‫اسلاما‬

‫چكيده اى مختصر درباره اسالم‪ ،‬آنگونه که در قرآن کريم و سنت‬

‫نبوی آمده است‪.‬‬
‫اين کتاب مهم در بر دارنده تعريفی مختصر از اسالم است و به بيان مهمترين اصول و‬
‫تعاليم و محاسن اسالم از منابع اصلی آن‪ ،‬يعنی قرآن کريم و سنت نبوی می پردازد ‪.‬‬
‫مخا َ‬
‫طب اين رساله همه اهل تکليف از مسلمانان و غير مسلمانان به زبان خود آنان در‬
‫هر زمان و مکانى با تفاوت شرايط و اوضاع می باشند‪.‬‬

‫)اين نسخه مشتمل بر ادله قرآن کريم و سنت نبوی است(‬

 ‫‪ -1‬اسلم‪ ،‬پیام پروردگار است خطاب به ا‬
‫همه‬
‫مردم‪ ،‬و رسالت و پیام جاویدان اللهى و خاتما تماما‬
‫شرایع ربانی است‪.‬‬
‫اسالم رسالت و پيام هللا متعال‪ ،‬برای همه مردم است ‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٗ َ َ ٗ َ َ َٰ َّ َ ۡ‬
‫كثَ َر َّ‬ ‫ََٓ َۡ َ َۡ َ‬
‫ك إلَّا َكآفَّ ٗة ل َّ‬
‫اس لا َي ۡعل ُمون ‪[﴾٢٨‬سبأ‪:‬‬
‫ٱلن ِ‬ ‫شيرا ونذِيرا ولكِن أ‬
‫اس ب ِ‬
‫ِلن ِ‬ ‫﴿وما أرسلنَٰ ِ‬
‫‪]28‬‬

‫“ای پيامبر ما تو را جز بشارت دهنده و بيم دهنده ای برای همۀ مردم نفرستاديم‪ ،‬اما‬
‫بيشتر مردم) اين حقيقت را(نمی دانند ”[سبأ‪]28 :‬‬

‫هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫ٱَّلل إل َ ۡي ُ‬
‫ك ۡم َجم ً‬
‫ِيعا ‪[﴾١٥٨...‬األعراف‪]158 :‬‬
‫َ ُ ُ َّ‬ ‫﴿قُ ۡل َ َٰٓ َ ُّ َ َّ ُ‬
‫يأيها ٱلناس إِنِي رسول ِ ِ‬

‫" ای پيامبر بگو ای مردم‪ ،‬من فرستاده هللا به سوی همه شما هستم" ]االعراف‬
‫‪[158:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد‬

‫َّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ۡ ٗ َّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َ ۡ َ ٓ َ ُ ُ َّ ُ‬
‫ٱلر ُسول بِٱلحَ ِق مِن ربِكم فـامِنوا خيرا لك ۚۡم وِإن تكفروا‬ ‫يأيها ٱلناس قد جاءكم‬ ‫﴿ َٰٓ‬
‫ََ َ‬
‫ان َّ ُ‬
‫ٱَّلل َعل ً‬
‫ِيما َحك ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫فَإ َّن ِ ََّّللِ َما في َّ َ‬
‫ِيما ‪[﴾١٧٠‬النساء‪]170 :‬‬ ‫ۡرض وك‬ ‫ٱلسم َٰ َو َٰ ِ‬
‫ت َوٱلأ ِ ِۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫“ای مردم‪ ،‬پيامبر‪ ،‬از جانب پروردگارتان) هدايت و دين(حق را برايتان آورده‬
‫است؛ پس ايمان بياوريد که به خير] و صالح [ شماست؛ و اگر) سخنش را نپذيريد و (‬
‫کفر بورزيد‪ )،‬بدانيد که (آن چه در آسمانها و زمين است از آن هللا است) و کفر شما به‬
‫او زيانی نمی رساند (و هللا همواره دانای حکيم است” ] النساء‪[170:‬‬

‫اسالم‪ ،‬پيام جاودان اللهى و پايان دهنده رسالت های ربانی است ‪.‬هللا متعال می‬
‫فرمايد‪:‬‬

‫‪4‬‬
 ‫َّ ُ َ َّ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َّ ُ ُ َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َُ َ ٓ َ‬
‫ٱَّلل بِك ِل ش ۡي ٍء‬ ‫ِك ۡم َولَٰكِن رسول ٱَّللِ وخاتم ٱلنبِيِـۧنَۗ وكان‬ ‫﴿ َّما كان مح َّم ٌد أبَا أ َح ٖد مِن رِجال‬
‫ِيما ‪[﴾٤٠‬األحزاب‪]40 :‬‬ ‫َعل ٗ‬

‫“ محمد پدر هيچ يک از مردان شما نبوده است‪ ،‬نه پدر زيد و نه هيچ كس‬
‫ديگرىبلکه فرستادۀ هللا به سوی مردم‪ ،‬و خاتم پيامبران است‪ ،‬و هللا از هر چيزی آگاه‬
‫است"] االحزاب‪[40:‬‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ -2‬دین اسلم مخصوص یک نژاد یا قوم نیست‪،‬‬
‫بلکه دین هللا برای همها مردم است‪.‬‬
‫دين اسالم مخصوص يک نژاد يا قوم نيست‪ ،‬بلکه دين هللا برای همه مردم است و‬
‫نخستين امری که در قرآن آمده اين سخن هللا متعال است ‪:‬‬
‫ِك ۡم لَ َعلَّ ُ‬
‫ك ۡم‬ ‫ك ۡم َوٱلَّذ َ‬
‫ِين مِن َق ۡبل ُ‬ ‫ك ُم ٱلَّذِي َخلَ َق ُ‬
‫ٱع ُب ُدوا ْ َر َّب ُ‬
‫ۡ‬
‫اس‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫َ ُ َ‬
‫ت َّتقون‪[﴾٢١‬البقرة‪]21 :‬‬

‫''ای مردم‪ ،‬پروردگار خويش را عبادت کنيد‪ ،‬آنكه شما و پيشينيانتان را آفريده است‪،‬‬
‫شايد پرهيزگار شويد '' ]البقره‪[21 :‬‬

‫و هللا متعالمی فرمايد‪:‬‬

‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ ۡ‬
‫كم مِن نف ٖس َوَٰح َِدة ٖ َوخل َق م ِۡن َها َز ۡو َج َها َوبَث م ِۡن ُه َما‬ ‫ك ُم ٱلَّذِي َخلَ َق ُ‬
‫اس َّٱت ُقوا ْ َر َّب ُ‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫ان َعلَ ۡي ُ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬ ‫َ ٗ َ ٗ َ َ ٓ ٗ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ‬
‫ك ۡم‬ ‫ٱَّلل ٱلذِي ت َسا َءلون بِهِۦ وٱلأرحام ۚۡ إِن ٱَّلل ك‬ ‫رِجالا كثِيرا ون ِساء ۚۡ وٱتقوا‬
‫ِيبا‪[﴾١‬النساء‪]1 :‬‬ ‫َرق ٗ‬

‫''ای مردم‪ ،‬از پروردگارتان بپرهيزيد‪ ،‬پروردگارى که شما را از يک انسان آفريد‪،‬‬

‫)سپس (همسرش را از نوع او آفريد‪ ،‬و از آن دو‪ ،‬مردان و زن های بسياری) بر روى‬
‫زمين (پراکنده ساخت '' ] النساء‪[1:‬‬

‫از ابن عمر ‪ -‬رضی هللا عنهما ‪ -‬روايت شده که رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪-‬‬
‫در روز فتح مکه خطاب به مردم‪ ،‬فرمود ‪:‬ای مردم‪ ،‬همانا هللا تکبر و غرور جاهليت و‬
‫فخر فروشی آنان به پدرانشان را از ميان برداشته است‪ ،‬بنابراين مردم دو دسته اند‪‘’ :‬يا‬
‫نيکوکار متقی که نزد هللا گرامی است‪ ،‬يا فاجر و بدکار که نزد هللا بی ارزش است‪ ،‬و‬
‫مردم فرزندان آدم اند و هللا آدم را از خاک آفريد ‪’’.‬ترمذی آن را روايت كرده‪(3270).‬‬

‫هللا می فرمايد‪:‬‬

‫‪6‬‬
 ‫َ َ َ ُ َ َٰ َ َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ ُ ُ ٗ َ َ َ ٓ َ َ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ارف ۚۡٓوا إِن‬ ‫كم مِن ذك ٖر وأنثي وجعلنكم شعوبا وقبائِل ل ِتع‬ ‫اس إنَّا َخلَ ۡق َنَٰ ُ‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫ِ‬
‫َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َّ َّ َ َ ٌ َ‬
‫ِيم خبِير‪[﴾١٣‬الحجرات‪]13 :‬‬ ‫أكرمكم عِند ٱَّللِ أتقىك ۚۡم إِن ٱَّلل عل‬

‫''ای مردم‪ ،‬ما شما را از يک مرد و زن آفريديم و شما را ملت ها و قبايل قرار‬
‫داديم تا با يکديگر آشنايی حاصل کنيد ‪.‬همانا گرامی ترين شما در نزد هللا باتقواترين‬
‫شماست ‪.‬همانا هللا دانای آگاه است‪]''.‬حجرات‪[13‬‬

‫در اوامر قرآن بزرگ يا اوامر پيامبر گرامی ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬هيچ تشريع‬
‫و قانونی نيست که مخصوص يک قوم يا يک طائفه و بنابر در نظر گرفتن قوميت يا‬
‫نژاد آنان باشد‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪-3‬اسلم پیام اللهى است که برای کامل كردن‬
‫رسالت پیامبران و فرستادگان پیشین ‪ -‬صلوات هللا‬
‫علیهم ‪ -‬آمده است‪ ،‬پیامبرانی که به سوی امت‬
‫هایشان فرستاده شده بودند‪.‬‬
‫اسالم پيام اللهى است که برای کامل كردن رسالت پيامبران و فرستادگان پيشين ‪-‬‬
‫صلوات هللا عليهم ‪ -‬آمده است‪ ،‬پيامبرانی که به سوی امت هايشان فرستاده شده بودند‪.‬‬

‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ‬
‫ِإس َمَٰعِيل‬ ‫ٱلنبيـ َۧن ِم ۢن َب ۡع ِده ِۦ َوأَ ۡو َح ۡي َنآ إل َ َٰٓي إبۡ َر َٰه َ‬
‫ِيم َو ۡ‬ ‫ك َك َمآ أَ ۡو َح ۡي َنآ إل َ َٰي نُ ٖ َ َّ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ۚۡ‬ ‫وح و ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿۞ إِنا أوحينا إِلي‬
‫َ َ َٰ َ َ ُّ َ َ ُ ُ َ َ َ َٰ ُ َ َ ُ َ ۡ َ َٰ َ َ َ َ ۡ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ ََُۡ َ َ َۡ‬
‫اط وعِيسي وأيوب ويونس وهرون وسليمنۚۡ وءاتينا داوۥد‬ ‫وِإسحَٰق ويعقوب وٱلأسب ِ‬
‫ورا‪[﴾١٦٣‬النساء‪]163 :‬‬ ‫َزبُ ٗ‬

‫"ما به تو (اى پيامبر) وحی کرديم‪ ،‬همانگونه که به نوح و پيامبرانی که پس از او‬

‫آمدند وحی کرديم‪ ،‬و به ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط (نوادگان دوازده‬
‫گانه ى يعقوب ‪ -‬عليه السالم ) وحی کرديم‪ ،‬و به عيسى و ايوب و يونس و هارون و‬
‫سليمان وحى كرديم‪ ،‬و به داود (كتاب) زبور را داديم‪ ]".‬النساء‪[163:‬‬

‫و اين دين که هللا متعال به پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه وسلم ‪ -‬وحی کرده‪،‬‬
‫همان دينی است که هللا متعال برای پيامبران پيشين وحی نموده‪ ،‬و به آنان اين دين را‬
‫سفارش و يادآورى کرد ‪:‬‬
‫ُ ٗ َ َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫ك َو َما َو َّص ۡي َنا به ِٓۦ إبۡ َرَٰه َ‬ ‫َ َ َ َ ُ‬
‫ِيم‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِين َما َو َّص َٰي بِهِۦ نوحا وٱلذِي أوحينا إِلي‬ ‫َ‬
‫﴿۞ شرع لكم مِن ٱلد ِ‬
‫َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ َ َ َۡ َ ُ ْ‬
‫ٱَّلل يج َت ِب ٓي‬ ‫ِين َولا ت َتف َّرقوا فِي ِۚهِ كبُ َر عَلى ٱل ُمش ِرك ِين ما تدعوهم إِلي ِۚهِ‬‫ِيموا ٱلد‬ ‫وموس َٰي وعِيس َٰٓي ٰۖٓ أن أق‬
‫ِي إل َ ۡيهِ َمن يُن ُ‬
‫َ َ ََ ُٓ ََۡ ٓ‬
‫ِيب‪[﴾١٣‬الشورى‪]13 :‬‬ ‫إِل ۡيهِ من يشاء ويهد ِ‬

‫‪8‬‬
 ‫"هللا براى شما دينى را مقرر كرده كه آن را به نوح توصيه كرده بود‪ ،‬و ما آن را‬
‫نيز به تو وحى كرديم‪ ،‬و به ابراهيم و موسى و عيسى توصيه نموديم؛ اينكه ‪:‬دين را برپا‬
‫نگاه داريد و در آن دچار تفرقه نشويد (و اختالف نورزيد)‪( ،‬پذيرش) آنچه كه تو‬
‫مشركان را بدان دعوت مى كنى‪ ،‬سخت گران آمده است‪ ،‬هللا است كه هر كس را‬
‫بخواهد (توفيق پذيرفتن اين دعوت را) به سوى خويش بر مى گزيند؛ و هر کس را (که‬
‫توبه کند و به درگاهش) باز گردد‪ ،‬به سوى خويش هدايت مى كند" ‪].‬الشورى‪[13:‬‬

‫‪.‬و اين چيزی که هللا متعال به پيامبرش محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬وحی کرده‬
‫تصديق کتاب های پيشين اللهى‪ ،‬مانند ‪:‬تورات و انجيل پيش از آن است که دچار تحريف‬
‫شوند ‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ٱَّلل بع َِبادِه ِۦ لَخَب ُ‬
‫ير ۢ‬ ‫َ َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫ك م َِن ٱلۡك َِتَٰب ُه َو ٱلۡحَ ُّق ُم َصد ِٗقا ل َِما َبيۡ َن يَ َديۡهِِۗ إ َّن َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وٱلذِي أوحينا إِلي‬

‫بَ ِ‬
‫صير‪[﴾٣١‬فاطر‪]31 :‬‬

‫"ای پيامبر )آنچه از اين کتاب به تو وحی کرده ايم حق است و آن( کتاب های‬
‫آسمانی )را که پيشتر بوده اند‪ ،‬تصديق می کند ‪.‬بی ترديد‪ ،‬هللا به( احوال )بندگانش كامالا‬
‫آگاه و بيناست ‪] " (.‬فاطر‪[31:‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‪-4‬اپیامبران ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬دینشان یكسان است‪،‬‬
‫اما شریعت هایشان متفاوتا مى باشد‪.‬‬
‫دين پيامبران يكسان است‪ ،‬اما شريعت هايشان متفاوت مى باشد ‪.‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫ٱح ُ‬ ‫ب بٱلۡحَق ُم َصد ِٗقا ل َِما َبيۡ َن يَ َديۡهِ م َِن ٱلۡك َِتَٰب َو ُم َه ۡيم ًنا َعلَ ۡيهِ فَ ۡ‬ ‫ك ٱلۡك َِتَٰ َ‬ ‫ََ ََۡٓ َۡ َ‬
‫كم‬ ‫ِۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وأنزلنا إِلي‬
‫َ‬
‫ٱَّلل َولَا تَتَّب ۡع أ ۡه َوآ َء ُه ۡم َع َّما َجآ َء َك م َِن ٱلۡحَق لِكُل َج َعلۡ َنا م ُ‬
‫ِنك ۡم ش ۡر َع ٗة َو ِم ۡن َه ٗ‬ ‫نز َل َّ ُ‬ ‫بَيۡ َن ُهم ب َمآ أَ َ‬
‫اجا ۚۡ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ِۚ‬ ‫ِ‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َ ٓ َ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ٗ َ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫ٱَّلل لَجَ َعلَ ُ‬ ‫َول َ ۡو َشآ َء َّ ُ‬
‫ٱستبِقوا ٱلخ ۡي َرَٰتِ ِۚ إِلي ٱَّللِ‬ ‫ك ۡم أ َّمة َوَٰح َِدة َولَٰكِن ل َِي ۡبل َوك ۡم فِي ما ءاتىكمٰۖٓ ف‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫كم ب َما ُك ُ‬ ‫ِيعا َف ُينَبئُ ُ‬ ‫ك ۡم َجم ٗ‬ ‫َم ۡرج ُع ُ‬
‫نت ۡم فِيهِ تخ َتل ِفون‪[﴾٤٨‬المائدة‪]48 :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''و (ای پيامبر‪ ،‬ما اين) کتاب را به حق بر تو نازل کرديم که تصديق کنندۀ کتاب‬
‫های پيشين و حافظ و گواه بر آنهاست ‪.‬پس بين آنان (از اهل كتاب) بر اساس آنچه هللا‬
‫نازل کرده است‪ ،‬حکم کن و بر اساس آنچه هللا نازل کرده است در ميان آنها حکم کن و‬
‫از هوی و هوسهای آنان به جای آنچه كه از حق به تو رسيده است‪ ،‬پيروی نکن‪( ،‬ای‬
‫مردم) ما برای هر يک از (ملت هاى) شما آيين و راهی روشن قرار داديم؛ و اگر هللا‬
‫ميخواست‪ ،‬همۀ شما را امتی يكسان قرار ميداد؛ ولی (هللا مى خواهد) شما را در آنچه‬
‫كه به شما بخشيده است بيازمايد؛ پس در نيکی ها بر يکديگر پيشی گيريد‪ ،‬بازگشت‬
‫همگی شما به سوی هللا است‪ ،‬آنگاه وى شما را از آنچه كه در آن اختالف مى کرديد‪،‬‬
‫آگاه مى سازد'' ] المائدة‪[48 :‬‬

‫هللا علیه و سل ام ‪ -‬می فرمايد‪":‬من شايسته ترين] و نزديک‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی ا‬
‫ترين [مردمان به عيسی بن مريم در دنيا و آخرت هستم‪ ،‬و پيامبران برادرانی از يک‬
‫پدرند‪ ،‬مادرانشان يکی نيست‪ ،‬و دينشان يکی است" ‪.‬بخاری آن را روايت كرده است ‪.‬‬
‫‪(3443).‬‬

‫‪-5‬اسلم به آنچه دعوت مى كندا ‪ -‬كه همها پیامبرانا‬

‫از جمله ‪:‬نوح وا ابراهیم وا موسی و سلیمان و‬
‫‪10‬‬
 ‫داوود وا عیسی ‪ -‬علیهم السلم‪، -‬ا بها سوی ایمان به‬
‫هللا دعوت كرده اند‪ ،‬اینكها پروردگار همان هللا است‬
‫که آفریدگار‪ ،‬روزی دهنده‪ ،‬زنده کننده‪ ،‬میراننده‪،‬ا‬
‫مالک و فرمانروا است‪ ،‬و این که اوست تدبیر كننده‬
‫همه کارها‪،‬ا و او همان رئوف و مهربان است‪.‬‬
‫اسالم به آنچه دعوت مى كند ‪ -‬كه همه پيامبران از جمله ‪:‬نوح و ابراهيم و موسی و‬
‫سليمان و داوود و عيسی ‪ -‬عليهم السالم‪ ، -‬به سوی ايمان به هللا دعوت كرده اند‪ ،‬اينكه‬
‫پروردگار همان هللا است که آفريدگار‪ ،‬روزی دهنده‪ ،‬زنده کننده‪ ،‬ميراننده‪ ،‬مالک و‬
‫فرمانروا است‪ ،‬و اين که اوست تدبير كننده همه کارها‪ ،‬و او همان رئوف و مهربان‬
‫است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َّ ٓ‬ ‫ٱَّلل يَ ۡر ُز ُق ُ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ ُ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ َ َ ُ َ ۡ‬
‫ٱلس َما ِء‬ ‫كم مِن‬ ‫ت ٱَّللِ عل ۡيك ۡ ۚۡم هل م ِۡن خَٰل ٍِق غيۡ ُر ِ‬ ‫﴿يأيها ٱلناس ٱذكروا ن ِعم‬
‫َ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ ٓ َ َّ‬ ‫َۡ‬
‫ۡرض لا إِل َٰ َه إِلا ُه َو ٰۖٓ فأن َٰي تؤفكون ‪[﴾٣‬فاطر‪]3 :‬‬
‫َوٱلأ ِ ِۚ‬

‫"ای مردم‪ ،‬نعمتى را كه هللا به شما بخشيده يادآورى كنيد‪ ،‬آيا آفريننده ای جز هللا‬
‫وجود دارد که شما را از آسمان و زمين روزی برساند؟ هيچ معبود بحقى جز او نيست؛‬
‫پس با اين حال چگونه (از حق) منحرف می شويد؟" ]فاطر‪[3:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد )ای پيامبر (بگو‪:‬‬

‫ۡ‬ ‫ُۡ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ۡرض أَ َّمن َي ۡمل ُِك َّ‬‫َ َّ ٓ ۡ َ‬ ‫﴿قُ ۡل َمن يَ ۡر ُز ُق ُ‬
‫ٱلس ۡم َع َوٱلأبۡصَٰ َر َو َمن يخ ِر ُج ٱل َح َّي م َِن‬ ‫ٱلس َما ِء َوٱلأ ِ‬ ‫كم مِن‬
‫َ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱَّللۚۡ فقل أفلا ت َّتقون‪[﴾٣١‬يونس‪:‬‬ ‫ت ويخ ِرج ٱلميِت مِن ٱلح ِي ومن يدبِر ٱلأمر ۚۡ فسيقولون‬ ‫ٱل َميِ ِ‬
‫‪]31‬‬

‫"كيست كه از آسمان و زمين به شما روزى می بخشد؟ يا كيست كه بر گوش ها و‬

‫ديدگان حاكم است؟ و كيست كه موجودزنده را از) مادۀ (بی جان بيرون می آورد و‬

‫‪11‬‬
 ‫)مادۀ (بی جان مرده را از) موجود (زنده خارج می سازد؟ و كيست كه كار) جهان و‬
‫جهانيان (را تدبير می كند؟ خواهند گفت ‪:‬هللا‪ ،‬پس بگو ‪:‬آيا پروا نمی كنيد؟" ]يونس‪[31:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫َ َ َٰ َّ َ َّ ُ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َّ ٓ ۡ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ ۡ َ ُ ُ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ‬
‫﴿أمن يبدؤا ٱلخلق ث َّم يعِيدهۥ َومن ي ۡرزقكم م َِن ٱلس َما ِء َوٱلأ ِ ِۗ‬
‫ۡرض أءِله مع ٱَّللِۚۡ قل هاتوا‬
‫ِين‪[﴾٦٤‬النمل‪]64 :‬‬ ‫ك ۡم إن ُك ُ‬
‫نت ۡم َص َٰ ِدق َ‬ ‫بُ ۡر َهَٰ َن ُ‬
‫ِ‬

‫'' (آيا معبودان باطل شما بهترند) يا كسى که آفرينش را آغاز کرده و سپس آن را‬
‫(بار ديگر) باز مى گرداند و (يا) آن كسى که از آسمان و زمين به شما روزی مى‬
‫رساند؟ آيا معبود ديگری با هللا وجود دارد؟ بگو ‪:‬اگر راستگوييد‪ ،‬دليلتان را بياوريد ‪''.‬‬
‫]النمل‪[64 :‬‬

‫و همه پيامبران برای دعوت به يگانه پرستى هللا متعال‪ ،‬فرستاده شده اند ‪.‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬
‫وتٰۖٓ فَ ِم ۡن ُهم َّم ۡن َه َدى ٱ َّ ُ‬
‫َّلل َوم ِۡن ُهم‬ ‫لطَٰ ُغ َ‬ ‫﴿ َولَ َق ۡد َب َع ۡث َنا في ُكل أُ َّمةٖ َّر ُسولًا أَن ٱ ۡع ُب ُدوا ْٱ َّ َ‬
‫َّلل َوٱ ۡج َتن ُِبوا ْٱ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ۡ‬
‫َ ُ ُ ْ ََۡ َ َ َ َُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َٰ َ ُ َ ُ ْ‬ ‫َّ ۡ َ َّ ۡ َ‬
‫ين‪[﴾٣٦‬النحل‪:‬‬ ‫ك ِذب َ‬
‫ۡرض فٱنظروا كيف كان عَٰقِبة ٱلم ِ‬ ‫ِيروا فِي ٱلأ ِ‬ ‫ت َعل ۡيهِ ٱلضللة ۚۡ فس‬ ‫من حق‬
‫‪]36‬‬

‫"يقينا ا ما در ميان هر امتی‪ ،‬پيامبری را فرستاده ايم‪ ،‬که ‪:‬هللا يکتا را عبادت کنيد و‬
‫از طاغوت دوری کنيد‪ ،‬هللا برخی از آنان را هدايت كرده است و برخی از آنان نيز‬
‫سزاوار گمراهى شدند‪ ،‬پس در زمين بگرديد و بنگريد که سرانجام تكذيب كنندگان‬
‫چگونه بوده است" ]النحل ‪[36:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ُُۡ‬ ‫َّ ُ ٓ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ َٰ َ َّ ٓ َ َ ۠‬ ‫﴿ َو َمآ أَ ۡر َسلۡ َنا مِن َق ۡبل َِك مِن َّر ُ‬
‫ون‪﴾٢٥‬‬
‫فٱعبد ِ‬ ‫ول إِلا نوحِي إِليهِ أنهۥ لا إِله إِلا أنا‬
‫ٍ‬ ‫س‬

‫]الأنبياء‪[25 :‬‬

‫‪12‬‬
 ‫''و ما پيش از تو هيچ پيامبری را نفرستاديم‪ ،‬مگر آن که به او وحی کرديم که ‪:‬‬
‫معبودی) به حق (جز من نيست؛ پس تنها مرا عبادت کنيد'' ]االنبياء‪[25:‬‬

‫هللا متعال درباره نوح ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬می فرمايد که او گفت‪:‬‬

‫َ َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ٱَّلل َما لَ ُ‬ ‫َ َ َ َ َٰ َ ۡ ِ ۡ‬
‫ٱع ُب ُدوا ْ َّ َ‬ ‫ََ ۡ َۡ َ َۡ ُ ً َ َ‬
‫كم م ِۡن إِلَٰ ٍه غيۡ ُرهُ ٓۥ إِن ِ ٓي أخاف‬ ‫وحا إِل َٰي ق ۡو ِمهِۦ فقال يقوم‬ ‫﴿لقد أرسلنا ن‬
‫َ َۡ ُ ۡ َ َ َ َۡ َ‬
‫ِيم ‪[﴾٥٩‬األعراف‪]59 :‬‬ ‫عليكم عذاب يو ٍم عظ ٖ‬

‫"ای قوم من‪ ،‬هللا را عبادت کنيد که جز او معبودی (به حق) نداريد‪( ،‬اگر او را‬
‫عبادت نکنيد) من بر شما از عذاب روزی بزرگ می ترسم" ]االعراف‪[59:‬‬

‫و ابراهيم خليل ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬چنان که هللا متعال به نقل از ايشان می فرمايد‪،‬‬
‫گفت ‪:‬‬
‫ك ۡم إن ُك ُ‬
‫نت ۡم‬ ‫ِك ۡم َخيۡر لَّ ُ‬ ‫ٱع ُب ُدوا ْ َّ َ‬
‫ٱَّلل َو َّٱت ُقوهُ َذَٰل ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َۡ َ ۡ َ َ‬
‫ِيم إِذ قال ل ِق ۡو ِمهِ‬ ‫﴿وِإبرَٰه‬
‫ِ‬ ‫ٰۖٓ‬
‫َ َ َ‬
‫ت ۡعل ُمون‪[﴾١٦‬العنكبوت‪]16 :‬‬

‫'' و (ياد کن از) ابراهيم آن گاه که به قومش گفت ‪:‬هللا را عبادت کنيد و از او پروا‬
‫کنيد (که) اگر بدانيد‪ ،‬اين کار برايتان بهتر است'' ]العنكبوت‪[16:‬‬

‫و صالح ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬چنان که هللا متعال از ايشان نقل کرده‪ ،‬فرمود ‪:‬‬
‫ٱَّلل َما لَ ُ‬
‫كم م ِۡن إ َلَٰه َغيۡ ُرهُۥ قَ ۡد َجآ َءتۡ ُ‬ ‫َ َ َٰ َ ُ َ َ َ ُ ۡ َ َٰ ٗ َ َ َ َٰ َ ۡ ِ ۡ‬
‫ٱع ُب ُدوا ْ َّ َ‬
‫كم بَي ِ َنة‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫﴿وِإلي ثمود أخاهم صل ِحا ۚۡ قال يقوم‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ ُ َّ َ ُ ۡ َ َ ٗ َ َ ُ َ َ ُ ۡ‬ ‫َّ ُ َ‬
‫ۡرض ٱَّللِٰۖٓ َولا ت َم ُّسوها ب ِ ُس ٓو ٖء‬ ‫كل ف ِ ٓي أ ِ‬ ‫ك ۡمٰۖٓ هَٰ ِذه ِۦ ناقة ٱَّللِ لكم ءاية ٰۖٓ فذروها تأ‬ ‫مِن رب ِ‬
‫ََۡ ُ َ ُ ۡ َ َ ٌ َ‬
‫فيأخذكم عذاب أل ِيم ‪[﴾٧٣‬األعراف‪]73 :‬‬

‫''ای قوم من‪ ،‬هللا را عبادت کنيد که جز او معبودی) به حق (نداريد‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬دليل‬
‫روشنی از) سوی (پروردگارتان) بر صدق نبوت من (براى شما آمده است‪ ،‬و) آن (اين‬
‫ماده شتر هللا است و برايتان معجزه ای است؛ پس او را) به حال خود (واگذاريد تا در‬

‫‪13‬‬
 ‫زمين هللا) بچرد و علف (بخورد و به او آزار) و آسيبی (نرسانيد که شما را عذابی‬
‫دردناک فرا خواهد گرفت'' ]االعراف‪[73:‬‬

‫و شعيب ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬چنان که هللا متعال از ايشان خبر داده‪ ،‬فرمود ‪:‬‬
‫ٱَّلل َما لَ ُ‬
‫كم م ِۡن إ َلَٰه َغيۡ ُرهُۥ قَ ۡد َجآ َءتۡ ُ‬ ‫َ َ َٰ َ ۡ َ َ َ َ ُ ۡ ُ َ ۡ ٗ َ َ َ َٰ َ ۡ ِ ۡ‬
‫ٱع ُب ُدوا ْ َّ َ‬
‫كم بَي ِ َنة‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫﴿وِإلي مدين أخاهم شعيبا ۚۡ قال يقوم‬
‫ۡرض َب ۡعدَ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫مِن ربِكمٰۖٓ فأوفوا ٱلكيل وٱل ِميزان ولا تبخسوا ٱلناس أشياءهم ولا تفسِدوا فِي ٱلأ ِ‬
‫ِين‪[﴾٨٥‬األعراف‪]85 :‬‬ ‫ك ۡم إن ُك ُ‬
‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ِك ۡم َخيۡر لَّ ُ‬
‫إ ۡص َلَٰح َِها َذَٰل ُ‬
‫ۚۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''ای قوم من‪ ،‬هللا را عبادت کنيد که جز او معبودی (به حق) نداريد‪ ،‬همانا از‬
‫(سوی) پروردگارتان برای شما دليلی روشنى (بر صحت نبوت من) آمده است؛ پس‬
‫پيمانه و ترازو را کامل (و درست) بكشيد و بپردازيد‪ ،‬و از (حق و ) حقوق مردم‬
‫نکاهيد و در زمين ‪ -‬پس از اصالحش ‪ -‬فساد و تباهى نکنيد‪ ،‬اگر ايمان داريد‪ ،‬اين برای‬
‫شما بهتر است'' ]االعراف ‪[85 :‬‬

‫و هنگامی که هللا متعال با موسی عليه السالم سخن گفت‪ ،‬نخستين چيزی که به‬
‫ايشان فرمود‪ ،‬چنين بود ‪:‬‬
‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َّ ُ َ ٓ َ َّ ٓ َ َ ۠ َ ۡ‬ ‫ََ ۡ َ ُ َ َ ۡ‬
‫ٱلصل َٰو َة‬ ‫ٱَّلل لا إِلَٰ َه إِلا أنا فٱع ُب ۡدنِي َوأق ِ ِم‬ ‫ٱس َتم ۡع ل َِما يُ َ‬
‫وح َٰٓي‪ ١٣‬إِننِي أنا‬ ‫﴿ َوأنا ٱخت ۡرتك ف ِ‬
‫ۡ‬
‫لِذِك ِر ٓي‪[﴾١٤‬طه‪]14-13 :‬‬

‫"و من تو را) به پيامبری (برگزيدم؛ پس به آنچه وحی مى شود گوش فرا ده )‪(13‬‬
‫همانا من هللا هستم که معبود برحقی جز من نيست‪ ،‬پس تنها مرا عبادت کن‪ ،‬و نماز را‬
‫به کاملترين وجه برپا دار؛ تا در آن مرا ياد کنی" ]طه‪[13-14:‬‬

‫و هللا متعال از موسی ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬خبر داده اند که ايشان به هللا پناه برده‪ ،‬و‬
‫فرمود ‪:‬‬

‫اب‪[﴾٢٧‬غافر‪:‬‬ ‫ُ ُ َ َ َّ ُ ۡ ُ َ ۡ ۡ َ‬ ‫ُ ۡ ُ َ ََ ُ‬ ‫ََ َ ُ َ‬
‫﴿وقال موس َٰٓي إِنِي عذت بِربِي وربِكم مِن ك ِل متكبِ ٖر لا يؤمِن بِيو ِم ٱلحِس ِ‬
‫‪]27‬‬

‫‪14‬‬
 ‫''من از (شر) هر متکبری که به روز حساب باور ندارد‪ ،‬به پروردگار خويش و‬
‫پروردگار شما پناه می برم'' ]غافر‪[ 27:‬‬

‫هللا متعال از مسيح ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬خبر داده اند که او گفت ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ ُّ ُ َ ۡ‬
‫ك ۡم فٱع ُب ُدوهُۚۡ هَٰذا صِ َرَٰط ُّم ۡس َتقِيم‪[﴾٥١‬آل عمران‪]51 :‬‬‫﴿إِن ٱَّلل ربِي ورب‬

‫"به راستی که هللا‪ ،‬پروردگار من و پروردگار شماست؛ پس او را عبادت کنيد) که (‬

‫اين راه راست است" ] آل عمران‪[51:‬‬

‫و هللا عزوجل از مسيح ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬خبر داده اند كه ايشان همچنين فرمود ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ُ ٓ ْ َّ َّ َ ُ َ ۡ َ ُ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ َ ٓ ۡ َ َٰٓ َ ۡ ُ ُ ْ‬
‫﴿لقد كفر ٱلذِين قالوا إِن ٱَّلل هو ٱلمسِيح ٱبن مريمٰۖٓ وقال ٱلمسِيح يَٰبنِي إِسرءِيل ٱعبدوا‬
‫َّ َ َ َ َ َّ ُ ۡ َّ ُ َ ُ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ َ َّ َ َّ ُ َ َ ۡ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ َٰ ُ َّ ُ َ َ َّ‬
‫ِلظَٰلِم َ‬
‫ين م ِۡن‬ ‫ِ‬ ‫ٱَّلل ربِي وربكمٰۖٓ إِنهۥ من يش ِرك بِٱَّللِ فقد حرم ٱَّلل عليهِ ٱلجنة ومأوىه ٱلنار ٰۖٓ وما ل‬
‫نصارٖ‪[﴾٧٢‬المائدة‪]72 :‬‬ ‫أَ َ‬

‫''ای بنی اسرائيل پروردگار من و پروردگار خودتان را بپرستيد‪ ،‬بيگمان هر کس‬

‫شريكى براى هللا قرار دهد‪ ،‬هللا بهشت را بر او حرام كرده و جايگاهش آتش (دوزخ)‬
‫است‪ ،‬و ستمکاران يار و ياورى ندارند'' ]المائده‪[72 :‬‬

‫بلکه حتی در تورات و انجيل نيز بر عبادت هللا يگانه تأكيد شده است‪ ،‬در سفر تثنيه‬
‫اين سخن موسی ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬آمده است که ‪(:‬بشنو ای اسرائيل‪ ،‬پروردگار که معبود‬
‫ماست‪ ،‬پروردگاری يگانه است ( در انجيل مرقص نيز بر توحيد تأکيد شده است‪ ،‬آن جا‬
‫که مسيح علیه السلم می فرمايد ‪) :‬نخستين توصيه ها اين است ‪:‬بشنو ای اسرائيل‪،‬‬
‫پروردگار که معبود ماست‪ ،‬پروردگاری يگانه است‪(.‬‬

‫و هللا عزوجل بيان کرده که همه پيامبران با اين وظيفه بزرگ كه دعوت به توحيد‬
‫است‪ ،‬مبعوث شده اند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪15‬‬
 ‫وتٰۖٓ فَ ِم ۡن ُهم َّم ۡن َه َدى َّ ُ‬ ‫ٱج َتن ُِبوا ْ َّ‬
‫ٱلطَٰ ُغ َ‬ ‫ٱع ُب ُدوا ْ َّ َ‬
‫ٱَّلل َو ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ً َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ‬
‫ٱَّلل‬ ‫﴿ َولق ۡد َب َعث َنا فِي ك ِل أ َّمةٖ َّر ُسولا أ ِن‬
‫َ َ َ ُ‬ ‫َ ُ ْ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َوم ِۡن ُهم َّم ۡن َح َّق ۡ‬
‫ۡرض فٱنظ ُروا ك ۡيف كان عَٰق َِبة‬ ‫ِيروا فِي ٱلأ ِ‬ ‫فس‬ ‫ت َعل ۡيهِ ٱلضلَٰلة ۚۡ‬
‫ك ِذب َ‬ ‫ُۡ َ‬
‫ين‪[﴾٣٦‬النحل‪]36 :‬‬ ‫ٱلم ِ‬

‫"يقينا ا ما در هر امتی‪ ،‬پيامبری را (با اين پيام) برانگيختيم که ‪:‬هللا يکتا را عبادت‬
‫کنيد و از طاغوت دوری کنيد‪ ،‬هللا برخی از آنان را هدايت كرده‪ ،‬و برخی از آنان نيز‬
‫سزاوار گمراهى شدند‪] ".‬النحل‪[36 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ َ َ‬ ‫اذا َخلَ ُقوا ْ م َِن ٱل ۡ َأ ِ َ ۡ َ ُ ۡ ۡ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ َ‬
‫﴿قل أ َر َء ۡي ُتم َّما ت ۡد ُعون مِن ُدو ِن ٱَّللِ أ ُرونِي م‬
‫ۡرض أم لهم ِشرك فِي ٱلسمَٰوَٰتِ ِۖ‬
‫ِين‪[﴾٤‬األحقاف‪]4 :‬‬ ‫نت ۡم َصَٰ ِدق َ‬ ‫ۡٱئ ُتوني بك َِتَٰب مِن َق ۡبل َهَٰ َذا ٓ أَ ۡو أَ َث َٰ َرة م ِۡن عِلۡم إن ُك ُ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬

‫'')ای پيامبر‪ ،‬به مشرکان (بگو ‪:‬آيا به چيزهايی که به جاى هللا) به نيايش (مى خوانيد‬
‫توجه كرده ايد؟ به من نشان دهيد چه چيز از) اجزاى (زمين را آفريده اند‪ ،‬آيا در‬
‫)آفرينش (آسمان ها شركت داشته اند؟ اگر راست مى گوييد‪ ،‬از کتاب های آسمانى‬
‫پيشين يا اثر علمىاز دانش) گذشتگان (براى من بياوريد‪] ".‬االحقاف ‪[4:‬‬

‫شيخ عبدالرحمان السعدی ‪ -‬رحمه هللا ‪ -‬می گويد ‪'':‬بنابراين واضح شد که جدال‬
‫مشرکان درباره شرکشان مستند به دليل و برهان نبوده‪ ،‬بلکه بر گمان هايی نادرست و‬
‫آرايی بی ارزش و انديشه هايی فاسد بنا شده است‪ ،‬اين تباهی را می توان با بررسی‬
‫شامل و جامع دانش و کارهايشان درک كرد‪ ،‬و با بررسى حال و روز کسانی که‬
‫عمرشان را در عبادت اين معبودان تباه کرده اند‪ ،‬آيا) اين معبودان جز هللا (برايشان‬
‫فايده ای در دنيا يا آخرت داشته اند؟ ‪".‬تيسير الکريم المنان‪ ،‬ص‪. 779.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ -6‬هللا سبحانه و تعالی آفریدگار است و تنها اوست‬
‫که شایستها عبادت و یگانه پرستى است‪ ،‬و هیچکس‬
‫نباید همراه با اوا پرستش شود‪ ،‬و در عبادت شریكى‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫هللا تنها كسى است که مستحق عبادت مى باشد‪ ،‬و شايسته اين است که هيچ کس‬
‫ديگری به همراه او عبادت نشود ‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ ُ ۡ َ َّ ُ َ‬
‫ون‪٢١‬‬ ‫ِين مِن قبلِكم لعلكم تتق‬ ‫ك ۡم َوٱلَّذ َ‬
‫ك ُم ٱلَّذِي َخلَ َق ُ‬
‫ٱع ُب ُدوا ْ َر َّب ُ‬
‫ۡ‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬
‫اس‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫َّ‬ ‫نز َل م َِن َّ ٓ ٓ َ َ ۡ َ‬‫ٱلس َمآ َء ب َنآ ٗء َوأَ َ‬ ‫َ ََ َ ُ ُ َۡ َ‬
‫ۡرض ف َِر َٰ ٗشا َو َّ‬ ‫َّ‬
‫ٱلس َما ِء َما ٗء فأخ َرج بِهِۦ م َِن ٱلث َم َرَٰتِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱلذِي جعل لكم ٱلأ‬
‫ۡ ٗ َّ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ٗ َ َ ُ َ َ َ‬
‫نت ۡم ت ۡعل ُمون‪[﴾٢٢‬البقرة‪]22-21 :‬‬ ‫رِزقا لكمٰۖٓ فلا تجعلوا َِّللِ أندادا وأ‬

‫''ای مردم‪ ،‬پروردگار خويش را عبادت کنيد‪ ،‬همان كسى که شما و انسان هاى پيش‬
‫از شما را آفريد‪ ،‬شايد که پرهيزگار شويد )‪ (21‬آن كسى که زمين را برای شما گستراند‬
‫و آسمان را (همچون سقفی) باالی سرتان بنا نمود و از آسمان‪ ،‬آبی فرو فرستاد و به‬
‫وسيلۀ آن‪ ،‬انواع ميوه ها را به وجود آورد تا روزی شما باشد؛ پس همتايانی برای هللا‬
‫قرار ندهيد‪ ،‬در حالی که (شما حقيقت را) می دانيد ‪] '' (22).‬البقره‪[21-22:‬‬

‫آنکه ما و نسل های پيش از ما را آفريد و زمين را برای ما گسترانده و برای ما از‬
‫آسمان آبی فرو فرستاده و با آن از زمين انواع ثمره ها بيرون آورده تا روزی ما باشد؛‬
‫همان کسی است که به تنهايی شايسته عبادت است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َّ ٓ‬ ‫ٱَّلل يَ ۡر ُز ُق ُ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ ُ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ َ َ ُ َ ۡ‬
‫ٱلس َما ِء‬ ‫كم مِن‬ ‫ت ٱَّللِ عل ۡيك ۡ ۚۡم هل م ِۡن خَٰل ٍِق غيۡ ُر ِ‬ ‫﴿يأيها ٱلناس ٱذكروا ن ِعم‬
‫َ َ َّ ُ ۡ َ َ‬
‫ُ‬ ‫َ ٓ َ َّ‬ ‫َۡ‬
‫ۡرض لا إِل َٰ َه إِلا ُه َو ٰۖٓ فأن َٰي تؤفكون ‪[﴾٣‬فاطر‪]3 :‬‬
‫َوٱلأ ِ ِۚ‬

‫‪17‬‬
 ‫''ای مردم‪ ،‬نعمتى را كه هللا به شما بخشيده به ياد آوريد‪ ،‬آيا آفريننده ای جز هللا‬
‫هست که شما را از آسمان و زمين روزی دهد؟ هيچ معبودی (بحق) جز او نيست؛ پس‬
‫چگونه (از حق) منحرف می شويد؟ '' ]فاطر‪[3:‬‬

‫آنکه می آفريند و روزی می دهد‪ ،‬تنها اوست که به تنهايی شايسته عبادت كردن مى‬
‫باشد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ُ َّ ُ َ ُّ ُ َ ٓ َ َّ‬
‫ك ۡمٰۖٓ لا إِل َٰ َه إِلا ُه َو ٰۖٓ خَٰل ُِق ك ِل ش ۡي ٖء فٱع ُب ُدوهُۚۡ َو ُه َو عَل َٰى ك ِل ش ۡي ٖء‬‫﴿ذَٰل ِكم ٱَّلل رب‬
‫َوك ِيل‪[﴾١٠٢‬األنعام‪]102 :‬‬

‫''اين است هللا‪ ،‬پروردگار شما؛ هيچ معبودی (بحق) جز او نيست‪ ،‬آفرينندۀ همه چيز‬
‫است؛ پس او را عبادت کنيد و (بدانيد که) او بر همه چيز حافظ و نگهبان است''‪] .‬‬
‫االنعام‪[102:‬‬

‫و هر آنچه بغير هللا عبادت شده‪ ،‬شايسته عبادت نيست؛ زيرا) عبادت شونده بغير هللا (در‬
‫آسمان ها و زمين صاحب حتی ذره ای نيست و در هيچ چيز شريک و ياری دهنده و‬
‫پشتيبان هللا نيست‪ ،‬پس چگونه می شود همراه با هللا کسی يا چيزی را به فرياد خواند يا‬
‫کسی را با او شريک گرداند؟ هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ون م ِۡث َق َال َذ َّرة في َّ َ‬ ‫ُ ۡ ُ ْ َّ َ َ‬
‫ۡرض‬ ‫ٱلسمَٰ َو َٰ ِ‬
‫ت َولا فِي ٱلأ ِ‬ ‫ٖ ِ‬ ‫ِين َزع ۡم ُتم مِن ُدو ِن ٱَّللِ لا يمل ِك‬
‫﴿ق ِل ٱدعوا ٱلذ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ ََ ُ ُۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ ۡ‬
‫ير ‪[﴾٢٢‬سبأ‪]22 :‬‬ ‫وما لهم فِي ِهما مِن ِشر ٖك وما لهۥ مِنهم مِن ظ ِه ٖ‬
‫'' )اى پيامبر به مشركان (بگو ‪ :‬کسانی را که به جای هللا( ياور و شفاعتگر خود )‬
‫می پنداريد‪ ،‬و( به فرياد )مى خوانيد‪ ،‬آنان به اندازه ى ذره اى در آسمان ها و زمين‬
‫مالک چيزی نيستند‪ ،‬و در( آفرينش و تدبير )آن دو( زمين و آسمان )شرکت ندارند و هللا‬
‫در ميانشان هيچ پشتيبانی ندارد)‪] ''.‬سبأ‪[ 22:‬‬

‫هللا سبحانه و تعالی است که اين مخلوقات را آفريده و از عدم به وجود آورده و‬
‫وجود اين آفريدگان دال بر وجود او و پروردگاری و الوهيت اوست‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫‪18‬‬
 ‫َۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ ٓ َ ُ َ َ َ‬ ‫َُ‬ ‫َ ۡ َ َ ٓ َ ۡ َ ََ ُ‬
‫نتم بَشر تنتشِ ُرون‪َ ٢٠‬وم ِۡن َءايَٰتِه ِٓۦ أن خل َق‬ ‫اب ثم إِذا أ‬ ‫﴿ومِن ءايَٰتِهِۦ أن خلقكم مِن تر ٖ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ ٗ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َّ ٗ َ َ ۡ َ ً َّ‬ ‫ۡ َ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫ت لِق ۡو ٖم‬ ‫لكم مِن أنفسِكم أزوَٰجا ل ِتسكن ٓوا إِل ۡيها وجعل بينكم م َودة ورحمة ۚۡ إِن فِي ذَٰل ِك أَلي َٰ ٖ‬
‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ َٰ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َٰ ُ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫ون‪َ ٢١‬وم ِۡن َء َايَٰتهِۦ َخلۡ ُق َّ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ِك ۡ ۚۡم إِن فِي ذَٰل ِك‬ ‫ۡرض وٱختِلف ألسِنتِكم وألون‬ ‫ت َوٱلأ ِ‬ ‫ٱلسم َٰ َو َٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫يتفكر‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫كم مِن فضلِهۚۡ ِٓۦ إِن فِي ذَٰل ِك‬
‫َ ۡ‬ ‫ٱلن َهار َوٱبۡت َِغآ ُؤ ُ‬‫كم بٱل َّ ۡيل َو َّ‬ ‫ام ُ‬ ‫ين‪َ ٢٢‬وم ِۡن َء َايَٰتِهِۦ َم َن ُ‬ ‫أَليَٰت لِلۡ َعَٰلِم َ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٖ‬
‫ُ ُ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ٗ َ َ َ ٗ َ ُ َ ُ َ َّ ٓ ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٱلس َما ِء َما ٗء ف ُي ۡح ِيۦ‬ ‫ت ل ِق ۡو ٖم ي َ ۡس َم ُعون‪َ ٢٣‬وم ِۡن َءايَٰتِهِۦ يُ ِريكم ٱلبرق خوفا وطمعا وين ِزل مِن‬ ‫أَلي َٰ ٖ‬
‫َ ۡ َ َ َٰ ٓ َ َ ُ َ َّ ٓ ۡ َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ۡ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ٓ َّ‬
‫ٱلس َما ُء َوٱلأۡرض‬ ‫ت لِق ۡو ٖم َي ۡعقِلون ‪ ٢٤‬ومِن ءايتِهِۦ أن تقوم‬ ‫بِهِ ٱلأۡرض بعد موت ِها ۚۡ إِن فِي ذَٰل ِك أَلي َٰ ٖ‬
‫ُ‬ ‫َۡ‬ ‫ون‪َ ٢٥‬ول َ ُهۥ َمن في َّ َ‬ ‫َٓ َ ُ ۡ َۡ ُ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َّ َ َ َ ُ َ ۡ ٗ‬ ‫َ‬
‫ۡرضِۖ كل‬ ‫ت َوٱلأ ِ‬ ‫ٱلسمَٰ َو َٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡرض إِذا أنتم تخرج‬ ‫اك ۡم دع َوة م َِن ٱلأ ِ‬ ‫بِأ ۡم ِرهۚۡ ِۦ ثم إِذا دع‬
‫ِيدهُۥ َو ُه َو أَ ۡه َو ُن َعلَ ۡيهِ َول َ ُه ٱل ۡ َم َث ُل ٱل ۡ َأعۡل َ َٰى في َّ َ‬
‫ون‪َ ٢٦‬و ُه َو ٱلَّذِي َي ۡب َد ُؤا ْ ٱلۡخَلۡ َق ُث َّم يُع ُ‬ ‫َّ ُ َ َٰ ُ َ‬
‫ٱلسمَٰ َوَٰتِ‬ ‫ِ‬ ‫ِۚ‬ ‫لهۥ قنِت‬
‫ۡ‬ ‫ۡرض َو ُه َو ٱلۡ َعز ُ‬ ‫َ َۡ‬
‫ِيم‪[﴾٢٧‬الروم‪]27-20 :‬‬ ‫يز ٱلحَك ُ‬ ‫ِۚ‬ ‫ِ‬ ‫أ‬ ‫وٱل‬
‫ِ‬

‫''و يکی از نشانه های) عظمت و قدرت ( هللا اين است که شما را از خاک آفريد‪،‬‬
‫سپس شما انسان ها تدريجا ا) افزايش يافتيد و در زمين (پراکنده گشتيد )‪ (20‬و از نشانه‬
‫های) ديگر عظمت و قدرت (هللا اين است که از جنس خودتان همسرانی برايتان آفريد‬
‫تا در کنارشان آرام گيريد‪ ،‬و در بين شما و آنان محبت و مهربانی قرار داد‪ ،‬بی گمان‬
‫در اين) نعمت ها (نشانه هايی) از قدرت و عظمت پروردگار (برای افرادى است که‬
‫تفکر می کنند )‪ (21‬و از نشانهاى) ديگر عظمت و قدرت (هللا‪ ،‬آفرينش آسمان ها و‬
‫زمين و اختالف زبان ها و رنگ های شماست‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬در اين) امور (نشانه هايی‬
‫)از قدرت و عظمت پروردگار (برای فرزانگان و دانشوران است )‪ (22‬و از نشانه‬
‫های) ديگر عظمت و قدرت (هللا‪ ،‬خواب شما در شب و روز و تالشتان برای بهره‬
‫گيری از بخشش پروردگار) و تأمين معاش (است‪ ،‬بی گمان‪ ،‬در اين موارد‪ ،‬برای‬
‫افرادى که گوش شنوا دارند‪ ،‬نشانه هايی) از عظمت و قدرت پروردگار (است )‪ (23‬و‬
‫از نشانه های) ديگر عظمت و قدرت (هللا اين است که صاعقه را برای بيم و اميد‪ ،‬به‬
‫شما نشان می دهد و آبی از آسمان می فرستد و زمين را ـ پس از) خشكى و ( مرگش با‬
‫آن آب زنده می سازد‪ ،‬بی گمان‪ ،‬در اين امور‪ ،‬برای افرادى که می انديشند‪ ،‬نشانه هايی‬
‫)از عظمت و قدرت پروردگار (است )‪ (24‬و از نشانه های) ديگر عظمت و قدرت (‬

‫‪19‬‬
 ‫هللا اين است که آسمان ها و زمين به فرمانش برپا مى شوند و) روز قيامت (هنگامی که‬
‫با ندايی شما را از زمين فرامی خوانَد‪ ،‬ناگهان) همگی از گورها (بيرون می آييد )‪(25‬‬
‫هر کس و هر چه در آسمان ها و زمين است از آن هللا است‪ ،‬و همگی) تسليم و (‬
‫فرمانبردار او هستند )‪ (26‬و او كسى است که آفرينش) هستى (را) بدون نمونۀ قبلی (‬
‫آغاز كرده‪ ،‬سپس آن را) پس از نابود کردنش (باز می گرداند و) اين بازگرداندن (براى‬
‫او آسانتر است )‪] '' (27‬الروم‪[20-27:‬‬

‫و نمرود وجود پروردگار را انکار کرد‪ ،‬پس ابراهيم ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬چنانکه هللا‬
‫متعال از او نقل کرده فرمود ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ ٓ َّ ۡ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َٰ ُ َّ ُ ۡ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬
‫ٱَّلل ٱل ُملك إِذ قال إِبۡ َرَٰهِـ ُۧم َرب ِ َي ٱلذِي يُ ۡح ِيۦ‬ ‫﴿أل ۡم ت َر إِلي ٱلذِي حاج إِبرَٰهِـۧم فِي ربِهِۦ أن ءاتىه‬
‫َۡ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َّ َ ۡ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ََ۠ ُ ۡ َُ ُ َ َ‬
‫ٱَّلل يَأتِي بِٱلش ۡم ِس م َِن ٱل َمش ِر ِق فأ ِ‬
‫ت ب ِ َها م َِن‬ ‫ِيتٰۖٓ قال إِبۡ َرَٰهِـ ُۧم فإِن‬ ‫وي ِميت قال أنا أح ِيۦ وأم‬
‫َ ۡ َ َّ‬
‫ٱلظَٰلِم َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ك َف َر َۗ َو َّ ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ َ َّ‬ ‫َۡ ۡ‬
‫ين‪[﴾٢٥٨‬البقرة‪]258 :‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱَّلل لا َي ۡهدِي ٱلقوم‬ ‫ت ٱلذِي‬ ‫ب فب ِه‬
‫ٱلمغرِ ِ‬

‫''همانا هللا خورشيد را از سمت مشرق بيرون می آورد‪ ،‬پس تو آن را از جهت‬

‫مغرب بيرون بياور‪ ،‬آنگاه آن) طاغوت (که کفر ورزيده بود متحير و مبهوت شد‪ ،‬و هللا‬
‫ستمکاران را هدايت نمی كند''] البقره‪[258:‬‬

‫همچنين ابراهيم ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬در برابر قوم خود استدالل کرد که هللا او را هدايت‬
‫کرده‪ ،‬و اوست كه وى را آب و غذا می دهد‪ ،‬و هرگاه بيمار شود او را شفا می دهد‪ ،‬و‬
‫اوست که وی را می ميراند و زنده می کند‪ ،‬و آنطور که هللا متعال از وی نقل کرده‬
‫چنين فرمود‪:‬‬

‫َ َ ۡ ُ َُ َۡ‬‫َ‬ ‫َ‬
‫َُ ُۡ ُ ََ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َُ َۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ِين‪٨٠‬‬
‫ِين‪ ٧٨‬وٱلذِي هو يطعِمنِي ويسقِي ِن‪ ٧٩‬وِإذا م ِرضت فهو يشف ِ‬
‫﴿ٱلذِي خلقنِي فهو يهد ِ‬
‫ُ ُ ُۡ‬ ‫َّ‬
‫َوٱلذِي يُ ِميتنِي ث َّم يحيِي ِن‪[﴾٨١‬الشعراء‪]81-78 :‬‬

‫'' آن(معبودی) که مرا آفريده‪ ،‬و هدايتم می کند )‪ (78‬و همان كسى که به من غذا‬
‫می دهد‪ ،‬و سيرابم می سازد )‪ (79‬و هنگامی که بيمار می شوم‪ ،‬اوست که شفايم می‬
‫شعراء‪78-‬‬‫دهد )‪ (80‬و كسى که مرا می ميرانَد و (دوباره) زنده ام می کند)‪] '' (81‬ال ُّ‬
‫‪[81:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫و هللا متعال درباره موسی ‪ -‬علیه السل ام ‪ -‬داده که وى در مناظره با فرعون به او‬
‫گفت که پروردگار او ‪:‬‬
‫َ َ َ ُّ َ َّ ٓ َ‬
‫ِي أ ۡع َط َٰى ُك َّل َش ۡي ٍء َخلۡ َق ُهۥ ُث َّم َه َد َٰ‬
‫ى‪[﴾٥٠‬طه‪]50 :‬‬ ‫﴿قال ربنا ٱلذ‬

‫''همان كسى است که هر چيز را خلقتی) متناسب با آن (بخشيده و سپس) همگى اين‬
‫مخلوقات را (رهنمود كرده است'' ] طه‪[50:‬‬

‫و هللا متعال هر آن چه را که در آسمان ها و زمين است در تسخير انسان قرار داده‬

‫و او را در ميان اين نعمت ها قرار داده است؛ تا آن که تنها هللا متعال را عبادت کند و‬
‫به او کفر نورزد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ٗ‬ ‫ۡرض َوأَ ۡس َب َغ َعلَ ۡي ُ‬‫َۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ۡ ْ َ َّ َّ َ َ َّ‬
‫خ َر لَ ُ‬
‫ك ۡم ن َِع َم ُهۥ ظَٰ ِه َرة‬ ‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ َو َما فِي ٱلأ ِ‬
‫كم َّما في َّ‬
‫ِ‬ ‫﴿ألم تروا أن ٱَّلل س‬
‫ِير‪[﴾٢٠‬لقمان‪]20 :‬‬ ‫ٱَّللِ ب َغيۡر عِلۡم َولَا ُه ٗدى َولَا ك َِتَٰ ُّ‬‫َّ‬ ‫َ ُ َ ُ‬
‫جَٰدِل فِي‬ ‫َوبَاط َِن ٗة َۗ َوم َِن َّ‬
‫ب من ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ ٖ‬ ‫اس من ي‬ ‫ٱلن ِ‬

‫''آيا نديده ايد که هللا آن چه را در آسمان ها و زمين است‪ ،‬به خدمتتان گماشته و‬
‫نعمت های آشکار و پنهان خويش را بر شما تمام کرده است؟ (با اين حال) برخى از‬
‫مردم هستند‪ ،‬بدون هيچ دانش و هدايت و کتاب روشنگری‪ ،‬در مورد هللا ستيزه جويى‬
‫می کند'' ]لقمان‪[20:‬‬

‫و هللا متعال همان طور که همه آن چه را که در آسمان ها و زمين است در اختيار‬

‫انسان قرار داده‪ ،‬او را آفريده و از همه حواسی که به آن نيار دارد از جمله شنوايی و‬
‫بينايی و قدرت عقلی برخوردار ساخته تا آن چه را به سود اوست و به سوى‬
‫پروردگارش راهنمود مى گرداند‪ ،‬به او بياموزد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬
‫َۡ َ‬ ‫ُ َّ َ َٰ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ون َش ۡي ٗـا َو َج َع َل لَ ُ‬ ‫ٱَّلل أَ ۡخ َر َج ُ‬
‫﴿ َو َّ ُ‬
‫ٱلس ۡم َع َوٱلأبۡصَٰ َر‬
‫ك ُم َّ‬ ‫كم ِم ۢن ُب ُطو ِن أمهتِكم لا تعلم‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ َ‬
‫ك ۡم تشك ُرون‪[﴾٧٨‬النحل‪]78 :‬‬ ‫وٱلأف ِـدة لعل‬

‫'' و هللا شما را از شکم مادرانتان بيرون آورد‪ ،‬در حالی که هيچ چيز نمی دانستيد‪،‬‬
‫و برای شما گوش و ديدگان و دلها پديد آورد‪ ،‬شايد سپاس گزار باشيد'' ]النحل‪[78:‬‬

‫‪21‬‬
 ‫هللا سبحانه و تعالی همه اين عالم ها را آفريد‪ ،‬و انسان را خلق کرد‪ ،‬و همه اعضای‬
‫بدنی و نيروهای مورد نيازش را برايش فراهم ساخت‪ ،‬و او را به همه توانايی هايی که‬
‫وی را برای انجام عبادت هللا متعال و آبادانى زمين ياری می دهد‪ ،‬مجهز ساخت‪ ،‬سپس‬
‫هر آن چه را که در آسمان ها و زمين است در تسخير او قرار داد‪.‬‬

‫و هللا متعال به خلقت اين آفريده های بزرگ بر ربوبيت خود استدالل نموده است‪،‬‬
‫ربوبيتی که مستلزم الوهيت] و شايستگی او برای پرستش [مى باشد‪ ،‬هللا سبحانه و تعالی‬
‫می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ُۡ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ۡرض أَ َّمن َي ۡمل ُِك َّ‬‫َ َّ ٓ ۡ َ‬ ‫﴿قُ ۡل َمن يَ ۡر ُز ُق ُ‬
‫ٱلس ۡم َع َوٱلأبۡصَٰ َر َو َمن يخ ِر ُج ٱل َح َّي م َِن‬ ‫ٱلس َما ِء َوٱلأ ِ‬ ‫كم مِن‬
‫َ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱَّللۚۡ فقل أفلا ت َّتقون‪[﴾٣١‬يونس‪:‬‬ ‫ت ويخ ِرج ٱلميِت مِن ٱلح ِي ومن يدبِر ٱلأمر ۚۡ فسيقولون‬ ‫ٱل َميِ ِ‬
‫‪]31‬‬

‫''بگو ‪:‬كيست كه از آسمان و زمين به شما روزى می رساند؟ يا كيست كه بر گوش‬

‫ها و ديدگان حاكم است؟ و كيست كه) موجود (زنده را از مرده‪ ،‬و مرده را از) موجود (‬
‫زنده بيرون می آورد؟ و كيست كه كار) جهان و جهانيان (را تدبير می كند؟ خواهند‬
‫گفت ‪:‬هللا‪ ،‬پس بگو ‪:‬آيا پروا نمی كنيديونس؟'' ]يونس ‪[31 :‬‬

‫و هللا سبحانه و تعالی می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ َ َ‬ ‫اذا َخلَ ُقوا ْ م َِن ٱل ۡ َأ ِ َ ۡ َ ُ ۡ ۡ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ َ‬
‫﴿قل أ َر َء ۡي ُتم َّما ت ۡد ُعون مِن ُدو ِن ٱَّللِ أ ُرونِي م‬
‫ۡرض أم لهم ِشرك فِي ٱلسمَٰو َٰتِ ِۖ‬
‫ِين‪[﴾٤‬األحقاف‪]4 :‬‬ ‫نت ۡم َصَٰ ِدق َ‬ ‫ۡٱئ ُتوني بك َِتَٰب مِن َق ۡبل َهَٰ َذا ٓ أَ ۡو أَ َث َٰ َرة م ِۡن عِلۡم إن ُك ُ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬

‫''بگو ‪:‬آيا به چيزهايی که به جاى هللا به فرياد می خوانيد توجه كرده ايد؟ به من‬
‫نشان دهيد چه چيز از] اجزاى [زمين را آفريده اند‪ ،‬آيا در) آفرينش‪ ،‬و نگهدارى (آسمان‬
‫ها مشاركتى داشته اند؟ اگر راست می گوييد) كه مشاركتى داشته اند(‪ ،‬از کتاب های‬
‫آسمانى پيشين يا يک اثر علمى) از دانش گذشتگان (بياوريد''] االحقاف‪[4:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪22‬‬
 ‫ثف َ‬
‫ِيها مِن‬
‫ُ ۡ َ َ َّ‬ ‫ۡرض َر َوَٰ ِس َي أَن تَم َ‬
‫يد بِكم وب‬
‫َۡ‬ ‫َ َ ََۡ‬ ‫َ َ‬ ‫﴿ َخلَ َق َّ‬
‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ بِغيۡ ِر ع َم ٖد ت َر ۡون َها ٰۖٓ َوألق َٰى فِي ٱلأ ِ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َّ َ َ‬ ‫ُ َۡ َ‬ ‫ُ َ ٓ َّ َ َ َ ۡ َ َ َّ َ ٓ َ ٓ ٗ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫يم‪ ١٠‬هَٰذا خل ُق ٱَّللِ فأ ُرونِي َماذا‬ ‫ك ِل دابةِٖۚ وأنزلنا مِن ٱلسما ِء ماء فأۢنبتنا فِيها مِن ك ِل زو ٖج كرِ ٍ‬
‫َ َ ُّ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ‬
‫ين ‪[﴾١١‬لقمان‪]11-10 :‬‬ ‫خلق ٱلذِين مِن دونِهِۚۡۦ ب ِل ٱلظَٰل ِمون فِي ضلَٰ ٖل مبِ ٖ‬

‫''هللا آسمان ها را بدونه هيچ ستونی که آن را ببينيد آفريده‪ ،‬و در زمين کوه های‬
‫استوار بيفکند تا (مبادا زمين) شما را بجنباند و در آن از هر گونه جنبنده ای پراکنده‬
‫گردانيد‪ ،‬و از آسمان آبی فرو فرستاديم و از هر نوع (گياه) نيکو در آن رويانيديم )‪(10‬‬
‫اين است آفرينش هللا‪( ،‬اکنون) به من نشان دهيد کسانی که غير از اويند چه آفريده اند؟‬
‫بلکه ستمگران در گمراهی آشکارى هستند‪] ''.‬لقمان‪[10-11‬‬

‫و هللا سبحانه و تعالی می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ‬ ‫َ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ َٰ َ َٰ َ ۡ َ َ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َٰ ُ َ‬
‫ۡرض بَل لا‬
‫ۚۡ‬ ‫أ‬ ‫ل‬‫ٱ‬‫و‬ ‫تِ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ٱلس‬ ‫وا‬ ‫ق‬‫ل‬ ‫خ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫ون‬ ‫﴿أم خل ِقوا مِن غي ِر شي ٍء أم هم ٱلخلِق‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ون‪ ٣٦‬أَ ۡم ع َ‬
‫ُ ُ َ‬
‫ِند ُه ۡم خ َزائ ِ ُن َربِك أ ۡم ُه ُم ٱل ُمص َۡۜي ِط ُرون‪[﴾٣٧‬الطور‪]37-35 :‬‬ ‫يوق ِن‬

‫''آيا آنان بدونه هيچگونه خالقى آفريده شده اند؟ يا اينكه خودشان آفرينندگارند؟ )‪(35‬‬
‫آيا آنان آسمان ها و زمين را آفريده اند؟ بلکه آنان يقين ندارند که هللا آفرينندۀ مطلق‬
‫است )‪) (36‬آيا گنجينه های( نعمت و هدايت )پروردگارت نزد آنان است؟ يا اينكه آنان‬
‫(بر همه چيز جهان تسلط دارند''] الطور‪[35-37‬‬

