Psz5a 2015

O formach Dęblin czeka Natowskie narzędzia
natarcia na M-346 Master transformacji
PRZEGLĄD
Cena 10 zł (w tym 5% VAT)
nr 5 / 2015
wrzesień–październik
SIŁ ZBROJNYCH
W O J S K O W Y I N S T Y T U T W Y D A W N I C Z Y
ISSN 2353-1975
ISSN 2353-1975
POLSKA
ZBROJNA
140
STRON
WNIKLIWEJ
OBSER-
WA C J I
ŚWIATA
ARMII
MAGAZYN
P U B L I C YS T Y C Z N Y
w w w. p o l s k a - z b r o j n a . p l
Szanowni
WOJSKOWY INSTYTUT
WYDAWNICZY
Aleje Jerozolimskie 97
00-909 Warszawa
e-mail: psz@zbrojni.pl
Czytelnicy!
Dyrektor Wojskowego
Instytutu Wydawniczego:
PŁK DARIUSZ KACPERCZYK
e-mail: sekretariat@zbrojni.pl
tel.: 261 845 365, 261 845 685 Norbert Bączyk
faks: 261 845 503
Redaktor naczelny: Zgodnie z klasyfikacją działań taktycznych natarcie, które uczyniliśmy tematem tego nu-
WOJCIECH KISS-ORSKI meru, to rozstrzygający rodzaj walki, polegający na rażeniu przeciwnika, wykonaniu ude-
tel.: 261 840 222 rzenia, rozbiciu jego wojsk i opanowaniu zajmowanego przez niego terenu. Jego atrybuta-
e-mail: wko@zbrojni.pl
mi są ruch, ogień i manewr. Od stuleci teoretycy wojskowości podkreślali, że jest to najtrud-
Redaktor wydawniczy: niejszy, najbardziej niebezpieczny, ale też najistotniejszy element w prowadzeniu działań
NORBERT BĄCZYK bojowych. Stosując tylko obronę, można bowiem wprawdzie bitwy nie przegrać, ale jeśli
tel.: 261 84 51 86
pragnie się zwycięstwa, konieczna jest inicjatywa. Ten, kto ją ma, zyskuje ponadto psycho-
Redaktor prowadzący: logiczną przewagę nad przeciwnikiem.
płk rez. dr JAN BRZOZOWSKI Przedstawiane w podręcznikach i regulaminach wykładnie działań taktycznych wydawać
tel.: 261 84 51 86
się mogą przesadnie szablonowe i nazbyt teoretyczne, ale taka ocena nie jest uzasadniona.
Opracowanie redakcyjne: Wyuczone i wielokrotnie powtarzane w czasie ćwiczeń działania pozwalają bowiem nie
MARYLA JANOWSKA tylko dobrze je opanować, dostrzec ich słabsze i mocniejsze strony, a tym samym poprawić,
KATARZYNA KOCOŃ
lecz także uczą pewnego automatyzmu w podejmowaniu określonych decyzji. Na prawdzi-
Opracowanie graficzne: wym polu walki, w warunkach stresu, zagrożenia życia i w niezwykle dynamicznie zmie-
WYDZIAŁ SKŁADU niającej się sytuacji, klarowny rozkaz, zrozumiały dla podwładnych, czy też natychmiasto-
KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW wa reakcja, będąca efektem treningu, mogą odegrać ogromną rolę. Warunki, w jakich jest
Kolportaż i reklamacje: prowadzone prawdziwe natarcie, zawsze pozostaną nieprzewidywalnym do końca żywio-
TOPLOGISTIC łem, ale jeśli uczestniczą w nim profesjonaliści, ów pozorny chaos okazuje
tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 się usystematyzowanym, wyuczonym i brutalnie skutecznym działaniem
faks: 22 301 86 61
zespołowym.
e-mail: biuro@toplogistic.pl
Znane powiedzenie głosi: im więcej potu na ćwiczeniach, tym mniej
www.toplogistic.pl
Druk: ARTDRUK
krwi w walce. Zyskuje ono szczególną wymowę w kontekście systemu
ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka szkolenia pilotów wojskowych, któremu to zagadnieniu również poświęciliśmy
www.artdruk.com miejsce na naszych łamach. Z satysfakcją można odnotować, że dokonuje się
Nakład: 5000 egz. właśnie zasadnicza w nim zmiana, gdyż wraz z przejęciem odrzutowych samo-
lotów szkolenia zaawansowanego możliwości treningu lotniczego zostaną pod-
Zdjęcie na okładce: niesione na znacznie wyższy poziom.
BARTOSZ BERA
Życzę miłej lektury!
Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd

Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych
opisuje regulamin dostępny na stronie głównej
portalu polska-zbrojna.pl.
nr 5 / 2015
Spis
R A F A Ł M N I E D Ł O
/ 1 1 L D K P A N C
treści
TEMAT NUMERU
– NATARCIE
ppłk dr Wojciech Więcek
28 O FORMACH NATARCIA
ppłk dr Czesław Dąbrowski

14 SYNCHRONIZACJA NATARCIA
KOMPANII ZMECHANIZOWANEJ
ppłk Sławomir Lidwa

19 KOMPANIJNE ZGRUPOWANIA TAKTYCZNE
D O R S Z
ppłk dr Zbigniew Grobelny
54 22 KOMPANIA ZMECHANIZOWANA W NATARCIU

C A M E R A
mjr Marcin Nawrot, kpt. Janusz Rylewicz

32 PLUTON ZMECHANIZOWANY W NATARCIU
kpt. Michał Pietrzak

D W U L A T E K / C O M B A T
40 UGRUPOWANIE KOMPANII
ORAZ PLUTONU W WALCE
86 ppłk dr inż. Krzysztof Wysocki

54 WOJSKA INŻYNIERYJNE
W NATARCIU ODDZIAŁU
mjr dypl. Jacek Królicki

68 POKONYWANIE ZAPÓR INŻYNIERYJNYCH
A R K A D I U S Z
płk dr inż. Jacek Narloch,

ppłk dr inż. Norbert Świętochowski
74 WSPARCIE OGNIOWE KOMPANII ZMECHANIZOWANEJ
SZKOLENIE
płk rez. dr inż. Aleksander Wrona
80 ZROZUMIEĆ DZIAŁALNOŚĆ
SZKOLENIOWO-METODYCZNĄ
ppłk pil. Maciej Wilczyński

83 SZKOLENIE WSTĘPNE W SZKOLE ORLĄT
ppłk pil. dr inż. Konrad Madej

86 SZKOLENIE LOTNICZE
NA SAMOLOTACH ODRZUTOWYCH
DOŚWIADCZENIA
kmdr ppor. dr Rafał Miętkiewicz
94 W SŁUŻBIE BEZPIECZEŃSTWA
MORSKIEGO PAŃSTWA
ppłk Tomasz Koprowski, dr inż. Monika Ziniewicz

102 WSPOMAGANIE DOWODZENIA
W ZAGRANICZNYCH OPERACJACH
płk dypl. Grzegorz Wasielewski,

mjr Michał Grzybowski
111 NATOWSKIE NARZĘDZIA TRANSFORMACJI
118
płk rez. Tomasz Lewczak
118 UKRAIŃSKIE DOŚWIADCZENIA
A R M Y
LOGISTYKA
U S
st. chor. mgr inż. Dariusz Woźniak
122 NAPRAWY POLOWE
SPRZĘTU WOJSKOWEGO
MILITARIA
F R
Michał Buslik
M O
132 BOHATEROWIE DRUGIEGO PLANU
132
Michał Gajzler
138 NISZCZYCIEL MIN KORMORAN II
B U I L D I N G
138
S H I P
B U I L D I N G
R E M O N T O W A
S H I P
R E M O N T O W A
RECENZJE
145 ISTOTNY ELEMENT
DYDAKTYKA
W OBIEKTYWIE
I METODYKA
6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

DYDAKTYKA
W OBIEKTYWIE
I METODYKA
ŚMIGŁOWIEC W-3PL GŁUSZEC

TO ZMODERNIZOWANY W-3WA SOKÓŁ.
UZBROJENIE STRZELECKIE STANOWI
KARABIN MASZYNOWY KALIBRU 12,7 MM.
NA CZTERECH BELKACH MOŻNA
MONTOWAĆ ZASOBNIKI
Z NIEKIEROWANYMI POCISKAMI
RAKIETOWYMI ORAZ DZIAŁKAMI KALIBRU
23 MM. W PRZYSZŁOŚCI MOGĄ TO BYĆ
PRZECIWPANCERNE POCISKI KIEROWANE.
GŁOWICA TOPLITE UMIESZCZONA NAD KABINĄ ZAŁOGI UMOŻLIWIA
WYKRYWANIE I ATAKOWANIE CELÓW W DZIEŃ I W NOCY.
W-3PL
GŁUSZEC B E R A
B A R T O S Z
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

7
TEMAT NUMERU – NATARCIE
O formach
natarcia
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY NATARCIA TO NIEUSTANNE
STOSOWANIE MANEWRU, UDERZEŃ I OBEJŚĆ, POWIĄZANYCH
Z RAŻENIEM OGNIOWYM I EWENTUALNYM DZIAŁANIEM
TAKTYCZNYCH DESANTÓW POWIETRZNYCH W GŁĘBI OBRONY
PRZECIWNIKA. MAJĄ ONE DOPROWADZIĆ DO ZACHWIANIA
TRWAŁOŚCI JEGO OBRONY.
ppłk dr Wojciech Więcek
W dokumentach doktrynalnych jest definiowane ja-

ko rozstrzygający i podstawowy rodzaj walki,
prowadzony w formie zwrotów zaczepnych1 w celu
tempa jest prowadzenie aktywnego i głębokiego rozpo-
znania przeciwnika i terenu oraz skuteczne obezwład-
nianie sił i środków obrońcy ogniem wszystkich do-
rozbicia wojsk przeciwnika i opanowania zajmowane- stępnych środków rażenia.
go przez niego terenu2. Istota jego wyraża się w zdecy- Poza głównym celem natarcia wyróżnia się także ce-
dowanym ruchu wojsk do przodu, na co pozwala le szczegółowe, takie jak: zajęcie terenu, przejęcie ini-
wszechstronne rażenie obrońcy różnymi środkami cjatywy, uniemożliwienie przejęcia inicjatywy przez
Autor jest starszym i sposobami, przede wszystkim uderzeniami ogniowy- przeciwnika, wiązanie walką jego sił i dezorganizacja
wykładowcą w Zakładzie mi i stosowaniem walki elektronicznej, a także działa- ich manewru, pozbawienie przeciwnika sił i środków,
Taktyki Wydziału niem desantów powietrznych i grup (pododdziałów) rozbicie jego zgrupowań uderzeniowych, odwrócenie
Zarządzania desantowo-szturmowych. jego uwagi od działań w innym rejonie czy zdobycie
i Dowodzenia Akademii Kluczowe znaczenie dla osiągnięcia powodzenia informacji.
Obrony Narodowej. w natarciu ma skuteczne obezwładnianie sił i środków O powodzeniu natarcia będzie decydować wiele
przeciwnika, w szczególności zniszczenie wybranych czynników, wśród których za istotne przyjmuje się: po-
elementów systemu jego obrony (przeciwpancernej zyskiwanie wiarygodnych i terminowych informacji
i przeciwlotniczej) oraz rozbicie odwodów i zdezorga- o przeciwniku i terenie, utrzymanie inicjatywy, właści-
nizowanie ich manewru. Jest to możliwe dzięki tworze- we określenie punktów ciężkości, zachowanie skrytości
niu i utrzymywaniu przewagi w punktach ciężkości. działań oraz stosowanie manewru skoordynowanego
Natarcie prowadzi się w szybkim tempie, bez przerwy z uderzeniami ogniowymi. Powinno ono być prowa-
(w dzień i w nocy3), w każdych warunkach terenowych dzone jednocześnie na całej głębokości ugrupowania
i meteorologicznych. Wyznacznikiem uzyskania tego przeciwnika, przy czym działania w głębi należy ukie-
1
Kontrataków, przeciwuderzeń oraz uderzeń przed przednim skrajem obrony, o ograniczonym zasięgu i z ograniczonym celem.
2
Regulamin działań taktycznych pododdziałów pancernych i zmechanizowanych (pluton – kompania – batalion). DWLąd, Warszawa 2009, s. 39.
3
Tempo natarcia nocą zmniejsza się średnio o połowę w stosunku do tempa w dzień. Noc także istotnie wpływa na psychikę żołnierzy,
powodując zmęczenie oraz nerwową i słabą reakcję organizmu na bodźce zewnętrzne. Dlatego też przygotowanie wojsk do walki w nocy
będzie wymagać specjalistycznego i długotrwałego szkolenia z wykorzystaniem urządzeń noktowizyjnych i termowizyjnych do prowadzenia
ognia oraz obserwacji i rozpoznania pola walki. P. Paździorek: Natarcie batalionu w nocy. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2006 nr 1, s. 9.

L D K P A N C .
+
M N I E D Ł O / 1 1
R A F A Ł
Natarcie prowadzi się w szybkim tempie, bez przerwy w dzień i w nocy, w każdych warunkach terenowych i meteorologicznych.
runkować na izolowanie rejonu bezpośredniego starcia broni, naciera lub wycofuje. Wynikają z tego jego for-
od napływu kolejnych sił. Szczególnego znaczenia na- my, za które przyjmuje się: przełamanie, bój spotkanio-
biera wykorzystywanie taktycznych desantów powy oraz pościg4. W związku z różnorodnymi zadania-
wietrznych oraz oddziałów wydzielonych, jak również mi realizowanymi w natarciu kategoryzacja ta okazała
wykonywanie precyzyjnych uderzeń ogniowych przez się niewystarczająca. Dlatego oprócz form natarcia wy-
artylerię i lotnictwo. Walka w rejonie bezpośredniego różniono także jego rodzaje, takie jak: rozpoznanie
starcia będzie miała na celu opanowanie wyznaczonych walką, rajd, atak wyprzedzający, natarcie szybkie oraz
obiektów dzięki tworzeniu wyłomów w ugrupowaniu natarcie planowe5 (rys. 1).
obrońcy i w konsekwencji stwarzanie warunków do Przełamanie to najbardziej niekorzystna dla naciera-
oskrzydlania i obchodzenia jego sił przy jednoczesnym jącego forma natarcia. Należy jednak podkreślić, że
wiązaniu ich od czoła. w ostatnich latach sposoby wykonywania uderzeń na
Swoboda działania nacierających wojsk będzie zale- broniącego się przeciwnika uległy znacznej zmianie.
żeć od zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa Doświadczenia z konfliktów zbrojnych z początku na-
odwodowi (lub drugiemu rzutowi, jeśli jest organizo- szego stulecia wskazują na to, że silnie ufortyfikowana
wany), którego terminowe wejście do walki jest podsta- i głęboko urzutowana obrona przestała być dla naciera-
wą uzyskania powodzenia. Potęgowanie natarcia dzięki jącego barierą nie do pokonania. Przełamanie nabrało
wprowadzaniu kolejnych sił stanie się bez wątpienia charakteru przestrzennych uderzeń rozcinających, po-
jednym z zasadniczych sposobów utrzymania płynno- łączonych z jednoczesnym oddziaływaniem na wybra-
ści działania nacierających zgrupowań taktycznych. ne obiekty ugrupowania przeciwnika w głębi obrony.
Organizuje się je tylko w sytuacji, gdy nie ma możli-
STOSOWANE FORMY I RODZAJE wości obejścia sił przeciwnika ze względu na niesprzy-
W zależności od sytuacji oraz otrzymanych zadań jające warunki terenowe czy rozbudowę inżynieryjną.
natarcie może być prowadzone, gdy przeciwnik się Jego organizatorem jest związek taktyczny, natomiast
4
Regulamin działań Wojsk Lądowych. DWLąd, sygn. Wewn. 115/2008, Warszawa 2008, s. 61–62. Z kolei w regulaminie poziomu batalion
– kompania – pluton jako formy natarcia wskazano przełamanie i pościg, natomiast bój spotkaniowy skategoryzowano jako etap pośred-
ni. Zob. Regulamin działań taktycznych pododdziałów…, op.cit., s. 42, 97.
5
Ibidem, s. 41–42. Rodzaje natarcia nie będą szczegółowo rozpatrywane w niniejszym artykule.

9
oddział (a w jego składzie batalion) może brać udział nacji i zaczepności. W związku z tym, że jest on ma-
w jego wykonaniu. newrową formą walki, znaczny wysiłek należy skupić
Szczególną formą natarcia jest bój spotkaniowy. na zabezpieczeniu skrzydeł oraz zapewnieniu osłony
Oznacza sytuację, gdy obie strony dążą do osiągnięcia przeciwlotniczej.
zakładanych celów przez natarcie, a ich zadania sięgają Trzecią formą natarcia jest pościg. Ma on miejsce
poza rubież starcia. Cechą charakterystyczną tej formy wówczas, gdy przeciwnik wychodzi z walki, unika
jest szybkie zbliżanie się do siebie walczących stron konfrontacji lub się wycofuje. Może to nastąpić po roz-
oraz dążenie do uprzedzenia przeciwnika w przejęciu biciu zasadniczych sił obrońcy i uzyskaniu powodzenia
i utrzymaniu inicjatywy. Istota boju spotkaniowego po- w czasie jego zamierzonego wycofania. Za cel pościgu
twierdza zaczepno-obronny charakter współczesnych przyjmuje się uniemożliwienie przeciwnikowi oderwa-
działań bojowych. Do walki spotkaniowej może dojść nia się od nacierających wojsk i zorganizowania obrony
zarówno w natarciu, obronie, jak i w działaniach opóź- na kolejnych rubieżach w głębi6.
niających. Z bojem spotkaniowym należy się liczyć Podstawą pościgu jest manewr, który pozwala na
podczas marszu na rubież wejścia do walki, w toku jej wychodzenie na skrzydła i tyły wycofującego się prze-
prowadzenia z odwodami przeciwnika wychodzącymi ciwnika, oraz dążenie do niszczenia jego sił częściami
do kontrataku lub na rubież ogniową oraz w czasie po- lub uniemożliwienia zorganizowania im oporu w głębi.
ścigu (rys. 2). Z kolei w obronie i działaniach opóźnia- Będzie to możliwe w sytuacji prowadzenia działań
jących ta forma natarcia może wystąpić podczas rozwi- w szybkim tempie i na szerokim froncie, po najwięk-
jania sił do kontrataku, w trakcie marszu na rubież szej liczbie dróg, bez przerwy, w dzień i w nocy, przy
ogniową oraz w toku luzowania obezwładnionych pod- wsparciu ognia artylerii, śmigłowców i taktycznych de-
oddziałów pierwszego rzutu. W każdej sytuacji za klu- santów powietrznych oraz oddziałów wydzielonych.
czowe czynniki, które decydują o powodzeniu boju Taktyka prowadzenia pościgu opiera się na niedopusz-
spotkaniowego, przyjmuje się czas prowadzonych dzia- czeniu do oderwania się przeciwnika od nacierających
łań oraz ich szybkość. wojsk. Stanie się to możliwe dzięki rozpoznaniu jego
W przyszłości charakterystyczne dla bojów spotka- zamiaru i rozpoczęciu działań częścią sił od czoła, kie-
niowych może się stać dążenie, aby zaskoczyć prze- rując jednocześnie pozostałe pododdziały na drogi jego
ciwnika śmiałymi manewrami, połączonymi z działa- wycofania. Konsekwencją takiego działania powinno
niem taktycznych desantów powietrznych (TDP), oraz być rozczłonkowanie ugrupowania sił przeciwnika
wykorzystaniem przewagi osiągniętej dzięki posiada- i zniszczenie ich częściami.
niu zdolności do funkcjonowania w środowisku siecio- W zależności od zaistniałej sytuacji oraz przyjętej
centrycznym. Prawdopodobnie jednak nie zmieni się koncepcji walki zgrupowania taktyczne mogą prowa-
przebieg bojów spotkaniowych, które pozostaną działa- dzić pościg czołowy, równoległy lub kombinowany7.
niem krótkotrwałym, rozpoczynającym się z chwilą na- Pierwszy polega na ściganiu przeciwnika po drogach
wiązania walki przez ubezpieczenia, a kończącym jego wycofywania się, rozbiciu jego tylnych ubezpie-
w momencie utraty przez jedną ze stron inicjatywy czeń, a następnie zaatakowaniu i rozbiciu sił głównych.
i przejścia do obrony lub wycofania. Tę formę stosuje się zazwyczaj w początkowej fazie po-
Wnioski z ćwiczeń wskazują, że podstawowym wa- ścigu, ponieważ w jego trakcie całkowite rozbicie sił
runkiem rozbicia przeciwnika w boju spotkaniowym jest w zasadzie niewykonalne. Nie umożliwia bowiem
jest prowadzenie aktywnego i głębokiego rozpoznania, wyjścia na drogi odwrotu przeciwnika i ogranicza się
które umożliwi uzyskanie informacji o zbliżaniu się ko- tylko do spychania jego wojsk.
lejnych sił. Niebagatelną rolę w rozpatrywanym pasie Bardziej wydajny jest pościg równoległy. Prowadzi
działania odgrywa wykorzystanie bezzałogowych stat- się go wzdłuż kierunków wycofywania się przeciwnika
ków powietrznych (BSP) oraz pozyskiwanie danych w celu wyprzedzenia jego pododdziałów, zamknięcia
o przeciwniku od przełożonego i sąsiadów. Dzięki im dróg odwrotu, uderzenia ze skrzydła na wycofujące
przewadze informacyjnej możliwe stanie się uprzedza- się kolumny oraz rozbicia ich częściami.
nie przeciwnika w wykonywaniu uderzeń posiadanymi Najlepszy rezultat można jednak osiągnąć, gdy za-
i przydzielonymi środkami rażenia oraz opanowywanie stosuje się połączenie obu form pościgu – sposób kom-
dogodnych rubieży terenowych i szybkie rozwijanie sił binowany. Polega on na wiązaniu wycofujących się
głównych do natarcia. wojsk od czoła przy jednoczesnym wychodzeniu na ich
Czynnikiem decydującym o powodzeniu będzie tak- skrzydła i tyły. Ta forma pozwala na okrążenie prze-
że wykonywanie manewrów w celu uzyskania przewa- ciwnika i w konsekwencji całkowitą jego likwidację
gi oraz wyprowadzanie niespodziewanych uderzeń na (rys. 3).
skrzydła i tyły przeciwnika w celu rozcięcia jego sił Wykonujące pościg wojska, bez względu na jego ro-
i rozbicia częściami. Prowadzenie boju spotkaniowego dzaj, będą zwykle występować w ugrupowaniu mar-
wymaga od dowódców podejmowania inicjatywy szowym lub przedbojowym. Będą powszechnie stoso-
i przewidywania sytuacji oraz wykazywania determi- wać manewr, a także maksymalnie wykorzystywać po-
6
Regulamin działań wojsk…, op.cit., s. 42.
7
Regulamin działań taktycznych pododdziałów…, op.cit., s. 53.

rozpoznanie walką przełamanie
RYS. 1.
RÓŻNORO-
DNOŚĆ
FORM
I RODZAJÓW
atak wyprzedzający pościg
NATARCIA
rajd bój spotkaniowy
RYS. 2. WZMOCNIONY BATALION

ZMECHANIZOWANY W BOJU SPOTKANIOWYM
przewidywana rubież spotkania

z przeciwnikiem
Opracowanie własne (2).

11
RYS. 3.
PROWA-
DZENIE
POŚCIGU
PRZEZ
BATALION
ZMECHA-
NIZOWANY
Opracowanie własne.
siadane siły i środki – aż do zupełnego zniszczenia oraz o tym, że nie będzie ono w przyszłości występo-
przeciwnika lub pozbawienia go możliwości stawiania wać w czystej postaci, lecz przeplatać się z bojami spo-
oporu. tkaniowymi oraz pościgami, prowadzonymi w celu
rozbicia broniącego się zgrupowania w takim stopniu,
ZMIERZCH PRZEŁAMANIA? by nie mogło ono utrzymać zdolności do stawiania zor-
Zaprezentowane w artykule formy natarcia stanowią ganizowanego oporu.
odzwierciedlenie przyjętych rozwiązań doktrynalnych. Warto również zadać pytanie dotyczące zgrupowań
Warto jednak się zastanowić nad ich przyszłością, ze hipotetycznego przeciwnika prowadzącego przełama-
szczególnym odniesieniem do przełamania, utożsamia- nie. Wydaje się, że mogą to być zgrupowania, które
nego niekiedy jedynie z czołowym uderzeniem na przeszły czasowo do obrony, będącej konsekwencją
przeciwnika przez wozy bojowe i czołgi8. Podejmując nieprzewidywanej utraty inicjatywy. Działania defen-
próbę wskazania istoty przyszłego przełamania, trzeba sywne będą dla tych sił przedsięwzięciem krótkotrwa-
przede wszystkim uwzględnić perspektywiczność łym i pozostającym w sprzeczności z ekspansywnym
obrony. Przyjmuje się, że jej celem będzie utrzymanie celem ich działania. Należy zatem zakładać, że prze-
kluczowych obiektów terenowych, pozwalających na ciwnik, mimo zatrzymania jego natarcia, nadal może
zachowanie spoistości działań defensywnych i w kon- dysponować środkami umożliwiającymi prowadzenie
sekwencji na stworzenie warunków do podjęcia aktyw- skutecznej walki o przewagę informacyjną oraz na-
niejszych działań, czyli natarcia. rzędziami oddziaływania na wybrane obiekty (ele-
Jeśli założymy, że podstawą trwałości obrony będzie menty ugrupowania bojowego) wojsk przewidzianych
jej aktywność, to możemy z góry przyjąć, że przełama- do wykonania przełamania. Wydaje się przy tym, że
nie powinno tę trwałość naruszyć. Oznacza to koniecz- będzie on w stanie dezorganizować przeprowadzenie
ność podejmowania walki z kontratakującymi odwoda- natarcia, jednak nie w wyniku bezpośredniego zwal-
mi przeciwnika oraz siłami wychodzącymi z walki czania nacierających czołgów (wozów bojowych),
i dążącymi do wykonania manewru na rubieże obrony lecz uniemożliwienia ich płynnego podejścia do linii
rozmieszczone w głębi. W toku przełamania będziemy ataku. Oznacza to, że integralnym etapem przełama-
zatem walczyć nie tylko z przeciwnikiem broniącym nia jest wcześniejsze wywalczenie warunków do jego
się, lecz także z nacierającym i wycofującym się. wykonania, w ramach którego walka nie przyjmie
Świadczy to o manewrowym charakterze przełamania charakteru bezpośrednich starć, lecz oddziaływania
8
A. Radzijewski: Przełamanie. Na podstawie radzieckich doświadczeń wojennych z lat 1941–1945. Warszawa 1982, s. 231–237.

na obiekty położone w głębi ugrupowania strony mania jest jego połączoność, będąca podstawowym de-
przeciwnej, których obezwładnienie jest jednoznacz- terminantem uzyskiwania przewagi nad obrońcą. Nale-
ne z uzyskaniem swobody działania przez nacierające ży przy tym wskazać wzrastającą rolę oddziaływania
zgrupowania. lotnictwa, śmigłowców oraz bezzałogowych statków
Doświadczenia ze współczesnych konfliktów zbroj- powietrznych. Wynikają z tego wysokie wymagania
nych wskazują na potrzebę odchodzenia od koncepcji odnoszące się do koordynacji przestrzeni powietrznej
skupiania sił i środków na rzecz koncentracji wysiłków (również użycia artylerii), która ulega coraz większe-
(efektów oddziaływania) już na najniższych szcze- mu zagęszczeniu. Na podstawie wniosków z ćwiczeń
blach. Wyniki badań potwierdzają, że przełamanie jako można stwierdzić, że obezwładnienie systemów prze-
forma natarcia, w której preferowano uderzenie od czo- ciwlotniczych oraz artylerii przeciwnika jest zadaniem
ła, będzie zastępowana formami bardziej manewrowy- o wiele trudniejszym niż rozbicie jego zgrupowań pan-
mi, uwzględniającymi obejście i oskrzydlenie, którym cernych czy zmechanizowanych. Przyjmując ponadto
sprzyja „rozrzedzone” pole walki charakteryzujące się prawdopodobne rozśrodkowanie nacierających sił, na-
brakiem ciągłości linii frontu, ogniskowością, otwarty- leży się liczyć z koniecznością usamodzielniania nacie-
mi skrzydłami oraz lukami w ugrupowaniu przeciwni- rających zgrupowań odnośnie do artylerii, wojsk inży-
ka9. Niewykluczone również, że w przyszłości za for- nieryjnych oraz logistyki. Trzeba przy tym zauważyć,
mę natarcia będziemy przyjmować przenikanie, trakto- że choć obecny zasięg artylerii predystynuje ją do NATARCIE
wane dzisiaj jako manewr taktyczny, natomiast wspierania nacierających batalionów, to brakuje środ- TO TRUDNE
zgrupowaniom taktycznym przewidzianym do rozbicia ków do zwalczania elementów ugrupowania przeciw- PRZEDSIĘWZIĘCIE,
broniącego się przeciwnika zamiast dróg będą wyzna- nika w głębi obrony. Niejednokrotnie jedynym rozwią- KTÓRE WYMAGA
czane pasy podejścia, które umożliwią dekoncentrację zaniem tego problemu może się okazać wykorzystanie
OD DOWÓDCÓW
sił i wprowadzanie go w błąd co do własnych zamiarów wsparcia lotniczego.
oraz miejsca głównego uderzenia. Zwiększająca się głębokość oraz nielinearność dzia-
WYOBRAŹNI
Za marginalizacją uderzenia czołowego oraz wzro- łań defensywnych stawia przełamaniu coraz większe TAKTYCZNEJ
stem znaczenia obejścia i oskrzydlenia jako form pro- wymagania związane z uzyskaniem przewagi nad ORAZ
wadzących do osiągnięcia celów przełamania przema- obrońcą. Wydaje się jednak, że w przyszłości o prze- UMIEJĘTNOŚCI
wia również to, że niejednokrotnie opanowanie obiektu wadze tej nie będzie decydować koncentracja sił, lecz STOSOWANIA
w głębi obrony przeciwnika może nie być tożsame z fi- skupienie potencjału rażenia w wybranym miejscu NIESZABLONOWYCH
zycznym rozbiciem jego sił na kolejnych pozycjach. i czasie w stopniu umożliwiającym siłom głównym ROZWIĄZAŃ
Założenie to wynika z różnorodności celów natarcia, zgrupowań taktycznych wyjście na tyły i skrzydła prze-
wśród których pozbawienie przeciwnika sił i środków ciwnika przy minimalnych stratach własnych. Skupie-
może ustępować ograniczaniu jego zdolności do stanie wysiłku na wybranych obiektach przeciwnika po-
wiania zorganizowanego oporu, wyprzedzaniu jego sił winno prowadzić do sytuacji, w której przełamanie
w zajęciu określonej rubieży czy wiązaniu walką i od- przyjmie formę pokonywania obezwładnionej obrony
wracaniu uwagi od punktu ciężkości. Takie prowadze- przeciwnika w ugrupowaniu przedbojowym, co po-
nie działań ofensywnych wymaga jednak stosowania zwoli na szybkie przeniesienie ciężaru natarcia w głąb
taktyki polegającej na blokowaniu i rozbijaniu przeciw- ugrupowania przeciwnika.
nika poza głównym kierunkiem natarcia. Konieczna Natarcie to trudne przedsięwzięcie, które wymaga
jest wówczas odpowiednia koordynacja sił prowadzą- od dowódców wyobraźni taktycznej oraz umiejętności
cych natarcie, dzięki której możliwe stanie się bloko- stosowania nieszablonowych rozwiązań i różnych spo-
wanie manewru przeciwnika w jego punktach ciężko- sobów ofensywnego oddziaływania na przeciwnika,
ści, powstrzymywanie sił podchodzących do rejonu a przełamanie pozostaje jego najbardziej niepożądaną
starcia, obchodzenie rejonów obrony i atakowanie ich formą11. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w któ-
lub kontynuowanie marszu zbliżania do rejonów klu- rej może ono okazać się konieczne. Jednak nawet wów-
czowych. Zasadniczym warunkiem realizacji tych za- czas należy unikać stosowania uderzenia czołowego
dań będzie pozyskiwanie aktualnych danych o przeciw- w czystej postaci i dążyć do łączenia go z bardziej wy-
niku. W konsekwencji możliwe stanie się wprowadza- dajnymi formami manewru, takimi jak obejście czy
nie do walki oddziałów wydzielonych i oddziałów oskrzydlenie. Będzie to wyrazem nie tylko stosowania
obejścia, złożonych z sił ciężkich, na kierunkach rozpo- zasad manewrowości i zaskoczenia, lecz także dążenia
znanych przez siły rozpoznawcze i ubezpieczanych do osiągania założonego celu przy minimalnych stra-
przez siły lekkie10. tach własnych, co jest jednym z podstawowych wy-
Przedstawione zagadnienia wskazują na to, że jed- znaczników prowadzenia działań militarnych na
nym z warunków powodzenia współczesnego przeła- wszystkich poziomach sztuki wojennej. n
9
W. Lidwa: Taktyka wojsk lądowych w XXI wieku. Praca naukowo-badawcza. AON, Warszawa 2008, s. 85.
10
W. Michalski: Wpływ doświadczeń z misji na kształt współczesnych działań taktycznych. W: W. Więcek, L. Elak (red.): Teoria i praktyka tak-
tyki w świetle doświadczeń uzyskanych podczas operacji prowadzonych poza granicami kraju. AON, Warszawa 2015 (opracowanie w druku).
11
Potwierdzają to również poglądy specjalistów z dziedziny wojskowości: trzeba czynić wszystko, aby z tą formą natarcia nie mieć do czynie-
nia lub możliwie najmniej razy. Z. Ścibiorek: Prowadzenie natarcia. Opracowanie teoretyczne. AON, Warszawa 1994, s. 17.

13
Synchronizacja natarcia
kompanii zmechanizowanej
DZIAŁANIA TE SĄ OBARCZONE DUŻYM
RYZYKIEM NIEPOWODZENIA, KTÓRE DOWÓDCA
POWINIEN MINIMALIZOWAĆ DZIĘKI DOBRZE
ZAPLANOWANYM I ZREALIZOWANYM
ETAPOM, FAZOM I CZYNNOŚCIOM PROCESU
DOWODZENIA.
ppłk dr Czesław Dąbrowski
N atarcie to jeden z podstawowych rodzajów dzia-

łań taktycznych. Jego celem jest rozbicie sił
przeciwnika i opanowanie zajmowanego przez niego
wiązania, aby sprawnie dowodzić nacierającym
pododdziałem.
terenu. Rozstrzygnięcie walki osiąga się dzięki ak- UMIEĆ PRZEWIDYWAĆ

tywności i zdecydowaniu. Podstawową zasadą, któ- Dowódca kompanii, chcąc osiągnąć założony cel
rą każdy dowódca powinien brać pod uwagę pod- natarcia, powinien dążyć do skupienia wysiłku
czas planowania działań, jest dążenie do zaskocze- wszystkich elementów ugrupowania bojowego
Autor jest kierownikiem nia broniącego się przeciwnika. Pozwala to uniknąć w miejscu, w którym może uzyskać przewagę nad
Zespołu Symulacji przewlekłej i długotrwałej walki powodującej duże przeciwnikiem. Jeśli przygotuje plan synchronizacji,
Taktycznych w Instytucie straty oraz opóźnienie tempa natarcia. Szybkość je- zadanie to może być łatwiejsze do wykonania. Syn-
Dowodzenia WSOWLąd. go prowadzenia ma duże znaczenie, gdyż decyduje chronizacja działań to skupienie zasobów w czasie
o powodzeniu. Dlatego na dowódcy spoczywa od- i przestrzeni, pozwalające na utworzenie maksymal-
powiedzialność za podjętą decyzję, którą nie może nego stosunku siły bojowej w decydującym miej-
się z nikim dzielić. Przeprowadzona przez niego scu1. Jej celem jest skoncentrowanie w określonym
szczegółowa analiza warunków prowadzenia przy- czasie wysiłku posiadanych sił i ich jednoczesne
szłych działań oraz rozważenie sposobów stoczenia wprawienie w ruch2.
walki pozwolą przygotować dobry plan jej rozegra- W trakcie walki synchronizuje się działania po-
nia. Dowódca powinien określić potencjalne zagro- szczególnych elementów ugrupowania bojowego na
żenia, które mogą wystąpić podczas natarcia, i zna- rzecz tego, który wykonuje zadania w punkcie cięż-
leźć sposoby przeciwdziałania im. Jest to związane kości. Przystępując do synchronizacji natarcia, do-
z dynamiką współczesnych działań, która skraca wódca kompanii musi pamiętać, że to on góruje nad
czas reakcji na występujące na polu walki zdarze- przeciwnikiem co do miejsca i czasu wykonania ata-
nia. Dlatego dowódca powinien mieć gotowe roz- ku, a broniący jest zmuszony dostosować się do
1
T. Kardaś: Koordynacja, synchronizacja i współdziałanie w obronie. Wrocław 2001, s. 79.
2
Ibidem, s. 80.

SZKIC
NATARCIA
1 kz
11
10
6
5
4

15
A. PODEJŚCIE I ROZWINIĘCIE
Przedział czasu
H – 2,30 H – 2,25 H – 2,20 H – 2,00 H – 1,20
broni punktu
broni punktów
broni punktów oporu, broni punktów oporu, broni punktów oporu, oporu,
Przeciwnik oporu, odtwarza
odtwarza odwody odtwarza odwody odtwarza odwody odtwarza
odwody
odwody
Punkt decyzyjny nr 1 rozpocząć marsz
na sygnał ESPERO
Przełożony
rozpocząć marsz
5 kz w styczności
z przeciwnikiem
2 i 3 kz maszerują 2 i 3 kz
przygotowuje przejścia 2 i 3 kz w kolumnie
2 i 3 kz formują kolumnę po nakazanej maszerują po
Sąsiedzi we własnych zaporach wychodzą na drogę marszu
marszową drodze marszu nakazanej
inżynieryjnych; 2 kz
drodze marszu
i 3 kz w gotowości do
działania
ubezpiecza siły
gotowy do działania jako rozpoczyna marsz jako ubezpiecza siły główne od ubezpiecza siły
1 plz główne od
patrol czołowy patrol czołowy czoła główne od czoła
czoła
w kolumnie marszowej w kolumnie marszowej na przekracza punkt przekracza PK
2 plz przekracza PK nr 1
w rejonie wyjściowym czole sił głównych wyjściowy nr 2
w kolumnie marszowej wykonuje marsz za wykonuje
3 plz w kolumnie za 2 plz wykonuje marsz za 2 plz
w rejonie wyjściowym 2 plz marsz za 2 plz
maszeruje w ugrupowaniu w ugrupowaniu w ugrupowaniu
kpz gotowa do działania w ugrupowaniu kompanii
kompanii kompanii kompanii
w gotowości do zajmuje miejsce maszeruje maszeruje
maszeruje w ugrupowaniu
kpo udzielania pomocy w ugrupowaniu marszowym w ugrupowaniu w ugrupowaniu
kompanii
rannym i chorym przed kpz kompanii kompanii
Przedział czasu
H – 0,40 H – 0,30 H – 0,15 H – 0,02
broni punktów oporu, broni punktów oporu,
Przeciwnik artyleria zwalcza artyleria zwalcza broni stanowiska oporu broni stanowiska oporu
podchodzące kolumny podchodzące kolumny
Punkt nr 2 – w linię kolumn
decyzyjny plutonów sygnał ZORZA
pododdziały 2 bz przygotowanie do
przejścia w zaporach inżynieryjnych
rozwijają się w kolumny wykonania przejść
Przełożony trwa APA przeciwnika gotowe do wykonania
kompanijne, rozpoczyna w zaporach inżynieryjnych,
na sygnał FURTKA
się APA trwa APA
pododdziały 5 kz
2 i 3 kz w kolumnach 2 i 3 kz w kolumnach
(w styczności) zwalczają pododdziały 5 kz (w styczności)
Sąsiedzi przedbojowych na przedbojowych na
wykryte środki zwalczają wykryte środki ogniowe
kierunkach ataku kierunkach ataku
ogniowe
przekracza PL SAFARI
1 plz przekracza PL OKAPI na czole kolumny kompanii i wychodzi na kierunek linii rozwija się w ugrupowanie bojowe
ataku w kolumnie plutonu
i wychodzi na kierunek linii
2 plz w kolumnie kompanii w kolumnie kompanii rozwija się w ugrupowanie bojowe
ataku w kolumnie
plutonu
3 plz w kolumnie kompanii w kolumnie kompanii i wychodzi na kierunek linii rozwija się w ugrupowanie bojowe
ataku w kolumnie plutonu
kpz w ugrupowaniu kompanii w ugrupowaniu kompanii przemieszcza się za 3 plz przemieszcza się za 3 plz
przemieszcza się za
2 plz w gotowości do w gotowości do udzielania w gotowości do udzielania w gotowości do udzielania pomocy
kpo
udzielania pomocy pomocy rannym i chorym pomocy rannym i chorym rannym i chorym
rannym i chorym
GE przemieszcza się za 2 plz przemieszcza się za 2 plz przemieszcza się za 2 plz
2 plz

B. ATAK I PRZEŁAMANIE
Przedział czasu
H H + 0,03 H+ 0,10 H+0,20 H+0,30
broni stanowiska oporu broni stanowiska oporu broni stanowiska oporu broni stanowiska oporu przeciwnik wycofuje się
Przeciwnik na przedniej linii obrony, na przedniej linii obrony,na przedniej linii obrony, na przedniej linii obrony, na zapasowe
wykonuje OOA wykonuje OOA wykonuje OOA wykonuje OOA stanowiska oporu
nr 5 – wykonać zasłonę
Punkt nr 3 – rozpocząć nr 4 – spieszyć piechotę dymną na kierunku 1 plz nr 7 – wykonać ZO 103
decyzyjny natarcie GANGES – DESZCZ – KOTARA, nr 6 – 1 plz lub 104
zająć rubież ogniową NIL
Przełożony artyleria rozpoczyna OWA artyleria wykonuje OWA artyleria wykonuje OWA artyleria wykonuje OWA artyleria wykonuje OWA
3 kz naciera, 2 kz –
kwsp wykonuje
pododdziały w styczności pododdziały odwód, kwsp wykonuje
pododdziały w styczności ześrodkowanie ognia
zwalczają wykryte środki w styczności zwalczają zasłonę dymną, 2/5 kz
zwalczają wykryte środki 103 lub 104 (za zgodą
Sąsiedzi ogniowe, 3 kz naciera, wykryte środki ogniowe, osłania pokonanie
ogniowe, 3 kz naciera, 2 dowódcy 2 bz), 2/5 kz
2 kz jako odwód, 2/5 kz 3 kz naciera, 2 kz – zapór inżynieryjnych,
kz w odwodzie zwalcza przeciwnika
atakuje wspólnie z 1 plz odwód atak 2 i 3 plz z zajętej
z zajmowanej rubieży
rubieży ogniowej
zajmuje rubież ogniową
zwalcza przeciwnika
w ugrupowaniu bojowym pokonuje własne zapory piechota opuszcza wozy i zwalcza przeciwnika
1 plz ogniem z miejsca oraz
rozpoczyna atak inżynieryjne bojowe ogniem z miejsca na
wspiera atak 2 i 3 plz
sygnał – NIL
pokonuje zapory opanowuje główne
w ugrupowaniu bojowym pokonuje własne zapory piechota opuszcza wozy
2 plz inżynieryjne stanowiska oporu
rozpoczyna atak inżynieryjne bojowe
przeciwnika przeciwnika
pokonuje zapory opanowuje główne
w ugrupowaniu bojowym pokonuje własne zapory piechota opuszcza wozy
3 plz inżynieryjne stanowiska oporu
rozpoczyna atak inżynieryjne bojowe
przeciwnika przeciwnika
kpz przemieszcza się za 3 plz przemieszcza się za 3 plz przemieszcza się za 3 plz przemieszcza się za 3 plz przemieszcza się za 3 plz
w gotowości do
2 plz w gotowości do przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych
kpo udzielania pomocy
udzielania pomocy i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo
rannym i chorym
rannym i chorym
udziela pomocy udziela pomocy udziela pomocy udziela pomocy udziela pomocy
GE
technicznej technicznej technicznej technicznej technicznej
Przedział czasu
H + 0,40 H + 0,50 H + 1,00 H +1,10 H + 1,15
kontratakuje z kierunku
broni się w zapasowych broni się w zapasowych częścią sił wycofuje się broni się w obiekcie
Przeciwnik Tokary – Pasikurowice
stanowiskach oporu stanowiskach oporu na linię ryglową FOSA i na linii ryglowej
odwodem bz
nr 9 – odparcie
Punkt nr 8 – opanować obiekt
kontrataku ogniem
decyzyjny FOSA na sygnał FOSA
z miejsca REDUTA
artyleria wykonuje OWA, artyleria wykonuje OWA, artyleria wykonuje OWA, zwalcza cele w ramach nakazuje wykonać SOZ
Przełożony
zwalcza wykryte cele zwalcza wykryte cele zwalcza wykryte cele OWA KLON
3 kz naciera w kierunku
3 kz odpiera kontratak
kwsp wykonuje ZO 105, 3 kz naciera, 2 kz – 2/5 kz wspiera ogniem obiektu GRAFIT, 2/5 kz
Sąsiedzi ogniem z miejsca, 2 kz
106 lub 107 odwód atak 1 plz wspiera ogniem atak
w odwodzie
1 plz
zajmuje dogodne
zwalcza przeciwnika na zwalcza przeciwnika na wykonuje atak na obiekt opanowuje obiekt stanowiska ogniowe
1 plz
rubieży ryglowej rubieży ryglowej FOSA FOSA w obiekcie FOSA
i odpiera kontratak
walczy o opanowanie walczy o opanowanie opanowuje obiekt zajmuje dogodne
wspiera ogniem atak
2 plz zapasowych stanowisk zapasowych stanowisk BERŁO, wspiera ogniem stanowiska ogniowe,
1 plz
oporu oporu atak 1 plz odpiera kontratak
walczy o opanowanie walczy o opanowanie zajmuje dogodne
opanowuje obiekt uzupełnia środki
3 plz zapasowych stanowisk zapasowych stanowisk stanowiska ogniowe,
KORONA materiałowe
oporu oporu odpiera kontratak
przemieszcza się za dowozi zaopatrzenie do dowozi zaopatrzenie zajmuje miejsce
kpz przemieszcza się za 3 plz
3 plz 3 plz do 3 plz w ukryciu
przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych
kpo
i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo
GE udziela pomocy tech. udziela pomocy tech. udziela pomocy tech. udziela pomocy tech. udziela pomocy tech.

17
C. WALKA W GŁĘBI
Przedział czasu
H + 1,35 H + 1,40 H + 1,50 H + 2,15 H + 2,30
kontratak zatrzymany, wycofuje się z linii
walczy na linii broni się w obiekcie broni się w obiekcie
Przeciwnik wycofuje się na kolejne ryglowej, broni się
ryglowej PIRYT PIRYT
rubieże w obiekcie PIRYT
nr 10 – rozbić
przeciwnika broniącego nr 11 – wykonać atak na
Punkt decyzyjny
się na linii ryglowej na obiekt PIRYT
sygnał RYGIEL
artyleria wykonuje artyleria wykonuje
artyleria wykonuje OWA, zwalcza cele w ramach zwalcza cele
Przełożony OWA, zwalcza wykryte OWA, zwalcza
zwalcza wykryte cele OWA w ramach OWA
cele wykryte cele
3 kz walczy 3 kz walczy
3 kz wznawia natarcie,
3 kz walczy o opanowanie kwsp zwalcza o opanowanie
2 kz – odwód, kwsp
Sąsiedzi o opanowanie obiektu obiektu GRAFIT, przeciwnika w obiekcie obiektu GRAFIT,
zwalcza przeciwnika
GRAFIT kwsp zwalcza PIRYT i GRAFIT kwsp zwalcza
w obiekcie PIRYT
wykryte cele wykryte cele
na stanowiskach wspiera ogniem natarcie
wspiera ogniem wspiera ogniem walczy o opanowanie
1 plz ogniowych przygotowuje 2 i 3 plz, zajmując
natarcie 2 i 3 plz natarcie 2 i 3 plz obiektu PIRYT
się do wsparcia 2 i 3 plz kolejne rubieże ogniowe
na stanowiskach
oskrzydla przeciwnika
ogniowych przygotowuje opanowuje linie walczy o opanowanie
2 plz wznawia natarcie broniącego się
się do wznowienia ryglowe obiektu PIRYT
w obiekcie PIRYT
natarcia
na stanowiskach
oskrzydla przeciwnika
ogniowych przygotowuje opanowuje linie walczy o opanowanie
3 plz wznawia natarcie broniącego się
się do wznowienia ryglowe obiektu PIRYT
w obiekcie PIRYT
natarcia
przemieszcza się za przemieszcza się za przemieszcza się za przemieszcza się za
kpz w ukryciu
1 plz 1 plz 1 plz 1 plz
przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych
przyjmuje rannych przyjmuje rannych
kpo i przekazuje ich do i przekazuje ich do i przekazuje ich do
i przekazuje ich do bpo i przekazuje ich do bpo
bpo bpo bpo
udziela pomocy udziela pomocy udziela pomocy udziela pomocy udziela pomocy
GE
technicznej technicznej technicznej technicznej technicznej
sposobu jego działania. Tę właściwość, czyli prze- cia artylerii i lotnictwa. Plan synchronizacji w to-
wagę, należy bezwzględnie wykorzystać, ponieważ ku działań może wymagać korekt i dostosowania
można z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć do zmieniającej się sytuacji, ponieważ mogą zaist-
reakcję obrońcy w poszczególnych fazach walki. nieć okoliczności niezależne od dowódcy prowa-
dzącego walkę, w tym nieprzewidywalne reakcje
WIELE KALKULACJI broniącego się. Jednym z najistotniejszych dla do-
Plan synchronizacji opracowuje się w formie ta- wódcy elementów tego planu jest wyznaczenie
belarycznej, ujmując wszystkie działania elemen- punktów decyzyjnych, które są pomocne w spraw-
tów ugrupowania bojowego pododdziału na osi nym kierowaniu walką. Wskazują one umiejsco-
czasu. Wymaga to wielu kalkulacji odnoszących wione w czasie i przestrzeni zdarzenia, na które do-
się do stosunku sił w poszczególnych etapach wal- wódca powinien zareagować w sposób wcześniej
ki, zarówno w punkcie ciężkości, jak i poza nim, przewidziany.
szybkości działania oraz czasu potrzebnego na wy- Dowódca kompanii może wykonać taki doku-
konanie manewru siłami i środkami. ment, jeżeli dysponuje czasem i ma odpowiednie
Znajomość możliwości własnych sił i przeciwni- warunki, ale nie jest on obowiązkowy. Konieczna
ka pozwala określić możliwe tempo natarcia i po- jest jednak dokładna analiza każdego etapu walki,
łożenie pododdziałów w określonym czasie. Jest to krok po kroku, z określeniem położenia podległych
bardzo ważne ze względu na wykorzystanie wspar- sił na osi czasu. n

Kompanijne
zgrupowania taktyczne
PODODDZIAŁY, A NAWET ODDZIAŁY O NIEETATOWEJ
STRUKTURZE NIE SĄ W NASZEJ SZTUCE WOJENNEJ
I TAKTYCE ZJAWISKIEM NOWYM. TWORZONO JE DO
WYKONANIA OKREŚLONYCH ZADAŃ OD ZAWSZE.
ppłk Sławomir Lidwa
Ś ledząc przebieg współczesnych konfliktów zbroj-

nych, można dostrzec, że armie mocarstw zachod-
nich często uczestniczą w operacjach stabilizacyjnych
Pozostaje jednak pytanie, czy zdobyte podczas ope-
racji stabilizacyjnych doświadczenia można bezpo-
średnio przenosić na warunki charakterystyczne dla
mających charakter przewlekłych wojen partyzanc- naszej części Europy? Czy również na rodzimym
kich (Irak, Afganistan). Przeciwnik jest wówczas trud- gruncie, w przypadku konieczności podjęcia działań
ny do jednoznacznego zdefiniowania. Poza tym wyko- zbrojnych, pojawi się potrzeba tworzenia takich zgru-
rzystuje wszelkie możliwości i okoliczności, by różnice powań? Jeśli tak, to w jakich okolicznościach i do ja-
w potencjale militarnym zniwelować takimi sposobami kich zadań będą wyznaczone? Autor jest starszym
działania, które zrównoważą przewagę technologiczną specjalistą w Oddziale
i ilościową sił stabilizacyjnych. Stosuje zatem najprost- UŻYCIE W OBRONIE Szkolenia Zarządu
sze sposoby (zasadzki, napady), starając się zastraszyć Przewidywany charakter ewentualnego konfliktu Wojsk Pancernych
stronę przeciwną lub uzyskać efekt propagandowy. Jed- wskazuje, że mogą to być działania ogniskowe, prowa- i Zmechanizowanych
nocześnie, korzystając ze sprzyjających warunków, dzone na dużej przestrzeni i w szybkim tempie, z wy- Inspektoratu Wojsk
próbuje pozostać nieuchwytny. Dość skuteczną odpo- korzystaniem najnowszych zdobyczy w dziedzinie Lądowych DGRSZ.
wiedzią na taktykę szarpanej wojny partyzanckiej są technologii środków rozpoznania, rażenia czy łączno-
zgrupowania taktyczne o nieetatowym składzie, odpo- ści. Hybrydowy charakter walki może znacznie ogra-
wiadającym potrzebom wynikającym z postawionych niczyć udział zwartych pododdziałów i oddziałów ze
im zadań. Niewielkie pododdziały (pluton, kompania), względu na ich strukturę oraz przygotowanie do dzia-
odpowiednio usamodzielnione (ogniowo i logistycz- łań bojowych. Stąd można wnioskować, że niewielkie,
nie), są zdolne do podjęcia szybkiej reakcji. usamodzielnione zgrupowania taktyczne znajdą swoje
Dla wojsk polskich nie jest to nowość. Nie obce jest miejsce w hipotetycznym konflikcie na europejskim
nam przecież pojęcie oddziałów wydzielonych lub teatrze wojny. Ich skład będzie z pewnością różny, tak
rajdowych, które były organizowane tylko na okres jak różny będzie charakter podejmowanych działań.
wykonywania jednego zadania. W ostatnich czasach Będą to niewielkie zgrupowania taktyczne wyposażo-
tworzenie sił zadaniowych wymusiła decyzja o użyciu ne w nowoczesne środki rozpoznania i prowadzenia
Sił Zbrojnych RP (batalionu powietrznodesantowego) walki, odpowiednio usamodzielnione do czekających
w operacji IFOR. Wtedy to po raz pierwszy pojawiły je zadań. Nie można zatem przyjąć uniwersalnego mo-
się kompanijne zgrupowania taktyczne, które do pro- delu kompanijnego zgrupowania taktycznego, gdyż je-
wadzenia działań w rejonach odpowiedzialności zo- go skład i sposób działania będą zależały każdorazowo
stały w dużej mierze usamodzielnione. od charakteru zadania oraz założonego celu do osią-

19
TEMAT NUMERU – NATARCIE Do opanowania obiektu
w ugrupowaniu przeciwnika
należy tworzyć samodzielne
zgrupowania nawet na bazie
kompanii.
KOMPANIJNE ZGRUPOWANIA TAKTYCZNE TO

LUB ZABEZPIECZAJĄCA DZIAŁANIA SIŁ GŁÓWNYCH
gnięcia. Zarysowany charakter hipotetycznych działań tycznej, zabezpieczając w ten sposób skrzydła i ty-
militarnych w Europie nie wyklucza stosowania kla- ły broniących się sił głównych.
sycznych rodzajów walki. Ich rolę w osiągnięciu suk- Obronne wykorzystanie kompanijnych zgrupowań
cesu w zmaganiach militarnych nadal należy postrze- taktycznych będzie możliwe także tam, gdzie warunki
gać jako rozstrzygającą. terenowe utrudniają uzyskanie przez stronę przeciwną
Doświadczenia z konfliktu na Ukrainie w pełni liczebnej przewagi oraz ograniczają manewrowość
potwierdzają ową tezę. Dobrze przygotowana i ak- tych zgrupowań. Dotyczy to terenów górskich, kom-
tywna obrona, właściwie wykorzystująca rzeźbę pleksów leśnych i przesmyków międzyjeziornych.
i ukształtowanie terenu, w dalszym ciągu będzie Użycie wówczas większych zgrupowań taktycznych
decydować o utrzymaniu newralgicznych, istotnych jest niecelowe, a izolowane kierunki wymagają
z taktycznego i operacyjnego punktu widzenia, ru- zwiększonej samodzielności broniących się wojsk.
bieży i obiektów. Problemem pozostaje jednak jej Natomiast wykorzystanie taktycznych zgrupowań
aktywność. Współcześnie o obronie nie można my- tworzonych na bazie kompanii, zwłaszcza zmechani-
śleć jak o działaniu pasywnym, o biernym wyczeki- zowanej, może być jak najbardziej zasadne.
waniu na cios przeciwnika. Muszą być bowiem po-
dejmowane działania aktywne, uprzedzające i dez- …W NATARCIU
organizujące jego poczynania. W tak rozumianych Działanie kompanijnego zgrupowania taktycznego
działaniach obronnych należy dostrzec potrzebę należy wówczas postrzegać jako wspomaganie. Wnio-
tworzenia zgrupowań taktycznych, które usamo- sek taki nasuwa się w związku z koniecznością tworze-
dzielnione pod względem ogniowym, a zwłaszcza nia szeroko rozumianej przewagi. Wymaga to koncentra-
logistycznym, będą wykonywać zadania w pasie sił cji wysiłku (niekoniecznie sił) na kierunkach bezpośred-
przesłaniania jako oddziały wydzielone lub rajdo- nio prowadzących do punktu ciężkości (COG – Central
we, uderzające na przygotowującego się do walki of Gravity) broniącego się przeciwnika. Opanowanie
przeciwnika w celu niszczenia jego istotnych ele- obiektu stanowiącego o trwałości obrony strony prze-
mentów dowodzenia i logistycznych, a nawet new- ciwnej będzie wymagać nie tylko przewagi na kierun-
ralgicznych obiektów infrastruktury. Zgrupowania kach bezpośrednio prowadzących do niego, lecz także
takie mogą także bronić drugorzędnych, kanalizu- do obiektów pośrednich. W celu ich opanowania lub
jących ruch kierunków o mniejszej pojemności tak- zniszczenia mogą być tworzone dodatkowe struktury

TEMAT
DYDAKTYKA
NUMERUI –METODYKA
NATARCIE
L D K P A N C
M N I E D Ł O / 1 1
R A F A Ł
WAŻNA STRUKTURA WSPOMAGAJĄCA
W WARUNKACH EUROPEJSKICH
(zgrupowania zadaniowe) o składzie i wyposażeniu zanie będzie wymagał większych sił. Aby wykonać to
pewniającym wykonanie tego zadania. W dotychczaso- zadanie, oddział wydzielony musi mieć odpowiedni
wej praktyce było to zadanie oddziałów rajdowych. Isto- skład, umożliwiający osiągnięcie celu działania. Musi
tą ich działania był szybki rajd do obiektu, zniszczenie być na tyle silny, by dotrzeć do wyznaczonego do
go i powrót w ugrupowanie sił głównych. Aby rajd taki opanowania obiektu (lub rubieży), opanować go
przyniósł oczekiwane rezultaty, oddział rajdowy, w za- i przez skalkulowany czas utrzymać. Potwierdza to
leżności od rodzaju obiektu, musi mieć odpowiednie wcześniej postawioną tezę, że nie można utworzyć
możliwości ogniowe, manewrowe i logistyczne, zapew- jednego modelu struktury kompanijnego zgrupowania
niające mu pełną samodzielność w ugrupowaniu prze- taktycznego.
ciwnika. Kompanijne zgrupowanie taktyczne, wzmoc-
nione odpowiednio do charakteru obiektu i otrzymanego KONKLUZJA
zadania, może być elementem ugrupowania nadającym Z przedstawionych rozważań wynika, że kompanij-
się najlepiej do jego wykonania. ne zgrupowania taktyczne należy traktować nie tylko
Oddziały wydzielone to struktura tworzona zarów- jako istotne elementy ugrupowania bojowego w dzia-
no w działaniach zaczepnych, jak i obronnych. O za- łaniach stabilizacyjnych prowadzonych poza granica-
daniach takiego oddziału w obronie wspomniałem mi kraju, lecz także jako ważną strukturę wspomaga-
wcześniej, rozważając możliwości jego użycia w pa- jącą lub zabezpieczającą działania sił głównych w wa-
sie sił przesłaniania. Celem oddziału wydzielonego runkach europejskiego teatru wojny. Szczegółowe
w natarciu oddziału lub związku taktycznego jest za- rozważania na temat składu, ugrupowania i sposobu
zwyczaj opanowanie i utrzymanie do czasu podejścia działania tych zgrupowań wykraczają poza racjonalne
sił głównych newralgicznych obiektów lub rubieży przewidywania, gdyż każde zadanie wymagające ich
stanowiących zwykle przeszkodę w opanowaniu utworzenia będzie niepowtarzalne, zatem i skład
przez te siły terenu. Mogą to być przyczółki na prze- kompanijnych zgrupowań taktycznych nie może pod-
szkodach wodnych, mosty lub inne ważne (z punktu legać unifikacji. Zasygnalizowano zatem jedynie,
widzenia nacierającego) obiekty lub rubieże tereno- w jakich uwarunkowaniach mogą one skutecznie
we. W tym przypadku oddział wydzielony może wy- wspierać siły główne. Sądzić należy, że tytułowe
stępować w składzie kompanijnego zgrupowania tak- zgrupowania taktyczne to nie przeszłość, lecz wizja
tycznego, jeśli obiekt przewidziany do opanowania działań przyszłości. n

21
Kompania, tak jak każdy nacierający pododdział

czy też oddział, otrzymuje do wykonania
dokładnie sprecyzowane zadanie,
którym jest zdobycie obiektu.

TEMAT
DYDAKTYKA
NUMERUI –METODYKA
NATARCIE
Kompania zmechanizowana
w natarciu
STOSOWANA W KONFLIKTACH ZBROJNYCH OGNISKOWO-
-PRZESTRZENNA FORMA OBRONY MA ZASADNICZY
WPŁYW NA SPOSÓB NACIERANIA WŁASNYCH PODODDZIAŁÓW.
ppłk dr Zbigniew Grobelny
A naliza materiałów źródłowych dotyczących or-

ganizacji i prowadzenia tego rodzaju działań
wskazuje, że ogólny ich cel się nie zmienił. Jest
szerokim froncie, którego celem jest rozbicie bro-
niącego się oraz jego fizyczne zniszczenie za
wszelką cenę. Dąży się raczej do wyeliminowania
nim nadal pokonanie przeciwnika oraz opanowanie tych elementów jego ugrupowania, które istotnie
zajmowanego przez niego terenu. Jednakże prze- wpływają na jego trwałość i elastyczność. Można
obrażeniu ulegał i nadal ulega sposób jego osią- zaobserwować, że natarcie jest poprzedzane zwykle
Autor jest adiunktem gnięcia. Zależy on od zmian zachodzących na polu precyzyjnym ogniowo-elektronicznym uderzeniem
w Zakładzie Działań walki, coraz doskonalszych środków jej prowadze- na starannie wyselekcjonowane obiekty w ugrupo-
Połączonych Instytutu nia, nowych struktur organizacyjnych czy wreszcie waniu przeciwnika. Po nim dopiero wprowadza się
Dowodzenia od sposobu obrony przeciwnika. Współczesne na- do walki lądowe zgrupowania uderzeniowe osiągają-
WSOWLąd. tarcie nie jest już uderzeniem czołowym wojsk na ce założony cel.

23
Ogniskowo-przestrzenny sposób prowadzenia obro- zycji nacierającego, oraz szeroko rozumiany manewr
ny wymusił także zmianę sposobów prowadzenia na- zarówno ogniem, jak i pododdziałami w głąb ugrupo-
tarcia. Coraz rzadziej są to uderzenia czołowe, czę- wania przeciwnika z uwzględnieniem warunków tere-
ściej natomiast manewr, czyli obejście, oskrzydlenie, nowych. Ważna jest zatem umiejętność wykorzystania
próby wyjścia na tyły przeciwnika, działania rajdowe własnych atutów do zdecydowanego uderzenia na
czy też użycie zgrupowań aeromobilnych do stworze- przeciwnika posiadanymi siłami przy wsparciu i we
nia zagrożenia w rejonie (pasie) tylnym. Celem takie- współdziałaniu z innymi rodzajami wojsk. Prowadząc
go sposobu działania jest wejście w ugrupowanie natarcie, zawsze należy dążyć do uzyskania zaskocze-
przeciwnika przez wykryte luki, rozcięcie jego sił na nia, naruszenia trwałości obrony, zniszczenia lub izo-
części, okrążenie, następnie w wyniku uderzenia lowania sił przeciwnika oraz przejęcia inicjatywy
zniszczenie lub opanowanie istotnych dla trwałości i utrzymania jej aż do wykonania zadania. Przyjmuje
obrony obiektów. Zagrożenie wywołane takim sposo- się, że zasadnicze atuty są po stronie nacierającego,
bem prowadzenia natarcia może doprowadzić do te- do których zaliczono możliwość:
go, że przeciwnik w obawie przed okrążeniem i izolo- – wyboru miejsca i czasu uderzenia,
waniem jego sił może opuścić przygotowane do obro- – tworzenia przewagi na wybranym kierunku,
ny punkty oporu i rejony obrony. Daje to dużą szansę – sterowania intensywnością prowadzonych dzia-
nacierającemu na przejście do pościgu. Jednakże, by łań (wyborem miejsca lub kierunku) w zależności
tak prowadzić natarcie, konieczne będzie rozpoznanie od sytuacji,
terenu oraz przeciwnika i jego struktury obrony, a tak- – potęgowania działań (wprowadzania odwodów)3.
że wykrycie luk w jego ugrupowaniu, by móc tam Od tego, czy nacierający narzuci inicjatywę bronią-
wprowadzić własne pododdziały. cemu się i jak ją utrzyma, zależy powodzenie natar-
Na podstawie tej krótkiej analizy natarcia można cia. Regulamin wskazuje, że osiąga się je dzięki zre-
przyjąć, że tradycyjnie postrzegany sposób jego prowa- alizowaniu wielu przedsięwzięć, które każdy dowód-
dzenia, czyli uderzenie na szerokim froncie, będzie sto- ca, w tym i dowódca kompanii, powinien każdorazowo
sowany przede wszystkim przez batalion i kompanię. brać pod uwagę. Należą do nich:
Będzie to uderzenie na wykryte rejony (punkty oporu) • zdobycie informacji o przeciwniku i terenie oraz
przeciwnika w celu opanowania konkretnego terenu. ciągłe ich monitorowanie w trakcie natarcia;
Natarcie jest działaniem dość skomplikowanym, • elastyczne dowodzenie i wykorzystywanie sprzy-
rozłożonym w czasie, na które wpływa wiele czynni- jającej sytuacji taktycznej (przejawianie inicjatywy);
ków podlegających nieustannym zmianom. Jako je- • wybór miejsca i czasu uderzenia, zapewniających
den z podstawowych, rozstrzygających rodzajów dzia- zdobycie przewagi (potencjału bojowego i sytuacyj-
łań bojowych (walki), zgodnie z zapisami regulaminu nej) oraz zaskoczenie;
polega na rażeniu przeciwnika, wykonaniu uderzenia, • prowadzenie w planowanym tempie natarcia,
rozbiciu jego wojsk i opanowaniu zajmowanego przez a w miarę powodzenia elastyczne i szybkie działanie
niego terenu1. umożliwiające utrzymanie inicjatywy;
Zatem celem ogólnym natarcia jest pokonanie prze- • destrukcyjne oddziaływanie na całą głębokość
ciwnika i opanowanie zajmowanego przez niego tere- ugrupowania obronnego przeciwnika we wszystkich
nu. Do jego osiągnięcia prowadzą cele szczegółowe, etapach natarcia;
czyli: • osłona luk i skrzydeł;
– zdobycie informacji o terenie i przeciwniku, • koordynacja ognia z przemieszczaniem podod-
– uniemożliwienie mu efektywnego wykorzystania działów do linii ataku i w głąb ugrupowania obronne-
posiadanych sił i środków, go przeciwnika;
– wprowadzenie przeciwnika w błąd i odwrócenie • umiejętne wykorzystanie terenu w celu:
jego uwagi od punktu ciężkości natarcia, – poprawy warunków obserwacji i prowadzenia
– uniemożliwienie przejęcia przez niego inicja- ognia,
tywy, – przygotowania ukryć i maskowania,
– zakłócenie swobody prowadzenia działań obron- – zajęcia dogodnych stanowisk ogniowych,
nych2. – poprawy manewrowości,
Cel natarcia osiąga się przez uderzenie nie tylko na – zapewnienia bezpieczeństwa, bezkolizyjnego po-
siły przeciwnika będące w styczności, lecz także na dejścia i rozwinięcia na linii ataku sił pierwszego rzu-
elementy znajdujące się w głębi jego ugrupowania. tu oraz wprowadzenia odwodów (ogólnowojskowych
Wynika z tego, że należy połączyć w jeden system de- i specjalnych),
strukcyjne oddziaływanie na te siły wszystkimi posia- – utrudnienia przemieszczania się odwodom prze-
danymi środkami, które w danej chwili są do dyspo- ciwnika,
1
Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych (pluton – kompania – batalion). DWL, Warszawa 2009,
s. 39.
2
Ibidem.
3
Ibidem.

