Professional Documents
Culture Documents
PRZEGLĄD
Cena 14,99 zł (w tym 8% VAT)
nr 3 / 2022
maj–czerwiec
SIŁ ZBROJNYCH
W O J S K O W Y I N S T Y T U T W Y D A W N I C Z Y
ISSN 2353-1975
ISSN 2353-1975
Zam ó w
PRENUMERATĘ
NA 12 MIESIĘCY
roczna prenumerata „Przeglądu Sił Zbrojnych”
6 wydań za 80 zł
Spis
treści TEMAT NUMERU – ROZPOZNANIE
dr Zofia Marciniak
34 WALKA INFORMACYJNA
SZKOLENIE
LOGISTYKA
WSPÓŁCZESNE ARMIE
DOŚWIADCZENIA
M O N
N Ę D Z Y Ń S K I / C O
M A C I E J
Rozpoznawcze
przygotowanie
środowiska operacyjnego
WYZNACZNIKIEM WIELU ZMIAN W TEORII I PRAKTYCE DZIAŁAŃ
MILITARNYCH SĄ ZDOBYWANE DOŚWIADCZENIA Z KONFLIKTÓW
O RÓŻNYCH ZASIĘGACH DZIAŁAŃ I RÓŻNEJ INTENSYWNOŚCI.
1 AIntP-17, Join Intelligence Preparation of the Operating Environment JIPOE, Joint Publication 2-01.3, 21 May 2014.
2 Ibidem.
Domena przestrzeni
kosmicznej jest środowi-
skiem działań dla satelitów,
statków kosmicznych, sys-
temów obrony powietrznej
oraz rakietowych systemów
balistycznych i antybali-
stycznych.
S T O C K
A A P S K Y / A D O B E
Wszystko to wskazuje, że informacja i dezinfor- cą, która integrowałaby dane z szerokiego zakresu
macja są narzędziami stanowiącymi oręż w walce mediów społecznościowych, mediów nadawczych,
o uzyskanie przewagi informacyjnej (mentalnej). komunikatorów społecznych i portali społecznościo-
wych. Wyświetlałaby ona mapy geograficzne i mapy
BUDOWANIE ŚWIADOMOŚCI sieci społecznościowych, które pokazywałyby rozwój
W wojnie kognitywnej przewagę zdobędzie ta stro- podejrzanych kampanii w określonym czasie.
na (lub ten uczestnik), która wyprzedzająco określi Dzięki rozpoznaniu miejsc zarówno geograficz-
czynniki operacyjne takie, jak: czas, siły, przestrzeń, nych, jak i wirtualnych tablica ta mogłaby ujawnić po-
oraz przygotuje ofensywę dezinformacyjną na środo- wiązania i powtarzające się wzorce. Wykorzystanie
wisko informacyjne. Polem bitwy staje się umysł, któ- algorytmów uczenia maszynowego oraz rozpoznawa-
ry zostanie poddany zmianom nie tylko w odniesieniu nia wzorców mogłoby pomóc w szybkiej identyfikacji
do tego, co ludzie myślą, lecz także do tego, jak myślą i klasyfikacji pojawiających się kampanii bez ko-
i jak działają. Wojna kognitywna skutecznie prowa- nieczności interwencji człowieka.
dzona kształtuje i wpływa na indywidualne i grupowe Taki system umożliwiałby monitorowanie w czasie
przekonania oraz zachowania, sprzyjając taktycznym rzeczywistym i dostarczałby w porę ostrzeżenia decy-
lub strategicznym celom agresora3. dentom, pomagając im uruchomić proces rozpoznaw-
Cele wojny kognitywnej mogą być ograniczone czego przygotowania środowiska operacyjnego, by
i mieć krótki horyzont czasowy. Mogą też być strate- wypracowywać odpowiednie przeciwdziałanie. Infor-
giczne, z kampaniami prowadzonymi przez dziesięcio- macja, a w zasadzie dezinformacja, jest nieodzownym
lecia. Pojedyncza kampania może się koncentrować na kluczem do sukcesu uzyskania przewagi mentalnej
ograniczonym celu, jakim jest uniemożliwienie prze- (moralnej).
prowadzenia planowanego manewru wojskowego lub
wymuszenie zmiany określonej polityki publicznej. WAŻNE NARZĘDZIE
Kilka kolejno po sobie następujących kampanii można Rozpoznawcze przygotowanie środowiska opera-
przeprowadzić w długoterminowym celu zakłócenia cyjnego (RPŚO)5 to proces zapewniający komplekso-
funkcjonowania całych społeczeństw lub sojuszów we jego zrozumienie, w którym będą prowadzone
przez zasianie wątpliwości co do sposobu sprawowa- wszelkiego rodzaju działania (operacje). Przedsię-
nia władzy, rozchwianie procesów demokratycznych, wzięcia te dają możliwość budowania świadomości
wywołanie niepokojów społecznych lub podsycanie operacyjnej, pozwalają zrozumieć złożoność środowi-
ruchów separatystycznych. ska operacyjnego, identyfikują środki ciężkości i sła-
Otwartość platform mediów społecznościowych be strony podmiotów oraz pozwalają na opracowanie
pozwala przeciwnikom łatwo celować w jednostki, odpowiedniego (adekwatnego) wariantu działania.
wybrane grupy i opinię publiczną przez komunikaty Celem rozpoznawczego przygotowania środowiska
społecznościowe, wpływanie na media społecznościo- operacyjnego jest wyprzedzające dostarczanie infor-
we, selektywne udostępnianie dokumentów, filmów macji i analiz rozpoznawczych, które pozwolą dowód-
wideo itp. Możliwości cybernetyczne umożliwiają cy zdefiniować zamiary uczestników starcia, a także
spearpfishing (selektywne wyłudzanie wrażliwych ich najbardziej prawdopodobne warianty działania.
danych, często przez zastraszenie), hakowanie oraz Warunkiem koniecznym jest ciągłe przekazywanie
śledzenie osób i sieci społecznościowych. ocen rozpoznawczych, prognoz oraz innych produk-
Właściwa forma obrony wymaga świadomości, że tów w celu wsparcia procesu decyzyjnego dowódcy
wojna już trwa i umysł człowieka jest przedmiotem oraz na potrzeby planowania operacyjnego i kierowa-
oddziaływania kognitywnego. Zdolnością szczegól- nia walką. Produkty i analizy rozpoznawcze w trakcie
nie istotną w przeciwdziałaniu jest umiejętność obser- prowadzenia działań operacyjnych i taktycznych są
wacji i orientacji, zanim jeszcze decydenci podejmą stale weryfikowane.
decyzję o działaniu. Rozwiązania technologiczne mo- Rozpoznawcze przygotowanie środowiska opera-
gą zapewnić środki pozwalające odpowiedzieć na kil- cyjnego jako proces analityczny ma na celu całościo-
ka kluczowych pytań: czy taka kampania jest w toku? we przedstawienie jego obrazu, po to by ocenić za-
Skąd się wzięła? Kto ją prowadzi? Jakie mogą być jej miary i możliwości jego uczestników. Dostarcza on
cele? Rozwiązaniem technologicznym może być sys- nie tylko podstawowych informacji przydatnych
tem ostrzegania przed wskaźnikami czy symptomami w planowaniu, lecz także pozwala dowódcy i jego
wojny kognitywnej, a także ich monitorowania4. sztabowi odpowiedzieć na pytanie: co może zrobić?
System taki mógłby pomóc w rozpoznaniu kampa- Co zrobi dany uczestnik? Jest to też proces cykliczny,
nii kognitywnych, gdy się zaczynają, oraz w śledze- który składa się z trzech następujących po sobie eta-
niu ich przebiegu. Mógłby obejmować tablicę sterują- pów: opisu i oceny środowiska operacyjnego, opisu
ocena rozpoznawcza
i wielowymiarowa
Wielodomenowa
Zintensyfikowanie
Opracowanie
zdolności/potencjału Ocena sytuacji
geoprzestrzennego
poszczególnych stron/ i ustalenie priorytetów
rozwoju sytuacji
uczestników
Określenie wpływu
Zidentyfikowanie słabych Dopracowanie, uszczegółowienie
środowiska
punktów stron/ słabych punktów stron/
operacyjnego na
uczestników uczestników
Opracowanie własne. strony/uczestników
cych aspektach środowiska. W początkowej fazie ope- to narzędzie, aby ocenić prawdopodobne warianty
racji komórki rozpoznawcze dostarczają informacji na działania przeciwnika.
temat struktur organizacyjnych przeciwnika (Order of
Battle – ORBAT), kluczowej infrastruktury oraz sieci WYMAGANIA
powiązań uczestników. Rozpoznawcze przygotowanie środowiska opera-
Poziom taktyczny wymaga znacznie większej cyjnego zakłada wykorzystanie szerokiego wachlarza
szczegółowości i dotyczy najczęściej tylko wycinka dostępnych i istotnych danych, informacji, produktów
obszaru operacji. Wysiłek rozpoznawczy jest skupio- zintegrowanego (połączonego) systemu rozpoznania
ny na lądowych, morskich, powietrznych i innych (Joint Intelligence Surveillance, Reconnaissance –
uczestnikach, którzy mogą stworzyć bezpośrednie za- JISR) oraz innych dotyczących uczestników i środo-
grożenie dla sił własnych. Komórki rozpoznawcze na wiska. Dzięki identyfikacji uczestników oraz ich zdol-
tym poziomie powinny ocenić teren i pogodę pod ką- ności i zestawieniu ich z potencjalnym wpływem śro-
tem wpływu na ludzi, sprzęt, uzbrojenie, mobilność dowiska RPŚO pozwala dowódcy i sztabowi na
wojsk oraz manewr, a także opisać kluczowe elemen- wizualizację i zrozumienie najistotniejszych elemen-
ty infrastruktury mające wpływ na prowadzenie dzia- tów środowiska operacyjnego. Ocena najważniej-
łań. Oprócz czynników militarnych powinny opisy- szych czynników środowiska, możliwości uczestni-
wać również niemilitarne aspekty środowiska. Ocena ków i prawdopodobnych wariantów ich działania jest
uczestników i ich prawdopodobnych wariantów dzia- podstawą do wypracowania przez sztab oceny rozpo-
łania powinna być bardziej szczegółowa niż na pozio- znawczej we wszystkich domenach środowiska opera-
mach strategicznym i operacyjnym. cyjnego6 (tab.).
Stopień zależności między poszczególnymi kompo- W perspektywie szumu informacyjnego nigdy nie
nentami środowiska operacyjnego, ich wzajemne będzie komfortu informacyjnego, by można było bez-
odziaływania, relacje i siatki powiązań znacznie wy- kolizyjnie realizować proces ukierunkowania, groma-
kraczają poza geograficzne granice obszaru prowa- dzenia, przetwarzania i zasilania w produkty informa-
dzenia działań operacyjnych czy taktycznych. Dlatego cyjne na potrzeby decyzyjne czy rażenia. Zawsze wy-
tak ważne jest posiadanie sprawdzonego narzędzia, stąpią luki informacyjne, które, ze względu na brak
które pozwala scharakteryzować kompleksowe i stale środków i możliwości, nie będą mogły być uzupełnio-
zmieniające się środowisko operacyjne. Na każdym ne przez organiczny personel rozpoznawczy. Te luki
poziomie komórki rozpoznawcze powinny stosować i ograniczenia powinny być zidentyfikowane i zdefi-
6 Ibidem.
niowane jak najszybciej, aby sformułować wymaga- techniczne zintegrowanie produktów RPŚO z po-
nia rozpoznawcze. Odpowiadają za to komórki rozpo- zostałymi produktami wykonywanymi w sztabie. Na-
znawcze. leży stosować wspólne wzorce i szablony, co ułatwi
Jeśli będzie brakowało niektórych istotnych infor- dowódcy szybką orientację w dokumencie i łatwiej-
macji, uzupełnienie luk informacyjnych będzie wyma- sze zrozumienie prezentowanych treści;
gało sformułowania logicznych założeń planistycz- zapewnienie, że produkty RPŚO zostały dostar-
nych, dotyczących środowiska operacyjnego opartych czone do zamawiających na czas. Najważniejsze jest
na obecnych i historycznych faktach. W takich wypad- przekazanie właściwej informacji do właściwych
kach personel rozpoznawczy musi być pewny, że do- osób we właściwym czasie.
wódca dokładnie rozumie istnienie tych założeń
w trakcie procesu podejmowania decyzji. Jednocze- ŚRODOWISKO INFORMACYJNE
śnie wysiłek rozpoznawczy jest skupiony na zdobyciu Dzisiaj obejmuje ono środki i metody komunikacji,
aktualnych informacji, pozwalających potwierdzić lub źródła informacji, wpływowych ludzi (Influencers),
obalić przyjęte założenia. W momencie uzyskania do- wzorce poznawcze, perspektywy społeczno-kulturo-
datkowych informacji są one implementowane do ist- we, narrację historyczną i wiele innych aspektów, któ-
niejących produktów rozpoznawczych. Dowódca musi re są nieodłącznymi elementami środowiska opera-
być na bieżąco informowany o tym, czy nowe infor- cyjnego7. Informacje dostępne publicznie mogą za-
macje potwierdzają, czy wykluczają przyjęte założe- pewnić wgląd w wiele czynników wpływających na
nia. Jeśli stoją w sprzeczności z przyjętymi założenia- środowisko działań. Mogą być źródłem podstawo-
mi, dowódca i sztab muszą na nowo ocenić podjęte de- wych danych na temat publicznego postrzegania i na-
cyzje przez pryzmat nowych faktów. tychmiastowej identyfikacji zdarzeń, które mogą być
Wymagania odnoszące się do rozpoznawczego używane do: definiowania środowiska działań; pomocy
przygotowania środowiska operacyjnego można okre- w kształtowaniu rozwoju zamiaru działania (Course
ślić jako: of Action – COA); zidentyfikowania obszarów, w któ-
ciągłą identyfikację luk informacyjnych i uaktual- rych występuje potrzeba zebrania większej ilości da-
nianie priorytetowych potrzeb rozpoznawczych. Suk- nych w celu wypełnienia luki informacyjnej.
ces operacji zależy od stałej komunikacji i wymiany Środowisko informacyjne to zbiór osób, organiza-
informacji między komórkami rozpoznania a komór- cji i systemów, które zbierają, przetwarzają i rozpo-
kami operacyjnymi i planistycznymi; wszechniają informacje, lub działają na ich podsta-
terminowy napływ informacji rozpoznawczych. wie. Obejmuje ono również cyberprzestrzeń. Zarów-
Komórki rozpoznawcze muszą gromadzić materiały no siły własne, jak i przeciwnika są świadome
źródłowe, dokumenty, mapy, zdjęcia oraz wykorzy- znaczenia i zasięgu zdolności informacyjnych (Infor-
stywać rozmaite narzędzia analityczne. Dużą rolę od- mation-Related Capabilities – IRC), pozwalających
grywają produkty graficzne (schematy, tabele, oleaty, na uzyskanie asymetrycznej przewagi w środowisku
wzorce), które są integralną częścią trzyetapowego informacyjnym.
procesu. Specjaliści wykonujący te produkty są ogra- Strony konfliktu w środowisku informacyjnym to
niczeni wyłącznie własną kreatywnością i inteligen- przywódcy wojskowi i cywilni, decydenci, osoby i or-
cją w zobrazowaniu środowiska operacyjnego; ganizacje. Zasoby w środowisku informacyjnym to
przetworzenie surowych danych oraz informacji informacje oraz materiały i systemy wykorzystywane
pozyskanych z systemu rozpoznania w gotowy pro- do ich gromadzenia, analizowania, zastosowania, roz-
dukt, który może wymagać znajomości obcego języ- powszechnia, wyświetlania oraz wytwarzania produk-
ka oraz zasad obowiązującego prawa, a także świado- tów z nimi związanych, takich jak meldunki, rozkazy
mości kulturowej i religijnej, niezbędnej do komuni- i notatki.
kacji z lokalną populacją. W takiej sytuacji, by Istotne cechy środowiska informacyjnego można
odpowiednio przeprowadzić RPŚO, konieczna będzie poddać dalszej ocenie w ramach trzech różnych
pomoc specjalistów; warstw (Dimentions):
ocenę przeciwnika. Komórki rozpoznawcze mu- fizycznej. Składa się ona z ośrodków dowodzenia
szą rozważyć spojrzenie na sytuację z jego perspekty- i kierowania (C2) i innych systemów informacyjnych,
wy. Analizując przyjęte założenia i prawdopodobne decydentów oraz infrastruktury wspierającej, umożli-
warianty działania, należy stosować krytyczne myśle- wiających prowadzenie działań informacyjnych przez
nie i różnorodne metody analityczne; osoby i organizacje. Jest to warstwa, która zawiera
niezbędną, ciągłą wymianę informacji rozpo- platformy fizyczne i łączące je sieci komunikacyjne.
znawczych między wszystkimi poziomami prowadze- Warstwa fizyczna obejmuje (ale nie jest ograniczona
nia operacji: strategicznym, operacyjnym i taktycz- do nich) ludzi, obiekty dowodzenia i kierowania, ga-
nym. Informacje zdobyte przez potencjał rozpoznaw- zety, książki, wieże mikrofalowe, procesory kompute-
czy jednego poziomu mogą być użyteczne również na rowe, laptopy, smartfony, tablety lub inne obiekty,
innych poziomach; które podlegają pomiarowi empirycznemu. Warstwa
7 Ibidem.
fizyczna nie ogranicza się wyłącznie do systemów czynników, w tym m.in. przekonania indywidualne
wojskowych, a nawet narodowych. Jest to sieć przeni- i kulturowe, normy, słabości, motywacje, emocje, do-
kająca poza podłączone narodowe, gospodarcze i geo- świadczenia, moralność, edukacja, zdrowie psychicz-
graficzne granice; ne, tożsamość i ideologie. Decydujące znaczenie ma
informacyjnej. Wskazuje ona, gdzie i jakie infor- zdefiniowanie w danym środowisku tych czynników,
macje są gromadzone, przetwarzane, przechowywane, które umożliwią odpowiedź na pytanie: jak najlepiej
rozpowszechniane oraz chronione. Realizuje się w niej wpłynąć na sposób myślenia decydenta i stworzyć po-
proces dowodzenia i kierowania. Tutaj są też przeka- żądane efekty. Warstwa ta jest najważniejszym skład-
zywane intencje dowódcy. Działania w tej warstwie nikiem środowiska informacyjnego. Jej analiza to pro-
wpływają na treść i przepływ informacji. Warstwa in- ces dwuetapowy, który identyfikuje i ocenia wszyst-
formacyjna jest częściowo ukształtowana według tych kie cechy ludzkie mogące mieć wpływ na zachowanie
norm, zasad, polityk i procesów oraz heurystyki, które ludności jako całości, stopnie i akta wojskowe oraz
kierują, informują i potencjalnie wiążą decydentów starszych rangą wojskowych i cywilnych przywód-
w ramach środowiska działań; ców, następnie analizuje wpływ, jaki one wywierają
poznawczej (kognitywnej). Obejmuje umysły na prowadzone działania.
tych, którzy przesyłają, odbierają, reagują lub działają
na informacje. Odnosi się do indywidualnego lub gru- WŁAŚCIWIE OCENIAĆ
powego jej przetwarzania, zrozumienia, oceny i po- Wpływ środowiska informacyjnego musi być trak-
dejmowania decyzji. Na elementy te ma wpływ wiele towany priorytetowo i analizowany w ramach rozpo-
S T O C K
G O R O D E N K O F F / A D O B E
znawczego przygotowania środowiska operacyjnego. Stopień lojalności w stosunku do władz powinno się
Należy rozważyć, w jaki sposób istotne jego cechy oceniać nie tylko w odniesieniu do ludności, lecz tak-
wpływają na zdolności sił własnych, neutralnych że, jeśli to możliwe, do poszczególnych przywódców.
i przeciwnika oraz ich zamiary działania. Dokładne W zależności od sytuacji takie czynniki, jak: różnice
zrozumienie aktualnego stanu środowiska informa- etniczne, religijne, polityczne lub klasowe mogą być
cyjnego, miejscowych środków komunikacji, metod, wykorzystane dla osiągnięcia wojskowych celów
zaufanych źródeł, kluczowych osób wpływowych, działań informacyjnych. Profile psychologiczne przy-
ustalonych wzorców poznawczych, norm kulturo- wódców politycznych i wojskowych mogą ułatwić
wych, punktów widzenia, narracji historycznej, opo- zrozumienie zachowania danej strony konfliktu, ocenę
zycji politycznej oraz zdolności informacyjnych prze- podatności strony na fortel i prawdopodobnych za-
ciwnika i państwa gospodarza ma kluczowe znaczenie miarów działania.
dla opracowania zsynchronizowanego wysiłku infor- Wpływ cyberprzestrzeni należy oceniać, identyfi-
macyjnego dowódcy. kując systemy i sieci informacyjne uznane za najbar-
Należy ocenić sposób myślenia stron konfliktu, by dziej krytyczne dla planowania i prowadzenia działań,
określić prawdopodobne morale zarówno ludności a potem ustalać ich hierarchię. Zależnie od stopnia
cywilnej, jak i wojskowych. Morale jest znaczącym krytyczności systemu utrata danych lub nawet krótko-
czynnikiem nie tylko w ocenie ogólnej zdolności sił trwała awaria sieci mogą wywołać negatywne skutki
zbrojnych, lecz także w ocenie, z jakim poświęceniem dla prowadzonej operacji. Te zaś mogą trwać wiele
ludność cywilna będzie wspierać operacje wojskowe. dni, tygodni lub nawet miesięcy. n
Satelitarne
rozpoznanie obrazowe –
wyzwania i perspektywy
POSTĘP NAUKOWO-TECHNICZNY STWORZYŁ
OLBRZYMIE MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA TECHNIKI
KOSMICZNEJ NIE TYLKO W CELACH POKOJOWYCH.
1 R. Dąbrowski, Kierunki zmian i perspektywy rozwoju technik rozpoznania obrazowego [w:] Organizacja systemu rozpoznania zagrożeń państwa,
red. M. Wrzosek, ASzWoj, Warszawa 2020.
2 Rozpoznanie obrazowe DD-2.6 (A), CDiSSZ, Bydgoszcz 2019.
3 Linia Kármána – umowna granica między atmosferą Ziemi i przestrzenią kosmiczną przebiegająca na wysokości 100 km.
E S A
zalety satelitarnego roz-
poznania obrazowego.
niczeń, które wynikają głównie z właściwości po- oraz zaletami rozpoznania obrazowego postrzega-
zyskiwanych danych oraz czasu ich przetwarzania, nymi przez pryzmat potrzeb informacyjnych wystę-
jak również z wysokich nakładów finansowych pujących na wszystkich poziomach dowodzenia
i okresu budowy infrastruktury sprzętowej, a także spowodował, że satelitarne rozpoznanie obrazowe
z wyszkolenia wykwalifikowanego personelu anali- zostało zidentyfikowane jako niezbędna zdolność
tycznego. operacyjna, którą rozwija się również w naszych si-
Jednocześnie, co warto podkreślić, doświadcze- łach zbrojnych.
nia z przebiegu operacji militarnych4 pozwalają W ramach jej osiągania podjęto wiele działań
stwierdzić, że satelitarne rozpoznanie obrazowe naj- związanych z koniecznością dokonania zmian orga-
lepiej się sprawdzi na poziomie strategicznym oraz nizacyjnych, ze szkoleniem personelu, z budową in-
operacyjnym wyłącznie wówczas, gdy czas zdoby- frastruktury, pozyskiwaniem sprzętu czy z publiko-
cia danych nie będzie najważniejszym czynnikiem. waniem dokumentacji doktrynalnej. Kamieniem mi-
Stanowi ono znakomite źródło informacji w 1., 2., lowym było sformowanie w 2013 roku Ośrodka
3., 4. i 6. fazie prowadzenia operacji, natomiast Rozpoznania Obrazowego, który po uzyskaniu peł-
w 5. fazie5 w sytuacji dużej dynamiki działań będzie nych zdolności będzie odgrywał w siłach zbrojnych
stanowić niejako uzupełnienie danych pozyskiwa- rolę głównego centrum analitycznego satelitarnych
nych przez załogowe oraz bezzałogowe platformy danych obrazowych.
powietrzne poruszające się w przestrzeni powietrz- Jednakże proces nabywania zdolności do prowa-
nej nad lądowym lub morskim obszarem prowadze- dzenia rozpoznania satelitarnego jest relatywnie
nia działań. trudny, silnie skorelowany z wysokimi nakładami
finansowymi i (lub) kompetencjami technologiczny-
BUDOWANIE ZDOLNOŚCI mi dotyczącymi budowy satelitów oraz umieszcza-
Dynamiczny rozwój technologii kosmicznych nia ich na orbicie okołoziemskiej. Dowodem na to
w połączeniu z wyartykułowanymi właściwościami fakt, że wiele krajów ma możliwość projektowania
4 M. Marszałek, Sojusznicza operacja „Allied Force”. Przebieg – ocena – wnioski, Toruń 2009.
5 Fazy operacji zgodnie z SHAPE, Allied Command Operation Comprehensive Operations Planning Directive COPD ver 3.0, 2021.
i budowy satelitów, jednak tylko 12 może umiesz- gramowanie parametrów pracy systemu oraz odbiór
czać je na orbicie. pozyskanych danych obrazowych. Zasadnicze ele-
menty składowe segmentu powinny powstać w liczbie
WYZWANIA i lokalizacji redundantnej, umożliwiającej niezakłóco-
Zdolność operacyjna do prowadzenia satelitarne- ną pracę operacyjną. Należy przy tym podkreślić, że
go rozpoznania obrazowego w naszych siłach zbroj- siły zbrojne powinny mieć autonomiczną możliwość
nych zgodnie z planami resortowymi jest i będzie „zadaniowania” oraz odbioru satelitarnych danych ob-
rozwijana w najbliższych latach. W mojej ocenie razowych.
sam proces powinien przebiegać zgodnie z zasadą Pozyskiwanie zdolności do prowadzenia rozpozna-
zrównoważonego rozwoju, co mogłoby znaleźć od- nia satelitarnego determinuje również konieczność
zwierciedlenie w pewnym kompromisie w kwestii dalszej rozbudowy sieci teleinformatycznych, które
proporcji udziału krajowych oraz zagranicznych połączą jednostki (elementy wykonawcze systemu
podmiotów w budowie wszystkich komponentów rozpoznania) oraz elementy kierowania systemem
Rosyjska strefa
antydostępowa
PRZEZ TO POJĘCIE NALEŻY ROZUMIEĆ WOJSKOWE
I TECHNOLOGICZNE ŚRODKI SŁUŻĄCE DO SKUTECZNEGO
UNIEMOŻLIWIANIA SWOBODNEGO DOSTĘPU DO REJONÓW
POTENCJALNEGO STARCIA ORAZ RAŻENIA CELÓW.
1 Środek ciężkości (Center of Gravity) to koncepcja opracowana przez Carla von Clausewitza, pruskiego teoretyka wojskowości, w jego pracy
O wojnie. Według powszechnie znanej w NATO definicji środek ciężkości to źródło, które zapewnia siłę moralną lub fizyczną, swobodę działania
lub wolę działania. Zatem jest zwykle postrzegany jako źródło siły. W związku z tym środkiem ciężkości przeciwnika jest obiekt (element), które-
go obezwładnienie umożliwi siłom własnym (sojuszniczym) osiągnięcie zakładanych celów. Zob. więcej: Dictionary of Military and Associated
Terms, Joint Publication 1–02. 2008.
nych sił i środków walki, które wielowarstwowo ogra- zania organizacyjne i techniczne w celu zablokowania
niczają dostęp do teatru działań wojennych i utrudnia- wejścia sił wroga do niego lub ograniczenia mu swo-
ją przeciwnikowi operowanie rozlokowanym na nim body manewru. W przypadku Chin przykładem może
potencjałem bojowym. Oczywiście każdy system być strategiczna budowa Wielkiego Muru, którego
operacyjny w strefie antydostępowej wydziela od- konstrukcja miała na celu obronę imperium przed
mienne pod względem możliwości podsystemy, wrogami.
szczególnie bojowe i rozpoznawcze. W odniesieniu do Rosjanie w okresie wojen napoleońskich stosowali
rozpoznania wojskowego istotę systemu operacyjnego taktykę spalonej ziemi, aby nacierającym wojskom
stanowią stacje radiolokacyjne oraz systemy dalekiego francuskim uniemożliwić zdobycie zaopatrzenia.
rozpoznania, identyfikacji i monitorowania, a także W ogólnym ujęciu istota działań polegała na niszczeniu
środki rozpoznawcze zdolne do precyzyjnych uderzeń, zbiorów, pól uprawnych, zapasów żywności lub studni
2 Por. M. Wrzosek, Rosyjska dominacja informacyjna w sferze militarnej [w:] Informacja czynnikiem warunkującym bezpieczeństwo. Kontekst
rosyjski, red. M. Banasik, Warszawa 2021.
nazwiskiem – Pas Trettnera. Według jego koncepcji niała, że nigdy nie planowała ataku na swoich sąsia-
miny miały być montowane wzdłuż granicy RFN dów, dlatego martwi nas zwiększenie obecności sił
z NRD od Morza Bałtyckiego do Austrii. Pas liczył NATO w regionie. Zadecydowano, że w celu zrówno-
około 650 km długości. W szczytowych latach zimnej ważenia kroków podjętych przez Sojusz wzmocnione
wojny rozciągał się do 100 km w głąb RFN. Sześć jego zostaną siły obronne obwodu kaliningradzkiego4. Na
odcinków odpowiadało głównym kierunkom planowa- tym przykładzie można wskazać, że Rosja uzasadnia
nego ataku wojsk Układu Warszawskiego. Ładunki ją- rozwój potencjału bojowego w tym obwodzie agre-
drowe małej mocy miały w założeniu niszczyć węzły sywnymi przedsięwzięciami NATO.
drogowe i kolejowe, mosty, wiadukty oraz tamy, a tak- Na uwagę zasługuje również fakt, że stacjonuje tu
że uniemożliwić przejście przez przełęcze górskie. silny komponent lotniczy. Ponadto potencjał ofensyw-
Ukrywano je w miejscach najtrudniejszych do ominię- ny uzupełniają brygady rakietowe oraz brygady arty-
WYKORZYSTYWANE DO REALIZACJI
WALKI ANTYDOSTĘPOWEJ
cia dla wojsk lądowych. W odległości 5–10 km od lerii. Poza tym, co potwierdziło 8 października 2016
pierwszego pasa wybudowano drugi, który wzmacniał roku rosyjskie Ministerstwo Obrony, w obwodzie ka-
przygotowaną zaporę minową. Przestrzeń między nimi liningradzkim rozmieszczono rakiety balistyczne
była uzupełniona klasycznymi polami minowymi. Iskander-M. Baterię kompleksu rakietowego (dwie
Miny jądrowe i utworzony przez nie przygraniczny sys- dwurakietowe wyrzutnie plus pojazdy wsparcia i za-
tem zapór stanowiły ważny środek odstraszania i jed- bezpieczenia) przetransportowano drogą morską na
nocześnie pierwszą linię obrony Sojuszu Północno- pokładzie cywilnego statku typu ro-ro „Ambal”. Jest
atlantyckiego w Europie. W ten sposób NATO zbudo- to o tyle istotne, że rakiety znajdujące się w tym rejo-
wało obszar antydostępowy w celu powstrzymania nie mają możliwość rażenia całego obszaru Polski,
nacierających wojsk Układu Warszawskiego3. Litwy, Łotwy i Estonii oraz wschodnich Niemiec,
a także niemal całego terytorium Czech i Słowacji.
ROSYJSKIE PODEJŚCIE Ich zasięg jest oceniany na 500–700 km. Oprócz tego
Wyniki prowadzonych obserwacji dowodzą, że istnieje możliwość użycia pocisków manewrujących
w ostatnich latach Federacja Rosyjska utworzyła zdolnych do rażenia obiektów rozmieszczonych w od-
w wielu regionach geograficznych strefy antydostępo- ległości nawet do 2 tys. km. Zdolności operacyjne
we. Szczególny niepokój budzi fakt, że rosyjskie siły systemu wskazują zatem, że w ich zasięgu znajdują
zbrojne preferują rozbudowę systemu obrony po- się także przejścia morskie prowadzące w obszar
wietrznej, która pozwala na tworzenie bardzo dobrze Morza Bałtyckiego.
chronionych obszarów geograficznych istotnych dla Innym przykładem rosyjskiej strefy antydostępowej
prowadzenia operacji militarnych. Z tego względu jest rejon Bliskiego Wschodu. Federacja Rosyjska
w ocenie ekspertów wojskowych dostęp sił wkracza- utrzymuje wojskowe bazy Tartus i Chmejmim. Co
jących z zewnątrz do wybranych obszarów może być ważniejsze w kontekście rozpatrywanego problemu,
utrudniony, niekiedy nawet niemożliwy. w Syrii rozmieszczono zestaw S-400. Środki rażenia
Na podstawie informacji pochodzących ze źródeł tego rodzaju są przeznaczone do zwalczania obiektów
otwartych można stwierdzić, że system antydostępo- powietrznych znajdujących się w dużej odległości.
wy powstał w położonym między Polską i Litwą ob- W oficjalnej narracji strony rosyjskiej wprowadzenie
wodzie kaliningradzkim. Stacjonuje w nim wiele jed- systemu obrony przeciwlotniczej S-400 Triumf było
nostek bojowych o dużych zdolnościach operacyj- reakcją na zestrzelenie przez Turcję rosyjskiego bom-
nych. Wśród najważniejszych można wskazać bowca Su-24M. Interesujące jest to, że Turcja zdecy-
336 Brygadę Piechoty Morskiej, 7 Samodzielny dowała się na zakup rosyjskich wyrzutni rakietowych
Gwardyjski Pułk Piechoty Zmotoryzowanej oraz S-400. Podejmowane przez nią działania wywołały
79 Samodzielną Gwardyjską Brygadę Zmotoryzowa- międzynarodowy skandal i zaostrzenie stosunków na
ną. Niepokój budzi także formowanie 18 Dywizji linii Ankara – Waszyngton. Ówczesny wiceprezydent
Zmechanizowanej, prawdopodobnie na bazie stacjo- USA Mike Pence oświadczył, że zakup systemów
nującej w Gusiewie 79 Samodzielnej Gwardyjskiej S-400 stanowi duże zagrożenie dla NATO i zaapelo-
Brygady Zmechanizowanej. W mediach jest ekspono- wał do Turcji, by nie stosowała nierozsądnych rozwią-
wany następujący przekaz: Rosja wielokrotnie zapew- zań, które zagrażają całemu Sojuszowi. Sprawa była
tak politycznie i militarnie wrażliwa i złożona, że nia6. Rosjanie przebudowali również krymskie lotnic-
USA żądały od Turcji rezygnacji z kontraktu, oferując two, korzystając przy tym z tego, że na Krymie znaj-
w zamian swoje wyrzutnie Patriot. Natomiast w razie dowało się około 24 lotnisk, a więc była niemal goto-
odmowy Waszyngton zagroził jej wstrzymaniem lub wa infrastruktura lotniskowa. Dodatkowo postanowili
nawet anulowaniem umowy sprzedaży najnowszych uruchomić lotniska Chersonez (koło Sewastopola),
myśliwców F-35. Turcja w obawie o naruszenie równo- Saki i Donuzław, co było związane między innymi
wagi sił w rejonie Bliskiego Wschodu pozostała nie- z koniecznością wyremontowania i modernizacji in-
ugięta. Podsumowując, można postawić tezę, że rosyj- frastruktury lotniskowej, w tym naprawą pasów starto-
skie zaangażowanie w tym regionie świata jest bezpo- wych i płaszczyzn postojowych oraz zapewnieniem
średnią odpowiedzią na wzrastające napięcie na wyposażenia wież kontroli lotów. Z powodu specyficz-
Bliskim Wschodzie, a także elementem polityki mają- nego środowiska geograficznego specjalne prace inży-
cej na celu ograniczenie swobody działania państw nieryjne podjęto w Danuzławiu – bazie lotniczej zlo-
NATO w strategicznych dla Rosji regionach. Należy kalizowanej nad jeziorem, gdzie w przyszłości miały
zwrócić uwagę na istotne zagrożenie, jakie powstało startować i lądować latające łodzie typu Be-200. Wa-
w wyniku rozmieszczenia w bazie Latakia systemu runki geologiczne w tym rejonie wymagały specjalnej
S-400, który obejmuje swym zasięgiem nie tylko dużą podbudowy i wzmocnienia gruntu. Ponadto Rosjanie
część Syrii, lecz także Turcji z ważną bazą NATO planowali dodatkowo wprowadzić do 2020 roku na po-
w Incirlik. Jest ona istotnym infrastrukturalnym rejo- trzeby sił morskich w rejonie Morza Czarnego sześć
nem, z którego są prowadzone działania przeciwko okrętów patrolowych projektu 22160. Zgodnie z zało-
Państwu Islamskiemu. Ponadto rozwinięto tu elementy żeniem miały one wzmocnić 68 Okrętową Brygadę
broni jądrowej NATO (amerykańskie bomby jądrowe). Ochrony Wybrzeża, którą dodatkowo planowano wy-
W ramach oceny rosyjskich stref antydostępowych posażyć w kutry przeciwdesantowe projektu 21980
należy również uwzględnić Półwysep Krymski. Po oraz łodzie szturmowo-desantowe typu Raptor. Ważną
aneksji Krymu bowiem rosyjskie siły zbrojne systema- zmianą na Krymie było utworzenie w grudniu 2014
tycznie wzmacniały jego potencjał militarny. Proces roku oddziału bezzałogowych statków powietrznych.
rozmieszczania wydzielonych komponentów rosyj- Jednostka dysponująca małymi BSP typu Orłan-10 zo-
skich sił zbrojnych jest określany przez wielu eksper- stała przeznaczona do prowadzenia rozpoznania i mo-
tów jako militaryzacja półwyspu. W opinii byłego za- nitorowania akwenu Morza Czarnego. Przewidywany
stępcy szefa Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ukra- promień wykonywania zadań przez tę platformę bez-
iny Ihora Romanenko na Krym dostarczano najnowszy załogową wynosił około 100–120 km.
sprzęt bojowy, w tym systemy obrony powietrznej, ar- Rosja rozbudowuje także system antydostępowy
tylerię i czołgi oraz samoloty5. W ten sposób Rosja bu- w rejonie Arktyki. Z punktu widzenia Moskwy rów-
dowała nowy obszar antydostępowy [rozważania doty- nież ten obszar ma dla Federacji Rosyjskiej znaczenie
czą okresu sprzed agresji rosyjskiej na Ukrainę 24 lu- strategiczne – jest istotny nie tylko z militarnego punk-
tego 2022 roku – przyp. red.]. Z militarnego punktu tu widzenia, lecz także – ze względu na ogromne zaso-
widzenia Krym miał dla Rosji strategiczne znaczenie, by surowców naturalnych – gospodarczego i ekono-
ponieważ dyslokowanie na jego obszarze systemów ra- micznego. W celu budowy przewagi militarnej sfor-
kietowych wpłynęłoby na blokowanie manewru wojsk mowano dwie arktyczne brygady strzelców zmotory-
NATO, a w przypadku konfliktu zbrojnego – na bez- zowanych, a w 2014 roku utworzono Połączone Do-
pośrednie militarne oddziaływanie na dużą część Mo- wództwo Strategiczne „Północ”. W rejonie Półwyspu
rza Czarnego, uniemożliwiając w ten sposób działania Kolskiego i Morza Barentsa rozmieszczono z kolei
wojskom sojuszniczym. W celu uzyskania przewagi systemy przeciwlotnicze Pancyr i S-400 oraz przygo-
militarnej Rosjanie w szybkim tempie rozpoczęli reor- towano lotniska dla samolotów myśliwskich.
ganizację jednostek wojskowych na Krymie. Utworzo-
no wiele nowych zgrupowań, wykorzystując ukraińską ASPEKT ELEKTRONICZNY
infrastrukturę obronną. Władze w Moskwie nie kryły Koncepcja budowy systemu antydostępowego przez
się z faktem militarnej rozbudowy potencjału na Kry- siły zbrojne Federacji Rosyjskiej zakłada ograniczenie
mie, o czym świadczyła wypowiedź rosyjskiego mini- potencjalnemu przeciwnikowi możliwości komunika-
stra obrony Siergieja Szojgu z 19 grudnia 2014 roku, cji i wymiany informacji. Dlatego osiąganie zdolności
w której już wówczas wyraźnie stwierdził, że w ciągu w dziedzinie walki radioelektronicznej (WRE) jest in-
roku na półwyspie powstało duże zgrupowanie woj- tegralną częścią rosyjskiego systemu antydostępowe-
skowych sił i środków. Do utworzonej samodzielnej go. Z tego względu prawdopodobnie rozwój WRE bę-
grupy wojsk, poza już istniejącymi zasobami, plano- dzie obejmował trzy zasadnicze kierunki. Ocenia się,
wano włączenie dodatkowych jednostek wojskowych że pierwszy to integracja potencjału walki radioelek-
oraz pododdziałów i podmiotów różnego przeznacze- tronicznej, czyli zautomatyzowanych systemów dowo-
5 https://pl.sputniknews.com/swiat/201803027474044-sputnik-krym-lotniskowiec/. 14.10.2020.
6 M. Dura, Twierdza Krym. Rosja cementuje wojskową architekturę półwyspu, https://www.defence24.pl/twierdza-krym-rosja-cementuje-
wojskowa-architekture-polwyspu/. 23.9.2021.
dzenia i kontroli, z jednoczesnym osiąganiem zdolno- cja wysiłków w celu zwiększenia możliwości zakłó-
ści do prowadzenia działań w cyberprzestrzeni. Drugi cania szeroko pojętych systemów NATO typu C4ISR
kierunek zmian to podejmowanie działań zakładają- (Command, Control, Communications, Computers,
cych unifikację systemów WRE z możliwością identy- Intelligence, Surveillance and Reconnaissance). Duży
fikacji urządzeń radioelektronicznych rodzaju „swój– wysiłek organizacyjny i technologiczny jest skupiony
obcy” w dowiązaniu do systemów precyzyjnego raże- na zwiększaniu mobilności systemów WRE przez
nia. Natomiast trzeci kierunek będzie się odnosił umieszczanie ich elementów na bezzałogowych syste-
prawdopodobnie do rozwoju bazy naukowo-technicz- mach powietrznych8.
nej do opracowania perspektywicznych systemów
WRE zdolnych do kompatybilnego prowadzenia pracy PODSUMOWANIE
bojowej w środowisku elektromagnetycznym wyko- Przedstawione fakty skłaniają do wniosku, że Fede-
rzystywanym przez inne urządzenia radioelektronicz- racja Rosyjska rozwija własne strefy antydostępowe,
ne. Należy zwrócić uwagę na fakt, że każdy okręg w tym rozbudowuje technologicznie nowoczesne
wojskowy w Federacji Rosyjskiej dysponuje specjali- środki izolowania obszarów uznanych za kluczowe.
stycznym potencjałem walki radioelektronicznej. W związku z tym można stwierdzić, że planowo i sys-
Można wnioskować, że są to siły i środki zdolne do tematycznie rozmieszcza nowoczesne środki antydo-
prowadzenia rozpoznania radioelektronicznego oraz stępowe (kinetyczne i niekinetyczne) w różnych regio-
przeciwdziałania użyciu środków radioelektronicz- nach (Morze Bałtyckie, Morze Czarne, Arktyka, Sy-
nych szczebla operacyjnego. ria). Prawdopodobnie tego rodzaju działanie jest
W opinii ekspertów wojskowych modernizacja po- elementem strategii mającej na celu uniemożliwienie
tencjału radioelektronicznego opiera się na doświad- udzielenia wsparcia militarnego przez siły Sojuszu
czeniach zdobytych w trakcie działań bojowych prze- szczególnie państwom flankowym NATO oraz zablo-
ciwko Gruzji, w czasie aneksji Krymu oraz działań na kowanie manewru sił sojuszniczych w regionach uwa-
obszarze wschodniej Ukrainy. Zajęcie Krymu i póź- żanych przez Moskwę za strategicznie ważne.
niejszy konflikt zbrojny w Donbasie to przykłady te- Nowym wymiarem walki stała się domena cyberne-
stowania możliwości oraz nowych sposobów użycia tyczna. Natomiast cyberoperacje w zależności od celu
ofensywnego potencjału rozpoznania i zakłóceń radio- i poziomu zaangażowania będą w nowym konflikcie
elektronicznych7. Był to swego rodzaju poligon do- prowadzone z uwzględnieniem zdolności operacyj-
świadczalny dla nowo wprowadzanych do wyposaże- nych. Cyberprzestrzeń jako obszar działań oficjalnie
nia systemów i urządzeń walki radioelektronicznej. została uznana w lipcu 2016 roku podczas szczytu
Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że rosyjskie państw członkowskich NATO w Warszawie. To wła-
systemy WRE rozmieszczone w Syrii koncentrowały śnie wtedy członkowie Sojuszu zobowiązali się do
się jedynie na ochronie wojsk własnych, nie angażując wdrożenia dokumentu Cyber Defence Pledge, uznając
się w demonstrowanie możliwości aktywnego, a więc za konieczne wzmocnienie cyberbezpieczeństwa kra-
także ofensywnego użycia dostępnego potencjału wal- jowych sieci oraz krytycznej infrastruktury. Decyzja
ki radioelektronicznej. W zasadzie nie ulega wątpliwo- państw NATO była podyktowana koniecznością wyni-
ści, że konflikty na Ukrainie i w Syrii stworzyły moż- kającą z potrzeby unormowania działań operacyjnych
liwości praktycznego testowania nowego typu środ- w cyberprzestrzeni. Zatem można przypuszczać, że
ków WRE w różnorodnych środowiskach prowadzenia jak każda operacja prowadzona w domenie powietrz-
działań bojowych. nej, morskiej czy lądowej, cyberoperacje mogą być
Wnioski z analizy porównawczej wskazują, że za- również wykorzystywane do realizacji strategicznych
uważalne jest swego rodzaju zróżnicowanie procesu celów w koncepcji walki antydostępowej.
modernizacji potencjału WRE. Priorytetem jest jego Jak wynika z obserwacji, rosyjskie systemy A2/AD
unowocześnianie w okręgach wojskowych zachodnim są umiejscawiane w obszarach, w których Federacja
i południowym, które w ocenie rosyjskich strategów Rosyjska ma interesy geostrategiczne. Są to na przy-
są najbardziej narażone na agresję zbrojną. Z tego kład: Kaliningrad – dla Bałtyku, Krym – dla Morza
względu obserwuje się wprowadzanie do wyposaże- Czarnego, Syria – dla Bliskiego Wschodu oraz nowe
nia jednostek w tych okręgach nowoczesnych syste- bazy wojskowe w Afryce – dla Morza Śródziemnego.
mów i urządzeń, które charakteryzują się krótszym W tym miejscu należy przypomnieć, że w Syrii utwo-
czasem reakcji na oddziaływanie systemów radioelek- rzyły zintegrowany parasol ochronny dla rosyjskiego
tronicznych potencjalnego agresora z jednoczesnym kontyngentu oraz sił syryjskich sojuszników. Istotnym
poszerzaniem zakresu częstotliwości pracy. W ogól- elementem oceny militarnych zdolności jest również
nym ujęciu są to: automatyzacja procesów rozpozna- wskazanie, że rosyjskie systemy A2/AD składają się
nia radioelektronicznego i przeciwdziałania, integra- z zaawansowanego technologicznie sprzętu wojskowe-
cja ze zautomatyzowanymi systemami dowodzenia go dalekiego zasięgu obejmującego systemy morskie,
i kierowania różnych rodzajów wojsk, a także kumula- powietrzne i lądowe. n
7 Zob. więcej: M. Wrzosek, S. Markiewicz, Z. Modrzejewski, Informacyjny wymiar wojny hybrydowej, ASzWoj, Warszawa 2019.
8 Por. Rosyjska wizja prowadzenia operacji militarnych, red. S. Markiewicz, ASzWoj, Warszawa 2018, s. 232.
Walka radioelektroniczna –
zagrożenia i kierunki
rozwoju
DWIE DEKADY OBECNEGO STULECIA TO CIĄGŁY ROZWÓJ
NOWYCH TECHNOLOGII MILITARNYCH W WIELU DZIEDZINACH.
