FILIPINO
tagapagsalita ang oras na laan para sa
Si Nyaminyami, Ang DIyos Ng Ilog Zambezi
● Ang Ilog Zambezi ay ikaapat sa
pinakamalaking ilog sa Africa
● Dito matatagpuan ang Dam ng Kariba 50
taong gulang
● Ang pampang ng ilog ay protektado ng
Nature Conservation Act
● Sa Kariba Dam nakatira si Nyaminyami ang
Diyos ng ilog
● Ang Kariba Dam ay isa sa pinakamalaking
dam sa buong mundo
● taas = 128, habang = 579, tuluyang nabuo =
1960
● Ang mga kalamidad sa gawa ni Nyaminyami
dahil sa galit niya
- Mga dahilan ng galit niya dahil sa
pagtayo ng dam:
- sumira sa kanyang tahanan
- paglayo sa kanila ng kanyang
asawa
- naglipat tribong Tonga na kanyang
minamahal at prinotektahan
● Hindi pa din nawawala ang takot na gigibain
ng diyos ang dam
● Felix Nkulukusa - permanent secretary ng
Zambian MInistry of Finance “Ang dam ay
maaaring bumagsak sa loob ng tatlong tao
kapag di naayos
● 3.5 milyon ang apektado pag gumiba ang
dam
Ang Debate o Pakikipagtalo
- isang pakikipag-talong may estruktura
- ginagawa ng dalawang grupo o pangkat na
magkasalungat na panig tungkol sa
napapanahong paksa
- Dalawang Panig: proposisyon at oposisyon
- may moderator na tagapamagitan upang
maayos ang daloy ng debate
- may mga huradong magapasiya kung
kaninong panig ang higit nakapang hikayat
na dapat walang kinikilingan sa dalawang
panig
- ang bawat kalahok sa pormal na debate ay
binibigyang pantay na oras upang
makapagpalahad ng kani kanilang mga
patotoo gayundin ang rebuttal
- timekeeper: matiyak na susundin ng bawat
kanila
● Mga Katangiang Dapat Taglayin ng Isang
Mahusay na Debate
- Nilalaman:
mahalagang may malawak na
kaalaman ang debater tungkol sa
kanyang pinagtatanggol at ang
pangkalahatang paksa ng debate
- Estilo:
husay ng debater magsalita, sa
pagpili ng tamang salita,
kaangkupan ng pagbuo ng
pangungusap, at kumpiyansa sa
sarili
- Estratehiya - husay sa pagsagot sa
mga argumento, kung pano niya
bibigyang pansin ang kanyang
proposisyon
- dapat magplano ang pangkat para
sila ay on the same page
bwhahaydwgy
● Mga Uri o Format ng Debate
- Debateng Oxford: minsan lang mag
salita maliban sa unang
tagapagsalita (sabay constructive
and rebuttal)
- Debateng Cambridge: dalawang
beses titinding upang magsalita
(hiwalay ang constructive at
rebuttal)
Apat na Komponent o Sangkap ng Kasanayang
Komunikatibo
● may apat na komponent sa paglinang ng
kasanayang komunikatibo
● tumutulong ito sa mga nag aaral ng bagong
wika
● ayon kina Michael Canale at Merril Swain
● Gramatikal - epektibong makipag talastasan
gamit ang angkop na mga tuntuning
panggramatika at sumasagot sa: Anong
salita ang angkop gamitin?, Paano gamitin
ng tama ang mga salita sa mga parirala at
pangungusap
 ● Sosyo - lingguwistik - naaangkop sa
sitwasyong at sa kontekstong sosyal ng
lugar
● Strategic - magamit ang berbal at di berbal
na mga hudyat upang mahatid ng mas
malinaw ang mensahe at maiwasan ang
gaps sa komunikasyon
● Diskorsal - kakayahan ng nagsasalita na
ipalawak ang mensahe, mabigyan ng
wastong interpretasyon ang salita upang
mas maunawaan ang salita, maipahayag ang
mas malalim na kahulugan nito
Mahalagang Elemento ng Epiko
● Epiko
- ipinapahayag ng pasalita patula o
paawit
- minsan may musika
- binubuo ng 1,000 - 55,000 na linya
- tulang pasalaysay
- mga pangyayaring hindi kapani
paniwala o hindi makatotohanan
● Sukat at Indayog
- magkakatulad na bilang ng pantig
sa bawat tiyak na hati ng taludtod
- wawaluhing, lalabindalawahing,
lalabing-animing, lalabing waluhing
● Tugma
- gumagamit ng magkakahawing na
tunog sa dulong pantig ng mga
taludtod
● Taludturan
- pagpangkat pangkat ng mga
taludtod ng isang tula
- karaniwang apat na taludtod ang
bumubuo sa isang taludturan o
saknong
● Matalinghagang Salita
- idyoma
- kahulugan ay hindi karaniwan
● Banghay
- pagkakaugnay ng mga pangyayari
- payak o komplikado
● Tagpuan
- nagbibigay linaw sa paksa,
banghay, at tauhan
● Tauhan
- supernatural na kapangyarihan,
nagbibigay buhay sa epiko
Nelson Mandela
● John Carlin - respeto sa white people and
babae
● Jessie Duarte - inayos ang pinagtulugan
● John SImpson - mahusay na tagapagsalita
● Matt Damon - marunong makisama?