– zajęcia rejonu dogodnego do prowadzenia dal-

szych działań4. RYS. 1.
Kompania w natarciu może wykonywać różno- MIEJSCE
rodne zadania zarówno w ramach działań głębo- KOMPANII
kich, jak i bezpośrednich oraz tyłowych. Każde
z nich ma inny cel, ale składa się na wykonanie W UGRUPO-
głównego zadania przez kompanię oraz przełożone- WANIU
go. Sama kompania, ze względu na swoje wyposa- PRZEŁO-
żenie i możliwości, nie jest w stanie prowadzić dzia-
łań głębokich, ale może brać w nich udział. Najczę- ŻONEGO
ściej będzie wchodziła w skład elementów W CZASIE
ugrupowania bojowego przełożonego i prowadziła
działania bezpośrednie.
NATARCIA
(WARIANT)
MIEJSCE I ZADANIA
Kompania, tak jak każdy nacierający pododdział
czy też oddział, otrzymuje do wykonania dokładnie
sprecyzowane zadanie, którym jest zdobycie obiektu.
Określa się w nim cel końcowy natarcia, którym zwy-
kle jest opanowanie terenu lub obiektu albo rozbicie
wybranych sił przeciwnika. Ponadto często wskazuje
się obiekt pośredni, bez którego zdobycia nie można
osiągnąć celu końcowego. Jest to zazwyczaj obiekt
ataku plutonu. Rodzaj i głębokość zadania określa
przełożony, biorąc pod uwagę zdolności bojowe pod-
oddziału i jego potencjał bojowy, a także możliwości
wsparcia i zabezpieczenia działań.
Stawiając zadanie do natarcia, przełożony dowódcy
kompanii podaje pas lub kierunek natarcia. Pas natar-
cia jest podawany wówczas, gdy zadanie jest wykony-
wane wspólnie z sąsiadami. Dla bezpieczeństwa na-
cierających wyznacza się linie rozgraniczenia. Jeśli
kompania będzie nacierała (wykonywała zadanie) sa-
modzielnie, wskazuje się jej kierunek natarcia. Ponad-
to w celach koordynacyjnych można wskazać główny
kierunek natarcia przełożonego.
Kompania działa w ugrupowaniu przełożonego
(batalionu). Może nacierać w jego pierwszym rzucie
na głównym lub pomocniczym kierunku lub być
w odwodzie (rys. 1). Może także wykonywać zada-
nia w składzie oddziału wydzielonego (niekiedy pro-
wadzić natarcie samodzielnie jako oddział wydzielo-
ny) lub szturmowego. Może być pododdziałem obej-
ścia, grupą rajdową lub szturmową w terenie
zurbanizowanym.
Kompanii nacierającej w pierwszym rzucie batalio-
nu na głównym kierunku wyznacza się zadanie opa-
nowania obiektu. Zwykle sprowadza się to do rozbicia
przeciwnika broniącego się na kierunku natarcia
i opanowania newralgicznej rubieży (terenu) znajdu-
jącej się za plutonowymi punktami oporu. Praktycz-
nie polega na rozbiciu plutonowego, a wspólnie z są-
siadami – kompanijnego punktu oporu. Jeśli na kie-
runku natarcia kompanii przeciwnik jest silnie
RYS. 2.
umocniony (rejon umocniony), będzie zmuszona się ZADANIA KOMPANII W CZASIE NATARCIA
przełamywać. Jeżeli konieczne jest pokonanie szero- W ZALEŻNOŚCI OD MIEJSCA
kiej przeszkody wodnej (forsowanie), wówczas obiekt
W UGRUPOWANIU PRZEŁOŻONEGO (WARIANT)
4
Ibidem, s. 40.

25
RYS. 3.
ELEMENTY UGRUPOWANIA
R A F A Ł M N I E D Ł O
BOJOWEGO KOMPANII
/ 1 1 L D K P A N C
W NATARCIU (WARIANT)
RYS. 4. USZYKOWANIE KOMPANII

W LINIĘ BOJOWĄ (WARIANT)
do opanowania wyznacza się w mniejszej odległości do wykonania przez kompanię będącą w odwodzie
od linii ataku. będzie znaczna, a to, które i w jakiej kolejności należy
Jeśli kompania naciera w pierwszym rzucie batalio- wykonać, będzie zależało od sytuacji na polu walki
nu na kierunku pomocniczym, także wyznacza się jej i decyzji przełożonego (rys. 2).
obiekt ataku. Może on być usytuowany na skrzydle Kompanii przechodzącej do pościgu określa się
lub w rejonie tylnym broniącego się przeciwnika. obiekt, który powinien zostać opanowany, zanim
W tym przypadku zadanie kompanii polega na zwią- przeciwnik zdąży go zająć i przygotować się do jego
zaniu walką przeciwnika i uniemożliwieniu mu wy- obrony. Powinien on stanowić część struktury obro-
konania manewru ogniem czy też pododdziałami na ny przeciwnika bądź newralgiczny teren (rubież), na
kierunek głównego uderzenia, by zagrozić nacierają- którym możliwe jest zorganizowanie obrony. W po-
cym pododdziałom. Wykonując swoje zadania, wspie- ścigu treść zadań uzależnia się od konkretnej sytu-
ra ona w ten sposób walkę sił głównych batalionu acji taktycznej. Kompania, w zależności od warun-
i umożliwia wykonanie zadania pierwszorzutowym ków terenowych oraz sposobu oddziaływania prze-
pododdziałom. ciwnika, może prowadzić pościg czołowy,
Jeśli kompania jest w odwodzie (drugim rzucie), równoległy lub kombinowany. Niemniej jego celem
wyznacza się jej obiekt, który znajduje się w głębi będzie wcześniejsze zajęcie obiektu lub rubieży te-
obrony przeciwnika. Takie usytuowanie obiektu renowej, zablokowanie przeciwnikowi możliwości
wskazuje, że pododdział ten, będący w odwodzie, jest wykonania manewru oraz wspólnie z innymi podod-
przeznaczony przede wszystkim do rozwinięcia i spo- działami jego rozbicie.
tęgowania uderzenia pierwszego rzutu i najczęściej Jeśli kompania naciera przed siłami głównymi jako
jest planowany do wprowadzenia do walki w punkcie oddział wydzielony, w jej zadaniu także określa się
ciężkości natarcia celem jego spotęgowania lub za- cel ataku. Mogą nim być ważne obiekty, rejony lub
miany pododdziałów, które utraciły zdolność bojową. rubieże, które zwykle będą decydować o powodzeniu
Przejmuje wówczas ich zadanie. Ponadto może wal- natarcia. Musi je utrzymać do czasu podejścia sił
czyć z przeciwnikiem, który pozostał na tyłach zgru- głównych. Obiektami tymi mogą być węzły komuni-
powania uderzeniowego, oraz wykonywać inne nie- kacyjne, mosty, przeprawy na rzekach itp. Jeżeli ce-
planowe zadania, jakie mogą wyniknąć w toku walki. lem natarcia oddziału wydzielonego będzie połącze-
Można zatem stwierdzić, że liczba możliwych zadań nie się z wojskami wykonującymi określone zadania

w ugrupowaniu przeciwnika (z taktycznym desantem wsparcia i drużyną saperów. Ponadto natarcie kompa-
śmigłowcowym lub wojskami będącymi w okrąże- nii może wspierać bateria artylerii, a osłaniać pluton
niu), także wyznacza się obiekt, w którym dochodzi (bateria) przeciwlotniczy.
do połączenia pododdziału nacierającego i broniące- Szerokość ugrupowania bojowego, jakie przyjmie
go zajętego obiektu. dowódca kompanii, jest wypadkową wielu elemen-
Kompania wykonująca zadanie jako oddział obej- tów. Zwykle zależy od rodzaju obrony, przewidywa-
ścia również otrzymuje w zadaniu obiekt do opano- nych sił i środków przeciwnika na kierunku ataku,
wania. Może nim być rejon o zasadniczym znaczeniu, a także od stopnia ukompletowania kompanii i podod-
obiekt lub rubież, po zajęciu której można wykonać działów wzmocnienia oraz terenu, w którym będzie
uderzenie na skrzydła i tyły broniącego się przeciwni- ona walczyć. Dla celów orientacyjnych można przy-
ka, rozbić go i umożliwić tym samym wykonanie za- jąć, że szerokość ugrupowania bojowego w natarciu
dania siłom głównym przełożonego. może wynosić około 1000 m, a w czasie przełama-
Gdy kompania wykonuje zadania jako oddział nia – do 500 metrów.
rajdowy, wyznacza się jej jeden – dwa obiekty do Organizując, zgodnie z podjętym zamiarem, ugru-
zniszczenia lub uchwycenia w głębi obrony prze- powanie bojowe, każdy dowódca powinien tak roz-
ciwnika. Po zniszczeniu lub uchwyceniu pierwsze- mieścić i rozdzielić swoje siły, by zapewnić sobie
go obiektu uderza na kolejny, niszcząc go lub zaj- i podwładnym jak najlepsze warunki do wykonania
mując albo ześrodkowuje się w określonym rejonie, zadania. Przyjęte ugrupowanie powinno umożliwić
gdzie otrzymuje kolejne zadanie lub łączy się z si- efektywne użycie posiadanych środków walki
łami głównymi. w punkcie ciężkości, w razie potrzeby zmianę kierun-
ku głównego natarcia, a także wykonywanie manew-
UGRUPOWANIE rów zarówno pododdziałami, jak i ogniem w połącze-
W natarciu jest to uszykowanie oraz rozmieszczenie niu z właściwościami terenu. Trzeba przyjąć takie
sił i środków w terenie odpowiednio do wyznaczonego ugrupowanie, by osiągnąć zakładany cel natarcia.
celu walki. W skład ugrupowania wchodzą elementy Odrębną sprawą jest uszykowanie kompanii w cza-
podstawowe, a także – w zależności od możliwości, po- sie jego prowadzenia. Zazwyczaj zależy od warun-
trzeb i specyfiki natarcia – dodatkowe5. ków terenowych oraz możliwego zagrożenia ze stro-
Ugrupowanie kompanii jest zwykle jednorzutowe ny broniącego się.
lub jednorzutowe z odwodem (odwodami). Składa się Kompania zmechanizowana (zmotoryzowana)
z następujących elementów podstawowych (rys. 3): w natarciu może być uszykowana w linię bojową bez
ubezpieczenia bojowego, pierwszego rzutu, odwodu spieszenia lub po spieszeniu żołnierzy. Atak uszyko-
(odwodów), stanowiska dowodzenia oraz urządzeń wanej w linię bojową po spieszeniu żołnierzy będzie
i elementów logistycznych. prowadzony zazwyczaj na obronę zawczasu przygoto-
W zasadzie kompania nie jest w stanie zorganizo- waną i głęboko urzutowaną lub gdy sytuacja bojowa
wać dodatkowych elementów ugrupowania. Jednakże, i teren wymuszają zastosowanie takiego uszykowania
w zależności od wykonywanego zadania, warunków i sposobu natarcia.
terenowych, sposobu zorganizowania i prowadzenia Atak kompanii uszykowanej w linię bojową bez
obrony przez przeciwnika oraz jego potencjału, a tak- spieszenia żołnierzy (rys. 4) najczęściej będzie miał
że jeżeli przełożony przydzieli jej dowódcy dodatko- miejsce podczas walki prowadzonej w głębi obrony
we siły i środki, można zorganizować inne elementy przeciwnika, jak również w czasie ataku na czołowe
ugrupowania w postaci: punkty oporu (znajdujące się na przednim skraju
– pododdziału artylerii, obrony), w sytuacji obrony doraźnie zorganizowanej
– pododdziału przeciwlotniczego, lub silnie obezwładnionej ogniem artylerii lub innymi
– odwodów innych rodzajów wojsk (np.: inżynie- środkami walki.
ryjny, chemiczny, aeromobilny). Uszykowanie kompanii kątem w przód (rys. 5) sto-
Niezbędne do działania elementy ugrupowania suje się wówczas, gdy przed jej frontem natarcia
– zarówno podstawowe, jak i dodatkowe – dowódca przeciwnik stawia słaby opór lub gdy czasowo nie
kompanii organizuje z etatowych sił i środków oraz ma z nim styczności ogniowej. Ugrupowanie to po-
przydzielonych jej na czas wykonywania zadania. Do- lega na wysunięciu kierunkowego (środkowego) plu-
datkowe siły i środki są przydzielane przede wszyst- tonu, którego zadaniem może być nawiązanie kon-
kim pododdziałom nacierającym w pierwszym rzucie taktu bojowego z przeciwnikiem oraz ubezpieczenie
w punkcie ciężkości, dlatego też nie każda kompania sił głównych od czoła przed jego niespodziewanym
może je otrzymać. Przełożony, biorąc pod uwagę uderzeniem.
miejsce, jakie wyznaczył kompanii w ugrupowaniu Natarcie w uszykowaniu kątem w tył (rys. 6) może
bojowym batalionu, oraz wykonywane zadanie, może być kontynuacją natarcia kątem w przód. Przejście
wzmocnić ją plutonem czołgów, plutonem zmechani- do tego ugrupowania następuje wówczas, gdy kom-
zowanym (zmotoryzowanym), kompanią (plutonem) pania napotyka kolejny punkt oporu i nie ma możli-
5
Ibidem, s. 40.

27
wości zastosowania manewru ze względu na ukształ-

RYS. 5. USZYKOWANIE KOMPANII KĄTEM towanie terenu i oddziaływanie ogniowe przeciwni-
W PRZÓD (WARIANT) ka. W tej sytuacji najbardziej wysunięty do przodu
(kierunkowy) pluton zajmuje dogodną rubież ognio-
wą i zabezpiecza wejście do walki sił głównych
kompanii. Jeżeli warunki na to pozwalają, plutony
skrzydłowe mogą oskrzydlić broniącego się i unie-
możliwić mu manewr na kolejne rubieże w głębi,
a nie tylko uderzać od czoła.
Prowadzenie natarcia przez kompanię w uszykowa-
niu występem w lewo (rys. 7) lub w prawo (rys. 8) bę-
dzie uzależnione od oddziaływania ogniowego prze-
ciwnika, terenu i przede wszystkim jej miejsca
w ugrupowaniu bojowym batalionu. Ugrupowanie ta-
kie będzie zazwyczaj stosowane przez kompanię na-
cierającą na prawym lub lewym skrzydle zgrupowa-
nia uderzeniowego lub w przypadku, gdy prawy lub
lewy sąsiad pozostaną znacznie z tyłu. Takie uszyko-
wanie umożliwia nie tylko wprowadzenie do walki
RYS. 6. USZYKOWANIE KOMPANII KĄTEM W TYŁ wszystkich sił równocześnie, lecz także ochronę od-
krytego skrzydła nacierającego ugrupowania.
(WARIANT)
PLANOWANIE
I ORGANIZOWANIE DZIAŁAŃ
Dowódca kompanii rozpoczyna związane z natar-
ciem czynności zwykle po otrzymaniu rozkazu lub
zarządzenia bojowego od przełożonego. Niezależnie
od tego, czy natarcie jest organizowane w styczności
z przeciwnikiem lub bez, procedura opracowania za-
miaru i danych do postawienia rozkazu bojowego jest
taka sama.
W czasie organizowania natarcia bez styczności
z przeciwnikiem, po analizie zadania, jeśli tylko sy-
tuacja taktyczna na to pozwala, wskazane jest, aby
dowódca kompanii udał się na rekonesans. Będzie
on miał charakter studium terenowego. Może go
prowadzić z jednego punktu terenowego, jeśli za-
pewnia on dobre warunki do obserwacji i maskowa-
nia. Może to czynić samodzielnie, ale wskazane jest,
by zabrał dowódców plutonów oraz dowódców przy-
RYS. 7. USZYKOWANIE KOMPANII WYSTĘPEM dzielonych pododdziałów. Podczas rekonesansu roz-
W LEWO (WARIANT) poznaje i ocenia teren oraz określa jego wpływ na
możliwości wykonania zadania – manewru i ognia.
Precyzuje wówczas:
– dozory;
– przebieg przedniego skraju obrony przeciwnika;
– rozmieszczenie jego sił i środków ogniowych;
– system zapór inżynieryjnych, sposób i możliwe
kierunki ich pokonania, miejsca wykonania przejść
i sposób ich oznaczenia;
– cele w ugrupowaniu przeciwnika, które należy
zniszczyć w pierwszej kolejności;
– drogi podejścia do przedniego skraju obrony,
przeszkody i ciaśniny terenowe oraz możliwe drogi
ich obejścia lub sposób pokonania;
– rubieże rozwinięcia w kolumny kompanijne, plu-
tonowe i linię wozów bojowych;
– rubież wyjściową do natarcia;
– rubież ataku oraz spieszenia;

– rubieże bezpieczeństwa;
– linie rozgraniczenia;
RYS. 8. USZYKOWANIE KOMPANII WYSTĘPEM
– obiekty ataku dla poszczególnych pododdzia- W PRAWO (WARIANT)
łów.
Jeżeli rekonesans jest prowadzony po podjęciu
decyzji, to – oprócz oceny terenu i podjętej decyzji,
po konfrontacji jej z warunkami terenowymi i sytu-
acją taktyczną – dowódca kompanii powinien po-
stawić podwładnym rozkaz. Jeśli jednak sytuacja
nie pozwala na rekonesans, podejmuje decyzję
i stawia zadania na podstawie mapy, szkicu lub
zdjęcia. Ostatecznie zadanie będzie precyzował
w czasie podchodzenia do przedniego skraju obro-
ny przeciwnika, wskazując podwładnym kierunki,
rubieże i obiekty ataku. Ważnym elementem pracy
dowódcy kompanii jest organizacja współdziałania
(synchronizacja natarcia).
Podczas planowania i organizowania natarcia
w styczności z przeciwnikiem często może jedno- Opracowanie własne.
cześnie kierować obroną i przygotowywać natarcie.
Planując je, musi mieć dokładne wiadomości o prze- i maksymalnie zbliżają się do czołgów w ugrupowa-
ciwniku, jego położeniu i sposobie prowadzenia niu nacierającej kompanii.
walki. Może w tej sytuacji precyzyjnie określić
i wskazać obiekty ataku dla poszczególnych pluto- SPOSOBY NACIERANIA
nów, miejsca wykonania przejść w zaporach inży- Kompania, tak jak i inne pododdziały, może prowa-
nieryjnych, linie spieszenia i przerwania ognia, ru- dzić natarcie z marszu lub w bezpośredniej styczności
bieże bezpieczeństwa, możliwe rubieże wejścia do z przeciwnikiem. Z marszu naciera po podejściu z głę-
walki odwodu oraz wyselekcjonować w ugrupowa- bi z zajmowaniem lub bez zajmowania rejonu wyj-
niu przeciwnika cele, które należy zniszczyć ściowego.
w pierwszej kolejności. Pierwszy sposób będzie stosowany wówczas, gdy
jest wymagane zajęcie tego rejonu w celu przygoto-
PROWADZENIE NATARCIA wania się pododdziału do natarcia. Dotyczy to sytu-
Niezależnie od sposobów przechodzenia do natar- acji, gdy pododdział wykonywał marsz i konieczne są
cia, można w nim wyróżnić następujące etapy: podej- odtworzenie zapasów, naprawa sprzętu i odpoczynek
ścia i rozwinięcia sił, ataku i przełamania oraz walki żołnierzy. Rejon wyjściowy powinien być wybrany
w głębi obrony przeciwnika6. w miejscu umożliwiającym skryte jego zajęcie
Natarcie w zależności od warunków terenowych i opuszczenie oraz w takiej odległości od linii stycz-
i oddziaływania przeciwnika może być prowadzone ności wojsk, aby przeciwnik nie mógł oddziaływać
w ugrupowaniu przedbojowym lub bojowym. Ugru- ogniem swoich zasadniczych środków ogniowych.
powanie przedbojowe jest stosowane wówczas, gdy Można przyjąć, w zależności od wielkości oddziału
przeciwnik został obezwładniony ogniem artylerii lub (pododdziału), że odległość ta będzie wynosiła 20–40
gdy obrona jest doraźnie przygotowana i słaba oraz km. Zajmuje się go na czas niezbędny do przygotowa-
podczas pościgu. W pozostałych sytuacjach, a więc nia się do natarcia po uprzednim jego rozpoznaniu
gdy obrona przeciwnika jest zawczasu przygotowana pod kątem prowadzenia w nim obrony w razie zagro-
lub warunki terenowe nie są sprzyjające dla nacierają- żenia oraz sprawnego opuszczenia. Natarcie bez zaj-
cego, wskazane jest przyjęcie ugrupowania bojowego mowania rejonu wyjściowego będzie miało miejsce
(rozwiniętego). wtedy, gdy ze względu na oddziaływanie przeciwnika
Kompania może prowadzić natarcie bez spieszenia jego zajęcie będzie niemożliwe lub niecelowe. Wtedy
piechoty lub po przyjęciu przez nią ugrupowania pie- przygotowanie do natarcia będzie się odbywało pod-
szego. Po spieszeniu piechota rozwija się i zwalcza czas marszu.
przeciwnika w obiektach ataku poszczególnych pod- Ze względu na to, że broniący się przeciwnik może
oddziałów, po czym naciera w wyznaczonym kierun- prowadzić rozpoznanie i razić ogniem na całą głębo-
ku. Wozy bojowe przemieszczają się za nią, wspiera- kość nacierającego ugrupowania, należy przyjąć, że
jąc ją ogniem broni pokładowej. Podczas ataku natarcie z marszu będzie najczęściej stosowanym spo-
w ugrupowaniu mieszanym (czołgi i wozy bojowe sobem. Przemawia za tym także skryte jego przygoto-
oraz spieszona piechota) wozy bojowe zwiększają wanie, co stwarza szansę zaskoczenia przeciwnika co
prędkość przy podchodzeniu do linii spieszenia do czasu, miejsca i sposobu ataku, oraz skrócenie
6
Ibidem, s. 49.

29
okresu przebywania pododdziałów w zasięgu oddzia- rów należy wykonać i oznaczyć przejścia we własnych
ływania jego podstawowych środków walki i rozpo- zaporach inżynieryjnych. Natomiast w zaporach prze-
znania. Natarcie jest prowadzone zwykle pod osłoną ciwnika – w czasie ogniowego przygotowania ataku co
pododdziałów będących w styczności z przeciwni- najmniej jedno przejście dla atakującego plutonu. Moż-
kiem lub oddziałów wydzielonych, a na szczeblu na również wyznaczyć przewodników, którzy wprowa-
kompanii – bojowego patrolu rozpoznawczego (BPR). dzą pododdziały na te przejścia. Aby uniknąć wzajem-
Wymaga to jednak sprawnej jego organizacji, termino- nego się ostrzelania, ustala się sygnały rozpoznania
wego wyjścia poszczególnych pododdziałów na linię i dokładnie koordynuje czas wejścia nacierających
ataku oraz dopracowanego w szczegółach współdziała- w ugrupowanie pododdziałów w styczności.
nia i wsparcia ogniowego. Po wyjściu na linię (rubież) ataku7 kompania rozpo-
Natarcie z marszu kompania rozpoczyna w ustalo- czyna natarcie. Linia ta powinna być wyznaczona
nym wcześniej czasie lub na sygnał przełożonego. Bar- w odległości nie większej niż 500–600 m od przednie-
dzo ważne jest ugrupowanie, które powinno być uszy- go skraju obrony, w terenie zapewniającym możliwie
kowane zgodnie z zamiarem i planowaną kolejnością skryte podejście pododdziałów do przeciwnika, utrzy-
wejścia pododdziałów do walki. Kompania, przemiesz- manie szybkiego tempa natarcia oraz prowadzenie sku-
czając się w kierunku przeciwnika, maszeruje wyzna- tecznego ognia. Kompania przekracza ją najczęściej
czoną drogą. Rozwija się wówczas do natarcia z ugru- w rozwiniętym ugrupowaniu bojowym. Gdy przekro-
powania marszowego w ugrupowanie przedbojowe, na- czenie linii styczności jest utrudnione, linię ataku może
stępnie w bojowe z takim wyliczeniem, aby na rubieży stanowić przednia rubież wojsk własnych8. Ugrupowa-
wyjściowej do natarcia były rozwinięte wszystkie ele- nie bojowe przyjęte przez podchodzące pododdziały
menty ugrupowania. podczas przekraczania rubieży wyjściowej zależy od
Jeżeli przełożony (dowódca batalionu) wydzielił siły właściwości terenu, odległości od przeciwnika, spo-
i środki przeznaczone do udziału w ogniowym przygo- dziewanego oporu oraz możliwości wsparcia ogniowe-
towaniu ataku, to powinny one odpowiednio wcześniej go, które w tej fazie natarcia powinno osiągnąć naj-
zająć określone stanowiska i rubieże ogniowe oraz większą intensywność.
osiągnąć gotowość do prowadzenia ognia. Po podejściu na linię zapór pododdziały wzajemnie
Podczas natarcia z marszu kompania często będzie się osłaniają i kierują na wykonane przejścia. Przyjmu-
wykonywała uderzenie pod osłoną pododdziałów będą- je się, że zwykle będzie to jedno na pluton. Pokonywa-
cych w styczności z przeciwnikiem. Ich zadaniem bę- nie zapór inżynieryjnych jest newralgicznym momen-
dzie osłona podejścia i rozwijania się jej do natarcia tem w prowadzeniu natarcia, gdyż przeciwnik, dążąc
oraz wsparcie ogniem. Nacierająca kompania będzie do jego załamania, będzie się starał zniszczyć przecho-
musiała przekroczyć ich ugrupowanie i w sposób nie- dzące pododdziały ogniem ześrodkowanym. Dlatego
zakłócony wejść do walki, dlatego tak ważne będzie zapory trzeba pokonywać pod osłoną dymów i ognia
ustalenie niezbędnych elementów koordynacji. Oprócz własnych pododdziałów, które podejmują walkę ze
obiektu ataku należy jej wyznaczyć drogę marszu oraz środkami ogniowymi rozmieszczonymi na przednim
linie: wyjściową do natarcia (punkt), rozwinięcia w ko- skraju obrony. Po przekroczeniu zapór rozpoczyna się
lumny kompanijne i plutonowe, ataku, bezpieczeństwa walka o przedni skraj obrony przeciwnika. Nacierający,
i przerwania ognia. Linie rozwinięcia określa się, wska- wykorzystując skutki prowadzonego ognia oraz luki
zując charakterystyczne, łatwe do zidentyfikowania w jego ugrupowaniu, będzie się starał je rozciąć, wyjść
obiekty terenowe. Można przyjąć, że linia rozwinięcia na skrzydła i tyły broniącego się oraz rozbić go lub
w kolumny kompanijne powinna być wyznaczona zmusić do wycofania. Jeśli broniący rozpoczyna się
w odległości 4–6 km od linii styczności z przeciwni- wycofywać, należy za wszelką cenę nie dopuścić do
kiem i poza zasięgiem ognia artylerii batalionu, a linia zajęcia przez niego przygotowanych zapasowych stano-
rozwinięcia w kolumny plutonowe – w odległości 2–3 wisk i rubieży ogniowych, dążąc do całkowitego jego
km od przedniego skraju obrony przeciwnika i poza za- rozbicia. W tej sytuacji o powodzeniu natarcia może
sięgiem ognia środków przeciwpancernych i innych zadecydować wprowadzenie do walki odwodu. Prze-
strzelających na wprost. Jeśli natarcie będzie prowa- mieszcza się on zwykle za pierwszym rzutem. Może
dzone w ugrupowaniu pieszym, dodatkowo należy być użyty przed opanowaniem obiektu ataku, ale zwy-
ustalić rubież spieszenia. Wyznacza się ją w miarę kle wchodzi do walki po jego opanowaniu. Odwód naj-
możliwości za ukryciami terenowymi poza zasięgiem częściej wprowadza się w lukę między plutonami lub
ognia broni strzeleckiej przeciwnika. zza skrzydła jednego z nich, a niekiedy przekracza on
Newralgicznym momentem jest przejście przez ich ugrupowanie bojowe.
ugrupowanie wojsk własnych. Dlatego też przed rozpo- Prowadząc natarcie w głębi, dowódca kompanii mu-
częciem natarcia siłami pododdziałów będących si liczyć się z tym, że jego tempo będzie się zmieniało
w styczności z przeciwnikiem lub pododdziałów sape- w zależności od możliwości stawiania oporu przez
7
Linia (rubież) ataku jest bardzo istotnym elementem koordynacji natarcia, gdyż czas jej przekroczenia jest podstawą do wszelkich obliczeń cza-
sowych.
8
Regulamin działań taktycznych…, op.cit., s. 50.

przeciwnika oraz od sytuacji. Jeden ze sposobów dzia- Aby skoordynować i sprawnie przeprowadzić natar-
łania to odparcie kontrataku przeciwnika sposobem cie w styczności z przeciwnikiem, wyznacza się:
obronnym z zajętej dogodnej rubieży terenowej, z któ- – kompanii – podstawę wyjściową do ataku w zaj-
rej kompania prowadzi pojedynek ogniowy z kontrata- mowanym punkcie oporu;
kującymi siłami oraz środkami bezpośredniego wspar- – pozostałym pododdziałom – linię ataku;
cia ogniowego. Możliwe jest także stosowanie sposobu – pododdziałom czołgów podchodzącym z głębi –
zaczepnego. Wówczas w czasie natarcia może dojść do rejon wyczekiwania w miejscu zapewniającym masko-
boju spotkaniowego. Istotne jest wtedy wykorzystanie wanie poza zasięgiem ognia środków przeciwpancer-
zaskoczenia i szybkie uderzenie na skrzydła i tyły prze- nych przeciwnika. Pododdziały te na linię ataku prze-
ciwnika, jednocześnie wiążąc go ogniem od czoła. Po chodzą w czasie ogniowego przygotowania natarcia.
odparciu kontrataku kompania kontynuuje otrzymane Po wykonaniu wszystkich czynności przygotowują-
zadanie. W celu rozpoznania kolejnych rubieży obrony cych do natarcia w bezpośredniej styczności położenie
i obiektów przeciwnika, a także ubezpieczenia się pododdziałów nacierających powinno być następujące:
przed niespodziewanym jego uderzeniem, dowódca – plutony pierwszego rzutu – w całości lub częścio-
kompanii, nacierając w głębi jego ugrupowania, może wo na linii (rubieży) ataku;
wysłać bojowy patrol rozpoznawczy. W sprzyjającej – przydzielone kompanii pododdziały czołgów, zme-
sytuacji kompania może przejść do pościgu za wycofu- chanizowane i zmotoryzowane – na linii (rubieży) ata-
jącym się przeciwnikiem. Prowadzi go w ugrupowaniu ku lub w rejonie wyjściowym. Powinien być wyzna-
przedbojowym. W zależności od sytuacji może to być czony za przeszkodami terenowymi poza zasięgiem
pościg czołowy, równoległy lub kombinowany. Jego ognia przeciwpancernego przeciwnika;
celem będzie rozbicie odchodzących sił przeciwnika – odwód, jeśli ma go kompania – w kolumnie mar-
oraz niedopuszczenie do zorganizowania przez niego szowej za ukryciami terenowymi;
obrony na kolejnych rubieżach. – przydzielona do kompanii zmechanizowanej (zmo-
Walcząc z przeciwnikiem w głębi jego ugrupowa- toryzowanej) kompania wsparcia lub pluton ogniowy –
nia, pododdziały kompanii niszczą z marszu jego na stanowiskach ogniowych w gotowości do otwarcia
doraźnie organizowane stanowiska i punkty oporu. ognia;
Zapory i przeszkody terenowe starają się obchodzić – elementy rozpoznawcze, jeśli są organizowane –
lub przekraczają je, wykonując przejścia własnymi na linii (rubieży) ataku;
siłami. Po opanowaniu nakazanego obiektu ataku – punkt dowodzenia dowódcy kompanii – w ugrupo-
kompania, w zależności od decyzji przełożonego, waniu pierwszego rzutu lub bezpośrednio za nim;
kontynuuje natarcie w nakazanym kierunku lub – urządzenia i elementy logistyczne oraz medyczne,
przechodzi do obrony. tj. patrol rozpoznania i pomocy technicznej, grupa ewa-
Natarcie w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem kuacyjno-ratunkowa, batalionowy punkt opatrunko-
będzie prowadzone w sytuacji, gdy kompania przez pe- wy – za pierwszym rzutem9.
wien czas broniła się lub gdy natarcie z marszu z róż- Kompania zmechanizowana (zmotoryzowana) wy-
nych względów się nie powiodło. Naciera wówczas konująca atak na wozach bojowych w bezpośredniej
z położenia obronnego lub po zluzowaniu pododdzia- styczności z przeciwnikiem osiąga gotowość do natar-
łów będących w styczności. Ma to swoje wady i zalety. cia przed podejściem czołgów do podstawy wyjścio-
Zaletą jest to, że dowódca i żołnierze wiedzą, gdzie jest wej, natomiast kompania wykonująca atak w ugrupo-
przeciwnik, znają rozmieszczenie jego środków ognio- waniu pieszym rozpoczyna go z chwilą przekroczenia
wych i zapór inżynieryjnych oraz sposób prowadzenia przez czołgi jej ugrupowania.
walki. Ponadto dowódca ma możliwość precyzyjnie Pododdział czołgów nacierający w pierwszym rzucie
wskazać zadania – obiekty ataku. Wadą jest natomiast lub pluton przydzielony do kompanii zmechanizowa-
to, że wszelkie czynności są wykonywane pod ogniem nej, zajmujący do tego czasu rejon wyjściowy, rozpo-
i obserwacją przeciwnika, który ma możliwość prze- czyna podchodzenie do linii (rubieży) ataku na komen-
ciwdziałania natarciu. dę (sygnał) dowódcy. Z rejonu wyjściowego na linię
Wszystkie przedsięwzięcia, poczynając od prze- (rubież) ataku wychodzi w ugrupowaniu przedbojo-
mieszczenia się pododdziału, podejścia oraz zajęcia na- wym. Jeżeli pododdziały czołgów (czołgi) zostały wy-
kazanej rubieży, na przyjęciu ugrupowania bojowego dzielone do strzelania na wprost, to podczas ogniowego
kończąc, kompania powinna realizować w warunkach przygotowania ataku na komendę (sygnał) zajmują wy-
ograniczonej widoczności i z uwzględnieniem masko- znaczone stanowiska ogniowe i niszczą wskazane cele
wania. Przyjmowanie ugrupowania bojowego do natar- na przedniej linii oraz w głębi obrony przeciwnika, bę-
cia powinno stwarzać pozory przechodzenia do obrony dące w zasięgu ich ognia. Atak rozpoczyna się na sy-
lub jej doskonalenia. Jeśli nie jest możliwe jego przyję- gnał przełożonego. Pod osłoną ognia artylerii podod-
cie pod osłoną nocy lub w warunkach ograniczonej wi- działy pokonują zapory inżynieryjne i rozpoczynają
doczności, należy to uczynić najpóźniej w czasie natarcie. Od tego momentu sposób jego prowadzenia
ogniowego przygotowania ataku. jest taki sam jak podczas natarcia z marszu. n
9
Ibidem, s. 52.

31
Pluton zmechanizowany
w natarciu
JEDYNIE PROWADZĄC DZIAŁANIA ZACZEPNE, MOŻNA
SKUTECZNIE ROZBIĆ SIŁY PRZECIWNIKA I OPANOWAĆ
ZAJMOWANY PRZEZ NIEGO TEREN. TYLKO W TEN SPOSÓB
MOŻNA OSIĄGNĄĆ ZAKŁADANY STOPIEŃ DESTRUKCJI
PRZECIWNIKA I ZMUSIĆ GO DO ZANIECHANIA DALSZEJ WALKI.
mjr Marcin Nawrot, kpt. Janusz Rylewicz
N owe uzbrojenie oraz struktura pododdziałów

zmechanizowanych i zmotoryzowanych wymu-
siły naturalną zmianę sposobów ich walki. W arty-
i sposobów ataku na jego punkty oporu. Nie można
też zapominać o umiejętnym wykorzystaniu możli-
wości manewrowych i ogniowych posiadanego
kule przedstawiamy wariant działania plutonu zme- sprzętu i środków ogniowych oraz właściwości
chanizowanego w natarciu z uwzględnieniem udzia- ochronnych i maskujących terenu.
łu drużyny wsparcia wyposażonej w lekki moździerz Cele szczegółowe nacierającego plutonu będą się
LM-60D. W przeciwieństwie do obrony plutonu sprowadzać głównie do pozbawienia przeciwnika sił
Marcin Nawrot jest zmechanizowanego użycie drużyny wsparcia w na- i środków, uchwycenia terenu oraz przejęcia inicja-
kierownikiem Cyklu tarciu wydaje się trudniejsze chociażby dlatego, że tywy. Duże znaczenie dla ich osiągnięcia będzie
Taktyki w Centrum nieumiejętne zaplanowanie wykorzystania lekkiego mieć odpowiednie ześrodkowanie sił i środków we
Szkolenia Wojsk moździerza LM-60D może rzutować na tempo na- właściwym czasie i miejscu, następnie umiejętne
Lądowych. tarcia plutonu1. W związku z tym właściwe planowa- ich wykorzystanie. Dokonanie trafnego wyboru
nie i odpowiednia koordynacja działania drużyny obiektu ataku, które zaowocuje tym, że uderzymy
wsparcia z pozostałymi drużynami plutonu będą w najsłabsze miejsce w obronie przeciwnika, spo-
mieć kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celu, jakim woduje, że nie poniesiemy dużych strat, co ułatwi
jest opanowanie obiektu, a tym samym wykonanie nam jego pobicie.
postawionego zadania. Aby zwiększyć szansę na końcowy sukces natar-
cia, wykorzystujemy ukrycia terenowe, pokonujemy
ISTOTA NATARCIA teren skokami oraz prowadzimy pojedynki ogniowe,
Szybkie tempo natarcia w połączeniu z ciągiem niwelując możliwości przeciwnika zarówno pod
dynamicznych pojedynków ogniowych pozwala względem prowadzenia skutecznego ognia, jak i wy-
Janusz Rylewicz jest
wykładowcą w Cyklu
przechylić szalę zwycięstwa na własną stronę. Straty konywania manewru.
Taktyki w Centrum
poniesione w natarciu można zminimalizować, jeśli Nasuwa się więc wniosek, że natarcie największą
Szkolenia Wojsk ograniczymy czas, w jakim przeciwnik będzie raził szansę powodzenia ma wówczas, gdy nacierający
Lądowych. nas skutecznym ogniem. Dlatego dużą wagę należy umie wykorzystać właściwości taktyczne terenu, je-
przywiązywać do zaskoczenia go co do kierunku go rzeźbę i pokrycie oraz pola zakryte i martwe.
1
M. Nawrot, J. Rylewicz: Obrona plutonu zmechanizowanego. „Przegląd Sił Zbrojnych” 2015 nr 1, s. 24.

Teren dogodny do prowadzenia natarcia zazwyczaj

będzie skupiać większą uwagę obrońcy, będzie więc
tam najsilniej broniony. Często celowe jest wykona-
nie głównego uderzenia w terenie mniej dogodnym, ROZKAZ BOJOWY
DOWÓDCY 1 plz
lecz umożliwiającym uzyskanie zaskoczenia.
Momentem kluczowym każdego natarcia jest prze-
łamanie obrony. Będzie ono realizowane na wąskim
odcinku, co powoduje, że atakujący skupi dużą ilość
sił i środków w jednym miejscu. Dokonany wyłom DO NATARCIA (WARIANT)
poszerza się w kierunku skrzydeł i w głąb ugrupowa-
nia obronnego przeciwnika, stwarzając warunki do
wprowadzenia kolejnych sił. Pododdziały mogą prze- Wskazuje dozory
chodzić do natarcia z marszu lub w bezpośredniej 1. SYTUACJA
styczności z przeciwnikiem. a) przeciwnik
Przedni przeszedł do obrony na rubieży: skraj L. OKRĄGŁEGO,
DRZEWO, SŁUP w kształcie litery A, skraj L. ALEKSANDRA.
NATARCIE Z MARSZU Przed nami na wzgórzu broni się około drużyny zmechanizo-
Zapewnia skrytość przygotowania, ułatwia zasko- wanej.
czenie oraz zmniejsza wrażliwość pododdziałów na
uderzenia ogniowe przeciwnika. Pododdziały prze- Wykryto:
– D-SKRAJ w prawo 0-20 pancerzownica, w lewo od niej gru-
chodzą do niego po podejściu z głębi z zajmowa-
pa strzelców, dalej w prawo 0-10, w głębi 150 m BWP-2
niem rejonu wyjściowego lub bez jego zajmowania. z wyrzutnią PPK w okopie, w prawo od BWP grupa strzel-
Istotą jego jest wykonanie marszu w celu zbliżenia ców;
się do przeciwnika, przyjęcia ugrupowania bojowe- – D-BUNKIER po prawej stronie – strzelec, dalej w głąb 400 m
go i rozpoczęcia ataku bez zatrzymywania się czoło- w zagajniku prawdopodobnie rejon wyczekiwania wozów
bojowych;
wych pododdziałów. Sposób ten znacznie skraca – D-SKRAJ w kierunku m. CHOJNICE dalej 1 km odwód w sile
czas ich przebywania w zasięgu oddziaływania środ- ok. plz, którym przeciwnik może wykonać kontratak w kie-
ków ogniowych i rozpoznania przeciwnika. Natarcie runku D-SKRAJ – BUNKIER lub przejdzie do obrony wzdłuż
tego typu stosuje się zwykle pod osłoną pododdzia- drogi BIEDRUSKO – POZNAŃ;
– przed przednim skrajem obrony w odległości ok. 250 m pole
łów znajdujących się w bezpośredniej styczności.
minowe i zapory z drutu kolczastego;
W natarciu z marszu z zajmowaniem rejonu wyj- – lotnictwo prowadzi rozpoznanie w ogólnym kierunku
ściowego pododdziały przebywają w nim w czasie, OBORNIKI – POZNAŃ i wykonuje uderzenia na przemiesz-
który pozwala im na osiągnięcie pełnej gotowości do czające się zgrupowania naszych wojsk do linii styczności;
walki. Rejon wyjściowy wyznacza się w takiej odle- – stwierdzono działanie śmigłowców, które mogą wykonywać
uderzenia znad L. LODY.
głości od linii styczności wojsk, by znajdował się poza
zasięgiem oddziaływania środków przeciwpancer- b) wojska własne
nych przeciwnika. Przebywające w nim pododdziały – 1 kz po podejściu z głębi atakuje przeciwnika na kierunku
rozśrodkowuje się wzdłuż dróg z uwzględnieniem L. BAŻANTERIA – m. CHOJNICE z zadaniem rozbicia jego sił
w punkcie oporu: zach. L.OKRĄGŁY – wsch. L. ALEKSAN-
właściwości maskujących terenu.
DRA, opanowania wzniesienia na zachód od lasu Ciemnego
Natarcie może być również prowadzone bez zaj- i zapewnienia kontroli nad drogą ŁĄGIEWNICKĄ;
mowania rejonu wyjściowego. Dotyczy to sytuacji, – na lewo 2 plz atakuje w kierunku: BAŻANTERIA –
gdy – ze względu na charakter działań przeciwnika płn. L. OKRĄGŁY i opanowuje obiekt płn. L. OKRĄGŁY. Linia
– będzie to niemożliwe lub niecelowe. Przygotowa- rozgraniczenia: wzdłuż drogi polnej;
– na prawo 3 plz atakuje w kierunku: BAŻANTERIA –
nie do natarcia odbywa się wówczas w marszu, płn. L. ALEKSANDRA i opanowuje obiekt płn. L. ALEKSAN-
a niezbędne przeglądy techniczne przeprowadza się DRA. Linia rozgraniczenia: kępa krzaków, ułamane drzewo,
w czasie postojów. Uzupełnia się także środki ma- zniszczony kopiec, D-SKRAJ;
teriałowe. – das ze stanowisk ogniowych w rejonie m. RADOJEWO obez-
władnia punkty oporu przeciwnika na kierunku natarcia 1 kz;
W celu zapewnienia zorganizowanego przemiesz- – wojska w styczności wykonają przejścia w polach mino-
czenia, rozwinięcia pododdziałów i jednoczesnego wych, po jednym na pluton.
rozpoczęcia ataku na przednią linię obrony przeciw-
nika uwzględnia się w czasie przygotowania natarcia 2. ZADANIE
z marszu z zajmowaniem lub bez zajmowania rejonu 1 plz – przechodzi do natarcia po podejściu z głębi. Uderze-
niem w kierunku: L.BAŻANTERIA – wzg. 89,7 z linii na lewo:
wyjściowego następujące punkty dowodzenia i koor- sucha brzoza, na prawo: kępa drzew rozbija drużynowe stano-
dynacji (rys. 1): wisko oporu przeciwnika w rejonie: droga czołgowa – droga
– rejon ześrodkowania i drogi podejścia, polna i opanowuje obiekt – wzg. 89,7.
– rejony wyjściowe (rejony wyczekiwania) w po-
bliżu linii styczności (rubieży ataku), 3. REALIZACJA
a) zamiar działania
– linie (rubieże) ataku, Myślą przewodnią otrzymanego zadania jest rozbicie przeciw-
– linie rozgraniczenia oraz linie (obszary) koordy- nika na kierunku natarcia i opanowanie obiektu ataku –
nacji wsparcia ogniowego, wzg. 89,7:

33
RYS. 1. SCHEMAT PROWADZENIA NATARCIA

Z MARSZU PRZEZ PLUTON ZMECHANIZOWANY

– marsz do linii ataku wykonać po jednej drodze;

– osie i drogi działania, – linię ataku osiągnąć do godziny 5.00;
– obiekty natarcia (w tym obiekty pośrednie)2. – wykorzystując skutki ognia artylerii, atakować w kie-
Rejon wyjściowy powinien umożliwić skryte roz- runku: L. BAŻANTERIA – wzg. 89,7, niszcząc do czasu
mieszczenie, a także zapewniać jak najmniejszą osiągnięcia przejścia w polu minowym BWP i PPK;
– po pokonaniu pola minowego przez przejście nr 5 ata-
wrażliwość na uderzenia ogniowe przeciwnika oraz kować w linii bojowej, rozbić jego siły i środki w punkcie
pozwolić na sprawne przejście do natarcia. Pluton na oporu
drodze marszu może działać jako patrol czołowy, i w głębi, opanowując obiekt ataku.
ubezpieczając kompanię, lub maszerować w jej si- Punkt ciężkości skupię na kierunku natarcia 1 drużyny.
łach głównych. Linia wyjściowa do natarcia jest wy- Pluton ugrupuję w linię wozów bojowych.
znaczana w terenie, a jej przekroczenie następuje na b) ROZKAZUJĘ:
sygnał. Pełni ona funkcję linii koordynującej ruch (1) 1 drz – atakować w środku ugrupowania wspólnie
pododdziałów z ogniem artylerii. Gdy zostanie prze- z 2 i 3 drz w kierunku: L.BAŻANTERIA – SŁUP, nisz-
kroczona, rozpoczyna się ogniowe przygotowanie ata- czyć siłę żywą i środki ogniowe przeciwnika i opano-
wać obiekt DRZEWO – KĘPA. Być w gotowości na sy-
ku. Jest to również linia, na której maszerująca kom- gnał BURZA do zajęcia tymczasowych stanowisk
pania przechodzi w ugrupowanie przedbojowe – ko- ogniowych i odparcia kontrataku przeciwnika. Przej-
lumny plutonowe. Wyznaczana jest poza zasięgiem ście w polu minowym pokonać za 2 drz i nacierać
wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych w kierunku 100 m wsch. D-SKRAJ.
średniego zasięgu – około 2 km od przedniej linii (2) 2 drz – atakować na lewym skrzydle wspólnie z 1 drz
w kierunku: zach. L. BAŻANTERIA – SUCHE DRZEWO,
obrony przeciwnika, w miarę możliwości za ukrycia- niszczyć siłę żywą i środki ogniowe przeciwnika i opa-
mi terenowymi zapewniającymi maskowanie. nować obiekt zach. wzg. 89,7. Być w gotowości na
Linia rozwinięcia w linię bojową. Każdy dowódca sygnał BURZA do zajęcia tymczasowych stanowisk
odpowiedzialny za sprawne natarcie plutonu zme- ogniowych i odparcia kontrataku przeciwnika. Przej-
ście w polu minowym pokonać jako pierwsza, rozwi-
chanizowanego powinien również przewidzieć ją nąć się w lewo od niego i zabezpieczać ogniem poko-
jako linię koordynacyjną, którą należy wyznaczyć nywanie przejścia przez kolejne drużyny.
w terenie podczas rekonesansu w odległości nie (3) 3 drz – atakować na prawym skrzydle wspólnie
mniejszej niż 1500 m od przedniej linii obrony prze- z 1 drz w kierunku: wsch. L. BAŻANTERIA – SKRAJ,
ciwnika. Można więc zadać pytanie, co powinno de- niszczyć siłę żywą i środki ogniowe przeciwnika
i opanować obiekt KĘPA – SKRAJ. Być w gotowości
terminować dowódców, którzy planują wytyczyć tę na sygnał BURZA do zajęcia tymczasowych stano-
linię i w jakiej odległości od przedniej linii obrony wisk ogniowych i odparcia kontrataku przeciwnika.
przeciwnika. Odpowiedź wypływa ze struktury eta- Przejście w polu minowym pokonać za 1 drz.
towej plutonu zmechanizowanego, a ściślej rzecz uj- (4) 4 drwsp – atakować na prawo od 3 drz w kierunku:
L. BAŻANTERIA – JEMIOŁA, niszczyć siłę żywą i środ-
mując – drużyny wsparcia, która jest wyposażona ki ogniowe przeciwnika oraz opanować obiekt
w lekki moździerz LM-60D kalibru 60 milimetrów. SUCHE DRZEWO. Być w gotowości na sygnał BURZA
Z badań empirycznych, a także po rozpatrzeniu do zajęcia stanowiska ogniowego i odparcia kontr-
walorów bojowych moździerza wynika, że właśnie ataku przeciwnika. Przejście w polu minowym poko-
linia koordynacyjna powinna zapoczątkować spie- nać za 3 drz. Z chwilą przechodzenia w ugrupowanie
bojowe spieszyć obsługę moździerza z dowódcą sek-
szenie jego obsługi w celu przygotowania ogniowe- cji, zająć dogodne stanowisko ogniowe i osłaniać jej
go wsparcia plutonu. działalność ogniową, następnie wykonać skok do ru-
Linia ataku to linia w terenie, na której pluton bieży: na lewo dwa samotne drzewa, na prawo dąb.
przechodzi z ugrupowania przedbojowego w bojowe Spieszyć obsługę moździerza, zapewniając jej osłonę
w trakcie prowadzenia przez nią ognia.
i uderza na przeciwnika. Wyznacza się ją w odległo- (5) Dowódca sekcji wsparcia z obsługą moździerza –
ści, która umożliwia skryte podejście i rozwinięcie od chwili spieszenia dowodzę nią osobiście. Zająć
na niej pododdziału, a także prowadzenie skuteczne- stanowisko ogniowe 200 m od rubieży wyjściowej
go ognia. Dla plutonu zmechanizowanego odległość do natarcia na prawo od kierunku przemieszczania
ta nie powinna być większa niż odległość strzału się BWP drużyny. Z chwilą przejścia plutonu w ugru-
powanie bojowe wspierać ogniem pluton na moją
skutecznego z armaty pociskiem PG-15W. Linię tę komendę. Przerwać ogień w chwili zakończenia po-
powinny wyróżniać dobrze widoczne punkty orien- konywania przejścia w zapach inżynieryjnych.
tacyjne w terenie. W wariancie przedstawionym na Po wykonaniu zadania zająć miejsca w wozie i kon-
rysunku 1 linię ataku wyznaczono w odległości oko- tynuować natarcie.
ło kilometra od przedniej linii obrony przeciwnika. Wytyczne koordynujące
1 drz – drużyna kierunkowa.
DZIAŁANIE PLUTONU Godzina 12 – kierunek północny.
Wyznacza się mu zadanie opanowania obiektu. Rubież rozwinięcia w linię bojową – grupa brzóz – fałda
Dowódca plutonu kieruje walką za pomocą rozka- terenowa.
Maksymalna linia, do której możemy się przesunąć
zów, komend i sygnałów przekazywanych przez ra- w trakcie natarcia – 200 m za grzbiet wzgórza.
2
Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zme- 4. ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE
chanizowanych (pluton – kompania – batalion). DWLąd, sygn. Wewn.
a) zaopatrzenie – kpz będzie rozwinięty w rejonie płd.
L. ARTYLERYJSKI.
134/09, Warszawa 2009.

35
RYS. 2. ROZMIESZCZENIE wychodzi na drogę marszu zgodnie z przyjętym

ugrupowaniem. Przemieszczając się do linii ataku,
DRUŻYNY WSPARCIA W BWP-1 może działać jako patrol czołowy, ubezpieczając
W CZASIE NATARCIA Z MARSZU kompanię, lub maszerować w jej siłach głównych.
(WARIANT) Działając jako patrol czołowy, pluton ubezpiecza
się drużyną patrolową i jest w gotowości do nisz-
czenia małych grup przeciwnika lub obchodzenia
nieprzejezdnych (bronionych) odcinków na drodze
marszu.
Rejony skażeń i zniszczeń obchodzi się z takim
wyliczeniem, by osiągnąć linię ataku w nakazanym
czasie. W razie obezwładnienia plutonu przez prze-
ciwnika jego zadanie powinien przejąć kolejny plu-
kierowca ton. W sytuacji obchodzenia zagrożonych rejonów
kierunek obejścia oznacza się przygotowanymi środ-
kami podręcznymi oraz składa meldunek przełożo-
nemu. Od linii rozwijania w kolumny plutonowe
dowódca
pluton kończy działanie jako patrol czołowy. O prze-
drużyny kroczeniu tej linii dowódca plutonu melduje dowód-
cy kompanii.
Pluton znajdujący się w składzie sił głównych
przemieszcza się w ustalonym miejscu ugrupowania
marszowego kompanii i jest w gotowości do wyko-
działonowy nywania zadań, jakie mogą wyniknąć w czasie mar-
operator szu. Podczas podchodzenia do linii ataku dowódca
moździerz plutonu precyzuje zadanie bojowe i pod osłoną ognia
strzelec
granatnika rozwija pluton w ugrupowanie bojowe.
Po osiągnięciu linii ataku rozpoczyna się kolejny
celowniczy strzelec etap – atak i przełamanie. Wtedy pododdziały arty-
moździerza ratownik
lerii kończą ogniowe przygotowanie ataku (OPA),
skrzynki skrzynki a pluton powinien się znaleźć w odległości około
z granatami z granatami
300–500 m od przedniej linii obrony przeciwnika,
obsługa
dowódca moździerza czyli na granicy bezpieczeństwa, to znaczy nieza-
sekcji
grożenia wybuchami pocisków własnej artylerii,
i rozpoczyna ogniowe wsparcie natarcia (OWN).
W czasie ogniowego przygotowania ataku działal-
Opracowanie własne. ność ogniową rozpoczyna obsługa moździerza LM-
-60D, która, dysponując różnym rodzajem amunicji,
może razić przeciwnika granatami odłamkowymi,
diostację pokładową swojego wozu, a po spieszeniu oświetlać teren, zadymiać lub nawet wzniecać poża-
– radiostację plecakową. Dowodząc, znajduje się ry w rejonie wskazanym przez dowódcę.
w ugrupowaniu bojowym w miejscu dogodnym do Wyjście na linię ataku odbywa się z maksymalną
prowadzenia obserwacji i walki. Spieszonymi druży- prędkością, na jaką pozwala teren. Z linii tej ogniem
nami dowodzą ich dowódcy bezpośrednio głosem, z armat są niszczone podczas krótkich przystanków
z wyjątkiem dowódcy drużyny wsparcia. Dowodze- siły i środki przeciwnika, by jak najszybciej opano-
nie załogami BWP-1 przejmują działonowi (dowód- wać przedni skraj obrony. Otwarcie ognia następuje
cy załóg) oraz dowódca drużyny wsparcia, który na komendę dowódcy plutonu lub samodzielnie
w plutonie pełni również funkcję zastępcy dowódcy z chwilą wykrycia środka ogniowego przeciwnika,
plutonu. To właśnie on od tego momentu powinien który znalazł się w zasięgu ognia skutecznego po-
koordynować działanie wszystkich BWP-1 plutonu. szczególnych własnych środków ogniowych.
W natarciu z marszu po podejściu z głębi można W pierwszej kolejności ogień prowadzi się z armat
wyróżnić trzy podstawowe etapy działania plutonu BWP-1. Załogi wozów bojowych obezwładniają
zmechanizowanego: marsz do linii ataku, atak środki przeciwpancerne przeciwnika, transportery
i przełamanie oraz walkę w głębi obrony przeciw- opancerzone, obsługi ręcznych granatników prze-
nika3. ciwpancernych i inne cele, dążąc do zniszczenia ich
Maszerując do linii ataku, pluton w ustalonym do momentu dotarcia do przejścia w zaporach inży-
czasie lub na komendę (sygnał) przełożonego nieryjnych (minowych). W ostatniej kolejności pro-
3
Ibidem.

wadzi się ogień z karabinu maszynowego zamonto- Limity zużycia:

amunicji: paliwa:
wanego w wieży wozu bojowego oraz z broni strze-
strzeleckiej – 0,7 jo; pojazdy kołowe – 0,8 jn;
leckiej, rażąc cele zagrażające piechocie. działowej – 0,8 jo; pojazdy gąsienicowe – 0,8 jn.
Unikanie przez BWP-1 trafienia przeciwpancer- moździerzowej – 0,8 jo.
nym pociskiem kierowanym będzie polegać na klu- b) zabezpieczenie techniczne – pomoc techniczną i ewakuację
czeniu w terenie z uwzględnieniem jego rzeźby sprzętu zapewnia PRiPT przemieszczający się za 1 kz.
oraz na pokonywaniu odkrytych odcinków z mak- 5. DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚĆ
symalną prędkością. Warunki terenowe trzeba wy- a) dowodzenie
korzystywać także do skrytego zbliżania się na od- (1) moje miejsce za 1 drz;
ległość, która umożliwi skuteczne zniszczenie (2) mój zastępca – dowódca 4 drwsp.
b) łączność
środka ogniowego.
Wóz pokonuje teren bezpośrednio pod osłoną wy-
buchów pocisków artylerii i moździerzy. Zbytnie od-
dalenie się od tej osłony ułatwia przeciwnikowi
otwarcie ognia i jego zniszczenie. W czasie natarcia
drużyny zmechanizowane nie powinny tracić kon-
taktu wzrokowego z pozostałymi drużynami pluto-
nu, udzielając im w razie potrzeby wsparcia ogniem.
Dowódca załogi BWP-1 wybiera takie odcinki te-
renu, by – wykorzystując jego właściwości ochronne
– utrzymać nakazany kierunek natarcia, nie naraża-
jąc wozu na zniszczenie. Ten powinien poruszać się
w taki sposób, by stanowił jak najmniejszy cel dla
przeciwnika (ruch czołowy lub skośny niepoprzecz-
ny). Rowy należy pokonywać pod kątem prostym,
gdyż w ten sposób unika się zawieszenia pojazdu.
W razie konieczności zatrzymania BWP-1 (np.
prowadzenia ognia podczas krótkich przystanków,
spieszania desantu) dowódca wybiera miejsce, które
zapewni jego osłonę przed ogniem środków prze-
ciwpancernych przeciwnika. W wypadku uszkodze-
nia wozu dowódca przekazuje przełożonemu sygnał:
AWARIA i natychmiast wraz z załogą przystępuje
do naprawy uszkodzenia, a żołnierze desantu nacie-
rają pieszo. Gdy opanują obiekt ataku, dowódca dru-
żyny składa meldunek dowódcy plutonu o wykonaniu
zadania i stratach, jakie poniósł, oraz stanie amunicji.
Dowódca kompanii stawia dowódcy plutonu kolejne
zadanie – opanowanie obiektu lub uszczegóławia kie-
runek natarcia albo po zabezpieczeniu wejścia do
walki odwodowego plutonu przenosi go do odwodu.
Napotkane zapory inżynieryjne pokonuje się wy-
znaczonym przejściem w kolejności ustalonej przez
dowódcę plutonu. Dla nacierającego plutonu powin-
no być wykonane co najmniej jedno przejście. Do
chwili, gdy rozpocznie się pokonywanie zapór inży-
nieryjnych, powinny być wyeliminowane z walki
środki przeciwpancerne przeciwnika, które mogą 111 – gotowość do natarcia
zatrzymać nacierający pluton w trakcie jego prze- 333 – naprzód
444 – stój
SZKIC
kraczania. Po pokonaniu zapór inżynieryjnych, wy-
korzystując właściwości maskujące terenu, poszcze-
LOTNIK – alarm powietrzny NATARCIA
MGŁA – alarm chemiczny
gólne BWP-1 rozjeżdżają się na określone kierunki kryptonimy: 1 plz
działania i niszczą siłę żywą oraz środki ogniowe bateria – okólnik;
przeciwnika. SOKÓŁ 1 – dowódca plz;
SOKÓŁ 11 – dowódca 1 drz;
Często w czasie ataku pojawia się zagrożenie SOKÓŁ 12 – dowódca 2 drz;
kontratakiem odwodów przeciwnika. W takiej sytu- SOKÓŁ 13 – dowódca 3 drz;
acji pluton powinien zająć stanowiska ogniowe na SOKÓŁ 14 – dowódca 4 drwsp;
dogodnej rubieży terenowej i razić przeciwnika ze SOKÓŁ 15 – dowódca sekcji wsparcia.
wszystkich środków ogniowych na maksymalnej częstotliwość: R – 27250; Z – 35500.