‫شيخ عبدالرحمان السعدی می گويد ‪):‬و اين استداللی بر عليه آنان است‪ ،‬به دليلى که‬
‫در برابر آن راهی جز تسليم در برابر حق ندارند يا آن که از دايره عقل و دين خارج‬
‫شوند‪ (.‬تفسير ابن سعدی‪(816).‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪-7‬هللا متعال‪ ،‬آفرینندها تمام موجوداتا هستی است‪،‬‬
‫هم چیزهایی که درا دایره دید ما هستند و هم‬
‫چیزهایی که از دایره دید ما خارج اند‪ ،‬و هر چه جز‬
‫هللا متعال‪ ،‬از آفریده های اوست و هللاا متعال آسمان‬
‫ها و زمین را در شش روز آفریده است‪.‬‬
‫هللا متعال‪ ،‬آفريننده تمام موجودات هستی است‪ ،‬هم چيزهايی که در دايره ديد ما‬
‫هستند و هم چيزهايی که از دايره ديد ما خارج اند‪ ،‬و هر چه جز هللا متعال‪ ،‬از آفريده‬
‫های اوست‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ ٓ َ‬ ‫َّ ُ ُ ۡ َ َ َّ َ ۡ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َۡ‬ ‫﴿قُ ۡل َمن َّر ُّب َّ‬
‫ٱَّللۚۡ قل أفٱتخذتم مِن ُدونِه ِٓۦ أ ۡول َِيا َء لا َي ۡملِكون‬ ‫ۡرض ق ِل‬ ‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ َوٱلأ ِ‬
‫ُّ ُ َ ُ َ ُّ ُ َ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َ َۡ ُ َ َ ۡ َ‬ ‫َۡٗ َ َٗ ُۡ َۡ َۡ َ‬ ‫َ ُ‬
‫ور َۗ أ ۡم‬ ‫ير أ ۡم هل ت ۡس َتوِي ٱلظلمَٰت وٱلن‬ ‫ص‬‫س ِه ۡم نفعا َولا ضر ۚۡا قل هل يستوِي ٱلأعم َٰى وٱلب ِ‬ ‫ل ِأنف ِ‬
‫ۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ۡ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ ُ َ َ ٓ َ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫خلۡقِهِۦ فَتَ َ َٰ‬
‫ٱَّلل خَٰل ُِق ك ِل ش ۡي ٖء َو ُه َو ٱل َوَٰح ُِد‬ ‫ش َب َه ٱلخل ُق َعل ۡي ِه ۡ ۚۡم ق ِل‬ ‫جعلوا َِّللِ شركاء خلقوا ك‬
‫ۡ َ َّ‬
‫ٱلقه َٰ ُر‪[﴾١٦‬الرعد‪]16 :‬‬

‫'')اى پيامبر به مشركان (بگو ‪:‬پروردگار آسمان ها و زمين کيست؟) به آنان (بگو ‪:‬‬
‫هللا‪ )،‬سپس (بگو ‪:‬آيا به جای هللا اولياء) ومعبودهايى (برگزيده ايد که) حتی (مالک سود‬
‫و زيان خود نيستند؟ بگو ‪:‬آيا نابينا) ى حقيقت كه شمايد (و بينا) ى حقيقت كه مؤمناند‪ ،‬با‬
‫همديگر (برابرند؟ يا اينكه تاريکی ها و نور يکسانند؟ يا آنان شريکانی برای هللا قرار‬
‫داده اند که) گمان مى برند (همچون آفرينش هللا‪ ،‬آفريده اند و) در نتيجه تشخيص (‬
‫آفرينش) آنان از آفرينش هللا (بر آنان ُمشتبه شده است؟ بگو ‪:‬هللا آفرينندۀ همه چيز است‬
‫و او يگانۀ و پيروزمند است‪] ''.‬الرعد‪[16:‬‬

‫و می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ َ َ‬ ‫ۡ ُ‬
‫﴿… َويَخل ُق َما لا ت ۡعل ُمون‪[﴾٨‬النحل‪]8 :‬‬

‫''و (هللا) چيزهايى را می آفريند كه (شما همكنون آنها را) نمى دانيد'' ]النحل‪[8:‬‬

‫‪24‬‬
 ‫و هللا متعال آسمان ها و زمين را در شش روز آفريد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬
‫ش َي ۡعل ُم َما يَل ُِج فِي‬ ‫ۡرض في س َِّتةِ َأيَّام ُث َّم ۡ‬
‫ٱس َت َو َٰ َ َ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َٰ َ َٰ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ‬
‫﴿ ُه َو ٱلذِي خلق ٱلسموتِ وٱلأ‬
‫ى على ٱلع ۡر ِ ِۖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َّ ٓ َ َ ۡ ُ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫نت ۡم َو َّ ُ‬
‫ٱَّلل ب ِ َما‬
‫ََ َُۡ ُ َۡ ََ َ ُ‬ ‫َۡ‬
‫نزل م َِن ٱلس َما ِء َوما يع ُرج فِيها ٰۖٓ َوه َو معكم أي َن ما ك ۚۡ‬ ‫ۡرض وما يخرج مِنها وما ي ِ‬ ‫ٱلأ ِ‬
‫َۡ ُ َ‬
‫صير‪[﴾٤‬الحديد‪]4 :‬‬ ‫تع َملون بَ ِ‬

‫''اوست كه آسمان ها و زمين را در شش روز آفريد‪ ،‬آنگاه) آن گونه كه شايسته‬

‫عظمت و مقام اوست (بر عرش قرار گرفت‪ ،‬هر چه در زمين نفوذ می كند يا از آن‬
‫بيرون می آيد و هر چه از آسمان فرود می آيد يا به سوى آن باال می رود‪ )،‬همه آنها‬
‫را (می داند‪ ،‬و هر جا كه باشيد‪ ،‬همراه شماست‪ ،‬و هللا به آنچه كه انجام مى دهيد‪،‬‬
‫بيناست'' ]الحديد‪[4:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫وب‪[﴾٣٨‬ق‪]38 :‬‬
‫ُّ ُ‬ ‫َّ َ َّ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫﴿ولقد خلقنا ٱلسمَٰوَٰتِ وٱلأۡرض وما بينهما فِي سِتةِ أيا ٖم وما مسنا مِن لغ ٖ‬

‫''ما آسمان ها و زمين و آنچه که ميان آنهاست را‪ ،‬در شش روز آفريديم‪ ،‬و (هرگز)‬
‫رنج و خستگى به ما نرسيد'' ]ق‪[38 :‬‬

‫‪25‬‬
 ‫‪-8‬هللا سبحانه و تعالی در ُملک یا آفرینش یا تدبیرا‬
‫ی ندارد‪.‬‬‫یا عبادتش شریک ا‬
‫و هللا سبحانه و تعالی مالک و فرمانرواى هستى است‪ ،‬و در آفرينش يا فرمانروايى‬
‫يا تدبير امورش‪ ،‬هيچگونه شريکی ندارد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ َ َ‬ ‫اذا َخلَ ُقوا ْ م َِن ٱل ۡ َأ ِ َ ۡ َ ُ ۡ ۡ‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ َ‬
‫﴿قل أ َر َء ۡي ُتم َّما ت ۡد ُعون مِن ُدو ِن ٱَّللِ أ ُرونِي م‬
‫ۡرض أم لهم ِشرك فِي ٱلسمَٰو َٰتِ ِۖ‬
‫ِين‪[﴾٤‬األحقاف‪]4 :‬‬ ‫نت ۡم َصَٰ ِدق َ‬ ‫ۡٱئ ُتوني بك َِتَٰب مِن َق ۡبل َهَٰ َذا ٓ أَ ۡو أَ َث َٰ َرة م ِۡن عِلۡم إن ُك ُ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬

‫''بگو ‪:‬آيا به چيزهايی که به جاى هللا) به نيايش (می خوانيد توجه كرده ايد؟ به من‬
‫نشان دهيد چه چيز از) اجزاى (زمين را آفريده اند‪ ،‬آيا در) آفرينش (آسمان ها شركت‬
‫داشته اند؟ اگر راست می گوييد‪ ،‬از کتاب های آسمانى پيشين يا يک اثر علمى) از‬
‫گذشتگان (براى من بياوريد'' ] االحقاف‪[4:‬‬

‫شيخ عبدالرحمان السعدی ‪ -‬رحمه هللا ‪ -‬می گويد ‪:‬برای بيان ناتوانی بت هايشان و‬
‫اين که نشان دهی شايسته هيچگونه از عبادات نيستند‪ ،‬به اين هايی که بت ها و‬
‫شريکانی را برای هللا شريک ساخته اند که مالک نفعی و زيانی و مرگی و زندگی ای و‬
‫رستاخيزی نيستند} بگو به من نشان دهيد چه چيز از) اجزاى (زمين را آفريده اند‪ ،‬آيا‬
‫در) آفرينش ( آسمان ها شركت داشته اند؟ { آيا از اجرام آسمان ها و زمين چيزی را‬
‫آفريده اند؟ آيا کوه هايى آفريده اند؟ آيا رودی به جريان انداخته اند؟ آيا حيوانی را‬
‫برانگيخته اند؟ آيا درختانی را سبز کرده اند؟ آيا هيچ يک از آنان در خلقت چيزی از‬
‫اين آفريده ها همکاری کرده اند؟ خودشان اقرار دارند که در هيچ يک از اين امور‬
‫دست نداشته اند‪ ،‬چه برسد به ديگران‪ ،‬و اين دليلی است عقلی و قاطع بر اين که هر چه‬
‫جز هللا باشد‪ ،‬پرستش آن نيز باطل است‪.‬‬

‫سپس به بيان انتفای دليل نقلی پرداخته می فرمايد ‪ }:‬از کتاب های آسمانى پيشين يا‬
‫اثر علمى از) گذشتگان (براى من بياوريد { که چنين فرمان می دهد‪ ،‬مشخص است که‬
‫آنان از آوردن دليلی از سوی پيامبران ناتوانند‪ ،‬بلکه قاطعانه می گوييم و مطمئنيم که‬
‫همه پيامبران به سوی توحيد پروردگارشان فرا خوانده اند‪ ،‬و از شرک نهی کرده اند و‬
‫اين بزرگترين چيزی است که از علم آنان به ما رسيده است ‪(.‬تفسير ابن سعدی‪(779).‬‬

‫‪26‬‬
 ‫و هللا سبحانه و تعالی مالک ُملک است که در فرمانروايی خود شريکی ندارد‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ََ ٓ‬ ‫ََ ٓ ُ‬ ‫ُۡ ۡ َ َ ََ ُٓ ََ ُ ۡ ۡ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ َٰ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ‬ ‫ُ‬
‫نزع ٱل ُملك م َِّمن تشا ُء َوتع ُِّز َمن تشا ُء‬
‫ك تؤتِي ٱلملك من تشاء وت ِ‬ ‫﴿ق ِل ٱللهم مل ِك ٱلمل ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ َ َّ َ َ ُ َ‬ ‫ََ ٓ‬ ‫ُ ُّ‬
‫َوتذِل َمن تشا ُء ٰۖٓ بِ َيد َِك ٱلخيۡ ُر ٰۖٓ إِنك عَل َٰى ك ِل ش ۡي ٖء قدِير‪[﴾٢٦‬آل عمران‪]26 :‬‬

‫''بگو ‪:‬بارالها‪ ،‬ای فرمانروای هستی‪ ،‬هر کس را بخواهی حاكميت) و دارايى (می‬
‫بخشی و از هر کس بخواهی حاكميت را بازپس می گيری‪ ،‬و به هر کس بخواهی عزت‬
‫)و قدرت (می دهی و هر کس را بخواهی خوار و ذليل می كنى‪ )،‬پروردگارا (خوبی به‬
‫دست توست و بی گمان‪ ،‬تو بر هر چيزی توانايی‪] '' .‬آل عمران‪[26:‬‬

‫و هللا متعال در بيان اين که فرمانروايی مطلق در روز قيامت از آن اوست‪ ،‬می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫ك ٱل ۡ َي ۡو َم ٰۖٓ ِ ََّّللِ ٱلۡ َو َٰ ِ ۡ َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َٰ ُ َ َ َ ۡ َ َٰ َ َ َّ‬
‫ٱَّلل م ِۡن ُه ۡم َش ۡيء ل َِمن ٱل ۡ ُملۡ ُ‬
‫ح ِد ٱلقهارِ‬ ‫ۚۡ ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿يوم هم ب ِرزونٰۖٓ لا يخفى على‬
‫‪[﴾١٦‬غافر‪]16 :‬‬

‫''روزی كه مردمان حاضر و نمايان می شوند و چيزی از آنان بر هللا پوشيده‬

‫نخواهد ماند‪ )،‬هللا می فرمايد( امروز فرمانروايی از آن کيست؟) آنگاه خود در جواب‬
‫می فرمايد(از آن هللا يگانه و پيروزمند است'' ]غافر‪[16:‬‬

‫و هللا سبحانه و تعالی در فرمانروايی يا آفرينش يا تدبير يا عبادت كردن هيچ‬

‫شريکی ندارد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َّ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫َ َّ ۡ َ َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫كن ل ُهۥ َولِي‬ ‫ك ولم ي‬‫﴿ َوق ِل ٱلحَ ۡم ُد َِّللِ ٱلذِي ل ۡم َيتخِذ َول ٗدا َول ۡم يَكن ل ُهۥ ش ِريك فِي ٱلمل ِ‬
‫كب َ‬‫َ ُّ َ َ ۡ ُ َ ۡ‬
‫يرۢا‪[﴾١١١‬اإلسراء‪]111 :‬‬ ‫مِن ٱلذ ِل ٰۖٓ وكبِره ت ِ‬

‫''و بگو ‪:‬ستايش مخصوص هللا است که فرزندی (برای خويش) برنگزيده است و در‬
‫فرمانروايی و مالكيّت (هستى)‪ ,‬هيچ شريکی ندارد و هرگز خوار و ناتوان نمی گردد که‬

‫‪27‬‬
 ‫(نياز به دوست و) کارساز داشته باشد و او را بزرگ بدار‪ ،‬بزرگداشتی (كه) شايسته ى‬
‫بزرگوارى او باشد)‪ ] ''.‬االسراء ‪[111:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫َ َّ ۡ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫﴿ٱلَّذِي ل َ ُهۥ ُملۡ ُ‬
‫ك َوخل َق‬ ‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ َوٱلأ ِ‬
‫ۡرض َول ۡم َيتخِذ َول ٗدا َول ۡم يَكن ل ُهۥ ش ِريك فِي ٱل ُمل ِ‬ ‫ك َّ‬

‫ِيرا ‪[﴾٢‬الفرقان‪]2 :‬‬ ‫ُك َّل َش ۡي ٖء َف َق َّد َرهُۥ َت ۡقد ٗ‬

‫''همان كسى که فرمانروايی آسمان ها و زمين از آن اوست و فرزندی) برای‬

‫خويش (برنگزيده است و در فرمانروايی‪ ،‬هيچ شريکی ندارد و همه چيز را آفريده است‬
‫و اندازۀ هر چيز را چنان که مناسبش می باشدـ تدبير نموده است '' ‪].‬الفرقان‪[2:‬‬

‫بنابراين‪ ،‬او مالک است و هر چه بغير او مملوک او سبحانه و تعالی است و او‬
‫آفريدگار است و هر چه جز بغير او مخلوق اوست‪ ،‬و اوست که کار هستی را تدبير و‬
‫اداره می کند و کسی که منزلتش چنين است عبادتش واجب است و عبادت غير او‬
‫نشانگر نقص در عقل‪ ،‬و شرکی است که دنيا و آخرت را تباه می سازد‬
‫َ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ ُۡ ۡ‬ ‫َ َ ُ ْ ُ ُ ْ ُ ً َ ۡ َ َ َٰ َ َٰ َ‬
‫ى ت ۡه َت ُد َۗوا قل بَل مِلة إِبۡ َرَٰهِـ َۧم َحنِيفا ٰۖٓ َو َما كان م َِن‬ ‫﴿وقالوا كونوا هودا أو نصر‬
‫ٱل ۡ ُم ۡشرك َ‬
‫ِين‪[﴾١٣٥‬البقرة‪]135 :‬‬ ‫ِ‬

‫''و) اهل کتاب (گفتند ‪:‬يهودی يا نصرانی شويد تا هدايت يابيد‪ )،‬ای پيامبر‪ ،‬به آنان (‬
‫بگو ‪:‬بلکه از آيين ابراهيم) پيروی می کنيم (که حق گرا بود و هرگز در زمرۀ مشرکان‬
‫نبود ''‪].‬البقره‪[ 135:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َّ َ َ َّ َ ۡ َ َ َ ٗ َ َّ‬
‫ٱتخَ َذ َّ ُ‬ ‫ُۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫﴿ َو َم ۡن أ ۡح َس ُن د ِٗينا م َِّم ۡن أ ۡسل َم َو ۡج َه ُهۥ َِّللِ َو ُه َو محسِن وٱتبع مِلة إِبرَٰهِيم حنِيفا َۗ و‬
‫َۡ َ َ ٗ‬
‫ِيم خل ِيلا‪[﴾١٢٥‬النساء‪]125 :‬‬ ‫إِبرَٰه‬

‫''و آيين چه کسی بهتر از کسی است که خود را تسليم هللا كرده و نيكوكار است‪ ،‬و‬
‫از آيين ابراهيم حق گرا پيروى نموده است؟ و هللا ابراهيم را به دوستی خود برگزيد ''‬
‫]النساء‪[125:‬‬

‫‪28‬‬
 ‫و هللا سبحانه و تعالی بيان نموده که هر کس تابع دينی جز دين ابراهيم خليل ‪ -‬عليه‬
‫السالم ‪ -‬باشد‪ ،‬خودش را به سبک سری و نادانی انداخته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫ُّ ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ََ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫﴿ َو َمن يَ ۡر َغ ُ‬
‫ٱلدن َيا ٰۖٓ َوِإن ُهۥ فِي‬ ‫ٱص َطف ۡي َنَٰ ُه فِي‬ ‫ب َعن مِلةِ إِبۡ َرَٰهِـ َۧم إِلا َمن َسف َِه نف َس ُه ۚۡۥ َولق ِد‬
‫ح َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ين‪[﴾١٣٠‬البقرة‪]130 :‬‬ ‫ٱٓأۡلخ َِرة ِ ل ِم َن ٱلصَٰل ِ ِ‬

‫''و چه کسی از آيين ابراهيم روی گردانى مى كند؛ مگر آن) نادانى (كه خود را‬
‫خوار و ناچيز كرده است؟ و به راستی که ما او را در دنيا برگزيديم و بی ترديد‪ ،‬در‬
‫آخرت) نيز (از زمره ى شايستگان خواهد بود '' ]البقره‪[130:‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪-9‬هللا سبحانه و تعالی نه) فرزندی(زاده و نه ازا‬
‫كسى زاده شده است‪ ،‬و همطراز و همانند ندارد‪.‬‬
‫و هللا سبحانه و تعالی نه) فرزندی (زاده و نه از كسى زاده شده است‪ ،‬و همطراز و‬
‫همانند ندارد‪ ،‬هللا سبحانه و تعالی می فرمايد ‪:‬‬

‫ُُ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َّ‬
‫كن ل ُهۥ كف ًوا‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٱلص َم ُد‪ ٢‬ل ۡم يَل ِۡد َول ۡم يُول ۡد ‪ ٣‬ولم ي‬ ‫ٱَّلل أَ َح ٌد‪ُ َّ ١‬‬
‫ٱَّلل َّ‬ ‫﴿قُ ۡل ُه َو َّ ُ‬
‫َ‬
‫أ َح ُدۢ‪[﴾٤‬اإلخالص‪]4-1 :‬‬

‫''بگو ‪:‬او هللا يکتا و يگانه است )‪ (1‬هللا بی نياز است و همه نيازمند او هستند )‪(2‬‬
‫نه) فرزندی (زاده و نه زاده شده است )‪ (3‬و هيچ کس همانند و همتای او نبوده و نيست‬
‫)‪ ](4‬االخالص‪[1- 4:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َۡ َ َ َ‬ ‫ََ ََُۡ َ َ ۡ‬ ‫َۡ‬
‫ٱص َطبِ ۡر لِع َِبَٰ َدتِهِۚۡۦ هل ت ۡعل ُم ل ُهۥ‬
‫ٱع ُب ۡدهُ َو ۡ‬ ‫ٱلس َم َٰ َوَٰتِ َوٱلأ ِ‬
‫ۡرض وما بينهما ف‬ ‫﴿ َّر ُّب َّ‬
‫ٗ‬
‫َس ِميا‪[﴾٦٥‬مريم‪]65 :‬‬

‫''پروردگار آسمان ها و زمين و آن چه ميان آن هاست؛ پس تنها او را عبادت کن و‬

‫بر عبادتش شکيبا) و پايدار (باش‪ ،‬آيا شبيه و همانند براى هللا می شناسی؟'' ‪].‬مريم ‪[65:‬‬

‫هللا جل شأنه می فرمايد ‪:‬‬

‫ِك ۡم أَ ۡز َو َٰ ٗجا َوم َِن ٱل ۡ َأنۡ َعَٰم أَ ۡز َوَٰ ٗجا يَ ۡذ َر ُؤ ُ‬ ‫ۡ َ ُ‬
‫نفس ُ‬ ‫ۡرض َج َع َل لَ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫ك ۡم‬ ‫ِ‬ ‫كم مِن أ‬ ‫﴿فاط ُِر ٱلسمَٰوَٰتِ َوٱلأ ِ ِۚ‬
‫َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬
‫ير‪[﴾١١‬الشورى‪]11 :‬‬ ‫ص ُ‬
‫يع ٱل َب ِ‬ ‫فِي ِۚهِ ليۡ َس ك ِمثلِهِۦ شيء ٰۖٓ وهو ٱلس ِم‬

‫''او آفرينندۀ آسمانها و زمين است‪ ،‬همسرانى از (جنس) خود شما برايتان قرار داد‪،‬‬
‫و از چهارپايان نيز جفت آفريد‪ ،‬به اين صورت‪ ،‬تعداد شما را افزايش می دهد‪ ،‬هيچ‬
‫چيز همانند او نيست و همو شنوا و بيناست''‪] .‬الشوری‪[ 11:‬‬

‫‪30‬‬
 ‫‪-10‬هللا سبحانه و تعالی در هیچا یکا از مخلوقاتش‬
‫سد‬
‫ُحلول نمی کند و در هیچ یک از آفریدگانش تج ّ‬
‫نمی یابد‪.‬‬
‫هللا سبحانه و تعالی در هيچ چيزی حلول نمی کند و در چيزی از آفريده هايش تجسد‬
‫نمی يابد‪ ،‬و با چيزی اتحاد نمی يابد؛ زيرا هللا خالق است و هر چه بغير او مخلوق‬
‫است‪ ،‬و هللا باقی است و هر چه بغير او عاقبتش به سوی فناست‪ ،‬و هر چيزی ملک‬
‫اوست و او مالک آن است‪ ،‬بنابراين در هيچ يک از آفريده هايش حلول نمی يابد‪ ،‬و هيچ‬
‫يک از آفريده هايش در ذات او سبحانه و تعالى حلول نمی يابند و هللا سبحانه و تعالی‬
‫بزرگتر از هر چيزی مى باشد‪ ،‬هللا متعال در انکار سخن کسانی که مدعی شدند‪ ،‬هللا‬
‫متعال در مسيح ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬حلول يافته می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُۡ َ‬ ‫ٱَّلل ُه َو ٱل ۡ َمس ُ‬ ‫ك َف َر ٱلَّذ َ‬
‫ِين قَال ُ ٓوا ْ إ َّن َّ َ‬ ‫َّ َ ۡ َ‬
‫ِيح ۡٱب ُن َم ۡريَ َ ۚۡم قل ف َمن َي ۡمل ُِك م َِن ٱَّللِ ش ۡي ًـا إِن أ َراد‬ ‫ِ‬ ‫﴿لقد‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ِيعا َۗ َو ِ ََّّلل ُملۡ ُ‬
‫ك َّ َ‬ ‫ۡرض َجم ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫أَن ُي ۡهل َِك ٱل ۡ َمس َ‬
‫ت َوٱلأۡر ِض َو َما‬ ‫ٱلسمَٰ َو َٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِيح ۡٱب َن َم ۡريَ َم َوأ َّم ُهۥ َو َمن فِي ٱلأ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ ٓ ُ َ َّ ُ َ ُ َ‬
‫ٱَّلل عَل َٰى ك ِل ش ۡي ٖء قدِير ‪[﴾١٧‬المائدة‪]17 :‬‬ ‫بينهما ۚۡ يخلق ما يشاء ۚۡ و‬

‫''کسانی که گفتند ‪:‬هللا همان مسيح پسر مريم است‪ ،‬يقينا ا کافر شدند‪( ،‬ای پيامبر‪ ،‬به‬
‫آنان) بگو ‪:‬اگر هللا بخواهد که مسيح پسر مريم و مادرش و همۀ کسانی را که روی‬
‫زمين هستند‪ ،‬نابود کند‪ ،‬چه كسى در برابر هللا اختيارى دارد (كه مانع شود)؟‬
‫فرمانروايی آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو قرار دارد از آن هللا است‪ ،‬هر چه‬
‫بخواهد می آفريند‪ ،‬و هللا بر همه چيز تواناست '' ]المائده‪[17 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱتخَ َذ َّ ُ‬ ‫َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ َ ُ ُّ ْ َ َ َّ َ ۡ ُ َّ‬
‫ٱَّللِ إ َّن َّ َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫ٱَّلل َوَٰس ٌِع َعلِيم ‪ ١١٥‬وقالوا‬ ‫ب فأينما ت َولوا فثم وجه ۚۡ ِ‬ ‫﴿و َِّللِ ٱلمش ِرق وٱلمغرِ ۚۡ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ُ َ َٰ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫حَٰ َن ُه ٰۖٓۥ بَل ل َّ ُهۥ َما في َّ َ‬
‫َول َ ٗداَۗ ُس ۡب َ‬
‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ َوٱلأ ِ‬
‫ۡرضِۖ َوِإذا‬ ‫ِيع َّ‬
‫ون‪ ١١٦‬بَد ُ‬ ‫ۡرضِۖ كل لهۥ قنِت‬ ‫ت َوٱلأ ِ‬ ‫ٱلسم َٰ َو َٰ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َٰٓ َ ۡ ٗ َ َّ َ َ ُ ُ َ ُ ُ َ ُ ُ‬
‫كن ف َيكون‪[﴾١١٧‬البقرة‪]117-115 :‬‬ ‫قضي أمرا فإِنما يقول لهۥ‬

‫‪31‬‬
 ‫''مشرق و مغرب) و ساير جهات(‪ ،‬از آن هللا است؛ پس به هر سو رو کنيد‪ ،‬آن جا‬
‫روى هللا است‪ ،‬همانا هللا گشايشگر داناست )‪)’ (115‬اهل کتاب و مشرکان( گفتند ‪:‬هللا‬
‫(برای خود) فرزندی برگزيده است‪ ،‬او از چنين نسبت هايی ) ّ‬
‫منزه است‪ (،‬هللا نه تنها‬
‫نيازی به فرزند ندارد‪ ,‬بلکه آن چه در آسمان ها و زمين است متعلق به اوست) و (همه‬
‫فرمانبردار او هستند )‪ (116‬پديد آورنده آسمانها و زمين است‪ ،‬و چون به کاری اراده‬
‫فرمايد‪ ،‬تنها به آن می گويد ‪:‬باش‪ ،‬پس می شود)‪]'' (117‬البقره‪[115-117:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َٰ َ َٰ ُ َ َ‬
‫ت َي َتف َّط ۡرن م ِۡن ُه َوتنش ُّق‬
‫ٗ‬
‫ج ۡئ ُت ۡم ش ۡي ًـا إِدا‪ ٨٩‬تكاد ٱلسمو‬
‫َ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫َ َ ُ ْ َّ َ َ َّ ۡ َ ُ َ َ ٗ‬
‫﴿وقالوا ٱتخذ ٱلرحمَٰن ولدا‪ ٨٨‬لقد ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ‬
‫َ َ‬
‫ِلرِنَٰمۡح أن َي َّتخِذ َول ًدا‪ ٩٢‬إِن‬ ‫ۢنبغى ل َّ‬ ‫ۡرض َو َتخ ُِّر ٱلۡج َب ُال َه ًّدا‪ ٩٠‬أن َد َع ۡوا ْ ل َّ‬
‫ِلرِنَٰمۡح َول َ ٗدا ‪َ ٩١‬و َما يَ َ‬ ‫ٱلأ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ‬ ‫َۡ‬
‫ُ ُّ‬ ‫ٗ‬ ‫َ ٗ‬
‫ٱلرِنَٰمۡح ع ۡبدا‪ ٩٣‬لق ۡد أ ۡح َصى َٰ ُه ۡم َو َع َّد ُه ۡم َعدا‪َ ٩٤‬وكل ُه ۡم‬ ‫ۡرض إِل َّ ٓا َءاتي َّ‬ ‫ت َوٱلأ ِ‬ ‫ُك ُّل َمن في َّ َ‬
‫ٱلسم َٰ َو َٰ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ً‬ ‫ۡ‬
‫َءاتِيهِ يَ ۡو َم ٱلق َِيَٰ َمةِ ف ۡردا ‪[﴾٩٥‬مريم‪]95-88 :‬‬

‫''و) يهود‪ ،‬نصاری و برخی از مشرکان (گفتند) هللا (رحمان فرزندی) براى خود (‬
‫بر گزيده است )‪ (88‬به راستی چيزی بسيار زشت ) و زننده اى را (مى گوييد )‪(89‬‬
‫نزديک است‪ ،‬آسمان ها از اين) سخن (متالشى شوند‪ ،‬و زمين بشکافد و کوه ها) بشدت (‬
‫در هم بشکنند و فروريزند )‪)’ (90‬از اين رو (که برای (هللا) رحمان فرزندى نسبت‬
‫دادند )‪ (91‬و هرگز براى (هللا) رحمان سزاوار نيست که فرزندی برگزيند )‪ (92‬هيچ‬
‫چيزى در آسمانها و زمين نيست‪ ،‬مگر اين که براى بندگی نزد هللا رحمان می آيد )‪(93‬‬
‫يقينا ا (هللا همۀ) آنان را در سرشمارى كرده و به دقت شمرده است )‪ (94‬و همگی آنان‬
‫در روز قيامت تک و تنها در نزد او حاضر می شوند)‪] '' (95‬مريم‪[88-95:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َۡ‬ ‫وم لَا تَأۡ ُخ ُذهُۥ س َِنة َولَا نَ ۡوم ل َّ ُهۥ َما في َّ‬
‫ٱلس َمَٰ َو َٰ ِ َ‬ ‫﴿ َّ ُ َ ٓ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ ُ‬
‫ت َوما فِي ٱلأ ِ ِۗ‬
‫ۡرض‬ ‫ِ‬ ‫ۚۡ‬ ‫ٱَّلل لا إِلَٰه إِلا ه َو ٱلح ُّي ٱلق ُّي ۚۡ‬
‫َ ۡ َ ُ َ ََۡ َۡ ۡ ََ َ َۡ ُ ۡ ََ ُ ُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َّ‬
‫ِيطون بِش ۡي ٖء م ِۡن‬ ‫ِندهُ ٓۥ إِلا بِإِذنِهِۚۡۦ يعلم ما بين أيدِي ِهم وما خلفهمٰۖٓ ولا يح‬ ‫َمن ذا ٱلذِي يَشف ُع ع‬
‫ۡ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ۡرض َولَا يَ ُـ ُ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫عِلۡمه ِٓۦ إلَّا ب َما َشآ َء َوس َِع ُك ۡرس ُِّي ُه َّ َ‬
‫ودهُۥ حِفظ ُه َما ۚۡ َو ُه َو ٱل َعل ِ ُّي‬ ‫ت وٱلأ ٰۖٓ‬ ‫ٱلسمَٰ َو َٰ ِ‬ ‫ۚۡ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِيم‪[﴾٢٥٥‬البقرة‪]255 :‬‬ ‫ٱلۡ َعظ ُ‬

‫‪32‬‬
 ‫''هللا (معبودى بر حق است) هيچ معبودی بحقى جز او نيست‪ ،‬زنده پايدار (و جهان‬
‫هستی را) نگهدار است‪ ،‬نه چرت و نه خواب او را فرا نمى گيرد‪ ،‬آنچه در آسمانها و‬
‫آنچه در زمين است از آن اوست‪ ،‬کيست که در نزد او جز به فرمانش شفاعت کند؟ آنچه‬
‫در پيش روی آنان و آنچه در پشت سرشان است می داند و(آنان) به چيزی از علم او‬
‫احاطه (و آگاهی) نمی يابند‪ ،‬مگر آن چه خود بخواهد‪ ،‬کرسی او آسمانها و زمين را در‬
‫بر گرفته است‪ ،‬و نگهداشتن آنها براى او (سنگين و) دشوار نيست و او بلند مرتبه (و)‬
‫بزرگ است'' ]البقره‪[255 :‬‬

‫کسی که شأن و منزلتش چنين است و آفرينشش اين گونه مى باشد‪ ،‬چگونه ممکن‬
‫است در يکی از آفريده هايش حلول يابد يا او را به عنوان فرزند خود برگزيند يا او را‬
‫به همراه خودش مقام خدايی ببخشد؟‬

‫‪33‬‬
 ‫‪-11‬هللا سبحانه و تعالی نسبت به بندگانش مهربان‬
‫است‪ ،‬از همین روی به سوی آنان پیامبرانی‬
‫فرستاده و کتابا هایی نازل کردها است‪.‬‬
‫هللا متعال نسبت به بندگانش رئوف و مهربان است‪ ،‬و از روی رحمتش پيامبرانى را‬
‫به سوی آنان فرستاد و کتاب های آسمانی را برای آنان نازل کرده است؛ تا از تاريکی‬
‫های کفر و شرک بيرونشان بياورد‪ ،‬و آنان را به سوی نور توحيد و هدايت برسان‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ُّ َ َّ‬
‫ِإن َّ َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫﴿ ُه َو ٱلَّذِي ُينَز ُل عَل َ َٰى َع ۡب ِده ِٓۦ َء َاي َٰ َ َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫ورِۚ و‬ ‫ت ل ُِيخ ِر َجكم م َِن ٱلظلمَٰ ِ‬
‫ت إِلي ٱلن ِ‬ ‫ت بيِنَٰ ٖ‬
‫ِۭ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ‬
‫ك ۡم ل َر ُءوف َّرحِيم‪[﴾٩‬الحديد‪]9 :‬‬ ‫بِ‬

‫''اوست که آياتی روشنگر و واضخ را بر بنده اش نازل می کند تا شما را از‬

‫تاريکی های (کفر و شرک) به سوی نور (ايمان) برساند؛ (زيرا) هللا نسبت به شما‬
‫بسيار بامحبت و مهربان است'' ]الحديد‪[9:‬‬

‫ََٓ َۡ َ َۡ َ‬
‫ك إلَّا َر ۡحمَ ٗة ل ِلۡ َعَٰلَم َ‬
‫ين‪[﴾١٠٧‬األنبياء‪]107 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿وما أرسلنَٰ ِ‬

‫''و هللا متعال می فرمايد ‪:‬و) ای پيامبر (تو را جز رحمتی برای جهانيان نفرستاديم ''‬
‫]االنبياء‪[107:‬‬

‫و هللا به پيامبرش امر نموده تا بندگانش را آگاه سازد که او آمرزنده و مهربان است‪،‬‬
‫هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫ٱلرح ُ‬
‫ِيم‪[﴾٤٩‬الحجر‪]49 :‬‬ ‫ئ ع َِباد ِٓي َأن ٓي َأنَا ٱلۡ َغ ُف ُ‬
‫ور َّ‬ ‫﴿۞ َنب ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫'')اى پيامبر (به بندگانم خبر بده که من بسيار آمرزندۀ و مهربان هستم''] الحجر‪[49:‬‬

‫‪34‬‬
 ‫و از رأفت و رحمت اللهى‪ ،‬زيان را از بندگانش دور ساخته و خير را برای آنان‬
‫نازل می گرداند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ َ َ ۡ َ َ ٓ َّ َ ۡ‬ ‫ك َّ ُ ُ َ َ َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َۡ َ ۡ َ‬
‫ص ُ‬
‫يب‬ ‫ٱَّلل بِض ٖر فلا كاشِف ل ُه ٓۥ إِلا ه َو ٰۖٓ َوِإن يُ ِردك ِبخي ٖر فلا َراد ل ِفضلِهِۚۡۦ يُ ِ‬ ‫﴿وِإن يمسس‬
‫ِيم‪[﴾١٠٧‬يونس‪]107 :‬‬ ‫ٱلرح ُ‬ ‫بهِۦ َمن ي َ َشآ ُء م ِۡن ع َِبادِه ِۦ َو ُه َو ٱلۡ َغ ُف ُ‬
‫ور َّ‬
‫ۚۡ‬ ‫ِ‬

‫''و اگر هللا (خواست) زيانی به تو برساند‪ ،‬هيچ كس جز او نمى تواند آن را برطرف‬
‫سازد‪ ،‬و اگر خواست خيری به تو رساند‪ ،‬هيچ كس نمى تواند مانع رسيدن فضل (و‬
‫بخشش) او به تو شود‪ ،‬او بخشش خويش را به هر كس از بندگانش که بخواهد‪ ،‬می‬
‫رساند و او آمرزندۀ مهربان است'' ]يونس‪[107:‬‬

‫‪35‬‬
‫‪-12‬هللا متعال همان پروردگار مهربان است و تنها‬
‫اوست که در روز قیامت بندگانش را مورد محاسبها‬
‫قرار می دهد‪ ،‬هنگامى که همها آنانا را از‬
‫قبرهایشان برانگیخت‪ ،‬پس هر کس را برای‬
‫کارهایش ‪ -‬چه خیر و چه شر ‪ -‬جزا می دهد‪ ،‬و هر‬
‫آن که اهلا ایمانا بوده و کارهای نیک انجام دادها در‬
‫خوشی همیشگی است‪ ،‬و آنکه کفر ورزیده وا‬
‫مرتکب کارهای بد شده در آخرت درا عذاب بزرگ‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫هللا متعال همان پروردگار مهربانی است که در روز قيامت به تنهايی همگى خاليق‬
‫را به هنگام برانگيخته كردنشان از قبورشان‪ ،‬حسابرسی خواهد کرد‪ ،‬پس هر کس را‬
‫بنابر کارهای خوب يا بدش پاداش می دهد‪ ،‬پس هر که اهل ايمان بوده و کارهای نيک‬
‫انجام داده است‪ ،‬در روز قيامت در خوشی بزرگ و ابدى خواهد بود‪ ،‬و هر كس كفر‬
‫ورزيد و كارهاى زشت انجام داد‪ ،‬در روز قيامت در عذاب بزرگ و ابدى خواهد بود‪،‬‬
‫زيرا اين از کمال عدل هللا سبحانه و تعالی و حکمت و رحمتش در حق بندگانش است‬
‫که اين دنيا را خانه تالش قرار داده و آخرت را خانه دوم او قرار داده که جزا و حساب‬
‫و پاداش آن جا خواهد بود؛ تا آن که نيکوکار‪ ،‬پاداش نيکی خود را ببيند و بدکار و‬
‫ستمگر و تجاوزگر‪ ،‬تاوان تجاوزگری و ظلم خود را ببيند؛ و از آن جايی که ممکن‬
‫است برخی از انسان ها اين مسئله) يعنی دنيای ديگر (را بعيد بدانند‪ ،‬هللا متعال ادله‬
‫بسياری را مبنی بر اين مطرح می سازد که رستاخيز حق است و شکی در آن نيست‪،‬‬
‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪36‬‬
 ‫ت إ َّن ٱل َّذ ٓ‬
‫ِي‬ ‫ۡرض َخ َٰ ِ َ ٗ َ َ ٓ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ َّ َ َ‬
‫﴿ َوم ِۡن َءايَٰتِه ِٓۦ أنك ت َرى ٱلأ‬
‫َ‬
‫شعة فإِذا أنزلنا عليها ٱلماء ٱهتزت ورب ۚۡ ِ‬
‫َ َۡ َ‬
‫اها ل َ ُم ۡحي ٱل ۡ َم ۡوت َ َٰٓي ۚۡ إِنَّ ُهۥ عَل َ َٰى ُكل َش ۡي ٖء قَد ٌ‬
‫ِير‪[﴾٣٩‬فصلت‪]39 :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أح ي‬

‫''از جمله نشانه هاى) قدرت (الهى اين است كه تو زمين خشک و فرسوده را می‬
‫بينى‪ ،‬هنگامى كه آب) باران (را بر آن فرو می ريزيم‪ ،‬به جنبش در می آيد و‬
‫)گياهانش (رشد می كند‪ ،‬آن) پروردگار توانمندی (كه زمين را زنده می كند‪ ،‬مردگان را‬
‫نيز) در روز رستاخيز (زنده خواهد كرد‪ ،‬به راستی كه هللا بر انجام هر كارى تواناست ''‬
‫]فصلت‪[39:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُّ َ ُ‬ ‫َُ ُ‬
‫اب ث َّم مِن ن ۡطفةٖ ث َّم م ِۡن‬‫ر‬ ‫ت‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫م‬ ‫نت ۡم في َر ۡيب م َِن ٱل ۡ َب ۡعث فَإنَّا َخلَ ۡق َنَٰ ُ‬
‫ك‬ ‫ِ‬
‫اس إن ُك ُ‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َ َ َ َ َ ٓ َ َ َ ُّ ٗ‬ ‫َ َ َ ُ ُ‬ ‫ُّ ۡ َ ُّ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َّ َ‬ ‫َ ََ ُ‬
‫علق ٖة ث َّم مِن مضغ ٖة مخلق ٖة َوغي ِر مخلق ٖة ل ُِنبيِن لك ۡ ۚۡم َونق ُِّر فِي ٱلأ ۡرحا ِم ما نشا ُء إِل َٰٓي أج ٖل م َسمى‬
‫ُ َّ ُ َ ُّ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ‬ ‫ُ َّ ُ َ َ َّ َ‬ ‫ُ َّ ُ ۡ ُ ُ ۡ ۡ ٗ ُ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َ ُ َّ ُ ۡ َ‬
‫ثم نخرِجكم طِفلا ثم ل ِتبلغوا أشدكمٰۖٓ ومِنكم من يتوف َٰي ومِنكم من يرد إِل َٰٓي أرذ ِل ٱلعمرِ‬
‫ۡ َ َ َ َ ٗ َ َٓ َ َ َۡ َ َۡ َ َۡ ٓ َ ۡ‬
‫ٱهتَ َّز ۡت َو َربَ ۡ‬ ‫ۡ َ ٗ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ت‬ ‫ل ِك ۡيلا َي ۡعل َم ِم ۢن َب ۡع ِد عِل ٖم ش ۡيـا ۚۡ َوت َرى ٱلأۡرض هامِدة فإِذا أنزلنا عليها ٱلماء‬
‫يج ‪[﴾٥‬الحج‪]5 :‬‬ ‫ُ َۡ َ‬ ‫ََ ََ ۡ‬
‫وأۢنبتت مِن ك ِل زوِۭج ب ِه ٖ‬

‫''ای مردم‪ ،‬اگر دربارۀ برانگيخته شدن) در روز قيامت (ترديد داريد‪ )،‬بدانيد که (ما‬
‫شما را از خاک آفريديم‪ ،‬سپس از نطفه و آن گاه از خون بسته شده‪ ،‬سپس از پاره‬
‫گوشتی شکل يافته و شکل نايافته؛) چنين کرديم (تا) قدرت خويش را (برايتان آشکار‬
‫سازيم‪ ،‬و هر چه را که بخواهيم‪ ،‬تا مدتی معيّن در َرحم) مادران (نگه می داريم‪ ،‬آن گاه‬
‫شما را به صورت نوزادی) در شكم مادران (بيرون می آوريم‪ ،‬سپس) پرورش می‬
‫يابيد (تا به حد رشد) و بلوغ (خود برسيد؛ و از شما کسی هست که) در دوران جوانی (‬
‫می ميرد و کسی نيز هست) که آن قدر عمر می کند تا (به نهايت فرتوتی) و کهنسالی (‬
‫می رسد‪ ،‬چنان که پس از) آن همه (دانش‪ )،‬همه را فراموش می کند و (چيزی نمی‬
‫داند‪ ،‬و) اما مثالی ديگر (زمين را خشکيده می بينی‪ ،‬اما چون آب] باران [بر آن فرو‬
‫می فرستيم‪ ،‬به جنبش درمی آيد و رشد می کند و از هر نوع) گياه (زيبايی می روياند ''‬
‫]الحج‪[5:‬‬

‫‪37‬‬
 ‫هللا متعال در اين آيه سه دليل عقلی را ذکر کرده که بر حق بودن رستاخيز داللت‬
‫دارد‪:‬‬

‫‪-1‬اين که هللا انسان را اول بار از خاک آفريد و قادر است تا کسی را که از خاک‬
‫آفريده پس آن که) پس از مرگ تبديل به (خاک شده را دوباره به زندگی باز گرداند‪.‬‬

‫‪-2‬کسی که انسان را از نطفه آفريده‪ ،‬می تواند او را پس از مرگ به زندگی باز‬

‫گرداند‪.‬‬

‫‪-3‬کسی که زمين را پس از مرگش با باران به زندگی باز می گرداند‪ ،‬قادر است که‬
‫مردم را پس از مرگشان به زندگی برگرداند و اين آيه دليل بزرگی است بر اعجاز قرآن‬
‫كريم‪ ،‬اين که چگونه اين آيه ‪-‬که آيه ای طوالنی نيست ‪ -‬سه برهان عقلی شگفت انگيز‬
‫را درباره يک مسئله مهم در خود جای داده است‪.‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ٓ َّ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ك ُتب َك َما بَ َد ۡأنَآ أَ َّو َل َخلۡق نُّع ُ‬
‫ِيدهُ ۚۡۥ َوع ًدا َعل ۡي َنا ۚۡ إِنا ك َّنا‬
‫ۡ ُ‬ ‫َّ ٓ َ‬
‫ٱلس َما َء ك َط ِى ِ‬
‫َ‬
‫﴿يَ ۡو َم ن ۡطوِي‬
‫ٖ‬ ‫ج ِل ل ِل ِ ِۚ‬
‫ٱلس ِ‬
‫َفَٰعِل َ‬
‫ِين‪[﴾١٠٤‬األنبياء‪]104 :‬‬

‫''روزی که آسمان را چون طوماری نوشته شده در هم می پيچيم) و (همان گونه که‬
‫نخستين) بار (آفرينش را آغاز کرديم‪ )،‬بار ديگر (آن را بازمی گردانيم‪ )،‬اين (وعده ای‬
‫است بر عهدۀ ما که قطعا ا انجامش خواهيم داد''] االنبياء‪[104:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ ۡ ُ ۡ َ َّ ٓ َ َ َ َ ٓ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َۡ َ َ‬ ‫َ َٗ َ‬ ‫َ‬
‫﴿ َوض َر َب ل َنا َمثلا َون ِس َي خلق ُه ٰۖٓۥ قال َمن يُ ۡح ِي ٱلعِظَٰ َم َوه َِي َرمِيم ‪ ٧٨‬قل يحيِيها ٱلذِي أنشأها‬
‫َ‬
‫ِيم ‪[﴾٧٩‬يس‪]79-78 :‬‬ ‫أ َّو َل َم َّرةِٖۖ َو ُه َو بكُل َخلۡق َعل ٌ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''و برای ما مثالی زد و آفرينش خويش را فراموش کرد و گفت ‪:‬چه کسی اين‬
‫استخوان ها را (دوباره) زنده می کند در حالی که پوسيده است؟ )‪ (78‬بگو ‪:‬همان ذاتی‬
‫زنده اش می کند که نخستين بار آن را پديد آورد و او به هر آفرينشی داناست ‪'' (79).‬‬
‫]يس‪[78 – 79:‬‬

‫‪38‬‬
 ‫و هللا تعالی می فرمايد‪:‬‬

‫َ ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ ۡ ً َ‬ ‫﴿ َءأَ ُ‬

‫َوأخ َر َج‬ ‫بَنى َٰ َها‪َ ٢٧‬رف َع َس ۡمك َها ف َس َّوى َٰ َها‪َ ٢٨‬وأغ َطش ل ۡيل َها‬ ‫أشد خلقا أ ِم ٱلس َماء ۚۡ‬ ‫نت ۡم‬
‫ۡ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ َ‬
‫َوٱل ِج َبال‬ ‫َد َحى َٰ َها‪ ٣٠‬أ ۡخ َر َج م ِۡن َها َما َء َها َو َم ۡر َعى َٰ َها‪٣١‬‬ ‫َوٱلأۡرض َب ۡع َد ذَٰل ِك‬ ‫ُض َحى َٰ َها‪٢٩‬‬
‫َ‬
‫أ ۡر َسى َٰ َها‪[﴾٣٢‬النازعات‪]32-27 :‬‬

‫'')اى منكران معاد (آيا آفرينش شما) بعد از مرگ (سخت تر است يا آسمانی که‬
‫)هللا (آن را بنا کرده است؟ )‪ (27‬سقف آن را بر افراشت و گسترش داد‪ ،‬و به آن نظم و‬
‫ترتيب بخشيد‪ ،‬و آراسته كرد )‪ (28‬و شب آن را تاريک كرد‪ ،‬و روزش را روشن‬
‫گردانيد )‪ (29‬و زمين را پس از آن) آفريد و (گستراند )‪ (30‬و از آن‪ ،‬آب) چشمه ها و‬
‫چاه ها و (چراگاه هايش را بيرون آورد )‪ (31‬و کوه ها را محکم و استوار) بر روی‬
‫زمين (قرار داد)‪] '' (32‬نازعات_‪[27-32‬‬

‫اين جا هللا سبحانه و تعالی تببين نموده که خلقت انسان از آفرينش آسمان و زمين و‬
‫آن چه در آنهاست‪ ،‬دشوارتر نيست و آن که توانسته آسمان ها و زمين را بيافريند از اين‬
‫که انسان را دوباره زنده سازد ناتوان نيست‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫‪-13‬هللا سبحانه و تعالی آدم را ازا خاک آفرید و‬
‫نسل او را چنینا قرار داد که پس از او فرزند‬
‫بیاورند و افزون شوند‪ ،‬بنابراین همها مردم در اصل‬
‫برابرندا و هیچ نژادی بر نژاد دیگر برتری ندارد وا‬
‫هیچ ملتی برا دیگری فضیلتی ندارد؛ مگر با تقوا‪.‬‬
‫هللا سبحانه و تعالی آدم را از خاک آفريد و نسل او را چنين قرار داد که پس از او‬
‫فرزند بياورند و افزون شوند‪ ،‬بنابراين همه مردم در اصل برابرند و هيچ نژادی بر نژاد‬
‫ديگر برتری ندارد و هيچ ملتی بر ديگری فضيلتی ندارد؛ مگر با تقوا‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َ ُ َ َٰ َ َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ ُ ُ ٗ َ َ َ ٓ َ َ َ َ ُ ْ َّ‬
‫ارف ۚۡٓوا إِن‬ ‫كم مِن ذك ٖر وأنثي وجعلنكم شعوبا وقبائِل ل ِتع‬ ‫اس إنَّا َخلَ ۡق َنَٰ ُ‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫ِ‬
‫َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َّ َّ َ َ ٌ َ‬
‫ِيم خبِير‪[﴾١٣‬الحجرات‪]13 :‬‬ ‫أكرمكم عِند ٱَّللِ أتقىك ۚۡم إِن ٱَّلل عل‬

‫''ای مردم‪ ،‬ما شما را از مرد و زنى آفريديم و شما را تيره ها وقبيله ها قرار داديم ‪,‬‬
‫تا يکديگر را بشناسيد‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬بزرگوارترين شما نزد هللا پرهيزگارترين شماست‪ ،‬بی‬
‫گمان هللا دانای آگاه است''] حجرات ‪[13:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ َ َ َ َ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫ُّ ۡ َ ُ َّ َ َ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ‬
‫ك ۡم أ ۡز َو َٰ ٗجا ۚۡ َو َما تح ِمل م ِۡن أنث َٰي َولا تض ُع‬‫اب ث َّم مِن نطفةٖ ثم جعل‬ ‫َُ‬
‫﴿وٱَّلل خلقكم مِن تر ٖ‬
‫َّ َ َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ ُ ُ‬ ‫ُّ َ َّ َ َ ُ َ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫سير‬ ‫ب إِن ذَٰل ِك عَلى ٱَّللِ ي َ ِ‬ ‫َ َ ُ َ َّ‬
‫إِلا بِعِل ِمهِۚۡۦ وما يعم ُر مِن معم ٖر ولا ينقص مِن عم ِره ِٓۦ إِلا فِي كِتَٰ ٍ ِۚ‬
‫‪[﴾١١‬فاطر‪]11 :‬‬

‫''و هللا (پدر) شما (آدم) را از خاک آفريد‪ ،‬سپس (ذريت آدم را) از نطفه آفريد‪ ،‬سپس‬
‫شما را جفت ها (ی يکديگر) قرار داد‪ ،‬هيچ (جاندار) ماده ای باردار نمی شود و زايمان‬
‫نمی کند‪ ،‬مگر با دانش (و آگاهی) هللا متعال‪ ،‬و هيچ (جاندار) کهنسالی عمر طوالنی‬

‫‪40‬‬
 ‫نمی کند و از عمرش کاسته نمی گردد‪ ،‬مگر آن که در کتاب (لوح محفوظ) ثبت شده‬
‫است‪ ،‬اين کار برای هللا آسان است'' ]فاطر‪[11:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُّ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ َ ُ َّ ُ ۡ ُ ُ ۡ ۡ ٗ ُ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫اب ث َّم مِن نطفةٖ ثم مِن علقةٖ ثم يخ ِرجكم طِفلا ثم ل ِتبلغوا‬ ‫﴿هو ٱلذِي خلقكم مِن تر ٖ‬
‫ِنكم َّمن ُي َت َوف َّ َٰي مِن َق ۡب ُل َول َِت ۡبلُ ُغ ٓوا ْ أَ َجلٗا ُّم َس ٗم َولَ َعلَّ ُ‬
‫وخا َوم ُ‬ ‫ُ ُ ْ ُ ٗ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َُ‬
‫ك ۡم‬ ‫ى‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫أش َّدك ۡم ث َّم ل َِتكونوا ش ُي ۚۡ‬
‫َ ُ َ‬
‫ت ۡعقِلون‪[﴾٦٧‬غافر‪]67 :‬‬

‫''او كسى است كه شما را از خاک آفريد‪ ،‬سپس) طى مراحل مختلف (از نطفه و‬
‫آنگاه خون بسته آفريد‪ ،‬سپس شما را) به صورت (نوزادى) از شكم مادر به دنيا (مى‬
‫آورد‪ ،‬سپس رشد مى كنيد تا به کمال نيرو و قوت خود می رسيد‪ ،‬سپس بهد از سال ها‬
‫زندگی كردن به مرحله ى )سالخورده گى مى رسيد‪ ،‬و از( ميان )شما کسی است که‬
‫پيش از اين( مرحله )می ميرد و( به بعضی ديگر از شما مهلت داده مى شود )تا به‬
‫وقت معينى برسيد‪ ،‬و اميد است شما( از اين نشانه هاى اللهى درس عبرت بگيريد تا )‬
‫بينديشيد( '' ]غافر‪[ 67:‬‬

‫ُ َ ُ ُ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫َُ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ‬

‫كن ف َيكون‪[﴾٥٩‬آل‬ ‫اب ث َّم قال ل ُهۥ‬
‫﴿إِن مثل عِيس َٰي عِند ٱَّللِ كمث ِل ءادم ٰۖٓ خلقهۥ مِن تر ٖ‬
‫عمران‪]59 :‬‬

‫''هللا متعال در تبيين اين که مسيح را با امر كونى آفريده‪ ،‬همانگونه که آدم را با امر‬
‫كونى از خاک آفريد‪ ،‬می فرمايد ‪:‬همانا مثال) آفرينش (عيسی نزد هللا‪ ،‬همچون مثال‬
‫)آفرينش (آدم است که او را از خاک آفريد و سپس به او فرمود ‪:‬پديدار بشو‪ ،‬پس) بی‬
‫درنگ (پديدار شد '' ] آل عمران‪[59:‬‬

‫پيش تر در عبارت شماره )‪ (2‬بيان کرديم که پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬بيان‬
‫کرده اند که مردم با هم برابرند و کسی بر ديگری برتری ندارد‪ ،‬مگر با تقوا‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫‪-14‬و هر نوزادی بر اصل فطرتا به دنیا می آید‪.‬‬
‫هر نوزادی بر اصل فطرت ديده به جهان می گشايد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َۡ‬ ‫ٱَّللِ ٱلَّتي َف َط َر َّ‬
‫َ ٗ ۡ َ َ َّ‬ ‫ََ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫اس َعل ۡي َها ۚۡ لا ت ۡبدِيل لِخل ِق ٱَّللِۚۡ ذ َٰل ِك‬‫ٱلن َ‬
‫ِ‬ ‫ِين حنِيفا ۚۡ ف ِطرت‬ ‫﴿فأق ِم وجهك ل ِلد ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ُ َ َ َٰ َّ َ ۡ‬
‫كثَ َر َّ‬
‫اس لا َي ۡعل ُمون‪[﴾٣٠‬الروم‪]30 :‬‬ ‫ٱلن ِ‬ ‫ٱلدِين ٱلقيِم ولكِن أ‬

‫''روى خود را خالصانه به سوى دين) پاک و بى آاليش (اسالم برپا دار که هللا‬
‫فطرت مردم را بر اساس آن سرشته است‪ ،‬هيچ تغييری در آفريده هاى هللا نيست‪ ،‬اين‬
‫است) راه راست و (دين استوار‪ ،‬ولی بيشتر مردم ) اين حقيقت را (نمی دانند''‬
‫]الروم‪[30:‬‬

‫ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ َ َّ ۡ َّ َ ۡ َ َٰ َ َ ٗ َ َ َ َ‬
‫ان م َِن ٱل ۡ ُم ۡشرك َ‬
‫ِين‪[﴾١٢٣‬النحل‪]123 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿ثم أوحينا إِليك أ ِن ٱتبِع مِلة إِبرهِيم حنِيفا ٰۖٓ وما ك‬

‫''‪.‬منظور از حنيفيت‪ ،‬دين ابراهيم خليل ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫سپس (ای پيامبر) به تو وحی کرديم که از آيين ابراهيم پيروی کن که حق گرا بود و‬
‫(هرگز) از زمرۀ مشرکان نبود'' ]النحل‪[123:‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه او سلم ‪ -‬می فرمايد'' ‪:‬هيچ نوزادی نيست مگر آن که‬
‫بر اساس فطرت به دنيا می آيد‪ ،‬آنگاه پدر و مادرش او را يهودی يا نصرانی يا مجوسی‬
‫می گردانند‪ ،‬همانطور که حيوان ماده‪ ،‬حيوانی سالم از عيب می زايد‪ ،‬آيا در ميان‬
‫حيوانات( به دنيا آمده ديگر‪) ،‬حيوانی ناقص الخلقه می بينی؟ "سپس ابوهريره ‪ -‬رضی هللا‬
‫عنه – گفت‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َۡ‬ ‫ٱَّللِ ٱلَّتي َف َط َر َّ‬
‫َ ٗ ۡ َ َ َّ‬ ‫ََ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫اس َعل ۡي َها ۚۡ لا ت ۡبدِيل لِخل ِق ٱَّللِۚۡ ذَٰل ِك‬‫ٱلن َ‬
‫ِ‬ ‫ت‬‫ر‬ ‫ِط‬ ‫ف‬ ‫ۚۡ‬ ‫ا‬ ‫ِيف‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ِين‬
‫ِ‬ ‫ِلد‬ ‫ل‬ ‫ك‬ ‫﴿فأق ِم وجه‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ َ ُ َ َ َٰ َّ ۡ‬
‫كثَ َر َّ‬
‫اس لا َي ۡعل ُمون‪[﴾٣٠‬الروم‪]30 :‬‬ ‫ٱلن ِ‬ ‫ٱلدِين ٱلقيِم ولكِن أ‬

‫''روى خود را خالصانه به سوى دين) پاک و بى آاليش (اسالم برپا دار که هللا فطرت‬
‫مردم را بر اساس آن سرشته است‪ ،‬هيچ تغييری در آفريده هاى هللا نيست‪ ،‬اين است) راه‬
‫راست و (دين استوار‪ ،‬ولی بيشتر مردم ) اين حقيقت را (نمی دانند] الروم‪ ''.[30:‬صحيح‬
‫بخاری‪(4775).‬‬

‫‪42‬‬
 ‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علی اه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬بدانيد که پروردگارم مرا امر‬
‫نموده تا آنچه را كه امروز به من ياد داده و شما آن را نمی دانيد‪ ،‬به شما بياموزم‪ )،‬هللا‬
‫متعال فرمودند (هر آنچه را كه) حالل كرده ام و (به بنده ای داده ام برايش حالل است‪ ،‬و‬
‫من بندگانم را اهل توحيدآفريدم‪ ،‬و همانا شياطين به نزد آنان آمده و از دين شان‬
‫برگرداندند‪ ،‬و بر آنان چيزهايی را حرام کردند که من برای آنان حالل ساخته بودم‪ ،‬و به‬
‫آنان امر کردند تا به من شرک ورزند‪ ،‬شركى که برايش دليلی نازل نکرده ام ‪".‬امام مسلم‬
‫آن را روايت كرده‪(2865).،‬‬

‫‪43‬‬
 ‫‪-15‬و هیچ انسانی‪ ،‬گناهکار یا وارث گناه دیگری‬
‫به دنیا نمی آید‪.‬‬
‫هيچ يک از انسان ها گناهکار يا وارث گناه ديگری به دنيا نمی آيد و هللا تعالی ما‬
‫را آگاه نموده که آدم ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬هنگامی که مخالفت امر الهی نمود و او و همسرش‬
‫حوا از آن درخت خوردند‪ ،‬پشيمان شد و توبه کرد و از هللا آمرزش خواست و هللا نيز‬
‫به او الهام نمود تا سخنانی پاک به زبان آورد‪ ،‬پس هللا توبه او را پذيرفت‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َُ‬
‫نت َو َز ۡو ُجك ٱلجَ َّنة َوكلا م ِۡن َها َرغ ًدا َح ۡيث شِئ ُت َما َولا تق َربَا هَٰ ِذه ِ‬ ‫ك ۡن أَ َ‬‫ٱس ُ‬ ‫َ ُ ۡ َ َ َٰٓ َ َ‬
‫اد ُم ۡ‬ ‫﴿وقلنا يـ‬
‫َُ َ ۡ ُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ ُ َ َ َّ‬
‫ين‪ ٣٥‬فأ َزل ُه َما ٱلش ۡي َطَٰ ُن ع ۡن َها فأخ َر َج ُه َما م َِّما كانا فِيهِِۖ وقلنا ٱهبِطوا‬ ‫ٱلظَٰلِم َ‬
‫ِ‬ ‫ٱلشجرة فتكونا مِن‬
‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ‬ ‫ُ ۡ ََ َََ ٌ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ك ۡم ل َِب ۡعض َع ُدو َولَ ُ‬ ‫ض ُ‬ ‫َب ۡع ُ‬
‫ت‬‫ِين‪ ٣٦‬فتلق َٰٓى ءادم مِن ربِهِۦ كل ِمَٰ ٖ‬ ‫ۡرض مستقر ومتَٰع إِل َٰي ح ٖ‬ ‫ك ۡم فِي ٱلأ ِ‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ٍ‬
‫ٗ َ‬ ‫ِيعا ٰۖٓ فَإ َّما يَأۡت ِيَ َّن ُ‬ ‫َُۡ ۡ‬
‫ٱهب ُطوا ْ م ِۡن َها َجم ٗ‬ ‫َ َ َ َ َ ۡ َّ ُ ُ َ َّ َّ ُ َّ ُ‬
‫كم مِنِي ُهدى ف َمن‬ ‫ِ‬ ‫فتاب علي ِۚهِ إِنهۥ هو ٱلتواب ٱلرحِيم ‪ ٣٧‬قلنا ِ‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َ ََ َ ٌ‬
‫اي فلا خ ۡوف َعل ۡي ِه ۡم َولا ُه ۡم يح َزنون‪[﴾٣٨‬البقرة‪]38-35 :‬‬ ‫تبِع هد‬

‫''و گفتيم ‪:‬ای آدم‪ ،‬تو و همسرت در بهشت سکونت کنيد و از) نعمت های (آن از‬
‫هر جا که می خواهيد‪ ،‬خوش و گوارا بخوريد‪ ،‬اما به اين درخت نزديک نشويد) و از‬
‫ثمره ى آن نخوريد (و اال از ستمکاران خواهيد شد )‪ (35‬اما شيطان موجب لغزش) و‬
‫نافرمانى (هر دوى آنان شد‪ ،‬پس هللا آنان را از آن چه در آن بودند) كه بهشت بود (‬
‫بيرون کرد‪ ،‬و) به همه ى آنان (گفتيم ‪:‬همگی) به روى زمين (فرود آييد‪ ،‬در حالی که‬
‫برخى دشمن برخى ديگر خواهيد بود‪ ،‬و برايتان در زمين‪ ،‬تا مدتی معيّن قرارگاه و‬
‫وسيلۀ بهره برداری خواهد بود )‪ (36‬آن گاه آدم از پروردگارش کلماتی فرا گرفت) و با‬
‫آنها درخواست بخشايش نمود (و هللا توبۀ او را پذيرفت؛ چرا که هللا‪ ،‬بسيار توبه پذير‬
‫مهربان است )‪ (37‬گفتيم ‪:‬همگی از آنجا فرود آييد و هر گاه از جانب من رهنمودی‬
‫برايتان آمد‪ ،‬کسانی که از آن) هدايت (پيروی کنند‪ ،‬نه ترسی بر آنان خواهد بود و نه‬
‫اندوهگين می شوند''] البقره‪[35-38:‬‬

‫‪44‬‬
 ‫وقتی هللا متعال توبه آدم را پذيرفته‪ ،‬ديگر بر دوش او گناهى نيست؛ بنابراين ذريت‬
‫او نيز گناه او را که با توبه از بين رفته‪ ،‬به ارث نمی برند‪ ،‬و اصل بر اين است که‬
‫انسان تاوان گناه ديگری را نمی کشد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ َ ۡ َ ٗ َ ُ َ َ ُّ ُ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ ُّ َ ۡ‬
‫ِب كل نف ٍس إِلا َعل ۡي َها ۚۡ َولا ت ِز ُر َوازِ َرة‬ ‫﴿قل أغير ٱَّللِ أب ِغى ربا وهو رب ك ِل شي ٖء ِۚ ولا تكس‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫كم ب َما ُك ُ‬
‫ك ۡم َف ُينَبئُ ُ‬ ‫ى ُث َّم إل َ َٰي َرب ُ‬ ‫ُ‬
‫نت ۡم فِيهِ تخ َتل ِفون‪[﴾١٦٤‬األنعام‪]164 :‬‬ ‫كم َّم ۡرج ُع ُ‬
‫ِ‬ ‫ِۚ‬ ‫َٰ‬ ‫و ۡز َر أ ۡخ َ‬
‫ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''و هيچ کس (کار ناشايستی) انجام نميدهد‪ ،‬مگر آنکه (بار گناهش) بر دوش خود‬
‫اوست‪ ،‬و هيچ گناهکاری بار (گناه) ديگری را به دوش نمى کشد‪ ،‬سپس بازگشت (همۀ)‬
‫شما به سوی پروردگارتان است‪ ،‬سرانجام (همه) شما را (در روز قيامت‪ ،‬از حقيقت)‬
‫آنچه در آن اختالف داشتيد‪ ،‬آگاه مى سازد'' ]االنعام‪[164:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ‬
‫ض ُّل َعلَ ۡي َها ۚۡ َولَا تَز ُر َوازِ َرة وِ ۡز َر أ ۡخ َر َٰ‬
‫ىِۗ‬
‫َ َ َّ َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ۡ َ َ َٰ َ َّ‬
‫ى فإِن َما َي ۡه َتدِي ل َِنف ِ‬
‫سه ِٰۖٓۦ َومن ضل فإِن َما يَ ِ‬ ‫﴿م ِن ٱهتد‬
‫ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ‬ ‫َو َما ُك َّنا ُم َع ِذب َ‬
‫ين َح َّت َٰي ن ۡب َعث َر ُسولا‪[﴾١٥‬اإلسراء‪]15 :‬‬ ‫ِ‬

‫''کسی که هدايت يابد) تنها (به نفع خود هدايت يافته است‪ ،‬و کسی که گمراه گردد‪،‬‬
‫فقط به زيان خود گمراه شده است‪ ،‬و هيچ گناهکاری‪ ،‬بار گناه ديگری را بر دوش نمى‬
‫كشد‪ ،‬و ما هرگز) كسى يا قومى را (عذاب نخواهيم داد‪ ،‬مگر اينكه پيامبری) در ميان‬
‫آنان (مبعوث کرده باشيم'' ]االسراء‪[15:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ََۡ َ َ َ ُۡ َ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َٰ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ ٌ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ ۡ ُ َ‬
‫ى وِإن تدع مثقلة إِل َٰي ِحملِها لا يحمل مِنه ش ۡيء ولو كان ذا قرب َٰٓي َۗ‬ ‫﴿ولا ت ِزر وازِرة وِزر أخر ِۚ‬
‫َ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اموا َّ َ‬
‫ٱلصل َٰوة ۚۡ َو َمن ت َزك َٰي فإِن َما َيت َزك َٰي ل َِنف ِ‬
‫سهِۚۡۦ َوِإلي ٱَّللِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫إ َّن َما تُنذ ُِر ٱلَّذ َ‬
‫ِين َيخۡ َش ۡو َن َر َّب ُهم بٱلغ ۡيب َوأق ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ص ُ‬ ‫ۡ‬
‫ير ‪[﴾١٨‬فاطر‪]18 :‬‬ ‫ٱل َم ِ‬

‫''و هيچ كسى بار گناه ديگری را به دوش نمی گيرد و اگر) شخص (گرانباری‪،‬‬
‫)ديگری را (برای حمل بار) گناهان (خويش فرا بخواند‪ )،‬چيزی از بار گناهانش (‬

