Содржина

Voved

So usvojuvawe na Ustavot na R.Makedonija od 17 noemvri 1991g.se zapo~na

so zakonsko redefinirawe i prestruktuirawe na site dejnosti i odnosi me|u pravnite
subjekti.
Celta na promenite be{e sozdavawe na edna nova dr`avna organizacija
ustroena spored modelot na parlamentarna demokratija so podelba na vlasta na
zakonodavna izvr{na i sudska,priфa}awe na partiskiot pluralizam i zasnovawe na
stopanstvoto vrz principot na pazarna ekonomija.
Promenite prvo zapo~naa so privatizacija na op{testveniot kapital vo
stopanskite dejnosti potoa sleduvaat reformi vo dr`avnata administracija i na kraj
reformi vo javnite slu`bi koi fini{iraat so decentralizacija i privatizacija na site javni
ustanovi.
Dinamikata na promenite e uslovena od op{testveno-politi~kata i
ekonomskata situacija vo zemjata a i od politi~kite priliki vo sosednite zemji,{to
zna~i promenite ne se odvivaa brzo i radikalno a ~esto bea prosledeni so razli~ni
socijalni tenzii pa duri i voeni sudiri ( vo 2001 g. ).
Kako i da e promenite vo javnite slu`bi i organizacioniot oblik vo koj tie se
pojavuvaa se odvivaa и toa etapno,prvatа etapa zapo~na 1991 gод.so ustavnoto
usoglasuvawe na materijata i donesuvawe na zakoni za site javni dejnosti i vtorata
etapa koja zapo~na 2001gод. kako rezultat na novite Ustavni promeni spored koi
Makedonija stana dr`ava na razli~nite etni~ki zaednici.

1. Poim na javna slu`ba i definirawe na potrebite od domenot na

javnite slu`bi

1
 Javnite slu`bi se slu`bi koi zadovoluvaat nekoi zaedni~ki potrebi na
op{testvoto. Javnata slu`ba poteknuva od podelbata na trudot {to postoi vo edno
op{testvo.
Vo niedno op{testvo poedinecot nemo`e sam da gi zadovoli svoite potrebi pa
zatoa i se javuva ideata za socijalno zadovoluvawe na izvesni potrebi.
Vo ovoj kontekst da ja spomneme teorijata na francuskiot teoreti~ar Leon
Digi1. Negova cel be{e da pronajde eden sistem na protivte`i {to }e go neutralizira
samovolieto na upravuva~ite taka {to nivnata vlast da sli`i za ostvaruvawe na
socijalnite funkcii vo interes na celoto op{testvo.

Poimot na Javna Slu`ba toј go definira na sledniov na~in:- Toa e sekoja

aktivnost ~ie{to izvr{uvawe mora da se obezbedi, regulira i kontrolira od
upravuva~ite za{to izvr{uvaweto na ovaa aktivnost e neophodno za ostvaruvawe na
razvoj na socijalnata me|uzavisnost i zatoa {to e od takva priroda {to mo`e da se
ostvari samo so intervencija na upravuva~kata sila.

Spored Digi dr`avata ne e sila {to komanduva,taa se sveduva na sorabotka na

javni slu`bi {to gi organiziraat i kontroliraat upravuva~ite. Toj konstatira deka
paralelno so razvitokot na civilizacijata se zgolemuva i brojot na javnite slu`bi vo koi
bi mo`ele da gi vbroime: zdrastvoto, obrazovanieto, socijalnata za{tita, naukata,
kulturata i sportot a isto taka i soobra}ajot, elektrostopanstvoto i po{tata, telegrafot i
telefonot.
Toa ne ja isklu~uva mo`nosta takvite dejnosti da gi vr{at i privatni lica osven
nekoi za koi e nezamislivo da se najdat vo racete na privatni subjekti, kako {to se
narodnata odbrana i policijata.

Bez ogled na {areniloto na javnite slu`bi i nivnite re`imi bi mo`ele da

izdvoime nekoi principi {to se smetaat za fundamentalni za site niv.Toa se principite
na ednakvost, adaptirawe kon novite uslovi i principot na kontinuitet.
Principot na ednakvost pretstavуva samo primena na op{toto na~elo na
ednakvost na gra|anite pred Zakonot i organite na vlasta.

1
Види, Д-р Димитар, Трајковски, Д-р Мирјана, Сланинка-Динева. Управно право и управна
постапка. Светлост Графика ДОО-Скопје. Скопје, 2002.

