Malayo sa Bituka

ni Rolando Obenario Jr.

Masaya ang kabataan ko: maglalaro umaga hanggang hapon hanggang sa bigla na lang
madadapa, makikita ang dumudugong tuhod at tatakbo sa aking Mama na umiiyak. Kukuha
siya ng halamang-gamot, papahiran pa ng lana ang sugat, at tatakpan ng pinunit na tela sa
lumang damit ni Papa. Huling bahagi ng ritwal ay sasambit siya ng mga katagang: “Huwag ka
nang umiyak. Malayo sa bituka.” Ganito ang mistulang naging kaisipan ng mga Pilipino bago
sumiklab ang COVID-19 na pandemya. Matapos ang humigit dalawang taon, masasabi ngang
malayo sa bituka ang epekto ng COVID-19 pero bukod pa pala roon ang nadali.

Nagsisimula ang karamihan ng mga pananaliksik sa kung saan nagmula ang COVID-19.
Natuklasan na nanggaling ito sa isang laboratoryo sa lungsod ng Wuhan sa Tsina. Ang dating
Novel Corovirus (nCOV) ay naging Coronavirus Disease 2019. Ang kilalang epidemya ay
tinawag na pandemya ng World Health Organization. Base sa mga pag-aaral, inaatake nito ang
sistema ng paghinga ng katawan ng tao na naipapasa sa pamamagitan ng pagbahing at mga
malapitang pagdikit ng pisikal.

Tanging kibit balikat lamang ang nagawa ng mga Pilipino. Walang masyadong naalerto
sa balitang may nakapasok na isang dayuhang Intsik sa pantalan sa Visayas. Ito ang unang
kaso ng COVID sa Pilipinas at nakakatawang hindi galing sa isang kababayan. Mula sa isa ay
naging lima ang kaso at kaagad namang nagpatupad ng “lockdown” ang gobyerno.
Bagong-bago ang kataga sa panding ng mga Pinoy kaya’t imbes na mainam na sumunod ay
may ilan pang nagprotesta. Pagkat di pa lubusang naiintindihan ang papasanin sa balikat,
panibagong kibit na may kasamang pilit na buntong hininga.

Hindi na bago sa mga Pilipino na sa gitna ng sakuna ay nagagawa pang ngumiti at

tumawa. Palibhasa, sa kabila ng pandemya ay mabilis na nakahanap ng mga libangan. Nauso
ang mga Dalgona coffee (at kahit tapos na ang pandemya ay hindi ko pa natitikman) at ube
pandesal na swak sa panlasa ng madla. Sumikat rin ang mga online na laro na pagpapatayo ng
bahay at nag-aalaga ng pamilya–hindi nakapagtataka sa dahilang marami ang napalayo sa
kanilang mahal sa buhay. Wala na ring panahon na malungkot at malugmok sapagkat
kailangang mag-asikaso ng quarantine pass, mag-imbak ng gamit at pagkain, lumikha ng
bakuna, at gumawa ng paraan upang makapagpatuloy sa pag-aaral. Kung sabagay, ilang bagyo
at lindol na rin ba ang nakayanan ng makabayang katatagan?

Kahit anong uso pa at katuwaan ang maisip ng mga malikhaing Pinoy, hindi naging
solusyon ito upang ang sakit na dulot ng pandemya ay mapahid. Wala pang bakuna. Ang akala
rin ay makakabuo ng sariling lunas ang Pilipinas ngunit gaya ng dati, nauna ang mga
malalaking bansa sa paligsahan sa bakuna kahit ang unang turok ay ginawa ng isang Pilipinang
nars. Walang pamahid o panyo na makakahilom sa sugat na binuksang muli ng COVID-19.