37
RYS. 3. SCHEMAT DZIAŁANIA

OBSŁUGI MOŹDZIERZA
W CZASIE NATARCIA Z MARSZU (WARIANT)
Obiekt ataku
Strefa bezpieczeństwa dla wojsk własnych w czasie ogniowego

przygotowania ataku min.500 m od wybuchów
B O W
M I E L C Z A R E K / 7
T .
G R A F I C Z N Y ,
Zajęcie
stanowiska
i prowadzenie
ognia około
1500 m P K / D Z I A Ł
Spieszanie od przedniej
linii obrony
donośności, zwiększając intensywność ognia w mia- w ugrupowaniu bojowym, a po utracie kontaktu

rę jego podchodzenia. Z chwilą załamania się kontr- ogniowego z jego siłami – w ubezpieczonej kolumnie
ataku pluton powinien przystąpić do kontynuowania marszowej. Pluton obchodzi położone w głębi zapory
otrzymanego zadania. inżynieryjne i przeszkody terenowe.
Podczas walki w głębi obrony przeciwnika w celu
WALKA W GŁĘBI rozpoznania kolejnych punktów oporu i terenu na
Gdy przeciwnik rozpoczął wycofywanie, pluton na kierunku działania oraz ubezpieczenia się przed nie-
rozkaz przełożonego może przejść do pościgu spodziewanym uderzeniem przeciwnika pluton zme-

chanizowany może otrzymać zadanie działania jako w BWP, proponuje się wariant przedstawiony na ry-
bojowy patrol rozpoznawczy (BPR). sunku 2. Jego istotą jest takie usytuowanie żołnie-
rzy, by możliwe było sprawne opuszczenie wozu
WYKORZYSTANIE MOŹDZIERZA (spieszenie).
W NATARCIU Kluczową rolę odgrywa celowniczy moździerza,
Dowódca plutonu zmechanizowanego w trakcie który opuszczając lewą część przedziału desantowe-
natarcia będzie dążył do maksymalnego wykorzysta- go, nie powinien być obarczony dodatkowymi zada-
nia potencjału wszystkich środków ogniowych, które niami, takimi jak otwarcie i zamknięcie drzwi. Dla-
ma do dyspozycji. Jednak charakter działań, w tym tego czynności te wykonuje dowódca sekcji wspar-
szybkie przemieszczanie, skoordynowane z prowa- cia, który dodatkowo zabiera ze sobą dwie skrzynki
dzonym ogniem, będzie determinowało wybór roz- z granatami. Po prawej stronie przedziału desanto-
wiązań uwzględniających ograniczenia czasowe. wego, bezpośrednio przy drzwiach, miejsce zajmuje
W razie prowadzenia natarcia bez spieszania dowód- i opuszcza w czasie spieszania żołnierz z obsługi
ca wykorzystuje ogień broni pokładowej BWP-1 moździerza wraz z kolejnymi dwiema skrzynkami
STRATY PONIESIONE W NATARCIU MOŻNA

ZMINIMALIZOWAĆ, JEŚLI OGRANICZYMY
CZAS, W JAKIM PRZECIWNIK BĘDZIE
RAZIŁ NAS SKUTECZNYM OGNIEM
oraz broni strzeleckiej (karabinków i karabinów ma- granatów. Tak spieszona obsługa moździerza, kiero-
szynowych), prowadzony z burt. Problemem pozo- wana przez dowódcę sekcji wsparcia, zajmuje stano-
staje umiejętne wykorzystanie potencjału ogniowego wisko ogniowe na kierunku rozwijania BWP-1
pozostałych środków ogniowych, w tym głównie w ugrupowanie bojowe. Odcinek drogi, po której bę-
lekkiego moździerza. dzie się przemieszczać wóz drużyny wsparcia, powi-
Zaprezentowany wariant wykorzystania moździe- nien być najkrótszy w plutonie. Nie spowoduje to
rza przybliża ideę wzmocnienia siły uderzeniowej opóźnień w planowym wyjściu plutonu na linię ata-
plutonu zmechanizowanego z perspektywy podej- ku (rys. 1).
mowanej próby wcześniejszego obezwładnienia Po zajęciu stanowiska ogniowego obsługa moź-
obiektu ataku. dzierza przygotowuje się do obezwładniania prze-
Najważniejszym zadaniem będzie opracowanie ciwnika w obiekcie ataku. Ogień półpośredni powi-
przez dowódcę planu działania dla podległej druży- nien być prowadzony w określonym przedziale cza-
ny wsparcia. Główną uwagę powinien zwrócić na sowym – od momentu wyjścia plutonu na linię ataku
wybór stanowiska ogniowego dla moździerza do chwili pokonania zapór inżynieryjnych (300–500
w bezpiecznej odległości od prowadzonego przez m od przedniej linii obrony przeciwnika). Odległość
przeciwnika ostrzału (ognia skutecznego do 2000 ta stanowi dla obsługi moździerza jednocześnie ru-
m), z zagwarantowaniem skrytości działania i du- bież bezpieczeństwa. Jeśli pluton działa pieszo, nale-
żym polem obserwacji. Musi również uwzględnić ży ją zwiększyć do 500 m (rys. 3).
aspekt sprawnego (niepowodującego spowolnienia
tempa natarcia) spieszenia dowódcy sekcji z obsłu- REFLEKSJE
gą moździerza. Przedstawiony scenariusz prowadzenia natarcia
W opisanym wariancie działania plutonu zmecha- przez pluton zmechanizowany zawiera najbardziej
nizowanego na rysunku 1 przedstawiono najwła- istotne elementy, które w zależności od trwałości
ściwszy moment spieszenia obsługi moździerza – obrony przeciwnika będą musiały być uwzględnio-
osiągnięcie przez pluton linii (rubieży terenowej) ne, by zapewnić wykonanie otrzymanego zadania.
rozpoczęcia rozwijania się w linię bojową (ugrupo- Jednak inwencja dowódcy, przy dążeniu do jak naj-
wanie bojowe). Jeżeli warunki terenowe zostaną mniejszych strat własnych, powinna narzucać formę
spełnione, dowódca plutonu zwiększy ilość posia- działania i być motywem przewodnim w walce.
danych środków ogniowych wykorzystywanych Z kolei sposób wykorzystania drużyny wsparcia
w bezpośrednim starciu o dodatkowy element – w natarciu z pewnością musi być dopracowany, by
lekki moździerz. Przystępując do ustalenia opcjo- efektywnie ją użyć, a jej działalność ogniowa nie
nalnego sposobu rozmieszczenia drużyny wsparcia wpływała hamująco na tempo natarcia. n

39
Ugrupowanie kompanii
oraz plutonu w walce
ODPOWIEDNIE USZYKOWANIE PODODDZIAŁÓW
POZWALA NA EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE
POSIADANYCH SIŁ I DZIĘKI TEMU NA WYKONANIE ZADANIA.
kpt. Michał Pietrzak
D okumentem normującym to zagadnienie jest

Regulamin działań taktycznych pododdziałów
wojsk pancernych i zmechanizowanych (pluton –
i ugrupowanie pododdziałów w walce. Warto za-
uważyć, że w przeciwieństwie do regulaminu dzia-
łań taktycznych z 1994 roku2 oraz Regulaminu walki
kompania – batalion)1. Poszczególne jego rozdziały, Wojsk Lądowych Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypo-
poświęcone rodzajom działań, opisują strukturę spolitej Ludowej z roku 19883 nie podano w nim
Autor jest oficerem

1
Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych (pluton – kompania – batalion). DWLąd, sygn. Wewn.
sekcji G2 Sztabu 134/09, Warszawa 2009.
2
Regulamin działań taktycznych wojsk lądowych. Cz. II. Szt. Gen., sygn. 1423/94, Warszawa 1994.
12 Dywizji
3
Regulamin walki Wojsk Lądowych Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Cz. III. Kompania, pluton, drużyna, załoga. Sygn. Szkol. 670/86,
Zmechanizowanej.
Warszawa 1988.

Fot. 1. Modele wozów z tzw.

skrzynek taktyczno-ogniowych
to wyśmienita pomoc szkolenio-
wa w nauczaniu przyjmowania
szyków. A U T O R A
A R C H I W U M

41
RYS. 1.
PLUTON
USZYKOWANY
W LINIĘ BOJOWĄ
RYS. 2.
PLUTON
USZYKOWANY
KĄTEM
W PRZÓD
RYS. 3.
PLUTON
USZYKOWANY
KĄTEM
W TYŁ
RYS. 4. PLUTONY USZYKOWANE WYSTĘPEM W LEWO I WYSTĘPEM W PRAWO

sposobów ugrupowania kompanii w walce oraz ko- i pokrycie umożliwiające prowadzenie obserwacji
mend do jego zmiany. Warto zatem przyjrzeć się za- i ognia, a przełożonemu – kontrolowanie położenia
pisom poszczególnych punktów podrozdziałów 2.4 i działania podległych pododdziałów;
oraz 3.4 obowiązującego regulaminu, z których wy- – miejsce w ugrupowaniu przełożonego, szczegól-
nika, że pluton na ogół ugrupowuje się w jeden rzut. nie występowanie (lub nie) sąsiadów w bezpośredniej
Oznacza to, że najczęstszym jego ugrupowaniem bę- styczności;
dzie jeden rzut bez odwodu, co zapewni maksymal- – oddziaływanie przeciwnika, w tym rozmieszcze-
ne wykorzystanie możliwości ogniowych wozów bo- nie jego stanowisk i punktów oporu lub dróg podej-
jowych. Zwrócić należy jednak uwagę, że punkt ten ścia;
dopuszcza także inne ugrupowanie plutonu, które – możliwość wykonania manewru siłami, czyli roz-
może wyznaczyć dowódca w zależności od sytuacji winięcia pododdziałów, zmiany frontu ich ugrupowa-
taktycznej. Z kolei kompania może być uszykowana nia oraz ześrodkowania i przeniesienia ognia.
w jeden rzut z odwodem. Uwzględniając uwarunko- W naszych dokumentach normatywnych jest mowa
wania terenowe, plutony rozmieszcza się w punkcie o trzech rodzajach ugrupowania: marszowym, przed-
oporu kompanii w taki sposób, by zapewnić prowa- bojowym i bojowym.
dzenie najskuteczniejszego ognia przed frontem i na Ugrupowanie marszowe to celowe oraz zgodne
skrzydłach punktu oporu. z zamiarem dowódcy rozmieszczenie na drogach
Użyte w regulaminie słowo „może” oznacza, że marszu pododdziałów, zapewniające ich doprowadze-
w zależności od sytuacji taktycznej kompania może nie do wyznaczonych rejonów w pełnej gotowości bo-
przyjąć również inne ugrupowanie, które w ocenie jej jowej lub wejście do walki z marszu6. Kompania
dowódcy zapewni wykonanie postawionego zadania. w tym ugrupowaniu przemieszcza się w jednej ko-
Myśl tę rozwija kolejny punkt regulaminu (pkt lumnie. Jego istotą jest umożliwienie sprawnego prze-
2037), w którym przyjęto, że ugrupowanie powinno mieszczenia się pododdziałów.
zapewnić realizację zadania bojowego, przede wszyst- Ugrupowanie przedbojowe to właściwe i zgodne
kim jednak umożliwić efektywne użycie posiadanych z decyzją dowódcy uszykowanie przemieszczających
sił i środków walki, wykonanie swobodnego manewru się pododdziałów z rejonów wyjściowych na rubież
oraz wykorzystanie właściwości terenu. W konse- wejścia do walki (do linii wyjściowej – LD) lub w to-
kwencji powinno się przyczynić do osiągnięcia zakła- ku prowadzenia działań zaczepnych (zwykle w pości-
danego celu obrony (natarcia, pkt 3045). gu) w gotowości wprowadzenia do walki lub w sprzy-
Warto przytoczyć także punkt 3041, który brzmi: jających warunkach do jej prowadzenia7. Kompania
batalion (kompania, pluton) może prowadzić natarcie w tym ugrupowaniu przemieszcza się w linii kolumn
w ugrupowaniu przedbojowym i bojowym. plutonów. Rozwija się w to ugrupowanie z marszowe-
W punkcie 3047 przytaczanego regulaminu działań go poza zasięgiem kierowanych środków przeciwpan-
taktycznych wymieniono rodzaje uszykowania kom- cernych przeciwnika. Natomiast z bojowego przyjmu-
panii, zaznaczając, że może ona działać spieszona lub je ugrupowanie przedbojowe w czasie natarcia, gdy
w wozach bojowych. Wyszczególniono następujące: konieczne jest przejście przez zapory. Jego istotą jest
w linię bojową, kątem w przód i w tył, występem sprawne przemieszczanie się w kierunku przeciwni-
w lewo i w prawo. Analogiczne rodzaje podano ka, umożliwiające szybkie rozwinięcie bądź zastoso-
w punkcie 3048 dotyczącym plutonu. Regulamin wanie różnych form manewru. W ugrupowaniu tym
działań taktycznych nie wymienia uszykowania scho- kompania może działać w różnych uszykowaniach.
dami w lewo (w prawo), choć takie rodzaje wymie- Ugrupowanie bojowe to celowe i zgodne z decyzją
niają: Podręcznik walki pododdziałów Wojsk Pancer- dowódcy rozmieszczenie pododdziału zapewniające
nych (pluton, załoga)4 oraz Podręcznik walki podod- optymalne wykorzystanie jego możliwości taktyczno-
działów Wojsk Zmechanizowanych (pluton, drużyna)5. -bojowych dla osiągnięcia celu walki przy jak naj-
mniejszych stratach własnych8. Pozwala na użycie jak
KRYTERIA DOBORU największej ilości środków bojowych pododdziału
Do zasadniczych kryteriów warunkujących do- w celu rażenia przeciwnika.
bór ugrupowania i uszykowania pododdziału
w walce należą: RODZAJE USZYKOWANIA
– rodzaj działań (obrona, natarcie); ORAZ ICH ZALETY I WADY
– teren, zwłaszcza jego pojemność pozwalająca na Uszykowanie to ustawienie w szyku wojskowym9.
rozwinięcie określonych sił, oraz jego ukształtowanie Chociaż termin ten nie został zdefiniowany w Regula-
4
Podręcznik walki pododdziałów Wojsk Pancernych (pluton, załoga). DWLąd, sygn. 25/2000, Warszawa 2000, s. 40.
5
Podręcznik walki pododdziałów Wojsk Zmechanizowanych (pluton, drużyna). DWLąd, sygn. 26/2000, Warszawa 2000, s. 35.
6
Por. Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s. 465.
7
Ibidem, s. 466.
8
Ibidem, s. 464.
9
Taką definicję podaje Słownik języka polskiego. sjp.pwn.pl/.

43
RYS. 5. PLUTONY USZYKOWANE SCHODAMI

W LEWO ORAZ SCHODAMI W PRAWO
minie działań taktycznych pododdziałów wojsk pan- Przykładowa komenda: 1 pluton, kierunek drzewo,
cernych i zmechanizowanych...10 ani w Leksykonie na rubież kępy krzaków, kierunkowy LETRA 12, w li-
wiedzy wojskowej11, należy go rozumieć jako roz- nię bojową – NAPRZÓD!
mieszczenie elementów ugrupowania względem sie- Uszykowanie kątem w przód (rys. 2) zapewnia do-
bie tak, by jak najefektywniej wykorzystać ich poten- brą obserwację oraz możliwość prowadzenia ognia na
cjał zarówno w całości, jak i każdego z osobna. wprost i na skrzydła. Stosowane jest:
Pluton może być uszykowany: w linię bojową, ką- – w czasie działania pododdziału jako bojowy pa-
tem w przód, kątem w tył, występem w lewo (w pra- trol rozpoznawczy (BPR);
wo) i schodami w lewo (w prawo). – podczas marszu zbliżania lub w pościgu, gdy dą-
W linię bojową (rys. 1) ustawia się wówczas, gdy ży się do nawiązania kontaktu z przeciwnikiem, któ-
ma sąsiadów na skrzydłach. W związku z tym nie jest rego dokładna lokalizacja nie jest znana;
zagrożony obejściem (oskrzydleniem) oraz rażeniem – gdy kompania działa w linii bojowej, a między
swoich skrzydeł. Uszykowanie to stosuje się w sytu- plutonami występują duże luki, które należy zabez-
acji, gdy między walczącymi pododdziałami nie ma pieczyć ogniem skrzydłowym;
luk, które można obserwować i dozorować ogniem. – gdy pluton nie ma sąsiadów na skrzydłach, np.
Jego zalety to: działając jako ubezpieczenie bojowe.
– maksymalne natężenie ognia przed frontem pod- Zalety:
oddziału; – możliwość prowadzenia obserwacji oraz ognia na
– możliwość swobodnego manewru ogniem wprost i na skrzydła, co chroni przed oskrzydleniem
wszystkich środków ogniowych; lub uderzeniem w bok;
– bezpieczeństwo: drużyny nie prowadzą ognia – zachowanie warunków bezpieczeństwa w czasie
przez luki i zza sąsiednich pododdziałów. prowadzenia ognia.
Wady: Wady:
– brak możliwości osłony skrzydeł i prowadzenia – brak możliwości ześrodkowania ognia plutonu,
ognia na boki (może to robić tylko jeden wóz); z wyjątkiem ześrodkowania ognia drużyn skrzydło-
– zmiana frontu ugrupowania możliwa tylko przez wych; uszykowanie to praktycznie wymusza podział
zachodzenie. ognia plutonu na dwie półsfery;
10
Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych (pluton – kompania – batalion). DWLąd, sygn. Wewn.
134/09, Warszawa 2009.
11
Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979.

RYS. 6. USZYKOWANIE
KOMPANII KĄTEM
W PRZÓD:
W UGRUPOWANIU
PRZEDBOJOWYM
(PRZYKŁAD 1)
ORAZ W UGRUPOWANIU
BOJOWYM (PRZYKŁAD 2).
WOZY DOWÓDCZE
DOWÓDCY KOMPANII
ORAZ JEGO ZASTĘPCY
ZNAJDUJĄ SIĘ
W DRUGIEJ LINII.
– utrudniona zmiana frontu szyku przez zachodze- Przykładowa komenda: 3 pluton, kierunek gospo-
nie. darstwo, kierunkowy LETRA 13, kątem w tył –
Przykładowa komenda: 2 pluton, kierunek ruiny, NAPRZÓD!
kierunkowy LETRA 12, kątem w przód – NAPRZÓD! Uszykowanie występem w lewo (w prawo – rys. 4)
Uszykowanie kątem w tył (rys. 3) jest stosowane pozwala na prowadzenie obserwacji i ognia na wybra-
w czasie: ne skrzydło pododdziału bez rozdzielania ognia plu-
– oskrzydlenia lub obejścia przeciwnika; tonu. Szyk ten jest stosowany wówczas, gdy koniecz-
– próby wciągnięcia jego sił w głąb swojego ugru- na jest osłona jednego ze skrzydeł lub gdy pluton nie
powania (w worek ogniowy); ma z danej strony sąsiada. Bardzo przydatny jest tak-
– stopniowego oddawania terenu w działaniach że, gdy obok plutonu działa sąsiad, a w czasie wyko-
opóźniających; nywania zadania musi część sił wydzielić do zabez-
– przygotowywania zasadzki. pieczenia jednego ze skrzydeł, wiążąc ogniem bądź
Ten szyk bojowy jest bardzo ryzykowny w sytuacji, niszcząc punkty oporu przeciwnika. W ten sposób
gdy nie ma sąsiadów na skrzydłach lub gdy luki mię- większość sił pododdziału może zostać użyta do wy-
dzy pododdziałami są bardzo duże. konania zasadniczego zadania.
Zalety: Zalety:
– możliwość prowadzenia ognia krzyżowego na – możliwość prowadzenia obserwacji i ognia na
przeciwnika z trzech kierunków; wprost oraz na zagrożone skrzydło;
– możliwość ześrodkowywania i przenoszenia – ułatwione zachodzenie w kierunku prowadzenia
ognia wewnątrz ugrupowania. ognia.
Wady: Wady:
– ograniczenia w osłonie skrzydeł; – brak możliwości ześrodkowania całego ognia plu-
– trudności w przenoszeniu ognia na skrzydła – tonu;
ogień plutonu jest praktycznie ześrodkowany w cen- – utrudniona zmiana frontu szyku przez zachodze-
trum ugrupowania plutonu; nie w kierunku odwrotnym do występu.
– bardzo utrudniona zmiana szyku przez zachodze- Przykładowa komenda: 1 pluton, kierunek komin, kie-
nie; runkowy LETRA 13, występem w lewo – NAPRZÓD!
– niebezpieczeństwo pomyłkowego ostrzelania Uszykowanie schodami w lewo (w prawo – rys. 5)
(friendly fire) skrajnych drużyn przez drużyny jest skrajną formą uszykowania występem w lewo
środkowe, zwłaszcza w warunkach ograniczonej (w prawo). Pluton może prowadzić wówczas obser-
widoczności. wację i razić ogniem punkty oporu przeciwnika

45
Uszykowanie Schemat
TABELA 1.
RODZAJE Kompania w linii kolumn plutonów
USZYKOWANIA Komenda: Kompania, kierunek gospodarstwo,
KOMPANII kierunkowy LETRA 20, LETRA 10 na lewo, LETRA 30
na prawo, w linię kolumn plutonów – NAPRZÓD!
W UGRUPO-
WANIU PRZED-
BOJOWYM Kompania w kolumnach plutonów kątem w przód
Uszykowanie zapewniające możliwość osłony skrzydeł

w marszu zbliżania lub w pościgu.
Komenda: Kompania, kierunek wzgórze, kierunkowy

LETRA 20, LETRA 10 na lewo, LETRA 30 na prawo,
w kolumny plutonów, kątem w przód – NAPRZÓD!
Kompania w kolumnach plutonów kątem w tył
Uszykowanie zapewniające możliwość obejścia lub

oskrzydlenia przeciwnika z marszu.
Komenda: Kompania, kierunek zabudowania,

kierunkowy LETRA 20, LETRA 10 na lewo, LETRA 30
na prawo, w kolumny plutonów, kątem w tył –
NAPRZÓD!
Kompania w kolumnach plutonów występem w pra-

wo (lewo)
Uszykowanie zapewniające ubezpieczenie skrzydła

przed oddziaływaniem przeciwnika z prawej (lewej)
strony.
Komenda: Kompania, kierunek wieża, kierunkowy

w kolumny plutonów, występem w prawo (lewo) –
NAPRZÓD!
Kompania w kolumnach plutonów schodami w pra-

wo (lewo)
Uszykowanie zapewniające możliwość prowadzenia

ognia na wprost oraz w kierunku schodów. Przydatne,
gdy kompania ubezpiecza skrzydło batalionu.
Komenda: Kompania, kierunek ruiny, kierunkowy

w kolumny plutonów, schodami w prawo (lewo) –
NAPRZÓD!

Uszykowanie Schemat
TABELA 2.
Kompania w linii bojowej RODZAJE
Komenda: Kompania, kierunek kratownica, kie-
USZYKOWAŃ
runkowy LETRA 20, LETRA 10 na lewo, KOMPANII
LETRA 30 na prawo, w linię bojową –
NAPRZÓD! W UGRUPO-
WANIU
BOJOWYM
Kompania kątem w przód
Uszykowanie zapewniające możliwość osłony

skrzydeł, ale wymuszające podział ognia kom-
panii wzdłuż osi podziału (uniemożliwia
ześrodkowanie ognia całego pododdziału).
Komenda: Kompania, kierunek wzgórze,

kierunkowy LETRA 20, LETRA 10 na lewo,
LETRA 30 na prawo, kątem w przód –
NAPRZÓD!
Kompania kątem w tył
Uszykowanie zapewniające możliwość obejścia

lub oskrzydlenia przeciwnika z marszu. We-
wnątrz rejon ognia krzyżowego.
Komenda: Kompania, kierunek zabudowania,

LETRA 30 na prawo, kątem w tył – NAPRZÓD!
Kompania występem w prawo (lewo)
Uszykowanie zapewniające ubezpieczenie

skrzydła przed oddziaływaniem przeciwnika
z prawej (lewej) strony.
Komenda: Kompania, kierunek gospodarstwo,

LETRA 30 na prawo, występem w prawo
(lewo) – NAPRZÓD!
Kompania schodami w prawo (lewo)
Uszykowanie zapewniające możliwość prowa-

dzenia ognia na wprost oraz w kierunku scho-
dów. Przydatne, gdy kompania ubezpiecza
skrzydło batalionu.
Komenda: Kompania, kierunek ruiny, kierunko-

wy LETRA 20, LETRA 10 na lewo,
LETRA 30 na prawo, schodami w prawo (le-
wo) – NAPRZÓD!

47
RYS. 7. MANEWR OSKRZYDLENIA DWUSTRONNEGO

Z UGRUPOWANIA PRZEDBOJOWEGO KOMPANII ZMECHANIZOWANEJ
3
Dowódca kompanii wydaje rozkaz dla środko-
wego plutonu do wejścia do walki:
LETRA 20 – przeciwnik na wprost, w linię bojo-
wą – DO BOJU!
W czasie rozwijania środkowego plutonu skrzy-
dłowe plutony dokonują oskrzydlenia (pluton le-
woskrzydłowy) oraz obejścia za przeszkodą
(pluton prawoskrzydłowy). Widząc, że skrzydło-
we plutony znalazły się na wysokości przeciwni-
ka, dowódca kompanii wydaje komendy:
LETRA 10 – przeciwnik z prawej – DO BOJU!
LETRA 30 – przeciwnik z lewej – DO BOJU!
Skrzydłowe plutony zmieniają front ugrupowa-
nia w kierunku przeciwnika.
2
Po wykryciu przeciwnika na wzgórzu przed fron-
tem kompanii dowódca ocenia, że może go
oskrzydlić, podaje więc rozkaz do zmiany uszyko-
wania: W kolumnach plutonów, kątem w tył –
NAPRZÓD! Środkowy pluton zwalnia, a skrzydło-
we przyspieszają. Kompania zmienia uszykowa-
nie na kątem w tył. Daje to dowódcy możliwość
sprawnego dwustronnego oskrzydlenia przeciw-
nika przy związaniu go walką środkowym pluto-
nem.
1
Kompania w natarciu z marszu po rozwinięciu
z kolumny kompanijnej prowadzi działania
w ugrupowaniu przedbojowym uszykowana
kątem w przód. Daje to dowódcy możliwość
obserwacji terenu w trakcie zbliżania się do
pozycji przeciwnika oraz zabezpieczenia skrzy-
deł w przypadku kontrataku.

RYS. 8. KOMPANIA
ZMECHANIZOWANA
WZMOCNIONA
PLUTONEM CZOŁGÓW
W UGRUPOWANIU
BOJOWYM W JEDNYM
RZUCIE Z ODWODEM
W NATARCIU,
USZYKOWANA
WYSTĘPEM W PRAWO,
ODWÓD – PLUTON
CZOŁGÓW W KOLUMNIE
PLUTONU
jednocześnie całością sił. Szyk ten jest przyjmowany Kompania może działać w ugrupowaniu przedbojo-
w sytuacji, gdy pluton będzie: wym i bojowym, przyjmując określone uszykowanie
– pododdziałem skrzydłowym, wykonującym zada- (rys. 6). Pluton będzie elementem jej ugrupowania i mo-
nie ubezpieczania jednego ze skrzydeł kompanii; że się znajdować na prawym bądź lewym jej skrzydle
– obchodził rejon, w którym broni się przeciwnik lub w centrum. Kompania w ugrupowaniu przedbojo-
mogący oddziaływać na siły główne kompanii. wym będzie działać w następujących przypadkach:
Kierunek uszykowania – schodami w lewo lub – w czasie marszu od linii rozwinięcia w kolumny
w prawo – zależy od możliwości prowadzenia ognia plutonowe do linii wyjściowej (LD);
przez pododdział. Jeżeli pluton może prowadzić ogień – w trakcie natarcia po przekroczeniu linii wyjścio-
na wprost i w lewo, wówczas jest uszykowany schoda- wej (LD) w celu pokonania zapór przeciwnika przez
mi w lewo, analogicznie jak w przypadku występu uprzednio wykonane przejścia;
w lewo. – podczas pościgu za wycofującym się przeciwni-
Zalety: kiem;
– możliwość prowadzenia obserwacji i ognia na – w czasie marszu zbliżania, gdy dokładne położe-
wprost oraz na osłaniany kierunek; nie przeciwnika nie będzie znane.
– ułatwione zachodzenie w kierunku prowadzenia Zalety:
ognia. – szybkie tempo przemieszczania;
Wady: – możliwość szybkiego rozwinięcia się w ugrupo-
– brak możliwości ześrodkowania ognia z sąsia- wanie bojowe na zagrożonym kierunku w przypadku
dem; napotkania przeciwnika;
– utrudniona zmiana frontu szyku przez zachodze- – łatwość zmiany frontu szyku poszczególnych plu-
nie w kierunku odwrotnym do kierunku prowadzenia tonów (np. na komendę: Przeciwnik z prawej/lewej –
ognia. DO BOJU!) w przypadku konieczności osłony jedne-
Przykładowa komenda: 1 pluton, kierunek skraj go ze skrzydeł;
miejscowości, kierunkowy LETRA 13, schodami w le- – szybkość wykonania manewru oskrzydlenia prze-
wo – NAPRZÓD! ciwnika;

49
RYS. 9. PORÓWNANIE SCHEMATÓW OBRONY KOMPANII ZMECHANIZOWANEJ

RYS. 10. TYPOWE

UGRUPOWANIE
KOMPANII W OBRONIE
OKRĘŻNEJ W JEDEN
RZUT BEZ ODWODU,
USZYKOWANEJ W LINIĘ
BOJOWĄ. KAŻDY
Z PLUTONÓW
MA SĄSIADA
W BEZPOŚREDNIEJ
STYCZNOŚCI I PROWADZI
OGIEŃ NA WPROST
BEZ MOŻLIWOŚCI
PRZENIESIENIA GO
NA SKRZYDŁA.
– możliwość oddziaływania ogniowego na skrzy- znajdują się trzy plutony zmechanizowane uszykowa-
dła. ne występem w prawo. Dwa plutony, lewy i środkowy,
Wady: są rozwinięte w linię bojową, prawy natomiast jest
– niemożność prowadzenia ognia na wprost; uszykowany schodami w prawo dla zabezpieczenia
– niewykonalność ognia na skrzydła oraz ześrodko- prawego skrzydła kompanii. Za nią w odległości kil-
wania ognia kompanii. kuset metrów podąża pluton czołgów w ugrupowaniu
Przykład możliwości, jakie daje ugrupowanie przedbojowym jako odwód dowódcy kompanii, goto-
przedbojowe przemieszczającej się kompanii, zilu- wy w każdej chwili wejść do walki (rys. 8).
strowano na rysunku 7.
Przykłady uszykowania kompanii w ugrupowaniu JAK UCZYĆ?
przedbojowym przedstawiono w tabeli 1. W doskonaleniu umiejętności przyjmowania ugru-
Kompania w ugrupowaniu bojowym może być powań i szyku bojowego w walce najlepiej stosować
uszykowana podobnie jak w ugrupowaniu przedbojo- zasadę stopniowania trudności. W celu należytego
wym. Ograniczenia i zalety obu są identyczne jak opanowania związanych z tym czynności oraz zgrania
w przypadku plutonu. Dowódca kompanii będzie je pododdziałów zajęcia dzieli się na teoretyczne oraz
przyjmował w podobnych okolicznościach jak do- przy stole plastycznym, „pieszo jak czołgi” oraz na
wódca plutonu, oczywiście z rozróżnieniem szczebla wozach.
dowodzenia. Przykłady uszykowania kompanii Celem zajęć teoretycznych jest zapoznanie szko-
w ugrupowaniu bojowym przedstawiono w tabeli 2. lonych z rodzajami ugrupowania i uszykowania plu-
W ugrupowaniu bojowym i przedbojowym, w za- tonu i kompanii. Prowadzi się je z wykorzystaniem
leżności od sytuacji taktycznej, dowódca kompanii tablicy oraz materiałów poglądowych. Najlepiej or-
może nakazać przyjąć poszczególnym plutonom takie ganizować je w plutonie. W czasie szkolenia należy
uszykowanie, by osiągnąć cel walki. Oto przykład: we omówić rodzaje i przeznaczenie ugrupowań oraz
wzmocnionej plutonem czołgów kompanii, ugrupo- uszykowania w walce, a także komendy do ich wy-
wanej w jeden rzut z odwodem, w pierwszym rzucie konywania.

51
Fot. 2. Szkolenie
„pieszo jak czołgi” – moment
rozejścia się kolumny kompanij-
nej w kolumny plutonowe,
czyli zmiana ugrupowania
marszowego w przedbojowe.
Szkolenie przy stole plastycznym jest rodzajem tre- nach dwójkowych, zajmując w szyku takie miejsce,
ningu, podczas którego szkoleni pogłębiają znajomość jak w wozie bojowym (czołgu). Ćwiczą w zwolnio-
ugrupowań i uszykowań, korzystając z modeli wozów nym tempie, gdyż prędkość marszu jest kilkakrotnie
i stołu plastycznego (fot. 1). Może ono stanowić uzu- mniejsza niż jadącego wozu. Mają nieograniczoną
pełnienie szkolenia taktycznego w jednym z punktów pancerzem możliwość obserwowania swojego od-
nauczania. Można także je połączyć z doskonaleniem działywania oraz położenia wozu względem innych
umiejętności meldowania o wykrytych celach oraz wy- ćwiczących. W szkoleniu tym uczestniczą wszyscy
dawania komend i stawiania zadań ogniowych. W cza- żołnierze: dowódcy i kierowcy, którzy stosownie do
sie zajęć instruktor podaje komendę, a szkoleni usta- otrzymanych rozkazów dążą do utrzymania swojego
wiają modele we właściwym szyku bojowym. miejsca w szyku. Pozostali żołnierze, słysząc rozkazy
Szkolenie „pieszo jak czołgi” (często nazywane nie- przekazywane przez radio, obserwują przyjęte uszy-
zgodnie z zasadami języka: „pieszo po czołgowemu”) kowanie. Takiej szansy nie mają zamknięci w prze-
jest połączeniem treningu sensorycznego i motorycz- dziale desantowym. Zaletą szkolenia „pieszo jak czoł-
nego, i obejmuje wszystkich żołnierzy pododdziału gi” jest łatwość obserwowania poczynań ćwiczących,
(fot. 2). Prowadzi się je w czasie zajęć praktycznych. dzięki czemu można szybko reagować na popełniane
Chociaż przez wielu żołnierzy jest uznane za przeży- przez nich błędy.
tek, nie można nie doceniać jego zalet. Wypada także Szkolenie na wozach jest ostatnim etapem nauki.
nadmienić, że jest stosowane we wszystkich armiach Prowadzi się je w czasie zajęć z taktyki na poligono-
świata od czasu wprowadzenia pierwszych czołgów. wych pasach ćwiczeń, gdyż tylko nieliczne garnizo-
Działanie „pieszo jak czołgi” pozwala na praktyczną nowe pasy taktyczne mają pojemność pozwalającą na
naukę przyjmowania uszykowania oraz doskonalenie rozwinięcie kompanii. Trudności na tych zajęciach
tej umiejętności. Żołnierze poruszają się w kolum- można stopniować, prowadząc je przy otwartych,

ciu, zwłaszcza w natarciu z marszu lub podczas po-

ścigu, gdy dokładne rozmieszczenie punktów oporu
przeciwnika nie będzie znane w czasie planowania,
lecz zostanie wykryte w trakcie walki.
Ogniskowo-przestrzenny charakter działań, punkty
oporu o większych rozmiarach oraz pasy natarcia,
które wymuszą rozproszenie sił i zwiększenie luk
między pododdziałami, wskazują, że w kwestii uszy-
kowania pododdziałów dużą samodzielność będą
mieć dowódcy plutonów, a do działania kompanii
w zasięgu wzroku jej dowódcy będzie dochodzić co-
raz rzadziej (zazwyczaj w czasie przełamania lub
kontrataku batalionu). Na podstawie doświadczeń
z ćwiczeń należy wnioskować, że małe nasycenie po-
la walki pododdziałami oraz – co się z tym wiąże –
duże luki między nimi, a także częste stosowanie
„manewru pionowego” (taktyczne desanty śmigłow-
cowe) spowodują ogniskowość prowadzonych działań
oraz uczynią manewr wiodącą zasadą działań taktycz-
nych12. W tej sytuacji występowanie sąsiadów w bez-
pośredniej styczności będzie raczej wyjątkową sytu-
acją. Dlatego każdy dowódca kompanii i plutonu bę-
dzie musiał uwzględniać konieczność osłony nie
tylko swoich skrzydeł, lecz także i tyłów. Zmusi go to
do szukania rozwiązań, jak to zrobić, nie osłabiając
potencjału przewidzianego do działania na głównym
A U T O R A
kierunku. Tradycyjnie przedstawiane w literaturze

przedmiotu uszykowania kompanii i plutonu nie będą
w stanie sprostać tym wymaganiom (rys. 9, 10).
Przykład 1, zilustrowany na rysunku 9, to tradycyjny
A R C H I W U M
sposób przedstawiania schematu obrony kompanii

zmechanizowanej. Znajduje się ona w punkcie oporu
o szerokości do 1500 m, ugrupowana w jeden rzut bez
odwodu, uszykowana w linię bojową. Plutony w swo-
ich punktach oporu mają sąsiadów w bezpośredniej
styczności na skrzydłach. Takie „modelowe” przedsta-
wienie obrony kompanii13, jakkolwiek słuszne, w prak-
a potem zamkniętych włazach, co eliminuje błędy tyce występuje rzadko. Doświadczenia z ćwiczeń
oraz minimalizuje ryzyko wypadków, a także uszko- wskazują, że dowódcy kompanii będą dostawać zada-
dzenia sprzętu. nia, w których szerokość i głębokość punktu oporu bę-
dą dwukrotnie większe, a zadanie będzie się składać
WYKORZYSTANIE W WALCE z kilku etapów. Przykład 2 dotyczy takiej właśnie sytu-
Niezależnie od decyzji, jaką podejmie dowódca, acji. Wzmocniona plutonem czołgów kompania zme-
zmieniająca się sytuacja może doprowadzić do ko- chanizowana broni punktu oporu ugrupowana w jeden
nieczności przyjęcia innego ugrupowania oraz uszy- rzut z odwodem. Uszykowana jest w linię bojową, jed-
kowania niż zaplanowany (ujęty w planie walki, bez nak plutony z powodu dużych luk, które stwarzają ry-
określonego sygnału przewidzianego w planie syn- zyko przeniknięcia przez nie przeciwnika, zostały
chronizacji). Przełożony powinien zatem umieć wy- uszykowane kątem w przód w celu osłony swoich
dać wówczas stosowny rozkaz, a podwładni go wyko- skrzydeł. Zadanie kompanii zakłada działanie na trzech
nać. Dlatego tak ważne jest, by dowódcy wszystkich liniach dla zadania przeciwnikowi strat kosztem stop-
szczebli znali i rozumieli przeznaczenie poszczegól- niowej utraty terenu i ostatecznego zatrzymania go na
nych rodzajów ugrupowań i przyjmowanych w nich linii CZERWONA.
uszykowań. Naturalne wydaje się przekonanie, że Należy jednak pamiętać, że mimo zmieniającego się
częściej dowodzenie metodą bezpośredniego wyda- charakteru działań taktycznych umiejętność stosowania
wania komend do zmiany ugrupowania lub przyjęcia odpowiedniego ugrupowania i uszykowania podod-
określonego uszykowania będzie stosowane w natar- działu w walce będzie zawsze niezwykle istotna. n
12
Na temat współczesnego charakteru działań w obronie zob.: W. Więcek: Powstrzymać natarcie. „Przegląd Sił Zbrojnych” 2015 nr 1, s. 8.
13
Por. Z. Grobelny: Kompania zmechanizowana/zmotoryzowana w obronie. „Przegląd Sił Zbrojnych” 2015 nr 1, s. 14.

53
Wojska inżynieryjne
w natarciu oddziału
WYKONYWANIE ZADAŃ WSPARCIA I ZABEZPIECZENIA
INŻYNIERYJNEGO W DZIAŁANIACH ZACZEPNYCH
WYMAGA DUŻEGO WYSIŁKU ORGANIZACYJNEGO
DOWÓDZTW ORAZ UŻYCIA ZNACZNEGO POTENCJAŁU
BOJOWEGO.
ppłk dr inż. Krzysztof Wysocki
N atarcie jest działaniem rozstrzygającym, podsta-

wowym rodzajem działań bojowych prowadzo-
nym głównie w formie zwrotów zaczepnych w celu
Celem działań inżynieryjnych w czasie natarcia
oddziału jest stworzenie tym siłom warunków do:
wykonywania zorganizowanego, ciągłego i spraw-
rozbicia wojsk przeciwnika i opanowania zajmowanego manewru, również przemieszczania w trakcie
nego przez niego terenu. Cel ten osiąga się przez: ra- działań bojowych, oraz osiągnięcia przez nie powo-
żenie przeciwnika, wykonanie zdecydowanego ude- dzenia w walce; zwiększenia efektywności ich
rzenia, rozbicie jego wojsk oraz zajęcie ważnych obrony przed środkami rażenia przeciwnika
Autor jest asystentem obiektów i rejonów. i utrudnienia jego siłom działania w terenie, a tak-
w Zakładzie Wsparcia Nacierające wojska mogą przechodzić do natarcia że zadania mu strat.
Działań Wydziału z marszu lub w bezpośredniej styczności z przeciw-
Zarządzania nikiem. W pierwszym wypadku przechodzą po po- ISTOTA
i Dowodzenia AON. dejściu z głębi, z zajmowaniem lub bez zajmowania Wsparcie i zabezpieczenie inżynieryjne natarcia
rejonu wyjściowego. W drugim – nacierają z położe- brygady jest ukierunkowane na zapewnienie dogod-
nia obronnego lub po zluzowaniu wojsk będących nych warunków terenowych do:
w styczności z przeciwnikiem z rejonów wyjścio- – sprawnego wykonania marszu przez elementy
wych położonych bezpośrednio przy rejonach zaję- ugrupowania bojowego brygady z rejonów rozmiesz-
tych przez niego1. czenia do rubieży ataku2;
Natarcie może być prowadzone w trzech etapach: – szybkiego i bezkolizyjnego rozwinięcia elemen-
– podejście i rozwinięcie wojsk do natarcia, tów ugrupowania bojowego;
– uderzenie (atak i przełamanie obrony) na prze- – swobodnego ruchu i manewru wojskom podczas
ciwnika, natarcia w głębi obrony przeciwnika.
– walka w głębi obrony przeciwnika (rozwinięcie Wymaga to realizacji wielu przedsięwzięć inży-
natarcia). nieryjnych przez siły i środki wszystkich rodzajów
1
Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 65.
2
Zapewnienie sprawnego przejścia wojsk do natarcia wymaga wyznaczenia kolejno: linii (punktu) wyjściowej, rubieży rozwinięcia wojsk, linii koor-
dynacji oraz rubieży ataku. Celem wyznaczania tych rubieży i linii jest dyscyplinowanie marszu i rozwijania wojsk, a także ułatwienie dowodzenia.
Ibidem, s. 67.

D O R S Z
C A M E R A
D W U L A T E K / C O M B A T
Most saperski
BLG-67
A R K A D I U S Z

55
wojsk w ramach zabezpieczenia inżynieryjnego oraz Pododdziały etatowej kompanii saperów (ksap)
przez wojska inżynieryjne wykonujące zadania lub batalionu saperów (bsap) brygady należy zwykle
wsparcia inżynieryjnego natarcia3. wydzielać do wzmocnienia poszczególnych elemen-
Wsparcie i zabezpieczenie inżynieryjne natarcia tów utworzonego ugrupowania bojowego. Przydzie-
jest wykonywane na całą głębokość zadania bryga- lone (wspierające) brygadzie pododdziały wojsk in-
dy. Rodzaj i zakres działań inżynieryjnych w natarciu żynieryjnych powinno się w zasadzie kierować do
oddziału będzie zależał od: form jego prowadzenia wykonywania zadań na jej szczeblu lub pozostawiać
(przełamanie, bój spotkaniowy, pościg); warunków w odwodzie, w gotowości do okresowego podejmo-
terenowych, w tym przede wszystkim od stopnia prze- wania nieprzewidzianych zadań.
kraczalności terenu oraz powstałych w toku walki de- Ugrupowanie wojsk inżynieryjnych brygady w na-
formacji i zatopień terenowych; rozbudowy inżynie- tarciu składa się (rys. 1) z: pododdziałów wojsk in-
ryjnej terenu przez przeciwnika oraz możliwości jego żynieryjnych wzmacniających lub wspierających
oddziaływania minowaniem narzutowym na ugrupo- pododdziały rodzajów wojsk; pododdziałów wojsk
wanie bojowe podczas podejścia do rubieży ataku inżynieryjnych wykonujących zadania wsparcia in-
i w toku natarcia w głębi jego obrony; warunków me- żynieryjnego szczebla brygadowego; oddziału zapo-
teorologicznych oraz pory roku i doby, a także wy- rowego (OZap); oddziału zabezpieczenia ruchu
szkolenia nacierających zgrupowań i możliwości re- (OZR); oddziału i grup torujących (OT, GT); podod-
alizacji przez nie zadań inżynieryjnych. działów wojsk inżynieryjnych pozostających w od-
W ramach zabezpieczenia bojowego wszystkie wodzie brygady (OInż) oraz inżynieryjnych elemen-
pododdziały brygady w natarciu powinny być zdolne tów systemu rozpoznania5.
do wykonywania następujących zadań:
– rozpoznania inżynieryjnego terenu i przeciwni- ROZPOZNANIE INŻYNIERYJNE
ka; TERENU I PRZECIWNIKA
– przygotowania i utrzymania dróg manewru Celem organizowania i prowadzenia rozpoznania
i ewakuacji; inżynieryjnego w natarciu oddziału jest zdobycie
– wykonywania przejść w zaporach inżynieryj- (uzyskanie) wiarygodnych wiadomości o przeciwni-
nych oraz przeszkodach naturalnych i rejonach ku oraz zrealizowanych przez niego przedsięwzię-
zniszczeń; ciach inżynieryjnych i terenie, niezbędnych dla do-
– urządzania i utrzymywania przepraw (z użyciem wódcy brygady do podjęcia właściwej decyzji, a dla
etatowego sprzętu); szefa sekcji WInż do kierowania zadaniami inżynie-
– budowania zapór inżynieryjnych i obiektów for- ryjnymi pododdziałów brygady. Podstawowe źródła
tyfikacyjnych. zdobywania informacji o terenie i zadaniach inży-
Pododdziały inżynieryjne z kolei wykonują bar- nieryjnych wykonanych przez przeciwnika, oprócz
dziej skomplikowane zadania w ramach wsparcia in- inżynieryjnych elementów rozpoznania, to siły
żynieryjnego natarcia brygady. Wymaga to odpo- i środki działające w systemie rozpoznania oraz wal-
wiedniego przygotowania żołnierzy oraz użycia spe- ki elektronicznej i działań psychologicznych – ko-
cjalnego sprzętu i środków. Do zadań tych zalicza mórek rozpoznawczych dowództw nadrzędnych, są-
się: siadów i wojsk będących w styczności.
– prowadzenie rozpoznania inżynieryjnego terenu Przedmiotem rozpoznania inżynieryjnego pod-
i przeciwnika; czas organizowania i prowadzenia natarcia brygady
– przygotowanie i utrzymanie dróg; będą najczęściej:
– urządzanie i utrzymanie przepraw przez prze- – stan techniczny dróg przemieszczenia ugrupo-
szkody wodne; wania bojowego na rubież ataku;
– wykonywanie przejść w zaporach inżynieryj- – zapory inżynieryjne przeciwnika, rejony ich
nych i przeszkodach naturalnych; ustawienia, rodzaje zastosowanych min i zapalni-
– budowę zapór inżynieryjnych i wykonywanie ków;
niszczeń; – przeszkody wodne analizowane pod kątem moż-
– rozbudowę inżynieryjną rejonu wyjściowego liwości ich pokonania po istniejących mostach oraz
i opanowanych rubieży (obiektów)4. miejsca dogodne do urządzenia przepraw;
3
Zadania wsparcia inżynieryjnego natarcia brygady wykonują ich etatowe ksap (BZ, BPanc) lub bsap (BZ, BSP) oraz inne pododdziały inżynieryj-
ne działające na jej korzyść (przydzielone/wzmacniające lub wspierające w ramach odpowiednich uprawnień i relacji dowodzenia NATO lub roz-
wiązań stosowanych w SZRP).
4
Sposób wykonywania niektórych zadań jest identyczny jak w innym rodzaju działań bojowych (obrona). Dotyczy to rozbudowy inżynieryjnej rejo-
nu wyjściowego oraz umocnienia opanowanych rubieży (obiektów).
5
Do prowadzenia rozpoznania inżynieryjnego terenu i przeciwnika wykorzystuje się drużynę (drużyny plutonu) rozpoznania inżynieryjnego (drrinż).
Jest ona podstawową jednostką rozpoznania inżynieryjnego. W zależności od rodzaju zadania tworzy się z niej patrole i posterunki. Pododdziały
rozpoznania inżynieryjnego mogą organizować inżynieryjne: patrole rozpoznawcze (IPR), posterunki fotografowania (IPF), posterunki obserwacyj-
ne (IPO), grupy wypadowe (IGW) oraz samodzielne inżynieryjne patrole rozpoznawcze (SIPR).

TABELA 1. PRZEWIDYWANA LICZBA OBIEKTÓW

WYMAGAJĄCYCH ROZPOZNANIA POD WZGLĘDEM INŻYNIERYJNYM
NA POTRZEBY NATARCIA ODDZIAŁU
Rodzaj obiektu (obiektów) Liczba
Rejon wyjściowy zajmowany przez oddział przed natarciem 1
Drogi z rejonów rozmieszczenia elementów ugrupowania bojowego brygady do rubieży ataku (podejście
2–3
i rozwinięcie wojsk)
Rubież ataku – punkty oporu i rejony obrony przeciwnika na kierunku natarcia oraz prace rozbudowy
2–3
inżynieryjnej terenu wykonane przez przeciwnika
Przeszkody wodne (odcinki forsowania i miejsca dogodne do urządzenia przepraw) oraz obiekty inżynieryjne
2–4
(mosty, obiekty hydrotechniczne itp.), które znajdują się na kierunku natarcia brygady
Zapory inżynieryjne w głębi obrony przeciwnika ?*
Drogi w głębi obrony przeciwnika 2–3
Nieplanowane rubieże działania oddziału zaporowego (OZap) 2–3
Opanowane obiekty (rubieże) pod względem infrastruktury terenowej oraz pozostałe w obiektach elementy
2–4
rozbudowy inżynieryjnej terenu przeciwnika
Razem ≈ 16–20
* Brak możliwości jednoznacznego oszacowania – liczba zapór zależy od czasu, jaki przeciwnik ma na przygotowanie obrony, oraz możliwości jego sił i środków budowy zapór
inżynieryjnych (w tym wykorzystywanych w toku działań inżynieryjnych systemów minowania).
TABELA 2. LICZBA I DŁUGOŚĆ DRÓG POTRZEBNYCH

DO PODEJŚCIA I ROZWINIĘCIA BRYGADY DO NATARCIA
Liczba i długość dróg w zależności od oddalenia wojsk od linii styczności
łączna długość dróg łączna długość dróg łączna długość dróg
Rodzaje dróg liczba
przy oddaleniu 40 km przy oddaleniu 60 km przy oddaleniu 100 km
dróg
[km] [km] [km]
Brygadowe drogi podejścia do 4 100 180 340
Plutonowe drogi rozwinięcia 36 72
Kompanijne drogi rozwinięcia 12 48
Batalionowe drogi rozwinięcia 6 36
Razem w brygadzie 100 180 340
Opracowano na podstawie: P. Cieślar: Wsparcie inżynieryjne wojsk w okresie prowadzenia operacji. AON, Warszawa 2012, s. 104.
TABELA 3. POTRZEBNA LICZBA I DŁUGOŚĆ DRÓG

ORAZ LICZBA PRZEPRAW PRZEZ PRZESZKODY WODNE
W NATARCIU W ZALEŻNOŚCI OD SZCZEBLA DOWODZENIA
Szczebel Rodzaj dróg na danym Wielkość terenu [km] Liczba potrzebnych Długość Łączna długość
dowodzenia szczeblu dowodzenia szerokość głębokość dróg przepraw* dróg [km] dróg [km]
Batalion dofrontowe 3,0 6,0 1 1 5,0 5,0
dofrontowe 2 4 (2) 2x14,0=28,0
Brygada rokadowe 8,0 17,0 1 – 8,0
32,0
odwodu 2 3 2x4,0=8,0
* Liczby w nawiasie dotyczą przepraw przez przeszkody wodne o szerokości większej niż 20 metrów.
Opracowano na podstawie: P. Cieślar: Wsparcie inżynieryjne wojsk w okresie prowadzenia operacji. AON, Warszawa 2012, s. 105.

57
RYS. 1.
UGRUPOWANIE
WOJSK
INŻYNIERYJNYCH
BRYGADY
W NATARCIU
(WARIANT)
Opracowano na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Inżynieryjne dokumenty dowodzenia. AON, Warszawa 2014, s. 148.

TABELA 4. ORGANIZACJA, WYPOSAŻENIE

ORAZ MOŻLIWOŚCI ODDZIAŁU
ZAPOROWEGO (WARIANT 1 i 2)
Organizacja OZR
Wariant 1 Wariant 2
Element OZR
OZR BZ (BPanc) OZR BZ (BSP)
pluton saperów
drużyna saperów
drużyna rozpoznania
Grupa rozpoznawczo-torująca drużyna rozpoznania inżynieryjnego*,
inżynieryjnego*,
drużyna rozpoznania skażeń*
drużyna rozpoznania skażeń*
drużyna zmechanizowana pluton zmechanizowany
Grupa ubezpieczenia (drużyna zmotoryzowana) (pluton zmotoryzowany)
(załoga czołgu) (pluton czołgów)
Grupa drogowo-mostowa pluton drogowo-mostowy kompania drogowo-mostowa
Wyposażenie OZR
Nazwa sprzętu Liczba sprzętu
Czołg (z trałem i zespołem bojowym-wyrzutnią ładunków
1 1–3
wydłużonych dużych – ZB-WŁWD)
Bojowy wóz piechoty
1* 1–3*
(kołowy transporter opancerzony)
Transporter rozpoznania inżynieryjnego (TRI) 1* 1*
Pojazd inżynieryjny (PI) 1 1
Maszyna inżynieryjno-drogowa (MID) (–) 1
Przyczepa – wyrzutnia ładunków
1 1
wydłużonych dużych (WŁWD)
Transporter rozpoznania skażeń 1* 1*
Spycharka szybkobieżna BAT 2 2
Spycharko-ładowarka SŁ-34 1 9
Koparka samochodowa K-407B 1 9
Most towarzyszący na podwoziu czołgowym 4(8)* 9
Samochód ciężarowo-terenowy
3 12
(średniej ładowności)
Przyczepa transportowa 2 9
Samochód wywrotka 2 18
Żuraw samochodowy 1 3
Lekkie pokrycie drogowe 2 9
Elastyczne pokrycie drogowe 2 3
Łódź desantowa (ŁD) 2 (–)
Piła spalinowa PS-290 2 3
Piła spalinowa z osprzętem do wierceń 2 (–)
Możliwości OZR
Utrzymywanie dróg istniejących metodą
25–30 75–90
odcinkową [km]
Urządzanie drogi na przełaj (w tempie 3 km/h) 1 3
Torowanie dróg przez rejony zniszczeń
1 3
\(w tempie 2 km/h)
Utrzymywanie dróg w natarciu
1 3
(w tempie 8 km/h)
Utrzymywanie dróg w marszu
1 3
(w tempie 20 km/h)
* W zależności od struktury organizacyjnej oddziału oraz specyfiki wykonywanego zadania.
Opracowano na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 129–130,
138–139.

59
– rubieże terenowe w aspekcie warunków zapew- – dla pododdziałów pierwszego rzutu i odwodów
niających optymalny wybór rubieży rozwinięcia od miejsc ich rozmieszczenia do rubieży ataku i linii
wojsk (kolumny batalionowe, kompanijne i plutono- wykonywania zadania;
we), wejścia do walki oraz minowania przez oddział – dla stanowisk dowodzenia, artylerii, wojsk obro-
zaporowy (OZap); ny przeciwlotniczej i innych pododdziałów, umożli-
– teren pod względem jego przejezdności poza wiające natychmiastowy ich manewr do nowych re-
drogami oraz możliwości prowadzenia rozbudowy jonów rozmieszczenia (stanowisk ogniowych);
fortyfikacyjnej i pozyskiwania materiałów miejsco- – zapewniające dowóz środków zaopatrzenia
wych, a także wykorzystania naturalnych właściwo- i ewakuację.
ści ochronnych i maskowniczych; W pasie natarcia oddziału siłami pododdziałów
– inne obiekty, które wpływają na powodzenie inżynieryjnych przygotowuje się drogi8:
działań zaczepnych oraz wykonywanie zadań wspar- l dofrontowe:
cia i zabezpieczenia inżynieryjnego. – podejścia i rozwinięcia od linii wyjściowej
Zadania te definiują liczbę obiektów będących (punktu wyjściowego) do rubieży rozwinięcia w ko-
celem rozpoznania inżynieryjnego w natarciu bry- lumny batalionowe (kompanijne) i rubieży ataku;
gady. Aby optymalnie zaplanować i skutecznie go – 1–2 drogi w toku natarcia oddziału w zależności
przeprowadzić, należy rozpoznać pod względem od przyjętego ugrupowania bojowego;
inżynieryjnym minimum 16–20 obiektów. Wymaga – jeżeli oddział przechodzi do natarcia w bezpo-
to zaangażowania sił rozpoznawczych innych ro- średniej styczności z przeciwnikiem, w rejonie wyj-
dzajów wojsk, a niekiedy także użycia elementów ściowym (rejon wyczekiwania) zazwyczaj przygoto-
rozpoznania inżynieryjnego przełożonego. Szcze- wuje się po jednej drodze dla każdego batalionu
góły dotyczące tego zagadnienia przedstawiono pierwszego rzutu;
w tabeli 1. – dla odwodów (w tym elementów ugrupowania
bojowego, np. OZap), stanowisk dowodzenia, artyle-
PRZYGOTOWANIE rii i artylerii przeciwlotniczej oraz innych rodzajów
I UTRZYMANIE DRÓG wojsk (w tym zaopatrzenia i ewakuacji) – według
Przeciwnik, aby nie dopuścić do radykalnej zmia- potrzeb;
ny sytuacji taktycznej lub operacyjnej na danym kie- l rokadowe:
runku, może dezorganizować manewr wojsk i w ra- – nie mniej niż jedną, umożliwiającą manewr sił
mach izolacji pola walki wykonać uderzenia ognio- oddziału na ważnych z taktycznego punktu widzenia
we w celu zniszczenia przede wszystkim przepraw rubieżach, w głębi obrony przeciwnika (przed rubie-
na przeszkodach wodnych oraz obiektów drogo- żami wprowadzenia do walki kolejnych sił, do prze-
wych. Drogi mogą być także niszczone pośrednio sunięcia na zagrożone kierunki artylerii i odwodów,
przez uderzenia ogniowe na kolumny wojsk prze- w tym odwodów specjalnych, OZap itp.);
mieszczających się na linię ataku. Przygotowanie – przed i za przeszkodami wodnymi podczas for-
i utrzymanie dróg dla elementów ugrupowania bojo- sowania.
wego brygady, rozwijających się do natarcia, jest Drogi dofrontowe i rokadowe w pasie natarcia od-
jednym z najważniejszych zadań inżynieryjnych na- działu przygotowuje się do ruchu dwukierunkowego.
tarcia. Sprawne jego wykonanie warunkuje termino- Pozostałe utrzymuje się doraźnie odcinkami, przy-
we i skuteczne wejście pododdziałów pierwszorzuto- gotowując je do ruchu jednokierunkowego. Liczbę
wych do walki6. i długość dróg potrzebnych do podejścia i rozwinię-
Potrzebna liczba dróg zależy przede wszystkim od cia brygady do natarcia przedstawiono w tabeli 2,
przyjętego ugrupowania, w jakim oddział przystąpi natomiast w tabeli 3 zaprezentowano potrzebną licz-
do działań, oraz od możliwości ich wykorzystania bę i długość dróg oraz liczbę przepraw przez prze-
w terenie, a także utrzymania. Przyjmuje się, że pod- szkody wodne w natarciu w zależności od szczebla
oddziały przemieszczają się na rubież ataku w szyku dowodzenia. Za przygotowanie i utrzymanie dróg
przedbojowym. Dlatego liczbę dróg określa się na odpowiadają pododdziały drogowo-mostowe. Two-
podstawie liczby batalionów nacierających w pierw- rzy się z nich oddziały zabezpieczenia ruchu (OZR).
szym rzucie. Sieć dróg oddziału w natarciu obejmu- Wariant organizacji, wyposażenia oraz możliwości
je drogi7: oddziału przedstawiono w tabeli 4.
6
Drogi dofrontowe od rejonu wyjściowego do rubieży rozwinięcia w kolumny plutonowe powinny być utrzymywane siłami przełożonego, natomiast
drogi od rubieży rozwinięcia w kolumny plutonowe do przejść w zaporach inżynieryjnych przed przednią linią jego obrony – siłami wojsk znajdują-
cych się w styczności. Uzasadnieniem takiego rozwiązania powinien być fakt, że natarcie (kontratak) oddziału będzie najważniejszym przedsię-
wzięciem realizowanym w konkretnej sytuacji taktycznej w skali związku taktycznego lub komponentu lądowego. Wyjątkowo, w celu zapewnienia
sprawnego wejścia do kontrataku wyznaczonych sił, do utrzymania dróg mogą być użyte także siły wojsk wchodzących do walki. Wsparcie inżynie-
ryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja). Warszawa 2000, s. 181.
7
Wykorzystanie wojsk inżynieryjnych w działaniach taktycznych. AON, Warszawa 2008, s. 198.
8
Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych…, op.cit., s. 173.

RYS. 2. PRZEPRAWY PRZEZ PRZESZKODY WODNE URZĄDZANE I UTRZYMYWANE

W NATARCIU BRYGADY (WARIANT)
Opracowano na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Inżynieryjne dokumenty dowodzenia. AON, Warszawa 2014, s. 301.
Przyjmując, że kompania drogowo-mostowa bezpieczenia ruchu, który utrzymuje drugą drogę

(kdm)9 BZ (BSP) może utrzymać jednorazowo od- w pasie natarcia.
cinki dróg długości 75–90 km, a pluton drogowo- Przygotowanie i utrzymanie dróg w natarciu pole-
-mostowy (pldm) kompanii saperów BZ (BPanc) od- ga na ich rozpoznaniu w aspekcie przejezdności,
cinek drogi długości 25–30 km, oraz uwzględniając szczególnie pod względem występowania zapór in-
potrzeby przedstawione w tabeli 2, można stwier- żynieryjnych i przeszkód terenowych, oraz ich usu-
dzić, że dla brygady mającej w pierwszym rzucie waniu (torowaniu) lub naprawie.
dwa bataliony należy użyć minimum dwóch (trzech) Oddział zabezpieczenia ruchu od rejonu wyjścio-
plutonów drogowo-mostowych. wego do rubieży rozwinięcia w kolumny kompanij-
Do brygady, która w swoim składzie ma tylko plu- ne przemieszcza się w ugrupowaniu ubezpieczeń
ton drogowo-mostowy10, mogą być przydzielone marszowych lub przed siłami głównymi. Po przekro-
pododdziały inżynieryjno-drogowe11. Wówczas na czeniu rubieży ataku wykonuje swoje zadania za na-
ich bazie może zostać utworzony drugi oddział za- cierającymi pododdziałami pierwszego rzutu12.
9
Zasadniczymi elementami wykonawczymi kompanii drogowej są trzy plutony drogowe (pld). Każdy ma w swoim składzie drużynę: maszyn ziem-
nych (drmz), mostową (drm), drogową (drd) oraz transportową. W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego SZRP. AON,
Warszawa 2011, s. 134.
10
Pluton drogowo-mostowy ma w swoim składzie dwie drużyny drogowe (drd) i dwie drużyny mostowe (drm). Ibidem, s. 138.
11
Na przykład z batalionu technicznego lub batalionu drogowo-mostowego pułku saperów.
12
W każdym batalionie pierwszego rzutu utrzymuje się jedną drogę dofrontową, wykorzystując do tego celu istniejące drogi. Przedłużeniem jed-
nej z dróg batalionowych w głąb własnego ugrupowania są drogi brygadowe utrzymywane siłami OZR. Jest to zazwyczaj jedna brygadowa droga
dofrontowa na kierunku wykonywanego głównego uderzenia. Ponadto OZR brygady przygotowuje drogi manewru dla odwodów ogólnowojskowych
i innych rodzajów wojsk oraz drogi rokadowe na rubieżach rozwinięcia wprowadzanych do walki pododdziałów. Wsparcie inżynieryjne działań tak-
tycznych…, op.cit., s. 189.

61
TABELA 5. POTRZEBY ZWIĄZANE

Z POKONYWANIEM PRZESZKÓD W NATARCIU ODDZIAŁU
Liczba przepraw Rodzaje i liczba przepraw
na odcinku forsowania promowa mostowa czołgów po
desantowa w bród wpław
PP-64 PP-64 pod wodą lodzie
Brygada zmechanizowana 2–3 1–2 1* 1 2 4–6 2
Brygada pancerna 1–2 1–2 1* 1–2 3 1–2 3
* W zależności od specyfiki wykonywanego zadania.

Opracowano na podstawie: Normy i możliwości wykonania głównych zadań (operacyjnych i taktycznych) zabezpieczenia inżynieryjnego. SG WP/SWInż, Warszawa 1996, s. 59.
Aby zapewnić sprawne działanie oddziału zabez- na drodze przemieszczania maszerujących wojsk
pieczenia ruchu, tworzy się z jego składu grupy: roz- jest ich manewr na drogi objazdowe (alternatywne)
poznawczo-torującą, drogowo-mostową oraz ubez- i pokonywanie przeszkód po innych mostach sta-
pieczenia. Grupa rozpoznawczo-torująca, zazwyczaj łych. Jeśli nie ma ich na objazdach, urządza się
w sile drużyny saperów, jest wyposażona w sprzęt wówczas przeprawy główne i zapasowe: desantowe,
do rozpoznania i oznakowania dróg oraz w materiał promowe, mostowe, czołgów pod wodą, w bród,
wybuchowy, a także w sprzęt do wykonywania wpław i po lodzie13. Potrzeby oddziału związane
przejść. Oznakowuje ona w terenie dokładny prze- z pokonywaniem przeszkód w natarciu przedsta-
bieg drogi, określa charakter przeszkód i zapór oraz wiono w tabeli 5.
wyznacza drogi obejścia, a w razie konieczności wy- W pierwszej kolejności są organizowane i urzą-
konuje przejścia w napotkanych zaporach. dzane przeprawy desantowe i promowe oraz – jeżeli
Grupa drogowo-mostowa prowadzi prace różnymi istnieją warunki – w bród i pod wodą, następnie
sposobami, przygotowując drogi do ruchu. Zależy to przeprawy mostowe. Liczbę i rodzaj przepraw na od-
od konkretnych warunków terenowych i sytuacji bo- cinku forsowania ustala dowódca brygady14. Przepra-
jowej. wy desantowe na łodziach, pływających środkach
Pododdziały ubezpieczające (grupa ubezpiecze- bojowych, przeprawy czołgów pod wodą i w bród
nia) podczas przygotowania i utrzymania drogi ma- organizują samodzielnie forsujące pododdziały. Po-
szerują w ugrupowaniu OZR (zazwyczaj za masze- zostałe urządza się siłami i środkami wojsk inżynie-
rującą grupą rozpoznawczo-torującą), a w czasie ryjnych (rys. 2).
wykonywania zadań w jednym miejscu, np. ustawie- Mostów towarzyszących (BLG-67, AVLB Biber)
nie mostu towarzyszącego czy zasypywanie lejów na używa się do urządzania i utrzymywania przepraw
drodze, zajmują dogodne pozycje i ubezpieczają mostowych przez wąskie przeszkody wodne (do 20
działanie pozostałych grup. m). Przeprawy desantowe na desantowych środkach
przeprawowych organizuje się na odcinku forsowa-
URZĄDZANIE nia oddziału będącego w pierwszym rzucie w celu
I UTRZYMANIE PRZEPRAW przeprawiania żołnierzy, moździerzy wraz z ciągni-
W natarciu przygotowanie i utrzymanie dróg nie- kami i innego niepływającego sprzętu. Przeprawy
jednokrotnie jest związane z innym zadaniem inży- promowe natomiast na odcinkach forsowania pierw-
nieryjnym – urządzaniem i utrzymaniem przepraw szorzutowych oddziałów służą do przeprawy czoł-
przez przeszkody wodne. W pierwszej kolejności na- gów, artylerii i innych grup sprzętu bojowego, któ-
leży umożliwić przemieszczenie ugrupowania bojo- rych nie można przeprawić – ze względu na ich cię-
wego brygady na rubież ataku w taki sposób, by po- żar i wymiary – na środkach desantowych.
konywanie przeszkód wodnych na drogach prze- Na odcinku forsowania urządza się zwykle po jed-
mieszczenia odbywało się po mostach stałych nej przeprawie desantowej i promowej na każdy ba-
o odpowiedniej klasie obciążeń (MLC). Trzeba jed- talion pierwszego rzutu oraz jedną – dwie przeprawy
nak pamiętać o tym, że nie zawsze będzie to możli- czołgów pod wodą (jeżeli istnieją odpowiednie do
we, mosty są bowiem wysoce opłacalnymi obiekta- tego warunki). W odniesieniu do brygady na kierun-
mi do zniszczenia dla przeciwnika i należy się liczyć ku głównego wysiłku związku taktycznego urządza
z ich zburzeniem lub uszkodzeniem. się dodatkowo przeprawę mostową (jeżeli jest to
Podstawowym sposobem przekraczania prze- możliwe). Przeprawiają się po niej siły główne od-
szkód wodnych w razie zniszczenia mostów stałych działu oraz odwody i pododdziały logistyczne pod-
13
Regulamin działań wojsk lądowych…, op.cit., s. 70.
14

RYS. 3. SZKIC PRZEJŚĆ

WYKONANYCH
W ZAPORACH
INŻYNIERYJNYCH
WOJSK WŁASNYCH
I PRZECIWNIKA
W DZIAŁANIACH
ZACZEPNYCH ODDZIAŁU
W głębi obrony przeciwnika:
– OT 15 BZ,
– GRT w pododdziałach 15 BZ,
– siły i środki OInż 15 BZ
Przed przednim skrajem obrony

przeciwnika:
– w zaporach wojsk własnych –
wojska w styczności,
– w zaporach przeciwnika – pod-
oddziały inżynieryjne (saperów,
rozminowania itd.) przełożonego
lub w styczności
Drogi marszu kolumn plutono-

wych:
– pododdziały inżynieryjne
(saperów, rozminowania itd.)
w styczności
Drogi marszu (od rubieży rozwi-

nięcia w kolumny batalionowe
lub kompanijne do rubieży rozwi-
nięcia w kolumny plutonowe):
– pododdziały inżynieryjne
(saperów, rozminowania itd.)
przełożonego,
– elementy torujące (OT, GT, GRT)
w ugrupowaniu wojsk rozwijają-
cych się do natarcia
Na drodze marszu (od rejonu wyj-

-ściowego do rubieży rozwinięcia
w kolumny batalionowe lub kom-
panijne):
– OZR (OZR-y) przełożonego,
– OT 15 BZ lub GT 15 BZ lub GRT
w pododdziałach 15 BZ
Opracowano
na podstawie:
Rejon wyjściowy:
W. Kawka, K. Wysocki: – OZR (OZR-y) 15 BZ,
Inżynieryjne dokumenty – OT 15 BZ lub GT 15 BZ albo GRT
dowodzenia. w pododdziałach 15 BZ
AON, Warszawa 2014, s. 299.

