или со посета директно на каталогот на Службата за на студијата, којшто содржи: име на спонзорите, детали
економски и општествени податоци, на страницата на: за примерочењето, метод за собирање на податоци,
www.еsds.ac.uk/Lucene?Search.aspx (пристапено на главни теми на анкетата и информации за публикациите
28 јануари 2011). што произлегуваат од студијата. Се информира и за тоа
Јас ги барав сите студии што го содржат клучниот дали постојат посебни услови за пристап. За студијата
збор ризик, тема што многу привлекуваше внимание што ја избрав – SN 5357 – Перцепции на јавноста
во периодот кога го ревидирав насловот на ова за ризикот, климатски промени и преобликување
поглавје (видете слика 14.1.). Кликнав на копчето на енергетската политика на Британија, 2005, ми
Search (барај). Како резултат на тоа најдов девет беше кажано: „Депонентот назначил дека се бара
студии (видете слика 14.2.). Со ова се овозможува регистрација, а се применуваат стандардни услови
истражување на документацијата што се однесува за користење“. Ако има посебни услови, тоа значи
на сите соодветни единици за анализа, а исто така дека тие вообичаено подразбираат потпишување
може и да се нарача потребната низа на податоци. Со на образец што се презема. За да ги нарачате
добиените информации обично се дава детален опис
слика 14.2
резултати од едно пребарување
податоците, потребно е да отворите сметка со која ќе методи (Bickerstaff et al., 2008), опишана во 27-мото
добиете корисничко име и лозинка што ќе ви овозможи поглавје.
да ги преземете податоците. Ќе треба да дознаете дали Во 24-тото поглавје можат да се најдат информации
добивањето податоци се наплаќа, но ако сте студент или за пребарување квалитативни податоци за да се
ако сте дел од персоналот на некоја високообразовна направи секундарна анализа. Квалитативните
институција во Обединетото Кралство, најверојатно податоци можат да се пребаруваат преку Квалидејта
за вас ќе биде бесплатно или можеби ќе се бара само (ESDS Qualidata, кратенка од квалитативни податоци),
некоја симболична цена. Онлајн документацијата којашто е исто така дел од ЕСДС (ESDS).
можете да ја најдете на крајот на веб-страницата за Корисна почетна точка за многу податоци, ако не и
избраната студија. Ова не е видливо на сликата 14.3., за повеќето од најпопуларните низи на податоци што се
којашто исто така покажува и дел од информациите за достапни преку ЕСДС (ESDS) може да се најде на: www.
проектот што може да се најдат на веб-локацијата на еѕds.ac.uk/findingData/majorStudies.asp (пристапено
ЕСДС (ESDS), бидејќи морате да се движите надолу на на 28 јануари 2011).
презентираната страница на сликата 14.3. Би требало Во табелата 14.1. се наведуваат неколку
и да напоменам дека студијата SN 5357 е изворот на обемни низи на податоци што им се достапни на
компонентата на анкетата за една студија со мешани студентите, а потребно е дополнително истражување
слика 14.3.
опис и документација за избраните податоци
Апстракт
Проектот се состои од преземање сеопфатна емпириска анкета за јавното мислење за енергетските опции на иднината во
Обединетото Кралство, со посебен акцент врз ставовите за нуклеарната енергија во контекст на климатските промени.
Анкетата е составена од четири главни дела. Првиот главен дел ги разгледува климатските промени и нуклеарната енергија од
поширока перспектива, споредувајќи ги овие две со низа други прашања за животната средина и прашања поврзани со енергијата
на различни глобални/локални нивоа. Овој дел исто така ги испитува и ставовите во врска со различните опции за производство
на електрична енергија. Вториот дел посебно ги испитува ставовите кон нуклеарната енергија. Третиот дел подетално ги испитува
ставовите за климатските промени. Вториот и третиот дел содржат одреден број стандардизирани прашања што имаат цел да ги
измерат општите ставови за нуклеарната енергија и климатските промени, перципираните ризици и придобивки од двете прашања,
како и проблемите со амбивалентноста, уверливоста на ставовите и довербата во контролирањето на ризикот. Покрај тоа, двата дела
содржат одреден број прашања специфични за темата. Четвртиот, т.е. последниот дел на прашалникот ги испитува ставовите кон
промената на нуклеарната енергија како решение за климатските промени. Овој дел содржи прашања – дизајнирани да ги споредат
ризиците од климатските промени со ризиците од нуклеарната енергија и ставови за иднината на различните енергии и опции за
производство на струја што можат да помогнат во спречувањето на климатските промени, користејќи техника на поделен примерок.
Иако постојат низа еднократни анкети или анкети што следат подолг период и студии за перцепција на ризикот што се во врска
со производството на енергија, со нуклеарната енергија и со климатските промени поединечно, вредноста на актуелниот инструмент
е во тоа што тој генерира база на податоци што овозможува споредување на одговорите од сите три групи прашања. Згора на тоа, не
постои споредлива анкета што исцрпно го испитува повторното формулирање на прашањето.
Главни теми
Главни обработени теми се: иднина на енергијата, нуклеарна енергија, климатски промени, прашања за животната средина и
перцепција на ризикот.
Покриеност
Период за работа на терен: 1 октомври 2005 – 6 ноември 2005
Земја: Велика Британија
Опфатени региони: регионите на локална самоуправа (Government Office Regions/ GORs)
Единици за истражување: индивидуи
Видови на податоци: нумерички податоци
Примерочена популација
Локација на единиците за истражување: национална
Популација: лица од општата јавност, на возраст од 15 и повеќе години, од Велика Британија, во текот на 2005.
Методологија
Временска димензија: пресечно (еднократно) проучување
Постапки за примерочење: квотен примерок, комбиниран стратификуван случаен примерок
Број на единици: 1491
Метод за собирање податоци: лице в лице – интервју
Мерење: податоците се мерат според возраст, пол, работен статус со користење на податоците од пописот 2001 (варијабла /
Variable=@WEIGHT0)
Јазик (јазици) на пишуваните материјали
Опис на проучувањето: на англиски
Документација на проучувањето: на англиски
Пристап
Услови за пристап: Депонентот назначил дека се бара регистрација и дека постојат стандардни услови за употреба. Депонентот
може да биде информиран за користењето на податоците. За дополнителни информации видете terms and conditions.
Достапни на: ESDS Acess and Preservation, UK Data Arсhive
Контакт: оддел за помош: help@esds.ac.uk
Датум на издавање
Прво издание: 19 мај 2006
Авторски права
табела 14.1.
големи низи на податоци погодни за секундарна анализа
Наслов Детали за низата на податоци Опфатени теми
Нередовна анкета на случајно избран примерок на интервјуирани лица
Британска анкета за кри- со структурирано интервју. Проучувањето од 2001 до 2002 се однесува на Искуство со криминал и ставови за
миналот (British Crime целен примерок од 36000 лица. Прв пат е спроведено во 1982 и оттогаш се криминалот: страв од криминал, ризик од
Survey – ВСЅ) реализира во 1984, 1988 и 1992. На двегодишно ниво меѓу 1992 и 2000 и на криминал.
годишно ниво од 2001.
Панел-проучување – започнато во 1991, кое се спроведува еднаш
годишно, преку интервју и прашалник на национално репрезентативен
Британска панел-студија Организација на домаќинството;
примерок од околу 10000 лица во над 5000 домаќинства. Истите лица
за домаќинства (British однесувањето на пазарот на труд; приход и
се интервјуираат секоја година. БХПС (BHPS) се заменува со Анкетата за
Household Panel Survey богатство; домување; здравје; општествено-
разбирање на општеството (Understanding Society Survey), којашто се
– BHPS) економски вредности.
спроведува на поголем примерок од 40000 домаќинства. Видете www.
understandingsociety.org.uk (пристапено на 17 јануари 2011).
Голем спектар на области на општествени
Британска анкета за Проучување, приближно на годишно ниво, од 1983, врз репрезентативен ставови и поведение. Некои области се
општествени ставови примерок на лица на возраст од 18 и повеќе години, преку интервју и клучни и се истражуваат годишно, а други –
(British Social Attitudes – прашалник. Секое проучување го сочинуваат интервјуа во траење од еден нередовно.
ВЅА) час и прашалник за самостојно пополнување.
Ново име за Анкетата за потрошувачка и храна (Expenditure and Food

Анкета за животните Survey), започната во април 2001, која ги комбинира и ги заменува ФЕС (FES) Области претходно опфатени со ФЕС (FES) и
трошоци и исхраната и НФС (NFS). Податоците се базираат врз домаќинства од коишто се бара НФС (NFS).
(Living Costs and Food да водат дневници за расходи и приходи за период од две недели. Покрај
Survey – LCFS) тоа, со компјутерски потпомогнато лично интервјуирање (CAPI) се водат
интервјуа лице в лице.
Анкета за семејна Од 1957, годишни интервјуа со членови од околу 10000 домаќинства што
потрошувачка (Family водат дневник за расходите и приходите за период од две недели. Во април Семејни расходи и приходи.
Expenditure and Food 2001 се заменува со Анкетата за потрошувачка и храна (Expenditure and
Survey – FES) Food Survey).
Стандардни прашања, на пример, за
Порано позната како Општа анкета за домаќинства (General Household образование и здравје, коишто се
Survey – GHS), од 1971, базирана врз годишни интервјуа со членови на поставувале секоја година, и дополнителни
Општа анкета за животен возраст над 16 години и на примерок од над 8000 случајно избрани прашања, коишто се разликуваат од една
стил (General Lifestyle домаќинства. Анкетата не била спроведена во 1997–1998, кога била до друга година. Голема разноликост
Survey – GLF) ревидирана, и во 1999–2000, кога била преработена. По овој прекин, на прашања што се однесуваат на
Општата анкета за домаќинства (GHS) била продолжена врз годишна општественото однесување и општествените
основа. ставови.
Позната и како Континуирана анкета за популацијата (Continous Population
Survey), започната во 2009. Содржи серија од клучни прашања и модули од Видете: Анкета за работна сила (Labour Force
други постојани анкети што ги спроведува Државниот завод за статистика Survey), Анкета за животен стил (General
Интегрирана анкета за (Office for National Statistics – ONS): Анкета за работна сила (Labour Force Lifestyle Survey), Анкета за животните
домаќинства (Integrated Survey), Општа анкета за животен стил (General Lifestyle Survey), Анкета за трошоци и исхраната (Living Costs and Food
Household Survey – IHS) животните трошоци и исхраната (Living Costs and Food Survey), Анкета за Survey) и Анкета за јавно мислење (ONS
домување во Англија (English Housing Survey) и Анкета за животни можности Opinions Survey).
(Life Opportunities Survey). За краток период е вклучена и Анкетата за јавно
мислење (ONS Opinions Survey), но овој модул сега е изоставен.
Двегодишни интервјуа, 1973–1983, и годишни интервјуа, 1984–1991,
Анкета за работна сила што содржат една квартална анкета на околу 15000 адреси по квартал и Часови поминати на работа, методи за
(Labour Force Survey – дополнителна анкета во март–мај; од 1991, квартална анкета на околу барање работа, обука, лични податоци како
LFS) 60000 адреси. Од 1998, клучните прашања се поставуваат во анкетите на што се националност и пол.
државите членки на Европската Унија.
Проучување на 19000 бебиња и нивните семејства – родени меѓу 1
септември 2000 и 31 август 2001 во Англија и Велс и меѓу 22 ноември 2000 Континуитет и промена во семејството на
Милениумско кохортно и 11 јануари 2002 во Шкотска и Северна Ирска. Податоците се собрани секое дете и во семејната средина; проценки
проучување преку интервју со родителите, на деветмесечна и на тригодишна возраст за важните аспекти на развојот на детето.
(Millenium Cohort Study) на децата. Оттогаш, анкетите се спроведени на деца од петгодишна и
седумгодишна возраст.
Континуирано проучување, но на нередовна база, на сите 17000 деца
родени во Велика Британија во неделата од 3 до 9 март 1958. Се спроведува
Национална студија за од 1981 година и содржи интервју и прашалник. Собирањето на податоците Физичко и ментално здравје, семејство,
развој на децата (National е спроведено во шест наврати: 1965 (кога учесниците биле на возраст родителство, занимање и приходи,
Child Development Study од 7 години), во 1969 (на возраст од 11 години), во 1974 (на возраст од домување и опкружување итн.
– NCDS) 16 години), во 1981 (на возраст од 23 години), во 1991 (на возраст од 33
години), во 1999–2000 (на возраст од 41 до 42 години) и во 2008–2009 (на
возраст од 50 до 51 година).
Прв пат составена во 1940, оваа анкета содржи интервјуа со
Национална анкета за репрезентативен примерок на домаќинства и податоци од дневници Карактеристики на домаќинството,
исхрана (National Food водени за една недела. Во 1988 година, податоците биле собрани од купување храна, оброци.
Survey – NFS) двата извора, од 6000 домаќинства. Неа во 2001 ја заменила Анкетата за
потрошувачка и храна (Expenditure and Food Survey).
Секоја година клучни прашања за
Претходно наречена Омнибус анкета за јавно мислење, редовна испитаниците, плус модулите (поставени во
Анкета за јавно мислење комерцијална анкета преку структурирано интервју на точно 2000 лица од име на организациите учесници) за теми што
1990 година. Од 1990 година се врши осум пати годишно. Таа станува Анкета
(ONS Opinions Survey) се менуваат на годишно ниво, т.е. безбедност
за јавно мислење во 2008 година кога прераснува во Интегрирана анкета за на храната, однесување при јадење, лични
домаќинства (Integrated Household Survey). финансии, спортски активности.
Анкета за односите Утврдување плата, регрутирање и обука,
Оваа анкета се реализирала во 1980, 1984, 1990, 1998 и 2004 година.
на вработените на еднакви можности, промена на работно
Составен е примерок од работните места на десет или повеќе вработени
работното место место, ставови кон работата, менаџмент
и се спроведени интервјуа со менаџери, претставници на работниците и
(Workplace Employment на организацијата, претставување на
вработени. Ново проучување било реализирано во 2011.
Relations Survey – WERS) вработените итн.
во однос на нивната можна употреба во контекстот од списанија што комбинираат квантитативно и

на истражувачките прашања за коишто можеби вие квалитативно истражување (SN 5977). Ова е проучување
се интересирате. Дополнителни информации за овие што го спроведов во 2003/2004 година и тоа ја сочинува
низи на податоци можат да се најдат преку ЕСДС (ESDS) основата на поголемиот дел од 27-мото поглавје. Сепак,
или преку користење на Гугл (Google) или некој друг ова не претставува обемна низа на податоци како оние
пребарувач. што беа во фокусот на вниманието во поголемиот дел
Во ова поглавје, при дискутирањето за секундарната од претходнава дискусија. Исто така треба да се знае
анализа, сакав да ги акцентирам обемните низи на дека постојат интересни квалитетни проучувања што не
податоци како што е Британската панел-студија за се архивирани. Како што споменав во 13-тото поглавје,
домаќинства (BHPS). Меѓутоа, треба да се има на ум дека податоците за работното место од Етнографскиот
Архивата на податоци чува податоци што произлегуваат проект (Истражувањето во фокус 13.4.) можат лесно
од голем спектар на проучувања. Кога ќе внесете да се преземат, а тоа може да ја сочинува основата на
истражувачки методи како термин за пребарување една многу интересна секундарна анализа за некој што
при прелистување на каталогот, едно од проучувањата се интересира за области како што е социологијата на
што се појавува е анализата на содржината на статии трудот.
официјална статистика
Долг период, употребата и анализата на се поставуваат прашања како дел од истражувачки

официјалните статистички податоци за целите на проект, проблемот со реакцискиот ефект ќе биде
општествените истражувања претставува многу многу помалку изразен отколку кога се собираат
контроверзна област. Од државните институции се податоци преку интервју или прашалник.
бара, во текот на својата работа, да водат евиденција • Постои можност да се анализираат податоците
за своите области на дејствување. Ваквите собрани и пресечно и лонгитудинално. Кога се прави
податоци ја сочинуваат официјалната статистика во пресечно истражување и за таа цел се анализираат
една област на дејствување. Така, во Велика Британија, официјални статистички податоци, можеме да
полицијата собира податоци од коишто се пресметува ги истражуваме стапките на криминал (па дури
стапката на криминал (позната и како криминал и бројот на повторување на специфичните
што го евидентирала полицијата), а Агенцијата за видови криминал) во смисла на такви стандардни
вработување собира податоци од коишто се пресметува варијабли како што се: општествената класа,
процентот на невработеност (познат и како процент приходите, етничката група, возраста, полот и
на тие што бараат парична помош додека бараат регионот. Ваквите анализи ни овозможуваат
работа). Ова се само два примери, сосем случајно – да ги бараме факторите што се поврзуваат со
високопрофилирани низи на статистички податоци криминалот или со невработеноста. Исто така,
што можат да се подведат под општата категорија можеме да ги анализираме податоците во
официјални статистички податоци. Честопати, овие подолг временски период. Токму поради тоа што
податоци се поводот за насловите во мас-медиумите – податоците се собираат во текот на многу години,
на пример, постои ли нагло зголемување на нивото на можно е графички да ги прикажеме трендовите во
евидентиран криминал или на невработеноста. Но, се текот на времето, а можеби – и да ги поврземе со
чини дека тие исто така им нудат значаен потенцијал на општите општествени промени.
општествените истражувачи. • Исто така, постои можноста и за накрсна културна
Би можеле да замислиме дека овие официјални анализа, бидејќи официјалните статистички
статистички податоци на општествените истражувачи податоци од различни национални држави
им нудат одредени предности пред некои други облици можат да се споредуваат за одредена област на
на квантитативни податоци, како што се податоците дејствување. Конечно, класичниот извонреден
базирани на анкети. Тие предности се следниве: пример во социологијата – Диркемовото дело
• Податоците се веќе собрани. Според тоа, како што Самоубиство (Durkheim, 1952) – беше резултат
е случај со другите видови податоци за секундарна на компаративната анализа на официјалните
анализа (видете погоре), може да се заштеди статистички податоци за самоубиствата во неколку
значително време и пари. Исто така, можно е земји.
податоците да не се базираат врз примероци, туку Меѓутоа, читателите што се сеќаваат на
врз целата популација, така што може да се добие Продлабоченото размислување 7.1. веќе веднаш ќе
целосна слика. заземат одбранбен став. Официјалните статистички
• Бидејќи на лицата што се извор на податоци не им податоци за општествениот живот, како што е
криминалот, можат да бидат многу неточни, бидејќи
се евидентираат само оние лица што ги обработуваат евидентирано во полиција (трета фаза). Дури и ако таа
агенциите што имаат обврска да собираат статистички го признае како криминално дело, лицето од јавноста
податоци. Криминалот и другите девијантни појави (дури и кога се јавува како жртва) може да избере да не
претставуваат посебен фокус на внимание и интерес го пријави криминалот за да го евидентира полицијата.
кај критичарите кога станува збор за користењето Ова значи дека, ако едно криминално дело помине
на официјалните статистички податоци. Во приказот незабележано, или е забележано, но не е признато
14.1. се илустрираат видовите фактори што можат како криминално, или е забележано и признато како
да доведат до загриженост, а коишто се во врска со криминално дело, но полицијата не го евидентирала,
криминалот и стапката на криминал. тоа нема да се внесе во официјалната статистика.
Ако го земеме криминалното дело како почетна Четвртиот чекор е евидентирањето на криминалот во
точка (прва фаза), можеме да ги разгледуваме полиција. Дури потоа криминалот може да се внесе во
факторите што можат да се или да не се резултат на криминалната статистика, поради тоа што полицијата
нивното станување дел од стапката на криминал. Едно има изразено дискреционо право за тоа дали да
дело станува дел од стапката на криминалитет како продолжи со обвинувањето, така што може да одлучи да
резултат на една од следните две опции (и покрај го ослободи лицето со предупредување (чекор 6). Врз
тоа што може да станува збор и за други можности, полицијата можат да влијаат такви фактори како што се
сепак овие две претставуваат главни веројатности). сериозноста на криминалното дело, претходна пријава/
Прво, криминалот може да се случи пред лице од претходни пријави на престапникот, однесувањето на
јавноста или лицето од јавноста може да биде жртва престапникот, навестувањето за евентуално каење или
на криминалот (втора фаза). Сепак, едно криминално обемот на работата на полицијата во тоа време.
дело мора да се препознае како такво пред да биде Од друга страна, полицијата може да го
Приказ 14.1
општествената конструкција на криминалот според статистиката:
осум фази
Кривично дело (1)
Лице од јавноста кое е сведок

или жртва на криминал (2)
Препознавање на нападот како Полициски решенија за

криминал од лице од јавноста (3) обрасците за надзор (5)
Информирање за делото од Слобода на одлучување

лице од јавноста (4) на полицијата (6)
Евидентирање на делото
од полицијата (7)
Криминал што мора да го

пријави полицијата
Извор: адаптирано од приказот кај Бирдсворт и коавторите (без датум) -стапка на криминал (8)
набљудува криминалот како резултат на нејзините точка за пристап кон голем спектар на официјални
вообичаени активности за надзор што е производ статистички податоци до кои може да се пристапи на:
на одлуките за најсоодветно распоредување на www.statistics.gov.uk/default.asp (пристапено на 28
полициските службеници (чекор 5). И уште еднаш, јануари 2011).
криминалот може да не стане дел од стапката
на криминалитет поради применувањето на сигурност и валидност
дискреционото право на полицијата. Оттука понатаму, Прашањата за сигурноста и валидноста
штом полицијата го примени дискреционото право се чини дека се надвиснуваат заканувачки при
да бара обвинение (чекор 6), делото се евидентира разгледувањето на оваа проблематика. Се чини
(чекор 7) и станува пријавен криминал евидентиран дека сигурноста може да биде загрозена поради тоа
од полицијата, така што станува дел од стапката на што со текот на времето се менуваат дефинициите и
криминалитет (чекор 8). политиките што се однесуваат на појавата. На пример,
Какви се импликациите на овој процес врз политиката на Министерството за внатрешни работи
стапката на криминалитет и општо – врз криминалната во Владата на Обединетото Кралство или политиката
статистика? Како прво, значителен дел од криминалот, на полициската служба можат да укажат на тоа дека
без сомнение, поминува неевидентиран како повеќе ресурси треба да се стават во употреба за
последица на: тоа што не секогаш се случува пред надзор на одредени области на криминал, како што се
сведоци; не се препознава како криминално дело; употребата на дроги или возењето во пијана состојба.
не се пријавува; одлуките во врска со полицискиот При тоа, како дел од применувањето на енергични
надзор при што некои криминални дела добиваат мерки, малку веројатно е полициските службеници да
помал приоритет и применувањето на дискреционото го користат своето дискреционо право на тој начин што
право на полицијата. Оваа скриена тенденција на ќе ги ослободат престапниците со предупредување.
неевидентиран криминал честопати се опишува Проблемот со сигурноста на криминалната статистика
како „темна бројка“ (Coleman and Moynihan, 1996). е во тоа што е можно варијацијата на степенот на
Криминалот и не може да се разгледува изолирано одредени криминални дејства, со текот на времето,
во оваа релација. Статистистичките податоци да не се должи на варијацијата на степенот на
за самоубиства речиси сигурно не успеваат да прекршување, туку на варијацијата на тенденцијата
евидентираат голем број потенцијални случаи, а да се зголемат ресурсите за надзор и да се продолжи
може да се случи да опфатат и одреден број случаи со обвинение. Исто така, со текот на времето може да
што фактички не се самоубиства (како резултат на има промени на дефинирањето на криминалот или на
проблемите во врска со одлучувањето дали жртвата подготвеноста на жртвите да поднесат жалба. Јасно е
доживеала несреќа или имала намера да изврши дека ваквите промени ќе влијаат врз степенот до кој
самоубиство). Екстремно тешко е да се утврди дали флуктуациите во стапката на појавување на одредени
некој е жртва на самоубиство ако не оставил проштално видови криминал ќе ги рефлектираат вистинските
писмо. И згора на тоа, оние што се одговорни за носење флуктуации во стапката на појавување на овие видови
одлука дали одреден случај на смрт е самоубиство или криминал или други фактори (т.е. варијациите во
не, може да се најдат под значителен притисок да не го надзорот со текот на времето, применувањето на
евидентираат случајот како таков, веројатно поради дискреционото право, дефинирањето, пријавувањето
ставовите за можно стигматизирање или поради и други фактори). Дополнителен фактор што може да
религиозните табуа за самоубиството. Да продолжиме ја наруши сигурноста на криминалната статистика
дури и понатаму, слабостите на официјалната е недејствувањето на полицајците (видете го
статистика не се однесуваат само на областите на Продлабоченото размислување 7.1. и 14.1.). Колку е
девијантно однесување, како што се криминалот и поголемо присуството на ваквите фактори, толку ќе
самоубиствата. На пример, процентот на тие што има поголемо негативно влијание врз сигурноста на
бараат надоместок за невработеност, што се користи податоците за криминалот и, како последица на ова,
за да се создаде слика за стапката на невработеност валидноста ќе биде нарушена.Исто така, проблемите
секој месец, лесно може да не успее да ја претстави со официјалните статистички податоци се однесуваат и
реалната стапка на невработеност: во статистиката на испитувањето на варијаблите со коишто се поврзува
нема да влезат лицата што се невработени, но кои стапката на криминалитет. На пример, може да се
не бараат надоместок или чии барања се одбиени, претпостави дека, ако истражувањето на регионалните
додека пак оние што влегле во процентот на лицата разлики покаже дека варираат стапките на криминал
што бараат надоместок, но кои работат на црно или главно поради етничкиот или класниот состав на една
во сивата економија (и кои поради тоа не се реално област, тогаш од ова може да се заклучи дека самиот
невработени), ќе бидат вклучени во статистиката на етнички статус и општествената класа се поврзани
невработени. со криминал. Постојат два проблеми во врска со
Сè повеќе официјалните статистички податоци извлекувањето на ваков заклучок.
и нивните резимеа се достапни преку интернет.
Службата за национална статистика е добра појдовна

Манипулирање со бројките за криминал
Во една статија во Тајмс (Leake, 1998) пишува за постоењето сè поголеми докази дека полициски
службеници од повисок ранг манипулираат со статистичките податоци за криминалот. Авторот тврди
дека многу службеници намерно ги губат криминалните случаи со цел нивните стапки на откривање на
криминалните случаи да изгледаат подобро. Како последица на ова, стапките на криминал се честопати
пониски отколку што би требало да бидат. Статијата ги наведува следниве методи за потиснување на
криминалните дела:
• Класифицирање на повеќекратни провали – на пример, во една зграда, во текот на еден ден – како
еден единствен инцидент;
• Каталогизирање на измамите на повеќе кредитни картички или чекови како едно единствено
криминално дело;
• Исклучување на обичните напади од бројките за насилен криминалитет кога не станува збор за
сериозно повредени лица;
• Исклучување на кривичните дела за дрога кога лицата признаваат дека направиле кривично дело,
па се само опоменати.
Овие методи на редуцирање на стапката на криминал обратно ќе влијаат врз сигурноста, бидејќи
не е можно да се споредат бројките во текот на различни временски периоди поради варијациите што
се појавуваат со текот на времето во тенденцијата да се манипулира со податоците. Слично ќе се влијае
врз валидноста, делумно поради тоа што мерењето на валидноста претпоставува сигурност (видете го
седмото поглавје) и исто така поради тоа што не може да се смета дека бројките се валидни за давање
слика за вистинското ниво на криминал.
Прво, постои аналитички проблем познат како припадници на една етничка група или класа да
еколошка заблуда (видете го Клучниот концепт бидат повеќе во фокусот на нивните активности;
14.2.). Второ, дури и ако можеме да го игнорираме варијациите во склоноста на полициските службеници
проблемот на еколошката заблуда (што, се разбира, да го применуваат дискреционото право за одредени
не можеме), сепак ќе се соочиме со прашањето на етнички групи или општествени класи и проблемите
валидноста. Варијациите помеѓу етничките групи или полицијата да открие и да истражува одредени видови
општествените класи може да се појават како резултат криминал што се сами по себе поврзани со етницитетот
од дејствувањето на други фактори повеќе отколку или класата (на пример, криминалот на повисоките
на промените кај етничките групи и општествените класи службеници). Слично како што забележува
класи во нивната тенденција за извршување криминал. Даглас (Douglas, 1967) во врска со статистиките за
Наместо тоа, варијациите можат да се должат самоубиствата, голема е веројатноста варијациите во
на дејствувањето на такви фактори како што се: стапките на самоубиства на етничките и религиозните
варијациите во веројатноста сведоците да пријавуваат групи да бидат барем делумно резултат на разликите во
криминал во зависност од тоа дали престапникот е склоноста на семејствата од кои потекнуваат жртвите
од една етничка група или класа или од некоја друга; на самоубиства да вршат притисок врз официјалните
варијациите во надзорните активности на полицијата, лица, како што се судските вештаци, да не ја третираат
така што областите со голема концентрација на смртта како самоубиство.

Што е еколошка заблуда?
Еколошка заблуда се случува кога по грешка се претпоставува дека можат да се извлечат заклучоци
за индивидуите од резултатите што се однесуваат на збирните податоци. Колеман и Мојнихан (Coleman
and Moynihan, 1996) даваат пример за поврзаноста помеѓу етничката припадност и криминалот. Тие
откриваат дека резултатите што покажуваат повисока стапка на криминал во региони со големи
концентрации на етнички малцинства се користат за да покажат дека е поголема веројатноста
припадниците на ваквите малцински групи да направат криминал. Меѓутоа, истражувањето на ова
прашање во шеесеттите години од минатиот век упатува на тоа дека всушност е помала веројатноста
припадниците на етнички малцински групи да направат криминал. Заблудата се појавува поради
неколку причини – на пример, можеби припадниците на малцинските групи не се одговорни за
високите стапки на криминал.
Потценување и реафиримирање на на криминалот и девијантното однесување. Притоа,

грешките во голем дел од официјалните статистички
официјалните статистички податоци податоци што не се поврзани со криминалот и
Во шеесеттите години од минатиот век се девијантното однесување веројатно не се полоши
забележува лавина од разновидни критики упатени од грешките што се појавуваат во голем дел мерења
кон официјалната статистика, посебно на делот што произлегуваат од методи како што се анкетите,
што е во врска со криминалот и девијантното базирани врз прашалници и структурирани интервјуа.
однесување. Во голем дел, во прв ред биле претходно Од друга страна, постојат форми на статистички
претставените разновидни критики. Всушност, податоци што се веројатно многу прецизни според сите
верувањето дека официјалните статистички податоци критериуми, како што се податоците што се однесуваат
биле со сомнителна вредност за истражувачите во на раѓањата, стапувањата во брак и смртните случаи.
општествените научни области е толку вкоренето што Булмер исто така тврди дека, што се однесува
дури се разви гледиште дека се речиси безвредни. до некои од клучните варијабли во општествените
Наместо тоа, на општествените научници им се истражувања, разликата помеѓу дефинициите
препорачувало да го свртат своето внимание кон што ги користат оние што прибираат официјални
истражувањето на организациските процеси што статистички податоци и дефинициите што ги користат
продуцираат разновидни слабости, а коишто ги истражувачите не е во толкава мера изразена како што
идентификувале различни автори. Кажано со зборовите понекогаш се претпоставува. Меѓутоа, тој забележува
на авторите на една влијателна статија, стапките на дека примерот со општествената класа е на некој начин
криминал и другите облици на девијантно однесување различен. Во востановувањето на Општиот регистар за
„може повеќе да се сметаат како показатели за класификација на групирањата на општествените класи
организациските процеси отколку како показатели (Registrar General`s classification of social class groupings)
за одредени облици на однесување“ (Kitsuse and изгледа дека малку внимание им се посветило на шемите
Cicourel, 1963: 137). Како последица од ова гледиште, што ги развиле социолозите, како што се влијателните
официјалните статистички податоци се оставаат пристапи на Хол-Џонс (Hall-Jones) и Хоуп-Голдторп
настрана при општествените истражувања, така што (Hope-Goldthorpe). Сепак, Булмер забележува дека
тие пред сè стануваат предмет на истражувачкиот Регистарот, и покрај сè, е корисен при изнесувањето
интерес отколку потенцијален извор на податоци, иако на неусогласеноста во однос на социоекономската
во одредени кругови продолжуваат истражувањата позиција меѓу групирањата што ги содржи и што често
базирани врз официјалните статистички податоци. ги употребувале општествените истражувачи за да го
Исто така би било погрешно да се мисли дека прецизираат овој момент. Булмер го истакнува фактот
критиката што ја креирале авторите како што се Кицас дека податоците што произлегуваат од официјалната
и Сикурел (Kitsuse and Cicourel, 1963) и Даглас (Douglas, статистика и коишто укажуваат на изразените разлики
1967) била единствената причина за запоставување на меѓу општествените класи во однос на смртноста се
официјалната статистика во текот на овој период. Фактот крајно значајни за социолозите на медицина и другите
што официјалните статистички податоци не се скроени социолози. Податоците не се непроблематични и
според потребите на истражувачите во општествените не се без прекини, но се забележува значителна
науки, бидејќи се сметаат за странична појава за подготвеност да се користат статистичките податоци.
поголемиот дел државни институции, претставува Истото важи за податоците на Даночната управа (Inland
уште едно ограничување. Со други зборови, може Revenue) базирани врз даноците на имот, коишто
да се случи дефинициите на очигледно слични или се употребуваат за да се испита распределбата на
идентични термини (како што се невработеност или богатството.
општествено-економска класа) што ги користеле Друга критика за отфрлањето на различните форми
одговорните за прибирање официјални статистички на официјални статистички податоци е тоа што, ако се
податоци да не се соодветни на дефинициите што ги прифати ставот дека треба да се отфрлат, тогаш тоа
користеле општествените истражувачи. значи дека се мисли дека квантитативните податоци
Една важна статија на Булмер (Bulmer, 1980) го што ги прибираат општествените истражувачи се
довела во прашање релативното запоставување на донекаде без грешки или, барем, подобри. Меѓутоа,
официјалните статистички податоци од страна на како што е кажано во претходните поглавја, иако
британските социолози и поради тоа претставува општествените истражувачи постапуваат најдобро
пресвртница во ставовите на многу истражувачи што можат за да го редуцираат обемот на грешки во
кон овој извор на податоци (Levitas and Guy, 1996). нивните мерења на клучните концепти (како што се
Како прво, Булмер расправа дека критиката на прави преку стандардизацијата на поставувањето
официјалната статистика претежно се врти околу прашања и бележењето одговори во анкетното
елаборацијата на критиките на статистиката што се истражување), сепак тоа не значи дека различните
однесуваат на криминалот и девијантното однесување. мерења што тие ги спроведуваат се без грешки.
Тој забележува дека тие се предмет на посебни, Бидејќи целото мерење во општествените науки е
добро познати проблеми и би било погрешно тие да подложно на грешки, важно е да се преземат чекори за
се генерализираат за да го опфатат целиот спектар да се сведат тие грешки на минимум. Затоа е погрешно
на официјални статистички податоци. Голем дел од да се отфрли официјалната статистика поради тоа
статистичките податоци може да се земе како погрешен што содржи грешки, кога фактички целото мерење
во одредени аспекти, но не значи дека грешките се во општествените истражувања содржи грешки.
толку истакнати како што се оние што се однесуваат Проблемот овде е што дел од официјалната статистика
е предиспониран за грешки, како што се статистичките
податоци за криминалот и за девијантното однесување. официјалните статистички податоци

Меѓутоа, дури и овде е нужна одредена
внимателност. Иако податоците што произлегуваат како форма на ненаметлив метод
од Британската анкета за криминалот (ВСЅ) можат Еден од најубедливите и најчесто цитираните
да се искористат за да се покаже дека само дел од примери зошто континуирано можат да се употребуваат
целокупниот криминал се пријавува во полицијата официјалните статистички податоци е дека тие можат
(видете го Продлабоченото размислување 7.1.), сепак да се сметаат како своевиден облик на ненаметливо
би било погрешно да се извлече заклучок дека анкетата мерење, иако денес многу автори преферираат да
претставува критериум за безгрешност. Колеман и го употребуваат терминот ненаметлив метод (Lee,
Мојнихан (Coleman and Moynihan, 1996) укажуваат на 2000). Овој термин потекнува од поимот ненаметливо
неколку грешки во мерењето од кои веројатно страда мерење што го сковале Веб и коавторите (Web et al.,
Британската анкета за криминалот (ВСЅ). На пример, 1966). Во една многу влијателна книга, Веб и коавторите
постојат докази што укажуваат дека Британската ан- расправаат дека општествените истражувачи премногу
кета за криминалот (ВСЅ) резултира со преценување се потпираат врз мерењето на општествените појави
на сериозните инциденти преку еден процес познат што потекнува од методи за прибирање податоци
како ефект на телескоп. Ова значи дека сериозните што се подложни на реакциски ефект (видете:
инциденти што се случиле пред дванаесетмесечниот Истражувањето во фокус 3.3. и Клучен концепт 12.4. во
период на сеќавање (периодот за кој им се поставуваат кои се претставува оваа идеја). Ова значи дека секогаш
прашања на испитаниците) погрешно се смета дека кога луѓето знаат дека учествуваат во некаква студија
се случуваат токму во текот на тој период. Со други (како што е, без исклучок, примерот со методите за
зборови, луѓето имаат тенденција да веруваат дека прибирање податоци како што се: структурирано
сериозните видови криминал чиишто жртви се самите интервјуирање, прашалник за самостојно пополнување
тие, но се случиле пред повеќе од дванаесет месеци, и структурирано набљудување), една компонента на
всушност се случиле во текот на нивниот период нивните одговори или однесување веројатно е под
на сеќавање. Колеман и Мојнихан (Coleman and влијание на нивното знаење дека тие се истражувани.
Moynihan, 1996) исто така укажуваат и на грешките Со други зборови, нивните одговори на прашањата
што се појавуваат како резултат на факторите како или поведението што тие го покажуваат може да биде
прикривање во текот на интервјуирањето. На пример, нетипично.
постојат докази што укажуваат дека жените поскоро Официјалните статистички податоци прилично
ќе пријават сексуални престапи и семејно насилство добро се вклопуваат во вториот од четирите типа на
во полиција (четвртата фаза во приказот 14.1.) отколку ненаметливи мерења дадени во Клучниот концепт
што тоа ќе го направат на еден интервјуист. Со други 14.3. Како што се забележува во издвоената рамка,
зборови, отфрлањето на официјалните статистички ова второ групирање обработува голем спектар на
податоци за криминалот врз основа на анкетната извори на податоци што вклучуваат статистички
евиденција од тој вид како што се генерира со Бри- податоци генерирани од организациите што не се
танската анкета за криминалот (ВСЅ) не е без проблеми државни институции. Ова е корисно потсетување
поради тоа што и таа самата не е ослободена од грешки. дека потенцијално интересните статистички податоци
Јасно е дека, следејќи го тврдењето на Булмер често ги собираат голем број организации. Во
(Bulmer, 1980) во однос на прашањето, се намалува Истражувањето во фокус 14.3. се опишува интересна
комплетното отфрлање на официјалните статистички употреба на ваквите податоци. Меѓутоа, општествените
податоци од страна на општествените истражувачи. истражувачи не ги употребуваат многу овие податоци,
Иако постои општо одобрување и признавање дека и и важно е тоа што авторот што се осврнува врз нив
понатаму остануваат отворени прашањата за одредени во истражувањето презентирано во Истражувањето
облици на официјални статистички податоци (особено во фокус 14.3. е економист. Може да постои поголем
статистичките податоци за криминалот и девијантното потенцијал за пребарување и„копање“ по статистичките
однесување), секоја статистичка низа мора да се податоци што ги продуцираат организациите што се
процени во однос на целите на општествените релативно независни од државата.
истражувања.

Што се ненаметливи методи?
Ненаметливо мерење е „кој било метод на набљудување што директно го одвојува набљудувачот од
системот на интеракции или од настаните што се проучуваат“ (Denzin, 1970). Веб и коавторите (Web et al.,
1966) разликуваат четири главни типови:
1. Физички траги. Ова се знаците што зад себе ги остава една група, и тука спаѓаат графитите и
отпадоците.
2. Архивски материјали. Оваа категорија ги вклучува собраните статистички податоци од страна на
владини и невладини организации, дневници, мас-медиуми и историски записи.
3. Едноставно набљудување. Ова се однесува на „ситуациите во коишто набљудувачот нема контрола
врз даденото однесување или обележје за коешто станува збор и во истражувачката ситуација има
незабележлива, пасивна и ненаметлива улога“ (Web et al., 1966: 112).
4. Планирано (однапред планирано) набљудување. Ова е исто како едноставното набљудување,
но набљудувачот или на некој начин активно го менува опкружувањето (но без загрозување
на ненаметливиот карактер на набљудувањето) или тајно употребува апарати за да ги сними
набљудувањата, како што се видеокамери.
Официјалната статистика може да се вброи во втората категорија, како што е случајот со анализата
на содржината на медиумите од видот опишан во 13-тото поглавје. Меѓутоа, анализата на содржината како
онаа што е опишана во Истражувањето во фокус 13.4. не би се сметала за пример на ненаметливо мерење,
бидејќи материјалот што се анализира (етнографија на работни места) произлегува од проучувањата
во кои податоците биле генерирани со примена на ненаметлив стил. Структурираното набљудување од
видот опишан во 12-тото поглавје вообичаено нема да се вброи во третата и четвртата категорија, бидејќи
наљудувачот им е обично познат на оние што ги набљудува. Проучувањето на Розенхан (Rosenhan, 1973)
опишано во Истражувањето во фокус 12.5. е едeн пример за планирано набљудување поради тоа што за
псевдопациентите не се знаело дека биле истражувачи, и тие активно ја менувале ситуацијата со своето
сопствено однесување. И проучувањето на Даниел (Daniel, 1968), опишано во табелата 12.1., претставува
пример за планирано набљудување, поради тоа што не било познато дека актерите се истражувачи, и со
барањето да изнајмат сместување, активно ја менувале ситуацијата.
Важно е да се разбере дека Веб и коавторите (Web et al., 1966) немале намера да кажат дека
ненаметливите методи би требало да ги заменат конвенционалните методи. Всушност, тие тврдат дека
проблемот што го идентификувале се состоел во тоа што постоело практика истражувачите исклучиво да се
потпираат врз методите врз кои постои веројатност да влијае реакцискиот ефект. Веб и коавторите повеќе
се залагале за почеста употреба на триангулацијата (видете во Клучниот концепт 17.4.) во општествените
истражувања, при што заедно би се употребувале конвенционалните (реакциски) и ненаметливите
(нереакциски) методи. На пример, тие пишуваат дека даваат попис на ненаметливите методи „поради тоа
што тие ги покажуваат начините на коишто истражувачот може да ги поткрепи реакциските слабости на
интервјуто и прашалникот“ (Web et al., 1966: 174). Во последниве години, многу автори го преферираат
терминот ненаметлив метод наместо ненаметливо мерење (на пример, Lee, 2000), можеби поради тоа
што вториов термин повеќе укажува на употребата на квантитативен истражувачки пристап.
Треба да се напомене дека ненаметливите методи вклучуваат барем два вида начини на
размислување во врска со процесот на прибирање податоци. Прво, многу таканаречени ненаметливи
методи се всушност извори на податоци, како што се графитите, дневниците, статиите во медиумите
и официјалните статистички податоци. Таквите извори бараат анализа за да можат да се претстават во
форма што ќе ја заинтересира општественонаучната публика. Второ, документи од различни видови
наложуваат да се нарекуваат ненаметливи извори на податоци, поради тоа што не се продуцирани на
барање на истражувачот (и поради тоа се нереакциски), но сепак тоа не би требало да значи дека тие се
непроблематични. Тие без исклучок се продуцираат поради (иако не посебно поради истражувачки цели)
јасно определена цел. Трето, тие вклучуваат методи за собирање на податоци како што се едноставното
и планираното набљудување. И покрај тоа што податоците генерирани со вакви методи за собирање
на податоци исто така треба да се анализираат, сепак методите мора да ги продуцираат податоците.
Податоците не се наоѓаат едноставно таму некаде чекајќи да бидат анализирани како што се анализираат
дневниците или статиите од весниците (иако, се разбира, за да се дојде до овие извори, неопходно е да
се инвестира добар дел во истражувачка работа). Ова значи дека ниту еден од термините ненаметливи
методи или ненаметливи мерења толку добро не ги именува различните облици.
Ли (Lee, 2000) востановува класификација на ненаметливите методи што малку се разликува од онаа
на Веб и коавторите (Web et al., 1966). Тој ги разликува следниве видови податоци:
1. Најдени податоци. Оваа категорија повеќе или помалку соодветствува на физичките траги.
2. Собрани податоци. Оваа категорија ја сочинуваат и едноставното и планираното набљудување.
3. Добиени податоци: тековни досиеја. Важни примери за овој вид на податоци се податоците за раѓања,
венчавки и смртни случаи, според кои, за да може да се истражуваат промените, се анализираат
податоците во текот на многу долги временски периоди. Во оваа категорија тој исто така ги вбројува
приватните огласи како што се: објавување на венчавки и лични огласи (видете го за пример
Истражувањето во фокус 13.2. што ги користи личните огласи), како и огласите за работа.
4. Добиени податоци: лични и епизодни досиеја. Со оваа категорија, Ли имал на ум три вида податоци:
лични документи (писма, дневници, мемоари), слики во мас-медиумите (на пример, фотографии во
весник и разгледници) и документи продуцирани преку преземање постапки за „разоткривање од
страна на институциите“ (Lee, 2000: 87) (на пример, извештаи за истрага на факторите што довеле до
несреќа).
5. Ли издвојува и податоци продуцирани преку интернет, особено различни облици на компјутерски
посредувана комуникација, како што се: електронски писма и различни типови на форуми и соби за
разговор. Со текот на времето, откако Ли ова го напишал, на списокот може да се додадат блоговите
(веб-дневниците).
Многу од овие различни видови податоци се сретнуваат насекаде во оваа книга – на пример, лични
документи во 23-тото поглавје и компјутерски посредуваните комуникации во поглавјата 23 и 28. Секој од
различните типови што ги истакнале Веб и коавторите и Ли загатнува различни прашања што се однесуваат
на теми како што се: сигурноста на доказите и вклученоста на етичките прашања.

Користење неофицијални статистички податоци: примерот со
њујоршките таксисти
Следејќи го своето неформално набљудување на однесувањето на такси-возачите, Камерер
(Camerer, 1997) се заинтересирал да тестира две различни теории за поврзаноста помеѓу бројот на
часови поминати на работа на еден таксист и просечната заработувачка на час. Една теорија – законот
на понуда – предвидува дека таксистите повеќе би сакале да работат кога би била повисока нивната
просечна заработувачка на час (на пример, кога времето е лошо или во работните денови кога има
повеќе луѓе) отколку кога е ниска. Втората теорија – целни се дневните приходи – укажува дека самите
таксисти како цел си одредуваат една сума за заработката што треба да ја направат во текот на денот и,
штом си ја остварат целта, престануваат да работат за тој ден. Во добрите денови (кога заработувачката
на час е повисока), оваа теорија едноставно значи дека ќе престанат со работа порано. Камерер од
Комисијата за такси и лимузини на Њујорк (New York Taxi an Limousine Commission) набавил отпечатени
ленти од таксиметрите. Податоците овозможиле 3000 набљудувања на однесувањето на таксистите
во 1988, 1990 и 1994 година. Бакшишот не е забележан, така што мора да се направи претпоставка за
висината на овие суми. Податоците категорично ја потврдиле теоријата за целните дневните приходи.
Сепак, натамошната анализа открила разлика меѓу возачите со мало искуство и поискусните возачи:
првите се однесувале во голем степен во согласност со теоријата за целните приходи; поискусните
возачи повеќе се разликувале во однесувањето, но сепак нивното однесување било поблиску до
теоријата за законот на понуда, иако не било сосема во согласност со неа. Може да се заклучи дека,
ако таксистите го почитувале законот на понуда, нивните просечни приходи би пораснале за околу 15
проценти.
• Секундарната анализа на постојните податоци нуди можност да бидете подготвени да ги проучувате
истражувачките прашања што ве интересираат без да морате самите да го поминете процесот на
собирање податоци.
• Многу често, секундарната анализа нуди можност да се употребат многу квалитетни низи на податоци
што се базираат врз големи прифатливо репрезентативни примероци.
• Секундарната анализа има неколку ограничувања.
• Анализата на официјалните статистички податоци може да се смета како посебен облик на секундарна
анализа, но и како облик што е поконтроверзен поради неможноста да се обезбеди сигурност
и валидност на одредени типови официјални податоци, особено на оние што се однесуваат на
криминалот и на девијантното однесување.
• Проблемите поврзани со официјалните податоци за криминалот и за девијантното однесување
не би требало да се генерализираат за сите официјални статистички податоци. Многу форми на
официјални статистички податоци се помалку предиспонирани за грешки какви што можат да се
откријат кај податоците за криминалот и за девијантното однесување, но останува можниот проблем
на неусогласеност при дефинирањето од страна на оние што ги собираат ваквите податоци и
општествените истражувачи.
• Официјалните статистички податоци претставуваат облик на ненаметлив метод и поради тоа имаат
извесни предности (особено поради отсуството на реакциски ефект).
• Што е секундарна анализа?
податоци од други истражувачи

• Скицирајте ги главните предности и ограничувања на секундарната анализа на податоците што ги
собирале други истражувачи.

• Разгледајте ги скорешните изданија на некое од британските социолошки списанија, како
Социологија. Одредете една статија што користи секундарна анализа. Колку предностите и
ограничувањата што вие ги наведовте соодветствуваат на оваа статија?
• Дали можноста да се спроведе секундарна анализа важи само за квантитативните податоци што
другите истражувачи ги продуцирале?
официјална статистика
• Зошто многу општествени истражувачи се скептични околу користењето на официјалната статистика
за истражувачките цели?
• Колку е оправдан нивниот скептицизам?
• Какви прашања за сигурноста и валидноста загатнува официјалната статистика?
• Што се ненаметливи методи или мерења? Која е главната предност на овие методи?

за секундарната анализа и официјалните статистички податоци. Консултирајте го веб-линкот, те-
стирајте се користејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори. Од Студентските истражувачки
алатки (Student Researcher’s Toolkit) ќе добиете дополнителни упатства и инспирација.
15
АНАЛИЗА НА КВАНТИТАТИВНИ
ПОДАТОЦИ
Вовед 330
Мал истражувачки проект 331
Податоци што недостигаат 333
Типови на варијабли 335
Униваријантна анализа 337
Табели на фреквенции 337
Дијаграми 337
Мерки на централна тенденција 338
Мерки на дисперзија 339
Биваријантна анализа 339
Поврзаност, а не каузалитет 341
Табели на контингенција 341
Пирсонов коефициент на корелација r 341
Спирманов коефициент rho 344
Phi и Крамеровото V 344
Мултиваријантна анализа 345
Може ли поврзаноста да е привидна? 345
Може ли да постои посредувачка варијабла? 345
Може ли некоја трета варијабла да ја контролира поврзаноста? 346
Статистичка значајност 347
Хи-квадрат тест 348
Корелација и статистичка значајност 349
Споредување на просечни вредности и статистичка значајност 350
330 АНАЛИЗА НА КВАНТИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ

Во ова поглавје ќе се презентираат некои од основните, но сепак најчесто користените методи
за анализирање на квантитативните податоци. За да се илустрира употребата на методите за анализа
на податоците, се употребува една мала замислена низа податоци што се темели врз посетеноста
на вежбалница. Тоа е мал истражувачки проект што би бил изводлив за повеќето студенти кои на
додипломски студии прават истражувачки проекти за потребите на своите акдемски трудови или слични
вежби. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Важноста на тоа да не ги оставите на крај (по собирањето на податоците) размислувањата за начинот
на анализа на вашите квантитативни податоци; од најраната фаза на вашето истражување треба да
бидете свесни за начините на кои би сакале да ги анализирате вашите податоци;
• Разликите што можат да се појават меѓу различните видови варијабли во квантитативното
истражување; многу е важно да знаете како да ги разликуваат типовите варијабли за да процените
кои методи на анализа ќе можете да ги примените кога ќе ги истражувате варијаблите и нивната
меѓусебна поврзаност.
• Методи за анализирање на една варијабла во еден период (униваријантна анализа);
• Методи за анализирање на поврзаноста меѓу варијаблите (биваријантна анализа);
• Анализирање на поврзаноста меѓу три варијабли (мултиваријантна анализа).
Вовед
Во ова поглавје ќе се разгледуваат некои од на податоците (видете го на пример приказот 7.1.
основните техники за анализирање на квантитативните во којшто анализата на квантитативните податоци
податоци. Во следното поглавје ќе се запознаете со се прикажува како последна фаза – број 9 – во
начините на кои овие техники можат да се применат квантитативното истражување). Навистина, анализата
користејќи софистициран компјутерски софтвер. Како на квантитативни податоци е всушност нешто што
што е објаснето во 16-тото поглавје, овој софтвер вообичаено се појавува во подоцнежната фаза од
со години е познат како СПСС (ЅРЅЅ), но опишаната целокупниот процес и воедно претставува посебна
верзија во ова поглавје се именува како PASW фаза.
Statistics 18. Меѓутоа, јас ќе продолжам да го именувам Меѓутоа, тоа не значи дека дотогаш не треба да
софтверот како СПСС (ЅРЅЅ), бидејќи тоа име одново размислувате за тоа како да ги анализирате вашите
се враќа во следното издание, кога тoj се именува податоци. Всушност, треба да сте сосема свесни за тоа
како ИБМ СПСС (IBM SPSS). Нема да се презентираат какви техники за анализа ќе примените уште во раната
формулите врз кои се потпираат техниките за кои ќе фаза – на пример, додека го подготвувате вашиот
се расправа, бидејќи неопходните пресметки лесно прашалник, протоколот за набљудување, рамката за
можат да се изведат со употреба на СПСС (ЅРЅЅ). Двете кодирање или нешто друго. Двете главни причини за
поглавја не можат детално да ги прикажат овие теми, ова се следниве:
па затоа на читателите им се препорачува колку што 1. Не можете туку така која било техника да ја
е можно поскоро да преминат на оние книги во кои примените на која било варијабла. Техниките мора
се применува подетален и понапреден пристап (на да соодветствуваат на типовите варијабли што
пример, Bryman and Cramer, 2011). сте ги креирале во текот на истражувањето. Ова
Пред да почнам со објаснување на техниките, значи дека вие мора да сте целосно запознати со
би сакал однапред да ве предупредам за една од начините на кои се класифицираат различните
најголемите грешки што се прави во врска со анализата типови варијабли.
на квантитативни податоци. Тоа може да се види преку 2. Големината и карактерот на вашиот примерок
следново размислување: можат да ги ограничуваат видовите техники што би
ги употребиле (видете го делот со наслов Видови
„Нема потреба да се оптоварувам со тоа како ќе ги
анализа во осмото поглавје).
анализирам моите податоци од анкетата сè додека
Со други зборови, вие треба да сте свесни дека
не ги соберам сите податоци. Тоа прашање ќе го
одлуките што ги носите во една многу рана фаза на
оставам за тогаш, бидејќи тоа не влијае врз начинот
вашиот истражувачки процес, како што се видовите
на којшто ги собирам податоците“.
податоци што ги собирате и големината на вашиот
Ова е честа грешка што се појавува поради тоа што
примерок, ќе имаат импликации врз видовите на
анализата на квантитативни податоци изгледа како
анализа што ќе можете да ги правите.
посебна и поинаква фаза што следува по собирањето
АНАЛИЗА НА КВАНТИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 331
мал истражувачки проект
Дискусијата за анализа на квантитативните податоци од нејзини членови преку пошта. Вежбалницата има
ќе се темели врз едно замислено истражување на една 1200 членови и таа одлучува да состави случаен
студентка на додипломски студии на општествени примерок од 10 проценти од членството (т.е. 120
науки за еден свој универзитетски труд. Студентката, за членови). До членовите на составениот примерок
која станува збор, се интересира за улогата на спортот и испраќа прашалници по пошта, заедно со придружно
индустријата за спортски активности и разонода, заради писмо коешто служи како доказ дека вежбалницата го
нејзиниот особен ентузијазам за клубовите за разонода поддржува нејзиното истражување. Она што сака да
и теретани, за начините на кои се употребуваат ваквите открие е колку време луѓето поминуваат на секоја од
места и за причините поради кои луѓето се зачленуваат трите главни групи на активности во вежбалницата: на
во нив. Таа прочитала една статија според која справите за кардиоваскуларни вежби, на справите за
вклучувањето на учесниците во фитнес-програмите за бодибилдинг и вежби без справи. Таа внимателно ги
возрасни е поврзано со нивната посветеност, опфаќајќи дефинира овие видови вежби во придружното писмо
го инвестирањето на време и пари, општествениот и ги замолува учесниците во примерокот да назначат
притисок од други значајни лица и за прифаќање и колку време ќе потрошат на секоја од овие три групи
посветеност на фитнес-режимот (Park, 1996). Таа имала активности при нивното следно одење во вежбалницата.
намера да ја употреби оваа теорија како рамка за Од нив бара по пошта да ѝ ги вратат прашалниците во
сопствените резултати. Студентката се интересира и приложениот плик со однапред платена поштарина.
за прашањата што се однесуваат на полот и изгледот На крајот добива примерок од деведесет одговорени
на телото и верува дека ќе се покажат разлики и кај прашалници – стапка на одговореност од 75 проценти.
мажите и кај жените во поглед на причините за одење Дел од прашалникот е презентиран во Совети и
во сала за вежбање и видовите активности во кои се вештини, Пополнет и обработен прашалник, пополнет
вклучуваат. Последното прашање што ја интересира се од еден испитаник, а кодиран од студентката. Целиот
однесува на важноста на возраста при одредување на прашалник е на четири страници, но овде се дадени
ангажманот во теретаната. Поконкретно, таа открива само две. Многу од прашањата (1, 3, 4, 5, 6, 7, 8 и 9) се
дека според поранешни истражувања постарите лица однапред кодирани и студентката едноставно треба
покажуваат повисок степен на чувство за посветеност само да го заокружи кодот десно од прашањето во
на рекреативните активности и сака да открие дали колоната со наслов шифра. Во другите прашања се
овие резултати важат и за вклученоста во клубовите за бараат посебни цифри, а студентката едноставно ја
разонода и спортување. заокружува релевантната цифра во колоната со наслов
Од една вежбалница во близина на нејзиниот код.
дом добива согласност да контактира со примерок
Пополнет и обработен прашалник
Прашалник код
1. Дали сте маж или жена? (Ве молиме штиклирајте.)
Маж Жена ______ 1 2
2. Колку години имате?

__________години
3. Која од следниве причини најдобро ја опишува Вашата главна причина за одење во

вежбалница? (Ве молиме штиклирајте само една.)
Релаксација 1
Одржување и подобрување на физичкото здравје 2
Слабеење 3
Запознавање и среќавање со други лица 4
Зајакнување 5
Други (Ве молиме наведете.) 6
4. Кога одите во вежбалница, колку често ги користите справите за кардиоваскуларни вежби

(трчање, подвижна лента, велосипед, веслач)?
Секогаш
Вообичаено 2
Ретко 3
Никогаш 4
5. Кога одите во вежбалница, колку често ги користите справите за бодибилдинг (вклучувајќи ги

и вежбите со тегови)? (Ве молиме штиклирајте.)
Секогаш
Вообичаено 2
Ретко 3
Никогаш 4
6. Вообичаено, колку често одите во вежбалница? (Ве молиме штиклирајте.)

Секој ден 1
4-6 дена седмично 2
2-3 дена седмично
Еднаш седмично 4
2-3 дена месечно 5
Еднаш месечно 6
Помалку од еднаш месечно 7
7. Дали некој ве придружува кога одите во вежбалница или вообичаено одите сам/а? (Ве молиме
штиклирајте.)
Сам/а
Со пријател 2
Со партнер/брачен другар 3
8. Дали вежбате нешто друго, освен што одите во вежбалница?
Да Не ______ 1
Ако на ова прашање сте одговориле Не, Ве молиме преминете на 10-тото прашање.
9. Ако на 8-мото прашање одговоривте со Да, Ве молиме наведете од следниов список со што се
занимавате во последниве шест месеци. (Ве молиме штиклирајте само една.)
Спорт 1
Возење велосипед 2
Џогирање 3
Долги прошетки 4
Друго (Ве молиме наведете.) 5
10. За време на последното одење во вежбалница, колку минути потрошивте за вежбање на

справите за кардиоваскуларни вежби (трчање, подвижна лента, велосипед, веслач)?
__________минути
11. За време на последното одење во вежбалница, колку минути потрошивте за вежбање на

справите за бодибилдинг?
__________минути
12. За време на последното одење во вежбалница, колку минути потрошивте за други

активности (на пример, вежби за истегнување)?
__________минути
Податоци што недостигаат во текот на анализата. И деветтото прашање има голем

број нули, бидејќи многу испитаници не одговориле,
Податоците од сите деведесет испитаници се поради тоа што тие биле филтрирани според
претставени во Совети и вештини, Податоци од претходното прашање (т.е. прашањето што се однесува
анкетата за вежбалницата. Секое од дванаесетте на тоа дека испитаниците редовно не вежбаат ништо
прашања досега е познато како број на варијабла друго). И тие се кодираат со нула за да се означат
(var00001, итн). Бројот на варијаблата е дифолтен податоците што недостигаат, иако стриктно зборувајќи
број што е даден од СПСС (ЅРЅЅ), опишан во следното нивниот пропуст да одговорат укажува на тоа дека
поглавје. Секој број на варијаблата соодветствува на прашањето не се однесува на нив. Забележете дека има
бројот на прашањето во Совети и вештини, Пополнет нули и за var00010, var00011 и var00012. Сепак, овие
и обработен прашалник (т.е. var00001 е прашање број нули не означуваат податоци што недостигаат, туку
1, var00002 е прашање број 2 итн). Важно прашање дека испитаниците трошат нула минути на активноста
што се загатнува во организирањето на податоците е за којашто станува збор. Сите одговориле на 10-тото,
како да се постапи со податоците што недостигаат. 11-тото и 12-тото прашање и затоа за овие варијабли,
Податоците што недостигаат се појавуваат тогаш фактички не постојат податоци што недостигаат. Ако
кога испитаниците не одговориле на прашање – или имало нецелосни податоци, би било неопходно да се
случајно или поради тоа што не сакале да одговорат. кодираат непополнетите прашања со еден број, кој не
Така, дваесет и четвртиот испитаник не го одговорил би можел да биде воедно и реален број. На пример,
второто прашање, коешто се однесува на возраста. Ова ниту еден не потрошил 99 минути на овие активности,
прашање е кодирано со нула (0) и ќе биде важно да се така тој може да биде соодветен број, бидејќи е лесен
провери дали компјутерскиот софтвер е информиран да се запамети и компјутерот не може да го прочита
за овој факт, бидејќи тоа ќе треба да се земе предвид поинаку освен како податок што недостига.
Податоци од анкетата за вежбалницата
вар 00001 вар 00002 вар 00003 вар 00004 вар 00005 вар 00006 вар 00007 вар 00008 вар 00009 вар 00010 вар 00011 вар 00012
1 21 2 1 1 3 1 2 0 33 17 9
2 44 1 3 1 4 3 1 2 10 23 10
2 19 3 1 2 2 1 1 1 27 18 12
2 27 3 2 1 2 1 2 0 30 17 3
1 57 2 1 3 2 3 1 4 22 0 15
2 27 3 1 1 3 1 1 3 34 17 0
1 39 5 2 1 5 1 1 5 17 48 10
2 36 3 1 2 2 2 1 1 25 18 7
1 37 2 1 1 3 1 2 0 34 15 0
2 51 2 2 2 4 3 2 0 16 18 11
1 24 5 2 1 3 1 1 1 0 42 16
2 29 2 1 2 3 1 2 0 34 22 12
1 20 5 1 1 2 1 2 0 22 31 7
2 22 2 1 3 4 2 1 3 37 14 12
2 46 3 1 1 5 2 2 0 26 9 4
2 41 3 1 2 2 3 1 4 22 7 10
1 25 5 1 1 3 1 1 1 21 29 4
2 46 3 1 2 4 2 1 4 18 8 11
1 30 3 1 1 5 1 2 0 23 9 6
1 25 5 2 1 3 1 1 1 23 19 0
2 24 2 1 1 3 2 1 2 20 7 6
2 39 1 2 3 5 1 2 0 17 0 9
1 44 3 1 1 3 2 1 2 22 8 5
1 0 1 2 2 4 2 1 4 15 10 4
2 18 3 1 2 3 1 2 1 18 7 10
1 41 3 1 1 3 1 2 0 34 10 4
2 38 2 1 2 5 3 1 2 24 14 10
1 25 2 1 1 2 1 2 0 48 22 7
1 41 5 2 1 3 1 1 2 17 27 0
вар 00001 вар 00002 вар 00003 вар 00004 вар 00005 вар 00006 вар 00007 вар 00008 вар 00009 вар 00010 вар 00011 вар 00012
2 30 3 1 1 2 2 2 0 32 13 10
2 29 3 1 3 2 1 2 0 31 0 7
2 42 1 2 2 4 2 1 4 17 14 6
1 31 2 1 1 2 1 2 0 49 21 2
2 25 3 1 1 2 3 2 0 30 17 15
1 46 3 1 1 3 1 1 3 32 10 5
1 24 5 2 1 4 1 1 2 0 36 11
2 34 3 1 1 3 2 1 4 27 14 12
2 50 2 1 2 2 3 2 0 28 8 6
1 28 5 1 1 3 2 1 1 26 22 8
2 30 3 1 1 2 1 1 4 21 9 12
1 27 2 1 1 2 1 1 3 64 15 8
2 27 2 1 2 4 2 1 4 22 10 7
1 36 5 1 1 3 2 2 0 21 24 0
2 43 3 1 1 4 1 2 0 25 13 8
1 34 2 1 1 3 2 1 1 45 15 6
2 27 3 1 1 2 1 1 4 33 10 9
2 38 2 1 3 4 2 2 0 23 0 16
1 28 2 1 1 3 3 1 2 38 13 5
1 44 5 1 1 2 1 2 0 27 19 7
2 31 3 1 2 3 2 2 0 32 11 5
2 23 2 1 1 4 2 1 1 33 18 8
1 45 3 1 1 3 1 1 2 26 10 7
2 34 3 1 2 2 3 2 0 36 8 12
1 27 3 1 1 2 3 1 3 42 13 6
2 40 3 1 1 2 2 1 26 9 10
2 24 2 1 1 2 1 1 2 22 10 9
1 37 2 1 1 5 2 2 0 21 11 0
1 22 5 1 1 4 1 1 1 23 17 6
2 31 3 1 2 3 1 1 4 40 16 12
1 37 2 1 1 2 3 2 0 54 12 3
2 33 1 2 2 4 2 2 0 17 10 5
1 23 5 1 3 1 1 1 41 27 8
1 28 3 1 1 3 3 2 0 27 11 8
2 29 2 1 2 5 2 1 2 24 9 9
2 43 3 1 1 2 1 2 0 36 17 12
1 28 5 1 1 3 1 1 1 22 15 4
1 48 2 1 1 5 1 1 4 25 11 7
2 32 2 2 2 4 2 2 0 27 13 11
1 28 5 1 1 2 2 2 0 15 23 7
2 23 2 1 1 5 1 1 4 14 11 5
2 43 2 1 2 5 1 2 0 18 7 3
1 28 2 1 1 4 3 1 2 34 18 8
2 23 3 1 1 2 1 2 0 37 17 17
2 36 1 2 2 4 2 1 4 18 12 4
1 50 2 1 1 3 1 1 2 28 14 3
1 37 3 1 1 2 2 2 0 26 14 9
2 41 3 1 1 2 1 1 4 24 11 4
1 26 5 2 1 5 1 1 1 23 19 8
2 28 3 1 1 4 1 2 0 27 12 4
2 35 2 1 1 3 1 1 1 28 14 0
1 28 5 1 1 2 1 1 2 20 24 12
2 36 2 1 1 3 2 2 0 26 9 14
2 29 3 1 1 4 1 1 4 23 13 4
1 34 1 2 2 4 2 1 0 24 12 3
1 53 2 1 1 3 3 1 1 32 17 6
2 30 3 1 1 4 1 2 0 24 10 9
1 43 2 1 1 2 1 1 2 24 14 10
2 26 5 2 1 4 1 1 1 16 23 7
2 44 1 1 1 4 2 2 0 27 18 6
1 45 1 2 2 3 3 2 0 20 14 5
типови на варијабли
Една од работите што може да ви остави впечаток меѓу категориите не се еднакви во низата. Така,
кога ги разгледувате прашалниците е тоа што видовите во случајот со шестото прашање, разликата меѓу
информации што ги добивате се разликуваат според категоријата секој ден и 4–6 дена седмично не е иста
прашањето. Некои од прашањата бараат одговори во со разликата меѓу 4–6 дена седмично и 2 или 3 дена
вид на реални бројки, т.е. прашањата со реден број: 2, седмично, итн. И покрај сè, можеме да кажеме дека
10, 11 и 12. Во прашањата со број 1 и 8 се бара да се секој ден е позачестено отколку 4–6 дена седмично,
избере еден одговор и поради тоа тие прашања се во што е позачестено од 2 или 3 дена седмично итн.
облик на дихотомија. Преостанатиот дел од прашањата Вие исто така би требало да имате на ум дека ако
е во облик на наведување на категории, но и меѓу последователно групирате интервална/размерска
нив постојат разлики. Некои од прашањата содржат варијабла како var00002, а којашто се однесува
одговори што се рангирани: четвртото, петтото и на возрастите на испитаниците во категории (на
шестото прашање. Така, во шестото прашање можеме пример 20 и помалку; 21–30; 31–40; 41–50; 51 и
да кажеме дека категоријата секој ден укажува на повеќе), вие ја трансформирате во ординална
поголема зачестеност отколку 4–6 дена седмично, што варијабла.
сукцесивно укажува на поголема зачестеност отколку • Номинални варијабли. Овие варијабли, познати и
2–3 дена седмично, итн. Сепак, во третото, седмото како категоријални варијабли, опфаќаат категории
и деветтото прашање, категориите не можат да се што не можат да се подредат во рангирана низа.
подредат во рангирана низа. Во случајот со третото Како што претходно напоменав, во случајот
прашање, не можеме да кажеме дека релаксација со 3-тото прашање, не можеме да кажеме дека
е нешто повеќе од одржување и подобрување на релаксацијата е нешто повеќе отколку одржување
физичката кондиција или слабеење. и подобрување на физичка кондиција или слабеење.
Овие размислувања упатуваат на класификација на • Дихотомни варијабли. Овие варијабли содржат
различните типови варијабли, коишто се генерираат податоци што имаат само две категории (на пример,
во текот на истражувањето. Четирите главни типови се род). Нивната позиција во однос на другите типови
следниве: е малку нејасна, бидејќи има само еден интервал.
• Интервални/размерски варијабли. Тоа се Поради тоа тие можат да се разгледуваат како да
варијаблите каде што растојанијата меѓу имаат атрибути на другите три типа варијабли.
категориите се идентични во низата категории. Тие изгледаат како да се номинални варијабли,
Во примерот со варијаблите од var00010 до но поради тоа што имаат само еден интервал,
var00011, растојанието меѓу категориите е една понекогаш се третираат како ординални варијабли.
минута. Според тоа, еден испитаник може да Сепак, веројатно најбезбедно е, за остварување на
потроши 32 минути за вежбање на справите за повеќето цели, со нив да се постапува како да се
кардиоваскуларни вежби, што е една минута обични номинални варијабли.
повеќе отколку некој што троши 31 минута на Во табелата 15.1. се дадени четирите главни типа
овие справи. Оваа разлика е еднаква на разликата варијабли и нивните илустрации од анкетираната
меѓу некој што троши осум минути и некој друг вежбалница.
што троши девет минути на справите. Ова е Повеќестраните индикатори (или повеќестраните
највисокото ниво на мерење и широк дијапазон ставки) за мерење на концепти, како Ликертовите
техники на анализа можат да се применат врз скали (видете го Клучниот концепт 7.2.), стриктно
интервалните/пропорционалните варијабли. зборувајќи, продуцираат ординални варијабли. Сепак,
Всушност, постои дистинкција меѓу интервалните и многу автори тврдат дека можат да се третираат како
пропорционалните варијабли, а таа се состои во тоа да продуцираат интервални/размерски варијабли,
што вториве се интервални варијабли со утврдена поради релативно големиот број категории што ги
нулта точка. Меѓутоа, поради тоа што повеќето генерираат. Кратка дискусија за оваа тема видете кај
пропорционални варијабли го покажуваат овој Брајман и Крамер кои прават разлика меѓу реални
квалитет во општествените истражувања (на интервални/размерски варијабли и оние што ги
пример, приходи, возраст, број на вработени, продуцираат повеќестраните индикатори за мерење
доход), овде не се прави разлика меѓу нив. концепт ((Bryman and Cramer, 2011: 71–3).
• Ординални варијабли. Тоа се варијабли чии
Во приказот 15.1. се дава упатство за тоа
категории можат да се подредат во рангирана
како треба да се идентификуваат варијаблите од
низа (како во случајот со интервалните/
секој тип.
пропорционалните варијабли), но растојанијата
табела 15.1.
Примери во Име на варијаблата во

Тип Опис студијата за СПСС (ЅРЅЅ) (видете го
вежбалниците 16-тото поглавје)
var00002 age (возраст)

Варијабли во коишто
Интервална/ var00010 cardmins
растојанијата меѓу категориите
размерска var00011 weimins
се идентични во низата.
var00012 othmins
Варијабли чиишто категории

можат да се наредат var00004 carduse
Ординални во рангирана низа, но var00005 weiuse
растојанијата меѓу категориите var00006 frequent
не се еднакви во низата.
Варијабли чиишто категории

var00003 reasons
не можат да се наредат во
Номинални var00007 accomp
рангирана низа. Познати се и
var00009 exercise
како категоријални.
Варијабли што содржат

var00001 gender
Дихотомни податоци и што имаат само две
var00008 othsourc
категории.
Приказ 15.1.
одлучување како да се категоризира една варијабла
Дали има повеќе од две категории?
Да Не Варијаблата е дихотомна
Може ли категориите да се подредат во низа?
Да Не Варијаблата е номинална / категоријална
Дали се еднакви растојанијата меѓу категориите?
Да Не Варијаблата е ординална
Варијаблата е интервална / пропорционална

Униваријантна анализа
Униваријантната анализа се однесува на

анализата на една варијабла во даден период. Во табела 15.3.
овој дел ќе бидат скицирани најчесто употребуваните табела на фреквенција што ја покажува
пристапи.
возраста на членовите на спортскиот
табели на фреквенции клуб
Една табела на фреквенција го дава бројот
Причина N %
на лицата и процентот што ѝ припаѓа на секоја од
категориите за варијаблата за која станува збор. 20 и помалку 3 3
Таа може да се користи за сите различни типови 21–30 39 44
варијабли. Пример за табела на фреквенција се дава 31–40 23 26
за var00003 во табелата 15.2. Забележете дека никој 41–50 21 24
не ги избрал овие два одговора од можниот избор на 51 и повеќе 3 3
одговори – запознавање и среќавање со други лица ВКУПНО 89 100
и други – поради тоа, тие не се вклучени во табелата.
Табелата покажува, на пример, дека 33 испитаници од
примерокот одат во вежбалница за да слабеат и тие 89 лица и дека процентите повеќе се базираат на
претставуваат 37 проценти (процентите во табелите за вкупниот збир 89 отколку на 90.
фреквенции честопати се собираат и се заокружуваат) Ова е поради тоа што во оваа варијабла има вредност
од целиот примерок. Процедурата за правење табела што недостига (од дваесет и четвртиот испитаник).
на фреквенција со СПСС (SPSS) се опишува на 361 Постапката за групирање на испитаниците со СПСС
страница. (SPSS), се опишува на 359 страница.
Ако една интервална/размерска варијабла (како
што е возраста на лицата) треба да се претстави
дијаграми
во форма на табела на фреквенција, без исклучок Дијаграмите се меѓу најчесто употребуваните
категориите ќе треба да се групираат. Кога ги групирате методи за прикажување на квантитативните податоци.
на овој начин, бидете сигурни дека категориите што ги Нивната главна предност е што се релативно лесни
правите не се преклопуваат (на пример: 20–30, 30–40, за интерпретирање и разбирање. Ако работите со
40–50 итн.). Еден пример за табела на фреквенција номинални или со ординални варијабли, дијаграмот
за интервална/размерска варијабла е прикажан во со столпчиња (столпчестиот графикон) и пита-
табелата 15.3., која претставува табела за фреквенција графиконот се двата најлесни методи за употреба.
на var00002 што се однесува на возраста на лицата кои Столпчестиот дијаграм на податоците презентирани
одат во вежбалницата. Кога не би ги групирале лицата во табелата 15.2. е претставен во приказот 15.2. Секое
по возраст, тогаш би имале триесет и четири различни столпче го претставува бројот на лица што ѝ припаѓаат
категории, така што тоа би било премногу за да се има на секоја категорија. Овој приказ беше направен со
преглед. Со правењето пет категории, го олеснуваме СПСС (SPSS). Постапката за правење на дијаграм со
разбирањето на дистрибуцијата на возрастите. столпчиња со СПСС (SPSS) е опишана на 363 страница.
Забележете дека примерокот се состои од Друг начин на прикажување на истите податоци е
преку пита-графикон, како оној во приказот 15.3. Тој
ја покажува и релативната големина на различните
табела 15.2. категории, но и големините на секој дел во однос
на целиот примерок. Во овој дијаграм се дава и
табела на фреквенција што ги покажува процентуалната застапеност на секој дел во однос на
причините за одење во вежбалница примерокот како целина, што исто така се прави со
СПСС (SPSS). Постапката за правење на пита-графикон
со СПСС (SPSS) е опишана на 363 страница.
Причина N %
Ако прикажувате интервална/размерска варијабла,
Релаксација 9 10 како var00002, веројатно би употребиле хистограм.
Одржување и подобрување на Приказот 15.4., исто така направен со СПСС (SPSS), ги
31 34
физичкото здравје користи истите податоци и категории како табелата
Слабеење 33 37 15.3. Како што е случај со столпчестиот дијаграм,
Зајакнување 17 19 столпчињата ја претставуваат релативната големина на
ВКУПНО 90 100 секоја од возрасните групи.

столпчест графикон што ги покажува Хистограм што ја покажува возраста
главните причини за одење во на посетителите на вежбалниците
вежбалница (резултат од ЅрЅЅ) (резултат од ЅрЅЅ)
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
релаксација фитнес слабеење дружење зајакнување друго до 20 год. 21-30 год. 31-40 год. 41-50 год. над 50 год.
мерки на централна тенденција

Приказ 15.3. Мерките на централна тенденција ја
претставуваат со еден број вредноста што е типична за
Пита-графикон што ги прикажува дистрибуцијата на вредности. Како резултат на тоа, во
главните причини за одење во потрага сме по средна вредност за една дистрибуција,
вежбалница (резултат од ЅрЅЅ) само што во анализата на квантитативните податоци
се препознаваат три различни форми на средни
вредности:
• Аритметичка средина. Тоа е просечната
10.00% вредност што ја користиме во секојдневието,
т.е. ги собираме сите вредности во една
18.89% дистрибуција и потоа ги делиме со бројот на
вредностите. Така, аритметичката средина (или
поедноставно – просечната вредност) за var00002
34.44%
е 33,6, означувајќи дека просечната возраст
на посетителите на вежбалниците изнесува
36.67% приближно 34 години. Просечната вредност би
требало да се употребува само за интервалните/
размерските варијабли, иако не ретко се
забележува дека се користи и за ординалните
Релаксација
варијабли.
Одржување и подобрување на физичкото здравје
• Медијана. Медијаната е средната точка во
Слабеење дистрибуцијата на вредности. Додека просечната
Запознавање и среќавање со други лица вредност е осетлива на екстремните вредности на
Зајакнување двата краја на дистрибуцијата, кои ќе вршат значаен
Други притисок врз зголемувањето или намалувањето
на просечната вредност, определувањето на
средната точка на дистрибуцијата нема такво
Меѓутоа, забележете дека кај хистограмот
влијание врз медијаната. Медијаната се добива
не постои простор меѓу столпчињата, како што постои
со подредување на сите вредности во една
во столпчестиот графикон. Хистограмите се прават
дистрибуција од најмалата до најголемата и потоа
за интервални/размерски варијабли, а столпчестите
– со наоѓање на средната точка. Ако има парен
графикони се прават за номинални и ординални
број на вредности, медијаната се пресметува со
варијабли. Постапката за правење хистограм со СПСС
пресметување на аритметичка средина на двата
е опишана на 363 страница.
средишни броја на дистрибуцијата. Во примерот
со var00002, медијаната е 31. Таа е малку пониска вредностите. Стандардната девијација за var00010
од просечната вредност, делумно поради тоа што е 9,9 минути, а за var00011 изнесува 8 минути. Со
некои значително постари лица од примерокот тоа, не само што е повисока просечната вредност на
(особено петтиот и десеттиот испитаник) малку времето поминато на справите за кардиоваскуларни
го зголемуваат просекот. Медијаната може да вежби во споредба со времето поминато на справите
се користи и за интервалните/размерските и за за бодибилдинг, туку поголема е и стандардната
ординалните варијабли. девијација. И врз стандардната девијација влијаат
• Модус. Модусот е вредноста што најчесто се екстремните вредности, но за разлика од распонот,
јавува во една дистрибуција. Модусот за var00002 нивното влијание се неутрализира со делење со бројот
е 28. Модусот може да се користи за сите типови на вредностите во дистрибуцијата. Постапката за
варијабли. пресметување стандардна дивијација со СПСС (SPSS) е
Постапката за пресметување просечна вредност, опишана на 363 страница.
медијана и модус со СПСС (SPSS) е опишана на 363 Графичкото прикажување во рамка е вид
страница. приказ што станува популарен за прикажување на
интервални/размерски варијабли (видете го приказот
мерки на дисперзија 15.5.). Со оваа форма на прикажување можат да се
согледаат и централната тенденција (медијаната) и
Количината на варијацијата во еден примерок дисперзијата (распонот). Таа исто така покажува дали
може да биде исто толку интересна колку што е и има некакви екстремни вредности. На приказот 15.5.
обезбедувањето проценки на типичната вредност е прикажано графичкото прикажување во рамка за
на една дистрибуција. Една од причините за тоа е вкупниот број минути што корисниците ги потрошиле
што станува можно да се направат контрасти меѓу во текот на нивната последна посета на вежбалницата.
споредливите дистрибуции на вредности. На пример, Има една екстремна вредност – испитаникот број
постои ли поголема или помала варијабилност во 41, кој поминал 87 минути во вежбалницата. Рамката
обемот на времето поминато за вежбање на справите ги претставува 50-те проценти од корисниците во
за кардиоваскуларни вежби во споредба со времето средината. Погорната линија од рамката го покажува
поминато на справите за бодибилдинг? најголемото користење на вежбалницата во рамките
Најјасниот начин на мерење дисперзија е преку на 50-те проценти, а подолната линија од рамката го
распонот. Тој едноставно ја претставува разликата претставува најмалото користење на вежбалницата
меѓу максималната и минималната вредност во една во рамките на 50-те проценти. Линијата што поминува
дистрибуција на вредности поврзана со интервалната/ низ рамката ја претставува медијаната. Линијата
размерската варијабла. Откриваме дека распонот што оди нагоре од рамката се искачува до личноста
за двата типа справи е 64 минути за справите за што ја користела вежбалницата повеќе од секој друг
кардиоваскуларни вежби и 48 минути за справите корисник, освен од корисникот број 41. Линијата
за бодибилдинг. Ова укажува на тоа дека постои што оди надолу од рамката се спушта до личноста
поголема варијабилност во времето поминато на што ја користела вежбалницата помалку од секој
справите за кардиоваскуларни вежби. Сепак, како друг корисник. Графичките прикажувања во рамки
што е случај со просечната вредност, врз распонот се корисни, бидејќи ги прикажуваат и централната
влијаат екстремните вредности, како што е случај со тенденција и дисперзијата. Тие се разликуваат во
шеесеттиот испитаник во примерот со var00010. својот облик во зависност од тоа дали случаите се
Друга мерка на дисперзија е стандардната стремат да бидат повисоко или пониско во однос на
девијација, која е всушност просечната вредност медијаната. На приказот 15.5., рамката и медијаната
на варијацијата околу аритметичката средина. Иако се поблиску до долниот крај на дистрибуцијата,
пресметувањето е малку покомплицирано од ова, укажувајќи на тоа дека постои помала варијација меѓу
стандардната девијација се добива на тој начин корисниците на вежбалницата под медијаната. Постои
што се пресметува разликата меѓу секоја вредност поголема варијација над медијаната. Постапката за
во дистрибуцијата и аритметичката средина и пресметување на стандардна девијација со СПСС (SPSS)
потоа вкупниот број разлики се дели со бројот на е опишана на 363 страница.
Биваријантна анализа
Биваријантната анализа е анализа на две на поврзаноста постојат бројни техники, но нивната

варијабли во одреден период со цел да се открие употреба зависи од карактерот на двете варијабли
дали се поврзани двете варијабли. Истражувањето што се анализираат. Во приказот 15.6. се прави обид
на поврзаноста меѓу варијаблите значи барање доказ да се портретираат главните типови на биваријантна
дека промената во една варијабла ќе се совпадне анализа според типовите на вклучените варијабли.
со промената во друга варијабла. За истражување
Приказ 15.5.
графичко прикажување во рамка на бројот на потрошени минути при
последното одење во вежбалницата
Корисник на вежбалницата со екстремна
вредност чија употреба на вежбалницата
била особено голема при неговата/нејзината
последна посета
41
Личност која ја употребувала вежбалницата

80
повеќе минути од која било друга личност при
неговата/нејзината последна посета освен
корисникот со екстремна вредност
60
Кутијата го опфаќа просекот 50% на корисници
на вежбалницата во поглед на минутите
Медијана проведени при нивната последна посета
40
Личност која ја употребувала вежбалницата

помалку минути од која било друга личност
20 при неговата/нејзината последна посета освен
корисникот со екстремна вредност
Приказ 15.6.
методи за биваријантна анализа
Интервална/
Номинална Ординална Дихотомна
размерска
Табела на
контингенција +
Хи-квадрат (χ 2) +
Крамеровото V
Табела на Ако може да Табела на
Табела на контингенција +
контингенција + се утврди дека контингенција +
Номинална Хи-квадрат (χ 2) +
Хи-квадрат (χ 2) + интервалната/ Хи-квадрат (χ 2) +
Крамеровото V размерската е Крамеровото V
зависна варијабла,
тогаш спореди
ги просечните
вредности+ета
Спирманов Спирманов Спирманов
Ординална Хи-квадрат (χ2) + Крамеровото
коефициент (ρ) коефициент (ρ) коефициент (ρ)
V
Хи-квадрат (χ 2) +
Интервална/ Спирманов Пирсонов Спирманов
Ако може да се утврди дека
размерска коефициент (ρ) коефициент r коефициент (ρ)
интервалната/размерската е
зависна варијабла, спореди ги
просечните вредности + ета
Спирманов Спирманов
Дихотомна Хи-квадрат (χ 2) + phi (φ)
коефициент (ρ) коефициент (ρ)
Поврзаност, а не каузалитет што може да се истражува поврзаноста меѓу двете

варијабли. Нормално е табелите на контингенција
Важно укажување што треба да се има на ум за сите да содржат проценти, бидејќи тие го олеснуваат
методи за анализирање на поврзноста меѓу варијаблите толкувањето на табелите. Табелата 15.4. ја испитува
е што тие ги откриваат токму поврзаностите. Како што поврзаноста
беше забележано во третото поглавје за нацртите за
пресечни истражувања, ова значи дека не можете да
изведете заклучок дека една варијабла е причинител табела 15.4.
на друга. Навистина, постојат случаи кога она што табела на контингенција што ја
изгледа дека едно причинско влијание што дејствува покажува поврзаноста меѓу полот и
во една насока всушност дејствува во друга насока. причините за одење во вежбалница
Интересен пример за ова прашање на причинско
насочување ќе се презентира многу подоцна во оваа пол
книга, т.е. во 27-мото поглавје. Примерот покажува дека Причина
Мажи Жени
Сатон и Рафаели (Sutton and Rafaeli, 1988) очекувале
да откријат причинска поврзаност меѓу покажувањето Бр. % Бр. %
позитивни емоции (на пример, насмевнување или
љубезност кај дел од персоналот на наплатни пултови)
Релаксација 3 7 6 13
во продавниците за малопродажба и распродажба. Одржување и подобрување
Со други зборови, се мислело дека покажувањето на физичкото здравје
5 36 16 3
позитивни емоции имало причинско влијание врз
нивоата на малопродажните распродажби. Всушност, се Слабеење 8 19 25 52
открило дека поврзаноста функционирала во спротивна Зајакнување 6 38 1 2
насока: нивоата на малопродажните распродажби биле
тие што имале причинско влијание врз покажувањето ВКУПНО 2 48
емоции (за подетално објаснување на оваа студија,
видете го Истражувањето во фокус 27.6.). Забелешка: χ2 =22,726 p < 0,0001
Понекогаш сме сигурни дека можеме да извлечеме
заклучок за насоката на причинско-последичната меѓу две варијабли од студијата за вежбалниците: пол
поврзаност кога се распознава поврзаноста меѓу две и причини за одење во вежбалница. Процентите се
варијабли – на пример, ако откриеме дека возраста колоните проценти – т.е. тие го пресметуваат бројот
и гласачкото однесување се поврзани. Невозможно во секое поле како процент од вкупниот број во таа
е начинот на гласање на луѓето да влијае врз нивната колона. Така, ако се земе горниот дел од полето на
возраст, затоа ако откриеме дека две варијабли се левата страна, тројцата мажи што одат во вежбалница за
поврзани, со целосна сигурност можеме да извлечеме релаксација претставуваат седум проценти од сите 42
заклучок дека возраста е независната варијабла. Не мажи во примерокот. Оние што ги користат табелите на
е ретко истражувачите кога ги анализираат своите контингенција честопати презентираат претпоставена
податоци, да извлечат заклучоци за насоката на независна варијабла (ако некоја всушност може да
причинско-последичната поврзаност врз основа на се претпостави) како варијабла што се прикажува во
нивните претпоставки за веројатната причинско- колоната и претпоставената зависна варијабла како
последична поврзаност меѓу две поврзани варијабли, варијабла – прикажана во редицата. Во овој случај,
како што тоа го направиле Сатон и Рафаели (Sutton претпоставуваме дека полот влијае врз причините за
and Rafaeli, 1988) во нивната студија. Иако ваквите одење во вежбалница. Всушност, знаеме дека одењето
заклучоци се темелат на здраворазумско резонирање, во вежбалници не може да влијае врз полот. Во вакви
околности, потребен е процентот од колоните наместо
тие можат да бидат само заклучоци и постои
од редовите. Постапката за генерирање табела на
веројатност вистинскиот образец на насоката на
контингенција со СПСС (ЅРЅЅ) е опишана на страниците
причинско-последичната поврзаност да е спротивен
366 и 367.
на она што се претпоставувало.
Табелите на контингенција се прават така што ќе
табели на контингенција можат да се бараат обрасците на поврзување. Во овој
случај можеме да видиме јасни разлики во причините
Табелите на контингенција се веројатно за одење во вежбалници според полот. Како што нашата
најфлексибилните од сите методи за анализирање на студентка претпоставила, жените многу поверојатно
поврзаностите, затоа што тие можат да се користат за отколку мажите одат во вежбалница за да слабеат. Тие
кој било пар на варијабли, иако тие не се најефикасниот исто така многу поверојатно одат во вежбалница за
метод за некои парови, што е причината зошто методот релаксација. Напротив, мажите многу поверојатно одат
не се препорачува во сите празни полиња во приказот во вежбалница за да ја зајакнат својата мускулатура.
15.6. И покрај тоа што табелата на контингенција Постои мала разлика меѓу двата пола во смисла на
е слична со табелата со фреквенции, таа допушта физичкото здравје како една причина за одење во
истовремено да се анализираат две варијабли, така вежбалница.
Пирсонов коефициент на За илустрација на овие особености видете

во Совети и вештини, Замислени податоци од пет
корелација r варијабли за да се покажат различни типови на
Пирсоновиот коефициент r е еден метод за поврзаност, каде што се дадени замислени податоци
истражување на поврзаноста меѓу интервалните/ за пет варијабли и дијаграми на распрснување во
размерските варијабли. Главните особености на овој приказите 15.7. – 15.10. во кои се гледа поврзаноста
метод се следниве: меѓу паровите интервални/размерски варијабли.
Дијаграмот на распрснување за првата и за втората
• Коефициентот речиси сигурно ќе се наоѓа меѓу
варијабла е претставен во приказот 15.7. и покажува
0 (нула, односно нема поврзаност меѓу двете
идеална позитивна поврзаност, а Пирсоновиот
варијабли) и 1 (идеална поврзаност) – ова ја
коефициент на корелација r би изнесувал 1. Ова значи
покажува јачината на поврзаноста;
дека како што се зголемува една варијабла, другата
• Колку е коефициентот поблиску до 1, толку
варијабла се зголемува со истиот обем и дека ниту
е поврзаноста појака; колку е поблиску до 0,
една друга варијабла не се поврзува со ниту една од
поврзаноста е послаба;
нив. Ако корелацијата била под 1, тогаш тоа би значело
• Коефициентот ќе биде или позитивен или негативен
дека првата варијабла се поврзува со барем една друга
– ова укажува на насоката на поврзаноста.
варијабла исто како со втората варијабла.
Замислени податоци од пет варијабли за да се покажат
различни типови на поврзаност
Варијабли
1 2 3 4 5
1 10 50 7 9
2 12 45 13 23
3 14 40 18 7
4 16 35 14 15
5 18 30 16 6
6 20 25 23 22
7 22 20 19 12
8 24 15 24 8
9 26 10 22 18
10 28 5 24 10
Дијаграм на распрснување за втората и за третата вредноста на Пирсоновиот коефициент r е +0,88

варијабла (видете го приказот 15.8.) покажува идеална (вообичаено позитивните корелации се презентираат
негативна поврзаност, а Пирсоновиот коефициент без знакот +). Ова значи дека варијацијата во двете
на корелација r би изнесувал –1. Ова значи дека кога варијабли е многу тесно поврзана, но дека постои
се зголемува една варијабла, другата варијабла се влијание од други варијабли во степенот до кој тие
намалува и дека ниту една друга варијабла не се варираат.
поврзува со една од нив. Навраќајќи се повторно на студијата за
Ако не постоела или речиси немало корелација вежбалниците, откриваме дека корелацијата меѓу
меѓу варијаблите, не би постоел јасен образец на возраста (var00002) и обемот на потрошеното време на
маркерите во дијаграмот на распрснување. Ова справите за бодибилдинг (var00011) е –0,27, што значи
е случајот со поврзаноста меѓу втората и петтата дека постои слаба негативна поврзаност. Ова укажува
варијабла. Корелацијата е речиси нула, т.е. –0,041. на тоа дека постои таква тенденција којашто значи дека
Ова значи дека варијацијата во секоја варијабла се колку е постаро лицето, помалку е веројатно тоа да
поврзува со други варијабли, а не со оние што се помине многу време на такви справи, но и дека други
присутни во оваа анализа. Приказот 15.9. го покажува варијабли јасно влијаат врз обемот на потрошеното
соодветниот дијаграм на распрснување. време на оваа активност.
Ако поврзаноста е силна, ќе биде евидентно За да може да се користи Пирсоновиот коефициент
јасното групирање на точките од варијаблите. Ова е r, поврзаноста меѓу двете варијабли мора да биде
случај со втората и со четвртата варијабла, чиј дијаграм општо линеарна, т.е. кога графички се претставени
на распрснување се појавува во приказот 15.10. Јасно на еден дијаграм на распрснување, вредностите на
е дека постои позитивна поврзаност и всушност

дијаграм на распрснување што покажува дијаграм на распрснување што покажува
идеална позитивна поврзаност две варијабли што не се поврзани
12 30
11
10
9
8 20
варијабла 1
7
6
5
4 10
3
2
1
0 10 20 30 0 10 20 30
варијабла 2 варијабла 2

дијаграм на распрснување што покажува дијаграм на распрснување што покажува
идеална негативна поврзаност силна позитивна поврзаност
60 30
50
40 20
30
20 10
10
0 10 20 30 0 10 20 30
варијабла 2 варијабла 2
двете варијабли се приближуваат до една права линија на другата варијабла. Така, ако r е –0,27, тогаш r2
(дури и ако се расфрлени како во приказот 15.10.) и е 0,0729. Потоа ова можеме да го изразиме како
да не формираат крива. Поради тоа внесувањето во процент, множејќи го r2 со 100. Производот од оваа
дијаграмот на распрснување е важно пред употребата операција е 7 проценти. Ова значи дека само 7
на Пирсоновиот коефициент r за да се утврди дека проценти од варијацијата во користењето на справите
карактерот на поврзаноста меѓу еден пар варијабли за кардиоваскуларни вежби зависи од возраста.
не ја нарушува претпоставката што се прави кога се Коефициентот на детерминација е корисно дополнение
употребува овој метод на корелација. на интерпретацијата на информациите за корелација.
Ако подигнете на квадрат една вредност на Постапката за пресметување на Пирсоновиот
Пирсоновиот коефициент r, можете да добиете коефициент r со СПСС (ЅРЅЅ) е опишана на страница
дополнителна корисна статистика – имено 368, а постапката за изработување на дијаграми на
коефициентот на детерминација, којшто изразува распрснување со СПСС (ЅРЅЅ) е опишана од 368 до 372
колку од варијацијата во една варијабла се должи страница.
спирманов коефициент rho –1. Корелацијата меѓу var00001 (пол) и var00008 (други
начини на редовно вежбање) е 0,24, покажувајќи дека
Спирмановиот коефициент rho често се мажите за разлика од жените редовно вежбаат нешто
претставува со грчката буква ρ, а е изработен за друго иако поврзаноста е слаба.
употреба на паровите на ординални варијабли, но исто Крамеровото V користи слична формула со phi и
така се користи, како што укажува приказот 15.6., кога може да се употребува со номинални варијабли (видете
една варијабла е ординална, а другата е интервална/ го приказот 15.6.). Сепак, оваа статистика може да
размерска. Тој е ист како Пирсоновиот коефициент добие само позитивна вредност, така што може да даде
r во резултатотот од пресметувањето, со тоа што индикација само за јачината на поврзаноста меѓу две
компјутерската вредност на rho ќе биде или позитивна варијабли, а не на насоката на поврзаноста. Вредноста
или негативна и ќе варира меѓу 0 и 1. Ако погледнеме во на Крамеровото V поврзано со презентираната
студијата за вежбалниците, во неа има три ординални анализа во табелата 15.4. е 0,50. Ова укажува на тоа
варијабли: var00004, var00005 и var00006 (видете ја дека постои умерена поврзаност меѓу двете варијабли.
табелата 15.1.). Ако го употребиме Спирмановиот Крамеровото V обично се презентира во табелата на
коефициент за да ја пресметаме корелацијата меѓу контингенција и хи-квадрат тестот (видете подолу), а
var00004 и var00005 – ќе откриеме дека корелацијата вообичаено не се претставува самостојно. Постапката
меѓу зачестеноста на користењето на справите за за пресметување на phi и Крамеровото V со СПСС (SPSS)
кардиоваскуларни вежби и за бодибилдинг е ниска, е опишана на 366 и 367 страница.
т.е. е 0,2. Малку посилна поврзаност е откриена меѓу
var00006 (зачестеноста на одење во вежбалница) и споредување на просечните
var00010 (обемот на потрошено време на справите вредности и ета
за кардиоваскуларни вежби), т.е. коефициентот е 0,4.
Забележете дека последнава варијабла е интервална/ Ако треба да ја истражувате поврзаноста меѓу една
размерска варијабла. Кога се соочуваме со ситуација интервална/размерска варијабла и една номинална
во која сакаме да ја пресметаме корелацијата меѓу една варијабла и ако вторава може да биде релативно
ординална и една интервална/размерска варијабла, не недвосмислено идентификувана како независна
можеме да го употребиме Пирсоновиот коефициент варијабла, еден потенцијално корисен пристап е да
r поради тоа што двете варијабли мора да бидат на се споредат просечните вредности на интервалната/
интервалното/размерското ниво на мерење. Наместо размерската варијабла за секоја подгрупа на
тоа, мораме да употребиме Спирманов коефициент rho, номиналната варијабла. Како пример, разгледајте ја
(видете го приказот 15.6.). Постапката за пресметување табелата 15.5. во којашто е претставен просечниот број
на Спирмановиот коефициент rho со СПСС (SPSS) е минути поминати на справите за кардиоваскуларни
опишана на страница 368. вежби (var00010) за секоја од четирите категории
на причини за одење во вежбалница (var00003).
Phi и крамеровото V Просечните вредности укажуваат на тоа дека луѓето
што одат во вежбалница за физичка кондиција или за
Phi (φ) и Крамеровото V се две тесно поврзани
слабеење трошат значително повеќе време за вежбање
статистики. Коефициентот phi се употребува за анализа
на овие справи отколку испитаниците што одат да се
на поврзаноста меѓу две дихотомни варијабли. Како
релаксираат или да зајакнат.
и Пирсоновиот коефициент r и тој резултира во една
компјутерска статистика што варира меѓу 0 и + или
табела 15.5
споредување на просечни вредности на подгрупи: време потрошено на опрема за
кардиовасклуарни вежби со причини за одење во вежбалница
Време Причини
Релаксација Физ. здравје Слабеење Зајакнување Вкупно
Потрошен просечен број 18,33 30,55 28,36 19,65 26,47

минути на опрема за
кардиоваскуларни вежби
n 9 31 33 17 90
Постапката честопати се проследува со тест варијабла. Во случајот од овој пример, ета на квадрат
за поврзување меѓу варијаблите наречен ета. Тој е 22 проценти. Ета е многу флексибилен метод за
статистички го изразува нивото на поврзаност меѓу истражување на поврзаноста меѓу две варијабли,
двете варијабли и како и Крамеровото V, ета секогаш ќе бидејќи таа може да се употреби кога една варијабла
биде позитивно. Нивото на ета за податоците во табелата е номинална, а другата е интервална/размерска. Исто
15.5. е 0,48. Ова укажува на тоа дека постои умерена така, таа не претпоставува дека поврзаноста меѓу
поврзаност меѓу двете варијабли. Ета на квадрат варијаблите е линеарна. Постапката за споредување на
го изразува обемот на варијации во интервалната/ просечните вредности и за пресметување ета со СПСС
размерската варијабла што се должи на номиналната (ЅРЅЅ) е опишана на 372 страница.
мултиваријантна анализа
Мултиваријантната анализа претставува е привидна. Во овој случај, варијаблата возраст би била

истовремена анализа на три или повеќе варијабли. Ова позната како збунувачка варијабла.
е една многу напредна тема и затоа им се препорачува Интересен можен пример за привидна
на читателите да прочитаат некоја книга за анализа поврзаност беше истакнат во еден многу кратoк
на квантитативни податоци за детално објаснување извештај во Тајмс (1 октомври 1999, стр. 2) за неколку
на техниките (на пример, Bryman and Cramer, 2011). медицински резултати. Статијата укажува на тоа
Има три главни контексти во кои може да се употреби дека постои доказ дека жените што се на хормонска
мултиваријантната анализа. терапија (hormone replacement therapy HRT) помалку
заболуваат од срцеви болести отколку жените што
може ли поврзаноста да е привидна? не земаат хормонска терапија. Статијата ги наведува
Со цел да се утврди поврзаност меѓу две варијабли, шведските резултати што сугерираат дека поврзаноста
не само што мора да има доказ дека постои поврзаност може да се должи на фактот што жените што избираат
туку мора да се покаже дека и поврзаноста не е привидна. да почнат со терапија се „повитки, побогати и поздрави“
Привидна поврзаност постои кога изгледа дека има отколку оние што не ја почнале. Се чини дека овие
поврзаност меѓу две варијабли, но поврзаноста не е позадински фактори влијаат и врз веројатноста
вистинска: таа се создава, бидејќи секоја варијабла за земање хормонска терапија и врз веројатноста
самата се поврзува со трета варијабла. На пример, за добивање срцево заболување. Дополнителна
ако откриеме поврзаност меѓу приходот и гласачкото илустрација на прашањето поврзано со здравјето
однесување, можеме да поставиме прашање дали произлегува од друга статија во Тајмс (Hawkеs, 2003), со
поврзаноста може да е производ на возраста (видете која се информира за поврзаноста меѓу зачестеноста на
го приказот 15.11.). Веројатно е дека постариот е оној бричењето и веројатноста за срцев напад или инфаркт
што заработува повеќе, додека познато е дека возраста кај мажите. Причината за ваквата поврзаност лежи во
влијае врз гласачкото однесување. Ако се открило дека тоа што врз секоја од варијаблите (зачестеноста на
возраста создава јасна поврзаност меѓу приходот бричењето и подложноста/ранливоста за срцев напад
и гласачкото однесување, би можеле да извлечеме или инфаркт) влијаат животниот стил и хормоналните
заклучок дека поврзаноста фактори.
може ли да постои посредувачка

варијабла?
Приказ 15.11. Ако кажеме дека не сме откриле дека поврзаноста
е привидна, тогаш може да поставиме прашање зошто
Привидна поврзаност постои поврзаност меѓу две варијабли. На пример, има
неколку студии што ја истражувале поврзаноста меѓу
пазарната ориентација на организациите и нивните
перформанси за бизнис. Меѓутоа, комбинираниот
Возраст карактер на резултатите што произлегле од овие
студии ги навеле Пјерси, Харис и Лејн (Piercy, Harris and
Lane, 2002) да укажат дека постои многу покомплексна
поврзаност меѓу овие две варијабли за разлика од
она што го претпоставувале претходните проучувања.
Приход Изборно однесување Поточно, тие шпекулирале дека повисоките нивоа
на пазарна ориентираност се поврзуваат со
повисоките степени на мотивираност на вработените, на тоа дека ако откриеме образец во којшто возраста
задоволството од работата и посветеноста на работата, е поврзана со одењето на други редовни вежби, овој
што едно по друго воделе до подобрување на образец ќе варира во зависност од полот. Табелата 15.6.
организациските перформанси. Според тоа, ставовите ја прикажува поврзаноста меѓу возраста и одењето на
на вработените се посредувачка варијабла: други вежби. За да се олесни читањето, во оваа табела
возраста се разложува точно во три групи на возраст.
пазарна ориентација → ставови на вработен → Од табелата може да се види дека лицата што припаѓаат
организациски перформанси. на возраст од 31 до 40 години, веројатно помалку
Посредувачката варијабла ни овозможува одат на други редовни вежби за разлика од лицата на
да одговориме на прашањата за биваријантната возраст од 30 и под 30 години и лицата на возраст од 41
поврзаност меѓу две варијабли. Таа укажува на тоа и над 41. Меѓутоа, табелата 15.7., којашто ја претставува
дека не е директна поврзаноста меѓу двете варијабли, поврзаноста во зависност од полот, сугерира дека
бидејќи се смета дека влијанието на пазарната образецот на поврзаност кај мажите, во извесна мера,
ориентација врз организациските перформанси се се разликува од образецот на поврзаност кај жените.
реализира преку ставовите на вработените. Прикажаниот образец на поврзаност во табелата 15.6.
е многу нагласен кај мажите, но за жените веројатноста
може ли некоја трета варијабла да одат на други редовни вежби опаѓа според полот.
да ја контролира поврзаноста? Изгледа дека поврзаноста меѓу возраста и одењето на
други редовни вежби е контролирана поврзаност
Може да поставиме прашање како ова: Дали поради тоа што полот ја контролира. Овој пример го
поврзаноста меѓу две варијабли може да важи за мажи, илустрира начинот на кој табелата за контингенција
но не за жени? Ако е тоа така, тогаш се вели дека полот ја може да се употреби за мултиваријантна анализа.
контролира поврзаноста. Во студијата за вежбалниците Сепак постои голем спектар на други техники (Bryman
можеме да поставиме прашање, на пример дали and Cramer, 2011: 10-тото поглавје). Постапката за
поврзаноста меѓу возраста и тоа дали лицата што изведување на една ваква анализа со СПСС (SPSS) е
одат во вежбалниците одат и на други редовни вежби опишана на 372 и 373 страница.
(var00008) е контролирана од полот. Ова би укажувало
табела 15.6
табела на контингенција што ја прикажува поврзаноста меѓу возраста и тоа дали
лицата што одат во теретани редовно вежбаат нешто друго
Други редовни вежби Возраст
30 и помалку 31-40 41 и повеќе

Други редовни вежби 64 43 58
Нема други редовни вежби 36 57 42
n 42 23 24
табела 15.7
табела на контингенција што ја прикажува поврзаноста меѓу возраста и тоа дали
лицата што одат во теретани редовно вежбаат нешто друго за мажи и жени
Други редовни вежби Пол

Машки Женски
30 и помалку 31-40 41 и повеќе 30 и помалку 31-40 41 и повеќе
Други редовни вежби 70 33 75 59 50 42

Нема други редовни вежби 30 67 25 41 50 58
n 20 9 12 22 14 12
статистичка значајност
Една тешкотија при работењето со податоците различните тестови за статистичка значајност.
што произлегуваат од еден примерок е што честопати Треба да знаеме колку можеме да бидеме сигурни
постои долготрајна загриженост дека, дури иако дека нашите резултати можат да се генерализираат
применувате примерочење засновано врз веројатност на популацијата од која бил избран овој примерок.
(како во студијата за вежбалниците), вашите резултати Бидејќи не можеме да бидеме апсолутно сигурни дека
не ќе можат да се генерализираат на популацијата од резултатите базирани врз примерок ќе се пронајдат и
којашто е извлечен примерокот. Како што видовме во во популацијата, ни треба техника што ќе ни овозможи
осмото поглавје, секогаш постои можност да се појави да востановиме колку можеме да бидеме сигурни
грешка при примерочење (разлика меѓу популацијата дека резултатот го има во популацијата и каков ризик
и примерокот што сте го селектирале), дури и кога ги преземаме при заклучувањето дека резултатите ги
применувате принципите за примерочење засновано има во популацијата. Овие два елемента – доверба
врз веројатност. Ако ова се случи, примерокот ќе и ризик – се наоѓаат во срцевината на тестовите за
биде нерепрезентативен за поголемата популација и статистичка значајност (видете го Клучниот концепт
поради тоа резултатите ќе бидат погрешни. За да бидат 15.1.). Меѓутоа, важно е да се признае дека тестовите
работите уште полоши, не постои изводлив начин да за статистичка значајност можат да се користат само
се открие дали тие фактички важат или не важат за за примероци што се добиваат со примерочење
популацијата. Она што можете да го направите е да засновано врз веројатност. Процесот на извлекување
обезбедите некаков индикатор за тоа колку можете заклучоци од еден примерок заснован врз веројатност
да бидете сигурни во своите резултати. Токму овде на популацијата од која тој бил селектиран е познат
стапуваат на сцена статистичката значајност и како статистички заклучок.

Што е тест на статистичка значајност?
На оној што анализира еден тест на статистичка значајност му овозможува да процени колку може
да биде сигурен дека резултатите што се добиваат од проучувањето засновано врз случајно избран
примерок можат да се генерализираат на популацијата од која е извлечен примерокот. Испитувањето
на статистичката значајност за поврзаноста меѓу две варијабли исто така нè предупредува за ризикот
од заклучувањето дека има поврзаност во популацијата во која всушност не постои таква поврзаност.
Ако една анализа открива статистички значаен резултат, ова не значи дека резултатот е суштински
значаен или важен. Зборот значаен се чини дека укажува на важност. Сепак, статистичката значајност
се однесува само на довербата што истражувачите можат да ја имаат во своите резултати. Тоа не значи
дека статистички значајниот резултат е од огромно значење.
Во осмото поглавје (видете во Совети и вештини, тестови имаат заедничка структура:

Генерализирање од случаен примерок на популацијата), • Поставете нулта хипотеза. Со нултата хипотеза
во контекстот на расправата за стандардната грешка на се наведува дека две варијабли во популацијата не
просечната вредност, почнавме да ги распознаваме се поврзани – на пример, дека во популацијата од
идеите што стојат зад статистичката значајност. која бил избран примерокот нема поврзаност меѓу
На пример, знаеме дека просечната возраст на полот и одењето во вежбалници.
испитаниците од примерокот за вежбалниците е 33,6. • Востановете го нивото на статистичка
Употребувајќи го концептот за стандардната грешка значајност што сметате дека е прифатливо. Ова
на просечната вредност, можеме да пресметаме е во основа мерка за степенот на ризик според кој
дека можеме да бидеме 95 проценти сигурни дека можете да ја отфрлите нултата хипотеза (покажувајќи
просекот на популацијата се наоѓа меѓу 31,72 и 35,47. дека во популацијата постои поврзаност) кога
Ова укажува на тоа дека општо земено можеме да го би требало да ја поткрепите (укажувајќи дека во
утврдиме степенот на доверба што можеме да го имаме популацијата не постои поврзаност). Нивото на
за просечната вредност на примерокот. статистичка значајност се изразува како степен
Во преостанатиот дел ќе ги погледнеме достапните на веројатност – т.е. веројатноста за отфрлање на
тестови за утврдување на степенот на доверба што нултата хипотеза тогаш кога треба да ја прифатите.
можеме да го имаме за нашите резултати кога ја За ова прашање видете го Клучниот концепт 15.2.
истражуваме поврзаноста меѓу варијаблите. Сите овие Меѓу повеќето општествени истражувачи постои
конвенција според која максималното ниво на подолу).

прифатлива статистичка значајност е р < 0,05, со • Ако вашите резултати се статистички значајни
што се укажува на тоа дека постојат помалку од 5 на ниво 0,05 – така што ризикот да се добие
можности од 100 да има примерок што покажува поврзаност толку силна како таа што сте ја откриле,
поврзаност кога во популацијата нема ниту една. не е повисока од 5 од 100 кога во популацијата не
• Утврдете ја статистичката значајност постои поврзаност, – вие би ја отфрлиле нултата
на вашите резултати (т.е. употребете еден хипотеза. Со тоа имплицирате дека е неверојатно
статистички тест како што е хи-квадратот – видете резултатите случајно да се појавиле.

Што претставува нивото на статистичка значајност?
Нивото на статистичка значајност е нивото на ризик што сте подготвени да го преземете
кога заклучувате дека постои поврзаност меѓу две варијабли во популацијата од која бил земен
примерокот кога всушност нема таква поврзаност. Максималното ниво на ризик што вообичаено
се презема во општествените истражувања е да се каже дека не постојат повеќе од 5 шанси во
100 за да заклучиме погрешно дека постои поврзаност кога во популацијата од која бил земен
примерокот не постои ниту една. Ова значи дека, ако составуваме 100 примероци, признаваме
дека дури 5 од нив може да покажат поврзаност кога во популацијата нема ниту една. Нашиот
примерок може да биде еден од овие 5, но ризикот е значително мал. Нивото на значајност
се означува со р<0,05 (р значи веројатност). Ако прифатиме ниво на значајност од р<0,1, би ја
прифатиле веројатноста дека дури 10 во 100 примероци може да се случи да покажат поврзаност
кога во популацијата нема ниту една. Во овој случај постои поголем ризик отколку во случајот
со р<0,05 да имаме примерок што покажува поврзаност кога во популацијата не постои ниту
една, бидејќи веројатноста да имаме ваков примерок е поголема кога ризикот е 1 во 10 (10 од 100
кога р<0,1) отколку кога ризикот е 1 во 20 (5 од 100 кога р<0,05). Поради тоа, можеме да имаме
поголема доверба кога ризикот за погрешно изведување заклучок дека постои поврзаност меѓу 2
варијабли е 1 во 20, во споредба со ситуција во која имаме 1 во 10. Но, ако сакате поригорозен тест,
можеби поради тоа што сте загрижени за корисноста на вашите резултати, можете да го изберете
нивото р<0,01. Ова значи дека како ваше ниво на ризик сте подготвени да прифатите веројатност
од само 1 во 100 дека резултатите може случајно да се добијат (како резултат на грешката на
примерочење). Поради тоа, ако резултатите, следејќи го спроведувањето на тестот, покажуваат
дека поврзаноста е статистички значајна на ниво р<0,05, но не е на ниво р<0,01, вие ќе морате да
ја потврдите нултата хипотеза.
Има, всушност, два типа на грешки што можат да се погрешно отфрлање на нултата хипотеза. Сепак, при
направат кога извлекуваме заклучок за статистичка постапувањето на овој начин, ја зголемувате можноста
значајност. Овие грешки се познати како Тип I и Тип за правење грешка од Тип II (прифаќајќи ја нултата
II (видете го приказот 15.12.). Грешките од Тип I се хипотеза кога всушност треба да ја отфрлите). Ова е
појавуваат тогаш кога ја отфрлате нултата хипотеза, така поради тоа што поголема е веројатноста да ја
а таа всушност треба да се потврди. Ова значи дека потврдите нултата хипотеза кога нивото на значајност
случајно сте ги добиле вашите резултати и како е 0,01 (1 во 100), отколку кога тоа е 0,05 (1 во 20).
резултат на тоа погрешно изведувате заклучок дека
постои поврзаност во популацијата во која всушност Хи-квадрат тест
не постои таква поврзаност. Ако користиме ниво Хи-квадрат (χ2) тестот се применува за табелите
на значајност р<0,05, тогаш значи дека поголема е на контингенција како што е табелата 15.4. Тој ни
веројатноста да направиме грешка од Тип I, отколку овозможува да востановиме колку можеме да бидеме
ако користиме ниво на значајност р<0,01. Ова е сигурни дека постои поврзаност меѓу две варијабли во
поради тоа што со 0,01 постои помала можност за популацијата. Тестот се прави со пресметување на
Приказ 15.12.
грешки од тип I и тип II
грешка
тип I тип II
ризик од отфрлување на ризик од отфрлување на
нулта хипотезата кога би нулта хипотезата кога би
требало таа да се потврди требало таа да се отфрли
0,05 Поголем ризик Помал ризик
p ниво
0,01 Помал ризик Поголем ризик
очекуваната фреквенција или на вредноста за секое Во примерот со табелата 15.4., степенот на слобода ќе
поле во табелата, т.е. онаа вредност што би се јавила биде (2–1) (4–1) – т.е. 3. Со други зборови, врз вредноста
само на основа на случајност. Вредноста на хи- на хи-квадратот до која се доаѓа влијае големината на
квадратот, што во табелата 15.4. е 22,726 се добива табелата и тоа се има предвид кога се одлучува дали
преку пресметување на разликите меѓу стварната вредноста на хи-квадратот е статистички значајна или
и очекуваната вредност за секое поле во табелата и не. Постапката за пресметување хи-квадрат заедно со
потоа – преку собирање на овие разлики (тоа е малку табелата за контингенција со СПСС (ЅРЅЅ) е опишана на
покомплицирано од ова, но овде не треба да се 366 и 367 страница.
занимаваме со деталите). Вредноста на хи-квадратот
сама по себе не значи ништо и може значајно да се корелација и статистичка
протолкува само во однос на нејзиното асоцирано значајност
ниво на статистичка значајност, кое во случајов е Испитувањето на статистичката значајност на
р<0,0001. Ова значи дека постои само 1 шанса во пресметаниот коефициент на корелација што се
10000 за погрешно отфрлање на нултата хипотеза (т.е. базира врз случајно избран примерок, обезбедува
извлекување заклучок дека во популацијата постои информации за веројатноста дека коефициентот ќе се
поврзаност кога ваквата поврзаност во популацијата најде во популацијата од која бил земен примерокот.
не постои). Можете да бидете сигурни дека постои Според тоа, ако утврдиме корелација од –0,62,
поврзаност меѓу полот и причините за одење во каква е веројатноста дека поврзаноста од барем таа
вежбалници кај сите членови, бидејќи шансата да големина постои во популацијата? Ова ни кажува дали
сте добиле примерок што покажува постоење на поврзаноста можела случајно да се појави.
поврзаност кога таа не постои кај членовите е 1 од Ако коефициентот на корелација r е –62 и нивото
10000. на значајност е р<0,05, можеме да ја отфрлиме нултата
Дали вредноста на хи-квадратот ќе достигне хипотеза дека во популацијата не постои поврзаност.
статистичка значајност зависи не само од нејзината Можеме да заклучиме дека постојат само 5 шанси
големина туку и од бројот на категории од двете во 100 дека една корелација од најмалку –0,62 може
варијабли што се анализираат. Второво прашање се сосема случајно да се појави. И покрај тоа што може
води според тоа што е познато како степен на слобода да имате 1 од 5 примероци во 100 што покажува
поврзано со табелата. Бројот на степени на слобода се поврзаност кога во популацијата не постои ниту
изведува според едноставната формула: една, сепак нивото на ризик е релативно мало. Ако се
вели дека било утврдено дека r = – 0,62 и р < 0,1, таму
Број на степени на слобода = (број на колони постојат дури 10 шанси во 100 дека во популацијата
–1) (број на редови –1).
не постои корелација. Ова не би било прифатливо може да се примени за phi и Крамеровиот коефициент
ниво на ризик заради повеќе причини. Тоа би значело V. СПСС (ЅРЅЅ) автоматски продуцира информации
дека дури на 1 примерок во 10 може да откриеме за статистичката значајност кога се пресметуваат
корелација од –0,62 или погоре кога во популацијата Пирсоновиот коефициент r и Спирмановиот
не постои корелација. Ако r = –0,62 и р<0,001, постои коефициент rho, phi и Крамеровиот коефициент V.
само 1 шанса во 1000 дека во популацијата не постои
корелација. Би имало многу мало ниво на ризик ако споредување на просечни вред-
заклучивте дека корелацијата не се појавила случајно. ности и статистичка значајност
Два фактора влијаат врз тоа дали еден коефициент
на корелација е статистички значаен или не: Еден тест на статистичка значајност може да се
примени за споредување на просечните вредности
1. Големината на пресметаниот коефициент и што се изведени во табелата 15.5. Оваа постапка со себе
2. Големината на примерокот. го повлекува вкупниот обем на варијации на зависната
Вториов фактор може да изгледа изненадувачки. варијабла – обем на потрошено време на справите
Во основа, колку е поголем примерокот, толку е за кардиоваскуларни вежби – да се третира во два
поголема веројатноста да се утврди дека пресметаниот типа: варијација во рамките на четирите подгрупи
коефициент на корелација е статистички значаен. што ја чинат независната варијабла и варијацијата
Така, иако корелацијата меѓу возраста и обемот меѓу нив. Вторава честопати се нарекува објаснета
на потрошеното време на справи за бодибилдинг варијанса, а првата – грешка на варијанса. Еден тест за
во студијата за вежбалници беше утврдено дека статистичка значајност за споредување на просечните
е – 0,27, што е прилично слаба поврзаност, таа е вредности бара поврзување на двата типа на варијанса
статистички значајна на ниво р<0,01. Ова значи дека за да се оформи тоа што е познато како F статистика.
постои само 1 шанса во 100 дека во популацијата не Оваа статистика ја изразува поврзаноста меѓу обемот
постои поврзаност. Поради тоа што прашањето дали на објаснетата варијанса и обемот на грешката на
коефициентот на корелација е статистички значаен или варијанса. Во случајот со податоците во табелата 15.5.,
не е зависи толку многу од големината на примерокот, добиениот резултат за F е статистички значаен на ниво
важно е да се разбере дека секогаш треба да ги р<0,001. Овој резултат покажува дека постои само 1
испитувате и коефициентот на корелација и нивото на шанса во 1000 дека не постои поврзаност меѓу двете
значајност. Не би требало едно да испитувате на сметка варијабли меѓу сите посетители на вежбалниците.
на друго. СПСС (ЅРЅЅ) продуцира информации за F статистиката
Ова третирање на корелацијата и статистичката и нејзината статистичка значајност ако се следат
значајност се однесува и на Пирсоновиот коефициент r процедурите што се опишани на 372 страница.
и на Спирмановиот коефициент rho. Слично толкување
Правење квантитативна анализа и пишување за анализата на квантитативни податоци
 Одговоривте ли на вашите истражувачки прашања?
 Проверивте ли дали презентирате единствено анализа што е релевантна за вашите истражувачки
прашања?
 Дали сте сигурни дека го зедовте предвид карактерот на варијаблата (варијаблите) што се анализира
кога се користи посебна техника (т.е. дали е номинална, ординална, интервална/размерска или
дихотомна)?
 Употребивте ли најсоодветни и најмоќни техники за одговарање на вашите истражувачки прашања?
 Ако вашиот примерок не е случајно избран, дали сте сигурни дека не изведувате заклучоци за
некоја популација (или барем, ако постапивте на овој начин, ги скициравте ли ограничувањата на
изведувањето вакви заклучоци?)?
 Ако вашите податоци се базираат врз нацрт за пресечно истражување, одолеавте ли да не изведувате
неодржливи заклучоци за каузалитетот?
 Се сетивте ли да ги кодирате сите податоци што недостигаат?

 Ги образложивте ли сите анализи што ги презентирате?
 Дали ја совладавте униваријантната анализа и дали направивте барем некаква биваријантна анализа?
 Ако користевте Ликертова скала со обратни ставки, се сетивте ли да ги кодирате нив по обратен ред?
• Вие треба да размислувате за анализата на податоците пред да почнете со изработувањето на вашите
истражувачки инструменти.
• Техниките за анализа на податоци се применливи за некои типови на варијабли, но не и за други. Треба
да ја знаете разликата меѓу номиналните, ординалните, интервалните/размерските и дихотомните
варијабли.
• Треба да размислувате за видовите податоци што ги собирате и за импликациите што вашите одлуки
ќе ги имаат врз видовите техники што ќе можете да ги користите.
• Пред да почнете со изработувањето на вашите истражувачки инструменти, запознајте се со
компјутерскиот софтвер како што е СПСС (ЅРЅЅ), бидејќи се препорачува уште во почетната фаза да
бидете свесни за тешкотиите што можете да ги имате при презентирањето на вашите податоци во
СПСС (ЅРЅЅ).
• Бидете сигурни дека детално сте се запознале со техниките претставени во ова поглавје и за тоа кога
можете, а кога не можете да ги користите.
• Значи основната порака е следнава: дури и ако е примамливо, да не отстапувате од овие размислувања
сè додека не ги соберете вашите податоци.
• Не ја мешајте статистичката значајност со суштинската значајност.
• Во која фаза би требало да почнете да размислувате за видовите анализа на податоци што треба да
ги направите?
• Што претставуваат податоците што недостигаат и зошто тие се појавуваат?
• Кои се разликите меѓу четирите типа варијабли скицирани во ова поглавје: интервални/размерски,
ординални, номинални и дихотомни?
• Зошто е важно да се прави разлика меѓу четирите типа варијабли?
• Замислете ги видовите одговори што би ги добиле ако во интервју ги поставите прашањата што
подолу се наведени. Каков вид варијабла би генерирало секое прашање: дихотомна, номинална,
ординална и интервална/размерска?
1. Дали уживате одејќи на купување?

Да ____
Не ____
2. Колку пати во последниов месец бевте на купување? Ве молиме, подолу запишете го бројот.
___________
3. Што најмногу сакате да купувате? Ве молиме штиклирајте само едно.
Облека (вклучувајќи и чевли) ______
Храна ______
Работи за куќата ______
Подароци ______
Работи за забава (ЦД-а, видеа, итн.) ______
4. Колку Ви е важно да купувате облека од познати марки?

Многу важно ______
Доста важно ______
Не ми е многу важно ______
Воопшто не ми е важно ______
униваријантна анализа
• Што е екстремна вредност и зошто таа може негативно да влијае врз просечната вредност и врз
низата?
• Заедно со која мерка на централна тенденција би очекувале да се соопшти вредноста на стандардната
девијација: просечната вредност, медијаната или модусот?
Биваријантна анализа
• Може ли да се изведе заклучок за казузалитет од биваријантната анализа?
• Зошто се процентите суштински важни кога се презентираат табели на контингенција?
• Во кои околности би ја употребиле секоја од следниве статистики: Пирсонов коефициент r,
Спирманов коефициент rhо, phi, Крамеров коефициент V, ета?
Мултиваријантна анализа
• Што е привидна поврзаност?
• Што е посредувачка варијабла?
• Што значи да се каже дека одредена поврзаност е контролирана?
статистичка значајност
• Што означува статистичката значајност и како таа се разликува од суштинската значајност?
• Што е ниво на статистичка значајност?
• Што се постигнува со хи-квадрат тестот?
• Што значи да се каже дека корелацијата од 0,42 е статистички значајна на ниво р<0,05?
..........................................................................................................................................

Посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за оваа книга за да го збогатите вашето знаење за
анализата за квантитативни податоци. Консултирајте го веб линкот, тестирајте се користејќи ги
прашањата со избор од повеќе одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student Researcher’s
16
УПОТРЕБА НА ИБМ СПСС (IBM
SPSS) ЗА ВИНДОУС (WINDOWS)
Вовед 354
Да започнеме со СПСС (ЅРЅЅ) 355
Почеток со СПСС (ЅРЅЅ) 355
Внесување податоци во прегледувачот на податоци (Data Viewer) 356
Дефинирање на варијаблите: називи на варијабли, вредности што недостигаат, ознаки на варијаблите и 357
вредносни ознаки на варијаблите
Рекодирање варијабли 359
Пресметување нова варијабла 359
Анализа на податоци со СПСС (ЅРЅЅ) 361
Генерирање табела на фреквенции 361
Изработување столпчест графикон 363
Изработување пита-графикон 363
Изработување хистограм 363
Пресметување аритметичка средина, медијана, стандардна девијација, распон, графичко прикажување во
363
рамка
Правење табела на контингенција, хи-квадрат и Крамеров коефициент V 366
Пресметување Пирсонов коефициент r и Спирманов коефициент rho 368
Изработување дијаграми на распрснување 368
Изработување табела на контингенција со три варијабли 372
Дополнителни операции во СПСС (ЅРЅЅ) 373
Снимање на податоци 373
Пронаоѓање и повторно отворање на вашите податоци 374
Отпечатување на излезните податоци 374
354 УПОТРЕБА НА ИБМ СПСС (IBM SPSS) ЗА ВИНДОУС (WINDOWS)

За да ги примените техниките што ги научивте во 15-тото поглавје, би требало да ги направите овие
две нешта: или да ја научите основната формула за секоја техника и да ја примените на вашите податоци
или да го употребите компјутерскиот софтвер за анализа на вашите податоци. Во оваа книга е избран
вториот пристап поради две главни причини:
• Тој е поблиску до начинот на којшто во реалните истражувања се прави квантитативната анализа на
податоци;
• Тој ви помага да развиете корисна вештина.
Вие ќе го научите СПСС (ЅРЅЅ) за Виндоус, којшто е најупотребуван пакет на компјутерски софтвер за
правење на овој вид анализа. Тој е релативно едноставен за употреба. Јас ќе продолжам да се навраќам
на техниките што се претставени во 15-тото поглавје и ќе продолжам, како пример, да ја користам
студијата за одење во вежбалници.
Ова поглавје функционира паралелно со 15-тото поглавје, така што можете да ги видите врските меѓу
претходно научените техники и употребата на СПСС (ЅРЅЅ) за нивна примена.
Вовед
Ова поглавје има за цел да ве запознае со некои Release 18 ќе биде во фокусот на вниманието. Студијата
основни аспекти на СПСС за Виндоус, кој е веројатно за посетувањето вежбалници, што се употребува во
најупотребуваниот компјутерски софтвер за анализа на 15-тото поглавје, ќе се употребува за илустрирање на
квантитативни податоци од страна на општествените операциите со СПСС и методите на анализа. Целта на
научници. СПСС, кој првобитно претставуваше кратенка ова поглавје е да ги претстави начините на употребата
за Статистички пакет за општествените науки, постои на СПСС за примена на методите за анализа за коишто
од средината на шеесеттите години од минатиот век и се расправа во 15-тото поглавје.
со текот на годините претрпел многу ревизии, посебно Oперациите во СПСС ќе бидат презентирани со
поради појавувањето на персоналните компјутери. затемнети букви, на пример, Variable Name (Назив
Верзијата што е користена за подготвување на ова на варијабла) и Analyze (Анализа). Називите што
поглавје е Release 18 и е наречена PASW Statistics 18 им се дадени на варијаблите во текот на користењето
(Predictive Analytics SoftWare – Софтвер за аналитичко на СПСС ќе се презентираат со затемнети букви во
предвидување). Во времето кога се пишуваше ова курзив, на пример пол и причини. Имињата додадени
поглавје се појави и 19-тото издание што беше бета кон вредностите или кон варијаблите исто така се
тестирано, но индикациите беа дека разликите меѓу 18- со затемнети букви, но во различен фонт, на пример,
тото и 19-тото издание, од гледиште на обработениот причини за одење и маж. Во Совети и вештини,
материјал во ова поглавје, претежно се однесуваа на Основни операции во СПСС (SPSS) се презентира список
појавувањето на дијалошките рамки и на менијата. во којшто се сумирани претходно споменатите имиња.
Бета-верзијата се именува како ИБМ СПСС верзија Треба да се спомене дека и десно насочената стрелка
19 (IBM SPSS Statistic Version 19). Од овој момент, кога (→) ќе се употребува за да се означи притиснете еднаш
во текстот споменувам СПСС за Виндоус или PASW на левото копче на вашето глувче. Оваа операција се
Statistics 18, тој едноставно ќе се нарекува СПСС (ЅРЅЅ), а применува за селектирање и слични активности.
Основни операции во СПСС (ЅРЅЅ)•
Матрица за внесување и обработка на податоци во СПСС (SPSS Data Editor). Ова е доменот на
СПСС во кој се внесуваат податоците што постепено се уредуваат и се дефинираат. Него го сочинуваат
два екрана: прегледувачот на податоци (The Data Viewer) и прегледувачот на варијабли (Variable
Viewer). Со избирање на соодветно јазиче на дното на екранот, можете да се движите меѓу овие два
прегледа.
• Прегледувач на податоци (Data Viwer). Ова е табела, во којашто ги внесувате вашите податоци.
Кога ќе го вклучите СПСС, наидувате на прегледувачот на податоци (Data Viwer).
УПОТРЕБА НА ИБМ СПСС (IBM SPSS) ЗА ВИНДОУС (WINDOWS) 355
• Прегледувач на варијабли (Variable Viewer). Ова е друга табела, но таа прикажува информации
за секоја од варијаблите и ви овозможува да правите промена на тие информации. Таа е платформа
од која за секоја варијабла обезбедувате такви информации како: име на варијаблата, ознака на
варијаблата и вредност на варијаблите (видете подолу).
• Прегледувач на резултати (Output Viewer). Кога правите анализа или дијаграм (наречен графикон
во ЅРЅЅ), вашиот резултат ќе биде складиран овде. Прегледувачот на резултати (Output Viewer) се
става самиот врз Матрицата за внесување и обработка на податоци (Data Editor), откако ќе се
направи анализата или ќе се направи графикон.
• Назив на варијабла. Ова е името што ѝ го давате на варијаблата, на пример пол. Називот не смее
да содржи повеќе од осум карактери. Пред да ѝ дадете назив на варијаблата, таа ќе се споменува
како var00001, итн. Кога варијаблата ќе се именува, таа ќе се појави во колоната за таа варијабла во
прозорецот за преглед на податоци (Data View). Таа се изработува од прегледувачот на варијабли
(Variable Viewer).
• Ознака на варијаблата. Ова е името што вие ѝ го давате на една варијабла, но коешто не е ограничено
на осум карактери. Може да се употребат и празни места, на пример, причини за посета. Ознаката
ќе се појави во сите крајни прикази што ги правите. Taa се генерира од прегледувач на варијабли
(Variable Viewer).
• Вредносна ознаката на варијаблата. Ова е ознаката со која ја означувате шифрата што се користи
кога внесувате податоци за сите типови варијабли, освен за интервалните/размерските варијабли.
Според тоа, за var00001 ќе ставиме маж на 1 и жена на 2. Кога пресметуваме резултат, како што е
табела на фреквенција или графикон, ќе се презентираат ознаките за секоја вредност. Ова ја олеснува
интерпретацијата на резултатот. Таа се генерира од Прегледувачот на варијабли (Variable Viewer).
• Вредности што недостигаат (Missing Values)… Кога немате податоци за некоја варијабла при
внесување на податоците за еден случај, вие мора да прецизирате како се означени вредностите
што недостигаат за таа варијабла. Вредностите што недостигаат се генерираат од Прегледувач на
варијабли (Variable Viewer).
• Рекодирај. Постапка што допушта да се променуваат кодовите или броевите. Таа е особено корисна
кога треба да комбинирате групи на луѓе, на пример, кога правите групи по возраст.
• Пресметај (Compute)…... Постапка што ви допушта да комбинирате две или повеќе варијабли за да
направите една нова варијабла.
• Анализирај (Analyze). Ова е точка на менито над матрицата за внесување и обработка на
податоци (Data Editor) од која избирате (преку паѓачкото мени) кој метод на анализа сакате да го
употребувате. Забележете дека кога некоја единица на менито ќе се појави со стрелка надесно, тоа
значи дека ако ја изберете таа опција, тогаш ќе се отвори ново мени.
• Графикони. Ова е точката на менито над матрицата за внесување и обработка на податоци (Data
Editor) од која вие одлучувате (преку паѓачко мени) кој графикон сакате да го изберете.
• Уредувач на графикон (Chart Editor). Кога правите графикон, можете да го уредите со Уредувач на
графикони (Chart Editor). За да го активирате овој уредувач, притиснете два пати на кое било место во
графиконот. Ќе се појави еден мал прозорец на уредувачот на графикон и вашиот главен графикон ќе
се засенчи, додека не излезете од уредувачот. Со помош на уредувачот, можете да направите разни
промени и подобрувања на вашиот графикон.
да започнеме со сПсс (ЅрЅЅ)
Почеток со сПсс (ЅрЅЅ) и листа со опции. Многу корисници преферираат да ја

исклучат оваа отворена рамка. Бидејќи таа не е важна
За да започнете со СПСС, двапати притиснете за ова објаснување, притиснете → Cancel. Потоа
на иконата PASW Statistics на екранот на вашиот наидувате на матрица за внесување и обработка
компјутер. Ако нема ниту една икона, тогаш притиснете на податоци во СПСС (SPSS Data Editor). Таа е
го → копчето за започнување (Start) на дното на составена од две компоненти: Преглед на податоци
левиот агол на вашиот екран. Од менито на програми, (Data View) и Преглед на варијабли (Variable View). Во
притиснете → SPSS Inc. Ќе се појави продолжение на следнава дискусија овие два екрани се споменуваат
менито од кое би требало да изберете PASW Statistics како прегледувач на податоци (Data Viewer) и
18. Кога СПСС (ЅРЅЅ) ќе се преземе, може да се појави прегледувач на варијабли (Variable Viewer). Можете
дијалог-рамка со наслов Што сакате да направите? да се движите меѓу овие два прегледувачи, преку
соодветно бирање на јазиче на дното на екранот. притиснете еднаш на полето за коешто станува збор,
Прегледувачот на податоци (Data Viewer) е матрица внесете ја точната вредност и притиснете уште еднаш
во вид на табела во која ги внесувате вашите податоци. на тоа поле. Откога ќе бидете готови, би требало да
Колоните ги претставуваат варијаблите – со други завршите на долното десно поле од она што ќе изгледа
зборови, информации за карактеристиките на секое како идеален правоаголник во којшто се сместени
лице во примерокот од студијата за вежбалниците. податоците. Сликата 16.2. го покажува прегледувачот
Пред да се внесат податоците и да се дадат називи на на податоци (Data Viewer) со внесените податоци од
варијаблите, секоја колона едноставно се вика var. анкетата за вежбалниците (иако е видлив само дел од
Редовите претставуваат случаи што може да бидат податоците, поради тоа што се видливи само првите
лица (како во примерот со кој ќе работите) или која 31 испитаници). Првиот ред на податоци содржи
било единица на анализа. Секој блок во матрицата се кодирани одговори од пополнетиот прашалник во 15-
нарекува поле. Имајте на ум дека кога податоците се во тото поглавје (видете Совети и вештини, Пополнет и
табелата на СПСС, тие ќе изгледаат поинаку; на пример обработен прашалник).
1 ќе биде 1.00. За да продолжите понатаму, ќе откриете
дека СПСС (ЅРЅЅ) функционира според следниов
внесување податоци во прегледу- вообичаен редослед за дефинирање на варијаблите и
вачот на податоци (Data Viewer) анализирање на вашите податоци:
За да ги внесете податоците во прегледувачот 1. Изберете од менито на врвот на екранот, на пример
на податоци (Data Viewer), проверете дали левото → Аnalyze.
поле најгоре во матрицата е селектирано, а ако не 2. Од менито што ќе се појави, одберете, на пример →
е, тогаш едноставно притиснете еднаш во тоа поле Descriptive Statistics.
(видете ја сликата 16.1.). Потоа, внесете соодветен 3. Ова ќе ви отвори дијалог-рамка (dialog box) во
број за тоа поле, т.е. 1. Овој број оди директно во која вообичаено ќе треба да го информирате СПСС
тоа поле и во квадратчето под лентата со алатки. На (ЅРЅЅ) за тоа што се обидувате да направите – на
многумина им е полесно да ги употребуваат стрелките пример, кои варијабли треба да се анализираат.
на својата тастатура за да се движат од едно поле до 4. Многу често ќе треба да пренесете дополнителни
друго како алтернатива на употребата на глувчето. информации и за да го направите ова, ќе морате да
Ако во некој момент направите грешка, едноставно изберете → едно копче по што ќе
слика 16.1.
сПсс прегледувач на податоци
Секој ред претставува Секоја колона претставува
случај варијабла
слика 16.2.
Прегледувач на податоци на внесените податоци за студијата за
„вежбалниците“ секој ред ги прикажува податоците за секоелице што
одговорило на прашалникотза студијата за вежбалницитесе отвори она што
Секој ред ги прикажува податоците за секое лице коешто
одговорило на прашалникот за Студијата за вежбалниците
Брајман и Крамер (Bryman and Cramer, 2011) го var00003) и внесете го името што сакате да ѝ
нарекуваат, субдијалог-рамка (sub-dialog box). го дадете (на пример reasons - причини). Не
5. Откако ќе ги дадете информациите во субдијалог- заборавајте дека овој назив не може да има повеќе
рамката, вратете се назад на дијалог-рамката. од осум карактери и дека не можете да користите
Понекогаш ќе треба да отворите дополнителна празни простори.
субдијалог-рамка и потоа да се вратите назад на 3. Потоа, можете да ѝ дадете на вашата варијабла
дијалог-рамката. подетално име, познато во СПСС (ЅРЅЅ) како ознака
Откога ќе завршите со целата постапка, притиснете на варијаблата. За да го направите ова, притиснете
→ ОК. Лентата со алатки под лентата со менија ви → на полето во колоната Label што се однесува
овозможува пократок пат до одредени операции на на варијаблата што сакате да ја означите. Потоа,
СПСС (ЅРЅЅ). едноставно внесете ја ознаката на варијаблата (на
пример, причини за посетување).
дефинирање на варијаблите: 4. Потоа треба да обезбедите вредносни ознаки на
називи на варијабли, вредности што кодираните варијабли. Постапката се применува
недостигаат, ознаки на варијаблите за варијаблите што не се интервални/размерски
варијабли. Интервалните/размерските варијабли,
и вредносни ознаки на варијаблите коишто се нумерички варијабли, не треба да се
Штом еднаш го завршивте внесувањето на кодираат (освен ако на некој начин не ги групирате).
податоците, треба да ги дефинирате вашите варијабли. За да дадете вредносни ознаки, притиснете → во
Тоа ќе го направите преку следниве чекори: колоната Valuеs за варијаблата на која работите.
Ќе се појави едно мало копче со три точки на него.
1. → Variable View табулаторот на дното на Data
Притиснете го копчето. Ќе се појави дијалог-рамка
Viewer (отворете го Variable Viewer – прикажан на
со наслов Вредносни ознаки (Value Labels) (видете
сликата 16.3.).
ја сликата 16.4.). Притиснете во рамката десно од
2. За да дадете назив на варијабла, притиснете на Value и почнете да ги дефинирате вредносните
моменталното име на варијаблата (на пример ознаки. За да го направите ова, внесете ја вредноста
слика 16.3.
Прегледувач на податоци
За да ги пополните вредностите што недостaсуваат
(Missing Values) за var00003 притиснете овде. Ќе се
појави едно копче со три точки.
слика 16.4.
вредности на варијаблите во дијалог-рамката
Не заборавете да кликнете Додај

(Add) после внесувањето на секоја
вредност ( Value) и име (Label).
слика 16.5. анализа вклучувајќи ја age (возраст) како интервална/

размерска варијабла, ќе ја рекодираме така што ќе
вредности што недостигаат во се направи една нова варијабла која ќе ја наречеме
agegp, за age groups (групи според возраста). Целта на
дијалог-рамката следниве операции е да се направи нова варијабла –
agegp – која ќе ја сочинуваат пет возрасни групи, како
во табелата 15.3.
1. → Transform → Recode → Into Different Variables
… [отворете Recode into Different Variables
дијалог-рамка прикажана на сликата 16.6.]
2. → age (возраст) → → [ставете age (возраст) во
Numeric Variable - > Output Variable: рамка] →
рамката под Output Variable Name: и внесете agegp
(возраст) → Change [стави agegp (возраст) во
Numeric Variable - > Output Variable: рамка] → Old
and New Values …[отворете Recode into Different
Variables: Old and New Values субдијалог-рамка
прикажана на сликата 16.7.
3. → кругот до System- or user-missing и со System-
missing под New Value, ако имате вредности
што недостигаат за некоја варијабла, како што е
Назначете 0 како вредност што недостасува за
случајот за оваа варијабла
варијаблата за која станува збор.
4. → кругот до Range, LOWEST through value: и
внесете 20 во рамката → рамката покрај Value под
(на пример 1) во делот десно од Value и потоа внесете New Value и внесете 1→ Add [новата вредност ќе
име на вредноста (на пример relaxation - релаксација) се појави во рамката Old->New:]
во просторот десно од Label. Потоа притиснете → Add. 5. → првата рамка до Range: и внесете 21 и во
Направете го ова за секоја вредност. Кога ќе завршите рамката по through внесете 30 → рамката покрај
→ ОК. Value под New Value и внесете 2 → Add
5. Потоа ќе треба да го информирате СПСС (ЅРЅЅ) за 6. → првата рамка до Range: и внесете 31 и во
вредноста што сте ја избрале за секоја варијабла рамката по through внесете 40 → рамката покрај
што покажува вредност што недостига. Во случајот Value под New Value и внесете 3 → Add
со reasons (причини), вредноста е 0 (нула). За да 7. → првата рамка до Range: и внесете 41 и во
се одреди вредноста што недостига, → полето за рамката по through внесете 50 → рамката покрај
оваа варијабла во колоната Missing. Повторно, → Value под New Value и внесете 4 → Add
копчето што ќе се појави со три точки на него. Ова
8. → кругот до Range, value through HIGHEST и
ќе ја генерира дијалог-рамката со наслов Missing
внесете 51 во рамката → рамката до Value под
Values (видете ја сликата 16.5.). Во дијалог-рамката
New Value и внесете 5 → Add – Continue [ја затвора
Missing Values, внесете ја вредноста што недостига
Recode into Different Variables: Old and New
(0) под Discrete missing values: и потоа → ОК.
Values субдијалог-рамката прикажана на слика
За да се поедностави следнава презентација, 16.7. и ве враќа на Recode into Different Variables
reasons (причини) ќе биде единствената варијабла за дијалог-рамка прикажана на слика та16.6.]
која ќе се прецизира ознака на варијабла.
9. → OK
рекодирање варијабли
Ќе се креира новата варијабла agegp (групи
Понекогаш треба да ги рекодирате варијаблите – на според возраста) и таа ќе се појави во прегледувачот
пример, кога сакате да ги групирате испитаниците. Ова на податоци (Data Viewer). Потоа ќе треба да генерирате
се прави со цел да добиете табела како табелата 15.3. вредносни ознаки (value labels) за пет возрасни групи
за интервална/размерска варијабла како var00002, на и веројатно една вредносна ознака (variable label)
која ќе ѝ дадеме назив age (возраст). СПСС (ЅРЅЅ) нуди користејќи го пристапот опишан погоре.
два избора: можете да ја рекодирате age (возраст)
така што таа ќе се промени во прегледувачот на Пресметување нова варијабла
податоци (Data Viewer), или ќе ја оставите варијаблата
age (возраст) како што е и ќе направите нова Вкупниот обем на поминато време во вежбалница
варијабла. Вторава опција е пожелна секогаш кога за едно лице е составен од три варијабли: cardmins,
сакате да ја зачувате варијаблата за која станува збор weimins и othmins.
и да направите нова. Бидејќи сакаме да направиме
слика 16.6.
рекодирање во дијалог-рамката на различни варијабли
дијалог-рамка со наслов Recode into Different Variables
Оригинално име на варијаблата Рекодирано име на варијабла
слика 16.7.
рекодирањето во различни варијабли: субдијалог-рамка со стари и нови
вредности
дијалог субдијалог-рамка со наслов: The Recode into Different Variables:
Old and New Values
слика 16.8.
дијалог-рамка за пресметување на варијабла
Ако ги собереме сите овие, треба да го добиеме 3. од наброените варијабли од лево, → cardmins [се
вкупниот број потрошени минути на активности во става cardmins во рамка под Numeric Expression:]
вежбалниците. На овој начин ќе направиме нова → → → weimins [се става weimins по знакот + ] →
варијабла totalmin. За да го направиме ова, оваа + копче; → othmins [се става othmins по знакот +]
постапка би требало да оди вака: 4. → OK
1. → Transform → Compute …[се отвора дијалог- Новата варијабла totalmin ќе се креира и ќе се појави
рамката Compute Variable прикажана на сликата во уредувачот на податоци (Data Editor).
16.8.] Сега конечно, може да почнеме да ги анализираме
2. под Target Variable: внесете totalmin податоците!
анализа на податоци со сПсс (ЅрЅЅ)
генерирање табела на фреквенции 2. → reasons for visiting (причини за посета) → →

→ [се ставаат reasons for visiting во Variable[s]:
За да се направи една табела на фреквенции како рамка]
табелата 15.2., потребно е: 3. → OK
1. → Analyze → Descriptive Statistics → Frequencies Табелата ќе се појави во Output Viewer (видете ја
… [се отвора дијалог-рамката Frequencies сликата 16.10.).
прикажана на сликата 16.9.]
слика 16.9.
дијалог-рамка на фреквенции
За анализа од овде Притиснете овде за да ја

изберете варијабла (и) испратите селектираната
варијабла (и) во Variаble
(s) списокот.
слика 16.10.
Прегледувач на резултатите (Output Viewer) со табела на фреквенции
Број на случаи во секоја Процент на случаи во секоја Процент на случаи во секоја

категорија категорија кои ги земаат категорија
предвид вредностите што
недостигаат
Забележете дека во дијалог-рамката наречена Вашиот графикон ќе биде во боја, но ако имате
Frequencies, означените варијабли ќе се појавуваат пристап само до монохромен печатач, можете да го
според нивните ознаки, но оние што не се означени ќе промените вашиот пита-графикон во облик во којшто
се појавуваат според нивните називи на варијабли. Ова деловите од графиконот ќе бидат појасни. Ова може да
е карактеристично за сите дијалог-рамки продуцирани се направи преку Chart Editor.
преку Analyze и Graphs (видете подолу).
изработување хистограм
изработување столпчест графикон За да генерирате хистограм за интервална/
За да направите столпчест графикон како на размерска варијабла како age (возраст), → Graphs
приказот 15.2., следете ја следнава постапка: → Histogram под Choose from: и потоа → хистограм
форматот во горниот лев агол од Gallery и влечете и
1. → Graphs → Chart Builder … [се отвора Chart
спуштете во полето над него. Потоа → age и влечете
Builder дијалог-рамка прикажана на сликата 16.11.]
и спуштете на истиот начин како кај столпчестиот
2. → Bar под Choose from: и потоа → едноставниот графикон. Со оваа постапка ќе генерирате хистограм во
столпчест формат на графикон во горниот лев агол кој групите според возраста ги дефинира софтверот. Со
од Gallery и влечете и спуштете во полето над него. двојно притискање на дијаграмот, хистограмот може да
Потоа → age (возраст) и влечете и спуштете на се уреди користејќи Chart Editor. На пример, можат да
истиот начин како за столпчестиот графикон. се менуваат боите или да се вметнуваат облици.
3. → reasоns for visiting од под Variables: и влечете и
спуштете во полето маркирано во сино X-Axis? Пресметување аритметичка средина,
4. → OK медијана, стандардна девијација, рас-
пон, прикажување во рамка
изработување пита-графикон За да се пресмета аритметичка средина, медијана,
стандардна, девијација и распонот, за интервална/
За да направите пита-графикон како на приказот размерска варијабла како age (возраст), треба да се
15.3., следете ја следнава постапка: поминат следниве фази:
1. → Graphs → Chart Builder … [се отвора Chart 1. → Analyze → Descriptive Statistics → Explore …
Builder дијалог-рамката прикажана на сликата [се отвора дијалог-рамката Explore]
16.12.] → Pie/Polar под Choose from: и потоа → 2. → age → → → лево од Dependenet List [се става
пита-графиконот на горниот лев агол од Gallery и age во Dependent List: рамка] → Statistics под
влечете и спуштете во полето над него. Display → OK
2. → reasоns for visiting од под Variables: и влечете Приказот на резултати ќе вклучи и 95-процентна
и спуштете во полето маркирано во сино Slice by?] стапка на доверба за аритметичката средина
3. изберете → OK којашто се базира врз нејзината стандардна грешка.
За да внесете проценти, како на приказот 15.3., Приказот на резултати може да се најде во табелата
притиснете два пати каде било во графиконот со цел 16.1. Ако одберете Plots…, ќе се појави Explore:
да се отвори Chart Editor. Графиконот ќе се појави во Plots субдијалог-рамката и ќе можете да изберете да
Chart Editor и главната фигура ќе биде заматена. Потоа генерирате хистограм. За да го направите ова, ќе треба
→ Elements и потоа → Show Data Labels. Субдијалог- да изберете Both или Plots под Display на Explore
рамката Properties ќе се појави (видете ја сликата дијалог-рамката. И покрај тоа, избирањето Both или
16.12.). Потоа за да имате називи и проценти како во Plots ќе направи два дополнителни вида на прикази,
табелата 15.3., а не фреквенции (бројки), како дифолтни од кои еден е графикон во облик на рамка којшто се
вредности, изберете Pеrcent. обработува во 15-тото поглавје.
слика 16.11.
креирање столпчест графикон со Chart Builder (конструктор на графикони)
Одберете варијабла од овде и влечете и спуштете овде
Одберете тип на графикон Овде одберете форма на графикон

од овде (во случајов Bar) и влечете и спуштете овде
слика 16.12.
креирање пита графикон со Chart Builder (конструктор на графикони) и
Properties box (рамка за можности)
табела 16.1.
разгледајте ги излезните податоци за возраста (age) (приказ на резултат
од сПсс))
истражувај
Правење табела на контингенција, 1. → Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs …

[се отвора дијалог-рамката Crosstabs прикажана на
хи-квадрат и крамеров коефициент V сликата 16.13.]
За да се генерира табела за контингенција како во 2. → reasоns for visiting → → покрај Row[s] [reasоns
табелата 15.4., заедно со хи-квадрат тест и Крамеров for visiting ќе се појави во Row[s]: рамка]→
коефициент V, треба да се следи следнава постапка:
слика 16.13.
дијалог-рамка табели на контингенција (Crosstabs)
Изберете ја и ставете ја овде варијаблата што Изберете ја и овде ставете ја варијаблата што ќе
ќе ги сочинува редовите. Ова ќе биде зависната ги сочинува колоните. Ова ќе биде независната
варијабла ако е можно и разумно да се постави варијабла ако е можно и разумно да се постави теза
теза за веројатна каузалност за веројатна каузалност.
Притиснете овде за да се отвори Crosstabs: Statistics Притиснете овде да се отвори Crosstabs: Cell Display
субдијалог-рамката (слика 16.15.) за да изберете хи- субдијалог-рамката (слика 16.14) за да ги изберете
квадрат и други мерки за поврзаност што честопати видовите информации за секое поле, како што се
ги придружуваат табелите за контингенција. процентите во колоните.
слика 16.14.
табела на контингенција (прикажување на полињата) во субдијалог-
рамка) (Crosstabs: Cell Display)
Изберете Observed за да го покажете бројот

на случаи во секое поле од табелата.
Изберете Column (колона) за

процентот на случаи за секоја
категорија на варијаблата
претставена во колона.
gender → → покрај Column[s] [gender ќе се појави субдијалог-рамката прикажана на сликата 16.15.]