TEN DYNAMIZM JUŻ NIEBAWEM SPRAWI, ŻE PARADYGMAT
WOJNY ULEGNIE PRZEWARTOŚCIOWANIU, GDYŻ BĘDZIE
MUSIAŁ UWZGLĘDNIAĆ HYBRYDOWOŚĆ DZIAŁAŃ.
A R T / S H U T T E R S T O C K
Z E F
wojskowych i nie tylko, była możliwość zaistnienia Przy czym czynnik ekonomiczny może przenosić
konfliktu zbrojnego w ograniczonej skali (lokalny swoje oddziaływanie w różne obszary gospodarki, od
konflikt zbrojny)1. Potwierdzeniem tej tezy są anali- energetyki, surowców, przez gotowe wyroby (tech-
zy minionych konfliktów zbrojnych ostatniej dekady niczne i spożywcze) do technologii telekomunikacyj-
XX wieku i 15 lat XXI wieku. Jednak kryzys gospo- nych włącznie. Należy zwrócić uwagę także na to, że
darczy wywołany skutkami długotrwałej pandemii istniejąca sytuacja zagrożenia koronowirusem (SARS
COVID-19 spowodował realne zagrożenia konflikta- CoV-2) i jej destabilizujący wpływ w obszarze ener-
mi wojennymi. Potwierdzeniem jest starcie sił zbroj- getycznym (wzrost cen gazu) i finansowym (wzrost
nych Ukrainy z siłami Federacji Rosyjskiej. Można cen surowców i żywności) wymuszą na organizacjach
się zastanawiać, czy przerodzi się to w konflikt międzynarodowych, odpowiedzialnych za ład i pokój
o wielkiej skali? Czy mocarstwa, USA i Federacja na świecie, konieczność podejmowania działań o cha-
Rosyjska, oraz NATO ustabilizują sytuację i znajdą rakterze prewencyjnym, stabilizacyjnym lub inter-
drogę do porozumienia? wencyjnym.
1 B. Zdrodowski, Teoria obrony powietrznej, AON, Warszawa 1996, s. 59; Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wydanie IV,
AON, Warszawa 2002, s. 59–60.
2 C. Rutkowski, Problemy bezpieczeństwa sił zbrojnych XXI wieku, „Myśl Wojskowa” 2001 nr 2.
sko lądowe i morskie będzie traktowane wówczas jako rialne, kulturowe i religijne3 oraz szantaż ekonomicz-
realizacja celów zajętości obszaru), aczkolwiek środo- ny, gospodarczy [przyp. autora].
wiska EM, informatyczne będą wspierać środowiska Prognozowane konflikty najprawdopodobniej nie
naturalne, przejmując sukcesywnie rolę wiodącą. będą zagrażać pokojowi w skali globalnej, raczej re-
Siły powietrzne należy traktować zarówno jako śro- gionalnej, środowiskowej, tam bowiem mogą wywo-
dek destrukcyjnego oddziaływania, skutecznego za- łać wiele ognisk zapalnych. Należy przypuszczać, że
kłócania przestrzeni EM przeciwnika, jak i odstrasza- wraz ze wzrastającym zagrożeniem działaniami hy-
nia. Środki i systemy walki radioelektronicznej prze- brydowymi w skali regionalnej, transmitującej do ska-
noszone przez statki powietrzne z roli wspomagającej li globalnej, zmianie może ulec paradygmat wojny,
zaczynają odgrywać rolę wiodącą, na równi z telein- a wraz z nim rozwój rakiet średniego zasięgu z możli-
formatyką, informacją i rozpoznaniem. Prognozuje wością oddziaływania na duże odległości; powróci
się, że przyszłe środowisko walki będzie się koncen- zagrożenie bronią chemiczną, biologiczną, np. w po-
trować na globalnym wykorzystaniu technik informa- staci pandemii (innej niż COVID-19, lecz równie nie-
4 A. Różyński, Wojska rozpoznawcze i walki elektronicznej w Polsce – jak najszybciej do nowoczesności. Wywiad dla WP wiadomości, https://
wiadomosci.wp.pl/wojska-rozpoznawcze-i-walki-elektronicznej-w-polsce-jak-najszybciej-do-nowoczesnosci-6027723280487041a /. 3.08.2017.
nawigacji, głównie satelitarnej. Można więc powie- wśród specjalistów wojskowych, do jakiego rodzaju
dzieć, że każdy użytkownik środowiska walki wyko- broni zakwalifikować wymienione (broń energetyczną
rzystuje dane z systemów nawigacyjnych, zarówno sa- czy kinetyczną), rozstrzygnie ich bojowe zastosowa-
telitarnych, jak i autonomicznych. Z uwagi na to, że są nie przy najbliższej nadarzającej się okazji (np. kon-
one bardzo istotne, chociażby do orientacji w terenie, flikt militarny).
należy ten rodzaj środków bardziej cenić i rozpocząć W obecnej sytuacji międzynarodowej, gdzie poja-
prace nad ich ochroną i przeciwdziałaniem. Trzeba wiają się nowe zagrożenia (międzynarodowy cyber-
też podkreślić, że walka nawigacyjna była obszarem terroryzm, zorganizowana przestępczość, rozprze-
zaniedbywanym w teorii i praktyce naszych sił zbroj- strzenianie się broni masowego rażenia, destabilizacja
nych. Przyjęte zobowiązania sojusznicze niejako na- regionalna itp.), zapewnienie bezpieczeństwa nie mo-
rzucają wdrożenie tej formy działań do arsenału pod- że się obyć bez wykorzystania sztucznych satelitów.
oddziałów WRE. Rozpoznanie elektroniczne, radiolokacyjne, łączność,
W odniesieniu do środowiska działania, jakim jest a także zadania związane z monitorowaniem wyda-
spektrum elektromagnetyczne, na uwagę zasługują rzeń na ziemi (np. zmiana granic czy budowa umoc-
rodzaje broni energetycznej (Direct Energy Weapon). nień militarnych) to tylko niektóre z wielu możliwości
Dokonując jej podziału, zaczniemy od broni EM. Jest zastosowania platform satelitarnych. Rozwój sztucz-
ona częścią broni energetycznej. Broń EM można po- nych satelitów należy uznać za kolejny kierunek
dzielić na trzy rodzaje: optyczną i laserową (lasery wdrażania nowoczesnych rodzajów rozpoznania
oślepiające i niszczące), generatory impulsu EM i WRE w SZRP. Wykorzystanie technik satelitarnych
(bomba E) i mikrofalową7. Najbardziej rozpowszech- jest kluczem do zwiększenia zdolności bojowych
nione są urządzenia mikrofalowe i laserowe. Broń mi- wojsk. Należy mieć nadzieję, że przyjęte programy
krofalowa oddziałuje na cel mikrofalami (promienio- rozwoju w Polskim Sektorze Kosmicznym zaowocują
waniem EM o długości fali między podczerwienią budową własnych platform kosmicznych o zbliżonych
i falami ultrakrótkimi – decymetrowymi, centyme- możliwościach łączności i rozpoznania do krajów za-
trowymi i milimetrowym). Nie bez znaczenia jest to, chodnich.
że w zakresie promieniowania mikrofalowego Zastosowanie samolotu jako platformy przenosze-
(300 MHz–300 GHz) znajduje się większość pasm nia środków WRE z wyraźnym podziałem na zadania
wykorzystywanych przez stacje radiolokacyjne. Z ko- realizowane przez załogowe platformy naddźwiękowe
lei broń mikrofalową dzielimy na dwa rodzaje8: dużej i poddźwiękowe oraz bezzałogowe to dzisiaj podsta-
mocy [High Power Microwave (HPM) i Radio Frequ- wowe środki walki sił powietrznych. Rozwój pierw-
ency Wapen (RFW)] oraz małej mocy (Active Denial szych przyczynił się do prowadzenia rozpoznania
System – ADS). i ataku radioelektronicznego na dużych głębokościach
Zakwalifikowanie wspomnianych rodzajów broni operacyjno-strategicznych, przy założeniu ograniczo-
do WRE jest dzisiaj dość problematyczne. Mimo że nego czasu na dokładne działania rozpoznawcze.
ich zasada działania w większości przypadków opiera Druga grupa platform (poddźwiękowych) zapewnia
się na emisji skoncentrowanej fali EM o różnej gęsto- warunki do rozpoznania i ataku radioelektronicznego
ści, mocy i częstotliwości, to tylko broń laserowa i im- w całej skali działań operacyjno-strategicznych.
puls EM są zaliczane do zadań WRE. Przewiduje się Każde działanie rodzi przeciwdziałanie, dlatego ze
włączenie również broni mikrofalowej bezpośrednio względu na niewidzialność platform budowanych
oddziałującej na siłę żywą i technikę bojową przeciw- w technologii stealth i wyposażanie ich w systemy
nika. Będzie to oczywiście zmiana w teorii WRE, pasywnego i aktywnego rozpoznania i zakłócania,
gdyż obecnie jedynym środkiem aktywnym mogą- systemy lądowe również rozwinęły środki aktywnego
cym neutralizować siłę żywą był pocisk przeciwradio- oddziaływania (połączenie środków WRE z rażeniem
lokacyjny. W nowym podejściu będzie to również ogniowym). Rozwój systemów obrony powietrznej
broń wiązkowa skierowana na żołnierza. Zgromadzo- jest więc bezpośrednim następstwem opracowania
ne dane, określające kierunki rozwoju broni nieśmier- systemu do niego przeciwnego pod nazwą SEAD
cionośnej, w tym energetycznej, skłaniają do prze- (Suppression of Enemy Air Defence). Jego rozwój za-
konania, że w najbliższym ćwierćwieczu nastąpi owocował kolejną odsłoną pod nazwą AEA & SEAD
gwałtowny rozwój tego rodzaju środków i należy (Airborne Electronic Attack & SEAD)9. Jest to połą-
przypuszczać, że ich część, a nawet wszystkie zostaną czenie działań lotnictwa w ramach SEAD z WRE.
włączone do walki informacyjno-elektromagnetycz- W następstwie prognozowanych działań wielu na-
nej jako jedno z zadań ataku EM (rys. 2). ukowców urealnia wizję stopniowego odejścia od tra-
W wielu armiach świata rozwija się teorie wyko- dycyjnych konstrukcji dużych samolotów bojowych,
rzystania broni laserowych montowanych na pojaz- w tym WRE, które mają być zastępowane mniejszy-
dach, samolotach czy okrętach. Trwająca dyskusja mi, produkowanymi w technologii stealth (np. BSP
7 N. Świętochowski, Współczesna broń nieśmiercionośna. Podział i charakterystyka, „Zeszyty Naukowe WSOWL” 2013 nr 2, s. 15.
8 https://eshelon.wordpress.com/potencjalne-konflikty/ /. 3.08.2017.
9 K. Dobija, Współczesne militarne zagrożenia powietrzne i metody ich oceny, „Zeszyty Naukowe AON” 2014 nr 2, s. 83.
8
7
6
5
4
Zwiększający się
Badanie rozwoju 3 popyt na broń
i inicjatyw do kontroli
2
nad tłumem
1
0
2018
2014
Opracowano na podsta-
wie: https://www.allied-
marketresearch.com/
Wzrost wydatków Przepisy rządowe i obawy non-lethal-weapons-mar-
budżetowych w wojsku dotyczące środowiska ket /. 4.12.2021.
stealth). Sceptycy zakładają, że samoloty bombowe Mimo wielu koncepcji rozwoju lotnictwa główną
(duże) wyjdą z użytku już w trzeciej dekadzie XXI nadzieję pokłada się w konstrukcjach platform bezza-
wieku. Moim zdaniem to zbyt optymistyczne założe- łogowych. Przewiduje się ich dynamiczny rozwój jako
nie, gdyż uniemożliwia to ich duża liczba w służbie, środków oddziaływania ogniowego, radioelektronicz-
poza tym ich możliwości bojowe są ogromne i siła od- nego przeciwko obiektom naziemnym, nawodnym,
straszania również, a koszty utylizacji zbyt wysokie. a nawet powietrznym. W perspektywie także do osłony
Bardziej realne wydaje się zastosowanie samolotów samolotów uderzeniowych jako myśliwce i platformy
bombowych jako środka zapobiegawczego lub nosi- WRE10. Przyszłościowe platformy będą bez wątpienia
cieli różnego rodzaju innych platform, np. BSP, poci- uzbrojone w inteligentne systemy rozpoznawczo-ude-
sków hipersonicznych, systemów WRE czy dział lase- rzeniowe. Obecna i przyszła technologia radioelektro-
rowych itd. Aktualny poziom techniczny nie pozwala niczna i informatyczna pozwolą na ich wykorzystanie
jeszcze na przeciwdziałanie rakietom hipersonicz- jako środków mniej wrażliwych na oddziaływania
nym, co nie oznacza, że nie prowadzi się badań nad przeciwnika. Przyszłościowe programy rozwojowe
możliwością zakłócenia pracy tego środka z wykorzy- BSP przewidują ich trzy główne kierunki:
staniem środowiska EM. Zmieni się wówczas teoria – rozpoznawczo-uderzeniowe do wykonywania za-
i praktyka działań WRE. Na te rozwiązania musimy dań w bliskiej styczności z przeciwnikiem do tzw.
jednak jeszcze zaczekać. bezpośredniego wsparcia wojsk własnych;
10 A. Bondaruk, Bezzałogowe uderzeniowe aparaty latające na polu walki, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 1999 nr 9, s. 37–39.
– do uderzeń w głębi obszaru działań; oraz lądowe. Te ostatnie mają już ugruntowaną po-
– małe i bardzo małe (miniaturowe) platformy bojo- zycję wśród platform przenoszenia urządzeń WRE
we i rozpoznawcze przenoszone przez samoloty bo- w naszych siłach zbrojnych. Na bazie pojazdów lą-
jowe lub inne statki powietrzne. Kształtem mogą dowych ukształtowała się aktualna liniowa teoria
przypominać pociski rakietowe. Poruszać się one bę- prowadzenia WRE. Należy jednak zadać pytanie,
dą na małych i średnich wysokościach, wykonując czy nie należy od tej teorii odejść i poszukiwać in-
lot profilowany. Z ich charakterystyki wynika, że bę- nych, bardziej racjonalnych, np. teorii koła, trójkąta,
dą trudne do wykrycia. Mogą atakować i zakłócać roju lub sieci. Nowe teorie prowadzenia WRE są roz-
głównie obiekty systemu OPL w ramach walki wijane, ale z uwagi na ich niejawność nie są po-
o przewagę w powietrzu11. wszechnie publikowane.
Przytoczone kierunki rozwoju odnoszą się przede Tendencje rozwojowe platform lądowych są po-
wszystkim do konstrukcji i gabarytów platform, na- dobne do rozwoju platform powietrznych, dlatego
tomiast uwzględniając wykorzystanie nowych roz- zakłada się, że powinno się zintensyfikować prace
wiązań konstrukcyjnych, nie ulega wątpliwości, że badawczo-rozwojowe nad ogólną bezzałogową plat-
miniaturyzacja będzie dominować, a wraz z nią mi- formą, wyposażając ją w różne systemy zdolne do
niaturyzacja wyposażenia elektronicznego. Więcej rozpoznania optycznego, elektronicznego, radiolo-
miejsca w BSP spowoduje umieszczenie już nie tyl- kacyjnego, a dodatkowo w systemy ataku elektro-
ko jednorodnych sensorów rozpoznawczych, lecz nicznego.
także wielosensorycznych systemów rozpoznawczo- Wdrożenie bezzałogowych platform do wojsk lą-
-zakłócających. Należy także przypuszczać, że nowe dowych wiąże się oczywiście z opracowaniem no-
konstrukcje platform bezzałogowych będą zdolne do wych sposobów działań. Cały ten proces to ogromne
umieszczenia na ich pokładach nowych środków wyzwanie dla oficerów WRE. Jednocześnie wysiłek
walki, tzn. broni laserowej czy bomby elekromagne- ten powinien obejmować coraz niższe szczeble do-
tycznej, a w dającej się przewidzieć przyszłości tak- wodzenia – do batalionu włącznie. Założenia dzia-
że broni wiązkowej. łań sieciocentrycznych przewidują samodzielność
Jednocześnie platformy bezzałogowe będą zdolne małych jednostek, w związku z tym pododdział
wykorzystywać poziom kontrolowanej przestrzeni WRE (np. pluton) powinien również występować na
powietrznej. Wymagać to będzie wykwalifikowane- tym szczeblu. Odnosząc się do tej tezy, zauważono,
go personelu w obsadach stanowisk dowodzenia. że wyposażenie takiego pododdziału powinno się
Brak w aktualnej strukturze komórek koordynacji opierać na metodach modułowości sprzętowej. Każ-
WRE tylko pogarsza sytuację. Plany zakładające ich dy batalion mógłby być wyposażony w inny rodzaj
powstanie dopiero na czas działań wojennych należy sprzętu w zależności od wykonywanego zadania, te-
uznać za spóźnione, oprzyrządowanie oraz personel renu i sytuacji radioelektronicznej. Rodzimy prze-
będą bowiem miały mało czasu na zgranie zespołów, mysł dysponuje możliwościami naukowymi i tech-
w tym osób odpowiedzialnych za koordynację prze- nologicznymi, by wyprodukować zestawy systemów
strzeni powietrznej z BSP WRE. WRE, zdolne do montażu na przyszłościowej plat-
Wszystkie fakty sugerują, że platformy powietrzne formie bezzałogowej przeznaczonej dla najmniejsze-
w przyszłości zostaną przystosowane do ciągłego go pododdziału WRE.
przepływu strumienia informacji, gwarantujących
niezakłóconą pracę w dostępie do danych z każdego CO DALEJ?
miejsca położenia12. Zapewni to wykonywanie zadań Uważam, że w dającej się przewidzieć przyszłości
m.in. uderzeniowych i WRE z jeszcze większą pre- rozwój nowoczesnych technologii, w połączeniu
cyzją niż obecnie. z czynnikami ekonomicznymi, wpłynie prawdopo-
Należy się spodziewać, że ich efektem będzie eli- dobnie na podjęcie wielu decyzji związanych z no-
minacja obiektów wysokoopłacalnych i wysokowar- woczesnością naszej armii. Zgodnie z przyjętymi
tościowych w obszarze walki. Coraz powszechniej- kierunkami rozwoju WRE w każdym z przedstawio-
sza staje się teza, że osiągnięcie zakładanych celów nych obszarów będą dokonywane modernizacje,
operacji powietrznych bez wsparcia informacyjnego przeobrażenia i wdrażane nowe technologie. Opiera-
i działań WRE w przyszłych konfliktach będzie zale- jąc się na doświadczeniach we wprowadzaniu i użyt-
żeć głównie od działań informacyjnych, a środowi- kowaniu nowoczesnych systemów WRE (teorii
skiem działania platform powietrznych, oprócz natu- i praktyce), należy zasugerować decydentom woj-
ralnego środowiska powietrznego, będzie środowi- skowym, że powinni odstąpić od kontynuowania
sko informacyjno-elektromagnetyczne. i rozwijania teorii WRE bazującej na rozwiązaniach
Nie tylko platformy powietrzne będą gwałtownie liniowych, głównie w środowisku lądowym, a prze-
się rozwijać. Równie szybko rozwijają się morskie nieść wysiłek WRE w środowisko powietrzne, co
platformy bezzałogowe – nawodne i podwodne – pozwoli uzyskać większe możliwości bojowo-rozpo-
11 T. Zieliński, Przyszłość bojowa bezzałogowych statków powietrznych, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2011 nr 1, s. 11.
12 R.O. Keohne, J.S. Nye Jr., Power and Interdependence in the Information Age, „Foreign Affairs”, September/October 1998, Vol. 77, No. 5, s. 93.
13 M. Łokociejewski, W. Scheffs, Walka elektroniczna w działaniach połączonych, AON, Warszawa 2005; ciż, Walka elektroniczna w operacji
i walce, AON, Warszawa 2005.
Walka
informacyjna
UWZGLĘDNIAJĄC POSTĘPUJĄCĄ GLOBALIZACJĘ
WYNIKAJĄCĄ Z ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO,
GOSPODARCZEGO ORAZ SPOŁECZNEGO PAŃSTW,
NALEŻY MIEĆ ŚWIADOMOŚĆ, ŻE TEGO TYPU
ZAGROŻEŃ W ZASADZIE NIE DA SIĘ JUŻ UNIKNĄĆ
ANI POWSTRZYMAĆ.
dr Zofia Marciniak
Z drugiej strony dla państwa informacja to rów- do zarządzania danymi i ich transformacji. Sama in-
nież narzędzie, które kreuje i determinuje jego siłę. formacja bowiem nie dostarcza jeszcze „broni”, aby
U podstaw tej koncepcji leży klasyfikacja informacji osłabić przeciwnika1.
oraz możliwości jej użycia dla uzyskania przewagi.
W hierarchii od najmniejszej do największej warto- CELE I METODY ODDZIAŁYWANIA
ści kolejność jest następująca: Dominacja informacyjna stanowiąca zasadniczy
dane (pozwalają na obserwowanie), cel w konfliktach międzypaństwowych obejmuje,
informacja (pozwala na orientowanie się), ogólnie rzecz biorąc, dwie grupy działań, a miano-
wiedza (pozwala na decydowanie), wicie: ofensywne i defensywne2.
mądrość (pozwala na działanie). Celem ich aplikowania w praktyce jest przede
Zatem państwo, które posiada zasoby informacyj- wszystkim kształtowanie różnicy między tym, co już
ne, potrafi je analizować i wyciągnąć z nich wnioski, wiadomo na temat własnej przestrzeni tzw. bojowej
a także opracować strategię działania, w przypadku oraz działań, które są w niej prowadzone, a tym, co
zagrożenia konfliktem może na tyle osłabić przeciw- przeciwnik o tym wie. Przykładowo, do operacji ma-
nika, by nie doszło do wybuchu klasycznego kon- jących charakter ofensywny zalicza się takie, jak:
fliktu. Warto zaznaczyć, że pewnego rodzaju konse- osłanianie, operacje psychologiczne, pozorowanie,
kwencją systemowego analizowania procesów mają- destrukcyjne oddziaływanie oraz walkę radioelektro-
cych charakter informacyjny jest wprowadzenie tzw. niczną. Wymienione działania klasyfikuje się jed-
stosunku wiedzy, jaki ma miejsce między stronami nocześnie jako narzędzia walki informacyjnej, które
sytuacji konfliktowej, a w praktyce decyduje o wy- prowadzą do konkretnych strat w ściśle zaplanowa-
pracowaniu przewagi w działaniach bojowych. nych obszarach3. Narzędziami wykorzystywanymi
Wynika z tego zatem, jako pewne podsumowanie w związku z tym mogą być: dyplomacja, propagan-
dotychczasowych rozważań, że walka informacyjna da, kampanie psychologiczne, działania realizowane
to całokształt działań zarówno defensywnych, jak na poziomie oddziaływania na procesy kulturowe
i ofensywnych, które są konieczne do tego, by uzy- albo polityczne, dezinformacja, a także manipulowa-
skać przewagę na przeciwnikiem oraz docelowo nie mediami oraz infiltrowanie sieci komputerowych
osiągnąć założone cele polityczne (militarne). Istotę i baz danych.
walki stanowi doprowadzenie do: Dość powszechnie wykorzystywana do zaburzania
zniszczenia albo zdegradowania wartości zaso- funkcjonowania państw jest dezinformacja, czyli pro-
bów informacyjnych, jak i systemów informatycz- ces, który polega na celowym błędnym informowa-
nych po stronie przeciwnika, skutkiem czego zosta- niu. Przejawia się w rozprzestrzenianiu nieprawdzi-
nie osłabiony albo wręcz bezbronny; wych, mylących informacji, a także w sytuacjach,
zapewnienia bezpieczeństwa własnych zasobów kiedy nie ma możliwości, by dotrzeć do rzetelnych in-
informacyjnych oraz wykorzystywanych systemów formacji4. Źródłem dezinformacji jest nadawca komu-
informatycznych. nikatu, który definiuje przekaz w pożądanej według
Walka informacyjna dysponuje różnorodnymi na- siebie formie i rozprzestrzenia go do odbiorców. Może
rzędziami do osiągania celów strategicznych. Może on w związku z tym użyć: manipulacji językowej,
przy tym występować jako: postprawdy, fake newsa albo propagandy.
zjawisko autonomiczne, Cele takiego działania dzieli się na dwa zasadnicze,
komponent wspierający działania o charakterze a mianowicie: marketingowe oraz polityczne. Do sku-
militarnym, teczności propagandy jako metody z kręgu dezinfor-
zasadniczy element, który jest wspierany działa- macji według Noama Chomskiego zalicza się takie
niami militarnymi. działania, jak wsparcie udzielane przez władze pu-
Zawsze jednak budowanie przewagi informacyjnej bliczne i autorytety społeczne oraz tzw. klasy wy-
skupia się wokół tego, by stworzyć pewnego rodzaju kształcone, a także brak możliwości donośnego sprze-
system sprawnego pozyskiwania, przetwarzania oraz ciwu wobec propagandy. Z kolei do narzędzi pro-
wykorzystywania i udostępniania danych przy jed- pagandy włącza się przede wszystkim: cenzurę,
noczesnej zdolności do deprecjonowania i osłabiania kooperację wydawców oraz zmowę milczenia me-
funkcjonowania analogicznego systemu strony prze- diów publicznych. Dezinformacja w przestrzeni ko-
ciwnej. munikacji społecznej, jak również międzypaństwo-
Informacja zastosowana w konfliktach wydaje się wej, to obecnie niezaprzeczalny fakt. Podmioty podej-
być zatem z jednej strony zasobem zaplanowanych mujące takie działania postępują nieetycznie i to bez
działań według ustalonego schematu. Z drugiej jed- względu na to, jakie są ich cele. Niestety jedyne, co
nak strony wymaga optymalizacji doboru narzędzi odbiorca społeczny może zrobić, aby chronić się
przed takim oddziaływaniem, to wykazywanie braku nie działań kontrwywiadowczych, czyli przykłado-
zaufania tylko do jednego medium komunikacji, wo zabezpieczających przed obserwacją. Oczywi-
a także weryfikowanie informacji przez potwierdzanie ście do stosowanych, lecz cechujących się znacz-
ich w innych źródłach. Warto podkreślić, że obecnie nymi ograniczeniami metod pozyskiwania czy
jej dostępność ze względu na upowszechnienie takich przekształcania danych na potrzeby uzyskania prze-
mediów, jak telewizja, radio, prasa czy Internet, jest wagi informacyjnej należą również: umieszczanie
bardzo duża. Odbiorcy nie tylko uzyskują komunika- urządzeń podsłuchowych, podsłuchiwanie środków
ty przeznaczone dla nich, lecz także sami wyszukują łączności wojskowej, policyjnych lub innej służby
treści i tematy, które leżą w polu ich zainteresowań. państwowej, a także dokonywanie włamań do syste-
Co więcej, dzielą się nimi osobiście albo w sieci inter- mów informatycznych w celu zdobycia niezbędnych
netowej, a przez to sami przyczyniają się do ich prze- poufnych informacji.
kazywania5. Niestety przedostawanie się do przestrze- Nie bez przyczyny w opracowaniach popularno-
ni społecznej wiadomości, które są nieprawdziwe, ma naukowych dużą część analiz związanych z walką in-
charakter jedynie negatywny, podobnie jak negatyw- formacyjną weryfikuje się w powiązaniu jej z terrory-
ne są konsekwencje ich „krążenia” w mediach. Zali- zmem. Jednocześnie za dwie najpopularniejszej jej
czyć do nich należy: wprowadzanie w błąd, kreowa- formy są uważane: terroryzm oraz działania siecio-
nie nieprawidłowych oraz „sterowanych” poglądów centryczne.
na dany temat, aktywizowanie jednostek czy nawet O istotności danych i dostępu do nich, a także
grup społecznych do przyjmowania niepożądanych o umiejętności ich wykorzystania pisał prof. Kazimierz
czy nieuzasadnionych postaw (np. potrzeba wyraże- Nożko już w 1985 roku. Wskazywał on, jak ważna to
nia buntu przeciwko jakiemuś zjawisku rzekomo ma- broń dla grup terrorystycznych, które próbują wymu-
jącemu miejsce i wzbudzającemu kontrowersje spo- sić na rządach państw konkretne postawy, decyzje czy
łeczne), przede wszystkim jednak nieuzasadniony lęk działania7.
czy strach społeczeństwa, w tym także brak zaufania Analizując konsekwencje walki informacyjnej
do mediów w perspektywie przyszłości. w przebiegu współczesnych konfliktów, należy
Skutkiem tego pozyskiwane czy też transformowane uwzględnić ich dwojaki wymiar dotyczący skutków
informacje mogą służyć osiągnięciu wybranych albo społecznych, które mogą być następujące:
wszystkich czterech efektów, takich jak poznanie: ludność cywilna kraju zaangażowanego w kon-
ogólnej sytuacji państwa przeciwnika, w tym: po- flikt z innym państwem może ignorować jego istnie-
litycznej, społecznej czy ekonomicznej; nie, ponieważ nie odczuwa go, a zatem nie rozumie
zarówno planów, jak i zamierzeń władz tego pań- zagrożeń, jakie mogą z niego wynikać;
stwa związanych ze sprawą generującą konflikt na ludność państwa, w którego bezpieczeństwo in-
arenie międzypaństwowej; gerują terroryści, czuje się zastraszona i wręcz prze-
możliwości oraz potencjalnych celów państwa sadnie ostrożna ze względu na wysyłane do niej ko-
przeciwnika, takich jak: konkretne osoby, instytucje munikaty z groźbami.
czy obiekty; Żadna z wymienionych konsekwencji walki infor-
działania władz tego państwa6. macyjnej nie jest dla państwa dobra. Niszczy jego zaso-
Pewną ciekawostką, również następstwem współ- by strategiczne, osłabia sprawczość wewnętrzną i ze-
czesnych czasów jest to, że w państwach demokra- wnętrzną, generuje chaos ekonomiczny, gospodarczy
tycznych w zasadzie wszelkie informacje związane i publiczny. Społeczeństwo zaś funkcjonując na płasz-
z ogólną ich sytuacją można pozyskać, wykorzystu- czyźnie tzw. materialnej, nie do końca jest świadome
jąc w tym celu tzw. jawne źródła informacji, w tym: cybernetycznego ryzyka czy cybernetycznych wojen
prasę, media elektroniczne, Internet czy książki (ta- albo ataków terrorystycznych. Tym samym na pozio-
ki sposób zdobywania danych nazywany jest białym mie społecznym zabezpieczenie i edukację, a przede
wywiadem). Z kolei pozyskiwanie informacji mają- wszystkim racjonalną i pełną informację musi zapew-
cych charakter niejawny jest realizowane w ramach nić państwo przez uprawnione do tego służby. Tylko
rozpoznania osobowego. Powszechnie stosowane są dzięki takiej masowej akcji zarządzania danymi można
w związku z tym takie techniki, jak: prowadzenie uzmysłowić obywatelom miarodajne efekty tego, co
obserwacji zdefiniowanych osób (celów) oraz werbo- rozgrywa się w innowacyjnej przestrzeni kojarzonej
wanie agentów, którzy zajmują się zbieraniem infor- przez nich jedynie z Internetem.
macji, jak również wykonywanie operacji pomocni-
czych, na przykład tzw. przenikanie członków orga- PRZYKŁADY
nizacji wywiadowczych do miejsc, które są Walka informacyjna to dziś metoda uzyskiwania
zdefiniowane jako interesujące. Ponadto prowadze- przewagi stosowana dość powszechnie na płaszczyź-
5 S. Lewandowsky, U.K.H. Ecker, J. Cook, Beyond Misinformation: Understanding and Coping with the „Post-Truth Era”, „Journal of Applied
Research in Memory and Cognition” 2017 vol. 6, issue 4, s. 353–369.
6 T.R. Aleksandrowicz, Terroryzm międzynarodowy, Warszawa 2010, s. 12–13.
7 K. Nożko, Walka o przewagę, Warszawa 1985, s. 7 [w:] Teoria sztuki wojennej, red. S. Koziej, Warszawa 2010, s. 39.
nie różnych problemów noszących znamiona kon- wa Eurazji będącej gigantyczną strefą wpływów pań-
fliktów czy nawet kontrowersji. Każdy kraj na świe- stwa rosyjskiego. Stanowiło to problem dla Ukrainy,
cie na co dzień musi się zmagać z tego rodzaju incy- która terytorialnie leży między Wschodem a Zacho-
dentami. Oczywiście fałszywe komunikaty bywają dem i w tej sytuacji nie chciała być zapleczem Federa-
mało groźne, ale bywają i takie, które mogłyby cji Rosyjskiej do powiększania jej azjatyckiej domina-
wpłynąć bezpośrednio na bezpieczeństwo wewnętrz- cji. Kluczowym narzędziem Rosji dążącej do nakło-
ne państwa. nienia ludności ukraińskiej do popierania wizji
Przykładowo Federacja Rosyjska od lat rękoma rosyjskiego sąsiada była propaganda oraz dezinfor-
separatystów toczyła wojnę z Ukrainą [chodzi o dzia- macja. Społeczeństwo ukraińskie od kilkunastu lat
łania poprzedzające zbrojny konflikt z 2014 roku – było przekonywane do poglądów rosyjskich transmi-
przyp. red.]. Charakter tej wojny wskazywał na per- towanych w mass mediach i Internecie. W takich
manentne działania w ramach walki informacyjno- działaniach można wyróżnić następujące zasady:
-psychologicznej połączonej z innymi formami masowego oraz długotrwałego oddziaływania
działań zbrojnych i niezbrojnych. U jej przyczyn leża- (utrwalanie tzw. stereotypu banderowców oraz „po-
ły nieporozumienia geopolityczne, w tym tzw. budo- marańczowej dżumy”);
M C G H E E / U N S P L A S H
S A M
O PRZEWADZE W KONFLIKTACH, LECZ ZASOBY
SIĘ CHARAKTER PRZEKAZU INFORMACYJNEGO
8 J. Darczewska, Anatomia rosyjskiej wojny informacyjnej. Operacja krymska – studium przypadku, ,,Punkt Widzenia” 2014 nr 42, s. 17–25.
nikacyjną. Wówczas jednak powszechna była pro- nowania konsekwencji tego negatywnego i przewle-
paganda i manipulacja językowa, natomiast współ- kłego zjawiska epidemiologicznego. Można dywago-
czesność mierzy się głównie z fake newsami. Inten- wać, komu i dlaczego na tym zależało.
sywny rozwój propagandy w najnowszej naszej Biorąc zatem pod uwagę potencjalną wszechobec-
historii obejmował lata 1945–1989. Wzorowana na ność walki informacyjnej w sferze publicznej zarów-
propagandzie radzieckiej dezinformacja miała na ce- no wewnętrznej, jak i na arenie międzynarodowej,
lu przede wszystkim modyfikowanie życia społecz- każde współczesne państwo powinno być przygoto-
nego, gospodarczego i kulturalnego, aby możliwa wane na umiejętne przeciwdziałanie jej albo przynaj-
była realizacja założeń prowadzonej ówcześnie poli- mniej na ograniczenie negatywnych jej konsekwen-
tyki państwa. Krzewienie w PRL zdefiniowanych cji. Czy jest to możliwie? Nie wiadomo, ponieważ
postaw oraz poglądów poza wpływem na treść prze- przeciwnicy wciąż doskonalą metody i narzędzia po-
kazów informacyjnych służyło temu, by zwalczać zyskiwania, opracowywania, udostępniania i wyko-
propagandę kościelną oraz tzw. język codzienny. rzystywania informacji. Jest to niejako efekt ich ucze-
W konsekwencji społeczeństwo miało podlegać sa- nia się i adaptowania do zmieniających się warunków
mokontroli i to bez udziału służb bezpieczeństwa, oddziaływania10.
a także popierać państwo i być wobec niego posłusz- Jeśli chodzi o działania mające charakter opera-
ne. Ta powojenna propaganda, która była uprawiana cyjny, związane ze zwiększaniem bezpieczeństwa
przez ponad 50 lat, stanowiła powtórzenie komuni- informacyjnego, na przykładzie naszego kraju moż-
stycznej propagandy ZSRR. Jest klasyfikowana na wskazać pięć grup zadań służących temu celowi.
przez współczesnych krytyków jako tzw. lokalna jej Należy do nich realizacja:
wersja. Społeczeństwo miało żyć w przekonaniu, że zadań w obszarze sektora publicznego w wymia-
system socjalistyczny jest silny i skuteczny, dzięki rze krajowym, czyli: zagwarantowanie działania
czemu państwa promujące go (Związek Radziecki spójnego systemu monitoringu oraz dystrybucji in-
oraz kraje demokracji ludowej) odnoszą sukcesy. In- formacji zarówno w przestrzeni publicznej, jak
formowano przy tym o zagrożeniach oraz niepowo- i wojskowej; wspieranie działań, które służą umac-
dzeniach mających miejsce w krajach kapitalistycz- nianiu tożsamości narodowej; realizowanie kampanii
nych. Oczywiście w PRL nie działo się tak idealnie społecznych, które mają na celu pozytywnie wpły-
na żadnej płaszczyźnie życia, jak głoszono, ale spo- wać na obraz państwa; podejmowanie działań w ob-
łeczeństwo miało żyć w przekonaniu, że Polska rze- szarze komunikacji społecznej, dzięki czemu jest bu-
czywistość jest idealna9. dowana marka naszego państwa; optymalne wyko-
Obecnie również nie brakuje w przestrzeni publicz- rzystywanie potencjału związanego z dyplomacją
nej działań na rzecz uzyskania przewagi informacyj- publiczną; w ramach działań o charakterze kontrwy-
nej, z tym że przybierają one częściej formę po prostu wiadowczym zapobieganie aktywizacji pewnych
fałszywych komunikatów, które utrwalane burzą spo- wybranych grup społecznych w kraju przez obce
kój społeczny. Nie odnosząc się do działalności rządu, państwa; budowanie społecznej zdolności związanej
który według wielu niezależnych mediów niezbyt per- z rozpoznawaniem oraz neutralizowaniem dezinfor-
fekcyjnie informuje opinię publiczną o sytuacji Polski macji; aktywizowanie kapitału społecznego; wdra-
i Polaków, tematem żywo dyskutowanym i prezento- żanie mechanizmów w dziedzinie kontrinformacji;
wanym w przestrzeni publicznej na różne sposoby by- edukowanie oraz uświadamianie obywateli między
ła na pewno pandemia związana z COVID-19, która innymi przez zaangażowanie mediów;
rozpoczęła się w marcu 2020 roku. W związku z tym zadań sektora publicznego na poziomie między-
w mediach krajowych każdego dnia pojawiały się ofi- narodowym, czyli: zapewnienie mniejszości polskiej
cjalne dane na temat liczby nowych zakażeń oraz zgo- dostępu do wszystkich narodowych mediów elektro-
nów, a także postępu szczepień. Z drugiej zaś szerzy- nicznych; budowanie silnej konkurencji dla mediów
ły się dane i opinie, że pandemia jest spiskiem prze- zagranicznych jako zasadniczego przekaźnika infor-
ciwko ludzkości, a szczepienia to droga nie do macji dla tej grupy; współdziałanie z państwami re-
zapewnienia sobie ochrony, lecz do spowodowania gionu w celu emisji programów radiowych oraz tele-
licznych powikłań. Tematyka ta była bardzo trudna do wizyjnych; ciągłe monitorowanie pod względem
zweryfikowania, jednakże takie „biegunowe” podej- specyfiki rozpowszechnianych treści przekazów dla
ście do niej powodowało, że duża część społeczeń- ludności polskiej skupionej za granicą;
stwa nie wiedziała, co tak naprawdę myśleć, co robić. zadań sektora prywatnego, czyli: współpraca
Czy się chronić, czy ignorować stan pandemiczny? z sektorem publicznym w przeciwdziałaniu zagro-
Brak zaufania do mediów był skutkiem tej sytuacji. żeniom dla środowiska informacyjnego; aktywizo-
Jednocześnie problem pandemii zamiast łączyć pań- wanie i włączanie prywatnych nadawców komer-
stwa i społeczeństwa dzielił je i opóźniał proces elimi- cyjnych do realizowania działań informacyjnych,
które są prowadzone także przez media publiczne nikiem, jak również osłabić jego siłę zarówno men-
i adresowane do mniejszości polskiej przykładowo talną, jak i fizyczną.
na Litwie czy Białorusi; uczestniczenie w kształto- Obecnie już nie zasoby materialne decydują
waniu mechanizmu wymiany informacji i w szkole- o przewadze w konfliktach, lecz zasoby informacji.
niach, a także stosowanie tzw. dobrych praktyk, jak Dlatego w dużym stopniu zmienił się charakter prze-
również aktywne oraz rzetelne informowanie pod- kazu informacyjnego. Transformacja danych w ob-
miotów, które są odpowiedzialne za nadzorowanie szarze środowiska bezpieczeństwa skutkuje innym
funkcjonowania zarówno organizacji strategicznych, pojmowaniem społecznych pojęć, takich jak: odczu-
jak i spółek państwa; walny pokój oraz odczuwalna wojna13. Ponieważ
zadań w sektorze obywatelskim, czyli: angażo- wojny na płaszczyźnie informacyjnej nie muszą być
wanie obywateli do udziału w przedsięwzięciach toczone na terytorium państwa, które je wypowie-
oraz ruchach obywatelskich, co służy wzmacnianiu działo, minimalizowane są straty własne, ale ukry-
bezpieczeństwa informacyjnego; dążenie do samo- wane także straty wśród ludności cywilnej po stronie
organizacji społeczeństwa obywatelskiego przez sa- przeciwnika. Niestety najczęściej to ludność cywilna
mokształcenie, a także kształtowanie świadomości mniej lub bardziej świadomie jest narzędziem walki
na temat zagrożeń, jak również wspieranie go informacyjnej. Staje się zasobem strategicznym, jak
w przeciwdziałaniu tymże zagrożeniom, tzw. dobre również celem ataków i przekazu treści propagando-
trolle; świadome konsumowanie treści o charakterze wych. Umiejętności przeciwnika w dezinformowa-
informacyjnym; doskonalenie umiejętności analizy niu, manipulowaniu i wykorzystywaniu ludzi jako no-
treści, w tym rozpoznawania i identyfikowania ata- śników działań mogą być w przyszłości bardziej nie-
ków propagandowych oraz dezinformacyjnych; bezpieczne niż używanie środków walki. Prognoza ta
zadań tzw. transsektorowych, czyli: współpraca nie jest optymistyczna. Jednak biorąc po uwagę to, że
między sektorem państwowym (służby, wojsko) oraz w przeszłości konflikty militarne były rozgrywane na
administracją na wszystkich szczeblach z mediami, polach walki, gdzie ginęli głównie żołnierze, straty te
by poprawić ochronę interesów państwa w sferze in- można uznać za mniejsze, niż mogą perspektywicznie
formacyjnej, jak również przeciwdziałać propagan- wynikać z tego, że w konflikty uwikłane zostaną całe
dzie; reagowanie kryzysowe z aktywnym wykorzy- społeczeństwa. Społeczeństwa, których niemoc i nie-
staniem potencjału społecznego, czy też właściwe świadomość mogą stanowić zagrożenie (będzie się
kreowanie postaw społecznych na rzecz bezpieczeń- działo coś złego, ale będzie to ignorowane przez spo-
stwa narodowego11. łeczeństwo, które mimo trwającej wojny będzie od-
Warto zaznaczyć, że wymienione grupy działań czuwało, że jest pokój, albo masowo podejmie kroki,
mogą zwiększyć skuteczność realizacji zadań zwią- by przeciwdziałać strachowi, ale zrobi to bez odpo-
zanych ze wspieraniem ludności cywilnej w razie za- wiedniego przygotowania), nie będą bowiem w stanie
grożenia w postaci walki informacyjnej. Należy jed- same spostrzec zagrożenia.
nak pamiętać, że dla osiągnięcia wspomnianej sku- Jest to wynik przede wszystkim powszechnego
teczności społeczeństwo musi cechować wysoki dostępu obywateli do różnego rodzaju mediów ko-
poziom świadomości na temat jego tożsamości, oso- munikacji masowej, z których korzystają w tzw. cza-
bowości oraz wartości12. sie rzeczywistym. Ponadto brak możliwości odgór-
nej kontroli tychże mediów ze strony kompetentnych
MIEĆ ŚWIADOMOŚĆ instytucji powoduje, że każdej doby do przestrzeni
Walka informacyjna jest narzędziem współczes- komunikacyjnej trafia bardzo duża ilość danych,
ności wynikającym przede wszystkim z upowszech- z których część to informacje prawdziwe, część sta-
nienia informacji, jak również z umiejętności jej nowi zakamuflowane informacje fałszywe, a część to
transformowania i wykorzystywania do różnych, informacje wręcz absurdalne. Dla odbiorcy oznacza
niekoniecznie konstruktywnych celów. W tradycyj- to tyle, że w czasie pozyskiwania wiadomości na in-
nym ujęciu i rozumieniu walka kojarzona ze sztuką teresujące go tematy musi być przede wszystkim
wojenną wiązała się z kompetencjami państwa świadomy odbieranych informacji, ponieważ nie
w budowaniu przewagi liczebnej nad potencjalnym może mieć pewności co do tego, które źródła są rze-
przeciwnikiem, a także jakościowej, wynikającej czywiście wiarygodne, a które nie.
z przygotowania strategicznego oraz zorganizowa- Ostatecznie można przypuszczać, że choć walka
nia armii i zarządzania nią. „Nowa” walka informa- informacyjna już trwa, współczesne konflikty są
cyjna rozgrywa się nie w przestrzeni materialnej, ukierunkowane na zagrożenia jeszcze postrzegane
lecz poza nią i dotyczy zasobów danych, które są tradycyjnie. Nie oznacza to, że w przyszłości naj-
stosowane przez organy rządowe i pozarządowe, większą ich ofiarą nie będzie człowiek, lecz w kon-
aby osiągnąć przewagę nad potencjalnym przeciw- sekwencji całe społeczeństwo danego kraju. n
11 Ibidem, s. 126–127.
12 D. Kaźmierczak, Walka informacyjna we współczesnych..., op.cit., s. 112–118.
13 U. Beck, Społeczeństwo światowego…, op.cit., s. 34.
Rozpoznanie na morzu
w czasach konfrontacji
WALKĘ ZBROJNĄ, NIEZALEŻNIE OD SPOSOBÓW
JEJ REALIZACJI, POPRZEDZAŁO ZDOBYWANIE
INFORMACJI NIE TYLKO O POTENCJALE
MILITARNYM PRZECIWNIKA.