● Rick Stengel - kalmado
AP
POLITICAL DYNASTY
Ayon sa Batas:
- Ang kapangyarihan o karapatang mamuno ay
umiikot lamang sa iisang pamilya o miyembro
nito.
- Hindi maaring magtrabaho sa parehong
kagawaran ng pamahalaan ang magkamag-anak,
subalit pinapayagan naming tumakbo at
manungkulan nang sabay-sabay ang mga
politikong magkakamag-anak.
Dalawang Uri:
❑ Thin Dynasty
o Palipat lipat ng lider (iids)
❑ Fat Dynasty
o Sabay-sabay na tumatakbo ang
mga kamaganak
Halimbawa ng Political Dynasties
● Sinaunang Panahon
Making of a Filipino
- Renato Constantino
Ang mga pamayanan sa Pilipinas
ay pinamumunuan ng mga datu,
raha , at Maharlika na pawang
galing sa iisang angkan.
● Impluwensiya ng mga Espanyol at Amerikano
Panahon ng mga Espanyol
Gobernadorcillo o Alcalde
Pamilya ng mga Mesttizo at maykaya sa
buhay o ilustrado.
Panahon ng mga Amerikano
Philippine Bill of 1902
Cojuangco, Lopez, Marcos at Aquino ay
nagsimulang makilala.
Dr. Dante Simbulan
- 1946-1963 ay may 169 na promiinenteng
pamilya ang nahalal sa mahahalagang
posisyon sa pamahalaan.
(584 pampublikong opisyal, 7 president, 2 bise
president, 42 senador, 147 kongresista)

Ika-14 Kongreso ng Pilipinas (Hulyo 23, 2007- Hunyo
4, 2010)
75% ay Trapo
Traditional Politician o mga kauna-unahang
pamilyang nasa politika.
Philippine Center For Investigative Journalism (PCIJ)
● Nanatiling matatag ang mga kilalang pamilyang
political sa Kongreso ng Pilipinas sa nakaraang
100 taon.
● Ang kasalukuyang kongreso ay binubuo ng iilang
milyonaryo na gumagawa ng mga batas para sa
napakaraming mahihirap sa ating bansa.
ARTIKULO BLG. 2. SEK. 26.
Dapat seguruhin ng Estado ang pantay na
pag-uukol ng mga pagkakataon para sa
lingkurang pambayan, at ipagbawal ang mga
dinastyang pulitikal ayon sa maaaring
ipakahulugan ng batas.
ANTI POLITICAL DYNASTY ACT (SENATE BILL NO.
2649
Maituturing na dinastiyang political ang
pagtakbo o pamana sa posisyong politikal
ng asawa o kamag-anak (hanggang
ikalawang antas ng consaguinity o affinty)ng
isang kasalukuyang politiko sa parehong
bayan, lungsod, lalawigan sa kanyang asawa
o kamag-anakan pagkatapos ng kaniyang
termino; at ang pagkakaroon ng dalawa o
higit pang magkakamag-anak politiko sa
ibat-ibang posisyon sa parehong
bayan,lungsod o lalawigan.