во Column[s]: рамката] → Cells … [се отвора 5. → Chi-square → Phi and Cramer`s V → Continue
Crosstabs: Cell Display субдијалог-рамката Statistics… [се затвора Crosstabs: Statistics
прикажана на сликата 16.14.] субдијалог-рамката и се враќате на Crosstabs
3. Бидете сигурни дека сте избрале Observed дијалог-рамката прикажана на сликата 16.13.]
во рамката Counts. Бидете сигурни дека под 6. → OK
Percentages сте избрале Column. Ако една од
овие две не е избрана, едноставно притиснете Добиениот приказ може да се најде во табелата
на релевантното место. → Continue [се затвора 16.2.
Crosstabs: Cell Display субдијалог-рамката и Ако имате табела со две дихотомни
вратете се на Crosstabs дијалог-рамка прикажана варијабли, ќе го употребите истиот редослед на чекори
на сликата 16.13.] да пресметате phi.
4. → Statistics… [се отвора Crosstabs: Statistics
слика 16.15.
Crosstabs: Statistics субдијалог-рамка
Изберете за да пресметате
хи-квадрат за табелата за
контингенција.
Изберете за да пресметате phi и/

или Крамеров коефициент V
Пресметување Пирсонов коефици- изработување дијаграми на

ент r и спирманов коефициент rho распрснување
За да се пресмета Пирсонов коефициент r со цел да Дијаграмите на распрснување, познати и како
се откријат корелации меѓу age, cardmins и weimins, точкести дијаграми во рамки (scatterplots) во СПСС
треба да се следат следниве чекори: (ЅРЅЅ) се продуцираат на следниов начин. Да речеме
дека сакате графички да ја претставите поврзаноста
1. → Analyze → Correlate → Bivariate … се отвора
меѓу age и cardmins. Има правило според кое ако една
дијалог-рамката Bivariate Correlations прикажана
варијабла може да се идентификува како независна
на сликата 16.16.]
варијабла, би требало да се стави на х оската, т.е.
2. → age → → → cardmins → → → weimins → → хоризонталната оска. Бидејќи age сигурно ќе биде
[age, cardmins и weimins би требало да се појават независната варијабла, ќе ги следиме овие чекори:
во Variables: рамката]→ Pearson [ако веќе не е 1. → Graphs → Chart Builder … се отвора Chart
селектирана] → OK Builder дијалог-рамка прикажана на сликата 16.17.]
Добиениот приказ е во табелата 16.3. 2. → Scatter/Dot од под Choose from: Потоа изберете
го основниот формат што е во горниот лев агол
Да се пресметаат корелации со Спирмановиот
коефициент rhо, следете ја истата постапка, но наместо 3. од форматите за точкести дијаграми, и влечете и
Pearson, треба да изберете Spearman. спуштете во областа над форматите на точкести
дијаграми.
4. → cardmins и влечете и спуштете во полето
означено Y-Axis? и → age влечете и спуштете во
областа означена со Х-Axis? (видете ја сликата
16.17.)
табела 16.2.
табела за контингенција за приказ на причините за посета (reasоns for
visiting) и полот (gender) (ЅрЅЅ приказ на резултат
Интерпретирајте ги вредностите за Пирсоновиот Хи-

квадрат за да добиете информација за Хи-квадратот
Ја покажува јачината на поврзаноста меѓу варијаблите Го покажува нивото на статистичка значајност на

пресметаната вредност за Крамеровото V
слика 16.16.
дијалог-рамка за биваријантни корелации (Bivariate Correlations)
За да се провери
поврзаноста меѓу сите
варијабли одете овде.
Изберете Pearson или

Spearman во зависност од
видовите варијабли што
се анализираат.
табела 16.3.
Приказ на корелации за age, cardmins и weimins (излезни податоци од
сПсс – SPSS)
Корелациите од р < 0.05 се маркирани

со ѕвездички.
Го покажува бројот на случаи што се

вклучени во пресметувањето на една
корелација, помалку за сите случаи, за
кои има вредности што недостасуваат
за една или двете варијабли
Ја покажува јачината на поврзаноста Го покажува нивото на статистичка

меѓу варијаблите според Пирсоновиот значајност на пресметаната вредност
коефициент r за Пирсоновиот коефициент r.
слика 16.17.
Правење дијаграм на распрснување со алатката за изработување на
дијаграми (Chart Builder)
3. Од овде изберете независна 4. Од овде изберете зависна варијабла

варијабла и влечете и спуштете. и влечете и спуштете.
1. од овде изберете вид на дијаграм

2. од овде изберете формат на точкест
дијаграм и влечете и спуштете овде.
Приказ 16.1.
дијаграм на распрснување што ја покажува поврзаноста меѓу age и
cardmins (ЅрЅЅ приказ на резултат)
Дијаграмот на распрснување со вредности субдијалог-рамката и се враќате на Means дијалог-

се прикажува на приказот 16.1. Дијаграмот на рамката покажана на слика 16.18.] → OK
распрснување потоа може да се уредува со уредувачот
на графикони (Chart Editor). Графиконот ќе се појави изработување табела на
во Chart Editor. На пример, типот и големината на контингенција со три варијабли
маркерите можат да се менуваат со притискање каде
било во графиконот во уредувачот на графикони (Chart За да направите табела како табелата 15.7., треба да
Editor). Ова ја отвора субдијалог-рамката Properties ги следите следниве чекори:
која овозможува најразлични промени на изгледот на 1. → Analyze → Descriptive Statistics → Crosstabs …
дијаграмот, како што се бојата и изгледот на точките во [се отвора дијалог-рамката Crosstabs прикажана на
рамката. сликата 16.13.]
споредување на просечни 2. → othsourc → → со Row[s] [othsourc ќе се појави во
вредности и ета Row[s]: рамката]
3. → аgе3 [ова е името што го дадовме кога направивме
За да се направи табела како табелата 15.5 треба да
една нова варијабла со аgе забележеана во три
се следат следниве чекори:
категории] → → со Column [s]: [аgе3 ќе се појави
1. → Analyze → Compare Means → Means … [се во рамката Column [s] → gender → → под Previous
отвора дијалог-рамката Means прикажана на [gender ќе се појави во рамка под Layer 1 of 1] →
сликата 16.18.] Cells [отворете Crosstabs: Cell Display подрамка на
2. → cardmins → → лево од Dependent List: → дијалог-рамка прикажана на слика 16.14.]
reasons for visiting → → лево од Independent List:
4. Бидете сигурни дека сте ја избрале рамката
Options…[се отвора Means: Options субдијалог-
Observed во Counts. Бидете сигурни дека сте ја
рамката]
избрале Column под Percentages. Ако не е избрана
3. → Anovа table and eta под Statistics for First ниедна од овие две, едноставно притиснете на
Layer → Continue [се затвора Means: Options
слика 16.18.
дијалог-рамка за просечните вредности (Means)
Зависната варијабла оди овде
Независната варијабла оди овде
релевантната точка. → Continue [се затвора Табелата што се добива ќе изгледа доста
Crosstabs: Cell Display субдијалог-рамката и се поразлично од табелата 15.7., т.е. полот како
враќате на Crosstabs дијалог-рамката прикажана варијабла ќе се појави како еден ред, а не како
на слика 16.13.] колона.
5. → OK
дополнителни операции во сПсс (ЅрЅЅ)
снимање на податоци ќе треба да ги именувате вашите податоци, во File

name: Ќе го именуваме документот како студија за
Податоците треба да се снимат за натамошна вежбалниците (gym study). Исто така треба да одлучите
употреба. За да го направите ова, бидете сигурни дека каде ќе ги зачувате вашите податоци – на пример,
е активно прозорчето на уредувачот на податоци (Data на УСБ-меморија. За да ја изберете дестинацијата,
Editor). Потоа, притиснете на → стрелката што покажува надолу, лево
→ File → Save As… од Look in и потоа одберете податочна единица и папка
во којашто стакате да ги зачувате вашите податоци.
Ќе се појави дијалог-рамка Save Data As. Вие Потоа → Save.
Не заборавајте дека оваа постапка ги снима и потоа → Open → Data... Друг пократок начин за оваа
вашите податоци и секоја друга работа што ја процедура е да → првото копче од лентата со алатки
правите врз податоците – на пример, вредносни (ова изгледа како отворен документ), кој ќе ви ја отвори
ознаки и снимени варијабли. Ако потоа повторно ги дијалог- рамката Open File.
употребувате податоците и изведете повеќе операции
врз нив, како што е правење нова варијабла, ќе треба отпечатување на излезните
повторно да ги зачувате податоците за да не се изгуби податоци
новосработеното. СПСС (ЅРЅЅ) ќе ви даде можност за да
ги преименувате вашите податоци, при што ќе имате За да ги отпечатите сите сите излезни податоци во
два документа со податоци (еден со првобитното име SPSS Output Viewer, бидете сигурни дека Output 1 -
и еден со сите промени) или да го задржите истото SPSS Viewer е активно прозорче и потоа → File → Print
име при што документот ќе се промени, а ќе се задржи … Ќе се појави дијалог-рамката Print и потоа → OK. За да
постојното име. отпечатите само дел од вашите резултати, притиснете го
копчето Ctrl на вашата тастатура и притиснете еднаш на
деловите што сакате да ги отпечатите. Најлесен начин
Пронаоѓање и повторно отворање ова да го направите е да ги селектирате сите елементи
на вашите податоци што ги сакате во резимето на резултати во левиот
сегмент на Output Viewer прикажан на сликата 16.10.
Кога сакате да го отворите документот што го
Потоа отворете ја дијалог-рамката за печатење. Кога ќе
направивте, → File → Open … ќе се појави дијалог
се појави дијалог-рамката Print, бидете сигруни дека
рамката Open File. Потоа треба да одите на локацијата
сте избрале Selection под Print range. Третото копче на
во која ги депониравте вашите податоци за да го
лентата со алатки (коешто се појавува како печатач) ви
отворите документот што ги содржи вашите податоци
обезбедува пократок пат до дијалог-рамката Print.
• СПСС (ЅРЅЅ) може да се користи за да се применат техниките научени во 15-тото поглавје, но учењето
на новиот софтвер бара упорност и понекогаш може да се чини дека добиените резултати не се
доволно вредни за процесот на учење.
• Но вреди, ќе ви треба многу повеќе време за да направите пресметки за еден примерок од околу 100
отколку да го научите софтверот.
• Ако успеете да стигнете до многу понапредните техники, заштеденото време е дури и поважно,
особено со големите примероци.
• Подобро е да се запознаете со СПСС (ЅРЅЅ) пред да почнете да ги изработувате вашите истражувачки
инструменти, така што уште во раната фаза ќе бидете свесни за тешкотиите што можете да ги имате
при презентирањето на вашите податоци во СПСС (ЅРЅЅ).
да започнеме со спсс (ЅрЅЅ)
• Направете преглед на на разликите меѓу: називи на варијабли, ознаки на варијабли и вредносни
ознаки.
• Во кои околности ќе сакате да рекодирате една варијабла?
• Во кои околности ќе сакате да креирате нова варијабла.
анализа на податоци со спсс (ЅрЅЅ)
• Користејќи ги податоците од студијата за посета на вежбалниците, направете:

• табела на фреквенции за вежби (exercise);
• столпчест графикон и пита-графикон за вежби (exercise) и споредете ја нивната корист;
• еден хистограм за cardmins;

• мерки на централна тенденција и дисперзија за cardmins;
• табела на контингенција и хи-квадрат тест за вежби (exercise) и пол (gender);
• Пирсонов коефициент r за age и cardmins;
• Спирманов коефициент rho за carduse и weiuse;
• Дијаграм на распрснување за age и cardmins;
• Споредбена анализа на просечните вредности за totalmin и reasons for visiting.

за употребата на СПСС (SPSS) за Виндоус. Консултирајте го веб линкот, тестирајте се користејќи ги
ТРЕТ ДЕЛ
Третиот дел од оваа книга се однесува на квалитативното истражување. Поглавјето 17 нè воведува во испитувањето
на главните карактеристики на оваа истражувачка стратегија. Поглавјето 18 го истражува различниот пристап што го
има квалитативното истражување во однос на примерочењето.
Поглавјето 19 се занимава со етнографија и набљудување со учество, кои се меѓу најзначајните начини за собирање
квалитативни податоци. Поглавјето 20 се однесува на видовите интервјуирања што се вршат во квалитативното
истражување. Поглавјето 21 упатува на методот фокус-група, којшто е техника со растечка популарност и овозможува
да се интервјуираат групи луѓе. Поглавјето 22 ги испитува двата пристапи на анализа на јазикот во општественото
истражување: анализа на дискурсот и конверзациската анализа.
Поглавјето 23 ги истражува типовите документи кон кои е насочено квалитативното истражување и пристапите
за нивно испитување. Поглавјето 24 ги испитува различните пристапи на анализа на квалитативните податоци и нуди
совет како таа да се изврши. Поглавјето 25 ни покажува како да се употребува компјутерски софтвер во форма на NVivo
за да се изведе типот на анализа дискутиран во поглавјето 24.
Овие поглавја ќе ве збогатат со клучни алатки за правење квалитативно истражување. Тие ќе ве поведат од
најопштите прашања за работа со основните карактеристики на квалитативното истражување до најпрактични
прашања за реализирање на сопствено проучување со набљудување или интервју, како и анализа на податоците.
17
КАРАКТЕРОТ НА
КВАЛИТАТИВНОТО
Вовед 380
Главни чекори во квалитативното истражување 384
Концептите во квалитативното истражување 388
Сигурност и валидност во квалитативното истражување 389
Приспособување на сигурноста и на валидноста во квалитативното истражување 389
Алтернативни критериуми за проценување на квалитативното истражување 390
Најнови расправи за критериумите за квалитет на квалитативното истражување 393
Помеѓу критериумите на квантитативното и квалитативното истражување 394
Краток преглед на прашањето за критериумите 397
Главни преокупации на истражувачите што се занимаваат со квалитативно истражување 399
Да погледнеме со очите на луѓето што се предмет на истражување 399
Абдуктивно резонирање 401
Опишување и нагласување на контекстот 402
Акцент врз процесот 403
Флексибилност и ограничена структура 404
Концепти и теорија што се темели врз податоци 405
Критика на квалитативното истражување 405
Квалитативното истражување е премногу субјективно 405
Тешко е да се реплицира 406
Проблеми со генерализација 406
Отсуство на транспарентност 407
Контрасти помеѓу квантитативното и квалитативното истражување 409
Сличности помеѓу квантитативното и квалитативното истражување 410
Феминизмот и квалитативното истражување 412
380 КАРАКТЕРОТ НА КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Квалитативното истражување претставува истражувачка стратегија што обично при собирањето и
анализата на податоците повеќе ги нагласува зборовите отколу квантификацијата. Како истражувачка
стратегија, таа е, во принцип, индуктивна, конструкционистичка и интерпретативна, но истражувачите
на квалитативни истражувања секогаш не се придржуваат кон сите овие карактеристики. Ова поглавје
се однесува на конципирањето на главните особености на квалитативното истражување коешто станува
сè попопуларен пристап кон општествените истражувања. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Главните фази во квалитативното истражување; поконтроверзно е опишувањето на редоследот на
фазите во квалитативното истражување во споредба со квантитативното истражување, бидејќи тоа
покажува малку помало ниво на кодификација на истражувачкиот процес;
• Поврзаноста помеѓу теоријата и истражувањето;
• Карактерот на концептите во квалитативното истражување и разликите помеѓу концептите во
квалитативното истражување и концептите во квантитативното истражување;
• До кој степен, сигурноста и валидноста се соодветни критериуми за истражувачите што се
занимаваат со квалитативни истражувања и дали се неопходни алтернативни кртиериуми што се
поприспособени кон квалитативната истражувачка стратегија;
• Главните преокупации на истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања;
се идентификуваат пет области: да се гледа со очите на учесниците во истражувањето; опис и
контекст; процес; флексибилност и отсуство на структура и концепти и теорија како резултати од
истражувачкиот процес;
• Критика на квалитативното истражување;
• Главните разлики помеѓу квалитативното и квантитативното истражување;
• Гледиштето на феминистичките истражувачи во однос на квалитативното истражување.
Вовед
Го започнав седмото поглавје со напомена дека 3. Онтолошката позиција опишана како

квантитативното истражување во второто поглавје конструктивистичка, којашто покажува дека
се претставува како посебна истражувачка стратегија. општествените особини се повеќе резултат на
Речиси истото може да се каже и за квалитативното интеракциите меѓу индивидуите, а не на појавите
истражување. Во второто поглавје беше сугерирано што се наоѓаат таму некаде и се разликуваат од
дека квалитативното истражување се разликува оние што се инволвирани во нивната конструкција.
од квантитативното истражување на неколку Како што Брајман и Барџис (Bryman and Burgees,
начини. Повеќе од очигледно е дека квалитативното 1999) забележуваат, иако постојат многу трудови за
истражување има тенденција повеќе да се занимава квалитативното истражување од 1970-тите, не може
со зборови отколку со бројки, но треба да се истакнат така едноставно да се каже дека квалитативното
уште три карактеристики: истражување е посебна истражувачка стратегија. Тие
1. Индуктивното гледиште за поврзаноста меѓу предлагаат три причини за ова:
теоријата и истражувањето, според кое теоријата 1. Терминот квалитативно истражување понекогаш
се генерира од истражувањето (сепак видете го се употребува за да се укаже на општествено
подолу делот за абдукцијата како потврда за овој истражување во коешто не се собираат или не
став); се генерираат квантитативни податоци. Заради
2. Епистемолошката позиција опишана како ваквото интерпретирање, многу автори го
интерпретативна значи дека наспроти критикуваат квалитативното истражување, бидејќи
прифаќањето на природно-научниот модел во (како што ќе видиме) особеноста на квалитативното
квантитативното истражување, овде акцентот истражување не почива единствено врз отсуството
е ставен врз разбирањето на општествената на бројки.
реалност преку разгледување на интерпретацијата 2. Со текот на времето, во квалитативното
на таа реалност од страна на нејзините учесници и истражување се вклучуваат различни традиции и
КАРАКТЕРОТ НА КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 381
гледишта (видете во Продлабочено размислување е можно квалитативното истражување да го сметаме

17.1.). И згора на тоа, сè уште се водат и се за различна истражувачка стратегија. Исто како што
објавуваат истражувања што добро се вклопуваат во седмото поглавје зборувавме дека истражувачите
во најраната фаза од фазите што ги идентификувале што се занимаваат со квантитативни истражувања
Дензин и Линколн (Denzin and Lincoln, 2005b) во можат да употребуваат најразлични истражувачки
Продлабочено размислување 17.1. На пример, нацрти, и тука, во квалитативното истражување, треба
популарната етнографија на наркобандите на да се обидеме да разликуваме неколку истражувачки
Венкатеш (Venkatesh, 2008), иако покажува некои нацрти. Во најмала рака, без да се има чувство за тоа
карактеристики на експериментален запис (петтата што е заедничко за неколку или за повеќето студии
фаза), таа има многу особености што се поврзуваат за коишто може да се рече дека се квалитативни,
со првите две фази. претставувањето на квалитативното истражување
3. Понекогаш квалитативното истражување се би било проблематично. За сега е очигледно дека за
разгледува во однос на карактеристиките по многу општествени научници, таа е корисна и значајна
кои тоа се разликува од квантитативното. Оваа категорија што може да се забележи на повеќе начини.
тактика може да е проблематична, затоа што тоа Примери за ова се: објавување на специјализирани
значи дека на крај квалитативното истражување се списанија, како што се Квалитативна социологија
дефинира во однос на тоа што не е квантитативно (Qualitative Sociology), Квалитативно истражување
истражување. (Qualitative Research), Етнографија и квалитативно
Силверман (Silverman, 1993) е особено критичен истражување (Ethnography and Qualitative Research);
кон записите од квантитативните истражувања, текстовите за квалитативното истражување (на
затоа што во нив не се признава постоењето пример, Seale, 1999; Silverman, 2010); Прирачникот за
на најразлични форми што може да ги заземе квалитативно истражување (Handbook of Qualitative
истражувачката стратегија. Поинаку кажано, Research, Denzin and Lincoln, 1994, 2000, 2005а) и
авторите како Силверман се критички настроени кон низа книги за различни аспекти на квалитативното
обидите да се утврди карактерот на квалитативното истражување (Sage Qualitative Research Methods Series).
истражување како општ пристап (видете го и Можат да се наведат неколку причини за
Продлабочено размислување 17.1.). Меѓутоа, освен непријатноста на некои автори при определувањето
ако до одреден степен не зборуваме за карактерот на на карактерот на квалитативното истражување.
квалитативното истражување, тешко е да се види колку Може да се смета дека две причини имаат особена
важност. Прво, квалитативното истражување вклучува

Деветте кратки периоди на квалитативното истражување
Дензин и Линколн (Denzin and Lincoln, 2005b) сугерираат дека квалитативното истражување
поминува низ повеќе фази. Тие ова го прикажуваат како развој на квалитативното истражување во
Северна Америка. Не е јасно зошто овие фази се однесуваат само на Северна Америка, но вреди да се
обрне внимание кон овие каракеристики, бидејќи тие се тесно поврзани со укажувањето дека постојат
различни традиции во квалитативното истражување:
1. Традиционален период. Од почетокот на дваесеттиот век до Втората светска војна. Оваа фаза
се однесува на работата на социјалните антрополози и Чикашката школа. Таа се состои од
продлабочени студии на делови од животот во кои проучуваните биле сметани за чудни или
отуѓени. Таа била во голема мера проткаена со позитивизам.
2. Модернистичка фаза. По Втората светска војна до раните 1970-ти. Во текот на овој период,
истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања како основа го користат делото
на традиционалниот период, но во исто време тие настојувале да ја зголемат ригорозноста на
квалитативните истражувања, а тоа се одразило и на нивната практична работа. И овие истражувања
покажуваат тенденција во насока на позитивизмот.
3. Нејасни жанрови. 1970–1986. Ова е период кога многу епистемолошки и онтолошки пристапи, како и
теоретски идеи, биле користени како веродостојна основа за квалитативните истражувања. Според
Дензин и Линколн, во овој период забележуваме континуирана наклонетост кон позитивизмот, но
со почетоци на интерпретативистичка самосвест врз којашто влијае инсистирањето на Гирц (Geertz,
1973а) дека истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања се инволвирани во
интерпретации на интерпретациите на лицата што се предмет на проучување.
4. Криза на претставувањето. Од средината на 1980-тите и подоцна. Најголем дел од клучните
трудови поврзани со оваа фаза се појавиле во 1980-тите. Таа се однесува на период во којшто,
општо земено, квалитативните општествени истражувачи (иако повеќето од трудовите потекнуваат
првобитно од социјалната антропологија) развиле поголема самосвесност, којашто, особено, се
однесува на фактот дека нивните описи за теренската работа се само еден начин на претставување
на реалноста и згора на тоа, врз нивните претставувања многу влијаеле нивните општествени
позиции. Затоа кризата на претставувањето претставува признание дека напишаниот труд на
истражувачот има ограничено научно влијание. Со овие идеи повторно ќе се сретнеме во делот
Пишување етнографија во 19-тото поглавје.
Следните три фази упатуваат на тројна криза, којашто потекнува од погорната трета фаза:
5. Постмодерен период на експерименталното етнографско пишување. Средината на 1990-тите.
Делата што се напишани во овој период се под големо влијание на постмодернизмот (видете го
Клучниот концепт 17.1.) и се карактеризираат со свесност за различните начини на претставување
на учесниците во истражувањето (честопати нарекувани другиот) кога се пишува за резултатите.
Истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања испробале различни начини на
претставување на луѓето што ги проучувале.
6. Постекспериментално испитување. 1995–2000. Овој период главно се поврзува со појавата на
Алта Мира Прес (Alta Mira Press), издавач на квалитативни истражувања, којшто го поттикнува
експерименталното и интердисциплинарното пишување. Овој издавач сам се опишува како
издавачка куќа што „се фокусира врз интердисциплинарната работа, укинувајќи ги долготрајните
ограничувања“ (www.altamirapress.com/RLA/About (пристапено на 11октомври 2010 )).
7. Сегашните методолошки оспорувања. Тоа се однесува на период во којшто има значајно
несогласување за тоа како би требало да се води квалитативното истражување и според кои насоки
би требало да се води. Во голема мера оваа фаза се поврзува со појавувањето на списанијата како
што се: Квалитативно испитување (Qualitative Inquiry) и Квалитативно истражување (Qualitative
Research), коишто обезбедуваат форуми за дебати. Иако Дензин и Линколн (Denzin and Lincoln,
2005b) го одредуваат овој период како 2000–2004, постоjат повеќе докази што укажуваат на тоа
дека оспоруваните методолошки разлики не стивнуваат. Една од областите што била во фокусот
на тековните дебати е прашањето за критериумите за обезбедување квалитет во квалитативните
студии.
8. По 2005–. Овој период го карактеризира остра реакција против квалитативното истражување со
повторно истакнување на вредноста на традиционалната наука во водечките кругови. Дел од овие
притисоци се ревидираат кај Брајман (Bryman, 2008а).
9. Разбиена иднина. Линколн и Дензин (Lincoln and Denzin, 2005: 1123) шпекулираат и за тоа што ни
носи блиската иднина: „Случајно избрани теренски истражувања ... ќе го окупираат времето на една
група истражувачи, додека другите истражувачи ќе се занимаваат со проучувања за општествена и
културна одговорност, за комунитаристички проучувања, за проучувања ориентирани кон правда.“
Овој преглед на фазите е корисен поради тоа што ја истакнува проблематичноста на дефинирањето
на поимот квалитативно истражување. Како што Силверман (Silverman, 1993) забележува, терминот
покрива голем број различни истражувачки методи и пристапи кон квалитативните податоци што
значајно се разликуваат. Од друга страна, со фазите на Дензин и Линколн мора да се постапува многу
внимателно. Прво, мора да се има на ум дека сè уште се реализираат квалитативни истражувања што
се опишани во првите две фази. Всушност, многу од квалитативните истражувања што се претставени
во третиот дел од оваа книга, се од овој тип. Иако истражувачите што се занимаваат со квалитативни
истражувања, денес, се повеќе свесни за нивното влијание врз истражувачкиот процес и важноста
на начинот на којшто пишуваат, многу квалитативни студии сè уште се карактеризираат со реализам,
барем до одреден степен. Второ, последните фази на Дензин и Линколн премногу се поврзуваат со
одредени настани – појавувањето на еден нов издавач или нови списанија – што изгледа чудно кога
тоа се набљудува во однос на неколку децении со кои се поврзуваат претходните фази. Трето, нивната
деветта и последна фаза, се чини дека повеќе се однесува на едно општо разидување во општествените
истражувања отколку на квалитативното истражување.

Што е постмодернизам?
Како што напоменав во основниот текст, многу е тешко да се дефинира постмодернизмот.
Дел од проблемот е што, како пристап, постмодернизмот претставува барем две нешта. Од една страна,
тој претставува обид да се опфати карактерот на современото општество и култура. Од друга страна,
што е порелевантно за оваа книга, е дека тој претставува еден начин на размислување и претставување
на карактерот на општествените науки и начините до кои се доаѓа до определени сознанија. Посебно,
тој отсликува една особена чувствителност при претставувањето на резултатите во општествените
науки. Постмодернистите се многу скептични кон идеите што навестуваат дека е можно да се стигне
до конечна верзија на која било стварност. Извештаите за резултатите се разгледуваат како верзии
за надворешната реалност, така што сè повеќе клучно прашање станува веродостојноста на овие
верзии, а не дали се тие точни или погрешни во апсолутна смисла. Вообичаено, оние што пишуваат
од позиција на постмодернистичко убедување, помалку зборуваат за собирањето податоци отколку
за пишувањето и претставувањето на резултатите на општествените науки, иако веројатно тоа е
причината што тие му се понаклонети на квалитативното, за разлика од квантитативното истражување
(Alvesson, 2002). Всушност, постмодернистите веројатно се најмногу под влијане на квалитативното
истражување кога дискутираат за карактерот на етнографските описи и го доведуваат под прашање
имплицитното тврдење на етнографот дека дава конечен опис на едно општество. Ова размислување
може да се спознае преку имплицитната критика на Ван Манен (Van Maanen, 1988) за реалистичките
приказни, како што тој ги нарекува (видете во Пишување етнографија во 19-тото поглавје).
За постмодернистите не може да има смисла постоењето на надворешна објективна реалност што
ги чека општествените научници за да ја разоткријат и да ја објаснат. На оваа реалност секогаш ѝ се
пристапува преку нарациите во облик на истражувачки извештаи коишто даваат интерпретации. Со
оваа промена на ориентацијата, се појавува интерес за јазикот, употребен во истражувачките извештаи,
како што се пишуваните етнографии, со цел да се откријат средствата што ги користат истражувачите
при пренесување на крајните резултати (Delamont and Atkison, 2004). Постмодернистите го
нагласуваат поимот рефлексивност (видете го Клучниот концепт 17.5.), којшто упатува на значајната
улога на истражувачот за истражувачкиот процес и според тоа и на несигурноста на сите резултати
презентирани во истражувачкиот извештај (бидејќи истражувачот секогаш е инволвиран во своите
резултати). Како што покажува овој опис на постмодернизмот, постмодернистите тежнеат да бидат
многу скептични кон кое било гледиште за истражувањето што претпоставува дека постојат или дека
можат да се прифатат основите на знаењето, како што предлагаат позитивистите (видете го Клучниот
концепт 2.2.). Постмодернизмот претставува гледиште коешто длабоко го предизвикува општественото
истражување, бидејќи го проблематизира и го загатнува прашањето за нашата способност секогаш да
знаеме сè. Гледиштата за тековните состојби во постмодернизмот се разликуваат.
неколку истражувачки методи коишто значително квалитативни податоци, како што се анализата на
се разликуваат еден од друг. Главните истражувачки дискурс и конверзациската анализа.
методи поврзани со квалитативното истражување се • Собирање на текстови и документи и нивна
следниве: квалитативна анализа.
• Етнографија/набљудување со учество. Иако е Секој од овие пристапи за собирање податоци ќе се
препорачливо да се внимава при третирањето на разгледува во третиот дел. Сликата за истражувачките
етнографијата и набљудувањето со учество како методи и извори што го сочинуваат квалитативното
да се синоними, по многу нешта тие се слични, ако истражување е значително покомплексна поради
не и идентични пристапи за собирање на податоци фактот што честопати се употребува мултиметодски
поради тоа што истражувачот во одреден пристап. Како што напоменав погоре, истражувачите
временски период се вклучува или се интегрира што користат етнографија или набљудување со
во одредена општествена средина за да набљудува учество, честопати водат квалитативни интервјуа.
и да слуша со цел да ја разбере културата на Меѓутоа, тие често собираат и анализираат текстови,
определената општествена група. Овој метод бил но и документи. Според тоа, меѓу проучувања што
искористен за класични општествени истражувања, вообичаено се сметаат за квалитативни постои
како што е студијата на Вајт (Whyte, 1955) за значајна варијабилност. Секако дека квантитативното
животот на улица во една сиромашна заедница и истражување вклучува и неколку различни методи
истражувањето на Ганс (Ganѕ, 1962) на слична група за собирање на податоци (тие беа обработени во
за огромните напори за повторно воспоставување вториот дел), но поради вклучувањето на методи што
на урбан развој. се однесуваат на анализата на јазикот како облик
• Квалитативно интервјуирање. Ова е многу на квалитативно истражување постои поголема
општ термин што опишува голем број стилови варијабилност.
на интервјуирање (за вовед видете го Клучниот Втора причина зошто има голем отпор за
концепт 9.2.). И згора на тоа, истражувачите што определување на карактерот на квалитативното
се занимаваат со квалитативни истражувања истражување е што поврзаноста помеѓу теоријата
употребуваат и етнографија или набљудување и истражувањето е подвосмислена за разлика од
со учество, а вообичаено прават и квалитативно таквата поврзаност во квантитативното истражување.
интервјуирање. Во квантитативното истражување, теоријата ја води
• Фокус-групи (видете го Клучниот концепт 9.2.). формулацијата на истражувачкото прашање што
• Јазични пристапи поврзани со собирање сукцесивно ги насочува собирањето и анализата на
податоците. Заклучоците, потоа, се внесуваат назад валидност. Ова особено важи при конверзациската
во релевантната теорија. Ова е повеќе карикирање, анализа, пристап кон проучување на јазикот што ќе се
бидејќи тоа што се смета за теорија понекогаш е разгледува во 22-рото поглавје. Сепак, квалитативното
нешто повеќе од истражувачка литература којашто се истражување повеќе се смета како именување на
однесува на одредени прашања или одредена област. пристап во којшто теоријата и категоризацијата
Во квалитативното истражување се претпоставува дека произлегуваат од собирањето и анализата на
теоријата ќе биде, пред сè, резултат на истражувањето, податоците. Може да се извлече и поопшта поента со тоа
а не нешто што нему му претходи. Сепак, некои автори, што ќе се каже дека ваквата разлика во квалитативното
како Силверман (Silverman, 1993: 24), тврдат дека истражување може да ја објасни проблематичноста на
ваквото опишување на квалитативното истражување дефинирањето на квалитативното истражување како
е во „расчекор со поголемата софистицираност на истражувачка стратегија поради тешкотијата да се
современиот теренски нацрт на истражување, кој определат истражувачки фази.
произлегува од акумулираното знаење за интеракција
и поголемиот интерес за прашањата за сигурност и
главни чекори во квалитативното истражување
Редоследот скициран во приказот 17.1. нуди • Прв чекор – општо/и истражувачко/и прашање/а.
претстава за тоа како може да се визуелизира Почетната точка на истражувањето на Фостер за
истражувачкиот процес. За да се илустрираат фазите, криминалот во заедниците, особено оние што
ќе се користи објавената студија на Фостер (Foster, претежно се однесуваат на социјалното домување,
1995) во врска со криминалот во заедниците. Со оваа е високиот степен на криминал во посиромашните
студија се сретнавме претходно во Истражувањето во области. До степенот што е во фокусот на внимание,
фокус 2.6. често се претпоставува дека во заедниците со
многу криминал
Приказ 17.1.
скица на главните чекори во квалитативното истражување
1. Општо/општи истражувачко/истражувачки прашање/прашања
2. Избирање на релевантна/релевантни локација/локации и испитаници
3. Собирање релевантни податоци

5.б. Собирање дополнителни податоци
4. Интерпретација на податоците
5. Концептуална и теоретска работа
5.а. Прецизно утврдување на истражувачкото/

истражувачките прашање/прашања
6. Пишување за резултатите/заклучоците

Истражувачки прашања во квалитативното истражување
Истражувачките прашања во квалитативното истражување се поставуваат со различни степени
на експлицитност. Понекогаш истражувачките прашања се вметнати во едно општо тврдење што ја
определува насоката на едно истражување. Според тоа, авторот на почетокот на еден подолг пасус од
подолу обработеното истражување, во Истражувањето во фокус 17.3., пишува:
„Главното укажување во овој напис е дека разликите во машкоста се продуцираат преку
претставите што се потпираат врз различните културни ресурси што се достапни во секоја
средина“ (Swain, 2004: 167).
Други се одлучуваат за поексплицитна обработка на истражувачките прашања. Ешфорт и коавторите
(Ashforth et al., 2007) се интересирале за појавата наречена нечиста работа, термин првпат воведен
пред околу педесет години за да ја означи работата што е „физички, општествено или морално“
извалкана (Hughes, 1958: 122; цитирано кај Ashforth et al., 2007: 149). Истражувачите воделе
полуструктурирани интервјуа со менаџерите од осумнаесет такви занимања со цел да истражат како
работата се нормализира, т.е. како тие ги развиваат начините за справување или намалување на
оцрнувањето при нечистата работа. По консултирањето на литературата и нивниот став за нејзиното
влијание врз работата, тие пишуваат:
„Накратко, нашите истражувачки прашања беа следниве:
I истражувачко прашање: Со какви предизвици се соочуваат менаџерите при нормализирање
на нечистата работа?
II истражувачко прашање: Кои тактики ги употребуваат менаџерите за да ја нормализираат
нечистата работа?“ (Ashforth et al., 2007: 151; во курзив во оргиналот)
Еден фактор што може да влијае врз степенот на експлицитност со кој се поставуваат истражувачките
прашања е медиумот во којшто се објавува истражувањето. Ешфорт и коавторите (Ashforth et al.,
2007) ја објавиле оваа статија во Списанието на Академијата за менаџмент (Academy of Management
Jоurnal) во коешто порано се објавувале претежно статии произлезени од емпириски квантитативни
истражувања. Можеби Ешфорт и коавторите го избрале овој вид за презентирање на нивните
истражувачки прашања за да прикажат некои од особеностите на истражувачките прашања или
хипотезите во квантитативното истражување, коишто биле поставени на ескплицитен начин. Како што
напоменав во првото поглавје, во студијата за поискусните порано пензионирани менаџери, Џонс и
коавторите (Jones et al., 2010) експлицитно ги поставиле своите истражувачки прашања, иако тие не
биле формулирани токму на овој начин:
„До која мера нашите испитаници креираат нова рамнотежа на активности? Дали испитаниците
креираат нови дискурси за секојдневниот живот? Дали стекнувањето со слободно време во пен-
зискиот живот на испитаниците им создава дополнителна тензија во другите сфери од нивните
животи?“ (Jones et al., 2010: 105)
Истражувачите продолжиле со истражување на овие истражувачки прашања преку собирање
квалитативни податоци од полуструктурирани интервјуа. Формулирањето истражувачки прашања
во квалитативното истражување, како и во квантитативното истражување, е тесно поврзано
со релевантната литература. Литературата во значаен обем ќе ги поттикне и ќе ги стимулира
истражувачките прашања. Најважно е да размислите што сакате да откриете и зошто е важно да се
знае одговорот. Литературата ќе стои во центарот на обете размислувања. Сепак, во секој случај,
сите истражувачи што се занимаваат со квалитативни истражувања не се согласуваат со тврдењето
дека истражувачките прашања треба да се формулираат на почетокот на истражувањето. Некои
застапници на втемелената теорија (видете го Клучниот концепт 17.2.) застапуваат многу поотворена
стратегија за почеток на истражувањето со празен лист. Како таква, литературата станува значајна во
подоцнежните фази, при обликувањето на теоретските идеи што произлегуваат од податоците и како
начин на контекстуализирање на значајноста на резултатите. Постои определено несогласување околу
можноста да се одложи прегледот на литературата. Дан (Dunne, 2011) застапува еден рефлексивен
пристап кон прегледот на литература во втемелената теорија, според кој истражувачот се осврнува
на начините на кои литературата влијаела и го обликувала неговото разбирање на областа што се
истражува. Прегледот на литературата е толку очекуван елемент во општествените науки поради
тоа што нема ризици што би ги збуниле или би ги оддалечиле истражувачите. Со прегледот на
литература се реализираат и некои корисни цели (како што е претставено во петтото поглавје), како
што се: осознавање дека не се открива „топла вода“ и учење од методолошките и останатите грешки
во расудувањето на другите истражувачи, така што ризично е да се одложи контактот со литературата.
има помала општествена контрола. Но тоа, според жителите, проблемите со домувањето

Фостер тврди дека знаеме многу малку за тоа биле поголеми во споредба со криминалот.
колку неформалната општествена контрола Таа открила дека преовладувал криминалот на
функционира во ваквите заедници и какво е прикриена економија и дека жителите толерираат
нејзиното значење за криминалот. Таа, исто така, поголем дел од криминалот. Таа заклучила и дека,
потенцира дека сè почесто се претпоставува дека наспроти очекувањата за комплекси каков што е
во станбените комплекси постои повеќе криминал, Риверсајд, постои јасен доказ за функционирање
но постојат помалку докази за „разновидноста на на механизмите на неформална општествена
искуството и ставовите на жителите во рамките на контрола, што е засрамувачко.
индивидуалните живеалишта“ (Foster, 1995: 563). • Петти чекор – концептуална и теоретска рамка.
Би било лесно да се претпостави дека иако поради Се чини дека од истражувањето на Фостер не се
тоа што во социјалните станбени комплекси појавиле нови концепти, но нејзините резултати
постои поголем степен на криминал, нивото на ѝ овозможиле да поврзе некои од елементите,
општествена контрола е пониско. Според тоа, претставени погоре како прв чекор. На пример, таа
Фостер формулирала општ збир на идеи што се пишува:
однесуваат на социјалните станбени комплекси и
нивната склоност кон криминал, како и можната „Криминалот не е штетен сам по себе,
улога и динамиката на општествената контрола обезбедувајќи други фактори што го ублажуваат
во процесот. Таа, исто така, потенцира дека некои неговото влијание. На Риверсајд тие вклучуваа
автори сугерираат дека склоноста кон криминал во мрежи за поддршка во кои станарите имаат
социјалните станбени комплекси може делумно да впечаток дека некој внимава на нивните работи
им се припише на недостатоците при проектирање и ги поврзува со луѓето на кои тие можат да им се
на комплексите. обратат ако се во неволја. Како резултат на тоа,
• Втор чекор – избирање на релевантна/и локација/и иако преовладуваат општите стравови во врска
и испитаници. Истражувањето било направено во со криминалот, запознавањето и поддршката
социјалните станбени комплекси во Лондон (со придонесоа, на некој начин, за редуцирање на
измислено име – Риверсајд), во кои имало висока можноста за појава на непријателски средби“
стапка на криминал и кои имале карактеристики (Foster, 1995: 580).
на живеалишта што имаат склоност кон криминал.
Жителите биле идентификувани како релевантни Токму оваа фаза придружена со
учесници во истражувањето. интерпретација на податоците ги обликува
• Трет чекор – собирање релевантни податоци. заклучоците од истражувањето.
Фостер го опишала своето истражување како • Чекор 5а – прецизно утврдување на
етнографско. Таа поминала осумнаесет месеци, истражувачкото/истражувачките прашање/
„вклучувајќи се во толку многу аспекти на прашања и фаза 5б –Собирање дополнителни
животот колку што било можно, почнувајќи од податоци. Според записот на Фостер, може да
состаноци на станарите, на групите со мајки и се заклучи дека таа не собирала дополнителни
деца и активностите за младите до дружење со податоци откако ги интерпретирала веќе собраните
некои жители во локалната кафеана“ (Foster, 1995: податоци. Кога ова се појавува, како што понекогаш
566). Фостер ни објаснува дека со педесет и пет се случува во истражувањата во рамките на
жители на Риверсајд (имало и од други комплекси втемелената теорија, може да постои интеракција
на Лондон, но повеќето биле од Риверсајд) меѓу интерпретацијата и теоретизирањето од
биле водени проширени интервјуа, како и со една страна и собирањето на податоците, од друга
дваесет и пет службеници, претежно полициски страна. Оваа стратегија честопати се нарекува
службеници и службите за одржување на домот. итеративна. Во еден момент, таа пишува дека
Во опишувањето на своите истражувачки методи, некои жители и службеници биле двапати, и во
Фостер сугерира дека таа веројатно добила два типа некои случаи дури и трипати, интервјуирани во
податоци: белешки од теренската работа, базирани текот на нејзиното истражување. Ова ја зголемува
врз етнографско набљудување на животот во веројатноста дека таа повторно интервјуирала
заедницата и детални белешки (и најверојатно одредени лица, имајќи ги предвид идеите што
транскрипти) за реализираните интервјуа. произлегуваат од нејзините податоци, иако ова
• Четврт чекор – интерпретација на податоците. може да биде само една шпекулација.
Еден од клучните заклучоци што произлегува • Шести чекор – пишување за резултатите/
од резултатите е фактот што, и покрај тоа што заклучоците. Бидејќи не постои никаква реална
Риверсајд има висока стапка на криминал, разлика меѓу важноста на пишувањето за
неговите жители тоа не го сметаат за проблем. резултатите во квантитативното истражување и
На пример, таа цитира дел од интервју со еден пишувањето за резултатите во квалитативното
постар станар: „Кажуваат дека овде не ги издаваат истражување, тоа што беше кажано за
становите (апартманите)..., но јас мислам дека за единаесеттата фаза во приказот 7.1., важи и тука.
грабеж или нешто слично, вие не можете да чуете Јавноста мора да биде убедена во веродостојноста
ништо дури и сега“ (Foster, 1995: 568). Наместо
и значајноста на понудените интерпретации. ја нагласува неколку пати во трудот и ја утврдува во

Истражувачите не се и едноставно не можат да заклучокот, е дека нејзиниот престој во Риверсајд
бидат посредници за нештата што ги забележуваат ѝ овозможил да види дека заедницата, за којашто
и зборовите што ги слушаат. Важноста на она што можеби лицата однадвор ја сметаат како заедница
го виделе и што го чуле истражувачите, мора да со голема склоност кон криминал, не се смета за
ѝ се пренесе на јавноста. Фостер го направила таква од самите припадници на таа заедница.
ова со објаснување до јавноста дека нејзините Два, значително различни аспекти на редоследот
резултати имаат влијание врз практиките на фазите во квалитативното истражување се
поврзани со домувањето и криминалот, како и врз тесно поврзани со прашањата на поврзаноста
нашето разбирање на врската меѓу домувањето, помеѓу теоријата и концептите со податоците од
заедницата и криминалот. Клучното укажување, истражувањето. Сега ќе се осврнеме на тие прашања.
коешто произлегува од нејзината работа, што таа
Поголемиот дел од истражувачите што се занимаваат истражување да не може да се употреби за да се
со квалитативни истражувања кога пишуваат за својата тестираат теориите што се определуваат пред да се
работа ја истакнуваат склоноста кон теоријата да соберат податоците. Во секој случај, поголем дел од
се однесуваат како кон нешто што произлегува од квалитативните истражувања повлекуваат со себе
собирањето и анализирањето на податоците. Како што тестирање на теории во текот на истражувачкиот
ќе се забележи во 24-тото поглавје, истражувачите што процес. Така, во приказот 17.1., врската од фазата 5а,
ја применуваат втемелената теорија – често наведуван Прецизно утврдување на истражувачкото прашање/
пристап кон анализата на квалитативните податоци – истражувачките прашања до фазата 5б – Собирање
особено ја нагласуваат важноста од овозможувањето дополнителни податоци, покажува дека теоретската
теоретски идеи да произлезат од нечии податоци. Но, позиција може да се појави во текот на истражувањето
некои истражувачи што се занимаваат со квалитативни и може да го поттикне собирањето дополнителни
истражувања, тврдат дека квалитативните податоци податоци за да се тестира таа теорија. Овој вид
можат и треба да имаат важна улога и во тестирањето осцилација помеѓу тестирањето на теориите што се
на теориите. Силверман (Silverman, 1993) тврди дека појавуваат и собирањето податоци е една посебно
во поново време истражувачите што се занимаваат карактеристична црта на втемелената теорија. Таа се
со квалитативни истражувања стануваат сè повеќе претставува со испрекината линија во приказ 17.1.
заинтересирани за тестирање на теориите и дека ова поради тоа што не е неопходен дел на процесот на
е еден одраз на поголемата зрелост на оваа стратегија. квалитативното истражување, како што се другите фази.
Секако, не постои причина зошто квалитативното

Што претставува втемелената теорија?
Втемелената теорија се дефинира како „теорија што произлегува од податоците што се
систематски собрани и анализирани во истражувачкиот процес. На овој начин, собирањето
податоци, анализата и конечната теорија се тесно поврзани една со друга“ (Strauss and Corbin, 1998:
12). Според тоа, две централни карактеристики на втемелената теорија се дека таа се однесува на
развивањето на теоријата од податоците и дека пристапот е итеративен или повторувачки, како
што понекогаш се нарекува, означувајќи дека собирањето податоци и анализата се движат во
тандем, постојано навраќајќи се една на друга.
Како што се покажува во ова поглавје, двајцата креатори на пристапот, Глејсер и Штраус, на крајот
не се согласуваат со начинот на којшто Штраус ја прифатил втемелената теорија. Дополнителна
компликација е што не постои согласност за тоа што всушност претставува втемелената теорија.
За некои автори, таа е карактеристичен метод или пристап на квалитативното истражување како
такво; за други, таа е пристап кон создавањето теорија од податоците. Вообичаено, со податоци
се означуваат квалитативните податоци, но втемелената теорија може да се користи за различни
видови податоци. Последна компликација што може да се забележи овде е дека, иако точно се
сугерираше дека втемелената теорија е стратегија за генерирање теорија од податоци, во многу
случаи, во извештаите повеќе се употребува пристап на втемелена теорија за да се генерираат
концепти отколку за да се генерира теоријата како таква.
Клучното укажување, што се подразбира од Силверман (Silverman, 1993) е без сомнение во право
приказот 17.1., е дека таа го претставува вообичаениот кога вели дека претходно специфицираните теории
редослед на фази во квалитативното истражување што можат да се тестираат и понекогаш се тестираат
со себе повлекува создавање на теории повеќе отколку со квалитативни податоци, но создавањето на теорија
тестирање на теории што се создале на почетокот. е преферираниот пристап.
концептите во квалитативното истражување

Главна карактеристика на седмото поглавје концептите треба да се употребуваат на таков начин што
беше дискусијата за концептите и нивното мерење. на истражувачот ќе му овозможат во генерална смисла
За повеќето истражувачи што се занимаваат со да определи што ќе се бара, но и да се употребуваат
квалитативни истражувања, не е важно размислувањето како средство за откривање на различните форми што
за развивање на мерила за концепти, туку концептите може да ги има истражуваната појава. При критиката
во голема мера се дел од сликата на квалитативното на дефинитивните концепти, очигледно е дека Блумер
истражување. Сепак, начинот на кој се развиваат и го имал на ум моделот на индикатори за концептите,
се употребуваат концептите честопати е поразличен опишан во седмото поглавје. Поинаку кажано, неговите
од оној што се претпоставува во квантитативната ставови во голем дел повлекуваат со себе критика на
истражувачка стратегија. Разликата, според Блумер квантитативното истражување и едно програмско
(Blumer, 1954) меѓу фиксните (дефинитивните) и тврдење што би претставувало појдовна точка за
сензитивизирачките концепти (флексибилните појавување и користење на алтернативен пристап
концепти) ги зафаќа аспектите на различните начини што денес би го препознале како квалитативно
на кои се осмислуваат концептите. истражување.
Блумер (Blumer, 1954) категорично се Блумеровата дистинкција не е непроблематична.
спротивставува на користењето на дефинитивните Воопшто не е јасно колку може една многу општа
концепти во општествените истражувања. Начинот формулација на даден концепт да се смета како
на којшто во квантитативното истражување даден корисен водич за емпириско истражување. Ако е таа
концепт, што е еднаш развиен, се фиксира преку премногу општа, тогаш едноставно нема да успее
елаборација на индикатори, го карактеризира да обезбеди добра почетна точка, бидејќи нејзините
поимот дефинитивни концепти. За Блумер, ваквиот упатства се премногу општи; ако се премногу детални,
пристап наликува на примена на ограничување веројатно ќе повторат дел од проблемите што Блумер
на општествената стварност, бидејќи концептот, ги идентификувал за дефинитивни концепти. Сепак,
за кој станува збор, станува очигледен само преку неговиот општ поглед кон концептите добил значајна
развиените индикатори за него. Суптилните нијанси поддршка, поради неговото претпочитање да не
на обликот што може да ги заземе концептот или наметнува однапред одредени шеми за хармонијата
алтернативните начини на разгледување на концептот на општествената реалност, што е карактеристика на
и неговите манифестации не се разгледуваат. Поинаку многу истражувачи што се занимаваат со квалитативни
кажано, дефинитивните концепти се однесуваат истражувања. Како што укажува примерот во
исклучиво на она што е заедничко на појавата, што Истражувањето во фокус 17.4., истражувачот често
концептот ја претпоставува, отколку на она што започнува со општа скица за даден концепт, кој се
е различно. Наместо тоа, Блумер (Blumer, 1954: 7) ревидира и се стеснува во текот на собирањето
препорачува дека општествените истражувачи би податоци. Концептот за следните истражувачи може
требало да признаат дека концептите што ги користат да се прифати и да се ревидира и да се користи во
се сензитивизирачки концепти, бидејќи тие доведуваат различните општествени контексти или за прилично
до „општа рамка за изведување заклучоци и водење во различни истражувачки прашања.
текот на емпириското истражување“. Според Блумер,

Појавувањето на концептот во квалитативното истражување:
примерот со емотивната работа
Претставата за емоцоналната работа на Хокшилд – работа што „бара некој да развива или да
потиснува чувства со цел да ја одржи надворешната поддршка што доведува до соодветна состојба
на умот кај другите“ (Hochschild, 1983: 7) – станува многу влијателен концепт во социологијата на
трудот и една област во развојот на социологијата на емоции. Прилично иронично за една претежно
квалитативна студија, се чини дека почетната концептуализација на Хокшилд произлегла од еден

прашалник што таа го дистрибуирала до 261 студент. Во прашалникот се барале две работи: „Опишете
една реална ситуација што ви била важна и во која сте доживеале длабока емоција“ и „Опишете колку
што е можно поцелосно и поконкретно една реална ситуација што ви била важна во која или сте ја
промениле ситуацијата за да ги исполните вашите чувства или сте ги промениле вашите чувства за да
соодветствуваат на ситуацијата“ (Hochschild, 1983: 13). На овој начин, иако бил употребен прашалник
за самостојно пополнување, добиените податоци биле квалитативни. Податоците биле анализирани
во однос на претставата за емоционална работа, што е исто како емоционален труд, но се појавува
во контекст на приватниот живот. Емоционалата работа во суштина е работа што се извршува како
дел од платениот труд. Со цел да ја развие идејата за емоционалната работа, Хокшилд го набљудувала
работењето. Главен предмет на проучување ѝ биле вработените стјуарди во авиокомпаниите. За
тоа биле користени неколку извори на податоци во врска со емоционалната работа. Откако добила
пристап до Делта Ерлајнс (Delta Airlines), голема американска авиокомпанија, во текот на своите
испитувања, таа:
• Ги набљудувала обуките на стјуардите и за време на средбите водела многу разговори и со
обучувачите и со искусните стјуарди;
• Интервјуирала различен персонал, како што се менаџери во различни сектори и рекламни агенции;
• Ги анализирала рекламите за Делта во период од 30 години;
• Го истражила процесот за регрутирање стјуарди во Пан Американ Ервејс (Pan American Airways),
бидејќи не ѝ било допуштено ова да го прави во Делта;
• Водела „отворени интервјуа со триесет стјуарди во Сан Франциско Беј Ерија (San Francisco Bay Area),
од коишто секое траеше од три до пет часа “ (Hochschild, 1983: 15).
Со цел да се направи споредба со различната професионална група што била исто така
инволвирана во емоционалната работа, Хокшилд интервјуирала и петмина наплаќачи на долгови. Во
нејзината книга таа разработува теми како на пример, колку чини емоционалната работа и колкава е
нејзината родова определеност. Јасно е дека концептот за емоционалниот труд на Хокшилд започнал
како една непрецизна идеја што произлегла од интересот за емоционалниот труд што постепено се
развила со цел да упати на неговото пошироко значење. Концептот го прифаќаат и други истражувачи
што се занимаваат со квалитативни истражувања во социологијата на трудот. На пример, Лајднер
(Leidner, 1993) ги истражувала начините на кои организацијата настојува да го претвори во рутина
прикажувањето на емоционалната работа преку етнографските студии на еден ресторан Мекдоналд
и една осигурителна компанија.
сигурност и валидност во квалитативното истражување
Во третото и во седмото поглавје беше различни гледишта.

напоменато дека за истражувачот што се занимава со
квалитативни истражувања, сигурноста и валидноста Приспособување на сигурноста и
се важни критериуми при востановувањето и на валидноста во квалитативното
проценувањето на квалитетот на истражувањето.
Меѓутоа, меѓу истражувачите што се занимаваат со истражување
квалитативни истражувања се води важна дискусија Едно гледиште е тоа според кое во квалитативното
за нивната релевантност во однос на квалитативното истражување треба да се користат сигурноста и
истражување. И згора на тоа, дури и авторите што го валидноста како критериуми со мала промена на
прифатиле гледиштето дека се важни тие критериуми, значењето што не е поврзана со минимизирање
ја разгледуваат можноста да се промени значењето на на важноста на прашањата за мерење. Мејсон
термините. На пример, прашањето за валидноста на (Mason, 1996: 21), на пример, тврди дека сигурноста,
мерењето речиси по дефиниција се чини дека носи валидноста и можноста да се генерализира (што е
конотација на мерење. Бидејќи мерењето не е главен главната компонента на екстерната валидност – видете
предмет на истражувачите што се занимаваат со го третото поглавје) „се различни видови на мерење
квалитативни истражувања, прашањето за валидноста на квалитетот, прецизноста и општиот потенцијал
изгледа дека малку би се однесувало на ваквите студии. на истражувањето, а тоа се постигнува со одредени
Како што накратко се навестува во третото поглавје, методолошки и дисциплински норми и принципи“. Таа
истражувачите што се занимаваат со квалитативни се држи цврсто до значењето на овие критериуми во
истражувања, во однос на овие прашања заземаат квантитативното истражување, каде што тие главно
се развиваат. Според тоа, валидноста се однесува на

тоа дали „вие го набљудувате, идентификувате или го
алтернативни критериуми за
мерите токму тоа што велите дека го мерите“ (Mason, проценување на квалитативното
1996: 24). Лекомпт и Гец (LeCompte and Goetz, 1982) и истражување
Кирк и Милер (Kirk and Miller, 1986) исто така пишуваат
за сигурноста и валидноста во квалитативното Сепак, може да се препознае и друга позиција во
истражување, придодавајќи им на овие термини доста врска со сигурноста и валидноста во квалитативното
поинакво значење за разлика од Мејсон. Лекомпт и Гец истражување. Според некои автори, квалитативните
го пишуваат следново: студии треба да се оценуваат или да се проценуваат
• Екстерна сигурност, со којашто тие го означуваат според сосема различни критериуми од оние што
степенот до кој едно истражување може да се ги употребуваат истражувачите што се занимаваат
повтори. Ова е тежок критериум за исполнување со квантитативни истражувања. Линколн и Губа
во квалитативното истражување, бидејќи, како (Lincoln and Guba, 1985) и Губа и Линколн (Guba and
што Лекомпт и Гец признаваат, невозможно Lincoln, 1994) велат дека е потребно да се наведат
е да се замрзне една општествена средина и термини и начини за востановување и проценување
околностите на една почетна студија за да може на квалитетот на квалитативното истражување што ќе
да се повтори во таква смисла во која терминот обезбеди алтернатива за сигурноста и валидноста. Тие
вообичаено се користи (видете го седмото предлагаат два основни критериума за проценување
поглавје). Сепак, тие предлагаат неколку стратегии на некоја квалитативна студија: доверливост и
што можат да се воведат со цел да се исполнат автентичност.
барањата за екстерна валидност. На пример, тие Доверливост
предлагаат дека истражувачот што се занимава
со квалитативни истражувања, кој повторува Доверливоста ја сочинуваат четири критериуми
етнографско истражување, треба да прифати од кои секој има еквивалентен критериум во
слична општествена улога на онаа што ја прифатил квантитативното истражување:
првичниот истражувач. Во спротивно, она што 1. Уверливост, којашто е паралелна со интерната
го гледа и што го слуша еден истражувач, којшто валидност;
го реплицира истражувањето, нема да биде 2. Преносливост, којашто е паралелна со екстерната
споредливо со изворното истражување. валидност;
• Интерна сигурност, со којашто тие означуваат 3. Проверливост, којашто е паралелна со сигурноста;
дали кога постои повеќе од еден набљудувач, 4. Потврдливоста, којашто е паралелна со
членовите на истражувачкиот тим се согласни за објективноста.
тоа што набљудуваат и слушаат. Ова е сличен поим Главна причина за загриженоста на Губа и Линколн
на интернабљудувачка конзистентост (видете го за едноставната примена на стандардите за сигурност
Клучниот концепт 7.3). и валидност на квалитативното истражување е
• Интерна валидност, со којашто тие означуваат дали што критериумот претпоставува дека е изводливо
постои добра усогласеност меѓу истражувачките единствено апсолутно објаснување на општествената
набљудувања и теоретските идеи што ги развиваат. реалност. Со други зборови, тие го критикуваат
Лекомпт и Гец тврдат дека интерната валидност гледиштето (опишано во второто поглавје како
може да биде силна страна на квалитативното реалистично) според кое постојат апсолутни вистини
истражување, особено на етнографското за општествената реалност, а работа на општествениот
истражување, бидејќи долготрајнато учество во научник е да ги открие. Наместо тоа, тие тврдат дека
општествениот живот на една група во текот на долг може да постои повеќе од едно или евентуално –
временски период му овозможува на истражувачот неколку објаснувања.
да обезбеди висок степен на совпаѓање на
концептите и набљудувањата. Уверливост
• Екстерна валидност, која се однесува на степенот Значењето на нагласувањето на повеќето можни
до кој резултатите можат да се генерализираат во објаснувања на општествената реалност е особено
општествените средини. Лекомпт и Гец тврдат дека, евидентно во доверливоста на критериумот за
за разлика од интерната валидност, екстерната уверливост. Најпосле, ако може да постојат неколку
валидност претставува проблем за истражувачите можни објаснувања на еден аспект на општествената
што се занимаваат со квалитативни истражувања реалност, изводливоста или уверливоста на
поради нивната тенденција да користат проучувања објаснувањето до кое доаѓа еден истражувач за неа,
на случај и мали примероци.
ќе ја одреди нејзината прифатливост за другите.
Од досега кажаното може да се укаже дека
Востановувањето на уверливост на резултатите
истражувачите што се занимаваат со квалитативни
бара сигурност дека истражувањето се изведува
истражувања ги применуваат сигурноста и валидноста
на многу слични начини како и истражувачите што според каноните на добрата практика и доставување
се занимаваат со квантитативни истражувања кога на истражувачките резултати до припадниците
настојуваат да развијат критериуми за проценување на на општествената средина што се проучуваат за
истражувањето. да потврдат дека истражувачот точно го разбрал
општествениот свет. Оваа техника честопати се
нарекува валидност на исказот на испитаникот или Преносливост

валидност на членовите на истражувањето (видете
го Клучниот концепт 17.3.). Друга техника што ја Поради тоа што квалитативното истражување
препорачуваат е триангулацијата (видете го Клучниот вообичаено повлекува со себе интензивно проучување
концепт 17.4.). на една мала група или на индивидуи што имаат заеднички

Што претставува валидност на исказот на испитаникот?
Валидност на исказот на испитаникот, којашто понекогаш се нарекува и валидност на
учесниците во истражувањето, претставува процес во кој истражувачот им обезбедува извештај
за своето истражување на лицата што ги проучува. Целта на оваа активност е да бара потврда
за објаснувањето до коешто стигнал истражувачот. Потврдата на валидноста на исказот на
испитаникот е посебно популарна меѓу истражувачите што се занимаваат со квалитативни
истражувања, бидејќи тие често сакаат да бидат сигурни дека нивните резултати одговараат
на гледиштата и искуствата на учесниците во нивните истражувања. Формата на потврда на
валидноста на исказот на испитаникот може да биде различна. Постојат неколку форми за потврда
на валидноста на исказот на испитаникот:
• Истражувачот на секој учесник во истражувањето му дава извештај за тоа што му кажал во
интервјуто или во разговорите или му дава извештај за она што го забележал, набљудувајќи ја
личноста во текот на истражувањето. На пример, Блур (Bloor, 1978, 1997) соопштува дека тој ги
набљудувал докторите за уво, нос и грло (ОРЛ) и нивните поставувања дијагнози на пациентите.
Тој до секој доктор доставил извештај што се однесувал на неговата или на нејзината практика.
• Истражувачот им ги соопштува своите впечатоци и резултати на група лица или на организација
што била предмет на проучување. Блур (Bloor, 1997) вели дека во неговото истражување на
групите за терапија водел групни дискусии (коишто биле снимени) со членови на групата за да
ги измери реакциите за изработка на извештаите од истражувањето.
• Истражувачот соопштува дел од своите извештаи за резутатите од истражувањето во писмена
форма на група лица или организација што биле предмет на проучување (на пример, статии,
поглавја од книга). Бол (Ball, 1984) ги замолил учителите во едно училиште, во кое тој направил
етнографско истражување, да дадат коментар за прелиминарните статии и поглавја. Слично
на ова, Вилис (Willis, 1977) замолил млади мажи од работничката класа, кои биле во фокусот на
неговата етнографија, да дадат коментар за неговите поглавја пред да бидат објавени, како што
направила и Скегс (Skeggs, 1994) за нејзината паралелна студија за жените од работничката
класа (за дополнителни информации видете во Истражувањето во фокус 19.7.).
Во секој случај, целта е да се бара потврда дека заклучоците и впечатоците на истражувачот
се соодветни со ставовите на лицата за кои се правело истражувањето и да се пронајдат области
каде што постои несогласување, како и причините за тоа. Меѓутоа, спроведувањето на оваа идеја
има реални тешкотии:
• Валидноста на исказот на испитаникот може да предизвика дефанзивни реакции кај дел од
учесниците во истражувањето, па дури и цензура.
• Блур (Bloor, 1997: 45) забележува дека поради тоа што учесниците во некои истражувања
развиваат однос на симпатии и заемна почит со истражувачот, може да се случи да се двоумат
дали да дадат критика на истражувањето.
• Многу е дискутабилно дали учесниците во истражувањето можат да ја потврдат анализата
на истражувачот, бидејќи заклучоците се направени за општествено-научната јавност. Ова
значи дека, дури иако може да се добие потврден одговор на првите два начина за добивање
валидност на исказот на испитаникот, истражувачот сè уште мора да направи дополнителен
исчекор преку востановување на концепти и теории за обезбедување рамка на општественото
истражување за идните резултати. Ако се употребува третиот метод на валидноста на исказот
на испитаникот, мала е веројатноста дека општествено-научните анализи ќе им бидат значајни
на учесниците во истражувањето. Хобс (Hobbs, 1993) ги известил испитаниците за својата
работа поврзана со претприемништвото во Ист Лондон, но очигледно е дека малкумина
од учесниците го разбирале тоа што тој го напишал. Слично пишува и Скегс (Skeggs, 1994):
„Не можам да разберам ниту еден збор од ова, беше најчестиот одговор“ (за дополнителни
информации видете во Истражувањето во фокус 19.7.).

Што е триангулација?
Триангулацијата бара употреба на повеќе од еден метод или извор на податоци во
проучувањето на општествените појави. Дензин (Denzin, 1970: 310) го употребува терминот
пошироко за да опише пристап што користи „повеќе истражувачи, теоретски гледишта, извори
на податоци и методологии“, но тежиштето се става врз методите на истражување и изворите
на податоци. Една од причините за Веб и коавторите (Webb et al., 1996) да се залагаат за
поголема употреба на ненаметливите методи е нивниот потенцијал во однос на стратегијата
за триангулација (видете го Клучниот концепт 14.3.). Триангулацијата може да се примени во
рамките на истражувачките стратегии, но и надвор од нив. Првично ја концептуализирале Веб и
коавторите (Webb et al., 1966) како пристап кон развивање мерки за концепти, според кој би се
користел повеќе од еден метод за развивање на мерките за обезбедување поголема сигурност
во резултатите. Како таква, триангулацијата била во голема мера поврзана со квантитативната
истражувачка стратегија. Меѓутоа, триангулацијата може да се појави и во рамките на една
квалитативна истражувачка стратегија. Всушност, етнографите честопати ги проверуваат своите
набљудувања преку прашањата во интервјуто за да утврдат дали можеби погрешно го разбрале
перципираното. Блур (Bloor, 1997) известува дека се справил со процесот на потврдување на
смртта во еден град во Шкотска на два начина: интервјуирање на доктори специјалисти, кои имале
одговорност да ги потврдат причините за смртта и барање тие лица да пополнат лажни потврди
за смртта базирани на изводите од случаите што ги имале подготвено. Сè повеќе триангулацијата
се употребува за да се опише еден процес на повторно проверување на резултатите коишто
произлегуваат и од квантитативното и од квалитативното истражување (Deacon et al, 1998).
Триангулацијата претставува само еден начин на кој таа може да се употреби за да се размисли
за интегрирање на овие две истражувачки стратегии, а таа се обработува во 27-мото поглавје во
контекстот на истражувањето со мешани методи.
карактеристики (т.е. квалитативното истражување се почитувале соодветните процедури. Тоа би опфатило

е пред сè преокупирано со длабочината отколку со и определување на степенот до кој теоретските
широчината), квалитативните резултати најчесто се заклучоци можат да се образложат. Ревидирањето не е
ориентирани кон контекстуалната единственост и популарен пристап за зголемување на проверливоста
важноста на аспектот на општествениот свет што се на квалитативното истражување. Редок пример за ова
проучува. Според Линколн и Губа (Lincoln and Guba, е едно истражување на однесувањето во американска
1985: 316) дали резултатите„важат за некој друг контекст продавница за употребувани предмети, каде
или дури во ист контекст, но во некое друго време, е што се купувале и се продавале производи од
емпириско прашање“. Наместо тоа, истражувачите втора рака (Belk et al., 1988). Еден тим од тројца
што се занимаваат со квалитативни истражувања се истражувачи собирал податоци во текот на четири
охрабруваат во создавањето на она што Гирц (Geertz, дена преку набљудување, интервјуа, фотографирање
1973а) го нарекува детален опис, т.е. богати детални и видеозапис. Истражувачите направиле неколку
описи на дадена култура. Линколн и Губа тврдат дека тестови за веродостојност, како што се валидност на
одреден детален опис на другите им овозможува да го исказот на испитаникот и триангулација. Но, и покрај
запознаат подобро предметот на проучување и на тој тоа, тие го доставиле својот нацрт и целата низа
начин се обезбедува база на податоци за да се согледа податоци до тројца колеги, чија задача била „доколку
можната преносливост на резултатите во друго милје. се забележи, да се укаже критички на недостатокот
на податоци за извлекување на заклучоците во
Постојаност рамките на истражувањето“ (Belk et al., 1988: 456).
Паралелно со сигурноста во квалитативното Ова истражување истакнува неколку проблеми
истражување, Линколн и Губа ја предлагаат идејата за поврзани со концептот ревидирање. Еден проблем
постојаност и тврдат дека за да се востанови мерката претставува сложеноста на постапката ревидирање
на истражувањето во смисла на овој критериум на за истражувачите што ревидираат, имајќи на ум дека
доверливост, истражувачите би требало да прифатат квалитативното истражување генерира екстремно
пристап за ревидирање. Тоа со себе повлекува големи низи податоци и може да се случи ова да е
забележување на комплетните записи за сите фази на главната причина зошто таа не станува главен пристап
истражувачкиот процес – формулирање на проблемот, за потврдување.
избор на учесници во истражувањето, белешки од
теренот, транскрипти на интервјуа, одлуки за анализа Потврдливост
на податоци итн. – на податлив начин. Колегите би
Потврдливоста се однесува на тоа дека и покрај
правеле контрола во текот на истражувањето и секако
сознанието дека во општественото истражување
– на крајот за да востановат колку се почитуваат и колку
е невозможна целосна објективност, потребно е
да е прикаже добрата намера на истражувачот, т.е. најнови расправи за критериумите

признавањето би требало да биде очигледно дека
истражувачот искрено не допуштил личните вредности за квалитет на квалитативното
или теоретските склоности да имаат видливо влијание истражување
врз водењето на истражувањето и врз резултатите
Главната поента на дискутирањето за идеите на
што се добиваат. Линколн и Губа наведуваат дека
Линколн и Губа е што тие се разликуваат од авторите
востановувањето на потврдливоста би требало да биде
како Лекомпт и Гец во барањето критериуми за
една од целите на рецезентите или на истражувачите
проценување на квалитативното истражување што
што прават ревизија.
претставува отстапување од критериумите што ги
Автентичност употребуваат истражувачите што се занимаваат со
квантитативни истражувања. Прашањето за квалитет
И покрај сè, кон овие четири критериуми на
во однос на квалитативните истражувања станува
веродостојност, Линколн и Губа го додаваат и
критериумот автентичност. Овие критериуми повеќе оспорувана област во последниве години
поттикнуваат долга низа прашања за општото преку предлагање на неколку шеми за критериуми
политичко влијание врз истражувањето. Тие за квалитет како можни алтернативи на сигурноста и
критериуми се следниве: валидноста како критериуми и кон шемите од листата
• Непристрасност. Дали истражувањето на Линколн и Губа. На пример, Јардли (Yardley, 2000) ги
непристрасно ги претставува различните гледишта наведува следниве четири критериуми:
на припадниците на општествената средина?
• Онтолошка автентичност. Дали истражувањето • Чувствителност за контекстот: чувствителност
им помага на припадниците да дојдат до подобро не само за контекстот на општествената средина
разбирање за сопственото општествено милје? во којашто се води истражувањето туку и за
• Едукативна автентичност. Дали истражувањето потенцијалните релевантни теоретски позиции и
им помага на припадниците на одредена етички прашања.
општествена средина подобро да ги проценат • Подготвеност и ригорозност: суштествено
гледиштата на другите што се дел од истата занимавање со предметот на истражување,
општествена средина? поседување неопходни вештини и совесно
• Катализаторска автентичност. Дали собирање и анализирање на податоците.
истражувањето дејствува како стимул за да се • Транспарентност и кохерентност: јасно
вклучат припадниците во активностите за промена
специфицирани истражувачки методи, јасно
на своите околности?
артикулиран аргумент и рефлексивен став (видете
• Тактичка автентичност. Дали истражувањето им
дава поголема самодоверба на припадниците за го Клучниот концепт 17.5. за рефлексивност).
преземање на неопходните чекори за да се впуштат • Влијание и значење: значење да се има влијание
во акција? во теоријата и врз заедницата за којашто се
Критериумите за автентичност се провокативни прави истражувањето и за истражувачите што го
за размислување, но не се влијателни и нивното спроведуваат.
нагласување на општото влијание врз истражувањето Кога ги составувала овие критериуми, Јардли
е контроверзно. Тие имаат одредени укажувања ги имала на ум истражувачите во здравството, чија
за сличност со акциското истражување (видете истражувачка работа има влијание во областа што
во Клучниот концепт 17.6.) кое, општо земено, не се истражува, така што најверојатно се упатува на
е популарен облик на општествено истражување, присуството на последниов од четирите критериуми
иако има важно влијание врз областите, како што – влијание и значење – што има некаква сличност со
се организациските проучувања и образованието. критериумите за автентичност на Линколн и Губа.
Нагласокот врз практичните резултати го одвојува од
поголемиот дел општествени истражувања.

Што е рефлексивност?
Рефлексивноста во општествените науки има неколку значења. Терминот го користат етноме-
тодолозите за да го означат начинот на кој говорот и акцијата го конституираат општествениот
свет во којашто се сместени; поинаку кажано, тие се повеќе од индикатори за конкретни појави
(видете го 22-рото поглавје). Другото значење на терминот претпоставува дека општествените
истражувачи би требало да бидат рефлексивни во однос на влијанието на нивните методи, вред-
ности, предрасуди и одлуки врз нивното спознавање на општествената стварност. Според ова,
рефлексивноста бара да се има чувство за културниот, политичкиот и општествениот контекст
на истражувачот. Како такво, знаењето од рефлексивна позиција е секогаш одраз на времето и
во општествениот простор во кој се наоѓа истражувачот. Оваа претстава е посебно јасна во фор-
мулацијата на Пинк (Pink, 2001) за рефлексивниот пристап при употребата на визуелните прет-
стави (видете го 19-тото поглавје) и описот на Пламер (Plummer, 2001) на еден рефлексивен при-
стап кон животните истории (видете го делот со наслов Интервјуирање за животна историја и
интервјуирање за усна историја во 20-тото поглавје).
Постојат докази за сè поголемата рефлексивност во општественото истражување преку кни-
ги што содржат внатрешни информации за истражувачкиот процес, кои детално го опишуваат
истражувањето на поинаков начин од често сретнуваниот пречистен опис во истражувачките ста-
тии. Првиот том што го уредил Хамонд (Hammond, 1964) го отворил патот за многумина што го
следеле неговиот пример (на пример: Bell and Newby, 1977; Бел Bell and Roberts, 1984; Bryman,
1988b), при што исповедните приказни опишани во 19-тото поглавје се директен резултат на овој
развој. Поради тоа, зголемувањето на рефлексивноста во голема мера ѝ претходи на зголемената
свесност за постмодерното размислување од периодот на доцните 1980-ти. Она што ја каракте-
ризира рефлексивноста, што се јавува како резултат на постмодернизмот, е поголемата свесност
и признавањето на улогата на истражувачот како учесник и дел од создавањето на знаењето. По-
инаку кажано, рефлексивниот став во постмодернизмот го критикува ставот дека истражувачот
е некој што извлекува сознанија од набљудувањата и разговорите со другите и потоа ѝ ги прене-
сува на јавноста. Истражувачот е тој што учествува во создавањето на знаењето на тој начин што
извлекува заклучоци за набљудуваното за потоа да ги пренесе во текстуална форма. Ова сфаќање
повлекува признавање на влијанието и важноста на изборот што го прави истражувачот како
набљудувач и како автор.
Сепак, рефлексивноста е исклучително деликатен концепт. Линч (Lynch, 2000) се жали дека че-
стопати се претпоставува дека рефлексивната позиција е супериорна во однос на нерефлексив-
ната. Постојат ретки примери во кои рефлексивноста е супериорна. Покрај ова, тој укажува дека
овој термин има различни значења. Едно од нив е методолошката рефлексивност, која најмногу
се доближува до видот на рефлексивност што се опишува во ова поглавје. Сепак, ова значење има
неколку подзначења, од кои три се посебно значајни во методолошките трудови:
1. Филозофска саморефлексивност: самоиспитување што вклучува „разгледување одвнатре, по-
некогаш исповедно и самокритично преиспитување на сопствените верувања и претпоста-
вки“ (Lynch, 2000: 29).
2. Методолошка самосвесност: свесност за релациите со проучуваните.
3. Методолошка самокритика: исповедниот стил што се применува во етнографијата (видете го
Клучниот концепт 27.5.), но Линч забележува дека забраната да се биде самокритичен, којашто
се поврзува со ваквото етнографско пишување, е поприсутна во научните дисциплини.
Дискусијата на Линч упатува дека терминот рефлексивност мора да се применува со одреден
степен на претпазливост.
Како можна реакција на повеќето различни истражување. Оваа тенденција има влијание врз
списоци за критериуми во квалитативното карактерот на истражувањето што се објавува во
истражување и поради отсуството на усогласени академските списанија со тоа што им дава предност
критериуми, Спенсер и коавторите (Spencer et al., на оние истражувачи што работат во рамките на
2003) направиле еден исклучително сеопфатен список квантитативната истражувачка традиција. Со други
(видете го Продлабочено размислување 17.3.). Овој зборови, иако истражувачите што се занимаваат со
список за критериумите на квалитет се потпира врз квалитативни истражувања настојуваат да востановат
шемите што веќе постоеле во периодот на нивното соодветни критериуми, тоа не влијае многу врз
истражување и исто така се темелат врз консултациите проценувањето на истражувањето
со истражувачите од различни области. Овие
консултации биле во форма на полуструктурирани Помеѓу критериумите на кванти-
интервјуа и фокус-групи со активни истражувачи и тативното и квалитативното
методолози. Всушност, јас бев еден од интервјуистите,
а исто така и учесник во фокус-група.
Фактот што истражувачите што се занимаваат Хамерсли (Hammersley, 1992а) се наоѓа на
со квалитативни истражувања настојувале да ги средината меѓу потребата за приспособување на
унапредат критериумите за квалитет соодветни за критериумите на квантитативното истражување и
нивниот пристап, не мора да значи дека има влијание потребата од алтернативни критериуми за квалитет
врз приемот на нивното истражување. Прет (Pratt, кога се проценува квалитетот на квалитативните
2008) покажал дека многу истражувачи што се истражувања. Тој вели дека валидноста е еден важен
занимаваат со квалитативни истражувања, веруваат критериум, но во голема мера го реформулира тоа
дека нивната работа продолжува да се оценува значење. За Хамерсли, валидноста значи дека еден
според критериумите поврзани со валидноста и со емпириски извештај мора да биде убедлив и уверлив
сигурноста што беа воведени во 3-тото поглавје и за и би требало да го земе предвид обемот и видот на
кои се мисли дека се посоодветни за квантитативното

Дали треба да се користат контролни листи за проценка на
квалитетот на квалитативното истражување?
Спенсер и коавторите (Spencer et al., 2003) биле назначени да изготват извештај за Кабинетот на
Владата на Обединетото Кралство што им помогнало да обезбедат рамка за вреднување на квалитетот
на евалуациските истражувачки студии што произлегле од квалитативни истражувања. Иако нивниот
извештај бил фокусиран врз евалуациското истражување (видете го Клучниот концепт 3.5.), тие се
потпреле врз размислувањата што се однесуваат општо на квалитативното истражување, така што
нивната шема е релевантна и надвор од евалуациското истражување.
Авторите ја направиле веројатно најисцрпната листа на критериуми. Листата ги содржи критериумите
што ги предлагаат за користење при проценка на квалитетот на некоја квалитативна истражувачка
студија. За секој критериум, се користи првобитната формулација.
1. Колку се уверливи резултатите?
2. Дали преку истражувањето се проширува знаењето/разбирањето?
3. Колку евалуацијата упатува на првобитните цели и намери?
4. Колку добро се објаснува можноста за опишување на поширокото влијание?
5. Колку е јасна основата за правење евалуација?
6. Дали може да се објасни нацртот за истражувањето?
7. Колку добро е објаснет нацртот за примерокот/намерниот избор на случаи/документи?
8. Составување примерок/вклучување случаи – колку добро е опишана можната покриеност?
9. Колку добро било изведено собирањето податоци?
10. Колку добро се соопштува пристапот и формулацијата на анализата?
11. Контекстите на изворите на податоци – колку добро тие се опфатени и опишани?
12. Колку добро се анализира разновидноста на гледиштата и содржината?
13. Колку добро се пренесуваат деталите, длабочината и комплексноста (богатството) на податоците?
14. Колку се јасни врските меѓу податоците, интерпретацијата и заклучоците – т.е. колку добро може да
се согледа процесот според кој може да се дојде до сите заклучоци?
15. Колку е извештајот јасен и кохерентен?
16. Колку се јасни претпоставките/теоретските гледишта/вредностите што влијаат врз формата и
резултатот на проценувањето?
17. Каков доказ постои за свртување на вниманието кон етичките прашања?
18. Колку адекватно се документира истражувачкиот процес?
Секој од овие осумнаесет критериуми се придружува со индикатори за квалитет што се
направени за да ја помогнат проценката на определена студија. Она што не е јасно е како би требало
да се употребува оваа рамка. Таа изгледа како контролна листа за проверка, но како што забележуваат
Спенсер и коавторите (Spencer et al., 2009: 90), постои отпор во заедницата на истражувачите што се
занимаваат со квалитативни истражувања кон можноста за строга примена на секаква листа на
критериуми за којшто ќе биде потребна контролна листа за проверка. Истражувачите откриле дека
интервјуираните имале негативен став кон идејата за контролни листи на критериумот за квалитет.
Всушност, Спенсер и коавторите не ја промовираат нивната рамка како контролни листи, имајќи ја
предвид сета загриженост во врска со нивната употреба во квалитативното истражување како што е,
на пример, ризикот контролните листи да станат премногу нормативни или да имаат строга примена.
Сепак, фактот што авторите не ја третираат својата работа како нешто од што ќе произлезе контролна
листа не значи дека рамката не може или не би требало да се користи на тој начин. Всушност, речиси во
истото време кога Спенсер и неговите колеги го објавиле нивниот извештај, Мајкл Квин Петон, водечки
истражувач за квалитативна евалуација, електронски објавил листа на критериуми што била изработена
да се користи како контролна листа – видете на: www.wmich.edu/evalctr/archive_checklists/qec.pdf
(пристапено на 7 февруари 2011).
Што мислите вие? Може ли контролната листа да се користи за проценување на квалитетот на
квалитативните студии? Ако вашиот одоговор е не, зошто е така? Дали тој се однесува на карактерот
на квалитативното истражување поради тоа што контролните листи се несоодветни за проценка
на квалитетот? Може ли контролните листи да бидат повредни во проценувањето на квалитетот на
квалитативното истражување? Целиот извештај на Спенсер и коавторите може да се најде на: www.
civilservice.gov.uk/Assets/a_quality_framework_tcm6-7314.pdf (пристапено на 11октомври 2010).
Постојат многу различни шеми за проценување и/или за обмислување на критериуми за квалитет
во квалитативното истражување. Овие шеми честопати вклучуваат слични критериуми како оние што ги
направиле Спенсер и коавторите, но тие ги преструктурирале на различни начини. На пример, Трејси

(Tracy, 2010) утврдува седум критериуми:
1. Тема што вреди да се истражува – релевантна, интересна, значајна итн.
2. Голема прецизност – богати податоци обезбедени во изобилие и на соодветен начин.
3. Искреност – истражувачот е рефлексивен (видете го Клучниот концепт 17.5.) кон вредностите и
предрасудите и е транспарентен во пристапот.
4. Уверливост – применува детални описи, триангулација (видете го Клучниот концепт 17.4.) и валидност
на исказот на испитаникот (видете го Клучниот концепт 17.3.).
5. Одглас – има силно влијание врз читателите.
6. Значаен придонес – влијае врз теоријата, практиката и моралноста.
7. Етички –размислува и етички се однесува.
8. Значајна кохерентност – се осврнува врз она врз што тврди дека се осврнува, користи соодветни
методи и ги поврзува истражувачките прашања, литературата, резултатите и интерпретациите.
Овие осум критериуми покриваат слично подрачје како шемата на Спенсер и коавторите, но
различно се поврзуваат меѓу себе. Во оваа шема поимот одглас е веројатно главниот елемент, којшто не
е експлицитно скициран. И Стиџ, Мелтерад и Мидгарден (Stige, Malterud and Midtgarden, 2009) направиле
листа на критериуми за квалитативно истражување, коишто покриваат слична област како кај Спенсер
и коавторите и Трејси. Сепак, Стиџ и коавторите тврдат дека единиците што ги скицираат би требало,
пред сè, да се сметаат за агенда што ќе предизвика расправа за квалитативното истражување, а не како
стриктни критериуми за коишто треба да се постигне консензус. Според тоа, овие автори нè наведуваат
различно да размислуваме за критериумите за квалитет кај квалитативното истражување.
користените докази коишто се однесуваат на еден важен критериум за квалитативното истражување.

извештај. При предлагањето на овој критериум, Релевантноста се проценува од гледна точка на
позицијата на Хамерсли, која има заеднички важноста на темата во рамките на нејзината реална
карактеристики со реалистичката позиција (видете област или нејзиниот придонес кон литературата од
го Клучниот концепт 2.3.), истакнува дека постои таа област. Хамерсли дискутира и за прашањето дали
надворешна општествена стварност, на којашто проблемите на испитаниците (т.е. на луѓето што се дел
истражувачот може да ѝ пристапи. Меѓутоа, тој во од општественото опкружување што се истражува и кои
истовреме, заедно со критиката на емпириската веројатно имаат поширок интерес за истражувачкото
реалистична позиција, ја одбива претпоставката прашање и импликациите на резултатите што
дека ваквиот пристап е директен и посебно дека произлегуваат од него) можат да претставуваат еден
истражувачот може да послужи како огледало на таа аспект на разгледување на релевантноста. На овој
општествена реалност, рефлектирајќи ја неговата слика начин, неговиот пристап се однесува на ставовите
назад до јавноста. Наместо тоа, истражувачот секогаш се на Губа и Линколн во однос на критериумот за
впушта во претставувањето или конструирањето на таа автентичност (Lincoln and Guba, 1985; Guba and
стварност. Убедливоста и уверливоста на тврдењата за Lincoln, 1994). Сепак, тој признава дека видовите
вистината на истражувачите стануваат главни ставови истражувачки прашања и резултати што можат да им
при вреднувањето на квалитативното истражување. бидат значајни на практичарите и на истражувачите
Суптилното реалистичко објаснување на Хамерсли, веројатно се многу различни. Како што напоменува
како што тој го нарекува, доведува до признавање дека Хамерсли, најверојатно практичарите ќе бидат
никогаш не ќе можеме да бидеме апсолутно сигурни за заинтересирани за истражување што би им
вистинитоста на кое било објаснување, бидејќи нема помогнало да ги разберат проблемите или да се
непобитен начин за директен пристап кон реалноста осврнат на проблемите со коишто се соочуваат.Тие
врз којашто таа се базира. Оттаму, тој тврди дека можеби нема да му бидат (што е многу веројатно)
„мора да ја оценуваме валидноста на тврдењата (за во преден план на истражувачот. Меѓутоа, може да
вистинитоста) врз основа на адекватноста на доказите има прилики кога истражувачите ќе ги комбинираат
што ја поддржуваат“ (Hammersley, 1992а: 69). Ова и двете, а можат дури и да бидат во можност да
значи дека едно објаснување може да биде „валидно го искористат овој потенцијал како средство за
или вистинито ако тоа точно ги претставува оние обезбедување пристап во организациите во кои
особености на појавите што има за цел да ги опише, сакаат да направат истражување (за дополнителна
објасни или да ги теоретизира“ (Hammersley, 1992а: 69). расправа за прашањата за пристап видете го 19-тото
Хамерсли ја предлага и релевантноста како поглавје).

Што е акциско истражување?
Не постои еден единствен тип на акциско истражување, но во поширока смисла може да се
дефинира како пристап во којшто акцискиот истражувач и припадниците на општествената средина
соработуваат при дијагностицирањето на некој проблем и при развивањето решение базирано врз
дијагнозата. Акциското истражување може да има различни форми, почнувајќи од тоа кога акциски
истражувач е најмен од страна на клиент за да работи на дијагнозата и решението на еден проблем,
до работење со група лица кои се идентификуваат во потребата да развијат капацитет за некоја
независна акција. Постои веројатност собирањето податоци да биде вклучено при формулирањето
на дијагнозата за еден проблем и при појавувањето на решението. Во акциското истражување,
истражувачот станува дел од полето на проучувањето. Акциското истражување може да опфаќа
собирање и на квантитативни и на квалитативни податоци. Гибсон (Gibson, 2004: 5) опишува еден
канадски проект што се интересирал за општествените и културните фактори што влијаат врз
превенцијата од туберкулоза и третманот на туберкулозата (TБ) кај „родените во странство и
абориџинската домородна популација“. Идејата за проектот потекнала од една медицинска сестра
во една клиника за туберкулозни болни која добила поддршка од групите што биле најпогодени од
болеста. Бил формиран советодавен одбор во којшто членувале претставници од локалната заедница
во една провинција на Алберта (Alberta), како и членови од општината, владата и академската заедница.
Биле избрани по двајца претставници од секоја од десетте различни социокултурни заедници за да
бидат асистенти истражувачи. По обуката, тие собрале податоци преку интервјуа и анализирале некои
од добиените податоци. Биле спроведени интервјуа со четири групи: болни од туберкулоза; лица на
профилактика; лица што одбиле профилактика и „лица со подолга историја на болеста во земјите од
кадешто потекнуваат или во резерватите со домородно население (со абориџини)“ (Gibson, 2004: 5).
Асистентите истражувачи, членовите на советодавниот одбор и академскиот кадар ги анализирале
податоците од интервјуата. Резултатите откриле дека здравствениот систем повеќе се занимава со
активните туберкулозните случаи, а помалку е успешен во превенцијата на ризичните заедници. Тие
откриле дека и медицинските професионалци честопати не идентификуваат туберкулоза, бидејќи таа
не преовладува во западните нации. Советодавната група потоа направила план за дисеминација на
добиените резултати и развила други иницијативи, како што се„информативни видеоклипови, работно
место за медицинска сестра за едукација во општината и брошура за туберкулоза на различните
јазици што ги зборувале малцинствата“ (Gibson, 2004: 5).
Акциското истражување почесто се среќава во одредени области на општествените науки,
за разлика од други. Почесто се среќава во областите како што се бизнис и менаџмент и социјална
политика. Академската средина понекогаш го отфрла заради тоа што му недостига строгост и заради
тоа што е премногу пристрасно во пристапот. Меѓутоа, некои истражувачи го застапуваат поради
неговата подготвеност да вклучи лица во дијагнозата и во изнаоѓањето решенија на проблемите,
наместо да наметнува решенија за претходно дефинирани проблеми.
Акциското истражување не треба да се меша со евалуациското истражување (видете го Клучниот
концепт 3.5.), коешто вообичаено го означува проучувањето на влијанието на една интервенција, како
што е на пример нова социјална политика или нова иновација во организациите. Истражувањето за
коешто стана збор во Истражувањето во фокус 17.6. е направено во голема мера преку референтна
евалуациска истражувачка рамка, бидејќи се однесува на мерењето на влијанието на воведувањето на
оценување на постигнувањата на британските универзитети.
краток преглед на прашањето за позиции – приспособување на квантитативните

истражувачки критериуми, алтернативни критериуми
критериумите и суптилниот реализам на Хамерсли – го отсликуваат
Истражувачите се согласуваат, иако до целосниот спектар на можни ставови кон ова прашање
различен степен, дека едноставната примена на (Hammersley, 1992а; Seale, 1999). Во голема мера,
критериумите за сигурност и валидност од страна на разликите помеѓу трите позиции ги рефлектираат
истражувачите што се занимаваат со квалитативно отстапувањата во степенот до којшто широко се
истражување како критериуми што главно се прифаќа или се отфрла одредена реалистичка позиција.
применуваат во квантитативните не е пожелна, но Теоретичарите на квалитативното истражување,
авторите се разликуваат според степенот до кој коишто ги применуваат идеите за сигурност и
предлагаат комплетно внимателно преиспитување валидност со мало или со никакво приспособување, во
на тие критериуми. Ниту пак трите, претходно дадени голема мера се позиционираат како реалисти, т.е. како
да порачуваат дека општествената реалност може да ригорозност – а тоа секако дека е непожелно. Понатаму,
се спознае преку квалитативни истражувања со помош постојат одредени докази за зголемениот интерес за
на концепти и теории. Линколн и Губа го отфрлаат ваквите прашања. Армстронг и коавторите (Armstrong
ова гледиште, расправајќи притоа дека концептите et al., 1997) го соопштуваат резултатот од една задача
и теориите на истражувачите што се занимаваат со за тоа што тие го нарекле интероценувачка сигурност,
квалитативни истражувања се претстави и дека оттаму којашто вклучувала анализа на транскрибираните
може да постојат други еднакво уверливи претстави материјали од една фокус-група од страна на шест
за истите појави. Позицијата што ја зазема Хамерсли искусни истражувачи. Транскриптите биле во врска со
е средишно поставена на оската на чијшто еден крај е проучувањето на поврзаноста помеѓу перцепциите на
позициониран реализмот, а на другиот – антиреализмот попреченоста и генетските испитувања. Фокус-групата
со тоа што, додека го признава постоењето на била составена од шест лица со цистична фиброза
општествените појави како дел од надворешната (CF) и од учесниците било побарано да дискутираат за
реалност, тој отфрла каква и да е сугестија дека е можно генетските испитувања. Од оценувачите било побарано
да се репродуцира таквата реалност за јавноста преку да ги издвојат главните теми од транскрибираниот
општествено и научно настојување. Денес повеќето материјал, што претставува еден од главните начини
истражувачите што се занимаваат со квалитативни на анализирање на квалитативните податоци (видете
истражувања веројатно дејствуваат околу средишната го 24-тото поглавје). Оценувачите настојувале да
точка на оваа оска на реализмот, иако тоа не значи дека идентификуваат слични теми што се разликуваат по
ги прифаќаат ставовите на Хамерсли. Вообичаено, тие начинот на формулирање. Една од идентификуваните
ги третираат своите објаснувања повеќе како едно теми е видливоста. Оваа тема е идентификувана
од многуте можни претставувања, а помалку – како од страна на сите истражувачи и се однесува на
дефинитивни верзии на општествената реалност. невидливоста на генетичките нарушувања. Болните
Тие исто така ги поткрепуваат своите објаснувања од цистична фиброза се чувствувале обесправено
преку дел од стратегиите што ги застапуваат Линколн во однос на другите групи лица со попреченост,
и Губа, како што се обезбедување детални описи, поради невидливоста на нивното нарушување и
реализација на практики за потврда на испитаниците чувствувале дека јавноста повеќе ги прифаќа и
и триангулација. сочувствува со видливите попречености. Меѓутоа, дел
До одреден степен може да се забележи дека од аналитичарите го поврзуваат тоа со други прашања:
критериумите на традиционалното квантитативно двајца од нив – со стигматизација; еден – со проблемите
истражување се вратија на сцена по доцните на менаџирањето на невидливоста. На некој начин,
деведесетти години на минатиот век. Едно прашање резултатите се прилично неубедливи, но се интересни
се однесува на перцепцијата на квалитативното за дискусија, бидејќи го откриваат интересот за
истражување. Како прво, отфрлањето на некои поми, сигурноста како критериум кај истражувачите што се
како што се сигурност и валидност, може да доведе до занимаваат со квалитативни истражувања. Скорешен и
ситуација во која некои конститутивни органи (како сличен пример се опишува во Истражувањето во фокус
што се телата за финансирање) ќе мислат дека таквото 17.2.
отфрлање е показател за непостоењето на грижа за

Сигурноста за истражувачите што се занимаваат со
квалитативни истражувања
Гледни и коавторите (Gladney et al., 2003) нудат извештај за резултатите од една вежба во
којашто од два мултидисциплинарни тима на истражувачи било побарано да анализираат
квалитативни интервјуа со осумдесет ученици од Тексас. Интервјуата се однесувале на
рефлексиите врз насилството на телевизија; причините за насилство помеѓу некои млади лица
и причините поради коишто некои млади лица не биле насилни. Една група оценувачи ги читала
транскриптите на интервјуата; другата група ги слушала снимените записи. На овој начин,
двете групи идентификувале различни теми. И покрај тоа, во идентификувањето на темите се
забележува одредена конзистентност во двете групи. На пример, како одговор на прашањето:
Зошто некои млади луѓе се насилни?, првата група ги идентификувала следниве теми: влијание на
семејството/родителите; влијание на врсниците; влијание на општеството; влијание на медиумите
и справување со проблемите. Темите од втората група биле: начин на воспитување; влијание на
медиумите; изглед; гнев; одмазда; заштита; влијание од средината и врсниците. Ваквите резултати
се многу уверливи и интересни поради нивниот очигледен интерес за сигурноста во контекстот
на квалитативното истражување. Интересно, вежбите како оваа може да се набљудуваат како
облик на она што Линколн и Губа (Lincoln and Guba, 1985) го нарекуваат ревизија.
Размислување за сигурноста
Хана Крејн размислува колку е веродостојна категоризацијата на нејзините квалитативни податоци
и ангажирала и други луѓе за да го проверат тоа:„Бев малку загрижена дека категоризацијата што ја
правев при групирањето на податоците почива врз произволни основи, па се чинеше дека правам
претпоставки и теоретизирам врз основа на високо субјективни категории. Меѓутоа, се потрудив да се
осигурам дека сите категории што ги користев се релевантни, а ги проверив и со други личности за да
бидам сигурна дека имаат смисла во однос на прашањата и истражувањето што го работев“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Хана, посетете го Онлајн центарот за ресурси што ја на-
главни преокупации на истражувачите што се зани-

маваат со квалитативни истражувања
Како што беше кажано во седмото поглавје, Како резултат на ова, многу истражувачите што се
квантитативното и квалитативното истражување занимаваат со квалитативни истражувања укажуваат
можат да се набљудуваат како изложување на дека е потребна методологија на истражување во која
збир на единствена, но контрастна преокупација. ќе се разработува проблемот на проучување на луѓе,
Ваквата преокупација ги одразува епистемолошки имајќи ја предвид разликата меѓу луѓето како предмет
втемелените убедувања за тоа што го сочинува на проучување во општествените науки и предметите
прифатливото знаење. Во второто поглавје беше на проучување во природните науки. Како резултат
кажано дека на ниво на епистемологијата, каде што на ова, многу истражувачите што се занимаваат со
природонаучниот пристап извршил силно влијание квалитативни истражувања изразуваат подготвеност да
врз квантитативното истражување во однос на тоа ги набљудуваат настаните и општествената реалност со
што треба да се смета како прифатливо знаење, врз очите на луѓето што ги проучуваат. Општествениот свет
истражувачите што се занимаваат со квалитативни мора да се интерпретира од гледиштето на луѓето што се
истражувања повеќе влијаел интерпретативизмот проучуваат, а не тие да се третираат како да се субјекти
(видете го Клучниот концепт 2.4.). Самата оваа позиција што не се способни за свои сопствени размислувања
може да се набљудува како продукт на слевање за општествената реалност. Епистемологијата што се
на три меѓусебно поврзани гледишта: Веберовата наоѓа во основата на квалитативното истражување е
претстава на разбирање (Verstеhen), симболичкиот изразена од авторите на еден широко распространет
интеракционизам и феноменологијата. Во овој дел ќе текст, како повикување на две централни начела: „(1)...
се прикажат и ќе се разгледаат пет специфични видови интеракцијата лице в лице е најкомплетниот услов за
на преокупација на истражувачите што се занимаваат влегување во мислите на друго човечко битие и (2) ...
со квалитативно истражување. вие мора да учествувате во умот на другото човечко
битие (со социолошки термини, да ја играте улогата
да погледнеме со очите на луѓето на другиот) за да се стекнете со знаење за општеството“
што се предмет на истражување (Lofland and Lofland, 1995: 16).
Поради тоа, не е за изненадување тоа што многу
Основната премиса од којашто поаѓаат многу истражувачи во своите извештаи соопштуваат дека
истражувачи што се занимаваат со квалитативно како почетна точка за истражување ги зеле гледиштата
истражување е дека предметот на општествените науки на луѓето. Оваа тенденција самата се разоткрива преку
(т.е. луѓето и нивниот општествен свет) се разликува честите повикувања на емпатија и гледање со очите на
од предметот на природните науки. Клучната разлика другиот. Еве неколку примери:
е тоа што предметот на анализа во природните науки • Филдинг (Fielding, 1982) реализирал истражување
(атоми, молекули, гасови, хемикалии, метали итн.) не врз членовите на Националниот фронт, британска
може да им дава значење на настаните или на нивната екстремно десничарска политичка партија. И покрај
околина. Меѓутоа луѓето можат. Овој аргумент е своите чувства на одбивност заради расистичката
особено евидентен во делото на Шиц, особено во доктрина, побарал да ја проучи партиската
цитираниот пасус на страница 30, каде што Шиц го позиција „како морален став, а интерпретациите на
насочил вниманието кон фактот дека за разлика од партиските членови требало да се расветлат преку
предметите на природните науки, предметите на емпатично нурнување во нивниот свет. Во процесот
општествените науки, т.е. – луѓето, се способни да на „кажување на работите така како што би кажале
му припишувааат значење на своето опкружување. тие“, можев да репродуцирам објаснение од
коешто луѓето однадвор би можеле да ја разберат • Во воведната реченица на својата книга, којашто
идеолошката убедливост на така поставените луѓе“ се темели врз етнографска студија на работата на
(Fielding, 1982: 83). теренските технички изведувачи во САД, Барли и
• Армстронг (Armstrong, 1993) реализирал Кунда (Barley and Kunda, 2004: IX) пишуваат: „Како
етнографско истражување за фудбалскиот етнографи, нашата агенда е да го опишеме светот
хулиганизам преку набљудување со учество со на работењето на техничките изведувачи од нивна
навивачите на Шефилд Јунајтед (Sheffield United). перспектива“. Тие понатаму тврдат дека нивната
Според него, неговиот труд произлегува од работа „е приказна раскажана од гледиште на
социологијата на разбирањето – истражувачот се учесниците“ (Barley and Kunda, 2004: 30).
обидува да се замисли поставен во ситуации во • За своето истражување за ставовите на
коишто се наоѓаат луѓето што го интересираат... во тинејџерките кон насилството и искуството со
овој пример – хулиганот. Овој пристап подразбира насилство, Бурман и коавторите (Burman, et al., 2001:
прифаќање на општествените и на историските 447) велат: „Се обидовме да ја изградиме нашата
појави како да се надвор од која и да е единствена студија врз основа на искуството на младите жени
или едноставно идентификувана причина и со насилството, слушајќи ги нивните објаснувања и
обидување да се даде смисла од перспектива на истакнувајќи ги нивните субјективни ставови“.
општествените актери“ (Armstrong, 1993: 5– 6).
Важноста да се погледне со очите на учесниците во
истражувањето
Ребека Барнс ја привлекло квалитативното истражување за нејзиното проучување на насилството во
истополовите врски, поради тоа што во оваа област било присутно само квантитативно истражување и
поради тоа што таа сакала да го разбере овој феномен од кажувањата на учесниците во истражувањето.
„Избрав квалитативно истражување поради неколку причини. Прво, бев свесна дека
постојат многу малку квалитативни истражувања во моето поле на интерес и во времето
кога започнав со истражувањето, не можев да најдам некои сеопфатни квалитативни студии
за злоупотреба во партнерски однос на жена со жена во Обединетото Кралство. Сакав моето
истражување да придонесе за пополнување на оваа празнина на национално и на меѓународно
ниво. Исто така, избрав квалитативно истражување, бидејќи сакав да го согледам во длабочина
разбирањето на искуствата на злоупотреба од жена на жена, искажани со нивни зборови и
со користење на нивна гледна точка. Исто така испланирав да добијам анализа со нагласена
текстура на динамиката на злоупотреба и различните влијанија што злоупотребата ги има врз
жените, како и начинот на којшто тие можат да се менуваат со текот на времето“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, посетете го Онлајн центарот за ресурси што ја надо-
Склоноста да се гледа со очите на луѓето што рационални лица што носат одлуки базирани
се проучуваат во квалитативните истражувања, врз можностите, на нивното искуство како
честопати се надополнува со тесно поврзаната цел кориснички на дрога и на нивната улога и нивниот
– да се настојува да се навлезе под површината на статус во општеството;
појавите. Конечно, со прифаќањето на позицијата на • Армстронг (Armstrong, 1993: 11) во своето
луѓето што се истражуваат, се појавува можноста да истражување за фудбалскиот хулиганизам сакал
ги перципираат работите различно од она што може да погледне под површината на таквата појава и
да очекува еден надворешен член преку недоволен неговите резултати се спротивни на популарното
директен контакт. Ова гледиште се препознава кај: гледиште дека хулиганите не се многу организирана
• Истражувањето на Фостер (Foster, 1995) за група што ја води јасно препознатлива група на
заедниците со висока стапка на криминал, којашто водачи;
нејзините жители не ја перципирале како таква; • Етнографијата на О’Рајли (O’Reilly, 2000) за
• Студијата на Скегс (Skeggs, 1994: 74) за младите британските протерани лица во Коста дел
жени од работничката класа, што покажа дека Сол во Шпанија во којашто покажува како
младите жени не биле „идеолошки наивни жртви и општоприфатениот став дека оваа група е многу
на општествената класа и на феминизмот“; незадоволна со условите на сонце и копнее
• Студијата на А. Тејлор (A. Taylor, 1993: 8) да се врати, во ниеден случај не е прецизно
за интравенозните кориснички на дрога, определување на тоа како тие гледаат самите на
прикажувајќи ги лицата што ги проучува не како себе и на ситуацијата во којашто се наоѓаат.
патетични, неспособни индивидуи, туку како Емпатичното гледиште за настојувањето да се
погледне со очите на учесниците во нечие истражување, истражувањето на млади жени од работничката класа
во голема мера е усогласено со интерпретативизмот било „зошто жените, кои разбирливо не се само жртви
и добро ги покажува епистемолошките врски со на идеолошки заговор, подлегнуваат на опресијата од
феноменологијата, симболичкиот интеракционизам еден класен и родов систем што нуди малку награди и
и Веберовата претстава на разбирањето (Verstеhen). малку придобивки?“ (за дополнителни детали за оваа
Меѓутоа, тоа не е без проблеми. На пример, ризикот студија, видете во Истражувањето во фокус 19.7.)
од одомаќинување и губењето од вид на она што се Многу квалитативни студии даваат детален опис
проучува (видете го Клучниот концепт 19.3.); прашањето на тоа што се случува во средината што се истражува.
до каде би требало да оди истражувачот во однос на Многу често се чини како квалитативните студии да се
потенцијалниот проблем да учествува во незаконски преполни со очигледно тривијални детали. Меѓутоа,
или опасни активности, што би можело да претставува овие детали честопати се важни за истражувачот што
ризик за едно истражување како што е истражувањето се занимава со квалитативно истражување поради
на Тејлор и Армстронг; и можноста истражувачот да значењето што го имаат за субјектите, но исто така
биде подготвен да гледа со очите на само некои лица и поради тоа што деталите обезбедуваат опис на
што сочинуваат дел од општествената сцена, но не и контекстот во чиишто рамки се разгледува човековото
со другите, како на пример лица од ист пол. На овие однесување. Имајќи ја на ум токму оваа поента, Гирц
и други тешкотии ќе се осврнеме во поглавјата што (Geertz, 1973а) препорачува изготвување детален
следуваат. опис за општественото опкружување, настаните и
честопати за индивидуите. Како резултат на акцентот
Абдуктивно резонирање врз дескрипцијата, квалитативните студии многу пати
се преполни со детални информации за општествените
Токму поради тоа што во поголемиот дел
светови што се проучуваат. На прв поглед може
квалитативни истражувања, гледиштата на
да изгледа дека некои детали се ирелевантни, а и
истражуваните претставуваат појдовна точка, многу
реално постои ризик истражувачот да се заплетка во
автори тврдат дека резонирањето што се применува
дескриптивните детали. Лофланд и Лофланд (Lofland
не е индуктивно, туку абдуктивно (на пример, N. Blaikie,
and Lofland, 1995: 164–165) на пример, предупредуваат
2004а; Charmaz, 2006). Преку абдукцијата истражувачот
на гревот на она што тие го нарекуваат дескриптивно
го втемелува теоретското разбирање на контекстите и
преоптоварување во квалитативното истражување, при
на луѓето што се предмет на проучување врз јазикот,
што обемот на детали ја преплавува или ја попречува
значењата и перспективите што произлегуваат
анализата на податоците.
од нивниот поглед на светот. Клучниот чекор во
Една од главните причини зошто истражувачите
абдукцијата е дека по опишувањето и разбирањето
што се занимаваат со квалитативно истражување се
на светот од аспект на учесниците, истражувачот што
ревносни во обезбедувањето важни дескриптивни
се занимава со квалитативно истражување мора да
детали е тоа што вообичаено ја нагласуваат важноста
дојде до научно образложение за социјалниот свет
на контекстуалното разбирање на општественото
гледан од нивна перспектива. Понатаму, доаѓањето
однесување. Ова значи дека однесувањето,
до општествено-научно објаснување не смее да го
вредностите или сè друго, мора да се разгледува
изгуби контактот со светот на лицата од кои се добиваат
во контекст. Оваа препорака значи дека не можеме
податоците. На прв поглед ова личи на индуктивна
да го разбереме однесувањето на членовите на
логика, и навистина, во овој процес постои елемент на
една општествена група поинаку освен во однос на
индукција. Меѓутоа, она што ја истакнува абдукцијата е
специфичната средина во којашто дејствуваат. На овој
тоа што теоретското објаснување се темели врз начинот
начин, однесувањето што може да изгледа необично
на којшто истражуваните го гледаат светот. Абдукцијата,
или ирационално, може да има совршена смисла
според пристапот, е во голем степен индуктивна,
ако го разбереме посебниот контекст во чии рамки
но треба да се направи разлика заради нејзиното
таквото однесување се појавува. Акцентирањето на
потпирање врз објаснувањето и разбирањето на
контекстот во квалитативното истражување се враќа
перспективата на учесниците.
назад кон голем број класични студии од социјалната
опишување и нагласување на антропологија коишто честопати покажуваат како
дадена практика, како на пример, магискиот ритуал
контекстот што ја придружува сеидбата, има малку смисла за нас,
Истражувачите што се занимаваат со квалитативно доколку не го разбереме системот на верувања во
истражување, за разлика од квантитативните, при проучуваното општество. Една од главните причини за
изнесувањето на резултатите од своето истражување, ставање акцент врз дескриптивните детали е таа што
во голема мера тоа го прават со опишување. Ова не честопати токму овие детали го означуваат контекстот
значи дека тие исклучиво се занимаваат со опишување. во чиј однос се разбира однесувањето. Склоноста кон
Тие се занимаваат со објаснување, a и честопати се дескрипција може да се интерпретира и како една
мисли дека истражувачите што се занимаваат со манифестација на натурализмот што се проткајува во
квалитативно истражување поставуваат малку прашања повеќето квалитативни истражувања (видете во Клучен
што започнуваат со зошто. На пример, Скегс (Skeggs, концепт 3.4.) затоа што им дава примарна важност на
1997: 22) пишува дека нејзиното прво прашање во деталните и на богатите дескрипции на општествените
средини.

Контекстуално разбирање во една етнографска студија на
три училишта
Свеин (Swain, 2004) спровел етнографско проучување на три училишта (за ученици на возраст од
7 до 11 години) во Обединетото Кралство во доцните деведесетти години на 20 век. За етнографијата
се расправа во 19-тото поглавје. Поради споредбата на резултатите од три училишта, ова претставува
проучување на повеќе случаи (многустрано проучување на случај), коешто се потпира врз силните страни
на користењето компаративен нацрт поради можноста да се истражува значајноста на контекстот преку
трите училишта. Училиштата се разликувале во однос на општествените карактеристики на учениците
избрани за проучувањето: учениците на Хајвудс Индипендент биле главно од повисоката средна класа;
учениците во Петерсфилд Џуниор биле претежно од средна класа и учениците на Вестмур Аби Џуниор
биле главно од работничка класа (имињата на училиштата се псевдоними). Свеин (Swain, 2004: 169)
кажува дека ги користел следниве методи за собирање податоци: набљудување без учество на ученици
за време на часовите и надвор од часовите, но во училиштето и делумно структурирани интервјуа со
ученици што се базирале врз номинирани групи другари. Во ова проучување Свеин се интересирал за
начините на коишто момчињата создаваат слика за тоа што значи да се биде машко во училиштето и
првенствено се потпира врз собраните податоци за момчиња отколку за девојчиња. Свеин покажува дека
машкоста била неодвоена од достигнатиот статус меѓу училишните групи на врсници и дека телото било
средството за изразување на машкоста. Значењето на контекстот се појавува во врска со објаснувањето
на Свеин како телото e употребено за соопштување на машкоста во трите училишта: во Хајвудс, спортот
е медиумот преку кој телото ја изразува машкоста; во Вестмур Аби, акцентот е ставен на мачо изгледот
и често има насилнички тон и во Петерсфилд, тоа е брзината и силата (повеќе на игралиштето отколку
на спортско поле). Преку согледувањето на различните извори врз коишто учениците морале да се
потпрат за да прикажат машкост се разоткрива контекстот во трите училишта.
Спроведувањето на квалитативно истражување честопати со години. Поради тоа, тие се во можност

во повеќе од една средина може да биде корисно да ги набљудуваат начините на коишто се развиваат
за идентификување на значењето на контекстот и настаните со текот на времето или начините на
за начините со кои влијае врз однесувањето и врз коишто се поврзуваат различните елементи на еден
начините на размислување. Во Истражувањето во општествен систем (вредности, убедувања, однесување
фокус 17.3. има пример за проучување на повеќе итн). Ваквите резултати можат да му дадат смисла на
случаи што ја покажуваат оваа можност. процесот преку набљудување на општествениот живот
во смисла на текови на меѓусебно зависни настани
акцент врз процесот и елементи (за пример видете го Истражувањето во
фокус 17.4.).
Квалитативното истражување се обидува да го Меѓутоа, ова не значи дека етнографите се само
набљудува општествениот живот во смисла на процеси. истражувачи што се занимаваат со квалитативно
Оваа тенденција е присутна на повеќе различни истражување што го осмислуваат нашето разбирање
начини. Еден од начините е настојувањето да се на општествениот живот како процес. Тоа може
прикаже како се развиваат настаните и обрасците. Како да се постигне и преку полуструктурирано или
резултат на тоа, квалитативната евиденција честопати неструктурирано интервју, преку барање учесниците
има изразена смисла за промена и тек. Како што да размислуваат за процесите што му претходат или
Петигру (Pettigrew, 1997: 338) тоа корисно го кажува, што следуваат по определен настан. Мекки и Бел
процесот е „редослед на индивидуални и колективни (McKee and Bell, 1985: 388; видете го Продлабочено
настани, акции и активности што се откриваат во размислување 3.3.) на пример, покажуваат преку
контекст со текот на времето“. Квалитативното користење на „претежно неструктуриран, разговорен
истражување што се темели врз етнографски методи, стил на интервју“ со 45 парови во коишто мажот бил
особено е поврзано со нагласувањето на процесот невработен и приспособувањата што се правеле со
(иако иронично, за социјалната антропологија, текот на времето и од страна на мажите и од страна на
којашто честопати се поврзува со раниот развој на жените поради невработеноста на мажот. Различните
етнографското истражување, понекогаш се смета дека приспособувања не се непосреден ефект на
презентира една статична слика за општествената невработеноста, туку се постепени и делумни реакции
реалност преку нејзиното поврзување со со текот на времето. Пристапот на животна историја е
функционализмот). Набљудувањето со учество, коешто пример за еден вид квалитативно истражување. Една
е клучна карактеристика на етнографијата, особено од најпознатите студии од овој вид е студијата на О.
придонесува за генерирањето на оваа одлика. Луис (O. Lewis, 1961) за едно сиромашно мексиканско
Вообичаено, етнографите се вклопуваат во семејство. Луис реализирал и снимил обемни
определена општествена средина на подолг период,

Процесот во акција (на штрајк)
Вадингтон (Waddington, 1994) ги опишува своите искуства, поврзани со набљудувањето преку
учество во штрајкот во пиварницата Анселс во Бирмингем во 1980-тите. Како учесник набљудувач, тој
бил вклучен во „првите редови на штрајкувачите, масовните состаноци и дискусиите за планирање,
како и во придружба на штрајкувачите при таканареченото летечко штрајкување и при маневрите
за разузнавање (добивање информации)“ (Waddington, 1994: 113). Покрај набљудувањето, тој
реализирал неформални интервјуа и ги поврзал овие податоци со другите извори, како што се
„материјали од архивите на весниците, документи на компанијата и синдикатот, писма и детални
записници од состаноците на менаџментот со синдикатот“ (Waddington, 1994: 115). Како резултат
на ова, тој бил подготвен да покаже „како една низа историски настани што датираат од пред
повеќе од 20 години, ги обликуваат современите убедувања, вредности и ставови на работната
сила и заедничките чувства на лутина и недоверба меѓу вработените и менаџментот“ (Waddington,
1994: 115). Преку овој пример, можеме да го видиме развојот на смислата за еден процес на три
начини: преку набљудување на штрајкот во целина за да може да се согледа развојот и меѓусебната
поврзаност на настаните; преку поврзување на овие настани со исторски и други податоци за да
можат да се откријат врските помеѓу штрајкот и претходните и другите настани и акции; и преку
скицирање на контекстот (како минати, но и тековни убедувања и вредности) и нивната врска со
однесувањето за време на штрајкот.
интервјуа со членовите на семејството за да ја луѓето што ги проучува. Како резултат на тоа, повеќето
реконструира нивната животна историја. За својата истражувачи што се занимаваат со квалитативно
студија за несреќите во Обединетото Кралство, а истражување претпочитаат истражувачка ориентација
посебно за пожарот во одморалиштето на островот со којашто ќе има колку што е можно помало претходно
Ман, Тарнер (Turner, 1994) употребил публикувани контаминирање на општествениот свет. Да се постапи
документи за да ги реконструира настаните што му поинаку, значи да се ризикува да се појави ситуација
претходеле на пожарот и теоретски да ги објасни овие во која на луѓето ќе им бидат наметнувани несоодветни
настани. Така, може да се забележи дека кога се става стандарди. Задржувајќи ја структурата на минимум,
акцент врз процесот во квалитативното истражување, се претпоставува дека ќе се подобри можноста за
можат да се користат најразлични пристапи за вистинско разоткривање на гледиштата на луѓето
собирање податоци. што се проучуваат. Исто така, во текот на процесот,
На овој начин, процесот може да се испитува во поверојатно е, оние аспекти на општествениот свет
реално време, преку набљудување со учество (за што се од посебно значење за луѓето, а што не му ни
пример видете го Истражувањето во фокус 17.4.) или, паднале на памет на истражувачот, да бидат во прв
како во примерите опишани во претходниот пасус, план за анализа. Како резултат на тоа, квалитативното
до него може да се стигне преку ретроспективно истражување се претвора во стратегија што не се
интервјуирање или опишување на процесот преку обидува премногу да ги разграничи областите на
истражување на документи. истражување со тоа што повеќе се поставуваат општи
отколку посебни истражувачки прашања (видете
Флексибилност и ограничена во Продлабочено размислување 17.2.). На пример,
структура Дејсин, Манир и Трејси (Dacin, Munir and Tracey, 2010:
1399) го образложиле својот избор на квалитативен
Многу истражувачи што се занимаваат истражувачки пристап за да истражат дали ритуалите
со квалитативно истражување ги презираат за ручање на Универзитетот Кембриџ служат за да го
истражувачките пристапи што подразбираат овековечат британскиот класен систем врз основа
наметнување на однапред одредени форми врз на тоа што тој „ни допушта да го изградиме нашето
општествениот свет. Овој став претежно се поврзува разбирање на соодветните контекстуализирани
со претпочитањето да се гледа со очите на луѓето искуства на инволвираните во ритуалот за ручање,
што се предмет на истражувањето. Конечно, „ако се наместо да ни наметне посебна рамка за нив“.
користи структуриран метод за прибирање податоци, Поради давањето првенство на неструктуираниот
бидејќи мора да биде производ на размислувањата пристап за собирање податоци, истражувачите што се
на истражувачот за предметот на истражување, занимаваат со квалитативно истражување прифаќаат
одредени одлуки мора да се донесат во врска со методи на истражување што не бараат од истражувачот
очекувањата на истражувачите за карактерот на претходна подготовка на изразено специфични
општествената реалност со којашто би се соочиле. прашања за кои би било потребно изработување
Поради тоа, истражувачот е ограничен од степенот до на специфични инструменти за да се одговори на
којшто може вистински да го прифати гледиштето на овие прашања. Етнографијата, преку нагласеното
набљудување со учество, особено соодветствува степен, но потребата да се направат колку што е

на ваквата ориентација. Таа на истражувачите им можно поспоредливи интервјуа, го ограничува обемот
овозможува со значителен општ истражувачки фокус до кој ова може да се случи. О’Рајли (O’Reilly, 2000)
да се задлабочат во определена општествена средина пишува дека нејзиното истражување за Британците
со тоа што постепено ќе го стеснуваат фокусот, на Коста дел Сол, двапати го менувала во текот на
изведувајќи колку што е можно повеќе набљудувања набљудувањето со учество: од ставање акцент врз
на таа средина. Потоа, од собраните податоци ќе можат постарите до иселениците од сите возрасни групи; и
да формулираат поконкретни истражувачки прашања. од ставање акцент врз постојаните жители до помалку
Слично на ова, интервјуирањето е исклучително значаен трајните видови миграција, како што е туризмот. Овие
метод во квалитативниот истражувачки арсенал, а промени во нагласувањето се појавуваат поради
тоа се разликува од структурираното интервјуирање ограниченоста на фокусирањето само врз постарите
разработено како поим во 9-тото поглавје. Наместо и трајните мигранти, бидејќи овие групи не биле толку
тоа, истражувачите што се занимаваат со квалитативно карактеристични како што можеби се претпоставувало.
истражување претпочитаат помалку структурирани Слично на ова, и Кетлин Герсон објаснува дека во своето
пристапи кон интервјуирањето, како што ќе видиме истражување за променливите облици на семејството,
во 20-тото поглавје. Аргументот на Блумер (Blumer, реализирала иницијално интервју со млад маж што
1954), во корист на сензитивизирачките наспрема израснал во едно традиционално домаќинство што
дефинитивните концепти (т.е. видот што го користат претрпело значајна промена за време на неговото
истражувачите што се занимаваат со квантитативно детство. Ова ја навело да го промени својот фокус
истражување) симптоматично претпочита еден од акцент врз семејните структури на процесите на
поотворен, па според тоа – и помалку структуриран промена во семејството (Gerson and Horowitz, 2002).
пристап. За дополнителна илустрација за начините на кои
Една предност на неструктурираниот карактер на неструктурираниот стил на собирање податоци при
поголемиот дел квалитативни истражувања (покрај квалитативното истражување може да се употреби за
можноста за добивање пристап до погледите на светот алтернативни пристапи на истражување или начини на
на луѓето) е тоа што тој нуди можност за флексибилност. размислување за појавата што се истражува, видете го
Истражувачот, во текот на своето истражување, може Истражувањето во фокус 17.5.
многу полесно да ја промени насоката за разлика
од истражувачот во квантитативното истражување концепти и теорија што се темели
што тежнее кон тоа да има вградена динамика штом врз податоци
се започне со собирањето податоци: ако испратите
стотици прашалници по пошта и ако некои од нив На ова прашање веќе се осврнавме во приказот на
почнувате да ги добивате назад, ќе сфатите дека се квалитативното истражување. Според истражувачите
појавува прашање што би сакале да го истражувате, и што се занимаваат со квалитативно истражување, до
нема да ви биде лесно да се повлечете од ситуацијата. концептите и теориите вообичаено се доаѓа индуктивно
Структурираното интервјуирање и структурираното од собраните податоци (видете го Истражувањето во
набљудување можат да бидат флексибилни до одреден фокус 17.1. и 17.6.).

Флексибилноста на дело
Во својата студија за млади лица со тешкотии во учењето, преку квалитативни интервјуа, С. А.
Дејвис (C. A. Davies, 1999) известува дека во текот на разговорите, во многу прилики забележала
дека интервјуираните споменувале храна. На почетокот, главно ги продолжувала ваквите разговори
за да развие блиски контакти со овие млади лица. Меѓутоа, постепено сфатила дека всушност,
храната имала голема важност за нејзиното истражување, бидејќи таа претставувала објектив
преку кој учесниците ги испитувале своите стравови за начините на кои луѓето се обидувале да ги
контролираат. Храната била и во фокусот на нивните стратегии на отпор кон контролата.

Нови концепти
Во доцните 1980-ти и раните 1990-ти, повеќето универзитети во Обединетото Кралство се соочувале
со воведување шеми за оценување на академскиот и соработничкиот кадар. Оценувањето на кадарот
е воведено за да ги провери резултатите и активностите на оние што се оценуваат во текот на еден
период, вообичаено, една или две години. Заедно со неколку колеги, прифатив да ги евалуирам шемите
за оценување на кадарот на четири универзитети (Bryman et al., 1994). Истражувањето поттикна собирање
на квантитативни и на квалитативни податоци во рамките на компаративното истражување. Квалитативните
податоци произлегуваат од големиот број интервјуа со оценувачи, оценувани, раководители од повисок
ранг и други. Во текот на водењето на интервјуата и анализирањето на добиените податоци станавме
свесни за цинизмот на многумина интервјуирани. Овој став се разоткри на неколку начини: став дека
оценувањето се вовело само за да ја смири владата; верување дека ништо значајно нема да се случи по
состанокот за оценувањето; став дека тоа не им користи на универзитетите и сугестија дека голем дел
од учесниците во процесот на оценување учествувале по принципот на линија на помал отпор. Како што
еден од интервјуираните рече во однос на оваа последна карактеристика: „Тоа е како да се вклучите само
механички во процесот [оценување]. Да се заврши, да се потпише, да се стави датум и тоа е тоа“ (цитирано
кај Bryman et al., 1994: 180).
Врз основа на овие резултати беше сугерирано дека ставовите кон оценувањето и однесувањето на
вклучените во оценувањето биле окарактеризирани како процедурална согласност, дефинирана како
„реакција кон една организациска иновација во којашто техничките барања на иновацијата ... во голема
мера се следат, но дека има одредена резерва во однос на нејзината ефикасност и дека постои само делумна
посветеност кон оценувањето, така што се јавува тенденција, процедурите поврзани со иновацијата да се
следат со помала, а не со целосна посветеност кон нејзините цели“ (Bryman et al., 1994: 178).
критика на квалитативното истражување
Слично на критиките упатени од истражувачите поради тешкотијата да се повтори едно квалитативно

што се занимаваат со квалитативно истражување проучување, иако повторувањето во општествените
кон квантитативното истражување, се критикува науки во ниеден случај не е едноставна работа, без
и квалитативното истражување. Следуваат дел од оглед на ова специфично прашање (видете го седмото
најчестите критики. поглавје). Токму поради тоа што е неструктурирано и
честопати се потпира врз способноста на истражувачот
квалитативното истражување е што се занимава со квалитативно истражување,
речиси е невозможно да се направи вистинско
премногу субјективно повторување, бидејќи едвај да постојат некакви
Истражувачите што се занимаваат со стандардни процедури што би се применувале. При
квантитативно истражување понекогаш го критикуваат квалитативното истражување, истражувачот е главниот
квалитативното истражување како премногу инструмент за собирање податоци, бидејќи тоа што
импресионистичко и субјективно. Овие критики се набљудува и се слуша, и, исто така, предметот на
проучување е во голема мера продукт на склоноста на
вообичаено подразбираат дека квалитативните
истражувачот. Постојат неколку веројатни компоненти
резултати премногу се потпираат врз честопати
на овој критицизам: она на што истражувачите што се
несистематичните ставови на истражувачот за тоа што
занимаваат со квалитативно истражување (можеби
е значајно и важно, а исто така и врз блиските лични особено во етнографијата) избираат да се фокусираат
релации што истражувачот многу често ги воспоставува додека се на терен, е продукт на тоа што ним им се
со луѓето што ги проучува. Токму поради тоа што чини значајно, додека други истражувачи веројатно би
квалитативното истражување честопати почнува идентификувале други прашања; веројатно карактерот
на еден релативно отворен начин и продолжува со на истражувачот (идентитетот, возраста, полот
постепено стеснување на истражувачките прашања итн.) влијае врз одговорите на учесниците (лицата
или проблеми, на корисникот на трудовите што што се набљудуваат или интервјуираат); и, поради
произлегуваат од истражувањето му се даваат малку неструктурираниот карактер на квалитативните
информации за тоа зошто е избрана токму една податоци, субјективните ставови на истражувачот во
одредена област да биде во фокусот на вниманието, огромна мера ќе влијаат врз интерпретацијата. Поради
а не некоја друга. Спротивно на ова, истражувачите ваквите фактори, тешко е, да не кажеме невозможно е,
што се занимаваат со квантитативно истражување да се повторат квалитативните резултати. Тешкотиите
укажуваат дека фазата на формулирање на проблемот со коишто се соочуваат етнографите при повторното
во нивното работење треба да биде поексплицитно зафаќање со истражувања што се претходно направени
искажана преку истакнување на постојната стручна (повторено истражување) не влеваат доверба во
литература за темата и клучните теоретски идеи. можноста да се реплицира едно квалитативно
истражување (Bryman, 1994).
тешко е да се реплицира
Проблеми со генерализација
Истражувачите што се занимаваат со квантитативно
истражување, исто така, честопати расправаат дека Честопати се навестува дека опфатот на
ваквите тенденции се дури и повеќе од проблем, резултатите од квалитативните истражувања е мал.
Кога се употребува набљудување со учество или всушност тие честопати и ги прават. На овој начин,
кога се водат квалитативни интервјуа со мал број при генерирањето на резултатите што се однесуваат
индивидуи во одредена организација или локалитет, на хулиганите што навиваат за еден фудбалски
се вели дека е невозможно да се знае како можат да клуб, истражувачот честопати ќе прави споредби со
се генерализираат резултатите за да важат за други резултатите од другите истражувачи што се однесуваат
средини. Како може само еден или два случаи да бидат на споредливи групи. Навистина, истражувачот може
репрезентативни за сите случаи? Поинаку кажано, да извлече компарации и поврзувања и со уште
можеме ли навистина да го третираме истражувањето други групи: навивачите на други професионални
што го направи Холдавеј со полицијата во Шефилд како спортски тимови или насилнички групи што не се
репрезентативно за сите полициски сили (Holdaway, поврзани со спорт. Кога прави вакви компарации и
1982), или истражувањето на Армстронг за навивачите поврзувања, истражувачот се занимава со модератум
на Шефилд Јунајтед како репрезентативно за сите генерализација. Модератум генерализациите секогаш
фудбалски навивачи (Armstrong, 1998), или студијата ќе бидат ограничени и доста понесигурни отколку оние
на Ведингтон за еден штрајк да се генерализира за поврзани со статистичките генерализации поврзани со
сите долготрајни штрајкови (Waddington, 1994)? Во примерочењето засновано врз веројатност (видете го
истражување базирано врз интервјуа, а не врз учество, 8-мото поглавје). Од друга страна, тие овозможуваат
дали можеме да ги третираме интервјуираните што да се направи минимална генерализација со што се
не се избрани преку примерочење со веројатност спротивставуваат на ставот дека генерализацијата
или дури и примерочење според квоти како надвор од непосредниот доказ и примерок е
репрезентативни? Дали интравенозните кориснички невозможна во квалитативните истражувања.
на дрога во студијата на А. Тејлор (А. Taylor, 1993) се Овие три критики рефлектираат многу од
типични претставници за сите што припаѓаат на таа преокупациите на квантитативното истражување
категорија или се тоа младите жени од работничката за кои се расправаше во седмото поглавје. Друга
класа во истражувањето на Скегс (Skeggs, 1994; видете критика што честопати се прави за квалитативното
го Истражувањето во фокус 19.7.)? истражување, но врз која можеби помалку влијателе
Одговорот во сите овие примери, се разбира, е квантитативните истражувачки критериуми, е
категорично не. Една студија на случај не подразбира укажувањето дека на квалитативното истражување
примерок извлечен од позната популација. Слично често му недостига транспарентност за тоа како било
на ова, не значи дека лицата што се интервјуираат во реализирано истражувањето.
квалитативното истражување се репрезентативни за
одредена популација и навистина, во некои случаи, како отсуство на транспарентност
што се интравенозните кориснички на дрога, можеме
При квалитативното истражување, понекогаш
да утврдиме дека е повеќе или помалку невозможно
е тешко да се утврди што всушност истражувачот
да се идентификува популацијата на прецизен
правел и како стигнал до заклучоците на студијата. На
начин. Резултатите од квалитативното истражување
пример, извештаите за квалитативните истражувања
треба да се генерализираат врз основа на теоријата
понекогаш се нејасни во однос на прашањата за
наместо врз основа на популацијата. Убедливоста на
тоа како биле избрани лицата за набљудување
теоретското резонирање (J. C. Mitchell, 1983: 207), а не
или за интервју. Овој недостиг понекогаш јасно се
статистичките критериуми е тоа што е одлучувачко при
контрастира со исцрпните објаснувања на постапките
разгледувањето на можноста за генерализирање на
за примерочење во извештаите од квантитативните
резултатите од квалитативното истражување. Со други
истражувања. Меѓутоа, нема потреба да се каже дека
зборови, важен е квалитетот на теоретските заклучоци
токму поединечното детално опишување на начините
што се изведуваат од квалитативните податоци за
на кои се избираат учесниците во истражувањето
проценување на генерализацијата. Како што напоменав
го прави применувањето на критериумите за
во 3-тото поглавје, овој став за генерализацијата Јин
квантитативно истражување. Читателите имаат право
(Yin, 2009) го нарекува аналитичка генерализација,
да знаат колку избраните учесници во истражувањето
а Џ. С. Мишел (J. C. Mitchell,1983) - теоретска
кореспондираат со голем број луѓе. Исто така, често
генерализација.
е нејасен процесот на анализа на квалитативните
Сепак, овој став не е прифатен од сите теоретичари
податоци (Bryman and Bargees, 1994а). Честопати не е
за прашањето за генерализација во квалитативното
јасно како била направена анализата, со други зборови –
истражувaње (и особено студиите на случај). М.
што всушност правел истражувачот кога ги анализирал
Вилијамс (M. Williams, 2000: 215) тврди дека во
податоците, па според тоа, како дошол до заклучоците
многу случаи, истражувачите што се занимаваат
на студијата. Во голема мера, на овие сфери на недостиг
со квалитативно истражување се во позиција да го
на транспарентност сè повеќе и повеќе упатуваат
продуцираат она што тој го нарекува модератум
истражувачите што се занимаваат со квалитативно
генерализации, т.е. генерализации во коишто аспектите
истражување. Ова е зачудувачки, бидејќи кога О’Кетин
на фокусот на истражувањето (група корисници
и коавторите (O’Cathain et al., 2008) ги разгледувале
на дрога, група фудбалски хулигани, штрајк) „можат
прашањата за квалитетот на истражувањата со мешани
да се набљудуваат како примери на една поопшта
методи на полето на здравствените услуги, откриле
низа на препознатливи карактеристики“. Покрај тоа,
дека квалитативните методи не биле опишани целосно
Вилијамс тврди дека не само што истражувачите
(понекогаш и воопшто не биле опишани) за разлика од
што се занимаваат со квалитативно истражување
квантитативните компоненти.
можат да прават вакви генерализации, туку дека
Ова беше исто така еден од насловите што беа до предавање и фаќање белешки од страна на
дадени во седмото поглавје за квантитативното професорите во средното образование и помошни,
истражување, но можеби нема да биде толку лесно да се инструментализирани ставови на нивните ученици“
одговори на ова прашање поставено за квалитативното (Hammersley et al., 1985: 58). Ова тврдење било
истражување. Во голема мера, ова се должи на тоа што истражувано преку споредување на две училишта
квалитативното е помалку кодифицирано отколку што значајно варирале во акцентот што го ставиле
квантитативното истражување, т.е. врз него помалку врз испитувањето. Оваа студија има компаративен
влијаат стриктните упатства и насоки за тоа како треба нацрт на истражувањето (видете го третото поглавје)
да се постапува при собирање податоци и при анализа. со тоа што се занимава со споредување на двата
Како резултат на тоа, како што можат и читателите да случаи. Меѓутоа, истовремено, квалитативното
забележат во понатамошните поглавја, објаснувањата истражување понекогаш е повеќе фокусирано отколку
во врска со квалитативното истражување се често што се претпоставува, бидејќи започнува со општи
помалку наложувачки во тонот, отколку оние што се истражувачки прашања, па се чини дека е поотворено
однесуваат на квантитативното истражување. Наместо и нефокусирано како што се мисли. Како што се
тоа, тие честопати покажуваат повеќе дескриптивен напоменува во Продлабочено размислување 17.2.,
карактер, поединечно опишувајќи ги различните патеки некои практичари на втемелената теорија застапуваат
што ги минуваат истражувачите што се занимаваат со мислиење дека треба да се започне со празен лист, па
квалитативно истражување околу истражувањето или така, теоретските идеи да произлезат од податоците.
сугерирањето алтернативни начини за спроведување Сепак, практичарите на втемелената теорија не се сами
на истражување или анализа базирана врз сопствени во овој пристап, бидејќи не е воопшто невообичаено
или туѓи искуства. Во голема мера, оваа слика се истражувачите што се занимаваат со квалитативно
менува, поради тоа што постои сè поголем број книги истражување да започнат со поопшт фокус. На пример,
што настојуваат да дадат јасни препораки за тоа како се чини дека етнографијата на Барли и Кунда (Barley
би требало да се води квалитативното истражување. and Kunda, 2004) за изведувачите на технички работи
Меѓутоа, ако погледнеме во некои од немала некакви посебни истражувачки прашања,
преокупациите во квалитативното истражување што туку настојувала наместо тоа да фрли светло на
беа опишани претходно, можеме да видиме одредено овие изведувачи на технички работи и да ги покаже
отстапување од практиките што овие преокупации импликациите на некои од нивните резултати врз
ги наметнуваат. Едно од главните отстапувања е дека прашањата во социологијата на трудот.
квалитативното истражување е понекогаш многу Квалитативното истражување се разликува од
повеќе фокусирано отколку што се претпоставува стандардниот модел и поради неструктурираноста на
со сугестијата дека истражувачот почнува со општи пристапите за собирање и анализирање податоци.
истражувачки прашања и потоа ги стеснува така Како што ќе се види во 22-рото поглавје, техниките
што до теоријата и концептите стигнува во текот на како што е анализата на конверзација, повлекуваат
собирањето и по собирањето на податоците. Не применување на кодифициран метод за анализирање
постои неопходна причина зошто квалитативното на говорот. И покрај тоа, зголемената употреба на
истражување не би се употребило за испитување на софверот за компјутерски потпомогната анализа на
еден специфичен истражувачки проблем. На пример, квалитативни податоци (CAQDAS), којшто ќе биде
Хамерсли и коавторите (Hammersley et al., 1985) предмет во 25-тото поглавје, упатува на поголема
опишуваат една студија со којашто се планирало да транспарентност во процедурите што се користат
се истражува влијанието на екстерните оценувања за анализирање на квалитативните податоци. Оваа
врз училиштата. Поспецифично, тие сакале да го поголема транспарентност може да води кон подобрена
истражуваат тврдењето, базирано врз други студии кодификација во анализата на квалитативните
на училишта, дека „екстерните испитувања воделе податоци отколку што претходно беше случај.
контрасти помеѓу квантитативното и квалитативното

Неколкумина автори ги разгледувале контрастите контрастни особености:
помеѓу квантитативното и квалитативното • Бројки наспроти зборови. За истражувачите што
истражување преку изготвување табели во коишто се занимаваат со квантитативно истражување
се прикажани разликите (на пример, Halfpenny, честопати се вели дека се преокупирани со
1979; Bryman, 1988а; Hammersley, 1992b). Во табелата употреба на постапки за мерење на општествениот
17.1. е направен обид за потенцирање на главните живот, додека за истражувачите што се занимаваат
со квалитативно истражување се вели дека прибирањето податоци.