63
TABELA 6. ORGANIZACJA I WYPOSAŻENIE

GRUPY TORUJĄCEJ I ODDZIAŁU TORUJĄCEGO (WARIANT)
Skład Pododdział Wyposażenie
pojazd inżynieryjny (PI) –1
ZB-WŁWD (kpl.) –1
Sekcja rozgrodzeniowa drużyna saperów –1 MW i ŚZ – według potrzeb
most towarzyszący –1
MID (BAT-M) –1
pluton czołgów –1
Sekcja rozpoznawczo- etatowe (kpl. ZB-WŁWD naliczone na liczbę czołgów
lub
-ubezpieczająca w wersji torującej)
pluton piechoty* –1
Organizacja i wyposażenie oddziału torującego (OT)
pojazd inżynieryjny (PI) – 2–3
MW i ŚZ – według potrzeb
pluton saperów –1 most towarzyszący – 2–3
Grupa rozgrodzeniowa
pluton czołgów –1 MID (BAT-M) –1
etatowe (kpl. ZB-WŁWD naliczone na liczbę PI
i czołgów w wersji torującej)
drużyna rozpoznawcza –1
drużyna rozpoznania BRDM –1
Grupa rozpoznawcza
inżynieryjnego – 1–2 TRI – 1–2
drużyna rozpoznania skażeń –1 BRDM-2RS –1
pluton piechoty – 2–3
Grupa ubezpieczenia etatowe
drużyna PPK Spike –1
*Dodatkowo może być przydzielony czołg z trałem i ZB-WŁWD.

Opracowano na podstawie: Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja). DWLąd, Warszawa 2000, s. 302.
chodzące do przeszkody wodnej w kolumnach mar- musi zapewnić zachowanie zaplanowanego tempa na-
szowych. tarcia.
Oprócz zapór minowych ustawianych przez prze-
WYKONYWANIE PRZEJŚĆ ciwnika pododdziały mogą napotykać na rubieży
Nowoczesne konstrukcje i systemy minowania po- ataku zapory minowe ustawione przez własne woj-
zwalają w krótkim czasie, zarówno w okresie przy- ska w okresie przygotowania i prowadzenia obrony.
gotowania, jaki i prowadzenia obrony, osiągnąć po- Za ich pokonanie odpowiada przełożony organizują-
żądane nasycenie zaporami minowymi. Wykorzystu- cy natarcie (kontratak). Przejścia wykonują wojska
jąc mechaniczne sposoby minowania oraz systemy będące w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem
minowania narzutowego (inżynieryjne, artyleryjskie oraz pododdziały inżynieryjne przełożonego.
i lotnicze), przeciwnik ma możliwość ustawienia W końcowej części etapu podejścia i rozwinięcia
przeciwpancernych pól minowych w dowolnym wojsk przejścia w zaporach minowych przeciwnika
miejscu i czasie. Zapory inżynieryjne przeciwnika, zazwyczaj są wykonywane w czasie ogniowego
zwłaszcza narzutowe pola minowe, pododdziały bry- przygotowania ataku (OPA). Ich liczba oraz miejsce
gady mogą napotkać już na drogach podejścia i roz- przygotowania zależą między innymi od charakteru
winięcia do rubieży ataku. Pokonują je, obchodząc obrony przeciwnika, warunków terenowych i przyję-
lub wykorzystując przejścia wykonane przez OZR, tego ugrupowania bojowego15.
siły przełożonego lub wojska znajdujące się w stycz- Najskuteczniejsze sposoby wykonywania przejść
ności z przeciwnikiem. w zaporach minowych na rubieży ataku to:
Pododdziałów saperów nacierającej brygady nie l w polach minowych własnych:
powinno się używać w okresie podejścia i rozwinię- – ręczne usuwanie min na kierunkach wejścia
cia do natarcia. Liczba przejść na drogach podejścia pododdziałów do walki (w warunkach ograniczonej
15
Jeżeli atak prowadzą spieszone pododdziały, wtedy zazwyczaj wykonuje się jedno przejście – ścieżkę na każdy atakujący pluton. Jedną ścieżkę
na każdą kompanię pierwszego rzutu poszerza się, przygotowując ją do pokonania przez wozy bojowe. Gdy atak przedniej linii obrony przeciwni-
ka jest prowadzony w szyku przedbojowym, wówczas na każdy batalion pierwszego rzutu wykonuje się 2–3 przejścia w zaporach przeciwnika.
Jeśli atak jest prowadzony na obronę przeciwnika dobrze przygotowaną, zazwyczaj wykonuje się jedno przejście na każdy pierwszorzutowy pluton.
Przyjmując, że pododdziały brygady będą wchodziły do natarcia w liniach kolumn plutonów, należałoby utrzymywać siły i środki do wykonania od
12 do 24 przejść dla brygady. Ibidem, s. 174.

TABELA 7. MOŻLIWOŚCI ODDZIAŁÓW

ZAPOROWYCH BRYGAD (BZ, BPANC)
Długość pola Czas
minowanego [km] [min]
jednej jednostki minowania
jednej jednostki minowania

Jednostka minowania
Typ miny
z dwóch jednostek
Wyszczególnienie
z trzech jednostek
z jednej jednostki
przeciwpancernej
załadowanie
minowania
minowania
minowania
ustawienie
wyposażony TM-62M 600 0,6 1,2 1,8 25 60
OZap (BZ, BPanc),
w samochody
plmin/ksap MPP-B 600 1,2 2,4 3,6 25 60
z pochylniami
wyposażony TM-62M 800 0,8 1,6 2,4 20 60
OZap (BZ, BSP),
w samochody
plmin/ksap/bsap MPP-B 800 1,6 3,2 4,8 20 60
z UMP-03
OZap (BPanc), wyposażony
MN-123 1600 1,2 2,4 3,6 15–20 40
plmin/ksap w ISM Kroton
Opracowano na podstawie: Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja). DWLąd, Warszawa 2000, s. 298; W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inży-
nieryjna potencjału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej. AON, Warszawa 2011, s. 129, 139, 142.
widoczności przez wojska będące w styczności Na innych kierunkach natarcia w pododdziałach

z przeciwnikiem); zmechanizowanych najczęściej organizuje się gru-
l w polach minowych przeciwnika: py rozpoznawczo-torujące (GRT)18. Wariant orga-
– mechaniczny z użyciem trałów wykopowych nizacji i wyposażenia grupy torującej i oddziału to-
KMT-6 (ZTW-92) pododdziałów czołgów16; rującego przedstawiono w tabeli 6, z kolei na ry-
– wybuchowy z zastosowaniem ładunków wydłu- sunku 3 zaprezentowano szkic przejść wykonanych
żonych będących w wyposażeniu pododdziałów w zaporach inżynieryjnych wojsk własnych i prze-
czołgów i saperów. ciwnika.
W natarciu oddziału do pokonania zapór mino-
wych na głównych kierunkach uderzeń mogą zostać BUDOWA ZAPÓR INŻYNIERYJNYCH
zorganizowane w pododdziałach zmechanizowa- I WYKONYWANIE NISZCZEŃ
nych i czołgów – na bazie drużyn saperów (jeżeli są W natarciu oddziału zadania zmierzające do ogra-
przydzielone) – grupy torujące (GT)17. Dotyczy to niczenia ruchu wojsk przeciwnika obejmują budowę
sytuacji pokonywania zawczasu przygotowanej systemu zapór inżynieryjnych powiązanego z natu-
i głęboko urzutowanej obrony przeciwnika wzmoc- ralnymi właściwościami obronnymi terenu oraz wy-
nionej zaporami minowymi o znacznym nasyceniu. konywanie niszczeń19.
16
Miny uzbrojone w zapalniki niekontaktowe niszczy się trałami elektromagnetycznymi TEM-7.
17
Na szczeblu oddziału, jako element ugrupowania bojowego, może zostać zorganizowany oddział torujący (OT).
18
Należy zauważyć, że o ile w pododdziałach zmechanizowanych (czołgów) możliwości te wynikają przede wszystkim z wyposażenia techniczne-
go do wykonywania przejść oraz z liczby przeszkolonych drużyn (załóg) – grup rozpoznawczo-torujących (GRT), o tyle w ramach wsparcia inżynie-
ryjnego mobilności wojsk – w wojskach inżynieryjnych: grupy torujące (GT) lub oddziały torujące (OT) – głównym wyznacznikiem jest liczba drużyn
saperów będących w dyspozycji oddziału.
19
System ten obejmuje zakładanie: zapór minowych na stykach i skrzydłach nacierających wojsk, zwłaszcza na rubieży wprowadzenia do walki
związku taktycznego (oddziału) w celu osłony przed przeciwuderzeniami i kontratakami przeciwnika; zapór minowych i wykonywanie niszczeń, aby
umocnić zdobyte rubieże i ważne obiekty; zapór minowych w pobliżu rejonów stanowisk dowodzenia i przepraw w celu ochrony przed desantami
i innymi grupami wojsk przeciwnika działającymi w głębi ugrupowania wojsk prowadzących natarcie oraz ustawianie narzutowych zapór minowych
w celu blokowania kierunków napływu kolejnych sił (odwodów) przeciwnika. Wykorzystanie wojsk inżynieryjnych w działaniach taktycznych…,
op.cit., s. 202.

65
D O R S Z
C A M E R A
K I N A S I E W I C Z / C O M B A T
S E B A S T I A N
TABELA 8. MOŻLIWOŚCI MINOWANIA NARZUTOWEGO PRZEZ ARTYLERIĘ RAKIETOWĄ

Wielkość pola minowego
Wielkość pola rozrzutu* Czas na powtórne
(szer.×głęb.) [m]
Liczba środków ogniowych (szer.×głęb.) [m] wykonanie minowania
(przyjmowane
(maksymalne odległości) [min]
do kalkulacji)
Dwie wyrzutnie 600×200 736×381 20–30
Pluton (4 wyrzutnie) 1200×200 2208×381 30
Bateria (8 wyrzutni) 2400×200 3680×381 30–60
Dywizjon (24 wyrzutnie) 7200×200 9568×381 30–60
* Podczas wyznaczania stref niebezpiecznych dla ruchu własnych wojsk należy powiększyć powierzchnię ustawionego przez artylerię narzutowego pola minowego w głąb o 100 m,
wszerz o 400 m w każdą stronę. Każdorazowo w czasie ustawiania pola nie wolno zapominać o wyznaczeniu dla wojsk własnych rozmieszczonych w pobliżu obszaru minowania
rubieży bezpieczeństwa, która dla artylerii rakietowej wynosi 1 tys. metrów.
Opracowano na podstawie: P. Malinowski: Artyleryjskie minowanie narzutowe w systemie zapór w obronie. W: Zapory inżynieryjne w działaniach obronnych (materiały z sympo-
zjum naukowego). AON, Warszawa 2005; K. Czajka, P. Malinowski, T. Rubaj: Użycie artylerii w natarciu związku taktycznego i oddziału. AON, Warszawa 2006.

Rubieże rozwinięcia oraz wprowadzenia do walki l Do przedsięwzięć inżynieryjnych, wpływają-

osłania się zaporami minowymi ustawianymi ma- cych znacząco na skuteczne prowadzenie natarcia
newrowo i narzutowo przez lotnictwo, artylerię i in- przez oddział, należy zaliczyć: przygotowanie
żynieryjne systemy minowania. W celu stworzenia i utrzymanie dróg, urządzanie i utrzymanie prze-
dogodnych warunków do prowadzenia natarcia i odpraw przez przeszkody wodne oraz wykonywanie
parcia niespodziewanych uderzeń przeciwnika opa- przejść w zaporach inżynieryjnych i przeszkodach
nowane w toku natarcia obiekty (rejony) i rubieże naturalnych.
umacnia się zaporami inżynieryjnymi. l Użycie i stopień zaangażowania pododdziałów
W obiektach (rejonach) tych zapory minowe za- wojsk inżynieryjnych są uzależnione od rodzaju
kładają przede wszystkim pierwszorzutowe podod- i form natarcia stosowanych przez oddział, od stop-
działy brygady wraz ze znajdującymi się w ich nia oddziaływania przeciwnika, a także od czasu,
ugrupowaniu pododdziałami wojsk inżynieryjnych. warunków środowiska walki i pory roku. Wymaga-
Obowiązuje przy tym zasada, że pododdziały zme- ny potencjał wojsk inżynieryjnych będzie zależał
chanizowane (zmotoryzowane) i czołgów ustawiają od przyjętej struktury i uszykowania poszczegól-
zapory przed swoimi punktami oporu (rejonami nych elementów ugrupowania bojowego brygady
EFEKTYWNOŚĆ WOJSK MOŻNA ZWIĘKSZYĆ,

STOSUJĄC MECHANICZNY ORAZ NARZUTOWY
SPOSÓB USTAWIANIA ZAPÓR MINOWYCH
obrony), natomiast pododdziały wojsk inżynieryj- oraz ich usamodzielnienia pod względem możliwo-
nych – w lukach między nimi. Obiekty do niszcze- ści wykonywania zadań zabezpieczenia inżynieryj-
nia przygotowują wyznaczone do tego pododdziały nego.
wojsk inżynieryjnych z sił będących w odwodzie l Preferowane są wybuchowe i mechaniczne
inżynieryjnym (OInż). W budowie zapór do odpie- sposoby wykonywania przejść w zaporach inżynie-
rania kontrataków duże znaczenie odgrywa mino- ryjnych. Najskuteczniejszym i najszybszym sposo-
wanie manewrowe i wykorzystywany do tego celu bem pokonywania zapór inżynieryjnych jest sposób
OZap brygady, który najczęściej rozmieszcza się za wybuchowy połączony z trałowaniem przejścia
pierwszorzutowymi pododdziałami w gotowości do w osi wybuchu ładunku wydłużonego. Ze względu
minowania na rozkaz dowódcy brygady. Dla OZap na brak możliwości samodzielnego pokonywania
wyznacza się dwa – trzy kierunki działania, na któ- zapór inżynieryjnych (minowych) przez podod-
rych są po dwie – trzy rubieże minowania. Zwykle działy zmechanizowane, aby zapewnić im mobil-
OZap działa na szczeblu brygady, niekiedy może ność, należy mieć na uwadze tworzenie zgrupowań
być przydzielony do niższego szczebla, na przy- bojowych, które będą się składały zarówno z pod-
kład batalionu wykonującego główne zadanie w na- oddziałów walczących (zmechanizowane, pancer-
tarciu20. Możliwości oddziałów zaporowych brygad ne), jak i wspierających, w tym pododdziałów inży-
(BZ, BPanc) zestawiono w tabeli 7. Wojska inży- nieryjnych.
nieryjne dodatkowo przygotowują niszczenia oraz l Możliwości wykonawcze wojsk można zwięk-
określają dogodne rubieże do minowania narzuto- szyć, stosując mechaniczny oraz narzutowy sposób
wego. Blokowanie zaporami kierunków napływu ustawiania zapór minowych, określane jako szybkie
kolejnych sił przeciwnika jest zadaniem artylerii sposoby minowania terenu. Pozwalają one na reago-
przełożonego (związku taktycznego), wykonywa- wanie polami minowymi stosownie do zmian w sy-
nym w ramach ogniowego wsparcia nacierających tuacji taktycznej w pasie natarcia brygady.
wojsk metodą nakrywania zaporami minowymi re- l W wojskach lądowych urządzanie i utrzymywa-
jonów ześrodkowania i kolumn marszowych wojsk nie przepraw siłami pułków saperów w ramach
przeciwnika. Możliwości artylerii rakietowej z tym wsparcia inżynieryjnego oddziałów jest problema-
związane przedstawiono w tabeli 8. tyczne ze względu na ograniczenia, które wynikają
Analiza przedstawionej problematyki pozwala na z ich struktury organizacyjnej oraz wyposażenia
sformułowanie następujących wniosków: w sprzęt przeprawowo-mostowy. n
20

67
Pokonywanie
zapór inżynieryjnych
W CZASIE OBRONY PRZECIWNIK BĘDZIE SIĘ STARAŁ
DEZORGANIZOWAĆ DZIAŁANIA NACIERAJĄCYCH WOJSK,
UNIEMOŻLIWIAĆ IM MANEWR, ROZWINIĘCIE I ZAOPATRYWANIE,
STOSUJĄC MINOWANIE TERENU, W TYM NARZUTOWE.
mjr dypl. Jacek Królicki
I stotą natarcia jest dążenie do pokonania przeciw-

nika i opanowania terenu. Charakteryzuje się nie-
ustannym ruchem oddziałów i pododdziałów w kie-
wych, czasu do dyspozycji oraz od stanu środków
służących do tego celu.
runku obiektów stanowiących cel ataku. Podczas OKREŚLANIE ZAGROŻENIA

natarcia jednym z najtrudniejszych zadań stojących Znaczenie tego zadania wynika ze skali zagrożenia
przed wojskami inżynieryjnymi jest pokonywanie minowego, jakie przeciwnik jest w stanie stworzyć
Autor jest wykładowcą zapór inżynieryjnych przeciwnika, zwłaszcza mi- podczas przygotowania obrony pod względem rozbu-
w Zespole Inżynierii nowych. Jego wykonanie najczęściej jest uzależ- dowy inżynieryjnej. Należy się spodziewać, że będzie
Wojskowej Zakładu nione od sytuacji bojowej (położenia pól minowych oddziaływać za pomocą minowania narzutowego
Wsparcia Działań w stosunku do rozmieszczenia wojsk przeciwnika, głównie na oddziały i pododdziały znajdujące się na
WSOWLąd. sposobów ich osłony i ochrony), warunków tereno- drogach manewru, dowozu i ewakuacji.

ANORBO – UREMUN TAM
Jednym z najważniejszych zadań

wsparcia inżynieryjnego
w etapie ataku i przełamania
obrony jest wykonanie
i utrzymanie przejść w zaporach
inżynieryjnych przed przednim
skrajem obrony.
W A J N C H O L D
M I C H A Ł

69
Działania przeciwnika podejmowane dla utrudnie- Niezależnie od sposobów przechodzenia do natar-

nia manewru (kontrmobilność) nacierającym zgrupo- cia, można wyróżnić w nim trzy etapy: podejścia
waniom będą polegać na dezorganizowaniu ich ruchu i rozwinięcia, uderzenia (atak i przełamanie obrony)
przez uniemożliwienie wykorzystania terenu. Ich ce- oraz walki w głębi obrony przeciwnika3.
lem będzie niwelowanie przewagi nacierających W pierwszym etapie natarcia – podejścia i rozwi-
wojsk oraz ukierunkowanie ich przemieszczania nięcia wojsk przejścia w zaporach będą wykonywane
w rejony, gdzie mogą być łatwo pokonane. Działania w warunkach ciągłego zagrożenia minowego, przede
kontrmobilne przeciwnika skoncentrują się na po- wszystkim narzutowego. Zagrożone będą głównie od-
wstrzymywaniu lub opóźnianiu ruchu nacierających cinki dróg przebiegające w ciaśninach terenowych
sił, by je zatrzymać na określonych rubieżach, gdzie oraz na rubieżach (liniach) rozwinięcia pododdziałów
będzie się starał zadać im straty w sprzęcie bojowym, w ugrupowanie przedbojowe i bojowe. Zapewnienie
efektywnie wykorzystując środki ogniowe, zwłaszcza mobilności wojsk będzie wymagać obchodzenia za-
przeciwpancerne. Podczas przygotowywania obrony minowanych obszarów (jeśli będą sprzyjające warun-
przeciwnik będzie ustawiać zapory minowe typu sta- ki terenowe) lub wykonania przejść w zaporach na-
łego nie tylko na linii styczności wojsk, lecz także rzutowych na drogach rozwijania. Wybrany sposób
w głębi swego ugrupowania obronnego, a w toku pokonywania zapór narzutowych zależy przede
walki obronnej posiadanymi siłami będzie w gotowo- wszystkim od sytuacji bojowej oraz wyposażenia pod-
ści do szybkiego reagowania i ustawiania zapór mi- oddziałów w sprzęt inżynieryjny i środki minersko-
nowych na wybranych rubieżach. -zaporowe.
Wsparcie inżynieryjne natarcia oraz sposób wyko- Drogi od rejonu wyjściowego do rubieży rozwinię-
nywania zadań związanych z pokonywaniem zapór cia w kolumny plutonowe powinny być utrzymywane
inżynieryjnych przeciwnika będą zależały od terenu siłami przełożonego, natomiast od rubieży rozwinięcia
wraz z jego rzeźbą (ukształtowanie), warunków mete- w kolumny plutonowe do przejść w zaporach inżynie-
orologicznych oraz pory doby i roku. Według Regula- ryjnych przed linią jego obrony – zazwyczaj siłami
minu działań wojsk inżynieryjnych wojsk lądowych je- wojsk znajdujących się w styczności. Ich zadaniem jest
go celem jest zapewnienie warunków do zorganizo- również wykonywanie przejść w polach minowych
wanego, ciągłego i szybkiego ruchu wojsk w czasie przeciwnika. Do przygotowania przejść w zaporach in-
podejścia do rubieży obrony przeciwnika, do jej prze- żynieryjnych na drogach marszu podczas podejścia
łamania i kontynuowania natarcia w głębi oraz zajęcia i rozwinięcia wojsk w każdym batalionie powinny być
ważnych obiektów i rejonów (rubieży)1. w gotowości do działania grupy torujące (GT).
Jednym z najważniejszych zadań wsparcia inżynie-
PRZECIWDZIAŁANIE ryjnego w etapie ataku i przełamania obrony jest wy-
Wsparcie inżynieryjne w natarciu polega na umoż- konanie i utrzymanie przejść w zaporach inżynieryj-
liwieniu wojskom wykonywania manewrów, na ich nych przed przednim skrajem obrony (wojsk włas-
usamodzielnieniu w pokonywaniu zapór inżynieryj- nych i przeciwnika). Przejścia we własnych zaporach
nych, zwłaszcza minowych i przeszkód terenowych, urządzają zwykle wojska będące w styczności z prze-
oraz na wzmocnieniu podczas odpierania kontrata- ciwnikiem. Natomiast w zaporach przeciwnika, znaj-
ków (przeciwuderzeń) przeciwnika. dujących się przed przednią linią jego obrony, wyko-
Powodzenie natarcia pod względem inżynieryjnym nuje się je w czasie ogniowego przygotowania ataku.
determinują następujące czynniki: Liczbę, sposób i czas przygotowania przejść określa
– nieprzerwane prowadzenie rozpoznania inżynie- podczas rekonesansu dowódca przechodzący do na-
ryjnego przeciwnika i terenu w celu wykrycia przygo- tarcia. Przed przednią linią obrony przeciwnika po-
towań do obrony, zwłaszcza ustalenia rejonów roz- winny urządzać je wydzielone pododdziały inżynie-
mieszczenia jego punktów oporu i zapór (głównie mi- ryjne przełożonego, działające na korzyść nacierają-
nowych); cych pododdziałów. Nie zwalnia to jednak wchodzącej
– umiejętne wykorzystanie warunków terenowych do natarcia brygady z utrzymywania gotowości do
i infrastruktury taktycznej, umożliwiających skryte przygotowania przejść na własne potrzeby.
rozwinięcie wojsk, skuteczną osłonę skrzydeł oraz Po uzyskaniu powodzenia i kontynuowaniu natarcia
maskowanie; nacierające pododdziały pokonują napotkane zapory
– szybkie torowanie przejść w zaporach, zawałach inżynieryjne przeciwnika samodzielnie z pomocą
i przeszkodach na kierunkach natarcia; przydzielonych GT (batalion zmechanizowany, bata-
– terminowa budowa zapór inżynieryjnych na kie- lion piechoty zmotoryzowanej). W batalionie zaś
runkach kontrataków (przeciwuderzeń) przeciwnika; czołgów z wykorzystaniem GT oraz trałów przeciw-
– zapewnienie dogodnych warunków do termino- minowych i zastosowaniem ładunków wybuchowych
wego i bezkolizyjnego ruchu wojsk2. (ŁWD), jeżeli czołgi są w nie wyposażone. W razie
1
Regulamin działań wojsk inżynieryjnych wojsk lądowych (tymczasowy). DWLąd, sygn. 40/2011, Warszawa 2011, s. 35.
2
Ibidem, s. 43.
3
Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, sygn. Wewn. 115/2008, Warszawa 2008, s. 66.

PRZYKŁADOWA ORGANIZACJA
ORAZ WYPOSAŻENIE GRUPY TORUJĄCEJ
Skład grupy torującej Pododdział Wyposażenie
pojazd inżynieryjny 1
ładunki wydłużone (ŁWD) 2
materiały wybuchowe
i środki zapalające według potrzeb
Sekcja rozgrodzeniowa drużyna saperów most towarzyszący
maszyna inżynieryjno-drogowa 1
dodatkowo czołgi z trałami

wykopowymi i ŁWD 1
Sekcja rozpoznawczo-ubezpieczająca pluton piechoty lub pluton czołgów etatowe

potrzeby grupy torujące poszerzają i oznakowują środków zaporowych oraz własnych potrzeb, czyli
przejścia oraz organizują na nich służbę porządkowo- wymaganej liczby przejść oraz ich podstawowych pa-
-ochronną. rametrów (głębokość i szerokość).
Wybór sposobu pokonywania zapór minowych będzie
DZIAŁALNOŚĆ PLANISTYCZNA uzależniony od takich zasadniczych czynników, jak:
Przygotowanie, a następnie prowadzenie natarcia – położenie wojsk i zakres oddziaływania ogniowe-
będzie uzależnione przede wszystkim od efektywności go obrońcy,
rozpoznania przeciwnika – zdobycia informacji o re- – posiadane siły i środki do wykonywania przejść,
alizowanych przez niego przedsięwzięciach inżynie- – czas na ich przygotowanie,
ryjnych, zwłaszcza od ustalenia rodzajów zapór inży- – ukształtowanie terenu, rodzaj gruntu i pora roku.
nieryjnych (głównie minowych) i ich rozmieszczenia Zasadnicze sposoby pokonywania zapór mino-
przed przednim skrajem obrony, jak również w głębi wych w natarciu to ich obejście (jeśli będzie to
obrony (na głębokość pierwszorzutowych pododdzia- możliwe lub zostaną rozpoznane luki w ugrupowa-
łów) oraz wykonywanych (przygotowywanych) nisz- niu obronnym przeciwnika), a także wykonywanie
czeń i stopnia ich gotowości. Skoordynowane działa- przejść metodą ręczną, mechaniczną, wybuchową
nie różnorodnych sił i środków rozpoznania na kierun- czy też ich kombinacją.
ku natarcia umożliwi pozyskanie na czas niezbędnych
danych o rozmieszczeniu i rodzaju zapór minowych REALIZACJA
przeciwnika oraz pozwoli określić skuteczne sposoby W przypadku klasycznych pól minowych zadanie
ich pokonywania. Następnie pododdziały wojsk inży- to najczęściej należy do pododdziałów wojsk inżynie-
nieryjnych będą prowadzić szczegółowe rozpoznanie ryjnych oraz czołgów wyposażonych w trały i ładunki
techniczne w celu ustalenia dokładnych granic każdej wydłużone (ŁWD). Utrzymanie przejść w zaporach
zapory, typu min i zapalników oraz systemu minowa- jest obowiązkiem pododdziałów, które je wykonały.
nia. Organizując pokonywanie zapór inżynieryjnych, Jeżeli są to pododdziały czołgów, przejścia utrzymują
należy uwzględnić przede wszystkim: wyznaczone pododdziały inżynieryjne.
– powszechność realizacji tego zadania ze względu Na organizację pokonywania narzutowych pól mi-
na masowe zagrożenie środkami minersko-zaporowy- nowych w natarciu wpływają następujące uwarunko-
mi, co wymusza konieczność usamodzielnienia wania:
wszystkich elementów ugrupowania bojowego; – ustawianie zapór w zróżnicowanym terenie;
– dyspozycyjność wszystkich sił i środków wyzna- – możliwość zastosowania różnych typów min;
czonych do tego zadania oraz zdolność ich działania – nierównomierne rozmieszczenie min w polu mi-
w każdych warunkach terenowych; nowym;
– ściśle określony czas jego wykonania, wynikają- – znaczna głębokość pól minowych;
cy z oceny zamierzonego celu działania przeciwnika – uzbrojenie min narzutowych w różne zapalniki:
oraz charakterystyk technicznych środków minerskich magnetyczne, opóźnionego działania itp.
zastosowanych w zaporach; Wymienione czynniki są przyczyną trudności
– skuteczność sposobów pokonywania zapór w wykonywaniu przejść w narzutowych polach mino-
z uwzględnieniem stosowanych przez przeciwnika wych. Dlatego konieczne jest, aby pododdziały i od-

71
działy wszystkich rodzajów wojsk obserwowały teren rozwinięcia do natarcia grupy torujące powinny się
i niezwłocznie meldowały o zastosowanym przez przemieszczać w ugrupowaniu kompanii pierwszego
przeciwnika minowaniu narzutowym. rzutu. Przełożony zabezpiecza na korzyść batalio-
Sprawne pokonywanie zapór minowych będzie wy- nów pierwszego rzutu drogi rozwinięcia do rubieży
magało odpowiedniego ugrupowania sił prowadzą- ataku, przejścia we własnych polach minowych oraz
cych natarcie. Przyjmuje się, że w nacierających pod- w polach minowych przeciwnika przed przednim
oddziałach tworzy się grupy torujące. skrajem jego obrony.
Organizatorem pokonywania zapór inżynieryjnych Podczas natarcia w głębi ugrupowania (po przeła-
w natarciu jest dowódca związku taktycznego, od- maniu przedniego skraju obrony przeciwnika) po
działu i pododdziału. Na podstawie uzyskanych infor- napotkaniu zapór inżynieryjnych obowiązkiem do-
macji sztab wraz z oficerami wojsk inżynieryjnych wódcy pododdziału jest dowodzenie grupą torującą.
określają sposoby ich przekraczania oraz ugrupowa- Przy czym dąży on do ustalenia możliwości ich
nie wojsk inżynieryjnych. Ponadto nakazują utworze- obejścia lub wykorzystania luk w zaporach. Gdy nie
nie grup torujących i przydzielają je do nacierających można wykonać manewru, dowódca nacierającej
pododdziałów zgodnie z decyzją dowódcy. W rozka- kompanii nakazuje GT przemieścić się na czoło
zach dotyczących organizacji i wykonania przejść ugrupowania i – po obezwładnieniu środków ognio-
w zaporach inżynieryjnych ujmuje się: wych przeciwnika osłaniających zaporę inżynieryj-
– liczbę przejść we własnych polach minowych; ną – przygotować i oznakować przejście. Szczegóło-
– pododdziały inżynieryjne odpowiedzialne za wy sposób działania GT zależy od sytuacji taktycz-
ich przygotowanie oraz metodę wykonania, a także nej oraz rodzaju zapór inżynieryjnych. Niewłaściwe
wystawienie na przejściach służby porządkowo- użycie grupy może spowodować szybką jej utratę,
-ochronnej; a tym samym brak możliwości kontynuowania dzia-
– numerację przejść we własnych polach mino- łań. Dlatego konieczne jest odpowiednie zorganizo-
wych; wanie odwodów inżynieryjnych, w których powinny
– liczbę przejść w polach minowych przeciwnika się znaleźć pododdziały i środki do uzupełnienia
przed przednim skrajem jego obrony; lub wsparcia albo wymiany obezwładnionych grup
– pododdziały inżynieryjne odpowiedzialne za ich torujących.
wykonanie oraz wystawienie na przejściach służby Tworzone są one w nacierających pierwszorzuto-
porządkowo-ochronnej; wych batalionach, a także przydzielane do odwodo-
– liczbę przejść do poszerzenia; wych batalionów w czasie wprowadzania ich do wal-
– pododdziały inżynieryjne wyznaczone do utwo- ki. Skład oraz wyposażenie GT zależą od rodzaju za-
rzenia GT wraz z ich dokładną organizacją i wyposa- dania oraz sytuacji taktycznej. Mogą zatem być
żeniem; odmienne w poszczególnych etapach walki (tab.).
– miejsce przekazania GT i włączenia ich do pod- Grupa torująca powinna mieć możliwość wyko-
oddziałów pierwszego rzutu; nania przejścia w przeciwpancernym polu mino-
– miejsce i czas prowadzenia rekonesansów w celu wym (metodą wybuchową), przez przeszkodę wod-
wyznaczenia osi przejść w terenie; ną (lub rów przeciwpancerny) i w przeciwpancer-
– odwód inżynieryjny. nym polu minowym (z użyciem trałów) oraz
Oficerowie wojsk inżynieryjnych oddziału (związ- usuwania zawał leśnych.
ku taktycznego) planują oraz organizują pokonywanie
zapór inżynieryjnych w natarciu. Bezpośrednio odpo- UMIEĆ WYKORZYSTAĆ
wiadają za: Wykonywanie przejść w zaporach inżynieryjnych
– planowanie użycia oraz gromadzenie sił i środ- w celu umożliwienia manewru wojskom własnym
ków niezbędnych do terminowego pokonania zapór podczas prowadzenia natarcia jest złożonym zada-
minowych; niem. Szybkie i właściwe ich przygotowanie będzie
– przedstawianie propozycji wykorzystania podod- uzależnione od wielu czynników, takich jak:
działów różnych rodzajów wojsk do wykonywania – efektywne rozpoznanie zapór inżynieryjnych
przejść w zaporach minowych; przed natarciem i w czasie jego prowadzenia;
– koordynowanie terminowych dostaw do wojsk – przyjęcie odpowiedniego ugrupowania podod-
sprzętu i środków inżynieryjnych niezbędnych do działów (usamodzielnienie pod względem pokonywa-
przygotowania przejść; nia zapór inżynieryjnych);
– instruowanie dowódców pododdziałów rodzajów – zorganizowanie odwodów inżynieryjnych;
wojsk na temat wykonania przejść w zaporach inży- – zgromadzenie oraz sprawna dystrybucja środków
nieryjnych. minersko-zaporowych.
W rozkazach przełożonych dowódców batalionów Podczas zajęć taktycznych i ćwiczeń z wojskami
piechoty i czołgów obarczono odpowiedzialnością bardzo ważną rolę odgrywa szkolenie z pokonywania
za przyjęcie GT i skierowanie ich do poszczególnych zapór inżynieryjnych oraz zgrywanie pododdziałów
kompanii z uwzględnieniem przyjętego ugrupowa- wojsk inżynieryjnych w ramach współdziałania z pod-
nia bojowego. Z chwilą wyjścia batalionu na drogi oddziałami ogólnowojskowymi. n


73
Wsparcie ogniowe
kompanii zmechanizowanej
RAŻENIE JEST JEDNYM Z KLUCZOWYCH CZYNNIKÓW WALKI
ZBROJNEJ. UMOŻLIWIA ZMNIEJSZENIE POTENCJAŁU
I ZDOLNOŚCI BOJOWYCH PRZECIWNIKA, DEZORGANIZUJE
JEGO DZIAŁANIA ORAZ ZAPEWNIA WŁASNYM WOJSKOM
WARUNKI DO WYKONANIA POSTAWIONYCH ZADAŃ.
płk dr inż. Jacek Narloch, ppłk dr inż. Norbert Świętochowski
O gień nabiera szczególnego znaczenia w roz-

strzygającym rodzaju działań bojowych, jakim
jest natarcie. Krótkotrwały, ale gwałtowny i precyzyj-
punkt oporu3. W związku z tym obiektami rażenia ar-
tylerii wspierającej kompanię zmechanizowaną będą
punkty i gniazda oporu, punkty dowodzenia, elementy
nie prowadzony na kluczowe obiekty1 przeciwnika uła- systemu rozpoznania, a także środki przeciwpancerne
twia uderzenie w głąb jego ugrupowania, rozbicie bro- działające na kierunku natarcia. Są to różnorodne
niących się tam wojsk oraz zajęcie ważnych obiektów obiekty, stałe i mobilne, pojedyncze i grupowe, charak-
i rejonów (rubieży)2. Jednocześnie celna seria ognia ar- teryzujące się zróżnicowanym stopniem odporności na
Jacek Narloch jest
tylerii może obezwładnić lub nawet zniszczyć naciera- ogień, ale mające jedną wspólną cechę – znajdują się
kierownikiem Zakładu
jące plutony i kompanie zmechanizowane. Zatem na- blisko nacierających wojsk. Dlatego wsparcie ogniowe
Wsparcia Działań
cierający powinien być osłaniany przed ogniem prze- kompanii musi być powiązane ze sposobem jej działa-
w IDow WSOWLąd.
ciwnika, a także mieć zapewnione sprawne i terminowe nia, zwłaszcza z manewrem i ogniem.
wsparcie ogniowe. Zasadniczymi wykonawcami tego Za kompaniami pierwszego rzutu przeciwnika będą
wsparcia na najniższych szczeblach są kompanie rozmieszczone pododdziały moździerzy, które mogą
wsparcia oraz dywizjony artylerii w brygadach zme- stanowić istotne zagrożenie dla nacierającego. Dowód-
chanizowanych (BZ) lub kawalerii pancernej (BKPanc). ca kompanii może je neutralizować jedynie pośrednio,
niszcząc punkty obserwacyjne artylerii.
ZASADY OGÓLNE Podstawowym sposobem realizacji wsparcia ognio-
Kompania zmechanizowana w natarciu otrzymuje wego kompanii jest bliski ogień wspierający (close
zadanie opanowania obiektu. Polega ono na zajęciu ru- supporting fire). Prowadzony jest do obiektów prze-
bieży (terenu) znajdującej się za plutonowymi punkta- ciwnika, które mają bezpośredni wpływ na wykona-
Norbert Świętochowski
mi oporu przeciwnika. W praktyce zadanie to sprowa- nie zadania przez wspieraną jednostkę, stanowią dla
jest kierownikiem
dza się do rozbicia wspólnie z sąsiadami kompanijnego niej poważne zagrożenie, a ich wyeliminowanie za-
Zespołu WRiA
w Zakładzie Wsparcia
Działań IDow WSOWLąd. 1
Obiekt to punkt w terenie, część pozycji przeciwnika, budowla ochronna, budynek, siły i środki przeciwnika, które mają znaczenie wojskowe oraz
mogą wywierać określony wpływ na działanie wojsk własnych. Obiekt staje się celem po zaplanowaniu go do rażenia ogniowego. Regulamin dzia-
łań Wojsk Lądowych. Warszawa 2008, s. 22.
2
Ibidem, s. 55.
3
T. Całkowski: Organizacja wsparcia ogniowego w batalionie i kompanii. AON, Warszawa 2010, s. 12.

pewni dogodne warunki do osiągnięcia założonego z wymaganą dokładnością, która umożliwi przygoto-
celu4. Bliski ogień wspierający musi spełniać wyma- wanie nastaw do strzelania na podstawie pełnych da-
gania wynikające z charakteru wykonywanych przez nych o warunkach strzelania. Błąd określenia współ-
kompanię zadań. Skuteczne wsparcie ogniowe rzędnych powinien być mniejszy niż 50 m, w innym
zwiększa bowiem efektywność ognia pododdziałów przypadku pierwszy pocisk (seria ognia skutecznego)
ogólnowojskowych. Ponadto wydłuża niejako zasięg będzie niecelny, co zwiększy zużycie amunicji i wydłu-
walki bliskiej prowadzonej przez kompanię, rażąc ży czas wykonania zadania.
obiekty przeciwnika stanowiące dla niej zagrożenie Jeśli batalion naciera na głównym kierunku uderze-
w danej chwili bądź w najbliższym czasie (rzędu kil- nia brygady, może być wspierany ogniem przez bryga-
ku minut). Zwalczane obiekty znajdują się zwykle dowy dywizjon artylerii samobieżnej lub dywizjon
w zasięgu widoczności walczących dowódców pod- z pułku artylerii, wykonujący zadania w ramach
oddziałów oraz żołnierzy sekcji wysuniętych obser- wzmocnienia (R) lub wsparcia ogólnego i wzmocnie-
watorów (SWO) w punktach obserwacyjnych. nia (GSR).
Natarcie poprzedza się zazwyczaj ogniowym przy- Nawet wówczas należy pamiętać, że batalion otrzy-
gotowaniem ataku, którego istotą jest zmniejszenie po- ma wsparcie dywizjonu artylerii jedynie w wybranych
tencjału i obezwładnienie obiektów przeciwnika znaj- momentach (fazach) walki z zawczasu określoną (za-
dujących się na głównych kierunkach natarcia. Ogień, zwyczaj mocno ograniczoną) jednostką ognia. Zatem
w formie krótkotrwałych nawał ogniowych, prowadzi nie wszystkie walczące kompanie mogą liczyć na
się do kluczowych elementów jego systemu obrony, wsparcie artylerii samobieżnej. Z tego powodu zasad-
w tym w znakomitej większości do plutonowych punk- niczym wykonawcą wsparcia ogniowego nacierającej
tów oporu. Jest to zatem ogień planowy i przygotowany kompanii zmechanizowanej pozostaje kompania
zawczasu. Jednak w trakcie natarcia może zostać wy- wsparcia (plutony moździerzy).
krytych wiele innych obiektów przeciwnika, milczą- Kompania wsparcia z batalionu zmechanizowanego
cych do tej pory, których rażenie warunkuje powodze- realizuje zadania ogniowe zgodnie z koncepcją wsparcia
nie nacierającej kompanii. W związku z tym należy ogniowego określoną przez dowódcę batalionu (kompa-
ciągle utrzymywać sprawny system wsparcia ogniowe- nii), który w rozkazie bojowym formułuje dla niej zada-
go, którego podstawowymi elementami będą środki nia taktyczne. Funkcję doradczą pełnią oficerowie
rozpoznania i dowodzenia oraz ogniowe. Podczas wy- wsparcia ogniowego (OWO), którymi są: w batalionie –
konywania zadań bliskiego wsparcia musi być zacho- dowódca kompanii wsparcia, w kompanii – dowódca
wana następująca kolejność postępowania: rozpoznać plutonu moździerzy (dowódca drużyny dowodzenia)
(zidentyfikować i zlokalizować) – zdecydować – ra- lub dowódca SWO. Do zasadniczych zadań taktycznych
zić – ocenić skutki. Istotne jest przy tym zgranie ognia artylerii wspierającej natarcie kompanii należą:
z działaniem walczących wojsk, tak by ogień wspiera- – obezwładnianie siły żywej i środków ogniowych
jący był maksymalnie przybliżony do wspieranych w punktach oporu,
pododdziałów z zachowaniem niezbędnych w danej sy- – niszczenie wyrzutni przeciwpancernych pocisków
tuacji warunków bezpieczeństwa5 (rys. 1). kierowanych i innych środków przeciwpancernych,
Ze względu na dynamicznie zmieniającą się sytuację – obezwładnianie punktów dowodzenia i rozpo-
podczas natarcia kompanii niezwykle trudne jest za- znania,
pewnienie wiarygodnych informacji o pojawiających – zwalczanie plutonów moździerzy rażących nacie-
się obiektach przeciwnika. Są one wykrywane i wcina- rające kompanie,
ne przez odpowiednio wyposażone w środki rozpozna- – oślepianie i zadymianie punktów obserwacyjnych
nia sekcje wysuniętych obserwatorów z dywizjonu ar- artylerii,
tylerii oraz drużyny dowodzenia z kompanii wsparcia. – osłona skrzydeł nacierających plutonów i kom-
W sprzyjających warunkach w ugrupowaniu nacie- panii,
rającej kompanii będą działały nawet dwa elementy – osłona lub maskowanie manewru plutonów i kom-
rozpoznania: drużyna dowodzenia i SWO, co pozwoli panii,
na sprawne rozpoznanie wzrokowe na rzecz bliskiego – osłona ogniem zajętych rubieży,
ognia wspierającego w całym pasie natarcia. Problem – ogniowe odparcie kontrataków przeciwnika.
stanowi jednak brak w ich wyposażeniu odpowiednich Dowódca kompanii powinien umiejętnie wykorzy-
wozów rozpoznania, umożliwiających sprawne prze- stywać przydzielony mu wysiłek wsparcia ogniowe-
mieszczanie się i prowadzenie obserwacji w ruchu oraz go. Przede wszystkim jest zobowiązany do precyzyj-
nadążanie za nacierającym zgrupowaniem. nego stawiania zadań taktycznych za pośrednictwem
Pozyskane dane o celach muszą być wiarygodne, do- OWO. Zadanie to powinno być opracowane szczegó-
kładne i w jak najkrótszym czasie dostarczone do wy- łowo i jednoznacznie określać cel stawiany przed
konawców zadań ogniowych. Współrzędne obiektów ogniem artylerii (co uzyskać?, gdzie?, kiedy?, po
przeznaczonych do rażenia powinny być określone co?). Dlatego należy unikać ogólników, np. artyleria
4
Ibidem, s. 9.
5
Ibidem, s. 14.

75
wspiera atak, obezwładnia przeciwnika w czasie – z inicjatywy walczących dowódców kompanii,

ataku, razi środki ogniowe przeciwnika, ponieważ polegające na niszczeniu celów wykrytych przez
nie oddają jasno zamiaru wykorzystania przez do- drużyny dowodzenia lub SWO;
wódcę kompanii środków wsparcia ogniowego. Na- – na wezwanie ognia z pola walki (call for fire) przez
leży raczej stosować takie wyrażenia: uprawnionych dowódców walczących plutonów;
– artyleria zwalcza przeciwnika na skraju lasu X, – na komendę przełożonego.
– obezwładnia gniazdo ogniowe na wzgórzu Wia- Czynnikiem decydującym o terminie przygotowa-
traczna, nia i wykonania zadania ogniowego jest czas obiegu
– niszczy przeciwnika na podstawach wyjściowych informacji o wykrytych obiektach. Planowanie
na południe od wzgórza Obelisk. obiektów rażenia w ramach bliskiego ognia wspiera-
W toku walki podaje się zadania dla OWO: jącego powinno być celowe i przemyślane. Ze zdo-
– obezwładnić grupę piechoty na wzgórzu Taras, bytych doświadczeń wynika, że zorganizowanie
– wzbronić kontratak ze wzgórza Okrągłego w kie- właściwego przepływu informacji w czasie prowa-
runku dozoru 2, dzenia natarcia jest szczególnie trudne, ponieważ in-
– obezwładnić plutonowy punkt oporu przed formacje o potencjalnych obiektach ognia są groma-
wzgórzem Zielonym. dzone bezpośrednio przed wykonaniem ataku lub
Zadania taktyczne są realizowane w formie zadań w jego trakcie. Wymaga to szybkiego przekazywa-
ogniowych, formułowanych przez dowódcę kompania i opracowywania informacji oraz precyzji i traf-
nii wsparcia (plutonu moździerzy). Zawierają nazwę ności w podejmowaniu decyzji.
i charakterystykę celu, jego współrzędne i wymiary, Wymienione uwarunkowania uzmysławiają ko-
zadanie rażenia, rodzaj ognia, czas gotowości do nieczność szczegółowego rozpatrzenia typowych
otwarcia ognia, pododdział artylerii wyznaczony do wariantów obiegu informacji w ramach kierowania
ostrzału celu, rodzaj pocisku, nastawę zapalnika oraz ogniem (wykonania zadań ogniowych) przez kom-
liczbę pocisków do wykonania ognia. panię wsparcia.
Ze względu na ograniczoną ilość posiadanej amuni-
cji oraz fakt, że większość obiektów przeciwnika bę- OGIEŃ DO CELU PLANOWEGO
dzie się znajdowała w schronach i okopach, zasadni- Stosunkowo najprostszym działaniem jest prowa-
czym celem rażenia w natarciu jest obezwładnienie. dzenie ognia przez kompanię wsparcia do celu pla-
Polega ono na spowodowaniu czasowej niezdolności nowego. Ogień planowy w natarciu będzie wykony-
obiektu do działania przez zadanie mu strat bezpowrot- wany w ramach ogniowego przygotowania ataku
nych i zmuszenie do zaniechania aktywności. Nadzieja oraz w pierwszej fazie ogniowego wsparcia natarcia.
matematyczna strat zadanych przeciwnikowi podczas Ogień ten wywołuje zazwyczaj organ, który go za-
obezwładnienia nie powinna być mniejsza niż 10%. planował. Ideą tego wariantu jest maksymalne
Istotą ogniowego przygotowania ataku jest obez- uproszczenie obiegu informacji, zatem inicjator
władnienie punktów oporu przeciwnika w momencie, ognia podejmuje decyzje i wywołuje ogień bezpo-
gdy nacierające plutony (kompanie) wyjdą na linię średnio u wykonawcy – szybko, bez zbędnych po-
ataku, co pozwoli im na nawiązanie kontaktu bojowe- średnich ogniw. Obiekt staje się celem wówczas, gdy
go i skuteczne zwalczanie jego sił za pomocą włas- po identyfikacji w terenie i procedurze weryfikacji
nych środków ogniowych. W pierwszej fazie ognio- na kolejnych szczeblach zostaje umieszczony w ta-
wego wsparcia natarcia można nadal prowadzić ogień beli ognia. Dane o nim są przekazywane wybranemu
do celów obezwładnionych poprzednio, jednak w mo- wykonawcy (rys. 2).
mencie zbliżenia się wojsk własnych na minimalną Drużyna dowodzenia z plutonu moździerzy (lub
odległość bezpieczną ogień musi być przerwany lub SWO), która wykryła i przeznaczyła do rażenia
przeniesiony na cele znajdujące się głębiej w ugrupo- obiekt, przed rozpoczęciem ataku powinna również
waniu przeciwnika. W razie braku celów planowych ustalić w terenie rubież (linie, punkty) wywołania
artyleria czeka w gotowości na ujawnienie się kolej- ognia (trigger points)6. Podczas natarcia są to ru-
nych elementów systemu obrony i razi je na wezwanie bieże rozmieszczone w takiej odległości od wspie-
dowódców kompanii. Niezwykle istotnym czynni- ranych wojsk, której przebycie zajmie czas potrzeb-
kiem podczas prowadzenia ognia do celów nieplano- ny na przygotowanie i otwarcie ognia przez podod-
wych będzie czas reakcji ogniowej, który można zmi- dział wspierający. Biorąc pod uwagę średni czas
nimalizować przez maksymalne uproszczenie syste- reakcji ogniowej kompanii wsparcia, wynoszący od
mu obiegu informacji od wywołującego ogień do jego 1 min 30 s do 2 min 30 s, punkty wywołania ognia
wykonawcy. W ramach bliskiego ognia wspierającego powinny być oddalone od wspieranych wojsk
kompania wsparcia może wykonywać zadania ognio- o 400–600 m7. Ma to duże znaczenie w sytuacji, gdy
we planowe i nieplanowe, podejmowane: dowódca nacierającej kompanii chce obezwładnić
6
Wyznaczone linie (punkty) sygnałowe dotyczące przeciwnika powinny być obserwowane. Meldunki o osiągnięciu poszczególnych linii sygnało-
wych przez wojska własne powinny być terminowo przekazywane dowódcom odpowiedzialnym za wywołanie ognia.
7
Program strzelań Wojsk Rakietowych i Artylerii Wojsk Lądowych. Warszawa 2006, s. 90.

RYS. 1.
RUBIEŻE
BEZPIE-
CZEŃSTWA CZOŁGI
OD OGNIA 200 m
300 m
TRANSPORTERY
PIECHOTA
ARTYLERII 400 m
RYS. 2. WYKONANIE ZADANIA OGNIOWEGO

PRZEZ KOMPANIĘ WSPARCIA DO CELU
PLANOWEGO W NATARCIU (WARIANT)
8 SWO
10
drdow
1 kz/bz
1, 2, 3
4 SWO
6, 7
9
2 plm
1 plm
5 5
11
11
OWO
dowódca kwsp
dowódca kwsp dowódca bz

77
S Z U S T A K O W S K I
J A C E K
przeciwnika dokładnie w momencie, gdy jego pluto- dowódca drużyny dowodzenia kontroluje ogień sku-
ny znajdą się na wskazanej, dogodnej dla niego, ru- teczny (8) oraz ocenia moment wykonania zadania.
bieży do nawiązania walki. Dowódcy plutonów ogniowych na podstawie otrzy-
Po podejściu nacierającej kompanii do wyznaczonej manych danych poprawiają ogień (9) i kończą jego
rubieży dowódca drużyny dowodzenia (1 – patrz rys. 2) prowadzenie po meldunku dowódcy drużyny dowo-
melduje o tym fakcie dowódcy kompanii zmechanizo- dzenia o osiągnięciu zakładanych skutków rażenia
wanej (2). Jeżeli dowódca kompanii zna położenie celu (10). Po zakończonym strzelaniu meldują o wy-
ustalonej rubieży wywołania ognia, to sam może zaini- konaniu zadania (11) dowódcy kompanii wsparcia.
cjować prowadzenie ognia do celu planowego w formie
żądania wsparcia. W tym przypadku dwie pierwsze OGIEŃ DO CELU NIEPLANOWEGO
czynności są zbędne. Doświadczenia z ćwiczeń wskazują, że w natarciu
Na żądanie dowódcy kompanii (3) dotyczące obez- większość zadań ogniowych wykonywanych jest do ce-
władnienia (zniszczenia) celu dowódca drużyny do- lów nieplanowych, co wymaga nieco innego obiegu in-
wodzenia przekazuje sygnał wywołania ognia (4) do formacji. Obowiązuje reguła, że decyzję o wykonaniu
punktu dowodzenia dowódcy kompanii wsparcia lub odrzuceniu zadania ogniowego podejmuje w pierw-
(OWO batalionu). Dowódca kompanii wsparcia prze- szej kolejności OWO batalionu [na podstawie zadań
kazuje sygnał dowódcom plutonów moździerzy (5), (priorytetów) ustalonych przez dowódcę batalionu],
będących w gotowości na stanowisku ogniowym a w dalszej – koordynator wsparcia ogniowego brygady
(SO)8, co skutkuje przygotowaniem pododdziałów (rys. 3). Inicjatorem tego zadania jest dowódca kompa-
ogniowych do wykonania zadania według wcześniej nii zmechanizowanej, który żąda rażenia wskazanego
zapisanych danych do strzelania do tego celu. Jedno- obiektu (1 – patrz rys. 3). Drużyna dowodzenia wcina
cześnie stawia drużynie dowodzenia zadanie (6) do- cel – określa jego współrzędne, wysokość i rozmiary
tyczące obsługiwania strzelania (kontroli ognia sku- oraz ustala inne dane niezbędne do rażenia go ogniem
tecznego)9. W czasie prowadzenia ognia do celu (7) artylerii (2). Następnie dowódca drużyny dowodzenia
8
W wariancie przyjętym przez autorów dowódca plutonu moździerzy znajduje się na stanowisku ogniowym. Zgodnie z Regulaminem działań tak-
tycznych (kompania wsparcia) (rozdz. II, s. 25) dowódca plutonu moździerzy przemieszcza się razem z dowódcą wspieranej kompanii zmechani-
zowanej, co w opinii autorów jest rozwiązaniem niekorzystnym.
9
Czynność ta może zostać pominięta, ponieważ to drużyna dowodzenia wywołuje ogień, a jej zasadniczym zadaniem jest obsługiwanie strzelania.

RYS. 3. WYKONANIE ZADANIA DO CELU

NIEPLANOWEGO PRZEZ KOMPANIĘ
WSPARCIA W NATARCIU (WARIANT)
10
2 1
SWO 2 3
8 drdow
11
7, 9 3
x
4
6 OWO
4, 5 KWO
12
przekazuje zapotrzebowanie na ogień10 oficerowi wspar- wódcy drużyny dowodzenia o osiągnięciu zakładanych
cia ogniowego (OWO) batalionu wraz z danymi o wcię- skutków rażenia celu (11). Po czym składają meldunek
tym celu (3). Ten podejmuje decyzję o wykonaniu zada- OWO batalionu o zakończeniu strzelania i jego skut-
nia (4) lub jego odrzuceniu (wykonaniu w późniejszym kach (12).
terminie), biorąc pod uwagę wytyczne dowódcy bata- Zaprezentowane warianty obiegu informacji podczas
lionu, ustalone priorytety wsparcia, ważność celu itd. realizacji zadań wsparcia ogniowego kompanii zostały
W przypadku wyrażenia zgody na wykonanie ognia wybrane z wielu możliwych. Wszystkie powinny za-
musi zdecydować, kto będzie jego wykonawcą. Na pod- pewnić wykonanie bliskiego ognia wspierającego na
stawie otrzymanych danych o obiekcie i jego charakte- rzecz nacierającej kompanii w kluczowych momentach
rze, a także uwzględniając możliwości ogniowe własnej walki. Nie da się skrócić obiegu informacji tak, by do-
kompanii wsparcia, stawia zadanie plutonom moździe- wódca kompanii wywołał ogień bezpośrednio u do-
rzy bądź składa zapotrzebowanie na ogień dywizjonu wódców plutonów moździerzy, jeżeli wsparcie mają
artylerii (żądanie wsparcia) do koordynatora wsparcia otrzymywać także inne walczące kompanie batalionu.
ogniowego brygady (5). Jeżeli cel będzie rażony ogniem Bliski ogień wspierający jest nieodłącznym elemen-
kompanii wsparcia, to OWO stawia zadanie ogniowe (6) tem walki kompanii zmechanizowanej. Obezwładnienie
dowódcom plutonów moździerzy, którzy w dalszym ważnych obiektów przeciwnika pozwala walczącej
etapie przekazują dowódcy drużyny dowodzenia decy- kompanii na swobodę działania i umożliwia zrealizowa-
zję o wykonaniu ognia (7). Następnie dowódcy plutonie zadania bojowego. Głównym wykonawcą wsparcia
nów przystępują do wykonania zadania, podając ko- ogniowego na rzecz walczącej kompanii jest kompania
mendę ogniową (8) oraz stawiając drużynie dowodzenia wsparcia, a dokładnie – jej plutony moździerzy, chociaż
zadanie dotyczące obsługiwania strzelania (9). W trak- w kluczowych momentach walki dowódca może liczyć
cie prowadzenia ognia dowódca drużyny dowodzenia na wsparcie brygadowego dywizjonu artylerii. Znajo-
prowadzi kontrolę ognia skutecznego (10) oraz ocenia mość procedur realizacji zadań wsparcia ogniowego
moment wykonania zadania. Dowódcy plutonów moź- oraz umiejętne stawianie zadań taktycznych dla artylerii
dzierzy, na podstawie otrzymanych danych, poprawiają przez dowódcę kompanii jest podstawą optymalnego
ogień oraz kończą jego prowadzenie po meldunku do- wykorzystanie jej możliwości bojowych. n
10
Nie ma w literaturze jednoznacznego polskiego odpowiednika terminu „call for fire”. Najczęściej jest on tłumaczony jako zapotrzebowanie na
ogień, żądanie wsparcia, wezwanie wsparcia artyleryjskiego.

79
SZKOLENIE
Zrozumieć działalność
szkoleniowo-metodyczną
ZGODNIE Z INSTRUKCJĄ POSŁUGUJEMY SIĘ
POJĘCIEM DZIAŁALNOŚĆ SZKOLENIOWO-METODYCZNA.
NIKT JEDNAK NIGDY NIE ODNIÓSŁ SIĘ DO TEGO,
Z CZEGO WYNIKAŁO TAKIE WYEKSPONOWANIE
DWÓCH JEJ ZASADNICZYCH CZŁONÓW.
płk rez. dr inż. Aleksander Wrona
W ciąż borykamy się z właściwym pojmowaniem

i porządkowaniem aparatu pojęciowego stoso-
wanego w poszczególnych sferach funkcjonowania
instrukcji ma jakieś praktyczne znaczenie? W mojej
ocenie – ma. Aby to uzasadnić, należy przeanalizować,
co kryje się pod pojęciem działalność szkoleniowo-me-
naszych sił zbrojnych. Jedną z nich jest działalność todyczna. Składają się na nią dwie różne sfery działa-
szkoleniowo-metodyczna. Stale się o niej mówi i pi- nia: działalność szkoleniowa oraz metodyczna. Każdą
sze, ciągle jest punktem programu wszelkich odpraw z nich trzeba rozpatrywać oddzielnie, ponieważ inne są
Autor jest specjalistą i narad lub też przedmiotem zainteresowania różnych cele, treści i formy działalności metodycznej, inne –
w Sekcji Metodyki zespołów kontrolnych. W rzeczywistości jednak jak szkoleniowej.
Nauczania Centrum była, tak i jest przysłowiową piętą achillesową, po- Niestety, codzienna praktyka tego nie potwierdza,
Szkolenia Wojsk cząwszy od najniższego szczebla dowodzenia. gdyż powszechnie i na wszystkich szczeblach działal-
Inżynieryjnych ność szkoleniowo-metodyczna jest utożsamiana tylko
i Chemicznych. ISTOTNE RÓŻNICE z działalnością metodyczną, rozumianą jako kompleks
Ten rodzaj działalności określano różnie w doku- planowych przedsięwzięć szkoleniowych ukierunkowa-
mentach normatywnych na przestrzeni lat. Raz nazy- nych na przygotowanie dowódców (wykładowców, in-
wano ją metodyczno-szkoleniową, innym razem szko- struktorów) do opracowywania, organizowania i prowa-
leniowo-metodyczną. Według mnie poprawne jest dzenia zajęć w ramach szkolenia indywidualnego i ze-
określenie metodyczno-szkoleniowa. Takie też pojęcie społowego oraz doskonalenia ich umiejętności z tym
funkcjonowało w dwóch poprzednich instrukcjach, związanych. Takie podejście jest błędne. Potwierdza to
które obowiązywały w naszych siłach zbrojnych: w in- powszechne stosowanie takich sformułowań, jak dzia-
strukcji z 1976 roku Zasady organizowania i prowa- łalność szkoleniowa i szkoleniowo-metodyczna. W tym
dzenia działalności metodyczno-szkoleniowej oraz tre- zestawieniu sfer działania widać wyraźnie, że pojęcie
ningów w Siłach Zbrojnych PRL (sygn. Szkol. 519/76) działalności szkoleniowo-metodycznej jest odczytywa-
oraz z 1989 roku Zasady organizowania i prowadzenia ne jako ta „magiczna” działalność metodyczna. Przy-
działalności metodyczno-szkoleniowej w Siłach Zbroj- kłady takiej nadinterpretacji pojęć można spotkać za-
nych PRL (sygn. Szkol. 692/88). równo w działalności bieżącej, jak i w dokumentach
Dlatego też warto się zastanowić, czy wspomniane rozkazodawczych najwyższych szczebli dowodzenia.
odwrócenie kolejności tych dwóch zwrotów w tytule W jednym z tego typu dokumentów czytamy m.in.:

SZKOLENIE
MILITARIA
Zgłębiając tajniki współczesnej

dydaktyki ogólnej i dydaktyk
szczegółowych, rozumianych
w naszej rzeczywistości
jako metodyki przedmiotowe,
uczymy się tego,
jak postępować, by szkolenie
przynosiło oczekiwane rezultaty.
L D K P A N C
1 1
M N I E D Ł O /
R A F A Ł
SZKOLENIE TO ŚWIADOME ODDZIAŁYWANIE
DOWÓDCY NA PODWŁADNYCH
Doskonalić stosowanie odpowiednich form i metod istotą omawianych sfer działania oraz jakie są między
działalności szkoleniowej i szkoleniowo-metodycznej na nimi zależności?
wszystkich szczeblach dowodzenia…1. Z zapisu tego Czym zatem jest szkolenie i co oznacza? Uwzględ-
wynika, że jest mowa o dwóch różnych rodzajach dzia- niając dorobek współczesnej pedagogiki, dydaktyki
łalności. Ale już na kolejnej stronie tego samego doku- w szczególności, powinniśmy raczej mówić o naucza-
mentu napisano: Doskonalić umiejętności dowódców na niu rozumianym jako proces dydaktyczny w działalno-
wszystkich szczeblach dowodzenia w zakresie planowa- ści wykwalifikowanego nauczyciela (dowódcy), oparty
nia, organizowania i prowadzenia szkolenia, w tym znana planowym charakterze oraz celowej pracy z pod-
jomość i praktyczne stosowanie obowiązujących form miotem nauczania, ukierunkowanej na wyposażanie
i metod działalności szkoleniowo-metodycznej…2. słuchaczy (żołnierzy) w treści nauczania, umiejętności
i nawyki. Przenosząc tę definicję na grunt wojska, mo-
DOBRZE ZROZUMIEĆ żemy stwierdzić, że szkolenie to nic innego, jak plano-
Zadziwiająca jest ta dowolność i swoboda w posługi- we i świadome oddziaływanie dowódcy na podwład-
waniu się pojęciami. Jeżeli bowiem mówimy o szkole- nych, mające na celu wyposażanie ich w pożądany za-
niu, trudno się odwoływać do form charakterystycz- sób wiedzy, umiejętności i nawyków, niezbędnych do
nych dla działalności szkoleniowo-metodycznej, czytaj wykonywania ściśle określonych zadań.
metodycznej. Inne są przecież stosowane w szkoleniu, Nauczanie, a więc i szkolenie, jest związane z relacją
a inne w przygotowaniu metodycznym kadry. Dowol- nauczyciel – uczeń. W wojsku będzie ona występować
ność ta prowadzi często do niezrozumienia zadań. w układzie dowódca – wykładowca i żołnierz – słu-
Dlatego też bardzo się dziwię, dlaczego nikt nie od- chacz lub dowódca – pododdział.
ważył się w codziennej działalności jednoznacznie roz- Wynika z tego, że kształcenie i szkolenie każdego
graniczyć tego, co metodyczne, od tego, co szkolenio- wykładowcę i dowódcę, niezależnie od szczebla dowo-
we. Warto więc zastanowić się, co tak naprawdę jest dzenia, stawia w roli nauczyciela. W szkoleniu indy-
1
Rozkaz nr Z-2 Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych z dnia 01 stycznia 2014 roku do działalności jednostek wojskowych podległych
DG RSZ w 2014 roku, s. 21.
2
Ibidem, s. 22.