1 Koniec historii to pojęcie zaczerpnięte z eseju Koniec historii? (opublikowanego w 1989 roku) i książki Koniec historii i ostatni człowiek (publi-
kacja z 1992 roku) autorstwa Francisa Fukuyamy.
2 W skład definicji strefy A2/AD wchodzą dwie części: Anti-access, czyli zdolności (zazwyczaj dużego zasięgu) do przeciwdziałania wejściu prze-
ciwnika do strefy, oraz Area Denial, czyli zdolności (zazwyczaj średniego i krótkiego zasięgu), które ograniczają możliwości manewru przeciw-
nika w strefie, za: Cross-domain synergy in joint operation, źródło: www.jcs.mil/. 29.12.2021.
S A A B
1.
Dzięki połączeniu danych z innych domen, w tym i cywilnych, możliwe
jest stworzenie relatywnie wiarygodnego obrazu sytuacji na morzu.
macji wymienianych między kontynentami jest prze- (Recognised Maritime Picture – RMP) oraz jej roz-
noszonych z wykorzystaniem podmorskich kabli szerzenia w postaci morskiej świadomości sytuacyj-
i światłowodów. W rejonie Bałtyku na dnie są położo- nej (Maritime Situational Awareness – MSA)
ne nie tylko kable telekomunikacyjne, lecz także i wspólnego obrazu operacyjnego (Joint Operational
i energetyczne. Picture – JOP). System ten powinien mieć również
Możliwość żeglugi po morzach i oceanach jest możliwość pobierania danych z innych domen i śro-
ograniczona głębokością akwenów i uregulowania- dowisk, w tym ze sfery cywilnej (fot. 1). Tym sa-
mi prawnymi odnoszącymi się do wód terytorial- mym kolejnymi terminami opisującymi rozpoznanie
nych i rejonów ścieśnionych. Ogólnie można jednak morskie są: elastyczność i otwartość.
przyjąć, że dostęp do morza zapewnia możliwość A problemem związanym z tymi pojęciami jest
przemieszczenia się w skali globalnej. Jednostki pły- zdolność do opracowania własnych rozwiązań, odno-
wające nie są tak szybkie jak statki powietrzne, są szących się do oprogramowania poszczególnych pod-
jednak bardziej elastyczne i mogą znacznie dłużej systemów. Można co prawda zakupić gotowy produkt
wykonywać swoje zadania w wyznaczonym rejonie. i nawet może będzie on spełniał wszystkie wymaga-
Dotyczy to także sił rozpoznania. Dodatkowo rozle- nia oraz podlegał okresowej modernizacji. O wiele
głość obszarów morskich pozwala im na bardziej bezpieczniejsze jednak jest poleganie na produktach
skryte przemieszczanie się i to mimo rozwoju syste- zależnych od własnych ośrodków zajmujących się
mów kontrolujących ruch morski skupionych raczej oprogramowaniem. A ile jest takich rodzimych insty-
na strefie przybrzeżnej. tucji, które zajmują się oprogramowaniem dla na-
Z historycznego punktu widzenia imperia zachod- szych sił zbrojnych, naszej marynarki i rozpoznania?
nioeuropejskie rozwijały się dzięki możliwości kon- Przyszłe konflikty zbrojne, niezależnie od ich ska-
troli szlaków i akwenów morskich. Do czasu zimnej li, mogą się okazać konfliktami, w których o sukce-
wojny akwenem o znaczeniu strategicznym były wo- sie zadecyduje nie ilość i jakość środków walki, lecz
dy północnego Atlantyku łączące Europę i Amerykę jakość oprogramowania. Postrzeganie oprogramo-
Północną. Po zakończeniu zimnej wojny ich znacze- wania jako klucza do sukcesu widoczne jest w wy-
nie może nie tyle spadło, ile zostało zdominowane padku wielkich mocarstw. Szczególną wagę przy-
znaczeniem akwenów Oceanu Spokojnego, a szcze- kłada się w nich do rozwoju algorytmów, które mają
gólnie jego azjatyckiej części. wspomagać opracowywanie olbrzymich ilości da-
Te dość skrótowe rozważania miały na celu uza- nych, związanych z funkcjonowaniem wielodomeno-
sadnienie istoty rozpoznania prowadzonego w do- wych systemów rozpoznania i dowodzenia. Często
menie morskiej. Kontrola mórz i oceanów leży są one określane jako sztuczna inteligencja i mogą
u podstaw funkcjonowania Sojuszu Północnoatlan- zostać wykorzystane także m.in. do kontroli społe-
tyckiego. A istotną jej częścią jest zdolność do pro- czeństw. A na razie znajdują zastosowanie w rekla-
wadzenia rozpoznania z wykorzystaniem całej gamy mie i handlu, zbierając mniej lub bardziej anonimo-
platform morskich, powietrznych, kosmicznych i lą- we dane o zachowaniu i preferencjach potencjalnych
dowych. W erze wielodomenowości wszystkie do- klientów.
meny wzajemnie oddziałują na siebie i pozwalają na Jeśli dysponujemy systemem rozpoznania, należy
prowadzenie polityki w skali globalnej. Świadome pamiętać o jego aktualizacji. Im częściej będzie ona
tego są także Chiny oraz Rosja – państwa opierające przeprowadzana, tym lepiej. Każda stwierdzona luka
dotychczas swój rozwój na kontroli obszarów lądo- w jego zabezpieczeniach powinna być natychmiast
wych. Obecnie jednak i one skłaniają się ku rozwo- załatana, a funkcjonalność podwyższana w sposób
jowi zdolności w domenie morskiej, każde na swój ciągły, a nie skokowy, przy okazji. Takie podejście
specyficzny sposób. Także zdolności rozpoznaw- do tematyki oprogramowania wymaga zmiany po-
czych. strzegania roli programistów i specjalistów IT.
W przyszłości to prawdopodobnie oni będą stali na
OD OGÓŁU… pierwszej linii frontu i jako pierwsi będą musieli od-
Synonimem słowa wielodomenowość może być pierać ataki przeciwnika. I dbać o utrzymanie efek-
termin integracja. W wypadku rozpoznania mor- tywności poszczególnych systemów, w tym systemu
skiego może ono oznaczać integrację wszystkich rozpoznania, by pozostał wiarygodnym źródłem da-
platform i przenoszonych przez nie sensorów w je- nych.
den system. Może być to system przeznaczony do System rozpoznania morskiego trzeba potrakto-
prowadzenia rozpoznania, ale również może to być wać jako podsystem większego systemu rozpozna-
część szerszego systemu walki sił morskich. W obu nia całych sił zbrojnych lub jako podsystem systemu
przypadkach liczy się jego funkcjonalność, która dowodzenia tylko sił morskich. Pamiętając jednak
umożliwia przesyłanie danych do szerokiego kręgu przy tym o wymaganiach wielodomenowego pola
odbiorców. W zależności od potrzeb operacyjnych walki. Przykładem systemu przeznaczonego do roz-
krąg ten powinien być elastycznie rozszerzany lub poznania jest rozwiązanie Sirius Surveillance pro-
zawężany. A efektem jego działania powinna być ponowane przez szwedzką firmę Saab. Sirius jest
zdolność do budowania obrazu sytuacji morskiej oparty głównie na wykorzystaniu pasywnych senso-
rów pasma elektromagnetycznego. Możliwe jest smosu. I tu również można wymienić wady i zalety,
także włączenie do niego aktywnych sensorów chociażby związane z propagacją fal elektromagne-
w postaci np. stacji radiolokacyjnych lub wykorzy- tycznych. Połączenie wszystkich wymienionych
stanie zewnętrznych źródeł danych, jak np. systemu środków rozpoznania pozwala na kompensację ich
automatycznej identyfikacji (Automatic Identifica- wad, ale i tak nie oznacza 100% pewności otrzyma-
tion System – AIS). nia pełnego obrazu sytuacji. Dotyczy to chyba każ-
Zaproponowane przez Saab rozwiązanie integruje dego aspektu rozpoznania, nie tylko morskiego.
platformy morskie, powietrzne i lądowe, w tym mo- Współczesne okręty rozpoznawcze postrzega się
bilne stanowiska odbiorcze i namierniki mogące być jako jednostki wyposażone w specjalistyczny sprzęt
rozmieszczone w dowolnym rejonie. Uzyskane przez przeznaczony do prowadzenia przede wszystkim
nie dane są przetwarzane przez oprogramowanie, rozpoznania sygnałowego (Signal Intelligence –
które umożliwia demodulację i przetwarzanie sygna- SIGINT). Ze względów praktycznych SIGINT dzie-
łów oraz wspomaga zobrazowanie otrzymanych in- li się na COMINT, związany z prowadzeniem rozpo-
formacji. znania systemów łączności, oraz ELINT, który obej-
Zbierający i przetwarzający wielodomenowe dane muje zbieranie danych związanych głównie z pracą
Sirius może zostać zintegrowany z zewnętrznym sys- systemów radiolokacyjnych. Kolejnym rodzajem
temem dowodzenia – nie tylko sił morskich, lecz rozpoznania prowadzonego przez okręty rozpoznaw-
także innych rodzajów sił zbrojnych. cze jest rozpoznanie hydroakustyczne, obejmujące
Inne rozwiązanie proponuje turecka firma Havel- pomiary pól akustycznych jednostek pływających
san. W jej ofercie znajdują się systemy dowodzenia (Acoustical Intelligence – ACOUSTINT lub
różnego szczebla, w które domyślnie zaimplemento- ACINT). Tradycyjne rozpoznanie wzrokowe obecnie
wano podsystemy rozpoznania jako źródła danych jest silnie wspierane środkami optoelektronicznymi,
budujące świadomość operacyjną. Oferowany jest których rozwój umożliwił m.in. rejestrację sygnatur
połączony system walki DOOP szczebla operacyjne- w paśmie podczerwieni (Infra Red – IR).
go. Natomiast dla sił morskich jest przeznaczony Montowane na okrętach wyposażenie rozpoznaw-
system Advent. Budowany jest on jako system dowo- cze to przede wszystkim systemy pasywne, które
dzenia dla grup zadaniowych morskiego rodzaju sił pozwalają na rejestrację i analizę sygnałów stacji ra-
zbrojnych. Integrując sensory i efektory, może zo- diolokacyjnych oraz korespondencji radiowej. Roz-
stać zaimplementowany na platformach nawodnych, poznanie hydroakustyczne jest prowadzone z pomo-
podwodnych, lądowych oraz powietrznych. W wy- cą urządzeń hydroakustycznych, w tym zarówno
padku tych ostatnich na uwagę zasługuje powietrzny stacji podkadłubowych, jak i holowanych sonarów
system walki (dowodzenia) Advent Marti, przezna- linearnych. Szczegóły wyposażenia okrętów rozpo-
czony dla morskich samolotów patrolowych (Mari- znawczych pozostają najczęściej niejawne, poza
timne Patrol Aircraft – MPA). ogólnymi stwierdzeniami dotyczącymi podstawo-
Advent Marti jest przykładem systemu służącego wych możliwości poszczególnych podsystemów.
samolotom załogowym. Jako przykład rozwiązania
dla środków bezzałogowych można podać izrael- OKRĘTY ZAŁOGOWE NAWODNE …
skie Centrum Działań Operacyjnych i Rozpoznania Część okrętów rozpoznawczych jest jawnie zade-
(Mission Operation and Intelligence Center – MOIC). klarowana jako jednostki rozpoznawcze. Inne pro-
Jedną z jego cech jest zdolność do przetwarzania du- wadzą swoją działalność pod przykryciem działal-
żej ilości danych, pozyskiwanych z platform przeno- ności badawczej lub hydrograficznej. W zasadzie to
szących sensory optoelektronicze, radiolokacyjne każdą platformę pływającą można wyposażyć
oraz rozpoznania radiowego (Communication Intel- w sprzęt niezbędny do prowadzenia rozpoznania.
ligence – COMINT) i elektronicznego (Electronic Problemem może być tylko przestrzeń potrzebna do
Intelligence – ELINT). jego instalacji i zakwaterowania operatorów obsłu-
gujących urządzenia rozpoznawcze. Wykorzystanie
…DO SZCZEGÓŁU jednej platformy do wielu zadań wydaje się racjo-
Do prowadzenia rozpoznania w domenie morskiej nalnym rozwiązaniem, zwłaszcza w czasie ograni-
wykorzystuje się zarówno jednostki pływające, jak czania budżetów obronnych, w tym przeznaczonych
również statki powietrzne. Oba te środki mają swoje na zakup nowych jednostek. Z drugiej jednak strony
wady i zalety związane z: szybkością przemieszcza- powoduje to konflikt interesów między instytucjami
nia, czasem przebywania w określonym rejonie – zainteresowanymi ich wykorzystaniem. W odniesie-
autonomicznością, zależnością od warunków hydro- niu do okrętów rozpoznawczych można spróbować
meteorologicznych czy też wielkością i możliwo- określić terminarz ich wykorzystania na morzu do
ściami zasilania przenoszonego wyposażenia. śledzenia działalności innych sił morskich. Ale tyl-
Oprócz platform powietrznych i pływających rozpo- ko w wypadku przedsięwzięć szkoleniowych o cha-
znanie domeny morskiej może być prowadzone rakterze cyklicznym lub rutynowych rejsów rozpo-
również z wykorzystaniem platform lądowych znawczych prowadzonych w celu uaktualnienia baz
i brzegowych centrów rozpoznania, a także z Ko- danych. A co w wypadku przedsięwzięć niezapo-
2.
R A F A E L
nia w domenie morskiej. Po ostrzelaniu USS „Li- Przykładem są trzy japońskie okręty typu Hibiki
berty” i zajęciu USS „Pueblo” przez Koreę Północ- wyposażone w SURTASS. Ich odpowiednikiem po
ną wysiłek rozpoznawczy USA został skierowany chińskiej stronie są jednostki typu 639A i 927.
na środki techniczne przenoszone przez inne plat- Wszystkie te okręty nie są oczywiście klasyfikowa-
formy (m.in. samoloty, satelity, ośrodki naziemne). ne jako rozpoznawcze, lecz jako badawcze. Oficjal-
A działalność rozpoznawcza sił okrętowych skupiła nie marynarka wojenna Japonii nie ma na stanie
się bardziej na śledzeniu radzieckich sił podwod- jednostek rozpoznawczych, co nie przeszkadza jej
nych i zdejmowaniu ich charakterystyk hydroaku- do zadań związanych z rozpoznaniem kierować inne
stycznych. statki, jak chociażby lodołamacz „Shirase”.
Dzisiaj działaniami związanymi ze śledzeniem W wypadku Chin możemy mówić zarówno o po-
okrętów podwodnych (nie tylko rosyjskich, lecz tak- kaźnej flocie jednostek badawczych, jak i rozpo-
że i chińskich) zajmuje się pięć amerykańskich jed- znawczych. W ciągu ostatnich lat chińską marynar-
nostek podporządkowanych Military Sealift Com- kę wojenną zasiliła cała seria klasycznych okrętów
mand (MSC). Okręty typu Victorious i Impeccable rozpoznawczych (typu: 815, 815G, 815A).
zbudowano w układzie katamaranu o małym prze-
kroju wodnicowym (Small Waterplane Area Twin …I PODWODNE
Hull – SWATH) i wyposażono w holowany system Wiele zadań związanych z prowadzeniem rozpo-
hydroakustyczny AN/UQQ-2 SURTASS (Surveil- znania morskiego i nie tylko wykonują okręty pod-
lance Towed Array Sensor System). wodne. Z uwagi na skrytość działania wydają się
Za USA podążają inne państwa i to zarówno jeśli one idealnymi platformami do tego typu działalno-
chodzi o wyposażenie, jak i układ konstrukcyjny ści. Ograniczeniem jest oczywiście przestrzeń, jaka
SWATH zapewniający dużą stabilność platformy. pozostaje do montażu niezbędnego wyposażenia,
w tym np. systemów antenowych. Obecnie wyposa- nie kierowane, ale w ciągu najbliższych lat ich miej-
żenie rozpoznawcze przenoszone przez okręty pod- sce mogą zająć pojazdy autonomiczne. Dzisiaj dość
wodne ogranicza się raczej do systemów ostrzegaw- trudno przewidzieć wszystkie implikacje wynikające
czych informujących o bezpośrednim zagrożeniu, z ich zastosowania na większą skalę, a związane np.
ale stan ten w ciągu najbliższych lat może się zmie- z bezpieczeństwem nawigacyjnym czy też aspektami
nić. Po zakończeniu zimnej wojny środek ciężkości prawa morza i prawa międzynarodowego. Szersze za-
działań na morzu przesunął się z wód oceanicznych stosowanie pojazdów autonomicznych będzie wyma-
na wody przybrzeżne, gdzie skrytość jest podstawo- gać wykorzystywania dość wyrafinowanego oprogra-
wym atutem gwarantującym sukces operacji, także mowania i algorytmów sztucznej inteligencji.
rozpoznawczej. Innym słabym punktem ich zastosowania mogą
Prawdopodobnie prowadzenie rozpoznania pod- być systemy łączności zapewniające transmisję da-
wodnego ma być zadaniem tajemniczego rosyjskie- nych i odbierania komend. Jak daleko można posu-
go okrętu podwodnego projektu 10831 Łoszarik nąć się w kwestii autonomiczności? Jak bardzo bę-
(oficjalnie jest to głębokowodna stacja podwodna dzie można zawierzyć autonomicznym systemom?
AS-12 lub AS-31). Ten stosunkowo nieduży atomo- To tylko niektóre z pytań, na które trzeba będzie
wy okręt podwodny o długości 60 m i wyporności znaleźć odpowiedź. Najlepiej przed rozpoczęciem
około 2 tys. t może – według niepotwierdzonych in- użytkowania. Chociaż znając życie, to dopiero ono
formacji – zanurzać się na głębokość do 3000 lub przyniesie odpowiedzi.
nawet 6000 m. Ma to być również najcichszy rosyj- W ciągu najbliższych lat będą one uzupełniały
ski okręt, praktycznie niewykrywalny dla sonarów. stopniowo możliwości jednostek nawodnych i pod-
Nawet te niesprawdzone informacje mogą świad- wodnych w zakresie rozpoznania. Okręty załogowe
czyć o dużych możliwościach jednostki, związa- zaczną odgrywać coraz bardziej rolę jednostek-ma-
nych z prowadzeniem działań specjalnych, w tym tek wysyłających platformy bezzałogowe bezpo-
i prowadzenia lub wsparcia rozpoznania. średnio w rejon działania (fot. 2). Oprócz zadań
Do kompletu potencjalnych i tajemniczych rosyj- związanych z rozpoznaniem i wskazywaniem celów
skich podwodnych platform rozpoznawczych należy będą one także oceniać skutki uderzeń. Wszystko to
dodać jeszcze projekty okrętów-matek, zdolnych do będzie się odbywać dzięki integracji poszczegól-
przenoszenia Łoszarika, innych pojazdów podwod- nych systemów (rozpoznania, dowodzenia, kierowa-
nych czy też supertorped Posejdon: 09786 Oren- nia ogniem, targetingu itd.) w jeden wieloszczeblo-
burg, 09787 Podmoskowie, 09851 Chabarowsk wy system walki.
i 09852 Biełgorod.
Potencjał okrętów podwodnych stara się także CZY TYLKO SZTUCZNA INTELIGENCJA?
wykorzystać US Navy. Przykładem może być mo- Po zakończeniu zimnej wojny mogło się wyda-
dyfikacja trzeciej jednostki typu Seawolf – USS wać, że okręty rozpoznawcze powinny odejść do la-
„Jimmy Carter”. W trakcie budowy została ona wy- musa. Tak się jednak nie stało, choć ich przyszłość
dłużona o 30 m dzięki dodaniu dodatkowego modu- jako jednostek przeznaczonych tylko do rozpozna-
łu kadłuba MMP (Multi-Mission Platform). Mieści nia nie rysuje się zbyt jasno. Prawdopodobnie w cią-
się w nim hangar i śluzy dla pojazdów podwodnych, gu kilkunastu lub więcej lat w zasobach marynarek
nurków i dodatkowego wyposażenia, także prawdo- wojennych pojawią się wielozadaniowe platformy
podobnie o przeznaczeniu rozpoznawczym. O ame- morskie, zdolne do wykonywania różnorodnych za-
rykańskim okręcie wiadomo więcej niż o rosyjskich dań związanych z prowadzeniem prac hydrograficz-
czy chińskich projektach rozpoznawczych jednostek nych, oceanograficznych, rozpoznawczych itp. Być
podwodnych. Jednak także wokół USS „Jimmy Car- może do tego grona zostanie także dołączone wy-
ter”, jego możliwości i wykonywanych zadań naro- krywanie i ewentualnie zwalczanie zagrożenia mi-
sło sporo legend, niekoniecznie odpowiadających nowego. A to wszystko poparte szerokim zastoso-
rzeczywistości. Faktem jest, że zarówno USS „Jimmy waniem platform bezzałogowych różnych klas i róż-
Carter”, jak i pozostałe dwie jednostki typu Seawolf nego przeznaczenia z algorytmami sztucznej
dysponują dużymi możliwościami prowadzenia inteligencji do analizy dużej ilości danych. Danych
skrytego rozpoznania, które są wykorzystywane. Ot, pochodzących nie tylko z bezpośredniego otoczenia
chociażby incydent z USS „Connecticut” na Morzu i pozyskanych własnymi sensorami, lecz także uzy-
Południowochińskim… skiwanych z innych platform, źródeł i domen.
Z dużą pewnością można jednak stwierdzić, że
PLATFORMY BEZZAŁOGOWE mimo coraz szerszego wsparcia sprzętowego i opro-
Podobnie jednak jak i w wypadku okrętów zało- gramowania najistotniejszym elementem każdego
gowych ich najważniejszym elementem pozostaje systemu rozpoznania pozostanie człowiek. Z dzi-
specjalistyczne wyposażenie. Odpowiednio wypo- siejszego punktu widzenia trudno sobie wyobrazić,
sażone platformy bezzałogowe mogą realizować by nawet najlepsze oprogramowanie mogło zastąpić
praktycznie tę samą gamę zadań co jednostki zało- ludzkie zdolności oparte na wiedzy, doświadczeniu
gowe. Na razie wśród nich dominują pojazdy zdal- i intuicji. n
Problematyka
zarządzania wiedzą
w wybranych armiach
STUDIOWANIE DOBRYCH PRAKTYK PAŃSTW NIE TYLKO
SOJUSZNICZYCH STAJE SIĘ NIEODZOWNYM ELEMENTEM
PRZYGOTOWANIA ARMII DO RÓŻNYCH SYTUACJI ORAZ
PRZYSZŁYCH WYDARZEŃ. JEST NIM RÓWNIEŻ SIĘGANIE
PO SPRAWDZONE MODELE SKUTECZNYCH ROZWIĄZAŃ
I DZIAŁAŃ.
1 T.A. Stewart, The Wealth of Knowledge: Intellectual Capital and the Twenty-first Century Organization, Crown Publishing Group, USA 2007,
s. 112.
zmierzające do zwiększenia szybkości oraz efektyw- W 2021 roku Władimir Putin podkreślał, że Rola
ności podejmowania decyzji zarówno od poziomu i odpowiedzialność dowódcy wzrasta obecnie wielo-
strategicznego do operacyjnego, jak i taktycznego. krotnie. Potrzebujemy nie tylko solidnego, fundamen-
Rosyjski proces podejmowania decyzji wydaje się talnego szkolenia teoretycznego z zakresu nauk woj-
dużo mniej sformalizowany i krótszy niż ten realizo- skowych, lecz także chęci do ciągłego uczenia się, po-
wany w wojskach NATO. Tym samym oferuje więk- magania podwładnym w opanowaniu najnowszych
szą elastyczność, sprawność i trafność decyzyjną oraz modeli sprzętu wojskowego, ponieważ współczesne
skuteczność operacyjną. Zasadniczym powodem uzy- siły zbrojne to prawdziwy stop zaawansowanych tech-
skania wyprzedzenia informacyjnego jest to, że po- nologii i innowacji oraz wiedzy2.
dejmowanie decyzji jest ściśle skorelowane z płyn- Pod koniec października 2021 roku minister obro-
nym transferem i dyfuzją wiedzy według szczebli ny Rosji gen. Siergiej Szojgu przytoczył fakty
struktury decyzyjnej. Ponadto można zauważyć zdol- o wzmożonej aktywności wojskowej NATO w pobli-
ność do ukierunkowanego pozyskiwania informacji, żu granic Rosji i Białorusi. Według niego liczba za-
filtrowania jej oraz przesyłania przy likwidacji zbęd- angażowanych sił Sojuszu prawie się podwoiła, licz-
nych punktów blokujących szybką decyzyjność. ba zaś lotów rozpoznawczych i taktycznych NATO
Warto dodać, że w publikacjach rosyjskich naukow- na terenach graniczących z Rosją wzrosła o jedną
ców wojskowych są zauważalne zrozumienie i badaw- trzecią. Ponadto jest prowadzone intensywne szkole-
cze podejście do różnych zachodnich koncepcji oraz nie operacyjne i bojowe pod auspicjami bloku pół-
głęboka wiedza dotycząca najnowszych rozwiązań od- nocnoatlantyckiego. Minister uznał, że w tych wa-
noszących się między innymi do wojny sieciocen- runkach Moskwa i Mińsk zostają zmuszone do pod-
trycznej. Rosjanie analizują doświadczenia operacyjne jęcia działań. Jednym z nich będzie wprowadzenie
z tego typu operacji i wyciągają z nich wnioski. Każdy nowej doktryny wojskowej państwa związkowego/
konflikt zbrojny uznają za okazję do rozwijania wie- sprzymierzonego. Resorty wojskowe obu krajów
dzy i poznawania drugiej strony, nie zamykając się przeszły na planowanie dwustronnej współpracy
w przeświadczeniu o własnej doskonałości na podsta- wojskowej według pięcioletniego programu partner-
wie błędów armii zachodnich. Równocześnie rosyjscy stwa strategicznego. W listopadzie 2021 roku Naj-
specjaliści nieustanie w sposób uważny studiują i ana- wyższa Rada Państwa Związkowego w formie wide-
lizują działania sił zbrojnych innych państw. Doceniają okonferencji zatwierdziła zaktualizowaną doktrynę.
rolę informacji oraz szybkość jej pozyskiwania i trans- Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej zapowie-
formacji w użyteczną wiedzę, mając świadomość, że działo wyposażenie w 2021 roku sił lądowych Fede-
to właśnie warunkuje optymalne pod względem czasu, racji Rosyjskiej w ponad 2500 sztuk broni i sprzętu
zakresu i kierunku wykorzystanie posiadanej broni. oraz nieprzerwane unowocześnianie środków woj-
W rosyjskim postrzeganiu przyszłego konfliktu zbroj- skowych w ramach realizacji Państwowego progra-
nego istotne znaczenie ma konfrontacja informacyjna, mu uzbrojenia na lata 2018–2027.
gdyż każda ze stron w zamierzeniu celuje pierwszo- Utworzono system zarządzania obroną Federacji
planowo w cyberprzestrzeń z zamiarem zakłócenia Rosyjskiej, który pozwala kierować kompleksowo
możliwości wykorzystania przestrzeni informacyjnej wszystkimi posiadanymi zasobami. Zakłada on nie
przez przeciwnika, tym samym degradując jego zdol- tylko pozyskanie ogromnych zasobów wiedzy, lecz
ności do operacyjnego współdziałania. także skoncentrowanie całego zgromadzonego wcześ-
W rosyjskiej doktrynie wojny nowej generacji (New niej doświadczenia. Niezwykłą wagę przykłada się do
Generation Warfare – NGW) wskazuje się na holi- zdobywania wiedzy i agregacji informacji. Założe-
styczne podejście do współczesnych działań zbrojnych niem jest posiadanie bardzo dużego spektrum infor-
i tym samym akcentuje zastosowanie wielu narzędzi macji, które będą przetwarzane w jednym czasie, sy-
politycznych, wojskowych, informacyjnych i ekono- multanicznie, i pozwolą podjąć słuszną decyzję.
micznych w różnych konfiguracjach oraz w poszcze- Wymaga to specjalistycznych, ultranowoczesnych
gólnych stanach konfliktu. Zakłada się, że często bę- rozwiązań komputerowych oraz ogromnej ilości opro-
dzie on poprzedzony zmaganiami (operacjami) psy- gramowania. W związku z tym jest to jeden z kluczo-
chologicznymi i informacyjnymi, aby osłabić morale wych priorytetów armii rosyjskiej.
przeciwnika i jego zdolność do eskalacji działań. NGW Według gen. Szojgu, skoro mówimy o społeczeń-
nie umniejsza jednak znaczenia siły militarnej. Zamiast stwie wiedzy, ważne jest, by zrozumieć, jak efektywnie
tego uznaje i podkreśla istotność narzędzi niekinetycz- wykorzystuje się tę wiedzę w siłach zbrojnych. My
nych i asymetrycznych. Tym samym docenia się nieba- w Ministerstwie Obrony zadaliśmy sobie to pytanie3.
gatelną rolę informacji oraz działań mających na celu Stąd też obserwowane są nieprzerwane prace nad
pozyskanie wiedzy, jak również użytecznych zasobów kształtowaniem kolejnych modułów systemu zarzą-
intelektualnych. dzania wiedzą w armii.
2 Путин назвал современную армию России сплавом технологий, инноваций и знаний, https://tass.ru/armiya-i-opk/11769197/ październik
2021.
3 Гeнepaл apмии Cepгeй Шoйгy: Вoopyжёииыe cилы Рoccии cдeлaли oгромный рыбок в разбитии, https://ric.mil.ru/Novosti/item/324137/.
W Bundeswehrze zarzą-
dzanie wiedzą zostało
wdrożone w 2010 roku.
Celem działań z tym
związanych było stwo-
rzenie kultury wiedzy,
która prowadzi do efek-
tywniejszego i wydaj-
niejszego wykonywania
zadań przez niemieckie
siły zbrojne oraz sku-
teczniej łączy i rozwija
potencjał ich kadry.
wych. Dzięki takiej współpracy łączy się wiedzę W kolejnych doktrynach doprecyzowano, że za-
wojskową z naukową, tworząc fundamenty pod budo- rządzanie wiedzą to procesy i techniki, które są wy-
wy tzw. Bundeswehry przyszłości. korzystywane do dynamicznego transferu doświad-
czeń od doświadczonego żołnierza do niedoświad-
W ARMII AMERYKAŃSKIEJ czonego żołnierza, zapewniającego przy tym
Zarządzanie wiedzą zostało zdefiniowane w for- wspólne porozumienie. Misją jest zatem zbudowanie
malnych dokumentach już w 2005 roku. Przyjęto takiej kultury organizacyjnej, która tworzy, kształtu-
wówczas, że jest to strategia przekształcania się w si- je, stosuje i rozpowszechnia wiedzę między wszyst-
ły sieciocentryczne oparte na wiedzy, co stanowi ko- kimi rodzajami sił zbrojnych. Wizja natomiast za-
lejny krok w tworzeniu wojsk przyszłości. Zarządza- wiera przekaz, że sama wiedza ma taką moc, że je-
nie wiedzą służy zatem za narzędzie do organizowa- den się uczy, a każdy wie.
nia informacji w sposób systemowy i ułatwia rozwój Przyjęto, że każdy pracownik sił zbrojnych USA
wiedzy przez inteligentne wykorzystanie różnych pro- zna i rozumie misję oraz wizję wynikające z wdraża-
cesów (zarządzanie wiedzą)7. nia kolejnych etapów zarządzania wiedzą. Dotyczy to
7 Army Regulation 25-1 Army Knowledge Management and Information Technology, Headquarters Department of the Army, Washington DC,
15 July 2005.
zarówno pracowników wojska, jak i mundurowych. W obecnej strukturze amerykańskiej armii istnieją
Na co dzień obecny jest szacunek dla wiedzy i do- oraz są tworzone kolejne specjalne stanowiska dla osób
świadczenia. Osoba, która ma głębszą wiedzę z danej odpowiadających za kwestie zarządzania wiedzą
dziedziny, jest tą, która ma prawo pouczać, nauczać, w wojsku. Są to stanowiska dla osób kompetentnych
doradzać i dodatkowo czyni to z chęcią, a dzielenie w tej dziedzinie. Jednym z kluczowych jest knowledge
się wiedzą uznaje za nieodłączny element swojej pra- management officer. Do wsparcia jego działań i pomo-
cy lub służby. Nie ma na to wpływu wiek, płeć czy in- cy są powoływani również: assistant knowledge mana-
ne uwarunkowania, powszechny jest bowiem szacu- gement officer (zastępca oficera zarządzania wiedzą),
nek do człowieka, jego doświadczenia i wiedzy. knowledge management noncommissioned officer
W 2015 roku zarządzanie wiedzą w oficjalnych (podoficer zarządzania wiedzą), content management
doktrynach przedstawiano jako proces umożliwiający specialists (specjaliści zajmujący się codziennymi spra-
jej przepływ w celu wspólnego jej zrozumienia, ucze- wami zarządzania wiedzą). W TRADOC (Training and
nia się i podejmowania właściwych decyzji. Jest on Doctrine Command – Dowództwo Szkoleniowe i Dok-
pięciostopniowy i ma na celu tworzenie wspólnego trynalne Armii) z kolei zostało utworzone specjalne
obrazu dla zrozumienia problemu, etapy zaś zarzą- stanowisko dla oficera zajmującego się zarządzaniem
dzania wiedzą obejmują8: ocenianie/oszacowanie, wiedzą, tzw. chief knowledge officer (CKO). Biuro
projektowanie, rozwijanie, pilotowanie/nawigowanie CKO jest zasadniczym organem koordynującym i ko-
i wdrożenie. munikacyjnym, który organizuje i usprawnia procesy
Ten pięcioetapowy proces scala i dostosowuje ludzi, zarządzania wiedzą w TRADOC.
procesy, narzędzia oraz kulturę organizacyjną tak, by Armię USA od lat postrzega się jako siły zbrojne
w sposób płynny i harmonijny współpracowali oraz bez uczące się i coraz bardziej inteligentne. Z tego też
obaw i zakłóceń dzielili się posiadaną wiedzą. względu opracowana i realizowana wizja zakłada już
Niezwykle pomocny w odniesieniu do przedsta- od pierwszego dnia służby dużą rolę w osadzeniu żoł-
wionych kwestii jest prężnie działający portal AKO nierzy i cywilów w postępowym i skoncentrowanym na
(Army Knowledge Online), który finalnie ma stać się uczniach środowisku uczenia się opartym na kompe-
priorytetowym portalem oraz punktem dostępu do tencjach. Analiza doktryn amerykańskich z zakresu
wszystkich zasobów wiedzy armii (jako dopełnienie zarządzania wiedzą daje podstawę do stwierdzenia, że
istnieją portale dla każdego rodzaju sił zbrojnych). Na w kilku z nich można odnaleźć kompleksowe ujęcie
portalu można znaleźć wiele wartościowych publika- zarządzania wiedzą w postaci systemu. W początko-
cji i odniesień do źródeł rozwijających odpowiednie wych dokumentach budowały go trzy elementy, tj. lu-
zdolności oraz służących samodoskonaleniu. Wciąż dzie, technologie i procesy (np.: doktryna Knowledge
aktualizowane są zalecenia zarówno dla potencjal- Management Section 6-01.19, dokument Knowledge
nych liderów, jak i samych żołnierzy dotyczące mię- Management Principles 6-0110). Potem coraz częściej
dzy innymi tego, jak budować spójny i pełen zaufania zwracano uwagę na dodatkowe aspekty wpływające na
zespół, jak być doskonałym, wspierającym liderem efektywność procesów zarządzania wiedzą i w efekcie
czy jak dążyć do stawania się żołnierzem gotowym do dodano czwarty bardzo istotny element stanowiący nie-
sprostania przyszłym wyzwaniom. jako rozwiązania organizacyjne (zawarty m.in. w: dok-
Zarządzanie talentami, dbałość o rozwój wyjątko- trynie Knowledge Management Operations, FM
wych kompetencji, ukierunkowywanie drogi rozwoju 6-01.111; doktrynie Techniques for Effective Knowledge
specjalistów oraz organizowanie odpowiednich szko- Management ATP 6-01.112; Executing Knowledge Ma-
leń, aby nadążać za postępem i zmianami, jest jedną nagement in Support of Mission Command for Le-
z naturalnych wartości i zasad postępowania w siłach aders13). Odnosi się on do rozwiązań koncepcyjnych,
zbrojnych USA. ideowych i zarządczych przenikających się i holistycz-
Warto wspomnieć, że wykorzystuje się koncepcje nych, na przykład, systemów zarządzania treścią, zało-
i rozwiązania z zakresu mentoringu, coachingu czy żeń organizacji uczącej się i inteligentnej czy koncepcji
counsellingu [poradnictwa – przyp. red.]. Duży na- wspomagających zarządzanie wiedzą (np.: benchmar-
cisk kładzie się na umacnianie wzajemnego zaufania king, kaizen, edutainment).
oraz zespołowe działanie. Zaufanie i wynikające Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, że pod-
z niego upoważnienie podwładnych do działania jęto prace na rzecz zarządzania wiedzą w armii oraz
zgodnie z intencją dowódcy jest bowiem w przekona- propagowania informacji na ten temat, a także infor-
niu Amerykanów zwielokrotnieniem siły bojowej. mowania o założeniach i zasadach zarządzania wiedzą
8 Techniques for Effective Knowledge Management ATP 6-01.1 (FM 6-01.1), Headquarters Department of the Army, Washington DC, 2015.
9 Knowledge Management Section 6-01.1, Headquarters Department of the Army, 2008, s. 1–6 i kolejne.
10 Army Knowledge Management Principles, http://www.kmrom.com/Data/Files/AKM_Principles_25_JUN_20081.pdf/.
11 Knowledge Management Operations, FM 6-01.1, Headquarters Department of the Army, 2012, s. 1–3 i kolejne.
12 Techniques for Effective Knowledge Management ATP 6-01.1, Headquarters Department of the Army, Washington DC, 2015, s. 1–4.