употребуваат зборови при презентирањето на • Генерализација наспроти контекстуално
анализите на општеството. разбирање. Додека истражувачите што се
• Гледиште на истражувачот наспроти гледиште занимаваат со квантитативно истражување сакаат
на учесниците. Во квантитативното истражување нивните резултати да можат да се генерализираат
истражувачот е во возачкото седиште. Низата на релевантната популација, истражувачите што
интереси што истражувачот ги воведува во се занимаваат со квалитативно истражување
истражувањето всушност го структурира и самото бараат разбирање за однесувањето, вредностите,
истражување. Во квалитативното истражување, од убедувањата и слично во однос на контекстот во
гледиштето на истражуваните – што тие сметаат којшто се прави истражувањето.
дека е важно и значајно – произлегува и точката на • Прецизни, сигурни податоци наспроти богати,
ориентација. многу податоци. За квантитативните податоци
• Истражувачот е далеку наспроти истражувачот честопати се мисли дека се цврсти во однос на
е близу. Оваа димензија се однесува на поврзаноста тоа дека се стабилни и недвосмислени заради
помеѓу истражувачите и истражуваните. Во прецизноста што ја нудело мерењето. Напротив,
квантитативното истражување, истражувачите не истражувачите што се занимаваат со квалитативно
се зближуваат со своите испитаници и во некои истражување тврдат дека нивниот контекстуален
случаи, како во истражувањето базирано врз пристап и нивното продолжено поврзување со
прашалници што се испраќаат по пошта или преку средината создава богатство од податоци.
најмени интервјуисти, може воопшто да немаат • Макро наспроти микро. За истражувачите што
контакт со нив. Понекогаш, ваквото отсуство се занимаваат со квантитативно истражување
на врска со испитаниците во истражувањето, честопати се вели дека се вклучени во откривање
истражувачите што се занимаваат со квантитативно на значајни општествени трендови од голем обем
истражување го сметаат како пожелно, бидејќи и во поврзаноста помеѓу варијаблите, додека за
тие мислат дека нивната објективност може да истражувачите што се занимаваат со квалитативно
се доведе во прашање ако премногу се поврзат истражување се вели дека се интересираат за
со лицата што ги проучуваат. Истражувачите што аспекти на општествената реалност од мал обем,
се занимаваат со квалитативно истражување како што е интеракцијата.
настојуваат кон воспоставување блиска релација со • Однесување наспроти значење. Понекогаш се
лицата што ги истражуваат за да можат вистински укажува на тоа дека квантитативниот истражувач
да го разберат светот преку нивните очи. се интересира за однесувањето на луѓето, а
• Теоријата и концептите се тестираат во квалитативниот – за значењето на активноста.
истражувањето наспроти теоријата и • Вештачки создадени средини наспроти природни
концептите произлегуваат од податоците. средини. Додека истражувачите што се занимаваат
Истражувачите што се занимаваат со квантитативно со квантитативно истражување водат истражување
истражување вообичаено наведуваат низа во вештачки создаден контекст, истражувачите што
концепти што се однесуваат на истражувачките се занимаваат со квалитативно истражување ги
инструменти што се користат, така што теоретската истражуваат луѓето во природните опкружувања.
работа му претходи на собирањето податоци,
додека концептите на квалитативното истражување
и теоретската елаборација произлегуваат од
табела 17.1.
собирањето на податоците. некои чести контрасти помеѓу квантита-
• Статичност наспроти процес. За квантитативното тивното и квалитативното истражување
истражување често се вели дека презентира
статичка слика за општествената реалност со Квантитативно Квалитативно
нагласување на поврзаноста помеѓу варијаблите. Бројки Зборови
Промената и поврзаноста помеѓу настаните со
текот на времето престануваат да се појавуваат Гледиште на истражувачот Гледишта на учесниците
на површина, освен – во механичка смисла. За Истражувачот е далеку Истражувачот е блиску
квалитативното истражување честопати се мисли
дека е усогласено со одвивањето на настаните со Теоријата и концептите се Теоријата и концептите про-
текот на времето и со меѓусебната поврзаност на тестираат во истражувањето излегуваат од податоците
активностите на лицата што се дел од општествената Статичност Процес
средина.
• Структурирано наспроти неструктурирано. Структурирано Неструктурирано
Квантитативното истражување вообичаено е многу Генерализација Контекстуално разбирање
структурирано, така што се овозможува испитување Прецизни, сигурни податоци Богати, многу податоци
на прецизните концепти и теми што се во фокусот
на студијата; во квалитативното истражување Макро Микро
пристапот е најчесто неструктуриран, така што Однесување Значење
се зголемува можноста да се дојде до мислите
на актерите и концептите што произлегуваат од Вештачки создадени средини Природни средини
Сепак, како што ќе видиме во 26-тото поглавје, окарактеризира истражувачите што се занимаваат
иако овие контрасти прилично добро ги истакнуваат со квалитативно истражување како истражувачи што
разликите помеѓу квантитативното и квалитативното ги собирааат своите податоци во природни (повеќе
истражување, на нив не би требало толку строго да отколку во вештачки креирани) средини. Ова може
се гледа. Како што е покажано, и квалитативното да биде соодветен опис на истражување што бара
истражување може да се користи за тестирање на теории, набљудување со учество, но многу квалитативни
додека квантитативното истражување е честопати истражувања вклучуваат интервјуирање, а интервјуата
многу подобро при експлораторните истражувања не подразбираат и природни средини и покрај
отколку што се претпоставува. Навистина, текстот тоа што се помалку структурирани за разлика од
со наслов Обратна операционализација во седмото анкетното истражување. Понатаму, квантитативното
поглавје, укажува дека концептите на квантитативното и квалитативното истражување не се толку различни
истражување честопати произлегуваат од податоците светови што не би можеле да се комбинираат, како што
што се собираат (видете на 180 страница). Исто така, покажува дискусијата за мешаните методи во 27-мото
во ниеден случај не е секогаш соодветна за да ги поглавје.
сличности помеѓу квантитативното и квалитативното

Добро е да се имаат на ум и сличностите на истражувачите што се занимаваат со квалитативно
квантитативното и квалитативното истражување. истражување вообичаено се обидуваат да ги
Харди и Брајман (Hardy and Bryman, 2004) нагласуваат поврзат своите резултати со укажувањата што
дека иако постојат очигледни разлики помеѓу произлегуваат од литературата што се однесува
квантитативното и квалитативното истражување, на темите на коишто работат. Со други зборови,
би требало да се признае дека исто така постојат и резултатите на истражувачот, во голем дел,
сличности. Тие ги истакнуваат следниве укажувања: стануваат позначајни кога ќе се поврзат со
• И двете истражувања се занимаваат со литературата.
редуцирање на податоците. И истражувачите што • Двете истражувања се занимаваат со откривање
се занимаваат со квантитативно истражување и на промена. На различни начини, и истражувачите
истражувачите што се занимаваат со квалитативно што се занимаваат со квантитативно истражување и
истражување собираат големи количества истражувачите што се занимаваат со квалитативно
податоци. Овие големи количества податоци истражување настојуваат да ја откријат и потоа да
претставуваат проблем за истражувачите, бидејќи ја претстават промената што ја откриле. Ова значи
тие потоа мора да ги прочистат. Откако ќе ги дека двете групи истражувачи се заинтересирани
редуцираат податоците, можат да се зафатат со да истражуваат како луѓето (или другите предмети
пронаоѓање на нивната смисла. Во квантитативното на анализа) се разликуваат, но исто така сакаат
истражување, процесот на редуцирање на да откријат и некои од факторите поврзани со
податоците добива облик на статистичка анализа таа промена иако постојат најразлични облици на
– аритметичката средина или табелата на промена.
фреквенции претставува начин на редуцирање • И двете истражувања ја третираат
на количеството податоци за голем број луѓе. Во зачестеноста како почетна точка за анализа.
квалитативната анализа на податоци, како што Во квантитативното истражување, фреквенцијата
ќе видиме во 24-тото поглавје, истражувачите е клучен резултат од собирањето податоци,
што се занимаваат со квалитативно истражување бидејќи истражувачот обично сака да ја открие
развиваат концепти од нивните честопати богати релативната зачестеност со којашто одредени
податоци. типови на однесување се појавуваат или колку
• И двете истражувања се занимаваат со статии во весници истакнуваат една одредена тема.
одговарање на истражувачки прашања. Иако Во квалитативното истражување се покренуваат
видовите на истражувачки прашања поставени во прашањата за зачестеноста поради тоа што во
квантитативното и квалитативното истражување објавените извештаи за истражувањето, често се
по природа се различни (поспецифицирани во користат термините како честопати или најмногу.
квантитативното, а поотворени во квалитативното Исто така, кога се анализираат квалитативните
истражување), двете во основа се занимаваат податоци, фреквенцијата со која се јавуваат
со одговорање на прашања за карактерот на одредени теми најчесто дејствува како катализатор
општествената реалност. поради што се појавува тенденција да се нагласат
• Двете истражувања се занимаваат со поврзување кога се пишува за резултатите.
на анализата на податоците со литературата • И двете истражувања настојуваат да докажат
за истражувањето. И истражувачите што се дека не се појавува намерно искривување. Денес
занимаваат со квантитативно истражување и
само неколку општествени истражувачи се – анкетното истражување) и чекорите што можат

согласуваат со гледиштето дека е можно да се биде да се преземат за да се редуцира грешката. За
сосема објективен непристрасен истражувач на истражувачите што се занимаваат со квантитативно
општествениот живот. Уште повеќе, истражувачите истражување, грешката мора да се редуцира
можат понекогаш да бидат пристрасни (видете го колку што е можно повеќе, за промената што се
шестото поглавје). Меѓутоа, ова не претпоставува открива да претставува вистинска промена, а не
дека сè може да помине. Посебно, истражувачите само продукт на проблемите околу тоа како се
настојуваат да не се појави намерна пристрасност поставуваат прашањата и како се реализираат
(Hammersley and Gomm, 2000) или она што истражувачките инструменти. Во квалитативното
Харди и Брајман го нарекуваат свесно погрешно истражување, истражувачите настојуваат да ја
претставување (Hardy and Bryman, 2004: 7). редуцираат грешката преку обезбедување добра
• И двете истражувања расправаат за важноста усогласеност помеѓу истражувачките концепти и
на транспарентноста. И истражувачите што доказите што се собираат.
се занимаваат со квантитативно истражување и • Истражувачките методи треба да бидат
истражувачите што се занимаваат со квалитативно соодветни на истражувачките прашања. Иако врз
истражување настојуваат да бидат јасни во врска ова укажување не се осврнуваат Харди и Брајман
со своите истражувачки постапки и за тоа како (Hardy and Bryman, 2004), сепак треба да се каже
дошле до своите резултати. Ова на другите им дека и двете групи на истражувачи настојуваат да
овозможува да судат за квалитетот и важноста обезбедат ситуација во која по специфицирањето
на нивната работа. Во минатото, понекогаш се на истражувачките прашања, ќе ги изберат и
допуштало истражувачите што се занимаваат со истражувачките методи и пристапите кон анализата
квалитативно истражување да бидат недоволно на податоците што се соодветни за овие прашања.
јасни во однос на водењето на своите истражувања, Ова се, пред сè, општи укажувања на сличноста,
но сè повеќе на површина се појавува очекувањето но истовремено и важен коректив за секое
за транспарентност. гледиште што ги опишува како комплетно различни.
• И двете истражувања мора да се осврнат врз Разлики помеѓу квантитативното и квалитативното
прашањето за грешка. Во деветтото поглавје истражување постојат, но тоа не значи дека не
се запознавме со значењето на грешката за постојат и сличности.
квантитативното истражување (или, попрецизно
Феминизмот и квалитативното истражување
Уште една димензија што би можела да се вклучи • Според Мајс (Mies, 1993), квантитативното
во делот Некои разлики помеѓу квантитативното истражување ги потиснува гласовите на жените
и квалитативното истражување поради тоа што, или преку нивно игнорирање или преку нивно
според гледиштетото на некои автори, квалитативното потопување во мноштвото факти и статистики.
истражување се поврзува со феминистичкиот • Критериумите за валидно знаење поврзано со
сензибилитет, а како резултат на тоа, многу феминистки квантитативното истражување ги претвораат
сметаа дека квантитативното истражување е жените што се во фокусот на истражувањето
некомпатибилно со феминизмот. Ова прашање беше во објекти. Ова значи дека жените повторно се
накратко подвлечено во второто поглавје. Поврзаноста подложни на експлоатација поради тоа што од нив
помеѓу феминизмот и квалитативното истражување се извлекува знаењето и искуството без да им се
во ниеден случај не е стереотипно прашање, бидејќи, даде нешто за возврат, дури и кога истражувањето
иако стана општо прифатено од многу автори, сепак го водат жени (Mies, 1993).
сите феминистки не му се наклонети. Сепак, во • Нагласувањето на контролните варијабли
периодот на пишување имаше знаци дека гледиштата дополнително го влошува овој проблем и
кон прашањето се менуваат. навистина самата идеја за контрола се смета за
Претставата дека постои наклонетост меѓу пристап на мажите.
феминизмот и квалитативното истражување, • Користењето на претходно утврдени категории
содржи најмалку две главни компоненти: гледиште во квантитативното истражување придонесува за
дека квантитативното истражување е без исклучок нагласување на нешто што е веќе познато, но и за
некомпатибилно со феминизмот и став дека „замолчување на гласовите на жените“ (Maynard,
квалитативното истражување дава поголема можност 1998: 18).
да дојде до израз еден феминистички сензибилитет. • Критериумите за валидно знаење како асоцијација
Квантитативното истражување честопати се смета како на квантитативното истражување, исто така
некомпатибилно на феминизмот поради следниве означуваат дека жените треба да се истражуваат
причини: на еден вредносно неутрален начин, при што
всушност целите на феминистичкото истражување забележала дека еден од најраните принципи врз
би требало да бидат во насока на спроведување кои се темели феминистичкото истражување е
специфично истражување за жени. тоа дека на овој начин би требало „да се ублажат
• Понекогаш се сугерира дека барањето универзални состојбите на угнетеност“.
закони не е конзистентно со феминистичкото Во следните четири поглавја посебно ќе се
нагласување на лоцираниот карактер на осврнеме на тоа како архивите на квалитативните
општествената реалност, што се смета како вметната истражувања ги остваруваат овие цели поради тоа што
во различните општествени идентитети (базирани темите и аргументите некако се разликуваат од еден
врз род, етницитет, сексуална ориентација, класа метод до друг. Скегс (Skeggs, 2001: 429– 430) тврди дека
итн.), коишто се единствени за индивидуите (Miner- политичките цели на феминистичките истражувања
Rubino et al., 2007). доведоа до давање предност на квалитативното
Спротивно на тоа, многу феминистки го истражување „за да се фокусираат истражувачите врз
сметаат квалитативното истражување или како искуството на жените и да ги следат и истражуваат
покомпатибилно со феминистичките главни начела или заедничките идеи на жените со една цел – да ги
како поподобно за приспособување кон овие начела. преформулираат традиционалните истражувачки
Според тоа, наспроти квантитативното истражување, агенди“. Сепак, постојат ризици поради ваквото давање
квалитативното истражување овозможува: приоритет на искуството на жените. Од гледиштетото
• Да се чуе женскиот глас; на феминистичката епистемологија, приоритетот се
• Да се редуцира експлоатацијата преку давање како препознава токму во нагласувањето на искуството
и преку земање во текот на теренската работа; од гледиште на жена. Меѓутоа, како што сугерира
• Истражувачите преку техничките постапки за Летерби (Letherby, 2003: 46), оваа позиција „може и се
контрола да не ги третираат жените како објекти и употребува за да ја замени машката надмоќ со женска
• Да се реализираат еманципаторските цели на и да поддржи бинарни опозиции“. Таа сугерира дека за
феминизмот. На пример, Скегс (Skeggs, 2001: 429) многумина аналитичари оваа позиција е некорисна.
Феминизмот и истражувачката врска
На Ерин Сандерс ѝ била привлечна можноста за користење на феминистички пристап што се
потпира врз квалитативно истражување поради нејзината лична вредносна посветеност. Меѓутоа, како
што покажува овој пасус, таа признава дека постојат дилеми и дека со прашањето на феминистичко
истражување, коешто е помалку експлоатирано отколку другите пристапи, не би требало да се
претерува:
„Се појавија бројни етички прашања при повторното интервјуирање на сексуалните
работнички. Поради тоа што користев феминистички методологии... сакав целосно да се
ангажирам околу жените со кои зборував, наместо да користам позитивистичка методологија со
која би одржала некаква дистанца. Мислев дека феминистичките методологии би ми овозможиле
поизбалансирано истражувачко искуство – и би ми овозможиле да споделам информации за
себе за да помогнам да се компензира инхерентниот дисбаланс во моќта при истражувачкиот
процес. Меѓутоа, ми стана очигледно дека и покрај користењето мноштво традиционално
феминистички методологии, сепак постоеше дисбаланс во моќта. Се надевав дека ќе го избегнам
експлоатирањето на жените што ги интервјуирав за моја лична корист, но не бев сигурна дека ова
всушност се постигна. Не сум сигурна дека е можно некогаш да се надмине нерамнотежата во
однос на моќта во истражувачкиот однос, особено кога јас, како бела жена од запад, го истражувам
,другиот’. Од етички аспект, ми изгледа дека истражувањето ја зајакнува експлоатирачката
поврзаност на бројни начини, така што ќе мора сериозно да размислам како (или доколку) можам
да го избегнам ова во иднина“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ерин, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online Resource
Center) што ја надополнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Всушност, прашањето за квалитативното истражување на ставот кон квантитативното истражување кај

што дава можност за феминистички пристап, има некои од авторките феминистки. Примери за ваквото
различни аспекти кога ја разгледуваме етнографијата, омекнување:Се признава дека голем дел од најлошите
квалитативното интервјуирање и фокус-групите примери на дискриминација против жените не
– темите од деветнаесеттото до дваесет и првото ќе излезеле толку јасно на виделина доколку не
поглавје. Сепак, би требало да се признае дека во станувало збор за собирање и анализа на статистички
последниве години се јавува одредено омекнување податоци со коишто се обелоденува дискциминацијата
(Maynard, 1994; Oakley, 1998). Самото присуство на зголемува професионалната деградација во смисла
вистински доказ од овој вид допушта законот за на надолна мобилност“ (J. Scott, 2010: 229). Ваквите
еднакви можности да биде направен многу поостро, докази можат да имаат значителна вредност од
иако не треба ни да се каже дека треба да се направат феминистичка перспектива, дури иако студијата
уште многу нешта на ова поле.За феминистките, не се занимава со искуствата на жените. Она што
квалитативното истражување може да даде помош за е суштинско е дека истражувачките прашања што
спроведување на промените во општеството. Минер- го водат феминистичкиот истражувачки проект се
Рубино и коавторите (Miner-Rubino, 2007) сугерираат направени од феминистичко гледиште.
дека знаењето за распределбата на ставовите и • Како што Џејарат и Стјуарт (Jayaratne and Stewart,
однесувањето во еден примерок може да се употреби 1991) и Мајнард (Maynard, 1994, 1998) укажуваат,
за воспоставување на најсоодветниот тек на активности тешко е да се види зошто феминистичкото
за промена во општеството. истражување коешто комбинира квантитативно
• Џ. Скот (J. Scott, 2010) забележал дека една и квалитативно истражување би било
причина за тоа зошто многу феминистки го некомпатибилно со феминистичката кауза.
претпочитаат квалитативното истражување • Исто така се признава фактот дека според
е неговото интересирање за искуствата на ориентацијата, квалитативното истражување не
жените. Квалитативното истражување добро се е самото по себе феминистичко. Ако на пример,
приспособува на ваквото проучување. Сепак, етнографијата, којашто се обработува во 19-
ова претставува само дел од сликата кога тото поглавје, се интересира за феминистичкиот
станува збор за разбирањето на нееднаквостите, сензибилитет, би се очекувало дека областите
бидејќи истражувањето на искуството на родова како социјалната антропологија, којашто буквално
нееднаквост и дискриминација ја занемарува се темели врз етнографскиот пристап, да бидат
пошироката слика на општите општествени речиси без исклучок феминистички, што очигледно
структури во коишто се вградуваат овие искуства. не е случај (Reinharz, 1992: 47– 8). Ако е ова така,
Исто така, потребни се обемни квантитативни тогаш прашањето за соодветни пристапи кон
докази за обемот и обликот на родовата феминистичкото истражување би се чинело дека
нееднаквост и дискриминација. Таа покажува пред сè се наоѓа во примената на методите. Како
како да се постигне ова преку докази од анкета. резултат на тоа, некои автори преферираат да
На пример, дискутирајќи за низа податоци, таа пишуваат за феминистичката истражувачка
покажува дека „иако, генерално, постои опаѓање практика наместо за феминистички методи
на надолната мобилност на жените по пораѓањето, (Maynard, 1998: 128).
доколку жените имаат подолги отсуства од работа
На овие прашања ќе се навратиме подоцна (од
или по породувањето се враќаат на работа со
деветнаесеттото до дваесет и првото поглавје).
скратено работно време, со текот на времето се
• Не постои согласност за тоа што попрецизно претставува квалитативното истражување.
• Во квалитативното истражување не можат јасно да се диференцираат линеарни чекори.
• Квалитативното истражување е поотворена истражувачка стратегија околку што е квантитативното
• Се мисли дека теориите и концептите се резултати на истражувачкиот процес.
• Постои одредена загриженост во врска со едноставната примена на критериумите за сигурност и
валидност на квантитативното истражување во квалитативното истражување. Всушност, некои
автори претпочитаат да користат алтернативни критериуми, паралелни на сигурноста и валидноста.
• Повеќето истражувачите што се занимаваат со квалитативно истражување откриваат дека
претпочитаат да гледаат со очите на учесниците во истражувањето.
• Неколку автори велат дека квалитативното истражување поседува многу поголем афинитет за
феминистичкото гледиште, отколку квантитативното истражување.
• Кои се дел од тешкотиите за обезбедување општ опис на карактерот на квалитативното истражување?
• Опишете дел од традициите на квалитативното истражување.
• Колку е издржано истакнувањето на различните фази во историјата на квалитативното истражување
од страна на Дензин и Линколн (Denzin and Lincoln, 2005b)?
• Кои се некои од главните истражувачки методи поврзани со квалитативното истражување?
Главни чекори во квалитативното истражување
• Дали истражувачкото прашање во квалитативното истражување има иста важност и карактеристики
како во квантитативното истражување?
• Дали пристапот кон теоријата во квалитативното истражување е индуктивен или дедуктивен?
Концептите во квалитативното истражување
• Кои се разликите помеѓу дефинитивните и сензитивизирачките концепти?
сигурноста и валидноста во квалитативното истражување
• Како некои автори ги приспособуваат претставите за сигурност и валидност кон квалитативното
• Зошто некои автори бараат алтернативни критериуми за проценување на квалитативното
• Проценете ги критериумите на Линколн и Губа.
• Би било ли корисно да се развијат критериумите за квалитет во форма на контролни листи?
• Што е валидност на исказот на испитаникот?
• Што е триангулација?
Главна преокупација на истражувачите што се занимаваат со квалитативно истражување
• Опишете ги поединечно главните преокупации на истражувачите што се занимаваат со квалитативно
• Како овие опсесии се разликуваат од преокупациите на истражувачите што се занимаваат со
квантитативно истражување што беа разгледани во седмото поглавје?
Критика на квалитативното истражување
• Кои се некои од главните критики што често му се упатуваат на квалитативното истражување?
• До која мера овие критики ги рефлектираат преокупациите на квантитативното истражување?
• Може ли квалитативното истражување да се искористи за тестирање хипотеза?
Контрасти помеѓу квантитативното и квалитативното истражување

• Разликата помеѓу квантитативното и квалитативното истражување се состои главно од тоа што
квантитативното истражување се занимава со бројки, а квалитативното истражување – со зборови.
Колку се согласувате со ова тврдење?
сличности помеѓу квантитативното и квалитативното истражување
• Дали има смисла да се опишуваат квантитативното и квалитативното истражување во однос на
нивните разлики и сличности?
Феминизмот и квалитативното истражување
• Зошто многу феминистки го претпочитаат квалитативното истражување?
• Дали квантитативното истражување има улога во однос на феминистичкото истражување?
..........................................................................................................................................

за карактерот на квалитативното истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се ко-
18
ПримероЧеЊе во кваЛита-
тивното истраЖУваЊе
Вовед 416
Нивоа на примерочење 417
Намерно примерочење 418
Теоретско примерочење 418
Генеричко намерно примерочење 422
Не се примерочат само луѓе 427
Користење на повеќе од еден пристап за примерочење 427
416 ПРИМЕРКУВАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Ова поглавје скицира некои од главните начини на размислување за водење на примерочење во
квалитативното истражување. Додека во анкетното истражување се нагласува примерочењето според
веројатност, истражувачите што се занимаваат со квалитативните истражувања тежнеат да ја истакнат
важноста на намерното примерочење за нивниот труд. При намерното примерочење им се дава големо
значење на истражувачките прашања. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Значајноста на разгледувањето на нивоата на примерочење;
• Карактерот на намерното примерочење и причините за неговото нагласување од страна на
истражувачите што се занимаваат со квалитативни истражувања;
• Теоретско примерочење, коешто е клучна состојка на пристапот на втемелената теорија и карактерот
на теоретската заситеност, којашто е еден од главните елементи на оваа стратегија за примерочење;
• Важноста да не се претпостави дека теоретското и намерното примерочење се исти нешта;
• Општиот пристап на генеричко намерно примерочење како средство за разликување на теоретското
примерочење од намерното примерочење;
• Користењето на повеќе од еден пристап за примерочење во квалитативното истражување.
Вовед
На претежно истиот начин како во квантитативното истражувања да може да генерализира на поширока

истражување каде дискусијата за примерочењето се популација, примерочењето засновано врз веројатност
врти околу примерочењето според веројатност, може да биде поубедлив пристап. Ова може да се случи
дискусиите за примерочењето во квалитативното кога можноста за генерализација во традиционална
истражување имаат тенденција да се вртат околу поимот смисла на зборот е важна за јавноста, т.е. за публиката
намерно примерочење (видете го Клучниот концепт на нечија работа. Второ, доколку истражувачките
18.1.). Овој тип на примерочење во основа се однесува прашања не укажуваат на тоа дека би требало да бидат
на изборот на единици (коишто можат да бидат луѓе, примерочени посебни категории лица (или што и да е
организации, документи, оддели итн.), со директно единицата на анализа), тогаш може да има простор за
упатување на истражувачките прашања коишто се случајно примерочење.
поставуваат. Замислата е истражувачките прашања да Меѓутоа, во квалитативните истражувања
даваат индикација за тоа кои единици треба да бидат ретко се употребува примерочење засновано врз
примерочени. Истражувачките прашања веројатно веројатност. Во многу случаи тоа е неизводливо
даваат насоки за тоа кои категории лица (или која и заради ограничувањата на тековната теренска
да е единица за анализа) треба да бидат во фокусот работа, а и заради тоа што може да е тешко, честопати
на вниманието и според тоа да се состави примерок. и невозможно да се идентификува популацијата
Во ова поглавје, намерното примерочење ќе биде од којашто може да се состави случаен примерок,
главниот концепт во квалитативното истражување во т.е – да се состави рамка за примерочење. Сепак,
којшто можат да се препознаат различни пристапи во причината зошто истражувачите што се занимаваат
квалитативното истражување. со квалитативни истражувања ретко настојуваат да
Примерочењето засновано врз веројатност може генерираат случајни примероци не се должи на овие
да се употребува во квалитативното истражување технички ограничувања, туку на тоа што базирајќи ги
иако е поверојатно тоа да се случи во квалитативните своите истражувања врз квалитативно интервјуирање,
проучувања базирани врз интервјуа отколку во тие како истражувачи обично сакаат да бидат сигурни
етнографските квалитативни проучувања. Не постои дека добиваат пристап до што е можно поголем број
едноставно правило коешто може да му помогне лица што се релевантни за нивните истражувачки
на истражувачот што се занимава со квалитативни прашања, така што во фокусот на внимание се многу
истражувања да одлучи кога може да биде соодветно различни гледишта и активности.
да употреби примерочење засновано врз веројатност,
но два критериума можат да се земат предвид. Прво,
ако е тоа исклучително значајно или му е важно
на истражувачот што се занимава со квалитативни
ПРИМЕРКУВАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 417
нивоа на примерочење
Оние што пишуваат за примерочење во 2005: 17). Областите биле примерочени врз
квалитативното истражување, понекогаш даваат база на статистичките податоци и локалните
списоци на различни пристапи за примерочење истражувања на истражувачите. Овде наидуваме
што може да се најдат (за некои од главните типови, на вообичаената стратегија при примерочењето за
коишто често се идентификуваат, видете го Клучниот проучување на повеќе случаи: примерочење како
концепт 18.2.). Иако се корисни, понекогаш мешаат на хетерогеноста (различните општествени слоеви
две различни нивоа на примерочење, прашање на четирите области) така и на хомогеноста (сите во
што е особено релевантно за примерочењето во рамките на Манчестер и околината, а оттаму и на
квалитативното истражување засновано врз нацрти заедничкото наследство).
за проучување на еден случај или за проучување на 2. Примерочење на учесниците. Севиџ и коавторите
повеќе случаи. Со ваквите нацрти за истражување, пишуваат дека настојувале да генерираат примерок
истражувачот мора прво да го избере случајот или од секоја област што ја илустрира популацијата што
случаите; како резултат на тоа, истражувачот мора да се проучува. Користејќи го избирачкиот список како
ги примерочи единиците во рамките на случајот. Кога рамка за примерочење, тие примерочеле една од
се примерочат контексти или случаи, истражувачите три одредени улици и потоа договориле интервјуа
што се занимаваат со квалитативни истражувања со лицата во домаќинствата. Во четирите области
имаат бројни принципи на намерно примерочење врз интервјуирале 186 лица, користејќи упатство за
коишто се потпираат. Идеите и принципите што се во полуструктурирано интервју, достигнувајќи стапка
основа на тоа примерочење, во значителна мера беа на одговореност од 34 проценти. Нивната стратегија
претставени во третото поглавје за различните видови за примерочење им овозможила да ги истражуваат
на случај, особено следејќи ја класификацијата на Јин сличностите и разликите меѓу интервјуираните во
(Yin, 2009). Еден пример претставува проучувањето рамките на секоја област и меѓу областите.
на Севиџ и коавторите (Savage et al., 2005) за начините
Примерочењето на области, а потоа и на
на коишто луѓето го задржуваат чувството за едно
учесници е вообичаена стратегија во квалитативните
место во очи на глобализацијата што е во подем.
истражувања. Таа може да се сретне во истражувањето
Авторите примерочеле четири области во Манчестер
на Батлер и Робсон (Butler and Robson, 2001), обработено
и околината и потоа примерочеле домаќинства во
во Истражувањето во фокус 2.1., коешто повлекло
рамките на секоја од четирите области. Всушност, во
примерочење на три области во Лондон, а потоа и на
ова истражување постојат три нивоа. Прво, авторите
испитаници во рамките на секоја област. На овој начин
го образложиле нивниот избор на Манчестер како
постоеле две нивоа на намерно примерочење: на
локација за истражување на глобализацијата и на
контексти/случаи (т.е. области) и на гентрификатори.
чувството за локална припадност, покажувајќи дека таа
Таа може да се сретне и во етнографската студија на
„ги илустрира тензиите и амбивалентноста на самата
Свејн (Swain, 2004) за другарските групи во училиштата,
глобализација“ (Savage et al., 2005: 14). Во однос на
што беше анализирана во Истражувањето во фокус
категоризацијата на видовите на случаи, презентирани
17.3. Во ова истражување нему му било важно преку
во третото поглавје, Манчестер е соодветен пример.
контрастирање на социоекономското потекло да го
Оттука, постоеле две нивоа на примерочење: на
проучува создавањето на поимањето за машкоста
контексти и потоа на учесници.
во училиштата. Бидејќи неговото истражувачко
1. Примерочење на контекст. Истражувачите прашање имплицирало дека создавањето на
истакнуваат: „...избравме четири контрастни машкоста се потпира врз културните ресурси што
области на живеење во и околу Манчестер, се достапни во една средина, било важно да се
чиишто жители имале различни комбинации од демонстрира дејствувањето на овој процес на
економски и/или културен капитал и ние намерно општествено создавање преку анализирање на
не настојувавме да ги истражуваме областите различни општествени средини поради тоа што
во кои живеат сиромашните или во кои живее културните ресурси би биле различни во секоја област.
работничката класа“ (Savage et al., 2005: 15). Поради тоа што најверојатно другарските групи биле
Четирите примерочени области – Чидл (Cheadle), важни контексти во чии рамки била создавана и
Чорлтон (Chorlton), Ремзботон (Ramsbotton) и засилувана машкоста, примерочењето на ученици за
Вилмслоу (Wilmslow) – биле поради тоа намерно интервјуирање било спроведено преку извлекување
селектирани во согласност со фокусираноста на именувани другарски групи. Во ова истражување
на истражувачот врз локалната припадност во постоеле две нивоа на примерочење – на контексти/
ерата на глобализација. Секој, самиот по себе е случаи (т.е. училиштата) и потоа – на учесниците (т.е. на
илустративен случај, бидејќи четирите области ученици).
биле „избрани за да се илустрираат различните
видови на општествени слоеви“ (Savage et al.,
намерно примерочење
За поголемиот дел од примерочењето во на целите на истражувањето, така што единиците за
квалитативното истражување е потребно намерно анализа се избираат во однос на критериумите што ќе
примерочење од некаков вид. Она што ги поврзува овозможат да се одговорат истражувачките прашања.
различните видови пристапи на намерно примерочење Овој термин се објаснува во Клучниот концепт 18.1.
е тоа што примерочењето се реализира со упатување

Што е намерно примерочење?
Намерното примерочење претставува форма на примерочење што не е засновано врз
веројатност. Истражувачот не настојува да примерочи испитаници врз основа на случаен избор.
Целта на намерното примерочење е на стратегиски начин да се примерочат случаи/испитаници,
така што оние што се избрани во примерокот се релевантни за истражувачките прашања што се
поставуваат. Многу често истражувачот ќе настојува да состави примерок за да биде сигурен дека
има голема разновидност во него, така што испитаниците во примерокот се разликуваат еден од
друг според клучни карактеристики што се релевантни за истражувачкото прашање. Поради тоа
што тоа е примерочење што не е засновано врз веројатност, намерното примерочење не му допушта
на истражувачот да генерализира за одредена популација. Иако намерниот примерок не е случаен
примерок, тој не е ниту пригоден примерок (видете го осмото поглавје за пригодно примерочење).
Пригодниот примерок му е едноставно случајно достапен на истражувачот, додека во намерното
примерочење истражувачот примерочи имајќи ги на ум своите цели. Во намерното примерочење,
местата, како што се организациите и лицата (или што и да е единицата за анализа) во рамките на тие
места, се селектираат поради тоа што се релевантни за истражувачките прашања. Истражувачот треба
јасно да ги има на ум критериумите што ќе му бидат релевантни за вклучување или исклучување на
единици за анализа (дали се тоа места, лица или нешто друго). Примери за намерно примерочење
во квалитативното истражување се теоретското примерочење (видете го Клучниот концепт 18.3.) и
примерочењето снежна грутка (видете го за пример Истражувањето во фокус 18.2.). Во квантитативното
истражување, квотното примерочење е форма на постапката на намерно примерочење.
За да ја контекстуализирам дискусијата, ќе раната фаза на истражувачкиот процес. Второ, Худ

посочам две корисни разлики што беа применети (Hood, 2007) прави разлика меѓу априори пристапот
во однос на намерното примерочење. Прво, Тедли и условниот пристап за примерочење. Пристапот на
и Ју (Teddlie and Yu, 2007) прават разлика меѓу намерно примерочење е условен кога критериумите
пристапот за примерочење, којшто тие го именуваат за примерочење единици на анализа се развиваат во
како секвенцијално примерочење, што укажува текот на истражувањето. Истражувачките прашања
на тоа дека постои разлика меѓу секвенцијалниот повторно го водат примерочењето на учесниците, но
и несеквенцијалниот пристап. Несеквенцијалните релевантните критериуми за примерочење се менуваат
пристапи кон примерочењето можат да се наречат во текот на истражувањето како што се менуваат или
фиксирани стратегии за примерочење. При како што се зголемуваат истражувачките прашања. Со
секвенцијалниот пристап, примерочењето претставува априори пристапот на примерочење, на почетокот
процес што се развива, бидејќи истражувачот на истражувањето се утврдуваат критериумите за
обично започнува со почетен примерок и постепено селектирање учесници. Критериумите повторно
го надополнува примерокот во согласност со ќе бидат оние што се осмислени за одговарање на
истражувачките прашања. Единиците се селектираат истражувачките прашања, но тие не се развиваат со
според нивната важност за истражувачките прашања текот на реализацијата на истражувањето.
и постепено, како што се развива истражувањето, се
дополнува примерокот. Со фиксираната стратегија теоретско примерочење
за намерно примерочење, примерокот повеќе или
Теоретското примерочење (видете го Клучниот
помалку се составува на почетокот на истражувањето,
концепт 18.3.) претставува еден вид намерно
а како што продолжува истражувањето, така на
примерочење, коешто го застапувале Глејсер и Штраус
примерокот му се додаваат единици за анализа во
(Glaser and Strauss, 1967) и Штраус и Корбин (Strauss and
мала мера или ништо не му се додава. Истражувачките
Corbin, 1998) во контекстот на еден пристап за анализа
прашања го водат пристапот на примерочење, а
примерокот е повеќе или помалку фиксиран во на квалитативни податоци што тие го развиле,

Пристапи кон намерното примерочење
Следува список на некои значајни типови на намерен примерок што ги идентификувале авторите
како Петон (Patton, 1990) и Пелис (Palys, 2008):
1. Примерочење на екстремен случај или примерочење случај што отстапува од нормалниот
(девијантен). Примери на примерочење што се невообичаени или што се вообичаено на
најдалечниот крај (краеви) на една посебна димензија што нè интересира.
2. Примерочење на типичен случај. Примерочење случај, бидејќи тој ја илустрира димензијата што
нè интересира.
3. Примерочење на клучен случај. Примерочење на клучен случај што допушта логично заклучување
за феноменот што нè интересира – на пример, може да се избере случај токму поради тоа што се
претпоставува дека може да овозможи тестирање на некоја теорија.
4. Примерочење со максимална варијација на случаите. Примерочење што има за цел да обезбеди
колку што е можно поголемо варирање на димензијата што нè интересира.
5. Примерочење според критериум. Се примерочат сите единици (случаи или индивидуи) кои го
исполнуваат посебниот критериум.
6. Теоретско примерочење. Видете го Клучниот концепт 18.3.
7. Примерочење снежна грутка. Видете го Истражувањето во фокус 18.2.
8. Пригодно примерочење. Искористување на можностите за да се соберат податоци од одредени
индивидуи со кои контактот е претежно непредвиден, но кои можат да дадат податоци што се
релевантни за истражувачкото прашање.
9. Стратификувано намерно примерочење. Примерочење на типични случаи или индивидуи во
рамки на подгрупите што нè интересираат.
Првите три пристапи на намерно примерочење особено се употребуваат за случаи или контексти.
Другите, веројатно се употребуваат за примерочење на индивидуи, но исто така и на случаи или
контексти.

Што е теоретско примерочење?
Според Глејсер и Штраус (Glasser and Strauss, 1967: 45), теоретското примерочење е „процес
на собирање податоци за генерирање теорија при што аналитичарот заедно ги собира, кодира и
ги анализира своите податоци, а потоа одлучува какви податоци понатаму да собере и каде да ги
најде со цел непрекинато да ја развива својата теорија. Новата теорија го контролира процесот на
собирање податоци без разлика дали тоа влијание е суштинско или формално“. Оваа дефиниција
ги пренесува суштинските карактеристики на теоретското примерочење – имено, дека тоа е
повеќе процес што трае отколку една посебна фаза, како што е, на пример, примерочењето
засновано врз веројатност. И покрај тоа, важно е да се сфати дека не се само луѓето предмет на
примерочење, како што тоа може да се забележи во една скорешна дефиниција: „Собирањето
податоци што се водени од концепти што произлегле од теоријата што се развива и што се темели
врз концептот за ’правење компарации‘, чија цел е да се оди до тие места, лица или настани што
ќе ги максимализираат можностите да се откријат варијациите меѓу концептите и да се згуснат
категориите во смисла на нивните својства и димензии“ (Strauss and Corbin, 1998: 201). За Чармаз
(Charmaz, 2000: 519), теоретското примерочење претставува „дефинирање на тоа што го опфаќа
втемелената теорија“ и повеќе се занимава со рафинирање на теоретските категории што се
појавуваат во текот на анализирањето на податоците што биле собрани отколку со зголемување
на примерокот. Теоретското примерочење се разликува од генеричкото намерно примерочење,
претставено подолу, поради тоа што неговите практичари го нагласуваат неговото користење за
обезбедување отскочна штица при генерирање теорија и прочистување на теоретските категории.
Тоа е итеративно затоа што не е еднократна фаза, туку процес што трае и со себе повлекува неколку
фази. Тоа ја нагласува теоретската заситеност (видете го Клучниот концепт 18.4.) како критериум
за одлучување кога за една посебна теоретска идеја да запре собирањето нови податоци и да се
премине кон истражувањето на некои разграничувања на новата теорија.
познат како втемелена теорија. Според гледиштето на нејзината важност; нема потреба да се продолжи со
Глејсер и Штраус, поради своето потпирање главно собирањето податоци за таа категорија или кластер
врз статистичките, а не врз теоретските критериуми, на категории; наместо тоа, истражувачот треба да
примерочењето засновано врз веројатност не е продолжи понатаму и да генерира хипотези од
соодветно за квалитативно истражување. Теоретското категориите што ги градат, а потоа да премине на
примерочење е наменето да биде алтернативна собирање на податоци за овие хипотези. Како што
стратегија. Како што тие велат: „Теоретското вели Чармаз (Charmaz, 2006), кога новите податоци
примерочење се прави со цел да се откријат категориите повеќе не поттикнуваат нови теоретски разбирања
и нивните својства и да се укаже на заемните односи во или нови димензии на главните теоретски категории,
една теорија. Статистичкото примерочење се прави за се заситуваат релевантните категории. Застапниците
да обезбеди точна евиденција на распределувањето на втемелената теорија тврдат дека во статистичкото
на луѓе во категории коишто треба да се употребат за примерочење има во голема мерка вишок. На пример,
дескрипции и за верификации“ (Glaser and Strauss, 1967: посветувајќи се на интервјуирање на х проценти од
62). Она што го разликува теоретското примерочење членовите на една организација можете да изгубите
од другите пристапи за примерочење е нагласувањето време и ресурси, бидејќи значајноста на еден концепт
на изборот на случаи и единици во согласност со и/или неговите врски со други концепти можевте да
потрагата за добивање теоретско разбирање. Главните
ја потврдите преку многу помал примерок. Наместо
фази на теоретското примерочење се опишани во
тоа, втемелената теорија застапува став дека го
приказот 18.1.
примерочите она што е релевантно или значајно за
Во втемелената теорија, вие го спроведувате
собирањето податоци преку теоретско примерочење теоријата. Целта е да се создаде примерок преку кој
(набљудувањето, интервјуирањето, собирањето ќе можете да ги тестирате вашите нови теоретски
документи) сè додека не постигнете теоретска идеи. Пристапот треба да е итеративен, т.е. во него да
заситеност (видете го Клучниот концепт 18.4.). Ова има движење назад и напред меѓу примерочењето
значи дека сукцесивните интервјуа/набљудувања и теоретското размислување, но може да се случи
ја оформуваат и основата за создавање на една истражувачот во една релативно рана фаза да
категорија и ја потврдуваат почувствува дека неговата или нејзината категорија
достигнала теоретска заситеност (видете го Клучниот
концепт 18.4.). На пример, за своето истражување за
начинот на облекување во организацијата, коешто се
Приказ 18.1. опишува во Истражувањето во фокус 20.7., Рафаели
и коавторите (Rafaeli et al., 1997: 14) на почетокот
Процесот на теоретско приме- примениле пристап на стратификувано случајно
примерочење (видете понапред), но потоа направиле
рочење проценка на нивните податоци: „По пополнувањето
на интервјуата со 20 избрани испитаници заклучивме
дека поради тоа што достигнавме теоретска
заситеност (Glaser and Strauss, 1967), не беа потребни
општо истражувачко прашање/прашања дополнителни интервјуа“. Употребата на теоретската
заситеност како критериум за одлучување кога да
запре натамошното примерочење нужно не укажува
теоретско примерочење на тоа дека било применето теоретско примерочење.
На тоа укажува и цитатот на Рафаели и коавторите, во
којшто не постои укажување на итеративно движење
меѓу примерочењето и востановувањето на теоријата.
собирање податоци Пристапот што овде го среќаваме е пристап што повеќе
потсетува на она што подолу го нарекувам пристап
на генеричко намерно примерочење отколку на
теоретско примерочење.
анализа на податоци (концепти, категории)
Финч и Мејсон (Finch and Mason, 1990) даваат
опис на нивниот проект за семејните обврски (Family
Obligations Project) (видете го Истражувањето во
теоретска заситеност фокус 18.1.), чијшто пристап за примерочење повеќе
се усогласува со идејата за теоретско примерочење
на Глејсер и Штраус (Glaser and Strauss, 1967).
Главната предност на теоретското примерочење
генерирање хипотези
е нагласувањето на теоретското размислување за
податоците како водич за тоа дали се потребни уште
податоци. Така, тоа му дава поголемо значење на
теоретизирањето отколку на статистичката адекватност
на еден примерок, што може да биде ограничен водич
за составување примерок во многу примери.

Што е теоретска заситеност?
Клучната идеја е што теоретското примерочење продолжува да се одвива сè додека една

категорија не биде заситена со податоци. „Ова значи дека сè додека: а) не се покаже дека никакви
нови или релевантни податоци не се појавуваат во врска со дадената категорија; б) категоријата не
се развие добро во смисла на оние нејзините својства и димензии што демонстрираат варијации и в)
односите меѓу категориите не се добро утврдени и потврдени“ (Strauss and Corbin, 1998: 212). На јазикот
на втемелената теорија, една категорија функционира на донекаде повисоко ниво на апстракција за
разлика од еден концепт со тоа што може да групира неколку концепти што имаат заеднички особини
означени со категоријата. Заситеноста не значи, како што понекогаш се тврди, дека истражувачот
развива смисла на нешто веќе видено кога ги слуша изјавите на интервјуираните, туку значи дека
новите податоци повеќе не укажуваат на нови проникнувања во новонастанатата теорија или повеќе
не укажуваат на нови димензии на теоретските категории.

Теоретско примерочење во една студија за семејните
обврски
Проектот на Финч и Мејсон (Finch and Mason, 1990: 26) за семејните обврски бил проучување за
„моделите на поддршка, помош и помагање... меѓу возрасните роднини“ во Манчестер. Во почетокот,
употребувајќи структурирано интервју било реализирано анкетно истражување и биле добиени
речиси 1000 пополнети интервјуа. Потоа се пристапило кон интервјуирање со полуструктурирано
интервју на примерокот од претходно интервјуираните испитаници. Почетниот примерок за оваа
фаза на истражување бил намерно избран – т.е. имајќи на ум посебни целни групи. Тоа биле разведени
и/или лица што повторно стапиле во брак и во тоа време, најмладата група во анкетата (на возраст од
18 до 24 години). Причината за ова намерно избирање е следнава: „Поради тоа што теренската работа
требаше претежно да се занимава со разбирањето на процесот на преговарање меѓу роднините,
решивме дека би било покорисно да се фокусираме врз лица што можеби тековно се или неодамна
биле инволвирани во процеси на преговарање и повторно преговарање за семејните односи“ (Finch
and Mason, 1990: 33).
Финч и Мејсон примерочеле по пет во исто време од вкупниот број на секоја од овие подгрупи
што се согласиле повторно да бидат интервјуирани (112 во подгрупата на разведени/повторно во
брак и 117 млади возрасни). Користејќи случајни броеви, од интервјуираните биле примерочени
поединци. Освен тоа, авторите сакале да ги интервјуираат роднинските групи на поединците
од почетната анкета како групи што обезбедуваат примери на „преговарање меѓу роднините за
прашања што се однесуваат на финансиска или материјална поддршка“ (Finch and Mason, 1990: 38).
Тие решиле да реализираат две дополнителни интервјуа со главната личност во преговарањето за
семејните обврски и едно интервју со секоја од роднините на таа личност. Меѓутоа, стратегијата за
примерочење не се базирала врз изборот на лица како случаи туку на ситуации. Со цел податоците
да бидат споредливи, тие барале лица и нивни роднини за кои во анкетата било утврдено дека
по разводот се вратиле назад во домот на своите родители. Дополнителен елемент во нивната
стратегија за примерочење бил дека авторите „се обидувале да се фокусираат врз оние искуства
што [тие] ги проучувале и да ги идентификуваат сите очигледни празнини“ (Finch and Mason, 1990:
43). Како резултат на овој „попис“, како што ја нарекле стратегијата, тие идентификуваат одредени
празнини во нивните податоци: мажи, поради тоа што тие биле во фокусот на интервјуата повеќе
како дел од роднинските мрежи, отколку како иницијални клучни информатори самите по себе;
невработени лица, особено поради големата стапка на невработеност во времето на истражувањето;
етнички малцинства; општествени класи I, IV и V; вдовици и вдовци и посвоени деца и прародители
на посвоени деца. Како што покажува искуството на Финч и Мејсон, процесот на теоретско
примерочење не е само процес што дава приоритет на теоретската значајност во носењето одлуки
за примерочење, туку тој ги приморува истражувачите да ги изострат своите размислувања за своите
резултати во текот на теренската работа.
Повторно ќе се сретнеме со идејата за теоретско примерочењето на областите. Во етнографското

примерочење и теоретска заситеност кога подетално истражување на Свеин (Swain, 2004) биле избрани три
ќе се разгледува втемелената теорија во контекстот училишта за да ги откријат варијациите во однос на
на квалитативната анализа на податоци во 24-тото два критериума: тип на училиште (државно наспроти
поглавје. приватно) и општествени карактеристики на бројот на
ученици.
генеричко намерно примерочење Генеричкото намерно примерочење (или
Худ (Hood, 2007: 152) корисно истакнала дека кај неговите варијации) честопати се употребува за избор
многу автори и истражувачи постои тенденција „кај на учесници во истражувањето. Почетниот примерок
втемелената теорија да ги идентификуваат сите нешта што ја даде основата за дваесетте учесници во
како квалитативни“. Ова е особено случај со поимот студијата на Џонс и коавторите (Jones et al., 2010), што
теоретско примерочење, којшто честопати се третира неколку пати беше споменувана во првото поглавје
како синоним на намерното примерочење кога тоа (особено видете ја табелата 1.1.), беше генериран
всушност е вид на намерно примерочење (видете го преку пребарувањето на базата на податоци во
Клучниот концепт 18.3.). Худ корисно ја контрастира неколку организации за предвреме пензионирани
втемелената теорија со она што таа го нарекува врвни менаџери. Според тоа, врз априори основа,
„генерички индуктивен квалитативен модел“, којшто е се чини дека се утврдени два критериума на
релативно отворен и којшто го нагласува генерирањето почетокот – да се биде врвен менаџер и предвремен
на концепти и теории, но не го повлекува со себе (меѓу пензионер. За својата студија за новите облици на
другите работи) итеративниот стил на втемелената посредувана комуникација и нејзините импликации
теорија. Во овој контраст меѓу втемелената теорија и врз интеракцијата, Рети (Rettie, 2009) се фокусирала
генеричкиот индуктивен квалитативен модел, особено врз комуникацијата преку мобилен телефон. Таа
се значајни размислувањата за примерочењето. реализирала полуструктурирани интервјуа со триесет
Додека, како што видовме, теоретското примерочење и две возрасни лица кои трошеле барем 15 фунти
е процес на секвенцијално примерочење со којшто месечно за мобилен телефон. Ригби и О’Брајан-Смит
примерочењето се реализира за да се развијат теоретски (Rigby and O`Brien-Smith, 2010), за својата студија за
категории и заклучоци, во генеричкиот индуктивен значењето на прашањата за балансирање на животот и
квалитативен модел, примерочењето се реализира работата за синдикалните претставници на два сектора
намерно, но не е нужно врзано за генерирање теорија (трговија на мало и медиуми), избрале намерен
и теоретски категории. Овој пристап на примерочење примерок базиран врз три критериуми: обезбедување
ќе го наречам генеричко намерно примерочење, претставници од сите три нивоа (државни службеници,
категорија што вклучува неколку од стратегиите вработени со полно работно време и неквалификувани
за примерочење, идентификувани во Клучниот претставници); синдикалните претставници биле на
концепт 18.2., но не и теоретско примерочење. „подобро организирани работни места“ (Rigby and
Генеричкото намерно примерочење може да се O`Brien-Smith, 2010: 206); и постоела разновидност на
користи на секвенцијален или на непроменлив начин географски локалитети на претставниците што биле
и критериумите за избирање случаи или лица може да интервјуирани. Конечно, за студијата опишана во
се направат априори (на пример, социодемографски Истражувањето во фокус 20.8., авторите примерочеле
критериуми) или да бидат зависни или мешавина намерен примерок од вработени од секоја од
од двете. Во повеќето примери, дискутирани во шесте различни организации. Тие пишуваат: „Ние се
оваа книга, генеричкото намерно примерочење е стремевме кон разновидност во смисла на возраст,
непроменливо и априори. Меѓутоа, употребените организација и занимање и приближно еднаков број
критериуми се обликувани според истражувачките на мажи и жени. Претпоставуваме дека со тоа ќе се
прашања. Кога се употребува пристап на генеричко зголеми можноста за пристапност до варијации и
намерно примерочење и кога се има предвид изборот дека ќе придонесе за поголемо нагласување на кое
на случаи или контексти, истражувачот утврдува било заедничко јадро на искуство – а тоа не може
критериуми за видовите случаи на коишто треба да се да се постигне со хомогениот примерок“ (Bosley et
однесуваат истражувачките прашања; идентификува al., 2009: 1499). Она што ние го забележуваме во сите
соодветни случаи и потоа од овие случаи составува овие примери е барањето на соодветни примероци
примерок, како во погоре цитираните случаи во за истражувачките прашања за кои се интересира
трудот на Батлер и Робсон (Butler and Robson, 2001), истражувачот.
Свеин (Swain, 2004) и Севиџ и коавторите (Savage et al.,
2005), што општо се употребува за некој вид генеричко
генеричко намерно примерочење
намерно примерочење. Во примерот со студијата на во контекст на мешани методи
Севиџ и коавторите, секоја од четирите примерочени Понекогаш кога се реализира истражување
области мораше да содржи претежно припадници со мешани методи, вклучувајќи и квантитативно и
на средната класа, но мораше да варира во смисла квалитативно истражување, резултатите од анкетата
на општествената мешавина. Ова беа на почетокот може да се користат како основа за избор на намерен
специфицираните критериуми што го детерминирале
примерок. На пример, во една студија за истражувачите за главната тема на истражувањето – проценка на

на социјалната политика во Обединетото Кралство квалитетот на истражувањето.
била реализирана е-анкета во којашто се поставиле Друг пример ни дава проектот Културниот капитал и
прашања за ставовите на испитаниците за најразлични општественoто исклучување (Cultural Capital and Social
теми за критериумите за проценување на квалитетот Exclusion – CCSE) што е обработен во Истражувањето во
на истражувањата за социјалната политика (Semplik фокус 2.9. Истражувачите избрале испитаници од оние
et al., 2007; Bryman et al., 2008). Испитаниците биле што во текот на одговарањето на анкетното интервју
замолени да одговорат дали тие би биле подготвени укажале дека биле подготвени да бидат интервјуирани.
да ги интервјуираат по телефон, за прашањата да Авторите пишуваат:
се истражат потемелно и да се анализираат другите
прашања врз коишто не се направил осврт во „Изборот на домаќинства имаше за цел да
е-истражувањето. Од 251 испитаник што одговориле го одрази тековниот диверзитет на животот
на онлајн прашалникот, 90 се согласиле да бидат во домаќинстовото (или во семејството) во
интервјуирани. Врз основа на нивните одговори, 28 Британија. Дополнителна цел на анализата е да
од 90 испитаници биле интервјуирани преку телефон се испита значајноста на интерната динамика на
користејќи пристап на полуструктурирано интервју. домаќинството за формирањето на културните
Дваесет и осумте интервјуирани биле избрани за склоности и формирањето и пренесувањето
да ја одразат разновидноста на ориентации кон на културниот капитал“. (www.open.ac.uk/
истражувањето на социјалната политика и да го socialscience/cultural-capital-and-social-
проценат квалитетот на истражувањето. На пример, exclusion/methodology.php (пристапено на 27
еден критериум произлегол од ставот на испитаникот септември 2010))
дали истражувањето на социјалната политика би
требало да даде придонес кон политиката и практиката
или кон знаењето или кон комбинацијата од двете. За да се постигнат овие цели, авторите избрале
Оваа стратегија за примерочење им овозможила домаќинства за квалитативната фаза од истражувањето
интервјуираните да бидат селектирани според целта на таков начин што постоела дистрибуција на
во согласност со критериумите што биле централни домаќинства во однос на:
Намерно примерочење за еден студентски проект
Неколку од студентите што составиле прашалници за нивните истражувања користеле вид на
намерно примерочење за нивното квалитативно истражување. Изабела Робинс дава особено детално
објаснение како таа му пристапила на намерното примерочење на мајки за нејзината студија за
носењето одлуки за вакцинација на децата и причините за дел од нејзините избори. Нејзината стратегија
за примерочење повелкувала со себе пристап на генеричко намерно примерочење:
„Регрутирањето на учеснички беше планирано да се одвива во мојата околина поради
прагматичната причина за усогласување на собирањето податоци од работата на терен со моите
комплексни обврски. Јас планирав да најдам мајки со контрастни социоекономски профили, а
тоа би ми помогнало да ги направам клучните споредувања и да ги тестирам и да ги развијам
теоретските тврдења. Мојот план беше да изберам дваесет мајки од профилот на работничката
класа и дваесет мајки од профилот на средната класа со цел да добијам околу четриесет интервјуа.
Признавам дека одредувањето на класниот профил е проблематично и дури и повеќе од тоа
за жените чиј работен статус е прекинат со мајчинството. Нивните социоекономски профили
биле одредени врз основа на сегашната или претходната работа, употребувајќи ја шемата на
Националната статистичка социоекономска класификација (National Statistics Socio-Economic
Classification – NS-SEC).
Стапките на вакцинација се познати и се разликуваат во однос на социоекономските профили.
Во согласност со ова, јас добив пристап до родителските и детските групи во областите што можат
да се идентификуваат како области на работничката и средната класа на Нотингем ... Мајките беа
регрутирани преку родителските и детските организирани групи во областите со социоекономски
профили. Имињата на групите и нивните организации беа идентификувани од една публикација
на локалниот совет, но и надополнети со други публикации нудејќи информации за услугите што
тие им се нудат на родителите и децата во областа“.
Една од особеностите што е впечатлива за ова објаснение е дека Изабела како појдовна точка за својот
избор на критериуми за тоа кого да интервјуира ја користела статистиката за стапките на вакцинација.
Resource Center) што ја надополнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
нивните профили за одговорите на прашањата за снежна грутка често се прeзентира како стратегија што
културен капитал; присуството на издржувани деца; се употребува кога е невозможно или неизводливо
разновидноста на географските области и различните примерочење засновано врз веројатност – на пример,
типови на домаќинства (Bennett et al., 2009: 276). кога се обидуваме да примерочиме тешко достапни
популации поради непостоење рамка за примерочење.
Примерочење снежна грутка Често ова е начинот на којшто тоа се претставува
во дискусиите за неговата употреба во анкетното
Примерокот снежна грутка претставува истражување и понекогаш и во квалитативното
техника за примерочење во која истражувачот на истражување (видете го Истражувањето во фокус
почетокот примерочи мала група лица, релевантни 8.5.). Сепак, Ној забележува од својата студија за
за истражувачките прашања, а овие примерочени израелските немоторизирани патници и за израелските
испитаници ги предлагаат другите учесници што полупрофесионални мажи возачи дека една предност
имаат искуство или карактеристики релевантни за на техниката е што таа може истовремено да се
истражувањето. Овие учесници потоа ќе предложат употребува за разоткривање на поврзаноста на
други итн. Како што напоменав во осмото поглавје, индивидуите во мрежи. Примерокот снежна грутка
тоа понекогаш (иако ретко) се користи во анкетното го употребив во мојата студија за посетителите на
истражување кога примерочењето засновано врз Дизниевите тематски паркови, а и Шепер Хјуз (Scheper-
веројатност е повеќе или помалку невозможно. Тоа Hughes) го искористила овој начин на примерочење
понекогаш и се препорачува кога во фокусот на во својата етнографија за незаконска трговија со
внимание се мрежите на индивидуите (Coleman, 1958). органи (видете го Истражувањето во фокус 18.2.).
Всушност, Ној (Noy, 2008) покажува дека примерочењето

Примерок снежна грутка
За својата студија на една многу чувствителна и прикриена област – глобалната трговија со
органи, Шепер-Хјуз (Scheper-Hughes, 2004: 31) на следниов начин го опишува својот пристап кон
примерочењето (иако зборува во трето лице, Шепер-Хјуз упатува на себеси):
„Употребувајќи го традиционалниот метод снежна грутка (еден пациент, еден хирург, една
болница, една мртовечница, една банка на очи води до следната) – таа почнува да открива низа
индиции што конечно ќе ја однесат од Бразил во Аргентина и Куба и од Јужна Африка до Израел,
Западната банка и Турција и од Молдавија и Источна Европа до Филипините во Југоисточна
Азија. На крајот, индициите ја вратиле назад до единиците за трансплатација во Балтимор,
Филаделфија и градот Њујорк“.
Со оваа постапка на примерочење, таа била во можност да интервјуира многу различни лица
инволвирани во трговијата со органи – хирурзи за трансплантација, сестри, службеници за јавна
набавка, полициски службеници, министри за здравство итн., како и донатори на бубрези во неколку
земји, ловци на бубрези, купувачи на бубрези и посредници во трговија со органи. И покрај тоа, таа
била во можност да набљудува голем дел од трансакциите што се случувале.
Примерочењето информатори во етнографското „...конечно добиени со мешање на техники

истражување понекогаш претставува комбинација на од примерочењето снежна грутка ... и моето
опортунистичко примерочење и примерочењето снежна речиси континуирано присуство во областа.
грутка. Голем дел од времето етнографите се приморани ... Наместо да барам да ме запознаат или да
да собираат информации од секакви достапни извори. ми дадат имиња на лица со кои можам да
Многу често тие се соочуваат со спротивставување или контактирам, јас секогаш кога ќе сретнев
барем со индиферентност кон нивното истражување и некоја жена ќе поминев колку што е можно
затоа се слободни да собираат информации или ставови повеќе време со неа, т.е. толку колку што
од секој што е подготвен да открие вакви детали. Ова таа ќе дозволеше, учествувајќи во нејзините
се чини дека е суштината на стратегијата на Армстронг дневни активности и преку ова јас ги среќавав
(Armstrong, 1993: 21) во контекстот на фудбалскиот другите во нејзиното социјално опкружување.
хулиганизам кога тој се обидел да пронајде „лица во Моето континуирано присуство во областа ги
рамките на мрежите на групите што ги сочинуваат охрабруваше и другите кориснички на дрога
навивачите со име Блејдс“. Меѓутоа, како што укажува да ми пристапуваат кога ќе бев сама... Освен
долгиот цитат од неговата студија на страница 440, тој тоа, советникот за справување со зависност
редовно од своите имформатори можел да обезбедува од дрога во областа ќе го споменеше фактот
детали за други лица што би му биле од корист да ги за моето присуство и интерес за жените со кои
консултира. Слично пишува и А. Тејлор (Taylor, 1993: тој доаѓа во контакт. Исто така, каде што беше
16) во својата студија за корисничките на дрога дека возможно ги олеснуваше и запознавањата“.
учесничките за истражувањето беа
Примерок снежна грутка за еден студентски проект
Џонатан Сметерхам (Jonatan Smetherham) употребил примерочење снежна грутка за својата студија
за невладините организации во рурална Нигерија. Тој пишува:
„Беше користено примерочењето снежна грутка бидејќи јас седум недели живеев во заедницата
и преку моите активности како волонтер имав контакти речиси секој ден. Преку разговорите
локалните жители ме запознаваа со други луѓе и подрачја на заедницата што би ме интересирале“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Џонатан, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
Resource Center) што ја надополнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
големина на примерок
Еден од проблемите со коишто се соочува И покрај сè, Ворен (Warren, 2002: 99) прави интересна
истражувачот што се занимава со квалитативни забелешка дека за да се публикува квалитативната
истражувања е што на почетокот може да биде тешко да студија базирана на интервју, минимален број интервјуа
се утврди колку лица ќе бидат интервјуирани доколку што се бара да се реализираат се чини дека е меѓу
теоретските размислувања ја насочуваат селекцијата. дваесет и триесет. Ова наведува дека, иако се нагласува
Невозможно е да се знае, на пример, колкумина би важноста во квалитативното истражување да се врши
требало да се интервјуираат пред да се достигне намерно примерочење, постојат минимални нивоа на
теоретската заситеност. До одредена мерка, нема да прифатливост, иако речиси сигурно постојат исклучоци
помогне фактот што ретко детално се артикулираат од правилото на Ворен (на пример, многу интензивни
(Guest et al., 2006) критериумите за препознавање или интервјуа од оној вид реализиран во интервјуата за
утврдување кога или дали се достигнала заситеност. Со животната историја, каде може да има само еден или
текот на истражувањето може да стане очигледно дека двајца интервјуирани). Освен тоа, сите оние што го
би требало да се интервјуираат и групи што на почетокот применуваат, на никаков начин не би се согласиле со
не биле предвидени. Морс (Morse, 2004а) дава пример бројката на Ворен. Герсон и Хоровиц (Gerson and Horowiz,
на една студија за синдромот на ненадејна смрт кај 2002: 223) пишуваат дека „помалку од 60 интервјуа не
децата, којашто во почетокот требало да се фокусира можат да ги потврдат уверливите заклучоци, а повеќе
врз родителите, но како резултат на интервјуата со нив, од 150 продуцираат премногу материјал за да може
таа морала да се прошири и да вклучи професионалци. ефектно и експедитивно да се анализира“. Разликите
Ова нужност се појавила поради тоа што објаснувањата меѓу овие автори укажуваат на тоа колку може да
на родителите ја истакнале важноста на нивната биде тежок обидот да се специфицираат минималните
несигурност за тоа кои групи професионалци големини на примерокот (за други резимеа на сугестии
биле примарно одговорни во вакви околности. Со на некои истражувачи за ова прашање, видете исто така
примерочењето засновано врз веројатност, ваквите кај Гест и коавторите (Guest et al., 2006) и Мејсон (Mason,
размислувања можат да се специфицираат, имајќи ја 2010)). Големината на примерокот со којшто можат да
предвид големината на популацијата и ограничувањата се потврдат уверливи заклучоци веројатно варира од
поврзани со времето и трошоците. ситуација до ситуација во намерното примерочење
Како општо правило, колку поширок е обемот на и истражувачите што се занимаваат со квалитативни
квалитативното проучување и колку повеќе компарации истражувања мора да признаат дека се вовлечени во
меѓу групите во примерокот треба да се направат, толку деликатен чин на балансирање:
повеќе интервјуа ќе треба да се реализираат (Warren,
2005; Morse, 2004b). Земајќи го вториот од овие два „Општо, големината на примерокот во
критериума, доколку се бараат неколку компарации – квалитативното истражување не би требало
меѓу мажи и жени, различни возрасни групи, различни да биде толку мала за тешко да достигне
типови на учесници во истражувањето во смисла заситеност со податоци, теоретска заситеност
на локално релевантни фактори – најверојатно ќе или пренатрупаност со информации. Во исто
биде потребен поголем примерок. Исто така, во време, примерокот не би требало да биде толку
една студија за искуството со прекинување на врска, голем што ќе биде тешко да се направи темелна
веројатно ќе бидат неопходни помалку испитаници анализа којашто е ориентирана кон случаите“
ако нагласокот е врз оние што се формално во брак, (Onwuegbuzie and Collins, 2007: 289).
а не врз поопштата категорија – луѓе што се во врска.
Со оглед на распонот на размислувања за за нивното проучување на оние што го преживеале

соодветните големини на примерок, не изненадува долгогодишното заболување од рак. Она што веројатно
што кога Мејсон (Mason, 2010) ги анализирал е клучно е оправдувањето на големината на кој и
апстрактите за докторски тези што произлегле од да е примерок да биде прецизно. Со други зборови,
квалитативно истражување базирано врз интервју наместо да се потпрете врз впечатоците на другите за
во Велика Британија и Ирска, открил дека 560 тези се соодветните големини на примерок во квалитативното
разликувале според големината на примерокот од 1 до истражување, речиси сигурно е подобро да сте јасни
95, со просечна вредност од 31 и медијана 28. Разликата во однос на методот на примерочење што сте го
меѓу просечната вредност и медијаната укажува на употребиле, зошто го користите и зошто големината
тоа дека просечната вредност ја зголемуваат некои на примерокот што сте ја достигнале е соодветна.
пред сè големи примероци. Мејсон се осврнува на Можеби причината што имате впечаток дека примерок
едно проучување (онлајн труд, чиј линк повеќе не со одредена големина е соодветен е токму поради тоа
беше активен кога се обидов да му пристапам) дека што сметате дека сте достигнале теоретска заситеност,
прегледал 50 истражувачки статии базирани врз термин што иако е цврсто врзан за втемелената
втемелената теорија што откриле дека големината на теорија, честопати го употребуваат истражувачите
примероци варирала меѓу 5 и 350. што користат повеќе пристапи. Доколку заситеноста
Исто така, веројатно ќе бидат значајни и е критериум за големината на примерокот, тогаш
ориентацијата на истражувачите и целите на специфицирањето на минималната и максималната
нивното истражување. Кроуч и Меккензи (Crouch големина на примерокот е бесмислено. Во основа,
and McKenzie, 2006) употребија примероци од мал критериумот за големина на примерок е дали со неа
обем, тврдејќи дека примероците што се помали се достигнува заситеност. Како што неколку автори
од 20 ги зголемуваат шансите на истражувачите забележуваат, на пр. Гест и коавторите (Guest et al.,
што се занимаваат со квалитативни истражувања за 2006); Мејсон (Mason, 2010), проблемот е во тоа што
зближување со нивните учесници во проучувањата честопати заситеноста се бара, но не се образложува
базирани врз интервју и генерирање суптилно или објаснува (Bowen, 2008). Повеќе за ова прашање
обработени податоци, особености што биле значајани видете во Продлабочено размислување 18.1.

Заситеност и големина на примерок
Како што напоменав во текстот, многу е тешко однапред да се знае колку интервјуа треба да
реализирате доколку како принцип за проценување на адекватноста на еден примерок го користите
теоретското заситување (видете го Клучниот концепт 18.4.). Понатаму, повеќе или помалку недостигаат
критериумите за да се одлучи кога се достигнува теоретско заситување. Како одговор на овие загатки,
Гест и коавторите (Guest et al., 2006) реализирале некои експерименти со податоците што ги имале
собрано од длабинските интервјуа со жени во две западноафрикански земји. Тие реализирале и
транскрибирале 60 интервјуа. Тие го анализирале процесот на она што го нарекле „заситеност со
податоци“, што значи – бројот на интервјуа „коишто се потребни за да добијат смисла тематското
исцрпување и варијабилноста во рамките на [нивната] низа на податоци“ (Guest et al., 2006: 65).
Интересно, тие откриле дека заситеноста со податоци била достигната, откако тематски биле
анализирани околу 12 транскрипти. Земајќи ги транскриптите на интервјуата само за едната од двете
западноафрикански земји, до мигот кога се анализирале дванаесет интервјуа, веќе биле генерирани
92 проценти од кодовите користени за оваа група транскрипти. Исто така, по дванаесетте интервјуа,
кодовите генерално не барале значајна ревизија, имплицирајќи дека многу брзо била достигната
заситеноста од категории. Меѓутоа, како што авторите забележуваат, нивниот примерок бил релативно
хомоген (жени со висок ризик од заразување со ХИВ) и истражувањето имало ограничен обем (како
овие жени дискутираат за секс). Како последица на тоа, можеби засистеноста била достигната во порана
фаза за разлика од квалитативните студии што се потпираат врз похетерогени примероци и имаат
општи истражувачки фокуси. Експериментот е поучен, затоа што укажува на тоа дека кога се користи
теоретската заситеност како критериум за одлучување за адекватноста на примерокот, истражувањето
базирано врз квалитативни интервјуа може да се базира врз многу мали примероци. Она што е сега
потребно се слични експерименти со различни примероци и теми.
Поврзано со ова прашање е и тоа што вие треба студија. Една од нив е аналитичката генерализација,
да бидете сигурни дека од вашите податоци не којашто во најголем дел е речиси иста како теоретската
правите несоодветни генерализации. Онвугбузи и генерализација (J. C. Mitchell, 1983). Со овие два
Лич (Onwuegbuzie and Leech, 2010) забележуваат дека термини се сретнавме во третото и седумнаесеттото
во најголем дел постојат два вида на генерализации поглавје. Другата ја нарекуваат „пренесување од случај
што можат да се направат од некоја квалитативна на случај“ и се однесува на правењето генерализации
од еден на друг случај којшто му е сосема сличен. правилата се протегале и надвор од учесниците во
Ова е повеќе или помалку истото како поимот за примерокот. Со други зборови, речиси во една третина
модератум генерализација (M. Williams, 2000) којашто од статиите биле изведувани заклучоци за популација
беше објаснета во 17-тото поглавје. Генерализацијата што не била дел од примерокот во студијата. Како што
за една популација може да биде прифатлива ако забележале авторите, кога ова се појавува, постои
била употребена постапка за примерочење засновано неконзистентност меѓу нацртот за истражување и
врз веројатност. Онвугбузи и Лич ги анализирале интерпретациите на податоците што се добиваат. Јасно
сите 125 емпириски статии што биле публикувани во е дека ова е лекција за тоа дека треба да е јасно што
Квалитативен извештај (Qualitative Report), академско е тоа што смеете, а што што не смеете да заклучите од
списание коешто излегува од 1990 год. Тие откриле примерок од кој било вид, нешто што се однесува и на
дека 29,6 проценти од статиите содржеле неправилно примерочењето во кватитативното истражување.
изведени генерализации коишто спротивно од
не се примерочат само луѓе
Примерочењето не се однесува само на луѓе, биде етнограф: треба да се одвои слободно време за
туку се однесува и на примерочење на други нешта. составување белешки, други ангажмани (работни или
Една поткрепа на тоа е што принципите за намерно домашни) и личните потреби (јадење, спиење итн).
примерочење можат да се применуваат на нешта Кога групата што се истражува има поинаков режим од
како што се документи на речиси ист начин на којшто оној вообичаениот на етнографот (како што се ноќни
примерочењето засновано врз веројатност може да смени во една болница или посетување на ноќни
се примени за различни видови феномени за да се клубови), потребата за примерочење време може да
генерира репрезентативен примерок. Сепак, треба да бара значителна промена на навиките.
се има на ум дека примерочењето во квалитативното Исто така може да биде важно да се состави
истражување има друга димензија. Ова се однесува примерок во смисла на контекст. Врз однесувањето
на потребата да се примерочат различни контексти во на луѓето влијаат контекстуални фактори, така што
чии рамки се одвива интервјуирање или набљудување. важно е да се осигура дека ваквото однесување се
Пишувајќи за етнографското истражување, Хамерсли и набљудува во различни локации. На пример, една од
Аткинсон (Hammersley and Atkison, 1995) споменуваат важните особености на истражувањето на фудбалскиот
дека времето и контекстот треба да се разгледуваат хулиганизам е што, се разбира, оние вовлечени
во контекстот на примерочењето. Земајќи го предвид во вакви активности не се цело време фудбалски
времето значи дека етнографот мора да биде хулигани. Со цел да се разбере културата или погледот
сигурен дека луѓето или настаните се набљудуваат на светот на фудбалските хулигани, авторите како
во различни периоди на денот и различни денови на Армстронг (Armstrong, 1993) и Џуљаноти (Giulianoti,
неделата. Доколку се постапи поинаку, се ризикува да 1995; Истражувањето во фокус 19.2.) морале да си
се извлечат заклучоци за однесувањето на одредени обезбедат интеракција со нив, не само во текот на
лица или за настани што се валидни само за утрата фудбалските мечеви, туку и во многу други ситуации
или за работните денови, а не за викендите. Поради (пабови, општо социјализирање), што исто така значи
неколку причини, невозможно е цело време да се во различни периоди.
користење на повеќе од еден пристап за примерочење
Намерното примерочење честопати вклучува во Австралија – Марцано и Скот (Marzano and Scott,
повеќе од еден од пристапите претставени понапред. 2009) на почетокот намерно ги примерочеле клучните
На пример, многу често на примерочењето снежна клиенти во процесот на промовирање. Тоа биле лица
грутка му претходи друг тип на намерно примерочење. што имале клучни улоги во агенциите одговорни за
Накратко, процесот бара примерочење учесници промовирањето на туристичката дестинација и коишто
на почетокот без да се користи пристапот на имале интерес од тоа. Како резултат на примерочење
примерочење снежна грутка, а потоа употребувајќи ги преку процесот снежна грутка, лицата како што се
овие почетни контакти – да ги прошири преку методот управителите во хотелите и забавните паркови, исто
на примерочење снежна грутка. Така, во својата така биле идентификувани и така станале кандидати
студија за улогата на моќта во промовирањето на една за вклучување во истражувањето што се реализираше
туристичка дестинација – Златниот брег (Gold Coast) преку полуструктурирано интервју. Да дадеме
дополнителен и на некој начин сличен пример, Васкез Истражувањето во фокус 2.3., Р.С. Коен (R. S. Cohen, 2010)
и Вецел (Vasques and Wetzel, 2009) информираат за составила првичен примерок од список на сите салони
резултатите од студијата за расниот идентитет кај две во градот преку поштенскиот број и интервјуирање
етнички групи на САД. При собирањето податоци на барем едно лице од секој салон. Потоа следела
за една од двете групи – Потаватоми индијанци втора фаза, којашто повеќе потсетувала на намерно
(Potawatomi Indians) – истражувачите собрале податоци примерочење, каде што биле користени податоците
од првичната група интервјуирани што биле одбрани што произлегле од анкетата за да се изберат лица
поради нивните формални позиции во животот на за интервјуирање од четирите категории на салони
групата Потаватоми. Тие се именувани како „избрани што биле релевантни за истражувачките прашања и
претставници, директори на клучни програми и коишто не биле доволно покриени во првата фаза на
припадници на заедницата“ (Vasquez and Wetzel, 2009: примерочење: „фризерски салони за изнајмување,
1560). Потоа, се примени примерочењето снежна синџир на салони, берберници и салони претежно со
грутка за да се прошири обемот на истражувањето клиенти од етнички малцинства“ (R. S. Cohen, 2010: 204).
со интервјуирање на 113 лица. Во овие две студии, Во сите три студии постојат докази за барањето
лицата на почетокот биле избрани за истражувањето и на целноста и на репрезентативноста. Со трудот
поради тоа што имале позиција релевантна за и на Севиџ и коавторите и на Батлер и Робсон,
истражувањето, а овој почетен примерок потоа бил целноста главно самата се открива во барањето на
користен за да наведе на други релевантни учесници области со соодветни карактеристики; во примерот
за да се прошири истражувањето. Во двата случаи, со истражувањето на Коен, целноста се препознава
беше избран генерички намерен примерок (базиран во зголемувањето на примерокот со дополнителни
врз лица што го исполниле критериумот – позиција испитаници што најверојатно се релевантни за
во структурата што е релевантна за истражувањето) истражувачките прашања. Во исто време, постои
а потоа беше применет, пристапот на примерочење цврсто чувство на потреба да се генерира примерок
снежна грутка. којшто ако ништо друго, барем остава впечаток на
Друга ситуација во која може да се употреби повеќе репрезентативност. Ова е многу интересен развој на
од еден пристап на примерочење е кога истражувачите нештата, бидејќи примерочењето во квалитативното
се чини дека имаат цел да имаат елемент и на целност истражување, како што видовме, пред сè се поврзува
и на репрезентативност во својот пристап. Како со намерното примерочење. Во исто време, тоа
пример, Севиџ и коавторите (Savage, 2005) користеле загатнува интересно прашање што може барем
електронски список за да состават примерок од една од делумно да е позадина на репрезентативноста во
три одредени улици и потоа да договорат интервјуа со овие студии. Имајќи го ова предвид, кога составувате
лицата во домаќинствата. Тие барале испитаници што намерен примерок, во многу случаи повеќе лица (или
би ја илустрирале општествената структура на секоја што и да е единицата за анализа) ќе ги задоволуваат
од четирите области на Манчестер. Слично на ова и критериумите за вклучување во него, како ќе одлучите
Батлер и Робсон (Butler and Robson, 2001) имале цел кое лице или кои лица да ги вклучите? Поинаку кажано,
да интервјуираат седумдесет и пет гентрификатори ако моите истражувачки прашања ме насочуваат да
во секоја од трите области на Лондон и го употребиле изберам потпримерок којшто има критериуми а и б и
изборниот список за да ги одредат лицата што би друг потпримерок што има критериуми а и в, така што
можеле да бидат препознати како соодветни за нив ќе можам да ги споредам, како да направам избор
нивното истражување. Тие велат: „веруваме дека меѓу лицата коишто го исполнуваат секој од двата пара
нашите испитаници се претежно репрезентативни за критериуми? Примерочењето за постигнување барем
популацијата на средната класа во секоја од нашите на симболична репрезентативност, како што изгледа
области“ (Butler and Robson, 2001: 2148). За својата дека овие истражувачи направиле, може да биде еден
студија за фризерските салони и бербери, опишана во од начините на носење таква одлука.
• Во квалитативното истражување, намерното примерочење е фундаменталниот принцип за избирање
случаи и индивидуи.
• Со намерното примерочење, истражувачките прашања од истражувањето се ставаат во преден план
на размислувањата за примерочење.
• Важно е да се има на ум дека намерното примерочење повлекува со себе размислувања за нивоата
на кои тоа треба да се одвива.
• Важно е да се направи разлика меѓу пристап на теоретско примерочење и пристап на генеричко
намерно примерочење, бидејќи понекогаш овие поими се третираат како синоними.
• Теоретската заситеност е корисен принцип за носење одлука за големина на примерокот, но постои

доказ дека таа честопати повеќе се бара отколку што се покажува.
• Како се разликува намерното примерочење од примерочењето засновано врз веројатност и
зошто многу истражувачи што се занимаваат со квалитативни истражувања претпочитаат да го
употребуваат првото?
нивоа на примерочење
• Зошто може да биде важно да се прави разлика меѓу различните нивоа на коишто може да се одвива
примерочењето во еден квалитативен истражувачки проект?
намерно примерочење
• Зошто теоретското примерочење е толку важен аспект на втемелената теорија?
• Како пристапот кон теоретското примерочење се разликува од пристапот кон генеричкото намерно
примерочење?
• Зошто теоретската заситеност е толку важна состојка на теоретското примерочење?
• Кои се главните причини за разгледување на употребата на примерочењето снежна грутка?
Големина на примерокот
• Зошто се чини дека авторите толку многу не се согласуваат за она што претставува минимална
прифатлива големина на примерок во квалитативното истражување?
• До која мерка теоретското примерочење му помага на истражувачот што се занимава со
квалитативни истражувања да донесе одлука околу големината на примерокот?
не се примерочат само луѓе
• Зошто би било важно при намерното примерочење да се има предвид дека не се примерочат само
луѓе?
Користење на повеќе од еден пристап за примерочење
• Како може да биде корисно намерното примерочење на луѓе за анкетно истражување?

примерочењето во квалитативното истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се ко-
19
ЕТНОГРАФИЈА И
НАБЉУДУВАЊЕ СО УЧЕСТВО
Вовед 431
Пристап 433
Отворена наспроти прикриена етнографија 433
Пристап до затворени средини 435
Пристап до отворени/јавни средини 436
Тековен пристап 439
Клучни информатори 439
Улоги на етнографите 440
Активни или пасивни? 446
Теренски белешки 447
Видови теренски белешки 450
Завршување на етнографското истражување 452
Може ли да постои феминистичка етнографија? 453
Подем на визуелната етнографија 455
Пишување (извештај) за етнографското истражување 462
Променливата природа на етнографијата 464
ЕТНОГРАФИЈА И НАБЉУДУВАЊЕ СО УЧЕСТВО 431

Етнографијата и набљудувањето со учество бараат поголемо вклучување на истражувачот во
општествениот живот на лицата што ги проучуваат. Меѓутоа, првиот термин честопати се употребува и
за да упати на пишаниот резултат од тоа истражување. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Проблемите за добивање пристап до различни средини и некои сугестии за тоа како тие можат да
се надминат;
• Прашањето дали е практична и прифатлива прикриената улога;
• Улогата на клучните информатори за етнографот;
• Различните видови улоги што етнографите можат да ги предвидат во текот на својата теренска
работа;
• Функцијата на теренските белешки во етнографијата и различните облици во кои тие се јавуваат;
• Прашањата во врска со доведувањето на етнографското истражување до крај;
• Улогата на визуелните материјали во етнографијата, коишто во последниве години привлекуваат сè
поголемо внимание;
• Контроверзијата околу карактерот на феминистичката етнографија;
• Клучните прашања во врска со пишувањето на етнографијата;
• Променливите значења на поимот етнографија.
Вовед
Многу години дискусиите за предностите и се случува, правење некакви белешки и пишување за
ограничувањата на набљудувањето со учество се сето тоа. Всушност, етнографијата речиси воопшто
прилично стандардна состојка на прирачниците не е толку едноставна како што се претпоставува. Во
за општествено истражување. Меѓутоа, одреден ова поглавје ќе се даде преглед на дел од клучните
период, тие што пишувале за истражувачките методи подрачја со коишто се соочуваат етнографите, заедно
претпочитале повеќе да пишуваат за етнографијата со дел од многуте неочекувани настани со коишто
отколку за набљудувањето со учество. Тешко е да тие се соочуваат. Меѓутоа, не е лесно на таков начин
се одреди кога точно се појавува оваа промена на да се направи генерализација за етнографскиот
терминологијата (иако станува збор за нешто повеќе од истражувачки процес за да се обезбедат дефинитивни
ова), но некаде во седумдесеттите години од минатиот препораки за истражувачката практика. Како што
век почнува да се претпочита терминот етнографија. предочивме на крајот на претходното поглавје,
Пред тоа, етнографијата првенствено се поврзувала со различноста на искуствата со коишто се соочуваат
истражувањето на социјалната антропологија, според етнографите и различноста на начините на коишто со
коешто истражувачот (вообичаено) посетувал странска нив се справуваат не дозволуваат едноставно да се
земја, поминувал значителен период (честопати многу направат генерализации. Следниов коментар во една
години) со таа група со цел да ја разоткрие нејзината книга за етнографијата добро го изнесува овој став:
култура, да гледа и да слуша што зборуваат и што прават
луѓето, вклучувајќи се во разговори со луѓето за да ги „Секоја ситуација на терен е различна, а
истражи специфичните прашања што го интересираат, почетничката среќа да се наиде на добри
да направи многу белешки од теренот и да се врати информатори, да се биде на вистинското
дома за да пишува за резултатите од својата работа. место во вистинско време и да се воспостават
Клучниот концепт 19.1. претставува еден обид за соодветните односи може да биде исто толку
справување со некои од овие прашања за да се дојде важна колку и вештината на применувањето на
до работна дефиниција за етнографијата. Во седумте техниката. Навистина, многу успешни епизоди
наброени точки на крајот на Клучниот концепт 19.1. што на терен се случуваат поради среќа исто колку
ја сочинуваат дефиницијата за етнографија се истакнува и преку софистицирано планирање, а многу
дека таа би можела да се смета за едноставен процес неуспешни епизоди се резултат на лоша среќа и
на приклучување кон дадена група, набљудување што на лоша проценка“ (Sarsby, 1984: 96).
432 ЕТНОГРАФИЈА И НАБЉУДУВАЊЕ СО УЧЕСТВО

Што е етнографија и набљудување со учество?
Во многу дефиниции за етнографијата и набљудувањето со учество многу е тешко да се направи
разлика меѓу нив. И двете го свртуваат вниманието кон фактот дека самиот учесник/набљудувач
се вклучува во една група за подолг временски период, го набљудува однесувањето, ги слуша
разговорите меѓу луѓето, но и меѓу лицата што работат на терен и поставува прашања. Можно е,
понекогаш, да се претпочита терминот етнографија поради тоа што терминот набљудување со учество
се чини дека наведува само на набљудување, иако во практиката учесниците набљудувачи прават
повеќе од едноставно набљудување. Вообичаено, учесниците набљудувачи и етнографите ќе соберат
дополнителни податоци преку интервјуа и со собирање на документи. Поради тоа, може да се случи
очигледното нагласување на набљудувањето во смисла на набљудување со учествување да значи дека
би се претпочитал еден очигледно поинклузивен термин, дури иако всушност општо е прифатено дека
методот опфаќа широка палета на методи и извори на собирање податоци. Со терминот етнографија
понекогаш се означува студија во која учествувањето со набљудување е доминантен истражувачки
метод, но и се укажува дека во неа има специфичен фокус врз културата на групата во којашто се
вклучува истражувачот.
Сепак, терминот етнографија има дополнително значење, бидејќи тој честопати воедно се
однесува и на еден метод на истражување од погоре наведениот вид и на напишаниот продукт од
тоа истражување. Навистина, со терминот етнографија често се означува и истражувачкиот процес и
напишаниот резултат од истражувањето. На пример, разгледајте ги воведните реченици од книгата на
А. Тејлор (Taylor, 1993) за корисничките на дрога, што беше спомената во неколку прилики во 17-тото
поглавје.
„Оваа книга дава опис на животите и искуствата на дадена група интравенозни кориснички
на дрога во Глазгов. Таа се базира врз петнаесетмесечното набљудување со учество на жените
во нивните сопствени опкружувања и реализираните длабински интервјуа на крајот од
набљудувањето. Таа претставува прв целосен етнографски опис на животниот стил на корисничките
на дрога“ (Taylor, 1993: 1).
Треба да се забележат следниве особености:
• Оваа книга има поднаслов Етнографија на заедницата на интравенозните кориснички на дрога.
Поради тоа се чини дека терминот етнографија се применува и за методот на истражување и за
самата книга. Ова е подвлечено со фразата прв целосен етнографски опис.
• Споменувањето на главните методи за собирање податоци, како набљудување со учество и
интервјуирање, укажува дека етнографското истражување го сочинуваат овие две техники на
собирање податоци, но интервјуирањето се смета како нешто што е одвоено од набљудувањето
со учество. Всушност, учесниците набљудувачи честопати водат интервјуа во текот на своето
• Пасусот се потпира врз неколкуте мотиви за квалитативно истражување со кои се сретнавме во
17-тото поглавје, како што се претпочитањето да се погледне со очите на лицата што се проучуваат
(наведување на животи и искуства) и натуралистичкиот став (во нивното сопствено опкружување).
Во оваа книга, терминот етнографија се употребува за да означи истражувачки метод во којшто
истражувачот:
• Се вклучува во одредена општествена средина за подолг временски период;
• Врши редовни набљудувања на однесувањето на припадниците на таа средина;
• Ги слуша и се вклучува во разговорите;
• Ги интервјуира информаторите за темите што не се директно подложни на набљудување или
поради тоа што етнографот не е сосема сигурен за нив (или всушност и поради други можни
причини);
• Собира документи за групата;
• Ја разбира културата на групата и однесувањето на луѓето во рамките на контекстот на таа култура
и
• Пишува детален опис за таа средина.
Според тоа, етнографијата се применува за да го опфати набљудувањето со учество, а се применува
и за да го опфати поимот етнографија како пишан продукт на етнографското истражување.
Микроетнографија
Ако правите истражување за проект на додипломски студии или за магистратура, веројатно нема да
можете да водите целосно етнографско истражување. Етнографското истражување обично бара долги
периоди на терен во некоја организација, како дел од една заедница или во друштво на некоја група.
И покрај сè, можно е да се изведе еден облик на микроетнографија (Wolcott, 1990b). Ова би опфатило
фокусирање врз одреден аспект на една тема. На пример, ако ве интересираат контакт-центрите,
можете да се фокусирате врз начинот на кој вработените постапуваат кога комуницираат и дискутираат
за работните проблеми и покрај тоа што континуирано примаат повици и што ги набљудуваат. Би
можел да се помине еден релативно краток временски период (од неколку недели до неколку месеци)
во организацијата, без разлика дали врз основа на полно работно време или на пократок период, за да
се реализира вака тесно дефинираната тема.
Меѓутоа, ова тврдење не треба да се сфати поглавје ќе се разгледува овој вид прашање. Сепак
како импликација дека се неважни планирањето и прашањата што се однесуваат на водењето интервјуа
познавањето на алтернативни начини на правење од страна на етнографите ќе бидат оставени за 20-тото
на нештата однапред. Во преостанатиот дел од ова поглавје.
Пристап
Една од клучните и најтешките фази во етнографијата 1969), на четирикратна дистинкција на облиците на

е обезбедувањето пристап до некое општествено етнографија (видете го приказот 19.1., којшто содржи
опкружување што е релевантно за истражувачкиот примери за секој од четирите видови со коишто се
проблем за којшто сте заинтересирани. Начинот на сретнавме во претходните поглавја или кои ќе бидат
којшто се разгледува пристапот се разликува според споменати во ова).
неколку димензии од кои една е дали средината е За приказот 19.1. треба да се забележат три
релативно отворена или е релативно затворена (Bell, укажувања. Прво, разликата помеѓу отворена, т.е.
1969). Хамерсли и Аткинсон (Hammersley and Atkinson, јавна средина и затворена средина не е категорична.
1995) прават слично разграничување кога ги опишуваат Понекогаш, добивањето пристап до групи може да има
јавните средини како спротивни на оние што не се јавни речиси формално својство, како што е потребата да се
(видете и кај Lofland and Lofland, 1995). Затворените, смири загриженоста на водачот на бандата во врска
средините што не се јавни се веројатно организации од со вашите цели. Исто така, организациите, понекогаш,
различен вид, како што се фирми, училишта, култови, креираат контексти што имаат јавен карактер, како
општествени движења итн. Отворената, т.е. јавната што се средби што се организирани за припадниците
средина е веројатно сè друго, така што истражувањето или за потенцијалните припадници на општествените
опфаќа заедници, банди, корисници на дрога итн. движења како што се култови или политички движења
како Националниот фронт.
отворена наспроти прикриена Второ, не е непроблематична разликата меѓу
етнографија отворената и прикриената улога. На пример, додека
етнографот бара пристап за отворена улога, може да
Еден начин да се ублажи проблемот на пристап има многу лица со кои ќе дојде во контакт, а коишто
е да се преземе прикриена улога – со други зборови, не ќе бидат свесни за статусот на етнографот како
да не го откриете фактот дека сте истражувач. Со оваа истражувач. П. Аткинсон (Atkinson, 1981: 135), во однос
стратегија ја избегнувате потребата да преговарате за на своето истражување за обуката на докторите во
пристап до организациите или да објаснувате зошто медицинското образование, забележува дека, иако
имате потреба да се вмешате во животите на луѓето и бил неприкриен набљудувач во однос на докторите и
нив да ги поставите како предмети на студијата. Како студентите, тој бил маскиран набљудувач во однос
што ќе видиме, барањето пристап е многу тешка работа, на пациентите. Исто така, некои етнографи се движат
и со прифаќањето прикриена улога се елиминира дел меѓу две улоги (видете го Истражувањето во фокус
од тешкотиите. Овие две карактеристики – отворена, 19.1.).
т.е. јавна наспроти затворена средина и откриена
наспроти прикриена улога – упатуваат, според Бел (Bell,
Приказ 19.1
Четири облици на етнографија
Отворена/јавна средина Затворена средина
Неприкриена Тип 1 Тип 2
улога
• Истражувањето на Тејлор (Taylor, 1993) за • Студиите на Лајднер (Leidner, 1993) за рест
интравенозните кориснички на дрога оранот Мекдоналдс и фирмата за осигурување
• Студијата на Фостер (Foster, 1995) за заедниците со • Истражувањето на Аткинсон (Atkison, 1981)
висока стапка на криминалитет за медицинската школска обука (видете го
• Истражувањето на Џулјаноти (Giullianoti, 1995)за истражувањето во фокус 19.4)
фудбалските хулигани (Истражувањето во фокус • Истражувањето на Барџис (Burgess, 1983, 1987) за
19.2) римокатоличкото средно училиште
• Истражувањето на Хобс (Hobbs, 1988,1993) за • Студијата на Симакова (Simakova, 2010) за
претприемништвото во источен Лондон маркетингот на новата технологија
• Класичната студија на Вајт (Whyte, 1995) за животот • Студијата Вадингтон (Waddington, 1994) за
на аголот на улицата во сиромашиот дел на продолжениот штрајк (Истражувањето во фокус
Бостон 17.4)
• Истражувањето на О’Рајли (O`Reilly, 2000) за животот
на британците на шпанскиот Коста дел Сол
• Студијата на Хоткинсон (Hodkinson, 2002) за готите
Прикриена Тип 3 Тип 4

улога
• Студијата на Патрик (Patrick, 1973) за насилничката • Студијата на Холдавеј (Holdaway, 1982, 1983) за
банда од Глазгов полициските сили во којашто тој бил полицаец
• Студијата на Пирсон (Pearson, 2009) за фудбалските • Истражувањето на Хобс и коавторите (Hobs et al.,
хулигани 2003)за горилата/обезбедување (видете исто така
Винлов и коавтори : Winlow et al. 2001)
• Истражувањето на Метли (Mattley, 2006) за
работењето за телефонската линија за секс-
фантазија
Забелешка: Овој приказ е преработена табела од кај Бел (Bell, 1969).

Пример за опасностите од прикриено набљудување: примерот
со теренските белешки во тоалетот
Истражувањето на Дитон (Ditton, 1977) за неважните работи во една пекарница дава интересен
пример за практичните тешкотии поврзани со бележењето во текот на прикриеното набљудување, но
и за тоа како етнографот ја променил својата позиција, т.е. преминал од прикриено во неприкриено
набљудување, барем делумно, поради овие тешкотии:
„И покрај тоа, јас можев да развијам лични вештини за прикриено набљудување со учество. Од
самиот почеток согледав дека е невозможно да запаметам сè што сакав да запаметам до крајот на
работниот ден... и така морав да правам груби белешки во текот на работата. Но јас бев заглавен
на линијата и немав каде да се повлечам насамо за да ги забележам работите. Конечно ми падна
на ум да ги користам кабините во тоалетот. Ако се навратам на тие денови, гледам дека сите
мои белешки за тоа трето лето беа на тоалетната хартија бронко! Покрај незгодната тенденција
запишаните белешки да се самоизбришат од цврстата тоалетна хартија... моите зачестени барања
за повлекување настрана по интересните настани или разговори во пекарницата, како и обемот
на времето што го потрошив во тоалетот почнаа да стануваат забележливи. Јас морав да смирам
некои вистински загрижени колеги, целосно да ги прекинам тајните дејствија и да се појавам
како набљудувач – иако на еден ограничен начин. На крајот почнав поотворено да ги пишувам
белешките, но сè уште не пред луѓето кога тие зборуваа. Кога поставуваа прашања за ова, како
што и повремено се случуваше, срамежливо ќе кажев дека си ги запишувам работите што се
случија за моите студии“ (Ditton, 1977: 5).
Во поглед на особеностите на етнографијата прикажани на приказот 19.1., Дитон преминал од
обликот на етнографија означен со тип 4 на тип 2.
Друг интересен пример дава Глаксмен (Glucksman,

„Од почеток знаев дека сакам една од студиите
1994), која во седумдесеттите години од минатиот
на случај да биде за Мекдоналдс. Компанијата
век ја напуштила својата академска позиција за да
беше пионер и пример за рутинизирана
работи на фабричка производна лента со цел да ги
интеракција и, поради тоа што беше лоцирана
открие причините зошто се чинело дека феминизмот
во близина, изгледаше како идеално место за
не им е важен на припадничките на работничката
да се почне. Во Мекдоналдс имаа други идеи,
класа. Во извесна смисла таа била прикриен
меѓутоа, само по упорното настојување и
набљудувач, но нејзините мотиви за истражувањето
убедување, јас ги надминав учтивите приговори
биле првенствено политички. Таа вели дека, кога го
на вработените во организацијата, затоа што ги
почнувала истражувањето, немала намера да ја пишува
претставив во смисла на заштита на приватните
книгата што подоцна се појавила и којашто ја издала
информации и имиџот на компанијата“ (Leidner,
под псевдоним (Cavendish, 1982). По објавувањето,
1993: 234–235).
книгата била третирана како пример за етнографско
истражување. Дали таа била неприкриен или прикриен Овој вид на решителност е неопходен за секој случај
набљудувач (или ниту едното или била и двете)? во којшто сакате да проучувате некоја специфична
Без разлика кој опис се применува, ова претставува организација како што е одредена религиозна секта
интересен пример за она што би можело да се нарече или општествено движење. Одбивањето веројатно
ретроспективна етнографија. бара целосно преобмислување.
Третата работа што треба да се забележи Меѓутоа, со многу истражувачки прашања,
за приказот 19.1. е што има повеќе податоци за неколку можни случаи веројатно ќе ги исполнуваат
етнографиите од типот 1 и 2 отколку од типот 3 и вашите критериуми. Истражувачите на организациите
4. Претежно, ова укажува на тоа дека почесто се востановуваат спектар од тактики, но, и покрај тоа
сретнуваат етнографии во кои истражувачите имаат што многу од нив можат да изгледаат несистематични,
неприкриена улога. За оваа ситуација постојат неколку сепак тие заслужуваат да обрнете внимание на нив:
причини. Како што се открива во Клучниот концепт
• Користете пријатели, контакти, колеги, професори
19.2., причините за претпочитањето на неприкриената
за да ви помогнат да обезбедите пристап;
улога од страна на повеќето етнографи се од практична
ако организацијата е релевантна за главното
и етичка природа, но сепак последниве доминираат
истражувачко прашање, патот не би требало да
во повеќето размислувања на истражувачите. Поради
биде важен.
етичките проблеми што го спречуваат прикриеното
• Обидете се да обезбедите поддршка од некого
истражување (и навистина и некои практични
во организацијата, кој би имал функција на ваш
тешкотии), поголемиот дел од дискусијата што следува,
заштитник. Ова лице може да биде подготвено
а се однесува на прашањата за обезбедување пристап, да гарантира за вас и за вредноста на вашето
ќе се фокусира врз настојувањето на етнографите да истражување. Ваквите лица се поставуваат во улога
имаат неприкриена улога. на покровители.
• Вообичаено вие би требало да обезбедите пристап
Пристап до затворени средини преку високото раководство. Иако би можеле
Како што Ван Манен и Колб (Van Maanen and да обезбедите одреден степен на согласност од
Kolb, 1985: 11) забележуваат, „добивањето пристап до оние подолу во хиерархијата, обично ќе ви треба
повеќето организации не е едноставно и тоа вклучува одобрение од нив. Овие поискусни лица имаат
некаква комбинација на стратешко планирање, функција на „чувари“.
напорна работа и чиста среќа“. При избирањето една • Понудете нешто за возврат (на пример, извештај).
посебна општествена средина за проучување на случај Оваа стратегија носи ризици поради тоа што
во којашто се спроведува етнографско истражување, може да ве претвори во евтин консултант и може
истражувачот може да употреби неколку критериуми. да ги ограничи вашите активности, како што е
Општата истражувачка област што е предмет на интерес инсистирањето да се види што пишувате. Меѓутоа,
би требало да ги одреди овие критериуми. Многу често, ова ви помага да ги уверите другите дека сте
голем број можни случаи (понекогаш навистина многу) доверливи. Некои методолози не го препорачуваат
ќе бидат релевантни за вашиот истражувачки проблем. овој пристап, иако меѓу истражувачите на
Можете да изберете одреден случај поради тоа што формалните организации тој е вообичаен.
тој одговара на вашите истражувачки прашања, но • Дајте јасно објаснување на вашите цели и методи и
не постојат гаранции за успех, како што укажуваат и бидете подготвени да се справите со тоа што може
Ван Манен и Колб. Понекогаш се исплаќа очигледната да биде причина за грижа. Предложете состанок
настојчивост. Лајднер (Leidner, 1993) решила дека на кој ќе се осврнете на грижите и ќе го објасните
Мекдоналдс би требало да биде една од организациите тоа што имате намера да го направите со јазик што
во којашто таа ќе спроведе етнографско истражување другите ќе можат лесно да го разберат.
за рутинизацијата на услужната дејност. Таа пишува: • Бидете подготвени да преговарате – ќе барате
целосен пристап, но веројатно нема да ви дадат
одврзани раце (carte blanche).

Што е прикриена улога во етнографијата?
Предности
• Не постои проблем за пристап. Со прифаќањето на прикриена улога претежно се избегнува
проблемот за обезбедување пристап, бидејќи истражувачот не мора да бара дозвола за да
обезбеди влез во дадена општествена средина или организација.
• Реакцискиот ефект не претставува проблем. Играњето прикриена улога, исто така, го
намалува реакцискиот ефект (видете го Клучниот концепт 12.4.), бидејќи учесниците не знаат
дека лицето што го води проучувањето е истражувач. Затоа тие, поради присуството на
истражувачот, веројатно помалку ќе го приспособуваат своето однесување.
Недостатоци
• Проблем со водењето белешки. Како што открил Дитон (Ditton, 1977), кога лицата не знаат
дека вие работите на истражување, тешко е и веројатно невозможно во некои околности да
се водат белешки. Како што ќе видиме подолу, на етнографот белешките му се многу важни, и
премногу е ризично да се потпрете исклучиво врз вашата меморија.
• Проблемот да не се биде во можност да се употреби друг метод. Етнографијата бара употреба
на неколку методи, но, ако истражувачот е во прикриена улога, тешко е да се насочуваат
разговорите во одредена насока поради стравот од разоткривање и во основа е невозможно
да се започне интервјуирање.
• Страв. Прикриениот етнограф е под постојана закана од откривање. Етнографијата е често
стресен истражувачки метод, и грижите околу откривањето уште повеќе придонесуваат
за тоа. Освен тоа, ако се разоткрие етнографот, целиот истражувачки проект може да биде
доведен во опасност.
• Етички проблеми. Прикриеното набљудување прекршува две важни етички начела: тоа
на учесниците не им дава можност да дадат согласност со информирање (поради тоа што
врз основа на информациите што ним им се даваат, тие можат да се согласат или да не се
согласат да учествуваат) и тоа со себе опфаќа елементи на измама. Тоа може и да се смета
како прекршување на правото на приватност. Исто така, многу автори го прифаќаат ставот
дека, и покрај тоа што учесниците во истражувањето можат да бидат повредени, тоа може
да нанесе штета и на истражувањето, поради стравовите дека јавноста ќе ги идентификува
општествените истражувачи како душкала или воајери, ако бидат откриени. Етичките прашања
подетално се разгледуваат во шестото поглавје.
Сепак
• Како што главниот текст укажува, во некои ситуации разликата меѓу отворено и прикриено
истражување се должи само на степенот на прикриеност.
• Исто така, прикриениот учесник набљудувач може да открие некои аспекти од својот вистински
идентитет. Иако Метли (Mattley, 2006: 144) се опишува самата себе како прикриен учесник
набљудувач кога работи и води етнографско истражување за секс-фантазијата по телефон,
таа пишува: „Јас решив да бидам отворена за тоа која сум, но не и за тоа зошто сакав да бидам
ангажирана“. Во една фаза од истражувањето нејзиниот контролор ѝ сугерирал дека би
требало да направи студија за лицата што се јавуваат на телефон. Таа го прашала сопственикот
на бизнисот дали би се согласил таа да го направи тоа, и тој се согласил, одбивајќи го нејзиниот
предлог тој да прочита сè што таа ќе напише за работата пред да се публикува. Како што тој
сликовито кажал: „Грозно ми е да го читам тој проклет материјал, јас ти верувам, ти не би ме
изневерила“ (Mattley, 2006: 146). Сепак, од почит кон тие што ѝ се јавувале на телефон, Метли
била прикриен учесник набљудувач.
• Бидете разумно искрени за времето што веројатно проблематично скоро исто како обезбедувањето
ќе им го одземете на луѓето. Ова е прашање што пристап до затворени средини. Пример за тешкотиите
речиси сигурно ќе ви го постават доколку барате што го чекаат истражувачот претставува случајот
пристап до деловни субјекти и веројатно исто така со Вајт (Whyte, 1955) за раните средби во областа на
и до многу невладини организации. неговата класична студија на случај Друштвото од
аголот на улицата, кога тој се обидувал да воспостави
Пристап до отворени/јавни контакти во текот на неговите почетни денови на терен
средини во северниот предел на Бостон. Следниов инцидент се
случил во еден хотелски бар:
Обезбедувањето пристап до јавни средини е
своето истражување, тој го посетил Вајт „за да открие

„Јас повторно погледнав околу мене и како [тој] би можел да го сретне ’Док‘“ (Gans, 1968: 311).
забележав една тројка: еден маж и две жени. Во настојувањето да обезбеди пристап до една
Ми падна на памет дека овде има нееднаква група фудбалски хулигани, Џулјаноти (Giulianotti, 1995;
дистрибуција на жени што можам да ја видете го Истражувањето во фокус 19.2.) активно
поправам. Ѝ пристапив на групата и го започнав барал некој што може да ја прифати оваа улога, но со
следниов разговор: ’Извинете, дали ќе ви пречи добивањето пристап до втората група, тој можел да ги
ако ви се придружам?‘ Имаше еден момент на искористи постојните познанства за да си го олесни
тишина додека мажот зјапаше во мене. Потоа својот пристап до групата. Овде забележуваме два
тој се понуди да ме исфрли долу по скалите. заеднички општи методи за обезбедување пристап до
Јас го уверив дека тоа нема да биде потребно групите: преку вратари и преку познанства што потоа
и го покажав тоа заминувајќи веднаш оттаму имаат улога на гаранти. При обезбедувањето пристап
самостојно“ (Whyte, 1955: 289). до интравенозните кориснички, А. Тејлор (Taylor,
Понекогаш, етнографите ќе можат да си ги олеснат 1993) свесно ја користела стратегијата за вратар. Таа
своите пристапи преку лицата што имаат функција контактирала со локалниот социјален работник за
и како гаранти и како вратари. Во примерот на рехабилитација на наркомани, којшто ја запознал со
Вајт, улогата што ја играл Док станала легендарна, а некои локални кориснички на дрога и ја придружувал
постои искушение да го пронајдете својот Док кога на нејзините први посети. Бил постигнат еден вид
се обидувате да обезбедите пристап до некоја група. договор од преговарањето за истражување (видете
Навистина, кога Ганс (Gans, 1962) решил да реализира го Истражувањето во фокус 19.2.) со којшто Тејлор се
етнографско истражување во една област што била согласила социјалниот работник за рехабилитација
во близина на делот од Бостон во којшто Вајт го извел на наркомани да ги упатува оние клиенти кај неа што
сакале да разговараат за својот проблем со жена.

Пристап до фудбалските хулигани
Џулјаноти (Giulianotti, 1995) барал пристап до две групи фудбалски навивачи што учествувале во
хулиганска активност: абердинските хулигани во лежерна облека (Aberdeen casuals) и хиберниските
хулигани во лежерна облека (Hibernian casuals), како што групите за кои тој се интересирал сами
се нарекувале. Пристапот до абердинските хулигани бил релативно лесен, бидејќи тој бил близок
пријател на тројца од четриесет и седумте абердински хулигани што ги уапсила полицијата на еден
познат меч во 1985 година. Тој исто така одел на училиште и се дружел со многу од првата група
хулигани, кои се појавуваат во Абердин во периодот од 1982 до 1985 година. Тој тврди и дека во
однос на „возраста, облеката и жаргонот“ неговите карактеристики биле слични на лицата што ги
проучувал. Постепено неговите контакти со абердинските хулигани се прошириле, и конечно тој
почнал „слободно да се дружи со бандата на фудбалските мечеви, на патувањата поврзани со мечевите
и во рамките на главното групирање на абердинските хулигани“ (Giulianotti, 1995: 4). Пристапот до
соодветните навивачи на Хибернијан (Hibs) во Единбург бил многу потежок поради три причини:
отсуството на претходни познанства, неговото абердинско потекло и изговор и големиот степен
негативен публицитет во весниците за навивачите на Хибернијан во времето кога барал пристап, а
коишто ја направиле групата да биде чувствителна на инфилтрација и на лица што пишуваат за нив.
Конечно, тој можел да преговара за пристап во групата преку истакнување на она што тој, следејќи го
Бекер (Becker, 1970), го нарекува спогодба за истражување: тој им дал на навивачите на Хибс одговори
на прашањата за контекстот во којшто функционираат абердинските хулигани, како што е „Што
вели за нас Абердин?“ (Giulianotti, 1995: 6). Ова исто така му овозможило, меѓу навивачите на Хибс, да
ги докаже причините за проучување на абердинските хулигани. Џулјаноти, исто така, активно барал
вратар, кој би можел да му го олесни пристапот во групата. По некои неуспешни обиди, тој конечно на
еден меч се запознал со некого, и овој контакт му овозможил да го прошири пристапот кон другите
навивачи. Џулјаноти (Giulianotti, 1995: 3) го опишува својот општ пристап на овој начин:
„Истражувањето... се состоеше од мое редовно запознавање со нови субјекти за истражување;
повторно преговарање за поврзување со слични хулигани; зборување, пиење и одење
на мечеви со нив; општо учество со нив во различни социјални ситуации; но целосно мое
повлекување од подготовката за насилство и учество во него во и надвор од контекстите на
фудбалските мечеви“.
Слично, Хобс (Hobbs, 1988) вели дека ги ползувал брзо на барање информации за нив и пристап до нив,
своите вештини како фудбалски тренер за да обезбеди така што бил принуден да се откаже од своите планови.
пристап до различни активистички мрежи за својата Конечно, стратегијата тепање време успеала, бидејќи
студија за источниот предел на Лондон. му пристапил водачот на една моторџиска група
Тепањето време е друга честа стратегија за пристап. (Rebels MC), кој имал улога на гарант. Со цел успешно
Како стратегија, таа вообичаено бара: талкање во некоја да го изведе ова, Волф се погрижил да биде соодветно
област додека да ве забележат, постепено вклучување облечен. Обрнувањето внимание на облеката и
или барање да се придружите на некоја група. Вајт го однесувањето може да биде многу важен аспект
употребил вториот од овие пристапи, којшто речиси кога барате пристап и кон отворени и кон затворени
водел до случајна средба на едно скалиште. Волф средини.
(Wolf, 1991) употребил стратегија на тепање време Како што овие приказни укажуваат, обезбедувањето
за да обезбеди пристап до одметнатите моторџии во пристап кон општествените средини претставува
Канада. Во една прилика, тој сретнал таква група во клучен прв чекор во етнографското истражување,
мотоциклистичка продавница и пројавил интерес за бидејќи, без пристап, вашите истражувачки планови ќе
тепање време со нив, но се обидел да премине многу бидат прекинати.
Потребата за истрајност
Добивањето пристап до организациите може да биде многу тешко. Ова веројатно ќе биде случај со
истражувачите што сакаат да реализираат истражување со интервјуа, а исто така и за набљудувачите
учесници. Објаснувањето на Гарет Метју за обидувањето да обезбеди пристап до вработените и
менаџерите во угостителските организации укажува на тоа дека ова може да биде тешко и дека е
неопходно да се определи доволно време:
„Додека живеев во Брајтон, имав потреба да обезбедам пристап до вработените и
менаџерите на 40 угостителски организации. Поради тоа, напишав писмо до околу 200
вработени што содржеше објаснување за моите истражувачки цели и грубо претставување на
содржината на прашањата за интервју. Писмото заврши со укажување: ’Ќе се јавам следната
недела за да договориме соодветно време за интервју‘. Следниот понеделник им се јавив на
сите овие организации, барав да зборувам со менаџерот или со работодавецот и, повикувајќи
се на писмото, барав интервју.
Оваа стратегија не беше многу успешна. Прво, бидејќи јас не ги знаев имињата на менаџерите
и работодавците, малкумина од оние со кои зборував го отвориле и го прочитале писмото,
бидејќи тоа беше адресирано до менаџерот. Второ, иако некои од оние во малите бизниси го
прочитале писмото и беше релативно лесно да се добијат на телефон, беше екстремно тешко да
се зборува со менаџерите од големите хотели – делумно поради тоа што во овие организации
постојат, се разбира, многу менаџери.
На крајот, се потврди дека е корисно да се подготви табела со сите релевантни податоци за
секој бизнис (под назив на бизнис, адреса, телефонски број итн.) и да се запишуваат одговорите
за време на телефонирањето. Ова беше добар метод, прво, за да го скратам списокот со
бришење на лицата што одбиле да бидат интервјуирани и, второ, за да водам евиденција кога
ќе ми кажат дека менаџерот или работодавецот се во близина и дека можат да разговараат со
мене.
Со овој пристап јас имав некаков успех, но открив дека добро функционира шетањето околу
Брајтон и замолувањето на менаџерите и работодавците за интервјуа во истиот момент. Изгледа
дека, кога не им е даден лесниот избор на договарање или презакажување на интервјуто (што,
патем кажано, честопати подоцна го забораваа), менаџерите или работодавците поверојатно
би се согласиле на интервјуирање во истиот момент или би побарале да се вратам подоцна
истиот ден.
Треба да се напомене дека и двете стратегии имаа многу поголем успех во зима отколку
во лето, што не е за изненадување ако се земе предвид колку работа имаат угостителските
бизниси во текот на месеците за одмор“.
Последната поента на Гарет укажува на тоа дека е важно да се биде чувствителен за природата
на организациите до кои барате пристап.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Гарет, посетете го Онлајн центарот за ресурси (Online
Resource Center) со прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Тоа е исто така исполнето со тешкотии и во осигурете се информациите што ви се дадени да

одредени случаи со опасност – на пример, кога не стигнат до други лица, без разлика дали се тоа
истражувањето на групи веројатно значи вклучување шефовите или колегите.
во насилни или криминални активности. Поради тоа, • Можеби ќе ви треба улога. Доколку вашето
оваа расправа за стратегиите за пристап може да биде истражување содржи голем дел на набљудување
само една почетна точка во спознавањето на видовите со учество, улогата ќе биде дел од вашата позиција
пристапи што можат да се разгледуваат. во организацијата; во спротивен случај, ќе треба
да создадете фронт со својата облека, со вашите
тековен пристап објаснувања за тоа што правите таму, со повремена
Но пристапот не завршува кога сте воспоставиле работна помош или со нудење совет. Бидете
контакт и сте обезбедиле влез во групата. Вам сè уште доследни – не се однесувајте двосмислено или
ви е потребен пристап до луѓето. Само поради тоа неконзистентно.
што сте обезбедиле пристап до некоја организација Слични размислувања важат за истражување на
не значи дека лесно ќе се движите низ организацијата. јавните средини:
На многу начини обезбедувањето пристап претставува • Размислувајте за тоа како можете да ги ублажите
континуирана активност. Тоа повеќе е проблем во сомнежите на луѓето. Ќе ви треба фронт, како
затворените контексти, како што се организациите: што имал Дитон (Ditton, 1977; Истражувањето
• Луѓето се сомничави кон вас, можеби ве гледаат во фокус 19.1.) кога алудирал на своите студии.
како иструмент на високиот менаџмент (многу Слично, Џулјаноти (Giulianotti, 1995; видете го
често членовите на организациите веруваат Истражувањето во фокус 19.2.) едноставно велел
дека истражувачите се поставени таму за да дека прави истражување за фудбалските навивачи
ги контролираат). Кога Шарп (Sharpe, 2000: за објавување книга.
336) почнала истражување за проституција • Бидете подготвени за тестирање и на вашата
во црвената зона, таа брзо била најразлично компетентност и на вашиот кредибилитет. А. Тејлор
опишувана „од социјален работник до новинар, (Taylor, 1993) известува дека во едно засолниште
а и дека има скриени камери и микрофони“. Кога за бездомници и невработени, каде што ѝ било
О’Рајли (O’Reilley, 2000) го реализирала своето дозволено да следи еден состанок, немало
истражување за Британците на Коста дел Сол, била „стандардни филџани“ за чај. Потоа на Тејлор
осомничена дека е од Одделот за безбедност и (Taylor, 1993: 15) ѝ било кажано дека, ако го свитка
дека е даночен инспектор. малиот прст на ист начин како и раководителот на
• Луѓето ќе бидат загрижени дека она што тие го засолништето, нејзиниот информатор ќе ја понижи
кажуваат или го прават може да дојде до ушите Тејлор на таков начин што никогаш повторно не
на газдите, до колегите во работните организации ќе посака да зборува со нив. Хоровиц (Gerson and
или до сродните лица од друго окружување. Ван Horobitz, 2002; видете го Истражувањето во фокус
Манен (Van Maanen, 1991а) од своето истражување 19.5.) пишува дека, кога ги истражувала членовите
на полицијата забележал дека, ако водите на банда во една сиромашна заедница, често ѝ биле
етнографско истражување меѓу службеници, вие кажувани доверливи приказни (за коишто подоцна
веројатно ќе ги набљудувате активностите што се утврдило дека се измислени) за да проверат
можат да бидат многу дискредитирачки, па дури дали таа може да чува тајна.
и нелегални. А дали за полициските службеници • Бидете подготвени за промени на околностите.
ќе бидете доверлива личност, ќе зависи од вашите И Џулјаноти (Giulianotti, 1995; Истражувањето во
реакции на ситуациите и настаните што се тешки за фокус 19.2.) и Армстронг (Armstrong, 1993) откриле
поединците. дека неочекуван приказ во весник за хулиганизам
• Доколку луѓето ги имаат овие грижи, тие можат да во фудбалот или докази за инфилтрирање на
се нафатат и да учествуваат во вашето истражување полицијата можат да создадат сомнежи дека вие не
од една страна, а од друга страна – да го саботираат, сте тоа што велите дека сте.
да се вклучат во измами, давање погрешни
информации и неовозможување пристап до клучни информатори
„неформалните места“ (Goffman, 1956). Еден аспект на постоењето гаранти или вратари
Постојат три работи што можете да ги направите за што го олеснуваат пристапот на етнографот е тоа што
да го олесните патот до постојаниот пристап: тие можат да станат клучни информатори во текот
• Нагласете ги вашите квалификации. Користете го на теренската работа. Етнографот многу се потпира
вашиот минат труд и искуство, вашето знаење за врз информаторите, но одредени информатори
организацијата и/или за нејзиниот сектор, вашето можат да станат особено важни за истражувањето.
разбирање за нивните проблеми. Тие, честопати, прават проценка на истражувањето
• Поминете ги тестовите. Не бидете критизерски и го насочуваат етнографот на ситуации, настани
расположени кога ви се кажуваат работи за или луѓе што веројатно би придонеле за напредок
неформалните активности или за организацијата; во истражувањето. Студијата на Вајт (Whyte, 1955) е
повторно еден екстремен пример за ова. Вајт кажува на фудбалскиот клуб Шефилд јунајтед, замешани во
за тоа како Док му вели во еден момент: „Кажете ми хулиганска активност (за други референци за ова
што сакате да видите, и ние тоа ќе го договориме. Кога истражување видете го 17-тото поглавје), тој понекогаш
ќе сакате некои информации, јас ќе ги побарам, а вие ќе добиел вакви информации:
слушајте. Кога ќе сакате да ја откриете нивната животна
философија, јас ќе започнам со некој аргумент и ќе го „’Сите ќе одиме во Лидз (Leeds) за две недели ...
обезбедам тоа за вас. Доколку има нешто друго што четири вагони, Понд Стрит, центар на градот. Ако
сакате да го дознаете, јас ќе ја подготвам сцената за сте сериозен за оваа студија, ќе бидете таму долу
вас“ (Whyte, 1955: 292). Док, исто така, му помогнал во еден од нив.‘ Јас честопати патував со истиот
на Вајт со тоа што го предупредил дека поставува вагон како и Реј [еден информатор]; тој потоа ќе
премногу прашања и му кажал помалку да ги поставува седнеше до мене на мечевите и во кафеаните и
прашањата од типот „кој, што, зошто, кога, каде“ (Whyte, ќе зборуваше за сечилата (Blades), давајќи ми
1955: 303). Патрик (Patrick, 1973) бил подготвен да базични информации. Понекогаш ќе почнеше
развие слична полезна врска со Тим за својата студија разговори со сечилата (Blades), за инциденти за
за една насилничка банда во Глазгов. А. Тејлор (Taylor, коишто тој знаеше дека сакам да знам и потоа ќе ме
1993) вели дека за време на нејзиното набљудување со прашаше: ’Дали се забележа?‘... Никогаш немаше
учество контактирала со педесет кориснички на дрога, само еден специјален информатор; имаше многу
биле водени интензивни интервјуа со дваесет и шест од сечилата (Blades) на коишто можев да им се
жени, а осум од жените биле клучни информатори. јавам и со кои можев да се сретнам во секое време,
Јасно е дека клучните информатори можат да му а кои беа дел од јадрото и секогаш беа слободни за
се од голема помош на етнографот и често му даваат на пиво и за разговори за тоа или ќе ми кажеа со
поддршка, што му помага да се справи со стресот на кого треба да зборувам“ (Armstrong, 1993: 24–25).
теренската работа. Сепак, исто така треба да се има на ум
дека тие носат ризик поради тоа што етнографот може Ваквите спонтани извори на информации се многу
да развие преголема доверба во клучниот информатор привлечни за етнографот поради својата релативна
и, наместо да ја гледа општествената стварност со спонтаност, иако, како што забележуваат Хамерсли и
очите на припадниците на средината, може да се случи Аткинсон (Hammersley and Atkinson, 1995: 130–131), тие
истражувачот да ја гледа општествената реалност со може да бидат инсценирани во корист на етнографот.
очите на клучниот информатор. Бараните објасненија можат да се добијат на два
Покрај тоа, етнографот ќе наиде на многу луѓе начина: преку интервју (видете го 20-тото поглавје) или
што ќе имаат улога на информатори. Нивните преку спонтано, т.е. неформално поставување прашања
објаснувања можат да бидат извлечени или спонтани во текот на разговорите (иако во етнографското
(Hammersley and Atkinson, 1995). Некои истражувачи истражување границата меѓу интервју и разговор во
го претпочитаат второто, поради нивната поголема ниеден случај не е јасна, како што објаснува Барџис
спонтаност и природност. Многу често, учесниците во (Bargees, 1984)). Кога на етнографот му се потребни
истражувањето развиваат чувство за видовите настани посебни информации за прашање што не е погодно за
што етнографот сака да ги види или за средбите на директно набљудување или што не се појавува во текот
кои смета дека е корисно да присуствува. Армстронг на вообичаените разговори, да се побара објаснение е
(Armstrong, 1993) вели дека, додека го правел веројатно единствениот начин за напредување.
истражувањето за сечилата (Blades), група навивачи
Улоги на етнографите
Прашањето за видот на улогата што ја прифаќа дел од основните особености на овие класификации
етнографот во однос на општествената средина и оние на улогите на етнографите. Во приказот се разликуваат
што ѝ припаѓаат е поврзано со прашањето за пристапот шест улоги што најмногу се сметаат како идеално
како процес (или врските на терен, како што понекогаш типични форми (Weber). Тој е значително исцрпен, и
тоа се нарекува). Тие што пишуваат за истражувачките повеќето етнографски улоги можат повеќе или помалку
методи изработиле неколку шеми за да ги опишат да потпаднат под некој тип. Шесте улоги се подредени
различните улоги што можат да ги имаат и што ги според степените на учество на истражувачот во
прифаќаат етнографите (Gold, 1958; Gans, 1968; Adler животните и во клучните активности на групата или
and Adler, 1987). Овие класификации вообичаено се на општествениот контекст што се истражува. Постои
фокусираат врз степенот на вклученост на етнографот тенденција, којашто е јасна од описите на улогите, оние
во општествената стварност што се истражува. што имаат поголем
Во приказот 19.2. се прави обид да се поврзат
Приказ 19.2.
Улогите на терен и учеството во етнографското истражување
Учество и
Вид и опис на улогата Примери на студии
вклученост
Прикриен полноправен Прикриеното набљудување со учество на Пирсон на фудбалските

член. Полноправно хулигани: „Иако беше можно да се избегне правењето на некои
членство во групата, но индивидуални прекршоци, постојаното одбивање да се изврши
статусот на истражувачот криминал би ги побудило сомнежите и би ги редуцирало
како истражувач е непознат. истражувачките околности. Поради тоа, јас направив мали прекршоци
Во затворените средини, (кои провизорно ги дефинирав како такви што не би им причиниле
директна физичка штета на субјектите на истражувањето) на неделна
како што се организациите,
основа како дел од истражувачката рутина. Мојата стратегија беше
истражувачот во да ги направам само прекршоците што мноштвото од субјектите на
групата работи за плата. истражувањето ги правеа и коишто ги сметав за неопходни за да се
Вработувањето може да е реализира истражувањето. Понатаму, иако редовно правев помали
постојно или е нешто што прекршоци, ако беше можно, ги избегнував посериозните“ (Pearson,
се добива по донесената 2009: 246–247).
одлука да се направи Истражувањето на Винлоу и коавторите за обезбедувањето: „Како што
истражувањето. Во случај нашиот истражувач повеќе се запознаваше со средината, работењето
со отворени средини/ како обезбедување речиси стана дел од неговата втора природа, и
јавни средини, како што се прикриената улога беше релативно лесно да се одржи. Најпосле, тој не
заедниците, истражувачот се преправаше дека е еден од нив, тој тоа всушност беше. Го плаќаа
се сместува во областа да врши обезбедување и, благодарение на работата, беше замешан
за значителен временски буквално во секој насилнички инцидент што се појавил во неговото
период, користи претходен работно место во текот на истражувачкиот период... Поради тоа што
ГОЛЕМO
идентитет или локација вршеше обезбедување, се справуваше со насилство, така што нашиот
како начин да стане етнограф не беше во можност да се сокрие на периферијата и да
набљудува“ (Winlow et al., 2001: 544, 546).
полноправен член за
целите на истражувањето. Студијата на Матли за работата на жешките линии: „Во 1993 година
почнав да работам за жешка линија, така што реализирав прикриено
набљудување со учество“ (Mattley, 2006: 142).
Г
Неприкриен полноправен Студијата на Симакова за маркетинг на новите технологии: „Меѓу

член. Полноправно февруари 2003 и јули 2005 г., јас спроведов набљудување со учество
членство во групата, во Виртуелeн свет (Virtual World), една од најголемите светски
статусот на истражувачот ИТ-корпорации, во седиштата на компанијата ЕМЕА (EMEA – Europe,
како истражувач е познат. the Middle East and Africa) во близина на Лондон. Учествував во
Во другите аспекти е подготовките за брза идентификација на фреквенции [RFID – Rapid
Frequency Identification] следејќи еден маркетинг-менаџер, Алекс,
ист како прикриениот
кој беше мојот ресорен менаџер во текот на поголемиот дел од
полноправен член. мојата етнографска студија... Додека работев со корпорацијата, јас
напредував во хиерархијата на одделот за маркетиншки работи:
од работа во поштенска канцеларија, потоа – проект-менаџер и
на крајот – се придружив на еден престижен маркетиншки тим“
(Simakova, 2010: 551, 572).
Студијата на набљудување со учество на Хоткинсон за готите и
нивната култура и животен стил. „Јас бев учесник ентузијаст на
готската сцена од почетокот на [деведесетите години на минатиот
век], но во 1996 година моето лично вклучување стана дел од
еден обемен истражувачки проект... Применив мултиметодски
етнографски пристап, којшто вклучуваше набљудување со учество,
длабински интервјуа, анализа на медиуми и дури и прашалник...
Во некои аспекти мојот статус на внатрешен член беше всушност
подобрен како што се градеше проектот околу интензивното
следење на клубови, свирки и фестивали низ Британија... Учеството
на интернет-групите за дискусија и другите интернет-капацитети го
проширија обемот на моето истражување...“ (Hodkinson, 2002: 4–5).
Учество и
Набљудувач со учество. Студијата на Андерсон, реализирана во седумдесеттите години од

Учествува во клучните минатиот век за еден бар Кај Џели (Jelly’s) во Чикаго со цел да го
активности на групата, но разбере социјалниот живот на црниот човек на аголот на една улица:
не како полноправен член. „особено тогаш кога почнав целосно да учествувам во животот на
Во затворените средини, аголот, почнав да ја разбирам средината... Како што напредуваше
како што се организациите, етнографијата, се чувствував сè повеќе и повеќе вклучен во
истражувачот работи за активностите на членовите на групата, особено на оние редовните.
организацијата честопати Ја почувствувaв оваа вклученост особено тогаш кога членовите на
како дел од истражувачката групата го изговараа моето име на пријателски начин... Се чинеше
спогодба за обезбедување дека луѓето се послободни со мене, како што јас бев со нив... Но
влез или согласност; во веројатно најважна работа околу моето стекнување доверба кај
отворените средини, мажите беше моето континуирано присуство во барот Кај Џели“
истражувачот е редовен (Anderson, 2006: 45, 48, 54).
учесник во средината, така
што целосно е вклучен во Студијата на Зилбер за кризниот центар за жртвите на силување во
главните активности. Израел, во период од деветнаесет месеци: „Јас поминував барем
два дена неделно во центарот, набљудувајќи ги состаноците на
одборот и персоналот, средбите на волонтерите и собирањата за
време на викенди. Учествував и во курсот за обука и работев како
волонтер, одговарајќи на повиците и сретнувајќи се со жртвите на
сексуалните напади. Покрај водењето детален теренски дневник,
ги снимав состаноците и дневните дискусии од коишто подоцна
беа направени транскрипти. Од етички причини, не ги набљудував
сесиите за поддршка што ги даваа преку телефон или лично.
Користев индиректни извори, главно приказни на волонтери и
дневник на активности, за да го спознаам овој аспект на животот на
организацијата“ (Zilber, 2002: 239). И покрај тоа, таа направила триесет
и шест интервјуа со членови на центарот и анализирала документи на
организацијата.
Студијата на Фостер на Риверсајд, блокот на социјални станови во

Лондон што бил во фокусот на интервенција за подобрување на
перцепциите за блокот и за намалување на криминалот на Риверсајд
и во некои други комплекси: „Теренската работа во блокот на Лондон
беше извршена меѓу април 1987 и јуни 1990. Во текот на тој период
јас поминав 18 месеци на Риверсајд, вклучувајќи се во колку што е
можно повеќе аспекти на животот: од следење на состаноците на
станарите, на групите на мајки и деца и на активностите за младите
лица, до дружење со некои од жителите во локалната кафеана.
Прифатив една отворена улога и го направив почетниот контакт
со советот на станарите (куќниот совет). Како што се равиваа моите
контакти, редовно посетував мал број домаќинства и постепено,
преку техниката снежна грутка, ги проширував моите дружења од
почетната група на станари до другите жители, замолувајќи ги луѓето
да ме запознаваат со други што тие ги познаваа во комплексот. Јас
исто така ги придружував анкетните истражувачи што ги водеа
интервјуата за периодот по набљудувањето. И покрај моите
подробни набљудувања, сепак спроведов обемни интервјуа со 45
жители... во два блока во Лондон (повеќето од нив беа на Риверсајд)
и 25 службени лица, вклучувајќи ги полициските службеници и
персоналот поврзан со домувањето“ (Foster, 1995: 566).
Учество и
Набљудувач со делумно За своето истражување на Мекдоналдс, покрај интервјуирањето,

учествo. Исто како Лаjднер ги следела часовите за обука на менаџментот и потоа била
учесник набљудувач, поставена во ресторан за дистрибуција: „Менаџерот на дистрибуција
но набљудувањето не е за мене договорил обука за послужување; штом обуката заврши,
нужно главниот извор на работев без плата за половина од десетина смени или вкупно
податоци. Интервјуата околу дваесет и осум работни часа... Јас исто така поминав многу
и документите можат да часови во собата на персоналот каде што неформално зборував со
бидат исто толку значајни работниците... ги слушав разговорите меѓу работниците за нивните
колку и набљудувањето, а искуства и за реакциите на таквите искуства“ (Leidner, 1993: 16).
понекогаш можат да бидат
Студијата на Бурикова и Милер за педесет словачки куќни помошнички
позначајни како извори на
во Лондон, според којашто првоспоменатата авторка го поминала
податоци.
„речиси секој ден од нејзината година во Лондон во непосредно
друштво на куќните помошнички... Повеќето од куќните помошнички
денот го минувале изолирани, грижејќи се за децата и чистејќи
ги домовите. Не изненадува тоа што тие срдечно го поздравувале
присуството на лице од Словачка, коешто можело да им помогне
во овие задачи. Студијата на Сузана честопати се развивала во
поопшти пријателства во коишто таа споделила многу од искуството
и довербата“ (Búriková and Miller, 2010: 3). Покрај тоа, сите педесет
куќни помошнички биле интервјуирани, а истражувачите, кои и
двајцата биле заинтересирани за студиите на материјалната култура,
„посветиле особено внимание на деталите околу декорирањето на
нивните соби во семејниот дом“ (Búriková and Miller, 2010: 3).
Набљудувач со Студијата на Фајн за работата на готвачите во ресторан: „Јас

минимално учество. реализирав набљудување со учество во четири ресторани во
Набљудува, но минимално метрополитенската област на збратимените градови, поминувајќи
учествува во клучните еден месец во набљудување и водење белешки во секоја кујна во
групни активности. текот на сите периоди во коишто ресторанот беше отворен... Во секој
Набљудувачот е во ресторан ги интервјуирав сите готвачи со полно работно време, така
интеракција со членовите на што имав вкупно триесет интервјуа... Во ниеден момент јас не готвев,
групата, но набљудувањето туку повремено, кога имаше потреба, помагав, повремено лупејќи
може да биде или да не биде компири или чистејќи целер. Главно, ќе седнев или ќе стоев во еден
главниот извор на податоци. агол на кујната и ќе фаќав белешки, разговарајќи со готвачите или со
Кога набљудувањето келнерите во порелаксираните периоди (Fine, 1996: 93–94).
не е главниот извор на
Студијата на Венкатеш за Црните кралеви, банда од Чикаго што ја
податоци, интервјуата и
водел Џ. Т., кој му помагал: „Сфатив дека, ако сакам да ги разберам
документите имаат значајна
сложените животи на обоените млади луѓе во внатрешноста на градот
функција.
Чикаго, имам само една добра опција: да го прифатам советот на Џ. Т.
и да се дружам со луѓето“ (Venkatesh, 2008: 22). Меѓутоа, за само еден
ден, Венкатеш ја преминал линијата и станал лидер на бандата за еден
ден. Сепак, би било бесмислено да се смета дека станал полноправен
член во тој ден, бидејќи не сакал доброволно да се впушти во физички
судир во име на Црните кралеви кога тоа се очекувало и, наместо тоа,
избрал поинтелектуално решение за проблемот.
Учество и
Истражувањето на Вoтс во еден центар за помош на заболените од рак:

„Можноста да го посетам центарот и да станам неформален волонтер,
помагајќи им за социјалните аспекти на средбите во центарот, ѝ
претходеше на улогата на истражувачот. Поради времетраењето на
студијата моето волонтирање вклучуваше правење чај, нудење торта
и бисквити, организирање и играње игри на табла, карти, водење
квизови, средување и општо разговарање со лицата што одеа на
средбите што траеја три до четири часа попладне... Употребените
методи беа смеса од набљудување со учество и неформални
разговори со посетителите на двојните неделни средби во центарот...
поголемиот дел од податоците беше извлечен не од разговорите со
учесниците, туку од слушањето на разговорите меѓу членовите на
групата, како и од непосредното набљудување на општествената
интеракција во групата“ (Watts, 2011, во печат).
Набљудувач без учество Студијата на Гамбета и Хамил за таксистите и нивните патници во

со интеракција. Набљудува Белфаст и Њујорк (видете го продлабоченото размислување 19.1.).
(понекогаш минимално), но Во делот од нивната студија во Белфаст, авторите пишуваат дека,
не учествува во клучните покрај интервјуата: „Ние седевме во канцеларијата на диспечерот
групни активности. во пет различни такси-компании и го набљудувавме диспечерот и
Интеракцијата со членовите интеракцијата меѓу возачите; ние исто така се возевме наоколу со пет
на групата се појавува, но возачи додека тие работеа“ (Gambetta and Hammill, 2005: 21).
честопати има тенденција
да биде преку интервјуа Студијата на Свејн за групите другари во училиштата: „Моите описи
што, заедно со документите, и интерпретации... се втемелени врз два главни извора на податоци:
имаат тенденција да прво, моите набљудувања без учество на момчињата и девојчињата
бидат главниот извор на за време на часовите и надвор од часовите и, второ, врз серии од
податоци. 104 слободно структурирани интервјуа... базирани врз номинирани
групи составени од два или три ученика“ (Swain, 2004: 169).
Студијата на Валентин и коавторите за стратегиите што ги

употребиле поборничките групи ЛГБТ на Ламбетската конференција
на Англиканската заедница во Кантербери, во 2008 година:
„Истражувањето вклучуваше снимени интервјуа и набљудување со
учество... Истражувачкиот тим живееше во Кантербери и реализираше
детализирана етнографија на овие елементи на настан достапен за
јавноста. Беа спроведени триесет полуструктурирани интервјуа (и
помалку формални интервјуа на набљудување со учество) со голем
број релевантни учесници... Истражувачот имаше пристап до собата
за медиумите или до собирите и поради тоа спроведе и набљудување
со учество на информирањето за конференцијата, како и формално
интервјуирање на новинарите за нивните приоди кон овој настан“
(Valentine et al., 2010: 930).
Студијата на Гастерсон за лабораторијата за нуклеарни оружја

(видете го Продлабоченото размислување 19.4.). Тајната природа на
работата значи дека примарните извори на податоци биле интервјуа
и документи. Сепак, му бил даден пристап до отворени реони: „иако
не ми беше допуштено слободно да шетам во реоните каде што луѓето
МАЛО
ја извршуваат доверливата работа, пристапот не ми беше целосно

забранет. Две од трите мензи на лабораторијата беа отворени за
јавноста, и јас честопати ручав и во нив се сретнував со вработените
во лабораторијата“ (Gasterson, 1996: 33).
степен на учество и вклученост да покажат поголема Исто така, важно е да се разбере дека, во
сигурност при набљудувањето за разлика од различни периоди во текот на животниот циклус на
интервјуирањето и/или истражувањето на документите; истражувањето, етнографите честопати се префрлаат
од друга страна, при помал степен на учество постои од една на друга улога. Скегс (Skeggs, 1994) изгледа
поголема сигурност при интервјуирањето и/или го започнала своето истражување како учесник
истражувањето на документи, а помал степен на набљудувач. Таа го надополнувала својот грант со
сигурност при набљудувањето. одржување настава со половина работно време, така
Секоја улога има свои предности и ризици. што постепено ги запознавала своите ученици – група
Улогите – редовен член (прикриен и отворен) и млади работнички (на крајот биле осумдесет и три) за
набљудувач со учество го носат ризикот истражувачот кои таа сфатила дека се многу релевантни за нејзиниот
да се идентификува себеси со околината и поради тоа планиран проект за докторска дисертација со силна
да се хомогенизира со населението (видете го Клучниот феминистичка ориентација.
концепт 19.3.), но нудат можност за доближување до
луѓето што ќе овозможи да се состави целосна слика „Во период од три години [1980–1983]
со длабоко разбирање за нивната култура и вредности. истражувањето го водев поминувајќи колку
Која улога ќе се прифати е само делумно предмет на што можев повеќе време со младите жени...
избор. Не секој ги има потребните квалификации да Ги открив насоките на движење на младите
биде редовен член и да може да стане исфрлувач во жени низ образовниот систем и им ги побарав
обезбедување (Winlow et al., 2001), варвар (Hodkinson, биографските податоци... Исто така реализирав
2002) или да бидe компетентен за да се вработи и да формални и неформални интервјуа и средби со
влезе во ИТ-компанија (Simakova, 2010). Исто така, членови на семејствата, пријатели, партнери
пристапувањето како редовен член би било прилично и професори од колеџ... Јасно е дека беше
невозможно за некого како Гастерсон (Gusterson, 1996) физички невозможно да се направи интензивно
и неговата студија за лабораторијата за нуклеарно набљудување со учество за сите осумдесет и
оружје или незамисливо за една студија за училишни три во исто време, така што, во текот на трите
групи другари поради возраста (Swain, 2004). Исто години, се концентрирав врз различни групи во
така, истражувачките прашања на етнографот е можно различни периоди (Skeggs, 1994: 72–73).
да бидат релевантни поради што можеби ќе биде или
нема да биде потребно интензивно истражување на
одреден општествен контекст.