Limitasyong ng Panunungkulan
Saligang Batas
Halal na Posisyon sa Haba at Hangganan ng
Pamahalaan Termino ng
Panunungkulan
Senador 2 magkakasunod na 6
na taong termino =
katumbas ng 12 na
taon
Kongresista, 3 magkakasunod na 3
Gobernador, Alkalde , taon = katumbas ng 9
at lahat ng iba pang na taon
local na opisyal
Pablo Querubin 2013 - Totoong nalilimitahan ng
Saligang batas ang termino ng panunungkulan subalit
Ang kapangyarihan ay napapanatili naman sa pamilya
ng opisyal sa pamamagitan ng pagpapamana ng
posisyon sa kaniyang kamag-anak.
Limitasyong ng Panunungkulan
50 distrito ng kongreso ay may isang pamilya kada
distrito na nanatili sa kapangyarihan sa loob ng 19 na
taon mula 1987 at 2010 kahit na may limitasyon ang
kanilang termino
- Pablo Querubin 2013
2013:
80 lalawigan
74% Kongresista
19/23 Senador
Volunteers Against Crimes and Corruption
Oktubre 25, 2012- Naglakas loob si Teofisto Guingona
at Dante Jimenez ng VACC na magsumite ng
petsiyong naglalayong mag-utos sa Kongreso na
gumawa ng batas na magbabawal sa political
dynasties at magbibigay-linaw sa tunay na kahulugan
nito na naayon sa Saligang Batas.
- Pagkilos ng mga Civil Society Group
- Paghalal sa mga kandidatong Independent
- Paghalal sa mga kandidatong Independent
- Pagsugpo ng Katiwalian sa Pamahalaan
Sanhi ng Political Dynasties
1. Nakakakuha ng benepisyo ang mga
makapangyarihang pamilya
2. Walang malinaw na depinisyon ng political
dynasty.
3. May kakulangan ng malinaw na batas na
magpapatupad ng probisyon sa Saligang
Batas laban sa poitical dynasties.
4. Pagkakaroon ng malalim na ugat ng mga
politikal at panlipunang estrukturang
nagpapalaganap sa mga political dynasty
5. Patuloy na nagtitiwala ang mga Pilipino sa
makapangyarihang pamilya.
GRAFT AND CORRUPTION
Ayon sa Batas:
- Ang korupsiyon ay intensyonal na pagtatakwil sa
tungkulin at obligasyon ng isang opisyal ng
pamahalaan o pagkilos na magbubunga ng kanyang
kawalan ng integridad o prinsipyo.
- Ang Graft ay ang pagkuha ng pera o posisyon sa
paraang taliwas sa batas, madaya, at kahina-hinala,
tulad ng pagtanggap ng kabayaran para sa isang
pampublikong serbisyong hindi naman naibigay o
kaya ay paggamit sa isang kontrata o lehislasyon
bilang pagkakakitaan.
Uri ng Graft and Corruption
❑ Pagtanggap ng lagay o suhol
o (bribe)
❑ Pangingikil (extortion)
o Ang pangingikil ay ang pagkuha o
pagtamo ng anumang bagay mula
sa isang tao nang laban sa
kaniyang kalooban sa
 pamamagitan ng ilegal na paggamit
ng pananakot, sa pamamagitan
man ng pamimilit, pagbabanta, o
anupamang di-matuwid na
paggamit ng kapangyarihan.
❑ Embezzlement
o theft or misappropriation of funds
placed in one's trust or belonging to
one's employer.
❑ Fraud
o Fraud is where a person is
financially cheated by another
person. Fraud occurs when an
individual deceives another by
inducing them to do something or
not do something that results in a
financial loss. The fraud can be
committed either online, in person
on via correspondence.
❑ Nepotismo
o the practice among those with
power or influence
of favoring relatives, friends, or
associates, especially by giving
them jobs.
❑ Cronyism
o the appointment of friends and
associates to positions of authority,
without proper regard to their
qualifications.
