ΑΛΒΕΡΤΟΣ 

ΑΪΝΣΤΑΪΝ (1879­1955) 

Η ΘΕΩ ΡΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔ ΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (1916) 

Μετάφραση: Ευγενία Γραμ μ ατικοπούίίου 

Η ΘΕΩ ΡΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔ ΙΚΗΣ 

& ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 
AA/\DC.i  !  ν/£_  /""\ 11Μ iL,  Ι Γ " \ Ι Ι \ Ι 

ΑΘΗΝΑ 2006 

ΑΘΗΝΑ 2006 
 Το ΕθνικόΊδρυμ α  Ερευνών, στο πλαίσιο του Γ  ΚΠΣ, ΑΞΟΝΑΣ 4, ΜΕΤΡΟ 4.4., Δ ΡΑΣΗ 4.4.5:  ΕΡΜΗΣ­ΑΝΟΙΚΤΕΣ 
ΘΥΡΕΣ 2os  ΚΥΚΛΟΣ  2005,  ανέλαβε  μ ια  σειρά  δραστηριοτήτων  για  την  προβολή  του  ερευνητικού  του  έργου 
στο ευρύτερο κοινό. 

Μία  από αυτέ$ είναι  η παραγωγή του επιστημ ονικού  ντοκιμ αντέρ  εκλαϊκευτικού  χαρακτήρα  σε DVD  «OuoiKns 
Περίπλου  ­  Η Γένεση ms ouyxpovns  OuoiKns»  το οποίο  θα διανεμ ηθεί  τόσο σε μ αθητέΞ Λυκείου  όσο  και σε 
φοιτητέΞ και το οποίο ενσωμ ατώνεται  στην  παρούσα  έκδοση  «Η θεωρία  ms EiôiKns και γενικήΞ σχετικότητα5» 
μ ια απλουστευτική συνοπτική εισαγωγή που έγραψε ο iôios ο Αϊνστάιν. 

Η  παραγωγή  αυτή  έγινε  μ ε αφορμ ή  το  «Δ ιεθνέ5 éios OuoiKns»  μ ε στόχο να  μ εταφέρει  στον απλό  πολίτη τον 
ISBN:  960­7998­34­0  ενθουσιασμ ό  και την ομ ορφιά ms cpuoiKns επιστημ ονική5 σκέψη$ που παράγεται σήμ ερα  μ έσα από τη Φυσική, 
(πεδίο έρευνα5 που κατ' εξοχήν καλλιεργεί τη φαντασία), να τον εξοικειώσει  μ ε τα σύγχρονα επιτεύγμ ατα  και να 
©  Copyright  2006  επιτρέψει στον ανθρώπινο νου να συλλάβει το σύμ παν στην ολότητα του. 
Επιμ έλεια Έκδοση:  Ελένη Γραμ μ ατικοπούίίου  ­ Υπεύθυνη  Μορφωτικών  Εκδηλώσεων του EIE  Την  επιστημ ονική  επιμ έλεια  του  ντοκιμ αντέρ  ανέλαβαν  οι  ερευνητέ5  του  EIE Θύμ ΐ05  Νικολαΐδη$,  Δ ιευθυνυ^ 
Συντονίστρια του  Προγράμ μ ατο$  ΕΡΜΗΣ­ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΘΥΡΕΣ 2os  KUKAOS 2005  Ερευνών στο  Ινστιτούτο  Νεοελληνικών  Ερευνών  και  nawns  Πετσαλάκη5,  Δ ι ε υ θ ύ ν ε  Ερευνών  στο  Ινστιτούτο 
Σχεδίαση,  Παραγωγή:  S&P ADVERTISING  Θεωρητική5 και OuoiKns Χημ εία5, σε συνεργασία  μ ε ομ άδα επιστημ όνων του Παιδαγωγικού Τμ ήμ ατο$ Δ ημ οτι­
Kns Εκπαίδευση5 του Τομ έα Φυσικών Επιστημ ών του Πανεπιστημ ίου Αθηνών. 
Ασκληπιού  154,  114 71  Αθήνα 
Τηλ.: 210 64 62 716, Fax: 210 64  52  570  npos όλου5 οφείλουμ ε να απευθύνουμ ε us θερμ έΞ μ α5 ευχαριστίεΞ. 
e­mail: central@spad.gr,  www.spad.gr 

Φωτογραφία  εξωφύλλου: Ο Άγγλθ5 nOonoiós Garry Barber  υποδύεται τον Albert  Einstein. 

Ελένη  Γραμ μ ατικοπούλου 
Ομ άδα  graffitti  ΛΕΚΙ. 
Υπεύθυνη Μορφωτικών Εκδηλώσεων EIE 
Από τα γυρίσμ ατα  του ντοκιμ αντέρ  «Φυσική5  Περίπλου»,  Συντονίστρια του Προγράμ μ ατοϊ ΕΡΜΗΣ­ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΘΥΡΕΣ2os ΚΥΚΛΟΣ2005 
παραγωγή5  EIE, στο πλαίσιο του  Ευρωπαϊκού  Προγράμ μ ατο5 
ΕΡΜΗΣ­ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΘΥΡΕΣ 2os κύκλθ5  2005 

3 
 Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

12ο  Κεφάλαιο  Μεταβολέ$ των μ έτρων pnKOus και των ρολογιών ανάλογα  μ ε την κίνηση TOUS  37 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 
13ο  Κεφάλαιο  Το θεώρημ α ms σύνθεσε των ταχυτήτων. Πείραμ α του Φιζό  39 

Εισαγωγή Ευθυμ ίου Νικολαΐδη  7  14ο  Κεφάλαιο  Η αξία Tns θεωρία$ Tns  σχετικότηταΞ oris μ έρε$ pas  41 

Εισαγωγή Ιωάννη Πετσαλάκη  9  15ο  Κεφάλαιο  HEVIKÉS συνεπές   aums Tns  Θεωρία5  42 

Aflßepios Αϊνστάιν (1879­1955): Hopyos BflaxÓKns 11 16ο  Κεφάλαιο  Η ειδική θεωρία Tns σχετικότητα5 και η εμ πειρία  45 

Εισαγωγή Α. Einstrein  17  17ο  Κεφάλαιο  0  τετραδιάστατο5 xcJòpos του  Μινκόφσκι  48 

ΠΡΩ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ­  Η ΕΙΔ ΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Δ ΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ­  Η ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩ ΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 
1ο Κεφάλαιο  Η φυσική και οι νόμ οι ms γεωμ ετρία5  19 
18ο Κεφάλαιο  Αρχή Tns eiôiKns και γενική5 Θεωρία5 ms σχετικότητα5  51 
2ο Κεφάλαιο  Το σύστημ α των συντεταγμ ένων  21 
19ο Κεφάλαιο  Το βαρυτικό πεδίο  53 
3ο Κεφάλαιο  Ο xcòpos και ο xpóvos στην κλασική μ ηχανική  23 
20ο Κεφάλαιο  Η ισοδυναμ ία ms α δ ρ ά ν ε ι α ^  pazas και ms ßapuTiKns pazas
4ο Κεφάλαιο  Το σύστημ α συντεταγμ ένων του Γαλιλαίου  25  ω5 επιχείρημ α υπέρ του αξιώμ ατο5 ms γενική5 σχετικότητα5  55 

5ο Κεφάλαιο  Η αρχή ms σχετικότητα5 (μ ε την ειδική έννοια)  25  21 ο Κεφάλαιο  Qs npos τι είναι ανεπαρκεί5 οι ßaasis ms κλασική5 pnxaviKns 

και ms eiöiKns σχετικότητα5;  57 

6ο Κεφάλαιο  Το θεώρημ α ms σύνθεση$ των ταχυτήτων σύμ φωνα μ ε την κλασική μ ηχανική  27 
22ο Κεφάλαιο  Μερικέ$ συνεπές   Tns  apxns ms γενική$ σχετικότητα5  58 
7ο Κεφάλαιο  Φαινομ ενική ασυμ βατότητα του νόμ ου ms öiaöoans του (pcotós
23ο Κεφάλαιο  Μεταβολέ5 των ρολογιών και των κανόνων μ έτρησα σε ένα σύστημ α 
και ms apxns uns σχετικότητα5  28 
avacpopas κινούμ ενο περιστροφικά  61 
8o Κεφάλαιο  Η έννοια του χρόνου στη φυσική  30 
28ο Κεφάλαιο AKpißns διατύπωση ms apxns ms γενικήΞ σχετικότητα5  63 
9ο Κεφάλαιο  Η σχετικότητα του ταυτόχρονου  32 
29ο Κεφάλαιο  Η λύση του προβλήμ ατο5 ms ßapumTas σύμ φωνα 
10ο Κεφάλαιο  Περί ms σχετικότητα5 ms éwoias ms anóoraons μ έσα στον χώρο  33 
μ ετηναρχήτη5γενική5σχετικότητα5  65 
11 ο Κεφάλαιο  Οι μ ετασχημ ατισμ οί του Λόρεντ$  34 

5  6 
EKTÓS από  Kopucpaios cpuoiKós, ο  Αϊνστάιν  υπήρξε  και onouöaios  ε κ λ α ΐ κ ε υ α  ms  cpuoiKns,  κυρίου  βεβαία«  Η θεωρία ms σχετικότητα$ είναι ένα προϊόν εξέλιξη$ των εννοιών ms cpuoiKns αλλά  και ms ανυπέρβλητα  ιδιο­
των δικών του  θεωριών, ms EiöiKns  και γενική5  θεωρία$ ms σχετικότητα5. Έγραψε διάφορα  κείμ ενα  τα οποία  cpuias του  Αϊνστάιν,  ο  onoios  τόλμ ησε  να  αμ φισβητήσει  την  καθημ ερινή  πραγμ ατικότητα.  Είναι  μ ία  εντελάα 
παρουσιάζουν auTés Tis θεωρίε$ στο ευρύ κοινό. Η μ προσούρα  που εκδίδουμ ε είναι το πλέον διαδεδομ ένο του  ριζοσπαστική  άποψη για το τι είναι  πραγμ ατικά  ο xcòpos που μ α$ περιβάλλει  καθώ$ επίση5 και ο xpóvos στον 
κείμ ενο  πάνω στο εν λόγω θέμ α. Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί  πολλά ­και  καλά­ κείμ ενα  που απλοποι­ οποίο εξελίσσονται τα πάντα γύρω μ α$. 
ούν την ειδική και την γενική θεωρία ms σχετικότητα5. θεωρήσαμ ε όμ α« ότι θα είναι πολύ χρήσιμ ο να ξαναπα­ Ο  Αϊνστάιν ÎOGÛS μ πορεί  να  παραλληλισθεί  μ ε τον  Θαλή  που  τόλμ ησε npcótos va  σκεφθεί  ότι  μ πορούμ ε  να 
ρουσιάσουμ ε  στο  ελληνικό  κοινό  το  ιστορικό  αυτό  κείμ ενο,  μ ε την  ευκαιρία  ms  συμ πλήρωσα  100  χρόνων  ερμ ηνεύσουμ ε τον κόσμ ο  μ α5 μ ε τη λογική  ή raus Κέπλερ  και  Γαλιλαίο οι οποίοι  πίστεψαν στο πείραμ α  και το 
από τη γέννηση ms ειδική5 θεωρία$.  κατέστησαν  μ έσο εξέλιξη$ των ιδεών TOUS. Ξεκινώντα$ από το πειραμ ατικό δεδομ ένο ms πεπερασμ ένα  σταθε­
Η μ προσούρα  αυτή έχει ήδη εκδοθεί στα ελληνικά  το  1926 από τον εκδοτικό οίκο  «Παρασκήνια»  μ ε τον τίτλο  pns ταχύτητα$ του cpootós για τον καθένα [ÌQS και παρακινούμ ενο5 από την αρχή ms σχετικότητα5 του  Γαλιλαίου 
«ΑΛΒΕΡΤΟΣ  ΑΪΝΣΤΑΙΝ.  Η θεωρία  ins  ειδική5  και  γενική5  σχετικότητο5». Auoruxcòs  η  μ ετάφραση  αυτή  τόσο  θεώρησε neos όλοι οι νόμ οι ms cpuoiKns παραμ ένουν οι ίδιοι για όλου$ μ α5, ανεξάρτητα από την κίνηση μ α5. 
λόγω γλώσσα5 (καθαρεύουσα)  όσο  και  μ εταφραστική5 τεχνική5 είναι  πλέον ξεπερασμ ένη. Έτσι  προχωρήσαμ ε  Οι συνεπές   στάθηκαν ακατανόητε5, καθότι αντίθετε$ npos xis καθημ ερινέ5 εμ πειρίε5 μ α$. Κάθε τι έξω από εμ ά$ 
σε  μ ια νέα  μ ετάφραση, στην οποία  παραθέτουμ ε  ένα  σύντομ ο  εισαγωγικό  μ ε  πληροφορίε5 για τη ζωή  και το  που  κινείται  συστέλλεται. Ο xpóvos του  κυλάει  πιο αργά. Ταυτόχρονα  γεγονότα  δεν  υπάρχουν για  δύο  άτομ α 
έργο του Αϊνστάιν.  που  κινούνται  το  ένα  cos npos  το  άλλο.  Το  μ όνο  που  μ α$ σώζει  από την  παράνοια  είναι  ότι  η ταχύτητα  του 
cpoùtós είναι  εξαιρετικά  μ εγάλη,  κατά  πολλέ$  τάξεΐ5  μ έγεθος   μ εγαλύτερη  από  οποιαδήποτε  ταχύτητα  μ ε την 
οποία  μ πορεί σήμ ερα  να ταξιδέψει  ο άνθρωπο5. Έτσι, η τομ ή  που επέφερε στη σκέψη ο Αϊνστάιν  ξεπερνά την 
EuBupios NiKorlaîôns καθημ ερινότητα. 
AiEuduvrns  Ερευνών 
Ινστιτούτο Νεοεήήηνικών  Ερευνών  Ο Αϊνστάιν  όμ αα  δεν  σταμ άτησε  εδώ.  Με  τη γενική  θεωρία  ms  σχετικότητα5  εξηγεί  neos αν ανέβουμ ε  σε ένα 
Επιστημ ονικόΒ Υπεύθυνοε του Προγράμ μ ατοΞ ΕΡΜΗΣ­ΑΝΟΙΚΤΕΣΘΥΡΕΣ  κλειστό σύστημ α  που επιταχύνεται σταθερά  ποτέ δεν θα μ πορέσουμ ε να ξεχωρίσουμ ε  αν κινούμ αστε ή αν βρι­
σκόμ αστε  πάνω  σε  έναν  πλανήτη  που  προκαλεί  την  ίδια  επιτάχυνση  ms ßapuunas.  Και  nebs τα  εξηγεί  όλα 
αυτά; Αλλάζοντα$ την έννοια του χώρου. Ο xeopos που μ α$ περιβάλλει δεν είναι ο ióios παντού: καμ πυλώνεται 
εκεί όπου υπάρχει μ άζα. Έτσι δημ ιουργεί  μ ονοπάτια  που οδηγούν τη μ ία μ άζα πάνω στην άλλη. Δ εν χρειάζεται 
δηλαδή  καν η έννοια των ελκτικών δυνάμ εων, ο νόμ θ5 ms  παγκόσμ ια5 έ λ ξ α  για να κινηθεί  μ ία μ άζα από μ ία 
άλλη.  Απλά  ακολουθούν  τον συντομ ότερο  δρόμ ο  στον  καμ πυλωμ ένο  χώρο του Αϊνστάιν.  Και το  κυριότερο: 
όλα αυτά δεν είναι εικασίε5, αληθεύουν  καθώΞ υπάρχουν μ ετρήσει και πειράμ ατα που τα αποδεικνύουν. 

7  9 
 Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

ΑΛΒΕΡΤΟΣ ΑΪΝΣΤΑΪΝ ( Ι 879­1955) 
Για όλα αυτά όμ ω$ as ανατρέξουμ ε στο κείμ ενο που ακολουθεί, ένα εκλαϊκευτικό  κείμ ενο πάνω στη θεωρία ms 
σχετικότητα5,  δίνοντα5  τον  λόγο  στον  ίδιο  τον  Αϊνστάιν  που  υπήρξε  όχι  μ όνο  ο  καιαλληλότερο5  αλλά  και  ο 
καή!ύτερο5 ε κ λ α ΐ κ ε υ α  ms σύνθετα oKéijjns του. 

Icoawns Πεισαλάκη5 
'locos να  πρόκειται για  μ ία  από Tis πλέον εμ βίίημ αιικέΞ  φυσιογνωμ ίε5  στον  κόσμ ο.  Ελάχιστοι  δεν θα αναγνώρι­
(DUOIKÓS
ζαν  το  πρόσωπο  μ ε  τα  μ ακριά  γκρίζα  μ αλλιά,  το  χαρακτηριστικό  μ ουστάκι  και  το  σπινθηροβόλο  βλέμ μ α, 
Δ ιευθυντήβ Ερευνών 
Ινστιτούτο θεωρηπ/cns & ΦυσικήΒΧημ είαΞ/ΕΙΕ  πόσο  μ άλλον  απαθανατισμ ένο  τη  στιγμ ή  που  μ οιάζει  να  κοροϊδεύει  ­έχοντα5  πρώτα  βάλει  τα  γυαλιά­  στη 
γηραιά  κατεστημ ένη επιστημ ονική γνώση. 

Ο  Albert  Einstein  είναι  από raus ανθρώπου  ε κ ε ί ν ο ι  που τη  στιγμ ή  που  έβλεπε  το  cpcos αυτού  του  κόσμ ου, 
oris  14 Μαρτίου  1879 στην  πόλη  Ulm ms  Γερμ ανία5, του χαμ ογέλασε  η Μοίρα. Oncos όμ ω$ συχνά  συμ βαίνει 
και στα  παραμ ύθια, την ώρα  που οι  Μοίρε$ του έπλεκαν  ένα  λαμ πρό  μ έλλον,  μ ια  κακιά  μ άγισσα  ξεγλίστρησε 
κι έσπειρε κατάρε$ που δυσκόλεψαν το μ ονοπάτι ms zoons του. 

Ένα χρόνο  αργότερα,  μ ωρό  στην  αγκαλιά  ms  μ ητέρα$ του  Paulina, ταξιδεύει  στο  Μόναχο  όπου  μ ετακομ ίζει  η 
οικογένεια,  Ka0cos ο θείο$  και naTépas του  Herman  ιδρύουν  ένα  μ ικρό  ηλεκτρολογικό  εργοστάσιο.  (Οι γονεί$ 
του  ανήκαν  στην  εβραϊκή  αστική  τάξη  εμ πόρων  που  είχε  από  χρόνια  εγκατασταθεί  στη  νότια  Γερμ ανία,  στην 
περιοχή  ms Zounßias). Την επόμ ενη  χρονιά  γεννιέται  κι  η αδελφή  του  Maya  μ ε την  οποία  θα  βαδίσουν  πλάι­
πλάι  oris  δύσκολε$  αλλά  και  Tis χαρούμ ενε$  στιγμ έ5.  Οι γονεί$ του  αρχικά  ανησυχούσαν  μ ε τον  μ ικρό  Albert 
που  σπάνια  μ ιλούσε  μ έχρι  την  ηλικία  των  τριών  ετών,  αδυνατώντα$  φυσικά  να  μ αντέψουν  ότι  στο  μ έλλον  ο 
λαλίστατο5  επιστήμ ονα$  θα  μ ιλούσε  άφοβα  για  σημ αντικά  πράγμ ατα,  εκεί  που  άλλοι,  δήθεν  σημ αντικοί,  θα 
δίσταζαν ή θα  σιωπούσαν... 

Το ενδιαφέρον  του  Einstein για Tis επιστήμ ε$ εκδηλώθηκε  ήδη  από τη νηπιακή  του  ηλικία. Τα μ άτια  του  έλαμ ­
ψαν όταν ο naTépas του τού  έδειξε  μ ια  πυξίδα, ενώ  λίγο  αργότερα, το  1891  και  σε  ηλικία  έντεκα  μ όλβ  ετών, 
αρχίζει το γοητευτικό του ταξίδι στον κόσμ ο των μ αθημ ατικών  ξεφυλλίζοντα5 ένα βιβλίο γεωμ ετρία$. Παρ'  όλα 
αυτά,  αρνείται  επίμ ονα να  προσαρμ οστεί  στην  πειθαρχία  και την  παραδοσιακή  διδασκαλία  ενό$ τυπικού πρω­
σικού  σχολείου,  ώσπου  το  1895  διακόπτει  TIS onouôés  του  και ­xoopis  va  γνωρίζει  λέξη  ιταλικά­  ακολουθεί 
την οικογένεια  του  στο  Μιλάνο,  όπου  αυτή  είχε εγκατασταθεί  μ ετά  την  αποτυχία  ms  επιχειρημ ατική5  προσπά­

10  11 
 Η  Θ Ε Ω Ρ Ι Α  Τ Η Σ  Ε Ι Δ Ι Κ Η Σ  Κ Α Ι  Γ Ε Ν Ι Κ Η Σ  Σ Χ Ε Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ  ( 1 9 1 6 )  Α Λ Β Ε Ρ Τ Ο Σ  Α Ϊ Ν Σ Τ Α Ϊ Ν  (1879­1955) 

6£ias του  πατέρα του στη Γερμ ανία το  1894. Τον επόμ ενο χρόνο αρχίζει  έναν νέο  κύκλο  σπουδών  στο Τεχνικό  Ο επόμ ενο5 xpóvos είναι για ιον Einstein η κορυφαία  στιγμ ή ms σιαδιοδρομ ία5 του καθώ$ δημ οσιεύονται στο 
Σχολείο του Aarau1 απ' όπου αποφοιτά  μ ε εξαιρετικού$ βαθμ ού$.  Annalen  der  Physick xpeis εργασίε5  του  οι οποίε5  άλλαξαν  εντελώ5  την εικόνα  μ α$ για τον κόσμ ο.  Η σημ ασία 
των εργασιών αυτών για την εξέλιξη ms cpuoiKns είναι τόσο  μ εγάλη ώστε η χρονιά αυτή χαρακτηρίζεται  πλέον 
Αργότερα  θα ανακαλεί  πρόθυμ α στη μ νήμ η του τα χρόνια  αυτά, αφού  μ ονάχα ευχάριστε$ αναμ νήσεκ  έρχονται 
για  τον Einstein  και τη φυσική  cos annus  mirabilis.  Πρόκειται  για xpsis  εργασίε$  που αφορούν  την κίνηση 
στο νου του από την εκεί  παραμ ονή του. Η αποστροφή του για την τυποποιημ ένη γνώση  και  η έλξη  του για τη 
Brown, το φωτοηλεκτρικό  φαινόμ ενο  και την ειδική  σχετικότητα.  Παρά την επιστημ ονική  επιτυχία, ο  Einstein 
δημ ιουργική  διαδικασία  ms  επιστημ ονικήΞ  έρευνα$  καθρεφτίζεται  στο  γεγονό$  ότι  ήδη  εκείνη  την  πρώιμ η 
εξακολουθεί  να εργάζεται  μ ε ζήλο  και συνέπεια  στο γραφείο  ευρεσιτεχνιών,  καταφέρνοντα$  τον επόμ ενο 
περίοδο  συνθέτει  ένα  σύντομ ο  άρθρο  επιχειρώντα$  να  μ ελετήσει  τη  μ ονιμ ότητα  του  μ αγνητικού  πεδίου  που 
χρόνο, στα είκοσι  επτά του χρόνια, να πάρει  προαγωγή  και  να χριστεί EIÔIKOS  δεύτερη$  τάξηΞ. Το 1907, προ­
βρίσκεται  κοντά σε ηλεκτρικό  ρεύμ α.2 
βλημ ατισμ ένο5  από το γεγονό5  ότι εάν évas av6pü)nos  εκτελέσει  ελεύθερη  πτώση  δεν θα αισθάνεται το 
Τον Οκτώβριο του  1896 ξεκινά  ανώτερε$ onouóés  στο υψηλού  Kupous Πολυτεχνείο  ms Zupixns, όπου συναντά  ßapos του, αρχίζει να σχημ ατίζει xis πρώτε5 IÓÉES για  μ ια θεωρία  σχετικά  μ ε τη  βαρύτητα.3 
και τη μ έλλουσα σύζυγο του Mileva Marie. Αποφοιτά το  1900 éxovras ήδη δημ ιουργήσει  λόγω του  ιδιόρρυθμ ου 
Παρά τη διεθνή  αναγνώριση, την ίδια χρονιά το Πανεπιστήμ ιο ms Bépvns αρνείται μ ια θέση στον  Einstein  ενώ 
χαρακτήρα  του  αρκετέ$  αντιπαθεί  μ εταξύ  των  καθηγητών  του,  που σίγουρα  επέδρασαν  αρνητικά  oris npcòiss
την επόμ ενη χρονιά τον προσλαμ βάνει  GJS privatdozent,  ένα είδθ5 άμ ισθου  συνεργάτη  που παραδίδει  ιδιαίτε­
προσπαθεί  επαγγελμ ατία  του αποκατάσταση. Από raus τέσσερα αποφοίτου του τμ ήμ ακ« είναι ο μ όνο$ που 
ρα  μ αθήμ ατα  σε cpoimrés. Τελικά το 1909  καταφέρνει  επιτέλου5 να  κερδίσει  μ ια θέση  έκτακτου  καθηγητή στο 
δεν προσλαμ βάνεται  στο εν λόγω  Πολυτεχνείο.  Η αντιπάθεια  npos το πρόσωπο του εκφράζεται  ανοικτά από τον 
Πανεπιστήμ ιο ms Zupixns4 και τον Ιούλιο του  ίδιου χρόνου  παραιτείται  από το γραφείο  ευρεσιτεχνιών.  Φαίνε­
χαρακτηρισμ ό του διάσημ ου μ αθημ ατικού  Herman Minkowski: «Τεμ πελόσκυλο!». 
ται ότι οι δύσκολε$  μ έρε$  ανήκουν  στο  παρελθόν  και οι 6IE9VEÌS  ορίζοντε$  αρχίζουν να ανοίγονται  μ προστά 
Αν και η ιδιοσυγκρασία  του δεν μ παίνει εύκολα  σε καλούπια  (κλασικό$ ranos αντικομ φορμ ιστή), ωστόσο  βγαί­ του.  Έτσι,  oris  21  Σεπτεμ βρίου  συμ μ ετέχει  για πρώτη  φορά  σε ένα διεθνέΞ  συνέδριο  (puoiKns  στη Γερμ ανία 
νει στην αγορά εργασία5: μ άταΐ05 Kónos, KOOCÒS βρίσκει κλειστέ$ όλε5 us πόρτε5 στη Γερμ ανία, την Ολλανδία  και  κερδίζοντα5  τΐ5 εντυπώσει  μ ε μ ια ανακοίνωση  σχετικά  μ ε τη δυνατότητα  μ ια οντότητα  άλλοτε  να θεωρείται 
την Ιταλία. Παρά us ζοφερέ^  προοπτικά, ο Einstein δεν χάνει το κουράγιο του και διδάσκει σε διάφορα  σχολεία  σωμ ατίδιο  και άλλοτε  κύμ α. 
ms περιοχή5, óncos στην τεχνική σχολή του Vintertour  στην Ελβετία, ή παραδίδει  ιδιαίτερα  μ αθήμ ατα για να εξα­
σφαλίσει ένα αξιοπρεπές  εισόδημ α. Τα πράγμ ατα γίνονται δυσκολότερα  καθα« η Mileva, μ ε την οποία παντρεύ­ Τότε όμ α^ εμ φανίζονται τα πρώτα σύννεφα  στη σχέση του  μ ε τη  Mileva  παρόλο  που oris 2 Ιουλίου του  1910 
εται τον Ιανουάριο του  1903 στη Βέρνη, φέρνει στον κόσμ ο την κόρη raus Liesel, η οποία εξαιτίαΞ των οικονομ ι­ γεννιέται  ο δεύτερο$  yios TOUS Eduard, ενώ το 1911  μ ετακομ ίζουν  στην  Πράγα,  όπου  κατέχει  πλέον  μ ια  νέα 
κών δυσχερειών ms οικογένεια5 δίνεται για υιοθεσία στη Βουδαπέστη και τα ίχνη ms χάνονται για πάντα.  θέση  στο Πανεπιστήμ ιο, στην έδρα  Θεωρητική5 (puoiKns. Η καθιέρωση  του  Einstein  στην επιστημ ονική  αφρό­
κρεμ α  ms εποχή$  σημ ατοδοτείται  από τη συμ μ ετοχή  του το  1911  στο κορυφαίο  συνέδριο  του Solvay.5 Το 
Όμ ω5 ο  Einstein  βρίσκεται  σε μ ια  περίοδο  επιστημ ονική5  δημ ιουργία5  και τα  πρώτα  άρθρα  του  δημ οσιεύονται  1912  επιστρέφει  στη Ζυρίχη  CDS τακτικό5  καθηγητή5 στο  Πολυτεχνείο  ενώ  παράλληλα  αρχίζει  η σχέση του μ ε 
στο έγκυρο  περιοδικό Annalen der  Physik.  Στη  Βέρνη, όπου έχει  ήδη  βρει δουλειά  cos EIÓIKÓS igirns  τάξεω5 στο  την  Elsa. Το 1913,  ο  Planck  και ο  Nernst  τον επισκέπτονται  και του προσφέρουν  μ ια θέση  xcopis  διδακτικά 
γραφείο  ευρεσιτεχνιών,  δημ ιουργεί  μ ε  raus  φίλου$  του  Maurice  Solovine  και  Conrad  Habicht  την  Ολύμ πια  καθήκοντα  στο Βερολίνο,  παρέχοντά5 του  μ ε τον τρόπο  αυτόν τη  δυνατότητα  να επικεντρωθεί  απερίσπαστα 
Ακαδημ ία, έναν άτυπο  κύκλο  φιλοσοφικών  αναζητήσεων.  Αν  και οι δρόμ οι raus μ οιραία  κάποτε χωρίζουν,  οι  στην έρευνα  που τόσο τον γοήτευε  και τόσο γόνιμ α  κατόρθωνε να ms αφιερώνεται. 
σχέσει$  raus  παραμ ένουν  πάντοτε crevés, óncos  αποδεικνύεται  και  από  τη  σχετική  αλληλογραφία.  lus  14 
Μαΐου  1904 γεννιέται ο npebras του yios, o piKpós Hans Albert.
3.  Πρόκειται για ιον όρο που επέλεξε ο ióios ο Einstein, αν και πλέον χρησιμ οποιείται περισσότερο ο ópos σχετική θεωρία ins έΑξεωϊ. 
4.  Η θέση αυιή  είχε δημ ιουργηθεί κατόπιν aimons του καθηγητή Alfred  Kleiner για τον βοηθό του  Friedrich Adler, που παραιτήθηκε αυτο­
1. To Aarau είναι η πρωτεύουσα χου καντονίου xns ApYoßias, ora βόρεια ms Erlßetias. Το καντόνιο αυχό έχει cos  φυσικό χου όριο στα βόρεια  βούλου υπέρ του Einstein. 
χον Ρήνο, που χο χωρίζει από χη Γερμ ανία.  5. Ο Beffyos μ ηχανικό5 Ernest Solvay (1838­1922), αφότου πλούτισε χάρη στη δική του διαδικασία παρασκευή5 oóóas, έθεσε την περιουσία του 
2.  Περί των μ ελετών σχετικά μ ε την κατάσταση του  αιθέρα σε ένα μ αγνητικό πεδίο, Bri. The collected Papers of Albert Einstein,  1.6.  στην υπηρεσία ms (puoiKns. Οργάνωσε, μ εταξύ άλλων, μ ια σειρά συνεδρίων όπου συγκέντρωνε raus μ εγαλύτεροι cpuoiKOus ms εποχή$ του. 

