ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΟΛΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΧΙΖΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΚΟΛΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΧΙΖΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Βασικές έννοιες φυσικών

επιστημών
• Η χημεία της ζωής και η φύση των

βιολογικών εξηγήσεων
❑ Χημικά στοιχεία και ενώσεις (Ενότητα 1.1)
Mάθημα 1:
❑ Νερό (Ενότητα 1.2)
❑ Η φύση των βιολογικών εξηγήσεων (Ενότητα 1.3)
Section: 1.3
Ελέγξτε την ΦΤΕν (Φύση Των Επιστημών) γνώση
Σημειώστε την ορθότερη απάντηση στην παρακάτω ερώτηση πολλαπλής επιλογής:
1.1.1 Η βιολογική έρευνα προϋποθέτει ότι:
α) οι απλές οργανικές ενώσεις μπορούν να συντεθούν στο εργαστήριο από

ανόργανες ενώσεις αλλά οι πολύπλοκες οργανικές ενώσεις όπως οι υδατάνθρακες
και οι πρωτεΐνες μπορούν να συντεθούν μόνο από τους ζωντανούς οργανισμούς.
β) μια ζωική δύναμη (life force) ελέγχει τελικά τις δραστηριότητες των ζωντανών
οργανισμών και αυτή η ζωική δύναμη μπορεί να μελετηθεί με φυσικές ή χημικές
μεθόδους.
γ) οι ζωντανοί οργανισμοί συντίθενται από τα ίδια χημικά στοιχεία που είναι

παρόντα στα μη-ζωντανά πράγματα συν κάποια χημικά στοιχεία που είναι
παρόντα μόνο στους ζωντανούς οργανισμούς ή τα προϊόντα τους.
d) η ύλη των ζωντανών οργανισμών μπορεί να κατανοηθεί με όρους των φυσικών

και χημικών νόμων που χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν τα φυσικά και χημικά
φαινόμενα.
Ενότητα: 1.1
Φύση Των Επιστημών (ΦΤΕν)

Γνώση
Κοινωνικό Τα υψηλότερα οργανωτικά επίπεδα βασίζονται στα

επίπεδο χαμηλότερα επίπεδα.
▪ Οι βιολογικές οντότητες αποτελούνται από χημική
ύλη
Οργανωτικά επίπεδα της ύλης
▪ Η ανάδυση του βιολογικού επιπέδου από το φυσικό

Ψυχολογικό
επίπεδο δεν παραβιάζει ούτε αλλάζει τους φυσικούς
επίπεδο
ή χημικούς νόμους και αρχές.
Βιολογικό
επίπεδο
Φυσικο-
χημικό
επίπεδο
Οντολογικά επίπεδα Ενότητα: 1.1
Ελέγξτε την ΦΤΕ (Φύση Των Επιστημών) γνώση
Σημειώστε την ορθότερη απάντηση στην παρακάτω ερώτηση πολλαπλής επιλογής:
1.1.1 Η βιολογική έρευνα προϋποθέτει ότι:
α) οι απλές οργανικές ενώσεις μπορούν να συντεθούν στο εργαστήριο από

ανόργανες ενώσεις αλλά οι πολύπλοκες οργανικές ενώσεις όπως οι υδατάνθρακες
και οι πρωτεΐνες μπορούν να συντεθούν μόνο από τους ζωντανούς οργανισμούς.
β) μια ζωική δύναμη (life force) ελέγχει τελικά τις δραστηριότητες των ζωντανών
οργανισμών και αυτή η ζωική δύναμη μπορεί να μελετηθεί με φυσικές ή χημικές
μεθόδους.
γ) οι ζωντανοί οργανισμοί συντίθενται από τα ίδια χημικά στοιχεία που είναι

παρόντα στα μη-ζωντανά πράγματα συν κάποια χημικά στοιχεία που είναι
παρόντα μόνο στους ζωντανούς οργανισμούς ή τα προϊόντα τους.
d) η ύλη των ζωντανών οργανισμών μπορεί να κατανοηθεί με όρους των φυσικών

και χημικών νόμων που χρησιμο΄ποιούνται για να εξηγήσουν τα φυσικά και χημικά
φαινόμενα. √
Ενότητα: 1.1
Μάθε για τη χημεία της

ζωής
Key Η βιολογική ύλη αποτελείται από χημικά στοιχεία σε καθαρή μορφή και
Idea σε συνδυασμούς που αποκαλούνται χημικές ενώσεις
1.1.1
Βιολογικό
επίπεδο
▪ Τα χημικά στοιχεία είναι ουσίες που

δεν μπορούν να αποδομηθούν χημικά
σε άλλες μορφές ύλης.
▪ Μια χημική ένωση αποτελείται από δύο
ή περισσότερα χημικά στοιχεία
Φυσικο-
συνδυασμένα με μια καθορισμένη
χημικό
αναλογία
επίπεδο
Ενότητα: 1.1
Μάθετε για τα χημικά
στοιχεία
▪ Από τα 92 χημικά στοιχεία, περίπου 20–25% είναι ουσιώδη (essential)
χημικά στοιχεία
▪ Τα essential χημικά στοιχεία είναι παρόμοια μεταξύ των οργανισμών αλλά
υπάρχει κάποια ποικιλομορφία: οι άνθρωποι χρειάζονται 25 χημικά στοιχεία
αλλά τα φυτά μόνο 17.
Table 1. Elements in the Human Body
Στοιχείο Symbol Percentage of Body Mass (including water)
Oξυγόνο O 65.0%
Άνθρακας C 18.5%
96.3%
Υδρογόνο H 9.5%
Άζωτο N 3.3%
Ασβέστιο Ca 1.5%
Φώσφορος P 1.0%
Κάλιο K 0.4%
Θείο S 0.3% 3.7%
Νάτριο Na 0.2%
Χλώριο Cl 0.2%
Μαγνήσιο Mg 0.1%
Ενότητα: 1.1
Key Ένα χημικό στοιχείο θεωρείται ουσιώδες (essential) εάν ένας

Idea οργανισμός το χρειάζεται για να διάγει έναν υγιή βίο και να αναπαραχθεί
1.1.2 π.χ. εάν απαιτείται από ένα φυτό για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής
του.
Κύκλος ζωής ενός

φυτού
(αγγειόσπερμου)
Ενότητα: 1.1
στοιχεία
▪ Για να καθορίσουν ποια χημικά στοιχεία

είναι ουσιώδη οι επιστήμονες κάνουν
πειράματα ελέγχου π.χ. στα φυτά κάνουν
πειράματα ελέγχου χρησιμοποιώντας
υδροπονικές καλλιέργειες.
▪ Τα υδροπονικά συστήματα έχουν Στην υδροπονική καλλιέργεια, τα

χρησιμοποιηθεί ως μία από τις τυπικές φυτά μεγαλώνουν σε θρεπτικά
μεθόδους για την έρευνα της βιολογίας των διαλύματα αντί για το έδαφος.
φυτών και χρησιμοποιούνται επίσης στην Όλα τα θρεπτικά (ανόργανα)
εμπορική παραγωγή για πολλές στοιχεία που τα φυτά απαιτούν
καλλιέργειες, συμπεριλαμβανομένου του παρέχονται σε υγρή μορφή χωρίς
μαρουλιού και της ντομάτας. την υποστήριξη χώματος.
▪ Στα πειράματα ελέγχου όλα διατηρούνται

σταθερά εκτός από τη μεταβλητή ή τον
βιολογικό παράγοντα που ερευνούμε.
Ενότητα: 1.1
Αποτελέσματα:
ΠΕΙΡΑΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Συγκρίνονται τα δύο
σύνολα δεδομένων. Εάν
εμφανιστούν
συμπτώματα
ανεπάρκειας μετάλλων
(θρεπτικών), όπως
καθυστερημένη
ανάπτυξη και
αποχρωματισμένα
φύλλα, τότε το θρεπτικό
που παραλείπεται είναι
Ένα σύνολο απαραίτητο
δεδομένων
λαμβάνεται από Ένα σύνολο δεδομένων
ένα δείγμα ελέγχου, λαμβάνεται από άλλο
το οποίο είναι δείγμα. Όλες οι
συνήθως η κανονική συνθήκες είναι
ή συνηθισμένη πανομοιότυπες με το
κατάσταση. δείγμα ελέγχου εκτός
από το θρεπτικό στοιχείο
που ερευνούμε
Control: Διάλυμα που Χειρισμός:Διάλυμα που περιέχει όλα τα

περιέχει όλα τα θρεπτικά Θρεπτικά εκτός από ένα π.χ. μαγνήσιο
Section: 1.1
Ελέγξτε τη διαδικαστική σας γνώση
1.. Ένα πείραμα ελέγχου ________.

A) επαναλαμβάνεται πολλές φορές για να βεβαιώσει ότι τα αποτελέσματα είναι
ακριβή
B) περιλαμβάνει τουλάχιστον δύο γκρουπ, ένα από τα οποία δέχεται τον
πειραματικό χειρισμό
C) περιλαμβάνει τουλάχιστον δύο γκρουπ, καθένα από τα οποία διαφέρει από
το άλλο σε δυο ή περισσότερες μεταβλητές
D) περιλαμβάνει μόνο ένα γκρουπ, στο οποίο οι επιστήμονες ελέγχουν όλες τις
μεταβλητές
Ελέγξτε τη διαδικαστική σας γνώση
1.. Ένα πείραμα ελέγχου ________.

A) επαναλαμβάνεται πολλές φορές για να βεβαιώσει ότι τα αποτελέσματα είναι
ακριβή
B) περιλαμβάνει τουλάχιστον δύο γκρουπ, ένα από τα οποία δέχεται τον
πειραματικό χειρισμό √
C) περιλαμβάνει τουλάχιστον δύο γκρουπ, καθένα από τα οποία διαφέρει από
το άλλο σε δυο ή περισσότερες μεταβλητές
D) περιλαμβάνει μόνο ένα γκρουπ, στο οποίο οι επιστήμονες ελέγχουν όλες τις
μεταβλητές
Learn about chemical
elements
▪ Τα ουσιώδη χημικά στοιχεία που χρειάζονται οι οργανισμοί σε σχετικά

μεγάλες ποσότητες ονομάζονται μακροθρεπτικά στοιχεία (π.χ. 9 από τα17
ουσιώδη στοιχεία που απαιτούν τα φυτά είναι macronutrients).
Πίνακας 1. Macronutrients στα Φυτά

Χημικό στοιχείο Σύμβολο % Ξηρής Βιομάζας
Άνθρακας O 45%
Oξυγόνο C 45%
Υδρογόνο H 6%
Άζωτο N 1.5%
Κάλιο K 1.0%
Ασβέστιο Ca 0.5%
Μαγνήσιο Mg 0.2%
Φώσφορος P 0.2%
Θείο S 0.2%
Section: 1.1

στοιχεία
▪ Τα ουσιώδη χημικά στοιχεία που χρειάζονται οι οργανισμοί σε πολύ μικρές

ποσότητες (λιγότερο από 0.01% της μάζας) ονομάζονται ιχνοστοιχεία (πχ. 8
από τα 17 ουσιώδη στοιχεία των φυτών είναι ιχνοστοιχεία)
Πίνακας 2. Ιχνοστοιχεία
Χημικό
Σύμβολο % Ξηρής Βιομάζας
στοιχείο
Σίδηρος Fe ίχνος
Ψευδάργυρος Zn ίχνος
Χαλκός Cu ίχνος
Χλώριο Cl ίχνος
Μαγγάνιο Mn ίχνος
Bόριο B ίχνος
Nικέλιο Ni ίχνος
Moλυβδένιο Mo ίχνος
Ενότητα: 1.1
Ελέγξτε την εννοιολογική σας γνώση
1.1.2 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν το άζωτο (N) ?
(α) οι ρίζες των φυτών απορροφούν το άζωτο από το έδαφος στην μορφή
των νιτρικών (NO3−) και των αμμωνιακών (NH4+) αλάτων
(β) τα φύλλα των φυτών απορροφούν το άζωτο στην αέρια μορφή του από
την ατμόσφαιρα (θυμηθείτε ότι ο αέρας περιέχει 78% N, 21% O2 and 0,04%
CO2)
(γ) και οι δυο απορροφήσεις συμβαίνουν στα φυτά
Section: 1.1
1.1.2 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν το άζωτο (N) ?
(α) οι ρίζες των φυτών απορροφούν το άζωτο από το έδαφος στην μορφή
των νιτρικών (NO3−) και των αμμωνιακών (NH4+) αλάτων √
(β) τα φύλλα των φυτών απορροφούν το άζωτο στην αέρια μορφή του από
την ατμόσφαιρα (θυμηθείτε ότι ο αέρας περιέχει 78% N, 21% O2 and 0,04%
CO2)
Section: 1.1
1.1.3 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν άνθρακα (C) ?
(α) οι ρίζες των φυτών απορροφούν άνθρακα από το έδαφος

(β) οι βλαστοί ή κορμοί των φυτών και τα φύλλα απορροφούν άνθρακα από
την ατμόσφαιρα (θυμηθείτε ότι ο αέρας περιέχει 78% N, 21% O and 0,04%
CO2)
Section: 1.1
1.1.3 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν άνθρακα (C) ?
(α) οι ρίζες των φυτών απορροφούν άνθρακα από το έδαφος

(β) οι βλαστοί ή κορμοί των φυτών και τα φύλλα απορροφούν άνθρακα από
την ατμόσφαιρα (θυμηθείτε ότι ο αέρας περιέχει 78% N, 21% O and 0,04%
CO2) √
Section: 1.1
1.1.4 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν οξυγόνο (O2) ?
(a) οι ρίζες των φυτών απορροφούν οξυγόνο από το έδαφοςl

(b) τα φύλλα των φυτών απορροφούν οξυγόνο από την ατμόσφαιρα
(θυμηθείτε ότι ο αέρας περιέχει 78% N, 21% O and 0,04% CO2)
(c) και οι δυο απορροφήσεις συμβαίνουν στα φυτά
Section: 1.1
1.1.4 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν οξυγόνο (O2) ?
(a) οι ρίζες των φυτών απορροφούν οξυγόνο από το έδαφοςl

(b) τα φύλλα των φυτών απορροφούν οξυγόνο από την ατμόσφαιρα
(θυμηθείτε ότι ο αέρας περιέχει 78% N, 21% O and 0,04% CO2)
(c) και οι δυο απορροφήσεις συμβαίνουν στα φυτά √
Section: 1.1
Key Τα περισσότερα από τα ουσιώδη (essential) χημικά στοιχεία δεν μπορούν
Idea να εκτελέσουν τις λειτουργίες ενός οργανισμού με τη μορφή που έχουν
1.1.3 (ως ατομικά μόρια). Συνδέονται με ποικίλους τρόπους με άτομα άνθρακα
και εντοπίζονται στο εσωτερικό οργανικών μορίων.
Ενότητα: 1.1
Μάθε για τη χημεία της

ζωής
CH3 in chlorophyll a
CHO in chlorophyll b
Τα φυτά χρησιμοποιούν το
μαγνήσιο (Mg) για να
σχηματίσουν χλωροφύλλη, η
οποία απορροφά φωτεινή
ενέργεια για το σχηματισμό
γλυκόζης.
1.1.5 Ποιο από τα ακόλουθα είναι οργανική ένωση?
1 CH4 2 CO2 3 χλωροπλάστες
4 γλυκόζη 5 DNA 6 κύτταρα
7 λιπίδια 8 πρωτεΐνες 9 ένζυμα
Ποιο κριτήριο χρησιμοποιείτε για να πείτε ότι μια χημική ένωση είναι οργανική;
Ενότητα: 1.1
1.1.5 Ποιο από τα ακόλουθα είναι οργανική ένωση?
1 CH4 2 CO2 3 χλωροπλάστες
4 γλυκόζη 5 DNA 6 κύτταρα
7 λιπίδια 8 πρωτεΐνες 9 ένζυμα
Ποιο κριτήριο χρησιμοποιείτε για να πείτε ότι μια χημική ένωση είναι οργανική;
Τα οργανικά μόρια είναι εκείνα τα μόρια με δεσμούς άνθρακα-υδρογόνου. Όλη
η ζωή βασίζεται στον άνθρακα, ο οποίος συνδυάζεται με πολλά άλλα χημικά
στοιχεία (π.χ. οξυγόνο, άζωτο, φώσφορος, θείο) για να σχηματίσει ένα μεγάλο
αριθμό πολύπλοκων χημικών μορίων. Οι υδατάνθρακες ή σάκχαρα (π.χ. η
γλυκόζη), οι πρωτεΐνες (π.χ. τα ένζυμα), τα νουκλεικά οξέα (π.χ. το DNA)
και τα λίπη είναι οργανικά μακρομόρια.

Ενότητα: 1.1
Tα κύτταρα and τα οργανίδια από τα οποία αποτελούνται (π.χ. χλωροπλάστες)
δεν είναι απλώς οργανικές ενώσεις. Αποτελούνται από οργανικές ενώσεις
(βιολογικά μακρομόρια)
▪ Τα κύτταρα, τα οργανίδια και οι

οργανισμοί είναι κάτι περισσότερο
από σύνολα χημικών στοιχείων και
ενώσεων (ολισμός).
Ενότητα: 1.1
Nature of the sciences (NOTSs)

knowledge
Key Biological entities Οι βιολογικές οντότητες είναι άτι περισσότερο από σύνολα
Idea χημικών στοιχείων και ενώσεων. Οι βιολογικές οντότητες διαθέτουν οργάνωση
1.1.4 και η δομή τους είναι στενά συνδεδεμένη με τη λειτουργία τους.
Βιολογικό
επίπεδο
Επίπεδα οργάνωσης της ύλης
Φυσικο-
χημικό
επίπεδο
Ενότητα: 1.1
Learn about the
Δομήστε τη γνώση σας αποτελούν τους
chemical context of life
Οργανισμούς
Άνθρακας
Χημικά Χημικές
στοιχεία ενώσεις αποτελούνται
μπορεί να από
διακρίνονται σε είναι
Οργανικές
Essential
elements
διακρίνονται σε
Mακροθρεπτικά Mικροθρεπτικά
1.1.6. Περίπου 25 από τα 92 χημικά στοιχεία είναι γνωστά ως ουσιώδη για τη

ζωή. Ποια 4 από τα 25 χημικά στοιχεία αποτελούν περίπου τι 96% της ζωντανής
ύλης;
A) άνθρακας, νάτριο, υδρογόνο, άζωτο
B) άνθρακας, οξυγόνο, φώσφορος, υδρογόνο
C) οξυγόνο, υδρογόνο, ασβέστιο, άζωτο
D) άνθρακας, υδρογόνο, άζωτο, οξυγόνο
1.1.6. Περίπου 25 από τα 92 χημικά στοιχεία είναι γνωστά ως ουσιώδη για τη

ζωή. Ποια 4 από τα 25 χημικά στοιχεία αποτελούν περίπου τι 96% της ζωντανής
ύλης;
A) άνθρακας, νάτριο, υδρογόνο, άζωτο
B) άνθρακας, οξυγόνο, φώσφορος, υδρογόνο
C) οξυγόνο, υδρογόνο, ασβέστιο, άζωτο
D) άνθρακας, υδρογόνο, άζωτο, οξυγόνο √
Συζήτηση
1.1.5 Τι εννοούμε όταν λέμε ότι η τροφή είναι «οργανική» (“organic”) ?
Η έννοια οργανικός (organic) έχει
πολλαπλά νοήματα. Για έναν χημικό, μία
οργανική ένωση περιέχει άνθρακα
και υδρογόνο. Έτσι μιλώντας από την
επιστημονική γωνία του χημικού, το
σύνολο της τροφής είναι οργανικό. Για έναν αγρότη ή έναν καταναλωτή όμως,
η οργανική τροφή παράγεται σύμφωνα με ένα καθορισμένο σύνολο από
στάνταρτς. Ποια είναι αυτά;
Ενότητα: 1.1
Learn about the
Δομήστε τη γνώση σας αποτελούν τους
chemical context of life
Οργανισμούς
Άνθρακας
Χημικά Χημικές
στοιχεία ενώσεις αποτελούνται
μπορεί να από
διακρίνονται σε μπορεί να είναι είναι
Οργανικές
Ανόργανες
Essential
elements
όπως το
διακρίνονται σε
Νερό
Mακροθρεπτικά Mικροθρεπτικά
(Ιχνοστοιχεία)
Ελέγξτε τη διαδικαστική σας γνώση: Ερμηνεύστε τα δεδομένα
Πίνακας 1. Χημικά στοιχεία στο ανθρώπινο σώμα

Στοιχείο Σύμβολο Ποσοστό της μάζας του ανθρωπίνου σώματος
Οξυγόνο O 65.0%
Άνθρακας C 18.5%
Υδρογόνο H 9.5%
Άζωτο N 3.3%
1.2.1. Με βάση τον παραπάνω πίνακα, ποια ένωση πιστεύετε ότι εξηγεί το υψηλό
ποσοστό του οξυγόνου στο ανθρώπινο σώμα;
Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από νερό (H2O), και υπάρχει ένα άτομο
οξυγόνου σε κάθε μόριο νερού. Σημειώστε ότι, αν και κάθε μόριο νερού περιέχει
ακόμα δυο άτομα υδρογόνου, η ατομική μάζα του υδρογόνου (περίπου 1) είναι
πολύ μικρότερη από την ατομική μάζα του οξυγόνου (περίπου 16). Εξαιτίας
αυτού, το υδρογόνο συνεισφέρει λιγότερο στη μάζα του ανθρωπίνου

σώματος από ότι το οξυγόνο. Section: 1.2
Μόριο νερού
H O
Τι:
περιγραφή Χημική ένωση Χημικά στοιχεία
Γιατί/Πως:
εξήγηση Γιατί/Πως ένα μόριο νερού σχηματίζεται;
Ενότητα: 1.2
Ελέγξτε την ΦΤΕν (Φύση των Επιστημών) γνώση σας
1.2.2 Ποια είναι η γνώμη σας για τη δήλωση (statement) ότι το νερό σχηματίζεται
διότι δυο άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου συνδέονται όταν βρεθούν μαζί;
Είναι μία ……………… εξήγηση? Σημειώστε την απάντησή σας.
▪ Πολύ καλή
▪ Καλή
▪ Αποδεκτή
▪ Άσχημη (Poor)
▪ Πολύ άσχημη (Very Poor)
Section: 1.2
Μόριο νερού
Μοριακό οργανωτικό
επίπεδο
Γιατί/Πως ένα μόριο
νερού σχηματίζεται;
Χημική ένωση
Ατομικό οργανωτικό
επίπεδο
H O H
Χημικά στοιχεία
Υποατομικό
οργανωτικό επίπεδο
H O H
Ενότητα: 1.2
Γιατί/Πως ένα μόριο Ομοιοπολικός

νερού σχηματίζεται; δεσμός: διαμοιρασμός
ηλεκτρονίων ανάμεσα
στα άτομα
H H
Ετεροπολικός
δεσμός: μεταφορά
ηλεκτρονίων από το
ένα άτομο στο άλλο
Έλκονται από αντιτιθέμενα φορτία Ενότητα: 1.2

Μάθετε για το νερό
▪ Το νερό (H2O) είναι το κύριο συστατικό των οργανισμών (70%-90%). Είναι

απαραίτητο για τη ζωή γιατί είναι καθολικός διαλύτης.
▪ Γιατί το νερό είναι καθολικός διαλύτης;
Ενότητα: 1.2
Ελέγξτε την ΦΤΕν (Φύση των Επιστημών) γνώση σας
1.2.2 Ποια είναι η γνώμη σας για τη δήλωση (statement) ότι το νερό είναι καθολικός
διαλύτης γιατί πάρα πολλές χημικές ουσίες διαλύονται σε αυτό; Είναι μία
……………… εξήγηση? Σημειώστε την απάντησή σας.
▪ Πολύ καλή
▪ Καλή
▪ Αποδεκτή
▪ Άσχημη (Poor)
▪ Πολύ άσχημη (Very Poor)
Section: 1.2
▪ Το νερό (H2O) είναι το κύριο συστατικό των οργανισμών (70%-90%). Είναι

απαραίτητο για τη ζωή γιατί πολλές χημικές ουσίες διαλύονται στο νερό.
Αλάτι (NaCl) σε νερό Αλάτι διαλυμένο στο νερό
▪ Ερώτηση: Γιατί το νερό είναι καθολικός διαλύτης;

▪ Απάντηση: Ας δούμε ένα παράδειγμα. Τι συμβαίνει στο αλάτι όταν διαλύεται
στο νερό;
Ενότητα: 1.2
Learn about water
Για να απαντήσουμε τέτοιου είδος ερωτήσεις μετασχηματίζουμε το φαινόμενο που
βιώνουμε
Κρύσταλος αλατιού Διάλυση αλατιού

Χρησιμοποιούμε τη σωματιδιακή
θεωρία της ύλης: Η ύλη μπορεί να
τεμαχιστεί σε πολύ μικρά και
σταθερά σωματίδια
σε ένα επιστημονικό φαινόμενο
Ενότητα: 1.2
Key
Idea Το νερό (H2O) σχηματίζει δεσμούς με πολικά φορτισμένα μόρια και ιόντα
1.2.1
Το υδρογόνο
έλκεται από
Κάθε ένα από τα
το ιόν Cl- + υδρογόνα έχει
H ένα ελαφρά
θετικό φορτίο
Το οξυγόνο O H +
έλκεται από το ιόν
Na+
-
Το οξυγόνο έχει ένα ελαφρά
αρνητικό φορτίο
Η έλξη των πολικά φορτισμένων μορίων νερού για τα ιόντα Na+ και Cl- του
NaCl είναι αρκετά δυνατή για να αποσυνδέσει αυτά και να τους επιτρέψει να
αλληλεπιδράσουν με τα μόρια νερού (άρα να διαλυθούν) .
Ενότητα: 1.2
▪ Το νερό (H2O) μπορεί να σχηματίσει δεσμούς με μεγάλου μοριακού βάρους

μόρια εάν αυτά τα μόρια έχουν πολωμένες (φορτισμένες) περιοχές.
Μεγάλο οργανικό μόριο σε Πολωμένες

μη υδάτινο περιβάλλον Μεγάλο οργανικό μόριο (μωβ) σε
υδάτινο περιβάλλον περιοχές στην
επιφάνεια του
μορίου έλκουν
μόρια νερού
Ενότητα: 1.2
Test your NOTSs knowledge
1.2.3 Γιατί το νερό είναι ένας καθολικός διαλύτης ; Σημειώστε την καλλίτερη
απάντηση.
(α) Διότι πολλές χημικές ουσίες διαλύονται στο νερό
(β) Διότι το νερό αποσυνδέει τις διαλυμένες χημικές ουσίες και τους επιτρέπει να
αλληλοεπιδράσουν με τα μόριά του
(γ) Διότι η δομή των μορίων νερού είναι πολωμένη
Section: 1.2
Ερώτηση: Γιατί το νερό είναι ένας καθολικός διαλύτης;
Διότι πάρα πολλές χημικές ουσίες Μοριακό οργανωτικό

διαλύονται στο νερό επίπεδο
Τι:
Περιγραφή
Γιατί/Πως: Ατομικό/Υποατομικό
Διότι το νερό ως διαλύτης αποσυνδέει τις
εξήγηση οργανωτικό επίπεδο
διαλυμένες χημικές ουσίες και επιτρέπει σε
αυτές να αλληλεπιδράσουν με τα μόρια του
Διότι η δομή των μορίων νερού είναι

πολωμένη.
Ενότητα: 1.2
Key Το νερό (H2O) μπορεί να δρα ως μέσο για τη μεταφορά μορίων εξαιτίας
Idea των φυσικών και χημικών του ιδιοτήτων.
1.2.2
Γιατί το νερό ανεβαίνει προς τα

επάνω; Ποιες από τις ιδιότητές του
το βοηθούν να πάει προς τα
επάνω;
H2O
Ενότητα: 1.2
Learn about water
Key Η κύρια χημική ιδιότητα του νερού είναι ο σχηματισμός δεσμών

Idea υδρογόνου.
1.2.3
Τα θετικά φορτισμένα άτομα Οι έλξεις ανάμεσα σε περιοχές
υδρογόνου του ενός μορίου νερού γειτονικών μορίων νερού με
έλκουν τα αρνητικά φορτισμένα αντιτιθέμενα φορτία
άτομα οξυγόνου ενός άλλου μορίου – αποκαλούνται δεσμοί
νερού. + υδρογόνου.
H
+ – O
H
– +
+ –
Οι δεσμοί υδρογόνου ενώνουν τα

Οι δεσμοί υδρογόνου μόρια νερού με μόρια
συγκρατούν τα μόρια νερού μαζί, διαφορετικών χημικών ουσιών ,
ένα φαινόμενο που αποκαλείται ένα φαινόμενο που αποκαλείται
συνοχή (cohesion). συνάφεια (adhesion).
Section: 1.2
Παραδείγματα
▪ Συνοχή (cohesion): Τα μόρια νερού
έλκουν μόρια νερού και σχηματίζουν
σταγόνες
▪ Συνάφεια (adhesion): Το νερό έλκει
άλλες ουσίες και οι σταγόνες νερού
κολλούν στην άκρη πευκοβελονών
(δεν πέφτουν κάτω λόγω βαρύτητας)
Water Σταγόνες νερού σε πευκοβελόνες

(φαίνονται τα αποτελέσματα της συνοχής
και στο νερό).
Ενότητα: 1.2
Εφαρμόστε τη γνώση σας
Η εξάτμιση από τα Η συνάφεια του νερού με τα τοιχώματα των

φύλλα τραβά το νερό κυττάρων βοηθά το νερό να αντισταθεί στην
προς τα πάνω προς τα κάτω έλξη της βαρύτητας
Λόγω των ιδιοτήτων της

συνοχής και της
συνάφειας, τα ψηλά
δέντρα μπορούν να
μεταφέρουν νερό πολλά Η συνοχή μεταξύ των
Κύτταρα μορίων του νερού βοηθά
μέτρα προς τα πάνω
αγωγιμότητα στη συγκράτηση της
ς νερού στήλης του νερού
H2O
Ενότητα: 1.2
Δομήστε τη γνώση σας
Νερό
μετακινείται μέσα στα
φυτά
λόγω
Συνοχή Συνάφεια
συμβαίνει σε οφείλεται σε συμβαίνει σε
Μια μόνο Δεσμούς Δύο χημικές

χημική ουσία υδρογόνου ουσίες
σχετίζεται με
Τριχοειδή
φαινόμενα
(capillarity)
Τριχοειδή φαινόμενα (capillarity): rise ανύψωση ενός υγρού σε ένα μικρό

πέρασμα όπως ένας σωλήνας μικρής διατομής ή όπως τα ανοίγματα σε ένα
πορώδες υλικό.
▪ Η ανύψωση του νερού σε έναν
στενό σωλήνα που είναι
εμβαπτισμένος στο νερό
Capillary
προκαλείται από ελκτικές δυνάμεις tubes
ανάμεσα στα μόρια του νερού και
στα γυάλινα τοιχώματα του σωλήνα
καθώς και ανάμεσα στα μόρια του
νερού μεταξύ τους.
▪ Αυτές οι ελκτικές δυνάμεις

εξισορροπούν τη δύναμη της
βαρύτητας της στήλης νερού που
έχει ανυψωθεί σε ένα συγκεκριμένο
ύψος.
▪ Όσο στενότερη η διάμετρος του

αγγείου τόσο υψηλότερη η
ανύψωση του νερού.
Ενότητα: 1.2
SA5. Η παρακάτω εικόνα αναπαριστά την αλληλεπίδραση μορίων νερού. Η

αλληλεπίδραση αυτή οφείλεται σε
A. ομοιοπολικούς δεσμούς.
B. δεσμούς υδρογόνου.
C. ετεροπολικούς δεσμούς.
D. παρουσία διαλυτών.
SA5. Η παρακάτω εικόνα αναπαριστά την αλληλεπίδραση μορίων νερού. Η

αλληλεπίδραση αυτή οφείλεται σε
A. ομοιοπολικούς δεσμούς.
B. δεσμούς υδρογόνου. √
C. ετεροπολικούς δεσμούς.
D. παρουσία διαλυτών.
SA11. Απαντήστε στην ερώτηση παρατηρώντας προσεκτικά την

παρακάτω εικόνα.
Με βάση τις γνώσεις που έχετε για την πολικότητα των μορίων νερού, το
μόριο διαλύτη που αναπαρίσταται στο κέντρο της εικόνας είναι ________.
A) θετικά φορτισμένο
B) αρνητικά φορτισμένο
C) χωρίς φορτίο
D) μη πολωμένο
SA11. Απαντήστε στην ερώτηση παρατηρώντας προσεκτικά την

παρακάτω εικόνα.
Με βάση τις γνώσεις που έχετε για την πολικότητα των μορίων νερού, το
μόριο διαλύτη που αναπαρίσταται στο κέντρο της εικόνας είναι ________.
A) θετικά φορτισμένο √
B) αρνητικά φορτισμένο
C) χωρίς φορτίο
D) μη πολωμένο
SA10. Ποιο από τα ακόλουθα εξηγεί τα γεγονότα που συμβαίνουν κατά το

βρασμό του νερού;
A. Σπάνε οι δεσμοί υδρογόνου ανάμεσα σε γειτονικά μόρια νερού

B. Σπάνε οι ομοιοπολικοί δεσμοί ανάμεσα σε άτομα υδρογόνου και άτομα
οξυγόνου
C. Σπάνε οι ετεροπολικοί δεσμοί ανάμεσα σε άτομα υδρογόνου και άτομα
οξυγόνου
D. Ενδυναμώνονται οι δεσμοί ανάμεσα στα μόρια νερού
E. The hydrogen atoms Τα άτομα υδρογόνου διαχωρίζονται από τα άτομα
οξυγόνου και απελευθερώνονται ως υδρατμοί.
SA10. Ποιο από τα ακόλουθα εξηγεί τα γεγονότα που συμβαίνουν κατά το

βρασμό του νερού;
A. Σπάνε οι δεσμοί υδρογόνου ανάμεσα σε γειτονικά μόρια νερού √

B. Σπάνε οι ομοιοπολικοί δεσμοί ανάμεσα σε άτομα υδρογόνου και άτομα
οξυγόνου
C. Σπάνε οι ετεροπολικοί δεσμοί ανάμεσα σε άτομα υδρογόνου και άτομα
οξυγόνου
D. Ενδυναμώνονται οι δεσμοί ανάμεσα στα μόρια νερού
E. Τα άτομα υδρογόνου διαχωρίζονται από τα άτομα οξυγόνου και
απελευθερώνονται ως υδρατμοί.
Συζήτηση Η συνάφεια (adhesion) του νερού με τα
κυτταρικά τοιχώματα αντιστέκεται στη
δύναμη της βαρύτητας που τραβά το νερό
Αρκούν οι ιδιότητες προς τα κάτω
του νερού για να
εξηγήσουν το πως το
νερό (αναμεμειγμένο
με θρεπτικά του
εδάφους) ανεβαίνει
προς τα επάνω σε ένα
φυτό;
Εάν όχι, γιατί? Η συνοχή (cohesion)

Κυτταρικός ανάμεσα στα μόρια του
αγωγός εντός νερού βοηθά να
του φυτού κρατιούνται μαζί ως
στήλη
Τριχοειδή φαινόμενα (capillarity):

ανύψωση του νερού εντός του
H2O κυτταρικού αγωγού των φυτών
Ενότητα: 1.3
Nature of the sciences (NOTSs)
knowledge
Κοινωνικό Τα υψηλότερα οργανωτικά επίπεδα βασίζονται (are

επίπεδο rooted) στα κατώτερα επίπεδα.
ύλη
▪ Η ανάδυση του βιολογικού επιπέδου από το

φυσικο-χημικό επίπεδο δεν παραβιάζει ούτε αλλάζει
επίπεδο
τους φυσικούς και χημικούς νόμους και αρχές.
▪ Οι φυσικοί και χημικοί νόμοι και αρχές δεν

Βιολογικό αρκούν για να εξηγήσουν τα βιολογικά
επίπεδο φαινόμενα
Τα ανώτερα οργανωτικά επίπεδα είναι αυτόνομα

Φυσικο- Το βιολογικό επίπεδο έχει τις δικές του έννοιες, και
χημικό θεωρητικές κατασκευές καθώς και τη μεθοδολογία που
επίπεδο προσιδιάζει σε αυτό
Ενότητα: 1.3
Συζήτηση Η συνάφεια (adhesion) του νερού με τα
κυτταρικά τοιχώματα αντιστέκεται στη
δύναμη της βαρύτητας που τραβά το νερό
Οι ιδιότητες του νερού προς τα κάτω
δεν αρκούν για να
εξηγήσουν το πως το
νερό (αναμεμειγμένο
με θρεπτικά του
προς τα επάνω σε ένα
φυτό.
Τι είδους γνώση
χρειαζόμαστε για να Η συνοχή (cohesion)
απαντήσουμε το Κυτταρικός between ανάμεσα στα
ερώτημα του πως το αγωγός εντός μόρια του νερού βοηθά
νερό (αναμεμειγμένο του φυτού να κρατιούνται μαζί ως
με θρεπτικά του στήλη
προς τα επάνω σε ένα Τριχοειδή φαινόμενα (capillarity): rise
φυτό; of ανύψωση του νερού εντός του
H2O κυτταρικού αγωγού των φυτών
Ενότητα: 1.3
Συζήτηση
Τι είδους γνώση χρειαζόμαστε για να απαντήσουμε το ερώτημα του πως το
νερό (αναμεμειγμένο με θρεπτικά του εδάφους) ανεβαίνει προς τα επάνω σε
ένα φυτό;
Εννοιολογική γνώση
Γνώσεις σχετικές με Διαδικαστική Γνώση
επιστημονικές Γνώσεις σχετικές με
έννοιες, ιδέες, την εφαρμογή των
θεωρίες, μοντέλα… επιστημονικών
μεθόδων
Γνώση για τη ΦΤΕν Γνώσεις για τη
(Φύση των Επιστημών) NOSI (Nature Of
Γνώσεις για τη φύση Scientific Inquiry)
των επιστημών π.χ. Τι knowledge
είναι επιστήμη, τι είναι Γνώσεις για τη φύση
θεωρία, τι είναι της επιστημονικής
αντικειμενικότητα και έρευνας
πως επιτυγχάνεται…. Section: 1.3
1.3.1. Πως μπορούμε να απαντήσουμε ερωτήσεις του τύπου «πως» στη
βιολογία;
Παράδειγμα: Πως το νερό (αναμεμειγμένο με θρεπτικά του εδάφους)
ανεβαίνει προς τα επάνω σε ένα φυτό;
Οι ερωτήσεις του τύπου «πως» στη βιολογία αναφέρονται ως ‘proximate
εξηγήσεις’. Για να βρείτε τις proximate εξηγήσεις για ένα συγκεκριμένο
βιολογικό φαινόμενο χρειάζεται να αναζητήσετε τους μηχανισμούς που
ευθύνονται για το φαινόμενο αυτό.
Ερώτηση 1: Γνωρίζετε τι εννοούμε με τον όρο «μηχανισμός»;
Section: 1.3
Proximate causes/Εξηγήσεις με μηχανισμούς

Μηχανισμός:
Αρχική Αλληλουχία Τελική

κατάσταση γεγονότων κατάσταση
A B C D
H2O
Ενότητα : 1.3
1.3.1. Πως μπορούμε να απαντήσουμε ερωτήσεις του τύπου «πως» στη
βιολογία;
Παράδειγμα: Πως το νερό (αναμεμειγμένο με θρεπτικά του εδάφους)
ανεβαίνει προς τα επάνω σε ένα φυτό;
Οι ερωτήσεις τύπου “how” στη βιολογία αναφέρονται ως «γενεσιουργές
(proximate) eξηγήσεις». Για να βρεις τις γενεσιουργές εξηγήσεις για ένα
βιολογικό φαινόμενο χρειάζεται να ψάξεις για τους μηχανισμούς που

ευθύνονται για το φαινόμενο αυτό
Ερώτηση 2: Πως μπορούμε να βρούμε τον μηχανισμό που προκαλεί ένα

συγκεκριμένο βιολογικό φαινόμενο;
Παράδειγμα: Πως μπορούμε να βρούμε τον μηχανισμό που προκαλεί την
την κίνηση του νερού μέσα σε ένα φυτό;
Ποια είναι η γνωστική διαδικασία που χρειάζεται να ακολουθήσουμε;
Section: 1.3

Απάντηση: Η γνωστική διαδικασία
συμπεριλαμβάνει μια αναλυτική και μια συνθετική διαδικασία
Αναλυτική διαδικασία: Πήγαινε στα κατώτερα οργανωτικά επίπεδα -

Ανάλυσε την ολότητα (οντότητα) στα συστατικά της μέρη
Παράδειγμα/Ερώτηση 3: Ποια είναι τα συστατικά μέρη ενός φυτού;
Section: 1.3
Key Τα φυτά έχουν μια ιεραρχική οργάνωση που αποτελείται από όργανα, ιστούς,
Idea
κύτταρα, οργανίδια και βιολογικά μακρομόρια
1.3.1.
Όργανο: αποτελείται από
διάφορα είδη ιστών που όλοι Κύτταρα: θεμελιώδεις
μαζί επιτελούν μια ειδική μονάδες ζωής
λειτουργία
Oργανισμός:
Ατομική μορφή Οργανίδια: διαμερίσματα
ζωής (compartments) μέσα στα
κύτταρα με ειδικές δομές και
λειτουργίες
Ιστός: Σύνολο κυττάρων

ενός κυτταρικού τύπου τα
οποία επιτελούν μια ειδική
λειτουργία Βιολογικά
μακρομόρια
Ενότητα: 1.3
Βιολογικά
οργανωτικά Bιόσφαιρα: αποτελείται από όλη τη ζωή
επίπεδα πάνω στη γη και τα μέρη όπου μπορεί να υπάρξει
από το ζωή
επίπεδο του
οργανισμού Οικοσύστημα: αποτελείται από
τους ζωντανούς οργανισμούς σε
μια συγκεκριμένη περιοχή μαζί
με τα μη-ζωντανά στοιχεία του
περιβάλλοντος με τα οποία οι
οργανισμοί αυτοί αλληλεπιδρούν
Βιοκοινότητα: σύνολο (π.χ. έδαφος, νερό, φως….)
διαφορετικών πληθυσμών
που κατοικούν σε μια
συγκεκριμένη περιοχή Οργανισμοί:
ατομικές
μορφές ζωής
Πληθυσμός: αποτελείται από

όλα τα άτομα ενός είδους που
ζουν σε μια συγκεκριμένη
περιοχή
Ενότητα: 1.3
1.3.2 Τι σημαίνει ότι τα φυτά έχουν μια ιεραρχική οργάνωση;
Ενότητα: 1.3
Test your declarative knowledge
1.3.2 Τι σημαίνει ότι τα φυτά έχουν μια ιεραρχική οργάνωση;
Η βιολογική οργάνωση έχει τη μορφή
της ιεραρχίας. Υπάρχουν ανώτερα και Οργανισμός
κατώτερα επίπεδα τα οποία μπορούν

Όργανα
να διευθετηθούν σε μια ιεραρχική τάξη:
κάθε ανώτερο επίπεδο αποτελείται Ιστοί
από ένα κατώτερο επίπεδο το οποίο Κύτταρα

Οργανικά
με τη σειρά του αποτελείται από μακρομόρια
από ένα κατώτερο επίπεδο κ.ο.κ
Section: 1.3
SA13. Η μικρότερη μονάδα ζωής είναι:
A. ο ιστός
B. το όργανο
C. το κύτταρο
D. το βιολογικό είδος
E. ο οργανισμός
SA13. Η μικρότερη μονάδα ζωής είναι:
A. ο ιστός
B. το όργανο
C. το κύτταρο √
D. το βιολογικό είδος
E. ο οργανισμός

Απάντηση: Η γνωστική διαδικασία
συμπεριλαμβάνει μια αναλυτική και μια συνθετική διαδικασία
Αναλυτική διαδικασία: Πήγαινε στα κατώτερα οργανωτικά επίπεδα -

Ανάλυσε την ολότητα (οντότητα) στα συστατικά της μέρη
Συνθετική διαδικασία: Πήγαινε στα ανώτερα οργανωτικά επίπεδα -
Βρες τα αιτιακά μονοπάτια ανάμεσα στα μέρη
ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Τα μέρη δεν μπορούν να οριστούν εκ των προτέρων όπως

στη φυσική. Θα πρέπει να τα αναγνωρίσετε εστιάζοντας
στη διαδικασία υπό μελέτη
Παράδειγμα:
Για να αναγνωρίσετε τα μέρη του φυτού που

συμμετέχουν στην κίνηση του νερού μπορείτε να
ακολουθήσετε την πορεία του νερού μέσα στο φυτό
και να περιγράψετε τις δομές και τις διαδικασίες
που είναι υπεύθυνες για αυτή την πορεία
Για παράδειγμα:
▪ το νερό εισέρχεται στα κύτταρα των ριζών
• το νερό πηγαίνει προς τα πάνω διαμέσου
ιστών (π.χ. αγγειακός ιστός) που συνθέτουν το
βλαστό (όργανο)
• το νερό μετακινείται στα φύλλα.
• υπάρχει ένα υδατικό δυναμικό το οποίο βοηθά
το νερό να ανέβει προς τα επάνω, ενάντια στη
δύναμη της βαρύτητας (ποια διαδικασία
δημιουργεί αυτό το δυναμικό και που
συμβαίνει; )
H2O
Ενότητα: 1.3
1.3.3. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την
ακόλουθη δήλωση: Όλα τα φυτά μοιράζονται τις
ίδιες δομές που το φυτό που αναπαρίσταται στην
εικόνα. Για παράδειγμα όλα τα φυτά έχουν έναν
αγγειακό ιστό που τα βοηθά να μεταφέρουν το νερό
στο εσωτερικό τους.
A) Συμφωνώ
B) Διαφωνώ
Section: 1.3
1.3.3. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την

ακόλουθη δήλωση: Όλα τα φυτά μοιράζονται τις
ίδιες δομές που το φυτό που αναπαρίσταται στην
εικόνα. Για παράδειγμα όλα τα φυτά έχουν έναν
αγγειακό ιστό που τα βοηθά να μεταφέρουν το νερό
στο εσωτερικό τους.
A) Συμφωνώ
B) Διαφωνώ √
Υπάρχει ποικιλομορφία στα φυτά.
Οι φυτικές δομές και οι μηχανισμοί δεν είναι
ουσιώδεις (essential) στα φυτά όπως στην
περίπτωση των ατόμων της φυσικής) αλλά είναι
προϊόντα της εξέλιξης. Έτσι, πέρα από τις
ερωτήσεις του τύπου «πως» οι βιολόγοι πρέπει
να απαντήσουν και ερωτήσεις του τύπου «γιατί» Section: 1.3

1.3.4. Πως μπορούμε να απαντήσουμε
ερωτήσεις του τύπου «γιατί» στη βιολογία;
Παράδειγμα: Γιατί το φυτό της εικόνας διαθέτει
ειδικές δομές και μηχανισμούς για την προς τα
επάνω κίνηση του νερού στο εσωτερικό του;
Οι ερωτήσεις του τύπου «γιατί» στη βιολογία
αναφέρονται ως ‘τελικές (ultimate) εξηγήσεις’.
Για να βρείτε τις ultimate εξηγήσεις για ένα

συγκεκριμένο βιολογικό φαινόμενο θα πρέπει
να διηγηθείτε εξελικτικά γεγονότα ή να
αναφερθείτε σε προσαρμογές (θα μελετήσουμε
τη βιολογική εξέλιξη αργότερα)
Section: 1.3
NOTSs knowledge – Η φύση των Βιολογικών Εξηγήσεων
Στη βιολογία απαντώνται δυο είδη εξηγήσεων:
▪ Εξηγήσεις που βασίζονται σε γενεσιουργές (proximate) αιτίες: απαντήσεις σε

ερωτήσεις του τύπου «πως», αναζήτηση δηλαδή μηχανισμών
▪ Εξηγήσεις που βασίζονται σε τελικές (ultimate αιτίες): απαντήσεις σε ερωτήσεις

του τύπου «γιατί», αναζήτηση δηλαδή εξελικτικών εξηγήσεων
Section: 1.3
Φύση των Επιστημών (ΦΤΕν)
knowledge
▪ Για τη μελέτη στου βιολογικού επιπέδου

υπάρχουν βιολογικές έννοιες, θεωρίες,
μοντέλα κ.λ.π. και μέθοδοι
Bιολογικό ▪ Η πιο σημαντική βιολογική θεωρία

επίπεδο είναι η θεωρία της βιολογικής
εξέλιξης.
Φυσικο-
χημικό
επίπεδο
Ενότητα: 1.3
3.1. Τέσσερις φίλοι συζητούσαν την έννοια του όρου βιολογική εξέλιξη. Αυτά
είπαν:
Γιάννης: «Νομίζω ότι είναι ένας άλλος όρος για τη φυσική επιλογή».
Θεοδόσης: «Νομίζω ότι εξηγεί κυρίως πώς ξεκίνησε η ζωή».
Χριστίνα:«Νομίζω ότι εξηγεί κυρίως πώς άλλαξε η ζωή μετά τη γέννησή της».
Ελένη: «Νομίζω ότι περιλαμβάνει τόσο το πώς ξεκίνησε η ζωή όσο και το
πώς άλλαξε αφότου δημιουργήθηκε».
Χρήστος: «Νομίζω ότι είναι η θεωρία που ανέπτυξε ο Δαρβίνος στο βιβλίο του
«Περί προέλευσης των ειδών» που δημοσιεύτηκε το 1859».
Με ποιον συμφωνείτε περισσότερο; Εξηγήστε τι πιστεύετε ότι είναι η
βιολογική εξέλιξη.
είπαν:
Η θεωρία της βιολογικής εξέλιξης θεωρεί ότι τα έμβια όντα έχουν κοινά στοιχεία
με τους προγόνους τους και επικεντρώνεται στη συγγένεια μεταξύ των ειδών
Μάθετε για τη
βιολογική εξέλιξη
αλλά και εξηγεί το πως προέκυψε η τεράστια ποικιλία μορφών ζωής.
Οι επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν πώς ξεκίνησε η ζωή, αλλά αυτή η
πτυχή της βιολογίας δεν είναι το επίκεντρο της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης.
Η μελέτη της προέλευσης της ζωής δίνει εικόνα για τις διαδικασίες που οδήγησαν
στη δημιουργία των υλικών που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη της ζωής.
Ανεξάρτητα από το πώς οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ζωή ξεκίνησε στη Γη,
γνωρίζουμε ότι μετά τη δημιουργία της ζωής, οι ζωντανοί οργανισμοί
παρουσίασαν μεγάλη ποικιλία μορφών.
Η φυσική επιλογή είναι μέρος της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης. Είναι
μέρος του μηχανισμού που οδηγεί στην εξελικτική αλλαγή στους οργανισμούς
είπαν:
Βασικές γνώσεις Φυσικών

Επιστημών
• Η χημεία της ζωής

Module 3: ❑ Δομή και Λειτουργία Βιολογικών
Μακρομορίων
❑ Υδατάνθρακες, Λίπη, Πρωτείνες

2.1. Ποια
από τις παρακάτω λίστες παραθέτει τους όρους από
τον απλούστερο στον πιο σύνθετο;
A.κύτταρα, όργανα, ιστοί, συστήματα οργάνων, οργανισμός

Β. όργανα, σύστημα οργάνων, οργανισμός, κύτταρα, ιστοί
Γ. ιστοί, όργανα, συστήματα οργάνων, οργανισμός, κύτταρα
Δ. κύτταρα, ιστοί, όργανα, συστήματα οργάνων, οργανισμός
Ε. συστήματα οργάνων, ιστοί, κύτταρα, οργανισμός, όργανα
(Ενότητα 2.1)
Οργανικό Βιόσφαιρα
σύστημα
Οικοσύστημα
Όργανο
Βιοκοινότητα
Ιστός
Κύτταρο
Οργανίδιο Πληθυσμός
Μακρομόριο
Οργανισμός
Μόριο
2.1. Ποια
από τις παρακάτω λίστες παραθέτει τους όρους από
τον απλούστερο στον πιο σύνθετο;
A.κύτταρα, όργανα, ιστοί, συστήματα οργάνων, οργανισμός

Β. όργανα, σύστημα οργάνων, οργανισμός, κύτταρα, ιστοί
Γ. ιστοί, όργανα, συστήματα οργάνων, οργανισμός, κύτταρα
Δ. κύτταρα, ιστοί, όργανα, συστήματα οργάνων, οργανισμός √
Ε. συστήματα οργάνων,
2.1. ιστοί, κύτταρα, οργανισμός, όργανα
Οργανικό Βιόσφαιρα
σύστημα
Οικοσύστημα
Όργανο
Βιοκοινότητα
Ιστός
Κύτταρο
Οργανίδιο Πληθυσμός
Μακρομόριο
Οργανισμός
Μόριο
2.1.2. Ένα μόριο είναι οργανικό όταν περιέχει:
α. διπλούς δεσμούς
β. δεσμούς υδρογόνου
γ. άτομα άνθρακα και υδρογόνου
δ. άτομα άνθρακα και οξυγόνου
ε. δυο ή περισσότερα άτομα
2.1. Ένα μόριο είναι οργανικό όταν περιέχει:
α. διπλούς δεσμούς
β. δεσμούς υδρογόνου
γ. άτομα άνθρακα και υδρογόνου √
δ. άτομα άνθρακα και οξυγόνου
ε. δυο ή περισσότερα άτομα
2.2. Ο άνθρακας είναι σημαντικό χημικό στοιχείο για τα βιολογικά

συστήματα γιατί ____________. Σημειώστε τις καλλίτερες
απαντήσεις.
(α) έχει 4 θέσεις σύνδεσης για να μοιραστεί με άλλα άτομα

(β) έχει 6 πρωτόνια and 6 νετρόνια στον πυρήνα του
(γ) μπορεί να σχηματίσει διπλούς και τριπλούς δεσμούς
(δ) Βρίσκεται σε μεγάλη αφθονία στη γη
(ε) Υπακούει σε διαφορετικούς χημικούς νόμους από ότι τα άλλα
2.2. Ο άνθρακας είναι σημαντικό χημικό στοιχείο για τα βιολογικά

συστήματα γιατί ____________. Σημειώστε τις καλλίτερες
(α) έχει 4 θέσεις σύνδεσης για να μοιραστεί με άλλα άτομα √

(β) έχει 6 πρωτόνια and 6 νετρόνια στον πυρήνα του
(γ) μπορεί να σχηματίσει διπλούς και τριπλούς δεσμούς √
(δ) Βρίσκεται σε μεγάλη αφθονία στη γη √
(ε) Υπακούει σε διαφορετικούς χημικούς νόμους από ότι τα άλλα
Αν και οι οργανισμοί αποτελούνται κυρίως από νερό (70–95%), η υπόλοιπη
Key
ύλη τους αποτελείται από οργανικές ενώσεις. Ο άνθρακα διαθέτει την
Idea
ικανότητα να σχηματίζει μεγάλα, πολύπλοκα μόρια μεγάλης ποικιλότητας.
2.3
▪ Οι ανθρακικές αλυσίδες σχηματίζουν τους σκελετούς των περισσότερων

οργανικών μορίων και ποικίλουν σε μέγεθος και σχήμα.
Αιθάνιο Ποπάνιο 1-Butene 2-Butene
Μήκος Διπλοί δεσμοί
Butane 2-Methylpropane
(commonly called isobutane) Cyclohexane Benzene
Διακλαδούμενα Δακτύλιοι
Structural isomers
▪ Οι ανθρακικές αλυσίδες με την ίδια
μοριακή φόρμουλα μπορεί να
ποικίλουν στη δομή και τις ιδιότητες
Πεντάνιο 2-μεθυλο βουτάνιο
Γεωμετρικά ισομερή
cis ισομερές: Tα δύο X trans ισομερές: Tα δύο X

βρίσκονται στην ίδια βρίσκονται σε αντίθετες
πλευρά. πλευρές.
Ισομερή
L D ισομερές
ισομερές (Section 2.1)
Key Ένας μικρός αριθμός χημικών ομάδων είναι το κλειδί για τη λειτουργία των
Idea βιολογικών οργανικών μορίων. Αυτές οι ομάδες συνδέονται με
2.4 ανθρακικούς σκελετούς και προσδίδουν σε κάθε οργανικό μόριο τις
μοναδικές του ιδιότητες.
Καρβοξύλιο
ΔΟΜΗ ΟΝΟΜΑ
Καρβοξυλικά οξέα ή οργανικά ΧΗΜΙΚΗΣ
οξέα ΕΝΩΣΗΣ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ
¨Έχει όξινες ιδιότητες γιατί ο ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
ομοιοπολικός δεσμός ανάμεσα
στο οξυγόνο και το υδρογόνο
είναι πολικός
Οξικό οξύ, δίνει στο ξύδι την ξινή

του γεύση
(Section 2.1)
Key Οι χημικές ομάδες είναι υπεύθυνες για τις χαρακτηριστικές χημικές