❑ Patronage
o If you give a store or business your
support (financial or otherwise) as
a customer or client, you are giving
them your patronage.  PENALTIES FOR VIOLATIONS THEREOF AND FOR
Graft and Corruption sa Pilipinas
- Talahanayan ng Corruption Perceptions Index
(CPI) ng Pilipinas
- Corruption Perceptions Index Score
Nagpapahayag ng pananaw tungkol
sa korupsiyon sa pampublikong
sector ng isang bansa gamit ang
scale 0-10.
- Transparency International- Philipinnes
Nakatulong ang pagpapabuti sa
mga pampublikong serbisyo at
pagputols sa tinatawag na red tape.
Graft and Corruption sa Kasaysayan ng Bansa
● Panahon ng mga Espanyol
Ang pondong nanggaling pa sa hari
ng Spain ay pinakinabangan ng
mga opisyal na Espanyol ng
pamahalaang kolonyal para sa
kanilang pansariling interes.
Epekto ng Graft and Corruption
1. Suliranin sa Red Tape
Ang nakakatanggap ng mabuting
serbisyo mula sa pamahalaan ay iyon
lamang may kakayahang magbayad ng higit
sa kinakailangan.
2. Katiwalian sa Pulisya at Militar
3. Korupsiyon sa pondong para sa mga biktima
ng Kalamidad at iba pang pampublikong
gawain.
Anti- Graft and Corruption Practices Act (R.A
No.3019)
Traditional Politician o mga kauna-unahang
pamilyang nasa politika.
Mga Paraan upang Maiwasan ang Graft and
Corruption
1. Pagsugpo ng nanunungkulang
administrasyon sa mga tiwaling opisyal at
hukom
2. Paglunsad ng Obudsman ng Programa laban
sa Graft and Corruption
Code of Conduct and Ethical Standards For
Public Officials and Employees – R.A No. 6713
AN ACT ESTABLISHING A CODE OF CONDUCT
AND ETHICAL STANDARDS
FOR PUBLIC OFFICIALS AND EMPLOYEES, TO
UPHOLD THE TIME-HONORED
PRINCIPLE OF PUBLIC OFFICE BEING A PUBLIC
TRUST,
GRANTING INCENTIVES AND REWARDS FOR
EXEMPLARY SERVICE,
ENUMERATING PROHIBITED ACTS AND
TRANSACTIONS AND PROVIDING
OTHER PURPOSES
Mga Isyu sa Karapatang Pantao
Karapatang Pantao mula Pagkabata
Hanggang Kamatayan
- Pangunahin sa karapatan ng tao ang mabuhay
nang malaya – malaya sa anumang paninikil ng
kahit na sino, kapwa man niya tao, grupo ng tao,
o institusyon sa lipunan.
- Kakabit ng “pagiging buhay” ang karapatang
matugunan ang lahat ng mga pangangailangan
upang “manatiling buhay” at mabuhay nang may
dignidad at puno ng pagpapahalaga sa sariling
kapakanan bilang tao.
Uri ng Karapatan
1. Karapatang Likas o Natural
Ang bawat tao ay may karapatang mabuhay. Ang
karapatang ito ay likas at wagas para sa lahat.
Halimbawa nito ay ang mabuhay ng puspos;
magkaroon ng sariling pangalan, identidad o
pagkakakilanlan, at dignidad; paunlarin ang iba’t
ibang aspekto ng pagiging tao gaya ng pisikal, mental,
at espiritwal.
2. Karapatang Ayon sa Batas
a. Constitutional Rights – ito ang mga
karapatang kaloob at
pinangangalagaan o
binibigyang-proteksiyon ng
Konstitusyon ng bansa. Maaaring
baguhin, dagdagan, o alisin ang
mga ito sa pamamagitan ng mga
susog sa Konstitusyon.
b. Statutory Rights – ito ang mga
karapatang kaloob ng mga batas na
pinatibay ng Kongreso o Tagapagbatas.
Halimbawa nito ang karapatang tumanggap
nang naaayon sa pinakamababang sahod,
karapatang magmana ng pag-aari, at
karapatang makapag-aral nang libre.
Kategorya ng Karapatan ayon sa Batas
1. Karapatang Sibail o Panlipunan (Civil
Liberties/Rights)
Nakapaloob dito ang karapatang
magkaroon ng matiwasay at
tahimik na pamumuhay, kalayaan
sa pagsasalita, pag- iisip,
pag-oorganisa, pamamahayag,
malayang pagtitipon, pagpili ng
lugar na titirhan, at Karapatan
laban sa dikriminasyon. Kabilang
din dito ay ang maging malaya at
makapaglakbay.