12  13 
 Η  Θ Ε Ω Ρ Ι Α  Τ Η Σ  Ε Ι Δ Ι Κ Η Σ  Κ Α Ι  Γ Ε Ν Ι Κ Η Σ  Σ Χ Ε Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ  ( 1 9 1 6 )  Α Λ Β Ε Ρ Τ Ο Σ  Α Ϊ Ν Σ Τ Α Ϊ Ν  (1879­1955) 

Το  1914 χωρίζει τελικά  από τη  Mileva, αλλά  το διαζύγιο  τυπικά  θα εκδοθεί  το  1919.  Μεταβαίνει  στο  Βερολί­ άποψη του για τη φυσική­ αρχή ms aniótnias.  Εφεξή5, επικεντρώνει  Tis προσπαθεί  του  στη διατύπωση  pias 
νο αποδεχόμ ενο5 την πρόταση του Planck6  και εργάζεται εκεί  μ έχρι το  1933. Την ίδια χρονιά  αρχίζει να ενδια­ ενοποιημ ένη$ ή ενιαία5 Θεωρία5 πεδίων, δηλαδή  επιδιώκει να περιγράψει ÓÌÌES Tis δυνάμ ει  που υπάρχουν στη 
φέρεται για τα  κοινά  unoypacpovras ένα αντιπολεμ ικό  μ ανιφέστο  στη διάρκεια  του  πρώτου  παγκοσμ ίου  πολέ­ φύση  μ ε μ ία και μ όνο  εξίσωση. Τον Οκτώβριο  του  1927, και πάλι  στην  περίφημ η  σύνοδο  Solvay, η επίθεση 
μ ου.  Το  1915  συνεχίζει  να  εργάζεται  πάνω  στη  γενική  θεωρία  ms  σχετικότητα$  κερδίζοντα$  και  πάλι  την  του στην κβαντική θεωρία συνοψίζεται στο περίφημ ο: «Ο Θεό5 δεν παίζει ζάρια». 
καθολική  εκτίμ ηση,  ιδιαίτερα  όταν  αυτή  επαληθεύεται  το  1918  από τον  Eddigton7  ο  onoios  διαπίστωσε  πει­
Ξεπερνώντα5 μ ια περιπέτεια  μ ε την  υγεία του  που κράτησε  περίπου ένα χρόνο, το 1929 του  απονέμ εται το βρα­
ραμ ατικά  ότι το cpcûs κάμ πτεται εξαιτία5 ms ßapumras  κατά τη διάρκεια  pias έκλειψη  ηλίου. 
βείο  Max  Planck.  Η αγάπη του όμ ωϊ  για τη φυσική  δεν τον αποσπά τελείου  και  από την ενασχόληση  του μ ε τη 
Το  1919,  μ ε  την  επισημ οποίηση  του  διαζυγίου  του  από  τη  Mileva,  έχει  πλέον  τη  δυνατότητα  να  παντρευτεί  μ ουσική. Έτσι  ξεκλέβει  Αίγεε  στιγμ ές   από τη μ ελέτη  του για να παίξει  κάποια  κομ μ άτια  KflaoiKns  μ ο ύ σ ι α στο 
την αγαπημ ένη του  Elsa. Το 1920 ξεσπά  μ ια διαμ άχη  μ ε τον επίση$ σημ αντικό  Γερμ ανό φυσικό  Lenard ο  onoi­ αγαπημ ένο του  βιολί, locos εκεί  βρίσκει μ ια  διέξοδο από τα προβλήμ ατα ms καθημ ερινότητα5,  καθα« ο yios του 
os για  nofliiiKOUs  λόγου5 απορρίπτει τη θεωρία  ms σχετικότητα$, Ka0cbs εκφράζει raus εθνικιστικού5  κ ύ κ λ ο υ  Eduard  παρουσιάζει  σημ άδια  σχιζοφρενές   και η Mileva  αφιερώνει  όλη τη ζωή  ms στο  διαταραγμ ένο  ψυχικά 
μ ε  raus  onoious  έρχεται  σε  αντιπαράθεση  ο  Einstein, sÇaixias  των  ιδεών  του  σχετικά  μ ε  την  ειρήνη  και  την  παιδί. Το 1930 η avoôos του ναζισμ ού στη Γερμ ανία  προκαλεί νέα προβλήμ ατα  στον Einstein που φεύγει για την 
υποστήριξη ms δημ ιουργία5 ενό5 ισραηλιτικού  Kparaus.  Αμ ερική μ ε ενδιάμ εσο σταθμ ό m Tagore. Εκεί εργάζεται κυρίου στα Πανεπιστήμ ια του Caltech και του Princeton. 
Το  1921  επισκέπτεται για  πρώτη φορά την Αμ ερική  προκειμ ένου να εξασφαλίσει  χρήμ ατα για την  υποστήριξη  Το  1933  επιστρέφει  στην  Ευρώπη όπου και επισκέπτεται για τελευταία  φορά  τον γιο του. Υψώνει τη φωνή του 
του  σιωνιστικού  κινήμ ακκ.  Στην  ερώτηση  αν  πιστεύει  στον  θεό  απαντά  neos πιστεύει  σε  έναν  θεό  ο  onoios 
εναντίον  του  φασισμ ού.  Επανέρχεται  στην  Αμ ερική  τον Οκτώβριο  του  1933  και το 1935  αιτείται  τη λήψη ms 
φανερώνεται  μ έσα  από  την  αρμ ονία  του  κόσμ ου  κι  όχι  μ έσα  από την  ενασχόληση  του  μ ε  τα  εγκόσμ ια. Την 
αμ ερικανική$ unnKOómras, την οποία τελικά θα λάβει  ύστερα  από πέντε χρόνια  αναμ ονή$ το  1940. Το 1936 η 
επόμ ενη χρονιά  κερδίζει  το βραβείο  Nobel, 8 γεγονό5  που  πληροφορείται  ταξιδεύοντα5  npos την Ιαπωνία. Τον 
Elsa  πεθαίνει  σε ηλικία  60 χρονών  acpnvovras  σίγουρα  ένα δυσαναπλήρωτο  συναισθημ ατικό  κενό  στον 
Φεβρουάριο  του  1923  επισκέπτεται την  Παλαιστίνη  και εγκαινιάζει το  Εβραϊκό  πανεπιστήμ ιο  ενώ την επόμ ενη 
Einstein. Στο  Princeton  βρίσκει  ένα γόνιμ ο  περιβάλλον  που του επιτρέπει να συνεχίσει το ερευνητικό  του  έργο 
χρονιά  εγκαινιάζεται  ο  Einstein  Tower  στο  Potsdam. To  1925  συνεργάζεται  μ ε  τον Böse  και  διατυπώνουν  το 
και  να συνεργαστεί  μ ε  raus  Podolsky,  Rosen,  Hoffman,  κ.ά. για τη σύνθεση  ενδιαφερόντων  επιστημ ονικών 
περίφημ ο θεώρημ α  Bose­Einstein, την τελευταία  σημ αντική συμ βολή  του μ εγάλου φυσικού. 
άρθρων. Το 1939 ο Einstein  συνυπογράφει  μ ε τον  Leo Slizard το περίφημ ο  γράμ μ α  στον  Roosevelt  ενώ  λίγο 
Το  1926  εκφράζει  ανοιχτά  τη  διαφωνία  του  npos  την  κβαντική  φυσική óncos  αυτή  θεμ ελιώνεται  από  raus  αργότερα  κηρύσσεται ο δεύτερο5  παγκόσμ ς   πόλεμ ο5. 
Heisenberg, Schroendinger,  Born  κ.ά.,  Θεωρώντα5 ότι  έρχεται  σε  πλήρη  αντίθεση  μ ε τη ­θεμ ελιώδη  κατά  την 
Από  το 1940 και écos το τέλο$  ms zcons του παρακολουθείται  από  το FBI cos unonras  για υποστήριξη των 
κομ ουνιστών,  ενώ  αργότερα  ο  περίφημ ο5  γερουσιαστή5  McCarthy  θα τον κατηγορήσει  cos εχθρό  ms  Αμ ερι­
6.  Max  Planck  (1858­1947),  KOpucpaios Γερμ ανέ^ φυσικός   συγγραφέαε  έργων σχετικών  μ ε ίο  μ αύρο  σώμ α.  Γύρω στα  1900, η  μ ελέτη  ms  Kns.  Για τον λόγο  αυτό  τελικά  δεν θα συμ περιληφθεί  oraus  επιστήμ ονε5 (óncos  οι  Bohr,  Oppenheimer, 
ακτινοβολίαε  του  μ αύρου  σώμ ακκ  τον οδήγησε στο αξίωμ α  ότι τα  ηλεκτρόνια  δεν μ πορούσαν να  κινητοποιηθούν  από οποιεσδήποτε  κινή­ Feynman,  Fermi)  που  ασχολούνταν  μ ε το περίφημ ο  Manhattan  Project  για την κατασκευή ms ατομ ική$ βόμ ­
σεις   αλλά  μ ονάχα  από  ορισμ ένεε  π ρ ο ν ο μ ί α ^  κινήσει,  us  κβαντοποιημ ένε5  κινήσει.  Χρειάστηκε  συνεπώ$ να  παραδεχτεί  ότι  η  ενέργεια 
ßas  που ξεκινά  το  1941. Το 1945 το πρόγραμ μ α  ολοκληρώνεται  μ ε επιτυχία.  Το αμ έσου  επόμ ενο  eras ο 
ούτε εκπεμ πόταν ούτε απορροφούνταν  αδιάλειπτοι  αλλά  κατά  μ ικρέε  ποσότητε$. Ο Planck δίσταζε να  παραδεχτεί us έσχατε$ συνεπές   ms 
θεωρία$ του περί κβάντα. Ο Einstein, μ ε us εργασίε5 του το 1905, επιβεβαίωσε περίτρανα us loées του Planck.  Einstein αρνείται την προεδρία του  Ισραήλ  που του  προσφέρεται. Η τελευταία  πινελιά στον καμ βά ms πολυτά­
7 Arthur  Eddigton (1882­1944), Άγγλθ5 αστρονόμ ο5. Υπήρξε évas από TOUS π ρ ώ τ ο ι  και πλέον έ ν θ ε ρ μ ο ι  υποστηρικτέε ms σχετικότητα5.  paxns zcons του  μ παίνει  oris  11  Απριλίου  1955  όταν  δέχεται να υπογράψει το μ ανιφέστο για τη διακοπή  των 
Ο Einstein θεωρούσε ότι το βιβλίο του Mathematical Theory of Relativity (Μαθημ ατική θεωρία ms Σχετικότητας ),  που κυκλοφόρησε το  1923, ήταν  πυρηνικών εξοπλισμ ών  που είχε προτείνει ο Bertrand Rüssel.9
η καλύτερη  παρουσίαση ms σχετικότητα5. 
8  Ο Σουηδό5 χημ ικό$ Alfred  Nobel (1833­1896), εφευρέτη ms öuvapmöas, ίδρυσε  μ έσω διαθήκηε  βραβεία  που σκοπό TOUS είχαν την επι­
βράβευση των ευεργετών ms ανθρωπότητα5 orous α κ ό λ ο υ θ ο ι  πέντε τομ εί5: φυσική, χημ εία, φυσιολογία­ιατρική,  λογοτεχνία,  αδελφότητα 
των λαών (το τελευταίο αυτό βραβείο, το λεγόμ ενο Nobel Eipnvns, απονέμ εται από τη Νορβηγία, ενώ τα υπόλοιπα από τη Σουηδία). Τα βρα­ 9. Bertrand Rüssel (1872-1970), Ayvfios μ αθημ ατικός flóvios και cpirìóoocpos. Συμ μ εριζόταν ία αντιμ ιπΊταριστικά και φιλειρηνικά συναισθήμ ατα 
βεία Nobel απονεμ ήθηκαν για πρώτη φορά το 1901.  του Einstein. Το 1961, θέσπισε ίο Δ ικαστήριο Rüssel για την εκδίκαση Tns στρατιωτική5 öpaornpioTnxas των Ηνωμ ένων Πολιτειών στο Βιετνάμ . 

14  15 
 Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Το lérìos  είναι  όμ ω$  κοντά.  Μια  εβδομ άδα  μ ετά,  oris  18  Απριλίου  του  1955,  ο  Albert  Einstein,  περνά  στην 
αθανασία.  Είναι όμ α« βέβαιο  neos είτε γράφοντα$ στον πίνακα είτε Kavovras ακόμ α ßorlxss μ ε το ποδήλατο του 
από το μ ακρινό αστέρι όπου βρίσκεται, θα  κλείνει το μ άτι orous φίλου$ του που ποτέ δεν ξέχασε  και θα  βγάζει 
τη γλώσσα του orous εχθροί^ του που ποτέ δεν συγχώρεσε. 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 
HcòpYOS Ν.  Βλαχάκια 
Φυσικοί 
Συνεργαζόμ ενοΞ Epsuvnws  ZKonós αυτού του  μ ικρού ßißrliou είναι οι ενδιαφερόμ ενοι  για τη θεωρία  ms σχετικότητα5 να αποκτήσουν στο 
στο Πρόγραμ μ α loiopias Επιστημ ών  μ έτρο του δυνατού, από επιστημ ονική  και φιλοσοφική άποψη, την πλέον ακριβή έννοια löicos όταν κατέχουν το 
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ  μ αθημ ατικό όργανο ms θεωρητική$ cpuoiKns. H ανάγνωση του απαιτεί πλήρη ωριμ ότητα  πνεύμ ατο5 και μ ολο­
νότι συνοπτικό αξιώνει εκ μ έρου5 του αναγνώστη ένταση υπομ ονή5 και θέλησα. Φρόντισα ιδιαιτέρου να διατυ­
πώσω us θεμ ελιώδες   loess μ ε την πλέον δυνατή διαύγεια  και απλότητα  και μ ε τη σειρά που αυτέ5 γεννήθηκαν. 
Για να  πετύχω τη σαφήνεια  αυτών  που εκθέτω, έκρινα  αναγκαίο  πολλέ5 cpopés va  μ ην αποφύγω us επαναλή­
ψε^ xcopis να ανησυχώ  καθόλου  για το  ui|jos του  κειμ ένου·  στην πρακτική  αυτή  ακολούθησα  μ ε ευλάβεια  τη 
συμ βουλή  του μ εγαλοφυού5  θεωρητικού  L. Boltzmann  που αναφέρει  «αφήστε orous ράπτε$ και υποδημ ατο­
noious τη φροντίδα  ms  κομ ψότητα5». Πιστεύω ότι δεν απέκρυψα  από τον αναγνώστη us δυσκολίε5 του θέμ α­
το5. Παρέλειψα  σκόπιμ οι να εκθέσω us εμ πειρία  και φυσικέ5  βάσε^ ms θεωρία$, ώστε να  μ ην  προκαλέσω 
σύγχυση orous α μ ύ η τ ο ι  στη Φυσική αναγνώστε5. Ελπίζω το βιβλιαράκι αυτό να προσφέρει σε πολλού5 μ ερι­
κέ5 ευχάριστε5 και ενδιαφέρουσε5 ώρε$. 

Α. Einstein 

16 17 
 Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

ΠΡΩ ΤΟ ΜΕΡΟΣ­ Η ΕΙΔ ΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  ιδιότητα ότι είναι εξ ολοκλήρου  καθοριζόμ ενα από δύο από τα σημ εία TOUS.1 Η ιδέα την οποία εκφράζει η λέξη 

arinOns  δεν  αρμ όζει  oris  διακηρύξει  ms  KaOapns γεωμ ετρία5,  επειδή  συνηθίζουμ ε  να  ορίζουμ ε  μ ε  τη  λέξη 
αυτή ό,τι αντιστοιχεί σε πραγμ ατικά αντικείμ ενα. Η γεωμ ετρία δεν ασχολείται μ ε Tis σχέσεΐ5 ανάμ εσα σε auTés τΐ5 
έννοιε5  και  τα  πειραμ ατικά  στοιχεία·  ασχολείται  αποκλειστικά  μ ε  τη  λογική  αλληλουχία  αυτών  των  εννοιών 
μ εταξύ  TOUS. 

Είναι  εύκολο  να  εξηγήσουμ ε  γιατί  παρά  ταύτα  τείνουμ ε  να  θεωρούμ ε  αληθεί5  Tis προτάσε^  ms  γεωμ ετρία$. 
Υπάρχουν  στη φύση  αντικείμ ενα  που απαντούν  μ ε  περισσότερη  ή  λιγότερη  ακρίβεια  oris γεωμ ετρία  έννοιε5 
1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  και τα οποία,  αναμ φίβολα,  γέννησαν auTés Tis έννοιε5.  Η γεωμ ετρία  πασχίζει  να  απομ ακρυνθεί  από  αυτή  την 
Η φυσική και οι νόμ οι ins γεωμ ετρία^  αρχή,  προκειμ ένου να  περιορίσει  κατά το δυνατόν το οικοδόμ ημ α  ms στο πεδίο ms  noyiKhs.  Είναι, για  παρά­
δειγμ α, βαθιά ριζωμ ένη  μ έσα  μ α$ η συνήθεια να ορίζουμ ε  μ ία ευθεία GÙS npos δύο σημ εία  πάνω σε ένα πραγ­
Onoios αποφασίσει να διαβάσει το έργο  μ ου έχει αναμ φίβολα  εξοικειωθεί  σε νεαρή  ηλικία  μ ε το  μ εγαλειώδε5  μ ατικό  στερεό  σώμ α. Έχουμ ε ομ οίου  συνηθίσει  να θεωρούμ ε  ότι τρία  σημ εία  βρίσκονται  πάνω σε μ ία  ευθεία 
γραμ μ ή, όταν είμ αστε σε θέση να κάνουμ ε  μ ια οπτική γωνία να διέλθει από αυτά τα τρία σημ εία αφότου επιλέ­
κατασκεύασμ α  ms ευκλείδειαΞ γεωμ ετρία$ και η ανάμ νηση aums ms uqjnflns επιστήμ η  ­για  την οποία χρειά­
ξουμ ε κατάλληλα το οπτικό σημ είο. 
στηκαν ώρε$ μ ύηση$ από ευσυνείδητου5  καθηγητέ5­  ξυπνά  μ έσα  του  μ άλλον  το συναίσθημ α  του  σεβασμ ού 
παρά ms ευχαρίστηση5.  Επιπροσθέτου, θα  αντιμ ετώπιζε  μ ε τη  βαθύτερη  δυνατή  περιφρόνηση  οποιονδήποτε  Ω στόσο,  και  πάντοτε  σύμ φωνα  μ ε Tis συλλογιστώ  μ α5 συνήθε^,  as επιχειρήσουμ ε  να  προσθέσουμ ε  oris 
προτάσεκ Tis ευκλείδεια$ γεωμ ετρία$ την ακόλουθη και μ όνον πρόταση: 
τολμ ούσε να αμ φισβητήσει  και την παραμ ικρή πρόταση ms εν λόγω επιστήμ η5. Αυτή η αίσθηση όμ ω5 ms από­
λυτη5 βεβαιότητα5 θα τον εγκατέλειπε ενδεχομ ένου εάν του θέταμ ε το ακόλουθο  ερώτημ α:  «Τι εννοείτε  λέγο­ Μεταξύ δύο σημ είων evós πραγμ ατικού στερεού σώμ ακ« αναλογεί πάντοτε η ίδια απόσταση (μ ετρημ ένη 
ντα$ ότι οι προτάσε^ αυτέ5 αληθεύουν;» As σταθούμ ε σε αυτή την ερώτηση.  σε ευθεία γραμ μ ή) óno^s κι αν είναι οι διαφορετικέ5 Θέσεΐ5  που καταλαμ βάνει το σώμ α αυτό. 

Μετατρέπουμ ε  επομ ένου Tis προτάσε^ ms ευκλείδεια$ γεωμ ετρία$ σε προτάσε^  που αναφέρονται  oris διαφο­

Η γεωμ ετρία  προκύπτει από ορισμ ένε$ θεμ ελιώδες  έννοιε5 -ónois το επίπεδο, το σημ είο, η ευθεία  γραμ μ ή­για 
ρετικέ5 σχετικέ5 θέσεΐΞ  που  μ πορούν να  καταλάβουν  τα  πραγμ ατικά  στερεά  σώμ ατα.  Η κατ'  αυτόν  τον τρόπο 
m  οποίε$ έχουμ ε  μ ια  περισσότερο  ή λιγότερο  σαφή αντίληψη. Προκύπτει  επίση5 από ορισμ ένε5 απλέ5 προτά­
OE\S (αξιώμ ατα)  που  μ α5 φαίνονται aßnOsis,  δεδομ ένη5  ms  αντίληψη5  που  έχουμ ε  για  us éwo^s  αυτέ$. Στη 
συνέχεια ófìss οι  υπόλοιπε5  προτάσε^  αποδεικνύονται  μ ε αναγωγή  σε αυτά  τα  αξιώμ ατα,  ακολουθώντα$  μ ια 
1. Η ευκλείδεια γεωμ ετρία στηρίζεται σε μ ια σειρά αξιωμ άτων, όπου και το περίφημ ο πέμ πτο αξίωμ α του Ευκλείδη: από ένα σημ είο δεν μ πο­
λογική  μ έθοδο  ms  onoias την αξία  έχουμ ε  υποχρεωθεί να αναγνωρίσουμ ε.  Μια  πρόταση  είναι  άρα aKpißns, ρεί να περάσει παρά μ όνον μ ία παράλληλο$ σε μ ία δεδομ ένη ευθεία. Επί είκοσι aicbves, πολυάριθμ οι μ αθημ ατικοί επιχείρησαν να συνάγουν 
αυτό το αξίωμ α  βάσει άλλων  που είχαν τεθεί  προηγουμ ένου­ όλοι  raus  απέτυχαν,  προέκυψαν όμ ωε  μ η  ευκλείδειβε γεωμ ετρίε5. Η πρώτη 
δηλαδή αληθή5, όταν συνάγεται από αυτά τα αξιώμ ατα  μ ε βάση αυτή τη γενικά αποδεκτή μ έθοδο. Το να εξετά­
είναι  αυτή  του  Λομ πατσέφσκι (1792­1856)  που  έθεσε  cos αξίωμ α  ότι  από ένα  σημ είο  μ πορούν να  περάσουν  πολλέε  παράλληλοι  σε  μ ία 
ζουμ ε την αλήθεια των διαφόρων  θεωρημ άτων ms γεωμ ετρία5  ισοδυναμ εί επομ ένου  μ ε το να εξετάζουμ ε την  ευθεία. Έπειτα ακολούθησε η γεωμ ετρία του Ρίμ αν (1826­1866) που θέτει ότι από ένα σημ είο δεν μ πορεί να περάσει καμ ία παράλληλοε σε 
αήήθεια  των  αξιωμ άτων.  Γνωρίζουμ ε  όμ ω5  από  καιρό  ότι  η τελευταία  αυτή  αλήθεια  όχι  μ όνο  δεν  μ πορεί να  μ ία ευθεία. Οι γεωμ ετρίε5 αυτέε αναπτύσσονται μ ε την ίδια ακρίβεια óncos και η ευκλείδεια, αλλά τα σχήμ ατα έχουν εδώ διαφορετικέε ιδιότη­
τε$. Έτσι, στη γεωμ ετρία του Λομ πατσέφσκι, το άθροισμ α των γωνιών ενό5 τριγώνου είναι μ ικρότερο από Tis δύο opOés γωνίε$, ενώ στη γεω­
καταδειχθεί  μ ε us μ εθόδου$ ms γεωμ ετρία$ αλλά  και ότι δεν έχει  κανένα νόημ α  από  μ όνη ms. Έτσι, δεν είναι  μ ετρία του Ρίμ αν είναι μ εγαλύτερο από δύο op0és γωνίε$. Οι γεωμ ετρίε5 auTés κέρδισαν τον Θαυμ ασμ ό των ειδικών για την ακρίβεια  και την 
δυνατόν να αναρωτιόμ αστε εάν από δύο σημ εία περνάει μ όνο μ ία ευθεία γραμ μ ή· μ πορούμ ε μ ονάχα να πούμ ε  τολμ ηρότητα ms óiatóntuons raus, αλλά σε έναν πρώτο χρόνο θεωρήθηκε ότι δεν είναι παρά παιχνίδια του πνεύμ ατο$ xcopis έρεισμ α επί ms 
πραγμ ατικότητα5. Με τη θεωρία ms σχετικότητα$ ανακαλύφθηκε ότι το φυσικό σύμ παν στο σύνολο του δεν μ πορούσε να περιγραφεί επακρι­
ότι η ευκλείδεια γεωμ ετρία  πραγμ ατεύεται  σχήμ ατα  που ονομ άζονται  ευθείεΞ γραμ μ έΞ,  στα οποία αποδίδει την  ßcös από την ευκλείδεια γεωμ ετρία αλλά από εκείνη του Ρίμ αν. 

19  20 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  KAi  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

συμ πληρωμ ένη γεωμ ετρία μ πορεί να θεωρηθεί évas Kfiaöos ms cpuaiKns. Δ ικαιούμ αστε τώρα να αναρωτηθού­ σπαθήσουμ ε  μ ε τον  ίδιο  ιρόπο  να  αναλύσουμ ε  ιον  προσδιορισμ ό  ίου  ακόλουθου  ΐόπου: Στην Αθήνα,  στην 
μ ε εάν, έτσι  ερμ ηνευμ ένε$, auTés οι γεωμ ετρικέΞ  προτάσε^  αληθεύουν,  Ka0cbs μ πορούμ ε να  εξετάσουμ ε  εάν  πήατεία  Ομ ονοίαΞ.  Το éóacpos παριστά ίο  σύστημ α  avacpopas και  πάνω στο éóacpos βρίσκειαι  ένα σημ είο  που 
επαληθεύονται  από αυτά τα πραγμ ατικά  αντικείμ ενα  που αντιστοιχίσαμ ε oris αμ ιγώ$ γεωμ ετρία  έννοιε5. Κατά  δηλώνεται μ ε την ονομ ασία  Πήατεία Ομ ονοίαΞ στην Αθήνα,  μ ε το οποίο to γεγονό$ συμ πίπτει στον χώρο. 
προσέγγιση,  μ πορούμ ε  να  πούμ ε  ότι  μ ια  γεωμ ετρική  πρόταση  είναι  afln6ns  εάν  οδηγεί  σε  μ ια  δυνατή  κατα­
AUTOS  ο  στοιχειώδη tpónos  προσδιορισμ ού  ενό$ τόπου  δεν  μ πορεί  να  χρησιμ εύσει  παρά  μ όνον  για  σημ εία 
σκευή μ ε κανόνα και διαβήτη.2 
στην επιφάνεια των στερεών σωμ άτων και συνδέεται μ ε την ύπαρξη ­πάνω σε αυτό το σώμ α­ διακριτών  μ εταξύ 
Η  βεβαιότητα  ms  κατ' αυτόν τον τρόπο αντιλαμ βανόμ ενη5  α λ ή θ ε ^  των γεωμ ετρικών  προτάσεων δεν  μ πορεί  TOUS σημ είων. As εξετάσουμ ε nobs το ανθρώπινο πνεύμ α ξεφεύγει από auTous TOUS δύο περιορισμ ού5 óixcos va
φυσικά να στηρίζεται  παρά σε αρκετά  ατελή  πειράμ ατα.  Κατ' apxas θα δεχτούμ ε την αλήθεια  αυτών των γεω­ τροποποιεί την έννοια του προσδιορισμ ού του τόπου. As υποθέσουμ ε, λόγου χάρη, ότι ένα σύννεφο  βρίσκεται 
μ ετρικών  προτάσεων  και  στο τελευταίο  μ έρο$ των  λίγων  αυτών  σκέψεων  (μ ελετώντα$  τη  θεωρία  ms γενική5  πάνω από την  πλατεία  Ομ ονοία5.  Μπορούμ ε να  προσδιορίσουμ ε  χη θέση του  σε σχέση  μ ε την επιφάνεια  ms 
σχετικότητα$) θα δούμ ε ότι αυτή η αλήθεια δεν είναι απόλυτη και θα διευκρινίσουμ ε τα όρια ms.  His, ui|JcJòvovTas  κατακόρυφα  στην  πλατεία  ένα  κοντάρι  που  φτάνει  cos το  σύννεφο.  Το  prkos  του  κονταριού, 
μ ετρημ ένο  μ ε τη μ ονάδα του μ ήκου$ προσαρμ οσμ ένη  στην ένδειξη του τόπου στη βάση αυτού του κονταριού, 
ορίζει nrìnpcos  τη  θέση  του  σύννεφου.  Βλέπουμ ε  μ ε  αυτό  το  παράδειγμ α  neos τελειοποιήθηκε  η  έννοια  του 
τόπου: 
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  α. Επιμ ηκύνουμ ε  το στερεό  σώμ α,  που χρησιμ οποιήθηκε  COS σύστημ α  avacpopas, έτσι ώστε να το συναντά  το 
Το σύστημ α των συντεταγμ ένων  προσδιοριζόμ ενο αντικείμ ενο σε ένα συγκεκριμ ένο σημ είο. 
β. Για να χαρακτηρίσουμ ε  έναν τόπο, χρησιμ οποιούμ ε,  αντί για ονόμ ατα  συγκεκριμ ένων  σημ είων, έναν  αριθμ ό 
Χάρη στη φυσική ερμ ηνεία ms anóoraons, την οποία pófìis καταδείξαμ ε, μ πορούμ ε να συνάγουμ ε μ ε ακρίβεια  (εδώ το μ ήκο5 του κονταριού, μ ετρημ ένο μ ε τον βαθμ ολογημ ένο  κανόνα). 
από τα μ έτρα που διαθέτουμ ε την απόσταση δύο σημ είων ενό5 στερεού σώμ ατο$. Για τον σκοπό αυτό θα χρη­ γ. Κάνουμ ε λόγο για το UIJJOS του σύννεφου, ακόμ α  κι αν δεν υπάρχει κοντάρι που να το φτάνει. Στην περίπτωση 
σιμ οποιήσουμ ε  μ ία ευθεία (μ ικρή paßoos S) την οποία θα καθορίσουμ ε εξαρχή5 και η οποία θα μ α$ χρησιμ εύ­ μ α$,  θα εκτιμ ήσουμ ε το μ ήκο5 που πρέπει να δοθεί σε ένα ανάλογο  κοντάρι  μ ε τη βοήθεια  οπτικών παρατη­
σει cos μ ονάδα  μ έτρησα.  Με δεδομ ένα  δύο σημ εία Α  και Β ενό5 στερεού σώμ ακ«, μ πορούμ ε να  κατασκευά­ ρήσεων του σύννεφου από διαφορετικά σημ εία του ε δ ά φ ο ^  και βασιζόμ ενοι oris IÓIÓTÌITES UIS óiaóoons του 
σουμ ε ­σύμ φωνα  μ ε raus νόμ ου5 ms γεωμ ετρία5­ την ευθεία γραμ μ ή  που τα ενώνει. Στη συνέχεια  μ πορούμ ε,  cpoKós.4
πάνω σε αυτή την ευθεία γραμ μ ή, να φέρουμ ε από το σημ είο Α το μ ήκο5 S ÓOES (popes χρειάζεται ώστε να φτά­
σει  το  σημ είο  Β. Ο αριθμ όΞ autós  αντιπροσωπεύει  τη  μ έτρηση  του  ευθύγραμ μ ου  τμ ήμ ατο$  AB. Σε αυτή  την  Από τα παραπάνω συνάγεται ότι θα ήταν καλό, κάθε φορά που θα ήταν δυνατόν, να χρησιμ οποιούμ ε αριθμ ούΞ 
αρχή στηρίζεται κάθε μ έτρηση μ ήκου$.3  μ έτρησηε  για  να  προσδιορίσουμ ε  έναν  τόπο.  θα  μ πορούμ ε  έτσι  να  τον  προσδιορίζουμ ε  ανεξάρτητα  από τα 
κατονομ ασμ ένα σημ εία που ενδεχομ ένου υφίστανται στο στερεό σώμ α που χρησιμ εύει  GJS σύστημ α avacpopas. 
Προκειμ ένου  να  ορίσουμ ε  μ έσα  στον χώρο  τη  θέση  ενό$ αντικειμ ένου  ή τον τόπο όπου  συνέβη  το τάδε  ή το  Η φυσική πέτυχε αυτό τον σκοπό χάρη στη χρήση των καρτεσιανών συντεταγμ ένων. 
δείνα  γεγονό5,  δηλώνουμ ε  το  σημ είο  του  στερεού  σώμ ατο$  (σύστημ α  avacpopas)  που  συμ πίπτει  μ ε  αυτό  το 
Το σύστημ α των συντεταγμ ένων  περιλαμ βάνει τρία επίπεδα  κάθετα ανά δύο  και συνδεόμ ενα  μ ε κάποιο στερεό 
αντικείμ ενο. Δ εν  λειτουργούμ ε  έτσι μ ονάχα στον επιστημ ονικό τομ έα  αλλά  και στην καθημ ερινή ζωή. As προ­
σώμ α. Ορίζουμ ε τον τόπο οποιουδήποτε γ ε γ ο ν ό ς   βάσει  αυτού του συστήμ ακ«  συντεταγμ ένων, ÔÎVOVTOS τα 
μ ήκη των τριών καθέτων ή συντεταγμ ένων (χ, y, ζ) (σχ.1) που γίνεται να περάσουν από αυτό το σημ είο στα τρία 

2. Σημ ειωτέον όχι δεν μ πορούμ ε, παραδείγμ ατο5 χάριν, να διαιρέσουμ ε μ ία γωνία σε tpeis ίσε$ γωνίε$ μ ε κανόνα και διαβήτη. 

3. Αυτό προϋποθέτει ότι η προηγούμ ενη μ έτρηση δίνει ακριβά« έναν ακέραιο αριθμ ό. Ξεπερνάμ ε αυτή τη δυσκολία εφαρμ όζοντα$ xous κ/ία­
σμ ατικού$ κανόνες   η εισαγωγή των οποίων δεν χρήζει καμ ία$ véas μ εθοδολογικήε apxns.  4. Λαμ βάνοντος  δηλαδή υπόψη την τιμ ή, μ εγάλη απΆά πεπερασμ ένη, tns laxumias ins öiaöoans του cpcoiós.

21  22 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  Ε!Δ !ΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

προκείμ ενα  επίπεδα.  Είμ αστε  σε  θέση  να  μ ετρήσουμ ε xis  Οι  έννοιε5  ίου  τόπου  (ή ms Qéons)  και  ιου  χρόνου  είναι  ελάχιστα  σαφεί5  oro  σημ είο  αυτό.  As  πάρουμ ε  ένα 
ipsis auTés συντεταγμ ένε5  μ ε τη βοήθεια  ράβδων  ακριβεί­ παράδειγμ α:  από to  παράθυρο  ενό$  βαγονιού  κάποιου  τρένου  που  κινείται  μ ε  μ ια  ομ αλή  κίνηση  αφήνω  να 
as,  ακολουθώντα5  TOUS νόμ ου5  και  Tis  μ εθόδου5  που  πέσει μ ια  πέτρα xoopis να Tns δώσω αρχική ταχύτητα. Acpnvovias  κατά μ έρου$ την αντίσταση του αέρα, βλέπω 
υπαγορεύει η ευκλείδεια γεωμ ετρία.  την πέτρα να πέφτει ευθύγραμ μ α. Tfvas πεζό5 που, από τον δρόμ ο, παρατηρεί το ίδιο γεγονό$, διαπιστώνει ότι η 
Στην πράξη όμ ω$, δεν είναι διαθέσιμ α  εν γένει τα τρία στε­ πέτρα  πέφτει  διαγράφοντα5  μ ια  παραβολή.  Οι  διαφορετικέε  θέσε^  που  λαμ βάνει  διαδοχικά  η  πέτρα  βρίσκο­
ρεά  επίπεδα  που αποτελούν το σύστημ α  των συντεταγμ έ­ νται, στην  πραγμ ατικότητα,  σε ευθεία  ή σε παραβολή;  Επιπλέον, τι εννοούμ ε  εδώ  λέγονταε  κίνηση  μ έσα στον 
νων, óncos επίση5 οι συντεταγμ ένε$ δεν  υπολογίζονται  μ ε  χώρο;  Η απάντηση είναι  άμ εση  σύμ φωνα  μ ε Tis παρατηρήσει  του δεύτερου  κεφαλαίου.  Κατ' apxas, as αφή­
τη  βοήθεια  ράβδων aKpißeias arino  προσδιορίζονται  μ ε  σουμ ε  εντελώ5  κατά  μ έρο$  την  τόσο  σκοτεινή  έκφραση  «μ έσα  στον  χώρο»  που ­as  μ ην  γελιόμ αστε­  δεν 
έμ μ εσο  τρόπο. Ω στόσο  δεν  πρέπει  ποτέ να  παραβλέπου­ σημ αίνει τίποτε απολύτου. As την αντικαταστήσουμ ε  καλύτερα  μ ε την έκφραση  «κίνηση  σε σχέση  μ ε ένα στε­
μ ε  αυτή  τη  φυσική  σημ ασία  του  προσδιορισμ ού  του  ρεό σώμ α». Ο Tpónos μ ε τον οποίο ορίζουμ ε έναν τόπο σε σχέση μ ε δύο συστήμ ατα avacpopas ­βαγόνι  ή δρό­
τόπου,  διακινδυνεύοντα5  να  συσκοτίσουμ ε  τα  συμ περά­ μ ο5­ εξηγήθηκε διεξοδικά  στο προηγούμ ενο  κεφάλαιο. Αντικαθιστώντα5 το σύστημ α avacpopas μ ε τη μ αθημ α­
σμ ατα ms αστρονομ ία5 και ins cpuoiKns.5 
τική έννοια  του  συστήμ ατο5  συντεταγμ ένων,  μ πορούμ ε να  πούμ ε:  η πέτρα διαγράφει  μ ια  ευθεία  γραμ μ ή ανα­
Οποιοσδήποτε  άρα  προσδιορισμ ό5  ms  θέση$  ενό$ γεγο­ Σχήμ α 7  φορικά  μ ε άξονε$ συντεταγμ ένων σταθερά συνδεδεμ ένων  μ ε το βαγόνι του τρένου και μ ια παραβολή αναφορι­
vóras  μ έσα  στον  χώρο  απαιτεί  τη  χρήση  ενό5  στερεού  κά  μ ε άξονε$ συντεταγμ ένων σταθερά συνδεδεμ ένων  μ ε το éóacpos. Το προκείμ ενο  παράδειγμ α  δείχνει ότι δεν 
σώμ ατο5 OÛS npos το οποίο  προσδιορίζεται  η θέση του γεγονότο5. Ο προσδιορισμ ό5  auras  προϋποθέτει ότι οι  μ πορούμ ε να κάνουμ ε λόγο για καθαυτή τροχιά αλλά  μ ονάχα για τροχιά αναφορικά  μ ε ένα δεδομ ένο σύστημ α 
νόμ οι ins ευκλείδεια5 γεωμ ετρία5 είναι εφαρμ όσιμ οι oris αποστάσει, δηλαδή ότι η απόσταση μ πορεί να παρα­ avacpopas. 
σταθεί φυσικά μ ε δύο σημ εία ορισμ ένα σε ένα στερεό σώμ α. 
Η κίνηση όμ α« δεν προσδιορίζεται επακριβώ$ παρά μ όνον εάν ορίσουμ ε τη θέση του κινητού σε συνάρτηση μ ε 
τον χρόνο, δηλαδή όταν γνωρίζουμ ε σε ποια στιγμ ή το κινητό βρίσκεται σε κάθε σημ είο ms Tpoxias. Τα δεδομ έ­
να  αυτά  πρέπει να  συμ πληρωθούν  από έναν ορισμ ό  του χρόνου  που θα  επιτρέπει να θεωρήσουμ ε,  χάρη σε 
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  αυτόν, Tis xipés του χρόνου cos μ εγέθη  υποκείμ ενα  κατ'  αρχήν  στην  παρατήρηση  (cos αποτελέσμ ατα  μ ετρήσε­
ων). Στο παράδειγμ α  που \ias απασχολεί  πληρούμ ε  αυτόν τον όρο  μ ε τον εξή$ τρόπο: Σύμ φωνα  μ ε Tis ßaaeis
Ο xcòpos και ο xpóvos στην κλασική  μ ηχανική 
ms  κλασική5  μ ηχανική$,  φανταζόμ αστε  δύο  απολύτου  όμ οια  ρολόγια·  ο  napampnms  στο  παράθυρο  του 
Μπορούμ ε να διατυπώσουμ ε τον σκοπό ms μ ηχανική5, xcDpis μ ακροσκελεί$ επισημ άνσε^ και ε ι σ α γ ω γ ή  επε­ βαγονιού  κοιτάζει  το  ένα  από τα  δύο  ρολόγια  και  ο  napampnTns  στον  δρόμ ο  κοιτάζει  το  άλλο.  Ο Ka0évas
ξηγήσει,  μ ε τον ακόλουθο τρόπο: η μ ηχανική  μ ελετά Tis μ ετατοπίσει των σωμ άτων στον χώρο σε συνάρτηση  TOUS, όταν το ρολόι του δείξει μ ια συγκεκριμ ένη ώρα, προσδιορίζει τη θέση ms néTpas σε σχέση μ ε το σύστημ α 
μ ε  τον  χρόνο.  Με  τη  διατύπωση  αυτή,  όμ ω5,  αμ αρτάνουμ ε  πολλαπλά  σε ßapos  του  αγίου  πνεύμ ακ«  ms  avacpopas του. Με τον τρόπο αυτό καταργούμ ε την ανακρίβεια  που εισάγει η τελική τιμ ή ms ταχύτητχκ ms διά­
σαφήνεια5, και αμ έσου θα εξηγήσω τι εννοώ.  óoons του cpcotós. θα  επανέλθουμ ε  διεξοδικότερα  στο ζήτημ α, KaOcòs και σε μ ια  δεύτερη  δυσκολία  που δεν 
έχουμ ε ακόμ η αναφέρει. 

