You are on page 1of 202

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά


Τεχνολογικού Τομέα

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας


(Α.Π.Ε.)

Σπύρος Τσιώλης
Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών ΤΕ

Ενότητα 1: Εισαγωγή
Σκοποί Ενότητας

Ο στόχος της 1ης Ενότητας είναι απόκτηση από τον φοιτητή


βασικών γνώσεων της ηλιακής ενέργειας, της ηλιακής
γεωμετρίας, του φωτοβολταϊκού φαινομένου, των
διαφορετικών τεχνολογιών και να είναι ικανός να σχεδιάζει και
να υπολογίζει την ενεργειακή απόδοση των φωτοβολταϊκών
εγκαταστάσεων.

Περιεχόμενα Ενότητας
• Συνέπειες της Υπέρμετρης Κατανάλωσης Ενέργειας και λύσεις.
• Δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μέχρι το 2020.
• Ηλιακή Ενέργεια
• Φωτοβολταϊκά
• Θερμικά
• Αιολική Ενέργεια
• Γεωθερμική Ενέργεια
• Μικρά Υδροηλεκτρικά Συστήματα
• Βιομάζα
• Θεσμικό Πλαίσιο – Αδειοδότηση
5
Εισαγωγή - 1

Συνέπειες της Υπέρμετρης Κατανάλωσης Ενέργειας:


• Ενεργειακό πρόβλημα
• Ρύπανση του περιβάλλοντος
• Φαινόμενο του θερμοκηπίου
Λύσεις:
• Εξοικονόμηση & ορθολογική χρήση ενέργειας
• Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Εισαγωγή - 2

Δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μέχρι το 2020:

• 20% Ενέργεια από Ανανεώσιμες Πηγές


• 20% Μείωση των Εκπομπών Αερίων Θερμοκηπίου
• 20% Εξοικονόμηση Ενέργειας

7
Εισαγωγή - 3
Θα εξετάσουμε:
• Ηλιακή Ενέργεια
• Φωτοβολταϊκά
• Θερμικά
• Αιολική Ενέργεια
• Γεωθερμική Ενέργεια
• Μικρά Υδροηλεκτρικά Συστήματα
• Βιομάζα
• Θεσμικό Πλαίσιο – Αδειοδότηση
8

Εισαγωγή - 4
Πλεονεκτήματα:
• Αντιμετώπιση του ενεργειακού προβλήματος
• Δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον
• Συνάλλαγμα, αυτονομία
• Εφαρμογές σε απομακρυσμένες περιοχές

Μειονεκτήματα:
• Υψηλό κόστος
• Μεταβαλλόμενο χρονικά δυναμικό
• Χαμηλή απόδοση
9
Φωτοβολταϊκά - 1

10

Φωτοβολταϊκά - 2

Φωτοβολταϊκά
• Τεχνολογίες
• Αυτόνομα
• Διασυνδεδεμένα
• Υβριδικά
• Διαστασιολόγηση
• Νομοθεσία

11
Φωτοβολταϊκά - 3
Θερμικά Ηλιακά
• Τεχνολογίες
• Οικιακά
• Κεντρικά (Ψύξη - Θέρμανση)
• Ηλεκτροπαραγωγή

12

Φωτοβολταϊκά - 4
Αιολική Ενέργεια
• Άνεμος
• Είδη Ανεμογεννητριών
• Τεχνολογίες
• Αιολικά Πάρκα
• Υπολογισμοί

13
Φωτοβολταϊκά - 5
Γεωθερμική Ενέργεια
• Τεχνολογίες
• Τηλεθέρμανση
• Παραγωγή Ηλ. Ενέργειας
• Ψύξη – Θέρμανση χώρων

14

Φωτοβολταϊκά - 6
Μικρά Υδροηλεκτρικά
• Αρχή λειτουργίας
• Τεχνολογίες
• Εξοπλισμός

15
Φωτοβολταϊκά - 7
Βιομάζα
• Δυναμικό
• Ενεργειακή αξιοποίηση
• Εφαρμογές
• Προοπτικές

16

Φωτοβολταϊκά - 8

Νομοθεσία - Αδειοδότηση
Νόμοι
Στάδια Αδειοδότησης
Επικαιρότητα - Προοπτικές

17
Ηλιακή Γεωμετρία - 1
Το Ηλιακό Σύστημα

18

Ηλιακή Γεωμετρία - 2
Η τροχιά της Γης (Ελλειπτική)

19
Ηλιακή Γεωμετρία - 3
Η περιστροφή της Γης γύρω από τον ήλιο:
• Διάρκεια 365,25 ημέρες
• Διαδοχή εποχών

Η περιστροφή της Γης γύρω από το εαυτό της:


• Διάρκεια 24 ώρες
• Διαδοχή ημέρας – νύχτας

Απόκλιση: 23,45ο
20

Ηλιακή Γεωμετρία - 4
Η Περιστροφή της Γης

21
Ηλιακή Γεωμετρία - 5
Η Περιστροφή της Γης

22

Ηλιακή Γεωμετρία - 6
Προσδιορισμός θέσεων πάνω στη Γη
• Γεωγραφικό πλάτος, Γεωγραφικό μήκος

23
Ηλιακή Γεωμετρία - 7
Προσδιορισμός θέσεων πάνω στη Γη
• Γεωγραφικό πλάτος, Γεωγραφικό μήκος

24

Ηλιακή Γεωμετρία - 8

Προσδιορισμός θέσεων πάνω στη Γη


• Γεωγραφικό πλάτος, Γεωγραφικό μήκος
Το γεωγραφικό πλάτος της Αθήνας είναι 37ο 58΄ 20΄΄ Ν και το
γεωγραφικό μήκος 23ο 43΄ 0΄΄ Ε
Το γεωγραφικό πλάτος της Θεσσαλονίκης είναι 40° 31' 11.01" N
και το γεωγραφικό μήκος 22° 58' 15.42" E

25
Ηλιακή Γεωμετρία - 9
Η θέση του Ηλίου:
• Επίπεδο του τόπου (ορίζοντας)
• Ζενίθ, Ναδίρ
• Αζιμούθιο [γ]
• Γωνία ύψους [α]

26

Ηλιακή Γεωμετρία - 10
Ο Ηλιακός Χάρτης:

27
Ηλιακή Γεωμετρία - 11
Ο Ηλιακός Χάρτης (υπολογισμός με EXCEL)

Ηλιακός Χάρτης
(Αθήνα: Γεωγρ. πλάτος 37,58ο - Γεωγρ. Μήκος 23,43ο)

80

70

60 Έτος 2009
Solar Elevation

50
Μήνας 6
40
Ημέρα 21
30

20 Ανατολή 6:05

10 Δύση 20:50
0
0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360

Solar Azimouth

28

Ηλιακή Ακτινοβολία - 1

Το ηλιακό φάσμα στα


όρια της ατμόσφαιρας
(κίτρινο όριο) και στην
επιφάνεια της γης
(κόκκινη περιοχή)

29
Ηλιακή Ακτινοβολία - 2

30

Ηλιακή Ακτινοβολία - 3

31
Ηλιακή Ακτινοβολία - 4

32

Ηλιακή Ακτινοβολία - 5
Η Ηλιακή Ακτινοβολία:
• Ολική
• Άμεση
• Διάχυτη
• Διάχυτη ανακλώμενη

Συντελεστής διάχυτης ανάκλασης ή albedo:


• Επιφάνεια νερού, θάλασσα  0,05
• Ασφαλτόστρωμα  0,07
• Αγρός σκοτεινόχρωμος  0,08
• Αγρός πράσινος  0,15
• Βραχώδης επιφάνεια  0,20
• Επιφάνεια τσιμέντου  0,24 - 0,30
• Χιόνι  0,60
33
Ηλιακή Ακτινοβολία - 6

Η Ηλιακή Σταθερά:

• Στη μέση απόσταση Γης – Ηλίου 1367 W/m2


• Στην επιφάνεια της Γης 1000 W/m2 (μέγιστη)

34

Ηλιακή Ακτινοβολία - 7
Μέτρηση της ισχύος της ηλιακής ακτινοβολίας [W/m2]

35
Ηλιακή Ακτινοβολία - 8

36

Ηλιακή Ακτινοβολία - 9

Κόσμος
EU-25
Γερμανία

37
Ηλιακή Ακτινοβολία - 10

38

Ηλιακή Ακτινοβολία - 11

39
Ηλιακή Ακτινοβολία - 12

40

Ηλιακή Ακτινοβολία - 13

41
Ενότητα 2: Φωτοβολταϊκά

Σκοποί Ενότητας

Ο στόχος της 2ης Ενότητας είναι να κατανοήσει ο φοιτητής τα


βασικά χαρακτηριστικά που διέπουν το Φωτοβολταϊκό
φαινόμενο, τις τεχνολογίες φωτοβολταϊκών γεννητριών και τα
φωτοβολταϊκά συστήματα – αυτόνομα διασυνδεδεμένα.

4
Περιεχόμενα Ενότητας
• Φωτοβολταϊκά
• Αγωγοί – Ημιαγωγοί – Μονωτές
• Φωτοβολταϊκό Φαινόμενο
• Τεχνολογίες Φωτοβολταϊκών
• Φωτοβολταϊκό Πλαίσιο
• Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Διασυνδεδεμένα
• Αυτόνομα
• Υβριδικά

Φωτοβολταϊκά - 1
Αγωγοί – Ημιαγωγοί – Μονωτές
• Δομή ατόμου χαλκού

6
Φωτοβολταϊκά - 2
Αγωγοί – Ημιαγωγοί – Μονωτές
• Δομή ατόμου πυριτίου

Φωτοβολταϊκά - 3
Ημιαγωγοί
• Δομή ατόμου πυριτίου, ομοιοπολικός δεσμός

8
Φωτοβολταϊκά - 4
Ημιαγωγοί
• Δομή ατόμου πυριτίου
• Παραγωγή ελεύθερων ηλεκτρονίων με θερμική ενέργεια,
επανασύνδεση

Φωτοβολταϊκά - 5
Ημιαγωγοί - Προσμίξεις
• Με πεντασθενές άτομο (δότη). Με τρισθενές άτομο
(αρσενικό, αντιμόνιο, φώσφορος), (αργίλιο, βόριο, γάλλιο)

10
Φωτοβολταϊκά - 6
Ημιαγωγοί
• Δομή κρυστάλλου του πυριτίου με προσμίξεις

11

Φωτοβολταϊκά - 7
Δίοδος Επαφής

12
Φωτοβολταϊκά - 8
Φωτοβολταϊκό Φαινόμενο

13

Φωτοβολταϊκά - 9
Φωτοβολταϊκό Φαινόμενο

14
Φωτοβολταϊκά - 10

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:

Ισοδύναμο
Κύκλωμα:

15

Φωτοβολταϊκά - 11

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:

Ισοδύναμο κύκλωμα

16
Φωτοβολταϊκά - 12

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:
I-V Χαρακτηριστική:

Σκοτάδι

Φως
17

Φωτοβολταϊκά - 13

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:

I-V Χαρακτηριστική:

18
Φωτοβολταϊκά - 14
Φωτοβολταϊκό Στοιχείο:

I-V Χαρακτηριστική:
Όπου:
IL : το ρεύμα που προκαλεί η
ηλιακή ακτινοβολία
Ιο : το ανάστροφο ρεύμα της
διόδου
q : το φορτίο του ηλεκτρονίου
1,6*10-19 C
V : η τάση
n : σταθερά = 1
K : σταθερά Boltzmann =
1,38*10-23 JK-1
T : Απόλυτη θερμοκρασία σε Κ 19

Φωτοβολταϊκά - 15

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:

I-V Χαρακτηριστική:

20
Φωτοβολταϊκά – 16α

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:

I-V Χαρακτηριστική:

21

Φωτοβολταϊκά – 16β

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:
Επίδραση της
Θερμοκρασίας:

22
Φωτοβολταϊκά - 17

Φωτοβολταϊκό
Στοιχείο:

Βαθμός Απόδοσης:

Pm I m ⋅ Vm
η= =
PHA PHA

23

Φωτοβολταϊκά - 18
Φωτοβολταϊκό Στοιχείο:
Εξέλιξη Βαθμού Απόδοσης

24
Φωτοβολταϊκά - 19
Τεχνολογίες Φωτοβολταϊκών

Στοιχεία Πυριτίου:
• Μονοκρυσταλλικό (c-Si)
• Πολυκρυσταλλικό (m-Si)
• Λεπτού υμένα (Thin film)
• Άμορφο (a-Si)

Άλλα Υλικά:
• Αρσενικούχο γάλλιο (GaAs)
• Δισεληνοϊνδιούχος χαλκός (CuInSe2)
• Θειούχος χαλκός – θειούχο κάδμιο (Cu2S/CdS)

25

Φωτοβολταϊκά - 20
Τεχνολογίες Φωτοβολταϊκών Στοιχείων:

Μονοκρυσταλλικό Πολυκρυσταλλικό Άμορφο

26
Φωτοβολταϊκά - 21
Για διαφορετικά είδη φωτοβολταϊκών στοιχείων
Τεχνολογίες Φωτοβολταϊκών:
Μονο- Πολυ-
Τεχνικά Χαρακτηριστικά Άμορφο
Κρυσταλλικό Κρυσταλλικό
Απόδοση [%] 13-16 12-14 6-8
Μέση ετήσια παραγωγή
ηλεκτρικής
ενέργειας στην Ελλάδα για
σύστημα
με νότιο προσανατολισμό και
• κατάλληλη κλίση
[kWh/kWp] 1300 1300 1300-1400
[kWh/m2] 160-185 130-160 65-140
Απαιτούμενη επιφάνεια [m2] 7-8 8-10 10-20
Ετήσια μείωση εκπομπών
διοξειδίου του άνθρακα
[kgC02/kWp] 1300 1300 1300-1400 27

Φωτοβολταϊκά - 22

Κατασκευαστικές
Λεπτομέρειες:

28
Φωτοβολταϊκά - 23

Κατασκευαστικές
Λεπτομέρειες:

29

Φωτοβολταϊκά - 24

Στοιχείο

Πλαίσιο

Συστοιχία
(Σύστημα)

30
Φωτοβολταϊκά - 25
Φωτοβολταϊκό Πλαίσιο:

31

Φωτοβολταϊκά - 26
Φωτοβολταϊκό Πλαίσιο:
Μονοκρυσταλλικό Πολυκρυσταλλικό

32
Φωτοβολταϊκά - 27
Σύνδεση Φωτοβολταϊκών Πλαισίων:

33

Φωτοβολταϊκά - 28
Φωτοβολταϊκή συστοιχία ή Φ/Β σύστημα ή Φ/Β πάρκο:

34
Φωτοβολταϊκά - 29
Φωτοβολταϊκή συστοιχία ή Φ/Β σύστημα ή Φ/Β πάρκο:

35

Φωτοβολταϊκά - 30
Φ/Β Πλαίσιο:

36
Φωτοβολταϊκά - 31
Φ/Β Πλαίσιο:

37

Φωτοβολταϊκά - 32
Φ/Β Πλαίσιο:

38
Φωτοβολταϊκά - 33
Φ/Β Πλαίσιο:

39

Φωτοβολταϊκά - 34
Φ/Β Πλαίσιο:
Φωτοβολταϊκές Γεννήτριες
Ηλεκτρικά χαρακτηριστικά σε πρότυπες συνθήκες δοκιμών
Ονομαστική ισχύς (Pmax) 220 W 210 W
Τάση στο σημείο μέγιστης ισχύος (Vmpp) 29,2 V 28,8 V
Ρεύμα στο σημείο μέγιστης ισχύος (Impp) 7,54 A 7,30 A
Τάση ανοικτού κυκλώματος (Voc) 36,5 V 36,4 V
Ρεύμα βραχυκύκλωσης (Isc) 8,20A 8,03 A
Θερμοκρασιακός συντελεστής (aVoc) -0,357 %/ C -0,357 %/oC
o

Θερμοκρασιακός συντελεστής (aIsc) 0,053 %/oC 0,053 %/oC


Θερμοκρασιακός συντελεστής (aPmax) -0,485 %/oC -0,485 %/oC
Βαθμός απόδοσης (ηm) 13,4 % 12,8 %
Διαστάσεις Φ/Β γεννήτριας (Μ*Π*Υ) 1652Χ994Χ46 mm
Πρότυπες συνθήκες δοκιμών: 1000 W/m , 25 oC , AM1,5
2

40
Φωτοβολταϊκά - 35
Φ/Β Πλαίσιο – Επίδραση της θερμοκρασίας:

Παράδειγμα:
Να υπολογιστούν: Uoc, Isc και Pmpp για θερμοκρασία 55 oC και για
ακτινοβολία 1000 και 600 W/m2
Λύση: Για 1000 W/m2 .
= U oc,25 ⋅ (1 + ∆θ ⋅ a U=
U oc,55 ) 35,54 ⋅ (1 + (55 − 25) ⋅ (−0, 0033))
= 32, 02 V

Isc,55= Isc,25 ⋅ (1 + ∆θ ⋅ a I )= 8,11 ⋅ (1 + (55 − 25) ⋅ (0, 00059))= 8, 25 A

Pmpp,55= Pmpp,25 ⋅ (1 + ∆θ ⋅ a p )= 215 ⋅ (1 + (55 − 25) ⋅ (−0, 0044))= 186, 6 W

41

Φωτοβολταϊκά - 36
Φ/Β Πλαίσιο – Επίδραση της θερμοκρασίας:

Παράδειγμα:
Να υπολογιστούν: Uoc, Isc και Pmpp για θερμοκρασία 55 oC και για
ακτινοβολία 1000 W/m2 και το Isc για 600 W/m2

Λύση: Για 600 W/m2 .

= 0, 6 ⋅ Isc,25 ⋅ (1 + ∆θ ⋅ a I )
Isc,600,55
Isc,600,55 = 0, 6 ⋅ 8,11 ⋅ (1 + (55 − 25) ⋅ (0, 00059)) = 4,95 A

Pmpp,600,55 ≅ 0, 6 ⋅ Pmpp,25 ⋅ (1 + ∆θ ⋅ a p )
Pmpp,600,55 ≅ 0, 6 ⋅ 215 ⋅ (1 + (55 − 25) ⋅ (−0, 0044)) =112, 0 W
U oc,600,55 = ??

42
Φωτοβολταϊκά - 37

Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:

• Διασυνδεδεμένα
• Αυτόνομα
• Υβριδικά

43

Φωτοβολταϊκά - 38
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Διασυνδεδεμένα

44
Φωτοβολταϊκά - 39
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Διασυνδεδεμένα

45

Φωτοβολταϊκά - 40
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Αυτόνομα

46
Φωτοβολταϊκά - 41
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Αυτόνομα

47

Φωτοβολταϊκά - 42
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Υβριδικό (Αυτόνομο)

48
Φωτοβολταϊκά - 43
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Υβριδικό (και με διασύνδεση στο δίκτυο)

49

Φωτοβολταϊκά - 44
Διασυνδεδεμένα - Φωτοβολταϊκές Γεννήτριες:
Διάταξη
• Προσανατολισμός
• Σταθερή γωνία
• Παρακολούθηση ηλίου
• Αποστάσεις
• Σκίαση
• Επιφάνεια
• Ισχύς αιχμής
• Κατασκευαστικές λεπτομέρειες

50
Φωτοβολταϊκά - 45

Διασυνδεδεμένα - Φωτοβολταϊκές Γεννήτριες:


Σταθερή γωνία:
• Προσανατολισμός – Νότιος
• Κλίση (Βέλτιστη κλίση 28-32 μοίρες)

51

Φωτοβολταϊκά - 46
Διασυνδεδεμένα - Φωτοβολταϊκές Γεννήτριες:
Σταθερή Γωνία:
• Αποστάσεις

52
Φωτοβολταϊκά - 47
Η καμπύλη του λόγου α/u για γεωγραφικό
πλάτος 30 μοίρες, α/u=1,8

53

Φωτοβολταϊκά - 48

Για γεωγραφικό πλάτος 37 μοίρες:

54
Φωτοβολταϊκά - 49
Καμπύλη απόστασης ε σε σχέση με την κλίση των συστοιχιών,
για συστοιχίες με ύψος 1m και μηδενική κλίση εδάφους.