Што значи одомашување?
Одомашување се однесува на состојба за којашто се претпоставува дека понекогаш влијае врз
етнографите кога тие го губат своето чувство дека се истражувачи и се уловени од погледот на светот
на луѓето што се предмет на нивното проучување. Со долготрајното стопување на етнографот со
луѓето што ги проучува, заедно со задачата да ја видат општествената реалност со свои очи, постои
ризик од хомогенизирање со населението што е предмет на проучување. Хомогенизирањето
со населението е потенцијален проблем поради повеќе причини, но особено поради тоа што
етнографот може да заборави на својата позиција како истражувач и со тоа да има тешкотии да
развие општественонаучна перспектива за собирањето и анализата на податоците. Кога, во врска со
својата работа на терен за претприемаштвото во лондонскиот Ист Енд, Хобс (Hobbs, 1988: 6) пишува:
„честопати морав самиот себеси да се потсетувам на тоа дека во кафеаната не сум за да се забавувам,
туку за да реализирам научно истражување и постојано се будев следното утро со ужасен мамурлак
соочен со дилемата дали да повраќам по изминатата вечер или да запишувам“, тој можеби веќе бил
на работ да се одомаши.
Меѓутоа, не би требало да се земе здраво за готово дека одомашувањето е неизбежен ризик
кај етнографијата или пак дека тоа е единствениот ризик врзан за начинот на којшто учесниците
набљудувачи се однесуваат кон општествените ситуации во коишто се наоѓаат. Ли-Тревик
(Lee-Treweek, 2000) извела истражување за помошните негуватели во два дома за стари лица. Таа
раскажува како во еден од овие домови имала речиси сосема спротивна реакција од таа да се
хомогенизира со испитаниците. Нејзе не ѝ се допаѓал домот, и изгледа се соочила со персонал
што бил одбивен поради тоа што немале сочувство за постарите лица за кои биле одговорни, а во
пристапот кон нив не покажувале загриженост. Сепак, таа знаела дека „собира вредни податоци и
покрај тоа нејзино чувство дека не се вклопува“ (Lee-Treweek, 2000: 120). Поуката од оваа приказна
е дека одомашувањето не е нешто што неизбежно ја следи етнографијата.
Таа додава: „Времето поминато во правење активни или пасивни?

на етнографијата беше толку интензивно што
резултираше со исчезнување на границата... границата Друго прашање што се поставува за која било
меѓу мојот живот во истражувањето и животот надвор ситуација во којашто учествува етнографот е степенот
од истражувањето. Подоцна го следев напредокот на до кој тој би требало или би можел да биде активен
жените преку натамошни интервјуа во 1985, 1989 и 1992 или пасивен учесник (Van Maanen, 1978). Дури и
година“ (Skeggs, 1994: 73). Во тој случај, најверојатно ќе се кога етнографот има претежно ненабљудувачка
доближеше до улогата на набљудувач без учествување улога, можат да постојат контексти во коишто или
со интерактивна улога. Неоспорен е случајот дека, дури учествувањето е неизбежно или етнографот може
и кога би било можно да се прифати една етнографска да се почувствува обврзан да им се придружи на
улога во целиот тек на еден проект, тоа веројатно еден ограничен начин, така што ќе стане минимален
би било непожелно поради тоа што недостигот од учесник набљудувач (видете го приказот 19.2.). На
флексибилност во постапувањето во некои ситуации и пример, истражувањето на Фајн (Fine, 1996) за работата
со луѓе, како и ризиците од прекумерното вклучување на шефовите во рестораните било реализирано
(а оттаму и од одомашувањето) или дистанцираноста претежно преку полуструктурирано интервју. И покрај
би добиле опасни размери. Прашањето за видот на неговото ограничено учество, кога имало многу гости
улогата/улогите што ја/ги прифаќа етнографот е од во ресторанот, тој миел садови и помагал во кујната.
значителна важност, бидејќи таа улога се одразува врз Во многу случаи истражувачот нема избор. На пример,
теренските односи во различните ситуации на коишто истражувачите што прават етнографско истражување
се наидува. за полицијата, доколку не се прикриени набљудувачи
Понатаму, видот на улогата што ја прифатил како Холдавеј (Holdaway, 1982) или не презеле чекори
етнографот веројатно ќе влијае врз неговата или да станат полициски службеници како Рубинштајн
нејзината способност да се пробие низ површинските (Rubinstein, 1973), нема да можат да бидат активни
слоеви на една организација. Една од силните страни на учесници, освен понекогаш да даваат значително
организациската етнографија е што таа нуди можност тривијална асистенција. Пример за ова може да се најде
да се открие каква е навистина една организација за во еден инцидент опишан во теренските белешки на
разлика од тоа како таа формално си се опишува. На Панч во врска со неговото истражување на полицијата
пример, Мајкл Хемфрис реализирал етнографско во Амстердам:
истражување во централите на американската банка,
коешто го именувал со псевдонимот кредитна линија „Том сакаше да ги помести колите што ја
(Humphreys and Watson, 2009). Тој бил свесен за блокираа тесната и преполна улица пред
посветеноста на фирмата да вклучува општествена станицата, така што му рече остро на
одговорност, но станувал сè повеќе свесен дека, осомничениот, но со насмевка кон мене зад
иако луѓето што работеле во организацијата јавно се неговиот грб: ’Вие останете тука со дигнати раце
покажувале како ентузијасти во поглед на нејзиниот и ништо не се обидувајте, бидејќи овој детектив
етички став, многу од нив приватно биле всушност овде [покажувајќи на мене] ќе внимава на вас‘.
скептични за нејзината вистинска посветеност во тој Јас авторитативно се намрштив“ (Punch, 1979: 8).
поглед. На пример, тој цитира еден вработен (Черити):
Панч патувал со службениците во нивните коли,
но во цивилна облека, и бил употребуван како фасада
„Мој проблем е што, во оваа организација, за улогата на полицаец во цивилна облека. Од друга
корпоративната општествена одговорност е страна, со прифаќањето на работата на обезбедувач,
лажна слика – тоа е само реторика. Сакам да учесникот набљудувач нема да го има луксузот да
кажам, како е можно да кажеме за себе дека сме решава дали да се вклучи во борби, бидејќи тие се дел
одговорни кога на сиромашните луѓе им даваме од работата (Winlow et al., 2001).
кредитни картички и им пресметуваме годишна Понекогаш, етнографите можат да почувствуваат
каматна стапка од 30 проценти, само поради дека немаат друг избор освен да се вклучат, бидејќи
тоа што спаѓаат во категорија на лица со висок неучествувањето може на членовите на општествената
ризик?“ (Humphreys and Watson, 2009: 50) средина да им укаже дека има недостиг на посветеност
и да резултира во загуба на кредибилитетот.
За вработените да ги откријат ваквите приватни Рајан (Ryan, 2009) реализирал истражување за
ставови што фрлаат сомнеж врз интегритетот на комерцијалното чистење во Австралија и открил дека
нивната организација, етнографот веројатно ќе треба да неговата подготвеност да им помогне на чистачите
стане лице од доверба, бидејќи е потребно учесниците во дел од нивните задачи помогнала да го изгради
од организацијата да имаат доверба во него и за да ги својот кредибилитет, а нив повеќе да ги подготви за
споделат со него оние свои приватни ставови за коишто интервјуирање. Сепак, учествувањето во групните
би можеле да добијат осуда од повисоките менаџери. активности може да доведе до дилеми кај етнографите,
особено кога активностите во кои тие активно
учествуваат (или можат да учествуваат) се нелегални
или опасни (видете го Истражувањето во фокус 19.3.). се инволвирам во тепачка или да станам посредник
Од друга страна, многу автори се против активно меѓу две банди во организирањето тепачки“
учество во криминални или опасни активности (Polsky, (Giulianotti, 1995: 10). Навистина, овде забележуваме
1967). И Армстронг (Armstrong, 1993) и Џулјаноти цврст аргумент против прикриеното истражување на
(Giulianotti, 1995; видете го Истражувањето во фокус криминалци или лица што се инволвирани во опасни
19.2.) одбиле да учествуваат во тепачки додека правеле активности, бидејќи, ако етнографот има прикриена
истражување за фудбалскиот хулиганизам. Вториов улога, ќе биде многу тешко да не учествува.
пишува: „Според моите сопствени правила јас нема да

Активна етнографија и нелегална активност
Во контекстот на својата студија за претприемаштвото (еуфемизам за неколку видови
легални и нелегални активности) меѓу жителите на лондонскиот Ист Енд, Хобс (Hobbs, 1998: 7, 15)
признава дека се вклучил во нелегални активности:
„Едно одбивање или уште полошо истражување за легалниот статус на делот ќе предизвикаше
нагло прекинување на односите. Како резултат на ова, сакав да ги заобиколам границите на
криминалот во неколку прилики, така што сметав дека е од суштинско значење доброволно да се
вклучам во нормални бизнис-трансакции, легални или нелегални. Бидејќи правев интерактивна
и индуктивна студија за претприемачка култура, морав да прикажам претприемачки вештини...
Мојот статус како дел од таа група значеше дека моите информатори имаа голема доверба во
мене и поради тоа ми беше овозможен пристап до ситуации, детални разговори и информации
што на поинаков начин немаше да бидат достапни“.
теренски белешки
Поради слабостите на човековата меморија, тоа.

етнографите мора да прават белешки за своите • Треба да се запишат некои ваши лични
набљудувања. Тие би требало да содржат подробни размислувања и чувства за приликите и луѓето.
резимеа за настани и однесувања, како и почетни Ваквите забелешки можат да помогнат за
размислувања на истражувачот за нив. Белешките обликување на рефлексивен дневник по теренската
треба да ги специфицираат клучните димензии на работа. Чарњавска (Czarniawska, 2007), во врска
набљудуваното. Постојат неколку општи принципи: со една студија во Варшава, за она што таа го
нарекува високо градско раководство дава многу
• Направете кратки белешки колку што е можно
теренски белешки. Таа настојувала да набљудува
побрзо откако сте виделе или чуле нешто
еден финансиски директор (како и неколку други
интересно.
во различни прилики), кој бил тежок за соработка,
• Запишете ги целосните белешки од терен најдоцна
а овие белешки ни откриваат толку многу за
до крајот на денот со тоа што ќе забележите:
нејзиниот сомнеж во себе и во своите истражувачки
локација, кој е вклучен, што ја поттикнало
вештини што имаат исто такво влијание како и
промената или нешто друго, датумот и времето од
значајните резултати што ги добила.
денот итн.
• Постои голема веројатност почетните аналитички
• Денес, луѓето можеби ќе претпочитаат да користат
размислувања да бидат значајни за набљудуваното
дигитален снимач за снимање на почетните
и слушаното. Ова може да биде корисно за
белешки, но ова може да создаде проблем за
да послужи како почетна точка за теоретска
потребата да се транскрибира голем дел од говорот.
елаборација на податоците.
Сепак, видете во Совети и вештини, Постапување
• Треба да правите повеќе и подетални белешки, така
со дигитални аудитивни теренски белешки.
што, ако се двоумите, запишете. Белешките можат
• Белешките мора да бидат целосни и јасни за да не
да се од различни типови (видете подолу).
се прашувате подоцна што сте сакале да кажете со
Постапување со дигитални аудитивни теренски белешки
Поради подобрувањата на софтверот за препознавање на гласот, можно е да не е потребно да се
прави транскрипција на дигиталните снимки на говорните теренски белешки. На пример, во времето на
пишувањето на оваа книга постојат слободни апликации или програми од Драгон (Dragon), компанија
што се специјализира за ваков софтвер, а може да се преземе преку iTunes Store на ајфон или ајпад и
што може да произведе документ базиран врз вашиот говор. Документот може да се зачува и подоцна
да се отпечати. Ќе биде потребно внимателно прегледување и проверување дали има грешки при
транскрибирањето од говор во писмо.
Очигледно е дека ќе биде многу корисно веднаш деталите за апсолутно сè – а тоа може да биде многу
да ги правите белешките, т.е. штом се случи нешто напорно. Обично, етнографот ќе започне да го стеснува
интересно. Меѓутоа, ако шетате наоколу со нотес и фокусот на своето истражување и да ги усогласува
пенкало в рака и постојано правите белешки, постои набљудувањата со појавувањето на истражувачкиот
ризик од тоа луѓето да станат нервозни. Поради тоа фокус. Овој пристап е даден во редоследот што е
може да биде неопходно да се развијат стратегии со наведен во приказот 17.1., а може да се забележи и
кои ќе се прават мали прекини, да се надеваме без во објаснувањето на П. Аткинсон (P. Atkinson, 1981;
предизвикување анксиозност каква што предизвикал видете го Истражувањето во фокус 19.4.). Поради овие
Дитон (Ditton, 1997; видете го Истражувањето во фокус причини, етнографите често се обидуваат да го стеснат
19.1.). својот фокус на интерес и да изработат истражувачки
До одредена мера, врз стратегиите за правење прашања или да ги поврзат своите нови резултати
белешки ќе влијае степенот до кој етнографот со општественонаучната литература (видете го
зачекорува на терен со јасно скицирани истражувачки Истражувањето во фокус 19.5.).
прашања. Како што напоменав во 17-тото поглавје, во За повеќето етнографи, главниот прибор што
повеќето квалитативни истражувања се применува тие самите ќе треба да го обезбедат во текот на
општ пристап, така што се започнува со општи набљудувањето се бележникот и пенкалото (видете
истражувачки прашања (како што е дадено на приказот на пример кај: Armstrong, 1993: 28 и P. Atkinson,
17.1.), но постојат значителни разлики во степенот до кој 1981; видете го Истражувањето во фокус 19.4.).
се прави ова. Очигледно, кога постои некаква особеност Направата за снимање како што е дигиталниот
за некое истражувачко прашање, етнографите мора да диктафон може да биде дел од хардверот што се
ги насочат своите набљудувања кон тој истражувачки користи при набљудувањето со учество, но како
фокус, но во исто време да останат релативно отворени што се укажува погоре, тоа, веројатно, радикално ќе
за да не се наруши флексибилноста што претставува го зголеми обемот на транскрипција (сепак видете
добра страна на квалитативното истражување. Дитон погоре во Совети и вештини со наслов Постапување
(Ditton, 1977; Истражувањето во фокус 19.1.) е пример со дигитални аудитивни теренски белешки), а
за еден многу отворен пристап. Тој пишува дека исто така е можно снимањето со диктафон да биде
неговото истражување „не е направено за да одговори понаметливо од запишувањето белешки. Повеќето
на конкретни истражувачки прашања“ (Ditton, 1977: етнографи информираат дека по одреден временски
11). Слично, во контекстот на своето истражување за период им стануваат сè помалку забележливи на
корисничките на дрога, А. Тејлор (A. Taylor, 1993: 15) припадниците на општествените средини во кои
објаснува дека, во првите денови на терен, повеќе секојдневно престојуваат (на пример: P. Atkinson, 1981:
сакала да слуша отколку да зборува, бидејќи не знаела 128). Употребата на направа за снимање може да ја
какви прашања да постави. Армстронг (Armstrong, разбуди свеста за присуството на етнографот. Исто
1993: 12) за своето истражување за фудбалскиот така, поради влијанието на надворешната врева, таа
хулиганизам пишува дека неговото истражување тешко може да се употребува за собири. Фотографијата
започнало без фокус и дека, како резултат на тоа, тој може да биде дополнителен извор на податоци и
решил да забележи сè. Поради тоа, во еден обичен помага да ја поттикне меморијата на етнографот, но
неделен ден рачно ќе напишел белешки на триесет веројатно за некои видови истражувања (особено
страници со формат А4. Вообичаено, овој период на оние што опфаќаат криминал и девијантни појави)
неограничување не може да трае долго, бидејќи се фотографирањето ќе биде неизводливо.
паѓа во искушение да се направи обид да се запишат

Истражувачките прашања во етнографското истражување
Како што напоменав во 17-тото поглавје, истражувачките прашања во квалитативното, а особено
во етнографското истражување обично се отворени, иако постојат разлики во степенот на отвореност.
Елајџа Андерсон (Anderson, 2006) дава фасцинантно објаснување на основата на своето истражување
со набљудување со учество на животите на обоените мажи од аголот на една улица во Чикаго во
седумдесеттите години од минатиот век (Anderson, 1978). Ова проучување започнало со фокусирање
врз животите и обичаите на клиентите на барот Кај Џели, што работел и како бар и како продавница
за алкохолни пијалоци. Андерсон вели дека на почетокот на својата теренска работа апсолутно немал
„никаква претстава за тоа каде би водело истражувањето“, а исто така немал „јасен социолошки
проблем или прашање“ (Anderson, 2006: 40). Навистина, тој пишува дека намерно бил избран ваков
отворен пристап, тврдејќи дека, ако оди со претходно изработени истражувачки прашања, „може да се
случи да се оневозможат некои насоки за истражување што подоцна можат да се покажат како вредни“
(Anderson, 2006: 40). Истражувачките прашања постепено се појавиле: „Зошто всушност мажите доаѓаат
и се враќаат Kај Џели? Што сакале да добијат? Каква билa природата на општествениот поредок таму?
Каква била основата за нивното рангирање во општеството?“ (Anderson, 2006: 46).
Отворената стратегија на Андерсон може на интересен начин да се контрастира со една студија за
таксистите во Њујорк и Белфаст, чии податоци се од етнографски вид (Gambetta and Hamill, 2005: 18).
Бидејќи истражувачите биле фундаментално заинтересирани за социолошка студија на доверба, сакале
да откријат како таксистите проценуваат дали можните патници се доверливи. Таксистите се ранливи
на повеќе начини: патникот може да не плати или, уште полошо, може да го ограби возачот, или дури
и полошо – може и да го нападне и да го ограби. Поради тоа, тие се присилени да донесуваат, повеќе
или помалку, брзи одлуки за тоа дали некој што ги запира е доверлив. Треба да се цитира нивната
хипотеза: „Возачите ги проверуваат патниците барајќи сигурни знаци за доверба или недоверба –
карактеристики на предупредување“, во смисла дека тие бараат знаци што ја отсликуваат реалната
состојба на личноста, а коишто не можат да се лажираат со мимика“ (Gambetta and Hamill, 2005: 11;
нагласува во оргиналот).
За да го истражат ова категорично истражувачко прашање, Гамбета и Хамил (Gambetta and Hamill,
2005: 18) реализирале „делумно структурирани интервјуа и набљудување со учество со возачите,
диспечерите и патниците“. За разлика од почетната отворена стратегија на Андерсон, каде што
истражувачките прашања се појавуваат во текот на студијата, Гамбета и Хамил ги собрале своите
податоци за да ја испитаат валидноста на своето истражувачко прашање што тие често го именуваат
како хипотеза. Нивните резултати се презентираат со цел да се осветли ова истражувачко прашање, а
се чини дека во текот на проучувањето не се појавиле нови истражувачки прашања.
Според моето лично мислење, имам впечаток дека отворен пристап каков што користел Андерсон
помалку се сретнува сега отколку во минатото. Ова не значи дека истражувачите нагло се менуваат
во насока на многу експлицитна формулација што ја забележуваме во студијата на Гамбета и Хамил,
туку дека денес постои поголема тенденција кон експлицитност. Претпоставувам дека ова често е
поврзано со очекувањата на телата што финансираат истражувања кога решаваат дали да финансираат
одредени истражувања, а можеби е поврзано и со очекувањата на списанијата. Ова е можеби поврзано
и со очекувањата на комисиите што го разгледуваат етичкиот интегритет на предложените проекти
поради тоа што, за да се постигне јасност во однос на етичките прашања, истражувачот треба да биде
јасен за предметот на истражување и за причините за истражувањето. Сепак, ова е само впечаток –
можеби тој може да се нарече хипотеза!

Правење теренски белешки: средби со доктори и пациенти во
програмата за обука во едно медицинско училиште
Во контекстот на своето истражување во едно медицинско училиште, П. Аткинсон (P. Atkinson, 1981:
131–132) нуди објаснување што цврсто покажува дека етнографите треба да бидат флексибилни во
своите тактики за правење белешки:
„Открив дека моите стратегии за набљудување и забележување се променија природно како
што се менуваше карактерот на општествената сцена. Извесно време додека бев на терен,
секогаш кога беше можно, се обидував да направам некој вид груби белешки и прибелешки.
Потоа подоцна, истиот ден, ваквите белешки ги проширував и надополнував кога ќе се вратев
во канцеларија. Квантитетот и видот на забележувањето на самото место се разликуваше во
зависност од повторливите различни видови ситуации. Во текот на обуките, кога еден од
докторите ја поучуваше групата на повеќе или помалку формален начин или кога имаше групна
дискусија,... изгледаше сосема природно и соодветно да седнам меѓу учениците со мојот бележник
на колена и речиси непрекинато да правам белешки. Од друга страна, сигурно не седев со
бележник и пенкало на неформалните разговори со учениците на кафе. Иако правењето белешки
е нешто вообичаено, правењето белешки во текот на разговорот за кафе-паузата не е вообичаена
практика... Помалку очигледен дел беше мојот пристап кон набљудувањето и забележувањето
на поучувањето за односот кон пациентот. Во целина, јас самиот се обидов да се позиционирам
во задниот дел на групата ученици и да правам повремени прибелешки за: главните прашања
за информациите за пациентите, клучните стручни термини и кратки забелешки за формата на
средбата (на пример, редослед на опфатените теми, учениците што беа повикани да работат итн.)“.

Стеснување на фокусот на етнографијата
Рут Хоровиц во Герсон и Хоровиц (Gerson and Horowitz, 2002) пишува за процесот на
стеснување на фокусот на нејзиното истражување за маргиналните групи. Како што вели, неа ја
интересирале следниве прашања:
„Што навистина се случува во овие групи и заедници? Како луѓето ја осмислуваат
својата општествена реалност? Како постигнуваат рамнотежа меѓу членството во групата
и учеството во поширокото општествено опкружување? И конечно, што ги ограничува и
што им помага на луѓето да ја креираат општествената реалност?“ (Gerson and Horowitz,
2002: 202)
Во своето почетно истражување за младите во една многу сиромашна заедница во
Чикаго, таа ги искористила овие општи истражувачки прашања за да го раководат нејзиното
собирање на податоци, но по некое време поминато на терен, таа почнала „да се фокусира
врз специфицирање на социолошките прашања“ (Gerson and Horowitz, 2002: 202). Кај младите
што ги набљудувала во голема мера открила разлика во однос на амбициите, ориентациите,
обрасците на интеракција, ставовите кон животот на улицата и однесувањето во различни
средини. Хоровиц почнала да се прашува за тоа колку светот на овие млади луѓе се вклопува во
двата значајни модела што се користени за објаснување на светот на сиромаштијата. Нејзините
истражувачки прашања за степенот на соодветност меѓу овие модели и нејзините податоци ја
довеле до заклучок дека моделите „не ја земаат предвид креативноста на младите, тешкотиите
што тие ги надминуваат и изборите што тие ги прават при соочувањето со големи пречки“
(Gerson and Horowitz, 2002: 202).
видови теренски белешки запишани. Според Лофланд и Лофланд (Lofland

and Lofland, 1995: 90) тие се направени од „кратки
Некои автори тврдат дека е полезно да се фрази, цитати, клучни зборови и слично“. Тие
класифицираат типовите теренски белешки што се треба дискретно да се прибележуваат, кога никој
прават во етнографските истражувања. Следнава не гледа, бидејќи подробните белешки што јавно
класификација се темели врз сличните категории се запишуваат ги прават нервозни луѓето што се
што ги предложиле Санџек (Sanjek, 1990) и Лофланд и присутни. Тие се еквивалентни на „груби белешки
Лофланд (Lofland and Lofland, 1995). и нафрлени белешки“ што П. Аткинсон ги спомнува
1. Белешки по сеќавање – особено полезно кога не е во Истражувањето во фокус 19.4.
погодно да биде забележливо правењето белешки 3. Целосни теренски белешки – детални белешки,
(на пример, во текот на паузите за кафе што ги направени што е можно побрзо по настаните,
опишува П. Аткинсон во Истражувањето во фокус коишто ќе бидат вашиот главен извор на податоци.
19.4.). Тие би требало да се запишуваат на крајот на денот
2. Кратки белешки (наречени и скицирани белешки) или, доколку е тоа можно, порано. Пишувајте
– многу кратки белешки запишани на делови од веднаш штом можете и колку што можете –
хартија или на мали бележници за да поттикнат поцелосно. Запишувајте ги информациите за
нечие сеќавање за настаните што подоцна би биле настаните, за луѓето, за разговорите и слично.
Запишете ги почетните идеи за интерпретирањето.
Забележете ги впечатоците и чувствата. Кога П. 19.6., кога тој дава поддршка да му се дозволи на
Аткинсон (во Истражувањето во фокус 19.4.) ги велосипедистот да продолжи. Етнографите тука
спомнува белешките што „ги проширува и ги додава стануваат очигледни и видливи токму затоа што
на“ прибелешките или скицираните белешки го бележат секојдневието така како што е видено
направени во текот на денот, тој всушност прави и искусено од нивна страна. Во завршениот труд,
целосни теренски белешки. Пример за целосни етнографијата во смисла на напишан опис за една
теренски белешки има во Истражувањето во фокус група и за нејзината култура, етнографот е често
19.6. отстранет од претставата (Van Maanen, 1988). Главна
Корисно е да се додаде дека теренските белешки разлика овде е тоа што теренските белешки, освен
честопати се однесуваат на етнографот исто како и кратките пасуси како оние преземени од трудот на
на општествената средина што се набљудува. Често, Панч, се без исклучок за лична употреба (Coffey, 1999),
во теренските белешки е евидентно присуството a напишаната етнографија е за јавна употреба и мора
на етнографот. Ова го забележуваме во теренската да се презентира како конечен опис на општествената
белешка на страница 446 од студијата на Панч за средина и култура што се проучува. Ако му се допушти
работата на полицијата во која тој го потврдува својот на етнографот да се појави во текстот, се ризикува да
(лажен) статус како полицаец во цивилна облека и се пренесе приказот како лажен, а не како вистинит. На
во теренската белешка во Истражувањето во фокус ова прашање ќе се осврнеме подетално подолу.

Теренска белешка: работата на полицијата во Амстердам
Етнографското истражување на Панч (Punch, 1979) за работата на полицијата во Амстердам беше
накратко споменато погоре. Една од претставите што ги утврдил бил начинот на кој полициските
службеници често ги развиваат различните стилови на работење. Еден од нив, Антон, бил нефлексибилен
и поради тоа бил нерасположен да ја искористи својата дискреција (можеби поради тоа што бил нов во
работата), како што упатува и следниов пасус од теренските белешки на Панч:
„Еднаш Јан неколку часа седеше внатре не правејќи ништо и едвај чекаше да излезе. Тој беше
испратен во кола со еден новодојденец, Антон. Ние тројцата излеговме од станицата и во
непосредна близина видовме млад маж како во погрешна насока опасно вози велосипед по
Вармострат, којашто е еднонасочна улица. Антон го запре, го почувствува неговиот здив и му
нареди да го остави велосипедот и да си оди дома пешки. Мажот одби да го стори тоа, и Антон му
се закани дека ќе го приведе и ќе го запише бидејќи бил пијан на велосипед [според еден член
тоа вообичаено се применува за возачи и речиси никогаш не се користи за велосипедисти]. Јан
го молеше Антон да го пушти мажот да продолжи за да може да одиме во патрола. Го поддржав
барањето на Јан. Но, Антон беше непопустлив и го внесе младиот човек внатре каде што
разговараше со велосипедистот со цел да го натера да сфати дека згрешил и да се врати пеш“
(Punch, 1979: 110–111).
Се поставува и прашањето колку етнографот би бил необичен – велосипедист што возел во погрешна
требало да биде сеопфатен во прибележувањето. насока во еднонасочна улица – којшто резултирал со
Волфингер (Wolfinger, 2002) забележал дека, доколку ригиден одговор од Антон, што вредело да се запише.
етнографот не настојува да биде сеопфатен, неговите Понекогаш, може да изгледа дека теренските
или нејзините претходни очекувања веројатно белешки ги опишуваат настаните што се толку
ќе влијаат врз тоа што се прибележува или не се обични што не се вредни за запишување. На пример,
прибележува. Тој укажува дека етнографот особено теренската белешка што следува е земена од студијата
може да има тенденција да прибележува настани што на Вотс (Watts, 2008) за патување со воз. Идејата
се истакнуваат, а тоа што се смета за нешто што се за мобилна етнографија добива важност кога
истакнува е веројатно под влијание на други настани социјалните географи и социолози стануваат сè повеќе
што ги набљудувал или под влијание на очекувањата заинтересирани за проучување на луѓето во движење
на етнографот за тоа што може да се случи. Можеби и за истражувачките методи што можат да се употребат.
она што за Панч се истакнувало во теренската белешка Таа патувала со ист воз еднаш неделно во текот на три
во Истражувањето во фокус 19.6. е тоа што настанот недели. Во својата теренска белешка, таа пишува:
Недвосмислено е дека се работи за здодевност,

„Ништо не се случува... Сакам да напишам дека а тоа едвај изгледа вредно за забележување. Сепак,
нешто се случува. Но ништо не се случува. Еден покрај тоа што овозможува увид во нејзиното
маж чита книга, потоа чита весник. Една жена искуство на патување со воз, Вотс исто така ја открива
нервозно се врти и шмрка... Ме фаќа дремка здодевноста што се јавува кај другите за време на
и заспивам, сонувајќи за мојата дестинација... патувањето со воз. Иако таа опишува настани што се
Фантазирам, светкавото светло, заморот, случиле, тие не се ниту впечатливи ниту сликовити.
бескрајното грицкање чипс во близина, Како резултат на тоа, во вакви околности, етнографите
читањето, читање... вибрирањето, возењето на мора да бидат подготвени да ја допуштат апатијата што
вагонот, белата светлина на Корнвол. Патувам произлегува од искуството, но не да ѝ се препуштат
надвор од возот, преку полињата, како вагонот на досадата, бидејќи така ќе ја изгубат потребата за
да беше воздух на кој се возев, а ветерот ме пишување теренски белешки.
носеше...“ (Watts, 2008: 713)
Завршување на етнографското истражување
Во етнографијата не е лесно или едноставно да се 1980: 310) пишува дека неговата одлука да ги напушти
знае кога да се запре. Поради неговиот неструктуриран различните новински агенции во коишто реализирал
карактер и отсуството на посебни хипотези за етнографско истражување честопати била мотивирана
тестирање (поинакви од хипотезите што можат да од „повторувањето на познати ситуации и од чувството
се појават за време на собирањето на податоци и дека не се открива ништо корисно“. Кажано на јазикот
анализирањето), постои тенденција на етнографското на втемелената теорија, сите истражувачки категории
истражување да му недостасува мислење за очигледна биле заситени, иако пристапот на Глејзер и Штраус ќе
завршна поента. Но јасно е дека етнографското ве советува прво да станете сигурни дека нема нови
истражување завршува! Тоа може да се случи бидејќи истражувачки прашања што би се поставиле, нема
постои речиси природен крај на истражувањето, како нови споредби што би се направиле или нема нови
што е во студијата на Вадингтон за еден штрајк (видете теоретски увиди за развивање.
го Истражувањето во фокус 17.4.), но ова е прилично Причините за завршување на етнографското
ретка појава. Понекогаш, текот на професионалната истражување можат да бидат најразлични – да
кариера на етнографот или личниот и семејниот живот бидат од лична природа или да се поврзани со
ќе наложат повлекување од теренот. Ваквите фактори нацртот за истражување. Каква и да била причината,
ги вклучуваат: завршувањето на платеното отсуство; повлекувањето мора да се изведе. Како прво, ова значи
потребата да се напише и да се предаде докторската дека ветувањата мора да се исполнат, така што, ако сте
теза до одреден датум или привршувањето на ветиле извештај за организацијата како услов за влез,
финансирањето за истражувањето. Што се однесува тогаш тоа ветување не треба да се заборави. Тоа исто
до семејните и личните обврски, на пример, Тејлор така значи дека етнографите мора да дадат соодветни
(Taylor, 1993) пишува дека еден од важните фактори објаснувања за своето заминување. Припадниците
што влијаел врз нејзиното напуштање на теренот била на општественото опкружување секогаш знаат дека
болеста на нејзиниот најмал син што траела многу присуството на истражувачот е привремено, но,
месеци. по долг временски период, и особено ако искрено
Покрај тоа, етнографското истражување може да учествувал во активностите во средината, луѓето
биде многу стресно поради многу причини: природата можат да заборават дека присуството на етнографот
на темата што го става етнографот во стресни е ограничено. Збогувањата мора да се изведат
ситуации (како во истражувањето на криминалот); методично. Исто така, етнографот не смее да ги
маргиналноста на истражувачот во општествената заборави етичките обврски, како што е потребата да
средина и потребата константно да се бори за своите обезбеди анонимност на лицата и опкружувањето,
права и продолженото отсуство од својот вообичаен освен, се разбира, како што понекогаш се случува, ако
живот што е честопати нужно. Етнографот може да постои согласност дека природата на општествената
почувствува дека му е доста од сè. Друга можност што средина може да биде разоткриена (како што честопати
може да предизвика крај на теренската работа е тоа се случува при проучувањето на религиозните секти и
што етнографот може да сфати дека се одговорени култови).
поставените истражувачки прашања, така што нема Мајкл Хемфрис, во своето истражување за
потреба од нови податоци. Етнографот, кон крајот на кредитната линија, коешто погоре беше опишано,
собирањето на податоците, може дури и да има силно отишол дури и понатаму со својата желба учесниците
чувство на веќе видено (déjà vu). Алтхајд (Altheide, од организацијата да останат анонимни (Humphreys and
Watson, 2009). Тој станал свесен за јазот меѓу позицијата (милосрдие), но тоа не е псевдоним, што претставува
на компанијата во јавноста во однос на општествената вообичаена тактика на истражувачите за да го заштитат
одговорност на корпорацијата и приватните ставови идентитетот на своите информатори. Черити е пред сè
на многу вработени за таа позиција, којшто му создал комбинација за личност отколку личност што реално
етичка дилема, па поради тоа тој јасно имал потреба постои. Ставовите и зборовите на Черити се всушност
да ја заштити нивната анонимност бидејќи тие не би агрегат на идентични или слични позиции што ги
требало да бидат вовлечени во проблеми со фирмата. искажале неколку вработени.
На 446 страница беше цитиран зборот Черити
може ли да постои феминистичка етнографија?
Овој наслов е всушност насловот на многу

цитираната статија на Стејси (Stacey, 1988). Во „Знаев дека како феминистка моите цели беа
статијата се отфрла ставот дека постои и/или може да се спознаат искуствата на работничките на
да постои посебна феминистичка етнографија што телефон, да се документираат нивните искуства
би се потпирала врз карактеристичните добри ползувајќи ги нивните зборови и перспективи
страни на етнографијата и би била обликувана од и да се спознае како нивниот емоционален
феминистичките доктрини што се претставени на труд е дел од нивниот работен контекст. Исто
крајот од 17-тото поглавје. Рајнхарц (Reinharz, 1992) така знаев дека спознавањето на нивните
смета дека феминистичката етнографија е значајна за искуства од нивна гледна точка е важно за да
феминизмот поради тоа што: се предизвика доминантниот социолошки став
за сексуалните работнички како девијантни,
• Таа ги документира животот и активностите на
којшто најчесто го презентираат мажите
жените, коишто претходно биле претежно сметани
социолози“ (Mattley, 2006: 143).
за маргинални и подредени на мажите;
• Ги разбира жените од нивна перспектива, така
што ѝ се спротивставува на тенденцијата „да се Сепак, ваквите обврски и практики поминуваат само
тривијализираат женските активности и мислења, дел од патот. Од големо значење за феминистичките
да се интерпретираат од перспектива на маж во истражувачки е прашањето дали истражувањето
општеството или маж истражувач“ (Reinharz, 1992: дозволува неексплоатирачки однос меѓу истражувачот
52) и и субјектот на истражување. Еден од главните елементи
• Ги разбира жените во контекст. на една ваква стратегија е тоа што етнографот не го
третира тој однос како еднонасочен процес преку
Слично на претходното, Скегс (Skeggs, 2001:
којшто само се извлекуваат информации од други, туку
430) забележува дека феминистките истражувачи
како однос во којшто и истражувачот дава нешто за
сметаат дека етнографијата е соодветна за реализација
возврат.
на феминистичките цели поради тоа што во неа постои
Објаснувањето на Скегс (Skeggs, 1994, 1997) за
„нагласување на искуствата и зборовите, гласовите и
нејзиното етнографско истражување на младите жени,
животите на учесниците“. Почитувајќи ги принципите на
коешто накратко беше споменато во 17-тото поглавје,
Рајнхарц, Матли (Mattley, 2006) избрала набљудување
претставува обид да се осврне на ова прашање
со учество за да собере податоци за работењето на
на неексплоатирачки однос кога жените водат
жешките линии со цел да го истражува концептот за
етнографско истражување за други жени (видете го
емоционалниот труд (кратка дискусија за појавувањето
Истражувањето во фокус 19.7.). Џ. Стејси (J. Stacey, 1988:
на овој концепт видете во Истражувањето во фокус
23), меѓутоа, врз база на своето теренско искуство,
17.1.). Таа пишува:
тврди дека различните ситуации на коишто таа
наидувала како феминистички етнограф ја поставиле
неа во ситуации на неавтентичност, прикривање и
можно, можеби, неочекувано повлекување:

„Младите жени не беа подготвени да бидат
експлоатирани – како што можеа да одолеат
„Ситуации што јас сега верувам дека се
на многу нешта, коишто не ветуваат економска
неразделиви од методот на теренска работа. Не
или културолошка награда, можеа и мене да
е важно колку сте добредојден, дури ни колку
ме одбијат. Тие уживааа во истражувањето.
интересно може да му изгледа на локалното
Тоа им обезбеди ресурси за зголемување на
население присуството на лицето што работи
нивната самопочит. Но уште поважно е тоа што
на терен, теренската работа претставува
феминизмот на истражувањето им обезбеди
наметнување и интервенција во систем на
рамка што тие можат да ја ползуваат за да си
односи, систем на врски што истражувачот е
објаснат дека нивните индивидуални проблеми
далеку послободен да ги напушти“.
се дел од одредена поширока структура и не се
нивна лична слабост“ (Skeggs, 1994: 88).
Стејси тврди и дека, кога се пишува за
истражувањето, тоа ги претставува феминистичките Слично, Рајнхарц (Reinharz, 1992: 74–75) тврди
етнографски интерпретации и расудувања што се дека, иако етнографските односи при теренската работа
објавуваат и што имаат авторитет. Скегс одговара може понекогаш да се чини дека се манипулативни,
на ова општо обвинение против феминистичката сепак честопати едно јасно притаено чувство на
етнографија, признавајќи, во случајот со нејзината реципроцитет се крие зад нив. Истражувачот, со други
студија, дека преку истражувањето ѝ напреднала зборови, може да им понуди помош или совет на
академската кариера, но укажува дека, според нејзините учеснички во истражувањето или таа може да
ставовите на Стејси, жените се сметаат за жртви. покаже реципроцитет преку изнесување мислења во
Наместо тоа, таа тврди: јавноста за маргинализираните групи (иако етнографот
е секогаш бранител на ваквите групи, а може и да
покаже одредено внимание). И уште повеќе, изгледа
екстремно да се напушти феминистичката етнографија

Феминистичка етнографија
Скегс (Skeggs, 1997: 1) се повикува на„83-те бели жени од работничката класа на оваа лонгитудинална
етнографска студија реализирана во северозападниот дел на Англија“ и пишува дека таа била:
„...втемелена врз истражување реализирано во вкупен временски период од 12 години,
вклучувајќи и три години целосно поминати на терен во набљудување со учество. Тоа започна
кога жените се запишаа на курс за негувателки во еден локален колеџ, а истражувањето
продолжи да ги следи нивните животи во контексти поврзани со пазарот на трудот,
образованието и семејството“.
Карактеристичните елементи на феминистичката етнографија можат да се забележат во следниве
коментари:
• „Оваа етнографија беше политички мотивирана за да обезбеди простор за артикулацијата и
искуствата на маргинализираните“ (Skeggs, 1997: 23).
• „Студијата имаше за цел да покаже како искуството на жените поврзано со структурата
(нивното класно и родово позиционирање) и со институциите (образованието и медиумите)
ги врамило и обликувало нивните одговори и како овој процес ги обликувал конструкциите
на нивната сопствена субјективност“ (Skeggs,1994: 74). Овој коментар, како и претходниот,
ја одразува посветеноста на документирањето на животите на жените и допуштањето да се
појават нивните искуства на површина, притоа истакнувајќи ја значајноста на разбирањето на
жените во контекст на коешто се повикува Рајнхарц (Reinharz, 1992).
Скегс исто така смета дека поврзаноста со жените не била експлоатирачка. На пример, таа пишува
дека истражувањето овозможило зајакнување на самопочитувањето на жените „поради можноста
да бидат вреднувани, информирани и интересни“ (Skeggs, 1994: 81). Таа исто така тврди дека можела
да биде „гласноговорник против неправдите“ и да обрне внимание „на разоткривање на насилство,
злоупотреба на деца и сексуално злоупотребување“ (Skeggs, 1994: 81).
со објаснување дека етнографот истовремено не феминистичкиот етнограф со жените што ги

може да ги исполни сите можни обврски. Навистина, проучува и транспарентноста на објаснувањето на
ова би било рецепт за напуштање на сите истражувачкиот процес се силна страна на трудот
истражувања, феминистичко или кое било друго на Скегс. И покрај сè, јасно е дека прашањето
истражување. Она што е клучно е транспарентноста дали постои или може ли да постои феминистичка
– транспарентноста на работењето на етнографија е прашање на една тековна дебата.
Подем на визуелната етнографија

Во последниов период, еден од највпечатливите артефакти, како што се збирките на фотографии и слики
развојни чекори на квалитативното истражување е на луѓето во весниците и списанијата. Во ова поглавје
зголемувањето на интересот за употреба на визуелните ќе ги нагласам визуелните претстави што се поттикнати
материјали. Употребата на ваквите материјали во и водени од научно истражување, и мојот главен фокус
општественото истражување воопшто не е нова. На ќе биде врз фотографиите. Визуелните претстави
пример, социјалните антрополози ги употребувале што се поттикнати и водени од научно истражување
фотографиите на племиња и села во коишто можат да бидат создадени од истражувачот или од
престојувале многу декади. Во социологијата, не ретко самите учесници во истражувањето. Во двата случаи,
се наидува на статии што употребувале фотографии сликите можат да се употребуваат за извлекување
во Американското списание за социологија (American на информации со помош на фотографија, при што
Journal of Sociology) на крајот на деветнаесеттиот и истражувачот ги употребува сликите како почетна
почетокот на дваесеттиот век. Сепак, од периодот на точка за дискусија со оние што ги продуцираат
Првата светска војна, нивната употреба се намалила. фотографиите во врска со значењето и важноста на
Еден фактор за ваквото губење на интересот за употреба сликите (за пример, видете го Истражувaњето во фокус
на фотографии веројатно претставува чувството дека 19.9.). Рајт и коавторите (Wright et al., 2010) ги опремиле
нивното вклучување не е конзистентно со растечките афрокарипските млади лица, коишто биле исклучени
научни претензии на научната дисциплина. Меѓутоа, од училиште, со фотоапарати за еднократна употреба
во последниов период, јасно е дека употребата на и им дале инструкции да направат фотографии на
визуелни материјали во општественото истражување семејството и пријателите од кои добивале поддршка.
влегува во нова фаза на интерес што може да се види Истражувачите сакале да разберат како младите лица
од бројот на објавени книги во оваа област што се се справувале со преминот од детство во полнолетство.
појавуваат околу преминот од едниот во другиот Сликите обично биле од настани и контексти што им
милениум (Banks, 2001; Pink 2001; Rose, 2001). биле значајни во тој особено решавачки момент на
Се разбира дека фотографиите целосно не нивните животи и поради тоа биле значајни за развојот
исчезнуваат од извештаите на општествените на нивните лични идентитети. Авторите тврдат дека
научници. Особено во долгите монографии употребата на пристап на визуелно истражување им
понекогаш можат да се најдат фотографии. На пример, помогнало на овие маргинализирани млади лица да
добропознатата книга на Блаунер (Blauner, 1964) за станат посилни и да намалат дел од оддалеченоста
отуѓениот труд под различни технолошки услови од аспект на моќта меѓу истражувачите и учесниците
содржела неколку фотографии што биле употребени во истражувањето. Извлекувањето на информации со
за илустрација на секоја од технологиите. Од особено помош на фотографија честопати се употребува и за
значење е што фотографиите биле проследени со постојните слики, а ова прашање дополнително ќе се
многу подробни текстови што повеќе или помалку ги разгледа во 23-тото поглавје.
информирале читателите за тоа што било претставено Не е сосема задоволителна разликата меѓу
на фотографиите. Овие фотографии биле, во суштина, постојните визуелни материјали и оние што
презентирани како да имаат неприкосновени произлегуваат од истражувањето. На пример, кога
значења, што било во согласност со реалистичкиот учесниците на истражувањето се замолуваат да
став на визуелните претстави (за разликата меѓу дискутираат на теми за нивните збирки на фотографии,
реалистичките и рефлексивните пристапи кон тоа е слично на барањето учесниците да направат
визулените претстави видете го Продлабоченото фотографии и потоа да дискутираат за сликите што
размислување 19.2., а повеќе за прашањата во врска се направени. Меѓутоа, оваа разлика е потребна за
со употребата на фотографии од страна на Блаумер да се ограничи дискусијата за документите во 23-тото
видете во Продлабоченото размислување 19.3.). поглавје само на единици што не се продуцирани за
Може да се направи разлика меѓу употребата целите на истражувањето.
на визуелни материјали што се зачувани и визуелни Треба да се забележи дека, иако терминот визуелна
материјали што повеќе или помалку се продуцираат етнографија станува сè попопуларен (на пример,
исклучиво за целите на истражувањето. Првите ќе Peñaloza, 1999; Pink, 2001), понекогаш се употребува на
се разгледаат во 23-тото поглавје и имаат облик на

Истражување на дизнизацијата
Ме заинтригира нешто што јас го нарекувам дизнизација, а што се однесува на процесот во кој
принципите поврзани со Дизниевите забавни паркови се прошируваат врз многу аспекти на модерното
општество и економија. Во мојата книга за дизнизација (Bryman, 2004а) вклучив неколку фотографии за
коишто мислев дека многу добро ги илустрираат процесите што ги опишував. И покрај оваа функција,
фотографиите многу ми помогнаа, бидејќи служеа како потсетници за контекстите што го разоткриваат
процесот на дизнизација. Ова беше особено случај со една статија што ја напишав за дизнизацијата на
Мекдоналдс (Bryman, 2003). На едно место во оваа статија расправав за бизарниот случај на забавниот
парк Мекдоналдс во Чикаго, којшто искористил една рокенрол-нарација. Една година пред тоа го
посетив Чикаго да предадам текст за конференција на Американската социолошка асоцијација, па ја
искористив можноста да направам неколку фотографии во ресторанот. Овие слики многу ми користеа
за потсетување на ресторанот, иако не ги употребив за илустрација ниту во книгата, ниту во статијата.
Овде се прикажани две од сликите – сликата 19.1. ја покажува надворешноста наспроти хоризонт
на Чикаго, а сликата 19.2. ги покажува статуите на три члена на групата Битлси, кои беа меѓу многуте
артефакти што го даваа својот придонес за музичкиот забавен парк.
слика 19.1.
дизнизацијата во слики: забавен парк мекдоналдс
слика 19.2.
дизнизацијата во слики: Битлсите во забавниот парк мекдоналдс
начин што се разликува од постојаната задлабоченост 19.8.).

во општествената средина, што во ова поглавје • Како извори на податоци сами по себе, а не како
претставува карактеристика на етнографијата. дополненија на теренските белешки на етнографот
Понекогаш терминот се користи за да опфати видови (видете го Истражувањето во фокус 19.10.).
интервјуа што се обработени во 20-тото поглавје • Како поттик за дискусија на учесниците во
во коишто визуелните материјали и истражувачки истражувањето. Понекогаш фотографиите можат да
методи имаат значајна улога. Меѓутоа, за да се бидат постојни, а овој вид контекст ќе се разгледува
избегне разделувањето на визуелните ресурси и во 23-тото поглавје. Во други контексти, дискусијата
истражувачките методи низ многу поглавја, јас може да се базира врз фотографии што ги направил
ја сместив дискусијата за нивната употреба во етнографот или учесниците во истражувањето
квалитативното истражување, т.е. во ова поглавје. повеќе или помалку исклучиво за целите на
Во дискусијата што следува ќе ставам акцент врз истражувањето (видете го Истражувањето во
фотографиите, главно поради тоа што тие се визуелниот фокус 19.9.). Во случај со фотографии што ги
медиум што привлекува најголемо внимание. Постојат направиле учесниците на истражувањето и коишто
голем број начини на коишто истражувачите што ја создаваат основата за интервју или дискусија,
се занимаваат со квалитативни истражувања ги Пинк (Pink, 2004: 399) пишува: „При работењето
употребуваат фотографиите: со информаторите што продуцираат слики што
• Како бележник во текот на работата на терен во им се значајни може да добиеме увид во нивната
којшто сликите, во суштина, стануваат компоненти визуелна култура и во тоа што ним им е важно како
на теренските белешки на етнографот. На овој лица што живеат во посебни локалитети“.
начин обично ги употребував сликите во мојот
Пинк (Pink, 2001) го свртува вниманието на два
сопствен труд (видете го Истражувањето во фокус
различни начина на коишто визуелните претстави се
концептуализираат во општественото истражување. набљудувани на различни начини од различни лица.

Таа ги нарекува: реалистични и рефлексивни Според тоа, во истражувањето на Пинк за шпанските
пристапи (видете го Продлабоченото размислување борачи со бикови, сликите што таа ги направила за
19.2.). Рефлексивниот пристап кон визуелното е борачите со бикови, вљубениците ги интерпретирале од
често колаборативен поради тоа што учесниците аспект на изведувачките квалитети на борачот со бикови.
на истражувањето можат да бидат вклучени во Набљудувачите од Обединетото Кралство користеле
одлучувањето за тоа какви фотографии би требало различна интерпретативна рамка што се однесува на
да се направат и потоа како би требало тие да се правата на животните и суровоста. Други примери за
интерпретираат. Понатаму, се признава флуидноста на користењето на визуелни ресурси во етнографските
значењето на сликите, што покажува дека тие никогаш контексти можат да се најдат во Продлабоченото
не можат да бидат фиксирани и секогаш ќе бидат размислување 19.2. и во Истражувањето во фокус 19.10.

Два става за улогата на визуелните слики во етнографијата
Пинк (Pink, 2011) истакнува важна разлика меѓу двете позиции за визуелните материјали.
Реалистичната позиција е традиционална рамка (видете го за реализам Клучниот концепт 2.3.) во
којашто фотографијата или видеозаписот едноставно го опфаќа настанот или опкружувањето што
потоа станува факт што етнографот ќе го интерпретира заедно со другите свои податоци. Сликата и
тоа што таа го претставува се во основа непроблематични и служат како прозорец кон реалноста. Ова
е доминантната рамка во која се продуцираат и се анализираат визуелните ресурси. Истражувачите
што ги употребуваат фотографиите за да го илустрираат својот труд или како дополненија на нивните
теренски белешки вообичаено дејствуваат во реалистичната рамка во која сликата се смета за
релативно непроблематична (за пример видете го Истражувањето во фокус 19.8. и Продлабоченото
размислување 19.3.). За споредба, Пинк го свртува вниманието кон една позиција што таа ја нарекува
рефлексивна, којашто бара свесност и сензитивност за начините на коишто истражувачот како личност
влијае врз тоа што го разоткрива фотографијата. Сензитивноста бара разбирање на начинот на којшто
нечија возраст, пол, потекло и академски склоности влијаат врз тоа што е на фотографијата, начинот
на кој е направена и улогата на информаторите и другите во поглед на влијанието врз сликата што се
добива како резултат.
Различните примери за употребувањето на можноста за добивање многубројни значења што

визуелните материјали оставаат впечаток дека тие можеби ќе треба да се разработат со учесниците
имаат голема моќ врз етнографите и општо врз на истражувањето и значајноста на општествената
истражувачите што се занимаваат со квалитативни позиција на истражувачот таму каде што истражувачот
истражувања. Нивната растечка популарност не би е изворот на сликите. Со други зборови, аналитичарот
требало да ги наведува читателите на размислување на визуелните материјали треба да биде скептичен за
дека визуелните методи би требало нужно да се идејата дека една фотографија нуди непроблематичен
инкорпорираат во нивните истражувања: нивната опис на реалноста. И покрај тоа, истражувачите обично
употреба мора да биде релевантна за истражувачките вклучуваат невизуелни истражувачки методи во своите
прашања што се поставуваат. За своето истражување истражувања (како што се интервјуата). Ова води до
за Најктаун во Чикаго, Пењалоза (Peňaloza, 1999; прашањето за релативната важност на зборовите и
Истражувањето во фокус 19.10.) се интересирала за сликите во анализата на податоците и презентирањето
тоа што таа го нарекува спектакуларна потрошувачка, на резултатите. Бидејќи зборовите се традиционалниот
т.е. претворање на она што инаку би било обичен медиум, визуелните методи лесно можат да се сметаат
потрошувачки настан (купување спортска облека) во за споредни.
спектакл преку употребата на спортски слики, звуци Меѓутоа, во исто време, Пинк (Pink, 2004) нè
и атмосфера. Кога ги разгледувала истражувачките потсетува дека визуелните истражувачки методи
прашања што се однесуваат на оваа тема (на пример, никогаш не се чисто визуелни. Постојат два аспекти
улогата на околината при креирањето на чувство на ова укажување. Прво, како што истакнува Пинк,
за спектакуларна потрошувачка), пристапот со на визуелните истражувачки методи вообичаено им
фотографија бил многу соодветен, бидејќи спектаклот се придружуваат други (честопати традиционални)
претставува визуелен феномен. истражувачки методи, како што се интервјуирање
Кога се работи со визуелни истражувачки методи и набљудување. Второ, визуелното речиси секогаш
како извори на податоци, потребно е исражувачите е придружено од невизуелното – зборовите – тие
да бидат способни да читаат слики на сензитивен се медиумот за изразување и на учесниците на
начин во однос на: контекстот во кој тие се генерираат, истражувањето и на самите истражувачи.

Фотографиите во една студија за искуството на бездомништво
Редли и коавторите (Radley et al., 2005) се интересирале за начините на кои бездомниците ги
визуализираат своите животи. Тие особено се интересирале зa тоа како своите животи ги визуализираат
и во контекстот на нивните засолништа и на улиците на Лондон. Следејќи едно почетно интервју, на
дванаесет бездомници им биле дадени фотоапарати за еднократна употреба и биле замолени да
направат фотографии „што го претставуваат нивното искуство како бездомници. Им беше кажано дека
фотографиите можат да бидат од клучните периоди во денот, од вообичаените активности и места
или од нешто друго што ја портретира нивната ситуација“ (Radley et al., 2005: 277). Набрзо откако биле
направени фотографиите, филмовите биле развиени, и набрзо потоа учесниците биле интервјуирани.
Во секоја прилика учесниците биле прашувани за сите фотографии и за фотографиите што најдобро
го изразуваат нивното искуство како бездомници. Овој пристап кон интервјуирањето, т.е. барањето
лицата да дискутираат за фотографиите и за нивното значење и важност за нив, честопати се нарекува
техника фотоизнудување. Сликите 19.3. и 19.4. се примери за фотографиите што биле направени.
Фотографијата на сликата 19.3. ја направила Роуз (имињата се псевдоними), и го покажува приодот до
нејзиниот дневен центар. За Роуз оваа фотографија имала важност поради тоа што била снимена таму
каде што таа била добредојдена и каде што ги пречекувала другите, но и каде што ѝ било овозможено
да се движи меѓу нејзините две реалности – како некој кој спие надвор, но кој во текот на денот
може да се измеша со другите што имаат поконвенционален живот поради имањето работа и дом.
Фотографијата на сликата 19.4. ја направила Мери, која, за разлика од Роуз, не спиела надвор, бидејќи
користела засолниште за бездомници што било блиску до дневниот центар на Роуз. За Мери оваа
фотографија била важна бидејќи таа „ни покажува една заедница од пријатели што споделуваат не само
слика 19.3.
слики за бездомништво
Авторско право Алан Редли, Дерин Хоџитс и Андреа Кулин. Репродуцирано со благодарност.
место [наречено Ѕидот, а сместено на Воксвол бриџ роад] туку и една активност – пиење“ (Radley
et al., 2005: 283; забележете како лицата се заматени за да го заштити идентитетот на личностите
на фотографиите). Фотографиите и дискусиите на учесниците за нив нудат увид во искуството
на бездомништвото и во тоа како бездомникот управува со идентитетот во стварност во којашто
бездомништвото е на маргините на општеството.
слика 19.4.
слики за бездомништво
Авторско право Алан Редли, Дерин Хоџитс и Андреа Кулин. Репродуцирано со благодарност.

Визуелна етнографија? Само така постапете
Пењалоза (Peňaloza, 1999) реализирала визуелна етнографска студија, како што таа ја нарекува
својата студија, на Најктаун во Чикаго. Најктаунс се огромни продавници што служат како изложбени
салони за производите на Најк и можат да се најдат во многу големи градови ширум светот, вклучувајќи
ја и онаа во Лондон на улицата Оксфорд. Таа се интересирала за продавницата како спектакл што
бил специфично дизајниран за потрошувачот и којшто претставувал начин да се создаде чувство
за страхопочит. Пењалоза (Peňaloza,1999: 34) тврди дека пристапот што вклучува фотографија
соодветствувал за нејзиното истражување поради нејзиниот интерес за околината во која се одвива
потрошувачката, „особено нејзината архитектура, мебел, прикажување на производи, артефакти,
слики, гласови и звуци и текстурите за однесувањето на потрошувачите“. Нејзиниот корпус на податоци
опфатил: 148 страници белешки од терен, 58 страници од дневник и 357 фотографии. Покрај тоа биле
реализирани интервјуа со вработени и потрошувачи. Преку нејзините податоци, Пењалоза покажува,
на пример, дека прикажувањето на артефакти и слики на почитувани спортисти се користи за да се
пренесе чувството на моќ и страхопочит на коешто овие индивидуи ѝ остануваат верни на Најк како
корпорација.

Авторски права и фотографии
Интересно, многу рано користење на фотографиите може да се најде во влијателната книга на
Блаунер (Blauner, 1964) за работата под четири различни технолошки услови. Блаунер користел
фотографии за да ја илустрира секоја од четирите технологии и видовите труд со којшто секој
бил поврзуван. Тие се впечатливи фотографии под кои има детален опис. Сакав да вклучам
фотографија, многу слична на фотографијата на сликата 19.5., за да ја демонстрирам употребата
на фотографии на Блаунер за илустрирање на производната линија во автомобилската индустрија
во САД во педесеттите и раните шеесетти години на минатиот век. Фотографијата на Блаунер има
наслов „Поделени работи и ограничена слобода“ и е дополнета со опис за трудот на вработените
и со следниов коментар:
„Овие мажи цел ден извршуваат идентични задачи прикажани погоре и можат да
прицврстат од осумстотини до илјада тркала за осум часа. Движењето на колите долж
транспортната лента го одредува темпото на работа и ги задржува блиску до нивните
станици, виртуелно врзани за производната линија“ (Blauner, 1964: 112).
Според тоа, Блаунер ја употребил фотографијата да ја илустрира работата на работниците на
производната линија, а тоа многу се вклопува во реалистичкиот став за улогата на фотографијата.
Јас напишав погоре дека сликата 19.5. е многу слична, бидејќи таа покажа дека е невозможно да
се најде сопственикот на сликата. Во книгата на Блаунер, сликата што тој ја употребил се опишува
како „Со одобрение на корпорацијата Крајслер“.
слика 19.5.
автомобилска производна линија
Со одобрение на корпорацијата Крајслер ЛЛЦ.

Меѓутоа, архиварите на Крајслер не можат да го најдат фотографот и поради тоа не можат

да ни обезбедат дозвола да ја употребиме. Сепак, тие беа доволно љубезни, па ми дозволија
да ја употребам фотографијата на сликата 19.5. Оваа приказна покажува дел од тешкотиите
со користењето на фотографии воопшто, особено на оние постарите. Понекогаш авторите
и издавачите вклучуваат фотографии дури и кога тие не можат да успеат да го пронајдат
сопственикот на авторските права и вообичаено се заштитуваат со општа изјава како следнава:
„беше направен секаков напор да се пронајде сопственикот на авторските права, но ако некој
смета дека е сопственик на авторските права, го молиме да контактира со издавачот“. Оваа
опција не ја искористивме, бидејќи фотографиите во книгата на Блаунер беа со слаб квалитет.
Конечно, визуелните истражувачки методи

загатнуваат особено тешки прашања за етиката, Колку што е можно повеќе, учеството
област што се разгледува во шестото поглавје. во социолошкото истражување треба да
Визуелната социолошка група (The Visual Sociology биде базирано врз слободно дадената
Group), научна група на Британската социолошка согласност по информирањето на лицата што
асоцијација – БСА (BSA), нуди изјава за етичката се проучуваат. Ова ја покажува одговорноста
практика за истражувачите што употребуваат визуелни на социологот да објасни, со соодветни детали
истражувачки методи: www.visualsociology.org.uk/ и со термини разбирливи на учесниците, за
BSA_VS_ethical_statement.pdf (пристапено на 12 што е истражувањето, кој го презема и кој
октомври 2010). го финансира, зошто се презема и како би
Ова е полезна изјава, којашто е извлечена се дисеминирало и употребувало. И тука,
од Изјавата за етичка практика на Британската од јасноста на статусот и сопственоста на
социолошка асоцијација, а што се споменува во визуелните податоци, придобивки ќе имаат .
шестото поглавје. Следуваат некои изјави за етичка учесниците и репутацијата на дисциплината“
практика, коишто се препорачуваат:
Како што откриваат овие поенти, постои посебна
„Можеби истражувачите ќе сакаат сензитивност за употребата на визуелните материјали,
да дискутираат за статусот на сликите со како што се фотографиите, бидејќи лицата што се
учесниците со цел јасно да ја објаснат јавуваат на нив можат широко да ги дисеминираат
стратегијата за дисеминација на истражувачкиот своите слики. Оттаму, важно е да се обезбеди дозвола
проект. Во одредени околности, истражувачот од лицата чии слики се појавуваат, но и тие да се
(истражувачите) можеби ќе треба да направи сосема свесни за импликациите на таа согласност. Ако
писмен или устен договор, гарантирајќи им размислувате за користење на визуелни истражувачки
на учесниците сопственост на направените методи, би требало да ја консултирате оваа изјава за
слики. Според Законот за авторски права на етичка практика.
Обединетото Кралство, учесниците можат
да се откажат од нив и да му ги пренесат на
истражувачот (истражувачите); меѓутоа, се
препорачува истражувачите да ја прочитаат
важечката законска регулатива или да побараат
правен совет доколку ја изберат оваа опција (ве
молиме да имате предвид дека врз легалниот
статус влијае датумот на правење на сликата).
Пишување (извештај) за етнографското истражување
Терминот етнографија е интересен, бидејќи упа- со она што Дензин и Линколн (Denzin and Lincoln, 2005b:
тува и на методот на општественото истражување и на 20) го нарекуваат постмодерен период на етнографско
финалниот продукт на етнографското истражување. Со пишување (видете го Продлабоченото размислување
други зборови, тој претставува и нешто што се прави 17.1.). Ова значи дека има пораст на интересот не
во спроведувањето на истражувањето и нешто што не- само за тоа како се изведува етнографијата туку и за
кој го чита. Од средината на осумдесеттите години од употребените реторички норми во создавањето на
минатиот век, продукцијата на етнографски текстови етнографските текстови.
станува центар на интересот самата по себе, а е поврзана Етнографските текстови се изработуваат за да ги
убедат читателите во реалноста на опишаните наста- набљудувањето на секојдневието, но потоа тоа го

ни и ситуации и во уверливоста на етнографските об- поврзуваат со пошироките и поголемите прашања
јаснувања. Етнографскиот текст едноставно не смее да во општеството во целина. Еден пример за ова
презентира низа на резултати: тој мора да даде стручен претставува етнографијата на Буравој (Burawoy,
опис на групата или културата што се проучува. По- 1979) на една фабрика што била под големо
инаку кажано, етнографот мора да нè увери дека ја влијание на теоријата на процесот на трудот. Таа
открил(а) општествената реалност, а текстот содржи беше накратко спомената во второто поглавје.
цврсти тврдења за вистината. 2. Постструктуралистички приказни – описи што
Етнографскиот текст е исполнет со стилистички и сугерираат дека стварноста претставува „предмет
реторички елементи со кои се убедува читателот да се на кревка општествена конструкција на бројни
соживее со заедничката рамка на факти и интерпрета- правци на мислење и интерпретација“ (Van Maanen,
ции, набљудувања и размислувања. Етнографот обично 2011: 248). Ова се прави преку набљудување зад
употребува стратегија за пишување што се исполнува сцената на одредена манифестирана стварност за
со реализам. Ова едноставно значи дека истражувачот да се укаже на тоа дека нештата не се онакви како
презентира стручен, објективен опис што ја претставу- што изгледаат. Според Ван Манен, добар пример за
ва надворешната, објективна реалност. Етнографските овој тип приказна претставува деконструктивниот
текстови што ги имаат овие карактеристики Ван Манен опис на Фјелман (Fjellman, 1992) за тоа што се наоѓа
(Van Maanen, 1988) ги нарекува реалистични приказни, зад многуте замислени функции на Дизниевиот
но тој разликува уште други два типа: свет во Флорида во смисла на корпоративното
управување со нашите перцепции и паричници.
1. Реалистични приказни – навидум точни, доверливи
3. Приказни на застапување – описи што се длабоко
и објективни описи на една култура и на однесува-
мотивирани од мислењето дека нешто е погрешно
њето на членовите на таа културна заедница, кои ги
и дека етнографот сака да го изнесе на виделина
прави непристрасно трето лице. Ова е најрашире-
за сите да можат да го видат. Добар пример
ната форма на етнографско пишување.
претставува етнографијата на Гастерсон (Gusterson,
2. Исповедни приказни – персонализирани описи за
1996) за лабораторијата за нуклерани оружја.
кои етнографот целосно се ангажира во процесот
на собирање податоци и во процесите на пишува- Адлер и Адлер (Adler and Adler, 2008) нудат една
ње. Тие се описи на маките и страдањата при созда- категоризација на жанрови на етнографско пишување
вањето етнографски материјал. Од седумдесеттите што е изградена, барем делумно, на пораната верзија
години на минатиот век, тие стануваат многу зна- на Ван Манен (Van Maanen, 2010) на категоризацијата
чајни и го одразуваат зголемувањето на истакнува- на типови на етнографско пишување (Van Maanen,
њето на рефлексивноста, особено во квалитатив- 1988). Тие разликуваат четири жанрови:
ното истражување. Неколку од изворите наведени 1. Класична етнографија – реалистички приказни
во 17-тото поглавје се исповедни приказни (на при- што се достапни и помагаат да се даде убедлив опис
мер: Armstrong, 1993; Hobbs, 1993; Giulianotti, 1995). на некоја средина. Во дискусијата за истражувачки
Сепак, исповедните приказни повеќе се однесуваат методи честопати се зема предвид стилот на
на деталите како истражувањето било изведено, а исповедна приказна. Прегледот на литературата
помалку на презентирањето на резултатите. Мно- честопати се користи за да се покаже празнината
гу често, исповедните приказни се кажуваат во во претходните истражувања на оваа предметна
специфичен контекст (како на пример поглавје во област. Примери за овој жанр има во студијата на
книга на слични приказни), но главните резултати Лајднер (Leidner, 1993) за ресторанот Мекдоналдс
се пишуваат во форма на реалистична приказна. и во студијата на Хоткинсон (Hodkinson, 2002) за
3. Импресионистички приказни – описи што става- готите (и двете се дадени во приказот 19.2.).
ат сериозен акцент врз „зборовите, метафорите, 2. Преовладувачка етнографија – исто така
фразите и сеопфатното потсетување за теренското реалистични приказни, но повеќе ориентирани
искуство“ (Van Maanen, 1988: 102). Сериозно се наг- кон поширокиот круг општествени научници,
ласуваат приказните за драматичните настани што а не само од научниците што се занимаваат со
нудат „репрезентативни средства за извонредно квалитативни истражувања. Според пристапот, таа
отвoрање на културата и за начинот на кој терен- има тенденција да биде дедуктивна и, иако Адлер
скиот истражувач го спознава тоа“ (Van Maanen, и Адлер не ја поставуваат на овој начин, таа има
1988: 102). многу од стапиците на еден позитивистички стил
на претставување. Традиционалните етнографи
Оттогаш, Ван Манен (Van Maanen, 2011) ја ревидирал
категорично се потпираат врз етаблираната
својата карактеризација на етнографското пишување,
литература и тежнеат да бидат категорични
укажувајќи на тоа дека исповедните приказни сè
околу истражувачките прашања што го водат
повеќе рутински се вклучуваат во стандардните
истражувањето. Истражувачките методи се
етнографии наместо да се појавуваат како различни
обезбедуваат на формален и специфичен начин.
поглавја или прилози. Тој исто така разликува:
Студијата на Зилбер (Zilber, 2002) за кризниот центар
1. Структурални приказни – описи што го поврзуваат
за поддршка на жртви на силување во Израел на претходната литература, а презентацијата на

со експлицитен фокус врз придонесувањето кон истражувачките методи е кратка. Примери од овој
институционалната теорија нуди добар пример, жанр се студијата на Венкатеш (Venkatesh, 2008)
како и студијата на Метлис и Лоренс (Maitlis and за бандата од Чикаго (видете го приказот 19.2.) и
Lawrence, (2007) за три британски оркестри, коишто студијата на Бурикова и Милер (Búriková and Miler,
ја употребуваат литературата за давање значење 2010) за словачките куќни помошнички во Лондон.
во организациите како нивни raison d`étre. Јавните етнографии поверојатно би имале облик на
3. Постмодерна етнографија – етнографот/авторот книга отколку форма на статија.
отворено се вовлекува во записот и навистина Исто така би требало да се земе предвид фактот
честопати и во самите податоци и резултати. дека секоја етнографија може да содржи елементи
Постмодерните етнографии честопати добиваат од повеќе од една категорија во овие класификации.
облик на автоетнографии во коишто текстот е Според тоа, иако етнографијата на готите на Хоткинсон
многу персонализиран и целиот пристап е многу (Hodkinson, 2002) се класифицира погоре како
рефлексивен. Адлер и Адлер како пример за овој класична етнографија во класификацијата на Адлер и
облик на етнографија посочуваат една статија на Адлер, таа има елементи на постмодерна етнографија
Ронај (Ronai, 1995) за сексуалната злоупотреба во во однос на начинот на којшто авторот/истражувачот
детството, којашто е застрашувачка за читање. се појавува во текстот на повеќе места. Поради тоа,
4. Јавна етнографија – всушност облик на етнографија овие различни начини на опишување на формите на
што постои со декади – јавната етнографија се пишување и претставување во етнографијата подобро
пишува имајќи ја на ум општата публика. Таа е да се сметаат за тенденции во етнографиите отколку
вообичаено е многу достапна, ретко се повикува како нивни описи.
Променливата природа на етнографијата
Етнографијата е истражувачки пристап што многу многу етнографи не поминуваат доволно време на
се менува од крајот на дваесеттиот век. Појавувањето терен (видете го Продлабоченото размислување
на нови форми на етнографија, како што се визуелната 19.4.). Тоа покажува дека, ако истражувачите што се
етнографија и виртуелната/ онлајн етнографија (видете занимаваат со квалитативни истражувања воопшто
го 28-мото поглавје) заедно со зголемениот интерес реализираат етнографско истражување, најверојатно
за алтернативните форми на пишување етнографија, имаат релативно краток привремен престој на терен,
остава впечаток дека се работи за динамичен и така што нивната работа има карактеристики што се
многу флексибилен пристап. Во исто време, постои слични на тоа што Волкот (Wolcott, 1990b) го нарекува
загриженост дека терминот етнографија се употребува микроетнографии (видете во Совети и вештини,
послободно и дека многу таканаречени етнографии Микроетнографија). За вклучување во Етнографскиот
очигледно не се етнографски во традиционална проект за работното место (видете го Истражувањето
смисла поради тоа што не опфаќаат подолготраен во фокус 13.4.), етнографијата морала да се реализира
период на набљудување со учество во некоја најмалку во времетраење од шест месеци на работното
општествена средина (видете го Продлабоченото место за коешто станува збор. Интересно е ова да
размислување 19.4.). Има и едно дополнително се контрастира со описот на Де Сосеј (DeSoucey,
укажување дека традиционалната етнографија е во 2010) на нејзината етнографска теренска работа.
опаѓање. Зикар и Картер (Zickar and Carter, 2010) тврдат Според класификацијата во приказот 19.2., таа била
дека етнографските истражувања на работното место, набљудувач без учество со интеракција. Во врска со
коишто во минатото многу се применуваа (видете своето проучување на случајот со контроверзијата
го Истражувањето во фокус 13.4.), опаѓаат. Една околу фуа гра (foie gras) и неговото производство во
можна причина за тоа се денешните притисоци врз Франција, таа пишува:
истражувачите. Тие пишуваат: „Временскиот ангажман
во традиционалното етнографско истражување е „Собрав основни податоци во текот на четирите
интензивен. Тоа ќе предизвика реорганизација на месеци на етнографската теренска работа
академските награди и правила за времетраењето на 10 фарми за фуа гра и седум производни
со оглед на тоа што етнографското истражување капацитети,... една париска изложба на
честопати не се публикува од седум до десет години гурманска храна, локални пазари,... туристички
откако почнала првобитната работа на терен“ (Zickar служби, музеи на фуа гра, транспортни бродови,
and Carter, 2010: 312). Овој тренд може да стои зад ресторани и едно хотелско менаџерско
укажувањето на Емерсон (Emerson, 1987) дека денес училиште“ (DeSoucey, 2010: 436).
Оваа етнографска студија, за којашто во текот број маркети, туристички бироа, музеи и ресторани,
на четиримесечен период се собрале податоци од укажува на фактот дека најверојатно немало подолг
деветнаесет организации и од неспецифициран престој во некоја од проучуваните средини.

Кога една студија е етнографска?
Постои дебата за тоа кога за едно квалитативно истражување е соодветно да се рече дека
е етнографија. Всушност, се добива впечаток дека определувањето на етнографијата е речиси
прашање на степен. За автори како Емерсон (Emerson, 1987) и Волкот (Walcott, 1990b), критериум за
определување на етнографијата е одреден степен на вклучување и задлабочување во теренот со тоа
што, според Емерсон, премногу често етнографите не поминуваат доволно време на терен. Навистина,
моето опишување на етнографијата во Клучниот концепт 19.1. бара целосно вклучување во некое
општествено опкружување.
Сепак, како што претходно напоменав, етнографите се ретко само набљудувачи со учество,
бидејќи тие без исклучок водат интервјуа или анализираат документи, поради што се поставува
прашањето за тоа кога е соодветно една квалитативна студија да се опише како етнографска. Меѓутоа,
можно е да постојат околности кога барањето за стопување со средината треба да биде слободно.
Впечатлив пример за ова претставува етнографската студија на Гастерсон (Gusterson, 1996: ix) за една
лабораторија за нуклеарни оружја во САД. Поради природата на работата како највисока тајна во
оваа фирма било невозможно набљудување со учество во конвенционална смисла на продолжено
престојување на теренот. Гастерсон (Gusterson, 1996: 32) пишува: „Решив да направам комбинација на
формалните интервјуа и збирката на документирани извори со стратегијата на набљудување со учество
приспособена кон барањата и ограничувањата на моето вклучување на теренската работа... Помалку
се потпирав врз набљудувањето со учество, за разлика од најголемиот број теренски антрополози“.
Сепак, тој барал толку многу вработени колку што можел да најде и живеел во заедницата во којашто
била сместена лабораторијата, учествувајќи во многу од нивните клучни активности. Според тоа, иако
една студија како оваа може да не покажува карактеристики на типична етнографија на едно работно
место, бидејќи оваа опција не му била достапна на истражувачот, определбата на Гастерсон да живее
меѓу припадниците на заедницата и да го набљудува развојот на нуклеарните оружја со очите на
оние што таму работеле преку интервјуа за истражувањето обезбедува многу од состојките на една
етнографија. Тоа што може да се заклучи од оваа студија, заедно со дискусијата на авторите како
Емерсон (Emerson, 1987) и Волкот (Walcott, 1990b), е дека одлучувањето за тоа дали некоја квалитативна
студија е етнографска до одреден степен зависи од степенот на вклучување.
Ограничувањата на современите истражувачи што (Marcus, 1998). Овој термин може да се употребува
се занимаваат со квалитативни истражувања, на кои на два начина. Едниот е што тенденцијата во правец
се повикуваат Зикар и Картер, може да продуцираат на глобалните текови на луѓе значи дека сè повеќе
и тенденција терминот етнографски да се прошири етнографите мора да ги следат своите субјекти низ
на студии што малку вклучуваат набљудување со повеќе места. Пример за ова претставува етнографијата
учество или не вклучуваат набљудување со учество. на Шепер-Хјуз (Scheper-Hughes, 2004) за илегалната
Истражувачките методи како квалитативното трговија со органи (видете го Истражувањето во фокус
интервјуирање се флексибилни и помалку ја 18.2.). Имаме увид во мултипросторниот карактер на
попречуваат работата и личниот живот и на нејзиното истражување од нејзиниот текст:
истражувачите и на учесниците во истражувањето.
Земајќи ги предвид и растечкиот диверзитет на „Мојот основен етнографски метод –
облици на етнографија и тенденцијата со терминот Следи ги телата! – ме доведе до полициски
етнографија да се именуваат повеќе видови мртовечници, болнички капели, медицинско-
истражувања (продолженото набљудување со учество правни институти, оддели за интензивна нега,
не е повеќе sine qua non – неопходен услов), може да оддели за ургентни случаи, оддели за дијализа,
се случи терминот да го изгуби своето првобитно хируршки оддели, операциони сали, како и
значење. до полициски станици, притвори и затвори,
Една причина што може да стои зад очигледно психијатриски институции, сиропиталишта и
растечката тенденција кон етнографиите со пократко судници во Северна и Јужна Америка, во Европа,
времетраење според Ван Манен (Van Maanen, 2011) на Средниот Исток, во Африка и Азија“ (Scheper-
e што сè повеќе ваквите студии се мултипросторни Hughes, 2004: 32).
Другиот начин на употреба на терминот Gambetta and Hammill, 2005; Maitlis and Lawrence, 2007;
мултипросторни е што постои растечка тенденција DeSoucey, 2010). Одлуката да се проучува повеќе од
кон етнографии на многукратно проучување на таков една локација повеќе или помалку неизбежно значи
вид случај за каков што се дискутираше во третото дека времетраењето на етнографското истражување
поглавје. Неколку од етнографските студии за коишто е пократко за разлика од истражувањето на една
се расправа во ова поглавје се реализираат на две или локација, имајќи ја предвид кариерата на етнографите
повеќе локации (Leidner, 1993; Fine, 1996; Swain, 2004; и нивните индивидуални притисоци.
• Етнографија е термин што се однесува и на метод и на напишаниот продукт од истражувањето
заснован врз тој метод.
• Етнографот е вообичаено учесник набљудувач, кој исто така употребува ненабљудувачки методи и
извори како што се интервјуирање и документи.
• Етнографот може да прифати откриена или прикриена улога, но вторава улога создава етички
проблеми.
• Методот на пристап кон дадена општествена средина делумно ќе зависи од тоа дали е таа јавна или
затворена.
• За етнографот, клучните информатори имаат важна улога, но потребно е етнографот да биде
внимателен за да биде сигурен дека нивното влијание врз насоката на истражувањето не е преголемо.
• Постојат неколку различни начини за класифицирање на видовите улоги што етнографот може да ги
преземе. Овие улоги не мора една со друга да се исклучуваат.
• Теренските белешки се важни заради поттикнување на меморијата на етнографот и сочинуваат
поголем дел од податоците за анализата што следува.
• Феминистичката етнографија станува популарен пристап за собирање на податоци од феминистичко
гледиште, но постојат дебати за тоа дали навистина може да постои феминистичка етнографија.
• Во последно време, визуелните материјали, како што се фотографиите и видеата, привлекуваат
значаен интерес меѓу етнографите, не само како дополнувања на собирањето податоци туку и како
предмети од интерес.
• Можно ли е да се направи разлика меѓу етнографија и набљудување со учество?
• Како се разликува набљудувањето со учество од структурираното набљудување?
• До кој обем набљудувањето со учество и етнографијата се потпираат единствено врз набљудување?
пристап
• „Прикриената етнографија ја отстранува потребата да се обезбеди пристап до непристапни средини
и поради тоа многу се препорачува.“ Дискусија.
• Разгледајте некои статии во британските социолошки списанија во коишто етнографијата и
набљудувањето со учество имаат поважна улога. Дали истражувачот имал прикриена или отворена
улога? Дали бил потребен пристап до затворени или отворени средини? Како бил остварен
пристапот?
• Дали секогаш пристапот до затворени средини потешко се обезбедува отколку пристапот до
отворени средини?
• Дали проблемот на пристап завршува штом пристапот до избраната средина се остварил?
• Каква може да биде улогата на клучните информатори во етнографското истражување? Има ли
нешто за што треба да бидеме загрижени кога ги употребуваме?
улоги на етнографите
• Зошто може да е полезно да се направи класификација на улогите на набљудувачот со учество?
• Што се подразбира под одомашување?
• Дали етнографите би требало да бидат активни или пасивни во средините во кои реализираат
теренски белешки
• Зошто на етнографите им се важни теренските белешки?
• Зошто е корисно да се направи разлика меѓу различните типови теренски белешки?
Завршување на етнографското истражување
• Како одлучувате да ја комплетирате фазата на собирање податоци во етнографското истражување?
Може ли да постои феминистичка етнографија?
• Кои се главните елементи на феминистичката етнографија?
• Проценете го аргументот на Стејси за тоа дали е можна феминистичка етнографија земајќи го
предвид истражувањето на Скегс или која било друга етнографска студија што сама се нарекува
феминистичка или може да се смета како таква.
подем на визуелната етнографија
• Какви видови функции можат да имаат визуелните материјали во етнографијата?
• Дали фотографиите нудат непроблематични претстави за реалноста?
пишување (извештај) за етнографското истражување
• Колку е точно да се каже дека етнографското пишување обично е исполнето со реализам?
• Какви облици на етнографско пишување има освен реалистичните приказни?
променливата природа на етнографијата
• Кои фактори се кријат зад дел од менливите значења на поимот етнографија?

за етнографијата и набљудувањето со учество. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се кори-
20
интервЈУираЊе во кваЛита-
тивното истраЖУваЊе
Вовед 469
Разлики меѓу структурираното интервју и квалитативното интервју 470
Поставување прашања во квалитативното интервју 471
Подготвување водич за интервју 472
Телефонско интервјуирање 488
Интервјуирање за животна историја и интервјуирање за усна историја 488
Феминистичкото истражување и интервјуирањето во квалитативното истражување 491
Квалитативното интервјуирање наспроти набљудувањето со учество 493
Предностите на набљудувањето со учество во однос на квалитативното интервјуирање 493
Предностите на квалитативното интервјуирање во однос на набљудувањето со учество 494
Преглед 496
ИНТЕРВЈУИРАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 469

Во ова поглавје се обработува интервјуто во квалитативното истражување. Терминот квалитативно
интервју честопати се употребува за да ги опфати различните типови интервјуа што се користат во
квалитативното истражување и ова е терминот што ќе го користам како скратен израз за категоризација
на различните форми на квалитативно истражувачко интервју. Ваквите интервјуа имаат тенденција
да бидат помалку структурирани за разлика од интервјуто поврзано со анкетното истражување за
коешто се дискутираше во деветтото поглавје како за структурирано интервјуирање. Ова поглавје се
занимава со индивидуалните интервјуа во квалитативното истражување, а за методот на фокус-група,
којшто е форма на интервју со неколку лица, ќе се дискутира во следното поглавје. Во ова поглавје ќе се
дискутира за неструктурираното и полуструктурираното интервјуирање како форми на квалитативното
интервјуирање. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Разликите меѓу структурираното и квалитативното интервјуирање;
• Главните карактеристики на неструктурираното и полуструктурираното интервју и разликите меѓу
нив; тоа повлекува и увидување дека двата термина всушност се два екстремни краја и во практиката
меѓу нив постојат голем број интервјуа со различни степени на структурираност;
• Како да се изработи план на прашања за интервју за полуструктурирано интервјуирање и како тој
да се користи;
• Различните видови прашања што можат да се постават во водичот за интервју;
• Важноста на снимањето и транскрипцијата на квалитативните интервјуа;
• Животната историја и интервјуирањето за усна историја;
• Важноста на квалитативното интервјуирање во феминистичкото истражување;
• Предностите и недостатоците на квалитативното интервјуирање во однос на набљудувањето со
учество.
Вовед
Интервјуто веројатно е најупотребуваниот метод неколку различни типови интервјуа. Најголемиот дел
во квалитативното истражување. Се разбира, како од типовите претставени таму – освен структурираното
што забележавме во 19-тото поглавје, етнографијата интервју и стандардизираното интервју – се интервјуата
вообичаено вклучува значителен обем на што се поврзуваат со квалитативното истражување.
интервјуирање, и овој фактор несомнено придонесува Фокус-групите и групното интервјуирање ќе се
за распространетата употреба на интервјуто од разгледуваат во следново поглавје, а другите форми
страна на истражувачите што се занимаваат со на интервју врзани за квалитативното истражување ќе
квалитативни истражувања. Сепак, флексибилноста е се анализираат во различни делови во ова поглавје.
таа што го прави интервјуто така привлечно. Бидејќи Меѓутоа, и покрај очигледното зголемување на
етнографијата бара подолг период на набљудување со бројот на термини со кои се именуваат типовите
учество, коешто е многу исцрпувачко за истражувачите на интервју во квалитативното истражување, сепак
поради континуираното отсуство од работа и/или од двата главни типа се неструктурираното интервју
семејниот живот, истражувањето базирано повеќе или и полуструктурираното интервју. Истражувачите
помалку исклучиво врз интервјуа е многу попривлечна понекогаш го користат терминот квалитативно
алтернатива за собирање квалитативни податоци. И интервју за да ги означат овие два типа на интервју.
интервјуирањето и транскрипцијата на интервјуата и Очигледно е дека овде се јавува можност за значителна
анализата на транскриптите одземаат многу време, конфузија, но типовите и дефинициите понудени во
но тие можат да бидат полесно приспособени на Клучниот концепт 9.2. се наменети да внесат извесна
истражувачите. доза на конзистентност на терминологијата.
Во Клучниот концепт 9.2. накратко беа скицирани
470 ИНТЕРВЈУИРАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ
разлики меѓу структурираното интервју и квалитатив-

ното интервју
Вообичаено, квалитативното интервјуирање се тие можат да додаваат нови прашања и да го
разликува од интервјуирањето во квантитативното менуваат редоследот на прашањата, па дури и
истражување на неколку начини: формулирањето на прашањата. Во квантитативното
• Пристапот во квалитативното истражување обично интервјуирање ниту едно од овие нешта не треба
е многу помалку структуриран. Во квантитативното да се дозволи, бидејќи тие ќе ја доведат во сомнеж
истражување пристапот се структурира за да ја стандардизацијата на процесот на интервјуирање,
зголеми сигурноста и валидноста на мерењето а со тоа – и сигурноста и валидноста на мерењето.
на клучните концепти. Воедно, поструктурирано • Како резултат на тоа, квалитативното
е бидејќи истражувачот има јасно определена интервјуирање тежнее да биде флексибилно,
група на истражувачки прашања што треба да одговарајќи на насоката што ја даваат одговорите
се истражуваат. Структурираното интервју е на интервјуираните и понекогаш можеби и
осмислено за да даде одговори на овие прашања. приспособувајќи го акцентот на истражувањето
И навистина, акцентот во квалитативното како резултат на појавувањето на значајни
истражување паѓа врз поголемата воопштеност прашања во текот на интервјуата (видете го
при формулирањето на почетните истражувачки за пример Истражувањето во фокус 20.3.).
идеи и на личните видувања на испитаниците. За споредба, квантитативните интервјуа се
• Во квалитативното интервјуирање вообичаено нефлексибилни поради потребата
интересирањето е многу поголемо за видувањата да го стандардизираат начинот на кој секој
на интервјуираниот; во квантитативното интервјуиран постапува.
истражување интервјуто ги рефлектира прашањата • При квалитативното интервјуирање истражу-
што го интересираат истражувачот. Овој контраст вачот бара богати, подробни одговори, а при
произлегува од претходниот. структурираното интервјуирање тој од интервјуто
• Во квалитативното интервјуирање честопати очекува да добие одговори што можат брзо да се
се поттикнува префрлување или скокање од кодираат и да се обработат.
една тема на друга – тоа дава увид во она што • При квалитативното интервјуирање интервју-
интервјуираниот го смета за релевантно и важно; ираниот може да биде интервјуиран не само
во квантитативното истражување тоа вообичаено еднаш туку во повеќе наврати (за пример видете го
се смета за штетно и не се поттикнува. Истражувањето во фокус 20.1.). Во структурираното
• Во квалитативното интервјуирање интервју-истите интервјуирање, доколку истражувањето не е од
можат да си дозволат значително отстапување лонгитудинален карактер, испитаникот ќе биде
од планот на прашања што го користат. интервјуиран, но само во една единствена прилика.
Проследувајќи ги одговорите на испитаниците,

Неструктурирано интервјуирање
Стратегијата за интервјуирање што ја употребил во своето истражување на „редовните посетители
на ноќните клубови“, Малбон (Malbon, 1999: 33) ја опишува на следниов начин:
„Редовните посетители на клубовите вообичаено беа двапати интервјуирани, со тоа што
второто интервју секогаш следеше по заедничкото забавување во некој ноќен клуб. Двете
интервјуа беа значително од разговорен тип и со намерно избегнат протокол, но сепак сите беа
снимани. Со првото интервју требаше да се постигнат три главни цели: прво, да ги ослободам
и целосно и јасно да им објаснам во што би се состоела нивната помош; второ, да почнам во
детали да ги скицирам преференциите на редовните посетители на клубовите во однос на
ноќните клубови, нивните мотивации и историја на посетување ноќни клубови и, најпосле, да
си дадам можност да се определам за начинот на однесување во дружењата со нив во ноќните
клубови... Второто интервју ми обезбедуваше јавно, а погодно место за она што без исклучок
беше порелаксирана средба за разговор отколку првото интервју... Второто интервју главно се
состоеше од коментари, дискусија и прашања за клубовите во кои заедно се забавувавме таа
ноќ, но и прашања за природата на ноќното излегување како искуство. Во втората половина
на интервјуата, по забавите во клубовите, дискусијата повремено варираше по обем, а со цел
да се опфатат пошироки аспекти на животите на редовните посетители на клубовите: нивниот
однос кон работата или студиите, нивните односи со пријателите и саканите, нивните надежи и
стравови за иднината и нивните впечатоци за општествениот живот надвор од ноќните клубови
и по забавата во ноќните клубови“.
Предностите на полуструктурираното интервјуирање
На Хана Крејн ѝ бил важен релативно неструктурираниот карактер на полуструктурираното
интервју и неговиот капацитет да обезбеди увид во тоа како учесниците на истражувањето гледаат
на светот. На Хана таквото интервју ѝ било погодно затоа што ѝ било важно „да не им пребарува по
фиоките“ на луѓето во текот на истражувањето за детството.
„Целта на моето проучување беше да ги истражам генерациските промени во рамките
на детството. Решив да интервјуирам девет лица од неколку различни генерации за нивните
искуства од детството, за нивното мислење за поимот детство и за неговото формирање, но
и за нивните размислувања за детството денес. Се одлучив за полуструктурирани интервјуа
поради фактот што тие би ми овозможиле да го откријам тоа што сакам без да им пребарувам
по фиоките на луѓето за да ги добијам одговорите од интервјуираните.“
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Хана, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за
Поставување прашања во квалитативното интервју
Постојат различни видови квалитативни интервјуа настаните, т.е. што е тоа што тој смета дека е важно во
во зависност од пристапот што интервјуистот го објаснувањето и сфаќањето на настаните, обрасците
зазема. На почетокот на поглавјето беа споменати два и формите на однесување. Така, интервјуирањето што
главни типа: го извела Лајднер (Leidner, 1993: 238) во еден ресторан
1. Речиси целосно неструктурирано интервју. Овде Мекдоналдс го опишува како интервју што има одреден
истражувачот најмногу се потпира врз потсетникот степен на структура, но додава дека интервјуата „даваа
(aide-mémoire) како кус личен потсетник што ќе и простор за следење теми од посебен интерес за
му помогне да се справи со одреден спектар работниците“. Повторно, ние мора да се потсетиме
на теми. Може да постои само едно единствено дека квалитативното истражување не е квантитативно
прашање што интервјуистот го поставува и на истражување на коешто му недостасуваат бројки.
интервјуираниот потоа му се овозможува слободно Постои сè поголема тенденција полуструктурираното
да одговара. Интервјуистот едноставно реагира и неструктурираното интервјуирање заеднички да се
на точките за коишто смета дека треба да ги нарекуваат длабински интервјуа или квалитативни
проследи. Според карактерот, неструктурираното интервјуа. Видовите интервјуирање што се изведуваат
интервјуирање обично е многу слично на разговор во квалитативното истражување се исто така типични
(Burgess, 1984). За пример на неструктуриран стил и за интервјуирањето за животна историја и за
на интервју видете го Истражувањето во фокус 20.1. интервјуирањето за усна историја, а коишто се
2. Полуструктурирано интервју. Истражувачот има разгледуваат во делот подолу.
листа на прашања или прилично конкретизирани Двата различни типа интервју во квалитативното
теми што треба да се опфатат, честопати опишано истражување се екстремни и меѓу нив постојат многу
како водич за интервју, но и интервјуираниот разлики (на пример, интервјуто дадено како пример
во голема мерка има слобода при одговарањето. во Истражувањето во фокус 20.2. изгледа донекаде
Прашањата можат и да не го следат точниот поструктурирано отколку интервјуто во Истражувањето
редослед скициран во планот. Интервјуистот во фокус 20.3., иако двата примери се илустративни
може да постави прашања што не се вклучени во за полуструктурираното интервјуирање), но сепак
водичот тогаш кога ќе препознае нешто важно во повеќето квалитативни интервјуа се приближуваат
одговорите на интервјуираните. Но, општо земено, или до едниот или до другиот тип. Во ниту еден случај
сите прашања ќе бидат поставени и ќе се користи интервјуистот слепо не се држи до некој распоред,
слична формулација кај сите интервјуирани. Во како што се прави во истражувањето со квантитативно
Истражувањата во фокус 20.2. и 20.3. има примери интервјуирање; но во полуструктурираните интервјуа
за овие карактеристики. интервјуистот до одредена мерка следи одредено
сценарио. Врз тоа дали ќе се избере квалитативно
Во двата случаи, интервјуто се одвива флексибилно.
истражување што е поблиско до едниот или до другиот
Исто така, акцентот мора да се стави на тоа како
тип влијаат бројни фактори.
интервјуираниот ги восприма и разбира прашањата и

Полуструктурирано интервјуирање
Лаптон (Lupton, 1996) била заинтересирана за истражување на преференциите на луѓето во однос
на храната, и за таа цел нејзиното истражување имало триесет и три полуструктурирани интервјуа,
коишто ги воделе четири интервјуисти од женски пол (од кои таа била една), кои живееле во Сиднеј во
1994 г. Таа пишува:
„Интервјуираните беа замолени да зборуваат за нивната омилена и најомразена храна; дали
тие мислат дека постојат такви нешта како што е ’машка’ или ’женска’ храна или ’машко‘ или
’женско‘ јадење; кои типови храна ја сметаат за здрава или добра за нив, а која не; каква храна
јадат за да ослабат и кои видови храна ги избегнуваат од истите причини; нивните сеќавања за
храната и настаните поврзани со јадење од периодот на детството и зрелата возраст; дали сакаат
да пробуваат нова храна; кои се првите јадења што ги пробале како возрасни; дали има некакви
промени во однос на видовите храна што ја јаделе во текот на нивниот живот; дали различните
видови храна ги поврзуваат со конкретни периоди, места и луѓе; дали со други луѓе некогаш
имале некакви расправии за храната; дали имаат готвено и дали уживале во тоа; дали имаат
обичај одредена храна да ја јадат при одредено расположение во кое се наоѓаат и дали воопшто
имаат некакви ритуали во поглед на храната“ (Lupton, 1996: 156, 158).

Флексибилноста во полуструктурираното интервјуирање
Како Лаптон (Lupton, 1996; Истражувањето во фокус 20.2.) и Бердсворт и Кејл (Beardsworth and
Keil, 1992) биле заинтересирани за прашањата поврзани со храната, а посебно – за прашањата со
вегетаријанството. Тие во Ист Мидленд реализирале седумдесет и три релативно неструктурирани
интервјуа. Тие пишуваат дека интервјуата биле:
„водени според детализиран список на теми што требаше да бидат опфатени на секоја средба.
Како што се одвиваше програмата за интервјуирање, интервјуираните поставија дополнителни
или додатни прашања што сочинуваат еден интегрален дел од резултатите на студијата. Со
други зборови, програмата за интервјуирање не се темелеше врз избор на релативно строго
однапред утврдени прашања и сугестии. Отворениот карактер и можноста да се скока од тема
на тема во интервјуто значително овозможи повторување и усовршување на самиот процес со
што насоката на размислување идентификувана кај интервјуираните можеше да се искористи и
да се претстави на следната група интервјуирани“ (Beardsworth and Keil, 1992: 261–262).
Неструктурираното интервју, најверојатно, ќе го повеќе случаи, веројатно ќе откриете дека ќе

претпочитаат истражувачите што се загрижени дека ви треба некаква структура за да можете да ги
употребата дури и на најелементарниот водич за споредувате случаите. Секако, за целото мое
интервју нема да им овозможи пристап до вистинските квалитативно истражување за различните видови
погледи на светот што ги имаат членовите на едно организација беше потребно полуструктурирано
општествено опкружување или луѓето што имаат интервјуирање и не е коенциденција што применив
заеднички атрибути. такво интервјуирање затоа што најголемиот
• Кога истражувањето што го почнува истражувачот број од истражувањата беа студии на повеќе
е со очигледно јасен фокус наместо со општата случаи (на пример, Bryman et al., 1994; видете го
претстава дека се сака да се направи истражување Истражувањето во фокус 17.6.; Bryman, Gillingwater
на некоја тема, најверојатно интервјуата ќе бидат and McGuinness, 1996).
полуструктурирани за да можат да се осврнат врз
поспецифични прашања.
Подготвување водич за интервју
• Полуструктурирано интервјуирање веројатно Идејата за водич за интервју е многу помалку
ќе се преферира и доколку теренската работа прецизна отколку претставата за планот за
треба да се изведе со повеќе од еден интервјуист структурирано интервју. Всушност, терминот може да
за да се осигури умерена споредливост на се однесува на кратка листа на сугестии за присетување
стилот на интервјуирање. За пример видете ги на областите што треба да се опфатат што често се
Истражувањата во фокус 20.2. и 20.3. користи при неструктурираното интервјуирање или
• Доколку правите истражување за студија на да се однесува на малку поструктуриран список на
проблеми или прашања што треба да се обработат и да со цел да ги одговорите вашите истражувачки
се одговорат со полуструктурираното интервјуирање. прашања (но обидете се тие да не бидат многу
Тоа што е клучно е што испрашувањето им дозволува конкретизирани);
на интервјуистите да приберат податоци за начините • Обидете се да користите јазик што е разбирлив и
на коишто учесниците во истражувањето го гледаат релевантен за луѓето што ги интервјуирате;
општествениот свет во којшто живеат и дека при • Како и при интервјуирањето во квантитативното
водењето интервју има флексибилност. Второво истражување, не поставувајте сугестибилни
треба да се однесува подеднакво ако не и повеќе на прашања;
реализирањето на интервјуто отколку на карактерот • Не заборавајте да барате или да бележите
на водичот за интервју. генералии, општи информации (име, возраст, пол
Во подготвувањето за квалитативни интервјуа, итн.) и конкретни (позиција во компанијата, работен
Лофланд и Лофланд (Lofland and Lofland, 1995: 78) стаж, број на години на вклученост во некоја група,
сугерираат истражувачот да се запраша самиот себе: итн.), бидејќи ваквите информации се корисни за да
„Што во врска со ова ме тера на размислување?“ Ова се контекстуализираат одговорите на луѓето.
може да се примени на секое од истражувачките Постојат некои практични детали за коишто треба
прашања што сте ги генерирале или тоа може да се погрижите пред интервјуирањето:
да биде механизам за генерирање на некои
• Потрудете се претходно да ја запознаете средината
истражувачки прашања. Тие укажуваат дека различни
во којашто интервјуираните работат или живеат.
активности може да ја стимулираат таа загадочност:
Ова ќе ви помогне да разберете што подразбираат
случајни мисли во различни контексти, коишто
интервјуираните под термините што ги користат
потоа се запишуваат колку што е можно побрзо;
кога ви одговараат.
дискусии со колеги, пријатели и роднини; и секако,
• Набавете квалитетен апарат за снимање и
постојната литература за темата. Формулирањето на
микрофон. Квалитативните истражувачи речиси
истражувачкото прашање/прашања не треба да биде
секогаш снимаат, а потоа прават транскрипт
толку конкретизирано, затоа што така ќе се исклучат
на своите интервјуа (видете го подолу делот
алтернативните начини за испитување што можат да
Снимање и транскрипција). Добро е да се има
се појават при собирањето податоци од теренската
добар микрофон, бидејќи многу интервјуа не
работа. Ваквото предвремено заокружување на
можат да се забележат поради лошото снимање.
вашиот истражувачки фокус би било недоследно со
Пред почетокот на интервјуирањето, потрудете се
процесот на квалитативното истражување (приказ
подробно да се запознаете со начинот на употреба
17.1.), со акцентот што е ставен врз погледот на светот
на опремата.
на луѓето што ќе ги интервјуирате и со пристапите
• Колку што е можно повеќе, погрижете се интервјуто
кон анализа на квалитативните податоци како кај
да се одвива во тивка средина (така што однадвор
втемелената теорија што ја нагласува важноста да
ќе нема никаква или ќе има малку врева што би
не се започнува со толку многу претпоставки (видете
можела да влијае врз квалитетот на снимањето) и
го 24-тото поглавје). Постепено кривулестите патеки на
изолирана (така што интервјуираниот не ќе мора да
вашето истражувачко прашање ќе почнат да добиваат
се грижи дека некој ќе го слушне).
ред и структура и ќе ја обликуваат основата за вашиот
• Подгответе се за интервјуто почитувајќи ги што
водич за истражување.
е можно повеќе критериумите за квалитетен
Исто така треба да размислите: „Што треба да
интервјуист (видете во Совети и вештини,
дознаам со цел да одговорам на секое од истражувачките
Критериуми за успешен интервјуист), коишто
прашања за коишто се интересирам?“ Ова значи да се
ги предлага Квејл (Kvale, 1996). Повеќето од
обидете да процените што е тоа што интервјуираниот
посакуваните квалитети на интервјуистот што се
смета дека е значајно и важно во однос на секоја од
занимава со квалитативно истражување, коишто
вашите тематски области. Така, вашите прашања мора
ги прецизирал Квејл, се однесуваат на тоа да се
да ги покријат областите што ви се потребни, но од
биде добар слушател, што подразбира да се
аспект на вашите интервјуирани. Ова значи дека,
биде активен и подготвен во текот на интервјуто.
дури и ако квалитативното истражување е претежно
Неумешноста за слушање може да предизвика
неструктурирано, ретко кога е толку неструктурирано
испуштање на навистина важен податок или пак
за истражувачот да не може барем да прецизира
повторно поставување на некое иритирачко
одреден истражувачки фокус.
бесполезно прашање. Списокот на квалитети
Некои основни елементи при подготвувањето на
исто така се потпира врз потребата интервјуистот
вашиот водич за интервју би биле:
да биде флексибилен (видете го подолу делот со
• Направете одреден редослед на тематските
наслов Флексибилност во интервјуто). Би додал
области, така што вашите прашања ќе преминуваат
и дека е важно да се биде неутрален колку што
едно на друго, но бидете подготвени да го
е можно повеќе. Обидете се да не покажувате
промените редоследот на прашањата во текот на
согласност или несогласност со интервјуираниот.
интервјуирањето;
Интервјуираниот може дури и да се обиде да ве
• Формулирајте прашања или теми за интервју
наведе да реагирате на неговото гледиште. Бидете само за да се тестира како ќе тече интервјуто туку
внимателни во врска со ова, бидејќи тоа може да и за да се стекне некакво искуство. Како што се
влијае врз подоцнежните одговори. покажува во Совети и вештини, Интервјуирање за
• Интервјуирањето е многу исцрпувачко, и студентите прв пат, подобро е да се биде подготвен за дел
што немаат искуство со овој метод понекогаш од неочекуваните непредвидени околности што
ги потценуваат личните прашања. Корисно е да можат да се појават во текот на едно интервју.
се реализираат некои пилот-интервјуирања, не
Да не се насочуваат одговорите на интервјуираните
Како што забележав погоре кога стануваше збор за подготвувањето на водич за интервју, важно
е интервјуираните да не добиваат индикации. Гарет Метју опишува како внимавал вработените и
менаџерите во угостителството да не добијат индикации дека неговиот фокус се сезонските работници.
Тој сакал секоја дискусија со нив за сезонските работници да произлезе од нив природно. Овде е
опишано како постапил:
„Исто така сакав да го истражувам и карактерот на одлуките на работодавците за
вработување во смисла на нивните перцепции на квалификациите/одликите/ставовите што
надворешниот пазар за вработување бара да ги имаат и британските работници и сезонските
работници од странство, без да стане преочигледно дека тоа е примарната насока на моето
истражување. Поради тоа, иако на интервјуираните не сакав да им ги маскирам истражувачките
цели, јас не сакав ни да ги натерам да се фокусираат на сезонските работници од странство,
бидејќи сметав дека во тој случај нивните одговори ќе бидат прејудицирани (во првите две-три
интервјуа работодавците беа многу скептични, а со тоа и многу дефанзивни кога зборуваа за
тие теми).
Поради тоа, открив дека е полесно да се фокусирам врз концептот за недостиг на
квалификации во угостителството, повикувајќи се на публикуваните информации што
укажуваат на криза во секторот поради барањето работници со соодветни одлики. Со ова сакав
[да извлечам] подробен одговор за видот на квалификациите и како британските работници
ги перципираат тие квалификации. Потоа беше веќе лесно да ја пренасочам дискусијата кон
регрутирањето странски сезонски работници од страна на нивните работодавци и нивните
перцепции на одликите што ги имаат овие работници наспроти британските. Исто така, оваа
дискусија овозможи да се истражат перцепциите на работодавците за одредени групи странски
сезонски работници што нè одведе до некои многу интересни (иако загрижувачки) откритија во
поглед на улогата на расата и националноста како дистинктивни категории кога работодавците
одлучуваат кого ќе го вработат“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Гарет, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за
Интервјуирање за прв пат
Можноста да го направите вашето прво интервју може да биде застрашувачка. Исто така, лесно е да
се направат некои елементарни грешки кога ќе почнете со интервјуирање. Една американска студија за
искуствата на постдипломците од долготрајниот курс за подготвување за интервју покажала дека голем
број настани или доживувања во текот на интервјуто лесно ги исфрлаат од колосек интервјуистите
почетници (Roulston et al., 2003). Нивните наоди укажуваат на пет предизвици што треба да ги имате на
ум кога пристапувате кон вашето прво интервју:
1. Неочекувано однесување на интервјуираниот или проблеми од околината. Одговорите или
однесувањето на дел од интервјуираните или проблемите како што е вревата однадвор во текот
на интервјуирањето лесно ги вознемируваат неискусните интервјуисти. Кога ќе го започнувате
интервјуто, имајте на ум дека е можно работите да не се одвиваат според планот. Интервјуираните

понекогаш можат да кажат работи што многу ќе ве изненадат, ќе ве преплашат, па дури и ќе
ве шокираат. Исто така, можат да постојат многу пречки поврзани со местото на кое се одвива
интервјуто. Очигледно е дека не можете да ги планирате или да ги контролирате овие нешта, но
можете да имате на ум дека тие можат да се случат и да се обидете да го ограничите нивното влијание
врз вас и врз текот на интервјуто.
2. Интонирање на интервјуто со сопствените предубедувања и очекувања. Роулстон и коавторите
соопштуваат дека некои од обучуваните студенти биле изненадени кога во своите транскрипти
виделе колку нивните предрасуди и очекувања биле очигледни во начините на кои ги поставувале
прашањата и ги проследувале одговорите.
3. Задржување на фокусот при поставувањето прашања. Студентите кажаа дека понекогаш имале
тешкотија да ги доловат одговорите, да постават дополнителни прашања и да ги разјаснат прашањата
на начин на којшто нема да застранат од темата и целта на истражувањето.
4. Справување со чувствителни прашања. Некои студенти поставија прашања што ги вознемирија
интервјуираните, а ваквото реагирање можеше да има обратно влијание врз текот на интервјуто.
Меѓутоа, повеќето студенти мислеа дека релативно добро се справија со емоционално набиените
ситуации.
5. Транскрипција. Многу од студентите го соопштија своето мислење дека транскрипцијата е тешка и
дека одзема многу време – повеќе отколку што тие беа претпоставиле.
Секако дека постојат многу други прашања што влијаат врз интервјуистите почетници. Многу
од нив не ни исчезнуваат, без оглед на тоа колку сте искусни. Многу е тешко да се знае како да се постапи
со некои од овие неочекувани ситуации. Сепак, треба да се има на ум дека тие вообичаено се случуваат,
а дека нивното влијание е најголемо тогаш кога за прв пат почнувате со интервјуирање.
Критериуми за успешен интервјуист
Квејл (Kvale, 1996) предлага многу корисен список на десет критериуми за успешен интервјуист:
• Информираност: подробно запознат со фокусот на интервјуто; овде можат да бидат корисни
пилот-интервјуата што се прават при анкетното интервјуирање.
• Структурираност: му дава смисла на интервјуто, го дотерува, прашува дали интервјуираниот
има прашања.
• Јасност: поставува едноставни, лесни, кратки прашања и не употребува жаргон.
• Љубезност: им допушта на луѓето да завршат, им дава време да размислат, ги толерира паузите.
• Чувствителност: слуша внимателно сè што се зборува и како се зборува, сочувствува со
интервјуираниот.
• Отвореност: реагира на тоа што му е важно на интервјуираниот и е флексибилен.
• Координативност: знае што сака да открие.
• Критичност: подготвен е да го оспори тоа што се кажува, на пример, да се справи со
недоследностите во одговорите на интервјуираните.
• Добра меморија: да го поврзува кажаното со претходно кажаното.
• Способност за интерпретација: да ги класифицира и да ги проширува изјавите на
интервјуираните, но без да им наметнува значење.
Кон списокот на Квејл јас би ги додал следниве:
• Урамнотеженост: да не зборува премногу, поради тоа што тоа може да го пасивизира
интервјуираниот, и да не зборува премалку, затоа што може интервјуираниот да почувствува
дека не е на вистинскиот пат во своите одговори.
• Етичка сензитивност: чувствителен за етичката димензија на интервјуирањето, овозможувајќи
интервјуираниот да сфати за што е истражувањето, кои се неговите цели и дека доверливо ќе
постапува со добиените одговори.
Приказ 20.1.
Формулирање прашања за водич за интервју
По интервјуирањето, направете белешки за:
општа Посебна Формулирање

теми на
истражувачка истражувачка на прашања
интервјуто
област област за интервју
ревизија на
прашања
за интервју
водич за пилот
идентификувајте
ги новите теми
ревизија на
прашања
за интервју
Финализирај го
водичот
• Тоа како се одвивало интервјуто (дали видови прашања

интервјуираниот бил говорлив, соработлив,
нервозен, добро облечен/запуштен итн.?); Постојат најразлични видови прашања во
• Каде се одвивало интервјуто; квалитативните интервјуа. Квејл (Kvale, 1996) издвојува
• Некои други мислења за интервјуто (дали тоа девет различни видови прашања. Повеќето интервјуа
отворило нови насоки на интерес?); ќе ги содржат речиси сите, иако интервјуата што се
• Окружувањето (прометно/мирно, многу/неколку потпираат врз листи на прашања можат да имаат
лица во околината, нови/стари згради, употреба на послободна форма. Деветте типа прашања на Квејл се
компјутери). следниве:
Овие различни насоки даваат низа чекори за 1. Воведни прашања: „Ве молам кажете ми кога вашето
формулирањето прашања за водич за интервју во интересирање за Х првпат започна?; Дали некогаш
квалитативното истражување презентирано во сте...?; Зошто отидовте на...?“
приказот 20.1. 2. Прашања за надополнување: наведување на
интервјуираниот да го елаборира својот одговор,
на пример: „Што мислите со
Интервјуираните и дистанцираноста
Понекогаш има потреба да интервјуирате лица што се далеку од вас – можеби и преку граница.
Иако интервјуирањето во квалитативното истражување вообичаено е лице в лице, рестрикцијата
на време и пари може да значи дека ќе треба да направите интервју во помалку личен контекст.
Постојат две можности. Едната е – интервјуирање преку телефон. Цената на телефонското интервју
е многу помала отколку цената во којашто е вклучено патување на долги дистанци, а може да биде
особено евтино доколку се реализира преку Скајп. Исто така, ајфон-апликацијата наречена Вибер
овозможува две лица што ја имаат инсталирано апликацијата и што во тој период се поврзани на
Wi-Fi да зборуваат бесплатно. За телефонското интервјуирање се дискутира во еден посебен дел,
подолу. Друга можност имате со онлајн интервјуто, при што интервјуто се води преку електронска
пошта. Овој метод се опишува во 28-мото поглавје.

Употреба на полуструктурирано интервју
Во квалитативните интервјуа може да биде тешко да се наведат интервјуираните лица да ги
прошират своите одговори. Во врска со ова е интересен следниов дел од интервјуто меѓу интервјуистот
(Инт.) и интервјуираниот (Р.) од студијата на Џонс и коавторите (Jones et al., 2010), спомената во неколку
прилики во првото поглавје, за предвремено пензионираните лица:
Инт.: Добро, би размислиле ли некогаш да се вратите на работа?
Р.: Не во моментов, па, претпоставувам дека тоа би зависело од понудата, голем проблем е, јас
всушност размислував за една директорска функција во компанијата за осигурување Лојдс
(Lloyds Insurance Company), така што отидов и разговарав со нив. Пред да одам ѝ реков на
Дајана [сопругата], дека тоа се приближно два дена во месецот, а знаеш и дека ќе ти платат
триесет илјади годишно, што е многу убаво, но се работи за два дена секој месец, што значи,
кога би отишле некаде на пет седмици, нам ни треба некој вид ремонт и одморот мораме
да си го организираме според тие потреби. Како и да е, отидов на интервју, но не ја добив
работата, а од друга страна не ни бев нешто загреан за да ја добијам.
Инт.: Не бевте.
Р.: Но, кога навистина би имал можност нешто да работам, не знам, нешто како прибирање
средства за фондација или така нешто и да ме плаќаат за тоа, не би ми пречело да го работам
тоа, според моите услови и кога мене ми одговара, само не мислам дека би сакал да се
вратам со цело работно време или за консултантски услуги“ (Jones et al., 2010: 111).
Впечатливата карактеристика на овој дел од разговорот е што едноставниот упад на интервјуистот
со „Не бевте“ извлекува дополнителни размислувања што значително ја објаснуваат претходната
изјава на интервјуираниот. Така, упадот дејствува – како што Квејл го нарекува – како прашање за
надополнување. Во следниот дел има интересна употреба на прашање за доловување на суштината:
Р.: Би сакал да откријам што е тоа што сакаме да го правиме. Мислам дека најтешката работа за
нас двајцата е што ние не знаеме што сакаме.
Инт.: Аха. Но, сакам да кажам, вие сте веќе десет години пензиониран, нели?
Р.: Десет години, но сè уште не знаеме што сакаме да правиме. Немаме јасна претстава,
претпоставувам – добро е, никакви проблеми поради тоа, но немаме ништо... постојано
зборуваме, имаме пари, на што сакаме да ги потрошиме? Не знаеме. Никогаш не сме знаеле
што сакаме да правиме; не знаеме дали сакаме да купиме куќа. Ги разгледуваме, а потоа
велиме не сакаме друга куќа. Не сакаме ни друга кола – не сакаме да се мачиме со тоа. Би
требало да ја дадам мојата кола! И такви работи, така ... не, не знаеме што сакаме да правиме“
(Jones et al., 2010: 113).
Интервјуистот очигледно многу внимава на тоа што се кажува, бидејќи го доловува исказот на
испитаникот дека по пензионирањето му недостига насоката и како резултат на тоа интервјуистот
настојува да добие објаснување за таквиот одговор. Постои ризик интервјуистот да биде доживеан
како критичар (како е воопшто можно во овие десет години да не сте решиле што сакате да правите
со вашето слободно време во пензија?), но коментарот е умешно упатен, а и продуктивно бидејќи
интервјуираниот значително го проширува претходниот одговор. Следниот дел е преземен од едно
интервју со жител на Чорлтон во Грејтер Манчестер за студијата на Севиџ и коавторите (Savage et al.,
2005) за глобализацијата и смислата за простор, којашто беше спомената во 18-тото поглавје:
„На какви начини мислите дека областа се менува?

Мислам дека тоа сè повеќе станува тренд. Зад аголот имаме две винарски гостилници што се
отворија во последниве неколку години, две скапи продавници за облека, многу добри за млади и
со разновидни нешта. Многу ресторани.
Дали мислите дека е тоа добро или лошо?
Да, ми се допаѓа, ме потсетува на Лондон и на местата во кои сум живеел. На некој начин, навистина
би сакал да живеам во Лондон, ама финансиски не можам да си го дозволам тоа, но таквото чувство
во врска со тоа, би сакал да е овде покосмополитски.
Ако се селите, каде би сакале да се преселите?
Па, идеално место за мене би било некаде покрај море, но да е сосем градско, некаде како што е
Брајтон, на некој начин како Лондон покрај море, или некаде каде што архитектурата е прилично
убава, Кембриџ или Оксфорд“ (Savage et al., 2005: 96).
Ова ни дава корисен пример на употребата на она што Квејл го нарекува конкретизирачки прашања,
особено второто и третото прашање, коишто го охрабруваат интервјуираниот да го прошири својот
првобитен одговор со некои конкретни детали.
1. тоа?“; дури и со „Дааа?“ Видете го Истражувањето во мислите истото?“, со цел да се стигне до личниот
фокус 20.4. како пример за тоа како едноставното став на интервјуираниот.
упаѓање на интервјуистот со „Не“ повикува на 7. Структурирачки прашања: „Сега би сакал(а) да
давање дополнителни информации. Квејл укажува преминеме на поинаква тема“.
дека повторувањето на важни зборови во даден 8. Молчење: паузи со кои на интервјуираниот му
одговор може да стимулира дополнително се сигнализира дека му давате можност да се
објаснение. доискаже и да го дополни одговорот.
3. Прашања за доловување на суштинскиот одговор: 9. Интерпретациски прашања: „Дали мислите дека
следат по одговорот на редоследното прашање, Вашата лидерска улога мораше да се менува од
како на пример: „Можете ли да ни кажете нешто охрабрување на другите повеќе кон давање
повеќе за тоа?; Порано кажавте дека не преферирате директиви?; Дали е во ред да кажам дека тоа што
да Х. Можете ли да ни кажете кои нешта Ве одвраќаат Вие го велите значи дека не Ви пречи поголемиот
од Х?; На кој начин сметате дека Х Ве вознемирува?“ дел од времето да се однесувате пријателски кон
Во Истражувањето во фокус 20.4., во втората серија клиентите, но, кога се тие нељубезни или напорни,
од истражувањето на Џонс и коавторите (Jones et тоа Ви паѓа потешко?“ За истражувањето опишано
al., 2010), интервјуистот прашува: „Аха. Но, сакам во Истражувањето во фокус 20.8. интервјуистот „во
да кажам, вие сте веќе десет години пензиониран, текот на секое интервју настојувал да ги потврди
нели?“ Всушност, интервјуистот се обидува да го своите објаснувања, нудејќи провизорни заклучоци
наведе интервјуираниот да објасни како е можно и повикувајќи ги учесниците да ги оспорат или да
да е веќе десет години во пензија, а сè уште да нема ги потврдат“ (Bosley et al., 2009: 1499).
планови. Како што ова набројување наведува, една од
4. Прашања за конкретизирање: „Што направивте главните компоненти на интервјуто е слушање – многу
потоа?; Како реагираше Х на тоа што Вие го внимателно да се слуша тоа што интервјуираниот
кажавте?; Какво влијание врз Вас имаше Х?“ Видете го кажува, дури и кога ништо не кажува. Тоа значи
го Истражувањето во фокус 20.4., каде што има дека интервјуистот е активен без да биде премногу
еден пример од студијата на Севиџ и коавторите наметлив – што е тешко да се избалансира. Но, ова
(Savage et al., 2005) – „Aко се селите, каде би сакале воедно значи и дека интервјуистот не смее нештата
да се преселите?“ да ги сфаќа лесно само затоа што интервјуто се
5. Директни прашaња: „Дали мислите дека е лесно снима (општо препорачана практика секогаш кога
да сте постојано насмеани кога ги услужувате е изводлива). Всушност, интервјуистот мора да биде
клиентите?; Дали сте задоволни од начинот на кој многу приспособлив и отворен за сè што ќе каже или
Вие и Вашиот сопруг одлучувате како да ги трошите направи интервјуираниот. Ваквата подготвеност е
парите?“ Овие прашања можеби е најдобро да се важна и поради тоа што нешто од говорот на телото
остават кон крајот на интервјуто за да не влијаат може да навести дека интервјуираниот почнува
премногу врз насоката на интервјуто. Пример да се вознемирува или да се плаши од насоката на
претставува прашањето „Би размислиле ли некогаш прашањата. Еден интервјуист со чувство за етика нема
да се вратите на работа?“ во Истражувањето во да сака на лицето што го интервјуира да му наметне
фокус 20.4. непотребен притисок и ќе треба да биде подготвен да
6. Индиректни прашања: „Што мисли мнозинството ја прекине таа насока на прашања доколку е очигледно
овде за начинот на кој управата постапува со својот дека токму тие предизвикуваат загриженост кај
персонал?“, можеби проследено со „Дали и Вие го интервјуираниот.
Веројатно е исто така дека видовите прашања прашања, сепак е најдобро што почесто да ги избегнувате
што се поставуваат ќе се разликуваат во однос на таквите прашања. Мејсон (Mason, 2002) советува да не
различните фази на квалитативното интервју. Во врска се употребуваат општи прашања, затоа што, кога тие
со ова, Чармаз (Charmaz, 2002) разликува три типа на се користат, интервјуираните обично го прашуваат
прашања. И покрај тоа што таа всушност пишува во интервјуистот да им прецизира што точно се мисли со
контекст на интервјуирањето за проект воден според тоа или да им го контекстуализира прашањето. Вињета-
втемелената теорија (видете го 24-тото поглавје), сепак прашањата (според сценарио) можат да се користат
нејзините укажувања имаат поширока применливост. при квалитативното интервјуирање исто како и при
Таа разликува: структурираното интервјуирање (видете го деветтото
• Почетни отворени прашања: Примери: Кои поглавје) и претставуваат еден начин на поставување
настани доведоа до...?; Каков беше Вашиот живот конкретни прашања. Во квалитативното истражување,
пред да...?; Дали оваа организација е слична на вињета-прашањата можат да се употребат за да им се
другите во коишто сте работеле? даде темел на гледиштата на интервјуираните и нивните
• Посредувачки прашања: Како се чувствувавте во објаснувања за нивното однесување во одредени
поглед на... кога првпат дознавте за тоа?; Какви ситуации (Barter and Renold, 1999). Со презентирање
непосредни влијанија имаа... врз Вашиот живот?; конкретни и реалистични сценарија во интервјуата,
Што најмногу/ најмалку Ви се допаѓа во работата во истражувачот може да извлече чувство за тоа како
оваа организација?
одредени контексти го моделираат однесувањето.
• Завршни прашања: Каква промена настанала во
Вашите ставови за...?; Каков совет би дале некому Р. Хјуз (R. Hughes, 1998) ја применил оваа техника
што открива дека мора да стекне искуство за да...?; во едно проучување за перцепциите на ризикот од
Доколку би го вратиле времето, би одбрале ли да ХИВ-вирусот кај интравенозните корисници на дрога.
работите за оваа организација? Ова е поле за истражување во кое контекстот се
Во секој водич за интервју најверојатно најмногу ќе покажува како важен, бидејќи ситуациските фактори
има посредувачки прашања, а во практиката е можно влијаат врз изборот на интравенозните корисници
да има преклопување на трите вида. Сепак, корисно е на дрога да се впуштат во ризично однесување. Било
да се има на ум наведената разлика. подготвено сценарио со наместени ситуации на
Исто така, не заборавајте дека во интервјуата вие ризично однесување од коишто двајца хипотетички
поставувате прашања за различни нешта, како што се: интравенозни корисници на дрога требало да
направат избор. Вињетата помогнала да се разоткрие
• Вредности – на интервјуираниот, на групата или на
во кои типови на однесување интервјуираните сметале
организацијата;
• Убедувања – на интервјуираниот, на другите, на дека хипотетичките интравенозни корисници на дрога
групата; треба да се впуштат (како безбеден секс), а кои типови
• Однесување – на интервјуираниот, на другите; на однесување, според нив, хипотетичките зависници
• Формални и неформални улоги – на од дрога би ги одбрале (како што е секс без заштита во
интервјуираниот, на другите; одредени ситуации). Хјуз тврди дека еден ваков пристап
• Врски – на интервјуираниот, на другите; е особено корисен за чувствителни теми од овој вид и
• Места и локации на настаните; за извлекување низа реакции на различни контексти.
• Емоции – особено на интервјуираниот, но можно е Џенкинс и коавторите (Jenkins et al., 2010) исто така
и на другите; примениле вињета-техника со корисници на дрога,
• Средби; но на многу поголем примерок од седумдесет и осум,
• Случки.
од кои педесет и пет биле повторно интервјуирани
Обидете се да ги менувате типовите на прашања дванаесет седмици подоцна. Овој лонгитудинален
(деветте типа што ги предлага Квејл, а коишто беа елемент овозможил графички да се внесат промените
опишани понапред) и видовите појави за коишто во ориентираноста кон дроги. Всушност, нешто повеќе
поставувате прашања. Уште еден мал совет кога од една третина од овие интервјуирани вториот пат
формулирате прашања за квалитативно интервјуирање покажале видлива промена на гледиштето.
– треба да се имаат на ум некои од принципите за
поставување прашања во анкети, дадени во главни црти Фотографии во квалитативните
во 11-тото поглавје. Некои од опишаните принципи интервјуа
се еднакво добро применливи во квалитативното
Друг начин на којшто поставувањето прашања во
интервјуирање, особено избегнувањето прашања
квалитативните интервјуа може да се поткрепи е со
што се: премногу сложени, двосмислени, сугестивни
употребата на фотографии. Употребата на фотографии
и прашања во кои се користат сложени или непознати
во интервјуата беше разгледувана во контекстот на
термини.
визуелната етнографија во 19-тото поглавје, но овде
Вињета-прашања (според сценарио) накратко се обработува за да се презентираат некои
во квалитативните интервјуа дополнителни размисли во конкретниот контекст на
интервјуирањето. Употребата на фотографии на овој
Треба да се има на ум и тоа дека, иако можеби начин честопати се нарекува извлекување податоци со
понекогаш ќе треба да поставите прилично општи помош на фотографија, а се дефинира како„едноставна
идеја на внесување на фотографија во истражувачкото На овој начин, истражувачите се во можност да

интервју“ (Harper, 2002: 13). Фотографиите што се дел ги користат овие историски фотографии како основа
од збирката на интервјуираниот (видете го за пример за пристапување до перцепциите на идентитетот на
Истражувањето во фокус 20.5.) или фотографиите што татковството и на мажественоста.
се снимени за потребите на истражувањето можат да Харпер тврди дека користењето фотографии (или
се употребат како стимул за поставување прашања. и други визуелни материјали) во интервјуата може да
Сепак, во студијата „Мажественост, идентитети
послужи за неколку корисни намени:
и ризик: транзицијата на мажите низ животот во
татковци“, што е дел од програмата за истражување • Сликите можат да помогнат да им се даде темел на
Временски пејзажи (Timescapes, во Истражувањето прашањата во истражувачкото интервју. Честопати
во фокус 3.12.) може да се распознае уште една на луѓето им е многу тешко да ги разберат нештата
употреба. Освен што употребиле некои од личните за коишто истражувачите се интересираат.
фотографии на татковците, Хенвуд, Ширани и Фин Фотографиите можат да им помогнат на двете
(Henwood, Shirani and Finn, 2011) на татковците што страни во интервјуто, затоа што обезбдуваат јасен
се приклучиле на истражувањето во 2008 година контекст за нивната дискусија.
им презентирале фотографии на татковството и • Поттикнувањето на интервјуираните визуелно да
мажественоста низ историјата. Биле употребени пет
се соочат со познати окружувања и предмети на
фотографии, почнувајќи од викторијанскиот период,
преку педесеттите години од минатиот век, до денес. фотографиите може да им помогне да размислат за
Од интервјуираните било побарано да дискутираат нешта што во различни ситуации ги земаат здраво
за своите реакции на фотографиите, да се фокусираат за готово.
врз тоа што е претставено и да кажат како е поврзано Меѓутоа, Харпер исто така нè потсетува дека
тоа со нив. Еден од татковците кажува за тоа како му е со користењето фотографии во квалитативното
многу поблиска една од неодамнешните слики: истражување не значи дека ќе се добијат подобри
интервјуа. Тој го цитира случајот на едно проучување
Маркус Тоа е повеќе каде што јас се гледам што го реализирал за фармерите во САД. Со
себеси. истражувањето се настојувало да се разберат
И. Значи вие мислите дека сме се гледиштата на фармерите за мноштво прашања, меѓу
оддалечиле, сме се промениле, кои – како тие ја дефинираат земјата и животните што
претставата за татковството и ги одгледуваат, како и кои се нивните ставови за нешта
мажественоста станала повеќе како што се промените во фармерската технологија.
што...? Меѓутоа, Харпер за фотографиите што ги понел пишува:
Маркус Сметам дека можеби станала „тие не побудија продлабочени размислувања за
почувствителна и поемотивна, но прашањата за коишто се интересирав“ и „не ја разбија
понефункционална. (Henwood et рамката на вообичаените гледишта на фармерите“
al., 2011: 337) (Harper, 2002: 20; нагласено во оригиналот).

Извлекување податоци со помош на фотографија во студијата
за расно мешани семејства
Твајн (Twine, 2006) дискутира за тоа како таа во неколку различни земји користела интервјуа за
извлекување податоци со помош на фотографија замислени да ја истражуваат свеста за расата во
меѓурасни семејства. Во една студија, таа употребила семејни фотографии за да ги анализира прашањата
на „белите мајки на деца со африканско потекло“ во врска со нивниот културен идентитет и практиките
преку кои се генерира идентитетот и како со текот на времето го менувале расниот идентитет. Со
фотографиите требало да се открие што од тоа што е претставено на нив им е важно на интервјуираните.
Фотографиите и интервјуата ѝ овозможиле да открие дека имиџот на очигледна семејна и расна
хармонија го стопирал прикриеното противење кон создаденото меѓурасно партнерство. Овој отпор
бил утврден кај обете страни во семејството. Меѓутоа, употребата и на фотографиите и на интервјуата
вродиле со урамнотежен, усогласен опис во којшто она во што не се согласувале било ублажено со
значителна хармонија. Говорејќи за тоа конкретно интервју во кое извлекува податоци со помош на
фотографии, а коешто е во фокусот на нејзината статија, Твајн (Twine, 2006: 507) пишува: „фотоинтервјуто
комбинирано со мојата анализа на фотографии доведе до јасно истакнување на акцентот што го имав
ставено врз конфликтите, тензиите и расните проблеми без притоа да го земам предвид постојниот степен
на општествена кохезија“. Твајн тврди дека фотографиите дале можност и причина интервјуираните
да размислат за напорите во минатото во однос на сегашните и повторно да го формулираат своето
сфаќање на значајноста на фотографиите. Она што се појавува претставува еден балансиран приказ на
хармонија и нехармонија, како и на промената на односите во текот на животот.
Тој наведува дека тоа што било претставено на снежна грутка. Интервјуата беа осмислени да ги
фотографиите што им ги покажале на земјоделците извлечат објаснувањата на посетителите за парковите
можеби им било премногу познато, со тоа што што ги посетиле. Споменатото интервју беше со маж
најверојатно тие им личеле на сликите што редовно се во своите шеесетти години и со неговата сопруга што
објавуваат во списанијата за фармери. Харпер открил беше две години помлада. Тие го имаа посетено Светот
дека, кога на земјоделците наизменично им покажувал на Волт Дизни во Орландо, Флорида, и беа многу
фотографии снимени од авион и историски фотографии, воодушевени од таа посета.
тие биле попродуктивни во текот на интервјуирањето. Извадокот од интервјуто започнува со она прашање
Ова искуство на еден од водечките застапници на на интервјуистот што се смета за директно прашање
користењето на визуелни истражувачки методи нè од листата на деветте типови прашања понудени од
потсетува дека во квалитативното истражување Квејл (Kvale, 1996), а којашто е опишана понапред.
никако не може да се гарантира дека податоците ќе Одговорите се многу штури и не откриваат нешто
бидат интересни и укажува дека подготвеноста да се повеќе од позитивните чувства на интервјуираните за
експериментира кога нештата не одат сосема според нивната посета на Дизниевиот свет. И жената е свесна за
планот може да даде резултати. тоа кога вели: „Но треба да кажам нешто повеќе, нели?“
Интервјуираните често знаат дека од нив се очекува
Употреба на водич за интервју: пример да бидат опсежни во своите одговори. Ова прашање
Делот во Истражувањето во фокус 20.8. е преземен жената го постави речиси на средината од интервјуто,
од интервју од една студија за посетителите на така што дури тогаш интервјуираната двојка сфати
тематските паркови на Дизни (Bryman, 1999). Студијата дека од нив се очекуваат повеќе детали. Дури имаше и
накусо беше спомната во осмото поглавје како пример доза на засраменост што одговорот беше толку краток
за постапката за составување примерок наречена и што не даваше јасна слика. Одговорот на мажот е
поопширен, но не особено информативен.

