TÜBİTAK

Bİ
B İL
L İM VE
V E TOP LUM BAŞK ANLIĞ
ANLI ĞII
POPÜLER
POPÜL ER BİLİM
BİLİM YAY
YAYIN L ARI
ARI

BİLİŞSEL GELİŞİM
Ayşe Bilge SELÇUK 41

- +
16

Hatırlama, problem çözme, karar almayı da içine alan düşünce süreçlerinin çocukluktan ergenlik ve yetişkinliğe kadar
yapılanmasını konu edinen alandır. Dikkat, bellek ve düşünme ile birlikte, duyusal bilgiyi işlemeyi, muhakeme yapmayı,
analiz etmeyi, karşılaştırma yapmayı ve sebep-sonuç ilişkilerini anlayabilmeyi de içeren yetiler, bilişsel beceri olarak
tanımlanır. Diğer tüm beceriler gibi bilişsel beceri gelişiminin de en hızlı olduğu dönem çocukluk olduğundan, bilişsel gelişim
denilince çocukluk dönemindeki bilişsel ilerleme anlaşılsa da gelişim yaşam boyu bilişsel becerilerde görülen tüm değişim
süreçlerini kapsar.

Bilişsel gelişim alanının ortaya çıkmasında, Jean Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı önemli rol oynamıştır. Kuramında Jean
Piaget temel olarak bilişsel becerilerin gelişimine ve özellikle bebeklik ve çocukluk dönemlerindeki bilişsel gelişime dört ana
evrede bakar: 1-Duyusal motor dönem (0-2 yaş); 2-İşlem öncesi dönem (2-5/6 yaş); 3-Somut işlemler dönemi (6/7-11/12
yaşlar); ve 4-Soyut işlemler dönemi (11/12 ve sonrası). Piaget’ye göre, bilişsel beceriler çocuğun pasif bir alıcı olarak uyarana
maruz kalması sonucu değil, çocuğun bir araştırmacı gibi çevresiyle aktif olarak kurduğu ilişki sürecinde gelişir. Gelişimi
evreler hâlinde ele alan diğer kuramlar gibi Bilişsel Gelişim Kuramı da aşamaların evrensel olduğunu önermektedir.
Piaget’ye göre, bilişsel gelişim sürecinde kazanılan beceriler farklı kültürlerde benzerdir fakat bu becerilerin gelişim hızları
kültüre göre farklılık gösterebilir, biraz daha erken veya daha geç kazanılabilir.

Piaget’nin kuramı, bilişsel gelişimin düşünülmesi ve çalışılması bakımından çok önemli bir öncü rol oynasa da güncel
araştırmalar, kuramda önerilen bilişsel becerilerin kazanıldığı yaş dönemlerine dair savların geçerli olmadığını, pek çok
bilişsel becerinin kuramda önerilene göre daha erken yaşlarda edinildiğini göstermektedir. Bilişsel becerilerin hangi
yaşlarda edinildiğine dair bilgimiz, teknolojideki gelişime bağlı olarak sinirbilim ve psikoloji araştırmalarında kullanılan ölçme
ve değerlendirme araçlarının ilerlemesiyle değişmektedir.

Piaget’ye göre bilişsel gelişim ve bilişsel psikoloji, esas olarak zihinlerimizin dış dünyayı gerçeğe uygun şekilde temsil etmeye
nasıl başladığı ile ilgilidir. Bugünkü yaklaşım ise daha ziyade, zihinsel temsillere verdiğimiz dikkat, onları nasıl hatırlayıp
kullanıma soktuğumuza ve problem çözmede onlardan nasıl yararlandığımıza odaklanmaktadır. Bunun için kullanılan genel
terim, bilgi işlemedir. Güncel bilimsel çalışmalarda, bilişsel becerilerin gelişiminde yaşa bağlı değişimin incelenmesi önemli
yer teşkil etse de gelişimin belli gelişim evrelerden ziyade bir süreç içerisinde olduğu düşünülmektedir.

Ayşe Bilge Selçuk

Arama Yap

2022 ©
Sosyal Bilimler Ansiklopedisi