55

Φωτοβολταϊκά - 50
Προσέγγιση Αποστάσεων:

56
Φωτοβολταϊκά - 51
Σταθερή Κλίση – Χωροθέτηση:

57

Φωτοβολταϊκά - 52
Σταθερή Κλίση – Όψεις:

58
Φωτοβολταϊκά - 53
Διατάξεις παρακολούθησης της θέσης του ηλίου:

59

Φωτοβολταϊκά - 54
Διατάξεις παρακολούθησης της θέσης του ηλίου:

60
Φωτοβολταϊκά - 55
Διατάξεις παρακολούθησης της θέσης του ηλίου:

61

Φωτοβολταϊκά - 56
Διατάξεις παρακολούθησης της θέσης του ηλίου (ενός άξονα):

62
Φωτοβολταϊκά - 57
Διατάξεις παρακολούθησης της θέσης του ηλίου:

63

Φωτοβολταϊκά - 58
Διατάξεις παρακολούθησης της θέσης του ηλίου:

64
Φωτοβολταϊκά - 59
Διασυνδεδεμένα – Inverters:
Λειτουργίες
• Μετατροπή σε εναλλασσόμενο
• Περιορισμό των ανώτερων αρμονικών
• Αποφυγή νησίδας
• Βέλτιστο σημείο λειτουργίας
• Παρακολούθηση τάσης, ρεύματος, συχνότητας κτλ
• Μέτρηση ηλεκτρικών μεγεθών
• Επικοινωνία
65

Φωτοβολταϊκά - 60
Διασυνδεδεμένα – Inverters:
Τοπολογίες
• Μονοφασικός
• Τριφασικός

66
Φωτοβολταϊκά - 61

Διασυνδεδεμένα – Inverters:
Αποφυγή δημιουργίας νησίδας
• Μέτρηση σε τακτά χρονικά διαστήματα της σύνθετης
αντίστασης του δικτύου

67

Φωτοβολταϊκά - 62
Διασυνδεδεμένα – Inverters:
• Ανίχνευση του βέλτιστου σημείου λειτουργίας

68
Φωτοβολταϊκά - 63
Διασυνδεδεμένα – Inverters:
• Ανίχνευση του βέλτιστου σημείου λειτουργίας

69

Φωτοβολταϊκά - 64
Διασυνδεδεμένα – Inverters:
Ανίχνευση του βέλτιστου σημείου λειτουργίας:
• Μία διαταραχή ρεύματος εισάγεται περιοδικά στην
φωτοβολταϊκή πηγή ενώ μετρούνται η δυναμική αντίσταση
αυτής Zd και η στατική αντίσταση Zs. Η τάση λειτουργίας
αυξάνεται ή μειώνεται μέχρι να ικανοποιηθεί η εξίσωση του
σημείου μέγιστης ισχύος, δηλαδή: Ζd = Ζs
• Σύμφωνα με μια δεύτερη μέθοδο ελέγχου, η τάση αυξάνεται
όσο ισχύει η συνθήκη: dP/ dV > 0 που συνεπάγεται και
ταυτόχρονη αύξηση της ισχύος. Σε αντίθετη περίπτωση η
τάση μειώνεται, ενώ όταν ο ρυθμός μεταβολής είναι πολύ
κοντά στο μηδέν η τάσησταθεροποιείται.

70
Φωτοβολταϊκά – 65α
Αυτόνομα Φ/Β Συστήματα:

71

Φωτοβολταϊκά – 65β
Αυτόνομα Φ/Β Συστήματα:

• Φ/Β γεννήτριες
• Ρυθμιστής φόρτισης συσσωρευτών
• Συσσωρευτές
• Inverter

72
Φωτοβολταϊκά - 66
Αυτόνομα Φ/Β Συστήματα:
• Ρυθμιστής φόρτισης συσσωρευτών

Προστασία των συσσωρευτών από


υπερφόρτιση και βαθειά εκφόρτιση:

73

Φωτοβολταϊκά - 67
Αυτόνομα Φ/Β Συστήματα:
Συσσωρευτές:
• Στοιχεία των 2V
• Αριθμός κύκλων
• Βάθος εκφόρτισης
• Διάρκεια ζωής (Θερμοκρασία - Αριθμός κύκλων)

74
Φωτοβολταϊκά - 68
Κατηγορίες Φωτοβολταϊκών Συστημάτων:
• Υβριδικά

Μετατροπέας
Συστοιχία Ισχύος DC/AC
Συσσωρευτών
Φορτιστή
ς = Φορτία AC
~

Φ/Β Φορτία DC
Γεννήτριες Ανορθωτής

~
G
=
Γεννήτρια
Πετρελαίου

75

Φωτοβολταϊκά - 69
Συσσωρευτές:
• Διάρκεια ζωής (Θερμοκρασία)

76
Φωτοβολταϊκά - 70
Συσσωρευτές:
• Διάρκεια ζωής (Βάθος εκφόρτισης -Αριθμός κύκλων)

77

Φωτοβολταϊκά - 71
Υβριδικά Φ/Β Συστήματα:

78
Φωτοβολταϊκά - 72
Υβριδικά Φ/Β Συστήματα:

79

Φωτοβολταϊκά - 73
Υβριδικά Φ/Β Συστήματα:

500 kW

80
Φωτοβολταϊκά - 74
Φ/Β Συστήματα:

40 MW

81

Φωτοβολταϊκά - 75
Φ/Β Συστήματα:

2000 kW

82
Φωτοβολταϊκά - 76
Φ/Β Συστήματα:

2000 kW

83

Φωτοβολταϊκά - 77
Παράδειγμα:
Διαστασιολόγηση Φ/Β Συστήματος

Περιλαμβάνει:
• Διαστασιολόγηση όλων των διατάξεων του συστήματος
• Τον υπολογισμό της ετήσιας παραγόμενης ενέργειας
• Το κόστος αγοράς και εγκατάστασης
• Το κόστος συντήρησης
• Οικονομική αξιολόγηση
• Συγκριτική αξιολόγηση με άλλες πηγές

84
Φωτοβολταϊκά - 78

Διασυνδεδεμένο Φ/Β Σύστημα:


Προκαταρτικά
• Διαθέσιμο οικόπεδο - Εκτίμηση της ισχύος
• Κεφάλαιο - Εκτίμηση του κόστους (Εγκατάσταση, δίκτυο,
άλλα)
• Περιβαλλοντικά (Νατούρα, αρχαιολογία, άλλα)

85

Φωτοβολταϊκά - 79

Διασυνδεδεμένο Φ/Β Σύστημα:


Μελέτη:
Επιλογή συστήματος, υπολογισμός παραγωγής
Λογισμικά:
• PVSYST
• RETscreen
• Εταιριών κατασκευής

86
Φωτοβολταϊκά - 80
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα:

87

Φωτοβολταϊκά - 81
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα:

Ισχύς Φ/Β
Διάταξης

88
Φωτοβολταϊκά - 82

Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης- Παραδοχές:

1. Η εξοχική κατοικία κατοικείται σε όλη τη διάρκεια του έτους


2. Καταναλώσεις (μόνο εναλλασσομένου ρεύματος)

89

Φωτοβολταϊκά - 83
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης- Παραδοχές:

Χρόνος Κατανάλωση/Ημέρα
Συσκευή Ισχύς [kW]
Λειτουργίας [h] [kWh]
Φωτισμός 0,2 4,0 0,8
Ψυγείο 0,3 9,0 2,7
Τηλεόραση 0,2 4,0 0,8
Ηλεκτρική σκούπα 0,6 0,5 0,3
Πλυντήριο ρούχων 2,0 0,35 0,7
Διάφορα 0,5 0,5 0,25
ΣΥΝΟΛΟ 3,8 5,55

90
Φωτοβολταϊκά - 84
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Προσπίπτουσα
Παράδειγμα Μελέτης – Παραδοχές: Ακτινοβολία
Μήνας
[kWh]
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 53
3. Εγκατάσταση:
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 69
Οι Φ/Β γεννήτριες θα έχουν νότιο
ΜΑΡΤΙΟΣ 108
προσανατολισμό και γωνία κλίσης
ΑΠΡΙΛΙΟΣ
30ο ως προς το οριζόντιο επίπεδο 152

και χωρίς σκιάσεις ΜΑΪΟΣ 194


ΙΟΥΝΙΟΣ 204
ΙΟΥΛΙΟΣ 219
4. Ηλιοφάνεια του τόπου
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
εγκατάστασης: 201
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 152
Για γωνία κλίσης 30ο
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 107
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 70
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 54
91

Φωτοβολταϊκά - 85
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης- Παραδοχές:

5. Ημερήσια κατανάλωση ενέργειας [kWh]:


• Ε Η συνολική ημερήσια κατανάλωση ενέργειας
• Ε1  Η άμεση τροφοδοσία της κατανάλωσης σε ποσοστό
40%
• Ε2  Η έμμεση (μέσω συσσωρευτών) τροφοδοσία της
κατανάλωσης σε ποσοστό 60%
6. Αποδόσεις:
• η1 = 0,13  Ο βαθμός απόδοσης των Φ/Β γεννητριών
• η2 = 0,96  Ο βαθμός απόδοσης του ελεγκτή φόρτισης
• η3 = 0,90  Ο βαθμός απόδοσης των συσσωρευτών κατά τη
φόρτιση
• η4 = 0,90  Ο βαθμός των συσσωρευτών κατά τη εκφόρτιση
• η5 = 0,94  Ο βαθμός απόδοσης inverter 92
Φωτοβολταϊκά - 86
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης- Παραδοχές:

7. Η Τάση του Συστήματος:


• 24 V στoυς συσσωρευτές
• 220 V, 50 Hz στην κατανάλωση

8. Φωτοβολταϊκές Γεννήτριες:
• Απόδοση 13%
• Επιφάνεια πλαισίου 0,5 m2
• Τάση 17 V και Ρεύμα 3,7 Α
• Ονομαστική ισχύς 63 Wp
93

Φωτοβολταϊκά - 87
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης- Παραδοχές:

7. Συσσωρευτές:
• Στοιχεία των 2 V
• Βάθος εκφόρτισης 60%
• Αυτονομία: 3 ημέρες

Διαστασιολόγηση:
Με βάση τις παραπάνω παραδοχές θα υπολογισθεί:
• Ο αριθμός των Φ/Β πλαισίων που απαιτούνται
• Ο αριθμός και τo μέγεθος των συσσωρευτών και θα
επιλεγούν ο ή οι ελεγκτές φόρτισης
• και ο inverter
94
Φωτοβολταϊκά - 88
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:

• Η συνολική ημερήσια κατανάλωση είναι Ε = 5,55 kWh

• Η ενέργεια που άμεσα τροφοδοτεί τις καταναλώσεις είναι:


Ε1 = Ε*0,4 = 5,55*0,4 = 2,22 kWh

• Η ενέργεια που έμμεσα τροφοδοτεί τις καταναλώσεις είναι:


Ε2 = Ε*0,6 = 5,55*0,6 = 3,33 kWh

95

Φωτοβολταϊκά - 89
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:
Η συνολική απαιτούμενη προσπίπτουσα ενέργεια στην
επιφάνεια των συλλεκτών:
E ' = E1' + E 2'
E1 2,22
E1' = = = 18,92 kWh
η1 ⋅ η 2 ⋅ η 4 0,13 ⋅ 0,96 ⋅ 0,94

E2 3,33
E 2' = = = 35,04 kWh
η1 ⋅η 2 ⋅η 32 ⋅η 4 0,13 ⋅ 0,96 ⋅ 0,90 2 ⋅ 0,94

E ' = E1' + E 2' = 18,92 + 35,04 = 53,96 kWh

96
Φωτοβολταϊκά - 90
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:

Στο Μήνα Δεκέμβριο η μέση ημερήσια προσπίπτουσα


ενέργεια ανά μονάδα επιφάνειας είναι: 53 = 1,71 kWh
31
Και αντίστοιχα η συνολική επιφάνεια των Φ/Β γεννητριών
53,96
= 31,55 m 2
1,71
Με Φ/Β γεννήτριες εμβαδού 0,5 m2 θα χρειαστούν πλαίσια
31,55
= 63
0,5

97

Φωτοβολταϊκά - 91
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:

Συσσωρευτές:
Για αυτονομία 3 ημερών και βάθος εκφόρτισης 60% η
χωρητικότητα των συσσωρευτών είναι:
3⋅ E 3 ⋅ 5,55
= = 32,80 kWh
0,6 ⋅ η3 ⋅ η5 0,6 ⋅ 0,9 ⋅ 0,94

32800
ή για τάση 24 V: = 1367 Ah ( Αµπερόρια)
24

98
Φωτοβολταϊκά - 92
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:
Συσσωρευτές:
Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε ενδεικτικά
• Μία συστοιχία με 12 στοιχεία των 2 V σε σειρά (24 V) και με
χωρητικότητα κάθε στοιχείου 1400 Ah
• Δύο συστοιχίες συνδεδεμένες παράλληλα με 12 στοιχεία των
2 V σε σειρά (24 V) η κάθε μία και με χωρητικότητα κάθε
στοιχείου 700 Ah
• Τέσσερες συστοιχίες συνδεδεμένες παράλληλα με 12
στοιχεία των 2 V σε σειρά (24 V) η κάθε μία και με
χωρητικότητα κάθε στοιχείου 350 Ah
99

Φωτοβολταϊκά - 93
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:
Συνδεσμολογία Φ/Β Γεννητριών:
• Συνδέονται παράλληλα 32 κλάδοι με δύο Φ/Β γεννήτριες σε
σειρά, Με αυτή τη συνδεσμολογία επιτυγχάνεται κατάλληλη
τάση για τη φόρτιση των συσσωρευτών (> 24 V) και ρεύμα
32*4 = 128 Α,
• Εναλλακτικά μπορούμε να χωρίσουμε το σύστημα σε δύο ή
τέσσερα υποσυστήματα με 16 και 8 κλάδους αντίστοιχα και
με ανάλογη μείωση του ρεύματος που αποδίδεται από κάθε
υποσύστημα (δύο υποσυστήματα 64 Α, τέσσερα
υποσυστήματα 32 Α)
100
Φωτοβολταϊκά - 94
Αυτόνομο Φ/Β Σύστημα - Παράδειγμα Μελέτης – Υπολογισμοί:

Ελεγκτής Φόρτισης:
Επιλέγουμε 1 ή 2 ή 4 ελεγκτές με αντίστοιχο ονομαστικό
ρεύμα σύμφωνα με την επιλογή της συνδεσμολογίας των
Φ/Β γεννητριών
Inverter:
Επιλέγουμε inverter με ονομαστική ισχύ 4kW η οποία
καλύπτει την συνολική εγκατεστημένη ισχύ της κατοικίας, με
τάση 220 V κα συχνότητα 50 Hz

101

Ενότητα 3: Θερμικά
Σκοποί Ενότητας

Ο στόχος της 3ης Ενότητας είναι η κατανόηση από τον φοιτητή


των βασικών χαρακτηριστικών που διέπουν τα θερμικά ηλιακά
συστήματα και να είναι σε θέση κάνει βασικούς υπολογισμούς
διαστασιολόγησης.

Περιεχόμενα Ενότητας
• Θερμικά Ηλιακά Συστήματα
• Ο Ήλιος
• Ηλιακή Ακτινοβολία
• Τα Θερμικά Ηλιακά Συστήματα:
• Ηλιακοί συλλέκτες
• Δοχεία αποθήκευσης
• Σωληνώσεις
• Συστήματα ελέγχου
• Θερμικά Συστήματα Ηλεκτροπαραγωγή:
• Παραβολικών κοίλων
• Πύργου ισχύος
• Δίσκου/μηχανής - Stirling 5
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 1

Ο Ήλιος:
• Η βασική πηγή ενέργεια του πλανήτη
• Ακτινοβολούμενη ισχύς: 65 MW/ m2
• Φθάνει στη γη: 1.353 W/m2
• Το 30% ανακλάται στην ατμόσφαιρα της γης
• Φθάνει στο έδαφος 1000 W/m2
• Διαφέρει από περιοχή σε περιοχή

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 2


Ηλιακή Ακτινοβολία:

7
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 3

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 4

9
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 5

10

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 6

Τα Θερμικά Ηλιακά Συστήματα:


• Ηλιακοί συλλέκτες
• Δοχεία αποθήκευσης
• Σωληνώσεις
• Συστήματα ελέγχου

11
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 7

Ηλιακοί Συλλέκτες:
• Επίπεδοι [60ο C έως 70ο C]
• Κενού [>90ο C]

12

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 8


Επίπεδοι Ηλιακοί Συλλέκτες:

13
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 9
Ηλιακοί Συλλέκτες Κενού:

14

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 10


Ηλιακοί Συλλέκτες – Απορροφητική Επιφάνεια:

Αλουμίνιο με βαφή από χρώμιο:

Αλουμίνιο:

Πρεσαριστοί σωλήνες χαλκού:

Συγκολλημένοι σωλήνες:

15
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 11
Απόδοση Ηλιακών Συλλεκτών:

16

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 12

17
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 13

18

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 14


Συστήματα Θερμικών Ηλιακών:

Φυσικής κυκλοφορίας
• Ανοιχτού βρόχου
• Κλειστού βρόχου
Εξαναγκασμένης κυκλοφορίας (κεντρικά)

19
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 15
Σύστημα Φυσικής Κυκλοφορίας:

20

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 16


Σύστημα Φυσικής Κυκλοφορίας:

21
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 16
Σύστημα Εξαναγκασμένης Κυκλοφορίας:

22

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 16


Σύστημα Εξαναγκασμένης Κυκλοφορίας:

23
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 16
Σύστημα Combi:

24

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 16


Θερμοδοχεία Αποθήκευσης:

25
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 17
Σχεδίαση:

26

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 18


Εγκατάσταση:

27
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 19
Εγκατάσταση:

28

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 20

Δυνατότητες Αξιοποίησης:
• Οικιακή χρήση
• Ψύξη – Θέρμανση χώρων (Βιομηχανία)
• Ηλεκτροπαραγωγή

29
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 21

Οικιακή Χρήση:
• Ελλάδα, ευνοϊκές συνθήκες
• 600.000 εγκατεστημένα
• 50.000 πωλήσεις το έτος

30

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 22


Ψύξη – Θέρμανση Χώρων (Βιομηχανία):
Στην περίπτωση που για την κάλυψη των αναγκών σε ψύξη
επιλεγεί ως λύση ένα θερμικό ηλιακό σύστημα, η συλλεγόμενη
θερμότητα τροφοδοτεί ψυκτικές μηχανές κύκλου απορρόφησης,
προκειμένου να αυξηθεί η πίεση και η θερμοκρασία του
ψυκτικού μέσου, όταν αυτό βρίσκεται σε αέρια φάση. Τα
γνωστά σε όλους ψυγεία τύπου camping λειτουργούν με βάση
αυτή την αρχή, η οποία σήμερα εφαρμόζεται και σε
μεγαλύτερες έως πολύ μεγάλες μονάδες.

31
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 23

Θερμικά Συστήματα Ηλεκτροπαραγωγή:


• Παραβολικών κοίλων
• Πύργου ισχύος
• Δίσκου/μηχανής - Stirling

32

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 24


Παραβολικά Κοίλα:
• Παρακολούθηση ηλίου
• Θερμοκρασία: 400οC

33
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 25
Σταθμός Ηλεκτροπαραγωγής με Παραβολικά Κοίλα:

34

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 26


Σταθμός Ηλεκτροπαραγωγής:
• Σχηματική αναπαράσταση

35
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 27
Ηλιακός Πύργος:

36

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 28


Πύργου Ισχύος:
• Παρακολούθηση ηλίου
• Θερμοκρασία: 1500οC

37
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 28
Πύργου Ισχύος:

38

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 29


Ηλιακή Καμινάδα (Updraft):
• Αρχή λειτουργίας

39
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 30
Δίσκου/Μηχανής – Stirling:
• Παρακολούθηση ηλίου (2 άξονες)
• Θερμοκρασία: 800οC έως 1500οC
• Υψηλότερη απόδοση (29,4%)
• Μεγέθη 5 – 25 kW

40

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 31


Μηχανή Stirling:

41
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 32

Η Κατάσταση στην Ελλάδα:


Εφαρμογές:
• Οικίες,
• Ξενοδοχεία
• Βιομηχανίες
• Αθλητικά κέντρα κτλ
• Δεν έχουμε ηλεκτροπαραγωγή

42

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 33


Ηλιακό Χωριό – Πεύκη Αττικής 1988:

43
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 34
Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας:

44

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 35


Achaia Clauss:

45
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 36
Θέρμανση Πισίνας:

46

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 37

Πιστοποίηση-Πρότυπα
Χρηματοδότηση από Τρίτους

47
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 1

• Η μέθοδος των καμπυλών-f αναπτύχθηκε αρχικά ως τμήμα


της διατριβής του Dr. Sanford Klein :
• “A Design Procedure for Solar Heating Systems” (1976) και
έχει προκύψει από το συσχετισμό της θερμικής απόδοσης
πολλών εκατοντάδων λεπτομερών εξομοιώσεων συστημάτων
ηλιακής θέρμανσης χρησιμοποιώντας το λογισμικό
T.R.N.S.Y.S.
• Με τη μέθοδο των καμπυλών-f προσδιορίζεται για κάθε μήνα
του έτους η κάλυψη που παρέχεται από συγκεκριμένο ηλιακό
σύστημα.

48

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 2

Εφαρμογή της Μεθόδου Καμπυλών f:

49
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 3

• Με τη μέθοδο καμπυλών f υπολογίζεται η παράμετρος f που


είναι το πηλίκο του μηνιαίου θερμικού φορτίου για θέρμανση
ζεστού νερού χρήσης, από την ηλιακή ενέργεια σε σχέση με
δυο αδιάστατες παραμέτρους Χ και Υ
• Η παράμετρος Χ συνδέεται με το πηλίκο των απωλειών του
συλλέκτη προς το θερμικό φορτίο και

• Η παράμετρος Υ συνδέεται με το πηλίκο της


απορροφούμενης ηλιακής ακτινοβολίας προς το θερμικό
φορτίο.