Дел од транскриптот на едно полуструктурирано интервју
Интервјуистот Добро. Какви беа вашите погледи или чувства за претставувањето на различните
култури, како ште е прикажано, на пример, во Kрстосување по џунгла (Jungle Cruise), во Мал
е светот во Магичното Кралство (It`s a Small World at the Magic Kingdom) или во Изложбата
на светот во Епкот (World Showcase at Epcot)?
Жената Па, мислам дека се прекрасни различните земји на светот во Епкот, но треба да кажам нешто
повеќе, нели?
Мажот Беа многу добри, некои беа подобри од другите, но тоа всушност зависеше од земјите домаќини,
претпоставувам дека секоја од претставените земји си беше одговорна за својот дел, Светот
на Дизни нема никаква врска со тоа, јас барем не би помислил. Мислам дека беше тешко да се
препознаат некои од знаменитостите според тоа што требаше да претставуваат, но некои беа
многу добро направени. Британија беше добра, но фактички имаше само една кафеана и една
велшка продавница, додека некои од другите павилјони, мислам дека така ги нарекуваа, беа
добри амбасадори на земјите што ги претставуваа. Кина, на пример, имаше извонреден филм
од 360 степени, покажувајќи делови од Кина, а тоа ми беше многу интересно.
Интервјуистот Дали мислите дека нешто ѝ недостасуваше на содржината?
Мажот Па, јас всушност забележав дека немаше многу Црнци на Изложбата на светот, особено ги
немаше во паркот со американски настани. Дали се работеше за некој невообичаен ден, не
знам, но видовме мноштво обоени Американци во Магичното Кралство и на други места,
но токму на Изложбата на светот, ако воопшто може да се каже дека ги имаше, тогаш беа
само неколку. И секако, во презентацијата на американските настани имаше многу малку за
историјата на обоените, па затоа можеби тоа им е туѓо, не знам, но забележливо беше нивното
отсуство.
Интервјуистот Дали имавте впечаток дека некои работи беа особено нагласени?
Мажот Па, сега кога размислувам за тоа, бидејќи навистина не сум размислувал нешто за тоа пред
да почнете да ме прашувате, но сега размислувајќи за тоа, беше навистина репрезентативно
само за развиениот свет, знаете, Британија, Америка, Јапонија, многу од нив – светски лидери
во технологија, но немаше ништо за Третиот свет. Можеби тоа е нивна грешка, можеби тие
биле поканети да учествуваат, ама не учествувале, но сега кога размислувам за тоа, токму тоа
ми паѓа на ум. Што мислиш, сакана?
Жената Па, исто како тебе. Ни јас не размислував за ова порано, но се согласувам со тебе.
Потоа од страна на интервјуистот следуваат првите токму поттикнувањата ги извлекуваат поинтересните

од двата важни вида поттикнувања. Одговорот на мажот одговори, но токму тоа и е нивната улога.
е поинтересен, бидејќи тој сега почнува да одговара
во смисла на можноста луѓето од црната раса да не снимање и транскрипција
биле доволно претставени во атракциите како што се Веќе во неколку прилики е констатирано дека во
американските настани, што ја раскажуваат приказната квалитативното истражување вообичаено се прави
за Америка преку актерска замрзната сцена и филмови аудиоснимка на интервјуто, а потоа и – транскрипција
проследени со дебата меѓу два аудиоанимирани лика секогаш кога е можно (видете во Совети и вештините,
– Марк Твен и Бенџамин Френклин. Вториот поттик Зошто интервјуата треба да се снимаат, а на
вродува со подлабоко корисно размислување, овојпат снимките да им се направи транскрипција?).
стигнувајќи до импликацијата дека земјите од Третиот Квалитативните истражувачи се често
свет не се доволно претставени во Изложбата на заинтересирани не само за она што луѓето го кажуваат
светот во центарот Епкот. Двојката е очигледно свесна туку и за начинот на кој тоа го кажуваат. Доколку треба
дека поттикнувањата се тие што им овозможија да овој аспект сосема да се вметне во анализата, ќе биде
се присетат штом велат: „Па, сега кога размислувам потребно да биде достапен комплетниот приказ на
за тоа, бидејќи навистина не сум размислувал нешто размената прашања - одговори во интервјуто. Исто
за тоа пред да почнете да ме прашувате“ и „Па, исто така, поради тоа што од интервјуистот се очекува да
како тебе. Ни јас не размислував за ова порано...“ Ова покажува висок степен на будност за она што се кажува
е целата поента на поттикнувањето – да се наведе – следејќи ги интересните констатации во одговорите,
интервјуираниот да размисли за темата повеќе и да давајќи поттик каде е потребно или низ разговор
му се овозможи да даде поподробен одговор. Тоа не е извлекувајќи податоци од интервјуираните, внимавајќи
сугестивно прашање, бидејќи интервјуираните не беа при тоа да внимава на секоја недоследност во нивните
запрашани: „Дали мислите дека во својата презентација одговори – најдобро е доколку на интервјуистот не му
на различни култури компанијата Дизни не успеала да се одзема вниманието со обврската да прави белешки
ја види значајноста на историјата на обоената раса (или за кажаното.
го игнорира Третиот свет)?“ Не постои сомнеж дека
Зошто интервјуата треба да се снимаат, а на снимките да
им се направи транскрипција?
Со пристапите што повлекуваат со себе големо внимание врз јазикот, како што се
анализата на конверзацијата и анализата на дискурсот (видете го 22-рото поглавје), снимањето
на разговори и интервјуа е всушност задолжително. Сепак, истражувачите што користат
квалитативни интервјуа и фокус-групи (видете го 21-вото поглавје) исто така имаат тенденција
да ги снимаат интервјуата, а потоа да направат нивна транскрипција. Херитиџ (Heritage, 1984:
238) укажува дека постапката на снимање и правење транскрипти на интервјуата ги има
следниве предности:
• Помага да се прошират природните граници на нашата меморија и на интуитивните
толкувања што ги даваме на тоа што го кажуваат луѓето.
• Овозможува потемелно разгледување на тоа што го кажуваат луѓето.
• Овозможува повторени прегледи на одговорите на интервјуираните.
• Податоците ги оставаат отворени за јавно испитување од страна на други истражувачи
што можат да ја проценат анализата изведена од првите истражувачи на податоците (т.е. да
направат секундарна анализа).
• Со тоа се овозможува спротивставување на обвинувањата дека врз анализата можеби
влијаеле вредностите и пристрасностите на истражувачот.
• Овозможува податоците повторно да се употребат, но на поинаков начин од оној на којшто
првиот истражувач имал намера тоа да го направи – на пример, во светлината на новите
теоретски идеи или аналитички стратегии.
Меѓутоа, мора да се признае дека постапката одзема многу време. Исто така бара и добра
опрема, вообичаено во форма на квалитетна направа за снимање и микрофон, но по можност и
машина за транскрипција. И многу брзо транскрипцијата резултира во голем куп хартија. Исто
така, на интервјуираните може да им биде одбивна опремата за снимање.
Дигитално аудиоснимање на интервјуа
Со години касетофонот бил прифатениот медиум за снимање интервјуа и сесии на фокус-групите.
Во последниве години, сè повеќе истражувачи употребуваат направи за дигитално аудиоснимање на
снимки што можат да се префрлат и да се слушаат на компјутер со соодветен софтвер или МП3-плеер
како ајпод. Главната предност на дигиталното снимање е што снимката е далеку подобра и не само
поради тоа што го елиминира познатото шушкање што вообичаено може да се слушне кога се пуштаат
касетите. Тоа воедно овозможува поквалитетни снимки и преку филтрирање на звукот што се снима,
елиминирајќи ги звуците во заднината. Како резултат на повисокиот квалитет на звукот, полесно е да се
направи транскрипција на интервјуата и се намалува можноста од настанување на грешки поради лош
звук. Од дигиталното снимање може полесно да се направи сигурносна копија и може да се преслушува
повторно, а еден дел што можеби е нејасен – да се преслушува и повеќе пати, без зголемување на каков
било ризик за снимката (кај касетите ова ја зголемува можноста да се скине лентата или да се оштети
квалитетот на снимката).
Друга дополнителна предност, иако таа може да се однесува повеќе за иднината отколку за
сегашноста, е тоа што за транскрипција на интервјуата е можно да се користи софтвер за препознавање
на гласот (Од глас во текст). Ова претставува огромна заштеда на време. Проблемот е што, иако ваквиот
софтвер подлежи на постојано усовршување, интервјуата не се идеален материјал за негова примена.
Така е бидејќи софтверот треба да биде подготвен да препознае еден глас. Меѓутоа, интервјуто содржи
барем два гласа, а еден проект содржи неколку или најчесто многу интервјуирани гласови, поради
што процесот на подготовка ќе биде многу отежнат. Едно решение е дигиталната снимка да се зачува
и на лента. Оваа постапка може да се чини бесмислена, но ќе се добие многу појасна снимка од онаа
што била снимена директно на лента и подоцна ќе може да се употреби со конвенционалната машина
за транскрипција. На машината за транскрибирање повторно се пушта лентата со снимката, а тие што
ја транскрибираат снимката, со притискање на педалот на машината, даваат команда снимката да
тече или да се запре без да мораат рацете да ги тргаат од тастатурата за транскрипција. Исто така, ако
личноста што врши транскрипција открие на лентата одреден збор или дел од интервјуто што не се
слуша, може да провери дали тој дел подобро се слуша на дигиталната снимка. Доколку не се користи
машина за транскрипција, ваков проблем нема да се случи, и затоа дигиталниот е подобар медиум за
снимање. Треба да се има на ум и тоа дека, без оглед која од направите ќе се користи, за квалитетот
на снимката сè уште се важни користењето на висококвалитетен микрофон и реализирањето на
интервјуто во просторија со колку што е можно поголема заштитеност од надворешна врева.
Некои истражувачи најдоа решение за употребата на софтверот со препознавање глас, и покрај
проблемот со подготовката на софтверот за препознавање на гласовите на интервјуираните, на тој
начин што со свој сопствен глас пред микрофон ги повторуваат снимените искази на интервјуираните,
така што софтверот го обработува само говорот кажан со нивниот глас. За таа цел тие со слушалки ја
преслушуваат снимката со исказите на интервјуираните и симултано пред микрофон го говорат тоа што
го слушаат од снимката, но дополнителен напор е тоа што постојано мора да ја запираат и повторно да
ја пуштаат снимката што ја слушаат.
Дигиталните снимки не се без недостатоци. Еден од нив очигледно е цената на направата за
снимање. Втор недостаток е што дигиталните аудиодатотеки, како што е .wav, се огромни и бараат
голем простор на дискот за складирање. Третиот е што постојат конкурентни формати и за дигиталните
датотеки и за софтверот Од глас во текст, а што може да предизвика проблеми со компатибилноста.
Речиси како што постои сè друго кога се реализира во фокус 20.7.). Меѓу оние што ќе се согласат да
општествено истражување, постои уште еден проблем бидат снимани, ќе има и такви што нема да можат
(освен финансискиот трошок за опремата за снимање да го надминат чувството на непријатност кога ќе се
и лентите или дисковите), а тоа е што употребата на најдат пред микрофон. Како резултат на ова, некои
рекордер може да ги деконцентрира испитаниците интервјуа можеби нема да бидат онолку интересни
што стануваат свесни за самите себе или преплашени колку што сте се надевале. Во квалитативното
од можноста нивните зборови да бидат зачувани. истражување, честопати постои огромно варирање
Повеќето луѓе се согласуваат со барањето интервјуто на времетраењето на интервјуто. На пример, кај Чето
да биде снимено, иако не е невообичаено мал број и Џилберт (Chattoe and Gilbert, 1999) во студијата
луѓе и да одбијат (видете го Истражувањето во фокус за буџетирањето на она што тие го нарекуваат
20.7.). Доколку се соочите со одбивање, треба сепак пензионирани домаќинства, времетраењето на
да продолжите со интервјуто, затоа што многу е дваесет и шесте интервјуа што ги направиле варирало
веројатно дека ќе добиете корисни информации. Овој меѓу триесет минути и три часа; во истражувањето
совет важи и во случај на неисправност на опремата за кое се зборува во Истражувањето во фокус 20.7.,
за снимање (повторно видете го Истражувањето дваесетте интервјуа варирале меѓу четириесет и пет
минути и три часа времетраење. Не треба да се мисли не вреди да се вложуваат време и средства за негова
дека пократките интервјуа се неизоставно помалку транскрипција. За среќа, ваквите случаи се релативно
вредни во однос на подолгите, но веројатно е дека ретки. Доколку луѓето навистина се согласат да бидат
помалку ќе користат оние што се многу кратки поради интервјуирани, по првичното непријатно чувство
несоработување или страв од снимањето – а ова не се поради микрофонот, тие обично се ослободуваат и
однесува на пократките интервјуа на истражувачите соработуваат. Како резултат на тоа, дури и кратките
што понапред ги спомнавме. Во краен случај, кога ќе интервјуа честопати многу откриваат.
се покаже дека интервјуто нема голема важност, тогаш

Снимање и транскрипција: илустрација на два проблема
Рафаели и коавторите (Rafaeli et al., 1997) реализирале полуструктурирани интервјуа со дванаесет
службенички на еден факултет за бизнис со цел да ја испитаат значајноста на облеката на работното
место. Тие пишуваат:
„Сите личности со кои контактиравме се согласија да бидат интервјуирани. Некои од
интервјуата се одвиваа во нивните посебни канцеларии, а некои – во аулата на факултетот и
траеја меѓу четриесет и пет минути и три часа. Ги снимивме и ги транскрибиравме сите, освен
две: во едното – интервјуираниот одби да биде сниман, а во другото – се расипа магнетофонот.
За интервјуата што не беа снимени направивме подробни белешки. На сите учесници им
загарантиравме доверливост и анонимност на нивните одговори, а потоа склучивме договор
со агенција за транскрипција на интервјуа“ (Rafaeli et al., 1997: 14).
Како и да е, во целина земено, оваа студија по пат на интервју е многу успешна; со тоа што дава
осумнаесет снимени интервјуа, коишто биле и транскрибирани, таа воедно покажува два вида
на проблеми со коишто можат да се соочат квалитативните интервјуисти, имено – одбивање на
интервјуираните да бидат снимани и технички проблеми со опремата за снимање. Исто така укажува
дека е корисно да не се потпирате исклучиво врз опремата за снимање, туку да правите и белешки во
текот на интервјуто за да ги имате барем нив доколку откаже опремата.
Транскрипција на интервјуата
Ако правите истражување за проект или дисертација, нема да имате средства да платите за
професионална транскрипција и, доколку не сте вешт дактилограф, може да ви треба многу повеќе
време отколку предвидените пет-шест часа на еден час говор. Ако користите машина за транскрипција
со педал за почнување и запирање, транскрипцијата ќе ви оди малку полесно. Сепак, важно е да имате
на ум дека мора да планирате доволно време за транскрипција и да бидете реални околу тоа колкав
број интервјуа ќе можете да транскрибирате во тоа време.
Проблемот со транскрипцијата на интервјуата е и Лофланд (Lofland and Lofland, 1995) советуваат

што одзема многу време. Најдобро е за секој час говор анализата на квалитативните податоци да не се остава
да издвоите околу пет-шест часа за транскрипција. дури за на крајот, кога веќе сите интервјуа ќе бидат
Со транскрипција се создава и огромно количество комплетирани и транскрибирани. Одложувањето за
печатен материјал, којшто ќе треба да го читате подоцна може да го оптовари истражувачот со мислата
кога ќе се анализираат податоците. Бердсворт дека го чека задача од огромен обем. Исто така, добра
и Кејл (Beardsworth and Keil, 1992: 262) кажуваат причина анализата да се одвива непрекинато е тоа
дека од нивните седумдесет и три интервјуа за што на тој начин истражувачот има можност да ги
вегетаријанството (видете го Истражувањето во фокус забележи темите што испливуваат на површината, а за
20.3.) произлегол „транскрибиран материјал од неколку коишто можеби во подоцнежните интервјуа ќе сака да
стотици илјади зборови“. Оттаму, очигледно е дека, од постави прашања на подиректен начин (видете го за
една страна, транскрипцијата е добра затоа што со неа пример Истражувањето во фокус 20.3.). Застапниците
зборовите на интервјуираните (и на интервјуистите) на анализата на квалитативните податоци, како и на
се зачувуваат неизменети, но, од друга страна, се втемелената теорија, се големи поборници на ваквата
трупа огромен текстуален материјал што треба да се непрекината анализа (видете го 24-тото поглавје).
анализира. Затоа, не е ни чудо што автори како Лофланд
Справување со голем обем на квалитативни податоци
По транскрипцијата на снимките на полуструктурираните интервјуа што ги направила, Ребека
Барнс сфатила дека ѝ се создало големо количество податоци, но помошта ѝ била на дофат! Таа
пишува:
„Тоа количество податоци што го собрав (40 транскрипти, просечно секој по 30 страници)
беше на почетокот многу големо, но успеав да се справам со помош на NVivo“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози
за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Правила за директно користење цитати од интервју
Кога се прави транскрипција на интервју, важно е тоа што го кажал интервјуираниот да биде
запишано точно, од збор до збор. Затоа, доколку на снимката има делови од интервјуто што не можете
добро да ги чуете, не се ставајте во искушение да ги нагаѓате или да ги измислувате; наместо тоа
наведете во вашиот транскрипт дека има збор или фраза што недостасува – на пример, со користење
на правилото {???}. Ова овозможува читателот да стекне доверба во вашиот процес на собирање на
податоците. Меѓутоа, луѓето ретко зборуваат во целосно оформени реченици, тие честопати самите
се повторуваат и можат да имаат вербални тикови во форма на еден ист збор или фраза што често
ја повторуваат или по навика или поради тоа што им се допаѓа! Затоа, кога ќе го пишувате вашето
истражување и ќе сакате да цитирате директно од транскриптите на интервјуата, можеби ќе треба
да исфрлите некои од овие дигресии во корист на должината на текстот и полесното разбирање. Но,
внимавајте да не ги парафразирате зборовите на говорникот и уште да тврдите дека се вистинските
што биле кажани, бидејќи тоа би ги завело читателите, а секогаш постои можност некој од нив да не
поверува дека интервјуираните говореле толку течно. Почитувањето на следниве правила за цитирање
од транскрипт на интервју помага да се надминат ваквите проблеми:
• Користете наводници да покажете дека се работи за цитати или укажете на нив истакнувајќи ги
доследно така што ќе се издвојуваат од главниот текст – на пример, ставајќи ги во вовлечен ред
или наведувајќи ги со поинаков фонт, едноставно – на сличен начин како што наведувате цитати од
некоја книга. Вака, за читателот, цитатите се лесно уочливи, а вам ви се овозможува да направите
јасна граница меѓу претставувањето на податоците што сте ги собрале и вашата анализа на тие
податоци.
• Доколку не е во судир со етичкиот аспект (видете го шестото поглавје), наведете чиј говор цитирате
или навестувајќи го говорникот пред наведувањето на цитатот со фразите од типот „Како што
рече Џон“ или „Ана ги образложи своите причини со“ или пак наведете го тоа веднаш на крајот
од цитатот на интервјуираниот – на пример, пишувајќи го во квадратни загради псевдонимот на
интервјуираниот или неговиот реден број [интервјуиран 1].
• Во случај да сакате да ја цитирате првата реченица од одговорот на интервјуираниот, а потоа една
реченица или две што доаѓаат подоцна во транскриптот, употребете три точки за да укажете дека
еден дел од одговорот сте изоставиле и сте продолжиле со натамошен дел.
• Доколку некој од интервјуираните испушти збор од реченица што води до граматичка нејаснотија
или ако интервјуираниот зборува без да е јасно кој е субјектот, па на читателите треба да им дадете
повеќе контекстуални информации за да го разберат цитатот, користете квадратни загради во
коишто ќе ги вметнете зборовите што сте ги додале.
• Конечно, една од најтешките работи при претставувањето на податоците од интервјуто како дел
од вашата анализа е што можеби ќе треба да вложите извесен напор и истрајност за да постигнете
флуентност на текстот и покрај префрлувањата од вашето мислење, како истражувач на мислењата
на интервјуираните, флуентност без којашто текстот може да изгледа многу фрагментиран. Поради
оваа причина е важно цитатите да се навестат пред да ги наведете, а потоа со една или две реченици
да направите анализа за да објасните со свои зборови како сте ги интерпретирале. На овој начин
градите нарација што го води читателот низ вашите податоци и покажува зошто сте ги избрале
определените цитати за илустрација на конкретни теми или концепти.
Лесно е да се прифати ставот дека транскриптот е „Сакам да кажам дека, доколку не сакаме
релативно лесно пренесување на кажаното во напишан да станеме како другите земји, каде што
збор. Но, со оглед на зависноста од транскриптите во луѓето немаат никакви демократски слободи...“
квалитативното истражување со интервју, прашањето (Poland, 1995: 294)
не треба да се сфати лесно. За правењето транскрипција
е потребна обука во голема мера како што е потребна
Очигледно, треба да се преземаат соодветни
и за интервјуирањето. Па сепак, дури и на искусните
чекори за да се провери квалитетот на транскриптот.
експерти за транскрипција можат да им се провлечат Воедно, треба да се има на ум дека снимањето
грешки. Поланд (Poland, 1995) дава некои фасцинантни на интервјуата не може секогаш да биде изводливо.
примери на грешки при транскрипцијата што можат Грацијан (Grazian, 2003) го реализирал своето
да се должат на многу различни фактори (погрешно етнографско истражување за создавањето автентична
слушање, преголема замореност, негрижа). На пример, блуз-музика во блуз-клубовите во Чикаго. Тој почнал
во еден транскрипт се нашол следниов пасус: снимајќи ги со магнетофон интервјуата со музичарите
и со луѓе од публиката, но се откажал. Тој наведува
„Сакам да кажам дека, доколку не сакаме неколку причини за некористењето на магнетофон од
да станеме како другите земји, каде што луѓето кои една била следнава: „Сметав дека комбинацијата од
имаат, знаете, демократски слободи...“ гласна музика и разџагорени гости во заднина ужасно
многу ќе го зголеми нивото на врева поради што
магнетофонот ќе се покажеше бескорисен“ (Grazian,
Но вистинските зборови на лентата биле: 2003: 246).
Транскрипција на делови од интервјуто
Некои интервјуа или барем големи делови од нив понекогаш не се многу корисни, можеби поради
тоа што интервјуираните се воздржани или не се толку важни за вашата истражувачка тема како што
сте се надевале. Бесмислено е да се прави транскрипција на материјал за којшто знаете дека нема да ви
донесе некаква корист. Ова е искуство што го делат интервјуистите што се занимаваат со квалитативни
истражувања. Герсон и Хоровиц (Gerson and Horowitz, 2002: 211) наведуваат дека некои интервјуа
се немоќни „да ве инспирираат или да ве заинтересираат“, па, ако и вие наидете на такви интервјуа
или делови од интервјуа што не се од голема помош во разјаснувањето на нештата, знајте дека не
сте единствени во тој поглед. Можеби е најдобро прво да преслушате внимателно некои од вашите
интервјуа, барем еднаш или – што е вообичаено – два пати, а потоа да ги направите само оние делови
за кои сметате дека се корисни или релевантни. Меѓутоа, ова може да значи да изоставите некои
работи, а потоа, во некоја подоцнежна фаза од вашата анализа, да морa да се навраќате на снимките за
да ги најдете тие изоставени нешта што сега веќе се покажале како значајни.
Предноста на самостојната транскрипција на вашите
интервјуа
Ребека Барнс одлучила самата да направи транскрипција на снимките на нејзините
полуструктурирани интервјуа. Таа пишува:
„Ги снимив сите интервјуа, а потоа самата направив транскрипција на сите ленти. Одлучив тоа да го
направам самостојно бидејќи, иако тоа беше макотрпна и долготрајна задача, извлеков голема корист
поради тоа што податоците ми станаа попознати, а јас се охрабрив да почнам да ги идентификувам
клучните теми и да станувам свесна за сличностите и разликите меѓу кажувањата на различните
учесници“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози
за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Флексибилност во интервјуто за темата за којашто бил интервјуиран, па често

кажува нешта поинтересни од оние што ги кажал во
Една друга констатација што треба да се има на ум интервјуто. Обично не е можно магнетофонот истиот
е дека треба да бидете главно флексибилни во вашиот момент да се вклучи и да се подготви за снимање, па
пристап кон интервјуирањето во квалитативното затоа обидете се да фатите белешки додека таа личност
истражување. Овој совет не се однесува само зборува или веднаш потоа. Таквите непобарани искази
на потребата да се биде подготвен за она што го многу често можат да бидат извор на податоци или
кажуваат интервјуираните и да се следат нивните гледишта што откриваат навистина многу (Hammersley
интересни забелешки. Ваквата флексибилност е and Atkinson, 1995). Ова секако е токму она што
важна и претставува важен потсетник дека при Паркер го открил во врска со своето истражување за
полуструктурираното интервјуирање не смеете од три британски организации – Регионалната управа за
интервјуто да направите структурирано интервју национално здравство, една станбена штедилница
со отворени прашања. Флексибилноста е потребна и една производна компанија – истражување што
при варирањето на редоследот на прашањата, примарно се темелело врз полуструктурирани
следењето на информациите и расчистувањето интервјуа: „Навистина, некои од бесценетите делови
на недоследностите во одговорите. Потребна е и од интервјуто се случуваа токму кога ќе ја исклучев
во друг поглед, како на пример кога треба да се опремата за снимање, а на завршната интимност од
справите со опрема за снимање што се расипала или конверзацијата интервјуираниот ми даваше вовед
со одбивањето на интервјуираните да се согласат на со кусо молчење или со експлицитната фраза: ’Па,
снимање на интервјуто (видете го Истражувањето во ако сакате да знаете што навистина мислам за...’ Нема
фокус 20.7.). Дополнителна компонента за потребата потреба да кажам, но веднаш потоа трчав во тоалет
од флексибилност е во ситуации кога, само што да запишам колку е можно повеќе од таа нивна
интервјуистот ќе ја исклучи опремата за снимање, завршница“.
интервјуираниот продолжува гласно да размислува
Не ја исклучувајте опремата за снимање
Со оглед на тоа што понекогаш интервјуираните се отвораат на крајот од интервјуто, можеби токму
тогаш кога уредот за снимање ќе се исклучи, постои добра основа да се препорача да ја оставите
вклучена опремата за снимање колку што е можно подолго. Затоа, кога интервјуто го приведувате кон
крајот, немојте истиот миг да го исклучите и уредот за снимање.
Коментарите по интервјуто
Советите и вештините – Не ја исклучувајте опремата за снимање – укажуваат дека можете да
испуштите вреден материјал ако го запрете снимањето веднаш по завршувањето на формалното
интервју. На ова укажуваат и Ворен и коавторите (Warren et al., 2003), а и Хана Крин споменува:
„Еден од главните проблеми што ми се јави беше тој што честопати, откако ќе го завршев интервјуто
и ќе го запрев снимањето, ќе се кажеа и други работи што беа важни за интервјуто и честопати многу
интересни, но, за жал, сите тие констатации не се најдоа во моите резултати“.
Хана ја споменува оваа констатација кога расправа за прашањето дали во своето истражување наишла
на некакви етички проблеми. Ова е интересно, бидејќи се загатнува прашањето за етичкиот статус на
користењето на забелешките дадени по интервјуто. Од перспектива на интервјуираниот, тие можат да
се сметаат како неофицијални искази. Еден од начините да се справите со етиката кога се работи за
забелешките дадени по интервјуто би бил да го прашате интервјуираниот дали би било во ред, кога ќе
завршите со вашите записници, сепак да ги употребите за истражувањето.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Хана, посетете го Онлајн центарот за ресурси со прилози за
Телефонско интервјуирање
Како што се напомнува во деветтото поглавје, е потребно многу време. Кога се работи за обемно
телефонското интервјуирање е многу вообичаено во интервју, на интервјуираниот многу му е полесно да
анкетното истражување. Меѓутоа, во квалитативното го прекине телефонското интервју отколку она што
истражување тоа не се употребува многу. Во споредба се води лице в лице. Ова е особено важен податок
со квалитативното интервјуирање лице в лице, можно за квалитативните интервјуа што честопати на
е да има одредени предности. Една од нив нужно е интервјуираните им одземаат многу време. Трето,
цената, бидејќи многу е поевтино квалитативните при телефонското интервјуирање е невозможно да
интервјуа да се водат по телефон, како што е тоа случај се следи говорот на телото за да се види физичката
со анкетното интервјуирање. Особено е покорисно кога реакција на интервјуираните кога ќе им се постават
интервјуто се реализира со дисперзирани групи и кога прашањата. Говорот на телото може да биде важен
е доведена во прашање безбедноста на интервјуистот. поради можноста интервјуистот да уочи неудобност,
Понатаму, поставувањето на чувствителни прашања збунетост или конфузија. Исто така треба да се има
преку телефон може да биде поефективно, бидејќи на ум дека можат да се јават технички проблеми при
интервјуираните се послободни кога одговараат пред снимањето на телефонските интервјуа. Потребна е
интервјуист што физички не се наоѓа пред нив. специјална опрема, а, освен тоа, секогаш постои и
Постојат докази дека има неколку разлики во можност телефонската врска да биде лоша.
видовите одговори што некој ги добива кога поставува Моите колеги и јас ги спроведовме по телефон
прашања преку телефон наместо лице в лице. Старџес квалитативните интервјуа за една студија за
и Ханрахан (Sturges and Hanrahan, 2004) извеле истражувачите на социјалната политика (Sempik et al.,
проучување за гледиштата на посетителите и на 2007; Bryman et al., 2008). Интервјуата беа осмислени да
затворските службеници во врска со посетувањето на ни овозможат да навлеземе подлабоко во гледиштата
затворениците во Калифорнија. Поради некои тешкотии на истражувачите во врска со корисноста на онлајн
поврзани со реализирањето на проучувањето, некои прашалникот за квалитетот на истражувањето во
испитаници морало да бидат интервјуирани преку полето на социјалната политика. Се покажа дека
телефон. Ваквата ситуација овозможила да се споредат интервјуираните даваа прилично опширни одговори
одговорите добиени по пат на телефонски интервјуа и дека немаше некои значителни проблеми при
со тие од интервјуата лице в лице. Петнаесетмина снимањето. Иако не се правеше споредување со
од посетителите биле интервјуирани лице в лице, а интервјуата лице в лице што ги реализирале Старџес и
деветнаесет – преку телефон. Биле интервјуирани Ханрахан, сеопфатните одговори укажаа дека ваквиот
девет затворски службеници – шест лице в лице, а метод може да даде детални и обмислени одговори на
тројца преку телефон. Старџес и Ханрахан (Sturges какви што всушност и настојуваат истражувачите што
and Hanrahan, 2004: 113) заклучиле дека нема се занимаваат со квалитативни истражувања. Кога ќе
забележителни разлики меѓу дадените одговори, се земе предвид заштедувањето на време и на патни
туку – „сличности во квантитетот, карактерот и трошоци, со оглед на тоа што интервјуираните во
длабочината на одговорите“. На сличен начин и Обединетото Кралство беа прилично дисперзирани,
Ирвин и коавторите (Irvine et al., 2010) реализирале методот може сигурно да се смета како многу ефикасен
полуструктурирани интервјуа на темата за менталното гледано од аспект на големиот обем на собрани
здравје и вработувањето. Некои од интервјуата биле податоци. Корисната алатка и текстуалниот преглед
лице в лице, а некои преку телефон. За разлика од на истражувањето на Ирвин за интервјуирање преку
Старџес и Ханрахан, истражувачите откриле дека во телефон во квалитативното истражување, делумно
интервјуата преку телефон интервјуираните зборувале поткрепено и со компарација на двата начина на
подолго. Интересно, Ирвин и коавторите откриле дека интервјуирање што таа ги применила, може да се најде
овие два начина на интервјуирање се разликуваат и на: www.socialsciencesmanchester.ac.uk/realities/
по однесувањето на интервјуистот. На пример, при resources/toolkits/phone-interviews/14-toolkit-
интервјуата лице в лице е поголема веројатноста phone-interviews.pdf (пристапено на 8 септември 2010).
интервјуистот да покаже гласовна реакција (од типот
на аха и хм) кога ќе сака да стави на знаење дека го интервјуирање за животна истори-
разбира тоа што се кажува. Ирвин исто така утврдил ја и интервјуирање за усна историја
дека во интервјуата лице в лице почесто се случувало
да не мора прашањата да ги доведува сосема до Две посебни форми од тој тип на интервју поврзан
крај, а, што се однесува до строгоста на граматичката со квалитативното истражување се интервјуто за
структура, таа била полабава. животната историја и интервјуто за усната историја.
Треба да се имаат на ум одредени прашања Првото главно е поврзaно со методот на животна
околу употребата на телефонското интервјуирање историја затоа што се комбинира со различни видови
лични документи, како што се: дневници, фотографии и
во квалитативното истражување. Сосем е јасно дека
писма. Овој метод поинаку се нарекува и биографски
за некои групи испитаници, како оние што немаат
метод. Со интервјуто за животна историја од субјектот
пристап до телефони или им е ограничен таквиот се бара да даде детален преглед за целиот тек на
пристап, ваквиот начин на интервјуирање нема својот живот. Инаку, се опишува како документирање
да биде соодветен. Понатаму, не е можно ваквиот на „внатрешното искуство на индивидуите, како го
начин на интервјуирање да функционира доколку толкуваат, разбираат и го дефинираат светот околу
се работи за обемна содржина на прашања за која нив“ (Faraday and Plummer, 1979: 776). Па сепак,
методот на животна историја во голема мера се Милер (Miller, 2000) ги разликува интервјуата за
поврзува со интервјуто за животна историја – еден животна историја според одредени аспекти. Една од тие
вид на неструктурирано интервју со коешто се опфаќа дистинкции се однесува на возраста и на впечатоците
целокупниот живот на една индивидуа. Томас и во текот на животот. Првото се поврзува со процесот
Знањецки, едни од првите што го примениле овој на стареење, во смисла на биолошкото стареење и
пристап, и тоа во своето истражување за полските неговите последици и манифестации; впечатоците во
емигранти во САД и поради тоа се вбројуваат меѓу текот на животот се својства препознатливи за дадени
пионерите на тој пристап, во него виделе „совршен етапи во текот на животот. Тој исто така упатува на
тип на социолошки материјал“ (цитирано кај Plummer, потребата да се разликуваат и таканаречените ефекти
1983: 64). Користењето на овој метод, особено за на кохортата, коишто се уникатен збир на доживувања
добивање биографија преку интервју, којашто еден карактеристичен за определена генерација.
полски селанец ја запишал и им ја дал, се смета како Интересна употреба на методот на животна
потврда преку пример на овој метод. историја претставува истражувањето на Лауб и
Меѓутоа, и покрај препораката на Томас и Знањецки Семпсон (Laub and Sampson, 2004) во врска со
и тоа што низ годините сепак се јавуваат студии што го студијата опишана во Истражувањето во фокус 3.13.
употребиле овој пристап (табелата кај Пламер (Plummer,
(видете го и Истражувањето во фокус 27.4.). Тие на
1983) покажува дваесет и шест животни истории во
реконструирањето на животите на педесет и двајца
периодот од истражувањето на Томас и Знањецки во
деликвенти му пристапиле тргнувајќи од првобитното
1910-тите години до издавањето на неговата книга), сè
проучување во две насоки. Прво, изработиле
до 1990-тите овој пристап не бил популарен. Ваквата
нешто како календар на животна историја со што на
непопуларност се должи на погрешното третирање на
животот на еден интервјуиран како едночлен примерок, членовите во својот примерок им изнеле рамка по која
а со тоа и ограничувачки за генерализирање. Меѓутоа, ќе се движат за да ги означат главните пресвртници
од перспективата на истражувачот што се занимава со во нивните животи, како што се венчавка, промена
квалитативно истражување, некои карактеристики на работа и развод. Второ, тие исто така реализирале
на овие интервјуа се јасни и силни: недвосмислената интервјуа во коишто ги поттикнале педесет и двајцата
нагласеност на личното гледање на својот живот од мажи да дадат осврт на текот на нивниот живот. Тие
страна на интервјуираниот и очигледната насоченост велат:
кон процесуалните аспекти на општествениот живот,
што покажува како се развиваат настаните во животот „Од особен интерес беа прашањата што
на луѓето и како меѓусебно се поврзуваат. Понекогаш се однесуваа на проценката што учесникот
термините животна историја и животна приказна се требаше да ја даде за својот сопствен живот,
користат наизменично, но Р. Т. Милер (R. T. Miller, 2000: особено дали забележал подобрување или
19) укажува дека вториот е всушност осврт што некој влошување од детството, од адолесценцијата
го дава за својот живот, а додека животната историја се или од раната зрелост па до денес и, според
надополнува со податоци и од други извори, како што својата лична проценка, да ги определи
се: дневници и писма (за ова се расправа во 23-тото пресвртниците во текот на неговиот живот и
поглавје). врската што тие ја имале со неговата криминална
Еден пример на пристапот со интервју за животна активност и со различните транзиции низ
историја дава О. Луис (О. Lewis, 1961: хxi) во контекстот неговиот живот (на пример: венчавка, развод,
на своето истражување за семејството Санчез и како воена служба, промена на местото на живеење
тоа го доживува мексиканското гето: и слично). ... Потпирајќи се врз зборовите на
личните нарации на учесниците, ние успеавме
„Во текот на нашите интервјуа [на петте да ги отвориме механизмите што меѓусебно ги
члена на семејството Санчез] им поставив поврзуваат настаните што низ текот на животот
стотици прашања за [нив]... Иако користев имаат особена важност, особено тие што се
директен пристап во интервјуата, сепак ги однесуваат на личниот избор и на ситуацискиот
поттикнував на слободно поврзување на контекст“ (Laub and Sampson, 2004: 93, 94).
нештата и бев добар слушател. Се обидов
систематски да опфатам широк дијапазон
Преку собирањето на овие податоци, истражувачите
на теми: нивните најрани сеќавања, нивните
соништа, нивните надежи, стравови, радости и имале можност да го продлабочат своето разбирање
страдања; нивните вработувања; односот меѓу на значајноста што ја имаат пресвртниците во животот
нив и нивните пријатели, роднини, работодавци; на индивидуата и влијанието на тие пресвртници
нивниот сексуален живот; нивното поимање врз веројатноста учесниците континуирано да се
на правдата, религијата и политиката; нивното вклучуваат во криминал или пак да се дистанцираат од
познавање на географијата и историјата; него.
накратко – нивниот целосен поглед на светот. Р. Л. Милер (Miller, 2000) укажува дека во последниве
Многу од моите прашања ги поттикнаа самите години има зголемено враќање на интересот за овој
да се произнесат за теми за коишто можеби метод, а Чембрлејн и коавторите (Chamberlayne et al.,
никогаш немаше ни да помислат“. 2000) тврдат дека од неодамна постои „насочување
кон биографските методи“. Повторното заживување должината на типичното интервју за животна приказна
на пристапот произлегува во голема мера од варира значително, но укажува дека тоа обично се
зголемениот интерес за улогата и значајноста на состои од две или три средби од кои секоја трае меѓу
двигателот на општествениот живот. Претежно се еден и еден и пол час. Тој дава и каталог на прашања
поврзува со зголемената употреба на интервјуата за што можат да се постават и ги дели во три групи.
животната приказна и особено на оние што честопати Следнава листа на категории и примери на прашања е
се нарекуваат наративни интервјуа. Покрај тоа, преземена од Аткинсон (Atkinson, 1998: 43–53):
зголемената употреба на овие интервјуа сега веќе сè • Семејството во кое е роден и од кое потекнува.
помалку и помалку се поврзува со проучувањето на Пример: „Како би ги опишале Вашите родители?“
животот на една индивидуа (всушност не само на една • Културно опкружување и традиции. Пример: „Дали
или две) и сè повеќе се поврзува со проучувањето Вашето семејство се разликуваше од семејствата во
на животот на повеќе индивидуи (видете го Вашето соседство?“
Истражувањето во фокус 24.5.). • Општествени фактори. Пример: „Кои беа некои
Пламер (Plummer, 2001) прави корисна од Вашите макотрпни напори кога бевте дете?“
дистинкција меѓу три типа животна приказна: • Образование. Пример: „Кои се Вашите најубави
1. Натуралистички животни стории. Постојат спомени од училиште?“
животни приказни што се појавуваат секогаш кога • Љубов и работа. Пример: „Како дојде до тоа да се
луѓето се потсетуваат или пишуваат автобиографии одлучите за оваа или за претходната работа?“
или дневници или кога кандидатите за вработување • Историски настани или периоди. Пример: „Дали се
пишуваат апликација и одговараат на интервјуа. сеќавате што правевте токму во тие денови што се
2. Истражувани животни стории. Тоа се животни навистина важни во нашата историја?“
приказни што во име на својата општественонаучна • Пензионирање. Пример: „Што е најлошото во тоа да
цел истражувачите ги составиле користејќи разни се биде пензионер?“
извори. Поголемиот број истражувања што се • Внатрешен живот и духовна свесност. Пример: „Со
темелат врз интервјуа за животна приказна, како какви стресови се соочува возрасниот човек?“
оние на Скваја (Squire, 2000), се од овој тип. • Главни животни теми. Пример: „Кои се клучните
3. Рефлексивни и рекурзивни животни стории. одлуки во Вашиот живот?“
Ваквите животни приказни се потврдуваат како • Визија за иднината. Пример: „Дали е Вашиот живот
конструкција во чие градење се вмешал и самиот сè уште исполнет?“
интервјуист. • Завршни прашања. Пример: „Дали сметате дека
Р. Аткинсон (Atkinson, 2004) забележува дека дадовте вистинска слика за себе?“

Конструкционизмот во проучувањето на животната историја
на професионални кариери
Во една статија на Босли, Арнолд и Коен (Bosley, Arnold and Cohen, 2009) за концептот на
професионалната кариера бил заземен еден експлицитно конструкционистички став. Во своето
истражување на кариерите, Босли и коавторите, наместо да ги третираат како релативно фиксни низи
од етапи низ кои се движат луѓето, им пристапиле како на општествени конструкции што се силно
условени од низа искуства и од други индивидуи што влијаат врз професионалните насоки за коишто
луѓето се определуваат. Како што велат авторите: „на кариерата се гледа како на општествена практика
што ја конституираат самите субјекти во и преку своите односи со другите и во своето движење низ
времето и просторот. Тоа е еден итеративен процес во постојано одвивање“ (Bosley, Arnold and Cohen,
2009: 1498). Авторите го употребиле методот на животна историја за којшто интервјуирале дваесет и
осум вработени (за кратко потсетување на методот на примерочење видете го 18-тото поглавје). Со
интервјуата „од учесниците беа извлечени описи на нивното движење низ кариерата од денот на
напуштањето на училиштето до денес. Делот од интервјуто во којшто учесниците ги опишуваат своите
средби со луѓето што им помогнале во контекст на некои настани порано или подоцна во животот им
овозможи да си се потсетат и да ги идентификуваат вистинските луѓе што им помогнале за кариерата
и улогата што тие ја имале во нејзиното обликување“ (Bosley, Arnold and Cohen, 2009: 1499). За секој
интервјуиран бил изработен наративен опис на неговата кариера како своевиден портрет на неговите
контакти, врски и средби што ја формирале насоката на неговата кариера. Освен овие нарации, авторите
изработиле и типологија на улоги на луѓето низ животот, коишто ја формираат насоката на кариерата:
улога на советник, улога на информатор, улога на сведок, улога на контакт што ги отвора потребните
врати и посредник. Секоја улога има различен вид на влијание врз траекториите на кариерата на
вработените и врз носењето одлуки за неа. Авторите пишуваат: „обликувањето на средбите послужи
како средство преку кое учесниците преговарале и се пробивале низ структурните окружувања во кои
се наоѓале“ (Bosley, Arnold and Cohen, 2009: 1515). Конструкционизмот поврзан со ова истражување
лежи во акцентот врз интервјуираните во поглед на настаните и луѓето што биле значајни во текот на
нивната кариера и за нејзината насока.
Една финална констатација што треба да се интервју понекогаш се комбинира со други извори,
забележи во врска со интервјуто за животна историја односно со документација. Главниот проблем во
– иако во овој дел тоа се презентира како независна интервјуто за усна историја (што важи и за интервјуто
техника – е тоа што зголемениот интерес за неговата за животна историја) е можноста да се провлече
употреба не може да се одвои од порастот на интересот необјективност поради празнини во сеќавањата или
за наративната анализа и за нејзината употреба (видете поради нивни искривувања (Grele, 1998). Од друга
го 24-тото поглавје). На интервјуирањето за животна страна, сведоштвата за усна историја овозможуваат
историја честопати се гледа како на една отскочна да се чуе мислењето на групите што во историските
штица при продуцирањето податоци што ќе можат да истражувања обично остануваат маргинализирани
се разгледуваат низ наративната призма. Наративната (констатација што исто така важи и за интервјуата за
анализа го фокусира своето внимание врз приказните животна историја), или поради тоа што немаат моќ
на луѓето што се однесуваат на секвенците од настаните или поради тоа што вообичаено не се сметаат како
што влијаеле врз нивните животи. Интервјуирањето за нешто посебно (Samuel, 1976). Блур (Bloor, 2002)
животната историја може да биде една значајна алатка покажува како сведоштвата за усна историја, што за
за извлекувањето вакви приказни. За пример видете го искуствата на велшките рудари од животот во јама
Истражувањето во фокус 20.8. биле собирани во 1973 и 1974 година, можеле да
Според стилот, интервјуто за усна историја бидат искористени за полесно разбирање на нивното
вообичаено има малку поспецифичен карактер со тоа колективно настојување да воспостават контрола врз
што субјектот се замолува да се искаже за посебни здравствените услови во јамите и да си ја подобрат
настани или периоди од своето минато. Акцентот не безбедноста. Блур, од овие сведоштва, извлекува поуки
е толку врз индивидуата и неговиот или нејзиниот за општествените политики за коишто пишувал.
живот колку врз конкретни настани од минатото. И ова
Феминистичкото истражување и интервјуирањето во

квалитативното истражување
Неструктурираното и полуструктурираното поглавје), честопати се преферира квалитативното
интервјуирање стануваат екстремно значајни методи интервјуирање поради тоа што вообичаено е помалку
за собирање податоци во рамките на феминистичките инвазивно во споредба со интензивниот карактер и
истражувања. Делумно, ова е одраз на наклонетоста долгото времетраење што етнографијата ги повлекува
на феминистичките истражувачки кон квалитативното со себе.
истражување, но исто така е одраз и на едно гледиште Како и да е, се смета дека токму тој вид интервјуирање
дека овој вид на интервју со којшто е поврзано што се реализира во квалитативното истражување
квалитативното истражување овозможува да се му дава потенцијал на феминистичкиот пристап,
реализираат многу од целите на феминистичките а не структурираното интервју што се применува
истражувања. Всушност, изразен е став дека, иако во анкетното истражување. Зошто за феминизмот
неколку храбри жени во 1980-тите години застанаа еден тип на интервју може да биде конзистентен со
во одбрана на квантитативните методи, сепак, сензитивноста, а друг не? Во една статија што често се
факт е дека не само квалитативните методи туку и цитира Оукли ги истакнува следниве точки во врска со
длабинските интервјуа лице в лице станаа парадигма стандардното анкетно интервју:
на феминистичкиот метод (Kelly et al., 1994: 34). • Тоа е еднонасочен процес – интервјуистот од
Овој коментар ги расветлува нештата, затоа што интервјуираниот извлекува информации или
имплицира дека овде не се работи за тоа што многу ставови.
автори и истражувачи го гледаат квалитативното • Интервјуистот не нуди ништо како возврат
истражување едноставно како поконзистентно со за извлечените информации. На пример,
феминистичката позиција отколку квантитативното доколку во структурираното интервју некој од
истражување, туку се работи за тоа дека конкретно интервјуираните побара информации или ставови
квалитативното интервјуирање се смета како од интервјуистот, нема да ги добие. И навистина, на
особено погодно. Констатацијата што е дадена не интервјуистите вообичаено е да им се советува да
значи дека таквото интервјуирање неизоставно е не кажуваат такви нешта, поради можноста да ги
поусогласенo со феминистичките вредности отколку контаминираат одговорите на испитаниците.
што е етнографијата (особено со оглед на тоа што • Односот интервјуист – интервјуиран е една форма
честопати е една од компонентите на етнографското на хиерархиски однос или однос на доминација.
истражување). Наместо тоа, може да се каже дека, иако Интервјуистите си земаат право да поставуваат
етнографијата има голем потенцијал како пристап прашања, имплицитно поставувајќи ги своите
кон феминистичкото истражување (видете го 19-тото интервјуирани во позиција на подреденост или
инфериорност. Интересна дилема што можеби не се решава

• Елементот на моќ исто така се разоткрива преку така лесно е прашањето што треба феминистичките
фактот дека структурираното интервју бара истражувачи да прават кога нивните сопствени
информации од перспективата на истражувачот. „разбирања и интерпретации на исказите на жените на
• Поради овие факти, стандардното анкетно интервју некои од нив [т.е. учесничките во истражувањето] или
е неконзистентно со феминизмот кога жени не сакаат да бидат споделени и/или пак ги доживуваат
интервјуираат други жени. Ваквиот став се јавува како форма на предизвик или закана за нивните
поради тоа што се смета неприфатливо жените да перцепции, избори и стратегии за справување“ (Kelly et
користат други жени на понапред наведените al., 1994: 37). Тоа е првиот тип на ситуација што ќе биде
начини. разгледувана, барем делумно, поради тоа што, додека
Наместо оваа рамка за водење интервјуа, од една страна има особено значење за феминистичките
феминистичките истражувачи ја застапуваат таа што истражувачи, од друга страна влијанијата се донекаде
востановува: со поширок дострел. Со ова се загатнува деликатното
прашање – до која крајност можете да одите и/или
• Високо ниво на пријателство меѓу интервјуистот и
дали воопшто треба да одите до крајност во својата
интервјуираниот;
посветеност да погледнете со очите на луѓето што ги
• Висок степен на реципроцитет од страна на
интервјуирате. Овде има два релевантни примера.
интервјуистот;
Рајнхарц (Reinharz, 1992: 28–29) го наведува примерот
• Гледиштето на жените што се интервјуирани;
на Aмериканската студија изработена од Андерсен
• Нехиерархиски однос.
(Andersen, 1981), која интервјуирала дваесет сопруги
Во врска со реципроцитетот што таа го застапува, на мажи што градат кариера, кои се прикажале како
Оукли на пример забележала дека, во нејзиното задоволни од својата судбина и дека го поддржуваат
истражување на преодната фаза кон мајчинство, феминизмот, но само во поглед на дискриминацијата
нејзините испитанички често ѝ поставувале прашања. на жената на работа. Одговорите што ги дале на
Таа тврди дека етички е неприфатливо една нејзините прашања, Андерсен ги интерпретирала
феминистка да не одговори на таков вид прашања како индикативни за лажна свест – со други зборови,
со какви што таа била соочена (за илустрација на ова таа всушност не им поверувала на жените што ги
укажување видете ја страницата 229). Поради тоа, интервјуирала. Кога Андерсен ги објавила добиените
Оукли во квалитативното истражување гледа средство резултати во статија, жените напишале писмо во кое
за отстранување на дилемите со коишто таа како го демантирале нејзиното толкување, тврдејќи дека
феминистка се соочувала интервјуирајќи ги другите жените можат да бидат исполнети како сопруги и мајки.
жени. Сепак, како што беше напомнато во претходните Со слична ситуација се соочила и Милен (Millen, 1997:
поглавја, иако оваа широка приврзаност на овој збир 4.6) кога со „полуструктурирано длабинско поединечно
принципи на интервјуирање во феминистичкото интервјуирање“ испитала триесет и две британски
истражување и натаму продолжува, таа е ублажена со научници од женски пол. Таа вели:
сè поголемото признавање на можната вредност на
квантитативното истражување.
Феминизмот и изборот на полуструктурирани интервјуа
Потенцијалот што полуструктурираното интервју за феминистичките истражувачи го има како
средство што овозможува да се чуе гласот на жените, и тоа со нивни сопствени зборови, ѝ бил
важен на Ерин Сандерс во контекстот на нејзиното истражување за сексуалните работнички во
Тајланд:
„Мојот феминизам влијаеше врз мојата одлука да применам феминистички
истражувачки методи. Употребив длабински полуструктурирани интервјуа, бидејќи сакав
жените што ги интервјуирав да бидат во можност своите идеи и размислувања да ги
изразат на свој начин – повеќе сакав да се чујат нивните приказни и нивното мислење
отколку моите сопствени зборови и идеи како ги насочуваат нивните размислувања“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ерин, посетете го Онлајн центарот за ресурси со
прилози за оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
„Се создаде несогласување меѓу мојата другите, не би требало да дојде до несогласувањето

интерпретација на искуствата што ги изнесоа врз коешто се осврнува Милен. Меѓутоа, очигледно
како искуства што се темелат врз секс и е дека може да се случи и се случува, и тоа цврсто
значењето што самите учеснички обично му укажува дека врз истражувачите што се занимаваат
го припишуваа на тоа свое искуство, бидејќи со квалитативни истражувања повеќе влијаат нивните
мнозинството испитанички тие свои искуства сопствени гледишта и истражувачки прашања отколку
што би можело да се очекува според начинот на којшто
не ги анализирале од аспект на патријархалниот
е претставен процесот на истражувањето даден во
систем или полово-родовите односи, туку ги
соодветните учебници. Второ, се јавува прашањето како
гледале како нешто исклучително лично или како
да се постапи со ваквото несогласување – т.е. како да се
нешто со коешто морале да се помират. ... Од
усогласат објаснувањата на двете страни. Решението
мојата надворешна и академски привилегирана
кон кое прибегнала Андерсен (Andersen, 1981) за
перспектива, очигледно е дека сексистичката
несогласувањето со коешто се соочила било одново
дискриминација навлегла во овие професии и
да ги интерпретира своите резултати вклучувајќи ги
дека во очите на другите научници мажите од
условите што го предизвикале тоа задоволство на
самиот почеток добиваат статус на компетентни
испитаничките од својот живот. Трето, со оглед на тоа што
научници, додека жените мораат самите да се
феминистичкото истражување честопати се занимава со
докажуваат, да ја надминат бариерата на нивната
пошироки политички цели за еманципација, даденото
различност за да бидат прифатени. Од друга
несогласување меѓу гледиштата на учесниците и
страна, овие жени генерално не размислуваа
видувањето на истражувачот ги загатнува и моралните
за своите интеракции во смисла на родови
прашања за тоа колку е исправно наметнувањето
општествени системи. Поради тоа постои
интерпретација со која не се согласуваат учесниците во
несогласување меѓу карактерот што тие им го
истражувањето. Таквото наметнување тешко може да се
припишуваат на своите искуства и оној што јас
смета како доследно на принципот на интервјуирање
им го припишувам во својата интерпретација...“ со нехиерархиски однос.
(Millen, 1997: 5.6., 5.9.). Поради тоа, иако квалитативното интервјуирање
им е многу омилен истражувачки метод на
Овие двa прикази исфрлаат на површина три феминистичките истражувачи поради неговото
интересни прашања. Прво, како може да настане една лесно моделирање во форма што може да
ваква ситуација? Ова е прашање што се провлекува низ ги поткрепи принципите на феминизмот, се
квалитативното истражување, а со кое се тврди дека поставуваат интересни прашања што се поврзани
овој вид истражување ја разоткрива општествената со односот меѓу описите на истражувачите и
реалност токму онаква каква што ја гледаат описите на учесничките во истражувањето. Овие
припадниците на опкружувањето за кое станува збор. прашања се значајни главно за реализирањето на
Доколку истражувачите навистина гледаат со очите на квалитативното истражување.
квалитативното интервјуирање наспроти набљуду-

вањето со учество
Во овој дел нашата цел е да ги споредиме терминот етнографија е резервиран за широкиот
предностите и ограничувањата на интервјуирањето спектар активности при собирање податоци, а во
во квалитативното истражување со предностите коишто се впуштаат етнографите (една од активностите
и ограничувањата на набљудувањето со учество. е набљудувањето со учество) заедно со напишаниот
Веројатно овие се најистакнатите методи за собирање извештај како краен продукт на овие активности.
податоци во квалитативното истражување, па
затоа од голема корист е да се процени кој од нив е Предностите на набљудувањето
поиздржан – дебата што првпат започна пред многу со учество во однос на квали-
години (Becker and Geer, 1957; Trow, 1957). Во овој дел,
интервјуирањето се споредува со набљудувањето
тативното интервјуирање
со учество, а не со етнографијата, бидејќи таа секако Ова што следува претставува разгледување на
веќе вклучува значителен обем на интервјуирање. кои начини набљудувањето со учество има поголеми
Истото важи и за набљудувањето со учество, но во оваа предности во однос на квалитативното интервјуирање.
расправа ќе се следи принципот што беше истакнат во
Клучниот концепт 19.1. – имено, дека терминот ќе се
Да се погледне со очите на другите
употребува само за карактеристичните набљудувачки Како што беше напомнато во второто и во
активности во кои се впушта набљудувачот учесник. седумнаесеттото поглавје, да се погледне со очите на
Како што беше напомнато во Клучниот концепт 19.1., другите е едно од главните правила на квалитативното
истражување, но, на прв поглед, се чини дека учесникот себеси во ситуации во кои нивното континуирано
набљудувач е во подобра ситуација за добивање вклучување ќе им овозможи постепено инфилтрирање
подобар видик врз општествената реалност. Долгиот во такви социјални слоеви и со преправање да
престој на истражувачот во некоја општествена средина навлезат во животите на тие луѓе што можеби и нема
изгледа како да му овозможува подобра опременост да го толерираат присуството на некого однадвор.
нештата да ги гледа со очите на другите. Учесникот Поради слични причини, набљудувачите со учество
набљудувач е во многу поблизок контакт со луѓето откриле дека можат да си обезбедат пристап до
подолго време; исто така, тој или таа и припадниците разни видови на бунтовни групации на работа или
на општествената средина што се проучува учествуваат групи што поддржуваат општо омразена идеологија,
во многу истородни активности. Истражувањето како екстремно десничарската расистичка партија во
што се потпира само врз интервјуирање може да Британија – Националниот фронт.
вклучува многу поповршни контакти, иако интервјуата
во квалитативното истражување можат да траат Чувствителност на контекстот
многу часови, а не е невообичаено ниту повторното Продлабочениот контакт на набљудувачот учесник
интервјуирање. со дадена општествена средина му овозможува
целосно да го наслика контекстот на однесувањето
Учење на јазикот на испитаниците
на луѓето. Набљудувачот учесник себеси се става во
Бекер и Гир (Becker and Geer, 1957) тврдат интеракција со луѓето, во низа различни ситуации,
дека учесникот набљудувач е во истата позиција како и а можно е и – улоги, за да може незабележано да ги
социјалниот антрополог, кој посетувајќи далечна земја преслика врските меѓу однесувањето и контекстот.
за да ја разбере нејзината култура мора да го научи и
Соочување со неочекуваното и флексибилност
јазикот што го зборуваат нејзините жители. Меѓутоа,
не се работи само за потребата од познавање на Можеби токму поради неструктурираниот карактер
стандардниот јазик од страна на учесникот набљудувач на набљудувањето со учество постои веројатност
што треба да се вклучи во едно комплексно урбано да се разоткријат и неочекувани теми или прашања.
општество. Многу често тоа се и аргото, јазик Освен кај најнеструктурираните форми на интервју,
специфичен за една социјална групација, или сленгот текот на интервјуто може да наметнува момент кога да
– нешто што е важно за да се навлезе во таа култура. заврши интервјуто, како што тоа го предвидел водичот
Такво разбирање на арго или сленг се постигнува само за интервју, а тоа може донекаде и да го ограничи
преку набљудување на употребата на јазикот. истражувачот. Исто така, набљудувањето со учество
може да биде пофлексибилно поради склоноста на
Земање здраво за готово интервјуистите во своето распрашување на различни
Во интервјуто, коешто првенствено се потпира врз луѓе да се препуштат на тој врежан потенцијал за
вербалното однесување, помалку е веројатно дека споредување (а оттаму и малку да го структурираат
оние нешта што интервјуираните ги земаат здраво интервјуто). Пример на оваа карактеристика е токму
за готово ќе се појават на површина отколку при одлуката на Дитон (Ditton, 1977), кој како набљудувач
набљудувањето со учество, кога овие имплицитни учесник дури во подоцнежна фаза од собирањето
карактеристики на општествениот живот можат да се податоци одлучил да се фокусира врз поткраднување
разоткријат само како резултат на континуираното на работното место во пекарницата во којашто работел
присуство на набљудувачот и неговата/нејзината (видете го Истражувањето во фокус 19.1.).
способност да го набљудува повеќе однесувањето Натуралистичко нагласување (emphasis)
отколку само она што се кажува.
Набљудувањето со учество има потенцијал да се
Девијантни и скриени активности доближи до можноста за натуралистичко обојување на
резултатите, затоа што истражувачот што се занимава
Многу од информациите што ги знаеме за
со квалитативно истражување, кога се соочува
криминалните и девијантните супкултури биле
со припадници на некоја општествена групација,
собирани преку набљудување со учество. Постојат
тоа го прави во нивното природно окружување.
подрачја за коишто внатрешните членови на една
Интервјуирањето, пак, поради својството да го
групација веројатно не би биле подготвени да
прекине природниот тек на настаните за кој зборуваат
зборуваат во контекст на едно интервју. И во овој
интервјуираните, дури и кога е од најнеформален тип,
случај до разбирање на тие подрачја може да се стигне
помалку е подложно на таква обоеност.
преку продолжена интеракција. Многу од примерите
во 19-тото поглавје се примери на ситуации што бараат Предностите на квалитативното интервју-
набљудување на криминалните или девијантните ирање во однос на набљудувањето со учество
заедници преку учество: земање дрога, насилнички
банди, поткраднување на работното место, нелегална Ова што следува претставува разгледување на
трговија и хулиганизам. Етнографите што реализираат кои начини квалитативното интервјуирање покажува
набљудување со учество повеќе можат да се стават поголеми предности во однос на набљудувањето со
учество.
Проблеми што не дозволуваат набљудување интервјуираните да се потсетат како се одвивала

одредена низа на настани што довела до некоја
Голема е можноста да постои широк спектар на теми сегашна ситуација. За да дознаат како луѓето станале
што едноставно не се податливи за набљудување, така вегетаријанци, Бердсворт и Кејл (Beardsworth and
што во една стратегија за квалитативно истражување Keil, 1992; видете го Истражувањето во фокус 20.3.) го
распрашувањето на луѓето за тие теми претставува примениле поимот на симболичкиот интеракционизам
единственото корисно средство за откривање за кариера. Слично, за својата студија за влијанието на
податоци за нив. Земете го за пример истражувањето невработеноста на мажите, Мекки и Бел (McKee and
на Бердсворт и Кејл (Beardsworth and Keil, 1992) за Bell, 1985; видете во Продлабоченото размислување
вегетаријанството (видете го Истражувањето во фокус 3.3. и наведувањето на овој труд во 17-тото поглавје)
20.3.). Навистина е неизводливо истражувачите да ги замолиле мажите и нивните сопруги да ги
се преправаат дека се вегетаријанци за да навлезат реконструираат настаните што се случувале поради
во животот на вегетаријанците со цел да откријат невработеноста. Како и да е, поинаков пример е
одговори на прашањата како, на пример, причините истражувањето на Владејачката хемиска индустрија
за нивното преминување на овој начин на исхрана. За (ICI), коешто барало интервјуирање за современите
мнозинството луѓе вегетаријанството е нешто што се настани, но воедно опфаќало и ретроспективно
манифестира само во одредени ситуации, како што се интервјуирање, како што Петигру (Pettigrew, 1985) го
оброците и купувањето. Навистина не е разумно, а ни нарекува (видете го Истражувањето во фокус 3.16.).
можно да се изведе набљудување со учество во поглед Реконструкцијата на настани е нешто што не може да
на вакви нешта, коишто очигледно се само епизодни. се оствари само преку набљудување со учество. Како
Реконструкција на настани дополнителен пример за примената на интервјуто за
реконструкција на настани, видете го Истражувањето
Квалитативното истражување зачестено бара во фокус 20.9.
реконструкција на настаните со тоа што ги замолува

Информации извлечени со интервју: истражување за
проституција
Мекигани и Бернард (McKeganey and Barnard, 1996) дискутираат за своите стратегии во нивното
истражување за проститутките и нивните клиенти. Истражувањето го вршеле во Глазгов, во квартот
ориентиран на забава и активности поврзани со секс. Претежно применувале набљудување со
интеракција без учество (видете го приказот 19.2.) со тоа што нивното истражување се темели
првенствено врз интервјуа со проститутки и со нивните клиенти, како и врз повремено (често случајно)
набљудување на интеракции и случајно слушнати разговори. Интервјуата што тие ги реализирале биле
особено важни за добивање информации за прашањата како што се: како проститутките влегле во оваа
работа; дозволените и забранетите сексуални чинови; врската со користењето дроги; доживувањето
на насилството и покривањето на идентитетот. Во следниов пасус една проститутка го реконструира
своето впуштање во проституција:
„Имав 14 години и побегнав оддома. Се најдов во Лондон без пари и налетав на еден макро.
... Тој ми обезбеди место за престој, ми купи некои работи и што сè не, а на крајот и спиев со
него. ... Една ноќ бевме ем пијани ем дрогирани, и тој донесе некого. ... [Подоцна] по тоа што се
случи, сметав дека сето тоа не беше во ред. Не ми се допадна, но барем ми се плати за тоа. На
11 години бев сексуално злоупотребена од мојот дедо, и секако немаше некоја голема разлика“
(McKeganey and Barnard, 1996: 25).
Етички размислувања Не е тешко да се замисли дека ваквите преговори

можеле да се следат со помош на прислушни апарати
Постојат одредени подрачја што можат
и за таа цел е можно дека неколку проститутки би се
да се набљудуваат, но индиректно, со прислушни
согласиле да бидат озвучени. Меѓутоа, клиентите не би
апарати како што е микрофон, а тоа би го поттикнало
прифатиле да бидат дел од вакви договори, така што
појавувањето на етичките прашања. Истражувањето
етичките принципи за согласност со информирање
на Мекигани и Бернард (McKeganey and Barnard,
и нарушување на приватноста би биле прекршени
1996; видете го Истражувањето во фокус 20.9.) за
(видете во Клучниот концепт 6.1.). Поради тоа,
проституцијата е пример за ова. Едно од прашањата за
истражувачите се потпреле врз раскажувањата за
кои биле особено заинтересирани биле преговорите
таквите спогодби, врз ставовите на проститутките и на
меѓу проститутките и нивните клиенти околу
мал број клиенти искажани преку интервју (видете го
употребата на кондоми за заштита од ХИВ-вирусот.
Реакциски ефекти своето нормално секојдневие. Како последица на

тоа, набљудувањето со учество вообичаено не се
Прашањето за реакциските ефекти во никој одвива многу подолго од две до три години. Кога
случај не е лесна тема. Како и со структурираното се води набљудување со учество во една област на
набљудување (видете го 12-тото поглавје), може да се истражување и според потребите е повеќе епизодно
претпостави дека присуството на набљудувач учесник отколку континуирано, тогаш може да е потребен
би резултирало со реакциски ефекти (видете во подолг период. Истражувањето на Армстронг
Клучниот концепт 12.4.). Доколку луѓето го знаат фактот (Armstrong, 1993) за фудбалскиот хулиганизам,
дека се набљудувани, тогаш тоа може да придонесе опишано неколку пати во 17-тото и во 18-тото поглавје,
тие да се однесуваат помалку природно. Меѓутоа, барало шест години набљудување со учество, но со
за набљудувачите со учество, како истражувачи оглед на тоа што фудбалските хулигани не се цело
што користат структурирано набљудување, типично време вклучени во оваа активност, истражувањето
откритие е дека луѓето се привикнуваат на нивното не барало истражувачот да биде континуирано
присуство и колку што се подолго во нивна близина, отсутен од своето работно место или спречен да ги
толку тие почнуваат да се однесуваат поприродно. И реализира другите лични обврски. Интервјуирањето
навистина, понекогаш припадниците на општествените може прилично полесно да се изведе во рамките на
средини покажуваат изненаденост кога набљудувачите нацртот за лонгитудинално истражување, затоа што
со учество го најавуваат своето скоро заминување, е полесно да се организираат повторни интервјуа
т.е. кога разделбата е толку блиску. Интервјуистите отколку повторни посети за набљудувачите со учество,
очигледно го немаат овој проблем, но би можело да иако не и невозможно (на пример, Bargees, 1987,
се тврди дека и неприродниот карактер на средбата повторно го посетил средното училиште во коешто
што се реализира при интервјуирање може исто веќе имал реализирано набљудување со учество).
така да биде контекст за појавување на реакциски Сослушувањето на интервјуираните во неколку
ефекти. Набљудувањето со учество исто така го има пригоди е попогодно и полесно отколку редовното
овој проблем на нарушување на ситуацијата што враќање на истражувачките локации.
ја проучуваат набљудувачите, со самото тоа што
разговорите и интеракциите што ќе се реализираат во Поголема покриеност
набљудувањето не би се случиле без набљудувачот.
Во набљудувањето со учествување истражувачот
Ова никако не е проблем што лесно ќе се реши, а се
е речиси секогаш ограничен во своите интеракции
чини веројатно дека и набљудувањето со учество
и набљудувања на еден прилично ограничен
и квалитативното интервјуирање предизвикуваат
спектар на луѓе, инциденти и локалитети. На пример,
реакциски ефекти, само различни по вид.
набљудувањето со учество во една голема организација
Помалку наметливи во животот на луѓето може да значи дека надвор од границите на тој оддел
или дел во којшто се изведува набљудувањето нема
Набљудувањето со учество може да биде многу да се постигнат попродлабочени запознавања на таа
наметливо во животот на луѓето, веројатно затоа организација. Интервјуирањето може да овозможи
што набљудувачот им одзема многу повеќе од пристап до поголемо мноштво на луѓе и ситуации.
нивното време отколку интервјуто. Интервјуата во
квалитативното истражување понекогаш можат да Специфичен фокус
траат многу долго, а и повторното интервјуирање не е
Како што беше напоменато во 17-тото поглавје,
ретко, но влијанието врз времето на луѓето веројатно
квалитативното истражување понекогаш започнува
ќе биде помало отколку она кога над главата редовно
со еден конкретизиран фокус, и всушност Силверман
им стојат набљудувачи, иако оваа карактеристика може
(Silverman, 1993) е критичен кон ваквиот поим сметајќи
да варира од ситуација до ситуација. Набљудувањето
дека треба да се гледа како форма на истражување
со учество може да биде особено наметливо поради
од отворен тип. Квалитативното интервјуирање се
обемот на времето што на луѓето им се одзема кога тоа
чини дека е попогодно за ваква ситуација, бидејќи
се одвива во средина на некоја работна организација.
интервјуто може да го има тој фокус и да е насочено
Во работните организации постои ризик да се наруши
кон истражувачките прашања поврзани со него. Така,
ритамот на работата.
истражувањето што јас и моите колеги го спроведовме
Полесното лонгитудинално истражување врз полицијата имаше еден многу конкретизиран
истражувачки фокус што имаше допирни точки со
Една од предностите на набљудувањето со финансирањето од Министерството за внатрешни
учествување е што тоа е во суштина лонгитудинално работи – имено, концепциите за лидерство меѓу
според карактерот, бидејќи набљудувачот е присутен полициските службеници (Bryman, Stephens and
во една општествена средина долго време. Како A. Campo, 1996). Поголемиот дел од податоците
резултат на тоа, може да се набљудуваат промената се собираше во две полициски единици и бараше
и поврзаноста меѓу настаните. Меѓутоа, постојат интервјуирање на полициските службеници на сите
органичувања на обемот на време што набљудувачите нивоа, со користење на полуструктуриран водич за
со учество можат да го поминат во отсуство од интервју. Поради тоа што имаше вака јасен фокус,
беше попогодно истражувањето да се реализира што можат да бидат земени предвид доколку во
преку интервју отколку преку набљудување со учество, едно проучување се појави вистинска можност да се
бидејќи ситуациите што се однесуваат на претставите употреби едниот или другиот метод.
за лидерство не можат редовно да се појавуваат, Подеднакво, а и за да ја повториме и поранешната
поради што набљудувањето би се покажало како многу констатација, споредувањето донекаде е неприродна
екстравагантен метод за собирање на податоци. практика, бидејќи набљудувањето со учество
вообичаено се изведува како дел од етнографското
Преглед
истражување и како такво тоа вообичаено се
Кога Бекер и Гир (Becker and Geer, 1057: 28) надополнува со интервјуирање, а и со други методи. Со
во средината на дваесеттиот век објавија дека други зборови, набљудувачите со учество зачестено
„најкомплетната форма на социолошкиот податок... ги поткрепуваат своите набљудувања со методи
е таа форма во којашто набљудувачот со учество го за собирање на податоци што им овозможуваат
обезбедува“, Троу (Trow, 1957: 33) им приговори поради пристап до важни области што не се погодни за
ова толку општо тврдење и возврати дека „токму набљудување. Меѓутоа, целта на споредувањето
проблемот што се истражува исправно ќе укаже на беше да се обезбеди еден вид биланс во поглед
методите на истражување“. Во оваа книга токму вториот на силните страни и ограничувањата кога би се
став е многу поприфатен. Истражувачките методи што потпреле врз набљудувањето со учество или само врз
се соодветни за истражување на некои прашања и квалитативното интервју. Целта е да се сврти внимание
области, за други – не се. Дискусијата за предностите кон некои од факторите што би можеле да бидат
и ограничувањата на набљудувањето со учество и земени предвид при решавањето како да се испланира
на квалитативните интервјуа е наменета само за да една студија, па дури и како да се процени постојното
го сврти вниманието кон некои од размислувањата истражување.
Прашања на кои треба да обрнете внимание при вашето квалитативно истражување
 Дали подготвивте јасно и подробно/информативно средство за да ги запознаете со истражувањето
потенцијалните интервјуирани?
 Дали вашиот водич за интервју на недвосмислен начин се поврзува со вашите истражувачки
прашања?
 Дали водичот за интервју веќе сте го испробале со некои соодветни испитаници?
 Сте размислиле ли што ќе направите ако испитаникот не дојде на интервју?
 Дали водичот содржи добра комбинација на различни видови прашања, како што се прашања со кои
ќе се бараат дополнителни информации (за потпрашување), конкретизирачки и директни прашања?
 Проверивте ли дали во интервјуата ќе се протнат и нови или неочекувани теми и прашања?
 Дали прашањата во интервјуто се јасни, разбирливи и без непотребен жаргон?
 Дали прашањата се релевантни за луѓето што вие ги предлагате за интервју?
 Дали вашиот водич за интервју содржи барање податоци од интервјуираниот, како што се: возраст,
работно искуство, позиција во фирмата?
 Дали вашите прашања се осмислени за да извлечат аналитичка дискусија од интервјуираните, а не
само да поттикнуваат одговори со да или не?
 Дали вашите прашања нудат вистинска можност на светот да се погледне со очите на вашите
интервјуирани, а не низ вашата културолошка рамка?
 Се запознавте ли со просторот каде што ќе се одвива интервјуто?
 Дали темелно ја знаете вашата опрема за снимање и дали сте ја провериле?
 Сте размислиле ли за тоа како ќе се претставите на интервјуто, како, на пример, ќе бидете облечени?
 Сте размислиле ли за тоа како ќе ги почитувате критериумите за добар интервјуист?
• Интервјуирањето во квалитативното истражување е типичнно за неструктурираниот или
полуструктурираниот тип.
• Во квалитативното истражување, интервјуирањето може да биде единствениот метод во едно
истражување или може да се користи како дел од етнографско проучување или заедно со друг
квалитативен метод.
• Квалитативното интервјуирање треба да биде флексибилно и да ги открива гледиштата на учесниците
во истражувањето.
• Ако се користи водич за интервју, тој не би требало да биде премногу структуриран за употреба и би
требало да овозможува поголема флексибилност при поставувањето на прашањата.
• Квалитативното интервју би требало да се снима и потоа да се направи транскрипција.
• Интервјуирањето во квалитативното истражување може да се манифестира низ разни форми, како
што се интервјуирање за животна историја и интервјуирање за усна историја.
• Во феминистичките студии квалитативното интервју стана исклучително популарен метод за
собирање податоци.
• Дали да се користи набљудување со учество или квалитативно интервју зависи претежно од нивната
релативна соодветност со истражувачките прашања на коишто се работи. Меѓутоа, мора да се има на
ум дека текот на истражувањата на набљудувачите со учество секогаш содржи некакво интервјуирање.
• Во кратки црти наведете ги главните типови интервјуа што ги користат квалитативните истражувачи.
разлики меѓу структурираното интервју и квалитативното интервју
• Во што се разликува квалитативното интервјуирање од структурираното интервјуирање?
поставување прашања во квалитативното интервју
• Кои се разликите меѓу неструктурираното и полуструктурираното интервјуирање?
• Може ли полуструктурираното интервјуирање да ја попречи флексибилноста во квалитативното
• Кои се разликите меѓу интервјуто за животна историја и интервјуто за усна историја?
• Кои нешта треба да се имаат на ум кога се подготвува водич за интервју?
• Кои видови прашања можат да бидат поставени во водичот за интервју?
• Кои видови вештини интервјуистот треба да ги развие за квалитативното интервјуирање?
• Зошто е важно да се снимаат и да се направи транскрипција на квалитативните интервјуа?
• Каква улога можат да имаат во квалитативното интервјуирање вињета-прашањата?
•
интервјуирање за животна историја и интервјуирање за усна историја
• Кои се главните видови на интервју за животна историја и за која намена секој од тие видови
соодветствува?
• Зошто може интервјуто за животна историја да биде значајно за еден истражувач што користи
пристап на наративна анализа?
Феминистичкото истражување и интервјуирањето во квалитативното истражување
• Зошто квалитативното интервју станува толку важен истражувачки метод за феминистичките
истражувачки?
• Пред какви дилеми можат да се најдат феминистичките истражувачки што користат интервјуирање?
Квалитативното интервјуирање наспроти набљудувањето со учество

• Во кратки црти наведете ги релативните предности и недостатоци на квалитативното интервјуирање
и набљудувањето со учество.
• Дали едниот метод се чини дека е поусогласен со преокупациите на истражувачите што се
занимаваат со квалитативни истражувања од другиот?

интервјуирањето во квалитативното истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се ко-
21
ФокУс-грУПи
Вовед 501
Употреба на фокус-групите 503
Водење на фокус-групи 504
Колку групи? 505
Големина на групите 507
Степен на инволвираност на модераторот 508
Избирање на учесници 509
Започнување и завршување 513
Интеракцијата во сесиите на фокус-групите 513
Ограничувања на фокус-групите 516
ФОКУС-ГРУПИ 501

Методот на фокус-група претставува интервју со неколку лица на одредена тема или прашање.
Тој нашироко се употребува во истражувањето на пазарот, но во релативно скоро време навлезе во
општественото истражување. Во ова поглавје се разгледува/разгледуваат:
• Mожните причини за претпочитање интервјуа со фокус-групи наместо индивидуални, а за коишто се
расправаше во претходното поглавје;
• Начинот на водење на фокус-групите во однос на потребата за снимање, бројот и големината на
групите, и како може да се изберат учесници и колку директни би требало да бидат прашањата;
• Значењето на интеракцијата меѓу учесниците во дискусиите на фокус-групите;
• Некои практични тешкотии со сесиите на фокус-групите, како што се: можното губење на контрола
врз сесиите, како и можноста за несакани групни ефекти.
Вовед
Навикнати сме за интервјуто да размислуваме интеракцијата што се одвива во рамките на групата.

како за нешто што вклучува еден интервјуист и еден Сепак, во никој случај не е строго одредена
интервјуиран. Повеќето прирачници ја зајакнуваат разликата помеѓу методот на фокус-групата и групното
оваа перцепција со тоа што се концентрираат врз интервју, а и двата термина честопати меѓусебно се
индивидуалните интервјуа. Техниката фокус-група заменуваат. Меѓутоа, дефиницијата предложена во
претставува метод на интервјуирање што вклучува Клучниот концепт 21.1. ни претставува појдовна точка.
повеќе од еден, а вообичаено – најмалку четири Повеќето истражувачи по пат на фокус-групи
интервјуирани. Во суштина, тоа е групно интервју. ја отпочнуваат својата работа во рамките на
Некои автори прават разлика помеѓу техниките на квалитативните истражувачки традиции. Ова значи
фокус-група и на групно интервју. Понекогаш се дека многу се заинтересирани да откријат какво
наведуваат следните три причини за да ја поткрепат гледиште имаат учесниците во групата за темите што
препораката да се прави таа разлика: им се претставени; затоа за да ги извлече нивните
• Фокус-групите вообичаено нагласуваат една ставови и гледишта, истражувачот ќе има за цел да
конкретна тема или прашање што се истражува обезбеди прилично неструктурирано окружение.
во длабочина, додека пак групните интервјуа Личноста што ја води сесијата со фокус-групите
честопати одат во поголема ширина. вообичаено се нарекува модератор или олеснувач и
• Групните интервјуа понекогаш се водат заради тоа од неа ќе се очекува да ја води секоја сесија, а при тоа
што при симултаното водење на интервјуата со да не настапува премногу наметливо.
одреден број лица, истражувачот е во можност да Друга општа констатација за методот на фокус-
заштеди време и пари. Меѓутоа, работата со фокус- група е тоа што иако не е нова техника (тој станува
групите не се изведува поради оваа причина. популарен од 80-тите години на минатиот век) со
• Оној што работи со фокус-групите е речиси години се употребува за истражување на пазарот за
секогаш позаинтересиран за начините на кои цели како што се: тестирање на реакциите на новите
индивидуите дискутираат за одредено прашање продукти и преземање иницијатива за реклама (за
како припадници на некоја група, отколку како пример видете во Продлабочено размислување 21.1.).
индивидуи. Со други зборови, кај фокус-групата Всушност, постои обемна литература за истражувањето
истражувачот ќе се интересира за нешта од на пазарот коешто ги опфаќа и практиките и примената
типот: како луѓето ќе реагираат на гледиштата на на фокус-групите (на пример, Calder 1977).
другите и како надоградуваат гледиште надвор од
502 ФОКУС-ГРУПИ

Што претставува метод на фокус-група?
Методот на фокус-група претставува вид на групно интервју во коешто има неколку учесници
(покрај модераторот/олеснувачот); распрашувањето за конкретна, многу тесно дефинирана тема е
исклучително нагласено; акцентот е поставен врз интеракцијата во групата и заедничкото градење
на значењето. Како таква, фокус-групата содржи елементи од два методи: групно интервју, во кое
неколку лица дискутираат за одреден број теми и фокусирано интервју во кое интервјуираните се
избираат заради тоа што „се знае дека се инволвирани во конкретна ситуација“ (Merton et al., 1956: 3)
и прашањата што им се поставуваат се во врска со таа нивна инволвираност. Фокусираното интервју
може да се води со поединци или со групи. На овој начин методот на фокус-група, како подрачје на
своето интересирање, му го придодава на фокусираното интервју елементот на интеракција во групите
и со тоа е пофокусирано отколку групното интервју.

„Тоа е она вистинското!“: фокус-групите во истражувањето на
пазарот
На 23 април 1985 година беше промовиран производ којшто во историјата на бизнисот се
покажал како една од најголемите маркетиншки грешки. На тој ден компанијата за производство
на кока-кола не само што го пуштила во продажба производот што го нарекла нова кола туку
и го повлекла од продажба стариот тип на производ врз којшто била создадена гигантската
корпорација. Новата кола доживеала фијаско и јавноста барала да се врати претходната и
покрај уверувањата од компанијата дека луѓето ќе се навикнат на новата формула и дека токму
таа повеќе ќе им се допадне. Меѓутоа, ако се обрнело поголемо внимание на податоците што
произлегле од истражувањето со фокус-групи, a коешто го нарачала компанијата пред пуштањето
во продажба на новата кола, можеби ќе се спречела катастрофата. Во 1982 и 1983 година во САД
беше реализирано истражувањето со фокус-групи. Во еден момент, во секоја сесија, на локалните
корисници им било презентирано сценарио во коешто им било кажано дека била воведена нова
формула за некој продукт и дека реакцијата кон него била многу поволна. Потоа учесниците биле
запрашани како тие би се чуствувале ако се појави тој нов производ во нивниот град и ако тој го
замени традиционалниот. Реакцијата за можноста за ново подобрено будвајзер пиво (Budwiser
beer) и за херши чоколада (Hershey chocolate) била позитивна. Меѓутоа, кога се разгледувала
замената за кока-кола, потрошувачите жестоко се спротивставиле на идејата. Тестовите за вкус
покажале дека на потрошувачите им се допаѓа новата кола, но не биле прашани како би се
чувствувале доколку традиционалната кола би била повлечена од полиците на супермаркетите.
Учесниците во фокус-групите се изјасниле како тие размислуваат, но главниот извршен директор
на кока-кола решил да тера по свое, а неговиот помошник, кој ја консултирал фирмата што го
направила истражувањето со фокус-групите, одлучил да ги следи одлуките на својот шеф.
Извори: Пендерграст (Pendergrast, 1993) и Грајсинг (Greising,1998).
Општата констатација што конечно треба да се можат да му генерираат значителни релевантни

забележи е дека постои зголемен интерес за онлајн податоци (Reid and Reid, 2005). Кога се анализираат
употреба на фокус-групите, за што ќе се зборува во поглед на заштедата на време и пари за патување
заедно со методите за истражувањето преку интернет, и за истражувачите и за учесниците, очигледно е дека
т.е. во 28-мото поглавје. Постојат докази дека иако токму оваа форма на методот најверојатно сè повеќе и
онлајн фокус-групите вообичаено се пократкотрајни повеќе ќе се користи во иднина.
од непосредните фокус-групи, на истражувачот
Употреба на фокус-групите
Каде сè се употребува методот на фокус-групи? одѕивот кај публиката, го поттикна зголемувањето

Во голема мера неговата примена е поврзана со на интересот за употребата на методот на фокус-
квалитативното истражување воопшто, но освен во група при проучувањето како публиката ги толкува
квалитативното истражување може да се забележат и културните и медиумските содржини.
следниве примени: • Примената на оваа техника му овозможува
на истражувачот да разбере зошто луѓето
• Првобитната идеја за фокус-група, интервју со
размислуваат на определен начин. Во стандардното
определен фокус, произлегуваше од намерата
индивидуално интервју, на интервјуираниот
на еден релативно неструктуриран начин да се
честопати му се поставува и прашањето за
интервјуираат луѓе за кои се знае дека стекнале
причините на конкретното видување што го има,
некое специфично искуство со посебен фокус
но пристапот со фокус-групата на луѓето им нуди
на тоа искуство. Најголемиот дел од расправата
можност меѓусебно да ги испитаат причините за тоа
на Мертон и коавторите (Merton et al., 1956) за
одредено гледиште. Ова може да биде поинтересно
поимот фокусирано интервју се однесува на
за разлика од понекогаш предвидливиот пристап
индивидуалните интервјуа, но во нивната книга тие
на прашање – одговор во стандардните интервјуа.
го земаат предвид проширувањето на методот и
Како прво, во фокус-групата едно лице може да
на групните интервјуа. Подоцна, методот на фокус-
одговори на одреден начин, но додека ги слуша
група им стана омилен на истражувачите што ги
одговорите на другите, можеби ќе почувствува
истражуваат начините на коишто луѓето заедно
потреба да го дообјасни или да го модифицира
со други луѓе ги толкуваат општите теми за кои се
своето видување; или можеби ќе посака да се
интересира истражувачот. Една од најпознатите
согласи со нешто за што веројатно немало ни да
студии во којашто се применува овој метод во
размислува, доколку не се укажела конкретната
општествените науки е студијата на Морган и
можност да ги чуе ставовите и на други лица. Овие
Спениш (Morgan and Spanish, 1985) за начините
можности укажуваат дека фокус-групите можат да
на кои луѓето го формираат своето знаење за
бидат многу корисни и за извлекување на голем
здравствените прашања. Од посебен интерес за
број различни ставови за едно исто прашање.
нив било колку луѓето се запознати со тоа кому му
• Во фокус-групите учесниците се во можност да
се случува срцев удар и зошто. Оттаму, акцентот
изнесат на виделина прашања што сметаат дека се
бил ставен врз начинот на којшто знаењето на
важни и значајни за таа тема. Секако дека ова е целта
учесниците во фокус-групата што неформално
и на индивидуалните интервјуа, но поради тоа што
го стекнале во својот живот им помага да најдат
модераторот во фокус-групите мора да се одрече
логична причина за срцевиот удар. Меѓутоа, главен
од одреден степен на контрола врз учесниците,
поттик за зголемената употреба на фокус-групите
на површина можат да се појават и прашања што
во општественото истражување е нејзината
ги интересираат токму нив. Очигледно е дека
интензивна примена во областа на медиумските и
ова е важно во контекстот на квалитативното
културните студии. Во овие области зголемената
истражување, бидејќи важната појдовна точка се
употреба се гледа во она што е познато како
токму гледиштата на луѓето што се проучуваат.
одѕив кај публиката – како публиката реагира на
• Во конвенционалното интервју еден наспроти
програмите на радио и на телевизија, на филмовите,
еден, интервјуираните ретко имаат предизвик;
на статиите во весниците итн. (McGuigan, 1992;
можат да кажат работи што не се конзистенти
Fenton et al., 1998: прво поглавје). Во овој контекст,
со претходните одговори или што очигледно не
влијателно беше истражувањето на Морли
се вистинити, но честопати се колебаме да ги
(Morley, 1980) за британските вести низ државата –
истакнеме овие недостатоци. Во фокус-групата,
популарни во седумедесеттите години од минатиот
учесниците честопати спорат меѓусебно и на тој
век, а коишто се емитираа рано навечер. Морли
начин се предизвикани да ги бранат своите ставови.
состави фокус-групи од посебни категории на луѓе
Ваквиот процес на аргументирање значи дека
(на пример: менаџери, синдикалци, студенти) и им
истражувачот има шанса да добие пореалистична
прикажа снимки од програмата. При тоа откри дека
слика за мислењето на луѓето, бидејќи тие се
толкувањата на програмите што различните фокус-
присилени да размислуваат за своите ставови и
групи ги гледаа, во извесна мера се разликуваа,
можеби и да ги сменат.
укажувајќи на тоа дека сфаќањето не зависи само
• Фокус-групата на истражувачот му ја нуди можноста
од програмите туку и од начините на коишто
да ги проучува начините на коишто луѓето заеднички
се гледаат и се толкуваат. Ова истражување и
толкуваат некоја појава и создаваат значења во
зголеменото внимание посветено на тоа каков е
врска со неа. Според теоретските позиции, како
што е симболичкиот интеракционизам, главното воспоставуваат релација на надмоќна истражувачка

начело е дека процесот на справувањето со врз испитаничката. Вилкинсон забележува дека
(односно разбирањето на) општествените појави ризикот од вакво нешто е многу намален токму
на луѓето не им се случува изолирано. Напротив, поради тоа што во фокус-групите учесниците имаат
тоа е нешто што се случува во интеракција и во можност од модераторот да преземат поголем
дискусија со другите. Затоа, во оваа смисла, фокус- дел од насоката на сесијата. И навистина, тие
групите се осмислени да ги одразуваат процесите можат дури и да ги поткопаат целите на сесијата
преку коишто се создава значењето на нештата на начини што може да се од значителен интерес
во секојдневниот живот и како такви можат да за модераторот. Оттаму и веројатноста да се
се сметаат како поспонтани (видете го Клучниот разоткријат гледиштата на учесниците е поголема
концепт 3.4. за поимот натурализам) отколку во фокус-групите отколку во стандардното интервју.
индивидуалните интервјуа (S. Wilkinson, 1998). Овој аргумент се надополнува и со укажувањето
• Во последниве години значително се зголемува дека фокус-групите можат да имаат и дополнителна
употребата на фокус-групите од страна на улога со тоа што овозможуваат на површина
феминистичките истражувачки и С. Вилкинсон да се појават и мислењата на исклучително
(S. Wilkinson, 1998, 1999b) тврди дека во оваа маргинализираните групи. Мадриз (Madriz, 2000:
смисла нивната употреба има голем потенцијал. 843) тврди дека за одредена групација, како што
На феминистичките истражувачки им се погодни е групацијата на обоените жени од пониската
поради нивната компатибилност со етиката и општествено-економска класа, учествувањето во
политиката на феминизмот. Како што забележавме фокус-група им дава релативно ретка прилика „да
во претходните поглавја, феминистичките станат посилни толкувајќи ги заедно искуствата од
истражувачки се скептични кон истражувачките својата ранливост и потчинетост“.
методи што покажуваат искористување и
водење на фокус-групи
Постојат бројни практични аспекти на водењето на начин можат да се проучуваат процесите според
фокус-групи, коишто бараат некаква дискусија. кои значењето на некоја појава заеднички се
гради во рамките на секоја посебна сесија (видете
снимање и транскрипција погоре). Ова би било многу тешко да се постигне
Како и кај интервјуирањето во квалитативното со фаќање белешки поради потребата да се следи
истражување и сесијата со фокус-групата ќе има кој што кажува (видете го претходниот аргумент).
најдобар ефект, доколку се снима и потоа се Доколку се изгуби прегледот на тоа кој што кажува,
транскрибира. За објаснување на оваа предност, често би се изгубила и динамиката на сесијата на фокус-
се изнесуваат следниве аргументи: групата, а со тоа би се поткопало и логичкото
• Еден аргумент е очигледната тешкотија за оправдување за правење интервјуа со фокус-групи,
запишување не само на тоа што го кажуваат наместо индивидуални.
учесниците туку и кој го кажува тоа. Во едно • Како и сите истражувачи што се занимаваат
индивидуално интервју можеби би можеле да со квалитативно истражување и оние што
го замолите испитаникот да почека за момент употребуваат фокус-групи ќе се интересираат
додека запишете нешто, но ваквата постапка при не само за тоа што го кажуваат учесниците туку и
интервју со неколку учесници ќе им го отежнува како тоа го кажуваат – на пример, специфичниот
одговарањето на учесниците. јазик што го користат. Ако истражувачот мора да
• На истражувачот ќе му биде важно да знае кој во се потпре исклучиво врз фаќање белешки, постои
групата се изјаснува за своите видувања, како на можност нијансите во говорот на испитаниците да
пример: дали одредени учесници настапуваат бидат пропуштени.
како насочувачи на мислењето или едноставно Треба да се има на ум дека транскрипцијата на сесиите
доминираат во дискусијата. Ова значи дека постои со фокус-групите е посложена и поради тоа се одзема
и интересирање и за спектарот на мислења во повеќе време отколку транскрипцијата на снимките на
рамките на групите; на пример, во една сесија, дали традиционалното интервју. Ова се должи на тоа што
спектарот на мислења претежно произлегува од треба да се забележува кој зборува во сесијата и што
само еден, од два учесника или од сите учесници зборува. Ова понекогаш е тешко, бидејќи не е секогаш
на групата? лесно да се разликуваат гласовите на учесниците. Исто
• Главен аргумент за реализирање на истражувањето така, учесниците понекогаш зборуваат истовремено, а
со фокус-групите претставува фактот што на тој тоа може да придонесе транскрипцијата да биде дури и
Транскрипција на интервју на фокус-група
Во Совети и вештини Транскрипција на интервјуата (видете го 20-тото поглавје), истакнав дека
можеби не е секогаш пожелно или изводливо да се транскрибира целото интервју. Истото важи и
за истражувањето со фокус-групата, коешто поради бројот на учесници што зборуваат, честопати
е потешко и одзема повеќе време за разлика од транскрипцијата на снимките на индивидуално
интервју. Сугестиите што ги дадов во 18-тото поглавје, а што се однесуваат на транскрипција на
делови од интервју, подеднакво се валидни и за примената кога се транскрибираат снимки од
фокус-групите.
потешка. Освен тоа, од исклучителна важност е да на сесијата сè додека коментарите и обрасците на

се опремите со висококвалитетен микрофон што ќе одговори не почнаа да се повторуваат и да се генерира
може да ги сними гласовите и од другите делови од многу малку нов материјал“. Кога ќе се достигне оваа
просторијата дури и кога се едвај чујни. Поради ваквите точка на заситеност, како алтернатива на моментот
тешкотии со чујноста на секој од гласовите, секогаш за завршување со собирањето податоци, може да
се чини дека во транскриптите на фокус-групите се покаже ситуација за продлабочување на оние
недостигаат повеќе делчиња од интервјуто отколку во прашања што биле допрени во текот на сесиите на
транскриптите на конвенционалните интервјуа. фокус-групите.
Еден фактор што може да влијае врз бројот
колку групи? на групите е ако истражувачот мисли дека врз
Колку групи ви се потребни? Табелата 21.1. содржи видот и спектарот на видувања можат да влијаат
податоци за бројот на групи и други аспекти при социодемографските фактори, како што се возраст,
составувањето на фокус-групите во неколку студии што пол, класа итн. Многу истражувачи што работат со
се темелат врз овој метод, а е направена по образецот фокус-групите сакаат да користат вакви критериуми
на слична табела на Дикон, Пикеринг, Голдинг и Мардок на стратификување на групите за да се осигураат дека
(Deacon, Pickering, Golding and Murdock, 1999) заземајќи ќе опфатат што поголем спектар на карактеристики.
го ставот дека табелата е корисна за обезбедување на Ако се почитува таков критериум, тогаш можеби
основните информации потребни за одговор на ова ќе биде потребен поголем број групи. Во врска со
прашање. Како што се укажува во табелата 21.1., бројот истражувањето опишано во Истражувањето во
на групи во проучувањата врз коишто се осврнуваат фокус 21.1., Кицингер (Kitzinger, 1994) пишува дека се
варира многу од едно до друго проучување, движејќи претпочита да се користат голем број групи, не заради
се од осум до педесет и две. Сепак, се чини дека овозможување репрезентативност на ставовите
најчесто се движи од десет до петнаесет. извлечени во текот на сесиите, туку за да се зафати
Јасно е дека не е можно само една група да ги што е можно повеќе од разновидноста на видувањата.
задоволи потребите на истражувачот, бидејќи секогаш Меѓутоа, може да се случи за некои теми да се предвиди
постои можност тие одговори да се својствени само дека нема да покажат високи нивоа на разновидност, па
за таа група. Очигледно, времето и ресурсите се бројните групи би претставувале непотребен трошок.
одлучувачки фактор, но постојат цврсти аргументи Кога размислувате за бројот на групи имајте на
во полза на тврдењето дека премногу групи би биле ум дека со работењето со повеќе групи ќе се зголеми
и губење на време. Калдер (Calder, 1977) смета дека комплексноста на вашата анализа. На пример,
најверојатно бројот на групи ќе биде доволен во оној Шлесингер и коавторите (Schlesinger et al., 1992:
миг кога модераторот веќе ќе може да претпостави 29; видете ја табелата 21.1.) соопштуваат дека од
што точно ќе каже следната група. Ваквиот став е многу четиринаесетте снимени сесии што ги организирале
сличен со критериумот за теоретска заситеност што добиле над 1400 страници транскрибиран материјал.
беше претставен во Клучниот концепт 18.4. Со други Ваков куп материјал се насобрал од дискусиите
зборови, штом се заситат вашите главни аналитички во секоја група, во просек по еден час за секоја од
категории, се чини дека нема смисла да се продолжува четирите видеоснимки на насилство што им биле
и затоа би било соодветно да се запре со собирањето прикажани на учесниците во сесијата. Иако ова значи
податоци. Во својата студија за програмите во кои дека сесиите биле подолги отколку што е вообичаено,
публиката зема активно учество во дискусијата, сепак покажува дека обемот на податоци за анализа
Ливингстоун и Лант (Livingstone and Lunt, 1994: 181) може да биде многу голем, иако вкупниот број од
ја употребиле заситеноста како критериум: „Бројот четиринаесет сесии може да му се чини малку на некој
на фокус-групите беше определен со одвивање што нема знаење за методот.
табела 21.1
506
Состав на групи во истражување со фокус-групи

Силва и Рајт
Ливингстоун (Silva and Wright,
и Бобер
Морган и Фентон и 2005); Силва и
ФОКУС-ГРУПИ
Шлесингер и Кицингер Мекнагтен и Јакобс (Livingstone and

Спениш коавторите Лаптон (Lupton, коавторите коавторите (Silva
Автори 1994, (Macnagten and Bober, 2003); Вар (Warr, 2005)
(Morgan and (Schlesinger et (Kitzinger, 1996) (Fenton et al., et al., 2009); Бенет
1994) Jacobs, 1997) Ливингстоун
Spanish, 1985) al., 1992) 1988) и коавторите
(Livingstone, (Bennett et al.,
2006) 2009)
Користењето Културни вкусови

Лаички Реакции на Како публиката Очекувања
Реакциите на Сфаќањето на интернетот и активности.
убедувања за Реакциите контроверзиите реагира на во однос на
гледачите на на јавноста за од страна На секоја фокус-
Област на здравјето што на жените на што се информирањето приватните врски
медиумските одржливиот развој и на децата група ѝ беа
истражување се однесуваат гледањето однесуваат на за општествено- во неповолни
пораки за ХИВ- идентификувањето и нивното дадени две теми
на срцевиот насилство исхраната и научните социоекономски
вирусот со него искуство во тој специфични за
удар здравјето истражувања контексти
поглед неа
8 (секоја група
Број на групи 9 14 52 12 14 14 8 25
имала по 2 сесии)
Не е
Опсег на бројот Не е
на учесниците во 4–5 5–9 специфициран, но 3–5 6–10 4–6 4–9 2–8
се чини дека е 3–9 специфициран
групите или 3–10
Просечна
(средна 4,4 6,6 6,75 4,1 Околу 8 5 4 Нејасно 5,7
големина) на
групите
Ниту еден Ниту еден,
прецизиран, но групите се
но сите Искусиле направени од Пол; урбана
Возраст, етнос,
Критериуми за учесници насилство, посебни групи Пол, образование, /рурална;
пол, занимање/
стратификување треба да се на Шкоти/ (на пример: занимање Возраст, пол и занимање;
Пол пензиониран, Пол
(доколку има возраст 35– Англичани, инженери, (приватен/јавен училиште етнос; возраст;
рурална/урбана
воопшто) 50, а оние што општествена пензионирани сектор) вработен/
средина
имале срцев класа членови на клуб, невработен
удар беа мажи што се
исклучени проституираат)
Не, но сите
учесници беа Да, но случајно
студенти од одбрани од
Природни групи Некои Да Да Не Некои Главно Не
завршните страна на
години на учители
универзитет

Фокус-групата во акција: СИДА во проектот за истражување
на медиумите
Истражувањето со фокус-групите за тоа како се претставува СИДА во масовните медиуми беше
дел од поголем проект на оваа тема. Во фокус-групите се испитуваа начините на коишто „гледачите ги
анализираат пораките од медиумите и како се формира знаењето за СИДА. Не бевме заинтересирани
само за тоа што мислат луѓето, туку како тие размислуваат и зошто размислуваат така“ (Kitzinger, 1994:
104).
Деталите за групите се дадени во табелата 21.1. Бидејќи целта на истражувањето беше да ја нагласи
улогата на интеракцијата во креирањето на значењето, важно беше да се обезбеди платформа за
подобрување на оваа карактеристика. Затоа, „наместо работа со изолирани индивидуи или група
индивидуи собрани заедно едноставно за целите на истражувањето, ние избравме да работиме со
постојни групи – луѓе што веќе заедно живеат, работат или се социјализираат“ (Kitzinger, 1993: 272).
Како резултат на ова, фокус-групите беа составени од такви групи луѓе, како на пример од тим
на градежни инженери што работат на исто градилиште, шест членови на еден пензионерски клуб,
интравенозни корисници на дрога итн. За сесиите велат дека се „реализирани на релаксиран начин со
минимална интервенција на олеснувачот/фасилитаторот – барем на почетокот“ (Kitzinger,1994: 106).
Секоја сесија траела околу два часа и била снимена.
големина на групите смисла на опсегот и просечната големина.

За оние што работат со фокус-групи голем проблем
Која големина на групите се препорачува? Морган претставува кога луѓето ќе се согласат да учествуваат,
(Морган, 1998а) препорачува вообичаената големина но не се појавуваат на утврдениот ден. Речиси е
на групите да биде меѓу шест и десет членови, иако невозможно недоаѓањето да се контролира поинаку,
цифрите за групите што се наведени во табелата бр. освен со стратегијата што понекогаш се препорачува, а
21.1., а не се составени по случаен избор и кои главно тоа е намерно собирање учесници во поголем број од
вклучуваат британски студии, малку се повисоки во потребниот (пр. S. Wilkinson, 1999а: 188).
Број на фокус-групи
Организирањето на фокус-групите одзема многу време, а многу време одзема и
транскрипцијата на направените снимки. Студентите најверојатно нема да бидат во можност за
своите проекти или дисертации да вклучат толкав број сесии на фокус-групи како што е наведено
за студиите во табелата погоре. Заради тоа, во поголемиот број случаи ќе мора да ја реализираат
својата цел со помал број групи. Притоа ќе мора да се погрижат да го оправдаат бројот на групи
што го избрале како и значајноста на податоците од малиот број групи.
Настрана од проблемот со недоаѓањето (којшто работи за теми во коишто учесниците не се многу

речиси сигурно во табелата 21.1. ги објаснува ниските навлезени, не верувам дека поголемите групи се
цифри во полињата за бројот на учесници во групите), нужно поподатливи, бидејќи во таков контекст
Морган (Morgan, 1998а) препорачува помали групи поттикнувањето на дискусија може да биде отежнато.
кога постои можност учесниците да имаат многу Воздржувањето на луѓето да зборуваат на тема за
да кажат за темата на истражување. Вакво нешто е којашто малку знаат или немаат доволно искуство може
можно кога учесниците длабоко се навлезени во да биде уште поголемо кога се наоѓаат во побројна
определената тема или емоционално се преокупирани група. Темата како што е пишувањето на медиумите
со неа. Тој предлага помали групи и кога темите се за општествено-научните истражувања, а за којашто
контроверзни или комплексни, а главната цел е повеќето луѓе веројатно не се многу заинтересирани
собирањето поединечни видувања на учесниците. или дури немаат ни размислувано, лесно можеше да
Морган (Morgan, 1998а: 75) препорачува поголеми наиде на бедем од молк во тие поголеми групи (Fenton
групи тогаш кога постои можност навлезеноста во et al., 1998; видете ја табелата 21.1.). За повеќето цели
определена тема да е помала или кога истражувачот Барбор (Barbour, 2007) предлага групата да е составена
сака да чуе бројни кратки мислења. Сепак, кога се од најмногу осум учесници. Таа тврди дека побројните
групи ќе бидат понепогодни за повеќето општествени целта е да се стигне до видувањата на оние што
истражувачи што се интересираат за интерпретациите се проучуваат. Затоа пристапот не треба да биде
на учесниците и за начините на коишто тие ги создаваат наметлив и структуриран. Оттаму е и тенденцијата на
своите ставови во текот на сесиите со фокус-групите. истражувачите да користат што помал број воопштени
Таа, исто така, наведува дека големата бројност на прашања во сесиите со фокус-групите. Згора на тоа,
групите може да им претставува опструкција на постои дополнителна тенденција модераторите на
модераторите кога треба да реагираат на забелешките учесниците да им дадат голема слобода на мислата
на учесниците во текот на сесиите или кога во фазата за да може дискусијата да се движи и во ширина.
на анализа на аудиоснимките од текот на сесиите Секако, ако дискусијата замине во сосема друга насока,
треба да ги распознаат различните гласови. Пик и може да се покаже како неопходно вниманието на
Фодерџил (Peek and Fothergill, 2009) го поткрепуваат учесниците да се врати на фокусот, но дури и во тој
своето тврдење дека во многу ситуации поверојатно случај треба многу да се внимава, бидејќи тоа што
е да соодветствуваат помалубројните групи (повеќе за може да изгледа како дигресија, може всушност
ова истражување видете во Истражувањето во фокус да разоткрие нешто што ја интересира групата.
21.4.). Во таа насока за своето истражување велат дека Предноста од овозможувањето слободно движење на
интервјуата што ги воделе во тие фокус-групи, коишто дискусијата е во тоа што истражувачот има подобра
се состоеле од три и пет учесници „се одвивале без можност да добие увид за она што учесниците го
проблем за разлика од тие интервјуа реализирани сметаат дека е важно или интересно. Од друга страна,
со побројните групи“ (Peek and Fothergill, 2009: 37). дозволувањето простор и за нерелевантна дискусија,
Всушност, тие утврдиле дека значително помакотрпно може да се покаже премногу непродуктивно, особено
било менаџирањето на поголемите фокус-групи во кога се работи за комерцијалните окруженија во
коишто бројот на учесници се движел меѓу шест и истражувањето на пазарот. Поради тоа, воопшто не
петнаесет членови. Поконкретно, поттикнувањето на изненадува што, како што забележува С. Вилкинсон (S.
повоздржаните членови да се изјаснат се покажало Wilkinson, 1999а), некои од авторите на истражувањата
како многу тешко. Исто така, во помалите групи се со фокус-групи можноста учесниците да го преземат
покажала поголема можност за несогласување и водењето на сесијата ја перципираат како проблем и
разновидност на гледишата, можеби поради тоа што поради тоа нудат совети како да се поврати контролата
имало помалку простор за некаква тенденција една (на пример, Krueger, 1988).
личност да доминира во дискусиите. Еден од начините на којшто модераторот можеби ќе
треба да се вклучи е преку реагирање на конкретни
степен на инволвираност на констатации што се од потенцијална важност за
модераторот истражувачките прашања, но коишто другите учесници
не ги доловиле. Во Истражувањето во фокус 21.2. е
Колкава инволвираност треба да има даден извадок од студијата на Фентон и коавторите
модераторот? Во квалитативното истражување (Fenton et al., 1998) за одѕивот што го имаат медиумските

Извадок од една сесија на фокус-група во која нема никаква
инволвираност на модераторот
Во следниов извадок има тројца учесници во фокус-групата што се вклучени во дискусијата без
интервенција или инволвирање на модераторот. Учесниците дискутираат како луѓето гледаат на
информирањето од страна на медиумите за општествено-научните истражувања.
Р1 Во суштина, од чистата наука јас добивам краен резултат. Додека пак кај општествените науки,
резултатот е прилично нејасен поради тоа што е многу, многу субјективен.
Р2 Според мене, претпоставувам, чистата наука изгледа како да има повеќе контрола врз она
што го истражува, бидејќи истражувачите повеќе нешта и држат под контрола. Затоа што во
општествените науки постојат многу различни аспекти што можат да имаат влијание, а ти не
можеш да ги контролираш. Затоа и изгледа потешко општественото истражување да ги објасни
нештата и во извесна мера е контроверзно.
Р3 Чистата наука е поуверлива поради тоа што имате контрола врз средината што се тестира, имате
можност да ја тестирате и да го контролирате резултатот со факти, а потоа да востановите
поврзаности меѓу различни чинители или што и да се. Во општествените науки мислам дека
резултатите секогаш се подложни на толкување... Мислам, ако сакате да создадете лесен живот
и никому да не му полагате сметка, да си обезбедите финансии и времето да си го минувате без
стрес, тогаш најдобро е да работите финансирано истражување, а едно од најдобрите подрачја
за истражување се општествените науки (Fenton et al., 1998: 127).
претставувања на општествено-научните истражувања учесниците не се придружуваат за дискусија, може да

кај публиката каде што се зборува за група мажи се јави потреба модераторот малку да ги поттикне.
што се со високо образование, а се вработени во Во Истражувањето во фокус 21.3. е даден пример за
приватниот сектор и ја отвораат темата за разликите ваква ситуција – земен од истото истражување, но
меѓу природните и општествените науки. овој пат фокус-групата ја сочинуваат жени вработени
Интересно е да се види начинот на којшто во во приватниот сектор и чиешто образование е од
оваа дискусија се дојде до консензус во поглед на втор степен (GCSE – General Certificate of Secondary
општествените науки со посебно истакнување на Education / Диплома за втор степен на образование).
недостигот од контрола во општествените истражувања Тие зборуваат за еден напис во весник што информира
и на очекуваната субјективност во нивното толкување за истражување на жртвите на криминал, но со извесен
наспроти толкувањето на чистите науки. Во други број детални студии на случај за поединечните искуства
ситуации, кога за една посебно интересна констатација на жртвите.

Извадок од една сесија на фокус-група во која има некаква
инволвираност на модераторот
Во следниов извадок три учеснички во фокус-групата започнуваат дискусија со само
една мала интервенција или инволвирање на модераторот. Учесничките дискутираат како луѓето
гледаат на информирањето во медиумите за општествено-научните истражувања.
Р1 Тоа беше лесно и интересно.
Модератор Зошто интересно? Зошто лесно?
Р2 Поради тоа што сите нè погодува.
Р1 Тоа всушност беше напис за тоа што им се случило на луѓето. И не беше целиот
сведен само на факти и цифри. Добро, имаше, но во првата реченица вели:
„Го завртев клучот и ме обзеде ужасно претчувство“. Можете веднаш да си
замислите. Така и вие би се почувствувале.
Р3 Таа е во станот и слуша звуци – тоа е нешто што на сите им се случува. Кога си
сам слушаш звуци. (Fenton et al., 1998: 129)
Во оваа прилика, интервенцијата на модераторот тече без проблем. Неговата улога задолжително опфаќа
е корисна и овозможува во дискусијата да се изнесат и контролирање на настаните во дискусијата. Доколку
оние карактеристики што придонесуваат написот во учесниците започнат да зборуваат истовремено, што
медиумите за дадената тема да е лесен и интересен. честопати се случува кога дискусијата ќе се разгори,
Поконкретно, учесничките мислат дека можат да дадат тогаш станува невозможно аудиоснимката на сесијата
свој суд за текстот во медиумите за општествено- да се транскрибира. Модераторот има важна улога да
научното истражување, затоа што се работи за нешто ги потсети учесниците да не зборуваат во исто време
што го разбираат, а еден од важните начини за да (видете го примерот во Истражувањето во фокус 21.7.).
разберат е можноста личните искуства на луѓето да ги Добро се знае и тоа дека од учесниците, едни имаат
искористат како лупа со којашто можат да проникнат склоност да ги монополизираат дискусиите, а други
во истражувањето. многу се воздржуваат од земање збор. Важната улога
Очигледно, модераторот мора да умее да игра две што модераторот ќе треба да ја одигра е воздржаните
улоги во исто време: едната е да овозможи дискусијата да ги охрабри да зборуваат –можеби со прашањето
да тече слободно, а другата е да интервенира кога дали оние што дотогаш малку зборувале би сакале да
треба да се извлечат значајните прашања, особено кога додадат нешто.
учесниците не ги спомнуваат. Не е лесно да се реши
оваа, наизглед безизлезна ситуација и секоја тактика – избирање на учесници
интервенирање или неинтервенирање – носи ризици.
Кој може да учествува? Логично, соодветен учесник
Најдобриот совет е – ако треба да се згреши, тогаш
може да биде секој еден за кого темата му е релевантна.
подобро тоа да биде со минимално интервенирање
Понекогаш, некои теми не наметнуваат потреба од
отколку во групата да се започне со нова низа прашања,
одредена категорија учесници, така што речиси нема
но да се интервенира само кога групата се мачи во
своите дискусии или кога не се сеќава на нешто што е никакво ограничување за тоа кој може да е соодветен.
веќе кажано во текот на сесијата и што изгледа значајно Ваквата ситуација е прилично необична и нормално е
за темата на истражувањето. сепак да постои некакво ограничување. На пример, за
Улогата на модераторот не се состои само од своето истражување за тоа како информираноста за
поставување прашања и овозможување дискусијата да срцев удар се организира во знаење, Морган и Спениш
(Morgan and Spanish, 1985: 257) регрутирале учесници
на возраст меѓу 35 и 50 години, како „луѓе кои веројатно табелата 21.1.). Во нејзините групи имаше луѓе од многу
веќе имаат некакво искуство за да учествуваат во различни категории. Некои од нив биле, како што таа
неформалните дискусии на темата што нè интересира“, ги нарекла, општи популациски групи (на пример, еден
но притоа го исклучиле секој оној што имал доживеано тим на инженери што работат на исто градилиште),
срцев удар или што би се вознемирил да дискутира на но другите биле составени од категории за коишто се
таа тема. претпоставувало дека се посебно заинтересирани за
Многу почесто, како што се гледа во табелата 21.1. СИДА (на пример: жигола, интравенозни кориснички
и како што претходно беше напоменато, се бара голем на дрога). Како и да е, општото укажување е дека
број луѓе, но тогаш се организираат во одвоени групи истражувачите што работат со фокус-групи сè повеќе
според критерумот за стратификување, како на пример: се обидуваат да ги препознаат обрасците на разликите
возраст, пол, образование, занимање и стекнато или во ставовите ставајќи ги овие категории со специфични
нестекнато искуство од одреден вид. Потоа, за секоја својства или со група од својства заедно во една фокус-
група учесниците се избираат или по пат на случаен група.
избор или преку некој вид примерочење со снежна Следно прашање што се однесува на селектирањето
грутка. Целта е да се востанови дали постои некаква учесници за фокус-групата е дали да се изберат лица што
систематска разлика во начините на коишто различни меѓу себе не се познаваат или да се користат природно
групи дискутираат за определено прашање. На пример, создадени групи (на пример: пријатели, колеги на
во своето истражување за програмата за национални работа, студенти на ист студиум). Некои истражувачи
вести Нејшнваид (Nationwide), Морли (Morley, 1980) претпочитаат да ги исклучат луѓето што меѓусебно се
утврдил дека менаџерите што учестуваат во групите, познаваат, бидејќи начинот на нивната интеракција
програмите што им биле прикажани ги толкувале на отпорано или поранешната состојба на нештата меѓу
начини што биле општо конзистентни со целите на нив може да ѝ наштети на сесијата. Ова правило не го
продуцентите на програмата, но толкувањата на групите прифаќаат сите автори. Некои претпочитаат секогаш
во кои учествувале синдикалците биле во судир со овие кога е можно да работат со природно создадени
цели. Вакви заклучоци можат да се извлечат само кога групи. Кицингер (Kitzinger, 1994, Истражувањето во
учеството во фокус-групите се организира следејќи фокус 21.1. и табелата 21.1.) користел групи составени
ги критериумите за стратификување. Потпирајќи се од лица коишто меѓусебно се познаваат. Причината
врз резултатите од своето истражување за ставовите за ваквиот избор на состав на групите била нејзината
на жените за насилството, Шлесингер и коавторите желба дискусиите да бидат што е можно поприродни;
(Schlesinger et al., 1992) извлекле сличен заклучок. На сметала дека овој квалитет ќе биде позастапен ако
своите четиринаесет групи тие им прикажале (видете ја работи со учесници што се веќе припадници на она што
табелата 21.1.) четири видеоматеријали: една епизода таа го нарекува природни постојни групации. Холбрук
од Стражарење над криминалот во Обединетото и Џексон (Holbrook and Jackson, 1996) кажуваат дека за
Кралство (Crimewatch UK), која прикажува малку своето истражување на трговските центри на почетокот
насилство; една епизода од Истендери (East Enders) во се обиделе да обезбедат учесници што не се познавале
којашто прикажаното насилство е инцидентно; една меѓусебно, но оваа стратегија не дала резултат, бидејќи
телевизиска драма, Со здружени сили (Closing Ranks), никој не се пријавил. Следната потрага по учесници им
што прикажува брачно насилство и холивудскиот била според посетата на различни клубови и центри
филм Обвинета (The Accused), којшто содржи сцена во близина на двата трговски центри во Северен
на силување прикажана до детали. Потпирајќи се врз Лондон, за коишто всушност и се интересирале.
своите откритија за реакциите на групите кон овие Тие тврдат дека со оглед на нивните истражувачки
проекции, авторите заклучуваат: прашања, во чиј фокус на интересирање е врската
меѓу купувањето и конструирањето на идентитетот и
„Општо земено, важноста на некоја како во тој поглед луѓето го чувствуваат центарот за
програма којашто конкретно опфаќа еден купување, регрутирањето на лица што меѓусебно се
етникум, класа или полов род или преживеано познаваат отпорано, се покажало како многу соодветна
искуство, како што е насилството, најголема е за стратегија.
оние што се најнепосредно инволвирани, а таа Меѓутоа, оваа стратегија не е секогаш возможна
важност се намалува со социјалната дистанца. поради тешкотиите да се обезбеди учество. Фентон и
Конкретните искуства или познавања на луѓето коавторите (Fenton et al., 1998: 121), во врска со своето
значително влијаат врз тоа како ќе толкуваат истражување за претставувањето на општествено-
даден медиумски материјал. Четирите научните истражувања во медиумите (табела 21.1.),
прикажани програми се очигледно подложни кажуваат дека тие претпочитале да регрутираат
на различни толкувања. Меѓутоа, судејќи учесници од природни групации, но ова „не беше
според доказите, на тоа како тие се толкуваат, секогаш остварливо“. Морган (Morgan, 1998а) наведува
различните социоекономски фактори и дека еден од проблемите во работењето со учесници од
преживеаното искуство фундаментално природни групации е што постои можност луѓето, кои
влијаат“ (Schlesinger et al., 1992: 168; нагласено добро се познаваат отпорано, во меѓусебните дискусии
во оргинал).
да не чувствуваат потреба да ги изнесат оние нешта за
кои претпоставуваат дека се подразбираат. Доколку
Мало отстапување од овој пристап може да се
на истражувачот му е важно ваквите претпоставки да
забележи кај Кицингер (Kitzinger, 1994) во студијата
за реакциите на застапеноста на темата за СИДА во бидат изнесени, Морган препорачува работа со групи
медиумите (видете во Истражувањето во фокус 21.1. и составени од луѓе што не се познаваат отпорано.

Собирање учесници за фокус-групи
Пик и Фодерџил (Peek and Fothergill, 2009) ги даваат во главни црти стратегиите што ги користеле
при избирање учесници за проучувања со фокус-групи од три контексти во Северна Америка: родители,
деца и учители во два урбани центри за дневен престој; американски муслимани по 11 септември и
деца и млади лица што ги доживеале поплавите што ураганот Кетрин ги предизвика во Њу Орлеанс.
Притоа употребиле три пристапи:
• Она што тие го нарекуваат собирање учесници од страна на истражувачот, според кое
истражувачот, со поддршка на организацијата што е заинтересирана за истражувањето, користи
електронска пошта, писма, летоци и телефонски повици за да побуди интерес за учество.
• Собирање учесници од страна на главниот информатор, што со себе повлекува организацијата
корисник активно да помага при барањето учесници. На пример, во студијата за ураганот
Кетрин еден професор им го трасирал патот на истражувачите за да воспостават контакт со
учениците од повисоките класови во основното училиште.
• Спонтано собирање, коешто се случува кога поединци доброволно учествуваат, откако преку
други слушнале за истражувањето. Еден пример е кога лицата ќе здогледаат некого дека го
интервјуираат и замолуваат и тие да учествуваат.
Се чини дека слични стратегии се користеа за фокус-групите што беа дел од истражувањето
за културните вкусови и активности во состав на проектот Културниот капитал и општественото
исклучување (Истражувањето во фокус 2.9.; 21.6. и 21.7.). Авторите пишуваат: „Формирањето на
групи вклучи разновидни процеси на преговори за пристап на учесници преку локалните заедници,
деловните и професионалните организации, а барањето беше проширено и на воспоставените
вмрежувања за лични и професионални потреби“ (Silva and Wright, 2005: 3). На пример, за да се собере
група од пакистански учесници, се контактираше со центарот на пакистанската заедница, а за да се
обезбедат пензионери од работничката класа, се контактираше со една црква. Во исто време, се
пристапи и на релевантни деловни организации заради формирање групи во врска со прашањата на
вработување и работа.
Поставување прашања собрани преку насочувачки прашања формулирани

како пет главни наслови, од кои првите три имале
Прашање што е во тесна врска со прашањето неколку поспецифични елементи:
за степенот на инволвираност на модераторот е • На почеток, на учесниците им била дадена можноста
и тоа колку серии со приготвени прашања што да дискутираат за филмот во насока на прашањата
мора да се постават треба да има модераторот. Ова како: согледаната цел на филмот; задоволените
прашање е многу слично со размислувањата за тоа очекувања од филмот; реалистичноста и фабулата.
колку неструктурирано треба да биде интервјуто во • Потоа биле поставени прашања што требало да
квалитативното интервјуирање (видете го 20-тото поттикнат реакции на ликовите: Сара Тобијас
поглавје). Некои истражувачи претпочитаат да ја (жената што е силувана); тројцата силувачи; жената
поттикнат дискусијата со само едно или две општи адвокат и мажите адвокати.
прашања, при тоа модераторот би интервенирал • Потоа на учесниците им биле поставени прашања
онолку колку е нужно во согласност со понапред за нивните реакции за сцените како што се:
наведените точки. На пример, во своето истражување силувањето, одлуката на адвокатката да ја смени
за знаењето за срецев удар, Морган и Спениш (Morgan својата одлука од неподдржување на случајот
and Spanish, 1985) ги замолиле испитаниците да на Сара Тобијас во оддлука на поддржување и
дискутираат само за две прашања. Едното прашање добивање на случајот.
било:„Kој добива срцев удар и зошто?“; овде учесниците • Ги прашале учесниците за нивните реакции за
биле поттикнувани да зборуваат за луѓето што ги вклучувањето на сцената на силување.
познаваат, а кои имале срцев удар. Второто прашање • На крајот биле прашани и за нивната перцепција
било: „Што предизвикува, а што спречува срцев удар?“ на вредноста на филмот, особено дали фактот
Меѓутоа, други истражувачи претпочитаат да што е тоа американски филм влијаел врз нивните
внесат многу повеќе структура во организацијата на реакции.
сесиите на фокус-групите. Пример за ова претставува Иако истражувањето на Шлесингер и коавторите
истражувањето на Шлесингер и коавторите (Schlesinger (Schlesinger et al., 1992) очигледно содржи многу
et al., 1992; видете ја табелата 21.1.) за тоа како жените специфични прашања за кои истражувачите сакаат
гледаат на насилството. На пример, во однос на филмот да се дискутира, сепак тие прашања се прилично
Обвинета, податоците за реакциите на публиката биле општи и замислени за да се постигне, во извесна мера,
сличност со сесиите на фокус-групите во однос на Во овој пасус забележуваме истакнување на

проценувањето на реакциите на учесниците на секој темата што треба да се обработи, но не и капацитетот
од четирите прикажани видеоматеријали. Освен тоа, да се сфати тоа што групата го кажува. Во накрсното
модераторите имаат целосна слобода да реагираат истражување на нациите за „ориентациите на
на исказите во текот на сесиите. Авторите додаваат младите Европејци кон сегашноста и иднината во
дека „дополнително време било резервирано за однос на нивните кариери како партнери, родители
специфичните прашања загатнати во дадена група“ и работници“ (Smithson and Brannen, 2002: 14) е
(Schlesinger et al., 1992: 28). Згора на тоа, почетните употребен еден прилично структуриран пристап
прашања биле осмислени за да ги генерираат
за поставување прашања во фокус-групите. Во
првичните реакции на еден релтивно отворен начин.
него се вклучени следниве земји: Ирска, Норвешка,
Таков општ пристап кон поставување прашања, којшто
е многу чест во истражувањето, преку фокус-групи на Португалија, Шведска и Обединетото Кралство. Во
истражувачот му овозможува да се движи по каналот на истражувањето учествуваа триста и дванаесет лица,
кој на едната страна е справувањето со истражувачките но бројот на групите и бројот на учесници во групите
прашања и обезбедувањето сличност меѓу сесиите, значително варирал според земјата учесничка. Тој,
а на другата страна е можноста учесниците да ги донекаде поструктуриран пристап кон поставувањето
истакнат прашањата што ги сметаат за значајни и тоа да прашања може да се согледа во фактот што постојат
го сторат со свои јазични изрази. деветнаесет тематски подрачја и за секое има по
Јасно е дека постојат различни стратегии за неколку прашања. На пример, за темата работа:
поставување прашања и различни пристапи кон • Што очекувате од работата?
модерирање на сесиите на фокус-групите. Се чини • Што ви е важно кога барате работа?
дека најголемиот број од нив се приближни на оние во
• Дали сметате дека е важно сами да се издржувате?
истражувањето на Фентон и коавторите, опишани во
• Како мислите тоа да го остварите (со работа/од
Истражувањето во фокус 21.3., а коишто се движат меѓу
прилично отворениот пристап, што го користат Морган државата/од брачниот партнер/на друг начин)?
и Спениш (Morgan and Spanish, 1985) и донекаде • Дали мислите дека за жените и мажите на ваша
поструктурираниот, што го користат Шлесингер и возраст има разлика?
коавторите (Schlesinger et al., 1992). Во таа смисла и • Дали очекувате за период од пет години/десет
Мекнатен и Џејкобс (Macnaghten and Jacobs, 1997; години да бидете на платен список? (Brannen et al.,
табела 21.1.) примениле тематски водич и ги групирале 2002: 190)
темите што требало да се опфатат во подрачјата на Поструктурираниот пристап при поставувањето
дискусијата. Пристапот што го избрале (умерено прашања, што се чини дека бил применет со овие
структурирање на процесот на поставување прашања) групи, може да е резултат на барањата да се обезбеди
може да се види во следниот пасус во којшто се зборува споредливост меѓу сесиите што се реализираа во
за група работнички што покажуваат цинично гледање
различни нации.
на властите и експертите за проблемите на животната
Најверојатно не постои еден најдобар начин
средина, а тоа е тенденција што може да се забележи и
кај најголемиот број учесници во другите групи коишто и врз стилот на поставување прашања влијаат
слично претпочитаат да се потпрат врз сопственото различни фактори, како што се карактерот на
сетилно искуство (во овој пасус Ж значи женски): темата за истражување (на пример, дали е тоа
тема за која истражувачот веќе знае многу, каде е
Тие ни го кажуваат само она што можен минимален степен на структурираност) и
тие сакаат да го знаеме. И тука нивоата на заинтересираност и/или запознаеност на
завршуваат, а ние остануваме учесниците со истражувањето (на пример ниското
Ж. ниво на заинтересираност на учесникот може да бара
збунети, па си мислиме – што е тоа
за коешто треба да се загрижам? Не значително поструктуриран пристап). Чувствителноста
знам што наумиле? на темата може да биде уште еден случај во којшто
Тогаш, зошто Владата ни го кажува неколку отворени прашања можат да имаат функција
Мод. на кршачи на мраз (види го Истражувањето во фокус
само она што ѝ одговара да го чуеме?
21.5.). Без оглед која стратегија за поставување на
За да ја задржи вашата доверба (Сите
Ж. прашања се применува, истражувачот со фокус-групи
заедно).
треба да биде општо подготвен и отворен за тоа дека
Така, ако некој ви покаже цифри дел од дискусијата може да се оддалечи од насоките
што укажуваат дека економијата се во водичот за интервју, бидејќи таквата ситуација
Мод.
подобрува, дали ќе поверувате во може да обезбеди нови и неочекувани увиди. Еден
тоа? поструктуриран пристап кон поставувањето прашања
Веќе десет години така велат, но може да ја попречи спонтаноста, но не е веројатно дека
Ж.
каде? Не гледам никаква промена. и целосно би ја уништил.
Секогаш кога има избори, тие
Ж. велат, економијата се подобрува.
(Macnaghten and Jacobs,1997: 18)

Поставување на прашања во фокус-група
Студијата на Вар (Warr, 2005) се однесува на претставите за интимност меѓу претежно
социоекономски обесправените лица во Нов Зеланд. Најголем број од учесниците биле на возраст
меѓу 18 и 29 години. Нејзината стратегија на поставување прашања била да започне со тоа што таа
го нарекува кршач на мраз, а што повлекува прашување на учесниците за некој популарен филм што
тогаш почнал да се прикажува. Со оглед на тоа што врските често се во фокусот во филмовите, ваквото
воведување може да биде од корист за поттикнување на првичните размислувања за интимноста како
тема. Кршењето на мразот било проследено со следниве прашања:
„Како знаете кога сте вљубени?“ „Како знаете кога некој е вљубен во вас?“ „При запознавањето
со луѓе, кој го прави првиот чекор?“ и „Како се учи за сексот и за љубовта?“ „За да го приведам
разговорот кон крај, од учесниците побарав да ја замислат иднината во смисла на тоа дали тие
очекуваат да создадат дом со некого, да стапат во брак или да имаат деца. Списокот со теми
содржеше многу општи прашања за дискусија, па така учесниците имаа огромен видокруг да
продолжат со темите на индиректен начин и да воведат и други теми што се бараа“ (Warr, 2005: 156)
Овој пристап очигледно наметнува употреба на општи прашања или теми како средство за
поттикнување на дискусија.
Започнување и завршување сесијата е отворена и ставовите на сите учесници се

важни; и времетраење. Во текот на воведната фаза,
Се препорачува сесиите на фокус-групите истражувачите со фокус-групи често ги замолуваат
да започнат со вовед во кој модераторот им се учесниците да пополнат формулари со своите основни
заблагодарува на учесниците што дошле и им се социодемографски податоци како што се: возраст,
претставува, на кратко ги издвојува целите на пол, занимање и место на живеење. Учесниците потоа
истражувањето, ги изнесува мотивите за снимање на треба да бидат поттикнати самите да се претстават и да
сесијата и во кратки црти го претставува форматот ги напишат своите имиња на картичка поставена пред
на сесијата на фокус-групата. Важно е, исто така, да нив, така што секој на секого ќе му го знае името.
се презентираат некои од правилата при учеството На крајот, модераторите треба да им се
во фокус-групата, како што се: зборување еден по заблагодарат на учесниците на групата за нивното
друг (можеби и појаснувајќи ги проблемите што се учество и накратко да им објаснат што ќе се случува
јавуваат при транскрипцијата на снимките кога луѓето понатаму со податоците што ги добиле. Ако треба да
зборуваат истовремено); загарантирана доверливост се организира дополнителна сесија, тогаш треба да се
на податоците и анонимност на учесниците; дека преземат чекори за координирање на таа средба.
интеракцијата во сесиите на фокус-групите
Кицингер (Kitzinger, 1994) забележува дека а не пак да се анализираат“ (S. Wilkinson, 1998: 112).
трудовите за истражувањата со фокус-групи често Во контекстот на своето истражување за СИДА
не даваат приказ на интеракцијата во рамките на во мас-медиумите, Кицингер (Kitzinger, 1994) го
групата. Ова изненадува, бидејќи се чини дека токму свртува внимането кон два типа на интеракција
поради дејствувањето на општествената интеракција и во фокус-групите: комплементарни и полемички
нејзините форми и влијание сесијата на фокус-групата интеракции. Првите ги истакнуваат оние елементи на
се разликува од индивидуалното интервју. И покрај тоа, општествената реалност од коишто се состои рамката
Кицингер забележува дека многу мал број публикувани на разбирањето на нештата што секој од учесниците ја
истражувања со фокус-групи цитираат или изведуваат има. Во дискусијата претставена во Истражувањето во
заклучоци за обрасците на интеракција во рамките на фокус 21.2. се препознава согласувањето на учесниците
групата. Вилкинсон направи преглед на повеќе од 200 дека постои разлика меѓу природните и општествените
студии објавени меѓу 1946 и 1996 год., а што се темелат науки. Дискусијата го покажува општото согласување
врз фокус-групи. Таа во заклучокот вели: „Податоците на учесниците за некои прашања меѓу кои и недостигот
од фокус-групите најчесто се презентирани како да се на контрола и субјективниот карактер на толкувањето.
податоци од индивидуално интервју, а интеракциите Таквиот став произлегува од интеракцијата и е во
меѓу учесниците во групата многу ретко се спомнуваат, постојана надоградба со тоа што секој учесник се
надоврзува на претходната забелешка. Слично на членките на Институтот за жени од Рајлстоун

надоврзување може да се препознае во следниов (Rylestone Women`s Institute). Мандеј вели дека тоа
пасус, којшто е земен од истражувањето на Морган и прашање го поставила бидејќи мислела дека така може
Спениш (Morgan and Spanish, 1985: 414) за жртвите од да ги охрабри да дискутираат за традиционалниот
срцев удар: имиџ на целиот Институт за жени како резервиран и
задушувачки по карактер. Наместо тоа, жените одбрале
Бр. 1 Ама јас мислам дека можеби ние овде да дискутираат за огранокот на Институтот за жени во
кажуваме дека нема една единствена Рајлстоун и неговите членки, односно за последиците
причина за срцев удар, нема еден врз неговите членки што ги предизвикала прашината
единствен тип на личност, веројатно што се кренала околу тој календар. Во подоцнежната
постојат најразлични типови на срцев удар дискусија на групата се појавила следнава интеракција:
и причини што произлегуваат можеби од
пушење, можеби од дебелина, можеби од Елис Можеби повеќе ги личеше помладите да
сторат такво нешто отколку постарите
стрес, можеби од вродена (срцева) мана,
членки, не мислите ли така? ... Иако
можеби од наследен фактор, можеби од претпоставувам, тие всушност беа
прекумерен замор, можеби од промена на средовечни дами.
животниот стил. Секоја од овие причини
самата по себе може да биде ... Џејн Е, да.
Бр. 2 И кога ќе почнеш да ги комбинираш [нејасен Мери А, да, беа, да.
дел] земаат замав кај тебе.
Џејн Не беа витки и слично.
Бр. 3 Аха, можеби навистина се преувеличува
секоја од овие поединечни причини. Мери Е, не, не.
Бр. 1 Аха, и во зависност од тоа колку, кај секоја Џејн ()

личност се разликува тоа преувеличување. Мери Не, беа сосем добри ...
Некои луѓе можат да издржат мал стрес без
да им наштети, некои луѓе можат да поднесат Џејн Беа.
малку пушење, некои да потпивнуваат,
некои пак да си се дебелички, а немаат Мери Оти, да не не беа?
никакво оштетување. Но, земи ти по малку Џејн Сакам да кажам дека беше многу добро
од секоја од овие причини и стави ги сите направен, оти ни на една од сликите не се
заедно и шансите за оштетување почнуваат гледаше нешто што не треба да се види
да ти растат. И која и да е од овие причини, (Munday, 2006: 100).
ако преовладува, ги зголемува шансите.
Мандеj аргументира дека дискутантките за
Овој дел од транскриптот помага да се покаже филмот не се фокусираа врз некакво отфрлање на
како се постигнува консензус за прашањето кој и традиционалната слика за Институтот за жени, туку врз
зошто добива срцев удар. Лицето број 1 сумира повеќе отфрлањето на традиционалната слика за повозрасните
фактори за коишто се дискутирало; лицето број 2 потоа жени, воедно признавајќи дека угледот на жените не
укажува на можната важност на комбинирањето на беше компромитиран. Така се појавило чувството за
некои од овие фактори; лицето број 3 се согласува со колективен идентитет што го дава полот, а што донекаде
важноста што комбинирањето на факторите ја има; и било нешто друго од она што истражувачот очекувал да
лицето број 2 го сумира ставот на групата за важноста покаже дискусијата.
на комбинирањето на факторите, загатнувајќи ја, во Но, Кицингер (Kitzinger,1994) наведува дека и
исто време, можноста дека кај секоја личност постојат дискусиите во фокус-групите можат да откријат
некои работи. Таа укажува дека модераторите можат
уникатни комбинации на фактори што можат да
да одиграат важна улога во идентификувањето
предизвикаат срцев удар.
на разликите во мислењата на учесниците и во
Мандеј (Munday 2006) укажува дека поради
истражувањето на факторите што стојат зад тие
капацитетот што го има истражувањето со фокус-групи
разлики. Несогласувањето на учесниците може да им
за градење на консензус и механизмите на тој
даде можност да ги преиспитаат своите мислења или
консензус, тоа е моќна алатка за истражување на да размислат повеќе за тоа зошто имаат таков став. За
колективниот идентитет. Од своето истражување за илустрација овде ќе приложиме еден пасус од трудот
социјалните движења издвојува конкретен пример на Шлесингер и коавторите (Schlesingeret al., 1992;
на фокус-групата со учеснички од Институтот за жени видете ја табелата 21.1.). Групата ја сочинуваат англиски
(Women`s Institute – WI). Едно од прашањата што ги Афрокарибијки без искуство за насилство. Дебатата
поставила во групата било за филмот Девојките од се однесува на сцената на силување во Обвинета и
календар (Calender Girls), инспириран од календарот открива еден вид подозрение дека вклучувањето на
со голи девојки неколку години наназад, од страна
таа сцена всушност може да го поттикне сексуалното ја сметаат за одбивна и што можеби во филмот би се
насилство: идентификувале со набљудувачите на силувањето.
Ваквата проценка произлегува од дискусијата
Прва Мислам ... дека можеа да го поттикната од несогласувањето во групата, којашто како
дискутантка објаснат. Лесно можеа да ја таква дозволува заокружување на образложението
изостават таа сцена на силување. на реакциите на жените кон сцената. Како што тврди
Кицингер (Kitzinger, 1994), свртувањето на вниманието
кон обрасците на интеракција во рамките на групата
Втора Но тоа ќе беше како тој филм овозможува истражувачот да одреди како учесниците
дискутантка што го гледавме. Не можеш да го на групата од сопствен агол гледаат на прашањата што
сфатиш вистинскиот ужас, како им се поставени. Поставувањето на дополнителни
во оној што го гледавме, првиот прашања, согласувањето и несогласувањето
[Стражарење над криминалот] меѓу учесниците помага да се извлечат нивните
ако не го видиш сето тоа сопствени ставови за овие прашња. Решавањето на
реконструирано. несогласувањата пак, овозможува учесниците да
почувствуваат дека мора да ги изнесат фактите врз
Трета Е, да, ама мислам со таков филм ќе коишто се темелат нивните гледишта.
дискутантка се направи повеќе штета отколку Како што открива истражувањето на Вар (Warr,
2005) за интимноста, во фокус-групите често се
добро, сакам да кажам ако некоја
открива мешавина од согласување и несогласување
жена била некогаш силувана, меѓу учесниците (повеќе за ова истражување видете
би сакале ли да има можност/и во табелата 21.1. и во Истражувањето во фокус 21.5.,
гледајќи филм повторно да врви а за пример за несогласување во една фокус-група
низ сето тоа? (Schlesingeret al., прочитајте во Истражувањето во фокус 21.6.). Во
1992: 151–152) поглед на пошироките јавни дебати и очекувања,
ова својство на истражувачот му овозможува да ги
извлече тензиите поврзани со личните убедувања на
Потоа дебатата продолжува да ја анализира значајноста
луѓето. Ова беше особено важно за интересот на Вар
на сцената за мажите:
за интнимноста поради тешкотиите што ги вклучува
решавањето на несогласувањата околу тоа што е и што
Прва Да, но ништо не би пропуштиле, нели? не е соодветно во љубовта и во сексот. Вар тврди дека
дискутантка Што би пропуштиле? Во ред, кога не фокусирањето врз согласувањето и несогласувањето
би го одгледале токму тој дел, не би во фокус-групите може да биде корисна почетна
разбрале нешто? Пак би можеле да го точка за толкувањето и анализата на квалитативните
разберете филмот, така? податоци што произлегуваат од нив.
И покрај тоа што интеракцијата и несогласувањата
Втора Пак би го разбрале, но огромниот ги претставуваат токму оние дистинктивни особености
дискутантка ефект врз нас со прикажувањето на по кои работата со фокус-групите се разликува
од индивидуалните интервјуа во квалитативното
тој момент, не би бил така драстичен
истражување, тие воедно на анализата на квалитативни
... без таа сцена. податоци ѝ додаваат и својство на комплексност.
Поголемиот број принципи и пристапи што се корисни
Прва Е, да, ама токму сега размислувам и што можете и треба да ги следите се истакнати во
дискутантка како би ја доживеале мажите? ... 24-тото поглавје. Освен тоа, Барбор (Barbour, 2007)
препорачува и барање на обрасците на податоците
Трета Тоа велам, како тие би ја доживеале добиени од фокус-групата, на пример, покажување
на кој начин одредени толкувања се поврзуваат со
дискутантка таа сцена?
поединците од различни животни ситуации или со
Четврта И за нив таа сцена би била несфатлива, одредени социјални карактеристики. Ова може да
дискутантка сакам да кажам – нема да – нема да опфати и издвојување на интрагрупни или интергрупни
обрасци во зависност од тоа дали секоја група е
мислат дека нешто погрешно има во
составена од слични или од различни учесници или
тоа. претставува мешавина од едните и од другите.
Морган (Morgan, 2010) тврди дека податоците
Прва Мажите веројатно ќе седнат и ќе си
од фокус-групите што ја истакнуваат интеракцијата
дискутантка речат: „Па, си го бараше. Уживаше
во групата не се нужни и подобри од оние што не
во тоа, а ете, и мажите што беа таму истакнуваат некаква интеракција. Ова е очигледно
уживаа“ (Schlesingeret al., 1992: 152). поинаков став од оној што го има Кицингер (Kitzinger,
1994). И тој тврди дека сè зависи од она што истражувачот
Овде, една од причините зошто некои жени се всушност сака да го демонстрира. Понекогаш, доколку
чувствуваа непријатно поради вклучувањето на она што истражувачот сака да го покаже е всушност
деталната сцена на силување се чини дека е тоа што став што често се повторува, тогаш цитирањето на
мажите можеби би уживале во таа сцена, наместо да

Несогласување во фокус-група
Во следниов извадок, откако модераторот Давид го поставил своето воведно прашање,
тројца учесници во фокус-групата започнале дискусија без никаква натамошна интервенција.
Учесниците дискутирале за Тупак Шакур, рап пејач.
Давид Кого од помодерните музичари би го слушале ...?