Idea αντιδράσεις εκείνων των οργανικών μορίων με τα οποία συνδέονται. Η ίδια
2.5 λειτουργική ομάδα θα υποστεί την ίδια ή παρόμοια χημική αντίδραση
ανεξάρτητα από το μέγεθος του μορίου στο οποίο ανήκει.
Οι 7 λειτουργικές ομάδες που είναι οι πιο σημαντικές για τη χημεία

της ζωής είναι:
Ενότητα 2.1
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΥΔΡΟΞΥΛΙΟ ΚΑΡΒΟΝΥΛΙΟ ΚΑΡΒΟΞΥΛΙΟ
ΟΜΑΔΑ
(μπορεί να γραφτεί HO—)
ΔΟΜΗ
Στην υδροξυλομάδα (—ΟΗ),

ένα άτομο υδρογόνου Το καρβονύλιο
Όταν ένα άτομο οξυγόνου
συνδέεται με ένα άτομο αποτελείται από ένα άτομο
είναι διπλά συνδεδεμένο
οξυγόνου, το οποίο με τη άνθρακα ενωμένο με ένα
με άτομο άνθρακα στο
σειρά του είναι συνδεδεμένο άτομο οξυγόνου μέσω
οποίο επίσης συνδέεται
με τον σκελετό άνθρακα του διπλού δεσμού
μια —OH ομάδα
οργανικού μορίου.
Αλκοόλες (τα Κετόνες αν είναι η ομάδα Καρβοξυλικά οξέα ή
συγκεκριμένα ονόματά καρβονυλίου είναι μέσα σε
οργανικά οξέα
ΟΝΟΜΑΣΙΑ τους συνήθως τελειώνουν σκελετό άνθρακα
Αλδεΰδες εάν στο τέλος του
σε -όλη)
ανθρακικού σκελετού
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Ακετόνη, η απλούστερη
κετόνη Οξικό οξύ, το οποίο δίνει
Αιθανόλη, η αλκοόλη που
στο ξύδι τη ξινή του γεύση
υπάρχει σε
αλκοολούχα ποτά
Προπανόλη (αλδεΰδη)
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ
ΟΜΑΔΑ ΑΜΙΝΟ ΣΟΥΛΦΥΔΡΥΛΙΟ ΦΩΣΦΟΡΙΚΗ ΜΕΘΥΛΟ-
ΔΟΜΗ
Η σουλφυδρυλιο-
Σε μια φωσφορική ομάδα, Μια μεθυλο-ομάδα
Η αμινομάδα (—NH2) ομάδα ένα άτομο φωσφόρου αποτελείται από ένα
αποτελείται από ένα αποτελείται από συνδέεται με τέσσερα άνθρακα συνδεδεμένο με
άτομο αζώτου άτομο θείου άτομα οξυγόνου. Ένα τρία άτομα υδρογόνου. Η
συνδεδεμένο συνδεδεμένο σε ένα οξυγόνο συνδέεται με τον μεθυλο-ομάδα μπορεί να
σε δύο άτομα άτομο υδρογόνου; σκελετό άνθρακα. Δύο προσαρτηθεί σε ένα
υδρογόνου και στον μοιάζει με υδροξυλο- οξυγόνα φέρουν αρνητικά άνθρακα ή σε διαφορετικό
ανθρακικό σκελετό μάδα (σχήμα) φορτία. άτομο.
Οργανικά
ΟΝΟΜΑΣΙΑ Αμίνες Thiols φωσφορικά Mεθυλιωμένες
άλατα ενώσεις
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Επειδή έχει και μια Εκτός από τη συμμετοχή σε

καρβοξυλομάδα, η Η κυστείνη είναι ένα Χημικές αντιδράσεις στα
Η 5-μεθυλοκυτιδίνη
γλυκίνη είναι και σημαντικό αμινοξύ που κύτταρα, η φωσφο-γλυκερ-
όλη είναι η ραχοκοκαλιά είναι συστατικό του DNA
αμίνη και περιέχει θείο
των φωσφολιπιδίων, που τροποποιήθηκε με
καρβοξυλικό οξύ · προσθήκη
(αμινοξέα) συστατικά κυτταρικών
μεμβρανών. ομάδας μεθυλίου.
Μάθετε για τις οργανικές
Δομήστε τη γνώση σας ενώσεις
Άνθρακας
CARBON
είναι ουσιώδες σχηματίζει
4
ζωή ομοιοπολικούς
δεσμούς
μπορεί να μπορεί να
εξαρτάται από δημιουργήσει συνδεθεί με
καθιστούν Πολύπλοκες Χημικές

ικανή οργανικές ενώσεις ομάδες
έχουν
μπορεί να είναι προσδίδουν
Δομική και ευθύγραμμες ή σε
λειτουργική διακλαδισμένες ειδικές
ποικιλότητα αλυσίδες και δακτύλιοι ιδιότητες
αυξάνουν μπορεί να υπάρχουν ως

ισομερή (Ενότητα 2.1)
2.3. Οι τέσσερις κύριες κατηγορίες βιολογικών μακρομορίων είναι:
A. μονοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, τρισακχαρίτες και

πολυσακχαρίτες
B. πρωτεΐνες, DNA, λιπίδια, και σάκχαρα
Γ. υδατάνθρακες, λιπίδια, πρωτεΐνες και νουκλεϊκά οξέα
Δ. RNA, DNA, υδατάνθρακες και λίπη
E. λιπίδια, άμυλο, DNA και πρωτεΐνες
(Section 2.1)
2.3. Οι τέσσερις κύριες κατηγορίες βιολογικών μακρομορίων είναι:
A. μονοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, τρισακχαρίτες και

πολυσακχαρίτες
B. πρωτεΐνες, DNA, λιπίδια, και σάκχαρα
Γ. υδατάνθρακες, λιπίδια, πρωτεΐνες και νουκλεϊκά οξέα √
Δ. RNA, DNA, υδατάνθρακες και λίπη
E. λιπίδια, άμυλο, DNA και πρωτεΐνες
(Section 2.1)
Δομήστε τη γνώση σας Oργανικές

ενώσεις
περιλαμβάνουν
Υδατάνθρακες Λιπίδια Πρωτείνες Nουκλεικά οξέα

Υδατάνθρακες
C H O
Άνθρακας Υδρογόνο Οξυγόνο
1 : 2 : 1
C H2 O
Γλυκόζη: C6 H12 O6
Μαλτόζη: C12 H24 O12
αποτελούνται C,H,O
Υδατάνθρακες σε αναλογία
από
1:2:1
Mονοσακχαρίτες: μια μονάδα σακχάρου
Δισακχαρίτες: δυο μονάδες σακχάρου
Πολυσακχαρίτες:
πολλές μονάδες σακχάρου

Aldoses (Aldehyde Sugars)
Mονοσακχαρίτες Ketoses (Ketone Sugars)
Trioses: 3-carbon sugars (C3H6O3)
▪ Ταξινομούνται με βάση
τον αριθμό ατόμων
άνθρακα στο σκελετό
τους και τη θέση των Glyceraldehyde Dihydroxyacetone
καρβονυλικών Pentoses: 5-carbon sugars (C5H10O5)
ομάδων (αλδόζες ή
κετόζες)
Ribose Ribulose
Hexoses: 6-carbon sugars (C6H12O6)
Μονοσαχαρίτες με τον
ίδιο αριθμό ατόμων
άνθρακα μπορεί να
διαφέρουν μεταξύ τους
λόγω του τρόπου που
συνδέονται τα άτομα
Glucose Galactose Fructose
αυτά.
1 6 6
2
5 5
3
4 1 4 1
4
2 2
5 3 3
Αν και αναπαρίστανται συχνά ως γραμμικές αλυσίδες,

πολλά σάκχαρα σε υδάτινα διαλύματα σχηματίζουν
κυκλικούς δακτυλίους
6
5
4 1
3 2
Κυκλικός δακτύλιος
Πολυνουκλεοτίδια, η νουκλεικό οξύ
Πεντόζη: Ριβόζη
Nουκλεοτίδιο
Αζωτούχος
βάση
Φωσφορική
ομάδα
5-άτομα άνθρακα (C5H10)O5

Σάκαχαρο
(πεντόζη) Δομικά υλικά
μακρομορίων
Δεοξυριβόζη (στο DNA) Ριβόζη (στο RNA)
Εξόζες: 6-άτομα άνθρακα (C6H12O6)
Γλυκόζη Γαλακτόζη Φρουκτόζη
Πηγή
ενέργειας
Σάκχαρο
στα
Σάκχαρο φρούτα
στο γάλα
από
1:2:1
Μονοσακχαρίτες
χρησιμεύουν ως
είναι
Ενεργειακά Δισακχαρίτες
Δομικά υλικά
καύσιμα απλά
μακρομορίων
σάκχαρα
είναι
είναι όπως
γλυκόζη φρουκτόζη
δεοξυριβόζη ριβόζη
γαλακτόζη
Δισακχαρίτες
▪ Ένας δισακχαρίτης σχηματίζεται όταν μια αντίδραση αφυδάτωσης συνδέει δυο
μονοσακχαρίτες.
γλυκοσιδικός
δεσμός
Αντίδραση αφυδάτωσης στη σύνθεση της μαλτόζης (δισακχαρίτης)
1–4
glycosidic
linkage
1 4
Γλυκόζη Γλυκόζη Mαλτόζη
Αντίδραση αφυδάτωσης στη σύνθεση της σακχαρόζης (δισακχαρίτης)
1–2
glycosidic
linkage
1 2
Γλυκόζη Φρουκτόζη Σακχαρόζη

Table sugar
από
1:2:1
Μονοσακχαρίτες Δισακχαρίτες Πολυσακχαρίτες
είναι
γλυκόζη και Διπλά γλυκόζη και γλυκόζη και

φρουκτόζη σάκχαρα γλυκόζη γαλακτόζη
αποτελείται από όπως αποτελείται από αποτελείται από
σακχαρόζη
μαλτόζη λακτόζη
Πολυσακχαρίτες
▪ σχηματίζουν μακριές αλυσίδες μορίων γλυκόζης
Γλυκόζη Γλυκόζη Γλυκόζη Γλυκόζη Γλυκόζη Γλυκόζη Γλυκόζη
▪ Αποθηκεύουν ενέργεια
Άμυλο: αποταμιευτικός πολυσακχαρίτης

φυτών
Τα φυτά περιέχουν άμυλο στους

χλωροπλάστες και σε άλλα πλαστίδια
Χλωροπλάστης Άμυλο
Aμυλοπηκτίνη
Aμυλόζη
1 m
Γλυκογόνο: αποταμιευτικός
πολυσακχαρίτης ζώων Mιτοχόνδρια Γλυκογόνοs
• Οι άνθρωποι και άλλα 0.5 µm

σπονδυλωτά αποθηκεύουν
γλυκογόνο στο συκώτι και στα
μυϊκά κύτταρα
Γλυκογόνο
Γλυκογόνο: ζωικός πολυσακχαρίτης
Κυτταρίνη: δομικός πολυσακχαρίτης φυτών

Κυτταρικό Μικροινίδια κυτταρίνης
τοίχωμα στο κυτταρικό τοίχωμα
Μικροινίδιο
10 m
0.5 m
Μόρια
κυτταρίνης
Μονομερή
γλυκόζης
Χιτίνη: άλλος δομικός πολυσακχαρίτης
Χημική
αναπαράσταση
της χιτίνης
Η χιτίνη σχηματίζει τον

εξωσκελετό των αρθροπόδων.
Συζήτηση
1.13. Ζώα όπως τερμίτες αλλά και φυτοφάγα ζώα όπως αγελάδες, κοάλα
και άλογα μεγαλώνουν τρώγοντας χόρτα. Αυτά τα φυτά δεν παρέχουν τις
ίδιες ποσότητες ενέργειας στους ανθρώπους. Γιατί;
Η κυτταρίνη είναι μέρος της τροφής που οι διαιτολόγοι αποκαλούν «φυτικές
Ίνες». Η κυτταρίνη δεν διασπάται στο ανθρώπινο πεπτικό σύστημα γιατί οι
άνθρωποι δεν έχουν τα κατάλληλα ένζυμα (πρωτεΐνες) για να τη διασπάσουν.
Αντίθετα, σε στο πεπτικό σύστημα πολλών ζώα υπάρχουν συμβιωτικές
σχέσεις με μικρόβια που βοηθούν στη διάσπαση της κυτταρίνης.

από
1:2:1
Μονοσακχαρίτες
Δισακχαρίτες Πολυσακχαρίτες
είναι
Πολυμερή
σακχάρων χρησιμεύουν ως
Αποταμιευτικά Δομικά
μόρια μόρια
όπως Κυτταρίνη
Γλυκογόνο Άμυλο
3.1. Ποια από τις ακόλουθες κατηγορίες περιλαμβάνει όλες

τις υπόλοιπες κατηγορίες της παρακάτω λίστας;
α) μονοσακχαρίτες
β) δισακχαρίτες
γ) άμυλο
δ) υδατάνθρακες
ε) πολυσακχαρίτες
3.1. Ποια από τις ακόλουθες κατηγορίες περιλαμβάνει όλες

τις υπόλοιπες κατηγορίες της παρακάτω λίστας;
α) μονοσακχαρίτες
β) δισακχαρίτες
γ) άμυλο
δ) υδατάνθρακες √
ε) πολυσακχαρίτες
3.2. Οι υδατάνθρακες απελευθερώνουν ενέργεια όταν διασπώνται.

Η δήλωση ότι οι υδατάνθρακες χρησιμοποιούνται από τους
οργανισμούς και ως ενώσεις που αποθηκεύουν ενέργεια για μεγάλο
χρονικό διάστημα όπως τα λίπη είναι …….
α) Σωστό
β) Λάθος
3.2. Οι υδατάνθρακες απελευθερώνουν ενέργεια όταν διασπώνται.

Η δήλωση ότι οι υδατάνθρακες χρησιμοποιούνται από τους
οργανισμούς και ως ενώσεις που αποθηκεύουν ενέργεια για μεγάλο
χρονικό διάστημα όπως τα λίπη είναι …….
α) Σωστό
β) Λάθος √
3.3. Η δήλωση ότι οι υδατάνθρακες απελευθερώνουν

περισσότερη ενέργεια από τα λίπη όταν διασπώνται
είναι………………
α) Σωστό
β) Λάθος
3.3. Η δήλωση ότι οι υδατάνθρακες απελευθερώνουν

περισσότερη ενέργεια από τα λίπη όταν διασπώνται
είναι………………
α) Σωστό
β) Λάθος √
1.7. Τι είναι αληθές για τα σάκχαρα που βρίσκονται στα φυτά;
A) Τα σάκχαρα τα λαμβάνει το φυτό από το έδαφος.

B) Tα σάκχαρα είναι μία από τις πολλές πηγές τροφής των φυτών.
C) Tα σάκχαρα φτιάχνονται από τα ίδια τα φυτά από μόρια νερού
και θρεπτικά στοιχεία που λαμβάνουν τα φυτά από το έδαφος.
D) Tα σάκχαρα φτιάχνονται από τα ίδια τα φυτά από άτομα άνθρακα
που συνδέονται με άλλα άτομα άνθρακα
.
1.7. Τι είναι αληθές για τα σάκχαρα που βρίσκονται στα φυτά;
A) Τα σάκχαρα τα λαμβάνει το φυτό από το έδαφος.

B) Tα σάκχαρα είναι μία από τις πολλές πηγές τροφής των φυτών.
C) Tα σάκχαρα φτιάχνονται από τα ίδια τα φυτά από μόρια νερού
και θρεπτικά στοιχεία που λαμβάνουν τα φυτά από το έδαφος.
D) Tα σάκχαρα φτιάχνονται από τα ίδια τα φυτά από άτομα άνθρακα
που συνδέονται με άλλα άτομα άνθρακα √
.
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ

C,H
Πολυμερή δεν αποτελούνται
Λίπίδια (σχηματίζουν
σχηματίζουν από μη-πολικούς
δεσμούς
είναι
υδροφοβικά
Λίπη
Τα λίπη Μία από τις

τρεις
αποτελούνται
αντιδράσεις
από δυο αφυδάτωσης
τύπους στη σύνθεση
Τα λιπαρά οξέα αποτελούνται από
μικρότερων ενός λίπους
μια καρβοξυλική ομάδα συνδεδεμένη
μορίων:
σε ένα μακρύ ανθρακικό σκελετό
γλυκερόλη Γλυκερόλη μια αλκοόλη με τρία άτομα άνθρακα σε
και λιπαρά
καθένα από τα οποία συνδέετται μια
οξέα
υδροξυλομάδα
Εστερικός δεσμός
Σε ένα λίπος,
τρία λιπαρά
οξέα συνδέονται
στη γλυκερόλη
δημιουργώντας
ένα
τριγλυκερίδιο
Στρώμα
λίπους
Νερό
▪ Τα λίπη δεν είναι πολωμένα ενώ τα μόρια του νερού είναι πολωμένα
▪ Τα λίπη δεν μπορούν να συνδεθούν με τα μόρια του νερού και είναι
Τα κορεσμένα λίπη έχουν μεγάλο αριθμό Τα μη κορεσμένα λίπη έχουν έναν ή

ατόμων υδρογόνου και κανένα διπλό περισσότερους διπλούς δεσμούς
δεσμό
Στερεά σε Υγρά σε
θερμοκρασία θερμοκρασία
δωματίου δωματίου
Δομική μορφή
ενός μορίου
κορεσμένου
λίπους
Δομική μορφή
ενός μορίου μη
λίπους
Χωρικό μοντέλο
λίπους Χωρικό μοντέλο
Τα περισσότερα ζωικά λίπη είναι κορεσμένου
κορεσμένα. Μια δίαιτα πλούσια σε λίπους
κορεσμένα λίπη προκαλεί καρδιοαγγειακές
παθήσεις
Τα φυτικά λίπη είναι συνήθως μη κορεσμένα.
Τα μη κορεσμένα λίπη μετατρέπονται σε
κορεσμένα
C,H
Λιπίδια (σχηματίζουν
δεσμούς
είναι
Λίπη
Χρησιμεύουν ως
Μονωτικά
μόρια
Φωσφολιπίδια
Αποθηκευτικά
ενεργειακά
μόρια
Σε ένα φωσφολιπίδιο, δύο

λιπαρά οξέα και μια
φωσφορική ομάδα συνδέονται
σε ένα μόριο γλυκερόλης
Χολίνη
Υδρόφιλη κεφαλή
Φωσφορική ομάδα
Οι ουρές του
Γλυκερόλη φωσφολιπιδίου είναι
υδροφοβικές, αλλά η
φωσφορική ομάδα και τα
συνοδά της μόρια
Υδροφοβικές ουρές
σχηματίζουν μια
υδροφιλική κεφαλή
Λιπαρά οξέα
Υδροφιλική
κεφαλή
Υδροφοβικές
ουρές
(α) Δομική φόρμουλα (β) Χωρικό μοντέλο (c) Μοντέλο φωσφολιπιδίου

¨Όταν τα φωσφολιπίδια προστίθενται στο νερό, αυτο-συναρμολογούνται σε
ένα διπλό στρώμα, με τις υδροφοβικές ουρές να βρίσκονται στο εσωτερικό
του μορίου
Υδροφιλική κεφαλή ΝΕΡΟ
Υδροφοβική
ουρά ΝΕΡΟ
Η δομή των φωσφολιπιδίων έχουν ως αποτέλεσμα μια διευθέτηση

(διπλό στρώμα) που απαντάται σε κυτταρικές μεμβράνες. Τα
φωσφολιπίδια είναι τα κύρια συστατικά των κυτταρικών
μεμβράνων.
C,H
δεσμούς
είναι
Λίπη
χρησιμεύουν ως
Μονωτικά Φωσφολιπίδια
μόρια
Αποθηκευτικά χρησιμεύουν ως
ενεργειακά
μόρια
Δομικά
μόρια
Τα στεροειδή είναι λιπίδια που χαρακτηρίζονται από ένα σκελετό άνθρακα με
τέσσερις συνδεδεμένους δακτυλίους
Η χοληστερόλη, ένα
σημαντικό
στεροειδές, είναι
συστατικό των
ζωικών κυτταρικών
μεμβρανών
Αν και η χοληστερόλη είναι αναγκαίο

(ουσιώδες) συστατικό των ζώων, τα
υψηλά επίπεδα στο αίμα προκαλούν
καρδιοαγγειακές παθήσεις
Αρτηριοσκλήρωση
Τοίχωμα
αγγείου
Τοίχωμα
αγγείου
Πλάκα
Τοίχωμα αγγείου
Πλάκα
C,H
δεσμούς
είναι
Λίπη
Waxes
Στεροειδή
Μονωτικά
μόρια
Αποθηκευτικά Φωσφολιπίδια Δομικά

ενεργειακά μόρια
μόρια Χρησιμεύουν ως
Δομικά
μόρια
Waxes: διαφορετική κλάση οργανικών ενώσεων που συχνά

περιλαμβάνουν λιπίδια.
Τα φυτά εκκρίνουν μέσα και πάνω

στην επιδερμίδα κέρινες λιπαρές
ουσίες (waxes)
▪ για να ελέγχουν τη διαπνοή και την
ενυδάτωσή τους
▪ για να προστατεύουν τους εαυτούς
τους ενάντια στα ζιζάνια και τα
παθογόνα μικρόβια
Στην επιφάνεια των φύλλων
υπάρχει ένα προστατευτικό
λιπαρό φιλμ
C,H
δεσμούς
είναι
Λίπη
Waxes
Στεροειδή
Μονωτικά
μόρια
Χρησιμεύουν ως Χρησιμεύουν ως
Αποθηκευτικά Φωσφολιπίδια Δομικά Προστατευτικά

ενεργειακά μόρια μόρια
μόρια Χρησιμεύουν ως
Δομικά
μόρια
Εννοιολογικός χάρτης λιπιδίων
Λίπη
Στεροειδή
Ενέργεια Γλυκερόλη
Ακόρεστα
Φυτικά
έλαια Κυτταρικές
Καρδιο- μεμβράνες
αγγειακές
παθήσεις
Βούτυρο Ελαιόλαδο
Δομήστε τη γνώση σας Oργανικές
ενώσεις
Υδατάνθρακες Λιπίδια Πρωτεΐνες Nουκλεικά οξέα
Πρωτεΐνες
▪ Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από αλληλουχίες αμινοξέων.
▪ Όλα τα αμινοξέα έχουν την ίδια γενική δομή. Διαφέρουν
μεταξύ τους ως προς την πλευρική ‘R’ ομάδα.
▪ Η πλευρική ‘R’ ομάδα είναι το μεταβλητό τμήμα ενός
αμινοξέος.
▪ Στους βιολογικούς οργανισμούς απαντώνται 20 διαφορετικά
αμινοξέα. Η πλευρική 'R' ομάδα ποικίλει από
αμινοξύ σε αμινοξύ
Τρισδιάστατο μοντέλο
ενός αμινοξέους:
Κυστείνη
Συμβολική μορφή Αμινο

μάδα
Καρβοξυλομάδα: κάνει το μόριο να

συμπεριφέρεται ως ένα ασθενές οξύ
Πρωτεΐνες
▪ Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από αλληλουχίες αμινοξέων.
▪ Όλα τα αμινοξέα έχουν την ίδια γενική δομή. Διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την
πλευρική ‘R’ ομάδα.
Σε τι βοηθά τους
▪ Η πλευρική ‘R’ ομάδα είναι το μεταβλητό τμήμα ενός αμινοξέος.μαθητές το
τρισδιάστατο
▪ Στους βιολογικούς οργανισμούς απαντώνται 20 διαφορετικά αμινοξέα.
Η πλευρική 'R' ομάδα ποικίλει από
μοντέλο;
αμινοξύ σε αμινοξύ
Τρισδιάστατο μοντέλο
ενός αμινοξέους:
Κυστείνη
Συμβολική μορφή Αμινο

μάδα
Καρβοξυλομάδα: κάνει το μόριο να

συμπεριφέρεται ως ένα ασθενές οξύ
Παραδείγματα αμινοξέων
υδρόφιλα
υδρόφοβα
Μη-πολικές πλευρικές ομάδες; Υδροφοβικά αμινοξέα
Πλευρική αλυσίδα
Γλυκίνη Αλανίνη Βαλίνη Λευκίνη Ισολευκίνη

(Gly or G) (Ala or A) (Val or V) (Leu or L) (Ile or I)
Μεθειονίνη Φαινυλαλανίνη Τρυπτφάνη Προλίνη

(Met or M) (Phe or F) (Trp or W) (Pro or P)
Πολικές πλευρικές ομάδες; Υδροφιλικά αμινοξέα
Σερίνη Θρεονίνη Κυστείνη

(Ser or S) (Thr or T) (Cys or C)
Tυροσίνη Aσπαραγίνη Γλουταμίνη

(Tyr or Y) (Asn or N) (Gln or Q)
Είδη αμινοξέων
Τα αμινοξέα με διαφορετικές πλευρικές ‘R’ ομάδες
έχουν διαφορετικές χημικές ιδιότητες:
Συνδέεται με
δισουλφιδικούς
δεσμούς με άλλα
Βασική Όξινη
παρόμοια αμινοξέα
Λυσίνη Ασπαρτικό οξύ

Κυστείνη
(όξινη)
(σχηματίζει δισουλφιδικές (βασική-αλακαλική)
γέφυρες)
Πολυπεπτιδικές αλυσίδες
▪ Τα αμινοξέα συνδέονται μαζί σε μακρυές αλυσίδες μέσω
πεπτιδικών δεσμών.
▪ Τέτοιου είδους μακρυές αλυσίδες των αμινοξέων ονομάζονται
πολυπεπτιδικές αλυσίδες.
Πολυπεπτιδική αλυσίδα
Πεπτιδικός Πεπτιδικός Πεπτιδικός Πεπτιδικός Πεπτιδικός Πεπτιδικός

δεσμός δεσμός δεσμός δεσμός δεσμός δεσμός
Πεπτιδικός δεσμός
▪ Η ένωση δύο αμινοξέων γίνεται με μια αντίδραση συμπύκνωσης
(αφαίρεση ενός μορίου νερού) μεταξύ της καρβοξυλομάδας του ενός
και της αμινοομάδας του άλλου.
▪ Αποτέλεσμα αυτής της ένωσης είναι ένα διπεπτίδιο.
Πλευρική Καρβοξυ Αμινο Πλευρική

R ομάδα λομάδα μάδα R ομάδα
Γλυκίνη Αλανίνη
Πεπτιδικός
δεσμός
Γλυκαλανίνη (διπεπτίδιο)
Τα αμινοξέα
συνδέονται με
πεπτιδικούς
δεσμούς
Πεπριδικός δεσμός
Σχηματισμός νέου
πεπτιδικού δεσμού
Πλευρικές
ομάδες
Σκελετός
Αμινικό άκρο Πεπτιδικός Καρβοξυλικό άκρο

(N-άκρο) δεσμός (C-άκρο)
Οι πρωτεΐνες αποτελούν περισσότερο από 50% της ξηρής βιομάζας των
Key
οργανισμών και περιλαμβάνουν μια ποικιλία δομών που έχουν ως
Idea
1.1
αποτέλεσμα την εκτέλεση πολλών λειτουργιών. Αποτελούνται από ένα ή
περισσότερα πολυπεπτίδια.
Αμινοξέα
▪ Τα πολυπεπτίδια είναι πολυμερή
που αποτελούνται από 20
αμινοξέα και ποικίλουν σε μέγεθος
(αποτελούμενα από λίγα ή
εκατοντάδες μονομερή)
Amino end
▪ Κάθε πολυπεπτίδιο είναι μια

μοναδική γραμμική αλυσίδα
από αμινοξέα
Carboxyl end
Αμινοξέα
▪ Τα κύτταρα των οργανισμών

μπορούν να κατασκευάσουν
διαφορετικά πολυπεπτίδια
Aμινικό άκρο
συνδέοντας έναν αριθμό
αμινοξέων σε διαφορετικές
αλληλουχίες
▪ Οι αλληλουχίες αυτές μοιάζουν

με λέξεις μεγάλου μεγέθους
αποτελούμενες από γράματα
αλφαβήτου.
▪ Η ακριβής αλληλουχία της

πρωτείνης καθορίζεται από το
γενετικό υλικό (δεν προκύπτει
τυχαία)
Καρβοξυλικό άκρο
Δομή πρωτεΐνης
Amino acid
Μια πρωτεΐνη εκδηλώνει το βιολογικό της ρόλο όταν πάρει
την τελική της διαμόρφωση στο χώρο. Στα πρωτεϊνικά
μόρια διακρίνουμε 4 επίπεδα οργάνωσης :
▪ Πρωτοταγής δομή: Η αλληλουχία
των αμινοξέων στην πολυπεπτιδική
αλυσίδα
▪ Δευτεροταγής δομή: Η
πολυπετιδική αλυσίδα αναδιπλώνεται
και αποκτά είτε ελικοειδή είτε
πτυχωτή μορφή.
▪ Τριτοταγής δομή: Η πολυπεπτιδική Δισουλφιδική
αλυσίδα, ελικοειδής ή πτυχωτή γέφυρα
αναδιπλώνεται στο χώρο ώστε να
αποκτήσει μια συνολική
διαμόρφωση. α-αλυσίδα β-αλυσίδα
▪ Τεταρτοταγής δομή (για πρωτεΐνες

που αποτελούνται από περισσότερες
της μιας πολυπεπτιδικές αλυσίδες):
Συνδυασμός των επιμέρους
πολυπεπτιδικών αλυσίδων σε ένα Β-αλυσίδα α-αλυσίδα
ενιαίο πρωτεινικό μόριο. Αιμοσφαιρίνη (ΗbΑ)
Λειτουργία Πρωτεϊνών
Οι πρωτεΐνες μπορούν να ταξινομηθούν
ανάλογα με το βιολογικό τους ρόλο:
Λειτουργία Παραδείγματα
Συστατικό δομικών στοιχείων των
Δομική Κολλαγόνο, κερατίνη
οργάνων
Ρυθμίζουν κυτταρικές λειτουργίες Ινσουλίνη, Γλυκαγόνη, αδρεναλίνη,
Ρυθμιστική
(ορμόνες) αυξητική ορμόνη
Συσταλτική Βοηθούν στη συστολή των μυών Μυοσίνη, ακτίνη
Βοηθούν τον οργανισμό στην

Αμυντική Αντισώματα
καταπολέμηση των μικροβίων
Μεταφορική Λειτουργούν ως μεταφορείς μορίων Αιμοσφαιρίνη, Μυοσφαιρίνη
Καταλύουν μεταβολικές Αμυλάση, RNA πολυμεράση,

Καταλυτική
αντιδράσεις(ένζυμα) λακτάση
Ορολογία-Λεξιλόγιο Έννοιες
κλειδιά
Έννοια Παράδειγμα
πρωτεΐνη Ένζυμα
αμυλάση, καταλάση
Ορισμός
Βιολογικό μακρομόριο αποτελούμενο από Δομικές πρωτείνες
πολλά αμινοξέα τα οποία συνδέονται κερατίνη, κολλαγόνο
μεταξύ τους με πεπτιδικούς δεσμούς.
Άλλες πρωτείνες
αιμοσφαιρίνη, ινσουλίνη
Αντιπαράδειγμα Εικόνα
άμυλο
κυτταρίνη
χοληστερόλη
DNA
3.11. Σε ποιο δεσμό χρειάζεται να προστεθεί νερό για να επιτευχθεί υδρόλυση του
πεπτιδίου και επομένως διάσπασή του στα συστατικά του αμινοξέα;
α) A
β) B
γ) C
δ) D
ε) E
3.11. Σε ποιο δεσμό χρειάζεται να προστεθεί νερό για να επιτευχθεί υδρόλυση του
πεπτιδίου και επομένως διάσπασή του στα συστατικά του αμινοξέα;
α) A
β) B
γ) C √
δ) D
ε) E

3.12. Ποιος δεσμός είναι ένας πεπτιδικός δεσμός;
α) A
β) B
γ) C
δ) D
ε) E
3.12. Ποιος δεσμός είναι ένας πεπτιδικός δεσμός;
α) A
β) B
γ) C √
δ) D
ε) E
3.13. Ποιος δεσμός είναι πλησιέστερα στο αμινικό άκρο του μορίου;
α) A
β) B
γ) C
δ) D
ε) E
3.13. Ποιος δεσμός είναι πλησιέστερα στο αμινικό άκρο του μορίου;
α) A √
β) B
γ) C
δ) D
ε) E
3.5. Ποια από τα ακόλουθα είναι λειτουργίες των πρωτεϊνικών μορίων

σε ένα φυτό;
α) Τα πρωτεϊνικά μόρια βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν πολλές από
τις λειτουργίες τους και είναι μέρη δομών του σώματός των οργανισμών
β) Τα πρωτεϊνικά μόρια είναι μέρη δομών του σώματος των
οργανισμών, αλλά δεν βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν πολλές
από τις λειτουργίες τους .
γ) Τα πρωτεϊνικά μόρια βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν πολλές
από τις λειτουργίες τους, αλλά δεν είναι μέρη δομών του σώματός
των οργανισμών.
δ) Τα πρωτεϊνικά μόρια δεν βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν τις
λειτουργίες τους και δεν είναι μέρη δομών του σώματός των
οργανισμών
3.5. Ποια από τα ακόλουθα είναι λειτουργίες των πρωτεϊνικών μορίων

σε ένα φυτό;
α) Τα πρωτεϊνικά μόρια βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν πολλές από
τις λειτουργίες τους και είναι μέρη δομών του σώματός των οργανισμών √
β) Τα πρωτεϊνικά μόρια είναι μέρη δομών του σώματος των
οργανισμών, αλλά δεν βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν πολλές
από τις λειτουργίες τους .
γ) Τα πρωτεϊνικά μόρια βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν πολλές
από τις λειτουργίες τους, αλλά δεν είναι μέρη δομών του σώματός
των οργανισμών.
δ) Τα πρωτεϊνικά μόρια δεν βοηθούν τα κύτταρα να εκτελέσουν τις
λειτουργίες τους και δεν είναι μέρη δομών του σώματός των
οργανισμών

3.6. Ποια από τα ακόλουθα είναι λειτουργίες των πρωτεϊνικών μορίων μέσα στα
κύτταρα;
α) Τα πρωτεϊνικά μόρια επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις στα

κύτταρα και βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να βγουν από
και να μπουν στα κύτταρα
β) Τα πρωτεϊνικά μόρια επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις στα

κύτταρα αλλά δεν βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να βγουν
από και να μπουν στα κύτταρα
γ) Τα πρωτεϊνικά μόρια βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να

βγουν από και να μπουν στα κύτταρα αλλά δεν επιταχύνουν τις χημικές
αντιδράσεις στα κύτταρα
δ) Τα πρωτεϊνικά μόρια δεν επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις στα

κύτταρα βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να βγουν από και
να μπουν στα κύτταρα
3.6. Ποια από τα ακόλουθα είναι λειτουργίες των πρωτεϊνικών μορίων μέσα στα
κύτταρα;
α) Τα πρωτεϊνικά μόρια επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις στα

κύτταρα και βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να βγουν από
και να μπουν στα κύτταρα √
β) Τα πρωτεϊνικά μόρια επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις στα

κύτταρα αλλά δεν βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να βγουν
από και να μπουν στα κύτταρα
γ) Τα πρωτεϊνικά μόρια βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να

βγουν από και να μπουν στα κύτταρα αλλά δεν επιταχύνουν τις χημικές
αντιδράσεις στα κύτταρα
δ) Τα πρωτεϊνικά μόρια δεν επιταχύνουν τις χημικές αντιδράσεις στα

κύτταρα βοηθούν άλλα μόρια (άλλες χημικές ουσίες) να βγουν από και
να μπουν στα κύτταρα
3.7. Το/Η ____________ από τα αμινοξέα που σχηματίζει μια

συγκεκριμένη πρωτείνη καθορίζει τη λειτουργία αυτής της πρωτείνης.
Σημειώστε τις καλλίτερες απαντήσεις.
α) βάρος
β) χρώμα
γ) σχήμα
δ) αλληλουχία
3.7. Το/Η ____________ από τα αμινοξέα που σχηματίζει μια

συγκεκριμένη πρωτεΐνη καθορίζει τη λειτουργία αυτής της πρωτεΐνης.
Σημειώστε τις καλλίτερες απαντήσεις.
α) βάρος
β) χρώμα
γ) σχήμα
δ) αλληλουχία √
1.11. Οι πρωτεΐνες είναι σύνθετα μόρια που απαιτούνται για την ανάπτυξη
και την επιδιόρθωση των κυττάρων. Από πού προέρχονται αυτές οι
πρωτεΐνες που βρίσκονται στους πολυκύτταρους οργανισμούς;
A) Αυτές οι πρωτεΐνες κατασκευάζονται από εξειδικευμένα κύτταρα για

χρήση από όλα τα άλλα κύτταρα του οργανισμού.
B) Αυτές οι πρωτεΐνες κατασκευάζονται από κάθε κύτταρο για δική του
χρήση.
Γ) Αυτές οι πρωτεΐνες δεν χτίζονται από τα κύτταρα. Αντ 'αυτού,
λαμβάνονται από το περιβάλλον του κυττάρου
Δ) Αυτές οι πρωτεΐνες δεν κατασκευάζονται από το κύτταρο ούτε
λαμβάνονται από έξω. Αυτές οι πρωτεΐνες βρίσκονται ήδη στο κύτταρο.
.
3.8. Τι χρειάζεται ένας οργανισμός για να παράγει πρωτεΐνες;
α) Αμινοξέα και οδηγίες για τη συναρμολόγησή τους

β) Μόνο αμινοξέα (όχι οδηγίες για τη συναρμολόγησή τους)
γ) Άτομα άνθρακα, οξυγόνου, υδρογόνου και αζώτου και όχι οδηγίες για τη
συναρμολόγησή τους
δ) Οι οργανισμοί με την τροφή λαμβάνουν πρωτεΐνες και δεν χρειάζεται να
τις παράγουν
1.11. Οι πρωτεΐνες είναι σύνθετα μόρια που απαιτούνται για την ανάπτυξη
και την επιδιόρθωση των κυττάρων. Από πού προέρχονται αυτές οι
πρωτεΐνες που βρίσκονται στους πολυκύτταρους οργανισμούς;
A) Αυτές οι πρωτεΐνες κατασκευάζονται από εξειδικευμένα κύτταρα για

χρήση από όλα τα άλλα κύτταρα του οργανισμού.
B) Αυτές οι πρωτεΐνες κατασκευάζονται από κάθε κύτταρο για δική του
χρήση. √
Γ) Αυτές οι πρωτεΐνες δεν χτίζονται από τα κύτταρα. Αντ 'αυτού,
λαμβάνονται από το περιβάλλον του κυττάρου
Δ) Αυτές οι πρωτεΐνες δεν κατασκευάζονται από το κύτταρο ούτε
λαμβάνονται από έξω. Αυτές οι πρωτεΐνες βρίσκονται ήδη στο κύτταρο.
.
3.8. Τι χρειάζεται ένας οργανισμός για να παράγει πρωτεΐνες;
α) Αμινοξέα και οδηγίες για τη συναρμολόγησή τους √

β) Μόνο αμινοξέα (όχι οδηγίες για τη συναρμολόγησή τους)
γ) Άτομα άνθρακα, οξυγόνου, υδρογόνου και αζώτου και όχι οδηγίες για τη
συναρμολόγησή τους
δ) Οι οργανισμοί με την τροφή λαμβάνουν πρωτεΐνες και δεν χρειάζεται να
τις παράγουν
3.9. Οι πρωτεΐνες _______________________. Σημειώστε τις

καλλίτερες απαντήσεις (περισσότερες από μία).
α) είναι πολύ μεγάλα και πολύπλοκα μόρια

β) αποτελούνται από αμινοξέα
γ) δεν περιέχουν άτομα αζώτου
δ) σχηματίζονται από πολυπεπτίδια τα οποία συνδέονται
μεταξύ τους
3.9. Οι πρωτεΐνες _______________________. Σημειώστε τις

καλλίτερες απαντήσεις (περισσότερες από μία).
α) είναι πολύ μεγάλα και πολύπλοκα μόρια √

β) αποτελούνται από αμινοξέα √
γ) δεν περιέχουν άτομα αζώτου
δ) σχηματίζονται από πολυπεπτίδια τα οποία συνδέονται
μεταξύ τους √
3.10. Ποιες από τις δύο λειτουργικές ομάδες βρίσκονται

πάντοτε στα αμινοξέα;
α) Κετόνη και μεθυλομάδα

β) Καρβονύλιο και αμινοομάδα
γ) Καρβοξύλιο και αμινοομάδα
δ) Αμινοομάδα και σουλφυδρύλιο
ε) Υδροξύλιο και καρβοξύλιο
3.10. Ποιες από τις δύο λειτουργικές ομάδες βρίσκονται

πάντοτε στα αμινοξέα;
α) Κετόνη και μεθυλομάδα

β) Καρβονύλιο και αμινοομάδα
γ) Καρβοξύλιο και αμινοομάδα √
δ) Αμινοομάδα και σουλφυδρύλιο
ε) Υδροξύλιο και καρβοξύλιο
Βασικές αρχές φυσικών

επιστημών
▪ Η χημεία της ζωής

Module 4: ❑ Nουκλεϊκά οξέα και Γονίδια
Δομήστε της γνώση σας Oργανικά
μακρομόρια
Υδατάνθρακες Λιπίδια Πρωτείνες Nουκλεϊκά οξέα
Cross- Aφηρημένες γενικότητες ή μοντέλα που:

cutting
Concepts
▪ μπορούν να καθοδηγήσουν τη μάθησή σας
▪ σας βοηθούν να αφομοιώσετε τη νέα γνώση
▪ σας βοηθούν να οργανώσετε τη σκέψη σας
Cross-
cutting Τα περισσότερα από τα βιολογικά μακρομόρια είναι πολυμερή: μεγάλα σε
Concept μάκρος μόρια που αποτελούνται από πολλά ίδια «τουβλάκια» (μονομερή)
1
Υδρόλυση
Dehydration
Κυτταρίνη (υδατάνθρακας): δομικός

πολυσακχαρίτης των φυτών
Κυτταρικό
τοίχωμα
Ινίδια
Μονομερή
γλυκόζης
Μονομερή: Aμινοξέα
Πρωτείνες: πολυπεπτίδια
Συζήτηση
4.1. Ποια είναι τα μέρη των νουκλεϊκών οξέων; Τα νουκλεϊκά οξέα είναι
μονομερή;
▪ Τα νουκλεικά οξέα είναι πολυμερή και αποκαλούνται πολυνουκλεοτίδια. Κάθε
πολυνουκλεοτίδιο αποτελείται από μονομερή που αποκαλούνται
νουκλεοτίδια.
Δεσμός σακχάρου-φωσφορικής ομάδας
5 end Αζωτούχες βάσεις
Πυριμιδίνες
5C
3C
Αζωτούχος βάση
(C) Thymine (T, in DNA) Uracil (U, in RNA)
5C Purines
1C
Φωσφορική 3C
5C ομάδα Σάκχαρο
(πεντόζη
Adenine (A) Guanine (G)
3C
Νουκλεοτίδιο
Sugars
3 end
Πολυνουκλεοτίδιο
ή νουκλεικό οξύ
▪ Τα νουκλεϊκά οξέα είναι πολυμερή και αποκαλούνται πολυνουκλεοτίδια. Κάθε

πολυνουκλεοτίδιο αποτελείται από μονομερή που αποκαλούνται
νουκλεοτίδια.
5 άκρο Nitrogenous bases
Pyrimidines
5C
3C
Cytosine (C) Thymine (T, in DNA) Uracil (U, in RNA)
5C Purines
1C
Phosphate 3C
5C group Σάκχαρο
(Πεντόζη)
3C
Σάκχαρα
3 άκρο

▪ Τα νουκλεϊκά οξέα είναι πολυμερή και αποκαλούνται πολυνουκλεοτίδια. Κάθε
πλυνουκλεοτίδιο αποτελείται από μονομερή που αποκαλούνται νουκλεοτίδια.

5 άκρο Αζωτούχες βάσεις
5C
3C
Κυτοσίνη (C)TΘυμίνη (T, στο DNA)Ουρακίλη (U, στο RNA)
Πουρίνες
5C
1C
Φωσφορική 3C
5C ομάδα Σάκχαρο
(Πεντόζη)
Αδενίνη (A) Γουανίνη (G)
3C
Sugars
3 άκρο
Deoxyribose (in DNA) Ribose (in RNA)
Tips
Βρίσκοντας ένα «mnemonic», μπορεί να σας βοηθήσει να θυμάστε τη

σύσταση των αζωτούχων βάσεων
Agents are pure in heart

Agents σας θυμίζουν την αδενίνη A (adenine) και τη γουανίνη G
(guanine)
Pure είναι για τις πουρίνες (purines)
Heart σας θυμίζει ότι οι πουρίνες (purines) έχουν δύο οργανικούς
δακτυλίους (heartlike, εάν έχετε καλή φαντασία)
Όλες οι άλλες νουκλεοτικδές βάσεις είναι πυριμιδίνες με έναν οργανικό

δακτύλιο
Cross- Τα μονομερή συμμετέχουν στις χημικές αντιδράσεις με τις χημικές τους ομάδες
cutting (μεταβλητό μέρος) και συνδέονται μεταξύ τους με μια χημική αντίδραση
Concept (dehydration synthesis) η οποία έχει ως αποτέλεσμα μακριούς ανθρακικούς
2 σκελετούς (σταθερό μέρος)
Υδρόλυση
Dehydration
ΠΡΩΤΕΙΝΕΣ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ
Πεπτιδικός Δεσμός Γλυκοσιδικός

δεσμός
Πεπτιδικός
δεσμός
Ανθρακικός
σκελετός
Πεπτιδικός Πεπτιδικός Πεπτιδικός

δεσμός δεσμός δεσμός
Συζήτηση
4.2. Πως τα μέρη των νουκλεϊκών οξέων συνδέονται μεταξύ τους;

▪ Φωσφοδιεστερικός δεσμός: Τα γειτονικά νουκλεοτίδια Σκελετός
συνδέονται με ομοιοπολικούς δεσμούς ου σχηματίζονται φωσφορικής
μεταξύ της υροξυλοομάδας —OH στο 3 άτομο άνθρακα ομάδας-σακχάρου
του ενός νουκλεοτιδίου και της φωσφορικής ομάδας που
βρίσκεται στο 5 άτομο άνθρακα του επόμενου
νουκλεοτιδίου
Hydration
reaction
Cross-
cutting Κάθε πολυμερές έχει ένα συγκεκριμένο σχήμα και δομή. Η δομή συνδέεται
Concept πάντοτε με τη λειτουργία.
3
Ένζυμα (πρωτείνες)
▪ Η δομή μιας συγκεκριμένης Λειτουργία: Επιτάχυνση χημικών αντιδράσεων
πρωτεΐνης καθορίζει το πως Παράδειγμα: Τα ένζυμα που καταλύουν την υδρόλυση
αυτή η πρωτεΐνη λειτουργεί. των δεσμών σε μεγάλα μόρια.
Σε σχεδόν κάθε περίπτωση, Antibodies

η λειτουργία μιας πρωτεΐνης
Ένζυμο
καθορίζεται από την Virus Bacterium
ικανότητά της να αναγνωρίζει
και να συνδέεται σε κάποιο Μεταφορικές πρωτείνες
Λειτουργία: Μεταφορά ουσιών
άλλο μόριο.
Παραδείγματα: Hemoglobin, Η αιμοσφαιρίνη μεταφέρει
οξυγόνο από τους πνεύμονες σε άλλα μέρη του
σώματος. Άλλες πρωτείνες μεταφέρουν μόρια διαμέσου
κυτταρικών μεμβρανών.
Μεταφορική
πρωτείνη
Ovalbumin Amino acids

for embryo Κυτταρική μεμβράνη
Κυτταρίνη: έχει τη μορφή μικροινιδίων
Κυτταρικό Μικροινίδια κυτταρίνης σε ένα
τοίχωμα φυτικό κυτταρικό τοίχωμα
Microfibril
10 m
0.5 m
Μόρια
Μονομερή
γλυκόζης
Διπλό στρώμα φωσφολιπιδίων: τα φωσφολιπίδια έχουν υδροφιλικές κεφαλές και

υδροφοβικές ουρές
Συζήτηση.
4.3. Ποια είναι η δομή του DNA?
Συζήτηση
4.4. Τι εννοούμε με τον όρο «δομή»; Η σύνθεση κάποιου πράγματος έχει

διαφορές από τη δομή του;
Η δομή μιας οντότητας αναφέρεται στη διάταξη των μερών. Διαφέρει από τη
σύνθεση. Μπορεί να αναφέρεται στην ταυτότητα των μερών όπως και ο όρος
αλλά αναφέρεται και στο πως τα μέρη συνδέονται το ένα με το άλλο.
Επιπλέον, η έννοια της δομής δηλώνει το πως μια οντότητα μπορεί να
ειδωθεί από την οπτική γωνία της ολότητας και όχι από εκείνη ενός
μεμονωμένου μέρους.
Συζήτηση.
4.3. Ποια είναι η δομή του DNA?
Ιστορία της Βιολογίας (Το DNA είναι το

γενετικό υλικό)
Έρευνα:
1950 Aνάλυσε το DNA (ποσοστό των

αζωτούχων βάσεων) που απέσπασε
από διαφορετικά είδη
Erwin Chargaff
(Section 2.4)
Βιοχημικά δεδομένα από την έρευνα
του Εrwin Chargaff
▪ Συγκρίνετε τα ποσοστά των βάσεων Α, T, G, C, που περιέχονται στoν

αχινό (sea urchin) και το σολωμό (salmon). Ποιο είναι το συμπέρασμά σας;

Η Franklin εργαζόταν με τον Wilkins στο

Πανεπιστήμιο του Cambridge
Wilkins και Franklin

Έρευνα:
1952 Έρευνα στην τρισδιάστατη δομή του
κρυσταλογραφία ακτίνων Χ (X-ray
crystallography)
(Section 2.4)
Αναπαράσταση του μορίου DNA με τη
χρήση ακτίνων Χ
Rosalind Franklin
Ακτίνες-Χ
DNA
▪ Η Rosalind Franklin and η φωτογραφία του DNA που κατάφερε να

πάρει. Η Franklin, μια πολύ ικανή επιστήμονας, διεξήγαγε σημαντικά
πειράματα που οδήγησαν σε αποτελέσματα τα οποία επέτρεψαν στους
Watson και Crick να συνάγουν το μοντέλο της διπλής έλικας για τη δομή
του DNA. (Section 2.4)
Αζωτούχες βάσεις
Πουρίνη + πουρίνη:
Πολύ πλατειά
διάμετρος
Cytosine (C) Thymine (T)

Πυριμιδίνη + πυριμιδίνη:
Πολύ στενή διάμετρος Πουρίνες
Πουρίνη + πυριμιδίνη:
Ομοιόμορφη διάμετρος
Αποτελέσματα από την έρευνα της Franklin:

▪ Το DNA είναι ελικοειδές στο σχήμα (ο έλικας αποτελείται από δυο
κλώνους)
▪ Tο πλάτος του έλικα είναι ομοιόμορφο
▪ Άλλες σημαντικές ιδέες για τη διάταξη των αζωτούχων βάσεων κατά
μήκος του μορίου DNA
1953 ▪ Ο Watson ταξίδεψε στο Πανεπιστήμιο του
Cambridge, όπου ο Crick μελετούσε τη
δομή των πρωτεϊνών με την τεχνική της
κρυσταλογραφίας μέσω αχτίνων Χ
▪ Όταν επισκέφτηκε το εργαστήριο του

Maurice Wilkins, ο Watson είδε την εικόνα
του DNA που είχε βρει η Rosalind Franklin
Wilkins και Franklin
▪ Βασιζόμενοι στα αποτελέσματα του
Chargaff και έχοντας διαβάσει μια
αδημοσίευτη περιληπτική αναφορά της
ερευνητικής εργασίας της Franklin
κτασκύασαν το μοντέλο της διπλής έλικας
του DNA
▪ Οι Watson και Crick τιμήθηκαν με το

βραβείο Nobel ενώ η Franklin….
Watson και Crick (Section 2.4)
1 Tο μόριο DNA 2 Υπάρχουν δυο εξωτερικοί σκελετοί

αποτελείται από σακχάρου-φωσφορικής ομάδας με τις
δυο κλώνους, που αζωτούχες βάσεις να ζευγαρώνουν στο
σχηματίζουν μια εσωτερικό του μορίου.
διπλή έλικα
G
5 άκ
C
C G
3 end
G C
G C T A
3.4 nm
T A
G C G C
C G
A T
1 nm C G
T A
C G
G C
C G A T
A T 3 άκρο
Χημική δομή ενός
A T
0.34 nm τμήματος DNA
T A 5 end
3 Oι δυο σκελετοί σακχάρου-φωσφορικής
ομάδας «τρέχουν» σε αντίθετες κατευθύνσεις.
Η διάταξη αναφέρεται ως αντιπαράλληλη και
μοιάζει με ένα λεωφοριόδρομο με δυο
κατευθύνσεις.
5 άκρο
C G
4 Ομοιόμορφο πλάτος
3 άκρο
C G
G C
G C T A
3.4 nm
T A
G C G C
C G
A T
1 nm C G
T A
C G
G C
C G A T
A T 3 άκρο
Χημική δομή ενός
A T
0.34 nm τμήματος DNA
T A 5 άκρο
5 άκρο
C G
C G Δεσμός υδρογόνου
3 άκρο
G C
G C T A
3.4 nm
T A
G C G C
C G
A T
1 nm C G
T A
C G
G C
C G A T
A T 3 άκρο
A T 0.34 nm
T A 5 άκρο
Η Αδενίνη (A) ζευγαρώνει μόνο με τη θυμίνη (T),
και η Γουανίνη (G) ζευγαρώνει μόνο με την
Κυτοσίνη (C)
Η αδενίνη (A)
συνδέεται με τη
θυμίνη (T) με δυο
δεσμούς υδρογόνου
Σάκχαρο
Σάκχαρο
Αδενίνη (A) Θυμίνη (T)
Η γουανίνη (G)
συνδέεται με την
κυτοσίνη (C) με τρεις
δεσμούς υδρογόνου
Σάκχαρο
Σάκχαρο
Γουανίνη (G) Κυτοσίνη (C)
5 άκρο
C G
C G Δεσμός Υδρογόνου
3 ΄άκρο
G C
G C T A
3.4 nm
T A
G C G C
C G
A T
1 nm C G
T A
C G
G C
C G A T
A T 3 άκρο
A T 0.34 nm
T A 5 άκρο
Κανόνας του Chargaff: σε κάθε
οργανισμό το ποσό της A = T, και το ποσό
της G = C
Τα RNA μόρια συνήθως υπάρχουν
ως μονές πολυνουκλεοτιδικές
αλυσίδες
Συζήτηση
4.5. Ποια είναι η λειτουργία του DNA και πως η δομή του συνδέεται με τη
λειτουργία του;
Τα νουκλεικά οξέα αποθηκεύουν, μεταδίδουν και εκφράζουν τη γενετική
Πληροφορία. Αυτή η πληροφορία μαζί με το περιβάλλον καθορίζει τη δομή
και τη λειτουργία των οργανισμών.
Επιπλέον, το DNA μεταφέρει γενετική πληροφορία που αντιγράφεται με
πιστότητα για να μεταδωθεί στην επόμενη γενιά ή σε άλλα κύτταρα (π.χ.
Κατά τη διάρκεια της σωματικής αύξησης ή της κυττατικής επιδιόρθωσης).
Ερώτηση 1: Πως η γενετική πληροφορία αντιγράφεται με πιστότητα;

Μια και οι δύο κλώνοι
του DNA είναι
συπληρωματικοί,
κάθε κλώνος
χρησιμεύει ως Τα νέα μόρια DNA
αποτελούνται από ένα μητρικό
καλούπι για την και ένα θυγατρικό (νέο) κλώνο
A
παραγωγή T νέου
ενός DNA. Είναι παρόμοια μεταξύ
κλώνου
C κατάGτην τους και με το μητρικό DNA
αντιγραφή του DNA
T A
A T
G C
Κατά την αντιγραφή του Οι δυο κλώνοι Δυο νέοι θυγατρικοί κλώνοι
DNA , το μητρικό μόριο διαχωρίζονται δημιουργούνται με βάση την
DNA ξετυλίγεται αρχή της
συμπληρωματικότητας των
βάσεων
4.6. Τα DNA μόρια κατασκευάζονται από υπομονάδες που καλούνται νουκλεοτίδια

και συνδέονται μεταξύ τους. Πόσοι διαφορετικοί τύποι νουκλεοτιδίων
χρησιμοποιούνται για να φτιάξουν DNA μόρια?
α) Ένας τύπος
β) Δύο τύποι
γ) Τρεις τύποι
δ) Τέσσερις τύποι
Ταξινόμηση της μάθησης του Bloom
▪ Οι ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ταξινομούνται σε κατηγορίες που περιγράφουν