2. Karapatang Pampolitika
Kinakatawan nito ang karapatan
makilahok sa pagtatakda at
pagdedesisyon sa pamumuno at
proseso ng pamamahala sa bansa
gaya ng pagboto, pagkandidato sa
eleksyon, pagwewelga bilang
bahagi ng pagrereklamo sa
gobyerno, at pagiging kasapi ng
anumang partidong politikal.
3. Karapatang Pang-Ekonomiya o
Pangkabu-hayan
Nagpapatungkol ito sa mga
karapatan sa pagpili, pagpupursige,
at pagsusulong ng kabuhayan,
negosyo, hanapbuhay, at disenteng
pamumuhay nang ayon sa nais,
nakahilingan, at nagustuhang
karera.
4. Karapatang Pangkultura
Nakapaloob dito ang karapatan na
makibahagi at lumahok sa
pagsasabuhay, pagpapatuloy, at
pagpapalawak ng sariling
tradisyon, gawi, at pag-uugali.
5. Mga Karapatan ng Akusado/Nasasakdal
(Rights if the Accused)
Pinangangalagaan nito ang mga taong
akusado o nasasakdal sa anumang
paglabag sa batas. Ang ilan sa mga
karapatang ito ay karapatan sa
pagpapalagay na siya ay walang sala
hangga’t hindi napapatunayan ang
kasalanan at may karapatan laban sa
di-makataong parusa.
Legal na Batayan ng mga Karapatan
Ang Article III ng ating konstitusyon ay
tungkol sa Bill of Rights o katipunan ng mga
karapatan kung saan nakapaloob ang karapatang
pantao na dapat ay tinatamasa ng bawat
mamamayan.
Ang Pandaigdigang Deklarasyon ng Karapatang
Pantao
(Universal Declaration of Human Rights o UDHR)
Ang mga patakaran at batas na pinaiiral nito
ay batas din ng ating bansa. Ang Universal
Declaration of Human Rights ay nabuo at nilagdaan
noong Disyembre 10, 1948.
Karapatan ng mga Bata
- Bilang pagtupad sa Artikulo II, Seksyon 13, nilikha
ang Child and Youth Welfare Code upang
pangalagaan ang mga karapatan ng mga bata.
Nakatala rin dito ang mga tungkulin ng mga bata
at responsibilidad ng mga magulang sa
pangangalaga sa kanilang mga anak.
- Ang Kasunduan Ukol sa Karapatan ng mga Bata
ay isang pandaigdigang tratado na nilagdaan ng
mga bansa upang mabigyang- proteksiyon ang
mga batang may gulang 18 pababa sa buong
daigdig.
- Bilang kasapi ng Nagkakaisang Bansa,
ipinatutupad sa Pilipinas ang mga karapatan ng
bata ayon sa United Nations Convention on the
Rights of a Child.
Karapatan ng Kababaihan sa Lipunang Pilipino
- Karapatang makaboto
- Karapatang manatiling mamamayan ng
Pilipinas kahit na nakapag-asawa ng
dayuhan malibanlamang kung kanyang
itatakwil ang kanyang pagkamamamayan.
- Karapatang makapag-trabaho
- Karapatang makapag-aral
- Karapatang magplano ng pamilya (Family
Planning)
- Karapatang pangalagaan ang mga anak
Republic Act No. 9710
The Magna Carta of Women CHAPTER IV
SEC. 8 Human Rights of Women - Karapatan ng mga
kababaihang tamasahin ang kanyang buhay nang
walang diskriminasyon.
SEC. 9 Protection from Violence – Dapat tiyakin ng
estado na ang lahat ng kababaihan ay protektado
mula sa lahat ng anyo ng karahasan at dapat bigyan
ng prayoridad ng mga ahensya ng gobyerno ang
pagtatanggol at proteksyon ng kababaihan laban sa
mga pagkakasala na batay sa kasarian at tulungan
ang mga kababaihan na makamit ang hustisya at
pagpapagaling.