13 Executing Knowledge Management in Support of Mission Command for Leaders, Army Operational Knowledge Management Proponent,
2014, s. 11.
przez różne punkty dostępu do niej i wybrane źródła, Niektórzy specjaliści wojskowi są zdania, że współ-
jak również o sposobach dotarcia zarówno do cywilnej, czesne systemy dowodzenia nie są jeszcze przystoso-
jak i wojskowej części armii. W tym celu założono na wane do efektywnego prowadzenia działań w ramach
Twitterze profil Army Knowledge Management14. Za- operacji militarnych. Nie jest jednak prawdą, że na
mieszczane są na nim codziennie wybrane fragmenty przykład działania sieciocentryczne nie są odpowied-
oraz cytaty z dokumentów dotyczących zarządzania nie do wykonywania zadań w ramach nowej koncepcji
wiedzą, inspirujące motta oraz wypowiedzi i przypo- walki. Należy bowiem założyć, że to raczej ich uczest-
mnienia ważnych wydarzeń motywujących do rozwija- nicy nie mają zdolności i odpowiednich kompetencji,
nia tego systemu oraz osobistego samodoskonalenia by efektywnie wykorzystywać posiadany potencjał.
w myśl zasady organizacji inteligentnej. Często jest Z tego względu nie potrafią w odpowiedni sposób po-
podkreślana rola zarządzania wiedzą w budowaniu no- zyskiwać, kumulować i rozdzielać odpowiednich in-
woczesnej armii i sprawnym jej dowodzeniu. W odpo- formacji, następnie ich gromadzić oraz poddawać dal-
wiedzi na pytanie, dlaczego zarządzanie wiedzą w woj- szej analizie i aktualizacji. Niewątpliwie posiadanie
sku, odpowiedź brzmi: zarządzanie wiedzą umożliwia pełnych i wiarygodnych wiadomości pozwala lepiej
dowodzenie, znacznie usprawnia kierowanie organiza- ocenić każdą sytuację15.
cją wojskową, zapewnia ciągłość działania, doskonali Bardzo trafne jest uznawane i powtarzane w armii
i rozwija standardowe procedury operacyjne (SOP), Stanów Zjednoczonych motto: Zarządzanie wiedzą to
ułatwia proces planowania walki (battle rhythm) oraz jedna z rzeczy, które sprawiają, że wojna przyszłości
stanowi połącznie między ludzkim i technicznym wy- różni się od działań wojennych z przeszłości.
miarem procesu dowodzenia. W odniesieniu do poruszonych kwestii, tym samym
W związku z koniecznością nieprzerwanego samo- roli sił zbrojnych w systemie bezpieczeństwa narodo-
doskonalenia się i uczenia oraz wobec wciąż zmienia- wego państwa, należy w tym miejscu zaznaczyć, że
jącej się wiedzy oraz wyzwań stojących przed siłami nasz kraj ze względu na swoją pozycję geopolityczną
zbrojnymi są one świadome własnej niedoskonałości. w Europie musi posiadać skuteczny i efektywny sys-
Z tego względu nieprzerwanie wprowadzają uspraw- tem bezpieczeństwa, w tym szczególnie militarnego.
nienia i aktualizacje oraz reagują elastycznie na zmia- Coraz częściej, co jest pozytywnym zjawiskiem, pod-
ny środowiskowe, zaczynając od szczegółów, na przy- kreślana jest rola informacji, jak też wiedzy jako tych
kład od dostosowywania środków walki do miejsca niematerialnych zasobów, które umiejętnie kształto-
prowadzonych działań, skończywszy na skompliko- wane dadzą wymierne i widoczne efekty w postaci
wanych strukturalnie zmianach, jak chociażby na dą- zapewnienia integralności terytorialnej państwa. Tym-
żeniu do uelastycznienia struktur organizacyjnych czasem w nowej Strategii bezpieczeństwa narodowe-
przy wdrażaniu coraz pełniejszej koncepcji mission go (2020) pominięto problem zarządzania wiedzą.
command. Wskazano jednak, że przewiduje się wzmocnienie
zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospoli-
WNIOSKI I REKOMENDACJE tej Polskiej do odstraszania i obrony przed zagroże-
Z dotychczasowych rozważań wynika, że w armiach niami bezpieczeństwa ze szczególnym uwzględnie-
wspomnianych państw w celu ciągłego ich doskonale- niem podniesienia poziomu mobilności i moderniza-
nia są monitorowane nieprzerwanie działania odnoszą- cji technicznej. Następnie wymieniono wiele
ce się do zarządzania wiedzą, jak również wdrażane czynników, które warunkują osiągnięcie tak przyjęte-
dobre rozwiązania i praktyki z tego zakresu. Prze- go celu. Jednak uświadomienie roli kształtowania za-
świadczenie o znaczeniu nauki, samodoskonalenia sobów wiedzy, następnie ustalenie strategii zarządza-
i uczenia się od innych ma w armii rosyjskiej, niemiec- nia nią umożliwi podjęcie działań operacyjnych, co
kiej i amerykańskiej wymiar nie tylko indywidualny, doprowadzi do praktycznej realizacji procesów zarzą-
lecz także organizacyjny dotyczący całości sił zbroj- dzania wiedzą w armii i finalnie zbudowania całego
nych jako organizacji militarnej spójnej ze względu na systemu zarządzania nią. Efektem będzie wiele pozy-
cele i wartości. tywnych działań określanych często mianem niewy-
Tym samym daje się zauważyć ogromny szacunek miernych korzyści.
do wiedzy, także tej zewnętrznej, pochodzącej z oto- Zgromadzone w wyniku badań efekty poznawcze
czenia sił zbrojnych. Z tego względu ważna jest cywil- dowodzą, że wiedza i zarządzanie nią w organizacji,
no-wojskowa współpraca, analizowanie sporządzanych jaką są siły zbrojne, są dużo bardziej skomplikowane
raportów, testowanie prototypów oraz uważne studio- ze względu na hierarchiczność, specyficzną kulturę or-
wanie wyników badań prowadzonych zarówno przez ganizacyjną oraz liczne uwarunkowania regulaminowe
uczelnie wojskowe, jak i instytuty naukowe, a także i procedury. Należy jednak zauważyć, że postrzeganie
przez samodzielnych ekspertów w dziedzinie bezpie- roli i znaczenia sił zbrojnych jako instrumentu oddzia-
czeństwa i obronności. ływania państwa powoli ulega zmianie. n
Miasto w walce
czy walka w mieście?
JAK WŁAŚCIWIE UGRUPOWAĆ PODODDZIAŁ I JAKIE UTWORZYĆ
ELEMENTY UGRUPOWANIA BOJOWEGO – TO DYLEMATY
TOWARZYSZĄCE DOWÓDCOM, KTÓRZY BĘDĄ MUSIELI PROWADZIĆ
DZIAŁANIA BOJOWE W TERENIE ZURBANIZOWANYM.
1 Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych, RDTWPiZ – DWLąd, Warszawa 2008, s. 117.
Teren zurbanizowany to
D K P A N C
zagęszczeniem budyn-
ków.
R A F A Ł
nych szczebli. Słownik PWN termin ten definiuje równowagi fizjologicznej środowiska wewnętrznego
jako: skupisko ludzkie, przeciwstawiane wsi, charak- wbrew zmienności warunków zewnętrznych, czyli ho-
teryzujące się zagęszczoną zabudową, zróżnicowaną meostazy3.
strukturą społeczną mieszkańców, utrzymujących się Miasto jako homeostat to rodzaj maszyny, urządze-
w większości z zajęć nierolniczych – handlu, rzemio- nia regulującego, mającej na celu utrzymanie zmien-
sła, przemysłu i usług. Podstawową przyczyną zakła- nej, jaką jest jego organizm. Składa się z wielu pozor-
dania i rozwoju miast była naturalna tendencja do nie niezależnych od siebie części. Jako całość stanowi
tworzenia się organizacji społecznych umożliwiają- grupy zespolonych ze sobą w jedną całość n elemen-
cych zwiększanie efektywności pracy ludzkiej. Miasto tów, a wszystko, co zespala się z części kumulatyw-
nie zawsze zamyka się w granicach administracyj- nych, można nazwać układem4.
nych, a liczba ludności często nie oddaje jego istotnej Na tym etapie rozważań można wyciągnąć następu-
wielkości, stosuje się dodatkowe pojęcia aglomeracji jący wniosek ogólny: miasto jako układ nie jest luź-
miejsko-przemysłowej, konurbacji, regionu miejskie- nym zbiorem oddzielnych podmiotów, lecz strukturą
go i in. Dominujące funkcje danego miasta (handlo- ściśle powiązaną siecią informacji. Charakterystycz-
we, rzemieślnicze, górnicze, portowe i inne) mogą ną cechą takiego układu jest to, że nie można badać
nadawać mu swoisty charakter2. go w inny sposób niż jako cały organizm. Rozpoczy-
Podane w definicji własności miasta powodują, że nając badania nad miastem jako graczem w walce, na-
nabywa ono cech organizmu społecznego o znaczeniu leży rozpatrywać je jako układ.
militarnym, autonomicznej jednostki, która swoim
funkcjonowaniem ma zasadniczy wpływ na sterowa- NIEDOMAGANIA
nie regionu, w którym się znajduje. Konsekwencje braku zrozumienia istoty, czym jest
Uznając miasto za system, który odznacza się zdol- miasto, pokazują nam działania sił koalicyjnych w Ira-
nością do przystosowywania się do zmieniających się ku w latach 2003–2014 oraz wojna w Syrii w latach
warunków oraz samoregulowania czy samoorganiza- 2011–2019. W kontekście stwierdzenia zawartego
cji, można przypisać mu cechy homeostatu, czyli mo- w tytule artykułu nie prowadzi się kalkulacji poten-
delu fizycznego mającego zdolność do dążenia do cjałów dotyczących sił i środków koniecznych do
2 https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/miasto;3940400.html/. 4.12.2020.
3 Mały słownik cybernetyczny, Warszawa 1973, s. 149.
4 S. Beer, Cybernetyka a zarządzanie, Warszawa 1966, s. 13.
utrzymania lub zdobycia miasta. Przykład, który po- ograniczeniami sprzętu indywidualnego, ciężkiego
twierdza taką sytuację, to to, że w trakcie większości bądź wsparcia. Jej pominięcie wynika z niedoskona-
szkoleń w jedynym w kraju Centralnym Ośrodku Zur- łości COZ, którego zabudowa kondygnacyjna nie się-
banizowanym (COZ) w Wędrzynie rola ludności cy- ga wyżej niż trzeciego, czwartego piętra.
wilnej oraz wszystkich innych atrybutów miasta (np. Młodzi dowódcy, dojrzewając na tego typu niepeł-
rola Internetu, elementy walki informacyjnej z wyko- nowartościowych placach ćwiczeń, mentalnie kreują
rzystaniem mieszkańców) jest nie tyle marginalna, co swoją wizję walki na przyszłe lata służby. Z pokolenia
wręcz pomijana. Dowódcy ułatwiają sobie osiąganie na pokolenie powtarzają błędne schematy, w coraz
celów szkoleniowych, walcząc z wcześniej zdefinio- większym stopniu podświadomie godząc się na ujed-
wanym w ćwiczeniu przeciwnikiem, którego autono- nolicony produkt w postaci nieodpowiednio wyszko-
miczność ogranicza się do schematu zawartego w ta- lonych pododdziałów. W ich wizji walki, jej oceny,
beli pozoracji pola walki. Czyli najczęściej do rywala jest to produkt zadowalający, ale pozbawiony zalet.
zrównoważonego bądź słabszego potencjałem, kolej- Zakres przedmiotowego szkolenia to epizodyczne
no wycofującego się wzdłuż wydzielonej części zdarzenia na poziomie indywidualnego szkolenia żoł-
ośrodka szkolenia na potrzeby ćwiczenia. Nie trzeba nierza: od zdobywania pomieszczeń, zgrywania pod-
być ekspertem od sposobów walki pododdziałów oddziałów na poziomie sekcja/drużyna – pluton –
zmechanizowanych (zmotoryzowanych), specjalnych, kompania, do coraz rzadszych i krótszych ćwiczeń
tudzież innych rodzajów wojsk, by zauważyć pomija- batalionowych.
ne obszary szkolenia we wspomnianym Ośrodku. Zrozumienie miasta, jego atrybutów społecznych,
Kolejna zaniedbywana sfera to prowadzenie walki przestrzennych oraz identyfikowanie zagrożeń wyni-
na wysokich kondygnacjach i tym samym oswajania kających z braku uwzględnienia roli tego podmiotu
żołnierza ze związanymi z tym zagrożeniami oraz w walce powinno się stać przedmiotem dociekań do-
wódców wszystkich szczebli. Rozważania te są nie- miasto. Walka (gra) jest przedsięwzięciem składają-
zwykle ważne także w aspekcie rozwijania terytorial- cym się z poczynań graczy, którzy, realizując ją, dążą
nego potencjału obronnego ludności, czyli budowania do przeciwstawnych celów. W ujęciu abstrakcyjnym
zdolności m.in. sił obrony terytorialnej do identyfika- gra jest zbiorem opisujących ją reguł. Biorąc pod
cji zagrożeń, jak również ich zwalczania. uwagę proces, jakim jest walka, reguły mogą się
zmieniać w (n) przypadkach.
A MOŻE GRA? W rozważanej sytuacji przyjmuje się ściśle określo-
By zapobiec schematom postępowania w trakcie ną liczbę graczy (n=3).
prowadzenia działań w tym specyficznym środowi- A – gracz żółty (miasto), B – gracz niebieski (siły
sku, może należałoby przed rozpoczęciem ćwiczeń własne), C – gracz czerwony (przeciwnik). Biorąc
z dowódcami drużyn, plutonów i kompanii przepro- pod uwagę potrzebę identyfikacji miasta (gracz żół-
wadzić grę decyzyjną, która powinna przybliżyć im ty), jako strony w walce o dominację zbrojną na okre-
zawiłości w opanowywaniu bądź utrzymaniu określo- ślonym obszarze, należy przedstawić obraz zurbani-
nych kwartałów i budynków miasta. Uogólniając, idea zowania, czyli stopień jego urbanizacji (DEGURBA,
walki pokrywa się z tą, do jakiej jesteśmy przyzwy- od Degree of Urbanization). DEGURBA służy do za-
czajeni, stykając się z różnego rodzaju grami towarzy- klasyfikowania lokalnych jednostek administracyj-
skimi. Pojęcie gry jest bardzo stare. Jak podaje Jan nych (w naszym kraju klasyfikacja jest oparta na po-
Kazimierczak, gra jest starsza od kultury. Gry wyna- dziale gminnym) do trzech grup jednostek: miast, ma-
lezione przez człowieka są obrazem pewnych fikcyj- łych miast lub przedmieść oraz obszarów wiejskich.
nych sytuacji konfliktowych. Prawdopodobnie gra Klasyfikowanie to jest oparte na pomiarze gęstości za-
w szachy została stworzona po to, by uczestnicząc ludnienia i ciągłości geograficznej (sąsiedztwa) w ko-
w niej, można było opanować sztukę umiejętnego za- mórkach siatki o poziomie rozdzielczości wynoszą-
chowania się w sytuacjach konfliktowych5. cym 1 km2 (siatka kilometrowa). Do tego jest wyko-
Biorąc pod uwagę aspekt walki jako gry, gdzie rzystywana typologia oparta na siatce o poziomie
gracz (dowódca, inny podmiot) podejmuje decyzję rozdzielczości wynoszącym 1 km2 (siatka kilometro-
sam, autonomicznie identyfikujemy to jako wpływ wa). Typologia ta grupuje komórki siatki na ośrodki
kontekstu społecznego, gdzie kilku uczestników miejskie, klastry miejskie oraz komórki siatki obsza-
wchodzi ze sobą w interakcję, aby się targować, spie- rów wiejskich.
rać, walczyć. Na proces ten oddziałują różnorodne Poszczególne trzy typy lokalnych jednostek admi-
czynniki. Interesy różnych stron mogą się różnić tak, nistracyjnych (Local Administrative Units – LAU) de-
że decyzja optymalna dla jednej ze stron nie jest naj- finiuje się następująco:
lepsza dla innych, a może mieć także złe następstwa. miasta (obszary gęsto zaludnione): lokalne jed-
Ponadto między uczestnikami może wystąpić taki nostki administracyjne, w których co najmniej 50%
brak komunikacji, że nie zawsze będzie możliwe ludności mieszka w „ośrodkach miejskich”;
przedyskutowanie ewentualnych decyzji i ich na- małe miasta i przedmieścia (obszary o średniej gę-
stępstw. Większość rzeczywistych decyzji, jakie mu- stości zaludnienia): lokalne jednostki administracyjne,
szą podejmować dowódcy w walce, nie ma rozwiąza- w których poniżej 50% ludności mieszka w „ośrod-
nia, którego poprawność byłaby zagwarantowana. kach miejskich”, jednocześnie poniżej 50% ludności
W wielu sytuacjach będą oni wybierać między działa- mieszka w „komórkach siatki obszarów wiejskich”;
niami, które mogą mieć zarówno dobre, jak i złe na- obszary wiejskie (obszary słabo zaludnione): lo-
stępstwa w nadziei zminimalizowania szans niepowo- kalne jednostki administracyjne, w których ponad
dzenia i zmaksymalizowania szansy uzyskania dobre- 50% ludności mieszka w „komórkach siatki obszarów
go rezultatu w walce (grze). Jednak aby to uzyskać, wiejskich”.
muszą uznać znaczenie i rolę miasta w walce (roz- Pierwsze dwa typy lokalnych jednostek administra-
grywce) i traktować je jak autonomiczny organizm. cyjnych określane są łącznie w ramach tej klasyfikacji
Takie postrzeganie to teoria sytuacji konfliktowych, jako „obszary miejskie”.
których celem jest opracowanie wskazówek dla racjo- Stopień urbanizacji (DEGURBA) jest wykorzysty-
nalnego działania każdej ze stron występujących wany także do wyznaczania funkcjonalnych obszarów
w sytuacji konfliktowej. Przebieg gry (sytuacji kon- miejskich, zaś pośrednio jest podstawą do wyznacza-
fliktowej) zależy od decyzji podejmowanych przez nia typologii metropolitalnej6.
uczestników konfliktu z założeniem, że każdy z nich Powtórzmy zatem raz jeszcze: miasto to homeostat –
dąży do wprowadzenia w życie takiej decyzji, która rodzaj maszyny, urządzenia regulującego, która ma na
przyczyni się do rozwoju sytuacji na jego korzyść. celu utrzymanie zmiennej, jaką jest jego organizm.
Uwzględniając rozważania walki w terenie zurbanizo- Miasto składa się z wielu pozornie niezależnych od
wanym, należy wziąć pod uwagę kolejny podmiot siebie części. Jako całość stanowi grupy zespolonych
i nadać mu charakter autonomicznego gracza – czyli ze sobą w jedną całość n elementów, a wszystko, co
zespala się z części kumulatywnych można nazwać – istnienie w układzie wielu funkcjonalnie wyod-
układem7. rębnionych służb zaopatrzenia energetycznego, mate-
Charakterystyczną cechą takiego układu jest to, że riałowego, administracji, korelacji informacyjnej ob-
nie sposób badać go w inny sposób niż jako cały or- sługujących go.
ganizm. Rozpoczynając badania nad miastem jako Z rozważań tych wynika, że chcąc stworzyć wirtu-
graczem w walce, należy rozpatrywać je jako układ. alny model miasta, w którym będą prowadzone dzia-
Uznając, że składa się ono z n niepowiązanych ze łania, informatycy wspólnie z autorami projektu będą
sobą w żaden sposób elementów, należy przewidzieć mieli wiele problemów do przedyskutowania i roz-
n badań w celu znalezienia, do czego ten zbiór jest strzygnięcia.
podobny. Gdy połączymy ze sobą te elementy linia- Identyfikując pozostałych graczy w walce o miasto,
mi przepływu informacji, uzyskujemy układ afilio- należy zaznaczyć, że na potrzeby rozważań utożsa-
wanych ze sobą detali. Chcąc zrozumieć taki pod- miamy ich jako dowódców dysponujących potencja-
miot, trzeba zbadać nie tylko n elementów jego zbio- łem do rozpoczęcia walki o miasto lub z miastem.
ru, lecz również n(n-1) powiązań między nimi, Obaj mogą wspierać swój proces decyzyjny systema-
zakładając, że zależność A od B niekoniecznie jest mi sztucznej inteligencji (SI). Zatem: gracz niebieski
taka sama jak B do A. to dowolny dowódca sił niebieskich współdziałający
Określając dla miasta siedem ogólnych elemen- z własnym sztabem z zadaniem obrony bądź zdomi-
tów, tzn.: administrację; ludność; system bezpie- nowania gracza żółtego i z zadaniem pokonania gra-
czeństwa (policja, wojsko); przestępczość; logistykę cza czerwonego.
(żywność, woda, energia); infrastrukturę krytyczną Gracz czerwony to dowolny dowódca sił czerwo-
oraz system przepływu danych, otrzymujemy 42 za- nych ze sztabem z zadaniem dominacji nad graczami
leżności między nimi. Używając wizualizacji siecio- niebieskim i żółtym.
wej, gdy każda z możliwych zależności między Do każdego gracza czerwonego i niebieskiego cy-
A i B występuje albo nie, to otrzymamy 242 różnych bernetyka predysponuje dotarcie do mechanizmu
stanów układu (4.3980465e+12), czyli liczbę zależ- psychiki w algorytm właściwy naukom ścisłym. Od-
ności przekraczającą cztery biliony! Liczba zależno- wołanie się do systemów cybernetycznych pozwala
ści to zasadniczy wskaźnik złożoności problemu ba- na teoretyczne ujęcie ich zachowania oraz swoistości
dawczego. natury. Pomijając stronę dowodową, jako wymagają-
Dlatego też miasto należy uznać za układ probabi- cą od czytelnika wiedzy matematycznej, przyjmuje-
listyczny szczególnie złożony, czyli układ, do które- my kontynuację rozważań w koncepcji systemu au-
go najbliżej zbliżony jest ludzki mózg. tonomicznego, zdefiniowanego jako system zdolny
Pozwala to stwierdzić, że miasto jako autonomicz- do sterowania się i przeciwstawiania się utracie tej
na jednostka w potencjalnym konflikcie może mieć zdolności.
status gracza ze względu na8: W odniesieniu do gracza czerwonego i niebieskie-
– jego złożoność jako struktury układu sterującego, go wymagania te są spełnione, gdy zachodzące
który składa się z pewnej liczby układów niższego w systemie procesy informacyjne i energetyczne są
szczebla, podporządkowanych układowi nadrzędne- sprzężone ze sobą w sposób pozwalający na utrzy-
mu lub nawet wielu układom tworzącym wieloszcze- manie równowagi funkcjonalnej systemu. Jego trwa-
blową strukturę hierarchiczną; nie jest zapewnione mimo zagrażających zakłóceń.
– złożoność celów i kryteriów skuteczności stero- Systemem autonomicznym jest organizm ludzki,
wania, które choć w ogóle zbieżne, mogą być nieco wobec czego mają do niego zastosowanie wszystkie
inaczej formułowane dla poszczególnych części skła- twierdzenia udowodnione dla systemu autonomicz-
dowych układu sterującego; nego9.
– wieloznaczność celów i niekompletną określo- Wobec tego definiowany przez autorów gracz czer-
ność kryteriów skuteczności sterowania zarówno wony i niebieski mogą się sterować we własnym oto-
w nadrzędnym szczeblu układu sterowania, jak i na czeniu tym efektywniej, im więcej mają odnotowa-
szczeblach podporządkowanych; nych informacji. Współczynnik zarejestrowanych in-
– współudział w procesie sterowania ludzi, maszyn, formacji jest tym większy, im więcej jest elementów
sieci (np. Internet) jako wzajemnie uzupełniających mogących odbierać i wydawać informacje, czyli im
się elementów składowych układu; większa jest kubatura informacyjna mózgu gracza.
– występowanie w układzie oprócz podstawowych W konsekwencji, im większa jest pojemność informa-
relacji wewnętrznych, składających się na rozgałęzio- cyjna, tym większy jest potencjał gracza do wytwa-
ną strukturę przepływu informacji dyrektywnej i spra- rzania wielu różnorodnych wyobrażeń, czyli jego in-
wozdawczej, także wielu relacji ubocznych wywiera- teligencja, a tym samym umiejętność budowania stra-
jących wpływ na pracę układu; tegii działania.
Nie sposób zdefiniować wszystkich potencjalnych dzenia realnego ćwiczenia w tym środowisku, jest za-
algorytmów działania każdego z graczy, które na po- równo wyjątkowo złożone, jak i niebywale kosztow-
trzeby rozważań nazwiemy strategią. Należy podkre- ne. Budowanie miast do ćwiczeń z realistycznymi ce-
ślić, że na budowanie strategii każdego z graczy mają chami fizycznymi, nie mówiąc już o populacji
wpływ zarówno ścisłe logiczne operacje myślowe, jak i infrastrukturze, z jakimi żołnierze spotykają w rze-
i na przykład intuicja. czywistej walce, przekracza możliwości nawet najbo-
Przy badaniu strategii walki grupy trzyosobowej gatszych armii. Ze względu na koszty miejsc szkole-
(gracze: żółty, niebieski, czerwony) powstaje ko- niowych i ćwiczeń dla działań bojowych w miastach
nieczność rozważenia przypadków, w których należy wojsko musi szukać alternatyw za pomocą symulacji
założyć, że współpraca między niektórymi albo i gier11. Podejście to, choć pragmatyczne, podąża
wszystkimi uczestnikami w walce jest niemożliwa ścieżką bagatelizowania, a nie ścieżką, która zwięk-
bądź akceptowalna. Zasadniczą kwestią takiego nie- szy prawdopodobieństwo rzeczywistego zwiększania
kooperacyjnego założenia jest istnienie układów zdolności bojowych pododdziałów i kwalifikacji do-
n strategii w rozpatrywanej walce. Dlatego też do- wódców. Szkolenie koncentruje się głównie na tym,
wolna skończona n-osobowa walka niekooperacyjna co jest łatwe i tanie, a nie na tym, co najlepsze, czyli
ma co najmniej jeden układ n strategii mieszanych10. na wykorzystaniu prostych środowisk gier lub wirtu-
I tylko trening logicznych operacji myślowych, opar- alnej rzeczywistości do odtworzenia treningu umiejęt-
tych na taktyce walki, może pozwolić na generowa- ności dowodzenia i walki w warunkach miejskich.
nie strategii bliskich optimum. Należy liczyć się z tym, że liczba strategii oraz zi-
dentyfikowanych zależności będzie uwarunkowywać
JEDNAK WARTO każdego z graczy w walce. Nawet w grze czy treningu
Szkolenie pododdziałów do walki w przestrzeni nie sposób rozważyć ich wszystkich. Przyjmowanie
miejskiej to jedno z największych wyzwań dla każdej rozwiązań walki każdej ze stron będzie determinowa-
armii. Lekka piechota jest kluczową siłą na miejskim ne działaniem pozostałych podmiotów w walce
polu bitwy, jednak w przypadku treningu indywidual- (grze). Każdy gracz będzie podejmował n-decyzji
nego można osiągnąć tylko podstawowe umiejętności w stosunku do ruchów pozostałych. Taka sytuacja po-
walki w bliskim kontakcie. Szkolenie zbiorowe, ze zwala postawić tezę, iż walka w mieście to walka
wszystkimi atrybutami potrzebnymi do przeprowa- z miastem i o miasto. n
Maskowanie
dymem
UMIEJĘTNOŚĆ WPROWADZENIA PRZECIWNIKA
W BŁĄD BĘDZIE MIAŁA DECYDUJĄCE ZNACZENIE
NA POLU WALKI.
1 W. Harmata, Dymy jako element systemu maskowania, „Biuletyn WAT” 2018 nr 67(3), s. 83–113.
S T O C K
ELEKTROMAGNETYCZNEGO
A D O B E
PRZEZ ŚRODKI ROZPOZNANIA
ZAKRES WIDMA ELEKTROMAGNETYCZNEGO
1,5 µm
0,38 µm 0,78 µm 2,5 µm 3 µm 5 µm 8 µm 14 µm 0,1 mm
bliska
średnia
ŚRODKI ROZPOZNANIA
przyrządy optyczno-obserwacyjne
urządzenia optyczno-elektryczne
urządzenia termalne
fotografia
telewizja
środki radiotechniczne
lasery
Opracowano na podstawie: Użycie dymów w działaniach bojowych, poradnik, Szefostwo Wojsk OPChem, DWLąd, Warszawa 2001.
CZOŁGOWE GRANATY DYMNE dzo krótki czas utrzymywania się jej, który waha się
Są wciąż rozwijanym środkiem zakłócania i masko- w granicach od 10 do 30 s. Obłoki dymne mogą być
wania. Obecnie każdy wóz bojowy jest wyposażony wytwarzane następującymi metodami:
w systemy do odpalania w sposób ręczny lub automa- – wielostopniową – w przypadku granatów wielo-
tyczny granatów dymnych. Mogą być odpalane rów- członowych część głowicy uzupełnia zasłonę metodą
nież w momencie, gdy wóz bojowy zostanie opromie- spalania na ziemi rozrzuconych brykietów mieszanki
niowany wiązką laserową. Zaletą tych granatów jest dymotwórczej (np. francuski granat Galix 13 i czeski
niezależne od warunków atmosferycznych stawianie DGO-3), natomiast jej druga część generuje dym me-
skutecznej zasłony dymnej. Natomiast wadą jest bar- todą wybuchową;
ZASŁONY
DYM BIAŁY
MIESZANINA CZERWONEGO
FOSFORU
DYM CZARNY
MGŁA
BURZA PIASKOWA
KURZ
ŚRODKI ROZPOZNANIA
NOKTOWIZORY
TERMOWIZORY
LASERY
ŚRODKI RADIOTECHNICZNE
Opracowanie własne.
– wybuchową – przez gwałtowne usunięcie miesza- mieniowanie podczerwone oraz możliwością zastoso-
niny dymotwórczej z korpusu granatu (np. amerykań- wania obłoków dymnych jako wielkogabarytowych ce-
skie M-76 i M-81) lub przez rozcalenie ładunkiem lów pozornych. Jest dostosowany do wystrzeliwania
wybuchowym korpusu granatu wraz z mieszanką z wyrzutni typu 902/A (montowanych na czołgach
dymną, która tworzy bardzo gorącą i gęstą zasłonę T-72 oraz PT-91).
dymną po zetknięciu z powietrzem (np. WGD-1 Granat dymny GM-81 jest zaliczany do środków
i WGD-2M). biernej osłony czołgów (fot. 6). Łączy w sobie zalety
Czołgowy granat dymny PD-1M wykorzystuje stan- dotychczas stosowanych granatów WGD-2M (wybu-
dardową mieszankę dymotwórczą i jest w stanie zama- chowy granat dymny) i GAk-81(granat aerodysper-
skować wóz bojowy (czołg) przed rozpoznaniem syjny). Jego zadaniem jest natychmiastowe wytwo-
optycznym i noktowizyjnym w zakresie widma elek- rzenie zasłony dymnej utrzymującej się przez
tromagnetycznego widzialnego do bliskiej podczerwie- kilkadziesiąt sekund w celu osłony czołgów oraz in-
ni (0,38–3 µm). Wystrzeliwuje się go z wyrzutni poci- nych pojazdów i obiektów przed możliwością ich lo-
sków kalibru 81 mm ZWP-81 na odległość do 350 m kalizacji i rozpoznania za pomocą środków optycz-
(fot. 4). Rozmiar stawianej zasłony dymnej w świetle nych, termowizyjnych i laserowych w zakresie wid-
widzialnym wynosi 10x50 m, czas intensywnego dy- ma 0,3–14 µm. Pozwala na postawienie zasłony
mienia to około 120 s. dymnej dwuetapowo. W pierwszym etapie po około
Czołgowy granat dymny WGD-2M jest przeznaczo- 5–8 s powstaje zasłona dymna wokół pojazdu, w dru-
ny do szybkiej samoosłony czołgów i wozów bojowych gim w odległości kilkudziesięciu metrów (30–40 m)
przez wybuchowe wytwarzanie zasłon dymnych – zasłona o czasie trwania 40–50 s.
(fot. 5). Charakteryzuje się dużą zdolnością dymotwór- Granat aerodyspresyjny GAk-81 o masie 2,7 kg słu-
czą, bardzo dobrymi własnościami ekranującymi pro- ży do wytworzenia w czasie od 3 do 5 s zasłony na
30–50 s przede wszystkim w widzialnej części wid- rza Rak w wariancie na podwoziu kołowym (M120K)
ma. Jego skuteczność w zakresie podczerwonym i gąsienicowym (M120G).
1–5 µm jest niewystarczająca, a w zakresie 8–12 µm –
niezauważalna. JEDNAK POTRZEBNE
Wyrzutnia granatów dymnych kalibru 76 mm Obecnie stosowane systemy rozpoznawcze charak-
(Wegmann 76) znajduje się w wyposażeniu czołgów teryzują się znaczną odpornością na działanie dymów
Leopard 2A4 i 2A5. Pozwala na postawienie zasłony starszego typu, tzw. zimnych. Głównymi zakresami
dymnej na odległość 45 m od wozu. Jej wysokość to pracy takich urządzeń będą pasma promieniowania
8 m, szerokość 15 m i długość 20 m. Granat detonuje podczerwonego (środki techniki termalnej) i radiowe
na wysokości 3–5 m nad ziemią. (środki radioelektroniczne), a więc przedziały od 0,78
System oparty na spalaniu mieszaniny czerwonego do 100 µm.
fosforu zapewnia maskowanie w zakresie widma wi- Z praktycznego punktu widzenia zakres promienio-
dzialnego oraz w pełnym zakresie podczerwieni. Chro- wania od 0,4 do 3 μm (czyli światło widzialne i bliska
ni także przed obserwacją z użyciem przyrządów podczerwień) jest stosunkowo łatwy do zamaskowania
optycznych, noktowizyjnych i termowizyjnych oraz ręcznymi środkami dymnymi powszechnie stosowany-
przed wiązką lasera. Może wprowadzać niewielkie za- mi w naszych siłach zbrojnych. Natomiast środki dym-
kłócenia w pracy przyrządów obserwacyjno-rozpo- ne do maskowania w dalszej podczerwieni wymagają
znawczych. generowania do atmosfery substancji zmniejszających
Zasadniczą wadą czołgowych systemów granatów transmisję promieniowania osłanianego obiektu (w za-
dymnych jest wykonywanie zasłony dymnej około kresie 3–12 μm) lub wytworzenia temperatury wyższej
10 m nad poziomem gruntu. Jak wynika z analizy kon- (porównywalnej) od temperatury tego obiektu. Jest to
fliktów zbrojnych z użyciem bojowych BSP, systemy te szczególnie potrzebne w tzw. oknach atmosferycznych
nie chronią przed rozpoznaniem i atakiem z góry, a ten charakterystycznych dla pracy środków rozpoznania,
sposób walki z celami pancernymi jest obecnie inten- czyli w zakresie średniej (od 3 do 5 μm) i dalekiej pod-
sywnie rozwijany. Odpowiednie skonfigurowanie sys- czerwieni (od 8 do 12 μm). Zmniejszenie transmisji
temu jest zapewne jedynie kwestią czasu. promieniowania maskowanych obiektów można osią-
Wozy bojowe dysponują również termiczną aparatu- gnąć przez generowanie układów aerodyspersyjnych
rą dymotwórczą, która umożliwia postawienie przez zawierających odpowiednią ilość o określonej koncen-
nie zasłony dymnej. Podstawowym jednak warunkiem tracji cząstek o średnicy zbliżonej do długości fali. Du-
jest kierunek wiatru, który może spowodować, że po- że znaczenie ma również zdolność do absorpcji przez
stawiona zasłona będzie demaskować, a nie maskować generowane cząstki określonej długości fal promienio-
manewry wozu bojowego. wania elektromagnetycznego. Głównymi parametrami
zasłon aerodyspersyjnych są czas maskowania oraz
ŚRODKI ARTYLERYJSKIE wielkość zasłony dla założonego zakresu promieniowa-
Granaty moździerzowe kalibru 60 mm z pociskiem nia elektromagnetycznego. Czas maskowania zależy
dymnym są przeznaczone do stawiania zasłony dym- więc od okresu intensywnego dymienia i (lub) długości
nej pojedynczo lub kilkoma pociskami w celu masko- utrzymywania się układu aerodyspersyjnego. W odnie-
wania działań wojsk własnych oraz oślepiania syste- sieniu do zakresu widzialnego zasłony dymne mogą
mów obserwacji przeciwnika (środków ogniowych, skutecznie maskować po zakończeniu intensywnego
gniazd oporu, punktów dowodzenia). Emitowany dym dymienia (utrzymywanie się dymu o odpowiednim stę-
maskuje w zakresie światła widzialnego i średniej żeniu przez dłuższy czas zależy od warunków tereno-
podczerwieni w paśmie 0,3–5 µm. Granaty te są wy- wych i pogody). W przypadku promieniowania pod-
strzeliwane z moździerzy LM60D (wersja dalekono- czerwonego odpowiednią do wymagań skuteczność
śna) i LM60K (wersja Commando). maskowania można uzyskać jedynie w czasie inten-
Granat moździerzowy kalibru 98 mm z pociskiem sywnego dymienia środka dymnego.
dymnym służy do stawiania napowierzchniowej za- Należy jednak pamiętać, że użycie dymów na polu
słony dymnej maskującej w paśmie widzialnym i bli- walki musi być podporządkowane konkretnym celom,
skiej podczerwieni 0,3–1,5 µm. Może ona być wyko- takim jak: maskowanie, przeciwdziałanie rozpozna-
nywana pojedynczo lub za pomocą kilku pocisków niu, oślepianie, pozorowanie, wprowadzanie w błąd,
w celu osłony działań wojsk własnych i ochrony przed izolowanie wybranych rejonów (obiektów) i kierun-
rozpoznaniem przez przeciwnika oraz do wskazywa- ków działania, oddziaływanie psychologiczne oraz
nia celów do rażenia. zmniejszanie skuteczności systemów walki przeciw-
Granat moździerzowy kalibru 120 mm z pociskiem nika. Dymy okazują się niezastąpione podczas dzia-
dymnym jest używany do stawiania zasłony dymnej łań prowadzonych w terenie zurbanizowanym, co
w celu maskowania działań wojsk własnych oraz ośle- udowodniły konflikty w Donbasie i Syrii. Znając
piania systemów obserwacji przeciwnika. Emitowany możliwości maskujące dymów oraz zdolności przy-
dym maskuje w zakresie światła widzialnego i śred- rządów rozpoznawczych i celowniczych przeciwnika,
niej podczerwieni w paśmie 0,3–5 µm. Granat ten jest można zwielokrotnić szansę wykonania zadania przy
przeznaczony do strzelania z samobieżnego moździe- minimalizowaniu strat własnych. n
Jak oszukać
przeciwnika?
NIEJEDNOZNACZNOŚĆ STANOWISKA STANÓW ZJEDNOCZONYCH
WOBEC WYDARZEŃ W AZJI KONTYNENTALNEJ STWORZYŁA
SZANSĘ SIŁOM ZBROJNYM KOREI PÓŁNOCNEJ, BY PODJĘŁY
WALKĘ O ZJEDNOCZENIE SWOJEGO KRAJU.
N A R A
Najbardziej znaczącą
część sił w Korei stano-
wiły wojska amerykań-
skie wraz z komponen-
tem wojsk południowo-
koreańskich.
Według danych dowództwa sił ONZ w czasie woj- FECOM) istniał systemowy problem związany z za-
ny koreańskiej zginęło: sobami ludzkimi i błędnym ustalaniem priorytetowych
– 294 151 żołnierzy KRLD, celów oraz brakiem integracji rozpoznania taktyczne-
– 184 128 żołnierzy ChRL, go z analizą strategiczną1.
– 225 784 żołnierzy Republiki Korei, Coś więcej niż studium nieprzygotowania, umyślne
– 57 446 żołnierzy wojsk ONZ, w tym 33 tys. żoł- oszukiwanie samego siebie przez Dowództwo Da-
nierzy amerykańskich. lekiego Wschodu, jest archetypem zaniedbań strate-
Liczba rannych żołnierzy była pięciokrotnie wyż- gicznych i operacyjnych. Gen. MacArthur, wspierany
sza. W ciągu pierwszych dwu lat wojny lotnictwo przez długoletniego oficera wywiadu (G-2) gen. dyw.
amerykańskie przeprowadziło pół miliona lotów bojo- Charlesa A. Willoughby’ego, zapewnił prezydenta
wych, zrzuciło 200 tys. t bomb i 570 tys. hl napalmu. Trumana, że Chińczycy nie wejdą w konflikt.
Gen. MacArthur i jego sztab nadal planowali i prowa-
CHIŃSKI EPIZOD dzili działania na podstawie tych niesprawdzonych za-
To, że kierownictwo Chińskiej Republiki Ludowej łożeń i w trakcie działań bojowych nie wdrażali środ-
zamierza wesprzeć w walce siły zbrojne KRLD, nie ków ostrożności, a tym bardziej nie praktykowali
powinno być zaskoczeniem dla strony amerykańskiej. zbierania danych wywiadowczych2.
W czerwcu 1950 roku Centralna Agencja Wywiadow- Na dowódcę sił Armii Ludowo-Wyzwoleńczej zo-
cza, będąc w posiadaniu takich danych, informowała stał wyznaczony marszałek Peng Dehuai. Siły te mia-
o planowanych zamierzeniach, a Chińczycy przekaza- ły być przeznaczone do użycia w razie potrzeby na
li Amerykanom podobne informacje za pośrednic- obszarze Korei. Zrozumienie motywów i powodów,
twem indyjskich źródeł dyplomatycznych już we dla których Chiny udzieliły pomocy Koreańskiej
wrześniu. Mimo to kierownictwo Stanów Zjednoczo- Republice Ludowo-Demokratycznej, przedstawiono
nych wierzyło, że Chińska Republika Ludowa w pro- we Wspomnieniach Chińskiego Marszałka – oficjal-
cesie konsolidacji władzy politycznej, gdyż nadal nej biografii opublikowanej przez Foreign Language
prowadziła operacje przeciwko resztkom sił nacjona- Press Beijing: Amerykańska okupacja Korei, oddzie-
listycznych Czang Kaj-szeka (Jiang Jieshi), nie będzie lonej od Chin jedynie rzeką, zagroziłaby północno-
w stanie wesprzeć koreańskich sojuszników na dużą -wschodnim Chinom. Ich kontrola nad Tajwanem sta-
skalę, a Chińczycy skutecznie potwierdzali niewłaści- nowiła zagrożenie dla Szanghaju i wschodnich Chin.
we oszacowanie ich zdolności. Stany Zjednoczone mogły w każdej chwili znaleźć pre-
Jednocześnie oddziały i związki taktyczne Armii tekst do rozpoczęcia wojny przeciwko Chinom. Tygrys
Ludowo-Wyzwoleńczej (People’s Liberation Army – chciał jeść ludzi; kiedy to zrobi, będzie zależało tylko
PLA) rozpoczęły przemieszczanie się w obszar star- od jego apetytu. Żadne ustępstwo nie mogłoby tego
cia już w październiku i listopadzie 1950 roku. Mar- powstrzymać. Jeśli Stany Zjednoczone chciały zaata-
sze odbywały się nocami, by uniknąć rozpoznania ze kować Chiny, musieliśmy oprzeć się ich agresji. Bez
strony naziemnych i powietrznych środków Dowódz- pójścia na próbę siły z imperializmem Stanów Zjed-
twa Narodów Zjednoczonych (United Nations Com- noczonych, aby zobaczyć, kto jest silniejszy, trudno
mand – UNC). Gen. MacArthur i sztab 8 Armii nadal byłoby zbudować socjalizm. Gdyby Stany Zjednoczo-
wierzyli, nawet po pierwszych atakach przeprowadzo- ne były nastawione na wojnę z Chinami, chciałyby
nych pod koniec października 1950 roku, że było to wojny z szybkim decydującym rozstrzygnięciem, pod-
tylko ostrzeżenie, a nie początkowa faza natarcia, któ- czas gdy my prowadzilibyśmy długotrwałą wojnę,
ra miała miejsce miesiąc później. W dowództwie ge- prowadzilibyśmy regularną wojnę i stosowalibyśmy
nerała z pewnością panowała pycha, gdyż nie doce- taką taktykę, jaką stosowaliśmy przeciwko japońskim
niono możliwości Chińczyków. najeźdźcom3.
W lipcu 1950 roku Armia Ludowo-Wyzwoleńcza Jak wskazuje przedstawione wyjaśnienie, ta zbliża-
ChRL rozpoczęła przemieszczanie czterech armii jąca się konfrontacja nie była demonstracją siły ani
(armia stanowiła równowartość korpusu amerykań- podstępem. Nie była również zaangażowaniem
skiego pod względem siły bojowej) do Mandżurii z ograniczonym użyciem siły. W związku z tym zało-
i w rejony przygraniczne z KRLD. Manewr ten nie żenia dowództwa wojsk ONZ nie mogły być bardziej
został jednak wykryty przez amerykańskie elementy błędne. Działania zaczepne wojsk ONZ w kierunku
rozpoznawcze. Ponadto chińskie pododdziały rozpo- Yalu, w wyniku których doszło do osłabienia linii za-
znawcze, znajdujące się w ugrupowaniu wojsk kore- opatrzenia i znacznych luk na skrzydłach atakujących
ańskich, zbierały informacje o siłach i środkach zgru- zgrupowań, sprawiły, że były one nieprzygotowane do
powań bojowych Republiki Korei. przejścia do obrony. Co gorsza, zima w północno-
Historyk Christian Heller twierdzi, że w Dowódz- -wschodniej Azji spowodowała obniżenie mobilności
twie Dalekiego Wschodu (Far East Command – pojazdów i trudności w zabezpieczeniu logistycznym
1 Korea 1950, Washington, D.C., Center of Military History, Deptartmentof the Army, 1997, s. 28–29.
2 https://www.westpoint.edu/academics/academic-departments/history/korean-war/. 7.05.2021.
3 D. Peng, Memoirs of a Chinese Marshal: The Autobiographical Notes of Peng Dehuai, Foreign Languages, 1984, s. 473.
walczących wojsk. Mimo że sztaby walczących od- teczne ataki oraz kontrataki na 38 równoleżniku. Nie-
działów dostarczały szczegółowych informacji o za- oczekiwany atak armii Korei Północnej oraz uderze-
angażowaniu chińskich jednostek, to niestety w do- nia Chińczyków w październiku i listopadzie zostały
wództwie wojsk ONZ dane te zostały tak przefiltro- w znacznym stopniu umożliwione dzięki prowadze-
wane, że pozbawiono je jednoznacznych dowodów niu działań dezinformacyjnych, które odegrały istotną
o ich obecności w Korei Północnej. Gen. MacArthur rolę w zwycięstwie Chin nad siłami ONZ w końco-
i jego sztab utrzymywali, że nie będzie żadnych zna- wych miesiącach 1950 roku i doprowadziły do impa-
czących działań ze strony Chin, a siły ONZ powinny su i sytuacji na Półwyspie Koreańskim, która trwa do
kontynuować natarcie na całym froncie, aby w pełni dziś, a została ukoronowana zawieszeniem broni pod-
skonsolidować zdobycze ofensywy4. pisanym w lipcu 1953 roku. Jak ostrzegł Sun Tzu:
Russell Spurr w Enter the Dragon: China’s Undec- Dlatego mówię: poznaj wroga i poznaj siebie; a w stu
lared War against the US in Korea, 1950–51 szczegó- bitwach nigdy nie będziesz w niebezpieczeństwie. Kie-
łowo opisuje działanie oddziałów chińskich ochotni- dy nie znasz wroga, ale znasz siebie, twoje szanse na
ków ludowych, którzy zaatakowali wojska ONZ wygraną lub przegraną są równe. Jeśli nie znasz ani
(X Korpus na północnym wschodzie i 8 Armię na wroga, ani siebie, bądź pewien, że w każdej bitwie
północnym zachodzie). Oddziały X Korpusu wycofa- znajdziesz się w niebezpieczeństwie6.