Јусуф Тупак. Тупак Шакур. Не сум по хинди или така. Аренби (R&B) и хип-хоп освен ако не
ми ги препорачате како за мене за мене е Тупак.
Моин Јас мислам Тупак поради начинот на којшто ги пее своите песни и скока наоколу
личи на бунтовник од гетото и во суштина не го ценам.
Камран Кој?
Моин Тупак Шакур самиот се нарекува Макијавели. Гледате толпа жени подрипнуваат
светкави коли а тој пее за своето животно искуство од тоа немам ништо. Повеќе би
слушал индиски песни (Silva and Wright
2005: 10).
На прв поглед овој разговор во фокус-групата, чии учесници се од пакистанската
работничка класа, можеби не остава впечаток на нешто исклучително, но Силва и Рајт кажуваат
дека откако Моин го разнишал одговорот на Јусуф, а донекаде и Камран, тврдејќи дека не
слушнал за Тупак; тој понатаму многу малку учествувал во сесијата. Ова е еден од ризиците
на фокус-групите – имено, иако во работата со фокус-групите можат да се извлечат корисни
податоци од разновидноста на ставовите, понекогаш може да биде тешко да се излезе на крај
со несогласувањето, а некои учесници тоа несогласување може да ги натера на повлекување.
Требаше ли модераторот Давид да интервенира и да го ублажи несогласувањето? Веројатно
не: несогласувањето околу вкусовите е вообичаено во секојдневниот живот, а тој навистина не
можеше да ја претпостави невобичаената реакција на Јусуф.
исказите на учесниците може да биде поефектно секогаш го оправдува истакнувањето на интеракцијата

отколку предавањето на цели пасуси за интеракција. е кога се воведува нова тема, по што многу брзо се
Наведувањето секвенци на интеракција може да појавуваат низа реакции од различните учесници
биде помалку ефективно при докажувањето на на фокус-групите. Консензусот или расправата што
констатацијата, а воедно наметнува употреба на многу се појавува во оваа ситуација очигледно се многу
повеќе зборови, што може да претставува проблем кога значајни за учесниците и поради тоа треба и детално
има строго ограничување на бројот на зборови во еден да се цитираат.
труд. Една ситуација за којашто тој укажува дека речиси
ограничувања на фокус-групите
Фокус-групите очигледно имаат значителен од откривањето на гледиштата во индивидуалното

потенцијал за истражувачките прашања во коишто интервју (на пример, преку дискусија, прашања на
веројатно од посебен интерес се процесите преку учесниците, аргументи, итн.) – важна особеност на
кои значењето заеднички се конструира. Навистина, повеќето квалитативни истражувања (видете го 17-
дури и кога ова не е значително нагласено, можеби тото поглавје). Истражувањето преку фокус-групи и
употребата на методот на фокус-група може да биде на феминистичките истражувачки им нуди значителен
погодна и дури и корисна, бидејќи овозможува да бидат потенцијал. Тогаш кои би биле главните ограничувања
откриени гледиштата на учесниците на поинаков начин на фокус-групите?
Предизвиците на фокус-групите
За своето истражување за дебелината на децата на млади мајки, Саманта Вандермарк
составила две фокус-групи од по шест учеснички. Очигледно, организацијата на работата во групи
за неа било предизвик:
„Организацијата на фокус-групите беше главната тешкотија, не само во смисла да ги
составам моите примероци демографски добро туку и да ги соберам сите мајки на едно
место и во исто време за да се реализира фокус-групата. Моите вештини како интервјуист
и модератор беа тестирани, бидејќи мајките честопати го губеа фокусот на прашањата
и конверзацијата ја пренасочуваа на општи теми; морав да бидам сигурна во своето
расудување и да ги адаптирам прашањата во согласност со текот на разговорот, одржувајќи
ја релевантноста на прашањата и задржувајќи го интересот на испитаниците“.
Ова искуството покажува дека е многу важно да останете активни во сесијата со фокус-групата
за да не ја изгубите контролата врз процесот.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Саманта, посетете го Онлајн центарот за ресурси што ја
надополнува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
• Истражувачот веројатно има помала контрола врз на интеракцијата може да се употреби за

дискусиите во фокус-групата од контролата што ја да се покаже како настануваат прашања од
има во индивидуалното интервју. Како што видовме, интерес за темата во текот на дискусијата.
во ниеден случај сите автори на трудовите за фокус- • Тешко е да се организираат. Не само што
групите не го перципираат ова како недостаток, морате да обезбедите согласност од луѓето да
а феминистичките истражувачки, честопати го учествуваат во вашето проучување, туку треба
сметаат и за предност. Камберелис и Димитриадис и да ги убедите да се појават во договореното
(Kamberelis and Dimitriadis, 2005) напоменуваат време. Понекогаш се користат мали надоместоци
дека постои традиција некои истражувачи со фокус- од типот на купони за купување книги или подарок
групи повеќе да го ценат овој метод, поради тоа со попуст за да се поттикне учеството, но сепак
што тој им дава поголема можност на учесниците луѓето умеат да не се појават. Како резултат на
во истражувањето да имаат некакво право врз тоа, вообичаена практика е за секоја сесија да
интервјуто и поопшто врз истражувачкиот процес, се соберат повеќе учесници за фокус-групата
за разлика од повеќето други методи. Меѓутоа, отколку што е потребно, земајќи предвид дека
прашањето за контрола загатнува прашања за најмалку еден или двајца нема да се појават.
истражувачот околу тоа до каде можат да дозволат • Веројатно за транскрипција на снимките е потребно
одредена фокус-група да го преземе водењето на подолго време за разлика од еквивалентните
дискусиите. Очигледно постои кревка рамнотежа снимки на индивидуални интервјуа, поради
што треба да се земе предвид за тоа во која мера промени на висината на гласот и потребата да се
модераторите треба да се вклучуваат и до која регистрира кој што зборува. На пример, Блур и
мера изборот од поттикнувачки или информативни коавторите (Bloor et al., 2001) укажуваат дека една
прашања треба да влијае врз водењето на фокус- сесија на фокус-група трае еден час и тоа може да
групата, како што покажаа претходните дискусии. одземе до осум часа за да се направи транскрипт,
Она што не е јасно е степенот до кој е соодветно што е многу подолго за разлика од она што веројатно
контролата врз фокус-групата да ѝ се препушти на би го одзело еквивалентното непосредно интервју.
нејзините учесници, особено кога постои разумно • Има проблеми кај фокус-групите, коишто не
експлицитна низа на истражувачки прашања се среќаваат кај индивидуалните интервјуа:
што треба да се одговорат, како што најчесто е најзабележлива е склоноста двајца или повеќе
случај, на пример, во финансирани истражувања. учесници истовремено да зборуваат. Многу е
• Податоците се тешки за анализа. Многу брзо може тешко и честопати и невозможно да се разбере
да се продуцира големо количество податоци. Не и оттаму да се направи транскрипција на
е лесно востановувањето стратегија за анализа деловите на снимките каде што ова се појавува.
којашто ќе ги вклучува и темите на она што луѓето Секако, модераторите можат да ги замолат
го кажуваат и обрасците на интеракција. Исто така, учесниците да не зборуваат во исто време, но
како што претходно беше истакнато, снимките од според моето искуство и покрај постојаните
фокус-групите се особено подложни на проблеми предупредувања, тоа тешко се спречува (за
со чујноста, коишто влијаат врз транскрипцијата. пример, видете го Истражувањето во фокус 21.7.).
Сепак, студиите како што се тие на Морган и • Можат да се јават проблеми од типот ефект
Спениш (Morgan and Spanish, 1985) и Кицингер на групата. Ова го вклучува очигледниот
(Kitzinger, 1994) покажуваат дека истражувањето проблем на справување со воздржаните

Зборување во исто време во фокус-групата
Како Истражувањето во фокус 21.6., овој извадок е земен од една од дваесет и петте групи, коишто
биле дел од проектот Културниот капитал и општествената исклученост (видете го Истражувањето во
фокус 2.9.). Ова е една група на неквалификувани и полуквалификувани работници коишто дискутираат
за посетувањето на музеите:
[Сите зборуваат во исто време]
Стефани Ве молам, Ве молам, јас знам дека изгледам како учителка ...
Бил Не, не, ние сите се претворивме во уво, госпоѓице!
[Општа смеа]
Стефани, Ќе замолчите ли сите!
Тел Јас не мислам дека би одел [во музејот] во Свонси, бидејќи тој не би можел да биде толку
добар како оној во Лондон. И Ве молам „госпоѓице“ треба да одам во тоалет.
Стефани Тогаш во ред, но без трчање по ходниците и секако потоа измијте ги рацете.
[Општа смеа] (Silva and Wright, 2005: 7)
Модераторот, Стефани, очигледно имала проблем да ја запре оваа група да зборува во исто време.
Таа многу вешто ја свртела ситуацијата на шега, споредувајќи се со учителка, дури и кажувајќи им да
замолчат. Се чини дека групата ја прифатила шегата, но дали таа можела да ги запре учесниците да
зборуваат истовремено поради што би било оневозможено аудиоснимањето, што е друго прашање.
говорители и со оние коишто ја узурпираат • Поврзан со последново прашање е фактот дека

сцената! Во тој поглед, сесиите поради нив изразувањето на ставови што културолошки
потсетуваат на наставен час. Во однос на овој гледано се очекуваат, е посвојствено за
проблем со преголемо себеистакнување на учесниците во фокус-групата отколку за оние во
одредени учесници, Кригер (Krueger, 1998: 59) индивидуалните интервјуа. Морган (Morgan, 2002)
укажува дека модераторот треба да да му објасни го наведува примерот на една студија во којашто
на доминатниот говорител дека дефинитивно се се споредуваат групните интервјуа со момчиња на
бараат ставовите и на другите луѓе; на пример, тема за врските со девојчињата со индивидуалните
тој предлага да се каже нешто како: „Ова е едно интервјуа со нив за истата тема. Во индивидуалните
гледиште. Дали некој друг има поинакво гледиште?“ интервјуа тие изразиле степен на чувствителност
Што се однесува до оние што не зборуваат многу, што не бил присутен во дискусиите во групата во
се препорачува активно да се охрабруваат да којашто повеќе мачо ставовите дошле до израз.
кажат нешто. Исто така, како што покажуваат добро Ова упатува на тоа дека во групните интервјуа
познатите експерименти на Еш, кога на површина момчињата настојувале да ги импресионираат
испливува став што е на целата група, совршено другите и дека врз нив влијаеле нормите на нивните
исправниот став на поединецот може да биде врсници. Меѓутоа, ова не ги доведува во прашање
потиснат (Asch,1951). Исто така постои доказ дека податоците од групното интервју, бидејќи можеби
кога групата ќе ја достигне фазата на споделување токму јазот меѓу приватно и јавно заземените
одредено гледиште, членовите на групата ставови е тој што побудува интерес.
почнуваат да размислуваат некритички за тоа и • Мадриз (Madriz, 2000) укажува дека постојат
развиваат речиси ирационална приврзаност за тоа ситуации кога фокус-групите можеби не се
гледиште (Janis, 1982). Не е познато колку ваквите соодветни, поради нивниот потенцијал да
ефекти имаат обратно влијание врз резултатите предизвикаат непријатност кај учесниците. Кога
од фокус-групата, но јасно е дека не треба сосема постои можност да се појави оваа непријатност,
да се игнорираат. Во овој контекст би било се претпочитаат индивидуалните интервјуа.
интересно да се знае во која мера согласувањето Ситуациите во коишто може да се појави
меѓу учесниците во фокус-групата е почесто во непријатност се: кога треба да се откријат итимни
однос на несогласувањето (имам чувство дека е детали од приватниот живот; кога учесниците не
почесто), бидејќи ефектите врз кои се осврнуваат се чувствуваат пријатно во присуството на други
и Еш и Џенис нè наведуваат да очекуваме повеќе (на пример: здружување на луѓето во хиерархиски
согласување отколку несогласување во дискусиите однос); и кога најверојатно учесниците не се
на фокус-групите. согласуваат меѓу себе.
Прашања што треба да ги разгледате за вашата фокус-група
 Испланиравте ли јасен и содржаен начин за претставување на истражувањето на учесниците?
 Дали прашањата или темите што ги осмисливте ви овозможуваат да одговорите на сите ваши
истражувачки прашања?
 Дали водичот за интервју веќе сте го испробале со некои соодветни испитаници?
 Ипланиравте ли стратегија за да ги охрабрите испитаниците да се појават на средбата на
фокус-групата?
 Размислувавте ли за тоа што ќе правите, доколку некои учесници не се појават на сесијата?
 Проверивте ли дали интервјуата ќе овозможат испливување на нови или неочекувани теми и
прашања?
 Дали прашањата се поставени на јасен и разбирлив јазик?
 Дали вашите прашања се релавантни за луѓето што учествуваат во фокус-групите?
 Дали вашите прашања се осмислени за да извлечат аналитичка дискусија од интервјуираните, а не
само одговор со да или не?
 Дали вашите прашања се осмислени за да можат да ја поттикнат групната интеракција и дискусија?
 Дали вашите прашања нудат вистинска можност на светот да се погледне со очите на вашите
интервјуирани, а не низ вашата културолошка рамка?
 Се запознавте ли со просторот каде што ќе се одвива сесијата?
 Дали темелно ја знаете вашата опрема за снимање и дали сте ја провериле?
 Сте размислиле ли за тоа како ќе се претставите во интервјуто, како на пример, како ќе бидете
облечени?
 Осмисливте ли стратегија за справување со молчењето?
 Испланиравте ли стратегија за справување со учесниците што се воздржуваат да зборуваат?
 Испланиравте ли стратегија за справување со учесниците што премногу зборуваат и ја узурпираат
дискусијата?
 Дали имате стратегија до каде да одите со интервенирањето во дискусијата на фокус-групата?
 Дали имате стратегија за справување со фокус-групата, доколку дискусијата замине во друга насока?
 Ги испробавте ли помошните средства што ќе им ги презентирате на учесниците во фокус-групата (на
пример: визуелни помагала, исечоци од филм, студии на случај)?
• Фокус-групата претставува групно интервју за истражување на една одредена тема.
• Модераторот главно се обидува да обезбеди релативно слободно движење на дискусијата. Меѓутоа,
може да има ситуации во коишто е неопходно да се постават прилично конкретни прашања, особено
кога е во прашање споредливост на спротивставени групи.
• Интересирањето е насочено кон начинот на кој учесниците во фокус-групата заеднички го создаваат
значењето.
• Дискусиите во фокус-групата треба да се снимаат и да се направи транскрипт.
• Постојат неколку прашања што се однесуваат на регрутирањето на учесниците во фокус-

групата – особено дали да се користат природни групации и дали да се употребат критериуми за
стратификување.
• Групната интеракција претставува важна компонента на дискусиите.
• Некои од авторите на студиите за фокус-групите мислат дека фокус-групите се погодни за
феминистичкото гледиште.
• Зошто би можело да биде корисно правењето разлика меѓу фокус-група и групно интервју?
употреба на фокус-групите
• Какви предности може да има методот на фокус-група наспроти индивидуалното квалитативно
интервју?
• Направете проценка за тврдењето дека методот на фокус-групата може да се смета за феминистички.
водење на фокус-групи
• Колку би требало модераторот да биде инволвиран?
• Зошто е неопходно да се снимаат сесиите на фокус-групите и да се прави транскрипт на снимките?
• Постојат ли некои околности при што би била добра идејата да се изберат учесници што меѓусебе
се познаваат?
• Кои се предностите и недостатоците на користењето на водичот за интервју во сесиите на фокус-
групите?
интеракцијата во сесиите на фокус-групите
• Зошто може да биде важно групната интеракција да се третира како важно прашање кога се
анализираат податоците од фокус-групата?
ограничувања на фокус-групите
• Дали можноста за губење контрола над дискусиите и ефектите на групата ја намалуваат
потенцијалната корисност на фокус-групите како метод?
• Во која мера поголемите проблеми со транскрипцијата и тешкотиите при анализа ја намалуваат
вредноста на потенцијалот на фокус-групите?
• До која мера фокус-групите претставуваат натуралистички пристап кон собирањето на податоци?

за фокус-групите. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги прашањата со избор од
повеќе одговори. Од Студентските истражувачки алатки (Student Researcher’s Toolkit) ќе добиете допол-
нителни упатства и инспирација.
22
ЈаЗикот во кваЛитативното
истраЖУваЊе
Вовед 522
Конверзациска анализа 522
Претпоставки за конверзациска анализа 523
Транскрипција и внимавање на деталите 525
Некои основни алатки за конверзациска анализа 525
Преглед 527
Анализа на дискурсот 528
Разоткривање на интерпретативниот репертоар 531
Изнесување факти 533
Критичка анализа на дискурсот 536
Преглед 538
522 ЈАЗИКОТ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Ова поглавје се однесува на двата пристапи кон истражувањето на јазикот: конверзациска анализа и
анализа на дискурсот. За оние што ги применуваат двата пристапи, јазикот, самиот по себе, претставува
предмет на интерес, а не само средство преку кое учесниците во истражувањето комуницираат со
истражувачите. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Етнометодолошките корени на конверзациската анализа;

• Некои од нејзините правила и принципи;
• Претпоставките на анализата на дискурсот;
• Некои од аналитичките стратегии на анализата на дискурсот;
• Разлики меѓу двата пристапи.
Вовед
Секако дека јазикот му е важен на општествениот разлика од традиционалните гледишта за улогата на
истражувач. На крајот на краиштата, преку јазикот јазикот во општественото истражување, тие повеќе го
поставуваме прашања во интервјуата и преку него третираат јазикот како тема отколку како средство
прашањата се одговараат. Разбирањето на јазичните (неоспорно општопозната фраза). Ова значи дека
категории е важна компонента на истражувањето на јазикот повеќе му се пристапува како на нешто со
коешто опфаќа набљудување со учество, бидејќи поголемо значење, отколку само како на медиум преку
знаењето како се користат зборовите и значењето на којшто се изведува целата работа на општественото
специфичните термини на локалниот дијалект (обично истражување (како што е поставувањето прашања при
нарекуван жаргон), најчесто се смета за клучен при интервјуирањето). Тој самиот по себе станува фокус на
проценката на тоа како општествената реалност, внимание. Иако КА и АД не го исцрпуваат спектарот
што е предмет на проучување, ја гледаат нејзините на можности за проучување на јазикот како тема,
припадници. сепак ги претставуваат двата најзначајни пристапи.
Меѓутоа, во ова поглавје ќе се разгледуваат двата Секој од нив развил технички вокабулар и збир од
пристапи што го третираат јазикот како централна техники. Во ова поглавје ќе бидат претставени некои
точка на интерес. Тие се нарекуваат конверзациска од основните елементи на секоја од нив, а вниманието
анализа (KA) и анализа на дискурсот (АД). ќе биде насочено кон некои од спротивставените
Карактеристично за овие пристапи е тоа што за карактеристики.
конверзациска анализа
Конверзациската анализа (КА) е детална анализа во секојдневниот живот и како таква базично се
на разговорот што се случува во интеракција во занимава со претставата за општествениот живот
природно настанати ситуации. Разговорот се снима како достигнување. Општествениот поредок не се
и се транскрибира за да можат да се изведат детални сфаќа како сила што претходно постои и којашто го
анализи. Овие анализи се занимаваат со откривање ограничува индивидуалното дејствување, туку како
на фундаменталните структури на разговорот нешто врз коешто се дејствува и се постигнува низ
во интеракција, а како такви и со реализирање интеракција. Спротивно од она на што упатува неговото
на постигнувањето на ред низ интеракцијата. име, етнометодологијата не претставува истражувачка
Корените на КА се наоѓаат во етнометодологијата, методологија, туку таа е наука што ги проучува методите
едно социолошко гледиште развиено во САД што се употребуваат во секојдневниот живот преку кој
генерално под раководство на Харолд Гарфинкел и се реализира општествениот поредок. Како што вели
Харви Сакс, иако КА најмногу се поврзува со Сакс. Гарфинкел (Garfinkel, 1967: VII) во својот уникатен стил:
Етнометодологијата го зема како свој основен фокус на
внимание практичното здраворазумско резонирање
ЈАЗИКОТ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 523
„...спротивно на она што нè учат одредени (видете го Клучниот концепт 3.4.).

верзии на Диркем – дека објективната Како што понапред се наведува во дефиницијата и
реалност на општествените факти претставува дискусијата за КА, таа од етнометодологијата го презема
делот што се занимава со создавање на општествениот
фундаментален социолошки принцип,
поредок низ и во текот на општествената интеракција,
ова учење всушност се сфаќа и се користи
со таа разлика што конверзацијата ја смета за основна
како водечки принцип на проучувањето и
форма преку која се остварува тој општествен
според тој принцип објективната реалност
поредок. Елементот на индексност е очигледен во
на општествените факти како постојано
тоа што практичарите на КА тврдат дека значењето
реализирање на координирани активности на зборовите се заснова врз контекстот, додека
во секојдневниот живот преку сите обични и посветеноста на рефлексивноста се покажува во
умешни начини коишто членовите ги знаат, ставот дека разговорот е конститутивен елемент на
користат и ги земаат како нешто загарантирано, општествениот контекст во којшто се одвива.
претставува еден фундаментален феномен за Аналитичарите на конверзацијата развиле многу
членовите што се занимаваат со социологија“. постапки за проучување на разговорот во интеракција.
Псатас (Psathas, 1995: 1) ги опишува како „ригорозни,
За етнометодологијата основни се всушност
систематични постапки“ што можат „да обезбедат
две идеи и тие јасно се изразени во КА: индексност
повторливи резултати“. Ваквата рамка дава нота
и рефлексивност. Првото значи дека значењето
на употребата за кодификација на постапките што
на една постапка, којашто во КА всушност значи
генерираат валидни, сигурни и повторливи резултати
кажаните зборови или исказите, вклучувајќи ги и
што претставуваат особеност на квантитативното
паузите и гласовите, зависи од контекстот во којшто
истражување. Оттаму, не е за изненадување што
е применета. Рефлексивност значи дека кажаните
понекогаш за КА се вели дека има позитивистичка
зборови се составни делови на општествениот свет
ориентација. Така, групата карактеристики што се
во којшто се наоѓаат; со други зборови, принципот
општо во согласност со квалитативното истражување
на рефлексивност во етнометодологијата значи дека
(контекстуални, натуралистички, проучување на
разговорот не претставува вообичаено прикажување
општествената реалност во нејзини услови и без
на слика на општествениот свет, така што тој е многу
претходни теоретски ангажмани) тесно се поврзани
повеќе отколку тоа што го претставува. На овие начини,
за особини што вибрираат со квантитативните
етнометодологијата прилично прецизно соодветствува
истражувања. Сепак, акцентот врз контекстот при КА е
со двата аспекти на квалитативното истражување –
донекаде во расчекор со начинот на кој контекстуалното
предиспозицијата за контекстуално разбирање на
разбирање вообичаено се концептуализира во
акцијата (видете го 17-тото поглавје) и една онтолошка
квалитативното истражување. За практичарите на
позиција поврзана со конструкционизмот (видете го
КА, поимот контекст се однесува на конкретниот
второто поглавје).
контекст на непосредниот разговор што му претходи
Етнометодолошкото истражување, во годините
во моментот на случување, додека за најголемиот
што следуваат по неговото првично воведување во
број истражувачи што се занимаваат со квалитативно
социологијата, се дели на два табора. Едниот бара
истражување тој има многу поширок опсег и насоки
потпирање врз традиционалните општествени методи,
што се разгледуваат, како на пример, вреднувањата
иако во можеби донекаде видоизменета форма, а
на нештата како културата на групата во којашто
посебно врз етнографијата (на пример, Cicourel, 1968).
активноста се одвива. Со други зборови, за најголем
Другиот, којшто претежно се поврзува со Сакс и неговите
број истражувачи што се занимаваат со квалитативно
колеги (на пример: Sacks et al., 1974), подразбира
истражување акцијата треба да се разбере во однос
правење на детална анализа на разговор што се
на вредностите, убедувањата и типичните начини на
случува во природни ситуации. Понатаму, предмет
однесување на таа група. Токму од овој вид својство,
на интерес не е само разговорот, туку онака како што
практичарите на КА сакаат да се оградат. Затоа не е
тој се случува во и низ општествената интеракција. КА
ни чудо што автори како Силверман (Silverman, 1993)
се занимава со организацијата на ваквиот разговор
сметаат дека е тешко КА да се вклопи во општите
во контекстот на интеракција. За реализација на
описи на карактерот на квалитативното истражување.
вакви истражувања му се придава голема важност на
снимањето на природно настанатите конверзации
и на нивната транскрипција наменета за интензивна
Претпоставки за конверзациска
анализа на секвенците на интеракција коишто се анализа
откриваат во низите транскрипти. Како таква, КА Почетното впуштање во КА честопати започнува
претставува многустран пристап: делумно – теорија, кога аналитичарот ќе забележи нешто значајно или
делумно – метод за собирање податоци, делумно – нешто впечатливо во начинот на којшто говорителот
метод за анализа. Предиспозицијата за анализа на зборува. Ова препознавање поттикнува фокусирање
разговорот во природно настанати ситуации укажува врз она што кажувањето на таа фраза можеби го
дека КА е во согласност со уште една преокупација прави – односно, на нејзината функција. Клејман и
на истражувачите што се занимаваат со квалитативни Џил (Clayman and Gill, 2004) го посочуваат примерот
истражувања – имено, посветеноста на натурализмот којшто првпат го забележал Харви Сакс, за начинот
на кој децата честопати започнуваат прашање стратегија ја одразува желбата самите да се вовлечат
велејќи: „Знаеш што, тато [или кој и да е]?“ кога им во конверзациите како полноправни учесници и
се обраќаат на возрасните. Нивното прашање, без навистина да бидат во можност да започнат разговор.
исклучок, го продуцира возвратното прашање „Што?“ Штом се идентификува ваков фокус, аналитичарите
и на тој начин му овозможува на детето да најде на конверзацијата вообичаено следат неколку
процеп во една секвенца на некоја конверзација основни претпоставки. Херитиџ (Heritage,
или да започне таква секвенца. Употребата на оваа 1984, 1987) изнесува три вакви претпоставки:

Конверзациската анализа во акција, покажувајќи парови
на меѓусебно зависни искази на прашање и одговор
Силверман (Silverman, 1994: 72) го дава следниов извадок од една конверзација меѓу
еден советник за ХИВ (С) на клиника и еден пациент (П) (напоменува дека овој извадок вклучува
ознаки што се објаснуваат подолу во делот Транскрипција и внимавање на детали):
1. С Може ли само накратко да Ве прашам зошто: помисливте
2. тест за СИДА Вам да Ви се направи:
3. П .хх Па: мислам тоа е нешто што овие
4. сакам да кажам за кое што човек мора да мисли де:нес, а
5. јас само а: м сметав (0,8) човек–човек имал секс со
6. повеќе лица и не сака туку така да продолжи (.)
7. без да знае.
Основна легенда на симболите во конверзациската анализа
.хх На х му претходи една точка за да означи земање воздух. Ако нема точка, тоа значи
издишување.
Па: Знакот две точки покажува дека гласот пред двете точки е продолжен од говорителот.
Кога се повторуваат двете точки, значи натамошно продолжување на означениот глас
(на пример, ::::).
(0.8) Цифра дадена во загради го покажува времетраењето на молчењето, обично мерено
во десетинки на една секунда. Така, 0,8 означува тишина во траење од осум десетинки
од една секунда.
човек Подвлекувањето се користи да го означи она што говорителот при изговорот го
и знае нагласил додека зборувал.
(.) Означува многу мала пауза.
↑↓ Означува промена во висината на гласот нагоре (↑) или надолу (↓).
Целосната листа на легендата на КА може да се најде на:
www.liso.ucsb.edu/Jefferson/Transcript.pdf (пристапено на 27 јануари 2011).
1. Разговорот е структуриран. Разговорот го на нивните лични карактеристики. Таквите

сочинуваат непроменливи обрасци, т.е. тој е информации се непотребни со оглед на тоа дека
структуриран. Учесниците се имплицитно свесни аналитичарот на конверзацијата се ориентира кон
за правилата врз коишто се темелат овие обрасци. фундаменталните структури на акцијата што се
Како резултат на ова, аналитичарот на конверзација откриваат низ разговорот.
одбегнува да прави обиди да изведува заклучоци 2. Разговорот се создава контекстуално. Акцијата се
за мотивацијата на говорителите од она што тие го разоткрива во разговорот и затоа разговорот мора
зборуваат или нивниот разговор да го припишува да се анализира во однос на својот контекст. Ова
значи дека ние мора да настојуваме да разбереме таа практикува потенцијално ризично однесување.
што кажува некој во однос на разговорот што му Второ, употребата на зборот човек од страна на П, го
претходел и оттаму разговорот се разгледува како деперсонализира нејзиното однесување. Силверман
нешто од кое се извлекуваат секвенците што ги (Silverman, 1994: 75) тврди дека разговорните секвенци
образуваат обрасците. како оваа, покажуваат како „луѓето што се советуваат за
3. Анализата се темели врз податоците. СИДА вешто го водат своето зборување за деликатни
Аналитичарите на конверзацијата ги одбегнуваат теми“. Пациентите ги внесуваат говорните колебања за
претходните теоретски шеми и наместо тоа да потврдат дека прашањата од тој тип не се предмет на
тврдат дека карактеристиките на разговорот и обична конверзација; нивните одговори се прилично
конститутивниот карактер на општествениот воопштени за да укажат дека не се од тој тип на луѓе
поредок во секој емпириски случај мора да бидат што со непознат веднаш ќе се впуштат во дискусија за
индуцирани од податоците. проблематични сексуални теми. Силверман (Silverman,
Херитиџ (Heritage, 1987: 258) пишува: „Се 1994: 76) укажува дека означувањето на колебливоста и
претпоставува дека општествените активности деперсонализацијата, кои за говорењето на П укажуваат
функционираат во детали и затоа не е можно на нејзината засраменост поради тоа што зборува
специфичните детали на интеракција едноставно да се за секс, е „сериозно ограничено“ и дека наместо тоа
игнорираат како неважни, а при тоа да не се нарушат откриваме дека „продуцирањето и насочувањето на
можностите за добивање кохерентни и ефективни деликатни теми е вешто и организирано во соработка
анализи“. Оваа претпоставка претставува еден манифест меѓу професионалци и клиенти“.
за истакнување на анализираните детали (вклучувајќи Оваа анализа покажува колку вниманието на ситни
должина на паузи, продолжена артикулација на детали претставува клучна состојка на реализацијата
гласови итн.), коишто ја карактеризираат КА. на конверзациската анализа. Не треба да се мисли
дека паузите и акцентите се случајни или малку
транскрипција и внимавање на важни во однос на тоа што се обидува да го постигне
деталите говорителот; наместо тоа, тие се дел од „специфичните
детали на интеракција [којашто] не може едноставно да
Како што укажува третата претпоставка при КА, се игнорира како незначајна“, како што вели Херитиџ
пристапот бара аналитичарот да прикаже детални потаму во цитатот .
транскрипти на природните конверзации. Земете го
предвид делот за транскрипт во Истражувањето во некои основни алатки за
фокус 22.1., којшто содржи дел од основните симболи конверзациска анализа
за означување што се користат во КА (за објаснување
на дел од нив, видете во Совети и вештини, Легенда на Постепената акумулација на деталните анализи на
основните симболи за означување во конверзациската разговор во интеракција придонесе за признавање
анализа). дека начините на коишто разговорот се организира
Во секвенцата дадена во Истражувањето во фокус имаат карактеристики што се повторуваат. Овие
22.1., многу е впечатливо обрнување на внимание карактеристики можат да се сметаат како алатки што
на деталите и тоа очигледно отстапува од начинот на можат да се применат врз деловите на конверзацијата.
којшто општествените истражувачи го обработуваат Следните алатки се презентирани само колку да се
разговорот, на пример во правилата за транскрипцијата прикаже како се одвива КА.
на конверзациите при анализата на квалитативните
интервјуа. Но, што е значајно во оваа секвенца од Земање збор
разговорот? Една од најосновните идеи во КА е сфаќањето
Силверман (Silverman, 1994) извлекува два дека еден од начините на којшто се постигнува ред во
главни заклучоци од разговорната секвенца во секојдневната конверзација е преку земањето збор во
Истражувањето во фокус 22.1. Прво, П во почетокот спонтаното зборување. Ова е посебно важна алатка на
се обидува да ја отфрли секоја сугестија дека можеби анализата на конверзација, бидејќи со неа се покажува
постои посебна причина поради која ѝ треба тест. дека разговорот зависи од заедничките кодови. Кога не би
Како резултат на тоа се одложува откривањето дека постоеле вакви кодови, не би постоеле лесни транзиции
Не собирајте премногу податоци
Ако правите проект со КА, не доаѓајте во искушение да собирате премногу податоци.
Вистинската работа на КА преминува во макотрпна анализа којашто произлегува од нејзиното
фундаментално теоретско гледиште. Со оваа техника ќе ви бидат доволни можеби само еден или
два дела од транскрибираниот текст за да одговорите на вашите истражувачки прашања.
во конверзациите. Со други зборови, мора да постојат Претпочитање на организација

кодови што ќе укажуваат на привршувањето на исказите.
Хачби и Вуфит (Hutchby and Wooffitt, 1998: 47) го Иако е вистина кога се кажува дека втората фаза
сумираат овој модел како модел којшто укажува дека: во парот на меѓусебно зависни искази секогаш може
„1) настанува земање на збор/смена на конверзантот; да се претпостави, некои одговори очигледно се
2) зборува само еден од конверзантите и 3) земањето претпочитаат. На пример, кога се упатува покана или
збор/смената на конверзантот се случува со колку што барање, прифаќањето на поканата или барањето
е можно помала пауза или преклопување во говорот не мора да биде образложено, меѓутоа одбивањето
на конверзантите“. Ова не значи дека не се појавуваат мора да биде. Или кога се прави обид да се настапи
грешки при земањето збор. Тие манифестно се инфериорно, таквиот настап побрзо ќе наиде на
појавуваат, како што укажува натамошната дискусија за несогласување, отколку на согласување. Во секој од
механизмите за поправка. Еден од начините на којшто овие случаи, првиот (на прифаќање, на несогласување)
се открива земањето збор/смената на конверзантот е претставува претпочитаниот одговор, а вториот
преку истражување на парови на меѓусебно зависни (на одбивање, на согласување) претставува
искази што се во фокусот на следниот дел. непретпочитаниот одговор. Оттаму, аналитичарот на
конверзацијата ја открива претпочитаната структура
Парови на меѓусебно зависни искази преку одговорот што се дава на почетниот исказ.
Свесноста на говорителот за претпочитаната
Идејата за парови на меѓусебно зависни искази организација на спарување на исказите влијае врз
го свртува вниманието на добро потврдената структурата на една конверзација. На пример, Потер
тенденција дека некои видови активности, како што (Potter, 1996: 59) контрастира една разговорна секвенца
е откриено, во разговорот содржат две поврзани во којашто на поканата се возвраќа со претпочитаниот
фази: прашање проследено со одговор, како во одговор на прифаќање – Ви благодарам, со друга
Истражувањето во фокус 22.1.; покана проследена со разговорна секвенца, дадена во Истражувањето
одговор (на прифаќање/одбивање); или поздравување во фокус 22.2., а во којашто поканата се одбива
проследено со отпоздравување. Првата фаза без (непретпочитаниот одговор).
исклучок укажува дека претстои втор дел на зависниот Потер тврди дека овој вид одговор од А е многу
исказ, на пример дека ќе се одговори на поканата. типичен кога се одбива да се прифати поканата,
За аналитичарот на конверзација интересна е којшто, се разбира, е непретпочитан одговор. Потер го
втората фаза, не поради тоа што таа станува појдовна свртува вниманието кон неколку особености што се во
точка за една реакција сама по себе, туку бидејќи впечатлив контраст со недвосмисленото Ви благодарам
согласувањето со утврдената нормативна структура на во случајот на прифаќање на поканата. На пример, А го
парови на искази укажува на проценката на начинот одложува почетокот на својот одговор и таа временска
на кој се очекува другиот да одговори на првата празнина ја пополнува со Ех. Исто така, одбивањето
фаза. На овој начин разбирањето меѓу субјектите се ублажува со тоа што А вели дека не верува дека
континуирано се зајакнува (Heritage, 1987: 259–260). ќе биде во можност, по што следува објаснување
Со ова не се имплицира дека втората фаза секогаш ќе зошто не може да го даде претпочитаниот одговор.
ја следи првата; навистина, реагирањето на неуспехот Освен тоа, Потер го следи советот да не се изведуваат
да се добие очекуваниот одговор е веќе во фокусот на заклучоци за мотивациите на говорниците со својата
внимание на аналитичарите на конверзацијата. забелешка дека токму претпочитаната структура е

Конверзациската анализа во акција: непретпочитан
одговор
1. Б: Хм, ако сакаш, дојди кај мене на кратко
2. ова претпладне ќе те почестам со филџан кафе.
3. а: Ех
4. па
5. убаво од твоја страна,
6. но не верувам дека ќе можам да постигнам претпладнево. Хмм
7. Имам дадено оглас во весник и–и хм морам
8. да чекам покрај телефон (Atkison and Drew, 1979: 58; цитирано кај Potter, 1996: 59).
карактеристика на разговорот, а не мотивациите прашањето).

на учесниците. Најпосле, А можеби всушност и Клучната констатација што треба да се нагласи во
претпочиташе да ја прифати поканата, но бил/а врска со ваквите механизми за поправка е дека тие
спречен/а поради претходно договорена обврска. овозможуваат одржување на правилата за земање
Клучната констатација е дека учесниците ја збор и покрај фактот што биле прекршени.
препознаваат претпочитаната структура на овој
вид спарување на меѓусебно зависни искази, а тоа Преглед
влијае врз формата на нивниот одговор (односно, Овој преглед на КА може само да ја загребе
колебливост, заблагодарување за поканата и површината на пристапот што развил мошне
придружно образложување), во случајот на одбивање софистициран начин на проучување на разговорот
на поканата или неелаборираниот (или малку во интеракција. Понекогаш се укажува на тоа дека
елаборираниот) одговор во случајот на прифаќање на со ваквото проучување се пропушта говорот на
поканата. телото, но во последно време таа празнина меѓу
Образложение алатките на методите е надополнета со користење на
видеоснимки (на пример, Heath et al., 2010). Исто така,
Карактеристично во разговорната секвенца постои зголемено користење на КА за истражување на
претставена во Истражувањето во фокус 22.2. е тоа разговорот во институционални средини, како што се
што почнувајќи од редицата под број 7 па понатаму, организации или сесии на медијација. Понекогаш КА
А формулира образложение зашто не може да ја може да изгледа како нејзините практичари да зеле
прифати таа покана. Како што забележува Потер, едностран дел од разговорот за да теоретизираат за
образложението врши две работи: ја дава причината него или дека тие си ја одбираат најдобрата разговорна
за одбивањето на поканата и му објаснува на А дека секвенца што ќе им одговара на тоа што токму сакаат
околностите го ограничуваат. При обработка на да го кажат. Меѓутоа, како што објаснуваат Вилкинсон
образложенијата во КА треба да се забележи дека тие и Китцингер (Wilkinson and Kitzinger, 2008), во процесот
се анализираат во контекст, односно треба да се сфати се вклучени повеќе фази: станување свесен за некоја
дека формата што ја придобиваат образложенијата впечатливa карактеристика на конверзациите;
е поттикната од она што на тие образложенија им собирање на можни примери за таа карактеристика
претходи (покана). За разлика од традиционалното на конверзацијата; откривање на највпечатливиот од
социолошко гледиште за образложенијата, од гледиште овие примери; детална анализа на најјасните примери;
на КА на образложението што го дава А, иако поканата испитување на оние примери што се помалку јасни и
не е прифатлива, се нагласува нејзината интерпретација анализа на нестандардните примери на конверзација.
во позитивно светло, а со тоа се оневозможува Со други зборови, примерите на разговор што се
загрозување на односот меѓу двете страни. Згора на појавуваат во публикација што се темели врз КА
тоа, во КА објаснувањата не се невообичаени нешта и констатациите што ги дава за нив се всушност
што се користат само кога работите ќе тргнат кон завршната точка на ригорозниот процес на анализа.
лошо, туку во многу ситуации се и неразделив дел Пристапот што го користи аналитичарот на
од разговорот. Она што исто така е впечатливо за КА се разликува од оној што се применува во
образложувањето како разговорна секвенца е дека квалитативното истражување по тоа што аналитичарот
тоа е во суштина едноставно опис на една состојба на на КА инсистира на тоа дека разбирањето треба
работите (дадена реклама во весникот и според тоа – да се ограничи на разговорните секвенци и дека
потреба да се остане блиску до телефонот во случај да треба да се избегнува изведувањето на заклучоци за
има повици). Фактичкиот карактер на образложението значењето на тој разговор надвор од него. Како што
понатаму овозможува поврзаност меѓу двете страни за видовме во претходните поглавја, истражувачите
да бидат неповредени од непретпочитаниот одговор што се занимаваат со квалитативно истражување
на А. честопати тврдат (можеби погрешно од гледиштето
на КА) дека настојуваат низ перспективата на луѓето
Механизми за поправка што ги проучуваат да дојдат до разбирање на нештата.
Се разбира, во конверзациите работите тргнуват во Аналитичарите на конверзација возвраќаат дека тие
погрешна насока, како што е случајот кога не се следат успеваат во тоа, но во таа мера во којашто тоа разбирање
правилата на земање збор, па настанува истовремено на нештата може да се открие во конкретните
зборување на конверзантите. Силверман (Silverman, контексти на разговор. Воведувањето елементи што
1993: 132) забележува неколку механизми за поправка не се темелат конкретно врз моментот и местото на
на ваквата ситуација, како што се: штотуку кажаното во конверзацијата, претставува
• Кога некој почнува да зборува пред некој друг да ризик од вметнување разбирање на нештата што не се
заврши, првиот говорител престанува да зборува темели врз гледиштето на учесниците (Schegloff, 1997).
пред да заврши. Овде две констатации се релевантни. Прво, ова
• Кога смената на конверзантот не се случува во гледиште е значително лимитирано, затоа што застапува
соодветен миг од разговорот (на пример, кога некој став дека припишувањето на мотивите и значењата
не одговара на прашањето), говорителот кој не што произлегле од длабинското проникнување
добил одговор може повторно да зборува, можеби во една култура се неправилни. Од една страна,
нагласувајќи ја потребата другиот конверзант да интерпретативното разбирање на општествената
прозбори (на пример, со повторна формулација на акција носи ризик од погрешно разбирање, од
друга страна пак, пристапот што не дозволува аналитичарот повеќе отколку што е пожелно во многу
претпоставување носи ризик од ограниченост. Второ, околности, а дека на КА ѝ го доверува тој спектар на
КА е контекстуална со тоа што го лоцира разбирањето истражувачки прашања што се единствено применливи
во разговорните секвенци. Меѓутоа, кај конверзантите, при лоцирање на значењето во самиот разговор. Од
поголемиот дел од разговорот им е под влијание друга страна, КА го намалува ризикот од поставување
на заедничкото познавање на контекстите. Доколку неосновани претпоставки за тоа што се случува
овие дополнителни компоненти на контекстот не во општествената интеракција и има придонесено
се конкретно дел од организацијата на разговорот, многу за нашето разбирање на остварувањето на
аналитичарот не ќе може да ги земе предвид. општествениот поредок, којшто претставува еден
Повторно, оваа забелешка се чини дека го ограничува од класичните предмети на општествената теорија.
анализа на дискурсот
За разлика од КА, АД претставува еден пристап оние што работат со ментално болни и на нивните
кон јазикот што може да се примени на форми на режими на третман. На овој начин дискурсот е многу
комуникација, освен на разговорот. Така, може и се повеќе од јазикот: тој е конститутивен елемент на
применува врз форми на текстови, како што се статии општествениот свет, којшто е во фокусот на интересот
во весник и поради тоа е пофлексибилна отколку КА. или на занимањето. Пристапот на Фуко бараше да се
Згора на тоа, во АД има многу помало истакнување на заземе општ историски пристап кон проучувањето
разговор што природно се одвива, така што разговорот на дискурсот. Со интегрирањето на увидите од КА,
во истражувачките интервјуа може да биде легитимна аналитичарот на дискурсот добива многу подетална
цел за анализа. Меѓутоа, АД не би требало целосно да се анализа на разговорот и текстовите отколку само со
третира како спротивна или контрастно-дистинктивна применување на пристапот на Фуко.
на КА, бидејќи во себе содржи увид и од неа. Освен тоа, За разлика од КА, којашто земено во целина
АД вклучува увиди и од работата на континенталните детектира униформираност, чии темели лежат во
философи како Мишел Фуко (1926–1984), кој со поимот ориентацијата кон пропишаните правила и одредени
дискурс го означуваше начинот на којшто нашето класични определби за нејзините клучни практики (на
сфаќање за даден предмет се врамува преку конкретен пример Sacks et al., 1974), постојат неколку различни
збир од лингвистички категории за тој предмет и пристапи што се означени како АД (Potter, 1977). Во
начините на коишто категориите го опишуваат тој овој дел ќе се дискутира за верзијата за која особено
предмет. Дискурсот фомира верзија на предметот. се интересираат општествените истражувачи и која
Освен тоа, таа верзија го конституира тој предмет. На се поврзува со такви автори како Гилберт и Малкеј
пример, одреден дискурс што се однесува на ментална (Gilbert and Mulkay, 1984), Потер и Ведерел (Potter and
болест ги формира основите на нашите концепти за Wetherell, 1987, 1994), Билиг (Billig, 1992) и Потер (Potter,
тоа какви се ментално болните личности, карактерот 1997). Оваа верзија на АД (видете го Клучниот концепт
на нивната болест, како би требало да се лекуваат и 22.1.) се опишува како анализа што има две различни
кој има легитимно право да ги лекува. Дискурсот потоа особености на епистемолошко и онтолошко ниво
станува рамка за оправдување на моќта што ја имаат (Potter, 1997).

Што е анализа на дискурс?
Не постои само една верзија на анализа на дискурсот (АД). Верзијата што е опишана во
основниот текст на овој дел е од посебен интерес за општествените научници и може да се примени
како на природно настанатите и поттикнатите форми на говор, така и на текстовите. Според Потер
(Potter, 1997: 146), АД „го нагласува начинот на којшто во дискурсот се продуцираат верзии на
реалноста, општеството, настаните и внатрешните психолошки светови“. Во анализата на дискурсот
јазикот се опишува како составен дел на општествената реалност или како дел што ја создава; тој не е
како во повеќето квантитативни и квалитативни истражувачки методи само средство за разбирање на
таа реалност.
Во следниот дел ќе се анализира една од варијантите на анализата на дискурот – критичката
анализа на дискурсот. Критичката анализа на дискурсот, којашто е многу под влијание на делото на
Мишел Фуко, настојува да го поврзе јазикот и неговите модели на употреба со важноста на моќта и
општествената разлика во општеството.
1. Таа е антиреалистичка; со други зборови, таа не какви/кои активности тие се содржат?“ (Wiggins and
го признава постоењето на екстерната реалност Potter, 2008: 80)
којашто го чека истражувачот за да ја портретира Активноста кон којашто е ориентирана АД (што
и оттаму ја одрекува идејата дека воопшто прави дискурсот?) корисно се разоткрива уште во една
некој истражувач може да дојде до некакво студија за првите неколку моменти од телефонските
привилигирано разјаснување на истражуваниот повици на телефонската линија за помош на
аспект на општествената реалност. Иако се случува Националното здружение за превенција на суровоста
некои аналитичари на дискурсот да имаат став кон децата (NSPCC – National Society for the Prevention
што е поблизок до реалистичката позиција, сепак of Cruelty to Children). Со анализа на започнувањата на
мнозинството се антиреалистички ориентирани. овие телефонски разговори, Потер и Хепбрн (Potter
2. Таа е конструкционистичка; со други зборови, and Hepburn, 2004) покажуваат дека со овие неколку
акцентот се става врз верзиите на реалноста што моменти се изведуваат одредени активности:
биле дадени од припадниците на општественото • Тие се можност повикувачот да каже за што е
опкружување што се истражува и на моделирањето загрижен.
на реалноста преку нивните интерпретации за неа • Тие настојуваат да востановат дека службеното
(видете го Клучниот концепт 2.6.). Поконкретно, лице за заштита на децата што го прима повикот
акцентот на конструкционистот имплицира е некој кој, како стручно лице, може да ја потврди
признавање дека дискурсот со себе повлекува оправданоста за загриженост на повикувачот.
избирање од многу можни интерпретации и дека • Повикувачот објаснува дека е загрижен, но не
низ тој процес се гради еден посебен опис на толку за да биде сигурен дека е потребно да повика
реалноста. полиција.
Според тоа, дискурсот не е неутрално средство за • Службеникот за заштита на децата е во можност
соопштување на значењето. Кога зборуваат или кога сериозно да го третира известувањето без да мора
пишуваат, луѓето настојуваат да постигнат нешто; АД да ја претпоставува неговата вистинитост или
се занимава со стратегиите што тие ги применуваат во сериозност.
обидот да создаваат најразлични видови ефекти. Затоа, Така, во анализата на овие кратки моменти на
оваа верзија на АД е ориентирана кон активноста, конверзација, одвивањето на дискурсот на обете
т.е. кон начинот на завршување на работите. Ова се страни им овозможува да остварат неколку цели и
разоткрива во три основни дискурсно-аналитички поради тоа претставува активност. Слично, Виџинс и
прашања: Потер (Wiggins and Potter, 2008) забележуваат дека
1. Што прави овој дискурс? она „ммм“ во кратката секвенца на четирите реда,
2. Како е конструиран овој дискурс за да се реализира многу често се појавувало во нивните транскрипти
ова? од семејните ручеци. На тоа „ммм“ му ги припишуваат
3. Какви средства се достапни за да се изведе оваа следниве значења: изрази на задоволство за време на
активност? (Potter, 2004: 609) јадењето што се појавува во секвенците на вербална
интеракција; како оценка на храната во вербалната
Истражувачките прашања, барем на почетокот
интеракција; и како изрази на конкретизирање
на АД, тежнеат да бидат прилично отворени и потоа
во вербалната интеракција. Со други зборови,
да се стеснуваат. Во својот истражувачки труд за
едноставното и честото појавување на „ммм“ реализира
семејните ручеци и за тоа како дискурсот за храната
неколку задачи во вербалната интеракција.
се конструира за време на тие прилики и во однос на
Освен тоа, и АД и КА претпочитаат да се лоцира
таквите прилики, Виџинс и Потер (Wiggins and Potter,
контекстуалното разбирање во смисла на ситуациските
2008) пишуваат дека по воведното прегледување
специфичности на разговорот. Како што тврди Потер
на транскриптите, тие решиле да се фокусираат врз
(Potter, 1997: 158), аналитичарите на дискурсот
евалуацијата на тоа што се случувало за време на
претпочитаат во своите анализи да избегнуваат
ручекот, како на пример:
спомнување на етнографски подробности и „наместо
како екстерни детерминанти, нештата да ги гледаат
1. (0,8) повеќе како нешта што се поттикнати да се развиваат,
2. Симон: Мм↑мм: (0,2) ова е нешта на кои им се посветува внимание и коишто
3. ↑ прекрасно токму во интеракцијата стануваат значајни“. Но, некои
4. (0,6) аналитичари на дискурсот помалку се држат до овој
(Wiggins and Potter, 2008: 84) принцип отколку аналитичарите на конверзацијата
со самото тоа што понекогаш покажуваат поголема
спремност да упатат на етнографски подробности.
Овој стеснет фокус ги довел до тоа да ги следат Меѓутоа, во случајот со студијата на Виџинс и Потер
следниве истражувачки прашања: „Како говорителите (Wiggins and Potter, 2008) за конверзациите во текот
ги користат/изразуваат проценките на храната на семејните ручеци, постои тесна врска со КА и
во интеракцијата за време на ручекот?“ и „Кои се преференците на нејзините корисници анализата да
различните форми на проценување на храната и во ја задржат во рамките на одвивањето на разговорните
секвенци, па за да го претстават прегледаниот со читањето се бара целта што се крие зад начините
материјал, всушност го применуваат системот за на коишто нешто се кажува или се презентира.
обележување на КА. Џил посочува дека полезноста од АД треба да се
Аналитичарите на дискурсот одолеваат на идејата цени и од аспектот на четирите главни идеи што ги
за кодификација на своите активности и навистина содржи, а коишто се претставени во Продлабоченото
тврдат дека една ваква кодификација е веројатно размислување 22.1.
невозможна. Наместо тоа, тие претпочитаат на својот Најголемиот дел на тоа што тука се прикажува
стил на истражување да гледаат како на „аналитичен за АД се темели врз две студии: истражување на
начин на мислење“ и повеќе како „на занаетска вештина дискурсот на научниците и употребата на бројките во
од типот на возење велосипед или утврдување на една телевизиска програма за ракот како болест. Во
полот на пилињата отколку од типот на следење првата студија ќе забележиме дека вниманието врз
рецепт, на пример за пилешко во сос роган џош“ дискурсот на научниците е решение за проблемите
(Potter, 1997: 147–148). Една полезна појдовна точка на како да се претстават нивните активности во формални
истражувањето по пат на АД, што ја предлага Џил (Gill, и неформални средини; студијата за телевизиските
1996) како следбеник на Видикомб (Widdicombe, 1993), програми покажува дека истражувањето на дискурсот
е начинот на којшто нешто е кажано да се третира како открива како тврдењата за фактите токму со помош
„решение на проблем“ (Widdicombe, 1993: 97; наведено на јазикот на квантификација можат да добијат на на
кај Gill, 1996: 146). Таа исто така предлага прифаќање на вредност или пак да бидат разнишани.
ставот на „читање со скепса“ (Gill, 2000). Ова значи дека
Употреба на постојниот материјал
Како што покажуваат некои од примерите за АД, можеби можете техниките за разјаснување
на некои прашања од интерес да ги примените на материјали што се отворени за јавноста, како што
се говорите. Во многу случаи, тие се достапни и во електронска форма. Иако ќе морате да барате
материјали, ова сепак значи дека нема да вложувате многу напор за собирање податоци. Наместо тоа,
ќе можете повеќе да се посветите на анализирањето на материјалите, користејќи пристап на АД. За
пример, видете го Истражувањето во фокус 22.3.

Четирите идеи на анализата на дискурсот
Џил (Gill, 2000) го свртува вниманието кон четирите најистакнати идеи на АД.
1. Дискурсот е тема. Ова значи дека дискурсот е фокусот на самото истражување, а не е само
средство што овозможува пристап до фундаменталните аспекти на општествената стварност.
Овој став се спротивставува на традиционалното истражувачко интервју во коешто јазикот е
начин на откривање што мислат интервјуираните за определена тема или за своето однесување
и за причините за тоа однесување.
2. Јазикот е конструктoрски. Ова значи дека дискурсот е начин на којшто се формира некој
поглед врз општествената реалност. Понатаму, при прикажувањето на тој поглед, се прави
избор на најсоодветниот начин за негово презентирање, а токму таквиот избор ќе ја рефлектира
диспозицијата на оној што го создал таквиот поглед.
3. Дискурсот е форма на акција. Како што вели Џил (Gill, 2000: 175), јазикот се разгледува „како
активност, сама по себе“. Јазикот претставува начин за успешно реализирање на постапки,
како што се припишување вина, претставување на самиот себе на одреден начин или јасно
изложување на понудениот аргумент. Освен тоа, врз дискурсот на една личност влијае
контекстот со којшто се соочува. Така, образложението на мотивите за барање работа што некој
човек го изнесува, може да варира во зависност од тоа дали тоа образложение го изнесува во
интервју за работа, пред членовите на своето семејство или пред пријатели. За пример видете
го Истражувањето во фокус 22.3.
4. Дискурсот е реторички организиран. Ова значи дека истражувачите по пат на АД признаваат
дека дискурсот се занимава со „востановување една верзија за реалноста и покрај
конкурентните верзии“ (Gill, 2000: 176). Со други зборови, се признава дека кога презентираме
некоја верзија на настани или на нешто друго, ние всушност сакаме да ги убедиме другите да
веруваат во неа.
Следен елемент за којшто треба да се биде свесен, како проблем. Како што ќе видиме, молчењето за некои
што наведува Џил (Gill, 1996), надоврзувајќи се на Билиг аспекти на нивните постапки во публикуваните трудови
(Billig, 1991), е тоа дека она што се кажува секогаш е на научниците е одлучувачко при откривањето на
начин да не се каже нешто друго. Со други зборови, и непроменливиот и неутрален карактер на нивните
целосниот молк за некоја тема или формулирањето резултати; во случајот со телевизиската програма за да
аргумент во конверзација или во статија на еден начин се разниша кредибилитетот на тврдењата за успесите
наместо на друг, претставува карактеристика што е во лечењето на канцерот, одлучувачки е токму
најважна за дискурсот да се гледа како решение на начинот на пренесување на квантитативен аргумент.

Дискурсот како акција
Во неколку прилики е напоменато дека според истражувачите што се занимаваат со АД, дискурсот е
форма на акција. Дискурсот е изведбен – тој прави нешта. Примерот што е овде даден е од истражувањето
на О’Рајли и коавторите (O’Reilly et al., 2009), по пат на АД на писмената форма на одлуките што ги
доставуваат претставниците на Комисијата за етика во истражувањето (КЕИ) до истражувачите што
поднесуваат барање за етичко одобрение за да направат истражување за здравствени прашања. Авторите
пишуваат: „Ние тврдиме дека КЕИ не ги користи текстовите само за да ја исполни својата одговорност,
при тоа користејќи спектар на аргументирани средства за да го прикаже квалитетот на сопственот труд
и одлуките што проследиле, туку да ја востанови и одговорноста на поднесувачите за квалитетот на
нивните барања“ (O’Reilly et al., 2009: 248). Тие наведуваат четири начини на коишто таа одговорност се
покажува во писмата:
1. Упатување на процесот што стои зад одлуката. Писмата честопати го свртуваат вниманието кон
ригорозната дискусија и размислувањата пред донесувањето на одлуката на КЕИ, упатувајќи на тоа
дека работите биле „внимателно разгледани“ и „за протоколот било дискутирано во детали“.
2. Повикување на одговорност од страна на поднесувачите на барањето. Со оваа тактика се настојува
во писмената одлука јасно да се стави до знаење дека кога се работи за етички прашања во врска со
поднесеното барање, поднесувачите на барањето се одговорни за одлуката на КЕИ, а не КЕИ. Со ова
КЕИ има оправдување за својата одлука и за барањата за ревизија што одлуката ги поставува.
3. Наведување на специјалистичка експертиза на КЕИ. Барањата или инструкциите за ревизија на
поднесоците или за нивно одбивање, честопати посочува на специфичната експертиза на конкретните
членови на КИЕ.
4. Повикување на надворешни/екстерни авторитети. Со овој четврт начин, одлуката добива
на правосилност, упатувајќи на тоа дека поднесувачот на барањето не успеал да ги задоволи
официјалните насоки. Таков пример е следнава изјава за поднесеното барање коешто прво било
одобрено само условно, а подоцна – целосно одобрено: „За складирање примероци, формуларите за
согласност и медицинските истории на пациентите треба да ги задоволуваат барањата објавени од
Медицински истражувачки центар – МИЦ (Medical Research Center - MRC) под насловот Употреба на
човечки ткива и биолошки примероци во истражувања – Оперативни и етички упатства. Тие насоки
се достапни преку веб-страницата на МИЦ, www.mrc.ac.uk“ (цитирано кај O’Reilly et al., 2009: 256).
Оваа студија покажува дека со она што прво се гледа од образложенијата што ги дава КЕИ за своите
одлуки, КЕИ ја исполнува својата одговорност, но во таква смисла што воедно вината за негативните
одлуки ја префрла на поднесувачите на барањата.
Потер и Ведерел (Potter and Wetherell, 1994) разоткривање на

укажуваат дека во видот на АД што се обработува
во ова поглавје, иако со прилично површна интерпретативниот репертоар
разлика, сепак се јавуваат две тенденции. Едната е Со цел да се илустрира идејата за интерпретативниот
идентификување на „генералните средства што се репертоар, ќе се користи една влијателна студија на
користат за градење на дискурс и што овозможуваат научниците, направена од Гилберт и Малкеј (Gilbert
изведување на конкретни дејствија“ (1994: 48–49), and Mulkay, 1984). Некои детали од ова истражување
којашто се занимава со идентификувањето на се прикажани во Истражувањето во фокус 22.4.
репертоарите на интерпретивистот. Другата Гилберт и Малкеј забележале впечатлива разлика
се занимава со идентификување на „деталните меѓу начините на коишто научниците ги претставувале
постапки преку кои се конструираат верзии и своите истражувања во формални контексти,
се прават да изгледаат вистински“ (1994: 49). особено во своите научни трудови, од една страна
Сега ќе ги разгледуваме овие две насоки на АД. и во неформални контексти, од друга страна, како
на пример во интервјуата што ги давале во врска една поинаква перспектива и како резултат на тоа се
со своето истражување. Ваквите разлики далеку ги препорачува нова низа експерименти. Слично, Гилберт
надминаа оние значително предвидливи нијанси и Малкеј открија дека деловите во научните трудови
при презентацијата со самото тоа што се појавуваат што ја опишуваат експерименталната методологија ги
и во подрачја од типот опишување на начините на портретираат постапките со термини што наведуваат
коишто произлегле резултатите. Гилберт и Малкеј го дека се работи за објективни операции значително
наведуваат како пример научниот труд во којшто се независни од научниот истражувач, а со самото тоа
вели дека моделот што се опишува произлегува од и репликативни. Меѓутоа, во интервјуата што ги
податоците, додека во интервјуто за истиот научен давале за тоа истражување, научниците го истакнале
труд, изведбата поттикнува поинакво интерпретирaње применувањето на практични вештини што се продукт
на веќе постојниот модел, што всушност би значело на искуство и развивање чувство за експериментална
дека трудот ги разгледува постојните податоци од работа. Како што еден научник кажа:

Анализата во акција: проучување на интерпретативните
репертоари во дускурсот на научниците
Дискурсот на научниците што го истражуваа Гилберт и Малкеј (Gilbert and Mulkay, 1984) се однесува
на биоенергетика, а особено на процесот низ којшто научниците истражувачи на ова подрачје конечно
го разбраа механизмот оксидативна фосфорилација (òxidative phosphorylation`) – како што самите тие
го нарекоа. Главниот извор на податоци, Гилберт и Малкеј го наоѓаат во интервјуата што ги направија
со триесет и четири истражувачи од ова поле. Времетраењето на нтервјуата беше во просек меѓу два
и пол и три часа. Текот на анализирањето на податоците што произегле од резултатите авторите го
опишуваат вака:
„Интервјуата беа снимени и целосно транскрибирани. Потоа внимателно ги исчитавме
транскриптите и направивме копии од оние страници коишто нудеа материјал за темите за
коишто се интересиравме. Деловите од интервјуата што се однесуваа на секоја од тие теми
беа ставени заедно во соодветните датотеки за темата за да имаме лесен пристап до целиот
материјал, на пример за консензус или дијаграми и сликовити презентации. Целта ни беше сите
датотеки да ги направиме што е можно посеопфатни, односно да не биде изоставен ниту еден
пасус во којшто можеше да се препознае одредената тема“ (Gilbert and Mulkay, 1984: 19).
Освен тоа, авторите се потпирале и врз други извори како што се: преписката на водечките
авторитети во полето; најважните статии од научното поле и копии од главните учебници од тоа
поле. Преку испитување, од една страна, на начините на коишто учебниците и статиите го објаснуваат
истражувачкиот процес, а од друга страна – на описите на научниците како го воделе истражувањето,
Гилберт и Малкеј биле во можност да ги отсликаат разликите меѓу емпиристичкиот репертоар и
контингентниот репертоар.
„Како би можеле тоа да го напишете? Тоа би (Gilbert and Mulkay, 1984: 55-6). Емпиристичкиот јазичен
било како да се обидувате да опишете како репертоар беше препознат во карактеристики како
се мати јајце. Или како да учите од книга како што се следниве: ставање акцент врз процедуралната
да скијате. Само би добиле целосно погрешна рутина во реализирањето на експерименти со цел
претстава. Треба да отидете, да го видите тоа, да откритијата да изгледаат како неизбежен и логичен
го разберете тоа и да го направите. Не постои резултат; неспомнување на теоретските определби
друг начин. Тоа се практични вештини. Сите ние на авторите; и безличниот стил на пишување со мало
знаеме дека практичните вештини не се учат или никакво споменување на улогата на авторот во
добро од напишани инструкции“ (Наведено кај доаѓањето до дадените откритија. Наспроти тоа, во
Gilbert and Mulkay, 1984: 53). неформалната област на истражувачкото интервју се
користеше контигентниот јазичен репертоар. Во
Гилберт и Малкеј тврдат дека во формалниот овој контекст, „научниците ги претставуваа своите дела
контекст на научниот труд преовладува и убедувања како неизмерно зависни од претпоставки,
емпиристичкиот јазичен репертоар. Овој концепт од претходните интелектуални определби, од личните
беше извлечен од „воочувањето дека текстовите на карактеристики, од вештините што не можат да се
експерименталните трудови покажуваат одредени опишат со зборови, од пријателствата и од групната
стилистички, граматички и лексички особености што припадност“ (1984: 56). Со други зборови, кога
постојано се повторуваат и се во кохерентна поврзаност“ научниците го опишуваа своето истражување во
рамките на контингентниот јазичен репертоар, не во зависност од нивниот новинарски стил: „весници

ги претставуваа своите откритија како објективни како таблоиди и весници како извори на знаење“.
резултати на нивното експериментирање со Ваквото признавање на речиси паралелната употреба
природните појави, т.е. повеќе се повикуваа на својата на различни интерпретативни/јазични репертоари
улога во продукцијата на научните резултати. Гилберт во преден план го исфрла дволичниот карактер на
и Малкеј потоа покажуваат дека кога научниците не мислењето во овие и во други опкружувања (Billig et
се согласуваат со позициите на другите научници, ја al., 1988).
опишуваат својата научна работа со емпиристичкиот
јазичен репертоар со што нивните сопствени резултати изнесување факти
добиваат својство на природна неизбежност, доколку Како за изложувањето на интерпретативните
се следи соодветната постапка, а за трудот на другите репертоари во АД, така и овде предмет за набљудување
научници зборуваат служејќи се со контингентниот на практичната примена на анализата на дискурсот
јазичен репертоар со којшто ги истакнуваат грешките во истражувањето ќе ни биде една студија. По тој
на своите конкуренти кои, според нив, се производ на повод, нагласокот е врз средствата што се користат
предрасуди, теоретски определби, пристрасност итн. во пренесувањето на наводно вистинското знаење.
Поимот интерпретативен репертоар е интересен Истражувачите особено беа заинтересирани за
поради тоа што ја изнесува/открива идејата дека улогата на она што го нарекуваат квантификација на
верувањето и дејствувањето се материјализираат во реториката, односно за начините на кои се прават
обрасци што го насочуваат авторот или говорителот нумеричките и ненумеричките искази за да поддржат
и влијаат врз него. Двата вида на репертоар за коишто или побијат аргументи. Интересот за ова прашање
расправаат Гилберт и Малкеј, во ниеден случај не го потекнува делумно од важноста на квантификацијата
исцрпуваат спектарот на можности: Потер и Ведерел во секојдневниот живот, а делумно од тенденцијата
(Potter and Wetherell, 1987) на пример, наведуваат многу општествени научници да ја употребуваат
дека за да се расветлат настаните и убедувањата зад оваа стратегија (John, 1992). Конкретниот фокус на
немирите во Бристол во 1980 год., во контекстот се истражување беше врз проучувањето за телевизиската
користел јазичниот репертоар на заедницата. Во емисија со наслов: Канцер: парите или животот,
немирите, улогата што имала полицијата била повеќе прикажана во април 1988 год. на Канал 4 (Potter et
улога на агенти провокатори отколку на чувари al., 1991; Potter and Wetherell, 1994). Меѓу другото, во
на мирот. Сепак, она што е особено впечатливо во емисијата се тврдеше дека огромните суми пари што
истражувањето на Гилберт и Малкеј е што научниците јавноста им ги донира на добротворните организации за
што ги истражуваа, ги користат двата јазични видови заболените од канцер, всушност малку придонесуваат
репертоари, но во различни контексти (во формални болеста да се излечи. Деталите од материјалите што се
или во неформални контексти и во зависност од тоа користеа во истражувањето и описот на процесот на
дали ги опишуваат своите постапки или постапките анализа се претставени во Истражувањето во фокус
на конкурентите). На сличен начин, истражувањето, 22.5. Истражувањето во фокус 22.6. го дава главниот
што Билиг (Billig, 1992: 149) го направи за начините дел од транскриптот на таа телевизиска емисија.
на коишто луѓето зборуваат за кралското семејство, За да ја започнат и да ја следат анализата
укажа дека што се однесува до улогата на весниците на податоците што ги имаа, т.е. на деловите од
во изнесувањето информации за неговите членови, транскриптот дадени во Истражувањето во фокус 22.6.,
најчесто две позиции се застапувале и се применувале Потер и Ведерел применија повеќе елементи.

Анализата на дискурсот во акција: продуцирање податоци
преку квантификација на реториката
Во студијата за телевизиската емисија Канцер: парите или животот (Potter et al., 1991; Potter and
Wetherell, 1994) за претставувањето на фактите се користеа многу различни средства:
• Аудиоснимка и видеоснимка на програмата;
• Набљудувањата од страна на член на тимот, кој како набљудувач со учество во текот на правењето
на емисијата учествуваше во нејзиното приготвување;
• Првични верзии на сценариото, распореди за снимања и снимки од сесиите за уредување;
• Комплетните интервјуа претставени во текот на емисијата со различни лица (како што се
истражувачите експерти за канцер и раководителите на добротворните установи);
• Истражувачките интервјуа со некои од тие спомнати експерти и раководители;
• Истражувачките интервјуа со некои од луѓето што ја подготвуваа емисијата.
Во една од фазите на анализата беше потребно кодирање на различните податоци што беа
собрани. Авторите велат:
„Направивме список од околу дванаесет клучни зборови и фрази што се однесуваа на
секвенците на истражуваниот разговор – проценти, стапката на излекувани, стапката на
смртност, 1 на 100, итн. – а потоа со помош на стандардната компјутерска програма за работа со
текст ги побаравме тие фрази и зборови во сите интервјуа и документи за интеракција... Секогаш
кога ќе најдевме клучен збор или фраза, го читавме текстот околу него/неа за да видиме дали е
поврзан/а со разговорот што беше цел на проучување. Кога тоа ќе се потврдеше, го копиравме
текстот и го внесувавме во веќе отворениот документ со материјал за кодирање... во исто време
внесувајќи го бројот на страницата на транскриптот од каде што беше преземен текстот. Кога не
бевме сосем сигурни за релевантноста на исечокот од разговорот, сепак правевме копија, затоа
што за разлика од видовите кодирања во традиционалната анализа на содржината, кодирањето
не е самата анализа, туку само прелиминарен дел со којшто се овозможува реализирање на
анализата“ (Potter and Wetherell, 1994: 52).
Во Истражувањето во фокус 22.6. е даден еден поистакнат дел од овде споменатата постапка за
истражувањето на разговорот.

Извадок од анализата на дискурсот во студијата за
телевизиската емисија Канцер: парите или животот
Следниот дел од дискурсот се одвиваше некаде кон средината на телевизиската емисија Канцер:
парите или животот, по прикажаните интервјуа со истражувачите експерти за канцер што се сомневаа
дека нивните истражувања, што во голем дел се финансирани од добротворните организации, даваат
резултати за успешно лекување:
Коментар на водителот Пораката од научниците е јасна, токму како и јавноста и тие се надеваат дека
во иднина нивното исцрпно истражување конечно ќе ги одведе до лекот –
иако во моментов тие не можат да кажат на кој начин. Во меѓувреме, нивната
цел е да го зголемат научното знаење на поширок фронт и ова секако веќе
го постигнуваат. Но, дали нивните резултати ја оправдуваат толку големата
финансиска поддршка што ја примаат како помош за борбата против
канцерот? Кога се соочуваат со овој предизвик, првото нешто на што
укажуваат добротворните организации е малиот број видови на канцер што
денес успешно се лекуваат.
[на екран: Д-Р НИГЕЛ КЕМП (DR NIGEL KЕMP) КАМПАЊА ЗА ИСТРАЖУВАЊА НА КАНЦЕР]
Кемп Изгледите за лицата заболени од некои видови на канцер доживеаа комплетна
револуција. Сакам да кажам, на пример – децата што страдаат од акутна
леукемија – во минатото беше чиста среќа ако по заболувањето издржеа да
живеат шест месеци – денес повеќе од половина од децата со леукемија се
излечени. Истото важи и за голем број други канцери – Хочкинсовата болест
кај младите, тестикуларните тумори кај младите мажи, а сите ние знаеме за
успехот на Боб Шампион [Шампион, познат џокеј кој заболе од канцер, го
разгласи, а потоа и го постигна своето опоравување, победи на големиот
национален турнир, а се согласи и да се филмува неговата приказна]. (Potter
and Wetherell, 1994: 52–53)
Во овој момент, на екранот почнува да се прикажува табела со појавени триесет и четири видови канцер
на годишно ниво. Вкупниот број е 243 000 случаи, а бројката на зачестеност, според поединечните
видови, се движи од рак на плацента (20) до рак на бели дробови (41 400). Трите форми на канцер,
коишто ги спомена Кемп, и зачестеноста на нивното појавување, се маркирани со жолта боја: детска
леукемија (350), тестиси (1 000) и Хочкинсова болест (1 400). Додека на екранот едни податоци на
табелата се нижат по други, програмата тече.
Коментар на водителот Но, оние три видови што денес се излечиви се всушност едни од најретките
канцери – тие претставуваат околу еден на сто од четвртина од еден милион
случаи на канцери што секоја година се дијагностицираат. Најголемиот број
смртни случаи се предизвикани од неколку почести видови на канцер.
Кемп Многу сме свесни за фактот дека, хммм, штом луѓето еднаш развијат канцер
на бели дробови или канцер на стомак или канцер на црева, понекогаш –
прогнозата е многу лоша и, хммм, очигледно е дека, човек се фрустрира од,
ффф, релативно бавното одвивање на нештата, од една страна, но сметам
дека постојат мноштво реални можности и... и позитивни знаци дека може да
се постигне напредок – дури и кога се работи за потешките видови канцер
(Potter and Wetherell, 1994: 53).
Потрага по реторички детали број на видови канцер што денес успешно се лекуваат“.
Во Истражувањето во фокус 22.7. се разгледува
За да се внимава на реторичките детали, потребно едно друго реторичко средство што се користи при
е да се поседува осет за начините на коишто се создавањето на убедлив аргумент.
создаваат аргументите. Така, во текот на уредувањето Реторичката анализа претставува вид на
на снимката на емисијата, дискурсот на креаторите анализа што честопати се употребува самостојно.
на емисијата укажува на тоа дека тие всушност трагаа Истражувачите што се занимаваат со реторичката
по начини на коишто ќе дадат убедлив аргумент за анализа ги истакнуваат начините на коишто се
темата на нивната емисија, дека и покрај сумите што се конструираат аргументите во говорот или во пишаните
трошат за справување со канцерот, тој е сепак тешко текстови и улогата на различните лингвистички
решлив проблем. Креаторите на емисијата многу средства (како што се: метафора, аналогија и иронија)
внимателно осмислиле стратегија за намалување при нивното формулирање. Во својата студија за
на важноста на цифрите на канцери што реагираат писмените одлуки на КЕИ (видете го Истражувањето
на лекувањето; прикажана е под насловот што во фокус 22.3.), О’Рајли и коавторите (O’Reilley, 2009)
следи потаму „Варијацијата во својство на лост“. забележале неколку реторички конструкции во
Освен тоа, Потер и коавторите (Potter et al., 1991) писмата. Ја забележале употребата на трето лице во
истакнуваат дека еден елемент од нивната стратегија еднина и множина (на пример: Комитетот), за да даде
на аргуменирање е примената на тактика што ја чувство на авторитативност и официјална проценка.
нарекуваат преформулација, со којашто однапред се Авторите велат дека и писмата биле реторички
презентира контрааргумент за да се намали ефектот конструирани за да ги спречат алтернативните верзии
на аргументот чиешто презентирање следува како на етичка практика, на тој начин давајќи му исклучиво
кога коментарот на водителот нè информира: „Кога право на одлуката на КЕИ.
се соочуваме со овој предизвик, првото нешто што
добротворните организации го истакнуваат е малиот

Формулација на екстремен случај: општествената
конструкција на барателот на азил
Аналитичарите на дискурсот истражуваат различни видови реторички стратегии за формулирање
аргументи. Една интересна форма е позната како формулација на екстремен случај. Потер (Potter, 1996:
187) вели дека во примерот кога некој на агенцијата за хемиско чистење им ја враќа облеката што му
ја исчистиле тврдејќи дека му ја оштетиле, важноста на тоа тврдење може да ја нагласи ако при тоа
каже дека облеката не била нова, туку била гланц нова. Интересна употреба на овој концепт може да
се најде и во студијата на писмата што јавноста ги упатуваше до весниците во врска со барателите на
азил што беа фокусот на судирот на мислења во тоа време (од март до септември 2001). Истражувачите
посочуваат на „впечатливо превладување“ на две реторички стратегии во дискурсот за барателите на
азил, од коишто еден бил формулација на екстремен случај (Lynn and Lea, 2003: 446). Примери во кои се
подвлечени елементите на формулација на екстремен случај се:
„Можеби бесот би се истопил кога би научиле да кажат не сега и повторно наместо да го
прифаќаат секој промотивен подарок што ќе им дојде до раце“ (Сан).
„Барателите на азил што навистина имаат потреба од азил не треба да имаат никакви сомнежи
дека ќе бидат прифатени во центарот за азиланти“ (Дејли меил).
„Пред нос ни е решението на проблемот како да ги растераме барателите на азил – имено,
сместете ги бесплатно кај белите либерали. Користа би била како за раштркување на
барателите на азил на пошироко така и за нивно сместување во области каде нема социјална
обесправеност. Секако дека белите либерали ќе бидат исклучително пресреќни да им посакаат
добредојде во своите домови. Навистина, многу е чудно што не застанаа во ред да им ги понудат
своите услуги“ (Индипендент).
Формулацијата на екстремен случај на авторите им овозможува да го доловат непријателскиот став
кон барателите на азил, а воедно и да го оправдаат. Во основа, ваквата формулација дозволува дека
ставот што се презентира е можно да е екстремен, без сочувство за барателите на азил и дека можеби
би бил сфатен дури и како расистички, но служејќи се со формулација на екстремен случај таквиот став
си го оправдуваат. Тој став е важен елемент во општествената конструкција на сликата за барателот на
азил како на некој кому неправедно му се дава предност над граѓаните на Обединетото Кралство и кој
претставува можна закана за редот во општеството.
Варијацијата во својство на лост транскриптот на Потер и Ведерел (Potter and Wetherell,

1994: 61) од сесиите на уредување укажува дека тие
Авторите го свртуваат вниманието кон фразата сакаа да бидат сигурни дека ќе можат да го одбранат
„еден на сто од четвртина од еден милион“ (видете го својот заклучок за еден на сто. Од гледна точка и на КА
Истражувањето во фокус 22.6.), бидејќи таа вклучува и на АД, претставените извадоци во Истражувањето
два квантитативни изрази: израз за размерност во фокус 22.5. можат и треба да се сметаат како
(процентуалност) и апсолутна зачестеност (четвртина образложенија. Белешките од уредувачката сесија
од еден милион). Примената на поинаков регистар покажуваат дека кредибилитетот на образложението
на квантификација е важна, бидејќи на креаторите на беше тоа што ги загрижуваше креаторите на
емисијата им овозможува ниската стапка на излечени емисијата. За истражувачите по пат на АД, потрагата
(само еден на сто) да биде споредена со големиот по одговорноста повлекува обрнување внимание на
број нови случаи на канцер. Тие можеа податокот за деталите со чија помош се креираат образложенијата.
излечени луѓе да го претстават со апсолутната бројка,
но така ефектот ќе беше помал. Исто така, еден човек Пресечно наведување на
на сто не се претставува во однос на 243 000 луѓе, проучувањата на дискурсот
туку во однос на една четвртина луѓе од еден милион. Потер и Ведерел укажуваат дека самото читање
Ваквото цитирање не само што овозможува бројката на на други студии на дискурс, претставува важна
заболени да се прикаже поголема за 7 000 луѓе туку и активност. Прво, тоа помага аналитичкиот начин на
изразот една четвртина од еден милион дава впечаток мислење да се изостри во сржта на АД. Второ, другите
дека се работи за поголем број луѓе. студии честопати нудат увиди што се важни за нашите
Читање на деталот податоци. Потер и Ведерел кажуваат дека самите тие
биле под влијание на студијата на Пинч и Кларк (Pinch
Анализата на дискурсот го вклучува and Clark, 1986) за пазарните трговци. Тоа истражување
претпочитањето на КА за обрнување внимание на покажало дека трговците за да го пренесат чувството
деталите на дискурсот. На пример, Потер и Ведерел за вредност (на пример продавајќи и пенкало со
укажуваат дека истакнувањето/посочувањето на трите моливот), всушност често користеле еден вид на
„видови излечливи канцери“ како „едни од најретките“ квантификациска реторика (иако Пинч и Кларк не
се применува само за да покаже дека се работи за се служеа со овој термин). Се чини дека нешто такво
атипични канцери поради што е бесмислено искуствата се случувало и во емисијата при прикажувањето на
со нив да се генерализираат. табелата со голема бројка на заболени од канцер и
долгата листа на видови на канцер ставени во контраст
Барање одговорност со малата бројка (три) на оние видови што се излечиви.
И формулацијата на екстремен случај во контекстот
Аналитичарите на дискурсот се потпираат врз на барателите на азил, за што веќе се расправаше во
интересот за образложенијата и пристапот што кон нив Истражувањето во фокус 22.7., би можела вака да се
го имаат истражувачите со КА. Креаторите на емисијата спореди со примените на ова реторичко средство во
се сметаа за одговорни за ставот што го зазеле, а други контексти и студии.
критичка анализа на дискурсот
Критичката анализа на дискурсот (КАД) ја

„Дискурсот го дефинираме како збир од
истакнува улогата на јазикот како моќно средство
заемно поврзани текстови, а практиките
што соодветствува со идеологијата и општествено-
за нивно создавање, ширење и прием –
културната промена. Особено се потпира врз теориите
преку што објектот заживува... Со други
и пристапите на Фуко (на пример, Foucault, 1977), кој
зборови, општествената реалност се
настојува да ги открие репрезентативните својства на
создава и се обвистинува преку дискурсите,
дискурсот како средство за практикување на моќ преку
а општествените интеракции не можат
конструкцијата на дисциплински практики, како што
целосно да се разберат ако не се поврзуваат
индивидуалната субјективност и функционирањето
со дискурсите што им даваат значење. Како
на правилата и постапките што ја овозможуваат
аналитичари на дискурсот, нашата задача потоа
конструкцијата на дисциплинските практики потребни
е да го истражуваме односот меѓу дискурсот и
да се создаде самодисциплинирачки субјект. Затоа, за
стварноста“.
разлика од детализираните пристапи, поимот дискурс
се дефинира пошироко, а пример за тоа е следново
Како што навестува крајниот дел на овој
резиме на Филипс и Харди (Phillips and Hardy, 2002:3):
цитат, за разлика од аналитичарите на дискурсот,
истражувачите што се служат со КАД се

Критичкиот реализам и дискурсот на организацијата
Ферклаф (Fairclough, 2005) тврди дека една верзија на КАД, базирана врз критичкиот реализам
(видете го Клучниот концепт 2.3.), е од особена важност за организациските проучувања, особено
во врска со проучувањето на организациската промена. Ферклаф (Fairclough, 2005: 917) е скептичен
кон антиреалистичките претпоставки на некои аналитичари на дискурсот, кои објективистичките
концепции за организацијата како општествена структура ги отфрлаат во корист на поимањето на
конструктивистичкото гледиште дека таа е „интерактивно достигнување“ (видете го второто поглавје).
Исказот на Мамби и Клер (Mumby and Clair, 1997: 181): „ние сметаме дека организациите постојат во
онаа мера во којашто нивните припадници ги создаваат преку дискурсот“, Ферклаф го цитира како
типичен за конструктивистичкото гледиште.
Наместо овој, Ферклаф препорачува пристап што ќе се фокусира врз несогласувањето меѓу
организацискиот дискурс и организациската структура. Според тоа, критичкиот реалистички пристап
кон анализа на дискурсот вклучува анализирање не само на дискурсот туку и на неговата поврзаност
со недискурзивните елементи. Ова е особено важно за проучувањето на организациската промена,
бидејќи „промената во дискурсот претставува дел од организациската промена, а организациската
промена често може да се разбере делумно во смисла на конструктивните ефекти на дискурсот врз
организациите, организациската промена не е само промена во дискурсот“ (Fairclough, 2005: 931).
Ферклаф идентификува четири групи на организациски истражувачки прашања со коишто критичко-
реалистичкиот пристап кон анализата на дискурсот може да се занимава:
1. Појавување: втемелено врз претставата дека новите организациски дискурси се појавуваат „преку
повторното испреплетување“ на врските меѓу постојните дискурси (2005: 932);
2. Хегемонија: фокусирање врз тоа како некои дискурси стануваат хегемонистички во одредени
организации и врз тоа „како дискурсот се оформува во рамките на стратегијата којашто ја
употребуваат некои групи на општествени посредници за да ги променат организациите во
конкретни насоки“ (2005: 933);
3. Реконтекстуализација: вклучување на идентификување на принципите преку кои надворешните
дискурси во конкретните организации стануваат внатрешни;
4. Операционализација: фокусирање на тоа како дискурсите се операционализираат, се
трансформираат во нови начини на акција и интеракција, се всадуваат во новите начини на
постоење или материјализирање во внатрешноста на организациите.
поприемливи за идејата за претходно постојната немаше никакво или имаше сосема поинакво
материјална стварност, којашто го ограничува значење;
индивидуалното посредување, а посебно се отворени • Дискурсот се потпира врз други дискурси и влијае
за епистемологијата на критичкиот реализам врз нив;
(видете го Клучниот концепт 2.3.), тврдејќи дека • Дискурсот се создава преку текстови (како што се
дискурсите треба да се разгледуваат во однос на научни статии или новинарски текстови);
општествените структури, вклучувајќи ги и врските • Дискурсот му дава значење на општествениот
со нерамноправна моќ што се одговорни за нивно живот и прави одредени активности да се
поттикнување (Reed, 2000). Така, дискурсот е замислен возможни, пожелни или неизбежни;
повеќе како „генеративен механизам“ отколку како • Одредени учесници се потпират врз дискурсот за
автореференцијална сфера во којашто ништо што е да ги оправдаат своите позиции и активности.
значајно не е надвор од неа, како што се објаснува во Списокот на аналитички средства во КАД се
Продлабочено размислување 22.2. темелат врз насоките на Филипс и Харди (Phillips and
Во организациски контекст, едно од нештата што Hardy, 2002: 8).
практичарите на КАД сакаат да го откријат е како се Како што укажува втората точка, за дискурсите се
создаваат и се одржуваат дискурсите за одредени смета дека се потпираат и влијаат врз други дискурси;
феномени, како што е глобализацијата (видете така на пример, дискурсот на глобализацијата може
го Истражувњето во фокус 22.8.). Со анализата се да влијае врз дискурсите на новите технологии, на
настојува да се открие значењето на еден посебен бесцаринската трговија и на либерализмот или на
феномен преку истражување како: општествената одговорност на претпријатието. Но,
• Дискурсот почна да има конкретно значење денес овој процес не е секогаш комплементарен, бидејќи во
за разлика од пред 40 или 50 години кога можеби некои случаи, дискурсите си конкурираат еден на друг
за доминација во она што се нарекува дијалошка борба
(Keenoy et al., 1997). Низ примерот за глобализацијата, • Испитување на формата на дискурзивната

даден во Истражувањето во фокус 22.8., се гледа како интеракција што била применета да го пренесе
може аналитички да се предвиди еволуирањето на значењето и верувањата (дискурзивната
дискурсите низ времето. Според тоа, критичката практична димензија);
анализа на дискурсот опфаќа истражување зошто на • Разгледување на општествениот контекст во кој
некои значења им се дава предност или се земаат се случува дискурзивниот настан (димензија на
здраво за готово, а други се маргинализираат. Со општествена практика) (Grant et al., 2004: 11).
други зборови, дискурсот не е само приказ на тоа што Дополнителен клучен концепт во КАД е поимот
се случува во општеството; воедно тој претставува итертекстуалност. Ова го свртува вниманието кон
и процес со којшто се создава значењето. Оттаму и претставата за дискурсот како нешто што постои над
неизбежното прашање „кој го употребува јазикот, како, нивото на кој било конкретен дискурсивен настан
зошто и кога“ (van Dijk, 1997: 2). врз којшто се фокусира анализата. Претставата за
Анализата на еден конкретен дискурзивен настан интертекстуалноста на тој начин овозможува тој фокус
вообичаено се изведува според тродимензионалната да се сврти и кон општествениот и кон историскиот
рамка и содржи: контекст во којшто е вграден дискурсот. Дополнителни
• Испитување на стварната содржина, структурата и примери за употребата на КАД можат да се најдат во
значењето на текстот што се прегледува (димензија Истражувањето во фокус 23.7. и 23.8.
на текстот);

Критичка анализа на дискурсите за глобализацијата
Ферклаф и Томас (Fairclough and Thomas, 2004) го истражуваат дискурсот на глобализацијата во
однос на процесот на организирање. Давајќи во главни црти различни дебати меѓу коментаторите
на глобализацијата, авторите тврдат дека „ние не би требало да се прашуваме што претставува
глобализацијата, туку зошто се чини дека некои нејзини верзии доминираат со нашето размислување
во врска со прашањето за организација. Во исто време треба да бидеме свесни за променливоста на
дискурсот и за разновидните начини на коишто дискурсот се развива. Накратко, треба да размислуваме
за потенцијалниот диверзитет на дискурсот, но исто така да настојуваме да објасниме зошто овој
потенцијал, нужно не се реализира“ (2004: 380). Користејќи ги клучните текстови од литературата
за глобализација, авторите го анализираат стручно насочуваниот „хиперглобалистички“ дискурс,
којшто ја позиционира глобализацијата како позитивна сила којашто претставува корисна можност
за менаџерите на претпријатијата. Тие исто така ги анализираат пропишаните текстови, коишто на
менаџерите им кажуваат како да се справат со предизвиците на глобализацијата во разни аспекти
и контексти и ја ревидираат тенденцијата глобализацијата да се создава како конкретизиран објект
наместо како процес во рамките на дискурсот. Меѓутоа, напоменуваат дека „дискурсите за коишто
се мисли дека се доминантни и хегемонистички, може и да не се такви“ (2004: 394). Наместо тоа, тие
неизбежно содржат слабости што можат да бидат искористени, поттикнувајќи ги контрадискурсите.
Преглед
Како што истакнува дискусијата на неколку места, етнографските подробности и оттука – за мотивите.
АД се потпира врз увидите на КА. Особено кога се Понекогаш, постои поексплицитно признавање на
анализираат низа разговори, АД се потпира врз можниот придонес на вреднувањето на етнографскиот
увидите што анализата на конверзацијата ги има во контекст. Едли и Ведерел ги соопштуваат резултатите
начините на коишто интеракцијата се реализира во од едно проучување реализирано во рамките на
и низ разговор во интеракција. Задачата на КА да се АД. Податоците биле собрани од дискусиите во
фокусира само на разговорот и на начините на кои се едно училиште во Обединетото Кралство водени во
остварува интерсубјективното значење во низите на трочлени групи од момчиња на возраст од 17 до 18
разговор, исто така се вклучува и во АД. Тоа не е лесно години. Фокусот на статијата бил врз конструкцијата
да се постигне и кога некој чита статии базирани врз на машкоста којашто избила на површина во текот
АД, понекогаш се чини како аналитичарите опасно да на групните дискусии. Како и да е, еден од авторите
се приближиле до привлекувањето на шпекулации извел набљудување во училиштето. Ова етнографско
што изгледа не се директно воочливи во низите истражување „довело до идентификување на поделби
разговори што се анализираат – т.е. шпекулациите за на другарските групи во втора година според главниот
услов за припаѓање на одредена група во зависност истражувачи по пат на АД е извор на контроверзии,

од формулацијата на машкоста во тоа училиште“ (Edley поради тоа што истакнувањето на репрезентативните
and Wetherell, 1997: 207). Една од клучните компоненти практики преку дискурси исклучува секаква
на структурата другарство била поделбата на играчи претстава за претходно постојната материјална
на рагби на едната страна и другите на другата страна. реалност којашто може да го ограничува
Едли и Ведерел покажуваат дека антипатијата на индивидуалното дејствување. Реалноста станува
неиграчите на рагби кон играчите е важна компонента нешто малку повеќе од она од што се создава во
во конструкцијата на машкоста во текот на нивниот и низ дискурсот. Овој недостаток на внимание кон
разговор. Со други зборови, тие својата машкост материјалната стварност, којашто стои во позадина
ја дефинирале во контрадикција со концептите на и го поткрепува дискурсот, се покажа премногу
машкоста на играчите на рагби. Меѓутоа, клучната апстрахиран за некои општествени истражувачи и
поента е дека е јасно дека периодите на етнографско теоретичари. На пример, пишувајќи од позицијата
набљудување барем делумно дадоа информации што се на критички реализам (видете го Клучниот концепт
корисни за аналитичката интерпретација на дискурсот 2.3.), Рид (Reed, 2000) тврди дека дискурсите треба
од снимените низи на разговор. Ваквото истражување да се испитуваат во однос на општествените
укажува дека за разлика од некои други, постојат структури што се одговорни за поттикнувањето на
аналитичари на дискурсот кои повеќе го почитуваат овие дискурси, како што се на пример, подредените
правилото да не се прибегнува кон етнографските врски. Вниманието дополнително би се фокусирало
детали. Лесно е да се види зошто: деталите може да врз начините на коишто дискурсите потоа
му го свртат вниманието на аналитичарот врз нијанси дејствуваат преку постојните структури. Според тоа,
и разбирања што не се директно утврдени во текот на дискурсот се замислува повеќе како „генеративен
дискурсот. механизам“ отколку како автореференцијална
Во одредни аспекти, АД е пофлексибилен пристап сфера во којашто ништо што има значење не постои
кон јазикот во општественото истражување за разлика надвор од него. Рид (Reed, 2000: 529) дава интересен
од КА, бидејќи не се занимава само со анализата на пример на еден ваков алтернативен став:
разговорот што спонтано се одвива со самото тоа што
аналитичарите на дискурс во својата работа користат и „Дискурсите, како што се квантитативно
различни видови документи и истражувачки интервјуа. втемелените дискурси за финансиска ревизија,
Исто така, таа дозволува навлегување на сфаќањата контрола на квалитет и управувањето при
за она што се случува, а коишто не се својствени за ризик – сега се сметаат како генеративни
непосредноста на претходните искази. Токму ова е тоа механизми преку кои во модерните
на коешто аналитичарот на конверзација приговара, општества се етаблираат и се легитимираат
како што Шеглоф (Schegloff, 1997: 183) вели кога пишува новите регулаторни режими реализирани од
за АД: „Дискурсот премногу често е ставен во служба на експертските групи во пораст – како што се
контекстите на кои инсистирал аналитичарот, а не во книговодителите, инженерите и научниците.
служба на контекстите што приизлегле како креација Она што го претставуваат дискурсите е помалку
на учесниците“. Од своја страна, аналитичарите на важно од она што го прават во овозможувањето
дискурсот приговараат на ограничувањето што го на радикално преуредување на веќе постојните
наметнува задачата на КА, бидејќи тоа значи дека институционални структури во корист на
аналитичарите на конверзација „ретко ги креваат општествените групи што имаат полза од
своите погледи од следната смена на конверзанти и придвижувањето кон повисоките општествени
згора на тоа не ја опфаќаат целата конверзација или класи што ги овозможуваат ваквите иновативни
пак значителен дел од општествениот живот, туку регулаторни режими...“ (Reed, 2000: 529).
обично еден мал фрагмент“ (Wetherell, 1998: 402).
Така, за аналитичарите на дискурсот, феномените Како што укажува овој пасус, иако многу практичари
како што се интерпретативните репертоари се во на АД се антиреалисти, во однос на дискурсот,
голема мера дел од контекстот во којшто се одвива изводлива е алтернативна реалистичка позиција.
разговорот, додека пак во КА тие претставуваат Ваквата алтернативна позиција е можеби поблиска до
непоткрепени докази. Но, токму во ова ја откриваме класичните интересирања на општествените научници
дилемата на аналитичарот на дискурсот, затоа што при отколку што е антиреалистичкиот став.
настојувањето да прифати едно пошироко чувство за Многу од овие студии за својата анализа на
контекст (како што е вниманието кон функционирањето јазикот зборуваат користејќи го терминот дискурс.
на интерпретативните репертоари), воедно сакајќи Меѓутоа, широката употреба на овој термин со себе
да ја задржи воздржаноста што аналитичарите на носи проблеми, бидејќи она што разни истражувачи
конверзација ја имаат кон етнографските детали, тој го подразбираат под терминот дискурс, значително
се соочува со несигурност колку далеку да оди при варира од еден до друг, а со тоа се разликува и
допуштањето да се вклучат екстерните фактори на нивниот пристап кон анализата. Оттаму, опасноста
конверзацијата. што Алвесон и Кериман (Alveson and Kärreman, 2000)
Наклонетоста кон антиреализмот на многу ја воочиле е дека терминот анализа на дискурсот е
премногу општ за да има смисла со самото тоа што и да е, треба да се запамети дека, како што велат некои
авторите го третираат терминот како да има јасно истражувачи, разбирањето за тоа како се користи
и општоприфатено значење, коешто пак само од јазикот е клучно за разбирањето на општествениот
читањето на ова поглавје, ќе сфатите дека го нема. свет, а пристапите истражувани во ова поглавје нудат
Оттаму, „дискурсот понекогаш покрива речиси сè, а со некои алатки преку кои јазикот може да е предмет на
тоа и ништо“ (Alvesson and Kärreman, 2000: 1128). Како истражување.
• Пристапите на КА и АД го застапуваат гледиштето дека јазикот самиот по себе е фокус на интерес, а не
само медиум преку кој учесниците во истражувањето комуницираат со истражувачите.
• КА претставува систематски пристап кон конверзацијата со којшто се лоцира акцијата во разговорот.
• Во КА, разговорот се смета дека е структуриран затоа што тој следи правила.
• Истражувачите преку КА настојуваат да изведат заклучоци за разговорот коишто нема да се темелат
врз контекстуалните детали што се ирелевантни за разговорот.
• АД има многу заеднички карактеристики со КА, но постојат неколку нејзини различни верзии.
• АД може да се применува врз поголем спектар на феномени, за разлика од КА, којашто се однесува
само на разговор што спонтано се одвива.
• Дискурсот се замислува како средство за пренесување на значење.
• Истражувачите преку АД покажуваат поголема склоност значењето во разговорот да го поврзат со
контекстуални фактори.
• На кои начини улогата на јазикот во конверзацијата и во анализата на дискурсот се разликува од
онаа што е типична во повеќето од другите истражувачки методи?
Конверзациска анализа
• На кои начини КА е фундаментална за продукцијата на општествениот поредок во интеракција?
Зошто аудиоснимањето и транкрипцијата се клучни во КА?
• Што се подразбира под секој од следниве термини: земање на збор; парови на меѓусебно зависни
искази; претпочитање на организација; образложение; корективен механизам?
• Како се поврзуваат термините од претходното прашање со продукцијата на општествениот поредок?
• Проценете го аргументот на Шеглоф (Schegloff, 1997) дека КА ја елиминира потребата да се направат
потенцијално непоткрепливи проценки за мотивите на учесниците.
анализа на дискурсот
• Каква е значајноста да се каже дека АД е антиреалистичка и конструкционистичка?
• Што е интерпретативен репертоар?
• Какви техники му се достапни на аналитичарот на дискурсот кога се обидува да ги разбере начините
на кои се презентираат фактите преку дискурсот?
• Кои се главните разлики меѓу КА и АД?
Критичка анализа на дискурсот
• Што е дистинктивно за критичката АД?
• Кои се клучните прашања што може да ги постави истражувачот преку КАД при настојувањето да го
разоткрие значењето на глобализациските дискурси?
• Зошто на истражувачите преку КАД им е важен поимот интертекстуалност?
Онлајн центар на ресурси (Online Resource Centre)

јазикот во квалитативното истражување. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги
23
ДОКУМЕНТИТЕ КАКО ИЗВОРИ
НА ПОДАТОЦИ
краток преглед на поглавјето
Вовед 543
Лични документи 544
Дневници, писма и автобиографии 544
Визуелни предмети 546
Официјални документи што потекнуваат од државата 549
Официјални документи што потекнуваат од приватни извори 550
Излезни податоци од мас-медиумите 552
Виртуелни документи 554
Реалноста во документите 554
Интерпретирање на документи 556
Квалитативна анализа на содржината 557
Семиотика 559
Херменевтика 560
ДОКУМЕНТИТЕ КАКО ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ 543

Терминот документи опфаќа многу голем спектар различни видови извори. Ова поглавје има
за цел да ја изрази оваа варијабилност преку разгледување на голем спектар на различни извори
на документи што се користат или можат да се користат во квалитативното истражување. Освен
тоа, ова поглавје ги споменува пристапите кон анализата на овие извори. Во ова поглавје се
• Лични документи и во пишана форма (како што се дневници и писма) и во визуелна форма (како
што се фотографии);
• Официјални документи добиени од државата (како што се истражувања со јавен карактер);
• Официјални документи од приватни извори (како што се документи издадени од организации);
• Податоци или информации објавени од мас-медиумите;
• Виртуелни податоци или информации, како што се интернет-изворите;
• Критериуми за оценување на секој од погорните извори;
• Три пристапи кон анализа на документите: квалитативна анализа на содржината, семиотика и
херменевтика.
Вовед
Ова поглавје се занимава со една прилично • Се релевантни за интересот на општествениот
хетерогена група извори на податоци, како што се истражувач.
писма, дневници, автобиографии, весници, списанија Со документите веќе се сретнавме во оваа книга,
и фотографии. Во ова поглавје акцентот не се става иако во различни контексти или форми. На пример,
врз документи што се издадени на барање на оние видови извори врз кои се прави анализа на
општествениот истражувач, туку врз предметите што содржината, како што се статиите од весниците, се
се едноставно таму некаде и чекаат да бидат собрани и документи. Меѓутоа, во ова поглавје акцентот го
анализирани. Меѓутоа, фактот што ваквите документи ставаме врз употребата на таквите документи во
му се достапни на општествениот истражувач не значи квалитативното истражување. Друг начин на кој
дека тие документи не се проблематични ниту пак документите претходно се појавија во оваа книга беше
значи дека работењето врз нив е полесно и одзема даден во кратката дискусија во Клучниот концепт 14.3.,
помалку време отколку првичните податоци што во која се спомнува дека архивските материјали се една
треба да се соберат. Напротив, барањето на документи форма на ненаметлив метод. И навистина, ова укажува
што се релевантни за вашето истражување може на често констатираната предност на користењето
честопати да биде фрустрирачки и долготраен процес. вакви документи – за коишто се дискутира во ова
Освен тоа, штом еднаш се соберат, потребна е голема поглавје – имено, тие се нереакциски. Ова значи дека,
интерпретативна вештина за да се потврди значењето поради тоа што тие не се изработени специјално за
на материјалите што биле пронајдени. Понатаму, целите на општественото истражување, можноста за
самите документи честопати се исплеткани во јазли реакциски ефект што би ја ограничувал валидноста на
на постапки што самите по себе се еден потенцијален податоците може во голема мера да се отфрли.
фокус на внимание. При дискутирањето за различните видови
Во ова поглавје се осврнуваме врз видовите документи што се користат во општествените науки, Џ.
материјали што: Скот (J. Scott, 1990) ја направи потребната разлика меѓу
• Можат да се читаат (сепак терминот читаат мора лични и официјални документи и уште официјалните
да се разбере прилично послободно отколку што документи ги класифицира како приватни официјални
тоа вообичаено се случува кога имаме визуелни документи наспроти државни официјални документи.
материјали, како фотографии); Во поголемиот дел од дискусијата што следува ќе
• Не се приготвени наменски за целта на се применуваат токму овие дистинкции. Еден друг
општественото истражување; збир од дистинкции што Скот ги издвоил се однесува
• Се заштитени и се чуваат за да бидат достапни за на критериумите за оценување на квалитетот на
анализа и документите. Тој препорачува (J. Scott, 1990: 6) четири
544 ДОКУМЕНТИТЕ КАКО ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ
критериуми, и тоа: за својот вид, а ако не се, дали се знае степенот на

нивната атипичност?
1. Автентичност. Дали документите се оргинални и 4. Значење. Дали документите се јасни и разбирливи?
со неоспорно потекло? Ова е еден збир од екстремно ригорозни
2. Веродостојност. Дали документите не содржат критериуми по коишто можат да се проценуваат
грешки или некакво искривување на податоците? документите, и во дискусијата што следува често ќе им
3. Репрезентативност. Дали документите се типични се навраќаме.
Лични документи
Во овој дел се расправа за карактерот и употребата Сличен пристап може да се користи и кога се зборува
на најразличните видови лични документи што луѓето за писмата: на пример, Енг (Ang,1985) далa оглас во
ги создаваат и кои често се користат во општествените едно холандско женско списание, замолувајќи ги
истражувања. читателите да ѝ напишат писма за своите реакции
и мислења во врска со американската телевизиска
дневници, писма и автобиографии серија Далас (Dallas). Таа добила четириесет и две
Историчарите во голема мера употребуваат писма како одговор на овој оглас. Меѓутоа, сега се
дневници и писма, но општествените научници интересираме за оние видови дневници и писма што не
немаат посветено многу внимание на овој вид лични се добиваат со настојување од страна на истражувачот.
документи. Всушност, обично ги користат само како Во Истражувањето во фокус 23.1. и во Истражувањето
извори кога наменски ги извлекуваат од авторите. во фокус 23.2. се даваат примери на општествени
Дневникот што се води на барање на истражувачот истражувања во кои се употребуваат лични документи
се употребува како метод за собирање податоци и во за истражување на историски, но и на посовремени
квантитативните и во квалитативните истражувања. контексти.

Користење на историски лични документи: примерот на
Август Лем (Augustus Lamb)
Дикинсон (Dickinson, 1993) дава интересен опис на користењето на историски лични
документи во истражувањето за Август Лем (1807–1836), единственото дете на леди Каролина Лем и
Вилијам Лем, вториот виконт од Мелбурн. Можно е Август во текот на својот краток живот да страдал
од епилепсија, иако изгледа дека тој страдал и од други болести. Дикинсон се заинтересирала за него,
затоа што ги истражувала реакциите на луѓето кон менталните хендикепи што не биле признати како
болести во деветнаесеттиот век. Всушност, Дикинсон се сомнева дека терминот ментален хендикеп
може да се примени за случајот на Август и затоа ја предлага малку поумерената фраза тешкотии
со учењето. Главни извори за податоци се „писмата од семејството и пријателите; писмата до Август,
писмата во врска со него и (ретките) писма од самиот Август“ (Dickinson, 1993: 122). Овие писма биле
најдени како колекции во архивите на неметрополската Хертфордшир (The Hertfordshire Country Office),
во Британскиот музеј и во библиотеката на Универзитетот Саутемптон (Southampton University Library).
Другите користени извори се записи за посмртното истражување за Август и извадоци од дневникот
што во периодот на своето живеење кај Август, 1817–1823, го водел неговиот домашен учител и доктор.
Дикинсон ги користи овие материјали за да укаже на тешкотијата да се оформи конечна слика каков
бил Август. Во исто време, таа ги демонстрира тешкотиите на коишто луѓето околу него наидувале во
разбирањето на неговите состојби, во голема мера поради тешкотијата што ја имале во изнаоѓањето
речник што соодветствувал со неговиот висок општествен статус.
Најверојатно, за одреден временски период забележува, пишувањето писма станува значајна

можноста да се користат писмата во историските и активност дури по воведувањето на јавната поштенска
во општествените истражувања ќе биде прилично служба, а особено од 1840 година, кога било воведено
ограничена. Како што Џ. Скот (J. Scott, 1990) разнесување поштенски пратки по цена од само
едно пени. Можно е пишувањето писма да станало дополнително во 28-мото поглавје.

територијално поограничено со појавата на телефонот Додека пишувањето писма е форма на
како доминантна форма на комуникација, а веројатно комуникација со други луѓе, пишувањето дневници без
и со појавата на комуникацијата по електронска пошта, исклучок е пишување заради себе, но кога дневниците
особено до таа мера што електронските писма веќе се пишуваат за поширока употреба, тогаш е тешко да
не се ни зачувуваат во електронска или печатена се разликуваат од еден друг вид лични документи –
форма – а сето тоа веројатно значи дека веќе извесен од автобиографијата. Како и писмата и дневниците, и
временски период пишувањето писма е во опаѓање и автобиографиите можат да се напишат по барање на
може така да продолжи и понатаму. Од друга страна, истражувачот, особено кога се работи за проучување
кај општествените истражувачи постои сè поголем на животната историја (видете го 20-тото поглавје). Кога
интерес за електронските писма како феномен. Шарф се користат во врска со методот на животна историја
(Sharf,1999) изјавува дека, кога водела истражување или биографскиот метод, тогаш писмата, дневниците
за реториката што се користи за рак на градите, се и автобиографиите (без оглед дали се пишувани на
послужила со софтверската апликација Листсерв барање на истражувачот или не) можат или да се
(список што се ажурира со електронски адреси на употребат како примарни извори на податоци или
корисници заинтересирани за специфична тема) за како дополнителни извори на податоци, како што се
рак на дојка и постепено сфаќала дека електронските животната историја и интервјуата за животна приказна.
комуникации даваат големи можности за нејзиното Како и да е, во примарниот фокус на ова поглавје се
истражување. Истражувањата што опфаќаат токму старите зачувани документи што не се наменски
проучување на електронска пошта и на други форми креирани за некакви истражувачки потреби.
на комуникација преку интернет ќе се разгледуваат

Користење на современи лични документи
Џејкобс (Jacobs, 1967) анализирал 112 самоубиствени пораки од возрасни и адолесценти
во областа на Лос Анџелес што успеале да се самоубијат. Пораките биле добиени во текот на
една студија за обидите на адолесцентите да извршат самоубиство. Авторот пишува дека бил
импресиониран од „рационалниот и кохерентниот карактер“ на пораките (Jacobs, 1967: 62), така
што се обидува да направи, како што вели, нивна феноменолошка анализа. За таквата анализа
требало авторот да се позанимава со „свесните намери што кај поединецот се јавуваат уште
пред да биде способен самоубиството да го разгледа како можен чин, а потоа и да го изврши“
(Jacobs,1967: 64). Џејкобс открил дека писмата можеле да се поделат во шест групи, како, на
пример, група писма што се однесуваат на болест – една категорија што содржи два типа: тие што
содржеле молба за прошка и тие во кои немало таква молба.
Понекогаш општоприфатената разлика меѓу значителна важност при проценувањето на личните

биографијата и автобиографијата може да не документи. Дали авторот што се наведува како автор
функционира. Примерот со Волт Дизни е еден таков на писмото или дневникот е вистинскиот автор? Во
случај. Како што веќе покажав, Дизни дава многу случајот со автобиографиите, во последниве години
фрагменти за својот живот, и тоа во кратки статии што тој ова станува проблем што сè повеќе се зголемува како
ги напишал и во статии што други ги напишале за него последица на зголемувањето на бројот на фантомски
(Bryman, 1995). Првата биографија за Дизни, напишана писатели што пишуваат во корист на името на славните.
од неговата ќерка Дијана Дизни Милер (Diane Disney Но истото може да важи и за другите видови документи.
Miller,1956), речиси сигурно добивала информации од На пример, во случајот со Август Лем (Истражувањето
самиот субјект на биографијата. Освен тоа, неколку во фокус 23.1.), Дикинсон (Dickinson, 1993: 126–127)
писатели забележале истоветност кај биографиите забележува дека постојат „само три писма од Август (за
што подоцна биле издадени. Оваа карактеристика кои не можеме да бидеме сигурни дека тој ги напишал
може да се припише на строгата контрола од страна со своја рака, бидејќи не било ретко користењето на
на Архивот на Дизни (Disney Archive), којшто, пак, писари)“. Оваа забелешка го загатнува прашањето колку
бил под контрола на Корпорацијата Волт Дизни. всушност Август бил авторот на писмата во целост,
Биографиите се моделирале токму во согласност со особено поради сознанието за неговите очигледни
примарните извори на податоци на овој архив (писма, тешкотии со учењето. Осврнувајќи се на прашањето
белешки од состаноци итн.). Како резултат на тоа, иако за веродостојност, Џ. Скот (J. Scott, 1990) забележува
Волт Дизни никогаш не напишал автобиографија од дека во однос на личните документи постојат најмалку
конвенционален тип, сепак неговото учество, а потоа две доминантни прашања за: фактичката точност на
и учеството на корпорацијата, можат да се уочат во информациите и дали тие всушност ги изразуваат
напишаните биографии. вистинските чувства на авторот. Случајот со Август
Јасно е дека критериумот на автентичност е од Лем, во кој биле откриени јасни разлики во погледите
за него и за неговото здравје, укажува дека претставата фотографиите стануваат предмети на интерес заради
дека можеби постои објективен и вистински точен опис самите себе наместо да се сметаат само како спореден
е најмалку проблематична. Скот препорачува една материјал за истражувачкиот процес (видете го
стратегија за здрав скептицизам во однос на искреноста Продлабоченото размислување 23.1.). Повторно,
со која писателот ги изразува своите чувства. Славните постои разлика меѓу фотографиите и другите
луѓе можат да се сосема свесни дека нивните писма визуелни претстави што се снимаат наменски како
дел од теренската работа и за кои се расправа во
или дневници ќе им бидат значително интересни на
19-тото поглавје, од една страна, и, од друга страна,
другите, и, поради тоа, може да се случи цврсто да се оние што веќе постојат независно од таа теренска
фиксираат врз степенот до кој тие навистина сакаат да работа (за коишто овде се зборува). Една од главните
се разоткријат во своето пишување, или да сторат сè за причини поради што фотографиите можат да имаат
да ја пренесат таа своја страна што токму тие сакаат важност за истражувањето е таа што тие откриваат
да ја проектираат. некои работи за семејствата. Како што Џ. Скот (J.
Со писмата мора да се постапи со слична Scott, 1990) забележува, многу семејни фотографии
претпазливост, бидејќи тие честопати може да се се прават како запис од церемонијални прилики
пишувани само за градење на репутација. Во случајот (свадби, крштевки) и настани што се повторуваат,
со самоубиствените пораки што ги анализирал Џејкобс како Божик, годишни одмори и облекувањето нова
(Jacobs, 1967) (видете го Истражувањето во фокус 23.2.), униформа на почетокот на новата учебна година. Скот
опишува една дистинкција меѓу трите типа на домашни
иако писмата биле рационални и кохерентни, сепак,
фотографии: идеализација, што претставува една
извесно е дека биле напишани во една многу стресна формална поза – на пример, фотографија од свадба
состојба, така што не е јасно колку тие вистински ги или една фотографија на семејството во неговиот
откриваат чувствата на самоубиствените лица. раскош; нормално портретирање, за што е потребно
Кога се зборува за овие материјали, разбирливо доловување на дејствата како што се случуваат, иако на
главен интерес претставува репрезентативноста. фотографијата може да постои и смислена компонента;
Поради тоа што порано степенот на писменост и демистификација, за што е потребно доловување на
бил далеку понизок, писмата, дневниците и претстава за субјектот во една нетипична (и честопати
автобиографиите веројатно ги зачувувале писмените – збунувачка) ситуација. Скот укажува дека е нужно да
и, општо земено, средната класа. Освен тоа, поради тоа се биде свесен за овие различни типови со цел да не
што момчињата повеќе имале можност да стекнуваат се биде исклучиво заинтересиран за неприродниот
изглед на сликите, туку да можеме да истражуваме
образование отколку девојките, зборот на жените
подлабоко под таа површина. Тој пишува:
во овие документи е недоволно претставен. Воедно,
жените веројатно имале и помалку самодоверба за да „Постоjат многу фотографии што не ни кажуваат
пишуваат дневници и автобиографии. Затоа, ваквите ништо за нивниот свет. Хирш (Hirsch 1981: 42)
историски документи, веројатно, не се објективни во тврди, на пример, дека извештачените пози
смисла на авторството. Друг проблем е селективниот и сериозните лица што ние ги поврзуваме со
опстанок на документи како што се писмата. Зошто викторијанската фотографија ја прикриваат
воопшто некои преживеале и колкав број се оштетени, реалноста на детскиот труд, жените
изгубени или фрлени? Ние не знаеме, на пример, колку фабрички работнички што поминуваат многу
се репрезентативни 112-те самоубиствени пораки часови на работа, така што честопати се
што ги анализирал Џејкобс (Jacobs, 1967; видете го случувало да ги запоставуваат своите деца,
Истражувањето во фокус 23.2.). Сосема настрана од негувателките што ги успиваат децата со рум
фактот што само релативно мал број од жртвите на и метресите што ги забавуваат татковците
самоубиство оставаат писма, понекогаш може да
од средната класа“ (J. Scott, 1990: 195).
се случи членовите на семејството да ги уништат
таквите пораки. Прашањето за значењето честопати Како што тврди Скот, ова значи дека,
се смета за проблематично поради нешата како кога фотографијата се користи како извор за
што се оштетување на писмата и дневниците, како истражувањето, нештата не смеат да се прифатат
и користењето кратенки или кодови од страна на такви какви што се на фотографијата, туку треба да се
авторите, а коишто се тешки за декодирање. Исто така, има значајно дополнително знаење за општествениот
како што Џ. Скот (J. Scott, 1990) забележува, поради контекст за да се истражува под површината. Всушност,
споделувањето заеднички вредности и претпоставки дури може некој и да се запраша дали фотографијата
со примачите на писмата, авторите на писмата во во една ваква ситуација воопшто може да му биде од
своите комуникации оставаат и многу недоречености полза на истражувачот. На истражувачот не му треба
што нема потреба ни да ги спомнуваат. фотографијата за да ги открие мрачните нешта што
го направиле ранливо викторијанското општество;
визуелни предмети се чини дека нејзината единствена намена е да
Во 19-тото поглавје беше истакнато дека постои укаже дека постои јаз меѓу претставата на сликата и
зголемен интерес за визуелното во општествените скриената реалност. Сатон во Истражувањето
истражувања. Фотографијата е најочигледната во фокус 23.3., извлекува слична констатација.
манифестација на овој тренд, поради тоа што

Какви улоги имаат фотографиите во општествените
истражувања?
Во општествените истражувања фотографиите можат да имаат разновидни улоги. Иако во 19-тото
и во ова поглавје за нив се расправа во однос на квалитативните истражувања, не постои причина
зошто тие да не се користат во квантитативните истражувања, а некои истражувачи токму за тоа и ги
користат. На пример, фотографиите можат да бидат во фокусот на анализата на содржината, можат
да се користат за поттикнување во структурираното интервјуирање или да се употребуваат во
експеримент. Сепак, општо земено, зголемениот интерес за фотографијата и визуелните материјали
обично потекнува од квалитативното истражување. Постои важна дистинкција меѓу користењето на
веќе постојните фотографии што не се наменски направени за истражувањето и фотографиите
добиени со истражувањето што ги прави истражувачот или што се прават на барање на истражувачот.
Постојат три значајни улоги:
1. Илустративна. Фотографиите можат да имаат улога со којашто речиси не придонесуваат со
ништо освен што ги илустрираат нештата и со тоа ѝ даваат живост на некоја сувопарна дискусија
за откритијата. Во некои класични извештаи на антрополозите се верува дека фотографиите имаат
една ваква ограничена улога. Постепено, некои антрополози почнуваат да експериментираат со
формите на етнографија во кои фотографиите имаат позначајно место.
2. Како податоци. Фотографиите можат да се набљудуваат како податоци самите по себе. Кога се
прават фотографии за потребите на истражувањето, тие се во основа дел од теренските белешки
на истражувачот (видете го за пример Истражувањето во фокус 19.10.). Кога фотографиите веќе
постојат уште пред почетокот на истражувањето, тие стануваат главниот извор на податоци за
полето за кое се интересира истражувачот. Примери за ваквата употреба на фотографиите има во
текстот на Сатон (Sutton, 1992; Истражувањето во фокус 23.3.) и Блејки (Blaikie, 2001).
3. Како поттикнувачи. Фотографиите можат да се употребуваат како поттикнувачи што ќе ги
наведат луѓето да зборуваат за тоа што е претставено на нив. На овој начин можат да се користат
и фотографиите направени од истражувањето (видете го Истражувањето во фокус 19.10.) и
постојните фотографии. Понекогаш, учесниците во истражувањето можат доброволно да ги
користат своите фотографии за овој вид на употреба. На пример, Ричиз и Досон (Riches and Dawson,
1998) откриле дека во интервјуата со ужалени родители, тие, честопати на своја иницијатива, ги
покажувале фотографиите на детето што го загубиле. Овие фотографии честопати родителите
им ги покажувале и на другите, така што нивната употреба во интервјуата се испреплела со
нивните постојни постапки за справување со својата тага. Во овој пример се забележува дека се
употребуваат постојни фотографии. Во Истражувањето во фокус 19.9. се дава пример за користење
на фотографии што се прават за целите на истражувањето, затоа што тие биле снимени на предлог
на истражувачите што биле заинтересирани за искуството со бездомништво.
Скот на прашањето за репрезентативност како се гледа на можноста за посета на тематски парк

гледа како на посебен проблем за аналитичарот на во Светот на Дизни и според тоа ни кажува и нешто за
фотографиите. Како што вели тој, фотографиите што продолжената рака на една влијателна корпорација
преживеале низ времето, на пример, фотографиите во културната индустрија. Јасно е дека прашањето за
во архивите, најверојатно и не се репрезентативни. репрезентативност е многу пофундаментално отколку
Тие веројатно биле подложени на сите видови ризици, прашањето за тоа кои фотографии преживеале,
како што е оштетувањето и селективното зачувување. бидејќи тоа укажува на начинот на којшто селективното
Примерот даден во Истражувањето во фокус 23.3. за зачувување на фотографии може да биде составен
фотографиите за посетите на тематските паркови во дел на таква стварност каква што членовите на
Светот на Дизни укажува дека процесот на отфрлање семејството (или други) настојуваат да моделираат.
на фотографии може да биде систематски. Другиот Како во примерот на Сатон, таа промислено креирана
проблем се однесува на прашањето за тоа што не стварност може потоа, самата по себе, да стане еден
е фотографирано, на коешто упатуваат цитатот фокус на интерес за општествениот истражувач.
на Хирш и укажувањето на Сатон дека може да се Вистински проблем за лицето што ги употребува
случи несреќните настани во тематските паркови во фотографиите е откривањето на различните начини
Светот на Дизни воопшто да не се фотографирани. на кои сликите можат да се разгледуваат. Блејки нашол
Забележувањето на тоа што не е фотографирано некои фасцинантни фотографии во локалните музеи
може да го открие менталитетот на личноста зад на Северните Оркниски Острови и на Шетландските
фотоапаратот. Ова е укажувањето што Сатон го прави: Острови. Овие фотографии биле направени од
отсуството на фотографии што ги прикажуваат не толку локалните фотографи или потекнувале од донирани
среќните доживувања во парковите упатува на тоа семејни албуми.

Фотографии на Магичното Кралство
Сатон (Sutton, 1992) забележал еден парадокс во врска со посетите на тематските паркови во
Светот на Дизни. Од една страна, Магичното Кралство се претпоставува дека е најсреќното место
на Земјата, со вработени (актерска екипа) што се обучени како да го зголемат тоа доживување.
Сепак, јасно е дека некои луѓе не уживаат да посетуваат паркови. Времето поминато во чекање во
редици, конкретно, била една од поплаките на Сатон, како што е честопати и на другите посетители
(гости) (Bryman, 1995). Сепак, луѓето очекуваат нивната посета да биде значајна и поради тоа со
себе ги носат своите фотоапарати (а сè почесто и своите видеокамери, иако на Сатон ова не му
е поентата). Сатон тврди дека фотографиите ги искривуваат сеќавањата на луѓето за нивната
посета. Тие сликаат фотографии што ја поткрепуваат нивната претпоставка дека тематските
паркови во Светот на Дизни се среќни места и, кога се враќаат дома, ги „отфрлаат фотографиите
што ги потсетуваат на непријатните доживувања, a ги чуваат фотографиите што ги потсетуваат
на среќните доживувања“ (Sutton, 1992: 283). Со други зборови, по посетата се реконструираат
позитивните чувства со помош на зачуваните фотографии. Како резултат на тоа, Сатон тврди дека
фотографиите не нудат точни сеќавања за една посета, туку – искривени.
Како што забележува Блејки (Blaikie, 2001: 347), на општо се смета како концизна изјава за поделбата на
сликите и на начинот на кој музеите ги претставуваат британското општество на класи. Позната е под насловот
тие слики „очигледната сурова реалност на културата Богати и сиромашни (Toffs and Toughs) и се смета дека
на островот веќе била присвоена и организирана“. прикажува две момчиња од колеџот Итон во униформи
Проблемот за истражувачот е потоа да ја прифати како стојат пред влезот на теренот Лорд и тројца
таа слика и да разбере што може таа да значи. Тој го парталковци, момчиња од работничката класа, како ги
поставува прашањето: дали сликата на закупец на гледаат занесено. Меѓутоа, во својата дискусија за оваа
мало парче земја, кој стои покрај својот дом, наведува фотографија, Јан Џек (Ian Jack), новинар на Гардијан,
на помисла за углед или на помисла за сиромаштија. покажува дека ова општоприфатено толкување на
Воедно, како и да се толкува сликата, треба ли да сликата е исклучително погрешно. Сосема настрана
се сфати како нешто што според фотографот има од фактот дека двајцата ученици биле од државниот
функција да обезбеди визуелен коментар во врска колеџ Хароу, а не од државниот колеџ Итон, тие биле
со општеството или како прикажување на начин на дотерани за посебна забава што родителите на едниот
живеење што исчезнува или, пак, да се разгледува ученик ја подготвиле за да се одржи по натпреварот
само како слика без очигледен поттекст? Може да се во крикет што го гледале момчињата. Нивната облека
примени секоја од овие претставени ситуации или не била стандардна униформа. Момчињата чекале
да се направи комбинација од нив, па тогаш дали ова да пристигне кола за да ги одвезе на забавата, а таа
значи дека фотографијата е многу ограничена форма доцнела, што можеби го објаснува тоа што се чини дека
на документ за општествените истражувачи? Иако момчињата ги игнорираат парталковците и зјапаат во
признава дека за сликите што ги истражувал може далечината – тоа всушност било поради тоа што тие
да има многу интерпретации, Блејки тврди дека, во со поглед го барале својот превоз. Понатаму, двете
неговиот случај, тие обезбедуваат една перспектива на момчиња не биле богати – таткото на едно од нив бил
појавувањето на модерноста и чувството за губењето професионален војник. Ниту пак трите момчиња биле
на поранешниот начин на живеење, особено во поглед парталковци. Тие учеле во едно локално училиште на
на начините на коишто музеите ги организирале Англиската црква и тој ден биле на заболекар. Решиле
тие фотографии. За да се дојде до овој вид сознание, да се моткаат околу теренот Лорд со цел да заработат
потребно е да се има чувство за контекстуалниот некоја пара пренесувајќи торби или отворајќи ги
карактер на сликите и за најразличните интерпретации вратите на колите и во тој поглед навистина биле
што можат да се направат. успешни. Исто така, Џек забележува дека момчињата
Едно сродно прашање се однесува на тенденцијата не биле запуштени – тие едноставно носеле кошули
во секојдневниот дискурс да им се придава посебна без вратоврска и неформална облека што во тоа
веродостојност на фотографиите и да се претпоставува време била типична за секој ден за момчињата од
дека нивното значење е транспарентно. Изреките како работничката класа. Спротивно на ова, двајцата
една слика вреди илјада зборови или фотоапаратот ученици од Хароу биле во посебна облека што во тоа
никогаш не лаже се примери за ваквата тенденција. време не била вообичаена секојдневна гардероба за
Пример за начинот на којшто ваквите ставови можат да момчињата од државните училишта. Оваа фасцинантна
заведат може да се види на фотографијата на сликата приказна нуди некаков увид во причините зошто
23.1., направена на 9 јули 1937 година, надвор од треба да се обесхрабрува нескептичниот став кон
теренот за крикет на Лорд (Томас Лорд) на денот на фотографиите. Статијата на Јан Џек може да се најде на:
отворањето на годишниот натпревар меѓу колеџите www.guardian.co.uk/society/2010/mar/23/ian-jack-
Итон (Eton College) и Хароу (Harrow College). Оваа слика photograph (пристапено на 8 ноември 2010).
слика 23.1.
Богати и сиромашни
Авторски права: Jimmy Sime/ Hulton Archieve Getty Images.
официјални документи што потекнуваат од државата
Државата е извор на голем дел од информациите 1973. Извештајот бил публикуван во 1974 година.
што имаат потенцијално значење за општествените Тарнер првенствено се интересирал за условите што
истражувачи. Taa издава огромен број статистички му претходеле на пожарот – факторите за коишто
информации, а дел од нив се споменати во 14-тото истрагата сметала дека довеле до пожарот и до начинот
поглавје. Освен ваквите квантитативни податоци, на кој справувањето со инцидентот предизвикало
државата е извор и на голем број текстуални материјали такви катастрофални последици (педесет мртви
што се од потенцијална важност, како што се законите лица). Во својата почетна анализа, која се базирала
на Парламентот и официјалните извештаи. врз пристапот на втемелена теорија, Тарнер имал за
Тарнер (Turner, 1994) на интересен начин ги цел да направи теоретски опис на условите што му
употребува официјалните документи, бидејќи за своето претходеле на пожарот. Според Тарнер, процесот на
истражување ги анализира извештаите од јавните теоретското опишување на овој случај, но и на другите
истраги за три несреќи, притоа особено нагласувајќи два извештаи од јавните истраги, бил бавен процес на
го пожарот во одморалиштето Самерленд (Summerland прегледување на деталите од извештајот:
Leisure Center), Даглас, Островот Ман (Isle of Man) во
година (British Medicines Act) што Британскиот надзорен

„За секој пасус прашував под кои наслови
орган за лекови ја дава на располагање (Abraham, 1994:
или називи треба да разгледувам за да ги
720). Истражувањето на Абрахам покажува дека имало
идентификувам оние елементи, настани или
претстави што би ме интересирале во мојот недоследности во исказите на научниците, укажувајќи
општ и на почетокот многу нефокусиран обид да дека во вакви ситуации интересите играат важна
развијам теорија за условите што им претходат улога. Тој исто така ги употребува своите наоди за да
на катастрофите. Потоа, сите тие наслови или заклучи дека, и покрај особеното влијание на научниот
називи за секој концепт ги запишував на горниот етос во социологијата на науката, неговата примена е
дел од картичка широка 12,7 центиметри, а ограничена во контроверзните подрачја во коишто
долга 20,32, со белешка за изворниот пасус и, секогаш интересите испливуваат на површина.
како што наидував на дополнителни примери Според четирите критериуми на Џ. Скот (J. Scott,
за идентификуваниот концепт, така додавав 1990), ваквите материјали можат да се сметаат за
референци за соодветните изворни параграфи“ автентични и како материјали што имаат свое значење
(Turner, 1994: 198). (односно на истражувачот му се јасни и разбирливи),
но другите две мерила бараат значително поголемо
На крајот, тој направил 182 картички со што внимание. Критериумот за веродостојност го загатнува
всушност си обезбедил суров материјал за градење прашањето дали изворот на документи е пристрасен.
на својот теоретски модел. Слични извори користел Токму ова е главното укажување на Абрахам (Abraham,
и Вајк (Weick,1990) во својата студија за авионската 1994). Со други зборови, ваквите документи можат да
несреќа на Тенерифе во 1977 година со тоа што тој го бидат интересни токму поради тоа што тие ги откриваат
користел официјалниот извештај на Министерството предрасудите. Подеднакво, оваа констатација укажува
за транспорт и врски на Шпанија и еден дополнителен дека е неопходно да се биде внимателен при обидот
извештај на Здружението на авијатичари во да се разгледуваат како прикази на стварноста. Во
Соединетите Држави. ваквите материјали прашањето за репрезентативноста
Слични видови материјали, но во поинаков е комплицирано, затоа што во извесна смисла ваквите
контекст, користел Абрахам (Abraham,1994) за своето документи се уникатни примероци, па токму нивниот
истражување за медикаментот опрен. Истражувањето официјален или квазиофицијален карактер е тоа што
се однесувало на улогата на интересите и вредностите ги прави интересни. Секако дека тука е и прашањето
во научните проценки за безбедноста на лековите. за тоа дали самиот случај е репрезентативен, коешто
Авторот за своите извори вели дека се „јавно достапни во контекст на квалитативното истражување и не е
транскрипти од искази на научниците, вклучувајќи и значајно, бидејќи во статистичка смисла ниеден случај
многу од вработените во производството на опрен, не може да биде репрезентативен. Всушност, се јавува
транскрибирани записи од парламентарните дебати, потреба од востановување на теоретски приказ што
официјалните прашања од пратениците до министрите ќе има своја тежина и ќе може да се разгледува и во
и нивните одговори објавени во транскрипциите на други контексти. Тарнер (Turner, 1994) всушност ги
дебатите на британскиот парламент – Хансард (Hansard) истражуваше трите катастрофи и забележа многу
и пропагандни брошури, писма, советодавни документи заеднички фактори за однесувањето во кризни
и друга документација во однос на должностите ситуации.
пропишани со Британскиот закон за лекови од 1968
официјални документи што потекнуваат од приватни

извори
Иако ова е многу хетерогена група на извори, сепак прават во врска со организациите, етнографите,
еден тип што многу се употребува се документите честопати, ги користат ваквите материјали, но поради
од компаниите. Компаниите (и секако најчесто тешкотиите да добијат одобрение за пристап до некои
организациите) изготвуваат и издаваат многу организации, многумина од нив се потпираат сепак
документи. Некои од нив се достапни за јавноста, само врз оние документи што се достапни за јавноста.
како што се годишните извештаи, изјавите за мисиите, Дури и кога истражувачот припаѓа на таа организација
соопштенијата за печатот, рекламите и материјалите и има пристап до одредена организациска единица,
од односите со јавноста во печатена форма и на сепак може да се случи некои документи што
светската мрежа (World Wide Web). Другите документи се недостапни за јавноста да се недостапни и за
не се (или не смеат да бидат) достапни за јавноста, истражувачот. За студијата на Владејачката хемиска
а такви се информативните билтени на компаниите, индустрија (ICI) на Петигру (Pettigrew, 1985; видете
организациските дијаграми, записниците од состаноци, го Истражувањето во фокус 3.16.) му бил одобрен
меморандумите, внатрешната и надворешната пристап до архивите на компанијата, така што, освен
кореспонденција во земјата и со странство, прирачници што смеел да интервјуира, тој смеел и да ги прегледува
за нововработените итн. За истражувањата што ги „материјалите за стратегиите и политиката на
компанијата за заштита на вработените, документите од службеници на компанијата:

во врска со создавањето и развивањето на разни
групи во компанијата, а за развој на организацијата, „Една од највидливите теми што се појави
досиејата што ја документираат природната историја беше очигледната некомпатибилност на
на главните организациски промени, документите интерпретациите на истите настани и процеси
со информации за регрутирањето и обучувањето на од страна на трите подгрупи во рамките на
внатрешни советници за развој на организацијата, компаниите – вишите извршни директори,
како и документите за користењето на надворешни кадровските службеници од централната
советници за развој на организацијата“ (Pettigrew, управа и раководителите на регионалните
1985: 41). кадровски служби... Овие документи не биле
Во истражувањето за организациите по пат на изготвени намерно да ја искриват вистината
проучување на случај ваквите информации им се или да ги прикријат настаните или процесите
корисни на истражувачите што употребуваат методи за кои даваат податоци, но ефектот беше токму
како што е набљудувањето со учество или (како во тоа“ (Forster, 1994: 160).
примерот на Петигру) како што се квалитативните
интервјуа. Други автори, пак, помалку или повеќе Со други зборови, членовите на различните групи
се потпираат исклучиво врз документи. Капсис во преку документите изразиле одредена перспектива
студијата за филмскиот режисер Алфред Хичкок (Kapsis, на нештата сообразна со нивните позиции во
1989) направил една комбинација од лични (најмногу организацијата. Така, иако авторите на документите
кореспонденција) и официјални документи, како што можеле да ја потврдат содржината на документите,
се белешки од филмските продукции и документација како што Џ. Скот (J. Scott,1990: 6) вели – сепак не
од градењето на публицитетот (Истражувањето во можеле да се сметаат како документи „без грешки и без
фокус 23.4.). искривување на вистината“. Поради тоа, документите
Ваквите документи треба да се вреднуваат според не можат да се сметаат како објективни прикази на
четирите критериуми на Скот. Како и материјалите состојбата со работите. Тие мораат да се испитаат и
во претходниот дел, и документите што потекнуваат да се разгледуваат во контекстот на другите извори
од приватни извори, како на пример од компании, на податоци. Како што примерот на Форстер укажува,
се веројатно автентични и со значење (во смисла различните ставови што ги заземаат авторите на
на јасност и разбирливост за истражувачот), иако документите можат да се користат како една платформа
ова не значи дека тој што ги анализира документите за увид во развивањето на процесите и факторите што
треба со ова да се задоволи. Малку повеќе работа ја предизвикуваат неусогласеноста. Во наведениот
можат да му отворат прашањата за веродостојност и пример, документите се интересни затоа што ја
репрезентативност. истакнуваат улогата и значајноста на супкултурите во
Тие што пишуваат документи веројатно имаат рамките на организацијата.
конкретен став што сакаат да го пренесат. Интересна Во најголемиот број вакви контексти, прашањето за
илустрација на оваа забелешка нуди студијата на репрезентативност може да претставува закана. Имал
Форстер (Forster, 1994) за документацијата на една ли Форстер пристап до сите документи? Можеби некои
компанија. Во текот на проучувањето на прашањата веќе биле уништени или не му бил одобрен пристап до
за развојот на кариерата во една поголема британска некои документи што се сметаат за чувствителни. Во овој
малопродажна компанија (овде именувана под поглед особено е интересен случајот со документите
псевдонимот ТК (TC)), Форстер извршил опсежна во врска со Алфред Хичкок (видете го Истражувањето
анализа на онаа документација на компанијата во фокус 23.4.). Хичкок или другите можеби не ни
што се однесувала првенствено на прашањата за депонирале документи што не оделе во прилог на
управување со човечките ресурси, но направил и неговиот имиџ. Бидејќи статијата на Капсис се однесува
интервјуа и анкетно истражување. Бидејќи имал на градењето на репутацијата и посебно на активната
можност многумина од авторите на документите да улога што Хичкок и другите ја имале во создавањето
ги интервјуира за тоа што го напишале, „можеше да на неговата репутација како важен филмски творец,
се добие потврда и за точноста на документите и за од значителна важност би биле документите што
нивното авторство токму од оние што ги изготвиле“ можеби помалку ја поткрепувале оваа репутација.
(Forster, 1994: 155). Со други зборови, автентичноста Со ова не кажуваме дека постојат вакви документи,
на документите била потврдена, а со тоа би можело да туку дека сомнежите се јавуваат секогаш кога постои
се рече дека е потврдена и веродостојноста. Меѓутоа, неизвесност за репрезентативноста на изворите.
Форстер укажува и на тоа дека во документите се
појавуваат дивергентни интерпретации на клучни
настани и процеси од страна на различните групации

Конструирањето на Алфред Хичкок: лични и официјални
документи
Студијата на Капсис (Kapsis, 1989) за Алфред Хичкок се фокусира врз начинот на кој се моделира
репутацијата во популарната култура. Конкретно, тој го истакнува начинот на кој репутацијата на
Хичкок, како режисер во шеесеттите години на минатиот век, од еден популарен забавувач се менува
во славен креатор на многу значајни филмови. Анализата на Капсис ја истакнува важноста што ја
имаат спонзорите, како што е влијателниот француски режисер Франсоа Трифо (François Truffaut),
при повторното оценување на неговото дело, како и улогата на самиот Хичкок. Главниот извор биле
личните документи на режисерот што се зачувани во Академијата за филмска уметност и наука. Оваа
колекција ја сочинуваат материјали што можат да се наречат и лични и официјални документи, исто
како и документи од другите извори:
• Сценарија, белешки од филмската продукција и документација за градењето на публицитетот;
• Кореспонденција, особено меѓу Хичкок и Трифо и со разновидни уметнички институции;
• Снимки од интервјуа со Трифо на коишто има снимен материјал од педесет и два часа;
• Одржани говори меѓу 1960 и 1975 година;
• Исечоци од весници и списанија, особено критики;
• Интервјуа што Капсис ги направил со разни луѓе поврзани со Хичкок.
излезни податоци од мас-медиумите
Весниците, списанијата, телевизиските програми, односи и зголемениот ризик од секс без заштита.
филмовите и другите мас-медиуми се потенцијални Преку истражувањето на ваквите извори, како што се
извори за правење општественонаучна анализа. статиите напишани од новинари специјализирани за
Кога ја разгледувавме анализата на содржината во информирање од полето на медицината и статиите
13-тото поглавје, се сретнавме со овие видови извори. од главните уредници за најактуелни теми/прашања,
Освен што продуктите на мас-медиумите можат да се Бехарел покажува дека трите весници – Сан (Sun),
истражуваат со користење на квантитативна форма Дејли мејл (Daily Mail) и Дејли експрес (Daily Express) биле
на анализа на податоци како анализа на содржината, непоколебливо против таа кампања на владата. На
таквите извори исто така можат да се истражуваат на пример, уредниците на Дејли мејл ја критикувале таа
начин на којшто ќе се заштити нивниот квалитативен стратегија како стратегија што е недоволно насочена
карактер. Вообичаено, за ваквите анализи е потребно кон високоризичните целни групи – хомосексуалците
пребарување теми во изворите што се истражувааат, и интравенозните корисници на дрога. Од друга
но за подетално истражување на оваа тема видете ја страна, Дејли мирор (Daily Miror), генерално земено, ја
подолу расправата за анализирање на документи. поддржувал кампањата. На пример, една од статиите
Во 13-тото поглавје, анализата што Бехарел од катчето на главниот уредник по повод Светскиот ден
(Beharrell, 1993) ја направил на содржините за СИДА/ на борбата против СИДА во 1988 година прокламирала:
ХИВ во британскиот печат повеќе пати била цитирана „И она што никогаш не смееме да го заборавиме е дека
како илустрација на различни аспекти на анализата сè уште нема лек или вакцина против СИДА. Затоа,
на содржината. Сепак, во оваа посебна публикација, вистинскиот начин да се запре нејзиното ширење
анализата на содржината служи повеќе како подлога е преку информирање, едуцирање и менување на
за детално истражување за темите што медиумите човековото однесување. Само тогаш ќе има некаква
ги опфаќаат во претставувањето на ризикот од надеж дека може да се контролира оваа смртоносна
хетеросексуалното пренесување на ХИВ во медиумите. закана“ (Daily Mirror, 1 декември 1988; наведено кај
Во периодот што Бехарел го истражува како период во Beharrell, 1993: 226). Весниците од голем формат, како
којшто печатот ги покрива овие теми, една од клучните што се Тајмс (The Times), Индипендент (Independnent)
компоненти на стратегијата на британскиот парламент и Гардијан (Guardian), како и Дејли мирор, во принцип
ја поддржувале стратегијата на владата за општа
за здравствено едуцирање во врска со пренесувањето
едукативна програма. Меѓутоа, Бехарел укажал и на тоа
на ХИВ беше да ги демонстрира ризиците од дека весниците покажале и внатрешни противречности
пренесување на вирусот преку хетеросексуални
во информирањето, како што се повикувањето на разгледуваат и филмовите. Ејткен (Aitken, 1998)

статиите во таблоидните весници од типот на Сан, што анализирал пет британски документарни филмови,
во летото во 1991 година предупредувал за ризикот снимени во периодот од 1929 до 1939 година. Сите
од инфицираност на британските туристи со ХИВ, кои филмови се однесуваат на работата и организациите.
за сонце, море и секс одат на одмор во странство. Поради тоа, би можеле да се сметаат како филмови
Истражувањето во фокус 23.7. нуди една дополнителна што многу живописно ни ги претставуваат овие
илустрација на квалитативната интерпретација на нешта во годините меѓу двете светски војни. На
написите во весниците. пример, еден од петте филма – Ноќна пошта (Night
Како што нагласува Бехарел, неговото истражување Mail, 1936), дава увид во разнесувањето пошта со
покажува дека анализирањето на ваквите вести ја возот на поштенската компанија Ројал мејл (Royal
истакнува тешкотијата да се повикуваме на печатот на Mail) фокусирајќи се врз едно деноноќие. Иако
недиференциран начин и дека при следењето такви акцентот во филмовите очигледно се поместува во
податоци треба да се постапува внимателно, дури и тие години, Ејткен забележува дека во нив се открива
со конвенционалните дистинкции меѓу таблоидите и некое воздигнување на физичките и занаетчиските
весниците од голем формат. Тоа исто така укажува и на вештини, но се нуди не толку ентузијастички ако не и
некои контрадикции во известувањата. Анализата на амбивалентен опис на административните рутини и
содржината можеби ќе може да ги истакне аспектите организациските структури. Како такви, филмовите не
на оваа низа на откритија, но примената на една можат да се сметаат како неутрален запис за работата
подлабинска анализа овозможува посуштинско и организациите во овој период. Наместо тоа, тие
откривање на карактерот и содржината на конкретни веројатно ни кажуваат повеќе за контрадикторните
теми. Како што укажува примерот во Истражувањето ставови кон големите корпорации во текот на нивното
во фокус 23.5., списанијата имаат сличен потенцијал. појавување во овој период.
Честопати, на сличен начин можат да се

Фудбалските навивачки списанија за Абердин
Џулјаноти (Giulianotti, 1997) пишува за фудбалските навивачки списанија што се појавиле за
фудбалскиот клуб Абердин, еден од клубовите што биле во фокусот на неговото етнографско
истражување (видете го Истражувањето во фокус 19.2.). Тој покажува дека ваквите списанија
(некои од нив престанале и да постојат тогаш кога тој правел анализа) играат улога во креирањето
на чувството на идентитет кај навивачите, особено во периодот на опаѓање на популарноста на
фудбалот. Тој покажува, на пример, дека навивачките списанија „потрадиционалното чувство
за културните разлики на другите делови на Шкотска го комбинираат со североисточниот
самодевалвирачки хумор, често направен и на своја сметка“ (Giulianotti, 1997: 231). Еден пример
за ваквиот стремеж е истакнувањето на значењето на овцата. Противничките фанови инсистираат
дека на навивачите на Абердин овцата им е важна и за други потреби освен за храна и добивање
волна. Ова се открива во скандирањата на противничките навивачи: „Дупачи на овци, копилиња
едни, вие сте само [итн.]...“ (Giulianotti, 1997: 220). Овие алузии за бестијален разврат навивачите го
користат за себе во своите списанија, така што на нивните страници честопати овцата се наоѓа во
сатиричните цртежи и приказни.
Понекогаш, автентичноста на содржините статиите во весници или списанија, бидејќи корпусот

тешко се потврдува кога се работи за објавите на од којшто се извлекува примерокот вообичаено може
мас-медиумите. Иако вообичаено можат да се сметаат лесно да се провери, особено кога се користи голем
за вистинити, честопати авторството на статиите (на спектар на весници, како во истражувањето на Бехарел
пример, во катчето на главниот уредник и во некои (Beharrell, 1993). Сепак, тешко е да се спознае дали се
статии во списанијата) е нејасно издиференцирано, типични претставници филмовите што ги анализирал
па е тешко да се знае дали можеме да се потпреме врз Еjткен (Aitken, 1998). Најпосле, потврдливоста е обично
содржината како на текст од некој кој е во позиција да јасна и разбирлива, но може да е потребна значителна
нуди точна верзија. Веродостојноста е често предмет свесност за контекстуалните фактори, како што било
во анализата на статиите, но како што всушност потребно Џулјаноти да биде свесен за значењето
покажуваат примерите во овој дел, често целта е да се на овцата како симбол за фудбалските навивачи на
откриваат грешки или искривувања на информациите. Абердин (видете го Истражувањето во фокус 23.5.).
Репрезентативноста е ретко предмет во анализата на
виртуелни документи
Постои уште еден тип на документи што треба да истражувачите откриле дека постои мала разлика меѓу
се спомене – документи што се појавуваат на интернет. рекламирањето на ваков туризам преку интернет и
Огромната опсежност на интернетот и неговата она што претходните истражувачи го имале откриено
сè поголема достапност го прават моќен извор на при истражувањето на рекламирањето на екотуризмот
документи и за квантитативна и за квалитативна преку традиционалните медиуми. За анализата на
анализа на податоци. Во 28-мото поглавје се дискутира објавите поставени на интернет би било корисно
за предметите што анализата на ваквите документи навраќањето на примерите во Истражувањето во
може да ги опфати. Од виртуелните документи, фокус 13.3., коишто илустрираат две студии што
најистакнати се: веб-страниците и објавите што преку со комбинација на квантитативни и квалитативни
интернет се поставуваат на панелот за пораки или во стилови на анализа на содржината ги истражувале
форумите. Пример за првиот вид документи е анализата веб-страниците и објавите на интернет што се
на содржината што Дорси и коавторите (Dorsey et al., посветени на болестите.
2004) ја спровеле за веб-страниците на компаниите Разбирливо е дека постои огромен потенцијал на
што промовираат екотуристички одмори, односно интернетот како извор на документи, но треба да се
туризам што не ѝ наштетува на животната средина. имаат на ум критериумите на Скот. Прво, автентичноста:
Тие тврдат дека интернетот игра значајна улога во секој може да направи веб-локација, така што може
промовирањето на овие понови форми на туризам и се да се случи, на пример, совети за финансии да дава
интересирале за начините на коишто се промовираат и некој што не е експерт. Второ, веродостојност: би
на веб-страниците. Во деталната наративна анализа требало да бидеме свесни за можните изобличувања
што ја спровеле на веб-страниците што ги нашле, на информациите. На пример, ако ги проучуваме
Дорси и коавторите биле водени од две истражувачки веб-страниците што ги рекламираат одморите, треба
прашања (видете го 24-тото поглавје). Прво, дали да бидеме свесни за изобличувањата на информациите
компаниите што ги рекламираат овие туристички што можат да се случат, а се во интерес на продажбата.
патувања на своите веб-страници го прават тоа на Во примерот што понапред го наведовме во врска со
начин што е во согласност со дискурсот за екотуризам истражувањето на Дорси и коавторите, токму таков
и за одржлив развој? Второ, дали стратегијата на и беше заклучокот. Трето, со оглед на константниот
рекламирање на овие туристички патувања преку прилив на информации на интернет, неизвесно
интернет се разликува од традиционалните форми? е дали воопшто некогаш ќе можеме да дознаеме
Што се однесува до првото истражувачко прашање, колку се веб-страниците репрезентативни за една
истражувачите откриле дека, од седумте веб-локации, одредена тема. На крајот, веб-страниците имаат лоша
само две ги претставувале своите туристички репутација поради еден вид на веб-жаргон, така
патувања на начин што е компатибилен со дискурсот што, без значително познавање на веб-жаргонот на
за екотуризам и за одржлив развој. Другите ги корисниците на таа веб-страница, може да биде тешко
пропуштиле клучните елементи на дискурсот. Што да се разбере што се кажува.
се однесува до второто истражувачко прашање,
реалноста во документите
Прашањето што од неодамна привлекува внимание кон општествената и организациската стварност.
и што влијае врз интерпретациите на документите Сепак, некои автори се скептични за тоа до која
(токму за тоа се зборува во следниот дел) е прашањето мера документите се токму такви. Наместо да гледаат
за статусот на документите. Разбирливо е примамлива на документите како на нешто преку што се добива
претпоставката дека документите откриваат нешто пристап до имплицитната стварност, истражувачите
што е скриено во општествената стварност, така што како Еткинсон и Кофеј (Atkinson and Coffey, 2011)
документацијата на некоја организација (записниците препорачуваат дека документите заслужуваат на нив
од состаноци, билтените, целите и задачите на да се гледа како да се поинакво ниво на стварноста.
организацијата, описот на работата итн.) се смета како Еткинсон и Кофеј сметаат дека документите треба да
нешто што ја претставува реалноста на таа организација. се испитуваат, од една страна, во однос на контекстот
Со други зборови, ние можеме да мислиме дека во којшто се создаваат, а, од друга страна, во однос на
ваквите документи ни кажуваат за тоа што се случува во нивната имплицитна читателска публика. Кога вака
организацијата и дека ќе ни помогнат да откриме такви се гледа на документите, тие се значајни од аспект
нешта како нејзината култура или нејзиниот етос. Во на тоа што треба да се постигне со нив и од аспект за
согласност со ваквиот став, документите се прозорец кого се напишани. Се пишуваат со цел да пренесат
таква претстава што ќе им биде од интерес на авторите како средство за разбирање на ставовите на една
и на оние што тие ги претставуваат. Освен тоа, се организација и нејзиното работење, најверојатно,
препорачува да се има предвид дека секој документ е анализата на документите ќе треба да ја поткрепи
поврзан со други документи, бидејќи без исклучок тие со други извори на податоци. Во овој контекст,
упатуваат на други документи и/или се одговор на нив. интересно е да се размисли за илустративното
Другите документи формираат дел од контекстот или од разгледување на еден документ од страна на Еткинсон
историската заднина на пишувањето на еден документ. и Кофеј – пријавата за Форумот на социолозите за
За внатрешната поврзаност на документите Еткинсон Оценување на истражувачката практика во 2008
и Кофеј го користат терминот интертекстуалност. (Sociology Panel for the 2008 Research Assesment
Записниците од состаноци во една организација Exercise (RAE)) на Универзитетот во Кардиф (Cardiff
можат да бидат документи за коишто би се University). Истражувачката работа на универзитетите
заинтересирал општествениот научник. Навидум, од Обединетото Кралство периодично се проценува
ваквите документи се записи за: теми отворени преку форуми организирани за секоја од соодветните
на состанокот; дискусијата за нив; гледиштата на дисциплини. Тоа претставува главна карактеристика
учесниците и дејствата што треба да се преземаат. Како на универзитетскиот живот на Обединетото Кралство.
такви, тие можат да бидат интересни за општествениот Секоја област за проценка (во овој случај областа
истражувач поради тоа што можат да откријат такви социологија) поднесува документ со записи за
нешта како културата на организацијата или на активностите во таа област и на публикациите на
одделот што стои зад тие записници, преокупациите нејзините членови. Потоа, овој документ и особено
на организацијата и можните расправии меѓу публикациите се оценувани од форумите во состав
присутните на состанокот. Меѓутоа, токму поради тоа од експерти од соодветната област. Од анализата
што записникот е документ што ќе го читаат не само на Еткинсон и Кофеј, две укажувања се особено
присутните на состанокот туку и други (членови на значајни. Прво, иако употребениот англиски јазик
други оддели или на други организации, а доколку се е претежно едноставен, повеќето луѓе што немаат
работи за организација од јавниот сектор, тогаш, според солидни познавања за тоа како функционира високото
Законот за слободен пристап до информации (Freedom образование на Обединетото Кралство одвнатре и за
of Information Act) ќе може и јавноста да го чита), голема важноста на практиките што ги применува нема да ја
е можноста дека, кога се пишува, се зема предвид доловат значајноста на документот ни неговите нијанси.
критичкото читање на читателската публика. Затоа, Читателите ќе можат да ги разберат овие документи за
несогласувањата во записникот можат да се ублажат, Оценување на истражувачката практика (RAE) што ни
а планираните постапки да бидат како резултат на кажуваат за академскиот живот на универзитетите во
желбата да се демонстрира потребата од посветеност Обединетото Кралство и за улогата на надворешните
на важни прашања, а не на некоја вистинска желба ревизии во нив само ако се внатрешни лица вклучени
да се дејствува. Исто така, најверојатно, експлицитно во тој процес. Тие се како учесници набљудувачи.
или имплицитно, записниците се поврзуваат со Како такви, тие се во можност своите искуства од
други документи на таа организација, како што современиот универзитетски живот да ги искористат
се поранешните записници, целите и задачите на како потпора при прегледувањето на ваквите
организацијата, описот на работата, организациските документи. Со други зборови, внатрешните лица
регулативи, а и најразличните документи надвор имаат додатни податоци што можат да ги искористат
од организацијата (на пример законодавството). како средство што ќе им помогне да разберат што е
Понатаму, следејќи ги сугестиите на Еткинсон и Кофеј, во тоа што го откриваат документите за универзитетите
записниците треба да се испитаат начините на коишто во Обединетото Кралство и за современата култура
се користи јазикот за да ги пренесе нивните пораки. на ревизија. Така, ако сакаме документите да ги
Суштината на ставот на Еткинсон и Кофеј е дека третираме како документи што ни кажуваат нешто за
документите имаат дистинктивен онтолошки статус со фундаменталната реалност, најверојатно ќе треба да
тоа што претставуваат една посебна стварност што тие употребиме други извори на податоци за таа реалност
ја нарекуваат документарна стварност, и не треба и за контекстите во кои се создаваат документите
да се мисли дека „транспарентно ја претставуваат“ (видете го за пример Истражувањето во фокус 23.6.).
фундаменталната стварност на организацијата или Една слична констатација може да се направи во однос
општеството. Понатаму додаваат: „Не можеме... на студијата на О’Рајли и коавторите за писмата до
само преку пишаната документација да учиме како Комисијата за етика во истражувањето презентирани
секојдневно всушност работи една организација. во Истражувањето во фокус 22.3. Како што авторите
Подеднакво, колку и да се официјални записите, не забележуваат: „Што и да се случило за време на
можеме да ги третираме како цврсти докази за она состанокот на Комисијата за етика во истражувањето,
што тие го соопштуваат“ (Atkinson and Coffey, 2011: 79). писмената одлука ќе создаде своја документирана
Главното укажување на Еткинсон и Кофеј е дека реалност“ (O’Reilly et al., 2009: 257). Писмениот документ
треба да се има предвид вистинската суштина на има самостоен живот, и за негово разбирање се потребни
документите, односно – да се знае дека тоа се текстови други документи (како што се упатствата и конечните
при чиешто пишување се имале на ум различни цели, решенија) и историската заднина за сè построгиот
а не се едноставно одраз на стварноста. Ова значи режим за етичката практика во општествените науки.
дека, ако истражувачот сака документите да ги користи Второ, документот е изработен реторички за да
изврши некаква функција. Тој се изработува за да ја претставување на своето реноме во најдобра

претстави катедрата на Кардиф во најдобра можна можна светлина мора да се набљудува во однос на
светлина, користејќи нијансиран јазик и препознатливи доказите обезбедени да ги поткрепат аргументите
фрази за реномираноста на високото образование. на оваа катедра (интертекстуалноста) и резултатите
Како што забележува Приор (Prior, 2008), општествените од рангирањето, како и на импликациите на тие
истражувачи вообичаено ги набљудуваат документите резултати врз континуираниот успех на катедрата.
како ресурси врз кои работат и најчесто сакаат да го Ваквата насоченост кон документите претставува една
разоткријат нивното вистинско значење, можеби промена во тоа како се сфаќаат кога се употребуваат
користејќи ги презентираните техники во ова за истражувачките цели. За многу истражувачи
поглавје, во 13-тото и во 24-тото поглавје. Во исто содржината на тие документи ќе продолжи да биде
време, документите се пишуваат со одредена цел и главниот фокус на нивното внимание, но исто така
како такви се дел од верижно поврзаните дејства што е важно тие истражувачи да се приспособуваат на
самите по себе се потенцијални теми за истражување. значајноста на тие документи во смисла на улогата
Според тоа, целта на пријавата на Кардиф за што ја имаат во организацијата и на други места.