50

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 4

Οι δύο αδιάστατοι παράμετροι Χ και Υ υπολογίζονται από τις


παρακάτω σχέσεις:

51
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 5

Όπου:

52

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 6

Όπου:

53
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 7

54

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 8

Όπου:

55
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 9

56

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 10

Η κάλυψη που παρέχεται από το ηλιακό για τον εκάστοτε Μήνα


σύστημα δίνεται από τη σχέση:

Ή από το διάγραμμα:

57
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 11

Η μέση ετήσια κάλυψη F υπολογίζεται από τη σχέση:

58

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 12

Οι Διορθωτικοί Συντελεστές:

59
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 13

Οι Διορθωτικοί Συντελεστές:

Υπολογίζεται για κάθε Μήνα:


• Tw = Επιθυμητή θερμοκρασία ζεστού νερού (περίπου 45°C ).

• Tm = Θερμοκρασία νερού τροφοδοσίας (δικτύου της πόλης)

• = Μέση μηνιαία θερμοκρασία περιβάλλοντος.

60

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 14

Οι Διορθωτικοί Συντελεστές:

61
Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων
για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 15

Οι Διορθωτικοί Συντελεστές:

62

Μελέτη Απόδοσης Θερμικών Ηλιακών Συστημάτων


για Παραγωγή Ζεστού Νερού Χρήσης - 16

Παράδειγμα:

Μήνας Κάλυψη
FR*UL = 6 φορτίου
F'R/FR = f(Χ,Υ)
Άτομα 4 m2 0,95
FR*(τα)n = 1 0,46
Κατανάλωση 50 lt/day 0,82
Κατανάλωση Vd = 200 lt/day (τα)/(τα)n = 0,93 2 0,54
Tref = 100 3 0,63
Panels = 2 1,35 m2 4 0,76

Αc = 2,70 0,89
5
c= 4,18 kJ/(kg*K) ΗΤ = 1 6 1,01
Πυκνότητα ΖΝΧ = 0,998
Ν= 1 7 1,07
Θερμ/σία νερού = 45 oC
L= 1 8 1,10
Vstore = 202,5 lt
9 1,01
Κ2 = 1,00
10 0,83
Κ3 = 1,00
11 0,62
Κ4 = 1,00
12 0,46
0,78 Μέση

63
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 38
f-Chart
Μέθοδος καμπυλών υπολογισμού θερμικού
Ηλιακού συστήματος

64

Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 39


Μέθοδος F-Chart - Δεδομένα:
Επιφάνεια οικίας 173 m2
Κατανάλωση 2.5 lt/m2/day
Κατανάλωση Vd = 432.5 lt/day
c= 4.18
Πυκνότητα ΖΝΧ = 0.998
Θερμ/σία νερού = 50 oC

Vstore = 250 lt
FR*UL = 4.7
F'R/FR = 0.94
FR*(τα)n = 0.73
(τα)/(τα)n = 0.93
Tref = 100
Panels = 5 1.35 m2
Αc = 6.75
ΗΤ = 1
Ν= 1
L= 1

65
Θερμικά Ηλιακά Συστήματα - 40
Μέθοδος F-Chart - Αποτελέσματα:
Κάλυψη φορτίου
Κάλυψη φορτίου Ποσοστό αξιοποίησης ηλιακής
Χ Υ f(Χ,Υ) από Ηλιακά
f(Χ,Υ) ακτινοβολίας [%]
[kWh/mo]

3.31 0.75 0.44 267 38


3.27 0.85 0.52 283 39
3.28 0.98 0.60 356 39
3.36 1.21 0.73 390 38
3.51 1.47 0.84 424 37
3.75 1.80 0.96 412 34
4.06 2.07 1.04 408 32
4.23 2.24 1.07 393 31
4.19 1.85 0.96 373 33
3.97 1.38 0.78 351 36
3.65 0.99 0.58 291 38
3.44 0.74 0.44 248 37
0.748 4194

66

Ενότητα 5: Αιολικά
Σκοποί Ενότητας

Ο στόχος της 4ης ενότητας είναι απόκτηση γνώσεων στον τομέα


της αιολικής ενέργειας που αφορούν στα χαρακτηριστικά του
ανέμου, στην μετατροπή της αιολικής ενέργειας σε ηλεκτρική
και στις διαφορετικές τεχνολογίες των ανεμογεννητριών. Να
μπορεί ο φοιτητής να επιλέξει την θέση εγκατάστασης
ανεμογεννητριών και να υπολογίζει την ενεργειακή τους
απόδοση.

Περιεχόμενα Ενότητας
• Ήπια ή «Αραιή» Μορφή • Αιολικοί Χάρτες Ελλάδας,
Ενέργειας Κρήτης
• Αιολική Ενέργεια στην • Κατανομή Weibull
Ευρώπη
• Ο Νόμος του Benz
• Αιολική Ενέργεια στο Κόσμο
• Εξέλιξη Α/Γ
• Ο Άνεμος
• Αιολικά Πάρκα
• Δυνάμεις Coriolis
• Επικρατέστεροι, Τύποι
• Τοπικοί Άνεμοι Α/Γ
• Μέτρηση του Ανέμου • Καμπύλη Ισχύος Α/Γ

5
Αιολική Ενέργεια – Εισαγωγή 1

Αιολική Ενέργεια – Εισαγωγή 2

7
Αιολική Ενέργεια – Εισαγωγή 3

Οφείλεται:
• Στην ηλιακή ακτινοβολία
• Ανομοιογένεια του ανάγλυφου του εδάφους
• Περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της
• Το 2% της ηλιακής ακτινοβολίας μετατρέπεται σε αιολική
ενέργεια
• Ισχύς ανέμων στη γη: 3.616Χ109 MW

Αιολική Ενέργεια – Εισαγωγή 4

• Πανάρχαια χρησιμοποίηση:
• Ιστιοφόρα πλοία, ανεμόμυλοι, άντληση νερού
• Η χρήση ατόνησε στις αρχές του αιώνα
• Αναβίωσε μετά το 1973 (πετρελαϊκή κρίση)
• Ανταγωνιστική και με προοπτικές

9
Αιολική Ενέργεια – Εισαγωγή 5
Ήπια ή «Αραιή» Μορφή Ενέργειας:
• Ανάλογη της πυκνότητας και της ταχύτητας
• 800 φορές μικρότερη του νερού
• Π.χ. τα 5 μποφώρ ή 9,5 m/s δίνουν 500 W/m2
• Απόδοση ανεμογεννήτριας (Α/Γ) <48%
• Απαιτούνται μεγάλες Α/Γ
• Αστείρευτη πηγή
• Δωρεάν πρώτη ύλη

10

Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά


Ευρώπη:

11
Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά 1
Ευρώπη:

12

Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά 2


Κόσμος:

13
Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά 3
Κόσμος:

14

Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά 4


Κόσμος:

15
Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά 5
Ελλάδα:

16

Αιολική Ενέργεια – Στατιστικά 6


Ελλάδα:

17
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 1
Ο Άνεμος:

Η άνιση θέρμανση της επιφάνειας της γης

18

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 2


Δυνάμεις Coriolis:
Δημιουργούνται
Πλανητικοί άνεμοι με διευθύνσεις

Latitude 90-60°N 60-30°N 30-0°N 0-30°S 30-60°S 60-90°S


Direction NE SW NE SE NW SE

19
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 3
Τοπικοί Άνεμοι:
• Κοντά στη θάλασσα (θαλάσσια αύρα)
Στις βουνοπλαγιές και κοιλάδες

20

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 4


Η Ενέργεια του Ανέμου:
• Εξαρτάται από την πυκνότητα του αέρα και την επιφάνεια της
ανεμογεννήτριας
• Πυκνότητα αέρα 1,225 kg/m3

21
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 5
Η ανεμογεννήτρια μετατρέπει την ενέργεια του ανέμου:
Κινητική – Μηχανική - Ηλεκτρική

22

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 6


Η ισχύς του ανέμου είναι ανάλογη της
ταχύτητας στον κύβο: Pανέμου = ½ ρv3

23
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 7

24

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 8


Μέτρηση του Ανέμου:
• Ανεμόμετρο, ανεμοδείκτης, θερμόμετρο

25
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 9
Μέτρηση του Ανέμου:
Βαρόμετρο Υγρόμετρο

26

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 10


Μέτρηση του Ανέμου:
• Συλλογή μετρήσεων

27
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 11
Μέτρηση του Ανέμου:
Ιστός 10 m Iστός 30 m

28

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 12


Μέτρηση του Ανέμου:
• Παρουσίαση αποτελεσμάτων των μετρήσεων, ροδόγραμμα

29
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 13
• Τραχύτητα της επιφάνειας
• Εμπόδια

30

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 14


Μεταβολή της Ταχύτητας του Ανέμου:
• Τύρβη

31
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 15

Μεταβολή της ταχύτητας του ανέμου


Τύρβη

32

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 16


Εμπόδια:

33
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 17
Ενίσχυση του ανέμου λόγω μορφολογίας του εδάφους:

34

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 18


«Σκίαση» Αιολικό Πάρκο:

35
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 19
Επιλογή Θέσης:
• Αιολικός χάρτης, εξασφάλιση οικοπέδου, επιτόπου επίσκεψη,
κοινωνικές αντιδράσεις, δίκτυο, μετρήσεις,.

36

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 20


Αιολικοί Χάρτες:

37
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 21
Αιολικός Χάρτης Ελλάδας:

38

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 22


Αιολικός Χάρτης Κρήτης:

39
Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 23
Κατανομή Weibull:

Μέση ετήσια
ταχύτητα ανέμου
Όπου:
c: παράμετρος κλίμακας [m/s]
k: παράμετρος μορφής [αδιάστατη]

40

Αιολική Ενέργεια – Άνεμος 24


Ο Νόμος του Benz:
Μια Α/Γ μπορεί να μετατρέψει
λιγότερο από τα 16/27 (ή 59%)
της κινητικής ενέργειας του
ανέμου σε μηχανική.