‫‪45‬‬
‫برداشته نمی شود‪ ،‬هر چند که او خويشاوند) نزديکش (باشد‪ )،‬ای پيامبر (تو كسانى را‬
‫)با اين قرآن (هشدار می دهی که در نهان از پروردگارشان می ترسند و نماز برپا می‬
‫دارند‪ ،‬هر کس) با تقوا نفس خود را از گناهان (پاک كند‪ ،‬يقينا ا تنها به سود خو) نفس‬
‫خويش را (پاک كرده است‪ ،‬و بازگشت) همه (به سوی هللا است'' [فاطر‪]18 :‬‬

‫‪46‬‬
 ‫‪-16‬و هدف از آفرینش مردم‪،‬ا عبادت كردن هللاا به‬
‫یگانه است‪.‬‬
‫مقصود از خلقت انسان ها‪ ،‬عبارتست از ‪:‬عبادت موحدانه هللا است‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ ۡ َ َّ‬
‫نس إِلا ل َِي ۡع ُب ُدو ِن‪[﴾٥٦‬الذاريات‪]56 :‬‬‫﴿وما خلقت ٱل ِجن وٱل ِإ‬

‫''و من جنى ها و انسان ها را تنها برای اين آفريده ام که مرا عبادت کنند]‬
‫[الذاريات‪]56 :‬‬

‫‪-17‬اسلم‪ ،‬انسان را ‪ -‬چه مرد باشد و چه زن ‪-‬‬

‫گرامی داشته و همها حقوقش را برای او تضمینا‬
‫نموده‪ ،‬و اوا را درا برابر انتخابا ها وا کارها و‬
‫رفتارهایش مسئولا دانسته‪،‬ا وا مسئولیت هرا کاری را‬
‫که به او و دیگری زیان برساند‪ ،‬برا عهدها خودش‬
‫قرار داده است‪.‬‬
‫اسالم‪ ،‬انسان را ‪ -‬چه مرد باشد و چه زن ‪ -‬گرامی داشته؛ چرا که هللا انسان را‬
‫برای اين آفريده تا جانشين وى بر روی زمين باشد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َٗ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ُّ َ ۡ َ َ َٰٓ َ‬
‫لئِكةِ إِنِي َجاعِل فِي ٱلأ ِ‬
‫ۡرض خل ِيفة ٰۖٓ…‪[﴾٣٠‬البقرة‪]30 :‬‬ ‫﴿وِإذ قال ربك ل ِلم‬

‫''و (بياد بياور) هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت ‪:‬من در زمين جانشينی‬
‫قرار خواهم داد'' ]البقره‪[30:‬‬

‫‪47‬‬
 ‫اين گرامی داشت‪ ،‬همه بنی آدم را شامل می شود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َّ ۡ‬
‫ت َوفضل َنَٰ ُه ۡم عَل َٰى‬ ‫حر َو َر َز ۡق َنَٰ ُهم م َِن َّ‬‫َۡ َ َۡ ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ‬
‫ٱلطيِ َبَٰ ِ‬ ‫﴿۞ ولقد كرمنا بنِ ٓي ءادم وحملنَٰهم فِي ٱلب ِر وٱلب ِ‬
‫َّ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ ٗ‬ ‫َ‬
‫ضيلا‪[﴾٧٠‬اإلسراء‪]70 :‬‬ ‫ِير مِمن خلقنا تف ِ‬
‫كث ٖ‬
‫''و براستى‪ ،‬ما فرزندان آدم را گرامی داشتيم و آنان را در خشکی و دريا) با وسايل‬
‫نقليه (حمل کرديم‪ ،‬و از انواع) نعمت های (پاکيزه به آنان روزی داديم‪ ،‬و آنان را بر‬
‫بسياری از موجوداتی که آفريده ايم‪ ،‬بطور كامل برتری بخشيديم'']االسراء‪[70:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫نسن ف ِ ٓي أحس ِن تقوِ ٖ‬
‫يم‪[﴾٤‬التين‪]4 :‬‬ ‫﴿لقد خلقنا ٱل ِإ‬

‫''يقينا ا ما انسان را در بهترين صورت و زيباترين سيما آفريده ايم''] التين ‪[4:‬‬

‫هللا‪ ،‬انسان را از اين نهی کرده که خودش را تابع و ذليل يک معبود يا فرمانروا يا‬
‫رهبرى غير از هللا قرار دهد‪ ،‬پروردگار متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ْ ََ‬ ‫ٱَّللِٰۖٓ َوٱلَّذ َ‬
‫َّ‬ ‫َّ َ َ ٗ ُ ُّ َ ُ ۡ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ِين َء َام ُن ٓوا أش ُّد ُحبا‬ ‫ب‬‫اس من يتخِذ مِن دو ِن ٱَّللِ أندادا يحِبونهم كح ِ‬
‫﴿ َوم َِن َّ‬
‫ٱلن ِ‬
‫ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ ُ َّ َ َّ َ ٗ َ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ َ َ‬
‫اب ‪ ١٦٥‬إِذ‬ ‫َِّللَِۗ ولو يرى ٱلذِين ظلموا إِذ يرون ٱلعذاب أن ٱلقوة َِّللِ جمِيعا وأن ٱَّلل شدِيد ٱلع ِ‬
‫ذ‬

‫اب‪[﴾١٦٦‬البقرة‪-165 :‬‬ ‫ت به ُم ٱل ۡ َأ ۡس َب ُ‬ ‫َ َ َّ َ َّ َ ُّ ُ ْ َ َّ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ ۡ َ َ َ َ َ َ َّ َ ۡ‬
‫تبرأ ٱلذِين ٱتبِعوا مِن ٱلذِين ٱتبعوا ورأوا ٱلعذاب وتقطع ِ ِ‬
‫‪]166‬‬

‫''برخی از مردم‪ ،‬همتايانی غير از هللا را) برای عبادت (بر مى گزينند و آنها را‬
‫همچون هللا دوست می دارند‪ ،‬و کسانی که ايمان آورده اند هللا را بيشتر دوست دارند‪ ،‬و‬
‫کسانی که) بر خود (ستم کرده اند‪ ،‬اگر مى شد) در دنيا (عذابى را مشاهده كنند كه‬
‫هنگام) قيامت (آن را مى بينند‪ )،‬خواهند دانست (که تمام قدرت و عظمت از آن هللا‬
‫است‪ ،‬و اينکه هللا سخت کيفر است ﴿‪ ﴾165‬آنگاه که رهبران) گمراه كننده (از پيروان‬
‫خود بيزاری مى جويند و عذاب را مى بينند و) تمامى (اسبابى) که موجب نجاتشان در‬
‫دنيا مى شد‪ ،‬همگی (گسيخته مى گردد'' ]البقره‪[165-166:‬‬

‫‪48‬‬
 ‫و هللا متعال در بيان حال و روز پيروان و رهبران باطل در روز قيامت می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ ۡ ُ ۡ ُ ٓ ْ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َٰ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ‬
‫كمِۖ بَل‬ ‫﴿قال ٱلذِين ٱستكبروا ل ِلذِين ٱستضعِفوا أنحن صددنكم ع ِن ٱلهدى بعد إِذ جاء‬
‫ۡ َُۡ ََٓ َ‬ ‫ك ُر ٱل َّ ۡيل َو َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ ۡ ُ ۡ ُ ْ َّ َ ۡ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ ۡ‬ ‫نتم ُّمجۡرم َ‬‫ُك ُ‬
‫ٱلن َهارِ إِذ تأم ُروننا أن‬ ‫ِ‬ ‫ِين‪ ٣٢‬وقال ٱلذِين ٱستضعِفوا ل ِلذِين ٱستكبروا بل م‬ ‫ِ‬
‫اب َو َج َعلۡ َنا ٱل ۡ َأ ۡغ َلَٰ َل ف ٓي أَ ۡع َناق ٱلَّذ َ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ َ َ ُ َ َ ٗ َ َ َ ُّ ْ َّ َ َ َ َ َّ َ َ ُ ْ ۡ َ َ َ‬ ‫َّ ۡ ُ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نكف َر بِٱَّللِ ونجعل له ٓۥ أنداداۚۡ وأسروا ٱلندامة لما رأوا ٱلعذ ۚۡ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ َ ْ َ ۡ ُ ۡ َ َّ‬
‫كف ُر ٰۖٓوا هل يج َز ۡون إِلا َما كانوا َي ۡع َملون‪[﴾٣٣‬سبأ‪]33-32 :‬‬

‫''کسانی که سرکشی) و تكبر (می کردند) در پاسخ به (کسانی که مستصعف شده‬

‫بودند‪ ،‬می گويند ‪:‬آيا ما) بوديم که (شما را از هدايت ‪ -‬پس از آن که به سويتان آمد ‪-‬‬
‫بازداشتيم؟) هرگز (بلکه شما خود گناهکار) و اهل فساد (بوديد )‪ (32‬کسانی که‬
‫مستضعف شده بودند) در پاسخ (به کسانی که سرکشی می کردند‪ ،‬می گويند) ‪:‬چنين‬
‫نيست (بلکه نيرنگ شبانه روزى) شما سبب شد که از هدايت بازمانيم (آن گاه که به ما‬
‫دستور می داديد به هللا کافر شويم و) در قدرت و عبادت (همتايانی برايش قرار دهيم‪،‬‬
‫آنان هنگامی که عذاب) الهی (را می بينند‪ ،‬پشيمانی خود را پنهان می کنند و ما غل و‬
‫زنجيرها را در گردن کسانی که کفر ورزيده اند می اندازيم‪ ،‬آيا جز) به کيفر (آنچه كه‬
‫انجام مى دادند‪ ،‬مجازات می شوند''] سبأ‪[32 – 33:‬‬

‫از کمال عدل هللا سبحانه و تعالی در روز قيامت آن است که دعوتگران و امامان‬
‫گمراه گر را وا می دارد تا گناهان خود و گناهان کسانی را که بدون علم گمراهشان‬
‫كرده اند‪ ،‬بر دوش بکشند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ ََ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ ٗ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ ۡ َ َّ َ ُ ُّ َ‬
‫ضلون ُهم بِغيۡ ِر عِلمٍِۗ ألا َسا َء َما‬ ‫﴿ل ِيح ِملوا أوزارهم كامِلة يوم ٱلقِيمةِ ومِن أوزارِ ٱلذِين ي ِ‬
‫َ‬
‫يَزِ ُرون‪[﴾٢٥‬النحل‪]25 :‬‬

‫''تا در روز قيامت‪ ،‬بار گناهان خود را به تمامی بر دوش کشند و) همچنين (برخى‬
‫از بار گناهان کسانی را که از روی نادانی گمراهشان کرده اند‪ ،‬آگاه باشيد‪ ،‬چه بد است‬
‫آنچه بر دوش می کشند'' ]النحل‪[25:‬‬

‫اسالم‪ ،‬همه حقوق انسان را در دنيا و آخرت تضمين کرده است و بزرگترين حقوقی‬
‫که اسالم بر عهده گرفته و برای مردم بيان کرده‪ ،‬حق هللا بر مردم و حق مردم بر هللا‬

‫‪49‬‬
‫است ‪.‬معاذ بن جبل ‪ -‬رضی هللا عنه ‪ -‬روايت كرده که گفت ‪:‬من همراه با پيامبر ‪ -‬صلی‬
‫هللا علیه و سلما) ‪ -‬سوار بر شتر (بودم که فرمود ‪'':‬ای معاذ‪ ،‬گفتم ‪:‬گوش به فرمان اوامر‬
‫رضايت بخش شما هستم‪ ،‬سپس سه بار همانند آن فرمود ‪:‬آيا می دانی که حق هللا بر بندگان‬
‫چيست؟ گفتم ‪:‬نه‪ ،‬فرمود ‪:‬حق هللا بر بندگان اين است که او را عبادت کنند و چيزی را با‬
‫او شريک نگردانند‪ ،‬سپس مدتی به حرکت ادامه داد‪ ،‬آنگاه فرمود ‪:‬ای معاذ‪ ،‬گفتم ‪:‬گوش به‬
‫فرمان اوامر رضايت بخش شما هستم‪ ،‬فرمود ‪:‬آيا می دانی که حق بندگان بر هللا چيست‪،‬‬
‫اگر چنين کنند؟ اين است که آنان را عذاب ندهد ‪".‬امام بخارى آن را روايت كرده‪،‬‬
‫‪(6840).‬‬

‫اسالم‪ ،‬دين حق‪ ،‬نسل‪ ،‬مال و ناموس و آبروى انسان را براى او تضمين كرده است‬
‫رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد ‪'':‬همانا هللا‪ ،‬خون‪ ،‬اموال و ناموس و‬
‫آبرويتان را بر شما حرام گردانده؛ همانند ُحر َمت اين روز شما‪ ،‬در اين ماه شما‪ ،‬در اين‬
‫سرزمين شما ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده‪ (6501). ،‬پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و‬
‫سلم ‪ -‬اين پيمان بزرگ را در (مراسم) حجه الوداع اعالم کرد‪ ،‬مناسبتی که بيش از صد‬
‫هزار تن از صحابه در آن حضور يافتند‪ ،‬و اين معنا را تكرار كرده‪ ،‬و در روز عيد‬
‫قربان در (مراسم) حجه الوداع بر آن تأكيد نمودند‪.‬‬

‫و اسالم‪ ،‬انسان را مسئول ساير انتخاب ها و کارها و رفتارهايش قرار داده است‪،‬‬
‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ ُ ۡ ُ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ َٰ ٗ َ ۡ َ َٰ ُ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َّ َ َٰ َ ۡ‬
‫نش ً‬
‫ورا‪ ١٣‬ٱق َرأ‬ ‫نسن أل َز ۡم َنَٰ ُه َ َٰٓ‬
‫طئ ِ َرهُۥ فِي ع ُنقِهِٰۖٓۦ ونخ ِرج لهۥ يوم ٱلقِيمةِ كِتبا يلقىه م‬ ‫﴿وكل إ ِ ٍ‬
‫ك َحس ٗ‬‫َ َٰ َ َ َ َ َٰ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ‬
‫ِيبا ‪[ ﴾١٤‬اإلسراء‪]14-13 :‬‬ ‫كِتبك كفى بِنفسِك ٱليوم علي‬

‫''و هر انسانی اعمال (خير و شرش) را در گردنش آويخته ايم‪ ،‬و در روز قيامت‬
‫كتابى را برايش بيرون می آوريم که (تمام اعمال خير و شری را که انجام داده است)‬
‫گشوده و مبسوط در برابر خويش می بيند )‪( (13‬به او مى فرمايم) كتابت را بخوان‪،‬‬
‫امروز همين کافی است که خودت حسابرس خودت باشی'' ]االسراء‪[13- 14:‬‬

‫يعنی هر عملی ‪ -‬چه خير باشد و چه شر ‪ -‬همراه انسان خواهد بود و به ديگری‬
‫سپرده نمی شود‪ ،‬پس كسى با عمل ديگری محاسبه نمی شود و ديگری نيز با عمل غير‬
‫خود حسابرسی نخواهد شد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪50‬‬
 ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ ۡ َ َٰ َّ َ َ‬
‫نس ُن إِنك كاد ٌِح إِل َٰي َربِك ك ۡد ٗحا ف ُملَٰقِيهِ‪[﴾٦‬االنشقاق‪]6 :‬‬‫﴿يأيها ٱل ِإ‬

‫''ای انسان‪ ،‬بی گمان‪ ،‬تو در راه (رسيدن به) پروردگارت سخت تالش و کوشش‬
‫می کنی؛ و سرانجام او را مالقات خواهی کرد'' ]االنشقاق‪[6:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ َّ ۡ‬ ‫َ ٓ َ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ َ‬
‫﴿ َّم ۡن ع ِمل صَٰل ِٗحا فل َِنف ِ‬
‫سهِٰۖٓۦ َو َم ۡن أ َسا َء ف َعل ۡي َها َۗ َو َما َر ُّبك بِظلَٰ ٖم لِل َعبِي ِد ‪[﴾٤٦‬فصلت‪]46 :‬‬

‫''هر کس به شايستگى عمل كند‪ ،‬به سود خود اوست‪ ،‬و هر کس بدى كند‪ ،‬به زيان‬
‫خويش بدى كرده است‪ ،‬و پروردگار تو هرگز به بندگان ستم نمی کند'' ]فصلت‪[46:‬‬

‫و اسالم مسئوليت هر عملی را که باعث زيان رسيدن به خود انسان و زيان زدن به‬
‫ديگران باشد‪ ،‬بر عهده خود او گذاشته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ََ َ‬
‫ان َّ ُ‬
‫ٱَّلل َعل ً‬ ‫َ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ ۡ ۡ َ َّ‬
‫ِيما َحك ٗ‬
‫ِيما‪[﴾١١١‬النساء‪:‬‬ ‫ِب إِث ٗما فإِن َما يَكس ُِب ُهۥ عَل َٰى نف ِ‬
‫سهِۚۡۦ وك‬ ‫﴿ومن يكس‬
‫‪]111‬‬

‫''و هر کس گناهی مرتکب شود‪ ،‬تنها به زيان خويش مرتكب شده است‪ ،‬و هللا‬
‫همواره دانای حکيم است'' ]النساء‪[111:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َۡ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ َ ۡ َ َ َ َٰ َ ٓ ۡ َ َٰٓ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ۡ َ ۢ َ َ ۡ‬
‫سا بِغيۡ ِر نف ٍس أ ۡو ف َسا ٖد فِي ٱلأ ِ‬
‫ۡرض‬ ‫﴿مِن أج ِل ذل ِك كتبنا على بنِي إِسرءِيل أنهۥ من قتل نف‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ َ َّ َ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َّ َ ٓ َ ۡ َ َّ َ َ ٗ َ َ ۡ ٓ ۡ‬
‫ٱلناس جمِيعا ۚۡ َولقد َجا َءت ُه ۡم ُر ُسلنا بِٱل َبيِنَٰ ِ‬
‫ت‬ ‫فكأنما قتل ٱلناس جمِيعا ومن أحياها فكأنما أحيا‬
‫َ‬ ‫َۡ‬
‫ُ َ‬
‫ۡرض ل ُم ۡس ِرفون‪[﴾٣٢‬المائدة‪]32 :‬‬
‫َ َ‬ ‫ُث َّم إ ِ َّن َكث ٗ‬
‫ِيرا م ِۡن ُهم َب ۡع َد ذَٰل ِك فِي ٱلأ ِ‬

‫'' به همين سبب بر بنی اسرائيل مقرر داشتيم که هر کس انسانی را بدون اينکه‬
‫مرتکب قتل نفس يا فسادی در زمين شده باشد‪ ،‬بکشد‪ ،‬چنان است که گويی همه ی انسان‬
‫ها را کشته باشد و هر کس انسانی را از مرگ نجات دهد‪ ،‬چنان است که گويی همه ی‬
‫انسان ها را زنده کرده است'' ]المائده‪[32:‬‬

‫‪51‬‬
‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه او سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬کسی مظلومانه به قتل نمى رسد‬
‫مگر آن که بخشی از خون او بر گردن فرزند نخست آدم است؛ زيرا او نخستين کسی بود‬
‫که رسم قتل) انسان (را بر جای نهاد ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده‪(5150).،‬‬

‫‪52‬‬
 ‫‪-18‬اسلم مرد و زن را ازا نظرا عمل‪،‬ا مسئولیت وا‬
‫جزا و پاداش برابرا دانسته است‪.‬‬
‫اسالم مرد و زن را از جهت عمل‪ ،‬مسئوليت و جزا و پاداش برابر دانسته است‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ َ ۡ َ َ‬ ‫َُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ُ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ت مِن ذك ٍر أ ۡو أنث َٰي َو ُه َو ُمؤمِن فأ ْو َٰٓلئِك يَ ۡد ُخلون ٱلجَ َّنة َولا‬‫﴿ َو َمن َيع َمل م َِن ٱلصَٰل ِحَٰ ِ‬
‫ُۡ َُ َ‬
‫ون نَق ٗ‬
‫ِيرا‪[﴾١٢٤‬النساء‪]124 :‬‬ ‫يظلم‬

‫''و کسی که چيزی از کارها شايسته را انجام دهد‪ ،‬چه مرد باشد يا زن‪ ،‬در حالی که‬
‫او مؤمن باشد‪ ،‬اينان به بهشت داخل می شوند و کمترين ستمی) باندازه ی گودی پشت‬
‫هسته ی خرما (به آنها نخواهد رسيد''] النساء ‪[124:‬‬
‫َ‬ ‫حييَ َّن ُهۥ َح َي َٰو ٗة َطي َب ٗة ٰۖٓ َول َ َن ۡ‬
‫ََُ ۡ‬ ‫َ َ َۡ ُ َ َ ُ َ ُ ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٗ‬
‫ج ِزيَ َّن ُه ۡم أ ۡج َر ُهم‬ ‫ِ‬ ‫﴿من ع ِمل صَٰل ِحا مِن ذك ٍر أو أنث َٰي وهو مؤمِن فلن ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫بِأ ۡح َس ِن َما كانوا َي ۡع َملون ‪[﴾٩٧‬النحل‪]97 :‬‬

‫''و هللا متعال می فرمايد ‪:‬هر کسی که کار شايسته ای انجام دهد‪( ،‬خواه) مرد باشد يا‬
‫زن‪ ،‬در حالی که مؤمن است‪ ،‬او را به حياتی پاک و پسنديده زنده می داريم‪ ،‬و مسلما ا‬
‫پاداششان را به (حسب) بهترين اعمالی که انجام می دادند‪ ،‬به آنها می دهيم'' ]النحل‬
‫‪[97:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ‬ ‫َ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ٗ َ َ ُ ۡ َ َٰٓ َّ ۡ َ‬
‫ى إِلا مِثل َها ٰۖٓ َو َم ۡن َع ِمل صَٰل ِٗحا مِن ذك ٍر أ ۡو أنث َٰي َو ُه َو ُمؤمِن‬ ‫﴿من ع ِمل سيِئة فلا يجز‬
‫ِيها ب َغيۡر ح َ‬ ‫َ ُ ْ َ َٰٓ َ َ ۡ ُ ُ َ ۡ َ َّ َ ُ ۡ َ ُ َ‬
‫ون ف َ‬
‫اب ‪[﴾٤٠‬غافر‪]40 :‬‬ ‫ٖ‬ ‫ِس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫فأولئِك يدخلون ٱلجنة يرزق‬

‫''هر کس کار بدی مرتکب شود‪ ،‬جز به همسان آن کيفر داده نمى شود‪ ،‬و هر كسى‬
‫خواه مرد باشد يا زن و او مؤمن باشد‪ ،‬کار شايسته ای انجام دهد‪ ،‬پس آنان وارد بهشت‬
‫می شوند‪ ،‬و در آن روزی بی شمار به آنها داده خواهد شد'' ]غافر‪[ 40:‬‬

‫‪53‬‬
 ‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ٱلصَٰ ِدق َ‬‫َ َّ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ت َوٱلۡ َقَٰنِت َ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫ت َوٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫﴿إ َّن ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫ِين‬ ‫ت و‬ ‫ِين َوٱلقَٰنِتَٰ ِ‬ ‫ِين َوٱل ُمؤمِنَٰ ِ‬ ‫ين َوٱل ُم ۡسل ِمَٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ت َوٱل ُم َت َص ِدق َ‬ ‫َ َ َ َٰ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َ‬
‫ت‬ ‫ِين َوٱل ُمت َصدِق َٰ ِ‬ ‫شعَٰ ِ‬ ‫شعِين وٱلخ ِ‬ ‫ت َوٱلخَٰ ِ‬ ‫ين َوٱلصَٰبِ َر َٰ ِ‬ ‫ٱلصَٰبر َ‬
‫ِِ‬ ‫ت و‬ ‫َوٱلصَٰدِق َٰ ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َٰ َ َّ‬ ‫ۡ َ‬
‫َّ‬
‫ِيرا َوٱلذَٰك َِرَٰتِ أ َع َّد‬ ‫ٱَّلل َكث ٗ‬
‫ين َّ َ‬ ‫ٱلذَٰكِر َ‬ ‫تو‬ ‫ت َوٱلحَٰفِظِين فروجهم وٱلحفِظ ِ‬
‫ين َو َّ َٰٓ َ‬
‫ٱلصئِم َٰ ِ‬ ‫ٱلصئم َ‬ ‫َّ‬
‫َو َٰٓ ِ ِ‬
‫ِ‬
‫يما ‪[﴾٣٥‬األحزاب‪]35 :‬‬ ‫ٱَّلل ل َ ُهم َّم ۡغف َِر ٗة َوأَ ۡج ًرا َع ِظ ٗ‬
‫َّ ُ‬

‫''همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان و مردان مؤمن و زنان مؤمن و مردان‬
‫فرمانبردار و زنان فرمانبردار و مردان راستگو و زنان راستگو و مردان شکيبا و زنان‬
‫شکيبا و مردان فروتن و زنان فروتن و مردان انفاقگر و زنان انفاقگر و مردان روزه‬
‫دار و زنان روزه دار و مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردان و زنانی که هللا را‬
‫بسيار ياد می کنند‪ ،‬برای (همگی) آنان آمرزش و پاداشی بزرگ فراهم نموده است ''‬
‫]االحزاب‪[35‬‬

‫‪54‬‬
 ‫‪-19‬اسلم‪ ،‬زن را گرامی داشته و زنان را خواهرانا‬
‫تنی مردان دانسته و مرد را ملزما کرده که اگرا‬
‫توانایی دارد‪،‬ا نفقها زن را بپردازد‪،‬ا بنابراین نفقها‬
‫دختر بر عهدها پدر است و نفقها مادر بر عهدها فرزندا‬
‫اوست اگر بالغا باشند و نفقها زنا بر عهدها همسر‬
‫اوست‪.‬‬
‫اسالم‪ ،‬زنان را خواهران تنی مردان دانسته است ‪.‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم‬
‫‪-‬می فرمايد ‪'':‬همانا زنان‪ ،‬خواهران تنی مردانند‪ ''.‬امام ترمذی آن را روايت كرده ‪.‬‬
‫‪(113).‬‬

‫از جلوه های گرامی داشت زنان در اسالم اين است که اسالم نفقه مادر را بر عهده‬
‫فرزندش گذاشته‪ ،‬مشروط بر اينکه فرزند توانايی مالی داشته باشد ‪.‬رسول هللا ‪ -‬صلی‬
‫هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬منزلت دست بخشنده باالتر است‪( ،‬پس در بخشيدن اول‬
‫از) مادرت و پدرت و خواهرت و برادرت‪ ،‬سپس نزديک تر و نزديک تر (آغاز کن) ‪".‬‬
‫امام احمد آن را روايت كرده است ‪.‬در موضوع شماره )‪ (29‬به ياری هللا متعال به بيان‬
‫جايگاه پدر و مادر خواهيم پرداخت‪.‬‬

‫از ديگر جلوه های گرامی داشت زنان در اسالم اين است که شوهر را ملزم كرده تا‬
‫اگر توانايی مالی داشت نفقه همسرش را تأمين کند ‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّلل لَا يُكَل ُِف ٱ َّ ُ‬
‫َ َ ۡ ۡ ُ ُ َ ۡ ۡ َّ ٓ َ َ ُ َّ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ ُ َ َ‬
‫َّلل‬ ‫﴿ل ُِينفِق ذو سعةٖ مِن سعتِهِٰۖٓۦ َومن قد َِر عليهِ رِزقهۥ فل ُينفِق مِما ءاتىَٰه ٱ ۚۡ‬
‫َن ۡف ًسا إلَّا َمآ َءاتَى َٰ َها ۚۡ َس َي ۡ‬
‫ج َع ُل ٱ َّ ُ‬
‫َّلل َب ۡع َد ُع ۡس ٖر ي ُ ۡس ٗرا‪[﴾٧‬الطالق‪]7 :‬‬ ‫ِ‬

‫''کسانی که دارا (و ثروتمند) هستند‪ ،‬بايد از دارايی (و ثروت) خود (بر زن مطلقه‬
‫و فرزندش) خرج کنند‪ ،‬و کسی که تنگدست است‪ ،‬بايد از آن چه که هللا به او داده (و در‬
‫توانش است) خرج کند‪ ،‬هللا هيچ كسى را جز به آن اندازه ای که به او (توان) داده است‪،‬‬

‫‪55‬‬
‫مکلّف نمی کند‪ ،‬هللا به زودی بعد از سختی (و تنگدستی) آسانی (و گشايش) را فراهم‬
‫مى آورد'' ]الطالق‪[7:‬‬

‫مردی از پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬پرسيد ‪:‬حق زن بر شوهرش چيست؟‬
‫فرمود" ‪:‬هنگامى كه غذا مى خوری به او نيز غذا بده‪ ،‬و هنگامى كه براى خود لباس تهيه‬
‫كردى براى او نيز تهيه بكن‪ ،‬و هيچ وقت به چهره ضربه نزن‪ ،‬و او را زشت نخوان ‪".‬‬
‫امام احمد آن را روايت كرده است‬

‫‪.‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬در تبيين پاره ای از حقوق زنان بر‬
‫شوهران می فرمايد ‪'':‬و روزی و لباس آنان بر اساس عرف) و عادت (بر شما واجب‬
‫است ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است ‪.‬و ايشان ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬می فرمايد ‪:‬‬
‫"برای هر شخصى اين گناه کافی است که) تأمين هزينه های زندگی (کسانی را که قوت‬
‫آنان بر عهده اوست‪ ،‬ضايع سازد ‪".‬امام احمد آن را روايت كرده است ‪.‬امام خطابی می‬
‫گويد ‪:‬عبارت" ‪:‬کسانی که قوت آنان بر عهده اوست"‪ ،‬مقصودش کسانی است که قوت و‬
‫مايحتاج آنان بر عهده اوست‪ ،‬انگار به صدقه دهنده می گويد ‪:‬براى طلب پاداش‪ ،‬صدقه‬
‫نده مگر آنچه كه از هزينه های خانواده ات بيشتر آمده است‪ ،‬زيرا در اين صورت اين‬
‫صدقه تبديل به گناه می شود‪ ،‬هنگامى كه حق آنان را ضايع كنى‪".‬‬

‫از ديگر جلوه های بزرگداشت زنان در اسالم اين است که نفقه دختر را بر عهده‬
‫پدر گذاشته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫''و مادران) بايد (دو سال کامل به فرزندانشان شير دهند‪ )،‬اين (برای کسی است که‬
‫قصد دارد دوران شيرخوارگی را تكميل کند‪ ،‬و خوارک و لباس آنان بر اساس عرف بر‬
‫عهدۀ پدر است'' ]البقره‪[233:‬‬

‫پس هللا متعال بيان فرموده اند که هزينه ى غذا و لباس کودک بر اساس عرف بر‬
‫عهده پدر اوست‪ ،‬و می فرمايد ‪:‬‬

‫وه َّن أُ ُج َ‬ ‫‪َ َ ۡ َ ...‬‬

‫ۡرض ۡع َن لَ ُ‬
‫ك ۡم فَ َـاتُ ُ‬
‫ور ُه َّن ‪[﴾٦...‬الطالق‪]6 :‬‬ ‫﴿ فإِن أ‬

‫''پس اگر فرزندانتان را شير دادند‪ ،‬اجرت شيردادنشان را به آن ها بپردازيد ''‬

‫]الطالق‪[6:‬‬

‫‪56‬‬
 ‫هللا متعال هزينه شير دادن به کودک را بر عهده پدر گذاشته است‪ ،‬و اين دال بر اين‬
‫است که نفقه فرزند بر عهده پدر است‪ ،‬و فرزند شامل پسر و دختر می شود‪ ،‬حديث‬
‫بعدی دال بر وجوب نفقه زن و فرزندان بر پدر است ‪:‬عائشه ‪ -‬رضی هللا عنها ‪ -‬روايت‬
‫كرده است که هند به پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه وسلم ‪ -‬فرمود ‪:‬ابوسفيان مردی بخيل است‪،‬‬
‫و احتياج دارم که از مال او بردارم‪ ،‬ايشان فرمودند" ‪:‬به اندازه ای که برای خودت و‬
‫فرزندانت بر اساس عُرف کافی است‪ )،‬از مال او (بردار ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده‬
‫است ‪.‬پيامبر بزرگوار‪ ،‬فضيلت هزينه کردن برای دختران يا خواهران را بيان کرده‪ ،‬و‬
‫می فرمايد" ‪:‬هر کس سرپرستی دو دختر يا سه دختر يا دو خواهر يا سه خواهر را بر‬
‫عهده گيرد تا آن که بالغ شوند يا آن که) در حال سرپرستی (آنان از دنيا برود‪ ،‬من و چنين‬
‫شخصی مانند اين دو خواهيم بود‪ ،‬و به انگشت سبابه و ميانی خود اشاره کرد ‪".‬سلسله‬
‫صحيحه‪(296).‬‬

‫‪57‬‬
 ‫‪-20‬و مرگ به معنای فنای ابدی نیست‪ ،‬بلکه انتقال‬
‫از خانها عمل به خانها پاداش است‪ ،‬مرگ‪ ،‬هم بدن و‬
‫هم روح را در بر می گیرد و مرگ روح به معنای‬
‫جدا شدنش از بدن است‪ ،‬سپس بعد ازا رستاخیز درا‬
‫روز قیامتا به بدنا باز می گرددا و روح پس ازا‬
‫مرگ به بدنی دیگر منتقلا نمی شود و در بدنی‬
‫دیگر تناسخ نمی پذیرد‪.‬‬
‫مرگ به معنای فنای ابدی نيست‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ َّ َ َٰ َ ُ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ۡ َ َّ ُ َّ َ ُ ۡ‬
‫ك ۡم ت ۡر َج ُعون ‪[﴾١١‬السجدة‪:‬‬ ‫﴿۞ قل َيت َوفىَٰكم ملك ٱل َم ۡو ِ‬
‫ت ٱلذِي وك ِل بِكم ثم إِلي رب ِ‬
‫‪]11‬‬

‫'')ای پيامبر (بگو ‪:‬فرشتۀ مرگ که بر شما گماشته شده است‪ ،‬جانتان را می گيرد‪،‬‬
‫آنگاه به سوی پروردگارتان بازگردانده می شويد'' ]السجده‪[11:‬‬

‫مرگ‪ ،‬بدن و روح را در بر می گيرد و مرگ روح همان جدا شدنش از بدن است‪،‬‬
‫سپس بعد از رستاخيز روز قيامت به بدن باز می گردد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ‬ ‫ِين َم ۡوت َِها َوٱلَّتي ل َ ۡم َت ُم ۡ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َّ ۡ َ ُ‬
‫ِك ٱلتِي قض َٰي َعل ۡي َها ٱل َم ۡو َت‬
‫ت فِي منامِها ٰۖٓ فيمس‬ ‫ِ‬
‫نف َس ح َ‬ ‫﴿ٱَّلل يتوفي ٱلأ‬
‫َ َّ َ‬ ‫َ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖم َي َتفك ُرون‪[﴾٤٢‬الزمر‪]42 :‬‬
‫َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َويُ ۡرس ُِل ٱل ۡ ُأ ۡخ َر َٰٓ َ َ َ ُّ َ‬
‫ى إِل َٰٓي أج ٖل مس ًّم ِۚى إِن فِي ذَٰل ِك أَلي َٰ ٖ‬

‫''هللا جان ها را به هنگام مرگشان قبض می کند و) نيز (جان کسی را كه نمرده‬
‫است‪ ،‬به هنگام خوابش) می گيرد(‪ ،‬آنگاه جان هاى كسانى که فرمان مرگشان را صادر‬
‫کرده‪ ،‬نگه می دارد‪ ،‬و جان ديگران را تا هنگام معين) مرگشان (بازپس می فرستد‪ ،‬بى‬
‫گمان در اين) امر (نشانه هايست براى قومى که مى انديشند'' [الزمر‪]42 :‬‬

‫‪58‬‬
 ‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬روح هرگاه قبض شود‪ ،‬چشم آن‬
‫را دنبال می کند ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪ (920). ،‬پس از مرگ‪ ،‬انسان از‬
‫دار عمل به دار پاداش منتقل می شود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ٗ َ ۡ َ َّ َ ًّ َّ ُ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ ۡ َ ُ َّ ُ ُ ُ َ ۡ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫جعكم جمِيعا ٰۖٓ وعد ٱَّللِ حقا ۚۡ إِنهۥ يبدؤا ٱلخلق ثم يعِيدهۥ ل ِيج ِزي ٱلذِين ءامنوا‬ ‫﴿إِليهِ مر ِ‬
‫َ َ َ ٌ َ ُۢ َ َ ُ ْ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ُ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ََ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ ْ َّ َ‬
‫ِيم وعذاب أل ِيم بِما كانوا‬‫ط وٱلذِين كف ُروا لهم شراب مِن حم ٖ‬ ‫ت بِٱلق ِۡس ِ ِۚ‬
‫َوع ِملوا ٱلصَٰل ِحَٰ ِ‬
‫ۡ ُ َ‬
‫يَكف ُرون ‪[﴾٤‬يونس‪]4 :‬‬

‫''بازگشت همۀ شما به سوی اوست‪ ،‬وعدۀ هللا حق است‪ ،‬بی گمان او آفرينش را‬
‫آغاز می کند‪ ،‬آنگاه) پس از مرگ (آن را باز می گرداند تا کسانی را که ايمان آورده اند‬
‫و کارهای شايسته انجام دادهاند‪ ،‬به عدالت پاداش دهد‪ ،‬و کسانی که كافر شده اند‪ ،‬بسبب‬
‫كفرشان براى آنان نوشيدنی از آب جوشان‪ ،‬و عذابی دردناک است'' ]يونس‪[4:‬‬

‫روح پس از مرگ به بدنی ديگر منتقل نمی شود و تناسخ نمی پذيرد‪ ،‬و ادعای تناسخ نه‬
‫دليلی از عقل دارد و نه حس‪ ،‬و هيچ قولى از سوی پيامبران دال بر اين عقيده وارد‬
‫نشده است‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫‪-21‬اسلم به اصول بزرگ ایمانا و باور داشتن بها‬
‫آنها فرا می خواند‪،‬ا و اینا اصول ‪:‬ایمان به هللا و‬
‫ملئکها او وا ایمانا به کتابا های الهی مانند تورات‬
‫و انجیل و زبور ـا پیش از تحریف آنها ـ و قرآن وا‬
‫ایمانا بها همها پیامبران وا فرستادگانا ‪ -‬علیهم السلما‬
‫‪-‬و ایمان به آخرین پیامبران یعنی محمد رسول هللا‪،‬‬
‫خاتم انبیا وا مرسلین و ایمان به آخرت است و این‬
‫که بدانیم اگرا زندگی دنیا پایان کار بود‪ ،‬زندگی و‬
‫وجود‪ ،‬بیهودگی محض بود‪،‬ا و همچنین ایمان بها‬
‫قضا و قدر‪.‬‬
‫اسالم به سوی باور به اساسيات بزرگ ايمان فرا می خواند‪ ،‬اصولی که همه‬
‫پيامبران و رسوالن ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬به آن فرا خواندند‪ ،‬يعنی‪:‬‬

‫اول ‪:‬ايمان به پروردگاری و آفريدگاری و روزی دهی و تدبيرگری اين جهان توسط‬
‫هللا است و اين که تنها او شايسته عبادت است‪ ،‬و پرستش هر چيزی جز او باطل است‪،‬‬
‫و هر معبودی به جز او باطل است و بنابراين عبادت تنها اليق اوست و عبادتی درست‬
‫نيست مگر برای او ‪.‬ادله اين مسئله در بند شماره )‪ (8‬بيان شده است‪.‬‬

‫هللا سبحانه و تعالی اين اصول بزرگ را در آيات زيادى آورده که در سوره های‬
‫قرآن پراکنده است‪ ،‬از جمله اين سخن هللا متعال ‪:‬‬

‫‪60‬‬
 ‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ َٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َٓ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ‬ ‫َء َام َن بِٱَّللِ وم‬ ‫ون كل‬ ‫نزل إِل ۡيهِ مِن َّربِهِۦ وٱلمؤمِن ۚۡ‬
‫بِما أ ِ‬ ‫ٱلر ُسول‬ ‫﴿ءامن‬
‫َ َ‬ ‫ُۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َُ ُ‬
‫َوأ َط ۡع َنا ٰۖٓ غف َرانك َر َّب َنا َوِإل ۡيك‬ ‫َبي َن أ َح ٖد مِن ُّر ُسلِهِۚۡۦ َوقالوا َس ِم ۡع َنا‬ ‫َو ُر ُسلِهِۦ لا نف ِرق‬
‫ص ُ‬ ‫ۡ‬
‫ير‪[﴾٢٨٥‬البقرة‪]285 :‬‬ ‫ٱل َم ِ‬

‫''پيامبر به آنچه كه از) سوی (پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است‪ ،‬و‬
‫مؤمنان) نيز (همگی به هللا و فرشتگان و کتاب ها و پيامبرانش ايمان آورده اند‪ )،‬و‬
‫سخنشان اين است که (ميان هيچ يک از پيامبرانش فرق نمی گذاريم) و به همه ايمان‬
‫داريم(‪ ،‬و گفتند ‪:‬شنيديم و اطاعت کرديم‪ ،‬پروردگارا‪ ،‬آمرزش تو را) خواهانيم (و‬
‫بازگشت) تمام امور (به سوی توست'' ]البقره‪[285:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َّ َ ُ َ ُّ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬
‫ب َولَٰك َِّن ٱلبِ َّر َم ۡن َء َام َن بِٱَّللِ‬ ‫﴿۞ ليس ٱلبِر أن تولوا وجوهكم ق ِبل ٱلمش ِر ِق وٱلمغ ِر ِ‬
‫ۡ َ‬ ‫ُۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ََ ُ‬ ‫كةِ َوٱلۡك َِتَٰب َو َّ‬ ‫َ ۡ َ َ َٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬
‫ٱلنبِيِـ َۧن َو َءاتي ٱل َمال عل َٰى حبِهِۦ ذوِي ٱلق ۡرب َٰي َوٱل َيتَٰ َم َٰى‬ ‫ِ‬ ‫وٱل َيو ِم ٱٓأۡلخِرِ وٱلملئ ِ‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َٰ َ َ َ َ َّ َ‬
‫َ‬
‫ٱلزك َٰو َة َوٱل ُموفون ب ِ َع ۡه ِده ِۡم إِذا‬ ‫اب وأقام ٱلصلوة وءاتي‬
‫َ‬
‫ٱلرق ِ‬
‫ٱلسب َ َّ ٓ َ َ‬
‫يل وٱلسائِل ِين وفِي ِ‬
‫ِين َو ۡٱب َن َّ‬
‫سك َ‬‫َوٱل ۡ َم َ َٰ‬
‫ِ ِ‬
‫ُ ْ ُ َ َ‬ ‫ُ ْ َ َٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫ۡ ۡ ٓ‬
‫ِين َص َدق ٰۖٓوا َوأ ْو َٰٓلئ ِك ُه ُم‬ ‫ك ٱلَّذ َ‬ ‫س أول ِئ‬ ‫ِين ٱل َبأ ِِۗ‬
‫َّ ٓ‬
‫ين فِي ٱل َبأ َسا ِء َوٱلض َّرا ِء َوح‬ ‫ٱلصَٰبر َ‬‫َ َٰ َ ُ ٰۖٓ ْ َ َّ‬
‫عهدوا و‬
‫ِِ‬
‫ۡ ُ َ‬
‫ٱل ُم َّتقون‪[﴾١٧٧‬البقرة‪]177 :‬‬

‫''نيکی) فقط (اين نيست که) برای نماز (روی خود را به سوی مشرق و) يا (مغرب‬
‫بگردانيد‪ ،‬بلکه نيكى آن است كه كسى به هللا و روز قيامت و فرشتگان و کتاب) آسمانی (‬
‫و پيامبران ايمان آورد و مال) خود (را با وجود دوست داشتنش به خويشاوندان و يتيمان‬
‫و مستمندان و در راه ماندگان و درخواست کنندگان) گدايان (و در) راه آزادی (بردگان‬
‫ببخشد و نماز برپا دارد و زکات بپردازد‪ ،‬و) نيز (کسانی که چون عهد می بندند به‬
‫پيمانشان وفا می کنند و) کسانی که (در فقر و سختی و زيان و بيماری و به هنگام‬
‫)شدت گرفتن (نبرد‪ )،‬پايداری و (شکيبايی می کنند‪ ،‬آنان) که به اين ويژگی ها آراسته‬
‫اند (کسانی هستند که راست گفتند و همانان پرهيزگارانند''] البقره‪[177:‬‬

‫هللا متعال به ايمان آوردن به اين اصول فرا خوانده و تبيين نموده که هر کس به آن‬
‫کفر ورزد‪ ،‬دچار گمراهی دور و درازی شده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪61‬‬
 ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱَّللِ َو َر ُسولِهِۦ َوٱلۡك َِتَٰب ٱلَّذِي نَ َّز َل عَل َ َٰى َر ُسولِهِۦ َوٱلۡك َِتَٰب ٱلَّذ ٓ‬
‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿يأيها ٱلذِين ءامنوا ءامِنوا ب ِ‬
‫َ َ ۡ َ َّ َ َ َٰ َ ۢ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ‬ ‫َ ََ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱل َي ۡو ِم ٱٓأۡلخ ِِر فقد ضل ضللا‬ ‫ٱَّللِ َو َم َٰٓ‬‫أنزل مِن قبل ۚۡ ومن يكفر ب ِ‬
‫ِيدا‪[﴾١٣٦‬النساء‪]136 :‬‬ ‫بَع ً‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬به هللا و پيامبرش و کتابی که بر او نازل کرده است‬
‫و) به هر (کتابی که پيش از اين فرستاده است‪ ،‬ايمان بياوريد) و بر آن پايدار باشيد (و‬
‫هر کس به هللا و فرشتگان او و کتاب ها و پيامبرانش و روز قيامت کفر بورزد‪ ،‬بی‬
‫ترديد در گمراهی دور و درازی افتاده است'' ]النساء‪[136:‬‬

‫و در حديث‪ ،‬از عمر بن خطاب ‪ -‬رضی هللا عنه ‪ -‬نقل است که فرمود ‪:‬روزی نزد‬
‫پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬بوديم که ناگهان مردی با لباسی به شدت سفيد و موی به‬
‫شدت سياه وارد شد که نه اثر سفر بر او ديده می شد و نه کسی از ما او را می شناخت‪ ،‬تا‬
‫آن که نزد پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم) ‪ -‬در روبرويش (نشست‪ ،‬و زانوانش را به‬
‫زانوان پيامبر چسباند و دستانش را بر روى ران هايش گذاشت و گفت ‪:‬ای محمد‪ ،‬درباره‬
‫اسالم به من بگو؟‪ ،‬پس رسول هللا ‪ -‬صلیا هللاا علیه و سلما ‪ -‬فرمود" ‪:‬اسالم آن است که‬
‫شهادت دهی معبودی) به حق (جز هللا نيست‪ ،‬و اين که محمد فرستاده هللا است‪ ،‬و نماز را‬
‫برپا بداری و زکات بدهی و رمضان را روزه بگيری و در صورت توانايی به حج خانه‬
‫)کعبه (بروی‪ ،‬گفت ‪:‬راست گفتی‪ )،‬عمر ‪ -‬رضى هللا عنه – گفت (از کار او تعجب کرديم‪،‬‬
‫می پرسد‪ ،‬سپس می گويد راست گفتی !گفت ‪:‬پس درباره ايمان به من بگو؟ فرمود ‪:‬اين که‬
‫به هللا و مالئکه او و کتابهايش و پيامبرانش و روز آخرت ايمان بياوری و به تقدير ‪ -‬خير‬
‫و شرش ‪ -‬ايمان بياوری‪ ،‬گفت ‪:‬راست گفتی‪ ،‬سپس گفت ‪:‬پس درباره احسان به من بگو؟‬
‫فرمود ‪:‬اين است که هللا را طوری عبادت کنی که گويا او را می بينی‪ ،‬پس اگر او را نمی‬
‫بينی‪ ،‬او تو را می بيند ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪.‬‬

‫در اين حديث‪ ،‬جبرئيل به نزد پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬آمد و درباره مراتب‬
‫دين يعنی اسالم و ايمان و احسان پرسيد‪ ،‬پس پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬به او‬
‫پاسخ داد‪ ،‬سپس محمد ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬به اصحابش ‪ -‬رضی هللا عنهم ‪-‬‬
‫فرمودند که اين شخص جبرئيل ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬بود و آمد تا) از طريق پرسيدن پرسش‬
‫های مهم (دينشان را به آنان آموزش دهد‪ ،‬اين است اسالم‪ ،‬پيامی الهی که جبرئيل ‪-‬‬
‫عليه السالم) ‪ -‬از آسمان به زمين (منتقل کرده و پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬به‬

‫‪62‬‬
 ‫مردم ابالغ کرده است‪ ،‬و اصحاب ايشان ‪ -‬رضی هللا عنهم ‪ -‬حفظش کرده و پس از‬
‫ايشان به) ديگر (مردمان منتقل كرده است‪.‬‬

‫دوم ‪:‬ايمان به مالئکه که عالم مالئکه عالمی است غيبی‪ ،‬هللا آنان را آفريده و به‬
‫شکلی معين قرار داده و کارهای بزرگی را بر عهده آنان گذاشته است که از گرامی‬
‫ترين کارهای آنان‪ ،‬ابالغ پيام های الهی به رسوالن و پيامبران ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬است و‬
‫گرامی ترين مالئکه‪ ،‬جبرئيل عليه السالم است‪ ،‬از آيات دال بر اين که جبرئيل ‪ -‬عليه‬
‫السالم ‪ -‬وحی را به پيامبران ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬نازل نموده‪ ،‬اين سخن هللا متعال است ‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ ٓ ُ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ ُ َ ٓ َ َٰ َ َّ ٓ َ َ ۠‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ُ ۡ َ َ َٰٓ َ‬
‫ك َة ب ُّ‬
‫وح م ِۡن أ ۡمرِه ِۦ عل َٰى من يشاء مِن عِبادِه ِۦ أن أنذِروا أنهۥ لا إِله إِلا أنا‬
‫ٱلر ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ين ِزل ٱلملئ ِ‬
‫َ َّ ُ‬
‫فٱتقو ِن‪[﴾٢‬النحل‪]2 :‬‬

‫''به فرمان خويش فرشتگان را با وحی بر هر يک از بندگانش که بخواهد نازل می‬

‫کند) با اين پيام (که) ‪:‬ای پيامبران‪ ،‬مردم را از شرک ورزيدن به هللا (بيم دهيد) و به‬
‫آنان بگوييد که (معبودی) به حق (جز من نيست‪ ،‬پس) ای مردم (از من پروا کنيد ''‬
‫]النحل‪[2:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ َ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫وح ٱل ۡ َأم ُ‬
‫ِين‪ ١٩٣‬عَل َٰى قلبِك ل َِتكون م َِن‬ ‫ٱلر ُ‬ ‫ين‪ ١٩٢‬نَ َز َل بهِ ُّ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ُ‬
‫يل َرب ٱلۡ َعَٰلَم َ‬‫نز‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وِإنهۥ لت ِ‬
‫ِين‪[﴾١٩٦‬الشعراء‪]196-192 :‬‬ ‫ين‪ ١٩٤‬بل َِسان َع َربي ُّمبين‪َ ١٩٥‬وِإنَّ ُهۥ لَفى ُزبُر ٱل ۡ َأ َّول َ‬
‫ٱل ۡ ُمنذِر َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِٖ ِ ٖ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬

‫''و همانا) اين (قرآن نازل شده) از سوى (پروردگار جهانيان است )‪ (192‬روح‬
‫االمين) جبرئيل (آن را) از سوى پروردگار (فرود آورده است )‪ (193‬بر قلب تو) نازل‬
‫کرده (تا بيم دهنده باشی )‪) (194‬آن را (به زبان عربی روشن) نازل نمود) )‪) (195‬و‬
‫همانا‪ (،‬بشارت نزول )آن‪ ،‬در کتاب های پيشين( آمده است'' ]الشعراء‪[192-196:‬‬

‫سوم ‪:‬ايمان به کتاب های الهی مانند تورات و انجيل و زبور ‪ -‬پيش از تحريف آنها‬
‫‪-‬و همچنين قرآن‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪63‬‬
 ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ‬
‫ٱَّللِ َو َر ُسولِهِۦ َوٱلۡك َِتَٰب ٱلَّذِي نَ َّز َل عَل َ َٰى َر ُسولِهِۦ َوٱلۡك َِتَٰب ٱلَّذ ٓ‬
‫ِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿يأيها ٱلذِين ءامنوا ءامِنوا ب ِ‬
‫َ َ ۡ َ َّ َ َ َٰ َ ۢ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ‬ ‫َ ََ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱل َي ۡو ِم ٱٓأۡلخ ِِر فقد ضل ضللا‬ ‫ٱَّللِ َو َم َٰٓ‬‫أنزل مِن قبل ۚۡ ومن يكفر ب ِ‬
‫ِيدا‪[﴾١٣٦‬النساء‪]136 :‬‬ ‫بَع ً‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬به هللا و پيامبرش و کتابی که بر او نازل کرده است‬
‫و) به هر (کتابی که پيش از اين فرستاده است ايمان بياوريد) و بر آن پايدار باشيد (و‬
‫هر کس به هللا و فرشتگان او و کتاب ها و پيامبرانش و روز قيامت کفر بورزد‪ ،‬بی‬
‫ترديد‪ ،‬در گمراهی دور و درازی افتاده است''] النساء‪[136‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ُ َ ٗ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ ۡ‬ ‫ك ٱلۡك َِتَٰ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ٱلت ۡو َرىَٰة َوٱل ِإن ِجيل‪ ٣‬مِن ق ۡبل‬ ‫ب بِٱلح ِق مصدِقا ل ِما بين يديهِ وأنزل‬ ‫﴿نزل علي‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٱَّللِ ل ُه ۡم َعذاب َشدِيدَۗ َو َّ ُ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ََ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُه ٗدى ل َّ‬
‫ٱَّلل َع ِزيز ذو‬ ‫نزل ٱلف ۡرقانَۗ إِن ٱلذ‬
‫ِين كف ُروا أَـِبي َٰ ِ‬
‫ت‬ ‫اس َوأ َ‬ ‫ِلن ِ‬
‫َ‬
‫ٱنتِقا ٍم‪[﴾٤‬آل عمران‪]4-3 :‬‬

‫'' کتاب (قرآن) را که تصديق کننده کتاب های (آسمانی) پيشين است‪ ،‬به درستی بر‬
‫تو نازل کرد‪ ،‬و تورات و انجيل را )‪... (3‬پيش از آن برای هدايت مردم نازل کرد‪ ،‬و‬
‫(همچنين) فرقان را (که جداکننده حق از باطل است) نازل نمود‪ ،‬همانا کسانی که به‬
‫آيات هللا کافر شدند‪ ،‬عذاب سختی (در پيش) دارند‪ ،‬و هللا شکست ناپذير و انتقام گيرنده‬
‫است'' ]آل عمران‪[ 3-4:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ َٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫ٓ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ‬ ‫َء َام َن بِٱَّللِ وم‬ ‫ون كل‬ ‫وٱلمؤمِن ۚۡ‬ ‫ٱلر ُسول ب ِ َما أنزِل إِل ۡيهِ مِن َّربِهِۦ‬ ‫﴿ءامن‬
‫َ َ‬ ‫ُۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َو َقالُوا ْ َسم ۡعناَ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َوأ َط ۡع َنا ٰۖٓ غف َرانك َر َّب َنا َوِإل ۡيك‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َو ُر ُسلِهِۦ لا نف ِرق َبين أح ٖد مِن ُّر ُسلِهِۚۡۦ‬
‫ص ُ‬ ‫ۡ‬
‫ير‪[﴾٢٨٥‬البقرة‪]285 :‬‬ ‫ٱل َم ِ‬

‫''رسول) هللا (به آنچه كه از) سوی (پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است‪،‬‬
‫و) همچنين (مؤمنان همگی به هللا و فرشتگان و کتاب ها و پيامبرانش ايمان آورده اند‪،‬‬
‫)و سخنشان اين است که( ‪ :‬ميان هيچ يک از پيامبرانش فرق نمی گذاريم) و به همه‬

‫‪64‬‬
 ‫ايمان داريم (و گفتند ‪:‬شنيديم و اطاعت کرديم‪ ،‬پروردگارا‪ ،‬آمرزش تو را) خواهانيم (و‬
‫بازگشت) تمام امور (به سوی توست''] البقره ‪[285:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫حَٰ َق َويَ ۡع ُق َ‬
‫ِإس َ‬ ‫َ َ َٰٓ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َٰ َ‬ ‫ُ َ َ ََۡ ََٓ ُ َ‬ ‫َّ َ َ ٓ‬ ‫ُۡ‬
‫وب‬ ‫ِيل َو ۡ‬ ‫على إِبرهِيم وِإسمع‬ ‫نزل‬
‫نزل علينا وما أ ِ‬ ‫أ ِ‬ ‫﴿قل َء َام َّنا بِٱَّللِ وما‬
‫ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َُ‬ ‫َّ ۡ َ ُ َ ُ َ ۡ َ ََ‬ ‫َ َ َٰ َ َّ ُّ َ‬ ‫اط َو َمآ أُوت َي ُم َ‬ ‫َوٱل ۡ َأ ۡس َ‬
‫رب ِ ِهم لا نف ِرق بين أح ٖد مِنهم ونحن لهۥ‬ ‫وعِيسي وٱلنبِيون مِن‬ ‫وس َٰي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫َ‬
‫ُم ۡسل ُِمون‪[﴾٨٤‬آل عمران‪]84 :‬‬

‫''(ای پيامبر) بگو ‪:‬به هللا و به آنچه بر ما نازل شده است ايمان آورديم و (همچنين‬
‫به) آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و اسباط (پيامبرانی که از نوادگان‬
‫يعقوب) نازل گرديده است‪ ،‬و آنچه كه بر موسی و عيسی و (ديگر) پيامبران از جانب‬
‫پروردگارشان داده شده ايمان آورديم‪ ،‬ميان هيچ يک از آنان فرقی نمی گذاريم و تسليم‬
‫او هستيم ]آل عمران‪[84:‬‬

‫چهارم ‪:‬ايمان به همه پيامبران و رسوالن ‪ -‬عليهم السالم‪ ، -‬ايمان به همه پيامبران و‬
‫مرسلين ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬و اعتقاد به اين که همه آنان فرستادگانی از سوی هللا هستند‪ ،‬و‬
‫پيام های هللا و شرع او را به امت هايشان می رسانند‪ ،‬واجب است‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫حَٰ َق َويَ ۡع ُق َ‬‫ِإس َ‬‫ِيل َو ۡ‬ ‫َّ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َ َ َٰٓ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َٰ َ‬ ‫ُ ُ ٓ ْ َ َ َّ‬
‫وب‬ ‫نزل إِلي إِبرهِـۧم وِإسمع‬ ‫نزل إِلينا وما أ ِ‬ ‫﴿قولوا ءامنا بِٱَّللِ وما أ ِ‬
‫َۡ َ‬ ‫َ َُ ُ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َ ُ َ َٰ َ َ َٰ َ َ ٓ ُ َ َّ َ‬
‫ٱلنبِ ُّيون مِن َّرب ِ ِه ۡم لا نف ِرق َبي َن أ َح ٖد م ِۡن ُه ۡم َونح ُن ل ُهۥ‬ ‫اط وما أوتِي موسي وعِيسي وما أوتِي‬ ‫وٱلأسب ِ‬
‫َ‬
‫ُم ۡسل ُِمون ‪[﴾١٣٦‬البقرة‪]136 :‬‬

‫''بگوييد ‪:‬ما به هللا ايمان آورده ايم و به آنچه كه بر ما نازل شده است و به آنچه که‬
‫بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و نوادگان) يعقوب (نازل گرديد و) همچنين (‬
‫به آنچه که به موسی و عيسی داده شده است و به آن چه که به) ديگر (پيامبران از‬
‫طرف پروردگارشان داده شده است‪ ،‬و ميان هيچ يک از ايشان تفاوت نمی گذاريم و ما‬
‫)همگی (تسليم هللا هستيم'' ]البقره ‪[136:‬‬

‫‪65‬‬
 ‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ َٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ‬ ‫َء َام َن بِٱَّللِ وم‬ ‫ون كل‬ ‫وٱلمؤمِن ۚۡ‬ ‫نزل إِل ۡيهِ مِن َّربِهِۦ‬‫﴿ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ َُ ُ ۡ َ‬
‫َوأ َط ۡع َنا ٰۖٓ غف َرانك َر َّب َنا َوِإل ۡيك‬ ‫َوقالوا َس ِم ۡع َنا‬ ‫َو ُر ُسلِهِۦ لا نف ِرق َبي َن أ َح ٖد مِن ُّر ُسلِهِۚۡۦ‬
‫ص ُ‬ ‫ۡ‬
‫ير‪[﴾٢٨٥‬البقرة‪]285 :‬‬ ‫ٱل َم ِ‬

‫''رسول (هللا (به آنچه كه از) سوی (پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است‪،‬‬
‫و همه ى مؤمنان) نيز (به هللا و فرشتگان و کتاب هايش و پيامبرانش ايمان آورده اند‪،‬‬
‫)و گفتند ‪(:‬ميان هيچ يک از پيامبرانش فرق نمی گذاريم) و به همه ايمان داريم (و‬
‫گفتند ‪:‬شنيديم و اطاعت کرديم‪ ،‬پروردگارا‪ ،‬آمرزش تو را) مى طلبيم (و بازگشت ) همه‬
‫ى امور (به سوی توست'' ]البقره‪[285:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫حَٰ َق َويَ ۡع ُق َ‬ ‫َ َ َٰٓ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َٰ َ‬ ‫ٓ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُۡ‬
‫وب‬ ‫ِإس َ‬
‫ِيل َو ۡ‬ ‫على إِبرهِيم وِإسمع‬ ‫﴿قل َء َام َّنا بِٱَّللِ َو َما أنزِل َعل ۡي َنا َو َما أنزِل‬
‫ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َُ‬ ‫َّ ۡ َ ُ َ ُ َ ۡ َ ََ‬ ‫َ َ ٓ ُ َ ُ َ َٰ َ َ َٰ َ َّ َ‬ ‫َۡ‬
‫رب ِ ِهم لا نف ِرق بين أح ٖد مِنهم ونحن لهۥ‬ ‫ٱلنب ِ ُّيون مِن‬‫اط وما أوتِي موسي وعِيسي و‬ ‫َوٱلأ ۡس َب ِ‬
‫َ‬
‫ُم ۡسل ُِمون‪[﴾٨٤‬آل عمران‪]84 :‬‬

‫''(اى پيامبر (بگو ‪:‬به هللا و آنچه كه بر ما نازل شده است ايمان آورديم و) همچنين‬
‫به (آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و) پيامبرانی که از (نوادگان) يعقوب‬
‫بودند (نازل گرديده است و آنچه به موسی و عيسی و) ديگر (پيامبران از جانب‬
‫پروردگارشان داده شده است‪ )،‬ايمان آورده ايم و (ميان هيچ يک از آنان فرقی نمی‬
‫گذاريم و تسليم) اوامر (او هستيم ''‪].‬آل عمران‪[84:‬‬

‫و اين که به خاتم پيامبران يعنی محمد رسول هللا ‪ -‬صلى هللا علیه و سلم ‪ -‬پايان دهنده‬
‫پيامبران و رسوالن ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬ايمان بياورد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪66‬‬
 ‫ِك َمة ُث َّم َجآ َء ُ‬‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٱلنبيـ َۧن ل َ َمآ َءاتَيۡ ُت ُ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ك ۡم َر ُسول ُّم َصدِق‬ ‫ب َوح ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫َٰ‬ ‫ِت‬ ‫ك‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِيثَٰ َق َّ‬ ‫﴿وِإذ أخذ ٱَّلل م‬
‫َ ُ ْ ۡ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫نص ُرنَّ ُهۥ قَ َال َءأقۡ َر ۡر ُت ۡم َوأ َخ ۡذ ُت ۡم عَل َ َٰى َذَٰل ُ‬ ‫ك ۡم ل َ ُت ۡؤمِن ُ َّن بهِۦ َول َ َت ُ‬
‫ِك ۡم إِ ۡص ِريِۖ قال ٓوا أق َر ۡرنا ۚۡ قال‬ ‫ل َِما َم َع ُ‬
‫ۚۡ‬ ‫ِ‬
‫ٱلشهد َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َََ۠ َ َ ُ‬
‫ِين‪[﴾٨١‬آل عمران‪]81 :‬‬ ‫فٱشهدوا وأنا معكم مِن َٰ ِ‬

‫''و) به ياد بياوريد (هنگامى كه هللا از پيامبران عهد و پيمان گرفت) و فرمود (هر‬
‫گاه به شما كتاب و حكمتى دادم سپس پيامبری به سوی شما آمد که آنچه را با شماست‬
‫تصديق می کند‪ ،‬بايد به او ايمان آوريد و به او ياری رسانيد‪ )،‬آنگاه (فرمود ‪:‬آيا اقرار‬
‫کرديد و پيمان محکم مرا در اين باره پذيرفتيد؟) آنان (گفتند ‪:‬اقرار کرديم‪ )،‬هللا (فرمود ‪:‬‬
‫پس) بر خود و امت هايتان (گواه باشيد و من) نيز (با شما از گواهى مى دهم'' ]آل‬
‫عمران‪[81:‬‬
‫يل َو َمآ أُنز َل إل َ ۡي ُ‬
‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َّ ُ ُ ْ َّ َ ۡ‬ ‫ُ ۡ َ َٰٓ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫كم ِمن‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٱلت ۡو َرىَٰة َوٱل ِإن ِج‬ ‫يأهل ٱلكِتَٰ ِ‬
‫ب لستم عل َٰى شي ٍء حت َٰي تقِيموا‬ ‫﴿قل‬
‫َّرب ُ‬
‫ك ۡمَۗ …‪[﴾٦٨‬المائدة‪]68 :‬‬ ‫ِ‬

‫''بنابراين اسالم‪ ،‬ايمان آوردن به همه پيامبران و رسوالن را به طور کلی واجب می‬
‫داند‪ ،‬و ايمان به خاتم آنان يعنی پيامبر ‪ -‬محمد صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬را نيز واجب می‬
‫داند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬بگو ‪:‬ای اهل کتاب تا) هنگامی که (به تورات و انجيل و آن‬
‫چه از پروردگارتان به سوی شما نازل شده است عمل نکرده ايد‪ ،‬بر هيچ) آيين درستی (‬
‫نيستيد'' ]المائده‪[68:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ ۡ َ َٰٓ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ َ ۡ ْ َ َٰ َ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ‬
‫ٱَّلل َولا نش ِر َك بِهِۦ‬ ‫ب تعالوا إِلي كل ِمةٖ سواء ِۭ بيننا وبينكم ألا نعبد إِلا‬ ‫﴿قل يأهل ٱلكِت ِ‬
‫َ َّ ۡ ْ َ ُ ُ ْ ۡ َ ُ ْ ََّ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َۡ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ٗ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ً‬
‫ون ٱَّللِۚۡ فإِن ت َولوا فقولوا ٱشهدوا بِأنا‬ ‫شيـا ولا يتخِذ بعضنا بعضا أربابا مِن د ِ‬
‫َ‬
‫ُم ۡسل ُِمون‪[﴾٦٤‬آل عمران‪]64 :‬‬

‫‪67‬‬
 ‫''بگو ‪:‬ای اهل کتاب بياييد به سوی سخنی که ميان ما و شما يکسان است که جز هللا‬
‫را نپرستيم‪ ،‬و چيزی را شريک او نسازيم‪ ،‬و بعضی از ما بعضی ديگر را به جای هللا‬
‫به معبودى نگيرد‪ ،‬پس اگر (از اين دعوت) روی گرداندند‪ ،‬بگوييد ‪:‬گواه باشيد که ما‬
‫مسلمانيم'' ]آل عمران‪[64:‬‬

‫و هر كسى كه به يک پيامبر کافر شود در حقيقت به همه پيامبران و رسوالن ‪-‬‬

‫عليهم السالم ‪ -‬کفر ورزيده است‪ ،‬از همين رو هللا متعال در حکم خود بر قوم نوح می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫وح ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬
‫ِين‪[﴾١٠٥‬الشعراء‪]105 :‬‬
‫َ َّ َ ۡ َ ُ‬
‫ت ق ۡو ُم ن ٍ‬ ‫﴿كذب‬

‫''قوم نوح‪ ،‬پيامبران را دروغگو انگاشتند'' ]الشعراء‪[105:‬‬

‫مشخص است که پيش از نوح ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬رسولی نبوده‪ ،‬با اين حال همين که‬
‫قومش او را دروغگو انگاشتند‪ ،‬اين تکذيب همه پيامبران و مرسالن از سوی آنان است؛‬
‫زيرا دعوت و غايت همه پيامبران يکی است‪.‬‬

‫پنجم ‪:‬ايمان به روز آخرت يعنی روز قيامت‪ ،‬در پايان اين زندگی دنيا‪ ،‬هللا به‬
‫اسرافيل که يكى از مالئکه است امر می کند تا يكبار در صور بدمد‪ ،‬پس اولين نفخ‬
‫دهشت آور را می دمد که باعث مدهوش شدن و مرگ هر کسی که هللا بخواهد می‬
‫شود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ َ َ ٓ َ َّ ُ ُ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ٱلصور فَ َصع َِق َمن في َّ َ‬
‫﴿ َونُف َِخ في ُّ‬
‫ٱَّللٰۖٓ ث َّم نفِخ فِيهِ‬ ‫ت َو َمن فِي ٱلأ ِ‬
‫ۡرض إِلا من شاء‬ ‫ٱلسم َٰ َو َٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َ‬ ‫ُ ۡ َ َٰ َ َ‬
‫ى فإِذا ُه ۡم ق َِيام يَنظ ُرون ‪[﴾٦٨‬الزمر‪]68 :‬‬ ‫أخر‬