81
SZKOLENIE
widualnym przedmiotem oddziaływania dydaktycz- dzone bez zastosowania podstaw metodyki, będzie
nego będzie żołnierz, natomiast w zespołowym do- obarczone dużą dozą improwizacji, a niekiedy marno-
wódca będzie uczył podległy sobie pododdział. Nie trawieniem środków publicznych i zwykłą stratą czasu.
wstydźmy się więc tego, że my – żołnierze, w szcze- Na podstawie przedstawionych spostrzeżeń można
gólności dowódcy z instruktorem włącznie, chcemy dostrzec związek między szkoleniem i jego metodyką,
być dobrymi nauczycielami. W gruncie rzeczy, czy te- a także między działalnością szkoleniową i działalno-
go chcemy, czy nie, jesteśmy nauczycielami. Instruktor ścią metodyczną. Widać również wyraźnie, że metody-
swoją pracę związaną z nauczaniem rozpoczyna od ka, a tym samym działalność metodyczna jest warto-
słów: Uczył was będę. Jest więc nauczycielem. Kowal ścią nadrzędną nad szkoleniem, czyli działalnością
czy szewc też uczą swoich czeladników, a więc w sto- szkoleniową. Końcowy efekt szkolenia zawsze będzie
sunku do nich również są nauczycielami i wcale się te- funkcją i zmienną zależną od wiedzy i umiejętności dy-
go nie wstydzą. daktycznych oraz zastosowanych w szkoleniu rozwią-
W czasie służby doświadczyłem, że są oficerowie, zań metodycznych.
i to na poważnych stanowiskach, u których przypisywa- Parafrazując znane stwierdzenie odnoszące się do lo-
nie podoficerowi lub oficerowi funkcji nauczyciela wy- gistyki w wojsku, można powiedzieć, że metodyka nie
wołuje irytację, wręcz oburzenie. A przecież nauczy- jest wszystkim, ale szkolenie bez metodyki jest niczym.
ciel to nie tylko zawód czy etat. To nie tylko specjalista
w określonej dyscyplinie. Dobry nauczyciel, a tak BYĆ PRECYZYJNYM
przynajmniej powinno być, to przede wszystkim znaw- Mając to wszystko na uwadze, zwłaszcza wyższość
ca pedagogiki i dydaktyki, to specjalista w dziedzinie metodyki nad szkoleniem, warto się zastanowić nad
nauczania i wychowania, czyli tego, czym w wojskowej tym, czy rzeczywiście tytuły dwóch poprzednich wy-
rzeczywistości zajmuje się metodyka szkolenia i co jest dań cytowanej instrukcji nie były bliższe prawdy? We-
przedmiotem uregulowań w Instrukcji o działalności dług mnie powinna to być właśnie instrukcja o działal-
szkoleniowo-metodycznej – w tej jej części, która po- ności metodyczno-szkoleniowej lub też o działalności
winna być poświęcona działalności metodycznej. metodycznej i szkoleniowej w SZRP, podzielona na
Aby efektywnie uczyć żołnierza lub pododdział, dwie zasadnicze części. Jedna powinna być poświęco-
każdy dowódca, wykładowca lub instruktor musi po- na działalności metodycznej w wojsku, druga nato-
siąść określony zasób wiedzy i umiejętności niezbęd- miast normować działalność szkoleniową.
nych do tego, by wiedzieć, jak uczyć (szkolić), aby W instrukcji nie można mieszać pojęć. Jeżeli wyod-
osiągnąć zakładane cele. Nie wystarczy bowiem mery- rębnia się w niej na przykład formy szkolenia wojsk3 ja-
toryczna znajomość określonego zagadnienia będące- ko typowe dla szkolenia, to dlaczego inne określa się
go przedmiotem nauczania. Potrzebna jest wiedza mianem formy działalności szkoleniowo-metodycznej,
i umiejętności, które pozwolą dowódcy odpowiedzieć a nie na przykład formy działalności metodycznej.
na pytanie, jak to zrobić, aby podwładni (szkoleni) zro- Ze wstępu cytowanej instrukcji wynika, że jest ona
zumieli i opanowali to, czego będzie ich uczył. Zakres poświęcona metodycznemu przygotowaniu kadry za-
wymaganej wiedzy i umiejętności będzie zróżnicowa- wodowej. Nie jest to do końca prawdą, ponieważ odno-
ny zależnie od szczebla dowodzenia. Co innego musi si się ona również do szkolenia.
wiedzieć na przykład dowódca drużyny czy plutonu, Punkt 1.5 tej instrukcji nosi tytuł Zasady działalności
aby być skutecznym nauczycielem, tzn. instruktorem szkoleniowo-metodycznej4, ale już w kolejnym i dal-
w punkcie nauczania lub kierownikiem zajęć, inna naszych podpunktach mówi się tylko o zasadach szkole-
tomiast będzie sfera zainteresowania dowódcy kompania wojskowego. Następny przykład to treść rozdziału
nii, batalionu lub też brygady. Pytanie: jak uczyć jest trzeciego. Jego tytuł brzmi Metody działalności szkole-
pojęciem szerokim i mieści w sobie wiele zagadnień. niowo-metodycznej, jednak już pierwszy podpunkt
Dotyczą one m.in. umiejętności doboru celów, treści, traktuje o metodach szkolenia. To tylko niektóre przy-
metod i form organizacyjnych zajęć (szkolenia), sposo- kłady nadinterpretacji stosowanych zwrotów.
bu wykorzystania bazy szkoleniowej, przydzielonych Nie bójmy się więc stosować pojęcia działalność me-
limitów i pomocy szkoleniowych oraz zasad posługi- todyczna i nie definiujmy jej jako działalność szkole-
wania się środkami dydaktycznymi. niowo-metodyczna. Nie mieszajmy terminów. Jeśli
Rozwiązanie przedstawionych problemów mieści się mówimy o działalności górniczo-hutniczej, też dostrze-
w obszarze metodyki nauczania (szkolenia). Dlatego gamy dwie zdecydowanie różne, chociaż bliskie sfery
też, zgłębiając tajniki współczesnej dydaktyki ogólnej działalności. W odniesieniu do przywołanego porów-
i dydaktyk szczegółowych, rozumianych w naszej rze- nania nie wszystko będzie górniczo-hutnicze, ponieważ
czywistości jako metodyki przedmiotowe, uczymy się będą problemy typowo górnicze i typowo hutnicze,
tego, jak postępować, by szkolenie przynosiło oczeki- a w naszym przypadku nie wszystko jest szkoleniowo-
wane rezultaty. Musimy bowiem pamiętać, że szkole- -metodyczne. Są i będą bowiem problemy typowo
nie indywidualne lub na szczeblu pododdziału, prowa- szkoleniowe i typowo metodyczne. n
3
Instrukcja o działalności szkoleniowo-metodycznej. SGWP, Warszawa 2009, s. 8.
4
Ibidem.

SZKOLENIE
Szkolenie wstępne
w Szkole Orląt
AKADEMICKI OŚRODEK SZKOLENIA LOTNICZEGO,
DZIAŁAJĄCY PRZY WYŻSZEJ SZKOLE OFICERSKIEJ SIŁ
POWIETRZNYCH, PROWADZI SZKOLENIA SELEKCYJNE
KANDYDATÓW DO ZAWODU PILOTA STATKU POWIETRZNEGO.
ppłk pil. Maciej Wilczyński
D ęblińska Alma Mater w swojej długiej historii

przechodziła wiele przemian i reorganizacji.
Ewoluowała przez lata, krok po kroku, zyskując re-
wspólny cel: skuteczniej i efektywniej przygotowy-
wać ich do zawodu w zmieniającej się rzeczywisto-
ści. Czynnikiem determinującym była najczęściej
nomę jako instytucja kształcąca i szkoląca wojskowy szybko rozwijająca się myśl techniczna, która po-
personel lotniczy, ze szczególnym uwzględnieniem zwalała konstruować coraz nowocześniejsze statki
personelu latającego. Najważniejszym i najtragicz- powietrzne i wprowadzać je do jednostek lotniczych.
niejszym sprawdzianem umiejętności jej absolwen- W 1958 roku, gdy pułki szkolne wyposażono w sa-
tów była II wojna światowa. Polscy lotnicy słynęli moloty o napędzie odrzutowym, istotnie zmodyfiko- Autor jest kierownikiem
nie tylko z odwagi i determinacji, lecz także z nowa- wano programy szkolenia lotniczego. Akademickiego Ośrodka
torskich metod prowadzenia walk powietrznych, tak- Ciekawą próbą doskonalenia szkolenia lotniczego Szkolenia Lotniczego
tyki lotniczej i sposobów szkolenia. Przykładem jest było kierowanie podchorążych ostatniego roku stu- WSOSP.
przejęcie przez Brytyjczyków na początku bitwy diów do jednostek liniowych, aby w kolejnym jego
o Anglię ugrupowania taktycznego samolotów my- etapie – praktycznym ćwiczyli na takich typach sa-
śliwskich stosowanego w dywizjonach polskich. molotów, na które mieli być skierowani po promocji.
Po zakończeniu wojny odradzające się polskie lot- Najnowsza zmiana w podejściu do szkolenia pilo-
nictwo w trudnych warunkach musiało szkolić kolej- tów w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych
ne pokolenia lotników. Odmienna sytuacja geopoli- jest związana z powołaniem do życia w 2009 roku
tyczna spowodowała, że w niewielkim jedynie stop- Akademickiego Ośrodka Szkolenia Lotniczego
niu udało się wykorzystać doświadczony personel (AOSL). Jego zadaniem jest szkolenie podchorążych
Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie. Mimo to oraz kształcenie studentów cywilnych o specjalności
dęblińska Szkoła odbudowała swój potencjał i w ko- pilot. Z analizy rynku lotniczego wynika, że istnieje
lejnych latach promowała nowe zastępy absolwen- pole do zagospodarowania w dziedzinie szkolenia na
tów. W 1968 roku uzyskała status uczelni wyższej, potrzeby lotnictwa liniowego i państwowego. W celu
a w 2014 roku zdobyła prawo do nadawania stopnia rozwinięcia tej działalności, skierowanej do studen-
doktora nauk technicznych. Od sześciu lat uczelnia tów cywilnych, należało utworzyć organizację szko-
kształci również studentów cywilnych na czterech leniową i przeprowadzić jej certyfikację przed Urzę-
kierunkach studiów. dem Lotnictwa Cywilnego. W grudniu 2009 roku
proces ten został uwieńczony sukcesem – otrzyma-
REORGANIZACJA SYSTEMU niem certyfikatu, ale do uzyskania pełnych możliwo-
Równocześnie ze zmianami w dziedzinie edukacji ści szkoleniowych brakowało jeszcze sporej ilości
wprowadzano nowe sposoby szkolenia specjalistów wyposażenia lotniczego oraz wystarczającej liczby
lotniczych, zwłaszcza pilotów. Miały one jeden doświadczonej kadry instruktorskiej. W roku 2010

83
SZKOLENIE
+
W I Ś N I E W S K I
J A R O S Ł A W
ZDOBYCIE PRZEZ PODCHORĄŻYCH DOŚWIADCZENIA LOTNICZEGO W PIERWSZYM

ETAPIE ICH KSZTAŁCENIA POZWOLI NA REDUKCJĘ KOSZTÓW ICH PÓŹNIEJSZEGO
SZKOLENIA JAKO PILOTÓW WOJSKOWYCH
rozpoczęły się pierwsze kursy teoretyczne dla stu- – dwusilnikowym samolotem Diamond DA42 VI
dentów. Stopniowo AOSL pozyskiwał nowy sprzęt do szkolenia z lotów na samolotach wielosilnikowych
i rozrastał się do rozmiarów proporcjonalnych do MEP(L) oraz z lotów według przyrządów IR(A);
liczby szkolonych. – jednym samolotem An-2 do szkolenia spado-
chronowego.
ZAKUPY URZĄDZEŃ LOTNICZYCH Od chwili powstania AOSL zamysłem rektora-ko-
Jako pierwsze zakupiono trzy samoloty Diamond mendanta gen. bryg. pil. dr. hab. Jana Rajchela było
DA 20 C-1 Katana. Sprawdziły się bardzo dobrze wykorzystanie jego potencjału do usprawnienia
w szkoleniu podstawowym. Nalot roczny każdej szkolenia podchorążych WSOSP. Współpraca
maszyny wyniósł około 600 godzin. Następnie ku- z 4 Skrzydłem Lotnictwa Szkolnego (4 SLSz) przy-
piono samoloty czeskiej produkcji Zlin 143LSi czyniła się do opracowania koncepcji jednolitego
oraz 242L. W kolejnych latach przybywało statków szkolenia podchorążych. Zgodnie z jej założeniami
powietrznych o napędzie tłokowym, w tym śmi- etap pierwszy (podstawowy) jest realizowany
głowców. Zbudowano także nowy hangar, zakupio- w AOSL z użyciem cywilnych statków powietrznych
no autocysternę, postawiono garaże i pomieszcze- według programu zatwierdzonego przez Urząd Lot-
nia techniczne oraz magazynowe na sprzęt zabez- nictwa Cywilnego. Drugi etap to zaawansowane
pieczający. szkolenie lotnicze prowadzone zgodnie z procedura-
Dzisiaj Akademicki Ośrodek Szkolenia Lotnicze- mi wojskowymi, w czasie którego wykorzystuje się
go dysponuje: statki powietrzne 41 i 42 Bazy Lotnictwa Szkolnego.
– ośmioma samolotami szkolenia podstawowego Gdy wprowadzono nową koncepcję, zrezygnowano
Diamond DA 20 C-1 Katana; z systemu przemiennego, tzn. realizacji programów
– dwiema maszynami do szkolenia z lotów we- studiów w okresie jesienno-zimowym, a praktyczne-
dług przyrządów IR(A) Zlin 143LSi; go szkolenia w powietrzu od wiosny do początku je-
– jednym samolotem Zlin 242L i jednym Zlin sieni. Obecnie obowiązuje system ciągły. Przewiduje
526F do szkolenia z akrobacji; on trzy i pół roku (7 semestrów) kształcenia
– pięcioma śmigłowcami o napędzie tłokowym w WSOSP w ramach studiów pierwszego stopnia
Guimbal Cabri G2 (dostawę kolejnego zaplanowano równocześnie ze szkoleniem praktycznym w powie-
na październik); trzu w Akademickim Ośrodku Szkolenia Lotniczego.

SZKOLENIE
Po zakończeniu tej części edukacji podchorążych kie- l umiejętność podejścia precyzyjnego według
ruje się na 18 miesięcy do jednostek 4 SLSz w celu wskazań przyrządów (Instrument Landing System –
dalszego szkolenia na samolotach i śmigłowcach eks- ILS) – minimum 12 podejść;
ploatowanych w siłach powietrznych. W tym czasie l umiejętność podejścia nieprecyzyjnego według:
kończą również studia drugiego stopnia, by opuścić – automatycznego radionamiernika/radiokompasu
uczelnię z tytułem magistra. [Automatic Finding Equipment (Non-directional Ra-
Programy szkolenia w poszczególnych specjalno- dio Becon) – ADF(NDB)] – minimum osiem po-
ściach obejmują w odniesieniu do: dejść (tylko na FNTPII);
l pilota samolotu odrzutowego – radiolatarni NDB – minimum osiem podejść;
– przygotowanie do zdobycia licencji PPL(A); – radiolatarni ogólnokierunkowej bardzo wielkiej
– 125 godzin nalotu ogólnego oraz do 35 godzin częstotliwości (VHF Omni-directional Range –
nauki na lotniczym symulatorze procedur nawigacyj- VOR) – minimum osiem podejść;
nych (Flight Navigation Procedures Trainer – – radiolatarni kierunku LOC (Localizer – LOC) –
FNTPII), w tym: 50 godzin lotów nawigacyjnych ja- minimum osiem podejść;
ko pilot-dowódca; 5 godzin szkolenia w celu zdoby- – minimum pięć podejść z okrążeniem/z kręgu
cia uprawnień NOC VFR (Visual Flight Rules – (Circle-to-Land);
przepisy dotyczące wykonywania lotów z widoczno- l procedury awaryjne;
ścią w nocy) oraz 50 godzin, by uzyskać uprawnienia l umiejętność przelotów według wskazań przy-
IR(A)SE [Instrument Rating (Aircraft) Single Engi- rządów (IFR – Instrument Flights Rules).
ne] do wykonywania lotów według wskazań przyrzą-
dów na samolocie jednosilnikowym (20 na samolocie WYZWANIA
oraz 30 na FNTPII); 6 godzin (w tym 3 samodziel- Zdobycie przez podchorążych doświadczenia lot-
nych lotów) nauki wykonywania akrobacji podstawo- niczego w pierwszym etapie ich kształcenia pozwoli
wej, czyli korkociągów, nurkowania, górki, zwrotu na redukcję kosztów ich późniejszego szkolenia jako
bojowego, wywrotu szybkiego, ranwersu i pętli; pilotów wojskowych. Równie istotne jest także to, że
l pilota samolotu transportowego w chwili ukończenia studiów ich wyszkolenie lotni-
– przygotowanie do zdobycia licencji CPL(A); cze będzie na wyższym poziomie. Na osiągnięcie
– 205 godzin nalotu ogólnego oraz do 35 godzin na założonych celów trzeba jednak jeszcze poczekać.
FNTPII, w tym: 50 godzin lotów nawigacyjnych jako Pierwsi podchorążowie przygotowywani według no-
pilot-dowódca i 100 godzin lotów jako dowódca; 5 go- wej koncepcji trafią do 4 SLSz w przyszłym roku,
dzin szkolenia w celu zdobycia uprawnień NOC VFR a mury uczelni opuszczą w 2017 roku.
oraz 50 godzin dla uzyskania uprawnień IR(A) (20 na Prowadzenie w AOSL jednocześnie szkolenia lot-
samolocie oraz 30 na FNTPII); 10 godzin szkolenia niczego podchorążych oraz studentów cywilnych
dla zdobycia uprawnień MEP(L) [Multi Engine Piston WSOSP to duży wysiłek organizacyjny. W 2014 ro-
(Land)] do wykonywania lotów na samolotach wielo- ku nalot Ośrodka wynosił około 7,5 tys. godzin.
silnikowych lądowych z załogą jednoosobową; Docelowo będzie to 8,5–9 tys. godzin. Prawie 65%
l pilota śmigłowca stanowi nalot podchorążych. Niezbędne będą zatem
– przygotowanie do zdobycia licencji PPL(H); kolejne zakupy statków powietrznych oraz inwesty-
– 45 godzin nalotu ogólnego, w tym: 10 godzin cje w infrastrukturę. Największy problem, z jakim
nalotu dowódczego (samodzielne loty) i 5 w lotach zmaga się AOSL, to brak własnego lotniska do pro-
nawigacyjnych oraz samodzielny przelot na odle- wadzenia szkolenia. Liczba operacji lotniczych, ja-
głość ponad 100 NM z pełnym lądowaniem na ką wykonują wojskowe statki powietrzne, samoloty
dwóch lotniskach innych niż lotnisko startu. i śmigłowce AOSL oraz Aeroklubu „Orląt”, prze-
Istotną częścią przygotowania samolotowego jest kracza możliwości lotniska w Dęblinie. Dlatego też
szkolenie z wykonywania lotów według wskazań korzystamy z lądowiska w Sochaczewie. Niestety,
przyrządów IR(A). Przyjęte rozwiązanie pozwala na jesteśmy tam czasowo, co nie pozwala na żadne in-
ograniczenie liczby godzin spędzonych w wojsko- westycje w infrastrukturę. Rozwiązaniem docelo-
wych, a więc znacznie droższych w eksploatacji stat- wym jest własne lotnisko i do jego powstania dążą
kach powietrznych. władze Szkoły.
Obejmuje ono: Należy zaznaczyć, że nie jesteśmy jedyną uczelnią
l szkolenie teoretyczne – 150 godzin (zajęcia lotniczą, która dostrzega potrzebę zmian i wprowa-
60-minutowe); dza je w życie. W wielu krajach stosuje się podobne
l szkolenie praktyczne, które odbywa się metody szkolenia pilotów wojskowych. Dołączenie
w dwóch etapach: podstawowym (10 godzin, w tym do ich grona otwiera nowe możliwości współpracy,
5 na FNTPII) i proceduralnym (40 godzin, w tym 25 wymiany studentów czy też szkolenia na światowym
na FNTPII). poziomie studentów z państw, które nie mają
W ramach modułu proceduralnego przyszli piloci własnych uczelni lotniczych. Mam nadzieję, że dzię-
opanowują: ki tym działaniom przyszłość Szkoły Orląt to jej roz-
l procedury oczekiwania; wój i otwarcie na studentów z zagranicy. n

85
SZKOLENIE
Szkolenie lotnicze
na samolotach odrzutowych
WPROWADZENIE DO SŁUŻBY W SIŁACH POWIETRZNYCH
SAMOLOTÓW M-346 MASTER OZNACZA REWOLUCJĘ
W SZKOLENIU. POZYSKANY SAMOLOT BĘDZIE JEDYNIE
ELEMENTEM NOWEGO SYSTEMU SZKOLENIA.
ppłk pil. dr inż. Konrad Madej
K andydatom na pilotów wojskowych stawia się

wyjątkowe wymagania psychomotoryczne. Wy-
śrubowane są również oczekiwania technologiczne
kompleksowym będzie się składał ze szkolenia:
wstępnego, realizowanego w Wyższej Szkole Oficer-
skiej Sił Powietrznych (WSOSP) we współdziałaniu
w stosunku do sprzętu, na którym będą się uczyć. z Akademickim Ośrodkiem Szkolenia Lotniczego
Dlatego też szkolenie lotnicze podlega ciągłej ewolu- (AOSL); podstawowego z wykorzystaniem samolo-
cji, będącej odpowiedzią na rozwój technologii oraz tów PZL-130 Orlik i TS-11 Iskra oraz zaawansowane-
nowe wymagania współczesnego pola walki. Pań- go, w którym będzie użytkowany samolot M-346.
Autor jest zastępcą stwa, które dysponują siłami powietrznymi jako skła-
dowódcy Grupy Działań dową sił zbrojnych, realizują szkolenie lotnicze w spo- EWOLUCYJNE UWARUNKOWANIA
Lotniczych – dowódcą sób dla siebie właściwy, odzwierciadlający ich priory- Szkolenie lotnicze ewoluowało na przestrzeni lat
eskadry w 41 Bazie tety obronne i polityczne. Należy jednak podkreślić, pod kątem zaspokojenia potrzeb jednostek liniowych,
Lotnictwa Szkolnego. że główne założenia tego procesu pozostają podobne, które wyposażano w coraz to nowsze konstrukcje.
bez względu na różnice w podejściu do niego po- Zmiany te inicjowała technika. Odrzutowe samoloty
szczególnych krajów. bojowe wykorzystywane w latach sześćdziesiątych
Polski system szkolenia lotniczego ma bogatą tra- i siedemdziesiątych ubiegłego wieku były skompliko-
dycję. Jednak obowiązujący do tej pory, szczególnie wane w pilotażu. Efekty działań bojowych zależały
w odniesieniu do samolotów odrzutowych, nie zapew- w dużej mierze od indywidualnych predyspozycji
niał należytego przygotowania kandydatów do opero- i umiejętności pilota. Duży nacisk w szkoleniu lotni-
wania nowoczesnymi statkami powietrznymi. Wraz czym kładziono zatem na kształtowanie umiejętności
z pojawieniem się nowoczesnej techniki lotniczej po- pilotażowych połączonych ze stosowaniem taktyki.
stawiono nowe wymagania i sprecyzowano oczekiwa- Samoloty szkolne, które służyły do przygotowywa-
nia w stosunku do „produktu finalnego”, jakim jest pi- nia pilotów do służby w jednostkach bojowych, od-
lot wojskowy skierowany do jednostki wojskowej zwierciedlały te tendencje. Wymagały one dużych
w celu kontynuowania przygotowania do latania na umiejętności pilotażowych. Były też w swych założe-
samolotach bojowych. Zakup takich maszyn, jak niach i charakterystyce lotno-taktycznej podobne do
F-16, CASA C-295 czy C-130 Hercules, oraz per- występujących w jednostkach liniowych. Odpowiadały
spektywa dalszej modernizacji bojowej floty sił po- również wymaganiom, jakie stawiało pole walki. Śro-
wietrznych wymusiły decyzję o zmianie modelu szko- dowisko bojowe nie charakteryzowało się takim stop-
lenia na samolotach odrzutowych. Nowy jego system niem skomplikowania i nasycenia informacją, jak dzi-
wygeneruje całkowicie nową jakość tego procesu oraz siejsze. Dominowały operacje indywidualne, podkre-
zmieni sposób, w jaki będzie postrzegany. W ujęciu ślające znaczenie pilota i jego umiejętności. W dużej

SZKOLENIE
mierze wiązało się to ze specjalizacją. Dlatego też płaszczyznach. W wymiarze ekonomicznym zmniej-
w jednostkach bojowych z tradycyjnym profilem wy- szają się koszty szkolenia. Godzina lotu samolotu bo-
konywanych zadań nadal są samoloty do zadań wyspe- jowego generuje większe koszty w porównaniu z po-
cjalizowanych, np.: uderzeniowe, myśliwskie, walki niesionymi w czasie wykonywania zadań w jednost-
elektronicznej czy rozpoznawcze. Stopniowo jednak kach szkolnych. Dodatkowo systemy symulacji
zastępują je maszyny bojowe o cechach uniwersalnych. umieszczone na pokładzie platform wykorzystywa-
Ewolucja techniki oraz procedur operacyjnych, któ- nych podczas szkolenia umożliwiają zmniejszenie
re są zmienną zależną od możliwości technologicz- udziału realnych elementów pola walki (obrony prze-
nych, wymusiły również zmiany w systemie szkole- ciwlotniczej, elementów podgrywających przeciwni-
nia. Dzisiaj determinuje go koncepcja działań połą- ka – Red Force). To także przekłada się na ograniczo-
czonych. Wiąże się z nią również charakterystyka ne stosowanie realnych systemów wspierających no-
obecnego i przyszłego środowiska, w jakim będą ope- woczesne szkolenie. Zmniejsza się również liczba
rować samoloty: wielozadaniowość oraz możliwość zadań (lotów) szkoleniowych w jednostkach bojo-
zamiany ról na polu walki w czasie jednej misji. Już wych, a tym samym ich obciążenie, co pozwala na
dziś są i w przyszłości będą cechą wpływającą na zwiększenie liczby zadań operacyjnych.
możliwości operacyjne samolotów bojowych. Samoloty szkolne pozwalają również na ekspozycję
Współczesne maszyny dzięki zastosowanym roz- młodych pilotów na środowisko, co wcześniej nie by-
wiązaniom technicznym są mniej skomplikowane ło możliwe na tym etapie opanowywania lotniczego
w pilotażu, tak więc pilot nie musi poświęcać tyle rzemiosła. Wynikiem tego jest zmiana filozofii szko-
uwagi na samo ich prowadzenie. Systemy monitorują- lenia. Efekty osiągane przez szkolonych służą ocenie
ce lot, automatyzacja i powszechne zastosowanie in- ich przydatności do służby w powietrzu na samolo-
formatyki odciążają go od podstawowych funkcji tach i śmigłowcach bojowych już na dość wczesnym
związanych z pilotowaniem. Główny wysiłek jest etapie, a także określeniu elementu definiowanego
ukierunkowany na zarządzanie systemami walki, sku- w języku angielskim jako spare capa city, czyli nad-
pienie się na wykorzystaniu dużej ilości informacji wyżki umiejętności kognitywnych szkolonego. W wa-
napływających dzięki sensorom oraz możliwości runkach, które stwarza nowoczesna technologia, kan-
działania w środowisku sieciocentrycznym. Uwzględ- dydata na pilota ocenia się nie tylko pod kątem wyko-
niając te czynniki, można postawić tezę, że możliwo- nywanych zadań, lecz również z wyprzedzeniem,
ści bojowe i taktyka działania nowoczesnych platform przewidując jego możliwości działania według bar-
będą definiowane nie tylko umiejętnościami czysto pi- dziej skomplikowanych i kompleksowych scenariuszy.
lotażowymi pilota, lecz również jego potencjałem in-
telektualnym, który pozwoli na kompleksową analizę PODEJŚCIE ANALITYCZNE
sytuacji bojowej oraz kognitywne pojmowanie złożo- Polski system szkolenia na samolotach odrzuto-
nej sytuacji, zwłaszcza w sytuacjach nieprzewidywa- wych składa się z dwóch równoległych ścieżek.
nych i niepewnych. Pierwsza to szkolenie pilotów samolotów odrzutowych
Obecnie platformy szkolne są traktowane jako przewidzianych do objęcia stanowisk służbowych
przejściowe, które mają za zadanie, oprócz umożli- w jednostkach wyposażonych w samoloty MiG-29
wienia nauki czysto lotniczego rzemiosła, opanowa- i Su-22. Druga jest przeznaczona dla tych, którzy bę-
nie podstawowych i zaawansowanych technik zarzą- dą kontynuować szkolenie w jednostkach dysponują-
dzania systemami walki, np.: wykorzystania radaru, cych wielozadaniowymi F-16 C/D Block52+.
obsługi sieci wymiany danych taktycznych Link-16 W systemie szkolenia na samolotach MiG-29,
lub podobnej, oraz przyswojenie zasad taktyki. Samo- Su-22 i F-16 wyróżnia się następujące etapy:
loty szkolenia zaawansowanego umożliwiają również l etap I – obejmuje 20 godzin nalotu selekcyjnego
przesunięcie wielu elementów szkolenia zaawansowa- w Akademickim Ośrodku Szkolenia Lotniczego na
nego z jednostki bojowej do szkolnej. W efekcie plat- samolotach tłokowych (Diamond DA-20, Zlin-143
formy szkoleniowe powinny pozwalać na wykonywa- i 242). Jego celem jest określenie predyspozycji kan-
nie zadań, które wcześniej były zarezerwowane wy- dydata do zawodu pilota. Po pozytywnej weryfikacji
łącznie dla konstrukcji bojowych. Musi się to odbywać dokonanej przez kadrę Ośrodka, głównie byłych pilo-
dwupłaszczyznowo, np.: samolot szkolenia zaawanso- tów wojskowych, kandydat może się ubiegać o przy-
wanego powinien być zdolny do tworzenia sytuacji jęcie na kierunek lotniczy do WSOSP;
taktycznej tożsamej z wymaganiami samolotu bojo- l etap II – realizowany w WSOSP trwa siedem se-
wego oraz odznaczać się charakterystykami lotno- mestrów i zapewnia zdobycie licencji PPL(A). Stu-
-taktycznymi takimi samymi jak samolot bojowy lub denci uzyskują nalot w wysokości 30 godzin oraz zda-
zbliżonymi do nich. Dzisiejsze konstrukcje, określane ją teoretyczny i praktyczny egzamin uprawniający do
jako samoloty szkolenia zaawansowanego, np.: posiadania tej licencji. Szkolenie odbywa się na samo-
M-346 Master, T-50 Golden Eagle, Hawk AJT, mają lotach Ośrodka;
takie charakterystyki. l etap III – to przygotowanie w AOSL. Jego głów-
Efekt przesunięcia części zadań z jednostek bojo- nym celem jest nauczenie wykonywania lotów we-
wych do szkolnych można obserwować na dwóch dług wskazań przyrządów (Instrument Rating – IR).

87
SZKOLENIE
Piloci wykonują też loty jako dowódcy oraz opanowu- około 300 godzin. Szkolenie w jednostce w zależno-
ją pewne elementy akrobacji lotniczej. W tym etapie ści od zadań może trwać od dwóch do trzech lat;
kandydaci na pilotów uzyskują sumaryczny nalot 75 l etap VI (F-16) – obejmuje pilotów, którzy w eta-
godzin (około 30 na symulatorach i 35 w powietrzu). pie V osiągnęli najlepsze wyniki i są kierowani do
Etap ten kończy szkolenie we WSOSP i jednocześnie USA na szkolenie zaawansowane na samolocie T-38C
edukację teoretyczną w wymiarze siedmiu seme- Talon. Jest ono poprzedzone kursem językowym.
strów; W czasie 16 miesięcy piloci osiągają nalot 80 godzin,
l etap IV – jest jednocześnie pierwszym, który od- opanowując umiejętności wykonywania lotów:
bywa się w jednostkach 4 Skrzydła Lotnictwa Szkol- – DVFR: General Handling, Basic Form, Tactical
nego (4 SLSz). Studenci są kierowani do 42 Bazy Formation, 4 Ship Formation;
Lotnictwa Szkolnego (42 BLSz) na około osiem mie- – DIFR: ILS/TACAN/VOR Approaches and Cross
sięcy. Szkolenie jest prowadzone na samolocie Country Navigation;
PZL-130 Orlik. Nalot w wysokości 120 godzin umoż- – IFF: Air-to-Ground i Air-to-Air 1v1 Basic Fighter
liwia opanowanie takich elementów, jak wykonywa- Maneuvers (BFM) & High Aspect (HA);
nie: lotów bojowych z widocznością (Defense Visual l etap VII (F-16) – uczestniczą w nim piloci po za-
Flight Rules – DVFR), czyli podejścia do lądowania, kończeniu szkolenia w USA z nalotem około 380 go-
pilotażu podstawowego i zaawansowanego, lotów dzin. Kierowani są do jednostek wyposażonych w sa-
w formacjach podstawowych i taktycznych oraz lotów moloty F-16, gdzie przechodzą przeszkolenie na ten
nawigacyjnych; lotów nocnych z widocznością (Night samolot (Conversion) oraz szkolenie z zastosowania
Visual Flight Rules – NVFR); lotów bojowych we- bojowego (Mission Qualification Training – MQT)
dług wskazań przyrządów (DIFR) z uwzględnieniem w wymiarze odpowiednio do zadań wykonywanych
procedury NDB/PAR/ILS (Non-Directional Beacon, przez daną jednostkę. Szkolenie na tym etapie trwa
Precision Approach Controller, Instrumental Landing około dwóch lat (rys. 2).
System), VOR (VHF Omni-directional Range) oraz Czas od chwili rekrutacji do wyszkolenia pełnowar-
lotów nawigacyjnych z wykorzystaniem przyrządów tościowego pilota bojowego w odniesieniu do pilotów
(Instrument Flight Rules – IFR). Kandydaci na pilo- samolotów MiG-29 i Su-22 wynosi od siedmiu do
tów są poddawani ponownie selekcji, która ma okre- ośmiu lat. Natomiast w wypadku pilotów samolotów
ślić ich przydatność jako wojskowych pilotów samo- F-16 wydłuża się do ośmiu – dziewięciu lat. Jest to
lotów odrzutowych i bojowych; pewna niedoskonałość systemu. Siedem – dziewięć
l etap V – jest realizowany w 41 Bazie Lotnictwa lat szkolenia, w porównaniu do podobnych wskaźni-
Szkolnego z użyciem samolotów TS-11 Iskra. Składa ków w siłach zbrojnych państw NATO, to zbyt długo.
się na niego 60–80 godzin lotów (10 miesięcy). Zakup i wdrożenie nowego systemu szkolenia za-
W tym czasie zakłada się wyszkolenie kandydatów awansowanego M-346 pozwoli na skrócenie okresu
z elementów zastosowania bojowego oraz określenie przygotowania pełnowartościowego pilota oraz umoż-
ich przydatności do dalszego szkolenia na poszcze- liwi uproszczenie systemu (zmniejszenie liczby plat-
gólnych samolotach docelowych. Piloci, którzy osią- form wykorzystywanych w poszczególnych etapach).
gają najlepsze wyniki, są kierowani na szkolenie
w USA na samolocie T-38C Talon z przeznaczeniem ZINTEGROWANY SYSTEM
do pilotowania samolotu F-16. Ci z dalszymi lokata- SZKOLENIA ZAAWANSOWANEGO
mi kończą szkolenie na TS-11 etapem zaawansowa- Wprowadzenie do służby wielozadaniowych samo-
nym, aby kontynuować je w jednostkach bojowych na lotów F-16 wiązało się z koniecznością zmodyfikowa-
samolotach MiG-29 i Su-22. Główne elementy szko- nia podstawowych założeń szkolenia lotniczego
lenia na tym etapie to nauka wykonywania lotów w SZRP. Dotychczasowy system z wykorzystaniem sa-
z widocznością (podejście do lądowania, pilotaż, loty molotów TS-11 nie gwarantuje już pełnego przygoto-
w formacjach podstawowych i taktycznych, loty nawi- wania pilotów do rozpoczęcia szkolenia na F-16. Moż-
gacyjne) oraz lotów bojowych według przyrządów, liwości technologiczne, jakimi wsparte było szkolenie
stosowania procedur obowiązujących przy podej- lotnicze w powietrzu, zostały wyczerpane. Uwzględ-
ściach nieprecyzyjnych według radiolatarni (NDB), niając nowe wyzwania, podjęto decyzję o zakupie no-
a także realizowania zadań bojowych, np. ataków na woczesnego systemu szkolenia zaawansowanego.
cele naziemne (Air-to-Ground – A-G), pojedynczo W obecnej nomenklaturze opisującej technologicz-
i w składzie pary w formacjach taktycznych, ponadto ne możliwości szkoleniowe używa się tego właśnie
opanowanie zasad manewrowania taktycznego w for- terminu, celowo traktując samolot jako element syste-
macji czterech samolotów i podstaw walki powietrz- mu. Ma to związek ze wzrastającym znaczeniem ele-
nej (rys. 1); mentów wspierających szkolenie lotnicze. Oprócz bo-
l etap VI – uczestniczą w nim piloci zakwalifiko- wiem samolotu w skład systemu szkolenia zaawanso-
wani do służby w jednostkach wyposażonych w sa- wanego wchodzą: pakiet logistyczny, symulatory,
moloty MiG-29 i Su-22. Przechodzą szkolenie pod- wyposażenie sal wykładowych, system informatyczny
stawowe oraz właściwe w zastosowaniu bojowym. zarządzania szkoleniem oraz szeroko rozumiane
Gdy rozpoczynają ten etap, mają sumaryczny nalot wsparcie informatyczne. Sprowadzenie szkolenia lot-

SZKOLENIE
M-346 Master
A E R M A C C H I
Samolot szkolenia zaawansowanego powinien
A L E N I A
być zdolny do tworzenia sytuacji taktycznej tożsamej
z wymaganiami samolotu bojowego oraz odznaczać
się charakterystykami lotno-taktycznymi takimi
samymi jak samolot bojowy lub zbliżonymi do nich.
niczego jedynie do wykorzystania samolotu nie gwa- Samolot jest napędzany dwoma silnikami Honey-
rantuje już odpowiedniego poziomu wyszkolenia oraz well F-124-GA200 o ciągu 2850 kg każdy. Układem
nie zapewni osiągnięcia odpowiedniego współczynni- napędowym steruje się za pomocą autonomicznego
ka koszt – efekt. cyfrowego systemu (Full Authority Digital Electro-
Zintegrowany system szkolenia zaawansowanego nics Control – FADEC). Zapewnia on automatyczne
M-346 Master (Integrated Training System) składa uruchomienie silnika w powietrzu w razie jego wyłą-
się z: czenia.
– samolotu M-346 zintegrowanego z systemem sy- Głównym elementem systemu jest samolot M-346
mulacji szkolenia taktycznego (Embedded Tactical zintegrowany z systemem symulacji szkolenia tak-
Training Simulation – ETTS); tycznego (Embedded Tactical Training Simulation
– kompleksowego symulatora lotu (Full Mission – ETTS). Umożliwia on szkolenie według scenariu-
Simulator – FMS), trenażera specjalizowanego (Part szy treningowych uwzględniających wszystkie cha-
Task Trainer – PTT) oraz Procedural Training Device rakterystyki i wymagania współczesnego pola walki.
(PTD); Pozwala, na przykład, na stworzenie sytuacji taktycz-
– elementów szkolenia naziemnego: Computer nej sił własnych i przeciwnika, symulowanie działania
Aided Instruction (CAI) oraz Computer Based Tra- pokładowych systemów uzbrojenia i sensorów (takich
ining (CBT); jak np. radar). Dzięki niemu możliwe jest wyelimino-
– systemu stacji briefingowych i debriefingowych wanie realnych składników środowiska szkoleniowe-
(Mission Planning and Debriefing Station – MPDS); go (samoloty, zestawy przeciwlotnicze itp.) przez ge-
– zintegrowanego wsparcia logistycznego; nerowanie wirtualnych ich odpowiedników (Compu-
– systemu zarządzania szkoleniem (Training Infor- ter Generated Forces). ETTS wspiera wykonywanie
mation Management System – TIMS). zadania przez jeden samolot oraz zapewnia współpra-
M-346 Master to samolot szkolenia zaawansowane- cę w grupie samolotów w ramach tego samego scena-
go tak zaprojektowany, by odtwarzać zarówno charak- riusza na zasadzie wymiany informacji w sieci. Do-
terystyki samolotów wielozadaniowych 4 i 5 generacji datkowo wprowadza połączenie symulatorów z samo-
pod względem zdolności lotno-taktycznych, jak lotem wykonującym zadanie w powietrzu na zasadzie
i współczesnego środowiska walki opartego na cyfry- wspólnego wykonywania misji. ETTS dzieli się na
zacji. Jego główne zadania to umożliwienie prowadze- dwa główne mody symulacji: sensoryczną na pokła-
nia treningu zaawansowanego pilotów przygotowują- dzie samolotu oraz uzbrojenia.
cych się do rozpoczęcia szkolenia na nowoczesnych sa- Wszystkie elementy M-346 (oprócz M-346A)
molotach wielozadaniowych, odgrywanie roli samolotu wchodzą w skład naziemnego systemu (Ground Base
towarzyszącego platformom bojowym oraz zredukowa- Training System – GBTS), który wykorzystuje się
nie obciążenia szkoleniowego w jednostkach operacyj- w szkoleniu praktycznym zgodnie z zasadą skokowe-
nych (dzięki przesunięciu dużej części elementów go opanowywania umiejętności (rys. 3).
szkoleniowych do wcześniejszych etapów szkolenia). Projektując go, założono, że w pierwszym etapie
Aerodynamika konstrukcji pozwala na osiąganie ta- będzie zdobywana wiedza teoretyczna (CBT i CAI).
kich parametrów, jakie mają platformy bojowe w lo- Następnie będzie ona stosowana w praktyce w kolej-
cie. Współczynnik ciągu do wagi wynosi 0,9 (50% nym etapie – doskonalenia podstawowych umiejętno-
paliwa), zatem można wykonywać dynamiczne ma- ści praktycznych (PTD).
newry z przeciążeniami +8/-3 (maksymalnie 8G/s). Następnym etapem będzie wykonywanie pełnych
Maksymalna szybkość obrotu wokół osi podłużnej profili misji w powietrzu na symulatorach szkolenia lot-
wynosi 215o/s. System Fly-by-Wire umożliwia auto- niczego (PTT i FMS). Poziom umiejętności na jego za-
matyczne wyważenie samolotu oraz lot z dużymi ką- kończenie musi zapewnić wykonanie zadania w powie-
tami natarcia (do 30o w konfiguracji przelotowej i do trzu na zasadzie sprawdzenia nabytych umiejętności
40o w konfiguracji do lądowania). Układ sterowania w ramach symulowanego scenariusza. Taka filozofia
ma poczwórną redundancję. wykorzystania systemu szkolenia zmniejszy obciążenia

89
SZKOLENIE
RYS. 1. SYSTEM SZKOLENIA LOTNICZEGO NA SAMOLOTACH

ODRZUTOWYCH W JEDNOSTKACH WYPOSAŻONYCH W SAMOLOTY MIG-29 I SU-22
ETAP I,II,III ETAP IV ETAP V ETAP VI

3,5 roku (WSOSP) 8 miesięcy (42 BLSz) 10 miesięcy (41 BLSz) 2 lata BLT
Screening Szkolenie PPL(A) + IR/PIC Szkolenie podstawowe Szkolenie zaawansowane JW
Dimond/Zlin PZL-130 Orlik TS-11 ISkra MiG-29, Su-22
20 h 30+75 h 120 h 60–80 h

PPL (A) DVFR DVFR
IR – Podejście do lądowania – Podejście do lądowania
PIC – Pilotaż – Pilotaż
Akrobacje podstawowe – Formacje podstawowe – Formacje podstawowe
i TAC i TAC
– Loty nawigacyjne – Loty nawigacyjne
NVFR DIFR
DIFR – Procedury NDB/PAR
– Procedury NDB/PAR/ILS – Loty nawigacyjne
–Loty nawigacyjne ZASTOSOWANIE BOJOWE
– A-G pojedynczo
i w składzie pary
RYS. 2. SYSTEM SZKOLENIA LOTNICZEGO NA SAMOLOTACH

ODRZUTOWYCH W JEDNOSTKACH WYPOSAŻONYCH W SAMOLOTY F-16
ETAP I,II,III ETAP IV ETAP V ETAP VI ETAP VII

3,5 roku (WSOSP) 8 miesięcy (42 BLSz) 10 miesięcy (41 BLSz) 16 miesięcy (USA) 2 lata
31, 32 BLT
Szkolenie
Screening Szkolenie PPL(A) + IR/PIC Szkolenie podstawowe Szkolenie zaawansowane zaawansowane JW (OCU)
Dimond/Zlin PZL-130 Orlik TS-11 ISkra T-38C Talon F-16
20 h 30+75 h 120 h 60–80 h 80 h

PPL (A) DVFR DVFR DVFR
IR – Podejście do lądowania – Podejście do lądowania – GH
PIC – Pilotaż – Pilotaż – BASIC FORM
Akrobacje podstawowe – Formacje podstawowe – Formacje podstawowe – TAC FORM
i TAC i TAC – 4 SHIP FORM
– Loty nawigacyjne – Loty nawigacyjne DIFR
NVFR DIFR – ILS/TACAN/VOR
DIFR – Procedury NDB/PAR – NAVIGATION
– Procedury NDB/PAR/ILS – Loty nawigacyjne IFF
–Loty nawigacyjne ZASTOSOWANIE BOJOWE – A-G
– A-G pojedynczo – A-A
i w składzie pary (1v1 BFM&HA)

SZKOLENIE
RYS. 3. MODEL KONCEPCYJNY SZKOLENIA Z WYKORZYSTANIEM

ZINTEGROWANEGO SYSTEMU SZKOLENIA ZAWANSOWANEGO M-346
CBT PTD PTT/FMS M-346

(wiedza (rozwój podstawowych (szkolenie (doszkalanie/ocena
teoretyczna) umiejętności praktycznych) lotnicze) praktycznego wykonania
zadania w powietrzu)
RYS. 4. SYSTEM RYS. 5. BLOKI SZKOLENIOWE

SZKOLENIA LOTNICZEGO W ETAPIE V – WYKORZYSTANIE
NA SAMOLOTACH ODRZUTOWYCH ZINTEGROWANEGO SYSTEMU
W JEDNOSTKACH WYPOSAŻONYCH SZKOLENIA ZAAWANSOWANEGO
W SAMOLOTY F-16 – PROPONOWANY M-346 – MODEL DOCELOWY
MODEL DOCELOWY
CBT/CAI/SIM
ETAP I, II, III ETAP IV ETAP V ETAP VI CONVERSION
Szkolenie Szkolenie Szkolenie

Screening podstawowe zaawansowane JW (OCU) AIR TO AIR AIR TO GROUND NVG
PPL(A) + IR/PIC CONVERSION
BASIC AIR SMART/PREC. NVG AIR

Dimond/Zlin PZL-130 Orlik M-346 F-16 TO AIR VISUAL AMO TARG POD TO AIR
M A D E J A
ADVANCED AIR A/G RANGE 2 SHIP

TO AIR VISUAL (LIMITED) TLL NVG
+110 h/
–
20 h 30+75 h 120 h + 70h SIM
– AIM-120C 2 SHIP
K O N R A D A
AIM-9X GUN BASIC TLL

PPL (A) DVFR CONVERSION
IR – Podejście A-A
SIM do lądowania – BASIC BASIC AIR TO AIR 2 SHIP
PIC – Pilotaż & ADVANCE BVR 1V1/2V2 ADVANCED LL
NEW
A R C H .
Akrobacje – Formacje 1v1/2v2 ELEMENTS

podstawowe podstawowe – BVR 1v1/2v2 ADVANCED AIR TO 4 SHIP TLL
i TAC – ADVANCE LL AIR BVR 1V1/2V2
– Formacje – TI
G R A F I C Z N E ,
klucza TAC A-G

ADVANCED AIR CAS
– Loty – RANGE
TO AIR LL
nawigacyjne – 2 SHIP BASIC &
– Podstawy A-A ADVANCE
i A-G – 4 SHIP
NVFR – TLL
DIFR – CAS
– Procedury NDB/ – TARGETING
P K / S T U D I O
PAR/ILS/VOR POD/S&P AMO

– Loty NVG
nawigacyjne – TLL
– 2 SHIP

91
SZKOLENIE
resursowe samolotów i przesunie główny ciężar szko- powiednich wyników w etapie IV szkolenia podstawo-
lenia na symulatory. wego na PZL-130 Orlik. Piloci zakwalifikowani do dal-
szego szkolenia według ścieżki „cyfrowej” będą konty-
PODEJŚCIE PROGNOSTYCZNE nuowali je na samolocie M-346.
Podejmując próbę zdefiniowania kształtu systemu Dojście do etapu V szkolenia zawansowanego będzie
szkolenia lotniczego na samolotach odrzutowych, nale- się wiązało ze zbliżonym procesem szkolenia na obu
ży znaleźć rozwiązanie, które nie będzie odpowiadało ścieżkach. Kandydaci na pilotów samolotów F-16
jedynie obecnym wymaganiom, lecz sprosta także per- ukończą je w AOSL. Program i efekty szkoleniowe
spektywicznym, wynikającym z przyszłej technologii w etapie I, II i III powinny być tożsame zarówno dla
i uwarunkowań operacyjnych. Dlatego też, rozpatrując kandydatów na pilotów samolotów MiG-29, Su-22, jak
założenia systemu szkolenia na samolotach odrzuto- i F-16.
wych w SZRP, należy wpisać je w ogólny plan moder- Etap IV szkolenia będzie zależał od platformy szko-
nizacji i rozwoju potencjału obronnego RP. System leniowej. Jeśli nie zmienią się wyposażenie oraz możli-
szkolenia lotniczego powinien zatem zapewnić przygo- wości samolotu PZL-130, ścieżka „cyfrowa” nie bę-
towanie kandydatów na pilotów samolotów bojowych dzie znacząco odbiegała od ścieżki „analogowej”. Pilo-
teraz eksploatowanych oraz uwzględnionych w planach ci kończący ten etap będą musieli spełnić te same
modernizacyjnych lub rozwojowych (np. F-35 JSF). kryteria i standardy, bez względu na późniejsze ich
Obecne wymagania szkoleniowe definiują przede przeznaczenie. Jedyną różnicą będzie konieczność
wszystkim takie platformy bojowe, jak F-16, MiG-29 określenia ich predyspozycji pod kątem dalszego szko-
i Su-22. Z analizy możliwości przytoczonych konstruk- lenia na TS-11 lub na M-346. Mechanizm i zasady se-
cji wynika, że mają one zróżnicowane charakterystyki. lekcji będą musiały być opracowane przed pełnym ope-
F-16 to samolot 4++ generacji, w którym zastosowano racyjnym (szkoleniowym) wykorzystaniem samolotu
najnowsze rozwiązania technologiczne, natomiast M-346.
MiG-29 i Su-22 to konstrukcje starsze, określane jako Innym rozwiązaniem może być wprowadzenie róż-
3 generacja (niekiedy 2). Jak więc można szkolić pilo- nych elementów szkolenia na poszczególnych ścież-
tów, by spełniali rozbieżne wymagania i standardy? kach na wcześniejszym etapie fazy IV szkolenia pod-
Przedstawiona sytuacja prowadzi do wniosku, że do stawowego. Należałoby wówczas sformułować kryteria
czasu wycofania ze służby MiG-29 i Su-22 szkolenie i mechanizm selekcji (np. po szkoleniu w formacjach
lotnicze musi przebiegać dwutorowo: ścieżką „cyfro- oraz A-G dokonywano by podziału na kandydatów do
wą” i „analogową”. eskadr F-16 i MiG-29 oraz Su-22). Wymaga to jednak
W ciągu najbliższych siedmiu – ośmiu lat szkolenie doprecyzowania po wdrożeniu samolotu M-346 i po-
według ścieżki „analogowej” będzie prowadzone zgod- znaniu jego pełnych możliwości.
nie ze schematem przedstawionym na rysunku 1. W razie wprowadzenia do służby zmodyfikowanej
Wszyscy kandydaci będą się szkolić w AOSL wersji PZL-130 Orlik (nazwanej roboczo Glass Cock-
w WSOSP (etap I, II i III). Punktem zwrotnym będzie pit) możliwe będzie różnicowanie treści szkoleniowych
etap IV. W czasie szkolenia podstawowego na samolo- na obu ścieżkach w etapie IV. Zasadniczo dla pilotów
cie PZL-130 Orlik zostaną oni poddani ocenie pod ką- wytypowanych do kontynuacji szkolenia według ścieżki
tem predyspozycji do pilotowania określonej platformy F-16 konieczne będzie wprowadzenie bardziej zaawan-
bojowej. Kandydaci, którzy spełnią kryteria szkolenia sowanych elementów w tym etapie. Wyposażenie
ścieżki „analogowej”, zostaną skierowani do dalszego PZL-130 w cyfrową awionikę oraz możliwość symula-
szkolenia w etapie V na samolotach TS-11 Iskra. Profil cji zastosowania bojowego pozwolą na zredukowanie
szkolenia przewiduje 80 godzin nalotu oraz takie ele- wysiłku szkoleniowego w etapie V na samolocie M-346
menty, jak: przeszkolenie na samolot, wykonywanie przez przesunięcie podstawowych elementów szkolenia
zadań w formacjach podstawowych i taktycznych taktycznego do etapu IV. Zapewni to również spójność
z kluczem samolotów włącznie, szkolenie A-G (loty na systemu i filozofii szkolenia. Założenia i kryteria tego
poligon, działanie w składzie pary LL), szkolenie etapu szkolenia z wykorzystaniem zmodernizowanej
A-A (podstawy BFM, ACM, TI). Nalot sumaryczny platformy będą możliwe do sprecyzowania w momen-
pod koniec etapu V będzie oscylował w granicach 300 cie poznania pełnych jej możliwości.
godzin. Szkolenie według tej ścieżki będzie realizowa- Po weryfikacji i określeniu predyspozycji kandyda-
ne tradycyjnymi metodami, z ograniczonym zastoso- tów wytypowani do szkolenia przygotowującego do la-
waniem symulatorów i komputerowych systemów tania na samolotach F-16 (lub następnej generacji) bę-
wspomagających. dą kierowani na szkolenie z wykorzystaniem M-346
Szkolenie na potrzeby eskadr wyposażonych w sa- (etap V). Początkowym jego założeniem jest przeszko-
moloty F-16, a w późniejszym okresie w samoloty na- lenie pilotów na samolot. Ze względu na dotychczaso-
stępnej generacji (klasy F-35 JSF), będzie prowadzone we ich doświadczenie (zdobyte w etapie I, II, III i IV –
zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 4. ogólny nalot 245 godzin) przeszkolenie na typ (Co-
Podobnie jak w przygotowaniu pilotów na potrzeby nversion) powinno się zakończyć w wymiarze około
eskadr użytkujących samoloty starsze generacyjnie, 15–20 godzin. Po tej fazie rozpocznie się właściwe
punktem zwrotnym będzie osiągnięcie przez nich od- szkolenie, zmierzające do przygotowania kandydatów

SZKOLENIE
do przejścia na samoloty F-16. Szkolenie prowadzone woczesnego uzbrojenia. Związane jest to z wprowadze-
na M-346 będzie się składało z następujących bloków: niem samolotów szkolnych M-346. Stwarzają one no-
– szkolenia teoretycznego (CBT/CAI); we możliwości operacyjne i technologiczne wynikają-
– przeszkolenia na typ (Conversion); ce z gwałtownego rozwoju techniki lotniczej
– szkolenia Air-to-Air, obejmującego szkolenie pod- i informatycznej. Analiza założeń systemu szkolenia,
stawowe (Basic Air-to-Air Visual: BFM 1v1), zaawan- uformowanego zgodnie z tą zasadą, wskazuje na wy-
sowane (Advanced Air-to-Air Visual: ACM 1v1, mierne korzyści, takie jak:
2v2+), podstawowe z wykorzystaniem radaru (Basic – podniesienie poziomu wyszkolenia;
Air-to-Air BVR 1v1), zaawansowane z wykorzysta- – zredukowanie liczby platform szkoleniowych;
niem radaru (Advanced Air-to-Air BVR 2v2+) oraz na – obniżenie kosztów szkolenia;
małych wysokościach (Air-to-Air LL); – odciążenie eskadr bojowych od elementów szkole-
– szkolenia Air-to-Ground, obejmującego szkolenie: nia zaawansowanego;
podstawowe na poligonie (A/G Range), podstawowe – wykreowanie nowych możliwości współpracy
taktyczne w formacji pary na małej wysokości (Basic 2 z eskadrami bojowymi (np. odgrywanie roli Red Force
Ship Basic TLL), zaawansowane taktyczne w formacji lub samolotu towarzyszącego Companion AC);
pary na małej wysokości (Advanced 2 Ship Basic – ściślejsze powiązanie tematyczne szkolenia w jed-
TLL), w formacji klucza taktycznego na małej wysoko- nostkach szkolnych ze szkoleniem w jednostkach bojo- CHARAKTERY-
ści (4 Ship LL) oraz bezpośredniego wsparcia CAS; wych. STYCZNĄ CECHĄ
– szkolenia NVG (Night Vision Goggles), na które Najbardziej transparentną rewolucję systemową NOWEGO SYSTEMU
składa się przeszkolenie (Conversion), szkolenie w no- w SZRP można dostrzec w odniesieniu do szkolenia na SZKOLENIA
cy Air-to-Air (NVG Air-to-Air) i w nocy w formacji samolotach odrzutowych. Nowa platforma M-346 NA SAMOLOTACH
pary na małej wysokości (2 Ship TLL NVG). umożliwi przeprowadzenie pełnego profilu przygoto- ODRZUTOWYCH
Cały proces szkolenia będzie realizowany z wyko- wania taktycznego tożsamego z zadaniami jednostki
W SZRP JEST
rzystaniem symulatorów. Informacje pozyskane z Izra- bojowej. W tym wypadku redukcja czasu szkolenia
PRÓBA
ela oraz Włoch (obecnych użytkowników systemu i obniżenie jego kosztów będą wartością dodaną. Mo-
M-346) wskazują na duże ich znacznie w przygotowa- del szkolenia w siłach powietrznych zakłada całkowite PRZESUNIĘCIA
niu przyszłych pilotów. Ocenia się, że w naszych siłach przejście na technologię zintegrowanego systemu szko- ŚRODKA
zbrojnych na 110 godzin przewidzianych w etapie V, lenia zaawansowanego opartego na filozofii Glass CIĘŻKOŚCI
60 będzie dodatkowo przeznaczone na szkolenie w sy- Cockpit. Gdy otrzymamy samolot M-346, zmodernizu- SZKOLENIA
mulatorze FMS i PTT. jemy PZL-130 oraz wykorzystamy możliwości szkole- TAKTYCZNEGO
W szkoleniu będą także stosowane nowoczesne sys- niowe AOSL, polski system szkolenia lotniczego bę- Z ESKADR
temy uzbrojenia. Pilot będzie miał możliwość korzysta- dzie w całości oparty na technologiach cyfrowych. BOJOWYCH
nia z systemów uzbrojenia tożsamych z: AIM-9X Side- Kolejna istotna cecha jego ewolucji to wzrost znacze- DO ESKADR
winder, AMI-120C AMRAAM, AGM-154C JSOW, nia systemów informatycznych i zastosowania symula- SZKOLNYCH ORAZ
AGG-88 HARM, AGM-84 HARPOON, AGM-65G2, torów. Informatyczne systemy zarządzania szkoleniem
ZASTOSOWANIA
GBU-12, GBU-24, GBU-31 czy GBU-38. Będzie lotniczym umożliwiają kompleksowe zarządzanie zin-
NOWOCZESNEGO
mógł także obsługiwać Trageting Pod oraz radar pokła- tegrowanymi systemami szkolenia zaawansowanego:
dowy. logistycznie, planistycznie i sprawozdawczo oraz po- UZBROJENIA
Piloci, którzy zaliczą etap V, będą kierowani do zwalają śledzić pełny profil efektów szkolenia. Liczba
eskadr F-16 (lub wyposażonych w nowy samolot 5 ge- elementów wykonywanych na symulatorach gwałtow-
neracji). Podstawowym kryterium i standardem ukoń- nie się zwiększa. W wypadku platformy M-346 liczba
czenia szkolenia na M-346 będzie uzyskanie upraw- godzin w symulatorze oscyluje w granicach 60–70%
nień oraz opanowanie wiedzy niezbędnej do obsługi czasu spędzonego w powietrzu. Jakość rozwiązań tech-
nowoczesnych systemów uzbrojenia. Pilot rozpoczyna- nologicznych zastosowanych w symulatorach pozwala
jący szkolenie w jednostce bojowej powinien być zdol- prowadzić szkolenie lotnicze praktycznie nieróżniące
ny do udziału w przeszkoleniu na typ (np. F-16 Basic), się od rzeczywistego w powietrzu. Samoloty powoli
następnie powinien przystąpić do operacyjnego wyko- stają się jedynie elementem, który umożliwia spraw-
rzystania systemów samolotu docelowego, czyli wyko- dzenie pilota w powietrzu na podstawie wiedzy zdoby-
nywania zadań operacyjnych. To założenie jest podsta- tej w czasie szkolenia symulatorowego.
wowym determinantem decyzji o pozyskaniu zintegro- Szkolnie lotnicze przeżywa punkt zwrotny w swojej
wanego systemu szkolenia zawansowanego M-346 ewolucyjnej historii. Nowoczesne technologie pozwa-
oraz modernizacji rodzimego systemu szkolenia na sa- lają ponownie zdefiniować jego założenia oraz spo-
molotach odrzutowych. dziewane efekty. Głównymi motorami napędowymi
zmian są konieczność redukcji kosztów szkolenia,
WNIOSKI skrócenie czasu realizacji pełnego cyklu szkolenia,
Charakterystyczną cechą nowego systemu szkolenia przejęcie zadań szkoleniowych od jednostek bojo-
na samolotach odrzutowych w SZRP jest próba przesu- wych oraz sprostanie wymaganiom nowoczesnych
nięcia środka ciężkości szkolenia taktycznego z eskadr systemów uzbrojenia i zwiększającej się komplekso-
bojowych do eskadr szkolnych oraz zastosowania no- wości współczesnego pola walki. n

93
DOŚWIADCZENIA
W służbie bezpieczeństwa
morskiego państwa
WBREW POWSZECHNEJ OPINII POLSKA JEST JEDNAK
KRAJEM MORSKIM. DZISIAJ NASZYM SZLAKOM
ŻEGLUGOWYM I WYBRZEŻOM NIE ZAGRAŻA PRZECIWNIK,
ALE NIE OZNACZA TO, ŻE SĄ ONE WOLNE OD NIEBEZPIECZEŃSTW.
kmdr ppor. dr Rafał Miętkiewicz
K ażdy człowiek morza, czy to marynarz, czy pra-

cownik gospodarki morskiej, jak również więk-
szość mieszkańców Pomorza ma świadomość mor-
po działaniach wojennych (miny kontaktowe i nie-
kontaktowe, torpedy, bomby głębinowe, bomby lot-
nicze, amunicja itp.).
skiego charakteru naszego kraju. Można jednak od-
nieść wrażenie, że wraz ze wzrostem odległości od ZNACZENIE
morskiego brzegu świadomość ta niepokojąco male- Położone nad Zatoką Gdańską Nowy Port, Port Pół-
Autor był dowódcą
je. Tymczasem morze, dostęp do niego i przebiega- nocny oraz Port Gdynia pełnią szczególną funkcję
ORP „Śniardwy”.
jących po nim tras żeglugowych ma ogromne zna- w systemie głównych morskich portów naszego kraju.
Obecnie jest czenie. Choć większa część społeczeństwa nigdy się Uznawane są za obiekty o znaczeniu strategicznym dla
wykładowcą w AMW. nad tym nie zastanawiała, w wielu dziedzinach wy- bezpieczeństwa państwa i określane mianem morskich
miana towarowa odbywa się drogą morską, która jest obiektów infrastruktury krytycznej (IK)1. Co roku za-
najtańszym sposobem transportu w relacjach mię- wija do nich kilkanaście tysięcy statków morskich.
dzykontynentalnych. Na temat jego znaczenia oraz Mimo mniejszej liczby statków wchodzących do na-
wpływu na funkcjonowanie i rozwój państw napisa- szych portów nie zmniejszyła się ilość przewożonych
no wiele. Nie bez powodu porty morskie są określa- przez nie towarów. Wręcz przeciwnie. Ich pojemność
ne mianem okna na świat. netto w roku 2010 wynosiła 69,857 mln t, natomiast
Elementem systemu morskich sił państwowych, w 2013 już 76,076 mln t. Obroty ładunkowe portów po
mającym za zadanie zapewnienie bezpieczeństwa na niewielkich spadkach w latach 2011 i 2012 (w stosun-
polskich obszarach morskich, jest Marynarka Wo- ku do roku 2010) odnotowały wzrost w roku 2013.
jenna RP, realizująca je w czasie pokoju, kryzysu Obrót ładunkowy w głównych portach polskiego
i wojny. Jednym z jej komponentów są siły przeciw- wybrzeża zaprezentowano na rysunku 1. Wynika
minowe. Przeznaczono je do monitorowania sytuacji z niego, że między 2010 a 2013 rokiem zwiększyła
podwodnej oraz neutralizowania zagrożenia, jakie się ilość przeładowywanych towarów. Świadczy to
stanowią obiekty niebezpieczne, czyli pozostałości o dynamice rozwoju oraz wykorzystaniu wzrastają-
1
Infrastruktura krytyczna (IK) obejmuje systemy kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego
funkcjonowania organów administracji, a także instytucji i przedsiębiorców. Jednym z podstawowych jej elementów jest system zaopatrywania
w energię, surowce energetyczne i paliwa. Narodowy program ochrony infrastruktury krytycznej. 2013, s. 5.