41
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 1
Εξέλιξη Α/Γ:

42

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 2


Εξέλιξη Α/Γ:

43
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 3
Εξέλιξη Α/Γ:

44

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 4


Αιολικά Πάρκα:

45
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 5
Αιολικά Πάρκα:

46

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 6


Offshore:

47
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 7
Τύποι Α/Γ, Επικρατέστεροι:

48

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 8


Α/Γ Κάθετου Άξονα:

49
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 9
Α/Γ Κάθετου Άξονα:

50

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 10


Άλλοι Τύποι Α/Γ:

51
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 11
Άλλοι Τύποι Α/Γ:

52

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 12


Απόδοση Α/Γ:

Ιδανική καμπύλη ισχύος

53
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 13
Τα μέρη της Α/Γ:

54

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 14


Α/Γ οριζοντίου Άξονα:

55
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 15
Α/Γ Οριζοντίου Άξονα:

56

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 16


Α/Γ οριζοντίου Άξονα – Πτερύγια:

57
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 17
Αεροδυναμική (όπως τα πτερύγια αεροπλάνου):

58

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 18


Πτερύγια:
• Glass fibre reinforced plastics, (GRP)
• Πλαστικό ενισχυμένο με ίνες γυαλιού

59
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 19
Α/Γ οριζοντίου άξονα – Πτερύγια:

60

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 20


Α/Γ οριζοντίου άξονα – Πτερύγια:

61
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 21
Α/Γ Οριζοντίου Άξονα – Πτερύγια:

62

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 22


Φρένο – Σύστημα Προσανατολισμού:

63
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 23
Πύργος – Θεμελίωση:

64

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 24


Ισχύς Α/Γ:

65
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 25
Ισχύς Ανέμου: ΕΑ/Γ
Εm1
Εm2

Εwind

E
P= [W] E wind = 0,5 ⋅ m ⋅ v 2 [J]
t
ηgb ηg
Cp
m = ρ ⋅ A ⋅ v [kg ]

= 0,5 ⋅ρ ⋅ A ⋅ v3 [W]
Pwind

66

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 26


PΑ/Γ
Ισχύς Α/Γ: Pm1
Pm2
1
Pwind= ρ ⋅ Α ⋅ V 3 [W] Pwind
2
1
=
Pm CP ρ ⋅ Α ⋅ V 3 [W] ηgb
2 ηg
Όπου: Cp
67
1 Pαν : Ισχύς ανέμου [W]
P=
Α/Γ CP ρ ⋅ Α ⋅ V 3 ⋅ ηgb ⋅ ηg [W]
2 ρ : Πυκνότητα ανέμου =1,25 kg/m3
A : Επιφάνεια σάρωσης δρομέα [m2]
V : Ταχύτητα ανέμου [m/s]
Cp : Αεροδυναμικός συντελεστής
Pm : Μηχανική Ισχύς [W]
Pwt : Ισχύς Α/Γ [W]
ηg : Απόδοση ηλεκτρογεννήτριας
ηgb : Απόδοση κιβωτίου ταχυτήτων
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 27
Αεροδυναμικός Συντελεστής Cp:

Cp = f (β, λ)
ω⋅ R
λ=
v
Όπου:
β : Γωνία πτερυγίων
V : Γωνιακή ταχύτητα δρομέα
R : Ακτίνα δρομέα
v : Ταχύτητα ανέμου

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 28


Αεροδυναμικός Συντελεστής Cp:

Cp = f (β, λ)
ω⋅ R
λ=
v
Όπου:
β: Γωνία πτερυγίων
ω: Γωνιακή ταχύτητα δρομέα
R: Ακτίνα δρομέα
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 29
Καμπύλη Ισχύος Α/Γ:

70

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 30


Ετήσια Ενέργεια Α/Γ:

71
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 31
• Ετήσια Ενέργεια Α/Γ

72

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 32


Ετήσια Ενέργεια Α/Γ:

73
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 33
Ετήσια Παραγόμενη Ενέργεια (ΕΠΕ) από Α/Γ υπολογισμός.

j= 20
ΕΠΕ = ∑ Pj ⋅ h j [kWh ]
j=5

Όπου:
Pj = Η ισχύς στην αντίστοιχη ταχύτητα ανέμου
hj = Το πλήθος των ωρών στο έτος με αντίστοιχη ταχύτητα ανέμου

74

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 34


Έλεγχος Ισχύος:
• Αεροδυναμικός (Stall)

• Βήματος πτερυγίων (Pitch)


• Περιστροφής ατράκτου (Yaw)

75
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 35
Ηλεκτρικό Σύστημα:
Γεννήτρια:
• Ασύγχρονη
• Σύγχρονη
Μετασχηματιστής
Σύστημα ελέγχου – Αυτοματισμοί
Γείωση
Αντικεραυνική προστασία

76

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 36


Λειτουργία με Μεταβλητές Στροφές:

ω ⋅ R  ταχύτητα ακροπτερυγίου 
λ=
v  ταχύτητα ανέµου 

Όπου:
R: Η ακτίνα του δρομέα
Ω: Η γωνιακή ταχύτητα περιστροφής
v: Η ταχύτητα του ανέμου

77
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 37

Λειτουργία με Μεταβλητές Στροφές:


Πλεονεκτήματα:
• Αύξηση παραγόμενης ενέργειας
• Μείωση της καταπόνησης
• Μείωση του θορύβου
Μειονέκτημα:
• Αύξηση του κόστους

78

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 38

Ασύγχρονη γεννήτρια
Σταθερές στροφές
Stall control

79
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 39

Ασύγχρονη γεννήτρια
Σταθερές στροφές
Pitch control

80

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 40

Ασύγχρονη γεννήτρια
Μεταβλητές στροφές
Pitch control

81
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 41

Ασύγχρονη γεννήτρια
Μεταβλητές στροφές
Pitch control

82

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 42

Σύγχρονη γεννήτρια
Μεταβλητές στροφές
Pitch control

Γεννήτρια με μόνιμους
μαγνήτες
Μεταβλητές στροφές
Pitch control

83
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 43

Ασύγχρονη γεννήτρια με
τύλιγμα στο δρομέα
Μεταβλητές στροφές
Pitch control

84

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 44

Αιολικό πάρκο
Ασύγχρονες γεννήτριες
Μεταβλητές στροφές
Pitch control

85
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 45

Σύστημα ελέγχου στροφών


Γεννήτρια με σταθερούς μαγνήτες
Pitch control ή Stall control

86

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 46

ω⋅ R
λ=
v

Cp - λ Καμπύλη

87
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 47
ΕΠΕ (Ετήσια Παραγόμενη Ενέργεια):
• Υπολογισμός
Ανεμολογικά δεδομένα Καμπύλη Ισχύος Α/Γ (1 MW)

600 1200
500 1000
Χρόνος [Ώρες]

Ισχύς [kW]
400 800

300 600

200 400

100 200

0 0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29
Ταχύτητα ανέμου [m/s] Ταχύτητα ανέμου [m/s]

88

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 48


Speed[m/s] Power[kW] Time[h]
1 21 24 1000 140 0
2 69 260
3 22 130 1000 360 0

4 219 410
23 1000 0
5 334 460
6 463 515
24 1000 0
7 598 500
8 730 480
25 1000 0
9 846 370
10 26 929 0 270 0
11 973 210
12 27 991 0 130 0

13 997 80
28 0 0
14 999 40
15 999 25
29 0 0
16 1000 20
17 1000 10
30 0 0
18 1000 5
19 1000 2
20 1000 1
89
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 49
Speed[m/s] Power[kW] Time[h] Ενέργεια [kWh]

Υπολογισμός ΕΠΕ: 1 24 140 3360


2 69 260 17940
3 130 360 46800
4 219 410 89790
5 334 460 153640
6 463 515 238445
7 598 500 299000
8 730 480 350400
9 846 370 313020
10 929 270 250830
11 973 210 204330
12 991 130 128830
13 997 80 79760
14 999 40 39960
15 999 25 24975
16 1000 20 20000
17 1000 10 10000
18 1000 5 5000
19 1000 2 2000
20 1000 1 1000
21 1000 0 2279080 90

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 50


Μεταβολή Ταχύτητας Ανέμου Καθ’ Ύψος:

91
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 51α
Τραχύτητα Εδάφους:

92

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 51


Τραχύτητα Εδάφους:

93
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 52
Τραχύτητα Εδάφους:

94

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 53


Τραχύτητα Εδάφους:

95
Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 54

96

Αιολική Ενέργεια – Α/Γ 55

97
Ενότητα 5: Γεωθερμία

Σκοποί Ενότητας

Στη 5η ενότητα ο φοιτητής λαμβάνει γενικές γνώσεις στις


τεχνολογίες γεωθερμίας ώστε να είναι σε θέση να σχεδιάζει
συστήματα αβαθούς γεωθερμίας και να υπολογίζει την
ενεργειακή απολαβή.

4
Περιεχόμενα Ενότητας
• Εισαγωγή στη Γεωθερμία
• Προέλευση
• Τρόπος Μεταφοράς
• Ταμιευτήρας
• Γεωθερμικό Πεδίο
• Τεχνολογία Απόληψης
• Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας
• Θερμικές Εφαρμογές
• Τηλεθέρμανση
• Κόστος Παραγωγής
• Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες
• Γεωθερμικά Πεδία στην Ελλάδα 5

Εισαγωγή – Γεωθερμία - 1

Ανανεώσιμη Πηγή?
Εισαγωγή – Γεωθερμία - 2

Προέλευση:

Λιθόσφαιρα (100 km)


Μανδύας (2.900 km)
Πυρήνας (3.500 km)

Εισαγωγή – Γεωθερμία - 3
Τρόπος Μεταφοράς:

• Από το εσωτερικό προς το εξωτερικό

• Αύξηση: 30o C/km = Γεωθερμική Βαθμίδα

• Γεωθερμία → Γεωθερμική Ανωμαλία


Εισαγωγή – Γεωθερμία - 4
Ταμιευτήρας:

Εισαγωγή – Γεωθερμία - 5

Γεωθερμικό Πεδίο: Θερμοκρασία >25ο C

• Υψηλής Θερμοκρασίας: >90ο C


• Χαμηλής Θερμοκρασίας: Μεταξύ 25 και 90ο C
Εισαγωγή – Γεωθερμία - 6

Τεχνολογία Απόληψης:
• Επιφανειακά
• Γεώτρηση (βάθος έως χιλιόμετρα)
• Ρυθμός απόληψης
• Επανέγχυση

Εισαγωγή – Γεωθερμία - 7
Εκμετάλλευση:
Εξαρτάται από την θερμοκρασία των γεωθερμικών ρευστών

Π.χ.
• Για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας η θερμοκρασία πρέπει
να είναι > 140ο C
• Για υδατοκαλλιέργειες 20ο C
• Για ψύξη >80ο C

12
Εισαγωγή – Γεωθερμία - 8

Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας:

• Εκτόνωσης ατμού (συνηθισμένος)


• Το γεωθερμικό υγρό εξέρχεται από την πηγή υπό πίεση και
χωρίς τη βοήθεια άντλησης
• Δυαδικού κύκλου(< 180ο C , διαβρωτικά στοιχεία)

Γεωθερμία 1
Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας – μέθοδος εκτόνωσης του
ατμού.
Γεωθερμία 2
Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας - μέθοδος δυαδικού κύκλου.