2
 Principot na adaptacija kon novite uslovi zna~i modiфikacija na uslovite na
javnata slu`ba {to mo`e da odi na tovar na korisnicite na uslugite na javnata slu`ba ako
toa go diktiraat promenite vo ekonomskite uslovi,na pr.opredeluvawe na nova tarifa
vo uslovi na visoka inflacija,a isto taka modifikacijata mo`e da odi i vo nivna korist
za{to uslugite na slu`bata sekoga{ mora da bidat adaptirani na potrebite na korisnicite.
Od druga strana,organite {to vr{at kontrola na javnata slu`ba sekoga{ }e baraat od nea
da gi vnese site tehni~ki inovacii za nejzino podobro funkcionirawe {tom tie }e dojdat
vo faza na industrisko koristewe.
Trtiot fundamentalen princip na javnata slu`ba e principot na kontinuitet.
Javnata slu`ba po definicija treba da zadovoli opredeleni javni potrebi. Spored toa
nejzinoto funkcionirawe mora da bide redovno,neprekinato i da te~e bez naru{uvawe.
Ovoj princip i ovozmo`uva na upravata da mu nametne sankcii na koncesionerot {to
od koi bilo pri~ini ja zaprel aktivnosta na slu`bata {to mu e doverena.
Pokraj ovie principi vo pravnata teorija najzna~ajni kriteriumi pri izgraduvawe
na re`imot na javnata slu`ba se glavno i: op{tiot interes na dr`avata,na gra|anskoto
op{testvo; nemerkantilisti~kiot karakter na dejnostite, {to }e re~e pazarnata cena na
uslugite e poniska od stvarnata pa zatoa ~esto dr`avata gi nadomestuva tro{ocite.

2. Непрофитните организации институционална рамка за

извршување на јавна служба

Со Законските промени кои настануваат во стопанскиот и социјалниот

систем,се воспоставуваат поинакви односи меѓу субјектите во правниот промет
во поглед на задоволување на потребите и интересите од јавен карактер.
Во странската правна теорија видлив е интересот за непрофитните
организации,за непрофитниот сектор што некои го нарекуват и трет сектор за
разлика од секторот на јавните претпријатија во однос на кој се карактеризираат
во следново: Непрофитните организации треба да имаат јасна претстава за
својата мисија,треба точно да знаат кои резултати треб ада ги постигнат,парите
што ги добиваат по однос на донаторство или од даночниот обврзник се даваат

3
со цел да се исполнат сите ветувања и им е потребна ефикасна, силна,
диригирана управа и јасна управувачка структура.
Секоја држава одделно го регулира нејзиниот непрофитен сектор,па така
и Република Македонија која со системските закони ги утврдува следниве
нестопански дејности како непрофитни: образованието, здравството,
социјалната заштита, научно истражувачката дејност, спортот и културата.
Непрофитните организации можат да се определат како институции чија
цел не е создавање на профит туку задоволување на потребите кои имаат
нематеријален карактер а можат да се определат како вложување во човекот,
мислејќи пред се на неговиот психофизички развој на унапредување на неговата
психофизичка конституција и одржување на работниот потенцијал, потоа
едукацијата, културното воздигнување и слични видови на услуги; при што
ефектите не се гледаат во моментот на давањето на услугата туку тие се
подолгорочни па дури и по смртта на давателот, на пример кај авторските и
уметничките дела.

3. Локалната самоуправа и јавните служби

Локалната самоуправа претставува уставно загарантирано право на

граѓаните на определена територијална заедница самите или преку
претставници што самите ќе ги изберат да одлучуваат за прашања од локално
значење, односно прашања што ги тангираат жителите на односната локална
единица, а особено во областа на јавните служби, урбанизмот и руралното
планирање, заштитата на околината, локалното финансирање, комуналните
дејности, културата, спортот, социјалната и детскта заштита, образованието,
здравствената заштита и во други области утврдени со Закон.
Исто така и Републиката може да довери вршење на некои работи на општината
и на градот Скопје.
Во поглед на прашањето дали е можно локалната самоуправа да се
третира како систем на јавни служби одговорот е позитивен и произлегува од
материјалната содржина на локалната самоуправа како уставна и законска
институција.