5. Η γενική θεωρία ins σχετικότητες  τροποποιεί και τελειοποιεί αυτόν τον προσδιορισμ ό ενό$ τόπου. 

23  24 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  έναν  παρατηρητή  που στέκεται  στο éóapos.  Για κάποιον  παρατηρητή  από το τρένο,  η κίνηση του  κόρακα  έχει 
Το σύστημ α συντεταγμ ένων του Γαλιλαίου6  διαφορετική  ταχύτητα  και  κατεύθυνση,  εξακολουθεί  άμ α«  να  είναι  μ ια  ευθύγραμ μ η  και  ομ αλή  κίνηση.  Με 
óflfìous  πιο αφηρημ ένοι ópous, εάν ένα  υλικό  σημ είο  m κινείται  μ ε ευθύγραμ μ η  και ομ αλή  κίνηση CÜS npos
Η αρχή ms  μ ηχανική$ του  Νεύτωνα  και του  Γαλιλαίου  που ονομ άζεται  αρχή ms  α δ ρ α ν ε ί  είναι ευρέα^ γνω­ ένα  σύστημ α  συντεταγμ ένων  Κ,  κινείται  επίση$  μ ε  ευθύγραμ μ η  και  ομ αλή  κίνηση  cos  npos  ένα  δεύτερο 
στή: ένα σώμ α  μ εμ ονωμ ένο  μ έσα  στον χώρο είχε αδρανεί  είτε  κινείται ευθύγραμ μ α  και ομ αλά.  Η πρότα­ σύστημ α  συντεταγμ ένων  Κ',  εφόσον  η κίνηση του  Κ' σε σχέση  μ ε το Κ βρίσκεται σε ομ αλή  μ ετάβαση. Συνάγε­
ση αυτή δεν αφορά  αποκλειστικά  την κίνηση των σωμ άτων  αλλά  και την επιλογή των συστημ άτων avacpopós ται  άρα  από  την  προηγούμ ενη  παράγραφο  ότι, εάν  το  Κ είναι  ένα  Γαλιλαιϊκό  σύστημ α  συντεταγμ ένων,  κάθε 
ή  συντεταγμ ένων  που θα  μ πορούν  να χρησιμ οποιούνται  έγκυρα  σε αυτή  τη  μ ηχανική.  Η αρχή ms  α δ ρ α ν ε ί  σύστημ α  συντεταγμ ένων  Κ'  που  κινείται  μ ε  ομ αλή  ευθύγραμ μ η  κίνηση OÛS npos  το  Κ είναι  ομ οίου  ένα  Γαλι­
μ πορεί  βέβαια  να  εφαρμ οστεί  κατά  προσέγγιση  orous  απλανεί$  αστέρε$.  Σε  σχέση  όμ ω$  μ ε  ένα  σύστημ α 
λαιϊκό σύστημ α  συντεταγμ ένων.  Οι νόμ οι ms νευτώνεια$  μ ηχανική5 ισχύουν για το Κ' óncos και για το  Κ. 
συντεταγμ ένων  αναπόσπαστα  συνδεδεμ ένων  μ ε  τη  Γη, évas anflavns aaTépas  διαγράφει  σε  μ ια 
(αστρονομ ική7)  ημ έρα  έναν  κύκλο  εξαιρετικά  μ εγάλα  ακτή/as, γεγονό5  που αντιβαίνει  την αρχή  ms αδράνει­ Γενικεύοντα5  και  πάλι, εάν το  Κ' αντιπροσωπεύει  ένα  σύστημ α  συντεταγμ ένων  που  κινείται  μ ε ομ αλή  μ ετάβα­
as.  Για να  μ πορέσουμ ε να εφαρμ όσουμ ε  αυτή την αρχή, πρέπει  λοιπόν να αναγάγουμ ε us κινήσει  σε συστή­ ση eus npos το  Κ, τα φυσικά  φαινόμ ενα  ακολουθούν TOUS ÌÓIOUS νόμ ου$ όποιο  κι αν είναι το σύστημ α  Κ ή  Κ' 
μ ατα συντεταγμ ένων,  αναφορικά  μ ε τα οποία  οι  απλανεί$ αστέρε$ δεν  κινούνται  κυκλικά/Ενα  τέτοιο  σύστημ α  στο οποίο τα ανάγουμ ε. Αυτή είναι η επονομ αζόμ ενη  (ειδική) αρχή ms σχετικότητα$. 
συντεταγμ ένων  καλείται  Γαλιλαιϊκό  σύστημ α  avacpopas.  Οι  νόμ οι  ms  MnxaviKns  του  Γαλιλαίου  και  του  Νεύ­
Όσο  κι αν υπήρχε  η πεποίθηση  ότι οποιοδήποτε  φυσικό  φαινόμ ενο  μ πορούσε να εξηγηθεί  μ ε τη  βοήθεια  ms 
τωνα  ισχύουν  μ ονάχα για ένα τέτοιο σύστημ α  συντεταγμ ένων. 
κλασική$  μ ηχανική$,  ήταν  αδύνατον  να  αμ φισβητηθεί  η  ορθότητα  aums  ms  apxns  ms  σχετικότητα5.  Με  τη 
νέα όμ ω$ ανάπτυξη ms ηλεκτροδυναμ ική$  και ms οπτική5 έγινε ακόμ η  πιο aacpés ότι  η κλασική  μ ηχανική  δεν 
ήταν επαρκή$  βάση για το σύνολο  ms cpuoiKns. Η ορθότητα  ms  apxns ms σχετικότητα5  άρχισε να  επανεξετά­
ζεται και δεν ήταν εύκολο να  βγει κάποιο πόρισμ α. 
5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Υπάρχουν  δύο  γενικά  στοιχεία  που  εξαρχή5  ενισχύουν  την  εν  λόγω  αρχή  ms  σχετικότητα5.  Εάν  η  κλασική 
Η αρχή ms σχετικότητα$ (μ ε την ειδική έννοια)  μ ηχανική δεν προσφέρει  μ ια επαρκή  βάση για τη θεωρητική  εξήγηση όλων των φυσικών φαινομ ένων,  πρέπει 
ωστόσο να ms  αναγνωριστεί  μ ια  μ εγάλη  δόση  αλήθεια$: όντω$ [îas δίνει  μ ε αξιοσημ είωτη  ακρίβεια  xis πραγ­
As επιστρέψουμ ε,  για  μ εγαλύτερη  σαφήνεια,  στο  παράδειγμ α  του  τρένου  που  προχωρά  μ ε ομ αλή  ταχύτητα.  paiiKÉs κινήσει  των ουράνιων  σωμ άτων.  Η αρχή ms σχετικότητα5 οφείλει  άρα να είναι  κατά  μ εγάλη  προσέγ­
Αποκαλούμ ε  αυτή την  κίνηση  ομ αλή  μ ετάβαση  (ομ αήή  επειδή  η ταχύτητα  και  η κατεύθυνση  είναι  σταθερέ5 
γιση  αληθή5,  τουλάχιστον  στον  τομ έα  ms  μ ηχανική5.  Φαίνεται  ελάχιστα  πιθανό  εκ  προοιμ ίου  μ ια  τόσο  γενι­
και  μ ετάβαση  επειδή  το  βαγόνι  που  κινείται  σε  σχέση  μ ε  Tis ράγε$  δεν  διαγράφει  καμ ία  περιστροφική  npos 
κευμ ένη  αρχή να είναι έγκυρη για  μ ια ολόκληρη  σειρά φαινομ ένων  και εσφαλμ ένη  κατά τα άλλα. 
auTés κίνηση). As  υποθέσουμ ε  τώρα  ότι  ένα  κοράκι  πετάει  σε  ευθεία  γραμ μ ή  και  μ ε  κίνηση  ομ αλή  cos npos 
Το δεύτερο  επιχείρημ α  ­στο  οποίο θα  επανέλθουμ ε  στη συνέχεια­ είναι το εξή5: εάν  η αρχή ms  σχετικότητα5 
(μ ε  την  ειδική  έννοια)  δεν  ήταν  έγκυρη,  τα  διάφορα  Γαλιλαιϊκά  συστήμ ατα  συντεταγμ ένων  Κ,  Κ',  Κ"...,  που 
6. θα  ήταν προτιμ ότερο να τιτλοφορήσουμ ε το παρόν κεφάλαιο  Το Γαήΐίίαιικό  σύστημ α  ava<popas,  καθώ5 ένα τέτοιο σύστημ α  που ανταπο­ κινούνται  τα  μ εν  σε  σχέση  μ ε  τα  δε  ομ αλά,  δεν  θα  ήταν  ισοδύναμ α  για  την  εξήγηση  των  φυσικών  φαινομ έ­
κρίνεται  σε μ ια φυσική  επιταγή μ πορεί να εκφραστεί γεωμ ετρικά  τόσο  μ ε καρτεσιανέ^ συντεταγμ ένε$ όσο  και  μ ε norìiKés συντεταγμ ένε$  ή μ ε  νων.  θα  τείναμ ε  τότε  να  σκεφτούμ ε  ότι  οι  νόμ οι  ms  cpuons  θα  παρουσιάζονταν  μ ε  απλούστατη  και  φυσική 
οποιοδήποτε άλλο σύστημ α  συντεταγμ ένων. 
μ ορφή,  επιλέγοντα5 GÛS σύστημ α  avacpopas,  ένα  από  όλα  τα  συστήμ ατα  συντεταγμ ένων,  το  Ko,  που  κινείται 
7. Που σημ αίνει αστρική, όπου η αστρική  ημ έρα είναι το διάστημ α χρόνου  που χωρίζει δύο διαδοχικά  περάσμ ατα του ίδιου αστέρα από τον 
ίδιο μ εσημ βρινό. 
μ ε  ορισμ ένη  κίνηση.  Σωστά  τότε  θα  υποστηρίζαμ ε  ότι  το  σύστημ α  Ko  είναι  εντελώ5  ακίνητο,  ενώ  τα  άλλα 
*  (ΣτΜ) Η λέξη translation  μ εταφέρθηκε  στα ελληνικά  cos μ ετάβαση. Ο ouvypacpeas, óncos εξηγεί άλλωστε στο κείμ ενο, ονομ άζει  μ ετάβαση  συστήμ ατα  του  Γαλιλαίου  Κ σε κίνηση. Εάν, για  παράδειγμ α, οι ράγε$ του σιδηρόδρομ ου  αντιπροσώπευαν το 
τη μ η περιστροφική  κίνηση. Στα ελληνικά δεν υπάρχει avtforoixos, καθιερωμ ένο5 ópos σε χρήση.  σύστημ α  Ko, το βαγόνι θα αποτελούσε ένα σύστημ α  Κ σε σχέση μ ε το οποίο οι νόμ οι θα  ήταν λιγότερο  απλοί 

25  26 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

απ'  ό,τι  μ ε το  σύστημ α  αναγωγή5  Ko­  κι  αυτό  θα  προέκυπτε  από την  κίνηση  του  βαγονιού  Κ σε σχέση  μ ε το  7ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Ko (δηλαδή την  πραγμ ατική  του  κίνηση). Το μ έγεθο$ και  η κατεύθυνση  ms  raxumras  του τρένου  θα  υπεισέρ­ Φαινομ ενική ασυμ βατότητα του νόμ ου ms óiaóoons του (pcotós
χονταν  OVTCΫS  OTOUS γενικού5 vópous raus  αναγόμ ενοι  στο  σύστημ α  Κ.  θα  ήταν,  λόγου  χάρη,  δυνατό  να 
και ms apxns uis σχετικότητα5 
προβλέψουμ ε  ότι  η οξύτητα  του  ήχου ενό5 σωλήνα  εκκλησιαστικού  οργάνου θα  διέφερε  ανάλογα  μ ε το αν ο 
άξονα5 του  προκείμ ενου  σωλήνα  ήταν  παράλληλο$  ή κάθετο5 στον άξονα  raxumras  του τρένου. Αλλά  και η  Kavévas cpuaiKós νόμ ο5 δεν φαντάζει  πιο anrìós από εκείνον Tns öiaöoons του cpoutós στο κενό. Οποιοσδήπο­
Γη που  κινείται  ανάλογα  μ ε τον Ήλιο  μ πορεί  να  συγκριθεί  μ ε  ένα  βαγόνι  που  κινείται  μ ε  ταχύτητα  30χλμ . το  τε μ αθητή5  ξέρει  ή νομ ίζει  ότι ξέρει  neos η διάδοση  αυτή  είναι ευθύγραμ μ η  και  πραγμ ατοποιείται  μ ε ταχύτητα 
δευτερόλεπτο.  Εάν η αρχή ms  σχετικότητα5  ήταν εσφαλμ ένη, θα  έπρεπε να  περιμ ένουμ ε  ότι  η διεύθυνση  ms  300.000  χλμ . το δευτερόλεπτο. Onoos και να  'χει, γνωρίζουμ ε  μ ε  βεβαιότητα  ότι  η ταχύτητα  αυτή  είναι  η ίδια 
oiiYpiaias  raxumras  ms  Tns  υπεισέρχεται  oraus  νόμ ου5  ms  cpuons  και,  συνεπώ5,  τα  φυσικά  συστήμ ατα  για  Oria τα χρώμ ατα·*  εάν  δεν  ίσχυε  αυτό,  η ελάχιστη  λάμ ψη  ενό$ anrìavous  αστέρα  τη  στιγμ ή  Tns έκλειψή5 
συμ περιφέρονται  διαφορετικά  ανάλογα  μ ε  τη  θέση  raus Ü)S npos  τη  Γη.  H διεύθυνση  ms  raxumras  ms Tns  του  από  κάποιον  δορυφόρο 8  του  δεν  θα  παρατηρούνταν  ταυτόχρονα  για  Oria  τα  χρώμ ατα. 'Evas  avanOyos 
αλλάζει  πράγμ ατι  συνεχώ$  στη  διάρκεια  του éraus,  εξαιτία$  ms  Kivnons  ms  σε  τροχιά,  δεν  μ πορεί  άρα  να  συλλογισμ όΞ  που  προέκυψε  από την  παρατήρηση  των διπλών  αστέρων  επέτρεψε  στον  Ολλανδό  αστρονόμ ο 
θεωρηθεί  ακίνητη  καθ'  όλη  τη  διάρκεια  του éraus <DS npos  ένα  υποθετικό  σύστημ α  Ko.  Ω στόσο,  ποτέ  δεν  Ντε Σίτερ να δείξει ότι  η ταχύτητα Tns óiaóoons του epeotós δεν μ πορούσε να εξαρτάται  από την ταχύτητα  μ ετα­
παρατηρήθηκε  ανάλογη  φυσική  ανισορροπία  του  χώρου,  δηλαδή  διαφορά  ιδιοτήτων,  από  cpuoiKns  πλευ­ τόπισα  ms φωτεινή5  nnyns. θεώρησε  εξίσου  αναληθοφανέ$  αυτή  η ταχύτητα óiaóoans va  εξαρτάται  από τη 
pas,  ανάμ εσα  ans  διάφορε5  διευθύνσε^.  Τούτο  συνιστά  ένα  ιδιαιτέρου  βαρύνον  επιχείρημ α  υπέρ  ms  apxns  διεύθυνση Tns μ έσα στον χώρο. 
ms σχετικότητα5. 
As  υποθέσουμ ε  λοιπόν, óncos θα  έκανε  κι ο  μ αθητή$  μ ε τον οποίο  ξεκινήσαμ ε,  ότι  το  epeos διαδίδεται  μ ε  μ ια 
σταθερή  ταχύτητα  μ έσα  στο  κενό.  Iloios  θα  μ πορούσε  να  σκεφτεί  ότι aurós  ο  απλό5  νόμ ο5  ενέπλεξε  τον 
ευσυνείδητο  ερευνητή  oris πλέον ανυπέρβλητε5 δυσκολίε5; As δούμ ε εν συντομ ία  nebs έχουν τα πράγμ ατα. 
6ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Οφείλουμ ε  φυσικά  να  μ ελετήσουμ ε  τη  διάδοση  του epeutós, óncos οποιαδήποτε  άλλη  κίνηση, avayovras  την 
Το θεώρημ α ins auv6eans των ταχυτήτων σύμ φωνα μ ε την κλασική μ ηχανική  σε ένα σταθερό  σύστημ α  avacpopas (σύστημ α  συντεταγμ ένων). As επιλέξουμ ε για τον σκοπό αυτό τη σιδηρο­
δρομ ική  μ α5 γραμ μ ή  που  υποθέτουμ ε  ότι  είναι  τοποθετημ ένη  σε  ένα  τέλειο  κενό.  Μια  φωτεινή  ακτίνα,  που 
Υποθέτουμ ε  πάντα ότι το  ίδιο  τρένο  κινείται  μ ε τη σταθερή  ταχύτητα  v. As υποθέσουμ ε  ακόμ η  ότι évas επιβά­ στέλνεται  κατά  μ ήκο$  των γραμ μ ών,  διαδίδεται  σε  σχέση  μ ε  αυτή  μ ε  μ ια  ταχύτητα  e  Φανταζόμ αστε  πάντοτε 
ms  μ ετακινείται  κατά  μ ήκο5  του  βαγονιού,  κι  άρα  κατά  τη  διεύθυνση  του  συρμ ού,  μ ε  μ ια  ταχύτητα  w.  Ποια  το  ίδιο  τρένο  να  κινείται  μ ε  την  ταχύτητα  ν  npos  την  ίδια  κατεύθυνση  μ ε  εκείνη  Tns διάδοση  του epeotós. Η 
είναι  η ταχύτητα  του W  cos npos Tis ράγε$ του σιδηροδρόμ ου;  Η μ όνη  δυνατή  απάντηση  μ οιάζει να  απορρέει  ταχύτητα  ν θα  είναι  φυσικά  πολύ  μ ικρότερη  από τη e  Ποια  είναι  η ταχύτητα  Tns διάδοση  Tns φωτεινή$  ακτί­
από την ακόλουθη  σκέψη: εάν ο ιαξιδιώτπΞ έστεκε aKivnras για ένα δευτερόλεπτο, θα  μ ετακινούνταν  στο διά­ vas σε σχέση  μ ε το βαγόνι του τρένου; Ο συλλογισμ ό5 Tns προηγούμ ενη$  παραγράφου  εφαρμ όζεται  βεβαία« 
στημ α  αυτό  (JUS npos  us  ράγε$  σε  απόσταση  ν  ίση  μ ε  την  ταχύτητα  του  τρένου.  Στην  πραγμ ατικότητα  όμ ω$,  εδώ·  για  την  ακρίβεια,  ο Enißatns  που  μ ετακινείται  μ έσα  στο  τρένο  παίζει  τον  ρόλο  Tns  φωτεινή5  aKTivas. 
εξαιτία$ ms iöias του ms  Kivnons διανύει  επιπλέον σε αυτό το δευτερόλεπτο, σε σχέση  μ ε το βαγόνι  κι άρα σε  Αρκεί να θεωρήσουμ ε,  αντί για την ταχύτητα W  του επιβάτη σε σχέση  μ ε Tis ράγε5, την ταχύτητα  ms  διάδοση 
σχέση  μ ε Tis ράγε$, μ ια  απόσταση w  ίση  μ ε την ταχύτητα  του  βαδίσμ ατό5 του. Συνολικά, διανύει  επομ ένου σε  του epeotós σε  σχέση  μ ε auTés,  κι  όπου  w  είναι  η  ζητούμ ενη  ταχύτητα öiaöoons  του epeotós σε  σχέση  μ ε  το 
αυτό το δευτερόλεπτο OÛS npos Tis ράγε5 μ ια απόσταση:  βαγόνι, ταχύτητα  που δίδεται COS: 
r
  '  w = c ­ v 
W  = ν  + w 
θα  δούμ ε  παρακάτω  ότι auras  ο συλλογισμ ό$,  που στην  κλασική  μ ηχανική  ονομ άζεται  θεώρημ α  ms σύνθε­ 8. Η επιλογή του όρου δορυφόροι δεν είναι επιτυχία. Πρόκειται για μ ια νύξη είχε στα διπλά είχε και πολλαπλά αστρικά συστήμ ατα όπου μ πο­
ρούμ ε να παρατηρήσουμ ε οπτικά το πέρασμ α ενό5 αστέρα μ προστά από έναν άλλο, είτε στο πέρασμ α ενό5 πλανήτη του ηλιακού συστήμ α­
ons των ταχυτήτων, δεν ευσταθεί  κι ότι, επομ ένου, το θεώρημ α  δεν επαληθεύεται  στην πραγμ ατικότητα,  npos  ras  μ προστά από έναν αστέρα. 
στιγμ ήν, όμ ω$, as υποθέσουμ ε ότι στέκει.  * (ΣτΜ) Εδώ εννοείται το κενό. 

27  28 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  ( 1 9 1 6 ) 

Βλέπουμ ε επομ ένου ότι αυτή  η ταχύτητα διάδοση  είναι  μ ικρότερη  από τη  e  8ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 

Αυτό  το  αποτέλεσμ α  όμ ω5  αντιβαίνει  την  αρχή  ms  σχετικότητα$  που  διατυπώθηκε  στο  πέμ πτο  κεφάλαιο.  Η έννοια του χρόνου στη φυσική 
Σύμ φωνα  μ ε  εκείνη,  ο  νόμ οΞ ms  διάδοση  του epeutós -óncus  και  κάθε  aflflos  νόμ θ5­  θα  έπρεπε  να  είναι  ο 
Υποθέτω  ότι évas  κεραυνό5  έπεσε  cms ράγε$ του  συρμ ού  μ α$, σε δύο  σημ εία  Α  και  Β, σε  κάποια  απόσταση 
iôios, είτε επιλέξουμ ε  ω5 σύστημ α  avaepopas το βαγόνι του συρμ ού είτε us ράγε$ του. Κάτι τέτοιο όμ ω$ στέκει 
το ένα  από το  άλλο.  Προσθέτω  ότι οι  δύο auTés aorpanés  ήταν ταυτόχρονε$  και  σε  ρωτώ,  αγαπητέ  αναγνώ­
αδύνατον  σύμ φωνα  μ ε όσα  εξηγήσαμ ε pórìis  πριν· εάν  η φωτεινή  ακτίνα  διαδίδεται  σε σχέση  μ ε Tis ράγε$ μ ε  στη,  η διαβεβαίωση  αυτή  έχει  κανένα νόημ α;  θα  μ ου  απαντήσει  «ναι»  μ ε  βεβαιότητα. Σε παρακαλώ  λοιπόν 
ταχύτητα  ν, τότε  υποχρεωτικά  η ταχύτητα  του  σε σχέση  μ ε το  βαγόνι  θα  είναι  διαφορετική, γεγονό$  που αντί­ να  μ ου  εξηγήσει  καθαρότερα  το νόημ α  auuis  ms  διαβεβαίωσα  και  θα  διαπιστώσει,  μ ετά  από  λίγη σκέψη, 
κειται στην αρχή ms σχετικότητα5.  ότι το ερώτημ α  δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται εκ npcòms όψεα«. 

Φαίνεται  άρα  ότι δεν  μ πορούμ ε να ξεφύγουμ ε  από το ακόλουθο  δίλημ μ α: να  απορρίψουμ ε  είτε την αρχή ms  Μετά  από λίγη ώρα, η ακόλουθη  απάντηση θα σου έρθει  πιθανόν στο νου: «Η διαβεβαίωση  αυτή είναι ξεκά­
σχετικότητα5 είτε τον απλό  κανόνα  ms διάδοση  του cpoutós. Πιθανότατα  ο αναγνώστη  που  παρακολούθησε  θαρη  από μ όνη ms  και δεν απαιτεί  περαιτέρω διευκρινίσει·  χρειάστηκε ωστόσο να σκεφτώ  λίγο  προτού  βρω 
προσεκτικά  όσα  προαναφέρθηκαν  θα  περιμ ένει  ότι  θα  εμ μ είνουμ ε  στην  αρχή  ms  σχετικότητα$  που  φαντάζει  τον  τρόπο  να  διαπιστώσω  εμ πειρικά  εάν  τα  δύο  γεγονότα  ήταν  ταυτόχρονα  ή  όχι».  Η απάντηση  όμ ω$  αυτή 
τόσο  απλή  και  φυσική  στο  πνεύμ α,  αρκεί  να  αντικαταστήσουμ ε  τον νόμ ο  ms  διάδοση  του (peotós στο  κενό  δεν  μ πορεί να  μ ε καλύψει για TOUS α κ ό λ ο υ θ ο ι  λόγου5: As δεχτούμ ε ότι évas IKOVÓS μ ετεωρολόγο5  έχει ανα­
καλύψει,  μ έσω  λεπταίσθητων  συλλογισμ ών,  ότι  ο  κεραυνό$  πρέπει  να  πέφτει  πάντοτε  ταυτόχρονα  σε  δύο 
μ ε έναν συνθετότερο νόμ ο, συμ βατό  μ ε την αρχή ms σχετικότητα5. Η ανάπτυξη όμ ω$ ms Θεωρητική5 cpuoiKns 
σημ εία  Α  και  Β· θα  έμ ενε  ακόμ η  να  διαπιστώσουμ ε  ότι  το  θεωρητικό  αυτό  συμ πέρασμ α  συμ βαδίζει  μ ε  την 
Θα δείξει ότι μ ια τέτοια oóós δεν είναι βατή. Οι τόσο γόνιμ ε$ Θεωρητικέ5 έρευνε$ του Χ. Α. Λόρεντ$9 πάνω στα 
πραγμ ατικότητα. Το ίδιο  ισχύει  για  όλε$ Tis διαβεβαιώσει  ms  cpuoiKns όπου  παρεμ βαίνει  η έννοια  ms ταυτο­
οπτικά  και ηλεκτροδυναμ ικά  φαινόμ ενα  που παρουσιάζουν τα κινούμ ενα  σώμ ατα  έδειξαν ότι οι εμ πειρίε$ μ α$  xpovias ή «η έννοια του ταυτόχρονου». Η έννοια  αυτή δεν υφίσταται για τον φυσικό  παρά μ όνον εάν έχει  βρει 
σε αυτόν τον τομ έα  οδηγούν  υποχρεωτικά  σε μ ια  θεωρία  των ηλεκτροδυναμ ικών  φαινομ ένων,  η οποία συνε­ τον τρόπο να εξακριβώσει  εμ πράκτου  εάν δύο γεγονότα  είναι ταυτόχρονα  ή όχι. Ο ορισμ ό$ του  ταυτόχρονου 
πάγεται  απαρέγκλιτα  τον  νόμ ο  ms  σταθερότητα5  ms  ταχύτητα$  του epeotós  στο  κενό.  Γι'  αυτόν  τον  λόγο  οι  πρέπει  επομ ένου  να  [las  δίνει  τη  δυνατότητα,  για  παράδειγμ α,  να  εξακριβώσουμ ε  πειραμ ατικά  εάν  οι  δύο 
κορυφαίοι  θεωρητικοί  έκλιναν  περισσότερο  στο να  απορρίπτουν  την αρχή ms  σχετικότητα$,  παρόλο  που δεν  κεραυνοί  του  προηγούμ ενου  παραδείγμ ατο5  ήταν  ταυτόχρονοι  ή όχι. Όσο  αυτή  η  συνθήκη  δεν  εκπληρώνε­
βρέθηκε  ποτέ εμ πειρικό  παράδειγμ α  που να την διαψεύδει.  ται,  σφάλλουμ ε GÛS φυσικοί  (κι αναμ φίβολα  και cos μ η φυσικοί)  όταν φανταζόμ αστε  ότι  μ πορούμ ε να δώσου­
μ ε ένα νόημ α  στη διαβεβαίωση  περί ταυτόχρονου  των δύο  φαινομ ένων.  (Πείσε τον εαυτό  σου  γι'  αυτό, αγα­
Σε  αυτό  ακριβά^  το  σημ είο  εμ φανίζεται  η  θεωρία  ms  σχετικότητα5.  Μια  σε ßaOos  ανάλυση  των  φυσικών  πητέ αναγνώστη, προτού προχωρήσει  παρακάτω). 
εννοιών του χρόνου  και του χώρου  θα  δείξει  ότι στην  πραγμ ατικότητα  δεν  υπάρχει  καμ ία  ασυμ βατότητα  ανά­
θα  μ ου  προτείνετε  λοιπόν  τον  ακόλουθο  τρόπο  για  να  διαπιστώσουμ ε  το  ταυτόχρονο  των  δύο  γεγονότων: 
μ εσα στην αρχή ms σχετικότητα$  και στον νόμ ο ms óiaóoons  του epeotós. Τουναντίον, οι δύο  αυτοί νόμ οι  μ αζί 
Μετράμ ε  την  απόσταση  AB  σε  ευθεία  γραμ μ ή  κατά  μ ήκο$  των  γραμ μ ών  του  τρένου  και  τοποθετούμ ε  στο 
οδηγούν  σε  μ ια  εντελώ5  λογική  και  αδιαμ φισβήτητη  θεωρία.  Στη  συνέχεια  θα  παρουσιάσουμ ε  us ßaoiKes
μ έσο  Μ  έναν  παρατηρητή  εφοδιασμ ένο  μ ε  μ ια  συσκευή  (για  παράδειγμ α  δύο  καθρέπτε$  μ ε  κλίση  90°)  που 
IÔÉES aums ms  Θεωρία5  και  θα  την  ονομ άσουμ ε  ειδική  θεωρία  ins  σχετικότηταε θέλοντα$ να τη  διακρίνουμ ε  του  επιτρέπει  να  παρατηρεί  ταυτόχρονα  τα  δύο  σημ εία  Α  και  Β.  Εάν  ο  napampnms  αντιληφθεί  TOUS  δύο 
από τη γενικότερη  θεωρία, στην οποία θα αναφερθούμ ε  αργότερα.  κεραυνού$ την ίδια στιγμ ή, τότε αυτοί είναι ταυτόχρονοι. 