Pangangalaga sa mga Indigenous People
Bilang pagtupad sa Artikulo II, Seksyon 22 ng
Saligang Batas, nilikha ang Batas Republika 8371 ang
National Commision on Indigenous People (NCIP).
Layunin ng komisyong ito ang igalang at
mapanatili ang mga paniniwala, kaugalian, tradisyon
at institusyon ng mga pangkat-etniko.
Ilang mga Karapatan ng mga Katutubo o Indigenous
People ayon sa Deklarasyon ng Nagkakaisang Bansa
(United Nations)
Bilang pagkilala sa iba’t ibang
pangkasaysayan at pangkulturang karanasan at
pagkakaiba-iba ng mga katutubo sa bawat rehiyon at
bansa, pormal na ipinahahayag ang Deklerasyon ng
United Nations tungkol sa mga Karapatan ng mga
Katutubo o Indigenous People.
Pagkakaiba ng Karapatan at Pribilehiyo
- Ang karapatan ay angking laya na kaloob sa atin ng
Diyos at iba’t -ibang batas upang maging maligaya
ang ating pamumuhay.
- Ang pribilehiyo ay espesyal na konsiderasyon o
advantage na kaloob sa isang tao grupo.
Mga Paglabag sa Karapatang Pantao
Pisikal na Paglabag
– ang pananakit at pagsugat sa katawan ng tao ay
pisikal na paglabag sa karapatang pantao. Ang
pagdukot, kidnapping, pambubugbog gaya ng hazing,
pagputol sa anumang parte ng katawan o mutilation,
lalo na ang pagkitil ng buhay ay mga pisikal na
paglabag.
- ang seksuwal na pananakit tulad ng panghahalay o
rape, pagsasamantala, panghihipo, marital rape, at
domestic violence ay halimbawa rin ng pisikal na
paglabag sa karapatang pantao.
- ang pagkulong ng mahigit sa 24 oras at torture o
pagpapahirap sa mga napagbibintangang kriminal
upang sila ay mapilitang umamin sa ibinibintang na
krimen ay isa ring pisikal na paglabag sa karapatang
pantao.
- Gayundin ang tinatawag na police brutality o ang
labis na pagiging marahas ng mga pulis at militar sa
mga napagbibintangang kriminal at kaaway ng batas.
Sikolohikal at Emosyonal na Paglabag
- ang pag-aaway ng mag-asawa, magkamag-anak, o
magkaibigan na nauuwi sa sigawan at pagbibitaw ng
masasakit at malulupit na salita ay maituturing na
sikolohikal at emosyonal na paglabag sa karapatang
pantao.
- ang simpleng tuksuhan at asaran sa paaralan ay
maaaring mauwi sa bullying na sumusugat at
lumalatay sa emosyonal na katatagan ng mga bata.
- Ang pananakot upang mapilit ang isang tao na
gumawa ng isang bagay na labag sa kanyang
kagustuha ay paglabag din sa karapatan. Gayundin
ang pamimilit na sumapi sa samahan.
Estruktural o Sistematikong Paglabag
- Ang pagkakaroon ng mga antas sa lipunan
kung saan ang mga nabibilang sa mataas
na antas at ang nakaririwasa ay mabilis na
nabibigyan ng atensyon at preferential
treatment samantalang ang ordinaryong
mamamayan ay hindi mabigyan ng
kaukulang atensiyon.
DEMOCRACY AND HUMAN RIGHTS: THE ROLE OF
THE UNITED NATIONS
- Ang karapatang pantao ay mapoprotektahan
sa pamamagitan ng pagkilala sa rule of law,
pagkakaroon ng isang inclusive at
consultative na proseso ng pagbuo ng
konstitusyon at pagkilala sa mga
pangangailangan ng marginalized sector,
minority groups, kababaihan at mga bata.
Human Rights:
- Paggalang at pagsasagawa sa proseso ng
batas
- Pag-iwas sa diskriminasyon
- Partisipasyon ng bawat mamamayan sa
proseso ng pamamahala
KOMISYON SA MGA KARAPATANG PANTAO
- Nagsasagawa ng imbestigasyon sa
paglabag sa mga karapatang pantao lalong-
lalo na ng mga biktima ng pang-aabuso na
kabilang sa itinuturing na vulnerable sector o
marginalized group