Professional Documents
Culture Documents
y x2 C y 2 x3 C
Vaäy
neáu F ' ( x) = f (x)
Ví duï 1
a) Vì sin 2 x ' 2 cos 2 x neân haøm F (x ) = sin2x laø nguyeân haøm cuûa f (x) = 2cos2x vaø
2 cos 2xdx sin 2x C ø.
2x 2x
b) Vì ln(1 x 2 ) neân haøm F (x ) = ln(1+x2) laø nguyeân haøm cuûa f (x) =
'
2
vaø
1 x 1 x 2
2x 2
1 x 2 dx ln(1 x ) C.
'
1
c) Vì ln x x 2 k neân haøm F (x ) = ln x x 2 k laø nguyeân haøm cuûa
2
x k
1 dx
haøm f (x) = vaø ln x x 2 k C (k = const 0).
2 2
x k x k
x3 x 2 2
Họ nguyên hàm của f ( x) x x 1 hay ( x x 1)dx x C
2
3 2
2. Caùc tính chaát cô baûn
Vôùi moïi k, C, , laø caùc haèng soá
3. Baûng caùc tích phaân cô baûn (caùc nguyeân haøm cô baûn- C , k laø caùc haèng soá)
1) , k = const dx
kdx kx C 12)
2
ln x x 2 k C , k 0
x k
xk 1
2) x k dx C ,k -1 dx 1 xk
k 1 13) 2 2
ln C , k 0
x k 2k x k
dx
3) ln x k C dx x
xk 14) arcsin C k 0
k 2 x2 k
kx dx e kx
4) e C , k 0 dx 1 x
k 15) 2 2
arctan C , k0
x k k k
kx a kx x k2 x
5) a dx C , 1 a> 0,k 0 16) k 2 x 2 dx k 2 x2 arcsin C
k ln a 2 2 k
1
6) cos kxdx sin kx C
k u ' ( x)dx
1
17) ln u ( x) C
7) u ( x)
sin kxdx k cos kx C
dx
dx 18) x C
8) 2 cot x C 2 x
sin x
u ' ( x)dx
dx 19) u ( x) C
9) tan x C 2 u ( x)
cos 2 x
x
10)
dx x
ln tan C 20) x 2 k 2 dx x2 k 2
sin x 2 2
k2
dx x ln x x 2 k 2 C
11) ln tan( ) C 2
cos x 2 4
Ví duï 2
sin x (cos x)'
a) tan xdx dx dx ln cos x C (coâng thöùc 17)
cos x cos x
1
b) tan 2 xdx (tan 2 x 1 1)dx ( 2 1)dx tan x x C (coâng thöùc 9)
cos x
dx x
c) arcsin C (coâng thöùc 14)
2
2 x 2
dx 1 x
d) 2 arctan C (coâng thöùc 15)
x 6 6 6
TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 4
dx 1 x 6
e) x 2
ln C (coâng thöùc 13)
6 2 6 x 6
e x dx d (e x )
f) = = ln e x (e x ) 2 3 C (coâng thöùc 12, tính chaát (iv))
x 2
e 2x 3 (e ) 3
dx d (ln x) d (ln x) 1 ln x 2
g) 2
= 2
= 2 = ln C (coâng thöùc 13, tính chaát (iv))
x (4 ln x ) 4 ln x ln x 4 4 ln x 2
Nhaän xeùt
Coâng thöùc (1) vaø coâng thức (2) laø ngöôïc nhau, tuøy theo moãi tröôøng hôïp maø chuùng ta söû
duïng coâng thöùc (1) hoặc công thức (2) cho phuø hôïp.
Ví duï 3 Tính caùc tích phaân
e 2 tan x 3 3 ln x tan x 1
a) cos 2 x b) x dx c) dx
1 ln x x 1
d) 3
9 x 2 dx dx cos x sin x
x e) f) 3
dx
e x 1 (1 sin 2 x) 2
Giaûi
1
a) Đặt u tan x vaø tính vi phaân hai veá ta ñöôïc du dx .
cos 2 x
e 2 tan x 3 3 e
2u
3 e
2 tan x
cos 2 x e 2 u 3
du e 3
e 2u
du = e C e C (coâng thöùc 4)
2 2
dx
b) Đặt t 1 ln x roài bình phöông hai veá ta tính ñöôïc ln x t 2 1 , 2tdt .
x
3 ln x 2 t2 t3 ( 1 ln x ) 3
x dx = 2tdt = (4 2t 2 )dt = 4t 2 C = 4 1 ln x 2 C
1 ln x t 3 3
dx
c) Đặt t x 1 vaø tính vi phaân hai veá ta ñöôïc 2dt .