γνωστικές ικανότητες των μαθητών:
Αποτίμηση
Σύνθεση
Ανάλυση
Εφαρμογή
Γνώση
▪ Ικανότητα να θυμάσαι/ανακαλείς
Μνήμη
μαθησιακό υλικό που ήδη έχεις
διδαχθεί
4.7. Πόσοι διαφορετικοί τύποι νουκλεοτιδίων χρησιμοποιούνται για να

φτιαχτούν DNA και RNA μόρια?
α) Δύο τύποι
β) Τέσσερις τύποι
γ) Πέντε τύποι
δ) Οκτώ τύποι

Αποτίμηση
Σύνθεση
Ανάλυση
Εφαρμογή
▪ Ικανότητα να κατανοείς το νόημα
του διδασκόμενου υλικού Γνώση
Μνήμη

Αποτίμηση
Σύνθεση
Ανάλυση
▪ Ικανότητα να εφαρμόζεις τη γνώση Εφαρμογή
(συνήθως σε διαφορετικά πλαίσια)
Γνώση
Μνήμη
4.8. Ποιο από τα παρακάτω νουκλεοσίδια είναι συστατικό μέρος του RNA και
ποιο του of DNA;
1 2 3
α) το 1 και το 2 είναι συστατικά του DNA ενώ το 3 είναι συστατικό του RNA
β) το 1 και το 3 είναι συστατικά του RNA ενώ το 2 είναι συστατικό του DNA
γ) το 3 είναι συστατικό του RNA - δεν μπορούμε να ξέρουμε για τα υπόλοιπα
νουκλεοσίδια γιατί μπορεί να είναι συστατικά και του RNA και του DNA
δ) δεν μπορούμε να απαντήσουμε γιατί δεν έχουμε μια συνολική εικόνα από το
RNA ή το DNA στα οποία αυτά τα νουκλεοσίδια ανήκουν

Αποτίμηση
Σύνθεση
▪ Ικανότητα να διαχωρίζεις την όποια ολότητα

Ανάλυση
▪ σε μέρη και να δείχνεις σχέσεις μεταξύ των
μερών Εφαρμογή
Γνώση
Μνήμη
4.9. Ένα νουκλεοτίδιο μπορεί να συνδεθεί με…………..
α) Ένα νουκλεοτίδιο
β) Δύο νουκλεοτίδια
γ) Tρία νουκλεοτίδια
δ) Δύο και τρία νουκλεοτίδια
ε) Ένα, δύο και τρία νουκλεοτίδια
5 άκρο
Δεσμός Υδρογόνου
3 άκρο
T A
G C
C G
A T
3 άκρο
5 άκρο
4.10. Που βρίσκονται μόρια DNA σε ένα φυτό;
a) Στο εσωτερικό του σώματος του φυτού αλλά όχι στο εσωτερικό των
κυττάρων του
b) Στο εσωτερικό όλων των κυττάρων που αποτελούν το σώμα του φυτού
c) Στο εσωτερικό κάποιου συγκεκριμένου τύπου κυττάρων αλλά όχι στο
εσωτερικό άλλων τύπων (δεν έχουν όλα τα κύτταρα DNA)
d) Στο εσωτερικο μόνο των κυττάρων που είναι υπεύθυνα για την
αναπαραγωγή του φυτού (γεννητικά κύτταρα όπως γύρη και ωοθήκες)
▪ Τα μόρια DNA
βρίσκονται στο
εσωτερικό όλων των
κυττάρων που
αποτελούν το σώμα
του φυτού (όλα τα
κύτταρα ενός
οργανισμού έχουν
DNA)
4.11. Σε ποιο μέρος του κυττάρου μπορούμε να βρούμε DNA μόρια;

Συζήτηση
4.5. Ποια είναι η λειτουργία του DNA και πως η δομή του συνδέεται με τη
λειτουργία του;
Τα νουκλεικά οξέα αποθηκεύουν, μεταδίδουν και εκφράζουν τη γενετική
Πληροφορία. Αυτή η πληροφορία μαζί με το περιβάλλον καθορίζει τη δομή
και τη λειτουργία των οργανισμών.
Επιπλέον, το DNA μεταφέρει γενετική πληροφορία που αντιγράφεται με
πιστότητα για να μεταδοθεί στην επόμενη γενιά ή σε άλλα κύτταρα (π.χ.
Κατά τη διάρκεια της σωματικής αύξησης ή της κυτταρικής επιδιόρθωσης).
Ερώτηση 2: Πως μπορεί η γενετική πληροφορία να «εκφράζεται» (π.χ. να
καθορίζει ένα χαρακτηριστικό;
DNA
Μεταφέρει
τις οδηγίες
για
DNA οδηγεί στην
εμφάνιση
χαρακτηριστικών μέσω
της σύνθεσης
πρωτεϊνών
Πρωτεΐνες
Είναι υπεύθυνα
για
Χαρακτηριστικά (δομή και

λειτουργία)
DNA
▪ Το DNA καθορίζει τη
σύνθεση του
αγγελιοφόρου RNA
1 Σύνθεση ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ (mRNA: messenger
mRNA RNA) και, μέσω του
mRNA mRNA, ελέγχει τη
σύνθεση πρωτεϊνών
Πυρήνας
Κυτταρόπλασμα
DNA
▪ Το mRNA πηγαίνει στα
ριβοσώματα
1 Σύνθεση (βρίσκονται στο
mRNA κυτταρόπλασμα) όπου
mRNA γίνεται σύνθεση
πρωτεϊνών
Πυρήνας
mRNA
Κίνηση του
mRNA στο
κυτταρόπλασμα
DNA
▪ Κατά τη μετάφραση η
οποία είναι το δεύτερο
βήμα στη γονιδιακή
1 Σύνθεση του έκφραση, η γενετική
mRNA πληροφορία του
mRNA
mRNA διαβάζεται στο
ριβόσωμα. Αυτό
σημαίνει ότι το μήνυμα
NUCLEUS που μεταφέρει το
Κυτταρόπλασμα mRNA και είναι
γραμμένο στη γλώσσα
των νουκλεοτιδίων (με
mRNA
καθορισμένη
Κίνηση του αλληλουχία)
mRNA στο Ριβόσωμα
κυτταρόπλασμα μετατέπεται σε
πρωτείνη, δηλαδή σε
γλώσσα αμινοξέων
2 Σύνθεση
(πάλι με καθορισμένη
πρωτείνης
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ αλληλουχία)
Αμινοξέα
Πολυπεπτίδιο
4.12. Για ποιο από τα ακόλουθα παρέχει το DNA πληροφορία;
α) Για το είδος αμινοξέων που αποτελούν μια πρωτεΐνη και για την
αλληλουχία αυτών των αμινοξέων.
b) Για το είδος αμινοξέων που αποτελούν μια πρωτείνη αλλά όχι για την
αλληλουχία αυτών των αμινοξέων.
c) Για την αλληλουχία των αμινοξέων που αποτελούν μια πρωτεΐνη αλλά
όχι για είδος αμινοξέων που την αποτελούν.
d) Ούτε για το είδος αμινοξέων που αποτελούν μια πρωτεΐνη αλλά και ούτε
για την αλληλουχία αυτών των αμινοξέων.
DNA Γονίδιο 2 Τα DNA μόρια περιέχουν πολλά
μόριο
Γονίδιο 1 γονίδια. Κάθε γονίδιο καθορίζει τη
Γονίδιο 3 σύνθεση μιας συγκεκριμένης
πρωτείνης (γονιδιακή έκφραση)
DNA κλώνος 3’
A C C A A A C C G A G T
5’ Tο περιεχόμενο της γενετικής
(εκμαγείο)
πληροφορίας καθορίζεται από την
αλληλουχία των DNA νουκλεοτιδίων
U G G U U U G G C U C A Κάθε αζωτούχος βάση—A, C, T, ή
G—μπορεί να θεωρηθεί ένα γράμμα
σε ένα αλφάβητο με 4 γράμματα το
οποίο μεταφέρει μηνύματα στη χημική
ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ
Trp Phe Gly Ser δομή του DNA.
U G G U U U G G C U C A
mRNA 5’ 3’ Το περιεχόμενο της γενετικής
πληροφορίας αποτυπώνεται στη ειδική
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
κάθε φορά αλληλουχία των
Πρωτείνη Trp Phe Gly Ser νουκλεοτιδίων του mRNA
Αμινοξέα
Oι ειδικές κάθε φορά αλληλουχίες
των νουκλεοτιδίων του mRNA
Γνωρίσματα μεταφράζονται σε ειδικές
αλληλουχίες των αμινοξέων
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ελληνική γλώσσα Ελληνικές λέξεις

Λεξικό: δείχνει τον
Τι χρειαζόμαστε για να
τρόπο που
μεταφράσουμε την
Μονάδα μετάφρασης αντιστοιχούν οι
Ελληνική γλώσσα στην
Ελληνικές με τις
Αγγλική;
Αγγλικές λέξεις
Αγγλική γλώσσα Αγγλικές λέξεις
Αλληλουχία
νουκλεοτιδίων
Ποια είναι η μονάδα της Ποιο είναι το λεξικό;

μετάφρασης;
Αλληλουχία
αμινοξέων
DNA Γονίδιο 2
μόριο
Γονίδιο 1
Γονίδιο 3
DNA κλώνος 3’ 5’
(εκμαγείο) A C C A A A C C G A G T Κάθε αλληλουχία τριών αζωτούχων
βάσεων (τριπλέτα) κωσικοποιεί ένα
ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ συγκεκριμένο αμινοξύ
U G G U U U G G C U C A
mRNA 5’ 3’
Κωδικόνιο
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Πρωτείνη Trp Phe Gly Ser

Υπάρχουν κάποιες τριπλέτες που είναι
Αμινοξέα
τα σημεία στίξης (START και STOP) κατά
Γνωρίσματα
τον σχηματισμό του πολυπεπτιδίου
ΓΕνετικός κώδικας Δεύτερη mRNA βάση
Περισσότερες από
μια τριπλέτες
μπορεί να
κωδικοποιούν το
ίδιο αμινοξύ
Πρώτη mRNA βάση
Τρίτη mRNA βάση

4.13. Όλα τα βιολογικά είδη χρησιμοποιούν τον ίδιο γενετικό κώδικα (ο γενετικός
κώδικας είναι καθολικός).
α) Σωστό
β) Λάθος
4.14. Εάν εισάγουμε το γονίδιο ενός είδους στο DNA ενός άλλου είδους τότε το
δεύτερο είδος θα μπορούσε να παράγει την πρωτεΐνη που παράγει και το πρώτο
είδος
α) Σωστό
β) Λάθος
4.15. Ποιο από τα ακόλουθα είναι αληθές για τα γονίδια;
α) Ένα γονίδιο κατευθύνει τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης.

β) Ένα γονίδιο κατευθύνει τη σύνθεση ενός πολυπεπτιδίου.
Δευτεροταγείς Αίμα: σχήμα

Πρωτοταγής και Τεταρτοταγής ερυθρού
Λειτουργία
δομή Τριτοταγείς δομή αιμοσφαιρίου
δομές
Κανονική Τα αιμοσφαιρίνη
Κανονική αιμοσφαιρίνη
1
αιμοσφαιρίνη βρίσκεται στα ερυθρά
2 αιμοσφαίρια και
3 μεταφέρει οξυγόνο
4
5 
 υπομονάδα  10 m
6
7


▪ Η κανονική αιμοσφαιρίνη γίνεται λειτουργική όταν αποτελείται από 4

πολυπεπτιδικές αλυσίδες: 2α και 2β
▪ Ένα γονίδιο κωδικοποιεί τις α αλυσίδες και ένα άλλο γονίδιο κωδικοποιεί
τις β αλυσίδες
δομές
1
4
5 
6
7


1 Exposed Sickle-cell Molecules crystallize

hydrophobic hemoglobin into a fiber; capacity
2 ▪ Τι θα συμβεί αν συμβεί μια αλλαγή
region to carryστη πρωτοταγή
oxygen is δομή;
3 reduced.
4
5 
6  10 m
7  subunit



δομές
1
4
5 
6
7


Αιμοσφαιρίνη Η ικανότητα της

Μη Κανονική αιμοσφαιρίνη
1
με αιμοσφαιρίνης να
2 δρεπανοειδές μεταφέρει οξυγόνο
3 σχήμα μειώνεται
4
5 
6  10 m
7  subunit


Cross-
cutting Μια αλλαγή στη δομή μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία
Concept
4
4.16. Γιατί συνέβη αυτή η αλλαγή στη δομή της πρωτεΐνης και τη λειτουργία
της;
4.16. Γιατί συνέβη αυτή η αλλαγή στη δομή της πρωτεΐνης και τη λειτουργία
της;
Διότι συνέβη μια μετάλλαξη (αλλαγή στη γενετική πληροφορία)
DNA για κανονική αιμοσφαιρίνη DNA για μεταλλαγμένη αιμοσφαιρίνη

3 3 5
Αλλαγή των βάσεων στο
C T T C A T
DNA
mRNA
G U A Αλλαγή των βάσεων στο

mRNA
5 3 5 3
Κανονική αιμοσφαιρίνη Παθολογική αιμοσφαιρίνη

H παθολογική αιμοσφαιρίνη
Glu Val έχει Βαλίνη (Val) αντί για
Γλουταμινικό οξύ (Glu).
4.17.Η γενετική πληροφορία επηρεάζει το χρώμα των ανθρώπινων ματιών.

Που μπορεί να βρεθεί αυτή η πληροφορία στο ανθρώπινο σώμα;
a) Στα κύτταρα του ματιού,αλλά όχι στα άλλα είδη κυττάρων του
ανθρώπινου σώματος
b) Στα κύτταρα του εγκεφάλου,αλλά όχι στα άλλα είδη κυττάρων του
ανθρώπινου σώματος
c) Στα κύτταρα του ματιού και του εγκεφάλου,αλλά όχι στα άλλα είδη
κυττάρων του ανθρώπινου σώματος
d) Σε όλα τα διαφορετικά είδη κυττάρων του ανθρωπίνου σώματος
4.18. Τα κύτταρα των φύλλων και των ριζών του ίδιου φυτού περιέχουν την
ίδια γενετική πληροφορία
a) Σωστό
b) Λάθος
Κύκλος ζωής ενός φυτού
Όλα τα κύτταρα ενός (αγγειόσπερμου)

φυτού περιέχουν την ίδια γενετική
πληροφορία γιατί έχουν κοινή προέλευση:
έχουν προκύψει από τα κύτταρα του
εμβρύου που περικλείεται στο σπόρο.
4.19. Οι ρίζες και τα φύλλα έχουν διαφορετική μορφολογία η οποία συνεπάγεται

αποτελούνται από διαφορετικούς τύπους κυττάρων. Εάν αυτά τα κύτταρα
περιέχουν την ίδια γενετική πληροφορία ή τις ίδιες οδηγίες τότε πως είναι δυνατόν
να διαφέρουν;
Είναι δυνατό για αυτά τα κύτταρα να διαφέρουν γιατί εκφράζουν
διαφορετικά γονίδια.
Βασικές έννοιες Φυσικών

Επιστημών
▪ Τι είναι ζωή;
Module 1: ❑ Λειτουργικές ιδιότητες

Φύση των Επιστημών (NOTSs)
γνώση
Κοινωνικό Τα υψηλότερα οργανωτικά επίπεδα βασίζονται στα

επίπεδο κατώτερα επίπεδα.
ύλη
▪ Η ανάδυση του βιολογικού επιπέδου από το

φυσικό-χημικό επίπεδο δεν παραβιάζει ούτε αλλάζει
επίπεδο
τους φυσικο-χημικούς νόμους και αρχές.
▪ Οι φυσικο-χημικοί νόμοι και αρχές δεν επαρκούν για
να εξηγήσουν τα βιολογικά φαινόμενα.
Bιολογικό Τα υψηλότερα οργανωτικά επίπεδα είναι αυτόνομα

επίπεδο ▪ Κάθε οργανωτικό επίπεδο έχει τις δικές του
level επιστημονικές κατασκευές (π.χ.. έννοιες, θεωρίες,
μοντέλα) και μεθοδολογία
▪ Κάθε οργανωτικό επίπεδο έχει αναδυόμενες
Φυσικο-
ιδιότητες: νέες ιδιότητες που δεν μπορούν να
χημικό
προβλεφθούν από τις γενικότητες του
επίπεδο
χαμηλότερου επιπέδου
Φύση των Επιστημών (NOTSs)

γνώση
▪ Το βιολογικό επίπεδο έχει τις δικές του

επιστημονικές κατασκευές (π.χ. έννοιες,
θεωρίες, μοντέλα) και μεθοδολογία
Bιολογικό ▪ Η πιο σημαντική βιολογική θεωρία

επίπεδο είναι η θεωρία της βιολογικής
εξέλιξης.
▪ Το βιολογικό επίπεδο όπως και κάθε

οργανωτικό επίπεδο έχει
αναδυόμενες ιδιότητες: νέες ιδιότητες
που δεν μπορούν να προβλεφθούν
από τις γενικότητες του χαμηλότερου
επιπέδου
Φυσικο- ▪ Η αναδυόμενη ιδιότητα του

χημικό βιολογικού επιπέδου είναι η ζωή.
επίπεδο
Προσδιόρισε το τι
είναι ζωή
Ελέγξτε τη γνώση σας
Τα ζωντανά πράγματα εκτελούν βασικές διαδικασίες. Εστιάστε σε αυτές τις

διαδικασίες και σημειώστε τα πράγματα που θεωρούνται ζωντανά ή ήταν κάποτε
ζωντανά.
1 γρασσίδι 2 σπόρος 3 χλωροπλάστες
4 κύτταρα 5 DNA 6 χλωροφύλλη
ένζυμα 7 φύλλα
7 ιοί 5
Σε τι είδους διαδικασίες εστιάζετε για να θεωρήσετε ότι κάτι είναι ζωντανό ή μη-
ζωντανό;
Προσδιόρισε το τι
είναι ζωή
Ελέγξτε τη γνώση σας
Τα ζωντανά πράγματα εκτελούν βασικές διαδικασίες. Εστιάστε σε αυτές τις

διαδικασίες και σημειώστε τα πράγματα που θεωρούνται ζωντανά ή ήταν κάποτε
ζωντανά.
1 γρασσίδι √ 2 σπόρος √ 3 χλωροπλάστες
4 κύτταρα √ 5 DNA 6 χλωροφύλλη
ένζυμα 7 φύλλα √
7 ιοί ? 5
Σε τι είδους διαδικασίες εστιάζετε προκειμένου να θεωρήσετε ότι κάτι είναι ζωντανό

ή μη-ζωντανό;
Tips
Χρησιμοποιήστε το mnemonic, MRS GREN για να θυμάστε τις επτά

διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τη ζωή:
Stimuli (response to)
Movement Elimination of wastes

MRS GREN
Nutrition (acquiring of or
Reproduction making food)
Respiration
Growth
Ζωή Μελετάται Bιολογία

επιστημονικά
έχει από την
λειτουργικές ιδιότητες
Θρέψη
Μάθε για το τι είναι τροφή
3.3. Τα φυτά χρειάζονται τροφή για να επιβιώσουν. Σημειώστε τα πράγματα που τα

φυτά χρησιμοποιούν ως τροφή.
1 ηλιακό φως 2 γλυκόζη (σάκχαρο) 3 Διοξείδιο του άνθρακα
4 Ανόργανα θρεπτικά 5 λίπασμα 6 νερό
7 έδαφος 8 χλωροφύλλη
Με ποιο τρόπο αποφασίσατε για το αν κάποιο από τα παραπάνω αποτελεί

τροφή για τα φυτά;
3.4. Η βελανιδιά ξεκινά ως μικρός σπόρος και

καταλήγει σε ένα μεγάλο φυτό. Από που
προέρχεται η περισσότερη από την ύλη από την
οποία αποτελείται το ξύλο και τα φύλλα αυτού του
μεγάλου δέντρου; Σημειώστε τις καλύτερες
1 Ηλιακό φως 2 Έδαφος 3 διοξείδιο του άνθρακα
Ανόργανα 5 οξυγόνο χλωροφύλλη

4 6
θρεπτικά
7 λιπάσματα
Με ποιο τρόπο αποφασίσατε για την προέλευση αυτής της ύλης;

Δείτε πιο προσεχτικά ένα από αυτά τα

προϊόντα — την πράσινη πιπεριά— και
σκεφτείτε πως αυτή μεγάλωσε.
3.5. Τι από τα παρακάτω αποτελεί τη
μεγαλύτερη μάζα της πράσινης πιπεριάς;
Καλάθι με λαχανικά
a) Νερό και φρούτα
b) Πρωτείνες
c) Λίπίδια
d) Υδατάνθρακες
Ώριμες πιπεριές σε φυτό
Δείτε πιο προσεχτικά ένα από αυτά τα

προϊόντα — την πράσινη πιπεριά— και
σκεφτείτε πως αυτή μεγάλωσε.
3.5. Τι από τα παρακάτω αποτελεί τη
περισσότερη μάζα της πράσινης πιπεριάς;
Καλάθι με λαχανικά
a) Νερό και φρούτα
b) Πρωτείνες
c) Λίπίδια
Το νερό αποτελεί την περισσότερη μάζα της

πιπεριάς. Για παράδειγμα αν η πιπεριά έχει
συνολική μάζα 119 γραμμάρια τότε τα 110
γραμμάρια είναι νερό.
Ώριμες πιπεριές σε φυτό
Συνδέστε τη γνώση σας
3.6. Αν πάρετε τα 110 γραμμάρια του

νερού από μια πιπεριά 119 γραμμαρίων,
τότε θα σας μείνουν 9.0 γραμμάρια ύλης.
Από αυτήν την ύλη τα 8.85 γραμμάρια
αποτελούνται κυρίως από οργανικά
συστατικά.
Ποια είναι τα οργανικά αυτά συστατικά? Ώριμες πιπεριές σε φυτό

κυρίως αποτελούνται από οργανικά
συστατικά.
Ποια είναι τα οργανικά αυτά συστατικά? Ώριμες πιπεριές σε φυτό
Tα βασικά οργανικά συστατικά της ζωντανής ύλης είναι: υδατάνθρακες,

πρωτείνες, λιπίδια και νουκλεϊκά οξέα.

κυρίως αποτελούνται από οργανικά
συστατικά.
Ποια είναι τα οργανικά αυτά συστατικά?
3.7.,Από τα οργανικά συστατικά μιας

πράσινης πιπεριάς, ποιο αποτελεί τη
περισσότερη μάζα της;
a) Πρωτεΐνες
b) Λιπίδια
c) Nουκλεϊκά οξέα
Πίνακας 1. Οργανικά συστατικά πιπεριάς

Χημική ένωση Mάζα (gr) %
Υδατάνθρακες 7.2 81.35%
Από αυτήν την ύλη τα 8.85 γραμμάρια Πρωτείνες 1.2 13.59%
κυρίως αποτελούνται από οργανικά Λιπίδια 0.4 4.5%

συστατικά. Νουκλεϊκά οξέα 0.05 0.56%
Άθροισμα 8.85 100%
Από τα οργανικά συστατικά μιας
πράσινης πιπεριάς, ποιο αποτελεί τη
περισσότερη μάζα της; Άλλα
συστατικά
a) Πρωτεΐνες συμπεριλαμ
0.15
b) Λιπίδια βανομένων
c) Nουκλεϊκά οξέα ανόργανων
θρεπτικών
Σύνολο 9.0
Συζήτηση
3.8. Μια πιπεριά αναπτύσσεται από ένα επικονιασμένο λουλούδι και συσσωρεύει
ενώσεις όπως νερό, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη καθώς μεγαλώνει. Από πού
προέρχονται αυτά τα υλικά; Πώς συσσωρεύει ένα φυτό αυτά τα υλικά;
Αυτές οι ερωτήσεις προβλημάτισαν τους ανθρώπους
για πολύ καιρό. Ένας Ολλανδός επιστήμονας, ο Jean
Baptiste van Helmont τελικά πλησίασε τις
απαντήσεις όταν εκτέλεσε το διάσημο πείραμά του
στις αρχές του 17ου αιώνα.
Tο πείραμα Jean Baptiste van Helmont
Ο Van Helmont ξεκίνησε με μια γλάστρα με χώμα

και ένα μικρό δενδρύλλιο ιτιάς. Ζύγισε και τη
γλάστρα με το χώμα και το δενδρύλλιο.
Ο Van Helmont ξεκίνησε με μια γλάστρα με

χώμα και ένα μικρό δενδρύλλιο ιτιάς. Ζύγισε
και τη γλάστρα με το χώμα και το δενδρύλλιο.
Έπειτα φύτεψε το δενδρύλλιο στο χώμα και

πότισε προσεκτικά και έθρεψε το δέντρο για
αρκετά χρόνια. Το δέντρο μεγάλωσε.
Ο Van Helmont ξεκίνησε με μια γλάστρα με

χώμα και ένα μικρό δενδρύλλιο ιτιάς. Ζύγισε
Στο τέλος πέντε ετών,

ο van Helmont ζύγισε
το δέντρο και τη
γλάστρα με το χώμα.

Το δέντρο
Ο Van Helmont ξεκίνησε με μια γλάστρα με κέρδισε
χώμα και ένα μικρό δενδρύλλιο ιτιάς. Ζύγισε σημαντικό
ποσό μάζας.
Από που
προήλθε
αυτή η μάζα;
Στο τέλος πέντε ετών,

ο van Helmont ζύγισε
το δέντρο και τη
γλάστρα με το χώμα.

3.9. Πήρε το φυτό το μεγαλύτερο μέρος της μάζας του από το έδαφος;
(a) Ναι, γιατί ήταν το μόνο υλικό σε επαφή με το φυτό.
(b) Ναι, γιατί το έδαφος περιέχει την ύλη που το φυτό χρειάζεται για να μεγαλώσει.
(c) Όχι, γιατί το πείραμα απέδειξε ότι η μάζα του εδάφους άλλαξε ελάχιστα.
Test your declarative knowledge
3.9. Πήρε το φυτό το μεγαλύτερο μέρος της μάζας του από το έδαφος;
(a) Ναι γιατί ήταν το μόνο υλικό σε επαφή με το φυτό.
(b) Ναι γιατί το έδαφος περιέχει την ύλη που το φυτό χρειάζεται για να μεγαλώσει.
(c) Όχι γιατί το πείραμα απέδειξε ότι η μάζα του εδάφους άλλαξε ελάχιστα.
Το φυτό δεν θα μπορούσε να έχει πάρει τη μάζα του από το χώμα

επειδή το πείραμα του van Helmont δείχνει ότι η μάζα του εδάφους
δεν αλλάζει. Ωστόσο η μάζα του φυτού αυξήθηκε, επομένως σε κάτι
διαφορετικό από το έδαφος πρέπει να οφείλεται η μεγάλη
συσσώρευση μάζας του δέντρου. Από που λοιπόν προήλθε αυτή η

μάζα;
Συζήτηση
Μία από τις πιο λογικές δυνατότητες είναι το νερό. Ο Βαν Χέλμοντ
έπρεπε να ποτίσει τη ιτιά για να την κρατήσει ζωντανή. Η προηγούμενη
μελέτη μας για το φυτό πιπεριάς έδειξε επίσης ότι μεγάλο μέρος της
μάζας των καρπών της πιπεριάς αποτελούταν από νερό.
Ερώτηση. Είναι το νερό η μόνη πηγή μάζας για ένα φυτό; Ή μήπως η
μάζα ενός φυτού προέρχεται και από άλλη πηγή;
Συζήτηση
Μία από τις πιο λογικές δυνατότητες είναι το νερό. Ο Βαν Χέλμοντ
έπρεπε να ποτίσει τη ιτιά για να την κρατήσει ζωντανή. Η προηγούμενη
μελέτη μας για το φυτό πιπεριάς έδειξε επίσης ότι μεγάλο μέρος της
μάζας των καρπών της πιπεριάς αποτελούταν από νερό.
Ερώτηση. Είναι το νερό η μόνη πηγή μάζας για ένα φυτό; Ή μήπως η
μάζα ενός φυτού προέρχεται και από άλλη πηγή;
Ο άνθρακας στο φυτό πιπεριάς δεν Πίνακας 2. Η χημική
σύσταση της πιπεριάς
προήλθε από το έδαφος - το καθαρό
% του
Χημικό Σύμβολο
συνόλου
νερό δεν περιέχει άνθρακα στοιχείο (βάρος)
Oξυγόνο O 45%
Άνθρακας C 41%
Ποια είναι η πηγή άνθρακα για την Υδρογόνο H 6%
πιπεριά και για κάθε φυτό; Άζωτο N 1%

Άλλο K 7%

1 Ηλιακό φως 2 Έδαφος 3 √ διοξείδιο του άνθρακα

4 6
θρεπτικά

Η περισσότερη ύλη του δέντρου προήλθε από το διοξείδιο του
άνθρακα της ατμόσφαιρας.

1 Ηλιακό φως 2 Έδαφος 3 √ διοξείδιο του άνθρακα

4 6
θρεπτικά

Τι συμβαίνει στο διοξείδιο του άνθρακα όταν εισέρχεται σε ένα φυτό;
Key
Ο άνθρακας, ο οποίος εισέρχεται σε ένα φυτό στη μορφή του διοξειδίου του
Idea
1.1 άνθρακα μετασχηματίζεται σε υδατάνθρακες διαμέσου της φωτοσύνθεσης.
▪ Η φωτοσύνθεση περιλαμβάνει πολλές

σύνθετες χημικές αντιδράσεις. Μια συνολική
περίληψη αυτής της διαδικασίας
αντιπροσωπεύεται συνήθως από τις χημικές
εξισώσεις που δίνονται παρακάτω:
Hλιακή ενέργεια
6CO2 + 12H2O → C6H12O6 + 6O2 +6H2O
Ηλιακή ενέργεια
6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2
Tα άτομα
άνθρακα από
το διοξείδιο
του άνθρακα
καταλήγουν
στη γλυκόζη
Key
Idea
1.1 άνθρακα μετασχηματίζεται σε υδατάνθρακες διαμέσου της φωτοσύνθεσης.

6CO2 + 12H2O → C6H12O6 + 6O2 +6H2O
6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2
Tα άτομα
άνθρακα από
το διοξείδιο
του άνθρακα
καταλήγουν
στη γλυκόζη
Συζήτηση. Πως μπορούμε να γνωρίσουμε το που καταλήγουν τα άτομα

οξυγόνου του διοξειδίου του άνθρακα;
Σήμανση των ατόμων οξυγόνου σε
ένα μόριο διοξειδίου του άνθρακα με
(ραδιενεργά) ισότοπα δείχνει πώς το
διοξείδιο του άνθρακα ενσωματώνεται
σε άλλα μόρια.
Ισότοπο είναι ένα στοιχείο (π.χ.
οξυγόνο) του οποίου τα άτομα έχουν συγκεκριμένο αριθμό νετρονίων στον
πυρήνα τους.
Συζήτηση. Πως μπορούμε να γνωρίσουμε το που καταλήγουν τα άτομα
οξυγόνου του διοξειδίου του άνθρακα;
Ο διαφορετικός αριθμός νετρονίων
επιτρέπει την αναγνώριση των
ισοτόπων με βάση την πυκνότητά τους
(π.χ. ένα άτομο οξυγόνου με 10 νετρόνια
είναι πιο πυκνό από ένα άτομο οξυγόνου
με 8 νετρόνια).
Πείραμα
Ένα υγιές φυτό τοποθετείται σε σφραγισμένο γυάλινο θάλαμο. Το διοξείδιο
του άνθρακα που υπάρχει στον θάλαμο ανταλλάσσεται με διοξείδιο του
άνθρακα που περιέχει οξυγόνο-18. Μετά από ένα χρονικό διάστημα, τα
φύλλα αναλύονται για να προσδιοριστεί πού καταλήγουν αυτά τα σημασμένα
άτομα οξυγόνου.
Πείραμα
Ένα υγιές φυτό τοποθετείται σε σφραγισμένο γυάλινο θάλαμο. Το διοξείδιο
του άνθρακα που υπάρχει στον θάλαμο ανταλλάσσεται με διοξείδιο του
άνθρακα που περιέχει οξυγόνο-18. Μετά από ένα χρονικό διάστημα, τα
φύλλα αναλύονται για να προσδιοριστεί πού καταλήγουν αυτά τα σημασμένα
άτομα οξυγόνου.
Table 3. Experiment results
Συστατικά % οξυγόνου- 18
φύλλων σημασμένο
υδατάνθρακες 95%
πρωτείνες 3%
λιπίδια <1%
oξυγόνο <1%
διοξείδιο άνθρακα <1%
άλλα
<1%
συμπεριλαμβα
νομένου
νερού
Key
Idea
1.1 άνθρακα μετασχηματίζεται σε υδατάνθρακες διαμέσου της φωστοσύνθεσης.

6CO2 + 12H2O → C6H12O6 + 6O2 +6H2O
6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2
Tα άτομα Tα άτομα Tο νερό που ταξιδεύει
άνθρακα από οξυγόνου από από το έδαφος και
το διοξείδιο το διοξείδιο διαμέσου των ριζών στο
του άνθρακα του άνθρακα φυτό καταλήγει και
καταλήγουν καταλήγουν στη γλυκόζη και στο
στη γλυκόζη στη γλυκόζη ελεύθερο οξυγόνο.
Τι είναι η
Φωτοσύνθεση γλυκόζη για
τα φυτά;
6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2
6 μόρια 6 μόρια 1 μόριο 6 μόρια

διοξειδίου νερού γλυκόζης οξυγόνου
του
άνθρακα

1 ηλιακό φως √2 γλυκόζη (σάκχαρο) 3 Διοξείδιο του άνθρακα

▪ Ετερότροφοι (Αρχαία ελληνικά
ἕτερος = «άλλος» συν τρόφος =
«διατροφή»): οργανισμοί που
λαμβάνουν τροφή (οργανικές
ενώσεις συμπεριλαμβανομένων
μετάλλων, βιταμινών κ.λπ.) από το
περιβάλλον τους για να μπορέσουν
να παράγουν ενέργεια και να
συνθέσουν τα υλικά για τη δομή και
τη λειτουργία τους
▪ Αυτότροφοι("αυτό-τρεφόμενοι"
ή παραγωγοί: οργανισμοί που
παράγουν την τροφή τους


Υπάρχει σύγχυση σχετικά με το πώς ορίζουμε τη λέξη τροφή (λανθασμένα)
(χρησιμοποιούμε τις λέξεις τροφή και θρεπτικά συστατικά εναλλακτικά).

Η τροφή είναι κατά κύριο λόγο πηγή ενέργειας.


Τα θρεπτικά συστατικά (nutrients) είναι χημικές ουσίες που χρειάζονται
οι οργανισμοί για να πραγματοποιήσουν τις διαδικασίες της ζωής
τους. Μπορούν να είναι οργανικά (π.χ. υδατάνθρακες, λιπίδια και

πρωτεΐνες) και ανόργανα (π.χ. νερό και μέταλλα).
Για να θεωρηθούν τροφή, τα θρεπτικά συστατικά πρέπει να περιέχουν

ενέργεια που μπορεί να απελευθερωθεί κατά τη διάσπασή τους. Τα
ανόργανα θρεπτικά συστατικά είναι απαραίτητα για τις διαδικασίες των
φυτών, αλλά δεν παρέχουν ενέργεια.
Το πιο σημαντικό όφελος για τα πράσινα φυτά όταν κάνουν

φωτοσύνθεση είναι:
1) Παραγωγή τροφίμων
2) Παραγωγή ενέργειας
3) Και τα δύο
Ο λόγος που απαντήσατε με τον τρόπο που απαντήσατε είναι γιατί:

(α) Η φωτοσύνθεση παράγει ενέργεια για τη λειτουργία του φυτού.
(β) Η φωτοσύνθεση παράγει τροφή για τη δομή και τη λειτουργία του
φυτού.
(γ) Και τα δύο
Το πιο σημαντικό όφελος για τα πράσινα φυτά όταν κάνουν

φωτοσύνθεση είναι:
1) Παραγωγή τροφής √
2) Παραγωγή ενέργειας
3) Και τα δύο
Ο λόγος που απαντήσατε με τον τρόπο που απαντήσατε είναι γιατί:

(α) Η φωτοσύνθεση παράγει ενέργεια για τη λειτουργία του φυτού.
(β) Η φωτοσύνθεση παράγει τροφή για την οικοδόμηση και τη
λειτουργία του φυτού. √
(γ) Και τα δύο
Key Η φωτοσύνθεση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας τα φυτά συνθέτουν
Idea την τροφή τους (με τη βοήθεια του φωτός). Η ενέργεια δεν παράγεται
1.1 αλλά μετατρέπεται μόνο από τη μια μορφή στην άλλη.
▪ Τα φυτά χρησιμοποιούν χρωστικές

ουσίες που ονομάζονται χλωροφύλλες
για να απορροφούν φως
συγκεκριμένων μηκών κύματος και να
συλλαμβάνουν τη φωτεινή ενέργεια
(ενέργεια της οποίας η πηγή είναι
εξωγήινης προέλευσης και βιώσιμη).
▪ Η φωτεινή ενέργεια μετατρέπεται σε

χημική ενέργεια μέσα στους δεσμούς
του τελικού προϊόντος της
φωτοσύνθεσης, του μορίου της
γλυκόζης.
Μόριο γλυκόζης
Η μοίρα της γλυκόζης
Αποθήκευση
ως άμυλο
Σουκρόζη Πλεονάζουσα
Μεταφορά για Γλυκόζη

αποθήκευση ως άμυλο σε
όργανα αποθήκευσης
όπως σπόροι και κόνδυλοι Κατασκευή μακρομορίων
Η γλυκόζη είναι ένα σημαντικό πρόδρομο
μόριο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή
ενός ευρέος φάσματος άλλων μορίων
Η μοίρα της γλυκόζης
Αποθήκευση
ως άμυλο
Ενέργεια
Σουκρόζη Πλεονάζουσα (παραγωγή
ATP)
Μεταφορά για Γλυκόζη

αποθήκευση ως άμυλο σε
όργανα αποθήκευσης
όπως σπόροι και κόνδυλοι Κατασκευή μακρομορίων
Η γλυκόζη είναι ένα σημαντικό πρόδρομο
μόριο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή
ενός ευρέος φάσματος άλλων μορίων

Θρέψη
Αναπνοή
Ποιο από τα παρακάτω είναι η πιο ακριβής δήλωση σχετικά με την αναπνοή
στα πράσινα φυτά;
1. Είναι μια χημική διαδικασία με την οποία τα φυτά παράγουν τρόφιμα από
νερό και διοξείδιο του άνθρακα
2. Είναι μια χημική διαδικασία κατά την οποία η ενέργεια που αποθηκεύεται
στα τρόφιμα απελευθερώνεται χρησιμοποιώντας οξυγόνο
3. Είναι η ανταλλαγή διοξειδίου του άνθρακα και αερίων οξυγόνου μέσω των
στομάτων των φυτών
4. Είναι μια διαδικασία που δεν λαμβάνει χώρα στα πράσινα φυτά όταν
λαμβάνει χώρα η φωτοσύνθεση
Ο λόγος για την απάντησή μου είναι γιατί:

(α)Τα πράσινα φυτά δεν αναπνέουν ποτέ, μόνο φωτοσυνθέτουν.
(β)Τα πράσινα φυτά προσλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα και εκπέμπουν
οξυγόνο όταν αναπνέουν.
(γ) Η αναπνοή παρέχει στο πράσινο φυτό ενέργεια για να ζήσει.
(δ) Η αναπνοή συμβαίνει μόνο στα πράσινα φυτά όταν δεν υπάρχει φωτεινή
ενέργεια.
Ποιο από τα παρακάτω είναι η πιο ακριβής δήλωση σχετικά με την αναπνοή
στα πράσινα φυτά;
1. Είναι μια χημική διαδικασία με την οποία τα φυτά παράγουν τρόφιμα από
νερό και διοξείδιο του άνθρακα
2. Είναι μια χημική διαδικασία κατά την οποία η ενέργεια που αποθηκεύεται
στα τρόφιμα απελευθερώνεται χρησιμοποιώντας οξυγόνο √
3. Είναι η ανταλλαγή διοξειδίου του άνθρακα και αερίων οξυγόνου μέσω των
στομάτων των φυτών
4. Είναι μια διαδικασία που δεν λαμβάνει χώρα στα πράσινα φυτά όταν
λαμβάνει χώρα η φωτοσύνθεση
Ο λόγος για την απάντησή μου είναι γιατί:

(α)Τα πράσινα φυτά δεν αναπνέουν ποτέ, μόνο φωτοσυνθέτουν.
(β)Τα πράσινα φυτά προσλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα και εκπέμπουν
οξυγόνο όταν αναπνέουν.
(γ) Η αναπνοή παρέχει στο πράσινο φυτό ενέργεια για να ζήσει. √
(δ) Η αναπνοή συμβαίνει μόνο στα πράσινα φυτά όταν δεν υπάρχει φωτεινή
ενέργεια.
Μάθε για το πως τα φυτά
αποκτούν ενέργεια
(Κυτταρική) Αναπνοή
Key Η αναπνοή είναι η διαδικασία κατά την οποία η ενέργεια που

Idea περιέχεται στην οργανική ύλη λαμβάνεται με τη διάσπαση αυτής της
1.2 ύλης
▪ Η διάσπαση της ύλης στα φυτά είναι αερόβια
Διοξείδιο του άνθρακα

Oξυγόνο απελευθερώνεται
καταναλώνεται
Μέρος της
ενέργειας που
περιέχεται στις
οργανικές ενώσεις
λαμβάνεται και
μετασχηματίζεται
σε χρήσιμη χημική
ενέργεια
Μάθε για το πως τα φυτά
αποκτούν ενέργεια
(Κυτταρική) Αναπνοή
▪ Η αναπνοή περιλαμβάνει πολλές

πολύπλοκες χημικές αντιδράσεις και
μια συνολική περίληψη αυτής της
διαδικασίας αναπαρίσταται από την
παρακάτω χημική εξίσωση:
C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O + ενέργεια

μετατρέπονται
Διοξείδιο του Μέρος της
Οργανικές Oξυγόνο σε
άνθρακα και ενέργειας
ενώσεις όπως λαμβάνεται αποθηκεύεται
η γλυκόζη από την νερό
απελευθε- σε ATP και το
αποθηκεύουν ατμόσφαιρα υπόλοιπο
χημική ενέργεια ρώνονται
στην απελευθε-
ατμόσφαιρα ρώνεται ως
θερμότητα
Καύσιμο Μετατροπή ενέργειας Παραπροϊόντα
Θερμότητα
Βενζίνη Διοξείδιο του

άνθρακα
+ +
Καύση
Kινητική
ενέργεια
Οξυγόνο Νερό
Μετατροπή ενέργειας σε ένα αυτοκίνητο
Θερμότητα
Κυτταρική αναπνοή
Γλυκόζη Διοξείδιο του
άνθρακα
+ +
ATP ATP
Oξυγόνο Eνέργεια για κυτταρικό έργο Νερό
Μετατροπή ενέργειας σε ένα κύτταρο
Φωτεινή
ενέργεια
ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ
Φωτοσύνθεση
στους
CO2 + H2O χλωροπλάστες Oργανικά
+ O2
μόρια
Κυτταρική
αναπνοή στα
μιτοχόνδρια
Το ATP φορτίζει
ATP
ενεργειακά το
περισσότερο
Θερμότητα κυτταρικό έργο
Key Η αναπνοή και η φωτοσύνθεση ως προς τα προϊόντα και τα
Idea αντιδρώντα είναι αντίστροφες αντιδράσεις μεταξύ τους, τα
1.3 προϊόντα του ενός χρησιμοποιούνται ως αντιδρώντα του άλλου.
φωτεινή
ενέργεια Ηλιακή ενέργεια
6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2 Photosynthesis
Διοξείδιο
Οργανικά
του
άνθρακα μόρια και
και νερό οξυγόνο
C6H12O6 + 6O2→ 6CO2 + 6H2O+ Χημική

Ενέργεια Αναπνοή
ATP
Key Το ATP (τριφωσφορική αδενοσίνη) είναι το ενεργειακό νόμισμα σε

Idea
όλους τους ζωντανούς οργανισμούς στη γη.
1.4
▪ Το ATP αποτελείται από τη ριβόζη (σάκχαρο), την αδενίνη (μια αζωτούχο βάση)
και τρεις φωσφορικές ομάδες
Αδενίνη
Δεσμός υψηλής ενέργειας
Φωσφορικές ομάδες
Ριβόζη
Μάθε πως
λειτουργεί το
ATP
1 Όταν το κύτταρο
απαιτεί ενέργεια,το P P P
ATP διασπάται μέσω
υδρόλυσης
Η ενέργεια που
απελευθερώνεται
Τριφωσφορική αδενοσίνη (ATP) από αυτή τη
3 διαδικασία
χρησιμοποιείται από
2 Ο δεσμός υψηλής H2O άλλες κυτταρικές
ενέργειας διαδικασίες
διασπάται και μια
φωσφορική ομάδα
απελευθερώνεται.
Pi + P P + Eνέργεια
Ανόργανος φώσφορος Διφωσφορική αδενοσίνη (ADP)
Key Χωρίς το ATP, τα κύτταρα δεν θα μπορούσαν να μεταφέρουν ενέργεια

Idea από τη μια θέση στην άλλη, καθιστώντας αδύνατο για τους οργανισμούς
1.3 να πραγματοποιήσουν διαδικασίες ζωής.
Αναπνοή
ATP
Επιδιόρθωση Ενεργητική Παραγωγή Άλλες

Αύξηση ιστών μεταφορά μακρομορίων διαδικασίες
(αντλίες ιόντων) (π.χ. πρωτεινών
Θερμότητα
Key
Το ATP είναι ένας ανανεώσιμος πόρος (που σχηματίζεται και διασπάται συνεχώς)
Idea
καθώς συμμετέχει σε βιολογικές αντιδράσεις
1.4
Το ATP
διασπάται μέσω
υδρόλυσης.
ATP + H2O
Eνέργεια από Ενέργεια για

καταβολισμό κυτταρικό έργο
(φόρτιση) ADP + Pi (αποφόρτιση))
Προσθήκη μια
φωσφορικής ομάδας
στην αδενοσίνη( ADP)
Η αναπνοή στα φυτά πραγματοποιείται σε:

1) μόνο στα κύτταρα των ριζών
2) σε κάθε φυτικό κύτταρο
3) στα κύτταρα των φύλλων μόνο
Ο λόγος για την απάντησή σας είναι γιατί:
(α) Όλα τα ζωντανά κύτταρα χρειάζονται ενέργεια για να

ζήσουν
(β) Μόνο τα φύλλα μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο
από το περιβάλλον τους.
(γ) Μόνο οι ρίζες χρειάζονται ενέργεια για να απορροφήσουν
νερό και μέταλλα.
Η αναπνοή στα φυτά πραγματοποιείται σε:

1) μόνο στα κύτταρα των ριζών
2) σε κάθε φυτικό κύτταρο √
3) στα κύτταρα των φύλλων μόνο
(α) Όλα τα ζωντανά κύτταρα χρειάζονται ενέργεια για να

ζήσουν √
(β) Μόνο τα φύλλα μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο
από το περιβάλλον τους.
(γ) Μόνο οι ρίζες χρειάζονται ενέργεια για να απορροφήσουν
νερό και μέταλλα.
Ποιο αέριο προσλαμβάνεται από τα φυτά σε μεγάλες ποσότητες όταν

δεν υπάρχει καθόλου φωτεινή ενέργεια:
(1) διοξείδιο του άνθρακα
(2) οξυγόνο

(α) Αυτό το αέριο χρησιμοποιείται στη φωτοσύνθεση που συμβαίνει
στα φυτά όλη την ώρα.
(β) Αυτό το αέριο χρησιμοποιείται στην αναπνοή που συμβαίνει μόνο
στα φυτά όταν δεν υπάρχει φωτεινή ενέργεια για φωτοσύνθεση.
(γ) Αυτό το αέριο χρησιμοποιείται στην αναπνοή που λαμβάνει χώρα
συνεχώς στα φυτά.
Ποιο αέριο προσλαμβάνεται από τα φυτά σε μεγάλες ποσότητες όταν

δεν υπάρχει καθόλου φωτεινή ενέργεια:
(1) διοξείδιο του άνθρακα
(2) οξυγόνο √

(α) Αυτό το αέριο χρησιμοποιείται στη φωτοσύνθεση που συμβαίνει
στα φυτά όλη την ώρα.
(β) Αυτό το αέριο χρησιμοποιείται στην αναπνοή που συμβαίνει μόνο
στα φυτά όταν δεν υπάρχει φωτεινή ενέργεια για φωτοσύνθεση.
(γ) Αυτό το αέριο χρησιμοποιείται στην αναπνοή που λαμβάνει χώρα
συνεχώς στα φυτά. √
Προτασιακές δηλώσεις που αντιπροσωπεύουν τη γνώση που απαιτείται

για την κατανόηση των βασικών σχέσεων μεταξύ φωτοσύνθεσης και
αναπνοής στα φυτά
Στο έντονο φως της ημέρας η φωτοσύνθεση συμβαίνει με πολύ μεγαλύτερο

1
ρυθμό από την αναπνοή
Κατά τη διάρκεια της ημέρας που λαμβάνει χώρα η φωτοσύνθεση, παράγεται

2 περισσότερο οξυγόνο από αυτό που χρησιμοποιείται από την αναπνοή
Τη νύχτα αν δεν υπάρχει καθόλου φωτεινή ενέργεια, η φωτοσύνθεση

3 σταματά ενώ η αναπνοή συνεχίζεται
Η φωτοσύνθεση είναι μια συνθετική διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε

4 αύξηση του βάρους.
Η αναπνοή είναι μια αποδομητική διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε

5 μείωση του βάρους
Συζήτηση
Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό της

φωτοσύνθεσης;
Πριν απαντήσουμε θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε τους επιστημονικούς
όρους που περιλαμβάνονται στην ερώτηση.
Συζήτηση
Τι είναι ο ρυθμός της φωτοσύνθεσης;

Ο ρυθμός της φωτοσύνθεσης είναι μια ποσοτική μεταβλητή που αποτιμά την
ταχύτητα με την οποία συμβαίνει η φωτοσύνθεση.
Discussion
Ποιοι είναι οι διαφορετικές μέθοδοι μέτρησης του ρυθμού της φωτοσύνθεσης;

Υπάρχουν μερικές βασικές μέθοδοι για τον υπολογισμό του ρυθμού της
φωτοσύνθεσης. Αυτοί περιλαμβάνουν:
1) Μέτρηση της πρόσληψης CO2
2) Μέτρηση της παραγωγής Ο2
3) Μέτρηση της παραγωγής υδατανθράκων
4) Μέτρηση της αύξησης της ξηρής βιομάζας
Σημείωση: Καθώς η εξίσωση για την αναπνοή είναι σχεδόν η αντίστροφη

από αυτήν για την φωτοσύνθεση, θα πρέπει να σκεφτείτε εάν αυτές οι
μέθοδοι μετρούν τη φωτοσύνθεση μόνο ή αν μετρούν την ισορροπία μεταξύ
φωτοσύνθεσης και αναπνοής.
Συζήτηση
Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό της

φωτοσύνθεσης;
Για να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση ή ανάλογες ερωτήσεις μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε ένα μοντέλο

Σκεφτείτε για την βιολογική αιτιότητα
Για να προσδιορίσετε ποιοι αιτιολογικοί

Προσδιορίστε το περιβάλλον
παράγοντες επηρεάζουν ένα βιολογικό
και αναζητήστε αιτίες εντός
φαινόμενο όπως η φωτοσύνθεση,
χρησιμοποιήστε το μοντέλο που
παρουσιάζεται στην εικόνα
Key Οι αιτιακοί παράγοντες για τα βιολογικά φαινόμενα

Idea μπορεί να βρεθούν εντός της βιολογικής οντότητας
(xx) και εντός του περιβάλλοντος αυτής της οντότητας
Σημείωση
Αυτό το μοντέλο σας βοηθά να
οργανώσετε τη σκέψη σας για την
αιτιότητα
Αναλύστε και εφαρμόστε το μοντέλο
Ας ξεκινήσουμε με την εξέταση του Προσδιορίστε το περιβάλλον

περιβάλλοντος. Η οντότητα που μελετάμε είναι και αναζητήστε αιτίες εντός
ένα είδος φυτού και πρέπει να ορίσετε το
περιβάλλον αυτού του είδους.
Γνωρίζετε την έννοια του «περιβάλλοντος»;

Μάθε για την έννοια
του περιβάλλοντος
Διάλεξε την καλύτερη απάντηση.
Το περιβάλλον ενός είδους φυτού είναι

(α) η τοποθεσία στην οποία βρίσκονται τα άτομα αυτού του είδους
(β) όλα όσα περιβάλλουν τα άτομα αυτού του είδους
(γ) όλα τα είδη των οντοτήτων με τα οποία συνδέονται άτομα
αυτού του είδους
(δ) Όλες οι παραπάνω απαντήσεις είναι σωστές
Μάθε για την έννοια

του περιβάλλοντος
Διάλεξε την καλύτερη απάντηση.
Το περιβάλλον ενός είδους φυτού είναι

(α) η τοποθεσία στην οποία βρίσκονται τα άτομα αυτού του είδους
(β) όλα όσα περιβάλλουν τα άτομα αυτού του είδους
(γ) όλα τα είδη των οντοτήτων με τα οποία συνδέονται άτομα √
αυτού του είδους
(δ) Όλες οι παραπάνω απαντήσεις είναι σωστές
Μάθε για το
Προσδιοριστικά χαρακτηριστικά της έννοιας του βιολογικό
περιβάλλον
βιολογικού περιβάλλοντος
Βιολογικό περιβάλλον: όψεις του εξωτερικού κόσμου μιας βιολογικής

οντότητας με τις οποίες αυτή η οντότητα αλληλεπιδρά
Key Idea Το βιολογικό περιβάλλον διακρίνεται σε αβιοτικό και βιοτικό περιβάλλον

(xx)
βιολογικό
Aβιοτικό περιβάλλον περιβάλλον
Αναφέρεται στα μη ζωντανά μέρη του περιβάλλοντος (φυσικές συνθήκες ή

φυσικοχημικά στοιχεία) που συχνά μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση
στους ζωντανούς οργανισμούς. Αυτά περιλαμβάνουν:
▪ Τοπογραφία (π.χ. υψόμετρο, κλίση, κ.λπ.)