‫''و در صور دميده می شود؛ آنگاه هر كسى که در آسمان ها و در زمين است‪،‬‬

‫مدهوش شده (و مى ميرد) مگر كسى كه هللا بخواهد؛ آنگاه بار ديگر در آن دميده می‬
‫شود‪ ،‬و ناگهان همگى (زنده مى شوند و) بر می خيزند و مى نگرند'' ]الزمر‪[68:‬‬

‫و وقتی همه کسانی که در آسمان و زمين هستند‪ ،‬جز آنكه هللا بخواهد‪ ،‬مردند‪ ،‬هللا‬
‫آسمانها و زمين را در هم می پيچد‪ ،‬چنان که می فرمايد ‪:‬‬

‫‪68‬‬
 ‫َ ٓ َّ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ك ُتب َك َما بَ َد ۡأنَآ أَ َّو َل َخلۡق نُّع ُ‬
‫ِيدهُ ۚۡۥ َوع ًدا َعل ۡي َنا ۚۡ إِنا ك َّنا‬
‫ۡ ُ‬ ‫َّ ٓ َ‬
‫ٱلس َما َء ك َط ِى ِ‬
‫َ‬
‫﴿يَ ۡو َم ن ۡطوِي‬
‫ٖ‬ ‫ج ِل ل ِل ِ ِۚ‬
‫ٱلس ِ‬
‫َفَٰعِل َ‬
‫ِين‪[﴾١٠٤‬األنبياء‪]104 :‬‬

‫''روزی که آسمان را چون طوماری نوشته شده در هم می پيچيم) و (همانطور که‬

‫نخستين) بار (آفرينش را آغاز کرديم‪ )،‬بار ديگر (آن را باز می گردانيم‪ )،‬اين (وعده‬
‫ای است بر عهدۀ ما‪ ،‬که قطعا ا انجامش خواهيم داد'']االنبياء‪[104:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ت َم ۡطو َّي َٰ ُ ۢ‬
‫ٱلس َمَٰ َو َٰ ُ‬ ‫َ َۡ ُ َ ٗ َۡ َ‬
‫ض ُت ُهۥ يَ ۡو َم ٱلۡق َِيَٰ َمةِ َو َّ‬ ‫َ‬ ‫﴿ َو َما قَ َد ُروا ْ َّ َ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ٱَّلل َح َّق ق ۡدرِه ِۦ وٱلأۡرض جمِيعا قب‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫ََ َ َ‬
‫حَٰ َن ُهۥ َوتعَٰل َٰي ع َّما يُش ِركون ‪[﴾٦٧‬الزمر‪]67 :‬‬
‫ب َيمينِهِۦ ُس ۡب َ‬
‫ِ ِ ۚۡ‬

‫''و آنان هللا را چنان كه سزاوار اوست‪ ،‬ارج ننهادند‪ ،‬حال آن که در روز قيامت‪،‬‬
‫زمين يک سره در قبضۀ اوست‪ ،‬و آسمان ها در دست راست وی درهم پيچيده خواهند‬
‫شد‪ ،‬هللا منزه و برتر است از آنچه كه شريک او می پندارند'' ]الزمر‪[67:‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬هللا عزوجل در روز قيامت آسمان‬
‫ها را در هم می پيچد‪ ،‬سپس آن ها را در دست راست خود می گيرد‪ ،‬سپس می فرمايد ‪:‬من‬
‫پادشاهم‪ ،‬کجايند ستمگران؟ کجايند متکبران؟ سپس زمين را به دست چپ خود گرفته‪،‬‬
‫سپس می فرمايد ‪:‬من پادشاهم‪ ،‬کجايند ستمگران؟ کجايند متکبران؟ ‪".‬امام مسلم آن را‬
‫روايت كرده است‪.‬‬

‫سپس هللا متعال فرشته را امر می کند و بار ديگر در صور می دمند‪ ،‬که ناگهان‬
‫همگى) زنده مى شوند و (بر می خيزند و مى نگرند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫ُ َ‬ ‫ُ ۡ َ َٰ َ َ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫ى فإِذا ُه ۡم ق َِيام يَنظ ُرون ‪[﴾٦٨‬الزمر‪]68 :‬‬ ‫﴿… ث َّم نفِخ فِيهِ أخر‬

‫''آنگاه بار ديگر در آن دميده می شود‪ ،‬و ناگهان همگى) زنده مى شوند و (بر می‬
‫خيزند و مى نگرند'' ] الزمر‪[68‬‬

‫‪69‬‬
 ‫و هنگامی که هللا متعال مردمان را برانگيخت‪ ،‬آنان را برای حسابرسی محشور می‬
‫سازد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ٗ َ َ ۡ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ُ َ‬
‫﴿يَ ۡو َم تشق ُق ٱلأۡرض ع ۡن ُه ۡم سِ َراعا ۚۡ ذَٰل ِك َحش ٌر َعل ۡي َنا يَسِير‪[﴾٤٤‬ق‪]44 :‬‬

‫''روزی که زمين از) روی (آنها شکافته شود‪ )،‬و آنان (شتابان) در ميان خاكها‬
‫بيرون مى آيند (اين) روز (گرد آوری برای ما آسان است'' ]ق‪[44:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ك ٱل ۡ َي ۡو َم ٰۖٓ ِ ََّّللِ ٱلۡ َو َٰ ِ ۡ َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َٰ ُ َ َ َ ۡ َ َٰ َ َ َّ‬
‫ٱَّلل م ِۡن ُه ۡم َش ۡيء ل َِمن ٱل ۡ ُملۡ ُ‬
‫ح ِد ٱلقهارِ‬ ‫ۚۡ ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿يوم هم ب ِرزونٰۖٓ لا يخفى على‬
‫‪[﴾١٦‬غافر‪]16 :‬‬

‫''روزی كه مردم حاضر و نمايان می شوند و چيزی از آنان بر هللا پوشيده نخواهد‬
‫ماند‪( ،‬هللا می فرمايد) امروز فرمانروايی از آن کيست؟ (آنگاه خود می فرمايد) ‪:‬از آن‬
‫هللا يگانه ى پيروزمند است'' ] غافر‪[16:‬‬

‫در اين روز همه مردم مورد حسابرسی قرار می گيرند و برای هر مظلومى از‬
‫ظالم قصاص گرفته می شود‪ ،‬و هر كسى بر اساس آنچه كه انجام داده است‪ ،‬پاداش داده‬
‫می شود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ى ُك ُّل َن ۡفِۭس ب َما َك َس َب ۡ ۚۡ َ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ َ‬ ‫ُ‬

‫﴿ٱل ۡ َي ۡو َم تجۡ َز َٰ‬
‫ت لا ظلم ٱل َيوم ۚۡ إِن ٱَّلل س ِريع ٱلحِس ِ‬
‫اب‪[﴾١٧‬غافر‪]17 :‬‬ ‫ِ‬

‫''امروز هر کس در برابر آنچه انجام داده است‪ ،‬جزا و پاداش داده می شود‪ ،‬امروز‬
‫هيچ ستمی نيست‪ ،‬بی گمان‪ ،‬هللا حسابرس سريعى است'' ]غافر‪[17:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َٗ َ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َۡ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ‬
‫ت مِن ل ُدن ُه أ ۡج ًرا‬
‫ٱَّلل لا َيظل ُِم مِثقال ذ َّرةِٖۖ َوِإن تك َح َسنة يُضَٰعِف َها َويُؤ ِ‬ ‫﴿إِن‬
‫ِيما‪[﴾٤٠‬النساء‪]40 :‬‬ ‫َعظ ٗ‬

‫‪70‬‬
 ‫''بی گمان‪ ،‬هللا به اندازۀ ذره ای ستم نمی کند و اگر کار نيکی باشد‪ ،‬آن را دو چندان‬
‫می کند و از پيشگاه خود) به آنان (پاداش بزرگی مى بخشد'' ]النساء‪[40:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫''پس هر کس به اندازۀ ذره ای کار نيک انجام داده باشد (پاداش) آن را خواهد ديد{و‬
‫هر کس به اندازه ذره ای کار بدى کرده باشد‪( ،‬کيفر) آن را خواهد ديد'' ]الزلزله – ‪7‬‬
‫‪[8.‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ َۡ َ َ َٗ‬ ‫ۡ َۡ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫﴿ف َمن َي ۡع َمل مِثقال ذ َّر ٍة خيۡ ٗرا يَ َرهُۥ‪َ ٧‬و َمن َي ۡع َمل مِثقال ذ َّرة ٖ شرا يَ َرهُۥ‪[﴾٨‬الزلزلة‪]8-7 :‬‬

‫''وما ترازوهای عدل را در روز قيامت خواهيم نهاد‪ ،‬پس به هيچ کس کمترين ستمی‬
‫نمی شود‪ ،‬و اگر) کردارشان (همسنگ دانۀ خَر َدلی باشد‪ ،‬آن را) به حساب (می آوريم‪،‬‬
‫و کافی است که ما حسابرس باشيم'' ] االنبياء‪[47:‬‬

‫پس از رستاخيز و حسابرسی‪ ،‬پاداش و جزاست‪ ،‬بنابراين هر کس عمل خيری انجام‬

‫داده در نعيم و خوشی دائم است که فنا پزير نيست‪ ،‬و هر کس مرتکب شر و کفر شده با‬
‫عذاب (جنهم) مجازات خواهد شد ‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ت َّ‬
‫ٱلنعِي ِم‪٥٦‬‬ ‫َّ‬
‫ت فِي َجنَٰ ِ‬
‫ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫ك ُم بَيۡ َن ُه ۡ ۚۡم فَٱلَّذ َ‬
‫ِين َء َامنوا َوع ِملوا ٱلصَٰل ِحَٰ ِ‬ ‫ِٖ ِ‬
‫﴿ٱل ۡ ُملۡ ُ‬
‫ك يَ ۡو َمئذ ِ ََّّلل َيحۡ ُ‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ َ ُ ْ َ َ َ‬
‫لئِك ل ُه ۡم َعذاب ُّم ِهين‪[﴾٥٧‬الحج‪]57-56 :‬‬
‫وٱلذِين كفروا وكذبوا أَـِبيَٰتِنا فأو َٰٓ‬

‫''فرمانروايی در آن روز‪ ،‬از آن هللا است (و) ميان آنان داوری می کند‪ ،‬کسانی که‬
‫ايمان آورده اند و کارهای شايسته انجام داده اند‪ ،‬در باغ های پرنعمت (بهشت) بسر‬
‫خواهند برد )‪ (56‬و کسانی که کفر ورزيدند و آيات ما را تکذيب کردند‪ ،‬عذاب‬
‫خوارکننده ای خواهند داشت'' ]الحج‪[56 -57:‬‬

‫و می دانيم که اگر زندگی دنيا پايان راه بود‪ ،‬زندگی و وجود) اين دنيا (بيهودگی‬
‫محض بود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪71‬‬
 ‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َ َ ٗ َ َ َّ ُ َ َ ُ‬
‫ك ۡم إِل ۡي َنا لا ت ۡر َج ُعون ‪[﴾١١٥‬المؤمنون‪]115 :‬‬‫﴿أفحسِبتم أنما خلقنكم عبثا وأن‬

‫''آيا پنداشته ايد که شما را بيهوده آفريده ايم و همانا شما به سوی ما باز گردانده نمی‬
‫شويد؟ '' ]المؤمنون‪[115:‬‬

‫ششم ‪:‬ايمان به قضا و قدر که عبارتست از ‪:‬واجب بودن ايمان داشتن به اينكه هللا‬
‫متعال هر آنچه را كه در اين هستی بوده و هر آنچه كه خواهد بود‪ ،‬را می داند‪ ،‬و همه‬
‫آن را پيش از آفرينش آسمان ها و زمين نوشته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ِندهُۥ َم َفات ُِح ٱلۡ َغ ۡيب لَا َي ۡعلَ ُم َهآ إلَّا ُه َو َويَ ۡعلَ ُم َما في ٱلۡبَر َوٱل ۡ َب ۡ‬
‫حرِِۚ َو َما ت ۡسق ُط مِن َو َرق ٍة‬ ‫﴿۞ َوع َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚۡ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡرض َولَا َر ۡطب َولَا يَابس إلَّا في ك َِتَٰ ُّ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ َ‬
‫ين ‪[﴾٥٩‬األنعام‪:‬‬ ‫ب مب ِ ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ٍِ ِ ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ت ٱلأ ِ‬ ‫إِلا َيعل ُم َها َولا َح َّبةٖ فِي ظلم َٰ ِ‬
‫‪]59‬‬

‫''و کليدهای غيب نزد اوست‪ ،‬و جز او هيچ كس آن را نمی داند‪ ،‬و آنچه را كه در‬
‫خشکی و درياست می داند‪ ،‬و هيچ برگى) از درختى (نمی افتد‪ ،‬مگر اينكه آن را می‬
‫داند‪ ،‬و هيچ دانه ای در تاريکی های زمين و هيچ تر و خشکی نيست؛ مگر اينكه در‬
‫كتابى واضح و آشكار) در لوح محفوظ به ثبت (رسيده است '' ]االنعام‪[ 59:‬‬

‫و اينكه علم هللا متعال همه چيز را در بر گرفته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ َ ُ َّ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َّ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ َّ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ََ ََۡ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫ٱَّلل عَل َٰى‬ ‫ۡرض مِثلهنٰۖٓ يتنزل ٱلأمر بينهن ل ِتعلموا أن‬ ‫ت َوم َِن ٱلأ ِ‬
‫﴿ٱَّلل ٱلذِي خلق سبع سمَٰو َٰ ٖ‬
‫ۡ‬ ‫َ َ َّ َّ َ َ ۡ َ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫اط بِك ِل ش ۡي ٍء عِل َمۢا‪[﴾١٢‬الطالق‪]12 :‬‬ ‫ك ِل ش ۡي ٖء قدِير وأن ٱَّلل قد أح‬

‫''هللا) همان (كسى است که هفت آسمان‪ ،‬و) همانند آن (زمين را) نيز (آفريده است‪،‬‬
‫و فرمان) هللا (پيوسته در ميان آنها نازل می شود‪ ،‬تا بدانيد که هللا بر همه چيز تواناست‪،‬‬
‫و اينكه علم هللا همه چيز را فراگرفته است '' ]الطالق‪[12 :‬‬

‫و در اين هستی هيچ چيز رخ نمی دهد مگر اينكه هللا آن را اراده کرده و خواسته و‬
‫خلق نموده و اسباب آن را ميسر ساخته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪72‬‬
 ‫َ َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫َ َّ ۡ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫﴿ٱلَّذِي ل َ ُهۥ ُملۡ ُ‬
‫ك َوخل َق‬ ‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ َوٱلأ ِ‬
‫ۡرض َول ۡم َيتخِذ َول ٗدا َول ۡم يَكن ل ُهۥ ش ِريك فِي ٱل ُمل ِ‬ ‫ك َّ‬

‫ِيرا ‪[﴾٢‬الفرقان‪]2 :‬‬ ‫ُك َّل َش ۡي ٖء َف َق َّد َرهُۥ َت ۡقد ٗ‬

‫''همان كسى که فرمانروايی آسمان ها و زمين از آن اوست‪ ،‬و فرزندی) برای‬

‫خويش (برنگزيده است‪ ،‬و در فرمانروايی هيچ شريکی ندارد‪ ،‬و همه چيز را آفريده و‬
‫اندازۀ و تناسب هر چيز را دقيقا ا اندازه گيرى نموده است ''] الفرقان‪[2‬‬

‫و او در همه اين ها كارها حکمتی بسان رسا دارد که مردم نمی توانند به درک آن‬
‫احاطه يابند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬
‫ُّ ُ‬ ‫َ َ ُۡ‬ ‫ۡ‬
‫ٱلنذ ُر‪[﴾٥‬القمر‪]5 :‬‬ ‫﴿حِك َمُۢة َبَٰلِغة ٰۖٓف َما تغ ِن‬

‫'' اين) نشانه ها (حکمتی بسان رسا هستند‪ ،‬ولى) برای افراد بى باک و لجوج (‬
‫هشدارها و بيم دادن ها سودی ندارند '' ]القمر‪[5:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َۡ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ ۡ َُ ََۡۡ‬ ‫ُ َۡ ُ ََ‬ ‫ۡ َ ُ ْ َۡ ۡ َ ُ ُ ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫﴿ َوه َو ٱلذِي َيبدؤا ٱلخلق ث َّم يعِيدهُۥ َوه َو أه َون عل ۡي ِۚهِ َول ُه ٱل َمثل ٱلأعل َٰى فِي ٱلسمَٰوَٰتِ َوٱلأ ِ ِۚ‬
‫ۡرض‬
‫ِيم‪[﴾٢٧‬الروم‪]27 :‬‬ ‫يز ٱلۡحَك ُ‬
‫َو ُه َو ٱلۡ َعز ُ‬
‫ِ‬

‫''و او كسى است که آفرينش را آغاز كرده است‪ ،‬سپس آن را باز می گرداند‪ ،‬و اين‬
‫)باز گرداندن (بر او آسان تر است‪ ،‬و برترين و باالترين وصف در آسمان ها و زمين‬
‫متعلق به اوست‪ ،‬و او شکست ناپذير حکيم است''] الروم‪[ 27:‬‬

‫هللا متعال خودش را به حکمت متصف کرده‪ ،‬و خود را حکيم ناميده است‪ ،‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬
‫ط ل َ ٓا إ َلَٰ َه إلَّا ُه َو ٱلۡ َعز ُ‬ ‫ٱَّلل َأنَّ ُهۥ ل َ ٓا إ َل َٰ َه إلَّا ُه َو َوٱل ۡ َم َ َٰٓ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ۡ ۡ َ ٓ َ ۡ ۡ‬
‫﴿ َشه َد َّ ُ‬
‫يز‬‫ِ‬ ‫لئِكة وأولوا ٱلعِل ِم قائِمۢا بِٱلقِس ِ ِۚ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِيم‪[﴾١٨‬آل عمران‪]18 :‬‬ ‫ٱلۡحَك ُ‬

‫‪73‬‬
 ‫''هللا گواهی داده است که معبودی (بحق) جز او نيست‪ ،‬و فرشتگان و علما (نيز بر‬
‫اين مطلب گواهی می دهند) كه معبودی (بحق) جز او نيست‪ ،‬و او شکست ناپذير حکيم‬
‫است '' ]آل عمران‪[ 18‬‬

‫هللا متعال خبر داده که عيسی ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬در روز قيامت خطاب به هللا می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫يز ٱلۡحَك ُ‬
‫ِيم‪[﴾١١٨‬المائدة‪]118 :‬‬ ‫ك أَ َ‬
‫نت ٱلۡ َعز ُ‬ ‫ُ َ ۡ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ۡ َ ُ ۡ َ َّ َ‬
‫﴿إِن تعذِبهم فإِنهم عِبادك ٰۖٓ وِإن تغفِر لهم فإِن‬
‫ِ‬

‫''اگر آنان را) با عدالت خويش (عذاب دهى‪ ،‬بندگان تو هستند‪ ،‬و اگر آنان را) با‬
‫رحمت خويش (ببخشايی‪ ،‬تويی که شکست ناپذير حکيم هستى '' ]المائده‪[118:‬‬

‫هللا متعال هنكامى كه موسی ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬در کنار کوه طور قرار داشت‪ ،‬ندا‬
‫سر داد و به وی فرمود ‪:‬‬

‫يز ٱلۡحَك ُ‬
‫ِيم ‪[﴾٩‬النمل‪]9 :‬‬ ‫وس َٰٓي إنَّ ُه ٓۥ َأنَا َّ ُ‬
‫ٱَّلل ٱلۡ َعز ُ‬ ‫﴿ َي َٰ ُم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''ای موسی !همانا من هللا پيروزمند حکيم هستم '' ]النمل‪[9‬‬

‫و همچنين قرآن بزرگ را با نام حکيم توصيف نموده و فرموده است ‪:‬‬

‫ير ‪[﴾١‬هود‪]1 :‬‬

‫َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ‬ ‫ب أُ ۡحك َِم ۡ‬
‫ت َء َاي َٰ ُت ُهۥ ُث َّم فُ َ ۡ‬ ‫﴿الٓر ك َِتَٰ ٌ‬
‫ِيم خبِ ٍ‬
‫صلت مِن لدن حك ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِۚ‬

‫''الر) الف ‪.‬الم ‪.‬را (اين) قرآن (كتابى است كه آيات آن استحكام يافته است‪ ،‬سپس از‬
‫جانب حكيمى آگاه‪ ،‬به روشنى بيان شده است''] هود‪[1:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ َۡ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ٓ َ‬ ‫َ َ‬
‫﴿ذَٰل ِك م َِّما أ ۡو َح َٰٓي إِل ۡيك َر ُّبك م َِن ٱلحِك َمةِِۗ َولا تج َعل َم َع ٱَّللِ إِلَٰ ًها َءاخ َر ف ُتلق َٰى فِي َج َه َّن َم‬
‫ورا‪[﴾٣٩‬اإلسراء‪]39 :‬‬ ‫َملُ ٗ‬
‫وما َّم ۡد ُح ً‬

‫‪74‬‬
 ‫''اين (احكام) از جمله حکمت هايی است که از جانب پروردگارت به تو وحی شده‬
‫است‪ ،‬و هرگز معبود ديگری را با هللا قرار نده که نکوهيده و رانده شده به دوزخ افكنده‬
‫مى شوى'' ]االسراء‪[39:‬‬

‫‪75‬‬
 ‫‪-22‬پیامبران دربارها آنچه كها از سوی هللا ابلغ می‬
‫کنند معصومند‪ ،‬وا از هر آنچها كه مخالف با عقل یا‬
‫اخلق سلیم است معصومند‪ ،‬و مکلفند تا اوامر هللا‬
‫را به بندگانشا برسانند‪ ،‬وا پیامبران ازا هیچگونه‬
‫ویژگی های ربوبیت و الوهیت برخورد نیستند؛ا‬
‫بلکه همانند دیگر انسان ها هستند با این تفاوت کها‬
‫خداوند پیامش را به آنان وحی كرده است‪.‬‬
‫و پيامبران درباره آنچه كه از سوی هللا ابالغ می کنند معصومند؛ زيرا هللا متعال‬
‫بهترين بندگانش را برای تبليغ پيامش بر می گزيند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫يع ۢ بَ ِ‬
‫صير‪[﴾٧٥‬الحج‪]75 :‬‬ ‫اس إ َّن َّ َ‬
‫ٱَّلل َس ِم ُ‬ ‫ٱَّلل يَ ۡص َطفى م َِن ٱل ۡ َم َ َٰٓ َ ُ ُ ٗ َ َ َّ‬
‫﴿ َّ ُ‬
‫لئِكةِ رسلا ومِن ٱلن ِ ِۚ ِ‬ ‫ِ‬

‫''هللا از فرشتگان رسوالنی را بر می گزيند‪ ،‬و) نيز (از) ميان (مردم‪ ،‬بی گمان هللا‬
‫شنوای بيناست'' ]الحج ‪[75:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ِيم َو َء َال ع ِۡم َر َٰ َن عَلَى ٱلۡ َعَٰلَم َ‬

‫ين‪[﴾٣٣‬آل عمران‪:‬‬ ‫وحا َو َء َال إبۡ َرَٰه َ‬ ‫َّ َّ َ ۡ َ َ َٰٓ َ َ‬
‫اد َم َونُ ٗ‬ ‫﴿۞ إِن ٱَّلل ٱصطفى ء‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪]33‬‬

‫''به راستی که هللا آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان‬
‫برگزيد'' ]آل عمران‪[33:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪76‬‬
 ‫َ ُ ۡ ٓ َ َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َٰ َ‬ ‫ك عَلَى َّ‬
‫ۡ َ َُۡ َ‬ ‫﴿قَ َال َي َٰ ُم َ‬
‫سلَٰتِي َوبِكل َٰ ِمى فخذ َما َءاتيۡ ُتك َوكن م َِن‬ ‫اس ب ِ ِر‬
‫ٱلن ِ‬ ‫وس َٰٓي إِنِي ٱصطفيت‬
‫ٱلشكِر َ‬ ‫َّ‬
‫ين‪[﴾١٤٤‬األعراف‪]144 :‬‬ ‫َٰ ِ‬

‫'')هللا(فرمود ‪:‬ای موسی !من تو را با پيام هايم و سخن خويش بر مردمان) برترى‬
‫دادم و (برگزيدم‪ ،‬پس آنچه را به تو داده ام بگير‪ ،‬و از سپاسگزاران باش '' ]االعراف ‪:‬‬
‫‪[144‬‬

‫پيامبران ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬می دانستند آنچه كه بر آنان نازل می شود وحی الهی‬
‫است‪ ،‬و مالئکه اى را که با وحی نازل می شد‪ ،‬می ديدند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ‬ ‫ض َٰي مِن َّر ُسول فَإنَّ ُهۥ ي َ ۡسلُ ُ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َٰ ُ ۡ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫ك ِم ۢن َبي ِن‬ ‫ٖ ِ‬ ‫ب فلا ُيظ ِه ُر عَل َٰى غ ۡيبِه ِٓۦ أ َح ًدا‪ ٢٦‬إِلا م ِن ٱرت‬‫﴿عل ِم ٱلغي ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ ۡ َ ُ ْ َ َٰ َ‬ ‫َ‬ ‫ََۡ َ ۡ َ ۡ‬
‫ُ َّ‬
‫اط ب ِ َما ل َديۡ ِه ۡم َوأ ۡح َص َٰي كل‬
‫ت َربه ۡم َوأ َح َ‬ ‫َََۡ‬ ‫َ َ ٗ‬
‫سل َٰ ِ ِ ِ‬ ‫يديهِ ومِن خلفِهِۦ رصدا‪ ٢٧‬ل ِيعلم أن قد أبلغوا رِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ش ۡي ٍء َع َددۢا‪[﴾٢٨‬الجن‪]28-26 :‬‬

‫'')هللا (آگاه بر غيب است‪ ،‬و هيچكس را بر غيب خويش آگاه نمی سازد )‪ (26‬مگر‬
‫پيامبرى که هللا وى را پسنديده باشد که بی گمان‪ ،‬از پيش و روی او نگهبانی) از‬
‫فرشتگان (می گمارد )‪ (27‬تا معلوم کند که) پيامبران (پيام های پروردگارشان را ابالغ‬
‫کرده اند‪ ،‬و) هللا (به آنچه كه نزد آنهاست احاطه دارد‪ ،‬و تعداد هر چيزی را برشمرده‬
‫است ''‪].‬الجن‪[26-28:‬‬

‫و هللا پيامبران را به تبليغ پيام هايش امر کرده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ت ر َسال َ َت ُه ۚۡۥ َو َّ ُ‬
‫ك َوِإن ل َّ ۡم َت ۡف َع ۡل َف َما بَلَّ ۡغ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ ُ ُ َ ۡ َ ٓ ُ َ َ َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫ِ‬ ‫نزل إِل ۡيك مِن َّرب ِ ٰۖٓ‬
‫﴿۞ يأيها ٱلرسول بل ِغ ما أ ِ‬
‫َۡ َۡ ۡ َ‬ ‫َّ َّ َ َ‬ ‫َي ۡع ِ ُ َ َ َّ‬
‫ين‪[﴾٦٧‬المائدة‪]67 :‬‬ ‫كَٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫ٱَّلل لا َي ۡهدِي ٱلقوم ٱل‬ ‫اس إِن‬
‫صمك مِن ٱلن ِ ِۗ‬

‫''ای پيامبر !آنچه را كه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است) به مردم (‬

‫ابالغ کن‪ ،‬و اگر چنين نکنی‪ ،‬رسالت او را نرسانده ای‪ ،‬و هللا تو را از) گزند (مردم‬
‫حفظ می کند‪ ،‬همانا هللا گروه کافران را هدايت نمی کند '' ]المائده‪[67:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫‪77‬‬
‫ٱَّلل َعزِي ًزا‬
‫َ َ َّ ُ َّ َ ۡ َ ُّ ُ َ َ َ‬
‫ان َّ ُ‬ ‫اس على ٱَّللِ حجُۢة بعد ٱلرس ِلِۚ وك‬
‫َ َ َّ َ ُ َ‬
‫ون ل َّ‬
‫ِلن ِ‬ ‫﴿ ُّر ُسلٗا ُّمبَ ِشر َ‬
‫ين َو ُمنذِرِين ل ِئلا يك‬ ‫ِ‬
‫َحك ٗ‬
‫ِيما ‪[﴾١٦٥‬النساء‪]165 :‬‬

‫''پيامبرانى) را فرستاديم (كه بشارت دهنده و بيم دهنده بودند تا براى مردم پس از‬
‫)بعثت اين (پيامبران‪ ،‬در مقابل هللا) هيچگونه (حجتى نباشد‪ ،‬و هللا همواره پيروزمند‬
‫حكيم است'' ‪].‬النساء‪[165:‬‬

‫پيامبران ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬به شدت از هللا بيم دارند‪ ،‬و از او می ترسند‪ ،‬در نتيجه‬
‫چيزی به پيام هاى اللهى نمی افزايند و چيزی از آنها نمی کاهند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫﴿ َول َ ۡو َت َق َّو َل َعلَ ۡي َنا َب ۡع َض ٱل ۡ َأقَاويل ‪ ٤٤‬ل َ َأ َخ ۡذنَا م ِۡن ُه بٱل ۡ َيمين‪ُ ٤٥‬ث َّم لَ َق َط ۡع َنا م ِۡن ُه ٱل ۡ َوت َ‬
‫ِين‪ ٤٦‬ف َما‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ين‪[﴾٤٧‬الحاقة‪]47-44 :‬‬ ‫حَٰجز َ‬ ‫ِنكم م ِۡن أَ َحد َع ۡن ُه َ‬ ‫م ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬

‫''و اگر (پيامبر) سخنانی (به دروغ) بر ما می بست )‪ (44‬مسلّما ا ما دست راست او‬
‫را می گرفتيم )‪ (45‬سپس (شاه) رگ قلبش را قطع می کرديم )‪ (46‬و كسى از شما‬
‫نمی توانست مانع او گردد ''‪].‬الحاقه‪[44-47:‬‬

‫ابن کثير ‪ -‬رحمه هللا ‪ -‬می گويد ‪:‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬اگر سخنانی) به دروغ (بر‬
‫ما می بست يعنی ‪:‬محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬چنانكه اينها به دروغ ادعا می کنند‪،‬‬
‫چيزی را به دروغ بر ما نسبت می داد و بر رسالت چيزی می افزود يا چيزی از آن کم‬
‫می کرد‪ ،‬و يا چيزی از خود می گفت‪ ،‬و به ما نسبت می داد ‪ -‬در حالی که چنين نيست‬
‫‪-‬فوری او را مجازات می کرديم‪ ،‬برای همين است كه می فرمايد' ‪:‬مسلّما ا ما دست‬
‫راست او را مى گرفتيم گفته شده ‪:‬يعنی ‪:‬با دست راست از او انتقام می گرفتيم؛ زيرا‬
‫در گرفتن شديدتر است‪ ،‬و گفته شده ‪:‬دست راست او را می گرفتيم ‪.‬و هللا متعال می‬
‫فرمايد‪:‬‬
‫َّ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ َ َۡ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ت ل َّ‬‫نت قُلۡ َ‬ ‫ِيسي ۡٱب َن َم ۡريَ َم َءأَ َ‬ ‫ِإذ قَ َال َّ ُ‬
‫ٱَّلل َيَٰع َ‬ ‫َ ۡ‬
‫ون ٱَّللِٰۖٓ قال‬‫اس ٱتخِذونِي وأمِ َى إِلَٰهي ِن مِن د ِ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫﴿و‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ َ َ ُ ُ‬
‫نت قل ُت ُهۥ فق ۡد َعل ِۡم َت ُه ۚۡۥ ت ۡعل ُم َما فِي نف ِسي‬‫ق إن ك ُ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫سبحَٰنك ما يكون ل ِ ٓي أن أقول ما ليس لِي ِبح ٍ ِۚ ِ‬
‫ٓ َ ۡ‬
‫ٱع ُب ُدوا ْ َّ َ‬ ‫َ ُ ۡ ُ َ َّ ٓ َ َ‬ ‫ك أَ َ‬
‫نت َع َّلَٰ ُم ٱلۡ ُغ ُ‬ ‫َ ۡ َ َّ َ‬ ‫َول َ ٓا أَ ۡعلَ ُم َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫ت ل ُه ۡم إِلا َما أ َم ۡرتنِي بِهِۦ أ ِن‬ ‫وب‪ ١١٦‬ما قل‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ۚۡ‬ ‫ِك‬
‫س‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫ف‬ ‫ا‬ ‫م‬

‫‪78‬‬
 ‫ِيب َعلَ ۡيه ۡم َوأَ َ‬
‫نت‬ ‫ٱلرق َ‬ ‫نت أَ َ‬
‫نت َّ‬ ‫ت فِيه ۡمٰۖٓ فَلَ َّما تَ َو َّف ۡيتَني ُك َ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ۡ َ ُ ُ َ َ ۡ ۡ َ ٗ‬
‫يدا َّما ُد ۡم ُ‬ ‫ربِي وربك ۚۡم وكنت علي ِهم ش ِه‬
‫ِ ۚۡ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫يد‪[﴾١١٧‬المائدة‪]117-116 :‬‬ ‫عَل َ َٰى ُكل َش ۡي ٖء َشه ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''و) به ياد آور (آنگاه که هللا) در روز قيامت (خطاب به عيسی پسر مريم می‬
‫فرمايد ‪:‬آيا تو به مردم گفتی ‪:‬من و مادرم را به عنوان دو معبود به جای هللا قرار دهيد؟‬
‫)آنگاه عيسی ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬می گويد (تو پاک و منزهی !سزاوار من نيست که جز حق‬
‫به آنها بگويم‪ ،‬اگر چنين گفته باشم‪ ،‬به طور قطع آن را می دانستی‪ ،‬تو از آنچه كه در‬
‫درون من است اطالع دارى‪ ،‬و من از آنچه كه درون توست اطالع ندارم‪ ،‬به راستی که‬
‫تو از هر نهان آگاه هستی )‪ (116‬به مردم چيزی نگفتم جز آنچه مرا به گفتن آن فرمان‬
‫دادی‪ ،‬که هللا پروردگار من و پروردگارتان را عبادت کنيد‪ ،‬و تا مدتی که در ميان آنان‬
‫بودم شاهد و گواهشانبودم‪ ،‬پس هنگامی که مرا گرفتی) و به آسمان باال بردی (خود‬
‫نگهبان اعمالشان بودی‪ ،‬و تو بر هر چيزى گواهی '' ]المائده‪[116-117:‬‬

‫و از فضل و بخشش هللا متعال بر پيامبران و رسوالنش ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬است که‬
‫آنان را در ابالغ رسالتشان پايدار می گرداند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ْ َ‬ ‫َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ َٰ َ َ ۡ ُ َ َ َ ُ ٓ َ َ ٓ ُ ۡ ُ َّ َ ۡ‬
‫ٱَّلل َوٱش َه ُد ٓوا أنِي بَ ِر ٓيء ِم َّما‬ ‫﴿إِن نقول إِلا ٱعترىك بعض ءال ِهتِنا بِسو ٖءِۗ قال إِنِي أش ِهد‬
‫ٱَّلل َربي َو َرب ُ‬ ‫َ َ َّ ۡ ُ َ َ َّ‬ ‫َ ٗ ُ َّ َ ُ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ ُ َ‬
‫ك ِۚم َّما‬ ‫ِ‬ ‫تش ِركون‪ ٥٤‬مِن دونِهِٰۖٓۦ فكِيدونِي جمِيعا ثم لا تنظِرو ِن‪ ٥٥‬إِنِي توكلت على ِ ِ‬
‫َ ُّ ۡ َ‬ ‫َ ٓ َّ َّ ُ َ َ ُ ۢ َ َ َ ٓ َّ َ َ َ‬
‫ِيم ‪[﴾٥٦‬هود‪]56-54 :‬‬ ‫مِن داب ٍة إِلا هو ءاخِذ بِناصِ يتِها ۚۡ إِن ربِي عل َٰى صِ ر َٰ ٖط مستق ٖ‬

‫'')هود (گفت ‪:‬همانا من هللا را گواه می گيرم‪ ،‬و شما هم گواه باشيد که من از آنچه‬
‫شريک) هللا (قرار مى دهيد‪ ،‬بيزارم )‪ (54‬غير از هللا‪ ،‬پس همگی عليه من نيرنگ‬
‫زنيد‪ ،‬و مهلتم ندهيد )‪ (55‬من بر هللا که پروردگار من و شماست توکل کرده ام‪ ،‬هيچ‬
‫جنبنده ای نيست‪ ،‬مگر اينكه در حيطۀ قدرت و فرمانروايى اوست‪ ،‬بی گمان پروردگارم‬
‫بر راه راست است''] هود‪[54-56:‬‬

‫‪.‬و هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫‪79‬‬
 ‫ٗ‬ ‫ٗ َّ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك ل َِت ۡفتَر َي َعل ۡي َنا غيۡ َرهُ ٰۖٓۥ َوِإذا لٱتخذ َ‬ ‫ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ۡ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫وك َخلِيلا‪٧٣‬‬ ‫ِ‬
‫ٓ ۡ ََۡ ۡ َ‬
‫ادوا ل َيفت ُِنونك َع ِن ٱلذِي أوحينا إِلي‬
‫﴿ َوِإن ك ُ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٗ َّ َ َ ۡ َ‬ ‫َ ٗ َ ً‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ َٓ َ َ ۡ َ ََ‬
‫َول ۡولا أن ثبَّت َنَٰك لق ۡد كِدت ت ۡرك ُن إِل ۡي ِه ۡم ش ۡيـا قلِيلا‪ ٧٤‬إِذا لأذق َنَٰك ضِ ۡعف ٱلحَ َي َٰوة ِ َوضِ ۡعف‬
‫ُ َ َ َ َ ََ َ َ‬ ‫ۡ‬
‫يرا ‪[﴾٧٥‬اإلسراء‪]75-73 :‬‬ ‫ص ٗ‬ ‫ات ث َّم لا ت ِج ُد لك عل ۡينا ن ِ‬
‫ٱل َم َم ِ‬

‫''و) ای پيامبر (نزديک بود) مشرکان (تو را) با وسوسه های خود ( از آنچه بر تو‬
‫وحی کرده ايم‪ ،‬منصرف کنند‪ ،‬تا غير قرآن را به ما نسبت دهی‪ ،‬و آنگاه تو را دوست‬
‫خود بگيرند )‪ (73‬و اگر ما تو را ثابت قدم نمی کرديم‪ ،‬به راستی نزديک بود اندکی به‬
‫آنان تمايل نشان دهى )‪( (74‬اگر چنين می کردی) آنگاه دو چندان عذاب در زندگی دنيا‬
‫و دو چندان عذاب (بعد از) مرگ را به تو می چشانديم‪ ،‬سپس در برابر ما برای خود‬
‫ياوری نمی يافتی'' ]االسراء‪[73-75‬‬

‫اين آيات‪ ،‬و آيات پيشين شاهد و دليلی است بر اين که قرآن از سوی پروردگار‬
‫جهانيان نازل شده است؛ زيرا اگر اين قرآن از سوی محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪-‬‬
‫بود‪ ،‬هرگز ايشان با چنين آياتی آنان را مورد خطاب قرار نمی داد‪.‬‬

‫هللا سبحانه و تعالی پيامبرانش را از گزند مردم حفظ می کند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ت ر َسال َ َت ُه ۚۡۥ َو َّ ُ‬
‫ك َوِإن ل َّ ۡم َت ۡف َع ۡل َف َما بَلَّ ۡغ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ ُ ُ َ ۡ َ ٓ ُ َ َ َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫ِ‬ ‫نزل إِل ۡيك مِن َّرب ِ ٰۖٓ‬
‫﴿۞ يأيها ٱلرسول بل ِغ ما أ ِ‬
‫َۡ َۡ ۡ َ‬ ‫َّ َّ َ َ‬ ‫َي ۡع ِ ُ َ َ َّ‬
‫ين‪[﴾٦٧‬المائدة‪]67 :‬‬ ‫كَٰفِر َ‬
‫ِ‬ ‫ٱَّلل لا َي ۡهدِي ٱلقوم ٱل‬ ‫اس إِن‬
‫صمك مِن ٱلن ِ ِۗ‬

‫''ای پيامبر‪ ،‬آنچه را كه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است ابالغ کن‪ ،‬و‬
‫اگر اين كار را نکنی‪ ،‬رسالت او را نرسانده ای‪ ،‬و هللا تو را از) گزند (مردم حفظ می‬
‫کند‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬هللا گروه کافران را هدايت نمی کند''] المائده‪[67:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ََۡ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫﴿۞ َوٱتۡ ُل َعلَ ۡيه ۡم َن َبأَ نُ ٍ ۡ َ َ َ ۡ‬
‫ِيري‬‫وح إِذ قال ل ِقو ِمهِۦ يَٰقو ِم إِن كان كبر عليكم مقامِى وتذك ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ َ َ َ َّ َ َ َّ ۡ ُ َ َ ۡ ُ ٓ ْ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ َ ٓ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ ُ َّ ٗ َُّ‬ ‫َ‬
‫ت ٱَّللِ فعلي ٱَّللِ توكلت فأجمِعوا أمركم وشركاءكم ثم لا يكن أمركم عليكم غمة ثم‬ ‫أَـِبي َٰ ِ‬
‫ۡ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ض ٓوا إِل َّي َولا تنظ ُِرو ِن‪[﴾٧١‬يونس‪]71 :‬‬ ‫ٱق‬

‫‪80‬‬
 ‫'')ای پيامبر (سرگذشت نوح را براى آنان بخوان‪ ،‬آنگاه كه به قومش گفت ‪:‬اى قوم‬
‫من‪ ،‬اگر ماندن من) در ميانتان (و اندرز دادن من) به شما (با آيات هللا‪ ،‬بر شما گران‬
‫آمده است‪ )،‬بدانيد كه من (بر هللا توكل كرده ام‪ ،‬شما تدبير) و انديشه ی (خود و‬
‫معبودهايتان را جمع کنيد‪ ،‬سپس هيچ چيز از کارهايتان بر شما پوشيده نماند‪ ،‬آنگاه به‬
‫سوی من هجوم آوريد‪ ،‬و) لحظه ای (مرا مهلت ندهيد '' ]يونس‪[71:‬‬

‫هللا متعال سخن موسی ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬را اينگونه نقل می کند ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ٓ َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ ٓ َ َ‬ ‫ٓ َّ َ َ ُ َ ۡ‬ ‫َ َ‬
‫ك َمآ أ ۡس َم ُع َوأ َر َٰ‬
‫ى‬
‫َ‬
‫﴿قالا َر َّب َنا إِن َنا نخاف أن َيف ُر َط َعل ۡي َنا أ ۡو أن َي ۡطغ َٰى‪ ٤٥‬قال لا تخافا ٰۖٓ إِننِي مع‬

‫‪[﴾٤٦‬طه‪]46-45 :‬‬

‫'')موسى و هارون (گفتند ‪:‬پروردگارا ما می ترسيم که بر ما پيش دستی كند يا‬

‫طغيان کند) و به ما آسيبى برساند( )‪) (45‬هللا (فرمود ‪:‬نترسيد يقينا ا من همراهتان هستم‬
‫)و همه چيز را (می شنوم و می بينم'']طه‪[45-46:‬‬

‫بنابراين هللا متعال بيان نموده که وی پيامبرانش را از گزند دشمنانشان حفظ نموده‪،‬‬
‫و زيانی به آنان نخواهند رساند و هللا متعال همچنين بيان نموده که وی وحی خود را‬
‫حفظ خواهد کرد‪ ،‬در نتيجه چيزی به آن افزوده يا از آن کم نمی شود‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َّ َ ۡ َ ۡ‬
‫حَٰفِظون ‪[﴾٩‬الحجر‪]9 :‬‬ ‫﴿إِنا نح ُن ن َّزل َنا ٱلذِكر وِإنا لهۥ ل‬

‫''همانا ما قرآن را نازل کرديم‪ ،‬و قطعا ا ما نگهبان آن مى باشيم'' ‪].‬الحجر‪[9:.‬‬

‫و پيامبران ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬از هر آنچه مخالف عقل يا اخالق باشد‪ ،‬معصوم و به‬
‫دورند‪ ،‬هللا متعال در تزکيه پيامبرش محمد ‪ -‬صلى هللا عليه و سلم ‪ -‬می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َّ َ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫ِيم‪[﴾٤‬القلم‪]4 :‬‬
‫﴿وِإنك لعل َٰي خل ٍق عظ ٖ‬

‫''و يقينا ا تو) اى محمد (داراى اخالق بسيار نيکو و وااليی هستى'' ]القلم‪[4:‬‬

‫و همچنين درباره ايشان می فرمايد‪:‬‬

‫‪81‬‬
 ‫﴿ َو َما َصاح ُِب ُ‬
‫كم ب َم ۡ‬
‫ج ُنو ٖن‪[﴾٢٢‬التكوير‪]22 :‬‬ ‫ِ‬

‫''(و اى مردم) همنشين شما (محمد) ديوانه نيست '' ]التكوير‪[22‬‬

‫و اين برای آن است که بتوانند رسالت را به بهترين نحو برسانند‪ ،‬و پيامبران ‪-‬‬
‫عليهم السالم ‪ -‬مکلف به ابالغ دستورات هللا متعال به بندگانش هستند‪ ،‬و هيچ يک از‬
‫ويژگی های پروردگاری يا الوهيت را ندارند؛ بلکه همانند ديگر انسان هستند‪ )،‬با اين‬
‫تفاوت که (هللا پيام های خود را به آنان وحی می کند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ت ل َ ُه ۡم ُر ُسلُ ُه ۡم إن َّنحۡ ُن إلَّا ب َ َشر م ِۡثلُ ُ‬
‫ك ۡم َو َلَٰك َِّن َّ َ‬ ‫﴿قَالَ ۡ‬
‫ٱَّلل َي ُم ُّن عَل َٰى َمن يَشا ُء م ِۡن ع َِبادِه ِٰۖٓۦ َو َما‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َّ َ ۡ َّ ۡ ۡ‬ ‫َّ ۡ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ان ل َ َنآ أَن نَّأۡت َِي ُ‬
‫َ َ‬
‫كم ب ِ ُسل َطَٰ ٍن إِلا بِإِذ ِن ٱَّللِۚۡ َوعَلى ٱَّللِ فل َي َت َوك ِل ٱل ُمؤم ُِنون ‪[﴾١١‬إبراهيم‪]11 :‬‬ ‫ك‬

‫''پيامبرانشان به آنان گفتند ‪:‬ما جز انسان هايی مانند شما نيستيم‪ ،‬ولی هللا بر هر كس‬
‫از بندگانش که بخواهد منت) نبوت را (می نهد‪ ،‬و سزاوار نيست که ما جز به اجازۀ هللا‬
‫دليلی برای شما بياوريم‪ ،‬پس مؤمنان بايد بر هللا توکل کنند '' ]ابراهيم‪[ 11:‬‬

‫هللا متعال نيز پيامبرش محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬را امر نموده که به قوم خود‬
‫بگويد ‪:‬‬
‫ْ َٓ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ ُ ۡ ُ َ َ َّ َ َّ َ ٓ َ َٰ ُ ُ َ‬ ‫ُ ۡ َّ ٓ َ َ ۠ َ‬
‫ك ۡم إِلَٰه َوَٰحِدٰۖٓ ف َمن كان يَ ۡر ُجوا لِقا َء َربِهِۦ‬‫﴿قل إِن َما أنا بَشر مِثلكم يوح َٰٓي إِلي أنما إِله‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫َۡ ۡ َ ٗ َ‬
‫فل َي ۡع َمل ع َملا صَٰل ِٗحا َولا يُش ِرك بِع َِبادة ِ َربِه ِٓۦ أ َح َدۢا‪[﴾١١٠‬الكهف‪]110 :‬‬

‫'')ای پيامبر (بگو ‪:‬من فقط انسانى همچون شما هستم) با اين تفاوت كه (بر من وحی‬
‫می شود که تنها معبودتان‪ ،‬هللا يکتاست؛ پس هر کس كه به ديدار پروردگارش) در‬
‫آخرت (اميدوار است‪ ،‬بايد کار شايسته انجام دهد و هيچ کس را در عبادت پروردگارش‬
‫شريک نسازد'']الكهف‪[110:‬‬

‫‪82‬‬
 ‫‪-23‬اسلم مردم را به پرستش موحدانه هللا‪ ،‬ازا‬
‫طریق عبادت های اصلی فرا می خواند‪ ،‬و عبارتندا‬
‫از ‪:‬نمازا کها شامل قیام‪ ،‬رکوع‪ ،‬سجود‪ ،‬یادا هللا‪،‬ا ثنا وا‬
‫دعای اوست که انسان روزانه پنج بار آنها را اداء‬
‫مى كند‪ ،‬و در هنگام اداى آن در صف نماز همها‬
‫تفاوت ها میانا ثروتمند وا فقیر وا رئیس و زیردست‬
‫از بین می رود‪،‬ا و زکات کها مقدار کمی از مالا است‬
‫‪-‬و برا اساس شروط وا مقادیریا که هللا آنها را قرارا‬
‫داده ‪ -‬در اموال ثروتمندانا واجبا است که ازا آنان‬
‫گرفته شده به فقیران و دیگر مستحقان زکات داده‬
‫می شود‪ ،‬و تنها سالى یک بار داده می شود‪ ،‬و‬
‫روزه که به معنای خودداری ازا باطلا کننده های‬
‫روزه در روزهاى شهر رمضان) از طلوع فجر تا‬
‫غروب خورشید (است‪ ،‬و باعث تربیت اراده و صبر‬
‫در نفس بشری می شود‪ ،‬و حجا که بها معنای قصد‬
‫بیت هللا در مکها مکرمه‪ ،‬تنها یک بار در طول عُمرا‬
‫انسان برای شخصی واجب است که توانایی اداى آن‬
‫را دارد‪،‬ا و درا حج همها مردمان در روی آوردن به‬
‫‪83‬‬
 ‫سوی خالق متعال برابرند‪،‬ا و همها تفاوت ها وا‬
‫وابستگى ها از بین می رود‪.‬‬
‫اسالم از طريق عبادت های بزرگ و ديگر عبادات‪ )،‬انسان (را به پرستش هللا فرا‬
‫می خواند و هللا متعال اين عبادت های بزرگ را بر همه پيامبران و رسوالن ‪ -‬عليهم‬
‫السالم ‪ -‬واجب ساخته است‪ ،‬و بزرگترين عبادات عبارتند از‪:‬‬

‫او الا ‪:‬نمازا‬

‫نماز را هللا متعال بر مسلمانان فرض نموده چنانكه بر ديگر پيامبران و رسوالن ‪-‬‬
‫عليهم السالم ‪ -‬فرض نموده بود‪ ،‬هللا پيامبرش ابراهيم خليل ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬را امر نمود‬
‫تا خانه او را برای طواف کنندگان و نمازگزاران که برای هللا رکوع و سجود می کنند‪،‬‬
‫پاک سازد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َٓ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ِإذ َج َعلۡ َنا ٱل ۡ َب ۡي َ‬
‫ت َم َثابَ ٗة ل َّ‬ ‫َ ۡ‬
‫اس َوأ ۡم ٗنا َوٱتخِذوا مِن َّم َق ِ‬
‫ام إِبۡ َرَٰهِـ َۧم ُم َصليِۖ َو َع ِه ۡدنا إِل َٰٓي إِبۡ َرَٰهِـ َۧم‬ ‫ِلن ِ‬ ‫﴿و‬
‫ٱلر َّكعِ ُّ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫جودِ ‪[﴾١٢٥‬البقرة‪]125 :‬‬ ‫ٱلس ُ‬ ‫كف َ‬
‫ِين َو ُّ‬ ‫ِين َوٱلع َٰ ِ‬ ‫ِإس َمَٰعِيل أن ط ِهرا بيتِي ل ِلطائِف‬ ‫َو ۡ‬

‫''و) به ياد آوريد (هنگامی که خانۀ) کعبه (را محل بازگشت‪ ،‬و) مکان (و امانى‬
‫برای مردم قرار داديم و مقام ابراهيم را نمازگاهی براى خود برگزينيد‪ ،‬و ما به ابراهيم‬
‫و اسماعيل وحی کرديم که ‪:‬خانۀ مرا برای طواف کنندگان و ُمعتکفان و رکوع و‬
‫سجودکنندگان پاک و پاکيزه کنيد ‪.‬و همچنين هللا متعال در نخستين ندايش خطاب به‬
‫موسی ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬عبادت را واجب گرداند''‪[،‬البقرة‪]125 :‬‬

‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ك فَ ۡ‬‫َََ ۡ َُۡ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ ۡ‬ ‫ََ۠‬

‫ٱس َت ِم ۡع ل َِما‬ ‫﴿إِن ِ ٓي أنا َر ُّبك فٱخل ۡع ن ۡعل ۡيك إِنك بِٱل َوادِ ٱل ُمق َّد ِس ُط ٗوى ‪ ١٢‬وأنا ٱخترت‬
‫ۡ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ َ َّ ُ َ ٓ َ َّ ٓ َ َ ۠ َ ۡ‬
‫ٱلصل َٰو َة لِذِك ِر ٓي‪[﴾١٤‬طه‪]14-12 :‬‬ ‫ٱَّلل لا إِل َٰ َه إِلا أنا فٱع ُب ۡدنِي َوأق ِ ِم‬ ‫يُ َ‬
‫وح َٰٓي‪ ١٣‬إِننِي أنا‬

‫''به راستی‪ ،‬من پروردگارت هستم؛ پس كفشهايت را درآور) چونكه (تو در‬
‫سرزمين مقدس« ُ‬
‫طوی »هستی )‪ (12‬و من تو را) به پيامبری (برگزيدم؛ پس به آنچه‬

‫‪84‬‬
 ‫)بر تو (وحی می شود گوش فرا ده )‪ (13‬همانا من هللا هستم که معبود) بحقى (جز من‬
‫نيست‪ ،‬پس تنها مرا عبادت کن‪ ،‬و نماز را براى ياد من برپا بدار'']طه‪[12-14:‬‬

‫عيسى مسيح ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬نيز خبر داده که هللا او را به نماز و زکات امر نموده‬
‫است‪ ،‬چنانكه هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ َ َٰ َ َّ َ َٰ َ ُ ۡ ُ ٗ‬ ‫َ َ َ َ َُ ًَ َۡ َ َ ُ ُ َ َ‬
‫ت َحيا‪[﴾٣١‬مريم‪]31 :‬‬ ‫نت َوأ ۡوصَٰنِي بِٱلصلوة ِ وٱلزكوة ِ ما دم‬‫﴿وجعلنِي مباركا أين ما ك‬

‫''و مرا هر جا که باشم پر برکت و فرخنده قرار داده‪ ،‬و تا زنده ام مرا به نماز و‬
‫زکات توصيه نموده است'']مريم‪[31:‬‬

‫‪.‬و نماز در اسالم شامل قيام و رکوع و سجود و ياد هللا و ثنای او و دعاست که‬
‫انسان روزی پنج بار آن را به جاى می آورد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ِين‪[﴾٢٣٨‬البقرة‪]238 :‬‬ ‫ٱلصلَ َٰوة ِ ٱل ۡ ُو ۡس َط َٰى َو ُق ُ‬

‫وموا ْ ِ ََّّللِ َقَٰنِت َ‬ ‫ٱلصلَ َو َٰ َو َّ‬
‫تِ‬
‫حَٰف ُِظوا ْ عَلَى َّ‬
‫﴿ َ‬

‫''بر (اداى) همه نمازها و (بويژه) نماز ميانه (عصر) کوشا باشيد‪ ،‬و با فروتنی و‬
‫فرمانبرداری برای هللا به پا خيزيد'' ]البقره‪[238:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ ۡ َ ُ ۡ َ َ‬
‫ان ٱلۡ َف ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬
‫ج ِر كان‬‫ج ِرِۖ إِن قرءان ٱلف‬ ‫ٱلصل َٰو َة ل ُِدلوكِ ٱلش ۡم ِس إِل َٰي غ َس ِق ٱلي ِل وقرء‬ ‫﴿أق ِ ِم‬
‫ۡ ٗ‬
‫َمش ُهودا‪[﴾٧٨‬اإلسراء‪]78 :‬‬

‫''نماز را از زوال خورشيد) در هنگام ظهر (تا تاريکی) اول (شب) نماز مغرب‪،‬‬
‫سپس نماز عشاء را (برپا دار‪ ،‬و) به ويژه (قرآن فجر) نماز صبح (را‪ ،‬همانا که قرآن‬
‫فجر) و نماز صبح (مورد مشاهده) و حضور فرشتگان روز و شب‪['' (.‬اإلسراء‪]78 :‬‬

‫‪-‬‬‫استو رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد ‪'':‬در رکوع پروردگار‬
‫عزوجل ‪ -‬را تعظيم گوييد‪ ،‬و در سجود‪ ،‬بسيار دعا گوييد؛ زيرا شايسته است که( در اين‬
‫حالت )دعاهايتان مستجاب گردند ‪".‬امام مسلم آن را در صحيح روايت كرده است‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫دوما ا ‪:‬زکاتا‬
‫زکات از جمله فر ايضى است که هللا متعال آن را بر مسلمانان فرض کرده است‪،‬‬
‫همانطورى که آن را بر پيامبران و رسوالن پيشين ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬فرض کرده است‪،‬‬
‫و آن مقداری اندكى از مال ‪ -‬بر اساس شروط و مقاديری است که هللا قرار داده است ‪-‬‬
‫و در اموال ثروتمندان واجب شده که به فقيران و ديگر مستحقان‪ ،‬سالى يک با داده می‬
‫شود‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫كن ل َّ ُه ۡمَۗ َو َّ ُ‬
‫َ َ َ َ َ ۡ ۡ َّ َ َ َٰ َ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َٗ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱَّلل‬ ‫﴿ ُخذ م ِۡن أ ۡم َوَٰل ِ ِه ۡم َص َدقة ت َط ِه ُر ُه ۡم َوت َزك ِي ِهم بِها وص ِل علي ِهمٰۖٓ إِن صلوتك س‬
‫ِيم‪[﴾١٠٣‬التوبة‪]103 :‬‬ ‫يع َعل ٌ‬
‫َس ِم ٌ‬

‫''از اموال آنان زكات) و صدقه (بگير تا به وسيله آن‪ ،‬آنان را پاک گردانی و آنان‬
‫را تزكيه كنى‪ ،‬و برايشان دعا و طلب آمرزش کن) چرا که (يقينا ا دعا و طلب آمرزش‬
‫تو به آنان آرامش مى دهد‪ ،‬و هللا شنوای داناست''‪[.‬التوبة‪]103 :‬‬

‫و هنگامی که پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه او سلم ‪ -‬معاذ را به يمن فرستاد‪ ،‬خطاب به‬
‫ايشان فرمود" ‪:‬تو به نزد مردمانى از اهل کتاب می روی پس آنان را به اين دعوت کن که‬
‫گواهی دهند معبودی) به حق (جز هللا نيست‪ ،‬و اين که من فرستاده هللا هستم‪ ،‬پس اگر در‬
‫اين مورد از تو اطاعت کردند‪ ،‬آنان را آگاه ساز که هللا ‪ -‬عزوجل ‪ -‬پنج نماز را در هر‬
‫شبانه روز بر آنان فرض كرده است‪ ،‬پس اگر در اين مورد از تو اطاعت کردند‪ ،‬آنان را‬
‫آگاه ساز که هللا ‪ -‬عزوجل ‪ -‬زكاتى را در اموال آنان فرض نموده که از ثروتمندان آنان‬
‫گرفته می شود و به فقرايشان باز گردانده می شود‪ ،‬پس اگر در اين باره از تو اطاعت‬
‫کردند‪ ،‬زنهار که به اموال گرامی و نفيس آنان نزديک شوی‪ ،‬و از دعای مظلوم بترس؛‬
‫زيرا ميان اين دعا و هللا ‪ -‬عزوجل ‪ -‬پرده اى نيست ‪".‬ترمذی آن را روايت كرده است‪،‬‬
‫‪(625).‬‬

‫سوما ا ‪:‬روزها‬
‫هللا متعال روزه را بر مسلمانان فرض نموده؛ چنانكه بر پيامبران و رسوالن پيشين‬
‫فرض نموده بود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪86‬‬
 ‫َ َ‬
‫ِك ۡم لَ َعلَّ ُ‬
‫ك ۡم‬ ‫ام َك َما ُكت َِب عَلَى ٱلَّذ َ‬
‫ِين مِن َق ۡبل ُ‬ ‫ك ُم ٱلص َي ُ‬
‫ِ‬ ‫يأ ُّي َها ٱلَّذ َ‬
‫ِين َء َام ُنوا ْ ُكت َِب َعلَ ۡي ُ‬ ‫﴿ َٰٓ‬
‫َ ُ َ‬
‫ت َّتقون‪[﴾١٨٣‬البقرة‪]183 :‬‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬روزه بر شما واجب شده است همانگونه که بر‬
‫مردمان پيش از شما‪ ،‬واجب شده بود؛ شايد پرهيزگار شويد '' ]البقره ‪[183:‬‬

‫و روزه عبارتست از ‪:‬دوری از باطل کننده های آن در روز رمضان است‪ ،‬و روزه‬
‫اراده و صبر را در نفس انسان پرورش می دهد ‪.‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سل ام ‪-‬‬
‫می فرمايد" ‪:‬هللا ‪ -‬عزوجل ‪ -‬می فرمايد ‪:‬روزه برای من است و من پاداش آن را می دهم؛‬
‫(زيرا )روزه دار شهوت‪ ،‬غذا و نوشيدنی اش را بخاطر من ترک می كند‪ ،‬و روزه سپر‬
‫است‪ ،‬و روزه دار دوبار شاد مى شود ‪:‬يکبار در هنگام افطارى‪ ،‬و بار ديگر در هنگام‬
‫مالقات پروردگارش شاد مى شود ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪. (7492).‬‬

‫چهارما ا ‪:‬حجا‬
‫حج را هللا متعال بر مسلمانان فرض نموده چنان که بر پيامبران و رسوالن پيشين ‪-‬‬
‫علیهم السلم ‪ -‬فرض نموده بود‪ ،‬و هللا پيامبرش ابراهيم خليل ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬را امر‬
‫نمود تا مردم را به سوی حج فرا خواند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ِين مِن ُكل فَج َ‬ ‫ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ٗ َ َ َ َٰ ُ َ‬

‫ضامِر يَأۡت َ‬ ‫﴿ َوأَذِن في َّ‬
‫يق‪[﴾٢٧‬الحج‪:‬‬
‫ٖ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ع‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ك‬ ‫ى‬ ‫ل‬ ‫ع‬‫و‬ ‫ا‬‫ل‬‫ا‬ ‫ج‬‫ِ‬ ‫ر‬ ‫وك‬ ‫ت‬‫أ‬ ‫ي‬ ‫ج‬
‫ِ‬ ‫ح‬ ‫ٱل‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫اس‬
‫ِ‬ ‫ٱلن‬ ‫ِ‬
‫‪]27‬‬

‫'')اى پيامبر (در ميان مردم نداى حج فرا بده؛ تا) مردمان مسلمان (پياده و سواره بر‬
‫شتران باريک اندام) مخصوص پيمودن راه هاى دور( )يا هر وسيله ى نقليه ى ديگرى (‬
‫از هر راه دوری به سوى شما بشتابند''[الحج‪]27 :‬‬

‫و هللا متعال ابراهيم ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬را امر نمود تا خانه کهن( کعبه )را برای‬
‫حاجيان پاک و مطهر سازد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪87‬‬
‫ِين َوٱلۡ َقآئم َ‬
‫ِلطآئف َ‬
‫َّ‬ ‫َ ۡٗ ََ ۡ َۡ‬ ‫َ ۡ َ َّ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ۡ ۡ‬
‫ين‬ ‫ِِ‬ ‫ت أن لا تش ِرك بِي شيـا وط ِهر بيتِ َي ل ِ‬
‫﴿وِإذ بوأنا ل ِ ِإبرهِيم مكان ٱلبي ِ‬
‫جودِ‪[﴾٢٦‬الحج‪]26 :‬‬ ‫ٱلر َّكعِ ُّ‬
‫ٱلس ُ‬ ‫َو ُّ‬

‫'')اى پيامبر ياد کن (آنگاه که مكان خانه) کعبه (را برای ابراهيم تعيين کرديم) و به‬
‫وى گفتيم (چيزی را شريک من قرار نده و خانه ام را برای طواف کنندگان و قيام‬
‫کنندگان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاک گردان''] الحج‪[26:‬‬

‫حج به معنای قصد خانه هللا متعال در مکه مکرمه برای انجام اعمالی خاص‪ ،‬يكبار‬
‫در عمر برای شخص توانای مستطيع است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ان َءام ِٗنا َۗ َو ِ ََّّللِ عَلَى َّ‬‫َ َ َٰ ُ ۢ َ َ َٰ َّ َ ُ ۡ َ َٰ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ‬
‫ت َم ِن‬
‫اس ح ُِّج ٱل َب ۡي ِ‬
‫ٱلن ِ‬ ‫﴿فِيهِ ءايت بيِنت مقام إِبرهِيمٰۖٓ ومن دخلهۥ ك‬
‫ٱَّلل َغن ٌّي َعن ٱلۡ َعَٰلَم َ‬
‫ك َف َر فَإ َّن َّ َ‬
‫َ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ‬
‫ين ‪[﴾٩٧‬آل عمران‪]97 :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱس َت َطاع إِل ۡيهِ َسبِيلاۚۡ َو َمن‬
‫ۡ‬

‫''و حج اين خانه‪ ،‬واجب اللهى بر مردمانى است كه توانايى) مالى و بدنى براى‬
‫اداى آن (را دارند‪ ،‬و هر كسى که) توانايى داشته باشد و حج را بجاى نياورد و (کفر‬
‫ورزى كند‪ ،‬بى گمان هللا از همه ى جهانيان بی نياز است '' ]آل عمران‪[97:‬‬

‫در مراسم حج‪ ،‬حاجيان مسلمانان در يک مکان معين جمع می شوند؛ در حالی که‬
‫عبادتشان را خالصانه برای هللا انجام می دهند‪ ،‬و همه حاجيان حج را با يک روش‬
‫انجام می دهند‪ ،‬بطوريكه همه تفاوت های مدنى‪ ،‬فرهنگی و طبقاتى در ميان آنان از بين‬
‫می رود‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫‪-24‬از بزرگترین ویژگی های عبادت در اسلم اینا‬
‫است که کیفیتا وا وقت وا شروط آنا را هللا سبحانه و‬
‫تعالی مشروع ساخته و پیامبر او ‪ -‬صلی هللا علیه و‬
‫سلم ‪ -‬آن را ابلغ نموده‪ ،‬وا تا به امروز هیچ بشری‬
‫چیزی به آن نیفزوده و کما نکرده است‪ ،‬و همها‬
‫پیامبرانا ‪ -‬علیهما السلم) ‪ -‬ملت هاى خود را (بها‬
‫این عبادت های بزرگ فرا خوانده اندا‪.‬‬
‫از بزرگترين ويژگی های عبادت در اسالم اين است که کيفيت و وقت و شروط آن‬
‫را هللا سبحانه و تعالی مشروع ساخته و پيامبر او ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬آن را ابالغ‬
‫نموده‪ ،‬و تا امروز هيچ بشری چيزی به آن نيفزوده و کم نکرده است‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ َ ُ ۡ َ‬ ‫ك ۡم َو َأ ۡت َم ۡم ُ َ َ ُ ۡ‬
‫ِين ُ‬ ‫ت لَ ُ‬
‫ك ۡم د َ‬ ‫َۡ ۡ َ َ ۡ‬
‫ك َملۡ ُ‬
‫يت لك ُم ٱل ِإ ۡسلَٰ َم دِينا ۚۡ‬‫ض‬‫ت عل ۡيك ۡم ن ِع َمتِي َو َر ِ‬ ‫﴿… ٱليوم أ‬
‫…‪[﴾٣‬المائدة‪]3 :‬‬

‫''امروز دينتان را برايتان کامل ساختم‪ ،‬و نعمتم را بر شما به اتمام رساندم‪ ،‬و برای‬
‫شما دين اسالم را برگزيدمو''[المائدة‪]3 :‬‬

‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ُّ ۡ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ۡ َّ ٓ ُ‬
‫﴿فٱستمسِك بِٱلذِي أوح َِي إِل ۡيك ٰۖٓ إِنك عل َٰى صِ ر َٰ ٖط مستق ٖ‬
‫ِيم‪[﴾٤٣‬الزخرف‪]43 :‬‬

‫''پس به آنچه كه بر تو وحی شده است‪ ،‬تمسّک بجوی که بی گمان تو بر راه راست‬
‫قرار داری '']الزخرف‪[ 43:‬‬

‫‪89‬‬
 ‫و هللا متعال درباره نماز می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ َ ۡ ََۡ ُ ۡ ََ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ٗ‬ ‫ٱذ ُك ُروا ْ َّ َ‬
‫َ َ َ َ ۡ ُ ُ َّ َ َٰ َ َ ۡ‬
‫ٱَّلل ق َِيَٰ ٗما َوق ُعودا َوعَل َٰى ُج ُنوبِك ۚۡم فإِذا ٱطمأننتم فأقِيموا‬ ‫﴿فإِذا قضيتم ٱلصلوة ف‬
‫ُ ٗ‬ ‫َّ َ َٰ َ َّ َّ َ َٰ َ َ َ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬
‫ِين كِتَٰ ٗبا َّم ۡوقوتا‪[﴾١٠٣‬النساء‪]103 :‬‬ ‫ٱلصلوة ۚۡ إِن ٱلصلوة كانت على ٱلمؤ ِمن‬