Документите и несреќата
Дајана Вон (Diane Vaughan, 1996) напишала една исклучително многу ценета книга за несреќата
на Челинџер (Challenger). Оваа несреќа се случила во јануари 1986 година, кога спејс шатлот Челинџер
пламнал веднаш по неговото лансирање. Вон се интересирала за темната страна на организациите и
сакала да го проучува овој страшен инцидент како студија на случај што ќе помогне да се разбере алката
на индивидуалните и организациските фактори што му претходеле на тој инцидент и довеле до одлуката
шатлот да се лансира и покрај регистрирањето на можни проблеми. Претседателската комисија назначена
да ја истражи несреќата напишала обемен извештај. Овој извештај можеби се сметал како доволен да
обезбеди увид во прашањата за кои таа се интересирала, но Вон испитувала и други разновидни извори:
архива на документите на НАСА; други истражувања за несреќата; транскрипти од сослушувањата на
Американскиот конгрес; транскрипти од 160 интервјуа со лица во врска со Челинџер што ги извршила
Владата; документи за проценка на ризик што Вон ги барала повикувајќи се на Американскиот закон
за слободен пристап до информации и бројни интервјуа што самата (Vaughan, 2004) ги направила.
Сепак, како што истакнува Вон (Vaughan,2006), истражувањето на документите, како извештаите
од Претседателската комисија, може да открие многу за видовите проблеми што тие ги истакнуваат,
но и да истакне на кои начини тие проблеми се формулирани. Токму ова е констатацијата до којашто
дојдоа Еткинсон и Кофеј во врска со претставата дека документите, самите по себе, обезбедуваат
една дистинктивна секвенца од слики за стварноста. Вон (Vaughan, 2006) истражувала три комисиски
извештаи: Извештајот за Челинџер; Извештајот на Комисијата за истражување несреќи на Колумбија,
а што се однесувал на несреќа на друг спејс шатл, којашто се случила во февруари 2003 година; и
Извештајот на Комисијата за 11 септември. Таа покажува дека формата на секој од извештаите била
според соодветната доминантна рамка: „рамка за истражување на несреќа“; „социолошка рамка“
и „историска/воена рамка“ (Vaughan, 2006: 304). Понатаму таа забележува дека Извештајот за 11
септември причината ја наоѓа во она што таа го нарекува „регулативен неуспех“ (Vaughan, 2006:
300), а којшто се однесува на проблеми во активностите на агенциите задолжени за одржување на
националната безбедност. Таквото припишување на каузалност е одговорноста за настанот да се
тргне од претседателот, а до одредена мерка и од надворешната политика на Соединетите Држави.
Разгледувањето на тие документи само како документи може да ни укаже за нешта како што е начинот на
којшто одговорните за официјални соопштенија во врска со поголемите инциденти ја толкуваат основата
што на овие инциденти им претходи и причинските настани. Како такви, извештаите се интересни толку
колку и лажењето поради одговорноста што во нив не се перципира. Како што нè потсетуваат Еткинсон
и Кофеј, она што документите не можат да ни го кажат е што всушност довело до тие инциденти.
интерпретирање на документи
Иако ова значи навлегување во области без анализа на содржината ги интерпретирате

што се релевантни за следното поглавје, овој документите. Накратко се претставени три можни
дел накратко го разгледува прашањето како

Употребата на критичката анализа на дискурсот за
интерпретација на статиите во весниците
Критичката анализа на дискурсот беше претставена во 22-рото поглавје како пристап кон
истражувањето на јазикот и неговото користење што може да се примени врз различни материјали.
Тео (Teo, 2000) неа ја употребил за анализа на вестите во австралиските весници. Фокусот на интерес
на Тео бил врз утврдување на тоа како расизмот се појавува на површина или е неутрализиран
во двата главни весници во Сиднеј. Тој особено истакнал девет статии што се однесувале на 5Т,
виетнамска банда на млади луѓе што на релативно отворен начин се занимавала со препродавање и
растурање на дрога во едно преградие на Сиднеј. Критичката анализа на дискурсот била соодветен
пристап кон интерпретирањето на овие документи поради нивниот капацитет да обезбедат увид во
начинот на којшто употребата на јазикот го создава и го легитимизира расизмот во печатот. Како што
Тео забележува, критичкиот елемент во критичката анализа на дискурсот привлекува внимание кон
идеолошката основа на еден дискурс што натурализира и некои погледи и ставови, како, на пример,
расизмот, ги прави прифатливи. Тој забележува низа механизми што се користат за пренесување на
една посебна позиција во однос на расизмот и борбата со дрогата на полициската служба. На пример,
Тео се повикува на лингвистичкото средство што тој го нарекува генерализација, а кое се појавува кога
една група карактеристики на една утврдена група на индивидуи се проширува (т.е. се генерализира)
на една поширока група на индивидуи. На пример, тој заклучува:
„При анализата на дискурсот во весниците, ние забележуваме една генерализација на
криминалот на 5Т ... на една поширока група на луѓе (Виетнамци, југоисточни Азијати и Азијати).
Споменувањето на Виетнамци и Азијати се појавува доследно и често за криминалните
активности на 5Т што станува речиси еден ендемичен дел на супкултурата на дрога на
Австралија“ (Teo, 2000: 16).
Цитираните примери вклучуваат: „застрелани тројца Виетнамци“, „високо момче со изглед на
Азијат“ и „пет други момчиња со изглед на Азијати“ (Teo, 2000: 17). Овде, потоа, употребата на критичката
анализа на дискурсот на овие документи обезбедува средство за стекнување увид во идеолошките
основи на расизмот.
пристапи: квалитативна анализа на содржината, земени текстуалните делови што се однесувале на

семиотика и херменевтика. Освен овие, анализата на темите што биле предмет на интерес“. Тој особено се
дискурсот, за којашто се зборуваше во 22-рото поглавје, интересирал за разликите во однос на полот преку
се користи како пристап за анализирање документи. кои се претставени оние што страдаат и покажува, на
Во Истражувањето во фокус 23.7. има пример за пример, дека во приказните за мажи имало повеќе
употреба на критичката анализа на дискурсот што се теми, како, на пример, колку е важен карактерот
однесува на интерпретацијата на еден вид на документ на личноста за справување со болеста. Постапките
разгледуван во ова поглавје – статии во весници. што ги презел Тарнер (Turner, 1994) во врска со
своето истражување за несреќата во Самерленд се
квалитативна анализа на еден пример на барање теми во текстови, иако тој
содржината обезбедил, повеќе од вообичаено, детали за тоа што
Ова е, веројатно, најраспространетиот пристап кон направил тој. Истражувањето во фокус 23.8. нуди еден
квалитативната анализа на документи. Него го сочинува пример за тематска анализа во која се илустрирани
барањето фундаментални теми во материјалите што некои од неговите состојки.
се анализираат, а може да се препознае во неколку Алтајд (Altheide,1996) го предложил пристапот
претходно споменати студии, како што се Бехарел што тој го нарекува етнографска анализа на
(Beharell, 1993), Џулјаноти (Giullianotti, 1997) и Ејткен содржината (којашто ја спротивставува на
(Aitken, 1998). Процесите преку кои се извлекуваат квантитативната анализа на содржината, претставена
темите најчесто не се прецизирани. Извлечените во 13-тото поглавје). Пристапот на Алтајд (кој
теми обично се илустрираат – на пример, со кратки се наведува како ЕАС – етнографска анализа на
цитати од статии од весници или списанија. Сил (Seale, содржината (ECA – Ethnographic Content Analysis))
2002: 109) ги истражувал извештаите во весниците претставува кодификација на одредени постапки
во кои биле портретирани луѓето со рак. За една од што можат да се сметаат како типични постапки
фазите на неговата анализа било потребно „кодирање за квалитативната анализа на содржината што ја
во NVivo, со што биле идентификувани и повторно употребуваат повеќето од досега споменатите студии.

Тематски проникнувања во карикатурите
Студијата во ова истражување во фокус се однесува на еден необичен вид документи –
карикатури. Ова е необично поради тоа што повеќето документи врз кои се прават анализи се
повеќе текстуални отколку визуелни. Освен тоа, студијата дава интересен пример за извлекување
на теми од документи.
Како една компонента на студијата за канадскиот систем за бегалци, Филипс и Харди (Phillips
and Hardy, 2002: 75–78; видете го и Hardy and Phillips, 1999) анализирале 127 карикатури што се
појавиле во канадските весници во периодот 1987–1989. Карикатурите ги отсликувале општите
теми за имиграција и бегалци. Тие ја опишуваат оваа збирка на карикатури како база на податоци
што чекала да се појави истражувачко прашање, укажувајќи дека тие собрале карикатури без
употреба на некакви водечки принципи, поинакви од оние што би требало да ги поврзат со
имиграцијата и бегалците. При истражувањето на карикатурите, тие започнале да препознаваат
дека карикатурите ги претставуваат пошироките општествени градби на имигрантот, и ова им
помогнало да извлечат теми од документите со помош на анализата. На почетокот на нивното
истражување на карикатурите, тие сфатиле дека повеќето карикатури се однесувале на еден или
на повеќе од следниве четири предмети:
1. Бегалецот;
2. Владата;
3. Имиграцискиот систем и
4. Јавноста (оваа четврта категорија не била типична).
Со натамошната анализа се открило дека за секој од овие предмети може да се забележат
различни теми. Секоја од овие теми го одразувала различниот начин на кој секој од четирите
предмети бил претставен во карикатурите. На пример, можеле да се забележат седум теми за
начините на кои имиграцискиот систем бил претставен во карикатурите:
1. Како недоследен (23);
2. Како неадекватен (17);
3. Како престрог (12);
4. Како преблаг (10);
5. Како пребавен (7);
6. Како наивен (7);
7. Како чесен (1).
Секоја тема била надополнета со една дефиниција. На пример, имиграцискиот систем како
недоследен бил дефиниран како: „Одредени групи, како што се илегалните имигранти, лажните
бегалци и лицата со политички врски се привилегирани“ (Phillips and Hardy, 2002: 77). Харди и
Филипс (Hardy and Phillips, 1999) даваат податоци и за честотата на појавувањето на секоја од
овие теми. Погорните бројки ставени во загради го претставуваат бројот на карикатури што ја
опишуваат секоја од темите што се однесуваат на имиграцискиот систем.
Ова истражување било изведено со ориентација кон анализа на дискурсот што се разоткрива
во заинтересираноста на авторот за начинот на кој категоријата бегалец се конструира преку
дискурсот и сликите и како и владините и невладините организации заинтересирани за
имигрантите и бегалците ги составуваат овие дискурзивни извори. Сепак, главниот заклучок е
дека тематската анализа е многу често применуван пристап за анализирање документи (и доста
транскирпти на интервјуа) и таа може да се примени врз различни видови ориентации кон
квалитативните податоци.
Според него, овој пристап се разликува од ревидира темите или категориите што се добиени од
традиционалната квантитативна анализа на истражувањето на документи. Како што вели тој:
содржината поради тоа што истражувачот постојано ги
употреби не само за извори на документи туку исто

„Етнографската анализа на содржината (ЕАС)
така и за сите видови други податоци поради неговата
постојано се движи меѓу развивање концепт
определба да ги третира појавите како текстови.
– примерочење – податоци, собирање –
Главните термини што се користат во семиотиката се:
податоци, кодирање – податоци и анализа
• Знакот – т.е. нешто што означува нешто друго;
– интерпретација. Целта е да се биде
• Знакот е составен од: ознака и означено;
систематичен и аналитичен, а не ригиден. На
• Ознаката е нешто што укажува на некое скриено
почетокот, категориите и варијаблите ја водат
значење;
студијата, но се допуштаат и други категории и
варијабли што се очекува во текот на студијата • Означеното е значењето на кое упатува ознаката;
да се појават, вклучувајќи една ориентација • Денотативното значење е манифестираното или
кон константно откривање и константно поочигледното значење на ознаката и како такво
споредување на релевантни ситуации, укажува на нејзината функција;
постановки, стилови, претстави, значења и • Знак-функција е предмет што означува одредена
нијанси“ (Altheide, 1996: 16; нагласените делови функција;
во оригиналот). • Конотативното значење е значењето што е
поврзано со одреден општествен контекст што
Според тоа, кај ЕАС постои многу поголемо движење претставува дополнување на неговото денотативно
напред–назад меѓу концептуализацијата, собирањето значење;
податоци, анализата и интерпретацијата отколку • Полисемијата (многузначноста) се однесува на
кај анализата на содржината опишана во 13-тото едно својство на знаците, имено, дека тие секогаш
поглавје. Квантитативната анализа на содржината можат да се интерпретираат на многу начини;
вообичаено бара применување на однапред утврдени • Кодот е обопштеното значење што
категории на изворите; етнографската анализа на заинтересираните страни можат да настојуваат
содржината користи некоја почетна категоризација, да го врежат во еден знак; понекогаш кодот се
но притоа постои поголема можност тие категории да нарекува и знаковен систем.
се допрецизираат, но и да се создаваат нови. И покрај Семиотиката се занимава со откривање на скриените
тоа, етнографската анализа на содржината го истакнува значења што се наоѓаат во текстовите во најопшта
контекстот во кој се создаваат документите, така што смисла на зборот. Како пример можеме да ја земеме
за една студија за информирање за насилството во кратката биографија во академскиот живот. Типичната
весниците е потребно да сврти поглед кон новите професионална биографија што би ја направил еден
организации и работата на новинарите (Altheide, 2004). универзитетски професор, на пример, ќе ги содржи
Алтajд (Altheide,2004) ги опишува вклучените фази следниве елементи: детали за личноста; образование;
како барање истражувачот: претходни и сегашни позиции; административни
• Да формулира истражувачко прашање; одговорности и искуство; искуство во настава; добиени
• Да се запознае со контекстот во кој документите истражувачки грантови и публикации. Можеме да ја
биле содадени или се создаваат; третираме ваквата професионална биографија како
• Да се запознае со мал број документи (6–10);
систем на испреплетени ознаки што, во однос на
• Да направи некои категории што ќе го водат
собирањето на податоците и да направи план за денотативното значење, во кратки црти го означуваат
собирањето податоци за претходно подготвените искуството на личноста (неговата знаковна функција),
категории; а на конотативно ниво – една индикација за вредноста
• Да го тестира планот преку негово користење за на личноста поврзана со можноста за вработување.
собирање податоци од одреден број документи; Секоја кратка професионална биографија може
• Да го ревидира планот и да избере дополнителни да се интерпретира на различни начини, како што
случаи за да го подобри така подготвениот план. секој што некогаш се нашол на состанок за потесен
Откако ќе се заврши овој процес, планот може да се избор за предавач може да посведочи, и според тоа е
употреби за собирање на податоците од документите. полисемично (има многу значења), но има код според
Квалитативната анализа на содржината како кој одредени атрибути на кратката биографија се
стратегија за барање на теми во собраните податоци е сметаат за најпосакувани и според тоа се помалку
во центарот на пристапите за кодирање што честопати двосмислени во однос на припишувањето значење.
се употребуваат во анализата на квалитативните Навистина, апликантите ја знаат оваа последна поента,
податоци и како такви повторно ќе ги сретнеме во така што ги подготвуваат своите кратки биографии за
следното поглавје. да ги засилат посакуваните својства, при што кратката
биографија станува автобиографска практика за
семиотика себепретставување, како што укажуваат Милер и
Морган (Miller and Morgan,1993).
Семиотиката, без исклучок, се нарекува наука за Во Истражувањето во фокус 23.9. има пример за
знаците. Таа е еден пристап кон анализата на симболите студија со семиотичка анализа на Дизниленд како текст.
во секојдневниот живот, и како таков може да се Главната моќ на семиотиката лежи во поттикнувањето
на аналитичарот да се обиде да погледне зад или под анализа веројатно не се повеќе произволни отколку
привидната вообичаеност на секојдневниот живот која било интерпретација на документираните
и неговите манифестации. Главната тешкотија што материјали или кои било други податоци, како што е
честопати се чувствува во однос на резултатите од тематската и квалитативната анализа на содржината
семиотичката анализа е тоа што, иако нам постојано што е опишана во претходниот дел. Навистина, чудно
ќе беше ако не почувствувавме одредена произволност
ни е давано убедливо објаснување на појавната при интерпретацијата, со оглед на принципот на
страна на секојдневието, тешко е да се избегне полисемија (многузначност) што се наоѓа во срцето на
чувството на произволност при семиотичката анализа. семиотиката.
Сепак, најверојатно овој впечаток е неправеден кон
пристапот, бидејќи резултатите на семиотичката

Семиотиката на Дизниленд
Готдинер (Gottdiener, 1982; 1992: 108–115) претпоставил дека Дизниленд во Лос Анџелес,
Калифорнија, може да се анализира преку семиотичка анализа. Притоа, тој го третирал Дизниленд
како текст. Една компонента на неговата анализа е што значењето на Дизниленд „се открива преку
неговите спротивставувања на секојдневието – отуѓениот секојдневен живот на жителите на Лос
Анџелес“ (Gottdiener,1982: 148). Според овој принцип, тој идентификува девет знаковни системи што
со себе повлекуваат контраст меѓу паркот и неговото опкружување: транспорт, храна, облекување,
прибежиште, забава, социјална контрола, економија, политика и семејство. Така, првиот од овие
знаковни системи, транспортот, го открива контрастот меѓу посетителот на Дизниленд како пешак (шета
во група, ефикасен масовен транспорт што е забавен) и како патник (неопходна е кола, неефикасен
масовен транспорт, опасност од преполни автопати). Една дополнителна компонента на неговата
анализа повлекува анализа на конотациите на различните земји што го сочинуваат паркот. Тој вели
дека секоја земја се поврзува како ознака со ознаки на капитализмот, на следниов начин:
• Земја на граница – пљачкашки капитал
• Земја на авантури – колонијализам/империјализам
• Земја на утрешнината – државен капитал
• Њу Орлеанс – вложен капитал
• Главната улица – семеен капитал (Gottdiener, 1982: 156).
Херменевтика Филипс и Браун (Phillips and Brown, 1993) и

Форстер (Forster, 1994) одвоено идентификуваат
Херменевтиката е пристап што првобитно бил еден пристап за интерпретација на документите на
измислен за разбирањето или интерпретацијата на една компанија што тие гo опишуваат како критички
текстовите, особено за теолошките. Таа има влијание херменевтички пристап. Херменевтичкиот пристап,
при општата формулација на интерпретативизмот поради своето нагласување на лоцирањето на
како епистемологија (видете го второто поглавје во интерпретацијата во еден специфичен општествен
кое накратко се запознавме со поимот херменевтика) и историски контекст, изгледа како да претставува
и повеќе или помалку е синоним на Веберовиот поим покана за аналитичарот, т.е. да биде сигурно дека тој
Verstehen. Главната идеја што стои зад херменевтиката што ги анализира текстовите е одлично запознат со
е тоа дека аналитичарот на текстот мора да настојува тој контекст. Како таков, пристапот, најверојатно, ќе
да ги извлече значењата на текстот од перспектива на бара собирање и анализа на податоци со коишто ќе
авторот на текстот. Тоа ќе бара обрнување внимание може да се обезбеди разбирање во контекст. Како
на општествениот и историскиот контекст во кој што претходно забележав, студијата на Форстер за
текстот бил создаден. Еден пристап кон анализата компанијата наречена ТК (TC) вклучува интервјуа
на текстовите, како што е квалитативната анализа со поискусни менаџери и реализација на анкетни
на содржината може да биде херменевтичка кога прашалници. За својата студија за рекламирањето на
при анализата се зема предвид контекстот во којшто корпоративниот имиџ на една канадска компанија што
биле создадени текстовите. Според современите произведува синтетичка сурова нафта, Филипс и Браун
застапници на херменевтиката, таа е стратегија што употребиле и голема база на податоци од статии од
може да се употребува и при анализата на документите списанија и весници што се однесувале на компанијата,
како текстови и при анализата на општествените акции којашто ги снабдила авторите со дополнителни
или други недокументарни феномени. документи. Херменевтичката критичка анализа на
Форстер подразбирала истражување на документите покажуваат, на пример, начините на кои рекламите

и извлекување на теми од нив во врска со неговото на корпоративниот имиџ го конституираат обидот
познавање на организацискиот контекст во кој биле за добивање поддршка од владата за активностите
лоцирани документите и луѓето и настаните. на компанијата (и од јавноста, која најверојатно
Со поформалниот пристап на Филипс и Браун не знаела за компанијата) во време на интензивен
(Phillips and Brown, 1993) кон истражувањето на натпревар за обезбедување финансии, но и обидот
огласите се издвоиле следниве три моменти: да се заштитат од еколошката легислатива. Пристапот
1. Општествено-историски момент, кој опфаќа има допирни точки со претставата за перспективата
„истражување за авторот на текстот, неговиот за активна публика, бидејќи ја нагласува рецепцијата
претпоставен реципиент, на кого се однесува во на текстовите и оттука и на можноста за постоење на
реалноста [т.е. на тоа што се означува] и контекстот многу нивни интерпретации.
во кој текстот се создава, се пренесува и се прима“ Така, критичкиот херменевтички пристап може да
(1993: 1558). се потпре врз практиките поврзани со квалитативната
2. Формален момент, кој вклучува „формална анализа анализа на содржината, а може и да ги соедини со
на структурните и конвенционалните аспекти на начините на формално пристапување кон текстовите,
текстот“ (1993: 1563). Ова значи дека текстовите како што е семиотичката анализа. Тука е важно
мора да се истражуваат во однос на составните поврзувањето што се прави меѓу разбирањето на
делови на секој текст и употребените конвенции текстот од гледиште на авторот и општествениот
за пишување. Оваа фаза може да го опфати и историскиот контекст на неговото создавање.
користењето на која било од неколкуте техники, Навистина, во многу аспекти, кај херменевтичкиот
како што се семиотичката анализа или анализата пристап, последниов е предуслов за претходниот.
на дискурсот (видете го 20-тото поглавје). Филипс и Тој е привлечен за истражувачите што се занимаваат
Браун употребиле семиотичка анализа. со квалитативни истражувања, затоа што тоа е еден
3. Момент на интерпретација – реинтерпретација, пристап кон анализата на документи (и навистина
кој ја „опфаќа интерпретацијата на резултатите на други податоци) што експлицитно се потпира врз две
првите два момента“ (1993: 1567); со други зборови, централни начела на стратегијата на квалитативното
тие се синтетизираат. истражување: нагласување на гледиштето на авторот
Преку оваа стратегија, Филипс и Браун ги на текстот и сензитивноста кон контекстот.
Проценување на документи
 Можете ли да одговорите на следниве прашања?

 Кој го создал документот?
 Зошто е направен документот?
 Дали личноста или групата што го направила документот била во позиција да пишува автентично за
предметот или темата?
 Дали материјалот е оригинален?
 Дали личноста или групата имаат лични интереси, поаѓаат од лични интереси и, ако е така,
идентификувајте една посебна страна?
 Дали е документот типичен за својот вид, а ако не е, тогаш дали е возможно да се утврди колку е
нетипичен и на кој начин е нетипичен?
 Дали е јасно значењето на документот?
 Можете ли да ги поткрепите презентираните настани или описи во документот?
 Постојат ли различни интерпретации на документот од онаа што вие ја нудите и, ако е така, какви се
тие и зошто ги отфрлате?
• Документите сочинуваат многу хетерогена група на извори на документи, кои вклучуваат лични
документи, официјални државни документи, но и официјални приватни документи и мас-медиуми.
• Ваквите материјали можат да бидат фокус и на квантитативно и на квалитативно истражување, но во
ова поглавје го нагласуваме квалитативното истражување.
• Ваквите документи можат да бидат печатени, визуелни, дигитални, но можат да се сретнат и во секој
друг вид достапен формат.
• Критериумите за проценување на квалитетот на документите се: автентичност, веродостојност,
репрезентативност и значење. Релевантноста на овие критериуми варира во зависност од видот на
документот што се проценува.
• Постојат неколку начини за анализирање на документите во квалитативното истражување. Во
ова поглавје ги обработуваме: квалитативната анализа на содржината, семиотичката анализа и
херменевтичката анализа.
• Што се подразбира под поимот документ?
• Кои се четирите критериуми на Скот за проценување документи?
Лични документи
• Накратко претставете ги различните видови на лични документи.
• Како се проценуваат тие со помош на критериумите на Скот?
• Каква може да биде улогата на личните документи во врска со методот на животната историја или
биографскиот метод?
• Како можат да се употребуваат семејните фотографии во општествените истражувања?
официјални документи што потекнуваат од државата
• Што укажуваат студиите на Абрахам (Abraham, 1994) и Тарнер (Turner, 1994) за корисноста на
официјалните документи што потекнуваат од државата за општествените истражувачи?
• Како ваквите документи се проценуваат со помош на критериумите на Скот?
официјални документи што потекнуваат од приватни извори
• Какви видови документи се официјалните документи што потекнуваат од приватни извори?
• Како ваквите документи се проценуваат со помош на критериумите на Скот?
излезни податоци од мас-медиумите
• Какви видови документи се продуктите на мас-медиумите?
• Како ваквите документи поминуваат во однос на критериумите на Скот?
виртуелни документи
• Дали интернет-документите и другите виртуелни документи предизвикуваат специјални проблеми
во однос на нивното проценување со помош на критериумите на Скот?
реалноста во документите
• Во каква смисла документите можат да обезбедат докази од коишто општествените истражувачи ќе
можат да извлечат податоци?
интерпретирање на документи
• Што е тематска анализа?
• На кој начин квалитативната анализа на содржината се разликува од анализата на содржината за
која се дискутираше во 12-тото поглавје?
• Што е знак? Колку е тој важен за семиотичката анализа?
• Која е разликата меѓу денотативното и конотативното значење?

• Каков е херменевтичкиот пристап кон документите?
• Што може да се научи од студиите на Филипс и Браун (Phillips and Brown, 1993) и на Форстер (Forset,
1994) за можната употреба на херменевтичкиот пристап?

за документите како извори на податоци. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги
24
анаЛиЗа на кваЛитативни
ПодатоЦи
краток преглед на поглавјето
Вовед 565
Општи стратегии за анализа на квалитативни податоци 566
Аналитичка индукција 566
Втемелена теорија 567
Основни постапки во анализата на квалитативни податоци 575
Фази и размислувања за кодирањето 576
Претворање на податоците во фрагменти 577
Проблеми со кодирањето 578
Наративна анализа 582
Секундарна анализа на квалитативни податоци 586
АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 565

Поради тоа што квалитативните податоци произлегуваат од интервјуата или од набљудувањето
со учество, вообичаено тие оформуваат голем корпус на неструктуриран текстуален материјал што
не е едноставен за анализа. Згора на тоа, за разлика од анализата на квантитативните податоци, не се
развиени јасни правила за тоа како би требало да се изведе анализата на квалитативните податоци.
Во ова поглавје ќе се разгледаат неколку општи пристапи кон анализата на квалитативни податоци,
напоредно со кодирањето што претставува главна карактеристика на повеќето вакви пристапи. Ова
поглавје ги разгледува:
• Aналитичката индукција како општа стратегија за анализа на квалитативни податоци;
• Втемелената теорија како општа стратегија за анализа на квалитативни податоци; таа е,
најверојатно, најважниот од општите пристапи кон анализата на квалитативните податоци; во
поглавјето се анализираат неговите главни карактеристики, процеси и резултати, напоредно со
некои критики што понекогаш му се упатуваат на пристапот;
• Кодирањето како клучен процес во втемелената теорија и општо во пристапите кон анализа на
квалитативните податоци; тоа е во фокусот на една долготрајна дискусија за тоа што носи со себе и
за некои ограничувања на кодирањето;
• Критиката што понекогаш се упатува на кодирањето на квалитативните податоци – имено, дека тоа
тежнее да ги фрагментира податоците; поимот наративна анализа е претставен како пристап кон
анализа на податоците што има сè поголем број приврзаници и што не ги фрагментира податоците;
• Можноста за секундарна анализа на квалитативни податоци на други истражувачи.
Вовед
Една од најголемите тешкотии при квалитативното постапување со податоците. И покрај тоа, ќе мора да ги
истражување е тоа што со него за многу брзо време толкувате вашите анализи, но барем постојат релативно
се генерира огромна и обемна база на податоци јасни правила за доаѓање до таа точка. Анализата
поради неговото потпирање врз нарацијата во форма на квалитативни податоци го нема достигнато овој
на такви медиуми како што се теренските белешки, степен на кодификација на аналитичките постапки,
транскриптите од интервјуа или документите. Мајлс и многу автори би расправале дека тоа не е во секој
(Miles, 1979) ги опишал квалитативните податоци случај пожелно (за ова укажување видете кај Bryman
како „привлечна неприлика“ поради привлечноста and Burgess, 1994b). Можат да се обезбедат само
на нивното богатство, но и поради тешкотијата да јасни упатства (видете кај Okely, 1994), а ова поглавје
се изнајдат аналитички патеки низ тоа богатство. е напишано токму во духот на ова укажување.
Истражувачот мора да се заштити од тоа да биде занесен Ова поглавје има два основни дела:
од богатството собрани податоци, затоа што, ако тоа се 1. Општи стратегии за анализа на квалитативни
случи, тој не ќе може да им даде поголема важност на податоци. Во овој дел разгледувам два пристапа
податоците за општествените науки. Со други зборови, за анализа на податоци – аналитичката
клучно е да се заштитите од тоа да пропуштите да индукција и втемелената теорија.
изведете вистинска анализа. Ова значи дека мора 2. Основни постапки во анализата на
самите да се заштитите од состојбата што Лофланд квалитативни податоци. Овој дел
(Lofland, 1971: 18) еднаш ја нарекол аналитички прекин. особено го зема предвид кодирањето.
Сепак, изнаоѓањето на пат низ густата нарација
Освен тоа, ја земам предвид наративната
што ја сочинуваат вашите податоци не е лесна работа
анализа, којашто претставува пристап кон анализата
и е збунувачко за многу истражувачи што за прв пат
на квалитативни податоци што, до одреден степен, е
се соочуваат со вакви податоци. Често се повторува
со различен стил од нагласувањето на кодирањето што
прашањето: „Што да правам со нив сега?“ Во голем
може да се види и во втемелената теорија, во основните
дел, ова се должи на тоа што, за разлика од анализата
операции што вообичаено ги користат истражувачите
на квантитативни податоци, постојат малку целосно
што се занимаваат со квалитативни истражувања и во
етаблирани и широко прифатени правила за анализа на
секундарната анализа на квалитативните податоци.
квалитативните податоци. Иако учењето на техниките
Во следното поглавје, во главни црти,
за анализа на квантитативни податоци може да изгледа
ќе биде изложено користењето на компјутерите
напорно, сепак тие даваат збир на јасни правила за
во анализата на квалитативни податоци.
566 АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ
општи стратегии за анализа на квалитативни податоци
Во овој дел се разгледуваат двете стратегии за дека анализата започнува штом ќе се собере дел од
анализа – аналитичката индукција и втемелената податоците, а импликациите од анализата потоа ги
теорија. Тие се, најверојатно, најчесто цитираните обликуваат следните чекори во процесот на собирање
пристапи, иако постојат и други (на пример: R. Williams, податоци. Според тоа, иако втемелената теорија и
1976; Hycner, 1985). Под општа стратегија за анализата аналитичката индукција се опишуваат како стратегии
на квалитативни податоци едноставно подразбирам за анализа, тие исто така можат да бидат и стратегии за
рамка што е наменета да ја води анализата на податоци. собирање на податоци.
Како што ќе видиме, една од разликите меѓу анализата
на квалитативни и анализата на квантитативни аналитичка индукција
податоци е што, во последнава, анализата, без Главните фази во аналитичката индукција се
исклучок, се прави откако ќе се соберат податоците. прикажани во приказот 24.1. Аналитичката индукција
Меѓутоа, како што е напоменато во 17-тото поглавје, (видете го Клучниот концепт 24.1.) започнува со груба
општите пристапи, како што е втемелената теорија (и дефиниција на истражувачкото прашање, преминува
аналитичката индукција) честопати се опишуваат како на хипотетичко објаснение на проблемот и потоа
повторливи, т.е. постои репетитивна интеракција меѓу продолжува со собирање на податоците (разгледување
собирањето и анализата на податоците. Ова значи
Приказ 24.1.
Процес на аналитичка индукција
груба дефиниција на истражувачкото прашање
Хипотетичко објаснение на
истражувачкото прашање
разгледување на случаите
девијантен случај, т.е. не е во согласност нема девијатни примери

со хипотетичкото објаснение Хипотезите се потврдени
Преформулирање
на хипотезите редефинирање на хипотетичкото
објаснение за да се исклучи
девијантниот случај
крај на разгледувањето на случаите

собирањето на податоци завршува

Што е аналитичка индукција?
Аналитичката индукција претставува пристап кон анализата на податоци во којшто
истражувачот бара универзални објасненија за појавата преку продолжување со собирањето на
податоци сè додека не можат да се откријат случаи што се противречни на хипотетичкото објаснение
(девијантни или негативни случаи).
на случаи). Ако аналитичарот наиде на случај што е карактеристики стануваат зависници од дрога (фокусот
противречен на хипотезата, тој или ја редефинира на една поважна аналитичкоиндуктивна студија на
хипотезата за да го исклучи девијантниот или Линдесмит (Lindesmith, 1947)), но таа не ни овозможува
негативниот случај или ја реформулира хипотезата да кажеме зошто токму овие лица, а не некои други што
и продолжува со натамошно собирање на податоци. може да се наоѓаат во истата ситуација и да ги имаат
Ако е избрана втората насока, а се открие друг истите карактеристики, стануваат зависници. Второ, таа
девијантен случај, аналитичарот повторно мора не дава корисни упатства (за разлика од втемелената
да избере меѓу реформулација или редефиниција. теорија) за тоа колку многу случаи треба да бидат
Како што може да се види од ова кратко изложување, истражени пред отсуството на негативните примери
аналитичката индукција претставува екстремно за да може да се потврди валидноста на хипотетичкото
ригорозен метод на анализа, бидејќи наидувањето објаснение (без разлика дали е реформулирано или не).
на еден единствен случај што не е во согласност со
поставената хипотеза е доволно за да се наложи втемелена теорија
дополнително собирање податоци или реформулација
Втемелената теорија (видете го клучниот
на хипотезата. Ниту реформулирањето на хипотезата
концепт 17.2.) станува најмногу користена рамка за
не би требало да се разгледува како поблага опција,
анализирање на квалитативните податоци. Книгата што
како што покажува студијата на Кац (Katz, 1982) за
претставува водечки непресушен извор на пристапот,
адвокатите на сиромашните во Чикаго. Кац бил
Откритието на втемелената теорија: стратегии за
заинтересиран за откривање на некои карактеристики
квалитативно истражување (The Discovery of Grounded
по коишто се разликувале адвокатите што подолго
Theory: Strategies for Qualitative Research) од Барни Г.
време им помагале на сиромашните (и покрај помалата
Глејсер и Анселм Л. Штраус (Barney G. Glaser and Anselm
плата и статусот поврзан со оваа работа) од оние
L. Strauss, 1967) мора да е една од најцитираните книги
чие вршење на таа служба било кратко. Тој пишува
во општествените науки. Сепак, давањето конечен
дека „дефиницијата на explanandum [појавата што се
приказ на овој пристап во никој случај не е едноставна
објаснува] била променета: од останување две години,
работа поради следниве причини:
од желба да се остане две години, до желба да се остане
на едно фрустрирачко место, до ангажман во едно • Глејсер и Штраус ја развиле втемелената теорија
фрустрирачко место, до врзување со неугледен статус...“ одејќи по различни патишта, и тоа по објавувањето
(Katz, 1982: 200). Секоја промена наложувала повторна на гореспоменатата книга. Глејсер мислел дека
анализа и реорганизација на собраните податоци. пристапот кон втемелената теорија што го
Поради ригорозноста на аналитичката индукција, таа не промовирал Штраус (најзабележливо кај Strauss,
е омилен пристап кај истражувачите што се занимаваат 1987, и Strauss and Corbin, 1990) бил премногу
со квалитативни истражувања, а најголемиот дел од пропишан и дека повеќе го нагласувал развојот на
употребените примери во учебниците за илустрација концептите отколку развојот на теориите (Glaser,
на аналитичката индукција датираат од 1940-тите 1992). Меѓутоа, поради големата еминентност
и раните 1950-ти години (Bryman and Burgges, на трудовите на Штраус, во излагањето подолу,
1994а: 4). Трудот на Кац е редок пример во денешно претежно се следи неговата верзија. Сепак, постои
време. Блур (Bloor, 1978) употребил една верзија на голема контроверзија околу тоа што претставува
аналитичка индукција во студијата за одлуките на втемелената теорија и што носи таа со себе
докторите за оперативно отстранување на аденоид (Charmaz, 2000). Често се случува корисниците
(adenoton cillectomy). Неговиот пристап особено на втемелената теорија да укажуваат на тоа која
се разликува од чекорите претставени во приказот верзија на ваквиот пристап ја следат: верзијата на
24.1. по тоа што не била формулирана специфична Глејсер или верзијата на Штраус.
хипотеза. Кај Џонсон може да се најде приказ во којшто • Со текот на годините, Штраусовата втемелена
се употребува пристапот на Блур (Johnson, 1998). теорија многу се променила. Тоа се препознава
Треба да се споменат два дополнителни проблема во константното надополнување на сандачето
со аналитичката индукција. Прво, крајните објасненија со алатки на аналитичките инструменти што се
до коишто се доаѓа со аналитичката индукција објавени во неговите трудови.
ги специфицираат условите што се доволни за • Некои автори велат дека втемелената теорија
појавувањето на феноменот, но ретко ги специфицираат не се почитува доследно, укажувајќи на тоа дека, иако
неопходните услови. Ова значи дека аналитичката честопати се тврди дека се употребува втемелената
индукција може да открие зошто луѓето со одредени теорија, сепак не постои доказ дека тоа е токму така
(Bryman, 1988а: 85, 91; Locke 1996; Charmaz, 2000). појаснуваат концептот).
Понекогаш овој термин се употребува за едноставно да • Константно споредување – аспект на втемелената
се каже дека аналитичарот ја втемелува својата теорија теорија што е забележан кај Глејсер и Штраус
врз податоци, така што втемелената теорија е повеќе (Glaser and Strauss, 1967) и којшто практичарите
или помалку синоним за индуктивниот пристап. честопати го споменуваат како значајна фаза,
Втемелената теорија е повеќе од ова и се однесува на но којшто во поновите трудови изгледа дека
збир постапки што се опишани подолу. Наведувањето е повеќе имплицитен отколку експлицитен
научни публикации честопати е дел од една тактика за елемент. Тоа се однесува на еден процес на
убедување на читателите во легитимноста на нечиј труд oдржување блиска поврзаност меѓу податоците
(Gilbert, 1977), и овој процес може да се забележи во и концептуализацијата за да не биде изгубена
цитирањето на втемелената теорија. Како алтернативна кореспонденцијата меѓу концептите и категориите
можност, се чини дека истражувачите понекогаш со нивните индикатори. Поконкретно, вниманието
користеле само едно или две обележја на втемелената врз постапката на константно споредување
теорија, но се повикуваат на неограничено користење му наметнува на истражувачот постојано да го
на пристапот (Locke, 1996). Имајќи го сето ова предвид, споредува феноменот што се кодира под одредена
пишувањето за суштинските елементи на втемелената категорија за да се овозможи појавување на
теорија не е лесна работа. теоретска елаборација на таа категорија. По
Не е возможно тука да се опише втемелената кодирањето на неколку феномени, Глејсер и Штраус
теорија во сите нејзини аспекти; наместо тоа, ќе бидат советувале пишување на белешка (видете подолу)
истакнати нејзините главни карактеристики. Со цел за категоријата. За константното споредување е
да се уреди изложувањето, јас сметам дека е корисно потребно истражувачот да има осет за контрастите
во втемелената теорија да се направи разлика меѓу меѓу категориите што се појавуваат.
алатки и резултати.
кодирањето во втемелената теорија
алатки на втемелената теорија
Кодирањето е еден од најосновните процеси во
Некои алатки на втемелената теорија се опишани втемелената теорија. При кодирањето е потребно
во претходните поглавја. Нивното место е наведено во повторно прегледување на транскриптите и/или
следниов список: на теренските белешки и давање ознаки (имиња)
• Теоретско примерочење – видете го Клучниот на составните делови што се чини дека имаат
концепт 18.3. потенцијална теоретска значајност и/или што изгледа
• Кодирање – клучниот процес во втемелената декa се особено важни во рамките на општествените
теорија, според кој податоците се разложуваат светови на проучуваните. Чармаз (Charmaz, 1983:
на составни делови што се именуваат. Тоа 186) вели: „Кодовите... служат како стенографски
започнува набрзо по собирањето на почетните кратенки за да се обележат, одвојат, состават
податоци. Чармаз (Charmaz, 2000: 515) вели: и уредат податоците“ (нагласено во оригиналот).
„Ние, теоретичарите на втемелената теорија, ги Овде, кодирањето е, донекаде, поинаков процес од
кодираме податоците што се појавуваат во текот кодирањето на квантитативните податоци, како што се
на собирањето... За разлика од квантитативното анкетните податоци. Во квантитативното истражување,
истражување каде што податоците треба кодирањето, повеќе или помалку, е само еден начин
да одговараат на однапред направени на управување со податоците, додека во втемелената
стандардизирани кодови, во втемелената теорија и секако во другите пристапи кон анализа на
теорија толкувањата на податоците од страна на квалитативни податоци, тоа е првиот важен чекор
истражувачите ги обликуваат нивните кодови во генерирањето на теоријата. Кодирањето во
што се појавуваат“ (нагласено во оригиналот). Во втемелената теорија, исто така, е повеќе променливо
втемелената теорија се препознаваат различни или колебливо за разлика од кодирањето на
типови или нивоа на кодирање (видете го подолу квантитативни податоци каде што најчесто се смета
делот со наслов Кодирањето во втемелената дека податоците и кодовите се цврсто фиксирани.
теорија). Кодирањето во анализата на квалитативни податоци
• Теоретска заситеност – видете го Клучниот има тенденција да биде во константна состојба на
концепт 18.4. Теоретската заситеност е процес можна ревизија и флуидност. Податоците се третираат
што во втемелената теорија се поврзува со две како можни индикатори на концепти, а индикаторите
фази: кодирање на податоците (укажува дека константно се споредуваат (видете го погоре делот
сте ја достигнале точката во којашто е бесцелно Алатки на втемелената теорија) за да се види на
прегледувањето на податоците за да видите кои концепти најдобро одговараат. Како што вели
колку добро се усогласени со концептите или Штраус (Strauss, 1987: 25): „Аналитичарот компаративно
категориите) и собирање на податоците (укажува истражува многу индикатори (однесувања/настани)
на тоа дека, откако концептот или категоријата ќе што потоа ги кодира, именувајќи ги како индикатори на
се развијат, можеби ќе сакате да продолжите со една класа на настани/однесувања“.
собирање на податоците за да го утврдите нивниот Штраус и Корбин (Strauss and Corbin, 1990),
карактер и функција, но притоа ќе ја достигнат потпирајќи се врз својот пристап на втемелената
точката во која новите податоци повеќе нема да го теорија, разликуваат три типа кодирање:
1. Отворено кодирање: „процесот на разложување, затворање на отворениот и експлоративен карактер

прегледување, споредување, концептуализирање на кодирањето во анализата на квалитативни податоци
и категоризирање на податоците“ (1990: 61); во еден проект.
овој процес на кодирање создава концепти Чармаз (Charmaz, 2006) преферира да прави
што подоцна се групираат и се претвораат во разлика помеѓу два главни облика или фази на
категории. Кодирањето изведено во Совети и кодирање: почетно кодирање и селективно или
вештини, Кодиран текст од проектот за Дизни, фокусирано кодирање. Најчесто, почетното кодирање
дава пример за отворено кодирање, иако самиот е многу детално, така што може да се случи да има
проект не бил втемелена теорија. по еден код во секој ред во текстот, а тоа се прави за
2. Аксијално (осковно) кодирање: „збир на постапки да се добијат првични впечатоци за податоците. Од
со коишто податоците повторно се составуваат суштинска важност во оваа фаза е да се биде отворен и
на нови начини по отвореното кодирање, преку да се генерираат онолку нови идеи, а оттука и – кодови,
правење поврзувања меѓу категориите“ (1990: колку што е неопходно за да се типизираат податоците.
96). Ова се прави преку поврзување на кодовите Тоа се првите чекори на истражувачот што се занимава
со контекстите, со последиците, со обрасците на со квалитативно истражување кон осмислување на
интеракција и со причините. Хокер и Кер (Hawker своите податоци. Чармаз укажува дека во почетното
and Kerr, 2007) даваат пример во проектот за кодирање е важно да се признае дека, иако кодовите
поранешните војници. Од анализирањето на два ќе ги одразуваат гледиштата на учесниците во
транскрипта, тие забележале неколку категории истражувањето, кога истражувачот што се занимава
до коишто стигнале следејќи отворено кодирање, со квалитативно истражување ги осмислува кодовите,
а со вклучување на: армиски стандарди, на крајот тој може да има поинакво гледиште на
сопствен идентитет и нас и нив. Тие откриле општествениот свет. Со фокусираното кодирање
дека поранешните војници мислат дека армијата се истакнуваат најчестите кодови, но и кодовите
ги направила поинакви од цивилите, но исто што се најзначајни за податоците. Ова значи дека
така мислат дека токму армијата ги направила некои почетни кодови, ако не и повеќето, ќе бидат
„попосветени, поефикасни и подобро организирани испуштени. Таа додава: „При фокусираното кодирање
за разлика од многу цивилни работници“ (Hawker е потребно одлучување за тоа кои од почетните
and Kerr, 2007: 94). Ова ги поттикнало авторите кодови имаат најаналитичка смисла за јасно и целосно
да измислат нова категорија што ги проширила категоризирање на податоците“ (Charmaz, 2006: 57–58).
категориите развиени преку отворените кодови, Можат да се добијат нови кодови преку комбинирање
којашто ја нарекле дополнителна вредност на почетните кодови. Потоа, податоците повторно се
на армијата. Потоа повторно ги анализирале анализираат и повторно се вреднуваат во однос на
транскриптите за да откријат што опфаќа овој овие селектирани кодови.
аксијален код и да ја тестираат неговата полезност. Пиџон и Хенвуд (Pidgeon and Henwood, 2004)
Но, како што забележува Чармаз (Charmaz, 2006), не даваат корисен пример за преминување од почетно
сите поборници на втемелената теорија ја сметаат кон фокусирано кодирање и потоа кон аксијално
идејата или фазата на аксијално кодирање за кодирање, базиран врз студијата на Хенвуд за врската
полезна. мајка – возрасна ќерка. Биле реализирани шеесет
3. Селективно кодирање: „постапката на селектирање интервјуа со парови мајка–ќерка. Тие пишуваат:
на клучната категорија, систематски поврзувајќи ја
со другите категории, вреднувајќи ги тие односи „Почетното кодирање водеше до развој на долг
и пополнувајќи ги во категории што бараат и разновиден, но многу обемен список на случаи
дополнително пречистување и развој“ (1990: 116). под ознака роднинска блискост. Атрибутите што
Клучната категорија е централното прашање беа кодирани на картата беа почетно објаснети
или фокусот околу којшто се интегрираат сите како припишување на глобална вредност
други категории. Таа е она што Штраус и Корбин на врската. Меѓутоа, со попродлабоченото
го нарекуваат сиже што го врамува аналитичкиот
читање и споредување на индивидуалните
опис на појавата што е предмет на интерес. Хокер и
примери се откри многу поизмешано гледиште
Кер (Hawker and Kerr, 2007) забележуваат дека како
можен селективен код го развивале еднаш војник, за емоционалниот интензитет на врските,
никогаш цивил, којшто се однесува на тенденцијата движејќи се од добредојдено, но болно чувство
социјализацијата во армијата да биде толку на благодарност и задолженост кон состојба
интензивна што војниците никогаш да не бидат на пречувствителност и желба да се избега
во состојба целосно да му се вратат на цивилниот од врската што вклучува ограничување или
живот. задушување. Нераскинливата врска меѓу двата
Трите типа кодирање се всушност различни нивоа концепта што произлегува од оваа поделба беше
на кодирање, и секој се однесува на различна точка на зачувана и кодирана преку ознаките блискост
елаборација на категориите во втемелената теорија. и преголема блискост. Потоа, оваа врска стана
Не сите што ја практикуваат втемелената теорија ја клучен поттик и фокус за концептуалниот развој
користат оваа тројна разлика, а, во суштина, поимот и продлабочено размислување...“ (Pidgeon and
аксијално кодирање е особено контроверзен поради Henwood, 2004: 638).
тоа што понекогаш се перципира како пребрзо
Иако, според практичарите на втемелената околу којашто ротираат другите категории.

теорија, постојат занемарливи разлики во начинот Истражувањето во фокус 24.1. дава добар пример
на појавувањето на фазите на кодирање, сепак за појавувањето на клучна категорија.
постои основно сфаќање за тој процес според кое се • Својства – атрибути или аспекти на една категорија.
започнува со кодови што се блиски со податоците, а • Хипотези – почетни претпоставки за поврзаноста
се завршува со поселективни и поапстрактни начини меѓу концептите.
на концептуализирање на појавата што е предмет на • Теорија – според Штраус и Корбин (Strauss and
интерес. Corbin, 1998: 22), тоа е: „збир на добро развиени
категории... коишто се систематично поврзани
резултати од втемелената теорија преку тврдења за врската за да ја обликуваат
Производи на различните фази на втемелената теоретската рамка што објаснува некој релевантен
теорија се следниве: општествен... или друг феномен“. Од појавувањето
• Концепт(и) – се однесува на ознаките што се дадени на втемелената теорија, трудовите упатуваат на
на посебните феномени; концептите се нарекуваат два типа или степени на теорија: супстанцијална
градбени единици на теоријата (Strauss and Corbin, теорија и формална теорија. Првата се однесува
1998: 101). Концептите се добиени преку отворено на теорија во одреден емпириски случај или
кодирање. стварна област, како што е професионалната
• Категорија, категории – категорија е концепт што социјализација. Формалната теорија е на повисоко
се елаборира, бидејќи се смета дека го претставува ниво на апстракција и има поширок делокруг на
феноменот што се сретнува во реалниот свет. Како применливост во неколку битни области, како
што се напоменува во Клучниот концепт 18.4., што е социјализацијата во голем број сфери,
една категорија може да содржи два или повеќе укажувајќи на тоа дека функционираат процеси
концепта. Токму поради тоа, категориите се на од повисоко ниво. За да се генерира формална
повисоко ниво на апстракција отколку концептите. теорија, потребно е собирање на податоци во
Една категорија може да стане клучна категорија контрастни средини.

Категории во втемелената теорија
Студијата на Орона (Orona, 1997) за болните од Алцхајмерова болест и особено за нивните најблиски
илустрира многу карактеристики на втемелената теорија. Орона го започнала своето истражување
интересирајќи се за процесот на носење одлуки што ги водел роднините да ги сместат болните во дом.
Таа постепено, од кодирање на транскриптите од нејзините интервјуа, сфатила дека ова не била главна
карактеристика на роднините, како што таа претпоставила, барем не поради тоа што повеќето од нив
едноставно чувствувале дека немаат избор. Наместо тоа, таа полека била понесена од фактот дека за
роднините губењето на идентитетот, што се очекува дека ќе им се случи на болните, е многу значајно.
Ова постепено станала нејзина клучна категорија. Таа реализирала дополнителни интервјуа со цел
да ја расветли оваа идеја и за таа цел ги препрочитала и постојните транскрипти. Поврзаноста меѓу
индикаторите и категориите може да се види во описите на болните од страна на нивните роднини,
што го нарекуваат болниот: отсутен, поинаков, како да не е истата личност и туѓинец. Орона била
во можност да открие четири главни теми што се појавиле околу процесот на губење на идентитетот.
Темата привременост била особено значајна во новите теоретски размислувања, а била разоткриена
во транскриптите, т.е. во коментарите како што се следниве:
„Тоа беше периодот од годината кога и онака никој не оди во дворот...
На почетокот ...
Подоцна се влоши.
Сè повеќе и повеќе, тој се потпираше врз мене.
Порано, таа никогаш немаше да се однесува вака.
Таа сакаше кафе“ (Orona,1997: 179–180).
Со други зборови, ваквите коментари служат како индикатори што овозможуваат да се изгради
категоријата привременост. Прашањето за привременоста било значајно во новата анализа на Орона,
бидејќи тоа се однесувало на клучната категорија губење на идентитетот. Роднините се обидувале
да им помогнат на болните во зачувувањето на нивните идентитети. Меѓутоа, постепено, со текот на
времето, пресудните настани значеле дека роднините не можеле повеќе да го негираат губењето на
идентитетот на болните.
Приказ 24.2. дијаграм да се пренесе повторливиот карактер на

втемелената теорија – особено нејзината посветеност
Процеси и резултати во втемелената на идејата дека собирањето податоци и анализата треба
теорија да се одвиваат паралелно. Ова е делумно постигнато
во дијаграмот преку стрелки што покажуваат на двете
Резултати Процеси насоки во однос на одредени фази. Приказот укажува
на следново:
• Истражувачот започнува со општо истражувачко
прашање (фаза 1).
1. Истражувачко прашање • Се составува теоретски примерок од релевантните
лица и/или случаи (фаза 2).
• Се собираат релевантни податоци (фаза 3).
2. Теоретско примерочење • Податоците се кодираат (фаза 4), а преку
отвореното кодирање можат да се генерираат и
концепти (фаза 4а).
• Меѓу првите четири фази постои константно
3. Собирање податоци движење напред и назад, така што почетното
кодирање ќе наложи потреба за нови податоци,
а од тоа ќе произлезе потребата теоретски да се
4. Кодирање 4а. Концепти состави примерок итн.
• Преку константно споредување на индикатори и
концепти (фаза 5) се генерираат категории (фаза
5а). Многу е важно да бидете сигурни дека постои
5. Константно споредување 5а. Категории усогласеност меѓу индикаторите и концептите.
• Во текот на кодирањето се заситуваат категориите
(фаза 6).
6. Заситување на категориите • Се истражуваат односите меѓу категориите (фаза 7),
а на тој начин се појавуваат хипотези за поврзаноста
меѓу категориите (фаза 7а).
7. Истражување на поврзаноста • Се собираат дополнителни податоци преку
7а. Хипотези теоретско примерочење (фази 8 и 9).
меѓу категориите
• Најверојатно, собирањето на податоците ќе биде
регулирано со принципот на теоретска заситеност
(фаза 10) и со тестирањето на појавените хипотези
8. Теоретско примерочење (фаза 11), коешто води до спецификација на
супстанцијалната теорија (фаза 11а). За илустрација
видете го Истражувањето во фокус 24.2.
9. Собирање податоци • Супстанцијалната теорија се истражува со
употреба на процесите на втемелената теорија во
врска со средини што се разликуваат од средината
во која таа била генерирана (фаза 12) за да може
10. Заситување на категориите да се извлече формалната теорија (фаза 12а).
Формалната теорија ќе се поврзе со поапстрактни
категории што не се однесуваат експлицитно
11а. Супстанцијална на истражуваната област (на пример, хронично
11. Тестирање хипотези болни мажи, роднини на болните од Алцхајмерова
(стварна) теорија
болест).
Дванаесеттата фаза е релативно нетипична
12. Собирање и анализа за втемелената теорија, бидејќи истражувачите
на податоци во други 12а. Формална теорија вообичаено се концентрираат врз одредена средина,
средини иако опишаното истражување во Истражувањето
во фокус 24.3. ги испитува другите средини за да ги
истражи концептите што се појавуваат. Уште еден
Различните елементи можат да се прикажат како начин на којшто може да се генерира формална теорија
на приказот 24.2. Како и со сите дијаграми, ова е само е преку користењето на постојна теорија и преку
претставување, а тоа е особено случај со втемелената истражувањето во споредливи средини.
теорија, бидејќи поради постоењето на различни
верзии на пристапот, не може лесно да се направи
попрецизна интерпретација. Исто така, тешко е преку

Втемелената теорија на дело
Истражувањето на Чармаз (Charmaz, 1997) се однесувало на дилемите за идентитетот на мажите
што имале хронична (но не и смртна) болест. Таа многу јасно ги истакнува главните чекори во својата
анализа:
• Интервјуа со мажи и мал број жени.
• Анализирање на транскриптите за разликите во однос на полот.
• Потрага по теми во интервјуата со мажите и публикувани лични описи (на пример, автобиографии).
Пример за ова е идејата за приспособувањето кон несигурноста, затоа што мажите изнаоѓаат
начини да се справат со непредвидливите текови на нивните болести.
• Градење „аналитички категории од дефинициите на мажите за ситуацијата во која се наоѓаат, како
и од првичните претпоставки за нивната состојба“ (1997: 39). Од посебно значење во нејзиниот
труд е идејата за дилемите во врска со идентитетот, т.е. начините на кои мажите му приоѓаат на
нападот, а можеби и се справуваат со нападот врз нивните традиционални претстави за самите себе
во однос на машкоста. Таа покажува дека мажите честопати употребувале стратегии за повторно да
ја воспостават претходната претстава за себе, така што нивниот идентитет во очите на другите (ако
не повеќе, тогаш барем во нивните сопствени очи) би можел да се сочува.
• Дополнителни интервјуа изработени за пречистување на категориите.
• Пречитување на личните описи за хроничната болест со посебен фокус врз полот.
• Читање нова група на лични описи.
• „Споредување со жени на селектирани клучни точки“ (1997: 39).
Чармаз дава супстанцијална теорија што помага да се објасни важноста на претставата за машкоста
за обликувањето на идентитетот на хронично болните мажи.

Втемелената теорија во студија за искуствата на посетителите
на музеи
Гоулдинг (Goulding, 2009) дискутирала за начинот на кој таа ја имплементирала втемелената
теорија во контекстот на едно проучување за тоа како посетителите ги доживуваат музеите, особено
таканаречените живи музеи, коишто настојуваат да го оживеат индустриското наследство на
Обединетото Кралство. Пристапот што таа го употребила бил поблизок до верзијата на Глејсер отколку
до верзијата на Штраус за втемелената теорија. На почетокот, таа избрала еден музеј на отворено и го
интервјуирала директорот, а потоа реализирала набљудувања на групи посетители, бележејќи како
тие ги доживувале атракциите и изложбите. Иако овие релативно неструктурирани набљудувања
биле корисни за тоа како посетителите реагирале на атракциите, сепак тие не генерирале увид
во мотивациите, па затоа Гоулдинг реализирала интервјуа со посетителите за да фрли светлина
врз нивните очекувања и перцепции на експонатите. Таа темелно ги анализирала транскриптите
на интервјуата, така што се добиле голем број кодови и зборови. Таа го редуцирала ова џиновско
мноштво од кодови на теми што ѝ помогнале да ги разбере собраните податоци. Со оваа активност се
добиле седум концепти, како на пример: поттикнување носталгија, желба за образование и искуство
поврзано со отуѓувањето во денешницата. Секој од овие концепти имал поинакви својства или
димензии. На пример, стимулацијата на носталгија била збиена во такви работи како ште е чувството
за оддалечување од сегашноста и розовото сеќавање за минатото. Меѓутоа, Гоулдинг мислела дека ги
нема заситено своите концепти, па затоа собрала нови податоци во две нови, споредливи, но различни
локации. И покрај тоа што податоците биле собирани на истиот начин како и на првобитната локација,
сепак не биле генерирани нови концепти. Меѓутоа новите податоци ѝ овозможиле да ги поткрепи
своите концепти и да направи категоризација на три типа посетители на овие музеи: егзистенцијален,
пуританец и социјален. На пример, егзистенцијалните посетители имале тенденција да покажуваат
високо ниво на стимулација на носталгија (еден од седумте концепти што произлегле од податоците
– видете подолу), што било очигледно во нивниот став за кодовите како селективно сеќавање, розово
сеќавање, отфрлање на сегашноста и способност да се изврти минатото.
Концептите и категориите, најверојатно, се клучните елементи во втемелената теорија. Навистина, понекогаш се

вели дека, како стратегија за анализа на квалитативни за такви елементи што се однесуваат на втемелената
податоци, втемелената теорија е подобра за теорија како што се кодирањето или концептите.
генерирање категории отколку за генерирање теорија. Тие служат како потсетници за она што се мислело
Делумно ова може да се должи на тоа што проучувањата со употребените термини, а тие претставуваат и
што претендираат да го користат овој пристап почесто градбени единици за некои размислувања. Белешките
генерираат втемелени концепти отколку втемелена им се многу корисни на истражувачите со тоа што им
теорија како таква. Концептите и категориите се сепак помагаат да ги кристализираат идеите и да не ја изгубат
во срцевината на пристапот, а клучните процеси како насоката на нивното размислување на различни теми.
што се: кодирањето, теоретското примерочење и Пример за белешка од истражување во коешто јас бев
теоретската заситеност се креирани за да го водат вклучен има во Истражувањето во фокус 24.4.
нивното генерирање. Многу е тешко да се најдат примери на
втемелена теорија што ги изнесуваат на видело
Белешки сите аспекти и фази, а не изненадува ни тоа што
Едно помошно средство за генерирањето на многу изложувања на втемелената теорија се
концепти и категории е белешката. Белешките во враќаат на првобитно дадените примери од Глејсер
втемелената теорија се забелешки што истражувачите и Штраус (Glaser and Strauss, 1967). Многу студии
можат да ги пишуваат за себе и за своите соработници покажуваат некои од нејзините компоненти, но

Белешка
Во текот на истражувањето во автобуската индустрија што го реализирав со колегите во раните
1990-ти години (Bryman et al., 1996), забележав дека менаџерите што ги интервјуиравме зачестено го
споменуваа ставот дека нивните компании ги наследиле карактеристиките што потекнале од работењето
на овие компании пред либерализацијата. Тие честопати ја споменуваа идејата за наследувањето
на карактеристики што ги задржувале или ги забавувале во обидот да одговорат на конкурентското
опкружување со коешто се соочиле во 1990-тите. Наследството како такво е она што, според Штраус
(Strauss, 1987), е ин виво (што произлегува од природниот јазик на луѓето во општествениот контекст
што се проучува), а не она што тој го нарекува социолошки конструирани кодови, а тоа се ознаки од
терминологијата на аналитичарот. Следнава белешка го истакнува концептот на наследување, нуди
некои појаснувачки цитати и упатува на некои својства на концептот.
Белешка за наследувањето
Наследување: многу од нашите интервјуирани кажуваа дека тие наследиле одредени особини и
традиции на компанијата од периодот што ѝ претходел на либерализацијата (т.е. пред 1985 година).
Тоа е термин што многумина од нив и самите го користат за да ги обележат атрибутите на компанијата
што не биле нивни избор, но преживеале од периодот пред либерализацијата. Клучната поента за
наследството е дека интервјуираните ги сметале наследените елементи како нешто што ја попречува
нивната способност да одговорат на промените во средината од постлиберлизациската ера.
Наследените карактеристики офаќаат:
• Скапи и честопати несоодветни возни паркови и магацини;
• Опстанок на ставови и модели на однесување, особено меѓу возачите на автобуси, за коишто
се мисли дека не се соодветни за новото опкружување (на пример, недостиг на грижа за услугата на
потрошувачот) и коишто ја спречуваат иновацијата на услугата;
• Огромен број на дневници поврзани со ерата на предлиберализацијата, а тоа значи дека новите
конкуренти можат да влезат на пазарот, плаќајќи им помали дневници на возачите.
Коментари од примерокот:
„Ние наследивме структура со многу големи трошоци поради либерализацијата. 75 % од нашите
работници беа плаќани според условите засегнати од [висината на платите пред либерализацијата]“
(комерцијален директор, компанија Б).
„Претпоставувам дека друга голема слабост е тоа што ние сме премногу врзани од условите и
практиките што ги наследивме“ (комерцијален директор, компанија Г).
„Ние го имаме само тоа што го наследивме, така што сега имаме многу голем вишок на автобуси на
два ката... Мора да продолжиме да работиме со нив“ (извршен директор, компанија Б).
Извршниот директор на компанијата Е рекол дека компанијата наследила кадар што бил целосно
заглавен во ставовите што се уважувале пред либерализацијата, што значело дека тие немале кадар за
којшто ќе важи пораката: потрошувачот е на прво место. „Ние немаме кадар што може да ги придобие
срцата и умовите на сите, далеку сме од тоа.“
Пред и по либерализацијата: интервјуираниот прави контраст меѓу периодите пред и по
либерализацијата за да покаже колкава е промената. Ова, на еден начин, го покажува отсуството на
наследени карактеристики, но и нивното можно влијание; може да се однесува на тоа колку влијанието
на можни наследени карактеристики или било негирано или компензирано. На пример, Х се повикува на
неодамнешниот крај на тринеделниот штрајк: „Не постоеше никаков начин ние да попуштиме на вакво
нешто, на ваква уцена. Ние само што одбивме да преземеме чекори, а синдикатите тоа никогаш не го
искусиле. Сето тоа беше дел од промената на културата што ја следи либерализацијата...“
Спречување на наследувањето: како што е кадарот со високи дневници и со несоодветни ставови.
Наследување на вишок на капацитети: како што се премногу автобуси или погрешна големина.
тоа не е случај со сите. Во Истражувањето во фокус цврсто дефинирано истражувачко прашање, нешто
24.1., еден од учениците на Штраус дава пример во што исто така често се омаловажува во втемелената
којшто има некои клучни особености на втемелената теорија.
теорија. • Постојат практични тешкотии со втемелената
теорија. На пример, времето што е потребно за
Критика на втемелената теорија транскрипција на снимките од интервјуата може да
И покрај зачестеноста со којашто таа се цитира и им отежне на истражувачите, особено кога крајните
честото оддавање вербално признание, втемелената рокови им се блиску, да изведат изворна анализа на
теорија не е без свои ограничувања од коишто втемелената теорија со постојано испреплетување
следниве може да бидат накратко забележани: на собирањето податоци и концептуализацијата.
• Донекаде е неизвесно дали со втемелената
• Булмер (Bulmer, 1979) прашува дали, како што сe
теорија, во многу случаи, навистина ќе се добие
препорачува од застапниците на втемелената
теорија. Како што претходно беше кажано, таа има
теорија, истражувачите можат да ја исклучат својата
ригорозен пристап кон генерирањето на концепти,
свесност за постоењето на релевантни теории или
но честопати е тешко да се види која теорија е
концепти сè до поодминатата фаза на анализата.
земена во преден план при објаснувањето на
Општествените истражувачи се вообичаено
некој поим. Згора на тоа, без оглед на честото
чувствителни за концептуалниот арсенал на своите
оддавање вербално признание на генерирањето
дисциплини, така што се чини неверојатно дека
на формална теорија, повеќето втемелени теории
свесноста за постоењето на релевантни теории
се супстанцијални по својот карактер; со други
може да се остави настрана. Навистина, денес
зборови, тие се однесуваат на специфичниот
ретко се прифаќа дека е изводливо теоретски
општествен феномен што се истражува, а не
неутрално проучување. Со други зборови, постои
на поширокиот спектар на феномени (иако, се
општа согласност дека она што го гледаме при
разбира, тие можат да имаат таква поширока
истражувањето е условено од многу фактори,
применливост).
а еден од нив е токму тоа што веќе го знаеме за
• И покрај многуте трудови напишани за втемелената
општествениот свет што се проучува (и во смисла
теорија, а можеби поради многуте суптилни измени
на општественонаучната концептуализација и како
во нејзината презентација, втемелената теорија е сè
припадници на општеството). Исто така, многу
уште нејасна на некои места, како што е разликата
автори би можеле да заземат став дека е пожелно
меѓу концептите и категориите. На пример,
истражувачите да бидат чувствителни за постојните
додека Штраус и Корбин (Strauss and Corbin, 1998:
концептуализации, за нивните истражувања да
73) го нарекуваат теоретското примерочење
бидат фокусирани и да можат да се надоградуваат
„примерочење врз основа на концептите што
врз трудот на другите.
се појавуваат“ (посебно акцентирано), Чармаз
• Во врска со првото укажување, во многу околности,
(Charmaz, 2000: 519) пишува дека тоа се користи за
од истражувачите се бара да ги објаснат можните
да ги „развие нашите категории што се појавуваат“
импликации од нивното планирано истражување.
(посебно акцентирано). Терминот категории сè
На пример, од еден предавач што се обидува да
повеќе се употребува во споредба со терминот
добие финансиски средства за реализација на
концепти, а оваа недоследна употреба на клучните
истражување или од еден студент што аплицира
термини не им користи на луѓето што се обидуваат
за добивање финсиски средства за истражување
да го разберат целиот процес.
на постдипломски студии вообичаено се бара
• Во голема мера, втемелената теорија се поврзува
да покаже како планираното истражување ќе се
со пристапот на анализа на податоците што ги
надоврзе на претходните истражувања или на
поттикнува истражувачите да ги фрагментираат
постојното знаење или да покаже дека постои
своите податоци преку кодирање на податоците
во одделни делови. Меѓутоа, во очите на многу конструкционизмот во врска со карактерот на

автори, ваквата постапка придонесува за губењето познавањето на општествениот свет. Секако
на смислата за контекстот и на текот на нарацијата дека е чесно да се каже дека Глејсер, Штраус и
(Coffey and Atkinson, 1996). Токму за ова ќе стане Корбин, во многуте свои трудови, ја занемариле
збор подолу. улогата на истражувачот во генерирањето
• Постоењето на паралелни и подеднакво релеванти знаење, но не е јасно дали се рамнодушни кон
објаснувања на елементите на втемелената теорија идејата дека општествената реалност постои
не го олеснува нивното карактеризирање или независно од општествените актери. Штраус,
утврдување на начинот на нивната употреба. и покрај сè, бил раководител на проучувањето
Оваа ситуација е уште повеќе проблематизирана опишано на страниците 33 и 34 за болницата како
во укажувањето на Чармаз (Charmaz, 2000) договорен ред што беше дадена како пример
дека во најголема мера втемелената теорија е за конструкционизмот (Strauss et al.,1973). Исто
објективистичка и дека се претпочита алтернативен така, приказот на анализата во рамките на
конструкционистички (таа го нарекува втемелената теорија на Орона (Orona, 1997) за
конструктивистички) пристап. Таа тврди дека болните од Алцхајмерова болест е претставен во
втемелената теорија поврзана со Глејсер, Штраус и коментирањето за истражувањето од страна на
Корбин е објективистичка, затоа што целта е да се Штраус и Корбин (Strauss and Corbin, 1997а: 172)
открие реалноста што им е туѓа на општествените како учебнички пример на овој пристап. Сепак, оваа
актери. Таа нуди алтернативна, конструктивистичка студија се занимава со субјективното искуство од
верзија, којашто „претпоставува дека луѓето болеста (интерпретативизам) и со конструкцијата
создаваат светови полни со значење и ги одржуваат на идентитетот во секојдневниот живот. Како и да
таквите светови преку дијалектички процеси на е, постои мал сомнеж дека има значајна конфузија
давање значење на нивната стварност и акцијата околу карактерот на втемелената теорија во
во нив... Според тоа, општествената реалност не моментов.
постои независно од човековата акција“ (Charmaz, И покрај тоа, втемелената теорија е најверојатно
2000: 521). Ваквото гледиште е спротивно на највлијателната општа стратегија за правење анализа
текстовите на раната втемелена теорија во коишто на квалитативни податоци, иако степенот до којшто овој
„се претпоставува дека категориите и концептите пристап се следи и се почитува се разликува од студија
се содржат во податоците, чекајќи го истражувачот до студија. Може да се каже дека многу од неговите
да ги открие... Наместо тоа, конструктивистичкиот клучни процеси, како што се кодирањето, белешките
пристап признава дека категориите, концептите и самата идеја да се овозможи од нечии податоци
и теоретското ниво на анализа произлегуваат да произлезат теоретски идеи, се многу влијателни.
од интеракцијата на истражувачот во областа Навистина, впечатливо е што едно од главните
и прашањата за податоците“ (Charmaz, 2000: движења во анализата на квалитативни податоци од
522). Тешкотијата во ова е што двете значења раните 1990-ти, компјутерски потпомогнатата анализа
на конструкционизмот, споменати во Клучниот на квалитативни податоци (CAQDAS), имплицитно
концепт 2.6., изгледа се измешани. Првиот цитат промовираше многу од овие процеси, затоа што
на Чармаз го опишува конструкционизмот како софтверските програми честопати беа напишани
онтолошка позиција во врска со општествените имајќи ја предвид втемелената теорија (Richards and
предмети и категории; вториот е упатување на Richards, 1994; Lonkila,1995).
основни постапки во анализата на квалитативни

податоци
Кодирањето е почетна точка за повеќето форми • Што претставува оваа единица на податоци?
на анализа на квалитативни податоци, иако некои • За што е оваа единица на податоци?
автори претпочитаат да го нарекуваат овој процес • Од која тема оваа единица на податоци е пример?
индексирање наместо – кодирање. Принципите што • Кое прашање за темата го поттикнува оваа единица
треба да се почитуваат притоа се добро развиени од на податоци?
страна на авторите на втемелената теорија, но – и од • Каков одговор на некое прашање за темата
други автори. Некои размислувања што треба да се имплицира оваа единица на податоци?
имаат предвид при развивањето на кодовите, од кои • Што се случува овде?
некои произлегуваат од Лофланд и Лофланд (Lofland • Што прават луѓето?
and Lofland, 1995), се следниве: • Што велат луѓето дека прават?
• Од која општа категорија оваа единица на податоци • Каков настан се случува?
е пример?
Кодиран текст од проектот за Дизни
Интервјуистот Добро. Какви беа вашите погледи или чувства за претставувањето на
различните култури, како што е прикажано, на пример, во Kрстосување
по џунгла (Jungle Cruise), во Мал е светот во Магичното Кралство (It`s a
Small World at the Magic Kingdom) или во Изложбата на светот во Епкот
(World Showcase at Epcot)?
Жената Па, мислам дека се прекрасни различните земји на светот во Епкот, но Некритички
треба да кажам нешто повеќе, нели? ентузијазам
Мажот Беа многу добри, некои беа подобри од другите, но тоа всушност
зависеше од земјите домаќини, претпоставувам дека секоја од
претставените земји си беше одговорна за својот дел, Светот на Дизни Некритичен кон
нема никаква врска со тоа, јас барем не би помислил. Мислам дека Дизни Естетска
беше тешко да се препознаат некои од знаменитостите според тоа критика
што требаше да претставуваат, но некои беа многу добро направени.
Британија беше добра, но фактички имаше само една кафеана и една
велшка продавница, додека некои од другите павилјони, мислам Содржинска
дека така ги нарекуваа, беа добри амбасадори на земјите што ги критика
претставуваа. Кина, на пример, имаше извонреден филм од 360
степени, покажувајќи делови од Кина, а тоа ми беше многу интересно.
Интервјуистот Дали мислите дека нешто ѝ недостасуваше на содржината?
Мажот Па, јас всушност забележав дека немаше многу Црнци на Изложбата Етничка
на светот, особено ги немаше во паркот со американски настани. Дали припадност на
се работеше за некој невообичаен ден, не знам, но видовме многу посетителите Критика
обоени Американци во Магичното Кралство и на други места, но токму на
на Изложбата на светот, ако воопшто може да се каже дека ги имаше,
тогаш беа само неколку. И секако, во презентацијата на американските етничка
настани имаше многу малку за историјата на обоените, па затоа Етничка основа
можеби тоа им е туѓо, не знам, но забележливо беше нивното отсуство. припадност на
посетителите
Интервјуистот Дали имавте впечаток дека некои нешта беа особено нагласени?
Мажот Па, сега кога размислувам за тоа, бидејќи навистина не сум
размислувал нешто за тоа пред да почнете да ме прашувате, но
сега размислувајќи за тоа, беше навистина репрезентативно само Критика на
за развиениот свет, знаете, Британија, Америка, Јапонија, многу од
национална
нив – светски лидери во технологија, но немаше ништо за Третиот
свет. Можеби тоа е нивна грешка, можеби тие биле поканети да основа
учествуваат, ама не учествувале, но сега кога размислувам за тоа,
токму тоа ми паѓа на ум. Што мислиш, сакана?
Жената Па, исто како тебе. Ни јас не размислував за ова порано, но се
согласувам со тебе.
Фази и размислувања за кодира- •

транскрипцијата треба да започне многу порано.
Внимателно прочитајте го вашиот почетен збир
њето на транскрипти, теренски белешки, документи
При подготовката за кодирањето, но и во текот на итн., без правење на какви било белешки или без
кодирањето, треба да се имаат предвид следниве фази да имате предвид толкување; можеби на крајот
и размислувања: ќе забележите неколку општи белешки за тоа што
• Кодирајте колку што е можно порано. Како ви се чини дека е особено интересно, важно или
што сугерира втемелената теорија, кодирањето значајно.
треба да се прави паралелно со истражувачката • Направете го тоа повторно. Препрочитајте ги
работа. Ова може да го изостри разбирањето внимателно податоците, но овој пат започнете со
на податоците и да помогне при теоретското правење белешки на маргините за некои значајни
примерочење. Исто така, тоа може да помогне коментари или сознанија. Направете колку што е
да се ублажи чувството на преплавеност од можно повеќе. На почетокот, тие ќе бидат многу
податоци, што може да се случи ако се одложува елементарни – можеби клучните зборови што ги
анализата, т.е. ако анализата се остава за на крајот, употребиле испитаниците, имињата што им ги
односно кога ќе заврши процесот на собирање давате на темите во податоците. Додека го правите
на податоците. Во најмала рака, ако собирањето ова, вие кодирате – генерирате индекс на поими
на податоци опфаќа снимање интервјуа, што ќе ви помогне при толкувањето на податоците
и извлекувањето на теорија од нив. на резултатите за истражувачките прашања и

• Прегледнете ги вашите кодови. Започнете со истражувачката литература што го насочувала
прегледување на вашите кодови, а особено на собирањето на податоците.
кодовите од транскриптите. Дали употребувате два
или повеќе зборови или фрази за опишување на
Претворање на податоците во
ист феномен? Ако е така, отстранете еден од нив.
фрагменти
Дали некои од вашите кодови се однесуваат на Кодирањето на такви материјали како што се
концепти и категории во постојната литература? транскриптите на интервјуа најчесто бара пишување
Ако е така, нема ли да биде поразумно да ги забелешки на маргините и постепено преобразување
употребувате токму тие? Можете ли да забележите на овие забелешки во кодови. На овој начин, деловите
некаква поврзаност меѓу кодовите? Дали има на транскриптите се препознаваат како нешта
некаков доказ дека испитаниците веруваат дека што припаѓаат на одредени имиња или ознаки. Во
едно нешто е поврзано со нешто друго или е минатото, овој процес бил проследен со сечење и
предизвикано од нешто друго? Ако е така, како лепење во буквална смисла, така што се употребувале
ќе ги окарактеризирате и според тоа како ќе ги ножици и лепило. Ова значело дека се сечеле делови
кодирате овие врски? од транскриптите, така што секој дел претставувал
• Земете предвид поопшти теоретски идеи во врска еден код. Процесот на сечење и лепење е корисен за
со кодовите и податоците. Тука би требало да повторно враќање на податоците, но секогаш е важно
почнете со генерирање на некои теоретски идеи да имате соодветни начини за идентификување на
за податоците. Обидете се да ги издвоите врските изворите на деловите од текстот (на пример: име,
меѓу концептите и категориите што ги развивате. позиција, датум). Програмите за работа со текст го
Размислете подетално за нивната поврзаност овозможуваат токму ова, и тоа така што не морате да се
со постојната литература. Развијте хипотези за потпирате врз своите вештини за практични изработки
поврзувањата што ги правите и вратете се на (видете го Истражувањето во фокус 22.4. за пример на
вашите податоци за да видите дали тие можат да се софтверот за работа со текст). Денес, за да се извршат
потврдат. овие задачи, сè повеќе се употребува софтверот
• Запаметете дека која било единица или дел од КАКДАС (CAQDAS, видете го 25-тото поглавје).
податоците може и честопати би требало да се Како што забележуваат Кофеј и Аткинсон (Coffey
кодира на повеќе од еден начин. and Atkinson, 1996), следејќи го објаснувањето на
• Не грижете се ако изгледа дека се генерирани втемелената теорија на Штраус и Корбин (Strauss and
премногу кодови – барем во раните фази на вашата Corbin, 1990), кодовите не би требало да се сметаат
анализа; некои ќе бидат корисни, а некои не – важно исклучиво како механизми за фрагментација и
е да се биде колку што е можно поинвентивен повторно составување на текст. Со други зборови,
и поимагинативен; подоцна ќе се грижите за со нив може да се направи многу повеќе отколку
средување на податоците. едноставно да се ракува со собраните податоци. На
• Имајте го кодирањето пред очи. Не изедначувајте пример, ако се прашуваме за својствата и заемната
го кодирањето со анализата. Тоа е дел од вашата поврзаност на кодовите, тогаш може да се случи да
анализа, и тоа – важен. Тоа е механизам за започнеме да забележуваме дека некои од нив можат да
размислување за значењето на податоците и за бидат димензии на еден поширок феномен. На пример,
редуцирањето на големиот обем на податоци со како што се прикажува во следното поглавје (видете
коишто се соочувате (Huberman and Miles, 1994). го приказот 25.1.), критиката врз основа на етничка
Сепак, мора да ги толкувате вашите резултати, што припадност на крајот се утврди дека е една димензија
значи – да обрнете внимание на прашањата за на идеолошката критика заедно со критиката врз
значајноста на претходно кодираниот материјал за основа на класната припадност и критиката врз
животите на луѓето што се предмет на проучување; основа на родот. На овој начин, можеме да започнеме
да ја утврдите меѓусебната поврзаност на кодовите со утврдување на поопштите или поформалните
и да размислувате за целокупната важност својства на концептите што се развиваат.
Премногу кодови
Со почетното кодирање на огромен корпус на податоци може да се добие алармантен број
на кодови. На пример, Чармаз (Charmaz, 2004), како прва фаза на кодирање за втемелената теорија,
го предлага редоследното кодирање, каде што практично за секој ред во транскриптот или во некој
друг извор на податоци ќе има соодветен код. Таа тврди дека овој процес значи дека квалитативниот
истражувач нема да изгуби контакт со своите податоци и со гледиштата и толкувањата на проучуваните.
Меѓутоа, овој процес, речиси сигурно, ќе придонесе за зголемување на бројот на кодовите. Ова не би
требало да биде алармантно. Она што треба да го направи аналитичарот на квалитативни податоци
е да си постави прашања за тоа што имаат заедничко овие кодови, и така би можело да се направат
комбинации за да се добијат поопшти и поапстрактни кодови.
Проблеми со кодирањето Описот на Рајсман е интересен поради тоа што

укажува на неколку можности: дека методот на
Една од најчесто споменуваните критики на кодирање во анализата на квалитативни податоци
пристапот на кодирање во анализата на квалитативни ги фрагментира податоците; дека некои форми на
податоци е тоа што може да се изгуби контекстот податоци можат да бидат несоодветни за методот на
на кажаното. Со извлекување на делови од текстот
кодирање; и дека истражувачите можат самите да се
од контекстот во којшто се појавуваат, како што е
завртат кон наративна анализа, бидејќи она што се
транскрипт на интервју, може да се изгуби од вид
општественото опкружување. дава во овој пасус е конкретно нарација. Интересот
Втората критика што му се упатува на кодирањето е за наративна анализа секако покажува знаци за
тоа што придонесува за фрагментирање на податоците, зголемување, и во голем дел овој тренд е паралелен со
така што се губи наративниот тек на тоа што луѓето го преродувањето на интересот за пристапот на животна
кажуваат (Coffey and Atkinson, 1996). Чувствителноста историја (видете го 20-тото поглавје). И покрај тоа,
за ова прашање порасна со зголемениот интерес за малку е веројатно дека методот на кодирање ќе стане
наративната анализа, од доцните 1980-ти години помалку значаен, поради неколку фактори: неговата
(видете го подолу делот за наративна анализа). Рајсман широка прифатеност во истражувачката заедница; не
(Riessman, 1993) се загрижила за фрагментацијата на сите аналитичари се заинтересирани за истражувачки
податоците како резултат од кодирањето на темите прашања што се погодни за извлекување на нарации;
кога стигнала до анализата на податоците што ги влијанието на втемелената теорија и со неа поврзаните
собрала со помош на структурирани интервјуа за
техники; и зголемената употреба и прифатеност на
разводите и родот. Таа пишува:
компјутерскиот софтвер за анализа на квалитативни
„Некои [интервјуирани], за да ги оправдаат податоци, којшто често повикува на пристап на
своите разводи, надолго објаснуваа за тоа што кодирање.
се случувало во нивните бракови. Сè додека Без оглед каква аналитичка стратегија користите,
не се помачив при кодирањето, не сфаќав едноставно не смеете да кажете: „Ова го рекоа и го
дека беа наративни прикази. Со примена направија моите испитаници – нели е неверојатно
на традиционални квалитативни методи, ги интересно?“ Тоа, секако, може да биде интересно, но
пребарував текстовите за заеднички тематски вашата работа ќе добие значење само ако развивате
елементи. Но, некои лица имаа поврзано теорија за нив. Многу истражувачи се внимателни кон
неколку теми во една долга низа што беше ова – ги загрижува тоа што при процесот на толкување
кохерентна и секвенцијално поврзана, и теоретизирање може да се случи неисправно да
пркосејќи ѝ на едноставната категоризација.
го вреднуваат тоа што го виделе и чуле; дека можат
Посакав да не ги фрагментирам долгите
да ги контаминираат зборовите и однесувањето на
објаснувања во различни тематски категории.
испитаниците. Ова е ризично, но сепак мора да се
Изгледаше дека во разговорот за различни
избалансира поради фактот што резултатите стануваат
теми постои заедничка структура. Додека
кодирав едно интервју, јазикот на испитаникот значајни во интелектуалната заедница само кога сте
ми направи проблем. Мислам дека тоа беше размислувале за нив, сте ги толкувале и теоретизирале.
пресудниот момент во мојата биографија како Не сте обичен гласноговорник.
наративен истражувач“ (Riessman, 1993: vi).
тематска анализа
Еден од најчестите пристапи кон анализата врз групи на кодови. Во Клучниот концепт 24.2. има
на квалитативни податоци ја наметнува тематската некои критериуми за утврдување на поимот тема.
анализа. Меѓутоа, за разлика од стратегиите како Се чини дека ова не е почеток што ветува, бидејќи,
втемелената теорија или критичката анализа на иако истражувачите што се занимаваат со квалитативни
дискурсот, ова не е пристап кон анализа што има истражувања честопати тврдат дека користат тематска
препознатливо наследство или што може накратко анализа, тоа не може да се идентификува. Всушност,
да се претстави преку карактеристична група на за тематската анализа не се зборуваше одделно во
техники. Секако, трагањето по теми претставува една првите две изданија на оваа книга! Но, додека го
активност што може да се препознае во многу, ако не пишував овој дел, на 21 октомври 2010 го пребарував
и во повеќето пристапи кон анализата на квалитативни Индексот за цитирање во општествените науки (SSCI)
податоци, како што се втемелената теорија, критичката преку Web of science за тематска анализа, опфаќајќи
анализа на дискурсот, квалитативната анализа на го периодот од 2000 до 2010 година за на крајот да
содржината и наративната анализа. Исто така, за некои откријам 1184 случаи. Големата бројност произлегува
автори темата е повеќе или помалку идентична со од наведувањата во апстрактите на статиите во кои
кодот, а за други – таа го надминува секој код и се гради се истакнува дека истражувањето е базирано врз
тематска анализа. Оваа бројка од 1184 претставува почетокот се уредуваат како клучни теми, а потоа се
голем пораст во споредба со бројката во претходното прикажуваат во однос на поттемите во матрицата и за
издание на оваа книга за периодот од 2000 до 2007 секој случај. Ако ги земеме податоците од проектот за
година, кога беа откриени 400 случаи. На пример, Дизни, опишани во 23-тото поглавје, една од главните
Џонс и коавторите (Jones et al., 2010: 109), во својата теми што беа идентификувани беше темата идеолошка
студија за раното пензионирање за која се зборуваше критика. Може да се смета дека оваа тема има бројни
во неколку наврати во првото поглавје, пишуваат дека поттеми: критика врз основа на класната припадност;
направиле тематска анализа. Преинсек и Кицбергер критика врз основа на етничката припадност;
(Prainsack and Kitzberger, 2009: 53), повикувајќи се на критика врз основа на родот и критика врз основа
своето истражување за ставовите на затворениците на националната припадност. На приказот 24.3. е
за ДНК-доказите, пишуваат дека одредени теми претставена матрица што се базира врз кодираниот
произлегле од нивните интервјуа. текст во Совети и вештини, Кодиран текст од
Во Рамковниот пристап, којшто е развиен од страна проектот за Дизни, и би се користела за претставување
на Националниот центар за општествени истражувања на податоците за темата идеолошка критика. Се
во Обединетото Кралство, е дадена општа стратегија за претставуваат четирите поттеми, а замислата е во
потпомагање на тематската анализа на квалитативни соодветната ќелија да се постават кратки фрагменти
податоци. Рамковниот пристап е опишан како „метод од податоците. Така, во пасусот во Совети и вештини,
базиран на матрица за подредување и синтетизирање Кодиран текст од проектот за Дизни, се податоците за
на податоци“ (Ritchie et al., 2003: 219). Идејата е да се вметнување на некаков материјал во две од ќелиите за
направи индекс на главни теми и поттеми, коишто потоа интервјуираниот број 4. Тоа, исто така, ја специфицира
се претставуваат во матрица налик на табела од СПСС локацијата во транскриптот на фрагментот или
(SPSS) со прикажување на случаи и варијабли. Темите и фрагментите што се опфатени во ќелијата. Ричи и
поттемите во основа се мотиви што се повторуваат во коавторите советуваат дека, кога вметнува материјал
текстот, коишто потоа се применуваат врз податоците. во ќелии, истражувачот треба:
Темите и поттемите се продуктот на темелното читање 1. Да наведе точно на кое место во транскриптот се
и препрочитување на транскриптите или на теренските наоѓа фрагментот (јас го употребував бројот на
белешки што ги сочинуваат податоците. Овој рамковен прашањето);
пристап, потоа, се применува на податоците што на
Приказ 24.3.
рамковен пристап кон тематска анализа
тема: идеолошка критика
Критика врз
Критика врз Критика врз основа
основа на Критика врз основа на
основа на на националната
класната етничката припадност
родот припадност
припадност
Интервјуиран 1
видел „многу обоени Изложбата на светот

Американци“ во Магичното „единствено вистин-
Кралство, „но многу малку, ски го претставува
Интервјуиран 4 доколку воопшто имаше, развиениот свет“ (П14)
во Изложбата на светот“.
„Алузија на историјата на
обоените“ (П 14)
2. Да го зачува колку што е можно повеќе јазикот на не му кажува на корисникот како да ги идентификува
учесникот во истражувањето; темите, кои, како што укажуваат авторите, веројатно
3. Да се обиде да не цитира премногу и ќе ја одразуваат свесноста на аналитичарот за
4. Да користи кратенки за да не се преполнат ќелиите. повторливоста на идеите и темите во податоците.
Како што кажува името, овој пристап треба да Изработен е софтвер за примена на Рамковниот
обезбеди рамка за тематска анализа на квалитативни пристап кон тематската анализа. Деталите можат да се
податоци и овозможува еден начин на размислување најдат на: www.framework-natcen.co.uk (пристапено
за тоа како да се постапува со темите и податоците. Тој на 7 февруари 2011).

Што е тема?
И покрај очигледно зачестената употреба при анализата на квалитативни податоци (видете го
главниот текст), тематската анализа е неверојатно неразвиена постапка, затоа што има само неколку
спецификации за нејзините фази или елементи. Ова се менува (на пример, Ryan and Bernard, 2003; Bryan
and Clarke, 2006), но, дури и да е така, тоа што всушност ја сочинува темата најчесто не е јасно напишано.
Најшироко гледано, можеме да кажеме дека тема е:
• Категорија идентификувана од аналитичарот со помош на собраните податоци;
• Тоа што се однесува на фокусот на истражувањето (и со голема веројатност, на истражувачките
прашања);
• Тоа што се изградува врз кодови идентификувани во транскриптите и/или во теренските белешки; и
• Тоа што му ја дава на истражувачот основата за теоретско разбирање на собраните податоци со кое
може да даде теоретски придонес кон литературата што се однесува на предметот на истражување.
Кога се трага по теми, Рајан и Бернард (Ryan and • Теориски материјал: користење на концептите
Bernard, 2003) препорачуваат да се бараат: на општествените науки како почетна точка за
• Повторувања: теми што постојано се повторуваат; откривање на темите.
• Локални типологии и категории: локални изрази Истакнувањето на повторувањето најверојатно е
што се непознати или се употребуваат на необичен еден од најчестите критериуми за утврдување дека,
начин; доколку се препознае образец во податоците, тогаш
• Метафори и аналогии: начините на коишто тој треба да се земе предвид како тема. Повторувањето
учесниците ги претставуваат своите размислувања може да се однесува на повторување во рамките
во облик на метафори или аналогии (авторите на изворот на податоци (на пример, транскрипт на
даваат пример за луѓе што го опишуваат својот интервју или документ) или, како што честопати се
брак како Каменот на Гибралтар); случува, повторувањето да биде во различните извори
• Промени: начините на коишто се менуваат темите на податоци (на пример, корпус на транскрипти на
во транскриптите и во другите материјали; интервјуа или документи). Меѓутоа, повторувањето
• Сличности и разлики: разгледување како само по себе не претставува доволен критериум за
интервјуираните можат на различни начини да нешто да се обележи како тема. Најважно е дека тоа
дискутираат за една тема или да се разликуваат едни мора да биде поврзано со истражувачките прашања во
од други на одредени начини или разгледување на истражувањето или за предметот на истражувањето.
цели текстови какви што се транскриптите со цел Поинаку кажано, едноставно само поради тоа што голем
да се открие на кој начин се разликуваат; број интервјуирани го кажале истото, не значи дека
• Лингвистички спојки: истражување на тоа треба да се означи како тема. Идентификувањето
употребата на зборови како затоа што или на тема е една фаза или две фази по кодирањето на
бидејќи, затоа што овие термини упатуваат на податоците во смисла на почетни или отворени кодови
причинско-последичните врски во мислите на (Braun and Clarke, 2006). Тоа го тера истражувачот да
учесниците; размислува за почетните кодови што се генерирани за
• Податоци што недостасуваат: размислување да се сфати смислата на континуираните повторувања
за тоа што недостасува во податоците, преку и врските меѓу нив.
поставување прашања за тоа што интервјуираните, Иако на тематската анализа ѝ недостасуваат
на пример, не кажале при одговорањето; јасно специфицирани постапки и покрај нејзиното
истакнување како начин за правење анализа на теорија, наративната анализа, критичката анализа на
квалитативни податоци, сепак Рамковниот пристап кон дискурсот и квалитативната анализа на содржината.
квалитативната анализа и сугестиите на Рајан и Браун Таа, исто така, може да се користи за систематскиот
даваат неколку корисни совети за започнувањето преглед во квалитативното истражување (Thomas and
и организирањето на ваква анализа. Таа може да Harden, 2008). Токму поради оваа флексибилност –
се употреби при повеќето различни начини за фактот што таа може да се користи во толку различни
анализирање на квалитативните податоци, коишто се контексти – таа е популарна и покрај отсуството, во
обработени во оваа книга, како што се: втемелената голема мера, на кодифицирани клучни постапки.
Тематска анализа на транскрипти
Неколку од студентите што правеле квалитативно истражување со помош на интервјуа, споменуваат
облици на анализа што се индикативни за тематскиот пристап. Ребека Барнс пишува дека настојувала
да идентификува клучни теми, додека Ерин Сандерс пишува дека направила транскрипција на
интервјуата од збор до збор, а со NVivo ги кодирала транскриптите, барајќи нови и релевантни теми.
Откако Саманта Вандермарк ги завршила своите фокус-групи со мајки на мали деца и направила
нивна транскрипција, вели:
„Започнав квалитативна тематска анализа. Ред по ред ги читав транскриптите, запишувајќи
ги темите како што ги препознавав во податоците, на пример, ако мајката отворено зборуваше
за негативното влијание на ланците за брза храна врз здравјето на децата, јас веднаш го
забележував ова како причини – брза храна. На дното на секоја страница ги запишував главните
теми што произлегуваа од таа страница со конверзации. Од оваа почетна, детална анализа,
повторно ги разгледував извлечените теми и почнував да ги групирам во пошироки тематски
категории што би ги репрезентирале општите сегменти на конверзациите од фокус-групите.
Конечно, ги употребив електронските копии на моите транскрипти за да ги составам сегментите
на податоците што ја претставуваа секоја тема, а потоа ја развив мојата квалитативна анализа
преку детално анализирање на тоа што мајките го кажале за овие теми и што може тоа да
означува во однос на пошироките општествени ставови и норми“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, Ерин и Саманта, посетете го Онлајн центарот за ре-
сурси (Online Resource Center) со прилози за оваа книга на:
http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
Комбинирање на белешки со тематска анализа
Изабела Робинс користела белешки како средство за елаборирање на нејзината тематска
анализа на податоци. Белешките сочинувале дел од дискусијата со нејзиниот ментор:
„Направив аналитички белешки за секое комплетирано интервју во текот на периодот за
собирање на податоците. Тие, заедно со целосните буквални транскрипти и податоците
од огласната табла беа внесени во NVivo. Уште пред да го употребам NVivo, имав идеи за
тематиките, така што на почетокот користев пенкало и хартија заедно со NVivo. Темите што
ги извлекував од податоците беа конзистентни, така што се чувствував посигурно. Моите
ментори, исто така, беа инволвирани во анализата, бидејќи известував со аналитички
белешки по што дискутиравме за новите теми. Така ги развив идеите и анализите“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Изабела, посетете го Онлајн центарот за ресурси
(Online Resource Center) со прилози за оваа книга на:
наративна анализа
Наративната анализа, којашто се споменува анализа на описите во интервјуата. На пример, во

во претходниот дел, претставува пристап на описот на својот пресуден момент како истражувач
извлекувањето и анализата на податоци што се на нарации (видете го долгиот цитат на 582 страница),
сензитивни во однос на временските секвенци што Рајсман опишува како направила наративна анализа на
лицата, како известувачи (честопати како раскажувачи транскрипт од класично интервју, така што започнала
на приказни) за самите себе или за настани што да ги разоткрива приказните што ѝ ги раскажале
влијаеле врз нив, ги откриваат во своите животи и во интервјуираните. Во овој случај, Рајсман применувала
околните епизоди и ги вметнуваат во своите искази. наративен пристап кон материјали што биле собрани
Со наративната анализа, фокусот на вниманието на вообичаен начин за вообичаени цели. Другите
се преместува од Што се случило? во Како луѓето истражувачи започнуваат со намерата за правење
го разбираат тоа што се случило? Последното наративна анализа и намерно ги замолуваат лицата
укажување може да се прошири кон тоа Како лицата да раскажуваат приказни (на пример, R. I. Miller, 2000).
го разбираат тоа што се случило и што сакаат Според тоа, иако приказните можат да произлезат од
да постигнат со тоа?, бидејќи речиси секогаш одговори на прашања што не се планирани да извлечат
приказните се раскажуваат имајќи на ум некоја цел – нарација, постојат некои прашања со кои сигурно ќе се
постои намерно влијание. Застапниците на наративната извлече нарација од учесниците. Рајсман (Riessman,
анализа тврдат дека најголем дел од пристапите за 2004а) вели дека со прашањето како што е Кажете ми
собирање и анализа на податоци го занемаруваат што се случи, а по него – И потоа, што се случи? повеќе
фактот дека луѓето ги перципираат своите животи во ќе се поттикне раскажување или нарација отколку со
смисла на континуитет и процес и дека обидите да се прашањето Кога се случи Х? Иако некои истражувачи на
разбере општествениот живот што не се во согласност нарации едноставно претпочитаат, на почетокот, да ги
со оваа карактеристика го занемаруваат гледиштето замолат луѓето да им ја раскажат својата приказна за
на проучуваните. Во истражувањето за животната продолжи со поставување прашања за да се стимулира
историја (видете го 20-тото поглавје) најмногу може да приливот на детали и впечатоци. На пример, во својата
се примени наративната анализа (за пример видете го студија за развод, таа честопати прашувала Можете ли
Истражувањето во фокус 20.8.), но нејзината употреба да се сетите на времето кога...? и потоа продолжувала
може да биде многу поширока. Мишлер (Mishler, 1986: со Што се случи, т.е. по што се сеќавате на тој
77), на пример, се заложува за поголем интерес за посебен момент во вашиот брак? Според тоа, постојат
извлечените лични нарации. Според неговото гледиште два различни начина на размислување за наративната
и според гледиштето на многу други, одговорите анализа: за некои истражувачи таа претставува пристап
што лицата ги даваат, особено во квалитативните за анализирање на различни видови податоци; за
интервјуа, можат да се сметаат како приказни што други, покрај тоа, истражувачот намерно настојува да
се потенцијален материјал за наративна анализа. Со го стимулира раскажувањето приказни. Примерите
други зборови, наративната анализа не се однесува дадени во Истражувањето во фокус 24.5. и 24.6. се
само на текот на животот туку и на описите на одредени примери за претходното, а Истражувањето во фокус
епизоди од животот, како и на поврзаноста меѓу нив. 24.7. е пример за намерно извлекување на приказни.
Некои истражувачи ја применуваат наративната

Нарации за СИДА
Скваја (Squire,2000) водела наративни интервјуа со „триесет и четири лица заразени или заболени
од СИДА, коишто ги користеле ХИВ-групите за поддршка на ХИВ-позитивните, но и со вработените,
негувателите и волонтерите од сферата на ХИВ“. Некои биле интервјуирани повеќе пати. Интервјуираните
не биле наведувани да даваат автобиографски нарации, но, во текот на интервјуата, многумина тоа го
направиле. На пример, интервјуираните што биле ХИВ-позитивни раскажувале за тоа како идентитетите
што биле формирани веднаш по поставената дијагноза произлегле од стигматизираниот идентитет.
Меѓутоа, со време, тие ги обликувале идентитетите врз основа на прифатеноста, но и на промената
од некомуницирање со здравите луѓе до интеракција со луѓето што исто така биле заболени од истата
болест. Другите приказни што ги опишала Скваја содржеле нарација на неангажирање, при што се
означува трагањето по излез од болеста, и обелоденувачка нарација што се однесувала на наоѓањето
начини за помирување со хомосексуалниот идентитет. Со обелоденувачката нарација, признавањето

на состојбата ХИВ-позитивен за многу хомосексуалци неминовно значело и признавање на нивната
сексуална ориентација пред луѓето што дотогаш не знаеле за тоа. Во обелоденувачката нарација главни
елементи биле дилемите и грижите што произлегувале од овој процес на признавање, иако не секогаш
заболените се соочувале со негативните последици од коишто се плашеле.

Пример за организациски нарации во една болница
Браун (Brown, 1998) ги истражувал контрастните нарации поврзани со последиците од воведувањето
на системот за поддршка на болнички информации (Hospital Information Support System – HISS) во една
британска специјална болница наречена Градот (The City). Имплементирањето на информатичката
технологија, во голема мера, било идентификувано како неуспешно поради изостанувањето на
јасна клиничка полза и пречекорените трошоци. Потпирајќи се врз своите неструктурирани и
полуструкурирани интервјуа со клучните актери за имплементирањето на ИТ и нејзините последици,
Браун презентира три контрастни нарации: нарацијата на болничкото одделение; нарацијата на
лабораторијата и нарацијата на тимот за имплементација и на тој начин ги презентирал гледиштата на
трите групи учесници во имплементацијата.
Трите контрастни нарации даваат многу јасна слика на организацијата како политичка арена на
којашто групите и индивидуите го оспоруваат легитимитетот на туѓите интерпретации на настаните.
Според тоа„претставувањата на нарацијата на секоја група се опишуваат како механизми за докажување
на нивните алтруистички мотиви за влегување во проектот и за префрлање на одговорноста на другите
за неуспешноста на проектот“ (Brown, 1998: 49).
Според тоа, иако трите групи имале слични мотивации за учество во иницијативата, претежно
во однос на поддршката на етиката во грижата за пациентот, тие имале многу различни скриени
мотивации и интерпретации за тоа што работите почнале да одат надолу. Во врска со претходното,
додека нарацијата на болничкото одделение укажувала на постоењето на скриен мотив за заштеда на
времето на докторите и сестрите, тимот на лаборанти ја нагласил важноста да се задржат постојните
ИТ-системи, а тимот за имплементација акцентот го ставил на можните придобивки за нивната
кариера, во голема мера поради тоа што другите многу повеќе би зависеле од нивните вештини. Во
врска со контрастните нарации за тоа што работите почнале да одат надолу, нарацијата на болничкото
одделение укажувала на неуспехот на тимот за имплементација за координирање на иницијативата
и почитувањето на крајните рокови, а лаборантскиот тим истакнал дека тимот за имплементација не
слушал или не комуницирал. Од своја страна, тимот за имплементација рекол дека работите тргнале
надолу поради неуспехот на болничкиот персонал да ги пренесе своите потреби, поради отсуството на
соработка со лабораторискиот персонал и поради лошиот софтвер.

Нарации за полицата над каминот
Интересот на Хардли (Hurdley, 2006) за материјална култура ја довел до тоа да истражува како
размислуваат луѓето за артефактите што им значат. Таа интервјуирала триесет лица и нивните
семејства во Кардиф, коишто биле идентификувани преку анкетен прашалник по пошта како
потенцијално погодни учесници во истражувањето. Хардли ги направила своите интервјуа со цел
да извлече нарации за артефактите изложени на нивната полица поставена над каминот... Според
Хардли (Hurdley, 2006: 721): „анализирањето на нарациите за предметите ја нагласуваат целта или
функцијата на изложбениот простор на полиците во домот“.
Учесниците во истражувањето биле повикани да раскажуваат приказни за своите изложбени
простори. Овие приказни вообичаено биле контекстуализирани преку барањето интервјуираните
да раскажуваат за историјата на својот дом. Хардли (Hurdley, 2006: 721) пишува:
„Секој предмет би можел... да се претвори во предмет на една нарација како што

ги прашував лицата да ми кажат за потеклото на вазната, часовникот или орнаментот.
Понатаму, информациите што ги запишаа во прашалниците се однесуваа на сеќавањата
од детството, а со тоа што кажуваа зошто не сакаат да имаат полица над каминот како
изложбен простор, всушност повторно упатуваа на нарација... Иако изложениот артефакт
материјално останува истиот, различни приказни или различни верзии на истата приказна
можат да се поврзат со него во зависност од особеноста за којашто неговиот сопственик
сака да зборува“.
Таа продолжила да покажува дека артефактите и приказните за нив се контекст во чии рамки
не само што на површина можат да се појават идентитетите туку исто така можат да се појават и
идентитетите што на некој друг начин не би биле очигледни за набљудувачот или дури ниту за
самиот учесник во истражувањето.
Кофеј и Аткинсон (Coffey and Atkinson, 1996) тврдат анализа на документи за ракот на дојка, коишто биле
дека една нарација би требало да се разгледува продуцирани од Националниот институт за рак во
во однос на функциите што таа ги исполнува за САД. Е. М. Дејвис (E. M. Davis, 2008: 68) користела шест
раскажувачот. Целта на наративните интервјуа е да димензии на нарација за да го анализира дискурсот на
ги извлече од интервјуираните реконструираните ракот на дојка во овие документи: „личности, околина,
описи за поврзаноста меѓу настаните и врската настани, публика, причинско-последични врски и
меѓу настаните и контекстите (за пример видете го теми“. Таа открила „интензивна нарација фокусирана
Истражувањето во фокус 24.5.). Потоа, со наративната врз идеалот на жените што биле успешно третирани и
анализа се откриваат формите и функциите на кои со нетрпение очекуваат да закрепнат од ракот на
нарациите. Р. Л. Милер (R. L. Miller, 2000) наведува дојка. Нарацијата покажува генерално доследен збир
дека наративните интервјуа во пристапот на животна на основни вредности и очекувања“ (E. M. Davis, 2008:
историја или биографското истражување далеку 68). Таа го нарекува ова нарација на ран рак, којашто
повеќе се занимаваат со извлекување на гледиштето ја сочинуваат шест елементи што го обликуваат
на интервјуираниот препознато во раскажувањето за наративното сиже:
својот живот или семејство отколку со наоѓање факти 1. Претсимптоматичен. Жената е внимателна со
за животот. Постои интерес за тоа како тоа гледиште самопроверката.
се менува во зависност од контекстот. Интервјуистот, 2. Симптоматичен. Жената реагира брзо и на
во голема мера, е дел од процесот, бидејќи тој е медицински соодветен начин се обидува да ја
целосно вовлечен во создавањето на приказната за открие абнормалноста.
интервјуираниот. Во Истражувањето во фокус 24.6. 3. Дијагноза. Направени се тестови, и, доколку се
има пример за примената на наративната анализа врз дијагностицира рак, жената станува пациент.
една средина што го покажува својот потенцијал над Доктор ќе препише соодветен третман.
контекстот на животната приказна. Во овој пример 4. Третман. Жената е информирана за својот третман
авторите ги истражуваат контрастните нарации при и неговите споредни ефекти и редовно комуницира
објаснувањето за неуспешната имплементација на со својот доктор за својата состојба и за својата
ИТ-системот во една британска болница. загриженост.
Наративната анализа, во тој случај, претставува 5. Закрепнување. Пациентот закрепнува и физички и
пристап кон анализата на квалитативни податоци што емоционално, додека ја одржува комуникацијата
ги нагласува приказните што луѓето ги употребуваат за со својот доктор.
да ги објаснат настаните. Таа може да се примени врз 6. Постзакрепнување. Пациентот се враќа на
податоци што се добиени преку повеќе истражувачки поранешниот живот пред дијагностицирањето на
методи (особено со полуструктурираното и рак.
неструктурираното интервјуирање и набљудувањето
Во оваа нарација во основа има две клучни
со учество), но таа и сама по себе станува фокус
теми: ризик (кај сите жени постои ризик од болеста)
на пристапот на интервјуирање, т.е. се мисли на
и контрола (медицинските третмани се клучни за
наративното интервју што истражувачот го подготвува
развојот на болеста). Освен тоа, Дејвис укажува на
со цел да извлече приказни. Би било погрешно да се
една контрадикција во рамките на нарацијата: од една
смета дека наративната анализа, примарно, е поврзана
страна, тоа е привремена неволја; од друга страна,
со квалитативното интервјуирање, и покрај тоа што во
ракот на дојка за жените е доживотно прашање.
досегашнава дискусија тоа беше предмет на интерес.
Како што забележува Рајсман (Riessman, 2008),
Наративната анализа, исто така, може да се употребува
нарациите можат да се однесуваат на многу долги
и за анализа на документи, така што таа може да
временски периоди (како што е животната сторија на
биде стратегија за анализа на изворите на податоци
целиот живот или – на долг временски период – како
што се обработени во 23-тото поглавје. На пример,
што е случај со многу нарации за болестите или за
Е. М. Дејвис (E. M. Davis, 2008) направила наративна
професионалната кариера, како во Истражувањето во
фокус 20.8.) или да се однесуваат само на еден настан. е поради намерата да се убеди меродавната јавност
Во прилог на последново, таа го дaва примерот со (на пример, интервјуистот или читателот на книга за
приказните за давањето отпор, а неочекувано добиени нечија борба со болест) во способноста. Значи, целта
со одговорите на отворените прашања во едно анкетно е, можеби, повеќе да се сигнализира дека болниот не е
полуструктурирано интервју на 430 лица во Њу Џерси пропаднат случај за заедницата што со неодобрување
за тоа како „тие го доживуваат, го толкуваат и го гледа на пропаднатите случаи. Како резултат на тоа,
користат законот“ (Ewick and Silbey 2003: 1338). Една од нарацијата за справување со непријатноста во облик
идентификуваните стратегии на отпор била буквално на хронична болест може повеќе да се однесува на
сфаќање на правилото што се однесува на луѓето што потребата на лицето што имало хронична болест да биде
ги користат организациските правила за лични цели, со прифатено како целосно функционален припадник на
цел да ги заобиколат или да ги искриват овие правила една заедница отколку да претставува реален приказ
како начин на противење. Пример за ова е примерот на неговото помирување со медицинската состојба.
на Мајкл Чепин, кој бил уапсен и парично казнет со 500 Меѓутоа, како што Бари признава, општествените
долари за возење без осигурување и бил присилен услови што поттикнуваат вакви нарации и формите што
да плати во готово. Подоцна се открило дека тој бил ги земаат нарациите исто така откриваат многу нешта.
уапсен по грешка, и обвиненијата против него биле При свртувањето на вниманието кон мотивите што
отфрлени. Тој одбил да прифати паричен надоместок можеби стојат зад нарациите за болеста, тој не сакал
преку чек: да ја намали вредноста на наративната анализа, туку
да го сврти вниманието кон прашањето што е тоа што
„Потоа, тие се обидуваа да ми напишат чек за тие нарации треба да му го откријат на истражувачот.
да ми ги вратат парите, но јас не го прифатив. Нешто слично може да се каже и за проучувањето
Кренав многу прав. Реков, си ја сакам назад на нарациите во организациите, споменато во
мојата готовина. Ви дадов кеш и сакам во кеш Истражувањето во фокус 24.6. Што е тоа што го
да ми ги вратите парите. ... Реков, не ми е грижа откриваат овие студии? Очигледно, тие го свртуваат
што мора да направите. Не ми е гајле и ако вниманието кон спротивставеното разбирање на тоа
мора да ги испечатите парите. Сакам готовина. што се случува во организациите, но сепак некој може
Вие не ми верувавте кога сакав да ви платам да се запраша колку нарациите ја одразуваат вистината
со чек, така што и јас не ви верувам. Ги натерав за тоа што се случува во организациите или колку тие
да го отворат сефот. [Судијката] се врати за да ги рефлектираат различните гледишта на различните
види што му викам толку на службеникот, а јас ѝ групи. Во некоја смисла, тоа и не е важно: најчесто
кажав дека си ги сакам моите пари“ (Ewick and перцепцијата им е важна на луѓето, но тоа може да биде
Silbey, 2003: 1353–1354). значајно за истражувачот, затоа што може да помогне
во тоа како би требало да се толкуваат приказните.
Уште еден проблем е тоа што наративната анализа сè
Во овој случај, приказната, пред сè, се поврзува
повеќе се раздвојува на голем број различни пристапи,
со еден специфичен инцидент, а не со нешто што се
коишто, сепак, имаат некои заеднички претпоставки.
случува во текот на подолг временски период. За
На пример, Феникс, Смит и Спаркс (Phoenix, Smith and
споредба, извлечените приказни што се во фокусот
Sparkes, 2010) прават разлика помеѓу анализата што се
на Истражувањето во фокус 24.5. се однесуваат на
фокусира врз содржината и структурата на приказните
подолги временски периоди, како што се и нарациите
и анализата што го нагласува начинот на којшто
во истражувањето базирано врз документи на Е. М.
приказните се раскажуваат. За последново е потребно
Дејвис (E. M. Davis, 2008).
да им се пристапи на приказните како да се изведби
Како пристап кон анализа на квалитативни
или да се забележуваат реторичките средства со кои
податоци, наративната анализа исто така не поминува
се раскажува приказната. Како што Рајсман (Riessman,
без критика. Бари (Bury, 2001), забележувајќи го
2008: 11) забележува: „Наративната анализа припаѓа на
зголемениот интерес за нарациите за болест
групата методи за толкување текстови што за заедничка
(приказни што луѓето ги раскажуваат за причините за
форма ја имаат приказната. Како и во сите семејства, и
болеста, особено за хроничните болести што тие и/или
тука постои конфликт и несогласување меѓу тие што
другите ги доживуваат, но и за влијанијата што ги имаат
заземаат различни гледишта“. Постоењето на различни
врз нивните животи и врз животите на другите), тврди
начини на практикување на наративната анализа не
дека постои тенденција истражувачите на нарации
претставува критика на пристапот, но сепак укажува
некритички да постапуваат со приказните што им се
на тоа дека, ако студентите се заинтересирани за овој
раскажани. На пример, тој вели дека, во нарациите
пристап, тогаш претходно треба да го изберат видот на
за болест, честото истакнување на справувањето со
наративната анализа што сакаат да го применуваат за
болеста и нормализирањето на хроничната болест
соодветно на тоа да ги организираат своите податоци.
Употребата на наративни интервјуа
Изабела Робинс, за своето проучување за носењето одлуки на родителите за вакцинација на
своите деца, применила пристап на наративно интервју. Тоа го направила преку охрабрување на
испитаниците да раскажуваат приказни за вакцинациите:
„За да го доловам сложениот процес на донесување одлуки во врска со вакцинацијата на
децата, употребив квалитативни длабински интервјуа како мој главен методолошки пристап.
Во овие интервјуа, од мајките беше побарно да објаснат како ги донеле своите одлуки за
вакцинација на децата. Беа поттикнувани да ја раскажат приказната за вакцинацијата или
вакцинациите на детето или децата, а потоа ја користев приликата да го следам нивното
зборување. Овој наративен пристап, кон крајот на интервјуата, беше надополнет со покана
до мајките да одговорат на серија неформални вињета-прашања со цел да се обезбеди
релевантен материјал за најавените теми и темите што се појавувале“.
Resource Center) со прилози за оваа книга на:
секундарна анализа на квалитативни податоци
Уште едно завршно укажување што треба да се податоци (за разлика од Архивата на податоци во
има предвид е дека од оваа дискусија за анализа на која се чуваат квантитативни податоци), туку тој се
квалитативни податоци може да се претпостави дека занимава со „лоцирање, вреднување и документирање
единствена преокупација за овој вид анализа е анализата на квалитативните податоци, но и со уредување на
на податоци во којашто аналитичарот учествувал во нивниот депозитен материјал во соодветни јавни
нивното собирање. Како и да е, во последниве години, архиви“ (Corti et al., 1985). Центарот има многу корисна
секундарната анализа на квалитативни податоци сè веб-локација: www.esds.ac.uk/qualidata/about/
повеќе станува предмет на дискусија и интерес. Иако introduction.asp (пристапено на 8 ноември 2010).
секундарната анализа на квантитативни податоци се Онлајн каталогот на Квалидејта (Qualidata),
наоѓа многу години на истражувачката агенда (видете Кваликет (Qualicat), може да се најде на следнава
го 14-тото поглавје), од неодамна изби во преден план адреса: www.qualidata.essex.ac.uk/search/qualicat.
употребата на секундарна анализа на квалитативни asp (пристапено на 8 ноември 2010).
податоци. Во Клучниот концепт 14.1. зборував општо за Квалидејта признава некои тешкотии што се јавуваат
секундарната анализа. при повторното употребување на квалитативните
Не постои очигледна причина зошто податоци, како што се гарантирањето на анонимноста
квалитативните податоци не можат да бидат предмет на на луѓето и опкружувањето во кое се реализирало
секундарна анализа, иако, без сомнение, овие податоци истражувањето и етичките проблеми што се јавуваат
отвораат некои проблеми што не се појавуваат во при повторната употреба на податоци поради
голема мера кај квантитативните податоци. Можните претходно дадените ветувања на испитаниците дека
основи за реализирање на секундарна анализа се податоците што се собираат се доверливи. Исто така,
повеќе или помалку исти како кај квантитативните Хамерсли (Hammersley, 1997) вели дека повторната
податоци (видете го 14-тото поглавје). Во контекстот употреба на квалитативните податоци може да ја
на квалитативните податоци е можно секундарната отежне секундарната анализа на податоци поради тоа
анализа да му овозможи на истражувачот да ископа што на аналитичарот што прави секундарна анализа му
податоци што првите истражувачи не ги анализирале недостастасува разбирање на општествениот контекст
или да овозможи нови толкувања (за пример видете го во којшто се собирале податоците од аспект на
Истражувањето во фокус 24.8.). внатрешен член. Иако оваа можна тешкотија може да го
Имајќи ги на ум овие размислувања, во 1994 отежне толкувањето на податоците, сепак се чини дека
година, во Обединетото Кралство, беше направен таа како проблем повеќе се јавува кај етнографските
архивски центар за ресурси наречен Квалидејта теренски транскрипти отколку кај транскриптите на
(Qualidata). Овој центар не е складиште за квалитативни интервјуата. Се чини дека овие проблеми дури го
отежнуваат повторното навраќање на истражувачот контексти и луѓе, што може да го отежне сокривањето
на неговите сопствени податоци по повеќе години на идентитетите на институциите и индивидуите
од изведувањето на оригиналното истражување при презентацијата на суровите податоци (наспроти
(Mauthner et al.,1998: 742). Постојат и различни публикациите во коишто обично ваквото затајување
етички прашања што произлегуваат од фактот дека е изводливо). Сепак, и покрај практичните тешкотии,
оргиналниот истражувач можеби не обезбедил секундарната анализа нуди богати можности, не толку
согласност од учесниците во истражувањето за анализа поради тенденцијата на квалитативните истражувачи
на податоците од страна на некој друг. Овој проблем да генерираат големи и обемни бази на податоци колку
особено се појавува кај квалитативните податоци, поради големиот дел од материјалот што останува
затоа што тие, без исклучок, содржат детални описи на неистражен.

Секундарна анализа на квалитативни податоци од студијата
Богатиот работник
Севиџ (Savage, 2005) ги анализирал теренските белешки направени од истражувачите во
студијата Богатиот работник во 1960-тите години (Goldthrope et al., 1968). Ова бил важен проект
со којшто се истражувале прашањата за општествената класа и трудот во овој период во Велика
Британија. Резултатите во монографиите што произлегле од проучувањето ги истакнале квантитивните
податоци собирани со анкета, а многу малку биле анализирани квалитативните податоци што биле
собрани во текот на интервјуата. Овие квалитативни податоци биле зачувани во Квалидејта. Севиџ
повторно истражувал дел од значајните квалитативни теренски податоци. Тој тврди дека, иако преку
проучувањето Богатиот работник била генерирана огромна количина квалитативни податоци, тие
многу малку биле употребени и истакнати во публикацијата. Наместо тоа, истражувачите се фокусирале
врз аспектите на податоците што можеле да бидат квантификувани, така што „огромна количина на
истражувачки материјал беше изоставен“ (Savage, 2005: 932). Севиџ ги употребил теренските белешки
што содржеле многу цитати од интервјуирањето на испитаниците за да тврди дека препрочитувањето
на теренските белешки од аспект на современото сфаќање на прашањата што се однесуваат на парите,
моќта и статусот укажува дека испитаниците имале поинакви сфаќања на поимот класа од Голдторп и
коавторите, и бидејќи истражувачите не го забележале ова, токму овие различни сфаќања на поимот
класа влијаеле врз интерпретацијата на податоците. Севиџ истакнува дека многу од богатите работници
се бореле со поимот класен идентитет и дека гледиштата што ги имале за класата и сродните
прашања не биле толку различни од другите групи – припадници на работничката класа, како што
покажуваат заклучоците на авторите од податоците добиени од анкетата. Неговата анализа, исто така,
укажува на тоа дека постои поголем континуитет на индивидуалните идентитети меѓу денес и тогаш
отколку што може да се очекува. Тој, исто така, докажува дека врз толкувањето на податоците влијае
истражувачот, бидејќи разликите меѓу неговите погледи и погледите на оригиналните истражувачи на
податоците може делумно да се поврзани со различните гледишта што се применуваат при анализата
на овие податоци. Овој пример за секундарна анализа на квалитативни податоци покажува дека може
да се фрли нова светлина врз старите податоци, но исто така се загатнуваат интересни методолошки
прашања што во овој случај се однесуваат на тоа како да се ослободат заклучоците од промените како
резултат на влијанието на разгледувањето на старите податоци со нови поимни леќи.
• Преку собирањето квалитативни податоци многу често се акумулира голема маса информации.
• Правилата за кодирање не ја одредуваат анализата на квалитативни податоци исто како што е тоа
случај со анализата на квантитативни податоци.
• Постојат различни пристапи кон анализата на квалитативни податоци, а втемелената теорија е еден
од најважните.
• Кодирањето е клучен процес во повеќето стратегии за анализа на квалитативни податоци, но
понекогаш се критикува дека го фрагментира и го деконтекстуализира текстот.
• Наративната анализа е пристап што ги нагласува приказните што луѓето ги раскажуваат во текот на
интервјуата и другите интеракции со истражувачот што се занимава со квалитативно истражување и,
поради тоа, станува самостојна и јасно одредена стратегија за анализа на квалитативните податоци.
• Секундарната анализа на квалитативните податоци, за разлика од порано, е сè позначајна.
• Што се мисли со тврдењето дека квалитативните податоци се „привлечна неприлика“?
општи стратегии за анализа на квалитативни податоци
• Кои се главните елементи на аналитичката индукција?
• Зошто аналитичката индукција е ригорозен метод?
• Кои се главните елементи на втемелената теорија?
• Каква е улогата на кодирањето во втемелената теорија и кои се различните типови на кодирање?
• Која е улогата на белешките во втемелената теорија?
• Чармаз (Charmaz, 2000: 519) пишува дека теоретското примерочење „претставува својство на
втемелената теорија“. Што мислите, зошто таа го вели токму ова?
• Кои се главните критики на втемелената теорија?
основни постапки во анализата на квалитативни податоци
• Дали кодирањето е поврзано само со втемелената теорија?
• Кои се главните фази на кодирањето?
• До кој степен кодирањето овозможува прекумерна фрагментација на податоците?
тематска анализа
• До кој степен постои кодифицирана шема за правење тематска анализа?
• На кој начин Рамковниот пристап кон тематската анализа ја помага тематската анализа?
• Кои се главните начини за идентификување теми во квалитативните податоци?
наративна анализа
• До кој степен наративната анализа е замена за фрагментирањето на податоците?
• Како ставењето акцент врз приказните во наративната анализа обезбедува поинаков пристап кон
анализата на квалитативни податоци?
• Може ли наративната анализа да се примени врз сите видови квалитативни интервјуа?
• Што е тоа наративно интервју и до кој степен тоа се разликува од другите видови квалитативно
интервју?
секундарна анализа на квалитативни подтоци
• Колку е изводлива анализата на податоците собрани од друг истражувач?