▪ Ηλιακό φως
▪ Αέρας (χημικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα και οξυγόνου,
συγκέντρωση ρύπων)
▪ Υπόστρωμα/έδαφος (π.χ. χημικές συγκεντρώσεις μακροθρεπτικών και
μικροθρεπτικών συστατικών, αλατότητα, pH)
▪ Θερμοκρασία
▪ Υγρασία
Σημείωση: Κάθε αβιοτικός (ή φυσικός) παράγοντας μπορεί να είναι

κατάλληλος για τον οργανισμό ή μπορεί να παρουσιάζει προβλήματα που
πρέπει να ξεπεραστούν.
Εύρος ανοχής
Η αρχή της ανοχής αναφέρει ότι «Για κάθε αβιοτικό παράγοντα, ένας
οργανισμός έχει ένα εύρος ανοχής μέσα στο οποίο μπορεί να επιβιώσει».
Εύρος ανοχής
Περιβαλλοντικό
άριστο
Αριθμός οργανισμών
Ακραίο περιθωριακό Προτιμώμενο περιθωριακό Ακραίο
αβιοτικών
παραγόντων
βιολογικό
Bιοτικό περιβάλλον περιβάλλον
Αναφέρεται στα ζωντανά μέρη του περιβάλλοντος και στα διάφορα είδη
αλληλεπιδράσεων.
Κανένας οργανισμός δεν υπάρχει σε απομόνωση. Συμμετέχει σε

αλληλεπιδράσεις με άλλους οργανισμούς και με τα αβιοτικά συστατικά του
περιβάλλοντος.
Αυτές οι αλληλεπιδράσεις ειδών μπορεί να περιλαμβάνουν:

▪ άμεση ή έμμεση επαφή (θήρευση ή ανταγωνισμός)
▪ στενή συσχέτιση μεταξύ των ειδών (συμβίωση, παρασιτισμός,

αλτρουισμός κ.λπ.)
Συζήτηση
Ποιες αλληλεπιδράσεις φυτικών Staghorn

ειδών μπορείτε να εντοπίσετε
παρατηρώντας την εικόνα;
fern
Τα επίφυτα (αναρριχόμενα φυτά)

αποκτούν πρόσβαση σε καλύτερη
θέση στο δάσος, με περισσότερο
φως για φωτοσύνθεση, αλλά δεν
βλάπτουν το δέντρο ξενιστή Φτέρη
(commensalism).
Τα γειτονικά φυτά ανταγωνίζονται

για φως, νερό και θρεπτικά
συστατικά. Σε όλες τις περιπτώσεις
ανταγωνισμού, και τα δύο μέρη (οι Oρχιδέα
ανταγωνιστές) βλάπτονται σε
διαφορετικό βαθμό από την
αλληλεπίδραση.
Tροπικό δάσος
Συζήτηση
Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό της φωτοσύνθεσης;
Βρες τους σημαντικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες (αβιοτικούς και βιοτικούς)

που επηρεάζουν το ρυθμό της φωτοσύνθεσης.
Αρκετοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν το ρυθμό της φωτοσύνθεσης όπως:
▪ Ένταση φωτός ▪ Συγκέντρωση CO2 ▪ θερμοκρασία ▪ νερό
Είναι η απάντησή σας ολοκληρωμένη;
Όχι. Πρέπει να αναζητήσετε αιτιακούς παράγοντες εντός της οντότητας. Αυτοί

οι παράγοντες είναι οντότητες που συμμετέχουν στη διαδικασία της
φωτοσύνθεσης. Για παράδειγμα ένα τέτοιος παράγοντας είναι η ποσότητα της
χλωροφύλλης (φυτά σε δυσμενείς συνθήκες φωτισμού για τη φωτοσύνθεση
συνθέτουν περισσότερη χλωροφύλλη για να απορροφήσουν το φως που
απαιτείται ή οι επιπτώσεις ορισμένων φυτικών ασθενειών επηρεάζουν την
ποσότητα της χλωροφύλλης
Παράγοντες που επηρεάζουν τη φωτοσύνθεση: ένταση φωτός
▪ Χωρίς αρκετό φως, ένα φυτό δεν μπορεί να φωτοσυνθέσει πολύ γρήγορα -
ακόμα κι αν υπάρχει άφθονο νερό και διοξείδιο του άνθρακα και κατάλληλη
θερμοκρασία.
▪ Η αύξηση της έντασης του φωτός αυξάνει τον ρυθμό της φωτοσύνθεσης, έως
ότου κάποιος άλλος παράγοντας - ένας περιοριστικός παράγοντας - γίνει
ανεπαρκής.
▪ Σε πολύ υψηλές εντάσεις φωτός, η φωτοσύνθεση επιβραδύνεται και στη συνέχεια

αναστέλλεται, αλλά αυτές οι εντάσεις φωτός δεν εμφανίζονται στη φύση.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη φωτοσύνθεση: ένταση φωτός
▪ Η ένταση του φωτός

παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά
τη διάρκεια της ημέρας και θα
επηρεαστεί επίσης από τις
καιρικές συνθήκες. Ο ρυθμός
της φωτοσύνθεσης αλλάζει
ανάλογα με την ώρα της ημέρας.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη φωτοσύνθεση: συγκέντρωση διοξειδίου του
άνθρακα
Το διοξείδιο του άνθρακα – με νερό – είναι ένα

από τα αντιδρώντα στη φωτοσύνθεση.
Εάν η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα

αυξηθεί, ο ρυθμός της φωτοσύνθεσης θα αυξηθεί.
Και πάλι, σε κάποιο σημείο, ένας διαφορετικός

παράγοντας μπορεί να γίνει περιοριστικός. Πέρα
από αυτή τη συγκέντρωση, περαιτέρω αυξήσεις
στη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα δεν
θα οδηγήσουν σε ταχύτερο ρυθμό φωτοσύνθεσης
και θα εμφανίζονται σε ένα γράφημα ως οριζόντια
γραμμή.
Σημείωση: Το επίπεδο διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αυξάνεται

λόγω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου [δηλαδή, των αερίων που
ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη - διοξείδιο του άνθρακα,
μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου]
Παράγοντες που επηρεάζουν τη φωτοσύνθεση: θερμοκρασία
Οι χημικές αντιδράσεις που συνδυάζουν

διοξείδιο του άνθρακα και νερό για την
παραγωγή γλυκόζης ελέγχονται από
ένζυμα. Όπως με κάθε άλλη αντίδραση
που ελέγχεται από ένζυμα, ο ρυθμός της
φωτοσύνθεσης επηρεάζεται από τη
θερμοκρασία.
Σε χαμηλές θερμοκρασίες, ο ρυθμός

φωτοσύνθεσης περιορίζεται από τον
αριθμό των μοριακών συγκρούσεων
μεταξύ ενζύμων και υποστρωμάτων.
Σε υψηλές θερμοκρασίες, τα ένζυμα

μετουσιώνονται.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη φωτοσύνθεση: θερμοκρασία
▪ Τα φυτά μπορούν να κάνουν φωτοσύνθεση σε ένα ευρύ φάσμα

θερμοκρασιών από 0°C έως περίπου 50°C.
• Η βέλτιστη θερμοκρασία για τα περισσότερα φυτά είναι από 15°C έως

περίπου 40°C.
▪ Η θερμοκρασία επηρεάζει το ρυθμό της φωτοσύνθεσης στα φυτά
καλλιεργειών και επηρεάζει το πού μπορούν να αναπτυχθούν ορισμένες
καλλιέργειες.
Ο παρακάτω πίνακας είναι ένα παράδειγμα των βέλτιστων και των μέγιστων
θερμοκρασιών για την ανάπτυξη ορισμένων καλλιεργειών:
Crop Βέλτιστη θερμοκρασία(°C) Μέγιστη θερμοκρασία(°C) Ελάχιστη θερμοκρασία(°C)
Αραβόσιτος 22-25 34 20
Πατάτες 15-20 34 12
Ρύζι 30-33 40 18
Φασόλια σόγιας 25-28 40 10
Σιτάρι 20-25 38 5
Παράγοντες που επηρεάζουν τη φωτοσύνθεση: χλωροφύλλη

▪ Τα φύλλα με περισσότερη χλωροφύλλη απορροφούν καλύτερα το φως που
απαιτείται για τη φωτοσύνθεση.
▪ Τα φυτά που καλλιεργούνται σε σκιερά μέρη αυξάνουν την περιεκτικότητα
των φύλλων τους σε χλωροφύλλη, έτσι ώστε να μπορούν να απορροφούν το
απαραίτητο φως που απαιτείται για τη φωτοσύνθεση.
Συζήτηση (με βάση όσα μάθατε για το ρυθμό της φωτοσύνθεσης
απαντήστε την ακόλουθη ερώτηση)
Πως μπορούμε να αυξήσουμε την παραγωγή των φυτών;
Μπορούμε να ελέγξουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν τους ρυθμούς

φωτοσύνθεσης και να επιτύχουμε τις βέλτιστες τιμές. Αυτό είναι εφικτό σε
θερμοκήπια
Tips Προσδιορίστε το
περιβάλλον και
αναζητήστε αιτίες εντός
Το μοντέλο έχει γενικότητα και σας
βοηθά να απαντήσετε σε ερωτήσεις
σχετικά με την αιτιότητα όχι μόνο
στη βιολογία…
Παραδείγματα/Διαδραστικές ερωτήσεις
ΔΕ1. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τον
ρυθμό της αναπνοής;
ΔΕ2. Γιατί ο Γιάννης βρίσκει το μάθημα

βαρετό (εκπαίδευση);
ΔΕ3. Μεγάλη είναι η συχνότητα των

ατυχημάτων στον περιφερειακό της
Θεσσαλονίκης. Ποιοι είναι οι λόγοι
(κυκλοφορία);
Συζήτηση. Παράδειγμα
Ποιοι παράγοντες προκαλούν ασθένειες στα φυτά;
1. Γενετικοί παράγοντες
2. Aβιοτικοί παράγοντες
3. Bιοτικοί παράγοντες (π.χ. παθογόνα μικρόβια)

Θρέψη
Αναπνοή
Ερεθίσματα
(απόκριση σε)
Ερεθιστικότητα (απόκριση σε ερεθίσματα)/ Συζήτηση
Λαμβάνουν τα φυτά πληροφορία από το περιβάλλον τους και κυρίως αποκρίνονται

σε ερεθίσματα;
Τα φυτά μπορεί να μην έχουν καλά ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα όπως τα
ζώα, αλλά είναι ικανά να «αισθανθούν» εξωτερικές εισροές από το
περιβάλλον τους, όπως το φως,κατεύθυνση, αφή, υγρασία, θερμοκρασία και
διάρκεια ημέρας.
Μάθε πως τα φυτά

Tροπισμοί αποκρίνονται σε
ερεθίσματα
Key Τα φυτά αποκρίνονται σε ένα ερέθισμα με το να μεγαλώνουν προς το

Idea ερέθισμα ή να απομακρύνονται από αυτό
1.3
Θετικός Αρνητικός
▪ Οι τροπισμοί είναι φωτοτροπισμός γεωτροπισμός
(αναπτυξιακές)αποκρίσεις των φυτών
σε ερεθίσματα
▪ Η κατεύθυνση του ερεθίσματος

καθορίζει την κατεύθυνση της
(αναπτυξιακής) απόκρισης
▪ Οι τροπισμοί προσδιορίζονται
σύμφωνα με το εμπλεκόμενο
ερέθισμα, π.χ. φωτο- (φως), γεω- Ένας τροπισμός μπορεί να είναι
(βαρύτητα), υδρο- (νερό) χημειο- θετικός (προς το ερέθισμα) ή
(χημικά) κ.λπ.. αρνητικός (μακριά) από το ερέθισμα
Συζήτηση. Γιατί οι τροπισμοί είναι ευεργετικοί για τα φυτά;
Οι τροπισμοί ενεργούν για να τοποθετήσουν το φυτό στο πιο ευνοϊκό
διαθέσιμο περιβάλλον (εντός των ορίων της θέσης στην οποία φύτρωσε).

Αποκρίσεις κύκλου ζωής αποκρίνονται σε ερεθίσματα
Key Τα περισσότερα φυτά είναι γερά ριζωμένα στο έδαφος και αποκρίνονται
Idea στις αλλαγές τους εξωτερικού περιβάλλοντος κυρίως μέσω φυσιολογικών
1.3 αλλαγών.
Solanum tuberosum
▪ Τα φυτά χρησιμοποιούν τις εποχιακές
αλλαγές ως ενδείξεις για την έναρξη ή το
τέλος συγκεκριμένων σταδίων του κύκλου
ζωής.
▪ Τα παραδείγματα μπορεί να
περιλαμβάνουν σχετικά ξαφνικά
φυσιολογικές αλλαγές όπως στην Ανθοφορία
ανθοφορία, την πτώση των φύλλων, το
λήθαργο και το φύτρωμα
Πτώση των φύλλων

Αποκρίσεις κύκλου ζωής αποκρίνονται σε ερεθίσματα
▪ Ο λήθαργος είναι η κατάσταση κατά

την οποία ένα φυτό ή μέρος του φυτού
παρουσιάζει ελάχιστη ή καθόλου
ανάπτυξη και κατά την οποία η
περισσότερη, αν όχι όλη, η μεταβολική
δραστηριότητα σταματά για κάποιο
χρονικό διάστημα
▪ Οι σπόροι, για παράδειγμα,
εισέρχονται σε κατάσταση αδράνειας
για να βελτιστοποιήσουν το φύτρωμα
Λήθαργος (Dormancy) με την πάροδο του χρόνου
▪ Η βλάστηση είναι η ανάπτυξη ενός

εμβρυϊκού φυτού που περιέχεται σε
έναν σπόρο. ¨Εχει ως αποτέλεσμα το
σχηματισμό του δενδρυλλίου.
Φύτρωμα (Seed germination)
Συζήτηση. Γιατί οι αλλαγές στις φυσιολογικές διαδικασίες των φυτών που

αποκρίνονται στις αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών είναι ευεργετικές για τα
φυτά ή (σε βιολογικούς όρους) ποια είναι η προσαρμοστική αξία τέτοιων αλλαγών;
Τα φυτά δεν μπορούν να αναζητήσουν καταφύγιο ή να χρησιμοποιήσουν άλλους
ενεργούς τρόπους για να αποφύγουν τις δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες για
την ανάπτυξη (επιβίωση) και την αναπαραγωγή. Έτσι, οι αποκρίσεις των φυτών
που επηρεάζουν κάποια φυσιολογική διαδικασία είναι προσαρμοστικές στο ότι
επιτρέπουν στα φυτά να αποφύγουν αυτές τις δυσμενείς συνθήκες.
Σημείωση: Η προσαρμογή είναι ένα χαρακτηριστικό με το οποίο γεννιέται ένα
άτομο και επιτρέπει στο άτομο να επιβιώνει και να αναπαράγεται στο περιβάλλον
του καλύτερα από άλλα άτομα που δεν έχουν αυτό το χαρακτηριστικό
Γρήγορες αποκρίσεις στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα Μάθε πως τα φυτά
αποκρίνονται σε ερεθίσματα
Key Τα φυτά αποκρίνονται στο περιβάλλον τους με αρκετά γρήγορες

Idea αντιδράσεις.
1.3
▪ Παραδείγματα είναι το κλείσιμο των

στομάτων ως απόκριση στην απώλεια
νερού και το άνοιγμα και το κλείσιμο των
ανθέων ως απόκριση στη θερμοκρασία.
▪ Αυτές οι αποκρίσεις είναι προστατευτικές:

μειώνουν την έκθεση των φυτών στο
αβιοτικό στρες Ένα στόμα είναι ένας πόρος που
βρίσκεται στην επιδερμίδα των
φύλλων, των βλαστών και άλλων
Σημείωση οργάνων και διευκολύνει την
Το φυσικό περιβάλλον για τα φυτά αποτελείται ανταλλαγή αερίων.
από ένα πολύπλοκο σύνολο αβιοτικών και βιοτικών
στρεσογόνων παραγόντων.
Το αβιοτικό στρες ορίζεται ως η αρνητική επίδραση
των μη ζωντανών παραγόντων στους ζωντανούς
οργανισμούς σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
Γρήγορες αποκρίσεις στα περιβαλλοντικά Μάθε πως τα φυτά

αποκρίνονται σε ερεθίσματα
ερεθίσματα
Key Τα φυτά αποκρίνονται στο περιβάλλον τους με αρκετά γρήγορες
Idea αντιδράσεις.
1.3
▪ Παραδείγματα είναι το κλείσιμο των

στομάτων ως απόκριση στην απώλεια
νερού και το άνοιγμα και το κλείσιμο των
ανθέων ως απόκριση στη θερμοκρασία.
▪ Αυτές οι αποκρίσεις είναι προστατευτικές:

μειώνουν την έκθεση των φυτών στο
αβιοτικό στρες Ένα στόμα είναι ένας πόρος που
βρίσκεται στην επιδερμίδα των
φύλλων, των βλαστών και άλλων
Σημείωση οργάνων και διευκολύνει την
Το φυσικό περιβάλλον για τα φυτά αποτελείται ανταλλαγή αερίων.
από ένα πολύπλοκο σύνολο αβιοτικών και βιοτικών
στρεσογόνων παραγόντων.
Το αβιοτικό στρες ορίζεται ως η αρνητική επίδραση
των μη ζωντανών παραγόντων στους ζωντανούς
οργανισμούς σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
Nastic responses αποκρίνονται σε ερεθίσματα
Key Οι Nastic responses είναι αποκρίσεις φυτών των οποίων η κατεύθυνση είναι
Idea ανεξάρτητη από την κατεύθυνση του ερεθίσματος. Είναι συχνά γρήγορες και
1.3 αναστρέψιμες κινήσεις και μπορεί να συμβούν ως απόκριση στη θερμοκρασία,
το φως ή την αφή
Παράδειγμα: Αποκρίσεις αφής στη Mimosa
Η Mimosa pudica (γνωστή και ως «μη- Εάν αγγίξουμε τα φύλλα της Mimosa
με-αγγίζετε») έχει μακριά φύλλα pudica, τα φύλλα της αναδιπλώνονται
αοτελούμενα από φυλλάρια. και πέφτουν προς τα κάτω.
Συζήτηση.
Η κίνηση των φύλλων ως απάντηση στο άγγιγμα είναι ευεργετική για τη Mimosa
pudica. Ποιο είναι το όφελος ή (με βιολογικούς όρους) η προσαρμοστική αξία
αυτής της κίνησης;
Η κίνηση τρομάζει τα έντομα που προσγειώνονται για να τραφούν με τα
φύλλα αυτού του φυτού. Το φυτό κάνει ακριβώς αυτό που κάνουν οι
άνθρωποι όταν αισθάνονται μια ενοχλητική μύγα να τους αγγίζει.


Θρέψη
Αναπνοή
Κίνηση
Μάθε για την

κίνηση των
Κίνηση φυτών
▪ Σε αντίθεση με τα ζώα, τα φυτά είναι

ανίκανα να μετακινηθούν (όχι κίνηση από
το ένα μέρος στο άλλο Γιατί τα φυτά
δεν χρειάζεται
να
μετακινούνται;
Επειδή
▪ Η διατροφική αυτάρκεια καθιστά περιττή την κίνηση (τα φυτά

είναι σε θέση να επιβιώνουν και αναπαράγονται χωρίς κίνηση)
▪ Κάθε φορά που ένα φυτό εγκαθίσταται, υπάρχει τουλάχιστον μια
ελάχιστη προσφορά πόρων (π.χ. νερό, διοξείδιο του άνθρακα,
μέταλλα και φως)
Μάθε για την
κίνηση των
Κίνηση φυτών
Τα φυτά κινούνται με συγκεκριμένο τρόπο (σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μπορούμε

να παρατηρήσουμε την κίνησή τους γιατί δεν έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε
τόσο αργή κίνηση).
▪ Η ρίζα κινείται προς τα κάτω όπου μπορεί να

λάβει νερό και μεταλλικά θρεπτικά συστατικά
βαθιά στο έδαφος (γεωτροπισμός)
• Ο βλαστός κινείται προς τα πάνω για να εκτεθεί
στο φως του ήλιου (φωτοτροπισμός).
Σημείωση
▪ Η διείσδυση των ριζών προς επιλεγμένες εδαφικές περιοχές είναι χωρική
κίνηση, όπως και η ανοδική ανάπτυξη του βλαστού προς το φως
▪ Αυτές οι κινήσεις δεν είναι κινήσεις από ολόκληρο το φυτό αλλά μόνο από
ορισμένα από τα μέρη του
▪ Τα φυτά κινούνται για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους: για παράδειγμα
προσεγγίζουν τους σπάνιους πόρους

Θρέψη
Αναπνοή
Κίνηση
Απεκκρίσεις
Learn about the
excrements of plants
▪ Σε αντίθεση με τα ζώα, τα φυτά δεν

απορροφούν χρήσιμα συστατικά τροφών
αποβάλλοντας τα άχρηστα
Ωστόσο
▪ Όπως όλα τα εργοστάσια, στην

επεξεργασία των πρώτων υλών, η
φωτοσυνθετική λειτουργία παράγει
παραπροϊόντα, δηλαδή απόβλητα που
πρέπει να αφαιρεθούν
▪ Κατά την αναπνοή παράγονται και
Τα παραπροϊόντα παράγονται
παραπροϊόντα
κατά τη φωτοσύνθεση (οξυγόνο)
και την αναπνοή (διοξείδιο του
άνθρακα)
Μάθε για τις απεκκρίσεις
των φυτών
Τα φυτά απεκκρίνουν χημικές ουσίες

(προϊόντα ή παραπροϊόντα του
μεταβολισμού τους)
Η επιδερμίδα πολλών φυτών - ιδιαίτερα

αυτή των φύλλων τους– έχει Κάποια φυτά απελευθερώνουν
μικροσκοπικές τρίχες με εκκριτική τοξικές ενώσεις (π.χ. φαινόλες ή
λειτουργία: εκκρίνουν ειδικές ουσίες αλκαλοειδή) που αναστέλλουν
(π.χ. φλαβονοειδή) που σχετίζονται με την ανάπτυξη των γειτονικών
την άμυνα των φυτών φυτών (αλληλοπάθεια).

Θρέψη
Αναπνοή
Κίνηση
Αύξηση
Αναπαραγωγή
Βασικές έννοιες των Φυσικών

Επιστημών
Ενότητα 6: • Τι είναι ζωή;
Module 2: ❑ Δομικές ιδιότητες


Θρέψη
Αναπνοή
Κίνηση
Αύξηση
Συζήτηση. Ποια είναι τα μέρη του ζωντανού οργανισμού όπου

πραγματοποιούνται οι βασικές λειτουργίες της ζωής;
Συζήτηση. Ποια είναι τα μέρη του ζωντανού οργανισμού όπου
πραγματοποιούνται οι βασικές λειτουργίες της ζωής;
Όλα τα έμβια όντα αποτελούνται από κύτταρα
Το κύτταρο είναι η βασική μονάδα δομής σε όλους τους ζωντανούς
οργανισμούς (δομικός ορισμός της ζωής).
Αυτό που είναι λιγότερο προφανές είναι ότι το κύτταρο είναι επίσης η βασική
μονάδα λειτουργίας. Οι περισσότερες από τις βασικές διαδικασίες της ζωής -
όπως η θρέψη, η αναπνοή, η ανάπτυξη, η επιδιόρθωση, η κίνηση και η
απόκριση - συμβαίνουν μέσα στο κύτταρο.
Σημείωση: Οι περισσότερες βασικές διαδικασίες της ζωής πραγματοποιούνται
μέσω πολύπλοκων χημικών αντιδράσεων. Στις αντιδράσεις αυτές
συμμετέχουν (μακρο)μόρια μέσα σε ένα κύτταρο.

έχει δομές που

Θρέψη αποτελούνται από
Αναπνοή
Ερεθίσματα Κύτταρα
Κίνηση
Αύξηση
1. Διαφορετικοί τύποι οργανισμών αποτελούνται από διαφορετικούς αριθμούς

κυττάρων. Ποιο είναι το εύρος του αριθμού των κυττάρων από τα οποία
μπορούν να κατασκευαστούν οι οργανισμοί, από τον πιο μικρό οργανισμό
έως τον πολύ μεγαλύτερο;
Α. Από 1 κύτταρο έως περίπου 100 κύτταρα
Β. Από 1 κύτταρο έως πολλά εκατομμύρια κύτταρα
Γ. Από περίπου 100 κύτταρα έως περίπου 1.000 κύτταρα
Δ. Από περίπου 100 κύτταρα έως πολλά εκατομμύρια κύτταρα
1. Διαφορετικοί τύποι οργανισμών αποτελούνται από διαφορετικούς αριθμούς

κυττάρων. Ποιο είναι το εύρος του αριθμού των κυττάρων από τα οποία
μπορούν να κατασκευαστούν οι οργανισμοί, από τον πιο μικρό οργανισμό
έως τον πολύ μεγαλύτερο;
Α. Από 1 κύτταρο έως περίπου 100 κύτταρα
Β. Από 1 κύτταρο έως πολλά εκατομμύρια κύτταρα √

Γ. Από περίπου 100 κύτταρα έως περίπου 1.000 κύτταρα
Δ. Από περίπου 100 κύτταρα έως πολλά εκατομμύρια κύτταρα

2. Φανταστείτε ότι μπορείτε να εξετάσετε τα αντικείμενα και τα υλικά που

αναφέρονται παρακάτω με ένα ισχυρό μικροσκόπιο. Αυτό το ισχυρό μικροσκόπιο θα
σας επιτρέψει να δείτε στοιχεία κυτταρικής δομής. Σημειώστε τα αντικείμενα ή τα
υλικά που αποτελούνται ή αποτελούνταν κάποτε από κύτταρα.
1 άνθη 2 πρωτείνες 3 χρωμοσώματα
4 DNA 5 σπόροι 6 βακτήρια

8 9 κυτταρική μεμβράνη
7 μήλα χλωροφύλλη
10 φύλλο 11 μανιτάρια 12 ιοί
13 μόρια 14 σάκχαρο 15 άζωτο
Εξηγήστε τη σκέψη σας. Περιγράψτε τον λόγο που χρησιμοποιήσατε για να

αποφασίσετε αν κάτι αποτελείται ή αποτελούταν κάποτε από κύτταρα.

1 άνθη √ 2 πρωτείνες 3 χρωμοσώματα
4 DNA 5 σπόροι √ 6 βακτήρια √

9 κυτταρική μεμβράνη
√
8 χλωροφύλλη
7 μήλα
10 φύλλο √ 11 μανιτάρια √ 12 ιοί


1 άνθη √ 2 πρωτείνες 3 χρωμοσώματα
4 DNA 5 σπόροι √ 6 βακτήρια √

9 κυτταρική μεμβράνη
√
8 χλωροφύλλη
7 μήλα
10 φύλλο √ 11 μανιτάρια √ 12 ιοί

Το κύτταρο είναι η θεμελιώδης μονάδα της ζωής. Τα ζωντανά πράγματα ή αυτά
Μάθε για τα
κύτταρα
που ήταν κάποτε ζωντανά πράγματα είναι φτιαγμένα από ένα ή περισσότερα
κύτταρα καθώς και υλικά που κατασκευάζονται από κύτταρα και ανόργανα
υλικά όπως νερό, τα οποία βρίσκονται εντός των κυττάρων.
Οργανικές ενώσεις όπως το DNA, τα σάκχαρα, τα λιπίδια, οι πρωτεΐνες και
άλλες (π.χ. χρωστικές όπως η χλωροφύλλη) καθώς και χημικά στοιχεία
όπως το άζωτο είναι χημικά μόρια από τα οποία αποτελείται ένα κύτταρο.
Η κυτταρική μεμβράνη και τα χρωμοσώματα είναι βιολογικά μέρη ενός
κυττάρου. Τα μόρια και τα άτομα είναι τα βασικά δομικά στοιχεία των

κυττάρων καθώς και όλης της ύλης.
Προτασιακές δηλώσεις που αντιπροσωπεύουν τη γνώση που απαιτείται
για την κατανόηση των θεμελιωδών μονάδων της ζωής
1 Όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα
2 Tο κύτταρο είναι η απλούστερη και μικρότερη μονάδα ζωής
3 Η κυτταρική δομή συνδέεται με την κυτταρική λειτουργία
4 Όλα τα κύτταρα προκύπτουν από προγενέστερα κύτταρα
Αν και τα κύτταρα μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους, μοιράζονται

5
κοινά χαρακτηριστικά.

3. Ποια πράγματα είναι μεγαλύτερα από τα κύτταρα; Σημειώστε τα πράγματα που
είναι γενικά μεγαλύτερα από ένα τυπικό κύτταρο.
1 πάχος ενός φύλλου 2 Μόριο νερού 3 βακτήριο
4 άτομο 5 χρωμόσωμα 6 DNA

8 ιός
9 Τελεία στο τέλος
7 Λεπτός σπόρος μιας πρότασης
10 Κόκκος αλατιού 11 Κόκκος 12 Άκρη μιας

πιπεριού καρφίτσας
13 Πάχος ανθρώπινης
τρίχας
Εξηγήστε τη σκέψη σας. Πώς αποφασίσατε αν κάτι είναι μεγαλύτερο από ένα
τυπικό κύτταρο;
1 √πάχος ενός φύλλου 2 Μόριο νερού 3 βακτήριο

√ Λεπτός σπόρος √
7 8 ιός
μιας πρότασης
10 √ Κόκκος αλατιού 11
√ Κόκκος 12
√ Άκρη μιας
13
√ Πάχος ανθρώπινης
τρίχας

1 √πάχος ενός φύλλου 2 Μόριο νερού 3 βακτήριο

√ Λεπτός σπόρος √
7 8 ιός
μιας πρότασης
10 √ Κόκκος αλατιού 11
√ Κόκκος 12
√ Άκρη μιας
13
√ Πάχος ανθρώπινης
τρίχας
Πολλά από τα στοιχεία αυτής της λίστας είναι ζωντανά πράγματα ή μέρη
φυτών και έτσι αποτελούνται από μια συλλογή κυττάρων (τα στρώματα
κυττάρων που αποτελούν το πλάτος ενός φύλλου, ο λεπτός σπόρος),
Learn how plants
respond to stimuli
Test your knowledge
πράγμα που σημαίνει ότι είναι μεγαλύτερα από ένα μεμονωμένο «τυπικό»
κύτταρο. Τα χρωμοσώματα βρίσκονται μέσα στα κύτταρα και επομένως είναι
μικρότερα από ένα κύτταρο. Το ίδιο ισχύει και για χημικά μόρια όπως π.χ
πρωτεΐνες, DNA και νερό.
Τα βακτήρια είναι πολύ μικρότερα από τα φυτικά κύτταρα και οι ιοί είναι
πολύ μικρότεροι από τα βακτήρια. Όσον αφορά την προηγούμενη λίστα,
το άτομο είναι το μικρότερο σωματίδιο της ύλης. Προσπαθώντας να
εκτιμήσουμε τον αριθμό των ατόμων σε ένα κύτταρο είναι σχεδόν σαν να
προσπαθούμε να υπολογίσουμε τον αριθμό των αστεριών στον ουρανό.
Η κλίμακα της ζωής
1mm= 1000 μm
Σημείο καρφίτσας:
1,500μm
Κόκκος αλατιού: 300 μm
Πλάτος ανθρώπινης τρίχας: 200 μm
Με βάση την κανονική

ανθρώπινη όραση, τα
μικρότερα αντικείμενα
που μπορούν να
αναλυθούν (δηλαδή, να
διακριθούν μεταξύ τους)
έχουν μέγεθος περίπου
200 μm (0,2 mm).
Η κλίμακα της ζωής
1μm= 1000 nm
Τα κύτταρα δεν είναι

ορατά με γυμνό
ανθρώπινο μάτι. Οι
διάμετροι των
περισσότερων τύπων
φυτικών κυττάρων
κυμαίνονται γενικά
μεταξύ 10 και 100 μm.
Τα βακτήρια είναι
μονοκύτταροι οργανισμοί
και είναι πολύ μικρότερα
από ένα φυτικό κύτταρο.
Μικροσκόπια
Τα μικροσκόπια φωτός (παρόμοια με αυτό που χρησιμοποιούσε ο Χουκ το
1665) παρέχουν βασικές πληροφορίες για τη δομή των κυττάρων και μερικά
από τα οργανίδια μέσα στα κύτταρα.
Τα μικροσκόπια φωτός
αυξάνουν τη μεγέθυνση
καθώς το φως περνά μέσα
από μια σειρά από
διαφανείς φακούς
Πολλά ανατομικά
μικροσκόπια που
χρησιμοποιούνται σε
εργαστήρια διδασκαλίας
μεγεθύνουν έως και 30
φορές.
Τα καλύτερα σύνθετα
μικροσκόπια που Ένα σύνθετο μικροσκόπιο
Στερεομικροσκόπιο χρησιμοποιούνται φωτός: απαιτεί το μεγαλύτερο
(ανατομικό μικροσκόπιο): σήμερα μπορούν να μέρος του υλικού που
επιτρέπει την παράγουν μεγεθύνσεις εξετάζεται να κόβεται σε
τρισδιάστατη προβολή έως και 1.500 φορές υπό αρκετά λεπτές φέτες για να
αδιαφανών αντικειμένων. ιδανικές συνθήκες. περάσει το φως.
Η κλίμακα της
ζωής
Μόριο νερού: 0.2 nm.
Mικροσκόπια
Από τη δεκαετία του 1950, βιολογικές τεχνικές με ηλεκτρονικά μικροσκόπια υψηλής

ανάλυσης έχουν αποκαλύψει περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη δομή των
κυττάρων που δεν μπορούν να μελετηθούν με τη συμβατική μικροσκοπία φωτός.
Τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια
χρησιμοποιούν
δέσμη ηλεκτρονίων. Η
μεγέθυνση ελέγχεται από
ισχυρούς ηλεκτρομαγνητικούς
φακούς.
Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μετάδοσης:

μεγεθύνσεις 200.000 ή περισσότερες φορές
- το προς προβολή υλικό πρέπει να είναι
κομμένο σε εξαιρετικά λεπτές φέτες
6. Τι είναι ΑΛΗΘΕΙΑ για το μέγεθος και το σχήμα των κυττάρων ενός φυτού;
Α. Όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο μέγεθος και σχήμα.
Β. Όλα τα κελιά έχουν το ίδιο μέγεθος, αλλά δεν έχουν όλα το ίδιο σχήμα.
Γ. Όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήμα, αλλά δεν έχουν όλα το ίδιο μέγεθος.
Δ.Το φυτό έχει διαφορετικά κύτταρα που με τη σειρά τους μπορούν να

έχουν διαφορετικά μεγέθη και διαφορετικά σχήματα.
6. Τι είναι ΑΛΗΘΕΙΑ για το μέγεθος και το σχήμα των κυττάρων ενός φυτού;
Α. Όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο μέγεθος και σχήμα.
Β. Όλα τα κελιά έχουν το ίδιο μέγεθος, αλλά δεν έχουν όλα το ίδιο σχήμα.
Γ. Όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήμα, αλλά δεν έχουν όλα το ίδιο μέγεθος.
Δ.Το φυτό έχει διαφορετικά κύτταρα που με τη σειρά τους μπορούν να

έχουν διαφορετικά μεγέθη και διαφορετικά σχήματα. √
Συζήτηση
7. Οι μονοκύτταροι οργανισμοί και τα μεμονωμένα κύτταρα σε πολυκύτταρους

οργανισμούς μπορεί να διαφέρουν πολύ στην εμφάνιση καθώς και στις λειτουργίες
που εκτελούν. Ωστόσο, καθένα από αυτά τα κύτταρα είναι ζωντανό και επομένως
πρέπει να έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά.
Α. Ποιες δομές ή συστατικά πρέπει απαραίτητα να περιέχει ένα κύτταρο για να είναι
ζωντανό;
Β.Ποια είναι η λειτουργία κάθε τέτοιας δομής ή συστατικού;
Ποιος είναι ο ρόλος των ορίων;

Βασική κυτταρική δομή
▪ Τα όρια των κυττάρων
διαχωρίζουν το κύτταρο από το
(a) Ένα κύτταρο θα πρέπει
περιβάλλον του.
απαραίτητα να περιέχει:
▪ Όλα τα κύτταρα έχουν πλασματική
μεμβράνη: επιτρέπει στο κύτταρο
Όρια να επικοινωνεί με άλλα κύτταρα
και ελέγχει τι εισέρχεται και τι
εξέρχεται.
Ποιος είναι ο ρόλος των οδηγιών;
? ▪ Οι οδηγίες (γενετικό υλικό) βοηθούν
Οδηγίες
το ίδιο το κύτταρο να δομηθεί και να
συνεχίσει τις λειτουργίες της ζωής
▪ Όλα τα κύτταρα έχουν
χρωμοσώματα: αποτελούνται από
DNA και μεταφέρουν γονίδια
Ποιος είναι ο ρόλος των εργοστασίων;
▪ Τα εργοστάσια βοηθούν το κύτταρο
Εργοστάσια να παράγει δομικά και λειτουργικά
υλικά (πρωτεΐνες)
▪ Όλα τα κύτταρα έχουν ριβοσώματα:
θέσεις όπου κατασκευάζονται οι
πρωτεΐνες
Συζήτηση
8. Αν σκεφτείτε τους τύπους μονοκύτταρων οργανισμών που υπάρχουν σήμερα,
ποιοι από αυτούς τους οργανισμούς έχουν παρόμοια δομή με την προηγούμενη
περιγραφή σας;
Συζήτηση
8. Αν σκεφτείτε τους τύπους μονοκύτταρων οργανισμών που υπάρχουν σήμερα, ποιοι
από αυτούς τους οργανισμούς έχουν παρόμοια δομή με την προηγούμενη περιγραφή
σας;
Οι προκαρυωτικοί οργανισμοί όπως τα βακτήρια έχουν μια δομή
παρόμοια με αυτή που αναφέρθηκε προηγουμένως. Τα βακτήρια είναι
μονοκύτταροι οργανισμοί.
Ριβοσώματα Χρωμόσωμα (DNA)
Κυτταρική
μεμβράνη
Ριβοσώματα: περιοχές
Χρωμόσωμα (DNA):
πρωτεινοσύνθεσης Ένα μόνο χρωμόσωμα
που βρίσκεται στην
Κυτταρόπλασμα:
πυρηνική περιοχή
ημίρευστό διάλυμα
που περιβάλλεται
από την πλασματική
μεμβράνη. Περιέχει
Κυτταρική Μεμβράνη
την πυρηνική περιοχή
(παρόμοια με αυτή των
και ριβοσώματα
ευκαρυωτικών κυττάρων):
μεμβράνη που περιβάλλει το
βακτήριο και ρυθμίζει την
Πυρηνική είσοδο και έξοδο μορίων
περιοχή:
τοποθεσία του Κυτταρικό τοίχωμα:
βακτηριακού υποστηρικτική δομή που
χρωμοσώματος δίνει σχήμα στο βακτήριο
Βλεφαρίδα: Κάψα: μεμβράνη έξω από

τριχίδια που το κυτταρικό τοίχωμα
επιτρέπουν την
πρόσφυση στις Μαστίγιο: περιστρεφόμενο
επιφάνειες νήμα που ωθεί το κύτταρο
Τα προκαρυωτικά (βακτήρια Αρχικό Κυτταρικό τοίχωμα

και αρχαίοβακτήρια) DNA Πλασματική
αναπαράγονται με έναν μεμβράνη
τύπο κυτταρικής διαίρεσης E. coli
που ονομάζεται διχοτόμηση Χρωμόσωμα
κύτταρο βακτηρίου
Δύο
1 Η αναπαραγωγή αντίγραφα
του
χρωμοσώματος
ξεκινά.
τύπο κυτταρικής διαίρεσης E. coli cell
βακτηρίου
Δύο
του
ξεκινά.
Origin Origin
2 Η αναπαραγωγή
συνεχίζεται

βακτηρίου
Δύο
του
ξεκινά.
Origin Origin
σταματά
βακτηρίου
Δύο
του
ξεκινά.
Origin Origin
σταματά
4 Δύο θυγατρικά
κύτταρα προκύπτουν
Συζήτηση.
9. Η ασεξουαλική αναπαραγωγή των βακτηρίων συνεπάγεται ότι τα θυγατρικά
κύτταρα είναι πανομοιότυπα μεταξύ τους και με το γονικό κύτταρο. Στο
διάγραμμα ένα θυγατρικό κύτταρο είναι διαφορετικό από το άλλο θυγατρικό
κύτταρο και το γονικό κύτταρο. Είναι αυτό εφικτό; Αν ναι, πώς έγινε;
Συζήτηση.
9. Η ασεξουαλική αναπαραγωγή των βακτηρίων συνεπάγεται ότι τα θυγατρικά
κύτταρα είναι πανομοιότυπα μεταξύ τους και με το γονικό κύτταρο. Στο
διάγραμμα ένα θυγατρικό κύτταρο είναι διαφορετικό από το άλλο θυγατρικό
κύτταρο και το γονικό κύτταρο. Είναι αυτό εφικτό; Αν ναι, πώς έγινε;
Ίσως συνέβησαν μεταλλάξεις. Οι μεταλλάξεις είναι αλλαγές στις νουκλεοτιδικές

αλληλουχίες του DNA και έχουν ως αποτέλεσμα νέα γονίδια.
Εκτός από μεταλλάξεις, η μεταφορά πλασμιδίων μεταξύ βακτηρίων που ανήκουν σε

διαφορετικά στελέχη αυξάνει τη γενετική ποικιλότητα.
Βακτηριακό DNA βρίσκεται σε:

▪ Ένα μεγάλο κυκλικό
χρωμόσωμα
▪ Οι μικρότερες
χρωμοσωμικές δομές
αποκαλούνται πλασμίδια
Συζήτηση.
10. Χημικές ουσίες ή φάρμακα (π.χ. αντιβιοτικά) χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία
μολυσματικών ασθενειών που προκαλούνται από βακτήρια. Πώς λειτουργούν στη
θανάτωση βακτηρίων;
Πως δρουν τα Αντιμικροβιακά φάρμακα;
▪ Τα αντιβιοτικά διαταράσσουν τη λειτουργία ενός βακτηριακού κυττάρου

με τους ακόλουθους τρόπους:
Κατεστραμμένο Ανασταλμένη
κυτταρικό τοίχωμα Πρωτεινική
Η σύνθεση νέων Σύνθεση
κυτταρικών Η μετάφραση
τοιχωμάτων κατά την διακόπτεται.
κυτταρική διαίρεση
αναστέλλεται.
Κατεστραμμένα Αναστολή Ενζυμικής

κυτταρική μεμβράνη Ανεσταλμένη Αντιγραφή Δραστηριότητας Η σύνθεση
και Μεταγραφή DNA των βασικών μεταβολιτών
Η πλασματική Η αντιγραφή και η αναστέλλεται.
μεμβράνη μπορεί να μεταγραφή του DNA Παραδείγματα:
υποστεί ρήξη. παρεμποδίζονται. σουλφανιλαμίδη
Συζήτηση.
10. Χημικές ουσίες ή φάρμακα (π.χ. αντιβιοτικά) χρησιμοποιούνται για τη
θεραπεία μολυσματικών ασθενειών που προκαλούνται από βακτήρια. Πώς
λειτουργούν στη θανάτωση βακτηρίων;
Οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία μολυσματικών
ασθενειών που προκαλούνται από βακτήρια λειτουργούν εμποδίζοντας τις
διαδικασίες ζωής που πραγματοποιούν τα βακτήρια. Για παράδειγμα, μερικές
χημικές ουσίες μπορεί να αναστείλουν την ικανότητα ενός βακτηρίου να
μετατρέπει τη γλυκόζη σε ενέργεια και χωρίς ενέργεια τα βακτήρια δεν μπορούν
να ζήσουν. Κάποιες εμποδίζουν την κατασκευή απαραίτητης πρωτεΐνης, με
αποτέλεσμα τον θάνατο των βακτηρίων. Άλλες επηρεάζουν το κυτταρικό
τοίχωμα, του βακτηρίου αποτρέποντας την κυτταρική διαίρεση και θέτοντας σε
κίνδυνο την προστασία του βακτηρίου, με αποτέλεσμα να πεθάνει.
Σημείωση: όλες αυτές οι χημικές ουσίες έχουν επιλεκτική δράση:

σκοτώνουν τα βακτήρια αλλά όχι τα κύτταρα που έχουν μολυνθεί από αυτά
τα βακτήρια

11. Ποιο από τα παρακάτω περιγράφει σωστά τι συμβαίνει όταν ένας
πληθυσμός βακτηρίων γίνεται ανθεκτικός σε ένα αντιβιοτικό; Σημείωση:
ένα βακτήριο είναι ένα άτομο σε μια ομάδα βακτηρίων.
A. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με ένα αντιβιοτικό, κάθε μεμονωμένο
βακτήριο προσπαθεί να γίνει ανθεκτικό στο αντιβιοτικό. Μόνο μερικά είναι ικανά
να γίνουν ανθεκτικά και αυτά τα άτομα επιβιώνουν για να περάσουν αυτό το
χαρακτηριστικό στους απογόνους τους.
B. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με ένα αντιβιοτικό, όλα τα βακτήρια γίνονται
σταδιακά πιο ανθεκτικά στο αντιβιοτικό όσο περισσότερο εκτίθενται σε αυτό.
Τελικά όλα τα βακτήρια επιβιώνουν και μεταδίδουν αυτό το χαρακτηριστικό
στους απογόνους τους
C. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με αντιβιοτικό, ένας πληθυσμός βακτηρίων
συνήθως πεθαίνει. Μερικές φορές τυχαία, όλα τα μέλη του πληθυσμού
αντιστέκονται αμέσως, επιβιώνουν και μεταδίδουν την αντίστασή τους στους
απογόνους τους
D. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με ένα αντιβιοτικό, θα ζήσουν μόνο εκείνα
τα βακτήρια που έχουν ήδη ένα χαρακτηριστικό που τα βοηθά να επιβιώσουν
από τις επιδράσεις του αντιβιοτικού. Οι απόγονοί τους στην επόμενη γενιά θα
έχουν επίσης αυτό το χαρακτηριστικό.
Παρανόηση: Οι μεμονωμένοι οργανισμοί μπορούν σκόπιμα να

αναπτύξουν νέα κληρονομικά γνωρίσματα επειδή τα χρειάζονται για
την επιβίωση


Παρανόηση: Οι αλλαγές σε έναν πληθυσμό συμβαίνουν μέσω μιας

σταδιακής αλλαγής σε όλα τα μέλη ενός πληθυσμού, όχι από την
επιβίωση λίγων ατόμων που αναπαράγονται κατά προτίμηση.
Παρανόηση: Η εξέλιξη συμβαίνει όταν μεμονωμένοι οργανισμοί

εγκλιματίζονται ή «συνηθίζουν» σταδιακά τις νέες συνθήκες.

απογόνους τους.
Παρανόηση: Η αλλαγή στα χαρακτηριστικά των πληθυσμών (δηλαδή η

αναλογία ατόμων στον πληθυσμό που έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά) των
οργανισμών είναι πάντα τυχαία και δεν επηρεάζεται από την ευνοϊκότητα
αυτής της αλλαγής σε ένα δεδομένο περιβάλλον

απογόνους τους
D. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με ένα αντιβιοτικό, θα ζήσουν μόνο εκείνα
τα βακτήρια που έχουν ήδη ένα χαρακτηριστικό που τα βοηθά να επιβιώσουν
από τις επιδράσεις του αντιβιοτικού. Οι απόγονοί τους στην επόμενη γενιά θα
έχουν επίσης αυτό το χαρακτηριστικό. √
Ανθεκτικότητα των ατόμων στο
Ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά
αντιβιοτικό
Τα άτομα σε ένα
πληθυσμό ποικίλουν Χαμηλή Υψηλή
ΠΡΙΝ τη χρήση του
στα χαρακτηριστικά αντιβιοτικού
τους
Η περισσότερη από
την ποικιλομορφία
αυτή είναι
κληρονομήσιμη και
προκαλείται από
μεταλλάξεις
Οι μεταλλάξεις είναι Η επιβίωση για την ύπαρξη
τυχαίες. Τυχαία δεν είναι τυχαία. Εκείνα τα
ορισμένα βακτήρια άτομα των οποίων τα
απόκτησαν μέσω κληρονομήσιμα
μεταλλάξεων γονίδια χαρακτηριστικά τους
που μπορεί να τα ταιριάζουν καλύτερα με το
βοηθήσουν να περιβάλλον είναι πιθανό να
αντισταθούν στο αφήσουν περισσότερους
αντιβιοτικό. απογόνους από ό,τι
λιγότερο κατάλληλα άτομα
(φυσική επιλογή).

ΠΡΙΝ τη χρήση του ΜΕΤΑ τη χρήση του
τους αντιβιοτικού
Μετά από
Η περισσότερη από
ένα σύντομο
την ποικιλομορφία
χρονικό
αυτή είναι
διάστημα
μεταλλάξεις Οι
περιβαλλοντικές
Οι μεταλλάξεις είναι Η επιβίωση για την ύπαρξη συνθήκες
τυχαίες. Τυχαία δεν είναι τυχαία. Εκείνα τα αλλάζουν.
απόκτησαν μέσω κληρονομήσιμα
μεταλλάξεων γονίδια χαρακτηριστικά τους
που μπορεί να τα ταιριάζουν καλύτερα με το
βοηθήσουν να περιβάλλον είναι πιθανό να
αντισταθούν στο αφήσουν περισσότερους
αντιβιοτικό. απογόνους από ό,τι
λιγότερο κατάλληλα άτομα
(φυσική επιλογή).
ΠΡΙΝ τη χρήση του ΜΕΤΑ τη χρήση του
τους αντιβιοτικού
Μετά από Μετά από ένα
Η περισσότερη από μακρύ χρονικό
ένα σύντομο
την ποικιλομορφία διάστημα
χρονικό
αυτή είναι
διάστημα
μεταλλάξεις Οι
περιβαλλοντικές
Οι μεταλλάξεις είναι Η επιβίωση για την ύπαρξη συνθήκες
τυχαίες. Τυχαία δεν είναι τυχαία. Εκείνα τα αλλάζουν.
απόκτησαν μέσω κληρονομήσιμα Η διαφορετική ικανότητα
μεταλλάξεων γονίδια χαρακτηριστικά τους επιβίωσης και αναπαραγωγής
που μπορεί να τα ταιριάζουν καλύτερα με το των ατόμων οδηγεί σε μια
βοηθήσουν να περιβάλλον είναι πιθανό να σταδιακή αλλαγή του
αντισταθούν στο αφήσουν περισσότερους πληθυσμού με ευνοϊκά
αντιβιοτικό. απογόνους από ό,τι χαρακτηριστικά να
λιγότερο κατάλληλα άτομα συσσωρεύονται με την πάροδο
(φυσική επιλογή). των γενεών.
Δεδομένης της κατανόησης σας για την εξέλιξη, προσδιορίστε εάν η παρακάτω
πρόταση είναι σωστή. Εάν η δήλωση είναι λανθασμένη, αλλάξτε την για να τη
διορθώσετε.
Η ευρεία χρήση του DDT στα μέσα της δεκαετίας του 1900 άσκησε πίεση
στους πληθυσμούς των εντόμων να αναπτύξουν αντίσταση στο DDT. Ως
αποτέλεσμα, μεγάλοι πληθυσμοί εντόμων σήμερα είναι ανθεκτικοί στο
DDT.
.
Δεδομένης της κατανόησης σας για την εξέλιξη, προσδιορίστε εάν η παρακάτω
πρόταση είναι σωστή. Εάν η δήλωση είναι λανθασμένη, αλλάξτε την για να τη
διορθώσετε.
Η ευρεία χρήση του DDT στα μέσα της δεκαετίας του 1900 άσκησε πίεση
στους πληθυσμούς των εντόμων να αναπτύξουν αντίσταση στο DDT. Ως
αποτέλεσμα, μεγάλοι πληθυσμοί εντόμων σήμερα είναι ανθεκτικοί στο DDT.
Αυτή είναι μια δήλωση Λαμάρκ. Το DDT λειτούργησε μόνο ενάντια σε έντομα
που δεν είχαν DDT-ανθεκτικά γονίδια. Τα γονίδια για την ανθεκτικότητα στο
DDT έπρεπε. να είναι παρών στα έντομα για να επιβιώσουν. Δεν προκάλεσε η
χρήση του DDT την εμφάνισή τους.
Επιθυμητή αλλαγή: Η ευρεία χρήση του DDT στα μέσα της δεκαετίας του 1900
λειτούργησε ενάντια στα έντομα που δεν είχαν ανθεκτικότητα στο DDT. Μόνο τα
έντομα που ήταν ανθεκτικά στο DDT επιβίωσαν. Αυτά τα έντομα ζευγάρωσαν
και κληροδότησαν τα γονίδια της ανθεκτικότητας στους απογόνους τους. Ως

αποτέλεσμα μεγάλοι πληθυσμοί εντόμων είναι σήμερα ανθεκτικοί στο DDT.
Οι προκαρυωτικοί
οργανισμοί ήταν από τους
πρώτους οργανισμούς στη
γη.
Eνδοσυμβίωση Ενσωμάτωση
αερόβιου
βακτηρίου
Προγονικό
αερόβιο
ετερότροφο
ευκαρυώτικό
κύτταρο
Πυρηνική
περιοχή
Μιτοχόνδριο
Κυτταρική μεμβράνη
Πρόγονικό
Προκαρυώτικό κύτταρο (αναερόβιο)
Ενδοσυμβίωση
Ενσωμάτωση
φωτοσυνθετικού
βακτηρίου
Τα πρώτιστα οι
μύκητες, τα ζώα
και τα φυτά
αποτελούνται από
ευκαρυωτικά
κύτταρα
Μόνο οι οργανισμοί
από το Βασίλειο των
Βακτηρίων και των
Αρχαιοβακτηρίων
προκαρυωτικά
κύτταρα
Προκαρυωτικά και ευκαρυωτικά κύτταρα
Key Η βασική δομική και λειτουργική μονάδα κάθε οργανισμού είναι ένας από τους
Idea δύο τύπους κύτταρων: προκαρυωτικά ή ευκαρυωτικά
1.1
▪ Τα προκαρυωτικά κύτταρα
είναι πολύ μικρότερα από
τα ευκαρυωτικά κύτταρα.
Προκαρυωτικά και ευκαρυωτικά κύτταρα
▪ Τα προκαρυωτικά κύτταρα είναι απλούστερα από τα ευκαρυωτικά κύτταρα.
Το DNA στον
πυρήνα
περιβάλλεται από
την πυρηνική
μεμβράνη
Απουσία
πυρήνα Οργανίδια
DNA σε μια
(περιβάλλονται
περιοχή που
από μεμβράνες)
δεν
περιβάλλεται
από μεμβράνη
(πυρηνική
περιοχή)
Απουσία
οργανιδίων(μόνο
ριβοσώματα)
Προκαρυωτικό
Ευκαρυωτικό κύτταρο
κύτταρο (βακτήριο)
(ζωικό κύτταρο)
Προκαρυωτικά και ευκαρυωτικά κύτταρα Το DNA στον πυρήνα

περιβάλλεται από την
▪ Τα προκαρυωτικά κύτταρα είναι απλούστερα από πυρηνική μεμβράνη
τα ευκαρυωτικά κύτταρα..
Οργανίδια
(περιβάλλονται
από μεμβράνες)
Απουσία πυρήνα
DNA σε μια
περιοχή που δεν
περιβάλλεται
από μεμβράνη
(πυρηνική
περιοχή)
Απουσία Ευκαρυωτικό κύτταρο

οργανιδίων(μόνο
(φυτικό κύτταρο)
ριβοσώματα)
4.1. Ποια από τα παρακάτω είναι χαρακτηριστικά τόσο των προκαρυωτικών

όσο και των ευκαρυωτικών κυττάρων; Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν.
Α. Κυτταρική μεμβράνη
Β. DNA
Γ. Κυτταρόπλασμα
Δ. Πυρήνας (ο πυρήνας περιέχει DNA)
Ε. Ριβοσώματα
ΣΤ. Χρωμοσώματα
Ζ. Γονίδια
Ταξινόμηση του Μπλουμ: Γνώση/Κατανόηση
4.2. Σε σύγκριση με ένα ευκαρυωτικό κύτταρο, ένα προκαρυωτικό κύτταρο:
Α. στερείται οργανιδίων πέρα από τα ριβοσώματα.