DOŚWIADCZENIA
TABELA 1. KONTENERY W OBROCIE MORSKIM Gdynia

2013
WEDŁUG RELACJI I PORTÓW 2010

Port Ogółem Wyładunek Załadunek
SZTUBY*
2010 297 282 155 753 141 529 Gdańsk
2011 364 473 185 272 179 201
Gdynia
2012 397 930 197 213 200 717
2013 440 338 222 859 217 479
2010 301 196 139 795 161 401
2011 404 425 196 360 208 065
Gdańsk 0 5 10 15 20 25 30 mln t
2012 544 940 271 292 273 648
2013 690 574 344 028 346 546
TEU** RYS. 1.
2010 475 844 247 375 228469
OBROTY ŁADUNKOWE
2011 590 675 298 587 292 088
Gdynia
2012 657 549 324 627 332 922
W GŁÓWNYCH
2013 724 047 365 616 358 431 PORTACH MORSKICH
2010 508 779 236 161 272 619 (ZATOKA GDAŃSKA)
2011 684 571 331 764 352 807
Gdańsk
2012 933 394 464 299 469 094
2013 1 189 047 591 521 597 526
* Jednostka napełnienia. Źródło: Rocznik statystyczny
** TEU (twenty-foot equivalent unit) – jednostka pojemności równoważna objętości gospodarki morskiej 2014. GUS, Warszawa
kontenera długości 20 stóp. – Szczecin 2014, s. 101.
Źródło: Rocznik statystyczny gospodarki morskiej 2014. GUS, Warszawa – Szczecin 2014, s. 124.
cych możliwości przeładunkowych portów morskich. działania minowe w czasie II wojny światowej. We
Ma to związek z rozbudową terminali kontenero- wrześniu 1939 roku operowały tu polskie minowce
wych w portach w Gdyni oraz Gdańsku. W latach OORP „Czajka”, „Rybitwa”, „Jaskółka” (łącznie
2010–2013 odnotowano ciągły progres w dziedzinie użyły 60 min), stawiacz min ORP „Gryf” (90, 290
obrotu kontenerami (tab. 1). lub 300 min) oraz podwodne stawiacze min OORP
Być może przedstawione dane statystyczne są dla „Ryś” (20 min), „Żbik” (20 min) i „Wilk” (10 min),
wielu czytelników tylko suchymi liczbami. Jednak ustawiając zagrody minowe. W efekcie intensyw-
mają one bezpośrednie przełożenie na poziom życia nych trałowań wód Zatoki Gdańskiej przez Kriegs-
każdego obywatela. Nietrudno wyobrazić sobie sytu- marine odnaleziono łącznie 273 miny2. Według da-
ację, gdy z powodu wystąpienia zagrożenia minowe- nych historycznych w Zatoce Gdańskiej założono
go armatorzy zawieszają połączenia, a porty morskie 14 zagród minowych, przy czym powierzchnia rejo-
wstrzymują prace. Skutki tego byłyby odczuwalne dla nów zagrożonych minami była ogromna – wynosiła
całego społeczeństwa, gospodarki i państwa. Z tego 900 Mm2. Minowanie z powietrza prowadziło lot-
też względu zapewnienie bezpieczeństwa i ciągłości nictwo brytyjskie (1069 min, z których 129 było
morskiej wymiany handlowej jest działaniem ważnym wyposażonych w samolikwidatory ustawione na
i ze wszech miar pożądanym. Ten długi wstęp do kwiecień 1945 roku) w ramach operacji „Marlin”.
głównego tematu miał na celu podkreślenie ważności Obejmowała ona także minowanie w Zatoce Pomor-
transportu morskiego oraz priorytetowego znaczenia skiej. W jej wyniku ustawiono ponad 1400 min
morskiego rodzaju sił zbrojnych w utrzymaniu bez- morskich3. Oszacowano, że po wojnie w strefie od-
pieczeństwa dostaw drogą morską. powiedzialności naszego kraju pozostało ich około
2500 różnego rodzaju.
NIECO HISTORII Wycofujące się oddziały niemieckie niszczyły in-
Bałtyk Południowy, w tym Zatoka Gdańska, były frastrukturę portowo-stoczniową oraz blokowały
akwenami, na których prowadzono intensywne port Gdynia z użyciem stacjonujących tu statków
2
D. Grabiec et al.: Obiekty podwodne i militaria Zatoki Gdańskiej. Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, Gdynia 2001, s. 111.
3
S. Szajna: Wkład PMW w likwidację zagrożenia minowego. „Przegląd Morski” 1973 nr 6, s. 1.

95
DOŚWIADCZENIA
TABELA 2. WYBRANE ZAGRODY MINOWE

ORAZ REJONY ZAGROŻONE MINAMI NA WODACH POLSKICH
Numer
Powierzchnia rejonu
zagrody Rejon Typy i wzory min Liczba min [szt.]
zagrożonego minami [Mm2]
minowej
3 Port Gdynia niekontaktowe denne 64 15
4 Port Gdańsk niekontaktowe denne 24 (w tym 14 min CiD) 14,7
5 Port Władysławowo niekontaktowe denne 12 26,4
Zatoka Pucka I kotwiczne UMA 15

ochraniacze 5
7 28
kotwiczne UMA
Zatoka Pucka II ochraniacze 35
8
8 Na północ od Portu Gdynia kotwiczne UMA 24 20,9
9 Port Gdańsk niekontaktowe denne 11 3
kotwiczne UMA
10 Podejście do przekopu Wisły 16 35
ochraniacze
6
11 Port Władysławowo niekontaktowe denne 11 12,3
15 Cypel Hel kotwiczne 20 40
16 Na północ od cypla Hel kotwiczne PŁ/T 20 57,4
17 Na północ od Rozewia kotwiczne PŁ/T 20 25,8
18 Przekop Wisły niekontaktowe denne 4 1
19 Zatoka Gdańska niekontaktowe denne A-IV 700 880
Źródło: J. Janik: Siły trałowo-minowe PMW w systemie bezpieczeństwa morskiego państwa w latach 1945–1955.
„Zeszyty Naukowe” AMW 2011 nr 4, s. 228.
TABELA 3. WYKAZ MIN ZNEUTRALIZOWANYCH

W ZATOCE GDAŃSKIEJ W WYBRANYCH OKRESACH
Zlikwidowane miny
Lata Rejon Razem
kontaktowe niekontaktowe
1945–1947 Port Gdańsk 8 8
Port Gdynia 11 11
1945–1950 Zatoka Gdańska 113 51 164
1947 Rozewie 4 4
1945–1949 Zatoka Gdańska 4 4
1949 Hel 1 1
1962 Gdynia 1 1
1964 Gdynia 1 1
1965 Nowy Port 1 1
1997 Gdynia 1 1
1998 Gdynia 1 1
2015 Gdynia 4 4
2015 Zatoka Gdańska 2 2
Razem 117 86 203
Źródło: N. Klatka: Zagrożenie minowe w 25 lat po wojnie. „Przegląd Morski” 1971 nr 1, s. 40; D. Grabiec et al.: Obiekty podwodne i militaria Zatoki Gdańskiej. Wydawnictwo
Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, Gdynia 2001, s. 112, 139.

DOŚWIADCZENIA
TABELA 4. WYBRANE TYPY

NIEMIECKICH MIN MORSKICH WEDŁUG OZNACZEŃ
Oznaczenie min
Nazwa Przeznaczenie
niemieckie angielskie
LM
GP, GC, GD mina lotnicza denna lub kotwiczna stawiana przez nosicieli powietrznych
Luftmine
EM przeciwko okrętom nawodnym i podwodnym, antenowa,
GX, GY, GV mina kotwiczna
Eincheistmine kontaktowa lub niekontaktowa
UM mina przeciwko
GZ, GR, K mina kotwiczna
Ubootsmine okrętom podwodnym
TM przeciwko okrętom nawodnym, kotwiczna kontaktowa lub
GS, GN mina lotnicza
Torpedomine denna niekontaktowa
Torpedy
Oznaczenie Nazwa Przeznaczenie
G7a TI LUT I G – 53 cm, 7 – 7 m, a – parogazowa
F5b LT I A 1 lotnicza F – 45 cm, 5 – 5 m, b – parogazowa
Źródło: D. Grabiec et al.: Obiekty podwodne i militaria Zatoki Gdańskiej. Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, Gdynia 2001, s. 139.
i okrętów (ogółem 31 jednostek)4. W ramach opera- dach, to niekontaktowa mina denna typu GC, zrzuca-
cji zaminowano także baseny portowe. na ze spadochronem, oraz mina morska typu Mark
Mimo prowadzonych od zakończenia II wojny VI. Były to podstawowe miny używane przez siły nie-
światowej trałowań, wody Zatoki Gdańskiej wciąż mieckie i brytyjskie do zablokowania wód i portów
kryją niebezpieczne obiekty w postaci torped oraz Zatoki Gdańskiej (tab. 4, 5 i 6).
min morskich (tab. 2). Wykrywane są one w czasie W roku 1940 Niemcy przenieśli ośrodek badawczy
systematycznych sondaży batymetrycznych oraz wraz z poligonem torped lotniczych z Trawemunde
wykonywania prac specjalistycznych – pogłębiania do Babich Dołów (Torpedowaffenplatz Gotenhafen-
torów wodnych i basenów portowych (tab. 3). Ry- -Hexengrund – TWP)6. Na potrzeby prac rozwojo-
bacy w swoich sieciach także wyławiają obiekty wych zbudowano montownię torped, warsztaty i bu-
niebezpieczne, a sztormowe fale często wyrzucają dynki socjalne. Torpedownię, będącą stanowiskiem
je na brzeg. strzelań torpedowych, usytuowano w odległości oko-
Zakrojone na szeroką skalę operacje przeciwmino- ło 300 m od brzegu na głębokości 7 m. W kierunku
we w pierwszych latach powojennych wiązały się 032º biegła oś toru torped wystrzeliwanych z wyrzut-
z wieloma tragicznymi zdarzeniami – poderwaniem ni stacjonarnych.
się jednostek nawodnych na minach. Do wybuchów Po drugiej stronie Zatoki Gdańskiej, wzdłuż Pół-
dochodziło zarówno w akwenie portów w Gdyni wyspu Helskiego (rejon między Juratą i Borem)
i Gdańsku (najczęściej ofiarami padały holowniki usytuowano drugi poligon testowy. Przebiegał on na
portowe), jak i na otwartych wodach. Od maja 1945 głębokości 25 m (w kierunku rzeczywistym 292°)
do czerwca 1947 roku na wodach polskich zatonęło w odległości 900 m od trzech stanowisk pomiaro-
na minach osiem statków, jeden został uszkodzony5. wych w postaci betonowych budynków. Umiejsco-
Zaprezentowane dane pozwalają wyrobić ogólny wione w Zatoce obiekty służyły do pomiaru kątów
pogląd na temat charakteru zagrożenia minowego na i wysokości wodowania torped zrzucanych przez sa-
naszych wodach, z którym wciąż mamy do czynienia. moloty7 (tab.7).
Oczywiście większość min została zneutralizowana, Próby zabezpieczało ponad 40 jednostek pływają-
jednak historia konfliktów zbrojnych przypomina cych. Zrzutu torped dokonywały samoloty Ju-52,
o ich pozostałościach w postaci min morskich, torped He-111, Me-108, FW-44, FW-189, Ar-66 i Br-141.
i amunicji. Najbardziej rozpowszechnione obiekty Wynikiem setek danych strzałów i zrzutów były do-
morskiej broni minowej, zalegające w naszych wo- skonalsze modele torped (np. lotnicza F5b kalibru
4
Ibidem, s. 6.
5
W. Szczerowski: Rozminowanie wód Bałtyku. „Przegląd Morski” 1965 nr 9, s. 71.
6
A. Komorowski: Broń torpedowa. Wydawnictwo Bellona, 1995, s. 55.
7
Ibidem, s. 56.

97
DOŚWIADCZENIA
TABELA 5. DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE NIEKONTAKTOWEJ MINY DENNEJ GC

Długość [cm] 264 Długość części bojowej [cm] 178
Długość przedziału
Średnica [cm] 66 66
spadochronu [cm]
magnetyczny, akustyczny lub
Masa [kg] 987 Zapalnik magneto-akustyczny
Masa materiału 697 Opóźniacz od 20 min do 6 dób
wybuchowego [kg]
Rodzaj materiału heksanit Materiał korpusu aluminium
wybuchowego
Źródło: www.iwm.org.uk. 02.07.2015.
TABELA 6. DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE NIEKONTAKTOWEJ MINY DENNEJ MARK VI

Długość [cm] 250 Zapalnik magneto-akustyczny
Średnica [cm] 45 Masa materiału 454 amatol
wybuchowego [kg] 499 minol
Masa [kg] 907 Kształt zbiornik w kształcie cylindra
Źródło: www.navweaps.com/Weapons/WAMBR_Mines.htm. 02.07.2015.
TABELA 7. PODSTAWOWE DANE TORPEDY LOTNICZEJ F5b

silnik tłokowy
Kaliber [mm] 450 Napęd o mocy 160 KM
Długość [m] 5,38 Wysokość zrzutu [m] 40
Masa [kg] 760 Prędkość samolotu [km/h] 250
Prędkość [w.] 40 Układ samonaprowadzania akustyczny
Zasięg [km] 2
Na podstawie: A. Komorowski: Broń torpedowa. Wydawnictwo Bellona, s. 60.
TABELA 8. DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

NISZCZYCIELA MIN PROJEKTU 206 FM TYPU FLAMING
Uzbrojenie artyleryjskie/ MZRA ZU-23-2MR
Długość [m] 58,2
rakietowe 2xFast
MMTK-1M
TEM-PE-1M2
Szerokość [m] 7,7 Uzbrojenie trałowe MTA-2
pojazd Ukwiał
OS – 12 szt.
OD – 6 szt.
Wyporność [t] 426 Uzbrojenie minowe MMD-1 – 12 szt.
MMD-2 – 12 szt.
podkilowa SHL-101
Wysokość [m] 21 Stacje hydroakustyczne holowana SHL 200
dwa silniki Cegielski-Sulzer
Zanurzenie [m] 2,1 Napęd 6ATL25R 1500 KM
Prędkość maks. [w.] 18 Autonomiczność [doby] –
Załoga 50 Zasięg [Mm] –
Jednostki w służbie OORP „Flaming”, „Czajka” i „Mewa”

DOŚWIADCZENIA
TABELA 9. DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

TRAŁOWCA BAZOWEGO PROJEKTU 207 M TYPU MAMRY
Zbudowane w latach 1991–1994 w SMW w Gdyni jako modernizacja jednostki projektu 207 P typu Gardno
Długość [m] 3 Uzbrojenie artyleryjskie MZRA ZU-23-2MR
MMTK-1M
Szerokość [m] 7,2 Uzbrojenie trałowe TEM-PE-1M2
MTA-2
OS – 6 szt.
Wyporność [t] 216 Uzbrojenie minowe MMD-1 – 6 szt.
MMD-2 – 6 szt.
podkilowa SHL-100
Wysokość [m] 16 Stacje hydroakustyczne holowana SHL-200
dwa silniki wysokoprężne M401A1
Zanurzenie [m] 1,7 Napęd o mocy 1000 KM
Prędkość maks. [w.] 14 Autonomiczność [doby] 5
5 oficerów, 12 podoficerów,
Załoga 15 marynarzy
Zasięg [Mm] 950 (przy prędkości 10 w.)
OORP „Mamry”, „Wigry”,

Jednostki w służbie „Śniardwy” i „Gopło”
450 mm)8. W Helu prowadzono prace nad nowym na- Puckiej zlokalizowano kilkanaście obiektów niebez-
pędem Waltera dla okrętów podwodnych. piecznych (torped, min morskich kotwicznych i den-
nych). W pierwszej kolejności przystąpiono do iden-
WYSIŁEK DYWIZJONU tyfikacji obiektów – określenia ich rodzaju (miny, tor-
Do neutralizowania opisanych zagrożeń wyznaczo- pedy, bomby konkretnych typów i modeli). Do akcji
no siły przeciwminowe, w tym 13 Dywizjon Trałow- przystąpili nurkowie minerzy. Wykorzystując bazy
ców. Jego siły okrętowe składają się z grupy niszczy- danych oraz zdobyte podczas wieloletnich działań do-
cieli min (OORP „Czajka”, „Flaming” i „Mewa”) świadczenie, scharakteryzowali każdy z nich. Warto
oraz dwóch grup trałowców bazowych (OORP „Go- podkreślić, że obiekty te znajdujące się pod wodą od
pło”, „Wdzydze”, „Mamry”, „Wigry” i „Śniardwy”). kilkudziesięciu lat na skutek porośnięcia muszlami
W skład jednostki wchodzi także Grupa Nurków Mi- i wodorostami przy pierwszym kontakcie trudne były
nerów z trzema typami okrętów przeciwminowych do jednoznacznej oceny. Wiele z nich uległo także de-
(projektu 206 FM, 20F M i 207 DM) oraz łodzie kil- fragmentacji. Aby prawidłowo zidentyfikować obiekt,
ku typów. niezbędne jest dokonanie dokładnych pomiarów oraz
Jednostki projektu 206 FM (tab. 8), początkowo odszukanie i sprawdzenie charakterystycznych jego
207 M (trałowce typu Krogulec), to okręty starsze, elementów (włazy montażowe torped i min morskich,
z lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. W latach głowice, systemy napędowe itp.). Baza danych
dziewięćdziesiątych zostały zmodernizowane do roli o obiektach niebezpiecznych została uzupełniona in-
niszczycieli min, przy czym zachowano ich zdolność formacjami dotyczącymi pozycji i głębokości ich za-
do trałowania kontaktowego i niekontaktowego. legania oraz typu wraz z opisem stanu faktycznego.
Okręty projektu 207, zbudowane w kraju, stanowią Do identyfikacji obiektów podwodnych wykorzystano
najliczniejszą grupę okrętów w naszej marynarce wo- także pojazdy podwodne typu Ukwiał (tab. 10).
jennej (tab. 9). Z ogólnej liczby 17 jednostek można Ukwiał to system z pojazdem zdalnie sterowanym,
wyróżnić cztery typy różniące się wyglądem (kształt przenoszącym ładunek wybuchowy Toczek. Jest to
nadbudówki), zastosowanym uzbrojeniem artyleryj- pojazd wielokrotnego użytku krajowej konstrukcji.
skim oraz przeciwminowym, nawigacyjnym itp. Znajduje się w wyposażeniu jednostek projektu
Rok 2015 rozpoczął się dla 13 Dywizjonu Trałow- 206 FM. Głównym jego przeznaczeniem jest identyfi-
ców bardzo pracowicie. W działaniach mających na kacja obiektów minopodobnych9.
celu oczyszczenie wód morskich Zatoki brały udział Kolejnym krokiem było podjęcie działań mających
jego wydzielone siły. W wyniku sondaży dna mor- na celu neutralizację obiektów przez ich wydobycie
skiego w rejonie Portu Gdynia, Zatoki Gdańskiej oraz na powierzchnię. Dotyczyło to tych zakwalifikowa-
8
Ibidem.
9
Identyfikacja to działanie mające na celu dokładną ocenę wykrytego i sklasyfikowanego kontaktu minopodobnego oraz określenie jako „mina”
lub „obiekt minopodobny inny niż mina” (NOMBO).

99
DOŚWIADCZENIA
TABELA 10. PODSTAWOWE DANE POJAZDU TYPU UKWIAŁ

Centrum Morskich
Producent Technologii Militarnych, Masa pojazdu [kg] 50
Politechnika Gdańska
Toczek A
Głębokość robocza [m] 200 Ładunki wybuchowe Toczek B
Toczek C
Długość kabla 500–1000 – –
sterowniczego [m]
Źródło: www.cmtm.pg.gda.pl/ukwial/. 02.07.2015.
TABELA 11. PODSTAWOWE DANE ŁADUNKÓW WYBUCHOWYCH TYPU TOCZEK

Wersja ładunku Toczek
A B C
Głębokość użycia [m] 6–120
Odległość odpalania [m] do 1000
System odpalania kodowany system hydroakustyczny
Wymiary [mm] 250x740 180x340 120x270
Masa całkowita [kg] 48 10 3
Materiał wybuchowy TNT
Masa materiału
40 6 0,6
wybuchowego [kg]
Źródło: www.ctm.gdynia.pl.05.05.2015.
nych jako ćwiczebne elementy uzbrojenia. W odnie- nia wpływał fakt, że niektóre obiekty były podnoszo-
sieniu do obiektów o charakterze bojowym konieczne ne z dna blisko mielizn, wystających ponad wodę
okazało się ich zdetonowanie w bezpiecznej odległości wraków i brzegu (głębokość poniżej 5 m). Newral-
od infrastruktury morskiej. Było to trudne, gdyż część gicznym momentem, poza poderwaniem obiektu
obiektów (miny niekontaktowe) zalegała w porcie z dna, było jego wydobycie nad powierzchnię morza,
w Gdyni. Sytuacja wymusiła zastosowanie technik po- gdzie następowała zmiana środowiska z morskiego na
legających na wcześniejszym przetransportowaniu powietrzne.
obiektów niebezpiecznych poza obszar portowy. Każ- Neutralizacja niemieckich min morskich zalegają-
dorazowo w akcji brały udział dwie lub trzy załogi cych na dnie basenów portu w Gdyni oraz blisko wej-
okrętowe oraz nurkowie z Grupy Nurków Minerów, ścia do niego przebiegała w kilku etapach. Po pierw-
operujący z ich pokładów oraz z łodzi motorowych bę- sze, biorąc pod uwagę zastosowanie w minach GC
dących w wyposażeniu pododdziału. Działania prowa- mechanizmów zabezpieczających przed wydobyciem,
dzono w ramach zarządzeń bojowych. Zaangażowane wykluczono możliwość wyciągnięcia ich na po-
w nie były również siły Urzędu Morskiego i Policji. wierzchnię i odtransportowania na poligon w celu
Nurkowie odpowiadali za identyfikację obiektu, zdetonowania. Dowództwo podjęło decyzję o wyko-
sporządzenie dokumentacji fotograficznej, a następnie rzystaniu pontonu wydobywczego walcowego
podkopanie i zastropowanie (opasanie, na przykład o udźwigu 10 kN do uniesienia miny morskiej na
torpedy, specjalnymi pasami lub linami w celu umoż- 2–5 m nad dno oraz odholowaniu jej z użyciem ponto-
liwienia podjęcia jej z dna przez okręt). Następnie cię- nu GNM poza obszar portu. Kolejny etap to prze-
żar działań przejmowała załoga okrętu, który – ma- transportowanie obiektu na miejsce detonacji. Następ-
newrując w pozycji obiektu oznaczonej boją na po- nie nurkowie podkładali ładunki wybuchowe typu To-
wierzchni morza – podczepiał linę holowniczą i na czek, detonowane na sygnał z okrętu (tab. 11).
bębnach wciągarek trałowych podrywał obiekt z dna. Opracowało je Centrum Morskich Technologii Mi-
Operacja wymagała dużego skupienia i zgrania obsad litarnych jako system zdalnie i bezprzewodowo odpa-
pokładowych, maszynowych (gotowych w każdej lanych ładunków wybuchowych, którego głównym
chwili do wykonania nagłych manewrów) oraz nawi- przeznaczeniem jest niszczenie min morskich. Ładun-
gacyjnych (sternika i nawigatorów określających po- ki typu Toczek A oraz B mogą być przenoszone i sta-
zycję okrętu). Dodatkowo na poziom realizacji zada- wiane przez pojazd podwodny typu Ukwiał. Najlżej-

DOŚWIADCZENIA
TABELA 12. ZASIĘG STREF NIEBEZPIECZNYCH

DLA MIN MORSKICH
Obiekt
Mina GC Mina Mark VI Mina OD Mina OS
oddziaływania
Strefy niebezpieczne w wodzie [m]
Kąpiący się 10 730 7490 6768 5218
Nurkowie w wodzie 2100 1466 1325 1021
Urządzenia
precyzyjne oraz 1400 978 882 681
ryby
Statki
(w zależności
1000–700 698–286 631–258 486–200
od stanu
technicznego)
Strefy niebezpieczne na lądzie
Oddziaływanie fali
70–250 – – –
sejsmicznej
Oddziaływanie fali
550 – – –
uderzeniowej
Oddziaływanie fali
uderzeniowej na 200 – – –
ludzi
Rozrzut odłamków 500 – – –
Źródło: Dokumentacja zadania.
szy ładunek typu Toczek C może być przenoszony uczyli mnie arkanów dowódczego rzemiosła, aż sam
i podkładany przez nurków minerów10. otrzymałem okręt. Od tego momentu stali się moimi
Biorąc pod uwagę strefy niebezpieczne określone kolegami, na których wsparcie zawsze mogłem liczyć.
dla miny morskiej GC (tab.12) zalegającej wewnątrz Chwila przejęcia odpowiedzialności za okręt, załogę
basenów portowych Portu Gdynia, operację zaplano- i jej wyszkolenie była ukoronowaniem mojej kariery
wano na dzień wolny od pracy. na pokładach okrętów.
Na brzegu akcję zabezpieczało około dwustu poli- Nazwy jednostek spod znaku ptaszków i jezior bę-
cjantów. Kilkakrotnie operację wydobycia, przenie- dą zawsze mi się kojarzyć ze znającymi się na swym
sienia lub neutralizacji obiektów niebezpiecznych fachu podoficerami i marynarzami. To oni pracują na
uniemożliwiały warunki pogodowe. Z pokładu jedne- sukces dowódców. Były chwile ciężkie, były zabawne
go z okrętów operowała grupa obserwatorów-ekolo- i komiczne, jednak – co najważniejsze – służba w Dy-
gów. Pilnowała, aby nie dopuścić do porażenia efek- wizjonie dała mi możliwość ciągłego rozwoju, podno-
tem wybuchów ssaków morskich. W związku tym de- szenia kwalifikacji i doskonalenia umiejętności za-
tonację poprzedzał kilkugodzinny etap obserwacji równo w uczelniach i ośrodkach szkoleniowych
powierzchni morza oraz odstraszania zwierząt z uży- w kraju i Europie, jak i podczas licznych ćwiczeń na
ciem stacji hydrolokacyjnych oraz wybuchów nie- morzu. Była okazją do odwiedzenia licznych krajów,
wielkich ładunków. poznania ciekawych ludzi. Działania takie, jak opisa-
ne w artykule, dawały i dają ich uczestnikom poczu-
ŻAL ZA… cie wykonywania ważnych zadań dla bezpieczeństwa
Artykuł jest formą podziękowania dowódcy, kadrze morskiego naszego kraju, a przez to – dla wszystkich
oraz marynarzom 13 Dywizjonu Trałowców im. adm. obywateli. Dywizjon swą codzienną ciężką służbą po-
Andrzeja Karwety za wspólną służbę oraz pożegnania twierdzał przez lata gotowość do realizacji zadań
z nimi. W czasie jedenastoletniej kariery morskiej na w strukturach narodowych i sojuszniczych.
pokładach jednostek przeciwminowych miałem oka- Poza tęsknotą za morzem i okrętami, które dla ma-
zję poznać wielu wspaniałych dowódców okrętów, rynarzy są domem, pozostaje mi przeświadczenie
którzy byli dla mnie wzorem do naśladowania. To oni o dobrze wykonanym zadaniu. n
10
www.ctm.gdynia.pl. 05.05.2015.

101
DOŚWIADCZENIA
Wspomaganie dowodzenia
w zagranicznych operacjach
NA WSPÓŁCZESNYM POLU WALKI PRZEWAGĘ MA TEN,
KTO SZYBCIEJ ZDOBĘDZIE SZCZEGÓŁOWE ORAZ WIARYGODNE
DANE O POŁOŻENIU SIŁ I ŚRODKÓW STRONY PRZECIWNEJ
Z JEDNOCZESNYM UTRUDNIANIEM JEJ ZDOBYCIA
TAKICH INFORMACJI.
ppłk Tomasz Koprowski, dr inż. Monika Ziniewicz
P rzewaga informacyjna od zarania dziejów odgry-

wała niebagatelną rolę w walce oraz determino-
wała odniesienie sukcesu w prowadzonej operacji.
szy wpływ na system łączności oraz wyposażenie
i możliwości pododdziałów wsparcia dowodzenia.
Skuteczność prowadzonych operacji w dużej mie-
Wymagania procesu dowodzenia oraz doświadcze- rze zależy od dostarczenia dowódcom aktualnych in-
nia zdobyte w operacjach w Iraku i Afganistanie do- formacji o położeniu sił własnych (Blue Force Trac-
bitnie wskazują, jak ważne dla podjęcia właściwej king – BFT) oraz przeciwnika (Red Force Tracking
decyzji jest zdobywanie, gromadzenie, przetwarza- – RFT), a także o ich stanie, wyposażeniu, stratach
nie, przekazywanie i umiejętne wykorzystywanie in- i aktualnym potencjale bojowym. Do osiągnięcia ce-
Tomasz Koprowski formacji o przeciwniku. lu operacji wskazane jest, by dowódcy różnych po-
jest komendantem Przewagę tę zapewnia środowisko sieciocentrycz- ziomów dowodzenia mieli zapewniony wspólny ob-
Wojskowej Komendy ne, to znaczy takie, w którym informacja zdobyta raz sytuacji taktycznej (Common Operational Pictu-
Uzupełnień w Giżycku.
przez elementy systemów rozpoznania (AWACS, re – COP). Na obszarze operacji (Area of Operation
AGS, stacje radiolokacyjne mobilne i stacjonarne, – AO) ułatwia on współdziałanie różnych rodzajów
inne) dociera do dowódcy w czasie rzeczywistym wojsk, często pochodzących z państw koalicji, oraz
lub zbliżonym do rzeczywistego, a następnie do wy- umożliwia optymalizację użycia sił i środków.
konawcy, czyli danego środka walki (np. wyrzutni Zwiększające się potrzeby systemów dowodzenia
rakiet). Ponadto informacja powinna trafić do przekładają się na konkretne wymagania, jakim
wszystkich zainteresowanych w wymaganej formie muszą sprostać systemy łączności. Warto podkre-
i odpowiednim zakresie. Podstawową zasadą syste- ślić, że obserwowany rozwój wojskowych syste-
mów sieciocentrycznych jest nieograniczona możli- mów telekomunikacyjnych jest ukierunkowany na
Monika Ziniewicz
wość wzajemnego i bezpiecznego łączenia źródeł stosowanie technologii szerokopasmowych, opiera-
jest pracownikiem
pozyskiwania informacji, ośrodków decyzyjnych jących się najczęściej na protokole IP (Internet
naukowo-dydaktycznym
na Wydziale Prawa
i systemów uzbrojenia1. Protokol). Obecnie trend ten dotyczy również sieci
i Administracji
Nowe systemy informatyczne oraz nowoczesne bezprzewodowych, mających zasadnicze znaczenie
Uniwersytetu systemy wspomagania dowodzenia wywierają więk- na polu walki. Należy dodać, że od kilku lat wiąże
Warmińsko-Mazurskiego
w Olsztynie.
1
Koncepcja systemu wsparcia dowodzenia w wojskach lądowych. DWLąd, Warszawa 2012.

DOŚWIADCZENIA
RYS. 1. RELACJE WYMIANY INFORMACJI

Dowództwo Wielonarodowych Centrum Połączonych COP-DKP
Warszawa Połączonych Sił (NATO) Operacji Powietrznych Polska
Dowódca sił Dowódca sił Dowódca sił

lądowych morskich powietrznych
COM-DKM
Polska
1 Zintegrowany system
łączności NATO
2
5 3 inne dowództwa
Kraj Dowództwo polskie Dowództwo narodowe/
narodowe
gospodarz – DWLąd (wielonarodowe) wielonarodowe
i wielonarodowe
7 6 inne narodowe
Jednostki Polska/wielonarodowa Narodowa/wielonarodowa
i wielonarodowe
lotnicze i inne jednostka podległa jednostka podległa
jednostki
podległe
jednostki podległe jednostki podległe
się duże nadzieje z wprowadzeniem szerokopasmo- l zapewnienie łączności, za pomocą stacjonar-

wych radiostacji IP na szczeblu taktycznym (Tacti- nych systemów łączności i informatyki, z najważ-
cal Internet). niejszymi narodowymi lub wielonarodowymi szcze-
blami dowodzenia leży w gestii NATO;
ORGANIZACJA l zadanie utrzymywania łączności od najwyższe-
SYSTEMU DOWODZENIA go szczebla dowodzenia siłami narodowymi (wielo-
W wojskach lądowych jest on integralną częścią narodowych) do jednostek najniższego szczebla na-
systemu dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP. Umożli- leży do obszaru odpowiedzialności narodowej i rzą-
wia dowodzenie i kierowanie ich jednostkami orga- dzi się następującymi prawami:
nizacyjnymi. – dowództwo – przełożony jest odpowiedzialny za
Stanowi uporządkowaną, zgodnie z zasadami sztu- nawiązanie i utrzymanie łączności z dowództwem
ki wojennej, całość złożoną z organów i środków do- bezpośrednio podległych jednostek;
wodzenia sprzężonych ze sobą informacyjnie. Po- – łączność współdziałania między sąsiadami po-
zwala dowódcom wszystkich szczebli organizacyj- winna być ustanowiona od lewej do prawej, jeśli
nych i poziomów dowodzenia w wojskach lądowych przełożony nie zdecyduje inaczej;
na podejmowanie decyzji oraz dowodzenie jednost- – między jednostkami wspierającymi a wspierany-
kami w czasie pokoju, kryzysu i wojny, a także na mi łączność z jednostką wspieraną zapewnia jed-
sprawną, terminową i bezwzględną realizację zadań. nostka wspierająca;
Obejmuje trzy komponenty: organizację, proces oraz l w razie potrzeby wszystkie szczeble dowodze-
środki dowodzenia. nia muszą być zdolne do zorganizowania łączności
W celu umożliwienia wymiany informacji między z narodowym dowództwem państwa gospodarza,
wszystkimi szczeblami dowodzenia podczas natow- na którego terenie jest prowadzona operacja. Od-
skich operacji system dowodzenia i łączności organi- powiedzialność za łączność wojsk lądowych z siła-
zuje się zgodnie z następującymi zasadami (rys. 1): mi morskimi i powietrznymi Sojuszu, jak również

103
DOŚWIADCZENIA
RYS. 2. SYSTEM ŁĄCZNOŚCI

I INFORMATYKI PKW W AFGANISTANIE
Warszawa
WZŁ 2, 4
CWŁ MON
AGAWA
Ambasada RP w Kabulu
FOB GHAZNI
FB WAGHEZ
WŁ GHAZNI I BAF BAGRAM
aparatownia Stacja
RWŁC-10/TA satelitarna
FB VOLCANO
link radioliniowy
link satelitarny FDMA (do INTERMON-u)

WŁ GHAZNI II
sieć łączności zapasowej
link satelitarny TDMA (do Jaśmina) i SCPC (PCŁU, WAN SEC,

tel. jawny)
Źródło: DWLąd.
spoza niego, ustala się w obopólnych porozumie- – rozwinięcia, eksploatacji i utrzymania polowych
niach. stanowisk dowodzenia;
Z chwilą wyznaczenia określonego komponentu – rozwinięcia, eksploatacji, utrzymania i przemiesz-
wojsk lądowych do udziału w operacji wspólnie czania zintegrowanego systemu łączności, zapewnia-
z jednostkami innych armii państw NATO odpo- jąc łączność własnym stanowiskom dowodzenia
wiednie pododdziały dowodzenia i łączności zaopa- oraz stanowiskom dowodzenia jednostek wsparcia;
trują je w środki kompatybilne z systemami łączno- – komunikowania się ze stanowiskami dowodzenia
ści innych armii, umożliwiające także wymianę in- narodowymi i wielonarodowymi (natowskimi niższe-
formacji z dowództwem w kraju. Jeśli komponent go szczebla) oraz sąsiednimi wyższego szczebla;
zostanie przydzielony do Wielonarodowego Korpu- – rozwinięcia, eksploatacji i utrzymania infra-
su Północno-Wschodniego, zadania dowodzenia struktury logistycznej w rejonie zgrupowania wspar-
i kierowania będzie realizowała jego Brygada cia dowództwa.
Wsparcia Dowodzenia. Musi ona być zdolna do: Jeśli pododdziały zostaną wydzielone ze składu
– zapewnienia wsparcia dowodzenia i łączności 11 Dywizji Kawalerii Pancernej oraz 12 Dywizji
dla dowódcy Korpusu (dowódcy komponentu lądo- Zmechanizowanej, zadania związane z dowodze-
wego); niem i kierowaniem będą należały do 11 i 12 Bata-
– zagwarantowania wsparcia dowodzenia i łączno- lionu Dowodzenia. Oba są zdolne do:
ści dla stanowisk dowodzenia Korpusu podczas ćwi- – kompleksowego zabezpieczenia funkcjonowania
czeń i operacji oraz ich wsparcia bojowego i logi- polowych stanowisk dowodzenia dywizji w czasie
stycznego; prowadzenia działań bojowych;

DOŚWIADCZENIA
– organizowania i rozwijania polowych stanowisk podsystemie były wojskowe terminale satelitarne

dowodzenia tych oddziałów; VSAT (Very Small Aperture Terminal): MTS-4,6
– rozwijania i eksploatacji taktycznej (pomocni- Agawa i PPTS-1,8w2 Fikus oraz komercyjne.
czej) sieci łączności dywizji; W skład podsystemu transmisyjnego wchodziły
– eksploatacji polowych węzłów łączności stano- mobilne terminale satelitarne typu MTS-4,6, rozwi-
wisk dowodzenia tych oddziałów i ich dowiązania nięte w Centrum Wsparcia Teleinformatycznego Sił
do podstawowej sieci łączności Korpusu (pomocni- Zbrojnych (CWTSZ) – dwie stacje zasadnicze oraz
czej sieci łączności dywizji) oraz sieci telekomuni- w węźle łączności Bagram I (WŁ Bagram I) – jedna
kacyjnej kraju; stacja, oraz dwa przewoźno-przenośne terminale sa-
– rozwijania i eksploatacji dalekosiężnych linii telitarne (PPTS) Fikus, pracujące w węźle łączności
łączności oraz sieci wewnętrznej i lokalnych sieci Bagram II i Kabul Ambasada. Dodatkowo w sieci
komputerowych na stanowiskach dowodzenia; VSAT TDMA działały dwie stacje PPTS Fikus roz-
– realizacji przedsięwzięć zabezpieczenia logi- winięte w PKW KFOR i jedna w PKW w Republice
stycznego oraz zabezpieczenia bojowego na stano- Środkowoafrykańskiej (rys. 2, 3).
wiskach dowodzenia; W celu zapewnienia maksymalnej przepustowości
– utrzymania gotowości bojowej i mobilizacyjnej, sieć satelitarna pracowała w topologii kraty (mesh),
sprawności uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz za- tzn. poszczególne terminale łączyły się ze sobą dro-
pasów środków zaopatrzenia – zgodnie z kategorią gą satelitarną bezpośrednio, każdy z każdym.
gotowości bojowej; Wszystkie terminale pracowały w trybie dostępu
– szkolenia swoich pododdziałów według progra- z podziałem czasu, czyli wielodostępu z podziałem
mów szkolenia. czasowym (Time DMsion Multiple Access –
TDMA). Terminale MTS (mobilny terminal sateli-
TELEINFORMATYCZNE WSPARCIE tarny) Agawa pełniły w systemie zamiennie funkcję
Analizując doświadczenia z udziału komponentów Master, sterując pracą (przydziałem czasu transmi-
wojsk lądowych w polskich kontyngentach wojsko- sji) pozostałych terminali.
wych, należy stwierdzić, że system teleinformatycz- Na potrzeby rozwinięcia elementów MPCŁU
ny zapewniał im ciągły dostęp do krajowego syste- SZRP uruchomiono podsystem łączności satelitar-
mu teleinformatycznego w zakresie2: nej VSAT FDMA w relacjach Warszawa – Bagram
– transmisji danych niejawnych do klauzuli „ISAF/ I (K/S 272) z dedykowanymi kanałami o przepływ-
NATO Secret” w systemie NS_WAN/WEN; ności 512/512 kb/s (rys. 4). Usługi łączności telefo-
– transmisji danych oraz telefonii niejawnej do nicznej do klauzuli „Poufne” zostały włączone do
klauzuli „Poufne” w mobilnym podsystemie cyfro- narodowego mobilnego podsystemu cyfrowej łącz-
wej łączności utajnionej Sił Zbrojnych RP (MPCŁU ności utajnionej.
SZRP); System zbudowano z wykorzystaniem wojsko-
– transmisji danych niejawnych oraz telefonii VolP wych terminali satelitarnych MTS Agawa (Bagram
(Voice over IP) do klauzuli „Zastrzeżone” w sieci I, CWTSZ). Centrum Wsparcia Teleinformatyczne-
MIL-WAN; go Sił Zbrojnych pełni w nim funkcję węzła zarzą-
– niejawnego podsystemu VTC (system wide- dzającego systemem oraz sprawuje nadzór nad eks-
okonferencji) do klauzuli „Zastrzeżone”; ploatacją poszczególnych stacji satelitarnych.
– transmisji danych jawnych w ramach sieci Dla potrzeb transmisji INTER-MON, z zastoso-
INTER-MON; waniem terminali MTS Agawa, rozwinięto dwa kie-
– dostępu do sieci resortowej oraz publicznych runki satelitarne (K/S 273 o przepływności 1280/768
sieci telefonicznych mobilnych i stacjonarnych; kb/s i K/S 275 o przepływności 1024/640 kb/s) w re-
– organizacji wideokonferencji okolicznościo- lacji CWTSZ – WŁ Bagram I oraz jeden kierunek
wych na żądanie; satelitarny (K/S 274 o przepływności 1280/768 kb/s)
– sieci utajnionej łączności telekopiowej Beryl do w relacji CWTSZ – WŁ Bagram II.
przesyłania pism (dokumentów) niejawnych o cha- W celu zwiększenia niezawodności wojskowego
rakterze narodowym do klauzuli „Tajne” włącznie systemu teletransmisyjnego na bazie komercyjnych
oraz informacji niejawnych NATO i UE do klauzuli terminali satelitarnych utworzono jeden kierunek
„Confidential”. w relacjach CWTSZ – WŁ Bagram I /502/ (K/S
Podsystem teletransmisyjny bazował na rozwiniętej 260) w paśmie symetrycznym o szybkości przepły-
sieci łączności satelitarnej. Umożliwiał przesyłanie wu 512/512 kb/s. Pasmo o takiej przepływności za-
informacji między krajem i poszczególnymi stanowi- pewnia transmisję ośmiu standardowych kanałów
skami dowodzenia (bazami) pododdziałów, rozwinię- PCM (Pulse Code Modulation) o przepływności 64
tymi na obszarze odpowiedzialności PKW, oraz mię- kbit/s. Ze względu na zróżnicowaną postać przeka-
dzy nimi. Głównym medium transmisyjnym w tym zywanych danych kanały podzielono na trzy usługi:
2
Plan organizacji łączności z krajem PKW Afganistan. Zarząd Łączności i Informatyki J6, Warszawa 2014.

105
DOŚWIADCZENIA
RYS. 3. SYSTEM ŁĄCZNOŚCI

I INFORMATYKI PKW KFOR
INMARSAT,
THURAYA
telefon
satelitarny
KF
faks telefon KOSOWO
satelitarny
SŁiL SZRP KF
faks
międzynarodowa KF
krajowa sieć telefoniczna sieć telefoniczna
sieć telefoniczna KFOR (KPN)
wymiana poczty
Internet
Źródło: DWLąd.
RYS. 4. 1 2
Podsieć Podsieć
satelitarna satelitarna
nr nr
KONFIGURACJA
SYSTEMU
WOJSKOWEJ
ŁĄCZNOŚCI A B C A B C A B C C
AT
SATELITARNEJ
ZZL-12
HUB 1 HUB 2
PCŁU
VSAT FDMA POLSKA

INTER-MON
BAGRAM I BAGRAM II BAGRAM I
DOSZ
Źródło: DWLąd.
A modem FDMA A B modem FDMA B C modem FDMA C

DOŚWIADCZENIA
RYS. 5. VSAT
FDMA
SYSTEM CWT SZ
WARSZAWA WŁ 502
ŁĄCZNOŚCI 512/512 kb/s
BAGRAM I
(K/S 260)
Z PKW BERYL 512/512 kb/s
Z UŻYCIEM CA MON DGT

G.703
JAŚMIN
INTER-MON
TERMINALI V.35
KOMER-
BERYL
ROUTER
V.35 DGT
CYJNYCH
NET X G.703
DGT 7505
INTER-MON
TEL. JAWNY
Źródło: DWLąd.
RYS. 6. SYSTEM ZARZĄDZANIA JAŚMIN

Dokumentacja konfigurowanej sieci
CDB Generowanie
Database wydruków schematów
Zapis konfiguracji schematy adresacja opis złączy,

w bazie logiczne sieci kabli itp.
Zarządzanie Klucz SHK

modułami Jaśmin (Self-programming Hardware Key)
Konfiguracja urządzeń
za pomocą przenośnego Zastosowanie
nośnika danych konfiguracji i połączeń
Współpraca poprzez Konfiguracja urządzeń na podstawie
interfejs COM poprzez bezpieczne dokumentacji
zdalne połączenie we wszystkich
urządzeniach w sieci
Oprogramowanie
Zarządzanie
Konfiguracja
ZK Jaśmin
Baza informacji
o wyprodukowanych
przez producenta Konfiguracja
urządzeniach urządzeń
na poziomie Konfiguracja
zaawansowanym urządzeń
Nośniki danych poprzez bezpieczne
MIB zdalne połączenie
Database
Konfiguracja i reinstalacja usług Sieć informatyczna oparta na urządzeniach Jaśmin, rozwinięta

w warunkach polowych, skonfigurowana i gotowa do pracy
Źródło: TELDAT.

107
DOŚWIADCZENIA
– dwa kanały (2x64 kb/s) do transmisji w sieci oraz uprawnionym żołnierzom stały (niezależnie od
INTERMON; miejsca stacjonowania) dostęp do wszystkich usług
– dwa kanały (2x64 kb/s) bez kompresji do łącz- oferowanych w systemie, czyli:
ności specjalnej (Beryl/Fax); – rozmów telefonicznych z dowolnym abonentem
– cztery kanały (4x64 kbit/s) do telefonii jawnej (VolP) w rejonie PKW oraz dowolnym abonentem
(łącznice polowe DGT 3450 WW). (VolP) systemu MIL-WAN (rozległa wojskowa sieć
Instalacja urządzeń NETX oraz routera DGT 7505 informatyczna) w kraju;
po obu stronach satelitarnego toru transmisyjnego – usług konferencyjnych z terminala użytkownika
pozwalała na wtórne zwielokrotnienie czterech jaw- do czterech abonentów;
nych kanałów telefonicznych i uzyskanie 16 kanałów – usług konferencyjnych przez połączenie zesta-
o przepływności 16 kbit/s. Rozwiązanie to umożli- wiane przez CCM w kraju;
wiało prowadzenie w WŁ Bagram I równocześnie – usług wideotelefonii z dowolnym abonentem
16 rozmów telefonicznych z krajem (rys. 5). mającym w zestawie telefon IP i kamerę;
Do zorganizowania łączności zapasowej wykorzy- – usługi wideokonferencji z wykorzystaniem ze-
stano środki łączności satelitarnej. W celu zwiększe- stawów Tandberg zlokalizowanych w Bagram oraz
nia niezawodności systemu łączności oraz zabezpie- w Warszawie (DORSZ).
czenia systemu transmisyjnego przed długotrwałymi System zarządzania Jaśmin służył do komplekso-
przerwami w pracy w każdej bazie uruchomiono ter- wej obsługi, zarządzania, monitoringu i konfiguracji
minale satelitarne systemu INMARSAT. W przy- urządzeń oraz modułów systemu Jaśmin, a także jego
padku awarii systemu VSAT terminale te zapewniają elementów funkcjonalnych, np.: usług, systemów ope-
łączność telefoniczną i telefaksową jawną i niejawną racyjnych i urządzeń końcowych. Głównym jego ele-
do klauzuli „Zastrzeżone”. mentem było oprogramowanie Zarządzanie Moduła-
Ponadto osoby funkcyjne PKW wyposażono w in- mi Jaśmin, umożliwiające przygotowanie globalnej
dywidualne środki łączności: telefony satelitarne konfiguracji wielu urządzeń jednocześnie (rys. 6).
systemu Iridium oraz telefony komórkowe GSM. System składał się z aparatowni wraz z urządze-
Ze względu na wysoki koszt połączeń system niami teleinformatycznymi oraz oprogramowania
INMARSAT oraz telefony satelitarne Iridium mogły dedykowanego. Były one przeznaczone do budowy
być używane tylko w wyjątkowych sytuacjach. w technologii IP (Internet Protocol) sieci teleinfor-
matycznych rozwijanych w warunkach mobilnych na
PODSYSTEM INFORMATYCZNY wszystkich szczeblach dowodzenia. Do komunikacji
Zapewniał dostęp do następujących zasobów między stanowiskami dowodzenia wykorzystywano
i usług w jawnych i niejawnych sieciach komputero- połączenia radiowe i satelitarne.
wych: usług katalogowych, telefonii IP, wideotelefo- Istotą systemu było utworzenie jednolitej warstwy
nicznych i wideokonferencyjnych (zestawy Tandberg transportu danych, głosu oraz obrazu ruchomego
w bazie Bagram), systemu poczty elektronicznej i nieruchomego bez konieczności rozwijania kilku
i alarmowania oraz aplikacji wspomagających pracę oddzielnych mediów transmisyjnych wymagających
biurową. stosowania osobnych systemów okablowania dopro-
Do budowy sieci wykorzystano podsystem trans- wadzanych do miejsc dostępu użytkowników.
misji satelitarnej VSAT TDMA (S/S 262). W po- Polowy zautomatyzowany system dowodzenia
szczególnych bazach sieć rozwinięto, wykorzystując Szafran-ZT jest rozproszonym systemem informatycz-
zintegrowany węzeł teleinformatyczny (ZWT) nym przeznaczonym do wspomagania wszystkich faz
KTSAwp Jaśmin oraz routery P. Sieć umożliwiała cyklu dowodzenia – od szczebla korpusu do batalionu
przesyłanie informacji do klauzuli „Zastrzeżone”. ogólnowojskowego oraz w brygadach i pułkach ro-
Usługa poczty elektronicznej została zorganizo- dzajów wojsk. Podstawowe jego zadania to:
wana na bazie serwerów pocztowych rozwiniętych – przechowywanie baz danych zawierających ak-
w PKW oraz w kraju. Swoim zasięgiem obejmowa- tualne i jednolite dane o sytuacji taktycznej, woj-
ła wszystkie stacjonarne stanowiska dowodzenia. skach własnych i sąsiadach, o przeciwniku oraz wa-
Zapewniała dowódcom oraz uprawnionym użyt- runkach prowadzenia działań (informacje o terenie,
kownikom możliwość przesyłania informacji nie- pogodzie itp.);
jawnych. – zobrazowanie, na podstawie informacji zawartej
Usługa WWW umożliwiała dostęp do zasobów w bazie danych, sytuacji taktycznej na mapie cyfro-
oferowanych w resortowej sieci MIL-WAN (WISE). wej dostosowanej do danego szczebla dowodzenia;
Usługa telefonii IP funkcjonowała na bazie ZWT – modelowanie zamiaru operacji przez wypraco-
KTSAwp Jaśmin (z wykorzystaniem Cali Manager wanie i porównywania wariantów działania;
Express – CME) oraz systemu stacjonarnego (z za- – opracowanie dokumentów dowodzenia (sforma-
stosowaniem Cisco Cali Manager – CCM) rozwinię- lizowanych meldunków, rozkazów, zarządzeń, spra-
tego w kraju. Swoim zasięgiem obejmowała wszyst- wozdań, planów) z uwzględnieniem warunków pra-
kie stacjonarne stanowiska dowodzenia. Tak zorga- cy grupowej oraz wymiany dokumentów dowodze-
nizowany system telefonii IP zapewniał dowódcom nia między stanowiskami dowodzenia;

DOŚWIADCZENIA
RYS. 7. PLAN ŁĄCZNOŚCI JAWNEJ

PKW W AFGANISTANIE
DSS1
DGT
WARSZAWA
SIEĆ MON
089-10xx VoIP
WZŁ
DSS1 Router VoIP TDMA
Warszawa
DSS1
DSS1
DSS1
ROUTER IP DGT 7505
VOI P
VOI P
VoIP
VoIP
VoIP
WARSZAWA
WARSZAWA
WARSZAWA
NETX
NETX
Wan Box Wan Box Wan Box Wan Box Wan Box
BAGRAM GHAZNI WARRIOR GIRO 4CORNER
IP phone IP phone IP phone IP phone IP phone
080-22xx 080-42xx 080-52xx 080-82xx 080-32xx
DSS1
DSS1
DSS1
DSS1
DSS1
ŁK-34 ŁK-34 ŁK-34 ŁK-34 ŁK-34
VoIP
VoIP
VoIP
VoIP
VoIP
11xx 12xx 13xx 14xx 15xx
DGT DGT DGT DGT DGT

BAGRAM GHAZNI WARRIOR GIRO 4CORNER
TT Comm 089-20xx 089-40xx 089-50xx 089-40xx 089-30xx
DSS1 DSS1
DGT DGT DSN

ROUTER IP DGT 7505 BAGRAM GHAZNI
BAGRAM 081-21xx 082-41xx
431-2358
Prefix 2109
ROUTER IP DGT 7505 431-2359
GHAZNI 431-3435
ROUTER IP DGT 7505 431-4739

WARRIOR
– sporządzanie ustalonych kalkulacji sztabowych Również i ta sieć opierała się na infrastrukturze

i udostępnianie ich wyników osobom funkcyjnym. strony amerykańskiej;
PKW w Afganistanie korzystał również z koalicyj- l sieć WEN (White Eagle Network). Do jej budo-
nych sieci niejawnych, takich jak: wy wykorzystano podsystem transmisji satelitarnej
l sieć ISAF SECRET (IS). PKW w Afganistanie VSAT TDMA (S/S 262) oraz urządzenia kryptogra-
miał do niej dostęp w bazie Bagram. Sieć składała się ficzne TCE-621. Rozwinięto ją z użyciem ZWT
z podsystemów transmisji danych oraz transmisji fo- KTSAwp Jaśmin oraz routerów P. Sieć umożliwiała
nicznej VolP. Podsystemy zapewniały przesyłanie in- przesyłanie informacji do klauzuli „ISAF/NATO
formacji do klauzuli „ISAF Secret” oraz następujące Secret” oraz zapewniała następujące usługi we-
usługi: poczta elektroniczna, dostęp do serwisów wnętrzne oraz w sieci AMN (Afghanistan Mission
WWW, usługi katalogowe, telefonia VolP i usługi Network): poczta elektroniczna, dostęp do serwi-
funkcjonalne FAS. Sieć funkcjonowała z wykorzysta- sów WWW, usługi katalogowe, telefonia VolP, wi-
niem infrastruktury strony amerykańskiej; deokonferencja i usługi funkcjonalne FAS (Functio-
l sieć CENTRIXS. Polski kontyngent miał do niej nal Area Subsystems);
dostęp również w bazie Bagram. Składała się z pod- – usługa poczty elektronicznej została zorganizo-
systemu transmisji danych oraz podsystemu transmisji wana na bazie serwera poczty rozwiniętego w PKW.
fonicznej VolP, zapewniających przesyłanie informa- Swoim zasięgiem obejmowała wszystkie lokalizacje
cji do klauzuli „Secret” i dostęp m.in. do takich usług, i zapewniała dowódcom oraz uprawnionym użyt-
jak: poczta elektroniczna, dostęp do serwisów WWW, kownikom możliwość przesyłania informacji nie-
telefonia VolP i usługi funkcjonalne FAS. jawnych;

109
DOŚWIADCZENIA
– usługa WWW działała dzięki serwerowi SharePoint Tak zorganizowany system łączności telefonicznej
i umożliwiała dostęp do zasobów oferowanych w sie- zapewniał stałą łączność telefoniczną oraz telefaksową
ci WEN oraz w zdalnych serwerach sieci AMN; PKW w Afganistanie z krajem.
– usługa telefonii IP została zorganizowana na ba- Mobilny podsystem cyfrowej łączności utajnionej
zie systemu Jaśmin (z wykorzystaniem CCM) rozwi- (MPCŁU SZRP) był wykorzystywany jako zasadniczy
niętego w PKW. Zapewniała rozmowy telefoniczne narodowy podsystem łączności, działający na potrzeby
z dowolnym abonentem (VolP) w rejonie PKW, do- dowodzenia i kierowania PKW w WŁ Bagram I.
wolnym abonentem (VolP) sieci WEN w kraju oraz Umożliwiał wymianę informacji do klauzuli „Poufne”.
uprawnionymi abonentami sieci AMN. Ponadto usłu- Telefoniczne urządzenia z indywidualnym utajnia-
gi wideotelefonii z dowolnym abonentem mającym niem (SY-71) służyły wyłącznie jako łączność rezerwo-
w zestawie telefon IP i kamerę, a także usługi wide- wa w przypadku awarii MPCŁU SZRP oraz braku do-
okonferencji z użyciem zestawów Tandberg zlokalizo- stępu do sieci MIL-WAN VolP. Podłączano je do syste-
wanych w Bagram oraz w Warszawie (DORSZ); mu INMARSAT w bazie Bagram I. W razie dłuższych
AUTOMATYZACJA SYSTEMU DOWODZENIA

JEST KLUCZEM DO OSIĄGNIĘCIA POZIOMU,
NA KTÓRYM POTRZEBY INFORMACYJNE
DOWÓDCY BĘDĄ ŁATWIEJ ZASPOKAJANE
– usługi FAS działały z wykorzystaniem serwerów przerw w łączności warunkowo dopuszczano podłą-
usług i SQL (Structures Query Language) z PKW oraz czenie urządzeń SY-71 do automatycznej sieci telefo-
zdalnych serwerów z sieci AMN. Zapewniały dostęp nicznej DGT.
do koalicyjnych zautomatyzowanych systemów wspar- Podsystem łączności VolP w sieci MIL-WAN był na-
cia dowodzenia oraz systemów informacyjnych i zobra- rodowym środkiem wymiany informacji na potrzeby
zowania sytuacji. dowodzenia i kierowania PKW w Afganistanie do
Z kolei jawne sieci komputerowe to: klauzuli „Zastrzeżone”. Sieć rozwinięto na bazie ZWT
– sieć INTER-MON PKW, która miała dostęp do za- KTSAwp Jaśmin oraz routera P we wszystkich węzłach
sobów oferowanych w sieci Internet przez resortową łączności.
sieć INTER-MON. Przeznaczona była dla osób funk- Skuteczny system dowodzenia to niezbędny warunek
cyjnych PKW, korzystających z niej w działalności planowania i prowadzenia działań na współczesnym
służbowej; polu walki. Jego automatyzacja jest kluczem do osią-
– koalicyjna sieć NIPRNET w bazie Bagram, w któ- gnięcia poziomu, na którym potrzeby informacyjne do-
rej ramach funkcjonowały terminale koalicyjnych sys- wódcy będą łatwiej zaspokajane. Udział Wojska
temów transmisji danych jawnych, zapewniając ograni- Polskiego w operacjach sojuszniczych i koalicyjnych
czony dostęp do serwisów WWW (wyłącznie do celów poza granicami kraju wskazuje na konieczność zapew-
służbowych) oraz możliwość odbierania i wysyłania nienia automatyzacji transmisji danych o sytuacji w ob-
poczty do sieci Internet. szarze prowadzonych działań oraz tworzenia baz da-
nych i analizy pozyskanych informacji, a także szybkie-
PODSYSTEM TELEFONII go ich dostarczania na stanowiska dowodzenia. System
JAWNEJ I UTAJNIONEJ dowodzenia i łączności zorganizowany na potrzeby
Podsystem telefonii jawnej zorganizowano na bazie Grupy Bojowej UE, tworzonej z polskich pododdzia-
elektronicznych automatycznych central telefonicznych łów, pozwala dowódcy na dowolnym szczeblu dowo-
typu DGT 3450-1WW, wyposażonych w karty do re- dzenia na swobodne wydawanie poleceń i egzekwowa-
alizacji połączeń typu VolP, ZWT KTSAwp Jaśmin, nie ich wykonania w dowolnym miejscu świata.
ŁK-24V oraz ŁC-240D (rys.7). Podsystem z centrala- Opracowanie nie wyczerpuje podjętego tematu.
mi DGT 3450-1WW swoim zasięgiem obejmował wę- Część systemów wspomagających proces dowodze-
zeł łączności Bagram 1. Dodatkowo łączność telefonia w trakcie operacji poza granicami kraju została
niczna jawna obejmowała telefonię VolP z zastosowa- bowiem opisana w literaturze fachowej opatrzonej
niem ZWT KTSAwp Jaśmin, telefonię analogową na klauzulą tajności i z mocy Ustawy o ochronie infor-
bazie łącznicy telefonicznej ŁC 240 D oraz urządzenia macji niejawnych nie mogła być uwzględniona
ŁK-24V z terminali satelitarnych PPTS 1,8 v.2. w tym artykule. n

DOŚWIADCZENIA
Natowskie narzędzia
transformacji
TRANSFORMACJA JEST CIĄGŁYM PROCESEM
UMOŻLIWIAJĄCYM KIEROWNICZYM GREMIOM NATO
PODEJMOWANIE EFEKTYWNYCH DZIAŁAŃ W OBLICZU
ZMIENNYCH WYZWAŃ.
płk dypl. Grzegorz Wasielewski, mjr Michał Grzybowski
J uż od ponad dekady jednym ze stałych celów

strategicznych Sojuszu jest transformacja1 rozu-
miana jako działania sprzyjające poprawie interope-
strategicznego pozwalającą na identyfikację potrzeb do-
tyczących zdolności operacyjnych, ich analizę i znale-
zienie rozwiązań oraz implementację tych zdolności6.
racyjności i skuteczności militarnej oraz zdolności Podstawowe założenie procesu RKiE to dostarczenie
operacyjnych. W 2004 roku Komitet Wojskowy wiarygodnych rozwiązań w odniesieniu do braków
NATO (Military Committee NATO – MC) zatwier- i wymogów w zakresie zdolności operacyjnych7
dził zmiany w wojskowej strukturze dowodzenia NATO, w szczególności w przypadku, gdy dotyczą one
NATO2 oraz zakresu działania naczelnego sojuszni- nowych procedur, sposobów prowadzenia operacji Grzegorz Wasielewski
czego dowódcy transformacji3, którego uczynił od- i struktur dowodzenia oraz innowacyjnych technologii. jest dyrektorem NATO
powiedzialnym za kierowanie nią. Zastosowanie RKiE jako metody rozwiązywania Military Police Centre of
Elementem umożliwiającym sprawną transformację problemów pozwala na uzyskanie głębszej wiedzy na Excellence.
i jednocześnie narzędziem wspomagającym rozwój no- temat badanych zagadnień w odniesieniu do możliwo-
wych zdolności operacyjnych NATO jest proces roz- ści militarnych. Zapewnia jednocześnie wysoką ja-
woju koncepcji i eksperymentowania (RKiE)4. kość oraz użyteczność zaproponowanych rozwiązań.
Ponadto umożliwia identyfikowanie potrzeb i wyma-
INSTRUMENTY gań w dziedzinie zdolności operacyjnych oraz opraco-
W celu sprawnego wprowadzania zmian Sojusznicze wanie na tej podstawie koncepcji rozwiązań, które są
Dowództwo Transformacji NATO (Allied Command sprawdzane w drodze eksperymentowania8 i oceniane
Transformation – ACT) wypracowało m.in. spójny pro- w procesie analizy operacyjnej (Operational Analysis –
ces rozwoju zdolności5, obejmujący ocenę środowiska OA). Wymagania te mogą dotyczyć całego spektrum
Michał Grzybowski jest
starszym oficerem Sekcji
1
Transformacja – ciągły i czynny proces rozwijania i wcielania nowatorskich koncepcji, doktryn i możliwości w celu poprawy efektywności i inte- Opracowania Doktryn
roperacyjności sił zbrojnych. AAP-6. Słownik terminów i definicji NATO, 2012. i Koncepcji w NATO
2
MC 324/1 NATO Military Command Structure. 16 maja 2003. Military Police Centre of
3
MC 58-2 Terms of Reference for the Supreme Allied Commander Transformation (SACT). Listopad 2004 / listopad 2009. Excellence.
4
Concept Development and Experimentation (CD&E). Zob. MCM-0133-2000 NATO Concept Development and Experimentation (CDE).
5
Capability Development Process (CDP). Przez zdolność należy rozumieć możliwość realizowania zamierzonych działań lub osiągania określonych
efektów. Por. MC 0583 MC Policy for NATO Concept Development and Experimentation. Annex B, 30 września 2009.
6
Szczegółowy opis procesu rozwoju zdolności patrz w: Concept Development and Experimentation Handbook. Allied Command Transformation,
Norfolk, VA, styczeń 2013.
7
MC 0583 MC Policy…, op.cit., s. 4.
8
Nie wszystkie koncepcje wymagają przeprowadzenia eksperymentowania.