‫''پس چون نماز را به پايان رسانديد‪ ،‬هللا را) در همه حال (ايستاده و نشسته و‬
‫)خوابيده (بر پهلو خويش ياد کنيد‪ ،‬و هرگاه اطمينان خاطر حاصل كرديد) و ترستان از‬
‫بين رفت (نماز را) بطور کامل (برپا داريد) چرا که (بی گمان‪ ،‬نماز) فريضه ای است‬
‫که (در اوقات معيّنی بر مؤمنان واجب شده است ''‪].‬النساء ‪[103:‬‬

‫هللا متعال درباره مستحقان زکات می فرمايد ‪:‬‬

‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َّ َ ُ ُ ُ ُ ۡ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ت ل ِلۡ ُف َق َرآ ِء َوٱل ۡ َم َ َٰ‬
‫ٱلص َد َق َٰ ُ‬
‫﴿۞ إ َّن َما َّ‬
‫سكِي ِن وٱلعَٰ ِمل ِين عليها وٱلمؤلفةِ قلوبهم وفِي ٱلرِق ِ‬
‫اب‬ ‫ِ‬
‫ٱَّللَِۗ َو َّ ُ‬
‫ٱَّلل َعل ٌ‬ ‫َ َّ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫َ َۡ‬
‫ِيم َحكِيم‪[﴾٦٠‬التوبة‪]60 :‬‬ ‫يلِۖ ف ِريضة مِن‬ ‫َّ‬
‫يل ٱَّللِ وٱب ِن ٱلسبِ ِ‬
‫َ َ َ‬
‫وٱلغَٰ ِرمِين وفِي سب ِ ِ‬

‫''همانا زکات به فقيران و مستمندان و کارگزاران) جمع آوران و توزيع كنندگان (آن‬
‫و دلجويی شدگان) براى پزيرش اسالم (و برای) آزاد کردن (بردگان و) پرداخت بدهى (‬
‫بدهکاران و) جهادگران (در راه هللا) و نشر دين اسالم (و) کمک به مسافران (در راه‬
‫مانده است‪ )،‬اين (فريضه ای) مقرر شده (از جانب هللا مى باشد‪ ،‬و هللا دانای حکيم‬
‫است''] التوبه‪[60:‬‬

‫و هللا متعال درباره روزه می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ‬ ‫ۡ َ ُّ َ ۡ ُ َّ ۡ ُ َ َٰ َ َ َ َ َ‬
‫ج َدال فِي ٱلحَ ِجَۗ َو َما‬‫ت فمن فرض فِي ِهن ٱلحج فلا رفث ولا فسوق ولا ِ‬ ‫﴿ٱلحج أشهر معلوم ۚۡ‬
‫َ ُ ْ ۡ َ َۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ ۡ َ ۡ َ ۡ ُ َّ ُ َ َ َ َّ ُ َ َّ َ ۡ َ َّ َّ ۡ َ َٰ َ َّ ُ‬
‫ْ‬
‫ب‪[﴾١٩٧‬البقرة‪:‬‬ ‫ون َٰٓ‬
‫يأولِي ٱلألبَٰ ِ‬ ‫ىِۖ وٱتق ِ‬ ‫تفعلوا مِن خي ٖر يعلمه ٱَّللَۗ وتزودوا فإِن خير ٱلزادِ ٱلتقو‬
‫‪]197‬‬

‫''ماه رمضان‪ )،‬ماهی (است قرآن در آن نازل شده است‪ )،‬قرآنى (که هدايتگر مردم‬
‫است‪ ،‬و داليل آشکاری از هدايت) در درون خود دارد (و جداکننده) حق از باطل (‬
‫است‪ ،‬پس هر كسى از شما) که ُمقيم و سالم باشد و (اين ماه را دريابد‪ ،‬بايد در آن روزه‬
‫دار باشد‪ ،‬و هر كسى که بيمار يا در سفر باشد‪ )،‬بايد به تعداد روزهايی که بيمار بوده يا‬

‫‪90‬‬
 ‫در سفر بوده و روزه نگرفته است (روزهای ديگری) را روزه بگيرد (هللا) با قرار‬
‫دادن اين احکام (برايتان آسانی می خواهد و دشواری نمی خواهد؛ تا تعداد) روزهاى‬
‫رمضان (را کامل کنيد‪ ،‬و هللا را برای آنكه شما را هدايت نموده‪ ،‬به بزرگی ياد کنيد‪،‬‬
‫شايد شکر گزار باشيد''] البقره‪[185:‬‬

‫و هللا متعال درباره حج می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ‬ ‫ۡ َ ُّ َ ۡ ُ َّ ۡ ُ َ َٰ َ َ َ َ َ‬
‫ج َدال فِي ٱلحَ ِجَۗ َو َما‬‫ت فمن فرض فِي ِهن ٱلحج فلا رفث ولا فسوق ولا ِ‬ ‫﴿ٱلحج أشهر معلوم ۚۡ‬
‫َ ُ ْ ۡ َ َۡ‬ ‫ٱلت ۡق َو َٰ‬ ‫ْ‬ ‫َ ۡ ۡ َ ُ َّ‬
‫ٱَّلل َوتَ َز َّو ُدوا فَإ َّن َخيۡ َر َّ‬ ‫َۡ َُ ْ‬
‫ب‪[﴾١٩٧‬البقرة‪:‬‬ ‫ىِۖ َو َّٱت ُقو ِن َٰٓ‬
‫يأولِي ٱلألبَٰ ِ‬
‫ٱلزادِ َّ‬
‫ِ‬ ‫تفعلوا م ِۡن خي ٖر َيعل ۡمه ُ َۗ‬
‫‪]197‬‬

‫'‘حج در ماه های معلوم و مشخصى است؛ پس کسی که در اين ماه ها حج را (بر‬
‫خود) واجب گرداند‪( ،‬بايد) در حج نه آميزش جنسی و نه (ارتکاب) گناه ها و نه جدال‬
‫انجام ندهد‪ ،‬و آنچه كه از کارهای نيک انجام دهيد‪ ،‬هللا آنها را می داند‪ ،‬و توشه برگيريد‬
‫كه بهترين توشه پرهيزگاری است‪ ،‬و ای خردمندان از من بپرهيزيد'' ]البقره ‪[197:‬‬

‫و همه پيامبران) ملت هاى خود را (به سوى اين عبادت هاى بزرگ فرا خوانده اند‪.‬‬

‫‪91‬‬
‫‪-25‬پیامبر اسلم‪ ،‬محمدا بنا عبدهللاا ازا نسل اسماعیلا‬
‫بن ابراهیم علیهم السلم است‪ ،‬ایشان در سال ‪۵۷۱‬‬
‫میلدی در مکه دیده به جهان گشودند‪ ،‬و درا همینا‬
‫شهر به پیامبری مبعوث شده وا سپس به مدینه‬
‫مهاجرت کردند‪ ،‬و در امور بت پرستى با قوم خودا‬
‫همراه نشدند‪،‬ا اما در کارهای با ارزش و گرامی با‬
‫آنان همکاری می کرد‪ ،‬و پیش ازا بعثت نیز دارای‬
‫اخلقی وال بودند‪ ،‬و قومش اوا را'' امین ''می‬
‫نامیدند‪،‬ا هللا متعال با رسیدن وی بها چهل سالگی‪،‬‬
‫ایشان را بها پیامبری مبعوث نمودند‪،‬ا و با‬
‫)معجزات (و نشانها هاى بزرگى وى را تأییدا نمودند‬
‫که بزرگترین این معجزات‪ ،‬قرآن کریما است‪ ،‬قرآن‬
‫كریم‪ ،‬بزرگترینا معجزها تماما پیامبران و تنها نشانها‬
‫باقی مانده ازا پیامبران) پیشین (تا امروز است‪ ،‬پسا‬
‫از آن که هللاا متعالا به واسطها ایشان دین را کامل‬
‫نمودند‪،‬ا و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬دینا‬
‫را به بهترین شکل ابلغ نمودند‪ ،‬درا سن شصت و‬
‫سه سالگی از وفات نمودند‪ ،‬وا در مدینها نبوی به‬

‫‪92‬‬
 ‫خاک سپرده شدند‪،‬ا محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪-‬‬
‫خاتم پیامبران و مرسلین است که هللا او را با هدایت‬
‫و دین حق فرستادها تا مردما را از تاریکی های بت‬
‫پرستی و کفر وا جهالت بها سوى نورا توحید وا ایمان‬
‫هدایت دهد‪ ،‬و هللا گواهی داده که ایشان را با فرمان‬
‫خویش براى دعوت) پیامش (فرستاده است‪.‬‬
‫پيامبر اسالم‪ ،‬محمد بن عبدهللا از نسل اسماعيل بن ابراهيم ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬است‪،‬‬
‫ايشان در سال ‪ ۵۷۱‬ميالدی در مکه ديده به جهان گشودند‪ ،‬ايشان در همين شهر به‬
‫پيامبری مبعوث شده‪ ،‬و سپس به مدينه مهاجرت کردند‪ ،‬و در امور بت پرستى با قوم‬
‫خود همراه نشدند‪ ،‬اما در کارهای با ارزش و گرامی با آنان همکاری می کردند‪ ،‬و‬
‫پيش از بعثت نيز دارای اخالقی واال بودند‪ ،‬پروردگارش او را به داشتن اخالق بسيار‬
‫بزرگ و واال ستوده‪ ،‬و فرموده اند ‪:‬‬

‫َ َّ َ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫ِيم‪[﴾٤‬القلم‪]4 :‬‬
‫﴿وِإنك لعل َٰي خل ٍق عظ ٖ‬

‫''و يقينا ا تو داراى اخالق بسيار نيکو و وااليی هستى '' ]القلم‪[4:‬‬

‫وقتی پيامبر ‪ -‬صلى هللا علیه و سلم ‪ -‬به سن چهل سالگی رسيدند‪ ،‬هللا متعال وى را‬
‫با) معجزات (و نشانه های بسيار بزرگى تاييد نمودند که بزرگترين اين معجزات‪ ،‬قرآن‬
‫کريم مى باشد ‪.‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد'' ‪:‬هيچ كسى از پيامبران‬
‫نيست مگر اينكه مانند) معجزه ى قرآن (به او عطا شده است تا مردم به آن ايمان بياورند‪،‬‬
‫و همانا آنچه به من عنايت شده‪ ،‬وحی است كه هللا متعال به من وحى كردهاست‪ ،‬پس‬
‫اميدوارم كه در روز قيامت از ساير پيامبران‪ ،‬پيروانان بيشتری داشته باشم ‪".‬امام بخاری‬
‫آن را روايت كرده است ‪. 4981.‬قرآن عظيم عبارتست از وحی هللا متعال به پيامبرش‬
‫‪-‬صلی هللا علیه و سلم‪ ، -‬و هللا متعال درباره آن می فرمايد ‪:‬‬

‫‪93‬‬
 ‫ب فِي ِۛهِ ُه ٗدى ل ِلۡ ُم َّتق َ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ِين‪[﴾٢‬البقرة‪]2 :‬‬ ‫ب لا َر ۡي َ َۛ‬ ‫﴿ذَٰل ِك ٱلكِتَٰ‬

‫''اين کتابی است که هيچگونه شكى در آن وجود ندارد‪ ،‬و مايۀ هدايت پرهيزگاران‬
‫است ''‪].‬البقره ‪[2:‬‬

‫و هللا متعال درباره آن می فرمايد ‪:‬‬

‫ٱخت َِل َٰ ٗفا َكث ٗ‬

‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ‬
‫ِيرا‪[﴾٨٢‬النساء‪:‬‬ ‫ان َول ۡو كان م ِۡن عِن ِد غيۡ ِر ٱَّللِ ل َو َج ُدوا فِيهِ‬
‫﴿أفلا يتدبرون ٱلقرء ۚۡ‬
‫‪]82‬‬

‫''آيا در قرآن نمی انديشند؟ كه اگر از سوی غير از هللا بود‪ ،‬قطعا ا اختالف) و‬
‫تناقض (بسياری در آن می يافتند ''‪].‬النساء‪[82:‬‬

‫هللا متعال جنيان و انسيان را به مبارزه طلبيده تا همانند آن را بياورند‪ ،‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َ‬ ‫ۡ ُ َ ۡ ُّ َ َ َٰٓ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َّ‬
‫ان لا يَأتون ب ِ ِمثلِهِۦ َول ۡو كان‬ ‫﴿قل لئ ِ ِن ٱجت َم َع ِ‬
‫ت ٱل ِإنس وٱل ِجن على أن يأتوا ب ِ ِمث ِل هذا ٱلقرء ِ‬
‫يرا ‪[﴾٨٨‬اإلسراء‪]88 :‬‬ ‫ض ُه ۡم ل َِب ۡعض َظه ٗ‬
‫َب ۡع ُ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬

‫'')اى پيامبر(بگو ‪:‬اگر) همه ى (انس و جن جمع شوند تا همانند اين قرآن را‬
‫بياورند‪ )،‬هرگز (همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند برخی از آنان يارى دهنده برخی‬
‫)ديگر (باشند ''‪].‬االسراء‪[88:‬‬

‫و هللا متعال آنان را به چالش طلبيد که ده سوره همانند آن را بياورند‪ ،‬و فرمودند ‪:‬‬
‫َّ‬
‫ون ٱَّللِ‬
‫ُ‬ ‫ٱفتَ َرى َٰ ُهٰۖٓ قُ ۡل فَ ۡأتُوا ْ ب َع ۡشر ُس َور م ِۡثلِهِۦ ُم ۡفتَ َر َي َٰ َ ۡ ُ ْ َ ۡ َ َ ۡ ُ‬
‫َۡ َُ ُ َ ۡ‬
‫ت وٱدعوا م ِن ٱستطعتم مِن د ِ‬‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫﴿أم يقولون‬
‫ِين ‪[﴾١٣‬هود‪]13 :‬‬ ‫إن ُك ُ‬
‫نت ۡم َص َٰ ِدق َ‬
‫ِ‬

‫''يا مى گويند)محمد اين قرآن را از جانب خودش نوشته‪ ،‬و (به دروغ آن را به هللا‬
‫نسبت مى دهد‪ ،‬بگو ‪:‬اگر راست مى گوييد‪ ،‬شما ده سورۀ دروغين همانند آن را بياوريد‪،‬‬
‫و غير از هللا هر كسى را كه می توانيد به ياری خود بطلبيد‪ ،‬اگر) در اين ادعاى خود (‬
‫راستگو هستيد ''‪].‬هود‪[13:‬‬

‫‪94‬‬
 ‫بلکه آنان را به چالش طلبيد که ده سوره همانند آن را بياورند‪ ،‬هللا متعال فرمودند ‪:‬‬
‫ۡ‬
‫ٱد ُعوا ْ ُش َه َدآ َء ُ‬
‫كم ِمن‬
‫َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫نت ۡم في َر ۡيب م َِّما نَ َّزل ۡ َنا عَل َ َٰى َع ۡبدِنَا فَأتُوا ْ ب ُس َ‬
‫ورة ٖ مِن مِثلِهِۦ و‬ ‫﴿ َوِإن ُك ُ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫ِين‪[﴾٢٣‬البقرة‪]23 :‬‬ ‫ٱَّللِ إن ُك ُ‬
‫نت ۡم َصَٰ ِدق َ‬ ‫َّ‬
‫ُدو ِن‬
‫ِ‬

‫''و اگر دربارۀ آنچه كه بر بندۀ خود) محمد (نازل کرده ايم در شک و ترديد هستيد‪،‬‬
‫سوره ای همانند آن را بياوريد و گواهان خود را ‪ -‬غير از هللا ‪ -‬فراخوانيد‪ ،‬اگر راست‬
‫می گوييد ''‪].‬البقره‪[23:‬‬

‫قرآن بزرگ‪ ،‬تنها نشانه باقی مانده از معجزات پيامبران) پيشين (تا امروز است‪ ،‬و‬
‫چون هللا دين را برای پيامبر ‪ -‬صلی هللاا علیه و سلم ‪ -‬کامل نموده‪ ،‬و ايشان دين را به‬
‫بهترين نحو ابالغ نموده اند‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬در سن شصت و سه‬
‫سالگی از دنيا رفتند‪ ،‬و در مدينه نبوی ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلما ‪ -‬به خاک سپرده شده‬
‫اند‪.‬‬

‫پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم‪ ، -‬آخرين پيامبران و رسوالن است‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ ُ َ َّ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َّ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ان ُمحَ َّم ٌد َأبَآ أَ َحد مِن ر َجال ُ‬
‫َّ َ َ‬
‫ٱَّلل بِك ِل‬ ‫ِك ۡم َولَٰكِن رسول ٱَّللِ وخاتم ٱلنبِيِـۧنَۗ وكان‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫﴿م ا ك‬
‫ِيما ‪[﴾٤٠‬األحزاب‪]40 :‬‬ ‫َش ۡي ٍء َعل ٗ‬

‫''محمد) صلى هللا عليه و سلم (پدر هيچ يک از مردان شما نيست‪ ،‬بلکه فرستادۀ هللا‪،‬‬
‫و خاتم پيامبران است‪ ،‬و هللا از هر چيزی آگاه است'' ]االحزاب‪[40:‬‬

‫ابو هريره ‪ -‬رضی هللا عنه ‪ -‬روايت كرده که رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪-‬‬
‫فرمودند" ‪:‬مثال من و پيامبران قبل از من‪ ،‬همانند مردی است که خانه ای را ساخته‪ ،‬و آن‬
‫را نيکو بنا نموده‪ ،‬و آراسته است‪ ،‬مگر موضع يک خشت در زاويه اى از آن) خانه (پس‬
‫مردم دور آن می گردند‪ ،‬و از) زيبايى (آن شگفت زده مى شوند‪ ،‬و می گويند ‪:‬چه می شد‬
‫اگر اين يک خشت را هم می گذاشتند؟ فرمود ‪:‬من آن يک خشتم هستم‪ ،‬و من خاتم‬
‫پيامبرانم ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است ‪. 3535.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫و در انجيل آمده است که مسيح ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬به قدوم محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و‬
‫سلم ‪ -‬بشارت داده و فرمود" ‪:‬سنگی را که بناها رد کردند‪ ،‬اکنون در سر زاويه است‪ ،‬آيا‬
‫هرگز در کتاب ها خوانده ايد که ‪:‬يسوع از جانب پروردگار به آنان گفت ‪:‬اين بود و او در‬
‫چشمان ما شگفت آور بود ‪".‬و در سفر توراتى که تاکنون موجود است اين سخن هللا متعال‬
‫خطاب به موسی ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬آمده است که" ‪:‬برايشان پيامبری همانند تو از ميان‬
‫برادرانشان برانگيخته می كنيم‪ ،‬و سخن خود را در دهان او می گذارم‪ ،‬پس هر آنچه را‬
‫كه به او توصيه کرده ام‪ ،‬به آنان می گويد‪".‬‬

‫و هللا متعال‪ ،‬پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬را با هدايت و دين حق‬
‫فرستاده‪ ،‬و گواهی داده که او بر حق است‪ ،‬و او را با اجازه خود به عنوان دعوتگری‬
‫فرستاده تا به سوی حق دعوت كند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ ۡ َ َ َٰٓ َ ُ َ ۡ َ ُ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ُ َ ۡ َ ُ َ ٓ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫نزل ُهۥ بِعِل ِمهِٰۖٓۦ وٱلملئِكة يشهد ۚۡ‬
‫ون َوكف َٰى ب ِٱَّللِ‬ ‫﴿لَٰك ِِن ٱَّلل يشهد بِما أنزل إِليك ٰۖٓ أ‬
‫يدا‪[﴾١٦٦‬النساء‪]166 :‬‬ ‫َشه ً‬
‫ِ‬

‫'')ای پيامبر‪ ،‬کافران حقيقت نزول قرآن را بر تو انکار می کنند (ولی هللا به‬
‫)درستی (آنچه كه بر تو نازل کرده‪ ،‬گواهی می دهد‪ ،‬آن را با علم خويش نازل کرده‪ ،‬و‬
‫فرشتگان نيز گواهی می دهند‪ ،‬و) اگر چه (گواهی هللا کافی است''] النساء‪[166:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ََ‬ ‫َۡ ُ ۡ َ ُ َ َ‬ ‫ُ َّ ٓ َ‬
‫َّ َ ٗ‬ ‫ُ‬
‫ِين كلِهِۚۡۦ َوكف َٰى بِٱَّللِ ش ِهيدا‬
‫ٱلد‬ ‫ى‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬‫ر‬‫ه‬‫ِ‬ ‫ظ‬‫ِي‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ح‬ ‫ٱل‬ ‫ِين‬ ‫د‬‫و‬ ‫ِي أ ۡر َس َل َر ُسول َ ُهۥ بِٱل ۡ ُه َد َٰ‬
‫ى َ‬ ‫﴿ه َو ٱلذ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪[﴾٢٨‬الفتح‪]28 :‬‬

‫''او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين حق فرستاد تا آن را بر همه اديان‬

‫پيروز گرداند‪ ،‬و کافی است که هللا گواه باشد'' ]الفتح‪[28:‬‬

‫هللا متعال پيامبر را با) نور (هدايت مبعوث گرداند تا مردم را از تاريکی های بت‬
‫پرستی‪ ،‬کفر و جهالت به سوى نور توحيد و ايمان هدايت كند ‪:‬هللا‬

‫‪96‬‬
 ‫ۡ‬
‫ور بِإِذنِهِۦ‬ ‫ٱلظلُ َمَٰ ِ َ ُّ‬
‫َ ُّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ َ ۡ َ َ ُ ُ ُ َ َّ َ‬
‫ٱلسل َٰ ِم َويُخ ِر ُج ُهم مِن‬ ‫﴿ َي ۡهدِي بِهِ ٱَّلل م ِن ٱتبع رِضوَٰنهۥ سبل‬
‫ت إِلي ٱلن ِ‬
‫َ ُّ ۡ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ََۡ‬
‫ويهدِي ِهم إِل َٰي صِ ر َٰ ٖط مستق ٖ‬
‫ِيم‪[﴾١٦‬المائدة‪]16 :‬‬

‫''از طريق قرآن کسانی را که به دنبال خشنودى او هستند‪ ،‬به راه های سالمت‬
‫هدايت می کند‪ ،‬و به فرمان خويش آنان را از تاريکی ها به سوی روشنايی می رساند‪،‬‬
‫و آنان را به راه راست هدايت می کند''] المائده‪[16:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ت إلَي ُّ‬
‫ٱلنورِ بِإِذ ِن َرب ِ ِه ۡم إِل َٰي صِ َر َٰ ِط‬ ‫َ ُّ ُ َ‬ ‫َ ٌ َ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ۡ َ َّ َ‬ ‫ٓ‬
‫﴿الرِۚ كِتَٰب أنزلنَٰه إِل ۡيك ل ِتخرِج ٱلناس مِن ٱلظلمَٰ ِ ِ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ٱل َعزِيزِ ٱلحَ ِمي ِد ‪[﴾١‬إبراهيم‪]1 :‬‬

‫''و هللا متعال می فرمايد ‪:‬الف ‪.‬الم ‪.‬را‪ ،‬اين) قرآن (کتابی است که بر تو) اى پيامبر (‬
‫نازل کرديم تا مردم را به فرمان پروردگارشان‪ ،‬از تاريکی های) شرک و جهالت (به‬
‫روشنايی) ايمان و دانش (بيرون آوری‪ )،‬و آنان را (به) سوى (راه) پروردگار (شکست‬
‫ناپذير ستوده) برسانى( '' ]ابراهيم‪[1:‬‬

‫‪97‬‬
 ‫‪-26‬شریعت اسلم که پیامبرمان محمدا ‪ -‬صلی هللا‬
‫علیه و سلم ‪ -‬آن را آورده خاتمها پیام های الهی و‬
‫شریعت های ربانی است‪ ،‬و شریعتی کامل مى باشد‪،‬‬
‫و درا آنا صلح دینا وا دنیاىا مردما نهفته است‪،‬ا وا درا‬
‫درجها نخست به حفظ دین‪،‬ا خون‪،‬ا مال‪،‬ا عقل وا نسل‬
‫مردم اهمیت مى دهد‪ ،‬شریعت اسلمى ناسخ همها‬
‫شریعت های پیشین است‪ ،‬چنانکه شریعت هاى‬
‫پیشین نسخ گننده همدیگر بوده اند‪.‬‬
‫شريعت اسالم که پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬آن را آورده خاتمه پيام‬
‫های الهی و شريعت های ربانی است و هللا متعال به واسطه اين پيام‪ ،‬دين را کامل‬
‫ساخت‪ ،‬و با بعثت محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬نعمت را بر مردم كامل نمود‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ َ ُ ۡ َ‬ ‫ك ۡم َو َأ ۡت َم ۡم ُ َ َ ُ ۡ‬
‫ِين ُ‬ ‫ت لَ ُ‬
‫ك ۡم د َ‬ ‫َۡ ۡ َ َ ۡ‬
‫ك َملۡ ُ‬
‫يت لك ُم ٱل ِإ ۡسلَٰ َم دِينا ۚۡ‬‫ض‬‫ت عل ۡيك ۡم ن ِع َمتِي َو َر ِ‬ ‫﴿…ۚۚۡ ٱليوم أ‬
‫…‪[﴾٣‬المائدة‪]3 :‬‬

‫''امروز دينتان را برايتان کامل ساختم‪ ،‬و نعمتم را بر شما به کمال رساندم‪ ،‬و برای‬
‫شما اسالم را) به عنوان دين (پسنديدم ''‪].‬المائده‪[3:‬‬

‫شريعت اسالم‪ ،‬شريعت کمال است و صالح دين و دنيای مردم را در خود دارد؛‬
‫زيرا همه شرايع پيشين را در خود گنجانده و آنها را کامل ساخته است‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫‪98‬‬
 ‫َ َ ۡ َ ُ َ ُ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َّ َ َ ۡ َ ُ َ َّ َٰ َ َٰ َ َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ت أن ل ُه ۡم‬ ‫﴿إِن هَٰذا ٱلق ۡر َءان َي ۡهدِي ل ِلتِي هِي أقوم ويب ِشر ٱلمؤ ِمنِين ٱلذِين يعملون ٱلصل ِح ِ‬
‫َ‬
‫يرا ‪[﴾٩‬اإلسراء‪]9 :‬‬ ‫أ ۡج ٗرا َكب ٗ‬
‫ِ‬

‫''همانا اين قرآن به راهى كه استوارترين راهاست هدايت می کند‪ ،‬و به مؤمنانى كه‬
‫كارهاى شايسته انجام می دهند‪ ،‬مژده می دهد كه براى آنان پاداشى بزرگ) در پيش (‬
‫است ''‪].‬االسراء‪[9:‬‬

‫شريعت اسالم‪ ،‬قيد و بندهايی را که بر امت های پيشين وجود داشت‪ ،‬از مردم‬
‫برداشته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ ۡ َ َٰ َ ۡ‬ ‫ِند ُه ۡ‬
‫ك ُتوبًا ع َ‬ ‫َ ُ َُ َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ُۡ‬ ‫َّ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ َّ‬
‫يل‬‫ِ ِ ِ‬‫ج‬‫ن‬ ‫إ‬ ‫ٱل‬‫و‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ى‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ٱلت‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ون‬ ‫د‬ ‫ج‬
‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِي‬‫ذ‬ ‫ٱل‬ ‫ى‬ ‫َّ‬ ‫﴿ٱلذِين يتبِعون ٱلرسول ٱلن ِب َّي ٱل ِ‬
‫م‬ ‫أ‬
‫َ‬ ‫َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُ ُّ َ ُ ُ َّ َ َٰ َ ُ َ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َٰٓ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ‬
‫بئِث َويَض ُع‬ ‫ت ويح ِرم علي ِهم ٱلخ‬ ‫وف وينهىهم ع ِن ٱلمنك ِر ويحِل لهم ٱلطيِب ِ‬ ‫يَأ ُم ُرهم بِٱل َم ۡع ُر ِ‬
‫ِي‬ ‫ور ٱلَّذ ٓ‬
‫ٱلن َ‬ ‫ص ُروهُ َو َّٱت َب ُعوا ْ ُّ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ بهِۦ َو َع َّز ُروهُ َونَ َ‬‫ت َعلَ ۡيه ۡ ۚۡم فَٱلَّذ َ‬ ‫َع ۡن ُه ۡم إ ۡص َر ُه ۡم َوٱل ۡ َأ ۡغ َل َٰ َل ٱلَّتي َكانَ ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬
‫أنزِل َم َع ُه ٓۥ أ ْو َٰٓلئِك ُه ُم ٱل ُمفل ُِحون ‪[﴾١٥٧‬األعراف‪]157 :‬‬

‫''کسانی که از) اين (فرستاده و پيامبر درس ناخوانده ى) هللا (پيروی می کنند‪،‬‬
‫)پيامبرى (که) همانا (نام) و نشانه های (نوشته شدۀ او را در نزد خود در تورات و‬
‫انجيل می يابند‪ )،‬كسى كه (آنان را به نيکی ها فرمان می دهد و از پليدى ها باز می‬
‫دارد‪ ،‬و پاکيزه ها را برايشان حالل می گرداند و پليدی ها را بر آنان حرام می کند‪ ،‬و‬
‫بار گران) تکاليف شرعی (را كه بر آنان) واجب (بوده‪ ،‬از) عهدۀ (آنان بر می دارد‪،‬‬
‫پس کسانی که به او ايمان آوردند و او را گرامی داشتند و به او ياری رساندند‪ ،‬و از‬
‫نوری که بر او نازل شده‪ ،‬پيروی نمودند‪ ،‬آنانند که رستگارند '' ]االعراف‪[157:‬‬

‫شريعت اسالم‪ ،‬ناسخ همه ى شريعت های پيشين است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ٱح ُ‬‫ب بٱلۡحَق ُم َصد ِٗقا ل َِما َبيۡ َن يَ َديۡهِ م َِن ٱلۡك َِتَٰب َو ُم َه ۡيم ًنا َعلَ ۡيهِ فَ ۡ‬ ‫ك ٱلۡك َِتَٰ َ‬ ‫ََ ََۡٓ َۡ َ‬
‫كم‬ ‫ِۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وأنزلنا إِلي‬
‫ٗ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ٱَّلل َولا تَتب ۡع أه َوا َء ُه ۡم َع َّما َجا َء َك م َِن ٱلحَق لِكل َج َعل َنا م ُ‬
‫ِنك ۡم ش ۡر َعة َوم ِۡن َه ٗ‬ ‫َ‬ ‫نز َل َّ ُ‬ ‫بَيۡ َن ُهم ب َمآ أَ َ‬
‫اجا ۚۡ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ِۚ‬ ‫ِ‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ِ‬

‫‪99‬‬
 ‫َ َّ‬ ‫َ ٓ َ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ٗ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ٓ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ ُ ٗ‬
‫ٱستبِقوا ٱلخ ۡي َر َٰتِ ِۚ إِلي ٱَّللِ‬ ‫ك ۡم أ َّمة َوَٰح َِدة َولَٰكِن ل َِي ۡبل َوك ۡم فِي ما ءاتىكمٰۖٓ ف‬ ‫ولو شاء ٱَّلل لجعل‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِيعا َف ُينَبئُ ُ‬
‫ك ۡم َجم ٗ‬
‫َم ۡرج ُع ُ‬
‫نت ۡم فِيهِ تخ َتل ِفون‪[﴾٤٨‬المائدة‪]48 :‬‬ ‫كم ب َما ك ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''و قرآن را به حق بر تو نازل کرديم‪ ،‬در حالی که تصديق کنندۀ کتاب هاى پيش از‬
‫آن است‪ ،‬و بر آنها شاهد و نگاهبان است‪ ،‬پس به آنچه هللا نازل نموده‪ ،‬در ميان آنان‬
‫حکم کن و از هوا و هوس های آنان به جای آنچه از حق به تو رسيده‪ ،‬پيروی نکن‪ ،‬ما‬
‫برای هر کدام از شما‪ ،‬شريعت و طريقه روشنی قرار داديم‪ ،‬و اگر هللا می خواست همۀ‬
‫شما را يک امت قرار می داد‪ ،‬اما) می خواهد (شما را با آنچه كه به خودتان بخشيده‬
‫است‪ ،‬بيازمايد‪ ،‬پس در نيکی ها بر يکديگر سبقت بگيريد‪ ،‬بازگشت همۀ شما به سوی‬
‫هللا است‪ ،‬آنگاه از آنچه كه در آن اختالف می ورزيديد‪ ،‬شما را باخبر می كند '' ]المائده ‪:‬‬
‫‪[48‬‬

‫قرآن کريم که شريعت را در خود گنجانيده است‪ ،‬مؤيد کتاب های الهی پيش از‬
‫خود‪ ،‬شاهد و گواه بر آنها‪ ،‬و نسخ كننده آنهاست‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫‪-27‬هللا سبحانه و تعالی دینی به جز دین اسلم را‬
‫نمی پذیرد‪ ،‬دینى که بواسطه پیامبرمان محمدا ‪-‬‬
‫صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬آمده است‪ ،‬و هر کس جز‬
‫اسلم دینا دیگرى را برگزیند‪،‬ا ازا اوا پذیرفته نخواهدا‬
‫شد‪.‬‬
‫هللا سبحانه و تعالی بعد از بعثت محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬دينی ديگر را جز‬
‫اسالم که توسط پيامبر) اسالم (محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬آمده است‪ ،‬نخواهد‬
‫پذيرفت و هر کس جز اسالم دين ديگرى را برگزيند‪ ،‬از او پذيرفته نخواهد شد ‪.‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ ۡ َ‬ ‫ََ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫خَٰ ِسر َ‬
‫ين‪[﴾٨٥‬آل عمران‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو َمن يَبۡ َتغِ غيۡ َر ٱل ِإ ۡسل َٰ ِم د ِٗينا فلن ُيق َبل م ِۡن ُه َو ُه َو فِي ٱٓأۡلخِرة ِ مِن ٱل‬
‫‪]85‬‬

‫''و هر کس که دينی غير از اسالم را بر گزيند‪ ،‬هرگز از او پذيرفته نخواهد شد‪ ،‬و‬
‫او در آخرت از زيانکاران است ''‪].‬آل عمران‪[85:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َ َّ ۡ ۡ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ‬ ‫﴿إ َّن ٱلد َ‬
‫ب إِلا ِم ۢن َب ۡع ِد َما َجا َء ُه ُم ٱلعِل ُم‬‫ِين عِند ٱَّللِ ٱل ِإسلَٰمَۗ وما ٱختلف ٱلذِين أوتوا ٱلكِتَٰ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ‬ ‫ۡ َۡ‬
‫اب‪[﴾١٩‬آل عمران‪]19 :‬‬ ‫َ‬ ‫َبغ َيۢا بَين ُه ۡمَۗ َو َمن يَكف ۡر أَـِبي َٰ ِ‬
‫ت ٱَّللِ فإِن ٱَّلل س ِريع ٱلحِس ِ‬

‫''همانا دين) حق (در نزد هللا اسالم است‪ ،‬و كسانى كه كتاب) آسمانى (به آنان داده‬
‫شد‪ ،‬با يكديگر به اختالف برنخاستند‪ ،‬مگر پس از آنكه علم و آگاهى حاصل كردند) و‬
‫حجت بر آنان تمام شد (و آن) اختالف و تفرقه اى كه در ميانشان بود (نتيجه سرکشی و‬
‫حسدى بود كه در بين آنان وجود داشت‪ ،‬و هر كسى كه به آيات هللا کفر ورزد‪ )،‬آگاه‬
‫باشد که (هللا در حسابرسی سريع است '' ]آل عمران‪[19:‬‬

‫‪101‬‬
 ‫و اين اسالم همان دين ابراهيم خليل ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬است‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫ُّ ۡ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ََ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫﴿ َو َمن يَ ۡر َغ ُ‬
‫ٱلدن َيا ٰۖٓ َوِإن ُهۥ فِي‬ ‫ٱص َطف ۡي َنَٰ ُه فِي‬ ‫ب َعن مِلةِ إِبۡ َرَٰهِـ َۧم إِلا َمن َسف َِه نف َس ُه ۚۡۥ َولق ِد‬
‫ح َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ين‪[﴾١٣٠‬البقرة‪]130 :‬‬ ‫ٱٓأۡلخ َِرة ِ ل ِم َن ٱلصَٰل ِ ِ‬

‫''چه کسی از آيين ابراهيم روی گردان خواهد شد؟ !جز کسی که خود را به نادانی و‬
‫سبکسری افکند‪ ،‬و همانا ما او را در دنيا برگزيديم‪ ،‬و قطعا ا او در آخرت از شايستگان‬
‫خواهد بود ''‪].‬البقره‪[130:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َّ َ َ َّ َ ۡ َ َ َ ٗ َ َّ‬
‫ٱتخَ َذ َّ ُ‬ ‫ُۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ٱَّلل‬ ‫﴿ َو َم ۡن أ ۡح َس ُن د ِٗينا م َِّم ۡن أ ۡسل َم َو ۡج َه ُهۥ َِّللِ َو ُه َو محسِن وٱتبع مِلة إِبرَٰهِيم حنِيفا َۗ و‬
‫َۡ َ َ ٗ‬
‫ِيم خل ِيلا‪[﴾١٢٥‬النساء‪]125 :‬‬ ‫إِبرَٰه‬

‫''و چه کسی نيک آيين تر از کسی است که خود را تسليم هللا كرده و نيكوكار باشد‪،‬‬
‫و از آيين راستين‪ )،‬پاک و مخلصانه (ابراهيم پيروى نمايد؟ و هللا ابراهيم را به دوستى‬
‫خود برگزيدند''] النساء‪[125:‬‬

‫''هللا متعال نيز به پيامبرش محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬امر نموده که بگويد‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ٗ‬ ‫﴿قُ ۡل إنَّني َه َدىَٰني َرب ٓي إل َ َٰي صِ َر َٰ ٖط ُّم ۡس َتقِيم د ِٗينا ق َِي ٗما مِلَّ َة إبۡ َرَٰه َ‬
‫ِيم َحنِيفا ۚۡ َو َما كان م َِن‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِين‪[﴾١٦١‬األنعام‪]161 :‬‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡشرك َ‬
‫ِ‬

‫(اى پيامبر( بگو ‪:‬بی ترديد‪ ،‬پروردگارم مرا به راه راست رهنمود کرده است‪ ،‬و آن‬
‫دين راست‪ ،‬پايدار و آيين ابراهيم است که حقگرا بود‪ ،‬و هرگز در زمرۀ مشرکان نبود ''‬
‫]االنعام‪[161:‬‬

‫‪102‬‬
 ‫‪-28‬قرآن کریم‪ ،‬کتابی است که هللا متعال آن را به‬
‫پیامبرش محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬وحی کرده‬
‫و کلم پروردگار جهانیان است‪،‬ا کتابیا که هللا به‬
‫واسطها آن انسان ها و جنیان را به مبارزه طلبیده تا‬
‫همانند آنا یا سورها ای مانند یکی از سوره هایش‬
‫بیاورند‪،‬ا و هنوز این مبارزها طلبی تاکنون ادامه‬
‫دارد‪ ،‬قرآن کریم بها پرسش های مهمی پاسخ می‬
‫دهد که میلیونا ها انسان را بها حیرتا وا داشته‬
‫است‪ ،‬قرآن عظیم تاکنون بها همانا شکلی که به‬
‫زبان عربی نازل شده باقی مانده و حرفی از آن کم‬
‫نشده است و قرآن چاپ شده و) در جهان (منتشر‬
‫مى باشد‪ ،‬این کتابا بزرگ یا ترجمها معانی آن‬
‫شایستها مطالعه است‪ ،‬چنانكه سنت پیامبرمان محمد‬
‫‪-‬صلی هللا علیها وا سلم ‪ -‬و آموزده ها و زندگى نامه‬
‫ى ایشان محفوظ است‪ ،‬و توسط سلسله ای از‬
‫راویانا موردا اعتماد نقلا شدها وا بها زبان عربی چاپا‬
‫شده و در دسترسا مى باشد‪ ،‬و بها بسیاری از زبان‬
‫های دنیا ترجمه شده است‪ ،‬قرآن کریم و سنت‬
‫‪103‬‬
 ‫پیامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬تنها منابع احکام‬
‫اسلمى و تشریعات آن است؛ چراکها اسلم از رفتارا‬
‫افراد منتسب به آنا گرفته نمى شود‪ ،‬بلکه از وحی‬
‫الهی كه عبارت ازا ‪:‬قرآن عظیم و سنت نبوی است‪،‬‬
‫گرفته می شود‪.‬‬
‫قرآن کريم کتابی است که هللا متعال آن را به رسول عربى) از قبيله قريش (محمد ‪-‬‬
‫صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬و به زبان عربی وحى کرده و کالم پروردگار جهانيان است‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ َ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫وح ٱل ۡ َأم ُ‬
‫ِين‪ ١٩٣‬عَل َٰى قلبِك ل َِتكون م َِن‬ ‫يل َرب ٱلۡ َعَٰلَم َ‬
‫ين‪ ١٩٢‬نَ َز َل بهِ ُّ‬
‫ٱلر ُ‬ ‫َ َّ ُ َ َ ُ‬
‫نز‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿وِإنهۥ لت ِ‬
‫ين‪[﴾١٩٥‬الشعراء‪]195-192 :‬‬ ‫ٱل ۡ ُمنذِر َ‬
‫ين‪ ١٩٤‬بل َِس َ َ ُّ‬
‫ان عرب ِ ٖي مبِ ٖ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬

‫''و همانا) اين (قرآن فروفرستادۀ پروردگار جهانيان است )‪( (192‬جبرئيل(روح‬
‫االمين آن را فرود آورده است )‪ (193‬بر قلب تو (نازل شده) تا بيم دهنده باشی )‪(194‬‬
‫(و) به زبان عربی روشن و واضح (نازل شده است)‪ ]''.‬الشعراء‪[192-195‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ان مِن ل َّ ُد ۡن َحك َ‬

‫َ َّ َ َ ُ َ َّ ۡ ُ ۡ َ َ‬
‫ِيم‪[﴾٦‬النمل‪]6 :‬‬
‫ِيم عل ٍ‬
‫ٍ‬ ‫﴿وِإنك لتلقى ٱلقرء‬

‫''و تو) ای پيامبر (همانا قرآن را از پيشگاه) پروردگار (حکيم دانا دريافت می‬
‫دارى ''‪].‬النمل‪[6:‬‬

‫اين قرآن نازل شده از سوی هللا متعال‪ ،‬و تصديق کننده کتاب های اللهى پيش از‬
‫خود است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪104‬‬
 ‫ََۡ ََ ۡ ََۡ َ‬ ‫َ ۡ َ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫ََ َ َ َ َ ُۡ َۡ ُ َ‬
‫ون ٱَّللِ َولَٰكِن تصدِيق ٱلذِي بين يديهِ وتف ِ‬
‫صيل‬ ‫ُ‬ ‫ان أن ُي ۡفتَ َر َٰ‬
‫ى مِن د ِ‬ ‫﴿وما كان هَٰذا ٱلقرء‬
‫ين‪[﴾٣٧‬يونس‪]37 :‬‬ ‫ب فِيهِ مِن َّرب ٱلۡ َعَٰلَم َ‬
‫ِ‬ ‫ٱلۡك َِتَٰب لَا َر ۡي َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''و) سزاوار ( نيست اين قرآن‪ ،‬به دروغ) بدون وحی الهی (به هللا نسبت داده شود؛‬
‫بلکه تصديق کننده كتاب هاى آسمانى است که پيش از آن) نازل شده (است‪ ،‬و بيانگر‬
‫)آن (کتاب هاست‪ ،‬و شکی در آن نيست‪ ،‬و از) جانب (پروردگار جهانيان فرستاده شده‬
‫است ''‪].‬يونس‪[37:‬‬

‫قرآن کريم درباره بسياری از مسائلی که يهوديان و نصرانيان درباره اش در دين‬

‫خود دچار اختالف شده اند‪ ،‬حقيقت آنها را بيان کرده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫َۡ ُ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ َ ُ‬

‫﴿إِن هَٰذا ٱلق ۡر َءان َيق ُّص عَل َٰى بَنِ ٓي إ ِ ۡس َرَٰٓءِيل أكث َر ٱلذِي ُه ۡم فِيهِ يخ َتلِفون ‪[﴾٧٦‬النمل‪]76 :‬‬

‫''بی گمان‪ ،‬اين قرآن) حقيقت (بيشتر آنچه را كه بنی اسرائيل درباره اش اختالف‬
‫دارند‪ ،‬برايشان بيان می دارد '' ]النمل‪[76:‬‬

‫قرآن کريم متضمن ادله و براهينی است که حجت را درباره حقايق مربوط به‬
‫شناخت هللا‪ ،‬دين و پاداش و جزايش بر همه مردم تمام نموده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َّ َ‬ ‫ُ َ َّ َّ‬ ‫َ َ ُۡ ۡ َ‬ ‫َََ ۡ َ‬
‫ض َر ۡب َنا ل َّ‬
‫ان مِن ك ِل َمث ٖل ل َعل ُه ۡم َي َتذك ُرون‪[﴾٢٧‬الزمر‪]27 :‬‬
‫اس فِي هَٰذا ٱلقرء ِ‬
‫ِلن ِ‬ ‫﴿ولقد‬

‫''همانا ما در اين قرآن‪ ،‬هرگونه َمثلى را براى مردم آورده ايم تا اينكه پند و اندرز‬
‫گيرند '' ]الزمر‪[27:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ى ل ِلۡ ُم ۡسلِم َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ‬
‫ك ٱلۡك َِتَٰ َ‬
‫ب ت ِۡب َيَٰ ٗنا ل ِكُل َش ۡي ٖء َو ُه ٗدى َو َر ۡحمَ ٗة َوبُ ۡش َر َٰ‬
‫ين‪[﴾٨٩‬النحل‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿… ونزلنا علي‬
‫‪]89‬‬

‫''و ما) اين (کتاب را بر تو نازل كرديم که بيان کننده همه چيز‪ ،‬و هدايت و رحمت‬
‫و بشارت برای مسلمانان است ''‪].‬النحل‪[89‬‬

‫‪105‬‬
 ‫و قرآن کريم به بسيارى از پرسش های مهم پاسخ می گويد که باعث شگفتی ميليون‬
‫ها انسان شده اند‪ ،‬قرآن کريم بيان می دارد که چگونه هللا آسمان ها و زمين را آفريده‬
‫است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ ٓ ُ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ َ َ َ ۡٗ َ َ ۡ‬ ‫ك َف ُر ٓوا ْ أَ َّن َّ َ‬
‫َ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ‬
‫ت َوٱلأۡرض كان َتا َرتقا فف َتق َنَٰ ُه َما ٰۖٓ َو َج َعل َنا م َِن ٱل َما ِء كل‬
‫ٱلسمَٰ َو َٰ ِ‬ ‫﴿أولم ير ٱلذِين‬
‫َ‬ ‫َََ ۡ‬ ‫َ‬
‫ش ۡي ٍء َح ٍ ۚۡي أفلا يُؤم ُِنون‪[﴾٣٠‬األنبياء‪]30 :‬‬

‫''آيا کسانی که کافر شدند‪ ،‬نديدند که) در ابتداى خلقت (آسمان ها و زمين‪ ،‬به‬
‫همديگر پيوسته بودند‪ ،‬سپس آنها را از يکديگر جدا ساختيم‪ ،‬و هر چيز زنده ای را از‬
‫آب پديد آورده ايم؟ !آيا ايمان نمی آورند؟ ‪] '' !.‬االنبياء‪[ 30:‬‬

‫و چگونه هللا متعال انسان را آفريده است‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫ُّ َ ُ‬
‫اب ث َّم مِن ن ۡطف ٖة ث َّم م ِۡن‬
‫َُ ُ‬ ‫نت ۡم في َر ۡيب م َِن ٱل ۡ َب ۡع َ َّ َ َ ۡ َ ُ‬ ‫اس إن ُك ُ‬ ‫ي َأ ُّي َها َّ‬
‫ٱلن ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫ث فإِنا خلقنَٰكم مِن تر ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َ ۡ َ ِ َ َ َ ٓ َ َ َ ُّ ٗ‬ ‫ُّ ۡ َ ُّ َ َّ َ َ َ ۡ ُ َ َّ َ ُ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ََ ُ‬
‫ام ما نشا ُء إِل َٰٓي أج ٖل م َسمى‬ ‫ك ۡ ۚۡم َونق ُِّر فِي ٱلأرح‬ ‫َعلقةٖ ث َّم مِن مضغةٖ مخلقةٖ وغي ِر مخلقةٖ ل ِنبيِن ل‬
‫ُّ َ َ َ ۡ‬ ‫ِنكم َّمن ُي َت َوف َّ َٰي َوم ُ‬
‫ك ۡم َوم ُ‬ ‫ۡ ُ ُ ْ َ ُ َّ ُ‬ ‫ۡٗ ُ‬ ‫ُ ُۡ ُ ُ‬
‫ِنكم َّمن يُ َرد إِل َٰٓي أ ۡرذ ِل ٱل ُع ُم ِر‬ ‫ث َّم نخ ِرجك ۡم طِفلا ث َّم ل َِتبلغ ٓوا أشد ٰۖٓ‬
‫ۡ َ َ َ َ ٗ َ َٓ َ َ َۡ َ َۡ َ َۡ ٓ َ ۡ‬
‫ٱهتَ َّز ۡت َو َربَ ۡ‬ ‫ۡ َ ٗ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ت‬ ‫ل ِك ۡيلا َي ۡعل َم ِم ۢن َب ۡع ِد عِل ٖم ش ۡيـا ۚۡ َوت َرى ٱلأۡرض هامِدة فإِذا أنزلنا عليها ٱلماء‬
‫يج ‪[﴾٥‬الحج‪]5 :‬‬ ‫ه‬‫ت مِن ُكل َز ۡوِۭج بَ‬ ‫َوأَ َ‬
‫ۢنب َت ۡ‬
‫ِ ٖ‬ ‫ِ‬

‫''ای مردم !اگر در باره بر انگيخته شدن) دوباره مردگان (در شک هستيد‪ ،‬پس) به‬
‫اين نکته دقت کنيد (‪:‬همانا ما شما را از خاک آفريديم‪ ،‬سپس از نطفه‪ ،‬و بعد از خون‬
‫بسته شده‪ ،‬سپس از پاره گوشتی شکل يافته و شکل نيافته‪ ،‬تا) قدرت و حکمت خود را (‬
‫برای شما آشکار سازيم‪ ،‬و هر چه را که بخواهيم تا زمانی معين در رحم) مادران (نگه‬
‫می داريم‪ ،‬آنگاه شما را به صورت طفل بيرون می آوريم‪ ،‬تا اينكه به حد رشد) و بلوغ (‬
‫خود برسيد‪ ،‬و برخى از شما می ميرند‪ ،‬و برخى ديگر از شما) آنقدر عمر می کند که (‬
‫به نهايت پيری و فرسودگى می رسند‪ ،‬تا آنکه پس از علم و دانش‪ ،‬چيزی از آن به ياد‬
‫نداشته باشند‪ ،‬و) به مثال ديگر توجه کنيد( ‪ :‬زمين را خشکيده می بينی‪ ،‬پس هنگامی که‬
‫آب) باران (بر آن فرو مى فرستيم‪ ،‬به حرکت در مى آيد‪ ،‬و رشد مى کند‪ ،‬و از هر نوع‬
‫گياه زيبا) و خرم (رويش مى) كند( '' ]الحج‪[5:‬‬

‫‪106‬‬
 ‫و سرنوشت انسان چيست؟ و پاداش نيکوکار و بدکار پس از اين دنيا چه خواهد شد؟‬
‫ادله اين مسئله را در بخش شماره )‪ (20‬بيان کرديم‪ ،‬و اينكه اين هستی تصادفى به‬
‫وجود آمده؟ يا برای يک هدف ارزشمند پديد آمده است؟ ‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ۡ َ َ ۡ َ َ َٰٓ َ َ ُ َ‬ ‫ۡرض َو َما َخلَ َق َّ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ‬
‫كون‬ ‫ٱَّلل مِن شي ٖء وأن عسي أن ي‬ ‫ٱلس َمَٰ َوَٰتِ َوٱلأ ِ‬
‫وت َّ‬ ‫﴿أ َول ۡم يَنظ ُروا فِي َملك ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِيث َب ۡع َدهُۥ يُؤم ُِنون‪[﴾١٨٥‬األعراف‪]185 :‬‬ ‫َ ََۡ َ َ َ ُُ ۡ َ َ َ‬
‫ق ِد ٱقترب أجلهمٰۖٓ فبِأ ِي حد ِۭ‬

‫''آيا در ُملک) گسترده‪ ،‬عظيم و شگفت انگيز (آسمان ها و زمين و آنچه را كه هللا‬
‫آفريده‪ ،‬نمی نگرند؟ و) آيا فکر نمی کنند (شايد اجلشان نزديک شده باشد؟ پس بعد از‬
‫اين) قرآن (به کدام سخن ايمان می آورند؟ '' ]االعراف‪[185:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َ َ ٗ َ َ َّ ُ َ َ ُ‬
‫ك ۡم إِل ۡي َنا لا ت ۡر َج ُعون ‪[﴾١١٥‬المؤمنون‪]115 :‬‬‫﴿أفحسِبتم أنما خلقنكم عبثا وأن‬

‫''آيا پنداشته ايد که ما شما را بيهوده آفريده ايم‪ ،‬و همانا شما به سوی ما بازگردانده‬
‫نمی شويد؟ ''‪].‬المؤمنون‪[115:‬‬

‫قرآن بزرگ‪ ،‬تا امروز به همان زبانی که با آن نازل شد محفوظ است‪ ،‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َّ َ ۡ َ ۡ‬
‫حَٰفِظون ‪[﴾٩‬الحجر‪]9 :‬‬ ‫﴿إِنا نح ُن ن َّزل َنا ٱلذِكر وِإنا لهۥ ل‬

‫''همانا ما قرآن را نازل کرديم و همانا ما پاسدار آن هستيم '' ]الحجر‪[9:‬‬

‫حرفی از آن کم نشده و محال است که در آن تناقض يا نقص يا تبديلی رخ دهد‪ ،‬هللا‬

‫متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ٱخت َِل َٰ ٗفا َكث ٗ‬

‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ‬
‫ِيرا‪[﴾٨٢‬النساء‪:‬‬ ‫ان َول ۡو كان م ِۡن عِن ِد غيۡ ِر ٱَّللِ ل َو َج ُدوا فِيهِ‬
‫﴿أفلا يتدبرون ٱلقرء ۚۡ‬
‫‪]82‬‬

‫‪107‬‬
‫''آيا در قرآن نمی انديشند؟ و اگر از سوی غير هللا بود‪ ،‬قطعا ا اختالف) و تناقض (‬
‫بسياری در آن می يافتند '' ]النساء‪[82:‬‬

‫قرآن چاپ شده و منتشر مى باشد‪ ،‬و کتابی عظيم و معجزه است که شايسته ى‬
‫خواندن يا گوش سپردن به آن يا خواندن ترجمه معانی آن است‪ ،‬همچنين سنت پيامبرمان‬
‫محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬و تعاليم و سيرت ايشان محفوظ و توسط سلسله ای از‬
‫راويان مورد اعتماد نقل شده است‪ ،‬و سنت ايشان به زبان عربى چاپ شده‪ ،‬زبانى كه‬
‫رسول هللا ‪ -‬صلى هللا علیه و سلم ‪ -‬با آن سخن گفته اند‪ ،‬و با بسيارى از زبان هاى‬
‫جهان ترجمه شده است‪ ،‬و قرآن کريم و سنت رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬تنها‬
‫منابع احکام اسالمى و تشريعات آن است‪ ،‬اسالم از رفتارهای منتسبان به اين دين گرفته‬
‫نمی شود بلکه از وحی معصوم الهی يعنی قرآن عظيم و سنت نبوی برگرفته می شود‪،‬‬
‫چنانكه هللا متعال در درباره قرآن می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ ۡ‬ ‫َّ َّ َ َ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ك َف ُروا ْ بٱلذ ِۡكر ل َ َّما َجآ َء ُه ۡمٰۖٓ َوِإنَّ ُهۥ لَك َِتَٰ ٌ‬
‫ب َع ِزيز‪ ٤١‬لا يَأتِيهِ ٱل َبَٰ ِطل ِم ۢن َبي ِن‬ ‫﴿إِن ٱلذِين‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ََۡ ََ ۡ َ ۡ‬
‫ِيم حمِي ٖد‪[﴾٤٢‬فصلت‪]42-41 :‬‬ ‫نزيل مِن حك ٍ‬ ‫يديهِ ولا مِن خلفِهِٰۖٓۦ ت ِ‬

‫''بى گمان کسانی که به قرآن در هنگام رسيدن) و ابالغ (به آنان كفر ورزيدند‪ )،‬بر‬
‫ما پوشيده نيستند (و همانا آن کتابی ارجمند است )‪ (41‬و هيچگونه باطلى) از هيچ جهت‬
‫و نظرى (نه از پيش رو آن و نه از پشت سر آن‪ ،‬بدو راه نمى يابد‪ )،‬چونكه )(از سوی‬
‫)هللا (حکيم ستوده نازل شده است '' ]فصلت‪[41-42:‬‬

‫و هللا متعال درباره سنت نبوی و اينكه وحی الهى است‪ ،‬می فرمايد ‪:‬‬
‫ٱَّلل َشد ُ‬ ‫ٱنت ُه ۚۡوا ْ َو َّٱت ُقوا ْ َّ َ‬
‫ٱَّللٰۖٓ إ َّن َّ َ‬ ‫ك ۡم َع ۡن ُه فَ َ‬ ‫َ َ ٓ َ َ َٰ ُ ُ َّ ُ ُ َ ُ‬
‫خ ُذوهُ َو َما َن َهى َٰ ُ‬
‫ِيد‬ ‫ِ‬ ‫﴿… وما ءاتىكم ٱلرسول ف‬
‫ۡ َ‬
‫اب ‪[﴾٧‬الحشر‪]7 :‬‬
‫ٱلعِق ِ‬

‫''و هرآنچه که پيامبر) از احكام و تشريعات (براى شما آورده است‪ ،‬بگيريد) و‬
‫اجراء كنيد (و از هرآنچه که شما را بازداشته است‪ ،‬دست بکشيد ) و ترک كنيد (و از‬
‫هللا بترسيد‪ ،‬که همانا هللا عقوبت سختى دارد'' ]الحشر‪[7:‬‬

‫‪108‬‬
 ‫‪-29‬و اسلم به نیکی کردن به پدر وا مادر دستورا‬
‫مى دهد‪ ،‬حتی اگرا هم مسلمان نباشند‪ ،‬و بها نیكى‬
‫كردن بها فرزندانا نیز توصیه می کند‪.‬‬
‫اسالم به نيکی در حق والدين دستور مى دهد‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َ ُّ َ َ َّ‬
‫ِند َك ٱلكِبَ َر أ َح ُد ُه َما أ ۡو‬
‫َُ‬ ‫ك ألا َت ۡع ُب ُد ٓوا ْ إِل ٓا إِيَّاهُ َوب ِٱلۡ َوَٰل َِديۡن إ ِ ۡح َ َٰ‬
‫س ًنا ۚۡ إ ِ َّما َي ۡبلغ َّن ع‬ ‫﴿۞ وقض َٰي رب‬
‫ِ‬
‫يما‪[﴾٢٣‬اإلسراء‪]23 :‬‬ ‫اه َما فَلَا َت ُقل ل َّ ُه َمآ أُف َولَا َت ۡن َه ۡر ُه َما َو ُقل ل َّ ُه َما قَ ۡولٗا َكر ٗ‬
‫ك ِل َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ٖ‬

‫''و پروردگارت چنين فرمان داده است که ‪:‬جز او را عبادت نکنيد و به پدر و مادر‬
‫نيکی کنيد‪ ،‬هر گاه يکی از آن دو يا هر دوی آنان در نزد تو به سن پيری رسيدند‪ ،‬حتی‬
‫کمترين اهانتی كه) كلمه (اف است به ايشان نگو‪ ،‬و بر سرشان فرياد نزن‪ ،‬و با آنان با‬
‫نيكى) و محترمانه (سخن بگو '' ]االسراء‪[23:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ ُ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َََ ُ‬ ‫ۡ‬
‫امي ِن أ ِن ٱشك ۡر لِي‬ ‫﴿ َو َو َّص ۡي َنا ٱل ِإ َ َٰ‬
‫نس َن ب ِ َوَٰل َِديۡهِ حمل ۡت ُه أ ُّم ُهۥ َوه ًنا عَل َٰى َوه ٖن َوفِصَٰل ُهۥ فِي ع‬
‫َ ۡ َ َ ۡ‬
‫ير‪[﴾١٤‬لقمان‪]14 :‬‬ ‫ص ُ‬ ‫َول ِوَٰل َِديك إِل َّي ٱل َم ِ‬

‫''ما انسان را) براى نيکوكارى (به پدر و مادرش سفارش کرده ايم) زيرا (مادرش‬
‫او را با ناتوانی پى در پى) دوران باردارى (حمل كرده است‪ ،‬و) دوران شيرخوارگی‬
‫و (بازگرفتن او دو سال مى باشد‪ )،‬و به او سفارش كرديم (که ‪:‬شکرگزار من و پدر و‬
‫مادرت باش) و بدان که (بازگشت) همكان (به سوی من است '' ]لقمان‪[14:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ُ ََُ َ‬ ‫ُ ٗ َُۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ ٗ‬ ‫َََ ُ‬ ‫ۡ‬
‫نس َن ب ِ َوَٰل َِديۡهِ إ ِ ۡح َ َٰ‬
‫س ًنا ٰۖٓ حمل ۡت ُه أ ُّم ُهۥ ك ۡرها َو َوض َع ۡت ُه ك ۡرها ٰۖٓ َوحمل ُهۥ َوفِصَٰل ُهۥ ثلَٰثون‬ ‫﴿ َو َو َّص ۡي َنا ٱل ِإ َ َٰ‬
‫َ ۡ ً َ َّ َٰٓ َ َ َ َ َ ُ َّ ُ َ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ ٗ َ َ َ َ ۡ ۡ ٓ َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ َ َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫ت عَل َّى‬ ‫ب أو ِزعنِي أن أشكر ن ِعمتكٱلتِي أنعم‬ ‫شهراۚۡ حتي إِذا بلغ أشدهۥ وبلغ أربعِين سنة قال ر ِ‬

‫‪109‬‬
 ‫ُۡ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬
‫ت إِل ۡيك َوِإنِي م َِن‬‫َوعَل َٰى َوَٰل َِد َّي َوأن أع َمل صَٰل ِٗحا ت ۡرضى َٰ ُه َوأ ۡصل ِۡح لِي فِي ذرِ َّيتِ ٓيِۖ إِنِي تب‬
‫ين‪[﴾١٥‬األحقاف‪]15 :‬‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫ِ‬

‫''ما به انسان سفارش كرديم كه به پدر و مادرش نيكى كند‪ )،‬به ويژه (مادرش كه او‬
‫را با دشوارى) در دوران باردارى (حمل مى كند‪ ،‬و او را با دشوارى) در وقت‬
‫زايمان (وضع حمل می كند‪ ،‬و) دوران (باردارى و شيرخوارگی او سى ماه طول مى‬
‫كشد‪ )،‬آنگاه دوران پرورش كودكانه و جوانانه او به پايان مى رسد (تا) اينكه (به حد‬
‫)كمال جسدى و (رشد) عقالنى (مى رسد‪ )،‬و زمانى كه (به سن چهل سالگى رسيد‪ ،‬می‬
‫گويد ‪:‬پروردگارا‪ ،‬به من توفيق عطا فرما تا شکر نعمتی را كه به من و پدر و مادرم‬
‫ارزانى داشته اى‪ ،‬به جای آورم و كار شايسته اى انجام دهم كه آن را مى پسندى‪ ،‬و‬
‫فرزندان من را نيكوكار گردان‪ ،‬همانا توبه كرده ام و به سوى تو بازگشته ام‪ ،‬و همانا‬
‫من از زمره مسلمانان هستم '' ]االحقاف‪[15:‬‬

‫و ابوهريره ‪ -‬رضی هللا عنه ‪ -‬روايت كرده است که مردی نزد رسول هللا ‪ -‬صلی‬
‫هللا علیه و سلم ‪ -‬آمد‪ ،‬و گفت ‪:‬ای رسول هللا‪ ،‬چه کسی اوالتر به نيک رفتارى و‬
‫همصحبتى من است؟ فرمود" ‪:‬مادرت"‪ ،‬گفت ‪:‬سپس چه كس ديگرى؟ فرمود" ‪:‬سپس‬
‫مادرت"‪ ،‬گفت ‪:‬سپس چه كس ديگرى؟ فرمود" ‪:‬سپس مادرت"‪ ،‬گفت ‪:‬سپس چه کسی؟‬
‫فرمود" ‪:‬سپس پدرت ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪.‬‬

‫و اين توصيه براى همه پدر و مادرهاست‪ ،‬خواه مسلمان باشند يا نباشند ‪.‬اسماء دختر‬
‫ابوبکر ‪ -‬رضى هللا عنهما ‪ -‬روايت كرده است که گفت" ‪:‬در مدتی که ميان پيامبر ‪ -‬صلی‬
‫هللا علیه و سلم ‪ -‬و قريش عهد و پيمان صلح بود‪ ،‬مادرم که هنوز مشرک بود به همراه‬
‫فرزندش( به مدينه )آمد‪ ،‬پس از پيامبر ‪ -‬صلیا هللا علیه وا سلم ‪ -‬پرسيدم ‪:‬مادرم آمده و‬
‫رغبت( ديدن من را )دارد‪ ،‬آيا صله رحم را با او بجاى آورم؟ فرمود‪:‬بله‪ ،‬صله رحم را با‬
‫او بجاى بياور ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‬

‫‪.‬بلکه‪ ،‬اگر پدر و مادر تالش کنند تا فرزندشان را از اسالم به سوى کفر‬
‫برگردانند‪ - ،‬حتى با اين حال ‪ -‬اسالم امر می کند که فرزند از آنان اطاعت نکند و‬
‫مؤمن باقى بماند‪ ،‬و در حقشان نيکی کند‪ ،‬و با نيک رفتارى با آنان همصحبتى كند‪ ،‬هللا‬
‫تعالی می فرمايد ‪:‬‬

‫‪110‬‬
 ‫ۡ‬ ‫ۡ ََ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰ َ َ َ َ َ ُ ۡ‬
‫اك عَل َٰٓى أن تش ِر َك بِي َما ليۡ َس لك بِهِۦ عِلم فلا ت ِط ۡع ُه َما ٰۖٓ َو َصاح ِۡب ُه َما فِي ٱ ُّلدن َيا‬ ‫﴿ َوِإن جهد‬
‫َ ۡ ُ ٗ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ُ َّ َ َّ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ُ َ ُ ُ َ ُ ُ َ ُ َ‬
‫نت ۡم ت ۡع َملون‪[﴾١٥‬لقمان‪:‬‬ ‫جعكم فأنبِئكم بِما ك‬ ‫معروفا ٰۖٓ وٱتبِع سبِيل من أناب إِلي ۚۡ ثم إِلي مر ِ‬
‫‪]15‬‬

‫''و اگر آن دو) مشرک باشند و (تالش کنند تو چيزی را شريک و انباز من قرار‬
‫دهی که در مورد آن دانشی نداری‪ ،‬پس از آن دو اطاعت نکن‪ ،‬و در دنيا با آنان به‬
‫شايستگی و نيکويی رفتار کن‪ ،‬و از راه کسی پيروی کن که) توبه كنان (به سوی من‬
‫بازگشته است‪ ،‬آنگاه بازگشتتان به سوی من است‪ ،‬و شما را از آنچه كه انجام می داديد‬
‫آگاه می سازم '' ]لقمان‪[15:‬‬

‫اسالم‪ ،‬مسلمان را از نيکی کردن به خويشاوندان يا غير خويشاوندان مشرک باز‬

‫نمی دارد‪ ،‬مادامی که آنان با اسالم در ستيز نيستند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫وكم مِن د َِيَٰر ُك ۡم أَن َتبَ ُّر ُ‬
‫ََۡ ُۡ ُ ُ‬ ‫َّ َ ۡ َ َٰ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َٰ ُ ُ ۡ‬
‫وه ۡم‬ ‫ِ‬ ‫ِين ولم يخرِج‬
‫﴿لا ينهىكم ٱَّلل ع ِن ٱلذِين لم يقتِلوكم فِي ٱلد ِ‬
‫سط َ‬ ‫َ ُ ۡ ُ ٓ ْ َ ۡ ۡ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ۡ‬
‫ين‪[﴾٨‬الممتحنة‪]8 :‬‬ ‫ِب ٱل ُمق ِ ِ‬ ‫وتقسِطوا إِلي ِه ۚۡم إِن ٱَّلل يح‬

‫''هللا شما را از نيکی كردن و رعايت نمودن عدالت نسبت به کسانی که در) امر (‬
‫دين‪ ،‬با شما نجنگيده اند و شما را از ديارتان بيرون نکرده اند‪ ،‬نهی نمی کند‪ ،‬بی گمان‪،‬‬
‫هللا عدالت پيشگان را دوست دارد '' ]الممتحنه ‪[8:‬‬