x 1
tan x 1 (cos t )'
dx = 2 tan tdt 2 dt 2 ln cos t C (coâng thöùc 17)
x 1 cos t
2 ln cos x 1 C
3 3 3t 4 3(3 9 x 2 ) 4
x 9 x dx = 2 t dt 8 C
3 2
C
8
2tdt
e) Đặt t e x 1 , roài bình phöông hai veá ta tính ñöôïc e x t 2 1 , x ln(t 2 1) , dx
t 2 1
dx 2tdx t 1 ex 1 1
= t (t 2 1) = ln C = ln C (coâng thöùc 13)
e x 1 t 1 ex 1 1
cos x sin x cos x sin x cos x sin x
f) dx = dx = dx
(1 sin 2 x)
3
2
(sin 2 x cos 2 x 2 sin x cos x)
3
2 (sin x cos x) 3
Đặt t sin x cos x vaø tính vi phaân hai veá ta ñöôïc dt (cos x sin x)dx
cos x sin x dt 1 1
(sin x cos x) dx = t = C = C
3 3
2t 2
2(sin x cos x) 2
udv uv vdu C (ñeå cho gọn ta cộng hằng số C vào bước cuối cùng)
Khi tích phaân udv phöùc taïp vaø khoù tính, ta chuyeån sang tích phaân vdu .
= ln( x 1)( x 2 5 x) - x 2 4 x 4 ln x 1 C
Vaäy (2 x 5) ln(1 x)dx = ln( x 1)( x 2 5 x) - x 2 4 x 4 ln x 1 C .
u x6 du ( x 6)' dx dx
b) Ñaët 2x
2x 32 x
dv 3 dx chon v 3 dx 2 ln 3
32 x 1 2x 32 x 32 x
( x
6 )3 2x
dx
= ( x 6 ) 3 dx ( x 6 ) 2
C
u dv 2 ln 3 2 ln 3 2 ln 3 ( 2 ln 3 )
32 x 32 x
Vaäy ( x 6)3 2 x dx ( x 6) C .
2 ln 3 (2 ln 3) 2
c) (2 x 6) sin x cos xdx = ( x 3)2 sin x cos xdx ( x 3) sin 2 xdx
u x3 du ( x 3)' dx dx
Ñaët cos 2 x
dv sin 2 xdx chon v sin 2 xdx
2
cos 2 x 1 cos 2 x sin 2 x
( x 3) sin 2 xdx = ( x 3) 2 2 cos 2 xdx = ( x 3) 2 4 C
cos 2 x sin 2 x
Vaäy ( x 3) sin 2 xdx = ( x 3) C .
2 4
dx
u arcsin x du (arcsin x)' dx
d) Ñaët dv dx 1 x2
x2 chon v 1 dx 1
x2 x
arcsin x arcsin x dx arcsin x xdx
x 2 dx x x 1 x 2 x x 2 1 x 2
Ñaët t 1 x 2 x 2 1 t 2 xdx tdt
xdx tdt dt 1 t 1 1 1 x2 1
Khi ñoù x ln C ln C
2
1 x2 (1 t 2 )t t 2 1 2 t 1 2 1 x2 1
arcsin x arcsin x 1 1 x2 1
Suy ra x2 dx ln C.
x 2 1 x2 1
P( x )
5. Tích phaân haøm höõu tyû Q(x) dx , vôùi P(x) vaø Q(x) laø caùc ña thöùc
P(x) R(x )
Neáu baäc cuûa P(x) baäc cuûa Q(x) thì thöïc hieän pheùp chia ña thöùc : E( x )
Q( x ) Q( x )
TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 7
P( x ) R(x )
Khi ñoù : Q(x) dx = E(x)dx Q(x) dx ,
R( x )
Phaàn coøn laïi dx , baäc R(x) < baäc Q(x), thì taùch thaønh tích phaân cuûa caùc phaân
Q( x )
thöùc ñôn giaûn.