Η διαδικασία  αυτή  μ ε καλύπτει, κι ωστόσο δεν  μ ου φαίνεται  ότι το ερώτημ α  έχει διαφωτιστεί  πλήρω5. Ορίστε 

μ ία  ένσταση: ο  ορισμ ό5 autós  θα  μ ου  φαινόταν  απολύτου op0ós  εάν γνώριζα  ήδη  ότι  το  cpcos κάνει  τον  ίδιο 
9.  Χέντρικ Άντοον Aópevts (1853-1928), Ofìrìavoós cpuoiKÓs που μ οιράστηκε, το 1902, το βραβείο Νόμ πελ (DUOIKIÌS μ ε τον συμ πατριώτη του 
Π. Ζέεμ αν. Ο Λόρεντε είχε δημ οσιεύσει τη θεωρία του για το ηλεκτρόνιο το  1895. Το έργο του στο οποίο αναφέρεται ο Αϊνστάιν  Ηλεκτρομ α­ χρόνο για να διανύσει την απόσταση από το σημ είο Α στο Μ  και την απόσταση από το Β στο Μ, όπου  Μ  είναι 
γνητικά φαινόμ ενα  σε ένα κινούμ ενο  σύστημ α μ ε  ταχύτητα μ ικρότερη  από του φωτόε δημ οσιεύτηκε το 1904.  το σημ είο  από το  οποίο  παρατηρούμ ε  TOUS δύο  κεραυνού5.  Για να  το επαληθεύσουμ ε  όμ ω$  πρέπει να  υπο­

29  30 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

θέσουμ ε  ότι  διαθέτουμ ε  ένα  μ έσο  μ έτρηση$  του  χρόνου,  κι  έτσι  λοιπόν  μ οιάζει  να  είμ αστε  παγιδευμ ένοι  σε  9ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
έναν φαύλο  κύκλο.  Η σχετικότητα του ταυτόχρονου 
Ύστερα  από  κάποια  σκέψη, θα  μ ου  απαντήσετε  μ ε  κάποια  δικαιολογημ ένη  απαξίωση, ότι  εμ μ ένετε  στον  ορι­
Μέχρι στιγμ πε έχουμ ε αναγάγει τα πάντα σε ένα ορισμ ένο  σύστημ α  avacpopas, το οποίο ορίζουμ ε  μ ε Tis ράγε$ 
σμ ό aas, καθότι στην πραγμ ατικότητα  δεν υποθέτει τίποτα για το cpcos. H μ όνη  προϋπόθεση  που όντα« πρέπει 
Tns αμ αξοστοιχία5. As υποθέσουμ ε τώρα  ότι ένα εξαιρετικά  μ ακρύ τρένο  μ ετατοπίζεται  κατά  μ ήκο5 των γραμ ­
να  πληροί ο ορισμ ό5 του ταυτόχρονου  είναι να  παρέχει, σε κάθε  πραγμ ατική  περίπτωση, μ ια εμ πειρική διαδι­ μ ών μ ε ταχύτητα ν κατά τη φορά  που δείχνει το σχήμ α 2. 
κασία  που θα  προσδιορίζει  εάν  πραγμ ατοποιείται  ή όχι. Αναμ φίβολα  ο ορισμ ό$  μ ου  πληροί τούτη την προϋ­
πόθεση. Το να  ισχυρισθεί  κανεί$ ότι το cpcos χρειάζεται  τον  ίδιο χρόνο για να  διανύσει  την απόσταση AM  όσο  Τρένο 
και  την  απόσταση  ΒΜ  δεν  αποτελεί,  στην  πραγμ ατικότητα,  μ ια  υπόθεση  για  τη  φυσική  υπόσταση  του cpcotós J L _ ^  Μ' 

αλλά  μ ια  σύμ βαση  την οποία  δεχόμ αστε  ελεύθερα  προκειμ ένου  να  καταλήξουμ ε  σε έναν ορισμ ό  του ταυτό­
χρονου. 
ΐ  Μ  Ράγες  

Σχήμ α 2 
Είναι oacpés ότι ο ορισμ ό5 autós δεν  πρέπει να  ισχύει  μ όνο για δύο γεγονότα  αλλά  και για έναν  οποιονδήποτε 
αριθμ ό γεγονότων τα οποία  συμ βαίνουν  σε διαφορετικά  σημ εία  που καταλαμ βάνουν  τυχαίε$ θέσεΐΞ σε σχέση 
μ ε  ένα  σύστημ α  avacpopas10  (εδώ  οι  γραμ μ έ$ του  τρένου).  Καταλήγουμ ε  συνεπώ$  σε έναν  ορισμ ό  του χρό­ Οι  επιβάτεΞ αυτού  του  τρένου  θα  προτιμ ήσουν  να  θεωρήσουν  αυτό  cos σύστημ α  avacpopas (σύστημ α  συντε­
νου  στη φυσική. As φανταστούμ ε  τρία  πανομ οιότυπα  ρολόγια  σε τρία  σημ εία  Α,  Β, Γ των γραμ μ ών  (σύστημ α  ταγμ ένων)·  θα  αναγάγουν  orla  τα γεγονότα  στο τρένο.  Κάθε γεγονό$  που συμ βαίνει  σε ένα  σημ είο  των γραμ ­
μ ών  συμ βαίνει  επίση5  και  σε  ένα  ορισμ ένο  σημ είο  του  τρένου.  Ο ορισμ ό5  του  ταυτόχρονου  είναι  ο iöios  σε 
συντεταγμ ένων), ρυθμ ισμ ένα  κατά τρόπο ώστε οι αντίστοιχε5 Θέσεΐ5 των δεικτών TOUS va είναι ταυτόχρονε5 (μ ε 
σχέση μ ε το τρένο  και σε σχέση  μ ε xis ράγε$. Ανακύπτει ó\iu>s το ακόλουθο  ερώτημ α: 
την  έννοια  που  προσδόθηκε  προηγουμ ένου).  Εννοούμ ε  συνεπώ5  cos  χρόνό^λ EVÓS  γ ε γ ο ν ό ς   την  ένδειξη 
(θέση του  δείκτη) του  αμ έσου γειτονικού  ρολογιού  (στον χώρο).  Προσδίδουμ ε  έτσι σε  κάθε γεγονό$  μ ία  τιμ ή  Δ ύο  γεγονότα  (για  παράδειγμ α  οι  δύο  κεραυνοί Α  και  Β) ταυτόχρονα  cos npos Tis γραμ μ έ5 είναι επίση$ ταυτό­
του χρόνου  κατ' αρχήν ευδιάκριτη.  χρονα cos npos το τρένο; θα  δείξουμ ε  παρευθύ$ ότι  η απάντηση είναι αρνητική. 

Η σύμ βαση  αυτή  προϋποθέτει  μ ία  ακόμ α  φυσική  υπόθεση την οποία εύκολα  θα  παραδεχτούμ ε  καθότι  καμ ία  AéyovTas  ότι  οι  δύο  κεραυνοί  Α  και  Β είναι  ταυτόχρονοι  cos  npos  Tis ράγε$,  εννοούμ ε  το  εξή5:  οι  φωτεινέ5 
ακτίνε$  που  εκπέμ πονται  από τα  σημ εία  Α  και  Β συναντιούνται  στη  μ έση  Μ  ms anóoraons AB  που  μ ετριέται 
εμ πειρία  δεν  στάθηκε  ποτέ  αφορμ ή  για  να  την  αμ φισβητήσουμ ε.  Παραδεχόμ αστε  πράγμ ατι  ότι  όλα  αυτά  τα 
κατά  μ ήκο5  των γραμ μ ών.  Αλλά  στα γεγονότα  Α  και  Β αντιστοιχούν  επίση$ σημ εία  Α  και  Β πάνω στο τρένο. 
ρολόγια  μ ετράνε τον χρόνο  μ ε τον ίδιο  ρυθμ ό, αρκεί να είναι  πανομ οιότυπα.  Με  άλλα  λόγια, εάν δύο ακίνη­
Έστω ότι  Μ'  είναι το  μ έσο του διανύσμ ακ^  AB επί του  κινούμ ενου  τρένου. Αυτό  το σημ είο  Μ'  συμ πίπτει επα­
τα ρολόγια  τοποθετημ ένα  σε δύο  διαφορετικά  σημ εία  του  συστήμ ατο5 avacpopas ρυθμ ιστούν  μ ε τρόπο ώστε 
Kpißcbs  μ ε το  σημ είο  Μ  τη  στιγμ ή  όπου  παράγονται  οι  κεραυνοί  (στιγμ ή  που  μ ετράται  σε  σχέση  μ ε Tis γραμ ­
οι ÔEiKtES mus va  δείχνουν  ταυτόχρονα  (μ ε  την  έννοια  που  προσδόθηκε  προηγουμ ένου)  την  ίδια  ώρα,  το 
pés). Στη συνέχεια  όμ ω$  μ ετατοπίζεται  npos τα δεξιά ónoos φαίνεται  στο σχήμ α  μ ε την ταχύτητα  ν του τρένου. 
πέρασμ α TOUS από ófìss Tis αντίστοιχε5 QÉOE\S  θα  είναι  σταθερά  ταυτόχρονο  (μ ε την  έννοια  που  προσδόθηκε  Εάν évas napampnuis  ευρισκόμ ενο5  μ έσα  στο  τρένο  στο  σημ είο  Μ  δεν  κινούταν  μ ε  αυτή  την  ταχύτητα,  θα 
προηγουμ ένου).  παρέμ ενε συνέχεια  στο σημ είο  Μ,  και οι φωτεινέ5 ακτίνε5  που ξεκινούν  από τα σημ εία  Α  και  Β θα τον  άγγιζαν 
ταυτόχρονα,  θα  συναντιόντουσαν  δηλαδή  εκεί  ακριβοί  που  κάθεται.  Στην  πραγμ ατικότητα  όμ ω$  ο  παρατη­
pnms  μ ετακινείται  (cos npos Tis ράγε$)  και  τείνει  npos το  cpcos που  έρχεται  npos  αυτόν  από  το  σημ είο  Β, ενώ 
10. Πράγμ α που καταλήγει στην παραδοχή ins μ εταβατικότητα5 ίου ταυτόχρονου. Έστω ότι Α, Β και Γ είναι τρία γεγονότα. Αν τα Α  και Β είναι  απομ ακρύνεται  από το cpcos που έρχεται  από το σημ είο Α.  Ο napaTnpnTns θα  δει  λοιπόν τον  πρώτο  κεραυνό 
ταυτόχρονα και αν τα Β και Γ είναι επίσηε ταυτόχρονα, τότε και τα Α και Γ είναι ταυτόχρονα. 
νωρίτερα  απ' ό,τι τον δεύτερο. Οι napauipnTés  που παίρνουν GÛS σημ είο avacpopas την αμ αξοστοιχία  φτάνουν 
11. Εδώ θα ήταν προτιμ ότερο5 ο ópos στιγμ ή 

31  32 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

στο  συμ πέρασμ α  ότι  ο  κεραυνό5  Β ήταν  προγενέστερο$  του  κεραυνού  Α.  Καταλήγουμ ε  επομ ένου  στο  ακό­ cos σύστημ α avacpopós  (σύστημ α  συντεταγμ ένων).  Tfvas  επιβάτη  μ ετρά  αυτή  την  απόσταση cpépvovuas  σε 
λουθο  κεφαλαιώδε5  συμ πέρασμ α:  ευθεία  γραμ μ ή  κατά  μ ήκο$ του δαπέδου  του  βαγονιού  το  μ έτρο του  αρκετέΞ popes ώστε ξεκινώντα$ από ένα 
Γεγονότα  που είναι ταυτόχρονα  cos npos tis γραμ μ έ5 του τρένου δεν είναι  πλέον ταυτόχρονα  cos npos το  συγκεκριμ ένο  σημ είο να  φτάσει  στο άλλο.  Ο αριθμ ό5 των φορών  που χρειάστηκε να  επαναθέσει  τον  κανόνα 
ίδιο το τρένο και αντίστροφα  (σχετικότητα  του ταυτόχρονου).  Κάθε σύστημ α  avacpopas (σύστημ α  συντε­ του  παριστάνει τη ζητούμ ενη απόσταση. 
ταγμ ένων) έχει τον δικό του χρόνο·  μ ια χρονική ένδειξη  δεν έχει νόημ α  παρά μ όνον εάν δηλώσουμ ε το 
Δ εν  συμ βαίνει  πια το  ίδιο εάν θέλουμ ε  να  μ ετρήσουμ ε  αυτή  την απόσταση  σε σχέση  μ ε us ράγε5.  Η ακολου­
σύστημ α  σύγκριση  που χρησιμ οποιήθηκε  για τη μ έτρηση του χρόνου. 
θούμ ενη  μ έθοδθ5  είναι  η EEJTÌS:  Ονομ άζουμ ε  Α'  και  Β' τα  δύο  σημ εία  του  τρένου  των  οποίων  την  απόσταση 
Η  φυσική  ανέκαθεν  παραδεχόταν,  xcopis va  αναφέρει  τίποτε  σχετικά  πριν  τη  θεωρία  ms  σχετικότητα5,  ότι  η  θέλουμ ε να  μ ετρήσουμ ε·  κινούνται  CDS npos us γραμ μ έ5 του τρένου  μ ε ταχύτητα  ν. Ορίζουμ ε  κατά  πρώτον τα 
έννοια  του  χρόνου  είναι  απόλυτη,  δηλαδή  ανεξάρτητη  από  την  κινητική  κατάσταση  του  συστήμ ατο5  αναφο­ δύο  σημ εία  Α  και  Β των  γραμ μ ών  που  συμ πίπτουν  μ ε τα  σημ εία  Α'  και  Β' σε  μ ια  δεδομ ένη  στιγμ ή  τ,  στιγμ ή 
pós. Η υπόθεση αυτή όμ ω$ είναι ασύμ βατη  μ ε τον προηγούμ ενο  ορισμ ό του ταυτόχρονου óncos póflis  είδαμ ε  που  ορίζεται  cos npos  us  ράγε$.  Είναι  εύκολο  να  πετύχουμ ε  τα  σημ εία  αυτά  Α  και  Β χάρη  στον  ορισμ ό  του 
και  η αντιπαράθεση,  που παρουσιάστηκε  στο 7ο  κεφάλαιο,  μ εταξύ ms  apxns ms σχετικότητα5  και του  νόμ ου  χρόνου  που δόθηκε  στο 8ο  κεφάλαιο.  Μετράμ ε  επομ ένου  την  απόσταση  AB φέρνοντα5  και  πάλι  τη  μ ονάδα 
ms ôiaôoons του (pcutós στο κενό αίρεται εάν απορρίψουμ ε  αυτή την υπόθεση. 
μ ήκου$ έναν ορισμ ένο αριθμ ό φορών  κατά  μ ήκου$ των γραμ μ ών. 
Η  αντιπαράθεση  αυτή  ξεκινούσε  από  τον  συλλογισμ ό  του  6ου  κεφαλαίου  που  δεν  στέκει  πλέον.  Από  το 
Επ' ουδενί  δεν  βρίσκουμ ε  εκ  προοιμ ίου  ότι  το  τελευταίο  αυτό  μ έτρο  θα  δώσει  τον  ίδιο  αριθμ ό  μ ε το  πρώτο 
γεγονό5  ότι  ο  επιβάτη  του  βαγονιού  διένυε  σε  ένα  δευτερόλεπτο  το  μ ήκο5  w  cos npos  το  τρένο,  συμ περαί­
μ έτρο.  Το  pnKOS ms  αμ αξοστοιχία$  μ πορεί  να  διαφέρει  ανάλογα  μ ε  το  αν  μ ετριέται  oris  ράγε$  ή  στο  ίδιο  το 
νουμ ε  επίση$ ότι  σε ένα  δευτερόλεπτο  διένυε  αυτό  το  pnKOS CDS npos xis ράγε$. Σύμ φωνα  όμ ω$  μ ε xis προη­
τρένο.  Αυτό  εγείρει  μ ια  δεύτερη  ένσταση  στον  συλλογισμ ό,  τον  φαινομ ενικά  τόσο  προφανή, του  5ου  κεφα­
γούμ ενε$  παρατηρήσει,  ο xpóvos  διάρκειαΞ  ενό5  ορισμ ένου  γ ε γ ο ν ό ς GÛS npos  το  βαγόνι  του  τρένου  δεν 
λαίου.  Πράγμ ατι, εάν ο Enißatns διανύει  σε  μ ια  μ ονάδα  χρόνου  ένα  μ ήκθ5  ίσο  μ ε w,  μ ετρημ ένο  σε σχέση  μ ε 
μ πορεί να έχει, cos npos τΐ5 ράγε5, μ ια  ίση διάρκεια: δεν  μ πορούμ ε  άρα να  πούμ ε ότι ο επιβάτη5 διανύει, εξαι­
tfas ms  πορεία5 του GÛS npos ris ράγε$, το  μ ήκο5 w  σε έναν χρόνο  που, μ ετρημ ένο$  από xis ράγε$, είναι  ioos  το τρένο, τίποτε δεν  μ α5 λέει ότι το μ ήκο5 αυτό είναι  και  πάλι w,  μ ετρημ ένο σε σχέση  μ ε us ράγε$ του. 
μ ε ένα  δευτερόλεπτο. 

Ο συλλογισμ ό5  του 6ου  κεφαλαίου  στηρίζεται  ακόμ α  σε μ ια δεύτερη  υπόθεση  που, κατόπιν σκέψεω$, φαίνε­
ται εντελώ5 αυθαίρετο5,  παρόλο  που ανέκαθεν διατυπωνόταν έμ μ εσα  πριν την εισαγωγή ms θεωρία$ ms σχε­
τικότητα5.  11ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Οι μ ετασχημ ατισμ οί του Aópsvrs

Οι  συλλογισμ οί  των  τριών  προηγούμ ενων  παραγράφων  μ ά$ δείχνουν  ότι  η  φαινομ ενική  ασυμ βατότητα  του 
νόμ ου  ms öiaöoons  του cpcotós μ ε την αρχή ms σχετικότητα5 του 7ου  κεφαλαίου  απέρρεε από έναν συλλογι­
10ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
σμ ό ο onoios δανειζόταν  από την κλασική  μ ηχανική δύο ολοσχερών  αναπόδεικτεε  υποθέσει: 
Περί ms σχετικότητα^ Tns éwoias Tns απόσταση^ μ έσα στον χώρο 
1ον Το χρονικό διάστημ α  που χωρίζει  δύο γεγονότα  είναι ανεξάρτητο  από την κινητική  κατάσταση του συστή­
As θεωρήσουμ ε  δύο  συγκεκριμ ένα  σημ εία  του τρένου  που  κινείται  μ ε  μ ια  ταχύτητα  ν GÛS npos xis ράγε$  κι as  μ ατο$ avacpopós.
ψάξουμ ε την απόσταση  TOUS.  Γνωρίζουμ ε  ήδη  ότι χρησιμ οποιούμ ε  για  τη  μ έτρηση  ενό$ μ ήκου$ ένα  σύστημ α  2ον Η  απόσταση  μ έσα  στον  χώρο  δύο  σημ είων  ενό5  στερεού  σώμ ατο$  είναι  ανεξάρτητη  από  την  κινητική 
avacpopas σε σχέση  μ ε το οποίο  μ ετράμ ε  αυτό το  μ ήκο$. Το απλούστερο  είναι να επιλέξουμ ε το ίδιο το τρένο  κατάσταση του συστήμ ατο5 avacpopós.

33  34
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Το  δίλημ μ α  του  7ου  κεφαλαίου  καταργείται  εάν  απορρίψουμ ε  Tis δύο  υποθέσει,  Ka6ci)s  το  θεώρημ α  ms  Κατά έναν συγκεκριμ ένο τρόπο, το πρόβλημ α  μ α5 διατυ­
* '  »r 
σύνθεση5 των ταχυτήτων του 6ου  κεφαλαίου  παύει να αληθεύει. Δ ιαφαίνεται, Ka0còs βλέπουμ ε,  η δυνατότη­ πώνεται  cos  εξήε:  Ανάλογα  μ ε  Tis  τιμ έ5  χ,  y,  ζ,  τ  που  Ό  '*" 
τα  να  συμ βιβάσουμ ε  τον  νόμ ο  Tns διάδοση  του cpcotós στο  κενό  μ ε  την  αρχή  Tns σχετικότητα5.  Τότε  όμ ω$  χαρακτηρίζουν  ένα  γεγονό5  tos  npos το  Κ,  ποιε5 είναι  οι  *  t  tt'μ 
τίθεται  το ερώτημ α:  neos πρέπει να  τροποποιήσουμ ε  τον  συλλογισμ ό  του  6ου  κεφαλαίου  για  να  απομ ακρύ­ xipÉs  των  ποσοτήτων  χ',  y',  ζ',  τ  που  χαρακτηρίζουν  το 
νουμ ε τη φαινομ ενική  αντίφαση ανάμ εσα  σε αυτά τα δύο  πειραμ ατικά  και θεμ ελιώδη  αποτελέσμ ατα; Το ερώ­ γεγονό5 GÛS npos  το  Κ';  Οι  σχέσε^  πρέπει  να  επιλεγούν 
\  ***') 
τημ α  αυτό  μ α$ οδηγεί  σε  ένα  δεύτερο  γενικότερο.  Παρατηρούμ ε,  στο  6ο  κεφάλαιο, QÉOE\S  και xpóvous  σε  κατά  τρόπο  που να  επαληθεύεται  ο νόμ ο5 ms öiaöoons
σχέση  μ ε  το τρένο  και  σε  σχέση  μ ε Tis γραμ μ έ$  του.  neos μ πορούμ ε  να  βρούμ ε  τη  θέση  και  τον χρόνο  ενό$ 
γεγονότο5  cos npos το τρένο  όταν γνωρίζουμ ε auTés Tis ποσότητε$ cos npos Tis ράγε$ του  τρένου;  Μπορούμ ε 
του  φωτό5  στο  κενό, σε σχέση  μ ε το  Κ και το  Κ',  για  μ ία  us  VΜ­r* 
και  συγκεκριμ ένη  φωτεινή  ακτίνα  επιλεγμ ένη  από  το 
να  φανταστούμ ε  μ ια  τέτοια  απάντηση  ώστε  ο νόμ ο$  Tns διάδοση  του epeotós στο  κενό  να  μ ην  αντιβαίνει  την  υπόλοιπο  μ ε τρόπο  απόλυτα  τυχαίο.  Η λύση  αυτού  του 
αρχή  Tns σχετικότητα5;  Με  άλλα  λόγια,  μ πορούμ ε  να  φανταστούμ ε  μ ια  τέτοια  σχέση  ανάμ εσα  στη  θέση  και 
στον χρόνο ενό5 γεγονόκ« GÛS npos δύο  συστήμ ατα  avacpopas ώστε οποιαδήποτε  φωτεινή  ακτίνα να έχει την 
προβλήμ ατο$  βρίσκεται  μ ε  Tis ακόλουθε$  εξισώσει  μ ε 
τη  σχετική  κατεύθυνση  των  συστημ άτων  συντεταγμ ένων 
s  κ*  X 

JC 
ίδια  ταχύτητα  διάδοση  c cas npos Tis γραμ μ έ5  και  cos npos  ΤΟ τρένο;  Μπορούμ ε  μ ε  απόλυτη  βεβαιότητα  να  óncDS φαίνεται από το σχήμ α 3: 
κ  ^ 
απαντήσουμ ε  καταφατικά  σε  αυτό  το  ερώτημ α·  μ πορούμ ε  να  βρούμ ε  έναν νόμ ο  μ ετασχημ ατισμ ού,  εντελα«  X
ακριβή,  που  θα  μ α5 επιτρέπει  να  εκτιμ ούμ ε  τη  θέση  και  τον χρόνο  ενό$ γεγονόπκ  Ka0ci)s  περνάμ ε  από  ένα  Σχήμ α  3 
•J _  X ­ V t 
σύστημ α avacpopas σε ένα  άλλο.  Ζ  =  Ζ 

Προτού  όμ ω5 αναπτύξουμ ε  αυτό το θέμ α, θα  κάνουμ ε  την ακόλουθη  παρέκβαση. Méxpis στιγμ ήΞ εξετάσαμ ε 

μ ονάχα  γεγονότα  που  περνούν  κατά  μ ήκο$  των  γραμ μ ών  του  τρένου,  στα  οποία  δίναμ ε,  από  μ αθημ ατική5 
_ 
t' =  c2 
πλευρά5, Tis ιδιότηχεε  μ ιαΞ ευθεία$ γραμ μ ή5.  Μπορούμ ε  ωστόσο  να  σκεφτούμ ε  ένα  σύστημ α  avacpopas  που 
το  παίρνουμ ε óncos στο 2ο  κεφάλαιο  και το οποίο αν το επιμ ηκύνουμ ε  npos τα  πάνω και  npos τα πλάγια μ ά5  1­Vi 
επιτρέπει να εντοπίσουμ ε, σε σχέση  μ ε αυτό, χάρη σε ένα  κατάλληλο  σύστημ α  ράβδων, ένα γεγονό$ όπου  κι 
σύστημ α  εξισώσεων  που ονομ άζεται μ ετασχημ ατισμ οί  του Aópevcs.
αν  συμ βαίνει  αυτό.  Με  ανάλογο  τρόπο,  μ πορούμ ε  να  φανταστούμ ε  ότι  το  τρένο  που  κινείται  μ ε  ταχύτητα  ν 
εκτείνεται  σε  ολόκληρο  τον  χώρο,  έτσι  ώστε  κάθε  γεγονό5,  όσο  απομ ακρυσμ ένο  κι  αν  είναι, να  μ πορεί  να  Εάν είχαμ ε  πάρει  cos βάση  Tis άρρητε$  υποθέσει  ms  παλαιά5  μ ηχανική$  σχετικά  μ ε τον  απόλυτο  χαρακτήρα 
εντοπισθεί σε σχέση  μ ε το δεύτερο  σύστημ α.  Μπορούμ ε, xeopis va  κάνουμ ε  μ εγάλο  λάθο$, να  μ ην  λάβουμ ε  του  χρόνου  και  των  μ ηκών  και  όχι  τον  νόμ ο  ms  διάδοση  του cpcotós, θα  είχαμ ε  καταλήξει  στο  ακόλουθο 
υπόψη  μ α$ το  ότι  τα  δύο  αυτά  συστήμ ατα,  εάν  ήταν  πραγμ ατικά,  θα  καταστρέφονταν öiapKcös  εξαιτία$  του  σύστημ α  εξισώσεων: 
αδιαπέραστου των στερεών σωμ άτων.  χ' = χ ­  ν. τ 
As φανταστούμ ε  σε κάθε σύστημ α  τρία ορθογώνια  επίπεδα  που ονομ άζονται  επίπεδα  συντεταγμ ένων (συστή­ y' = y 
μ ατα  συντεταγμ ένων).  ZTIS  γραμ μ έ$  του  τρένου  αντιστοιχεί  λοιπόν  ένα  σύστημ α  συντεταγμ ένων  Κ  και  στο  ζ '  =  ζ 
τρένο ένα σύστημ α  Κ'. Ένα οποιοδήποτε γεγονό$ προσδιορίζεται, αναφορικά  μ ε το  Κ, cos npos τον χώρο από 
τ' = τ 
τα  μ ήκη  των  τριών  καθέτων  χ, y,  ζ  που  φέρονται  πάνω  στα  επίπεδα  συντεταγμ ένων  και  cos npos  τον  χρόνο 
από  μ ια  τιμ ή  χρόνου  t.  Το ίδιο  γεγονό$  προσδιορίζεται  μ ε τον  ίδιο  τρόπο  cos npos  ένα  Κ'  από Tis αντίστοιχε$  που ονομ άζεται  Γαήιήαιϊκοί  μ ετασχημ ατισμ οί.  Οι  μ ετασχημ ατισμ οί  του  Γαλιλαίου  μ πορούν  να  θεωρηθούν cos 
ποσότητε5  χ',  y',  ζ',  οι  οποίε$  δεν  συμ πίπτουν  φυσικά  μ ε  τα  χ,  y,  ζ,  t.  Εξηγήσαμ ε  ήδη  λεπτομ ερώ5  neos τα  το όριο των μ ετασχημ ατισμ ών του Λόρεντ$ όταν η ταχύτητα του cpootós e γίνεται άπειρη. 
μ εγέθη αυτά  πρέπει να θεωρηθούν  cos το αποτέλεσμ α  φυσικών  μ ετρήσεων. 

35  36 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Εύκολα  διαπιστώνουμ ε,  σύμ φωνα  μ ε το  ακόλουθο  παράδειγμ α,  ότι χάρη  στον  μ ετασχημ ατισμ ό  του  Λόρενς   μ ήκο$ αυτού του μ έτρου cos npos το σύστημ α  Κ'; Αρκεί να ορίσουμ ε τη θέση των δύο του άκρων σε μ ια δεδο­
ο  νόμ ο5  ms  διάδοση5  του cpootós στο  κενό  επαληθεύεται  τόσο  για  το  σύστημ α  avacpopas  Κ όσο  και  για  το  μ ένη στιγμ ή t  cos npos το σύστημ α  Κ. Η πρώτη εξίσωση  μ ετασχημ ατισμ ού του Λόρεντ$ δίνει, σε χρόνο t  = 0: 
σύστημ α  avacpopas  Κ'.  As υποθέσουμ ε  ότι έχουμ ε στείλει  ένα φωτεινό  σήμ α  κατά  μ ήκο5 του  άξονα  των χ και 
ότι διαδίδεται σύμ φωνα  μ ε τον νόμ ο:  χ (αρχή του μ έτρου) =  Οχ Λ π  ­ ¥­  χ (xéflos του μ έτρου) = 1  Λ π  ­ — 
x =  c t 

δηλαδή  μ ε την ταχύτητα  e  Αυτή  η απλή  σχέση ανάμ εσα  στο χ και στο t  συνεπάγεται, σύμ φωνα  μ ε Tis εξισώ­ η  απόσταση  επομ ένου  ισούται  μ ε  Λ/1 " ~  .  Α λ λ ά  ο Kavóvas  του  ενό5  μ έτρου  κινείται  cos 
σ ε ι  μ ετασχημ ατισμ ού  του Λόρεντ5, μ ια σχέση ανάμ εσα  στο χ' και στο t'.  Εάν φέρουμ ε  την τιμ ή e t  του χ στην 
npos  το  Κ  μ ε  ταχύτητα  ν.  Συνάγεται  ότι  το  μ ήκο$  του  άκαμ πτου  κανόνα  που  κινείται  μ ε  ταχύτητα  ν  κατά  τη 
πρώτη και την τέταρτη εξίσωση  μ ετασχημ ατισμ ού  του Λόρεντ$, έχουμ ε: 
φορά  του  μ ήκου$  του  είναι  1 Λ/1  ­—  μ έτρα.  Ο Kavóvas  σε  κίνηση  είναι  συνεπώ5  κοντύτερο$  από 
,_(ç-v)t fJ-9·'

fi fï ό,τι ο iôios Kavóvas ακίνηκ»  και ακόμ α  πιο KOVTÓS όσο μ εγαλώνει  η ταχύτητα. Η τετραγωνική ρίζα  Λ/1 ­ — 

θα  ήταν  άρα  μ ηδενική  για  μ ια  ταχύτητα  ν  ίση  μ ε  e  και  φανταστική  για  Tis  ανώτερε5  ταχύτητε5.  Από  αυτό 
απ' όπου συνάγουμ ε  αμ έσου óiaipcòvras12
συμ περαίνουμ ε  ότι στη θεωρία ms σχετικότητα$  η ταχύτητα  e παίζει τον ρόλο  pias opiaKns ταχύτητα5  που δεν 
χ' = e ·  f  μ πορεί ούτε να τη φτάσει ούτε να την ξεπεράσει  κάποιο  πραγμ ατικό σώμ α. 

Η εξίσωση  αυτή ορίζει την ταχύτητα  του cpoKós στο σύστημ α  Κ'.  Εξ αυτού συνάγεται ότι  η ταχύτητα ms διάδο­ Ο  ρόλθ5 autós Tns TaxuTnTas c cos opiaKns TaxuTnTas προκύπτει  ήδη  από Tis iöies Tis εξισώσει  μ ετασχημ ατι­
ons  cos npos το  Κ'  ισούται  μ ε e  Το  ίδιο  ισχύει  και  για  Tis φωτεινέ5  ακτίνε$  που  διαδίδονται  npos  έναν  τυχαίο  σμ ού του Λόρεντ5. Οι τελευταίε5 δεν θα είχαν πλέον νόημ α  εάν το ν ήταν μ εγαλύτερο  από το  e 
άξονα,  θα  έπρεπε  να  το  αναμ ένουμ ε  καθώ5  οι  εξισώσει  μ ετασχημ ατισμ ού  του  Λόρεντ$  υποχρεώθηκαν  να 
Εάν είχαμ ε θεωρήσει  αντίστροφα  έναν  κανόνα  1 μ έτρου  πάνω στον άξονα των χ και  ακίνητο cos npos  TO Κ, το 
πληρούν αυτή τη συνθήκη. 
μ ήκο5  του  cos  npos  το  Κ'  θα  βρισκόταν  ίσο  μ ε  1 Λ/1 ­—  '  όλα  αυτά  τα  αποτελέσμ ατα  γίνονται  κατ' 

ουσία  αντιληπτά  μ έσω Tns apxns Tns σχετικότητα5, που ήταν και η αφετηρία  μ α$. 

12ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Είναι εκ  προοιμ ίου aacpés ότι έπρεπε να αντλήσουμ ε  από Tis εξισώσει  μ ετασχημ ατισμ ού  ορισμ ένε5  πληροφο­
piss σχετικά  μ ε Tis cpuoiKés  μ εταβολέ5  των  κανόνων  μ έτρηση$  και  των  εκκρεμ ών.  Οι  ποσότητε$  χ, y, ζ,  t  δεν 
MEiaßorles ίων μ έτρων μ ήκοικ και ιων ρολογιών ανάλογα μ ε την κίνηση TOUS 
είναι  στην ουσία  τίποτε άλλο  παρά τα αποτελέσμ ατα  μ ετρήσεων  που  πάρθηκαν  μ ε  κανόνε$  και  ρολόγια. Εάν 
είχαμ ε χρησιμ οποιήσει  τον  μ ετασχημ ατισμ ό  του  Γαλιλαίου, δεν  θα  είχαμ ε  ανακαλύψει  τη  μ είωση  του  μ ήκου$ 
As  τοποθετήσουμ ε  έναν  κανόνα  μ ήκου$  ενό5  μ έτρου  στον  άξονα  των  χ'  του  συστήμ ατο$  Κ  Kavovras  τη  μ ία 
του κανόνα cos αποτέλεσμ α Tns Kivnons. 
άκρη του να συμ πέσει  μ ε το σημ είο χ' =  Ο  και το άλλο  του άκρο να βρίσκεται  στο σημ είο χ' =  1. Ποιο είναι το 
As θεωρήσουμ ε  τώρα έναν δευτερολεπτοδείκτη, ακίνητο cos npos το  Κ' στο σημ είο χ' =  0. Οι δύο χρόνοι t'  = 
0  και  t'  =  1 αναπαριστούν  δύο ôiaôoxiKous XTunous  αυτού  του  ρολογιού.  Η  πρώτη  και  η  τέταρτη  εξίσωση 
12. Σημ ειώσατε öiaipcbvias ίο χ' μ ε t'.  μ ετασχημ ατισμ ού του Λόρενκ  δίνουν, για auTOus TOUS δύο xTUnous: 

37  38 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Μπορούμ ε να εκφράσουμ ε τα χ' και f  ανάλογα  μ ε τα χ και t  σύμ φωνα  μ ε ιην  πρώτη και την τέταρτη  εξίσωση 
t  = 0 και  τ =  — 1 
μ ετασχημ ατισμ ού  του Γαλιλαίου, θα  έχουμ ε  λοιπόν: 

χ' = (y + w) τ 
Το ρολόι  κινείται  μ ε taxutnta  ν cos npos to  Κ­ œs npos auto  το σύστημ α  avacpopas, to  χρονικό  διάστημ α  που 
1  Η εξίσωση  αυτή  δίνει τον νόμ ο ms  Kivnons του σημ είου  σε σχέση  μ ε το σύστημ α  Κ' (του επιβάτη σε σχέση  μ ε 
χωρίζει  tous  δύο  διαδοχικού5  xtunous  δεν  είναι  ένα  δευτερόλεπτο  αλλά  .  του  δευτερολέπτου,  Tis ράγε$).  Ορίζουμ ε  την  ταχύτητα  αυτού  του  σημ είου  μ έσα  σε  αυτή  την  κίνηση  cos W  και  παίρνουμ ε, ónoùs
στο 6ο  κεφάλαιο: 
δηλαδή  εξαιιία5  ms  Kivnons του  ρολογιού,  ένα χρονικό  διάστημ α  μ εγαλύτερο.  Το κινούμ ενο  ρολόι  λειτουρ­ (A)  W  = ν +  w 
γεί πιο αργά απ' ό,τι σε ακινησία.  Η ταχύτητα  e παίζει  κι εδώ τον ρόλο  μ ια5 opiaKns ταχύτητα5. 
Μπορούμ ε  να  προβούμ ε  σε  έναν  εντελώ5  ανάλογο  συλλογισμ ό  στηριζόμ ενοι  στη  θεωρία  ms  σχετικότητα5. 
Αρκεί να αντικαταστήσουμ ε  στην εξίσωση: 

χ' =  w t ' 
13ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Το θεώρημ α ins σύνθεσε ίων ταχυτήτων. Πείραμ α του Φιζό 13  τα χ'  και τ'  μ ε tis τιμ έ5 tous  παρμ ένε$ από την  πρώτη  και την τέταρτη  εξίσωση  μ ετασχημ ατισμ ού  του Λόρεντ5. 
Έχουμ ε έτσι αντί για την εξίσωση (Α) την εξίσωση: 
Ka6ü)s στην  πράξη  δεν  μ πορούμ ε  να  παρατηρήσουμ ε  παρά  μ όνον  βαθμ ολογημ ένοι  κανόνε5  και  ρολόγια, 
που  έχουν  ταχύτητα  σημ αντικά  μ ικρότερη  από την  ταχύτητα  του epeotós, είναι  πρακτικά  αδύνατον  να  επαλη­
1 + 
θεύσουμ ε  πειραμ ατικά  τα  αποτελέσμ ατα  του  προηγούμ ενου  κεφαλαίου.  Επιπροσθέτου,  θα  φαίνονταν  μ άλ­ e2 
λον  εξωπραγμ ατικά  στον αναγνώστη. As  περάσουμ ε  λοιπόν  σε ένα  άλλο  άμ εσο  συμ πέρασμ α  που  απορρέει  που  μ εταφράζει  στη  θεωρία  ms  σχετικότητα5  το  θεώρημ α  ms  σύνθεσε  των  ταχυτήτων  για  ταχύτητε5 iôias
από αυτή τη θεωρία  και το οποίο επιβεβαιώνεται  λαμ πρά  από την εμ πειρία.  διεύθυνση. Τώρα το ζητούμ ενο  είναι να  μ άθουμ ε  ποιο από τα δύο  θεωρήμ ατα  αντιστοιχεί  στην  πραγμ ατικό­
Ήδη  διατυπώσαμ ε,  στο  6ο  κεφάλαιο,  το  θεώρημ α  ms  σύνθεσε  των  ταχυτήτων  για  Tis ταχύτητε$ iôias  διεύ­ τητα. Ένα  εξαιρετικά  σημ αντικό  πείραμ α  το  οποίο  οφείλουμ ε,  εδώ  και  περισσότερο  από  μ ισόν  αιώνα,  στον 
θυνση, óncus  το  υπαγορεύουν  οι  υποθέσει  ms  κλασική$  pnxaviKns.  Μπορούμ ε  επίση$  να  το  συνάγουμ ε  μ εγαλοφυή  φυσικό  Φιζό,  και  το  οποίο  επανέλαβαν  έκτοτε  ορισμ ένοι  από  TOUS  Kopucpaious  πειραμ ατιστέ5, 
εύκολα  από τον  μ ετασχημ ατισμ ό  του  Γαλιλαίου  (11ο  κεφάλαιο). As θεωρήσουμ ε,  αντί για τον  κινούμ ενο  επι­ [las  πληροφορεί  σχετικά  xcopis va  αφήνει  κανένα  περιθώριο  αμ φιβολίαΞ. Το εν  λόγω  πείραμ α  συνδέεται  μ ε 
βάτη μ έσα στο βαγόνι, ένα  κινητό σημ είο cos npos το σύστημ α  συντεταγμ ένων  Κ' σύμ φωνα  μ ε τον νόμ ο:  το ακόλουθο  ερώτημ α: Έστω ότι το (peas διαδίδεται  σε κάποιο ακίνητο  υγρό  μ ε ταχύτητα w.  Με  ποια ταχύτητα 
διαδίδεται, κατά τον άξονα του  βέλου$, σε έναν αγωγό  R  που τον διατρέχει το ίδιο υγρό μ ε ταχύτητα ν; 
χ' =  w t ' 
Χρειάζεται  να  υποθέσουμ ε,  σύμ φωνα  μ ε την αρχή ms σχετικότητα5, ότι το epcos διαδίδεται  πάντοτε  μ ε την  ίδια 
ταχύτητα  w CÜS npos το  υγρό, είτε το  υγρό  αυτό  κινείται  είτε αδρανεί  σε σχέση  μ ε άλλα  σώμ ατα.  Γνωρίζοντα5 
13.  Αρμ άνδθ5­Ιππόλυτο5­Λουδοβίκο5  Φιζό  (1819­1896), Tafliìos cpuaitós.  Είναι VVCÙOTÓS γιατί  προέβλεψε,  στα  1848,  χην  απόκλιση  των  την ταχύτητα  του cpcoTÓs σε σχέση  μ ε το  υγρό  και την ταχύτητα  του  υγρού  cos npos τον αγωγό, ψάχνουμ ε την 
φασμ αιικών  γραμ μ ών  pias  cparavns  nnyns  κινούμ ενα œs npos  έναν  παραχηρηιή.  Μια  διατριβή  μ ε το  ίδιο  θέμ α,  άγνωστη  στο  Φιζό,  είχε  ταχύτητα του epeutós cos npos τον αγωγό. 
δημ οσιεύσει το  1842 ο Auorpiarós  Ντόπλερ (1803­1853).  Μέτρησε, στα  1849, μ ε τη μ έθοδο του οδοντωτού τροχού σε ταχεία περιστροφή, 
την ταχύτητα του qxutós· από το πείραμ α του, που πραγμ ατοποιήθηκε  μ εταξύ Συρεσνέ$ και Μονμ όρτη5, κατέληξε σε μ ια ταχύτητα του (peotós Είναι aacpés ότι  το  πρόβλημ α  παραμ ένει  το  ίδιο óncos  και  στο  6ο  κεφάλαιο.  Ο αγωγό5  παίζει  τον  ρόλο  των 
μ άλλον υπερβολικά  μ εγάλη (315.000 χλμ . Το δευτερόλεπτο).  σιδηροδρομ ικών  γραμ μ ών,  δηλαδή  του  συστήμ ατο5  συντεταγμ ένων  Κ, το  υγρό  έχει τον  ρόλο  του  βαγονιού, 

39  40 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

δηλαδή  του συστήμ ακ«  συντεταγμ ένων  Κ',  και τέλθ5 το φα«  παίζει τον ρόλο του  κινούμ ενου  επιβάτη, δηλα­ Σιην  εκιιθέμ ενη  θεωρία,  ο  νόμ ο5  ins óióóoons  ιου cpcoiós έπαιζε  έναν  σημ ανιικό  ρόλο,  που  δικαιολογείται 
δή του  κινητού σημ είου  που θεωρήσαμ ε  προηγουμ ένου.  Εάν ορίσουμ ε την ταχύτητα  του cpo>tós eus npos τον  από όσα  πραγμ αιικά  γνωρίζουμ ε. Από ιη  στιγμ ή όμ ω5 που  καιέχουμ ε  ιον  μ ειασχημ αιισμ ό  ιου  Λόρενΐ5,  μ πο­
σωλήνα  W,  αυτή  [las  δίνεται  είτε  από  την  εξίσωση  (Α)  είτε  από  τη  (Β),  καθώ$  είτε  ο évas  είτε  ο  άλλθ5  από  ρούμ ε να ιον συνδέσουμ ε  μ ε ιην αρχή ins CDŒiiKoinias και να συνοψίσουμ ε cos εξήΞ ιην εν λόγω θεωρία: 
TOUS  μ ετασχημ ατισμ ού$ του Γαλιλαίου  ή του Λόρεντ5 ανταποκρίνεται  στην πραγμ ατικότητα. 
Κάθε cpuoiKós  νόμ ο5  πρέπει  να  είναι léioios  που  να  μ ειασχημ αιίζειαι  σε  έναν  νόμ ο  ins ióias  μ ορφή$  όιαν 
Το πείραμ α  αποφαίνεται  υπέρ ms εξίσωσα  (Β) όπα« συνάγεται  από τη θεωρία  ms σχετικότητα5  και  μ άλιστα  μ ε 
εισαγάγουμ ε  ανιί  για  us  μ εχαβίίητέ5 ιόπου  και χρόνου  χ, y, ζ,  t  us σχειικέ5  μ ε ιο  σύσιημ α  συνιειαγμ ένων  Κ, 
πολύ  ακριβή  τρόπο. Την επίδραση  ms  ταχύτητα5 του  υγρού  ν στη διάδοση  του cpaxós  παριστάνει  ο tónos (Β) 
νέε$ μ ειαβλητέ5  χ', y',  ζ',  t'  σχειικέ5  μ ε ιο  σύσιημ α  συνιειαγμ ένων  Κ'.  Αυιό  σημ αίνει, από  μ αθημ αιική5  άπο­
σύμ φωνα  μ ε τα ιδιαίτερα αξιοσημ είωτα  πειράμ ατα του Ζέεμ αν14 κατά προσέγγιση μ εγαλύτερη από  1 npos 100. 
ψη$, όιι  η σχέση  ανάμ εσα  axis ιονούμ ενε$  και  us  μ η  ιονούμ ενε5  ποσόιηιε5  δίδειαι  από  ιον  μ ειασχημ αιισμ ό 
Οφείλουμ ε  βεβαία«  να  σημ ειώσουμ ε  ότι,  πολύ  πριν  από  την  εμ φάνιση  ms  θεωρία$  ms  σχετικότητα5,  ο  Χ.Α.  ιου  Λόρενς .  Πιο συνοπιικά: οι γενικοί φυσικοί νόμ οι  παραμ ένουν  απαράλλαχτοι  από TOUS μ ετασχημ ατι­
ΛόρενΑΒ είχε εξηγήσει θεωρητικά  αυτό το φαινόμ ενο  μ ε μ ια apiycbs ηλεκτροδυναμ ική  διαδικασία  μ ε τη  βοήθεια  σμ οί^ του ΛόρενΛΚ. 
ορισμ ένων  υποθέσεων  πάνω  στην  ηλεκτρομ αγνητική  δομ ή  ms  ύλη$.  Τούτο  όμ ω$  δεν  αλλάζει  σε  τίποτε  την 
Πρόκειται  για  μ ια  συγκεκριμ ένη  μ αθημ αιική  συνθήκη  ιην  οποία  επιβάλλει  η  αρχή  ms  σχειικόιηια5  σε  κάθε 
αποδεικτική  ισχύ αυτού του πειράμ ατθ5 cos κρίσιμ ου πειράμ ακ« υπέρ ms θεωρία$ ms σχετικότητα5. Η ηλεκτρο­
φυσικό  νόμ ο·  έτσι,  αποιελεί  σήμ ερα  ένα  σημ ανιικό  βοήθημ α  για  ιην  ανακάλυψη  αυιών  ιων  γενικών  νόμ ων. 
δυναμ ική  του  Μάξγουελ 15  και του Λόρε\Λ5  πάνω στην οποία  βεβαία« βασιζόταν  η πρώτη θεωρία  δεν αντιβαί­
Εάν βρισκόιαν  μ ία  από auiés  που δεν  πληροί  αυιή  ιην  συνθήκη, θα έπρεπε να απορρίψουμ ε  ιουλάχισιον  τη 
νει  τη  θεωρία  ms  σχετικότητα5. Αντίθετα«,  η τελευταία  ξεπήδησε  από την  ηλεκτροδυναμ ική  cas μ ια  εξαιρετικά 
μ ία  από auiés us  δύο  υποθέσει  crus οποίε5  βασίζειαι  αυτή  η  θεωρία.  As  εξετάσουμ ε  τώρα  σε  ποια  γενικά 
απλή σύνοψη και μ ια γενίκευση ανεξάρτητων τότε υποθέσεων, στ« οποίε$ στηριζόταν  η ηλεκτροδυναμ ική. 
συμ περάσμ ατα  έχει καταλήξει éoas σήμ ερα. 

14ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
15ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Η αξία ins 9Eü)pias ins oxsiiKóimas oiis μ έρεε pas 
TEVIKÉS ouvénEiEs autns tns θεωρία^ 
Οι σκέψε« που εκτέθηκαν μ έχρι στιγμ ή5 μ πορούν να συνοψιστούν α« εξήΞ. Η εμ πειρία οδήγησε στην πεποίθηση 
ότι aq^vós η θεωρία ms (eiöiKns) σχετικότητα5 αλήθευε  κι ότι αφετέρου  η ταχύτητα ms διάδοση του φωκ« στο  Συνάγεται  καταφανώ$  από  Tis προηγούμ ενε$  παρατηρήσει  ότι  η  θεωρία  Tns ειδική5  σχετικότητα5  προέκυψε 
κενό ήταν ίση μ ε μ ια σταθερά  e  Ο νόμ θ5 μ ετασχημ ατισμ ού  των ορθογώνιων  συντεταγμ ένων χ, y, ζ  και ms επο­ από  την  ηλεκτροδυναμ ική  και  την  οπτική.  Η  υπόθεση  ms  σχετικότητα5  ελάχιστα  τροποποίησε  orous  τομ εί5 
xns ΐ  που χαρακτηρίζουν ένα γεγονό$ προέκυψε από τον συνδυασμ ό των δύο αυτών αξιωμ άτων,  και τελικά δεν  auTous όσα  υποστηρίζει  η  θεωρία,  ενώ  απλοποίησε  σημ αντικά  το  θεωρητικό  ms  οικοδόμ ημ α,  δηλαδή  την 
επιβίωσε ο μ ετασχημ ατισμ ό$ του Γαλιλαίου αλλά (αντίθετα από την κλασική μ ηχανική) εκείνθ5 του Λόρενς .  εδραίωση  νόμ ων  κι ακόμ η  (πράγμ α  που  είναι  πολύ  σημ αντικότερο)  μ είωσε  αισθητά  τον αριθμ ό  των  ανεξάρ­
τητων  υποθέσεων  eras οποίε$ εδράζεται  το οικοδόμ ημ α  αυτό.  Κατέστησε τόσο  προφανή τη θεωρία  του  Μάξ­
γουελ  και  του  Λόρεντ$  ώστε  να  επικρατήσει  στον  χώρο  των  φυσικών,  ακόμ η  κι  αν  η  εμ πειρία  την  ενίσχυε 
14. Πίχερ Ζέεμ αν (1865­1943), Ολλανδόε cpuoiKós που, ίο  1897, παρατήρησε τον διαχωρισμ ό ίων φασμ ατικών γραμ μ ών υπό την επίδραση  λιγότερο  πειστικά. 
ενό5 μ αγνητικού πεδίου, φαινόμ ενο που είχε προβλέψει ο Λόρενκ. 
15. Τζέιμ ε  Κλερκ  Μάξγουελ  (1831­1879) Σκωτσέζο$ cpuoiKós. Είχε αφιερώσει ένα  μ εγάλο  μ έρο$ Tns ópaompióìrnas του  στη θεωρία  του  Η  κλασική  μ ηχανική χρειαζόταν  μ ια τροποποίηση  προτού συμ φωνήσει  μ ε τη θεωρία  ms σχετικότητα5. Εντού­
ηλεκτρισμ ού,  του  μ αγνητισμ ού  και  του qxotós.  Η ηλεκτρομ αγνητική του  θεωρία  περί cpcoTós δημ οσιεύτηκε  σε  μ ια  εργασία  το  1864  και  η  Tois,  η  τροποποίηση  αυτή  συμ βαίνει  μ ονάχα  orous  νόμ ου5  των  ταχέων  κινήσεων,  όπου  οι  ταχύτητε5  ν Tns 
Πραγμ ατεία περί ηλεκτρισμ ού  και μ αγνητισμ ού  το 1873.  ύλη$  είναι  συγκρίσιμ ε$  μ ε  την  ταχύτητα  του cpcutós.  Μονάχα  τα  ηλεκτρόνια  και  τα  ιόντα  κινούνται  μ ε  τόσο 

41  42 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ίΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

ταχείε5  κ ι ν ή σ ε ι ·  για  us  υπόλοιπε5  κ ι ν ή σ ε ι  οι  αποκλίσες   ins KiìaoiKns ynxaviKns  είναι  εξαιρετικά  μ ικρέΞ  ώστε  κινητό  σώμ α  που  κινείται  μ ε  μ ια  πολύ  μ εγάλη  ταχύτητα  ν  και  το  οποίο  δέχεται  την  ενέργεια  Ε0  μ ε τη  μ ορφή 
να  μ πορέσουμ ε  να  Tis  παρατηρήσουμ ε  στην  πράξη.  Δ εν  θα  αναφερθούμ ε  στην  κίνηση  των  αστέρων  παρά  ακτινοβολώ,  xcopis να αλλάζει  η ταχύτητα, σημ ειώνει  μ ια αύξηση ms ε ν ε ρ γ ε ί  ίση μ ε: 
μ όνον  αναφορικά  μ ε  τη  θεωρία  ms  γενική5  σχετικότητα5.  Σύμ φωνα  μ ε  την  αρχή  ms  σχετικότητα5,  η  κινητική 
ενέργεια  ενό5  υλικού  σημ είου  μ άζα$  m  δεν  δίνεται  πλέον  μ ε  τον  γνωστό  τύπο:  Εο 

m·  Vi 
2  ff 
2  Η  ζητούμ ενη  ενέργεια  του  σώμ ατο$  δίδεται  επομ ένου,  λαμ βάνοντα$  υπόψη  τον  τύπο  ms  KivniiKns  ε ν ε ρ γ ε ί 
=,=>­  '  m·  c
άλλα  μ ε  τον  τύπο:  που δόθηκε  προηγουμ ένου, COS: 
1 ­ £ 
e2 
Ο  Tunos aurós  τείνει  npos  το  άπειρο  όταν  η  ταχύτητα  ν  τείνει  npos  την  ταχύτητα  του cpootós e.  Η  ταχύτητα  πρέ­
πει  άρα  να  παραμ ένει  πάντοτε  μ ικρότερη  από  e,  όσο  μ ε γ ά π ^  κι  αν  είναι  οι  ε ν ε ρ γ ε ί  που  μ πορούμ ε  να  χρησι­
μ οποιήσουμ ε  επιχειρώντα5  να  την  επιταχύνουμ ε.  Αναπτύσσοντα5  σε  σειρά,  παίρνουμ ε  τον  τύπο  ms  κινητικήΞ 
θεωρία$:  Το σώμ α  έχει άρα την ίδια  ενέργεια  μ ε ένα  κινητό σώμ α  που κινείται  μ ε ταχύτητα ν και  μ άζα  ίση  μ ε m +  EQ/C2. 
?  ν 2  3  ν 4 
m· c2+ m­ *­  + ±  · m·  v_ +...  Μπορούμ ε  λοιπόν  να  πούμ ε  ότι,  εάν  ένα  σώμ α  δέχεται  μ ια  ενέργεια  Ε0,  η  αδρανειακή  μ άζα  του  βρίσκεται 
2  8  e2  αυξημ ένη  κατά  την  ποσότητα  EQ/C2·  η  αδρανειακή  μ άζα  ενό5  σώμ ατο5  δεν  είναι  επομ ένου  σταθερή,  αλλά 
Όταν v2/c2  είναι  μ ικρότερο  του  1, ο ipiios  από auTous TOUS ópous είναι  πάντοτε  μ ικρότερο$  από τον δεύτερο,  oacpcós  μ εταβλητή Ka0còs  μ εταβάλλεται  και  η  ενέργεια  του.  Η αδρανειακή  μ άζα  ενό5  συστήμ ατο5  σωμ άτων 
τον  μ όνο  που  λαμ βάνει  υπόψη  ms  η  κλασική  μ ηχανική.  Ο npcòTOS ópos  δεν  περιλαμ βάνει  την  ταχύτητα  κι 
μ πορεί  άρα  να  θεωρηθεί  xcopis περιστροφέ5  η  μ έτρηση  ms  ε ν ε ρ γ ε ί  του.  Η αρχή  ms  διατήρησα  ms  μ άζα$ 
άρα  δεν  υπάρχει  λόγο5  να  ληφθεί  υπόψη  όταν  έχουμ ε  απλώ5  να  ορίσουμ ε  nos  η  ενέργεια  ενό5  υλικού 
ενό$ συστήμ ατο5  καταρρέει  μ αζί  μ ε την αρχή ms óiampnons ms ε ν ε ρ γ ε ί  και  ισχύει  μ ονάχα  όσο το σύστημ α 
σημ είου εξαρτάται  από την ταχύτητα, θα  μ ιλήσουμ ε  παρακάτω για τη θεωρητική  του σημ ασία. 
δεν υφίσταται  καμ ία  μ εταβολή  ε ν ε ρ γ ε ί .  Εάν σημ ειώσουμ ε τον τύπο ms ε ν ε ρ γ ε ί  cos: 
Το  σημ αντικότερο  γενικού  χαρακτήρα  αποτέλεσμ α  στο  οποίο  οδήγησε  η  ειδική  θεωρία  ms  σχετικότητα5 

w 
αφορά  την έννοια  ms  μ άζα$.  Πριν από τη θεωρία  ms  σχετικότητα5, η φυσική  στηριζόταν  σε δύο  θεμ ελιώδες   m· c2 +  Eo 
apxés: στην  αρχή  ms óiampnons ms  ε ν ε ρ γ ε ί  και  στην  αρχή  ms öiampnons ms  μ άζα$·  οι  δύο  auits  θεμ ε­
λιώδες apxés εμ φανίζονται  cos εντελώ$ ανεξάρτητε5  μ εταξύ TOUS. Η θεωρία  ms  σχετικότητα5 us συνέπτυξε σε 
μ ία. θα  παρουσιάσουμ ε  συνοπτικά τον τρόπο μ ε τον οποίο συντελέστηκε  αυτή  η σύμ πτυξη. 
2
βλέπουμ ε  ότι  ο ópos me  τον οποίο  ήδη  σημ ειώσαμ ε  προηγουμ ένου  δεν  είναι  άλλθ5  από την  ενέργεια  που 
Η αρχή ms σχετικότητα5  προϋποθέτει την ισχύ του νόμ ου ms óiampnons ms ε ν ε ρ γ ε ί ,  όχι μ όνο  (JUS npos ένα 
είχε το σώμ α  προτού δεχθεί την ενέργεια  Ε0. 
σύστημ α  συντεταγμ ένων  Κ,  αλλά  και  CDS npos  ένα  σύσιημ α  συντεταγμ ένων  Κ'  που  κινείται  ομ οιόμ ορφα  μ ε 
κίνηση  μ εταφορά5  σε  σχέση  μ ε  το  Κ (μ ε  μ ια  λέξη,  σε  σχέση  μ ε  οποιοδήποτε  σύστημ α  συντεταγμ ένων  του  Η εμ πειρική  επαλήθευση  aums ms  apxns είναι  npos στιγμ ήν αδύνατη, Ka0còs οι  μ εταβολέ5  ε ν ε ρ γ ε ί  Ε0 που 
Γαλιλαίου).  Για  το  πέρασμ α  από  το  ένα  σύστημ α  συντεταγμ ένων  σε  κάποιο  άλλο,  ο  μ ετασχημ ατισμ ό$  του  μ πορούμ ε  να  δώσουμ ε  σε ένα σύστημ α  δεν  είναι  αρκετά  μ εγάλεΞ ώστε να  μ πορούν να  αλλάζουν  σημ αντικά 
Λόρεντ$ είναι επιβεβλημ ένο5, αντίθετα  μ ε την κλασική  μ ηχανική.  τη αδρανειακή  μ άζα  του  συστήμ ατο5.  Η ποσότητα  EQ/C2 είναι  υπερβολικά  μ ικρή  σε σχέση  μ ε τη  μ άζα  m  που 
Μπορούμ ε  να  συνάγουμ ε  από auiés Tis προτάσες   και  Tis θεμ ελιώδες   εξίσωσες   ms  ηλεκτροδυναμ ική5  του  είχε το σώμ α  προτού  υποστεί  μ ια  μ εταβολή  ε ν ε ρ γ ε ί .  Γι' αυτό  και στάθηκε  δυνατόν να διατυπώσουμ ε  επιτυ­
Μάξγουελ,  μ ε  απόλυτη  βεβαιότητα  και  μ έσω  τόσο  απλών  παρατηρήσεων,  το  ακόλουθο  συμ πέρασμ α: Ένα  x(bs μ ια αρχή διατήρησα  ms  μ άζα$, που να έχει καθαυτή  μ ια ορισμ ένη αξία. 

43  44 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Και  μ ια χελευιαία  βασική  παραιήρηση.  Η επιιυχία  ins  εξήγηση5 ιων  Φαραντέι­Μάξγουελ  ins  ηλεκτρομ αγνη­ Υπάρχουν ωστόσο δύο  διαφορεχικέ5 χάξείΞ πειραμ ατικών  γεγονότων  που έχουν ανακαλυφθεί écos σήμ ερα, κι 
iiKns ópóons  από  απόσταση  μ έσω  pias  βαθμ ιαίαΞ ópaans  μ ε  μ ια  πεπερασμ ένη  ιαχύιηια öiaöoans  είχε OÙS η  θεωρία  των  Μάξγουελ  και Λόρεντ$  δεν  μ πορεί να  εξηγήσει  παρά  μ όνον  μ ε τη  συνδρομ ή  \i\os  βοηθητική5 
αποτέλεσμ α  να  διαδοθεί  μ ειαξύ  ιων  φυσικών  η  πεποίθηση  όιι  δεν  μ πορούσαν  να  υπάρχουν  στιγμ ιαίε5  και  υπόθεση5  που  φαντάζει  αφ'  εαυτή  παράδοξη,  δηλαδή  xcopis  τη  χρήση  ms  Θεωρία5  ms  σχετικότητα$.  Είναι 
άμ εσε$ δράσει  σαν ιη  νευιώνεια  βαρύιηια.  Με ιη  θεωρία  ins cDŒiiKoinias  ανιικαιασιάθηκε  η εξ αποοτάσε­ γνωστό  ότι  οι  καθοδικέ5  ακτίνε5  και  οι  ακτίνε$  β  που  εκπέμ πονται  από  ραδιενεργέ5  ουσίε$  συντίθεται  από 
ω$ στιγμ ιαία  δράση, δηλαδή  η εξ αποσιάσεω5  δράση  μ ε  μ ια  άπειρη ταχύτητα  διάδοση,  από  μ ια  εξ αποστά­ αρνητικά  φορτισμ ένα  σωμ ατίδια  (ηλεκτρόνια)  ελάχιστα  α δ ρ α ν ε ί  και  τεράστια5  ταχύτητα5.  Μπορούμ ε  να 
προσδιορίσουμ ε  μ ε  μ εγάλη  ακρίβεια  τον  νόμ ο  Tns  Kivnons  αυτών  των  σωμ ατιδίων,  μ ελετώντα5  την  παρε­
σεω$ δράση  μ ε την ταχύτητα  του cpootós. Αυτό  απορρέει  από τον  βασικό  porlo  που διαδραμ ατίζει  σε αυτή τη 
κτροπή αυτών των ακτινών λόγω ηλεκτρικών  και μ αγνητικών  πεδίων. 
θεωρία  η ιαχύιηια  e  Σιο  δεύιερο  μ έρο$ θα δούμ ε  neos στη γενική  θεωρία  ins CDŒiiKoinias αυτό το αποτέλε­
σμ α  πρέπει να τροποποιηθεί.  Στη  θεωρητική  μ ελέτη  των  ηλεκτρονίων  προσκρούουμ ε  στη  δυσκολία  ότι  μ όνη  ms  η  ηλεκτροδυναμ ική  δεν 
μ πορεί  να  αποφανθεί  για  τη  φύση  TOUS.  Και ÓVTGOS,  αφού  οι  ομ ώνυμ ε$  ηλεκτρικέ$  μ άζε$  απωθούνται,  οι 
apvmiKés  η λ ε κ τ ρ ι ^  μ άζε5  που  απαρτίζουν  ένα  ηλεκτρόνιο  θα  έπρεπε να  αποχωρίζονται  υπό την  επίδραση 
Tns αμ οιβαία5 ôpaans TOUS εάν  δεν  υπήρχαν  άλλε$  δυνάμ ει  των  οποίων  η φύση  μ ά5 είναι  ακόμ η  άγνωστη. 
Εάν παραδεχτούμ ε  ότι σχετικέ5 δυνάμ ει  των ηλεκτρικών  μ αζών  που απαρτίζουν ένα  ηλεκτρόνιο  παραμ ένουν 
16ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
αμ ετάβλητε5  παρά την  κίνηση του τελευταίου  (σταθερή  σχέση σύμ φωνα  μ ε την  κλασική  μ ηχανική),  βρίσκου­
Η ειδική θεωρία ins σχετικότητες και η εμ πειρία  μ ε έναν νόμ ο  ms  Kivnons του  ηλεκτρονίου  που δεν  επαληθεύεται  από την εμ πειρία.  Ο Χ. Α.  Λόρεντ5,  καθο­
δηγημ ένο5  από  καθαρά  θεωρητικά  συμ περάσμ ατα, npoòTos διατύπωσε  την  υπόθεση  ότι  εξαιτία5  ms  Kivnons 
Έχουμ ε  ήδη  καταδείξει,  αναφορικά  μ ε  ιο  Θεμ ελιώδε5  πείραμ α  του  Φιζό,  πόσο  δύσκολο  είναι  να  μ άθουμ ε  το σώμ α του  ηλεκτρονίου  υφίσταται  μ ια συστολή  npos τον άξονα ms Kivnons ανάλογη  npos τον τύπο: 
μ έχρι  ποιο  σημ είο  η θεωρία  ms eiöiKns  σχετικότητα5  στηρίζεται  στην  εμ πειρία.  Η θεωρία  του  Μάξγουελ  και 
του  Λόρενς   σχετικά  μ ε τα  ηλεκτρομ αγνητικά  φαινόμ ενα  αποκρυσταλλώθηκε,  τρόπον  τινά, στην  ειδική  θεω­
ρία  ms  σχετικότητα5.  Γι'  αυτό  και  όλα  τα  πειραμ ατικά  αποτελέσμ ατα,  που  στηρίζουν  την  ηλεκτρομ αγνητική 
θεωρία,  στηρίζουν  επίση$  τη  θεωρία  ms  σχετικότητα5.  Σημ ειώνω  εδώ  το  ιδιαίτερα  σημ αντικό  γεγονό5  ότι  η 
ff 
θεωρία  ms  σχετικότητα5  εξηγεί  πλήρα«  και  πολύ  απλά  ris επιδράσει  ­που  καταδείχθηκαν  πειραμ ατικά­  ms  Η υπόθεση αυτή, που δεν αποδεικνύεται  σε τίποτα από την ηλεκτροδυναμ ική, δίνει τον νόμ ο ms  Kivnons που 
Kivnons ms Yns cos npos TOUS απλανεί5  αστέρε5 στο epcos που  μ α$ εκπέμ πουν·  δηλαδή  την ετήσια  μ ετατόπιση  επαληθεύτηκε  μ ε μ εγάλη ακρίβεια τα τελευταία χρόνια. 
ms  φαινομ ενική$ Qéons  των  απλανών  αστέρων  λόγω  ms  Kivnons ms  Tns σε  σχέση  μ ε τον Ήλιο  (αποπλάνη­ Η θεωρία  ms σχετικότητα$ κατέληξε στον ίδιο νόμ ο ms Kivnons xcopis να χρειαστεί την παραμ ικρή  ειδική υπό­
ση),  και την επίδραση  ms  ακτινοειδού$  auvicnxboas  των  σχετικών  κινήσεων  των  απλανών  αστέρων  σε σχέση  θεση αναφορικά  μ ε τη δομ ή  και τον τρόπο συμ περιφορά$ του  ηλεκτρονίου. Τα πράγμ ατα έχουν óncos και στο 
μ ε τη  Γη σιο  χρώμ α  ιου cpcoiós που  φτάνει écos εμ ά$.  Η τελευταία  αυτή  επίδραση  εκδηλώνεται  μ ε  μ ια  μ ικρή  πείραμ α  του  Φιζό στο οποίο αναφερθήκαμ ε  στο  13ο  κεφάλαιο  και το οποίο εξήγησε  η θεωρία  ms σχετικότη­
μ ετατόπιση  των φασμ ατικών  γραμ μ ών,  που δίνεται  από το  epoos που έρχεται  από aurous raus απλανεί$ αστέ­ Tas xcopis va  καταφύγει  σε καμ ία  υπόθεση σχετικά  μ ε τη φυσική  υπόσταση του υγρού. 
ρε5, σε σχέση  μ ε το φάσμ α  που δίνεται  από μ ια γήινη  πηγή (αρχή του  Νιόπλερ). Τα πειραμ ατικά  επιχειρήμ ατα 
Η  δεύτερη  κατηγορία  γεγονότων,  την  οποία  υπαινισσόμ αστε  εδώ, συνδέεται  μ ε τη  διερεύνηση  Tns πιθανότη­
υπέρ ms θεωρία$ των  Μάξγουελ  και Λόρεντ5  που συνιστούν  ιαυιόχρονα  και επιχειρήμ ατα  υπέρ ms  θεωρία$  Tas  τα  πειράμ ατα  να  μ πορούν  να  μ α$  πληροφορούν  σχετικά  μ ε  την  απόλυτη  κίνηση  ms  yns  μ έσα  στο 
ins CDŒiiKoimas είναι εξαιρετικά  πολυάριθμ α  για να  παρατεθούν εδώ.  Περιστέλλουν  πανιού σε τέτοιο  βαθμ ό  σύμ παν.  Αναφέραμ ε  ήδη  στο  5ο  κεφάλαιο  ότι  όλε$  οι  προσπαθεί  npos  αυτή  την  κατεύθυνση  δεν  έδωσαν 
Tis Θεωρητικέ5  πιθανότητε5  που  καμ ία  άλλη  θεωρία  από αυτή των  Μάξγουελ  και Λόρεντ5 δεν  καταφέρνει  να  παρά  αρνητικά  αποτελέσμ ατα.  Πριν  την  εμ φάνιση  ms  θεωρία$  ms  σχετικότητα5,  η  επιστήμ η  δυσκολευόταν 
αντισταθεί στη δοκιμ ασία  του  πειράμ ατο5.  πολύ  να  εξηγήσει  αυτή  την  αρνητική  διαπίστωση·τα  πράγμ ατα  είχαν  cos εξήε:  Οι  κρατούσε$  προκαταλήψεΐ5 

45  46 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

περί χρόνου  και χώρου  δεν άφηναν τα  περιθώρια  αμ φιβοήίαΞ σχετικά  μ ε ιην  ανάγκη xpnons ίων  μ ετασχημ α­ ση  μ ε  TOUS συλλογισμ ού$  του  12ου  κεφαλαίου  δείχνει  ότι  αυτή  η συλλογιστική  έστεκε  και  από  πλευρά5 Tns 
τισμ ών του  Γαλιλαίου  για τη  μ ετάβαση*  από ένα σύστημ α  avacpopas σε ένα άλλο.  Εάν δεχτούμ ε  την εγκυρό­ θεωρία$ ms  σχετικότητα$. Σύμ φωνα  μ ε την τελευταία,  δεν  υπάρχει  προνομ ιακό  σύστημ α  συντεταγμ ένων  που 
τητα  των  εξισώσεων  των  Μάξγουελ  και  Λόρενς   για  ένα  σύστημ α  ouyKpians  Κ,  βρίσκουμ ε  ότι  παύουν  να  να δίνει την ευκαιρία  να εισάγουμ ε την  ιδέα του  αιθέρα  κι άρα  ούτε του ανέμ ου του  αιθέρα, óncos δεν  υπάρ­
ισχύουν για ένα σύστημ α  avacpopas  Κ' που κινείται ομ αλά  CDS npos το  Κ όταν υιοθετούμ ε τον  μ ετασχημ ατισμ ό  χει  και  πείραμ α  που να  το  αποδεικνύει.  Η συστολή  του  κινούμ ενου  σώμ ατο$  απορρέει  ακόμ η, xcopis  κάποια 
του  Γαλιλαίου  για  τη  μ ετάβαση  από Tis συντεταγμ ένε$ cos npos το  Κ oris συντεταγμ ένε$ cos npos το  Κ'.  Φαίνε­ ειδική  υπόθεση, από Tis δύο ßaoiKes apxés aums ms θεωρία$·  πιθανότατα  μ άλιστα  τη συστολή  αυτή  δεν την 
ται  λοιπόν  ότι από όλα  τα συστήμ ατα  συντεταγμ ένων  του  Γαλιλαίου  ένα  σύστημ α  Κ,  που  κινείται  μ ε  μ ια  ιδιαί­ καθορίζει  η κίνηση  καθ' εαυτή (που δεν έχει  καμ ία  σημ ασία  για  εμ ά$) αλλά  η κίνηση  σε σχέση  μ ε το προεπι­
τερη  κίνηση,  διακρίνεται  φυσικά  από  όλα  τα  υπόλοιπα.  Τούτο  εξηγούνταν  από  cpuaiKns  απόψεα«  κοιτώντα5  λεγμ ένο  σύστημ α  avacpopas.  Π' αυτό  το  σύνολο  των  δύο  κατόπτρων  που  εξετάστηκε  στο  πείραμ α  των  Μάι­
το  Κ  cos ακίνητο  σε  σχέση  μ ε  έναν  υποθετικό  αιθέρα,  έδρα  ms ôiaôoons  του cpcotós.  Αντιθέτου,  όλα  τα  κελσον  και  Μόρλεϊ  δεν  μ ικραίνει  για  ένα  σύστημ α  avacpopas  που  συμ παρασύρεται  από  τη  Γη αλλά  για  ένα 
συστήμ ατα  συντεταγμ ένων  Κ'  σε  κίνηση  cos  npos  το  Κ έπρεπε  να  είναι  σε  κίνηση  σε  σχέση  μ ε  τον  αιθέρα.  σύστημ α  avacpopas ακίνητο σε σχέση μ ε τον Ήλιο. 
Αποδίδαμ ε  σε  αυτή  την  κίνηση  του  Κ'  σε  σχέση  μ ε  τον  αιθέρα  (άνεμ ο$  του  αιθέρα  σχετικό5  μ ε  το  Κ')  TOUS 
περίπλοκοι  νόμ ου$  που  αντιπροσώπευαν  την  κίνηση  σε σχέση  μ ε ένα  Κ'.  Χρειάστηκε  άρα  να  δεχτούμ ε  μ ια 
τέτοια  κίνηση cos npos τη Γη κι οι φυσικοί  πάσχισαν επί μ ακρόν να την  παρουσιάσουν. 