‫اسالم دستور داده که به فرزندان سفارش كنيم‪ ،‬و مهم ترين چيزی که اسالم درباره‬
‫فرزند به پدر توصيه می کند‪ ،‬آموزش حقوق پروردگارشان بر آنان است؛ چنانكه پيامبر‬
‫‪-‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬به پسرعمويش عبدهللا بن عباس ‪ -‬رضی هللا عنهما ‪ -‬فرمود ‪:‬‬
‫"ای پسر يا ای پسرک‪ ،‬آيا سخنانی را به تو آموزش دهم که هللا به وسيله آنها به تو سود‬
‫رساند؟ گفتم ‪:‬آری‪ ،‬فرمود ‪(:‬اوامر و نواهى) هللا را حفظ کن تا تو را محفوظ بدارد‪( ،‬اوامر‬
‫و نواهى) هللا را حفظ کن‪ ،‬او را (براى حفظ نمودنت) در جلوى خود خواهی يافت‪ ،‬در‬
‫وقت خوشى ها او را يادكن تا در وقت سختی ها تو را يادكند‪ ،‬و اگر خواسته ای دارى پس‬
‫از هللا درخواست كن‪ ،‬و اگر ياری جستى از هللا ياری بخواه ‪".‬امام احمد آن را روايت‬
‫كرده‪. (4/287).‬‬

‫‪111‬‬
 ‫و هللا متعال والدين را امر نموده تا آنچه را كه در امور دين و دنيا به سود‬
‫فرزندانشان باشد‪ ،‬به آنان آموزش دهند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ ٗ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ َٰٓ َ ٌ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ٓ ْ َ ُ َ ُ َ ۡ‬
‫لئِكة‬ ‫ك ۡم َوأهل ِيكم نارا وقودها ٱلناس وٱلحِجارة عليها م‬ ‫﴿يأيها ٱلذِين ءامنوا قوا أنفس‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ َ َّ َ ٓ َ‬ ‫َ‬
‫َّلل َما أ َم َر ُه ۡم َويَف َعلون َما يُؤ َم ُرون‪[﴾٦‬التحريم‪]6 :‬‬‫غِلاظ شِداد لا يعصون ٱ‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬خودتان و خانواده تان را از آتشی که ماده ى شعله‬
‫وركننده آن مردم و سنگ هاست‪ ،‬محفوظ داريد‪( ،‬آتشی که) فرشتگان خشن و سخت گير‬
‫بر آن‪( ،‬گمارده شده اند) که هرگز از هللا در (مورد) آنچه به آنان فرمان داده است‪،‬‬
‫نافرمانی نمی کنند‪ ،‬و هرچه فرمان می يابند‪ ،‬انجام می دهند'' ] التحريم‪[6:‬‬

‫علی ‪ -‬رضی هللا عنه ‪ -‬درباره اين سخن هللا متعال که ‪}:‬ای کسانی که ايمان آورده‬
‫ايد‪ ،‬خودتان و خانواده تان را از آتش محفوظ داريد {می فرمايد" ‪:‬آنان را ادب کنيد و‬
‫آموزش دهيد ‪".‬و پيامبر ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬به پدران دستور داده که نماز را به‬
‫فرزندانشان آموزش دهند تا فرزندان همراه با نماز بزرگ شوند‪ ،‬پيامبر ‪ -‬صلیا هللا علیه و‬
‫سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬فرزاندتان را در حالی که هفت سال دارند به نمازخواندن امر کنيد ‪".‬‬
‫ابوداوود آن را روايت كرده است‪.‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه او سلم ‪ -‬می فرمايد'' ‪:‬همه شما مسئول هستيد‪ ،‬و همه‬
‫شما مسئول رعيت خود هستيد‪ ،‬حاكم مسئوليت دارد و مسئول رعيت خود است‪ ،‬و مرد در‬
‫خانواده خويش مسئوليت دارد و مسئول رعيت خود است‪ ،‬و زن در خانه شوهرش‬
‫مسئوليت دارد و مسئول رعيت خود است‪ ،‬و خدمتکار در مال صاحب کارش مسئوليت‬
‫دارد و مسئول رعيت خود است‪ ،‬و همه شما مسئوليت داريد و مسئول رعيت خود هستيد ‪".‬‬
‫ابن حبان آن را روايت كرده است‪(4490).،‬‬

‫و اسالم به پدران دستور داده تا برای فرزندان و خانواده اش انفاق کند‪ ،‬قبال در‬
‫بخش شماره )‪ (18‬کمی به اين موضوع پرداختيم‪ ،‬پيامبر ‪ -‬صلی هللاا علیه وا سلم ‪-‬‬
‫فضيلت انفاق كردن برای فرزندان را بيان نموده‪ ،‬و فرموده است ‪:‬بهترين ديناری كه‬
‫مرد آن را انفاق می کند‪ ،‬ديناری است که براى افراد تحت سرپرستيش انفاق می نمايد‪ ،‬و‬
‫همچنين ديناری است که براى وسيله ى نقليه خود‪ ،‬براى جهاد در راه هللا انفاق می نمايد‪،‬‬
‫و همچنين ديناری است که براى دوستان در راه هللا انفاق می نمايد‪ ،‬ابو قالبه) که يکی از‬
‫راويان است (می گويد ‪:‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬افراد تحت سرپرستيش را در‬

‫‪112‬‬
 ‫)انفاق نمودن (در اولويت قرار مى دادند‪ ،‬سپس ابوقالبه گفت ‪:‬اجر و پاداش چه کسی‬
‫بزرگتر از پاداش کسی است که بر فرزندان کوچکش انفاق کند و اينگونه آنان را پاکدامن‬
‫تربيت نمايد يا هللا به وسيله ی او به آنان نفع برساند‪ ،‬و بی نيازشان گرداند ‪".‬امام مسلم آن‬
‫را روايت كرده است‪(994).،‬‬

‫‪113‬‬
 ‫‪-30‬اسلم به رعایت كردن عدالت درا گفتار و کردار‬
‫‪-‬حتی با دشمنان ‪ -‬دستور مى دهد‪.‬‬
‫هللا سبحانه و تعالی داراى صفات عدل و دادگری در کارهايش و در تدبيرهايشان‬
‫ميان بندگانش است‪ ،‬و هللا متعال در آنچه كه امر و نهی می کند و در خلقت و تقديراتش‬
‫بر راه راست است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ٓ َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ ٓ َ َٰ َ َّ ُ َ َ ۡ َ َ َٰٓ َ ُ ُ ُ ْ ۡ ۡ َ ٓ‬
‫ط لا إِلَٰ َه إِلا ُه َو‬
‫لئِكة َوأ ْولوا ٱلعِل ِم قائ ِ َمۢا ب ِٱلق ِۡس ِ ِۚ‬‫﴿ش ِهد ٱَّلل أنهۥ لا إِله إِلا هو وٱلم‬
‫ِيم‪[﴾١٨‬آل عمران‪]18 :‬‬ ‫يزٱلۡحَك ُ‬
‫ٱلۡ َعز ُ‬
‫ِ‬

‫''هللا گواهی داده که معبودی) بحق (جز او نيست‪ ،‬و فرشتگان و صاحبان دانش‬
‫)نيز (گواهی می دهند که) هللا در جهان هستی (عدالت را برپا كرده است‪ ،‬معبودی‬
‫)بحق (جز او نيست‪ ،‬او توانمند حکيم است''] آل عمران‪[18:‬‬

‫و هللا متعال دستور به عدالت مى دهد ‪:‬‬

‫ۡ‬ ‫ُۡ َ‬
‫﴿قل أ َم َر َربِي ب ِٱلق ِۡس ِ ِۖ‬
‫ط‪[﴾٢٩...‬األعراف‪]29 :‬‬

‫''بگو ‪:‬پروردگارم به دادگری دستور داده است'' ]االعراف‪[29:‬‬

‫و همه رسوالن و پيامبران ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬براى عدالت و دادگرى آمده اند‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َ‬
‫ان ل َِي ُق َ‬
‫وم ٱ َّلن ُ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ََ‬ ‫ََ ۡ َ َۡ‬
‫اس‬ ‫ت وأنزلنا معهم ٱلكِتب وٱل ِميز‬ ‫﴿لقد أ ۡر َسلنا ُر ُسلنا ب ِٱل َبيِنَٰ ِ‬
‫ۡ‬
‫ط‪[﴾٢٥...‬الحديد‪]25 :‬‬ ‫ب ِٱلق ِۡس ِ ِۖ‬

‫''به راستى که پيامبران خود را با داليل آشکار و روشنى فرستاده ايم‪ ،‬و همراه با‬
‫آنان کتاب و ميزان) تعيين (عدالت و دادپرورى را نازل کرديم تا مردم) در بين خود (به‬
‫عدالت برخيزند '' ]الحديد‪[25:‬‬

‫ميزان به معنای عدالت در گفتار و کردار است‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫و اسالم به برقرارى عدالت در گفتار و کردار ‪ -‬حتی با دشمنان ‪ -‬دستور داده است‪،‬‬
‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ َ ۡ‬ ‫ُ ٓ َّ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ ۡ‬
‫ِك ۡم أوِ ٱل َوَٰل َِديۡ ِن‬
‫ِين ب ِٱلق ِۡس ِط ش َه َدا َء َِّللِ َول ۡو عَل َٰٓى أنفس‬ ‫يأيها ٱلذِين ءامنوا كونوا قوَٰم‬ ‫﴿۞ َٰٓ‬
‫َ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ ْ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َۡۡ َ‬
‫ى أن تع ِدل ۚۡوا وِإن تل ُو ٓۥا أو‬ ‫َّلل أ ۡول َٰي ب ِ ِه َما ٰۖٓ فَلا تَتَّبِ ُعوا ٱل َه َو َٰٓ‬ ‫ك ۡن َغن ًِّيا أ ۡو فَق ٗ‬
‫ِيرا فَٱ َّ ُ‬ ‫ين إن يَ ُ‬
‫وٱلأق َرب ِ ۚۡ ِ‬
‫ون َخب ٗ‬‫ُ ۡ ُ ْ َ َّ َّ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫يرا‪[﴾١٣٥‬النساء‪]135 :‬‬ ‫ِ‬ ‫تع ِرضوا فإِن ٱَّلل كان بِما تعمل‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬برپادارندۀ عدالت باشيد‪ )،‬و (برای هللا شهادت دهيد‪،‬‬
‫هر چند به زيان خودتان يا پدر و مادر و نزديکان) شما (باشد‪ ،‬اگر) يكى از دو طرف‬
‫دعوا (توانگر يا نيازمند باشد‪ ،‬هللا از آنان سزاوارتر است؛ پس از هوای و هوس خود‬
‫پيروی نکنيد که) از حق (منحرف می شويد‪ ،‬و اگر زبان را از اداى حق بپيچانيد) و‬
‫حق را تحريف کنيد (يا) از اظهار آن (خودداری نماييد‪ ،‬مسلّما ا هللا به آنچه كه انجام می‬
‫دهيد آگاه است '' ]النساء‪[135:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْۘ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ َ َ َ ُ َ ۡ َ َ ُّ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ‬
‫اونوا عَلى‬ ‫ج ِدٱلحرا ِم أن تعتدوا وتع‬ ‫﴿‪ ...‬ولا يج ِرمنكم شنـان قو ٍم أن صدوكم ع ِن ٱلمس ِ‬
‫ۡ َ َّ ۡ َ َٰ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َٰ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ َ‬
‫اب‪[﴾٢‬المائدة‪]2 :‬‬ ‫ن وٱتقواٱَّللٰۖٓ إِن ٱَّلل شدِيد ٱلعِق ِ‬
‫ٱلب ِ ِر وٱلتقوىِۖ ولا تعاونوا على ٱل ِإث ِم وٱلعدو ِ ِۚ‬

‫''و دشمنی گروهی که شما از مسجد الحرام باز داشتند‪ ،‬نبايد شما را به تعدی و‬
‫تجاوز وادار کند‪ ،‬و در راه نيکو کاری و پرهيزگاری با همديگر همکاری کنيد و‬
‫)هرگز (در راه گناه و تجاوزگرى همکاری نکنيد‪ ،‬و از هللا بترسيد‪ ،‬بی گمان از هللا‬
‫سخت کيفر است'' ]المائده‪[2:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ َّ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ُ ْ َ َّ َٰ َ َّ ُ َ َ ٓ َ ۡ ۡ َ َ َ ۡ َ َّ ُ َ ُ َ‬
‫ك ۡم ش َن َـان ق ۡو ٍم عَل َٰٓى ألا‬ ‫﴿يأيها ٱلذِين ءامنوا كونوا قومِين َِّللِ شهداء ب ِٱلقِس ِ ِۖ‬
‫ط ولا يج ِرمن‬
‫َ ُ َ‬ ‫َّلل إ َّن ٱ َّ َ‬
‫َّلل َخب ُ‬
‫ير ۢ ب ِ َما ت ۡع َملون‪[﴾٨‬المائدة‪]8 :‬‬ ‫َت ۡعدِل ُ ۚۡوا ْ ٱ ۡعدِلُوا ْ ُه َو أَقۡ َر ُب ل َّ‬
‫ِلت ۡق َو َٰ َ َّ ُ ْ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ىِۖ وٱتقواٱ ۚۡ ِ‬

‫‪115‬‬
‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد !همواره برای) انجام واجبات (هللا قيام کنيد و عادالنه‬
‫گواهی دهيد‪ ،‬دشمنی با گروهی شما را بر آن ندارد که عدالتگر نباشيد‪ ،‬عدالتگر باشيد‬
‫که به پرهيزگاری نزديکتر است '' ]المائده‪[8:‬‬

‫آيا در قوانين يا اديان ملت های امروزی چنين دستورى وجود دارد كه فرد به حق‬
‫شهادت دهد و سخن راست بگويد‪ ،‬هر چند که عليه خود يا والدين يا نزديکانش باشد؟ و‬
‫دستور دهد تا نسبت به دوست و دشمن عادل باشد‪.‬‬

‫و پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬به برقراى عدالت در ميان فرزندان امر نموده‬
‫است ‪.‬از عامر روايت شده كه گفت" ‪:‬شنيدم نُعمان بن بشير ‪ -‬رضی هللا عنهما ‪ -‬در حالى‬
‫مره دختر َروا َحه‬
‫ع َ‬‫كه بر روی منبر بود‪ ،‬می گفت ‪:‬پدرم چيزى را به من بخشيد‪ ،‬پس َ‬
‫گفت ‪:‬راضی نمی شوم تا آنکه رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬به آن گواهى دهد‪ ،‬پس‬
‫به نزد رسول هللاا ‪ -‬صلی هللاا علیه و سلما ‪ -‬رفت و گفت ‪:‬من به اين فرزندم) كه (از‬
‫مره دختر رواحه است‪ ،‬چيزی بخشيده ام‪ ،‬پس او به من دستور داده که شما‬ ‫ع َ‬
‫)فرزندان ( َ‬
‫را گواه آن بگردانم‪ ،‬ای رسول هللا‪ ،‬پس ايشان فرمودند ‪:‬آيا به ديگر فرزندانت مانند آن را‬
‫بخشيده اى؟ گفت ‪:‬خير‪ ،‬فرمود ‪:‬پس تقوای هللا را پيشه کنيد و ميان فرزندان خود به عدالت‬
‫را برقرار كنيد‪ )،‬راوی (گفت ‪:‬پس برگشت و بخشش را پس داد ‪".‬امام بخاری آن را‬
‫روايت كرده است‪(2587).،‬‬

‫زيرا امور مردم و دولت ها سروسامان نمی گيرد‪ ،‬مگر با دادگرى‪ ،‬و امنيت و‬
‫آسايش مردم در امور دين‪ ،‬جان‪ ،‬نسل‪ ،‬ناموس‪ ،‬مال و سرزمينشان بقرار نمی شود‪،‬‬
‫مگر با دادگرى‪ ،‬از همين رو می بينيم که پيامبر ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬هنگامی که‬
‫کافران مکه عرصه را بر مسلمانان تنگ کردند‪ ،‬به آنان دستور دادند تا به حبشه‬
‫مهاجرت کنند؛ و علت اين كار را چنين بيان نمودند كه در آنجا پادشاهی دادگر وجود‬
‫دارد‪ ،‬و در نزد وی به کسی ستم نمی شود‪.‬‬

‫‪116‬‬
 ‫‪-31‬اسلم به نیکی كردن درا حق همها مردم دستورا‬
‫داده است‪ ،‬وا به سوی اخلق هاى بزرگوار‪ ،‬وا‬
‫رفتارهاى پسندیده دعوت می كندا‪.‬‬
‫اسالم به نيکی كردن در حق همه خلق دستور داده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُۡ َ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َٰ َ َ ٓ‬
‫ِإيتا ِٕي ذِي ٱلق ۡرب َٰي‪[﴾٩٠...‬النحل‪]90 :‬‬‫﴿۞ إِن ٱَّلل يأمر ب ِٱلعد ِل وٱل ِإحس ِن و‬

‫''همانا هللا به عدالت‪ ،‬نيکوکاری و بخشش به نزديکان دستور می کند '' ]النحل‪[90:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّلل ُيح ُّ‬
‫اس َوٱ َّ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ََۡۡ َ َۡ َ َ‬ ‫َّ َّ ٓ َ َّ َّ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َّ َ ُ ُ َ‬
‫ِب‬ ‫﴿ٱلذِين ينفِقون فِي ٱلسرا ِء وٱلضرا ِء وٱلك َٰ ِظ ِمين ٱلغيظ وٱلعافِين ع ِن ٱلن ِ ِۗ‬
‫ِين‪[﴾١٣٤‬آل عمران‪]134 :‬‬ ‫سن َ‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡ‬
‫ح ِ‬

‫''آن کسانی که در توانگری و تنگدستی انفاق می کنند‪ ،‬و خشم خود را فرو می‬
‫برند‪ ،‬و از مردم در می گذرند‪ ،‬و هللا نيکوکاران را دوست می دارد '' ]آل‬
‫عمران‪[134:‬‬

‫و پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه او سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬هللا متعال نيكى كردن به هر‬
‫چيزى را واجب كرده است‪ ،‬پس اگر) به حق كسى را (به قتل رسانديد‪ ،‬با نيكى) او را (‬
‫بكشيد‪ ،‬و اگر) حيوانى را (سر بريديد با نيكى آن را سر ببريد‪ ،‬و هر كدام از شما چاقوى‬
‫خود را تيز كند‪ ،‬تا حيوان را به راحتى سر ببرد ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪،‬‬
‫‪(1955).‬‬

‫و اسالم به اخالق هاى بزرگوار و رفتارهاى پسنديده فرا می خواند‪ ،‬هللا متعال‬
‫درباره اوصاف پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬در کتاب های آسمانى پيشين‬
‫می فرمايد ‪:‬‬

‫‪117‬‬
 ‫ۡ‬ ‫َّ ۡ َ َٰ َ ۡ‬ ‫َ ُ َُ َ ُۡ ً‬ ‫َّ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ َّ َّ ۡ ُ َّ َّ‬
‫يل يَأ ُم ُر ُهم‬ ‫َ ُ ۡ‬
‫﴿ٱلذِين يتبِعون ٱلرسولٱلنبِيٱلأمِيٱلذِي ي ِجدونهۥ مكتوبا عِندهم فِي ٱلتورىةِ وٱل ِإن ِج ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُ ُّ َ ُ ُ َّ َ َٰ َ ُ َ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َٰٓ َ‬ ‫ۡ‬
‫بئِث َويَض ُع ع ۡن ُه ۡم‬ ‫ت ويح ِرم علي ِهم ٱلخ‬ ‫وف وينهىهم ع ِن ٱلمنك ِر ويحِل لهم ٱلطيِب ِ‬ ‫ب ِٱل َم ۡع ُر ِ‬
‫َ َ َّ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َ َّ َ ُ ْ ُّ َ َّ ٓ ُ َ‬ ‫ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َّ َ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫نزل‬ ‫ِ‬ ‫أ‬ ‫ِي‬
‫ذ‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬‫ور‬ ‫لن‬ ‫ٱ‬‫وا‬ ‫ع‬‫ب‬ ‫ت‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫وه‬ ‫ر‬‫ص‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫وه‬‫ر‬ ‫ز‬ ‫ع‬‫و‬ ‫ۦ‬ ‫ِ‬ ‫ه‬‫إِصرهم وٱلأغللٱلتِي كانت علي ِه ۚۡم فٱلذِين ءامنوا ِ‬
‫ب‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫ُ َ َ‬
‫َم َع ُه ٓۥ أ ْو َٰٓلئِك ُه ُم ٱل ُمفل ُِحون‪[﴾١٥٧‬األعراف‪]157 :‬‬

‫'' کسانی که از) اين (فرستاده و پيامبر درس نخوانده ى) هللا (پيروی می کنند‪،‬‬
‫)پيامبرى (که) همانا (نام) و نشانه های (نوشته شدۀ او را در نزد خود در تورات و‬
‫انجيل می يابند‪ )،‬كسى كه (آنان را به نيکی ها فرمان می دهد و از پليدى ها باز می‬
‫دارد‪ ،‬و پاکيزه ها را برايشان حالل می گرداند و پليدی ها را بر آنان حرام می کند‪ ،‬و‬
‫بار گران) تکاليف شرعی (را كه بر آنان) واجب (بوده‪ ،‬از) عهدۀ (آنان بر می دارد‪،‬‬
‫پس کسانی که به او ايمان آوردند و او را گرامی داشتند و به او ياری رساندند‪ ،‬و از‬
‫نوری که بر او نازل شده‪ ،‬پيروی نمودند‪ ،‬آنانند که رستگارند '' ]االعراف‪[157:‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه وا سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬ای عايشه‪ ،‬همانا هللا مهربان است و‬
‫مهربانى را دوست دارد‪ ،‬و آن پاداشى را كه در مقابل مهربانى مى بخشد‪ ،‬در مقابل‬
‫خشونت و در مقابل چيزى ديگرى غير از مهربانى نمى بخشد ‪".‬امام مسلم آن را روايت‬
‫كرده است‪(2593).،‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬همانا هللا بدرفتاری با مادران‪،‬‬
‫زنده به گور کردن دختران و امتناع از اداى حقوق واجب شده و درخواست غير حق خود‬
‫را حرام کرده است‪ ،‬و برای شما قيل و قال‪ ،‬درخواست هاى زياد و هدر دادن مال را‬
‫حرام كرده است ‪".‬امام بخارى آن را روايت كرده است‪(2408). ،‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد ‪'':‬به بهشت وارد نمی شويد تا آنكه‬
‫ايمان بياوريد‪ ،‬و ايمان نداريد تا آنكه يکديگر را دوست داشته باشيد‪ ،‬آيا شما را به چيزی‬
‫راهنمايی نکنم که اگر آن را انجام دهيد‪ ،‬همديگر را دوست خواهيد داشت؟ سالم كردن را‬
‫ميان خود منتشر کنيد ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪(54).،‬‬

‫‪118‬‬
 ‫‪-32‬اسلم به اخلق شایسته مانند ‪:‬راستی‪،‬‬
‫امانتداری‪ ،‬پاكدامنى‪ ،‬حیا‪ ،‬شجاعت‪ ،‬بخشش‪،‬‬
‫سخاوتمندى‪ ،‬یاری رساندن به نیازمند‪ ،‬كمک به‬
‫ستمدیده‪ ،‬سیركردن گرسنه‪ ،‬نیکی بها همسایه‪ ،‬بجا‬
‫آوردن صلها َر ِحما وا مهربانی با حیوانات فرا می‬
‫خواند‪.‬‬
‫اسالم به اخالق پسنديده دستور می دهد‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می‬
‫فرمايد" ‪:‬همانا مبعوث شده ام تا اخالق شايسته را به تكميل نمايم ‪".‬امام بخارى آن را در‬
‫"صحيح االدب المفرد "روايت كرده است‪(207). ،‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد'' ‪:‬همانا محبوبترين شما در نزد من‬
‫و نزديكترين شما به من در روز قيامت‪ ،‬خوش اخالق ترين شماست‪ ،‬و همانا مبغوض‬
‫ترين شما در نزد من و دورترين شما از من در مكان ديدارها در روز قيامت‪ ،‬افراد‬
‫بيهوده گو و گذافه گو و" ُمتَفَيهقون "هستند‪ ،‬گفتند ‪:‬ای رسول هللا !افراد بيهوده گو و گذافه‬
‫كو را می شناسيم‪ ،‬اما" ُمتَفَيهقون "چه کسانی هستند؟ فرمود ‪:‬خودپسندگان متكبر ‪".‬شيخ‬
‫آلبانى آن را در" السلسله الصحيحه "آورده است‪ (791). ،‬و عبدهللا بن عمرو بن العاص‬
‫‪-‬رضى هللا عنهما ‪ -‬روايت كرده است كه" ‪:‬رسول هللا ‪ -‬صلى هللا علیه و سلم ‪ -‬دشنام‬
‫دهنده و ناسزاگو نبودند‪ ،‬و ايشان مى فرمود ‪:‬همانا بهترين شما نيک رفتارترين شماست ‪".‬‬
‫امام بخاری آن را روايت كرده است‪ (3559). ،‬و ديگر آيات و احاديثی که نشان می‬
‫دهد اسالم به طور کلی به اخالق هاى بزرگوار و رفتارهاى پسنديده‪ ،‬تشويق مى نمايد‪.‬‬

‫از ديگر چيزهايی که اسالم به آن دستور مى دهد ‪:‬راست گفتارى است‪ ،‬رسول هللا ‪-‬‬
‫صلی هللاا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬راستگو باشيد‪ ،‬همانا راستگويى به سوى نيکوکاری‬
‫فرا می خواند و نيکوکاری به سوى بهشت فرا می خواند‪ ،‬و فردى پيوسته راستگويى مى‬
‫كند و در پی راستگويى می باشد تا اينكه نزد هللا به عنوان فرد بسيار راستگو‪ ،‬نوشته می‬
‫شود ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪(2607).،‬‬

‫‪119‬‬
 ‫از ديگر مواردی که اسالم به آن دستور می دهد ‪:‬ادای امانت است‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ َ ُ َ ُّ ْ ۡ َ َ َٰ َ َٰ َ َ ۡ‬
‫ت إِل َٰٓي أهل َِها ‪[﴾٥٨...‬النساء‪]58 :‬‬
‫﴿۞ إِن ٱَّلل يأمركم أن تؤدوا ٱلأمن ِ‬

‫''همانا هللا به شما دستور مى دهد که امانت ها را به صاحبانش بازگردانيد '' ]النساء ‪:‬‬
‫‪[58‬‬

‫و از ديگر چيزهايی که اسالم به آن دستور می دهد‪ ،‬پاکدامنی است‪ ،‬رسول هللا ‪-‬‬
‫صلی هللاا علیه وا سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬سه تن حق هللا است كه آنان را يارى رساند‪ ،‬و از‬
‫آن كسانى كه نام برد ‪'':‬ازدواج كننده اى است كه براى پاکدامنی ازدواج می کند ‪".‬امام‬
‫ترمذی آن را در سنن روايت كرده است‪ (1655). ،‬و از دعاهاى پیامبر ‪ -‬صلی هللا‬
‫علیه و سلم ‪ -‬اين بود که می فرمود" ‪:‬الهى من از تو هدايت‪ ،‬تقوا‪ ،‬پاکدامنی و بی نيازی‬
‫را خواهانم ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪(2721).،‬‬

‫و از چيزهای ديگری که اسالم به آن دستور می هد‪ ،‬حيا است‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلیا‬
‫هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬حيا به چيزی جز خير نمی انجامد ‪".‬امام بخاری آن را‬
‫روايت كرده است‪ (6117). ،‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬در هر‬
‫دينی اخالق) ويژه ای (وجود دارد و اخالق اسالم‪ ،‬حيا است ‪".‬امام بيهقی آن را در شعب‬
‫االيمان روايت كرده است‪(6 2619).،‬‬

‫و از ديگر اموری که اسالم به آن دستور می دهد‪ ،‬شجاعت است‪ ،‬انس ‪ -‬رضی هللا‬
‫عنه ‪ -‬روايت مى كند که گفت" ‪:‬پيامبر ‪ -‬صلیا هللاا علیه وا سلما ‪ -‬بهترين‪ ،‬شجاع ترين و‬
‫بخشنده ترين مردم بود‪ ،‬يكبار اهل مدينه) به سبب صدايی بلند (دچار وحشت شدند‪ ،‬پس‬
‫پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬زودتر از آنان سوار بر اسب) به سوی آن صدا (شتافتند ‪".‬‬
‫امام بخاری آن را روايت كرده است‪ (2820). ،‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪-‬‬
‫از ترسو بودن به هللا پناه می برددند‪ ،‬و می فرمود" ‪:‬الهى من از ترسو بودن به تو پناه‬
‫می برم ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪(6374).،‬‬

‫از ديگر چيزهايی که اسالم به آن دستور می دهد‪ ،‬بذل و بخشش است‪ ،‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬

‫‪120‬‬
 ‫ُ ُ َُ‬ ‫َ‬
‫ت َس ۡب َع َس َنابِل فِي ك ِل س‬ ‫ون أَ ۡم َوَٰل َ ُه ۡم في َسبيل ٱ ََّّللِ َك َم َثل َح َّب ٍة أَ َ‬
‫ۢنب َت ۡ‬ ‫َّ َ ُ َّ َ ُ ُ َ‬
‫ۢنبلةٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫﴿مثل ٱلذِين ينفِق‬
‫ِيم‪[﴾٢٦١‬البقرة‪]261 :‬‬ ‫َّلل َوَٰس ٌِع َعل ٌ‬ ‫مِاْئَ ُة َح َّبةِٖۗ َوٱ َّ ُ‬
‫َّلل يُ َضَٰع ُِف ل َِمن ي َ َشآ ُء َوٱ َّ ُ‬
‫ۚۡ‬

‫''مثل کسانی که اموال خود را در راه هللا انفاق می کنند‪ ،‬همانند دانه ای است که‬
‫هفت خوشه بروياند که در هر خوشه يکصد دانه باشد‪ ،‬و هللا برای هر كسى که بخواهد‬
‫چند برابر می کند‪ ،‬و هللا گشايشگر داناست '' ]البقره‪[261:‬‬

‫و از جمله اخالق رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬بخشندگى بود‪ ،‬ابن عباس ‪-‬‬
‫رضی هللا عنهما ‪ -‬روايت كرده که گفت" ‪:‬پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬بخشنده ترين‬
‫مردم در (رساندن) خير بود‪ ،‬و در رمضان بيشتر بخشنده بود‪ ،‬هنگامى كه جبرئيل به‬
‫ديدارشان می آمدند‪ ،‬و جبرئيل ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬هر شب ماه رمضان تا پايان آن به‬
‫ديدارشان می آمدند‪ ،‬و پيامبر ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬قرآن را بر وی عرضه می داشتند‪،‬‬
‫پس هرگاه جبرئيل به ديدار ايشان می آمدند‪ ،‬در (رساندن) خير‪ ،‬بخشنده تر از باد وزان‬
‫بود ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪(1902).،‬‬

‫از جمله اموری که اسالم به آن دستور مى دهد‪ ،‬ياری رساندن به نيازمند‪،‬‬

‫فريادرسی ستمديده‪ ،‬سير كردن گرسنه‪ ،‬نيكى با همسايه و اداى صله رحم و مهربانى با‬
‫عمرو ‪ -‬رضی هللا عنهما ‪ -‬روايت كرده است که مردی از‬ ‫حيوانات است ‪.‬عبدهللا بن َ‬
‫پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سل ام ‪ -‬پرسيد" ‪:‬کدام) بخش از (اسالم بهتر است؟ فرمود ‪:‬غذا‬
‫دادن‪ ،‬و سالم كردن بر كسى که می شناسی و كسى كه نمی شناسى ‪".‬امام بخاری آن را‬
‫روايت كرده است‪ (12). ،‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلما ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬مردی در‬
‫حالى كه بسيار تشنه بود در راهی روان بود‪ ،‬پس چاه آبی را يافت و از آن پايين رفت و‬
‫آب نوشيد‪ ،‬سپس بيرون آمد‪ ،‬پس سگی را ديد که لَه لَه می زند و از شدت تشنگی خاک‬
‫می خورد‪ ،‬پس آن مرد با خود گفت ‪:‬همانا اين سگ از شدت تشنگی به همان حالتى رسيده‬
‫که من به آن رسيده بودم‪ ،‬پس از چاه پايين رفت و پاپوش خود را پر از آب کرد و به دهان‬
‫گرفت) و باال آمد (و به آن سگ آب داد‪ ،‬پس آن سگ در نزد هللا از او تشكر كرد‪ ،‬و هللا‬
‫نيز او را آمرزيد"‪ ،‬گفتند ‪:‬ای رسول خدا‪ ،‬آيا در مهربانى كردن با حيوانات پاداش می‬
‫بريم؟ فرمود ‪:‬آری‪ ،‬در) غذا دادن يا آب دادن (به هر) مخلوقى كه (داراى جگر خيس‬
‫است‪ ،‬پاداش وجود دارد ‪".‬ابن حبان آن را روايت كرده است‪ (544). ،‬و رسول هللا ‪-‬‬
‫صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬كمک رسان به بيوه زن و بينوا مانند مجاهد در راه‬

‫‪121‬‬
 ‫هللا است يا کسی که شب نماز مى خواند و روز را روزه می گيرد ‪".‬امام بخاری آن را‬
‫روايت كرده است‪(5353).،‬‬

‫و اسالم بر حقوق خويشاوندان تأکيد می کند و صله خويشاوندان را واجب می داند‪،‬‬

‫هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ ُّ َ ۡ َ َٰ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ ُ ٓ ُ َّ َ ُ ُ ۡ َ ُ ْ ُ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ‬
‫ض ُه ۡم أ ۡول َٰي ب ِ َب ۡع ٖض فِي‬ ‫س ِهمٰۖٓ وأزوَٰجهۥ أمهَٰتهمَۗ وأولوا ٱلأرح ِ‬
‫ام بع‬ ‫﴿ٱلن ِبي أولي ب ِٱلمؤ ِمنِين مِن أنف ِ‬
‫ۡ ََٰ‬ ‫َ َّ ٓ َ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َٰٓ َ ۡ َ ٓ ُ َّ ۡ ُ ٗ َ َ َ َٰ َ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ب‬‫ج ِرين إِلا أن تفعلوا إِلي أول ِيائِكم معروفا ۚۡ كان ذل ِك فِي ٱلكِت ِ‬ ‫ب ٱَّللِ مِن ٱلمؤ ِمنِين وٱلمهَٰ ِ‬
‫كِتَٰ ِ‬
‫َم ۡس ُط ٗ‬
‫ورا ‪[﴾٦‬األحزاب‪]6 :‬‬

‫''پيامبر نسبت به مؤمنان‪ ،‬از خودشان سزاوارتر است‪ ،‬و همسران او مادران‬
‫مؤمنان هستند‪ ،‬و در کتاب هللا‪ ،‬خويشاوندان نسبت به همديگر از مؤمنان و مهاجران‬
‫سزاوارترند‪ ،‬مگر اينکه به دوستانتان نيکی کنيد) و سهمى از اموالتان را به آنان‬
‫ببخشيد (اين) حکم (در آن کتاب) لوح محفوظ (نوشته شده است '' ]االحزاب‪[6:‬‬

‫و نسبت به قطع پيوند خويشاوندی هشدار داده است و آن را همراه با افساد در روى‬
‫زمين آورده است‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫َ ُ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ ُ ْ َ َ َّ َ َ‬ ‫ْ َۡ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ‬ ‫َ ۡ‬
‫ِين ل َع َن ُه ُم‬ ‫﴿ف َهل َع َسيۡ ُت ۡم إِن ت َول ۡي ُت ۡم أن تفس ُِدوا فِي ٱلأ ِ‬
‫ۡرض وتق ِطعوا أرحامكم‪ ٢٢‬أو َٰٓلئِك ٱلذ‬
‫َ ۡ َ َ‬ ‫َّ ُ َ َ‬
‫َّلل فأ َص َّم ُه ۡم َوأع َم َٰٓى أبۡصَٰ َر ُه ۡم‪[﴾٢٣‬محمد‪]23-22 :‬‬ ‫ٱ‬

‫''آيا هنگامى كه زمام امور را در دست بگيريد) و بر ضد مردم دسيسه چينى كنيد و‬
‫از دستورات الهى سرپيچى كنيد و (در زمين تباهى كنيد و پيوند خويشاوندانتان را قطع‬
‫كنيد )‪ (22‬آنان کسانی هستند که هللا آنان را نفرين کرده‪ ،‬پس گوش هايشان را) از‬
‫شنيدن حق (کَر كرده‪ ،‬و چشم هايشان را) ديدن حقيقت (کور ساخته است )‪]'' (23‬محمد ‪:‬‬
‫‪[22-23‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد'' ‪:‬قطع كننده پيوند خويشاوندی وارد‬
‫بهشت نمى شود ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪ (2556). ،‬خويشاوندانی که حفظ‬
‫پيوند خويشاوندى با آنان واجب است‪ ،‬عبارتند از ‪'':‬فرزندان‪ ،‬پدر و مادر‪ ،‬خواهران‪،‬‬
‫عموها‪ ،‬عمه ها‪ ،‬دايی ها و خاله ها هستند‪".‬‬

‫‪122‬‬
 ‫و اسالم بر حق همسايه تاکيد دارد‪ ،‬حتی اگر هم کافر باشد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ‬
‫ِين‬
‫سك ِ‬ ‫س ٗنا َوبِذِي ٱلۡ ُق ۡرب َ َٰي َوٱل َي َتَٰ َم َٰى َوٱل ۡ َم َ َٰ‬
‫َّلل َولا ت ُ ۡش ِر ُكوا ْ بِهِۦ َش ۡي ٗـا ٰۖٓ َوب ِٱلۡ َوَٰل َِديۡن إ ِ ۡح َ َٰ‬ ‫﴿۞ وٱعبدواٱ‬
‫ِ‬
‫ك ۡمَۗ إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ت أيۡ َمَٰ ُن ُ‬ ‫َ‬ ‫ك ۡ‬ ‫َ‬
‫ََ َ َ‬ ‫َ ۡ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َوٱلۡجَار ذِي ٱلۡ ُق ۡرب َ َٰي َوٱلجَارٱلجُ ُن َ َّ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫َّلل‬ ‫يل وما مل‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ۢنب وٱبنِٱلسب ِ ِ‬ ‫ِب ب ِٱلج ِ‬ ‫ب وٱلصاح ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ورا‪[﴾٣٦‬النساء‪]36 :‬‬ ‫خ ً‬ ‫َ َۡ َ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِب َمن كان مختالا ف‬ ‫لَا ُيح ُّ‬

‫''و هللا را بپرستيد‪ ،‬و چيزی را با او شريک نگردانيد‪ ،‬و به پدر و مادر نيکی کنيد‪،‬‬
‫و) همچنين (به خويشاوندان‪ ،‬يتيمان‪ ،‬بينوايان‪ ،‬همسايۀ خويشاوند و همسايۀ‬
‫غيرخويشاوند‪ ،‬همنشين و) مسافران (درمانده‪ ،‬بردگانی که مالک آنان هستيد) نيکی کنيد‬
‫و بدانيد که (يقينا ا هللا کسی را که متکبر و فخرفروش باشد‪ ،‬دوست ندارد '' ]النساء‪[36:‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬جبريل همواره در مورد همسايه‬
‫مرا توصيه مى كرد تا اينكه گمان بردم همسايه از همسايه ارث خواهد برد ‪".‬ابو داوود آن‬
‫را روايت كرده است‪(5152).،‬‬

‫‪123‬‬
 ‫‪-33‬اسلم پاكیزه هاى خوردنى و نوشیدنی را حللا‬
‫كرده است‪ ،‬و به پاک كردن) درونى (قلب و پاکا‬
‫كردن) ظاهرى (بدن و منزل دستور داده‪ ،‬و به‬
‫همین خاطر ازدواج را حللا نموده است‪ ،‬و همچنینا‬
‫به پیامبرانش چنینا دستور داده است؛ بنابراین آنان‬
‫به) استفاده كرده از (هر چیز پاكیزها اى دستور می‬
‫دهند‪.‬‬
‫و اسالم خوردنى ها و نوشيدنی های پاكيزه را حالل كرده است‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلی‬
‫هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬ای مردم‪ ،‬همانا هللا پاک است و جز پاكى را نمی پذيرد‪ ،‬و‬
‫همانا هللا مؤمنان را به همان چيزی امر نموده که پيامبران را نيز به آن امر نموده است‪،‬‬
‫هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫َ ُ َ‬ ‫ۡ ُ ْ َ‬
‫ت َوٱع َملوا صَٰل ًِحا ٰۖٓ إِنِي ب ِ َما ت ۡع َملون َعلِيم‪[﴾٥١‬المؤمنون‪:‬‬ ‫ي َأ ُّي َها ٱ ُّلر ُس ُل ُكلُوا ْ م َِن ٱ َّ‬
‫لطيِ َبَٰ ِ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫‪]51‬‬

‫'' ای پيامبران از پاكيزه ها بخوريد و اعمال نيک انجام دهيد‪ ،‬من به آنچه كه انجام‬
‫می دهيد‪ ،‬آگاهم''[المؤمنون‪]51 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫َ َ‬
‫ك ُروا ْ ِ ََّّللِ إن ُك ُ‬
‫نت ۡم إيَّاهُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َٰ ُ ۡ َ ۡ ُ‬
‫ت ما رزقنكم وٱش‬
‫ُ ْ ُُ ْ‬ ‫يأ ُّي َها ٱلَّذ َ‬
‫ِين َء َامنوا كلوا مِن َطيِ َبَٰ ِ‬ ‫﴿ َٰٓ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ت ۡع ُب ُدون‪[﴾١٧٢‬البقرة‪]172 :‬‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬از چيزهای پاکيزه ای که روزی شما قرار داده ايم‬
‫بخوريد‪ ،‬و شکر هللا را به جای آوريد‪ ،‬اگر تنها او را پرستش می کنيد''[البقرة‪]172 :‬‬

‫‪124‬‬
 ‫آيات مذكور‪ ،‬فرمود ‪:‬سپس مردی را ياد کرد که سفرش طوالنى بوده‪ )،‬به همين‬
‫خاطر (موهايش ژوليده و غبارآلود شده‪ )،‬با اين حالت (دستانش را) براى دعا (به سوى‬
‫آسمان بلند می کند) و مى گويد ( ‪:‬يا الهى يا الهى !در حالى كه غذايش حرام است و لباسش‬
‫حرام است و نوشيدنی اش حرام است و) بدنش (با حرام تغذيه شده‪ ،‬پس چگونه دعايش‬
‫مستجاب مى شود؟ ‪!".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪(1015).،‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ْ‬ ‫ت م َِن ٱلر ۡز ِۚق قُ ۡل ه َِي ل ِلَّذ َ‬
‫ِين َء َام ُنوا فِي‬ ‫ين َة ٱللَّهٱلَّت ٓي أَ ۡخ َر َج لِع َِبادِه ِۦ َوٱ َّ‬
‫لطيِ َبَٰ ِ‬
‫﴿قُ ۡل َم ۡن َح َّر َم ز َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰ َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ُّ ۡ َ َ ٗ َ َ‬ ‫ۡ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖم َي ۡعل ُمون‪[﴾٣٢‬األعراف‪]32 :‬‬ ‫صل ٱٓأۡلي َٰ ِ‬ ‫ٱلحَ َي َٰوة ِٱلدن َيا خال ِصة يَ ۡوم ٱلقِيَٰ َمةِِۗ كذل ِك نف ِ‬

‫''بگو ‪:‬چه کسی لباس) و زينت هايى (را که هللا برای بندگانش پديد آورده و روزی‬
‫های پاکيزه را حرام کرده است؟!‪ ،‬بگو ‪:‬اين) نعمت هاى پاکيزه (در زندگی دنيا برای‬
‫کسانی است که ايمان آورده اند‪ )،‬اگر چه کافران نيز در اين دنيا از آنها بهره مند می‬
‫شوند‪ ،‬اما (روز قيامت خاص) برای مومنان (خواهد بود‪ ،‬اين چنين آيات) خود (را‬
‫برای گروهی که می دانند بيان می کنيم ''‪].‬االعراف‪[32:‬‬

‫و اسالم همچنين به پاک كردن) درونى (قلب و پاک كردن) ظاهرى (بدن و منزل‬
‫دستور داده است‪ ،‬و به همين خاطر ازدواج را حالل نموده است‪ ،‬و همچنين به پيامبران‬
‫و رسوالن چنين دستور داده است؛ بنابراين آنان به) استفاده از (هر چيز پاكيزه اى‬
‫دستور می دهند‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫َ ٗ‬ ‫كم م ِۡن أَ ۡز َوَٰج ُ‬
‫ِك ۡم أَ ۡز َو َٰ ٗجا َو َج َع َل لَ ُ‬ ‫ۡ َ ُ‬
‫نفس ُ‬ ‫َّلل َج َع َل لَ ُ‬‫﴿ َوٱ َّ ُ‬
‫ِين َو َحف َدة‬
‫كم بَن َ‬
‫ِ‬ ‫كم مِن أ‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ‬ ‫ََ ََ ُ‬
‫ت ٱَّللِ ُه ۡم يَكف ُرون ‪[﴾٧٢‬النحل‪]72 :‬‬ ‫ۡ‬
‫ت أفبِٱل َبَٰ ِط ِل يُؤمِنون َوبِنِع َم ِ‬‫ورزقكم مِن ٱلطيِبَٰ ِ ِۚ‬

‫''و هللا برای شما از) جنس (خودتان همسرانی قرار داد‪ ،‬و از همسرانتان برای شما‬
‫فرزندان و نوادگان پديد آورد‪ ،‬و از پاکيزه ها به شما روزی داد‪ ،‬آيا به باطل ايمان می‬
‫آورند‪ ،‬و آنان به نعمت هللا کفر می ورزند؟ '' ]النحل‪[72:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪125‬‬
 ‫ك َف َطه ۡر ‪َ ٤‬وٱ ُّلر ۡج َز فَٱ ۡه ُ‬
‫ج ۡر‪[﴾٥‬المدثر‪]5-4 :‬‬
‫َ َ َ َ‬
‫﴿وثِياب‬
‫ِ‬

‫''و لباس هايت را پاکيزه بدار )‪ (4‬و از پليدی دوری کن )‪[ ''(5‬المدثر‪]5-4 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬کسی که در دلش به اندازه ذره ای‬
‫تکبر وجود داشته باشد‪ ،‬وارد بهشت نمی شود‪ ،‬مردی) از ايشان (پرسيد ‪:‬شخصى كه‬
‫دوست دارد لباسش و کفشش زيبا باشد) آيا ايرادى دارد(؟ فرمود ‪:‬هللا زيباست و زيبايی را‬
‫دوست دارد‪ ،‬تکبر‪ ،‬زير پا نهادن حق و تحقير کردن مردم است ‪".‬امام مسلم آن را روايت‬
‫كرده است‪(91).،‬‬

‫‪126‬‬
 ‫‪-34‬و اسلم اصول و پایه هاى محرمات‪ ،‬مانند‬
‫شرک ورزیدن به هللا‪ ،‬کفر‪ ،‬بت پرستی‪ ،‬نسبت دادن‬
‫سخنی به هللا بدونا علم و دانش‪ ،‬کشتن فرزندان‪،‬ا‬
‫کشتن جانی که حرمت دارد‪،‬ا تباهی درا زمین‪،‬‬
‫جادوگری‪ ،‬فحشاى ظاهرى و پنهان‪،‬ا زناكارى‪،‬‬
‫همجنس گرایى‪ ،‬ربا خوارى‪ ،‬خوردن گوشت مردار‪،‬‬
‫خوردن آنچه كه برای بت ها قربانی شده‪ ،‬گوشت‬
‫خوک و دیگر نجاست ها و ناپاکی ها‪ ،‬خوردنا مال‬
‫یتیم‪ ،‬كما كردن پیمانه یا وزن وا قطع پیوند‬
‫خویشاوندی را حرام كرده است‪ ،‬و( تشریعات )همها‬
‫پیامبرانا ‪ -‬علیهما السلم ‪ -‬بر تحریما این مواردا‬
‫اتفاق داردا‪.‬‬
‫اسالم اصول و پايه هاى محرمات‪ ،‬مانند شرک ورزيدن به هللا‪ ،‬کفر‪ ،‬بت پرستی‪،‬‬
‫نسبت دادن سخنی به هللا بدون علم و دانش‪ ،‬کشتن فرزندان‪ ،‬را حرام كرده است‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ ۡ ْ َ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َّ‬
‫ك ۡمٰۖٓ ألا ت ُ ۡش ِر ُكوا ْ بِهِۦ َش ۡي ٗـا ٰۖٓ َوب ِٱلۡ َوَٰل َِديۡن إِ ۡح َ َٰ‬
‫س ٗنا ٰۖٓ َولا‬ ‫﴿۞ قل تعالوا أتل ما حرم ربكم علي‬
‫ِ‬
‫ََ َ َ َ َ َۡ َ ََ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ۡ َ َّ ۡ َ ُ ُ ُ‬ ‫َُُۡ ْ ََۡ َ ُ‬
‫تقتل ٓوا أولَٰدكم م ِۡن إِمل َٰ ٖق نح ُن ن ۡرزقك ۡم َوِإياه ۡمٰۖٓ َولا تق َربوا ٱلفوَٰحِش ما ظه َر مِنها َوما بط َنٰۖٓ‬
‫ََ َۡ َُ ْ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫ِك ۡم َو َّصى َٰ ُ‬ ‫َّلل إلَّا بٱلۡحَق َذَٰل ُ‬
‫َ َّ‬ ‫َ َ ۡ ُ ُ ْ ۡ َّ‬
‫ك ۡم ت ۡعقِلون ‪ ١٥١‬ولا تقربوا‬ ‫كم بِهِۦ لعل‬ ‫َولا تقتلوا ٱ َّلنف َسٱلتِي َح َّرم ٱ ُ ِ ِ ِ ِۚ‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َّ َٰ َ ۡ ُ َ َ ُ َّ ُ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ ُ َ ُ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ ۡ‬
‫ط لا نكل ِف‬ ‫َمال ٱل َيت ِي ِم إِلا ب ِٱلتِي هِي أحسن حتي يبلغ أشده ۚۡۥ وأوفوا ٱلكيل وٱل ِميزان ب ِٱلقِس ِ ِۖ‬

‫‪127‬‬
 ‫ان َذا قُ ۡرب َ َٰي َوب َع ۡهد ٱ ََّّلل أَ ۡو ُف ۚۡوا ْ َذَٰل ُ‬
‫ِك ۡم َو َّصى َٰ ُ‬ ‫َ ۡ ً َّ ُ ۡ َ َ َ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ َ َ‬
‫كم بِهِۦ‬ ‫ِۖ ِ ِ ِ‬ ‫نفسا إِلا وسعها ٰۖٓ وِإذا قلتم فٱعدِلوا ولو ك‬
‫َ َ َّ ُ َ َ َّ َ‬
‫ك ۡم تذك ُرون ‪[﴾١٥٢‬األنعام‪]152-151 :‬‬ ‫لعل‬

‫''بگو ‪:‬بياييد آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام كرده است‪ ،‬برايتان بخوانم ‪:‬اينكه‬
‫چيزى را با او شريک قرار ندهيد و به پدر و مادر نيکی كنيد و فرزندان خود را از‬
‫)ترس (تنگدستى نكشيد‪ ،‬ما به شما و آنان روزى مى دهيم‪ ،‬و به) کارهای (زشت و‬
‫ناشايست آنچه آشکار باشد يا پنهان نزديک نشويد‪ ،‬و کسی که هللا) به قتل رساندنش او (‬
‫را حرام کرده است‪ ،‬جز به حق‪ ،‬نکشيد‪ ،‬اين چيزی است که هللا شما را به آن سفارش‬
‫نموده است‪ ،‬شايد که خرد ورزيد )‪ (151‬و به مال يتيم نزديک نشويد‪ ،‬مگر به بهترين‬
‫صورتى) که در راستاى منفعت او باشد (تا به سن) بلوغ و (رشد) عقلى (خود برسد‪ ،‬و‬
‫)سنجش (پيمانه و) وزن (ترازو را به عدالت رعايت کنيد‪ ،‬ما هيچ کس را جز به اندازۀ‬
‫توانش تکليف نمی کنيم‪ ،‬و هنگامی که سخن می گوييد) يا گواهی می دهيد (عدالت را‬
‫رعايت کنيد‪ ،‬هر چند) دربارۀ (خويشاوند باشد‪ ،‬و به عهد و پيمان هللا وفا کنيد‪ ،‬اين است‬
‫)آنچه هللا (شما را به) پيروی از (آن سفارش كرده است‪ ،‬شايد که پند گيريد )‪'' (152‬‬
‫]االنعام‪[151-152:‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ ۡ َّ َ َ َّ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ۡ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫﴿قل إِنما حرم ربِي ٱلفوَٰحِش ما ظهر مِنها وما بطن وٱل ِإثم وٱلبغى بِغي ِر ٱلح ِق وأن تش ِركوا‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َّ‬
‫ب ِٱَّللِ َما ل ۡم ُين ِزل بِهِۦ ُسل َطَٰ ٗنا َوأن تقولوا عَلى ٱَّللِ َما لا ت ۡعل ُمون‪[﴾٣٣‬األعراف‪]33 :‬‬

‫بگو ‪:‬همانا) هللا (کارهای زشت را‪ ،‬چه آشکارا باشد و چه پنهان‪ ،‬و) نيز (گناه و‬
‫سرکشی بنا حق را‪ ،‬حرام کرده است‪ ،‬و اينكه چيزی را شريک هللا قرار دهيد که هللا‬
‫دليلی بر) حقانيت (آن نازل نکرده است‪ ،‬و چيزی را که نمی دانيد به هللا نسبت دهيد‬
‫)حرام نموده است( ''[األعراف‪]33 :‬‬

‫و اسالم کشتن جان محترم را حرام دانسته است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ َ َ ُ َ َ ۡ ُ ٗ َ َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ُ ْ َّ ۡ َ َّ َ َّ َ َّ ُ َّ‬
‫وما فق ۡد َج َعل َنا ل َِول ِيِهِۦ ُسل َطَٰ ٗنا‬ ‫َّلل إِلا ب ِٱلح ِقِۗ ومن قتِل مظل‬ ‫﴿ولا تقتلوا ٱلنفس ٱلتِي حرم ٱ‬
‫ۡ َ ۡ َّ ُ َ َ‬ ‫ََ‬
‫ورا‪[﴾٣٣‬اإلسراء‪]33 :‬‬ ‫نص ٗ‬ ‫ان َم ُ‬ ‫فلا ي ُ ۡس ِرف فِي ٱلقت ِلِۖ إِنهۥ ك‬

‫‪128‬‬
 ‫''و كسى را كه هللا) به قتل رساندن آن را (حرام كرده است جز به حق نكشيد‪ ،‬و هر‬
‫کس به ستم كشته شود‪ ،‬به قيّم او قدرت) و حق قصاص (داده ايم‪ ،‬او نيز نبايد در) کيفر (‬
‫ی َدم (تحت حمايت) هللا و شريعت او (قرار دارد ‪.‬‬
‫قتل زياده روى كند‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬او) ول ّ‬
‫''[اإلسراء‪]33 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ َّ ُ َّ‬ ‫َ َ ۡ ُ َ ۡ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ‬
‫َّلل إِلا ب ِٱلحَ ِق َولا‬‫ِين لا يَ ۡد ُعون َم َع ٱَّللِ إِل َٰ ًها َءاخ َر َولا َيق ُتلون ٱ َّلنف َسٱلتِي حرم ٱ‬ ‫﴿وٱلذ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ون َو َمن َي ۡف َع ۡل َذَٰل َِك يَل َق أثَ ٗ‬‫ُ َ‬
‫اما‪[﴾٦٨‬الفرقان‪]68 :‬‬ ‫يَ ۡزن ۚۡ‬

‫''و کسانی که معبودی ديگر با هللا نمی خوانند و کسی که هللا) کشتن او را (حرام‬
‫کرده است‪ ،‬جز به حق نمی کشند‪ ،‬و زنا نمی کنند‪ ،‬و هر کس اين) گناهان (را مرتکب‬
‫شود‪ ،‬کيفر گناه) خويش (را می بيند '' [الفرقان‪]68 :‬‬

‫و همچنين اسالم‪ ،‬افساد و تبهكارى بر روی زمين را حرام دانسته است‪ ،‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ َۡ‬ ‫َ ُۡ‬
‫ۡرض َب ۡع َد إِ ۡصلَٰح َِها ‪[﴾٥٦َۚ...‬األعراف‪]56 :‬‬
‫﴿ َولا تفس ُِدوا فِي ٱلأ ِ‬

‫''و در زمين پس از اصالح آن تباهى نكنيد ''[األعراف‪]56 :‬‬

‫هللا متعال در بيان حال شعيب نبی ‪ -‬عليه السالم ‪ -‬آورده که ايشان خطاب به قومشان‬
‫فرمود ‪:‬‬
‫كم م ِۡن إ َلَٰه َغيۡ ُرهُۥ قَ ۡد َجآ َءتۡ ُ‬‫َّلل َما لَ ُ‬ ‫﴿ َوِإل َ َٰي َم ۡد َي َن أَ َخ ُ‬
‫اه ۡم ُش َع ۡي ٗبا ۚۡ قَ َال َي َٰ َق ۡو ِم ٱ ۡع ُب ُدوا ْٱ َّ َ‬
‫كم بَي ِ َنة‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َۡ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُۡ‬ ‫َّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ۡ ٓ‬
‫ۡرض َب ۡع َد‬‫اس أش َيا َء ُه ۡم َولا تفس ُِدوا فِي ٱلأ ِ‬ ‫مِن ربِكمٰۖٓ فأوفوا ٱلكيل وٱل ِميزان ولا تبخسوا ٱلن‬
‫ِين‪[﴾٨٥‬األعراف‪]85 :‬‬ ‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ك ۡم إن ُك ُ‬ ‫ِك ۡم َخيۡر لَّ ُ‬
‫إ ۡص َلَٰح َِها َذَٰل ُ‬
‫ۚۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''ای قوم من‪ ،‬هللا را پرستش کنيد که جز او معبودی) بحق (نداريد‪ ،‬يقينا ا از) سوی (‬
‫پروردگارتان برای شما دليلی روشن آمده است‪ ،‬پس) حق (پيمانه و ترازو را کامل) و‬

‫‪129‬‬
 ‫صحيح (ادا کنيد‪ ،‬و از) ارزش (كاالى مردم نکاهيد‪ ،‬و در زمين پس از اصالح آن فساد‬
‫نکنيد‪ ،‬اگر ايمان داريد‪ ،‬اين برای شما بهتر است ''[األعراف‪]85 :‬‬

‫اسالم جادوگری را حرام كرده است‪ ،‬هللا سبحانه و تعالی می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫سحِر َولَا ُي ۡفل ُِح ٱ َّ‬
‫لساح ُِر َح ۡيث‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ َ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ‬ ‫ََۡ َ‬
‫﴿وأل ِق ما فِي ي ِمينِك تلقف ما صنعوٰۖٓا إِنما صنعوا كيد َٰ ِٖۖ‬
‫ََ‬
‫أت َٰي‪[﴾٦٩‬طه‪]69 :‬‬

‫''و آنچه را که در دست راست خود داری‪ ،‬بيفکن تا) تمام (آنچه را که ساخته اند‬
‫ببلعد‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬آنچه آنان ساخته اند‪ ،‬فقط نيرنگ جادوگر است‪ ،‬و جادوگر هر جا که‬
‫باشد) و هر چه انجام دهد (رستگار نمی گردد''[طه‪]69 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬از هفت گناه هالک كننده دورى‬
‫كنيد‪ ،‬گفتند ‪:‬يا رسول هللا‪ ،‬كدام ها هستند؟ فرمودند ‪:‬شرک ورزيدن به هللا متعال‪ ،‬سحر‪ ،‬قتل‬
‫نفسى كه هللا متعال آن را حرام كرده‪ ،‬مگر به حق آن‪ ،‬رباخوارى‪ ،‬خوردن مال يتيم‪ ،‬فرار‬
‫كردن هنگام نبرد و هجوم‪ ،‬و تهمت زدن به زنان مؤمن پاكدامن بى گناه ‪".‬امام بخاری آن‬
‫را روايت كرده است‪(6857).،‬‬

‫اسالم فحشای آشکار و پنهان و زناكارى و عمل قوم لوط) همجنسگرايى (را حرام‬
‫دانسته است‪ ،‬در آغاز اين فقره آيات دال بر اين تحريم را آورديم‪ ،‬اسالم همچنين‬
‫رباخوارى را حرام كرده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ‬
‫َ َّ ۡ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َّلل َو َذ ُروا ْ َما بَق َى م َِن ٱلربَ َٰٓوا ْ إن ُك ُ‬
‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِين‪ ٢٧٨‬فإِن لم تفعلوا‬ ‫يأ ُّي َها ٱلَّذ َ‬
‫ِين َء َام ُنوا ْ ٱ َّت ُقوا ْٱ َّ َ‬ ‫﴿ َٰٓ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ۡ ُ ُ ُ َ ۡ َ َٰ ُ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ِك ۡم لا تظل ُِمون َولا‬ ‫ب م َِن ٱَّللِ َو َر ُسولِهِٰۖٓۦ َوِإن تبتم فلكم رءوس أمول‬
‫َّ‬ ‫َ َُ ْ َۡ‬
‫فأذنوا ِبحر ٖ‬
‫ُۡ َ َ‬
‫تظل ُمون‪[﴾٢٧٩‬البقرة‪]279-278 :‬‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬از هللا بترسيد اگر مؤمن هستيد‪ ،‬و آنچه را که از‬
‫)مطالبات (ربا باقی مانده است رها کنيد )‪ (278‬پس اگر) چنين (نکرديد‪ ،‬بدانيد که هللا و‬
‫رسولش با شما پيکار خواهند کرد‪ ،‬و اگر توبه کرديد‪ ،‬اصل سرمايه هايتان از آن‬
‫شماست‪ )،‬بنابراين (نه ستم می کنيد و نه بر شما ستم وارد می شود ''[البقرة‪-278 :‬‬
‫‪]279‬‬

‫‪130‬‬
 ‫هللا متعال هيچ گناهکاری را همچون رباخواران تهديد به جنگ نکرده است؛ زيرا‬
‫رباخوارى به تباهی دين‪ ،‬وطن‪ ،‬مال و جان می انجامد‪.‬‬

‫اسالم مردارخواری و خوردن آنچه برای بت ها ذبح شده و گوشت خوک را حرام‬
‫كرده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬
‫َ ُۡۡ َ َ ُ َ َۡ ُۡ َ‬
‫وذةُ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ ُ َّ َ‬ ‫ُ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ِنزيرِ َو َما أهِل لِغيۡ ِر ٱَّللِ بِهِۦ وٱلمنخنِقة وٱلموق‬ ‫﴿حرِمت عليكم ٱلميتة وٱلدم ولحم ٱلخ ِ‬
‫ََ َۡ َۡ ُ ْ‬ ‫لس ُب ُع إلَّا َما َذ َّك ۡي ُت ۡم َو َما ُذب َح عَلَى ٱ ُّلن ُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ُ َ َّ َ ُ َ َ ٓ َ َ‬
‫ك َل ٱ َّ‬
‫ب وأن تستقسِموا‬ ‫ِ‬ ‫ص‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وٱلمتردِية وٱلن ِطيحة وما أ‬
‫بٱل ۡ َأ ۡز َلَٰم َذَٰل ُ‬
‫ِك ۡم ف ِۡس ٌق َۗ‪[﴾٣...‬المائدة‪]3 :‬‬ ‫ِ ِۚ‬ ‫ِ‬

‫'')گوشت (مردار‪ ،‬و خون و گوشت خوک و آنچه) هنگام ذبح (نام غير هللا بر آن‬
‫برده شود‪ ،‬و) حيوانات (خفه شده‪ ،‬و با ضربه زدن مرده باشد‪ ،‬و از بلندی افتاده‪ ،‬و به‬
‫ضربه شاخ) حيوان ديگری (مرده باشد‪ ،‬و آنچه درندگان خورده باشند‪ - ،‬مگر آنکه ذبح‬
‫)شرعی (کرده باشيد‪ ، -‬و آنچه برای بت ها ذبح شده‪ ،‬و آنکه با تيرهای فال بخت و‬
‫قسمت طلب کنيد) همه (بر شما حرام شده‪ ،‬و) روی آوردن به تمام (اينها فسق و‬
‫نافرمانی است ''[المائدة‪]3 :‬‬

‫اسالم نوشيدن مست كننده ها و ديگر انواع نجاسات و ناپاکی ها را حرام كرده‬
‫است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ‬
‫اب َوٱلأ ۡزلَٰ ُم رِ ۡجس م ِۡن ع َم ِل ٱلش ۡي َطَٰ ِن‬ ‫﴿يأيها ٱلذِين ءامنوا إِنما ٱلخمر وٱلمي ِسر وٱلأنص‬
‫َۡ‬ ‫ۡ ۡ َ ٓ‬ ‫َّ َ ُ ُ َّ ۡ َ َٰ ُ َ ُ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ُ َ َ َّ ُ ُ ۡ‬
‫ك ُم ٱل َعد َٰ َو َة َوٱل َبغضا َء فِي ٱلخ ۡم ِر‬ ‫ك ۡم تفل ُِحون ‪ ٩٠‬إِنما ي ِريد ٱلشيطن أن يوقِع بين‬ ‫فٱجتن ِبوه لعل‬
‫َ‬
‫َّ َ َٰ َ َ ۡ ُ ُّ َ َ‬ ‫ۡ َّ‬ ‫َوٱل ۡ َميۡسر َويَ ُص َّد ُ‬
‫نت ُهون‪[﴾٩١‬المائدة‪]91-90 :‬‬ ‫ك ۡم َعن ذِك ِر ٱَّللِ َو َع ِن ٱلصلوةِِۖ فهل أنتم م‬ ‫ِ ِ‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬شراب و قمار و بت ها و تيرهای قرعه‬
‫کشی) فالگيری (پليد) و (از عمل شيطان هستند‪ ،‬پس از آنها دوری کنيد‪ ،‬شايد که‬
‫رستگار شويد )‪ (90‬همانا شيطان می خواهد با شراب و قمار‪ ،‬در ميان شما دشمنی و‬
‫کينه ايجاد کند و شما را از ياد هللا و از نماز بازدارد‪ ،‬پس آيا از آن ها دست برمی‬
‫داريد؟''[المائدة‪]91-90 :‬‬

‫‪131‬‬
 ‫پيشتر در بخش شماره )‪ (31‬بيان شد که هللا متعال از جمله صفات رسول هللا ‪-‬‬
‫صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬در تورات‪ ،‬اين را ذکر کرده که وی ناپاکی ها را بر آنان حرام‬
‫می گرداند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ ۡ َ َٰ َ ۡ‬ ‫ِند ُه ۡ‬
‫ك ُتوبًا ع َ‬‫َ ُ َُ َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ُۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َّ َ‬
‫يل‬ ‫ج‬
‫ِ ِ ِ‬‫ن‬ ‫إ‬ ‫ل‬‫ٱ‬‫و‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ى‬‫ر‬ ‫و‬ ‫لت‬‫ٱ‬ ‫ي‬‫ِ‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ون‬ ‫د‬‫ج‬‫ِ‬ ‫ي‬ ‫ِي‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫َّ‬
‫ى‬ ‫ِ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫ِين يَتبِ ُعون ٱ َّلر ُسول ٱ َّلن ِب َّي ٱل‬ ‫﴿ٱلذ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ُ ُ َّ َ َٰ َ ُ َ ُ َ ۡ ُ َ َ َٰٓ َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ‬
‫بئِث َويَض ُع‬ ‫ت ويح ِرم علي ِهم ٱلخ‬ ‫وف َويَن َهى َٰ ُه ۡم ع ِن ٱل ُمنك ِر َويُحِل لهم ٱلطيِب ِ‬ ‫يَأ ُم ُرهم ب ِٱل َم ۡع ُر ِ‬
‫َ ۡ ُ ۡ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َّ َ َ ۡ َ‬
‫ت َعل ۡي ِه ۡ ۚۡم ‪[﴾١٥٧...‬األعراف‪]157 :‬‬ ‫عنهم إِصرهم وٱلأغلل ٱلتِي كان‬

‫''کسانی که از) اين (فرستاده و پيامبر درس نخوانده ى) هللا (پيروی می کنند‪،‬‬
‫)پيامبرى (که) همانا (نام) و نشانه های (نوشته شدۀ او را در نزد خود در تورات و‬
‫انجيل می يابند‪ )،‬كسى كه (آنان را به نيکی ها فرمان می دهد و از پليدى ها باز می‬
‫دارد‪ ،‬و پاکيزه ها را برايشان حالل می گرداند و پليدی ها را بر آنان حرام می کند‪ ،‬و‬
‫بار گران) تکاليف شرعی (را كه بر آنان) واجب (بوده‪ ،‬از) عهدۀ (آنان بر می دارد ''‬
‫[األعراف‪]157 :‬‬

‫اسالم‪ ،‬خوردن مال يتيم را حرام كرده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َٰ َ ُ ۡ َ َٰٓ َ ۡ َ َٰ ُ َّ‬ ‫َ َ ُ ْ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ َ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ َ‬
‫ِك ۡ ۚۡم إِن ُهۥ‬ ‫بِۖ ولا تأكلوا أمولهم إِلي أمول‬ ‫َّ‬
‫﴿وءاتوا ٱل َيتَٰم َٰٓى أموَٰلهمٰۖٓ ولا تتبدلوا ٱلخبِيث ب ِٱلطيِ ِ‬
‫يرا ‪[﴾٢‬النساء‪]2 :‬‬ ‫وبا َكب ٗ‬ ‫َ َ‬
‫ان ُح ٗ‬ ‫ك‬
‫ِ‬