Β. είναι μεγαλύτερο.
Γ. δεν απαιτεί ενέργεια.
Δ. δεν ζει.
Ε. δεν έχει τρόπο κίνησης.
4.1. Ποια από τα παρακάτω είναι χαρακτηριστικά τόσο των προκαρυωτικών

όσο και των ευκαρυωτικών κυττάρων; Επιλέξτε όλα όσα ισχύουν.
Α. Κυτταρική μεμβράνη √
Β. DNA √
Γ. Κυτταρόπλασμα √
Δ. Πυρήνας (ο πυρήνας περιέχει DNA)
Ε. Ριβοσώματα √
ΣΤ. Χρωμοσώματα √
Ζ. Γονίδια √
4.2. Σε σύγκριση με ένα ευκαρυωτικό κύτταρο, ένα προκαρυωτικό κύτταρο:
Α. στερείται οργανιδίων πέρα από τα ριβοσώματα. √

Β. είναι μεγαλύτερο.
Γ. δεν απαιτεί ενέργεια.
Δ. δεν ζει.
Ε. δεν έχει τρόπο κίνησης.
Προκαρυωτικά και Ευκαρυωτικά κύτταρα/Διαφορές
▪ Τα ευκαρυωτικά κύτταρα έχουν έναν πραγματικό πυρήνα που περικλείεται σε

μια διπλή μεμβράνη και πολυάριθμα οργανίδια οριοθετημένα από μεμβράνες.
Είναι σχετικά βασικά Ένα οργανίδιο είναι ένα
κύτταρα και έχουν
εσωτερικό διαμέρισμα, που
ελάχιστη κυτταρική
οργάνωση (το DNA τους,
χωρίζεται από το υπόλοιπο
κύτταρο με τη δική του DNA σε πυρήνα
τα ριβοσώματα και (οργανίδιο)
τα ένζυμα επιπλέουν διαπερατή μεμβράνη.
ελεύθερα μέσα στο Αυτή η οργάνωση επιτρέπει
κυτταρόπλασμα) στα κύτταρα να εκτελούν μια
Απουσία πυρήνα σειρά από ζωτικές
εξειδικευμένες λειτουργίες
DNA στην πυρηνική

περιοχή
Απουσία
οργανιδίων
Προκαρυωτικό κύτταρο (βακτήριο)
(φυτικό κύτταρο)
4.3. Τι είναι ΑΛΗΘΕΙΑ για το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου;
Α. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει δομές που εκτελούν

εξειδικευμένες λειτουργίες για το κύτταρο, αλλά όχι νερό ή αέρα. Το
εσωτερικό του κυττάρου είναι εντελώς συμπαγές.
Β. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει νερό και μόρια
διαλυμένα στο νερό, αλλά όχι δομές που εκτελούν εξειδικευμένες
λειτουργίες για το κύτταρο.
Γ. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει αέρα και δομές που
εκτελούν εξειδικευμένες λειτουργίες για το κύτταρο, αλλά όχι νερό.
Δ. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει νερό, μόρια
διαλυμένα στο νερό και δομές που εκτελούν εξειδικευμένες λειτουργίες για
το κύτταρο.
4.3. Τι είναι ΑΛΗΘΕΙΑ για το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου;
Α. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει δομές που εκτελούν

εξειδικευμένες λειτουργίες για το κύτταρο, αλλά όχι νερό ή αέρα. Το
εσωτερικό του κυττάρου είναι εντελώς συμπαγές.
Β. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει νερό και μόρια
διαλυμένα στο νερό, αλλά όχι δομές που εκτελούν εξειδικευμένες
λειτουργίες για το κύτταρο.
Γ. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει αέρα και δομές που
εκτελούν εξειδικευμένες λειτουργίες για το κύτταρο, αλλά όχι νερό.
Δ. Το εσωτερικό ενός ευκαρυωτικού κυττάρου περιέχει νερό, μόρια
διαλυμένα στο νερό και δομές που εκτελούν εξειδικευμένες λειτουργίες για
το κύτταρο. √
Σύγκριση προκαρυωτικών και ευκαρυωτικών κυττάρων / Ομοιότητες
▪ Όλα τα κύτταρα περιβάλλονται από μια πλασματική μεμβράνη που περικλείει

μια ημίρευστη ουσία που ονομάζεται cytosol.
Κυτταρόπλασμα: η
Κυτταρόπλασμα: το περιοχή ανάμεσα στον
εσωτερικό του πυρήνα και την
προκαρυωτικού κυττάρου πλασματική μεμβράνη
(Ζωικό κύτταρο)
4.4. Έχουν όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα (ζωικά και φυτικά κύτταρα) την ίδια δομή;
Όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα (ζωικά και φυτικά κύτταρα) αποτελούνται από τα ίδια
οργανίδια;?
A) Ναι
B) Όχι
4.4. Έχουν όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα (ζωικά και φυτικά κύτταρα) την ίδια δομή;
Όλα τα ευκαρυωτικά κύτταρα (ζωικά και φυτικά κύτταρα) αποτελούνται από τα ίδια
οργανίδια;?
A) Ναι
B) Όχι √
4.5. Τα ζώα και τα φυτά είναι ευκαρυωτικοί οργανισμοί και έχουν

διαφορετικές κυτταρικές δομές. Ποια δομικά στοιχεία είναι κοινά στα φυτικά
και ζωικά κύτταρα; Σημειώστε περισσότερες από μία απαντήσεις.
A) χλωροπλάστες
B) μιτοχόνδρια
C) κυτταρικό τοίχωμα
D) κυτταρική μεμβράνη
E) πυρήνας
F) ριβοσώματα
4.5. Τα ζώα και τα φυτά είναι ευκαρυωτικοί οργανισμοί και έχουν

διαφορετικές κυτταρικές δομές. Ποια δομικά στοιχεία είναι κοινά στα φυτικά
και ζωικά κύτταρα; Σημειώστε περισσότερες από μία απαντήσεις.
A) χλωροπλάστες
B) μιτοχόνδρια √
C) κυτταρικό τοίχωμα
D) κυτταρική μεμβράνη √
E) πυρήνας √
F) ριβοσώματα √
Ζωικό Λείο Αδρό ΠΥΡΗΝΑΣ:
κύτταρο Ενδοπλα- Ενδοπλασμα- Πυρηνική
σματικό τικό δίκτυο μεμβράνη
δίκτυο Χρωματίνη
ΌΧΙ ΣΤΑ Πυρηνίσκος
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
ΦΥΤΙΚΑ
ΚΥΤΤΑΡΑ:
Κεντριόλιο
Λυσοσωμάτιο
Υπεροξειδιο-
Ριβοσώματα
σωμάτιο
Συσκευή
Golgi
Κυτταροσκελετός:
Mικροσωληνίσκοι Mιτοχόνδριο
Ενδιάμεσα ινίδια
Mικροινίδια
Πλασματική μεμβράνη
Φυτικό ΠΥΡΗΝΑΣ:
Αδρό
κύτταρο Ενδοπλασματικό
Πυρηνική
μεμβράνη δίκτυο
Ριβοσώματα
Χρωματίνη
Πυρηνίσκος
Συσκευή Golgi
Λείο
Ενδοπλασμ
ατικό δίκτυο
ΌΧΙ ΣΕ
ΖΩΙΚΑ
ΚΥΤΤΑΡΑ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΚΕΛΕΤΟΣ:
Χυμοτόπιο
Mικροσωληνίσκοι
Χλωροπλάστης
Ενδιάμεσα ινίδιδια
Κυτταρικό τοίχωμα
Mικροινίδια
Πλασμοδέσματα
Mιτοχόνδριο
Υπεροξειδιοσωμάτιο
Πλασματική μεμβράνη
Κυτταρικό τοίχωμα
γειτονικού
κυττάρου
4.6. Με ποιο από τα παρακάτω θα ήταν καλύτερο να δούμε όλα τα

οργανίδια ενός κυττάρου;
Α. σύνθετο οπτικό μικροσκόπιο

Β. ηλεκτρονικό μικροσκόπιο
Γ. Μεγεθυντικός φακός
Δ. το γυμνό μάτι
4.6. Με ποιο από τα παρακάτω θα ήταν καλύτερο να δούμε όλα τα

οργανίδια ενός κυττάρου;
Α. σύνθετο οπτικό μικροσκόπιο

Β. ηλεκτρονικό μικροσκόπιο √
Γ. Μεγεθυντικός φακός
Δ. το γυμνό μάτι
Key
Idea Τα κυτταρικά οργανίδια μπορούν να αναγνωριστούν σε ηλεκτρονικές
μικρογραφίες με βάση τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα.
Μπορείτε να διακρίνεται τα οργανίδια;
Ενδοπλασματικό
Πυρήνας δίκτυο
Συεκευή
Golgi
B
C Κυτταρικό
τοίχωμαl Χυμοτόπιο
Χλωροπλάστη
ς
D Mιτοχόνδριο
Πλασματική Πλασμοδέσματα
A. Scanning electron micrograph. μεμβράνη
Ανατομία φυτικού
κυττάρουl
B
C
A. Scanning electron micrograph. B. Διάγραμμα που δείχνει την ερμηνεία των

δομών στο μικρογράφημα.
4.8. Τα κύτταρα στα φυτικά Αδρό

όργανα (ρίζες, βλαστοί, φύλλα, ενδοπλασματικό
άνθη) περιέχουν χλωροπλάστες δίκτυο Λείο
Πυρήνας ενδοπλασματικό
γιατί όλα τα φυτικά κύτταρα Golgi
έχουν την ίδια κυτταρική δομή. apparatus δίκτυο
A) Σωστό Κυτταρικό
B) Λάθος τοίχωμα Κεντρικό
κενοτόπιο
Χλωροπλάστης
Mιτοχόνδριο
Πλασματική Πλασμοδέσματα
μεμβράνη
4.9. Περιέχουν τα κύτταρα των ριζών χλωροπλάστες;

A) Ναι
B) Όχι
4.9. Εάν ένας μαθητής δεν ξέρει τίποτα για την κυτταρική δομή των φυτών,
πως μπορεί να απαντήσει στην ερώτηση για το αν τα κύτταρα των ριζών
περιέχουν χλωροπλάστες;
Μπορεί να συνάγει την απάντηση από ότι ήδη ξέρει
Οι χλωροπλάστες περιέχουν χλωροφύλλη (πράσινη χρωστική)

και
βρίσκονται στα πράσινα μέρη των φυτών (οι ρίζες δεν είναι
πράσινες).
Επιπλέον, τα κύτταρα των ριζών δεν φωτοσυνθέτουν και δεν

χρειάζονται χλωροπλάστες.
Έτσι οι ρίζες δεν περιέχουν χλωροπλάστες.
4.10. Το ερώτημα αν τα ευκαρυωτικά κύτταρα (ζωικά και φυτικά κύτταρα)

αποτελούνται από τα ίδια οργανίδια ήταν μια αρκετά εύκολη ερώτηση.
Μπορείτε να απαντήσετε γιατί οι δομές των φυτικών κυττάρων διαφέρουν
από τις δομές των ζωικών κυττάρων;
Μια προσέγγιση για την κατανόηση του κυττάρου είναι να σκεφτούμε τι
χρειάζεται να κάνει το κύτταρο και μετά να καταλάβουμε ποιο οργανίδιο
εμπλέκεται.
Μεταφορές Αν και καμία μεταφορά δεν είναι τέλεια, υπάρχουν πολλές
ομοιότητες μεταξύ της οργάνωσης και της λειτουργίας των κυττάρων
και των λειτουργιών ενός βιομηχανικού εργοστασίου.
A A
12. Συνολικά, τα κύτταρα μπορούν να θεωρηθούν ως συστήματα. Παρακάτω

αναφέρονται διάφορα πράγματα. Βάλτε ένα Χ μπροστά από τα πράγματα που
μπορούν να θεωρηθούν ως σύστημα.
1 ενυδρείο 2 Σωρός με άμμο 3 τροφικό δίκτυο
4 Σώμα φυτού 5 Ηλεκτρικό κύκλωμα 6 Κύκλος αζώτου

8 9 σπόρος
7 φύλλο έδαφος
10 Κουτί με 10 ΠΑΟΚ
9 ποδήλατο
καρφίτσες
Εξηγήστε τη σκέψη σας. Πώς αποφασίσατε αν κάτι θεωρείται σύστημα;

12. Συνολικά, τα κύτταρα μπορούν να θεωρηθούν ως συστήματα. Παρακάτω

αναφέρονται διάφορα πράγματα. Βάλτε ένα Χ μπροστά από τα πράγματα που
μπορούν να θεωρηθούν ως σύστημα.
1 √ ενυδρείο 2 Σωρός με άμμο 3 √ τροφικό δίκτυο
4 √ Σώμα φυτού 5 √ Ηλεκτρικό κύκλωμα 6 √ Κύκλος αζώτου
7 √ φύλλο 8
√ έδαφος
9
√ σπόρος
Κουτί με 10√ ΠΑΟΚ

√
10
9 ποδήλατο
καρφίτσες
Εξηγήστε τη σκέψη σας. Πώς αποφασίσατε αν κάτι θεωρείται σύστημα;
Τα συστήματα κυμαίνονται από τα απλά έως τα πολύπλοκα. Ένα σύστημα είναι
μια συλλογή πραγμάτων (συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών) που έχουν
κάποια επιρροή το ένα στο άλλο και στο σύνολο.
Για να θεωρηθούν σύστημα, τα διάφορα στοιχεία πρέπει να

αλληλεπιδρούν ή να επηρεάζουν το ένα το άλλο.
Τα συστήματα συνδέονται συχνά με άλλα συστήματα, να μπορεί έχουν
υποσυστήματα και μπορεί να αποτελούν μέρος μεγαλύτερων συστημάτων
Οι εισροές και οι εκροές τους μπορεί να περιλαμβάνουν ύλη, ενέργεια ή
πληροφορίες.
Τα πρώτιστα οι
μύκητες, τα ζώα
και τα φυτά
ευκαρυωτικά
κύτταρα
Μόνο οι οργανισμοί
από το Βασίλειο των
Βακτηρίων και των
Αρχαιοβακτηρίων
προκαρυωτικά
κύτταρα
13. Το ερώτημα αν οι ιοί είναι ζωντανοί ή όχι είναι ένα ανοιχτό ερώτημα στην
επιστημονική κοινότητα. Με ποια πλευρά είσαι;
Σημειώστε τι ακριβώς είναι οι ιοί: Ζωντανοί Μη-Ζωντανοί
Εξηγήστε τη σκέψη σας. Ποιον κανόνα ή συλλογισμό

χρησιμοποιήσατε για να αποφασίσετε εάν οι ιοί είναι ζωντανοί ή όχι;
RNA
Ιοί
Ένας ιός δεν είναι κύτταρο. Είναι απλώς ένα

κομμάτι DNA ή RNA (ποτέ και τα δύο), που
περιβάλλεται από μια πρωτεϊνική επικάλυψη
που ονομάζεται καψίδιο. Καψίδιο
Οι ιοί είναι χίλιες φορές μικρότεροι από

ένα βακτήριο και μπορούν να υπάρχουν
σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων και μορφών.
20 nm
(a) Ιός μωσαικής του
καπνού
Ιοί Καψίδιο DNA
Ένας ιός δεν είναι κύτταρο. Είναι απλώς ένα

κομμάτι DNA ή RNA (ποτέ και τα δύο), που
περιβάλλεται από μια πρωτεϊνική επικάλυψη
που ονομάζεται καψίδιο.
Οι ιοί είναι χίλιες φορές μικρότεροι από

ένα βακτήριο και μπορούν να υπάρχουν Γλυκοπρωτείνη
σε μεγάλη ποικιλία σχημάτων και μορφών 70–90 nm (διάμετρος)
Οι ιοί συχνά περιγράφονται ως

υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα
επειδή πρέπει να βρίσκονται μέσα σε ένα
ζωντανό κύτταρο για να αναπαραχθούν
και η σχέση με τον ξενιστή τους είναι
παρασιτική (ο φιλοξενούμενος επωφελείται
σε βάρος του ξενιστή).
50 nm
(b) Αδενοιοί
Μάθε για
Ιοί τους ιούς
Μη-ζωντανοί Ζωντανοί
▪ Οι ιοί δεν αποτελούνται από κύτταρα ▪ Οι ιοί έχουν γονίδια που μπορούν να
▪ Οι ιοί δεν λαμβάνουν ούτε χρησιμοποιούν μεταλλαχθούν και να δώσουν στον ιό
ένα νέο χαρακτηριστικό που μπορεί να
ενέργεια για να εκτελέσουν μεταβολικές
δραστηριότητες (δεν έχουν μεταβολισμό του επιτρέψει να έχει πλεονέκτημα στο
επειδή είναι απλώς σωματίδια και όχι
περιβάλλον του.
κύτταρα). ▪ Η φυσική επιλογή «επιλέγει» τους ιούς
▪ Οι ιοί δεν μεγαλώνουν σε μέγεθος ούτε που είναι πιο ικανοί να μολύνουν νέα
αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της κύτταρα και έτσι να «επιβιώσουν», κάτι
ζωής τους από έναν νεανικό ιό σε έναν που έχει ως αποτέλεσμα την εξέλιξη του
ώριμο ιό. πληθυσμού του ιού με την πάροδο του
▪ Οι ιοί δεν έχουν την ικανότητα να χρόνου.
ανταποκρίνονται σε ένα ερέθισμα ▪ Οι ιοί «αναπαράγονται» (αλλά δεν είναι
στο περιβάλλον τους σε θέση να το κάνουν αυτό ανεξάρτητα:
▪ Οι ιοί δεν διατηρούν την ομοιόσταση χρησιμοποιούν τον υπάρχοντα
όπως κάνουν τα ζωντανά κύτταρα. μηχανισμό του κυττάρου για να
δημιουργήσουν αντίγραφα του εαυτού
τους συναρμολογώντας κομμάτια
νουκλεϊκών οξέων και πρωτεϊνικές
επικαλύψεις).
Μόλυνση από ιό
Προσκόλληση Διείσδυση Uncoating
Ιός (με
κάλυμμα)
Η πέψη του καψιδίου

απελευθερώνει το ιικό
DNA, το οποίο εισέρχεται
Όταν ένα ιικό σωματίδιο Μόλις προσκολληθεί το στο εσωτερικό του
συναντά την εξωτερική ιικό σωματίδιο, το κυττάρου.
επιφάνεια ενός κυττάρου, κύτταρο ξενιστής αρχίζει Οι ιικές πρωτεΐνες
προσκολλάται στις θέσεις να εγκολπώνει τον ιό με συντίθενται στο
υποδοχέα των ενδοκύττωση. Αυτή κυτταρόπλασμα,
πρωτεϊνών στη είναι η συνήθης χρησιμοποιώντας τα
πλασματική μεμβράνη απόκριση του κυττάρου ένζυμα του ξενιστή, για να
του κυττάρου. σχηματίσουν νέους ιούς.
σε ξένα σωματίδια.
Μετά την ωρίμανση, οι
νέοι ιοί απελευθερώνονται
για να μολύνουν άλλα
κύτταρα.
14. Έχετε κρυολογήσει (έχετε γρίπη) και πηγαίνετε στο γιατρό ο οποίος σας
δίνει αντιβιοτικό. Πιστεύετε ότι το αντιβιοτικό θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε
την ασθένεια;
Σημειώστε την απάντησή σας: ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΩΣ
Εξηγήστε τη σκέψη σας.
14. Έχετε κρυολογήσει (έχετε γρίπη) και πηγαίνετε στο γιατρό ο οποίος σας
δίνει αντιβιοτικό. Πιστεύετε ότι το αντιβιοτικό θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε
την ασθένεια;
Σημειώστε την απάντησή σας: ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΩΣ
Εξηγήστε τη σκέψη σας.
Η καλύτερη απάντηση είναι όχι. Δεν υπάρχουν αντιβιοτικά που να

μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία των ασθενειών που
προκαλούνται από ιούς ή οποιοδήποτε είδος μολυσματικής νόσου που
προκαλείται από ιό. Οι ιοί είναι ενδοκυτταρικά παράσιτα και δεν
πραγματοποιούν καμία από τις διαδικασίες της ζωής που τα αντιβιοτικά
μπορούν να εμποδίσουν ή διακόψουν. Εάν υπήρχαν χημικές ουσίες
(αντιβιοτικά) κατά των ιών που μολύνουν τα ανθρώπινα κύτταρα, τότε θα
έπρεπε να σκοτώσουν τα ανθρώπινα κύτταρα μέσα στα οποία
ενεργοποιούνται οι ιοί.
Βασικες Εννοιες
Φυσικών
Επιστημών
Βασιλης Κολλιας
Βασικές Εννοιες Φυσικής _

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΜΑΘΗΜΑ 2
ΟΠΤΙΚΗ

Ώστε λοιπόν…
• 1/2 εχετε B2
• 1/3 εχετε Γ2 στα Αγγλικα
• Διάσπαρτες γνώσεις σε άλλες γλωσσες (Αλβανικά,
Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ρωσσικά)
• Αθλητισμός/γυμναστική, μουσική, ζωγραφική,
μαγειρική, συγγραφή (μυθιστορηματα, ποιήματα),
επεξεργασία βιντεο και φωτογραφιών
• Εστειλα αυτά που σας ενδιαφέρουν στην ομάδα που
είναι υπεύθυνη για την υποδοχή πρωτοετών (σας
περιμένουμε)
Βασικές Εννοιες Φυσικων Επιστημών

_ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Την προηγούμενη φορά

• Κλίμακες
• Οι εξηγήσεις στη Φυσική είναι ειδικού τύπου
αφηγήσεις (λίγοι ήρωες, κάπως βαρετοί)
• Φώς----Ακτίνες

Απορίες…
• Το τι θα είναι απορία δεν είναι προφανές. Ούτε είναι
ιδιες οι απορίες (δειτε προηγουμενο μάθημα)
• Αρχαιοι Ελληνες: Ευθείες (ακτίνες). Όχι έμφαση στα
χρώματα. (σούρουπο/χαραυγή)
o Λογοι υπαρξιακοι/θρησκευτικοι;
o Λόγοι πρακτικοι;
• Πτολεμαίος (Κλαύδιος Πτολεμαίος 2ος Αιωνας μΧ) vs
Giambattista della Porta (16ος αιωνας, Ιταλια)
o Από το πώς βλέπουμε σε ακτίνες που αλληλεπιδρούν με τα σώματα και
εμεις τις «παρατηρουμε» σε οπτική 3ου προσώπου
• Γαλιλαίος και Κέπλερ (16ος – 17ος αιωνας)
o Αλλαγή θεώρησης. Το μάτι «βασιλιάς» ή το μάτι «όργανο με πολλά
μειονεκτήματα»;

Οι στοχοι μας λοιπον…

• Σκιές
• Μάτι/όραση
• Σύνθεση χρωμάτων
• (Ουρανιο τοξο;)
Οι εξηγησεις στη Φυσική (1):

Λίγοι ήρωες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά
Σταθερη συμπεριφορά των ηρώων σε διαφορετικά
πλαισια
Λεπτομέρεια στον χρόνο και στον χώρο

Φυσικών
Επιστημών

ΜΑΘΗΜΑ 3
ΟΠΤΙΚΗ

• Το μοντέλο των ακτινών (για το φως)
• Οι εξηγήσεις στη Φυσική είναι ειδικού τύπου
αφηγήσεις (λίγοι ήρωες, κάπως βαρετοί)
• Χρήση του μοντέλου στην εξήγηση και πρόβλεψη
σκιών
• Άσκηση με κλίμακες ( ακάρεο 0,2 mm, ιος 0,0001
mm. Αν κανω σε μια μακέτα το ακάρεο 80 cm πόσο
μεγάλος πρέπει να γινει εκει ο ιος;)

Απορίες…Ερωτήσεις;

Λύση της άσκησης
• Και επεκτάσεις

Από τις σκιές στους φακούς

και την όραση(1/2)
• O δρόμος της προόδου στην όραση και τους
φακούς (υποστήριξη των ματιών, τηλεσκόπια,
αργότερα μικροσκόπια) ήταν μακρύς
• The publication of Kepler’s Ad Vitellionem
Paralipomena (1604) and the ensuing debates on
the nature of sight, together with Galileo’s Sidereus
Nuncius (1611) and development of the telescope,
brought momentous changes to the European
“epistemological and theological
convictions,”(Mascetti, Y. 2018)

Από τις σκιές στους φακούς
και την όραση(2/2)
• O della Porta εισηγείται την Καμερα με οπή
• Ο Κέπλερ «πατάει» πάνω στον della Porta:
«Υποστηρίζω ότι η όραση συμβαίνει όταν ένα
«είδωλο» όλου του ημισφαιρίου του κόσμου που
βρίσκεται μπροστά στο μάτι, και κάτι ακόμα,
εμφανίζεται στον άσπρο τοίχο, χρωματισμένο με
κόκκινο, στην κοίλη επιφάνεια του
αμφιβληστροειδούς»
• Άραγε πού συμβαίνει η όραση; Στην επιφάνεια του
ματιου («αντικατοπτρίζεται») ή κάπου στο εσωτερικό
του ματιού;


Σκηνές από το μάθημα
• Παρουσιαστηκαν οι δυο τρόπο (με τυπο και με
ακτίνες) για να σχηματίσετε το ειδωλο μιας φωτεινής
πηγής
• Στο e-class υπαρχουν αρκετα εργαλεία τα οποια
μπορειτε να χρησιμοποιήσετε για να κατάνοήσετε
καλύτερα το πώς «ψηφίδα την ψηφίδα» δημιουργείται
ένα είδωλο.
• Το ματι/νους μπορει να «απατηθεί» και να βιώσει κατι
άλλο, αν αλλάξουμε την πορεία των ακτινών πριν
φτάσουν στο μάτι (οι ακτίνες δεν μεταφέρουν
πληροφορία για την ιστορία τους): Βάση για πολλές
οπτικές συσκευές.

Φυσικών
Επιστημών

ΜΑΘΗΜΑ 4
ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΣΤΗ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ


• Πώς βλέπουμε. Δυο φάσεις (μεχρι τον αμφιβλ. και
μετα από αυτόν). Το σώμα μας ως διαμεσολαβητής.
• Το ματι/νους μπορει να «απατηθεί» και να βιώσει κατι
άλλο, αν αλλάξουμε την πορεία των ακτινών πριν
φτάσουν στο μάτι (οι ακτίνες δεν μεταφέρουν
πληροφορία για την ιστορία τους): Βάση για πολλές
οπτικές συσκευές.

Σημερα
• Πώς και βλέπουμε αντικείμενα «μέσα» στον καθρέφτη
• Χρώματα
• Περισσότερα χρώματα: το χρώμα της ζέστης

Πώς θα δουμε τον εαυτο μας πλησιάζοντας ένα
κουτάλι;
• http://www.youtube.com/watch?v=HtJEy6uoZmc
Και πώς σκέφτονται καποιοι για τους καθρέφτες

http://www.youtube.com/watch?v=naEimAxD0mw

Και αν γεμίσουμε τον

κόσμο παλι με χρώμα;

Δευτερο μισό του 17ου
αιώνα
Αν και τα ζητήματα των

χρωμάτων δεν τελειώνουν εκεί.

Ο κόσμος της οπτικής είναι πολύ

παράξενος
Θα ειχε νοημα…
• Να μιλάμε για χρώματα αν δεν βλέπαμε χρώματα;

Φως και χρωματα

Πώς βλέπουμε. Μια πρώτη απλή προσέγγιση για τα
φωτοευαίσθητα κύτταρα στον αμφιβλιστροειδή
Φως και χρωματα (πως γίνεται η συνθεση
των χρωμάτων) φωτα
Φως και χρωματα (πως γίνεται η συνθεση

των χρωμάτων) φιλτρα
Φως-Θερμότητα
• Καποια άλλα αισθητήρια:

• Θα μπορουσαμε άραγε να βιώσουμε ένα θερμο-

ψυχρο «ουράνιο τόξο»;
• Μήπως όπως στον ήχο μπορούμε να νοιώσουμε το
«χρώμα» ενός θερμο-ψυχρου βιώματος;
• Υπάρχουν και «ακτίνες θερμότητας»;

• Υπάρχουν μάτια που να βλέπουν τη θερμότητα;

Θερμικη ακτινοβολία
• (Συνδεσμοι στο e-class)
• Βιντεο 1 (¨0:56 ->)
• Βιντεο 2, χρηση για να βρεθουν ατελειες σε σπιτια
• Βιντεο 3,4 (2 εταιρειες εξηγουν τη χρηση υλικών που
ανακλουν τη θερμικη ακτινοβολία)

Οψεις της θερμικής

ακτινοβολιας
1. ΔΕΝ είναι κάτι εξωτικο
2. Αρα είναι χρησιμο να μπορουμε να σκεφτουμε σε
σχέση με αυτη! (ας σκεφτουμε περιπτώσεις)
3. Εξαιρετικά σημαντική για το σώμα μας
http://hyperphysics.phy-
astr.gsu.edu/hbase/thermo/coobod.html#c1
4. Εξαιρετικά σημαντική και για τη Γη (πιο πολύ γνωστο
φαινομενο σας θυμίζει;)

Η Γη ακτινοβολουσα θερμότητα
Πηγη:http://www.corbisimages.com/stock-photo/rights-managed/RR013020/earths-thermal-radiation

ΣΤΟΠ!
Βιώματα
• Είναι σωστό να «κόβουμε» τον κόσμο στον
«αντικειμενικό κόσμο» και στον «κόσμο των
υποκειμενικών εντυπώσεων»;
Μοντέλα:
Έχουν τη «δική τους ζωή»; Είναι ζητημα αφηγησεων;

Ακτινες και ενέργεια
(εφαρμογή)
Εξηγηση του πότε παρουσιάζονται οι διάφορες εποχες
στα δυο ημισφαίρια.
Αποσταση Γης-Ηλιου
Από 152,6 εκατομ χιλιομετρα έως
147,5 εκατομ χιλιομετρα
Ο ηλιος και οι εποχες

Μηνιαία ηλιακή
ακτινοβολία

Βασικες Εννοιες Φυσικης
Τα φαινόμενα του ζεστου και του

κρύου
Την προηγουμενη φορα
 Ακτινες φωτός (οραση, κατοπτρα,
φακοι)
 Υπάρχει μια μορφή φωτός που εχει
πολλά να κάνει με τα φαινόμενα
θερμότητας
 Το δέρμα μας είναι σαν ένας
αμφιβλιστροειδης που «βλέπει» το
«χρώμα» του «ζεστοκρύου»

Ξέρουμε τόσο πολλά για τη

ζέστη και το κρύο…
 Τα νοιώθουμε!
 Ξέρουμε να ζεσταίνουμε πράγματα
 Ξέρουμε να κρυώνουμε πράγματα
 «η ζέστη και το κρύο αλληλοεξοντώνονται»
 Μετράμε τη ζέστη και το κρυο με το θερμόμετρο
 Αν ακουμπήσει κάτι ζεστό με κάτι κρύο το ζεστό
κρυώνει και το κρύο ζεσταίνεται
https://www.youtube.com/watch?v=bGFJwQ7-Pa4
 Ξέρουμε τρόπους να διατηρούμε κάτι ζεστό ώστε να
ζεσταίνει διαρκώς άλλα πράγματα
Ξέρουμε τόσο πολλά για τη
ζέστη και το κρύο…
 Ωραίο δεν θα ήταν….
Να τα γνωρίσουμε
Καλύτερα;

Ας τα δουμε ξανά
 Τα νοιώθουμε! Θα είχε νόημα να μιλάμε για κρύο και ζέστη αν ΔΕΝ τα
νοιώθαμε;
 «η ζέστη και το κρύο αλληλοεξοντώνονται». Όπως τα οξέα και οι
βάσεις ή όπως τα χρέη και οι απολαβές;
 Μετράμε τη ζέστη και το κρυο με το θερμόμετρο.
 Μετα από μια ζεστή μέρα πέφτει το δροσερό σούρουπο. Κάθομαι με την πλάτη σε ένα
τοίχο. Είναι ακόμα ζεστός και για πολλή ώρα νοιώθω να με ζεσταίνει.
 Ένα ζεστό μεσημέρι παίρνω μια καρέκλα, που ηταν πριν στον ήλιο, σε μια σκοτεινή
αίθουσα. Στην αρχή όταν κάθομαι καίγομαι! Αλλά σύντομα δεν νοιώθω να με ζεσταίνει
καθόλου.
Τι είναι πιο ζεστό, ο τοίχος ή η καρέκλα; Τι θα έλεγε το θερμόμετρο; Αρκει;

Αξίζει να τα γνωρίσουμε
καλύτερα;
 Πρακτικά χρήσιμο (ενεργειακά πιστοποιητικά,
λιγότερα έξοδα, επιβίωση σε δύσκολες
συνθήκες)
 Ψυχαγωγία (το να καταλαβαίνετε τα σχετικά
με τα θερμικά φαινόμενα)
 Σημαντικό για εξαιρετικά ζητήματα της εποχής
μας (φαινόμενο του θερμοκηπίου, ανθρώπινη
επιρροή στην κλιματική αλλαγή)

Life as usual

Και οι …«παραξενιές»
 Το ένα σώμα είναι σταθερά θερμότερο αλλα το άλλο αργεί να
έρθει σε ισορροπία μαζι του (βρασμός).
 Εφαρμογή: Μπεν Μαρι https://www.youtube.com/watch?v=xDlIubBbdYs
 Όμοια σε νερό με πάγο.
 Χαμηλώνω την ατμοσφαιρική πίεση και το νερό βράζει σε
χαμηλή θερμοκρασία! (ενώ βράζει ψύχεται!!)
 https://www.youtube.com/watch?v=glLPMXq6yc0
 https://www.youtube.com/watch?v=I5mkf066p-U
 Ρίχνω αλάτι σε πάγο. Ο πάγος λιώνει αλλα η θερμοκρασία
πέφτει!
 https://www.youtube.com/watch?v=aEwzcMvL7P0
 https://www.youtube.com/watch?v=O7TvEIA0Ln4
 Τι κάνουμε;
Συντομα … η λυση στα

προβλήματά σας

Τι σας προτείνουμε εμεις οι Φυσικοί:
1. ΔΥΟ διαφορετικές έννοιες: θερμοκρασία και θερμότητα αντί για μια:
«ζεστασιά». Καθεμιά έχει ένα διαφορετικό ρόλο
2. Η θερμοκρασία σε μια περιοχή αποδίδει το ΑΝ θα γίνουν κάποιες
αλλαγές σε ένα σώμα που θα ακουμπήσει εκεί και πόσο έντονες θα
είναι στιγμιαία και τοπικά. Χαρακτηρίζει τοπικά ένα σώμα.
3. Η θερμότητα είναι ενέργεια που ταξιδεύει. Μπορεί να ταξιδεύει με
ακτίνες (όπως το φώς), να ταξιδεύει από ένα σώμα σε ένα άλλο όταν
ακουμπάνε ή να ταξιδεύει μαζί με κάποιο υλικό (πχ αέριο ρεύμα)
1. Όταν νοιωθουμε ζεστασιά ή κρυάδα, επιρεαζόμαστε από τη ροή της θερμότητας. Γιατι
αυτή η ροή σε συνδυασμό με την ομοιόσταση στο σώμα μας καθορίζει τη θερμοκρασία
στο δέρμα μας.
2. Δεν έχουμε ανάγκη να μιλάμε για ζεστη και κρύο, αλλά για θερμότητα που μπαίνει ή
βγαίνει από το σώμα μας
4. Η θερμότητα μπορει να προκαλέσει και άλλες αλλαγές εκτός από την
αλλαγή της θερμοκρασίας (ή και χωρίς καθόλου να αλλάξει η
θερμοκρασία). Η θερμοκρασία μπορει να αλλάξει και χωρίς να μπεί ή να
βγεί θερμότητα.
5. Ακόμα και όταν η ροή θερμότητας (είσοδος ή έξοδος) συνδέεται μονο
με αλλαγή της θερμοκρασίας, η αλλαγή αυτή εξαρτάται από το υλικο
του σώματος
Επανάσταση!
«Η θερμότητα είναι ότι κάτι είναι ζεστό και θερμοκρασία είναι το μέγεθος
που μετρά πόσο ζεστό είναι!!!»
Συμφωνείτε;

Δυο λογοι για να συμφωνείτε
«Η θερμότητα είναι ότι κάτι είναι ζεστό και θερμοκρασία είναι το μέγεθος
που μετρά πόσο ζεστό είναι!!!»
1ος λογος: Η καθημερινή γλώσσα. Θερμό = με υψηλή θερμοκρασία.

Θερμότητα(κ) είναι ιδιότητα των θερμών σωμάτων (υγρότητα, ψυχρότητα,
αμεσότητα, εγγύτητα)
(Ισως θα έπρεπε να έχουμε διαλέξει ένα άλλο ονομα στη Φυσική. Τι θα
προτείνατε;)
2ος λόγος: Η είσοδος και η έξοδος θερμότητας σε ένα σώμα συνήθως (αλλα
όχι πάντα) συνοδεύεται με αντίστοιχες αλλαγές στη θερμοκρασία.
(Ορισμός της έννοιας της θερμοχωρητικότητας. Παραδείγματα. Η

περίπτωση των νερών με διαφορετικές μάζες και θερμοκρασίες)

Πρακτικές εφαρμογές
Α) ανακατευουμε συμπυκνωμένο γάλα (από το ψυγειο)
με νερο σε αναλογια 1 προς 1. Ποσο ζεστο πρέπει να
είναι το νερο για να έχει το μιγμα 36 βαθμους
θερμοκρασια; (υποθέστε ότι τα δυο υγρά έχουν την
ιδια θερμοχωρητικότητα)
Β) Ποσο ψηλά μπορώ να σηκώσω ένα αυτοκινητο ενός
τονου με την ενέργεια που χρειάζομαι για να ψήσω
ένα ελληνικο καφε
Γ) Ριχνω ένα ποτηρι νερο 20 βαθμων Κελσιου σε μια
κατσαρολα με νερο που βράζει. Αν το νερο στην
κατσαρολα είναι 1 κιλο και στο ποτηρι 200 γραμμαρια
τοτε ποσο θα πεσει η θερμοκρασια του νερου
(συνολικά) Βασικές Εννοιες Φυσικής _
Το να σκεφτειτε με τον τρόπο των Φυσικών είναι κάτι
που το βρίσκουν δύσκολο άνθρωποι σε όλο τον κόσμο
https://www.youtube.com/watch?v=vqDbMEdLiCs
Αλλα θυμηθείτε τα κέρδη:
 Πρακτικά χρήσιμο (ενεργειακά πιστοποιητικά, λιγότερα έξοδα, επιβίωση

σε δύσκολες συνθήκες)
https://www.youtube.com/watch?v=Kdh99ic6An0
https://www.youtube.com/watch?v=doYa7ifQpVg
 Ψυχαγωγία (το να καταλαβαίνετε τα σχετικά με τα θερμικά φαινόμενα)
 Σημαντικό για εξαιρετικά ζητήματα της εποχής μας (φαινόμενο του
θερμοκηπίου, ανθρώπινη επιρροή στην κλιματική αλλαγή)

Πρόσθετα στοιχεία(1)
Η θερμότητα στη Φυσική είναι ενέργεια που ταξιδεύει:
περνάει, εκπέμπεται, μεταφέρεται.
Αν αποθηκευτεί κάπου παύουμε να τη λέμε θερμότητα.
Τη λεμε Εσωτερική Ενέργεια.
ΑΛΛΑ ΔΕΝ αποθηκεύεται. (Εχουμε ξεχωριστό ονομα για
την τελευταία: Εσωτερική Ενέργεια).
Η θερμότητα ΔΕΝ είναι ειδος ενέργειας, αλλα ένας
ΤΡΟΠΟΣ με τον οποιο η ενέργεια ταξιδευει (όπως πχ
λέμε «ταξιδεύω incognito»).
Υπάρχουν και άλλοι τρόποι ταξιδιού πχ με έργο.
Στη Φυσική έχουμε σημαντικούς λόγους να κάνουμε
αυτή τη διάκριση
Πρόσθετα στοιχεία(2)
«κρυα» σώματα ακτινοβολούν ενέργεια όπως και τα
«ζεστά». Ένα «κρύο» σώμα μπορει να είναι «καυτο»
για κάτι ακομα πιο κρυο
Η θερμότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να «λυσει

δεσμά» (για να απελευθερώσει δομές από τους
δεσμους που τις κρατουν)

Τώρα που ξέρετε τόσο περισσότερα…
Εσεις τι αναλογία θα προτείνατε;
Ανάμεσα σε θερμοκρασία, θερμότητα, σώματα, θερμοχωρητικότητα
Από τη μια
Και κάτι «αναλογο»;
Πχ
Αν η θερμότητα ήταν σαν το κουτσομπολιο (αντι για ενας τρόπος να
ταξιδευει ενεργεια, ενας τρόπος να ταξιδεύουν ειδησεις);
Αν η θερμότητα ήταν σαν τον έπαινο;

Τι σας προτείνει μια συμφοιτήτρια από άλλο
Πανεπιστήμιο:
https://www.youtube.com/watch?v=MSsCnwslYCs

Βασικες
Εννοιες
Φυσικης
pH

Προηγούμενο μάθημα
• Επαναληψη (μηχανικη)

pH
• “As for the importance of pH its immense. It is widely
applicable in almost 80% of the scientific branches.
Food sciences, oceanography, civil engg,
agronomy, medicine, chemical engg, nutritionists,
etc etc. Its even used to detect the purity of a
water sample and is thus useful even for water
purifying companies” (??)

Δυναμικη ισορροπια
• Ισορροπία στο νερό
https://www.youtube.com/watch?v=B3cXuisH8PI
• Δυναμική ισορροπία: οι χημικές αντιδράσεις ως
παραλλαγές της εξάτμισης
https://youtu.be/SHPqjU91Ms0?t=50
https://www.youtube.com/watch?v=Tp70zC0X1Zs
• Μια ακομα περιπτωση , το pH

https://www.youtube.com/watch?v=zeFSzt5x9uo

pH (βασεις και οξέα)

Σημασια του pH
• Αγροτικη παραγωγή και κήποι
o Σε οξινες συνθήκες πολλά μέταλλα διαλύονται στο νερό (πχ αλουμινιο, τοξικο) ενώ ο
Φωσφορος και το Μολυβδένιο βρίσκονται δυσκολότερα
o Σε αλκαλικές συνθήκες μειώνεται η παρουσία ψευδαργυρου, χαλκού, σιδήρου,
μαγνησίου, βορίου αλλα και φωσφόρου (για αλλους λογους)
• Βιοσυστηματα στο νερό
o Σε οξινες συνθηκες το αλουμινιο (τοξικο) διαλυεται στο νερό, δυσκολεύεται η
μεταβολική διαδικασία στα ψάρια.
o Σε αλκαλικές συνθήκες ιοντα με άζωτο δινουν αμμωνία που είναι τοξική για τα ψάρια
• Ποσιμο νερο
o Σε οξινες συνθήκες διευκολυνουν τον χαλκό και το μολυβδο να διαλυθουν στο νερό.
o Σε αλκαλικές συνθήκες το νερό εχει άσχημη γευση και η δραστικοτητα μικροβιοκτόνων
(όπως το χλώριο) μειώνεται (αντιστοιχα για πισινες)
• Καθαρισμος αποβλήτων (ελεγχος του pH για την καλή
λειτουργια των βιολογικών καθαρισμών)
• Μεγαλη σημασία στη βιομηχανια τροφίμων (παραγωγη
μπυρας και κρασιου, συντήρηση τροφίμων, γαλα, τυρια,
βουτηρο, γιαουρτι) https://aperainst.com/blog/why-ph-is-
important/

Το pH στο σωμα μας

• https://www.youtube.com/watch?v=UX1sXf2dw_0
• Γενικότερα η αλλαγή στο pH μεταβάλλει την

διαλυτότητα κάποιων ιόντων και ριζων (στοιχεια και
ενώσεις που είναι φορτισμένα).
• Γιατι συμβαίνει αυτό;

Μια πιο εκτεταμένη
πορεία: μπαταρια
• https://www.youtube.com/watch?v=J1ljxodF9_g

Τι καθοριζει την πορεια

των πραγμάτων;
• Οι δυναμικές ισορροπίες μπορουν να μεταβληθούν
αν μεταβληθούν όροι που είναι σημαντικοί στην μία
ή την άλλη πλευρά της ισορροπίας
(αρχη του Le Chattelier)
https://www.youtube.com/watch?v=dIDgPFEucFM

Ακομα και στους μυς
μας
• https://www.youtube.com/watch?v=ousflrOzQHc

Παραδοξες ενδοθερμικές
αντιδράσεις
• https://www.youtube.com/watch?v=AUZQx7W4PeE
• https://www.youtube.com/watch?v=8m6RtOpqvtU

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΛΛΙΑΣ
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΑΣΗΜΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΙΑΛΕΞΗ 2
• 1Ο ΜΕΡΟΣ :ΦΩΣ, Οπτική
• 2Ο ΜΕΡΟΣ :Κλίμακες
• 3Ο ΜΕΡΟΣ: Σύνοψη, σχολιασμός μαθήματος
Υπενθύμιση
ΦΩΣ
• Επικοινωνία
• Σύγκριση με την Αφή (ασφάλεια, επιβουλή) ή
την όσφρηση (σαφήνεια)
Θρησκευτικο/Υπαρξιακο (1)
“Κύριε, φώτισόν μου το σκότος”

Χανουκα
Η πληγή είναι το σημείο
απ’ όπου μπαίνει μέσα
σου το φως.
Θρησκευτικο/Υπαρξιακο (2)
Ποιηση και Φως (Σεφέρης)
Είπες εδώ και χρόνια:

«Κατά βάθος είμαι ζήτημα φωτός».
Και τώρα ακόμη σαν ακουμπάς
στις φαρδιές ωμοπλάτες του ύπνου
ακόμη κι όταν σε ποντίζουν
στο ναρκωμένο στήθος του πελάγου
ψάχνεις γωνιές όπου το μαύρο
έχει τριφτεί και δεν αντέχει
αναζητάς ψηλαφητά τη λόγχη
την ορισμένη να τρυπήσει την καρδιά σου
για να την ανοίξει στο φως.
Και για άλλους ποιητές μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την «Ανεμόσκαλα»

https://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?start=0&lq=%
CF%86%CF%8E%CF%82
H προσωπική μας σχέση με το φώς
• Έχετε γράψει ποτε ποιήματα ή πεζά που να έχουν να κάνουν με το
φώς; Θυμόσαστε να παίζετε με το φώς; Θυμόσαστε φόβους του
σκοταδιού ή κινδύνους ατυχημάτων;)
• (Εδώ,
https://eclass.uth.gr/modules/document/index.php?course=PRE_U
_113&openDir=/5d977c9byQUu στο «Ένα παραμυθι για τις
ακτίνες» μπορείτε να βρείτε ένα παραμύθι που έκανε ένας
δάσκαλος)
• Αν θέλετε απαντήστε σε αυτή και άλλες ερωτήσεις στην φορμα
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfnvFHbGzAefwh8Wf7-
8FPGz69WFKKw-OsWUKhUFHFHd09yMw/viewform?usp=sf_link
Μετα θα κοινοποιήσω τα οσα γράφετε
Ερώτηση αναστοχασμού
• Ποιά ειναι η κύρια ιδέα στο κομμάτι της
διάλεξης που προηγήθηκε;
Τεχνολογίες επιτήρησης
https://www.archdaily.com/937611/the-
architecture-of-surveillance-the-panopticon-
prison
Προστασία από κινδύνους

Η οπτική στα τρέχοντα βιβλία του
Δημοτικού
• Εκτη Δημοτικου σελιδα 138 τετραδιο εργασιων
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/682/10-0179-02_Fysika_ST-Dimotikou_Tetradio-Ergasion/
Διάθλαση, χρώματα, φωτογραφική μηχανή
• Εκτη Δημοτικου σελ 102 βιβλιο μαθητη
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/680/10-0178-02_Fysika_ST-Dimotikou_Vivlio-Mathiti/
Διάθλαση, τηλεσκόπια, μικροσκόπια, χρώματα, ουράνιο τόξο, όραση, οπτικές απάτες, κινούμενα σχέδια
• Πεμπτη Δημοτικου σελ 128 τετραδιο εργασιων
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/628/10-0133-02_Fysika_E-Dimotikou_Tetradio-Ergasion/
Ευθύγραμμη διάδοση, διαφανή, ημιδιαφανή, αδιαφανή , φώς και σκιές, ανάκλαση και διάχυση, απορρόφηση του
φωτός
• Πεμπτη Δημοτικου σελ 72 βιβλιο μαθητη
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/708/10-0197-02_Fysika_E-Dimotikou_Vivlio-Mathiti/
Φως και γιορτές, φώς και επικοινωνία, φώς και ποίηση, ηλιακά ρολόγια, θέατρο σκιών, σκιές, ανακλαση και οι χρησεις
της, καθρέφτες, διάχυση και φως στην ομίλχη, ταχύτητα του φωτός
ΠΟΙΟΙ/ΕΣ/Α ΒΛΕΠΟΥΝ;
• Είναι η φωτοσύνθεση μια μορφή όρασης;
• Είναι το κιτρίνισμα της εφημεριδας στον Ηλιο
μια μορφή όρασης;
Βλέπει ενας αστερίας;

Οι πολλές λύσεις του προβλήματος
της όρασης (1/5)
• Dawkins, R. (1996). The forty-fold path to enlightenment. Climbing Mount Improbable, 138-197 .
https://www.youtube.com/watch?v=D4Ls9UoS
zAI

Ένα φωτοευαισθητο κυτταρο στο μάτι

του ανθρώπου (αναπαράσταση)
Στη διάρκεια των προηγούμενων διαφανειών
φαίνεται να υπαρχει μια πορεία. Τι αλλάζει
στην πορεία αυτή οσο αφορά στην όραση;
Πιθανο Bonus : Πειραμα για την

οραση
• Από μαθημα του Mathesis
(https://mathesis.cup.gr/courses/course-
v1:Physics+Eur2.1+20B/course/)
• Camera Obscura
• https://youtu.be/a9XCU49O-7Y
• Θελετε να δοκιμασετε να βιντεοσκοπήσετε το
δικο σας πειραμα; (Bonus!)
• Πώς να ανεβάσετε το βιντεο: Μπορειτε να βρειτε
οδηγιες εδώ https://it.uth.gr/kb/ms-stream-hrisi-
platformas και να μου στείλετε το σύνδεσμο!
• Υπάρχει όμως και το συνθετο ματι των εντόμων
• Τρια βιντεο για το πώς βλέπουν διαφορετικά
έντομα:
• https://www.youtube.com/watch?v=Lpt0XN_G8T
c
• https://www.youtube.com/watch?v=QLzyW9MFS
lI
• https://www.youtube.com/watch?v=0XxCrDVqv
MQ

Φως: Μια παλια ιστορια…. (1/5)
• Και ενας ορος «ομπρέλα»
Πυλη για την Ελληνική Γλώσσα
https://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lex
ica/search.html?lq=%CF%86%CF%8E%CF%82&si
n=all
Δεν θα είναι καθόλου περίεργο αν το «φως» της
Φυσικής είναι πιο συγκεκριμένο από το φώς
του καθημερινού λόγου.

• Αρχαιοι Ελληνες: Ευθείες (ακτίνες). Όχι έμφαση στα
χρώματα. (σούρουπο/χαραυγή)
– Λογοι υπαρξιακοι/θρησκευτικοι;
– Λόγοι πρακτικοι;
– Ξέρουμε τι γνώριζαν; (πχ ναοί, αγάλματα)
• Αριστοτέλης: Οι ερμηνευτες εχουν διαφορές ως προς το τι μπορει
να ενοούσε ο Αριστοτέλης
• Μια αποψη. Όταν εχουμε ένα αντικειμενο το χρώμα
«αποτυπώνεται» στο «φωτισμένο» διάφανο μέσο και στη
συνέχεια από το διάφανο μέσο «αποτυπώνεται» στο μάτι.
• Bailey, M. J. (2015). Aristotle, Vision, and Communicable Change.
Μια άλλη άποψη που συναντιέται

στους αρχαίους Ελληνες (και όχι μονο)
• (πχ Κλαύδιος Πτολεμαίος 2ος Αιωνας μΧ,
Ευκλείδης ) Φεύγουν ακτίνες από τα μάτια
μας και συναντούν το αντικείμενο.
Παραλλαγές:
• το διάχυτο «φως» ενεργοποιεί το μέσο ώστε
να ταξιδεύουν οι ακτίνες
• Το αντικείμενο εκπέμπει ακτίνες που
συναντούν τις ακτίνες που στέλνει το μάτι μας
και τότε βλέπουμε (Εμπεδοκλής)
• Ποια από τις παραπάνω θεωρίες θα
«ψηφίζατε»; Τι επιχείρημα θα δίνατε;
• Μήπως έχετε μια άλλη θεωρία για το πώς
βλέπουμε; Ποια;
Φεύγουν ακτινες από τα μάτια μας;
Όμως κάποιες φορες δεν βλεπω κατι μπροστά στα μάτια μου. Αρα οι ακτινες ξεκινουν
Από το μάτι μου και ισως ανοιγουν τοσο ώστε να μην δω το αντικείμενο
Φεύγουν ακτίνες από τα μάτια μας;
ΑΝΑΤΡΟΠΗ: Μήπως οι ακτινες

πέφτουν στα μάτια μας;
• Ibn al-Haytham (Γνωστός και ως Αλχαζέν)
https://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_al-Haytham
• Σπουδαίος Άραβας μαθηματικος και φυσικός
(965-1040 μΧ) ( Για τη συμβολή των Αράβων εν
γενει στις φυσικές επιστημες
https://youtu.be/SxJ2OC7iXo0?list=PLnohonkwbv
7LhzKw8csbZIdvGXzoZbU7x )
• Ο πόνος των ματιών βγαίνοντας από την
απομόνωση (από τον Φατιμίδη Χαλίφη Αλ
Χακίμ). (Ένα αντιγραφο των Κωνικών του Απολλώνιου
αντιγραμμένο από τον ιδιο υπάρχει στην Αγία Σοφία)
Αλχαζέν
• Από κάθε σημειο ενός
φωτιζομενου αντικειμενου
φεύγουν ακτινες προς παντου,
αρα και προς το ματι
• Ναι αλλά πώς δημιουργοταν στο
ματι μια σαφης εικονα;
• Περιγράφει την Camera Obscura
(πρώτη εμφάνιση: Κινα) και η
προσέγγισή του φτάνει στη
Δύση. (Δεν γνωρίζω για την
κατάσταση της Οπτικής στους
Ανατολικούς Ρωμαίους)
• Έγραψε το διάσημο «Βιβλίο της
Οπτικής»
( Γυρω στα 1200 μεταφράστηκε
στα Λατινικά)

• Πτολεμαίος (Κλαύδιος Πτολεμαίος 2ος Αιωνας μΧ) vs
Giambattista della Porta (16ος αιωνας, Ιταλια)
– Από το πώς βλέπουμε (συνθήκες που επικοινωνούνται
γεωμετρικώς) ακτίνες που αλληλεπιδρούν με τα
σώματα και εμεις, οι μελετητές τους, τις «παρατηρουμε»
σε οπτική 3ου προσώπου. Camera Obscura
• 1583 Ο φυσιολόγος Φελιξ Πλάτερ επιχειρηματολογεί
για τον αμφιβληστροειδή ως τόπο αίσθησης του
φωτός (γιατι εκει; Γιατι όχι το υαλώδες σώμα; Γιατί όχι
το εξωτερικό του φακού)
• Γαλιλαίος και Κέπλερ (16ος – 17ος αιωνας)
– Αλλαγή θεώρησης. Το μάτι «βασιλιάς» ή το μάτι «όργανο
με πολλά μειονεκτήματα»;
Φως: Μια παλια ιστορια….(5/5)
• Κατανόηση ταιριαστή με τη σημερινή: Κέπλερ Ad
Vitellionem Paralipomena (1604). (Μαζί με το Sidereus
Nuncius (1611) του Γαλιλαίου, τις διερωτήσεις για την όραση, την
ανάπτυξη των τηλεσκοπίων επιρεάζει την σκέψη της Δυτικής
Ευρώπης)
• Ο Καρτέσιος , ο Χούκ, ο Κρίστιαν Χόυγκενς, ο
Νεύτωνας τον ακολουθούν
• Αλλά η διαμάχη για το πού είναι ο τόπος του βιώματος
συνεχίζει τουλάχιστον μέχρι το 1680.
• (Την εποχη εκείνη: Κύριλλος Λούκαρης, Θεόφιλος Κορυδαλλέας
(νέο-Αριστοτελισμός) αντιπαράθεση Βενετών και Τούρκων: Η
Κρήτη περνά στους Οθωμανούς. Οι Βενετοί παίρνουν μεγάλο
μερος της Πελλοπονήσου.)
• Στην προηγούμενη διαφάνεια αναφέρεται η
«σημερινη κατανόηση της όρασης». Ποια
νομίζετε ότι είναι αυτή;
Το βίωμα της όρασης
• Kepler :«Υποστηρίζω ότι η όραση συμβαίνει
όταν ένα «είδωλο» όλου του ημισφαιρίου του
κόσμου που βρίσκεται μπροστά στο μάτι
….εμφανίζεται στον άσπρο τοίχο,
χρωματισμένο με κόκκινο, στην κοίλη
επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς»
• Πώς όμως δημιουργείται αυτό το είδωλο;

1611
• Κέπλερ,
Dioptrice
Shapiro, A. (2008). Images: Real and virtual, projected and perceived,

from Kepler to Dechales. Early Science and Medicine, 13(3), 270-312.
1637
• Καρτέσιος, λόγος
περι μεθόδου
• Βγάζετε κάποια άκρη

για το πώς
δημιουργείται το
είδωλο;
Χουκ: Micrographia (1665)
• Ενας νεος κόσμος μέσα από μεγεθυντικούς
φακούς
• https://archive.org/details/micrographiaorso1
670hook/page/n255/mode/2up
1704
• Newton
Opticks
Και οι «σπουδές» συμφοιτητριών/ων
σας
• https://eclass.uth.gr/modules/document/inde
x.php?course=PRE_U_113&openDir=/5d977c
9byQUu&unit=406
Ερώτηση αναστοχασμού:
• Τι θεωρείτε αξιόλογο από το προηγούμενο
κομματι της διάλεξης;
Ήδη μιλαμε για ακτίνες;
• (Μήπως σας ξεγέλασα;) Γιατι ακτίνες;
• Τι είναι αυτές οι ακτίνες;
• Θα δουλέψουμε με ένα «μοντέλο» :
– Μια βασική μοιρασιά ρόλων
– Λίγοι ήρωες
– Συγκεκριμένος χαρακτήρας κάθε ήρωα
– Λεπτομέρεια στον χώρο και τον χρόνο
– Μας ενδιαφερουν αναγκαίες εξαρτήσεις (πχ
αιτιότητα)
Ένα μοντέλο για την οπτική

Ηρωες:
• Ακτίνες. Γεννούνται στα αυτόφωτα σώματα (ασ).
Συνήθως από κάθε σημείο του ασ προς όλες τις
κατευθύνσεις. Όσο είναι στο ίδιο μέσο κινούνται
ευθύγραμμα. Ανακλώνται ή απορροφώνται (μερικώς
ή ολικώς)
• Υλικά. Διαφανή, αδιαφανή, ημιδιαφανή. Επηρεάζουν
την πορεία των ακτινών.
• Αμφιβληστροειδής. Ειδικό υλικό. Πύλη των βιωμάτων
• https://ricktu288.github.io/ray-optics/simulator/ για
να δοκιμάσετε
Από τη σκοπιά του Τούλμιν
• Μόλις σας μίλησα για πιθανές εγγυήσεις
«τυπου Φυσικής»
• Τα μοντέλα είναι πολύ σημαντικά

στη Φυσική! Είναι εργαλεία
σκέψης!
Για την ώρα λοιπον…

• Προσεγγίζουμε το φώς και την όραση χωρίς
αναφορές σε χρώματα
• Φως, σκιά, όραση σε ένα μονοχρωμο κόσμο.
Πιθανο Bonus : Πειραμα για την
ευθύγραμμη διάδοση των ακτίνων
Βιντεοσκοπήστε και
Στειλτε μου τη διευθυνση
Του βίντεο
Αν δεν γινεται σκεφτείτε
Τι άλλο μπορει να κάνετε
Πχ https://youtu.be/OeZic584IXk
Μπορουμε ισως να
Χρησιμοποιησουμε κατι
Άλλο και όχι laiser?
Συνοδευτικο του πειράματος

• Ας πούμε ότι βλεπετε καποιες «γραμμές στον
αέρα». Τι σχέση εχουν αυτές με τις ακτινες;
• Επειδη είναι ευθείες και φαίνονται εκει
πρέπει να τις «βαφτίσουμε» ακτίνες;
Μπορώ να χαράξω τις ακτίνες;
https://ricktu288.github.io/ray-
optics/simulator/ Μπορει να
χρησιμοποιηθει και αυτό
Ξεγέλασμα του ματιου;
Τι επεξηγηματικό κείμενο θα γράφατε;

• Πώς θα εξηγούσατε τώρα το πώς λειτουργεί
μια τετοια συσκευή;
Ναι αλλα το μολύβι δεν είναι
αυτόφωτο!
• Ας δούμε τι συμβαίνει σε μια τραχιά επιφάνεια.
Από πού έρχεται το διαχυτο φως (ambient light);
• Πηγή:
https://www.sharetextures.com/blog/physically-
based_rendering/
Τα συνήθη αντικείμενα, όταν

φωτίζονται… σαν τα ψηφιδωτά
Η εξήγηση των σκιών
• Είναι σημαντικο για μένα να μπορείτε να
χρησιμοποιείτε το βασικό μοντέλο για να
εξηγειτε σκιές
• Οι προσπάθειες των συμφοιτητριών/ων σας
• https://eclass.uth.gr/modules/document/inde
x.php?course=PRE_U_113&openDir=/5da49ec
3JkLH&unit=406
Δημιουργήστε μια δική σας άσκηση

• Κάνετε μια δικη σας διάταξη με φωτεινές
πηγές και εμπόδια και προβλέψτε τις σκιές
και παρασκιές.
Ερωτηση αναστοχασμού
• Τι είναι σημαντικό στην προηγούμενη
ενότητα;
Σχεδίαση σκιων
• Έχουμε «παράλληλα»
την πραγματικοτητα,
ένα σχεδιο, τις
«ακτίνες» που
φανταζόμαστε,
καποια προσομοιωση
ή ένα λογισμικο για να
οπτικοποιούμε το
«μοντέλο» μας. Το
πρόβλημα: να τα
συντονίσουμε!
Ασκηση με λογισμικο
Ας χρησιμοποιησουμε αυτό το «εργαλειο» για να δουμε τι περιμενουμε να συμβεί

https://ricktu288.github.io/ray-optics/simulator/
Άλλες χρήσεις του μοντέλου

• https://ricktu2
88.github.io/ra
y-
optics/simulato
r/
Ανάκλαση σε καθρέφτη – ξεγέλασμα
του ματιού
Η δύσκολη εξήγηση του σχηματισμού

ειδώλου
• Υπόθεση: το μάτι/νους εκτιμά την
πραγματικότητα με βάση την πιο συχνή
ερμηνεία σχηματισμού του ειδώλου.
• Αρα: το μάτι/νους μπορεί να απατηθεί
– Παράδειγμα: ο καθρέφτης
• Μπορει τελικά το μοντέλο μας να δώσει μια
καλη εξήγηγη για το σχηματισμο του ειδώλου
στον καθρέφτη;
Τα πολλά πρόσωπα της ανάκλασης
• Ανάκλαση από καθρέφτες
• Ανάκλαση από αγριες επιφάνειες
• «Αντανάκλαση» (το φως σε μια λίμνη ή ένα
ρολόι, στα ματια συνομιλητή/τριας)
• Είναι η εικονα στον καθρέφτη όπως η εικόνα
στον αμφιβληστροειδή; Είναι η ανάκλαση το
κλειδί για την όραση;
ΜΕΡΟΣ 2ο
Δημιουργουμε μακέτες
• Ένα θέμα στο οποιο θα επανέλθουμε
• Θεωρώ πολύ σημαντικο το να ξέρετε πώς να
χειρισθείτε τέτοια ερωτήματα
Πώς κανουμε μια μακέτα

• Θελουμε να κάνουμε μια μακέτα για μια
πενταόροφη πολυκατοικία διπλα στην οποία
κάθεται ενας άνθρωπος.
• Κάθε οροφος είναι γύρω στα 3m υψος. O
ανθρωπος είναι γυρω στα 2 m υψος.
Πώς κανουμε μια μακέτα για τη Γη και
το Φεγγάρι
• Διάμετρος Γης: 12000 km
• Διαμετρος Φεγγαριου: (περιπου) 4000Km
• Απόσταση Γης – Φεγγαριου: (περιπου) 360
000 Km
• Ας διαλέξουμε τις διαστάσεις καποιου

στοιχειου της μακέτας
• Δύο τρόποι να φτάσουμε στο αποτέλεσμα
Η Γη και το Φεγγάρι
• https://www.youtube.com/watch?v=p-
UaJsfkQsQ
• Πόσο ξεγελα η παρακάτω εικόνα;
ΜΕΡΟΣ 3ο
ΣΥΝΟΨΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
ΣΥΝΟΨΗ
1Ο ΜΕΡΟΣ :Φως: Εξοικείωση, Προσέγγιση,
Ιστορία, Μοντέλο ακτίνων, Σκιές, Ανάκλαση.
2Ο ΜΕΡΟΣ :Μακέτες σε κλίμακα
3Ο ΜΕΡΟΣ: Σύνοψη, σχολιασμός
ΕΠΟΜΕΝΟ ΒΗΜΑ
Οπτική:
• Διάθλαση
• Πώς βλέπουμε
• Ταχύτητα του φωτός
• Χρώματα, Ουράνιο Τόξο
ΜΕΡΟΣ 3ο
Πώς σχεδιάστηκε αυτό το μάθημα
1. Διαλογικές και Κατασκευαστικές Δράσεις
(ICAP)
2. Σχεδιασμός για κινητοποίηση
3. Να ερθετε σε επαφή με διαθέσιμα διδακτικά
μέσα, ώστε να τα χρησιμοποιήσετε και εσείς
αργότερα.
4. Πιθανο πρόβλημα
5. Βαθύτερα ερωτήματα
Κινητοποίηση. Το μοντέλο ARCS
(Attention, Relevance, Confidence, Success)
• «Μάγεμα»
• «Εχει να κανει με τη ζωη μου, εμενα, τα
ενδιαφέροντά μου»
• «Θα τα καταφέρω»
• «Κοίτα! Πέτυχα!»
Πιθανό πρόβλημα (1/2)

• Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες σκέφτονται: τι
χρειάζεται να μάθω εδώ; Αγχος και φοβος
μπορει οδηγουν σε κλειστή οπτική.
• Εγω λειτουργω στη λογική μιας ανοικτής
οπτικής («ας δουμε και αυτό !»). Μηπως
καταλήξουμε σε ασυνενοησία;
Πιθανο προβλημα (2/2)
• Ερωτημα φοιτητριας/η: πρέπει να τα συνδιάσω
ΌΛΑ αυτά; Πρέπει να τα μάθω ΌΛΑ αυτά;
(εννοώντας ισως: τι πρέπει να θυμαμαι;)
• Πότε θα έχω πετύχει;
• (προσπάθησα να το αντιμετωπίσω αυτό
λέγοντας από καιρο σε καιρο τι είναι σημαντικο
για μένα)
• πρέπει να αγνοησω αυτά που ενθουσιάζουν
εμένα; Τι στο καλο γίνεται όταν εκπαιδευτικοι
και μαθητές/τριες «συναντιούνται»;
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΠΟΥ

ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΒΑΘΥΤΕΡΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
1. Εξηγήστε γιατι/πώς...
2. Ποιά ειναι η κύρια ιδέα σε αυτο το κομμάτι της διάλεξης;
3. Πώς θα εφαρμόζατε αυτο που μάθαμε εδω σε...
4. Σκεφτείτε ενα νέο παράδειγμα για...
5. Τι νομίζετε οτι θα συνέβαινε αν...
6. Ποιες ειναι οι διαφορές ανάμεσα σε .... και σε ...
7. Πώς ειναι το.... και το.... όμοια;
8. Τι συμπεράσματα βγάζετε σχετικά με το....
9. Πώς το.... επιρεάζει το.....
10. Ποια ειναι τα δυνατά και ποια τα αδύνατα σημεία του...
11. Ποια ειναι η καλυτερη (ιδεα;) και γιατι;
12. Πώς σχετίζεται το.... με το .... που μάθαμε νωρίτερα;
ΔΥΟ ΤΡΟΠΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ
«ΥΛΙΚΟΥ» ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΣΑΣ
• Σημειώσεις με τη μεθοδο Cornell και χρήση
των κυριων σημείων για να κάνετε περίληψη.
• Ασκηθείτε στο να θέτετε στο «υλικό» σας

ερωτήσεις που οδηγουν σε βαθύτερη
επεξεργασία.