111
DOŚWIADCZENIA
zdolności operacyjnych, czyli: doktryn, struktur, gącym prowadzić do przyjęcia pewnej procedury14.
szkolenia, zasobów, przywództwa, personelu, obiek- Na potrzeby procesu RKiE przyjęto definicję, która
tów oraz interoperacyjności (Doctrine, Organization, określa koncepcję jako ideę transformacyjną ukie-
Training, Materiel, Leadership, Personnel, Facilities, runkowaną na poszukiwanie rozwiązań dotyczących
Interoperability – DOTMLPFI) lub też koncentrować wymogów lub braków w zdolnościach NATO15.
się na jego części. RKiE poddaje weryfikacji zarówno W odniesieniu do szczebla prowadzenia działań
aktualnie zdefiniowane potrzeby, jak i rozpoznawane wojennych ACT przyjęło podział koncepcji na16:
w innych procesach9. – koncepcje poziomu strategicznego, odnoszące się
Działania w ramach RKiE koncentrują się na po- do celów, kierunków i oceny politycznego i militarne-
szukiwaniu i identyfikowaniu niedoskonałości oraz go procesu planowania obronnego, wypracowywania
dostarczaniu właściwych rozwiązań odnoszących się decyzji oraz strategii prowadzenia operacji czy struk-
do zdolności operacyjnych. Przy czym nie obejmują tur dowodzenia;
implementacji10 tych rozwiązań (rys. 1). – koncepcje poziomu operacyjnego, rozwijające
Projekty RKiE są realizowane przez ACT w procesie zdolności w operacjach militarnych, które umożliwia-
doskonalenia możliwości obronnych11, które mają być ją osiąganie strategicznych celów.
wykorzystywane w operacjach militarnych Sojuszu, Ze względu na przeznaczenie i zasięg przedmioto-
pozwalając na racjonalne dysponowanie zasobami wy koncepcji wprowadzono następującą ich hierar-
ludzkimi i finansowymi i zapewniając unikanie błęd- chię17 (rys. 2):
nych decyzji przy jednoczesnej oszczędności czasu. – nadrzędne (Capstone Concepts – tłum. własne),
Odpowiedzialność za prawidłową ich implementa- opracowywane z zamiarem wskazania kierunków roz-
cję, realizację i modyfikację ponosi ACT. Samo do- woju militarnego i użycia sił zbrojnych Sojuszu,
skonalenie możliwości obronnych jest transparentne przedstawiające opis sposobu prowadzenia operacji
i angażuje wielu partnerów zarówno ze struktury woj- oraz definiujące potrzeby odnoszące się do osiągania
skowej Sojuszu, jak i instytucji wspierających, np.: celów strategicznych;
centrów eksperckich (Centers of Excellence – COEs), – operacyjne, dotyczące sposobu, w jaki dowódca
oraz państw członkowskich i partnerskich12 w ramach będzie wykonywał swoje zadania, lub też typów pro-
realizacji narodowych i sojuszniczych przedsięwzięć. wadzonych działań;
Projekty te są inicjowane na wiele sposobów. Ich – funkcjonalne, określające szczegółowo, jaką tak-
źródłem mogą być zarówno bezpośrednie wytyczne tykę lub procedury należy zastosować w prowadzo-
Komitetu Wojskowego czy SACT (Supreme Allied nych działaniach, jak również zakres działania po-
Commander Transformation) – zgodnie z polityczno- szczególnych obszarów funkcjonalnych.
-militarnymi celami strategicznymi Sojuszu, bieżące Opracowywanie koncepcji jest procesem długo-
potrzeby Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych trwałym18 i wymaga od jej autorów szczegółowej ana-
NATO w Europie (Supreme Headquarters Allied Po- lizy przedmiotowego zagadnienia, nieschematyczne-
wers Europe – SHAPE) i dowódców operacyjnych na go myślenia, prowadzenia intensywnych poszukiwań
teatrze działań czy narodowe rekomendacje, jak źródeł dostarczających niezbędnych informacji oraz
i wnioski oraz zalecenia wynikające ze zbierania dostosowania wielu różnorodnych narzędzi i metod roz-
świadczeń (Lessons Learned), badań i rozwoju (Rese- wiązywania problemów.
arch and Development) oraz badań i technologii Biorąc pod uwagę charakter problemu, do które-
(Research and Technology)13. go odnosi się koncepcja, niezwykle istotne jest za-
angażowanie już w początkowej fazie jej tworzenia
ROZWÓJ KONCEPCJI takich podmiotów, jak: dowództwa, instytucje woj-
Jest ona przedstawieniem pomysłu wyrażającego skowe i cywilne, ośrodki naukowe oraz specjaliści
sposób wykonania lub przeprowadzenia czegoś, mo- z przedmiotowych dziedzin, w tym odpowiedzialni
9
Przykładem proces zbierania doświadczeń (Lessons Learned – LL), identyfikowania pilnych potrzeb w operacjach reagowania kryzysowego
(Crisis Response Operations – CRO, Urgent Requirements – CURs), badań i technologii ( Research and Technology – R&T).
10
W fazie implementacji wypracowanych rozwiązań może jednak okazać się potrzebne wsparcie przez personel odpowiadający za rozwój koncep-
cji, jak również biorący udział w eksperymentowaniu.
11
Proces rozwoju zdolności, któremu towarzyszy CD&E, jest integralną częścią procesu planowania obronnego NATO (NATO Defence Planning
Process – NDPP).
12
W projektach CD&E mogą uczestniczyć również państwa członkowskie programu „Partnerstwo dla pokoju” (Partnership for Peace – PfP),
Dialogu Śródziemnomorskiego (Mediterrenian Dialogue – MD), Istambulskiej Inicjatywy o Współpracy (Istambul Cooperation Iniciative – ICI) i inne.
13
Por. MC 0583 MC Policy…, op.cit. Biorąc pod uwagę hierarchiczność struktury dowodzenia NATO, konieczność opracowania koncepcji może
wynikać z poleceń szczebla nadrzędnego (top-bottom) lub też z potrzeb niższego szczebla (bottom-up).
14
Słownik terminów i definicji…, op.cit.
15
Por. MC 0583 MC Policy…, op.cit., s. 4 (tłumaczenie własne).
16
Por. Concept Development and Experimentation Handbook, s. 23.
17
MC 0583 MC Policy…, op.cit., annex B.
18
Na poziomie strategicznym lub operacyjnym opracowanie koncepcji może trwać nawet kilka lat.

DOŚWIADCZENIA
RYS. 1. Analiza
środowiska strategicznego
WPŁYW
ROZWOJU
Wtórna sfera
Identyfikacja potrzeb dotyczących
oddziaływania
zdolności operacyjnych
RKiE
KONCEPCJI
Rozwój zdolności (RZ)

I EKSPERYMEN- Zdefiniowanie wymogów w dziedzinie
zdolności operacyjnych
TOWANIA
NA ROZWÓJ
Analiza braków w zdolnościach operacyjnych
i możliwości ich uzupełnienia
Pierwotna
ZDOLNOŚCI
sfera
oddziaływania
RKiE
Identyfikacja
i wybór rozwiązań
Proces
wdrożeniowy
RYS. 2. TYPY KONCEPCJI

Poziomu strategicznego Poziomu operacyjnego (np. połączone
(np. obrona przed terroryzmem) operacje wywiadu, nadzoru i rozpoznania)
Ze względu
na szczebel działań
Koncepcje
Ze względu
na przeznaczenie i zasięg
Nadrzędne Funkcjonalne (np. zwalczanie

(np. działania asymetryczne) improwizowanych urządzeń wybuchowych)
Operacyjne (np. operacje wzmacniania

obszarów morskich)

113
DOŚWIADCZENIA
za realizację RKiE w państwach członkowskich Na tym etapie zostaje opracowana koncepcja

i strukturach wojskowych NATO, prowadzących szczegółowa, która przedstawia kierunki rozwoju
eksperymenty czy zajmujący się tematyką plano- projektu, jego wsparcia przez zaangażowanych part-
wania obronnego. Dystrybucja wersji roboczych nerów, dokładne plany dotyczące eksperymentowa-
koncepcji do wymienionych partnerów pozwala jej nia, a ponadto opis sposobu jej implementacji. Do-
autorom na uzyskanie wartościowych opinii, wie- datkowo tworzy się plan rozwoju koncepcji szczegó-
dzy i wniosków z doświadczeń, co podnosi wartość łowej22, w którym określa się cele pośrednie oraz
finalnego produktu, a wielostronne współdziałanie przypisuje konkretne zadania odpowiadającym za
znacząco ułatwia jego potencjalną implementację ich realizację podmiotom. Pozwala on na śledzenie
w przyszłości. postępów pracy RK oraz koordynowanie przedsię-
Po zainicjowaniu procesu RKiE oraz zidentyfiko- wzięć z tym związanych. W tej fazie zespół RK
waniu potrzeb w dziedzinie wymaganych zdolności szczegółowo analizuje dostępne źródła informacji
zostaje opracowana propozycja koncepcji, w której i przygotowuje wersje robocze koncepcji, które są
inicjator formułuje problem, podaje jej cel i rodzaj, rozsyłane do partnerów w celu konsultacji, wprowa-
argumentuje zasadność jej wprowadzenia oraz okre- dzania niezbędnych zmian oraz uwzględniania zgła-
śla wpływ na rozwój zdolności i przedstawia reko- szanych propozycji. Trwa to do momentu, w którym
mendacje (np. dotyczące uruchomienia grupy robo- nieskonkretyzowana wcześniej idea stanie się doj-
czej czy potrzeby przeprowadzenia eksperymen- rzałą koncepcją transformacyjną.
tów). Koncepcja powinna być sformułowana jako Koncepcja szczegółowa jest poddawana ocenie
hipoteza, a nie jako twierdzenie. Przyjęcie takiej przez Komisję Sterującą ds. Transformacji. Jeżeli nie
formy umożliwi kształtowania idei, na przykład wymaga ona przeprowadzenia eksperymentów, wów-
przez zgłaszanie propozycji czy też wyrażanie kry- czas po akceptacji TSB jest przekazywana do MC23
tycznych opinii. do zatwierdzenia, ratyfikacji i wdrożenia. W przypad-
Propozycja koncepcji jest przedstawiana do za- ku konieczności poddania koncepcji eksperymentom
twierdzenia przez panel sterujący RK (Rozwoju Kon- TSB analizuje wymagania z tym związane oraz środ-
cepcji)19, który ocenia jej użyteczność, wstępnie anali- ki niezbędne do jego przeprowadzenia. Po zakończe-
zuje potrzebę przeprowadzenia eksperymentów, a po niu eksperymentu (ów) i przedstawieniu ich wyników
akceptacji umieszcza ją w bazie danych (Concept koncepcja ponownie jest akceptowana przez TSB,
Development and Experimentation Management Sys- a następnie kierowana do MC (rys. 3).
tem – CDEMS) i wyznacza prowadzącego. Wydaje
ponadto rekomendacje co do składu grupy roboczej EKSPERYMENTOWANIE
i ewentualnego zaangażowania w prace podmiotów Można je zdefiniować jako proces zorganizowane-
zewnętrznych, które mogą mieć wpływ na ostateczny go i kontrolowanego badania w celu odkrywania no-
kształt koncepcji. Pion rozwoju koncepcji20 w ACT wych informacji o koncepcji, testowania hipotezy lub
ocenia w tym czasie możliwość potencjalnego włą- też oceny przyjętego rozwiązania24.
czenia jej w już istniejącą. Zapobiega to opracowywa- Podstawową jego rolą jest ustalenie, czy tworzona
niu podobnych projektów. koncepcja osiągnie pożądany cel. Wyniki ekspery-
Na podstawie propozycji koncepcji powstaje kon- mentów informują wykonawcę koncepcji, czy jest ona
cepcja wstępna wraz z planem jej opracowania, okre- (lub jej elementy) trafna, czy też wadliwa. Redukuje
ślająca szczegółowo główne cele projektu. Podlega to w znacznym stopniu ryzyko związane z wdroże-
ona zatwierdzeniu przez Komisję Sterującą ds. Trans- niem niepełnych czy nieskutecznych rozwiązań oraz
formacji (Transformation Steering Board – TSB; pozwala na zidentyfikowanie wcześniej niedostrzega-
tłum. własne ), po czym na projekt zostaje przyznany nych problemów.
budżet i umieszczony w planach transformacyjnych Eksperymentowanie jest nierozerwalnie związane
NATO21. Formalna akceptacja koncepcji jest niezwy- z procesem RK i może być stosowane w różnych jego
kle istotna, stanowi bowiem gwarancję, że opracowy- etapach. W początkowej fazie istotne może być okre-
wany produkt będzie zgodny z obowiązującymi zasa- ślenie, które elementy funkcjonującego systemu wy-
dami i przyjętymi standardami. magają udoskonalenia. W dalszym stadium prac nad
19
Concept Development Steering Panel (CDSP). Zob.: Concept Development…, op.cit, s. 28.
20
Concept Development Branch (tłumaczenie własne). Pion rozwoju koncepcji koncentruje się przede wszystkim na koncepcjach poziomu stra-
tegicznego.
21
Dokładnie w ogólnym planie działania (Comprehensive Campaign Plan – CCP) – tłumaczenie własne.
22
Detailed Concept Development Plan (tłumaczenie własne). W jego opracowaniu, poza personelem RK, biorą udział specjaliści od analizy ope-
racyjnej, eksperymentowania oraz badań i technologii.
23
Koncepcje, których wprowadzenie będzie skutkować zmianami w istniejących doktrynach, są zatwierdzane przez MC. W przypadku koncepcji
wprowadzających istotne zmiany w procesie transformacji NATO lub skutkujących osiągnięciem nowych zdolności operacyjnych organem zatwier-
dzającym może być Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council – NAC).
24
Por. Concept Development …,op.cit, s. 37 (tłumaczenie własne).

DOŚWIADCZENIA
RYS. 3. PROCES ROZWOJU KONCEPCJI

Zainicjowanie Opracowanie Panel
RKiE propozycji koncepcji sterujący RK
Opracowanie Akceptacja Opracowanie

koncepcji szczegółowej przez TSB koncepcji wstępnej
Akceptacja Zatwierdzenie Wdrożenie

przez TSB koncepcji (NAC/MC) koncepcji
Akceptacja
Eksperymentowanie
przez TSB
koncepcją może się okazać kluczowe zbadanie kon- Prawidłowo zaprojektowany eksperyment27 pozwa-
kretnego rozwiązania, pogłębienie posiadanej wiedzy la na określenie, czy opracowywana koncepcja będzie
lub pokazanie wykonawcy z innej perspektywy podej- możliwa do zastosowania, na odnalezienie i wyizolo-
mowanych działań. wanie występujących zmiennych, a także na ocenę ich
Eksperymentowanie w RKiE występuje w jednym oddziaływania na kształt przyjętego założenia oraz
z trzech typów25: zaobserwowanie potencjalnego wpływu osiągniętych
– odkrywczy, stosowany we wczesnym etapie RK, rezultatów na zdolności operacyjne.
mający przedstawić wcześniej nieznane koncepcje, Mimo że ich cele mogą być skrajnie różne, to jed-
struktury organizacyjne czy technologie lub też zi- nak wszystkie eksperymenty powinny się opierać na
dentyfikować potencjalne korzyści militarne oraz kie- powtarzalnej procedurze oraz umożliwiać logiczną
runki rozwoju; analizę ich rezultatów. Ich fazy przedstawiono na ry-
– hipotetyczny, wymagający gruntownego przygo- sunku 4.
towania i zbierania danych przez zespół eksperymenta- Eksperymentowanie wymaga rygorystycznego pro-
torski, przedstawiający prawdziwość danego założenia jektowania, starannego planowania czynności, zaan-
przez ustalenie związku (lub jego braku) między jego gażowania doświadczonego personelu, klarownego
zmiennymi26, polegający na poszukiwaniu ograniczeń podziału zadań i obowiązków28, należytej kontroli
koncepcyjnych i testowaniu przyjętych teorii; i analizy podejmowanych działań oraz przestrzegania
– weryfikujący, sprawdzający, czy zastosowanie wyznaczonych norm czasowych i przyznanych środ-
przyjętej koncepcji przynosi spodziewany skutek, ków budżetowych.
zwiększając efektywność i wydajność w odniesieniu Wszelkie działania są nastawione na osiągnięcie re-
do zdolności. Ten rodzaj eksperymentowania odgry- zultatu, który nie zawsze jednak prowadzi do sukce-
wa również ważną rolę na etapie identyfikowania i se- su. Negatywne wyniki eksperymentowania nie mu-
lekcjonowania rozwiązań wypracowanych w procesie szą stanowić przeszkody w dalszym rozwijaniu kon-
rozwoju koncepcji. cepcji, a w wielu przypadkach pozwalają na jej
25
Ibidem, s. 39 (tłumaczenie własne).
26
Inaczej: czy przyczyna (A) powoduje efekt (B) lub zmiana A skutkuje zmianą B. Ibidem, s. 38.
27
Szczegółowe zasady eksperymentowania można znaleźć w: Guide for Understanding and Implementing Defense Experimentation (GUIDEx).
Version 1.1, luty 2006; The Technical Cooperation Program (TTCP). http://www.acq.osd.mil/ttcp/guidance/guidex.html. 2.02.2015.
28
Spośród personelu zaangażowanego w eksperymentowanie wyznacza się osoby funkcyjne, np.: zarządzającego programem, zarządzającego
projektem, koordynatora eksperymentowania, integratora eksperymentu, prowadzącego eksperyment czy analityka eksperymentu, jak również
osoby opracowujące scenariusze ćwiczeń, dostarczające potrzebnych technologii, uczestniczące w realizowanych w ramach eksperymentu
ćwiczeniach.

115
DOŚWIADCZENIA
RYS. 4. Projektowanie
FAZY eksperymentu
PROJEKTOWANIA Integracja
Weryfikacja
projektu
I PROWADZENIA eksperymentu
eksperymentu
EKSPERYMENTU Przeprowadzenie
eksperymentu
Weryfikacja
projektu
eksperymentu
Analiza
eksperymentu
Przegląd
wyników
eksperymentu
Sporządzenie
raportów
skorygowanie i udoskonalenie, na przykład przez (np. jako symulacje czy modelowanie w laborato-
przyjęcie innego, dotąd nierozważanego kierunku riach), jak i w ramach ćwiczeń, nie zakłócając jed-
działania. nak ich przebiegu.
Proces ten składa się z trzech głównych etapów29:
wstępnego planowania eksperymentu, opracowania EWOLUCJA
programu eksperymentowania oraz zaprojektowania Opisywany proces podlega ciągłej ocenie pod ką-
i przeprowadzenia eksperymentu. W pierwszym eta- tem efektywności, w tym zwłaszcza wypełniania
pie zostają określone cele i założenia, jakim ma on przypisanej mu roli polegającej na usprawnianiu
sprostać. Ich propozycję zatwierdza grupa robocza podejmowania decyzji i dostarczaniu praktycznych
RKiE ACT (ACT CD&E Working Group). Zaakcep- rozwiązań w dziedzinie zdolności operacyjnych
towany projekt stanowi podstawę do opracowania Sojuszu. Dalszy rozwój procesu RKiE, jego lepsze
programu eksperymentowania. Na tym etapie dopra- zrozumienie i wykorzystanie są przedmiotem dys-
cowywane są wstępne warunki przeprowadzenia kusji w ramach prac grup roboczych i konferencji
eksperymentu. W ostatnim etapie jest on dokładnie RKiE30. Obecnie są wypracowywane założenia do-
projektowany i realizowany, a jego wyniki podlegają tyczące zwiększenia jego efektywności w czterech
szczegółowej analizie, po czym sporządzane jest obszarach:
sprawozdanie. Eksperymentowanie kończy raport – doskonalenia procesu RKiE – zapewnienie jego
końcowy, w którym są zawarte rekomendacje doty- elastyczności dzięki zastosowaniu transparentnych
czące jego wyników oraz ich wpływu na rozwijane metod, takich jak red teaming (analiza rozpatrywanej
koncepcje, a także informacje o zaobserwowanych problematyki z punktu widzenia przeciwnika), oraz
i zidentyfikowanych czynnikach mogących skutko- analizy alternatywnej, z jednoczesnym jego odbiuro-
wać koniecznością wprowadzenia zmian w RK. Ra- kratyzowaniem, a także stopniowe odchodzenie od re-
port ten jest podawany do wiadomości wszystkim agowania na zgłaszane potrzeby na rzecz podejmowa-
uczestnikom procesu RKiE. nia działań proaktywnych (np. przez proponowanie
Eksperymenty, w zależności od charakteru two- rozwiązań problemów, które formalnie nie zostały zi-
rzonej koncepcji, mogą być przeprowadzane w róż- dentyfikowane);
nych warunkach, zarówno w kontrolowanym środo- – wymiany informacji – ułatwienie dostępu do baz
wisku niwelującym wpływ czynników zewnętrznych danych RKiE oraz stworzenie narzędzi umożliwiają-
29
Por. Concept Development…, op.cit., s. 42.
Przedstawione w artykule postulowane kierunki ewolucji RKiE szerzej zostały omówione w raporcie po konferencji RKiE, która odbyła się w dniach
30
4–6 listopada 2014 roku w Budapeszcie. Raport jest dostępny m.in. na stronach portalu Lessonss Learned Centrum Eksperckiego Policji
Wojskowych NATO: http://www.llportal.mpcoe.org/.

DOŚWIADCZENIA
cych usprawnienie wymiany wiedzy i rozpowszech- prowadzić do rozwoju nowych zdolności operacyj-
nianie zbieranych doświadczeń; postuluje się również nych. Proces rozwoju koncepcji i eksperymentowa-
precyzyjne definiowanie oraz standaryzację kluczo- nia, umożliwiający sprawne identyfikowanie zagro-
wych pojęć; żeń, problemów i luk w zdolnościach operacyjnych
– rozwijania współpracy – zwłaszcza na etapie bu- oraz dostarczający innowacyjnych koncepcji, od-
dowania zespołów eksperckich do realizacji złożo- grywa istotną rolę w ich poszukiwaniu. Zastosowa-
nych interdyscyplinarnych i ponadnarodowych pro- nie RKiE w całym spektrum DOTMLPFI w sposób
jektów. Rozważa się możliwość powołania lidera, in- znaczący przyczynia się do stworzenia optymalnych
stytucji wiodącej (champion for CD&E), w celu lub dostosowania istniejących struktur organizacyj-
zapewnienia sprawnego współdziałania ekspertów, nych, sprawnych i wydajnych systemów dowodzenia
jak również współpracy z przemysłem, organizacjami oraz osiągnięcia wymaganych zdolności operacyj-
pozarządowymi, cywilnym środowiskiem akademic- nych i wysokiego stopnia interoperacyjności. Wdro-
kim oraz państwami partnerskimi; żenie RKiE w krajach członkowskich NATO po-
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIE PROCESU

RKiE TO DOSTARCZENIE
WIARYGODNYCH ROZWIĄZAŃ
W ODNIESIENIU DO BRAKÓW
I WYMOGÓW W ZAKRESIE
ZDOLNOŚCI OPERACYJNYCH NATO
– przygotowania ekspertów – tworzenie warunków zwala śledzić zmiany transformacyjne, ułatwia dys-
do obsadzania sojuszniczych struktur dedykowanych trybucję i wymianę informacji na temat przyjętych
RKiE przez ekspertów z różnych dziedzin, a także do kierunków działania oraz dzielenie się doświadcze-
profesjonalizacji personelu zajmującego się tą dzie- niami w kwestii opracowywania koncepcji i prze-
dziną, m.in. przez udział w sojuszniczych kursach prowadzania eksperymentów. Jest to podstawą ak-
specjalistycznych na temat RKiE. tywnego uczestnictwa w transformacji i realnego
Rezultaty toczącej się od 2014 roku debaty, wzbo- wpływu na kształt i kierunki rozwoju organizacji
gacone o propozycje działań mających na celu propa- przez udział w konferencjach, seminariach czy gru-
gowanie stosowania RKiE jako metody oszczędzania pach roboczych.
środków budżetowych oraz redukowania ryzyka, Sojusznicze opracowania koncepcyjne powstałe
zwłaszcza na strategicznych poziomach decyzyjnych, w ramach projektów RKiE przynoszą również istotne
zostały zaprezentowane w maju 2015 roku podczas korzyści krajom członkowskim. Przyczyniają się do
kolejnego spotkania międzynarodowej Grupy Robo- sprawnego implementowania rozwiązań narodowych
czej Rozwoju Koncepcji i Eksperymentowania. problemów transformacyjnych, stanowiąc źródło wie-
dzy i doświadczenia. Sprawdzone w drodze ekspery-
UMIEĆ WYKORZYSTAĆ mentowania i poddane szczegółowej analizie koncep-
Transformacja jest jednym z głównych celów strate- cje pozwalają na wyeliminowanie konieczności anga-
gicznych Sojuszu Północnoatlantyckiego. Prowadzone żowania sił i środków na realizację nieefektywnych
w jej ramach zmiany pozwalają na zachowanie przez i kosztownych projektów w krajach członkowskich.
NATO wiodącej roli w systemie bezpieczeństwa mię- Podejmowane w ramach omawianego procesu
dzynarodowego. Jednocześnie sprzyjają szerszej przedsięwzięcia, oparte na solidnych podstawach teo-
współpracy i zacieśnianiu stosunków z innymi pań- retycznych i sprawdzone przy doborze odpowiednich
stwami i podmiotami zewnętrznymi, od których zależy metod i narzędzi analitycznych, skutkują otrzyma-
stabilność stosunków geopolitycznych na świecie. niem wysokiej jakości produktu, pozwalającego na
Wypracowanie efektywnych rozwiązań umożli- sprawne osiągnięcie wymaganych zdolności opera-
wiających osiągnięcie określonych celów wymaga cyjnych, a tym samym przynoszących konkretne ko-
podjęcia wielopoziomowych działań, które muszą rzyści w transformacji NATO. n

117
DOŚWIADCZENIA
Ukraińskie
doświadczenia
ZORGANIZOWANE OSTATNIO NA UKRAINIE ĆWICZENIA
„SABER GUARDIAN/RAPID TRIDENT ‘15” STANOWIŁY
POŁĄCZENIE DWÓCH, DOTYCHCZAS ORGANIZOWANYCH
ODDZIELNIE, CYKLICZNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ
SZKOLENIOWYCH REALIZOWANYCH POD
KRYPTONIMAMI „SABER GUARDIAN” I „RAPID TRIDENT”.
płk rez. Tomasz Lewczak
Ć wiczenia (SGRT15) odbyły się w dniach 18 lipca –

– 1 sierpnia 2015 roku na poligonie Starychi
w okręgu Javoriv w Ukrainian International Peaceke-
w programie „Partnerstwo dla pokoju” (PdP) w ramach
operacji wsparcia pokoju;
– opanowanie zasad prowadzenia działań taktycz-
eping and Security Center (IPSC), położonym około 60 nych o charakterze asymetrycznym w różnych środowi-
km na zachód od Lwowa i 25 km od granicy z naszym skach walki;
krajem. Ich tematem było Planowanie i prowadzenie – usprawnienie planowania działań zgodnie z proce-
operacji wsparcia pokoju, a zasadniczym celem rozwi- durami NATO oraz wykonywania zadań przez batalion
Autor jest starszym janie współpracy żołnierzy sił lądowych Ukrainy z żoł- i niższe szczeble dowodzenia;
specjalistą w Oddziale nierzami innych państw podczas wspólnych działań. – rozwijanie umiejętności dowodzenia międzynaro-
Szkolenia Prowadzono je w formie ćwiczeń dowódczo-sztabo- dowymi pododdziałami (Higher Control – HICON).
Międzynarodowego wych wspomaganych komputerowo (Command Post Oficerem programującym ćwiczenia (Officer Sche-
Inspektoratu Szkolenia Exercise / Computer Assisted Exercise – CPX/CAX), duling the Exercise – OSE) był dowódca wojsk lądo-
DGRSZ. połączonych z ćwiczeniami taktycznymi z wojskami wych Ukrainy, a prowadzącym (Officer Conducting the
(Field Training Exercise – FTX). Exercise – OCE) – komendant Akademii Wojsk Lądo-
wych Ukrainy, natomiast jego zastępca pełnił funkcję
OGÓLNE ZAŁOŻENIA kierownika ćwiczeń (Exercise Director – EXDIR).
W ćwiczeniach dowódczo-sztabowych wspomaga- Ćwiczenia realizowane w ramach programu PdP
nych komputerowo brały udział następujące ośrodki sy- miały na celu między innymi rozwijanie współpracy
mulacyjne: Ukrainian National Simulation Center NATO z siłami zbrojnymi Ukrainy zgodnie z Ukra-
(Kijów), Joint Multinational Simulation Center (Gra- inian Annual National Program (N-U ANP)1. Wyko-
fenwoehr – amerykański ośrodek symulacyjny rzystano w nich scenariusz NATO o nazwie „Skolkan”.
w Niemczech) i Romanian Land Forces Combat Tra- Zakładał on dążenie jednego z europejskich państw do
ining Center (Cincu). Zasadnicze cele ćwiczeń to: odbudowy swojego dawnego imperium sięgającego od
– doskonalenie umiejętności współdziałania żołnie- Morza Bałtyckiego po Morze Czarne. Siły zbrojne
rzy z różnych państw NATO oraz uczestniczących „mocarstwowego państwa” zaatakowały cztery pań-
1
NATO – Ukrainian Annual National Program zakłada ich współpracę oraz realizację wspólnych przedsięwzięć szkoleniowych.

DOŚWIADCZENIA
A R M Y
U S
Nasz pluton ćwiczył w strukturze kompanii Bravo, w skład której wchodziły jeszcze plutony z Ukrainy (na zdjęciu) i Mołdawii.
stwa (dzisiejsze kraje nadbałtyckie i Polska). Celem ich dowej Brygady natomiast: oficer sekcji S-2, dwóch ofi-
działań było uniemożliwienie lądowego wsparcia mili- cerów sekcji S-3 (jako S-3 i w składzie TOC), oficer
tarnego państw bałtyckich przez NATO oraz opanowa- sekcji S-4 i oficer sekcji S-6 oraz kierowca samochodu
nie Lwowa siłami dywizyjnej grupy zadaniowej. Aby osobowo-terenowego.
załamać natarcie przeciwnika, dowództwo sił sojuszni- Nasz pluton ćwiczył w strukturze kompanii Bravo,
czych rozmieściło je w rejonie miasta z zadaniem za- w skład której wchodziły jeszcze plutony z Ukrainy
trzymania natarcia z kierunku Odessy. i Mołdawii. Dowódcą kompanii był polski oficer.
Dywizyjne zgrupowanie przeciwnika wspólnie z si- W trakcie ćwiczeń pluton w nakazanym rejonie odpo-
łami specjalnego przeznaczenia (Special Purpose For- wiedzialności organizował tymczasowe posterunki
ces – SPFs) usiłowało opanować składy uzbrojenia kontrolne (Temporary Check Points – TCPs), posterun-
i amunicji rozmieszczone w północnej części Lwowa, ki obserwacyjne (Obserwation Posts – OPs) oraz do-
tak by zapewnić elementom głównym dywizji wsparcie raźne patrole w celu zapewnienia swobody manewru
ochotniczych sił rebelianckich. Zdobyty sprzęt umożli- odwodom brygady (Freedom of Movement – FoM).
wił rebeliantom wyposażenie około trzech własnych W kolejnych dniach, jako siły szybkiego reagowania
kompanii zmechanizowanych wraz z pododdziałami (Quick Reaction Force – QRF), wspierał pozostałe plu-
wsparcia, następnie podjęcie aktywnych działań. tony kompanii w utrzymaniu przez nich nakazanych
Obiektami ataków były instalacje wojskowe i kolumny punktów oporu.
logistyczne. Ponadto prowadzono na szeroką skalę ope- Praca w sztabie brygady rozpoczynała się codziennie
rację informacyjną przeciwko siłom NATO. od udziału w porannej odprawie dowódcy brygady
Do walki Sojusz wystawił własne zgrupowanie. (Commanders Update Briefing – CUB), podczas której
W pierwszym rzucie brygady sił sprzymierzonych roz- poszczególni szefowie sekcji składali meldunki z reali-
mieszczono trzy bataliony, które w części CPX/CAX zacji zadań w dniu poprzednim. Oficerowie sztabu do-
ćwiczeń odgrywały rolę pierwszoplanową. W odwo- skonalili umiejętności:
dzie znajdował się międzynarodowy batalion, którego – wykonywania zadań na stanowiskach służbowych
zadaniem było wsparcie walczących pododdziałów w środowisku międzynarodowym;
pierwszego rzutu oraz prowadzenie działań stabiliza- – kierowania walką w środowisku asymetrycznym;
cyjnych w rejonie tylnym brygady. Batalion ten w ćwi- – praktycznego dowodzenia międzynarodowymi
czeniach taktycznych z wojskami był elementem ćwi- pododdziałami;
czącym (Primary Training Audience – PTA). W jego – monitorowania przebiegu działań prowadzonych
strukturze działał między innymi pluton z 25 Brygady przez podległe bataliony oraz sporządzania dokumen-
Kawalerii Powietrznej (25 BKPow), natomiast oficero- tów rozkazodawczych;
wie z Dowództwa Wielonarodowej Brygady (część – planowania i kierowania personelem Taktycznego
polska) wykonywali zadania w jej Sztabie (Higher Centrum Działań (Tactical Operation Center – TOC),
Control – HICON). a także korzystania z różnych informatycznych syste-
W ćwiczeniach SGRT15 brało udział około 2 tys. mów wsparcia dowodzenia i łączności;
żołnierzy z 18 państw (tab.). Planowany był również – reagowania w sytuacji wystąpienia incydentów in-
udział pododdziału i oficerów sztabu z Azerbejdżanu, formatycznych oraz udzielania odpowiedzi na pytania
ale, niestety, nie doszedł on do skutku. o informacje (Request for Information – RFI);
– monitorowania i analizowania sytuacji logistycznej
NASZE ZAANGAŻOWANIE w ćwiczących batalionach;
W ćwiczeniach uczestniczyli żołnierze 25 BKPow – uaktualniania informacji o zapasach w poszczegól-
w składzie: dowódca kompanii, pluton szturmowy nych klasach zaopatrzenia oraz o możliwościach logi-
(31 żołnierzy), oficer sekcji S-2 batalionu, oficer O/C stycznych;
(Observer/Controller) oraz kierowcy dwóch samocho- – zbierania meldunków logistycznych od batalionów
dów ciężarowo-terenowych. Z dowództwa Wielonaro- (LOGSTAT);

119
DOŚWIADCZENIA
UCZESTNICY ĆWICZEŃ SGRT15

Liczba uczestników
Państwo CPX FTX
ogółem
USA 648 179 469
Belgia 2 2 0
Bułgaria 51 21 30
Kanada 15 3 12
Estonia 5 1 4
Wielka Brytania 50 8 42
RFN 5 2 3
Łotwa 5 4 1
Litwa 34 0 34
Norwegia 2 2 0
Polska 43 7 36
Rumunia 70 21 49
Hiszpania 2 2 0
Turcja 6 4 2
Ukraina 846 450 396
Gruzja 43 17 26
Mołdawia 38 8 30
Szwecja 2 2 0
– udzielania pododdziałom wsparcia zgodnie wsparli (bezpłatnie) nas pojazdami GAZ 66 i BTR,
z otrzymanymi RFI; środkami pozorowania pola walki i łączności, paliwem
– prowadzenia codziennie synchronizacji logistycz- oraz systemami symulacji pola walki (JCATS, MILES
nej (LOG-SYNC) zgodnie z bojowym Rytmem S-4 2000). Zapewniono nam także zakwaterowanie.
(Battle Rhythm); Łączność ćwiczącego plutonu zorganizowano z uży-
– współpracy z komórkami logistycznymi batalio- ciem etatowych środków łączności polskiego batalionu
nów. (radiostacje TRC 9200, RADMOR 3501) oraz strony
W dniach 20–23 lipca oficerowie Dowództwa Wie- ukraińskiej (do zapewnienia łączności z wyższym
lonarodowej Brygady (część polska) brali udział w wie- szczeblem dowodzenia).
lu szkoleniach (Academics). Służyły one do zapozna- Na ćwiczenia przybył 24 lipca minister obrony na-
nia ich m.in. z: scenariuszem ćwiczeń, planem podawa- rodowej Tomasz Siemoniak, co miało związek z uro-
nia wiadomości z wykorzystaniem aplikacji JEMM czystością podpisania trójstronnego porozumienia
(Joint Exercise Management Module), procedurami technicznego w sprawie szczegółowych aspektów
dowodzenia w koalicyjnym TOC, pakietem grafiki funkcjonowania międzynarodowej brygady2 i jej do-
operacyjnej do obrazowania sytuacji na polu walki wództwa. W tym dniu zmieniono także nazwę jed-
(COMMAND WEB) oraz komunikatorem SPARK. nostki – z LITPOLUKRBRIG na Wielonarodowa
25 lipca przeprowadzono MINIEX – Mini Exercise, Brygada (Multinational Brigade – MNB). Stosowny
których celem było sprawdzenie systemu łączności dokument podpisali w Akademii Wojsk Lądowych
i obiegu informacji między komórkami sztabowymi, Ukrainy ministrowie obrony narodowej Ukrainy, Li-
a także poprawności reagowania na pojawiające się twy i Polski.
utrudnienia.
W części ćwiczeń dowódczo-sztabowych wspoma- PRZEBIEG ĆWICZEŃ
ganych komputerowo wykorzystywano system symula- W pierwszym tygodniu pobytu na Ukrainie przepro-
cji pola walki (Joint Conflict and Tactical Simulation – wadzono ćwiczenia sytuacyjne (Situational Training
JCATS), a w części ćwiczeń taktycznych z wojskami – Exercise – STX), które stanowiły fazę przygotowania
symulację MILES 2000 (Multiple Integrated Laser do właściwych ćwiczeń, oraz wszelkiego rodzaju in-
Engagement System). struktaże. W punktach nauczania instruktorzy z róż-
Na podstawie wynegocjowanego porozumienia tech- nych krajów ujednolicali procedury działania podod-
nicznego (Technical Arrangement – TA) Ukraińcy działów biorących udział w ćwiczeniach, tak by przy-
2
Wielonarodowa Brygada w Lublinie.

DOŚWIADCZENIA
gotować je do głównej ich części (ćwiczenia żołnierzy umiejętności udzielania pierwszej pomocy
z wojskami). Szkolenie w punktach nauczania składa- medycznej oraz ewakuowania rannych żołnierzy.
ło się zazwyczaj z dwóch części: teoretycznej i prak- Do ćwiczeń sytuacyjnych strona polska (25 BKPow)
tycznej. W pierwszej instruktor omawiał dokładnie zapewniła instruktorów medycznych (ratowników me-
dane zagadnienie z wykorzystaniem stołu plastyczne- dycznych). Szkolenie było realizowane we współpracy
go lub plansz poglądowych. Następnie odbywał się ze stroną amerykańską.
wzorowy pokaz oraz szkolenie indywidualne. W czę-
ści praktycznej wykonywano pod okiem instruktorów JEDNAK POTRZEBNE
zadania w składzie drużyn lub plutonów. Główny na- Ćwiczenia „Saber Guardian / Rapid Trident ‘15”,
cisk kładziono na zagadnienia omawiane w części zwłaszcza część STX, były doskonałym przedsięwzię-
teoretycznej. Instruktorzy dysponowali ogromną wie- ciem szkoleniowym, podczas którego instruktorzy
dzą i doświadczeniem, a zabezpieczenie materiałowe z różnych krajów szkolili uczestniczące w nich podod-
zapewniało wzorowe zobrazowanie omawianych za- działy. Zasadne byłoby zatem, aby w czasie ćwiczeń
gadnień szkoleniowych, np. dostępne były różnorodne taktycznych z wojskami, zarówno narodowych, jak
improwizowane urządzenia wybuchowe oraz pod- i międzynarodowych, przed tymi właściwymi uwzględ-
ręczne środki medyczne do udzielania pomocy ran- nić tego typu działania.
nym. Na koniec każdego dnia omawiano jego efekty Udział w ćwiczeniach międzynarodowych oraz ich
(After Action Review – AAR) – instruktorzy wskazy- tematyka były korzystne dla strony polskiej, ponieważ:
wali na mocne i słabe strony ćwiczących. – umożliwiły oficerom Dowództwa Wielonarodowej
Ćwiczenia sytuacyjne były ukierunkowane na Brygady kontynuowanie procesu doskonalenia umie-
szkolenie z: jętności wykonywania zadań na stanowiskach służbo-
– przeciwdziałania improwizowanym urządzeniom wych w środowisku międzynarodowym;
wybuchowym (Counter Improvised Explosive – zapewniły ćwiczącym pododdziałom możliwość
Devices – IEDs). Zajęcia prowadzili instruktorzy ka- działania w wielonarodowym środowisku;
nadyjscy. Ich efektem końcowym było opanowanie – pozwoliły na praktyczne ćwiczenie komunikowa-
przez żołnierzy następujących umiejętności: wykry- nia się w języku angielskim, co wpłynęło na lepsze
wania IED, stosowania procedur postępowania po ich funkcjonowanie w środowisku międzynarodowym.
wykryciu oraz składania meldunku o wykryciu; Uczestniczenie ratowników medycznych doskonale
– prowadzenia działań w terenie zurbanizowanym się wpisało w zaproponowane przez stronę polską
(natarcie i obrona). Odpowiedzialni za nie byli instruk- wsparcie ukraińskich sił zbrojnych w dziedzinie medy-
torzy amerykańscy. Po jego zakończeniu żołnierze cyny taktycznej. Polscy żołnierze wynieśli z ćwiczeń
w składzie pododdziału potrafili nacierać i bronić się wymierne korzyści szkoleniowe, przy niewielkich wy-
w mieście; datkach finansowych. Jest to zasługa naszego zespołu
– wykonywania marszów (przyjmowanie odpowied- negocjacyjnego, składającego się z przedstawicieli
niego ugrupowania marszowego w zależności od tere- Inspektoratu Szkolenia DGRSZ, Dowództwa Wielona-
nu i zagrożenia ze strony przeciwnika). Zadanie to narodowej Brygady (część polska) i 25 Brygady Kawale-
leżało do instruktorów ukraińskich i amerykańskich. rii Powietrznej.
Wyszkolony pododdział był zdolny do wykonania mar- Uzasadniony ze szkoleniowego punktu widzenia jest
szu oraz właściwego reagowania na pojawiające się za- cykliczny udział pododdziałów 25 BKPow oraz ofice-
grożenia; rów sztabu Dowództwa Wielonarodowej Brygady
– reagowania na kontakt z przeciwnikiem. Umiejęt- (część polska) w omawianych ćwiczeniach, które co-
ności tej uczyli instruktorzy brytyjscy. Pododdział rocznie są organizowane na terenie Ukrainy, Rumunii
umiał dzięki temu odpowiednio działać z chwilą na- lub Bułgarii.
wiązania kontaktu z przeciwnikiem; Konieczność posiadania doświadczonych instrukto-
– wykorzystywania wyposażenia i uzbrojenia niepo- rów (Observers/Controlers) determinuje potrzebę kie-
wodującego skutków śmiertelnych (Non-Lethal We- rowania na kursy zagraniczne jak największej liczby
apons – NLW) oraz TTPs (Tactics, Techniques and żołnierzy we wszystkich korpusach osobowych,
Procedures) podczas kontroli tłumu. Zagadnienie to zwłaszcza podoficerów i oficerów. Kierowanie in-
przerabiali instruktorzy niemieccy. Wyszkolony podod- struktorów na międzynarodowe ćwiczenia stanowi
dział umiał odpowiednio postępować podczas kontro- promocję Sił Zbrojnych RP. Należy przy tym zinten-
lowania tłumu w mieście; syfikować szkolenie językowe we wszystkich korpu-
– wzywania wsparcia ogniowego z pola walki. Szko- sach osobowych, podczas ćwiczeń bowiem dały się
lenie prowadzili instruktorzy brytyjscy i amerykańscy. zauważyć pewne niedoskonałości w tej dziedzinie.
Po jego zakończeniu żołnierze potrafili działać w punk- W związku z barierą językową wśród młodszej kadry
cie obserwacyjnym oraz wezwać wsparcie ogniowe; dowódczej zasadne jest podczas przygotowywania
– udzielania pierwszej pomocy medycznej oraz ewa- pododdziałów do udziału w międzynarodowych ćwi-
kuacji rannych z uszkodzonych pojazdów. Nauczanie czeniach rozważenie prowadzenia niektórych zagad-
prowadzili instruktorzy polscy, ukraińscy i amerykań- nień szkoleniowych (w ramach programowego szko-
scy. Efektem szkoleniowym było opanowanie przez lenia) w języku angielskim. n

121
LOGISTYKA
Naprawy polowe
sprzętu wojskowego
ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE ODGRYWA KLUCZOWĄ
ROLĘ WE WŁAŚCIWEJ EKSPLOATACJI WYPOSAŻENIA,
KTÓRE MAJĄ DO DYSPOZYCJI ŻOŁNIERZE. W CZASIE
POKOJU, TYM BARDZIEJ PODCZAS WOJNY W DUŻEJ
MIERZE OD NIEGO ZALEŻY ZACHOWANIE POTENCJAŁU
BOJOWEGO WŁASNYCH WOJSK.
st. chor. mgr inż. Dariusz Woźniak
W wojskowym systemie logistycznym niezwy-

kle ważną funkcję pełni podsystem technicz-
ny. Jest on przeznaczony do planowania, organizo-
najkrótszym czasie1. Ten, który nie może zostać
usprawniony lub ewakuowany, w razie zagrożenia
przejęcia przez przeciwnika powinien zostać znisz-
wania i realizowania przedsięwzięć związanych czony. Elementy podsystemu technicznego wykonu-
z eksploatacją sprzętu wojskowego (SpW), tj. jego ją swoje zadania dzięki zabezpieczeniu techniczne-
użytkowaniem, obsługiwaniem i przechowywaniem, mu SpW znajdującego się w wyposażeniu kompo-
Autor jest czyli zapewnianiem jego odpowiedniej sprawności nentów wszystkich rodzajów sił zbrojnych biorących
przedstawicielem technicznej (w czasie działań wojennych zaś odpo- udział w operacji obronnej prowadzonej na obszarze
Służby Czołgowo- wiedniej zdatności do bojowego użycia). kraju, jak i tych wynikających z sojuszniczych zobo-
-Samochodowej Istotą podsystemu technicznego jest utrzymywa- wiązań.
w 17 WOG. nie SpW w stanie gotowości do użycia zgodnie
z przeznaczeniem oraz odtwarzanie jego sprawności ZADANIA
w razie uszkodzenia, a także zaopatrywanie wojsk ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO
w nowe środki walki, części zmienne i materiały Są to celowe działania, którymi obejmuje się
techniczne potrzebne w czasie eksploatacji. Obowią- sprawny lub niesprawny sprzęt, umożliwiające je-
zują w nim określone procedury, niezbędne do kiego dalszą eksploatację. Ich istotą jest utrzymywa-
rowania nim w okresie pokoju, kryzysu i wojny oraz nie SpW w gotowości do użycia zgodnie z prze-
zapewniające takie warunki organizacyjno-technicz- znaczeniem.
ne, które umożliwiają jego wykorzystanie w założo- Zabezpieczenie techniczne obejmuje: rozpoznanie
nym czasie, miejscu i z określoną intensywnością. techniczne, ewakuację techniczną, obsługiwanie
W czasie wojny podsystem techniczny główny (serwisowanie) techniczne, naprawę SpW oraz za-
wysiłek skupia na ewakuacji uszkodzonego sprzętu opatrywanie techniczne2. Przedsięwzięcia te w dzia-
i przywróceniu go walczącym pododdziałom w jak łaniach bojowych polegają na:
1
Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. DD/4.22. IWspSZ, Bydgoszcz 2012, s. 11.
2
Ibidem.

LOGISTYKA
– obsługiwaniu technicznym w warunkach polo- gowo-remontowe techniki lotniczej, usuwające m.in.

wych (także na wykonywaniu usług metrologicz- uszkodzenia sprzętu techniki lotniczej i udzielające
nych i specjalnych odnośnie do urządzeń poddozoro- pomocy technicznej.
wych); W razie konieczności wsparcia specjalistycznego
– naprawach SpW w warunkach polowych; do GE wydziela się także niezbędne siły i środki
– zaopatrywaniu w techniczne środki materiałowe z warsztatów lotniczych (WL), wojskowych zakła-
(tśm) w czasie obsługiwania i napraw techniki woj- dów lotniczych (WZL) oraz z wojskowych ośrodków
skowej w warunkach polowych. metrologii (WOM).
Podstawowe zadania związane z obsługiwaniem Mobilny system obsługi i naprawy SpW charakte-
technicznym i naprawami SpW w warunkach polo- ryzuje się (rys. 1) stosowaniem technologii szybkich
wych to3: napraw oraz zestawów naprawczych (remontowych,
– przygotowanie pododdziałów remontowych do grupowych), a także przestrzeganiem priorytetów
pracy w zakresie obsługiwań technicznych i napra- naprawy.
wy sprzętu oraz nadzór nad jego prawidłową eksplo-
atacją; OBSŁUGIWANIA SPRZĘTU W WALCE
– dostarczanie do wojsk materiałów eksploatacyj- W działaniach bojowych obsługiwania techniczne,
nych, urządzeń oraz tśm niezbędnych do obsługiwań w zależności od czasu i zakresu wykonywanych
i napraw; czynności, dzielą się na5: bieżące (OB), okresowe
– wykonywanie obsługiwań technicznych i na- (OO) i specjalne (OS).
praw zgodnie z zasadą odtwarzania w pierwszej ko- Za ich przeprowadzenie w odpowiednim terminie
lejności zdatności technicznej SpW, który odgrywa ponoszą odpowiedzialność dowódcy oddziałów
zasadniczą rolę w wykonywaniu zadania bojowego; i pododdziałów, których obowiązkiem jest ustalenie
– sprawdzenie i regulacja urządzeń pomiarowych miejsca, czasu, zakresu i kolejności wykonywania
oraz zapewnienie ich prawidłowej eksploatacji. czynności obsługowych przez poszczególne podod-
Potencjał obsługowo-naprawczy wykorzystywany działy, stosownie do sytuacji bojowej oraz posiada-
podczas wykonywania zadania w warunkach polo- nych sił i środków technicznych. Organizując i reali-
wych, który stanowią mobilne pododdziały napraw- zując obsługiwania techniczne w czasie działań bo-
cze, obejmuje4: jowych, należy kierować się następującymi
l na poziomie taktycznym zasadami6:
– na I poziomie zabezpieczenia technicznego: – zakresu obsługiwania – dopuszcza się wykony-
drużynę remontową (drrem), pluton remontowy wanie czynności w pełnym zakresie, a także dodat-
(plrem) oraz sekcję remontową wojsk specjalnych kowych, które nie należą do przewidywanego rodza-
(sremWS); ju obsługiwania;
– na II poziomie zabezpieczenia technicznego: – przyspieszania realizacji – planowane kolejne
kompanię remontową (krem), grupę remontową obsługiwania wykonuje się po przepracowaniu 50%
wojsk specjalnych (gremWS), batalion remontowy cyklu międzyobsługowego, np. w specyficznych wa-
(bremD) BLog (brygada logistyczna) wydzielany runkach klimatycznych;
w podporządkowanie dowódcy dywizyjnej grupy za- – etapowości – w razie niemożności wykonania
bezpieczenia logistycznego (DGZL); wszystkich czynności obsługiwania zadanie to moż-
l na poziomie operacyjnym na rozłożyć na etapy. Pierwszeństwo mają czynno-
– na III poziomie zabezpieczenia technicznego: ści, które decydują o zdolności bojowej, pozostałe
batalion remontowy (bremw) BLog wykonujący na- podejmuje się w sprzyjającej sytuacji;
prawy polowe w ramach wysuniętej grupy wsparcia – priorytetu – kolejność poddania sprzętu obsługi-
(WGW) w strefie działań operacyjnych, batalion re- waniu technicznemu jest uzależniona od jego prze-
montowy (bremT) BLog realizujący naprawy polowe znaczenia oraz wpływu na zdolność bojową wojsk;
w ramach tyłowej grupie wsparcia (TGW) w tylnej – ochrony informacji niejawnych – stosuje się do-
strefie działań, grupy serwisowe wydzielane ze sta- datkowo przepisy bezpieczeństwa dotyczące postę-
cjonarnych jednostek naprawczych RBLog (regio- powania z materiałami kryptograficznymi i bezpie-
nalna baza logistyczna), czyli RWT, WT, WOG, oraz czeństwa teleinformatycznego.
wojskowych przedsiębiorstw remontowo-produkcyj- Celem obsługiwania bieżącego jest techniczne
nych, grupy ewakuacyjne (GE) wydzielane z sił przygotowanie SpW do użytkowania w czasie dzia-
i środków baz lotniczych (BLot) oraz z pozostałych łań taktycznych, kontrola warunków (parametrów)
jednostek lotniczych mających pododdziały obsłu- jego eksploatacji oraz bieżące usuwanie usterek po-
3
Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu technicznego w warunkach polowych. DD/4.22.10. IWsSZ, Bydgoszcz 2013, s. 8.
4
Ibidem, s. 18.
5
Ibidem, s. 9.
6
Ibidem, s. 10.

123
LOGISTYKA
TABELA 1. PRACOCHŁONNOŚĆ I ZAKRES NAPRAW

Naprawa Naprawa Naprawa Naprawa Naprawa
Pomoc
Rodzaj remontu 1 stopnia 2 stopnia 3 stopnia 4 stopnia 5 stopnia
techniczna
R-1 R-2 R-3 R-4 R-5
Pracochłonność [rbh] do 16 do 40 do 60 do 120 do 300 do 4000
brem z TGW/ RWT, WT
Wykonawca remontu plrem krem brem z DGZL wprp* GN
WGW z RBLog
Czas realizacji [h] do 12 do 12 do 48 do 96 nie określa się
*wojskowe przedsiębiorstwo remontowo-produkcyjne
Opracowanie: D. Woźniak na podstawie Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu w warunkach polowych. DD/4.22.10. IWspSZ, Bydgoszcz 2013, s. 13.
TABELA 2. PRIORYTETY OBSŁUGIWANIA,

EWAKUACJI I NAPRAWY W OPERACJACH MILITARNYCH*
Technika Priorytety obsługiwania, ewakuacji i naprawy techniki lądowej,
RSZ lotniczej i morskiej w operacjach militarnych
1 zestawy rakietowe (wyrzutnie rakiet i stacje ich naprowadzania)
2 wozy dowodzenia
stacje radiolokacyjne i radioliniowe, radiostacje, pojazdy dowozu i przygotowania rakiet oraz transportu RMN
3
(rakietowe materiały napędowe), ruchome obiekty zabezpieczenia i kierowania ogniem
4 czołgi, bojowe wozy piechoty, samobieżne środki ogniowe artyleryjskie i przeciwlotnicze
5 pojazdy nosiciele artylerii przeciwlotniczej i przeciwpancernej
Technika lądowa
6 transportery i samochody opancerzone

7 holowany sprzęt artyleryjski wraz z zestawami zespolonymi
8 ciągniki artyleryjskie
9 pojazdy wszystkich rodzajów rozpoznania i sprzęt ewakuacyjny
maszyny inżynieryjne, dźwigi, sprzęt przeprawowy i mostowy, samobieżne ustawiacze min, wszelkie pojazdy specjalne
10
rodzajów wojsk i służb, ruchome warsztaty obsługowo-remontowe
11 samochody ciężarowo-terenowe
12 samochody ciężarowe i przyczepy transportowe
13 uzbrojenie i sprzęt spaletyzowany
14 uzbrojenie i sprzęt przenośny
15 samochody osobowo-terenowe i osobowe
1 samoloty i śmigłowce bojowe
Technika
lotnicza
2 samoloty i śmigłowce transportowe

3 samoloty szkolne
4 sprzęt naziemnej obsługi statków powietrznych
1 okręty bojowe
Technika
morska
2 pomocnicze jednostki pływające

3 bazowe środki pływające
*Ostateczną decyzję w sprawie priorytetów obsługiwania, ewakuacji i naprawy techniki lądowej, lotniczej i morskiej w operacjach militarnych podejmuje dowódca odpowied-
niego szczebla w czasie operacji.
Źródło: Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady funkcjonowania. DD/4.22. IWspSZ, Bydgoszcz 2012, s. 81.
wstałych podczas pracy. Przykładowe czynności – zdjęcie opończy i siatki maskującej;

przygotowania wozów bojowych do użytkowania – przygotowanie uzbrojenia oraz przyrządów obser-
w trakcie walk w ramach OB to: wacyjnych i celowniczych do strzelania, w tym m.in.
– uzupełnienie amunicji i materiałów pędnych sprawdzenie działania automatu ładowania armaty, me-
oraz sprawdzenie stanu olejów, smarów i płynów chanizmów stabilizacji i urządzenia dowódczego;
eksploatacyjnych oraz ich uzupełnienie; – sprawdzenie działania urządzeń obrony przed
– sprawdzenie radiostacji i telefonu wewnętrznego; bronią masowego rażenia i przeciwpożarowych;
– kontrola nastaw zerowych uzbrojenia, sprawdze- – kontrola działania elektrycznego obrotu wieży
nie urządzeń noktowizyjnych, zdjęcie beczek z ole- oraz ręcznego mechanizmu podnoszenia armaty,
jem oraz zbiorników zewnętrznych; a także stopnia naładowania akumulatorów;

LOGISTYKA
RYS. 1. ELEMENTY ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO

SIŁ LĄDOWYCH W STREFACH DZIAŁAŃ
Strategiczna Operacyjna Taktyczna
Poziom IV Poziom III Poziom II Poziom I
XX X
TGW
WPRP RBLog
PZUS PZUS GER
Jedn. rem.
PMG Skł. tśm
GETD GETB
WGW
WOG
HNS
Szef ZPL P4 SGWP Dowódca oper./RSZ, szef IWspSZ Dowódca dywizji, dowódca brygady Dowódca batalionu
BZ
brem
DGZL
BLog
bes
Źródło: Zasady i organizacja
obsługiwania i napraw sprzętu
btsc
w warunkach polowych.
DD/4.22.10. IWspSZ,
Bydgoszcz 2013, s. 75. brem ZT
RYS. 2. Strefa działań bezpośrednich

STRUKTURA Strefa tylna
ZT Oddział Pododdział
ORGANIZACYJ- TGW WGW
Siły i środki w dyspozycji

NO-FUNKCJO-
NALNA
SYSTEMU batalion remontowy batalion remontowy
batalion remontowy kompania pluton remontowy
EWAKUACJI przydzielony
do DGZL
remontowa
TECHNICZNEJ batalion transportu batalion ewakuacji

SPRZĘTU sprzętu ciężkiego (btsc) sprzętu (bes)
WOJSKOWE-
GO W KOMPO-
Elementy w ogniwie ewakuacyjnym
patrol rozpoznania patrol rozpoznania

NENCIE grupa rozpoznania
technicznego (GRT)
technicznego (PRTech) technicznego (PRTech)
LĄDOWYM
patrol rozpoznania
grupa ewakuacyjno- grupa ewakuacyjno- i pomocy technicznej
grupa ewakuacji -remontowa (GER) -remontowa (GER) (PRiPT)
technicznej (GET)
Źródło: Instrukcja
rozpoznania i ewakuacji grupa ewakuacji grupa ewakuacji grupa ewakuacyjno-
technicznej uzbrojenia technicznej (GET) technicznej (GET) -remontowa (GER)
grupa odzysku sprzętu
i sprzętu wojskowego. XX X
(GOdz)
Zasady i organizacja
funkcjonowania.
punkt zbiórki uszkodzonego punkt zbiórki uszkodzonego
DD/4.22. 9. IWspSZ,
sprzętu (PZUS) sprzętu (PZUS)
Bydgoszcz 2013, s. 105.

125
LOGISTYKA
1.
Patrol
rozpoznania
i pomocy
technicznej
w ukryciu
2.
Ewakuacja
uszkodzonego
BWP-1 do
brygadowego
PZUS
( 2 )
W O Ź N I A K
D A R I U S Z
– sprawdzenie przyrządów kontrolno-sygnaliza- namiki działań bojowych. Pominięte lub przesunię-

cyjnych oraz rentgenometru. te w czasie czynności obsługowe nie mogą wpły-
Podczas wykonywania obsługiwań okresowych wać ujemnie na walory bojowe i zdolności manew-
należy dążyć do przestrzegania postanowień aktów rowe sprzętu. Wykonuje się je po zakończeniu
normatywnych (w tym zawartych w katalogach zadania bojowego lub podczas przerw w walce.
norm eksploatacji SpW, w dokumentacji eksploata- Obsługiwanie okresowe SpW, w zależności od za-
cyjnej lub innych dokumentach normujących zasady kresu wykonywanych czynności, dzieli się na ob-
użytkowania i obsługiwania), chociaż dopuszczalne sługiwanie okresowe (OO-1, OO-2). Obejmuje tak-
są pewne odstępstwa od tej zasady wynikające z dy- że inne obsługiwania, które wynikają z instrukcji

LOGISTYKA
eksploatacyjnych nowo wprowadzanego SpW (np. celu przyspieszenie włączenia do ugrupowania bojo-
tygodniowe, miesięczne, kwartalne). wego naprawionych obiektów technicznych. Sprzęt
Obsługiwanie okresowe OO-1 przeprowadza specjalnego znaczenia, wskazany przez dowódcę,
bezpośredni użytkownik (kierowca, mechanik, za- naprawia się poza kolejnością, niezależnie od zakre-
łoga, obsługa). Kolejne obsługiwania okresowe to su wymaganych prac;
zadanie dla specjalistów z pododdziałów napraw- – środki naprawcze do uszkodzonego SpW –
czych z udziałem kierowcy (mechanika) lub załogi oznacza, że naprawa obiektów samobieżnych oraz
(obsługi) sprzętu wojskowego. sprzętu pracującego w czynnych systemach organi-
Celem obsługiwania specjalnego jest zapewnienie zacyjnych, np. sprzęt radiolokacji, łączności (stacje
sprawności technicznej SpW w czasie użytkowania pośrednie kierunków i sieci radioliniowych), powin-
w jakościowo odmiennych warunkach od standardo- na się odbywać w miejscu uszkodzenia lub w naj-
wych. Do obsługiwań tego typu zalicza się m.in. bliższym ukryciu. Sprzęt, który ze względu na poło-
czynności przygotowujące ten sprzęt do pracy w wa- żenie w ugrupowaniu bojowym, rodzaj uszkodze-
runkach nadmiernego zapylenia powietrza, wysokiej nia, czas dyspozycyjny, warunki terenowe itp. nie
temperatury otoczenia, górskich, zimowych, noc- może być naprawiony w miejscu uszkodzenia, ewa-
nych, a także przygotowanie do pokonania przeszko- kuuje się do rejonów rozwinięcia mobilnych ele-
dy wodnej. mentów naprawczych (punkty zbiórki uszkodzone-
go sprzętu – PZUS) lub do stacjonarnej infrastruk-
NAPRAWA tury naprawczej (RWT/WT/WOG). Sprzęt
Jeśli jest przeprowadzana w czasie działań bojo- przenośny z zasady powinien być naprawiany w re-
wych, to przedsięwzięcia organizacyjne i techniczne jonach rozwinięcia elementów naprawczych.
mają na celu przywrócenie stanu zdatności technicz- Uszkodzony sprzęt, którego naprawa lub ewakuacja
nej sprzętu w stopniu, który umożliwi skuteczne je- jest niemożliwa, niszczy się;
go użycie w walce. Dzięki naprawie odtwarza się – ograniczonego zakresu naprawy – zgodnie
sprawność techniczną SpW (zdatność do użytkowa- z nią podczas działań bojowych dopuszcza się wy-
nia) lub jego resurs. Polega ona na wymianie zespo- konywanie napraw w zakresie koniecznym, to jest
łów, podzespołów i części lub ich regeneracji zgod- zapewniającym ponowne wykorzystanie sprzętu
nie z warunkami technicznymi określonymi dla da- w walce. Pominięte podczas naprawy czynności nie
nego rodzaju sprzętu. mogą wpływać ujemnie na walory bojowe i zdolno-
Zakres naprawy określa rodzaj i liczba wymienia- ści manewrowe sprzętu. Wykonuje się je po zakoń-
nych lub regenerowanych części (zespołów) remon- czeniu zadania bojowego lub w czasie przerw
towanego sprzętu oraz czas potrzebny na jej wyko- w walce;
nanie. Można zatem stwierdzić, że są to działania, – kompetencji – oznacza, że naprawa powinna być
które mają na celu odtworzenie sprawności technicz- podejmowana przez ten szczebel, który ma możli-
nej (zdatności) SpW przez wymianę zużytych lub wości techniczne i czasowe jej wykonania. Zasada ta
uszkodzonych (zniszczonych) elementów konstruk- wiąże się z czasem dyspozycyjnym, wyposażeniem
cyjnych na sprawne. Naprawy wykonuje się, aby technicznym, przygotowaniem fachowym sił i środ-
przywrócić wartość użytkową sprzętu, utraconą na ków naprawczych danego elementu remontowanego
skutek ogniowego oddziaływania przeciwnika (stra- oraz wymaganym rodzajem naprawy. Sprzęt, który
ty bojowe) oraz niewłaściwej eksploatacji (straty ze względu na zakres wymaganych prac przekracza
eksploatacyjne). możliwości danego szczebla, powinien być przeka-
Przestrzeganie zasad organizacji naprawy uszko- zany ogniwom naprawczym szczebla nadrzędnego;
dzonego sprzętu wpływa na stopień efektywności jej – dyspozycyjności – odnosi się do czasu dyspozy-
wykonania. Zastosowanie poszczególnych zasad jest cyjnego, czyli okresu, kiedy elementy naprawcze
uzależnione od urzutowania elementów napraw- mogą pracować w jednym rejonie (miejscu) bez na-
czych w strukturach logistycznych, ich możliwości rażania się na bezpośrednie oddziaływanie przeciw-
oraz rozwoju sytuacji technicznej. Zasady organizo- nika (w obronie) lub bez obawy oderwania się (nad-
wania i wykonywania napraw SpW w działaniach miernego pozostania w tyle) od ugrupowań bojo-
bojowych są następujące7: wych pododdziałów, na których korzyść pracują
– priorytetów – oznacza, że naprawia się przede (w natarciu);
wszystkim sprzęt, który ma istotny wpływ na poten- – sposobu naprawy – oznacza, że naprawa może
cjał bojowy wojsk. Można jednak ją zmienić w za- być organizowana metodą gniazdową (w rejonie ma-
leżności od sytuacji bojowej oraz stanu sprzętu będą- sowych strat lub w PZUS) albo serwisową (w miej-
cego w wyposażeniu oddziału (pododdziału); scu uszkodzenia);
– najmniejszej pracochłonności – stanowi, że – wykorzystania infrastruktury obsługowo-na-
w pierwszej kolejności naprawia się sprzęt wymaga- prawczej i zasobów miejscowych – zgodnie z nią ele-
jący najmniejszego nakładu pracy. Zasada ta ma na menty naprawcze powinny być rozwijane w miarę
7
Ibidem, s. 11.

