Ts.

Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022

BK
Tp.HCM
Khoa Điện-Điện tử - Đại học Bách khoa ĐHQG HCM
BK
Tp.HCM
BỘ MÔN CƠ SỞ KỸ THUẬT ĐiỆN

K2019++ 08/09/2022
Chương I

CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

Ch
 1. Nhập môn – các đại lượng cơ bản

1  2. Điện dẫn - Mô hình mạch, biến trạng thái

4  3. Sơ đồ mạch - định luật Kirchhof

2  4. ĐL Ohm - Phần tử mạch
5
3  5. Biến đổi tương đương
•Ref.
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

•Chöông 1b : Phaàn töû maïch - Moâ hình phaàn töû

ĐL Ohm : Quan hệ dòng-áp cục bộ

Mô tả đặc tính phần tử mạch
Phương trình trạng thái của
“01 vùng NL cục bộ”
một Phần tử mạch
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Trạng thái cục bộ  Phần tử mạch !

ĐL Ohm : Mô tả quan hệ giữa trạng thái dòng áp

trên một phần “cục bộ” của mạch = phần tử mạch
“Phần tử” = Một vùng ứng xử đặc thù về “năng lượng”

i(t) + u(t) -
VA VB Phần tử “hai cực”
+ R
A B ký hiệu và quy ước
u(t)
ĐL Ohm : •UAB =VA-VB = R.I • Chiều phải theo quy ước

Tổng quát  Pt trang thái: u=f(i); i=g(u); f(u,i)=0

BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Biểu diễn phần tử trên sơ đồ mạch

T
Điện trở R :
Tụ điện C : Cuộn cảm :

Nguồn áp : + +
E, e(t) – –

Nguồn dòng :
, (t)
J, J(t)

Tiếp đất (Nối) mát

 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Phần tử hai cực lý tưởng cơ bản

 Điện trở - tiêu tán năng lượng điện từ (nhiệt, cơ, hóa,...)
– Phương trình trạng thái : u=r.i hoặc i=g.u
– Thông số : Điện trở R [], điện dẫn G =1/r [S]

 Cuộn cảm - trao đổi năng lượng với trường từ B(H)

– Phương trình trạng thái : u = L.di/dt
– Thông số : điện cảm L [H]

 Tụ điện - trao đổi năng lượng với trường điện D(E)

– Phương trình trạng thái : i = C.du/dt
– Thông số : điện dung C [F]

 Nguồn – có thể cung cấp công suất vô hạn

– Nguồn (điện) áp - sức điện động : u = E u = e(t) [V]
hoặc
– Nguồn dòng - (dòng động cơ): i = J hoặc i = J(t) [(t)] [A]
BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Phần tử hai cực thụ động RLC

Chiều quy ước – MẶC ĐỊNH !!!
(Mô hình CS thu Pthu)

I
•Xem trang RLC
+ U—

Phân loại phần tử theo … “p=u.i”

Thụ động : Không thể phát công suất (năng lượng)
 Tích cực : Có thể phát CS…
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Phần tử nguồn thực - ptử tích cực

Phần tử tích cực - đặc tuyến Volt-Ampère không qua điểm [0,0]
 Pin / ắcquy - Nguồn áp DC Công suất hữu hạn
– Nguồn điện không đổi, điện áp khá ổn định, hạn chế về dòng;
– Dạng nguồn có thể nhận công suất (khi nạp điện).

 Động cơ điện  máy phát điện (AC/DC)

– Máy điện (duy trì công suất lớn): Điện năng  cơ năng;
 Nguồn áp lưới AC e(t) = 220. 𝟐 cos(100t);  Ch02
Phát điện: Nhiệt điện – Thủy điện – Mặt trời/Gió …

 … Động cơ lớn/cuộn cảm lớn (máy hàn)

 duy trì dòng  nguồn dòng điện (gần đúng!!)
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Nguồn lý tưởng (Ptử tích cực)

Nguồn độc lập - mô hình lý tưởng công suất vô hạn
•DC – Nguồn áp : u(t) = e(t) + 0.i(t)
•?? I/i(t)
•AC +
– Nguồn dòng: i(t) = J(t) + 0.u(t)
•&& U/u(t)
_
…  Nguồn hằng(DC) <> hàm theo thời gian
E/e(t) J/J(t)

Nguồn phụ thuộc Chiều quy ước – MẶC ĐỊNH !!!