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Μέχρι στιγμής…
• Κινηθήκαμε σε ένα μονόχρωμο κόσμο, όπου
κυριαρχούσε η κίνηση της ενέργειας στις
ακτίνες, η ανάκλαση, η απορρόφηση.
• Όμως πολύ περισσότερα φαινόμενα
υπάγονται στην οπτική
ΔΙΑΛΕΞΗ 3
• 1Ο ΜΕΡΟΣ : Ανάκλαση/ Διάθλαση, Πώς
δημιουργείται το είδωλο στο μάτι
• 2Ο ΜΕΡΟΣ :Χρώμα, ταχύτητα του φωτός
1ο ΜΕΡΟΣ
Φέρτε στο νου σας σχετική γνώση
(προυπάρχουσα γνώση) που ήδη έχετε. Πχ κατι
από τα παρακάτω:
1. Διαθλαση… Τι ήταν;
2. Σας έχουν παρουσιάσει ποτέ την εξήγηση
του ουράνιου τόξου; Τι θυμόσαστε;
3. Θυμόσαστε να εχετε δει ένα πρίσμα όπου
πέφτει λευκό φώς και προκύπτουν έγχρωμοι
φωτισμοί; Γιατι σας το είχαν δείξει;
Ένα εργαλείο από το φωτόδενδρο: τι
συμβαίνει με τις ακτίνες;
• Ανακλαση και Διαθλαση Φωτος
• http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/1573?l
ocale=el
• Το φαινόμενο της διάθλασης
Διαθλαση
Ενα λογισμικό ως νοητικό εργαλείο:
βοήθεια στην κατανόηση της
διάθλασης
• https://ricktu288.github.io/ray-optics/simulator/
• Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και αυτό το
λογισμικό (όμως είναι καλύτερο να το παλέψετε
πρώτα μόνες/οι)
Επέκταση του μοντέλου των ακτίνων

Ηρωες:
• Ακτίνες. Γεννούνται στα αυτόφωτα σώματα (ασ). Συνήθως
από κάθε σημείο του ασ προς όλες τις κατευθύνσεις. Όσο
είναι στο ίδιο μέσο κινούνται ευθύγραμμα. Ανακλώνται ή
διαθλώνται ή απορροφώνται (μερικώς ή ολικώς) όταν
περνούν σε άλλο μέσο (ισχύουν σχετικοί νόμοι).
• Υλικά. Διαφανή, αδιαφανή, ημιδιαφανή. Επηρεάζουν την
πορεία των ακτινών.
• Αμφιβληστροειδής. Ειδικό υλικό. Πύλη των βιωμάτων. Το
είδωλο (όχι μόνο στον αμφιβληστροειδή) δημιουργείται
«ψηφίδα την ψηφίδα»
• https://ricktu288.github.io/ray-optics/simulator/ για να
δοκιμάσετε
• Ποια ήταν η κύρια ιδέα στο παραπάνω
κομματι της διάλεξης;
Πρόβλημα: Πώς δημιουργείται ένα

σαφές είδωλο στον αμφιβληστροειδή;
1. Διάθλαση σε επίπεδο
2. Διάθλαση σε σφαιρικό φακό και σε ιδανικό
φακό
3. Πλησιάζουμε στο μάτι (phet)
http://phet.colorado.edu/sims/geometric-
optics/geometric-optics_en.html
Πλησιάζουμε ακόμα περισσότερο το

μάτι
http://www.sciences.univ-
nantes.fr/sites/genevieve_tulloue/optiqueGeo/i
nstruments/correction.html
Πώς αξιολογείτε την παρακάτω εικονα
• Αφορά στο πώς βλέπουμε.
• Τι θετικά στοιχεία βλέπετε;
• Πώς μπορει να στρέψει σε λάθος κατεύθυνση
τη σκέψη της μαθητριας/ του μαθητή;

Πώς αξιολογείτε το παρακάτω
λογισμικό
• Από το φωτόδενδρο
• http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/6
176
• Τι θετικά στοιχεία βλέπετε;
• Πώς μπορει να στρέψει σε λάθος κατεύθυνση
τη σκέψη της μαθητριας/ του μαθητή;
Βοήθεια από μια συμφοιτήτριά σας

Ζωη Χαλκιαδάκη
https://web.microsoftstream.com/video/19e82
90b-8f2b-4e49-a159-3927f8c8ab69
Αν η κατασκευή είναι όμοια με το μάτι, τι
συμπέρασμα βγάζετε; Ποιο είναι το κρίσιμο
σημείο στο οποίο χρειάζεται βελτίωση αυτή η
«σπουδή»;
Ερώτηση αναστοχασμου
• Ποιες είναι οι κύριες ιδέες από το κομματι της
Άσκηση προς όλους/ες

• Θα γράψετε την καλύτερη απάντηση που
μπορείτε να δώσετε στο ερώτημα:
• Πώς μπορώ να χρησιμοποιήσω το μοντέλο των
ακτίνων για να εξηγήσω πώς δημιουργείται ένα
καθαρό είδωλο στον αμφιβληστροειδή;
• (Προφανως μπορείτε να χρησιμοποιήσετε
εικόνες ή PrintScreen από λογισμικό αν σας
βοηθάει)
• Θα αναρτήσω άσκηση στο eclass για να
ανεβάσετε τις απαντήσεις σας!
Από εδώ και πέρα …
Μπορούμε να κινηθούμε προς διάφορες
κατευθυνσεις:
• Ερμηνεία φαινομένων που σκηνοθετούμε
εμείς
• Ερμηνεία φαινομένων γυρω μας (πχ ομίχλη)
• Κατανόηση επικίνδυνων καταστάσεων
• Για οποια/ον θελει να το ψαξει: τηλεσκόπια,
μικροσκόπια
Σκηνοθεσία 1: Το αναποδο κερί (Πιθανο

Bonus)
• https://youtu.be/ro0D0qO4Dyg
• 1:23 (ξεκινά η ερμηνεία. Αφορά σε παιδια)
• Όμως εσεις δεν είστε παιδιά. Πώς θα
ερμηνεύατε αυτό το φαινόμενο; Τι διόρθωση θα
κάνατε στην εξήγηση;
• Μπορείτε να μου στείλετε τη δική σας εξήγηση.
(ισως και να κανετε το πειραμα και να πάρετε μια
φωτογραφια)
Σκηνοθεσία 2: Το βέλος που αντιστρέφεται
(Πιθανο Bonus)
• https://youtu.be/Yb3mKrxAWz4
• Πώς θα ερμηνεύατε αυτό το φαινόμενο;
(Μπορειτε να χρησιμοποιήσετε το
https://ricktu288.github.io/ray-optics/simulator/)
• Μπορείτε να μου στείλετε τη δική σας εξήγηση.
(ισως και να κανετε το πειραμα και να πάρετε μια
φωτογραφια)
Διάθλαση και ομίχλη

Χρησιμοποιόντας για παράδειγμα το
https://ricktu288.github.io/ray-
optics/simulator/
Καθως και το Glasses -> Circle μπορει κανεις
να κανει ένα «μοντέλο» για την ομίχλη
Πολλές διαθλάσεις και διάχυτο φώς

Οι κίνδυνοι από την απορρόφηση του
φωτος
• Σημαντικο: το φως δεν «ανήκει» στα
ετερόφωτα σώματα.
• Για να δουμε θα πρεπει να φτάσει
ικανός αριθμός «ακτίνων» στο μάτι
μας
Αυτό δεν είναι εξασφαλισμένο:
• Παραδειγματα: Δεν
καταλαβαίνουμε τον κινδυνο όταν
έχουμε ρούχα υψηλής
απορρόφησης σε χαμηλό
φωτισμό!!!
• Θα μπορούσατε να σκεφτείτε ένα άλλο
παράδειγμα όπου οι γνώσεις της διάθλασης,
της ανακλασης, της απορρόφησης βρίσκουν
εφαρμογή;
2ο ΜΕΡΟΣ: ΧΡΩΜΑ
Ένα φωτοευαισθητο κυτταρο στο μάτι

του ανθρώπου (αναπαράσταση)
Φως και χρωματα
Πώς βλέπουμε
https://www.yout
ube.com/watch?v
=l8_fZPHasdo
(2:17)
Τι είναι τα χρώματα;
• https://www.youtube.com/watch?v=pvC9MQvqHMQ
Ας σκεφτούμε μια αναλογία από την θερμότητα:
1. Ενας μεγάλος βράχος το σούρουπο. Το νοιώθουμε
ακομα θερμό. Παγακια που λυώνουν.
2. Ένα αναμενο κάρβουνο. Μπορει να κάψει το χέρι
μας. Πόσα παγάκια μπορεί να λειώσει;
Ερώτηση: ποιος είναι πιο «ζεστός»; Ο βράχος ή το
κάρβουνο;
Ομοια στις ακτίνες. Δεν αρκει να ξέρουμε πόση ενέργεια
κουβαλούν οι ακτίνες αλλα και τι «είδους» ενέργεια.
Φώς που βλέπουμε και φώς που δεν
βλέπουμε
Ερώτηση αναστοχασμού:
• Ποια είναι η κύρια ιδέα στο παραπάνω
κομμάτι της διάλεξης;
• Αν τα ραδιοκύματα, οι ακτινες Χ και γ κλπ
είναι «φως» τι περιμένετε να ισχυει γι αυτές
(με βάση το τι ισχυει και για το ορατο φως);
Οι ακτίνες μπορούν να «σπάσουν»
Πώς θα επεκτείνετε το μοντέλο των ακτίνων ώστε να περιλαμβάνει

και τα χρώματα;
Βρείτε το μοντέλο στη μορφή που το είχαμε φέρει και σκεφτείτε πώς
θα το επεκτείνατε.
Σημαντικο, για να το συμπεριλάβετε : υπο-ακτίνες διαφορετικών
«χρωμάτων» αλληλεπιδρούν διαφορετικά με τα υλικά
Μια πρακτική πλευρα

• Σύνθεση χρωμάτων
Προσθετική και αφαιρετική συνθεση
χρωμάτων
• http://graficnotes.blogspot.com/2015/04/blo
g-post.html
Φως και χρωματα (πως γίνεται η συνθεση των

χρωμάτων) φωτα
Φως και χρωματα (πως γίνεται η συνθεση των
χρωμάτων) φιλτρα
Ο κόσμος της οπτικής είναι πολύ παράξενος
Οπτικές απάτες και

πώς βλέπουμε
https://www.ted.com/t
alks/beau_lotto_optica
l_illusions_show_how_
we_see?language=el#t
-660619
Πόσο «πέρα» μπορούμε να πάμε;
• https://www.youtube.com/watch?v=VgjXdKzB
VlE
• (Οπτική και συνείδηση)
• Ποιες είναι οι κύριες ιδέες σε αυτό το κομματι
της διάλεξης;
• Πώς θα εφαρμόζατε αυτά που μάθαμε εδώ
στον φωτισμό της αιθουσας εκδηλώσεων του
σχολείου με προβολείς;
Ταχύτητα του φωτός
Παθος με το φως: αλλεπάλληλες μετρήσεις της
ταχύτητάς του
https://www.youtube.com/watch?v=V7PU1WN9jW
Y
Μετρηση της ταχυτητας του φωτος από τον
Ροεμύρο
https://www.youtube.com/watch?v=XNJw0B1o8cQ
Μετρηση της ταχυτητας του φωτος (FIZEAU)

http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/10810?local
e=el
«Χρώμα» και ταχύτητα φωτός

• Ακτίνες με διαφορετικο «χρώμα» κινούνται με
διαφορετικές ταχυτητες (σε υλικά μέσα)
• Ακτίνες με διαφορετικό «χρώμα» διαθλώνται
διαφορετικά
Δημιουργία ουρανιου τοξου
• Δημιουργία ουράνιου τόξου
• http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/1644?locale=el
(Παραδειγμα ουρανιου τοξου)
https://www.youtube.com/watch?v=8-X5o_jeZXM
• (Η Physics Girl εξηγεί και κριτικάρει:

https://www.youtube.com/watch?v=xkDhQGXqwCM)
• Μπορούμε να το τσεκάρουμε με αυτό (αλλάζοντας
index): https://ricktu288.github.io/ray-
optics/simulator/
Πιθανο Bonus : Ουρανιο τόξο με νερό

• https://youtu.be/aNQsw5Fxad0
• Πώς θα ερμηνεύατε αυτό το φαινόμενο;
• Θελετε να δοκιμασετε να βιντεοσκοπήσετε το δικο
σας πειραμα; (Bonus!)
• Πώς να ανεβάσετε το βιντεο: Μπορειτε να βρειτε
οδηγιες εδώ https://it.uth.gr/kb/ms-stream-hrisi-
platformas και να μου στείλετε το σύνδεσμο!
Συνέχεια του Bonus
• Θα γράψετε την καλύτερη απάντηση που
μπορείτε να δώσετε στο ερώτημα:
• Πώς μπορώ να χρησιμοποιήσω το μοντέλο των
ακτίνων για να εξηγήσω την εμφάνιση του
ουράνιου τόξου;
• (Προφανως μπορείτε να χρησιμοποιήσετε
εικόνες ή PrintScreen από λογισμικό αν σας
βοηθάει ή φωτογραφίες ή σχέδια)
• Οσοι θελουν: στειλτε μου το βίντεο μαζι με την
εξήγησή σας
ΜΕΡΟΣ 3ο Κλίμακες
Την προηγουμενη φορα
• Μακέτα για πολύ μεγάλα αντικείμενα
Αυτή τη φορά
• Μακέτα για πολύ μικρά αντικείμενα
Πρόβλημα 1: Ένα μυρμήγκι έχει μήκος 0,8 cm.
Συναντά μια κουκίδα μολυβιού που έχει
διάμετρο 0,2 mm. Θέλετε να κάνετε μια μακέτα
όπου το μυρμήγκι θα έχει μέγεθος 10 cm. Πόσο
μεγάλη θα είναι η κουκίδα;
Πρόβλημα στόχος
• Ένα ακάρεο έχει
μήκος 300μm.
• Ένας ιός COVID-19
εχει διάμετρο
περίπου 0,1μm.
• Σε μια μακέτα
κάνουμε το
ακάρεο 30 cm.
Πόσο μικρό θα
κάνουμε τον ιο;
ΜΕΡΟΣ 4ο ΣΥΝΟΨΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
ΣΥΝΟΨΗ: Διάθλαση – Χρώματα- Αλλαγές στο

μοντέλο των ακτινών- Εξηγήσεις φαινομένων
ΕΠΟΜΕΝΟ ΒΗΜΑ: Μέσω της ακτινοβολίας θα

περάσουμε από την οπτική στα φαινόμενα της
θερμότητας (θερμότητα, θερμοκρασία,
φαινόμενα που συνδέονται με αυτές τις εννοιες
κλπ)
1. Διαλογικές (?) και Κατασκευαστικές Δράσεις
(ICAP)
2. Σχεδιασμός για κινητοποίηση
3. Βαθιά ερωτήματα
4. Η πορεία
5. Να έρθετε σε επαφή με διαθέσιμα διδακτικά
μέσα, ώστε να τα χρησιμοποιήσετε και εσείς
αργότερα. (phet, φωτόδενδρο)
Κινητοποίηση. Το μοντέλο ARCS

(Attention, Relevance, Confidence, Success)
• «Μάγεμα»
• «Εχει να κανει με τη ζωη μου, εμενα, τα
ενδιαφέροντά μου»
• «Θα τα καταφέρω» (????)
• «Κοίτα! Πέτυχα!» ( ?????)
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΠΟΥ
ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΒΑΘΥΤΕΡΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
1. Εξηγήστε γιατι/πώς...
2. Ποιά ειναι η κύρια ιδέα σε αυτο το κομμάτι της διάλεξης;
3. Πώς θα εφαρμόζατε αυτο που μάθαμε εδω σε...
4. Σκεφτείτε ενα νέο παράδειγμα για...
5. Τι νομίζετε οτι θα συνέβαινε αν...
6. Ποιες ειναι οι διαφορές ανάμεσα σε .... και σε ...
7. Πώς ειναι το.... και το.... όμοια;
8. Τι συμπεράσματα βγάζετε σχετικά με το....
9. Πώς το.... επιρεάζει το.....
10. Ποια ειναι τα δυνατά και ποια τα αδύνατα σημεία του...
11. Ποια ειναι η καλυτερη (ιδεα;) και γιατι;
12. Πώς σχετίζεται το.... με το .... που μάθαμε νωρίτερα;
Πορεία
Ένα μοτιβο μαθήματος από τη Διδακτική των
ΦΕ
1. Προσανατολισμός
2. Ανάδειξη των ιδεών των μαθητών
3. Εισαγωγή νέας γνώσης (αναδόμηση /
εμπλουτισμός ιδεών)
4. Εφαρμογή των νέων ιδεών
5. Ανασκόπηση (αναστοχασμός)
Εποικοδόμηση
οι φάσεις (εργασία σε ομάδες)
1. προσανατολισμός
 έναυσμα ενδιαφέροντος και προσανατολισμός (Ε)
2. ανάδειξη των ιδεών των μαθητών

 εισαγωγή κατάλληλων έργων (Ε)
 έκφραση απόψεων (Μ)
 συζήτηση – επιχειρηματολόγηση – διαπραγμάτευση (Μ)
 καταγραφή ιδεών ομάδας και παρουσίαση στη τάξη (Μ)
 καταγραφή ιδεών τάξης και κατηγοριοποίησής τους (Ε,Μ)
Μ: μαθητές, Ε:εκπαιδευτικός
οι φάσεις
3. εισαγωγή νέας γνώσης (αναδόμηση / εμπλουτισμός

ιδεών)
 σχεδιασμός ή εισαγωγή δραστηριοτήτων ελέγχου (Μ,Ε ή
Ε)
 υλοποίηση δραστηριοτήτων (Μ)
 καταγραφή και ανακοίνωση αποτελεσμάτων (Μ)
 κατηγοριοποίηση αποτελεσμάτων (Μ, Ε)
 ανάλυση αποτελεσμάτων σύμφωνα με τις ιδέες που έχουν
αναδειχθεί (Μ, Ε)
 εισαγωγή νέας γνώσης ερμηνευτικής των αποτελεσμάτων
(Ε)
 σύγκριση των δύο Λόγων (Ε, Μ)
οι φάσεις
4. εφαρμογή των νέων ιδεών
 εισαγωγή νέας δραστηριότητας (Ε)
 αντιμετώπιση σύμφωνα με τις νέες ιδέες (Μ)
 ανάδειξη λειτουργικότητας νέων ιδεών (Μ, Ε)
5. ανασκόπηση (αναστοχασμός)
 αντιπαραβολή ιδεών (Μ)
 περιγραφή διαδικασίας μεταβολής (Μ)
 σύγκριση Λόγων (Ε)

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Προηγούμενη διάλεξη
• Οπτική, μάτι , χρώματα
• Χρηση του μοντέλου των ακτινων για να
δικαιολογήσουμε σκιές και όραση
• Χρηση ενός μοντέλου για τα φωτοευαισθητα
κυτταρα στον αμφιβληστροειδή για να
δικαιολογήσουμε την προσθετική (κυρίως) και
αφαιρετική σύνθεση των χρωμάτων
ΔΙΑΛΕΞΗ 4
• 1Ο ΜΕΡΟΣ :Από την οπτική στη θερμότητα.
Θερμική Ακτινοβολία
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Θερμοτητα, θερμοκρασία,
Ρεύματα, Θερμοχωρητικότητα
ΜΕΡΟΣ 1ο
Αισθητήρια
1. (Γενικο μοτιβο του

μαθήματος) Διάκριση
σώματος και των βιωμάτων
του από μοντέλα που
αναφερονται στα «εκτος του
σώματος» (ο,τι σημαίνει
αυτό)
2. Ομοιότητες και διαφορές:
Α) αίσθηση του φωτός
Β) αίσθηση του ήχου
Γ) αίσθηση του ζεστού και του
κρύου
Μήπως όπως στον ήχο μπορούμε να

νοιώσουμε το «χρώμα» ενός θερμο-
ψυχρου βιώματος;
Βιώματα
• Συμφωνείτε με το να «κόβουμε» τον κόσμο
στον «αντικειμενικό» κόσμο και στον κόσμο
των «υποκειμενικών εντυπώσεων»;
Μοντέλα:
Έχουν τη «δική τους ζωή»; Είναι ζητημα
αφηγησεων;
Οι ακτίνες θερμότητας στη ζωη
• Υπάρχουν λοιπόν «ακτίνες θερμότητας»;
• Υπάρχουν μάτια που να είναι ευαίσθητα σε
«ακτίνες θερμότητας» : κουνούπια, κάποιες
νυχτερίδες, κάποια φίδια κα –πηγή
https://www.nationalgeographic.org/media/i
nfrared-vision/ / έχει και ένα ωραιο βιντεο
1λεπτου)
Θερμικη ακτινοβολία
• Βιντεο 1 (¨0:56 ->)
• https://www.youtube.com/watch?v=RlV6lEu5CBk
• Βιντεο 2, χρηση για να βρεθουν ατελειες σε σπιτια
• https://www.youtube.com/watch?v=UAsmRC04LNQ&f
eature=related
• Βιντεο 3,4 (2 εταιρειες εξηγουν τη χρηση υλικών που
ανακλουν τη θερμικη ακτινοβολία)
https://www.youtube.com/watch?v=58Oox90jRCQ&featu
re=related
https://www.youtube.com/watch?v=N0-
YD32ujYY&feature=related

Σχετική τεχνολογία υλικών
• https://www.technomorfi.gr/ell/categories/Th
ermomonotika-Ylika
• Μπορούμε να δημιουργησουμε ακομα και
ομίχλη για τη θερμική ακτινοβολια (με
γραφιτη)
https://www.youtube.com/watch?v=gJNMWPrZ
GeI
https://www.youtube.com/watch?v=ffJe-
99HaUM
Οψεις της θερμικής ακτινοβολιας

1. ΔΕΝ είναι κάτι εξωτικο (το ασημόχαρτο στα σουβλάκια)
2. Αρα είναι χρησιμο να μπορουμε να σκεφτουμε σε σχέση με
αυτη! (ας σκεφτουμε περιπτώσεις)
3. Εξαιρετικά σημαντική για το σώμα μας
astr.gsu.edu/hbase/thermo/coobod.html#c1
4. Εξαιρετικά σημαντική και για τη Γη (πιο πολύ γνωστο
φαινόμενο σας θυμίζει;)
5. Εξαιρετικά σημαντική και για τη χώρα μας (λογαριάζοντας και
τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή)

Πρακτικές πλευρές
• https://www.youtube.com/watch?v=uiJZZltm_
iE 1:19 1:58 5:36 10:17
Η Γη ακτινοβολουσα θερμότητα
Πηγη:http://www.corbisimages.com/stock-photo/rights-managed/RR013020/earths-thermal-radiation

Ποιά ειναι η κύρια ιδέα στο
προηγούμενο κομμάτι της διάλεξης;
• Ερωτήσεις:
• Μπορείτε να σκεφτείτε τρόπους να
εφαρμόσετε τη γνώση αυτη στη ζωή σας; (πχ
τι γίνεται με τη θερμικη ακτινοβολία των
καλοριφέρ στο σπίτι σας;)
• Ποια απο τα παραπάνω παραδείγματα θα
χρησιμοποιούσατε σε μια τάξη στο σχολείο;
ΜΕΡΟΣ 2ο
• Ας κανουμε μια νεα αρχή
Η ζέστη και το κρύο…
Είναι τοσο σημαντικά για εμάς! Απόδειξη η χρήση σε αναλογιες:
• «Πέρασε αρκετή ώρα, μέχρι να σπάσει ο πάγος και να ζεσταθούν οι
σχέσεις τους».
• «Είναι κακός, ψυχρός και ανάποδος!»
• «Βρήκε καταφύγιο στη ζεστασιά της οικογένειάς του».
• «Μας χαιρέτησε με ψυχρότητα».
• «Τον έκαψες με αυτό που είπες στον διευθυντή του».
• «Θερμή παράκληση: να κλείνετε την πόρτα, καθώς βγαίνετε».
• «Σας στέλνω τις πιο θερμές ευχές μου».
• «Θερμά συγχαρητήρια!»
• «Σε θερμοπαρακαλώ να με ακούσεις».
• «Αυτό και αν ήταν καυτό νέο».
• «Κρύα χέρια, ζεστή καρδιά!»
• «Αντάλλαξαν θερμή χειραψία».
Ποιηση και Θερμότητα

Ζέστη, κρύο, ψύχρα, θερμός, καίω, παγώνω
Πώς εμφανίζονται στη λογοτεχνία;
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την
«Ανεμόσκαλα»
https://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/tools/co
ncordance/search.html?start=0&lq=%CF%86%C
F%8E%CF%82
Τα πολλά νοήματα των λέξεων
• Στα λεξικά της πύλης για την ελληνική γλώσσα
μπορειτε να βρείτε τα πολλά νοηματα των
λέξεων: κρύος, ψυχρός, ζεστός, θερμός, καίω,
παγώνω κλπ
• https://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/l
exica/triantafyllides/index.html
Ξέρουμε να κάνουμε τόσο πολλά για

τη ζέστη και το κρύο…
• Ξέρουμε να ζεσταίνουμε πράγματα
• Ξέρουμε να κρυώνουμε πράγματα
• «η ζέστη και το κρύο αλληλοεξοντώνονται»
• Μετράμε τη ζέστη και το κρυο με το θερμόμετρο
• Αν ακουμπήσει κάτι ζεστό με κάτι κρύο το ζεστό κρυώνει και
το κρύο ζεσταίνεται
https://www.youtube.com/watch?v=bGFJwQ7-Pa4
• Ξέρουμε τρόπους να διατηρούμε κάτι ζεστό ώστε να
ζεσταίνει διαρκώς άλλα πράγματα
• Δεν περιμένατε τα μαθήματα της Φυσικής για να μπορείτε να
κάνετε κάτι με το ζεστό και το κρυο!
H προσωπική σας σχέση με τα
φαινόμενα του ζεστού και του κρύου
• Τι αναμνήσεις και τι συναισθήματα σας
φέρνουν το ζεστό και το κρύο; Μπορείτε να
μοιραστείτε κάποια από αυτά στο:
• https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLS
c70EC-
IQpycHROYympWgdF4EQeoYkcYCJGnchZFdVv
v4PcTw/viewform?usp=sf_link
Μετα θα κοινοποιήσω τα οσα γράφετε
Ξέρουμε τόσο πολλά για τη ζέστη και

το κρύο…
 Ωραίο δεν θα ήταν….
Να τα γνωρίσουμε
Καλύτερα;
Αξίζει να τα γνωρίσουμε καλύτερα;
• Πρακτικά χρήσιμο (ενεργειακά πιστοποιητικά,
λιγότερα έξοδα, επιβίωση σε δύσκολες συνθήκες)
• Ψυχαγωγία (το να καταλαβαίνετε τα σχετικά με τα
θερμικά φαινόμενα)
• Σημαντικό για εξαιρετικά ζητήματα της εποχής μας
(φαινόμενο του θερμοκηπίου, ανθρώπινη επιρροή
στην κλιματική αλλαγή)
• Κομμάτι της διδακτέας ύλης στην Ε και Στ Δημοτικού
Θερμότητα/ Θερμοκρασία στα

τρέχοντα βιβλία του Δημοτικού
Διαδοση της θερμότητας: Αγωγή, Ρεύματα, Ακτινοβολία
Τεχνολογία, Ήλιος, Καλοι/κακοι αγωγοι θερμότητας, ρευματα υλικου και θερμότητα (εφαρμογές) , ακτινοβολία και
εφαρμογές
Εκτίμηση και μέτρηση θερμοκρασίας, Θερμοκρασία και φαινόμενα, Πόσο διαφέρουν η θερμότητα από τη
θερμοκρασία;, τήξη και πήξη, εξάτμιση και συμπύκνωση, θερμική διαστολή/συστολή σε στερεά, υγρά και αέρια
Θερμότητα, θερμοκρασία, αλλαγή κατάστασης, θερμοκρασία και χρώμα, θερμόμετρα, μηχανές, η θερμότητα στην
καθημερινή γλώσσα, δομή υλικών, τήξη και πήξη στην καθημερινή ζωή και στην τεχνολογία, εξατμιση-βρασμος-
υγροποιηση και εφαρμογές, πώς λογαριάζουμε συστολή και διαστολή στην τεχνολογια
Υπάρχει κάτι παραπάνω να μάθουμε;
(1/2)
 Λεμε: «Τα νοιώθουμε!» Θα είχε νόημα να μιλάμε για κρύο
και ζέστη αν ΔΕΝ τα νοιώθαμε;
 Λέμε: «η ζέστη και το κρύο αλληλοεξοντώνονται». Όπως δυο
αντίπαλοι στρατοί ή όπως τα χρέη και οι απολαβές;
 Λέμε: «Μετράμε τη ζέστη και το κρυο με το θερμόμετρο.»
 Μετα από μια ζεστή μέρα πέφτει το δροσερό σούρουπο. Κάθομαι με την
πλάτη σε ένα τοίχο. Είναι ακόμα ζεστός και για πολλή ώρα νοιώθω να με
ζεσταίνει.
 Ένα ζεστό μεσημέρι παίρνω μια καρέκλα, που ηταν πριν στον ήλιο, σε μια
σκοτεινή αίθουσα. Στην αρχή όταν κάθομαι καίγομαι! Αλλά σύντομα δεν
νοιώθω να με ζεσταίνει καθόλου.
Τι είναι πιο ζεστό, ο τοίχος ή η καρέκλα; Τι θα έλεγε το θερμόμετρο; Αρκει;
Υπάρχει κάτι παραπάνω να μάθουμε;

(2/2)
 Το ένα σώμα είναι σταθερά θερμότερο αλλα το άλλο αργεί να έρθει σε
ισορροπία μαζι του (βρασμός).
 Πείραμα: https://www.youtube.com/watch?v=Si1jOkJAgp4
 Εφαρμογή: Μπεν Μαρι https://www.youtube.com/watch?v=xDlIubBbdYs
 Όμοια σε νερό με πάγο.
 Δηλαδη δίνουμε ή παίρνουμε θερμότητα και η θερμοκρασια δεν αλλάζει!
 Χαμηλώνω την ατμοσφαιρική πίεση και το νερό βράζει σε χαμηλή
θερμοκρασία! (ενώ βράζει ψύχεται!!)
 https://www.youtube.com/watch?v=glLPMXq6yc0
 https://www.youtube.com/watch?v=I5mkf066p-U
 Ρίχνω αλάτι σε πάγο. Ο πάγος λιώνει αλλα η θερμοκρασία πέφτει!
 https://www.youtube.com/watch?v=aEwzcMvL7P0
 https://www.youtube.com/watch?v=O7TvEIA0Ln4
 Μήπως ξέρουμε λιγότερα από όσα νομίζουμε;
Συντομα … η λυση στα προβλήματά
σας
Ας συζητήσουμε
… με όσους/ες προηγήθηκαν ημών.
Ξεκινούμε απο τη θερμότηταΚ (τη θερμότητα, λέξη του
καθημερινού λόγου) και σταδιακά κινούμαστε προς τη
θερμότηταΦ ( τη "θερμότητα" οπως την
χρησιμοποιουν στην επιστημονική τους κοινότητα οι
Φυσικοί)
ΘερμότηταΚ-> ΘερμότηταΦ, μια
παλαιά ιστορία(1/7)
• Εντυπωσίαζε από παλιά η σχέση της αίσθησης του
θερμού με τη ζωή. Η Ζωική Θερμότητα ήταν κάτι
ξεχωριστό.
• Παράλληλα για εκατοντάδες χρόνια στον Ελληνικο
και αργότερα στον ελληνορωμαικό χώρο
χρησιμοποιόταν μοντέλα «στοιχείων» για την
κατανόηση της ύλης και των αλλαγών της: αέρας,
φωτιά, νερό, γή. Με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
τους, τα στοιχεία αυτά, καλούνταν να ερμηνεύσουν
τα διάφορα φαινόμενα.

• Καρδιά. Συνδεδεμένη με τη ζωή και
τη θερμότητα
• Πνεύμονες. Ισορροπία με τη
θερμότητα της καρδιάς. Αναλογία με
το φυσερό του σιδηρουργού.
• Πολύ δύσκολο να μοντελοποιήσουν
τη λειτουργία των πνευμόνων
(σύνδεση ανατομίας και
λειτουργίας)
• Niccolo Massa 1559, ο αέρας ως
υλικό σώμα που τρέφει, όχι ως
«στοιχείο»
• William Harvey 1653. Φλέβες,
αρτηρίες και πνεύμονες. Οι
πνεύμονες κεντρικοί για τη ζωη.
• Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ απορρήτων
(http://www.karaberopoulos.gr/el/vivlia-istoria-iatrikis/alexandros-
maurokordatos-anapneustiko-organo-kukloforias-aimatos/)
• Διδακτορική διατριβή 1664 . Πανεπιστήμιο της Πάδοβας,
υπεράσπιση στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. «Περί κινήσεων και
χρείας των πνευμόνων». Ο σκοπός της αναπνοής αναγνωριζόταν
ως άγνωστος.
• Προσπάθησε να παρουσίασει τους πνεύμονες ως την βαθύτερη
αιτία για την λειτουργία της κυκλοφορίας του αίματος (και όχι ως
ψυκτική συσκευή).
• Στο τέλος του 18ου αιώνα με τον Λαβουαζιέ, «η αναπνοή είναι μια
αργή οξείδωση/καύση» (αλλα και πάλι η προσέγγιση αυτή δεν
έλυνε όλα τα ζητήματα)
• Ακομα και το 1830, η πηγη της «ζωικης θερμοτητας»
εξακολουθουσε να είναι ένα μυστηριο.

• Οι θεωρίες για τη θερμότητα και οι θεωρίες για την ύλη
κινούνται παράλληλα
• Φλογιστό και Καλορικό (Πύρ).
• Θεωρία του Φλογιστού για τις καύσεις. 1667, Ιωάννης
Ιωακείμ Μπέχερ
Φλογιστό: Μια ουσια που κυκλοφορεί (όταν καιγεται κατι
το φλογιστό πάει στον αέρα αλλα τα φυτα το τραβουν από
τον αέρα και για αυτό ο αέρας δεν καίγεται από μόνος του-
καιγεται;). Η αναπνοή επέτρεπε στο φλογιστό να βγει από
το σώμα. Ένα κερί έσβηνε όταν σκεπαζόταν γιατι ο αέρας
είναι «κορεσθει» σε φλογιστό και δεν μπορούσε να βγει
άλλο)
• Σταδιακά ανακαλύπτουν ότι υπάρχουν πολλές
«ποιοτητες» αέρα (αρχικά διοξείδιο του άνθρακα
(Joseph Black 1757), υδρογόνο (Cavendish 1766), το
άζωτο (Rutherford 1772), το οξυγόνο (Priestley 1774).
Από τον «αέρα» στα «αέρια».
• Ο Πρίστλευ που ανακάλυψε το οξυγόνο θεωρούσε ότι
είναι αέρας που εχει από-φλογιστικοποιηθεί.
• Η στάχτη των μεταλλων πιο βαριά από τα μέταλλα.
(απροσδόκητο)
• Λαβουαζιε μετρήσεις 1770. Διατήρηση της μαζας.
Υποχώρηση της θεωρίας του φλογιστού.
Κόπος…. Κόπος…. Κόπος και επινοητικότητα.

• Όταν το Φλογιστο δεν πέτυχε ο Λαβουαζιέ πρότεινε το Καλορικό
• Καλορικό: Ένα αβαρες αεριο που μπορούσε να περάσει μεσα από τους
πόρους των αντικειμένων (ο Ευγένιος Βούλγαρης –τέλος 18ου αιώνα -
χρησιμοποιει τον ορο «πυρ»)
• Το 1780 κάποιοι πρότειναν το "frigoric”, αλλα τελικά κυριάρχησε η άποψη
ότι το κρυο είναι η απουσία ζέστης.
• Υπέθεταν τη διατήρηση του πυρός (αφου η υλη η ιδια διατηρούνταν)
• Το καλορικο απωθει τον εαυτό του. (υποθεση). Πχ το κρυωμα μιας κουπας
• Μια εξαιρετικά επιτυχημένη, για ένα διάστημα, θεωρία. (Carnot:
θεωρητική περιγραφή μηχανων εσωτερικής καύσης την εποχή της
βιομηχανικής επανάστασης)
• Ο όρος «Θερμοχωρητικότητα», κατάλοιπο εκείνης της εποχής.
https://en.wikipedia.org/wiki/Caloric_theory (καλο!)
• Μια εξαιρετικά επιτυχημένη θεωρια μπορει να ανατραπεί!
Μια μεγάλη πρόοδος!: Η διάκριση
θερμότητας -θερμοκρασίας
• Joseph Black (Ιωσήφ ο Μαύρος) (1728-1799)
• Το 1748 ο Cullen στο Εδιμβούργο (βρασμός μαζί με ψυξη (!) του αιθέρα όταν
πέσει η ατμοσφαιρική πίεση με μια αντλία). Μερικά χρόνια μετα ο Black στο
Εδιμβουργο (στο ιδιο club με τον Cullen τον Adam Smith και τον David Hume)
• Ο Black ήξερε ότι το χιονι λυώνει αργά.
• Με διαφορετικούς τρόπους συνεπέρανε ότι θα ηταν καλο να υποθέσει πώς η
θερμότητα μπορεί να μπεί και να βγεί σε ένα σώμα χωρίς να προκαλεί αλλαγή
στη θερμοκρασία ( τήξη, πήξη) Πχ ένα δοχείο με νερό πήγαινε από 1 C σε 5C σε
μιση ώρα. Ένα δοχειο με ιση ποσοτητα πάγου σε 0C πήγαινε στους 5C σε 10,5
ωρες!)
• Επίσης διαπίστωσε ότι ισες μαζες υδράργυρου και νερου σε διαφορετικές
θερμοκρασίες δεν έρχονται σε ισορροπία στη μέση τιμή της θερμοκρασίας.
(Ειδική θερμοχωρητικότητα)
• Διέκρινε την «ποσότητα θερμότητας» (αυτό που εμεις λεμε θερμότηταΦ) από την
"ένταση της θερμότητας" (αυτο που εμεις λεμε θερμοκρασία)
• ΟΜΩΣ εξακολουθούσε να πιστεύει οτι η θερμότητα διατηρείται (θεωρια του
καλορικού)
Μικρή παρένθεση για το Νεοελληνικό

Διαφωτισμό και τις Νέες Επιστήμες
• Οι Ελληνόφωνοι λόγιοι του 18ου αιώνα ήταν καλα
ενημερωμένοι για τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά
της εποχής τους
• Είχαν γράψει και εκδώσει σημαντικά συγγράμματα. Όμως
φαίνεται το κύριο μέλημά τους να είναι οι φιλοσοφικές και
μεταφυσικές συνέπειες των Νεων Επιστημών.
• Σχεδόν ολοι οι σημαντικοί λόγιοι εξέδωσαν σημαντικά έργα
στη Λογική και/ή στη Μεταφυσική(Μοισιόδακας 1761-1762,
Βούλγαρης 1776, Παμπλέκης 1786, Ψαλίδας 1791, Φιλιπίδης
1801, Κούμας 1818-1820, Κονσταντάς 1804)
• Εκτιμουν τα πειράματα αλλα δεν ειναι πειραματιστές ουτε
πρακτικοί εφευρέτες.
Εν τω μεταξύ… βιομηχανική
επανάσταση
Βιομηχανία του Άνθρακα

Αλλαγές στα οράματα των ανθρώπων και τις
ανέσεις της ζωης
Προοίμιο της Ανθρωποκαίνου
Δυο χαρακτηριστικες μηχανές

• H παλαια μηχανη του
Newcomen
• https://www.youtube.com/wa
tch?v=NmJ7MgHS6TI
• Η καινούργια μηχανή του

Watt
tch?v=M2LsvSQ--wc
• Θερμικές μηχανές γενικώς

tch?v=fsXpaPSVasQ
Πολυ δυσκολο εγχείρημα για την
Ελλάδα του 19ου αιώνα
• Εξαιρετικοι κατασκευαστές και χειριστές ιστιοφόρων. Χωρις σχέση με τον
ατμό και τις μηχανές του!
• Η βιομηχανία σχεδόν ανύπαρκτη τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα
• 1873 Ιωάννης και Αντώνιος Θεοφιλάτοι, με καταγωγή από την Ιθάκη (και
δραση στη Ρουμανία) , κατασκεύασαν στα ναυπηγεία του Ηνωμένου
Βασιλείου το πρώτο υπό ελληνική σημαία φορτηγό ατμόπλοιο, το οποίο
ονομάστηκε IΘΑΚΗ.
• Μηχανουργείο του Νεωρίου στην Ερμούπολη της Σύρου, το οποίο είχε
δημιουργηθεί από το 1861 με αποκλειστικό σκοπό την εξυπηρέτηση των
αναγκών των ταχυδρομικών ατμοπλοίων της Ατμοπλοΐας Ερμουπόλεως. Η
πρώτη ατυπη σχολή Μηχανικών του Εμπορικού Ναυτικου!
• Μέχρι το τελος του 19ου αιώνα 200 Ελληνικά Ατμόπλοια (μονο απο
ιδιωτική πρωτοβουλία). Αλλα κορεσμος της αγοράς
• Η "σωτηρια": ο πόλεμος των Μπόερς στη Νότια Αφρική
• https://www.greekshippingmiracle.org/el/history/1873_.html

• Από το Καλορικό/Πυρ στη ΘερμότηταΦ. Δεύτερο μισό του 19ου
αιώνα
• Ο Κλαουσιους προτεινει το Καλορικό να γινει υποκατηγορια της
ενεργειας
• Σταδιακά με τη δουλεια του Mayer και του Helmholtz, αντι της μιας
«ζωτικης δυναμης» εμφανίζεται η διατήρηση της ενέργειας, οπου
εχουμε «μετατοπίσεις» αναμεσα σε πολλές μορφές ενεργειας, ενώ
καποιοι μαθηματικοί τυποι εκφράζουν ποσοτικά τους
συσχετισμούς των μορφών αυτών. (γνωρίζετε ήδη τέτοια
πραδείγματα)
• Οι Helmholtz και Mayer επιχειρηματολόγησαν ότι η σωματική
θερμότητα και η δράση των μυών μπορούν να συνδεθουν αιτιακά
με τη φυσικοχημική διαδικασία της οξείδωσης των φαγητών
• Ο Helmholtz χρησιμοποιεί τις θερμικές μηχανές που
χρησιμοποιουν ατμό ως ανάλογο του ανθρώπινου σώματος
Αναστοχασμός
• Ποιές ειναι οι κύριες ιδέες σε αυτο το κομμάτι της
διάλεξης;
Τι σας προτείνουμε εμεις οι Φυσικοί ( όψεις

ενός μοντέλου) για τη ΘερμότηταΦ και τη
Θερμοκρασία:
1. ΔΥΟ διαφορετικές έννοιες: θερμοκρασία και θερμότητα αντί για δυο άλλες: «ζέστη»
και «κρύο». Καθεμιά έχει ένα διαφορετικό ρόλο
2. Η θερμοκρασία σε μια περιοχή αποδίδει το αν θα γίνουν κάποιες αλλαγές σε ένα
σώμα που θα ακουμπήσει εκεί και πόσο έντονες θα είναι στιγμιαία και τοπικά.
Επίσης αλλαγές που μπορει να γίνουν στο ιδιο το σώμα. Χαρακτηρίζει τοπικά ένα
σώμα. Είναι χαρακτηριστικό του και δεν μεταδίδεται.
3. Η θερμότητα είναι ενέργεια που ταξιδεύει απο ένα σώμα σε ένα άλλο. Μπορεί να
ταξιδεύει με ακτίνες (όπως το φώς), να ταξιδεύει από ένα σώμα σε ένα άλλο όταν
1. Όταν νοιωθουμε ζεστασιά ή κρυάδα, επιρεαζόμαστε από τη ροή της θερμότητας. Αυτή η ροή σε
συνδυασμό με την ομοιόσταση στο σώμα μας καθορίζει τη θερμοκρασία στο δέρμα μας.
2. Δεν έχουμε ανάγκη να μιλάμε για αίσθημα ζεστού και κρύου, αλλά για θερμότητα που μπαίνει ή βγαίνει
από το σώμα μας
4. Η θερμότητα μπορει να προκαλέσει και άλλες αλλαγές εκτός από την αλλαγή της
θερμοκρασίας (ή και χωρίς καθόλου να αλλάξει η θερμοκρασία). Η θερμοκρασία
μπορει να αλλάξει και χωρίς να μπεί ή να βγεί θερμότητα.(πχ νερό και οινόπνευμα)
5. Ακόμα και όταν η ροή θερμότητας (είσοδος ή έξοδος) έχει ως συνέπεια μόνο αλλαγή
της θερμοκρασίας, η αλλαγή αυτή εξαρτάται από το υλικο και την ποσότητα (μάζα)
Επανάσταση!
Λέτε: «Η θερμότητα είναι ότι κάτι είναι ζεστό

και θερμοκρασία είναι το μέγεθος που μετρά πόσο ζεστό είναι!!!»
Στήριξη:
1. Ολοφάνερα το ζεστό και το κρύο είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Δεν είναι
οψεις του ιδιου πράγματος! (αντίρρηση: τότε πώς γίνεται να χρησιμοποιούμε το
ίδιο όργανο, το θερμόμετρο, για να τη μετράμε;)
2. Θερμό-τητα . Η λέξη αυτή είναι όπως η «εχθρότητα» (πόσο εχθρικος είναι
κάποιος), η «νεότητα» (πόσο νέος είναι κάποιος), η «κενότητα» (πόσο άδειος
είναι κάποιος). Αρα σημαίνει πόσο θερμός είναι κάποιος. Αφου το πόσο θερμός
είναι κάποιος μετριέται με τη θερμοκρασία, η θερμότητα μετριέται με τη
θερμοκρασία. (αντίρρηση: ανθρωποτητα δεν είναι πόσο ανθρωπος είναι καποιος)
3. Θερμο-μετρο. Από την ετοιμολογια μετρά πόσο θερμό είναι κάτι. Αλλα ξέρουμε
ότι μετρά τη θερμοκρασία. Αρα θερμοκρασία είναι το πόσο θερμό είναι κάτι,
πόση θερμότητα έχει. (αντίρρηση: αν κατι είναι θερμό, πρέπει να έχει
θερμότητα;)
1. Επιμονή: αν κάποιος είναι επιπόλαιος, εχει επιπολαιότητα. Αν είναι έντιμος έχει εντιμότητα. Αν
είναι γενναίος έχει γενναιότητα. Ετσι και αν είναι θερμός έχει θερμότητα
Μια προσπάθεια λύσης

• Ας πούμε ότι υπάρχει η «θερμοτηταΚ» (η
«θερμότητα» όπως χρησιμοποιούμε τη λέξη στην
καθημερινή γλώσσα) και η «θερμότηταΦ» (η
θερμότητα με το νόημα που της δινουν οι Φυσικοί)
• Η θερμότηταΦ ΔΕΝ είναι το πόσο ζεστο είναι κάτι.