ły się w rejon portu Hungnam, gdzie marynarka wo-
jenna Stanów Zjednoczonych ewakuowała tysiące PODSUMOWANIE
żołnierzy ONZ oraz uchodźców. Na zachodzie 8 Ar- Analizując skutki wprowadzenia w błąd armii Sta-
mia utrzymywała rubież na południe za Pjongjang nów Zjednoczonych w Korei, należy wyróżnić dwa
i Seulem. Linia frontu na południe od Seulu ustabili- z nich. Pierwszy i najbardziej oczywisty to niedoce-
zowała się dopiero w styczniu 1951 roku, kiedy to nienie wartości chińskich żołnierzy. Towarzyszyło
pierwsza chińska ofensywa straciła impet i osiągnęła temu lekceważenie liczby oraz możliwości koreań-
punkt kulminacyjny. skich ochotników i ich generałów.
Chińscy ochotnicy ludowi, wykorzystując zarówno Drugim czynnikiem było umyślne oszukiwanie sa-
maskujące właściwości terenu, jak i niezrównaną mych siebie, że przeciwnik nie może lub nie chce ata-
zdolność do ukrywania miejsc postoju oraz manew- kować. Wpłynęło to na jego ocenę, a tym samym na
rów, zapewniali w ten sposób sukces prowadzonych wynik prowadzonych operacji. Stało się tak mimo
działań. Ciężkie i krwawe starcie zakończyło się na- przytłaczających dowodów na wszystkich poziomach
gle, po czym Chińczycy zerwali kontakt z przeciwni- (ostrzeżenia strategiczne, przemieszczenia i manewr
kiem. Potwierdziło to przypuszczenie i zdezoriento- oraz dostępne dane rozpoznawcze). Błędy te odnoszą
wało dowództwo wojsk ONZ, że Chiny nie przepro- się zarówno bezpośrednio do prawdy Sun Tzu, jak
wadzały ataku na pełną skalę, a jedynie ostrzegały, że i bardziej nowoczesnego ostrzeżenia wyartykułowa-
ofensywa ONZ musi się zakończyć. nego przez jednego z amerykańskich historyków:
Zastosowaliśmy taktykę celowego okazywania sła- Skoncentrowana w zwarte oddziały mogące manew-
bości, zwiększania arogancji wroga, pozwalania mu rować, strzeżona okopanym ekranem, na północ od
wpaść w amok i zwabiania go w głąb naszych tere- rzeki, chińska armia komunistyczna była widmem,
nów5. Chociaż w Korei Północnej znajdowały się te- które nie rzucało cienia. Każdy jej główny sekret – jej
raz elementy sześciu chińskich armii, marszałek Peng siła, jej położenie i zamiary – zostały dopracowane do
w swoim planie zakładał celową, okresową i pozorną perfekcji, dzięki czemu była podwójnie uzbrojona.
bezczynność. Kolejnym elementem chińskiego planu Niezrozumienie wroga i dogmatów naszej własnej
dezinformacji było atakowanie jednostek Republiki doktryny dezinformacji wojskowej grozi porażką na
Korei i unikanie starcia z siłami amerykańskimi. Spo- współczesnym polu bitwy7. Parafrazując, Chińczycy
wodowało to nie tylko brak informacji co do wielko- zaoferowali decydentom w sztabie wojsk ONZ
ści i siły armii chińskich ochotników ludowych, lecz (gen. MacArthurowi i jego podwładnym) informacje
pozwoliło jej także rozpoznać luki i otwarte skrzydła w celu wzmocnienia stosowanej przez nich dezinfor-
w ugrupowaniu obronnym wojsk ONZ. macji i maskowania.
Dywizje chińskich ochotników ludowych konse- Należy zatem pamiętać o ostrzeżeniach wyrażo-
kwentnie przechytrzały i oskrzydlały siły ONZ, nie- nych słowami Sun Tzu8: Wojna jest sprawą o żywot-
ustannie niszcząc wszelkie próby spójnej obrony. nym znaczeniu dla państwa; sprawą życia lub śmier-
W następnym okresie wojny zaangażowanych było ci; drogą do przetrwania lub ruiny. Konieczne jest do-
ponad pięć chińskich armii. Prowadziły one niesku- kładne przestudiowanie tego9. n
4 Zob. D. Halberstam, The Coldest Winter: American and the Korean War, Hyperion Books, New York 2008, s. 370–383.
5 Ibidem, s. 476.
6 Zob. Sun Tzu, The Art of War…, op.cit., s. 62.
7 Zob. S.L.A. Marshall, The River and the Gauntle…, op.cit., s. 1.
8 Por. Korea 1950…, op.cit., s. 255.
9 Zob. Sun Tzu, The Art of War…, op.cit., s. 63.
Platformy bezzałogowe
w działaniach
rozpoznawczych
ABY ZAPEWNIĆ DOWÓDCY CIĄGŁY DOPŁYW INFORMACJI
O PRZECIWNIKU I TERENIE, NALEŻY ZORGANIZOWAĆ
I ROZWINĄĆ SYSTEM WYKORZYSTUJĄCY RÓŻNORODNE
SENSORY, CO UMOŻLIWI MU PROWADZENIE SKUTECZNEJ
WALKI Z PRZECIWNIKIEM.
E L E C T R O N I C S
W B
wego ukraińskich brygad poza tylnymi rejonami Ważnym elementem była również zdolność do szyb-
obrony. BSP średniego zasięgu używano także do kiego przetwarzania zdobytych informacji, co umożli-
wskazywania obiektów na potrzeby rażenia ich rakie- wiało prawie natychmiastowe rażenie wykrytych ce-
tami z wyrzutni typu Huragan oraz Smercz. Ciekawe lów. Istotne było przy tym to, że BSP były używane
jest to, że ogień był prowadzony do celów po około głównie w dzień. Należałoby zatem założyć, że strona
15 min od pojawienia się w ich rejonie działania plat- ukraińska nie potrafiła rozpoznać ich działania w nocy.
form powietrznych. Podobne zadanie na rzecz wy- Można tu zauważyć nieco inne podejście strony rosyj-
rzutni typu BM-21 Grad realizowały platformy bezza- skiej niż wojsk Sojuszu (np. USA) do systemów bezza-
łogowe krótkiego zasięgu. Dzięki sprzężeniu środków łogowych. Armia rosyjska wykorzystuje je do działań
rozpoznania ze środkami rażenia możliwa była rów- rozpoznawczych, a nie rozpoznawczo-uderzeniowych,
nież szybka ocena skutków uderzeń. Wielowirnikowe gdyż rażeniem rozpoznanych obiektów zajmuje się ar-
BSP o bardzo małym zasięgu stosowano do rozpozna- tyleria rakietowa. Taki sposób zastosowania systemów
wania rejonów i punktów oporu, jak również do oceny bezzałogowych sugeruje, że jest on skuteczny do za-
skutków bliskiego ognia wspierającego prowadzone- pewnienia rozpoznania i rażenia powierzchniowego ce-
go na rzecz walczących brygad i batalionów3. lów stałych, ale niekoniecznie sprawdzi się w walce
Wykorzystanie systemów bezzałogowych miało po- z obiektami ruchomymi, takimi jak na przykład czołgi
nadto duże znaczenie psychologiczne. Świadomość bądź artyleria w rejonach manewrowania. Ponadto loty
znajdowania się pod ciągłym nadzorem oraz nie- BSP prawdopodobnie są wykonywane według wcześ-
uchronnych następstw w postaci ostrzału ogniem arty- niej zaplanowanej trasy, którą trudno zmienić w sytu-
lerii rakietowej była czynnikiem osłabiającym morale acji dynamicznej. Należy przy tym założyć, że zasto-
ukraińskich żołnierzy. W efekcie powodowało to znacz- sowanie tych platform do prowadzenia rozpoznania
ne ograniczenie skuteczności podejmowanych działań. oraz rażenia przez SZFR jest prawdopodobnie kwestią
3 A. Karber, Lesson Learned from the Russo-Ukrainian War, „Historical Lessons Learned Workshop”, July 2015, s. 12–13.
4 ATP 3-04.64 UAS Multi-service tactics, techniques, and procedures for the tactical employment of unmanned aircraft systems, Air Land Sea
Application Center, 22 January 2015, s. 1.
5 Distributed Common Ground System – Army (DCGS-A), https://asc.army.mil/web/portfolio-item/iews-dcgs-a/. 15.02.2021.
tów systemu, jak również siły i środki do przygotowa- również wykorzystanie technik wielosensorowego
nia miejsc startu i lądowania. rozpoznania obiektów bądź rejonów z zastosowaniem
Należy zauważyć, że najważniejszym elementem jednej lub wielu platform latających.
składowym systemu są sensory wykorzystywane do
zbierania informacji. Można do nich zaliczyć m.in.: BSP W SYSTEMIE ROZPOZNANIA
• Sensory elektrooptyczne (electro-optical – EO), W strukturach batalionów (zmechanizowanych,
czyli urządzenia wykonujące zobrazowania (zdjęcia, fil- zmotoryzowanych i czołgów) przewiduje się pozyska-
my) w spektrum światła widzialnego, podobnie jak nie zdolności do prowadzenia rozpoznania z użyciem
obserwacja wzrokowa bądź kamery stosowane w środo- platform bezzałogowych. Na tym szczeblu dowodze-
wisku cywilnym. Wykorzystują one światło słoneczne nia jest planowane zastosowanie BSP klasy mini, czy-
odbite od przedmiotów, w związku z czym są mało li o zasięgu działania do 25 km i pułapie do 300 m7.
efektywne w nocy. Mogą wykonywać zobrazowania ko- Wydaje się zasadne, by obsługi tych zestawów znala-
lorowe bądź monochromatyczne. Głowica jest zazwy- zły się w strukturze plutonu rozpoznawczego kompa-
czaj sterowana niezależnie od statku powietrznego oraz nii dowodzenia oraz kompanii wsparcia.
ma stabilizację obrazu. Stosowanie statycznie zainstalo- W czasie działań obsługa mini-BSP ze składu plu-
wanych sensorów jest mało praktyczne, ponieważ statek tonu rozpoznawczego wchodziłaby bezpośrednio
powietrzny musiałby być sterowany z uwzględnieniem w podporządkowanie szefa S-2 batalionu, pozosta-
widzialności sensora, co mogłoby sprawić, że widzial- jąc – w przeciwieństwie do plutonu rozpoznawcze-
ność celu byłaby ograniczona czasowo6. go – w ugrupowaniu wojsk własnych, skąd mogłaby
• Sensory wykorzystujące pasmo podczerwieni (in- realizować następujące zadania:
frared – IR). To zasadniczo urządzenia pasywne. Wy- – rozpoznanie elementów ugrupowania bojowego
krywają różnicę temperatury celu oraz otoczenia. przeciwnika na kierunku działania batalionu;
Umożliwiają tworzenie statycznych obrazów bądź fil- – śledzenie odwodów podczas przemieszczania się
mów. Promieniowanie podczerwone dzieli się ze i w rejonach ześrodkowania;
względu na długość fali elektromagnetycznej. Wy- – rozpoznanie inżynieryjne terenu na potrzeby pro-
różnia się: promieniowanie długofalowe (long-wave wadzonych działań;
infrared – LWIR), średniofalowe (medium-wave in- – rozpoznanie systemu dowodzenia przeciwnika;
frared – MWIR) oraz krótkofalowe (short-wave infra- – wykrywanie celów na potrzeby rażenia;
red – SWIR). Robocza długość fali wpływa na możli- – reagowanie w związku z możliwością przeniesie-
wości oraz ograniczenia czujnika (na przykład różna nia wysiłku prowadzonych działań na inny kierunek;
zdolność widzenia w przypadku występowania za- – kontrola maskowania wojsk własnych.
nieczyszczeń powietrza). Jednym z ważniejszych Obsługa mini-BSP wykonująca zadania w ramach
ograniczeń w stosowaniu tych sensorów jest zjawisko kompanii wsparcia mogłaby się skupić na uzupełnieniu
thermal crossover. Trwa od 1 do 1,5 godziny po świ- wyników działań sekcji dowodzenia w zakresie rozpo-
cie oraz zmierzchu i polega na zaniku kontrastu mię- znania celów zaplanowanych do rażenia ogniem kom-
dzy obiektami w zobrazowaniu sensorów w związku panii wsparcia oraz oceny skutków uderzeń ze szcze-
ze zmianą temperatury otoczenia. gólnym uwzględnieniem obiektów do niszczenia znaj-
• Radar, który jest aktywnym sensorem emitującym dujących się w głębi ugrupowania przeciwnika, czyli
falę elektromagnetyczną o odpowiedniej częstotliwo- pododdziałów moździerzy, punktów dowodzenia, środ-
ści, po czym odbierającym falę odbitą i przetwarzają- ków przeciwpancernych oraz innych ważnych elemen-
cym ją w użyteczne dla użytkownika dane. Radary tów strony przeciwnej.
są przydatne w przypadku przeszukiwania dużych po- Brygada zmechanizowana jest przeznaczona do pro-
wierzchni, pozwalają bowiem na szybkie znalezienie wadzenia wszystkich rodzajów działań taktycznych sa-
oraz zgrubne określenie lokalizacji poszukiwanego ce- modzielnie lub w składzie dywizji. Zgodnie z aktual-
lu w porównaniu z sensorami EO oraz IR. nymi uwarunkowaniami w ramach wzmocnienia syste-
Bezzałogowe statki powietrzne są wyposażane rów- mu rozpoznania brygady przewiduje się przydział
nież w systemy automatycznej identyfikacji (Automatic pododdziału rozpoznania obrazowego ze składu eska-
Identification System – AIS), które zapewniają bezpie- dry w sile klucza mini-BSP (Orbiter). W skład klucza
czeństwo lotu, ponieważ umożliwiają identyfikację wchodzi dowódca, technik, operator i elektromechanik-
oraz uniknięcie kolizji z innymi użytkownikami prze- -kierowca. Dysponuje on kompletem mini-BSP Orbiter
strzeni powietrznej. (trzy–cztery platformy) oraz pojazdem typu HMMWV.
Dobór sensorów stosowanych w BSP powinien Jest to środek przeznaczony do realizacji zadań na
być warunkowany zadaniami, jakie stoją przed danym rzecz kompanii rozpoznawczej. Ze względu na głębo-
systemem, oraz ograniczeniami środowiska występu- kość rejonu odpowiedzialności rozpoznawczej bryga-
jącymi w rejonie prowadzonych działań. Celowe jest dy, która może wynosić do 30 km8, możliwości pro-
6 Ibidem, s. 23.
7 A. Przekwas, R. Jaroszuk, Bezzałogowe statki powietrzne w rozpoznaniu wojskowym, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2009 nr 7, s. 12.
8 Z. Modrzejewski, Podstawy rozpoznania wojskowego, AON, Warszawa 2016, s. 33.
U S A F
MQ-9 Reaper
wadzenia działań przez tę platformę mogą być niewy- Rejon ten jest określany liniami koordynacyjnymi,
starczające. aczkolwiek najważniejsze są cele, a wskazane linie są
Docelowo na potrzeby rozpoznania obrazowego tylko wskazówką dla elementów rozpoznawczych.
w brygadzie założono pozyskanie zdolności dzięki W tym przypadku operator BSP ma swobodę w pro-
wykorzystaniu BSP krótkiego zasięgu, który powi- wadzeniu rozpoznania, skupiając wysiłek na rejonach
nien charakteryzować się następującymi parametrami: szczególnego zainteresowania (Named Area of Inte-
– promień działania – nie mniej niż 70–100 km; rest – NAI) w przeciwieństwie do rozpoznania
– długotrwałość lotu – minimum 6 godzin; w przydzielonej strefie, gdzie element rozpoznawczy
– maksymalny pułap lotu – nie mniej niż 3500 m jest zobligowany do działania tylko i wyłącznie
(dodatkowo nie mniej niż 1000 m nad stacją bazową); w niej. Zadanie rozpoznania rejonu może być określo-
– występowanie elementów naziemnych systemu ne przez wskazanie jednego dużego obszaru bądź kil-
oraz możliwość startu z wyrzutni na pojeździe; ku mniejszych rozproszonych rejonów.
– obsługa – do czterech żołnierzy; Rozpoznanie dróg z wykorzystaniem BSP obejmu-
– wyposażenie – w sensory dzienne i nocne. je prawdopodobne drogi manewru oraz przyległy te-
Platformy te będą zdobywać informacje o przeciw- ren. Jest prowadzone w celu pozyskania nowych in-
niku i terenie oraz wspomagać sztab w tworzeniu formacji lub zaktualizowania już posiadanych. Za-
świadomości sytuacyjnej, a także umożliwiać skupie- pewnia określenie m.in.: stanu dróg, przeszkód
nie wysiłku prowadzonych działań w odpowiednim terenowych i mostów, zagrożeń związanych z działa-
miejscu i czasie9. niem przeciwnika, a także aktywności ludności cy-
Platformy bezzałogowe mogą prowadzić rozpozna- wilnej.
nie przed działaniami, w ich trakcie oraz po zakoń- Szczegółowe zadania związane z rozpoznaniem
czeniu, zapewniając dowódcy dopływ informacji do- dróg mogą dotyczyć:
tyczących wielkości, aktywności, lokalizacji, składu • wskazania rejonów mogących umożliwić kontro-
oraz kierunku i tempa przemieszczania się elementów lowanie przemieszczania się oraz charakterystycz-
ugrupowania bojowego przeciwnika. Będą uzupełniać nych punków orientacyjnych;
informacje pozyskane przez naziemne elementy roz- • wskazania rejonów do wykorzystania przez lądo-
poznawcze. Zapewnią możliwość obserwacji rejonów we elementy rozpoznawcze;
oraz obiektów, do których dostęp innych sensorów • lokalizacji zapór inżynieryjnych i niszczeń wyko-
rozpoznawczych ogranicza teren bądź zagrożenie. Co nanych przez przeciwnika oraz innych zagrożeń mo-
więcej, zwiększą zdolności przestrzenne systemu roz- gących wpłynąć na tempo marszu;
poznania brygady. Ta cecha wydaje się szczególnie • wskazania miejsc dogodnych do zorganizowania
ważna, uwzględniając aktualny potencjał zgrupowań zasadzek;
zadaniowych przeznaczony do prowadzenia działań • zlokalizowania objazdów, zwłaszcza rejonów zur-
lądowych oraz relatywnie duże rejony (pasy) odpo- banizowanych, przeszkód terenowych i rejonów ska-
wiedzialności przydzielane do realizacji zadań w cza- żonych;
sie ćwiczeń. Ponadto umożliwią uzyskanie efektu za- • zlokalizowania lądowisk oraz miejsc niebezpiecz-
skoczenia dzięki zwiększeniu odległości od rozpozna- nych dla wykonywania lotów;
wanego obiektu, tym samym wzrośnie bezpieczeństwo • wykrycia podejrzanych przedmiotów wzdłuż drogi;
wojsk własnych. • identyfikacji ludności cywilnej będącej użytkow-
Prowadzenie rozpoznania na rzecz brygady jest nikami dróg i zagrożeń z jej strony;
ukierunkowane na rozpoznanie przeciwnika bądź po- • zlokalizowania mostów, wiaduktów, podziemnych
twierdzenie informacji o nim we wskazanym rejonie. przejść i przepustów mogących ograniczyć ruch;
• pozyskania zobrazowań umożliwiających tworze- zentowali w 2020 roku Chińczycy, a liczba BSP
nie bądź uaktualnienie map. umieszczona na pojeździe to 48 sztuk. Z doniesień pra-
Najskuteczniejszym sposobem rozpoznania dróg sowych wynika, że prowadzone są prace, by BSP były
jest jednoczesne prowadzenie działań przez naziemne w stanie latać bezkolizyjnie, atakując jednocześnie kil-
i powietrzne elementy rozpoznawcze. Elementy na- ka celów, oraz oceniać skutki uderzeń. Swoje działanie
ziemne zbierają informacje dotyczące wyznaczonej będą kontynuować dopóty, dopóki wszystkie cele nie
drogi oraz przyległego terenu, z którego przeciwnik zostaną zniszczone. Możliwości jednoczesnego lotu ro-
może prowadzić ogień. BSP zapewniają wczesne ju BSP również są poddawane badaniom. Rekordowy
ostrzeganie oraz wykrywanie miejsc zasadzek zorga- lot to aktualnie 200 BSP, natomiast w kategorii wielo-
nizowanych przez przeciwnika. wirnikowców wykorzystywano do tej pory jedno-
cześnie nawet ponad 2 tys. platform. Współcześnie ta-
JAKA PRZYSZŁOŚĆ? kie roje służą do pokazów świetlnych, ale nic nie stoi na
Bezzałogowe statki powietrzne są coraz tańsze przeszkodzie, by montując sensory bądź systemy
w produkcji i coraz „inteligentniejsze”, co umożliwia uzbrojenia, zastosować rój 2 tys. BSP w działaniach
ich wykorzystanie w formie roju. W tej konfiguracji zbrojnych. W Federacji Rosyjskiej oraz w Chinach są
mogą wykrywać obiekty w swoim otoczeniu, wymie- prowadzone intensywne badania w tym zakresie, a ich
niać się informacjami z innymi BSP w sieci oraz loka- wyniki wskazują, że zwiększenie skuteczności jest
lizować ich położenie, dzięki czemu są w stanie odtwo- wprost proporcjonalne do liczby jednocześnie wyko-
rzyć mapę swojego otoczenia (jest to możliwe zarówno rzystywanych platform. Najważniejszym aspektem ta-
na zewnątrz, jak i w budynkach bez dostępu do syste- kich systemów jest sztuczna inteligencja umożliwiają-
mu GPS). Ta cecha wydaje się szczególnie przydatna ca skuteczne sterowanie rojem. Gdyby zaimplemento-
w rozpoznaniu terenu zurbanizowanego. Dzięki mobil- wać w BSP system rozpoznawania twarzy, mogłyby
ności oraz utrzymywaniu połączenia komunikacyjnego one skutecznie wyszukiwać ważne osoby funkcyjne
między sobą mogą unikać przeszkód znajdujących się w pododdziałach walczących wojsk oraz je obezwład-
na linii ich lotu. Jako całość mogą tworzyć sieć działa- niać. Co więcej, mogłyby atakować grupy osób, nisz-
jącą jako wspólny system umożliwiający śledzenie cząc tym samym obsadę stanowisk dowodzenia.
z dużą dokładnością nieautoryzowanych BSP w czasie Planując użycie BSP do działań rozpoznawczych,
rzeczywistym. Dzięki temu rój platform bezzałogo- można sięgnąć do wyobraźni twórców filmowych.
wych ma dużą przewagę nad konwencjonalnymi na- W 2016 roku w filmie Niewidzialny wróg wykorzysta-
ziemnymi systemami radarowymi10. no sterowanego za pomocą aplikacji mobilnej, zainsta-
Rozpatrując bojowe wykorzystanie roju BSP, oprócz lowanej w telefonie, elektronicznego żuka, który prze-
istotnej cechy, jaką jest ich liczba, należy rozważyć kazywał obraz ze swojej kamery bezpośrednio na sta-
skład roju, w którym oprócz bojowych powinny się nowisko dowodzenia. Badania nad takimi urządzeniami
znaleźć platformy rozpoznawcze i walki elektronicznej. nadal trwają11. Obecnie są one jeszcze bardzo niedo-
Fakt pojawiania się rojów sprawił, że na masową skalę skonałe, ale ich zastosowanie może zapewnić duże
zaczęto opracowywać systemy zakłócające lot BSP. zdolności w dziedzinie rozpoznania. Poza tym także
Obecnie wykorzystuje się między innymi kierunkowe maskowania, ponieważ trudno jest odróżnić taką plat-
nadajniki zakłócające systemy pozycjonowania formę bezzałogową od owada. Po drugie ze względu na
oraz łączności z operatorem. Takie przeciwdziałanie ich rozmiary koszty produkcji dużej liczby takich urzą-
jest skuteczne, gdy pojawi się tylko jeden lub kilka dzeń mogą być relatywnie małe, co pozwoli na ich po-
BSP. Systemy te nie są skuteczne w momencie, gdy wszechne stosowanie przez pododdziały rozpoznawcze
statków powietrznych jest kilkadziesiąt bądź kilkaset, bądź użycie jako rojów rozpoznawczych BSP.
co przy obecnym stanie techniki jest możliwe. Obrazo- Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że nowe-
wo taką sytuację przedstawiono w serii filmów Matrix go znaczenia nabiera teoria Dougheta: armii po-
z lat 1998–2003. Jedyną możliwością ich zneutralizo- wietrznej należy używać w masie12. Rój platform bez-
wania był impuls elektromagnetyczny. Bezsilność arty- załogowych może stać się nowym środkiem walki (ni-
leryjskich systemów przeciwlotniczych wobec roju mi- czym karabin maszynowy w czasie pierwszej wojny
ni-BSP pokazano również w 2019 roku w filmie Świat światowej), wobec którego aktualnie nie ma skutecz-
w ogniu. W jednej ze scen wykorzystano rój BSP, któ- nych sposobów przeciwdziałania. Najnowsze trendy
ry identyfikował osoby (ich twarze) i po kolei je elimi- wskazują również na silne dążenie do robotyzacji po-
nował. BSP wystrzelono z wieloprowadnicowej wy- la walki, w tym wykorzystanie bardzo małych BSP,
rzutni na podwoziu kołowym. Ciekawe jest to, że w fil- być może kierowanych przez sztuczną inteligencję.
mie wykorzystano technologie, które są już dostępne. Przyszłość pokaże, czy staną się one perspektywicz-
Właśnie taką wyrzutnię na podwoziu kołowym zapre- nym środkiem walki. n
10 Ulepszona technologia śledzenia przez roje dronów pomaga zapewnić nam bezpieczeństwo, https://cordis.europa.eu/article/id/428739-
improved-tracking-by-drone-swarms-helps-keep-us-safe/pl/. 29.04.2021.
11 „Niewidzialny wróg” – moja recenzja filmu, http://www.swiatdronow.pl/niewidzialny-wrog-moja-recenzja-filmu/. 29.04.2021.
12 G. Douhet, Panowanie w powietrzu, MON, Warszawa 1965, s. 66.
1 M. Strzelecki, „Uprzejmi ludzie” czy „zielone ludziki”? Siły Operacji Specjalnych Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, Kraków 2017,
s. 385–386.
2 Ibidem, s. 386.
W latach 2004–2005 propozycje rozwinięcia sił granicami kraju. Kolejnym powodem ostatecznego
operacji specjalnych przedstawiono do zaopiniowania sformowania dowództwa była zbliżająca się zimowa
Głównemu Zarządowi Rozpoznania Sztabu General- olimpiada w Soczi w 2014 roku i konieczność zapew-
nego (GRU) jako konkurencyjnego rodzaju wojsk dla nienia bezpieczeństwa podczas jej przebiegu6.
specnazu, co automatycznie skazywało projekt na nie- Pierwszym dowódcą dowództwa został były oficer
powodzenie3. Argumentowano w nim, że siły prze- Centrum Specjalnego Przeznaczenia FSB gen. bryg.
znaczone do prowadzenia operacji specjalnych powin- Igor Miedojew, jednak w wyniku zmian kadrowych
ny podlegać pod jedno dowództwo, które miało być i zmiany wiceministra obrony utracił on swoje stano-
rozwinięte na bazie GRU. Oznaczało to również wisko. Nowy wiceminister na jego miejsce wyznaczył
zmianę podporządkowania jednostek specjalnego gen. broni Olega Martjanowa – uznawanego za pierw-
przeznaczenia funkcjonujących w strukturach okrę- szego dowódcę Dowództwa SOS SZFR.
gów wojskowych oraz flot marynarki wojennej. Pro- Nowo utworzone dowództwo otrzymało 1 kwietnia
jekt ostatecznie został wstrzymany ze względu na 2012 roku numer jednostki wojskowej 99450. Oficjal-
ograniczenia finansowe. nie o sformowaniu 6 marca 2013 roku sił operacji
Po zakończeniu wojny rosyjsko-gruzińskiej (7–16 specjalnych wraz z ich dowództwem poinformował
sierpnia 2008 roku) rozpoczęto kolejną reformę armii szef Sztabu Generalnego SZFR gen. armii Walerij
firmowaną przez ministra Anatolija Serdjukowa. Za- Gierasimow podczas spotkania z przedstawicielami
kładała ona wzrost jej ukompletowania żołnierzami ataszatów wojskowych przy ambasadach akredytowa-
kontraktowymi, optymalizację struktur, w tym reduk- nych w Moskwie. Informację tę potwierdził 23 marca
cję liczebności armii, usprawnianie logistyki, popra- 2013 roku nowy minister obrony FR Siergiej Szojgu
wę warunków socjalno-bytowych żołnierzy, a także na spotkaniu z przywódcą Chińskiej Republiki Ludo-
inwestycje w obszarze infrastruktury i uzbrojenia. Re- wej Xi Jinpingiem.
forma doprowadziła do zmian struktur organizacyj-
nych wojsk z dywizyjnej na brygadową, co zwiększa- ROZWÓJ
ło tym samym ich samodzielność i pozwalało na Mimo długiej historii jednostek specnazu i innych
większą elastyczność w prowadzeniu działań bojo- oddziałów wojsk specjalnych, Rosjanie naśladują
wych. Zmiany zapoczątkowały również tworzenie sa- amerykańskie modele prowadzenia operacji specjal-
modzielnego Dowództwa Sił Operacji Specjalnych nych. Pierwszym wyraźnym przykładem tej adaptacji
Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, opartego jest rozwój Dowództwa Sił Operacji Specjalnych. Ro-
na Centrum Szkolenia Specjalistów „Sienież”, które syjski minister obrony stwierdził, że w opracowaniu
w wyniku reformy funkcjonuje jako Centrum Specjal- takiego projektu podążano za ogólnym trendem na
nego Przeznaczenia Ministerstwa Obrony Federacji świecie ku zwiększeniu ich specjalizacji i mobilności7.
Rosyjskiej. Plany rozwoju nowo powstałego dowództwa zakła-
Pod koniec 2009 roku szef Sztabu Generalnego dały włączenie w jego podporządkowanie podod-
SZFR gen. armii Mikołaj Makarow powołał na bazie działów śmigłowców oraz samolotów transporto-
Centrum Specjalnego Przeznaczenia MOFR Zarząd wych, co zostało pomyślnie zrealizowane. Zakładano
Operacji Specjalnych. Tym samym podjął formalną również powstanie brygad SOS w okręgach wojsko-
decyzję o sformowaniu Dowództwa Sił Operacji Spe- wych, ale nie doszło to do skutku, co nie oznacza,
cjalnych. Mimo że jesienią 2012 roku minister obrony iż całkowicie zaniechano takiego rozwoju tych wojsk.
Federacji Rosyjskiej odmówił podjęcia decyzji o po- Dekretem numer 103 o ustanowieniu dnia Sił Ope-
wołaniu Dowództwa Sił Operacji Specjalnych, Zarząd racji Specjalnych z dnia 26 lutego 2015 roku prezy-
przeformowano w Dowództwo Sił Operacji Specjal- dent Federacji Rosyjskiej ustalił dzień 27 lutego
nych4 – DSOS/KSSO5. dniem ich święta. Ma on też swoją nieoficjalną nazwę
Powodem przekształcenia Zarządu w Dowództwo Dnia Uprzejmych Ludzi. Analizując kalendarium
była wizyta szefa Sztabu Generalnego SZFR w Do- świąt obchodzonych w SZFR, należy dostrzec, że jest
wództwie Sił Operacji Specjalnych Stanów Zjedno- to data, która nie pokrywa się z dniem specnazu
czonych na Florydzie oraz praktyczne zapoznanie się (27 października) czy wojsk powietrznodesantowych
ze strukturami dowodzenia innych krajów, takich jak: (2 sierpnia).
Włochy, RFN, Francja czy Chiny. Nowo powstałe do- Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej, jak czytamy na
wództwo zostało sformowane na wzór amerykańskiej oficjalnej stronie Ministerstwa Obrony Federacji
Delta Force i brytyjskiego SAS, z ukierunkowaniem Rosyjskiej, to trzy główne rodzaje sił zbrojnych: woj-
na realizację zadań specjalnych o znaczeniu politycz- ska lądowe, siły powietrzno-kosmiczne i marynarka
nym lub strategicznym dla Federacji Rosyjskiej poza wojenna. W bezpośredniej podległości ministra obro-
8 https://structure.mil.ru/structure/ministry_of_defence/details.htm?id=9711@egOrganization/. 6.04.2021.
9 B.P. Wollner, The Advent of the Russian Special operations Command, Waszyngton 2019, s. 1.
łań partyzanckich, kontrpartyzanckich i innych wy- tegicznego prawdopodobnie została przekazana eska-
konują postawione zadania. Należy zauważyć, iż dra samolotów IŁ-76 z bazy Twer-Migałowo.
elementem SGFR, odpowiedzialnym za koordyno-
wanie działań wojsk specjalnych i dowodzenie nimi, JEDNOSTKI
będzie Zarząd 12 i jego 136 Centrum Służby Specjal- Centrum Specjalnego Przeznaczenia „Sienież”.
nej (rys. 1). Jego powstanie datuje się na rok 1999, gdyż wtedy
powołano do życia Centrum Szkolenia Specjalistów
STRUKTURA (CSS), podporządkowane bezpośrednio szefowi
Dostępne źródła podają, że Dowództwu Sił Opera- Głównego Zarządu Wywiadu Sztabu Generalnego
cji Specjalnych są podporządkowane dwa centra, tzn. w miejscowości Sienież. W skład centrum wchodzili
Centrum Specjalnego Przeznaczenia Ministerstwa głownie oficerowie jednostek specnazu z 16 i 22 Bry-
Obrony Federacji Rosyjskiej „Sienież” oraz Centrum gady. Po kilku miesiącach od jego utworzenia do Cze-
Specjalnego Przeznaczenia Ministerstwa Obrony Fe- czenii wysłano pierwsze pododdziały. W tym okresie
deracji Rosyjskiej „Kubinka-2”. Informacje z portali kierunek czeczeński nie był jedynym obszarem jego
internetowych podają również specjalne centra szko- działalności. Żołnierze brali udział w operacji prze-
lenia pod nazwą Centrum Szkolenia Specjalistów, ciw piratom w Zatoce Adeńskiej, ćwiczeniach w kra-
w którym to odbywa się bezpośrednie szkolenie per- jach Wspólnoty Niepodległych Państw oraz w wojnie
sonelu. To właśnie tam tworzą się rosyjskie siły spe- rosyjsko-gruzińskiej w sierpniu 2008 roku. Jednostka
cjalne i szkolą się żołnierze innych jednostek wojsk ta decyzją ministra obrony w 2007 roku zmieniła na-
specjalnych. Można domniemywać, że mogą istnieć zwę na Centrum Specjalnego Przeznaczenia Mini-
inne specjalne centra szkolenia, lecz informacje na ich sterstwa Obrony i została podporządkowana szefowi
temat są niedostępne dla opinii publicznej. Ten po- Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych FR.
ziom tajemnicy wokół wojsk specjalnych nie jest Na podstawie informacji z jawnych źródeł można
przypadkowy. W końcu żołnierze wykonują zadania, stwierdzić, że CSP składa się z czterech poddziałów
które mają charakter niejawny. wojsk specjalnych wielkości batalionu, które różnią
Należy zauważyć, że odział SEAL również oficjal- się od siebie sposobami przerzutu w rejon działań
nie nie istniał w pierwszych etapach jego rozwoju. oraz środkami walki.
Dopiero z upływem czasu ujawniono jego powstanie W wyniku analizy wniosków i potrzeb wynikają-
i zakres działalności10. Warto nadmienić, że oddzia- cych z działań prowadzonych podczas II wojny cze-
łów określonych nazwą Centrum Specjalnego Prze- czeńskiej utworzono pododdział do ochrony ważnych
znaczenia nie należy mylić z centrami szkolenia – są osób (VIP). Skład pododdziałów bojowych uzupełniają
to jednostki specjalne, zwykle stanowiące elitę tego elementy wsparcia, odpowiedzialne za łączność, rozpo-
rodzaju wojsk11. znanie radioelektroniczne, sieci teleinformatyczne,
W celu realizacji zadań wymagających dodatko- oraz grupy dysponujące środkami do transportu drogą
wych zdolności, poza jednostkami będącymi w sta- lądową, wodną i powietrzną, co rodzi wiele wątpliwo-
łym podporządkowaniu Dowództwu SOS, mogą być ści co do podporządkowania elementu lotniczego bez-
podporządkowane inne jednostki Sił Zbrojnych FR. pośrednio do komponentu lądowego. Rosyjski analityk
Należy tu wyróżnić przede wszystkim jednostki spec- Aleksey Nikolsky podaje, że całkowitą liczbę żołnie-
nazu, punkty rozpoznania morskiego specjalnego rzy wojsk specjalnych w centrum Sienież i Kubinka
przeznaczenia, oddziały wojsk powietrznodesanto- szacuje się na około 2 do 2,5 tys.
wych (w tym 45 Samodzielną Gwardyjską Brygadę Centrum Specjalnego Przeznaczenia „Kubinka-2”
Specjalnego Przeznaczenia). Istnieje też możliwość podlegało pierwotnie szefowi Głównego Zarządu
przydzielenia innych zgrupowań wojsk specjalnych – Wywiadu Sztabu Generalnego. Oficjalnie powstało
z innych instytucji niż Ministerstwo Obrony, np. z Fe- 7 kwietnia 2011 roku w miejscowości Kubinka i osią-
deralnej Służby Bezpieczeństwa (FSB FR), która dys- gnęło pełną gotowość bojową pod koniec 2013 roku.
ponuje jednostkami antyterrorystycznymi „Alfa” Od początku w jednostce preferowano odmienne po-
i „Wympel”, a także jednostkę specjalną „Zasłon”, dejście do systemu szkolenia i naboru kandydatów.
przeznaczoną do prowadzenia operacji poza granica- Stąd specyfiką szkolenia jest nacisk na szkolenie in-
mi kraju. dywidulane, a w procesie naboru kandydatów weryfi-
W skład sił operacji specjalnych wchodzą w podpo- kowana jest sprawność fizyczna na poziomie sportow-
rządkowanie na czas szkolenia i prowadzonych dzia- ców wyczynowych. Działalność szkoleniowa jest
łań poddziały lotnictwa: eskadry śmigłowców bojo- ukierunkowana na działania w rejonach zurbanizowa-
wych i transportowych z Centrum Szkolenia Bojowe- nych. Źródła nie podają dokładniej liczby żołnierzy,
go i Przeszkolenia Lotnictwa Armijnego w Torżok. lecz jest ona porównywalna z CSP „Sienież”, czyli
Dodatkowo w ramach zabezpieczenia przerzutu stra- około trzystu.
10 SSSO Rossii – elitnye wojny Generalnogo Sztaba FR. Ponjatie specjalnoj operacii. https://anime-net.ru/pl/sso-rossii-elitnye-voiny-generalnogo-
shtaba-rf-ponyatie-specialnoi-operacii/. 4.01.2021.
11 M. Strzelecki, Uprzejmi ludzie…, op.cit., s. 393.
ROSYJSKIE SIŁY
OPERACJI SPECJALNYCH
SĄ NARZĘDZIEM
ROSYJSKIEGO SPOSOBU
PROWADZENIA WOJNY
NOWEJ GENERACJI,
OKREŚLANEJ JAKO
WOJNA O CHARAKTERZE
HYBRYDOWYM, KTÓRA
PODKREŚLA SZYBKOŚĆ,
ZASKOCZENIE I PRECYZJĘ
DZIAŁANIA.
561 Centrum Lotnictwa Ratowniczego powstało na Komponent Lotniczy. W ramach Dowództwa Sił
lotnisku zapasowym Floty Czarnomorskiej Marynar- Operacji Specjalnych zadania realizuje komponent
ki Wojennej FR, gdzie po przejęciu Krymu przenie- lotniczy. Jest to eskadra śmigłowców bojowych
siono batalion szkolny z Sankt Petersburga. Odpowia- i transportowych z 344 Centrum Przygotowania Bojo-
da ono za szkolenie nurków ratownictwa i nurków bo- wego. W składzie Centrum znajduje się m.in.
jowych i jest wyposażone w sprzęt do działań pod 696 Pułk Śmigłowcowy oraz Grupa Bojowego Pilo-
wodą oraz środki pływające, takie jak kutry, skutery tażu „Berkut” ze śmigłowcami Mi-24. Pułk dysponu-
wodne i holowniki. je śmigłowcami: Ka-50, Mi-26, Mi-24, Mi-8 oraz
322 Centrum Szkolenia Specjalistów Sił Operacji Ka-5212. Siły lotnicze uzupełnia eskadra lotnictwa
Specjalnych jest zlokalizowane w kompleksie kosza- transportowego z 196 Pułku Lotnictwa Transporto-
rowym CSP „Sienież”. Inne źródła podają, że funk- wego, która jest wyposażona w samoloty transporto-
cjonuje ono w Kubince. we: An-124, An-12, An-26, An-22, Ił-76 oraz Tu-134.
12 Ka-52 po 2015 roku ma pozostać wyspecjalizowanym śmigłowcem bojowym dla wojsk specjalnych i będzie produkowany w mniejszej liczbie.
http://www.magnum-x.pl/artykul/nowesmiglowcebojowewwsfr/. 5.01.2021.
PODSUMOWANIE
Realizacja zadań istotnych dla funkcjonowania
Federacji Rosyjskiej na poziomie strategicznym wy-
maga utrzymywania potencjału wojsk specjalnych.
Do tych zadań zostały utworzone wysoce mobilne
pododdziały zapewniające skuteczność prowadzo-
nych działań. Główną ideą ich funkcjonowania jest
zdolność do reakcji w razie wystąpienia sytuacji
kryzysowej w kraju i środowisku międzynarodo-
wym, w którym użycie siły może być potrzebne, ale
Według analiz przedstawionych przez Alekseya nie oczekuje się tam podjęcia działań wojskowych
Nikolskiego, oddziały wojsk specjalnych to niezależ- na większą skalę. Rosyjskie siły operacji specjal-
ne jednostki bojowe, które mogą działać samodziel- nych i wyszkolone pododdziały specnazu są narzę-
nie. Są przygotowane do realizacji całego spektrum dziem rosyjskiego sposobu prowadzenia wojny no-
zadań antyterrorystycznych i bojowych na teryto- wej generacji, określanej przez państwa zachodnie
rium Rosji i za granicą. Tym samym potwierdza się, i ich teoretyków jako wojna o charakterze hybrydo-
że zgrupowania wojsk specjalnych są w stanie stwo- wym, która podkreśla szybkość, zaskoczenie i pre-
rzyć warunki do wykorzystania osiągniętych przez cyzję działania.
nie efektów przez inne rodzaje sił zbrojnych i do- Dziś mało prawdopodobne jest prowadzenie ope-
wództwa. racji bez udziału sił specjalnych, dlatego też stają się
one ważnym ogniwem sytemu obronnego państwa.
ZADANIA Siły operacji specjalnych są narzędziem Federacji
Głównym zadaniem jest utrzymywanie w stałej Rosyjskiej podlegającym bezpośrednio szefowi Szta-
gotowości do natychmiastowego użycia i realizacji bu Generalnego, a tym samym zarządzanym i wyko-
operacji specjalnych w czasie pokoju, sytuacjach rzystywanym na poziomie strategicznym. n
Zautomatyzowane
i zrobotyzowane magazyny
PROBLEMEM, PRZED KTÓRYM STOJĄ SŁUŻBY LOGISTYCZNE,
JEST STWORZENIE SPRAWNEGO SYSTEMU PRZECHOWYWANIA
I DYSTRYBUCJI MIĘDZY INNYMI ŚRODKÓW WALKI, PALIW
CZY CZĘŚCI ZAMIENNYCH ZAPEWNIAJĄCYCH ODDZIAŁOM
I PODODDZIAŁOM UTRZYMANIE GOTOWOŚCI BOJOWEJ.