‫''و به يتيمان اموالشان را تحويل دهيد‪ ،‬و) اموال (ناپاک) خود (را با) اموال (پاک‬
‫)يتيمان (عوض نکنيد‪ ،‬و اموال آنان را) با مخلوط كردن در (اموال خودتان‪ ،‬نخوريد‪،‬‬
‫به راستی که اين گناه بزرگی است ''[النساء‪]2 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ۡ َ َٰ َ ۡ َ َ َٰ َ َٰ ُ ۡ ً َّ َ َ ۡ ُ ُ َ‬
‫ون في ُب ُطونِه ۡم نَ ٗ‬
‫اراٰۖٓ َو َس َي ۡصل ۡون‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿إِن ٱلذِين يأكلون أمول ٱليتمى ظلما إِنما يأكل‬
‫َسع ٗ‬
‫ِيرا‪[﴾١٠‬النساء‪]10 :‬‬

‫''در حقيقت‪ ،‬کسانی که اموال يتيمان را به ستم می خورند‪ ،‬جز اين نيست که آتش‬
‫در شکم خويش فرو می برند‪ ،‬و به زودی به آتشی برافروخته در می آيند''[النساء‪]10 :‬‬

‫‪132‬‬
 ‫اسالم کم فروشی از طريق دستکاری پيمانه و ترازو را حرام نموده است‪ ،‬هللا متعال‬
‫می فرمايد ‪:‬‬

‫وه ۡم أَو َّو َزنُ ُ‬

‫ِإذا َكال ُ ُ‬
‫َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ۡ ُ ْ َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫﴿ َو ۡيل ل ِلۡ ُم َطفِف َ‬
‫وه ۡم‬ ‫اس ي َ ۡس َت ۡوفون ‪ ٢‬و‬
‫ِين إِذا ٱك َتالوا عَلى ٱ َّلن ِ‬ ‫ِين‪١‬ٱلذ‬
‫ُ َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َ َ َ َّ‬ ‫ُۡ‬
‫يخ ِس ُرون‪ ٣‬ألا َيظ ُّن أ ْو َٰٓلئِك أن ُهم َّم ۡب ُعوثون ‪[﴾٤‬المطففين‪]4-1 :‬‬

‫''واى به حال کم فروشان) در پيمانه ها و وزن ها( )‪ (1‬کسانی که چون) برای‬

‫خود (از مردم پيمانه می کنند‪ ،‬حق خود را کامل می گيرند )‪ (2‬و هنگامی که) می‬
‫خواهند (برای آنان پيمانه يا وزن کنند‪ ،‬کم می گذارند )‪ (3‬آيا آنان گمان نمی کنند که‬
‫)روز قيامت فرا می رسد و آنان از قبرها (برانگيخته می شوند؟ ''[المطففين‪]4-1 :‬‬

‫اسالم قطع پيوند خويشاوندی را حرام كرده است‪ ،‬در بخش شماره )‪ (31‬به ذکر آيات و‬
‫احاديث دال بر آن پرداختيم‪ )،‬شريعت (همه اين پيامبران و رسوالن ‪ -‬علیهم السلم ‪-‬‬
‫بر تحريم اين محرمات اتفاق دارد‪.‬‬

‫‪133‬‬
 ‫‪-35‬اسلم از اخلق نکوهیده‪ ،‬مانند ‪:‬دروغ‪ ،‬غل‬
‫والغش‪ ،‬غدرا و خیانت‪ ،‬فریبكارى‪ ،‬حسادت‪ ،‬نیرنگ‬
‫زشت‪ ،‬دزدی‪ ،‬تجاوزگری و ستمگری نهی کرده‪ ،‬وا‬
‫از هرگونها اخلقا ناپسندیده اى نهى كرده است‪.‬‬
‫اسالم به طور کلی از اخالق ناپسند نهى می كند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ ً َّ َّ َ َ ُ ُّ ُ َّ ُ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ‬ ‫﴿ َولَا تُ َصع ِۡر َخ َّد َك ل َّ‬
‫ِب كل مخ َتا ٖل‬ ‫اس َولا ت ۡم ِش فِي ٱلأ ِ‬
‫ۡرض مرحا ٰۖٓ إِن ٱَّلل لا يح‬ ‫ِلن ِ‬
‫َ ُ‬
‫ور‪[﴾١٨‬لقمان‪]18 :‬‬
‫فخ ٖ‬
‫''و) با بی اعتنايی (از مردم روی مگردان‪ ،‬و مغرورانه روى زمين راه نرو‪ ،‬همانا‬
‫هللا هيچ متکبر فخرفروشی را دوست ندارد''[لقمان‪]18 :‬‬

‫رسول هللا ‪ -‬صلی هللاا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬همانا محبوبترين شما در نزد من و‬
‫نزديكترين شما به من در روز قيامت‪ ،‬خوش اخالق ترين شماست‪ ،‬و همانا مبغوض ترين‬
‫شما در نزد من و دورترين شما از من در مكان ديدارها در روز قيامت‪ ،‬افراد بيهوده گو و‬
‫گذافه گو و" ُمتَفَيهقون "هستند‪ ،‬گفتند ‪:‬ای رسول هللا !افراد بيهوده گو و گذافه كو را می‬
‫شناسيم‪ ،‬اما" ُمتَفَيهقون "چه کسانی هستند؟ فرمود ‪:‬خودپسندگان متكبر ‪".‬آلبانى آن را در‬
‫السلسه الصحيحه آورده است‪(791).،‬‬

‫اسالم از دروغ گفتن نهی می کند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َّ‬ ‫َّ َّ َ َ‬
‫َّلل لا َي ۡهدِي َم ۡن ُه َو ُم ۡس ِرف كذاب‪[﴾٢٨‬غافر‪]28 :‬‬ ‫﴿… إِن ٱ‬

‫''همانا هللا كسى را که اسرافکار دروغگو باشد‪ ،‬هدايت نمی کند ''[غافر‪]28 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬از دروغگويى برحذر باشيد؛‬
‫زيرا دروغگويى) انسان را (به سوی گناهان هدايت می کند‪ ،‬و گناهان) انسان را (به سوی‬
‫دوزخ هدايت می کند‪ ،‬و شخص پيوسته دروغگويى می كند و در پی دروغگويى می باشد‬

‫‪134‬‬
 ‫تا اينكه نزد هللا به عنوان دروغگو نوشته می شود ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪،‬‬
‫‪(2607).‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬نشانه منافق سه چيز است ‪:‬‬
‫هرگاه سخن گويد‪ ،‬دروغ مى گويد‪ ،‬و هرگاه وعده دهد خالف وعده کند‪ ،‬و هرگاه امانتى‬
‫به او سپرده شود‪ ،‬در آن خيانت کند ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪(6095).،‬‬

‫اسالم از غل و غش نهی می کند ‪.‬در حديثى آمده که رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علی اه و‬
‫سلم – (در بازار مدينه) از کنار کيسه ای غذا (غالت و حبوبات) مى گذشت‪ ،‬پس‬
‫دستش را به درون آن فرو برد‪ ،‬سپس انگشتانشان خيس شد‪ ،‬پس فرمود" ‪:‬اين چيست ای‬
‫صاحب غذا؟ گفت ‪:‬باران خورده ای رسول هللا‪ ،‬فرمود ‪:‬چرا (قسمت خيس شده ى) آن را‬
‫باال قرار نداده اى تا مردم آن را ببيند؟ کسی که غل و غش کند از من نيست ‪".‬امام مسلم‬
‫آن را روايت كرده است‪(102).،‬‬

‫اسالم از غدر‪ ،‬خيانت و فريب نهی کرده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ ْ َّ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُ ٓ ْ َ َ َٰ َ َٰ ُ ۡ َ َ ُ َ َ َ‬
‫نت ۡم ت ۡعل ُمون‬‫﴿يأيها ٱلذِين ءامنوا لا تخونوا ٱَّلل وٱلرسول وتخونوا أمنتِكم وأ‬
‫‪[﴾٢٧‬األنفال‪]27 :‬‬

‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬به هللا و پيامبر خيانت نکنيد و) همچنين (در امانت‬
‫هايتان خيانت نکنيد‪ ،‬در حالی که شما آگاهى داريد''[األنفال‪]27 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ َ ُ ُ َ َ ۡ َّ َ َ َ ُ ُ َ ۡ َ‬
‫ضون ٱل ِميثَٰ َق‪[﴾٢٠‬الرعد‪]20 :‬‬ ‫﴿ٱلذِين يوفون بِعه ِد ٱَّللِ ولا ينق‬

‫'')همان (کسانی که به پيمان هللا وفادار هستند‪ ،‬و عهدشكنى نمى كنند''[الرعد‪]20 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللاا علیه وا سلم ‪ -‬هنگام فرستادن لشکرى برای جهاد‪ ،‬خطاب‬
‫به آنان می فرمود" ‪:‬جهاد كنيد و در غنايم خيانت نکنيد‪ ،‬و غدر نكنيد و به اجساد ضربه‬
‫نزنيد‪ ،‬و کودکان را نکشيد ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪ (1731). ،‬و رسول هللا‬
‫‪-‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬چهار) خصلت (وجود دارد که اگر آنها در هر‬
‫کسی وجود داشته باشند‪ ،‬او منافق خالص است و كسى كه در وی يک خصلت از آنها‬

‫‪135‬‬
 ‫وجود داشته باشد‪ ،‬خصلتی از نفاق در او وجود دارد تا اينكه آن را رها کند ‪:‬هرگاه او را‬
‫امانتدار چيزى قرار دهند خيانت كند‪ ،‬و هرگاه سخن گويد دروغ گويد‪ ،‬و هرگاه عهد و‬
‫پيمان بندد غدر كند‪ ،‬و هرگاه با كسى خصومت ورزد فسق و فجور كند ‪".‬امام بخاری آن‬
‫را روايت كرده است‪(34).،‬‬

‫اسالم از حسادت نهی می کند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ِيم ٱلۡك َِتَٰ َ‬
‫َّلل مِن فَ ۡضلِهِۦ َف َق ۡد َءاتَيۡ َنآ َء َال إبۡ َرَٰه َ‬
‫اس عَل َ َٰى َمآ َءاتَى َٰ ُه ُم ٱ َّ ُ‬ ‫َۡ َۡ ُ ُ َ‬
‫ون ٱ َّلن َ‬
‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫﴿أم يحسد‬
‫َ ۡ ۡ‬
‫ِك َم َة َو َء َات ۡي َنَٰ ُهم ُّملۡكًا َعظ ٗ‬
‫ِيما ‪[﴾٥٤‬النساء‪]54 :‬‬ ‫وٱلح‬

‫''آيا به مردم به خاطر آنچه هللا از فضل خويش به آنان بخشيده‪ ،‬حسادت می ورزند؟‬
‫يقينا ا ما به خاندان ابراهيم کتاب و حکمت عطا كرديم‪ ،‬و به آنان فرمانروايی بزرگی‬
‫بخشيديم''[النساء‪]54 :‬‬
‫'' و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫ِك ۡم ُك َّف ً‬
‫يمَٰن ُ‬ ‫﴿ َو َّد َكثِير م ِۡن أَ ۡهل ٱلۡك َِتَٰب ل َ ۡو يَ ُر ُّدونَ ُ‬
‫كم ِم ۢن َب ۡع ِد إ َ‬
‫س ِهم‬ ‫ارا َح َسدا م ِۡن عِن ِد أنف ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫ۡ ُّ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ُ ْ َ َّ َ ۡ‬ ‫َ َّ َ‬
‫ِم ۢن َب ۡع ِد َما تبَي َن ل ُه ُم ٱلحَق ٰۖٓ فٱعفوا وٱصفحوا حت َٰي يأت ِ َي ٱَّلل بِأمرِه َِۗ ٓۦ إِن ٱَّلل عل َٰى ك ِل ش ۡي ٖء‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫قدِير‪[﴾١٠٩‬البقرة‪]109 :‬‬

‫''بسيارى از اهل کتاب‪ ،‬از روی حسدی که در وجودشان است‪ ،‬آرزو دارند که شما‬
‫را بعد از ايمانتان به حال کفر باز گردانند‪ ،‬پس از اينکه حق برای آنان روشن شده‬
‫است‪ ،‬پس شما عفو کنيد و در گذريد‪ ،‬تا هللا فرمان خويش را) برای جهاد با آنان (صادر‬
‫نمايد‪ ،‬همانا هللا بر هر چيزی تواناست ''[البقرة‪]109 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علی اه و سلم ‪ -‬می فرمايد‪'' :‬بيمارى هاى) درونى (امت‬
‫های پيش از شما كه حسادت و کينه توزی است‪ ،‬در ميان شما هم پديدار شده اند‪ ،‬و آنها‬
‫تراشنده هستند‪ ،‬نمی گويم موها را مى تراشند‪ ،‬بلکه دين را مى تراشند) و از بين مى برند (‬
‫قسم به آنكه جانم در دست اوست‪ ،‬به بهشت داخل نمی شويد تا آنكه ايمان بياوريد‪ ،‬و ايمان‬
‫نمی آوريد تا آينكه يکديگر را دوست بداريد‪ ،‬آيا شما را از چيزی آگاه نسازم که آن را‬

‫‪136‬‬
 ‫برای شما استوار مى گرداند؟ سالم كردن را در بين همديگر منتشر كنيد ‪".‬امام ترمذی آن‬
‫را در سنن روايت كرده است‪(2510).،‬‬

‫اسالم از نيرنگ های بد نهی می کند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ َ َّ َ ُ‬ ‫ُ َ ۡ َ َ َ َٰ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ‬
‫ك ُروا ْ ف َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ‬
‫س ِه ۡم َو َما‬
‫ِيها ٰۖٓ َو َما َي ۡمك ُرون إِلا بِأنف ِ‬ ‫﴿ َوكذَٰل ِك َج َعل َنا فِي ك ِل قري ٍة أكبِر مج ِرمِيها ل ِيم‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫يَش ُع ُرون‪[﴾١٢٣‬األنعام‪]123 :‬‬

‫''و اينگونه در هر شهرى بزرگان آن را بزهكاران قرار داديم تا در آن به نيرنگ‬

‫بپردازند‪ ،‬و آنان جز به خود نيرنگ نمی زنند‪ ،‬ولى خودشان درک نمی كنند ''[األنعام‪:‬‬
‫‪]123‬‬

‫هللا متعال ما را آگاه نموده که يهوديان تالش کردند مسيح ‪ -‬علیها السلم ‪ -‬را بکشند‪،‬‬
‫اما هللا نيرنگشان را به آنان باز گرداند و بيان داشت که نيرنگ بد تنها گريبان اهل خود‬
‫را خواهد گرفت‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫نص ُ‬
‫ار‬ ‫ون َنحۡ ُن أَ َ‬ ‫َ َٰ ۡ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ۡ َ َ ٓ َ َّ َ َ ۡ َ َ ُّ َ‬
‫﴿۞ فل َّما أ َح َّس عِيسي مِنهم ٱلكفر قال من أنصارِي إِلي ٱَّللِٰۖٓ قال ٱلحوارِي‬
‫ََ ٓ َ‬

‫َ َ ۡ‬ ‫َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ٓ َ َ ۡ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬

‫ت َوٱت َب ۡع َنا ٱ َّلر ُسول فٱك ُتبۡ َنا َم َع‬ ‫ٱَّللِ َء َام َّنا ب ِٱَّللِ َوٱش َه ۡد بِأنا ُم ۡسل ُِمون ‪ ٥٢‬ربنا ءامنا بِما أنزل‬
‫َ‬
‫ِيس َٰٓي إِنِي ُم َت َوفِيك‬ ‫ين‪ ٥٤‬إ ۡذ قَ َال ٱ َّ ُ‬
‫َّلل َيَٰع َ‬ ‫َّلل َخيۡ ُر ٱلۡ َمَٰكِر َ‬
‫َّللٰۖٓ َوٱ َّ ُ‬ ‫ََ َُ ْ ََ َ‬
‫ك َر ٱ َّ ُ‬ ‫لشهد َ‬ ‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِين‪ ٥٣‬ومكروا وم‬ ‫ٱ َٰ ِ‬
‫َ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ ُ َ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ َّ َ َّ َ ُ َ َ ۡ َ َّ َ َ َ ْ َ‬
‫ِين كف ُر ٓوا إِل َٰي يَ ۡو ِم‬ ‫وراف ِعك إِلي ومط ِهرك مِن ٱلذِين كفروا وجاعِل ٱلذِينٱتبعوك فوق ٱلذ‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫ِيما ُك ُ‬ ‫ك ُم بَيۡ َن ُ‬ ‫ك ۡم فَأَ ۡح ُ‬ ‫ٱلۡق َِيَٰ َمةِ ُث َّم إل َ َّي َم ۡرج ُع ُ‬
‫نت ۡم فِيهِ تخ َتلِفون‪[﴾٥٥‬آل عمران‪]55-52 :‬‬ ‫ك ۡم ف َ‬
‫ِ‬ ‫ِۖ ِ‬

‫''پس هنگامى كه عيسی از ايشان احساس کفر) و نافرمانى (كرد‪ ،‬گفت ‪:‬چه کسانی‬
‫ياوران من) در راه دعوت (به سوی هللا هستند؟ حواريون گفتند ‪:‬ما ياوران) دين (هللا‬
‫هستيم‪ ،‬به هللا ايمان آورده ايم و) تو نيز (گواه باش که ما تسليم) او (هستيم )‪(52‬‬
‫پروردگارا‪ ،‬به آنچه كه نازل کرده ای ايمان آورديم‪ ،‬و از فرستادۀ) تو (پيروی نموديم‪،‬‬
‫پس ما را در زمرۀ گواهان بنويس )‪ (53‬پس) يهوديان و دشمنان عيسى براى كشتن او (‬
‫مکر ورزيدند‪ ،‬و هللا) نيز در مقابلشان (مکر نمود‪ ،‬و هللا بهترين مکرکنندگان است‬
‫)‪((54‬به ياد آوريد) هنگامی که هللا به عيسی فرمود ‪:‬ای عيسی‪ ،‬من تو را (همكنون) به‬

‫‪137‬‬
 ‫سوی خويش باال می برم‪ ،‬و (بعد از آنكه تو را به زمين فروفرستادم) مى ميرانم‪ ،‬و تو‬
‫را از (تهمت هاى) کسانی که کفر ورزيده اند‪ ،‬پاک می گردانم (و رها مى سازم) و تا‬
‫روز رستاخيز کسانی را که از تو پيروی کرده اند‪ ،‬برتر از کسانی قرار می دهم که‬
‫کفر ورزيده اند‪ ،‬سپس بازگشتتان به سوی من است‪ ،‬آنگاه در (مورد) آنچه كه اختالف‬
‫داشتيد‪ ،‬در ميانتان داوری می کنم'' [آل عمران‪]55-52 :‬‬

‫و هللا متعال خبر داده که قوم پيامبر صالح ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬نيز قصد کشتن او را‬
‫داشتند‪ ،‬و تدبير و نيرنگ بخرج دادند‪ ،‬پس هللا نيرنگشان را به خودشان باز گرداند‪ ،‬و‬
‫خودشان و قومشان را نابود ساخت ‪.‬گفتند‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ َ‬ ‫ََۡ ُ َ ُ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ْ َّ َ َ‬
‫اس ُموا ب ِٱَّللِ ل ُنبَيِت َّن ُهۥ َوأهل ُهۥ ث َّم ل َنقول َّن ل َِول ِيِهِۦ َما ش ِه ۡدنا َم ۡهلِك أهلِهِۦ َوِإنا‬ ‫﴿قالوا تق‬
‫َ ُ َ َ َ َ َ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ‬ ‫َ ْ ۡ‬ ‫َ َ ُ َ‬
‫لصَٰدِقون‪َ ٤٩‬و َمك ُروا َمك ٗرا َو َمك ۡرنا َمك ٗرا َو ُه ۡم لا يَش ُع ُرون‪ ٥٠‬فٱنظ ۡر ك ۡيف كان عَٰق َِبة َمك ِره ِۡم‬

‫ِين‪[﴾٥١‬النمل‪]51-49 :‬‬ ‫َأنَّا َد َّم ۡر َنَٰ ُه ۡم َو َق ۡو َم ُه ۡم أَ ۡجمَع َ‬

‫''به هللا سوگند ياد کنيد که بر صالح و خانواده اش شبيخون مى زنيم‪ )،‬و آنان را به‬
‫قتل مى رسانيم (سپس به ولى دم او مى گوييم ‪:‬ما هنگام نابودى خانواده اش حاضر‬
‫نبوديم‪ ،‬و قطعا ا راست می گوييم )‪ (49‬و آنان) برای قتل صالح و پيروانش (نيرنگی‬
‫انديشيدند‪ ،‬و ما) نيز برای نابودی کافران (نيرنگی انديشيديم‪ ،‬در حالی که آنان نمی‬
‫دانستند )‪ (50‬پس بنگر عاقبت نيرنگشان چه شد كه ما همۀ آنان و قومشان را نابود‬
‫کرديم''[النمل‪]51-49 :‬‬

‫‪:‬‬ ‫اسالم از دزدی نهی می کند‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد‬
‫"زناکار در حالى كه زنا مى كند مؤمن نيست‪ ،‬و سارق در حالى كه سرقت مى كند مؤمن‬
‫نيست‪ ،‬و شرابخوار در حالى كه شراب مى نوشيدن مؤمن نيست‪ ،‬و هنوز) درگاه (توبه‬
‫كردن باز است ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪(6810).،‬‬

‫اسالم از تجاوزگرى نهی می کند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ۡ َ‬ ‫ۡ ُ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َٰ َ ۡ َ ۡ َ ٓ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َٰ َ َ ٓ‬
‫حشا ِء َوٱل ُمنك ِر‬ ‫ِإيتا ِٕي ذِي ٱلقربي وينهي ع ِن ٱلف‬ ‫﴿۞ إِن ٱَّلل يأمر ب ِٱلعد ِل وٱل ِإحس ِن و‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ َّ ُ َ َ َّ َ‬
‫ك ۡم تذك ُرون ‪[﴾٩٠‬النحل‪]90 :‬‬ ‫وٱلبغ ِ ِۚى يعِظكم لعل‬

‫‪138‬‬
 ‫’‘همانا هللا به عدالت‪ ،‬نيکوکاری و بخشش به خويشاوندان دستور می دهد‪ ،‬و از‬
‫فحشا‪ ،‬منكر و تجاوزگرى نهى می كند‪ ،‬هللا شما را نصحيت می كند‪ ،‬شايد پند گيريد‬
‫''[النحل‪]90 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬همانا هللا به من وحی کرده که‬
‫تواضع پيشه باشيد تا اينكه کسی بر کس ديگرى) ظلم و (تجاوزگرى نكند‪ ،‬و کسی بر کس‬
‫ديگرى فخرفروشى نكند ‪".‬ابو داود آن را روايت كرده است‪(4895).،‬‬

‫اسالم از ستمگری نهی کرده است‪ ،‬هللا متعال مى فرمايد ‪:‬‬

‫َ َّ ُ َ ُ ُّ َّ‬
‫لظَٰلِم َ‬
‫ين‪[﴾٥٧‬آل عمران‪]57 :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿‪ ...‬وٱَّلل لا يحِب ٱ‬

‫''و هللا ستمکاران را دوست ندارد ''[آل عمران‪]57 :‬‬

‫''و هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ۡ‬

‫﴿‪ ...‬إِن ُهۥ لا ُيفل ُِح ٱلظَٰل ُِمون‪[﴾٢١‬األنعام‪]21 :‬‬

‫همانا او ستمگران را رستگار نمى كند''[األنعام‪]21 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ين أَ َع َّد ل َ ُه ۡم َع َذابًا أَل َ‬

‫ِيمۢا‪[﴾٣١‬اإلنسان‪]31 :‬‬ ‫ِ‬
‫َ َّ‬
‫لظَٰلِم َ‬ ‫﴿‪ ...‬وٱ‬

‫''و برای ستمگران‪ ،‬عذابی دردناک فراهم ساخته است''[اإلنسان‪]31 :‬‬

‫‪:‬‬ ‫و رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه وا سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬سه نفر دعايشان رد نمی شود‬
‫حاکم عادل‪ ،‬و روزه دار تا آنكه افطار کند‪ ،‬و دعای مظلوم که بر روی ابرها برداشته می‬
‫شود و درهای آسمان ها برايش گشوده می شود و پروردگار عزوجل می فرمايد ‪:‬قسم به‬
‫عزتم‪ ،‬تو را ياری خواهم داد‪ ،‬اگرچه پس از مدتی ديگر باشد ‪".‬امام مسلم آن را مختصرا‬
‫روايت كرده است‪ ، (2749)،‬و امام ترمذی با شماره )‪ (2526‬با اندكى اختالف‪ ،‬و‬
‫امام احمد با شماره )‪ (8043‬آن را روايت كرده است که اين لفظ روايت امام احمد‬

‫‪139‬‬
‫است ‪.‬و هنگامی که پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم‪ ، -‬معاذ بن جبل را به يمن‬
‫فرستاد‪ ،‬از جمله رهنمودهاى كه به ايشان داد‪ ،‬فرمود" ‪:‬و از دعای مظلوم بترس که‬
‫همانا بين آن و هللا پرده اى نيست ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪ (1496). ،‬و‬
‫رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬آگاه باشيد که هر کس به اهل عهد و‬
‫پيمان) از جمله كافرانى كه با اجازه رسمى وارد دولت اسالمى شده اند (ستم ورزد يا از‬
‫حق او چيزی کم کند يا بيش از توانش و بدون رضايت خودش بر وی تحميل کند‪ ،‬من در‬
‫روز قيامت از او دفاع خواهم كرد ‪".‬ابو داود آن را روايت كرده است‪ (3052). ،‬پس‬
‫اسالم ‪ -‬چنانكه می بينيد ‪ -‬از هرگونه برخورد ستمگرانه يا رفتار ظالمانه نهی می کند‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫‪-36‬اسلم از هرگونه معاملها هاى مالی که در بر‬
‫دارندها ربا یا زیان یا ابهاما در آنها یا ظلم یا غل وا‬
‫غش باشند یا به فاجعه ها و زیانا عمومى به‬
‫جوامع‪ ،‬ملت ها و افراد منجرا مى شود‪ ،‬نهی کرده‬
‫است‪.‬‬
‫اسالم از هرگونه معامله هاى مالی که در بر دارنده ربا يا زيان يا ابهام در آنها يا‬
‫ظلم يا غل و غش باشند يا به فاجعه ها و زيان عمومى به جوامع‪ ،‬ملت ها و افراد منجر‬
‫مى شود‪ ،‬نهی کرده است ‪.‬در آغاز اين بخش‪ ،‬آيات و احاديث دال بر تحريم ربا يا ظلم‬
‫و غل و غش و تباهى در زمين را ذکر کرديم‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫كتَ َس ُبوا ْ َف َقد ٱ ۡح َت َملُوا ْ ُب ۡه َتَٰ ٗنا َوِإثۡ ٗما ُّمب ٗ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫ون ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ ۡ ۡ َ‬
‫ينا‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت بِغيۡ ِر َما ٱ‬
‫ِين َوٱل ُمؤمِنَٰ ِ‬ ‫﴿وٱلذِين يؤذ‬
‫‪[﴾٥٨‬األحزاب‪]58 :‬‬

‫''و کسانی که مردان و زنان مؤمن را بدون اينكه مرتكب) عمل زشتى (شده باشند‪،‬‬
‫آزار مى دهند‪ ،‬قطعا ا بهتان و گناه آشکارى را به دوش كشيده اند''[األحزاب‪]58 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ َّ ۡ‬ ‫َ ٓ َ َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪[46‬‬ ‫﴿ َّم ۡن ع ِمل صَٰل ِٗحا فل َِنف ِ‬
‫سهِٰۖٓۦ َو َم ۡن أ َسا َء ف َعل ۡي َها َۗ َو َما َر ُّبك بِظلَٰ ٖم لِل َعبِي ِد ‪[﴾٤٦‬فصلت‪:‬‬

‫''هر کس عمل شايسته اى انجام دهد‪ ،‬پس به سود خودش است‪ ،‬و هر کس عمل بدى‬
‫انجام دهد‪ ،‬پس به زيان خودش است‪ ،‬و پروردگار تو هرگز به بندگان) خويش (ستم‬
‫نمی کند''[فصلت‪[46 :‬‬

‫و در سنت آمده است که" ‪:‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬به زيان نرساندن‪ ،‬و‬
‫زيان نديدن قضاوت نمودند ‪".‬ابو داود آن را روايت كرده است ‪.‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا‬

‫‪141‬‬
 ‫علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬هر کس به هللا و روز قيامت ايمان دارد به همسايه اش آزار‬
‫نرساند‪ ،‬و کسی که به هللا و روز قيامت ايمان دارد مهمانش را گرامی بدارد‪ ،‬و هر کس به‬
‫هللا و روز قيامت ايمان دارد يا خير بگويد و يا ساکت باشد"‪ ،‬و در روايت ديگرى آمده ‪:‬‬
‫"پس به همسايه اش نيکی ورزد ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪ (47). ،‬و رسول‬
‫هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬زنی به سبب گربه ای که آن را حبس کرده بود‬
‫تا اينكه آن گربه ُمرده بود‪ ،‬بسبب اين كارش وارد جهنم شد‪ ،‬زيرا) اين زن (نه به آن گربه‬
‫آب و غذا داده بود‪ ،‬و نا اينكه آن را رها كرده بود تا از خس و خاشاک زمين بخورد‪ ،‬بلكه‬
‫آن را حبس كرده بود ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪ (3482). ،‬اين درباره‬
‫کسی است که به گربه ای آزار رسانده است‪ ،‬پس وضعيت کسی که آزارش به مردم‬
‫رسيده‪ ،‬چگونه باشد؟‪ ،‬ابن عمر روايت كرده است که گفت ‪:‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه‬
‫و سلم ‪ -‬به باالى منبر رفتند‪ ،‬و با صدايی بلند ندا دادند‪ ،‬و فرمودند" ‪:‬ای گروه کسانی که‬
‫با زبان ايمان آورده اند و ايمان به قلبشان نرسيده‪ ،‬مسلمانان را آزار نرسانيد‪ ،‬و به آنان‬
‫طعنه نزنيد‪ ،‬و دنبال امور پوشيده آنان نباشد که هر کس پی گير امور پوشيده برادرش‬
‫باشد‪ ،‬هللا نيز پی گير امور پوشيده او خواهد بود‪ ،‬و کسی که هللا پی گير امور پوشيده او‬
‫باشد‪ ،‬رسوايش خواهد کرد حتی اگر در درون خانه اش باشد"‪ ،‬راوی می گويد ‪:‬ابن عمر‬
‫روزی به کعبه نگريست‪ ،‬و گفت" ‪:‬چه بزرگ هستى و چه حرمت تو بزرگ است‪ ،‬اما‬
‫مؤمن نزد هللا حرمتی بزرگتر از تو دارد ‪".‬امام ترمذی با شماره )‪ (2032‬و ابن حبان با‬
‫شماره )‪ (5763‬آن را روايت كرده اند ‪.‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می‬
‫فرمايد" ‪:‬هر کس به هللا و روز قيامت ايمان دارد‪ ،‬به همسايه اش آزار نرساند‪ ،‬و هر کس‬
‫به هللا و روز قيامت ايمان دارد‪ ،‬مهمانش را گرامی بدارد‪ ،‬و هر کس به هللا و روز قيامت‬
‫ايمان دارد يا خير بگويد و يا ساکت باشد ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪،‬‬
‫‪(6018).‬و ابوهريره ‪ -‬رضى هللا عنه ‪ -‬از پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬روايت‬
‫كرده است که فرمود" ‪:‬آيا می دانيد تهيدست کيست؟ گفتند ‪:‬تهيدست نزد ما کسی است که‬
‫نه درهمی دارد و نه کااليی‪ ،‬فرمود ‪:‬تهيدست در امت من کسی است که در روز قيامت با‬
‫)توشه ى (روزه و نماز و زکات می آيد در حالی که به ناموس اين دشنام داده و به ديگری‬
‫تهمت زده و مال اين را خورده‪ ،‬پس در جايش نشانده می شود و اين از حسناتش بر می‬
‫دارد و آن يكى از حسناتش بر می دارد‪ ،‬پس هرگاه حسناتش پيش از تمام شدن گناهانش به‬
‫پايان برسد از گناهان آنان برداشته می شود و بر) گردن (او انداخته می شود‪ ،‬سپس در‬
‫آتش افکنده می شود ‪".‬امام مسلم با شماره )‪ (2581‬و امام ترمذی با شماره )‪ (2418‬و‬
‫امام احمد با شماره )‪ (8029‬آن را روايت كرده اند‪ ،‬و اين لفظ امام احمد است‪.‬‬

‫‪142‬‬
 ‫و رسول هللا ‪ -‬صلى هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬شاخه ى درختی در مسيرى قرار‬
‫داشت كه مردم را اذيت می کرد‪ ،‬پس مردمی آن را از سر راه برداشت و) به همين سبب (‬
‫وارد بهشت شد ‪".‬امام بخاری با شماره )‪ (652‬به همين معنا و امام مسلم با شماره‬
‫)‪(1914‬همانند آن‪ ،‬و امام ابن ماجه با شماره )‪ (3682‬و امام احمد با شماره‬
‫)‪(10432‬آن را روايت كرده اند‪ ،‬و لفظ حديث از اين امام ابن ماجه و امام احمد است ‪.‬‬
‫برداشتن اسباب آزار و اذيت مردم از سرراه باعث وارد شدن به بهشت می شود‪ ،‬پس‬
‫کسی که به مردم آزار می رساند و زندگی شان را تباه می سازد‪ ،‬حالش چكونه بايد‬
‫باشد؟‬

‫‪143‬‬
 ‫‪-37‬اسلم آمده تا عقل را حفظ کند‪ ،‬و هر آنچها به‬
‫تباهی عقل می انجامد‪ ،‬مانند ‪:‬نوشیدن مست كنندها‬
‫ها‪ ،‬آن را حرام کرده‪ ،‬و منزلت عقل را بزرگداشته‬
‫است‪ ،‬و آن را ملک تكالیف شرعى قرار داده است‪،‬‬
‫و آن را ازا زنجیرهاى خرافات و بت پرستی رهانیده‬
‫است‪ ،‬در اسلم هیچ اسرار یا احکامی نیست که‬
‫مخصوص یک طبقها خاص باشد‪ ،‬و همها احکام و‬
‫قوانین آن موافق عقل صحیح وا بر مبنای عدالت و‬
‫حکمت است‪.‬‬
‫اسالم آمده تا عقل را حفظ نمايد‪ ،‬و منزلت آن را باال ببرد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ۡ ُ َ َ ُ ُّ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫لس ۡم َع َوٱل ۡ َب َ‬
‫﴿‪ ...‬إ َّن ٱ َّ‬
‫ص َر َوٱلفؤاد كل أ ْو َٰٓلئِك كان ع ۡن ُه َم ۡس ُـولا ‪[﴾٣٦‬اإلسراء‪]36 :‬‬ ‫ِ‬

‫''همانا شنوايی‪ ،‬بينايی و قلب‪ ،‬همه آنها مورد پرسش واقع خواهند شد ''[اإلسراء‪:‬‬
‫‪]36‬‬

‫بنابراين بر انسان واجب است که از عقل خود محافظت کند‪ ،‬از همين روی اسالم‬
‫مست كننده ها و مواد مخدر را حرام دانسته و در بخش شماره )‪ (34‬از تحريم مست‬
‫كننده ها ياد شد و ادله بسياری از آيات قرآن کريم آورده شد که با اين سخن هللا متعال به‬
‫پايان می رسد ‪:‬‬

‫َ َ َّ ُ َ ُ َ‬
‫ك ۡم ت ۡعقِلون‪[﴾٢٤٢‬البقرة‪]242 :‬‬‫﴿‪ ...‬لعل‬

‫''شايد شما خرد ورزيد''[البقرة‪]242 :‬‬

‫‪144‬‬
 ‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ُ َ ۡ َّ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫﴿ َو َما ٱلۡحَ َي َٰو ُةٱ ُّلد ۡن َيآ إلَّا لَعِب َول َ ۡهو َول َ َّ‬
‫ون أفلا ت ۡعقِلون‬
‫لد ُار ٱٓأۡلخِرة خير لِلذِين يتق ۚۡ‬ ‫ٰۖٓ‬ ‫ِ‬
‫‪[﴾٣٢‬األنعام‪]32 :‬‬

‫''و زندگی دنيا چيزی جز بازيچه و سرگرمی نيست‪ ،‬و قطعا ا سرای آخرت برای‬
‫کسانی که پرهيزگارند بهتر است‪ ،‬آيا نمی انديشيد؟''[األنعام‪]32 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َّ ٓ َ َ ۡ َ َٰ ُ ُ ۡ ً َ َ ٗ َّ َ َّ ُ َ ُ َ‬
‫ك ۡم ت ۡعقِلون‪[﴾٢‬يوسف‪]2 :‬‬‫﴿إِنا أنزلنه قرَٰءنا عربِيا لعل‬

‫''همانا ما قرآن را) به زبان (عربی نازل کرديم‪ ،‬شايد شما بينديشيد''[يوسف‪]2 :‬‬

‫هللا متعال بيان نموده که تنها خردمندان و صاحبان عقل از هدايت و حکمت بهره می‬
‫برند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ۡ ۡ َ َ َ َ َ ٓ ُ َ َ ُ ۡ َ ۡ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ٗ َ ٗ َ َ َ َّ َّ ُ َّ ٓ ُ ْ ُ ْ‬ ‫ۡ‬
‫﴿يُؤتِي ٱلحِكمة من يشاء ۚۡ ومن يؤت ٱلحِكمة فقد أوتِي خيرا كثِيراَۗ وما يذكر إِلا أولوا‬
‫ب‪[﴾٢٦٩‬البقرة‪]269 :‬‬ ‫ََۡۡ‬
‫ٱلألبَٰ ِ‬

‫'')هللا (به هر كسى كه بخواهد حکمت می دهد و بی ترديد‪ ،‬به هر كسى كه حکمت‬
‫داده باشد‪ ،‬خير فراوانی بخشيده است‪ ،‬و به جز خردمندان پند نمی گيرند'' [البقرة‪]269 :‬‬

‫از همين روی اسالم عقل را معيار تکليف قرار داده است‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا‬
‫علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬تكاليف شرعى از سه کس برداشته شده اند ‪:‬از انسان خوابيده‬
‫تا آنكه بيدار شود‪ ،‬و از کودک تا آنكه به سن بلوغ برسد‪ ،‬و از ديوانه تا آنكه عاقل شود ‪".‬‬
‫امام بخاری آن را به صورت معلق اما با عبارت جزم قبل از ذكر حديث )‪(5269‬‬
‫همانند اين عبارت ها آورده است‪ ،‬و امام ابوداود آن را با شماره )‪ (4402‬به صورت‬
‫متصل روايت کرده‪ ،‬و اين لفظ اوست‪ ،‬و امام ترمذی با شماره )‪ (1432‬و نسائی در‬
‫سنن کبری با شماره)‪ ، (7346‬و امام احمد با شماره )‪ (956‬با اختالفی اندک‪ ،‬و ابن‬
‫ماجه با شماره )‪ (2042‬و به صورت مختصر‪ ،‬آن را روايت كرده اند ‪.‬و او را از‬

‫‪145‬‬
 ‫زنجيرهاى خرافات و بت پرستی آزاد کرده است‪ ،‬هللا متعال درباره حال امت هايى که‬
‫به خرافات خود چنگ می زنند و حقی را که از سوی هللا آمده رد می کنند‪ ،‬می فرمايد‬
‫﴿ َو َك َذَٰل َِك َمآ أَ ۡر َسلۡ َنا مِن َق ۡبل َِك في قَ ۡريَة مِن نَّذ َّ َ َ ُ ۡ ُ َ ٓ َّ َ ۡ َ ٓ َ ٓ َ َ َ ُ َّ‬
‫ِير إِلا قال مت َرفوها إِنا َوجدنا َءابا َءنا عل َٰٓى أمةٖ‬
‫ٍ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َ‬
‫َوِإنا عَل َٰٓى َءاثَٰ ِرهِم ُّمق َت ُدون ‪[﴾٢٣‬الزخرف‪]23 :‬‬

‫''و اينگونه در هيچ) شهر و (روستايى پيش از تو هشدار دهنده ای نفرستاديم‪ ،‬مگر‬
‫اينکه مفسدان خوشگزارن آنها‪ ،‬گفتند ‪:‬ما نياکان خود را بر آيينی يافته ايم‪ ،‬و بی گمان ما‬
‫به ميراث) بجامانده (آنان پايبند هستيم''[الزخرف‪]23 :‬‬

‫و هللا تعالی در بيان حال ابراهيم خليل ‪ -‬علیه السلم ‪ -‬آورده که ايشان خطاب به‬
‫قومشان فرمود ‪:‬‬
‫َٓ ٓ َ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َّ َ ُ َّ ٓ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َ َ‬
‫نت ۡم ل َها عَٰكِفون‪ ٥٢‬قالوا َو َج ۡدنا َءابَا َءنا ل َها‬ ‫﴿إِذ قال ل ِأبِيهِ َوق ۡو ِمهِۦ َما هَٰ ِذه ِ ٱلتماثِيلٱلتِي أ‬

‫ِين‪[﴾٥٣‬األنبياء‪]53-52 :‬‬ ‫َعَٰبد َ‬

‫ِ‬

‫''اين مجسمه ها چه چيزى هستند که شما براى) پرستش (آنها) در كنارشان (‬

‫اعتكاف كرده ايد؟ )‪! (52‬گفتند ‪:‬ما پدران خود را پرستش کنندگان آنها يافته‬
‫ايم''[األنبياء‪]53-52 :‬‬

‫پس اسالم آمد و مردم را به ترک پرستش بت ها و رها کردن خرافات موروثی از‬
‫پدران و اجدادان فرا خواند‪ ،‬و به پيروی از راه پيامبران ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬دعوت نمود‪.‬‬

‫و در اسالم اسرار و احکامی نيست که مخصوص طبقه ای خاص باشد ‪.‬از علی بن‬
‫ابی طالب ‪ -‬رضی هللا عنه ‪ -‬که پسر عموی پيامبر ‪ -‬صلی هللاا علیه و سلم ‪ -‬و داماد‬
‫ايشان بود‪ ،‬پرسيدند ‪:‬آيا رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬چيز خاصى را براى شما‬
‫قرار داد؟ فرمود ‪:‬رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬براى ما چيز خاصى را قرار نداده‬
‫اند که آن را به همه مردم نگفته باشند‪ ،‬مگر آنچه كه در غالف اين شمشيرم است‪ ،‬سپس‬
‫صحيفه ای را بيرون آورد که در آن نوشته بود ‪:‬هللا لعنت کند كسى كه برای غير هللا‬
‫قربانی کند‪ ،‬و هللا لعنت كند کسی که نشانه ها) و حد و مرزهاى (زمين را بدزدد) و تغيير‬
‫دهد تا زمين مردم را تصاحب کند (و هللا لعنت کند کسی که پدرش را لعن کند‪ ،‬و هللا لعنت‬
‫کسی که جنايتکاری را پناه دهد ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪ (1978). ،‬همه‬

‫‪146‬‬
 ‫احکام اسالم و تشريعات آن موافق با عقل سالم هستند‪ ،‬و بر اساس مقتضای عدل و‬
‫حکمت بنا نهاده شده اند‪.‬‬

‫‪147‬‬
 ‫‪-38‬و در همها ادیان باطل‪،‬ا وقتی پیروانانشان‬
‫نتوانندا تناقضا موجود در این ادیان را درک کنند وا‬
‫از فهم امور خلفا عقل موجود در تعالیم آن ادیان‬
‫ناتوان بمانند‪ ،‬بزرگانشان این توهم را در بین آنانا‬
‫ایجاد كرده اندا که دین فراتر از عقلا است و عقل‬
‫نمی تواندا دینا را درک كند‪،‬ا در حالی که اسلم‪ ،‬دین‬
‫را همانند نورى می داند که راه را برای عقل روشن‬
‫می سازد‪ ،‬اما اصحاب ادیانا باطلا از انسان می‬
‫خواهند که عقلا خود را کنار گذاشته و پیروا آنان‬
‫شوند‪ ،‬در حالی کها اسلم از انسان می خواهد که‬
‫عقل خودا را بیدار کند و به کارا اندازدا تا حقیقت‬
‫امور را چنانا که هست بشناسد‪.‬‬
‫و در همه اديان باطل‪ ،‬وقتی پيروانانشان نتوانند تناقض موجود در اين اديان را‬
‫درک کنند و از فهم امور خالف عقل موجود در تعاليم آن اديان ناتوان بمانند‪،‬‬
‫بزرگانشان اين توهم را در بين آنان ايجاد كرده اند که دين فراتر از عقل است و عقل‬
‫نمی تواند دين را درک كند‪ ،‬در حالی که اسالم‪ ،‬دين را همانند نورى می داند که راه را‬
‫برای عقل روشن می سازد‪ ،‬اما اصحاب اديان باطل از انسان می خواهند که عقل خود‬
‫را کنار گذاشته و پيرو آنان شوند‪ ،‬در حالی که اسالم از انسان می خواهد که عقل خود‬
‫را بيدار کند و به کار اندازد تا حقيقت امور را چنان که هست بشناسد‪ ،‬هللا متعال می‬
‫فرمايد ‪:‬‬

‫‪148‬‬
 ‫َ‬ ‫ب َولَا ٱلۡإ َ‬
‫يمَٰ ُن َولَٰكِن‬ ‫نت تَ ۡدري َما ٱلۡك َِتَٰ ُ‬‫وحا م ِۡن أَ ۡمرنَا ۚۡ َما ُك َ‬ ‫َ َ َ َٰ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬
‫ك ُر ٗ‬ ‫﴿وكذل ِك أوحينا إِلي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُّ ۡ َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ ٓ ُ ۡ َ َ َ َّ َ َ ۡ ٓ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ ُ ٗ َّ ۡ‬
‫ِيم‪[﴾٥٢‬الشورى‪:‬‬ ‫جعلنَٰه نورا نهدِي بِهِۦ من نشاء مِن عِبادِنا ۚۡ وِإنك لتهدِي إِل َٰي صِ ر َٰ ٖط مستق ٖ‬
‫‪]52‬‬

‫''و اينگونه بر تو) ای پيامبر (روحی) كه قرآن کريم است (را به فرمان خود وحی‬
‫کرديم‪ ،‬تو) پيش از اين (نمی دانستی كه کتاب و ايمان چيست‪ ،‬ولی ما آن را نوری قرار‬
‫داديم‪ )،‬تا (با آن هر کس از بندگانمان را که بخواهيم‪ ،‬هدايت کنيم‪ ،‬و همانا تو) ای‬
‫پيامبر انسان ها را (به سوى راه راست هدايت می کنی''[الشورى‪]52 :‬‬

‫وحی الهی شامل داليل و براهين کافی مى باشد که عقل های سالم را به سوی‬
‫داليلی راهنمايی می کند که شوق شناخت و ايمان به آن را دارد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ك ۡم نُ ٗ‬
‫ورا ُّمب ٗ‬
‫ينا ‪[﴾١٧٤‬النساء‪:‬‬ ‫ك ۡم َوأَ َ‬
‫نزل ۡ َنآ إل َ ۡي ُ‬ ‫كم بُ ۡر َهَٰن مِن َّرب ُ‬ ‫ي َأ ُّي َها ٱ َّلن ُ‬
‫اس قَ ۡد َجآ َء ُ‬ ‫﴿ َ َٰٓ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪]174‬‬

‫''ای مردم !همانا دليل و برهانى از جانب پروردگارتان برای شما آمده‪ ،‬و نوری‬
‫آشکار را به سوی شما نازل کرديم''[النساء‪]174 :‬‬

‫هللا سبحانه و تعالی برای انسان ها خواهان اين است که در نور هدايت و علم و‬
‫حقيقت زندگی کنند‪ ،‬اما شياطين و طواغيت می خواهند که انسان در تاريکی های کفر و‬
‫جهل و گمراهی باقی بمانند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ك َف ُر ٓوا ْ أَ ۡول َِيآ ُؤ ُه ُم ٱ َّ‬
‫لطَٰ ُغ ُ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ُ ْ ُۡ‬ ‫َّلل َول ُّي ٱلَّذ َ‬
‫﴿ٱ َّ ُ‬
‫وت‬ ‫ورِۖ وٱلذِين‬ ‫ِين َء َامنوا يخ ِر ُج ُهم م َِن ٱلظلمَٰ ِ‬
‫ت إِلي ٱلن ِ‬ ‫ِ‬
‫ت‪[﴾٢٥٧...‬البقرة‪]257 :‬‬ ‫ون ُهم م َِن ٱ ُّلن َ ُّ ُ َ‬ ‫ُۡ ُ َ‬
‫ور إِلي ٱلظلم َٰ ِ ِۗ‬
‫ِ‬ ‫يخ ِرج‬

‫''هللا دوستدار کسانی است که ايمان آورده اند‪ ،‬آنان را از تاريکی هاى) كفر و‬
‫شرک (بيرون مى آورد و به سوی نور) ايمان (هدايت مى كند‪ ،‬و کسانی که کافر شده‬
‫اند‪ ،‬دوستدارانشان طاغوت هستند) که (آنان را از نور) ايمان (به سوی تاريکی های‬
‫)کفر و شرک (بيرون می برند''[البقرة‪]257 :‬‬

‫‪149‬‬
 ‫‪-39‬اسلم‪ ،‬علم صحیح را گرامی می دارد‪ ،‬و به‬
‫پژوهش علمی خالى از هرگونه هوای نفس تشویق‬
‫می کند‪ ،‬و به دیدنا و اندیشیدن در درون خودا و‬
‫جهان پیرامونمان فرا می خواند‪ ،‬و نتایج علمی‬
‫صحیح با اسلم تعارضی ندارد‪.‬‬
‫اسالم‪ ،‬علم صحيح را پاس می دارد‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ُ َ َ‬ ‫جَٰت َوٱ َّ ُ‬
‫َّلل ب ِ َما ت ۡع َملون خبِير‬ ‫ُ ۡ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ ۡ َ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َۡ َ‬
‫﴿… يرفعِ ٱللهٱلذِين ءامنوا مِنكم وٱلذِين أوتوا ٱلعِلم در ٖ ِۚ‬
‫‪[﴾١١‬المجادلة‪]11 :‬‬

‫''هللا) مقام و منزلت (کسانی از شما را که ايمان آورده اند و کسانی که به آنان علم‬
‫ارزانى شده است را) بر حسب (درجات باال مى برد‪ ،‬و هللا به آنچه كه انجام مى دهيد‪،‬‬
‫آگاه است''[المجادلة‪]11 :‬‬

‫هللا متعال شهادت علما را در کنار شهادت خود و شهادت مالئکه اش برای‬
‫بزرگترين شهادت‪ ،‬قرارداده است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ٓ َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ ٓ َ َٰ َ َّ ُ َ َ ۡ َ َ َٰٓ َ ُ ُ ُ ْ ۡ ۡ َ ٓ‬
‫ط لا إِلَٰ َه إِلا ُه َو‬
‫لئِكة َوأ ْولوا ٱلعِل ِم قائ ِ َمۢا ب ِٱلق ِۡس ِ ِۚ‬‫﴿ش ِهد ٱَّلل أنهۥ لا إِله إِلا هو وٱلم‬
‫ِيم‪[﴾١٨‬آل عمران‪]18 :‬‬ ‫يزٱلۡحَك ُ‬
‫ٱلۡ َعز ُ‬
‫ِ‬

‫''هللا گواهی داده که معبودی) بحق (جز او نيست‪ ،‬و فرشتگان و صاحبان دانش‪،‬‬
‫)نيز بر اين مطلب گواهی می دهند (در حالی که) هللا در جهان هستی (قيام به عدالت‬
‫دارد‪ ،‬معبودی) بحق (جز او نيست‪ )،‬و او (توانمند حکيم است''[آل عمران‪]18 :‬‬

‫و اين نشان دهنده جايگاه واالی علما و دانشمندان در اسالم است‪ ،‬و هللا متعال‬
‫پيامبرش را به طلب افزايش هيچ چيز امر نکرده‪ ،‬مگر براى علم‪ ،‬هللا متعال می فرمايد‪:‬‬

‫‪150‬‬
 ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ َّ‬
‫ب زِدنِي عِل ٗما‪[﴾١١٤‬طه‪]114 :‬‬
‫﴿‪ ...‬وقل ر ِ‬

‫''و) اى پيامبر (بگو پروردگارا !به علم من بيفزا''[طه‪]114 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬هر کس راهى را دنبال كند که‬
‫در آن علمی باشد‪ ،‬هللا برايش راهی را به سوی بهشت هموار می سازد‪ ،‬و مالئکه براى‬
‫خشنودی از طالب علم بال هايشان را بر روى او می گشايند‪ ،‬و برای طالب علم همه‬
‫کسانی که در آسمان و زمين هستند‪ ،‬حتی ماهى ها در آب‪ ،‬آمرزش می طلبند‪ ،‬و همانا‬
‫برتری عالم بر عابد‪ ،‬مانند برتری ماه بر ساير ستارگان است‪ ،‬علما وارثان پيامبرانند و‬
‫پيامبران دينار و درهمى به ارث نگذاشته اند؛ بلکه علم را به ارث گذاشته اند‪ ،‬پس هر‬
‫كسى آن را فراگيرد با قسمت و نصيب سعادتمندانه اى آن را فراگرفته است ‪".‬امام ابوداود‬
‫آن را با شماره )‪ (3641‬و امام ترمذی با شماره )‪ (2682‬و امام ابن ماجه با شماره‬
‫)‪(223‬و امام احمد با شماره)‪ ، (21715‬اين حديث را روايت كرده اند‪ ،‬و اين لفظ با‬
‫روايت امام ابن ماجه ذكر شده است‪.‬‬

‫و اسالم همچنين به پژوهش علمی بدور از هوای نفس تشويق می کند‪ ،‬و به بررسى‬
‫و انديشه در خود و در جهان پيرامون فرا می خواند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ َ َّ ۡ َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ۡ َ َ َ‬
‫س ِه ۡم َح َّت َٰي يَت َبي َن ل ُه ۡم أن ُه ٱلحَ ُّق َۗ أ َول ۡم يَك ِف ب ِ َربِك أن ُهۥ‬
‫اق َوف ِ ٓي أنف ِ‬
‫﴿سن ِري ِهم ءايَٰتِنا فِي ٱٓأۡلف ِ‬
‫يد‪[﴾٥٣‬فصلت‪]53 :‬‬ ‫عَل َ َٰى ُكل َش ۡي ٖء َشه ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬

‫''به زودی نشانه هاى خود را در آفاق) هستى (و در) وجود (خودشان به آنان نشان‬
‫خواهيم داد تا برايشان روشن شود كه قرآن حق است‪ ،‬آيا كافى نيست كه پروردگارت بر‬
‫هر چيزی گواه است؟'' [فصلت‪]53 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ۡ َ َ ۡ َ َ َٰٓ َ َ ُ َ‬ ‫ۡرض َو َما َخلَ َق ٱ َّ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫كوت ٱ َّ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ‬
‫كون‬ ‫َّلل مِن شي ٖء وأن عسي أن ي‬ ‫ت َوٱلأ ِ‬ ‫لسمَٰ َو َٰ ِ‬ ‫﴿أ َول ۡم يَنظ ُروا فِي َمل ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِيث َب ۡع َدهُۥ يُؤم ُِنون‪[﴾١٨٥‬األعراف‪]185 :‬‬ ‫َ ََۡ َ َ َ ُُ ۡ َ َ َ‬
‫ق ِد ٱقترب أجلهمٰۖٓ فبِأ ِي حد ِۭ‬

‫‪151‬‬
 ‫''آيا در ُملک) گسترده‪ ،‬عظيم و شگفت انگيز (آسمان ها و زمين و آنچه را كه هللا‬
‫آفريده‪ ،‬نمی نگرند؟ و) آيا فکر نمی کنند (شايد اجلشان نزديک شده باشد؟ پس بعد از‬
‫اين) قرآن (به کدام سخن ايمان می آورند؟''[األعراف‪]185 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ ٗ‬ ‫َ ُ ْ ََ‬ ‫َ‬ ‫ان َعَٰق َِب ُة ٱلَّذ َ‬ ‫ََ ُ ُ ْ ََۡ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َََۡ َ ُ ْ‬
‫ِين مِن ق ۡبلِ ِه ۡ ۚۡم كان ٓوا أش َّد م ِۡن ُه ۡم ق َّوة‬ ‫ۡرض فينظروا كيف ك‬ ‫ِيروا فِي ٱلأ ِ‬ ‫﴿أولم يس‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ‬
‫َّلل ل َِيظل َِم ُه ۡم‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت ف َما كان ٱ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫َ َ ُ ۡ ُُ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ ۡ َ َ َُ‬
‫َ‬
‫وأثاروا ٱلأۡرض وعمروها أكثر مِما عمروها وجاءتهم رسلهم ب ِٱلبيِنَٰ ِ ِۖ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ َْ ُ‬ ‫َ‬
‫َولَٰكِن كان ٓوا أنف َس ُه ۡم َيظل ُِمون‪[﴾٩‬الروم‪]9 :‬‬

‫''آيا در زمين گردش نکردند‪ ،‬تا بنگرند عاقبت کسانی که پيش از آنان بودند‪ ،‬چگونه‬
‫بوده است؟) !آنان (نيرمندتر از اينان بودند‪ ،‬و در زمين دگرگونی به وجود آوردند‪ ،‬و آن‬
‫را بيشتر از آنچه) اينان (آبادش کرده اند‪ ،‬آباد کردند‪ ،‬و پيامبرانشان با داليل روشن به‬
‫سوی آنها آمدند‪ ،‬پس هللا بر آن نبود که بر آنان ستم کند‪ ،‬و ليکن) آنان (به خودشان ستم‬
‫می کردند''[الروم‪]9 :‬‬

‫نتايج تحقيقات علمی صحيح در علوم تجربی با اسالم تعارضی ندارد‪ ،‬و در اينجا‬
‫تنها يک مثال ذكر مى كنيم که قرآن درباره آن بيش از هزار و چهار صد سال پيش‬
‫جزئيات دقيقى را ارائه داده است‪ ،‬چيزی که علم جديد اخيرا ا به آن پی برده است‪ ،‬و آن‬
‫آفرينش جنين در شکم مادر است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ َ َۡ‬
‫ِين‪ ١٣‬ث َّم خلق َنا‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ُ َّ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ ٗ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫﴿ َولَ َق ۡد َخلَ ۡق َنا ٱلۡإ َ َٰ َ‬
‫ِين‪ ١٢‬ثم جعلنَٰه نطفة فِي قرارٖ مك ٖ‬ ‫نسن مِن سلَٰلةٖ مِن ط ٖ‬ ‫ِ‬
‫نشأۡ َنَٰهُ‬
‫ُّ ۡ َ َ َ َ َ ٗ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ ۡ َ ٗ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َٰ ٗ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ ۡ ٗ ُ َّ َ َ‬
‫ٱلنطفة علقة فخلقنا ٱلعلقة مضغة فخلقنا ٱلمضغة عِظما فكسونا ٱلعِظم لحما ثم أ‬
‫خَٰلِق َ‬ ‫َ ۡ ً َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ َ ُ ۡ َ‬
‫ِين‪[﴾١٤‬المؤمنون‪]14-12 :‬‬ ‫خلقا ءاخر ۚۡ فتبارك ٱَّلل أحسن ٱل‬

‫''و قطعاا‪ ،‬انسان را از چکيده ای از گل آفريديم )‪ (12‬سپس او را بصورت نطفه ای‬

‫در قرارگاهی استوار) رحم (قرار داديم )‪ (13‬سپس نطفه را) بصورت (خون بسته‬
‫درآورديم‪ ،‬و آنگاه خون بسته را) بصورت (پاره گوشتی درآورديم‪ ،‬سپس پاره گوشت‬
‫را) بصورت (استخوان درآورديم‪ ،‬و آنگاه بر استخوان ها گوشت پوشانديم‪ ،‬سپس آن‬

‫‪152‬‬
 ‫)جنين (را آفرينش ديگرى بخشيديم‪ )،‬پر برکت و (بزرگوار است پروردگارى که‬
‫نيکوترين آفريننده است )‪['' (14‬المؤمنون‪]14-12 :‬‬

‫‪153‬‬
 ‫‪-40‬هللا عملى را نمی پذیرد‪ ،‬وا در آخرت برای آن‬
‫پاداشی در نظر نمی گیرد مگر از کسی که به هللا‬
‫ایمان آورد و از اوا اطاعت کند‪ ،‬وا همها پیامبرانش ‪-‬‬
‫علیهم الصلة والسلم ‪ -‬را راستگو بشمارد‪ ،‬هللا‬
‫هیچ عبادتی را نمی پذیرد مگر آنا عبادتی که هللاا آن‬
‫را مشروعا كردها است‪ ،‬با اینا حالا چگونه انسان می‬
‫تواند به هللا کفرا ورزد‪ ،‬سپس از او انتظار پاداش‬
‫داشته باشد؟ هللا ایمان هیچا یک از مردم را نمی‬
‫پذیرد مگر آنکه بها همها پیامبران ایمان آورند وا به‬
‫رسالت محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬ایمان آورندا‪.‬‬
‫هللا متعال عمل انسان را نمی پذيرد و برای آن در آخرت پاداشى در نظر نمی گيرد‬
‫مگر از سوی کسی که به هللا ايمان آورد و از او اطاعت کند‪ ،‬و پيامبرانش ‪ -‬عليهم‬
‫السالم ‪ -‬را تصديق كند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َ َ َ ٓ ُ َ ُّ ُ ُ‬ ‫يد ٱلۡ َعا َ َ َ َّ ۡ َ َ ُ‬ ‫َّ َ َ‬
‫يد ث َّم َج َعل َنا ل ُهۥ َج َه َّن َم يَ ۡصلى َٰ َها‬ ‫جلة عجلنا لهۥ فِيها ما نشاء ل ِمن نرِ‬ ‫ِ‬
‫ان يُر ُ‬
‫ِ‬ ‫﴿من ك‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َم ۡذ ُم ٗ‬
‫ورا‪َ ١٨‬و َم ۡن أ َراد ٱٓأۡلخ َِر َة َو َس َع َٰى ل َها َس ۡع َي َها َو ُه َو ُمؤمِن فأ ْو َٰٓلئِك كان َس ۡع ُي ُهم‬‫وما َّم ۡد ُح ٗ‬

‫ك ٗ‬ ‫َّ ۡ ُ‬
‫ورا‪[﴾١٩‬اإلسراء‪]19-18 :‬‬ ‫مش‬

‫''هر کس خواهان) دنياى (زودگذر است‪ ،‬آن را براى كسى كه بخواهيم در اين دنيا‬
‫برايش فراهم مى آوريم‪ ،‬سپس) در روز قيامت (دوزخ را نصيبش می کنيم كه در آنجا‬
‫خوار و رانده شده‪ ،‬وارد می گردد )‪ (18‬و هر کس) زندگی (آخرت را بخواهد و برای‬
‫)رسيدن به (آن با جديّت بکوشد و مؤمن باشد‪ ،‬اينان کسانی هستند که از تالششان‬
‫قدردانی خواهد شد'' [اإلسراء‪]19-18 :‬‬

‫‪154‬‬
 ‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ َ‬ ‫ُۡ َ‬ ‫ََ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬
‫كف َران ل َِس ۡعيِهِۦ َوِإنا ل ُهۥ‬ ‫ت َو ُه َو ُمؤمِن فلا‬
‫﴿ف َمن َيع َمل م َِن ٱلصَٰل ِحَٰ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫كَٰت ُِبون‪[﴾٩٤‬األنبياء‪]94 :‬‬

‫''هر کس کارهای شايسته انجام دهد و مؤمن باشد‪ ،‬در برابر کوشش او ناسپاسی‬
‫نخواهد شد‪ ،‬و ما) اعمالش (را برايش می نويسيم''[األنبياء‪]94 :‬‬

‫و هللا متعال عبادتی را نمی پذيرد مگر آن که خود آن را مشروع كرده باشد‪ ،‬هللا‬
‫متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫َۡ ۡ َ ٗ َ‬ ‫ْ َٓ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫﴿‪ ...‬ف َمن كان يَ ۡر ُجوا ل ِقا َء َربِهِۦ فل َي ۡع َمل ع َملا صَٰل ِٗحا َولا يُش ِرك بِع َِبادة ِ َربِهِ ٓۦ‬
‫َ‬
‫أ َح َدۢا‪[﴾١١٠‬الكهف‪]110 :‬‬

‫''پس هر كس که اميد به ديدار پروردگارش دارد؛ بايد کاری شايسته انجام دهد‪ ،‬و‬
‫کسی را در عبادت پروردگارش شريک نسازد''[الكهف‪]110 :‬‬

‫پس هللا متعال بيان نموده که اعمال نيک نمى باشند مگر آنكه هللا آن را مشروع‬
‫كرده باشد‪ ،‬و انجامش دهنده اش در عملى که انجام داده برای هللا مخلص بوده‪ ،‬و به او‬
‫ايمان داشته باشد‪ ،‬و پيامبرانش را تصديق كند‪ ،‬اما کسی که عملش اينگونه نباشد‪ ،‬هللا‬
‫متعال درباره او می فرمايد ‪:‬‬

‫َ َ ۡ َ ٓ َ َٰ َ َ ُ ْ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ َٰ ُ َ َ ٓ ٗ َّ ُ‬
‫نث ً‬
‫ورا‪[﴾٢٣‬الفرقان‪]23 :‬‬ ‫﴿وقدِمنا إِلي ما ع ِملوا مِن عم ٖل فجعلنه هباء م‬

‫''و ما به هرگونه عملی که انجام داده اند‪ ،‬می پردازيم‪ ،‬پس آن را) چون (غبار‬
‫پراکنده) در هوا (قرار می دهيم''[الفرقان‪]23 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ٗ‬ ‫ش َع ٌة‪ ٢‬عَامِلَة نَّاصِ َبة‪ ٣‬تَ ۡصل َ َٰي نَ ً‬
‫ارا َحام َِية‪[﴾٤‬الغاشية‪]4-2 :‬‬
‫َ‬
‫﴿ ُو ُجوه يَ ۡو َمئ ِ ٍذ خ َٰ ِ‬

‫‪155‬‬
 ‫''در آن روز‪ ،‬چهره هايی خوار و ذليل خواهند بود )‪ (2‬خسته و رنجور هستند )‪(3‬‬
‫به آتشی بسيار داغ داخل خواهند شد'' [الغاشية‪]4-2 :‬‬

‫اين چهره ها از سختی تالش و زحمت خسته اند‪ ،‬اما بدون هدايتی از سوی هللا‬
‫زحمت می کشيدند؛ بنابراين هللا آتش را عاقبت آنان ساخته است؛ زيرا تالش آنان در‬
‫غير چيزی بوده که هللا مشروع نموده است‪ ،‬بلکه عباداتی باطل را از خود ساخته و از‬
‫سران گمراهی که برايشان اديانی باطل را ساخته و پرداخته اند‪ ،‬پيروی کرده اند؛ زيرا‬
‫کار نيکی که نزد هللا پذيرفته می شود همان چيزی است که موافق روش و رهنمون‬
‫پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬باشد‪ ،‬چگونه ممکن است انسان به هللا کفر ورزد‪ ،‬سپس‬
‫از او انتظار پاداش داشته باشد؟!‬

‫هللا متعال ايمان کسی را نمی پذيرد مگر آنكه به همه پيامبران ‪ -‬علیهم السلم ‪-‬‬
‫ايمان آورده باشد‪ ،‬و به پيامبری محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬نيز ايمان آورده باشد‪،‬‬
‫قبالا در بخش شماره )‪ (20‬به برخی از اين ادله اشاره کرديم‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ َ َ َ َٰٓ َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ‬ ‫ون كل َء َام َن ب ِٱَّللِ وم‬ ‫نزل إِل ۡيهِ مِن َّربِهِۦ وٱلمؤمِن ۚۡ‬
‫﴿ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ ُ ۡ َ‬
‫َو ُر ُسلِهِۦ لا نف ِرق َبي َن أ َح ٖد مِن ُّر ُسلِهِۚۡۦ َوقالوا َس ِم ۡع َنا َوأ َط ۡع َنا ٰۖٓ غف َرانك َر َّب َنا َوِإل ۡيك‬
‫ص ُ‬ ‫ۡ‬
‫ير‪[﴾٢٨٥‬البقرة‪]285 :‬‬ ‫ٱل َم ِ‬

‫''پيامبر به آنچه كه از) سوی (پروردگارش بر او نازل شده ايمان آورده است‪ ،‬و‬
‫مؤمنان) نيز (همگی به هللا و فرشتگان و کتاب ها و پيامبرانش ايمان آورده اند‪ )،‬و‬
‫سخنشان اين است که( ‪:‬ميان هيچ يک از پيامبرانش فرق نمی گذاريم) و به همه ايمان‬
‫داريم(‪,‬و گفتند ‪:‬شنيديم و اطاعت کرديم‪ ،‬پروردگارا‪ ،‬آمرزش تو را) خواهانيم (و‬
‫بازگشت) تمام امور (به سوی توست'' [البقرة‪]285 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ۡ َ َّ ٓ َ َ َ‬ ‫ۡ َ َّ‬ ‫َ َ‬
‫نزل‬
‫َ َ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ‬ ‫يأ ُّي َها ٱلَّذ َ‬
‫ِين َء َام ُن ٓوا َءام ُِنوا ب ِٱَّللِ َو َر ُسولِهِۦ َوٱلكِتَٰبِٱلذِي ن َّزل عَل َٰى َر ُسولِهِۦ وٱلكِتَٰبِٱلذِي أ‬ ‫﴿ َٰٓ‬
‫َ َ ۡ َ َّ َ َ َٰ َۢ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ َٰٓ َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫لئِكتِهِۦ َوك ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱل َي ۡو ِمٱٓأۡلخِرِ فقد ضل ضللا‬ ‫مِن ق ۡبل ۚۡ َو َمن يَكف ۡر ب ِٱَّللِ وم‬
‫ِيدا‪[﴾١٣٦‬النساء‪]136 :‬‬ ‫بَع ً‬