• Αυτό ΔΕΝ σημαίνει ότι στην καθημερινή σας ζωη θα
πάψετε να χρησιμοποιειτε την θερμότηταΚ έτσι
όπως το κάνατε!
Στη Φυσική όταν μιλούμε για
«θερμότητα»….(1/2)
• Ενοούμε την θερμότηταΦ, η οποία είναι ενέργεια
που ταξιδεύει από ένα σώμα σε ένα άλλο. Δηλαδή
κάτι που μετριέται και λογαριάζεται μαζί με άλλη
ενέργεια που μπαίνει ή βγαίνει σε ένα σώμα (γιατι η
ενέργεια διατηρείται συνολικά), και που «φέρνει
αποτελέσματα»
• Στη Φυσική δεν υπάρχει ξεχωριστή «ψυχρότητα».
Ψυχρότητα είναι αυτό που νοιώθουμε όταν η
θερμότητα κατευθύνεται μακριά από το σώμα μας.
Στη Φυσική όταν μιλούμε για

«θερμότητα»….(2/2)
Η θερμότητα στη Φυσική είναι ενέργεια που ταξιδεύει:
περνάει, εκπέμπεται, μεταφέρεται.
ΑΛΛΑ ΔΕΝ αποθηκεύεται. (Αν αποθηκευτεί κάπου παύουμε να
τη λέμε θερμότητα. Τη λεμε Εσωτερική Ενέργεια.)
Η θερμότητα ΔΕΝ είναι ειδος ενέργειας, αλλα ένας ΤΡΟΠΟΣ με
τον οποίο η ενέργεια ταξιδευει (όπως πχ λέμε «ταξιδεύω
incognito»).
Υπάρχουν και άλλοι τρόποι ταξιδιού πχ με έργο.
Στη Φυσική έχουμε σημαντικούς λόγους να κάνουμε αυτή τη
διάκριση

Αναστοχασμος
Ποια ειναι τα σημαντικά σημεία που θέλετε να κρατήσετε απο
το προηγούμενο κομματι της διάλεξης;
Ποιά σημεία αισθάνεστε οτι σας μπερδεύουν; Τι δέν

καταλαβαίνετε;
Τι αποτελέσματα φέρνει η
θερμότηταΦ
• Περίπτωση 1: Όταν δεν εχουμε αλλαγη φάσης ή
καποια χημική αντίδραση.
• ΔQ= c*m*Δθ (σε αυτές τις περιπτώσεις Θερμότητα
και Αλλαγη στη Θερμοκασια είναι ανάλογες!)
• Περίπτωση 2: Μπορεί να προκαλέσει εσωτερικές
αλλαγές
– Βρασμός
– Τήξη
– Εντατικοποίηση μιας χημικής αντίδρασης (σπίρτο)
Ασκηση για εσας
• Στις παρακάτω φράσεις βάλτε Φ ή Κ εκεί που ταιριάζει
(δίπλα απο τη θερμότητα και τη θερμοκρασία)
• "Αυτο το κτήριο έχει πολλή θερμότητα"

• "Η θερμότητα που μπαίνει στην κατσαρόλα απο το μάτι
της κουζίνας έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο της
θερμοκρασίας του νερού"
• "Το νερό στην κατσαρόλα ζεσταίνεται γιατι το μάτι της
κουζίνας του δίνει τη θερμοκρασία του"
• "Στον κόσμο υπαρχει θερμότητα που ζεσταίνει τα
πράγματα και κρυότητα που τα παγώνει"
Πρακτικές εφαρμογές
Α) ανακατευουμε συμπυκνωμένο γάλα (από το ψυγειο) με νερο
σε αναλογια 1 προς 1. Ποσο ζεστο πρέπει να είναι το νερο για
να έχει το μιγμα 36 βαθμους θερμοκρασια; (υποθέστε ότι τα
δυο υγρά έχουν την ιδια θερμοχωρητικότητα)
Β) Ποσο ψηλά μπορώ να σηκώσω ένα αυτοκινητο ενός τονου με
την ενέργεια που χρειάζομαι για να ψήσω ένα ελληνικο καφε
Γ) Ριχνω ένα ποτηρι νερο 20 βαθμων Κελσιου σε μια κατσαρολα
με νερο που βράζει. Αν το νερο στην κατσαρολα είναι 1 κιλο
και στο ποτηρι 200 γραμμαρια τοτε ποσο θα πεσει η
θερμοκρασια του νερου (συνολικά)
Δ) Μια πετρα 2 κιλών με ειδική θερμοχωρητικότητα 1 J/ gr.C σε
θερμοκρασία 150C πέφτει μέσα σε 5 κιλά νερό με
θερμοκρασία 20C. Πόσο θα ανέβει η θερμοκρασία του νερού
όταν θα έρθουν σε ισορροπία;
Δημιουργήστε τη δική σας άσκηση
Φαντασθείτε μια δική σας άκσηση και λύστε την
Ας προσπαθήσουμε να
προσεγγίσουμε τη θερμοκρασία
Όταν μιλούν για θερμοκρασία τι
φαντάζονται οι Φυσικοι;
• Αν η θερμοκρασία δεν μετρά τη θερμότηταΦ, τι
μετράει;
• Θα είχε νόημα να μιλάμε για θερμοκρασία αν δεν
είχαμε τα αντίστοιχα αισθητήρια;
• Τα θερμόμετρα δεν θα έπαυαν να δουλευουν! Ούτε

να κιτρινίζουν τα φύλλα το φθινόπωρο.
Ένα άλλου είδους θερμόμετρο
Αν θελετε μπορείτε να κανετε το πειραμα και να στείλετε το συνδεσμο.

Ρευματα σε υγρά και αέρια που
συνδέονται με αλλαγες στη
θερμοκρασία
Biomimicry
https://www.youtube.com/watch?v=620omdS
ZzBs
https://www.youtube.com/watch?v=nrgD74Sc
5VM
Ενας τυπος θερμομετρου του Γαλιλαίου
https://www.youtube.com/watch?v=B8H06ZA
2xmo
Παρουσιαση ρεύματος νερού
Άλλη μια περιπτωση συνδεσης της

θερμοκρασίας με τη θερμότητα
• Όταν ένα υψηλης ή
χαμηλής θερμοκρασίας
ρεύμα συναντά το σώμα
μας νοιώθουμε άμεσα ότι
ζεσταινόμαστε ή
κρυώνουμε.
• Κάποιες φορές ταυτιζουμε
ένα τετοιο ρεύμα με τη
«θερμότητα» (αυτή είναι
μια θερμότηταΚ)
• Στη Φυσική λεμε: ειναι
ένας τρόπος μετάδοσης
της θερμότητας
• Και ήπειροι ζούνε κάτι
παρόμοιο
• Ποιά ειναι η κύρια ιδέα στο κομμάτι της
• Μπορείτε να σκεφτείτε δικά σας
παραδείγματα με ρεύματα
ΜΕΡΟΣ 3ο
Δημιουργουμε μακέτες
• Ένα θέμα στο οποιο θα επανέλθουμε
• Θεωρώ πολύ σημαντικο το να ξέρετε πώς να
χειρισθείτε τέτοια ερωτήματα
μακέτα
Η περιπτωση της φολίδας της Γής στην οποία
ζούμε.
10 km πανω και αλλα τόσα κάτω απο την
επιφάνεια της θάλασσας
Γη: 12000km διαμετρος
ΜΕΡΟΣ 4ο
ΣΥΝΟΨΗ
1Ο - 2ο ΜΕΡΟΣ :Θερμότητα: Ακτινοβολία
θερμότητας, Ιστορία, Διάκριση θερμότητας-
θερμοκρασίας, Μοντέλο για τη θερμότητα,
Διαφοράς θερμοκρασίας και ρεύματα,
Μεταφορά θερμότητας με ρεύματα.
3Ο ΜΕΡΟΣ :Μακέτες σε κλίμακα
Αγωγη θερμοτητας, Μικροσκοπικό μοντέλο
Σύνθεση και Εφαρμογές των επιμέρους
γνώσεων

1. Δεν επαναλαμβάνω προηγούμενες
αναφορές
2. Η ένταξη της Ιστορίας
3. Η ένταξη της Ελληνικής Ιστορίας
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
Προηγούμενες διαλέξεις
• ΘερμότηταΦ και Θερμοκρασία vs ΘερμότηταΚ
και Θερμοκρασία
• Διάδοση της ΘερμότηταςΦ με ακτινοβολία
(εποχές)
• Διάδοση της ΘερμότηταςΦ με ρεύματα
• (Όταν δεν υπαρχει αλλαγή φάσης, χημική
αντίδραση κλπ) ΔQ= c X m X (θ2-θ1)
• Θερμική αγωγιμότητα
• Θερμόμετρα και Θερμική διαστολή
ΔΙΑΛΕΞΗ 6: Αντι για «υλικά σώματα» -
> Εξάτμιση και Συμπύκνωση
• 1Ο ΜΕΡΟΣ :Κλίμακες.
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Το μοντέλο της εξάτμισης.
• 3Ο ΜΕΡΟΣ : Εφαρμογές του μοντέλου
ΜΕΡΟΣ 1ο
Κλίμακες
Μια αναλογία
• Μεγεθύνω = Πλησιάζω
• Σμικρύνω = Απομακρύνομαι
• (google earth)
• (παραδειγματα από μικροσκόπια)
• Ποια είναι η σημαντική ιδεα εδώ;
Πηγαίνοντας παραπέρα….
• Κάτω από το 1 μm
• Όταν το φως δίνει άλλες εικόνες
Όταν η «φωτογράφιση» αλλάζει
νόημα (1/2)
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fcomm
ons.wikimedia.org%2Fwiki%2FFile%3AStarry_Night_at_La_Silla.
jpg&psig=AOvVaw1b6gKLQ5f6UxG6VwC6wMC-
&ust=1605886013768000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQ
jRxqFwoTCOCp4cX2ju0CFQAAAAAdAAAAABAZ
Όταν η «φωτογράφιση» αλλάζει

νόημα (2/2)
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.labonline.com.au%2Fcontent%2Fanalytical-instrumentation%2Farticle%2Fovercoming-the-limits-of-optical-microscopy-the-
development-of-super-resolved-fluorescence-microscopy-
1177266670&psig=AOvVaw3OhIpmLbq6MUx1jR5xZsCP&ust=1605886391152000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCNjQhq73ju0CFQAAAAAdAAAAABAD
Super resolution microscopy

εως 25 nm υπο
προυποθέσεις (Nobel
Χημείας του 2014)
Αλλα είναι «πραγματικές
φωτογραφίες»;
Νερό πάνω σε Cu
Ασκήσεις με μακέτες
• Ερυθρό αιμοσφαίριο 6-8 μm
• Ιοι ( περιπου 0,1 μm ή 100nm)
• Αιμοσφαιρίνη 5nm
• Μόριο Νερού (περιπου 0,2nm)
Φτιάξτε τις δικές σας ασκήσεις

• Βρειτε οντότητες μικρών διαστάσεων από το
διαδίκτυο και φτιάξτε τις δικές σας ασκησεις
ΜΕΡΟΣ 2ο
Εξάτμιση και συμπύκνωση
• Θα βασιστούμε στο νερό
αλλα όμοια ισχύουν και
για άλλα υλικά
Εξάτμιση και συμπύκνωση (1/3)

• Στο σώμα μας: ιδρώτας (πολύ
σημαντικος)
astr.gsu.edu/hbase/thermo/co
obod.html#c2 , αναπνευστικό
σύστημα.
• Στη Γη: μετεωρολογικά

φαινόμενα
(https://eclass.uth.gr/modul
es/units/?course=PRE_U_11
3&id=1461)
• Στη Γη: μετεωρολογικά φαινόμενα

(https://eclass.uth.gr/modules/units/?course=PRE_U_113&id=1
461)
• http://www.poseidon.hcmr.gr/weather_forecast_gr.php?area_id
=gr
• Σύννεφα που χάνονται
https://www.youtube.com/watch?v=1FRLXvHPhzU
• Σύννεφα που εμφανιζονται
https://www.youtube.com/watch?v=232LFz-aiz4
• Ομίχλη πανω από μια λίμνη
https://www.youtube.com/watch?v=H-Pzw92KHEc
Ομίχλη στην κουζίνα
https://www.youtube.com/watch?v=7NdtCAGj3vk

συμπύκνωση
https://www.youtube.com/watch?v=bymT5AcV-
C4
Και εξάτμιση
https://www.youtube.com/watch?v=GZvnN9D3
pkw
Από πού έρχεται και πού πάει το νερό;

Ανακαλούμε την προυπάρχουσα
γνώση
Γράψτε τώρα τη δική σας εξήγηση για καθένα
από τα δυο φαινόμενα:
Α) Πώς και εμφανίστηκε νερό στα τοιχώματα
του πρώτου ποτηριού; Από πού βρέθηκε αυτό
το νερό;
Β) Πώς και χάνεται το νερό του δεύτερου
ποτηριού; Που πάει; Μπορουμε να το
ξαναμαζέψουμε;
Ιστορική αναδρομή(1/2)
• Ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός (495-435 πΧ). Συστηματοποιεί 4
στοιχεία (Γη, Νερό, Αέρας, Φωτιά)
• Αριστοτέλης: Μετεωρολογικά
– Χρησιμοποιεί μετατροπές στοιχειων και συνθέσεις στοιχείων
(ιδιότητες στοιχείων: θερμό/ψυχρό, υγρό/ξυρό)
• Στις Αρχές του 17ου αιώνα αλληλομετρατροπες ανάμεσα σε αέρα
και νερό ή ανάμεσα σε νερό και Γη ήταν γενικώς αποδεκτές.
• Οι αχνοί θεωρούνται μικρες φυσαλίδες νερού που ειχαν φωτιά στο
εσωτερικό.
• Στην Ινδία, την Κίνα, την Κορέα μετρητές όγκου βροχής από παλιά.
Ωστοσο η πλήρης γκάμα των οργάνων της μετεωρολογίας
πρόσφατη (θερμόμετρα, βροχόμετρα, βαρόμετρα, υγρόμετρα) και
στην Ευρώπη.
• Κατανόηση κοντινή στη σύγχρονη για αλλαγές φάσεις και εξάτμιση
συμπύκνωση μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα!
Ιστορική αναδρομή(2/2)
Διυλιστήρια , Ζώσιμος ο Πανοπολίτης

3ος- 4ος αιώνας
(το αποδίδει στην Μαρία την Εβραία – που
ανακάλυψε και το μπέν μαρι)
(από συλλογή κειμένων που τον 7ο -8ο αιώνα

μάλλον διδασκόταν στην Μαγναύρα στην
Κων/πολη)
https://www.youtube.com/watch?v=7NdtCA
Gj3vk
Εξάσκηση με αλλαγές φάσεις πριν

περάσουμε στο μοντέλο
• Ο παγος λιώνει:
https://www.youtube.com/watch?v=6s0b_keOiO
U
• Το νερό παγώνει:
• https://www.youtube.com/watch?v=RIW65QLWs
jE
• Στην εικόνα αυτή οι αλλαγες φάσεις
«προβάλλονται» σε γεωμετρικές αλλαγές. Η
καθημερινη εμπειρία δεν μας υποβάλλει
καθόλου μια τέτοια προσέγγιση.
Το μοντελο για την εξάτμιση και τη
συμπύκνωση(1/2)
Κατ αρχας πώς φανταζόμαστε σταγόνες
https://www.youtube.com/watch?v=GClPr5Qpd5A
1. Πάντα πετιούνται μόρια νερου

2. Αλλά και κάποια μπαίνουν
3. Όσο μεγαλύτερη η θερμοκρασία του νερού τόσο
περισσότερα μόρια νερού πετιούνται έξω
4. Όσο μεγαλύτερη η πυκνότητα μορίων νερού στον αέρα
τόσο περισσότερα πέφτουν μέσα
5. Το αν εχουμε μακροσκοπικά εξάτμιση ή συμπύκνωση
εξαρτάται από το ισοζύγιο

• Τι σημαίνει «ισοζύγιο»;
• Χρήματα μπαίνουν και βγαίνουν στο
λογαριασμό μας
• Θερμική ακτινοβολία που βγαίνει από και
μπαίνει σε ένα σώμα
• Είσοδοι και έξοδοι στα συνορα μιας χώρας,
Γεννήσεις και θάνατοι σε μια χωρα
Εικόνες που μας βοηθούν να
αυτονομηθούμε
• (συμπυκνωση)
https://www.youtube.com/watch?v=jq8pCThP
Ijo
• Πρέπει να μπορούμε να χειριζομαστε το
μοντελο με ζωγραφιές και χειραπτικά υλικά
• Βιντεο-δεκανίκια
• https://phet.colorado.edu/sims/html/states-
of-matter-basics/latest/states-of-matter-
basics_el.html
• Μαζεψτε παραδείγματα φαινομένων
εξάτμισης και συμπύκνωσης. (Μπορειτε να
εξασκηθειτε: «μπορω να τα εξηγήσω;» ή να
τα φέρετε στα φροντιστήρια)
ΜΕΡΟΣ 3ο. Εφαρμογές
Εφαρμογές 1
• Το πιστολάκι για το στέγνωμα των μαλλιων
(εναλλακτική: μια πετσέτα)
• http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/7999
• Ένα ποτήρι μαζεύει γύρω του νερό (θα

μπορούσε να μην συμβεί; Ποιες άλλες ερμηνείες
είναι παρόμοιες;)
• Το τζάμι τον χειμώνα (εναλλακτική καθημερινή
ερμηνεία)
1. Βρασμός
https://www.youtube.com/watch?v=aiwynTBdln8
2. Εξάρτηση του βρασμού από την ατμοσφαιρική
πίεση
https://www.youtube.com/watch?v=hIy0GLOTL2M
http://apps.athena.net.gr/trapeza/index.php?actio
n=preview_html&id=521
• Στα Φαρμακεία βλέπουμε να λένε 100%
υγρασία, ενώ προφανώς ο αέρας δεν είναι
γεμάτος με νερό. (Σε ένα κυβικο μέτρο αέρα
«χωράνε» 1000 Kgr νερου!) Τι εννοούν;
ΜΕΡΟΣ 4ο
ΣΥΝΟΨΗ
1Ο ΜΕΡΟΣ : Για να μπορούμε να φανταζόμαστε
τα αντίστοιχα μοντέλα χρειάζεται να
εξασκήσουμε τη φαντασία μας δουλεύοντας με
τις κλίμακες
https://www.youtube.com/watch?v=DVR6p7Iop
ec
2Ο ΜΕΡΟΣ, 3ο ΜΕΡΟΣ :Εξάτμιση και
Συμπύκνωση
Υλη, Δομή της Υλης

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
• Η αναλογία ανάμεσα στην προσέγγιση και τη
μεγέθυνση
• Μακέτες με ακόμα πιο μικρές οντότητες
• Εξάτμιση και Συμπύκνωση: Μοντέλο
• Εφαρμογές του μοντέλου
Εξατμιση ή Βρασμός;
• Η κυρία ετοιμάζει τη σούπα στην κατσαρόλα που
βρίσκεται στο μάτι της ηλεκτρικής κουζίνας.
• Αφήνουμε τα βρεγμένα ξύλα στον ήλιο, για να
στεγνώσουν.
• Ο κύριος πίνει το γάλα του καυτό. Αυτή τη φορά
όμως το παράκανε. Άφησε το μπρίκι με το γάλα
πάνω από δέκα λεπτά στο καμινέτο.
• Το παιδί βγαίνει από τη θάλασσα, αλλά δε
σκουπίζεται. Ξαπλώνει στον ήλιο, για να
στεγνώσει.
Εξάτμιση και δροσιά
• Εμπνευση από παραδοσιακές μεθόδους
https://www.youtube.com/watch?v=fhXJ_1Qiou
4
ΔΙΑΛΕΞΗ 7
• 1Ο ΜΕΡΟΣ :Από τα «στοιχεια» στα υλικα, Ζωη
και Υλικά, [Ογκος, Μαζα, Πυκνότητα]
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Άτομα, Μόρια, Δεσμοι,
Καταστάσεις των υλικών
• 3Ο ΜΕΡΟΣ : Τα υλικά των ζώντων
ΜΕΡΟΣ 1ο
Από τα «στοιχεία» στα υλικά και από
τα «στοιχεία» στα στοιχεία (1/3)
• Έχουμε ήδη αναφερθεί σε αυτή
την πορεία
• Αρχη του 17ου αιωνα ατομιστική
προσέγγιση. Καρτέσιος και η
«ύλη» όπως
είναι κοινός τόπος στην τρέχουσα
Κουλτούρα
• 18ος αιωνας (χημεία, ηλεκτρισμός,
φυσιολογια (πειραματική προσέγγ.)
https://snappygoat.com/b/041567f8fc288b6cc
f6a2d39faae0f7d0f24879e

• τελος του 18ου αιωνα :μετατοπιση
από τα παραδοσιακά στοιχεια ως
συστατικά της υλης, στα στοιχεία ως
οχήματα ή πρόξενους της χημικης
αλλαγής. Αντι να τα θεωρουν ως
διαφορετικές ουσιες, τα θεωρουσαν
σταδιακά ως διαφορετικές
«καταστάσεις» των ουσιων (με
ευκολη αντιστοιχηση σε αυτό που
λεμε τωρα «καταστάσεις της υλης»)
• Τα υλικά συνδέονται με μετρήσεις
και διατήρηση (διατήρηση της
μάζας)
Η «αλλαγή φάσης» διαφοροποιείται από τη
Χημική αντίδραση
Στοιχεία που μπορεί να

μετρηθούν «κρύβονται» και
ξαναμεφανίζονται σε
καθαρή μορφή σε ακολουθίες
χημικών αντιδράσεων
Υλικά- Επινοητικότητα-Τεχνολογίες
• Εφευρέσεις υλικών (υγρό πυρ, τσιμέντο των Ρωμαίων,
αρχιτεκτονικά υλικά, Ινδικό ατσάλι, Ατσάλι στους Ιάπωνες,
μεταλλουργίες, γυαλιά)
• Οικονομια, πόλεμος και υλικά (πχ longbow, «πάντρεμα» υλικών)
• 19ος Αιώνας- 20ος αιωνας (έκρηξη στη Χημεία, Επιστήμη των
Υλικών)
• Αιωνα τον αιωνα, η προνομιουχα κατασταση της υλης μοιαζει να
αλλάζει. Τον 18ο αιώνα διαλύματα. Τον 19ο αιωνα οι ατμοι
καταλληλότεροι για καποιες σπουδαιες χημικές μετρησεις. Τον
20ο κρυσταλλική μορφή.
Όμως: υπαρχει μια «παχυσαρκία» των υλικών; Μήπως τελικά παύουμε

να τα εκτιμούμε; Παύουμε να τα βλέπουμε;
Τα υλικά στην ελληνική γλωσσα
• Πυλη ελληνικής γλώσσας, τι λέξεις;
• Ανεμόσκαλα (εμφανίζονται στην ποίηση;)
Ποια η σχέση της δικής μας κουλτούρας με τα

υλικά; (Ιστορια της Ελληνικής βιοτεχνίας και
βιομηχανίας των 19ο και τον 20ο αιώνα)
Παιδαγωγική και υλικά;
• Το νερό αλλάζει σε πάγο ή σε αέριο νερό. Η
αλλαγή στην μορφή είναι πελώρια. Το λάδι
καίγεται σε ένα καντήλι και «χανεται» ενώ μένει
ένα κατακάθι. Γιατι να λέμε τα πρώτα «Αλλαγές
φάσης» και το δεύτερο «χημική αντίδραση»; Σε
τι διαφέρουν;
• Μπορείτε να σκεφτείτε μια περίπτωση όπου το
στοιχείο άνθρακας «κρύβεται» στον αέρα;
Ξέρετε αν «αλλάζει κρυψώνα»;
• Ποια είναι η προσωπική σας σχέση με τα υλικά;
Σέβεστε τα υλικά;
Η μελέτη της ζωής και των υλικών
• Οι μελέτες της
ανθρώπινης φυσιολογίας
και οι μελέτες των υλικών
(ορυκτά, μεταλλουργία,
υλικά με φαρμακευτική
αξία κλπ) γινονται
παράλληλα και
αλληλοεπιρεάζονται.
Η Ζωη δεν είναι ξένη προς την

διαχείριση των υλικών (1/2)
• Περίπου 2,4 δισ χρόνια πριν φωτοσυνθετικά
μικρόβια συγγενικά με τα σημερινά
κυανοβακτήρια γέμισαν την ατμόσφαιρα με
οξυγόνο.
• Όχι μονο βιολογικές αλλα και άλλες συνέπειες
(πχ 4000 ορυκτά αντί για περ 1500, πιθανή
συνεισφορά στη δημιουργία γρανιτη-
σημαντικο για συσταση του φλοιου, οξείδωση
του μεθανίου κλπ)
Gross, M. (2015). How life shaped Earth.
Current Biology, 19(25), R847-R850.
Αερια στη Γη με και χωρίς ζωη
http://www.astro.ex.ac.uk/exoclimes/2010/dv
d/pdf/Lenton_exoclimes10.pdf
Σύγκριση Γης και «παρόμοιων»

πλανητών
Η Ζωη δεν είναι ξένη προς την
διαχείριση των υλικών (2/2)
Νέες εποχές νέες έννοιες

• Holobiont (προτάθηκε από την Margulis 90s)
• Ανθρωπόκαινος (Anthropocene)
• Υπόθεση της Γαίας (Lovelock, Margulis)
• Ανθρωπολογία των μοντέρνων (Latour)
• Ποια είναι η κυρια ιδέα στο προηγούμενο κομματι της
διάλεξης;
• Ασκηση με κλίμακες στον χρόνο. Χρησιμοποιούμε την
αναλογια: ο χρόνος είναι όπως ο χώρος:
• Υπαρχουν εκτιμήσεις ότι η Γη συστήθηκε 5 δισ χρόνια
πριν. Η οξυγόνωση της ατμόσφαιρας έγινε 2,5 δισ
χρόνια πριν, μια εξαιρετική αύξηση της
βιοποικιλότητας 500 εκατ χρονια πριν, η εξαφάνιση
των δεινοσαύρων 50 εκατ χρόνια πριν και η εμφάνιση
του homo sapiens 500 χιλ χρόνια πριν. Πώς θα κάνατε
μια μακέτα με όλα αυτά τα γεγονότα για την τάξη σας;
Υλικά και Αλλαγές Φάσης στα

Ογκος (μετρηση: ογκομετρικό δοχείο), μαζα (ζυγαριά) , (αναφορες και των δυο σε συσκευασίες), πυκνότητα, μίγματα
και διαλύματα
Ανθρωποι και υλικά σώματα, δομή της ύλης, στερεά υγρα αερια, συμβολισμός στοιχείων και χημικών ενώσεων,
μίγματα και διαχωρισμός (φιλτράρισμα, απόσταξη, διαλογή) , σκουπίδια και διαχωρισμός, διαλύματα ποικίλων
ειδών (και κραματα και αέρια διαλύματα)
Ογκος, Μαζα, Πυκνότητα
• Ογκος
• Μαζα
• Διαφορές και ομοιότητες, η έννοια της
πυκνότητας.
• Ποικιλία μιγμάτων και διαλυμάτων.
Ομοιογενή και ετερογενή μείγματα. Μείγματα
με αιωρούμενα (γαλα, ταχίνι)
Πυκνότητες υλικών
Πυκνότητα
• Πυκνότητες Στερεών
https://phet.colorado.edu/el/simulation/legacy/
density
• Πυκνότητες υγρών (Πειραμα από το mathesis)
https://youtu.be/bneOUfbk_3g
• Πυκνότητες αερίων (διοξείδιο του άνθρακα)
https://web.microsoftstream.com/video/4a5a6
051-23fe-4b29-bad5-cc92c76ca9f2 (ή
https://youtu.be/ua9mDSXpBcE )
Μερος 2ο
Το μοντέλο των ατόμων και των

μορίων
Αρχικά η ιδέα ότι υπάρχει ένα «ελάχιστο
κομμάτι» με κάποια «βασικά» χαρακτηριστικά
(μέγεθος, μάζα/βάρος, ομοιες ιδιότητες)
Αλλα τα φαινόμενα και ταίριαζαν και δεν

ταίριαζαν (από το 17ο αιώνα μέχρι σήμερα
υπήρξαν πολλές αλλαγές)
Πόσα πρόσωπα έχουν τα άτομα
Και τα μόρια;
Το ζήτημα της αναπαράστασης

Πόσα πρόσωπα έχουν τα άτομα
Και τα μόρια;
Το ζήτημα της αναπαράστασης
Κινηση Brown
• Και όμως κάπως μπορούμε να τα «δουμε»!
• https://www.youtube.com/watch?v=siqlXuFo
4To
Καταστασεις της υλης
το επόμενο βήμα για να
σκεφτουμε ατομα και μόρια
• https://phet.colorado.edu/el/simulation/state
s-of-matter
Χημεία Α Λυκείου
• http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/pdf/8547/257
2/22-0215-02_Chimeia_A-Lykeiou_Vivlio-
Mathiti/
Το ά-τομο που τέμνεται
Νομίζουμε ότι πια τα ξέρουμε όλα;
• Και όμως: Ανάμεσα στο 1780 και το 1860 (!) η
κυρίαρχη ατομική θεωρία των αερίων στα
βιβλία Φυσικής ήταν το ατμοσφαιρικό
ατομικό μοντέλο με δυο (!) είδη ατόμων:
υλικά και αιθέρια. Τα υλικά άτομα έλκυαν
αλλα υλικά άτομα και τον αιθέρα ενώ τα
αιθέρια άτομα απωθούνταν. Εξηγούσε
ηλεκτρικά, μαγνητικά, θερμικά, βαρυτικά
φαινόμενα.
Δεσμοί ατόμων
Φτιαχνουμε μορια
• https://phet.colorado.edu/el/simulation/build
-a-molecule
Δεσμοι και θερμοκρασια

• https://phet.colorado.edu/sims/html/atomic-
interactions/latest/atomic-
interactions_el.html
• Συνδεση με θερμικη διαστολή και συστολή

• Ποιες είναι οι κύριες ιδέες στο κομματι που
προηγήθηκε;
• Αραγε το να ξέρεις τα χούγια του μορίου

φτάνει για να ξέρεις τα χαρακτηριστικά του
υλικου; (τι ποικιλίες υλικών υπάρχουν; Σε
πόσα επίπεδα μπορουν να δομηθουν τα
υλικά;)
ΜΕΡΟΣ 3ο
• Τα υλικά των ζώντων
Τα υλικά των ζώντων στα τρέχοντα
βιβλία του Δημοτικού
Χαρακτηριστικά της ζωής, Κύτταρο
Κεντρικό σημείο: Η επιβίωση των

κυττάρων!
Ποιος ο ρόλος των κυττάρων;

Επιστήμονες του 17ου αιώνα: Hooke, Grew, Malpighi, γνώριζαν τα
κύτταρα αλλα τα θεωρούσαν κούφια με στέρεους τοίχους και ότι
ειχαν μόνο δομική σημασία.
Ας μιλήσουμε για κύτταρα για τα οποία είναι κεντρική η οξείδωση

Των τροφών
1. Κάπως πρέπει το οξυγόνο να φτάσει σε κάθε κύτταρο

2. Κάπως πρέπει η «τροφή» να φτάσει σε κάθε κύτταρο
3. Κάπως πρέπει ό,τι δεν χρειάζεται πλέον (από κάθε κύτταρο)
να απομακρυνθεί
Η λύση στα θηλαστικά
«Παγίδευση» του οξυγόνου
https://www.youtube.com/watch?v=LaO
BcF6N7e4
https://www.youtube.com/watch?v=3p6RIv9Z
RY4 alvioli 0,2 mm
«Πάγίδευση/Διαμόρφωση» της
τροφης
• https://www.youtube.com/watch?v=X3TAROo
tFfM
Πώς γίνεται η σύνδεση των δύο;
• Το κυκλοφορικό σύστημα
• https://www.youtube.com/watch?v=CWFyxn0
qDEU
Πώς γίνεται η αποβολή των
«περισσευμάτων»
1. Από το πεπτικο
2. Από τα νεφρά
https://www.youtube.com/watch?v=j9qZwR
ooBXc
Η λύση στα φυτά

«Παγίδευση» του οξυγόνου
• Αναπνοή
• https://www.youtube.com/watch?v=JiFcOiOV
erg
• (Ινδια)
Δημιουργία τροφής/φωτοσύνθεση
• https://www.youtube.com/watch?v=K8OssnS
p8ks
Πώς συνδιάζονται τα δυο αφου τα
φυτά δεν έχουν καρδιά;
• https://www.y
outube.com/
watch?v=9FTa
fxnbwHQ
• https://www.y
outube.com/
watch?v=hZAx
vlXDiqA
Πώς φεύγουν τα αχρηστα;
• https://www.youtube.com/watch?v=6BejR_Id
yog
• Φυλλα, φρουτα, ρετσίνι, κλπ
Προς αναστοχασμο
• Ποιες είναι οι κύριες ιδέες σε αυτό το κομμάτι
της διάλεξης;
• Χωριζουμε τις τροφές σε λίπη, υδατάνθρακες,

πρωτείνες, βιταμίνες, μέταλλα κλπ
– Τι λέτε να καθορίζει αυτή τη διαίρεση;
– Υπάρχει λόγος να ισχύει σε όλα τα ζωντανά;
Μια άλλη όψη της σχέσης των
ζωντανών με τα υλικά
• Οι τροφικές αλυσίδες
https://cdn.britannica.com/96/90496-050-
5B2427E6/phytoplankton-Diatoms-ocean-
food-chains-foundations-fishes.jpg
https://sites.google.com/site/eikonikifysiki/ho
me/biologia/biologia-b/trophikes-alysides
ΜΕΡΟΣ 4ο
• Συνοψη Σχεδιασμός
• Επόμενο κομμάτι: Οξέα και Βάσεις, pH

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
• ΥΛΙΚΑ
• Μια μικρή προσθήκη πριν να ξεκινήσουμε
(μείγματα, διαλύματα)
Μείγματα (1/5)
Τώρα μπορουμε να σκεφτούμε με δυο «πόδια» (μακροσκοπικο και μικροσκοπικο)
• Παράδειγμα 1: Ολοκληρωμένη διαχείρηση απορριμάτων από τον Δήμο Βόρειας

Κινουρίας (https://www.youtube.com/watch?v=5yGA0qL08Ow )
• Από 3:36 εως 4:57 διαχωρισμος μείγματος, από 4:57 εως 7:07 χημικές
αντιδράσεις με τη βοήθεια ζωντανών οργανισμών (κομποστοποιηση, το μείγμα
πλέον αλλαζει δραστικά μορφη), 7:07 και περα και παλι μειγματα
https://www.e-
mc2.gr/sites/default/files/styles/800x
445/public/2019-07/05950c51-
gp0stsxhy-
1024x683.jpg?itok=2a9kggWJ
Μείγματα πιο μικροσκοπικά αλλα όχι και σε επίπεδο μορίων
Αλλα παραδείγματα
• Αγελαδινό γάλα: Μικροί
κόκκοι κασείνης σε νερό.
Πώς γινεται το τυρι
https://www.youtube.co
m/watch?v=uJEkb4Hq5jY
• Ταχίνι: Αιωρούμενο νερό
σε λάδι ή αιωρούμενο
λάδι σε νερό;
• Ομιχλη
https://www.ikeuchi.eu/wp-content/uploads/2020/05/Classification-of-water-
droplet-diameter.png
• Μικρότερη κλίμακα: διαλύματα (μεγαλη
ποικιλία)
• Αλατι σε νερο
https://www.youtube.com/watch?v=xdedxfhcpW
o
– https://www.youtube.com/watch?v=_0QhOCDzP4I
• Οξυγονο και άζωτο στο νερο
– https://www.youtube.com/watch?v=GClPr5Qpd5A
• Κράμα (μπορουμε να χρησιμοποιησουμε και
απλα υλικα)
– https://www.youtube.com/watch?v=1OW4ld8xRzo
• (για εξεταση και δοκιμη) Αλατα και
Διαλυτότητα
https://phet.colorado.edu/el/simulation/legac
y/soluble-salts
• (για εξεταση και δοκιμη) διαλυμα ζαχαρης και
αλατιου
https://phet.colorado.edu/el/simulation/legac
y/sugar-and-salt-solutions
• Ποιες είναι οι σημαντικές ιδέες στο
παραπάνω κομμάτι της διάλεξης
Mathesis
• Το αλατι κανει τη διαφορά (διάλυμα)
https://youtu.be/dcupj8LaCEo
• Ξεχωρίζουμε τα μίγματα (χρωματογραφία)
https://youtu.be/vOFT2fMblW4
Επιστήμη για όλους. Σειρά πειραμάτων για

παιδιά με απλά υλικά
https://mathesis.cup.gr/courses/course-
v1:Physics+Eur2.1+20B/course/
Ερωτηματα και «πειραματα»

• Που διαλύεται (αλάτι, ζάχαρη) περισσοτερο στο
ζεστό ή στο κρυο;
• Τι θα γινει αν διαλύω και διαλύω και διαλύω;
• Διαλύονται και τα αέρια; Έχει σημασία η
θερμοκρασία;
• Τι πείραμα για το: ποιο διαλύεται πιο πολύ, η
ζάχαρη ή το αλάτι;
• Με ποσους αλλους τροπους μπορουμε να δουμε

διαφορές εκτος από το «με το ματι»;
Διάλυμα αερίου σε νερό και χημική
αντίδραση
• Το ασβεστόνερο ως δείκτης για το CO2
ΔΙΑΛΕΞΗ 8
• 1Ο ΜΕΡΟΣ : Από τα άτομα στα οξέα και τις
βάσεις
• 2ο ΜΕΡΟΣ: pH, Δυναμική Ισορροπία
• 3ο ΜΕΡΟΣ: Κλίμακες
• 3ο ΜΕΡΟΣ: Σύνοψη, σχολιασμός μαθήματος
Καλες σημειώσεις- σταθερο διάβασμα
ΜΕΡΟΣ 1ο
Οξεα - Βασεις
Οξεα και βασεις στα τρέχοντα βιβλία
του Δημοτικού
Δείκτες, άλατα, οξέα και βασεις στην καθημερινή ζωή
Επιπλέον οξείδωση και εφαρμογές
• Ενδιαφερουσα δουλεια ενός δασκάλου https://www.i-pinakas.com/11-omicronxiepsilonalpha---

betaalphasigmaepsiloniotasigma---alphalambdaalphataualpha
Τράπεζα θεμάτων για πειραματικά σχολεία
http://apps.athena.net.gr/trapeza/index.php?action=preview_html&id=517
pH (βασεις και οξέα)

Οξεα βασεις στην ποιηση και τη
λογοτεχνια;
Οξυ
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=word:1
9457
Οξυγονο
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%
BF%CE%BE%CF%85
Ξίδι
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%
BE%CE%B9%CE%B4%CE%B9
Σαπούνι
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CF%8
3%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CE%B9
Ερωτήματα που με απασχόλησαν

• Γιατι να υπαρχουν δυο ειδη «καυστικοτητας»;
Γιατι όχι ένα ή δώδεκα;
• Τα οξέα ως προς τις βάσεις είναι όπως το
ζεστό ως προς το κρύο;
• Γιατι εχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά;
• Πώς το μικροσκοπικό και το μακροσκοπικό
συνδέονται εδώ;
Διαφορες
• (Μην αγγίζετε αγνωστα χημικά! Μην τα
«δοκιμαζετε»).
• Οξέα: Ξινα, δινουν CO2 με την κιμωλια , Η2 με
μέταλλα
• Βάσεις: Πικρές, σαπουνώδεις γλυστερή αίσθηση,
• Διαφορά στους «δείκτες»
• Εξουδετερώνει το ένα το άλλο
• ΚΑΥΣΤΙΚΑ όταν είναι πυκνα
Δείκτης 1
Δείκτης 2
Τι είναι; Από το βιβλιο της Α Λυκείου
– Οξέα είναι οι υδρογονούχες ενώσεις που όταν διαλυθούν

στον νερό δίνουν λόγω διάστασης H+
– Βάσεις είναι οι ενώσεις που όταν διαλυθούν στον νερό
δίνουν λόγω διάστασης OH-
• https://phet.colorado.edu/el/simulation/acid-
base-solutions
• https://www.youtube.com/watch?v=zeFSzt5x9uo
• Χημικές και Βιολογικές συνέπειες
Διαφορετικές εξουδετερώσεις
Αν όμως ηταν σφηκα;

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2208/Chimeia_
G-Gymnasiou_html-empl/index1_3.html
Λίπη και Βάσεις
Η λειτουργια του σαπουνιου (1/2)

• https://www.youtube.com/watch?v=F7-
ie4uWX04 (Εξηγει τις επιφανειοδραστικές
ουσίες)
• https://www.youtube.com/watch?v=nPIlDaAX
4vE (από το 1ο λεπτο και μετα, μεγαλυτερη
λεπτομέρεια)
• https://www.youtube.com/watch?v=wTuRmw
SkuzQ (δειτε από το 1:50 και μετα, ακομα
μεγαλυτερη λεπτομέρεια)
Η λειτουργια του σαπουνιου (2/2)
• Αποσυντονιζει κυτταρική μεμβράνη
https://www.youtube.com/watch?v=Qqsf_UJc
fBc
• Ερώτημα που μου έμεινε: είναι τα
απορρυπαντικά βάσεις προκειμένου να
δράσουν ως καθαριστικά ή
Έχουν πρόσθετες ουσίες που είναι βάσεις γιατι
αυτό διευκολύνει την δράση τους;
Φεύγουμε με πολλά ερωτήματα

• (Στο μαθημα για τη Χημεια…)
• Ποιες είναι οι κύριες ιδεες στο κομμάτι της
• Εσείς τι ερωτήσεις μάθατε από αυτό το
κομματι; (ποιες είναι οι ερωτήσεις που εσείς
φτιάξατε;)
Μερος 2ο
pH , Δυναμική Ισορροπία
pH
• “ Η έννοια του pH βρίσκει εφαρμογή στο 80%
των πεδίων των ΦΕ: Επιστημη Τροφών,
ωκαιανογραφία, Μηχανική κατασκευών,
Γεωπονία, Ιατρική, Χημική Μηχανική,
Διατροφολογία κλπ”
• https://www.youtube.com/watch?v=zeFSzt5x
9uo
Σημασια του pH
• Αγροτικη παραγωγή και κήποι
– Σε οξινες συνθήκες πολλά μέταλλα διαλύονται στο νερό (πχ αλουμινιο, τοξικο) ενώ ο
Φωσφορος και το Μολυβδένιο βρίσκονται δυσκολότερα
– Σε αλκαλικές συνθήκες μειώνεται η παρουσία ψευδαργυρου, χαλκού, σιδήρου, μαγνησίου,
βορίου αλλα και φωσφόρου (για αλλους λογους)
• Βιοσυστηματα στο νερό
– Σε οξινες συνθηκες το αλουμινιο (τοξικο) διαλυεται στο νερό, δυσκολεύεται η μεταβολική
διαδικασία στα ψάρια.
– Σε αλκαλικές συνθήκες ιοντα με άζωτο δινουν αμμωνία που είναι τοξική για τα ψάρια
• Ποσιμο νερο
– Σε οξινες συνθήκες διευκολυνουν τον χαλκό και το μολυβδο να διαλυθουν στο νερό.
– Σε αλκαλικές συνθήκες το νερό εχει άσχημη γευση και η δραστικοτητα μικροβιοκτόνων (όπως
το χλώριο) μειώνεται (αντιστοιχα για πισινες)
• Καθαρισμος αποβλήτων (ελεγχος του pH για την καλή λειτουργια των βιολογικών
καθαρισμών)
• Μεγαλη σημασία στη βιομηχανια τροφίμων (παραγωγη μπυρας και κρασιου,
συντήρηση τροφίμων, γαλα, τυρια, βουτηρο, γιαουρτι)
https://aperainst.com/blog/why-ph-is-important/

Το pH στο σωμα μας
• https://www.youtube.com/watch?v=UX1sXf2
dw_0
• Γενικότερα η αλλαγή στο pH μεταβάλλει την
διαλυτότητα κάποιων ιόντων και ριζων
(στοιχεια και ενώσεις που είναι φορτισμένα).
• Το pH αλλάζει τη συμπεριφορά ενζύμων!
• Γιατι συμβαίνει αυτό;
• ( ….. Μαθηματα Χημείας…. Βιολογίας….)
• Ποιες αξιόλογες ιδέες βρίσκετε στο
παραπάνω κομμάτι της διάλεξης;
• Ενας τρόπος για να μάθετε είναι να θέτετε τα
δικά σας ερωτήματα. Τι ερωτήματα θα θέτατε
στον εαυτό σας για το pH;
Πέρα από το pH : Δυναμικη ισορροπια
• Ισορροπία στο νερό
https://www.youtube.com/watch?v=B3cXuisH
8PI
https://www.youtube.com/watch?v=JsoawKguU
6A
• Δυναμική ισορροπία: οι χημικές αντιδράσεις
ως παραλλαγές της εξάτμισης
• pH
Τι κανονίζει προς τα πού πάνε τα πράγματα;
Πώς ξεφεύγουμε από τη δυναμική

ισορροπία;
Σε παράδοξες ενδόθερμες αντιδράσεις
• https://www.youtube.com/watch?v=AUZQx7
W4PeE
• Θυμηθήτε το αλάτι και τον πάγο.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ
• Η εννοια της διαχυσης, η τυχαιοτητα που
«αναγκάζει»
• Μηπως βρίσκει εφαρμογή και αλλου;
Στους μυες μας
• https://www.youtube.com/watch?v=BVcgO4p88
AA
Στα κύτταρά μας
• https://www.youtube.com/watch?v=DfB8vQokr0
Q
• Η Δυναμική Ισορροπία και το πώς μπορούμε
να την επηρεάσουμε είναι η κεντρική ιδεα.
Πόσο καλά την καταλαβαίνετε τώρα;
Μέρος 3ο
• Κλιμακες
Κλίμακες
• Θα παίξουμε με τον χωρο και τον χρόνο
• Στο προηγουμενο μαθημα. Αν 500 000 χρονια
είναι 1mm, ο σχηματισμός της Γης περίπου 50
m (5 109 χρονια) και η αρχη των γεγονότων
150m (15 109 χρονια).
• Σήμερα: Πόσο μακριά βρισκόταν το φως
500000 χρονια πριν; ( 5 φορές τη διάμετρο
του γαλαξία μας)
Μπορούμε να κανουμε μια μακέτα για
το γαλαξια μας;
• Διάμετρος 1018km
• Απόσταση Γης Ηλιου 150 000 000 km
• Αν κάναμε στη μακετα μας την αποσταση Γης-
Ηλιου 0,2mm, πόσο μεγάλος θα επρεπε να
είναι ο Γαλαξίας;
ΜΕΡΟΣ 4
Σύνοψη και Σχολιασμός
Για 3 μαθήματα κινηθήκαμε ανάμεσα
στον οικείο κόσμο και τον κόσμο του
πολύ μικρού
Ξεκινήσαμε από τη δυναμική του μικρόκοσμου
(εξάτμιση – συμπύκνωση) και φτάσαμε να
αναρωτιόμαστε για το τι κάνει τις διαδικασίες
να παίρνουν συγκεκριμένες κατευθυνσεις
Στο επόμενο μάθημα θα πάμε σε αυτό που

παραδειγματικά θεωρούμε χώρο των
συγκεκριμένων αποφάσεων και δράσεων:
Τη Μηχανική

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
• Δυναμικη ισορροπια (pH, χημικές
αντιδράσεις, εξάτμιση/συμπύκνωση,
Διαλύματα)
• Οξεα Βασεις
Τα υλικά και οι τελικές τους ιδιότητες

• Ανάμεσα στα μόρια (<10-9 m) και στον κοσμο μας μπορούν να
υπαρξουν πολλές δομές.
• Παράδειγμα:
– Χωμα (κόκκοι) αλλά και:
https://www.youtube.com/watch?v=0olpSN6_TCc&list=PLTZM4MrZKf
W8JLYNhJe2uWNa0eIfent3B&index=9 (1:57- 6:20)
– υδροφοβα - πολλές κλίμακες
https://www.youtube.com/watch?v=Ru6QXMdXpBA
– Ομοια φαινομενα στη φυση
https://www.youtube.com/watch?v=INfDbrsqNco
– Δομηση σε μεγαλυτερη κλίμακα (πειραματα για παιδια)
Στο https://eclass.uth.gr/modules/document/?course=PRE_U_113,
«Ολες οι δραστηριοτητες του PriSciNet» Σελ 213 Πόσο βαρος μπορει να
αντεξει μια γέφυρα
ΔΙΑΛΕΞΗ 8
• 1Ο ΜΕΡΟΣ : Μηχανικη. Ταχυτητα. Μετρήσεις
και αναπαραστάσεις
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Η επιμονη της ταχύτητας
• 3ο ΜΕΡΟΣ: Δυναμεις. Απλές μηχανές.
• 4ο ΜΕΡΟΣ: Δυνάμεις καθημερινές και
επιστημονικές. Το μοντέλο μας.
• 5ο ΜΕΡΟΣ: Εφαρμογές
Μηχανικη στα τρέχοντα βιβλία του

Δημοτικού
• Πέμπτη Δημοτικου σελιδα 162 τετραδιο εργασιων
Ταχύτητα , Μετρηση ταχυτητας, Δυναμεις από επαφη και από αποσταση, Πίεση
• Πέμπτη Δημοτικου σελ 104 βιβλιο μαθητη
Δυναμεις, Ταχυτητα, Δυναμεις από επαφη και από αποσταση, Πίεση
Μπορειτε να βρειτε και τα εμπλουτισμένα βιβλια εδώ
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v2/course-main.jsp?handle=8547/77
ΜΕΡΟΣ 1ο
• Ταχυτητα
Γλωσσικά
• Ταχύτητα
https://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.ht
ml?lq=%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%8D%CF%84%CE%B7%CF
%84%CE%B1&sin=all
• Βραδύτητα
https://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.ht
ml?lq=%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%B4%CF%8D%CF%84%C
E%B7%CF%84%CE%B1&dq=
•
Ποιες άλλες λεξεις θα ψάχνατε; Τι συνδηλώσεις σας
έρχονται στο νου; Τι συναισθήματα;
Οψεις της ταχύτητας

• Σβελτάδα (μολις που ειδαμε κατι. Θαυμασμος, ισως και κινδυνος)
• Βραδυτητα (ενοχληση, ισως κατι επικινδυνο)
• Μετρια Κινηση ( συνηθης ζωη, μπορω να το διαπραγματευτω)
Γιατι να θελω να κάνω όλες αυτές τις διαφορετικές καταστάσεις οψεις
της ιδιας εννοιας; Πώς νοιωθετε απέναντι σε μια τέτοια προσέγγιση;
Ιστορικά:
• Σε κάποιες περιπτώσεις πολλές ταχύτητες εμφανιζονται δεμένες σε
ένα φαινόμενο
– Ελεύθερη πτώση https://www.youtube.com/watch?v=E43-CfukEgs
– Πτώση σε κεκλιμένο επίπεδο
– Πέταγμα προς τα πάνω
– Πέταγμα προς τα πάνω σε κεκλιμένο επίπεδο
– Αργό σταμάτημα όταν σπρώξω κάτι
https://phet.colorado.edu/el/simulation/forces-and-motion-basics
• Δυσκολια: να «δουμε» την ταχύτητα με λεπτομέρεια στο χρονο και

στο χώρο (στιγμιαια ταχύτητα). Εσεις μπορειτε;
• H αμερικανικη επαληθευση των πειραματων του Γαλιλαιου:
https://www.youtube.com/watch?v=AYz_K3mwq6A
Εντάξει…
• Πώς θα ορίζατε εσεις την ταχύτητα;
• Περιμένετε ότι θα χρειαστειτε αριθμούς γι
αυτό; Είναι αναγκαίο;
• Αν χρησιμοποιήσουμε αριθμούς σας ενοχλεί,
σας ευχαριστεί ή είναι αδιάφορο;
Εντάξει…
• Πώς θα ορίζατε εσεις την ταχύτητα;
• Πχ πόσος χρόνος χρειάζεται για να περάσει

ένα αντικειμενο ολόκληρο από ένα σημείο;
• Πώς θα οριζατε την ταχυτητα αν ηταν δική
σας αποφαση;
• Θα δίνατε ένα ορισμό ή πολλούς,
διακρίνοντας περιπτώσεις;
Όλα αυτά να μπουν κατω από την
εξουσια ενός βελους;
• Και ενός τύπου v=s/t ;
• Γιατι να γινει αυτο;
• Μήπως θα προτιμουσατε μια ζωγραφια;
Γραφικές παραστάσεις
• Η απόσταση σαν συνάρτηση του χρονου
• https://www.youtube.com/watch?v=GtoamAL
POP0
Προσδιορισμός της ταχύτητας
10cm
Η ταχυτητα σαν συνάρτηση του

χρονου
• (σχημα και λογισμικο)
• Γιατι όχι σαν συνάρτηση της αποστασης;
Ασκηση αυτοαξιολογησης
Σημειώστε με Σ την πρόταση που θεωρείτε Σωστή και με Λ τη πρόταση που θεωρείτε Λάθος.
(Δωρο από τον Κ. Ναουμ)
1. Αν δύο σώματα που κινούνται διανύουν το ίδιο διάστημα στον ίδιο χρόνο, τότε
τα δύο σώματα κινούνται με την ίδια ταχύτητα.
1. Αν δύο σώματα που κινούνται διανύουν το ίδιο διάστημα σε διαφορετικούς
χρόνους, τότε μεγαλύτερη ταχύτητα έχει το σώμα που χρειάζεται τον λιγότερο
χρόνο.
1. Αν δύο σώματα που κινούνται για τον ίδιο χρόνο αλλά διανύουν διαφορετικά
διαστήματα, μεγαλύτερη ταχύτητα έχει το σώμα που διανύει το μεγαλύτερο
διάστημα.
1. Αν δύο σώματα που κινούνται διανύουν το ίδιο διάστημα σε διαφορετικούς

χρόνους, τότε μικρότερη ταχύτητα έχει το σώμα που χρειάζεται τον
περισσότερο χρόνο.
1. Αν δύο σώματα που κινούνται για τον ίδιο χρόνο αλλά διανύουν διαφορετικά
διαστήματα, μικρότερη ταχύτητα έχει το σώμα που διανύει το μικρότερο
διάστημα.
1. Αν ξέρουμε το διάστημα που διανύει ένα σώμα που κινείται, αλλά δε ξέρουμε
το χρόνο που χρειάστηκε για αυτήν την κίνηση, τότε δε μπορούμε να
υπολογίσουμε την ταχύτητα του σώματος.
1. Αν ξέρουμε τον χρόνο κίνησης ενός σώματος αλλά δε ξέρουμε το διάστημα που
διάνυσε, τότε δε μπορούμε να υπολογίσουμε την ταχύτητα του.
Ποια είναι η σταθερή και ποια ή

μεταβαλλόμενη κίνηση;
• Ορισμός της στιγμιαίας ταχύτητας.
Διάγραμμα ταχύτητας χρόνου
• Ορισμός της επιτάγχυνσης. Είναι καλο το
όνομα «επιτάγχυνση»;
Διάγραμμα ταχύτητας- χρονου. Ένα πολύ

χρησιμο εργαλείο
https://www.youtube.com/watch?v=V5E_LLUgb
jI
Νοιωθετε
οικεία με το
διανυσμα
ταχυτητα;
• Έχετε ερωτηματα για την ταχυτητα της
Φυσικής;
Μερος 2ο
• Η επιμονή της ταχύτητας
• https://www.youtube.com/watch?v=vw3tpYh
AEnE
Πού οφείλεται η διαφορά;
• Ας φαντασθούμε αντικείμενα που στέκονται

μεσα σε ένα σταθερά κινούμενο σώμα και…
• Αντικειμενα γύρω μας που αφου σπρωχθούν
σταματουν
• Τι σας μοιαζει πιο κοντινο με τον εαυτο σας
όταν είστε σε ένα αμαξι;
Πού οφείλεται η διαφορά;
• Ας φαντασθούμε αντικείμενα που στέκονται μεσα σε

ένα σταθερά κινούμενο σώμα και…
• Αντικειμενα γύρω μας που αφου σπρωχθούν
σταματουν
• Η ταχυτητα εύκολα βρίσκεται και χάνεται καθώς

αλλάζουμε πλαίσιο; https://youtu.be/M9P-
eDS3oMc?t=222
ή
• είναι μια «προίκα» που χάνεται δυσκολα;
https://youtu.be/Z_L911Yoybg?t=17
Η ταχύτητα είναι μια «φορτική»

προίκα
• https://www.youtube.com/watch?v=AyRJE1w
5EU0
• https://www.youtube.com/watch?v=NWoTad
pyxV4
Νοητικά πειράματα
• Ένα βλημα τρέχει διπλα μας. Μπορούμε να το πιάσουμε;
• Πετάμε ένα μπαλακι στο αυτοκινητο. Πού θα πέσει;
• Περπαταμε και μας πέφτει ένα αντικειμενο. Που θα πέσει;
• Ένα ιστιοφορο ταξιδευτει με σταθερη ταχυτητα. Κατι
πέφτει από το κατάρτι. Πού θα πέσει;
Κάθε κομματι εχει τη δικη του κινηση.
https://www.youtube.com/watch?v=Cy70G3iB22o
• Ασκηση ψυχολογικής παρατήρησης: Γιατι είναι τοσο

πειστικο το αισθημα του ανοικειν;
Πώς μπορουμε να βοηθησουμε τον

εαυτο μας
Να οικειοποιηθει αυτή την πραγματικοτητα;
• ένα ταξιδι με το αυτοκινητο ή το λεωφορείο
• Η σκέψη ότι τωρα ο έλεγχος του εαυτου μου
είναι πιο λιγος
• η δυσκολια να σταματησουμε ένα αμάξι που
κυλαει
*Α Νομος: Η εποχούμενη *
[Καθηγητής]:
Ο ανθρωπος σε ενα αυτοκινητο που κινείται σταθερά
είναι μια ανθρώπινη βολίδα.
Το αυτοκινητο απλως τον κρατά για να μην πέσει
και σπρώχνει τον αέρα απο μπροστά του
https://www.bbc.co.uk/news/extra/tgh54itx0b
/grenoble-children-jump-from-fire
[Μαθητής/τρια]:
Τρέχεις
Το σώμα σου
φτερό στη βούλησή σου
Νομίζεις
Η μάζα σου ξέρει καλύτερα