за анализата на квалитативни податоци. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги
25
КОМПЈУТЕРСКИ ПОТПОМОГНАТА
AНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДА-
ТОЦИ: КОРИСТЕЊЕ НВИВО (NVIVO)
Вовед 591
Дали КАКДАС (CAQDAS) е софтвер за анализа на квантитативни податоци? 591
Нема лидер во оваа индустрија 592
Недостиг на општа согласност за ползата од КАКДАС (CAQDAS) 592
Учење НВиво (NVivo) 593
Пребарување текст 603
Белешки 607
Зачувување проект во НВиво (NVivo) 607
Отворање на веќе постоен проект во НВиво (NVivo) 607
Заклучни согледувања 608
КОМПЈУТЕРСКИ ПОТПОМОГНАТА АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ: КОРИСТЕЊЕ НВИВО (NVIVO) 591

Дел од најзначајниот развој на квалитативното истражување, уште во почетокот на деведесеттите
години, е појавата на компјутерски софтвер што може да ја потпомогне анализата на квалитативните
податоци. Овој софтвер најчесто е познат како компјутерски потпомогнат (или компјутерски поддржан)
софтвер за анализа на квалитативни податоци (КАКДАС). КАКДАС (CAQDAS) елиминира многу, ако не
и најголемиот дел од канцелариските задачи поврзани со рачното кодирање и вчитување податоци.
Не постои индустриски лидер меѓу различните програми (како што СПСС ја држи оваа позиција меѓу
софтверите за анализа на квантитативни податоци). Ова поглавје ја претставува една од главните
програми што стана популарна во квалитативните истражувања – НВиво (Nvivo). Ова поглавје разгледува:
• Некои дискусии за вредноста на КАКДАС (CAQDAS);
• Како да ги подготвите вашите истражувачки материјали за анализа со НВиво (Nvivo);
• Како да кодирате користејќи НВиво (Nvivo);
• Како да обновите кодиран текст;
• Како да направите белешки;
• Основни компјутерски операции во НВиво (Nvivo).
Вовед
Во последните години најзабележлив напредок Ова значи дека компјутерот го заменува рачното
во квалитативното истражување беше појавувањето кодирање за коешто се зборуваше во претходното
на компјутерскиот софтвер којшто ја олсенува поглавје. Вообичаено аналитичарот:
анализата на квалитативните податоци. Компјутерски • Би прегледувал низа податоци, обележувајќи ги
потпомогната анализа на податоци или КАКДАС деловите од текстот со кодови (кодирање);
(CAQDAS – Computer-assisted qualitative data analysis), • За секој код би ги собирал заедно сите делови од
како што вообичаенo се означува, е област во текстот што се кодирани на специфичен начин
развој и во однос на зголемувањето на бројот на (повторно отворање на зачуваните податоци).
програми со кои се прават вакви анализи и во однос Компјутерот го презема рачното запишување
на зголемувањето на бројот на лица што ги користат. на кодови на маргините, фотокопирањето на
Поимот и неговата кратенка ја сковале Ли и Филдинг транскриптите или теренските белешки, одвојувањето
(Lee and Fielding, 1991). на сите делови на текстот што се поврзани со одреден
Повеќето од најпознатите програми се варијации код и нивно спојување. И покрај тоа што КАКДАС не ги
на темата кодирање-и-обновување. Ова значи дека тие прави следниве работи автоматски, аналитичарот сè
на аналитичарот му овозможуваат да го кодира текстот уште мора да ги толкува своите податоци, да ги кодира
додека работи на компјутер, но и повторно да го отвори и потоа повторно да ги отвора зачуваните податоци,
кодираниот текст од местото каде што е зачуван. На тој сепак компјутерот ја презема потребната рачна работа
начин ако кодираме голем број интервјуа, ќе можеме (на пример: ракување со ножички и прилепување на
повторно да ги отвориме сите делови од текстот што се мали делови хартија заедно).
назначени со посебен код (или комбинација на кодови).
дали какдас (CAQDAS) е софтвер за анализа на кван-

титативни податоци?
Една од најчесто упатуваните забелешки на КАКДАС истражувачот однапред ги идентификува клучните
е тоа што тој не може да помогне при одлучувањето за концепти и идеи наместо да ги генерира од своите
кодирање на текстуални материјали или за толкување податоци. Исто така би било погрешно да се претстави
на резултатите (Sprokkereef et al., Weitzmanand Miles, употребата на софтверот за квантитативна анализа
1995). Меѓутоа, овој случај е малку поразличен (ако како СПСС (SPSS) како исклучиво механичка: откако
воопшто е) од софтверот за анализа на квантитативни ќе се изведат анализите, сè уште е неопходно нивно
податоци. Во квантитативното истражување, толкување. Всушност, изборот на варијаблите коишто
592 КОМПЈУТЕРСКИ ПОТПОМОГНАТА АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ: КОРИСТЕЊЕ НВИВО (NVIVO)
ќе се анализираат и техниките коишто ќе се употребат, податоци, неговата употреба во ниеден случај не е

сами по себе се подрачја што бараат значаен обем на општоприфатена. За оваа состојба постојат неколку
експертиза за толкување. Креативноста е потребна и за причини:
двата вида софтвер. • Некои автори се загрижени дека леснотијата со
КАКДАС во голема мера се разликува од употребата која кодираниот текст може да се квантификува и
на софтверот за квантитативна анализа во тоа што со пакетите за анализа на квалитативни податоци
функционира во различни околности. и со внесување на кодирани информации во
пакетите за анализа на квантитативни податоци
како што е СПСС, ќе значи дека обидот да се
нема лидер во оваа индустрија квантификуваат резултатите ќе биде неодолив за
За анализа на квантитативните податоци многу многу истражувачи. Како резултат на ова, постои
е познат и е употребуван СПСС (ЅРЅЅ). Тој не е загриженост дека квалитативното истражување
само статистички софтвер што го употребуваат потоа ќе биде управувано од критериумите
општествените истражувачи, туку дефинитивно е на валидност и сигурност на квантитативното
доминантен. Тој има конкуренти, како што е Минитаб истражување (Hesse-Biber, 1995).
(Minitab), но СПСС е блиску до тоа да стане лидер • Сугерирано е дека КАКДАС ја зајакнува и дури
во овој вид индустрија. Во однос на КАКДАС, не и ја преувеличува тенденцијата дека процесот
постои ниту една аналогна програма. Сè до раните кодирање-и-обновување, врз што се потпираат
90-ти, Етнографот (The Etnograph) најверојатно повеќето пристапи на квалитативна анализа,
бил најпознатиот и најкористениот КАКДАС. Ли и придонесува за фрагментација на текстуалните
Филдинг (Lee and Fielding, 1991: 11) соопштуваат дека материјали на коишто истражувачот работи
во перидот од март 1988 до јануари 1990 год. од овој (Weaver и Atkinson, 1994). Како резултат на тоа може
софтвер биле продадени 1 600 копии. Меѓутоа, во тој да се изгуби наративниот тек на транскриптите на
период сè повеќе програми се појавувале на пазарот: интервјуата и настаните од теренските белешки.
десет други програми биле наведени во прилогот на • Исто така се сугерира дека со процесот на
книгата во којашто излегла статијата на Ли и Филдинг фрагментација со којшто се кодира текстот на
(Lee and Fielding, 1991), а оттогаш се појавиле и други делови, кои потоа се обновуваат и се спојуваат во
програми. Ситуацијата се променила по седум години. групи на поврзани фрагменти, се зголемува ризикот
Истите автори забележале дека во Велика Британија од деконтекстуализирање на податоците (Buston,
Етнографот (The Ethnograph) „во текот на последниве 1997; Fielding и Lee, 1998: 74). За многу истражувачи
неколку години, се чини ... како да изгубил во чекор што се занимаваат со квалитативни истражувања
со НУДИСТ (NUD*IST) и со Атлас/ти (Atlas/ti). НУДИСТ од суштинска важност е да се познава контекстот,
(NUD*IST) сега е најверојатно пакетот којшто повеќето така што не е пожелно да се маргинализира овој
луѓе го знаат ако не повеќе, барем по името (Fielding елемент.
and Lee, 1998: 15). • Кејтерал и Мекларен (Catteralland Maclaran 1997)
НУДИСТ – Ненумеричко неструктурирано врз основа на своите искуства тврдат дека КАКДАС
индексирање, пребарување и теоретско средување не е многу погоден за податоците од фокус-
на податоци [NUD*IST (Non-numerical Unstructured групите, бидејќи со кодирањето и обновувањето
Data Indexing Searching and Theorizing)] станал многу се губи текот на комуникација што се случува
популарен во 90-тите, а бил и надграден во поскоро при користењето на овој метод. Многу автори
време со појавувањето на QSR NUD*IST Vivo, познат како сметаат дека интеракцијата што се појавува во
НВиво (Nvivo). Токму за овој софтвер се зборува во ова фокус-групите е важна карактеристика на методот
поглавје. Ако не сте сигурни кој софтвер би ги задоволил (Kitzinger,1994).
вашите потреби, ви препорачувам да ги погледнете • Стенли и Темпл (Stanley and Temple, 1995) сугерираат
Квалитативните иновации (Qualitative Innovations) на дека со моќен софтвер за работа со текст, остварливи
веб-страницата на КАКДАС на Универзитетот Суреј се повеќето функции на кодирање и обновување
(University Surrey) и особено: http://caqdas.soc.surrey. коишто би биле потребни при анализирањето на
ac.uk/Support/Choosingsoftware/softwareoptions.html квалитативните податоци. Тие покажуваат како тоа
(пристапено на 7 декември 2010 година), каде што се може да се постигне со користење на Ворд (Word)
дадени информации за најважните софтвери. за Виндоус (Windows). Клучната поента е тоа што
предноста на користењето на овој софтвер е во тоа
што за него не е потребен долг временски период
недостиг на општа согласност за за усвојување на начинот на којшто се работи со
ползата од какдас (CAQDAS) него. Исто така, се разбира, ако некој веќе го има
неопходниот софтвер за обработка на текст, не се
За разлика од анализата на квантитативни исплаќа да се прават дополнителни трошоци за
податоци во којашто употребата на компјутерски програмата КАКДАС.
софтвер е нашироко прифатена и нужна за сите • Истражувачите што работат во тимови можат
намени и цели, меѓу аналитичарите на квалитативни да имаат тешкотии при усогласувањето на
кодирањето на текстот кога во оваа активност се за кодовите што се развиваат како стебла на
вклучени повеќе лица (Sprokkereef et al., 1995). меѓусебно зависни идеи. Ова може да биде корисна
• Кофеј и коавторите (Coffey et al., 1994) тврдат дека карактеристика поради тоа што го поттикнува
поради стилот на анализа на квалитативните аналитичарот да ја разгледа можната поврзаност
податоци, кој се негува во повеќето софтвери меѓу кодовите.
КАКДАС, се појавува една нова доктрина. Ова се • Авторите како Силверман (Silverman, 1985) ја
случува поради тоа што овие програми се базираат коментираат тенденцијата да се раскажуваат кратки
врз одреден стил на анализа, стил што е базиран приказни во многу квалитативни истражувања,
врз кодирање-и-обновување текст, што во голема односно тенденцијата да се користат цитати од
мера се должи на втемелената теорија. Кофеј и транскриптите на интервјуата или теренските
коавторите тврдат дека појавата на новата доктрина белешки, но со малку чувство за распространетоста
е противречна на растечкото експериментирање на појавата којашто треба да ја илустрираат.
со спектарот на репрезентативни начини на работа КАКДАС речиси секогаш нуди можности да се
во квалитативното истражување. пресметаат некои работи, како што е фреквенцијата
• Се чини дека некои форми на анализа на на појавување на еден облик на однесување или
квалитативните податоци не се погодни за КАКДАС. изразување на одредено гледиште во интервјуата.
На пример, Потер и Хепбрн (Potter and Hepburn, Меѓутоа, како што претходно напоменав, некои
2012) забележуваат дека тој ретко се користи за истражувачи што се занимаваат со квалитативни
анализа на дискурсот, претежно поради тоа што истражувања мислат дека е ризична понудената
во фокусот на вниманието треба да е користениот можност за квантификација на резултатите.
јазик, а тоа не може да се направи со функциите Да се користи или не КАКДАС? Ако имате многу
кодирање и обновување, коишто доминираат во мала низа податоци, може да не е исплатливо да се
најголемиот број софтверски пакети. троши време, но ни да се справува човек со проблемите
Од друга страна, неколку автори ги воздигнуваат што можат да произлезат од навигација низ новиот
предностите на овие пакети на различни основи: софтвер. Од друга страна, ако мислите дека ќе го
• Најочигледно е дека КАКДАС може да го забрза користите во некоја идна прилика, тогаш може да биде
процесот на кодирање и обновување, но и да ја вредно за вложениот труд. Ако немате лесен пристап
зголеми неговата ефикасност. до КАКДАС, најверојатно ќе биде премногу скапо да
• Се сугерира дека тој нуди нови можности. На го набавите лично, иако повеќето универзитети имаат
пример, Менџибира (Mangabeira, 1995), врз лиценца барем за една од програмите. Исто така,
основа на своето искуство со Етнографот (The имајте на ум дека со учењето на новиот софтвер ќе
Етhnograph), тврди дека од можноста да го доведе се збогатите со корисни вештини што ќе можете да ги
во врска нејзиниот кодиран текст со таканаречените користите во идни прилики. Општо земено, мислам
номинални варијабли (социодемографски и лични дека е исплатливо, но мора да ги имате на ум некои
информации како што се: возраст, титула или од погоре споменатите фактори при одлучувањето
работно место, број на години во образование) дали да го користите. Исто така, впечатливо е тоа
се појавиле нови можности во процесот на што најголемиот дел од референците користени
анализирање на податоците. На овој начин, КАКДАС погоре се објавени пред 2000 година (видете ја исто
може да биде корисен во развојот на толкувањето. така дискусијата за КАКДАС на: http://onlineqda.hyd.
• Понекогаш се сугерира дека КАКДАС ја зголемува ac.uk/Intro_КАКДАС (CAQDAS)/software_debates.php
транспарентноста на процесот на анализа на (пристапено на 7 Јануари 2011).
квалитатативни податоци. Честопати се забележува Во голем дел ова се должи на тоа што КАКДАС
дека во извештаите за наодите не е јасно како биле сè повеќе се прифаќа и поради тоа што главните
анализирани квалитативните податоци (Bryman параметри на дебатата не се промениле значајно.
and Bargees, 1994b). КАКДАС може да ги принуди Другиот дел од ова поглавје ве воведува
истражувачите да бидат поексплицитни за текот во НВиво. Тој се базира врз мојата студија за
на анализата, но и повеќе да размислуваат за тој посетителите на Дизниевите тематски паркови
процес. во која користев НВиво како алатка за помош при
• Софтверот КАКДАС, како што е НВиво (Nvivo), анализата на квалитативните податоци.
го поттикнува аналитичарот да размислува
Учење нвиво (NVivo)
Објаснувањето на НВИВО (NVivo) и неговите овде не се опфатени, а што би ви биле од корист во

функции се однесува само на неговите основни вашата работа, па обидете се да ги истражите. Опфатени
карактеристики. Може и да има карактеристики што се многу добри помошни
слика 25.1.
Почетен екран
опции и упатства за да им помогнат на оние што учат ги кодирате. Во овој случај, тоа ќе бидат транскриптите
како се работи со овој софтвер. Во следниов приказ, на интервјуата од проектот за посетителите на
како и во 16-тото поглавје → означува „притиснете Дизниевите тематски паркови, споменат во 24-тото
еднаш со левото копче на глувчето“, односно избери. поглавје. Можат да се внесат и друг вид документи како
Со отворање на НВиво ќе ви се појави прозорец што се теренски белешки. НВиво 9 може да прифати
за добредојде (слика 25.1.). Овој прозорец ви ги документи во двата формата: rich text format (.rtf) и
покажува сите постојни проекти на НВиво и оттука формат Word (.doc, .docx). За да ги внесете документите,
можете да отворите еден од постојните проекти или да →Internals (под Sources на горниот дел на Navigation
започнете нов. Ако започнувате нов проект, постапете view) →External Data на Ribbon→копчето Document
како во примерот што следува →File→New project. Се на Find bar [ја отвора дијалог-рамката Import Internals]
појавува дијалог-рамката New project и од вас ќе биде → Browse за да ги пронајдете документите што треба
побарано да дадете име (Title) на вашиот проект. За да ги внесете (можете да го држите копчето Ctrl за да
оваа вежба, беше избран насловот Disney Project1. Исто изберете неколку документи одеднаш или пак ако
така ќе ви биде побарано да дадете опис (Description) сакате да ги изберете сите, задржете го копчето Ctrl и
на проектот, иако ова е дополнителна опција. Откако ќе притиснете го копчето A) →Open (видете ја сликата
го направите ова, →OK. 25.2. за чекорите).
Потоа треба да ги внесете документите што сакате да
слика 25.2.
Фази за внесување на документи во нвиво
2. Изберете External Data и потоа 3.Во дијалог-рамката Import Internals,

Documents. Со ова ќе се отвори дијалог- притиснете на Browse за да ги пронајдете
1. Изберете Internals рамката Import Internals документите што треба да бидат внесени
4. Изберете ги документите што треба да бидат внесени 5. Притиснете на Open. Документите ќе

од местото што е идентификувано во 3-тиот чекор се внесат во НВИВО (Nvivo)
Документите потоа ќе бидат видливи во Кодирање

Прегледувачот на документи (Document viewer). Откако
документите ќе се внесат, тие можат да се читаат и да се Очигледно, кодирањето на вашите податоци
уредуваат. Сè што треба да направите е да притиснете е една од клучните фази во процесот на анализа
два пати на жолтата икона на левата страна, на секое од на квалитативните податоци. Во НВИВО (NVivo),
интервјуата во списокот (List view). кодирањето се прави преку јазли (погледни го
Клучниот концепт 25.1.).

Што е јазол?
Во претходните изданија системот за помош во НВиво (NVivo), кодирањето го дефинира како
„процес на означување пасуси од текст во документите на проектот со јазли“ (овде нагласено). Според
тоа, јазлите се патеката по којашто се одвива кодирањето. Како резултат на тоа, во последното издание,
јазолот е дефиниран како „збир на референци за една определена тема, место, личност или област на
интерес“. Кога еден документ се кодира, јазолот ќе вметне референци на оние делови во документот во
кои се појавува кодот. Откако јазлите еднаш ќе се востановат, тие можат да се сменат или да се избришат.
слика 25.3.
Прегледувач на документи и неговите елементи
Ribbon – ги содржи главните команди
Find bar – за пребарување

НВиво (NVivo). Find bar се менува кога
прикажува содржината на единиците во вашиот

избирате поинаква команда
на вашите папки проект НВиво (NVivo)

List view – ја
ја истражувате содржината на
Detail view – овде можете да
вашите документи, јазли итн.
Navigation view – обезбедува Бар за брзо кодирање

пристап до документи, јазли итн.
Има неколку начини како да му пристапите на приказот 25.1. Пред појавувањето на НВиво 9, при
кодирањето во НВиво. Пристапот што јас го одбрав креирањето јазол, истражувачот требаше да избира
за кодирање на проектот за Дизни, беше да се следат помеѓу креирање слободен јазол или стеблест јазол.
следниве чекори: Стеблестиот јазол е организиран во хиерархија
• Ги прочитав интервјуата и во печатена форма и во на поврзани јазли, додека слободните јазли не се
Прегледувачот на документи (Document viewer) организирани на овој начин. Во НВиво 9 не се прави
(слика 25.3.). Прегледувачот се третира како да има ваква разлика, а софтверот претпоставува дека се прави
бројни различни компоненти или делови и тие се стеблест јазол. За корисниците на постарите верзии на
истакнати на сликата 25.3. софтверот, клучно е да се забележат две поенти. Прво,
• Изработив некои кодови што изгледаа релевантни тенденцијата сега не е да се упатува на стеблестите
за документите. јазли, туку јазлите да се третираат како хиерархиски
• Се вратив назад во документите и ги кодирав организирани јазли. Второ, слободните јазли (тоа се
користејќи НВиво. јазли што не се хиерархиски организирани) сепак
Алтернативна стратегија е да се кодира додека се можат да бидат креирани – тие се едноставни јазли без
пребаруваат документите. изданоци што ја користат најновата терминологија на
НВиво.
Креирање јазли Забележете дека во приказот 25.1., постојат
три групи на хиерархиски организирани јазли и два
Јазлите што ги користев, релевантни за пасусот нехиерархиски организирани јазли. Јазлите можат да се
Совети и вештини, Кодиран текст од проектот креираат на следниов начин:
за Дизни во 24-тото поглавје, се претставени во
Приказ 25.1.
Употребени јазли во проектот за дизни
Хиерархија на јазли
критика
Естетска Идеолошка Содржинска Друг тип

критика критика критика критика
Критика врз Критика врз основа Критика врзоснова

Критика врз основа
основа на класна на етничката на националната
на полот
припадност припадност припадност
Посетители
Возраст на Пол на Класна припадност Етничка припадност

посетителите посетителите на посетителите на посетителите
Значајност
Образовна Рекреациска Идеолошка Друг тип на

значајност значајност значајност значајност
нехиерархија на јазли
Некритички ентузијазам Некритички став кон Дизни
Креирање на нехиерархиски организиран јазол New node – видете ја сликата 25.4.]

Оваа низа чекори покажува како да се направи 3. Внесете име (Name) на јазолот [не кртиички
нехиерархиски организиран јазол некритички став став кон дизни] и Desription (последното е
кон дизни: незадолжително)
1. Додека сте во Прегледувачот на документи 4. →OK
[Document viewer (ова е термин што се користи Креирање хиерархиски организиран јазол
за да се опише основниот прозорец прикажан на
сликата 25.3.)] → Create во Ribbon При креирањето хиерархиски организиран јазол,
почетниот процес е ист како и кај нехиерархиски
2. →Nodе во Find bar [се отвора нова дијалог-рамка
организираниот јазол. Во следниот пример ќе објаснам
слика 25.4.
Фази во креирање на нехиерархиски организиран јазол
1. Изберете Create 2. Изберете Node
3. Во New Node дијалог-рамката, 4. Притиснете OK

внесете име (Name) на јазолот и
опис (Description) (последното е
незадолжително)
како да направите хиерархиски организиран јазол 1. Додека сте во прегледувачот на документи

Критика врз основа на класна припадност (Document Viewer)→Create во лентата (Ribbon)
(Class critique), кој е изданок на хиерархиски 2. →Node во Find bar [се отвора нова дијалог-рамка
организираниот јазол идеолошка критика New Node – видете ја сликата 25.5.)
(Ideological critique), којшто и самиот е изданок
на хиерархиски организираниот јазол Критика
(Critique) (видете го приказот 25.1.). Овој јазол може
да се креира со следниве чекори:
слика 25.5.
Фази во креирање на хиерархиски организиран јазол
3. Ако јазолот е изданок на постоен

јазол, осигурајте се дека сте избрале
1. Притиснете на Create 2. Притиснете на Node соодветен јазол
4. Во дијалог-рамката New Node, Сугестија. Осигурајте се дека 5. Притиснете OK

внесете име (Name) на јазолот и сте ја селектирале точната
опис (Description) (последното е секвенца за изданоците
незадолжително)
3. Внесете име (Name) на јазолот [Критика] и опис се чита Nodes\\Critique, што значи дека тоа е
(Desription) (последното е незадолжително) изданок на Critique). Видете ја сликата 25.5.
4. →OK 8. →идеолошка критика во листата јазли во
5. →Критика (Critique) во прегледувачот на листи списокот /List viewer
(List viewer) 9. →Node во Find bar [се отвора нова дијалог-рамка
6. →Node во Find bar [се отвора нова дијалог-рамка New Node – видете ја сликата 25.5.]
New Node – видете ја сликата 25.5.] 10. Внесете име (Name) на јазолот [Критика врз
7. Внесете име (Name) на јазолот [Ideological critique основа на класна припадност (Class critique)]
(идеолошка критика)] и опис (Description) и Description (последното е незадолжително).
(последното е незадолжително). Овој јазол ќе Овој јазол ќе формира изданок на хиерархиски
формира изданок на хиерархиски организираниот организираниот јазол [осигурајте се
јазол [осигурајте се дека во хиерархијата на имиња дека во хиерархијата на имиња се чита
слика 25.6.
користење на повлечи па спушти за кодирање
Селектирајте го текстот што треба Спуштете го во соодветниот Сугестија. За да го декодирате текстот

да се кодира и задржете го левото јазол, во овој случај некритички во секое време, селектирајте го и
копче на глувчето... ентузијазам (Uncritical enthusiasm) притиснете на ова копче. Така ќе го
избришeте кодот на селектираното место.
Nodes\\Critique\Ideological Critique, што значи кодирате и потоа да притиснете на десното копче на

дека овој јазол е изданок на Идеолошка критика глувчето додека го држите курсорот над селектираниот
(Ideological critique), којшто пак е изданок на Критика текст. Ако јазолот што сакате да го користите сè уште
(Critique)). Видете ја сликата 25.5. не е креиран, селектирајте го текстот што сакате да го
11. →OK кодирате, притиснете на десното копче на глувчето на
обележаниот текст и потоа →Code Selection→Code
Примена на јазли во процесот на Selection наNew Node… Се отвара дијалог-рамка New
кодирање Node. Потоа, можете да креирате нов јазол како што е
прикажано претходно.
Кодирањето се изведува со примена на јазли на
Ако кодот што сакате да го користите е креиран,
делови од текстот. Откако еднаш ќе поставите некои
еден од најлесните начини за кодирање во НВиво 9
јазли (запомнете дека можете да додавате јазли и да
е да го повлечете и да го спуштите текстот во веќе
ги менувате во секое време), претпоставувајќи дека
постојниот код (видете ја сликата 25.6.). За да го
прегледувате документ во прегледувачот, можете да
направите ова, селектирајте го текстот што треба да се
го селектирате делот од документот што сакате да го
кодира и потоа држејќи
слика 25.7.
кодирање во нвиво (NVivo)
1. Селектирајте го текстот за да се кодира, притиснете на 2.Селектирајте го соодветниот 3. Притиснете OK

десното копче од глувчето и од менито изберете Code јазол со притискање на
Selection и потоа изберете Code Selectionat Existing Nodes. рамката лево од јазолот
Со ова се добива дијалог-рамката Select Project Items
го левото копче на глувчето влечете го текстот до сликата 25.3.). Тоа можете да го направите и поинаку,
соодветниот јазол на списокот (List view). т.е. да притиснете на десното копче на глувчето врз
Друг начин e да го селектирате текстот што селектираниот текст и → Uncode.
сакате да го кодирате, да притиснете на десното
копче на глувчето на селектираниот текст, →Code Кодирање ленти
Selection→Code Selection наExisting Nodes, којшто Многу е корисно да можете да ги гледате
отвора нова дијалог-рамка Select Project Items (видете полињата со кодираниот текст, но и јазлите што се
ја сликата 25.7.). Штиклирајте го јазолот (јазлите), што однесуваат на нив. НВиво за ова има многу корисно
сакате да го користите. На овој начин, како во примерот помагало наречено кодирање ленти (coding stripes).
на сликата 25.7., со штиклирањето на некритички Селектирањето на оваа опција ви овозможува да
ентузијазам (Uncritical enthusiasm) ќе се кодира ги видите разнобојните ленти што ги претставуваат
селектираниот текст на тој јазол. Ако сакате да деловите со кодиран текст и јазлите што се користени.
употребите и хиерархиски организиран јазол, ќе треба Преклопувањето на кодовите воопшто не претставува
да најдете соодветен изданок во рамките на списокот проблем.
на јазли (List view) и потоа да притиснете на плусот што За да ја активирате оваа опција, → View
се наоѓа на неговата лева страна. За да декодирате во во Ribbon и потоа →Coding Stripes во
кој било момент, едноставно селектирајте го пасусот лентата Find→Show Nodes Recently Coding.
што треба да се декодира и → копчето со црвен Сликата 25.8. ги покажува овие ленти. Можеме
крст на него х во менито Quick coding bar (видете ја
слика 25.8.
кодирање ленти
да забележиме дека некои делови се кодирани на два пребарувате сите ваши документи, така ќе стигнете до
или повеќе јазли – како што се етничка припадност целиот кодиран текст на одреден јазол во сите ваши
на посетителите и Критика врз основа на документи. Ова е многу лесно да се направи во НВИВО
етничката припадност. Јасно се прикажани сите (NVivo).
употребени јазли.
Пребарување случаи во еден јазол
Пребарување текст Овие чекори опишуваат како да ги пребарувате
Откако сте ги кодирале вашите податоци, колку и деловите од текстот што се кодирани во јазолот
да е тоа прелиминарно, во одреден момент ќе сакате Критика на етничка основа (ethnicity critique).
да ги пребарате вашите податоци. Типичен пример за Фазите се претставени на слика 25.9.
тоа е дека најверојатно ќе сакате да обновите сè што 1. Додека сте вo Document Viewer→Nodes во
се појавува во одреден јазол во вашите документи. Navigation view. Со ова ќе го добиете списокот на
НВИВО (NVivo) ви овозможува многу брзо да ги јазли во List View.
слика 25.9.
Фази за обновување на текст од еден јазол
1. Притиснете на Nodes 2. Пронајдете го јазолот што треба да се

анализира и притиснете два пати на него
слика 25.10.
Преградок за кодирање дијалог – прашалник (пребарување на пресек на
два јазли)
3. Изберете New Query

и потоа Coding… од
менито на опции. Со 4. Изберете го 5. Изберете го
ова се отвора дијалог- табулаторот табулаторот
2. Изберете Explore рамката Coding Query Coding Criteria Advanced
1. Притиснете 6. Изберете 10. Притиснете 7. Притиснете 8. Изберете ги јазлите што 9. Осигурајте се дека
на Queries Coded at на Run на Select треба да се анализираат и сте селектирале AND
притиснете на Add to List.
Тие ќе се појават овде
2. Доколку не можете да ги најдете изданоците од 2. →табулаторот Explore во Ribbon

коишто произлегува Критика на етничка основа 3. → New Query во менито Find и изберете Coding…
(Ethnicity critique)→на малата рамка со знак а+ од менито за опции [се отвора дијалог-рамка
означена на левата страна на Критика (Critique) Coding Query како на сликата 25.10.]
[со ова се отвора список на сите гранки на јазолот
4. →табулаторот Coding Criteria
Критика (Critique)).
3. →на плусот + на левата страна од идеолошка 5. → табулаторот Advanced
критика (Ideological critique) [со ова се отвора 6. Во Define more criteria: panel, →Coded at од
список на сите гранки од јазолот идеолошка паѓачкото мени
критика (Ideological critique)]. 7. → Select. Потоа мора да ги изберете двата јазли
4. Притиснете два пати на Критика на етничка што треба да се анализираат
основа (Ethnicity critique).
8. →Откако јазлите се селектирани, → Add to list
5. Сите примероци на кодираниот текст во јазолот
Критика на етничка основа (Ethnicity critique) ќе 9. Осигурајте се AND да биде селектирано веднаш
се појават на дното на екранот, како на сликата 25.9. под Define more criteria:
10. →Run
Пребарување на пресек на два јазли
Овој дел се занимава со пребарување на делови
Пребарување одреден текст
од текстот што се кодирани во два јазли: естетска НВиво исто така може да изведе пребарувања за
критика (аesthetic critique) и некритичен став кон одредени зборови или фрази што во компјутерскиот
дизни (non critical of Disney). Овој тип на пребарување жаргон често се означени како низи. На пример, за да
е познат како Булеаново пребарување (Boolean search). го пребарате Magic Kingdom, треба да ги преземете
Тоа ќе го лоцира кодираниот текст во рамките на два следниве чекори:
јазли заедно (т.е. таму каде што тие се пресекуваат), а 1. →Home на Ribbon
не текстот кодиран во рамките на секој од двата јазли.
Треба да се следат следниве чекори: 2. →Find... [се отвора дијалог-рамка Find Content
како на сликата 25.11.]
1. Во прегледувачот на документи (Document
Viewer), →Queries во Navigation view
слика 25.11.
Преградок за наоѓање содржина на дијалогот
3. Внесете Magic Kingdom на десната страна на Text кодови ин виво.

4. Осигурајте се дека на десната страна на Look in е
селектиран Text Излезни резултати
5. → Find Next За да ги најдете излезните резултати од кодирањето
Пребарувањето текст може да се искористи на одреден јазол, → Nodes, копчето на дното на
за идентификување на две можности за кодовите ин левата страна. Со тоа ќе ја добиете вашата структура
виво. Потоа ќе треба да се вратите на документите и да на јазли. Најдете го јазолот за кој се интересирате
креирате јазли за да можете да кодирате со кои било
слика 25.12.
Фази за правење белешка
4. Изберете Memo. Со ова се отвора

2. Изберете Memos 3. Изберете Create дијалог-рамката New Memo
1. Изберете Sources 5. Внесете име (Name) за белешката 6. Притиснете OK

и опис (Description) овде
и едноставно два пати притиснете на него. Со тоа ќе Зачувување проект во нвиво

го добиете целиот кодиран текст во тој јазол, заедно
со информацијата за тоа од кое/кои интервју/а Кога ќе ја завршите работата на вашите податоци,
произлегол текстот. треба да го зачувате проектот за понатамошно
користење. За да го направите ова, на лентата за мени,
Белешки на врвот →File→Save. Вака ќе се зачува сработеното.
Потоа ќе ви се даде можност да излезете од НВиво, да
Во 24-тото поглавје беше напоменато дека една
креирате или да отворите проект без да се грижите
карактеристика на пристапот на втемелената теорија
дека ќе се изгуби целата ваша тешка работа. Исто така,
во анализата на квалитативните податоци е употребата
можете да направите и копија од проектот.
на белешки во коишто можете да ги зачувате идеите
и илустрациите. Во НВиво можат многу лесно да се отворање на веќе постоен проект
направат белешките. Треба да се следат следниве
чекори што се претставени на сликата 25.12.: во нвиво
1. Во Navigation View, →Sources За да обновите проект којшто веќе сте го креирале,
2. Под Sources →Memos на почетниот екран, →File→Open. Со тоа ќе се отвори
3. → табулаторот Create на менито Find и потоа дијалог-рамката Open Project. Побарајте го и потоа
4. → Memo [се отвора дијалог-рамка New Memo, селектирајте го проектот на кој сакате да работите.
прикажана на сликата 25.12.] Потоа → Open. На друг начин, едноставно притиснете
5. На десната страна на Name впишете го името на на проектот што сакате да го обновите на почетниот
белешката (на пример, Критика на основа на екран.
полот). Исто така може да дадете краток опис за Исто така, можете да отворите и проект NUD*IST
документот на прозорецот на десната страна од или некој што е креиран со користење на постара
Description, како што е на сликата 25.12. верзија на НВиво, со селектирање на соодветниот тип
6. →OK проект во паѓачкото мени, на десната страна на File
Name.
Предностите на КАКДАС (CAQDAS)
Ребека Барнс заклучила дека НВиво е исклучително корисен за анализата на податоците од
нејзините полуструктурирани интервјуа за насилство и злоупотреба во истополовите врски. Таа
почнала да користи тематска анализа на транскриптите за да ги воочи „сличностите и разликите
помеѓу различните искази на учесниците“ и притоа одлучила да употребува НВиво. Иако таа вели
дека потрошила многу време, сепак тоа ѝ ги олеснило повеќето задачи поврзани со анализата на
квалитативните податоци.
„Потоа, користев софтверски пакет за квалитативна анализа, наречен НВиво. Тој опфаќаше
процес на индексирање на сите транскрипти, со цел да се групираат сите делови на податоците
коишто одговараат на одредена категорија или тема; на пример, емоционална злоупотреба. Во
рамките на категоријата за емоционална злоупотреба постоеше подробна класификација на
типовите на емоционална злоупотреба, како што се: вербална злоупотреба или посесивност.
Како и правењето транскрипти и ова беше задача што бараше долго време, но затоа пак,
таа имаше многу позитивни страни, затоа што тоа ми овозможи да ги запознаам подобро
податоците и ме поттикна да размислувам аналитички кога ги именував и ги групирав
кодовите. Иако користењето НВиво бараше од мене да научам како да го употребувам новиот
софтверски пакет и да потрошам многу време на кодирање, сепак на долги патеки тоа ми
заштеди време, па ако сакав да ги прегледам сите податоци за една специфична тема, како
што е вербалната злоупотреба, доволно ми беа неколку притискања на глувчето, наместо
да пребарувам четириесет транскрипти! Откако стигнав до оваа фаза, започнав да правам
поконкретни поврзувања меѓу различни теми и да се потпирам врз постојната литература за
да го истражам степенот до кој моите резултати го поткрепуваа или беа контрадикторни со
она што е веќе познато и за злоупотребата на жена врз жена партнер и за хетеросексуалните
искуства на жените за злоупотреба на партнерот“.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Ребека, посетете го Онлајн центарот за ресурси што ја надо-
Заклучни согледувања своето. Од друга страна, поради своите можности

и флексибилност, треба сериозно да се разгледа
Како и поглавјето за СПСС (во 16-тото поглавје), употребата на софтверот.
кратко поглавје како ова може да ви понуди помош Корисна онлајн помош за употребата на НВиво
само за најосновните карактеристики на софтверот. може да најдете на Online QDA веб-страницата и веб-
Се надевам дека на овој начин студентите што не се страницата на КАКДАС (CAQDAS) Networking Project:
сигурни дали е КАКДАС за нив, ќе добијат некаква http://onlineqda.hud.ac.uk/ (пристапено на 7 јануари
претстава за тоа каков е софтверот. Без соменение, 2011)
некои читатели ќе одлучат дека тој не е за нив и http://caqdas.soc.surrey.ac.uk (пристапено на 7
дека веќе провереното сечи и залепи ќе го направи јануари 2011).
Резервираност во врска со КАКДАС (CAQDAS)
Гарет Метју додека ги реализирал своите интервјуа, не го користел КАКДАС поради проблеми со
пристап до софтверот. Тој го опишува својот пристап вака:
„Започнав да ги средувам моите податоци од транскриптите во табели за да можам
првичните резултати да ги вметнам во планот за интервјуа. Како што продолжував тоа да
го правам, ги преработував кодовите во табеларните прикази под различни наслови и
добро се запознав со содржината на интервјуата. Мислам дека, во стварноста, процесот на
водење интервјуа, правењето транскрипти на интервјуа и потоа средувањето на податоците
под различни наслови, придонесува за добивање наоди коишто се сместени во главата на
истражувачот“.
Меѓутоа, тој пишува дека би се залагал за користење на пакетот, поради напорната работа што ја
поминал со избраниот пристап. Тој исто така мисли дека неговиот пристап има очигледни предности,
бидејќи:
„Со употребата на КАКДАС (CAQDAS) постои опасност истражувачот да се оддели од своите
резултати и да пропушти некои теми што не се воочуваат веднаш, а коишто произлегуваат од
интервјуата (како што се контрадикции во исказите на испитаниците). Читајќи и препрочитувајќи
ги безброј пати моите интервјуа бев принуден да се запознаам со содржината на техниката
и со премолчените значења во рамките на податоците и мислам дека ова ми помогна да ги
пронајдам темите, како и напоредно да ги усовршам моите истражувачки инструменти.
За да прочитате повеќе за истражувачкото искуство на Гарет, посетете го Онлајн центарот за ресурси што ја надопол-
нува оваа книга на: http://www.oxfordtextbooks.co.un/orc/brymansrm4e/.
• КАКДАС (CAQDAS) не помага и не може да помогне да одлучите како ќе ги кодирате квалитативните
податоци или како ќе ги толкувате резултатите.
• КАКДАС (CAQDAS) може да го забрза и да го олесни најголемиот дел од административните работи
поврзани со рачното кодирање и обновување на податоците.
• Ако имате многу мала низа на податоци, веројатно не вреди да трошите време и да се изложувате на
проблеми со навигацијата низ нова софтверска програма.
• Ако имате поголема низа на податоци или имате намера во иднина да ги користите стекнатите
софтверски вештини за друг истражувачки проект, КАКДАС може да биде драгоцена алатка.
дали КаКдас (CAQDAS) е софтвер за анализа на квантитативни податоци?
• Кои се главните разлики помеѓу КАКДАС и софтверот за анализа на квантитативни податоци како
што е СПСС (SPSS)?
• Зошто КАКДАС е контроверзен?
• До кој степен КАКДАС ја помага анализата на квалитативните податоци?
• Учење НВИВО (NVivo)
• Што е јазол?
• Која е разликата помеѓу хиерархиски организиран јазол и јазол што не е хиерархиски организиран?
• Што е ин виво кодирање?
• Дали јазлите треба да се постават однапред?
• Која е разликата помеѓу документ и белешка во НВиво?
• Како ќе пребарувате еден јазол и пресек на два јазли?
• Зошто би било корисно да се прикажат лентите за кодирање?
• Како би пребарале одреден текст?

анализата на квантитативни податоци. Консултирајте го веб-линкот, тестирајте се користејќи ги
ЧЕТВРТ ДЕЛ
Во четвриот дел ќе ги истражиме областите што ја надминуваат квантитативно-квалитативната разлика. Дваесет
и шестото поглавје ги поканува читателите да размислуваат колку е корисна таа разлика. Ова можеби изгледа
противречно со оглед на тоа што книгата е организирана околу квантитативно-квалитативната разлика. Како и да е,
намерата е да се покаже дека таа разлика не е толку ригидна. Дваесет и седмото поглавје ги зема предвид различните
начини на коишто можат да се комбинираат квантитативното и квалитативното истражување. Тие комбинации
се нарекуваат истражување со мешани методи. Дваесет и осмото поглавје ги разгледува растечките можности за
е-истражувањето и се фокусира врз интернетот и како извор на податоци и како истражувачки метод. Во дваесет
и деветтото поглавје се анализираат прашањата поврзани со пишувањето за општественото истражување и се
истражуваат некои карактеристики на доброто пишување и во квантитативното и во квалитативното истражување,
како и во истражувањето со мешани методи.
Овие поглавја спојуваат одредени прашања од претходните делови, но исто така упатуваат на други што се веќе
покренати, но овојпат за нив се дискутира попродлабочено.
26
НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВ-
НО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА
Вовед 614
Моделот на истражување во природните науки и квалитативното истражување 615
Квантитативното истражување и интерпретативизмот 617
Квантитативното истражување и конструкционизмот 618
Истражувачките методи и епистемолошките и онтолошките размислувања 618
Проблеми околу квантитативно-квалитативниот контраст 619
Однесување наспроти значење 620
Теорија и концепти што се тестираат со истражувањето наспроти теорија и концепти што произлегуваат 621
од податоците
Бројки наспроти зборови 621
Вештачко наспроти природно 621
Заемна анализа на квантитативното и квалитативното истражување 622
Квалитативен истражувачки пристап кон квантитативното истражување 622
Квантитативен истражувачки пристап кон квалитативното истражување 623
Квантификација во квалитативното истражување 624
Квазиквантификација во квалитативното истражување 624
Справување со раскажувањето преку лимитирана квантификација 624
614 НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА

Ова поглавје се занимава со степенот до кој квантитативно-квалитативната поделба би требало да
се смета за непроменлива. Тоа покажува дека, иако постојат многу разлики меѓу двете истражувачки
стратегии, постојат и многу примери на истражувања што ја надминуваат ваквата разлика. Еден од
начините на којшто тоа се случува е во истражувањето во коешто се комбинира квантитативно и
квалитативно истражување, што е во фокусот на следново поглавје. Ова поглавје се занимава со точките
на преклопување меѓу нив. Во ова поглавје се разгледува/разгледуваат:
• Аспекти на квалитативното истражување што може да содржи елементи на природонаучниот модел;
• Аспекти на квантитативното истражување коешто може да содржи елементи на интерпретативизам;
• Идејата дека истражувачките методи се понезависни од епистемолошките и онтолошките
претпоставки отколку што понекогаш се претпоставува;
• Начините на коишто, понекогаш, се надминуваат спротивставените разлики меѓу квантитативното и
квалитативното истражување;
• Студиите во коишто квантитативното и квалитативното истражување се применуваат во заемна
врска, така што квалитативното истражување се користи за да се анализира квантитативното
истражување и обратно;
• Користењето на квантификацијата во квалитативното истражување.
Вовед
Во оваа книга, која досега беше структурирана околу поглавје, од една страна, и истражувачкиот метод, од
разликата меѓу квантитативното и квалитативното друга, најдобро е, пред сè, да се сметаат како тенденции,
истражување, може да изгледа неразумно во оваа фаза а не како конечни поврзувања. Ваквите поврзувања
да се изнесе гледиштето дека ваквата разлика можеби произлегуваат од укажувањето дека во секоја од
е пренагласувана. Дистинкцијата досега се правела двете истражувачки стратегии, квантитативната и
поради две причини: квалитативната, постои дистинктивна мешавина од
Квантитативното и квалитативното истражување се епистемологија, онтологија и истражувачки методи
разликуваат во однос на истражувачката стратегија и (видете ја табелата 2.1.). Меѓутоа, не можеме да кажеме
многу истражувачи и методолози се согласуваат токму дека користењето на структурирано интервју или
со оваа констатација. прашалник за самостојно пополнување нужно укажува
Таа е корисно средство за организирање на на тоа дека се почитува природонаучниот модел или
истражувачките методи и пристапи за анализа на дека етнографското истражување мора да упатува
податоци. на интерпретативистичка епистемологија. Ова не би
Меѓутоа, иако епистемолошките и онтолошките требало да нè изненади: најпосле, квантитативното
ангажмани можат да се поврзат со одредени истражување нè учи дека ретко се случува да откриеме
истражувачки методи, како што се често наведуваните идеална поврзаност меѓу варијаблите. Затоа, не треба
врски меѓу епистемологијата на природните науки да нè изненадува ниту тоа што на практиката на
(особено, позитивизмот) и општественото анкетно социјалните истражувања, исто така, ѝ недостасува
истражување или меѓу интерпретативистичката апсолутен детерминизам.
епистемологија (на пример, феноменологијата) Истражувачките методи многу се послободни
и квалитативното интервјуирање, сепак таквите отколку што тоа понекогаш се претпоставува. Еден метод
поврзувања не се детерминистички. Со други за собирање податоци, како што е на пример методот
зборови, иако квалитативните интервјуа честопати на набљудување со учество, може да се употреби во
можат да покажат предиспозиција кон или одраз на согласност со начелата на конструкционизмот, но
интерпретативистичко или конструкционистичко исто така може да се употреби на начин што открива
гледиште, ова не е секогаш случај, како што и укажа еден објективистичка ориентација. Исто така, лесно е да
претходно наведен пример (видете ја дискусијата на се потцени значењето на практичните размислувања
студијата од Adler and Adler, 1985, во второто поглавје). за начинот на којшто се реализира општественото
Ова значи дека врските меѓу епистемологијата и истражување (сепак повторно погледнете го приказот
онтологијата, коишто беа претпоставени во второто 2.3.). Можеби не е сосема невозможно да се реализира
НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА 615
истражување со прашалници преку пошта со дилерите Во другиот дел од ова поглавје ќе истакнам повеќе
на дрога, но тоа најверојатно нема да е успешно, различни начини со кои не треба да се претера со
бидејќи нема да се добијат валидни одговори на контрастирањето на квантитативното и квалитативното
прашањата. истражување.
моделот на истражување во природните науки и

Една од главните тешкотии со врските на коишто тенденција се открива на неколку начини:
честопати се настојува, меѓу епистемолошките • Емпиристички конотации. Иако емпиризмот
прашања и проблемите на истражувачкиот метод (видете го Клучниот концепт 2.1.) вообичаено
или техника, е тоа што често таквите поврзувања се поврзува со квантитативното истражување,
ја истакнуваат позитивистичката ориентација како многу автори на квалитативните истражувања
карактеристика на природните науки. Тука има три подеднакво ја акцентираат важноста на директниот
забележливи тешкотии: контакт со општествената реалност како појдовна
1. Не постои согласување во врска со точка за секое истражување. Според тоа, авторите
епистемолошката основа на природните науки. Со на квалитативните истражувања постојано ја
оглед на тоа дека реализмот е алтернативен приказ истакнуваат важноста на непосредното искуство
на карактерот на природните науки, како што беше од општествените средини и моделирање на
напоменато во второто поглавје, позитивизмот не разбирањето на општествената реалност преку
е ништо друго, освен една нивна верзија (Bhaskar, таквиот контакт. Самата идеја дека теоријата
1975). е втемелена врз податоци (видете го 24-тото
2. Ако претпоставиме дека практиките на научниците поглавје) претставува израз за емпиризам и
од природните науки се опишани во нивните затоа не е за изненадување што некои автори
напишани извештаи за тоа што го прават (најголем сакаат да го откријат прикриениот позитивизам
дел од дискусиите за карактерот на природните во квалитативните истражувања. Друг начин на
науки ова го претпоставуваат), запаѓаме во којшто се разоткриваат емпиристичките конотации
еден проблем, поради тоа што проучувањата на е во тврдењето дека општествената реалност
општествените научници на научните постапки мора да се проучува од гледиштето на учесниците
укажуваат на тоа дека честопати постои разлика во истражувањето, но дека единствениот начин
меѓу тоа што го прават и тоа што го пишуваат. да се обезбеди пристап до нивните толкувања е
Во врска со ова корисно е да се потсетиме на преку долготраен контакт со нив, укажувајќи на
истражувањето на Гилберт и Малкеј (Gilbert and тоа дека значењето им е достапно на сетилата на
Mulkay, 1984), наведено во 22-рото поглавје истражувачите. Емпиризмот на квалитативните
(видете го делот „Откривање на интерпретативните истражувања можеби е најзабележлив во
репертоари“), според кое, начините на коишто конверзациската анализа за којашто беше
научниците зборуваат за својот труд честопати зборувано во 22-рото поглавје. Ова е пристап, кој
откриваат низа постапки што се разликуваат од како почетна точка прави прецизни транскрипти
постапките што се опишани во нивните статии. на разговорот и ги применува правилата за анализа
3. Како што тврди Плет (Platt, 1981), со еден поим на таквите податоци. На аналитичарот не му е
каков што е „позитивист“, треба претпазливо да се дозволено да прави шпекулации за намерата или за
постапува, бидејќи иако се однесува на специфична контекстот што можат да произлезат од проценката
карактеризација на научно испитување (видете го на етнографските детали за општествената средина.
Клучниот концепт 2.2.), тој зачестено се користи • Специфичен фокус врз проблемот. Како што
и на еден полемичен начин. Не е соодветно да се е напоменато во 17-тото поглавје, во однос
употребува на овој начин, бидејќи овој поим е пред на истражувањето на Хамерсли и коавторите
сè карактеризација (и тоа негативна) на трудот на (Hammersley et al., 1985), квалитативното
другите, а не на сопствениот труд. истражување може да се употреби за истражување
И ако ја оставиме настрана тешкотијата со на многу специфични, тесно дефинирани
справувањето со природонаучниот модел и истражувачки прашања што обично се поврзуваат
позитивизмот, сепак има проблем и ако секој од овие со природонаучниот модел на истражување.
поими самостојно го поврземе со квантитативното • Тестирање на хипотеза и теорија. Надоврзувајќи
истражување. Згора на тоа, квалитативното се на последното укажување, истражувачите што
истражување често покажува карактеристики што се занимаваат со квалитативни истражувања
можат да се поврзат со природонаучниот модел. Оваа вообичаено дискутираат за тестирање на хипотеза
и тестирање на теорија во однос на хипотезите
или теориите што се добиваат во текот на не се достапни за непосредно набљудување и се

истражувањето, како во аналитичката индукција воочливи само преку нивните ефекти. Според
или втемелената теорија. Меѓутоа, не постои критичкиот реализам, задачата на општественото
очигледна причина зошто ова не може да биде истражување е да формулира хипотези за
случај со претходно специфицирани хипотези или овие механизми и да ги открие нивните ефекти.
теории. Всушност, една од најпознатите и најчесто Критичките реалисти ја заземаат средишната
наведуваните статии за набљудување со учество позиција меѓу позитивизмот и постмодернизмот,
е напишана за да покаже како да се испланира тврдејќи дека еден ентитет може да постои
истражување во кое ќе се употребува овој метод независно од нашето знаење за него, како и
со „којшто се откриваат хипотезите, но исто така дека пристапот кон општествената реалност е
и се тестираат таквите хипотези“ (Becker, 1958: секогаш посреден и според тоа – субјективен.
652). Донекаде озлогласеното истражување на Критичките реалисти веруваат и во претставата
Фестингер и коавторите (Festinger et al., 1956) за за материјалните идентитети за коишто се вели
миленаристичкиот религиозен култ е класична дека се реални, доколку влијаат врз однесувањето.
студија во којашто за тестирање на теоријата се Покрај емпирискиот домен на настани што можат
употребува набљудување со учество, техника да се набљудуваат, постои реален домен „во којшто
поврзана со квалитативното истражување. се наоѓаат генеративни механизми што можат да
Теоријата мора да се однесува на начините на продуцираат обрасци на настани“ (Tsang and Kwan
коишто луѓето реагираат, кога верувањето во 1999: 762). Во врска со ова, интересна е критичко-
коешто посветено верувале не е поткрепено. реалистичката етнографија на Портер (Porter, 1993)
Авторите тврдат дека е можно да се замислат (видете го Истражувањето во фокус 26.1.), бидејќи
голем број услови, коишто доколку се исполнат, таа ја покажува употребата на етнографијата
уште повеќе ќе се зацврсти и ќе се одржува некое поврзана со епистемолошката позиција што
верување што првично се прикажувало како произлегува од природните науки. Исто така,
погрешно. Кога авторите дознале за еден локален тоа се однесува и на претходното укажување,
религиозен култ, чии припадници верувале дека обезбедувајќи уште еден пример за тестирање
крајот на светот е блиску, помислиле дека оваа група хипотеза во квалитативното истражување.
би дала идеална можност за откривање како луѓето И покрај тоа, авторите на квалитативните
реагираат ако се измамени во верувањето што го истражувања имаат различни ставови за
негувале. Истражувачите и неколку прикриени квалитативното истражување што содржи елементи и
набљудувачи се преправале дека се преобратени и на квантитативно и на квалитативно истражување. Р.
станале членови на култот. Ова членување им дало Л. Милер (R. L. Miller, 2000) во однос на анализирањето
можност за непосредно набљудување на степенот на интервјуата за животна историја (видете го 20-
на уверување и посветеност на следбениците тото поглавје), разликува три пристапи кон ваквото
на култот и како резултат на тоа и можност за истражување. Еден од нив, којшто го нарекува
тестирање на теоријата. Јасно претпоставувајќи неопозитивистички, ги користи „постојните мрежи
дека претскажувањето нема да се обвистини, на концепти... за да изведе теоретски засновано
истражувачите собирале податоци за степенот на предвидување што се однесува на животните искуства
убедување и однесување пред фаталниот ден и на луѓето“ (R. L. Miller, 2000: 12). Поради тоа се чини
потоа за нивното приспособување кон осуетеното дека еден пристап кон методот за животна историја,
пророштво. Потребно е да се истакне дека со којшто повеќе се поврзува со квалитативното отколку
ова истражување се прекршиле некои етички со квантитативното истражувaње, бара тестирање на
принципи за коишто станува збор во шестотото теоријата за собирање и анализа на квалитативните
поглавје. податоци. Дополнителна илустрација е укажувањето
• Реализам. Реализмот (Клучен концепт 2.3.) е еден од на Чармаз (Charmaz, 2000) дека сe разликуваат два
начините на коишто се создава епистемолошката пристапи кон втемелената теорија: објективистички
основа на природните науки. Тој на многу начини и конструкционистички (таа го користи терминот
влегол во општествените науки, но еден од конструктивистички). Таа тврди дека и покрај разликите
најзначајните од нив е претставата за критичкиот што се појавија меѓу Глејсер (Glaser, 1992) и Штраус
реализам на Баскар (Bhaskar, 1989). Овој пристап (e.g. Straus and Corbin, 1998), и двајцата му остануваат
не прифаќа ниту конструкционистичка ниту верни на ставот за објективна, екстерна реалност. Со
објективистичка онтологија и наместо тоа го зазема други зборови, во очите и на двајцата главни автори
гледиштето дека „општествената реалност се за втемелената теорија, зад истражувачот постои
репродуцира и се трансформира во секојдневниот општествена реалност, а работата на истражувачот е
живот“ (Bhaskar, 1989: 4). Општествените феномени да го разоткрие нејзиниот карактер и функционирање.
се продуцирани од механизми што се реални, но

Критичко-реалистичка етнографија
Портер (Porter, 1993, 2992) употребил критичко-реалистичко гледиште за етнографското
проучување во една голема ирска болница во којашто авторот бил вработен како медицински брат три
месеци. Портер се интересирал за можната улога на расизмот во оваа средина. Тој претпоставувал дека
расизмот и професионализмот биле во содејство, така што професионализмот ги ублажува ефектите
на расизмот при интеракцијата меѓу докторите и сестрите. Според тоа, расизмот и професионализмот
биле концептуализирани како генеративни структури, т.е. механизми што можат да продуцираат
одредени видови ефекти. Биле поставени две хипотези: расизмот би имал некаква улога во односите
меѓу персоналот со белци и персоналот со припадници на „расните малцинства“ и „професионалната
ситуација би влијаела врз начинот на којшто е изразен расизмот“ (Porter, 1993: 599). Портер открил
дека расизмот не бил значаен фактор во односите меѓу припадниците на расните малцинства и
другиот персонал. Сепак, расизмот се манифестирал зад грбот на расните малцинства во облик на
расистички забелешки. Расизмот не ги нарушил работните односи поради тоа што поголема значајност
им била дадена на постигнувањата и успехот на луѓето (како што се квалификациите и медицинските
вештини) отколку на нивните припишани квалитети (т.е. раса) кога се проценуваат професионалците.
Нагласокот врз вредностите поврзани со професионализмот ја спречиле потенцијалната улога на оние
поврзани со расизмот. Делумно ова се должело на начинот на којшто обоените или азиските доктори
го истакнале нивното знаење и квалификациите во текот на интеракцијата со што биле потврдени
нивните професионални квалификации. Според тоа, „расизмот може да се смета како тенденција што
се остварува во едни околности, но останува нереализирана во други“ (Porter, 1993: 607). Во смисла на
критички реализам, на еден можен структурен механизам (расизам) му се спротивставило дејствувањето
на друг структурен механизам (професионална идеологија). Во одредени околности на површина
би се појавила тензијата меѓу овие два механизми – на пример, кога еден муслимански доктор би ги
спроведувал своите религиозни обреди на колена среде болничкото одделение (Porter, 2002).
квантитативното истражување и интерпретативизмот
Се чини дека квалитативното истражување има укажува на тоа дека истражувачите што се замимаваат
монопол врз вештината за проучување на значењето. со квантитативно истражување се интересираат
Во суштина, неговите застапници тврдат дека, само за важноста на значењето. Може да се приговори
преку квалитативното истражување, општествениот дека анкетните прашања вистински не ги начнуваат
свет може да се согледува низ очите на луѓето што се прашањата за значењето, бидејќи се темелат врз
проучуваат. Како што забележува Плат (Platt, 1981: 87), категории осмислени од креаторите на планот
овa тврдење изгледа дека повеќе е во расчекор со за интервју или прашалникот. На ова место, две
широкораспространетите проучувања на ставовите укажувања се релевантни. Прво, во недостиг на
во општествените анкети базирани врз интервјуа и постапки за потврдување на резултатите од страна
прашалници. Всушност, се чини дека истражувачите на испитаниците, забелешката дека квалитативното
што се занимаваат со квантитативно истражување истражување е повеќе насочено кон обезбедување
сè почесто им обрнуваат внимание на значењата, на пристап до гледиштето на проучуваните отколку
пример, во добропознатиот концепт ориентација квантитативното истражување, речиси секогаш е нешто
кон работата, поврзан со истражувањето Богатиот што се претпоставува, а не е докажано. Истражувачите
работник во 1960-тите, што настојува да ги разоткрие што се занимаваат со квалитативни истражувања често
природата и важноста на ставовите на индустриските тврдат дека имаат јасен увид во погледите на светот на
работници што ги носеле со себе на работното место учесниците, поради, на пример, нивното долготрајно
(Goldthorpe et al., 1968). Слично на ова, анкетното учество во дневната рутина на проучуваните,
истражување на Стјуарт и коавторите (Stewart et al., должината на времето што го поминуваат во
1980: 112) покажало дека службениците не би требало средината што ја проучуваат или поради опширните
да се третираат како една неделива категорија и дека и интензивни интервјуа што ги реализираат. Меѓутоа,
„значењето на службеничката работа нема да е иста за ретко експлицитно се покажува дека е направено
сите што се занимаваат со неа“ (дополнителен акцент). интерпретативно разбирање, на пример преку
Широкораспространетото вклучување на потврда на резултатите од истражувањето од страна
прашањата за ставовите во општествените анкети на проучуваните (видете го Клучниот концепт 17.3.).
Второ, ако формулирањето на прашањата за ставовите базирано врз општествена анкета, а се однесувало
се темели врз претходни испрашувања, чија цел била на поврзаноста меѓу критичните настани од животот
да се добијат низа можни ставови за некое прашање, (како што се губење на работа, смрт на сопруг) и
како што е случај во истражувањето дискутирано во депресијата. Во ова истражување, анализирањето
Истражувањето во фокус 11.3., можеби прашањата за на значењето на критичните настани од животот на
ставовите би можеле да обезбедат подобар пристап до испитаниците било забележлива карактеристика на
значењето. поставувањето прашања. Како што вели Марш (Marsh,
Исто така, како што истакнува Марш (Marsh, 1982), 1982: 115), „токму поради значењето што го имаат овие
практиката во многу анкетни истражувања, каде што настани за субјектите, тие претставуваат причина за
испитаниците се прашуваат за мотивите за нивното предизвикување на болеста“ (дополнителен акцент).
дејствување, покажува дека истражувачите што се Примерите како што се овие, дополнително укажуваат
замимаваат со квантитативното истражување сè на веројатноста дека јазот меѓу квантитативното и
почесто се интересираат да ги откријат прашањата за квалитативното истражување не е толку широк како
значењето. На пример, таа го наведува истражувањето што понекогаш се претпоставува.
на Браун и Харис (Brown and Harris, 1978), коешто било
квантитативното истражување и конструкционизмот
Во второто поглавје беше напоменато дека една очигледно се жени што се на возраст под 50 години.
клучна забелешка за конструкционизмот е интересот Исто така, 85 проценти од анегдотите и приказните за
за прашањата за репрезентатација (претставување), случаите упатувале на жени што � припаѓаат на оваа
бидејќи тие играат важна улога во конструирањето група според возраста. Ова истакнување на помладите
на општествената реалност. Квалитативната анализа жени создава впечаток дека токму оваа возрасна група
на содржината одигра важна улога токму во таквото е ризична. Овој резултат им овозможил на Ланц и Бут
востановување на разбирањето, каква што одигра да направат интересна поврзаност меѓу релативната
анализата на дискурсот во врска со општествената младост и животните стилови и однесувањето што го
конструкција на настаните и значењата на извештаите предизвикува ракот на дојка и според тоа доследно
во весниците и на телевизиските програми. ја пренесува темата обвини ја жртвата (видете го
Сепак, лесно е да се заборави дека вообичаената Истражувањето во фокус 2.7.). Всушност, во помалку
квантитативна анализа на содржината исто така може од 20 проценти од новите случаи на рак на дојка се
да биде корисна. жени на возраст под 50 години и просечната возраст
Истражувањето на Ланц и Бут (Lantz and Booth, на дијагностицирање е 65 години. Според тоа,
1998) за општествената конструкција на ракот на дојка квантитативната анализа на содржината на статиите
(видете го Истражувањето во фокус 2.7.) дава еден во однос на возраста на жените што се во фокусот
пример за неговата употреба. Како што се објаснува е противречна со реалната возраст на жените кога
во Истражувањето во фокус 2.7., голем дел од нивното првпат им била дијагностицирана болеста. На овој
разбирање за претставата за ракот на дојка произлегол начин, анализата на содржина има важна улога во
од квалитативната анализа на содржината на статии во разоткривањето на општествената конструкција на
списанија, но тие исто така направиле и квантитативна ракот на дојка.
анализа на содржината. На пример, анализата на Општо кажано, овој пример покажува колку
содржината на фотографиите на жени поврзани квантитативното истражување може да има значајна
со секоја од статиите открила дека 80 проценти улога за конструкционистичкото гледиште.
истражувачките методи и епистемолошките и

онтолошките размислувања
Ако повторно ја разгледаме досегашнава расправа, од друга страна, не е детерминистичка. Со други

таа укажува на тоа дека: зборови, постои тенденција да се поврзуваат
• Постојат разлики меѓу квантитативното и квантитативното и квалитативното истражување
квалитативното истражување во смисла на нивните со епистемолошките и онтолошките позиции,
епистемолошки и онтолошки основи, но накратко претставени во второто поглавје (на
• Врската меѓу истражувачката стратегија, од една пример, во табелата 2.1.), но врските не се идеални.
страна, и епистемолошките и онтолошките основи,
И покрај тоа, некои автори сугерираат дека честопати врската на која многу се настојува помеѓу
истражувачките методи со себе носат група на функционализмот, кој сам по себе е често поврзуван со
епистемолошки и онтолошки основи, така што ако се позитивизмот, и општествената анкета е во голема мера
избере прашалник за самостојно пополнување, тогаш преувеличена. Нејзиното истражување укажало дека
тоа е исто како да се избрал природонаучниот модел „и позитивизмот и општествената анкета настанале
и објективистичкиот поглед на светот. Слично на тоа, независно и дека водечките функционалисти немале
ако се применува набљудување со учество, честопати посебна склоност кон употребата на анкета и водечките
се мисли дека се почитува интерпретативизмот и анкетни истражувачи немале посебна склоност кон
конструкционизмот. Ваквото гледиште покажува дека функционализмот“ (Platt, 1986: 527). И згора на тоа,
истражувачките методи се исполнети со специфични општиот заклучок од истражувањето за користењето
кластери на епистемолошки и онтолошки основи и тие на истражувачките методи во американската
можат да се најдат во коментарите од следниов вид: социологија во периодот од 1920 до 1960 година на
„изборот и оправданоста на еден метод отелотворува Плат обелоденува дека:
низа претпоставки што се однесуваат на карактерот на
знаењето и методите преку коишто тоа знаење може „Истражувачките методи, на ниво на
да се стекне, како и на низа суштински претпоставки теорија, кога таа е свесно вовлечена, повеќе
за карактерот на појавата што се истражува“ (Morgan се одраз на интелектуалниот мешан колаж или
and Smirich, 1980: 491). Проблемот со ваквото гледиште постистражувачките оправдувања отколку на
е во тоа што, доколку прифатиме дека не постои конзистентното справување со внимателно
идеална усогласеност меѓу истражувачкиот метод избраните фундаментални претпоставки.
и епистемолошките и онтолошките прашања, тогаш Често, методолошките избори се поттикнати од
тврдењето дека еден метод нужно укажува на одредени сосема поинакви размислувања, од кои некои
пошироки претспоставки за знаењето и карактерот на се со многу практичен карактер и има независни
општествената реалност не е издржано. методолошки традиции со сопствени канали
Всушност, истражувачките методи се многу на пренесување.... Во многу случаи, општите
понезависни во однос на епистемологијата теоретски/методолошки гледишта главно се
и онтологијата отколку што тоа честопати се само гледишта: слогани, надежи, аспирации, а
претпоставува. Ова особено може да се демонстрира не упатства со јасни импликации што се следат
со наведување на историски и други студии од во практиката“ (Platt, 1996: 275).
општествените истражувања. На пример, Снизек
(Snizek, 1976) анализирал 1 434 статии, публикувани во Заклучокот на Плат повторно укажува на тоа дека
списанија за социологија во периодот од 1950 и 1970 мора да се преиспита идејата дека истражувачките
година. Тој ја засновал својата анализа врз тврдењето методи одразуваат или откриваат одредени
на Рицер (Ritzer, 1975) дека социологијата се потпира претпоставки за знаењето и општествената реалност.
врз три парадигми, поим којшто накратко повторно Кога се проучува употребата на истражувачките
ќе биде анализиран во 27-мото поглавје (видете методи во практиката, иако можеби се лесно
го Клучниот концепт 27.1.). Две од парадигмите, видливи тенденциите што ги поврзуваат со одредени
„општествено фактицистичката“ и „општествено претпоставки, сепак таквите поврзувања не се
дефиниционистичката“, грубо соодветствуваат на апсолутни.
квантитативното и квалитативното истражување. Во Друг доказ дека истражувачките методи се
својата анализа, Сницек не бил во можост да разоткрие многу поавтономни отколку што се претпоставува,
еден недвосмислен образец на поврзување на може да се најде во фактот што методите што се
основата на една статија врз која било од овие две поврзани и со квантитативното и со квалитативното
парадигми со користените истражувачки методи. истражување, честопати се употребуваат заедно во
Слично, историското истражување за американската едно истражување. Ова прашање е во фокусот на 27-
социологија на Плат (Platt, 1986) покажало дека мото поглавје.
Проблеми со контрастот – квантитативно/квалитативно
Контрастите меѓу квантитативното и квалитативното на претставување да ги нагласува разликите меѓу нив.

истражување, што се извлечени во 17-тото поглавје, Ќе се анализираат неколку од особеностите за да се
упатуваат на речиси утврдена низа на особености и покаже ова укажување.
разлики (табела 17.1.). Меѓутоа, постои ризик овој вид
однесување наспроти значење прашалници и интервјуа, покажале дека се малку

поврзани со вистинското однесување на луѓето
Особеноста, понекогаш, е извлечена од фокусот (видете го, на пример, Продлабоченото размислување
врз однесувањето и фокусот врз значењето. Како и да 12.2.). Од друга страна, квалитативното истражување,
е, квантитативното истражување зачестено вклучува често, ако не и секогаш, бара истражување на
проучување на значењата во форма на скали на ставови однесувањето во контекст. Истражувачите што се
(како што е техниката Ликертова скала) и други техники. занимаваат со квалитативни истражувања често
Истражувачите што се занимаваат со квалитативни сакаат да го толкуваат однесувањето на луѓето во
истражувања можат да мислат дека тенденцијата однос на нормите, вредностите и културата на групата
да се префурмулираат ставовите во скалите и да им или заедницата што се проучува. Со други зборови,
се наметнуваат на учесниците на истражувањето, истражувачите на квантитативните и квалитативните
тоа значи дека тие во стварноста немаат пристап истражувања вообичаено се интересираат и за
до значењата. Со ова сакам да кажам дека клучната однесувањето на луѓето и за нивните ставови, но на
поента е дека, истражувачите што се замимаваат со различни начини ги истражуваат овие области. Според
квантитативно истражување често се обидуваат да тоа, не треба да се пренагласува степенот до кој
обрнат внимание на значењата. Исто така, некако е контрастот однесување наспроти значење се совпаѓа
иронично што многу од техниките што се доведуваат со квантитативното и квалитативното истражување.
во врска со квантитативното истражување, најповеќе Видете го Продлабоченото размислување 26.1. за
–општественото анкетно истражување базирано врз дополнително разгледување на ова тврдење.

Квантитативното и квалитативното истражување и студијата
за класни идентитети
Еден од проблемите на квантитативно-квалитативниот контраст е што понекогаш постои
тенденција нивните поединечни капацитети да се разделуваат или да се преувеличуваат. Прашањето
за однесувањето наспроти значењето е една илустрација на таа тенденција. Друг интересен пример
може да се забележи во употребата на анкета за истражување на класните идентитети. За да го
истражат карактерот на класните идентитети на крајот на дваесеттиот век, Севиџ и коавторите (Savage
et al., 2001) реализирале длабински интервјуа со жителите на подрачјето на Манчестер. Интервјуата
покажуваат дека постои амбивалентност во однос на класните идентитети: слаба е смислата за класен
идентитет на луѓето, но класата и покрај тоа е релевантна за нив. Авторите ја опишуваат класата како
извор врз којшто се потпираат при изградување на идентитетот. Во апстрактот на статијата, авторите
дале една интересна забелешка: „социолозите не треба да претпоставуваат дека задолжително
постои некаква важност на тоа како испитаниците го одредуваат својот класен идентитет во анкетите“
(Savage et al., 2001: 875). Пејн и Гру (Payne and Grew, 2005) се сомневале во идејата дека пристапот на
квалитативното истражување во проучувањето на класните идентитети е нужно супериорен во однос
на анкетирањето. Тие истакнуваат дека ваквиот став произлегува од поголемата спонтаност и оттука
очигледната природност на квалитативното интервјуирање. Пејн и Гру (Payne and Grew, 2005: 907)
тврдат дека социолозите честопати ги пренагласуваат овие особености, кои исто така „го преценуваат
степенот на блиски и пријателски односи и споделеното значење со своите испитаници“. Понатаму,
Стариџ (Sturridge, 2007: 211) тврди дека квантитативното истражување во форма на анкета може да
има важна улога во проучувањето на класните идентитети, имено „да провери кој искажува чувство
за класен идентитет и како ова чувство за класен идентитет се поврзува со другите идентитети. Ова е
силната страна што ја имаат анкетите од голем обем на терен; тие се во можност да обезбедат социјално
мапирање за тоа кој изразува чувство за класна припадност“. Стариџ за да ги анализира класните
идентитети, направила секундарна анализа на податоците од Британската анкета за општествените
ставови од 2003 година. Во согласност со нејзините коментари за можностите што ги даваат анкетите,
таа открила дека чувството за идентитет на работничката класа е сè уште забележливо кај некои
општествени групи и дека мажите најчесто ја изразуваат оваа свесност. Таа исто така открила дека за
некои групи, чувството за припаѓање на работничката класа се толкува како класна опозиција и тоа ја
одразува ориентацијата на работното место и искуствата.
Овие размислувања и резултати укажуваат дека постои тенденција да се пренагласуваат разликите
меѓу квантитативното и квалитативното истражување во смисла на одредени неделиви капацитети
и дека ова може да придонесе за запоставување на некои теми и истражувачки прашања. Во овој
случај, ако се прифатеше ставот дека анкетното истражување за оваа тема може малку да понуди за
проучувањето на класните идентитети, тогаш немаше да се искористи неговиот потенцијал да расветли
некои важни прашања на оваа тема.
Теорија и концепти што се тестираат во Според тоа, укажувањето дека за разлика од

истражувањето наспроти теорија и концепти што интерпретативистичкото гледиште, квантитативното
произлегуваат од податоците истражување се занимава само со тестирање на идеите
Тврдењето дека теоријата и концептите се развиваат што претходно биле формулирани (како хипотези),
пред да започне проучувањето во квантитативното не успева да го препознае креативниот труд што се �
истражување, е нешто како карикатура, којашто е посветува на анализата на квантитативните податоци
вистинита само до одредена точка. Таа ја одразува и на толкувањето на резултатите. Исто така, како што
тенденцијата за квантитативното истражување да се напоменав погоре (видете ги страниците 615–616),
вели дека е водено од пристапот за тестирање на теорија. квалитативното истражување може да се искористи и
Како и да е, додека експерименталните истражувања за тестирањето на теории.
веројатно добро одговараат на овој модел, студиите
базирани врз анкета, честопати се повеќе откривачки Бројки наспроти зборови
отколку што тоа го покажува ова гледиште. Иако Дури и овој најосновен елемент во разликувањето
концептите мора да се мерат, карактерот на нивните на квантитативното од квалитативното истражување
внатрешни поврзувања честопати не се специфицира не е непроблематичен. Истражувачите што се
однапред. Квантитативното истражување е далеку занимаваат со квалитативни истражувања понекогаш
помалку насочено од стратегијата за тестирање на преземаат ограничен обем на квантификација на
хипотези отколку што тоа често се претпоставува. своите податоци. Силверман (Silverman, 1984, 1985)
Како резултат на тоа, анализата на квантитативните тврди дека мала квантификација на резултатите
податоци од општествените анкети честопати повеќе од квалитативното истражување може честопати
е насочена кон откривање на нови нешта отколку да помогне во откривање на најголемиот дел од
што ѝ се признава и според тоа нуди можности за феноменот што се опишува. Додека во националната
генерирање на теории и концепти. Како што еден здравствена служба и во приватните онколошки
американски анкетен истражувач коментирал за клиники ја набљудувал интеракцијата меѓу доктор
анкетата од голем обем што ја реализирал во 1950- и пациент, Силверман квантификувал дел од своите
тите, но којашто има големо значење за сегашноста: податоци со цел да ги истакне разликите меѓу двата типа
„Постојат многу прашања што можат да бидат клиники. Во текот на оваа работа, тој бил во состојба да
поставени, толку многу корелации што можат да се покаже дека пациентите во приватните клиники имале
направат, толку многу начини на коишто можат да поголемо влијание врз тоа што се одвивало за време
се организираат резултатите и толку малку правила на консултациите. Меѓутоа, Силверман предупредува
или претходни случаи за да се направат овие избори, дека оваа квантификација би требало да ги изрази
така што од истите резултати можат да произлезат индивидуалните начини на сфаќање на општествена
илјадници различни студии“ (J. A. Davis, 1964: 232). реалност на учесниците во истражувањето.
Вообичаениот опис на квантитативното Во секој случај, често се напоменува дека
истражување само како постапка за тестирање на истражувачите што се занимаваат со квалитативни
претходно формулирани идеи не признава дека истражувања се занимаваат со квазиквантификација
резултатите често сугерираат нови појдовни точки преку користењето на термини како многу, често и
и придонеси кон теоријата. Размислувајќи за својата некои (видете подолу). Сè што се одвива во случаите од
кариера во општественото анкетно истражување, видот што го опишал Силверман е тоа што истражувачот
Глок го дава следниов пример базиран врз неговото внесува поголема прецизност во таквите проценки на
истражување на корелатите на различните начини на фреквенцијата.
вклучување во црквата, на примерок од Америка:
вештачко наспроти природно
„Мене и на моите колеги ни падна на памет На сличен начин може да се критикува контрастот
дека едно или обете од двете нешта можат да вештачко-природно, споменат во табелата 17.1.
се случат. Резултатите можат, едноставно, да Честопати се претпоставува дека поради тоа што
бидат одраз на фактот што жените, постарите квантитативното истражување претежно користи
лица, лицата без семејства и помалку богатите истражувачки инструменти што се применуваат врз
имаат повеќе време за да се вклучат во црквата. луѓето што се проучуваат (прашалници, протоколи за
Од друга страна, причината поради која овие интервју, протоколи за структурирано набљудување,
лица се вклучуваат е компензација за својата
итн.), тоа обезбедува вештачко објаснение за тоа како
непривилегирана положба во однос на нивните
колеги заради оневозможениот пристап функционира општествениот свет. Квалитативното
до награди од пошироката општествена истражување, честопати, се смета за поприродно (за
заедница. Иако податоците укажуваа на овие натурализмот видете го Клучниот концепт 3.4.). Се чини
објаснувања, сепак не овозможија средства за дека, особено етнографското истражување го покажува
да ги тестираме... Подоцна, јас имав можност ова својство, бидејќи набљудувачот – учесник ги
со нови податоци да ја тестирам теоријата...“ проучува луѓето во нивните вообичаени општествени
(Glock, 1988: 45-46). околности и контексти – со други зборови, така како
што се однесуваат во своите секојдневни активности. дека е поприродно од квалитативното интервјуирање,

Меѓутоа, кога квалитативното истражување се базира затоа што тоа го имитира начинот на којшто луѓето
врз интервјуа (како што е полуструктурираното дискутираат за проблемите во реалниот живот.
и неструктурираното интервјуирање и фокус- Природните групирања честопати се користат за да го
групите), веројатно терминот природно е помалку нагласат овој елемент. Меѓутоа, не е јасно дали на истиот
релевантен. Сепак, интервјуата мора да се договорат и начин учесниците во групата гледаат на карактерот
интервјуираните мора да се повлечат од активностите на своето учество. Особено кога се има на ум дека
со коишто би се занимавале во други околности, дури луѓето понекогаш не се познаваат, мора да патуваат
и тогаш кога стилот на интервјуирање е од разговорен до местото каде што се одвива сесијата, платени се
вид. Феникс (Phoenix, 1994) известува за одговорите на за својот труд и често дискутираат за теми за коишто
интервјуираните во длабинските интервјуа во врска со ретко зборувале или воопшто не зборувале, не е тешко
две студии – една поврзана со мајките на возраст под 20 да се заземе став дека натурализмот на фокус-групи
години и друга – за социјалните идентитети на младите. повеќе се претпоставува отколку што се докажува.
И покрај тоа што многу од интевруираните, очигледно, Во набљудувањето со учество, истражувачот може
сакале да бидат интервјуирани, сепак подеднакво е да влијае, така што истражувачката ситуација станува
јасно дека тие биле свесни за фактот дека пред сè биле помалку природна отколку што се очекува. Секогаш
анагажирани во интервјуа, а не во обичен разговор. Ова кога етнографот не го крие својот статус на истражувач,
се открива со тенденцијата во одговорите, наведени можно, дури и неизбежно е да се појави одреден обем
од Феникс, дел од интервјуираните да откријат дека на реакциски ефект. Тешко е да се процени степенот
биле свесни за невообичаеноста на искуството. Во до кој етнографот претставува наметлив елемент што
студијата за социјалните идентитети се кажува дека влијае врз наодите, но повторно, природноста на
една обоена млада жена рекла дека ѝ се допаднало таквото истражување често, повеќе, се претпоставува
интервјуто и додала: „Имав можност да објаснам како отколку што се докажува, иако мора да се признае
се чувствувам во однос на некои работи, а немам многу дека веројатно тоа ќе биде помалку вештачко отколку
такви прилики“. Друга интервјуирана рекла дека тоа методите за квантитативно истражување. Меѓутоа, кога
било „добро интервју“ и додала: „Не сум зборувала етнографот се зафаќа со интервјуирање (спротивно
толку за себе веќе подолго време... Бев презафатена на секојдневната конверзација), природноста на
зборувајќи за децата и за нивните проблеми“ (Phoenix, ситуацијата веројатно ќе биде помалку забележлива.
1994: 61). Oчигледно, интервјуата биле вредни заради Овие забележувања сугерираат дека постојат
можноста на површина да се појават гледиштата на области и примери на истражувања што нè водат
луѓето, чиишто гласови вообичаено биле замолчени, до прашањето за тоа до кој степен квантитативно-
но во овој случај укажуваме на тврдењето дека квалитативниот контраст е строго утврден.
методите поврзани со квалитативното истражување Повторно, со ова не се кажува дека контрастот
се натуралистички го преувеличува контрастот со е бескористен, туку дека би требало да бидеме
претпоставената извештаченост на истражувачките внимателни во претпоставката дека при пишувањето
методи поврзани со квантитативното истражување. и зборувањето за квантитативното и квалитативното
Како што беше напоменато во 21-вото поглавје, истражување алудираме на две апсолутно
за истражувањето со фокус-групи честопати се вели дивергентни и неспоиви истражувачки стратегии.
Заемна анализа на квантитативното и квалитативното

Дополнителен начин на којшто може да се ослабат интерес на истражувачите што се занимаваат
бариерите меѓу квантитативното и квалитативното со квалитативни истражувања за пишување за
истражување е со способноста за развивање, при што етнографија, што може да се забележи во трудовите на
едниот од пристапите се користи за да се анализира Ван Манен (Van Maanen, 1988) и П. Аткинсон (P. Atkinson,
другиот. 1990). Вниманието врз квантитативното истражување
е во голема мера дел од овој тренд, бидејќи тој се
квалитативен истражувачки интересира за двата случаи со став дека напишаниот
пристап кон квантитативното извештај за истражувањето не се состои само од
истражување презентација на резултатите, туку тој е и обид да го
убеди читателот во веродостојноста на овие резултати.
Постои зголемен интерес за анализа на трудовите Ова, исто така, важи и за природните науки; на пример,
на истражувачите што се замимаваат со квантитативно со истражувањето на Гилберт и Малкеј (Gilbert and
истражување со користење на методи поврзани со Mulkay, 1984), дискутирано во 22-рото поглавје, беше
квалитативното истражување. Делумно, на овој тренд прикажано како научниците, кога пишуваат за своите
може да се гледа како на проширување на растечкиот резултати, го користат репертоарот на емпиристот.
Оваа стратегија на пишување била употребена за да метаетнографијата значи да се биде во согласност со

покаже како на систематичен и линеарен начин биле целите на квалитативното истражување, како што се
следени соодветни постапки. Како и да е, Гилберт и посветеност на интерпретативизмот и чувствителност
Малкеј покажале дека кога научниците за време на за општествениот контекст, пристапот на Ходсон
интервјуирањето дискутираат за начинот на којшто го ги игнорира контекстуалните фактори со цел да ги
направиле своето истражување, очигледно е дека врз анализира врските меѓу варијаблите што претходно
тој процес влијаеле факторите поврзани со нивните биле извлечени од етнографиите.
лични биографии. Треба да се решат некои клучни прашања кога се
Еден од начините на којшто се манифестира прават такви анализи какви што спроведувал Ходсон.
пристапот на квалитативното истражување кон Едно се однесува на прашањето за спроведување на
квантитативно истражување е преку она што Гепхарт исцрпно пребарување на литературата за пронаоѓање
(Gephart, 1988: 9) го нарекува етностатистика со на соодветни студии што би можеле да се вклучат во
што се означува „проучувањето на конструкцијата, истражувањето. Ходсон избрал да анализира само
толкувањето и прикажувањето на статистичката книги, а не статии, затоа што во статиите најчесто
анализа во квантитативното општествено има ограничен број информации. Дури и тогаш
истражување“. Гепхарт покажува дека постојат голем требало да се наведат критериумите за вклучување
број начини на коишто може да се реализира идејата на одредена книга. Ходсон (Hodson, 1999: 22) користел
за етностатистика, но јас ќе се позанимавам само со три: „Критериумите за вклучување беа: а) книгата да
еден од нив – пристапување на статистиката како се базира врз етнографски методи на набљудување
реторика. Насочувањето на вниманието врз идејата за најмалку шест месеци, б) набљудувањата да се во една
статистиката како реторика, значи да се стане осетлив организација и в) книгата да се фокусира барем врз
за начините на коишто се користат статистичките една јасно идентификувана група на работници...“. По
аргументи за да му доделат веродостојност на примената на овие критериуми биле исклучени 279
истражувањето на целната публика. Попрецизно, ова од 365 обработени книги. Втората клучна област се
значи истражување на употребениот јазик за убедување однесувала на кодирањето на студиите (за ова има во
на публиката за валидноста на истражувањето. Истражувањето во фокус 13.4.). Ходсон ја нагласува
Всушност, самото користење на статистиката сама важноста од поседувањето големо знаење за областа на
по себе може да се смета за реторичко средство, предметот, усвојувањето на јасни правила за кодирање
бидејќи употребата на квантификација значи дека и пилотирањето на листата за кодирање. Освен тоа,
општественото истражување може да личи на тој препорачува проверување на веродостојноста
истражувањата во природните науки и благодарение на кодирањето преку кодирање на 10 проценти од
на тоа поврзување да добие поголем легитимитет и документите од страна на две лица. Процесот на
веродостојност (McCartney, 1970; John, 1992). кодирање бил долготраен, бидејќи Ходсон пресметал
дека за да се кодира секоја книга (етнографија)
квантитативен истражувачки потребни се четириесет или повеќе часови.
пристап кон квалитативното Овој пристап е многу привлечен, најмалку поради
невозможноста на истражувачот што се замимава
истражување со квантитативното истражување да реализира
Во 13-тото поглавје беше обрнато големо истражувања во толку различни организации. Исто
внимание на истражувањето на Ходсон (Hodson, така, тоа значи дека можат да се користат повеќе
1996), коешто било базирано врз анализа на попродлабочени податоци отколку што вообичаено
содржината на етнографијата на работното место можат да соберат истражувачите што се замимаваат со
(видете го Истражувaњето во фокус 13.4.). Во квантитативно истражување. Тој исто така овозможува
суштина, Ходсон применил пристап на квантитативно да се тестираат хипотезите што произлегуваат од
истражување во форма на анализа на содржина, востановените теории, како што е пристапот на
врз квалитативното истражување. Ова е облик на технолошки импликации со којшто се утврдува како
истражување што може да има потенцијал за други влијаат технологиите врз работното искуство (Hodson,
области на општественото истражување во коишто 1996). Меѓутоа, веројатно на многу истражувачи што
етнографијата е популарен метод и како резултат на се занимаваат со квалитативни истражувања не им е
тоа постои добар дел од етнографската евиденција. привлечно губењето на чувството за општествениот
Ходсон (Hodson, 1999) истакнува дека проучувањето контекст.
на општествените движења може да биде една таква За оваа расправа од особена важност е забелешката
област; религиозните секти и култови можат да бидат дека „фундаменталниот придонес на систематската
уште една. Истражувањето на Ходсон се третира како анализа на документираните извештаи е што таа
решение за проблемот на правење споредби меѓу создава аналитичка врска меѓу длабинските описи
етнографските студии во една дадена област. Еден на професионалните набљудувачи и статистичките
пристап за синтетизирање на сродните квалитативни методи на истражувачите што се замимаваат со
студии е метаетнографијата (видете го Клучниот квантитативно истражување“ (Hodson, 1999: 68). Со
концепт 5.3.), којшто претставува квалитативен други зборови, примената на квантитативните методи
истражувачки пристап кон оваа агрегација (Noblit за квалитативното истражување може да обезбеди
and Hare, 1988). Меѓутоа, додека практикувањето на терен за средба на двете истражувачки стратегии.
квантификација во квалитативното истражување
Како што беше напоменато во 17-тото поглавје, ретко, честопати и некои. За да можат да прават
многу луѓе веднаш помислуваат на контрастот бројки вакви алузии за квантитетот, истражувачите што се
наспроти зборови кога размислуваат за разликите занимаваат со квалитативни истражувања би требало
меѓу квантитативното и квалитативното истражување. да имаат некаква идеја на релативната зачестеност на
Најпосле, се чини дека тој контраст се однесува појавата на којашто упатуваат. Меѓутоа, како изрази
на најфундаменталниот начин на конкретните на квантитет, тие се непрецизни и честопати е тешко
термини со кои се означуваат двата пристапа, а тоа да се сфати зошто воопшто се употребуваат. Се чини
значи – присуството и отсуството на бројки. Сепак, дека алтернатива е впуштање во ограничен обем на
квантификацијата не е отсутна во квалитативното квантификација, кога тоа е погодно, како кога изразот
истражување. Како што ќе видиме во следното за квантитет може да го поткрепи направениот
поглавје, кога истражувачите што се занимаваат со аргумент. Овој заклучок директно упатува на следниот
квалитативни истражувања во своите истражувања ги дел од овој текст.
вметнуваат истражувачките методи што се поврзани со
квантитативното истражување, тие внесуваат одреден справување со раскажувањето
степен на квантификација во истражувањето. преку ограничена квантификација
Сосема настрана од прашањето за комбинирање
на квантитативното и квалитативното истражување, Една од најчестите критики на квалитативното
корисно е да се изнесат три забелешки за истражување е што публикациите врз кои се темели
квантификацијата во анализата и пишувањето за честопати се наративни, давајќи му на читателот
квалитативните податоци. малку насоки за распространетоста на прашањето
на коешто упатува приказната. Раширената употреба
тематска анализа на кратки секвенци од конверзации, фрагменти од
транскрибирани интервјуа и описи на средбите меѓу
Во 24-тото поглавје беше забележано дека еден од луѓето не упатува јасно на прашањето што треба да се
најчестите пристапи кон анализа на квалитативните истакне. Исто така, постои опасност, неоправдано од
податоци е пребарувањето на теми во транскриптите аспект на фреквентноста, да му се придава поголема
или теренските белешки. Меѓутоа, како што истакнуваат важност на некое особено истакнато тврдење од
Брајман и Барџис (Bryman and Burges, 1994b: 224), некого или неочекувана активност.
честопати се нејасни употребените критериуми за Можеби, или барем делумно, како реакција на
идентификување на темите. Овие автори зборуваат овие проблеми, истражувачите што се занимаваат
дека веројатен фактор за идентификување на темите со квалитативни истражувања понекогаш ги
е фреквентноста на некои настани, зборови, фрази квантификуваат своите податоци во мал обем.
итн. коишто означуваат една тема. Со други зборови, Оваа карактеристика можеме да ја препознаеме во
колку повеќе се појавува појавата што ја означува истражувањето на Силверман (Silverman, 1984, 1985)
некоја тема толку е поголема веројатноста да се на онколошките клиники што беше споменато погоре.
идентификува токму таа тема. Овој процес, исто така, Габриел (Gabriel, 1998) опишува како ја проучувал
може да е одговорен за значајноста што им е дадена организациската култура во голем број организации
на некои теми во однос на други кога се пишува за преку собирање приказни за време на интервјуата за
резултатите од квалитативната анализа на податоци. Со организациите за коишто станувало збор. Во фокусот
други зборови, се работи за еден вид на имплицитна на извлечените приказни биле компјутерската
квантификација којашто влијае врз идентификувањето и информациската технологија. Во текот на 126
на темите и истакнувањето на едни теми во однос на интервјуа во пет организации биле собрани вкупно
други. Всушност, како што е напоменато во 24-тото 377 приказни. Габриел изложува дека собрал различни
поглавје, Рајан и Бернард (Ryan an Bernard, 2003) видови приказни: комични приказни (коишто обично
препорачуваат потрага по „повторувања“, како еден од биле механизам за потценување на другите), епски
начините за идентификување на темите. приказни (опстанок и покрај тешкотиите), трагични
приказни (незаслужена несреќа), поплаки (лични
квазиквантификација во квали- неправди) итн. Тој го утврдил и бројот за секој вид
тативното истражување приказни: комичните приказни биле најбројни – 108,
а потоа – епските приказни (82), трагичните приказни
Честопати се вели дека истражувачите што (53), приказните за поплаки (40) итн. Биле изброени и
се занимаваат со квалитативни истражувања темите во приказните, во зависност од тоа дали бил
се вовлекуваат во квазиквантификација преку спомнуван водачот или – лична траума, несреќен случај
користењето на термини како што се многу, често, итн. Во сите случаи, различните видови приказни и
теми можеле да бидат третирани како нарации, но едноставни пресметки, како што е пресметувањето
со употребата на такво едноставно пресметување на фреквенцијата на појавување на еден збор или
се постигнува јасно значење за нивното релативно на една кодирана тема. Во многу случаи, со нив, исто
преовладување. така, можат да се направат едноставни вкрстувања, на
Ваквите постапки можат да се користат како начин пример, поврзување на појавувањето на кодираната
за справување со критикувањето дека презентирањето тема со полот. Пишувајќи во период кога КАКДАС
на квалитативни податоци може да биде премногу (CAQDAS) се употребувал многу помалку отколку денес,
наративно, така што на читателите не им се дава некое Реџин и Бекер (Regin and Becker, 1989: 54) го заклучиле
јасно укажување за степенот до кој некои верувања својот преглед на влијанието на микрокомпјутерите
постојат или некој облик на однесување се појавува. врз аналитичките навики на социолозите со следнава
Овде, всушност, истражувачот внесува поголема забелешка: „Според тоа, микрокомпјутерот обезбедува
прецизност во проценките за фреквенцијата, за разлика важни технички средства за нови видови на дијалози
од употребувањето само на квазиквантификациони меѓу идеите и доказите, а во исто време обезбедува
термини. И згора на тоа, не е незамисливо во иднина заеднички технички терен за средба на истражувачите
да може сè повеќе да се употребува органичен обем на квантитативните и квалитативните истражувања“.
на квантитификација во квалитативното истражување, Поголемата употреба на квантификацијата од страна
како резултат на зголемениот упад на компјутерите на истражувачите што се занимаваат со квалитативни
во квалитативната анализа на податоци (CAQDAS). истражувања, може да биде една од најзначајните
Најголем дел од софтверските програми имаат опција области за ваквата средба.
којашто на аналитичарот му овозможува да прави
• Постојат разлики меѓу квантитативното и квалитативното истражување, но важно е тие да не се
пренагласуваат.
• Врските меѓу епистемологијата и онтологијата, од една страна, и истражувачките методи, од друга
страна, не се строго утврдени.
• Квалитативното истражување понекогаш покажува карактеристики што вообичаено се поврзуваат со
природонаучниот модел на истражување.
• Понекогаш, квантитативното истражување има за цел да заземе интерпретативистичко гледиште.
• Истражувачките методи се поавтономни во однос на епистемолошките основи отколку што честопати
се признава.
• Често се пренагласува контрастот вештачко – природно, како елемент по кој се разликува
квантитативното и квалитативното истражување.
• Квантитативниот истражувачки пристап може да се користи за анализа на квалитативни студии и
квалитативниот истражувачки пристап може да се користи за истражување на реториката на
истражувачите што се замимаваат со квантитативно истражување.
• Некои истражувачи што се занимаваат со квалитативни истражувања користат квантификација.
• Каква е врската меѓу истражувачките методи и епистемологијата?
Моделот на истражување во природните науки и квалитативното истражување
• Дали научниците од природните науки се позитивисти?
• До кој степен може да се мисли дека некои квалитативни истражувања покажуваат карактеристики
на природонаучниот модел?
Квантитативното истражување и интерпретативизмот
• До кој степен може да се мисли дека некои квантитативни истражувања покажуваат карактеристики
на интерпретативизмот?
Квантитативното истражување и конструкционизмот
• До кој степен може да се мисли дека некои квантитативни истражувања покажуваат карактеристики
на конструкционизмот?
истражувачките методи и епистемолошките и онтолошките размислувања
• Колку истражувачките методи имаат епистемолошки и онтолошки основи?

проблеми околу квантитативно-квалитативниот контраст
• Наведете неколку начини со коишто квантитативно-квалитативниот контраст нема да биде толку
силно изразен како што честопати се претпоставува.
Заемна анализа на квантитативното и квалитативното истражување
• Какви можат да бидат некои од импликациите на концептите на Гилберт и Малкеј (Gilbert and Malkey,
1984) врз репертоарите на интерпретативистите за квалитативна анализа на квантитативното
• Проценете ја важноста на етностатистиката.
• Проценете ја важноста на Ходсоновото истражување.
Квантификација во квалитатвното истражување
• Колку квантификацијата е карактеристика на квалитативните истражувања?

за надминувањето на квантитативно-квалитативната поделба. Консултирајте го веб-линкот, те-
стирајте се користејќи ги прашањата со избор од повеќе одговори. Од Студентските истражувачки
алатки (Student Researcher’s Toolkit) ќе добиете дополнителни упатства и инспирација.
27
ИСТРАЖУВАЊЕ СО МЕШАНИ МЕТОДИ:
КОМБИНИРАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНОТО
И КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ
Вовед 628
Аргументите против истражувањето со мешани методи 629
Аргументот на вклопени методи 629
Парадигматски аргумент 629
Две верзии на дебатата за квантитативното и квалитативното истражување 631
Пристапи кон истражувањето со мешани методи 631
Анализа на содржината на статиите базирани врз истражување со мешани методи 633
Пристапи кон комбинирањето на квантитативното и квалитативното истражување во 635
истражувањето со мешани методи
Размислување за истражувањето со мешани методи 649
628 ИСТРАЖУВАЊЕ СО МЕШАНИ МЕТОДИ: КОМБИНИРАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНОТО И КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Ова поглавје се занимава со истражувањето со мешани методи, т.е. со истражувањето што ги комбинира
квантитативното и квалитативното истражување. Иако ова може да изгледа како едноставен начин за
помирување и прекршување на острата граница меѓу двете истражувачки стратегии, сепак тоа не е без
контроверзии. И згора на тоа, може да има практични тешкотии поврзани со истражувањето со мешани
методи. Во ова поглавје се разгледуваат:
• Аргументите против комбинацијата на квантитативно и квалитативно истражување; се разликуваат
два вида аргументи, коишто се нарекуваат вклопени методи и парадигматски методи;
• Укажувањето дека постојат две верзии на дебатата за можноста за комбинирање на квантитативното
и квалитативното истражување: една што се концентрира врз методите на истражување и друга што
се занимава со епистемолошките прашања;
• Различните начини на коишто се изведува истражувањето со мешани методи;
• Потребата да се признае дека истражувањето со мешани методи не е значително посупериорно во
однос на истражувањето што користи само една истражувачка стратегија.
Вовед
Досега, од почетокот до крајот, книгава става Со терминот „истражување со мешани методи“ јас
акцент врз добрите и лошите страни на истражувачките упатувам на истражување што успешно ги интегрира,
методи поврзани со квантитативното и квалитативното т.е. ги испреплетува двете истражувачки стратегии.
истражување. Еден можен одговор на таквата Во претходните изданија на оваа книга, јас го
забелешка е да се предложи тие да се комбинираат. употребував терминот „мултистратешко истражување“
Најпосле, ваквата стратегија се чини дека овозможува за да ги означам истражувањата што комбинираат
да се истакнат предностите, а слабостите – прилично
квантитативно и квалитативно истражување.
да се неутрализираат. Меѓутоа, не се согласуваат сите
што пишуваат за истражувачките методи дека оваа Сепак, терминот истражување со мешани методи е
интеграција е и можна и изводлива. Од друга страна, попретпочитан термин и на многу начини го изразува
веројатно од раните 1980-ти години, се зголемува и фактот што, во многу примери, употребата и на
обемот на комбинирани истражувања. Според тоа, квантитативното и на квалитативното истражување
при дискусијата за комбинацијата на квантитативното би требало да опфати мешање на истражувачки
и квалитативното истражување, ова поглавје ќе се методи, а не само нивна паралелна употреба. Со
занимава со три главни прашања: други зборови, квантитативните и квалитативните
1. Испитување на аргументите против интегрирањето податоци од истражувањето со мешани методи би
на квантитативното и квалитативното истражување; требало да се надополнуваат и да се разгледуваат
2. Различните начини на комбинирање на заедно. И навистина, од првото издание на оваа книга,
квантитативното и квалитативното истражување; истражувањето со мешани методи почнува многу
3. Проценка на комбинираното истражување за да се брзо да се развива. Откако, во 2001 година, за прв пат
одговори на прашањето дали тоа е посупериорно беше објавена книгата Методи на општественото
од истражувањето во кое се користи само една истражување, истражувањето со мешани методи е сè
истражувачка стратегија и дали има некакви поприфатен пристап за реализирање на општествено
дополнителни проблеми што произлегуваат од истражување. Тоа е во фокусот на прирачникот што
него. доживеа второ издание (Tashakkori and Teddlie, 2003,
Терминот истражување со мешани истражувачки 2010), а стручните списанија, како што е списанието
методи се користи за да означи истражување што со наслов Списание за истражување со мешани
во еден проект го интегрира и квантитативното и методи (Journal of Mixed Methods Research), започнуваат
квалитативното истражување. Се разбира дека постои да објавуваат истражувања од овој вид. Кога ги
истражување што, на пример, комбинира интервјуирање истражував статиите базирани на истражување со
со структурирано набљудување или етнографија со мешани методи, во периодот 1994–2003 година,
полуструктурирано интервјуирање. Меѓутоа, овие открив дека нивниот број тројно се зголемил (Bryman,
примери на комбинирање на истражувачки методи 2008а). Само што го завршив пишувањето на второто
се поврзуваат со само една истражувачка стратегија. издание на оваа книга, направив истражување за да
ИСТРАЖУВАЊЕ СО МЕШАНИ МЕТОДИ: КОМБИНИРАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНОТО И КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 629
го испитам карактерот на истражувањето со мешани „Пристапи кон истражувањето со мешани методи“, што
методи (Bryman, 2006а, 2006b). Благодарение на така е даден подолу.
добиените резултати, го напишав текстот со наслов
аргументите против истражувањето со мешани методи
Аргументацијата против истражувањето со мешани со набљудување со учество, сепак ова не претставува

методи се базира врз еден од двата или понекогаш и интеграција на квантитативното и квалитативното
врз следниве два вида аргументи: истражување, бидејќи епистемолошките позиции
1. Идејата дека зад истражувачките методи стои врз коишто се втемелени двата пристапа формираат
посветеност на епистемологијата и противречни ставови за тоа како би требало да се
2. Идејата дека квантитативното и квалитативното проучува општествената реалност. Џ. К. Смит (J. K.
истражување се одвоени парадигми. Smith, 1983: 12, 13), на пример, тврди дека секоја
Во продолжение ќе ги разгледаме овие два од двете истражувачки стратегии „поддржуваат
аргумента. различни постапки и имаат различни епистемолошки
импликации“ и според тоа им препорачуваат на
аргументот на вклопени методи истражувачите да не ја „прифатат неоснованата
Ова прво гледиште, коешто е разгледувано претпоставка дека методите се комплементарни“. Смит
во 26-тото поглавје, покажува дека корените на и Хешусијас (Smith and Heshusius, 1986: 8) ја критикуваат
истражувачките методи се наоѓаат во епистемологијата интеграцијата на истражувачките стратегии, бидејќи
и онтологијата. Ваквото гледање на истражувачките таа ги игнорира претпоставките врз коишто се
методи се распознава во следново тврдење: засновани истражувачките методи и го трансформира
„квалитативното истражување во една процедурална
„Секоја истражувачка алатка или постапка варијанта на квантитативното истражување“.
е нераскинливо вклопена во посветеноста Главната тешкотија со аргументот што авторите
кон посебни верзии за реалноста и во како што е Смит го презентираат, како што беше
запознавањето на таа реалност. Користењето напоменато во 26-тото поглавје, е во тоа што идејата
прашалник, користењето скала за ставови, дека истражувачките методи носат со себе утврдени
преземањето на улогата набљудувач учесник, епистемолошки и онтолошки импликации е многу
составувањето случаен примерок, мерењето тешко да се одржи. Тие можат да одговарат на
на стапките на пораст на популацијата итн. најразлични видови задачи.
значат и вклучување во концепциите за
светот што овозможуваат да се користат овие
Парадигматски аргумент
инструменти за остварување на замислените Парадигматскиот аргумент е тесно поврзан со
цели“ (J. A. Hughes, 1990: 11). претходниот. Тој ги замислува квантитативното
и квалитативното истражување како парадигми
Според ваквото гледиште, одлуката да се користи, (видете го Клучниот концепт 27.1.). Во секоја од овие
на пример, набљудување со учество не се однесува парадигми нераскинливо се вклопени и испреплетени
само на пристапот кон собирањето податоци туку епистемолошки претпоставки, вредности и методи што
и на посветеноста на епистемолошкото гледиште се некомпатибилни во однос на истоимените елементи
што е спротивно на позитивизмот, а доследно на на другата парадигма (на пример: Guba, 1985; Morgan,
интерпретативизмот. 1998b). Според тоа, кога истражувачот комбинира
Ваквото гледање на истражувачките методи набљудување со учество и прашалник, тоа не значи
наведува некои автори да тврдат дека истражувањето дека истовремено се комбинираат квантитативното и
со мешани методи не е изводливо, ниту – пожелно. квалитативното истражување, бидејќи парадигмите се
И покрај тоа што еден етнограф може да собира неспоредливи, т.е. тие се некомпатибилни, што значи
податоци со прашалник за да добие информации за дека интеграцијата е само површна и вештачка и е во
дел од општествениот живот што не може да се открие рамките на една парадигма.

Што е парадигма?
Многу влијателната употреба на терминот парадигма кај Кун (Kuhn, 1970) произлегува од неговата
анализа на револуциите во науката. Парадигма претставува „збир на верувања што влијаат врз
научниците од одредена научна дисциплина при избирањето на предметот на проучување, начинот
на реализација на истражувањето и начинот на интерпретација на резултатите“ (Bryman, 1988а: 4). Кун
истакнува дека природните науки поминуваат низ периоди на револуција на тој начин што востановените
и општоприфатените научни сознанија (научни сознанија што се темелат врз распространетата
парадигма) сè повеќе се предизвикувани поради аномалиите што не се конзистентни со претпоставките
и востановените наоди во рамките на дисциплината во тоа време. Поради зголемувањето на
аномалиите, се појавува криза во дисциплината, за на крајот да настапи револуција. Револуцијата
завршува тогаш кога се појавува една помоќна и попопуларна парадигма, така што започнува нов
период на востановени и општоприфатени научни сознанија. Важна особеност на парадигмите е
што тие се неспоредливи, т.е. тие се неконзистентни поради своите различни претпоставки и методи.
За дисциплините во коишто не се појавува доминантна парадигма, како што се општествените науки,
се мисли дека се предпарадигматични, бидејќи во нив се присутни конкурентни парадигми. Еден од
проблемите со терминот е што тој не е многу прецизен: Мастерман (Masterman, 1970) забележал дека
Кун го употребил овој термин на дваесет и еден различен начин. И покрај сè, неговата употреба е широко
распространета во општествените науки (на пример: Ritzer, 1975; Guba, 1985).
Проблемот со парадигматскиот аргумент е што дека парадигмите се неспоредливи, во ниеден случај
тој почива, како и аргументот на вклопените методи, не е јасно дали квантитативното и квалитативното
врз тврдењата за заемната поврзаност на методот и истражување се всушност парадигми. Како што се
епистемологијата, особено затоа што тоа не може да укажува во 26-тото поглавје, постојат неколку области
се покаже во општествените истражувања. И згора во коишто тие се преклопуваат и покажуваат заеднички
на тоа, иако Кун (Kuhn, 1970) без сомнение тврди карактеристики.

Развојни стадиуми на истражувањето со мешани методи
Кресвел и Плано Кларк (Creswell and Plano Clark, 2011) укажуваат дека истражувањето со
мешани методи поминува низ пет стадиуми:
1. Формативен период, во кој различни автори преземаат прелиминарни чекори и ги поставуваат
темелите на истражувањето со мешани методи. Оваа фаза е во периодот од 1950-тите до раните
1980-ти години.
2. Период на парадигматска дебата, во текот на 1970-тите и 1980-тите години, што одговара
на периодот во којшто квалитативните истражувачи инсистираат на тоа дека нивниот
истражувачки стил е заснован врз поинакви епистемолошки и онтолошки позиции од
квантитативното истражување. Поради ова инсистирање се мислело дека квантитативното и
квалитативното истражување не можат да се интегрираат. Во текот на овој период, голем број
автори го оспоруваат ова гледиште, тврдејќи дека истражувањата со мешани методи не само
што се изводливи туку можат да доведат и до подобри резултати. И јас се вбројувам во оваа
група автори, бидејќи во една моја книга (Bryman, 1988а), како што на тоа укажуваат Кресвел и
Плано Кларк „критички се осврна(в) на дебатата и воспостави(в) врски помеѓу двете традиции“
(Creswell and Plano Clark, 2011: 23).
3. Процедурален развоен период, којшто започнува од крајот на 1980-тите години и продолжува
да се развива во дваесет и првиот век, а се занимава со нацртот на проучувањата со мешани
методи. Морган (Morgan, 1988b), чиј труд се споменува во Продлабоченото размислување 27.2.,
припаѓа на овој период. И јас припаѓам на овој период, бидејќи во една моја книга (Bryman, 1988а)
зборував за „причините за комбинирање на квалитативното и квантитативното истражување“
(Creswell and Plano Clark, 2011: 23).
4. Период на поддршка и ширење, којшто започна во сегашниов век и се карактеризира со
признавање и развој на истражувањата со мешани методи како различен пристап, дури и
како движење. Овој период се одбележува со појавувањето на еден посебен прирачник за
истражувачите со мешани методи (Tashakkori and Teddlie, 2003, 2010) и списанието со наслов
Списание за истражување со мешани методи (Journal of Mixed Methods Research).
5. Рефлексивен период, којшто започнува околу 2005 година, во којшто многу автори ја оценуваат
состојбата на пристапот со мешани методи во однос на неговата употреба во иднина и во некои
случаи упатуваат и критика на неговата состојба и насока.
две верзии на дебатата за квантитативното и квалита-

тивното истражување
Се чини дека постојат две различни верзии за истражувачки стратегии е можно. Се признава дека
карактерот на квантитативното и квалитативното квантитативното и квалитативното истражување
истражување и овие две различни верзии влијаат врз имаат различни епистемолошки и онтолошки
ставовите на авторите за можноста да се комбинираат претпоставки, но тие врски не се фиксни и
двата пристапа. неизбежни. За разлика од епистемолошката
• Според епистемолошката верзија, како верзија, во техничката верзија се смета дека
кај аргументот за вклопените методи и истражувачките методи се автономни. Се
парадигматскиот аргумент, квантитативното и мисли дека еден истражувачки метод од едната
квалитативното истражување се засновани врз истражувачка стратегија може да ѝ послужи на
некомпатибилни епистемолошки принципи (исто другата стратегија. Всушност, во некои случаи
така се засновани и врз различни онтолошки на истражување со мешани методи, како што ќе
принципи, но на нив не се обрнува големо видиме во следниов дел, не ќе може дури и да се
внимание во овој случај). Според оваа верзија за каже која истражувачка стратегија е водечка или
нивниот карактер, не е возможно истражување со доминантна.
мешани методи. Техничката верзија за карактерот на
• Техничката верзија, којашто претставува гледиште квантитативното и квалитативното истражување, во
заземено од најголемиот број истражувачи чиј суштина, ги смета двете истражувачки стратегии за
труд се споменува во натамошниот текст, им компатибилни. Како резултат на тоа, истражувањето
дава поголема значајност на добрите страни со мешани методи станува и изводливо и посакувано.
на собирањето на податоците и техниките за Токму во тој дух ќе продолжи и дискусијата за начините
анализа на податоците и во квантитативното на комбинирање на квантитативното и квалитативното
и во квалитативното истражување, и поради истражување.
тоа тие мислат дека спојувањето на овие две
Пристапи кон истражувањето со мешани методи
Овој дел ќе биде структуриран во однос на во фокус 27.1.). Класификацијата е малку поинаква од
класификацијата што ја направив како резултат веќе претставената класификација во моите претходни
на мојата студија со анализа на содржината на публикации. Други автори предлагаат и други начини
емпириските статии во рецензирани списанија од на класифицирање на истражувањата со мешани
општествените науки (Bryman, 2006а, 2006b; за краток методи, а една од најзначајните е претставена во
опис на ова истражување видете го Истражувањето Продлабоченото размислување 27.2.

Класификација на пристапите кон истражувањето со мешани
методи
Како што расте интересот за истражување со мешани методи, расте и бројот на различните начини
за класифицирање. Една од класификациите, а тоа е токму таа што е претставена во ова поглавје, е
направена во однос на целите на студиите со мешани методи и улогите што ги имаат квантитативните и
квалитативните компоненти во овие студии (видете исто така кај Bryman, 2006а, 2008b). Меѓутоа, постои
и една друга класификација според која студиите со мешани методи се класифицираат со почитување
на два критериума (на пример Morgan, 1998b):
• Одлуката за приоритет. Кој метод за собирање податоци е доминантен (квалитативниот или
квантитативниот) или дали квалитативниот и квантитативниот метод се подеднакво застапени?
• Одлуката за редослед. Кој метод најпрво се употребува? Со други зборови, дали квалитативниот
метод му претходи на квантитативниот или обратно или дали истовремено се собираат податоци
со секој од методите?
Овие критериуми создаваат девет можни типови (видете го приказот 27.1.). Во оваа класификација,
тоа што е напишано со големи букви значи дека е приоритетно, на пример, ако е напишано КВАЛ,
тоа значи дека квалитативната компонента била главниот пристап за собирањето на податоците;
тоа што е напишано со мали букви значи дека има споредна улога, на пример, квал. Редоследот на
истражувачката стратегија е означен со стрелка, на пример, КВАН→квал означува дека собирањето на
квантитативните податоци бил главниот пристап и дека квантитативните податоци биле собрани пред
квалитативните податоци што имаат споредна улога. Знакот + едноставно значи дека собирањето на
квантитативни и квалитативни податоци било реализирано речиси истовремено. Една тешкотија со
оваа и со други сродни класификации е тоа што, кога се чита извештајот од една студија, не е секогаш
лесно да се востановат прашањата за приоритет или за редослед. Меѓутоа, корисна е како еден начин
на размислување за фундаменталните страни на планирањето на студиите со мешани методи.
При кодирањето на секоја статија беше направена дистинкција меѓу мотив и практика. Прво беше кодиран
мотивот што го изнеле авторите за комбинирањето на двата пристапа за собирање на податоците и/или за анализа. За
оваа задача беа разгледани и кодирани мотивите што авторите ги навеле пред презентирањето на резултатите. Потоа
беа кодирани начините на коишто биле комбинирани квантитативното и квалитативното истражување. При таквото
постапување, кодирањето ги одразуваше размислувањата на авторите во врска со комбинирањето на квантитативно
и квалитативно истражување, но и сите начини на комбинирање што не беа идентификувани од авторите. Ова е она
Истражување со мешани методи
Приоритет
Еднаква застапеност на
Квантитативни Квалитативни квантитативни и квалитативни методи
Квантитативно Квалитативно Истовремено Квантитативно Квалитативно Истовремено Квантитативно Квалитативно Истовремено

КВАН→квал квал → КВАН КВАН+квал кван→КВАЛ КВАЛ→кван КВАЛ+кван КВАН→КВАЛ КВАЛ→КВАН КВАН+КВАЛ
Редослед
Забелешка: Големите букви и малите букви означуваат приоритет;
стрелките означуваат редослед; + означува истовременост.

Мешани истражувачки методи во истражувањата со мешани
методи
Во 2003–2004 г., работев на проект, финансиран од Советот за економски и општествени
истражувања, што беше фокусиран врз истражувањето со мешани методи. Имаше две главни
компоненти: анализа на содржината на статиите базирани врз истражувања со мешани методи
и интервјуа со истражувачи што работат на истражувања со мешани методи. Во однос на првата
компонента, се интересирав за начините на коишто се комбинираат квантитативното и квалитативното
истражување во публикуваните статии (Bryman, 2006а). Во однос на втората компонента, спроведов
полуструктурирани интервјуа со дваесет истражувачи со мешани методи, бидејќи сакав одблиску да
го запознаам истражувачкиот процес. Во другиот дел од ова поглавје ќе се продолжи со дискусија за
истражувањето со мешани методи врз основа на добиените резултати од овој проект.
анализа на содржината на статии- квалитативно истражување. При пребарувањето целта

беше да се најдат статии во пет области: социологија,
те базирани врз истражување со социјална психологија, хуманистичка, социјална и
мешани методи културна географија, менаџмент и организациско
Една компонента на студијата за истражувањето однесување и медиумски и културни студии. Анализата
со мешани методи, опишано во Истражувањето во беше ограничена на десетгодишен период (од 1994
фокус 27.1., беше анализата на содржината на научните до 2003 година). Одлуките за тоа дали статиите беа
статии базирани врз истражувања со мешани методи. во доменот на истражувањето, во смисла на тоа дали
Истражувањата со мешани методи не се објавуваат спаѓаа во петте горенаведени области, беа донесени
само во научни списанија туку и во книги или зборници врз основа на насловот или содржината на апстрактите.
на научни трудови од конференции. Меѓутоа, статиите На овој начин беа добиени 232 статии врз кои беше
објавени во научни списанија се најчеста форма направена анализа на содржината.
на соопштување на резултатите од истражувања Целта на анализата на содржината беше да
и имаат предност во однос на другите форми на се утврдат причините со кои може да се оправда
објавување, бидејќи имаат механизми за контрола комбинирањето на квантитативното и квалитативното
на квалитетот преку процесот на рецензирање на истражување. Планот за кодирање беше развиен
трудовите. За разлика од нив, трудовите објавени во за класифицирање на мотивите (оправданоста за
зборници од конференции или во книги понекогаш истражувањето) за истражување со мешани методи,
не се рецензираат. Примерокот беше составен преку коишто ги изнеле авторите во своите статии. Овој
пребарување статии во Индексот за цитирање во план за кодирање беше резултат на деталниот преглед
општествените науки (SSCI) во кои во насловот, меѓу на различните видови причини за комбинирање на
клучните зборови или во апстрактот се појавуваат квантитативното и квалитативното истражување што ги
релевантните клучни зборови или фрази, како што се: изнесувале методолозите и истражувачите во своите
„квантитативен“, и „квалитативен“ или „мулти(-)метод“ трудови. Добиениот план за мотивите/причините е
или „мешани методи“ или „триангулација“. Ова значи опишан во Продлабоченото размислување 27.3. Тие
дека примерокот го сочинуваа статии кај коишто, можат да се сметаат како начини на комбинирање на
до одреден степен, во преден план беше фактот квантитативното и квалитативното истражување.
дека студијата се базира и врз квантитативно и врз

Начини на комбинирање на квантитативното и
Потпирајќи се врз анализата на содржината на статиите што произлегуваат од
истражувањата со мешани методи, Брајман (Bryman, 2006а) ги идентификува следниве начини на
комбинирање на квантитативното и квалитативното истражување:
1. Триангулација или поголема валидност – се однесува на традиционалното гледиште дека
квантитативното и квалитативното истражување можат да се комбинираат за да се направи
триангулација на резултатите за да можат да бидат заеднички потврдени. Ако терминот
триангулација беше употребен како синоним за интегрирање на квантитативното и
квалитативното истражување, тогаш не беше кодиран како триангулација.
2. Компензација – се однесува на укажувањето дека истражувачките методи поврзани со
квантитативното и квалитативното истражување имаат свои добри страни и слабости, така што
нивното комбинирање му овозможува на истражувачот да ги компензира нивните слабости за да
се потпре врз добрите страни на двете истражувања.
3. Комплетност – се однесува на претставата дека истражувачот може да состави посеопфатно
објаснување на областа на истражување доколку се користи и квантитативно и квалитативно
4. Процес – квантитативното истражување обезбедува опис на структурите на општествениот живот,
а квалитативното истражување обезбедува смисла или сфаќање на процесот.
5. Различни истражувачки прашања – се укажува на тоа дека квантитативното и квалитативното
истражување можат да одговорат на различни истражувачки прашања. Оваа единица беше
кодирана само доколку авторите во експлицитна форма го кажале тоа.
6. Објаснување – се користи еден истражувачки метод за да се објаснат резултатите добиени од
другиот истражувачки метод.
7. Неочекувани резултати – се однесува на укажувањето дека е корисно да се комбинираат
квантитативното и квалитативното истражување тогаш кога со употребувањето на само една

истражувачка стратегија се добиле изненадувачки резултати што можат да се разберат само со
употреба и на втората истражувачка стратегија.
8. Развивање на инструмент – се однесува на контекстите во коишто се користи квалитативното
истражување за да се развие прашалник или единици за скалирање, на пример, за подобро да се
формулираат одговорите или да се добијат посеопфатни одговори на затворените прашања.
9. Примерочење – се однесува на ситуациите во коишто се употребува еден пристап за да го
потпомогне составувањето примерок од испитаници или случаи.
10. Веродостојност – се однесува на укажувањата според кои со употребувањето на двата пристапа се
подобрува интегритетот на резултатите.
11. Контекст – се однесува на случаите во коишто комбинацијата се образложува со зборовите дека
квалитативното истражување, бидејќи обезбедува контекстуално разбирање, се поврзува или со
воопштените и екстерно валидните резултати или со најразличната поврзаност меѓу варијаблите
откриени преку анкета.
12. Илустрација – се однесува на користењето на квалитативните податоци за да се илустрираат
квантитативните резултати, а честопати се опишува и како додавање „месо на коските“ на „сувите“
квантитативни резултати.
13. Корист или подобрување на корисноста на резултатите – се однесува на едно укажување, кое
повеќе се однесува на применетите истражувања, дека со комбинирањето на двата пристапа ќе се
добијат покорисни резултати за практичарите.
14. Потврдување и откривање – ова со себе повлекува ситуација во која во еден проект се користат
квалитативни податоци за да се формулираат хипотези што потоа ќе бидат тестирани со
квантитативно истражување.
15. Различни гледишта – тој вклучува два малку поразлични мотиви/причини – имено, комбинирање на
гледиштата на истражувачите и учесниците во истражувањето преку квантитативно и квалитативно
истражување и откривање на поврзаноста меѓу варијаблите преку квантитативно истражување,
во исто време и откривање на значењата за учесниците на истражувањето преку квалитативно
16. Подобрување или потпирање врз квантитативни/квалитативни резултати – ова со себе
повлекува упатување на целта да се извлече колку што е можно повеќе од квантитативните или
од квалитативните резултати преку собирање на податоци со квалитативно или квантитативно
17. Друго/нејасно.
18. Неизнесен.
При кодирањето на секоја статија беше направена мотив и практика и нивната процентуална застапеност
дистинкција меѓу мотив и практика. Прво беше во однос на вкупниот број од 232 статии. Збирот на
кодиран мотивот што го изнеле авторите за процентите во двете категории (мотив и практика) може
комбинирањето на двата пристапа за собирање на да изнесува и над 100 проценти, бидејќи секоја статија
податоците и/или за анализа. За оваа задача беа можеше да се кодира во две или повеќе категории.
разгледани и кодирани мотивите што авторите ги Интересно е тоа што бројот и процентот на статиите
навеле пред презентирањето на резултатите. Потоа во секоја категорија се обично повисоки за практика
беа кодирани начините на коишто биле комбинирани отколку за мотив. Ова се случува поради две причини.
квантитативното и квалитативното истражување. Едната е што, во бројот на сите случаи, бројот на
При таквото постапување, кодирањето ги статии во коишто не е наведен мотивот се движи меѓу
одразуваше размислувањата на авторите во врска една четвртина и нула. Второ, истражувачите изгледа
со комбинирањето на квантитативно и квалитативно откриле дека истражувањето со мешани методи има
истражување, но и сите начини на комбинирање што повеќе употреби отколку што претпоставувале на
не беа идентификувани од авторите. Ова е она што почетокот.
се подразбира под практика. Целта на правењето Во поголемиот дел од понатамошниот текст во
разлика меѓу овие два начина на размислување ова поглавје ќе бидат презентирани неколку примери
за причините со кои се оправдува користењето на за секоја од овие причини со кои се оправдува
истражување со мешани методи беше верувањето користењето на истражување со мешани методи.
дека може да постои разлика меѓу тоа што авторите Некои од примерите се дел од примерокот врз којшто
мислат дека го постигнуваат со комбинирањето на беше направена анализа на содржината, но некои не се.
квантитативното и квалитативното истражување и Во втората категорија се книгите што не беа вклучени
нивната практична работа. во примерокот. Секој од мотивите може да се смета
Во табелата 27.1. е даден бројот на статии што како еден пристап кон реализирање на истражување
се класифицирани во однос на секоја категорија, на со мешани методи.
табела 27.1. стратегија повторно се проверуваат така што се

споредуваат со резултатите од користењето на другата
истражувањето со мешани истражувачка стратегија. Оваа идеја е приспособување
на аргументот од авторите, како Веб и коавторите
методи во практиката (Webb et al., 1966), дека може да се зголеми довербата
во резултатите од студија што користи квантитативна
Причина Практика истражувачка стратегија со употребување на повеќе од
Категорија Број на статии еден начин на мерење на концептот.
(% од сите 232 случаи) Пример за студија во која, покрај што се употребува
триангулација, се наведени и други причини со
Триангулација 29 (12,5) 80 (34,5)
кои се оправдува користењето на истражување
Компензација 7 (3) 4 (1,7) со мешани истражувачки методи претставува
Комплетност 31 (13) 67 (28,9) студијата за Културниот капитал и општественото
Процес 5 (2,2) 6 (2,6) исклучување, опишана во Истражувањето во фокус
2.9. Силва и Рајт (Silva and Wright, 2008: 3) пишуваат
Различни истражувачки дека квалитативните интервјуа биле направени „за да
13 (5,6) 10 (4,3)
прашања
се проверат и за да се коригираат квантитативните
Објаснување 13 (5,6) 10 (4,3) податоци“, т.е. да се покаже дека добиените податоци
Неочекувани резултати 0 2 (0,9) од анкетата се цврсти. Во студијата Културниот капитал
и општественото исклучување, истражувачите презеле
Развивање на инструмент 18 (7,8) 21 (9,1)
релативно невообичен чекор, поставувајќи му ги
Примерочење 31 (13,4) 43 (18,5) истите прашања од прашалникот на секој интервјуиран
Веродостојност 2 (0,9) 5 (2,2) за да видат дали се совпаѓаат. Истражувачите многу
Контекст 8 (3,4) 10 (4,3) често прават триангулација за да ги споредат во целина
квантитативните и квалитативните резултати. На
Илустрација 4 (1,7) 53 (22,8) пример, Бикерстаф и коавторите (Bickerstaff et al., 2008)
Корист 2 (0,9) 2 (0,9) реализирале истражување за перцепциите на луѓето
Потврдување и откривање 9 (3,9) 15 (6,5) за климатските промени и радиоактивниот отпад во
однос на заднината на голем дел од дебатата за нивото
Различни гледишта 26 (11,2) 35 (15,1) на енергетската политика во Обединетото Кралство,
Подобрување 73 (31,5) 121 (52,2) којашто во значаен обем има моќ да ги обликува
Друго/нејасно 8 (3,4) 14 (6,1) перцепциите. Истражувачите користеле два извора
на податоци: национална анкета со интервју базирана
Неизнесен 62 (26,7) 1 (0,4)
врз квотен примерок од 1547 возрасни лица и по една
Извор: Базирано на Брајман (Bryman, 2006а) дискусија на фокус-група во секој од четирите града
(Кромер, Норвич, Хејсам и Ливерпул), при што секоја
група се сретнувала два пати. Авторите истакнуваат
Пристапи кон комбинирањето дека двете групи на резултати биле конзистентни,
на квантитативното и квали- пишувајќи дека дискусиите од фокус-групите „откриле
тативното истражување во многу негативни реакции на идејата за радиоактивен
отпад и на овој начин ги поткрепиле резултатите од
истражувањето со мешани методи националната анкета“ (Bickerstaff et al., 2008: 153).
Во овој дел од поглавјето се даваат примери за Триангулацијата може да се појави како резултат
секој од начините на комбинирање на квантитативното на планирана или непланирана стратегија. Со
и квалитативното истражување во истражувањето други зборови, на почетокот, истражувачот може
со мешани методи, користејќи ја класификацијата да планира да направи истражување со мешани
презентирана во Продлабоченото размислување 27.3. методи за да востанови дали квантитативните и
(видете ја и табелата 27.1.). Секој од наведените мотиви квалитативните резултати се потврдуваат едни со
во претходниот дел може да се смета како еден пристап други; од друга страна, дури откако ќе се соберат
кон истражувањето со мешани методи. И покрај тоа податоците, може да се јави потреба за споредување
што е очигледно дека ова помалку се однесува на два на квантитативните и квалитативните резултати.
од мотивите – веродостојност и корист, сепак и тие се Според тоа, во студијата за шап и лигавка, обработена
вклучени за да се направи посеопфатен приказ. во Истражувањето во фокус 2.8. и 27.3., и покрај тоа
што истражувачите не ја планирале триангулацијата,
триангулација сепак напоменуваат дека во еден момент „и анкетниот
Со идејата за триангулација претходно се прашалник и учесниците во фокус-групите изразиле
сретнавме во Клучниот концепт 17.4. Кога се применува голема загриженост за последиците од болеста шап
во сегашниов контекст, таа означува дека резултатите и лигавка“ (Poortinga et al., 2004: 86). Во друг момент,
од едно истражување што користи една истражувачка авторите пишуваат: „Перципираните причини за
кризата со болеста шап и лигавка во фокус-групите новинарите и општествените научници имале слични
главно се преклопуваат со трите фактори што беа ставови во однос на информирањето на медиумите
идентификувани со анкетниот прашалник“ (Poortinga за истражувањата во општествените науки, но
et al., 2004: 87). Впечатливо е што авторите во овој квалитативните резултати (четвртиот и петтиот метод)
случај го употребуваат зборот главно, укажувајќи на укажале на поголемо несогласување на пристапите
тоа дека не постои идеално преклопување. Ова се и вредностите. Наместо да се прифати една од двете
случува поради тоа што трите перципирани причини – групи резултати, податоците биле повторно разгледани
сточарските практики, регулацијата и пазарните сили за да се даде поточна слика на реалноста. На пример,
– биле откриени и во податоците од фокус-групите, Дикон и коавторите покажуваат дека една главна
но учесниците во фокус-групите дискутирале за компонента на очигледното несовпаѓање мора да се
нив во комбинација. Така, тука постои елемент на однесува на тенденцијата општествените научници
подобрување, што е идентификуван како мотив за што одговараат на анкетни прашања за покривањето
истражување со мешани методи во Продлабоченото на нивното сопствено истражување (третиот метод)
размислување 27.3. Ова не е ретко кога се користи да кажуваат со олеснување дека тоа не било така
пристап на триангулација кон истражувањето лошо како што очекувале. Меѓутоа, во интервјуата
со мешани методи: двете групи податоци да се (четвртиот метод), општествените научници обично
преклопуваат една со друга, но не идеално, и поради раскажувале таканаречени воени приказни (Deacon
тоа е потребен одреден степен на квалификација. et al., 1998), односно зборувале за незаборавните и
Кога се разгледуваат овие примери, јасно е дека честопати многу навредливи средби со медиумите.
резултатите биле главно конзистентни. Меѓутоа, кога Иако овие средби не биле претставени како нешто што
се прави триангулација, секогаш постои можност да се вообичаено се случува во интервјуата, сепак се чини
открие дека не постои конзистентност меѓу двете групи дека нивните општи чувства за медиумската покриеност
резултати. Ова го загатнува прашањето каков пристап би на истражувањата на општествените научници
требало да се преземе за неконзистентните резултати. биле под големо влијание на нивните непријатни
Во текот на своето истражување за средби. Според тоа, општо земено, со прашалниците
информирањето на медиумите за истражувањата се открило дека општествените научници биле
во општествените науки (Истражувањето во фокус релативно задоволни со информирањето за нивните
27.2.), Дикон и коавторите (Deacon et al., 1998) откриле истражувања, но кога тие биле охрабрувани да се
недоследност меѓу некои од квантитативните и произнесат за одредени проблеми во минатото,
квалитативните податоци: квантитативните резултати одговорите почнале да се движат во негативна насока.
(вториот и третиот метод) укажале на тоа дека

Користени истражувачки методи во студијата за информирањето
за истражувањата во општествените науки во мас-медиумите
Во своето истражување за информирањето за истражувањата во општествените науки во
британските мас-медиуми, Фентон и коавторите (Fenton et al., 1998; види и кај Deacon et al., 1998)
користеле неколку квантитативни и квалитативни методи:
1. Анализа на содржината на вестите и покривање на тековните случувања (локални и национални
весници, ТВ и радио) (592 единици); повеќе за овој аспект на истражувањето видете во Истражувањето
во фокус 13.1.;
2. Анкетен прашалник по пошта за гледиштата на општествените научници за медиумската покриеност
и нивните сопствени практики (674 испитаници);
3. Анкетен прашалник по пошта на општествените научници кај кои медиумската покриеност е како
што е утврдено во анализата на содржината (123 испитаници);
4. Полуструктурирани интервјуа со општествените научници кај кои медиумската покриеност е како
што е утврдено во анализата на содржината (20 интервјуа);
5. Полуструктурирани интервјуа со новинари идентификувани во анализата на содржината (34
интервјуа);
6. Полуструктурирани интервјуа со претставници на тела за финансирање и претставници од влада
(27 интервјуа);
7. Следење на новинари на конференции (3 конференции);
8. Анализа на фокус-групи за приемот кај публиката на написи во медиумите (13 фокус-групи); повеќе
за овој аспект на истражувањето има во 21-вото поглавје.
компензација (надополнување) Британија, Баркер (Barker, 1984), главно, се потпирала

врз набљудување со учество и продлабочено
Компензацијата ретко се сретнува. Таа интервјуирање. Меѓутоа, таа реализирала и голем
покажува дека слабостите на квантитативниот или број прашалници со членовите. Понекогаш, тоа било
квалитативниот метод можат да се компензираат преку направено за да се тестираат хипотезите што започнала
вклучувањето на квалитативен или квантитативен да ги формулира (видете подолу за употребата на
метод, бидејќи секој вид пристап има свои добри истражување со мешани методи), но честопати тоа се
страни. Во предговорот на своето објаснување на правело за да се добијат информации за социјалното
истражувањето со мешани методи за придобивките на потекло и религиозните искуства пред да станат муни.
учењето на возрасните, Хамонд (Hammond, 2005: 240) Овие информации не можела да ги собере преку
укажува дека „секој пристап има свои ограничувања набљудување со учество.
или несовршености што можат да се компензираат Локиер (Lockyer, 2006), за својата студија на
со користење и на некој друг метод“. Слично на ова, хуморот, користела пристап со мешани методи. Таа
авторите на студијата опишана во Истражувањето во се интересирала за контроверзиите што можат да се
фокус 27.7. пишуваат дека комбинацијата на методите појават за хуморот. Нејзиното истражување со мешани
им помогнала „да ја редуцираат необјективноста методи имало различни компоненти, вклучувајќи:
поврзана со секој метод и според тоа да го подобрат квантитативна анализа на содржината на писмата
нивното сфаќање за моќта на културата што е дел од на читателите за поплака во Прајват ај (Private Eye)
развојот на детето“ (Harkness et al., 2006: 78). Еден за предизвикан напад на нив во врска со хуморот
од научниците што користат мешани методи, а јас го во списанието; истражување на дискурзивните
интервјуирав (видете го Истражувањето во фокус 27.1.), практики користени во списанието за постапување со
беше категоричен во врска со ова укажување: поплаките; детална лингвистичка анализа на неколку
писма; случаи на клевета изнесена против списанието
„Ми се чини дека единствениот начин со којшто и полуструктурирани интервјуа со новинарите на
ќе можете да се доближите до методите што Прајват ај (Private Eye). Локиер тврди дека најголемата
се почитуваат во природните науки или во придобивка од користењето на пристапот со мешани
инженерската работа е да ја користите секоја методи е што претстои еден крајно сеопфатен портрет
алатка што ја имате. Вие знаете, нашите алатки за хуморот во ова списание (и контроверзиите што
се толку неадекватни и материјалот врз којшто го следат). Според тоа, анализата на содржината го
ги применуваме е толку деликатен што мораме овозможила неопходниот општ преглед на прашањето,
да користиме сè што имаме“. т.е. се утврдиле теми што можат да провоцираат жалби,
додека со истражувањето на дискурзивните стратегии
за постапување со жалбите се идентификувале некои
Комплетност реторички стратегии што се користат токму за таа цел
(како што се тврдењата дека на читателот му недостасува
Комплетноста укажува на тоа дека може да се
смисла за хумор). Интензивното лингвистичко
добие покомплетен одговор на едно истражувачко
истражување на некои писма, коишто биле избрани
прашање или на повеќе истражувачки прашања преку
од примерокот за анализа на содржината, ги открило
применување и на квантитативни и на квалитативни
начините на коишто се започнувало со критикување на
методи. Се претпоставува дека празнините што ги има
хуморот. Локиер, на пример, кажува дека читателите
еден метод (на пример, квантитативниот) може да ги
ретко имаат храброст да напишат дека се чувствуваат
пополни друг метод (на пример, квалитативниот). Еден
навредени или нападнати и, за да избегнат каков
од најчестите облици е кога етнографите користат
било приговор на тие писма, честопати воведот го
структурирано интервјуирање или, можеби, прашалник
започнуваат со тоа дека високо го вреднуваат Прајват
за самостојно пополнување, бидејќи тоа што сакаат да
ај.
го откријат не е секогаш можно да се оствари преку
Локиер тврди дека хуморот е комплексен
набљудување со учество. Овој вид потреба може да се
општествен феномен, најмногу поради двосмисленоста
појави поради неколку причини, како што се потребата
и контроверзиите со коишто честопати, ако не и
за информации што не се достапни за набљудување
постојано е придружен. Таа вели дека за комплексните
или за квалитативно интервјуирање (на пример,
предмети за научна општествена анализа, како што е
систематични информации за социјалното потекло на
овој предмет, потребни се повеќе истражувачки алатки
луѓето во одредена средина) или проблематичноста да
за да се стигне до сеопфатно знаење.
се обезбеди пристап до одредени групи луѓе. За своето
Уште еден пример се дава во Истражувањето во
истражување на процесите според кои луѓето стануваат
фокус 2.8. и 27.3.
муни (Moonies, членови на Унификационата црква) во

Истражувањето со мешани методи за шапот и лигавката
Во Истражувањето во фокус 2.8., една студија со мешани методи (Poortinga et al., 2004) што била
изведена во зенитот на избувнувањето на шапот и лигавката во Обедиенетото Кралство e претставена
како пример на студија што покажува дека можат да се комбинираат квантитативното и квалитативното
истражување. За тоа беше зборувано токму тогаш кога требаше да се даде пример за истражување со
мешани методи.
Главната причина поради која истражувачите користеле мешани методи била комплетноста,
бидејќи авторите тврдат дека така би се добила посеопфатна слика. Покрај тоа, анкетата овозможила да
се состави намерен примерок од учесници во фокус-групите. Во однос на оправданоста за користењето
мешани методи, почитувајќи ги накратко претставените категории во Продлабоченото размислување
27.3., истражувањето со мешани методи било реализирано за да се обезбеди комплетност и да се
направи примерокот. Во смисла на практичната реализација, можат да се препознаат шест употреби
на истражувањето со мешани методи:
1. Илустрација. Авторите пишуваат дека податоците од фокус-групите биле „употребени за да ги
илустрираат резултатите од прашалниците“ (Poortinga et al., 2004: 61).
2. Комплетност. Тие пишуваат дека фокус-групите „обезбедиле драгоцени дополнителни
информации, особено за причините, размислувањата и аргументите што стојат зад разбирањето
на прашањето за шап и лигавка“.
3. Триангулација. Резултатите од фокус-групите ги зајакнале резултатите од прашалникот (на пример,
неколкумина биле загрижени за влијанието врз здравјето на луѓето) и откриле дека постои
поголема загриженост за начинот на којшто владата се справувала со шапот и лигавката отколку
загриженост за самата болест. Ова навестува дека постои и елемент на подобрување, затоа што
квалитативните резултати ги зајакнале квантитативните преку разјаснување на вистинските
причини за загриженоста поврзана со болеста.
4. Објаснување. Авторите укажуваат дека во Бјуд високите стапки на доверба во локалните извори на
информации и ниските стапки на доверба во владините „можат да бидат и проценка за тоа на чија
страна ќе застанат овие извори во оваа дебата... фокус-групите укажуваат дека ставовите што ги
имаат луѓето за довербата можеби го одразуваат степенот до којшто им се верува на изворите дека
тие ќе ги заштитат луѓето и нивните интереси“ (Poortinga et al., 2004: 88).
5. Примерочење. Како што претходно напоменав, со анкетата се овозможило да се состави намерен
примерок учесници во фокус-групите.
6. Подобрување. Во оваа статија тоа се појавува во неколку наврати. Повеќе за овој аспект видете
подолу – Подобрување.
Процес Овие прашалници барале испитаниците да ги наведат

лицата со кои се дружат и да ја наведат зачестеноста
Еден од контрастите на коишто се укажува во на тоа дружење. Користењето на овие истражувачки
табелата 17.1. е дека квантитативното истражување има инструменти им овозможило да ја истражуваат
тенденција да изнесе статична слика за општествениот стабилноста на обрасците на дружење кај учениците.
живот, а квалитативното истражување повеќе го Студијата на Лауб и Сампсон, во Истражувањето во
прикажува процесот. Терминот статична многу лесно фокус 27.4., е пример за користењето на истражувањето
може да се разгледува во негативна светлина. Всушност, со мешани методи за откривање на правилност на
многу е значајно да се открива правилност во многу процесот.
прилики, а честопати идентификувањето на таква Уште еден пример е студијата на Холдсворт
правилност овозможува да продолжи анализата на (Holdsworth, 2006) за студентскиот живот во однос
процесот. Пристапот со мешани методи дава можност на статусот на студентите во врска со прашањето на
да се комбинираат овие два елемента. На пример, местото на живеење (дали заминале оддома или се
и Лејси (Lacey, 1976) и Бол (Ball, 1981) реализирале дома). За обезбедување на квантитативните податоци,
етнографскa студиja на училишта, а главна цел преку електронска пошта или преку електронскиот
им била да ги истражат процесите на селекција систем на универзитетите, било контактирано
и социјализација. Меѓутоа, двајцата истражувачи со студентите на додипломски студии на четири
користеле и социометриски прашалници за да ги високообразовни институции околу областа Грејтер
истражуваат обрасците на дружење кај учениците. Мерсисајд за да пополнат веб-прашалник.
Истражувањето во фокус 27.4

Истражувањето со мешани методи во проучувањето на
малолетничката деликвенција
Еден крајно невообичаен пример на истражување со мешани методи обезбедува проучувањето
опишано во Истражувањето во фокус 3.13. Иако главните податоци, коишто Глук и Глук ги добиле за
своето лонгитудинално проучување на малолетните деликвенти во САД биле квантитативни, сепак
била собрана и голема количина на квалитативни податоци (на пример: интервјуа со учесници во
истражувањето и нивните семејства). Со секундарната анализа на квантитативните податоци собрани
од Глук и Глук, Лауб и Сампсон (Laub and Sampson, 1998: 220) сакале да ги откријат „главните предуслови
за откажувањето од криминалните кариери со текот на времето“. Тие користеле квалитативни податоци
за да направат анализа на животната историја, којашто кога би се соединила со квантитативните наоди,
би „дала покомплетен портрет на криминалното однесување во текот на животот“ (Laub and Sampson,
1998: 221). Со анализата на животната историја на квалитативните податоци, Лауб и Сампсон, сакале
да ги истражуваат промените во текот на животот, но и како факторите од средината влијаеле врз
промените на секоја личност со текот на времето.
Резултатите од секундарната квантитативна анализа биле користени за идентификување на
соодветни кандидати за длабинска анализа што била потребна за проучувањето на животната историја.
На пример, квантитативните податоци покажале дека стабилноста на работното место била показател
за откажување од криминал. Соодветно на тоа, тие за проучувањето на животната историја, избрале:
случаи во кои постоела комбинација на голема стабилност на работното место и дотогаш неосудувани
лица; случаи каде постоела комбинација на лица со мала стабилност на работата и осудувани; и случаи
во коишто образецот на стабилност на работното место и откажувањето од криминални дејствија не
биле доследно поврзани. На истиот начин се постапило со брачната состојба, затоа што квантитативните
резултати покажале дека лицата што се во брак се откажувале од криминални дејствија. Авторите пишуват:
„Нашата квалитативна анализа беше доследна на хипотезата дека главните точки на пресврт
во текот на животот на мажите коишто се воздржувале од криминал и девијантно однесување
во зрели години, биле стабилното вработување и добрите бракови. Во исто време, откривме
дека продолжувањето со криминалното однесување во зрели години, честопати било резултат
на развојниот процес на кумулативни неповолности, во којшто негативните влијанија на
структурните неповолности (на пример, напуштање на училиштето, имање криминално
досие или срамно исфрлање од војска) продолжуваат и во текот на зрелите години.“ (Laub and
Sampson, 2004: 86)
На овој начин, квалитативните податоци можеле да ги прошират и дообјаснат квантитативните
податоци. Случаите што не биле доследни на општиот образец, исто така можеле да го подобрат
објаснувањето: на пример, квалитативните податоци укажувале на тоа дека зависноста од алкохол
можела да го неутрализира позитивното влијание на брачната благосостојба или стабилноста на
работното место врз откажувањето.
Како што напоменав во Истражувањето во фокус 3.13, Лауб и Сампсон следеле педесет и двајца
учесници од оргиналниот примерок, на возраст од 70 години. Еден мотив за тоа бил што тие мислеле
дека Глук и Глук го истакнувале континуитетот на однесувањето и како резултат на тоа, особено
со квалитативните податоци не можела да се истражува промената на однесувањето во животот на
учесниците (Laub and Sampson, 2004: 90). Ова e интересен пример за начинот на којшто претпоставките
на истражувачите влијаат врз видовите на податоците што ги собираат. Истражувачите, поради различни
причини, решиле да направат интервјуа за животната историја со педесет и двајца мажи. Најочигледно,
тоа би им овозможило да разјаснат колку вклучувањето во криминални дејствија и/или повлекувањето
од криминал со текот на времето,било поврзано со нивните лични околности како и со поширокиот
општествен контекст. Тие ги извлекле нарациите за животна историја за лицата кои продолжиле да
практикуваат криминални дејства, за лицата кои престанале со практикување криминални дејства
и за лицата кои повремено практикувале криминални дејства. Клучниот придонес што овие нови
квалитативни податоци го дале се состоел во истакнувањето на значајноста на пресвртниците во
животите на интервјуираните:
„Во нарациите, промените во вклученоста во криминал беа поврзани со голем број теми,
вклучувајќи стареењ

Bryman - Prevod PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bryman - Prevod PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ален Брајман

МЕТОДИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола

Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола

Проф. д-р Златко Жоглев

Стручна редакција на преводот

Проф. д-р Петре Т. Георгиевски

Social Research Methods, 2012 – Fourth edition

МЕТОДИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ

Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола

ВТОР ДЕЛ 157

ТРЕТ ДЕЛ 377

17 КАРАКТЕРОТ НА КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 379

ЧЕТВРТ ДЕЛ 611

26 НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА 613

ПОГЛАВЈЕ 2 СТРАТЕГИИ НА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 18

ПОГЛАВЈЕ 3 НАЦРТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ 44

ПОГЛАВЈЕ 4 ПЛАНИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ ПРОЕКТ И ФОРМУЛИРАЊЕ НА ИСТРАЖУВАЧКИ 79

ПОГЛАВЈЕ 5 ДА ЗАПОЧНЕМЕ СО ПРЕГЛЕДУВАЊЕ НА ЛИТЕРАТУРАТА 97

ПОГЛАВЈЕ 6 ЕТИКАТА И ПОЛИТИКИТЕ ВО ОПШТЕС ТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 129

ВТОР ДЕЛ 157

ПОГЛАВЈЕ 7 КАРАКТЕРОТ НА КВАНТИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 159

ПОГЛАВЈЕ 8 ПРИМЕРОЧЕЊЕ 183

Едноставен случаен примерок 190

ПОГЛАВЈЕ 9 СТРУКТУРИРАНО ИНТЕРВЈУИРАЊЕ 208

ПОГЛАВЈЕ 10 ПРАШАЛНИЦИ ЗА САМОСТОЈНО ПОПОЛНУВАЊЕ 231

Од друга страна... 284

ПОГЛАВЈЕ 13 АНАЛИЗА НА СОДРЖИНАТА 288

ПОГЛАВЈЕ 14 СЕКУНДАРНА АНАЛИЗА И ОФИЦИЈАЛНА СТАТИСТИКА 310

ПОГЛАВЈЕ 15 АНАЛИЗА НА КВАНТИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 329

Табели на контингенција 341

ПОГЛАВЈЕ 16 УПОТРЕБА НА ИБМ СПСС (IBM SPSS) ЗА ВИНДОУС (WINDOWS) 353

ТРЕТ ДЕЛ 379

ПОГЛАВЈЕ 17 КАРАКТЕРОТ НА КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 379

Концептите во квалитативното истражување 388

ПОГЛАВЈЕ 18 ПРИМЕРОЧЕЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 415

ПОГЛАВЈЕ 19 ЕТНОГРАФИЈА И НАБЉУДУВАЊЕ СО УЧЕСТВО 430

Завршување на етнографското истражување 452

ПОГЛАВЈЕ 20 ИНТЕРВЈУИРАЊЕ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 468

ПОГЛАВЈЕ 21 ФОКУС-ГРУПИ 500

ПОГЛАВЈЕ 22 ЈАЗИКОТ ВО КВАЛИТАТИВНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 521

Некои основни алатки за конверзациска анализа 525

ПОГЛАВЈЕ 23 ДОКУМЕНТИТЕ КАКО ИЗВОРИ НА ПОДАТОЦИ 542

ПОГЛАВЈЕ 24 АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ 564

ПОГЛАВЈЕ 25 КОМПЈУТЕРСКИ ПОТПОМОГНАТА АНАЛИЗА НА КВАЛИТАТИВНИ ПОДАТОЦИ: 590

ЧЕТВРТ ДЕЛ 611

ПОГЛАВЈЕ 26 НАДМИНУВАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНО-КВАЛИТАТИВНАТА ПОДЕЛБА 613

ПОГЛАВЈЕ 27 ИСТРАЖУВАЊЕ СО МЕШАНИ МЕТОДИ: КОМБИНИРАЊЕ НА КВАНТИТАТИВНОТО И 627

ПОГЛАВЈЕ 28 Е-ИСТРАЖУВАЊЕ: МЕТОДИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ НА ИНТЕРНЕТ 653

ПОГЛАВЈЕ 29 ПИШУВАЊЕ ЗА ОПШТЕСТВЕНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ 683

CIP - Каталогизација во публикација

Превод на делото: Social research methods, 2012 / Alan Bryman. -

Алан Брајман е избран во звањето професор по Организациско и општествено

ребека Барнс (Rebecca Barnes)

Џез кларк (Jez Clark)

СПСС (SPSS), додека некодираните отворени одговори беа независно вреднувани.

Хана Крејн (Hannah Creane)

марк гирван (Marc Girvan)

корнелиус греб (Cornelius Grebe)

ејми најт (Amy Knight)

сара Хенсон (Sarah Hanson)

софи мејсон (Sophie Mason)

вилијам Џ. мејсон (William J. Mason)