‫‪156‬‬
 ‫''ای کسانی که ايمان آورده ايد‪ ،‬به هللا و پيامبرش و کتابی که بر او نازل کرده‬
‫است‪ ،‬و) به هر (کتابی که پيش از اين فرستاده است ايمان بياوريد‪ )،‬و بر آن پايدار‬
‫باشيد (و هر کس به هللا و فرشتگان او و کتاب ها و پيامبرانش و روز قيامت کفر‬
‫ورزد‪ ،‬بی ترديد‪ ،‬در گمراهی دور و درازی افتاده است ''[النساء‪]136 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ِك َمة ُث َّم َجآ َء ُ‬‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َّ ُ َ َ َّ َ َ َ ٓ َ َ ۡ ُ ُ‬
‫ك ۡم َر ُسول ُّم َصدِق‬ ‫ب َوح ٖ‬ ‫﴿وِإذ أخذ ٱَّلل مِيثَٰق ٱلنبِيِـۧن لما ءاتيتكم مِن كِتَٰ ٖ‬
‫َ ُ ْ َۡ َ َ َ‬ ‫نص ُرنَّ ُهۥ قَ َال َءأَقۡ َر ۡر ُت ۡم َوأَ َخ ۡذ ُت ۡم عَل َ َٰى َذَٰل ُ‬
‫ك ۡم ل َ ُت ۡؤمِن ُ َّن بهِۦ َول َ َت ُ‬
‫ِك ۡم إِ ۡص ِريِۖ قال ٓوا أق َر ۡرنا ۚۡ قال‬ ‫ل َِما َم َع ُ‬
‫ۚۡ‬ ‫ِ‬
‫لشهد َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َََ۠ َ َ ُ‬
‫ِين‪[﴾٨١‬آل عمران‪]81 :‬‬ ‫فٱشهدوا وأنا معكم مِن ٱ َٰ ِ‬

‫''و) به ياد بياوريد (هنگامی را که هللا‪ ،‬از پيامبران عهد و پيمان گرفت که هرگاه به‬
‫شما کتاب و حکمت دادم‪ ،‬سپس پيامبری به سوی شما آمد که آنچه) از كتاب هاى‬
‫آسمانى (همراه شماست را تصديق کند‪ ،‬بايد به او ايمان بياوريد و او را ياری رسانيد‪،‬‬
‫)آنگاه (فرمود‪:‬آيا اقرار کرديد‪ ،‬و بر اين امر عهد و پيمانم را پذيرفتيد؟ گفتند ‪:‬اقرار‬
‫کرديم‪ ،‬فرمود ‪:‬پس گواه باشيد و من) نيز (با شما از جمله ى گواهان هستم''[آل عمران‪:‬‬
‫‪]81‬‬

‫‪157‬‬
 ‫‪-41‬هدف همها پیام های الهی این است که انسان‬
‫را با پیوستن بها دین حق به مقام و جایگاه والیى‬
‫برساند‪ ،‬و بندها مخلص پروردگار جهانیان شود‪ ،‬وا‬
‫او را ازا بندگی انسان ها یا بندگی ماده یا بندگی‬
‫خرافات برهاند‪ ،‬اسلم ‪ -‬چنانکه می بینی ‪ -‬به‬
‫اشخاص قدسیت نمی دهد و آنان را بالتر از‬
‫جایگاهشان قرار نمی دهد‪ ،‬و ازا آنانا معبودانا و‬
‫آلهه نمی سازد‪.‬‬
‫هدف همه پيام های الهی اين است که انسان را با پيوستن به دين حق به مقام و‬
‫جايگاه وااليى برساند‪ ،‬و بنده مخلص پروردگار جهانيان شود‪ ،‬و او را از بندگی انسان‬
‫ها يا بندگی ماده يا بندگی خرافات برهاند‪ ،‬رسول هللا ‪ -‬صلیا هللا علیه و سلم ‪ -‬می‬
‫فرمايد" ‪:‬بنده دينار‪ ،‬درهم‪ ،‬جامه و لباس نابود باد‪ ،‬اگر به او ببخشند‪ ،‬خشنود می شود و‬
‫اگر نبخشند ناراضی می شود ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪ (6435). ،‬انسان‬
‫متعادل تنها در برابر هللا سر فرو می آورد و مال و ثروت يا جاه و منصب و قبيله او را‬
‫به بردگی خود نمی کشاند‪ ،‬اين داستان برای خواننده آشکار خواهد کرد که مردم پيش از‬
‫پيامبری محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬چگونه بودند و پس از آنچه شدند‪:‬‬

‫هنگامی که مسلمانان نخست به حبشه هجرت کردند‪ ،‬پادشاه وقت حبشه ‪ -‬نجاشی ‪-‬‬
‫به آنان گفت" ‪:‬اين چه دينی است که قوم خود را بخاطرش رها کرديد‪ ،‬و وارد دين من و‬
‫ملت هاى ديگرى نشده ايد؟ ‪".‬جعفر بن ابی طالب ‪ -‬رضى هللا عنه ‪ -‬در پاسخش گفت" ‪:‬ای‬
‫پادشاه‪ ،‬ما قومی بوديم از اهل جاهليت که بت ها را می پرستيديم و مردار می خورديم و‬
‫مرتکب فحشا می شديم و پيوند خويشاوندی را قطع مى كرديم‪ ،‬و در حق همسايه‬
‫بدرفتاری می کرديم و قوی ما حق ضعيف را می خورد‪ ،‬ما بر همين حال بوديم تا آنكه هللا‬
‫سب و راستگويى و امانت و پاکدامنی او را می‬ ‫پيامبری را به سوی ما فرستاد که نَ َ‬
‫شناسيم‪ ،‬پس ما را به سوى هللا فرا خواند که تنها او را عبادت کنيم و آنچه را ما و‬

‫‪158‬‬
 ‫پدرانمان از سنگ و بت بغير هللا می پرستيديم‪ ،‬رهاکنيم و ما را به راستگويی و ادای‬
‫امانت و صله رحم و نيكى با همسايگان و دست کشيدن از حرام و خونريزى مردم دستور‬
‫داد‪ ،‬و از فحشا و سخن ناحق و خوردن مال يتيم و تهمت زدن به زنان پاکدامن نهی کرد‪،‬‬
‫و دستور داد که تنها هللا را بپرستيم و چيزی را با او شريک نسازيم‪ ،‬و دستور داد تا نماز‪،‬‬
‫زکات و روزه را اداء كنيم"‪ ،‬راوی می گويد ‪:‬سپس امور اسالم را برشمرد‪ "،‬پس او را‬
‫راستگو شمرديم و به او ايمان آورديم و پيرو آنچه آورده است شديم‪ ،‬و هللا را به تنهايی‬
‫عبادت کرديم و چيزی را با او شريک نساختيم‪ ،‬و آنچه را بر ما حرام ساخته بود حرام‬
‫دانستيم‪ ،‬و آنچه را حالل کرده بود‪ ،‬حالل شمرديم ‪...".‬امام احمد آن را با شماره‬
‫)‪(1740‬با اندکی اختالف روايت كرده‪ ،‬و ابونعيم نيز در" حلية األولياء ‪" 1/ 115‬به‬
‫شکل مختصر آن را آورده است ‪.‬بنابراين‪ ،‬اسالم چنانكه می بينيد اشخاص را مقدس‬
‫نمی شمارد‪ ،‬و آنان را از منزلتشان باالتر نبرده و از آنها معبودها و آلهه نمی سازد‬

‫‪.‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ُ ۡ َ َٰٓ َ ۡ َ ۡ َ َٰ َ َ َ ۡ ْ َ َٰ َ َ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ َ َّ َّ َ َ ُ ۡ‬
‫َّلل َولا نش ِر َك بِهِۦ‬‫ب تعالوا إِلي كل ِم ٖة سواء ِۭ بيننا وبينكم ألا نعبد إِلا ٱ‬ ‫﴿قل يأهل ٱلكِت ِ‬
‫َ َّ ۡ ْ َ ُ ُ ْ ۡ َ ُ ْ ََّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ٗ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ً‬
‫ابا مِن ُدو ِن ٱَّللِۚۡ فإِن ت َولوا فقولوا ٱشهدوا ب ِأنا‬ ‫ضا أ ۡربَ ٗ‬ ‫شيـا ولا يتخِذ بعضنا بع‬
‫َ‬
‫ُم ۡسل ُِمون‪[﴾٦٤‬آل عمران‪]64 :‬‬

‫''بگو ‪:‬ای اهل کتاب بياييد به سوی سخنی که ميان ما و شما يکسان است که جز هللا‬
‫را نپرستيم‪ ،‬و چيزی را شريک او نسازيم‪ ،‬و بعضی از ما بعضی ديگر را به جای هللا‬
‫به معبودى نگيرد‪ ،‬پس اگر) از اين دعوت (روی گرداندند‪ ،‬بگوييد ‪:‬گواه باشيد که ما‬
‫مسلمانيم''[آل عمران‪]64 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ك َة َوٱ َّلنبيـ َۧن أَ ۡربَابًا َأيَأۡ ُم ُر ُكم بٱلۡ ُ‬
‫ك ۡفر َب ۡع َد إ ۡذ أَ ُ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ َ َٰٓ َ‬
‫نتم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚۡ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ولا يأمركم أن تتخِذوا ٱلملئ ِ‬
‫َ‬
‫ُّم ۡسل ُِمون‪[﴾٨٠‬آل عمران‪]80 :‬‬

‫’‘و) هللا (به شما دستور نمى دهد که فرشتگان و پيامبران را به معبودى بگيريد‪ ،‬آيا‬
‫شما را پس از آنکه مسلمان شديد‪ ،‬دستور به کفر ورزيدن می دهد؟ ''[آل عمران‪]80 :‬‬

‫‪159‬‬
‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬در ستودن من مبالغه نكنيد‬
‫همانطور كه نصارا در ستودن پسر مريم مبالغه كردند‪ ،‬من به تأكيد بنده هللا هستم‪ ،‬پس به‬
‫من بگوييد ‪:‬بنده هللا و رسول هللا ‪".‬امام بخاری آن را روايت كرده است‪(3445).،‬‬

‫‪160‬‬
 ‫‪-42‬هللا متعال توبه كردن را در اسلم مشروع كرده‬
‫است‪ ،‬و توبه كردن یعنی ‪:‬بازگشت انسان به سوی‬
‫پروردگار شا و ترک گناه است‪،‬ا و اسلم آوردن‬
‫باعث پاک شدن همها گناهانا گذشته می شود‪ ،‬و‬
‫توبه كردن نیز باعث پاک شدن گناهان گذشته می‬
‫شود‪ ،‬بنابراین) درا اسلم (نیازی به اعتراف كردن‬
‫به گناهانا در برابرا انسان دیگرى نیست‪.‬‬
‫هللا متعال توبه كردن را در اسالم مشروع كرده است‪ ،‬و توبه كردن يعنی ‪:‬بازگشت‬
‫انسان به سوی پروردگار ش و ترک گناه است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ‬ ‫َ ُ ُ ٓ ْ َ َّ َ ً َ ُّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َ َ َّ ُ ُ ۡ‬
‫ك ۡم تفل ُِحون ‪[﴾٣١‬النور‪]31 :‬‬ ‫﴿‪...‬وتوبوا إِلي ٱَّللِ جمِيعا أيه ٱلمؤمِنون لعل‬

‫''و همگی ای مؤمنان به سوی هللا توبه کنيد‪ ،‬شايد رستگار شويد''[النور‪]31 :‬‬

‫‪.‬و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫ت َوأَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ۡ ُ ُ َّ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫﴿ َأل َ ۡم َي ۡعلَ ُم ٓوا ْ أَ َّن ٱ َّ َ ُ‬
‫َّلل ُه َو‬ ‫َّلل ه َو َيق َبل ٱ َّلت ۡوبَة ع ۡن ع َِبادِه ِۦ َويَأخذ ٱلص َدق َٰ ِ‬
‫ٱ َّلت َّوابُٱ َّلرح ُ‬
‫ِيم‪[﴾١٠٤‬التوبة‪]104 :‬‬

‫''آيا نمی دانند که هللا است که توبه را از بندگانش می پذيرد‪ ،‬و صدقات را می‬
‫ستاند‪ ،‬و بی ترديد‪ ،‬هللا است که توبه پذير مهربان است''[التوبة‪]104 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪161‬‬
 ‫َۡ ُ َ‬ ‫َ‬
‫ات َويَ ۡعل ُم َما تف َعلون‪[﴾٢٥‬الشورى‪:‬‬ ‫﴿ َو ُه َو ٱلَّذِي َي ۡق َب ُل ٱ َّلت ۡوبَ َة َع ۡن ع َِبادِه ِۦ َويَ ۡع ُفوا ْ َعن ٱ َّ َ‬
‫لسيِـ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪]25‬‬

‫''اوست که توبه ى بندگانش را می پذيرد‪ ،‬و بدی هايشان را مى آمرزد‪ ،‬و از آنچه‬
‫كه انجام مى دهيد‪ ،‬آگاه است'' [الشورى‪]25 :‬‬

‫و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬می فرمايد" ‪:‬هللا از توبه بنده مؤمنش بيشتر از‬
‫مردی شاد می شود که تنها در سرزمينی خشک و خطرناک به همراه شترش باشد كه بر‬
‫روى آن آب و غذايش را حمل مى كند‪ ،‬پس) از روى خستگى (بخوابد‪ ،‬و در حالی بيدار‬
‫شود که شترش و توشه اش‪ ،‬ناپديد شده باشند‪ ،‬پس به جستجوى آنها بپردازد تا جايی که‬
‫تشنگی بر او غلبه كند‪ ،‬سپس) با خود (بگويد ‪:‬به سوى مكان اول برمی گردم و) در آنجا (‬
‫می خوابم تا بميرم‪ ،‬پس) از بازگشتن (سرش را بر روى بازويش می گذارد و منتظر‬
‫مرگ مى شود‪ ،‬پس از بيدار شدن شتر و بارش كه آب و غذايش بر روى آن بود را در‬
‫نزد خود می يابد‪ ،‬هللا از توبه كردن بنده مؤمنش‪ ،‬بيشتر از اين مرد شاد مى شود كه شتر و‬
‫توشه اش را يافته است ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪(2744).،‬‬

‫و اسالم آوردن باعث پاک شدن همه گناهان گذشته می شود‪ ،‬و توبه كردن نيز‬
‫باعث پاک شدن گناهان گذشته می شود‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ت ُس َّن ُ‬
‫ت‬
‫َُ ُ ْ ََ ۡ َ َ‬
‫ض ۡ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َۡ َ‬
‫نت ُهوا ُيغف ۡر ل ُهم َّما ق ۡد َسلف َوِإن يعودوا فقد م‬
‫ََ ْ‬ ‫﴿قُل ل ِلَّذ َ‬
‫ِين كف ُر ٓوا إِن ي‬
‫ِين‪[﴾٣٨‬األنفال‪]38 :‬‬ ‫ٱل ۡ َأ َّول َ‬

‫'')ای پيامبر (به کسانی که کافر شده اند‪ ،‬بگو ‪:‬اگر) از کفرورزيدن و دشمنی كردن (‬
‫دست بر دارند‪ )،‬گناهان (گذشته آنان آمرزيده می شود‪ ،‬و اگر) به گناهان و دشمنى‬
‫ورزيدن (بازگردند‪ ،‬پس بی گمان سنت) اللهى دربارۀ دشمنان (پيشين جارى شده است‬
‫)و آنان نابود شدند( ''[األنفال‪]38 :‬‬

‫هللا متعال نصرانيان را به توبه فرا خوانده‪ ،‬و فرموده است ‪:‬‬

‫َ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ َ َّ ُ َ ُ‬
‫َّلل غفور َّرحِيم ‪[﴾٧٤‬المائدة‪]74 :‬‬ ‫﴿أفلا يتوبون إِلي ٱَّللِ ويستغفِرونه ۚۡۥ وٱ‬

‫‪162‬‬
 ‫''آيا به سوی هللا بازنمی گردند‪ ،‬و از او طلب آمرزش نمی کنند؟ و هللا آمرزندۀ‬
‫مهربان است''[المائدة‪]74 :‬‬

‫همچنين هللا همه گناهکاران را به توبه تشويق کرده‪ ،‬و فرموده است ‪:‬‬
‫وب َجم ً‬ ‫َّ ۡ َ َّ َّ َّ َ َ ۡ ُ ُّ‬
‫لذنُ َ‬ ‫َ َۡ ْ‬ ‫ُ ۡ َ َٰ َ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ ُ‬
‫ِيعا ۚۡ‬ ‫س ِه ۡم لا تق َن ُطوا مِن رحمةِ ٱَّللِۚۡ إِن ٱَّلل يغفِر ٱ‬
‫ِين أ ۡس َرفوا عَل َٰٓى أنف ِ‬‫﴿۞ قل يعِبادِي ٱلذ‬
‫ِيم‪[﴾٥٣‬الزمر‪]53 :‬‬ ‫إنَّ ُهۥ ُه َو ٱلۡ َغ ُف ُ‬
‫ورٱ َّلرح ُ‬ ‫ِ‬

‫'')ای پيامبر (بگو ‪:‬ای بندگان من که بر خود اسراف) و ستم (کرده ايد !از رحمت‬
‫هللا نااميد نشويد‪ ،‬همانا هللا همه گناهان را می بخشد‪ ،‬همانا او بسيار آمرزنده ى مهربان‬
‫است''[الزمر‪]53 :‬‬

‫هنگامی که عمرو بن عاص خواست مسلمان شود‪ ،‬ترسيد گناهانى را كه پيش از‬
‫اسالم انجام داده‪ ،‬بخشيده نشوند‪ ،‬وی اين رويداد را اين گونه روايت می کند" ‪:‬هنگامی‬
‫که هللا ‪ -‬عزوجل ‪ -‬اسالم را در دلم انداخت‪ ،‬به نزد پيامبر ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬آمدم تا‬
‫با او بيعت كنم‪ ،‬ايشان دستشان را به سوى من گشودند‪ ،‬پس گفتم ‪:‬ای رسول هللا با تو بيعت‬
‫نمی کنم تا اينكه گناهان گذشته مرا بيامرزی‪ ،‬پس رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪-‬‬
‫فرمودند ‪:‬ای عمرو‪ ،‬آيا نمى دانى که هجرت كردن همه ى گناهان قبل از آن را پاک می‬
‫کند؟ ای عمرو‪ ،‬آيا نمى دانى که اسالم آوردن همه گناهان پيش از خود را پاک می کند؟ ‪".‬‬
‫امام مسلم اين حديث را مفصل تر همانند اين روايت به شماره )‪ (121‬روايت كرده‬
‫است‪ ،‬و امام احمد با شماره )‪ (17827‬آن را روايت كرده كه اين لفظ او مى باشد‪.‬‬

‫‪163‬‬
 ‫‪-43‬در اسلم رابطه ى بین انسان وا هللا متعالا‬
‫بصورت مستقیم است‪ ،‬بنابراین نیازی به این نداری‬
‫که کسی میان تو وا هللا واسطه شود‪ ،‬پس اسلم از‬
‫اینكه انسان ها تبدیل به آلهها شوند یا در ربوبیت وا‬
‫الوهیت هللاا متعالا شریک او شوند‪ ،‬جلوگیری می‬
‫کند‪.‬‬
‫در اسالم رابطه ى بين انسان و هللا متعال بصورت مستقيم است‪ ،‬بنابراين نيازی به‬
‫اين نداری که کسی ميان تو و هللا واسطه شود‪ ،‬چنانكه در بخش )‪ (36‬يادآور آن شديم‪،‬‬
‫هللا متعال همه مردم را به سوی توبه و بازگشتن به سوى خود فرا خوانده است‪ ،‬و همين‬
‫طور مردم را از اين نهی کرده که پيامبران يا مالئکه را به عنوان واسطه ای ميان او و‬
‫بندگانش قرار دهند‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫ك َة َوٱ َّلنبيـ َۧن أَ ۡربَابًا َأيَأۡ ُم ُر ُكم بٱلۡ ُ‬
‫ك ۡفر َب ۡع َد إ ۡذ أَ ُ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ َ َٰٓ َ‬
‫نتم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚۡ‬ ‫ِِ‬ ‫﴿ولا يأمركم أن تتخِذوا ٱلملئ ِ‬
‫َ‬
‫ُّم ۡسل ُِمون‪[﴾٨٠‬آل عمران‪]80 :‬‬

‫''و) هللا (به شما دستور نمى دهد که فرشتگان و پيامبران را به معبودى بگيريد‪ ،‬آيا‬
‫شما را پس از آنکه مسلمان شديد‪ ،‬دستور به کفر ورزيدن می دهد؟ ''[آل عمران‪]80 :‬‬

‫بنابراين اسالم ‪ -‬چنانكه می بينی ‪ -‬از اين ممانعت به عمل مى آورد که انسان ها‬
‫همانند آلهه ها قرار گيرند يا در ربوبيت و الوهيت‪ ،‬شريک هللا شوند‪ ،‬و هللا متعال‬
‫درباره نصرانيان می فرمايد ‪:‬‬
‫َّ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٗ‬
‫ون ٱَّللِ وٱلمسِيحٱبن مريم وما أمِروا إِلا ل ِيعبدوا‬‫﴿ٱتخذوا أحبارهم ورهبَٰنهم أربابا مِن د ِ‬
‫ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫إ َلَٰ ٗها َوَٰح ِٗداٰۖٓ ل َّ ٓا إ َل َٰ َه إلَّا ُه َو ُس ۡب َ‬
‫حَٰ َن ُهۥ ع َّما يُش ِركون ‪[﴾٣١‬التوبة‪]31 :‬‬ ‫ۚۡ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬

‫‪164‬‬
 ‫'')آنان(دانشمندان و راهبان خويش‪ ،‬و) همچنين (مسيح پسر مريم را معبودهايى‬
‫بجای هللا گرفتند‪ ،‬در حالی که دستور نداشتند جز هللا يکتا را پرستش كنند که هيچ‬
‫معبودی) به حق (جز او نيست‪ ،‬او پاک ومنزه است از آنچه شريک او قرار می دهند ''‬
‫[التوبة‪]31 :‬‬

‫هللا بر کافرانى که ميان آنان و هللا متعال واسطه هايی قرار می دهند‪ ،‬انکار مى‬
‫نمايد‪ ،‬و فرموده است ‪:‬‬
‫ُ َّ َ َ ٓ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ۡ َ ُ َ َّ َ َّ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َّ‬
‫ِين ٱتخذوا مِن دونِهِ ٓۦ أ ۡول َِيا َء َما ن ۡع ُب ُده ۡم إِلا ل ُِيقرِبُونا إِلي ٱَّللِ‬ ‫ِص وٱلذ‬
‫﴿ألا َِّللِ ٱلدِين ٱلخال ۚۡ‬
‫َ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َّ َّ َ َ‬ ‫ُزلۡ َف َٰٓى إ َّن ٱ َّ َ‬
‫َّلل َيحۡ ُ‬
‫َّلل لا َي ۡهدِي َم ۡن ُه َو كَٰذِب‬ ‫ك ُم بَيۡ َن ُه ۡم فِي َما ُه ۡم فِيهِ يختل ِفونَۗ إِن ٱ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ‬
‫كفار‪[﴾٣‬الزمر‪]3 :‬‬

‫’‘آگاه باشيد که دين خالص از آن هللا مى باشد‪ ،‬و کسانی که به جای او معبودان) و‬
‫اوليای (گرفتند‪ ،‬بی گمان هللا) در روز قيامت (ميان آنان در آنچه كه اختالف داشتند‪،‬‬
‫داوری می کند‪ ،‬هللا آن کسی که دروغگوی ناسپاس باشد را هدايت نمی کند ''[الزمر‪]3 :‬‬

‫هللا متعال بيان نموده که بت پرستان ‪ -‬اهل جاهليت ‪ -‬ميان خود و هللا واسطه هايی‬
‫را قرار داده بودند‪ ،‬و مدعی بودند که اين واسطه ها آنان را به هللا نزديک می سازند‪.‬‬

‫هنگامی که هللا متعال مردم را از اينكه پيامبران يا مالئکه را ميان او و بندگانش‬

‫واسطه قرار دهند‪ ،‬نهی كرده است‪ ،‬ديگران نيز به اين نهى اوالتر هستند‪ ،‬حال آنكه‬
‫پيامبران و رسوالن ‪ -‬علیهم السلم ‪ -‬خود براى نزديک شدن به هللا متعال سبقت می‬
‫گيرند‪ ،‬هللا متعال در بيان حال پيامبران و رسوالن می فرمايد ‪:‬‬
‫ون َنا َر َغ ٗبا َو َر َه ٗبا ٰۖٓ َو َكانُوا ْ ل َ َنا َخَٰشِ ع َ‬
‫ََۡ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ ُ ۡ َ ُ ْ ُ َ َٰ ُ َ‬
‫ِين‬ ‫س ِرعون فِي ٱلخ ۡي َر َٰ ِ‬
‫ت ويدع‬ ‫﴿‪ ...‬إِنهم كانوا ي‬
‫‪[﴾٩٠‬األنبياء‪]90 :‬‬

‫’‘آنان در) انجام (نيکی ها شتاب می ورزيدند‪ ،‬و ما را از روی رغبت و ترس فرا‬
‫می خواندند‪ ،‬و در برابر ما فروتن بودند ''[األنبياء‪]90 :‬‬

‫و هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫‪165‬‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ ََ َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ َٰٓ َ‬
‫ك ٱلَّذ َ‬
‫ِين يَ ۡد ُعون يَبۡ َتغون إِل َٰي َرب ِ ِه ُم ٱل َوسِيلة أ ُّي ُه ۡم أق َر ُب َويَ ۡر ُجون َرحم َت ُهۥ َويَخافون‬ ‫﴿أولئ ِ‬
‫َ‬
‫َعذابَ ُه ۚۡ ٓۥ‪[﴾٥٧...‬اإلسراء‪]57 :‬‬

‫’‘کسانی که) کافران (آنان را می خوانند‪ ،‬خودشان به سوی پروردگارشان وسيله ی‬

‫)تقرب (می جويند که کدام يک از آنها نزديکترند‪ ،‬و به رحمت او اميدوارند و از‬
‫عذابش می ترسند‪ ،‬بی گمان عذاب پروردگارت همواره ترسناک است''[اإلسراء‪]57 :‬‬

‫يعنی ‪:‬کسانی که جز هللا آنان را فرا می خوانيد‪ ،‬از جمله پيامبران و صالحان‪ ،‬خود‬
‫به هللا نزديکی می جويند‪ ،‬و اميد به رحمتش دارند‪ ،‬و از عذابش بيمناکند‪ ،‬پس چگونه به‬
‫جای هللا كس ديگرى فرا مى خوانند؟‪.‬‬

‫‪166‬‬
 ‫‪-44‬در پایان این پیام یادآور می شویم که مردما با‬
‫وجود اختلف در دوران ها و قومیت ها و سرزمینا‬
‫هایشان‪ ،‬بلکه تفاوت جامعها انسانی در افکار و‬
‫اهدافشان و محیط و کارهایشان‪ ،‬نیازی ضروری به‬
‫هدایتگری دارد که آنان را راهنمایی کند‪ ،‬و به‬
‫نظامی نیازمندند که آنان را در دور هم جمع كند‪ ،‬وا‬
‫حاکمی که از آنان حمایت کند‪ ،‬پیامبران بزرگوارا ‪-‬‬
‫علیهم الصلة والسلم ‪ -‬این مسائلا را با وحی ازا‬
‫سوی هللا ‪ -‬سبحانه و تعالى ‪ -‬بر عهده گرفته اند‪ ،‬و‬
‫مردم را به راها خیر و هدایت رهنمون كرده اند‪ ،‬وا‬
‫آنان را برا شریعت الهی دورهم جمع كرده اند‪،‬ا و بر‬
‫اساس حق میان آنان داوری كردها اند‪،‬ا در نتیجه‬
‫امور آنان بر حسبا پذیرش دعوت اینا پیامبران وا‬
‫نزدیکی دوران آنان به دوران آن پیامبران‪ ،‬سرو‬
‫سامان یافته است‪،‬ا هللا متعالا رسالت ها را با‬
‫پیامبری محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم ‪ -‬به پایان‬
‫رسانده و برای اینا رسالت ماندگارى را مقرر‬

‫‪167‬‬
‫ساخته و آن را هدایت و رحمت و نورا و راهی قرار‬
‫داده که به اوا منتهی می شود‪.‬‬
‫در پايان اين پيام يادآور می شويم که مردم با وجود اختالف در دوران ها و قوميت‬
‫ها و سرزمين هايشان‪ ،‬بلکه تفاوت جامعه انسانی در افکار و اهدافشان و محيط و‬
‫کارهايشان‪ ،‬نيازی ضروری به هدايتگری دارد که آنان را راهنمايی کند‪ ،‬و به نظامی‬
‫نيازمندند که آنان را در دور هم جمع كند‪ ،‬و حاکمی که از آنان حمايت کند‪ ،‬پيامبران‬
‫بزرگوار ‪ -‬علیهم الصلة والسلم ‪ -‬اين مسائل را با وحی از سوی هللا ‪ -‬سبحانه و تعالى‬
‫‪-‬بر عهده گرفته اند‪ ،‬و مردم را به راه خير و هدايت رهنمون كرده اند‪ ،‬و آنان را بر‬
‫شريعت الهی دورهم جمع كرده اند‪ ،‬و بر اساس حق ميان آنان داوری كرده اند‪ ،‬در‬
‫نتيجه امور آنان بر حسب پذيرش دعوت اين پيامبران و نزديکی دوران آنان به دوران‬
‫آن پيامبران‪ ،‬سرو سامان يافته است‪ ،‬هنگامی که گمراهی و جهل گسترش يافت و بت ها‬
‫پرستش شدند‪ ،‬هللا پيامبرش محمد ‪ -‬صلی هللا علیه و سلما ‪ -‬را با هدايت و دين حق‬
‫فرستاد تا مردم را از تاريکی های کفر و جهل و بت پرستی به سوی ايمان و هدايت‬
‫برهاند‪.‬‬

‫‪168‬‬
 ‫‪-45‬بهمین خاطر اى انسان شما را به این دعوت‬
‫می کنم که صادقانه و بها دور از تقلید و تأثیر‬
‫عادات وا سنت ها برای هللا به پا خیزید‪ ،‬و بدان کها‬
‫پس از مرگا بها سوی پروردگارتا برا مى گردى‪ ،‬و‬
‫توصیه می کنم که در وجودا خودتا و در جهانا‬
‫هستی بیندیشى‪ ،‬و اسلم بیاوری تا درا دنیا و آخرت‬
‫سعادتمند شوى‪ ،‬هرگاه قصد مسلمان شدن داشتى‬
‫بدان کها کاری لزما نیست جز آنكه شهادت دهی که‬
‫معبودی به حق جزا هللا نیست وا محمدا فرستادها‬
‫اوست) و بگویی ‪:‬اشهد أن ل إله إل هللا وأشهد أن‬
‫محمدا رسول هللا (و از هرا آنچه جز هللا عبادت می‬
‫شود اعلم بیزاری کنی‪ ،‬و ایمان بیاوری که هللا‬
‫مردگان را از قبرهایشان برانگیختها خواهد كرد‪ ،‬و‬
‫باور داشته باشی که حساب و پاداش قیامت حق‬
‫است‪ ،‬با بیانا اینا شهادت مسلمان خواهی شد و پس‬
‫از آن لزم است عبادت هللا را با آنچه خود اوا‬
‫مشروع كرده‪ ،‬از جمله نماز‪ ،‬زکات‪ ،‬روزه و حج ‪-‬‬
‫بشرط توانایی ‪ -‬را به جای آوری‪.‬‬
‫‪169‬‬
 ‫بنابراين‪ ،‬ای انسان تو را به سوى اين فرا می خوانم که برای هللا به پا خيزی‪ ،‬به‬
‫دور از تقليد و عادت‪ ،‬همانطور که هللا متعال تو را با فرموده اش فرا خوانده است‪:‬‬
‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ ْ َّ َ ۡ َ َ ُ َ َ َٰ ُ َّ َ َ َ َّ‬
‫ك ُر ۚۡوا ْ َما ب َصاحب ُ‬
‫كم مِن‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿۞ قل إِنما أعِظكم بِوَٰحِدةٍِۖ أن تقوموا َِّللِ مثن َٰي وفرَٰدى ثم تتف‬
‫َ‬ ‫َّ ُ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫اب شدِي ٖد‪[﴾٤٦‬سبأ‪]46 :‬‬ ‫جن ٍةِۚ إِن هو إِلا نذِير لكم بين يدي عذ ٖ‬
‫ِ‬

‫'' )ای پيامبر (!بگو ‪ :‬همانا من شما را به ) خصلت (اندرز می دهم‪ ،‬که دو نفر دو‬
‫نفر يا يک نفر يک نفر برای) رضايت (هللا بر خيزيد‪ ،‬سپس بينديشيد که اين همنشين‬
‫شما) محمد (هيچ گونه ديوانگی ای ندارد‪ ،‬او برای شما جز هشدار دهنده ای قبل از‬
‫عذاب شديد نيست''[سبأ‪]46 :‬‬

‫و بدان که پس از مرگت به سوی پروردگارت باز خواهی گشت ‪:‬‬

‫ۡ ٓ َۡ َ‬ ‫ُۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫نس ِن إِلا َما َس َع َٰى‪َ ٣٩‬وأ َّن َس ۡع َي ُهۥ َس ۡوف يُ َر َٰى ‪ ٤٠‬ث َّم يج َزى َٰ ُه ٱلجَ َزا َءٱلأ ۡوف َٰي‪٤١‬‬
‫﴿ َوأن ليۡ َس لِل ِإ َ َٰ‬
‫َ َ َّ َ َٰ َ َ ۡ ُ َ َ‬
‫نته َٰي‪[﴾٤٢‬النجم‪]42-39 :‬‬ ‫وأن إِلي ربِك ٱلم‬

‫''و همانا انسان تنها ثمرۀ سعى و تالش خود را خواهد داشت )‪ (39‬و همانا ثمرۀ‬
‫سعى و تالش او) در روز قيامت (ديده خواهد شد )‪ (40‬سپس جزای) سعى و تالش (او‬
‫را کامل و بدون کاستی‪ ،‬داده می شود )‪ (41‬و همانا سرانجام ) هر كارى (به سوی‬
‫پروردگار توست''[النجم‪]42-39 :‬‬

‫و اينكه در وجود خودت و در هستی پيرامونت بنگری‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َ ۡ َ َ ۡ َ َ َٰٓ َ َ ُ َ‬ ‫ۡرض َو َما َخلَ َق ٱ َّ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫كوت ٱ َّ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ‬
‫كون‬ ‫َّلل مِن شي ٖء وأن عسي أن ي‬ ‫ت َوٱلأ ِ‬ ‫لسمَٰ َو َٰ ِ‬ ‫﴿أ َول ۡم يَنظ ُروا فِي َمل ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ِيث َب ۡع َدهُۥ يُؤم ُِنون‪[﴾١٨٥‬األعراف‪]185 :‬‬ ‫َ ََۡ َ َ َ ُُ ۡ َ َ َ‬
‫ق ِد ٱقترب أجلهمٰۖٓ فبِأ ِي حد ِۭ‬

‫''آيا در ُملک) گسترده‪ ،‬عظيم و شگفت انگيز (آسمان ها و زمين و آنچه را كه هللا‬
‫آفريده‪ ،‬نمی نگرند؟ و) آيا فکر نمی کنند (شايد اجلشان نزديک شده باشد؟ پس بعد از‬
‫اين) قرآن (به کدام سخن ايمان می آورند؟''[األعراف‪]185 :‬‬

‫پس اسالم بياورد تا در دنيا و آخرت سعادتمند شوی‪ ،‬و هرگاه قصد مسلمان شدن‬
‫نمودى‪ ،‬تنها کافی است که گواهی دهی معبودی به حق نيست جز هللا و اينكه محمد‬

‫‪170‬‬
 ‫فرستاده هللا مى باشد ‪.‬و هنگامی که رسول هللا ‪ -‬صلی هللا علیه و سلم‪ ، -‬معاذ را برای‬
‫دعوت كردن به اسالم به سوى يمن فرستاد‪ ،‬از جمله خطاب به ايشان فرمود" ‪:‬تو به نزد‬
‫مردمانى از اهل کتاب می روی پس آنان را به اين دعوت کن که گواهی دهند معبودی) به‬
‫حق (جز هللا نيست‪ ،‬و اينكه من فرستاده هللا هستم‪ ،‬پس اگر در اين مورد از تو اطاعت‬
‫کردند‪ ،‬آنان را آگاه ساز که هللا ‪ -‬عزوجل ‪ -‬پنج نماز را در هر شبانه روز بر آنان فرض‬
‫كرده است‪ ،‬پس اگر در اين مورد از تو اطاعت کردند‪ ،‬آنان را آگاه ساز که هللا ‪ -‬عزوجل‬
‫‪-‬زكاتى را در اموال آنان فرض نموده که از ثروتمندان آنان گرفته می شود و به فقرايشان‬
‫باز گردانده می شود‪ ،‬پس اگر در اين باره از تو اطاعت کردند‪ ،‬زنهار که به اموال گرامی‬
‫و نفيس آنان نزديک شوی ‪".‬امام مسلم آن را روايت كرده است‪ (19). ،‬و اينكه از هر‬
‫چيزی که جز هللا پرستيده می شود‪ ،‬بيزاری جويی و اين همان حنيفيت ملت ابراهيم ‪-‬‬
‫علیه السلم ‪ -‬است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬
‫َٰٓءؤا ْ م ُ‬‫َ ۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ ۡ َ ٌ َ َ َ ٓ ۡ َ َٰ َ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ۡ َ ُ ْ َ ۡ ۡ َّ ُ َ ُ‬
‫ِنك ۡم‬ ‫﴿قد كانت لكم أسوة حسنة فِي إِبرهِيم وٱلذِين معهۥ إِذ قالوا ل ِقو ِم ِهم إِنا بر‬
‫َ‬ ‫ۡ ۡ َ ٓ‬ ‫ُ ۡ ََ َ َََۡ َََۡ ُ ۡ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك ُم ٱل َعد َٰ َو ُة َوٱل َبغضا ُء أبَ ًدا َح َّت َٰي‬‫َوم َِّما ت ۡع ُب ُدون مِن ُدو ِن ٱَّللِ كف ۡرنا بِكم وبدا بيننا وبين‬
‫ُ ۡ ْ َّ‬
‫تؤم ُِنوا ب ِٱَّللِ َو ۡح َدهُ ٓۥ…‪[﴾٤‬الممتحنة‪]4 :‬‬

‫''يقينا ا براى شما‪ ،‬ابراهيم و كسانى كه به او گرويده بودند الگوى خوبى است‪ ،‬آنگاه‬
‫که به قوم خود گفتند ‪:‬ما از شما و از آنچه كه غير از هللا می پرستيد بيزاريم‪ ،‬و به شما‬
‫کافر) و منکر (شده ايم‪ ،‬و ميان ما و شما برای هميشه عداوت و دشمنی آشکارى به‬
‫وجود آمده است‪ ،‬تا اينكه به هللا يگانه ايمان آوری ''[الممتحنة‪]4 :‬‬

‫و ايمان بياوری که هللا همه کسانی را که در قبرها هستند‪ ،‬برانگيخته می سازد‪ ،‬هللا‬
‫متعال مى فرمايد ‪:‬‬
‫َ َ َّ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ۡ َ َ َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫﴿ َذَٰل َِك بأَ َّن ٱ َّ َ‬
‫اعة َءات َِية‬ ‫َّلل ُه َو ٱلحَ ُّق َوأن ُهۥ يُ ۡح ِي ٱل َم ۡوت َٰي َوأن ُهۥ عَل َٰى ك ِل ش ۡي ٖء قدِير‪ ٦‬وأن ٱلس‬ ‫ِ‬
‫ُُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ۡ َ َ َ َّ َّ َ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ور‪[﴾٧‬الحج‪]7-6 :‬‬ ‫لا ريب فِيها وأن ٱَّلل يبعث من فِي ٱلقب ِ‬

‫‪171‬‬
 ‫''اين به خاطر آن است که) بدانيد (هللا حق است‪ ،‬و آنکه او مردگان را زنده می کند‪،‬‬
‫و آنكه او بر هر چيز تواناست )‪ (6‬و همانا قيامت در راه است‪ )،‬و (شکی در آن نيست‪،‬‬
‫و اينكه) همه ی (کسانی که در قبرها هستند‪ ،‬بر انگيخته مى شوند)‪[ '' (7‬الحج‪]7-6 :‬‬

‫و اينكه حساب و پاداش حق است‪ ،‬هللا متعال می فرمايد ‪:‬‬

‫َ ۡ َ َ‬ ‫ى ُك ُّل َن ۡفِۭس ب َما َك َس َب ۡ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َّ َ َٰ َ َٰ َ ۡ َ َ‬
‫ۡرض بٱلۡحَق َول ُِت ۡ‬
‫ت َو ُه ۡم لا ُيظل ُمون‬ ‫ِ‬ ‫ج َز َٰ‬ ‫ِ ِ‬ ‫﴿وخلق ٱللهٱلسموتِ وٱلأ‬
‫‪[﴾٢٢‬الجاثية‪]22 :‬‬

‫''و هللا آسمان ها و زمين را به حق آفريده است‪ ،‬تا هر کس را در برابر آنچه که‬
‫انجام داده است پاداش دهد‪ ،‬و به آنها ستمی نخواهد رسيد''[الجاثية‪]22 :‬‬

‫اگر به اين امور شهادت دهی‪ ،‬مسلمان شده ای و پس از آن آنچه كه بايد انجام دهی اين است که هللا را بر‬
‫اساس آنچه خودش مشروع كرده‪ ،‬عبادت کنی‪ ،‬از جمله با نماز‪ ،‬زکات‪ ،‬روزه و حج ‪ -‬اگر توانايی حج را‬
‫داشته باشی ‪ -‬و ديگر عبادت هاى مشروع‪.‬‬

‫تاريخ اين نسخه ‪: 19-11-1441‬هجرى قمرى است‪.‬‬

‫تأليف ‪:‬پروفسور محمد بن عبدهللا السحيم‬

‫استاد پيشين عقيده در بخش پژوهش های اسالمی‬

‫دانشکده تربيت معلم‪ ،‬دانشگاه ملک سعود‬

‫رياض‪ ،‬پادشاهی عربستان سعودی‬

‫‪172‬‬
 ‫فهرستامطالبا‬
‫اسالم ‪2 .............................................................................................................‬‬
‫‪-1‬اسالم‪ ،‬پيام پروردگار است خطاب به همه مردم‪ ،‬و رسالت و پيام جاويدان اللهى و خاتم تمام شرايع‬
‫ربانی است‪4 ........................................................................................................ .‬‬
‫‪ -2‬دين اسالم مخصوص يک نژاد يا قوم نيست‪ ،‬بلکه دين هللا برای همه مردم است‪6 ................... .‬‬
‫‪-3‬اسالم پيام اللهى است که برای کامل كردن رسالت پيامبران و فرستادگان پيشين ‪ -‬صلوات هللا عليهم‬
‫‪-‬آمده است‪ ،‬پيامبرانی که به سوی امت هايشان فرستاده شده بودند‪8 ......................................... .‬‬
‫‪ -4‬پيامبران ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬دينشان يكسان است‪ ،‬اما شريعت هايشان متفاوت مى باشد‪10 ............. .‬‬
‫‪-5‬اسالم به آنچه دعوت مى كند ‪ -‬كه همه پيامبران از جمله ‪:‬نوح و ابراهيم و موسی و سليمان و داوود‬
‫و عيسی ‪ -‬عليهم السالم‪ ، -‬به سوی ايمان به هللا دعوت كرده اند‪ ،‬اينكه پروردگار همان هللا است که‬
‫آفريدگار‪ ،‬روزی دهنده‪ ،‬زنده کننده‪ ،‬ميراننده‪ ،‬مالک و فرمانروا است‪ ،‬و اين که اوست تدبير كننده همه‬
‫کارها‪ ،‬و او همان رئوف و مهربان است‪10 ......................................................................‬‬
‫‪ -6‬هللا سبحانه و تعالی آفريدگار است و تنها اوست که شايسته عبادت و يگانه پرستى است‪ ،‬و هيچکس‬
‫نبايد همراه با او پرستش شود‪ ،‬و در عبادت شريكى داشته باشد‪17 ........................................... .‬‬
‫‪-7‬هللا متعال‪ ،‬آفريننده تمام موجودات هستی است‪ ،‬هم چيزهايی که در دايره ديد ما هستند و هم‬
‫چيزهايی که از دايره ديد ما خارج اند‪ ،‬و هر چه جز هللا متعال‪ ،‬از آفريده های اوست و هللا متعال آسمان‬
‫ها و زمين را در شش روز آفريده است‪24 ...................................................................... .‬‬
‫‪-8‬هللا سبحانه و تعالی در ُملک يا آفرينش يا تدبير يا عبادتش شريکی ندارد‪26 .......................... .‬‬
‫‪-9‬هللا سبحانه و تعالی نه) فرزندی(زاده و نه از كسى زاده شده است‪ ،‬و همطراز و همانند ندارد‪30 .. .‬‬
‫‪-10‬هللا سبحانه و تعالی در هيچ يک از مخلوقاتش ُحلول نمی کند و در هيچ يک از آفريدگانش تجسّد‬
‫نمی يابد‪31 .......................................................................................................... .‬‬
‫‪-11‬هللا سبحانه و تعالی نسبت به بندگانش مهربان است‪ ،‬از همين روی به سوی آنان پيامبرانی فرستاده‬
‫و کتاب هايی نازل کرده است‪34 ................................................................................. .‬‬
‫‪-12‬هللا متعال همان پروردگار مهربان است و تنها اوست که در روز قيامت بندگانش را مورد‬
‫محاسبه قرار می دهد‪ ،‬هنگامى که همه آنان را از قبرهايشان برانگيخت‪ ،‬پس هر کس را برای کارهايش‬
‫‪-‬چه خير و چه شر ‪ -‬جزا می دهد‪ ،‬و هر آن که اهل ايمان بوده و کارهای نيک انجام داده در خوشی‬
‫هميشگی است‪ ،‬و آنکه کفر ورزيده و مرتکب کارهای بد شده در آخرت در عذاب بزرگ خواهد بود‪36 .‬‬

‫‪173‬‬
‫‪-13‬هللا سبحانه و تعالی آدم را از خاک آفريد و نسل او را چنين قرار داد که پس از او فرزند بياورند‬
‫و افزون شوند‪ ،‬بنابراين همه مردم در اصل برابرند و هيچ نژادی بر نژاد ديگر برتری ندارد و هيچ ملتی‬
‫بر ديگری فضيلتی ندارد؛ مگر با تقوا‪40 ........................................................................ .‬‬
‫‪-14‬و هر نوزادی بر اصل فطرت به دنيا می آيد‪42 ........................................................ .‬‬
‫‪-15‬و هيچ انسانی‪ ،‬گناهکار يا وارث گناه ديگری به دنيا نمی آيد‪44 ..................................... .‬‬
‫‪-16‬و هدف از آفرينش مردم‪ ،‬عبادت كردن هللا به يگانه است‪47 ......................................... .‬‬
‫‪-17‬اسالم‪ ،‬انسان را ‪ -‬چه مرد باشد و چه زن ‪ -‬گرامی داشته و همه حقوقش را برای او تضمين‬
‫نموده‪ ،‬و او را در برابر انتخاب ها و کارها و رفتارهايش مسئول دانسته‪ ،‬و مسئوليت هر کاری را که به‬
‫او و ديگری زيان برساند‪ ،‬بر عهده خودش قرار داده است‪47 ................................................ .‬‬
‫‪-18‬اسالم مرد و زن را از نظر عمل‪ ،‬مسئوليت و جزا و پاداش برابر دانسته است‪53 ................. .‬‬
‫‪-19‬اسالم‪ ،‬زن را گرامی داشته و زنان را خواهران تنی مردان دانسته و مرد را ملزم کرده که اگر‬
‫توانايی دارد‪ ،‬نفقه زن را بپردازد‪ ،‬بنابراين نفقه دختر بر عهده پدر است و نفقه مادر بر عهده فرزند‬
‫اوست اگر بالغ باشند و نفقه زن بر عهده همسر اوست‪55 ..................................................... .‬‬
‫‪-20‬و مرگ به معنای فنای ابدی نيست‪ ،‬بلکه انتقال از خانه عمل به خانه پاداش است‪ ،‬مرگ‪ ،‬هم بدن‬
‫و هم روح را در بر می گيرد و مرگ روح به معنای جدا شدنش از بدن است‪ ،‬سپس بعد از رستاخيز در‬
‫روز قيامت به بدن باز می گردد و روح پس از مرگ به بدنی ديگر منتقل نمی شود و در بدنی ديگر‬
‫تناسخ نمی پذيرد‪58 ................................................................................................ .‬‬
‫‪-21‬اسالم به اصول بزرگ ايمان و باور داشتن به آنها فرا می خواند‪ ،‬و اين اصول ‪:‬ايمان به هللا و‬
‫مالئکه او و ايمان به کتاب های الهی مانند تورات و انجيل و زبور ـ پيش از تحريف آنها ـ و قرآن و‬
‫ايمان به همه پيامبران و فرستادگان ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬و ايمان به آخرين پيامبران يعنی محمد رسول هللا‪،‬‬
‫خاتم انبيا و مرسلين و ايمان به آخرت است و اين که بدانيم اگر زندگی دنيا پايان کار بود‪ ،‬زندگی و‬
‫وجود‪ ،‬بيهودگی محض بود‪ ،‬و همچنين ايمان به قضا و قدر‪60 ............................................... .‬‬
‫‪-22‬پيامبران درباره آنچه كه از سوی هللا ابالغ می کنند معصومند‪ ،‬و از هر آنچه كه مخالف با عقل‬
‫يا اخالق سليم است معصومند‪ ،‬و مکلفند تا اوامر هللا را به بندگانش برسانند‪ ،‬و پيامبران از هيچگونه‬
‫ويژگی های ربوبيت و الوهيت برخورد نيستند؛ بلکه همانند ديگر انسان ها هستند با اين تفاوت که خداوند‬
‫پيامش را به آنان وحی كرده است‪76 ............................................................................. .‬‬
‫‪-23‬اسالم مردم را به پرستش موحدانه هللا‪ ،‬از طريق عبادت های اصلی فرا می خواند‪ ،‬و عبارتند از ‪:‬‬
‫نماز که شامل قيام‪ ،‬رکوع‪ ،‬سجود‪ ،‬ياد هللا‪ ،‬ثنا و دعای اوست که انسان روزانه پنج بار آنها را اداء مى‬
‫كند‪ ،‬و در هنگام اداى آن در صف نماز همه تفاوت ها ميان ثروتمند و فقير و رئيس و زيردست از بين‬
‫می رود‪ ،‬و زکات که مقدار کمی از مال است ‪ -‬و بر اساس شروط و مقاديری که هللا آنها را قرار داده ‪-‬‬
‫در اموال ثروتمندان واجب است که از آنان گرفته شده به فقيران و ديگر مستحقان زکات داده می شود‪ ،‬و‬
‫تنها سالى يک بار داده می شود‪ ،‬و روزه که به معنای خودداری از باطل کننده های روزه در روزهاى‬
‫شهر رمضان) از طلوع فجر تا غروب خورشيد (است‪ ،‬و باعث تربيت اراده و صبر در نفس بشری می‬

‫‪174‬‬
 ‫شود‪ ،‬و حج که به معنای قصد بيت هللا در مکه مکرمه‪ ،‬تنها يک بار در طول عُمر انسان برای شخصی‬
‫واجب است که توانايی اداى آن را دارد‪ ،‬و در حج همه مردمان در روی آوردن به سوی خالق متعال‬
‫برابرند‪ ،‬و همه تفاوت ها و وابستگى ها از بين می رود‪83 ................................................... .‬‬
‫‪-24‬از بزرگترين ويژگی های عبادت در اسالم اين است که کيفيت و وقت و شروط آن را هللا سبحانه‬
‫و تعالی مشروع ساخته و پيامبر او ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬آن را ابالغ نموده‪ ،‬و تا به امروز هيچ بشری‬
‫چيزی به آن نيفزوده و کم نکرده است‪ ،‬و همه پيامبران ‪ -‬عليهم السالم) ‪ -‬ملت هاى خود را (به اين‬
‫عبادت های بزرگ فرا خوانده اند‪89 ............................................................................. .‬‬
‫‪-25‬پيامبر اسالم‪ ،‬محمد بن عبدهللا از نسل اسماعيل بن ابراهيم عليهم السالم است‪ ،‬ايشان در سال ‪۵۷۱‬‬
‫ميالدی در مکه ديده به جهان گشودند‪ ،‬و در همين شهر به پيامبری مبعوث شده و سپس به مدينه مهاجرت‬
‫کردند‪ ،‬و در امور بت پرستى با قوم خود همراه نشدند‪ ،‬اما در کارهای با ارزش و گرامی با آنان‬
‫همکاری می کرد‪ ،‬و پيش از بعثت نيز دارای اخالقی واال بودند‪ ،‬و قومش او را'' امين ''می ناميدند‪ ،‬هللا‬
‫متعال با رسيدن وی به چهل سالگی‪ ،‬ايشان را به پيامبری مبعوث نمودند‪ ،‬و با) معجزات (و نشانه هاى‬
‫بزرگى وى را تأييد نمودند که بزرگترين اين معجزات‪ ،‬قرآن کريم است‪ ،‬قرآن كريم‪ ،‬بزرگترين معجزه‬
‫تمام پيامبران و تنها نشانه باقی مانده از پيامبران) پيشين (تا امروز است‪ ،‬پس از آن که هللا متعال به‬
‫واسطه ايشان دين را کامل نمودند‪ ،‬و رسول هللا ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬دين را به بهترين شکل ابالغ‬
‫نمودند‪ ،‬در سن شصت و سه سالگی از وفات نمودند‪ ،‬و در مدينه نبوی به خاک سپرده شدند‪ ،‬محمد ‪-‬‬
‫صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬خاتم پيامبران و مرسلين است که هللا او را با هدايت و دين حق فرستاده تا مردم را‬
‫از تاريکی های بت پرستی و کفر و جهالت به سوى نور توحيد و ايمان هدايت دهد‪ ،‬و هللا گواهی داده که‬
‫ايشان را با فرمان خويش براى دعوت) پيامش (فرستاده است‪92 ............................................. .‬‬
‫‪-26‬شريعت اسالم که پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬آن را آورده خاتمه پيام های الهی و‬
‫شريعت های ربانی است‪ ،‬و شريعتی کامل مى باشد‪ ،‬و در آن صالح دين و دنياى مردم نهفته است‪ ،‬و در‬
‫درجه نخست به حفظ دين‪ ،‬خون‪ ،‬مال‪ ،‬عقل و نسل مردم اهميت مى دهد‪ ،‬شريعت اسالمى ناسخ همه‬
‫شريعت های پيشين است‪ ،‬چنانکه شريعت هاى پيشين نسخ گننده همديگر بوده اند‪98 ....................... .‬‬
‫‪-27‬هللا سبحانه و تعالی دينی به جز دين اسالم را نمی پذيرد‪ ،‬دينى که بواسطه پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی‬
‫هللا عليه و سلم ‪ -‬آمده است‪ ،‬و هر کس جز اسالم دين ديگرى را برگزيند‪ ،‬از او پذيرفته نخواهد شد‪101 .‬‬
‫‪-28‬قرآن کريم‪ ،‬کتابی است که هللا متعال آن را به پيامبرش محمد ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬وحی کرده‬
‫و کالم پروردگار جهانيان است‪ ،‬کتابی که هللا به واسطه آن انسان ها و جنيان را به مبارزه طلبيده تا‬
‫همانند آن يا سوره ای مانند يکی از سوره هايش بياورند‪ ،‬و هنوز اين مبارزه طلبی تاکنون ادامه دارد‪،‬‬
‫قرآن کريم به پرسش های مهمی پاسخ می دهد که ميليون ها انسان را به حيرت وا داشته است‪ ،‬قرآن‬
‫عظيم تاکنون به همان شکلی که به زبان عربی نازل شده باقی مانده و حرفی از آن کم نشده است و قرآن‬
‫چاپ شده و) در جهان (منتشر مى باشد‪ ،‬اين کتاب بزرگ يا ترجمه معانی آن شايسته مطالعه است‪،‬‬
‫چنانكه سنت پيامبرمان محمد ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬و آموزده ها و زندگى نامه ى ايشان محفوظ است‪،‬‬
‫و توسط سلسله ای از راويان مورد اعتماد نقل شده و به زبان عربی چاپ شده و در دسترس مى باشد‪ ،‬و‬
‫به بسياری از زبان های دنيا ترجمه شده است‪ ،‬قرآن کريم و سنت پيامبر ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬تنها‬

‫‪175‬‬
 ‫منابع احکام اسالمى و تشريعات آن است؛ چراکه اسالم از رفتار افراد منتسب به آن گرفته نمى شود‪،‬‬
‫بلکه از وحی الهی كه عبارت از ‪:‬قرآن عظيم و سنت نبوی است‪ ،‬گرفته می شود‪103 .................... .‬‬
‫‪-29‬و اسالم به نيکی کردن به پدر و مادر دستور مى دهد‪ ،‬حتی اگر هم مسلمان نباشند‪ ،‬و به نيكى‬
‫كردن به فرزندان نيز توصيه می کند‪109 ....................................................................... .‬‬
‫‪-30‬اسالم به رعايت كردن عدالت در گفتار و کردار ‪ -‬حتی با دشمنان ‪ -‬دستور مى دهد‪114 ......... .‬‬
‫‪-31‬اسالم به نيکی كردن در حق همه مردم دستور داده است‪ ،‬و به سوی اخالق هاى بزرگوار‪ ،‬و‬
‫رفتارهاى پسنديده دعوت می كند‪117 ............................................................................ .‬‬
‫‪-32‬اسالم به اخالق شايسته مانند ‪:‬راستی‪ ،‬امانتداری‪ ،‬پاكدامنى‪ ،‬حيا‪ ،‬شجاعت‪ ،‬بخشش‪ ،‬سخاوتمندى‪،‬‬
‫ياری رساندن به نيازمند‪ ،‬كمک به ستمديده‪ ،‬سيركردن گرسنه‪ ،‬نيکی به همسايه‪ ،‬بجا آوردن صله َرحم و‬
‫مهربانی با حيوانات فرا می خواند‪119 .......................................................................... .‬‬
‫‪-33‬اسالم پاكيزه هاى خوردنى و نوشيدنی را حالل كرده است‪ ،‬و به پاک كردن) درونى (قلب و پاک‬
‫كردن) ظاهرى (بدن و منزل دستور داده‪ ،‬و به همين خاطر ازدواج را حالل نموده است‪ ،‬و همچنين به‬
‫پيامبرانش چنين دستور داده است؛ بنابراين آنان به) استفاده كرده از (هر چيز پاكيزه اى دستور می دهند‪.‬‬
‫‪124 ..................................................................................................................‬‬
‫‪-34‬و اسالم اصول و پايه هاى محرمات‪ ،‬مانند شرک ورزيدن به هللا‪ ،‬کفر‪ ،‬بت پرستی‪ ،‬نسبت دادن‬
‫سخنی به هللا بدون علم و دانش‪ ،‬کشتن فرزندان‪ ،‬کشتن جانی که حرمت دارد‪ ،‬تباهی در زمين‪ ،‬جادوگری‪،‬‬
‫فحشاى ظاهرى و پنهان‪ ،‬زناكارى‪ ،‬همجنس گرايى‪ ،‬ربا خوارى‪ ،‬خوردن گوشت مردار‪ ،‬خوردن آنچه كه‬
‫برای بت ها قربانی شده‪ ،‬گوشت خوک و ديگر نجاست ها و ناپاکی ها‪ ،‬خوردن مال يتيم‪ ،‬كم كردن پيمانه‬
‫يا وزن و قطع پيوند خويشاوندی را حرام كرده است‪ ،‬و( تشريعات )همه پيامبران ‪ -‬عليهم السالم ‪ -‬بر‬
‫تحريم اين موارد اتفاق دارد‪127 .................................................................................. .‬‬
‫‪-35‬اسالم از اخالق نکوهيده‪ ،‬مانند ‪:‬دروغ‪ ،‬غل والغش‪ ،‬غدر و خيانت‪ ،‬فريبكارى‪ ،‬حسادت‪ ،‬نيرنگ‬
‫زشت‪ ،‬دزدی‪ ،‬تجاوزگری و ستمگری نهی کرده‪ ،‬و از هرگونه اخالق ناپسنديده اى نهى كرده است‪134 .‬‬
‫‪-36‬اسالم از هرگونه معامله هاى مالی که در بر دارنده ربا يا زيان يا ابهام در آنها يا ظلم يا غل و‬
‫غش باشند يا به فاجعه ها و زيان عمومى به جوامع‪ ،‬ملت ها و افراد منجر مى شود‪ ،‬نهی کرده است‪.‬‬
‫‪141 ..................................................................................................................‬‬
‫‪-37‬اسالم آمده تا عقل را حفظ کند‪ ،‬و هر آنچه به تباهی عقل می انجامد‪ ،‬مانند ‪:‬نوشيدن مست كننده‬
‫ها‪ ،‬آن را حرام کرده‪ ،‬و منزلت عقل را بزرگداشته است‪ ،‬و آن را مالک تكاليف شرعى قرار داده است‪،‬‬
‫و آن را از زنجيرهاى خرافات و بت پرستی رهانيده است‪ ،‬در اسالم هيچ اسرار يا احکامی نيست که‬
‫مخصوص يک طبقه خاص باشد‪ ،‬و همه احکام و قوانين آن موافق عقل صحيح و بر مبنای عدالت و‬
‫حکمت است‪144 ................................................................................................... .‬‬
‫‪-38‬و در همه اديان باطل‪ ،‬وقتی پيروانانشان نتوانند تناقض موجود در اين اديان را درک کنند و از‬
‫فهم امور خالف عقل موجود در تعاليم آن اديان ناتوان بمانند‪ ،‬بزرگانشان اين توهم را در بين آنان ايجاد‬
‫كرده اند که دين فراتر از عقل است و عقل نمی تواند دين را درک كند‪ ،‬در حالی که اسالم‪ ،‬دين را همانند‬

‫‪176‬‬
 ‫نورى می داند که راه را برای عقل روشن می سازد‪ ،‬اما اصحاب اديان باطل از انسان می خواهند که‬
‫عقل خود را کنار گذاشته و پيرو آنان شوند‪ ،‬در حالی که اسالم از انسان می خواهد که عقل خود را بيدار‬
‫کند و به کار اندازد تا حقيقت امور را چنان که هست بشناسد‪148 ............................................ .‬‬
‫‪-39‬اسالم‪ ،‬علم صحيح را گرامی می دارد‪ ،‬و به پژوهش علمی خالى از هرگونه هوای نفس تشويق‬
‫می کند‪ ،‬و به ديدن و انديشيدن در درون خود و جهان پيرامونمان فرا می خواند‪ ،‬و نتايج علمی صحيح با‬
‫اسالم تعارضی ندارد‪150 ......................................................................................... .‬‬
‫‪-40‬هللا عملى را نمی پذيرد‪ ،‬و در آخرت برای آن پاداشی در نظر نمی گيرد مگر از کسی که به هللا‬
‫ايمان آورد و از او اطاعت کند‪ ،‬و همه پيامبرانش ‪ -‬عليهم الصالة والسالم ‪ -‬را راستگو بشمارد‪ ،‬هللا هيچ‬
‫عبادتی را نمی پذيرد مگر آن عبادتی که هللا آن را مشروع كرده است‪ ،‬با اين حال چگونه انسان می تواند‬
‫به هللا کفر ورزد‪ ،‬سپس از او انتظار پاداش داشته باشد؟ هللا ايمان هيچ يک از مردم را نمی پذيرد مگر‬
‫آنکه به همه پيامبران ايمان آورند و به رسالت محمد ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬ايمان آورند‪154 ........... .‬‬
‫‪-41‬هدف همه پيام های الهی اين است که انسان را با پيوستن به دين حق به مقام و جايگاه وااليى‬
‫برساند‪ ،‬و بنده مخلص پروردگار جهانيان شود‪ ،‬و او را از بندگی انسان ها يا بندگی ماده يا بندگی‬
‫خرافات برهاند‪ ،‬اسالم ‪ -‬چنانکه می بينی ‪ -‬به اشخاص قدسيت نمی دهد و آنان را باالتر از جايگاهشان‬
‫قرار نمی دهد‪ ،‬و از آنان معبودان و آلهه نمی سازد‪158 ...................................................... .‬‬
‫‪-42‬هللا متعال توبه كردن را در اسالم مشروع كرده است‪ ،‬و توبه كردن يعنی ‪:‬بازگشت انسان به‬
‫سوی پروردگار ش و ترک گناه است‪ ،‬و اسالم آوردن باعث پاک شدن همه گناهان گذشته می شود‪ ،‬و‬
‫توبه كردن نيز باعث پاک شدن گناهان گذشته می شود‪ ،‬بنابراين) در اسالم (نيازی به اعتراف كردن به‬
‫گناهان در برابر انسان ديگرى نيست‪161 ....................................................................... .‬‬
‫‪-43‬در اسالم رابطه ى بين انسان و هللا متعال بصورت مستقيم است‪ ،‬بنابراين نيازی به اين نداری که‬
‫کسی ميان تو و هللا واسطه شود‪ ،‬پس اسالم از اينكه انسان ها تبديل به آلهه شوند يا در ربوبيت و الوهيت‬
‫هللا متعال شريک او شوند‪ ،‬جلوگيری می کند‪164 .............................................................. .‬‬
‫‪-44‬در پايان اين پيام يادآور می شويم که مردم با وجود اختالف در دوران ها و قوميت ها و سرزمين‬
‫هايشان‪ ،‬بلکه تفاوت جامعه انسانی در افکار و اهدافشان و محيط و کارهايشان‪ ،‬نيازی ضروری به‬
‫هدايتگری دارد که آنان را راهنمايی کند‪ ،‬و به نظامی نيازمندند که آنان را در دور هم جمع كند‪ ،‬و‬
‫حاکمی که از آنان حمايت کند‪ ،‬پيامبران بزرگوار ‪ -‬عليهم الصالة والسالم ‪ -‬اين مسائل را با وحی از‬
‫سوی هللا ‪ -‬سبحانه و تعالى ‪ -‬بر عهده گرفته اند‪ ،‬و مردم را به راه خير و هدايت رهنمون كرده اند‪ ،‬و‬
‫آنان را بر شريعت الهی دورهم جمع كرده اند‪ ،‬و بر اساس حق ميان آنان داوری كرده اند‪ ،‬در نتيجه امور‬
‫آنان بر حسب پذيرش دعوت اين پيامبران و نزديکی دوران آنان به دوران آن پيامبران‪ ،‬سرو سامان يافته‬
‫است‪ ،‬هللا متعال رسالت ها را با پيامبری محمد ‪ -‬صلی هللا عليه و سلم ‪ -‬به پايان رسانده و برای اين‬
‫رسالت ماندگارى را مقرر ساخته و آن را هدايت و رحمت و نور و راهی قرار داده که به او منتهی می‬
‫شود‪167 ............................................................................................................ .‬‬

‫‪177‬‬
‫‪-45‬بهمين خاطر اى انسان شما را به اين دعوت می کنم که صادقانه و به دور از تقليد و تأثير عادات‬
‫و سنت ها برای هللا به پا خيزيد‪ ،‬و بدان که پس از مرگ به سوی پروردگارت بر مى گردى‪ ،‬و توصيه‬
‫می کنم که در وجود خودت و در جهان هستی بينديشى‪ ،‬و اسالم بياوری تا در دنيا و آخرت سعادتمند‬
‫شوى‪ ،‬هرگاه قصد مسلمان شدن داشتى بدان که کاری الزم نيست جز آنكه شهادت دهی که معبودی به‬
‫حق جز هللا نيست و محمد فرستاده اوست) و بگويی ‪:‬اشهد أن ال إله إال هللا وأشهد أن محمدا رسول هللا (و‬
‫از هر آنچه جز هللا عبادت می شود اعالم بيزاری کنی‪ ،‬و ايمان بياوری که هللا مردگان را از قبرهايشان‬
‫برانگيخته خواهد كرد‪ ،‬و باور داشته باشی که حساب و پاداش قيامت حق است‪ ،‬با بيان اين شهادت‬
‫مسلمان خواهی شد و پس از آن الزم است عبادت هللا را با آنچه خود او مشروع كرده‪ ،‬از جمله نماز‪،‬‬
‫زکات‪ ،‬روزه و حج ‪ -‬بشرط توانايی ‪ -‬را به جای آوری‪169 ................................................. .‬‬
‫فهرست مطالب ‪173 ..............................................................................................‬‬

‫‪178‬‬