Ανατριχιάζει
Εύθραυστη
Ψάχνεται
https://www.youtube.com/watch?v=3qNjt04b
Κοιτάζει γύρω της pQM
Σύντροφοι στη γιορτή
Οι πιθανοί τεμαχιστές της
Βίντεο
• Ποια είναι η κεντρική ιδέα σε αυτό το
κομμάτι;
Μερος 3ο
• Απλές μηχανές και Δυνάμεις
Απλες μηχανες
• https://www.explorelearning.com/index.cfm?
method=cSearch.actDoSearch&NewSearch=1
&uncompiledQuery=simple+machines&Submi
t=GO
Απλες μηχανες
• Μοχλοι και τριβη

https://www.youtube.com/watch?v=co7vGKzU4
PM
• Τροχαλιες
https://www.youtube.com/watch?v=73vnrGYmS
5U
• Δυναμεις
https://www.youtube.com/watch?v=pJllHOIZTjQ
Οψεις της δυναμης

• Δυναμη σημαινει ενταση; (ενας πελωριος βραχος
κάθεται στο έδαφος). Υπαρχει δυναμη;
• Ένα βιβλίο πάνω σε ένα τραπέζι
• Τι μας κινητοποιει να αναγνωρισουμε

ψυχολογικά την παρουσια δυναμης; Μια
σφοδρη κινηση; Η προοπτική μιας εκρηξης ή
μιας καταστροφης; Το αδιαβλητο; Αυτό που μας
επιβάλεται;
Μηχανικη στην ποιηση και τη
λογοτεχνια;
Δυναμη
https://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%94%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%BC%CE%B7Οξυγονο
Σβελτο
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%A3%CE%B2%CE%AD%CE%BB%CF%84%CE%BF
Βάρος
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%B2%CE%AC%CF%81%CE%BF%CF%82
Βαρύτητα
https://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%B2%CE%B1%CF%81%CF%8D%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1
Βαρύ
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%B2%CE%B1%CF%81%CF%8D
Ελαφράδα
https://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CF%86%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%B1
Αργο
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=word:11489
Ταχυ
https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=word:20261
Ταχύτητα
https://www.greek-
language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/search.html?lq=%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%8D%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1
Τι μπορει να είναι η «δυναμη;»

Που υπάρχει «δύναμη»;
Τριβη
• Όταν θελουμε
πολλή ή λίγη
τριβή
Πατατες και τριβες

https://www.youtube.com/watch?v=AIb2tUoe8rw
Τριβη και μετακινηση
https://www.youtube.com/watch?v=2qbMbSGRbWI
Αντίσταση
Πως μετραμε τη δυναμη; Τι μετραμε

εδώ;
Είναι δυναμεις;
• Είναι η τριβή δυναμη; Ή είναι μια κατασταση;
• Είναι η αντισταση ενός εμποδιου δυναμη;
• Είναι το βάρος δύναμη ή ζόρισμα;
• Υπάρχει δυναμη όταν κατι είναι ακίνητο;
• Εχει σημασια η προσπαθεια ή το αποτέλεσμα;
• Και γιατι να είναι η «δυναμη» ΕΝΑ πραγμα;
Γιατι όχι πολυσημία όπως με τη μάθηση; Ή με
την αισθηση;
Δυναμη στη γλωσσα
Δείτε και:
https://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CE%B
4%CF%8D%CE%BD%CE%B1%CE%BC%CE%B7&dq=
Όλα αυτά να μπουν κατω από την
εξουσια ενός βελους;
• Χρησιμοποιείτε τη δυναμη στην καθημερινή
σας ζωη. Σιγουρα εχετε ασχοληθει με αυτή
και στην υποχρεωτική εκπαιδευση
• Τι είναι λοιπον η δυναμη για εσας, όταν
αναφέρεται σε φυσικά φαινομενα;
• Υπαρχει ενας ή πολλοι ορισμοί;
• Δώστε 10 λεπτα να το σκεφτειτε και γράψτε

κατι για εσας
Αρα
• Ξέρουμε πολλά για τις δυνάμεις και τις κινήσεις αλλα ίσως
λιγότερα από όσα νομίζουμε.
Τι ξέρουμε από τον καθημερινή μας λόγο και την εμπειρία μας;
- Χρειάζεται δύναμη για να έχουμε κίνηση
- Οι δυνάμεις αλλάζουν την κίνηση
- Τις δυνάμεις τις νοιώθουμε
- Η μεγάλη διαφορά είναι ανάμεσα στην ακινησία και την κίνηση
- Οι δυνάμεις παραμορφώνουν
Είναι έτσι; Τι μας πείθει γι αυτά; Είναι εμπειρικά δεδομένα; Είναι

υποθέσεις προς επιβεβαίωση ή απόρριψη;
4ο Μερος
• Δυναμεις καθημερινες και επιστημονικές
• Το μοντελο μας
ΚΕΝΤΡΙΚΟ
• Η «δύναμη» της
καθημερινης ζωης και η
«δυναμη» της Φυσικής
είναι διαφορετικές.
• ΔυναμηΚ και ΔυναμηΦ ;
• Ναι κάποιες φορές
μπορουμε να βάλουμε
τη μια στη θεση της Ακομα και όταν νομιζουμε ότι αφορά
φυσικά φαινόμενα.
άλλης αλλα όχι παντα «Μπήκε με δύναμη μέσα στο
δωμάτιο»
Φυσική: Μια νεα προταση για τις κινησεις

και τις δυνάμεις
Μας ερχεται «φυσικό» να πούμε Οι Φυσικοί λένε
Χρειάζεται δύναμη για να έχουμε κίνηση Χμ! Μπορείς να κινείσαι και η συνολική
δύναμη πάνω σου να είναι 0. Αν όμως
ήσουν ακίνητη χρειάζεται να ασκηθεί
δύναμη για να κινηθείς
Οι δυνάμεις αλλάζουν την κίνηση Ναι
Τις δυνάμεις τις νοιώθουμε Όχι πάντα. Δεν «νοιωθουμε» το βαρος

ενός άλλου σώματος άμεσα (το πόσο
δυνατά το τραβά η Γη). Καποιες φορες
«νοιωθουμε» δυναμεις που εμεις δεν
δεχόμαστε στο μοντέλο μας (οι Φυσικοι)
Η μεγάλη διαφορά είναι ανάμεσα στην Η μεγάλη διαφορά είναι ανάμεσα στη
ακινησία και την κίνηση σταθερή και τη μεταβαλλόμενη κίνηση
Οι δυνάμεις παραμορφώνουν Ναι αλλα και μπορούν να προέλθουν από

παραμορφώσεις
1ος Νομος του Νευτωνα
• https://youtu.be/Q0Wz5P0JdeU
ΔυναμηΦ -Το μοντελο (1)
Οι κανόνες του μοντέλου:
1. Οι δυνάμειςΦ λογαρίαζονται σε εκεινο το
σώμα που επιρεάζουν (όχι στο σώμα που τις
«ασκεί»)
2. Οι δυνάμειςΦ «χαράσονται» με
συγκεκριμένο τρόπο (πώς «χαράσουμε» τις
δυνάμεις;)
Από αποσταση
Από επαφή
ΔυναμηΦ -Το μοντελο (1,5)

Η «δυναμη» στη Φυσική ποτέ δεν εμφανιζεται μονη της.
Παντα οι δυνάμειςΦ εμφανιζονται σε ζευγαρια.
Τα δυο μελη του ζευγαριου δεν ασκουνται ΠΟΤΕ στο ιδιο
σωμα. Πάντα η κάθε δύναμηΦ του ζευγαριου
ασκειται σε άλλο σώμα
Οι δυο δυνάμεις του ζευγαριου είναι ισες στο μέγεθος,

είναι πανω στην ιδια ευθεία (= ίδια διεύθυνση) και
στρέφονται προς αντίθετες κατευθυνσεις (= αντίθετη
φορά)
3ος Νομος του Νεύτωνα (τελειως παράλογος!)
https://youtu.be/cP0Bb3WXJ_k
Ένα ποιημα
*Γ Νόμος: Γονιός και παιδί, χερι με χερι *
[Καθηγητής]: Οι δυνάμεις αφορούν πάντα δυο σώματα και έρχονται πάντα σε ζευγάρια. Δράση και
αντίδραση μιλούν μαζί: «Χάνω ορμή!» λέει η μια για το ένα σώμα. «Εγώ όμως κερδίζω», λέει η άλλη
για το άλλο
[Γονιός και Μαθητής/τρια μαζί]:

Είναι φορές που το κέρδος του ενός
Είναι το χάσιμο του άλλου
Σε μια ακριβοδίκαιη συναλλαγή
Θα γίνουν όλα έλεγες

Νόμιζες
Αξίζει ετούτη η υπακοή,

Δες γύρω σου, άλλοι έχουν τη λάμψη σου
Και εσύ χαρισμένο πλούτο την ώρα της αδυναμίας σου
Δυναμη(Φ)-Το μοντελο (2)

Ε και τι, άμα ξέρουμε τις δυνάμεις σε ένα σώμα;
Εξετάζουμε το καθετι στιγμή προς στιγμή (καρε καρε)
https://www.youtube.com/watch?v=bGRSIAjSzbU
(αλλα μας πείθει αυτό;)
https://youtu.be/WzvhuQ5RWJE
Στη φυσική εκπλησσόμαστε μόνο από τις αλλαγές στην κινηση.

«Φυσική» είναι η κινηση με σταθερη ταχύτητα και όχι μονο η ειδική
περιπτωση όπου η ταχυτητα είναι μηδεν.
Παραδείγματα:
• 1.Κινούμαι σε ένα αυτοκίνητο με σταθερή ταχύτητα. Τι μου
προσφέρει το αυτοκίνητο;
• 2. Θλάσεις
Δυναμη(Φ)-Το μοντελο (2,5)
Επιτάγχυνση
α = Δv/Δt
(phet γραφηματα)
Ένα ποίημα
*Β Νόμος: Τη μέρα που μια γονιός επισκέφθηκε την τάξη *
[Καθηγητης]: Ένα έλκηθρο κινείται προς τα αριστερά, με ταχύτητα που ελαττώνεται σταθερά. Πώς
είναι η συνολική δύναμη στο έλκηθρο;
[Γονιός]:
Πετάει η ΖΩΗ τον νέο άνθρωπο μπροστά
Θέλει κι αυτός, είναι στη Φύση του, απλώνεται
Δεν βλέπει το σαράκι στην αρχή

Κάποιοι δεν το διώχνουν ποτέ (Δεν το βλέπουν; Δεν μπορούν πια μακριά του;)
Και η φρεσκάδα φεύγει

Και τα βήματα επιβραδύνονται
Και το σαράκι τρώει, τρώει, τρώει
Μέχρι το αβέβαιο σταμάτημα; Το μετεωρισμό;
Ίσως και πέρα, στην αλλαγή πορείας, στο πισογύρισμα, στο βούρκο
Πόσοι νόμοι μπορουν να
εφαρμόζονται στην ιδια περιπτωση;
• Μπορουν να εφαρμόζουνται μαζι πολλοι
Νόμοι του Νεύτωνα;!!!
• Τι είναι ένας νόμος;
Μοντελο-Συνολικά
Στη Φυσική όποτε μιλαμε για: σπρώχνω, τραβω,
κρατώ, εμποδίζω---- όλα τα «μεταφράζουμε»
σε δυνάμεις (από απόσταση και από επαφή)
Στη Φυσική όποτε μιλάμε για τις κινήσεις
«σωμάτων» τις παρακολουθούμε με
λεπτομέρεια μέσα από τη συνδεση
Αρχικά
Θέση Δύναμη Επιτάγχυνση Νέα
ταχύτητα
Ταχύτητα Νεα θέση
Και ένα αποχωρώντας
For Mr. Grimes Who Tried To Teach
Me Physics After My Father Died (John Hodegen)
He spoke of ellipses,
of things coming round again.
He spoke of resistance,
of the forces that act upon us.
He spoke of gravity,
of the earth that draws us to itself.
He said the mass of the earth,
the changes of state.
He said that a body at rest
would remain at rest.
He said that a boy
standing at the end of a moving train
could toss the red ball of his life
up into the heavy air
and catch it again.
• Μάθατε κατι καινούργιο
• Γράψτε με δικά σας λογια τι νομίζετε ότι
μαθατε για τη ΔυναμηΦ
Μέρος 5ο
• Εφαρμογές
Χαραξη δυνάμεων
• Το βιβλίο στο τραπέζι
• Ο ανθρωπος που σπρώχνει
• Η μπάλα που πετιέται
• Η μπάλα που ταξιδεύει
• Η μπάλα μπιλιάρδου
• Μια σύγκρουση
• Ενας αθλητής που ξεκινα
• Ένα αυτοκίνητο που ξεκινα
• Το κάρο και το αλογο
Ερωτήσεις ενός φίλου
Έχουμε μια νταλίκα μάζας 2 τόνων, με ταχύτητα 90 χλμ/ώρα η οποία προσκρούει πάνω σε μια άτυχη αρκούδα που βγήκε και περπατούσε στην Εγνατία
οδό και έχουμε και μια νταλίκα μάζας 2 τόνων, με ταχύτητα 91 χλμ/ώρα η οποία προσκρούει πάνω σε ένα καναρίνι που πετούσε σε ύψος 1 μέτρου απο το
έδαφος.
ερώτηση 1: Η δύναμη που θα ασκηθεί στην αρκούδα είναι:

α) μικρότερη απο τη δύναμη που θα ασκηθεί στο καναρίνι
β) ίση με αυτή που θα ασκηθεί στο καναρίνι
γ) μεγαλύτερη απο αυτή που θα ασκηθεί στο καναρίνι
δ) δεν γνωρίζουμε
ερώτηση 2: Το σώμα του ζώου που θα παραμορφωθεί περισσότερο απο την πρόσκρουση με τη νταλίκα είναι:
α) του καναρινιού
β) της αρκούδας
γ) το ίδιο και για τα δύο
δ) δεν γνωρίζουμε
ερώτηση 3: Στη νταλίκα

α) ασκείται δύναμη απο το ζώο (όποιο κι αν είναι αυτό)
β) δεν ασκείται δύναμη απο το ζώο (όποιο κι αν είναι αυτό)
ερώτηση 4: Αν δέναμε ένα ελατήριο στο σώμα της αρκούδας και του καναρινιού, στο σημείο όπου έρχεται σε επαφή με τη νταλίκα, θα βλέπαμε το
ελατήριο
α) να πιέζεται προς τα μέσα περισσότερο στην περίπτωση της αρκούδας
β) να πιέζεται προς τα μέσα περισσότερο στην περίπτωση του καναρινιού
γ) να μην πιέζεται καθόλου προς τα μέσα στην περίπτωση του καναρινιού και να πιέζεται στην περίπτωση της αρκούδας
δ) να μην πιέζεται καθόλου προς τα μέσα στην περίπτωση της αρκούδας και να πιέζεται στην περίπτωση του καναρινιού
• https://youtu.be/2apWN173D4A
Μπιλιάρδο
https://eclass.uth.gr/modules/units/?course=PRE_U_113&id=
1378
Ο δευτερος νομος και το βημα βημα
• Ο ανθρωπος που σπρώχνει
https://phet.colorado.edu/el/simulation/forces-and-
motion-basics
• Η μπάλα που πετιέται
Ασκηση ενός φίλου
• Ενα αυτοκινητο τρέχει με 10χιλ/ώρα και
σταματά σε αποσταση ενος μέτρου
επιβραδυνόμενο σταθερά.
• Ενα άλλο αυτοκίνητο τρέχει με 20χιλ/ωρα και
σταματά με την ιδια σταθερή επιβράδυνση.
Σε πόση απόσταση θα σταματήσει;
• Τι κάνουμε για να μάθουμε;
• Νεα «προβλήματα» (πχ η πέτρα με το σχοινί) και
Παραλλαγες σε προβλήματα (πχ τι γινεται όταν
στριβει το αμάξι και νοιώθω κάποιος να με πιέζει στην
άκρη;)
• Συνειδητή αναζητηση των σημείων που η διαισθησή
μας μας οδηγεί σε άλλη κατευθυνση και ανάλυσή τους
(πχ το πεταγμα ενός νομισματος, ενα βιβλίο πάνω σε
ένα τραπέζι, πότε αρχιζει να κινειται κάτι, μπουνιές σε
σάκο, η δυναμη ως αμοιβαια «κατάκτηση» (ρακετα και
μπάλα))

Mathesis
• Αλεξιπτωτο
https://youtu.be/OIV_8bgKwOI
Επιστήμη για όλους. Σειρά πειραμάτων για

παιδιά με απλά υλικά
• Μπορειτε να το κάνετε και να το εξηγησετε;
Πώς σας ακούγονται τώρα;

ΜΕΡΟΣ 6
Την επομενη φορά

• Από τη δυναμη στην πιεση και εφαρμογές στη
μετεωρολογία
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
• Μηχανικη, Εννοιες καθημερινες και
επιστημονικες, Νομοι του Νευτωνα
ΔΙΑΛΕΞΗ 10
• 1Ο ΜΕΡΟΣ : Μηχανικη. Παραδειγματα.
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Πίεση
• 3ο ΜΕΡΟΣ: Για τη Γη
Μηχανικη στα τρέχοντα βιβλία του

Δημοτικού
• Πέμπτη Δημοτικου σελιδα 162 τετραδιο εργασιων
Ταχύτητα , Μετρηση ταχυτητας, Δυναμεις από επαφη και από αποσταση, Πίεση
• Πέμπτη Δημοτικου σελ 104 βιβλιο μαθητη
Δυναμεις, Ταχυτητα, Δυναμεις από επαφη και από αποσταση, Πίεση
Μπορειτε να βρειτε και τα εμπλουτισμένα βιβλια εδώ
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v2/course-main.jsp?handle=8547/77
Μέρος 1ο
Διαγράμματα ταχυτητας-χρονου
• https://phet.colorado.edu/el/simulation/legac
y/moving-man
Χαραξη δυνάμεων+ Νομοι του

Νεύτωνα
• Το βιβλίο στο τραπέζι
• Ο ανθρωπος που σπρώχνει τον τοιχο
• Ο ανθρωπος που σπρώχνει ένα κιβώτιο
• Η μπάλα που πετιέται και ταξιδευει
https://www.youtube.com/watch?v=CIPX4dsj5lc
• Η μπάλα μπιλιάρδου
https://www.youtube.com/watch?v=pZqkaJDaz2A&feature=related
• Μια σύγκρουση https://www.youtube.com/watch?v=BZQMfb5naz8
https://www.youtube.com/watch?v=YQD6_5XoBII
https://phet.colorado.edu/el/simulation/friction
https://www.youtube.com/watch?v=C4h-AS729JM

Αρχικά
ταχύτητα
Πώς λειτουργει η ζωνη ασφαλειας;

• https://www.youtube.com/watch?v=uRaU1H
MJyCo
Τα μορια ως μικρές μπαλίτσες
• Τα μόρια που χτυπουν
• Τα μόρια και η «πίεσή» τους
https://www.youtube.com/watch?v=p3b9pK-
O6cE
• Τα μορια και η ανωση 1
• https://phet.colorado.edu/el/simulation/legacy/b
alloons-and-buoyancy
• Τα μόρια και η άνωση 2
• https://www.youtube.com/watch?v=SRaDpDT_zn
Y
Μέρος 2ο
Πίεση
Γλωσσικά
Πιεση στην γλωσσα
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexi
ca/search.html?lq=%CE%A0%CE%AF%CE%B5%CF
%83%CE%B7&sin=all
και την ποιηση
language.gr/Resources/literature/tools/concorda
nce/search.html?lq=word:79105
• Συνδηλώσεις και συναισθήματα
Πίεση και στερεά

• Συνήθως πίεση που νοιωθουμε έντονα και
εστιασμένα
• Ορισμός της πίεσης. Ερώτημα ;
http://users.sch.gr/kassetas/yPhysicsBGymn5.htm
Γιατι πιρούνια;
Κουβαλάτε ένα κιβώτιο με νημα και σας «κοβει» τα χέρια. Τι κάνετε;

Οψεις της κατανόησης μιας έννοιας
στις ΦΕ
1. Σε ποιο ερώτημα/απορια/ αβεβαιότητα είναι
«απάντηση» η έννοια; (Ιστορια)
2. Ξέρω πώς θα μπορούσα να τη μετρήσω σε
μια συγκεκριμένη κατάσταση; (από τον
ορισμό στη μέτρηση)
3. Ξέρω με ποιες άλλες έννοιες συνδέεται
αιτιακά (ή δομικα);
Πιεση και υγρα και αέρια
Ο νομος του Πασκαλ εφαρμογές και παράδοξα

https://www.youtube.com/watch?v=jarmWzGe78k
Παράδειγμα: υδροστατική πίεση
P = Pατμ + ρ* g * h
Παραδοξα:
1. https://www.youtube.com/watch?v=EJHrr21UvY8 (λίγο
νερό νικά )
2. https://www.youtube.com/watch?v=6zeHWVUiXoc
(πώς γίνεται δοχεία με νερό διαφορετικής μάζας να
έχουν ιδια πιεση στον πάτο τους;)
Καθημερινη πιεση
1.Πίεση ατμοσφαιρικη
• https://www.youtube.com/watch?v=wo8TBL_5Zdw
• https://www.youtube.com/watch?v=c31312iN37Q
2. Πώς ρουφάμε με ένα καλαμάκι;

• https://www.youtube.com/watch?v=HUmZrtiXDik
• Μια ψυχολογική ανατροπή
Δωρο (τότε πώς και τα δένδρα είναι πανω από 10 μ
ψηλά; )
https://www.youtube.com/watch?v=BickMFHAZR0
Οψεις της υδροστατικής πίεσης

• https://www.youtube.com/watch?v=0B0EhuxJsts
• https://www.youtube.com/watch?v=QlUZwwKDq
Xo
• Πώς μπορει η υδροστατικη πιεση να είναι κρυφη
https://www.youtube.com/watch?v=_NuVjVl-JJo
• Το σωμα μας σε χαμηλη πιεση
https://www.youtube.com/watch?v=iWGGMchu6m
Q
Bonus με βίντεο
• Πειράματα με το νερό
Επιστήμη για όλους. Σειρά πειραμάτων για παιδιά με απλά υλικά
Εγγραφειτε και πάτε στο
v1:Physics+Eur2.1+20B/courseware/4e8241ca0d2c4fbf95129d1a0ca6e
938/803430f10da247308270f2b73d3e9163/?activate_block_id=block-
v1%3APhysics%2BEur2.1%2B20B%2Btype%40sequential%2Bblock%40
803430f10da247308270f2b73d3e9163
• Μπορειτε διαλέξετε ένα πείραμα, να το κάνετε και να το
εξηγησετε!
Μέρος 3ο
• Οψεις οσων εχουμε κανει στη μετεωρολογία
• (Περισσότερα σε μαθήματα του κ
Ασημόπουλου)
Καποιοι μεγάλοι παραγοντες (1/2)
• Ο Ηλιος που στελνει «δομημένη» ενέργεια
• Η Γη που στρέφεται γύρω από τον εαυτό της
• Ο «στραβος» άξονας της Γης
• http://thescienceexplorer.com/universe/what-
would-happen-if-earth-stopped-spinning
Κάποιοι μεγάλοι παράγοντες (2/2)

Κινήσεις αέρα σε μεγάλη κλίμακα
• https://www.youtube.com/watch?v=bFp3Q7LivJA
• https://www.youtube.com/watch?v=Q-gSx4KUMKI
Διαφορές στην πίεση οδηγούν σε κίνηση (υπολογισμός)
Η εκτόνωση οδηγεί σε απώλεια εσωτερικής ενέργειας
και η συμπίεση σε αύξηση εσωτερικής ενέργειας
https://www.youtube.com/watch?v=6S88XeA6fbM
https://www.youtube.com/watch?v=4qe1Ueifekg
Φαινόμενο θερμοκηπίου
https://www.youtube.com/watch?v=77inUTx0QlM
ΜΕΡΟΣ 4

ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
• Μηχανική, Πίεση σε στερεά και ρευστά,
Κάποιες εφαρμογές σε μετεωρολογία
ΔΙΑΛΕΞΗ 11
• 1Ο ΜΕΡΟΣ : Ηλεκτρισμος συντομη επανάληψη
– σύνδεση με Χημεία (και με ΤΠΕ!)
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Ηλεκτρισμός απλά κυκλωματα,
Αγωγοι και μονωτές
• 3ο ΜΕΡΟΣ: Μαγνητισμός,
Ηλεκτρομαγνητισμός
• 4ο ΜΕΡΟΣ: Ο Ηλεκτρισμός και το σώμα μας,
Ηλεκτροπληξία
Ηλεκτρισμός και Μαγνητισμος στα
Μαγνητισμός, Ηλεκτρομαγνήτες, Γεννήτριες
Μαγνητισμός, Ηλεκτρομαγνήτες, Γεννήτριες
Ηλεκτρικά φορτία και ιδιότητες, ηλεκτρικο κύκλωμα, αγωγοι και μονωτές ηλεκτρικού ρεύματος, ηλεκτροπληξία
Ηλεκτρικά φορτία και ιδιότητες, ηλεκτρικο κύκλωμα, αγωγοι και μονωτές ηλεκτρικού ρεύματος, ηλεκτροπληξία
Μέρος 1ο
• Ηλεκτρισμος συντομη επανάληψη – σύνδεση
με Χημεία (και με ΤΠΕ!)
Τα βασικά
Θετικά και αρνητικά φορτία
https://phet.colorado.edu/sims/html/coulombs-
law/latest/coulombs-law_el.html
Φαντασθειτε ότι πχ τα θετικά φορτια βγάζουν βαθυ ήχο και

τα αρνητικά ψηλό και ότι καθένα ψάχνει πώς θα κινηθει με
βάση τον ήχο που ακούει (Kalas, Don Jiovanni, κλπ). Θα
μπορουσατε να φτιάξετε μια ιστορία με βάση αυτό.
Ηλεκτρικο χοκευ
https://phet.colorado.edu/en/simulation/electric-hockey
(σύνδεση και με τη Μηχανική)
Ξεκινώντας από τις
κλίμακές μας
• Μπαλόνι που ηλεκτρίζεται
• https://phet.colorado.edu/si
ms/html/balloons-and-static-
electricity/latest/balloons-
and-static-electricity_el.html
Mathesis «Επιστήμη για όλους.»

• Μπορείτε να γραφείτε και να δείτε (ή και να
κάνετε) αυτά τα πειράματα στην ηλεκτροστατική
• https://mathesis.cup.gr/courses/course-
v1:Physics+Eur2.1+20B/courseware/2e53906af1e
74989ba8e1ea2b8a3e412/0e073a1d481548f199
37305a638357dd/?activate_block_id=block-
v1%3APhysics%2BEur2.1%2B20B%2Btype%40seq
uential%2Bblock%400e073a1d481548f19937305
a638357dd
Σταση
• Ποιες είναι οι κυριες ιδεες στο παραπάνω
κομματι της παρουσίασης;
Χημεία και ηλεκτρισμός

• Από τις μεγάλες κλίμακες στις μικρές
Ας κινηθούμε στο χώρο της φαντασιας των
Φυσικών (μικροκοσμος)
Χημικοι δεσμοί
Στην κλίμακα του nm (10-9m)
Γενικά για τους δεσμους
https://www.youtube.com/watch?v=mpw-
rFWC1Ak
Πχ
Ομοιοπολικοι δεσμοι
https://www.youtube.com/watch?v=v-U0v-C9y4o
Μεταλλικοί δεσμοί
https://www.youtube.com/watch?v=b1y2Q6YX1bQ
Κι από εκεί σε τεχνικές εφαρμογές
• Γιατι τόσος ηλεκτρισμός στην τεχνολογία; Ο
ηλεκτρισμός ως lingua franca.
• ΤΠΕ
• «Μεγεθύνοντας μια χημική αντίδραση». Η
λειτουργία ενός τύπου μπαταρίας
https://www.youtube.com/watch?v=C26pH8k
C_Wk
Στάση
• Το παραπάνω κομμάτι συνδέει τον
ηλεκτρισμό με θέματα που ήδη έχετε
συναντήσει. Αισθάνεστε ότι μάθατε κάτι
καινούργιο; Τι;
Μέρος 2ο
• Απλα κυκλωματα
Ηλεκτρικά κυκλώματα
Διαφορετικοι τρόπο για να «δουμε» τα

ηλεκτρικά κυκλώματα
1. Από την πλευρά των δυνάμεων
American Journal of Physics -- September 2012 -- Volume 80, Issue 9, pp. 782A
semiquantitative treatment of surface charges in DC circuitsRainer Müller
2. Από την πλευρα της ενέργειας
http://www.physikdidaktik.uni-karlsruhe.de/download/the_energy_book.pdf
Τα κυκλώματα από την πλευρά των
δυνάμεων
Ένα απλο κυκλωμα

Δυο αντιστάσεις σε σειρά
Δυο αντιστάσεις παράλληλα

Σταση
Ποιες είναι οι κυριοτερες ιδεες στο κομματι
αυτό;
Αισθάνεστε ότι υπαρχει συνέχεια με τις έννοιες
της Μηχανικής που μάθαμε στην προηγούμενη
διάλεξη;
Τα κυκλώματα από την πλευρά της
ενέργειας
Ηλεκτρικά κυκλώματα
Η οπτική της ροής ενέργειας
Η περιεργη συμπεριφορά των απλών
κυκλωμάτων (1/2)
• Οι μπαταριες, σε σειρα είναι τσιγκούνες
• Παράλληλα είναι σπάταλες
• http://vkollias.blogspot.com/2019/09/blog-
post.html
Η περιεργη συμπεριφορά των απλών

κυκλωμάτων (2/2)
• Ένα λαμπάκι φωτιζει περισσότερο από ένα
άλλο όταν το καθενα είναι μονο του
• Όταν μπουν μαζι σε σειρα, αυτό που φωτιζε
περισσοτερο μονο του φωτίζει τωρα
λιγοτερο!
• http://vkollias.blogspot.com/2019/09/blog-
post.html
Τι είναι η πηγή του ηλ ρεύματος
• https://www.youtube.com/watch?v=C26pH8k
C_Wk
• https://www.youtube.com/watch?v=J1ljxodF9
_g
• Πηγη ενέργειας
Ένα μοντέλο για τα απλά κυκλώματα

Οι κανονες των απλων κυκλωμάτων:
1. Μια μπαταρια ΔΕΝ ειναι πηγη των φορτιων, ΔΕΝ παρέχει ηλεκτρονια με
σταθερο ρυθμο ΟΥΤΕ δινει παντα σταθερη ισχυ (ενεργεια με σταθερο
ρυθμο). Αυτο που κανει ειναι οτι παρεχει σε καθε ηλεκτρονιο που περνα απο
αυτη το ιδιο ποσο ενεργειας, οποια πορεια και αν ακολουθησει και σε οποιο
κυκλωμα και αν εχουμε την μπαταρια. Την ενεργεια αυτη την ξοδευει τη
ηλεκτρονιο, χωρις αποταμίευση και χωρις χρεη.
2. Τα ηλεκτρονια δεν μποτιλιάρονται ουτε εχουν αραιώματα στα καλώδια.
3. Για τα φωτακια που χρησιμοποιουμε ως παραδειγμα, οσο γρηγοροτερα

τρεχουν τα ηλεκτρονια μεσα τους τοσο πιο πολυ ενεργεια θα ξοδεψουν στο
πέρασμά τους. (αν εχουμε αλλες συσκευες πχ LED λαμπες, κινητηρες κλπ
μπορει να υπαρχει μια αλλη, πιο συνθετη σχεση. Εμεις σε αυτα τα μαθηματα
δεν μπαινουμε σε αυτες τις πιο συνθετες περιπτωσεις)
Εφαρμογές του μοντέλου
• Και βοηθεια από το phet
• https://phet.colorado.edu/sims/html/circuit-
construction-kit-dc/latest/circuit-construction-
kit-dc_el.html
Σταση
• Αισθάνεστε ότι είναι ευκολο ή δυσκολο το
μοντέλο αυτό;
Ένα μοντέλο για τα απλά κυκλώματα

Εφαρμογές του μοντέλου

• Και βοηθεια από το phet
• https://phet.colorado.edu/sims/html/circuit-
construction-kit-dc/latest/circuit-construction-
kit-dc_el.html
Στάση
Ειχατε δικιο στην εκτίμησή σας για το πόσο
εύκολο ή δύσκολο ήταν να εφαρμόσετε το
μοντέλο αυτό;
Θερμικη αγωγιμότητα και Ηλεκτρική

αγωγιμότητα
• Δυο διαφορετικά πράγματα
• Πχ Οι Μαρμαρυγίες είναι
καλοί αγωγοί της
θερμότητας και κακοι
αγωγοί του ηλεκτρισμού
• Νερό με διαλυμένο αλάτι
είναι καλός αγωγός του
ηλεκτρισμού και κακός
αγωγός της θερμότητας
Mathesis «Επιστήμη για όλους.»
• Μπορείτε να γραφείτε και να δείτε (ή και να
κάνετε) αυτά τα πειράματα στα απλά κυκλώματα
• https://mathesis.cup.gr/courses/course-
v1:Physics+Eur2.1+20B/courseware/2e53906af1e
74989ba8e1ea2b8a3e412/7c5d3a68df6a4ac1a1b
35ca3da9894ac/?activate_block_id=block-
v1%3APhysics%2BEur2.1%2B20B%2Btype%40seq
uential%2Bblock%407c5d3a68df6a4ac1a1b35ca3
da9894ac
Ηλεκτρικα κυκλωματα στην ατμοσφαιρα

Στάση
Μέρος 3ο
• Μαγνητισμος/ Ηλεκτρομαγνητισμός
https://www.youtube.com/watc
h?v=WI0pGk0MMhg
https://www.youtube.com/
watch?v=HgqOuRIVyhM
Στάση
• Η έννοια της ενέργειας
• https://phet.colorado.edu/sims/html/energy-
forms-and-changes/latest/energy-forms-and-
changes_el.html
Μέρος 4ο
• Ηλεκτρισμος και το σωμα μας
Εισαγωγή: Τι δενει το δικο μας σωμα;

https://www.youtube.com/watch?v=zzP87Zdf9i
k
Οι αποστάσεις είναι αρκετά μεγάλες (20nm)
http://en.wikipedia.org/wiki/Desmosome
Το σωμα μας που διαρκως αλλαζει

http://vitanetonline.com/forums/1/Thread/100
1
Ηλεκτρισμένα κυτταρα
Τι δενει τα κυτταρα μας σε μια ενότητα;
http://www.youtube.com/watch?v=KNZpAwjCaxQ
Πώς μεταφέρονται ιόντα μέσα και εξω από το κυτταρο
http://www.youtube.com/watch?v=STzOiRqzzL4 )
Ταξίδια ηλεκτρικών σηματων στα νευρα μας
https://www.youtube.com/watch?v=_3kA7tpJAAQ
https://www.youtube.com/watch?v=Sa1wM750Rvs
(το παραμυθι με τη Φακη παρουσιάζει ένα κομματι αυτου του
μοντέλου)
Στάση
• Ποιες είναι οι κύριες ιδέες στο κομματι αυτό;
Ηλεκτροπληξία
• Ηλεκτρόλυση
στο σώμα μας!
• Ηλεκτρόλυση
• https://www.y
outube.com/w
atch?v=HQ9Fh
d7P_HA
Συνδιάζοντας τις γνώσεις μας:

Κυκλώματα + Το ηλεκτρικό μας σώμα
Επικίνδυνα επαγγέλματα
• https://www.youtube.com/watch?v=2dqRN0Z
7-_o
• Πόση τέχνη θελει να παιζεις διπλα στον
κινδυνο!
• Αυτή η αρκουδα δεν το καταλαβαινει
• https://www.youtube.com/watch?v=wtqK2_al
mJY
Και μετα στην ατμόσφαιρα

• Αστραπες
https://www.youtube.com/watch?v=lQGFvKAuj
b8
https://www.youtube.com/watch?v=b1HDQ0or
S6s
Ακομα και σημερα ένα φαινομενο με αινίγματα
https://www.youtube.com/watch?v=MVQGoSM
G4a8
Κίνδυνος από κεραυνούς
• https://www.lifo.gr/now/greece/234375/kera
ynoi-stin-ellada-posoi-anthropoi-exoyn-
pethanei-poy-peftoyn-oi-perissoteroi
• https://www.patt.gov.gr/site/index.php?optio
n=com_content&view=article&id=27504:odigi
es-prostasias-apo-keravnoys&catid=337:2013-
06-04-11-49-31&Itemid=375
Σταση
• Τι θα κάνετε για να ωφεληθείτε πρακτικά;
ΜΕΡΟΣ 5ο
Πώς συνοψίζουν τα βιβλία του
Δημοτικού
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
• Ηλεκτρισμός-Μαγνητισμος, στην τεχνολογία,
τη χημεία, το σώμα μας
• Ένα μοντέλο για τα κυκλώματα συνεχούς
ρεύματος
ΔΙΑΛΕΞΗ 12
• 1Ο ΜΕΡΟΣ : Ηχος και Γλώσσα.
• 2ο ΜΕΡΟΣ: Συντονισμός, Ήχος, Κάτι ταξιδεύει
• 3ο ΜΕΡΟΣ: Χαρακτηριστικά και ιδιοτητες του
ήχου (ταχύτητα, ανάκλαση, διάθλαση)
• 4ο ΜΕΡΟΣ: Εφαρμογές
• 5ο ΜΕΡΟΣ: Η ηχος στο σωμα μας
• 6ο ΜΕΡΟΣ: Μια γενικη ματια σε ολο το
μαθημα
Ήχος στα τρέχοντα βιβλία του
Δημοτικού
Παραγωγή, Διάδοση, Ανάκλαση, Απορρόφηση του ήχου. Ο ήχος και το σώμα μας. Ηχορρύπανση
Παραγωγή, Διάδοση, Ανάκλαση, Απορρόφηση του ήχου. Ο ήχος και το σώμα μας. Ηχορρύπανση
Ασκήσεις ήχου σε εξετάσεις

εισαγωγής σε πειραματικά σχολεία
• http://apps.athena.net.gr/trapeza/index.php?
action=preview_html&id=506
Μέρος 1ο
• Ηχος και γλωσσα. Πολύ «Αν η φωνή των γυναικών είχε άλλο τόνο, αν
δύσκολο να διακρηθούν. ήταν πιο ψιλή ή πιο βαθειά, μπορεί, ποιος
• https://speechling.com/how ξέρει, η ψυχή ολόκληρη να ήταν διαφορετική,
-to/how-to-say-good- όλη μας η ευαισθησία.»
morning-in-chinese-1128
• https://speechling.com/how Σεφέρης Επίμετρο 1925. Μέρες, Α΄. Ίκαρος,
-to/how-to-say-good- 1975. 35.
morning-in-japanese-1128
• https://speechling.com/how
-to/how-to-say-good-
morning-in-russian-1128
• https://speechling.com/how
-to/how-to-say-good-
morning-in-korean-1128
•
Μέρος 2ο
• Συντονισμός, Ηχος, Κάτι ταξιδεύει
Συντονισμός
• https://www.youtube.com/watch?v=17tqXgvC
N0E
• https://www.youtube.com/watch?v=Oc27GxS
D_bI , 6:38
• Κάτι ταξιδεύει; Πώς επηρεάζεται το ποτήρι;

Κάτι ταξιδεύει;
• https://www.youtube.com/watch?v=q9ezMbDpIHI
1:48
• Πώς μπορεί να ταξιδευει κατι υλικό σε ένα στερεό;
• Πως μπορει ένα φυσημα να «χανεται» αμεσως αλλα

αυτό το «μήνυμα» να ταξιδεύει;
https://www.youtube.com/watch?v=K_ab2cOQQ1Y
• Πώς γινεται ένα ρευμα να ταξιδευει τοσο μακριά σε
ένα υγρό;
(https://www.youtube.com/watch?v=wULZi9FrJ80
https://www.youtube.com/watch?v=YrmRKsFWV3A )
Και μάλιστα χρειάζεται υλικο
https://www.youtube.com/watch?v=YxUERaXBAU8
Στάση
• Πώς μπορει να ταξιδεύει κάτι; Τι μπορει να
είναι;
Εχουμε να κάνουμε με ένα πολύ

«λεπτό» φαινόμενο. Κάτι πολύ
«έξυπνο»
• Τίποτε δεν ταξιδεύει και όμως κατι ταξιδεύει!
• Aς δουμε ένα αεριο
• https://www.youtube.com/watch?v=aPswnDc
teS4
• https://www.youtube.com/watch?v=z_gxBUP
1aec (0:51 -2:42)
• Δείτε και στις δυο περιπτώσεις τη σημασία
της αδράνειας και της ελαστικότητας
Λέμε ότι ταξιδευει «ενέργεια»
• Για να καταφέρει αυτό το κατόρθωμα, αυτό που
ταξιδεύει, αποκτά πολύ «περίεργες» ιδιοτητες
• Αλλωτε μοιαζει με το ταξιδι ενός αντικειμενου (phet
πηγη)
• Άλλοτε όμως ΌΧΙ! (phet επαλληλιες)
• Να μια άλλη περιπτωση που καποιος αναγκαζεται να

κανει κατι διαφορετικο αλλα με κόστος! (Φόσμπερι
Φλοπ)
• https://www.youtube.com/watch?v=RaGUW1d0w8g
Μέρος 3ο
• Χαρακτηριστικά και ιδιοτητες του
ήχου(ταχύτητα, ανάκλαση, διάθλαση)
Χαρακτηριστικά
• Υψος και ένταση
• https://phet.colorado.edu
/el/simulation/legacy/sou
nd
• Ταχύτητα («σκληρά
ελατήρια» + μικρή
αδράνεια= μεγάλη
ταχύτητα)
• Παραγωγή (ταξίδι στο
σώμα)
Ανάκλαση και Διάθλαση

• Phet (ανακλαση)
• Ηχητικός φακος
https://www.youtube.com/watch?v=RLBmWF9X
o10
Στάση
• Καταλαβαίνουμε καλυτερα τώρα;
• https://www.youtube.com/watch?v=F64xcPKK
ES8, «καποιες δυσκολες συχνότητες».
Μέρος 4ο
• Εφαρμογές
Χρήση των ΤΠΕ
Μικρόφωνο και ελεύθερο

Λογισμικό
Πχ Audacity
Ζητηματα βελτίωσης του ήχου
https://www.youtube.com/watch?v=JPYt10zrclQ
Υπέρηχοι
Αραγε αν ανεβάσουμε πολύ

Ψηλά τη συχνότητα του ήχου
Θα γίνει φως;
Ηχορύπανση
1.«έρευνα βάσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
(«Burden of disease from environmental noise:
Quantification of healthy life years lost in Europe») έδειξε
ότι, μετά την ατμοσφαιρική ρύπανση, η ηχορύπανση
έρχεται δεύτερη στην κατάταξη επικινδυνότητας των
περιβαλλοντικών απειλών για την υγεία.»
https://www.kathimerini.gr/life/health/1058921/ichoryp
ansi-o-ypoylos-echthros-tis-kathimerinotitas/
2. https://www.eea.europa.eu/el/highlights/o-arithmos-
ton-eyropaion-poy
3. https://noise.eea.europa.eu/
dB
• Συγκρίνει μεταξύ τους εντάσεις ήχου
(γενικότερα εντάσεις)
• Πχ Αν 10 φορες μεγαλυτερη ένταση
(πολλαπλασιαστικά) τότε 10 φορες πιο
μεγάλο (αθροιστικά)
• Πχ αν θεωρουσαμε το μυρμήγκι ως βαση
μηκους τοτε πχ 100 φορες πιο πολύ= 20db
Table 1. Sound Intensity Levels and Intensities
Sound intensity level β (dB) Intensity I(W/m2) Example/effect
0 1 × 10–12 Threshold of hearing at 1000 Hz
10 1 × 10–11 Rustle of leaves
20 1 × 10–10 Whisper at 1 m distance
30 1 × 10–9 Quiet home
–8
40 1 × 10 Average home
–7
50 1 × 10 Average office, soft music
–6
60 1 × 10 Normal conversation
–5
70 1 × 10 Noisy office, busy traffic
80 1 × 10–4 Loud radio, classroom lecture
90 1 × 10–3 Inside a heavy truck; damage from prolonged exposure[1]
100 1 × 10–2 Noisy factory, siren at 30 m; damage from 8 h per day exposure
110 1 × 10–1 Damage from 30 min per day exposure
120 1 Loud rock concert, pneumatic chipper at 2 m; threshold of pain
140 1 × 102 Jet airplane at 30 m; severe pain, damage in seconds
160 1 × 104 Bursting of eardrums
Μέρος 5ο
• Ηχος και το σωμα μας
• Πώς ακούμε τον ήχο
Πώς ακούμε
• https://www.youtube.com/watch?v=RiVx5Lih
_44
• https://www.youtube.com/watch?v=HC4H93V
-I7A
Τα καταλαβαίνετε καλυτερα τώρα;

ΜΕΡΟΣ 6ο
Σύνοψη Γενική
ΞΑΝΑΚΟΙΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
• Θελουμε οι μαθητές να αλληλεπιδρουν με την
πραγματικότητα
• https://www.youtube.com/watch?v=CP6tUeStG
WA
• https://www.youtube.com/watch?v=9GrK3P15TY
U
• https://www.youtube.com/watch?v=8ch_H8pt9
M8
• https://www.youtube.com/watch?v=kwxf1D38G
7c
• Τα μοντέλα είναι ενας τροπος να μας αγγίξει ο
φυσικός κόσμος και να τον αγγίξουμε
Ήδη μιλαμε για ακτίνες;

• (Μήπως σας ξεγέλασα;) Γιατι ακτίνες;
• Τι είναι αυτές οι ακτίνες;
• Θα δουλέψουμε με ένα «μοντέλο» :
– Μια βασική μοιρασιά ρόλων
– Λίγοι ήρωες
– Συγκεκριμένος χαρακτήρας κάθε ήρωα
– Λεπτομέρεια στον χώρο και τον χρόνο
– Μας ενδιαφερουν αναγκαίες εξαρτήσεις (πχ
αιτιότητα)
Ένα μοντέλο για την οπτική
Ηρωες:
• Ακτίνες. Γεννούνται στα αυτόφωτα σώματα (ασ).
Συνήθως από κάθε σημείο του ασ προς όλες τις
κατευθύνσεις. Όσο είναι στο ίδιο μέσο κινούνται
ευθύγραμμα. Ανακλώνται ή απορροφώνται (μερικώς
ή ολικώς)
• Υλικά. Διαφανή, αδιαφανή, ημιδιαφανή. Επηρεάζουν
την πορεία των ακτινών.
• Αμφιβληστροειδής. Ειδικό υλικό. Πύλη των βιωμάτων
• https://ricktu288.github.io/ray-optics/simulator/ για
να δοκιμάσετε
Τι σας προτείνουμε εμεις οι Φυσικοί ( όψεις

ενός μοντέλου) για τη ΘερμότηταΦ και τη
Θερμοκρασία:
1. ΔΥΟ διαφορετικές έννοιες: θερμοκρασία και θερμότητα αντί για δυο άλλες: «ζέστη»
και «κρύο». Καθεμιά έχει ένα διαφορετικό ρόλο
2. Η θερμοκρασία σε μια περιοχή αποδίδει το αν θα γίνουν κάποιες αλλαγές σε ένα
σώμα που θα ακουμπήσει εκεί και πόσο έντονες θα είναι στιγμιαία και τοπικά.
Επίσης αλλαγές που μπορει να γίνουν στο ιδιο το σώμα. Χαρακτηρίζει τοπικά ένα
σώμα. Είναι χαρακτηριστικό του και δεν μεταδίδεται.
3. Η θερμότητα είναι ενέργεια που ταξιδεύει απο ένα σώμα σε ένα άλλο. Μπορεί να
ταξιδεύει με ακτίνες (όπως το φώς), να ταξιδεύει από ένα σώμα σε ένα άλλο όταν
1. Όταν νοιωθουμε ζεστασιά ή κρυάδα, επιρεαζόμαστε από τη ροή της θερμότητας. Αυτή η ροή σε
συνδυασμό με την ομοιόσταση στο σώμα μας καθορίζει τη θερμοκρασία στο δέρμα μας.
2. Δεν έχουμε ανάγκη να μιλάμε για αίσθημα ζεστού και κρύου, αλλά για θερμότητα που μπαίνει ή βγαίνει
από το σώμα μας
4. Η θερμότητα μπορει να προκαλέσει και άλλες αλλαγές εκτός από την αλλαγή της
θερμοκρασίας (ή και χωρίς καθόλου να αλλάξει η θερμοκρασία). Η θερμοκρασία
μπορει να αλλάξει και χωρίς να μπεί ή να βγεί θερμότητα.(πχ νερό και οινόπνευμα)
5. Ακόμα και όταν η ροή θερμότητας (είσοδος ή έξοδος) έχει ως συνέπεια μόνο αλλαγή
της θερμοκρασίας, η αλλαγή αυτή εξαρτάται από το υλικο και την ποσότητα (μάζα)
Κατ αρχας πώς φανταζόμαστε σταγόνες
https://www.youtube.com/watch?v=GClPr5Qpd5A
1. Πάντα πετιούνται μόρια νερου

2. Αλλά και κάποια μπαίνουν
3. Όσο μεγαλύτερη η θερμοκρασία του νερού τόσο
περισσότερα μόρια νερού πετιούνται έξω
4. Όσο μεγαλύτερη η πυκνότητα μορίων νερού στον αέρα
τόσο περισσότερα πέφτουν μέσα
5. Το αν εχουμε μακροσκοπικά εξάτμιση ή συμπύκνωση
εξαρτάται από το ισοζύγιο

• Τι σημαίνει «ισοζύγιο»;
• Χρήματα μπαίνουν και βγαίνουν στο
λογαριασμό μας
• Θερμική ακτινοβολία που βγαίνει από και
μπαίνει σε ένα σώμα
• Είσοδοι και έξοδοι στα συνορα μιας χώρας,
Γεννήσεις και θάνατοι σε μια χωρα
Το μοντέλο των ατόμων και των
μορίων
Αρχικά η ιδέα ότι υπάρχει ένα «ελάχιστο
κομμάτι» με κάποια «βασικά» χαρακτηριστικά
(μέγεθος, μάζα/βάρος, ομοιες ιδιότητες)
…….
ΔυναμηΦ -Το μοντελο (1)

Οι κανόνες του μοντέλου:
1. Οι δυνάμειςΦ λογαρίαζονται σε εκεινο το
σώμα που επιρεάζουν (όχι στο σώμα που τις
«ασκεί»)
2. Οι δυνάμειςΦ «χαράσονται» με
συγκεκριμένο τρόπο (πώς «χαράσουμε» τις
δυνάμεις;)
ΔυναμηΦ -Το μοντελο (1,5)
Η «δυναμη» στη Φυσική ποτέ δεν εμφανιζεται μονη της.
Παντα οι δυνάμειςΦ εμφανιζονται σε ζευγαρια.
Τα δυο μελη του ζευγαριου δεν ασκουνται ΠΟΤΕ στο ιδιο
σωμα. Πάντα η κάθε δύναμηΦ του ζευγαριου
ασκειται σε άλλο σώμα
Οι δυο δυνάμεις του ζευγαριου είναι ισες στο μέγεθος,

είναι πανω στην ιδια ευθεία (= ίδια διεύθυνση) και
στρέφονται προς αντίθετες κατευθυνσεις (= αντίθετη
φορά)
3ος Νομος του Νεύτωνα (τελειως παράλογος!)
https://youtu.be/cP0Bb3WXJ_k
Δυναμη(Φ)-Το μοντελο (2)

Ε και τι, άμα ξέρουμε τις δυνάμεις σε ένα σώμα;
Εξετάζουμε το καθετι στιγμή προς στιγμή (καρε καρε)
https://www.youtube.com/watch?v=bGRSIAjSzbU
(αλλα μας πείθει αυτό;)
https://youtu.be/WzvhuQ5RWJE
Στη φυσική εκπλησσόμαστε μόνο από τις αλλαγές στην κινηση.

«Φυσική» είναι η κινηση με σταθερη ταχύτητα και όχι μονο η ειδική
περιπτωση όπου η ταχυτητα είναι μηδεν.
Παραδείγματα:
• 1.Κινούμαι σε ένα αυτοκίνητο με σταθερή ταχύτητα. Τι μου
προσφέρει το αυτοκίνητο;
• 2. Θλάσεις
Αρχικά
ταχύτητα
Ένα μοντέλο για τα απλά

κυκλώματα


ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΟΛΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΧΙΖΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΟΛΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΧΙΖΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΚΟΛΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΣΧΙΖΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Βασικές έννοιες φυσικών

• Η χημεία της ζωής και η φύση των

Σημειώστε την ορθότερη απάντηση στην παρακάτω ερώτηση πολλαπλής επιλογής:

1.1.1 Η βιολογική έρευνα προϋποθέτει ότι:

α) οι απλές οργανικές ενώσεις μπορούν να συντεθούν στο εργαστήριο από

γ) οι ζωντανοί οργανισμοί συντίθενται από τα ίδια χημικά στοιχεία που είναι

d) η ύλη των ζωντανών οργανισμών μπορεί να κατανοηθεί με όρους των φυσικών

Φύση Των Επιστημών (ΦΤΕν)

Κοινωνικό Τα υψηλότερα οργανωτικά επίπεδα βασίζονται στα

▪ Η ανάδυση του βιολογικού επιπέδου από το φυσικό

Σημειώστε την ορθότερη απάντηση στην παρακάτω ερώτηση πολλαπλής επιλογής:

1.1.1 Η βιολογική έρευνα προϋποθέτει ότι:

α) οι απλές οργανικές ενώσεις μπορούν να συντεθούν στο εργαστήριο από

γ) οι ζωντανοί οργανισμοί συντίθενται από τα ίδια χημικά στοιχεία που είναι

d) η ύλη των ζωντανών οργανισμών μπορεί να κατανοηθεί με όρους των φυσικών

Μάθε για τη χημεία της

▪ Τα χημικά στοιχεία είναι ουσίες που

Key Ένα χημικό στοιχείο θεωρείται ουσιώδες (essential) εάν ένας

Κύκλος ζωής ενός

▪ Για να καθορίσουν ποια χημικά στοιχεία

▪ Τα υδροπονικά συστήματα έχουν Στην υδροπονική καλλιέργεια, τα

▪ Στα πειράματα ελέγχου όλα διατηρούνται

Control: Διάλυμα που Χειρισμός:Διάλυμα που περιέχει όλα τα

1.. Ένα πείραμα ελέγχου ________.

Ελέγξτε τη διαδικαστική σας γνώση

1.. Ένα πείραμα ελέγχου ________.

▪ Τα ουσιώδη χημικά στοιχεία που χρειάζονται οι οργανισμοί σε σχετικά

Πίνακας 1. Macronutrients στα Φυτά

Μάθετε για τα χημικά

▪ Τα ουσιώδη χημικά στοιχεία που χρειάζονται οι οργανισμοί σε πολύ μικρές

1.1.2 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν το άζωτο (N) ?

Ελέγξτε την εννοιολογική σας γνώση

1.1.2 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν το άζωτο (N) ?

1.1.3 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν άνθρακα (C) ?

(α) οι ρίζες των φυτών απορροφούν άνθρακα από το έδαφος

Ελέγξτε την εννοιολογική σας γνώση

1.1.3 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν άνθρακα (C) ?

(α) οι ρίζες των φυτών απορροφούν άνθρακα από το έδαφος

1.1.4 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν οξυγόνο (O2) ?

(a) οι ρίζες των φυτών απορροφούν οξυγόνο από το έδαφοςl

Ελέγξτε την εννοιολογική σας γνώση

1.1.4 Με ποιο τρόπο τα φυτά απορροφούν οξυγόνο (O2) ?

(a) οι ρίζες των φυτών απορροφούν οξυγόνο από το έδαφοςl

Μάθε για τη χημεία της

1.1.5 Ποιο από τα ακόλουθα είναι οργανική ένωση?

1 CH4 2 CO2 3 χλωροπλάστες

4 γλυκόζη 5 DNA 6 κύτταρα

7 λιπίδια 8 πρωτεΐνες 9 ένζυμα

Ελέγξτε την εννοιολογική σας γνώση

1.1.5 Ποιο από τα ακόλουθα είναι οργανική ένωση?

1 CH4 2 CO2 3 χλωροπλάστες

4 γλυκόζη 5 DNA 6 κύτταρα

7 λιπίδια 8 πρωτεΐνες 9 ένζυμα

η ζωή βασίζεται στον άνθρακα, ο οποίος συνδυάζεται με πολλά άλλα χημικά

αριθμό πολύπλοκων χημικών μορίων. Οι υδατάνθρακες ή σάκχαρα (π.χ. η

γλυκόζη), οι πρωτεΐνες (π.χ. τα ένζυμα), τα νουκλεικά οξέα (π.χ. το DNA)

και τα λίπη είναι οργανικά μακρομόρια.

▪ Τα κύτταρα, τα οργανίδια και οι

Nature of the sciences (NOTSs)

Ελέγξτε την εννοιολογική σας γνώση

1.1.6. Περίπου 25 από τα 92 χημικά στοιχεία είναι γνωστά ως ουσιώδη για τη

1.1.6. Περίπου 25 από τα 92 χημικά στοιχεία είναι γνωστά ως ουσιώδη για τη