S T U D I O / S H U T T E R S T O C K
P
P A N D
nadto istniejący system wymaga dalszej modyfikacji ważne – samo bezpieczeństwo eksploatacji. Zroboty-
i usprawnienia procedur związanych z procesem do- zowane szybkie platformy bezzałogowe czy systemy
starczania, magazynowania oraz wydawania. przeznaczone do przeładunku oraz pełna automatyza-
O skali potrzeb świadczy przykład, jak wielkim wy- cja procesu magazynowania i wydawania zwiększą
zwaniem jest zaopatrywanie pododdziałów wyposażo- wydajność i przyspieszą proces zaopatrywania wojsk.
nych w czołgi M1 Abrams. Nasz kraj wyraził chęć za- A to, biorąc pod uwagę dzienne zapotrzebowanie na
kupu tych maszyn i o ile co do samych ich parametrów środki materiałowe, chociażby takiego modułu jak ba-
taktyczno-technicznych trudno mieć poważniejsze za- talion czołgów, sprawia, że automatyzacja pewnych
strzeżenia, o tyle system wsparcia ich eksploatacji procesów logistycznych ma naprawdę kolosalne zna-
z pewnością sprawi ból głowy niejednemu logistykowi. czenie.
Silnik czołgu M1 średnio może pracować, wykorzy-
stując różne paliwa, np. DF-1, DF-2, DF-A, JP-4, JP-5. WIEM, CO MAM
Najbardziej zalecanym jest JP-8. A jeden czołg to pra- W US Army funkcjonuje ciągle modyfikowana
wie 2293 l jednostki napełnienia, pluton (cztery czołgi) wersja oprogramowania przeznaczona dla systemu
9170 l, a kompania czołgów (14 wozów) to już wizualizacji w czasie zbliżonym do rzeczywistego
32 100 l. Dużym wyzwaniem jest też zaopatrzenie ich stanu magazynów, zawartości kontenerów, towarów
w amunicję. Pojedynczy wóz potrzebuje 40 szt. amuni- przewożonych na pojazdach itd. Jest ona odbierana
cji do armaty czołgowej kalibru 120 mm, pluton – 160, w postaci raportów, zestawień lub zbiorów danych.
a kompania – 560. A w wypadku amunicji kalibru Zawierają one m.in. wykazy pozycji według tabel
12,7 mm do karabinu maszynowego M2 na wieży jest mienia, zestawów, wyposażenia i elementów uzbroje-
to odpowiednio: 1000, 4000 i 14 000 szt. nia oraz sprzętu, które mogą być dostarczane walczą-
A to tylko czołg. Dużo większym problemem jest cym wojskom za pośrednictwem różnych interfejsów
odpowiednie przechowywanie i dystrybucja, np. wszel- systemu SRVMZ.
kiego rodzaju rakiet. Należy ponadto spodziewać się Funkcjonalne możliwości systemu rozmieszczania
konieczności magazynowania nie tylko części zamien- wojskowych zasobów mobilizacyjnych US Army za-
nych dla własnych systemów uzbrojenia, lecz także pewniają skonsolidowane przetwarzanie przychodzą-
w ograniczonym stopniu dla wojsk sojuszniczych. cych danych i ich wyświetlanie za pomocą systemu
Już jakiś czas temu w niektórych krajach należących Total Asset Visibility (TAV), wykonywanie raportów
do NATO zaproponowano wprowadzenie robotów o gotowości uzbrojenia i sprzętu wojskowego do włą-
przeznaczonych do transportu czy ułatwienia maga- czenia do zintegrowanej bazy danych o raportach
zynowania zapasów oraz wykonywania zadań poszu- (Reports Integrated Database –RIDB), zarządzanie
kiwawczo-ratowniczych. One nie tylko z czasem ob- kartami czasu pracy ustalonego zapasu zasobów ma-
niżą koszty, lecz również zapewnią wymagany czas terialnych (ASL), normami zapasów przewoźnych
reakcji oraz terminowość dostaw. No i co nie mniej (PPL) oraz tzw. aktywami stałymi formacji (UBL).
Ponadto możliwa jest kontrola norm wydawania ratorom sprawować nad nimi nadzór i wprowadzać
materiałów (zestawów) i wyposażenia; zintegrowana zmiany w zaprogramowanych funkcjach pracy. Syste-
identyfikacja radiowa (Radio Frequency IDentifica- my te ponadto mogą tworzyć razem lub z innymi zinte-
tion – RFID), oparta na serwerze wizualizacji tranzy- growany kompleks zarządzania, co pozwala na samo-
tu (In Transit Visibility – ITV) zestawów i materia- dzielne wykonywanie praktycznie wszystkich czynno-
łów eksploatacyjnych; rejestracja transportowych ści związanych z odbiorem, przechowywaniem
listów przewozowych (Transportation Control Move- i dystrybucją towarów.
ment Document – TCMD); trójwymiarowe odwzoro- Sama automatyzacja funkcjonowania magazynów
wanie graficzne broni i sprzętu wojskowego oraz ma- może przybierać różne formy. Mamy więc systemy
gazynów czy wykorzystanie środków automatycznej oparte na bezpośrednio podłączonych urządzeniach
identyfikacji (Automatic Identification Technolo- (czujniki pozycjonowania, oznaczenia lokalizacji, urzą-
gies – AIT), opartych na ręcznym skanerze optycz- dzenia transportowe i przeładunkowe) czy na skompli-
nym i laptopach [(interfejsy ze standardowymi sys- kowanych metodach zarządzania zapasami. Całość łą-
temami informacyjnymi do zarządzania MTO SV – czy bezprzewodowa transmisja danych.
Standard Army Management Information Systems Kolejny przykład rozwiązania to Smart-LIFT, w któ-
– STAMIS)]. rym połączono kody kreskowe zgromadzonych mate-
riałów i tagów na półkach. Każdy tag zawiera dane
INTELIGENTNY MAGAZYN o swojej lokalizacji w magazynie. Czujniki na wózkach
Aby taki powstał, potrzebne jest przygotowanie od- widłowych skanują przestrzeń, a ich lokalizację okre-
powiedniego oprogramowania i sprzętu oraz wypraco- ślają wykryte znaki. Dane te są przekazywane do pa-
wanie metod ich przygotowania (przechowywania) czy mięci RAM zrobotyzowanego systemu sterowania, co
dystrybucji. Samo oprogramowanie musi powstać na skraca tym samym czas wykonania zadań przez opera-
podstawie możliwych do zautomatyzowania procesów torów-kierowców wózków widłowych. Tam, gdzie już
funkcjonowania systemu przechowywania oraz zasad funkcjonują te rozwiązania, zanotowano średnio 30%
pracy systemu organizacyjno-technicznego w danej ar- wzrost szybkości procesu magazynowania i wydawa-
mii. Pod tym względem siły zbrojne korzystają już nia towarów.
z rozwiązań wprowadzonych w firmach cywilnych W USA i innych krajach Europy eksperymentuje się
i w przemyśle. z małymi, bezzałogowymi statkami powietrznymi
W USA opracowano demonstracyjny system zarzą- (BSP), które służą do inwentaryzacji magazynu. Ol-
dzania magazynem (WMS), dzięki któremu na podsta- brzymi magazyn może z użyciem tych miniaturowych
wie specjalnego oprogramowania przetwarza się dane platform latających zostać sprawdzony w ciągu jedne-
zawarte w kodach kreskowych i znacznikach częstotli- go dnia. Klasyczna metoda sprawdzania (przez ludzi)
wości radiowych, umieszczonych na przechowywa- może zabrać i kilka miesięcy.
nych produktach. Jeszcze doskonalszą formą inteligent- Jednym z najnowszych kierunków jest doskonalenie
nego magazynu są systemy sterowania magazynu urządzeń i kompleksów sprzętowo-programowych
(WCS), w których skład wchodzą czujniki nawigacyjne w powiązaniu ze sztuczną inteligencją, która ma za-
na pojazdach przeznaczonych do transportu, a także pewnić samodzielne podejmowanie przez nie decyzji
znaczniki lokalizacji na sprzęcie magazynowym. Baza nadzorujących i funkcjonalnych. Dzisiaj jedynie
danych systemu zawiera wykazy wszystkich kodów w RFN funkcjonuje zautomatyzowany system zarzą-
kreskowych i związanych z nimi informacji, dane doty- dzania magazynem, w którym decyzje podejmuje się
czące rozmieszczenia tagów na sprzęcie, zasięg pojaz- z wykorzystaniem sztucznej inteligencji opartej na sie-
dów wyposażonych w czujniki nawigacyjne oraz infor- ciach neuronowych.
macje o lokalizacji i podstawowych parametrach urzą- Z kolei zastosowanie biotelemetrii, czyli bioczujni-
dzeń sterujących. Główną funkcją WCS jest ków na bransoletkach, pozwala na równomierny roz-
automatyczna koordynacja pracy wszystkich urządzeń kład obciążenia na pracowników magazynu – zależnie
magazynowych, zgodnie z ich przeznaczeniem (funk- od stanu ich zdrowia i samopoczucia. Stopniowo
cją) w magazynie (tzw. zadania długoterminowe) oraz zwiększając obciążenie pracownika, powodujemy, że
bieżącymi zadaniami wykonywanymi w danym okresie zaczyna on wykonywać odpowiednio więcej czynno-
(w zadanym czasie lub dniu). ści, a dzięki temu zwiększa się wydajność.
Nie tylko w USA, lecz także w innych krajach wpro- Zrobotyzowane (zautomatyzowane) środki magazy-
wadzono zautomatyzowany systemy kontroli zawarto- nowe to urządzenia i kompleksy przeznaczone do wy-
ści (stanu) magazynu (Building Automation Systems – konywania różnych operacji. Należą do nich manipula-
BAS). Pozwala on na monitorowanie i nadzorowanie tory przemysłowe, wózki automatyczne, paletyzatory,
takich parametrów, jak: temperatura, poziom oświetle- automatyczne przenośniki taśmowe itp. Z drugiej stro-
nia czy wydajność wentylacji. Koordynuje on również ny proste środki zdalnie sterowane obejmują urządze-
funkcjonowanie podsystemu zapewniającego bezpie- nia i mechanizmy, takie jak układnice, regały podno-
czeństwo i sam dostęp do magazynu. śnikowe, karuzele, urządzenia i systemy ze sterowa-
Wymienione systemy są wyposażone w terminale, niem numerycznym. Zazwyczaj są to kompleksy
czyli urządzenia wejścia-wyjścia, które pozwalają ope- stacjonarne, które zapewniają sprawne wykonywanie
poszczególnych operacji, często fizycznie trudnych cjalnym stojaku. Wykorzystuje ona sieć bezprzewodo-
(uciążliwych) i długotrwałych. wą do przesyłania zamówienia do konkretnego robota
Zrobotyzowane są samochody transportowe, wózki i sterowania nim.
widłowe i inne. Takie pojazdy poruszają się zgodnie Robot OTTO nie potrzebuje kodów kreskowych ani
z sygnałami generowanymi przez system sterowania. naklejonych pasków na podłodze pomieszczenia. Nie
Część z nich jest w stanie samodzielnie przemieścić się wymaga również świateł laserowych, sygnalizatorów
np. do półki, zdjąć z niej towar i przenieść go do odpo- ściennych, tagów RFID ani innych urządzeń nawiga-
wiednich pojemników lub na palety i odwrotnie. Pale- cyjnych. Wyposażono go bowiem w lidar zdolny do
tyzatory to przemysłowe manipulatory napędzane ser- pomiaru odległości do obiektów na dystansie do 20 m
womotorami, przeznaczone do automatycznego pobie- (opcjonalnie do 50 m). Jego komputer pokładowy jest
rania i umieszczania produktów na paletach. Maszyny w stanie ustalić własne położenie z dokładnością do
sortujące selekcjonują i pakują produkty (towary). Wy- 2 cm. System szybko reaguje na zmiany rozmieszcze-
konują one zadania dzięki cyfrowemu systemowi trój- nia innych obiektów w obszarze jego działania i poru-
wymiarowych obrazów wszystkich obiektów, z który- sza się bez kolizji z nimi. WŁAŚCIWE
mi pracuje sortownik. PLANOWANIE
Samo wykorzystanie tak zrobotyzowanych syste- ZALETY I ORGANIZACJA
mów wymaga przygotowania przestrzeni magazyno- Właściwe planowanie i organizacja pracy w magazy- PRACY
wej, czyli wprowadzenia odpowiedniego znakowania nach są podstawą ich efektywnego wykorzystania. Dziś
W MAGAZYNACH
na podłodze lub zainstalowania znaczników, bezprze- zastosowanie zautomatyzowanego systemu magazynu
wodowych lub odblaskowych beaconów na ścianach realizującego te zadania może zdaniem wielu eksper- SĄ PODSTAWĄ ICH
i półkach. tów zmniejszyć zapotrzebowanie na powierzchnię EFEKTYWNEGO
W ostatnich latach coraz powszechniejsze stają się użytkową nawet o 50%. Dzieje się tak, ponieważ istnie- WYKORZYSTANIA.
kompleksy mobilne, które nie wymagają oznakowania je możliwość lepszego rozplanowania upakowania ma-
i specjalnych lamp ostrzegawczych w magazynie. Kie- teriałów oraz zmniejszenia liczby i wielkości korytarzy
ruje nimi system czujników rozpoznawania obrazu międzydostępowych (mniejszych dla robotów niż tra-
i specjalne oprogramowanie. Jednym z takich rozwią- dycyjnych wózków widłowych). Mechanizacja, auto-
zań jest system TORU. Specjalne pojazdy z manipula- matyzacja i robotyzacja obrotu towarów w magazy-
torem pozwalają na zautomatyzowanie procesu prze- nach usprawnia system zaopatrzenia logistycznego
mieszczania towarów w obrębie magazynu oraz wyj- wojsk oraz powoduje, że efektywność planowania i wy-
mowanie ich z miejsc składowania, ładowanie do konywania operacji załadunku i rozładunku są dużo
bunkra sortowniczego i układanie na przenośniku. lepsze.
Dalsze prace nad systemami zarządzania pracą
ZROBOTYZOWANY „SKŁAD” w magazynach zmierzają do wykorzystania ich w pro-
Już kilka armii na świecie testuje roboty przeznaczo- cesach inwentaryzacji (w czasie rzeczywistym można
ne do rozładunku, magazynowania i załadunku amuni- monitorować, co dokładnie i w jakiej ilości znajduje się
cji, uzbrojenia, części, materiałów pędnych i smarów na stanie danego obiektu przechowywania), korygowa-
itp. Sprzęt magazynowy Chuck wykonuje swoje zada- nia błędów popełnianych podczas procesu sortowania
nia, pracując w tandemie z człowiekiem, a jego wyko- i składowania produktów, zapewnienia obsługi innych
rzystanie nie wymaga specjalnego przygotowania po- urządzeń magazynowych (np. ładowarek czy przeno-
mieszczeń magazynowych. Wyposażono go w 11-ca- śników taśmowych) – po kontrolę pracy pracowników
lowy ekran dotykowy, na którym są wyświetlane magazynów i przestrzegania przez nich obowiązują-
informacje dla operatora, np. takie do którego regału cych zasad bezpieczeństwa. Ponadto pełny proces auto-
ma dotrzeć, jaki przedmiot należy z niego wyjąć czy na matyzacji może również obejmować obieg wymaganej
nim postawić. dokumentacji.
Z kolei robota Delft wyposażono już w oprogramo- Dziś z pewnością każdy logistyk zdaje sobie sprawę,
wanie, które umożliwia autonomiczne podejmowanie że efektywne funkcjonowanie magazynów w dużym
decyzji związanych z właściwym załadowaniem i roz- stopniu zależy od poziomu automatyzacji i robotyzacji
ładowaniem kontenerów. wprowadzonych w nich systemów obsługowych.
W skład kompleksu magazynowego Fetch & Freight W związku z tym wdrażane są programy rozwoju ta-
wchodzą maszyny Fetch i Freight. Ta pierwsza zapew- kich kompleksów z zastosowaniem pojazdów bezzało-
nia przemieszczanie ładunku z regałów, a druga trans- gowych (z możliwością samodzielnego podejmowania
portuje go do miejsca docelowego. przez nie decyzji i wykonywania niezbędnych opera-
Pojazd (robot) transportowy Handl wyposażono cji) czy innego wymaganego sprzętu. Ma to na celu
w dwukołowe podwozie, manipulator i chwytak podci- przede wszystkim poprawę efektywności wykorzysta-
śnieniowy oraz system czujników zapewniających na- nia obiektów magazynowych, zwiększenie ich wydaj-
wigację i orientację czy wyszukiwanie potrzebnych ności oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa per-
przedmiotów. sonelu obsługowego. Nie wspominając o dużo więk-
Z kolei grupa bezzałogowych pojazdów Kiva jest szej efektywność (elastyczności) systemu planowania,
przeznaczona do transportu lekkich materiałów na spe- selekcji i załadunku (rozładunku) towarów. n
Inżynieryjne wielofunkcyjne
platformy bezzałogowe
Sił Zbrojnych
Federacji Rosyjskiej
SYSTEMY AUTONOMICZNE MOŻNA Z POWODZENIEM
STOSOWAĆ W KONFLIKTACH O MNIEJSZEJ INTENSYWNOŚCI,
W OPERACJACH ANTYTERRORYSTYCZNYCH I STABILIZACYJNYCH
CZY DO NIESIENIA POMOCY LUDNOŚCI CYWILNEJ PODCZAS
KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH LUB KATASTROF.
Robot saperski
Uran-6
1.
R O S Y J S K I E J
F E D E R A C J I
M O
oraz urządzenia inspekcyjne Sfera. Ponadto w 2016 ko po powierzchni poziomej, lecz także po terenie
roku testy państwowe pomyślnie przeszedł najwięk- o nachylonych zboczach, a także po schodach.
szy zaprojektowany robot – Prohod-1, którego kon-
strukcja jest oparta na bojowej maszynie torującej PRZEDSTAWICIELE
BMR-3M. Poza wymienionymi platformami funk- Robot saperski Uran-6 to wielofunkcyjne zdalnie
cjonuje cała gama małych i średnich robotów inspek- sterowane urządzenie gąsienicowe (fot. 1) do rozmi-
cyjnych i rozminowujących, które są przeznaczone nowania terenu z min przeciwpiechotnych i przeciw-
do zastosowań wojskowych i cywilnych (w struktu- pancernych oraz urządzeń IED1 do 4 kg (TNT).
rach siłowych, porządku publicznego, reagowania Niszczenie min i IED odbywa się za pomocą obraca-
kryzysowego). jących się bijaków zamocowanych na łańcuchach.
Są to zazwyczaj mobilne, zdalnie sterowane plat- Do robota można podczepić różne oprzyrządowanie,
formy przeznaczone do inspekcji obiektów lub w tym przede wszystkim dwa trały przeciwminowe
miejsc, które budzą podejrzenia, że znajdują się bijakowe (udarowe), trał naciskowy, widły do palet,
tam ładunki wybuchowe. W tym celu wyposaża się widły z uchwytem oraz urządzenie spycharkowe. Po-
je w systemy monitoringu wykorzystujące kamery jazd może być również wyposażony w inne urządze-
cyfrowe, które przekazują obraz wideo na wyświe- nia funkcyjne, w zależności od rodzaju zadań, do
tlacz konsoli operatora. Ponadto, użytkując takie których będzie wykorzystany. Zestaw zdalnego ste-
systemy, można przesuwać podejrzane obiekty lub rowania umożliwia pracę robota do 1 km od operato-
niszczyć je, powodując ich detonację w miejscu ich ra, który obserwuje jego pracę za pomocą czterech
znalezienia lub przenosząc je w inne miejsce, gdzie kamer obejmujących pełen zakres widoczności wo-
będzie możliwa ich eksplozja bez negatywnego od- kół pojazdu (360o).
działywania na otoczenie. W tym celu platformy są W zależności od zamontowanego organu roboczego
wyposażone w jedno lub dwa ramiona. W zależno- masa robota Uran-6 wynosi od 6 do 7 t. Zastosowano
ści od konstrukcji roboty mogą się poruszać nie tyl- w nim silnik Diesla o mocy 240 KM, co pozwala na
1 IED (Improvised Explosive Device) – improwizowane urządzenia wybuchowe. Dokumenty normatywne NATO – wersja polskojęzyczna: Słownik
definicji i terminów NATO (AAP-6) oraz Słownik terminów i definicji Wojsk Inżynieryjnych NATO (AAP-19).
2.
Wykorzystanie zestawu
Skarabeusz podczas
R O S Y J S K I E J ( 4 )
rozminowywania
Palmiry (Syria)
3.
F E D E R A C J I
4.
M O
Urządzenie inspekcyjne Sfera
R O S Y J S K I E J
Robot Prohod-1
sterowany z mobilnego
punktu dowodzenia
umieszczonego
na pojeździe
Kamaz-63501
F E D E R A C J I
6.
M O
T R E N D S
Robot systemu
platform
gąsienicowych
Modliszka-3m
7.
R O B O
pancernych i przeciwpiechotnych oraz do rozmino- zakłóceń typu RP-377 do zakłócania łączności ra-
wania dróg z min i ładunków IED. W przeciwpan- diowej zapalników min i urządzeń IED. Zamiast tra-
cernych polach minowych z min przeciwgąsienico- łu KMT-7 na maszynie można zamontować system
wych robot toruje przejścia (koleiny) o szerokości usuwania min: TMT-S lub TMT-K .
80–87 cm każde (odstęp między koleinami wynosi Trał przeciwminowy KMT-7 jest przeznaczony do
162 cm). W przeciwpancernych polach minowych wykonywania przejść w przeciwpancernych polach
z min przeciwdennych z zapalnikami kontaktowymi minowych przez trałowanie terenu. Jego zasada
pojazd wykonuje przejścia o szerokości 3,2 m. działania polega na najechaniu na kadłub miny, co
W polach zbudowanych z min z zapalnikami magne- powoduje jej detonację. Zestaw do trałowania składa
tycznymi przejście wynosi 6–7 m. się z dwóch sekcji (lewej i prawej), urządzenia za-
Maszyna, podobnie jak czołg T-90, posiada pan- czepowego, wyposażenia elektrycznego, mechani-
cerz reaktywny nowej generacji Kontakt-5 na kadłu- zmu podnoszenia sekcji oraz nakładki EMT. Szero-
bie i nadbudówce, a w najnowszych wersjach pan- kość jednej rolki wynosi 0,80–0,87 m, a odległość
cerz reaktywny Relikt, który chroni ją przed wszyst- między rolkami – 1,62 m. Szerokość całego trału to
kimi współcześnie używanymi kierowanymi 3,95 m przy długości 3,45 m. Jego całkowita masa
pociskami przeciwpancernymi. W tylnej części nad- z kompletem wyposażenia indywidualnego to
budówki znajduje się dźwig o udźwigu 2,5 t. 7500 kg. Prędkość trałowania wynosi 6–12 km/h.
Całkowita masa maszyny wynosi 43 t. Maksymal- Przeciwminowy trał KMT-8 służy do wykonywa-
na prędkość robota na drogach utwardzonych – nia przejść w przeciwpancernych polach minowych
60 km/h, prędkość robocza – do 12 km/h. Prohod-1 przez trałowanie terenu. Zasada działania urządzenia
ma możliwość pokonywania przeszkód wodnych do polega na wgłębieniu się trzech ostrzy w grunt i od-
5,0 m głębokości przy prędkości nurtu do 3,0 m/s rzuceniu min na bok – poza pojazd. Trał wyposażo-
(po wcześniejszym przygotowaniu i uszczelnieniu no w urządzenia (pręty) do usuwania min przeciw-
pojazdu). dennych i do trałowania. Składa się dwóch sekcji
Zasadniczym urządzeniem do wykonywania skrawających (lewej i prawej), urządzenia zaczepo-
przejść jest trał KMT-7 (dodatkowo jest również wego, mechanizmu podnoszenia sekcji minowych
montowany trał KMT-8) z nakładką elektromagne- (wciągarki), części zamiennych. Szerokość jednej
tyczną EMT do trałowania min z zapalnikami nie- sekcji wynosi 0,60 m, a odległość między nożami
kontaktowymi, działającymi pod wpływem zakłóceń w sekcji to 0,23 m. Z kolei szerokość odstępu mię-
pola magnetycznego, oraz przewoźnym systemem dzy sekcjami wynosi 2,16 m, a całego trału 3,3 m
V . K U Z M I N
V I T A L Y
Mobilny robot Varan
przy długości 1,2 m. Całkowita masa KMT-8 z kom- i IED. Wyposażony jest również w kasetę UTPBM
pletem wyposażenia indywidualnego to 1000 kg, z odstrzeliwanymi imitatorami promieniowania pod-
bez wyposażenia 520 kg. Prędkość trałowania wyno- czerwonego (cieplnego) i fali akustycznej wytwarza-
si 6–14 km/h. nej przez cel – do zadziałania min przeciwburto-
Urządzenie EMT (trał elektromagnetyczny) jest wych (z zapalnikami akustycznymi, termicznymi lub
przeznaczone do trałowania min z zapalnikami nie- sejsmicznymi) przed pojazdem trałującym – oraz
kontaktowymi działającymi pod wpływem zakłóceń w komplet urządzeń EMT do trałowania min z za-
pola magnetycznego. Zasięg działania pola magne- palnikami niekontaktowymi.
tycznego wynosi od 4 m (gdy jest zamontowany na System usuwania min TMT-K jest zespołem róż-
czołgu) lub do 6 m (gdy jest zamontowany na trale norodnych trałów i urządzeń przeciwminowych,
KMT-7). Masa kompletu urządzeń EMT to 250 kg. które mogą zostać zamontowane dodatkowo do
Dopuszczalna prędkość trałowania wynosi do podwozia czołgu torującego. Jego przeznaczenie to
15 km/h. Czas montażu urządzenia EMT na czołgu rozpoznawanie zapór inżynieryjnych oraz wyko-
to około 60 min. nywanie w nich przejść. Z trałem w pozycji mar-
System ten umożliwia trałowanie (oczyszczanie szowej pojazd może się poruszać z prędkością do
i rozminowanie drogi) z prędkością do 15 km/h, de- 45 km/h. Całkowita masa systemu usuwania min
tonując miny z różnymi typami zapalników oraz TMT-K z kompletem wyposażenia indywidualnego
urządzenia IED. Na drodze z trałem w pozycji mar- to 7000 kg. Czas przejścia z położenia transporto-
szowej pojazd może się poruszać z prędkością do wego na robocze wynosi 30 s. Zasadniczym ele-
45 km/h. Całkowita masa systemu usuwania min mentem systemu jest trał z dwoma sekcjami naci-
TMT-S z kompletem wyposażenia indywidualnego skowymi, każda składająca się z rzędu trzech (3)
to 13 000 kg. Czas przejścia z położenia transporto- dysków (kół) naciskowych. Szerokość jednej sekcji
wego na robocze – 30 s. W skład systemu usuwania to 0,83 m. Ponadto system posiada urządzenia
min TMS-S wchodzi zespół różnorodnych trałów (z każdej strony trału) do cięcia przewodów używa-
i urządzeń przeciwminowych. Zasadniczym elemen- nych do detonacji min i IED. Wyposażony jest rów-
tem systemu jest trał z sekcją naciskową o szerokości nież w urządzenie łańcuchowo-rolkowe UTMN do
3,9 m, składającej się z dwóch naprzemianległych usuwania min narzutowych z zapalnikami kontak-
rzędów dysków (kół) naciskowych. Ponadto system towymi oraz min przeciwdennych z zapalnikami
dysponuje urządzeniami (z każdej strony trału) do prętowymi. Skład systemu uzupełnia ponadto kase-
cięcia przewodów używanych do detonacji min ta UTPBM.
Z W Z
runkach infrastruktury miejskiej oraz wewnątrz bu-
dynków i pomieszczeń (fot. 9). Ma on możliwość
K O W R O W S K I
inspekcji spodu pojazdów oraz ich przestrzeni ba-
gażowych. Jego masa wynosi 35 kg, zasięg stero-
wania radiowego – do 600 m, przewodowego – do
75 m, czas pracy urządzenia bez ładowania do
75 min, prędkość jazdy – 1 m/s, maksymalny za-
sięg manipulatora do 1,2 m, a kąt podnoszenia
przedmiotów od 15 do 75°. Pojazd wyposażono
w dwie kamery telewizyjne.
Naziemne platformy gąsienicowe Modliszka-3m
oraz Mustang-2m są przeznaczone do pracy w wa- WNIOSKI
runkach, w których przebywanie człowieka jest Prezentacja platform bezzałogowych potwierdza,
niemożliwe lub niepożądane. Roboty systemu że doświadczenia zdobyte w Syrii odegrały znaczą-
Modliszka-3m (fot. 7) służą do rozpoznawania cą rolę w procesie ich doskonalenia w wykrywaniu
trudno dostępnych miejsc, inspekcji podejrzanych min i IED oraz rozminowywania terenu. Obecnie
obiektów, wydobycia i transportu niebezpiecznych prowadzi się dalsze prace nad stworzeniem kolej-
przedmiotów, a także usuwania urządzeń wybu- nych wersji tego zaawansowanego sprzętu.
chowych. Praktyczne działania z użyciem robotów wykaza-
Z kolei roboty systemu Mustang-2m są przezna- ły potrzebę posiadania całej ich gamy o różnych ga-
czone do pracy w warunkach zwiększonego pro- barytach i parametrach technicznych, które realizo-
mieniowania, gdzie występuje potrzeba kontroli ob- wałyby specyficzne zadania pojedynczo albo wza-
szaru, pomieszczeń i sprzętu; pobierania próbek jemnie ze sobą współpracując (uzupełniając się).
stałych, płynnych i aerozoli; wykrywania źródeł Małe, przenośne roboty mogą przykładowo skrycie
silnego promieniowania jonizującego; przeprowa- rozpoznawać oraz zbierać i gromadzić informacje.
dzania operacji separacji (otwieranie luków, drzwi) Inne – większe – będą rozminowywać teren, a te
itp.; cięcia, podnoszenia i przenoszenia różnych bardziej zaawansowane technologicznie prześlą po-
produktów za pomocą nożyc oraz podnośników. zyskane dane, namierzą i wskażą potencjalne cele
Systemy te składają się z następujących elementów: oraz naprowadzą inne bezzałogowe systemy bojowe
robota mobilnego, przenośnego panelu sterowania, lub też maszyny załogowe. Ponadto ich przezna-
przewodowej linii sterowania o długości do 200 m. czenie może być związane z dostarczaniem amuni-
Ich nośność wynosi do 200 kg, prędkość jazdy – cji lub niezbędnego wyposażenia do walczących
0–0,6 m/s, a czas pracy urządzenia bez ładowania pododdziałów oraz ewakuacją rannych żołnierzy.
do 4 godz. Robota wyposażono w sześciostopnio- Zgodnie z poglądami specjalistów rosyjskich
wy manipulator o długości do 1,5 m i udźwigu współczesne systemy autonomiczne są w stanie re-
35 kg. Urządzenia mogą być sterowane z wykorzy- alizować dość szeroki zakres zadań, szczególnie
staniem zarówno kanału radiowego, jak i przewo- w miejscach, w których obecność człowieka nie
dowo – kabla. jest konieczna: w terenach otwartych, na drogach,
Mobilny robot Varan, oprócz wykrywania, neu- a także w tunelach i innych trudno dostępnych
tralizowania i niszczenia ładunków wybuchowych miejscach. W bardziej złożonych zadaniach, jak
na miejscu, może dostarczać je w specjalnym kon- sprawdzanie budynków mieszkalnych czy też infra-
tenerze w bezpieczne miejsce. Robot ten (fot. 8) struktury krytycznej, kierowanie zadaniem przez
jest również zdolny do wykonywania takich zadań, człowieka jest nieodzowne. Wymaga to umiejętne-
jak: prowadzenie rozpoznania w obszarach zurba- go rozminowywania bez detonacji. Jednak roboty
nizowanych lub innym trudno dostępnym terenie mogą zapewnić wstępną inspekcję niebezpiecznych
oraz praca w miejscach zagrażających zdrowiu miejsc. Powinny mieć też mieć możliwości realiza-
i życiu człowieka (w warunkach promieniowania, cji różnorodnych zadań, jednak z drugiej strony
skażeń chemicznych i biologicznych). muszą być heterogeniczne pod względem konstruk-
Varan może pracować zarówno w zdalnym trybie cji i możliwości. Tańsze w produkcji, mniejsze
sterowania przez operatora, jak i w trybie autono- i liczniejsze roboty powinny uzupełniać te większe,
micznym – zgodnie z wprowadzonym wcześniej bardziej specjalistyczne, a przez to droższe. n
Przyszła wojna –
ale jaka?
NOWE I WCIĄŻ ROZWIJAJĄCE SIĘ
TECHNOLOGIE ZMIENIAJĄ OBLICZA
WOJEN, OFERUJĄC LUDZKOŚCI CORAZ
TO INNE MOŻLIWOŚCI ODDZIAŁYWANIA
NA PRZECIWNIKA.
ISTOTA
Ogólnie wojnę można zdefiniować jako sposób
wzajemnego oddziaływania między stronami w niej
uczestniczącymi. Z reguły wykorzystują one do osią-
gnięcia swoich celów to, czym dysponują, i to zarów-
no w sferze materialnej, jak i niematerialnej. Z tego
też względu na wczesnych etapach rozwoju ludzkiej
cywilizacji wojna była kojarzona głównie z przemocą,
chociaż sfera ideologiczna również miała w niej swo-
je miejsce. Wraz z rozwojem cywilizacji zwiększała
się liczba dostępnych możliwości prowadzenia wojen,
które stawały się coraz bardziej… skomplikowane. To
chyba właściwe słowo opisujące mnogość sfer, do-
men, środowisk i przestrzeni, które mogą być związa-
ne z wojną.
Z wojnami jest trochę jak z grami. Najlepsza jest
+
taka, w której wygrywamy. Gorzej, jeśli nawet nie
wiemy, że w niej uczestniczymy. Czyli przegrywamy?
Najprawdopodobniej tak. I nie jest to bynajmniej futu-
rystyczna wizja dalekiej przyszłości. Istota takiego
W ciągu ostatnich typu wojny została już określona, a sama wojna zdefi-
kilkunastu lat Rosja dała niowana jako wojna kognitywna.
się poznać jako państwo Wojna kognitywna, czyli poznawcza. W przeci-
dążące do jednostronnej wieństwie do innych rodzajów wojen nie oddziałuje
zmiany układu sił w pobli-
żu jej granic. ona wprost na siłę żywą przeciwnika i jej nie niszczy,
nie niszczy również jego infrastruktury. Tak było
w wypadku wojen wcześniejszych. W odróżnieniu od
wojny informacyjno-psychologicznej nie wpływa ona
na wolę przeciwnika, by zmusić go do zaprzestania
S T O C K
mozniszczenie1.
Dlaczego tak? Ponieważ we współczesnym świecie
bardzo trudno zniszczyć wyodrębnioną już państwo-
wość. Można przeprowadzić frontalny atak na instytu- konflikt ukraiński tkwił w pewnym zawieszeniu i do
cje władzy lub państwowości i je zniszczyć. Po pew- 24 lutego 2022 roku mógł być traktowany jako wojna
nym czasie jednak one się odrodzą, korzystając z po- quasi-pozycyjna.
tencjału całej społeczności (narodu) i pojedynczego Patrząc w stronę Morza Czarnego z perspektywy
człowieka, a także z zawartej w nich świadomości naszego kraju lub trochę szerzej, z perspektywy całe-
i woli przetrwania. Inaczej będzie w wypadku zaata- go regionu Morza Bałtyckiego, możemy mówić, że
kowania zarówno świadomości całego społeczeństwa, mamy szczęście, że w 2014 roku istniała Ukraina ze
jak i pojedynczego człowieka. Wówczas nie będziemy swoimi problemami. I że wspólnie z Litwą, Łotwą
mówić o kryzysie instytucji, lecz o zniszczeniu całego i Estonią jesteśmy członkami NATO. W innym razie
państwa, którego podstawy zostały unicestwione. Rosja mogłaby ukierunkować swoją energię na rejon
Jak tego dokonać? Mniej lub bardziej subtelnym Morza Bałtyckiego. I nie mówilibyśmy o zajęciu Kry-
atakiem przez dostępne media, których mnogość mu i wojnie w Donbasie. A wojna hybrydowa byłaby
w dzisiejszych czasach wymaga skoordynowanego kojarzona z Bałtykiem, a nie z Morzem Czarnym.
działania. Atakowi podlegają szeroko rozumiane pod- W ciągu ostatnich kilkunastu lat Rosja dała się po-
stawy kulturowe, do których można zaliczyć naukę, znać jako państwo dążące do jednostronnej zmiany
sztukę, oświatę itd. Wszystkie te dziedziny, na których układu sił w pobliżu jej granic. W swoich działaniach
naród buduje swoją świadomość (rys.). Atak odbywa waży ona przede wszystkim stosunek ewentualnych ko-
się przykładowo w wyniku: finansowania odpowied- rzyści do kosztów, ekonomicznych, politycznych i mili-
nich trendów i wartości kulturowych oraz przenikania tarnych, które trzeba będzie zapłacić. Tak było w wy-
ich do atakowanego społeczeństwa; podkreślania ich padku Gruzji i Ukrainy. Tak samo będzie w przyszło-
znaczenia z jednoczesnym minimalizowaniem in- ści. A my nie powinniśmy zapominać, że Rosja to
nych; subiektywnej interpretacji faktów historycz- imperium i nigdy nie powinniśmy jej lekceważyć. Nie
nych; kształtowania nie-postaw obywatelskich czy na darmo symbolem tego kraju jest niedźwiedź – dla
zmniejszania lub wyolbrzymiania osiągnięć nauko- jednych łagodny misio, dla innych groźny drapieżnik.
wych lub artystycznych. Mimo swojej wielkości, Federacja Rosyjska ma
Pojęcie wojny kognitywnej dość szeroko jest opisy- problem wynikający z jej położenia w północnej czę-
wane w literaturze rosyjskojęzycznej. W tym ujęciu ści Azji i północno-wschodniej części Europy. Jest
jest ona przedstawiana jako zmasowany atak kulturo- on związany z brakiem niezamarzających portów
wo-informacyjny na Rosję, który ma doprowadzić do z bezpośrednim dostępem do wszechoceanu i bezpo-
ostatecznego jej upadku. Jako preludium upadku średnim połączeniem z centrum Rosji leżącym
określa się upadek ZSRR i późniejsze lata kryzysu, w środkowej części Niziny Wschodnioeuropejskiej.
nie tylko ekonomicznego, lecz także i społecznego. Z punktu widzenia Moskwy (wystarczy spojrzeć na
Z tego też powodu władze dzisiejszej Rosji dążą do sieć połączeń drogowych, by stwierdzić, że jest to
podkreślenia wyjątkowej specyfiki narodu rosyjskiego faktyczne serce Rosji) najbliższe porty, które mogą
i jego odrębności oraz wyjątkowej roli na arenie mię- zaspokoić rosyjskie ambicje, znajdują się nad Mo-
dzynarodowej. I nie jest wykluczone, że stosują pra- rzem Czarnym lub Morzem Bałtyckim. W pierw-
widła wojny kognitywnej (kognitiwnowo orużija) szym wypadku w celu ich swobodnego wykorzysta-
w stosunku do innych państw lub społeczeństw. nia należałoby jednak zdobyć kontrolę nad cieśnina-
Pojawienie się pojęcia wojny kognitywnej nie ozna- mi tureckimi (Bosfor, Dardanele i Morze Marmara),
cza bynajmniej, że w przyszłości wojny będą toczone a potem jeszcze nad wyjściami z Morza Śródziem-
tylko w sferze niematerialnej. Zresztą, patrząc na zja- nego (Kanał Sueski, Cieśnina Gibraltarska). Pozo-
wisko wojny kognitywnej pod innym kątem, można staje więc Bałtyk z Cieśninami Duńskimi i rosyj-
stwierdzić, że jest to tylko kolejny rozdział starcia glo- skim przyczółkiem – obwodem kaliningradzkim.
balnych centrów (idei) kulturowych. Może dopiero na Rejon Morza Bałtyckiego ma jednak dość dużą wa-
tak zaatakowane społeczeństwo można wywrzeć dę, patrząc na niego z rosyjskiej perspektywy – po
mniej lub bardziej aktywną formę nacisku – z uży- rozpadzie ZSRR mocną pozycję zajęło w nim NATO.
ciem siły militarnej włącznie? I fakt ten zapewne powoduje ból głowy u rosyjskich
Nie zapominajmy, że ludzkość ma do dyspozycji strategów, gdyż uważają oni region bałtycki za do-
cały wachlarz innego rodzaju wojen, w tym i tych bar- skonałą odskocznię do ataku na centrum kraju, strze-
dziej kontaktowych. żone od 2014 roku przez odtworzoną 1 Armię Pan-
cerną. Poza tym w regionie Morza Bałtyckiego mie-
WOJNA BARDZIEJ KONTAKTOWA ści się około 50% potencjału rosyjskiego przemysłu
Pojęcie wojny hybrydowej zrobiło w ciągu ostatnich stoczniowego, wliczając w to biura projektowe
lat zawrotną karierę medialną. Wszystko to za sprawą i stocznie. A na dnie Bałtyku zostały położone nitki
konfliktu (wojny?) między Ukrainą a… No właśnie, rurociągów Nord Stream 1 i 2.
z kim walczyła Ukraina w 2014 roku? Oficjalnie Rozumując, można dojść do wniosku, że w zasa-
i nieoficjalnie. Z Federacją Rosyjską? Ruchami sepa- dzie Rosja nie ma wyboru i musi dokonać rewizji
ratystycznymi? Kompatriotami (mniejszością rosyj- układu sił w rejonie Bałtyku. Po co w takim razie był
ską)? A może z wszystkimi naraz? W każdym razie potrzebny konflikt w Ukrainie? Może po to, by
Wpływ
Wpływ na...
na przeciwnika?
Wpływ
na wolę świadomość
Wpływ
przeciwnika przeciwnika
Wpływ na
na siłę infrastrukturę
żywą przeciwnika
przeciwnika
Opracowano na podstawie: W.E. Bagdasarjan, Kognitiwnoje orużie kak instrumient desuwierienizacii, 26.04.2016, Cientr Sułaszkina (Cientr
naucznoj politiczieskoj myśli i idieołogii) (rusrand.ru)/. 7.09.2021.
w praktyce sprawdzić funkcjonowanie rosyjskiego I w tym momencie można się zastanowić nad moż-
systemu polityczno-militarnego. A przy okazji reak- liwym charakterem przyszłego konfliktu w rejonie
cję państw NATO i ocenić, na ile można sobie pozwo- Morza Bałtyckiego. Można nawet spróbować go opi-
lić w przyszłości. A także po to, by umocnić swoją sać – oczywiście z pewnym prawdopodobieństwem –
pozycję w rejonie Morza Czarnego i zabezpieczyć po- jako krótki, dynamiczny i elastyczny.
łudniowo-zachodnią flankę. Krótki, ponieważ Rosja raczej nie może sobie po-
zwolić na długotrwałe walki. Można zauważyć, że
FANTASTYKA? NATO ma stosunkowo długi czas reakcji na sytuacje
Raczej nie należy oczekiwać, że w wypadku rozpo- kryzysowe, co wynika z jego instytucjonalnych pod-
częcia działań w rejonie Morza Bałtyckiego Rosja do- staw. Można więc domniemywać, że po znalezieniu
kładnie powtórzy schemat działania, który można za- pretekstu do interwencji Rosja szybko rozpocznie
obserwować na Ukrainie. Z uwagi na inne uwarunko- mniej lub bardziej aktywne działania, które będzie
wania polityczne musi on zostać dostosowany do chciała jak najszybciej zakończyć, korzystając z bra-
sytuacji tego regionu. ku konsensusu wewnątrz NATO. I nieważne, jaka
Przede wszystkim Rosja musi dokonać oceny, ile będzie podstawa tej interwencji2. Może ona nie mieć
kapitału wojskowego, politycznego i ekonomicznego nic wspólnego z prawdą czy też rzeczywistością, by
państwa NATO (a szczególnie ich członkowie o naj- zadziałać właściwie w oczach światowej opinii pu-
większym potencjale) są gotowe poświęcić dla obrony blicznej dzięki efektywnej kampanii informacyjnej
państw bałtyckich. Następnie porównać ten potencjal- (InfoOps).
ny próg zaangażowania z własnymi możliwościami Dynamiczny, ponieważ wydarzenia będą następo-
i siłami oraz ze stopniem swojej determinacji. wały po sobie w krótkich odstępach czasu. Dotyczy to
2 Najbardziej prawdopodobnym, potencjalnym powodem rosyjskiej interwencji w rejonie Morza Bałtyckiego może być ochrona mniejszości rosyj-
skich. Nie można jednak wykluczyć mniej oczywistych powodów, jak np. ochrona miejsc pamięci żołnierzy rosyjskich (I wojna) i radzieckich
(II wojna) czy też… potrzeba zjednoczenia Prus Książęcych i połączenia ich z Prusami Królewskimi. Brzmi to może nawet zbyt fantastycznie
i jest wręcz nieprawdopodobne, ale nie jest całkowicie niemożliwe. W rozwoju potencjalnych wydarzeń pod uwagę należy brać również te ma-
ło prawdopodobne scenariusze, gdyż w dzisiejszym świecie chyba już nic nie jest niemożliwe.
zarówno działań rosyjskich w sferze informacyjnej, Współczesna rosyjska strefa A2/AD wykorzystuje
jak i ewentualnego użycia siły – czy to w postaci nie tylko najnowsze wojskowe rozwiązania technolo-
zgrupowań nieregularnych, czy też np. zaprowadzają- giczne, jest także przykryta pojawiającymi się we
cych porządek formalnych sił pokojowych. wszystkich mediach informacjami o niezawodności
Elastyczny, ponieważ rosyjskie zaangażowanie bę- i skuteczności elementów wchodzących w jej skład.
dzie zależało od reakcji strony przeciwnej. Być może Trochę inaczej sytuacja wygląda w wypadku Sta-
wystarczy tylko udział sił nieregularnych, ewentualnie nów Zjednoczonych (USA). Kraj ten ma względnie
nieformalnie wspartych rosyjską armią. A może kon- bezpieczne granice w części kontynentalnej, ale musi
flikt ten przerodzi się w wojnę lokalną lub regionalną troszczyć się o swoje wysunięte bazy oraz o sojuszni-
i zaistnieje potrzeba zaangażowania sił Zachodniego ków. Dotychczas strefa A2/AD w wydaniu amerykań-
Okręgu Wojskowego wspartych jednostkami z innych skim polegała na trzymaniu przeciwników z dala od
okręgów? A w ostateczności nastąpi odwołanie do własnych granic. Wraz z rozwojem technologii mili-
ostatniej instancji – strategicznych wojsk rakietowych? tarnych będących w dyspozycji potencjalnych prze-
ciwników USA musi jednak zacząć troszczyć się
A POWAŻNIEJ… o zbudowanie szczelnej strefy A2/AD wokół wła-
Może ten fantastyczny (na pewno?) wywód posłuży snych granic. I to zaawansowanej znacznie wyżej
za podstawę do rozważań nad charakterem przyszłej technologicznie niż dotychczas spotykane, ponieważ
wojny, toczonej na szczeblu globalnym lub regional- jej zadaniem będzie także zwalczanie broni hiperso-
nym czy też lokalnym. nicznej i niskolecących pocisków manewrujących.