Malayo sa bituka, malapit sa utak. Nakapagtatakang dumami ang kaso ng depresyon sa

nagdaang mga taon ng pandemya. Ang sinisising dahilan ay ang pagkakalayo-layo sa mga
taong dati ay nagpapanatili ng saya ng isa’t isa. Bukod pa riyan ay lubos na pagkabagot sa
biglaang pagbabago ng mga gawain at ang pagkababad sa social media. Ang dating tinuturing
na panandaliang problema lang ay mas naging kilala at mas naiintindihan na. Naging
pangamba ng pamahalaan kung anong dapat iprayoridad at kung paanong masisigurado ang
lusog-isip ng mga Pilipino kahit pa punuan na ang mga medikal na pasilidad. Mas lalong
nabigyang halaga ang tungkulin ng mga “frontliners” o mga kasapi ng sistemang medikal ng
Pilipinas. Kung hindi susuklian ng tama ang kanilang serbisyo, ang napakaraming nars dito sa
atin, tila walang matitira. Mag-aabroad sila.

Malayo sa bituka, malapit sa edukasyon. Magkabilaan ang talastasan tungkol sa kung

paano mapapanatili ang pag-aaral ng mga estudyante kung sarado ang mga silid-aralan. Paano
makakapagturo nang hindi nakikita ang guro? Saan magsusulat kung hindi pwede sa mga
pisara? Nahuli man nang pagbubukas ang akademikong kalendaryo ng Kawanihan ng
Edukasyon (DepEd), isinulong pa rin ang klase kahit walang bagong biling gamit at brigada
bago pasukan. Sa kalagitnaan ng taon ay naimbento rin ang mga #AcademicFreeze imbes na
pansamantalang ‘pahinga’ lang muna. Subalit, gaya sa mentalidad, ay pinalala at pinabatid
lamang ng pandemya ng COVID-19 ang malaking agwat sa pribilehiyo ng edukasyon. Sinubok
rin nito ang etika at bisa ng mga paraan ng pagkatuto sa kahandaan ng mga mag-aaral sa
Bagong Normal.

Malayo sa bituka, malapit sa sikmura. Pangalawa sa sistemang pangkalusugan,

pinadapa rin ng pandemya ang ekonomiya. Literal na ikinandado ang mga establisyimento at
ipinarada hanggang matengga ang mga pampasadang sasakyan. Maaaring hindi ito
masyadong naramdaman ng mga may permanenteng hanapbuhay ngunit higit itong nadama ng
mga nasa laylayan na. Saan kukuha ng pangtustos ang mga may arawang sahod? At sa
biglaang pangangailangan sa mga pagkain, mistulang wala nang halaga ang dami ng pera.
Napilitan tuloy ang karamihan na magtanim sa mga bakuran at magtipid kahit tila patak-patak
na lamang ang inaasahan. Sa kabila nito, sumibol muli ang pambansang katangiang
pinagmamalaki ng mga Pilipino–bayanihan. Dumami ang “community pantry” na isang
oportunidad sana upang manlamang ng kapwa ngunit walang gumawa. Umiral ang pagiging
maka-Diyos, makabayan at makatao.

Malayo sa bituka, malapit sa kalayaan at katotohanan. Ang sakit ng lipunan bago ang
pandemya at kasalukuyan ay mas lalong humapdi. Nagkaroon ng ibang katawagan ang tsismis
at naging “fake news.” At sa pagdami niyon ay kasabay pang pagkait ng kalayaan sa mga
Pilipinong mamamahayag. Mas naging madali ang pagpapalaganap ng mga maling
impormasyon, pagbabago sa kasaysayan, at pang-iimpluwensiya tungkol sa mga haka-haka sa
COVID-19, sa mga bakuna nito, at sa kasabay na halalan. Muntik pa ngang malimutan na may
COVID pa dahil halos magkawatak-watak na ang sambayanan dahil sa kani-kaniyang
pinapanigan.

Nakagawian na ng mga Pilipino na hindi magkaroon ng pakialam sa mga bagay na hindi

sila gaanong naaapektuhan o matagal bago sila maapektuhan. Oo, malayo nga sa bituka, pero
ilang sugat ang nakalmot ng pandemya? Tapos na ang pandemya: malapit nang mawala nang
tuluyan ang sagabal sa mga ngiti at yakap. Nakaraos na naman ang Pilipinas, pero ilang
sakuna pa bago maging alerto at handa? Hindi porket di kita, di ramdam, di ibig sabin hindi
totoo.