Węglowodory aromatyczne

benzen wzór Robinsona

wzory Kekulègo
CH3
nazewnictwo CH3 CH3 CH3
CH3

CH3
toluen 1,3-dimetylobenzen CH3
1,2-dimetylobenzen
o-ksylen m-ksylen 1,4-dimetylobenzen
p-ksylen

bif enyl naf talen antracen

2,3-benzopiren

CH3 CH2

f enyl o-tolil benzyl

CH2CH2CH3

2-etylo-1-metylo-4-propylobenzen
CH2CH3
CH3

KMnO4

Br2
produkt + HBr
 H
H H
1,40 Å cykloheksatrien
H H
H

Edel. = Ecykloheksatrien - Ebenzen = 3x119,7 - 208,5 = 150,6 kJ/mol

Aromatyczność oznacza zespół cech strukturalnych (elektronowych i stereochemicznych)
decydujących o pewnych charakterystycznych właściwościach chemicznych.
Cechy zw. aromatycznego:
1.cykliczny
2. płaski
3. spełniający regułę Hückela

wzór Hückela 4n+2

H
C
n=0 2 el.
HC CH

n=1 6 el.

anion
cyklopentadienylowy
[10]annulen

n=2 10 el.

cyklooktatetran
n=3 14 el.
 Reakcje substytucji elektrofilowej aromatycznej SEAr

mechanizm ogólny E
E
+ - H+
+ E H

addukt 
chlorowanie Cl Br
bromowanie
katal.
+ Cl2 + HCl Br2

AlCl3 + Cl2 Cl + AlCl4

nitrowanie

sulfonowanie SO3H

+ H2SO4 + H2O E = SO3

2 H2SO4 H3O + HSO4 + SO3

SO3 SO3 HSO3 SO3H

SO3
+ SO3 H
SO3
- HSO3
 alkilowanie Friedla-Craftsa R
katal.
+ RX + HX

RCl + AlCl3 R + AlCl 4

RCH=CH2 + H+ RCHCH3 karbokation CH2CH2CH3

CH3CH2CH2Cl + AlCl 3 CH3CH2CH2 + AlCl 4

o

CH3CHCH3
H3C CH CH3

acylowanie Friedla-Craftsa

O C R
katal.
+ RCOCl + HCl

RCOCl + AlCl3 RC + AlCl4

O
kation
acyliowy
 wpływ podstawników
Y Y Y Y
E
+ E+
E
E

podst. I rodzaju "o", "p" podst. II rodzaju "m"

aktywujace dezaktywujace
mocno umiarkowanie slabo dezakt. mocno umiarkowanie
-NH2, -NR2 -OR, -NHCOR -C6H5, -CH3 X
-SR' -NR3, -SR2 -COR, -SO2R, SO3H
-OH -NO2, -CN -COOR, -COOH
podstawniki elektronodonorowe podstawniki elektronoakceptorowe

NH2 (OH)

106 x szybciej niz

CH3

20 x szybciej

Cl

30 x wolniej

NO2

106 x wolniej
 stosunek o/p
1. wielkość podstawnika
2. wielkość elektrofila

CH3 CH3 CH3

NO2
HNO3
H2SO4 +

61% NO2 39%

CH3
H3C C CH3 C(CH3)3 C(CH3)3
NO2
HNO3
+
H2SO4
OH OH 18% NO2 82%
Cl
Cl 2
+
OH
42%
Cl 58%
OH OH
Br2 Br
+
NO2
12% Br 88%

OH
 inne reakcje benzenu

Ni(Pt)
+ 3H2 H
200oC

O
V2O5 HC C
+ 3O2 O + CO2 + H2O
450oC
HC C
O
CnH2n+1 COOH
[O]
+ (n-1)CO2 +nH2O

H Cl
Cl H
h H Cl
+ 3Cl2
AR Cl H
H Cl
Cl H

CH3 CH2Cl CHCl 2 CCl3

h
+ Cl2 + +
SR
 bifenyl
HNO3 HNO3
NO2 O2N NO2

naftalen
1,42Å
1,36Å
1,40Å

Edel. = 255,4 kJ/mol

Edel.(Ip) = 127,7 kJ/mol

Na
C2H5OH
1,4-dihydronaf talen
O
V2O5 C
+ O2 O
350oC C bezwodnik ftalowy
NO2 O
SO3H
HNO3 o
< 80 produkt
H2SO4 H 2SO 4, kinetycznej kontroli reakcji
H
2 SO H2SO4, > 160o
4, >1
60 o SO3H
produkt
termodynamicznej kontroli reakcji