Analizując systemy obronne poszczególnych
państw, można zauważyć, że dążą one do zbudowania JEDNA Z KONCEPCJI
wokół swoich granic szczelnego kordonu, na który Amerykańskim strategom sen z oczu mogą spędzać
składają się sensory (środki monitorowania, kontroli, zarówno rosyjskie, jak i chińskie strefy A2/AD. Może
ostrzegania) i efektory (środki ogniowe oraz platfor- mniej wyrafinowane, ale składające się z wielu
my do ich przenoszenia). Oczywiście inaczej wygląda warstw systemów ostrzegania (przede wszystkim ra-
to w odniesieniu do krajów mających do dyspozycji diolokacyjnego), obrony (przeciwlotniczej, przeciw-
spore środki finansowe i zaawansowane technologie, rakietowej, radioelektronicznej) oraz rażenia (z wyko-
a inaczej w wypadku państw z mniejszymi możliwo- rzystaniem rakiet, pocisków manewrujących, artylerii
ściami. Takie sensorowo-efektorowe kordony tworzą i środków elektronicznych). W razie rozszerzenia stref
strefy, które w ostatnim czasie zrobiły karierę nie tyl- antydostępowych lub w razie ich rozszerzenia poza
ko w piśmiennictwie wojskowym, lecz także i na fo- miejsca dotychczasowej dyslokacji strefy te mogą za-
rum cywilnym jako strefy antydostępowe (Anti-Acess grozić amerykańskim wpływom, a także oddziaływać
Area Denial – A2/AD). na kraje sojusznicze. Z tego też względu w USA są
Określenie A2/AD pojawiło się wraz z opisem prowadzone prace nad koncepcją operacji wielodo-
systemu obronnego Chińskiej Republiki Ludowej menowej (Multi Domain Operation – MDO).
(ChRL), ukierunkowanego na obronę lądowej czę- W dość dużym skrócie można powiedzieć, że jest
ści Chin przed spodziewanym atakiem sił zewnętrz- to pewne rozwinięcie koncepcji bitwy powietrzno-
nych na Państwo Środka. Dzisiaj zmierzają one do -morskiej i powietrzno-lądowej, ale dostosowane do
rozszerzenia swojej strefy wpływów poza wody nowych warunków technologicznych i możliwości
mórz otaczających ich kraj, dążąc do opanowania potencjalnego przeciwnika. Amerykanie zakładają, że
tzw. pierwszego, a w dalszej perspektywie drugiego w rejonie Oceanu Spokojnego główny ciężar działań
łańcucha wysp3. Wraz z rozszerzeniem strefy wpły- bojowych spocznie na barakach marynarki wojennej
wów Chiny rozbudowują swoją strefę A2/AD, aby (US Navy) i sił powietrznych (US Air Force –
maksymalnie odsunąć jej granice od kontynentalnej US AF), a wojska lądowe (US Army) będą je wspie-
części kraju. rać. W razie ewentualnego konfliktu europejskiego
W podobny sposób umacnia swoje granice Federa- walki będą prowadzone przez US Army i US AF,
cja Rosyjska, budując strefę A2/AD w wybranych re- a marynarce przypadnie do odegrania krytyczna rola
jonach (obwód kaliningradzki, Krym, wokół Mo- zabezpieczenia możliwości przerzutu sił.
skwy) oraz wzdłuż granic kraju. Historycznie to ra- W obu tych przypadkach amerykańskie siły będą
czej Rosjan (a w zasadzie ludzi radzieckich) można jednak zmuszone zmierzyć się ze strefą A2/AD strony
uznać za prekursorów stref A2/AD, ponieważ to oni przeciwnej. Sposobem na jej pokonanie mają być wy-
rozpoczęli budowę systemów antydostępowych. Stre- specjalizowane jednostki wojskowe (Multi-Domain
fy takie, zwane czasem bastionami, obejmowały Task Force – MDTF), zdolne do wykorzystania efek-
akweny Morza Barentsa oraz Morza Ochockiego tu synergii płynącego z połączenia zdolności i możli-
i broniły dostępu do miejsc bazowania radzieckich wości US Navy, US Army, US AF, piechoty morskiej
okrętów podwodnych przenoszących rakiety bali- (US MC) i wojsk kosmicznych (US SF). Utworzone
styczne. na bazie pułków artylerii i wzmocnione elementem
I2CEWS4 jednostki MDTF mają odgrywać rolę wy- oddziaływania wielodomenowego oraz wyprzedzenia
trychów, zdolnych do otwarcia drzwi w strefie A2/AD, przeciwnika w procesie dowodzenia. Koncepcja ta
przez które wejdą siły wykorzystujące pojawiającą się wywołuje obecnie kilka pytań związanych z udziałem
możliwość swobody manewru. człowieka w walce (procesy dowodzenia, planowania,
targetingu) oraz przydziałem kompetencji odnoszą-
WYMIAR INTEGRACJI cych się do podejmowania decyzji.
Istotą operacji wielodomenowej jest uzyskanie Inne problemy odnoszące się do JADC2 dotyczą
zdolności do zdobywania danych, ich przetwarzania stopnia dojrzałości dostępnych technologii oraz ich
i zobrazowania, następnie po procesie decyzyjnym skuteczności w warunkach oddziaływania WRE. Jed-
przystąpienie do działań szybciej i efektywniej, niż nym z głównych elementów JADC2 może być w przy-
będzie w stanie zrobić to przeciwnik. Krytycznymi szłości zintegrowany system obrony powietrznej
czynnikami decydującymi o sukcesie mają być: holi- i przeciwrakietowej (Integrated Air and Missile De-
styka domenowa5 i czas. fense – IAMD – Battle Command System – IBCS),
Holistykę domenową należy rozumieć jako zdol- będący jednym z filarów naszego programu „Wisła”. ANALIZUJĄC
ność do pozyskiwania i przetwarzania danych oraz A systemy i środki WRE są jednymi z podstawo- SYSTEMY
prezentacji uzyskanych informacji obejmujących wych składowych rosyjskich i prawdopodobnie także OBRONNE
wszystkie domeny i środowiska, w których prowadzo- chińskich systemów A2/AD. Przewiduje się, że w cią- POSZCZEGÓLNYCH
ne są działania. Zdolność ta ma zapewnić dowódcy gu kilku lub kilkunastu lat w rosyjskiej armii znacze- PAŃSTW, MOŻNA
możliwość zrozumienia zachodzących w poszczegól- nie wojsk WRE będzie wzrastać – aż do podniesienia ZAUWAŻYĆ, ŻE
nych domenach i środowiskach procesów kinetycz- ich do rangi rodzaju sił zbrojnych lub samodzielnego DĄŻĄ ONE DO
nych i niekinetycznych jako jednej całości. Następnie rodzaju wojsk. Możliwe również, że z uwagi na ZBUDOWANIA
stworzyć mu możliwość podjęcia optymalnych prze- wspólny mianownik w postaci spektrum elektroma- WOKÓŁ SWOICH
ciwdziałań i przejęcia inicjatywy. Wszystko to ma się gnetycznego wojska te zostaną połączone z jednostka-
GRANIC
odbywać w możliwie krótkim czasie. Zdolność do mi do działań cybernetycznych6.
szybkiej przeciwreakcji lub narzucenia własnej dyna- Zauważalna jest integracja systemów kierowania SZCZELNEGO
miki rozwoju wydarzeń będzie wymagała, zarówno ognia z systemami rozpoznania, w tym rozpoznania ra- KORDONU, NA
według teoretyków amerykańskich, jak i rosyjskich, dioelektronicznego. Z jednej strony może to się wyda- KTÓRY SKŁADAJĄ
podejmowania decyzji w czasie liczonym nie wać taktyką nowatorską, ale z drugiej – można uznać SIĘ ŚRODKI
w dniach, lecz w godzinach lub minutach, a w wy- takie działania jako sposób na obejście niedostatku bro- MONITOROWANIA
padkach ekstremalnych być może nawet w sekundach ni precyzyjnego rażenia średniego i małego zasięgu. I OSTRZEGANIA
(w razie użycia broni hipersonicznej). Dostępne informacje prasowe wskazują na prace in- ORAZ ŚRODKI
Efektywne działanie zarówno strefy A2/AD, jak tegracyjne sensorów i efektorów nie tylko w celu OGNIOWE
i MDO wymaga integracji wielu podsystemów (roz- optymalnego wykorzystania wojsk rakietowych i ar- I PLATFORMY
poznania, dowodzenia, kierowania ogniem, logistyki tylerii, lecz także w zakresie systemu obrony po- DO ICH
itd.) w jeden wielki system zarządzania polem walki. wietrznej oraz przeciwokrętowej. W tym ostatnim
PRZENOSZENIA.
Prace nad integracją poszczególnych podsystemów wypadku uwagę skoncentrowano m.in. na procesie
prowadzone są mniej lub bardziej aktywnie w siłach wymiany danych do strzelań między platformami
zbrojnych wielu państw. Wysiłki sił zbrojnych USA morskimi i wyrzutniami brzegowych systemów prze-
zmierzają do opracowania wielodomenowego połą- ciwokrętowych.
czonego systemu dowodzenia (Joint All-Domain W wojskach lądowych prace integracyjne skupione
Command and Control – JADC2). Opracowywany na są obecnie na dopracowaniu systemu zarządzania wal-
bazie zaawansowanego systemu zarządzania walką ką na szczeblu batalionu. Przeprowadzane próby obej-
(Advanced Battle Management System – ABMS) sił mują m.in. działanie batalionu czołgów z pododdziała-
powietrznych USA przyszły system ma zapewnić po- mi wojsk zmechanizowanych w ramach sieciocentrycz-
łączenie sensorów wszystkich rodzajów sił zbrojnych nego pola walki, jak również ich współdziałanie.
w jedną sieć. Integracja nie omija też wojsk WRE, które otrzy-
Koncepcja JADC2 przewiduje m.in. przechowywa- mują system RB-109A Bylina, łączący wszystkie sys-
nie danych pozyskanych od elementów wchodzących temy i środki WRE na szczeblu brygady wojsk WRE.
w skład systemu w chmurze oraz ich przetwarzanie Czyli faktycznie na szczeblu okręgu wojskowego, po-
z użyciem sztucznej inteligencji (Artificial Intelli- nieważ w jego strukturze znajduje się brygada WRE
gence – AI). Rozwój JADC2 ma zaowocować stwo- (wyjątkiem jest okręg zachodni, gdzie brygady są
rzeniem dowódcom możliwości do synchronicznego dwie, ale można dzięki temu wydzielić, przykładowo
4 Intelligence, Information, Cyber, Electronic Warfare, Space – pododdział (batalion) mający w swoim składzie m.in. kompanie: walki radioelek-
tronicznej, rozpoznania, wsparcia ognia precyzyjnego. Zasadniczym wyposażeniem batalionu I2 CEWS są narzędzia IT, a w szczególności spe-
cjalistyczne oprogramowanie do szeroko rozumianego zarządzania informacją.
5 Termin zastosowany na potrzeby prezentowanego artykułu.
6 R. N. MacDermontt, Russia’s Electronic Warfare capabilities to 2025, International Centre for Defence and Security MO Republiki Estonii,
(www.icds.ee)/. 23.08.202616.
dwie strefy zainteresowania lub odpowiedzialności: mów. Za określeniem tym postępuje zmiana sposo-
np. ukraińską i nadbałtycką). bu myślenia dowódców i ośrodków odpowiedzial-
nych za przyszłe działania bojowe. Sukces odniesie
ZAMIAST I OBOK CZŁOWIEKA nie ten, kto ma nowsze systemy walki, lecz ten, kto
Wspólnym elementem prowadzonych prac nad no- dostarczy do nich nowsze oprogramowanie. To
wymi systemami walki jest wspomniana już sztucz- oczywiście pewne uproszczenie, ale dość efektow-
na inteligencja. Ma ona być remedium na przytła- nie obrazuje zachodzącą w dziedzinie militarnej re-
czającą zwykłego człowieka ilość danych potrzeb- wolucję.
nych do opisania przyszłego, szeroko i domenowo Przykładem nowego sposobu myślenia o zależno-
pojmowanego teatru działań. Sztuczna inteligencja ści hardware – software jest US Navy. Amerykańska
ma wspomagać proces zbierania i przetwarzania da- marynarka dąży do ujednolicenia oprogramowania
nych, następnie procesy planistyczne i decyzyjne pokładowych systemów walki (Combat Manage-
przez podpowiadanie gotowych propozycji działań, ment System – CMS) stosowanego na różnych kla-
zoptymalizowanych pod względem ukompletowania sach okrętów. Dzięki temu zaoszczędzi się na proce-
pododdziałów ich gotowości bojowej i innych. Jej sie rozwoju oprogramowania i jego integracji z sys-
zadaniem ma być przykładowo wybór odpowiednie- temami efektorów i sensorów. Ponadto planuje się,
go środka do kinetycznego lub niekinetycznego ra- by uaktualnienie oprogramowania lub implemento-
żenia zadanego celu. wanie nowych protokołów bezpieczeństwa odbywało
Na razie szersze zastosowanie AI w działaniach się w taki sam sposób, w jaki odbywa się to w przy-
bojowych to jeszcze przyszłość, ale jej udział w pro- padku smartfonów – przez bibliotekę oprogramowa-
cesie szkolenia wojsk nie wydaje się zbyt odległy nia. Nad aktualnością oprogramowania będą czuwać
w czasie. W wydaniu rosyjskim sztuczna inteligencja zespoły programistów, przygotowane do szybkiej re-
to fraza-wytrych, która ma zwrócić uwagę na prace akcji w wypadku zaistnienia potrzeby wprowadzenia
badawcze lub rozwiązania technologiczne i zapewnić zmian w bojowych algorytmach lub dostarczenia no-
ich finansowanie. Wszystko to dzięki słowom prezy- wych. Innymi słowy, programiści w odległych ośrod-
denta FR Władimira Władimirowicza Putina, który kach tworzących oprogramowanie będą tak samo
w 2017 roku stwierdził, że światem rządzić będzie ważni jak żołnierze na pierwszej linii frontu. A mo-
ten, kto zostanie liderem w sztucznej inteligencji7. że to właśnie oni – programiści – będą na pierwszej
Wypowiedź prezydenta FR nie przeszła bez echa. linii?
Badania nad możliwościami zastosowania AI do ce-
lów wojskowych prowadzone są także w innych kra- NOWY WYMIAR WALKI
jach. Odnoszą się one nie tylko do opracowania sa- Wydawać się może, że hasła typu bezzałogowość,
mych algorytmów, lecz także do badań nad jej możli- autonomiczność czy też broń hipersoniczna to istot-
wościami i ograniczeniami. Obecnie dotyczą co na rewolucja w dziedzinie wojskowości. Pod pewny-
prawda algorytmów AI stosowanych przez firmy ko- mi względami można byłoby i tak przyjąć, ale bar-
mercyjne i wykorzystywanych np. do tworzenia baz dziej adekwatne byłoby stwierdzenie, że wprowa-
danych potencjalnych klientów. Jednym z wniosków, dzają one zmiany. Pojawienie się platform
płynących z obserwacji działania tego typu oprogra- bezzałogowych raczej w niewielkim stopniu zmody-
mowania, jest stwierdzenie jego podatności na ewen- fikowało założenia taktyczne czy też operacyjne. Po-
tualną dezinformację (deception, ros. maskirowka). dobnie będzie prawdopodobnie z systemami broni
A przecież wprowadzanie przeciwnika w błąd jest od hipersonicznej. Ich wprowadzenie do służby raczej
tysięcy lat jedną z zasad maskowania. Można zatem nie będzie rewolucją porównywalną z wprowadze-
dojść do wniosku, że same algorytmy AI nie są tak niem broni jądrowej, lecz na pewno przyczyni się do
istotne, jak dostarczane im dane. I prawdziwym lide- zmiany taktyki i rozwoju środków przeciwdziałania.
rem zostanie ten, kto będzie dysponować najdokład- Niezaprzeczalne jest na pewno coraz szersze za-
niejszymi, najbardziej znaczącymi i niezafałszowa- stosowanie środków bezzałogowych. I to we wszyst-
nymi informacjami8. Rozwijając dalej tę myśl, można kich starych domenach, a nawet w obszarach, które
z kolei się zastanowić, czy w łańcuchu sensor – da- dzisiaj jeszcze domenami nie są, lecz może kiedyś
ne – AI najważniejszy nie jest pierwszy element, czy- będą. Nikogo już nie dziwią filmy z ataków wykony-
li sensory. Ponieważ jeśli to one zostaną wprowadzo- wanych przez bojowe BSP. W trakcie ćwiczeń „Za-
ne w błąd, to oszukany zostanie cały system. pad-21” Rosjanie użyli aktywnie uzbrojonych bezza-
Z uwagi na przewidywany zarówno szeroki udział łogowych platform naziemnych. W ciągu najbliż-
algorytmów sztucznej inteligencji, jak i bardziej kla- szych lat pojawią się także uzbrojone platformy
sycznego oprogramowania w działaniach bojowych, bezzałogowe w domenie morskiej. Na razie mówi
przyszłą wojnę można określić jako wojnę algoryt- się głośno o wykorzystaniu ich do działań związa-
7 W. Putin: lider po sozdaniu ickusstbennogo intelekta stanet blactelinom mira, 1.09.2017, www.tass.ru/. 28.09.2021.
8 S.J. Tangredi, Sun Tzu Versus AI: Why Artificial Intelligence Can Fail in Great Power Conflict, USNI Proceedings 05.2020 (www.usni.org)/.
7.05.2021.
nych przede wszystkim ze zwalczaniem okrętów palniki radiowe. Z kolei, mając ograniczony arsenał
podwodnych (ZOP). Na razie, ponieważ kwestia środków precyzyjnego rażenia, Rosjanie wykorzy-
zmiany ich przeznaczenia na jednostki uderzeniowe stują w dużej ilości amunicję klasyczną, ale starają
będzie związana tylko z wymianą modułu uzbroje- się korzystać z systemów kierowania ogniem wspo-
nia i wgraniem odpowiedniego oprogramowania. maganych przez technologie bezzałogowe i mniej
A dzięki wbudowanej funkcji autonomiczności rola lub bardziej rozbudowane elementy sieciocentrycz-
człowieka zostanie dalej ograniczona do… . I tu po- ności, wspierane oczywiście przez sztuczną inteli-
jawia się pytanie: do jakiej roli zostanie sprowadzo- gencję.
ny człowiek? Czy będzie mógł decydować o otwar-
ciu ognia, czy też funkcja ta zostanie powierzona WOJNA NA ZAMÓWIENIE
sztucznej inteligencji? Analizując przebieg walk toczonych w Libii, Syrii,
Pojawienie się systemów bezzałogowych na polu w Ukrainie czy też konfliktu azerbejdżańsko-armeń-
walki może nie zrewolucjonizowało sposobów jej skiego, zdefiniowano nowe zjawisko towarzyszące
prowadzenia, lecz na pewno dokonało wielu zmian działaniom zbrojnym: War As a Service (WAaS),
w sposobie informowania o wojnie. Powszechne sta- czyli wojna jako usługa. WAaS jest specyficznym ro-
ło się zjawisko warstreamingu9, czyli przekazywania dzajem umowy między rządami państw (lub instytu-
opinii publicznej filmów z pola walki, najczęściej cjami aspirującymi do tego miana), dotyczącej sze-
zarejestrowanych przez BSP. Pozwala to w ukierun- roko rozumianego transferu potencjału bojowego.
kowany sposób kształtować opinię publiczną o da- Umowa ta nie dotyczy tylko przekazania lub zakupu
nym konflikcie. I to zarówno w odniesieniu do wła- sprzętu i uzbrojenia, lecz także oddelegowania wy-
snej widowni, jak i odbiorców strony przeciwnej. szkolonych obsług lub instruktorów, oficerów szta-
W obu tych wypadkach warstreaming będzie odgry- bowych i dowódców. Oprócz tego WAaS obejmuje
wać ważną rolę jako jedno z podstawowych narzędzi również transfer wybranych aspektów całego woj-
działań informacyjnych. Obrazy pokazujące niszcze- skowego know-how, np. rozwiązania organizacyjne
nie sprzętu lub umocnień przeciwnika będą budować i strukturalne oraz planistyczne i operacyjne. Można
zaufanie do własnych wojsk i przekonywać o ich by powiedzieć, że to tylko nowa nazwa dla dobrze
skuteczności. Dla strony przeciwnej będzie przezna- znanych zjawisk: handlu bronią i wojen zastępczych.
czony przekaz psychologiczny: możemy was zaata- Może i tak, ale dzisiaj nie jest to tylko sprzedaż bro-
kować z zaskoczenia w każdej chwili i to z niesamo- ni, lecz także handel technologiami i ich zapleczem.
witą precyzją. Jego efektem może być paraliżujący Niby to samo, ale na znacznie wyższym poziomie
strach przed prowadzeniem działań z narażaniem technologiczno-biznesowym.
własnego życia zagrożonego przez niewidzialnego
i zabójczego przeciwnika. PODSUMOWANIE
Światowa opinia publiczna jest już dobrze zapo- Zagłębiając się w literaturę dotyczącą wojen pro-
znana zarówno z systemami bezzałogowymi, jak wadzonych przez ludzi od zarania dziejów, wydaje
i środkami precyzyjnego rażenia. Wojny z po- się, że w zasadzie wszystko zostało już opisane.
wszechnym użyciem amunicji precyzyjnego rażenia I właściwie można by temu stwierdzeniu przyznać
toczone są już prawie od 30 lat. Mogłoby się nawet rację, ale odnosiłaby się ona tylko do frazy wydaje
wydawać, że tego typu amunicja wyprze z użycia się. Obecnie żyjemy w czasach szybkich zmian tech-
klasyczną, niekierowaną. Ale czy na pewno? Jak po- nologicznych i chociaż nie są to może zmiany rewo-
radzą sobie środki rażenia naprowadzane z użyciem lucyjne, to jednak ich szybkość może oszałamiać.
nawigacji satelitarnej lub różnego rodzaju systemów Dotyczy to także środków walki i toczonych starć
optycznych, przekazujących obraz drogą radiową zbrojnych. Być może w przyszłości główny ciężar
w warunkach silnego przeciwdziałania radioelektro- walk przeniesie się do strefy niekinetycznej i będzie
nicznego? się odbywać w spektrum elektromagnetycznym (za-
Rozwój rosyjskich wojsk WRE nie jest żadną fa- mkniętym i otwartym). Ta kwestia pozostaje na razie
naberią, a przemyślanym działaniem, które ma na w sferze domysłów, ale nawet jeśli tak się stanie, to
celu zwielokrotnienie potencjału sił własnych i zni- i tak ludzie na pewno nie zrezygnują z wykorzysta-
welowanie przewagi sił konwencjonalnych poten- nia środków kinetycznych. A ludzka pomysłowość
cjalnego przeciwnika (NATO?). Schemat współpra- pozwoli na zastosowanie w walce wciąż nowych me-
cy między wojskami pancernymi i zmechanizowa- tod, technik, domen czy środowisk.
nymi a pododdziałami WRE armii rosyjskiej nie jest W obecnej i również zmieniającej się sytuacji geo-
żadną tajemnicą. W trakcie przemieszczenia kolum- politycznej należy zachować świadomość zachodzą-
ny wojsk są chronione przed odpalanymi zdalnie cych zmian. I przygotowywać się na nadchodzące
ładunkami wybuchowymi, a w rejonach rozmiesz- wyzwania, gdyż takie na pewno się pojawią. Obser-
czenia tworzona jest nad nimi kopuła elektroma- wujmy, analizujmy i wyciągajmy wnioski – najlepiej
gnetyczna, która zakłóca systemy nawigacyjne i za- na przykładzie innych. n
Klasyfikacja
okrętów podwodnych
CZY TYLKO BOJOWE WYKORZYSTANIE JEST
GŁÓWNYM KRYTERIUM ICH OZNACZANIA?
N A V Y
ZE WZGLĘDU NA ZASTOSOWANIE BOJOWE
U S
Okręty podwodne
Opracowanie własne.
wcześniejszych projektów musiały wynurzać się na cjalnych oraz szpiegowskie. W zależności od rodzaju
powierzchnię, aby wystrzelić swoje pociski, podczas ich uzbrojenie, przeznaczenie czy wykorzystanie będą
gdy później opracowane mogły pozostawać pod wo- za każdym razem inne.
dą dzięki wyposażeniu ich w specjalne wyrzutnie
pionowego systemu wystrzeliwania (Vertical ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ SIŁOWNI
Launching System – VLS). Wiele nowoczesnych Inną często spotykaną klasyfikacją okrętów pod-
okrętów podwodnych może wystrzeliwać pociski wodnych jest ich podział na konwencjonalne (nieod-
manewrujące ze swoich wyrzutni torpedowych, pod- nawialne), niekonwencjonalne (odnawialne) i atomo-
czas gdy inne wykorzystują wyrzutnie VLS. Powo- we (nuklearne). Jej podstawą jest źródło energii gene-
duje to pewne uzupełnienie okrętów podwodnych rowanej na pokładzie okrętu. Konwencjonalne źródła
z pociskami manewrującymi w stosunku do trady- stanowią wszelkiego rodzaju kopaliny, czyli węgiel
cyjnych (myśliwskich) okrętów, które jako głównego kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropa naftowa,
uzbrojenia używają torped i mają bardziej wieloza- gaz łupkowy, piaski bitumiczne, uran i tor. Do źródeł
daniowy profil misji ze względu na większą pręd- odnawialnych, czyli niekonwencjonalnych, należy
kość i zwrotność. Okręty podwodne z pociskami ma- energia spadku wody, energia słoneczna, wiatr, ener-
newrującymi są najczęściej większe i wolniejsze, gia geotermalna, biomasa, energia pływów i prądów
skoncentrowane na rażeniu przeciwnika z większej morskich. Odnosząc te rozważania do okrętów pod-
odległości. wodnych, można je podzielić na te z napędem diesel-
Miniaturowe okręty podwodne to jednostki o wy- -elektrycznym, z napędem niezależnym od powietrza
porności poniżej 150 t. Załogę może stanowić jeden (Air Independent Propulsion – AIP) oraz z napędem
do dziewięciu marynarzy. Zazwyczaj nie ma tu jądrowym (nuklearnym).
przestrzeni mieszkalnej. Najczęściej współpracują Ze względu na mnogość różnego rodzaju rozwią-
one z okrętami macierzystymi, które zapewniają za- zań technologicznych napędy niezależne od powie-
łodze odpowiednie warunki życia. Zwykle są uzbro- trza ewoluują wraz z postępem nauki. Konstruktorzy
jone w miny lub torpedy doczepiane na zewnątrz sięgają po coraz to nowsze rozwiązania, projektując
kadłuba. Alternatywnie mogą działać jako pojazdy napęd okrętów podwodnych. W silnikach cieplnych,
transportowe dla nurków. Pojawiły się także modyfi- na przykład, wykorzystano procesy spalania paliwa
kacje służące do transportu narkotyków. Najczęściej w powietrzu atmosferycznym. Należy przy tym pa-
są to tzw. okręty o niskim odbiciu radarowym (Low miętać, że w przypadku AIP także niezbędny jest
Profile Vessel – LPV), a nie pełnoprawne okręty tlen, jednak nie pochodzi on bezpośrednio z atmos-
podwodne. fery. Najbardziej obrazowym przykładem takiego
Okręty specjalnego przeznaczenia trudno zaklasy- napędu są silniki pracujące w układzie zamknię-
fikować do jednej grupy. Zgodnie z dostępnymi in- tym (Closed-Cycle Propulsion – CCP). Korzystały
formacjami są to najczęściej jednostki ratownicze, one z tlenu zgromadzonego w butlach, co czyniło
badawcze, służące do wsparcia działań wojsk spe- je zarówno źródłami napędu konwencjonalnymi,
II rodzaju
Opracowanie własne.
1 Jest to międzynarodowa organizacja powstała w 1931 roku. Zrzesza niepodległe kraje, z których większość była częścią brytyjskiego imperium
kolonialnego. Niektóre z nich to dawne dominia brytyjskie. Terytoria członkowskie nie mają wobec siebie żadnych zobowiązań prawnych.
Łączy je język, historia, kultura, a także deklarowane wartości, takie jak: demokracja, prawa człowieka i rządy prawa.
N A T O
narch”
Obecnie niektóre typy okrętów zostały opisane wy- przez niemal 40 lat (1971–2008), co czyni je jednymi
razami rosyjskimi w transkrypcji angielskiej, przy z najbardziej udanych konstrukcji nienuklearnych.
tym nie są oryginalnymi nazwami typu. Prowadzi to Oczywiście projekt był dalej rozwijany. Kolejny typ
do pewnych zawiłości w przyjętej klasyfikacji. Przy- 212 jest zaliczany do grupy najbardziej zaawansowa-
kładem może być okręt oznaczony w kodzie NATO: nych szturmowych okrętów podwodnych w historii.
Akula, który odnosi się do radzieckiego projektu 971. Firma zaprojektowała także okręt typu 214, 216
Okręty typu Akula (NATO) nie mają żadnego związ- i 218, z czego do dzisiaj tylko typ 214 doczekał się
ku z radzieckim typem Akuła oznaczonym w kodzie realizacji.
NATO jako Typhoon (projekt 941). Klasyfikację Oczywiście każdy z wykonawców wprowadza swo-
okrętów podwodnych produkcji rosyjskiej z nazwami je oznaczenia. Niełatwym zadaniem jest zatem ich
projektów zestawiono w tabeli 2. bezpośrednia klasyfikacja. W przypadku firmy HDW
oznaczenia numeryczne pozwalają na chronologiczną
KLASYFIKACJA WYKONAWCY ich klasyfikację, natomiast francuski koncern DCNS
Rozpatrując dane zawarte w tabeli 1, można zauwa- wykorzystuje nazwy własne, w których trudno się do-
żyć, że okręty często są określane przez producenta patrzeć konkretnego wzorca.
jako projekt lub typ. Każde biuro projektowe wprowa-
dza swoje wewnętrzne oznaczenia, które czasem są NA ŚWIECIE
przyjmowane jako nazwa całej klasy. Niekiedy klasę Analizując omawiane zagadnienie, można zauwa-
okrętów określa się od nazwy pierwszej wyproduko- żyć, że klasyfikacja okrętów podwodnych zależy od
wanej jednostki. Klasyfikację okrętów podwodnych różnych czynników i można ją rozważać pod wieloma
dokonaną przez wykonawcę można prześledzić, ob- względami. W zależności od tego, czy rozpatrujemy je
serwując projekty firmy HDW (Howaldswerke-Deut- pod kątem operacyjnym, źródła zasilania czy doku-
sche Werft, od 2005 roku część Thyssen Krupp Mari- mentów standaryzacyjnych, otrzymamy różną klasyfi-
ne Systems). Firma ta ma prawie dwustuletnie kację danej jednostki. Obecnie na świecie zgodnie
doświadczenie w budowie statków i ponad osiemdzie- z oficjalnymi danymi są używane 552 okręty podwod-
siąt lat buduje okręty podwodne. Produkowała okręty ne. Marynarki wojenne różnych państw dążą do uni-
podczas pierwszej i drugiej wojny światowej. Pierw- wersalności budowanych przez siebie jednostek. Pro-
szymi okrętami podwodnymi po drugiej wojnie świa- wadzi to do ich zaklasyfikowania do grupy wielozada-
towej były jednostki typu 201, które zostały zmoder- niowych okrętów podwodnych, okrętów badawczych
nizowane i oznaczone jako typ 205 i typ 206. Za jedną czy specjalnego przeznaczenia. Ich liczba w służbie
z najbardziej udanych konstrukcji uważa się okręty ty- wciąż się zmienia. Niejednokrotnie te ujęte oficjalnie
pu 209. Typ ten doczekał się wielu modyfikacji okre- w danych statystycznych są wycofywane z eksploata-
ślanych jako 209/1100, 209/1200, 209/1300, cji, nie należy więc traktować ich jako realnej platfor-
209/1400 i 209/1500. Opracowano także dodatkowe my bojowej. W 2015 roku na świecie oficjalnie opero-
prototypy 209/1600 oraz 209/1700, które nie docze- wało 50 różnych typów okrętów podwodnych. Zakwa-
kały się jednak realizacji. O sukcesie tego projektu lifikowanie każdego z nich do konkretnego jednego
świadczy fakt, że okręty produkowano według niego typu przestaje być zatem możliwe. n
Wojskowe i cywilne
certyfikaty językowe
– czy jedno
wyklucza drugie?
OSIĄGANIE INTEROPERACYJNOŚCI Z SIŁAMI ZBROJNYMI
PAŃSTW NATO ROZPOCZĘŁO SIĘ OD ZDOBYWANIA
UMIEJĘTNOŚCI SPRAWNEGO WŁADANIA JĘZYKIEM
ANGIELSKIM.
4 Decyzja nr 73/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 maja 2020 r. w sprawie kształcenia i egzaminowania ze znajomości języków obcych
w resorcie obrony narodowej, §9.
5 SPJ – standardowy profil językowy, Decyzja nr 73/MON…, op.cit., § 11.
6 Kolejność kompetencji określa Decyzja nr 73/MON…, op.cit., § 11.
7 Decyzja nr 73/MON…, op.cit., § 14.
8 Encyclopedia.com, https://www.encyclopedia.com/humanities/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/general-english/.
9 Ibidem.
10 Patrz: m.in. Glossary of Military Terms & Slang (https://www.military.com/join-armed-forces/military-terms-and-jargon.html); T. Kowalik,
Idiomy, zwroty frazeologiczne, przysłowia ze służby w Kwaterze Głównej NATO, etc.
11 https://www.wearethemighty.com/articles/someone-coined-a-term-for-the-english-spoken-by-military-veterans/.
12 Termin wprowadził Tom Wolfe w 1979 r. w The Right Stuff. Opisał specyficzny wojskowy dialekt.
13 W. Król-Gierat, Adekwatność kształcenia językowego w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do realnych potrzeb uczących się, Uniwer-
sytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, s. 189; „Neofilolog”, czasopismo Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego
nr 41/2. Nauczanie/uczenie się języków specjalistycznych, red. M. Sowa.
wielką literą i cyfrą, definiując znajomość języka przenikanie się języka potocznego z nomenklaturą
w sposób przedstawiony w tabeli 2. wojskową: […] bogactwo synonimicznych określeń
Uważa się, że CEFR służy wspieraniu różnorodno- w leksyce wojskowej stanowi istotny element łączący
ści językowej i przejrzystości kwalifikacji. Jest uzna- język wojskowy z polszczyzną wspólnoodmianową
wany także poza Europą, aby pomóc w określeniu i ułatwia cywilom zrozumienie tekstów militarnych17.
poziomów biegłości językowej14. Należy ponadto za- Na powyższe wskazuje także A. Wilson: Język woj-
uważyć, że system ten ma swoje odniesienie do po- ska i wojny w dużym stopniu wpłynął na język angiel-
pularnych egzaminów prowadzonych przez Cambrid- ski. W ostatnich latach w wielu słownikach podjęto
ge Assessment English15. próbę zawarcia słownictwa dotyczącego specyfiki
Uwzględniając, że militarny subjęzyk odnosi się militarnej, nie tylko w zakresie terminologii wojsko-
do wielu różnych obszarów działalności wojska, war- wej i nomenklatury technicznej, ale także barwnego
to dostrzec pewną wojskowo-cywilną symbiozę języ- slangu wojskowego, który charakteryzuje każdą woj-
kową. Jak czytamy u P. Faliszewskiej: Język wojsko- nę18. Przedstawione twierdzenia ilustrują przenikanie
wy jest jasny wtedy, kiedy wykorzystywane są w nim się obu językowych przestrzeni, które współistnieją
elementy języka potocznego16. Autorka podkreśla i na siebie oddziałują.
14 L. Taylor, N. Jones, Cambridge ESOL exams and the Common European Framework of Reference (CEFR, Research and Validation Group),
2006, s. 4.
15 https://www.cambridgeenglish.org/pl/. CAE jest częścią Uniwersytetu w Cambridge.
16 P. Faliszewska, Kodyfikacja języka wojskowego. Wybrane postulaty językowe publikowane na łamach miesięcznika ,,BELLONA”, Insty-
tut Języka Polskiego, Wydział Polonistyki UW, s. 10.
17 Ibidem, s. 9.
18 A. Wilson, Military Terminology and the English Language, 2008, http://homes.chass.utoronto.ca/~cpercy/courses/6362-WilsonAde-
le.htm/.
TABELA 3. KOMPETENCJE
JĘZYKOWE WEDŁUG
STANAG-U 6001 I CEFR-U
CEFR STANAG 6001
A1 1
A2 2
B1 3
B2 3
C1 4
C2 5
Opracowanie własne.
D K P A N C
PROPOZYCJA
Skale kompetencji językowych według STANAG-u
6001 i CEFR-u służą stworzeniu ram oceny znajomo-
ści języka obcego. Należy również podkreślić, że zde-
finiowano możliwość porównania ich ze sobą. Przed-
R A F A Ł
Nowe platformy
w siłach zbrojnych USA
PO LATACH ZBIERANIA DOŚWIADCZEŃ
Z UŻYTKOWANIA SYSTEMÓW BEZZAŁOGOWYCH
PRZYSZEDŁ CZAS NA WYMIANĘ NIEKTÓRYCH
KONSTRUKCJI.
A R M Y
U S
BSP V-BAT opracowany w Martin UAS
– wszystkie są również znacznie cichsze podczas brygad jest w toku. Odbędzie się konkurs otwarty
wykonywania misji niż zbyt głośny Shadow. Nowe dla wszystkich chętnych. W wojskach lądowych
platformy można łatwo usłyszeć podczas startu i lądo- uważa się, że przyszłość taktycznych BSP to nie tyl-
wania, jednak po starcie, gdy osiągną zaplanowaną ko zamienniki RQ-7, lecz także mają to być elemen-
wysokość, stają się niesłyszalne z ziemi. ty podłączone do cyfrowego systemu wymiany da-
Jak wynika z dostępnych informacji, wojska lądo- nych, w tym m.in. dla śmigłowców FVT (Future
we będą analizować wnioski z prowadzonych lotów Vertical Lift), wykonujących uderzenia na cele poło-
i opinie żołnierzy, które przedłożą Radzie Nadzoru żone w głębi ugrupowania przeciwnika. Należy się
Wymagań Armii, by sfinalizować formalny wymóg liczyć z możliwością prowadzenia działań bojowych
zastąpienia przestarzałego jak na obecne czasy z przeciwnikiem, który będzie dysponował podob-
BSP Shadow. nym potencjałem co armia Stanów Zjednoczonych.
Plan wymiany taktycznych bezzałogowych statków Dlatego najwyższy czas na wymianę sprzętu, który
powietrznych krótkiego zasięgu przeznaczonych dla zapewni jej przewagę na polu walki. n
Broń chemiczna
w Bałtyku
WZROST EKONOMICZNEGO ZNACZENIA MORZA
BAŁTYCKIEGO ORAZ WYKORZYSTYWANIE DNA MORSKIEGO
SPRAWIAJĄ, ŻE ZWIĘKSZA SIĘ ZAGROŻENIE UWOLNIENIEM
SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH W NIM ZATOPIONYCH.
1 P. Coffey, American Arsenal: A Century of Weapon Technology and Strategy, Oxford University Press, 2014, s. 152.
2 https://wdiom.amw.gdynia.pl/daimon-2-practical-application/. 28.10.2021.
3 https://mir.gdynia.pl/zatopiona-w-baltyku-amunicja-chemiczna-i-ryby/. 28.10.2021.
+
D T R
A R C H . 1 2
4 https://www.ilo.org/dyn/icsc/showcard.display?p_lang=pl&p_card_id=0418&p_version=2/. 28.10.2021.
5 https://europapnews.pap.pl/parlament-europejski-przyjal-rezolucje-ws-broni-chemicznej-zatopionej-w-baltyku/. 28.10.2021.
6 https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2021-0123_PL.html/. 28.10.2021.
7 Ibidem.
Wykorzystanie
amunicji krążącej
w konfliktach zbrojnych
NOWE ŚRODKI WALKI ZMIENIAJĄ OBLICZE WOJNY.
NADAL JEST ONA ZMAGANIEM DWÓCH ZWAŚNIONYCH
STRON, LECZ ŻOŁNIERZE UŻYWAJĄCY NOWOCZESNEJ BRONI
W DZIAŁANIACH NIE SĄ FIZYCZNYMI UCZESTNIKAMI STARCIA.
1 Wojna zastępcza – rodzaj wojny, w której dwa lub więcej będących w konflikcie państw rozstrzyga spór nie za pomocą starć militarnych prowa-
dzonych bezpośrednio na własnym terytorium, lecz zastępczo za pomocą działań na terenie państwa trzeciego, a więc na terenie zewnętrznym,
zastępczym, https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_zastepcza/. 1.04.2022.
2 Szalki/płytki Petriego – szklane naczynie laboratoryjne służące do hodowli mikroorganizmów.
Amunicja krążąca
Warmate znaleziona
w Libii
1.
Z B I A M
Zarówno Rząd Jedności Narodowej, jak i siły Ha- ne w zamian za, na przykład, przyszłe koncesje na
ftara wykorzystują rozpoznawcze oraz bojowe BSP do wydobycie kopalin czy oficjalne udostępnienie za-
przeprowadzania precyzyjnych ataków na cele poło- miejscowych stanowisk bazowania dla sił zbrojnych
żone w głębi ugrupowania przeciwnika. Realizowane benefaktorów [dobroczyńców – przyp. red.].
misje są dość skomplikowane, gdyż platformy po- Produkowana przez polską firmę WB Electronics
wietrzne są stosowane zazwyczaj łącznie, czyli rozpo- Warmate (fot. 1) została znaleziona w pobliżu miejsco-
znawcza przeprowadza rekonesans, następnie wspól- wości Abugrein w 2020 roku. Jest to model wyposażo-
nie z bojową atakuje wykryte i rozpoznane cele z uży- ny w głowicę kumulacyjno-odłamkową o masie 500 g
ciem amunicji kierowanej. Następnie bojowy BSP wraz z kamerą na podczerwień (oznaczenie: GK-1
powraca do bazy, a rozpoznawczy ocenia skuteczność HEAT IR 1F-17-500). Może to sygnalizować, że wśród
uderzenia. Obiektem ataków często jest sprzęt bojowy odbiorców produktów WB Electronics są państwa pro-
w czasie transportu, pochodzący z państw sponsoru- wadzące wojnę zastępczą w Libii. Nie dziwi to ze
jących. Co ciekawe, debiut bojowy w tej części świata względu na ilość i rodzaj sprzętu, który pojawia się na
miały zarówno tureckie BSP3, jak i chińskie4 (z rodzi- omawianym obszarze, gdyż sponsorzy muszą wprowa-
ny Wing Loong II), co wskazuje na pojawianie się no- dzać coraz to skuteczniejsze i bardziej zaawansowane
wych potentatów na ogólnoświatowym rynku uzbro- środki walki, by umożliwić wspieranym siłom osią-
jenia oraz na dostępność tego rodzaju sprzętu. Oczy- gnięcie przewagi oraz zrealizować własne cele.
wiście nie oznacza to, że lokalni belligrent [walczący
– przyp. red.] sami z siebie zakupili ten sprzęt, gdyż SYRYJSKA WOJNA DOMOWA
są to zapewne „dary” od państw wspierających. Przy W marcu 2021 roku rozpoczął się jedenasty rok jej
czym nic nie wskazuje na to, że nie są one kredytowa- trwania. Obecnie jest ona obszarem rywalizacji
3 A. Gatopoulos, Largest drone war in the world: How airpower saved Tripoli, https://www.aljazeera.com/news/2020/5/28/largest-drone-war-
in-the-world-how-airpower-saved-tripoli/. 17.05.2021.