Γεωθερμία 3
Παραγωγική γεώτρηση και γεώτρηση επανεισαγωγής.
Γεωθερμία 4
Θερμικές Εφαρμογές:

• Αγροτικός τομέας: Θερμοκήπια, ξηραντήρια,


υδατοκαλλιέργειες, στάβλοι ή περισσότερες από μία
• Τηλεθέρμανση
• Θέρμανση – Ψύξη κτιρίων

Γεωθερμία 5
Τηλεθέρμανση:
Γεωθερμία 6
Κόστος Παραγωγής:

8
Κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού

6
σε c€/kWh

0
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000

Γεωθερμία 7
Εκπομπές Ρύπων:
Γεωθερμικά Πεδία στην Ελλάδα 1

Γεωθερμικά Πεδία στην Ελλάδα 2


Γεωθερμικές πηγές στην Ελλάδα. Με την εκτιμώμενη
θερμοκρασία:
Γεωθερμικά Πεδία στην Ελλάδα 3
Η Κατάσταση στην Ελλάδα:

• Πεδία Χαμηλής Θερμοκρασίας:


• Βεβαιωμένο δυναμικό: 300 MWth (700 MWth)
• Η έρευνα και διαχείριση ανήκει αποκλειστικά στο
δημόσιο, Νόμος 3175/2003
• Πεδία Υψηλής Θερμοκρασίας:
• Μήλος 120 MWth , Νίσυρος 60 MWth
• και στη Λέσβο
• Εγκατάσταση από Δ.Ε.Η. στη Μήλο
• 2 MW από το 1985 έως 1989

Αβαθής Γεωθερμία 1
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Θερμοκρασίες εδάφους σε βάθος 1 m και 15 m στο Κορωπί Αττικής


Αβαθής Γεωθερμία 2
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Αβαθής Γεωθερμία 3
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:
Αβαθής Γεωθερμία 4
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Αβαθής Γεωθερμία 5
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:
Αβαθής Γεωθερμία 6
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Αβαθής Γεωθερμία 7
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Ανάπτυξη Μελλοντικά
Τιμή Πετρελαίου Θέρμανσης
Απασχόληση
Αβαθής Γεωθερμία 8
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Αβαθής Γεωθερμία 9
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:
Αβαθής Γεωθερμία 10
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Αβαθής Γεωθερμία 11
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:
Αβαθής Γεωθερμία 12
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Αβαθής Γεωθερμία 13
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:
Αβαθής Γεωθερμία 14
Ψύξη – Θέρμανση Κτιρίων , Γεωθερμικές Αντλίες:

Ενότητα 6: Βιομάζα
Σκοποί Ενότητας

Ο στόχος της 6ης ενότητας είναι να αποκτήσει ο φοιτητής


γνώσεις σχετικά με το δυναμικό της βιομάζας, τις τεχνολογίες
εκμετάλλευσής της και να είναι ικανός να κάνει ενεργειακούς
υπολογισμούς από μονάδες βιομάζας για παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας και θερμότητας (Συμπαραγωγή)

Περιεχόμενα Ενότητας

• Εισαγωγή στη Βιομάζα


• Δυναμικό
• Πλεονεκτήματα
• Μειονεκτήματα
• Ενεργειακή Αξιοποίηση
• Τηλεθέρμανση
• Ενεργειακές Καλλιέργειες

5
Εισαγωγή Βιομάζα - 1

Τι είναι Βιομάζα;
Βιομάζα με την ευρύτερη έννοια του όρου περιλαμβάνει
οποιοδήποτε υλικό που προέρχεται από ζωντανούς
οργανισμούς και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο ή για τη
παραγωγή στερεών, υγρών και αέριων καυσίμων

Εισαγωγή Βιομάζα - 2

Ορίζεται η ύλη που έχει βιολογική (οργανική) προέλευση:


• Οι φυτικές ύλες που προέρχονται είτε από φυσικά
οικοσυστήματα, όπως π.χ. τα αυτοφυή φυτά και δάση
• Είτε από τις ενεργειακές καλλιέργειες γεωργικών και δασικών
ειδών, όπως π.χ. το σόργο το σακχαρούχο, το καλάμι, ο
ευκάλυπτος κ.ά.

7
Εισαγωγή Βιομάζα - 3

Τα υποπροϊόντα και κατάλοιπα της φυτικής, ζωικής, δασικής και


αλιευτικής παραγωγής, όπως π.χ. τα άχυρα, στελέχη
αραβόσιτου, στελέχη βαμβακιάς, κλαδοδέματα, κλαδιά
δένδρων, φύκι, κτηνοτροφικά απόβλητα, οι κληματίδες κ.ά.,

Εισαγωγή Βιομάζα - 4

Τα υποπροϊόντα που προέρχονται από τη μεταποίηση ή


επεξεργασία των υλικών, όπως π.χ. τα ελαιοπυρηνόξυλα,
υπολείμματα εκκοκκισμού βαμβακιού, το πριονίδι κ.ά.
Το βιολογικής προέλευσης μέρος των αστικών λυμάτων και
σκουπιδιών.

9
Εισαγωγή Βιομάζα - 5

Η βιομάζα αποτελεί μία δεσμευμένη και αποθηκευμένη μορφή


της ηλιακής ενέργειας και είναι αποτέλεσμα της
φωτοσυνθετικής δραστηριότητας των φυτικών οργανισμών.
Κατ’ αυτήν, η χλωροφύλλη των φυτών μετασχηματίζει την
ηλιακή ενέργεια με μια σειρά διεργασιών, χρησιμοποιώντας ως
βασικές πρώτες ύλες διοξείδιο του άνθρακα από την
ατμόσφαιρα καθώς και νερό και ανόργανα συστατικά από το
έδαφος.

10

Εισαγωγή Βιομάζα - 6

Η διεργασία αυτή μπορεί να παρασταθεί σχηματικά ως εξής:


Νερό + Διοξείδιο του Άνθρακα +Ηλιακή Ενέργεια (φωτόνια) +
Ανόργανα Στοιχεία ⇒ Βιομάζα + Οξυγόνο

11
Δυναμικό Βιομάζας - 1
Δυναμικό
Παγκόσμιο:
• 172 δισεκ. τόνοι ανά έτος ξηρού υλικού, με ενεργειακό
περιεχόμενο δεκαπλάσιο της ενέργειας που καταναλίσκεται
παγκοσμίως στο ίδιο διάστημα.
• Το τεράστιο αυτό ενεργειακό δυναμικό παραμένει κατά το
μεγαλύτερο μέρος του ανεκμετάλλευτο, καθώς, σύμφωνα με
πρόσφατες εκτιμήσεις, μόνο το 1/7 της παγκόσμιας
κατανάλωσης ενέργειας καλύπτεται από τη βιομάζα και
αφορά κυρίως τις παραδοσιακές χρήσεις της (καυσόξυλα
κλπ.).

12

Δυναμικό Βιομάζας - 2

Η συμμετοχή της βιομάζας (%) στην παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας


13
Δυναμικό Βιομάζας - 3
Δυναμικό
Ελλάδα:
• Διαθέσιμα γεωργικά και δασικά υπολείμματα ισοδυναμούν
ενεργειακά με 3-4 εκατ. τόνους πετρελαίου
• Το δυναμικό των ενεργειακών καλλιεργειών μπορεί, με τα
σημερινά δεδομένα, να ξεπεράσει άνετα εκείνο των
γεωργικών και δασικών υπολειμμάτων
• Το ποσό αυτό αντιστοιχεί ενεργειακά στο 30-40% της
ποσότητας του πετρελαίου που καταναλώνεται ετησίως στη
χώρα μας

14

Βιομάζα 1
Ένας τόνος βιομάζας ισοδυναμεί με περίπου 0,4 τόνους
πετρελαίου.

Χρήση:
Παραγωγή θερμότητας στον οικιακό τομέα (μαγειρική,
θέρμανση), για τη θέρμανση θερμοκηπίων, σε ελαιουργεία,
καθώς και, με τη χρήση πιο εξελιγμένων τεχνολογιών, στη
βιομηχανία (εκκοκκιστήρια βαμβακιού, παραγωγή προϊόντων
ξυλείας, ασβεστοκάμινοι κ.ά.).

15
Βιομάζα 2
Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούνται:
• Υποπροϊόντα της βιομηχανίας ξύλου
• Ελαιοπυρηνόξυλα
• Κουκούτσια ροδάκινων και άλλων φρούτων
• Τσόφλια αμυγδάλων
• Βιομάζα δασικής προέλευσης
• Άχυρο σιτηρών
• Υπολείμματα εκκοκκισμού κ.ά.

16

Βιομάζα 3
Καλές Προοπτικές:
• Μεγάλο και άμεσα διαθέσιμο δυναμικό
• Σε ανταγωνιστικές τιμές
• 7.500.000 τόνοι γεωργικών υπολειμμάτων γεωργικών
καλλιεργειών σιτηρών, αραβόσιτου, βαμβακιού, καπνού,
ηλίανθου, κλαδοδεμάτων, κληματίδων, πυρηνόξυλου
• 2.700.000 τόνοι δασικών υπολειμμάτων κλάδοι, φλοιοί

17
Βιομάζα 4

Ενεργειακές Καλλιέργειες:
• 10 εκατομμύρια στρέμματα περιθωριοποιήθηκαν λόγω
της Ευρωπαϊκής γεωργικής πολιτικής (πλεονάσματα)
• Η αξιοποίησή τους θα μπορούσε να δώσει το 50 έως 60 %
της ετήσιας κατανάλωσης του πετρελαίου στη χώρα

18

Βιομάζα 5
Πλεονεκτήματα:
• Η αποτροπή του φαινομένου του θερμοκηπίου (CO2)
• Η αποφυγή της επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας με SO2
(όξινη βροχή)
• Η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης
• Η εξασφάλιση εργασίας και η συγκράτηση των αγροτικών
πληθυσμών

19
Βιομάζα 6
Μειονεκτήματα:
• Ο μεγάλος όγκος της και η μεγάλη περιεκτικότητά της σε
υγρασία
• Η δυσκολία στη συλλογή, μεταποίηση, μεταφορά και
αποθήκευσή της
• Οι δαπανηρότερες εγκαταστάσεις και εξοπλισμός
• Η μεγάλη διασπορά και η εποχιακή παραγωγή της

20

Βιομάζα 7

21
Βιομάζα 8

Ενεργειακή Αξιοποίηση:
Απ’ ευθείας καύση:
• Παραγωγή θερμότητας, ψύξης, ηλεκτρισμού
• Μετατροπή της σε αέρια, υγρά ή/και στερεά καύσιμα
μέσω θερμοχημικών ή βιοχημικών διεργασιών

22

Βιομάζα 9

23
Βιομάζα 10
Κάλυψη των αναγκών θέρμανσης-ψύξης ή/και ηλεκτρισμού σε
γεωργικές και άλλες βιομηχανίες:
• Συμβατικοί σταθμοί 15 - 40%
• Συμπαραγωγή 75 - 85%
• Καταναλωτές θερμότητας
• Ίδια κατανάλωση, εκκοκκιστήρια:
• σε 17 μόνο για θερμότητα
• Κοντά σε μεγάλους καταναλωτές

24

Βιομάζα 11

Τηλεθέρμανση κατοικημένων περιοχών.