Για να επιτύχει  κάτι τέτοιο, ο  Μάικελσον 16  είχε φανταστεί  μ ια οδό  που έδειχνε να οδηγεί οπωσδήποτε εκεί. As  17ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 

φανταστούμ ε  δύο  καθρέφτε$  τοποθετημ ένου5  πάνω  σε  ένα  στερεό  σώμ α,  μ ε  στραμ μ ένε5  Tis  ανακλαστώ 
Ο τετραδιάστατο$ xcòpos ίου  Μινκόφσκι 18 
πλευρέ$  TOUS τη  μ ία  απέναντι  στην  άλλη.  Μία  φωτεινή  ακτίνα  χρειάζεται  έναν  συγκεκριμ ένο  χρόνο  Τ για  να 
διανύσει  μ ετ'  επιστροφή$  την  απόσταση  που  χωρίζει  τα  δύο  κάτοπτρα,  στην  περίπτωση  που  το  εν  λόγω  Ένα μ υστηριώδε5  piyos διαπνέει τον μ η μ αθημ ατικό  όταν ακούει να γίνεται  λόγο5 για τον τετραδιάστατο χώρο, 
σύστημ α  είναι  ακίνητο  σε  σχέση  μ ε  τον  αιθέρα.  Βρίσκουμ ε  όμ ω5,  μ ε  υπολογισμ ό,  ένα  κάπα«  διαφορετικό  αίσθηση  αρκετά  παρόμ οια  μ ε εκείνη  που  προξενεί  το φάντασμ α  στην όπερα.  Κι εντούτοΐ5  δεν  υπάρχει  τίποτε 
χρονικό  διάστημ α  Γ  όταν το σώμ α  και οι  καθρέπτε$ κινούνται σε σχέση  μ ε τον αιθέρα.  Επιπροσθέτου, ο υπο­ πιο τετριμ μ ένο  από το να εξομ οιώσουμ ε  τον κόσμ ο  pas σε ένα χωροχρονικό συνεχέ5 τεσσάρων  διαστάσεων. 
λογισμ ό5  δείχνει  ότι  αυτό  το χρονικό  διάστημ α  Τ  διαφέρει  ανάλογα  μ ε το  εάν το  σώμ α  μ ετατοπίζεται  κάθετα 
ή  παράλληλα  μ ε Tis επιφανές   των  κατόπτρων, για  μ ια  δεδομ ένη  ταχύτητα  ν σε σχέση  μ ε τον αιθέρα.  Ο  Μάι­ Ο xcòpos  είναι  ένα  τρισδιάστατο  συνεχέ5. Τούτο  σημ αίνει  ότι  είναι  δυνατόν  να  προσδιορίσουμ ε  τη  θέση  ενό$ 
κελσον  και  ο  Μόρλεϊ 17  παρουσίασαν  ένα  πείραμ α  συμ βολή5  που  προοριζόταν  να  δείξει oacpcós την απόκλι­ (ακίνητου)  σημ είου  μ ε  τη  βοήθεια  τριών  αριθμ ών  (συντεταγμ ένων)  χ, y, ζ  και  ότι  για  κάθε  σημ είο  υπάρχουν 
ση  που είχε υπολογιστεί  κατ' αυτόν τον τρόπο, όσο  μ ικρή  κι αν ήταν. Το πείραμ α  όμ α« αυτό δεν έδωσε  παρά  σημ εία  αρκετά  γειτονικά  των οποίων  η θέση  μ πορεί να  προσδιοριστεί  μ ε TIS xipés των συντεταγμ ένων  χ·, y·, ζ· 
ένα  αρνητικό  αποτέλεσμ α  προκαλώντα5  τεράστια  σύγχυση  OTOUS  cpuoiKous.  Ο  Λόρεντ5  και  ο  Φιτζέραλντ  όσο  γειτονικών  θέλουμ ε  oris  συντεταγμ ένε5  χ, y, ζ  του  αρχικού  σημ είου  που  θεωρήσαμ ε.  Η τελευταία  αυτή 
συνήγαγαν ότι  η κίνηση του σώμ ατο5 σε σχέση μ ε τον αιθέρα  προκαλεί  μ ια συστολή του τελευταίου  npos τον  ιδιότητα  είναι  χαρακτηριστική  ενό5 συνεχού5  και  θα  πούμ ε ότι  έχει  xpEis διαστάσει  εξαιτίαΞ του  αριθμ ού  τρία 
άξονα  ms  Kivnons  που ευθύνεται  συγκεκριμ ένα  για την εξάλειψη  auuis ms xpoviKns  απόκλιση5.  Μια σύγκρι­ των συντεταγμ ένων. 

Κατά  ανάλογο  τρόπο,  ο cpuoiKós  κόσμ ο$  τον  οποίο  ο  Μινκόφσκι  ονομ άζει  απλώ$  κόσμ ο,  είναι  φυσικά évas
κόσμ ο5 σε τέσσερα  διαστάσει  από την πλευρά  του χρόνου  και του χώρου. Αποτελείται  για την ακρίβεια  από 
16.  Άλμ περτΆμ πρααμ  Μάικελσον (1852­1931). Είναι ο npcóios Αμ ερικανέ* που κέρδισε βραβείο Νόμ πελ cpuaiKns το  1907 («για ιην ακρί­
βεια των οπιικών ίου οργάνων και ιην ποιότητα ίων πειραμ άτων που πραγμ ατοποίησε μ ε αυτά»). Τον Ιούλιο του  1887 επιχείρησε να αποδεί­
ξει την κίνηση Tns  yns cos  npos τον αιθέρα. 
17.Έντουαρντ Ουίλιαμ ε Μόρλεϊ (1838­1923). Αμ ερικάνοε cpuaiKós και χημ ικό5 που αφιέρωσε Tis  τελευταίε5 του επιστήμ ονα δραστηριότη­ 18.  Χέρμ αν Μινκόφσκι (1864­1909), Γερμ ανό^ μ αθημ ατικέ«. Συνέχισα χων εργασιών χου  TKOOUS, σχάθηκε ο npcóxos που αναλήφθηκε όχι  η 
τεε στην φασμ ατοσκοπία και την αλληλοδιαθλασομ ετρία.  αρχή xns σχεχικόχηχαε που διαχυπώθηκε από χον Λόρενς   και χον Αϊνστάιν συνεπαγόχαν χην εγκαχάλειψη xns apxns χου διαχωρισμ ού χώρου 
*  (ΣτΜ) Εδώ η λέξη μ ετάβαση σημ αίνει τη «μ ετάφραση» των αποτελεσμ άτων από το ένα σύστημ α avacpopas στο αλλό.  και χρόνου και επέβαλλε χη  σύλληψη ενό$ χεχραδιάσχαχου χωροχρόνου. 

47  48 
 ΠΡΩ ΤΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΕΙΔ ΙΚΗ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

έναν ορισμ ένο  αριθμ ό  μ εμ ονωμ ένων  γεγονότων,  το  καθένα  από τα οποία  προσδιορίζεται  από τέσσερα  αριθ­ Οι aisrÌEis  αυτέ$  εξηγήσει  δεν  μ πορούν  να  δώσουν  στον  αναγνώστη  παρά  μ ια  ιδιαίτερα  ασαφή  έννοια  ms 
μ ού5, δηλαδή  tpsis συντεταγμ ένε$ Qéons χ, y, ζ  και  μ ία συντεταγμ ένη  χρόνου  ή εποχή$ t.  Ο κόσμ ο$ είναι  λοι­
σημ αντικότατα lôéas του  Μινκόφσκι, xcopis την οποία  η θεωρία  ms γενική5 σχετικότητα5 ­την  οποία  σε γενι­
πόν ένα  συνεχέ$,  καθώ$ για  κάθε  γεγονό$  υπάρχουν  οσαδήποτε  γειτονικά  γεγονότα  θέλουμ ε  (πραγμ ατικά  ή 
φανταστικά), των οποίων οι συντεταγμ ένε$ χ', y', ζ  διαφέρουν όσο  λίγο θέλουμ ε  από us συντεταγμ ένε$ χ, y, ζ,  Kés γραμ μ έ5  θα  παρουσιάσουμ ε  στη συνέχεια­ θα  παρέμ ενε  μ άλλον  ακόμ η  στα σπάργανα.  Ka0cbs Ó\Ì(ÙS μ ια 
τ  από  το  αρχικό  γεγονό$  που  θεωρήσαμ ε.  Δ εν  έχουμ ε  συνηθίσει  να  κοιτάμ ε  τον  κόσμ ο  cos  τετραδιάστατο  βαθύτερη  κατανόηση  αυτού  του γεγονόκ« ­του  aocparlcjos  πολύ  δυσνόητου  για  τον  αμ ύητο  στα  μ αθημ ατικά 
συνεχέΞ γιατί,  πριν τη  θεωρία  ms  σχετικότητα$, ο xpóvos  έπαιζε  στη  φυσική  έναν  ρόλο  διαφορετικό  και  ανε­ αναγνώστη­ δεν είναι απαραίτητη για την  κατανόηση  των θεμ ελιωδών  ιδεών ms Θεωρία5 ms eiöiKns  και γενι­
ξάρτητο  από  Tis συντεταγμ ένε5 Qéons.  Γι' αυτό  και  συνηθίζουμ ε  να  μ εταχειριζόμ αστε  τον  χρόνο  CDS ένα  ανε­
Kns σχετικότητα5, δεν θα επεκταθώ στο εν λόγω ζήτημ α,  μ ε την επιφύίίαξη να επανέλθω oris τελευταίε$  μ όνο 
ξάρτητο  συνεχέ5.  Πράγμ ατι, στην  κλασική  φυσική  ο xpóvos  αντιπροσωπεύει  μ ια  απόλυτη  ποσότητα, ανεξάρ­
τητη  δηλαδή  από τη  θέση  και την  κινητική  κατάσταση  του  συστήμ ακ« avacpopós. Αυτό  ακριβοί  εκφράζει  η  σελίδε5 του napóvTos ευσύνοπτου  βιβλίου. 
τελευταία  εξίσωση  μ ετασχημ ατισμ ού  του  Γαλιλαίου  (τ' = τ). 

Σύμ φωνα  μ ε τη  διατύπωση  ms  Θεωρία5 ms  σχετικότητα5,  είμ αστε  υποχρεωμ ένοι  να  θεωρήσουμ ε  τον  κόσμ ο 
CDS ένα συνεχέ5 σε τέσσερα  διαστάσει,  μ ια  και ο xpóvos δεν  είναι  πλέον  ανεξάρτηκ« óncus δείχνει  η τέταρτη 
εξίσωση  μ ετασχημ ατισμ ού  του Λόρεντ$: 

τ­^χ 

ff 
Σύμ φωνα  μ ε αυτή  την  εξίσωση,  η διαφορά  χρόνου  Δ ι ' των δύο  γεγονότων  cos npos το  Κ' γενικά  δεν εκμ η­
δενίζεται  όταν  μ άλιστα  εκμ ηδενίζεται  η  διαφορά  χρόνου  Δ τ  των  ίδιων  ακριβά^  γεγονότων  cos npos  το  Κ'. 
Δ ύο  γεγονότα  που  διαφέρουν  απλώ$  cos  npos  τη  θέση  σε  σχέση  μ ε  το  Κ διαφέρουν  επίσα  και  cos  npos 
τον  χρόνο  σε  σχέση  μ ε  το  Κ'.  Δ εν  είναι  αυτή  όμ ω5  η  σπουδαιότατη  ανακάλυψη  του  Μινκόφσκι  για  την 
τυπολογική  εξέλιξη  ms  θεωρία$  ms  σχετικότητα5·  εκείνη  έγκειται  κατά  κύριο  λόγο  στο  γεγονό5  ότι  το 
τετραδιάστατο  συνεχέ$ χώρου  και  χρόνου  ms  θεωρία$  ms  σχετικότητα5  παρουσιάζει,  OTIS lôioinxés  του, τη 
μ έγιστη  συγγένεια  μ ε  το  τρισδιάστατο  συνεχέ5  ms  ευκλείδεια5  γεωμ ετρία5.  Ω στόσο,  για  να  προβάλουμ ε 
καθ'  ολοκληρία  την  προκείμ ενη  συγγένεια,  πρέπει  να  εισάγουμ ε  στη  θέση  ms  ouvn0ous  συντεταγμ ένα 
του χρόνου  τ την αναλογική  και  φανταστική  ποσότητα  ν­1  c t .  Τότε όμ α«  οι  φυσικοί  νόμ οι  που  ανταποκρί­
νονται  σε αυτή τη θεωρία  ms EióiKns σχετικότητα5  παίρνουν  μ α θ ή μ α τ α  μ ορφέ$ όπου  η συντεταγμ ένη  του 
χρόνου  παίζει aKpißcbs τον  ίδιο  ρόλο óncos  και  οι  ipEis  συντεταγμ ένε$  ms Qéons.  Οι  τέσσερα  αυτέ$  συντε­
ταγμ ένε$  αντιστοιχούν,  ans εξισώσει,  oi\s  xpsis συντεταγμ ένε$  ms  ευκλείδεια$  γεωμ ετρία$.  Πρέπει να  κατα­
στεί aaqrés,  ακόμ η  και  στον  μ η  μ αθημ ατικό,  ότι  μ ε  αυτήν  την  αμ ιγώ5  μ ορφολογική  σύγκλιση,  η  θεωρία 
κερδίζει  εκπληκτικά  σε σαφήνεια. 

49  50 
 Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Δ ΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ­  Η ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩ ΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  οι νόμ οι  αυτοί  είναι  εντελό«  πανομ οιότυποι  και  oris δύο  περιπτώσει  (για  παράδειγμ α  οι νόμ οι  ms  μ ηχανική$ 
είτε ο νόμ ο$ ms öiaöoons του cpoKós στο κενό). Oria  τα συστήμ ατα  avacpopas  Κ,  Κ' είναι όμ οια  για τη  φυσική 
περιγραφή των φυσικών  φαινομ ένων.  Η τελευταία  αυτή  διατύπωση δεν είναι απαραιτήτου εκ  προοιμ ίου  αλη­
9ns  onces η  πρώτη­  δεν  περιλαμ βάνεται  oris  έννοιε5 ms  Kivnans  και του  συστήμ ατο5  avacpopas ούτε  προκύ­
πτει εξ αυτών άμ εσα: μ ονάχα τα πειράμ ατα  μ πορούν να την επικυρώσουν  ή όχι. 

Ω στόσο  δεν  έχουμ ε  αναφερθεί  καθόλου  μ έχρι  σιιγμ ήΞ στην  ισοδυναμ ία  όλων  των  συστημ άτων  avacpopas Κ 
CÜS npos  τη  διατύπωση  των  φυσικών  νόμ ων.  Αυτή  είναι  περίπου  η oóós  που  ακολουθήσαμ ε.  Ξεκινούσαμ ε 
18ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  κατά  πρώτον  από  την  υπόθεση  ότι  υπάρχει  ένα  σύστημ α  avacpopas  Κ  μ ε  κίνηση  τέτοια  που  επιδεχόταν  να 
εφαρμ όσουμ ε  cos  npos  αυτήν  την  αρχή  του  Γαλιλαίου:*  Ένα  υλικό  σημ είο,  αφημ ένο  στον  εαυτό  του  και 
Αρχή ins EiôiKns και YEViKns θεωρίες ins σχετικότητες
επαρκώ5  απομ ακρυσμ ένο  από  οποιαδήποτε  άλλη  μ άζα  του  χώρου,  κινείται  μ ε  κίνηση  ευθύγραμ μ η  και 
Η  θεμ ελιώδη  θέση  στην  οποία  βασίζονταν órìoi  οι  συλλογισμ οί  που  παρουσιάστηκαν  μ έχρΐ5  εδώ  ήταν  η  ομ αλή.  Οι  φυσικοί  νόμ οι  έπρεπε  να  είναι  οι  απλούστεροι  δυνατοί  σε  σχέση  μ ε  το  σύστημ α  avacpopas  του 
αρχή ms EiöiKns σχετικότητα5, δηλαδή  η αρχή ms (puoiKns σχετικότητα5  κάθε opaflns  Kivnons.  Γαλιλαίου  Κ.  Επιπλέον,  όλα  τα  συστήμ ατα  avacpopas  Κ'  που  κινούνται  μ ε  κίνηση  ευθύγραμ μ α  και  ομ αλή5 
μ ετάβαση5  και  απαλλαγμ ένα  από  κάθε  περιστροφική  κίνηση  cos  npos  το  Κ έπρεπε  ομ οίου  να  χαίρουν  ms 
Ανέκαθεν  φαινόταν npo(pavés  ότι  οποιαδήποτε  κίνηση  δεν  μ πορούσε  να  εκληφθεί  παρά  cos σχετική  κίνηση  iôias lóióxnxas και να είναι απολύτου ισοδύναμ α  μ ε το Κ' για τη διατύπωση των φυσικών νόμ ων. Όλα  αυτά τα 
σύμ φωνα  μ ε την  καθαυτή  ms  έννοια. Έτσι, as ξαναδούμ ε  το  παράδειγμ α  των γραμ μ ών  και του  βαγονιού  ms  συστήμ ατα  avacpopas τα  ονομ άσαμ ε  Γαλιλαιϊκά  συστήμ ατα  avacpopas. Δ εχτήκαμ ε  την  αρχή  ms  σχετικότητα$ 
αμ αξοστοιχία5  που  χρησιμ οποιήσαμ ε  πολλάκΐΞ.  Μπορούμ ε  να  διατυπώσουμ ε  το  γεγονό5  aums  ms  Kivnons  μ ονάχα για  αυτά τα συστήμ ατα  avacpopas και όχι για  εκείνα  που  κινούνται  μ ε διαφορετική  κίνηση. Σε αυτό το 
μ ε τον ένα ή τον άλλο τρόπο:  πνεύμ α  κάνουμ ε  λόγο για την αρχή ή θεωρία ms EiôiKns coŒiiKomias.
α. Το βαγόνι  κινείται σε σχέση  μ ε xis γραμ μ έ5. 
Αντιθέτου, θα  εννοήσουμ ε GÛS αρχή ms γενική5 σχετικότητα5  την  ακόλουθη  διατύπωση: Όποιε5  κι  αν είναι  οι 
β. Οι γραμ μ έ5 κινούνται  σε σχέση μ ε το βαγόνι. 
κινήσει  raus,  όλα  τα  συστήμ ατα  avacpopas  Κ,  Κ'  είναι  ισοδύναμ α  από την  πλευρά  ms éKcppaons των φυσι­
Στην πρώτη  περίπτωση cos σύστημ α  avacpopas λειτουργούν  οι γραμ μ έ5 ενώ στη δεύτερη  περίπτωση το βαγό­ κών νόμ ων.  As σημ ειώσουμ ε  όμ ω$  παρευθύ$ ότι  θα χρειαστεί  αργότερα  να  αντικαταστήσουμ ε  τη  διατύπωση 
νι.  Mas είναι αδιάφορο,  κατ'  αρχήν, για τον απλό  προσδιορισμ ό  ή μ άλλον για την  περιγραφή ms  Kivnons, το  αυτή  μ ε μ ια  πιο αφηρημ ένη, για  λόγου$ που θα εμ φανιστούν  προοδευτικά  στην πορεία. 
αν θα ανάγουμ ε αυτή την κίνηση στο ένα ή το άλλο  σύστημ α. Oncos προαναφέραμ ε,  αυτό είναι npocpavés και 
Αφότου  λάβαμ ε  γνώση για  την  αρχή  ms  ειδική5  σχετικότητα5,  οποιοδήποτε  πνεύμ α  ακόρεστο  για  γενίκευση 
δεν  πρέπει  να  το  συγχέουμ ε  μ ε  την  ευρύτερη  διατύπωση  την  οποία  ονομ άσαμ ε  αρχή  ms  σχετικότητα$  και 
θα  γοητευτεί  ιδιαιτέρου  από την  ιδέα  να  επιχειρήσει  το  βήμ α  που το χωρίζει  από την  αρχή  ms γενική5 σχετι­
θέσαμ ε cos βάση των ερευνών μ α5. 
Kómias.  Μια  απλή  παρατήρηση,  φαινομ ενικά  πολύ  θεμ ελιωμ ένη,  μ α$  κάνει  αρχικά  να  σκεφτούμ ε  ότι  μ ια 
Η  αρχή  αυτή  δεν  επιβεβαιώνει  μ ονάχα  ότι  μ πορούμ ε  να  επιλέξουμ ε  cos σύστημ α  avacpopas  τόσο  το  βαγόνι  τέτοια  απόπειρα  δεν  πρόκειται να ευδοκιμ ήσει. As μ εταφερθεί  ο αναγνώστη νοητικά  στο εν λόγω  εξεταζόμ ε­
όσο  και  Tis γραμ μ έ$ για  να  ορίσουμ ε  οποιαδήποτε  κίνηση  (μ ια  και  αυτό  είναι  εξίσου npocpavés)·  \ias  δείχνει  νο  βαγόνι  που  μ ετακινείται  μ ε ομ αλή  κίνηση. Όσο  το  βαγόνι  προχωράει  μ ε ομ αλή  ταχύτητα,  ο  επιβάτη  του 
επίση$ ότι εάν διατυπώσουμ ε  TOUS γενικού5 cpuaiKOus νόμ ου$ óncas προκύπτουν από τα πειράμ ατα:  δεν αντιλαμ βάνεται  καθόλου  την κίνηση. Έτσι, τείνει  μ άλλον να σκεφτεί  ότι το  βαγόνι είναι ακίνητο  κι ότι  αυτό 
α. είτε επιλέξουμ ε cos σύστημ α  avacpopas Tis γραμ μ έ5 
β. είτε επιλέξουμ ε  COS σύστημ α  avacpopas το  βαγόνι  * (ΣχΜ) Auxós είναι ουσιαστικά και ο nptòios νόμ ο5 ίου Νεύτωνα, ο νόμ οε tris αδρανεί. 

51 52 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

που  κινείται  είναι  οι γραμ μ έ$ του. Σύμ φωνα,  άλλωστε,  μ ε την  ειδική  αρχή  ms  σχετικότητα5,  η ερμ ηνεία  αυτή  σώμ α  ελαττώνεται  σύμ φωνα  μ ε  έναν  νόμ ο  τέλεια  προσδιορισμ ένο  όσο  απομ ακρυνόμ αστε  από  τη  Γη.  Που 
επαληθεύεται  εξίσου απόλυτα  από (puoiKns nf^upós. σημ αίνει, σύμ φωνα  μ ε τον τρόπο  που αντιλαμ βανόμ αστε  τα  πράγμ ατα: Ο vópos  που διέπει tis loióinxes, στον 
As  υποθέσουμ ε  τώρα  ότι  η  κίνηση  του  βαγονιού  παύει  να  είναι  ομ αλή  εξαιτία5  ενό$ απότομ ου  φρεναρίσμ α­ χώρο,  ενό5  βαρυτικού  πεδίου  πρέπει  να  είναι  απόλυτα  προσδιορισμ ένο5  ώστε  να  αντιπροσωπεύει  μ ε  ακρί­
ros· ο Enißatns  μ έσα  στο  βαγόνι  υφίσταται  ένα  εξίσου  απότομ ο  τράνταγμ α  npos τα εμ πρό$.  Η επιβραδυμ ένη  βεια  την  ελάττωση  ms ópaons ms ßapuinias  ανάλογα  μ ε την  απόσταση  του  σώμ ατο5.  Φανταζόμ αστε  περί­
κίνηση  του  βαγονιού  εκδηλώνεται  μ ε  τη  μ ηχανική  συμ περιφορά  των  σωμ άτων  cos  npos  αυτό·  η  μ ηχανική  που  ότι  το  σώμ α  (η  Γη για  παράδειγμ α)  δημ ιουργεί  άμ εσα  το  πεδίο  στο άμ εσο  περιβάλλον  ms·  σε  μ ια  μ εγα­
αυτή στάση δεν είναι  η ίδια  μ ε την  περίπτωση  που εξετάστηκε  προηγουμ ένου  και γι' αυτό δεν φαίνεται  δυνα­ λύτερη  απόσταση,  η  ένταση  και  η διεύθυνση  του  πεδίου  προσδιορίζονται  τότε  από  τον  νόμ ο  που  διέπει us 
τό να  ισχύουν οι ίδιοι  μ ηχανικοί νόμ οι  αναφορικά  μ ε το  βαγόνι  που κινείται  μ ε μ η ομ αλή  κίνηση  και αναφορι­ lôioiniES στον χώρο των καθαυτών  βαρυτικών  πεδίων. 
κά μ ε το ακίνητο  ή το ομ αλά  κινούμ ενο  βαγόνι. Oncos και να' χει, είναι βέβαιο  ότι  η βασική  αρχή του  Γαλιλαί­
Το  βαρυτικό  πεδίο  παρουσιάζει,  αντίθετα  μ ε τα  ηλεκτρικά  και  μ αγνητική  πεδία,  μ ια  εξαιρετικά  αξιοσημ είωτη 
ου  δεν  ισχύει  για  το  βαγόνι  που  κινείται  μ ε  μ η  ομ αλή  κίνηση.  Αισθανόμ αστε  επομ ένου  υποχρεωμ ένοι  να 
ιδιότητα,  θεμ ελιώδου$  σημ ασία5 για  τη  συνέχεια. Τα σώμ ατα,  που  μ ετατοπίζονται  αποκλειστικά  υπό την  επί­
αποδώσουμ ε  κατ'  apxas,  ενάντια  στην  αρχή  ms  σχετικότητα5,  ένα  είδο$  α π ό λ υ α  cpuoiKns  πραγμ ατικότητα$ 
σε μ ια  μ η ομ αλή  κίνηση, θα  δούμ ε όμ ω$ στη συνέχεια ότι το συμ πέρασμ α  αυτό δεν στέκει.  δραση του  βαρυτικού  πεδίου, υφίστανται  μ ια επιτάχυνση  που δεν εξαρτάται  καθόλου  ούτε από το υλικό  ούτε 
από τη φυσική  κατάσταση του σώμ ακ«. Στο κενό, ένα  κομ μ άτι  μ όλυβδθ5  και ένα  κομ μ άτι ξύλο  επί  παραδείγ­
μ ατι  πέφτουν  μ ε  την  ίδια  ταχύτητα  στο  πεδίο ßapumias,  εάν  τα  αφήσουμ ε  να  πέσουν  xcopis  ή  μ ε  την  ίδια 
αρχική  ταχύτητα.  Μπορούμ ε  να  διατυπώσουμ ε  λίγο  διαφορετικά  αυτόν  τον  ακριβέστατο  νόμ ο  χάρη  στην 
ακόλουθη  παρατήρηση. 
19ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Το βαρυιικό πεδίο  Σύμ φωνα  μ ε τον νόμ ο ms  Kivnons του Νεύτωνα, έχουμ ε την ακόλουθη  εξίσωση: 

Γιατί μ ια  πέτρα, την οποία  αφήνουμ ε  να  πέσει αφότου  τη σηκώσουμ ε,  πέφτει στη  Γη; Κατά  κανόνα  στην ερώ­ (δύναμ η) = (αδρανειακή  μ άζα) χ (επιτάχυνση) 
τηση αυτή απαντάμ ε cos εξή$: γιατί έλκεται  από τη Γη. Η σύγχρονη  φυσική  δίνει  μ ια  λίγο διαφορετική απάντη­ όπου  η αδρανειακή  μ άζα  αντιπροσωπεύει  μ ια χαρακτηριστική  σταθερά του  κινητού σώμ ατο5.  Εάν ópcos θεω­
ση για τον ακόλουθο  λόγο: από μ ια  βαθύτερη  μ ελέτη των ηλεκτρομ αγνητικών  φαινομ ένων  συμ περάναμ ε  ότι 
ρήσουμ ε το ßapos cos δύναμ η επιτάχυνση, έχουμ ε από την άλλη: 
δεν  υπάρχει  άμ εση  δράση  εξ  αποστάσεω5.  Για  παράδειγμ α,  όταν évas  μ αγνήτη$  έλκει  ένα  κομ μ άτι  σίδερο, 
δεν  πρέπει να  αρκεστούμ ε  στη  σκέψη  ότι  ο  μ αγνήτη$  δρα  άμ εσα  στο σίδερο  μ έσω  του  κενού  χώρου  που τα  (δύναμ η)  = (βαρυτική  μ άζα) χ (ένταση του  βαρυτικού  πεδίου). 
χωρίζει  αλλά  πρέπει  μ άλλον  να  σκεφτούμ ε,  σύμ φωνα  μ ε  τον  Φαραντέι, ότι  ο  μ αγνήτη  δημ ιουργεί  πάντοτε 
Όπου  η βαρυτική  μ άζα  αντιπροσωπεύει  επίση5 μ ια χαρακτηριστική  σταθερά  του  σώμ ατο5. Από  Tis δύο auTés
σε  κάθε  περιβάλλοντα  χώρο του  κάτι  πραγμ ατικό  το οποίο  ονομ άζουμ ε  μ αγνητικό  πεδίο. Αυτό  το  μ αγνητικό 
σχέσεΐ5  συνάγουμ ε: 
πεδίο  επιδρά  μ ε τη  σειρά  του  στο  κομ μ άτι  σίδερο,  έτσι  ώστε  το  τελευταίο  να  τείνει  να  μ ετακινηθεί  npos  τον 
μ αγνήτη. Δ εν θέλουμ ε  να επεκταθούμ ε  εδώ στην επαλήθευση  aums ms ­καθαυτή$  αυθαίρετη$­ ενδιάμ εση$  (επιτάχυνση)  = [(βαρυτική  μ άζα)/(αδρανειακή  μ άζα)] χ (ένταση του βαρυτικού  πεδίου). 
éwoias. As σημ ειώσουμ ε  μ ονάχα  ότι  μ πορούμ ε,  χάρη  σε  αυτή, να  εξηγήσουμ ε  θεωρητικά  και  μ ε  πολύ  ικα­
Πειραμ ατικά  αποδεικνύεται  ότι, για  ένα  δεδομ ένο  βαρυτικό  πεδίο,  η επιτάχυνση  είναι  πάντοτε  η  ίδια  και  είναι 
νοποιητικότερο  τρόπο  απ'  ό,τι  xcopis αυτήν,  τα  ηλεκτρομ αγνητικά  φαινόμ ενα,  και IÔÎCOS τη  διάδοση  των  ηλε­
κτρομ αγνητικών  κυμ άτων.  Με ανάλογο τρόπο αντιλαμ βανόμ αστε  και τα φαινόμ ενα  ms ßapumras. ανεξάρτητη  από  τη  φύση  και  την  κατάσταση  του  σώμ ακ«·  συμ περαίνουμ ε  λοιπόν  ότι  η  σχέση  ms  μ άζα$ 
ßapous npos τη  μ άζα  αδρανεία5 είναι opoicos  η ίδια για  όλα  τα σώμ ατα.  Μπορούμ ε  άρα, επιλέγοντα$  καταλ­
Η  Γη επιδρά  έμ μ εσα  πάνω στην  πέτρα δημ ιουργώντα5  γύρω ms ένα  βαρυτικό  πεδίο. Αυτό  επιδρά  πάνω στην  λήλου  Tis μ ονάδε5,  να  κάνουμ ε  τη  σχέση  αυτή  ίση  npos  1·  έχουμ ε  επομ ένου  την  ακόλουθη  διατύπωση:  η 
πέτρα  και  προκαλεί  την  πτωτική  του  κίνηση.  Πειράμ ατα  μ ά$ διδάσκουν  ότι  η  loxus  aums ms ôpâons  σε ένα  βαρυτική  μ άζα  και η αδρανειακή  μ άζα zvós σώμ ατο5 είναι \ö\ss.