127
LOGISTYKA
możliwości w stacjonarnych obiektach warsztato- Do określenia możliwości wykonawczych przyj-

wych (całkowicie lub częściowo) oraz korzystać muje się następujący czas pracy w ciągu doby:
podczas prowadzenia prac obsługowo-naprawczych – wszyscy żołnierze na stanowiskach do dowódcy
z zasobów miejscowych (np.: gazów technicznych, drużyny (obsługi) włącznie – 12 h,
sprężonego powietrza, stali, części zamiennych); – kierowcy z dwiema specjalnościami – 12 h
– elastyczności naprawy – stanowi, że organizacja w drugiej specjalności (obsługowo-naprawczej),
(rozmieszczenie, ugrupowanie, podział sił i środ- – pozostali żołnierze z dwiema specjalnościami –
ków) elementów naprawczych powinna być dostoso- 12 h w pierwszej specjalności (obsługowo-napraw-
wana do potrzeb wynikających z rozwoju sytuacji czej).
taktyczno-technicznej oraz zapewniać możliwości W fazie planowania operacji priorytety napraw
wykonania szybkiego manewru. mogą być dostosowane do sytuacji i wymagań ope-
Podstawowe metody napraw polowych8: racyjnych (tab. 2). Sprzęt wskazany przez dowódcę
– gniazdowa – pododdział remontowy jest rozwi- naprawia się zawsze poza kolejnością bez względu
jany w miejscu masowych uszkodzeń lub w PZUS na zakres prac.
i tam wykonuje kompleksową naprawę sprzętu;
– serwisowa – organ wykonawczy (np. GER dla
pododdziałów ogólnowojskowych) przemieszcza się SKŁADOWE SYSTEMU
do miejsca uszkodzenia sprzętu i tam wykonuje na- Obsługiwania i naprawy w warunkach polowych
prawę kompleksową; wykonują9: punkty zbiórki uszkodzonego sprzętu
– wymiany elementów – polega na wymianie (PZUS), grupy ewakuacyjno-remontowe (GER), pa-
uszkodzonych elementów (zespołów, podzespołów, trole rozpoznania i pomocy technicznej (PRiPT)
mechanizmów, części) na sprawne technicznie; oraz rozpoznania technicznego (PRTech).
– indywidualna – to poprawne zamontowanie na- Do realizacji zadań zabezpieczenia technicznego
prawionego elementu do tego samego egzemplarza działań bojowych zgrupowań lądowych organizuje
sprzętu; się następujące elementy:
– mieszana – połączenie wymienionych metod. l na I poziomie zabezpieczenia technicznego (ba-
W zależności od stopnia zniszczenia lub wielkości talion/dywizjon):
i charakteru uszkodzenia wyłączony z walki SpW – patrol rozpoznania i pomocy technicznej
kwalifikuje się do naprawy (R-1–R-5) lub zalicza się (PRiPT), tworzony również w kcz/kz,
go do strat bezpowrotnych. – grupę ewakuacyjno-remontową (GERb);
Podstawowym kryterium kwalifikowania uszko- l na II poziomie zabezpieczenia technicznego
dzonego sprzętu do odpowiedniego rodzaju naprawy (brygada, pułk):
w działaniach bojowych jest przewidywana praco- – do dwóch grup ewakuacyjno-remontowych
chłonność usunięcia powstałego uszkodzenia zgod- (GERB),
nie z procesem technologicznym (tab. 1). Praco- – patrol rozpoznania technicznego (PRTech),
chłonność ta, wyrażona w roboczogodzinach (rbh), – grupę ewakuacji technicznej (GET),
jest związana z czasem trwania naprawy wyrażonej – punkt zbiórki uszkodzonego sprzętu (PZUSB,
w godzinach, przy jednoczesnym zatrudnieniu mak- PZUSP);
symalnej liczby specjalistów. Naprawy dzieli się we- l na II poziomie w dywizyjnej grupie zabezpie-
dług pięciostopniowej skali stosownie do możliwości czenia logistycznego:
wykonawczych pododdziałów i oddziałów napraw- – do trzech grup ewakuacyjno-remontowych
czych oraz stacjonarnych organów naprawczych (GERD),
wojskowych i gospodarki narodowej. – patrol rozpoznania technicznego (PRTech),
Dobowe możliwości naprawcze (MN) pododdziału – punkt zbiórki uszkodzonego sprzętu (PZUSD);
remontowego określa się według zależności: l na III poziomie zabezpieczenia – w wysuniętej
i tyłowej grupie wsparcia (WGW i TGW):
N tnn – punkt zbiórki uszkodzonego sprzętu (PZUSW,
MN= ,
PZUST),
PR
– stosownie do potrzeb grupy serwisowe wydzie-
gdzie: lane ze stacjonarnych jednostek remontowych regio-
N – liczba stanowisk naprawczych (gniazd) [szt.], nalnych baz logistycznych (RBLog) i wojskowych
tn – czas pracy stanowiska naprawczego (gniazda przedsiębiorstw remontowo-produkcyjnych (wprp)
na dobę) [h], realizujących zadania w ramach planu mobilizacji
n – liczba specjalistów pracujących przy jednym gospodarki (PMG).
egzemplarzu sprzętu, Założenia organizacyjne dotyczące rozwinięcia
PR – pracochłonność [rbh]. PZUS oraz normy dla poszczególnych poziomów
8
Ibidem, s.13.
9
D. Woźniak: Materiały eksploatacyjne do pojazdów mechanicznych. „Przegląd Sił Zbrojnych” 2015 nr 1, s. 94.

LOGISTYKA
RYS. 3. MIEJSCE I SKŁAD TZKM W KOLUMNIE MARSZOWEJ

BRYGADY ZMECHANIZOWANEJ (BZ)
Kolumny głównych sił

x
Ubezpieczenia marszowe OZR Kolumny pododdziałów TZKMB
logistycznych
Źródło: Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu w warunkach polowych. DD/4.22.10. IWspSZ, Bydgoszcz 2013, s. 56.
RYS. 4. PRZYKŁADOWY SKŁAD

TKZMB KOLUMNY MARSZOWEJ TZKMB
MIESZANEJ BRYGADY
ZMECHANIZOWANEJ (BZ)
ZCzZ
Skład: grupa medyczna (sanitarka),
samochód ciężarowy z produktami mps,
samochód ciężarowy z zestawem części
zapasowych (ZCzZ), grupa ewakuacji
technicznej (GET), grupa ewakuacyjno-
-remontowa (GER), ciągnik kołowy Źródło: Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu w warunkach polowych. DD/4.22.10. IWspSZ,
ewakuacyjny średni (CKE) Bydgoszcz 2013, s. 56.
zabezpieczenia technicznego przedstawiono m.in. 800–1200 m od przedniego skraju. Czas jego pracy
w dokumencie Zasady i organizacja obsługiwania w jednym miejscu nie powinien przekraczać pół go-
i napraw sprzętu w warunkach polowych. dziny, aby nie doszło do nadmiernego oderwania się
Uwzględniając fakt, że system napraw polowych od zabezpieczanego pododdziału.
nie może funkcjonować samodzielnie, został włą- Skład patrolu może być następujący:
czony do całościowego systemu technicznego. Wią- – dowódca PRiPT – dowódca obsługi ciągnika lub
że się teraz z takimi zadaniami, jak: zaopatrywanie, technik kompanii (zgodnie z decyzją szefa grupy ds. za-
obsługiwanie techniczne, rozpoznanie techniczne, bezpieczenia logistycznego batalionu – dywizjonu);
ewakuacja techniczna i naprawa (rys. 2). – ciągnik ewakuacyjny z załogą (fot. 1).
Patrol rozpoznania i pomocy technicznej (PRiPT) Zadania PRiPT to:
wydziela się z etatowych sił i środków plutonu re- – udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym
montowego batalionu (dywizjonu). W natarciu wy- załogom;
konuje on zadania za pierwszorzutowymi pododdzia- – obserwacja SpW zabezpieczanego pododdziału;
łami w odległości wzrokowej (około 500–700 m) od – weryfikowanie uszkodzonego sprzętu pod kątem
linii styczności. Przemieszcza się skokami od ukrycia ewakuacji i naprawy;
do ukrycia, wykorzystując maskujące właściwości te- – ustalanie przyczyn i stopnia uszkodzenia sprzętu
renu. W obronie jest rozmieszczony w odległości technicznego;

129
LOGISTYKA
– usuwanie uszkodzeń sprzętu technicznego bez- – drużyna remontu uzbrojenia – z etatowym warszta-
pośrednio na stanowiskach ogniowych lub w najbliż- tem obsługowo-naprawczym;
szych ukryciach (do 0,5 h); – wzmocnienie ze szczebla brygady, w tym drużyna
– niezwłoczne ewakuowanie uszkodzonego sprzę- remontu pojazdów kołowych – wyposażone w etatowy
tu spod ognia przeciwnika, ratownictwo techniczne warsztat obsługowo-naprawczy, samochód średniej ła-
ugrzęźniętego i uszkodzonego SpW (fot. 2); downości dużej mobilności z częściami zamiennymi
– dostarczanie do uszkodzonych pojazdów części za- i podzespołami, materiałami pędnymi i smarami (mps)
miennych i materiałów technicznych; oraz samochód sanitarny, a także inne środki według
– utrzymywanie łączności w sieci zabezpieczenia lo- decyzji szefa grupy ds. zabezpieczenia logistycznego
gistycznego oraz prowadzenie nasłuchu radiowego batalionu (dywizjonu).
w sieci łączności dowódcy pododdziału, na którego Podstawowe zadania GERb:
rzecz działa, w celu przekazywania informacji o sytu- – rozpoznanie techniczne uszkodzonego i unierucho-
acji technicznej; mionego SpW (lokalizacja, stopień uszkodzenia, zakres
– przekazywanie w sieci zabezpieczenia logistyczne- wymaganych prac ewakuacyjno-naprawczych);
go informacji o ewakuacji i naprawie sprzętu wojskowe- – udzielanie pierwszej pomocy medycznej rannym
go. i porażonym członkom załóg;
Patrol rozpoznania technicznego (PRTech) – wydzie- – udzielanie pomocy technicznej (w usuwaniu nie-
la się go z kompanii remontowej brygady lub z brem sprawności, uszkodzeń) pojazdom, o których zameldo-
DGZL. Działa na całej głębokości ugrupowania bojo- wał dowódca PRiPT;
wego związku taktycznego jako element rozpoznawczy. – ratownictwo ugrzęźniętego, wywróconego lub za-
Składa się z: topionego sprzętu technicznego;
– dowódcy PRTech, którym może być dowódca plu- – usuwanie uszkodzeń na miejscu lub w pobliskich
tonu remontowego, kompanii remontowej/batalionu re- ukryciach terenowych;
montowego DGZL; – udzielanie pomocy w czasie obsługiwań technicz-
– kierowcy-sanitariusza; nych SpW;
– samochodu rozpoznania technicznego z kompanii – ewakuacja uszkodzonego sprzętu do rokadowej
remontowej wraz z załogą. drogi dowozu i ewakuacji lub PZUS;
Może on: – zabezpieczenie pokonywania trudno przekraczal-
– lokalizować miejsce zatrzymania uszkodzonego lub nych odcinków dróg lub terenu podczas przemieszcza-
ugrzęźniętego sprzętu; nia się elementów ugrupowania bojowego oraz udział
– rozpoznawać lokalną infrastrukturę terenową i tech- w przygotowaniu pojazdów mechanicznych do pokony-
niczną; wania przeszkód wodnych;
– identyfikować miejscowe zasoby materiałowe i mps – dostarczanie do uszkodzonego SpW niezbędnych
pod kątem przyszłego rozmieszczenia pododdziałów technicznych środków materiałowych (części zamien-
naprawczych; nych, zestawów naprawczych oraz innych materiałów
– weryfikować uszkodzony SpW do ewakuacji lub eksploatacyjno-naprawczych);
naprawy; – udzielanie pomocy ewakuacyjno-naprawczej i po-
– utrzymywać łączność w sieci zabezpieczenia logi- rad technicznych w czasie postoju sprzętu;
stycznego w celu przekazywania informacji o sytuacji – utrzymywanie łączności w sieci zabezpieczenia lo-
technicznej. gistycznego i w sieci dowódcy pododdziału, na którego
Grupa ewakuacyjno-remontowa batalionu (GERb) rzecz działa, w celu przekazywania informacji o zaist-
jest organizowana z etatowych sił i środków plrem/klog niałej sytuacji technicznej między PRiPT i GERb oraz
batalionu (dywizjonu). Po otrzymaniu wzmocnienia szefem ds. zabezpieczenia logistycznego, znajdującym
środkami ewakuacyjno-remontowymi z krem brygady się na SD batalionu (dywizjonu);
ogólnowojskowej wydziela się jedną GERb. Zadania – przekazywanie w sieci zabezpieczenia logistyczne-
wykonuje ona w ukryciu za pierwszorzutowymi kompa- go informacji dotyczących ewakuacji i naprawy sprzętu
nijnymi punktami oporu w odległości 3–4 km od przed- wojskowego.
niego skraju obrony na najbardziej zagrożonym kierun- Brygadowa grupa ewakuacyjno-remontowa (GERB)
ku. W natarciu przemieszcza się za pierwszorzutowymi jest organizowana z sił i środków krem/blog. W czasie
kompaniami w odległości 1,5–2 km od linii styczności. działań bojowych wydziela się z 1–2 takie grupy.
Jej czas pracy w jednym miejscu (udzielanie pomocy) W obronie są one rozmieszczane między pierwszym
nie powinien przekraczać 1–2 godzin. Przykładowy rzutem a odwodem w odległości 4–6 km od przedniego
skład GERb: skraju na najbardziej zagrożonym kierunku. W natarciu
– dowódca GERb – dowódca plutonu remontowego przemieszczają się za pododdziałami I rzutu w odległo-
batalionu (dywizjonu); ści 3–4 km od linii styczności. Maksymalny czas dyspo-
– drużyna ewakuacji – z etatowym sprzętem ewaku- zycyjny w jednym miejscu działania (udzielanie pomo-
acyjnym; cy) nie powinien być dłuższy niż 2–3 h – zgodnie z de-
– drużyna remontu pojazdów gąsienicowych – z eta- cyzją szefa ds. zabezpieczenia logistycznego
towym warsztatem obsługowo-naprawczym; znajdującego się na stanowisku dowodzenia brygady.

LOGISTYKA
Przykładowy skład GERB: no, o ile jest to możliwe, wykluczać ponownego jego
– dowódca GERB – dowódca plutonu remontowego użycia przez siły własne. W celu uniemożliwienia prze-
z kompanii remontowej; ciwnikowi uzupełnienia uszkodzonych technicznych
– 1–2 drużyny ewakuacyjne – z etatowym sprzętem środków materiałowych należy niszczyć identyczne
ewakuacyjnym; podzespoły w poszczególnych rodzajach sprzętu.
– 1–2 ciągniki kołowe ewakuacyjne (CKE) wraz Decyzję o zniszczeniu sprzętu wojskowego podejmu-
z przyczepą niskopodwoziową; je dowódca pododdziału remontowego na podstawie
– 1–2 drużyny remontowe wraz z etatowym warszta- oceny sytuacji taktycznej, w razie braku łączności – sa-
tem obsługowo-naprawczym; modzielnie dowódca elementu zabezpieczenia technicz-
– samochód średniej ładowności dużej mobilności nego (GER, PRPiT, PRTech). Priorytety w niszczeniu
z częściami zamiennymi i podzespołami oraz materiała- sprzętu odpowiadają priorytetom w naprawie i ewaku-
mi pędnymi i smarami (mps); acji, niemniej ostateczna decyzja, obejmująca także
– samochód sanitarny; zakres uniemożliwienia wykorzystania sprzętu przez
– inne środki zgodnie z decyzją szefa zespołu ds. za- przeciwnika, należy do właściwego dowódcy podod-
bezpieczenia logistycznego znajdującego się na SD bry- działu lub elementu remontowo-ewakuacyjnego.
gady.
Zadania tego elementu to: W TRAKCIE PRZEMIESZCZANIA
– rozpoznanie techniczne uszkodzonego i unierucho- W czasie marszu wykonuje się tylko niezbędne
mionego SpW (lokalizacja, ocena stopnia uszkodzenia obsługiwania techniczne i usuwa niesprawności w za-
i zakresu wymaganych prac ewakuacyjno-napraw- kresie do R-1. W tym celu organizuje się, stosownie do
czych); potrzeb i sytuacji, techniczne zabezpieczenie kolumny
– udzielanie pierwszej pomocy medycznej rannym marszowej (TZKM). W batalionie (bz, bcz) i dywizjo-
i porażonym członkom załóg; nie (TZKMb) wykorzystuje się do tego siły i środki eta-
– udzielenie pomocy technicznej w usuwaniu nie- towego plutonu remontowego kompanii logistycznej.
sprawności i uszkodzeń SpW zgłoszonego przez PRiPT; TZKM przemieszcza się zwykle w składzie sił głów-
– ratownictwo ugrzęźniętego, wywróconego lub zanych batalionu. Z chwilą wejścia do walki wykonuje za-
topionego sprzętu technicznego; dania GERb. Techniczne zabezpieczenie kolumny mar-
– naprawa awaryjna SpW o małej pracochłonności na szowej pułku i brygady (TZKMp, TZKMB) organizuje
miejscu lub w pobliskich ukryciach terenowych; się z sił i środków krem. Na dowódcę wyznacza się jed-
– udzielanie pomocy w czasie obsługiwań technicznego z dowódców plrem. Przemieszcza się on zazwy-
nych sprzętu; czaj w ogonie kolumny marszowej (rys. 3). Z chwilą
– ewakuacja uszkodzonego sprzętu technicznego do wejścia do walki TZKMB wykonuje zadania GERB.
rokadowej drogi dowozu i ewakuacji technicznej lub Do TZKMB można wydzielić (rys. 4):
PZUS; – 1–2 drużyny ewakuacji sprzętu z etatowym sprzę-
– zabezpieczenie pokonywania trudno przekraczal- tem ewakuacyjnym;
nych odcinków dróg lub terenu podczas przemieszcza- – 1–2 drużyny remontowe z warsztatem obsługowo-
nia się elementów ugrupowania bojowego oraz udział -naprawczym;
w przygotowaniu pojazdów mechanicznych do pokony- – samochód ciężarowy z częściami zamiennymi;
wania przeszkód wodnych; – samochód ciężarowy z mps;
– dostarczanie do uszkodzonego SpW niezbędnych – sanitarkę.
części zamiennych i technicznych środków materiało- Zadania realizowane przez ten element to:
wych; – ustalanie miejsca i przyczyny zatrzymania pojazdu;
– udzielanie w czasie postoju sprzętu pomocy ewaku- – określenie sposobów usuwania niesprawności;
acyjno-naprawczej oraz porad technicznych dotyczą- – udzielanie pomocy technicznej załogom uszkodzo-
cych uszkodzonego i unieruchomionego SpW; nych pojazdów;
– utrzymywanie łączności w sieci zabezpieczenia lo- – dostarczanie części zamiennych;
gistycznego oraz prowadzenie nasłuchu radiowego – ewakuacja i usuwanie z trasy marszu pojazdów nie-
w sieci łączności dowódcy pododdziału, na którego sprawnych i ugrzęźniętych;
rzecz działa, w celu przekazywania informacji o zaist- – udzielanie pomocy załogom w obsługiwaniu tech-
niałej sytuacji technicznej między PRiPT lub GERB nicznym i naprawach dokonywanych podczas postojów
oraz szefem zespołu ds. zabezpieczenia logistycznego i w rejonie odpoczynku.
znajdującego się na SD brygady; Przedstawiona w artykule problematyka napraw i za-
– przekazywanie w sieci zabezpieczenia logistyczne- bezpieczenia technicznego w walce jest niezwykle istot-
go informacji dotyczących ewakuacji i naprawy sprzętu na. Odpowiednie podejście do niej umożliwi właściwe
wojskowego. funkcjonowanie sprzętu wojskowego na polu walki,
W sytuacji gdy naprawa i ewakuacja uszkodzonego zmniejszy jego straty oraz zapewni szybki jego po-
SpW jest niemożliwa i zachodzi groźba jego przejęcia wrót do walczących pododdziałów. W materiale
przez przeciwnika, dopuszcza się zniszczenie sprzętu, wskazano i uwypuklono tylko najistotniejsze jej
aby uniemożliwić jego użycie. Uszkodzenie nie powin- aspekty w ujęciu typowo praktycznym. n

131
MILITARIA
Bohaterowie
drugiego planu
STRATEGICZNE WOJSKA RAKIETOWE FEDERACJI
ROSYJSKIEJ DYSPONUJĄ POTĘŻNYMI, MOBILNYMI
WYRZUTNIAMI POCISKÓW BALISTYCZNYCH. DO ICH OSŁONY
ZAPROJEKTOWANO SPECJALNE POJAZDY WSPARCIA,
TAKIE JAK BPDM 15C56M TAJFUN-M, MIOM-M 15M69M
CZY MDR 15M107 LISTWA.
Michał Buslik
W przeciwieństwie do nuklearnego arsenału

Stanów Zjednoczonych, w lądowym kompo-
nencie rosyjskich strategicznych sił jądrowych
bezpieczało ponad 600 pojazdów. Wśród nich było
wiele wozów specjalizowanych, m.in. ochrony, do-
wodzenia i łączności oraz inżynieryjnych. Także
istotną rolę odgrywają – oprócz międzykontynen- wśród planowanych do przekazania jednostkom
talnych pocisków balistycznych umieszczonych RWSN do końca 2020 roku nowych pojazdów po-
w podziemnych silosach – wyrzutnie mobilne. mocniczych, oprócz relatywnie mało zaawansowa-
Wraz z wprowadzaniem w ostatnich latach syste- nych technicznie koparek czy żurawi, znajdzie się
Autor jest pracownikiem mów balistycznych nowej generacji rosyjskie stra- także około 150 nowoczesnych konstrukcji. Będą to
sektora cywilnego. tegiczne wojska rakietowe specjalnego przezna- wozy przeciwdywersyjne BPDM 15C56M Tajfun-
czenia (RWSN) są poddawane modernizacji, pole- -M, pojazdy zabezpieczenia inżynieryjnego i masko-
gającej na wyposażaniu w nowoczesny sprzęt wania MIOM-M 15M69M oraz wozy zdalnego roz-
pododdziałów ochrony i zabezpieczenia inżynie- minowania MDR 15M107 Listwa.
ryjnego jednostek dysponujących mobilnymi wy-
rzutniami międzykontynentalnych pocisków bali- BPDM TAJFUN-M
stycznych z głowicami jądrowymi RT-2PM2 W 1999 roku dowództwo RWSN zleciło Ośrodko-
Topol-M oraz RS-24 Jars. wi Naukowo-Produkcyjnemu (NPO) „Strieła” z Tuły
Zgodnie z podanymi w marcu 2014 roku przez (ówcześnie wchodzącemu w skład koncernu Ałmaz-
Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej informa- -Antej, obecnie jest to część holdingu OOO WPK)
cjami do końca 2020 roku RWSN otrzymają ponad opracowanie opancerzonego wozu zdolnego do
300 specjalizowanych pojazdów przeznaczonych efektywnej ochrony, zarówno w marszu, jak i na sta-
dla mobilnych wyrzutni międzykontynentalnych nowiskach bojowych, mobilnych wyrzutni między-
pocisków balistycznych. O tym, jak duże znaczenie kontynentalnych pocisków balistycznych. Jako bazę
ma tego rodzaju sprzęt, może świadczyć fakt, że dla nowego pojazdu wybrano kołowy transporter
podczas zakrojonych na dużą skalę ćwiczeń, które opancerzony BTR-80. Choć dokładny przebieg prac
odbyły się w lutym 2015 roku i w których uczestni- nad wozem 15C56 Tajfun nie jest znany, wiadomo
czyło około 20 mobilnych wyrzutni ze wszystkich jednak, że program jego budowy zakończył się
miejsc ich stałego bazowania na terytorium Federa- z bliżej nieznanych powodów porażką – być może
cji Rosyjskiej, ich marsz na stanowiska startowe zanie powstał nawet w pełni funkcjonalny wóz proto-

MILITARIA
typowy. Do prac nad specjalizowanym pojazdem

ochrony NPO „Strieła” (wspólnie z OOO WPK) po-
wrócił w 2007 roku. Zakończyły się w 2012 roku, 1
gdy powstał wóz prototypowy. W nowej konstrukcji
wykorzystano kołowy transporter opancerzony
BTR-82. Pełna nazwa opracowanego pojazdu to
BPDM (bojewaja protiwodiwersionnaja maszina)
15C56M Tajfun-M nie pozostawiała wątpliwości,
że głównym jej zadaniem w warunkach bojowych
będzie zwalczanie grup dywersyjno-rozpoznaw-
czych przeciwnika, operujących na głębokim zaple-
czu i stanowiących zagrożenie między innymi dla
mobilnych wyrzutni międzykontynentalnych poci-
sków balistycznych.
Można przy tym dodać, że wraz z opracowaniem
BPDM 15C56M Tajfun-M historia pojazdów ochro-
ny jednostek RWSN wyposażonych w samobieżne
nośniki pocisków międzykontynentalnych zatoczyła
swoiste koło, albowiem prawdopodobnie pierwszy-
mi tego typu pojazdami w służbie były wozy Opancerzony wóz przeciwdywersyjny BPDM 15C56M Tajfun-M
15Ja56/15Ja56M, a więc specjalizowane wersje
BTR-60PB z rozbudowanymi systemami łączności
i nawigacji, uzbrojone w wielkokalibrowy karabin W POJAZDY TE
maszynowy NSWT kalibru 12,7 mm. W później-
szym czasie w roli pojazdów ochrony wykorzysty-
wano także specjalne wersje transporterów opance-
SĄ WYPOSAŻONE
rzonych BTR-70 oraz pojazdów opancerzonych wy-
sokiej mobilności GAZ-3937 Wodnik.
Tajfun-M, mimo nazwy, która nie zdradza nawią-
PODODDZIAŁY
zania do konstrukcji transportera opancerzonego
BTR-82, oczywiście zachował ogólny jego układ,
ROZPOZNANIA I OCHRONY,
i w istocie jest jego wersją specjalizowaną. Wymiary
pojazdu wynoszą odpowiednio: długość 7,65, szero-
kość 3,6, a wysokość 4,42 m (z rozłożonym masz-
KTÓRE REALIZUJĄ
tem kompleksu rozpoznania). Masa całkowita Tajfu-
na-M to 14,5 t (fot. 1, 2). Wóz jest napędzany turbo-
ZADANIA ZABEZPIECZENIA
doładowanym, wysokoprężnym silnikiem KamAZ
740. 13-300 o maksymalnej mocy 220 kW. Na dro-
dze utwardzonej osiąga maksymalną prędkość
BOJOWEGO
80 km/h, a zasięg drogowy pojazdu nie przekracza
700 km. Nie ma on typowej wieży BPPU, w jej miej-
sce zainstalowano zdalnie sterowane stanowisko 2
strzeleckie o małych wymiarach, wyposażone w ka-
merę dzienną i termowizor oraz uzbrojone w karabin
maszynowy PKTM kalibru 7,62 mm (fot. 3). Za sta-
nowiskiem tym znajduje się składany maszt kom-
pleksu rozpoznawczego ze stacją radiolokacyjną
Kredo-1 oraz dwiema głowicami optoelektroniczny-
( 2 )
mi (fot. 4). Zainstalowane środki radiolokacyjne

i optoelektroniczne umożliwiają skuteczne wykrycie
K U Z M I N
celu wielkości pojazdu opancerzonego w odległości

6 km, wielkości zaś człowieka – w odległości 3 km.
Dla organizowania stref ochrony w trudno dostęp-
nych miejscach (jary, wąwozy) pojazd wyposażono
V .
w rozkładane na ziemi czujniki (m.in. sejsmiczne),

V I T A L Y
za pomocą których można utworzyć pięć stref ochro-

ny długości 100 m każda w odległości do 5 km od
pojazdu. Możliwości rozpoznawcze pojazdu zwięk-
Tajfun-M – zwraca uwagę (patrząc od lewej) zdalnie sterowane stanowisko strzeleckie
sza, będący w jego wyposażeniu, bezzałogowy sta-

133
HISTORIA
MILITARIA
Zdalnie sterowane stanowisko

strzeleckie Tajfuna-M uzbrojone w km
PKTM kal. 7,62 mm w ujęciu z góry
K U Z M I N
V .
3
V I T A L Y
KONIECZNOŚĆ OCHRONY I OBRONY WYRZUTNI

STARTOWYCH PRZYCZYNIA SIĘ DO POWSTAWANIA
tek powietrzny Elieron-3SW (fot. 5), opracowany w Moskwie. Jeszcze w tym samym miesiącu rozpo-
przez przedsiębiorstwo ZAO Eniks (wóz przewozi częło się szkolenie żołnierzy z wykorzystania bojo-
dwa BSP tego typu). Promień jego działania wynosi wego wozu. Pierwsze dostawy pojazdów do jedno-
od 25 (tryb bezpośredniej transmisji sygnału wideo stek liniowych zaplanowano na koniec 2013 lub na
do monitora) do 45 km (tryb fotografowania), a mak- początek 2014 roku, przy czym jako pierwsze nowy
symalny czas lotu określono na 2 godziny. W celu sprzęt miały otrzymać pododdziały ochrony i rozpo-
przeciwdziałania improwizowanym urządzeniom znania dywizji tejkowskiej. Do końca 2020 roku jed-
wybuchowym, detonowanym zdalnie, w pojeździe nostki RWSN powinny otrzymać kilkadziesiąt eg-
zastosowano urządzenia walki elektronicznej, przede zemplarzy opancerzonych wozów przeciwdywersyj-
wszystkim zagłuszarki sygnałów radiowych. We- nych BPDM 15C56M Tajfun-M.
wnątrz wozu znajdują się stosunkowo nowoczesne,
wyposażone w duże i barwne wyświetlacze, stano- WÓZ WSPARCIA INŻYNIERYJNEGO
wiska strzelca, operatorów kompleksu rozpoznania Na początku ubiegłej dekady dowództwo RWSN
i BSP (fot. 6) oraz dowódcy (fot. 7). Etatowa załoga zleciło specjalistom z Centralnego Biura Konstruk-
składa się z ośmiu żołnierzy: kierowcy-mechanika, cyjnego „Titan” z siedzibą w Wołgogradzie opraco-
dowódcy, strzelca-operatora zdalnego stanowiska wanie innego specjalizowanego pojazdu mającego
strzeleckiego, operatora kompleksu rozpoznania, zabezpieczać działania jednostek strategicznych
dwóch żołnierzy obsługi BSP oraz dwóch strzelców- wojsk rakietowych, uzbrojonych w mobilne wy-
-zwiadowców. rzutnie międzykontynentalnych pocisków bali-
W sierpniu 2013 roku pierwszy egzemplarz stycznych. W tym przypadku chodziło o skonstru-
BPDM Tajfun-M trafił do Sierpuchowa – do filii owanie wozu przeznaczonego z jednej strony do
Akademii Wojskowej RWSN im. Piotra Wielkiego rozpoznania inżynieryjnego tras patroli i planowa-

MILITARIA
HISTORIA
( 2 )
K U Z M I N
V .
V I T A L Y
4 5
Przedział kierowcy i dowódcy wozu Tajfun-M Wyświetlacz i panel kontrolny zdalnie sterowanego stanowiska strzeleckiego
A U T O R A
Z B I O R Y
6 7
F R
M O
BSP Elieron-3SW BPDM Tajfun-M z podniesionym masztem kompleksu rozpoznawczego
RAKIETOWYCH TOPOL-M NA STANOWISKACH

SPECJALISTYCZNYCH KONSTRUKCJI
nych miejsc rozwinięcia stanowisk startowych mo- wioną instalację elektryczną, a także unowocześnio-
bilnych wyrzutni, z drugiej zaś do skutecznego ma- ne wyposażenie specjalistyczne (np. dmuchane ma-
skowania ich obecności na danym obszarze (m.in. kiety wyrzutni samobieżnych).
przez zacieranie śladów przejazdu na gruncie czy Wóz MIOM-M ma czterosekcyjną zabudowę.
też ustawianie makiet wyrzutni). Pierwsza wersja W przedniej części znajduje się kabina kierowcy,
wozu zabezpieczenia inżynieryjnego i maskowania moduł techniczny z dieslowskim generatorem oraz
MIOM (maszina inżeniernogo obezpieczenija moduł załogi (łącznie liczy ona siedmiu żołnierzy),
i maskirowki), oznaczona jako MIOM 15M69, zo- w tylnej zaś jest moduł ładunkowy – skrzynia ładun-
stała przyjęta do uzbrojenia w 2009, w lipcu zaś kowa z żurawiem oraz umieszczonym pod nią lemie-
2012 roku pododdziały inżynieryjne dywizji tej- szem równiarki (fot. 9, 10). Masa całkowita MIOM-M
kowskiej zostały w pełni ukompletowane (dziewięć wynosi 44,7 t, jego wymiary to: długość – 15,95,
wozów). szerokość – 3,3, a wysokość – 4,5 m. Cechą szcze-
W grudniu 2012 roku na terenie państwowego po- gólną pojazdu jest jego dość duża autonomiczność
ligonu badawczego Ministerstwa Obrony Federacji (jak na konstrukcję z relatywnie liczną załogą), wy-
Rosyjskiej (kosmodrom Pliesieck) zakończyły się nosząca trzy doby. W module załogi jest dość prze-
z sukcesem próby państwowe udoskonalonej wersji strzeni na kuchnię, toaletę oraz cztery miejsca do
pojazdu, oznaczonej jako MIOM-M 15M69M spania. Podstawowym zadaniem MIOM-M jest inży-
(fot. 8). Obie wersje wykorzystują to samo, dobrze nieryjne rozpoznanie dróg marszu oraz stanowisk
znane w rosyjskich siłach zbrojnych, białoruskie startowych samobieżnych nośników międzykontynen-
podwozie 8x8 MZKT-7930 Astrolog z praktycznie talnych pocisków balistycznych RT-2PM2 Topol-M
identyczną zabudową. Przy czym w MIOM-M za- oraz RS-24 Jars, a więc wyrzutni 15U175M na bazie
stosowano zmodernizowaną przekładnię oraz popra- wieloosiowych podwozi 16x16 MZKT-79221. Inży-

135
MILITARIA
Pojazd zabezpieczenie inżynieryjnego

i maskowania MIOM 15M69
( 5 )
8
F R
M O
nieryjne rozpoznanie obejmuje wiele funkcji – od jących imitowanie dywizjonu). Mogą zostać użyte
określenia przejezdności zaplanowanej drogi marszu w ciągu pięciu minut od otwarcia kontenera (tyle
i wymiarów płaszczyzn postojowych (za pomocą czasu trwa ich nadmuchanie z użyciem znajdują-
rozkładanych pod kątem 90o imitatorów wymiarów – cych się w wyposażeniu MIOM-M sprężarek). Za-
wysokości i szerokości samobieżnej wyrzutni stosowane makiety imitują obraz termiczny i praw-
15U175M), do oceny stanu gruntu (np. z wykorzy- dopodobnie także radiolokacyjny wyrzutni.
staniem znajdującego się w zasobniku, umieszczo- Pierwsze wozy MIOM-M trafiły, zgodnie z dłu-
nego z przodu kabiny, hydraulicznego penetrometra goletnią tradycją, najpierw do dywizji tejkowskiej
określającego nośność gruntu), stopnia jego nachy- w styczniu – lutym 2013 roku. W latach 2013–2014
lenia czy też nośności mostów. Załoga wozu ma do znalazły się także w uzbrojeniu pododdziałów inży-
dyspozycji środki do rozpoznania skażeń promie- nieryjnych zgrupowań RWSN w rejonach nowosy-
niotwórczych, chemicznych oraz biologicznych. Po- birskim (około dziesięciu) i tagiłskim (około dzie-
jazd jest wyposażony także w urządzenia do usuwa- więciu). W planach założono, że do 2020 roku stra-
nia zaminowanych przeszkód drogowych. Druga tegiczne wojska rakietowe Federacji Rosyjskiej
grupa zadań MIOM-M to maskowanie (fot. 11). Jest otrzymają łącznie 50 wozów zabezpieczenia inży-
to zarówno usuwanie (bądź tworzenie nowych) nieryjnego i maskowania MIOM-M 15M69M.
gruntowych śladów przejazdu ciężkich pojazdów
kołowych, w tym zwłaszcza wyrzutni 15U175M, MDR 15M107 LISTWA
jak i stawianie makiet mających utrudnić czy wręcz Prawdopodobnie najnowszym (przynajmniej jeśli
uniemożliwić przeciwnikowi wykrycie prawdzi- chodzi o upowszechnione informacje o prowadzo-
wych wyrzutni. Z oczywistych względów nieznane nych pracach badawczo-konstrukcyjnych) i jedno-
są dokładne charakterystyki stosowanych makiet. cześnie wciąż najbardziej tajemniczym wozem
Wiadomo natomiast, że nadmuchiwane o wyglądzie przeznaczonym do inżynieryjnego zabezpieczenia
(w przypadku pokazanych publicznie makiet jest to działań jednostek RWSN wyposażonych w wyrzut-
wygląd bardzo umowny) i wymiarach wyrzutni nie mobilne jest pojazd zdalnego rozminowania
15U175M są przewożone w metalowych zasobni- (maszina distancjonnogo razminirowanija)
kach-kontenerach C45-69 (sześć sztuk umożliwia- MDR 15M107 Listwa (ros. listowie). Konstrukcja ta

MILITARIA
9 10
MIOM 15M69 w ujęciu z przodu MIOM 15M69 widziany z tyłu
11 12
MIOM-M 15M69M – stawianie makiety wyrzutni 15U175M Wóz zdalnego rozminowania MDR 15M107 Listwa
została opracowana przez OAO NPO NIIIP-NZiK systemów radioelektronicznych oraz dwóch sape-
z siedzibą w Nowosybirsku, jeden z wiodących rów. Z zewnątrz pojazd wyróżnia się zamontowaną
w Federacji Rosyjskiej podmiotów zajmujących się w przedniej części dachu nadwozia dość dużą ante-
techniką radiolokacyjną, wchodzący w skład kon- ną, podobną do tych stosowanych w stacjach radaro-
cernu Ałmaz-Antej. Pojazd powstał w ramach pracy wych, a także umieszczoną z przodu wozu, wysu-
badawczo-konstrukcyjnej Listwa – SWCz. Nie jest waną i podnoszoną, teleskopową ramą z urządze-
znana data jej rozpoczęcia, wiadomo natomiast, że niem przypominającym panel georadaru oraz
w sierpniu 2013 roku na poligonie w Krasnoarmiej- posadowionymi na tylnej części dachu licznymi
sku trwały już prawdopodobnie próby państwowe skrzynkowymi zasobnikami, zawierającymi zapew-
nowej konstrukcji. Planowano, że pierwsze (przy- ne także aparaturę radioelektroniczną oraz dodatko-
puszczalnie dwa) wozy seryjne trafią do dywizji tej- wy generator energii elektrycznej. Według dostęp-
kowskiej przed końcem 2014 roku (nie wiadomo nych, ale bardzo skąpych, informacji wóz MDR Li-
jednak, czy do tego doszło), do końca zaś 2020 roku stwa, poruszając się przed kolumną samobieżnych
jednostki RWSN otrzymają około 20 wozów MDR wyrzutni, może wykrywać ładunki wybuchowe
15M107 Listwa. w sektorze do 30o od osi pojazdu w odległości do
Opracowano je, wykorzystując konstrukcję „pro- 100 m, jego zaś głównym orężem w walce z minami
duktu 69501” OAO KamAZ, a więc wóz opancerzo- ma być silny emiter promieniowania mikrofalowe-
ny w układzie 6x6, będący przedłużoną wersją po- go. Wóz wyposażono także w system zagłuszarek
jazdu patrolowego 4x4 KamAZ-43269 Wystrieł sygnałów radiowych w szerokim paśmie częstotli-
(fot. 12). Pojazd bazowy posłużył jako nośnik boga- wości, tworzących w promieniu do 70 m od pojazdu
tego wyposażenia radioelektronicznego, przezna- swoisty parasol osłony elektromagnetycznej, elimi-
czonego głównie do zdalnego wykrywania i uniesz- nujący (przynajmniej w teorii) zagrożenie wynika-
kodliwiania różnorodnych ładunków wybuchowych jące z ewentualnej obecności w pobliżu trasy, którą
na drogach, po których poruszają się samobieżne przemieszcza się pojazd, improwizowanych urzą-
wyrzutnie międzykontynentalnych pocisków bali- dzeń wybuchowych detonowanych zdalnie drogą ra-
stycznych. Jego załoga składa się prawdopodobnie diową. n
z pięciu żołnierzy: kierowcy, dowódcy, operatora

137
MILITARIA
B U I L D I N G
S H I P
R E M O N T O W A

MILITARIA
Niszczyciel min
Kormoran II
WODOWANIE PIERWSZEGO NISZCZYCIELA MIN
PROJEKTU KORMORAN II TO WAŻNE WYDARZENIE
W NAJNOWSZEJ HISTORII MARYNARKI WOJENNEJ RP.
POLSKA FLOTA OTRZYMA WKRÓTCE NIE TYLKO
NOWOCZESNĄ JEDNOSTKĘ, LECZ TAKŻE, CO RÓWNIE
ISTOTNE, ZBUDOWANĄ WYSIŁKIEM KRAJOWEGO
PRZEMYSŁU.
Michał Gajzler
I nspektorat Uzbrojenia podpisał 23 września 2013

roku kontrakt z konsorcjum, którego liderem jest
stocznia Remontowa Shipbuilding SA, oraz z Ośrod-
jednostki, a 23 września, czyli rok po podpisaniu
umowy, miało miejsce symboliczne położenie stępki.
Do końca 2014 roku było już gotowych 14 z 34 zapla-
kiem Badawczo-Rozwojowym Centrum Techniki nowanych sekcji kadłuba. Kormoran II, zgodnie z pla-
Morskiej i Stocznią Marynarki Wojennej SA (w upa- nem, został zwodowany 31 sierpnia 2015 roku. Jego
dłości likwidacyjnej), na projekt i budowę trzech budowa ma się zakończyć do listopada 2016 roku.
okrętów – niszczycieli min pod kryptonimem „Kor- Wtedy też nastąpi podniesienie bandery.
moran II”. Warto podkreślić, że budowa pierwszej jednostki Autor jest pracownikiem
W 2014 roku rozpoczęto prace stoczniowe przy bu- przebiega terminowo i bez większych przeszkód sektora cywilnego,
dowie prototypu ze stali niemagnetycznej. W kwiet- natury technicznej. Planuje się również przyspie- redaktorem
niu tegoż roku odbyła się uroczystość palenia pierw- szyć budowę dwóch kolejnych okrętów. Rozpocz- militarnego portalu
szych blach, w lipcu zatwierdzono projekt techniczny nie się ona najpóźniej w 2016 roku, a oddanie jed- DziennikZbrojny.pl.

139
MILITARIA
NIE TYLKO KORMORAN

Remontowa Shipbuilding, należąca do grupy kapitałowej Remontowa Holding, buduje również żaglowiec szkolny zamówiony
przez armatora z Algierii. Trzymasztowa fregata będzie służyć kadetom Wyższej Szkoły Morskiej do doskonalenia rzemiosła mor-
skiego i nawigacyjnego. Dodatkowo, jak większość statków żaglowych, będzie pełnić funkcje reprezentacyjne, a także brać
udział w zawodach i regatach międzynarodowych. Żaglowiec będzie eksploatowany na wszystkich dostępnych akwenach świata
z wyłączeniem strefy polarnej w okresie zimy polarnej.
Poza budową statku kontrakt obejmuje również szkolenie członków załogi i kadetów, które będzie prowadzone we współpracy
z Akademią Morską w Gdyni. Autorem koncepcji i projektu technicznego jednostki jest biuro projektowe Choreń Design & Con-
sulting. Termin jej dostawy to koniec 2016 roku.
nostek do służby przewiduje się na rok 2018 i 2019, siątych ubiegłego wieku nie wprowadzono w życie.
a nie 2019 i 2022. Zgodnie z tradycją jednostek Przykładem projekt trałowca bazowego nr 256
przeciwminowych nazwy nowych okrętów mają o kryptonimie „Kormoran”. Z kolei w 1999 roku za-
pochodzić od ptaków morskich. Prototypowa bę- warto umowę na prace badawczo-rozwojowe zwią-
dzie nosić imię ORP „Kormoran” i numer burtowy zane z opracowaniem nowego niszczyciela min, tym
601, dwie kolejne – „Albatros” (602) i „Mewa” razem projektu 257 Kormoran. Mimo powstania pro-
(603). Nowe okręty zastąpią eksploatowane nisz- jektu koncepcyjnego oraz wstępnego, prace wstrzy-
czyciele min: OORP „Mewa”, „Czajka” i „Fla- mano w 2002 roku. Powrócono do nich po pięciu la-
ming” projektu 206FM. tach, modyfikując projekt pod kątem implementacji
najnowszych systemów elektronicznych oraz syste-
DŁUGA HISTORIA mów bezzałogowych.
Temat budowy nowych niszczycieli min podejmo- Ówczesny Departament Polityki Zbrojeniowej
wano kilkakrotnie, ale koncepcji z lat dziewięćdzie- MON (DPZ) podjął decyzję o reaktywacji programu

MILITARIA
OKRĘTY MAJĄ BYĆ PRZYSTOSOWANE

DO OPEROWANIA W WARUNKACH ZAGROŻENIA
BRONIĄ MASOWEGO RAŻENIA
budowy okrętu, oznaczonego tym razem jako pro- Projekt niszczycieli min projektu 258 Kormoran II
jekt 258 pod kryptonimem „Kormoran II”. Zdecydo- został przygotowany przez biuro konstrukcyjne Re-
wano się na wykorzystanie do jego budowy stali nie- montowa Marine & Design Consulting we współpra-
magnetycznej. Założono, że pierwsza prototypowa cy z ośrodkiem badawczo-rozwojowym CTM. Jed-
jednostka powstanie w 2012 roku, dwa lata później nostki zaprojektowano w taki sposób, by odznaczały
zaś, po zakończeniu prób, zostanie wprowadzona się niskimi sygnaturami pól fizycznych oraz dużą ma-
oficjalnie do linii. W tym samym czasie, z myślą newrowością (pędniki cykloidalne). Zgodnie z wy-
o nowych jednostkach, Centrum Techniki Morskiej mogiem zamawiającego w projekcie przewidziano
(CTM) przystąpiło do projektowania stacji hydrolo- wykonanie jednostek ze stali niemagnetycznej.
kacyjnej SHL-101/T. W 2009 roku konsorcjum, Według dostępnych danych nowe niszczyciele
składające się z Centrum Techniki Okrętowej, Cen- min, o długości całkowitej 58,5 m i zanurzeniu wy-
trum Techniki Morskiej i Stoczni Marynarki Wojen- noszącym 2,7 m, będą mieć wyporność około 850 t.
nej, przygotowało założenia projektowe. Ostatecznie Ich kadłub o maksymalnej szerokości 10,3 m zosta-
jednak dopiero 29 lipca 2011 roku Inspektorat nie podzielony poprzecznymi grodziami na dziewięć
Uzbrojenia opublikował zaproszenie do zgłaszania przedziałów wodoszczelnych. Pod względem kon-
informacji o chęci uczestnictwa w postępowaniu strukcyjnym wydzielono w nim 33 sekcje.
w sprawie udzielenia zamówienia na wykonanie Nadbudówka okrętów zajmuje prawie połowę
pracy rozwojowej pod nazwą „Nowoczesny niszczy- długości kadłuba. Pokład główny nowych niszczy-
ciel min KORMORAN II”. cieli min będzie osłaniany na dziobie i rufie pełnym PODSTAWOWE
Formalnie przedmiotem zamówienia miało być (w części) nadburciem, przy czym w części dziobo- PARAMETRY
opracowanie koncepcji realizacji projektowania wej będzie się ono obniżać. Pokład główny oraz ŻAGLOWCA DLA
i budowy niszczyciela wraz z harmonogramem za- nadbudówka nie będą miały konstrukcji ciągłej. ALGIERII
daniowo-czasowo-finansowym oraz zmian do pro- O ile dziobowa część nadbudówki ma być dwupo-
jektu wstępnego pod kątem spełnienia założeń tak- kładowa, o tyle część rufowa ma mieć tylko jeden długość całkowita – 110 m
tyczno-technicznych nr 2/2010. Zdania te połączo- pokład. W części dziobowej, poza dziobowym prze- szerokość – 14,5 m
wysokość boczna – 8,6 m
no z: opracowaniem pełnego projektu technicznego, działem wodoszczelnym, okręt ma mieć dwa pokła-
powierzchnia
projektu technicznego prototypu i projektu robo- dy. Jednostki zaprojektowano pod kątem zmniejsze- ożaglowania – 3000 m²
czego; zakupem materiałów, uzbrojenia i wyposa- nia skutecznej powierzchni odbicia radiolokacyjne- prędkość pod żaglami – 17 w.
żenia niezbędnego do budowy prototypu; budową go. Zdecydowano się również na zastosowanie (przy wietrze 6°B)
prototypu niszczyciela min, a także z opracowa- pełnego masztu. miejsca dla 222 osób, w tym
120 kadetów i kadetek
niem projektu jego badań i prób oraz z przeprowa- Kormorany mają się charakteryzować klasą lodową
dzeniem prób stoczniowych i zdawczo-odbior- L-3, pozwalającą na wykonywanie operacji przy drob-
czych, a w końcu z przekazaniem okrętu MWRP no pokruszonym lodzie. Ich zasięg ma być nie mniej-
oraz sporządzeniem dokumentacji zdawczej. Ter- szy niż 2500 Mm. Załogę etatową będzie stanowić
min realizacji umowy określono na 30 czerwca 45 marynarzy, przy czym przewidziano możliwość za-
2016 roku. Wprowadzono również wymóg realiza- okrętowania dodatkowo sześciu–siedmiu osób.
cji zadania w stoczni krajowej. Jako napęd nowych okrętów zaplanowano dwa sil-
niki wysokoprężne firmy MTU o mocy 1000 kW
ANATOMIA OKRĘTU każdy, napędzające przez przekładnie ZF 5360NR
Kolejnym etapem przed rozpoczęciem budowy DAP/PTI pędniki cykloidalne typu Voith Turbo 21
pierwszego z serii planowanych okrętów było podpi- GH/160 (zamówione w Voith Turbo Schneider Pro-
sanie przez ministra obrony narodowej Tomasza pulsion GmbH & Co. KG). Przy niewielkiej prędko-
Siemoniaka 26 stycznia 2013 roku zgody na przystą- ści, czyli do 3 w., będą pracowały silniki elektryczne
pienie do negocjacji w sprawie powierzenia kon- napędu pomocniczego. Zastosowany układ napędo-
strukcji niszczyciela min Kormoran II jednemu ofe- wy ma gwarantować osiąganie prędkości co naj-
rentowi – konsorcjum polskich spółek pod przewod- mniej 15 w. Pędniki zapewnią ruch postępowy oraz
nictwem stoczni Remontowa Shipbuilding. Po możliwość sterowania okrętem. Dodatkowo będą
trwających kilka miesięcy negocjacjach w sierpniu wspomagane przez dziobowy ster strumieniowy
tegoż roku kontrakt podpisano. Schottel STT 170 AMAG o mocy 100 kW.

141
MILITARIA
O K R Ę T O W E J
T E C H N I K I
C E N T R U M
NISZCZYCIEL MIN PROJEKTU
( 2 )
258 KORMORAN II ZOSTAŁ
U Z B R O J E N I A
OPRACOWANY PRZEZ BIURO
KONSTRUKCYJNE REMONTOWA
MARINE & DESIGN CONSULTING
WE WSPÓŁPRACY
Z OŚRODKIEM BADAWCZO-
I N S P E K T O R A T
-ROZWOJOWYM CENTRUM
TECHNIKI MORSKIEJ
Niszczyciele min projektu 258 Kormoran II otrzy- umieszczony na pokładzie rufowym w płaszczyźnie
mają zintegrowane mostki nawigacyjne z konsolami symetrii kadłuba.
wielofunkcyjnymi oraz nowoczesne systemy dowo- Na pierwszym okręcie projektu 258 przewiduje się
dzenia i zarządzania walką SCOT-M. Głównymi ele- zainstalowanie zestawu artyleryjskiego ZU-23-2MR
mentami systemów przeciwminowych będą sonar Wróbel 2. Dodatkowo ma on otrzymać do czterech
podkilowy SHL-101/T, sonar samobieżny oraz bez- wyrzutni przenośnych przeciwlotniczych zestawów
załogowe pojazdy zdalnie sterowane, przeznaczone rakietowych (PPZR) Grom. Docelowo ZU-23-2MR
do wykrywania, identyfikacji i zwalczania min mor- miałby zostać już w czasie eksploatacji wymieniony
skich. Dlatego w wyposażeniu Kormorana II znajdą na nowe stanowisko z licencyjną armatą automa-
się zdalnie sterowane pojazdy podwodne jednorazo- tyczną KDA kalibru 35 mm (szybkostrzelność 550
wego użytku Głuptak, dostarczone przez Centrum strz./min) na stabilizowanej lawecie morskiej, współ-
Morskich Technologii Militarnych Politechniki pracujące z głowicą optoelektroniczną ZGS-158M.
Gdańskiej, oraz kierowane przewodowo pojazdy Historia uzbrojenia artyleryjskiego Kormorana
podwodne Morświn, będące następcą pojazdów pod- jest dość ciekawa, warto zatem się jej przyjrzeć.
wodnych Ukwiał, służące do identyfikacji obiektów W 2014 roku specjalnie w tym celu powołane kon-
minopodobnych i niszczenia min morskich za pomo- sorcjum, na czele z Wojskową Akademią Technicz-
cą zdalnie inicjowanych ładunków wybuchowych. ną, opracowało projekt założeń taktyczno-technicz-
W skład wyposażenia specjalistycznego okrętów nych oraz projekt koncepcyjny automatycznej arma-
mają także wejść systemy pochodzenia zagraniczne- ty morskiej kalibru 35 mm jako docelowego
go. Będą to m.in. szwedzkie bezzałogowe pojazdy uzbrojenia niszczycieli min projektu 258. Tym sa-
podwodne Saab Double Eagle Mk III oraz norwe- mym zrealizowano pierwszy etap zleconego przez
skie Kongsberg Hugin 1000MR. Przeznaczeniem Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) pro-
tych ostatnich ma być mapowanie dna morskiego jektu badawczo-rozwojowego, którego tematem jest
i wstępne wskazywanie potencjalnie niebezpiecz- opracowanie 35 mm automatycznej armaty morskiej
nych obiektów. Do wodowania i podejmowania po- KDA z zabudowanym na okręcie systemem kierowa-
jazdów podwodnych okręty zostaną wyposażone nia ogniem wykorzystującym zintegrowaną głowicę
w żuraw hydrauliczny z teleskopowym ramieniem, śledzącą ZGS-158, wykonaną w wersji morskiej

MILITARIA

143
MILITARIA
PODSTAWOWE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE NISZCZYCIELI MIN

TYPU KORMORAN II
Zanurzenie konstrukcyjne [m] 2,7
Długość całkowita [m] 58,5
Długość między pionami [m] 55,58
Szerokość całkowita [m] 10,3
Szerokość na wodnicy pływania [m] 9,75
Wysokość do pokładu dziobówki [m] 6,4
Wysokość do pokładu głównego na rufie [m] 4,7
Wyporność standardowa [t] 850
Prędkość maksymalna [w.] 15
Zasięg [Mm] > 2500
Załoga 45+7
2 silniki wysokoprężne MTU 8V369TE74L o mocy
1000 kW/1360 KM każdy
Napęd
2 pędniki cykloidalne
ster dziobowy – 100 kW
Moc generatorów elektrycznych 3x380 kVA MTU6R1600M20S
sonar podkilowy
sonar samobieżny o zmiennej głębokości zanurzenia
Przewidywane wyposażenie przeciwminowe zdalnie sterowane pojazdy podwodne wielokrotnego
i jednorazowego użytku
bezzałogowy pojazd podwodny
armata ZU-23-2MR kalibru 23 mm oraz 4 wyrzutnie
PPZR Grom
Uzbrojenie
4 wielkokalibrowe karabiny maszynowe (Bm) kalibru
12,7 mm na podstawach słupkowych
wraz ze stanowiskiem kierowania ogniem. Projekt na budowę prototypowego Kormorana, na nim bo-
uzyskał pozytywną rekomendację NCBiR w ramach wiem tymczasowo zostanie zainstalowany, jak już
konkursu nr 3/2012 na wykonanie projektów na wspomniano, zestaw artyleryjsko-rakietowy ZU-23-
rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, a umo- -2MR Wróbel 2.
wę podpisano 19 grudnia 2012 roku. Oprócz WAT Okręty mają być przystosowane do operowania
w konsorcjum uczestniczą także Zakłady Mecha- w warunkach zagrożenia bronią masowego rażenia.
niczne Tarnów SA, PIT-Radwar SA i Akademia Ma- Zostanie na nich zastosowana również instalacja de-
rynarki Wojennej. Przewidywano, że projekt zakoń- magnetyzacyjna oraz będą mieć możliwość przeno-
czy się do 18 grudnia 2015 roku, jednak zgodnie szenia dwóch hybrydowych łodzi typu TM-609IB.
z podpisanym w ubiegłym roku aneksem nr 2 termin Kormorany otrzymają radary nawigacyjne pracu-
ten przesunięto do 18 września 2016 roku. Prototyp jące w paśmie X i S, a także optoelektroniczne gło-
systemu zostanie zainstalowany testowo na korwecie wice obserwacyjne Indra Sistemas SEOTS. Dodat-
do zwalczania okrętów podwodnych ORP „Kaszub” kowo nowe niszczyciele min zostaną wyposażone
w terminie do 18 maja przyszłego roku. Badania w systemy łączności satelitarnej, transpondery syste-
morskie prototypu będą ostatnim etapem projektu. mów satelitarnych „swój–obcy” BAE Systems
Tylko w przypadku ich pozytywnego wyniku zapad- APX-123 CXP 1008939G-11 oraz transpondery sys-
nie decyzja o zamówieniu systemu z przeznacze- temu identyfikacji pozycji Saab Supreeme.
niem dla niszczycieli min typu Kormoran II, Pierwsza jednostka z planowanej serii, prototypo-
a w przyszłości być może także dla innych jedno- wy Kormoran, powinna wejść do służby w listopa-
stek. Powstałe opóźnienie nie będzie miało wpływu dzie 2016 roku. n

RECENZJE
Z A R Z Ą D Z A N I E
ISTOTNY
ELEMENT
O ZARZĄDZANIU W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
NAPISANO JUŻ WIELE. MAŁO JEST JEDNAK OPRACOWAŃ,
KTÓRE KOMPLEKSOWO UJMOWAŁYBY TĘ PROBLEMATYKĘ
NA POZIOMIE SAMORZĄDOWYM.
L ukę tę postanowił wypełnić płk dr hab. Dariusz Majchrzak –

kierownik Zakładu Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludno-
ści w Instytucie Bezpieczeństwa Państwa Wydziału Bezpieczeń-
w rozdziale drugim. Zaakcentowano również znaczenie spraw-
nego funkcjonowania infrastruktury krytycznej w sytuacji ko-
nieczności jej wykorzystania. Autorzy poruszyli ten istotny pro-
stwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej jako redaktor na- blem, który jest bagatelizowany i dostrzegany dopiero w mo-
ukowy publikacji poświęconej organizacji, procedurom, organom mencie, gdy należy uruchomić pewne systemy infrastruktury
i instytucjom zarządzania kryzysowego w wymiarze lokalnym. krytycznej, a ich funkcjonowanie bądź sprawność techniczna
W jednym wydawnictwie omówiono dokumenty normatywne od- są dalekie od doskonałości.
noszące się do szczebla województwa i jednostek samorządu te- Kluczowym elementem mającym wpływ na działanie przed-
rytorialnego. Na wstępie opracowania przedstawiono system za- miotowego systemu jest dobrze przygotowany personel. Koniecz-
rządzania kryzysowego z zaznaczeniem, że opiera się na zasa- ność doskonalenia umiejętności osób funkcyjnych wynika nie tyl-
dzie prymatu układu terytorialnego. Oznacza to, że w sferze zako z wymagań formalnoprawnych, lecz także z potrzeby zapew-
pewniania bezpieczeństwa uwzględniono podział administracyjny nienia sprawności systemu. Służą temu symulacyjne gry decyzyj-
kraju. Zaprezentowano teoretyczno-prawny model zarządzania ne, które przygotowują pracowników do podjęcia – w razie wystą-
kryzysowego na poziomie powiatu z wyszczególnieniem kompe- pienia kryzysu – działań wpływających na ograniczenie jego nega-
tencji takich jednostek organizacyjnych, jak rada i zarząd powia- tywnych skutków.
tu, starosta, zespół oraz centrum zarządzania kryzysowego. Na W opracowaniu nie zapomniano o istotnej kwestii wsparcia or-
podstawie analizy ustawy z 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu ganów administracji publicznej przez jednostki sił zbrojnych
kryzysowym wyciągnięto wniosek, że utworzony system pozbawił w rozwiązywaniu powstałej sytuacji kryzysowej. Zaprezentowano
organy samorządu województwa udziału w związanych z tym dzia- spektrum zadań, w których mogą uczestniczyć oddziały i podod-
łaniach. Wynika to częściowo z konstrukcji ustrojowej terenowej działy sił zbrojnych. Na przykładzie województwa lubuskiego
administracji publicznej – zadania zarządzania kryzysowego wy- przedstawiono ich realizację przez siły i środki 11 Lubuskiej Dywi-
konują służby wojewódzkie. Poruszono również problematykę in- zji Kawalerii Pancernej w latach 2010–2014.
tegracji systemu zarządzania kryzysowego z systemem obronnym Mocną stroną opracowania jest omówienie udziału jednostek
państwa, których nie należy traktować oddzielnie. Muszą bowiem Państwowej Straży Pożarnej, Policji i elementów Państwowego
funkcjonować nie tylko w czasie pokoju, lecz także kryzysu i woj- Ratownictwa Medycznego w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych
ny. Dla zapewnienia właściwej ich pracy i osiągnięcia efektu sy- na obszarze województwa czy powiatu.
nergii konieczne są zmiany, których propozycję przedstawiono Publikacja ta wzbogaca wiedzę na temat roli jednostek samo-
w rozdziale pierwszym. rządu terytorialnego w systemie zarządzania kryzysowego oraz
Podstawą działania wspomnianego systemu są sporządzo- perspektyw ich zaangażowania w działania w sytuacjach kryzyso-
ne plany i inne wymagane dokumenty, które wynikają z obo- wych. Zawarte w niej poglądy poszczególnych autorów ukazują
wiązujących w tej dziedzinie przepisów. O tym, jak należy w sposób holistyczny wkład wspomnianych jednostek samorzą-
usprawnić działalność planistyczną, traktują materiały zawarte dowych w zarządzanie kryzysowe. (JB) n
Zarządzanie kryzysowe w wymiarze lokalnym. Organizacja, procedury, organy i instytucje. Dariusz Majchrzak (red. nauk.). Wyd. AON, Warszawa 2014.

145
Dear Readers,
one of the essential factors affecting contemporary and future battlefield is the adversary’s strategy. Defeating
an enemy on the battlefield means avoiding the effects of enemy’s actions, then hitting his weak points – in other
words, it means “attack”. In this issue of “Przegląd Sił Zbrojnych” (“The Armed Forces Review”), there are se-
veral authors who write about attack, and each of them has a different approach to the subject. According to one
of them, breakthrough will be rarely used, while the “cut-through” attacks are more frequent, and combined
with attacks on targets located far on the enemy’s territory. This task is performed by independent tactical gro-
ups based on mechanized battalions (tanks) and companies. In order to make company successful in performing
an attack, the effects of own artillery fire should be used, particularly of the battalion’s support company. Howe-
ver, not only artillery fire affects the success of an attack. Equally important is the effort of engineering troops,
mainly their work on passage in the barricades of own engineering forces and enemy forces, which is crucial in
the case of potential losses while forcing the passages by mechanized troops. One of the authors clarifies the me-
thods of forming the attacking platoon and mechanized company depending on enemy’s activity or terrain con-
ditions.
The next article is about the effort of the 13th Minesweeper Division to neutralize threats from the WWII re-
mains deep in the water, such as naval mines, torpedoes and air bombs. This difficult and responsible service of
mariners significantly adds to security on Polish sea waters.
There is also an article about the activity of NATO Military Police Center of Excellence and its contribution
to the transformation process, which is one of the strategic goals of the Alliance. The readers can also find out
about communication systems used by the Polish Military Contingents in Iraq, Afghanistan, and Bosnia and He-
rzegovina.
In the period of 2012–2013, the Polish Armed Forces Support Inspectorate introduced documents on the sys-
tem of the armed forces’ technical security during combat activity. This is a new approach towards the issue of
evacuation and repair of the land troops’ military equipment.
Last but not least, we hope that our readers will find the remaining articles equally attractive.
Enjoy reading!
Editorial Staff
WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC

Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozo-
limskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: psz@zbrojni.pl. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia
wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokład-
ny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto
należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować da-
nego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymagania-
mi poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła,
z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo
do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych
prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek.

DYDAKTYKA I METODYKA
K WA R T A L N I K
BELLONA
95
LAT DO-
ŚWIADCZEŃ
W B U D OWA -
NIU BEZPIE-
C Z E Ń S T WA
NARODO-
WEGO
P E R I O DY K N A U K OW Y
w w w. p o l s k a - z b r o j n a . p l

147
200 stron
fotografii lotniczych
zespołów akrobacyjnych z całego świata
Obejrzyj
fragment
albumu
Jedyny taki album w Polsce
zamów u nas 
sekretariat@zbrojni.pl tel.: (48) 261 845 365, (48) 261 840 400
NUMER 5 | WRZESIEŃ–PAŹDZIERNIK 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

Psz5a 2015

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Psz5a 2015

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

O formach Dęblin czeka Natowskie narzędzia

natarcia na M-346 Master transformacji

Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd

ppłk dr Czesław Dąbrowski

ppłk Sławomir Lidwa

ppłk dr Zbigniew Grobelny

54 22 KOMPANIA ZMECHANIZOWANA W NATARCIU

mjr Marcin Nawrot, kpt. Janusz Rylewicz

kpt. Michał Pietrzak

86 ppłk dr inż. Krzysztof Wysocki

mjr dypl. Jacek Królicki

płk dr inż. Jacek Narloch,

ppłk pil. Maciej Wilczyński

ppłk pil. dr inż. Konrad Madej

ppłk Tomasz Koprowski, dr inż. Monika Ziniewicz

płk dypl. Grzegorz Wasielewski,

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

ŚMIGŁOWIEC W-3PL GŁUSZEC

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

ppłk dr Wojciech Więcek

W dokumentach doktrynalnych jest definiowane ja-

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

rozpoznanie walką przełamanie

rajd bój spotkaniowy

RYS. 2. WZMOCNIONY BATALION

przewidywana rubież spotkania

Opracowanie własne (2).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

ppłk dr Czesław Dąbrowski

N atarcie to jeden z podstawowych rodzajów dzia-

terenu. Rozstrzygnięcie walki osiąga się dzięki ak- UMIEĆ PRZEWIDYWAĆ

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

ppłk Sławomir Lidwa

Ś ledząc przebieg współczesnych konfliktów zbroj-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

KOMPANIJNE ZGRUPOWANIA TAKTYCZNE TO

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

Kompania, tak jak każdy nacierający pododdział

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

ppłk dr Zbigniew Grobelny

A naliza materiałów źródłowych dotyczących or-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

– zajęcia rejonu dogodnego do prowadzenia dal-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

RYS. 4. USZYKOWANIE KOMPANII

Opracowanie własne (2).

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

wości zastosowania manewru ze względu na ukształ-

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 5 / 2015