Θέρμανση θερμοκηπίων:
• Το 10% της συνολικής έκτασης θερμοκηπίων χρησιμοποιούν
βιομάζα

25
Βιομάζα 12
Παραγωγή υγρών καυσίμων με βιοχημική μετατροπή
βιομάζας:

26

Βιομάζα 13
Παραγωγή καυσίμων με θερμοχημική μετατροπή βιομάζας:

27
Βιομάζα
Ενεργειακές Καλλιέργειες - 1
Τόνοι ή
Χώρα Τόνοι ή Καλλιέργεια Τελικό προϊόν Χρήσεις στρέμματα/έτος

καύσιμο 9 εκατομμύρια
Βραζιλία Ζαχαροκάλαμο. Αλκοόλη
μεταφοράς τόνοι/έτος
4
καύσιμο
ΗΠΑ καλαμπόκι Αλκοόλη εκατομμύριατόνοι/έτ
μεταφοράς
ος
Ζαχαρότευτλα, καύσιμο
Γαλλία Αλκοόλη 75.000 τόνοι/έτος
σιτάρι, κλπ μεταφοράς
Άλλες χώρες της ελαιοκράμβη καύσιμο
βιοντήζελ 500.000 τόνοι/έτος
Ε.Ε. &ηλίανθος μεταφοράς
ψιλοτεμαχισμένο
ιτιά 1.700.000
Σουηδία ξύλο καύση
στρέμματα/έτος

28

Βιομάζα
Ενεργειακές Καλλιέργειες - 2
Ενεργειακές Καλλιέργειες:
Καλάμι, 3 τόνοι / στρέμμα, πολυετές

29
Βιομάζα
Ενεργειακές Καλλιέργειες - 3
Αγριοαγγινάρα:
2,5 - 3 τόνοι / στρέμμα, πολυετές, δεν απαιτεί άρδευση

30

Βιομάζα 14
Βιοαέριο:
• Ως καυσίμου σε μηχανές εσωτερικής καύσης, για την
παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού
• Αυτό αποτελείται κυρίως από μεθάνιο και διοξείδιο του
άνθρακα και παράγεται από την αναερόβια χώνευση
κτηνοτροφικών κυρίως αποβλήτων, όπως είναι τα λύμματα
των χοιροστασίων, πτηνοτροφίων, βουστασίων, καθώς και
βιομηχανικών και αστικών οργανικών απορριμμάτων,
παραγωγή λιπάσματος.
• Αστικά απορρίμματα, ΧΥΤΑ

31
Βιομάζα 15

32

Βιομάζα 16

Παραγωγή οργανοχημικών λιπασμάτων από πτηνοτροφικά


απόβλητα
• Παραγωγή λιπασμάτων

33
Βιομάζα 17
ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΕ25, 1990-2002

1600 Ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας
Εκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου πετρελαίο

1400 Πυρηνική
ενέργεια
1200 Άνθρακας

1000
Φυσικό αέριο

800
Πετρέλαιο
600

400

200

0
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002

34

Original

Ενότητα 7: Μικρά Yδροηλεκτρικά


Σκοποί Ενότητας

Ο στόχος της 7ης ενότητας είναι η εξοικείωση του φοιτητή με τις


τεχνολογίες μικρών υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων, του
δυναμικού τους, και να αποκτήσει την ικανότητα να σχεδιάζει
και να κάνει ενεργειακούς υπολογισμούς σε εν λόγω μονάδες
καθώς και να ενημερώνεται σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία
που διέπει τις ΑΠΕ αλλά και τη διαδικασία αδειοδότησης που
ακολουθείται στις διαφορετικές τεχνολογίες και ανάλογα με την
εγκατεστημένη ισχύ καθώς και σχετικά με την τιμολογιακή
πολιτική.

Περιεχόμενα Ενότητας

• Εισαγωγή
• Υδάτινος Πόρος και το Δυναμικό του
• Καμπύλη Διάρκειας Ροής
• Έργα Πολιτικού Μηχανικού
• Ηλεκτρομηχανολογικός Εξοπλισμός
• Μικρά Υδροηλεκτρικά Συστήματα

5
Εισαγωγή 1

Ανανεώσιμη Πηγή

Εισαγωγή 2

7
Εισαγωγή 3

Εξάτμιση:
• ¼ της ηλιακής ενέργειας
Αποθήκευση:
• Φράγμα
• Μεγάλα Υ.Η.Σ.
• Ανανεώσιμη πηγή

Εισαγωγή 4
Ροή:
• Εκτροπή μέρους της ροής
Δυναμική ή Βαρυτική Ενέργεια:
• Η ισχύς είναι ανάλογη της υψομετρικής διαφοράς και της
παροχής του νερού
• P = k * Q* h [kW]
Q [m3/s] , h[m] , k<10

9
Εισαγωγή 5
Μετατροπή σε ηλεκτρική ενέργεια:
• Υδροστρόβιλος
• Ηλεκτρογεννήτρια
Η μεγαλύτερη και ώριμη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας:
• Παγκόσμια 700.000 MW εγκατεστημένη ισχύς το 2004 -
2803 TWh -16% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας
• Ευρώπη των 25 – 326 TWh – ή 11%
• Περιθώρια ανάπτυξης – 10% του δυναμικού

10

Εισαγωγή 6

ΜΥΗΣ:
• Ισχύς μικρότερη των 10 MW
• Συνεχούς ροής
• 5 MW – 1400 τόνοι πετρέλαιο – 16000 CO2 – 5000
οικογένειες

11
Υδάτινος Πόρος και το Δυναμικό του - 1

P = k * Q* h [kW] , Q σε [m3/s] , h σε [m] , k=10


• Η παροχή εξαρτάται από τις βροχοπτώσεις, φύση του
εδάφους, βλάστηση, θερμοκρασία, χρήση κ.τ.λ.
Εκτίμηση δυναμικού θέσης
• Μέτρηση (δύσκολο)
• Επιστήμη υδρολογίας, βροχοπτώσεις, λεκάνη απορροής
• Στοιχεία συλλέγονται από κάθε χώρα κα δημοσιεύονται
• Καμπύλη διάρκειας της ροής

12

Υδάτινος Πόρος και το Δυναμικό του - 2

Επιλογή Θέσης:
• Προκαταρτική μελέτη, δυναμικό, εργασίες, περιβαλλοντικά,
οικονομική βιωσιμότητα
• Μεγάλου ή μικρού ύψους
• Με ή χωρίς μικρό φράγμα (υδροληψία)

13
Καμπύλη Διάρκειας Ροής

14

Έργα Πολιτικού Μηχανικού - 1

Φράγμα, Υδατοφράκτης (Σπάνια το φράγμα στα ΜΥΗΣ)


Στόμιο Εισόδου:
• Ελεγχόμενη ποσότητα ροής νερού
Ελαχιστοποίηση Φερτών Υλικών – Μηχανικά Χτένια
Κανάλια:
• Σωλήνας κατάθλιψης ή κανάλι

15
Έργα Πολιτικού Μηχανικού - 2

Αγωγός Πτώσης:
• Σωλήνας κατάθλιψης – πάνω ή κάτω από το έδαφος
• Χαλύβδινοι η πλαστικοί
Αυλάκι Απαγωγής:
• Επαρκές ώστε να μην ανέβει στάθμη και εμποδίζει

16

Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 1
Υδροστρόβιλοι:
Μετατροπέας δυναμικής σε μηχανική ενέργεια
Κατηγορίες:
• Ώσης: δυναμική σε κινητική δέσμης νερού, ακροφύσιο
• Αντίδρασης: χρησιμοποιεί την πίεση και την ταχύτητα του
νερού

17
Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 2
Τύποι:
• Kaplan ή Έλικας: Αντίδρασης, αξονικής ροής, μικρές
πτώσεις <16 m, ρυθμιζόμενα πτερύγια
• Francis: Αντίδρασης, ακτινικής ροής,
• Pelton: Ώσης, μεσαία ή μεγάλα ύψη
• Άλλοι: Turgo (30 – 300 m υψόμετρο)

18

Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 3
Στρόβιλος τύπου Kaplan:

19
Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 4
Σχηματική παράσταση ενός στροβίλου Francis:

20

Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 5
Κατακόρυφος στρόβιλος Pelton:

21
Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 6

Επιλογή Υδροστρόβιλου:
Εξαρτάται από το ύψος πτώσης και την παροχή

22

Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 7
Εύρος λειτουργίας των διάφορων τύπων στροβίλων.

23
Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 8

Μέση Αποδοτικότητα
Διάφορων Τύπων
Στροβίλων

24

Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 9
Γεννήτριες:
• Σύγχρονες, αυτόνομη λειτουργία, ασύγχρονες, ύπαρξη
δικτύου
Κιβώτιο Ταχυτήτων:
• Συνήθως δεν υπάρχει εκτός από μικρά έργα
Εξοπλισμός Ελέγχου:
• Ρυθμιστής στροφών

25
Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 10

Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις:
• Φράγμα
• Έργα τοποθέτησης αγωγού πτώσης
• Επιπτώσεις στη χλωρίδα και στη πανίδα στο ποτάμι,
ψάρια
• Θόρυβος

26

Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 11
Οικονομικά
• Ακριβά λόγω του αρχικού κόστους (10 – 20 χρόνια
απόσβεση)
• Διάρκεια ζωής 50 χρόνια χωρίς σημαντικό κόστος
αντικατάστασης
• Τυπικό κόστος 0,07 € / kWh τα πρώτα δέκα χρόνια και
0,007 € / kWh μετά
• Μεγάλα ΥΗΣ φθηνότερα, εξαρτάται από την απόσταση της
κατανάλωσης

27
Ηλεκτρομηχανολογικός
Εξοπλισμός - 12

Εμπόδια
• Θεωρείται ώριμη τεχνολογία, δεν προωθείται ανάλογα
• Μεγάλο αρχικό κόστος – Αποτρεπτικό
• Θεσμικά εμπόδια – Άδεια απόληψης νερού

28

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 1

29
Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 2

30

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 3

31
Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 4

32

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 5

33
Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 6

34

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 7

35
Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 8

36

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 9
Υδροφράκτης ενός μικρού υδροηλεκτρικού σχήματος εκτροπής

37
Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα - 10
Μηχανικό χτένι στο στόμιο εισόδου ενός μικρού υδροηλεκτρικού

38

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα – 11
Κατακόρυφος στρόβιλος Pelton

39
Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα – 12
Κατακόρυφος στρόβιλος Pelton

40

Μικρά Υδροηλεκτρικά
Συστήματα – 13
(1) Ο στρόβιλος εγκάρσιας ροής,
(2) Εγκάρσια τομή του στροβίλου,
(3) Διάταξη των πτερυγίων του στροβίλου

41

You might also like