53  54
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

Μέχρι  oTiYpns, η  μ ηχανική  έχει  καταγράψει  αυτή τη σημ αντική  πρόταση  αλλά  δεν την  έχει  ερμ ηνεύσει.  Μπο­ Βασιζόμ ενο5  λοιπόν  oris  γνώσει  του  σχετικά  μ ε  το  βαρυτικό  πεδίο, για  το  οποίο  μ ιλήσαμ ε  στο  προηγούμ ενο 
ρούμ ε  να  καταλήξουμ ε  σε  μ ια  ικανοποιητική  ερμ ηνεία  μ όνον  εάν  δεχτούμ ε  ότι  η  ίδια  ιδιότητα  ενό5  σώμ ακ«  κεφάλαιο, ο napampnms θα καταλήξει στο συμ πέρασμ α ότι βρίσκεται, óncos και το κουτί, σε ένα βαρυτικό πεδίο 
εκδηλώνεται  ανάλογα  μ ε xis περιστάσε^  είτε  GΫS αδράνεια  είτε cos ßapos. Στο επόμ ενο  κεφάλαιο  θα  δείξουμ ε  αμ ετάβλητο  στον χρόνο.  Αρχικά  θα  εκπλαγεί  μ ε το  γεγονό5  ότι  το  κουτί  δεν  πέφτει  μ έσα  σε  αυτό  το  βαρυτικό 
nebs αυτό το ερώτημ α  συνδέεται  μ ε το αξίωμ α ms γενικήΞ σχετικότητα5.  πεδίο. Με το που θα ανακαλύψει άμ α» τον γάντζο στη μ έση του ταβανιού  και το τεντωμ ένο σχοινί που έχει προσ­
δεθεί πάνω του, θα συμ περάνει ότι το κουτί κρέμ εται μ ε τρόπο ώστε να στέκεται ακίνητο στο πεδίο ßapumras.

Μπορούμ ε  άραγε  να  υπομ ειδιάσουμ ε  και  να  αποφανθούμ ε  ότι  ο  napampnms  σφάλλει; Δ εν  το νομ ίζω,  εάν 
θέλουμ ε  να είμ αστε συνεπεί$ npos τον εαυτό  μ α$· πρέπει ακόμ η να  προσθέσουμ ε  ότι aurós o Tpónos αντίλη­
20ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  ψ η  των  πραγμ άτων  δεν  αντιβαίνει  ούτε τη  λογική  ούτε  raus VVGÛOTOUS νόμ ου5  ms  μ ηχανική5.  Μπορούμ ε  να 
Η  ισοδυναμ ία  ins aôpavEiaxns pazas  και ms ßaputiKns pazas GÙS επιχείρημ α  υπέρ του  θεωρήσουμ ε  ακίνητο το κουτί,  παρόλο  που  κινείται  μ ε μ ια επιταχυνόμ ενη  κίνηση  cos npos τον χώρο του  Γαλι­
αξιώμ αιο$ ins γενική5 σχειικότηια5  λαίου  που  εξετάστηκε  προηγουμ ένου.  Υπάρχει  επομ ένου  τρόπο5 να  προεκτείνουμ ε  την  αρχή  ms  σχετικότη­
Tas σε  σώμ ατα  που  κινούνται  μ ε  επιταχυνόμ ενη  κίνηση  τα  μ εν  σε  σχέση  npos  τα  δε  κι  έτσι  κερδίζουμ ε  ένα 
As φανταστούμ ε  ένα  μ εγάλο  μ έρο$  κενού  χώρου  τόσο απομ ακρυσμ ένο  από  κάθε  αστέρα  και  κάθε  σημ αντική  σοβαρό επιχείρημ α  υπέρ pias apxns ms γενική$ σχετικότητα$. 
μ άζα  ώστε  να  βρεθούμ ε  μ ε  πολύ  μ εγάλη  προσέγγιση  στην  περίπτωση  που  προβλέπει  ο  θεμ ελιώδη  νόμ ο5 
Πρέπει  βεβαία« να σημ ειώσουμ ε  ότι η δυνατότητα  pias τέτοια$ αντίληψη5 στηρίζεται  στη θεμ ελιώδη  αντίληψη 
του  Γαλιλαίου.  Είναι τότε δυνατόν να  επιλέξουμ ε,  για  αυτό το  μ έρο$ του  κόσμ ου, ένα  σύστημ α  avaepopas του 
του  βαρυτικού  πεδίου να  προσδίδει την ίδια  επιτάχυνση  σε όλα  τα σώμ ατα  είτε, πράγμ α  που είναι npo<pavés,
Γαλιλαίου  σύμ φωνα  μ ε  το  οποίο  τα  ακίνητα  σημ εία  παραμ ένουν  ακίνητα  και  τα  κινούμ ενα  σημ εία  διατηρούν 
στην  πρόταση ms loóurtas ms  βαρυτική5  μ άζα$ και ms α δ ρ ά ν ε ι α ^  μ άζα$. Εάν δεν υπήρχε aurós o cpuaiKós
συνεχώ5  μ ια  ευθύγραμ μ η  και  ομ οιόμ ορφη  κίνηση. As  φανταστούμ ε  επίση$  (JUS σύστημ α  avaepopas ένα  τερά­
νόμ ο$, ο  napampnms  εντό5 του  κουτιού, θα  αδυνατούσε  να εξηγήσει  τη συμ περιφορά  των γύρω του σωμ ά­
στιο  κουτί, σε σχήμ α  δωμ ατίου,  κι as υποθέσουμ ε  ότι στο εσωτερικό  του  βρίσκεται évas napampnms  εξοπλι­
των  μ ε  την  υπόθεση  ενό$  βαρυτικού  πεδίου,  κι  η  εμ πειρία  δεν  θα  του  επέτρεπε  να  θεωρήσει  ακίνητο  το 
σμ ένο5  μ ε μ ηχανήμ ατα.  Γι' αυτόν  δεν  υφίσταται  βεβαία^  βαρύτητα.  Πρέπει να  προσδεθεί  στο έδαφο5  μ ε σχοι­
σύστημ α  avacpopas του. As  υποθέσουμ ε  ότι  ο  napampnms  μ έσα  στο  κουτί  στερεώνει  εσωτερικά  ένα  σχοινί 
νιά για να μ ην αναληφθεί σιγά npos το ταβάνι του δωμ ατίου στην παραμ ικρή  πρόσκρουση  στο πάτωμ α. 
στο ταβάνι  και ότι  κρεμ άει  ένα σώμ α στο ελεύθερο  άκρο του. Το σχοινί θα  παραμ είνει  τεντωμ ένο  και  κατακό­
As φανταστούμ ε  ακόμ η  ότι  στο εξωτερικό  του  κουτιού  και  στο  μ έσο ms  opocpns  βρίσκεται évas yavizos  στε­ ρυφο  υπό την επίδραση  του  προκείμ ενου  σώμ ακ«. As αναζητήσουμ ε  τον  λόγο  για  τον οποίο το  σχοινί  είναι 
ρεωμ ένο5  μ ε σχοινιά  κι  ότι évas av0pa)nos  ασκεί  πάνω του  μ ια  ομ οιόμ ορφη  έλξη  κατ'  αυθαίρετο  τρόπο. Το  τεντωμ ένο.  Ο napampnms  μ έσα  στο  κουτί  θα  πει: το  κρεμ ασμ ένο  σώμ α  υφίσταται  μ έσα  στο  βαρυτικό  πεδίο 
κουτί  και  ο  napampnms  αρχίζουν  τότε  να  ίπτανται  μ ε  ομ αλά  επιταχυνόμ ενη  κίνηση  npos  «τα  επάνω».  Η  μ ια  δύναμ η  κατευθυνόμ ενη  npos τα  κάτω  στην οποία  ισορροπεί  η τάση  του  σχοινιού.  Η βαρυτική  μ άζα  του 
ταχύτητα  raus  θα  έτεινε  μ ε  τον  χρόνο  npos  το  άπειρο,  εάν  θεωρούσαμ ε  αυτό  το  σύνολο  αναφορικά  μ ε  ένα  κρεμ ασμ ένου  σώμ ατο5  καθορίζει  το  μ έγεθο$ του τεντώμ ακ«  [ms róons]  του  σχοινιού. Από την  άλλη, όμ α«, 
άλλο  σύστημ α  avaepopas στο οποίο δεν θα ασκούσαμ ε έλξη  μ ε το σχοινί.  évas ελεύθερο5  στον χώρο  napampnms  θα  κρίνει το φαινόμ ενο  cos εξή$: το σχοινί  παρασύρεται  από την επι­
ταχυνόμ ενη  κίνηση του  κουτιού  και τη μ εταδίδει  στο σώμ α  που είναι  κρεμ ασμ ένο  πάνω του. Η τάση του σχοι­
Τι συμ βαίνει  όμ ω$ για έναν παρατηρητή  μ έσα στο κουτί; Την επιτάχυνση του  κουτιού την αντιλαμ βάνεται  μ ε τη 
νιού  είναι τέτοια  ώστε  μ πορεί pórlis va  παράγει  την επιτάχυνση  του  σώμ ατο$.  Η αδρανειακή  μ άζα  του  σώμ α­
μ έσω ms avtiópaons  του  πατώμ ατο5.  Πρέπει να  απορροφήσει  αυτή την  πίεση  μ έσω των  ποδιών του εάν δεν 
K)s  καθορίζει  την  τάση  του  σχοινιού,  θα  δούμ ε,  σύμ φωνα  μ ε  αυτό  το  πείραμ α,  ότι  η  προέκταση  ms  apxns 
θέλει να σωριαστεί στο éôacpos. Στέκεται  λοιπόν  μ έσα  στο κουτί ακριβοί óneos évas άνθρωπο5 στέκεται  μ έσα 
ms  σχετικότητα5  συνεπάγεται  υποχρεωτικά  την  πρόταση loóuKas ms ßapuuKns  μ άζα$  και  ms  αδρανειακή$. 
σε  ένα  δωμ άτιο  σπιτιού.  Εάν αφήσει  ένα  αντικείμ ενο  που  κρατούσε  στο χέρι  του,  η επιτάχυνση  του  κουτιού 
Έτσι φτάνουμ ε σε μ ια φυσική ερμ ηνεία  aums ms  πρόταση. 
δεν θα  μ εταδίδεται  πια στο σώμ α  αυτό  και  θα  πλησιάσει  τον  πάτο του  κουτιού  μ ε  μ ια  επιταχυνόμ ενη  σχετική 
κίνηση.  Ο  napampnms  θα  παρατηρήσει  εκείνη  τη  στιγμ ή  ότι  η  επιτάχυνση  του  σώμ ακκ  σε  σχέση  μ ε  το  Βλέπουμ ε, εξετάζοντα$ το κουτί  που κινείται  μ ε μ ια  επιταχυνόμ ενη  κίνηση, ότι  μ ια θεωρία  ms γενική$ σχετικό­
πάτωμ α είναι  πάντοτε η ίδια, όποιο  κι αν είναι το σώμ α  μ ε το οποίο εκτελεί το πείραμ α.  uuas  θα  δώσει  σημ αντικά  συμ περάσμ ατα  αναφορικά  μ ε  TOUS νόμ ου$  ms ßapumras.  Πράγμ ατι,  η  λογική 

55  56 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

ανάπτυξη  ms lóéas ms γενική$  σχετικότητα$  διατύπωσε  νόμ ου$ TOUS onoious  επαληθεύει  το  βαρυτικό  πεδίο.  pas.  Τόσο  στη  κλασική  μ ηχανική  όσο  και  στην  ειδική  θεωρία  ms  σχετικότητα5  διακρίνουμ ε  συνεπώ5  τα 
Οφείλω, ωστόσο, από τώρα να  προειδοποιήσω  τον αναγνώστη σχετικά  μ ε μ ια  παρανόηση  που θα  μ πορούσε  συστήμ ατα  avacpopas  Κ για  τα οποία  αληθεύουν  οι  φυσικοί  νόμ οι  από τα συστήμ ατα  avacpopas για τα  οποία 
να  προκύψει  από τούτε$  Tis παρατηρήσει.  Υπάρχει  ένα  βαρυτικό  πεδίο για  τον  παρατηρητή  μ έσα  στο  κουτί,  δεν  αληθεύουν. 
ακόμ α  κι αν δεν ισχύει το ίδιο για το πρώτο σύστημ α συντεταγμ ένων  που επιλέξαμ ε,  θα  αφηνόμ ασταν  επομ έ­
VCDS  εύκολα  να σκεφτούμ ε  ότι  η ύπαρξη  ενό5 βαρυτικού  πεδίου είναι  πάντοτε  npocpavns. θα  μ πορούσαμ ε να  Κανένα  λογικό  πνεύμ α όμ ωϊ  δεν μ πορεί να είναι  ικανοποιημ ένο  μ ε αυτή την κατάσταση  πραγμ άτων. Τίθεται η 
φανταστούμ ε  ότι  όποιο  κι  αν  είναι  το  θεωρούμ ενο  βαρυτικό  πεδίο,  μ πορούμ ε  πάντοτε  να  επιλέξουμ ε  ένα  ακόλουθη  ερώτηση:  nos  είναι  δυνατόν  ορισμ ένα  συστήμ ατα  avacpopas  (ή  μ άλλον  η  κινητική  TOUS κατάστα­
άλλο  σύστημ α  avacpopas cos npos το οποίο δεν υπάρχει  βαρυτικό  πεδίο. Τούτο όμ ω$ επ' ουδενί δεν αληθεύ­ ση) να  διακρίνονται  από άλλα  συστήμ ατα  (ή  μ άλλον  από την  κινητική TOUS κατάσταση);  noios  είναι  ο  λόγο$ 
ει για  όλα  τα  βαρυτικό  πεδία  και δεν  ισχύει  παρά  μ όνον για  εκείνα  που έχουν  μ ια  πολύ  ιδιαίτερη  δομ ή. Είναι  aums ms διάκριση; θα  χρησιμ οποιήσω  μ ια σύγκριση για να δείξω  καθαρά τι σημ αίνει  αυτό το ερώτημ α. 
αδύνατον, για  παράδειγμ α, να επιλέξουμ ε  ένα τέτοιο σύστημ α  avacpopas cos npos το οποίο το βαρυτικό  πεδίο 
θεωρώ  μ ία  εστία  υγραερίου  στην  οποία  βρίσκονται  δύο  χύτρε$  τόσο  πανομ οιότυπε5  που  είναι  αδύνατον  να 
ms  Tns (σε όλο ms το εύρο$) θα εξαφανιζόταν εντελώ$. 
us ξεχωρίσουμ ε.  Και οι δύο  είναι  μ ισογεμ άτε5  μ ε νερό.  Παρατηρώ  ότι ο ατμ ό5 βγαίνει  ασταμ άτητα  από τη  μ ία 
Καταλαβαίνουμ ε  τώρα  γιατί  το  επιχείρημ α  που  αναπτύχθηκε  στο τέλο$  του  17ου  κεφαλαίου  κατά  ms  apxns  χύτρα  αλλά  όχι  κι  από την άλλη. Το γεγονό5  θα  μ ε εξέπληττε,  πόσο  μ άλλον  εάν  δεν  είχα  δει  ποτέ  μ ου  ούτε 
ms  σχετικότητα5  δεν  έχει  αποδεικτική  ισχύ.  Είναι  αλήθεια  ότι  ο  napampnms  μ έσα  σε  βαγόνι  που  φρενάρει  εστία  υγραερίου  ούτε  χύτρα.  Η έκπληξη  μ ου  διαλύεται  όμ ω5  άπαξ  και  παρατηρήσω  κάτω  από  την  πρώτη 
αισθάνεται, CÜS αποτέλεσμ α  του  φρεναρίσμ ατο5,  ένα  σπρώξιμ ο  npos τα  εμ πρό5  κι  ότι  αντιλαμ βάνεται  έτσι τη 
χύτρα  κάτι γαλάζιο  και φλεγόμ ενο,  και απολύτου τίποτε  κάτω από τη δεύτερη  (ακόμ η  κι αν  πρωτοαντικρύζω 
μ η ομ αλή  ταχύτητα  (την επιτάχυνση) του τρένου.  Κανεί5 όμ ω5 δεν τον υποχρεώνει να αποδώσει  αυτό το τρά­
φλόγα  υγραερίου),  θα  έλεγα,  βέβαια,  ότι  αυτό  το  γαλάζιο  κάτι  είναι  η  αιτία  ms  εκφυγή$  του  ατμ ού  ή,  εν 
νταγμ α  σε  μ ια  πραγμ ατική  επιτάχυνση  του  βαγονιού.  Μπορεί  να  το  ερμ ηνεύσει CÜS εξή$: το σύστημ α  avacpo­
πάση περιπτώσει, ότι είναι  μ άλλον  η αιτία του. Εάν όμ ω$ δεν  παρατηρήσω τίποτε κάτω από καμ ία χύτρα  κι αν 
pas μ ου (το βαγόνι)  παραμ ένει óiapKcbs ακίνητο. Os npos τον ίδιο όμ α^  κυριαρχεί  (κατά τη διάρκεια  του φρε­
νάρισμ α«^)  ένα  βαρυτικό  πεδίο  κατευθυνόμ ενο  npos τα εμ πρό$ και  ποικίλο  ανάλογα  μ ε τον χρόνο. Υπό την  διαπιστώσω  ότι  μ ία  από us δύο  εξατμ ίζει  συνεχώ5 ενώ δεν  συμ βαίνει  το  ίδιο  και  στην άλλη, θα  εκπλαγώ  και 
επίδραση  του  τελευταίου,  οι  γραμ μ έ5 óncus en'\or)s  και  η  Γη μ ετατοπίζονται  μ ε  μ η  ομ αλή  κίνηση  έτσι  ώστε  η  δεν  θα  μ είνω  ικανοποιημ ένο$  παρά  μ όνον  εάν  ορίσω  μ ία  περίσταση  στην  οποία  να  μ πορώ  να  αποδώσω  τη 
αρχική  ms  ταχύτητα,  κατευθυνόμ ενη  npos  τα  πίσω,  ελαττώνεται óiapKcbs.  Αυτό  το  βαρυτικό  πεδίο  είναι  η  διαφορετική  συμ περιφορά  ms  κάθε χύτρα5. 
αιτία του τραντάγμ ακ« του επιβάτη παρατηρητή. 
Με  ανάλογο  τρόπο,  μ άταια  αναζητώ  στην  κλασική  μ ηχανική  (ή  μ άλλον  στη θεωρία  ms  ειδικήΞ  σχετικότητα5) 
κατιτί  πραγμ ατικό στο οποίο θα  μ πορούσα να αποδώσω τη διαφορετική  συμ περιφορά  των σωμ άτων cos npos 
τα συστήμ ατα  avacpopas  Κ και  Κ'.  Ο Νεύτωνα$ είχε  ήδη  δει  αυτή την αντίφαση  αλλά  μ άταια  προσπάθησε να 
δώσει  μ ία απάντηση. Eravos  που την αναγνώρισε  καθαρότερα  ήταν ο E. Max 19  και απαίτησε, εξαιχία5 ms, va 
21ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
θεμ ελιωθεί  η  φυσική  σε  άλλε$ ßaasis.  Μπορούμ ε  να  αντιπαρέλθουμ ε  αυτή  m  δυσκολία  μ ονάχα  μ ε  μ ια 
Qs npos ιι είναι avEnapKeis οι ßaoeis ins KfìaoiKns pnxaviKns και ins EiöiKns oxeiiKÓinias;
φυσική  σύμ φωνα  μ ε την αρχή ms γενικήΞ σχετικότητα5.  Οι εξισώσει  aums ms θεωρία$  αληθεύουν  για οποι­

OncüS ήδη επισημ άναμ ε,  η κλασική  μ ηχανική  ξεκινά  από την εξήΞ αρχή: τα υλικά  σημ εία  τα επαρκώ5 απομ α­ οδήποτε σύστημ α  avacpopas, όποια  κι αν είναι  η κινητική του κατάσταση. 
κρυσμ ένα  από άλλα  υλικά  σημ εία  είτε  κινούνται  μ ε ομ οιόμ ορφη  ευθύγραμ μ η  κίνηση είτε παραμ ένουν ακίνη­
τα.  Παρατηρήσαμ ε  επίσα  πολλέ5 cpopés ότι  ο θεμ ελιώδη aurós νόμ ο5 δεν  μ πορεί να αληθεύει  παρά για τα 
19.  Ερνστ Max (1838­1916), AucnpiaKós cpuairós και cpiflóaocpos. Η φιλοσοφία του είναι μ ια απόπειρα περιγραφή5 του συνόλου xns εμ πει­
συστήμ ατα  avacpopas  Κ, τα οποία  κινούνται  μ ε ορισμ ένε$  ιδιαίτερεΞ  κινήσει  και  κινούνται  τα  μ εν CÜS npos τα 
pias, ξεκινώνχαΒ από us αισθήσε^ και tous νόμ ου5 που τη συνέχουν xcopis να παρεμ βάλλει us έννοιε5 ins unóoraons, xns aiuómias, κ.λπ. Η 
δε  μ ε μ ια ομ οιόμ ορφη  κίνηση  μ εταβίβασα.  Η πρόταση δεν αληθεύει  αναφορικά  μ ε άλλα  συστήμ ατα  αναφο­ κριτική του axis apxés ms νευτώνεια5 μ ηχανική$ επηρέασε xis lóées του Αϊνστάιν. 

57  58 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

22ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  'Hrìios  είναι  διαφορετικά  τοποθετημ ένο$.  Η διερεύνηση  ms  επαλήθευση5  ή  μ η  aums  ms  συνεπές   είναι  ένα 
MepiKÉs συνεπές ins apxns ins γενική5 σχετικότητα^  έργο μ είζονο5 σημ ασία5. Ελπίζουμ ε οι αστρονόμ οι να  βρουν  μ ελλοντικά  κάποια  λύση. 2 0 

Κατά  δεύτερο  λόγο,  η  συνέπεια  αυτή  δείχνει  ότι,  σύμ φωνα  μ ε  τη  γενική  θεωρία  ms  σχετικότητα5,  ο  νόμ ο$ 
Οι σκέψε^ του  20ού  κεφαλαίου  δείχνουν  ότι  η αρχή ms γενικήΞ σχετικότητα5  pas επιτρέπει να  συνάγουμ ε us 
που  διατυπώθηκε  πολλέ$  (popes  ήδη  ms  σταθερότητα5  ms  ταχύτητα5  του cpcotós στο  κενό,  που  συνιστά  μ ία 
lóiótnxES του  βαρυτικού  πεδίου  χάρη  σε  μ ια  αμ ιγώ5  θεωρητική  διαδικασία.  As  υποθέσουμ ε  ότι  γνωρίζουμ ε 
από Tis δύο  θεμ ελιώδες   υποθέσει ms ειδικήΞ Θεωρία5 ms σχετικότητα5, δεν μ πορεί να αξιώνεται  μ ια απεριό­
την  πορεία,  στον χώρο  και  τον χρόνο,  ενό$ οποιουδήποτε  φυσικού  φαινομ ένου  που  συνέβη  σε  μ ια  περιοχή  ριστη ακρίβεια· auTés οι φωτεινέ5 ακτίνε$ μ πορούν να είναι  καμ πυλόγραμ μ ε5  μ όνον εάν η ταχύτητα ms διάδο­
του  Γαλιλαίου  cos npos  ένα  σύστημ α  avacpopas  του  Γαλιλαίου  Κ.  Μπορούμ ε  τότε  να  βρούμ ε  μ ε  τη  βοήθεια  ons του cpoùtós ποικίλλει  ανάλογα  μ ε τον τόπο. θα  μ πορούσαμ ε να σκεφτούμ ε  ότι η συνέπεια  αυτή  ανατρέπει 
καθαρά  θεωρητικών  πράξεων, δηλαδή  απλώ$ μ ε υπολογισμ ό, τον τρόπο  μ ε τον οποίο  αυτό το γνωστό  φαι­ την  ειδική  θεωρία  ms  σχετικότητα5  και  τη  θεωρία  ms  σχετικότητα5  εν  γένει.  Στην  πραγμ ατικότητα  όμ ω5  τα 
νόμ ενο  συμ περιφέρεται GÛS npos ένα σύστημ α avacpopas κινούμ ενο  μ ε μ ια επιταχυνόμ ενη  κίνηση σε σχέση μ ε  πράγμ ατα  δεν  έχουν  έτσι.  Μπορούμ ε  μ ονάχα  να  συμ περάνουμ ε  ότι  η  ειδική  θεωρία  ms  σχετικότητα5  δεν 
το  Κ.  Καθώ5 ópcos υπάρχει  ένα  βαρυτικό  πεδίο OÛS npos io  νέο  σύσιημ α  avacpopas  Κ',  συνάγουμ ε  έτσι  από  μ πορεί να  διεκδικεί  ένα  απεριόριστο  πεδίο  α λ ή θ ε ^ ­  τα αποτελέσμ ατα  ms  ισχύουν  μ όνον  όσο  μ πορούμ ε να 
τον συλλογισμ ό  neos το βαρυτικό  πεδίο επηρεάζει το npos μ ελέτη  φαινόμ ενο.  παραβλέπουμ ε Tis επιδράσει των βαρυτικών  πεδίων στα φαινόμ ενα  (για παράδειγμ α  στο (poos). 

Μαθαίνουμ ε  έτσι ότι  ένα  σώμ α  κινούμ ενο  ευθύγραμ μ α  και  ομ αλά  cos npos το  Κ (που απαντά  στην αρχή  του  Kaedòs οι  πολέμ ιοι  ms  θεωρία$  ms  σχετικότητα5  συχνά  δηλώνουν  ότι  η  ειδική  θεωρία  ms  σχετικότητα$  έχει 
Γαλιλαίου)  κινείται, σε σχέση  μ ε το σύστημ α  avacpopas  Κ'  που κινείται  μ ε μ ια επιταχυνόμ ενη  κίνηση (το κουτί),  ανατραπεί  από  εκείνη  ms  γενική5  σχετικότητα5,  θα  προσπαθήσω  να  φωτίσω  την  πραγμ ατική  κατάσταση  των 
μ ε  μ ια  επιταχυνόμ ενη  και  γενικά  καμ πυλόγραμ μ η  κίνηση.  Αυτή  η επιτάχυνση  ή  αυτή  η  καμ πύλη  αντιστοιχεί  πραγμ άτων  μ ε τη  βοήθεια  ενό$ παραδείγμ ατο5.  Πριν την εμ φάνιση  ms  ηλεκτροδυναμ ική5,  οι νόμ οι  ms  ηλεκ­
στην  επίδραση,  πάνω  στο  κινούμ ενο  σώμ α,  του  βαρυτικού  πεδίου  που  κυριαρχεί  cos npos  io  Κ'.  Γνωρίζαμ ε  TpocrKHiKns θεωρούνταν  απλά νόμ οι του  ηλεκτρισμ ού. Σήμ ερα  γνωρίζουμ ε  ότι  η ηλεκτροστατική  δεν  μ πορεί 
ήδη  όιι  ιο  βαρυιικό  πεδίο  επηρεάζει  έτσι  την  κίνηση  των  σωμ άτων,  μ ε αποτέλεσμ α  αυτή  η συλλογιστική  να  να εφαρμ οστεί στα ηλεκτρικά  πεδία  παρά μ όνον στην περίπτωση (που ποτέ δεν πραγμ ατώνεται  κατά  απόλυτο 
μ ην μ α$ διδάσκει τίποτε το καινούργιο  κατ' αρχήν.  τρόπο)  που οι  ηλεκτρικέ$  μ άζε$ είναι  αυστηρά  ακίνητε5 οι  μ εν cos npos Tis δε  και  ακίνητε5 cos npos το σύστη­
μ α συντεταγμ ένων.  Άραγε οι εξισώσει  του  Μάξγουελ  ανέτρεψαν έτσι την ηλεκτροστατική;  Επ' ουδενί.  Η ηλε­
Αντιθέτου,  έχουμ ε  ένα  καινούργιο  αποτέλεσμ α  θεμ ελιώδου5  σημ ασία5  όταν  εφαρμ όζουμ ε  αυτή  τη συλλογι­ κτροστατική  θεωρείται  μ ια  ακραία  περίπτωση  ηλεκτροδυναμ ική$·  οι νόμ οι  ms τελευταία$  γίνονται  ακριβοί  οι 
στική  σε  μ ια  φωτεινή  ακτίνα. Δ ιαδίδεται, σε σχέση  μ ε το σύστημ α  avacpopas του  Γαλιλαίου, ευθύγραμ μ α  και  νόμ οι  ms  npcoms στην  περίπτωση  που τα  πεδία  παραμ ένουν  αμ ετάβλητα  στον χρόνο. Αυτή  είναι  και  η ευτυ­
μ ε  ταχύτητα  e  Σε σχέση  όμ ω$  μ ε  το  κουτί  που  κινείται  μ ε  επιταχυνόμ ενη  κίνηση  (σύστημ α  avacpopas  Κ'),  η  χέστερη  μ οίρα  μ ια$  cpuaiKns  θεωρία$:  να  ανοίγει  τον  δρόμ ο  σε  μ ια  γενικότερη  θεωρία,  παραμ ένοντα$  μ ια 
τροχιά  aums  ms  φωτεινή5  avivas  εύκολα  αποδεικνύεται  ότι δεν  είναι  πλέον  ευθύγραμ μ η.  Πρέπει να  συμ πε­ ιδιάζουσα  περίπτωση ms. 
ράνουμ ε  εξ αυτού  ότι οι eparavés ακτίνε5 δεν διαδίδονται  εν γένει  ευθύγραμ μ α  εντό$ των  βαρυτικών  πεδίων. 
Είδαμ ε, στο προαναφερθέν  παράδειγμ α  ms διάδοση  του cpcDtós, ότι η αρχή ms γενική5 σχετικότητα5  [las επι­
Το συμ πέρασμ α  αυτό είναι σημ αντικότατο  από δύο πλευρέ5. 
τρέπει να  συνάγουμ ε ­μ έσω  μ ιαΞ Θεωρητική5  διαδικασία5— την επίδραση  του  βαρυτικού  πεδίου  στη  ροή των 
Κατ'  apxas  είναι  εμ πειρικά  επαληθεύσιμ ο.  Εάν évas  λεπτομ ερή5  συλλογισμ ό$  δείχνει  ότι  η  καμ πύλη  των  φαινομ ένων,  όταν  ήδη  γνωρίζουμ ε  TOUS νόμ ου$  TOUS  στην  περίπτωση  που  δεν  υπάρχει  βαρυτικό  πεδίο. Το 
φωτεινών  ακτινών,  υπολογισμ ένη  βάσει ms θεωρία$ ms YsviKns σχετικότητα$, δεν είναι  παρά ελάχιστη για τα 
βαρυτικά  πεδία  που  μ πορούμ ε  να  μ ελετήσουμ ε,  πρέπει να  φτάνει  τα  1,7  δεύτερα  του  τόξου  για  TIS eparavés
ακιίνε5  που  διαδίδονται  εφαπτόμ ενε5  στον Ήλιο.  θα  έπρεπε  να  προκύπτει  εξ  αυτού  ότι  οι  απλανεί$  αστέρε$  20.  Η επαλήθευση αυχή πραγμ ατοποιήθηκε τρία χρόνια αργότερα, καιά χη διάρκεια ins ofliKns έκλειψη oris 29  Μαΐου  1919. Την προετοι­
μ ασία ms napaxnpnons χην είχε ήδη από to  1917 σχεδιάσει ο ßaoiriiKOs aaxpovópos Φρανκ Νχισόν (1868­1939). Το πείραμ α χο διηύθυνε ο 
που  παρατηρούνται  κοντά  στον Ήλιο  ­οι  οποίοι  μ πορούν να  παρατηρηθούν  σε στιγμ ή ολικήΞ έκλειψη$­ πρέ­
Ένχιγκχον. Το θεχικό αποχέλεσμ α ανακοινώθηκε σχον Αϊνστάιν,  που δεν χο είχε κρίνει απαραίχηχο να παράσχει, από χον Λόρενκ  και  παρου­
πει να μ α$ φαίνονται απομ ακρυσμ ένοι  από τον Ήλιο  συγκριτικά  μ ε τη θέση  που κατέχουν στον ουρανό όταν ο  σιάστηκε μ ε εξαιρετικό χρόπο axis 6 Νοεμ βρίου 1919 μ προσχά σχη Βασιλική Ακαδημ ία xns  Αγγλία5. 