•?? – Giá trị của áp (dòng) phụ thuộc vào một đại lượng
dòng / áp ở một vị trí khác của mạch
•?? (khác với dòng áp qua nhánh có nguồn) NTNam
BK

•>> 2021
Tp.HCM

– Dùng chủ yếu để mô phỏng các phần tử thực (bán dẫn)

– Có 04 loại nguồn phụ thuộc (lý tưởng) :
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Biểu diễn ptử hai cực tích cực – Nguồn

Mô hình lý tưởng: I/J
+ Chiều quy ước
 Nguồn áp : u(t) = e(t) + 0. i(t) E/U Xx “MẶC ĐỊNH”: Pphát
 Nguồn dòng: i(t) = J(t) + 0. u(t) —
(Mô hình CS phát)

Nguồn áp : I/i(t)
E, e(t) + +
–
–
•(Ngắn mạch r=0)
Mạch điên
Nguồn dòng : +
U/u(t)
J, J(t) _
•(Hở mạch g=0r)

Tiếp đất (Nối) mát BK

Tp.HCM
NTNam
2021
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

04 loại nguồn phụ thuộc (lý tưởng)

•. VCVS : Voltage-Controlled Voltage source:
e(t)=ku.u’
Nguồn áp phụ thuộc áp
u’
•. VCCS : Voltage-Controlled Current source:
Nguồn dòng phụ thuộc áp
•. CCVS : Current-Controlled Voltage source:
J(t)=g.u’
Nguồn áp phụ thuộc dòng
u’
•. CCCS : Current-Controlled Current source:
Nguồn dòng phụ thuộc dòng

e(t)=r.i’ J(t)=ki.i’
i’ i’
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

…Phần tử hai cực lý tưởng cơ bản

 Điện trở - tiêu tán năng lượng điện từ (nhiệt, cơ, hóa,...)
– Phương trình trạng thái : u=r.i hoặc i=g.u
– Thông số : Điện trở R [], điện dẫn G =1/r [S]

 Cuộn cảm - trao đổi năng lượng với trường từ B(H)

– Phương trình trạng thái : u = L.di/dt
– Thông số : điện cảm L [H]

 Tụ điện - trao đổi năng lượng với trường điện D(E)

– Phương trình trạng thái : i = C.du/dt
– Thông số : điện dung C [F]

 Nguồn độc lập - cung cấp công suất vô hạn

– Nguồn (điện) áp - sức điện động : u = E u = e(t) [V]
hoặc
– Nguồn dòng - (dòng động cơ): i = J hoặc i = J(t) [(t)] [A]
 … NGUỒN Nguồn áp Nguồn dòng
ie
5mA +
15V
Nguồn độc lập – lý tưởng uJ
e(t) J(t) _
Trị hằng E,J hay hàm e(t),J(t)

Nguồn độc lập – nguồn thực r

r
(có điện trở nội)
BK
NTNam
2021
Tp.HCM

k.u1 + g.u1
Nguồn phụ thuộc (lý tưởng) _ u1
phụ thuộc vào điện áp ux 5u1 _
0,1u1

Nguồn phụ thuộc (lý tưởng) r.i1 k.i1

i1
phụ thuộc vào dòng ix _

50i1 2i1
 03 Định luật – Áp dụng và Diễn giải
•Ví dụ Ch01-Ex0
Tiếp cận khác biệt của “Giải mạch“
Hiện tại (ĐHBK) <> Quá khứ (Phổ thông)

 03 ĐL nền tảng – Cần và đủ để “Giải mạch”

 Dữ liệu tường minh – mô hình lý tưởng hóa
(Chấp nhận sai số - tập trung vào trọng tâm)
 … chú trọng lời giải tổng quát  mở rộng …

03 ĐL<>NHÁNH+NÚT+VÒNG(ML)
Diễn giải khái niệm và…“giải mạch”
Mạch gồm RLC
Ví dụ Ch01-Ex1
và nguồn E/J
(độc lâp & phụ thuộc)
 BK
Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022
Tp.HCM

Mô hình nguồn có Điện trở nội r

e r NTNam
i e
BK
2021
Tp.HCM

i r
u(i) ?
u u
Mô hình Thévénin

ie i i u
5mA +
u
15V
uJ J
e(t) J(t) _

Quy ước g g i(u) ?

J
+ +
r
u u
_ r _ Mô hình Norton
 Ts. Nguyễn Thanh Nam, “Giải tích Mạch” 08/09/2022

Công suất và Cân bằng công suất

BK
Tp.HCM

uAB = dW/dq p = dW/dt = u.i Mô hình Pthu

i = dq/dt A B

Tải i(t) + u(t) -

i + i Luôn nhận công suất
p(t) > 0 (RI2)
2V

u 1K
Pphát _ Pthu 12V I
Mô hình Pphát
Công suất THU/PHÁT Nguồn - Máy phát : p(t) ?!

NTNam
Ptử Phát : pthu(t) < 0 Pphát>0
BK
2021
Tp.HCM

Nhận/Thu : pthu(t) > 0 Pphát<0

 NTNam
Mạch có nguồn phụ thuộc … BK
Tp.HCM
2021

4 2U0

+
-
I
quy ước
4V U0? I ?
chiều !? 12V 6

+U0 -
U0 = – 6I

•(M): 12 + 4 = 4I + 2U0 + 6I = 4I – 12I + 6I = – 2I

I=–8A Công suất trên từng phần tử 

U0 = 48V thu & phát CS ??

Mạch phải chứa ít nhất 01 nguồn độc lập E/J và …