Ví duï 5 Tính caùc tích phaân
3x 5 x2 7 x2 1
a) dx b) ( x 1) 2 ( x 2) dx c) ( x 1)( x 2)( x 1) dx
( x 1)( x 2)
Giaûi
3x 5 A B 3 1 5 8 3 ( 2) 5 1
a) Phaân tích vaø tính ñöôïc A , B
( x 1)( x 2) x 1 x 2 1 2 3 2 1 3
3x 5 A B 8 1
( x 1)( x 2) dx ( x 1 x 2 )dx = A ln x 1 B ln x 2 C =
3
ln x 1 ln x 2 C
3
3x 5 8 1
Vậy ( x 1)( x 2) dx 3 ln x 1 3 ln x 2 C .
x2 7 (*)
A( x 1) B C
b) Phaân tích 2
2
( x 1) ( x 2) ( x 1) x2
x2 7 A B C B
( x 1) 2 ( x 2) dx = ( x 1 ( x 1) 2 x 2 )dx = A ln x 1 x 1 C ln x 2 K , K const
12 7 22 7
Töø ñaúng thöùc (*) tính ñöôïc B 8 , C 11 . Tieáp theo cho x 3 vaøo ñaúng
(1 2) (2 1) 2
32 7 A(3 1) B C
thöùc (*) ta ñöôïc 2
2
vaø töø ñaây thay B 8, C 11 vaøo tính
(3 1) (3 2) (3 1) 32
ñöôïc A 10 .
x2 7 8
Vậy ( x 1) 2 ( x 2) dx 10 ln x 1 x 1 11ln x 2 K , K const .
x2 1 A B C 12 1 1
c) Phaân tích vaø tính ñöôïc A ,
( x 1)( x 2)( x 1) x 1 x 2 x 1 (1 2)(1 1) 3
(2) 2 1 5 (1) 2 1
B ,C 1
(2 1)(2 1) 3 (1 1)(1 2)
x2 1 A B C
( x 1)( x 2)( x 1) dx = ( x 1 x 2 x 1)dx
= A ln x 1 B ln x 2 C ln x 1 K , K const
1 5
=ln x 1 ln x 2 ln x 1 K , K const
3 3
2
x 1 1 5
Vậy dx = ln x 1 ln x 2 ln x 1 K , K const .
( x 1)( x 2)( x 1) 3 3
Giaûi
a) Đặt t x 2 1 x 2 t 2 1 .
Lấy vi phân hai vế được d ( x 2 ) d (t 2 1) xdx tdt
dx xdx tdt dt 1 t 1 1 x2 1 1
x ln C ln C
x2 1 x2 x2 1 (t 2 1)t t 2 1 2 t 1 2 x2 1 1
dx 1 x2 1 1
Vậy x ln C .
x 2 1 2 x2 1 1
t2 2 dx 2tdt
b) Đặt t 3 ln x 2 ln x
3 x 3
3 ln x 2 2t 2 2t 3 2
dx dt C (3 ln x 2)3 C
x 3 9 9
3 ln x 2 2
Vậy dx (3 ln x 2)3 C .
x 9
c) Đặt x t 6 dx 6t 5dt
dx 6t 5 dt t 2 dt t2 4 4 4
6 6 dt 6 (1 2 )dt
3
x 4 x
2
(t 4)t 3 2
t 4 2
t 4 t 4
6
t x
6t 12 arctan C 66 x 12 arctan C
2 2
6
dx x
Vậy 66 x 12 arctan C.
3
x 4 x 2
x dt t t
Phöông phaùp chung: Ñaët t = tan ; khi ñoù dx = , sinx = , cosx =
t t t
Neáu R laø haøm leû ñoái vôùi sinx, töùc laø R(-sinx, cosx) = -R(sinx, cosx), ñaët t = cosx
Neáu R laø haøm leû ñoái vôùi cosx, töùc laø R(sinx, -cosx) =-R(sinx, cosx), ñaët t = sinx
Neáu R laø haøm chaün theo caû sinx vaø cosx, töùc laø R(-sinx, -cosx) = R(sinx, cosx).
Aùp duïng caùc coâng thöùc bieán ñoåi tích thaønh toång: cosacosb = [cos(a+b) + cos(a-b)]
sinasinb = - [cos(a+b)- cos(a-b)] sinacosb = [ sin(a+b) + sin(a-b)]
Ví dụ 7 Tính caùc tích phaân
dx b) sin 3x cos 5 xdx dx
a) 1 sin x x c) sin 2 x 4 cos 2 x
Giaûi
dx (1 sin x)dx (1 sin x)dx 1 sin xdx
a) 2
2
2
dx x
1 sin x 1 sin x cos x cos x cos 2 x
1 d (cos x) 1
2
dx 2
tan x C
cos x cos x cos x
dx 1
Vaäy 1 sin x tan x cos x C .
1 1 cos 2 x cos 8 x
b) sin 3x cos 5 xdx (sin 8 x sin 2 x)dx ( )C
2 2 2 8
cos 2 x cos 8 x
Vaäy sin 3x cos 5 xdx C.