59  60 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝίΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

ωραιότερο  πρόβλημ α  στο οποίο  η αρχή  ins σχετικότητα5 δίνει  μ ία  λύση  είναι  η αναζήτηση  των νόμ ων  orous  ομ αλή  περιστροφική  κίνηση cos npos το  Κ. Για να συγκεκριμ ενοποιήσουμ ε  us IOÉES αυτέ5, as φανταστούμ ε  ότι 
onoious  υπακούει το ίδιο το βαρυτικό  πεδίο. Η κατάσταση έχει cos εξή5.  το  Κ' παριστάνεται  μ ε έναν επίπεδο  κυκλικό  δίσκο  που  περιστρέφεται  μ ε ομ αλή  κίνηση  μ έσα  στο επίπεδο του 
γύρω  από  το  κέντρο  του. 'Evas  napampnms  καθισμ ένο5  στην  περίμ ετρο  του  κυκλικού  δίσκου  Κ'  υφίσταται 
Γνωρίζουμ ε  τομ εί5 xpovoxcupiKOUs όπου  συμ περιφέρονται  (κατά  προσέγγιση)  cas Γαλιλαιϊκοί  μ ε  μ ια  κατάλλη­
μ ια  δύναμ η  που  ενεργεί  κατά  τον  άξονα  ms  avivas  npos  το  εξωτερικό  και  η  οποία  αποδίδεται  ­από  έναν 
λη  επιλογή συστήμ ατο5 avacpopas, δηλαδή  xopeis όπου δεν υφίστανται  βαρυτικά  πεδία. Εάν τώρα αναγάγου­
παρατηρητή  ακίνητο  cos npos το  πρώτο σύστημ α  avacpopas  Κ­  σε ένα  αδρανειακό  αποτέλεσμ α  (φυγόκεντρη 
μ ε έναν τέτοιο τομ έα  σε ένα σύστημ α  avacpopas  Κ' που  κινείται  μ ε μ ια οποιαδήποτε  κίνηση, υπάρχει σε σχέση 
δύναμ η).  Ο  παρατηρητή$  που  κάθεται  στον  δίσκο  δύναται  ωστόσο  να  θεωρεί  τον  δίσκο  του  ένα  ακίνητο 
μ ε το  Κ' ένα  βαρυτικό  πεδίο  μ εταβαλλόμ ενο  ανάλογα  μ ε τον χρόνο  στον χώρο.  Η κατάσταση  του  τελευταίου 
σύστημ α  avacpopas­  δικαιοδοτείται  να το  κάνει χάρη  στην αρχή ms γενικήΞ σχετικότητα5. Αποδίδει  τη  δύναμ η 
εξαρτάται  φυσικά  από την επιλεγμ ένη  κίνηση του  Κ'.  Ο γενικό5 νόμ ο5 του  βαρυτικού  πεδίου, σύμ φωνα  μ ε τη 
που  ασκείται  πάνω  του  και  γενικά  σε  όλα  τα  ακίνητα  σώμ ατα  cos  npos  τον  δίσκο  σε  ένα  βαρυτικό  πεδίο. 
γενική  θεωρία  ms σχετικότητα5,  πρέπει να επαληθευτεί  από όλα  τα  βαρυτικά  πεδία  που επιτεύχθηκαν  ομ οιό­
Αναμ φίβολα  η διάδοση  στον χώρο  αυτού  του  βαρυτικού  πεδίου  δεν  μ πορεί να ανταποκριθεί  στη θεωρία  ms 
τροπα. Ακόμ α  κι αν δεν  μ πορούμ ε να δημ ιουργήσουμ ε  μ ε αυτόν τον τρόπο όλα  τα  βαρυτικά  πεδία, ελπίζου­ ßapuuuas  του  Νεύτωνα.  Καθώ5 όμ ω$ ο  napampnms  πιστεύει  στη γενική  θεωρία  ms σχετικότητα$, η δυσκο­
μ ε  ωστόσο  ότι  δυνάμ εθα  να  συνάγουμ ε  από  τη  μ ελέτη  αυτών  των  ιδιαίτερων  βαρυτικών  πεδίων  τον  γενικό  λία  αυτή  δεν τον  προβλημ ατίζει·  δικαία^  ελπίζει  ότι  θα  βρεθεί évas νόμ ο5  περί ßapumTas  που δεν  θα  εξηγεί 
νόμ ο ms ßapuimas.  Η ελπίδα  μ α$ αυτή  επαληθεύτηκε  στο ακέραιο. Αφότου  είδαμ ε  καθαρά τον στόχο, χρει­ μ ονάχα την κίνηση των αστέρων αλλά  και το δυναμ ικό  πεδίο που παρατηρήθηκε  στον δίσκο. 
άστηκε  ­για  να  τον  επιτύχουμ ε­ να  υπερβούμ ε  μ ία  ακόμ α  σοβαρή  δυσκολία,  την  οποία  δεν  πρέπει  να απο­
κρύψω  από  τον  αναγνώστη,  μ ια  και  αποτελεί  αναπόσπαστο  κομ μ άτι  του  ζητήμ ατο5.  As  εμ βαθύνουμ ε  κατ'  Ο  εν  λόγω  napampnms  κάνει  πειράμ ατα  στον  δίσκο  μ ε  ρολόγια  και  βαθμ ολογημ ένοι  κανόνε5,  προκειμ έ­
apxas  λίγο oris loioxniES ενό$ χωροχρονικού  συνεχού5.  νου ­βάσει  αυτών των  παρατηρήσεων­ να διατυπώσει aKpißEis ορισμ ού5 των δεδομ ένων  του χώρου  και του 
χρόνου cos npos τον δίσκο  Κ'. Τι του διδάσκουν  αυτά τα  πειράμ ατα; 
Φανταζόμ αστε  δύο  ίδια  ρολόγια  στερεωμ ένα  από τον παρατηρητή το ένα στο κέντρο του δίσκου  και το  άλλο 
στην  περιφέρεια  του,  έτσι  ώστε  να  παραμ ένουν  και  τα  δύο  ακίνητα  σε  σχέση  μ ε  τον  δίσκο.  Αναρωτιόμ αστε 
εάν τα δύο αυτά  ρολόγια  προχωρούν το ίδιο γρήγορα  από πλευρά$ συστήμ ατο5 του  Γαλιλαίου  που δεν  κινεί­
23ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
ται  μ ε  περιστροφική  κίνηση. Qs npos αυτό, το  ρολόι  που  βρίσκεται  στο  κέντρο  δεν  έχει ταχύτητα, ενώ  εκείνο 
MEiaßofles ίων ρολογιών και των κανόνων μ έτρησα σε ένα σύστημ α avacpopas κινούμ ε­ που  βρίσκεται  στην  περιφέρεια  κινείται  κατά  συνέπεια  ms  περιστροφή5 του δίσκου  cos npos ένα  Κ'.  Σύμ φωνα 
νο περιστροφικά  μ ε  ένα  αποτέλεσμ α  του  12ου  κεφαλαίου,  το  δεύτερο  ρολόι  προχωρά  πάντοτε  πιο  αργά  ανάλογα  μ ε  ένα  Κ' 
από  εκείνο  που  είναι  ακίνητο  στο  κέντρο  του  δίσκου.  Ο  napampnms,  τον  οποίο  φανταζόμ αστε  καθιστό  στο 
Απέφυγα  σκόπιμ οι  να  μ ιλήσω  μ έχρι  εδώ  για  τη  φυσική  ερμ ηνεία  των  χωροχρονικών  ενδείξεων  στην  περί­ κέντρο  σχεδόν  του  δίσκου  δίπλα  στο εκεί  ρολόι  θα  έπρεπε να  διαπιστώνει, óncos είναι  φυσικό, το  ίδιο  πράγ­
πτωση ms γενική5 σχετικότητα5.  Ευθύνομ αι cos εκ τούτου για έναν ορισμ ένο αριθμ ό  ασυγχώρητων  και  διόλου  μ α.  Επομ ένου ένα  ρολόι  προχωρά  περισσότερο  ή  λιγότερο  γρήγορα  στον συγκεκριμ ένο  δίσκο,  ή εν γένει σε 
αμ ελητέων  λαθών, óncos  γνωρίζουμ ε  από  την  ειδική  θεωρία  ms  σχετικότητα5.  Είναι  επομ ένου Kaipós va οποιοδήποτε  βαρυτικό  πεδίο,  ανάλογα  μ ε  τη  θέση  που  καταλαμ βάνει.  Δ εν  είναι  άρα  δυνατόν  να  οριστεί  ο 
καλύψουμ ε τώρα αυτή την  παράλειψη·  σημ ειώνω ωστόσο εξ apxns ότι  η κατανόηση του napóvTOS ζητήμ ακ«  xpóvos  μ ε  τη  βοήθεια  ρολογιών  ακίνητων  ανάλογα  μ ε  το  σύστημ α  avacpopas.  Σκοντάφτουμ ε  σε  μ ια  παρό­
απαιτεί από την πλευρά του αναγνώστη αρκετή  υπομ ονή  και μ εγάλη  αφαιρετική  ικανότητα.  μ οια  δυσκολία  όταν  προσπαθούμ ε να εφαρμ όσουμ ε  τον ορισμ ό ms auyxpovias  που δόθηκε  προηγουμ ένου, 
δεν θέλω  όμ ω$ να εμ βαθύνω στο ζήτημ α. 
As  εξετάσουμ ε  εκ  νέου  παντελών EIÔIKÉS  περιπτώσει  που  ήδη  μ ελετήθηκαν  πολλάκ^.  As  υποθέσουμ ε  ότι 
έχουμ ε  έναν τομ έα  στον χρόνο  και  τον χώρο,  όπου  δεν  υπάρχει  βαρυτικό  πεδίο  αναφορικά  μ ε ένα  σύστημ α  Ω στόσο  και ο  καθορισμ ό5 των συντεταγμ ένων  στον χώρο  παρουσιάζει  επίση5 ανυπέρβλητε$  δυσκολίε$. Έτσι, 
avacpopas  Κ  καταλλήλου  επιλεγμ ένη5  Kivnons.  Το  Κ  είναι  άρα  ένα  σύστημ α  avacpopas  του  Γαλιλαίου GÛS όταν ο  napampnms  που  κινείται  μ αζί  μ ε τον δίσκο  ακουμ πήσει  τον  βαθμ ολογημ ένο  του  κανόνα  (έναν  πολύ 
npos αυτόν τον τομ έα  και τα αποτελέσμ ατα  ms siôiKns θεωρία$ ms σχετικότητα5 αληθεύουν GÛS npos το  Κ. As  μ ικρό  κανόνα  συγκριτικά  μ ε την ακτίνα του δίσκου) εφαπτόμ ενα  στην περίμ ετρο του  κύκλου, το μ ήκο$ του σε 
φανταστούμ ε  ότι  αναγάγουμ ε  αυτόν  τον  τομ έα  σε  ένα  δεύτερο  σύστημ α  avacpopas  Κ',  που  κινείται  μ ε  μ ια  σχέση  μ ε ένα σύστημ α  avacpopas του  Γαλιλαίου  είναι  μ ικρότερο$ από  1, διότι, σύμ φωνα  μ ε το  12ο  κεφάλαιο, 

61  62 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

ία  κινούμ ενα  σώμ ατα  υφίστανται  μ ια συστολή  κατά τον άξονα ms  Kivnons. Εάν, αντίθετα, θέσει τον  βαθμ ολο­ μ ατα avacpopas  Κ,  Κ',  κ.Απ.,  είναι  ισοδύναμ α  για  την  περιγραφή  ms φ ύ σ α  (τη διατύπωση  των γενικών φυσι­
γημ ένο  του  κανόνα  κατά  την  ακτίνα,  δεν  θα  παρατηρήσει  καμ ία  συστολή  naipvovras  το  Κ CDS σύστημ α  ανα­ κών νόμ ων), όποια  κι αν είναι  η κινητική raus κατάσταση  δεν  μ πορεί να διατηρηθεί,  μ ια  και  η χρήση των στε­
cpopas. ΣυνεπϋΧ  εάν ο  napampnuis  μ ετρήσει  μ ε έναν  βαθμ ολογημ ένο  κανόνα  την  περίμ ετρο  του  δίσκου  κι  ρεών συστημ άτων  avacpopas δεν είναι γενικά  δυνατή για  μ ια  μ ελέτη στον χρόνο  και τον χώρο σύμ φωνα  μ ε τη 
εν συνεχεία  τη διάμ ετρο  του  κι αν διαιρέσει TOUS δύο  αριθμ ού$  που θα  καταγράψει  τον  μ εν μ ε τον δε, δεν θα  μ έθοδο  που  υιοθετήθηκε  στην  ειδική  σχετικότητα.  Αντικαθιστούμ ε  το  σύστημ α  avacpopas  μ ε  το  Γκαουσιανό 
βρει  πηλίκο  τον γνωστό  αριθμ ό  π =  3,14...,  αλλά  έναν  μ εγαλύτερο  αριθμ ό,  ενώ για  έναν  δίσκο  ακίνητο cos  σύστημ α  συντεταγμ ένων.  Η ακόλουθη  πρόταση  μ εταφέρει  επομ ένου τη θεμ ελιώδη  ιδέα  ms γενική$ σχετικό­
npos το  Κ,  φυσικά  και  θα  βρίσκαμ ε  ακριβά^  τον αριθμ ό  π. Αποδεικνύουμ ε  άρα  ότι  οι  προτάσε^ ms  ευκλεί­ mms:  Όλα  τα συστήμ ατα  συντεταγμ ένων  του  Γκάοα  είναι  κατ'  αρχήν  ισοδύναμ α  για  τη  διατύπωση  των γενι­
δεια5 γεωμ ετρία$  δεν  μ πορούν  να  είναι  αυστηρά  έγκυρε$  για  τον  περιστρεφόμ ενο  δίσκο  και  εν γένει  για  ένα  κών φυσικών  νόμ ων. 
βαρυτικό  πεδίο, τουλάχιστον  όσο  δίνουμ ε  το  μ ήκο$  μ ονάδα$ στον  βαθμ ολογημ ένο  κανόνα  xcopis va  λαμ βά­
Μπορούμ ε  να  διατυπώσουμ ε  αυτή  την  αρχή  ms  γενικήΞ  σχετικότητα$  και  μ ε  μ ια  άλλη  μ ορφή  που  δείχνει 
νουμ ε  υπόψη τη  θέση  και την  κατεύθυνση  του.  Η έννοια  ms  ευθεία$ γραμ μ ή$ χάνει  επομ ένου το νόημ α  ms. 
ακόμ α  πιο καθαρά ότι αυτή η αρχή είναι  μ ια φυσική γενίκευση ms apxns ms eiöiKns σχετικότητα5. Σύμ φωνα  μ ε 
Δ εν  μ πορούμ ε  άρα  να  προσδιορίσουμ ε  επακριβώ$  Tis συντεταγμ ένε$ χ, y, ζ  cos npos τον δίσκο  σύμ φωνα  μ ε  τη θεωρία ms siöiKns σχετικότητα5, οι εξισώσει  που εκφράζουν TOUS γενικού$ cpuoiKOus νόμ ου$  μ ετατρέπονται 
τη  μ έθοδο  που  χρησιμ οποιήθηκε  στη  θεωρία  ms  ειδική5  σχετικότητα$.  EVTOUTOIS,  όσο  δεν  έχουμ ε  ορίσει  τι  σε εξισώσει ms iöias μ ορφή$ όταν εισάγουμ ε ­χρησιμ οποιώντα5  us εξισώσει  του Λόρεντ$­ αντί για  μ εταβλη­
εννοούμ ε  λέγοντα$  συντεταγμ ένε$  και  εποχή  ενό5 γεγονότο$,  οι  φυσικοί  νόμ οι  όπου  υπεισέρχονται auTés οι  ÎÉS Χ, y, ζ, t  θέσα  και χρόνου cos npos ένα συγκεκριμ ένο  σύστημ α  avacpopas  Κ του Γαλιλαίου  άλλε$  μ εταβλη­
ποσότητε$ δεν έχουν συγκεκριμ ένο νόημ α για εμ ά5.  IÉS χ', y', ζ',  t'  cos npos ένα νέο σύστημ α  avacpopas  Κ'.  Αντιθέτου, σύμ φωνα  μ ε τη θεωρία  ms γενικήΞ σχετικό­
Όλε$ oisiÉs οι σκέψεΐ5  που σκιαγραφήσαμ ε  μ έχρι στιγμ ήΞ μ οιάζει να έχουν τεθεί  υπό αμ φισβήτηση. Πράγμ ατι,  mras, οι  εξισώσει auiés πρέπει να  μ ετασχημ ατιστούν  σε εξισώσει  ms iöias  μ ορφή$ μ έσω  pias  οποιασδήποτε 
αρκεί να χρησιμ οποιήσουμ ε  ένα  λεπτό τέχνασμ α για να εφαρμ όσουμ ε  ορθά το αξίωμ α  ms γενική$ σχετικότη­ υποκατάσταση$  των  μ εταβλητών  του TKÓOUS  χ 1(  Χ 2 , Χ3, X4'  Ka0ti)s  οποιοσδήποτε  μ ετασχημ ατισμ ό5  (και  όχι 
TOS.  Οι ακόλουθε$  παρατηρήσει  θα  προετοιμ άσουν  κατάλληλα  τον αναγνώστη.21  μ όνο ο μ ετασχημ ατισμ ό5 του Λόρεντ$) αντιστοιχεί σε μ ία αλλαγή συστήμ ατο5 συντεταγμ ένων του TKÓOUS.

Εάν δεν θέλουμ ε να αρνηθούμ ε τον συνηθισμ ένο τρισδιάστατο  μ όνο τρόπο θέασα,  μ πορούμ ε να  χαρακτηρί­

(Τα κεφάλαια 24­28 παραλείπονται επίσπΞ από  τη γαήβική κριτική έκδοση στην οποία στηρίχθηκε η παρούσα μ ετάφραση).  σουμ ε, GÛS ακολουθεί,  την  ανάπτυξη  των  θεμ ελιωδών  ιδεών  ms  Θεωρία5 ms  γενική$  σχετικότητα5.  Η  ειδική 
σχετικότητα  εξετάζει TOUS Γαλιλαιικού5 τομ εί$, τομ εί$ δηλαδή  όπου δεν  υπάρχει  βαρυτικό  πεδίο. Χρησιμ οποι­
ούμ ε  cos σύστημ α  avacpopas ένα σύστημ α  avacpopas του  Γαλιλαίου, δηλαδή  ένα στερεό σώμ α  Kivnons τέτοι­
as ώστε  να  αληθεύει,  cos npos  αυτό,  η  αρχή  του  Γαλιλαίου  περί  ευθύγραμ μ α  Kivnons  των  απομ ονωμ ένων 
28ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ  υλικών  σημ είων. 
AKpißns διατύπωση  ins apxns  ins yEviKns σχετικότητα s 
Ορισμ ένε5  παρατηρήσει  pas κάνουν να αναγάγουμ ε  auTOus TOUS τομ εί5 του  Γαλιλαίου  σε συστήμ ατα  avacpo­
pas που δεν είναι του  Γαλιλαίου. Υπάρχει, λοιπόν, cos npos αυτά, ένα βαρυτικό  πεδίο ιδιαίτερου είδου$. 
Είμ αστε  πλέον  σε  θέση  να  δώσουμ ε  μ ια  ακριβή  διατύπωση  ms YEVIKIÎS  θεωρία$  ms  σχετικότητα5,  αντί  ms 
npóoKaipns  διατύπωσα  που δόθηκε  στο  18ο  κεφάλαιο.  Η φόρμ ουλα  που υιοθετήθηκε  τότε: Όλα  τα συστή­ Δ εν  υπάρχουν όμ ω$ στα βαρυτικά  πεδία στερεά σώμ ατα  που να απολαμ βάνουν  ευκλείδειε$  ιδιότητες .  Γι' αυτόν 
τον  λόγο  η λειτουργία  του στερεού συστήμ ατο5 avacpopas  λείπει από τη γενική θεωρία  ms σχετικότητα5.  Η λει­
τουργία των ρολογιών επηρεάζεται από τα βαρυτικά  πεδία, ούτα« ώστε évas cpuoiKós ορισμ ό5 του χρόνου  μ ε τη 
2 1 . 0  Αϊνστάιν πραγμ ατεύεται στα τέσσερα σύντομ α κεφάλαια που ακολουθούν TOUS ευκλείδειοι xcòpous, εκείνουε όπου από ένα εξωτερικό 
σημ είο σε μ ία ευθεία μ πορούμ ε να φέρουμ ε μ ία και μ όνον μ ία παράλληλο και το σύστημ α των καρτεσιανών συντεταγμ ένων που σχετίζονται μ ε 
βοήθεια αυτών των ρολογιών να μ ην έχει καθόλου τον ίδιο βαθμ ό προφανές óncus στην ειδική σχετικότητα. 
auTous. Στη συνέχεια πραγμ ατεύεται μ η ευκλείδειοι xcòpous, ε κ ε ί ν ο ι όπου από ένα εξωτερικό σημ είο σε μ ια ευθεία δεν μ πορούμ ε να φέρου­
μ ε καμ ία ευθεία ή πολλέε κι έπειτα το Γκαουσιανό σύστημ α συντεταγμ ένων. Τέλο$, δείχνει ότι ο xcòpos που είναι iKavós va περιγράψει τον κόσμ ο 
Γι'  αυτό  και χρησιμ οποιούμ ε  μ η στερεά  συστήμ ατα  avacpopas, που όχι  μ όνο  κινούνται -óncos όλα  τα  σώμ ατα­
σύμ φωνα μ ε τη θεωρία ms γενική$ σχετικότητα5 δεν είναι évas Ευκλείδιοε xcòpos αλλά évas xcòpos κατά Ρίμ αν, στον οποίο από ένα εξωτερικό  μ ε αυθαίρετη  κίνηση  αλλά  και  υφίστανται  κατά την  κίνηση TOUS αλλαγέ5  αυθαίρετα  μ ορφή$.  Για να  ορίσουμ ε 
σημ είο σε μ ια ευθεία δεν μ πορούμ ε να φέρουμ ε καμ ία παράλληλο (σχετικά μ ε TOUS xcòpous auraus, βλέπε τη  σημ είωση 17).  τον χρόνο, χρησιμ οποιούμ ε ρολόγια  εντελα^ αυθαίρετα  λειτουργία5 ­όσο  άτακτη  κι αν είναι­ που τα φανταζό­

63  64 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­ Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  Η  ΘΕΩ ΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΙΔ ΙΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΝΙΚΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  (1916) 

μ αστέ  προσηλωμ ένα  το  καθένα  σε ένα  σημ είο  του  μ η αυστηρού  συστήμ ατο$  avacpopas  και  που  πληρούν  μ ία  GÜS συμ περιφορά  κανόνων,  ρολογιών  και  υλικών  σημ είων  υπό την επίδραση  ιου  βαρυιικού  πεδίου  G. Εισά­
μ όνο  προϋπόθεση:  οι  παρατηρούμ ενε5  ενδείξείΞ  των  ρολογιών  που  είναι  τοποθετημ ένα  σε  εγγύτητα  μ εταξύ  γουμ ε  λοιπόν  tnv  υπόθεση  όχι  η  δράση  ενό$  βαρυιικού  πεδίου  orous  κανόνε$,  ια  ρολόγια  και  ια  υλικά 
raus διαφέρουν  απειροελάχιστα.  Αυτό  το  μ η  αυστηρό  σύστημ α  avacpopas, το  οποίο  δικαιολογημ ένα  θα  μ πο­ σημ εία  που  κινούνιαι  ελεύθερα  διέπεται από lous iôious  κανόνε$, ακόμ η  κι όιαν  το  βαρυιικό  πεδίο δεν προ­
ρούσαμ ε  να  κατονομ άσουμ ε  ελαστικό  σύστημ α  avacpopas  είναι, ουσιαστικά,  ισοδύναμ ο  μ ε ένα  τυχαίο  Γκαου­ κύπτει από ιην  ιδιαίιερη  περίπιωση ιου  Γαλιλαίου, από έναν απλό  μ ειασχημ αιισμ ό  συνιειαγμ ένων. 
σιανό σύστημ α συντεταγμ ένων σε τέσσερα διαστάσει. Αυτό  που δίνει στο ελαστικό σύστημ α, έναντι του Γκαου­
σιανού συστήμ ατο$ συντεταγμ ένων,  μ ια κάποια διαύγεια  είναι  η διατήρηση από πλευρά$ μ ορφή$ (αδικαιολόγη­ Αναζητούμ ε  επομ ένου τη χωρο­χρονική  συμ περιφορά, του βαρυιικού  πεδίου G που προκύπτει από έναν απλό 
τη,  πράγμ ατι, διατήρηση)  ms  KaOaums unapÇns των συντεταγμ ένων  του χώρου  έναντι των συντεταγμ ένων  του  μ ετασχημ ατισμ ό  των συντεταγμ ένων ms sióiKns περίπτωση του  Γαλιλαίου, κι εκφράζουμ ε  αυτή τη συμ περιφο­
χρόνου.  Κάθε  σημ είο  του  ελαστικού  συστήμ ατο$  avacpopas  θεωρείται  cos σημ είο  του  χώρου,  κάθε  ακίνητο  ρά μ ε έναν νόμ ο που ισχύει πάντοτε όποιο κι αν είναι το (ελαστικό) σύστημ α avacpopas που έχει επιλεγεί. 
υλικό  σημ είο σε σχέση  μ ε αυτό cos απλά  ακίνητο ενόσω το ελαστικό  σύστημ α  εκλαμ βάνεται GÛS σύστημ α  ava­ Ka0Gòs το  πεδίο  G  που  μ ελετάται  είναι  ιδιαίτερου  είδου5,  ο  νόμ ο5 aurós  δεν  είναι  ακόμ η  ο  γενικό5 Kavóvas
cpopas. Η αρχή ms γενικήΞ σχετικότητα5  επιβάλλει  όλα  τα ελαστικά  συστήμ ατα  να  δύνανται να  εκλαμ βάνονται  του  βαρυιικού  πεδίου.  Για να  ιον  βρούμ ε,  πρέπει  ακόμ η  να γενικεύσουμ ε  ιον  νόμ ο  που  βρήκαμ ε  προηγου­
­και  μ άλιστα  μ ε την ίδια  επιτυχία­ cos συστήμ ατα  avacpopas για τη διατύπωση  των γενικών φυσικών νόμ ων·  οι  μ ένου­  η γενίκευση  αυιή  ορίζειαι  εξ ολοκλήρου  λαμ βάνοΝ/Tas υπόψη Tis ακόλουθε5 συνθήκε5: 
νόμ οι αυτοί οφείλουν να είναι εντελώ5 ανεξάρτητοι από την επιλογή του ελαστικού συστήμ ατο5. 
α.  Η ζητούμ ενη γενίκευση  πρέπει επίση$ να πληροί το θεώρημ α  ms YEviKns σχετικότητα5. 
Σε  αυτόν  τον  μ εγάλο  περιορισμ ό,  που  επιβάλλεται  από τα  προλεχθέντα  oraus  cpuoiKOUs νόμ ου$, έγκειται  το  β. Εάν υπάρχει  ύλη  στο θεωρούμ ενο  τμ ήμ α, το  πεδίο που δημ ιουργεί  δεν εξαρτάται  παρά από την αδρανεια­
κομ μ άτι διαύγειαΞ που είναι σύμ φυτο  μ ε τη γενική σχετικότητα.  κή μ άζα  κι επομ ένου, σύμ φωνα  μ ε το  15ο κεφάλαιο, από την ενέργεια ms  και  μ όνον. 
γ. Το σύνολο  του  βαρυτικού  πεδίου  και ms  ύλη$  πρέπει να  πληροί τον νόμ ο ms öiampnons ms ε ν ε ρ γ ε ί  (ή 
ms ορμ ή5). 

Τέλθ5, η αρχή ms γενική5 σχετικότητα$ [las επιτρέπει αν βρούμ ε ιην επίδραση ιου  βαρυιικού  πεδίου σιην εξέλι­

29ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
ξη  όλων  ιων  φαινομ ένων  που  διέπονται  από  YVCOOTOUS νόμ ου5  στην  περίπτωση  όπου  δεν  υπάρχει  βαρυτικό 
Η λύση του προβλήμ ατος ins ßapuuuas σύμ φωνα μ ε την αρχή ins γενικήε axexiKÓinias πεδίο,  δηλαδή  που  εντάσσονται  ήδη  στο  πλαίσιο  ms  θεωρία$  ms EiöiKns  σχετικότητα5.  Ενεργούμ ε  έτσι  κατ' 
αρχήν ακολουθώντα$ τη μ έθοδο  που αναλύθηκε  ήδη για raus κανόνε5, ια  ρολόγια  και ια  κινηιά  υλικά σημ εία. 
Ο  avavvcboms  που  παρακολούθησε óf\es xis  παρατηρήσει  που  εκτέθηκαν  μ έχρΐ5  εδώ  δεν  θα  δυσκολευτεί 
καθόλου να  κατανοήσει τη μ έθοδο  που δίνει τη λύση στο πρόβλημ α  ms ßapuunas. Η  θεωρία  ms ßapumuas  που  συνάγεται  έτσι  από  την  αρχή  ms  γενική$  σχετικότητα$  δεν  είναι  αξιοσημ είωτη 
αποκλειστικά  για  την  ομ ορφιά  ms:  διορθώνει  ιο  σφάλμ α  που  παρουσιάζει  η  κλασική  μ ηχανική  που επιση­
Ξεκινούμ ε  θεωρώντα$  ένα  Γαλιλαιϊκό  τομ έα,  δηλαδή  ένα  τομ έα  στο  οποίο  δεν  υπάρχει  βαρυτικό  πεδίο ανα­ μ άνθηκε  στο  21ο  κεφάλαιο,  εξηγεί  ιον  εμ πειρικό  νόμ ο  ins loóinias  των  αδρανειακών  και  βαρυιικών  μ αζών 
φορικά  μ ε το σύστημ α  avacpopas του Γαλιλαίου  Κ. Γνωρίζουμ ε, σύμ φωνα  μ ε την ειδική  θεωρία ms σχετικότη­ κι επιπλέον  έχει  ήδη  εξηγήσει  δύο  εμ πειρικά  γεγονότα  ms  αστρονομ ία5  μ προστά  στα  οποία  η κλασική  μ ηχα­
τα5, nebs συμ περιφέρονται  οι  κανόνε5 και τα ρολόγια  a>s npos το  Κ κι ακόμ α  nebs συμ περιφέρονται  τα απομ α­ νική είχε σταθεί ανήμ πορη. Το μ εν δεύτερο  από αυτά, δηλαδή  η καμ πυλότητα  των φωτεινών  ακτινών εξαιτία$ 
κρυσμ ένα  υλικά  σημ εία· τα τελευταία  κινούνται  μ ε ευθύγραμ μ η  και ομ αλή  κίνηση.  του ηλιακού  βαρυτικού  πεδίου έχει ήδη αναφερθεί· το μ εν πρώτο αφορά την τροχιά του  πλανήτη Ερμ ή. 
Στη συνέχεια  αναγάγουμ ε αυτό το τμ ήμ α  σε ένα τυχαίο  Γκαουσιανό  σύστημ α  συντεταγμ ένων  ή μ άλλον  σε ένα  Εάν  παρατηρήσουμ ε  Tis εξισώσει  ms  γενική5  Θεωρία5  ms  σχετικόΐηκκ  στην  ιδιαίτερη  περίπτωση  όπου  τα 
ελαστικό  σύστημ α, óncos  το  σύστημ α  avacpopas  Κ'.  Υπάρχει  τότε  βαρυτικό  πεδίο  G  (ιδιαίτερου  είδου$) Ü)S βαρυτικά  πεδία  είναι  αδύναμ α  κι  όπου  όλε$  οι  μ άζε$  μ ετατοπίζονται,  cos  npos  το  σύστημ α  avacpopas,  μ ε 
npos το  Κ'. Trvas απλό$ υπολογισμ ό5  επιτρέπει να ορίσουμ ε  nebs συμ περιφέρονται, cos npos το  Κ',  οι  κανόνε$  piKpés ταχύιηιε5  συγκριτικά  μ ε εκείνη ιου cpcDiós, παίρνουμ ε  αρχικά  τη νευτώνεια  θεωρία  CDS μ ια  πρώτη προ­
και τα ρολόγια  καθώ5  και υλικά  σημ εία  που κινούνται  ελεύθερα.  Ερμ ηνεύουμ ε  λοιπόν αυτή τη  συμ περιφορά  σέγγιση·  βρίσκουμ ε  λοιπόν αυτή τη θεωρία  xcopis va  κάνουμ ε  κάποια  ειδική  υπόθεση, ενώ ο  Νεύτωνα$ χρει­

65  66 
 Δ ΕΥΤΕΡΟ  ΜΕΡΟΣ  ­  Η  ΓΕΝΙΚΗ  ΘΕΩ Ρ!Α  ΤΗΣ  ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 

άστηκε  να  εισαγάγει  την  υπόθεση  pias ßapumKns  δύναμ η5  αντιστρόφου  avarioYns  npos  το  τετράγωνο  ms 
anóoraans  των  δύο  υλικών  σημ είων  που  επενεργούσαν  μ εταξύ  TOUS.  Με  μ εγαλύτερη  ακρίβεια,  φαίνονται 
ορισμ ένε5  αποκλίσεΐ5  από  τη  νευτώνεια  θεωρία,  αποκλίσεΐΞ  που  ακόμ η  διαφεύγουν  ωστόσο  σχεδόν órtes
TOUS  των παρατηρήσεων  μ α$ λόγω του  μ ικρού TOUS μ εγέθου5.22 

θα  εξετάσουμ ε  ειδικά  μ ία  από αυτέ5 ms αποκλίσε^.  Σύμ φωνα  μ ε τη νευτώνεια  θεωρία, évas πλανήτη  πρέπει 
να διαγράφει γύρω από τον Ήλιο  μ ία έλλειψη  που θα διατηρούσε  συνεχώ5 την ίδια θέση cos npos TOUS απλα­
VEÎS αστέρε5, εάν  μ πορούσαμ ε  να  αμ ελήσουμ ε  τη  δράση  των  άλλων  πλανητών  επί του  προκείμ ενου  πλανή­
τη,  και  την  καθαυτή  κίνηση  των  απλανών  αστέρων.  Εάν διορθώσουμ ε  την  παρατηρούμ ενη  κίνηση  των  πλα­
νητών  λαμ βάνοντα5  υπόψη μ α$ ms  δύο  αυτέ5 επιδράσει,  πρέπει να βρούμ ε  CDS τροχιά του πλανήτη μ ία έλλει­
ψη σταθερή  σε σχέση  μ ε TOUS απλανεί5  αστέρε5, στην  περίπτωση  που  η νευτώνεια  θεωρία  ευσταθεί.  Η συνέ­
πεια  αυτή  που  παρατηρείται  μ ε  πολύ  μ εγάλη  ακρίβεια  επαληθεύτηκε  για  όλου$  TOUS  πλανήτε5  μ έχρι  τον 
κοντινότερο  πλανήτη στον Ήλιο, τον  Ερμ ή, μ ε την ακρίβεια  την οποία  μ πορούμ ε να επιτύχουμ ε  σήμ ερα. Ανα­
φορικά  όμ ω$ μ ε τον  Ερμ ή γνωρίζουμ ε  ήδη  από την εποχή του Λε  Βεριέ ότι  η διορθωμ ένη  έλλειψη  που παρι­
στά  την τροχιά  του, óncos είπαμ ε,  δεν  είναι  ακίνητη  CDS npos TOUS απλανεί$  αστέρε5  αλλά  μ άλλον  κινείται  μ ε 
μ ια  εξαιρετικά  αργή  περιστροφική  κίνηση  στο επίπεδο  ms  Tpoxias  και  κατά  τη  φορά  ms  περιστροφική5  κίνη­
ons. Qs τιμ ή  aums ms  περιστροφική5  Kivnans ms έλλειψη$  βρίσκουμ ε  43  δευτερόλεπτα  τόξου  ανά  αιώνα  μ ε 
απόκλιση  μ ικρότερη  λίγων δευτερολέπτων.  Η κλασική  μ ηχανική  δεν επιτρέπει την εξήγηση  αυτού του φαινό­
μ ενου  παρά ôiamjncbvovras ελάχιστα  αληθοφανεί5  υποθέσει  επινοημ ένε$ αποκλειστικά  για αυτόν τον σκοπό. 

Συνάγεται  από τη γενική  θεωρία  ms σχετικότητα5 ότι  κάθε  έλλειψη  περιστρέφεται  υποχρεωτικά  γύρω  από τον 
Ήλιο  μ ε  τον  τρόπο  που  προαναφέρθηκε,  ότι  ­εκτό5  από  τον  Ερμ ή­ αυτή  η  περιστροφή  είναι  πολύ  ασθενή5 
για  όλου$ TOUS πλανήτε5 ώστε να ανιχνευτεί  μ ε την τωρινή  ακρίβεια  των μ ετρήσεων  μ α5 και, τέλο$, ότι  αγγίζει 
για τον Ερμ ή τα 43  δευτερόλεπτα  τόξου  ανά αιώνα, ακριβοί ónous εδραιώθηκε  από την παρατήρηση. 

Επιπλέον, μ πορέσαμ ε  ακόμ α  να συμ περάνουμ ε  από την εν λόγω θεωρία  μ ια συνέπεια  επαληθεύσιμ η  από ms 

παρατηρήσει,  δηλαδή  μ ια  μ ετατόπιση  του  φάσμ ατο$  του cpcutós  που  εκπέμ πεται écos εμ ά5  από TOUS μ εγά­
λ ο ι  αστέρε5  συγκριτικά  μ ε  εκείνη  που  δίνει  στη  Γη το  cpcDS που  παράγεται  μ ε  ανάλογο  τρόπο  (δηλαδή  από 
το  ίδιο  μ οριακό  οικοδόμ ημ α).  Δ εν  αμ φιβάλλω  ότι  αυτή  η συνέπεια  ms  θεωρία$  θα  επαληθευτεί  επίση5 στο 
άμ εσο  μ έλλον. 23 

22. reyovós που δικαιολογεί χη σύγχρονη στάση των αστρονόμ ων και ίων φυσικών που επισημ αίνουμ ε στο xéfìos ins εισαγωγήε μ α$. 

23.  Αυτή  η  συνέπεια  ms  σχετικότηταε  επαληθεύτηκε  εξίσου  στο  φάσμ α  του Ήλιου,  όπου  η  διολίσθηση  δεν  είναι  ωστόσο  παρά  0,011 
άνγκστρομ  (το άνγκστρομ  είναι το δισεκατομ μ υριοστό του μ έτρου). 

67