4 Ibidem.
o wpływy między Federacją Rosyjską, Iranem i Turcją nia sprzętu oraz siły żywej (przynajmniej tureckiej).
w warunkach aktywnych interwencji Izraela oraz „Wiosenna tarcza” udowodniła, jakie zagrożenie sta-
wsparcia materialnego USA, Arabii Saudyjskiej i in- nowi zintegrowane użycie technologii bezzałogo-
nych krajów. Jest to poligon doświadczalny doktryn wych – przeciwnicy nie mieli szans na realną obronę
oraz nowoczesnych środków rażenia, miejsce narodzin przed atakiem. Obrona przeciwlotnicza nie mogła sku-
współczesnej koncepcji wojny platform bezzałogo- tecznie reagować ze względu na oddziaływanie radio-
wych, będącej nowym standardem w prowadzeniu elektroniczne (oraz brak możliwości utworzenia kohe-
działań zbrojnych. rentnego pola informacyjnego na własny użytek). Poza
Wszystko zaczęło się 31 grudnia 2017 roku, kiedy tym walczące pododdziały nie były przystosowane za-
to osiem bezzałogowych statków powietrznych doko- równo pod względem wyposażenia w sprzęt, jak i men-
nało nocnego nalotu na rosyjską bazę lotniczą koło talnie do przeciwdziałania zmasowanemu atakowi
portu w Tartusie5. Atak nastąpił w momencie, jak się z zastosowaniem precyzyjnych środków rażenia.
później okazało, gdy systemy walki radioelektronicz-
nej były wyłączone. Nikt bowiem się nie spodziewał, KONFLIKT W GÓRSKIM KARABACHU
że partyzanci mogą zaatakować z użyciem platform W 2020 roku doszło na tym terytorium po raz ko-
bezzałogowych. Był to pierwszy z wielu ataków tego lejny do walk między Azerami i Ormianami. Eskala-
typu, w których sukcesywnie zwiększała się liczba cja konfliktu była widoczna od pewnego czasu: coraz
biorących w nich udział maszyn. Przykładowo w jed- więcej incydentów granicznych, częsta wymiana
nym z nich z 5 stycznia 2019 roku atakowało 13 ma- ognia czy też użycie amunicji krążącej do ataku na
szyn spiętych w jeden protorój. Sposób operowania autobus przewożący żołnierzy. Było to, co się okazało
nie opierał się na wykorzystaniu zaawansowanej w świetle późniejszych zdarzeń, swoistym badaniem
sztucznej inteligencji oraz zastosowaniu rozległego gruntu przed atakiem, próbą poznania reakcji na dzia-
własnego pola sensorycznego. Tym razem atak pole- łania prowadzone w szczególności z użyciem amuni-
gał na połączeniu wysiłku obrony przeciwlotniczej cji krążącej.
z systemami walki radioelektronicznej. Od tamtego Przebieg konfliktu w Syrii, zwłaszcza operacja
czasu baza w Chmejmim jest wciąż zagrożona ude- „Wiosenna tarcza”, jak również dwuletnie zmagania
rzeniem z zastosowaniem improwizowanej amunicji Rosjan z atakami systemów bezzałogowych najpraw-
krążącej czy też bojowych BSP. dopodobniej doprowadziły Azerów do wniosku, że za
Operacja „Wiosenna tarcza” (27 lutego – 6 marca pomocą tych systemów będzie możliwe rozwiązanie
2020 roku) przeprowadzona w prowincji Idlib w Sy- problemu Republiki Arcachu. Ponieważ Azerbejdżan
rii jest chyba pierwszym skoordynowanym działa- miał znaczne dochody z eksportu ropy naftowej, mógł
niem powietrzno-lądowych sił z użyciem w dużej sobie pozwolić na rozbudowę sił zbrojnych i wyposa-
mierze technologii bezzałogowych. Była to niejako żenie ich w zaawansowany technologicznie sprzęt, ta-
odpowiedź na syryjsko-rosyjskie działania przeciwko ki jak amunicja krążąca (produkcji głównie izrael-
wspierającym siły antyrządowe jednostkom turec- skiej), bojowe BSP (tureckie) oraz precyzyjne pociski
kim, w wyniku której została zniszczona kolumna ich balistyczne (również izraelskie).
pojazdów znajdujących się de iure na terytorium sy- Platformy bezzałogowe wraz z amunicją krążącą
ryjskim. zostały wykorzystane de facto do wywalczenia prze-
Turcja zaangażowała w podjęte działania znaczne wagi w powietrzu. Korzystając ze zdalnie sterowa-
środki. Z wykorzystaniem platform bezzałogowych nych samolotów An-2 jako wabików7, Azerowie nie-
prowadzono rozpoznanie elektroniczne syryjskiej jako wymuszali na Ormianach aktywizację środków
obrony powietrznej. Była ona następnie zagłuszana obrony powietrznej. Były one niszczone za pomocą
przez rozmieszczone na granicy turecko-syryjskiej uzbrojonych bezzałogowych systemów latających
systemy walki radioelektronicznej6. Po jej paraliżu do- bądź też amunicji krążącej, która patrolowała rejony
konywano precyzyjnych ataków z powietrza za pomo- prawdopodobnego rozmieszczenia środków ognio-
cą bojowych platform bezzałogowych wyposażonych wych. Wykonywano także uderzenia z wykorzysta-
w amunicję precyzyjną, koordynując je z działalno- niem tych systemów, które znajdowały się w powie-
ścią platform rozpoznawczych oraz użyciem amunicji trzu najbliżej celów. Efektem tych działań były szyb-
krążącej Alpagu i najprawdopodobniej też Kargu. Co ko wzrastające straty ormiańskiej obrony powietrznej
ważniejsze, informacje zbierane przez BSP były pod- wyposażonej w środki rażenia o niewystarczającej
stawą wykonywania uderzeń ogniowych. Umożliwiło skuteczności, by zwalczać nowoczesne zagrożenia.
to prowadzenie działań w sposób bezkontaktowy Z drugiej strony trzeba też brać pod uwagę możli-
i osiągnięcie celów bez bezpośredniego zaangażowa- wość zastosowania przez Ormian atrap sprzętu z za-
5 R.B. Urcosta, The Revolution in Drone Warfare The Lessons from the Idlib De-Escalation Zone, s. 2, https://media.defense.gov/2020/
Aug/31/2002487583/-1/-1/1/URCOSTA.PDF /. 17.05.2021.
6 Ibidem.
7 B. Fogel, The next frontier in drone warfare? A Soviet-era crop duster, https://thebulletin.org/2021/02/the-next-frontier-in-drone-warfare-a-
soviet-era-crop-duster/. 17.05.2021.
A R M Y
szenie ich do takiego rozmiaru, że powstanie wersja
z głowicami kasetowymi z samonaprowadzającą się
U S
subamunicją, co niewątpliwie zapewni skuteczniejszą
osłonę walczących wojsk;
Rakietowo-artyleryjski system przeciwlotniczy IM-SHORAD na podwoziu kołowego wozu myśliwską amunicję krążącą, będącą w pewnym
bojowego Stryker stopniu wynikiem ewolucji amunicji krążącej, która
została zaprojektowana jako środek przechwytujący.
Generalna zasada jej działania jest niemal identyczna
jak pocisków przeciwlotniczych, lecz – jak sama na-
krążącej za pomocą impulsu elektromagnetycznego. zwa wskazuje – z możliwością krążenia po wystrzele-
Umożliwia to zlikwidowanie jednym strzałem (im- niu. Zapewnia to wydłużenie czasu ochrony określo-
pulsem) całego zgrupowania. Oczywiście jest to nego rejonu oraz skraca czas reakcji w razie ataku
skuteczne tylko w przypadku takich systemów, które platform bezzałogowych; oczywiście tworzy dodatko-
nie są odpowiednio zabezpieczone. Trzeba pamiętać we pole informacyjne mogące zasilać system obron-
o tym, że istnieją fizyczne ograniczenia w zapewnia- ny. Jest to szczególnie ważne podczas zwalczania ce-
niu ochrony elektromagnetycznej (rozmiary chronio- lów nisko lecących, w szczególności amunicji i bojo-
nych obiektów). Dlatego też przeciwko zabezpieczo- wych BSP;
nym modelom amunicji krążącej trzeba będzie broń promienistą, uważaną obecnie za najbardziej
używać znacznie silniejszych środków ataku elektro- perspektywiczną głównie ze względu na ekonomię
magnetycznego, co rodzi problemy z ich wykorzy- użycia10 – jeden strzał z działa laserowego (choć jest
staniem w pobliżu własnych wojsk lub infrastruktu- to w zasadzie emiter, nie działo per se) jest znacznie
ry (w tym cywilnej); tańszy niż pocisk rakietowy. Paradoksalnie jedną z za-
systemy artyleryjskie, które wydają się oferować let, na którą wskazują przedstawiciele doktryny lase-
największe możliwości zwalczania omawianego za- rowej, jest to, że nie ma zużycia amunicji. Jest tylko
grożenia. Są stosunkowo tanie, o znanej i rozwiniętej pobór energii elektrycznej. Ponadto promień lasera
technologii. Ponadto są najłatwiejsze do modyfikacji rozchodzi się z prędkością światła po liniach zbliżo-
w celu przystosowania ich do zwalczania zarówno nych do prostych, co w zasadzie powoduje, że jeśli zo-
obecnych, jak i przyszłych zagrożeń. stanie wykryty i namierzony cel, przeciwnik nie unik-
Efektywne w zwalczaniu amunicji krążącej, nie zniszczenia. Rzeczywistość jest jednak bardziej
w szczególności używanej w połączeniu z bojowymi skomplikowana.
bezzałogowymi statkami powietrznymi przenoszący- Lasery, co prawda, nie są już tak energochłonnym
mi amunicję precyzyjną, mogą być środki do obrony urządzeniem. Zdają się generować światło jako efekt
punktowej, na przykład armaty przeciwlotnicze kali- uboczny, a gros energii marnuje się w postaci ciepła.
bru 30–60 mm strzelające odłamkową amunicją pro- Jest to zasługą przełomu w technologii laserów światło-
gramowalną. Można pokusić się o stwierdzenie, że wodowych11 oraz w szczególności nanotechnologii,
amunicja ta powinna mieć w dalszej perspektywie czyli zdolności zarówno do integracji zwykłych mate-
zdolność do samonaprowadzania się na cel, co ułatwi riałów z nanocząsteczkami, jak i do wytwarzania na-
tym samym jego trafienie oraz umożliwi neutralizację nodrutów. Daleko im jednak do efektywnych środków
kilku obiektów jednocześnie jedną serią. rażenia, jakimi się wydają. Rażenie współczes- nych
Również w pododdziałach piechoty jest możliwe laserów nie jest natychmiastowe, jak w filmach ze sfe-
wykorzystanie w tym celu granatników automatycz- ry fantastyki naukowej, choć wygląda na to, że taki
nych kalibru 40 mm (alternatywnie 30 mm) zasila- efekt końcowy był i jest brany pod uwagę przy opra-
nych programowalną amunicją, zamocowanych w te- cowywaniu tej technologii. Otóż, popularnie rzecz uj-
leoperowanych stacjach na organicznych środkach mując, laser działa niemal analogicznie do konwen-
transportu, w tym przypadku funkcjonujących analo- cjonalnej amunicji kinetycznej, co nie jest do końca
gicznie do systemów przeciwlotniczych. złym odzwierciedleniem rzeczywistości. Dotyczy to
jednak laserów o stosunkowo dużej mocy. Wówczas to ciepła (większa wydajność), w których zastosowano
na małym obszarze dochodzi do podgrzania wierzch- nanomateriały.
niej warstwy obiektu oraz jej eksplozywnej ewaporacji, Kwestią, o której trzeba koniecznie pamiętać przy
czyli gwałtownego odparowania materii proporcjonal- rozważaniu laserów jako broni, jest rozpraszanie się
nie do użytej energii. wiązki. W przypadku broni strzeleckiej, co jest szcze-
Jeśli celem jest człowiek i w punkt celowania zosta- gólnie widoczne podczas strzelania o zmierzchu poci-
nie skierowana energia 1 MJ, to skutek rażenia będzie skami smugowymi, pociski rykoszetują. W odniesie-
porównywalny z przyłożeniem około 200 g równo- niu do lasera jest podobnie, lecz strefa rozproszenia
ważnika trotylowego i takim samym efektem końco- jest zupełna, z malejącą intensywnością od punktu ze-
wym. Ze względu na brak możliwości generowania ro. Obecnie stwarza to zagrożenie dla ludzi i senso-
odpowiedniej mocy w systemach przenośnych obecne rów bez systemów zabezpieczających, gdyż może
lasery bojowe muszą podgrzewać cel wiązką przez ja- spowodować utratę wzroku bądź czasowe lub perma-
kiś czas (w zależności od mocy, warunków atmosfe- nentne oślepienie sensorów. Niebezpieczeństwo to ist-
rycznych i kompozycji materiałowej celu czas będzie nieje w całym obszarze działania wiązki.
różny). Spowoduje to nadwątlenie struktury atakowa- Podczas opracowywania wszystkich wymienio-
nego obiektu i jego de facto samozniszczenie, kiedy nych środków trzeba pamiętać o zapewnieniu im
struktura materiału nie będzie zdolna do przenoszenia świadomości sytuacyjnej oraz zdolności do namie-
obciążeń. Wynika z tego, że realna zasada działania rzania zagrożeń.
oraz efekty są różne od tych zakładanych przez często Proliferacja zaawansowanych technologii wprowa-
nazbyt optymistyczne wizje wprost z animacji produ- dzi ponadto elementy redukcji sygnatury oraz małej
centów uzbrojenia. wykrywalności, jak również spowoduje rozpowszech-
Ponadto lasery są wrażliwe na oddziaływanie wa- nienie środków WRE, co bez źródeł informacji i bez-
runków atmosferycznych. Deszcz, mgła czy nawet piecznej, odpornej na zakłócenia łączności (na przy-
wiatr powodują rozproszenie wiązki, co wymusza kład kierunkowej łączności laserowej) uniemożliwi
konieczność stosowania większej mocy wyjściowej, stworzenie wiarygodnego systemu ochrony przed per-
a to z kolei rzutuje na żywotność podzespołów, zarzą- spektywicznymi zagrożeniami ze strony amunicji krą-
dzanie ciepłem i zasoby zasilania. Im więcej materii żącej. Wszystkie półśrodki będą tylko marnowaniem
znajdzie się w rejonie działania lasera, tym więcej sił i środków oraz zapewnią wyłącznie „wyspowe”
energii potrzeba na wygenerowanie pożądanych skut- zdolności obronne, i to w najlepszym przypadku,
ków (zniszczenie celu). Dym czy też zasłony aerozo- w najgorszym – system pełen luk.
lowe, szczególnie takie, które składem chemicznym
i wielkością cząsteczek byłyby dostosowane do ab- WNIOSKI
sorbowania promieniowania laserowego, wydają się Okazuje się, że współcześnie używana amunicja
skutecznym, nieletalnym sposobem ograniczania je- krążąca już wywołała pewnego rodzaju rewolucję
go skuteczności, zwłaszcza zasięgu efektywnego od- w działaniach bojowych i jednocześnie spełniła po-
działywania. kładane w niej nadzieje. Możliwość pozostawania
Kolejnym remedium jest dalsze rozwijanie lase- w powietrzu po wystrzeleniu, zdolność do patrolowa-
rów wykorzystujących wolne elektrony (Free Elec- nia wybranych rejonów i atakowania celów stworzyła
tron Laser – FEL), które są bardziej skomplikowane, z tego środka wyjątkowo precyzyjne i wielofunkcyjne
lecz mogą generować wiązki o różnej długości fali, narzędzie walki.
co samo w sobie umożliwia stosowanie tzw. okien Potwierdza się założenie, że stosowanie amunicji
przenikalności (gdyż dla konkretnej mieszanki che- krążącej minimalizuje straty własne przez zapewnie-
micznej, np. gazów, istnieje taka długość fali, która nie zdolności do precyzyjnego rażenia poza zasię-
przenika przez nią z małymi stratami). Pozwala to, giem skutecznego oddziaływania przeciwnika. Nale-
przynajmniej w teorii, w przypadku systemu oparte- ży jednak pamiętać, że wnioski z jej wykorzystania
go na FEL na skuteczne operowanie w trudnych wa- wynikają z rezultatów działań w państwach upa-
runkach atmosferycznych, w różnych strefach klima- dłych bądź stosunkowo biednych, niemogących so-
tycznych czy też w warunkach potencjalnego od- bie pozwolić na holistyczne sieciocentryczne syste-
działywania przeciwnika. my zarządzania siłami zbrojnymi oraz generującymi
Oddzielną kwestią jest konieczność chłodzenia la- niezbędne pole informacyjne, z którego korzystać
sera czy też zaopatrzenia w energię elektryczną w ilo- mogą systemy bojowe, jak chociażby zintegrowane
ści niezbędnej do efektywnego działania. Należy roz- systemy obrony powietrznej. Dotychczas zaawanso-
ważyć również wyposażenie w dodatkowy aktywny wane technicznie modele amunicji krążącej nie zo-
mechanizm chłodzący wykorzystujący chłodziwo ga- stały użyte w konwencjonalnym konflikcie przeciw-
zowe, które można wypompować na zewnątrz pojaz- ko państwom wysoko rozwiniętym, mającym znacz-
du w sytuacji kryzysowej, kiedy potrzebne będzie nie bogatsze i bardziej rozbudowane zdolności
zwiększenie szybkostrzelności lub zaaplikowanie bojowe oraz aktywnie poszukującym nowych środ-
systemów laserowych opartych na nowych technolo- ków obrony przed narastającym zagrożeniem ze
giach, mniej energochłonnych i generujących mniej strony tego środka rażenia. n
1 B. Pacek, Koncepcja doskonalenia współpracy Ministerstwa Obrony Narodowej z organizacjami proobronnymi na rzecz wsparcia systemu
obronnego Rzeczpospolitej Polskiej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Zespół ds. Społecznych Inicjatyw Proobronnych, Warszawa 2015.
2 N. Tomaszewska, Organizacje proobronne w polskim systemie prawnym – stan obecny i perspektywy. Analiza politologiczna i prawna, „Ante
Portas – Studia nad Bezpieczeństwem” 2016 nr 2, s. 131.
3 Leksykon wiedzy wojskowej, red. M. Laprus, Warszawa 1979, s. 288–289.
4 M. Paszyn, M. Kordowski, W. Zalewski, Raport Koncepcja Obrony Terytorialnej RP, Warszawa 2016, s. 32.
S T R Z E L E C K I E J
J E D N O S T K I
A R C H .
w stanie, z nielicznymi wyjątkami, osiągnąć takiego cych się pod kuratelą opiekunów prawnych, najczę-
stopnia gotowości do współdziałania z jednostkami ściej rodziców, którzy ponoszą za nich odpowie-
wojskowymi, jakiego te mogłyby sobie życzyć. Nie dzialność. Takie posunięcia naruszałyby Konwencję
jest to ocena działalności organizacji proobronnych, o prawach dziecka z 20 listopada 1989 roku6 i Pro-
a jedynie wskazanie pewnych mankamentów, które tokół fakultatywny do Konwencji7 o prawach dziecka
wymagają poprawy i położenia większego nacisku w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne,
na szkolenia w tym zakresie. Członkowie tych orga- przyjęty w Nowym Jorku 25 maja 2000 roku (Dz.U.
nizacji, należy to wyraźnie podkreślić, to osoby 2007 nr 91 poz. 608 z późn. zm.), zabraniające anga-
z dużą motywacją do działania i najlepszą wolą do żowania do walki dzieci-żołnierzy, tzn. osób poniżej
postępowania, w większości z pobudek patriotycz- 18 roku życia.
nych, z wysokim morale, spełniające swój konstytu- Wśród części członków organizacji proobronnych
cyjny obowiązek świadomego obywatela w syste- występuje błędne przekonanie o roli stowarzyszeń
mie obronności Polski. w systemie bezpieczeństwa państwa. Mimo posiada-
Poniżej zostaną przytoczone ramy prawne oraz nia pewnej wiedzy z zakresu wojskowości, w świetle
ograniczenia, które należy brać pod uwagę w dzia- prawa nadal pozostają cywilami. Protokoły dodatko-
łalności takich stowarzyszeń5. we do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r.,
Dodatkową barierą jest młody wiek niektórych dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konflik-
członków, co utrudnia ich wykorzystanie do realiza- tów zbrojnych (Protokół I) – Dz.U. 1992 nr 41
cji zadań obronnych. Uczniowie i młodociani człon- poz. 175)8, w art. 43 stanowi, że kombatantami są,
kowie organizacji nie mogą być włączani w skład sił czyli mają prawo bezpośredniego uczestniczenia
zbrojnych. Termin młodzież oznacza tu kategorię w działaniach zbrojnych, członkowie sił zbrojnych
społeczną ludzi w wieku około 13–17 lat, znajdują- strony konfliktu (inni niż personel medyczny i du-
5 Niniejszy tekst powstał przed wprowadzeniem Ustawy o obronie Ojczyzny – Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny, Dz.U. 2022
poz. 655.
6 Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., Dz.U. 1991 nr 120
poz. 526.
7 Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, przyjęty w Nowym Jorku dnia
25 maja 2000 r., Dz.U. 2007 nr 91 poz. 608.
8 Protokoły dodatkowe do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Pro-
tokół I) oraz dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II), sporządzone w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r.,
Dz.U. 1992 nr 41 poz. 175.
chowny). Strona konfliktu, która wciela do swych sił i stowarzyszeń organizacji pozarządowych, mają-
zbrojnych organizację paramilitarną, ochotniczą lub cych w swojej działalności statutowej zapisy infor-
uzbrojoną służbę porządku publicznego (skupiające mujące o ich działalności na rzecz bezpieczeństwa
osoby pełnoletnie), powinna powiadomić o tym inne kraju. Przeprowadzone analizy w tej dziedzinie do-
strony konfliktu. Ludność cywilna i osoby cywilne, prowadziły do następujących wniosków:
zgodnie z art. 51 protokołu, korzystają z ogólnej Ewentualne wykorzystanie członków organizacji
ochrony przed niebezpieczeństwami, wynikającymi proobronnych w razie konfliktu zbrojnego należy
z operacji wojskowych i nie powinny być one przed- rozpatrywać w świetle przepisów ustawy z dnia 21
miotem ataków wojskowych (wojna to stosunek mię- listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
dzy państwami, a nie między ich ludnością cywilną). Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowią one, że żołnierzy
Istnieje obowiązek odróżniania uczestników walki rezerwy, których w pierwszej kolejności przewiduje
9 Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji, Dz.U. 1999 nr 53 poz. 549 z późn. zm.
10 Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, Dz.U. 2013 poz. 628.
11 Analiza MON wykonana na podstawie informacji przekazanych od Pełnomocnika Ministra Obrony Narodowej ds. Społecznych Inicjatyw Pro-
obronnych, gen. dyw. rez. prof. Bogusława Packa. Materiały z Konferencji Federacji Organizacji Proobronnych, Warszawa 2015.
dysponuje parkiem maszynowym, dostępny jest za – przygotowanie terenu w celu opóźniania prze-
to sprzęt łączności radiowej i informatyczny. Poziom mieszczania wojsk przeciwnika;
obsługi logistycznej w strukturach sztabu i samej or- – wsparcie jednostek operacyjnych wojsk lądowych
ganizacji proobronnej jest również podyktowany sta- w trakcie wycofywania się na kolejną rubież obrony.
nem wiedzy i doświadczeniem zajmujących się nią Priorytetem było, by zgłoszenia dokonywały jednoli-
osób. te pododdziały w sile minimum drużyny (8–12 osób).
Informacje o ćwiczeniach zamieszczono na stronie
PRZYGOTOWANIE ĆWICZEŃ „BASTION ’18” Stowarzyszenia ObronaNarodowa.PL, profilu Face-
Stowarzyszenie ObronaNarodowa.pl, organizując book Stowarzyszenia oraz w lokalnych mediach.
szkolenia12, kursy oraz ćwiczenia realizuje swoje ce- Ćwiczenia „Bastion ’18” opierały się w dużej mie-
le statutowe. Ich tematyką są sposoby prowadzenia rze na członkach programu szkoleniowego Lekka
12 https://obronanarodowa.pl/szkolenia/system-szkolenia/. 2.06.2021.
13 Wojska Obrony Terytorialnej w operacji DD-3.40, WOT, Warszawa 2018, s. 14–27.
14 https://obronanarodowa.pl/lpon/wizerunek/. 2.06.2021.
podczas spotkania z komendantem PSP Między- z 12 Wielkopolskiej Brygady Obrony Terytorialnej
rzecz ustalono zasady użytkowania środków pozora- (WBOT) oraz 17 Wielkopolskiej Brygady Zmecha-
cji pola walki ze szczególnym uwzględnieniem tere- nizowanej (WBZ) wraz z niezbędnym wsparciem lo-
nów leśnych; gistycznym15. Założenia do ćwiczeń przygotowano
w czasie wizyty w szpitalu powiatowym przeka- na podstawie obowiązujących dokumentów doktry-
zano informację o miejscach zaplanowanych do ćwi- nalnych. Przebiegały one w miejscach i na terenach,
czeń oraz własnych możliwościach w zakresie ra- na których w uzasadnionych przypadkach mogłaby
townictwa medycznego i koordynacji ich z państwo- wystąpić konieczność użycia wojsk obrony terytorial-
wą służbą zdrowia; nej lub pododdziałów paramilitarnych16.
podczas udziału w sesji Rady Miejskiej o ćwi- Rejony, w których zaplanowano ćwiczenia, to:
czeniach poinformowano sołtysów poszczególnych Międzyrzecz, a w nim Centrum Kształcenia Zawodo-
sołectw i jednocześnie zaproszono ich do wsparcia wego i Ustawicznego, park przemysłowy, most dro-
ćwiczeń. Pozytywna reakcja sołtysa Kalska oraz Go- gowy, most kolejowy, mostki na Paklicy, podstacja
rzycy umożliwiła ujęcie tych miejscowości na mapie energetyczna przy ul. Piastowskiej, Ratusz, Starostwo
epizodów; Powiatowe, północny, zachodni oraz południowy wę-
odwiedzono wszystkie zakłady przemysłowe zeł drogi S-3. Następnie Święty Wojciech: wiadukt
w Międzyrzeckim Parku Przemysłowym, aby poin- kolejowy oraz most na Obrze, stacja oczyszczania
formować ich dyrekcję i załogi o przeprowadzanych i uzdatniania wody, droga pod wiaduktem na S-3,
na terenie parku ćwiczeniach. Dzięki temu możliwy przejście dla pieszych w rejonie ogródków działko-
do zrealizowania był epizod związany z ochroną wy- wych, poligon, oraz Kalsko: hydrofornia i oczysz-
branego zakładu (CWS Boco CFC) oraz wykorzy- czalnia ścieków, przesmyk między jeziorami Lubi-
staniem go do zapewnienia ochrony dla większości kowskim i Rokitniańskim. Policko: most drogowy.
obszaru strefy. Bledzew: zapora na rzece Obra.
Do ćwiczeń włączono elementy oraz komponenty Na potrzeby ćwiczeń utworzono sztaby, które
militarne, jakimi były wydzielone grupy żołnierzy w mniejszym lub większym stopniu je przypominają,
CZŁONKOWIE ORGANIZACJI
PROOBRONNYCH TO
W WIĘKSZOŚCI PASJONACI,
KTÓRZY POŚWIĘCAJĄ SWÓJ CZAS
I NIEMAŁE ŚRODKI FINANSOWE,
ABY SZKOLIĆ SIĘ W TEMATYCE
MILITARNEJ.
choć w przeważającej części na co dzień nimi nie są, ćwiczeń odpowiedzialne zadania, szczególnie przy
ani też nie przyjmują takiej nazwy. Z powodu braku tak dużej liczbie uczestników. Dlatego też ćwiczenia
odpowiednio wykwalifikowanej kadry wśród Zarzą- „Bastion ’18” były w większości szkoleniem na po-
du na funkcje zarządzające w sztabie zostali powoła- ziomie kompanii lub dwóch (nie licząc komponentów
ni członkowie Stowarzyszenia, którzy mieli należyte wystawionych na ćwiczenia organizowane przez siły
kompetencje w danym zakresie, lub zaprzyjaźnieni zbrojne, np. „Anakonda ’16”)17. Należy mieć świado-
współpracownicy prowadzący komercyjną działal- mość że pododdziały w organizacji proobronnej mo-
ność szkoleniową z zakresu bezpieczeństwa. Wyzna- gą mieć taką strukturę organizacyjną, jak:
czono kierowników poszczególnych sekcji i określo- – drużyna – skład 2–3 sekcje, od 8 do 12 osób,
no ich zadania. – pluton – skład 2–4 drużyny i sekcja dowodzenia
Przed przystąpieniem do działań zorganizowano plutonu,
kilka szkoleń związanych z działalnością sztabu oraz – kompania – skład 2–4 plutony i drużyna dowo-
przeprowadzono spotkania z osobami mającym peł- dzenia kompanii.
nić podczas ćwiczeń wyznaczone funkcje. Niestety, Główne założenia ćwiczeń opracował mł. chor.
ograniczony czas oraz nierówny poziom wiedzy i do- rez. Jacek Klimanek – dowódca projektu szkolenio-
świadczeń uczestników, a także to, że brały w nich wego Lekka piechota obrony narodowej, Stowarzy-
udział osoby z różnych miejsc naszego kraju, na co szenie ObronaNarodowa.pl.18.
dzień pracujące w różnych sektorach, nie pozwolił na Ćwiczenia odbywały się w dwóch etapach: statycz-
odpowiednie przygotowanie całego zespołu. W tej nym i dynamicznym. Do głównych przedsięwzięć
sytuacji wszyscy członkowie komórek sztabowych pierwszego etapu należy zaliczyć: organizację sztabu
spotkali się ze sobą dopiero w chwili rozpoczęcia batalionu, rozpoznanie i przydzielenie SRO ćwiczą-
ćwiczeń. cym pododdziałom oraz realizację przedsięwzięć
Należy pamiętać, że w większości organizacji pro- z zakresu CIMIC. W części dynamicznej doskonalo-
obronnych nie prowadzi się odpowiednich szkoleń no ochronę i obronę obiektów, patrolowanie oraz
i kursów dla osób mających wykonywać w trakcie obronę w nakazanych rejonach odpowiedzialności.
17 https://obronanarodowa.pl/lpon/wizerunek/. 3.06.2021.
18 Materiały z ćwiczeń „Bastion-18”.
Wyniki części statycznej zostały zwizualizowane na zać znajomością tematyki prowadzonego kursu, gdyż
profesjonalnej platformie komunikacyjnej, która słu- organizatorzy przeprowadzają również egzamin
żyła jako zasadniczy obszar przygotowywania ćwi- wstępny oraz weryfikację sprzętu19.
czeń, co dało dobre efekty w procesie planowania. Należy podkreślić, że zazwyczaj organizator za-
pewnia: bazę noclegową wraz z węzłem sanitarnym,
SEKCJA S-4 NA ĆWICZENIACH instruktorów, pozorację na czas wykonania zadania
Powołano ją kilka miesięcy przed ich rozpoczę- oraz dodatkowe środki łączności.
ciem. W jej skład weszły trzy osoby – członkowie Dojazd i prowiant każdy kursant organizuje sobie
Stowarzyszenia ON.pl., szef sekcji S-4 oraz dwie we własnym zakresie. Dodatkowo nie może liczyć na
osoby funkcyjne. Przygotowania do ćwiczeń zaczęły żadne ulgi, oprócz niższych opłat dla członków Sto-
się od podpisania odpowiednich porozumień z do- warzyszenia ON.pl, oraz ulg, np. na przejazd wynika-
wództwem 17 BZ oraz uzyskania stosownych zezwo- jących z odrębnych przepisów obowiązujących
leń. Zadania sekcja logistyki otrzymywała głównie u przewoźników. Jednym ze sposobów zabezpiecze-
zdalnie, na specjalnie skonstruowanej platformie in- nia finansowego ćwiczeń są również przedpłaty (wpi-
ternetowej, do której dostęp miały jedynie wyznaczo- sowe) dokonywane przez przyjazdem. Brak potwier-
ne osoby. dzenia dokonanej opłaty może skutkować odmową
Przed ćwiczeniami należało zorganizować odpo- dopuszczenia do kursu, ponieważ instruktorzy pracu-
wiednie zabezpieczenie materiałowo-techniczne, ją społecznie, ale należy zakupić np. środki pozoracji
zgromadzić stosowne zapasy oraz zapewnić infra- lub paliwa czy też zapłacić za wynajem sprzętu lub
strukturę lokalową. obiektów.
Potrzeby związane z ćwiczeniami zaspokajano Warto zaznaczyć, że zarówno stawianie zadań dla
przede wszystkim dzięki: logistyki, jak i ich realizacja odbywały się nie na pod-
– podmiotom prowadzącym działalność na rzecz stawie rozkazów, lecz poleceń. Powód był prosty: du-
obronności (BSP, pojazdy, łączność, elementy syste- że obciążenie sztabu oraz brak odpowiednio przygo-
mu wsparcia dowodzenia); towanej kadry, mającej doświadczenie w realizacji tak
– jednostkom wojskowym (środki transportowe, dużych przedsięwzięć. Mimo tych niedociągnięć, sta-
środki inżynieryjno-saperskie oraz minerskie, środki rano się wykonywać postawione zadania według pre-
do przechowywania żywności); cyzowanych na bieżąco wytycznych.
– lokalnej społeczności (przygotowanie posiłków, Planowanie zabezpieczenia było ściśle związane
udostępnienie kuchni polowej); z20: liczbą uczestników, lokalizacją SRO oraz ich od-
– ponadplanowemu wolontariatowi (nieodpłatne ległością od stanowiska dowodzenia (SD), rodzajem
zaangażowanie własnych firm, szczególnie w kwestii zaplanowanych epizodów oraz możliwościami maga-
wysyłki i magazynowania towarów, poświęcenie zynowymi i transportowymi.
mnóstwa czasu, a często i obowiązków zawodowych); Liczbę uczestników ustalono na 300–350 osób,
– uczestnikom ćwiczeń – środki i materiały własne ostatecznie w ćwiczeniach udział wzięło około 300
uczestników ćwiczeń (składka organizacyjna oraz członków organizacji proobronnych oraz żołnierze
wykorzystanie pojazdów prywatnych). z 12 WBOT i 17 WBZ. Mimo że zapewniono obiekty
Scenariusz ćwiczeń zakładał różne zadania dla szta- stałe na miejsca odpoczynku, to już na etapie powia-
bu oraz trzech ćwiczących kompanii, dlatego też wy- damiania uczestników ćwiczeń wskazano, by mieli
stosowano zapytanie do każdego z jej dowódców o za- wyposażenie biwakowe do bytowania w terenie.
potrzebowanie na sprzęt i przesłanie do sztabu listy Zadania sekcji logistycznych podzielono na siedem
z posiadanymi środkami materiałowo-technicznymi. kategorii, czyli: zabezpieczenie transportowe i tech-
Środki i materiały własne uczestników ćwiczeń niczne, środki bojowe, środki żywnościowe, sprzęt in-
mogą budzić kontrowersje, jednak większość człon- żynieryjny, sprzęt biurowy, infrastruktura lokalowa
ków organizacji proobronnych jest świadoma (na- oraz pozostałe (inne).
uczona wcześniejszym doświadczeniem) niedostat- W ogólnej ocenie należy uznać, że ćwiczenia, mi-
ków podczas organizacji tego typu ćwiczeń i w więk- mo pewnych problemów materiałowo-techniczno-
szości zapewnia swój pobyt niezależnie od -osobowych oraz zmiany scenariusza, były przepro-
organizatorów, a prośby o zabranie ze sobą odpowied- wadzone prawidłowo. Przećwiczono działanie struk-
niego wyposażenia nie budzą protestów. tur i zarządzających nimi osób. W sposób oczywisty
W większości tego typu szkoleń organizator podaje wyniknęły z tego powodu pewne mankamenty, ale
szczegółowe wykazy sprzętu i wyposażenia, które na- dzięki temu poznano obszary, nad którymi należy
leży mieć ze sobą, a na uczestnikach ćwiczeń ciąży pracować oraz które trzeba poprawić. Zebrano dużo
obowiązek zapewnienia sobie niezbędnego ekwipun- doświadczeń i wyciągnięto wiele wniosków, które po-
ku, gdyż ewentualne braki mogą skutkować niedo- winny zaowocować w przyszłości jeszcze lepszą orga-
puszczeniem do zajęć. Dodatkowo należy się wyka- nizacją podobnych przedsięwzięć.
Najważniejsze wnioski płynące z organizacji ćwi- czeń. Nawiązując współpracę z jednostkami wojsko-
czeń „Bastion ’18” to: wymi, należy jednak brać pod uwagę wymogi zdro-
– możliwość organizacji tego typu przedsięwzięć wotne osób szkolonych oraz wymagania techniczne
z różnymi podmiotami i służbami; i organizacyjne, jakie muszą spełnić ubiegające się
– wykorzystanie i ukierunkowanie potencjału orga- o nią organizacje. Część członków organizacji pro-
nizacji proobronnych; obronnych jest ich członkami z powodów ograniczeń
– dużą rolę odgrywają organizatorzy, potrafiący po- zdrowotnych, które uniemożliwiają im służbę
łączyć środowiska cywilne i wojskowe; w służbach mundurowych.
– spojrzenie na zadania z dziedziny bezpieczeństwa Siły Zbrojne RP działają według odpowiednich
od strony cywili; rozporządzeń i instrukcji, które regulują w zasadzie
– możliwość wspólnego działania wielu organizacji wszystkie sfery ich działalności. Natomiast w stowa-
proobronnych, jednak z zastrzeżeniami; rzyszeniach stosuje się podobne zapisy w sposób
– opracowanie jednolitego programu szkoleniowe- wybiórczy – z różnych względów. Nawiązanie
go dla wszystkich organizacji proobronnych; współpracy powinno mieć na celu wyrównanie tych
– odpowiednio przygotowani członkowie organiza- różnic i uzyskanie przez członków organizacji pro-
cji proobronnych mogą stanowić aktywną rezerwę obronnych świadomości odnoszącej się do zasad
osobową, ćwiczącą i podnoszącą swoje kwalifikacje funkcjonowania opartych na przepisach prawa.
w swoim zakresie. Członkowie organizacji proobronnych to w więk-
– możliwe jest zorganizowanie logistyki wojskowej szości pasjonaci, poświęcający swój czas i niemałe
przez osoby ze środowiska cywilnego, jednak w ogra- środki finansowe, aby szkolić się w tematyce militar-
niczonym obszarze. nej. Z drugiej strony, tylko niewielka ich część jest
w stanie zbliżyć się swoją wiedzą do poziomu wie-
WNIOSKI dzy żołnierza, jeśli nie odbywali wcześniej służby
Bez odpowiedniej współpracy nie jest możliwe wojskowej. Istnieją jednak dziedziny, w których mo-
organizowanie szkoleń z zakresu bezpieczeństwa gą osiągnąć dobre wyniki, np. strzelectwo. Jednak
i szeroko rozumianej działalności proobronnej. w szerszej perspektywie są to umiejętności podsta-
Brak odgórnych regulacji i systemowego ujęcia wowe, z dziedziny wyszkolenia indywidualnego,
problemu, mimo podejmowanych prób, nie powo- a realizowanie zadań z zakresu obronności kraju to
duje osiągnięcia spójności między takimi organiza- sport zespołowy, który wymaga dobrej znajomości
cjami, a co za tym idzie interoperacyjności w róż- rozwiązań systemowych. Niektórych zagadnień
nych zakresach. Szeroki wachlarz stowarzyszeń w stowarzyszeniach zajmujących się działalnością
przyjętych pod jedną definicję proobronną nie uła- proobronną w ogóle się nie porusza, z uwagi głów-
twia porozumienia z odpowiednimi komórkami nie na brak wykwalifikowanej kadry oraz pomocy
w Ministerstwie Obrony Narodowej i Ministerstwie dydaktycznych, np. szkolenia w zakresie powszech-
Spraw Wewnętrznych i Administracji. nej obrony przeciwlotniczej.
Rozdrobnienie i różnorodność przyjętych rozwią- Kolejnym powodem jest mała atrakcyjność takich
zań oraz brak porozumienia w środowisku organi- zajęć, szczególnie dla młodszej części stowarzyszeń.
zacji pozarządowych nie pozwala na osiągnięcie Następną kwestią jest wiek członków. Najmłodsi
efektu synergii. Niestety, jak wykazały ćwiczenia adepci to młodzież w wieku od 13 do 17 lat. Aby za-
„Bastion ’18”, brak wystarczająco wąskich ram, chęcić ich do zgłębiania wiedzy, program takich sto-
w których takie organizacje mogłyby funkcjonować, warzyszeń musi być atrakcyjny. Innym czynnikiem
skutkuje raczej niepotrzebnymi nieporozumieniami. jest stosunkowo mała liczebność członków i duże
Natomiast próby podejmowane przez Ministerstwo rozdrobnienie samych organizacji. Jeżeli chodzi
Obrony Narodowej, np. w postaci programu Pasz- o kadrę zarządzającą i osoby powoływane do zespo-
port, mającego na celu ujednolicenie poziomu wie- łów odgrywających rolę sztabów, to trafiają tam czę-
dzy i doświadczenia uczestników, nie dają wymier- sto osoby z najdłuższym stażem w organizacji, nieko-
nych rezultatów. Przyjęte założenia nie sprawdzają niecznie z odpowiednią wiedzą i właściwym wy-
się do końca w środowisku cywilnym, jak chociażby kształceniem.
konieczność wykorzystywania urlopów wypoczyn- W większości stowarzyszeń nie ma obowiązku zdo-
kowych w celu udania się na ćwiczenia. W wypadku bywania wiedzy odpowiedniej dla danego stanowiska.
prowadzenia własnej działalności gospodarczej na- Nie ma również szkoleń wewnętrznych, gdyż zwy-
stępuje wówczas brak dochodów. Żadne ustawy ani czajnie nie ma osób o odpowiednich kwalifikacjach,
rozporządzenia nie regulują tej kwestii. Z drugiej aby takie kursy prowadzić. Osoby trafiające do szta-
strony, aby zdobyć specjalistyczną wiedzę, niezbęd- bów powinny mieć określone umiejętności i najlepiej
na jest odpowiednia infrastruktura oraz zaplecze ma- kierunkowe wykształcenie. Zatem niezbędne są dla
teriałowo-techniczne. Większość organizacji pro- nich szkolenia w jednostkach wojskowych, najlepiej
obronnych takich warunków nie ma, ale porozumie- na specjalnych kursach, aby organizacje proobronne
nia z jednostkami wojskowymi umożliwiają były w stanie współdziałać z Siłami Zbrojnymi RP,
skorzystanie z bazy dydaktycznej oraz ich doświad- co w perspektywie dałoby wymierne efekty. n
Enjoy reading!
Editorial Staff
REWOLUCJA DARMOWA
DOSTAWA
W ETERZE
Jednym z kluczowych przerw w łączności w relacji
obszarów podlegających przełożony–podwładny.
modernizacji i rozwojowi są Dodatkowo należy zauważyć
systemy łączności W I E S Ł A W J A B Ł O Ń S K I wzrastającą rolę
i informatyki na poziomie łączności radiowej,
taktycznym, ponieważ która od czasów drugiej
R E W O L U C J A
zapewniają efektywność wojny światowej jest
w dowodzeniu wojskami W E T E R Z E najważniejszym rodzajem
oraz osiągnięcie łączności na poziomie
powodzenia w każdym taktycznym.
rodzaju operacji
prowadzonej przez siły Przyjęta w publikacji
zbrojne. forma narracji zapewnia
jej atrakcyjność
Doświadczenia dla szerokiego grona
z konfliktów zbrojnych czytelników
potwierdzają, że we zainteresowanych tą
współczesnych i przyszłych problematyką, a także dla
działaniach taktycznych W A R S Z A W A 2 0 2 0
byłych żołnierzy wojsk
podsystem wymiany łączności, którzy chętnie
informacji nabiera sięgną po to opracowanie,
szczególnego znaczenia, prezentujące współczesne
nie można bowiem trendy w rozwoju środków
dopuścić do żadnych łączności.