4 16
dx 1 1
c) sin 2 2
2
dx
x 9 cos x sin x cos 2 x
9
cos 2 x
1 1 t dx
2
dt arctan C (ñaët t tan x dt )
t 9 3 3 cos 2 x
dx 1 tan x
Vaäy sin 2 2
arctan C.
x 9 cos x 3 3
8. ÖÙng duïng vaøo baøi toaùn giaù trò ban ñaàu (Initial value problems)
Moät baøi toaùn maø chuùng ta thöôøng gaëp trong kyõ thuaät hay trong ñôøi soáng laø tìm quy luaät
phuï thuoäc cuûa ñaïi löôïng naøo ñoù vaøo bieán ñoäc laäp cho tröôùc, maø chæ bieát toác ñoä bieán thieân
cuûa ñaïi löôïng ñoù theo bieán ñoäc laäp vaøø giaù trò ñaïi löôïng caàn tìm taïi moät giaù trò coá ñònh cuûa
bieán ñoäc laäp. Chaúng haïn, tìm quy luaät phuï thuoäc cuûa ñaïi löôïng y vaøo bieán ñoäc laäp x , maø
chæ bieát toác ñoä bieán thieân cuûa y theo x vaø giaù trò cuûa y taïi x xo coá ñònh.
TOAÙN CAO CAÁP 1 ……………………………………………………..………………….….………………………………………………… Trang 10
Baøi toaùn Caùch giaûi
Bieát: f ' ( x) vaø f ( xo ) yo
f ( x) f ' ( x)dx C (*)
Tìm: f (x)
Tính tích phaân ôû veá phaûi roài döïa vaøo
f ( xo ) yo tìm haèng soá C .
Ví dụ 8 (ÖÙng duïng hình hoïc) Trong maët phaúng 0xy, tìm ñöôøng cong ñi qua ñieåm (2,6) , bieát
dy
heä soá goùc cuûa ñöôøng cong taïi ñieåm baát kyø coù hoaønh ñoä x laø y ' 3x 2 .
dx
Giaûi
3
Ta coù y y ' dx 3x dx x C
2
3 3 3
Khi baét ñaàu bôm hoà caïn nöôùc: h(0) 0 (0 8) 4 C 0 C
1600 100
3 3 3
Suy ra h(t ) (t 8) 4 .
1600 100
3 3 3
Möïc nöôùc bôm ñöôïc coøn 10cm nöõa thì ñaày hoà khi: (t 8) 4 270
1600 100
Baøi taäp
Baøi 1 Tính caùc tích phaân ( tìm họ nguyên hàm) sau:
a)
dx c) x 3 .3 x 2 1.dx y 1 x 2 dx
2 e) dy g) 4 x6
x(4 ln x) 3 y 1
x arctan 2 x
3t 7 d) dx 2
b) dt 1 4x2 f) 5 2 x
e dx
t 2 4t 5 x 9 x dx
h) x2
Baøi 2 Tính caùc tích phaân ( tìm họ nguyên hàm) sau:
sin x. cos 3 x
cos x. cos( x )
4
Baøi 5 Tính caùc tích phaân ( tìm họ nguyên hàm) sau:
dx dx 2x3 2x 1
a) 9x2 6x 1 b) x 2 x 12 c)
1 x 2 dx
x4 x.dx x2
d) dx e) f) dx
(1 x)(2 x 3) ( x 1)(2 x) (x 1)10
Baøi 6 Tính caùc tích phaân ( tìm họ nguyên hàm) sau:
x2 x x e)
x 1
dx g) x 3 3x
a) dx c) dx 2 dx
(x 1)10 x x x ( x 1) ( x 2 1) 2
dx x 2 1 x x
b) d) 4 2 dx f) dx h) x3 x 1
x 1 4 x x 1 (x )(x )(x ) dx
x ( x 2 1)
x 2 2x 3
Baøi 7 Cho f(x) =
( x 1) 2 ( x 2)( x 2 2 x 2)
A B( x 1) C D(2 x 2) E
a) Tìm caùc haèng soá A, B, C, D, E thoûa : f(x) =
x2 ( x 1) 2 x 2 2x 2
b) Tính f ( x)dx .
Baøi 8 Tính caùc tích phaân baát ñònh sau ñaây:
dx dx 5) x 2 2 x 2 dx 8) cos 5
x
1) x 3) (2 x) sin 3
x
dx
2
x 1 1 x
dx 9) dx
4) 3 6) sin
2) 3 2 x x dx 2
tan xdx
x cos x sin 2
x 4 cos 2
x