4
 Што се однесува на управувањето со локалната заедница треба да се
прави разлика меѓу локалната самоуправа и локалната управа. Втората за
разлика од првата претставува деценрализирана управна дејностодносно на
државната управа или народско кажано продолжена рака на централната,
државната управа во локалната заедница.
Формално-правно гледано граѓаните во единиците на локалната
самоуправа имаат право да управуваат и одлучуваат за локалните работи преку
бројните облици на локална демократија, пример граѓанска иницијатива,собир
на граѓани и рефереднум.
Постои и одлучување на граѓаните преку претставници. Претставнички
органи се советот на општината и на градот Скопје како посебна единица на
локалната самоуправа и градоначалникот на општината и на градот Скопје.
Новиот Закон за локална самоуправа содржи новини во поглед на
надлежностите и организацијата на локалната самоуправа.
Постојат три вида на надлежноисти што се утврдени со Законот за
локална самоуправа:

1.општа надлежност
2.самостојна надлежност
3. делегирана надлежност

Општата надлежност подразбира дека општините имаат право на своето

подрачје да ги вршат работите од јавен интерес од локално значење што не се
исклучени од нивната надлежност или не се во надлежност на органите на
државната власт.
Под самостојна надлежност се подразбира дека општините самостојно,во
рамките на законот ги уредуваат и вршат работите од јавен интерес од локално
значење, утврдени со овој закон и. и со друг закон и се одговорни за нивното
вршење.
Овие надлежности по правило се целосни и не смеат да бидат одземени
и ограничени освен во случаите утврдени со Законот.
Според новиот Закон за локална самоуправа општините се надлежни за
вршење на следниве работи:

5
1. во културата
2. во спортот и рекреацијата
3. во социјалната заштита и заштитата на децата
4. во образованието
5. во здравствената заштита

Делегираната(пренесена)надлежност постои во случаи кога државната

управа го делегира извршувањето на определени работи од своја надлежност на
градоначалникот, во согласност со Законот. Кога се вршат работите од
делегираната надлежност тогаш и средствата од буџетот на Република
Македонија наменски се предвидуваат за извршување на тие работи. Органот на
државната управа е одговорен за извршување на делегираните работи.
Органите на општината-Советот и градоначалникот се надлежни меѓу
другото и за секторот на јавните служби од локален карактер.
Притоа советот на општината е надлежен за вршење на следните работи
од тој домен: основа јавни служби во рамките на надлежноста на општината и
врши надзор над нивната работа, именува членови во управните одбори на
јавните служби кои ги основа, усвојува програми за работа и финансиски
планови за финансирање на јавните служби што ги основа, одлучува за давање
дозвола за вршење на дејност од јавен интерес од локално значење, ги усвојува
извештаите и годишните сметки на јавните служби кои што ги основала
општината.
Градоначалникот на општината директно е надлежен да Избира
директори на јавните служби кои ги основала општината врз основа на јавен
конкурс. Самиот факт што тој е единствено надлежен за вршење на
делегираната надлежност му остава на градоначалникот голем простор за
самостојно дејствување.

4. Основни организациони облици на јавните служби

Јавната служба може да се јави во неколку организациони форми: како

установа (јавна и концесионарна) и како јавно претпријатие.

6
 Основна дејност на установите е давање на определени услуги кои
главно имаат нематеријален карактер а се од следниве области: образованието,
воспитанието, здравството, социјалната заштита, културата и научно
истражувачката дејност. Значи установите се оној облик преку кој се
задоволуваат интересите и потребите кои според својот карактер имаат
пошироко општествено значење и заради тоа посебен режим на управување.
Јавните претпријатија пак ја вршат стопанската дејност која има карактер
на јавна служба. Овие претпријатија вршат стопански дејности, но кои се од
големо значење како за службените лица така и за граѓаните, тука спаѓаат
железничкиот сообраќај, авио превозот, комуналните дејности,
водостопанството, еколошките активности и сл.
Накратко можеме да ја нагласиме разликата меѓу класичните јавни
установи и јавните претпријатија. Како прво јавната установа има буџет но тоа
не е случај со јавните претпријатија. Јавните установи се подвргнуваат на
извесен број на правила што се однесуваат на располагањето со добрата што им
се доверени. Националните или јавните претпријатија можат да управуваат со
своите добра без ограничување. Тие можат да ги отуѓуваат, да ги разменуваат,
да купуваат нови под единствен услов да ја сочуват негибната вредноста на тие
добра. Јавните претпријатија за разлика од јавните установи се комерцијални,
односно се стремат да станат профитабилни.
Сепак и јавните претпријатија се подвргнати под извесни облици на
админастративна контрола. Така дел од раководниот персонал го именува
државата.
Установите се оној организационен облик на вршење на јавна служба
кои ги имаат следниве карактеристики:

1. Тие се основната форма под која се подведуваат различни дејности

од областа на јавните служби под претпоставка да имаат непрофитен
карактер.
2. Установите може да бидат:јавни, приватни и концесионирани.
3. Правниот режим за статусните прашања е ист за сите видови на
установи, затоа што тие вршат јавна служба.
4. Установите по правило не се дел на државната управа.

7
 5. Установите во вршњето на јавната дејност по правило се релативно
самостојни.

Републиката а врз основа на Законот, и општините или градот Скопје

основаат јавни установи.
Според Законот2, јавни установи основа Владата на РМ или друго со
Закон овластено лице. Соосновачи можат да бидат и други правни и физички
лица.
Јавна установа3 може да се основа ако се обезбедени средства за
основање и почеток на работа на јавна установа и ако се исполнети другите
услови пропишани со Закон.
Седиштето на јавната установа се наоѓа на местото каде ја извршува
својата дејност.
Јавната установа може да започне со работа откако надлежниот орган ќе
донесе акт дека се исполнети сите пропишани услови за вршење на дејноста.
Со јавна установа управува советот на јавната установа а раководењето
му е оставено на директорот на јавната установа. Директорот го именува и
разрешува основачот, неговиот мандат е четири години меѓутоа може да му
престане и пред истекот на тие четири години и тоа по негово барање, ако
настане некоја од причините поради кои по сила на Законот престанува
работниот однос, ако со несовесна работа причини поголема штета на јавната
установа или ги занемарува и намерно не ги извршува своите работни обврски.
Надзор над законитоста на работата на јавната установа врши
надлежниот орган на управата. Овој орган може да запре од извршување општ
акт на јавната установа ако смета дека е во спротивност со Законот се до
донесување на одлука од уставниот суд на РМ.
Во контекст на организационите облици на јавната служба да ја
споменеме и концесиската јавна служба во РМ.
Концесиската јавна служба е јавна служба што ја врши концесионер во
свое име и за своја сметка врз основа на овластување на
концедентот,концесионерот ја превзема а концедентот ја отстапува јавната
служба врз основа на договорот за концесија.

2
Види, Закон за социјална заштита, Сл.весник на РМ 50/1997. Член 52.
3
Види, Закон за социјална заштита, Сл.весник РМ 50/1997. Член 55.

8
 Концесионер може да биде секој приватно-правен субјект без оглед на
тоа дали е правно или физичко лице,ако ги исполнува условите за вршење на
дејности и задачи кои се предмет на концесиска јавна служба.
Коинцедент е РМ, општината или градот согласно Законот.
Концесискиот однос настанува со акт за концесија. Според Законот
концесискиот акт е акт со кој концедентот дава,а концесионерот стекнува право
на вршење на јавна служба.

Заклучок

Земајќи го во предвид сето горе наведено можеме јасно да кажеме дека

јавните служби вршат таква дејност без која не би можел да се замисли
секојдневниот живот на луѓето. Јавните служби, како такви, формирани со
Уставот и Законот, вршејќи дејности од нематеријална природа им
овозможуваат, како на физичките така и на правните лица задоволување на
културните, здравствените, образовните, воспитните, научните и слични
потреби, како и со вршењето на стопанските дејности им обезбедуваат на
поединците задоволување и можност за остварување на комуналните,
водостопанските, електродистрибутивните потреби, потребите за железнички

9
сообраќај, авио превоз,…кои иако имаат стопански карактер се од големо
значење како за службените лица така и за граѓаните. Преку службените
дејности се остварува една поблиска и поефикасна соработка меѓу поединците,
граѓаните на едно општество, таа обезбедува остварување на заемна помош и
разбирање на потребите на поединците за нивен напредок и усовршување.

Користена литература:

- Д-р Димитрија, Трајковски, Д-р Мирјана, Сланинка-Динева. Управно право и

управна постапка. Светлост Графика ДОО, Скопје, 2002.

- Д-р Александар, Христов. Управно право. Скопје, 1981.

10
- Закон за социјална заштита, Сл.весник на РМ, 50/1997.

11